Լոռու մարզ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="hy">
  <siteinfo>
    <sitename>Վիքիպեդիա</sitename>
    <dbname>hywiki</dbname>
    <base>https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Մեդիա</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Սպասարկող</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Քննարկում</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Մասնակից</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Մասնակցի քննարկում</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Վիքիպեդիա</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Վիքիպեդիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Պատկեր</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Պատկերի քննարկում</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki քննարկում</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Կաղապար</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Կաղապարի քննարկում</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Օգնություն</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Օգնության քննարկում</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Կատեգորիա</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Կատեգորիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Պորտալ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Պորտալի քննարկում</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Վիքինախագիծ</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Վիքինախագծի քննարկում</namespace>
      <namespace key="118" case="first-letter">Սևագիր</namespace>
      <namespace key="119" case="first-letter">Սևագրի քննարկում</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Մոդուլ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Մոդուլի քննարկում</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Լոռու մարզ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2329</id>
    <revision>
      <id>8491989</id>
      <parentid>8491730</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:21:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Պատկերը վիքիտվյալներից</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72526" xml:space="preserve">{{Այլ|Լոռի (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |հայերեն անվանում = Լոռու մարզ
 |բնօրինակ անվանում = 
 |զինանշան = [[image:Lori province coa.png|84px]]
 |զինանշանի նկարագրում = Լոռու մարզի խորհրդանշանը&lt;/br&gt;
----
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |կնիք = 
 |կնիքի նկարագրում = 
 |պատկեր =
 |նկարագրություն = Ձախից՝ աջ&lt;/br&gt;[[Լոռե բերդ]]ը [[Ստեփանավան]]ի շրջակայքում • [[Ախթալայի վանական համալիր]]ն ու [[Ախթալայի բերդ|ամրոցի պարիսպները]] • [[Հաղպատ|Հաղպատ վանական համալիր]] • [[Քոբայր]] • [[Ձորագետ]]ի կիրճ • Փամբակի լեռները [[Դսեղ]]ից • [[Թռչկանի ջրվեժ]]&lt;/small&gt;
 |երկիր = Հայաստան
 |մասն է = հյուսիսային Հայաստան
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = [[Հայաստանի վարչական բաժանում|մարզ]]
 |մտնում է = 
 |ներառում է = համայնքներ
 |վարչական կենտրոն = [[Վանաձոր]]
 |խոշորագույն քաղաք = վարչական կենտրոն
 |ամենաբարձր կետ = [[Աչքասար]] (3196 մետր)
 |բծմ = 520-1800 մետր
 |օրենսդրական մարմին = 
 |դատական մարմին = 
 |ղեկավար = [[Արամ Խաչատրյան (քաղաքական գործիչ)|Արամ Խաչատրյան]] ([[ՔՊԿ|«Քաղաքացիական պայմանագիր»]])
 |ղեկավարի պաշտոն =[[Լոռու մարզպետարան|մարզպետ]]
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 =  
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 2015
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 1,041.807 դրամ 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 8-րդ
 |լեզու = [[հայերեն]]
 |լեզուներ = [[ռուսերեն]], [[հունարեն]]
 |բնակչություն = 213.3 հազար մարդ
 |մարդահամարի թվական = 2020
 |տոկոսը բնակչությունից = 7.2 
 |տեղը ըստ բնակչության = 6-րդ
 |խտություն = 103.5
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = [[հայեր]], [[ռուսներ]], [[հույներ]], [[եզդիներ]], [[ուկրաինացիներ]]
 |կրոնական կազմ = [[քրիստոնեություն]]
 |տարածք = 3,799
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 3-րդ
 |առավելագույն բարձրություն =  
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Lori_in_Armenia.svg
 |քարտեզի չափ =310px
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |հիմնադրման թվական = 
 |առաջին հիշատակում = 
 |պատմական շրջան = [[Գուգարք նահանգ]], [[Մեծ Հայք]]
 |սահմանակցում է = 
 |ժամային գոտի = 
 |հապավում = 
 |նախորդ = 
 |փոխարինեց = 
 |ISO = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |անվանված է = 
 |մականուն = 
 |կայք = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Լոռու մարզ,''' [[Հայաստանի վարչական բաժանում|մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր]] [[Հայաստան]]ի հյուսիսում։ Զբաղեցնում է [[Պատմական Հայաստան|պատմական Հայաստանի]] [[Գուգարք նահանգ|Գուգարաց նահանգի]] արևելյան հատվածն ու [[Այրարատ նահանգ|Այրարատ նահանգի]] [[Նիգ|Նիգ գավառի]] հյուսիսային տիրույթները։ Ներկայիս վարչատարածքային միավորը ձևավորվել է [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ի]] մաս կազմող [[Թումանյանի շրջան|Թումանյանի]], [[Գուգարքի շրջան|Գուգարքի]], [[Սպիտակի շրջան|Սպիտակի]], [[Ստեփանավանի շրջան|Ստեփանավանի]] և [[Կալինինոյի շրջան|Կալինինոյի շրջանների]] միավորման հետևանքով՝ ՝ [[1995|1995 թվականի]] բարեփոխումների արդյունքում։

Լոռու մարզն ունի ցայտուն արտահայտված բնական սահմաններ։ Այն ընդգրկում է [[Դեբեդ|Դեբեդ գետի]] ավազանը ամբողջությամբ և ունի ոչ հարթ, լեռնային ռելիեֆ։ Նրա տարածքում են ձգվում [[Ջավախքի լեռներ|Ջավախքի]], [[Բազումի լեռներ|Բազումի]], [[Փամբակի լեռներ|Փամբակի]], [[Գուգարաց լեռներ|Գուգարաց]], [[Վիրահայոց լեռներ|Վիրահայոց]] և [[Հալաբի լեռնաշղթա|Հալաբի լեռնաշղթաները]]։ Առանձնանում են Լոռու,[[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի գոգավորությունները]] և Լոռվա ձորը։ Բնակավայրերը գտնվում են [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակերևույթից]] 520-ից մինչև 1800 մետր բարձրության վրա։ Լոռու մարզը հյուսիսում սահմանակցում է [[Վրաստան|Վրաստանին]], հյուսիս-արևմուտքում՝ [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտնի մարզին]], հյուսիս-արևելքում՝ [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի մարզին]], արևմուտքում՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] և արևելքում՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշի մարզերին]]։ [[Երևան|Մայրաքաղաք Երևանին]] անմիջապես չի հարում։

Մարզի վարչական կենտրոն հանդիսացող [[Վանաձոր]] քաղաքը համարվում է Հայաստանի երրորդ խոշորագույն քաղաքը՝ շուրջ 80 հազար բնակչությամբ։ Մյուս խոշոր բնակավայրերն են [[Ալավերդի|Ալավերդին]], [[Ստեփանավան|Ստեփանավանը]], [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակը]], [[Թումանյան (քաղաք)|Թումանյանը]], [[Ախթալա|Ախթալան]] և [[Տաշիր|Տաշիրը]]։ Ըստ 2020 թվականի տարեսկզբի տվյալների՝ մարզի բնակչությունը կազմում է 213․3 հազար մարդ, որի ճնշող մեծամասնությունը [[Հայեր|հայերն]] են, սակայն համեմատականորեն քիչ չեն նաև [[Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ|ազգային փոքրամասնությունների]] ([[Ռուսները Հայաստանում|ռուսական]], [[Հույները Հայաստանում և Արցախում|հունական]], [[Եզդիները Հայաստանում|եզդիական]], [[Ուկրաինացիները Հայաստանում|ուկրաինական]] և այլն) համայնքները։ 

Լոռին Հայաստանի արդյունաբերական մարզերից է։ Այստեղ են գործում [[Հայաստանի տնտեսություն|Հայաստանի տնտեսության]] [[Արդյունաբերություն|արդյունաբերական ճյուղի]] անկյունաքարային նշանակություն ունեցող մի շարք օբյեկտներ։ Արդյունաբերության զարգացվածության ֆոնին ավելի քիչ զարգացած է [[Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում|գյուղատնտեսությունը]]։ 

Լոռին աչքի է ընկնում նաև հարուստ [[Մշակույթ|մշակութային ժառանգությամբ]] և [[Պատմություն|պատմական անցյալով]], որի մասին վկայում են տասնյակ [[Լոռու մարզի եկեղեցիների ցանկ|վանքերը]], [[Լոռու մարզի ամրոցների և բերդերի ցանկ|բերդերը, ամրոցներն ու հուշակոթողները]]։ Պատմամշակութային ինքնատիպ հուշարձանների բազմազանությունը որոշակիորեն պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ 10-12-րդ դարերում այստեղ գոյություն է ունեցել [[Հայկական պետականության ժամանակագրություն|անկախ հայկական պետականություն]]՝ ի դեմս [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն|Լոռու կամ Տաշիր-Ձորագետի թագավորության]]։ [[Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ|Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում]] ներառված օբյեկտներից երկուսը՝ [[Հաղպատի վանական համալիր|Հաղպատի]] ու [[Սանահինի վանական համալիր|Սանահինի միջնադարյան վանական համալիրները]] գտնվում են Լոռու մարզում։

== Անվանում ==
«Լոռի» անվանումն առաջին անգամ հիշատակվում է [[11-րդ դար|11-րդ դարում]] և կարող է փոխկապակցված լինել [[Սովորական լոր|լոր թռչնի]] անվան հետ։ Այդ տարում Հայաստանի հյուսիսում կառավարած [[Դավիթ Անհողին|Դավիթ Ա Անհողին Կյուրիկյան արքան]] [[Ձորագետ]] և [[Ուռուտ (գետ)|Ուռուտ կիրճերի]] հատման մասում հիմնադրում է [[Լոռի բերդ|Լոռի կամ Լոռե բերդը]], որը [[1065|1065 թվականին]] դառնում է [[Անիի Բագրատունյաց թագավորություն|Անիի Բագրատունյաց թագավորությունից]] անկախացած [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն|Տաշիր-Ձորագետի թագավորության]] քաղաքամայր-ոստանը&lt;ref name=&quot;Hewsen&quot;&gt;{{cite book|title=Հայաստանի պատմական ատլաս|last=Հյուսեն|first=Ռոբերտ Հ․|publisher=Չիկագոյի համալսարանի հրատարակչություն|year=2001|isbn=0-226-33228-4|location=Չիկագո, Միացյալ Նահանգներ|page=114|author-link=Ռոբերտ Հյուսեն}}&lt;/ref&gt;։ Բերդի անունով թագավորությունը երբեմն անվանվում է նաև Լոռու թագավորություն&lt;ref&gt;Մաթևոսյան Ռ․ (1978), «Լոռի», Վիկտոր Համբարձումյան հոդվածում (խմբ․), [[Հայկական սովետական հանրագիտարան]], էջեր 663-664&lt;/ref&gt;։

Հետագայում, «Լոռի» անվանումը տարածվում է ամբողջ [[Տաշիր (գավառ)|Տաշիրի գավառի]] վրա&lt;ref&gt;{{cite book|author=Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան |title=Աշխարհագրական անունների բառարան |publisher=«Լույս» |location=Երևան |year=1987 |page=}}&lt;/ref&gt;։ Այսպես են անվանակոչվում [[Պատմական Հայաստան|պատմական Հայաստանի]] [[Գուգարք նահանգ|Գուգարք նահանգի]] ահմաններում գտնվող մի շարք աշխարհագրական օբյեկտներ, այդ թվում՝ [[Լոռիգետ|Լոռիգետն]] ու [[Լոռվա սարահարթ|Լոռվա սարահարթը]]։

«Լոռի» անունով գյուղեր հայտնի են նաև [[Արևմտյան Հայաստան|Արևմտյան Հայաստանի]] [[Կարսի մարզ|Կարսի մարզի]] [[Լոռի (Արդահանի գավառ)|Արդահան]] և [[Տրապիզոնի վիլայեթ|Տրապիզոնի վիլայեթի]] [[Լոռի (Գյումուշխանեի գավառ)|Գյումուշխանեի գավառում]]։

== Պատմություն ==
{{հիմնական|Հայաստանի պատմություն}}Լոռու մարզը զբաղեցնում է [[Պատմական Հայաստան|պատմական Հայաստանի]] [[Գուգարք նահանգ|Գուգարաց նահանգի]] արևելյան հատվածն ու [[Այրարատ նահանգ|Այրարատ նահանգի]] [[Նիգ|Նիգ գավառի]] հյուսիսային տիրույթները։ Ինչպես Լոռու, այնպես էլ նրանում գտնվող մի շարք բնակավայրերի մասին հայկական և օտարալեզու սկզբնաղբյուրներում կան բազմաթիվ հիշատակություններ և վկայություններ։

=== Նախապատմական շրջան և վաղ ժամանակներ ===
Մերօրյա Լոռու մարզի տարածքը մարդու հնագույն բնակության վայրերից է։ Այս մասին վկայում են Դեբեդի կիրճի քարանձավներում (որոնցից ամենահայտնին Ալավերդիի Սանահին-Սարահարթ թաղամասում գտնվող Մենձ-էրն է) իրականացված հետազոտությունները։ 
[[Պատկեր:Canyon, Dzoraget.jpg|ձախից|մինի|243x243փքս|Դեբեդի հովիտը մարդու հնագույն բնակության վայրերից է։ Դեբեդի կիրճի քարանձավները համարվում են հնագիտական ուսումնասիրությունների կարևոր օբյեկտ տարածաշրջանում։]]
Լոռին մ.թ.ա. 2200-1600 թվականներին գոյություն ունեցած միջին բրոնզեդարյան Թռեղք-վանաձորյան մշակույթի օրրաններից է։ Թռեղքյան դամբարանները, ըստ ակադեմիկոս Պիոտրովսկու, ''«բերեց մեզ հնագույն մշակույթի պատկերը` իր ինքնատիպությամբ և աննախադեպ բարբարոսական շքեղությամբ»։'' Թռեղքյան մշակույթի գոյության վերաբերյալ տեղեկությունները հաստատվել են դամբարանաբլուրներում եղած հուղարկավորությունների սրահների գտածոների միջոցով։ 1931 թվականին խորհրդային կարգերի օրոք կատարված պեղումները վկայում են, որ ժամանակակից Լոռու մարզը, ամենայն հավանականությամբ, բնակեցված է եղել դեռևս մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի 1-ին կեսին։ 

Ըստ Մովսես Խորենացու՝ Գուգարաց նահանգի բոլոր գավառական տարածքները, ներառյալ Տաշիրը, կառավարվել է Հայկազունիների տոհմի կողմից։ Պատմահայրը հիշատակում է Հայկ նահապետից սերող Գուշար Հայկազունուն (Աշոցյանների նահապետ [[Շարա|Շարայի]] ցեղից), ում անունով էլ անվանակոչվել է Գուգարք (Գոգարենե) աշխարհը։ Գուշար Հայկազունիին [[Վաղարշակ|Վաղարշակ Արշակունուն]], որպես վարձատրություն իր քաջագործությունների համար, ժառանգություն է թողնում [[Ջավախքի լեռներ|Մթին լեռը]]՝ [[Կանգարք|Կանգարքը]] և [[Ջավախք|Ջավախքի]] մի մասը, [[Կողբ|Կողբը]], [[Ծոբոփոր|Ծոփը]], [[Ձորափոր|Ձորը]] և [[Հնարակերտ]] ամրոցը, իսկ [[Աշոցք (գավառ)|Աշոցքի]] տեր և [[Տաշիր (գավառ)|Տաշիրքի]] սեպուհ նշանակվում է Վաղարշակը՝ Հայկազն Գուշարի զավակներից։ Մ․թ․ա․ 9-րդ դարում Լոռու տարածքը անցնում է Վանի թագավորությանը։ Հայկակա պետականության թուլացման ֆոնին սկսված Աքեմենյան արշավանքների արդյունքում Գուգարքի տարածաշրջանը դառնում է Պարսկաստանի 18-րդ սատրապության տիրույթ։ Մ․թ․ա․ 331 թվականին՝ Երվանդունյաց արքայատոհմի հաստատմամբ, Գուգարքը դառնում է Մեծ Հայքի թագավորության 13-րդ նահանգը։ Երվանդունիների պետականությունը շարունակում է գոյություն ունենալ մինչև մ․թ․ա․ 201 թվականը։ 

Ըստ Կիրիլ Թումանովի՝ օգտվելով Հայաստանում տիրող խառնակ իրավիճակից և պետականության բացակայության փաստից, ժամանակի ընթացքում Հայաստանի հյուսիսային շրջանները՝ այդ թվում և Գուգարքը, յուրացվում են հարևան Իբերիայի (Վրաց) թագավորության Փառնավազյան արքաների կողմից։ Տաշիրի և Աշոցքի ձեռքբերումից հետո Փառնավազյանները ձեռնամուխ են լինում Վիրքի գերագահության ներքո նոր վարչատարածքային միավորի ձևավորման՝ ի դեմս Սամշվիլդեի էրիսթավության, որի կազմի մեջ էլ ներառվում են հյուսիսային հայկական տարածքները։ Սելևկյանների տերության թուլացման արդյունքում մ․թ․ա․ 189 թվականին Արտաշեսյանների արքայատոհմը վերականգնում է Մեծ Հայքի թագավորությունը, իսկ հիմնադիր-արքա Արտաշես Ա Բարեպաշտի միավորիչ գործունեության արդյունքում Գուգարքն ու Կղարջքը վերադարձվում են Հայաստանին։ 1-ին դարի սկզբին Արտաշեսյանների թագավորությունն անկում է ապրում։ Օգտվելով կենտրոնական իշխանության բացակայությունիվ՝ Իբերիան վերստին իր վերահսկողությունը հյուսիսային Հայաստանի նկատմամբ, սակայն այդ իրավիճակը երկար չի շարունակվում, քանի որ նույն դարավերջին՝ 66 թվականին, Արշակունիների տոհմը վերականգնում է Մեծ Հայքի անկախությունն ու վրացիների կողմից զբաղեցված հայկական տարածքները։ 

=== Միջնադարյան ժամանակաշրջան ===

==== Միջնադարյան հայկական թագավորությունների կազմում ====
{{Տես նաև|Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն}}387 թվականի Հայաստանի առաջին բաժանումից հետո Լոռին կարճ ժամանակահատվածով անցնում է Իբերիային, սակայն կարճ ժամանակ անց Արշակունիները վերադարձնում են այն, և Լոռին շարունակում է մնալ հայոց պետականության կազմում մինչև Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորության անկումը։ Պատմիչներ Ղազար Փարպեցին և Եղիշեն նշում են, որ Տաշիրի իշխանները 450-451 թվականներին մասնակցում են Սասանյանների դեմ ապստամբությանը։ Հայտնի է, որ այս շրջանում Գուգարքի բդեշխ Վազգենը, որը հետագայում կրոնափոխ է լինում և դավաճանում հայրենիքը, ամուսնացած է եղել ապստամբական շարժման առաջնորդ Վարդան Մամիկոնյանի ստեր՝ Շուշանիկի հետ։ 

5-րդ դարում Տաշիրը դառնում է առանձին իշխանություն, իսկ 7-րդ դարում՝ վերադառնում բդեշխության կարգավիճակին։ 9-րդ դարում Տաշիրին տիրում է Աշոտ Ա Կյուրոպաղատի որդի Գուարամ Մամփալին։ Հայտնի է, որ վերջիններս նախկինում չեն եղել այս տարածքների տերերը։ 876 թվականին Գուարամը Գուգարաց հողերը և Աշոցքը հանձնում է իր փեսա Աշոտին՝ Հայաստանի ապագա արքային։  

Բագրատունյաց առաջին արքաների՝ [[Աշոտ Ա Մեծ|Աշոտ Մեծի]] և [[Սմբատ Ա Նահատակ|Սմբատ Նահատակի]] կառավարման ժամանակահատվածում [[Գուգարք նահանգ|հյուսիսային Հայաստանը]], մասնավորապես՝ Լոռին, կառավարվում էր արքայատոհմին չպատկանող և անուղղակիորեն [[Բագրատունիներ|Բագրատունիների հարստության]] հետ որևէ արյունակցական կապ չունեցող կառավարիչ-վերակացուների միջոցով, որոնք նշանակվում էին [[Բագրատունիների թագավորություն|Անիի կենտրոնական թագավորության]] արքայի անմիջական գահնամակով։ 977 թվականին Աշոտ Գ Ողորմած արքայի՝ Գուգարքի կառավարչի պաշտոնում նշանակմամբ և 982 թվականին՝ վերջինիս թագադրմամբ, նշանավորվում է Բագրատունիների կրտսեր ճյուղի՝ Կյուրիկյանների ժառանգական իշխանության հաստատումը [[Գուգարք|Գուգարք նահանգի]] հարավային և արևելյան հատվածներում, ինչպես նաև հյուսիսային [[Ուտիք|Ուտիքում]], այդ թվում՝ [[Գարդմանի իշխանություն|Գարդմանում]] և [[Փառիսոսի թագավորություն|Փառիսոսում]]։ Այսպիսով, Հայաստանի հյուսիսում հիմնադրվում է Անիի թագից վասալական կախման մեջ գտնվող Տաշիր-Ձորագետի ենթակա թագավորությունը, որն իր հզորության գագաթնակետին հասնում է Դավիթ Անհողին արքայի կառավարման տարիներին։ Իր երկարատև իշխանության օրոք Դավիթ արքան ամրացնում է երկրի արտաքին սահմանները, մայրաքաղաքը տեղափոխում Սամշվիլդե, ջախջախում Տաշիր-Ձորագետի սահմաններն ասպատակած Գանձակի ամիրայի զորքերին, իր ազդեցությանը ենթարկում Կախեթ-Հերեթի թագավորությանն ու Դմանիսի իշխանությանը, ինչպես նաև կայուն հարաբերություններ հաստատում հարևան պետությունների հետ։ Հաջորդիվ Լոռու գահակալը փորձում է ազատվել վասալական կախվածությունից, սակայն պարտություն է կրում Բագրատունյաց հայոց շահնշահ Գագիկ Ա-ից և կորցնում Կայան և Կայծոն ամրոցները։ Հետագա տարիներին Տաշիր-Ձորագետի թագավորությունը բռնում է լճացման ուղին։ Չկարողանալով դիմակայել սելջուկ-թուրքերի արշավանքներին՝ Կյուրիկե Բ արքան 1064 թվականին ճանաչում է Ալփ-Արսլանի գերիշխանությունը։ Միևնույն ժամանակաշրջանում, վրաց արքա Բագրատ IV-ը գրավում է Սաշմվիլդեն Կյուրիկե Բ-ից, որը ստիպում է Լոռու արքային թագավորական ոստանը տեղափոխել Լոռե բերդ, որը հիմնադրել էր իր հայրը։

1105 թվականին Լոռին ենթարկվում է էմիր Քըզըլի ասպատակություններին։ 1111 թվականին [[Սելջուկյան սուլթանություն|Սելջուկյան սուլթանությունը]] մեծ բանակով վերստին ներխուժում է Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն և հանդիպում Աբաս Ա Կյուրիկյան արքայի զորքերի դիմադրությանը։ Երկու տարում վաչկատունները նվաճում են ամբողջ թագավորությունը, որի արդյունքում գահակալները ստիպված են լինում տեղափոխվել [[Արևելից կողմանք Հայոց|Հայոց արևելից կողմանք]]։

==== Վրաց թագավորության կազմում ====
1110-1123 թվականներին մի շարք հայկական հողեր, ներառյալ Լոռին, անցնում են Վրաստանը միավորելու իղձով համակվա Դավիթ Շինարար արքային։ Վրաց տարեգրությունը հաղորդում է Դավթի նվաճումների մասին. «... Նույն թվականին նա նվաճում է Լոռե հայկական ամրոցը»։ Վարդան Արևելցի պատմիչի հավաստմամբ՝ Վրաց թագավորությանն են անցնում հյուսիսային Հայաստանի Գագ, Տերունակապ, Տավուշ, Կայան, Կայծոն, Լոռե, Տաշիր և Մախկանաբերդ պաշտպանական ամրությունները։ Այս իրադարձություններից հետո վրաց արքան կրում է նաև «հայոց թագավոր» տիտղոսը։ Ազատագրումից հետո Դավիթ Շինարարը Լոռու կառավարումը հանձնում է Օրբելյան իշխաններին, սակայն 1177 թվականին վերջիններս անհաջող ապստամբություն են բարձրացնում և զրկվում իրենց կալվածքներից։ Գեորգի III-ը Լոռու կառավարումը հանձնում է ղփչաղ Խուբասարին, սակայն ութ տարի անց՝ 1185 թվականին, Թամար թագուհին տարածաշրջանի կառավարումը հանձնում է Սարգիս Զաքարյանին, որը նախօրեին նշանակվել էր վրաց ամիրսպասալար՝ սպարապետ։ Զաքարյան (վրացական տարբերակով՝ Մխարգրձելի) տոհմի հաստատմամբ Հայաստանում հիմնադրվում է Զաքարյանների իշխանապետությունը։ Զաքարյանները, վրացական թագի ներքո, իշխում են մինչև 13-րդ դարի սկիզբը։ Նույն շրջանում Մամիկոնյանների տոհմը իշխում է Դսեղում և հարակից տիրույթներում։ 1225 թվականին Լոռին ժամանակավորապես անցնում է խորեզմշահ Ջալալեդդինին։ 1236-1237 թվականներին Լոռին և Հայաստանի զգալի մասը գրավում են մոնղոլները։ Մոնղոլական նվաճումների նախօրեին Լոռին հայկական արհեստագործության և առևտրի հիմնական կենտրոններից էր։ 14-րդ դարավերջին Լոռին ավերվում է Թամերլանի զորքերի կողմից։ Վրաց թագավորության կազմում գտնվող հայկական շրջաններից Լոռին ամենաշատն է տուժում Թամերլանի գլխավորած թուրքմենական արշավանքներից։ Վրաստանի կազմում գտնվող հայկական շրջանները 1435 թվականին փոխանցվում են Օրբելյանների կառավարմանը։

== Աշխարհագրություն ==
Լոռին [[Հայաստան]]ի՝ մեծությամբ երրորդ մարզն է 3789 կմ² տարածքով (Հայաստանի տարածքի 12.7 %-ը)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armenia-tour.am/location/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-2/%D5%AC%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82-%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6/|title=Լոռին Հայաստանի՝ մեծությամբ երրորդ մարզն է 3789 կմ² տարածքով (Հայաստանի տարածքի․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։ 283.9 հազար մարդ բնակչությամբ (ըստ [[2001]] թվականի մարդահամարի) Լոռու մարզը զիջում է միայն [[Երևան]]ին։ Հյուսիսից մարզը սահմանակցում է [[Վրաստան]]ի, արևմուտքից՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]], հարավից՝ [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտնի]] և [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի]], արևելքից՝ [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] մարզերի հետ։ Բազմաթիվ լեռնային առվակներից բացի Լոռու մարզով են հոսում չորս գետ՝ [[Դեբեդ]], [[Ձորագետ]], [[Տաշիր գետ]], [[Փամբակ]] և [[Աղստև]]։ Լոռու մարզում ծովի մակերևույթից բարձրագույն կետը Աչքասար լեռան գագաթն է (3196մ), ամենացածրը՝ Դեբեդ գետի ստորին հոսանքի շրջանը (մոտ 380մ)։ Լոռու մարզն ընդգրկում է Դեբեդ գետի ավազանը ամբողջությամբ և ունի լեռնային ռելիեֆ։ Նրա տարածքում են ձգվում Ջավախքի, Բազումի, Փամբակի, Գուգարաց, [[Վիրահայոց լեռներ|Վիրահայոց]], [[Հալաբի լեռնաշղթա|Հալաբի]] լեռնաշղթաները։ Առանձնանում են Փամբակի, Լոռվա գոգավորությունները և Լոռվա ձորը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Լոռու մարզում ծովի մակերևույթից բարձրագույն կետը Աչքասար լեռան գագաթն է․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Կլիմա ===
Լոռու մարզն աչքի է ընկնում համեմատաբար խոնավ [[կլիմա]]յով։ Լոռու և [[Տավուշի մարզ]]երը համարվում են Հայաստանի ամենախոնավ մարզերը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armenia-tour.am/location/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-2/%D5%AC%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82-%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6/|title=Լոռվա մարզը Տավուշի մարզի հետ համարվում են հանրապետության ամենախոնավ ․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։ Միջին և բարձրադիր գոտում կլիման բարեխառն լեռնային է, բնորոշ են տևական, ցուրտ ձմեռները։ Յուրաքանչյուր տարի հաստատվում է կայուն ձնածածկույթ։ Ամառները տաք են, համեմատաբար խոնավ։ Տարեկան թափվում են 600-700 մմ մթնոլորտային տեղումներ։ Նախալեռնային գոտում կլիման մերձարևադարձային է. բնորոշ են չափավոր շոգ և չորային ամառները, մեղմ ձմեռները։ Ագրոկլիմայական տեսակետից ընկած է ինտենսիվ ոռոգման գոտում&lt;ref&gt;http://lori.mtad.am/description/&lt;/ref&gt;։

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
[[Պատկեր:Հաղպատավանք.JPG|մինի|252x252փքս|[[Հաղպատի վանական համալիր|Հաղպատավանք]]]]
Լոռու մարզում են գտնվում [[ՅՈւՆԵՍԿՕ]]-ի [[Համաշխարհային ժառանգություն|Համաշխարհային ժառանգության]] ցանկում ընդգրկված [[Հաղպատի վանք|Հաղպատի]] և [[Սանահինի վանք|Սանահինի]] վանքերը։ Պատմական նշանակություն ունեն նաև մարզում գտնվող [[Լոռի բերդ]]ի փլատակները։ Հայտնի են [[Օձունի եկեղեցի|Օձունի վանքը]], Սուրբ Հովհաննես վանքը [[Արդվի]]ում, որտեղ գտնվում է [[Հովհաննես Օձնեցի|Հովհաննես 3-րդ Օձնեցի կաթողիկոսի]] գերեզմանը, [[Ախթալայի վանք|Ախթալայի եկեղեցին]] և ամրոցը, [[Հոռոմայր|Հոռոմայրի եկեղեցին]], Դորբանտավանքը, Վարդաբլուրի Ջգրաշեն եկեղեցին, Վարդաբլուրի Սուրբ Սարգիս լեռան գագաթին Կյուրիկե թագավորի կառուցած բարձրադիր ապարանքը (Ասրոն, 1050թ.) [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Կուրթան)|Կուրթանի Սուրբ Աստվածածին]] եկեղեցին, [[Հնեվանք]]ը, Սուրբ Հովհաննես ուխտատեղին, [[Քոբայրի վանք|Քոբայրի]] եկեղեցին, [[Սանահինի կամուրջ|Ալավերդու]] միջնադարյան կամուրջը և այլն։
[[Պատկեր:Սանահինի վանք․․․.JPG|մինի|251x251փքս|[[Սանահինի վանական համալիր|Սանահինի վանք]]]]
ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանները Լոռու մարզում ներառում են շուրջ 3045 հուշարձան։ Լոռու մարզի հուշարձանները հիմնականում հանրապետական նշանակության են և կարող են ընդգրկվել ՀՀ զբոսաշրջային ռազմավարական նշանակություն ունեցող երթուղիներում։ Մարզի հուշարձանները թվագրվում են Ք.ա. 5 հզ. տարուց մինչև մեր օրերի նորակառույցները։ Մարզի տարածքում են գտնվում համաշխարհային մշակութային ժառանգության օբյեկտների ցանկում (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) ընդգրկված երկու հուշարձան` Հաղպատի ու Սանահինի հրաշակերտ վանական համալիրները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://vanadzorsanatorium.am/?page_id=149&amp;lang=hy|title=Լոռու մարզում են գտնվում  ՅՈւՆԵՍԿՈ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված Հաղպատի և Սանահինի վանքերը|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019|archive-date=2018 թ․ սեպտեմբերի 3|archive-url=https://web.archive.org/web/20180903150423/http://vanadzorsanatorium.am/?page_id=149&amp;lang=hy|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:AkhtalaMon1.jpg|մինի|253x253փքս|[[Ախթալայի վանք]]]]
Լոռու մարզի պատմաճարտարապետական հուշարձանները իրենց քանակով, բազմազանությամբ ու արժեքայնությամբ առանձնահատուկ տեղ են գրավում Հայաստանի այլ մարզերի նմանտիպ կոթողների շարքում։ Դրանք գալով դարերի խորքից` սերունդներին են ներկայացնում մեր ժողովրդի բազմադարյան նյութական մշակույթի ակնառու նվաճումները։ Լոռու մարզում մարդու մշակութային գործունեության հետքերը գալիս են հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերի նորակառույցները։ Դրանց մեջ մտնում են պատմական բնակատեղիներ, ամրոցներ, վանական համալիրներ, եկեղեցիներ, կամուրջներ, աղբյուրներ, մահարձան-կոթողներ, խաչքարներ ու աշխարհիկ կամ կենցաղային շինություններ։ 12-13-րդ դդ. Լոռու ճարտարապետության ամենաբուռն ծաղկման շրջանն է համարվում։ Այդ ընթացքում տարածքը վրաց իշխանների` Օրբելյանների և Զաքարյանների սեփականությունն էր, ուստի այդ ժամանակաշրջանում Լոռին Վրաստանի հետ ապրել է միևնույն սոցիալ-տնտեսական, մշակութային և դավանաբանական կյանքով, և անխուսափելի էր երկու ժողովուրդների մշակութային, այդ թվում` ճարտարապետական հուշարձանների ոճական նմանությունները։ Դա վերաբերում է հատկապես Ախթալայի և Քոբայրի վանքերին, Բգավորի, Հնեվանքի, Մեծավանի և մի շարք այլ եկեղեցիներին։ Ցավոք մեզ չեն հասել կամ հասել են գրեթե ավերակ վիճակում քաղաքներն ու ամրոցները։ Հավելվածներ 2-4-ում ներկայացված են ոչ միայն զբոսաշրջային առօրյայում առավել շատ այցելվող տեսարժան վայրերը (օրինակ` Հաղպատ, Օձուն, Սանահին, Հնեվանք, Լոռեբերդ, Քառասնից մանկանց վանք, Քոբայր, Արդվի, Կուսանաց անապատ, [[Խորակերտի վանք]], [[Չախալաբերդ]], Խուճապի վանք), այլև պատմաճարտարապետական այնպիսի հուշարձաններ և տեսարժան վայրեր, որոնք ունեն բազմաթիվ արժանիքներ տուրփաթեթների մեջ զետեղվելու, սակայն դուրս են մնացել տուրօպերատորների ուշադրությունից և մատնվել են մոռացումի։

=== Լոռու մարզի բնական հուշարձաններ ===
• Լոռու ձոր – [[Դեբեդի կիրճ|Դեբեդի կիրճում]]

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;Ծակ քար - Վարդաբլուրում

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;Սպիտակ ջրաշուշանների լիճ - Որասար

• «Բոլոր քար» – Վանաձորում

• «Մայորի ձոր» – Ստեփանավանում

• «Մայորի քարափ» – Դսեղ գյուղի մոտ

• «Տզրուկի ջրվեժ» – Աթան գյուղի մոտ

• «Ալմաստի լիճ» – Ագարակ գյուղի մոտ

• Թռչկանի ջրվեժ – Չիչկան գետի մոտ

• Դսեղի լճերը • Գայլաձորի կիրճը

• Ձորագետի, Փամբակի, Վանաձորի հովիտները և այլն։

== Տարածաշրջաններ ==
Լոռու մարզն ընդգրկում է Սպիտակի, Ստեփանավանի, Տաշիրի, Թումանյանի, Գուգարքի տարածաշրջանները, Վանաձոր, Սպիտակ, Ստեփանավան, Ալավերդի, Տաշիր, Ախթալա, Թումանյան, Շամլուղ քաղաքները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armstat.am/file/Map/MARZ_06.pdf|title=Տարածաշրջանները`
Սպիտակ
Ստեփանավան
Տաշիր
Թումանյան
Գուգարք ․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://vanadzorsanatorium.am/?page_id=149&amp;lang=hy|title=Մարզի տարածքում են գտնվում նաև հետևյալ քաղաքները՝ Ալավերդի, Ախթալա, Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Թումանյան։|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019|archive-date=2018 թ․ սեպտեմբերի 3|archive-url=https://web.archive.org/web/20180903150423/http://vanadzorsanatorium.am/?page_id=149&amp;lang=hy|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ըստ 2001 թվականի մարդահամարի՝ Լոռու մարզում են բնակվում շուրջ 283,900 մարդ։ Բնակչության մոտ 59.3% (167.3 հազար մարդ) քաղաքաբնակ է, մնացած 116.6 հազարը բնակվում են գյուղային համայնքներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=2016-2017թթ.ին համայնքների խոշորացման արդյունքում...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

2016-2017թվականներին համայնքների խոշորացման արդյունքում Լոռու մարզում․

'''[[Գուգարքի շրջան|Գուգարքի տարածաշրջան]]''' - 48.19% (1 քաղաքային՝ Վանաձոր և 26 գյուղական բնակավայրեր՝ Ազնվաձոր, Անտառամուտ, Անտառաշեն, Արջուտ, Արջուտի կայարանին կից, Բազում, Գուգարք, Գյուլլուդարա, Դարպաս, Դեբեդ, Եղեգնուտ, Լերմոնտովո, Լեռնապատ, Հալլավար, Հայդարլի, Ձորագետ, Ձորագյուղ, Մարգահովիտ, Շահումյան, Վահագնաձոր, Վահագնի, Փամբակ, Փամբակ կայարանին կից, Քիլիսա, Քարաբերդ, Ֆիոլետովո համայնքներ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Գուգարքի տարածաշրջան - 48.19% (1 քաղաքային՝ Վանաձոր և 26 գյուղական բնակավայրեր...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

'''[[Թումանյանի շրջան|Թումանյանի տարածաշրջան]]''' - 19,06% (4 քաղաքային՝ Ալավերդի, Թումանյան, Ախթալա, Շամլուղ և 34 գյուղական  Աթան, Առողջարանին կից գյուղ, Ամոջ, Ախթալա, Ակներ, Աքորի, Ահնիձոր, Այգեհատ,  Արդվի, Արևածագ,  Բենդիկ, Դսեղ, Թեղուտ, Լորուտ, Ծաթեր, Ծաղկաշատ, Կաճաճկուտ, Կարմիր Աղեգի, Հագվի, Հաղպատ, Ճոճկան, Մարց, Մեծ Այրում, Փոքր Այրում, Մղարթ, Նեղոց, Շամուտ, Շնող, Չկալով, Ջիլիզա, Քարկոփ, Քարինջ, Քոբեր կայարան, Օձուն համայնքներ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Թումանյանի տարածաշրջան - 19,06% (4 քաղաքային՝ Ալավերդի, Թումանյան...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

'''[[Սպիտակի շրջան|Սպիտակի տարածաշրջան]]''' - 18.55 % (1 քաղաքային՝ Սպիտակ և 20 գյուղական՝ Արևաշող, Գեղասար, Գոգարան, Լեռնանցք, Լեռնավան, Լուսաղբյուր, Խնկոյան, Ծաղկաբեր, Կաթնաջուր, Հարթագյուղ, Ղուրսալի, Մեծ Պարնի, Նոր Խաչակապ, Շենավան, Շիրակամուտ, Ջրաշեն, Սարալանջ, Սարահարթ, Սարամեջ, Քարաձոր համայնքներ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Սպիտակի տարածաշրջան - 18.55 % (1 քաղաքային՝ Սպիտակ և 20 գյուղական...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։

'''[[Ստեփանավանի շրջան|Ստեփանավանի տարածաշրջան]]''' - 12.48% (1 քաղաքային՝ Ստեփանավան և 19 գյուղական՝ Ագարակ, Արմանիս, Ամրակից, Բովաձոր, Գարգառ, Գյուլագարակ, Լեջան, Լոռի Բերդ, Կաթնաղբյուր, Կողես, Կուրթան, Հոբարձի, Հովնանաձոր, Յաղդան, Պուշկինո, Սվերդլով, Վարդաբլուր, Ուրասար, Ուռուտ համայնքներ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Ստեփանավանի տարածաշրջան - 12.48% (1 քաղաքային՝ Ստեփանավան և 19 գյուղական՝ Ագարակ, Արմանիս, Ամրակից...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

'''[[Տաշիրի շրջան|Տաշիրի տարածաշրջան]]''' -9.47% (1 քաղաքային՝ Տաշիր և 23 գյուղական՝ Ապավեն, Արծնի, Բլագոդարնոյե, Գետավան, Գոգավան, Դաշտադեմ, Լեռնահովիտ, Կաթնառատ, Կրուգլայա Շիշկա, Ձյունաշող, Ձորմուտ, Մեդովկա, Մեծավան, Մեղվահովիտ, Միխայլովկա,  Նովոսելցովո, Նորաշեն, Նորամուտ, Պաղաղբյուր, Պետրովկա, Պրիվոլնոյե, Սարատովկա, Սարչապետ համայնքներ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Տաշիրի տարածաշրջան -9.47% (1 քաղաքային՝ Տաշիր և 23 գյուղական՝ Ապավեն, Արծնի, Բլագոդարնոյե, Գետավան, Գոգավան․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն  ==
Լոռու մարզը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Այժմ մյուս մարզերից տարբերվում է բնակչության ավելի մեծ բացարձակ թվով։ Մարզի մյուս հատկանշական կողմն այն է, որ նա բնակչության ուրբանիզացման ամենաբարձր մակարդակ ումեցող մարզերից է։ Ըստ 2001 թվականի մարդահամարի՝ Լոռու մարզում են բնակվում շուրջ 283,900 մարդ։ Բնակչության մոտ 59.3% (167.3 հազար մարդ) քաղաքաբնակ է, մնացած 116.6 հազարը բնակվում են գյուղային համայնքներում։

=== Էթնիկ խմբեր ===
Ընդհանուր բնակչության 97%-ից ավել կազմող [[հայ]]երից բացի, Լոռու բնակիչների որոշ մասը իրենց դասում է հետևյալ ազգային փոքրամասնություններին. [[ռուս]]ներ՝ 3,882 (1.3%), [[եզդի]]ներ՝ 793 (0.3%), [[հույն]]եր՝ 655 (0.2%), այլ՝ 607&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lori.mtad.am/description/|title=Ազգային կազմը՝ 
•	հայեր...|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;։

=== Կրոն ===
Ինչպես և այլուր [[Հայաստան]]ում, Լոռու մարզի բնակչության գերիշխող մասը իրենց անվանականորեն համարում են [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] հետևորդներ։ Այնուամենայնիվ մարզում են բնակվում [[Հոգևոր Քրիստոնեություն]] դավանող [[Մոլոկաններ]], ինչպես նաև [[Կաթոլիկ]] [[ֆրանգներ]], [[Եհովայի վկաներ]], [[Աթեիզմ|Աթեիստներ,]] Ագնոստիկներ և այլն։

== Բնակավայրեր ==
[[Պատկեր:Լոռու մարզ.svg|մինի|ք․ Վանաձոր]]
Լոռու մարզի մարզկենտրոնը Վանաձորն է (նախկինում կոչվել է Մեծ Ղարաքիլիսա, Կիրովական), որն անցած դարասկզբին եղել է ոչ մեծ գյուղաքաղաք։ Որպես քաղաքային բնակավայր ձևավորվել է 1930-ական, իսկ բուռն զարգացում ապրել է 1950-ական թվականներից սկսած։ Այժմ Վանաձորը Հայաստանի բազմաճյուղ արդյունաբերություն, ինչպես նաև կրթական, գիտական, առողջապահական, ու մշակութային հիմնարկների համեմատաբար զարգացած ցանց ունեցող կենտրոններից է, երկաթուղային ու ավտոխճուղային ճանապարհների կարևոր հանգույց։ Վանաձորը իր մարդաշատությամբ երկրի երրորդ քաղաքն է։

Ալավերդին նշանավոր է նրանով, որ դեռևս 19-րդ դարի վերջին այստեղ կառուցվել է Հայաստանի ծանր արդյունաբերության առաջնեկը` «Մանես» պղնձաձուլական գործարանը։ Նա եղել է մետալուրգիայի ամենահզոր ձեռնարկությունը անդրկովկասում և տվել է Ռուսաստանում արտադրվող պղնձի 1/4 մասը։ 1980-ական թվականների վերջերին շրջակա միջավայրը աղտոտելու պատճառով արտադրությունը կանգնեցվեց։ Այժմ չի աշխատում։

[[1988]] թվականի աղետալի երկրաշարժը մեծ վնաս հասցրեց նաև Լոռու մարզի արդյունաբերությանը։ Շատ գործարաններ ու ֆաբրիկաներ հիմնովին ավերվեցին։ Այժմ դրանց մի մասը վերականգնվում ու վերագործարկվում է։

Մարզի Դսեղ գյուղում է ծնվել ամենայն հայոց բանաստեղծ [[Հովհաննես Թումանյան]]ը, որտեղ էլ գտնվում է նրա տուն-թանգարանը։

Լոոու մարզի քաղաքները․&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armenia-tour.am/location/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-2/%D5%AC%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82-%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6/|title=Քաղաքներ
Ալավերդի
Ախթալա
Թումանյան․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019}}&lt;/ref&gt;

=== Վարչատարածքային բաժանում ===
Մարզը բաժանված է 8 քաղաքային և 105 գյուղային [[Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում#Համայնք|համայնքների]], որոնք տարածքայնորեն ընդգրկված են հետևյալ շրջաններում.

* [[Գուգարքի շրջան]]
* [[Թումանյանի շրջան]]
* [[Սպիտակի շրջան]]
* [[Ստեփանավանի շրջան]]
* [[Կալինինոյի շրջան]]

== Ջրագրություն ==
[[Պատկեր:Debed.jpg|մինի|Դեբեդ գետը|alt=]]
Լոռու մարզն առանձնանում է ջրագրական խիտ ցանցով, որը պայմանավորված է տարածքի երկրաբանական և ջրաերկրաբանական կառուցվածքով, ռելիեֆի առանձնահատկություն­նե­րով, մթնոլորտային առատ տեղումներով։ Ջրի մանրեաբանական անալիզների հետազոտությունների տվյալները վկայում են, որ մարզի խմելու ջրի աղբյուրները ունեն բարձր որակական հատկանիշներ։

Մարզի տարածքում հոսում են 1356 գետեր և գետակներ, որոնց ընդհանուր երկարությունը 3505 կմ է, նրանցից միայն 55-ը (4,1%), ունեն 10 և ավելի կմ երկարություն։ Լոռու մարզի գետերի ջրերը հիմնականում օգտագործվում են էներգետիկ և ոռոգման նպատակ­ներով։

Դեբեդ գետի խոշոր աղտոտողներից են համարվում մարզի խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5713|title=Լոռու մարզն ընգրկում է Դեբեդ գետի ավազանը ամբողջությամբ։|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 5|archive-url=https://web.archive.org/web/20160905064715/http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5713|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Վանաձոր քաղաքում գործում է կոյուղու մաքրման մեխանիկական – կենսաբանական կայան, որով անցնող կեղտաջրերի հոսքը կազմում է 30լ/վրկ, կատարվում է միայն մասնակի մեխանիկական մաքրում։ Կեղտաջրերի մեծ մասը առանց մաքրման անմիջապես թափվում է Փամբակ գետը։ Լոռու մարզում 2015թ. կոյուղի բաց թողնված կեղտաջրերի հեռացման ծավալը 2013թ.-ի  համեմատ նվազել է 18%։ Կեղտաջրերի մեծ մասը առանց մաքրման անմիջապես թափվում է Փամբակ գետը։&lt;br /&gt;

== Տնտեսություն ==
Մարզի համընդհանուր արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը կազմում է 32246.3 միլիոն [[դրամ]] (2004), գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալը՝ 55.4 միլիարդ [[դրամ]] (2004)։

Մարզում գործում է [[Ալավերդու պղնձաձուլական կոմբինատ]]ը, որն աշխատեցնում է տարածաշրջանի միակ պղնձաձուլական արտադրամասը։
[[Պատկեր:Alaverdi Combine.jpg|մինի|Ալավերդու պղնձաձուլական կոմբինատ]]
Մարզը ունի 192,212 հեկտար գյուղատնտեսական հողատարածք, որի մեջ է մտնում շուրջ 47,823 հա վարելահող։

Լոռու տարածքը հարուստ է նաև հանքային ջրերի ելքերով, որոնք կարևոր տնտեսական նշանակություն ունեն։ Այստեղ հանքային աղբյուրների առատությունը բացատրվում է ինչպես ռելիեֆի խիստ մասնատվածությամբ և էրոզիայի բազիսի խորությամբ, այնպես էլ հանքային ջրերի արտաբխման (բեռնաթափման) հարմար ուղիների առկայությամբ։ Վանաձորի հանքային աղբյուրները դուրս են գալիս քաղաքի շրջակայքում։ Ոչ խորը հորատման միջոցով բազալտային լավաներից ստացվել են հանքային ջրերի խոշոր շիթեր, որոնց ծախսը կազմում է 2,5-10 լ/վրկ.: Այն Ջերմուկի ջրերի ամենամոտ նմանակն է։ Ֆիոլետովոյի հանքային ջուրը դուրս է գալիս գյուղի շրջակայքում արված հորատանցքերից։ Հետախուզվել են նաև Բզովդալի (Վանաձորի մոտ) հիդրոկարբոնատասուլֆաստային, նատրիում-կալցիումային հանքային ջրերը։ Ստեփանավանի շրջակայքում բխում են մի խումբ հանքային աղբյուրներ, որոնցից է Կաթնաղբյուրի ակները։ Մեծ ծավալի հետախուզական աշխատանքներ են կատարվել Կաթնաղբյուր գյուղի (Ստեփանավանի տարածաշրջան) աղբյուրների շրջանում։ Ուրասար (Կուբիշև) գյուղի մոտ հայտնի են Չյոռնայա և Ժյոլտայա գետակների աղբյուրները։ Դեբեդ գետի ավազանաում, բացի վերը նշվածներից, հաշվվում են մոտ 35 զանազան հանքային աղբյուրներ, որոնք դեռ լիարժեք չեն ուսումնասիրվել։ Հանքային ջրերի ուսումնասիրությունը, հետախուզումը կարևոր տնտեսական նշանակություն ունեն և հարկավոր է մարզի առաջնային խնդիրներից մեկը համարել։

=== Տրանսպորտ ===
Լոռու մարզում է գտնվում [[Հայաստան]]ի ամենաերկար ավտոտրանսպորտային թունելը, որն անցնում է [[Բազումի լեռնաշղթա]]յի տակով և [[Ստեփանավան]] - [[Վանաձոր]] հիմնական ավտոերթուղու մաս է կազմում։

=== Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս ===
Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների &lt;ref&gt;[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1990]]
| [[1995]]
| [[2000]]
| [[2005]]
| [[2010]]
| [[2015]]
| [[2017]]
|-
! Ցուցանիշ
| 0.606
| 0.58
| 0.623
| 0.673
| 0.715
| 0.721
| 0.725
|}

== Ավանդական խոհանոց ==
Լոռու մարզի խոհանոցը պահպանել է հայկական խոհանոցի ընդհանուր դիմագիծը, սակայն ունի որոշ յուրահատկություններ։ Հետազոտության ընթացքում կատարված հարցումների արդյունքում արձանագրվել են մի քանի ուտեստներ, որոնք հիմնականում բնորոշ են Լոռու մարզին։

'''Հացի խաշու''' - Հացը խորանարդաձև կտրատում և չորացնում են։ Սոխեռածը լինելու ընթացքում կաթսայի մեջ ավելացնում են 1 բաժակ ջուր։ Մասսան համեմում են աղով և մանր կտրատած համեմով։ Եռալուց հետո անընդհատ խառնելով ավելացնում են հարած ձու։ Թողնում են 10 րոպե եփի։ Մատուցելուց 5 րոպե առաջ կաթսան կրակի վրայից վերցնում են և ավելացնում նախապես պատրաստած հացի կտորները։

'''Հոնով ապուր''' - Հոնը քիչ ջրով եռացնում են և թողնում մի քիչ հովանա։ Այնուհետև փլավքամի մեջ տրորում են մինչև կորիզների առանձնանալը։ Ստացվում է համասեռ թանձր զանգված։ Մասսայի մի մասի մեջ անընդհատ հարելով ավելացնում են ալյուր, և խառնում մնացած զանգվածին։ Ավելացնում են շաքարավազ և դնում կրակին։ Մատուցվում է սառը վիճակում։

'''Խաշիլ''' - Ջուրը համեմում են աղով և կրակի վրա անընդհատ խառնելով ավելացնում [[փոխինդ|փոխինձը]] (բոված, աղացած հացահատիկ)։ Պետք է եփել այնքան, մինչև համասեռ զանգված ստացվի։ Լցնում են ափսեների մեջ և վրան դնում մի կտոր կարագ։

'''Խորոված կարտոֆիլ / պլեճ''' - Կարտոֆիլը կեղևազրկում են և օղակաձև կտրատում (կամ լավ լվանում և առանց կևեղազրկելու կտրատում)։ Տաք վառարանի վրա աղ են ցանում, և կտրտած կարտոֆիլը շարում վրան, և նորից աղ ցանում։ Երկու կողմը համաչափ խորովելուց հետո կարելի է ճաշակել։ Պլեճը պետք է ուտել տաք վիճակում։

'''Մարինացված սինդրիկ''' - Սինդրիկը խաշում են, հանում տաք ջրից և դնում հոսող ջրի տակ, որ պահպանի կանաչ գույնը։ Աղաջուրը լցնում են վրան։ Կարելի է համտեսել հաջորդ օրը։

'''Լավաշով մոթալ''' - Մոթալի պատրաստման ձև`մանրացրած պանիրը, մանրացրած թելպանիրը (ջիլ), քամած կաթնաշոռը, քամած մածունը խառնում են և համեմում աղով, ըստ ճաշակի։ Ստացված զանգվածը լցնում են կավե սափորի մեջ, գլխիվայր շրջում և պահում սառը վայրում առնվազը 10 օր։ Լավաշը բացում են, մոթալը լցնում են վրան, փաթաթում և համտեսում։

'''Եղինջի ապուր''' - Կաթսայի մեջ սոխեռած են անում, ավելացնում ջուր, խորանարդաձև կտրտած կարտոֆիլ։ Կիսաեփ վիճակում ավելացնում են եղինջ։ Թողնում են 5 րոպե եռա։ Եփման վերջին րոպեներին ավելացնում են հարած ձու, կտրտած համեմ և աղ։ Ճաշատեսակը հնարավոր է պատրաստել նաև չորացրած եղինջից, որը պետք է նախապես թրջել տաք ջրի մեջ։

'''Ավելուկի աղցան''' - Նախապես չորացրած եփում խաշում են տաք ջրով և մանր կտրատում։ Կաթսայի սոխեռածին ավելացնում են կտրտած ավելուկը և տապակում 5-10 րոպե, այնուհետև ավելացնում են աղ և համեմունքներ։ Մատուցում են մածուն-սխտորով։

'''Նապաստակի խորոված''' - Նապաստակի կտրատած միսը համեմում են աղով, ուրցով/քոնդարով և սոխով։ Միսը մի քանի տեղից ծակծկում են պատառաքաղով։ Թողնում են 20 րոպե։ Շարված շշերը իջեցնում են թոնիրի մեջ։ 1 ժամ եփելուց հետո հանում են թոնրից, սոխ և կտրտած համեմ ցանում վրան և մատուցում։

'''Թել պանիրով ձվածեղ''' - Անալի թել պանիրը (ջիլ) (կամ եթե աղ դրած է, նախապես 2 ժամ թողնում են ջրի մեջ) նախօրոք մանրացնում են։ Թավայի մեջ լցնում են կարագ, այն դաղվելուց հետո ավելացնում են թել պանիրը և անընդհատ խառնում։ Համասեռ մասսա դառնալուց հետո, ավելացնում են հարած ձու։ Մատուցվում է տաք վիճակում։

'''Թթուներ տարբեր խոտաբույսերից''' – Մարզը հարուստ է խոհանոցում օգտագործվող տարատեսակ խոտաբույսերով, որոնց օգտագործման սեզոնը շատ կարճ է։ Դրանցից թթուներ կամ մարինադներ են պատրաստում և պահածոյացնում ոչ սեզոնների համար։

Կատարված հարցումների ժամանակ որոշ ուտեստներ էլի հիշատակվել են, սակայն դրանք բնորոշ են ընդհանուր հայկական խոհանոցին, օրինակ` խաշլամա, տարբեր բանջարեղեններով և խոտաբույսերով կերակրատեսակներ, թանով ապուր և այլն։

== Կրթություն ==
=== ԲՈւՀեր ===
Լոռու մարզում են գտնվում հետևյալ [[բարձրագույն ուսումնական հաստատություն]]ները՝

*[[Վանաձորի պետական համալսարան]]
*[[Հայաստանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարան|Հայաստանի պետական ճարտարագիտական համալսարանի]] Վանաձորի մասնաճյուղ
* [[Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան]]ի Վանաձորի մասնաճյուղ

=== ՄՄՈւՀ ===
Լոռու մարզում գործում են մի շարք [[միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատություններ]]։

=== Արտադասարանային կրթություն ===
2018 թվականի մայիսին Լոռու մարզի Դեբետ համայնքում բացվեց ՔՈԱՖ ՍՄԱՐԹ կրթական կետնրոնը։ [[Հայաստանի մանուկներ բարեգործական հիմնադրամ]]ի ստեղծած այս կենտրոնը ապահովում է շրջակա գյուղերի երեխաների և մեծահասակների արտադպրոցական կրթությունը, վերապատրաստումը և բազմակողմանի զարգացումը։ Հեռահար նպատակն է գյուղերի բնակչության համար հնարավորությւոն ստեղծել աշխատել և արարել հենց իրենց համայնքներում չարտագաղթելով։

== Մշակույթ ==
Լոռու մարզում մշակութային կազմակերպություններն են` մշակույթի տները և ակումբները, [[Լոռու մարզային գրադարան|գրադարանները]], թանգարանները, արվեստի, գեղարվեստի և երաժշտական դպրոցները, համերգասրահները և կինոթատրոնները, պատկերասրահները և ցուցասրահները, ստեղծագործական խմբերը, կենտրոններն ու համույթները։ Մշակութային կազմակերպությունների առկայությունը դեռևս չի նշանակում ակտիվ մշակութային կյանք, քանի որ դրանց մեծ մասը կարիք ունի հիմնանորոգման և նյութատեխնիկական հագեցվածության բարելավման։ Ներկայումս մշակույթի ոլորտի խնդիրները Լոռու մարզում համակարգված լուծում չեն ստանում, ինչը պայմանավորված է մի շարք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններով։ 1996 թվականից հետո մշակութային կազմակերպությունները անցան տեղական ինքնակառավարման մարմինների ենթակայությանը, սակայն ոչ բարվոք տնտեսական իրավիճակը, ընդհանուր ռազմավարական և զարգացման հեռանկարային (տարածաշրջանին հատուկ) համագործակցության ծրագրերի բացակայությունը հնարավորություններ չեն ընձեռնում Լոռու մարզում մշակութային կյանքի արդյունավետ և լիարժեք գործունեության կազմակերպմանը։ Արդյունքում` դիտարժան և բարվոք մշակութային ենթակառուցվածքների խիստ պակաս է զգացվում, ինչը մարզի մշակութային հատվածները թե´ ներքին, թե´ ներգնա այցելությունների հյուրընկալման համար ցանկալի արդյունքներ չեն ապահովում։

=== Ռոք-խմբեր ===

* [[Լավ Էլի]] - հայկական ալտերնատիվ ռոք-խումբ
* Ան Գորդոնախ - հայ-շոտլանդական ռոք-խումբ
* [[Lousnelius]] - հայկական ալտերնատիվ ռոք խումբ
* [[Որդան Կարմիր (խումբ)|Որդան Կարմիր]] - հայկական ալտերնատիվ-մետալ խումբ
* Clocker - հայկական ալտերնատիվ ռոք խումբ

== Սպորտ ==
Լոռու մարզում գործում են 19 մարզադպրոց, մի շարք մարզական ակումբներ, ընկերություններ, հասարակական կազմակերպություններ։ Տարբեր մարզական թիմերում և խմբակներում ընդգրկված են մոտ 7000 երեխա։ Լոռու մարզը թե հանրապետական և թե միջազգային ասպարեզներում միշտ աչքի է ընկել իր մարզական հաջողություններով։ 2016 թվականին Վանաձորում բացվեց ֆուտբոլի ակադեմիա։

Գործում է Ռաֆտինգ Դեբեդ գետի 10 կիլոմետր երկարության վրա։

== 1988 թվականի երկրաշարժ ==
{{հիմնական|Սպիտակի երկրաշարժ}}
[[Պատկեր:Surb Amenaprkitch.jpeg|մինի]]
1988 թ. [[Դեկտեմբեր 7]]-ի երկրաշարժի էպիկենտրոնն էր Լոռու մարզի [[Սպիտակ]] քաղաքից քիչ հյուսիս գտնվող [[Նալբանդ, Լոռու մարզ|Նալբանդ]] գյուղը, որը ներկայում կոչվում է [[Շիրակամուտ]]։ Երկրաշարժի արդյունքում գետնին էին հավասարվել Սպիտակի գրեթե բոլոր շինությունները, Կիրովական (ներկայից Վանաձոր) քաղաքում ավերվել էին 8000 բնակարան, Ստեփանավանում փլվել էին 30 շենք և 2500 տուն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5713|title=1988թ. աղետալի երկրաշարժը մեծ վնաս հասցրեց նաև Լոռու մարզի ․․․|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=28.06.2019|archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 5|archive-url=https://web.archive.org/web/20160905064715/http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5713|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Հայաստանի վարչատարածքային բաժանում]]
*[[Հայաստանի մանուկներ բարեգործական հիմնադրամ]]

== Հեռուստաընկերություն ==
* [[Ֆորտունա (հեռուստաընկերություն)|«Ֆորտունա» հեռուստաընկերություն]], Վանաձոր, Ալավերդի, Սպիտակ, Տաշիր Ստեփանավան, Ախթալա
* [[ՄԻԳ Հեռուստաընկերություն]], Վանաձոր
*[[Լոռի (հեռուստաընկերություն)|«Լոռի» հեռուստաընկերություն]], Վանաձոր
* [[Անկյուն գումարած 3]], Ալավերդի

== Աղբյուրներ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին Հղումներ ==
* [http://lori.mtad.am/ Լոռու մարզպետարանի պաշտոնական կայք]
* [http://www.armstat.am/am/?nid=148 ՀՀ Լոռու մարզի ցուցանիշները]
* [http://cp-pic.quintagroup.com/www/aboutarmenia/lori ՀՀ Քաղաքաշինության նախարարության Լոռուն նվիրված էջը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928041913/http://cp-pic.quintagroup.com/www/aboutarmenia/lori |date=2007-09-28 }}
* [http://lmg.am/ Լոռու մարզային գրադարան]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Լոռու մարզ}}
{{Հայաստանի մարզեր}}

[[Կատեգորիա:Լոռու մարզ| ]]</text>
      <sha1>2n9rtznoqzuoe7sp0nmxxl6tk2czzdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Տավուշի մարզ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2412</id>
    <revision>
      <id>8491980</id>
      <parentid>8469154</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:14:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>62.89.31.5</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Տնտեսություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19943" xml:space="preserve">{{այլ|Տավուշ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = մարզ
 | հայերեն անվանում = Տավուշի մարզ
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = 
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  | lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =0
  | lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = մարզ
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 5 քաղաք, 57 գյուղ

մարզկենտրոն` [[Իջևան]]
քաղաքներ` [[Իջևան]], [[Դիլիջան]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ]], [[Նոյեմբերյան]], [[Այրում]]
 | ղեկավարի պաշտոն = Տավուշի մարզպետ
 | ղեկավար = Հայկ Ղալումյան
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 2704
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 134.100
 | մարդահամարի թվական = 
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = 
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
}}
[[Պատկեր:Goshavank3.jpg|մինի|աջից|[[Գոշավանք]] վանական համալիր]]
'''Տավուշի մարզ''', մարզ [[Հայաստան]]ի հյուսիսարևելյան մասում։ Մարզկենտրոնը [[Իջևան]] քաղաքն է։

== Աշխարհագրություն ==
[[Պատկեր:Tavush-Hillshaded-QGIS.png|ձախից|մինի|Տավուշի մարզի ռելիեֆային քարտեզ]]
Տավուշի մարզը գտնվում է Հայաստանի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Ընդգրկում է Իջևանի, Տավուշի (նախկինում՝ Շամշադին), Նոյեմբերյանի, Դիլիջանի տարածաշրջանները և 5 քաղաքներ՝ [[Իջևան]], [[Նոյեմբերյան]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ]], [[Դիլիջան]] և [[Այրում]]։

Մարզը սահմանակից է [[Վրաստան]]ին, հյուսիսում և արևելքում՝ [[Ադրբեջան]]ին։ Հայաստանի պետական սահմանից մարզին բաժին է ընկնում 400 կմ հատված, որից 352-ը՝ Ադրբեջանի հետ։ Մարզի կենտրոնով դեպի հյուսիս-արևելք հոսում է [[Աղստև]] գետը։ Ամենացածր կետը գտնվում է [[Դեբեդավան]] գյուղի մոտ (380 մ), ամենաբարձր կետը՝ [[Միափորի լեռնաշղթա]]յի [[Մուրղուզ]] լեռն է (2993 մ)։ Հայաստանի Տավուշի մարզը տարածվում է Փոքր Կովկասի լեռնաշղթաների արտաքին շարի վրա ([[Վիրահայոց լեռներ|Վիրահայոց]], [[Գուգարաց լեռներ|Գուգարաց]] և [[Միափորի լեռներ|Միափորի]] լեռներ)։ Գտնվում է Հայաստանի չափավոր խոնավ տարածաշրջանում։

[Գետ]]երը պատկանում են [[Կասպից ծով]]ի ([[Կուր գետ]]ի) ավազանին և սնվում են հալոցքային, ստորերկրյա և անձրևային ջրերից։

Գտնվում է [[Երևան]]ից 137 կմ հեռավորության վրա։

== Պատմական ակնարկ==
Հայաստանի Ազգային Ժողովի հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին օրենքով կազմավորվում է Տավուշի մարզը, որը հաստատվում է Հայաստանի նախագահի կողմից 1995 թվականի դեկտեմբերի 5-ին։ Մարզպետարանն իր գործունեությունը սկսել է 1996-ի փետրվարի 20-ին։ Մարզի Տավուշ անունը պայմանական և կամայական է, քանի որ հայոց պատմության մեջ չի եղել նման անունով վարչատարածքային միավոր, որ երբևէ ընդգրկած լիներ ներկայիս մարզի ողջ տարածքը։
Պատմական աշխարհագրությունից հայտնի է, որ [[Ուրարտու]] պետության (Արարատյան թագավորություն) ժամանակաշրջանում (մ․թ․ա․ IX-VI դդ․) երկրի հյուսիս-արևելքը, մինչև Կուր գետը զբաղեցրել է Եթիունէ կամ [[Ուտիք նահանգ]]ը,որը նաև ընդգրկել է ներկայիս ողջ Տավուշի մարզը։ Պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] հաղորդմամբ և [[Աշխարհացույց|Աշխարհացոյց-ի]] տվյալների համաձայն, արդեն Արտաշեսյանների թագավորության ժամանակաշրջանում (մ․թ․ա II- մ․թ․ I դդ․) [[Տիգրան Բ|Տիգրան Բ-ի]] ստեղծած թագավորության մեջ են մտել մարզի կենտրոնական և արևմտյան հատվածները&lt;ref&gt; Սիմոնյան Ռ․, Տավուշի մարզ, էջ 6-7 [http://Տավուշի%20մարզ http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2018/03/Tavushi-Marz.pdf]&lt;/ref&gt;։
Դիլիջանն իր շրջակայքով մտել է Այրարատ աշխարհի Վարաժնունիք գավառի մեջ, իսկ մարզի արևելյան հատվածը՝ Ուտիք նահանգի մեջ՝ կոչվելով Տուսքուստակ գավառ, որը նշանակում է Տուսի գավառ։
Տավուշ անվան ստուգաբանությունը հենց կապվում է այս Տուս անվան հետ, որի մասին հիշատակություններ են պահպանվել պատմիչներ Մովսես Խորենացու, [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի|Հովհաննես Դրասխանակերտցու]] աշխատությունների մեջ։
1990 թվականի նոյեմբերի 11-ին նախ Տավուշի շրջան կոչվեց 16-րդ դարից [[Շամշադին]] անվանվող շրջանը, իսկ Հայաստանի վարչատարածքային վերջին բաժանումից հետո՝ նորաստեղծ մարզը։

== Բնակչություն ==
[[Պատկեր:Kirants-raffi kojian-DCP 4582.JPG|մինի|[[Կիրանց վանք]]|alt=]]
[[Պատկեր:Tavush fortress.jpg|մինի|[[Տավուշի բերդ]]|alt=]]
[[Պատկեր:Agstev3.JPG|մինի|[[Աղստև (գետ)|Աղստև]] գետ|alt=]]
Մարզը զբաղեցնում է Հայաստանի տարածքի 9.1 %-ը, 1 քառ. կմ-ի վրա ապրում է 50 մարդ։ Բնակչության զգալի մասը բնիկ տավուշցիներ են. կան նաև [[Արցախ]]ից և [[Գարդմանք]]ից տեղափոխվածների (տարահանվածների) սերունդներ։ Օրինակ, 17-19-րդ դարերում հայության զգալի քանակի ներհոսք է եղել [[Արցախ]]ից դեպի [[Տավուշ]]։ Տեղափոխվածները կամ հիմնում էին նոր գյուղեր կամ էլ վերականգնում նախկինում լքված կամ ավերված հայկական բնակավայրերը։

Տավուշի մարզի բնակչությունը կազմում է հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակի 4.2 %-ը։ Բնակչության 62.3 %-ը ապրում է [[գյուղ]]ական վայրերում։ Մարզը հանրապետության վառ արտահայտված գյուղատնտեսական շրջաններից է։ Հայաստանի Տավուշի մարզկենտրոնը [[Իջևան]] քաղաքն է (մինչև [[1919]] թվականը՝ Քարվանսարա), որի բնակչությունը [[2003]] թվականի [[հունվարի 1]]-ի դրությամբ կազմել է 20.3 հազար բնակիչ։

== Բնակավայրեր ==
Տավուշի մարզը ներառում է Մեծ Հայքի 3 աշխարհների գավառներ ու գավառամասեր։ Մարզի տարածքի հյուսիսային մասը (Նոյեմբերյանի տարածաշրջան) հիմնականում համապատասխանում է [[Գուգարք]]ի [[Կողբափոր]], կենտրոնական և արևմտյան մասերը (Իջևանի տարածաշրջան)՝ [[Կայեն]] և [[Կանգարք]] գավառներին։ Հարավային մասը (Դիլիջանի տարածաշրջան) մտել է [[Այրարատ]] աշխարհի [[Վարաժնունիք]] գավառի մեջ, իսկ արևելյան մասերի (Բերդի տարածաշրջան) բնակավայրերն ու հնավայրերը հիշատակվում են [[Ուտիք]] աշխարհի [[Աղվե]] և [[Տուչքատակ]] գավառներում։

== Տնտեսություն ==
Ողջ հյուսիսարևելյան հատվածի վարչական, արդյունաբերական, կրթամշակութային կենտրոնն է և տրանսպորտային հանգույցը։ Քաղաքի արդյունաբերության հիմնական ուղղությունը մշակող արդյունաբերությունն է (մասնավորապես՝ փայտամշակումը, մետաղամշակումը, սննդամթերքի, հանքային ջրի և գինու արտադրությունները)։ Իջևան քաղաքը հայտնի է նաև գորգագործությամբ։
=== Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս ===
Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների &lt;ref&gt;[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։
Վերջերս սկսել է մեծ թափ հավաքել նաև տուրիզմի զարգացումը, քանի որ դրա համար կան բավականին լուրջ նախադրյալներ։

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1990]]
| [[1995]]
| [[2000]]
| [[2005]]
| [[2010]]
| [[2015]]
| [[2017]]
|-
! Ցուցանիշ
| 0.611
| 0.583
| 0.626
| 0.677
| 0.719
| 0.73
| 0.734
|}

== Կլիմա ==
Տավուշ մարզի ուղղաձիգ գոտիականությունը կանխորոշում է մարզի կլիման։ Այն գտնվում է հանրապետության չափավոր խոնավ տարածաշրջանում։ Արևափայլքի տարեկան տևողությունը 1900-2000 ժամ է։ հանրապետությունում առավելագույն անարև օրերի դիտվում է Իջևանում՝ մինչև 65օր։ Գարունը լինում է տևական և հաճախ ուղեկցվում ցրտահարություններով, ամառը չափավոր տաք է, ձմեռը՝ մեղմ։ 
Լեռների բարձրության և դիրքադրման հետ կապված՝ մարզի լեռնային հարավն ու հովտային հյուսիսը զգալիորեն տարբերվում են կլիմայական պայմաններով։ Հարավի բարձրադիր լեռներում նվազագույն ջերմաստիճանը կարող է հասնել -38°C-ի, իսկ առավելագույն ջերմաստիճանը հյուսիսի ցածրադիր հովիտներում՝ 38-40 °C-ի։ վերջին տասնամյակներում անսովոր շոգեր գրանցվել են 1996 և 2000 թվականին, երբ [[Նոյեմբերյան|Նոյեմբերյանում]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդում]] և [[Իջևան|Իջևանում]] ջերմաչափը ցույց է տվել համապատասխանաբար 42-43°C աստիճան, ընդ որում անսովոր շոգը ուղեկցվել է երաշտով, որի հետևանքով հսկայական վնասներ կրեցին գյուղացիական տնտեսությունները։ Լինում են նաև հակառակ երևույթը, երբ չափազանց շատ տեղումներ են տեղի ունենում, օրինակ 2002 թվականի ամռանը։ 
Տարեկան տեղումների քանակը 550-600 մմ է, առավելագույնը՝ ապրիլ-մայիս ամիսներին, որի պատճառով ծառերը հաճախ ծաղկավիժում են։ Ձյունածածկույթի հզորությունը միջին գոտիներում սովորաբար լինում է 10-15սմ, իսկ անսառնամանիք օրերի քանակը՝ 100-240։ Ձմռանը մարզի հարավային սարերում, ձյան առատության և բքի պատճառով դժվարանում է մայրուղիների երթևեկությունը։ Մարզում, ընդհանրապես, և [[Աղստև (գետ)|Աղստևի]] հովտում հաճախակի երևույթ է կարկտահարությունը։

== Բնապահպանություն ==
[[Պատկեր:Պարզ լիճ 1.jpg|մինի|աջից|[[Պարզ լիճ]]]]
Բնական լիճը՝ Դիլիջանի մոտ գտնվող [[Պարզ լիճ]]ն է։ 1970-1980 թթ կառուցվել են [[Խնձորուտի ջրամբար|Խնձորուտի]], [[Հախումի ջրամբար|Հախումի]], [[Տավուշի ջրամբար|Տավուշի]], [[Քոլագրի ջրամբար (Ծիլի-ծով)|Այգեձորի]], [[Ջողասի ջրամբար|Ջողազի]] և [[Քոլագրի ջրամբար (Ծիլի-ծով)|Քոլագրի]] ջրամբարները։ Մարզի բնությունը գեղատեսիլ է։ Ընդհանուր մակերեսի 51%-ը զբաղեցնում են խառն [[անտառ]]ները, որոնք աչքի են ընկնում բուսական և կենդանական աշխարհի բազմազանությամբ, բնական ժառանգության անզուգական հուշարձաններով։ Բնության նախաստեղծ վիճակի պահպանության, առավել հարստացման և տեղական պայմաններում նոր տեսակների ստացման նպատակով Աղստևի ավազանում ստեղծված են [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջանի պետական արգելոցը]] և [[Իջևանի արգելավայր|Իջևանի անտառային այգին]]՝ (դենդրոպարկը)։

== Տուրիզմ ==
[[Պատկեր:Կամուրջ «Սրանոցի».jpg|մինի|[[Սրանոց կամուրջ]]|alt=]]
Մարզի և հատկապես Աղստևի հովտի բնակլիմայական պայմանները (մեղմ կլիմա, թթվածնով հարուստ լեռնային մաքուր օդ, [[հանքային ջուր|հանքային բուժիչ ջրեր]], անտառներ, դեղաբույսերով հարուստ լեռնաշխարհ) չափազանց նպաստավոր են բնակչության հանգստի կազմակերպման, առողջության վերականգման և միջազգային տուրիզմի ծավալման համար։

Հայաստանի Տավուշի մարզի տարածքը չափազանց հարուստ է պատմամշակութային կառույցներով՝ վանքային համալիրներ, բերդեր, [[խաչքար]]եր, [[կամուրջ]]ներ, դամբարաններ, հուշակոթողներ, հուշաղբյուրներ։ Հատկանշական են [[Գոշավանք]]ը, [[Հաղարծնի վանք|Հաղարծնի]] ու [[Մակարավանք]]ի համալիրները, [[Տավուշի բերդ]]ը և այլն։ Հայտնի են նաև [[Ջուխտակ վանք]]երը, [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը,]] [[Առաքելոց վանք|Առաքելոց եկեղեցին]], [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ոսկեպար)|Ոսկեպարի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]], Սրանոց կամուրջը, [[Ծռվիզի վանք|Մորո Ձորո վանքը]], Լաստիվերի անապատը, [[Գոշ (լիճ)|Գոշի լիճը]] և այլն։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Պատկեր:... և քարերին ծառ է աճում.jpg|Իջևանի անտառները
Պատկեր:Տավուշի բնապատկեր.jpg|Տավուշի բնապատկեր
Պատկեր:Անտառային արահետ Լաստիվերում.jpg|Անտառային արահետ Լաստիվերում
Պատկեր:Տավուշի անտառներում.jpg|Տավուշի անտառներում
Պատկեր:Անտառ Տավուշում.jpg|Անտառ Տավուշում
Պատկեր:Աչաջուրի հսկաներից.jpg|Աչաջուրի անտառներում
Պատկեր:Սև խոռոչը.jpg|Հաղարծինում
Պատկեր:Գոշավանքի ընկուզենին.jpg|Գոշավանքի ընկուզենին
Պատկեր:Մի կում հողից կառչածը.jpg|Մի կում հողից կառչածը
Պատկեր:Գուգարաց լեռները.jpg|Գուգարաց լեռները
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-6.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-1.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Հայ-ադրբեջանական սահմանը-1.jpg|Հայ-ադրբեջանական սահմանը
Պատկեր:Հայ-ադրբեջանական սահմանը-2.jpg|Հայ-ադրբեջանական սահմանը
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-5.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Կիրանց վանքի ճանապարհին.jpg|Կիրանց վանքի ճանապարհին
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://գյուղական-գրադարան.հայ/tavush.htm Տավուշի մարզի գրադարաններ]

{{Վիքիպահեստ երկար|Tavush Province|Տավուշի մարզ}}

{{Տավուշի մարզը թեմաներում}}
{{Տավուշի մարզի բնակավայրեր}}
{{Հայաստանի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Տավուշի մարզ| ]]</text>
      <sha1>qldafi0n9wie7l7j84i6lk6g9eaz98e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491982</id>
      <parentid>8491980</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:15:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/62.89.31.5|62.89.31.5]] ([[User talk:62.89.31.5|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:Gardmanahay|Gardmanahay]] մասնակցի վերջին տարբերակին։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19742" xml:space="preserve">{{այլ|Տավուշ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = մարզ
 | հայերեն անվանում = Տավուշի մարզ
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = 
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  | lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =0
  | lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = մարզ
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 5 քաղաք, 57 գյուղ

մարզկենտրոն` [[Իջևան]]
քաղաքներ` [[Իջևան]], [[Դիլիջան]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ]], [[Նոյեմբերյան]], [[Այրում]]
 | ղեկավարի պաշտոն = Տավուշի մարզպետ
 | ղեկավար = Հայկ Ղալումյան
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 2704
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 134.100
 | մարդահամարի թվական = 
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = 
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
}}
[[Պատկեր:Goshavank3.jpg|մինի|աջից|[[Գոշավանք]] վանական համալիր]]
'''Տավուշի մարզ''', մարզ [[Հայաստան]]ի հյուսիսարևելյան մասում։ Մարզկենտրոնը [[Իջևան]] քաղաքն է։

== Աշխարհագրություն ==
[[Պատկեր:Tavush-Hillshaded-QGIS.png|ձախից|մինի|Տավուշի մարզի ռելիեֆային քարտեզ]]
Տավուշի մարզը գտնվում է Հայաստանի հյուսիսարևելյան հատվածում։ Ընդգրկում է Իջևանի, Տավուշի (նախկինում՝ Շամշադին), Նոյեմբերյանի, Դիլիջանի տարածաշրջանները և 5 քաղաքներ՝ [[Իջևան]], [[Նոյեմբերյան]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ]], [[Դիլիջան]] և [[Այրում]]։

Մարզը սահմանակից է [[Վրաստան]]ին, հյուսիսում և արևելքում՝ [[Ադրբեջան]]ին։ Հայաստանի պետական սահմանից մարզին բաժին է ընկնում 400 կմ հատված, որից 352-ը՝ Ադրբեջանի հետ։ Մարզի կենտրոնով դեպի հյուսիս-արևելք հոսում է [[Աղստև]] գետը։ Ամենացածր կետը գտնվում է [[Դեբեդավան]] գյուղի մոտ (380 մ), ամենաբարձր կետը՝ [[Միափորի լեռնաշղթա]]յի [[Մուրղուզ]] լեռն է (2993 մ)։ Հայաստանի Տավուշի մարզը տարածվում է Փոքր Կովկասի լեռնաշղթաների արտաքին շարի վրա ([[Վիրահայոց լեռներ|Վիրահայոց]], [[Գուգարաց լեռներ|Գուգարաց]] և [[Միափորի լեռներ|Միափորի]] լեռներ)։ Գտնվում է Հայաստանի չափավոր խոնավ տարածաշրջանում։

[Գետ]]երը պատկանում են [[Կասպից ծով]]ի ([[Կուր գետ]]ի) ավազանին և սնվում են հալոցքային, ստորերկրյա և անձրևային ջրերից։

Գտնվում է [[Երևան]]ից 137 կմ հեռավորության վրա։

== Պատմական ակնարկ==
Հայաստանի Ազգային Ժողովի հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին օրենքով կազմավորվում է Տավուշի մարզը, որը հաստատվում է Հայաստանի նախագահի կողմից 1995 թվականի դեկտեմբերի 5-ին։ Մարզպետարանն իր գործունեությունը սկսել է 1996-ի փետրվարի 20-ին։ Մարզի Տավուշ անունը պայմանական և կամայական է, քանի որ հայոց պատմության մեջ չի եղել նման անունով վարչատարածքային միավոր, որ երբևէ ընդգրկած լիներ ներկայիս մարզի ողջ տարածքը։
Պատմական աշխարհագրությունից հայտնի է, որ [[Ուրարտու]] պետության (Արարատյան թագավորություն) ժամանակաշրջանում (մ․թ․ա․ IX-VI դդ․) երկրի հյուսիս-արևելքը, մինչև Կուր գետը զբաղեցրել է Եթիունէ կամ [[Ուտիք նահանգ]]ը,որը նաև ընդգրկել է ներկայիս ողջ Տավուշի մարզը։ Պատմահայր [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] հաղորդմամբ և [[Աշխարհացույց|Աշխարհացոյց-ի]] տվյալների համաձայն, արդեն Արտաշեսյանների թագավորության ժամանակաշրջանում (մ․թ․ա II- մ․թ․ I դդ․) [[Տիգրան Բ|Տիգրան Բ-ի]] ստեղծած թագավորության մեջ են մտել մարզի կենտրոնական և արևմտյան հատվածները&lt;ref&gt; Սիմոնյան Ռ․, Տավուշի մարզ, էջ 6-7 [http://Տավուշի%20մարզ http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2018/03/Tavushi-Marz.pdf]&lt;/ref&gt;։
Դիլիջանն իր շրջակայքով մտել է Այրարատ աշխարհի Վարաժնունիք գավառի մեջ, իսկ մարզի արևելյան հատվածը՝ Ուտիք նահանգի մեջ՝ կոչվելով Տուսքուստակ գավառ, որը նշանակում է Տուսի գավառ։
Տավուշ անվան ստուգաբանությունը հենց կապվում է այս Տուս անվան հետ, որի մասին հիշատակություններ են պահպանվել պատմիչներ Մովսես Խորենացու, [[Հովհաննես Դրասխանակերտցի|Հովհաննես Դրասխանակերտցու]] աշխատությունների մեջ։
1990 թվականի նոյեմբերի 11-ին նախ Տավուշի շրջան կոչվեց 16-րդ դարից [[Շամշադին]] անվանվող շրջանը, իսկ Հայաստանի վարչատարածքային վերջին բաժանումից հետո՝ նորաստեղծ մարզը։

== Բնակչություն ==
[[Պատկեր:Kirants-raffi kojian-DCP 4582.JPG|մինի|[[Կիրանց վանք]]|alt=]]
[[Պատկեր:Tavush fortress.jpg|մինի|[[Տավուշի բերդ]]|alt=]]
[[Պատկեր:Agstev3.JPG|մինի|[[Աղստև (գետ)|Աղստև]] գետ|alt=]]
Մարզը զբաղեցնում է Հայաստանի տարածքի 9.1 %-ը, 1 քառ. կմ-ի վրա ապրում է 50 մարդ։ Բնակչության զգալի մասը բնիկ տավուշցիներ են. կան նաև [[Արցախ]]ից և [[Գարդմանք]]ից տեղափոխվածների (տարահանվածների) սերունդներ։ Օրինակ, 17-19-րդ դարերում հայության զգալի քանակի ներհոսք է եղել [[Արցախ]]ից դեպի [[Տավուշ]]։ Տեղափոխվածները կամ հիմնում էին նոր գյուղեր կամ էլ վերականգնում նախկինում լքված կամ ավերված հայկական բնակավայրերը։

Տավուշի մարզի բնակչությունը կազմում է հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակի 4.2 %-ը։ Բնակչության 62.3 %-ը ապրում է [[գյուղ]]ական վայրերում։ Մարզը հանրապետության վառ արտահայտված գյուղատնտեսական շրջաններից է։ Հայաստանի Տավուշի մարզկենտրոնը [[Իջևան]] քաղաքն է (մինչև [[1919]] թվականը՝ Քարվանսարա), որի բնակչությունը [[2003]] թվականի [[հունվարի 1]]-ի դրությամբ կազմել է 20.3 հազար բնակիչ։

== Բնակավայրեր ==
Տավուշի մարզը ներառում է Մեծ Հայքի 3 աշխարհների գավառներ ու գավառամասեր։ Մարզի տարածքի հյուսիսային մասը (Նոյեմբերյանի տարածաշրջան) հիմնականում համապատասխանում է [[Գուգարք]]ի [[Կողբափոր]], կենտրոնական և արևմտյան մասերը (Իջևանի տարածաշրջան)՝ [[Կայեն]] և [[Կանգարք]] գավառներին։ Հարավային մասը (Դիլիջանի տարածաշրջան) մտել է [[Այրարատ]] աշխարհի [[Վարաժնունիք]] գավառի մեջ, իսկ արևելյան մասերի (Բերդի տարածաշրջան) բնակավայրերն ու հնավայրերը հիշատակվում են [[Ուտիք]] աշխարհի [[Աղվե]] և [[Տուչքատակ]] գավառներում։

== Տնտեսություն ==
Ողջ հյուսիսարևելյան հատվածի վարչական, արդյունաբերական, կրթամշակութային կենտրոնն է և տրանսպորտային հանգույցը։ Քաղաքի արդյունաբերության հիմնական ուղղությունը մշակող արդյունաբերությունն է (մասնավորապես՝ փայտամշակումը, մետաղամշակումը, սննդամթերքի, հանքային ջրի և գինու արտադրությունները)։ Իջևան քաղաքը հայտնի է նաև գորգագործությամբ։
=== Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս ===
Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների &lt;ref&gt;[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1990]]
| [[1995]]
| [[2000]]
| [[2005]]
| [[2010]]
| [[2015]]
| [[2017]]
|-
! Ցուցանիշ
| 0.611
| 0.583
| 0.626
| 0.677
| 0.719
| 0.73
| 0.734
|}
== Կլիմա ==
Տավուշ մարզի ուղղաձիգ գոտիականությունը կանխորոշում է մարզի կլիման։ Այն գտնվում է հանրապետության չափավոր խոնավ տարածաշրջանում։ Արևափայլքի տարեկան տևողությունը 1900-2000 ժամ է։ հանրապետությունում առավելագույն անարև օրերի դիտվում է Իջևանում՝ մինչև 65օր։ Գարունը լինում է տևական և հաճախ ուղեկցվում ցրտահարություններով, ամառը չափավոր տաք է, ձմեռը՝ մեղմ։ 
Լեռների բարձրության և դիրքադրման հետ կապված՝ մարզի լեռնային հարավն ու հովտային հյուսիսը զգալիորեն տարբերվում են կլիմայական պայմաններով։ Հարավի բարձրադիր լեռներում նվազագույն ջերմաստիճանը կարող է հասնել -38°C-ի, իսկ առավելագույն ջերմաստիճանը հյուսիսի ցածրադիր հովիտներում՝ 38-40 °C-ի։ վերջին տասնամյակներում անսովոր շոգեր գրանցվել են 1996 և 2000 թվականին, երբ [[Նոյեմբերյան|Նոյեմբերյանում]], [[Բերդ (քաղաք)|Բերդում]] և [[Իջևան|Իջևանում]] ջերմաչափը ցույց է տվել համապատասխանաբար 42-43°C աստիճան, ընդ որում անսովոր շոգը ուղեկցվել է երաշտով, որի հետևանքով հսկայական վնասներ կրեցին գյուղացիական տնտեսությունները։ Լինում են նաև հակառակ երևույթը, երբ չափազանց շատ տեղումներ են տեղի ունենում, օրինակ 2002 թվականի ամռանը։ 
Տարեկան տեղումների քանակը 550-600 մմ է, առավելագույնը՝ ապրիլ-մայիս ամիսներին, որի պատճառով ծառերը հաճախ ծաղկավիժում են։ Ձյունածածկույթի հզորությունը միջին գոտիներում սովորաբար լինում է 10-15սմ, իսկ անսառնամանիք օրերի քանակը՝ 100-240։ Ձմռանը մարզի հարավային սարերում, ձյան առատության և բքի պատճառով դժվարանում է մայրուղիների երթևեկությունը։ Մարզում, ընդհանրապես, և [[Աղստև (գետ)|Աղստևի]] հովտում հաճախակի երևույթ է կարկտահարությունը։

== Բնապահպանություն ==
[[Պատկեր:Պարզ լիճ 1.jpg|մինի|աջից|[[Պարզ լիճ]]]]
Բնական լիճը՝ Դիլիջանի մոտ գտնվող [[Պարզ լիճ]]ն է։ 1970-1980 թթ կառուցվել են [[Խնձորուտի ջրամբար|Խնձորուտի]], [[Հախումի ջրամբար|Հախումի]], [[Տավուշի ջրամբար|Տավուշի]], [[Քոլագրի ջրամբար (Ծիլի-ծով)|Այգեձորի]], [[Ջողասի ջրամբար|Ջողազի]] և [[Քոլագրի ջրամբար (Ծիլի-ծով)|Քոլագրի]] ջրամբարները։ Մարզի բնությունը գեղատեսիլ է։ Ընդհանուր մակերեսի 51%-ը զբաղեցնում են խառն [[անտառ]]ները, որոնք աչքի են ընկնում բուսական և կենդանական աշխարհի բազմազանությամբ, բնական ժառանգության անզուգական հուշարձաններով։ Բնության նախաստեղծ վիճակի պահպանության, առավել հարստացման և տեղական պայմաններում նոր տեսակների ստացման նպատակով Աղստևի ավազանում ստեղծված են [[Դիլիջան ազգային պարկ|Դիլիջանի պետական արգելոցը]] և [[Իջևանի արգելավայր|Իջևանի անտառային այգին]]՝ (դենդրոպարկը)։

== Տուրիզմ ==
[[Պատկեր:Կամուրջ «Սրանոցի».jpg|մինի|[[Սրանոց կամուրջ]]|alt=]]
Մարզի և հատկապես Աղստևի հովտի բնակլիմայական պայմանները (մեղմ կլիմա, թթվածնով հարուստ լեռնային մաքուր օդ, [[հանքային ջուր|հանքային բուժիչ ջրեր]], անտառներ, դեղաբույսերով հարուստ լեռնաշխարհ) չափազանց նպաստավոր են բնակչության հանգստի կազմակերպման, առողջության վերականգման և միջազգային տուրիզմի ծավալման համար։

Հայաստանի Տավուշի մարզի տարածքը չափազանց հարուստ է պատմամշակութային կառույցներով՝ վանքային համալիրներ, բերդեր, [[խաչքար]]եր, [[կամուրջ]]ներ, դամբարաններ, հուշակոթողներ, հուշաղբյուրներ։ Հատկանշական են [[Գոշավանք]]ը, [[Հաղարծնի վանք|Հաղարծնի]] ու [[Մակարավանք]]ի համալիրները, [[Տավուշի բերդ]]ը և այլն։ Հայտնի են նաև [[Ջուխտակ վանք]]երը, [[Մաթոսավանք|Մաթոսավանքը,]] [[Առաքելոց վանք|Առաքելոց եկեղեցին]], [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ոսկեպար)|Ոսկեպարի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]], Սրանոց կամուրջը, [[Ծռվիզի վանք|Մորո Ձորո վանքը]], Լաստիվերի անապատը, [[Գոշ (լիճ)|Գոշի լիճը]] և այլն։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Պատկեր:... և քարերին ծառ է աճում.jpg|Իջևանի անտառները
Պատկեր:Տավուշի բնապատկեր.jpg|Տավուշի բնապատկեր
Պատկեր:Անտառային արահետ Լաստիվերում.jpg|Անտառային արահետ Լաստիվերում
Պատկեր:Տավուշի անտառներում.jpg|Տավուշի անտառներում
Պատկեր:Անտառ Տավուշում.jpg|Անտառ Տավուշում
Պատկեր:Աչաջուրի հսկաներից.jpg|Աչաջուրի անտառներում
Պատկեր:Սև խոռոչը.jpg|Հաղարծինում
Պատկեր:Գոշավանքի ընկուզենին.jpg|Գոշավանքի ընկուզենին
Պատկեր:Մի կում հողից կառչածը.jpg|Մի կում հողից կառչածը
Պատկեր:Գուգարաց լեռները.jpg|Գուգարաց լեռները
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-6.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-1.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Հայ-ադրբեջանական սահմանը-1.jpg|Հայ-ադրբեջանական սահմանը
Պատկեր:Հայ-ադրբեջանական սահմանը-2.jpg|Հայ-ադրբեջանական սահմանը
Պատկեր:Դիլիջան ազգային պարկում-5.jpg|Դիլիջան ազգային զբոսայգում
Պատկեր:Կիրանց վանքի ճանապարհին.jpg|Կիրանց վանքի ճանապարհին
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://գյուղական-գրադարան.հայ/tavush.htm Տավուշի մարզի գրադարաններ]

{{Վիքիպահեստ երկար|Tavush Province|Տավուշի մարզ}}

{{Տավուշի մարզը թեմաներում}}
{{Տավուշի մարզի բնակավայրեր}}
{{Հայաստանի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Տավուշի մարզ| ]]</text>
      <sha1>ozhstq494bzemwisdr2v5vx5mte4zcg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Տիգրան Մեծ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2630</id>
    <revision>
      <id>8492763</id>
      <parentid>8457427</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T11:16:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.70.202.73</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="187070" xml:space="preserve">{{այլ|Տիգրան արքա (այլ կիրառումներ)}}
{{այլ|Տիգրան Մեծ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ|հայերեն անուն=Տիգրան Մեծ|բնօրինակ անուն=Τιγράνης ὁ Μέγας

Շահանշահ
Արքայից արքա|պատկեր=|պատկերի լայնություն=245px|պատկեր2=Standard of the Artaxiad dynasty.svg|պատկերի լայնություն2=300px|նկարագրություն=Տիգրան Մեծը՝ Արտաշեսյանների արքայական թագով |տիտղոս=[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արքա|կարգ=4|կարգ-ին=|անվան տակ=|դրոշ=|դրոշ2=Standard of the Artaxiad dynasty.svg|կառավարման սկիզբ=[[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 45]]|կառավարման ավարտ=[[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 55]]|կառավարման ժամանակ=|նախորդող=[[Տիրան Ա]]|հաջորդող=[[Արտավազդ Բ]]|տիտղոս_2=[[Ասորիք]]ի և [[Փյունիկիա]]յի արքա|կարգ_2=|կարգ-ին_2=|անվան տակ_2=|դրոշ_2=|կառավարման սկիզբ_2=մ․թ․ա․ 83|կառավարման ավարտ_2=մ․թ․ա․ 63
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_2=|նախորդող_2=Փիլիպոս II Ֆիլոռոմեոս|հաջորդող_2=[[Գնեոս Պոմպեոս]]|տիտղոս_3=[[Պարթևստան]]ի [[արքա]]|կարգ_3=|կարգ-ին_3=|անվան տակ_3=|դրոշ_3=|կառավարման սկիզբ_3=[[Մ.թ.ա. 87|մ․թ․ա․ 87]]|կառավարման ավարտ_3=[[Մ.թ.ա. 66|մ․թ․ա․ 66]]
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_3=|նախորդող_3=[[Գոդերձ Ա]]|հաջորդող_3=[[Հրահատ III|Հրահատ Գ]]|տիտղոս_4=[[Արտաշեսյանների թագավորություն|Հայոց տիրակալության]] [[արքայից արքա]]|կարգ_4=|կարգ-ին_4=|անվան տակ_4=|դրոշ_4=|կառավարման սկիզբ_4=[[Մ.թ.ա. 85|մ․թ․ա․ 85]]|կառավարման ավարտ_4=[[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]]
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_4=|նախորդող_4=''չկա''|հաջորդող_4=[[Արտավազդ Բ|Արտավազդ Բ Աստվածային]]|ազգություն=[[հայեր|Հայ]]|ծննդյան օր=[[մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ 140 թվական]]|ծննդավայր=[[Արտաշատ]], [[Այրարատ|Այրարատի նահանգ]], [[Մեծ Հայք]]|վախճանի օր=[[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]]|վախճանի վայր=[[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]], [[Մեծ Հայք]]|դինաստիա=[[Արտաշեսյանների արքայատոհմ]]|հայր=[[Տիրան Ա]] Արտաշեսյան|մայր=|ամուսին=[[Կլեոպատրա Պոնտացի]]|զավակներ=|դավանանք=[[հայ հեթանոսություն]]|կուսակցություն=|գործունեություն=|կրթություն=|մասնագիտություն=|գիտական աստիճան=|պարգևներ=|կայք=|ինքնագիր=|Վիքիպահեստ=}}
'''Տիգրան Բ Արտաշեսյան''', առավել հայտնի է որպես '''Տիգրան Մեծ''' ({{lang-grc|Τιγράνης ὁ Μέγας}}, [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Այրարատ]], [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] — [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]], [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]], [[Աղձնիք]], [[Մեծ Հայք]]), [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] [[Հայոց արքայատոհմերի և արքաների ցանկ|արքա]] [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների հարստությունից]], որը կառավարել է [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականից]] մինչև իր մահը՝ [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55 թվականը]]։ Մ.թ.ա. 115-ին անժառանգ [[Արտավազդ Ա]]-ն, որը կարճատև պատերազմում պարտվել էր պարթևաց գահակալին, ստիպված է լինում եղբորորդուն՝ Տիգրանին, որպես պատանդ հանձնել հակառակորդի արքունիքին։ Վերջինս պատանդությունից վերադառնում է միայն մ․թ․ա․ 95 թվականին՝ հոր՝ [[Տիրան Ա|Տիրան կամ Տիգրան Ա]] արքայի մահվամբ պայմանավորված։ Պատանդությունից ազատվելու դիմաց [[Աշխարհաժողով|հայոց աշխարհաժողովը]] ստիպված է լինում [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ին]] զիջել [[Մեծ Հայք]]ի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ» կոչված տարածքը։

Տիգրան Արտաշեսյանը՝ իր տոհմում այդ անվան երկրորդ կրողը, նախնիններից ժառանգում է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի միջոցով էլ կարողանում է իրականացնել հայրենիքի հզորացման և աշխարհակալ տիրակալության ստեղծման իր սկզբունքային ծրագրերը։ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին։ Պարտության մատնելով [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորությանը]] և ստանալով Սելևկյան գահը՝ Հայքը կարճ ժամանակով դառնում է [[Առաջավոր Ասիա]]յի հզորագույն պետությունը. Տիգրան Մեծի տերությունը տարածվում էր [[Կասպից ծով]]ից մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ]]ից մինչև [[Միջագետք]]ի անապատները։ Տիգրանը, սակայն, կորցնում է իր նվաճումների մեծագույն մասը [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորության]] և ազդեցիկ [[Հին Հռոմ|Հռոմեական հանրապետության]] դեմ պայքարում։ Օրեցօր բարգավաճող Հայոց թագավորության զարթոնքն արգելակելու նպատակով երբեմնի հակառակորդները դաշինք են կնքում և շարունակական պատերազմներից հետո՝ մ․թ․ա․ 66 թվականին, պաշարում հայոց թագավորանիստ-ոստան [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, բանակցությունների արդյունքում կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրով]] Հայաստանը շարունակում էր պահպանել իր [[տարածքային ամբողջականություն]]ը (15 նահանգները) և նույնիսկ որոշ նվաճյալ հողեր։ Տիգրան Մեծի կառավարման վերջին տարիներն անցնում են համեմատականորեն խաղաղ աշխարհաքաղաքական պայմաններում․ զարկ է տրվում [[Տնտեսություն|տնտեսությանը]], [[Հայաստանի մշակույթ|մշակույթին]] և [[Քաղաքաշինություն|քաղաքաշինությանը]]։ Հայոց «արքայից արքան» մահանում է [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա 55 թվականին]]՝ գահը թողնելով որդուն՝ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդին]]։ Վերջինս դեռևս մի քանի տարի առաջ դարձել էր հոր գահակիցը։

Տիգրան Մեծի օրոք ստեղծվել է Հայոց աշխարհակալությունը․ ենթակա երկրներով հանդերձ այն զբաղեցնում էր շուրջ 3 միլիոն քառակուսի կմ տարածք և տասն անգամ գերազանցում էր Մեծ Հայքի տարածքը։ Տիգրանյան Հայաստանը [[Հելլենիզմ|հելլենիստական պետություն]] էր, որտեղ խոսում էին 15-ից ավելի լեզուներով։ Աշխարհակալության ամենազարգացած շրջանը [[Անտիոք]]ն էր, որը համարվում էր միջազգային առևտրական ուղի։ Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը մարտադաշտ կարող էր դուրս բերել 300 հազար զինվոր, որից 120 հազարը կազմում էին բուն հայկական ուժերը։ Հայոց արքան աչքի է ընկել նաև քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին [[Արևմտյան Տիգրիս]]ի ափին՝ [[Աղձնիք|Աղձնիք նահանգում]], վերջինս հիմնադրում է [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]], որը դառնում է հայոց նոր մայրաքաղաքը։ Տիգրանն իր անունով քաղաքներ է հիմնադրել նաև այլ վայրերում, այդ թվում՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախում]]։

== Աշխարհաքաղաքական իրադրությունը Տիգրանից առաջ ==
[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու արևելյան արշավանքից]] և [[Գավգամելայի ճակատամարտ]]ից հետո Հայաստանն իրեն հռչակել էր [[Երվանդունիների թագավորություն|անկախ թագավորություն]], որտեղ իշխում էին [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականները]]։ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից (որտեղ [[Սելևկյան տերություն]]ը պարտություն է կրում [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմի հանրապետությունից]]) և Ապամեայի հաշտության պայմանագրի կնքումից հետո, [[Արտաշես Ա|Արտաշեսն]] ու [[Զարեհ]]ը իրենց վերջնականապես հայտարարում են անկախ թագավորներ, համապատասխանաբար՝ [[Մեծ Հայք]]ում և [[Ծոփք]]ում։ Արտաշեսի ձեռնարկումների շնորհիվ [[պատմական Հայաստան]]ի մեծ մասը միավորվում է մեկ ընդհանուր պետության՝ Մեծ Հայքի թագավորության կազմում։ Այդ պատճառով է, որ [[Պոլիբիոս]]ը վերջինիս անվանում էր «Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալ»&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://tigrandanielyan.wordpress.com/|title=Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալը|last=|first=|date=|website=Տիգրան Դանիելյան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Ստրաբոնը Արտաշեսի մասին գրել է հետևյալը․ ''«Հայաստանն աճել է Արտաշեսի ջանքերով, ուստի այստեղ բոլորը միալեզու են»''&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մեծ Հայքին էին միացել, Փայտակարանը, Գուգարքը և Ուտիքը։ Հայկական հողերի մեծ մասի միավորումով Մեծ Հայքի թագավորությունը վերածվում է [[Առաջավոր Ասիա]]յում տարածաշրջանային ազդեցություն ունեցող զորեղ պետության։ Եթե ոչ ամենազորեղը։

Մ․թ․ա․ 185 թվականին [[Արտաշես Ա|Արտաշես Ա-ն]], որին ժողովորդը տվել էր «Բարի,» «Բարեպաշտ» պատվանունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Արտաշես Բարեպաշտ // historyofarmenia.am.am|last=|first=|date=|website=www.historyofarmenia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, հիմնադրում է [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը դառնում է հայոց նշանավոր մայրաքաղաքներից մեկը։ Արտաշատ մայրաքաղաքը դա Կարթագենական և հայկական մշակույթների միաձուլման վայրն է։ Ինչպես հայտնի է, Կարթագենի ամենանշանավոր զորավար և քաղաքական գործիչ Հանիբալ Բարկան, ոքվ իր զորքերի հետ ասպատակում է Հռոմը մ․թ․ա․ 218 թվականին և ցավոք սրտի պարտություն կրում։ Երկրորդ Պունիկյան պատերազմը վերջ է դնում անկախ Կարթագենին և ամրապդնսում Հռոմեական կայսրության դիրքերը հյուսիսային Աֆրիկայում։ Պարտված զորավար Հանիբալը փաղչում է իր երկրից և ապաստան գտնում կրկին ոտքի կանգնած, հզոր Հայաստանում, իսկ մեր տիրակալ արքա Արտաշեսը նրան սիրով ապաստան է տալիս։ Տեսնելով Մեծ Հայքի կենտրոնում հիանալի վայր՝ նոր քաղաք կառուցելու համար, Հանիբալը առաջարկում է Արտաշեսին նոր մայրաքաղաք հիմնել։ Քաղաքաշինության աշխղեկ է նշանակվում անձամբ Հանիբալը։ Մ․թ․ա․ 176 թվականին նոր մայրաքաղաքը պատրաստ է լինում և ստանում է Արտաշատ անվանումը։{{քաղվածք|Արտաշեսը գնում է այն տեղը, որտեղ Մեծամորը և Երասխը խառնվում են, և այնտեղ, բլուրը հավանելով, քաղաք է շինում։ Կառուցվեց մեծ և շատ գեղեցիկ մի քաղաք, որին թագավորը տվեց իր անունը և այն հռչակեց Հայաստանի քաղաքամայր։|Արտաշատի հիմնադրման մասին}}
Արտաշեսը ստեղծում է զարգացած և հզոր պետություն, անցկացնում բազում բարեփոխումներ, վերակազմավորում հայոց բանակը և կառուցում բազում այլ քաղաքներ։ Վերջինիս բարենորոգումների վրա հիմնվելով, Տիգրանը կարողանում է իրագործել իր աշխարհակալական նկրտումները և ստեղծել [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստան»-ը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mherbejanyan.wordpress.com/2016/10/30/%d5%ae%d5%b8%d5%be%d5%ab%d6%81-%d5%ae%d5%b8%d5%be-%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/|title=Ծովից ծով Հայաստան|date=2016-10-30|website=Մհեր Բեժանյանի բլոգ|language=ru-RU|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ տարիներ ==
Տիգրան Արտաշեսյանը՝ Տիգրանի Ա-ի որդին, ծնվել է [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140 թվականին]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/605839|title=Տիգրան Մեծի 2150-ամյակը կնշվի մի շարք միջոցառումներով {{!}} ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ Հայկական լրատվական գործակալություն|website=armenpress.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|մայրաքաղաք Արտաշատում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան II Մեծ՝ Հայաստանի թագավոր|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=անգլալեզու հանդես|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրանը սերում էր [[Արտաշեսյաններ|ազնվական ընտանիքից]], որն այդ ժամանակահատվածում իշխում էր [[Պատմական Հայաստան|Հայաստանում]]։ Նրա պապը՝ Արտաշեսը ինքը նույնպես եղել է արքայական Երվանդունիների տոհմից և հիմնվելով իր նախնիների ազնվականության վրա, կարողացել է տիրել Հայաստանի գահին։ Կրթսեր Տիգրանի հայրը՝ [[Տիրան Ա|Տիգրան կամ Տիրան Ա-ն]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արքան էր, ում մասին սակայն պահպանվել են բավականին սակավ և կցկտուր տեղեկություններ։ Նրա օրոք Հայաստանը շարունակել է զարգանալ և բարգավաճել։ Նա եղել է [[Արտաշես Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդին և հոր կառավարման ժամանակահատվածում ղեկավարել է արևմտյան զորավարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Հովհաննիսյան Պ. {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։

Ավագ եղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդի]] անժառանգ մահվանից հետո, Տիգրան Ա-ն դարձել էր Մեծ Հայքի գահակալը և կառավարել հարաբերական անդորրի ժամանակահատվածում։ Մանկահասակ Տիգրանի ստացած ուսման մասին մեզ քիչ բան է հայտնի, թեպետ հետազոտողները հավաստում են, որ հայոց ապագա արքան դաստիարակվել և կրթություն է ստացել ժամանակի լավագույն ուսուցիչների կողմից, սովորել [[Հին հունարեն|հունարեն]] և [[ասորերեն]]&lt;ref&gt;{{Cite book|title=[http://www.historyofarmenia.am/images/menus/107/Tigran%20Mets.pdf  Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը («Նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա ու մնալ բարեպաշտ»)]|last=Արտակ Մովսիսյան|first=|publisher=ԵՊՀ հրատարակչություն|year=2010|isbn=978-5-8084-1307-8|location=Երևան, Հայաստան|pages=10-11, ենթավերնագիր՝ «Արքայազն Տիգրանը»}}&lt;/ref&gt;։

=== Արքայազն Տիգրանի պատանդություն ===
[[Պատկեր:Mithridatesiiyoung.jpg|մինի|269x269փքս|Պարթևների [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծ]] արքայի դիմապատկերով և [[հունարեն]] մակագրու-թյամբ մետաղադրամներ։ Տիգրանը պարթևական արքունիք պատանդության է տեղափոխվել [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] նկատմամբ [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ի]] վարած [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հաղթական պատերազմից]] հետո։]]
Արտաշեսի որդի [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] կառավարման ընթացքում՝ [[Մ.թ.ա. 120|մ․թ․ա․ 120]]-[[Մ.թ.ա. 115|115 թվականներին]], պատերազմ է բռնկվում [[Մեծ Հայք]]ի և [[Պարթևստան]]ի միջև, որն ավարտվում է հայերի պարտությամբ։ Նենգ պարսիկները ցանկանալով տիրել Մեծ Հայքի հարավային տարածքներին հարձակում են գործում Մեծ Հայքի վրա։ Այնուամենայնիվ, այդ իրադարձությունը ռազմավարական որևէ էական նշանակություն չի ունենում կողմերի համար, թեպետ պարթևները պատանդ են պահանջում հայոց արքայից։ Անժառանգ Արտավազդը ստիպված է լինում պարթևաց արքունիք գերության տալ 20-25-ամյա Տիգրանին՝ եղբորորդուն&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://suna.e-sim.org/|title=Տիգրան Մեծ (վաղ տարիներ)|last=|first=|date=|website=e-Sim.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն այդ տարիքում արդեն բավականին հմտորեն տիրապետում էր զենքի արվեստին։ Տիգրանին պատանդ վերցնելով, կրակապաշտներն ունեին հեռահար նպատակներ․ նախ և առաջ այդ քայլով նրանք բացառում էին հայերի կողմից [[պատերազմական գործողություններ]]ի սանձազերծման հնարավոր ռիսկերը և երկրորդ՝ ապագա գահակալին փորձում էին դարձնել իրենց պետությանը համակիր քաղաքական գործիչ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Պարթևները անգամ չէին էլ մտածում, որ իրենց նոր որդեգրած &quot;պրոտեժեն&quot; պետք է դառնար Պարթևական կայսրության ահն ու սարսափը։ Մեկ ճակատամարտի շնորհիվ Տիգրան Մեծը հպատակեցնում է ամբողջ Պարթևական կայսրությունը և տարիներ շարունակ իր գերիշխանությունը հաստատում պարսիկների վրա։ Հայքի թագավորության գահին արևելամետ ղեկավարի առկայությունը [[Մարաստան]]ը և [[Բաբելոնի թագավորություն|Բաբելոնիան]] ռազմակալած պարթևների համար ուներ կենսական նշանակություն, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում իր հզորության գագաթնակետին էր հասնում վերջիններիս վաղեմի և մշտնջենական թշնամին՝ Հռոմեական հանրապետությունը։ [[Հռոմեական լեգեոն|«Անպարտելի լեգեոնները»]] նպատակ ունեին իրենց ազդեցությունը սփռել նաև արևելյան հողերում, իսկ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] դիրքորոշումն այդ մրցակցության մեջ ուներ կարևոր ռազմաքաղաքական նշանակություն։ Մեծ Հայքի տեղակայման շնորհիվ, երկիրը ստանում էր շատ լուրջ ստրատեգիական առավելություն, ինչպես պաշտպանողական, այնպեսել հարձակողական պատերազմների ժամանակ։ Երկրի ղեկավարների հիմնական նպատակը կայանում էր նրանում, որպեսզի երկիրը հնարավորություն ունենար, ապագա պատերազմների ժամանակ, չեզոքություն պահեր և վտանգի տակ չդներ իր ինքնավարությունը։ Ցավոք, ինչպես ժամանակը ցույց տվեց, Տիգրան Գ-ից և Էրատո թագուհուց հետո, Հայաստանը փոխեց իր քաղաքական նպատակները և սկսեց ակտիվորեն մասնակցել Հռոմեա-պարսկական կոնֆլիկտներին։ Պարթևների մղած կարճատև պատերազմն իր հերթին վատթարացրել էր Արտավազդի՝ ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ հայոց թուլամորթ արքայի աչքում Պարթևստանի հեղինակությունը և Տիգրանին պատանդի կարգավիճակում պահելով, վերջիններս նպատակ ունեին նաև սանձել հարևան երկրի պոռթկումները։

Այնուամենայնիվ, Տիգրանի որդի Տիգրանը պարթևական արքունիքում ուներ հատուկ կարգավիճակ, որն ուսումնասիրողները շատ հաճախ անվանում են «պատվո պատանդություն»&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Դրա մասին վկայում է այն փաստը, որ նրա ապօրինի դուստր Արիազատա-Աուտոման ամուսնացել էր [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծի]] հետ և դարձել պարթևաց թագուհին։ Տիգրանի հետ, պատանդում էր գտնվում ապագայում Հայաստանի զորքերի գլխավոր զորավար Բագարատը, ով 95 թվականին, Տիգրանի գլխին դրեց հայոց արքայի խույրը։

=== Վերադարձ պատանդությունից և թագադրում ===
{{Rquote|right|Եվ վերադարձավ Տիգրան արքան պատվո պատանդությունից՝ ոտքի կանգնեցնելով ամեհի Աղձնյաց աշխարհի մեջ։ Տիրեց նա աշխարհին հայոց՝ մաքրարյուն Արտաշեսյանի իրավունքով|Տիգրանի վերադարձը պատանդությունից}}Մ․թ․ա․ 115 թվականին հայոց գահն անցել էր Տիգրանի հորը՝ [[Տիրան Ա|Տիրանին (Տիգրանին)]]՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյան հարստության]] հիմնադիր [[Արտաշես Ա Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդուն։ Վերջինս ապահովելով երկրի անկախությունն ու անվտանգությունը՝ զարկ է տվել [[Տնտեսություն|տնտեսական]] զարգացմանը, [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ|հատել դրամներ]]։ Մ․թ․ա․ 95 թվականին ճանապարհորդության ընթացքում վախճանվում է զառամյալ Տիրան արքան և հայոց գահը մնում է թափուր։ [[Աշխարհաժողով|Հայոց աշխարհաժողովը]] քայլեր է ձեռնարկում Հայքի գահի իրական ժառանգորդին՝ Տիգրանին Հայաստան վերադարձնելու համար, թեպետ միևնույն ժամանակահատվածում հազարապետի առաջնորդությամբ երկրում սկսվում է պալատական երկպառակտչություն, որն ուղեկցվում է իշխող [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների տոհմի]] կողմնակիցների դեմ բացահայտ դավադիր քայլերով և վրեժխնդրությամբ։ Տևական բանակցություններից հետո՝ մ․թ․ա․ 95 թվականին, հայերը կարողանում են պատանդությունից ազատել Տիրանի որդուն՝ փոխարենը [[Պարթևստան|Պարթևական թագավորությանը]] զիջելով Մեծ Հայքի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ»-ը՝ [[Կասպից ծով|Կասպքը]], [[Պարսպատունիք]]ը և [[Պարսկահայք]]ը, որոնք [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը միացրել էր Հայաստանին։ Տիգրանը հայոց գահին բազմում է 45 տարեկան հասակում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hayriyansergeyblog.wordpress.com/2017/03/23/%d5%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d6%80%d5%b0%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%ac-%d5%bf%d5%ab%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%b6/|title=Աշխարհակալ Տիգրան|date=2017-03-23|website=Սերգեյ Հայրիյան|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Նա իր կյանքի մի մասն անցկացրել էր հայոց արքունիքում, իսկ մյուս մասը՝ Պարթևական տերությունում։ Նա հմտորեն տիրապետում էր զենք կրելու արվեստին, պալատական ծիսակատարություններին, ինչպես նաև ռազմավարությանը։ Գալով Հայաստան՝ Տիգրանը թագադրվում է մի վայրում, որը ոչ մի կերպ չէր նշանավորվում հայոց պատմության մեջ, և որտեղ մինչ այդ չէր եղել որևէ խոշոր բնակավայր։ Հետագայում այդտեղ վեր է խոյանում աշխարհակալ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Մեծ Հայքի մայրաքաղաքը]], որի մասին ակնածանքով էին խոսում նույնիսկ օտար հեղինակները։ Ամենայն հավանականությամբ նա արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տիրակալության արտաքին սահմանները՝ դրանց կենտրոնական հատվածում էլ ընտրելով մայրաքաղաքի տեղանքը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Tigran_Mec|title=Տիգրան II-ի գահակալությունը։ Հայաստանը աշխարհակալ տերություն։ {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Կառավարման սկիզբ ==

=== Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին ===
{{հիմնական|Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին}}
Բազմելով հայոց գահին՝ Տիգրանը նախ և առաջ իր առջև խնդիր է դնում ամրացնել երկրի արտաքին սահմանները։ [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի նահանգների]] մեծ մասը [[Մեծ Հայքի թագավորություն|հայկական թագավորության]] կազմի մեջ էր մտցրել դեռևս Տիգրանի պապը՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը, որի ստեղծած կենտրոնացված պետությունն էլ ժառանգել էր ապագա աշխարհակալ արքան։ Այնուամենայնիվ, [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմաններից դուրս էր մնում [[Ծոփք]]ը, որը թեպետ հայոց հնագույն նահանգներից էր, սակայն [[Զարեհ]] արքայի շնորհիվ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից հետո ձեռք էր բերել [[Ծոփքի թագավորություն|անկախ թագավորության]] կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Battle-of-Magnesia|title=Մագնեսիայի ճակատամարտ // Հունաստան, մ․թ․ա․ 190 թվական|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Զարեհի հետ ունեցած սերտ հարաբերությունների պատճառով Արտաշեսը չէր կարողանում նվաճել [[պատմական Հայաստան]]ի այդ նահանգը և այդ գործը ստանձնում է Տիգրանը։ Մ․թ․ա․ 150 թվականից ի վեր այստեղ իշում էր [[Երվանդունիներ|Երվանդունիների արքայական]] շառավղից սերվող [[Ծոփքի թագավորություն|Արտանես I-ը]]՝ Մորֆիլիգի որդին և Զարեհի թոռը։ [[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Մ․թ․ա․ 94 թվականին հայկական զորքերը շարժվում են Ծոփք]] և գրեթե առանց լուրջ ռազմական գործողություններ իրականացնելու պարտության մատնում Արտանես Երվանդունի արքային․ [[Ծոփք|Ծոփք աշխարհը («Չորրորդ Հայք»)]] միացվում է Հայոց թագավորությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|title=Տիգրան Բ-Ի գահակալությունը. Ծոփքի միավորումը|website=www.findarmenia.com|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5|archive-date=2016 թ․ մարտի 5|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305011705/http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հայերը փոքր ինչ դժվարության են հանդիպում Արկաթիասի կողմից հիմնադրված և Ծոփաց թագավորության մայրաքաղաքը համարվող [[Արկաթիակերտ|Արկաթիակերտ (Կարկաթիակերտ)]] քաղաքի պաշարման ժամանակ, քանզի Արտանեսն այստեղ էր կենտրոնացրել իր հատընտիր զորախմբերը։ Կարկաթիոկերտի մասին, իբր [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփաց թագավորության]] արքայանիստ քաղաքի, առաջին վկայությունը պատկանում է [[Ստրաբոն]]ին։ Հայ պատմագիրներն այս քաղաքի վերաբերյալ հիշատակություններ ամենևին չունեն և դժվար է ուրվագծել նրա հետագա շրջանի պատմությունը։ Քաղաքի աշխարհագրական դիրքը վերջնականապես ճշտված չէ։ Ոմանք այն նույնացնում են հետագայի [[Անգղ]] բերդի հետ ([[Չորրորդ Հայք]]ի Անգեղտուն գավառի գլխավոր բերդը), ոմանք Զինթա ամրոցի, ոմանք՝ [[Խարբերդ]]ի, ոմանք՝ Ամիդ-Դիարբեքիրի, իսկ որոշներն էլ՝ Տիգրանակերտ-Մարտիրոսապոլսի հետ։ Դրանցից ամենահավանականն այն վարկածն է, ըստ որի Կարկաթիոկերտը գտնվել է Անգեղտուն գավառի Անգղ բերդի տեղում կամ նրա շրջակայքում։ Իսկ վերջինիս ավերակներն ընկած են [[Արևմտյան Տիգրիս]] գետի վերին հոսանքից ոչ հեռու՝ ստորին [[Արածանի]]ի ձախ կողմում&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան (1987)։ Պատմական Հայաստանի քաղաքները։ Երևան։ «Հայաստան», էջ 160-161&lt;/ref&gt;։

=== Միհրդատ Եվպատորի հետ դաշինքի կնքում ===
{{հիմնական|Հայ-պոնտական դաշինք}}
[[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Չորրորդ Հայքից միացումից հետո]] [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] կազմից դուրս էին մնում միայն [[պատմական Հայաստան]]ի անքակտելի մաս կազմող երկու կենսատարածքներ՝ [[Փոքր Հայք]]ն ու [[Կոմմագենե]]ն։ Դեռևս [[Մ.թ.ա. 112|մ․թ․ա․ 112 թվականին]] Փոքր Հայքի անժառանգ արքա [[Անտիպատրոս|Անտիպատրոս Երվանդունին]] այդ տիրույթները կտակել էր [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորին]], որը կտակը ստանձնելուց հետո սկսել էր կրել ''«թագավոր Պոնտոսի և Փոքր Հայքի»'' տիտղոսը։ Այսպիսով, մ․թ․ա․ 111 թվականին Միհրդատը ստանձնել է նաև [[Փոքր Հայք]]ի («Արմենիա Մինոր») ղեկավարումը, իսկ աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Տիգրանի համար ձեռնտու չէր պատերազմական գործողություններ հրահրել գրեթե նույնանման սփռվածության հետաքրքրություններ ունեցող և օր-օրի զարթոնք ապրող հարևան պետության հետ։

[[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Զ Եվպատորը]], նույնիսկ նախքան Տիգրանի գահակալումը, [[Սև ծով]]ի ափին ստեղծել էր [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի ընդարձակ թագավորությունը]] և նպատակ ուներ Հռոմին դուրս մղել [[Փոքր Ասիա]]յից և [[Հունաստան]]ից։ Այսինքն՝ նրա ծրագրերը կապված էին արևմուտքի հետ, որտեղ Տիգրանը անելիքներ չուներ։ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ն առանձնակի հետաքրքրություն էր տածում արևելյան հողերի հանդեպ, որոնք չէին խանգարում Միհրդատ Եվպատորին ի կատար ածել սեփական աշխարհակալական նկրտումները։ Այնուամենայնիվ, երկու պետություններին էլ անհրաժեշտ էր հզոր դաշնակից տարածաշրջանում՝ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական]] և [[Պարթևական թագավորություն|Պարթևական գերտերությունների]] վերահաս վտանգներից ապահովագրվելու համար։ Այսպիսի պայմաններում մ․թ․ա․ 93 թվականին կնքվում է [[հայ-պոնտական դաշինք]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atb.am/en/armenia/history/state_section/|title=Հայոց պատմություն․ «Արմենիայի տիրակալը՝ Տիգրան Մեծ», դաշինք Պոնտոսի հույն արքայի՝ Միհրդատի հետ|last=|first=|date=|website=www.atb.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն էլ ավելի է ամրապնդվում խնամիական հարաբերությունների հաստատմամբ։ Այսպիսով, հաջորդիվ տեղի է ունենում Տիգրան Արտաշեսյանի ամուսնությունը Միհրդատի տասնվեցամյա դստեր՝ Կլեոպատրայի հետ։ Տիգրան արքան և հայոց թագուհի [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն իրենց համատեղ կյանքի ընթացքում ունենում են երկու դուստր և երեք որդի՝ Զարեհը, [[Արտավազդ Բ|Արտավազդը]], [[Տիգրան Կրտսեր]]ը։

=== Կապադովկիական արշավանքներ ===
Մ․թ․ա․ 93 թվականին հայ-պոնտական զորքերը իրագործում են [[Հայ-պոնտական դաշինք|դաշնակցային պայմանագրի]] առաջին գործնական քայլը՝ համատեղ կերպով ներխուժելով [[Կապադովկիայի պատմություն|Կապադովկիայի թագավորություն]]։ Կապադովկիան [[Հելլենականություն|հելլենիստական թագավորություն]] էր, որը շարունակաբար կառավարվում էր Արիարաթես անունը կրող գահակալների կողմից։ Այսպիսով, հայ-պոնտական ներխուժման պահին երկրում իշխում էր Արիարաթես IX-ը, որն իր չափազանց արտահայտված արևմտամետ քաղաքականության շնորհիվ ստացել էր «Հռոմեասեր» (Ֆիլոպատոր) մականունը։ Ինքնին, Կապադովկիայի թագավորությունը գտնվում էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմի]] ազդեցության ոլորտում, իսկ վերջինիս արքան [[Հռոմի կայսրերի ցանկ|Հռոմի գահակալի]] անմիջական կամակատարն էր։ Այպիսի պայմաններում Տիգրանին ձեռնտու էր Պոնտոսի միջոցով փակել Հռոմի հետ անմիջական սահմանը, քանզի նշյալ ժամանակամիջոցում աշխարհակալ կայսրության հետ առճակատումը բոլորովին չէր բխում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] շահերից։ Ըստ պայմանավորվածության՝ Կապադովկիայի նվաճումից հետո ռազմավարական միջանցիկ նշանակության այս տարածքը պետք է անցներ [[Պոնտոսի թագավորություն|Միհրդատյան Պոնտոսին]], իսկ երկրի ամբողջ շարժական ու անշարժ գույքին պետք է տիրապետեին հայերը։ Այսպիսով, արշավանքը տեղի է ունենում պլանավորվածի պես․ կապադովկիական պաշտպանական ամրություններն ու զորախմբերը չկարողանալով դիմակայել պոնտական փաղանգի հարձակումներին ու Մեծ Հայքի ծանր հետևակի հարվածներին՝ անձնատուր են լինում, իսկ [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորը]] հայտարարում է Պոնտոսի կողմից Կապադովկիայի ռազմակալման փաստի մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան Մեծ, Մեծ Հայքի արքա|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Սա հայ-պոնտական դաշինքի առաջին ռազմական հաջողությունն էր։{{Rquote|right|Կապադովկիան պաշարելով, մոտ 30 բյուր մարդ տեղահանեց ու տեղափոխեց Հայաստան և նրանց, այլոց հետ միասին, համաբնակեցրեց մի վայրում, որտեղ նա առաջին անգամ կրեց Հայաստանի թագը և այդ վայրն իր անունով կոչեց Տիգրանակերտ կամ Տիգրանապոլիս։|[[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացի]], 2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Շատ վերլուծաբաններ պնդում են, որ ''«Միհրդատը հաճախ Տիգրանին օգտագործել է իր արկածախնդրությունների համար»''՝ շահադիտական նկատառումներով, թեպետ հայոց արքան նման քայլով ուներ սեփական պլանները։ Հայկական ուժերը ներխուժում են Կապադովկիայի քաղաքներ՝ թալանում հարստություններն ու գերեվարում տեղի բնակիչներին։ Հայկական կողմը Կապադովկիական արշավանքից վերադառնում է մեծ ավարով։ Տիգրանի հեռահար քաղաքականության պտուղներն ի հայտ են գալիս մ․թ․ա․ 92 թվականին, երբ պարզ է դառնում, որ Արիարաթես IX-ը Կապադովկիայից փախչել էր Հռոմ և ապավինել [[Հռոմեական լեգեոն|«անպարտելի լեգեոնների»]] օժանդակությունը։ Այդ տարում արևելք է ժամանում հռոմեացի զորավար [[Լուցիոս Կոռնելիուս Սուլլա]]ն, որը ետ է գրավում Կապադովկիան․ Պոնտոսը համատեղ արշավանքի արդյունքում մնում է ձեռնունայն։ Կապադովկիայի դեմ հայ-պոնտական հաջորդ արշավանքը տեղի է ունենում մ․թ․ա․ 91 թվականին։ Հայերն առանց խոչընդոտի ջախջախում են սահմանային ողջ երկայնքով պատնեշած հռոմեական պաշտպանական ուժերին՝ ընդհուպ պաշարելով «Գեղեցիկ ձիերի երկրի» քաղաքամայր-ոստան Մաժակը։ Նախորդ արշավանքի օրինակով Տիգրանը Կապադովկիայից Մեծ Հայք է տեղափոխում հսկայական մարդկային և նյութական ռեսուրսներ, որի միջոցով էլ հետագայում կարողանում է շենացնել [[Աղձնիք]]ում կառուցվելիք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]]։ Նույն ժամանակահատվածում Միհրդատը նախապատրաստվում էր նոր տարածքներ նվաճել արևմուտքում՝ ծրագրելով [[Հունաստան]]ի ազատագրումը։

=== Վիրքի և Աղվանից թագավորության հպատակեցում ===
{{Հիմնական|Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ {{!}} Արտաշեսյանների հաստատումը Վիրքում}}[[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքում հայոց գերիշխանության հաստատման գործընթացը]] հանգամանալից կերպով ներկայացրել է վրաց պատմահայր [[Լեոնտի Մրովելի]]ն՝ [[Քարթլիս ցխովրեբա|«Քարթլիս ցխովրեբա» աշխատությունում]]։ Մ․թ․ա․ 109 թվականից ի վեր [[Իբերիայի թագավորություն|Վիրքի (Իբերիայի) թագավորությունում]] իշխում էր Փառանջոմ I-ը՝ Փառնավազի տոհմից&lt;ref&gt;Thomson, Robert W. (1996), Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles, p. 42. Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն, ISBN 0-19-826373-2.&lt;/ref&gt;։ Ըստ վրաց պատմիչի՝ վերջինս առավել հակված էր դեպի պարթևական արքունիքը և սիրում էր կրակապաշտական կրոնը։ Վիրքում ներքաղաքական պայքարը վերստին սրվում է այն բանից հետո, երբ Փառանջոմ արքան պարթևաց երկրից կանչում է կրակի սպասավորներին ու մոգերին, նրանց հաստատում Մծխեթում և Մողվթա և սկսում բացահայտորեն պաշտել կուռքերին։ Արքայի դավաճանական քայլը զայրույթի տեղիք է տալիս բնակչության և ազնվականության շրջանում, որի արդյունքում էլ ավագանին որոշում է թագավորին գահընկեց անելու համար դիմել հարևան երկրի՝ Հայաստանի օգնությանը։ Փառանջոմը, լինելով պարթևների կամակատարը, երկիրը տանում էր խորին լճացման, թեպետ ի շնորհս կրակապաշտների զինակցության՝ Վիրքում ուներ խոր արմատներ&lt;ref&gt;Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, pp. 282–284. Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5.&lt;/ref&gt;։ Փորձելով փրկել իրավիճակը, վրաց իշխանները ձևավորում են ավագանի և դիմում ուղարկում Տիգրան արքային, որը համարվում էր տարածաշրջանի զորեղագույն տերություններից մեկի գահակալը։ Նամակում իշխանները գրում են հետևյալը․ ''«Մեր թագավորն ուրացավ հայրական կրոնն ու չի պաշտում վրաց պահապան աստվածներին։ Նա ընդունեց հայրենի կրոնն ու մոռացավ մայրենին, արդ նա արժանի չի այլևս մեզ թագավոր լինելու։ Տուր մեզ քո որդի Արշակին, որի կինը մեր Փառնավազյան թագավորների սերնդից կլինի, և հասցրու քո զորքը, որպեսզի քշենք նոր կրոն ընդունող Փառանջոմին ու մեզ թագավոր լինի քո որդի Արշակը, իսկ թագուհի` նրա կինը, մեր թագավորների զավակը»''։ Տիգրանը հավանություն է տալիս վրաց մեծամեծների խնդրանք-առաջարկին և քայլեր ձեռնարկում Վիրքի գործող արքա Փառանջոմին գահընկեց անելու ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.academia.edu/28603891/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A5%D6%82_%D4%BB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ|last=Հակոբյան|first=Մհեր|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=|language=en}}&lt;/ref&gt;։

Այսպիսով, մ․թ․ա․ 92 թվականին Տիգրանը պատանդներ է վերցնում վրաց իշխաններից և զորք նախապատրաստում՝ [[Քարթլի (պատմական մարզ)|Քարթլի]] ներխուժելու համար։ Վրաստանի գործող թագավորին զինակցում էին պարթևները, որոնք սակայն չեն կարողանում դիմագրավել Մեծ Հայքի բանակի ռազմական ներուժին։ Վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Գուգարք նահանգ|Գուրգարք նահանգում]]՝ [[Տաշիր|Տաշիր բնակավայրի]] շրջակայքում։ Այդ կապակցությամբ վրացի պատմիչը գրում է․{{քաղվածք|Նրանց միջև սաստիկ պատերազմ տեղի ունեցավ և երկու կողմերից էլ անհամար մարդիկ կոտորվեցին։ Ի վերջո Փառանջոմը հաղթվեց հայերի ու վրացիների կողմից և սպանվեց, նա սպանվեց, իսկ նրա զորքը կոտորվեց։ Փառանջոմի որդի Միհրանը, որը մեկ տարեկան երեխա էր, վերցվեց իր դայակի կողմից, որը տարավ նրան Պարսկաստան, իսկ Հայոց թագավորը վրացիներին զիջեց իր որդուն|Լեոնտի Մրովելի, «Քարթլիս ցխովրեբա»}}Այսպիսով, [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը իր տիրապետությանն է ենթարկում Վիրքի թագավորությանը՝ տեղի իշխանների խնդրանքով։ Արդյունքում՝ հարևան երկիրը հայտնվում է հայոց ազդեցության ոլորտում․ [[Վիրք|վասալական Վիրքում]] հաստատվում է [[Արտաշեսյաններ|հայ Արտաշեսյանների ժառանգական իշխանությունը]] (տե՛ս՝ [[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքի Արտաշեսյաններ]])։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ Վիրքը նվաճելու հետ մեկտեղ, Տիգրան արքան ձեռնամուխ է լինում նաև [[Աղվանք|Աղվանից թագավորության]] և վերջինիս մայրաքաղաք [[Կապաղակ]]ի գրավմանը։ Սակայն այս կապակցությամբ մանրամասն փաստեր պատմագիտությանը հայտնի չեն։

== Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում ==
Դեռևս Տիգրան Արտաշեսյանի կառավարման սկզբնամասում Մեծ Հայքի թագավորությունը գտնվում էր իր հզորության գագաթնակետին, այնինչ հայոց արքան դեռևս իրագործելու բազմաթիվ ծրագրեր ուներ՝ [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստանի»]] ստեղծման մտապատկերով։ Փորձելով կանխել օրեցօր զորեղացող Հայոց թագավորության վերելքը՝ երբեմնի թշնամիներ Պարթևստանն ու Հռոմը գալիս են ընդհանուր հայտարարի և բանակցություններ սկսում։ Մ․թ․ա․ 92 թվականին Եփրատի ափին կնքվում է հռոմեա-պարթևական դաշնագիր՝ ուղղված Պոնտոսի և Մեծ Հայքի թագավորությունների դեմ։ Գերտերությունները նպատակ ունեին ծնկի բերել Տիգրանին և Միհրդատին՝ իրենց ազդեցությանը ենթարկելով Հայքն ու Պոնտոսը։ Այս պայմանագրով [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմը]] նպատակ ուներ ձերբազատվել իր աշխարհակալությանը սպառնացող երկու խնդիրներից, մինչդեռ Պարթևստանի մտավախությունները կապված էին բացառապես Հայաստանի հետ, քանզի Պոնտոսը որևէ կերպ վտանգ չէր կարող հանդիսանալ պարթևների պետության համար (վերջինս արևելքում չունեներ որևէ հավակնություն կամ շահագրգռվածություն)։

=== Պարթևական մեծ արշավանք ===
{{հիմնական|Հայ-պարթևական պատերազմ}}

Արդյունավետ ռազմական բարեփոխումներից հետո, [[Մ.թ.ա. 87|մ․թ․ա․ 87 թվականին]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] զորախմբերը սկսում են ասպատակել [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Ոչ վաղ անցյալում [[Եկբատան]]ում բռնկված գժտությունների և առճակատումների արդյունքում [[Միհրդատ Բ Պարթև]]ը մահացել էր և երկիրը ժառանգել էր «թուլամորթ» (այսպես են բնորոշել վերջինիս պարսիկ պատմիչները) արքա [[Գոդերձ Ա|Գոդերձը]]՝ [[Հրահատ Ա|Հրահատ Ա Արշակունու]] որդին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.the-persians.co.uk/parthia2.htm|title=Իրան՝ աշխարհի առաջին գերտերությունը|last=|first=|date=|website=www.the-persians.co.uk|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Այդ երկրում տիրում էր ներքաղաքական ծանր ճգնաժամ, որն էլ նպաստավոր նախապայման էր Տիգրանի համար։ Վերջինս դեռևս մ․թ․ա․ 91 թվականին [[Բաբելոն]]ում իրեն հռչակել էր «պարթևների արքայից արքա» և նպատակ ուներ բռնազավթել բացարձակ իշխանությունը։ Աշխարհաքաղաքական նման իրավիճակում էլ սկսվում է Տիգրան Բ-ի [[Հայ-պարթևական պատերազմ|Պարթևական մեծ արշավանքը]]։ Կա վարկած, որ երբ օգոստոս ամսին՝ երբ Տիգրանյան բանակը շարժվում էր Պարթևստանի ուղղությամբ, հայոց երկնակամարում առկայծում է [[Հալլեյի գիսաստղ|«Հալեյի գիսաստղը»]], որը այդ ժամանակների պատկերացումներով հաջողության նախանշան էր&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 21-25, - Պարթևական մեծ արշավանքի սկիզբը, գիսաստղի խորհուրդը&lt;/ref&gt;։ Հայ քրմերն այս հանգամանքը մեկնաբանում են, որպես հայոց տիրակալի հաջողությունների երկնային համաձայնություն և [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] ստեղծման գաղափարի իրագործման կարևոր երաշխիք։ Այս դեպքի առթիվ Տիգրան Բ-ն հատում է մի քանի տասնյակ դրամներ, որոնց վրա արքայի թագին ավանդական ութաթև աստղի և երկու արծիվների փոխարեն տեղի է գտել նաև հաջողության խորհրդանիշ գիսավոր աստղը&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։

Արշավանքի սկզբնամասում հայկական ուժերն ազատագրում են «Յոթանասուն հովիտներ»-ը և ապա հարձակվում հարավային ուղղությամբ՝ դեպի [[Ատրպատական]] և [[Կորդուք]]։ Հպատակ այս թագավորությունների գահակալներ Միհրդատն ու Զարբիենոսը արյունահեղությունից զերծ մնալու համար ընդունում են Տիգրանի իշխանությունը և հաստատվում իրենց պաշտոններում։ Ավելի ուշ Ատրպատականում իշխող Միհրդատ I-ը ամուսնանում է Տիգրանի և [[Կլեոպատրա Պոնտացի|Կլեոպատրա Պոնտացու]] դստրերից մեկի հետ՝ մինչև կյանքի վերջը հավատարիմ մնալով հայոց արքային։ Զարգացնելով ռազմավարական հաջողությունները՝ հայոց այրուձին սլանում է [[Միջագետք]]ի ուղղությամբ․ այնտեղ էին կենտրոնացված Գոդերձի հատընտիր զորախմբերը։ Շուտով Մեծ Հայքի բանակը նվաճում է նաև «մնացյալ Միջագետքը» և որպես թիրախակետ ընտրում մարերի երկիրը։ [[Մարաստան]]ը համարվում էր պարթևաց երկրի «թագն ու պսակը» և այն մեծ կարևորագույն նշանակություն ուներ թագավորության համար։ Բացի այդ, Մարաստանում էր գտնվում նաև պարթև արքաների ամառային մայրաքաղաք [[Եկբատան]]ը։ Դեպի Եքբատան տանող ճանապարհին հայկական զորքերը պաշարում են Ադրաբանա ամրոցը, որտեղ պահվում էին [[պարթև Արշակունիներ]]ի տոհմական գանձերը։ Տիգրանը կողոպտում է ամրոցը և հիմնահատակ հրկիզում այն։&lt;br /&gt;
{| class=&quot;graytable&quot;
|+
Հռոմեացի պատմիչ Պլուտարքոսը՝ Տիգրան Մեծի և վերջինիս ուղեկցորդ չորս վասալ-թագավորների մասին
| width=&quot;25%&quot; |[[Պատկեր:Tigranes four Kings.jpg|alt=|աջից|286x286փքս]]
|
| width=&quot;65%&quot; align=&quot;center&quot; |&lt;big&gt;[[Պատկեր:Aquote1.png|ձախից|20x20փքս]] Երբ Տիգրանը նոր միայն սկսում էր, նրա ծրագրերն ու հնարավորությունները խիստ համեստ էին, իսկ այժմ նա հպատակեցրել էր բազում ժողովուրդների, խորտակել է, ինչպես դեռևս չէր հաջողվել ուրիշ մեկին, պարթևների հզորությունը, իսկ Միջագետքը հեղեղել է հելլեններով, որոնց նա ամբողջ բազմություններով գաղթեցրել էր Կիլիկիայից ու Կապադովկիայից։ Այլ ժողովուրդներից նա արաբական քոչվոր ցեղերին քշեց իրենց նախկին վայրերից և բնակեցրեց իր մայրաքաղաքի մոտ, որպեսզի նրանց օգտագործի առևտրական կարիքների համար։ Նրա մոտ շատ թագավորներ կային սպասավորի դրությամբ, իսկ նրանցից չորսին նա մշտապես պահում էր իր մոտ, որպես ուղեկից կամ թիկնապահ․ երբ նա գնում էր ձիով, նրանք, կարճ խիտոններ հագած, վազում էին րա կողքից, իսկ երբ նստած էին լինում և զբաղվում պաշտոնական գործերով, նրանք կանգնում էին նրա շուրջ, ձեռքերը կարծքերին․․․ [[Պատկեր:Aquote2.png|աջից|20x20փքս]]&lt;/big&gt;
«Զուգահեռ կենսագրություններն», Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|
|}

Փորձելով կանխել թագավորանիստ [[Եկբատան]]ի պաշարումը՝ [[Գոդերձ Ա|Գոդերձ Պարթևը]] ստիպված է լինում հաշտություն խնդրել հայոց արքայից։ Այպիսով, մ․թ․ա․ 87 թվականին [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] կնքվում է [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հայ-պարթևական համաձայնագիր]], որով Պարթևստանը ճանաչում էր [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, պարթների արքան Տիգրան Մեծին և [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների շառավղին]] էր շնորհում [[արքայից արքա]] տիտղոսը, ինչպես նաև ճանաչում էր իր տարածքային կորուստները։ Այսպիսով, Հայոց տերությանը միանում են [[Օսրոյենե|Օսրոյենեն (Միջագետք Ասորվոց)]], [[Ադիաբենե]]ն, [[Միգդոնիա|Միգդոնիան (Արուստան)]], [[Կորդուք]]ը և [[Միջագետք Հայոց|հյուսիսային Միջագետքը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/tigran-ii|title=Տիգրան II – «Իրանիկա» հանրագիտարան|last=|first=|date=|website=www.iranicaonline.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Հայկական աշխարհակալության մեջ կամովի մտնում է նաև [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի հայոց թագավորությունը]], որտեղ իշխում էին [[Հայկազունի Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների արքայատոհմի]] կրտսեր ճյուղի ներկայացուցիչները։

=== Սելևկյան թագի նվաճում ===
[[Պատկեր:Bath of Zenobia(js).jpg|մինի|290x290px|[[Պալմիրա|Պալմիրայի սեմական հնավայրը]] [[Սիրիա]]յում։ Հայտնի է «անապատի հարսնացու» անվանմամբ։|alt=]]
Այսպիսով, [[Հայոց Միջագետք|հյուսիսային Միջագետքի]] նվաճումից հետո [[Հայք]]ի հաջորդ թիրախը պետք է դառնար [[Ասորիք]]ը, որը նախկինում հսկայածավալ [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] կենտրոնն էր։ Ներքին երկպառակտչություններն ու գահակալական կռիվները հյուծել էր այս երկիրը և վերջինիս ավագանին այլ տեսլական ուներ Ասորիքի գահի հաջորդ ժառանգորդի հետ կապված։ Վերջիններս բավականին լավ գիտակցում էին, որ այդ ամենի շարունակականությունը միանշանակ կերպով երկիրը տանելու էր կործանման և որոշում են Սելևկյան գահը վստահել մեկ այլ երկրի թագավորի&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 29-32, - Տիգրան Մեծը Սելևկյան գահին&lt;/ref&gt;։

Ի վերջո այդ ընտրությունը կանգ է առնում Տիգրան Մեծի վրա և հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։ Այդ կապակցությամբ 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ [[Պոմպեոս Տրոգոս]]ը գրել է․{{քաղվածք|Եղբայրների փոխադարձ ատելությունը, ապա և նրանց որդիներին ժառանգաբար անցած թշնամությունը, անընդհատ պատերազմներ ծնեցին, որոնք ծայրահեղ թուլության հասցրեցին Ասորիքն ու նրա թագավորներին։ Ի վերջո ժողովուրդը դիմեց օտարի օգնությանը և սկսեց փնտրել օտարերկրացի թագավոր։ ․․․ Բոլորը համաձայնություն եկան Հայաստանի թագավոր Տիգրանի շուրջը, որը սեփական ռազմական ուժ ունենալուց բացի, պարթևների թագավորության դաշնակիցն էր ու Միհրդատի խնամին։ 
Ես այսպես հրավիրված լինելով Ասորիքի գահին բազմելու, նա 17 տարի շարունակ կառավարում էր ամենայն անդորրությամբ, չէր խանգարում պատերազմներով ուրիշների հանգիստը, և ոչ ոք նրան չէր անհանգստացնում, այնպես որ պատերազմելու անհրաժեշտություն չկար։|Պոմպեոս Տրոգոս}}Տիգրան Մեծը Անտիոքում իշխում է 17 տարի։ Ըստ վերլուծաբաններից մեկի՝ Մեծ Հայքի գերիշխանության տարիներին ''«Սիրիան ազատ շունչ քաշեց, և թեպետ ենթարկվեց նվաստացուցիչ օտարի իշխանությանը, սակայն ունեցավ խաղաղություն, ապահովություն և բարեկեցություն»''։ Ասորիքից բացի, Տիգրանին է անցնում նաև առևտրային կարևորագույն նշանակություն ունեցող [[Փյունիկիա]]ն։ Այն [[Չինաստան]]ն ու [[Հնդկաստան]]ը կապում էր [[Միջերկրական ծով]]ի ավազանի երկրների հետ և հայտնի էր [[Մետաքսի մեծ ճանապարհ|«Մետաքսի մեծ ճանապարհ»]] անվանումով&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;։

=== Կիլիկիայի միացում և դաշնակցություն ծովահենների հետ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հայաստանը՝ Ստրաբոնի խոսքերով|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Բուն Հայաստանում կան շատ լեռներ և լեռնադաշտեր, որտեղ որթատունկը հեշտությամբ չի աճում․․․ շատ հովիտներ, մի մասը՝ միջակ, մյուսները՝ խիստ բերրի, ինչպես Արաքսի դաշտը ...Ասում են, թե այնտեղ լեռնանցքներում հաճախ ամբողջ քարավաններ բուքի ժամանակ մնում են ձյան տակ։ Նման վտանգների համար նրանք գավազաններ ունեն, որոնք հանում են ձյան մակերեսից դուրս, շնչառության, ինչպես նաև անցորդներին նշան տալու համար, որպեսզի օգնության հասնեն, դուրս հանեն և փրկեն իրենց։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Սելևկյան գահին տիրելուց հետո, Տիգրան Մեծն իր ազդեցությունն է հաստատում նաև [[Կիլիկիա]]յում՝ [[Միջերկրական ծով]]ի հարավարևելյան ափին։ Որոշ օտարալեզու աղբյուրներ հաղորդում են այն մասին, որ [[Հայկական բանակ|հայկական զորքերը]] ինչպես Կիլիկիայի, այնպես էլ [[Անտիոք]]ի և [[Փյունիկիա]]յի համար ստիպված են եղել պայքարել։ Ամենայն հավանականությամբ այն պայմանավորված է եղել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների իշխանության]] ներքո գտնվող և ազգայնական քաղաքական հայացքներ ունեցող ապակառավարական ուժերի առկայությամբ (հենց վերջիններս էլ հրաժարվել են ենթարկվել Սելևկյան թագի դրածո ժառանգորդին՝ Տիգրան Մեծին)։ Այնուամենայնիվ, [[Մ.թ.ա. 84|մ․թ․ա․ 84 թվականին]] հայկական իշխանությունը հաստատվում է [[Կիլիկիա|Լեռնային և Դաշտային Կիլիկայում]]։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում Միջերկրական ծովի ափին սփռված Կիլիկիան առավել հայտնի էր [[Ծովահենություն|ծովահենների]] զանազան հարձակումներով, որը այս տարածաշրջանում [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանյան տերության]] կայունության առջև առկախ գերակա խնդիր էր։ Նախքան այդ, հայկական ուժերը որևէ կերպ դուրս չէին եկել միջերկրածովյան ավազան և այդ իսկ պատճառով հայկական ռազմածովային նավատորմն այստեղ բացակայում էր և ծովից Կիլիկիան խոցելի էր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://zoravar-himnadram.blogspot.com/2014/08/blog-post_29.html|title=ԶՈՐԱՎԱՐ: ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ|last=|first=|date=Տիգրանի դաշնակցությունը Կիլիկիայի ծովահենների դեմ|website=«զորավար»|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Գիտակցելով այս ամենը, Տիգրան Մեծը դիմում է հեռահար քայլի և բանակցություններ սկսում ծովահենների հետ։ Մ․թ․ա 83 թվականին Տիգրան Արտաշեսյանը դաշինք է կրում Կիլիկիայի ափամերձ շրջանների ծովահենների հետ, որով վերջիններս անցնում էին հայկական աշխարհակալության ազդեցության շրջանակներ, իսկ հայոց արքան գործողությունների ազատություն էր շնորհում վերջիններիս։ [[Ստրաբոն]]ն իր հեղինակավոր [[Ստրաբոն|«Աշխարհագրություն» պատմաաշխարհագրական երկում]] այս կապակցությամբ գրում է, որ ''«հայերը ծովը հանձնեցին կիլիկիացիներին»''։ Փոխշահավետ «դաշինքից» հետո վերջիններս անթաքույց կերպով օժանդակություն էին ցուցաբերում իրենց հանդեպ նմանօրինակ բարյացակամ վեարբերմունք ցուցաբերած «օտար արքային»։ Դրա վառ օրինակն է մ․թ․ա․ 73 թվականին վերջիններիս կողմից Հռոմի հակահայկական գործողությունների արգելակումը։ Այդ տարում հանրապետական սենատը՝ հաշվի չառնելով Ասորիքի ավագանու իրավարար որոշումը, [[Անտիոքոս III Մեծ|Անտիոքոս Եվսեբես]] մեռած արքայի որդիներին ճանաչում է որպես Սիրիայի արքաներ և շնորհում «Հռոմի դաշնակից և բարեկամ» ձևական կոչումները։ Շուտով վերջիններս ուղարկվում են Անտիոք՝ Սելենե-Կլեոպատրա թագուհու մետ միասին իրականացնելու իրենց դավադիր ծրագրերը, սակայն Միջերկրական ծովում նրանց ճանապարհը նրանց դիմավորում են Տիգրանի «դաշնակից» ծովահենները։ Վերջիններս ստիպված են լինում փոխել իրենց ուղղությունը և դավադրությունը ձախողվում է&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 32-33, -  Կիլիկիան՝ Տիգրանյան տերության կազմում&lt;/ref&gt;։

&lt;center&gt;Ներքոնշյալ պատկերում՝ [[Կոռիկոս|Կոռիկոսի հայկական ծովային բերդը]] [[Կիլիկիա]]յում&lt;/center&gt;
[[Պատկեր:Korykos Land Castle 6959 panorama.jpg|կենտրոն|frameless|980x980փքս]]

=== Միջերկրածովյան «ազատ քաղաքների» առաջացում ===
Տարածքային նվաճումների արդյունքում ձևավորված [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Հայաստանի աշխարհակալ թագավորությունն]] առևտրային տեսանկյունից հայտնվել էր շահեկան դիրքում։ Նախ վերջինիս ենթակայության տակ էր անցել [[Ասորիք]]ը, [[Փյունիկիա]]ն և գրեթե ամբողջ [[Արևելյան Միջերկրական]]ը, և ապա՝ հայկական ազդեցության սահմանները հասնում էին մինչև [[Հնդկաստան]]։ [[Առևտուր|Առևտրային հարաբերություններն]] ու [[Տնտեսություն|տնտեսական վերելքը]] խրախուսելու համար Տիգրան Մեծ արքան Փյունիկիայի քաղաքների նկատմամբ կիրառում է [[Հին աշխարհ|հինաշխարհյան արևմտյան հասարակայնության]]՝ հատկապես հունական և հռոմեական, շրջանում լայնորեն կիրառություն ստացած «ազատ քաղաքների» ինստիտուտը։ Այսպիսով, ազատ քաղաքները ճանաչում էին [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, թեպետ ունեին ներքին ինքնավարություն և իրենց ներքին գործերը սեփական տրամաբանության շրջանակում կանոնակարգելու բացառիկ իրավունք։ Այդ քաղաքների թվին էին պատկանում [[Բիբլոս]]ը, [[Սիդոն]]ը, [[Տյուրոս]]ը, [[Լաոդիկեայի գավառակ|Լաոդիկեն]], [[Բեյ­րութ|Բերիթը]], [[Արադոս]]ը, [[Տրիպոլի (Լիբանան)|Տրիպոլիսը]], [[Ապամեա]]ն և այլն։ Ինքնավարության շնորհումը խրախուսական քայլ էր նախ և առաջ այդ տարածքների բնակչության, ազնվականության, մեծանուն առևտրականների և քաղաքային իշխանությունների համար, քանզի [[Սելևկյաններ|Սելևկյանների օրոք]] վերջիններս նման իրավասություններից զուրկ էին&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 34, -  Ազատություն ստացած երկրների ու քաղաքների երախտագիտությունը&lt;/ref&gt;։

Ազատություն ստացած քաղաքներից Լաոդիկեն և Բերիթը (ներկայիս [[Լիբանան]]ի մայրաքաղաք Բեյրութը), ի նշան երախտագիտության և հավատարմության, իրենց քաղաքային նոր տոմարը սկսում են հաշվել այդ տարում՝ մ․թ․ա․ 81 թվականից։ 
{| class=&quot;graytable&quot;
|+Փյունիկիայի գլխավոր վաճառաշատ քաղաքները
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:Byblos Castle 2009.jpg|alt=|կենտրոն|254x254փքս]]
| width=&quot;35%&quot; |[[Պատկեր:Sidon Castle.jpg|alt=|կենտրոն|274x274px]]
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg|alt=|կենտրոն|233x233փքս]]
|-
| align=&quot;center&quot; |Բիբլոսը համարվում է աշխարհի հնագույն մշտապես բնակեցված քաղաքներից մեկը։ Բիբլոսի մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին։ Այս շրջանով է թվագրվում Բիբլոսում կառուցված ամենահայտնի ճարտարապետական շինություններից մեկը՝ Բաալի տաճարը։ Հայտնի է նաև, որ քաղաքը հիմնադրել է փյունիկեցիները։
| align=&quot;center&quot; |Սիդոնը եղել է հարավային Փյունիկիայի ամենահարուստ և կարևոր նշանակություն ունեցող նավահանգստային քաղաքներից մեկը։ Քաղաքի անվանումն ունեցել է հրեական ծագումնաբանություն։ Ժամանակի ընթացքում մշտապես մրցակցային դիրքի մեջ է եղել Բիբլոսի և Տյուրոսի հետ՝ հավակնելով դառնալ Փյունիկիայի (ներկայիս Լիբանան) «մետրոպոլիսը» (մայր քաղաքը)։
| align=&quot;center&quot; |Տյուրոսը՝ Լիբանանի ներկայիս Սուր քաղաքը, ամենայն հավանականությամբ առաջացել է մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։ Մ.թ.ա. 3-2-րդ հազարամյակներում եղել է առևտրաարհեստավորական կարևոր կենտրոն։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջին և 1-ին հազարամյակի սկզբին դարձել է դեպի արևմուտք փյունիկեցիների գաղութաբնակեցման կարևոր կանտրոններից մեկը։ 
|}

=== Աջակցություն Պտղոմեոսյան Եգիպտոսին ===
Հռոմեացիների դավադրությունների հետևանքով [[Մ.թ.ա. 88|մ․թ․ա․ 88 թվականին]] [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսից]] հեռանում է գահի օրինական ժառանգորդ արքայազն Պտղոմեոս Դիոնիսոսը, ում փոխարեն Սենատը այս երկրի ղեկավարի պաշտոնում ճանաչում է նույնանուն արյունարբու ռազմական գործիչի, որը դառնում է Հռոմի «բարեկամն ու դաշնակիցը», ինքնին՝ կամակատարը։ Վտարանդված արքայազնը ուղևորվելով արևմուտք՝ ապաստանում է [[Պոնտոսի թագավորություն]]ում։ Հայոց արքայի դաշնակից [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատը]] Եգիպտոսի նկատմամբ որևէ հավակնություններ և շահագրգռվածություն չուներ, մինչդեռ Տիգրան Մեծն իր պլաններն ուներ այդ երկրի հետ կապված։ Սակայն իրադարձություններն էլ ավելի պարզորոշ և շահեկան հանգուցալուծում են ստանում, քանզի Պտղոմեոս XVI-ն իր կառավարման սկզբնամասում Եգիպտոսը կտակում է [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմին]]։ Արքայի դավաճանական քայլին հաջորդում է համաժողովրդական ընդզվում, որի արդյունքում էլ տեղի է ունենում իշխանափոխություն։ Պտղոմեոս Դիոնիսոսը բազմում է հայրենյաց գահին և կառավարում որպես բարեպաշտ ղեկավար&lt;ref&gt;N. G. Garsoïan, “The Early-Medieval Armenian City - An Alien Element?” in Ancient Studies in Memory of Elias J. Bickerman (= JNES16-17, 1984-85), 1987, pp. 67-83; repr. in Garsoïan, 1999, sec. vii&lt;/ref&gt;։

Հայոց Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության խորաթափանց դիտորդներից մեկը՝ հռոմեացի հռետոր [[Ցիցերոն]]ը, հավաստում է, որ նախքան Եգիպտոս մուտք գործելն արքայազն Պտղոմեոսը եղել է [[Սիրիա]]յում, որտեղից էլ հայ օգնական զորքերի օժանդակությամբ ներխուժել և ծնկի է բերել Հռոմի դրածոյին։ Տիգրանի կառավարման տարիներին [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ը դառնում է հայամետ պետություն։ Այսուհանդերձ, հետագայում իրադարձությունները բավականաչափ անհավասարակշիռ զարգացումներ են ունենում․ հայոց արքայի հավատարիմ դաշնակից Պտղոմեոս XII-ի դուստրը՝ [[Կլեոպատրա]]ն, Եգիպտոսի ապագա թագաժառանգը, հաջորդ տասնամյակում բարեկամական հարաբերություններ է հաստատում [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հետ և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի հետ միասին սպանում Տիգրանի որդուն՝ Մեծ Հայքի գործող գահակալ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդ Արտաշեսյանին]]&lt;ref&gt;M. Nogaret, “Quelques problèmes archéologiques et topographiques dans la region de Maiyāfārikīn,” REArm., N.S. 18, 1984, pp. 411-33.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=994|title=Արտավազդ Բ|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

=== Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում ===
[[Պատկեր:Տիգրանյան նվաճումների անիմացիա.gif|մինի|273x273փքս|Տիգրան Մեծի աշխարհակալական նվաճումները պատկերող քարտեզ՝ ըստ զբաղեցված տարածքների, կնքված դաշիքնենրի և ամսաթվերի։
----{{legend|#d0b33a|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#c5c08f|[[Կապադովկիա]]}} {{legend|#80b7d8|[[Պոնտոսի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Բազմելով Սելևկյան գահին՝ [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի տերությունը]] հարավում սկսում էր անմիջականորեն հարել [[Նաբաթեայի թագավորություն|Նաբաթեայի]] և [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի թագավորություններին]]&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|url=https://about-history.com/tigranes-the-great-95-55-bc-king-of-armenia/|title=Tigranes the Great (95–55 BC) – King of Armenia|date=2018-06-28|website=About History|language=en-US|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջիններս հայտնի էին իրենց ակնհայտ հռոմեամետ քաղաքականությամբ և հայոց արքային համարում էին իրենց տերությունների արտաքին անվտանգությանը սպառնացող վտանգ։ Բացի այդ, Նաբաթեայի թագավոր Արետաս (Հարիթաթ) I-ը չէր հաշտվում հայերի կողմից [[Փյունիկիա]]յի նվաճման հետ և ամեն կերպ ցանկանում էր գրավել Ներքին Ասորիքը (Կոյլե-Սիրիա)՝ [[Դամասկոս]] կենտրոնով։ Նշյալ պայմաններում Մեծ Հայքի արքան գտնվում էր բավականաչափ շահեկան դիրքում, քանզի Փյունիկիայի որոշ բնակավայրերին «ազատ քաղաքների» կարգավիճակ շնորհելուց հետո վերջիններս բարյացակամորեն էին տրամադրվել Տիգրանյան իշխանության նկատմամբ, իսկ Կոյլե-Սիրիայի ենթակա արքա Պտղոմեոս Մեննայոսն ինքնին իր հավատարմության երդումն էր տվել Տիգրան Մեծին։ Մ․թ․ա․ 73 թվականին Հռոմի ներգործությամբ տարածաշրջանային իրադրությունը ծայրահեղ սրվում է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://objects-israel-gor.blogspot.com/2016/04/blog-post.html|title=Все это - в Израиле: &quot;Армянский список&quot;|last=Гороховская|first=Элеонора|website=Все это - в Израиле|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Այս անգամ [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] դեմ պատերազմելու որկոչներով հանդես էր գալիս [[Սենատ]]ի հերթական կամակատարը՝ [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ի արքայադուստր Սելենե-Կլեոպատրան, ով սպանելով ամուսնուն՝ ամուսնացել էր վերջինիս ավագ որդու՝ գահի ժառանգորդ Անտիոքոս VIII-ի հետ։ Շուտով եգիպտացի թագուհին հակահայկական կոալիցիայի մեջ է ներգրավում նաև [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի (Հուդայի)]] և [[Նաբաթեայի թագավորություն]]ներին, ովքեր միասնաբար նպատակ ունեին Արտաշեսյան Մեծ Հայքից նվաճել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] նախկին տիրույթները։ Այս հակամարտության հրահրումը հեռահար քայլ էր Հռոմի կողմից, քանի որ այս կերպ նա ցանկանում էր բացառել [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հռոմեա-պոնտական նոր պատերազմի]] շեմին Տիգրան Մեծի և [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի հերթական դաշնակցային մերձեցումն ու փոխօգնության պայմանագրի կնքումը։ Մ․թ․ա․ 72 թվականին նաբաթեացիների և հայկական զորքերի միջև Դամասկոս քաղաքի շրջակայքում տեղի է ունենում արյունարբու ճակատամարտ, որտեղ Տիգրան Մեծի բանակը տանում է փայլուն հաղթանակ&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;։

Արետաս I-ի զորքերի օգնության շտապող հրեական բանակը՝ արքայազն Արիստոբուլոսի գլխավորությամբ, Նաբաթեայի պարտության լուրը ստանալուց հետո հայտնվում է անելանելի դրության մեջ և ապա շրջափակվում հայկական կայազորների կողմից։ Դավադիր թագուհին՝ Սելենե-Կլեոպատրան, Տիգրան Մեծի հրամանով ձերբակալվում է և ապա մահապատժի ենթարկվում։ Մ․թ․ա․ 71 թվականին հայկական զորքերը ռազմախուժում են [[Պաղեստին]] և պաշարում Մեծ Հայքի թագավորության ամենահարավային եզրակետը՝ [[Աքքա|Պտղոմայիսը]] (գտնվում է ներկայիս [[Իսրայել]]ի [[Աքքա]] քաղաքի տեղում)։ [[Հովհաննես Ե Դրասխանակերտցի|Հովհաննես Դրասխանակերտցին]] իր «Հայոց պատմություն» աշխատությունում հավաստում է․ «''Տիգրանը հարձակվում է Պաղեստինի վրա և գերում է շատ հրեաների''»&lt;ref&gt;Ованес Драсханакертци «История Армении» глава IV. О царствовании Валаршака Парфянина, благоустроениях его, его преемниках до благородного Тиграна II&lt;/ref&gt;։ Դեպքերն ու իրադարձություններն այս հատվածում սեղմ կերպով ներկայացրել է անտիկ շրջանի հրեա պատմիչ [[Հովսեփոս Փլավիոս]]ը՝ իր ''«Հրեական պատերազմի մասին»'' հեղինակավոր աշխատությունում։{{Քաղվածք|Այդ ժամանակ էլ լուր է հասնում, թե Հայոց թագավոր Տիգրանը 30 բյուր զորքով ներխուժել է Ասորիք և գալիս է Հրեաստանի դեմ։ Այս, բնականաբար, ահաբեկեց թագուհուն և ժողովրդին։ Ուստի նրանք բազում և արժանավայել ընծաներ ուղարկեցին նրան և դեսպաններ, երբ նա դեռևս պաշարում էր Պտղոմայիս քաղաքը, որովհետև Սելենե թագուհին, որը կոչվում էր նաև Կլեոպատրա, այդ ժամանակ տիրում էր Ասորիքին և հորդորել էր բնակիչներին՝ դռները փակել Տիգրանի առաջ։ Ուստի դեսպանները, հանդիպելով նրան, խնդրում էին բարենպաստ պայմաններ շնորհել թագուհուն և ժողովրդին, իսկ նա, գնահատելով այն, որ նրանք ժամանել են այդքան հեռու տարածությանից, լավագույնս հուսադրեց, բայց հազիվ էր Պտղոմայիսը գրավվել, երբ լուր հասավ Տիգրանին, թե Լուկոլլոսը, հետապնդելով Միհրդատին, չի կարողացել նրան բռնել, քանի որ վերջինս փախել է իբերների երկիրը, և, ասպատակելով Հայաստանը, պաշարել է մայրաքաղաքը։ Տիգրանն այս մասին իմանալով, վերադարձավ իր սեփական երկիրը}}

== Հայ-հռոմեական պատերազմներ ==
{{Հիմնական հոդված|Հայ-հռոմեական պատերազմ}}

Այպիսով, [[Տիգրան Մեծ#Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում|Տիգրանյան նվաճումների]] արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը դառնում է [[Կայսրություն|աշխարհակալ տիրակալություն]], որն [[Առաջավոր Ասիա]]յում հակակշիռ էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմին]]։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին Հռոմի՝ [[Պոնտոս|Միհրդատյան Պոնտոսի]] դեմ մղած [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հաղթական պատերազմներից]] և Տիգրան Բ-ի կողմից [[Կիլիկիա|Դաշտային Կիլիկիայի]] նվաճումից հետո երկու տերությունները սկսում են սահմանակցել միմյանց՝ դառնալով հարևաններ։ Այսպիսով, [[Միջերկրական ծով|Միջերկրածովյան ավազան]] դուրս եկած և ընդհուպ մինչև [[Եգիպտոս]]ին մոտեցած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Հայոց թագավորությունը]] Հռոմի առջև փակում էր արևելյան նվաճումների գրեթե բոլոր հեռանկարները և դեմ կանգնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] թագի նկատմամբ հռոմեացիների հավակնություններին։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Հռոմեական հանրապետությա և Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության միջև առճակատումը անխուսափելի էր և միևնույն ժամանակ կանխատեսելի։

Արդեն իսկ գրգռված իրավիճակն էլ ավելի է բորբոքվում մ․թ․ա․ 71 թվականին, երբ հռոմեական լեգեոններից պարտություն կրած Միհրդատ Եվպատորը հազիվհազ ապաստանում է [[Հայք]]ի մայրաքաղաք [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]]՝ «Հայկական Կարթագենում»։ Հռոմեացի զորավար [[Լյուցիոս Լուկուլլոս]]ը, ում էլ վիճակվել էր կապիտուլյացիայի ենթարկել [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] բանակին, դեսպաններ է ուղարկում Մեծ Հայք և Տիգրանից պահանջում մագիստրոսների սենատի ողորմածությանը հանձնել «հռոմեական ժողովրդի ոխերիմ թշնամի Միհրդատին»։ Հայոց արքան առանց վարանելու մերժում է Լյուցիոսի ուլտիմատումը․{{Քաղվածք|Ես` Հայքի արքա Տիգրանս, Միհրդատին չեմ հանձնի, իսկ եթե հռոմեացիները պատերազմ սկսեն, ապա․․․ հայոց երկրի քաջ ռազմիկներով հակահարված կտամ նրանց։|Տիգրան Մեծի պատասխանը Լյուցիոս Լուկուլլոսի՝ Միհրդատին հանձնելու պահանջին}}
Այսպիսով, պատերազմի առիթը պատրաստ էր, թեպետ վճռական այս պահին [[Սենատ]]ը հրաժարվում է լիազորել Լուկուլլոսին՝ պատերազմելու Հայաստանի դեմ։ Ամենայն հավանականությամբ [[Հռոմեական հանրապետություն]]ում գտնվող հայ հետախույզները Տիգրան Մեծին հանգամանորեն տեղեկացրել էին հակառակորդի երկրում տիրող իրավիճակի մասին և այն մասին, որ Լուկուլլոսը չի կարողանա շահել կոնսուլների վստահությունը։ Դա է պատճառը, որ աշխարհաքաղաքական նման շիկացած պայմաններում Տիգրանը դեռ ի կատար էր ածում իր աշխարհակալական ծրագրերը [[Միջագետք]]ում։

=== Լուկուլլոսի արշավանքը Մեծ Հայքի դեմ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հատված Պլուտարքոսի մեջբերումներից|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Մինչև Հայաստան մի քանի օրվա ճանապարհ է, իսկ այնտեղ իշխում է Տիգրանեսը, արքայից արքան, որը իր զորքով փակում է պարթևների ճանապարհը դեպի Փոքր Ասիա։ Այդ արքան նվաճել է Ասորիքն ու Պաղեստինը, իսկ Սելևկյան տոհմի թագավորին մահվան մատնել ու գերության տարել նրա կանանց ու դստրերին։ Այդ մարդը Միհրդատի բարեկամն է, նրա փեսան։ Եվ եթե Միհրդատը դիմի նրա պաշտպանությանը, ապա նա Միհրդատին չի թողնի փորձանքի մեջ և պատերազմ կսկսի մեր դեմ։ Չլինի այնպես, որ շտապելով դուրս քաշել նրան իր տիրույթներից, հանդիպենք Տիգրանեսին ու փորձանքի գանք, քանզի նա վաղուց առիթ է փնտրում մեր դեմ պատերազմելու։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=283px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=13px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Այնուամենայնիվ, ամեն ինչ դուրս է գալիս վերահսկելիության սահմաններից, երբ մ․թ․ա․ 69 թվականի գարնանը [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական բանակները]], անցնելով սահմանային [[Եփրատ|Եփրատ գետը]], ներխուժում են [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորություն]]։ Այպիսով, հռոմեացիների նախահարձակ լինելուց հետո սանձազերծվում է [[Հայ-հռոմեական պատերազմ|հայ-հռոմեական արյունարբու պատերազմը]], որը պատճառահետևանքայնորեն կապված էր [[Միհրդատյան պատերազմներ]]ի հետ։ Լուկուլլոսը մշակել էր [[կայծակնային պատերազմ]]ի (պատմագիտության մեջ հայտնի է որպես «բլիցկրիգ») ծրագիր, որի հիմնական սկզբունքներն էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածները։

Հռոմեացիների նմանօրինակ ներխուժումը բավականաչափ անսպասելի էր Հայքի «արքայից արքայի» համար, քանզի Հռոմը առանց լուրջ պատրաստության չէր կարող հարձակվել աշխարհակալ հարևանի վրա՝ նույնիսկ պարտվելու մի փոքր հավանականության առկայության պարագայում։ Հռոմեական սկզբնաղբյուրները վկայում են այն մասին, որ Լյուցիոսը նպատակ է ունեցել գերեվարել Տիգրան Մեծի կնոջը, և նրա փոխարեն որպես փրկագին պահանջել հռոմեացիների երդվյալ թշնամի Միհրդատին՝ Կլեոպատրա Պոնտացու հորը։ Այս ծրագրի իրականացման նպատակով Լուկուլլոսը նախ և առաջ գրավում է սահմանային [[Ծոփք]]ը և սրընթաց շարժվում դեպի [[Աղձնիք]], որտեղ էլ գտնվում էր Հայքի մայրաքաղաք [[Տիգրանակերտ]]ը։

Այն անակնկալ գրոհով նվաճելու Լուկուլլոսյան ծրագիրը ձախողվում է, քանզի հույն վարձկաններից կազմված կայազորը՝ քաջարի մարտիկ Մանկայոսի հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ և անձնվիրությամբ։ Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված է լինում պաշարել այն․ անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։ Հռոմեական բանակի Մեծ Հայք ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն ստանում է [[Պաղեստին]]ում, ուր կենտրոնացված էր հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժը։ Հայոց արքան թիկնապահ գնդով շտապ ճանապարհ է բռնում դեպի Հայաստան, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևում է արքայից արքային։ Մինչև Տիգրանակերտ հասնելը, Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկում է Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ, սակայն իրենց մարտունակությամբ՝ հատընտիր զորաջոկատը։ Հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման ժամանակ այն պարտվում է, իսկ Մեհրուժանը՝ զոհվում արյունարբու մարտերի կիզանուտներում։

==== Տիգրանակերտի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Տիգրանակերտի ճակատամարտ}}

[[Սեպտեմբեր]]ի կեսերին Տիգրանի գլխավորած [[հայկական բանակ]]ը մոտենում է պաշարված [[Տիգրանակերտ]]ին։ Հայկական մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով մուտք է գործում քաղաք և այնտեղից դուրս բերում արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, Տիգրանին ռազմաջոկատներ էին տրամադրել նաև ենթակա թագավորությունները՝ [[Մարաստան]]ը, [[Աղվանք]]ը, [[Վիրք|Վիրքի Արտաշեսյանները]], [[Կորդուք]]ը, [[Ադիաբենե]]ն և անգամ [[Պարսից ծոց]]ի [[Արաբներ|քոչվոր արաբները]]։ Հայկական բանակի թիվը, [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ, կազմում էր շուրջ 300 հազար զինվոր։ Այլ պատմիչներ խոսում են ընդամենը 70-80 հազար զինվորների մասին, այսինքն՝ մոտավորապես այնքան, որքան հռոմեական բանակի զինվորների թիվն էր՝ դաշնակից զորաբանակների հետ միասին։

[[Տիգրանակերտի ճակատամարտ]]ը սկսվում է հոկտեմբերի 6-ին՝ վաղ առավոտյան։ Շրջանցելով Տիգրանի բանակը՝ Լուկուլլոսը հայոց զորքի թիկունքում կենտրոնացնում է [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական «անպարտելի» լեգեոններից]] հատընտիրները, որոնք էլ վճռում են ճակատամարտի ելքը։ Հռոմեացիների հաղթանակը որոշում է նաև [[Տիգրանակերտ]]ի հետագա ճակատագիրը։ Կայազորի հույն վարձկանները՝ կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից, հոկտեմբերին ապստամբություն բարձրացնելով, բացում են քաղաքի դարպասները հակառակորդի առջև։ Պոնտացի պատմիչ Մեմնոնը սակայն հավաստում է, որ Տիգրանակերտի դարպասները բացել են Միհրդատի հուսահատյալ զորավարները՝ իրենց կյանքը փրկելու համար։ Նորակառույց քաղաքը ենթարկվում է քարուքանդի, թալանի և ավերածությունների։ Հռոմեացի պատմիչ Սալյուտիոսը պահպանել է [[Միհրդատյան նամակ|Միհրդատ Եվպատորի նամակը]]՝ ուղղված Պարթևստանի արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ին]], որում վերջինս Տիգրանակերտի ճակատամարտը ներկայացնում է հետևյալ կերպ․ ''«փոքր տարածության պատճառով Տիգրանի մեծաթիվ ուժերին չթողեցին մարտի մեջ մտնել, և նրա կշռադատված քայլն էլ ներկայացնում են որպես իրենց հաղթանակ»''։ Այսպիսով, խոսքը գնում է էապես չկայացած ճակատամարտի մասին։

==== Հռոմեացիների պարտությունն Արտաշատում՝ Արածանիի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Արածանիի ճակատամարտ}}
{{Rquote|right|․․․Հայերը, նետահարելով հռոմեացիներին, շատերին իսկույն սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին։
․․․Այնժամ Լոկուլլոսը, քանզի շատերը վիրավորվել էին, և մի մասն էլ մահանում էր, իսկ հաշմվածները հեծեծում էին, և միաժամանակ մարենամթերքը պակասում էր, նահանջեց։|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հույն պատմիչ}}

Լուկուլլոսը՝ ռազմական գործողությունները համարելով ավարտված, իր բանակը ձմեռելու համար տեղափոխում է Հայաստանի հարավ՝ [[Կորդուք]]։ Օգտվելով դրանից՝ Տիգրան Մեծն սկսում է եռանդուն կերպով նախապատրաստվել հետագա ռազմական գործողություններին։ Ձմեռվա ամիսներին նա վերակառուցում է իր զինված ուժերը, որի հարվածային գլխավոր ուժը դառնում է [[հեծելազոր]]ը։ Մ.թ.ա. 68 թվականի գարնան վերջերին Լուկուլլոսը դուրս է գալիս [[Կորճայք]]ից և սլանում [[Արտաշատ]] տանող ճանապարհով։ Հայկական բանակը անսպասելի, այդ թվում գիշերային հանդուգն հարձակումներով ջլատում է հռոմեացիների ուժերը՝ նրանց նշանակալից կորուստներ պատճառելով։ Լուկուլլոսի հյուծված և մարտունակությունը կորցրած բանակը սեպտեմբերի 22-ին հասնում է [[Արածանի]]ի գետանցին․ առջևում [[Հայկական Պար|Հայկական Պար լեռնաշղթան]] էր։ [[Հռոմեական բանակ]]ն արդեն իսկ բարոյալքված էր, իսկ կորուստներն այնքան մեծ էին, որ զինվորները հրաժարվում էին շարունակել դեպի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|«Հայկական Կարթագեն»]] ռազմարշավը։ Այսօրինակ վճռական պահին Տիգրան Մեծի զորքերն անցնում են շեշտակի հարձակման։ Հայոց արքայից արքան հետևակի ղեկավարումը հանձնում է [[Միհրդատ, Պոնտոսի արքա|Միհրդատ Պոնտացուն]], իսկ ինքը՝ ստանձնում հեծելազորի հրամանատարությունը։ Հռոմեացի հրոսակները զրկվում են մատակարարման և համալրման հնարավորություններից և ջլատվում հայոց այրուձիու հանկարծակի գրոհներից։ Ողջ մնացածների բանակը մի կերպ տեղաշարժվում է Արածանիի հովիտ և սեպտեմբերի 22-ին՝ գիշերահավասարի օրը, բանակում այնտեղ։ Նույն օրը տեղի է ունենում [[Արածանիի ճակատամարտ|հայ-հռոմեական վճռորոշ ճակատամարտ]], որտեղ հռոմեացիները ջախջախիչ պարտություն են կրում։ Հույն պատմիչ [[Դիոն Կասսիոս]]ը վկայում է, որ «հայերը նետահարելով հռոմեացիներին շատերին սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին, իսկ վերքերը ծանր էին և դժվար բուժելի, քանզի հայերը գործածում էին երկծայր նետեր»։

=== Պոմպեոսի արևելյան արշավանք ===

Արածանիի ճակատամարտից հետո Լուկուլլոսը ստիպված էր թողնել Մեծ Հայքի սահմանները և հեռանալ Հռոմ։ Արդյունքում՝ հայ-հռոմեական պատերազմների առաջին փուլն ավարտվում է։ Տիգրան Մեծի հանձնարարությամբ Միհրդատ Եվպատորը հայկական մի զորամասով անցնում է Պոնտոս և սկսում իր երկրի ազատագրությունը։ Լուկուլլոսի պարտության հետևանքով վերականգնվում է Հայկական աշխարհակալ տերության խարխլված հեղինակությունը։

Մ.թ.ա. 67 թվականի կեսերին հայկական բանակները ներխուժում են [[Կապադովկիա]]՝ պատրաստվելով վերականգնել հայկական իշխանությունը Սիրիայում, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերին։ Հռոմեական սենատը գումարում է արտահերթ նիստ և փորձում ելք գտնվել ստեղծված իրավիճակից, որի արդյունքում էլ Լյուցիոս Լուկուլլոսը հեռացվում է գլխավոր հրամանատարի պաշտոնից։ Նրա փոխարեն նշանակվում է հմուտ զորավար և քաղաքական գործիչ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը։ Պոմպեոսը ժամանելով արևելք, նախապես բանակցություններ է սկսում պարթևների հետ, որը վերաճում է Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի դեմ ուղղված դաշինքի։ Նույն տարվա վերջերին Պոմպեոսը պարտության է մատնում Միհրդատ Եվպատորին և գրավում Պոնտոսը, որով Մեծ Հայքը զրկվում է իր միակ դաշնակցից։ Հռոմեական բանակը նախապատրաստվում է ներխուժել Հայաստան&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |title=Պատերազմի երկրորդ փուլը. իրադրությունը Արածանիի ճակատամարտից հետո |accessdate=2019 թ․ մայիսի 25 |archive-date=2016 թ․ մարտի 9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309073857/http://findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն ====
{{Հիմնական|Տիգրան Կրտսեր{{!}}Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն}}[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] համար օրհասական այս պահին թագավորությունում բռնկվում է [[Տիգրան Կրտսեր|դավադրության կանխորոշմամբ ապստամբություն]], որը գլխավորում էր Տիգրան Մեծի որդին՝ [[Տիգրան Կրտսեր]]ը՝ դժգոհ և անջատողական նկրտումներ ունեցող հայ ստրկատիրական ավագանու որոշ ներկայացուցիչների սատարմամբ։ Ապստամբության կազմակերպիչների թվում էին նաև [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորն]] ու [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն, ովքեր ցանկանում էին գահընկեց անել Տիգրան Մեծին և արքայազնին կարգել որպես Հայքի նոր արքա՝ այդ կերպ վերջինիս ծառայեցնելով [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] քաղաքական շահերին։ Ապստամբությունը բարձացվում է [[Մ.թ.ա. 67|մ.թ.ա. 67 թվականին]] և նույն տարում էլ ճնշվում է։ Ողջ մնացած [[Տիգրան Կրտսեր]]ը փախչում է ռազմի դաշտից և հաստատվում [[Պարթևստան]]ում, որտեղ էլ [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ի]] ջանքերով վերջինս կնության է առնում պարսից արքայի դստերը։ Դրանից հետո պարթևները Տիգրան Կրտսերին տիրամադրում են բանակային զորախումբ, որով էլ նա ներխուժում է Հայաստան և պաշարում [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, հայ սահմանապահներն առանց որևէ դժվարության շեշտակի հարվածներով ջլատում են դավադիր արքայազնի գլխավորած հրոսակախմբերը, իսկ Տիգրան Կրտսերը ուղղություն է բռնում դեպի [[Պոնտոս]]։ Սակայն կես ճանապարհին լուր է գալիս, որ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը անշրջելի հաղթանակ է տարել [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի նկատմամբ և վերջինիս ամբողջ զորքը սպանված է։ Իշխանությունը կորցրած Պոնտոսի արքան այդ պարտությունից հետո բանագնացներ էր ուղարկել Տիգրանի մոտ, սակայն հայոց արքան ոչ միայն անտարբերություն էր հայտնել իր վաղեմի դաշնակցի հետ կատարվածի կապակցությամբ, այլ նաև ձերբակալել դեսպանորդներին։{{քաղվածք|Այնժամ Միհրդատը շտապեց դեպի Տիգրանը, բայց երբ նրա մոտ բանագնացներ ուղարկեց, ոչ մի սիրալիրության չհանդիպեց, քանի որ Տիգրանի որդին՝ Տիգրանը, ապստամբել էր հոր դեմ, և նա կասկածում էր, որ Միհրդատը, լինելով արքայազնի պապը, կարող էր հրահրել այդ խարդավանքներն իր դեմ։ Ուստի Տիգրանը ոչ միայն չընդունեց նրան, այլև կալանավորեց ու բանտարկեց նրա կողմից ուղարկված բանագնացներին։ Միհրդատը հուսախաբ լինելով՝ շուռ եկավ դեպի Կողքիս|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

Տիգրան Մեծի նմանօրինակ վերաբերմունքից հուսալքված Միհրդատը ուղևորվում է որդու մոտ՝ դեպի հյուսիս՝ [[Բոսֆոր|Բոսփորի թագավորություն]]։ Հենց այնտեղ էլ մ․թ․ա․ 63 թվականին վերջինս ինքնասպան է լինում։ Ինչ վերաբերվում է Տիգրան Կրտսերին, հայոց դավաճան արքայազնը որոշում է ռիսկի դիմել և մեկնում է Հռոմ, որտեղ էլ նրան դիմավորում է [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը, որը վերջինիս միջոցով հետագայում փորձում է ազդել Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության վրա։ Սակայն մ.թ.ա. 58 թվականի մայիսին Տիգրանը ենթարկվում է նավաբեկության և Անցիումի մոտ շպրտվում ափ։ Կլոդիոսի ջոկատները Տիգրանին վերադարձնում են Հռոմ, որտեղ էլ Պոմպեոսը ձերբակալում և մահապատժի է ենթարկում հայոց անխոհեմ արքայազնին։

=== Արտաշատի պայմանագիր ===
{{main|Արտաշատի պայմանագիր}}
[[Պատկեր:Fall of Armenian Empire since BC 66.gif|մինի|272փքս|Տիգրան Մեծի ստեղծած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] մասնատումը՝ [[Մ.թ.ա. 66|մ․թ․ա․ 66 թվականին]] կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|հայ-հռոմեական պայմանագրից]] ի վեր։
----{{legend|#960b0b|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#d04848|[[Վիրք]] և [[Աղվանք]]}} {{legend|#5786a3|[[Հռոմեական հանրապետություն]]}} {{legend|#80b7d8|[[Ծոփքի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Մ.թ.ա. 66 թվականի ամռանը [[Տիգրան Կրտսեր]]ի ուղեկցությամբ Պոմպեոսի հռոմեական բանակը ներխուժում է Մեծ Հայքի թագավորություն։ Տիգրան Մեծի դիրքերը բավականին թուլացել էին՝ պարթևների թշնամական գործողությունների, որդու խռովության և շարունակական և հյուծիչ պատերազմների հետևանքով։ Հաջողության հասնելու հույսերը փոքր էին, ուստի ավելի խոհեմ կլիներ Մեծ Հայքին ձեռնտու զիջումների գնով հաշտվել նրա հետ և հենց Հռոմի օգնությամբ էլ պայքար մղել մյուս երկուսի դեմ։ Մեծ Հայքը կարող էր կորցնել իր անկախությունը, ուստի անհրաժեշտ էր գնալ զիջումների ոչ կենսական խնդիրներում՝ օրակարգային առաջնահերթություն տալով անկախությանն ու Մեծ Հայքի տարածքային ամբողջականությանը։

Մ․թ․ա․ 66 թվականի [[սեպտեմբեր]]ին Հրահատ Գ-ի ղեկավարած զորքերը մոտենում են [[Արտաշատ]]ին և ճամբար դնում քաղաքից ոչ հեռու։ Անմիջապես սկսվում են հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները․ այն, ինչին ձգտում էր Հռոմը, ստանում էր առանց ռազմական գործողությունների և զոհերի, թեպետ վերջիններս այդ քայլով խախտում էին պարթևների հանդեպ իրենց պայմանագրային պարտավորությունները։ Տիգրան Կրտսերի փորձերը՝ խոչընդոտելու բանակցությունները, արդյունք չեն տալիս և ընդհակառակը, նա հայտնվում է «խաղից դուրս» վիճակում։ Այսպիսով, երկարատև «պրոքսի» հակամարտությունից հետո կնքվում է հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիր, որով․

* Մեծ Հայքը հօգուտ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հրաժարվում էր [[Ասորիք]]ից, [[Փյունիկիա]]յից, [[Պաղեստին]]ից և [[Կիլիկիա]]յից, այսինքն՝ [[Միջերկրական ծով]]ի ափերից։ Հայոց տերությունը սակայն պահպանում էր տերության միջուկը կազմող Մեծ Հայքի տարածքը, ինչպես նաև մյուս նվաճյալ տարածքները։
* [[Ծոփք]]ն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում առանձին պետություն։ Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո։
* Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին մասնակցած զինվորներին և սպաներին։ Հատկանշական է, որ ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր [[Ծոփք]]ի արքայական գանձարաններից։
* Մեծ Հայքը հայտարարվում էր ''«Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»։''

==== Հայ-հռոմեական հաշտության հետևանքներ ====
[[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրի]] կնքմամբ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը պահպանում է իր լիակատար անկախությունը, Հռոմը արտաքին քաղաքականության բնագավառում խրախուսում էր Տիգրան Բ-ի հակապարթևական բոլոր ձեռնարկումները։ Պարթևները՝ դաշնակից Հռոմից ավելին էին սպասում, բայց [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը [[Արտաշատի պայմանագիր|Տիգրանի հետ կնքած հաշտությունից]] հետո մտադիր չէր նպաստել [[Պարթևաստան|Պարթևական տերության]] ուժեղացմանը, քանզի արևելքում ուժերի հավասարակշռությունը պահանջում էր պաշտպանել Հայքի «արքայից արքային»։ Արտաշատի պայմանագրից հատկապես դժգոհ էր [[Տիգրան Կրտսեր]]ը, քանզի նա այժմ պետք է բավարարվեր ֆինանսական միջոցներից զրկված [[Ծոփք]]ի գահով։ Հասկանալով իր վիճակի անհեթեթությունը՝ նա ընդվզում է Պոմպեոսի դեմ և վիրավորում նրա արժանապատվությունը։ Ի պատասխան նրա հանդուգն ելույթի՝ Պոմպեոսի կարգադրությամ վերջինս ձերբակալվում է և ընտանիքի հետ գերեվարվում Հռոմ։ Տիգրան Բ-ն՝ օգտագործելով հռոմեա-պարթևական հակամարտությունները, կարողանում է Պոմպեոսի միջամտությամբ մ.թ.ա. 64-ին Մեծ Հայքին վերադարձնել [[Կորդուք]]ն ու [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքը]]։ Պոմպեոսն անգամ ճանաչում է Տիգրան Մեծի արքայից արքա տիտղոսը։

== Կյանքի վերջին տարիներ ==
Տիգրան Բ-ի կյանքի վերջին տասը տարիները Մեծ Հայքի համար հարաբերական խաղաղության ու տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին։ Երկիրը կարողանում է ոտքի կանգնել երկարատև պատերազմների և պաշարումների արդյունքում կրած զրկանքներից ու վերակառուցել ենթակառուցվածքները։ Այնուամենայնիվ, լարվածությունն անմասն չէր տարածաշրջանից, քանզի [[Հռոմեական հանրապետություն]]ը դեռ իր պլաններն ուներ արևելքում։

Ավարտելով [[Մ.թ.ա. 92|մ․թ․ա․ 92 թվականին]] Մեծ Հայքի գերիշխանությունն ընդունած [[Վիրք]]ի և [[Աղվանք|Աղվանքի թագավորությունների]] դեմ արշավանքը՝ մ.թ.ա. 65 թվականի ամռանը [[Գնեոս Պոմպեոս|Պոմպեոսի]] գլխավորած [[հռոմեական բանակ]]ը հավաքում է ցրված ուժերը Հայաստանի տարածքում, որից հետո ետ քաշվում [[Փոքր Հայք]]ի ուղղությամբ։ Դրանից հետո Պոմպեոսն իր առաջ խնդիր է դնում իր իշխանության տակ վերցնել [[Սելևկյաններ]]ի արդեն գործնականում վերացած թագավորության տարածքները, ինչպես նաև այս կամ այն կերպ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] գերիշխանությանը ենթարկեցնել իրենցից առանձնակի որևէ խոչընդոտ չներկայացնող թագավորություններին, որոնք տարածվում էին Հայքի արևմուտքում ու [[Ասորիք]]ում և ձգվում էին մինչև [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] ու [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Մ.թ.ա. 65 թվականի սեպտեմբերին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը մտնում է [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի թագավորություն]] և ոչ այնքան համառ դիմադրության հանդիպելուց հետո վերջինիս ևս պարտադրում Հռոմի «դաշնակից և բարեկամ» սին կարգավիճակը։ Հաջորդը [[Հայոց Միջագետք|Հայոց Միջագետքի թագավորությունն]] էր, որն ևս կիսում է Կոմմագենեին պատուհասած ճակատագիրը։

=== Կորդուքի պատկանելիության շուրջ հայ-պարթևական բախում===

Գրեթե միաժամանակ, երբ Պոմպեոսը պատրաստվում էր ներխուժել [[Ասորիք]], պատերազմական գործողությունները վերսկսվում են նաև Մեծ Հայքի և Պարթևստանի միջև։ Պարթևաց արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]], դիվանագիտական միջոցառումներով ձգտելով ապահովել հռոմեացիների աջակցությունը, իր բանակը մտցնում է [[Կորճայք նահանգ]]՝ զավթելով Հայաստանի հարավային դարպասը հանդիսացող [[Կորդուք|Կորդուք գավառն]] ու [[Տմորիք]]ը։ Սակայն համապատասխան գործողությունների է գնում նաև Տիգրան Մեծը և [[հռոմեական լեգեոն]]ների զինակցությամբ դուրս շպրտում Հայքի սահմաններն ասպատակած պարթևական հրոսակներին։ Այս իրադարձությունների ժամանակ հռոմեական բանակը գլխավորում էր Պոմպեոսի մերձավոր զինակից Լուցիոս Աֆրանիոսը, իսկ նրա օգնականն էլ Ավլոս Գաբինիոսն էր։

Ամրանալով [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արևմտյան տարածքներում և Հյուսիսային Ասորիքում՝ մ.թ.ա. 64 թվականի սկզբին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը հարավից ներխուժում է Ասորիք և առանց լուրջ դիմադրության վերջնականապես վերացնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների թագավորությունը]]՝ վերջինիս տիրույթների մնացորդներն ընդգրկելով [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] կազմի մեջ։ Հընթացս պատերազմական գործողությունները շարունակվում էին նաև Մեծ Հայքի և [[Պարթևական թագավորություն]]ների միջև։ Այս իրադարձությունների մանրամասները մեզ որևէ կերպ հայտնի չեն և հայտնի է միայն, որ հաջողությունն եղել է սկզբում հայերի, իսկ հետո՝ պարթևների, կողմում, թեև վերջնականապես ամրագրել ձեռք բերածը պարթևական կողմն այդպես էլ ի վիճակի չի լինում ու արդյունքում [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]] աջակցության համար ստիպված է լինում կրկին անգամ դիմել [[Գնեոս Պոմպեոս]]ին։

Լեգեոնների օժանդակությունն է խնդրում նաև Տիգրանը, սակայն Պոմպեոսը խուսափողական դիրք է գրավում և որևէ կերպ չի միջամտում երկու թագավորությունների միջև զարգացող հակամարտությանը։ Հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն մ․թ․ա․ 57 թվականին հերթական անգամ հիշատակում է Տիգրան Մեծին՝ հետագա իրադարձությունների նկարագրության նպատակով։ Մասնավորապես [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն հայոց»-ում]] ասվում է․{{քաղվածք|Իսկ Տիգրանը գերի հրեաներին տեղավորելով Արմավիրում և Վարդգեսի ավանում, որ գտնվում է Քասախ գետի վրա, ելուզակներին լեռներից բնաջինջ անելով և Միհրդատի սուգը կատարելով՝ այնուհետև շարժվում գնում է Ասորիք, հռոմեացիների զորքերի վրա` վրեժ առնելու|Մովսես Խորենացի, «Հայոց պատմություն»}}
Մ.թ.ա. 55 թվականին զառամյալ Տիգրան Արտաշեսյանը, գործելով ամենայն եռանդով և ուշադրություն չդարձնելով մինչ այդ Հռոմի հետ ձեռք բերած պայմանավորվածություններին, ակտիվ արտաքին-քաղաքական ու ռազմական միջոցառումներով պաշտպանում է իր երկրի շահերը, ընդ որում բանը հասնում է նույնիսկ նրան, որ Հռոմը ինքն է խուսափում Հայոց թագավորության հետ առճակատվելուց։ Արքայից արքան մահանում է մ․թ․ա․ 55 թվականին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]։ Ամենայն հավանականությամբ վերջինիս մահը պարզապես պայմանավորված է եղել վերջինիս տարիքով։

== Տիգրանյան աշխարհակալ տերություն ==
{{հիմնական|Արտաշեսյանների թագավորություն}}

=== Պետական կարգ ===
[[Պատկեր:Political system of Great Armenia by Tigranes the Great.png|աջից|frameless|395x395փքս]]
Տիգրան Մեծը բացի իր ռազմական հաջողություններից, [[Հայոց պատմություն|հայոց պատմության]] մեջ նշանավորվել է նաև որպես պետականակերտ գործիչ և հմուտ [[դիվանագետ]]։ Իր [[Տիգրան Մեծ#Աշխարհակալական նվաճումներ|աշխարհակալական նվաճումներից]] հետո, նա ձեռնամուխ է լինում ամուր և [[Պետական կարգ|կենտրոնացված պետական համակարգի]] ստեղծմանը, որը բեկումնային նշանակություն է ունենում [[Մեծ Հայք]]ի համար և իր կիրառական նշանակությունը պահպանում հարյուրավոր տարիներ՝ ընդհուպ մինչև [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումը (5-րդ դար)։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Տիգրանյան թագավորությունը]] [[Հելլենականություն|հելլենիստական]] տիպի [[բացարձակ միապետություն]] էր, որտեղ անսահմանափակ իրավունքներ և բացառիկ հնարավորություններ ուներ միապետը։ Երկրի կառավարման համակարգում իր ուրույն դերն ուներ բարձրագույն խորհրդակցական մարմինը՝ [[աշխարհաժողով]]ը։ Աշխարհաժողովում քննարկվում էին համապետական նշանակություն ունեցող կարևորագույն հարցեր, մշակվում և հաստատվում են ընդհանուր, համապարտադիր կանոններ և ընթացակարգեր։ Բացառիկ դեպքերում կարող էր գումարվել նաև արտակարգ աշխարհաժողով՝ հոգևոր առաջնորդի ընտրության, քաղաքական ճգնաժամային կացությունների կամ հանդիսավոր արարողությունների կապակցությամբ։

Աշխարհաժողովին մասնակցում էին [[բդեշխ]]ները, [[Նախարարական Հայք|նախարարները]], հոգևորականության վերնախավը, ազատները, երբեմն նաև [[շինական]]ներն ու [[ռամիկ]]ները։ Հոգևոր իշխանությունը պատկանում էր Մեծ Հայքի գերագույն քրմին, որը հանդիսանում էր նաև երկրի գերագույն դատավորը։ Հայոց թագավորության քուրմը հոգևոր ծիսակարգերից և [[արդարադատություն]]ից բացի ստանձնում էր նաև [[Կրթություն|կրթական գործի]] քարոզչության և կազմակերպման գործը։ Թագավորը երկիրը կառավարում էր արքունի [[գործակալություն]]ների միջոցով, որոնք պատասխանատու էին երկրի ներքին կյանքի տարբեր ոլորտների համար։ Տիգրան Մեծի համակարգում գործող գործակալություններն էին [[հազարապետություն]]ը, [[մարդպետություն]]ը, [[թագադիր ասպետություն]]ը, [[սպարապետություն]]ը, [[մաղխազություն]]ը և այլն։ Արքան նշանակում էր նաև քաղաքների կառավարիչներ, մատռվակապետ և սուրհանդակապետ։

Տիգրան Մեծը բավականին զիջումնային միջոցառումներ էր իրականացնում նվաճված երկրները կառավարելու համար։ Գրավյալ տարածքներն ունեին ներքին ինքնավարություն (ինչի մասին վկայում է «ազատ քաղաքների» ինստիտուտի կիրառելիությունը) և սեփական դրամը հատելու իրավունք։ Եթե նվաճյալ երկրի արքան ճանաչում էր Տիգրանի գերիշխանությունը՝ շարունակում էր գահակալել, իսկ հակառակ դեպքում՝ գահընկեց լինում և նույնիսկ որոշ դեպքերում՝ դատապարտվում մահվան։ Այսպիսով, Հայքի «արքայից արքան» ստիպված է լինում [[Ծոփք]]ում գահակալ նշանակել Մերուժանին, [[Ասորիք]]ում՝ Բագադատեսին, իսկ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում]]՝ իր եղբորը՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների թագավորական տոհմից]] սերվող Գուրասին։
=== Բանակ ===
[[Պատկեր:Warriorsofarmenia.jpg|մինի|241x241px|Տիգրան Մեծի բանակում կռվող հայ նետաձիգներ։ Ձախից՝ մանգաղով զինված հետևակ, աջից՝ եռաթև նետաձիգ։]]
[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] վերելքի առջև առկախ գերակա խնդիրը անվտանգության հիմնահարցն էր։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Տիգրանյան Հայքի]] [[Պետական կարգ|պետական համակարգում]] իր ուրույն դերն ու նշանակությունն ուներ բանակը, որով Հայոց թագավորությունը դիմագրավում էր արտաքին մարտահրավերներին և կարողանում իր ազդեցությունը սփռել տարածաշրջանում։ Տիգրան Մեծն իր պապուց՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ից արդեն իսկ ժառանգել էր կայուն և մարտունակ բանակ, որը բաժանված էր չորս կողմնապահ զորավարությունների։ Տիգրան Մեծը գահին բազմելուն պես ձեռնամուխ է լինում նոր ռազմական բարեփոխումների անցկացմանը, որոնց արդյունքում էլ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների թագավորության]] զինված ուժերի զինվորները համալրվում են նոր տեսակի զենքերով, բարձրանում է մարտունակությունը, իսկ բանակի թվաքանակը մեծանում է։

[[Մեծ Հայք]]ի ռազմական ուժերի քանակի և դասակարգման մասին պետական վավերագիր կամ ուրույն հրովարտակը կոչվում էր զորանամակ։ Ըստ զորանամակի՝ Տիգրան Մեծը միայն բուկ հայկական հողերի ռազմական ներուժի շնորհիվ մարտադաշտ է դուրս բերել շուրջ 120 հազար զինվոր։ Աշխարհակալական նվաճումներից հետո Տիգրանի բանակի թվակազմն ավելացել է՝ ի շնորհս Տիգրանին հավատարմության երդում տված նվաճյալ տարածքների ենթակա թագավորների տրամադրած զորաբանակների։ [[Հայ-հռոմեական պատերազմ]]ների ժամանակահատվածում [[Արածանիի ճակատամարտ]]ի կապակցությամբ [[Լյուցիոս Լուկուլլոս|Լուկուլլոսի]]՝ [[Սոնատին|Սենատին]] ուղարկած զեկույցից պարզ է դառնում, որ Տիգրան Մեծի կառավարման տարիներին Մեծ Հայքի բանակի թվաքանակը կազմում էր 300 հազար զինվոր։ Այս թիվը հիշատակել են նաև հունահռոմեական հեղինակները, ովքեր նշում են նաև հայոց զորատեսակների անվանումները։ Տարբեր աղբյուրներ հավաստում են, որ Տիգրանյան բանակի գլխավոր հարվածային ուժը եղել է ծանր հեծելազորը՝ փառապանծ հայոց այրուձին, որը ահ ու սարսափ էր ներշնչում բազմաթիվ հակառակորդների շրջանում։ Հռոմեացի պատմիչ [[Պլուտարքոս]]ը գրում է հետևյալը․{{քաղվածք|Հիրավի, նա ուներ քսան հազար պարսավորներ և աղեղնավոր, հիսունհինգ հազար այրուձի, որից տասնյոթ հազարը զրահավորված էին, հարյուր հինգ հազար ծանրազեն հետևազոր՝ տարբեր թվաքանակ ունեցող զորատեսակներում դասավորված։ Այս ամենին գումարան երեսունհինգ հազար սակրավորներ, որոնք զբաղված էին ճանապարհներ անցկացնելով, կամուրջներ կառուցելով, գետեր մաքրելով, փայտահատությամբ և այլ կարգի աշխատանքներով, որոնց դասավորեցին զրնվորների շարքերի հետևում՝ բանակին տալով ավելի ազդեցիկ տեսք և, միաժամանակ, ավելացնելով նրա հզորությունը|Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

== Տիգրան Մեծի քաղաքաշինական գործունեություն ==
=== Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի հիմնադրում ===
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = horizontal 
 | վերնագիր = Տիգրան Մեծի հիմնադրած քաղաքներն Աղձնիքում (մայրաքաղաք) և Արցախում (հայոց արևելից կողմանք)
 | վերնագրի գոտի =center
 | վերնագրի ֆոն = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագրության գոտի = center
 | նկարագրության ֆոն = 
 | լայնություն =

 | պատկեր1 =
 | լայնություն1 =254
 | նկարագրություն1 = [[Տիգրանակերտ (Արցախ)|Տիգրանակերտ]] քաղաքի մոտ կառուցված Շահբուլաղի ամրոցը (18րդ դար) [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ աշխարհից]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախի Հանրապետություն]]

 | պատկեր2 = City Wall and Battlements - Diyarbakir - Turkey (5777328071).jpg
 | լայնություն2 =250
 | նկարագրություն2 = [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհի]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]]ց ոչ հեռու գտնվող [[Դիարբեքիր]]ի ամրոցը (վերակառուցված 17-18-րդ դարերում), ներկայիս [[Թուրքիա]]

 | պատկեր3 = 
 | լայնություն3 = 
 | նկարագրություն3 =

 | պատկեր4 = 
 | լայնություն4 = 
 | նկարագրություն4 =

 | պատկեր5 = 
 | լայնություն5 = 
 | նկարագրություն5 = 
}}Նվաճումների արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմանները մի քանի անգամ կրկնապատկվում են, իսկ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ի հիմնադրած մայրաքաղաքը՝ վեհատեսիլ [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]], գտնվելով Հայաստանի հյուսիսում, չէր կարող քաղաքամայր ծառայել ամբողջ տիրակալության համար։ Այսպիսով, Սելևկյան գահի նվաճումից հետո Տիգրանը թագավորանիստ-ոստանը մ․թ․ա․ 83 թվականին տեղափոխում է [[Անտիոք]]։ Արդյունքում հայոց մայրաքաղաքը հայտնվում է բուն հայկական հողերից դուրս։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում սա ձեռնտու քայլ էր Տիգրանի համար, քանի որ այս կերպ վերջինս շահում էր [[Ասորիք]]ի ավագանու վստահությունը։ Այնուամենայնիվ, Տիգրանը հակված էր այն համոզմունքին, որ Հայոց աշխարհակալության մայրաքաղաքը պետք է լինի միայն և միայն Մեծ Հայքում։ Այսպիսով, [[Մ.թ.ա. 80|մ․թ․ա․ 80]]-[[Մ.թ.ա. 70|70-ական թվականներին]] [[Արտաշեսյանների արքայատոհմ|Արտաշեսյանների]] տոհմից Տիգրանը՝ հայոց գահի օրինական ժառանգորդը, ձեռնամուխ է լինում նոր մայրաքաղաքի հիմնադրմանը։ Որպես հայոց ոստանի տեղանք ընտրվում է [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] տեղակայված այն վայրը, որտեղ էլ տասնամյակ առաջ թագադրվել էր արքայական թագով։ Այսպիսով, Տիգրան արքայի կողմից [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականին]] կայացրած այդ հեռատեսական որոշումը պարզորոշ է դառնում տասնյակ տարիներ անց, քանզի [[Պարթևստան]]ում պատանդ լինելու տարիներին Տիրան արքայի որդին՝ հայոց արքայազնը, արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տերության տրամաբանական սահմաններն ու ընդարձակությունը։ Այպիսով, [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության]] նոր մայրաքաղաքը և գտնվում էր հայկական հողերում և կենտրոնական դիրք էր գրավում տիրակալությունում։

Քաղաքին մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում հատկապես օտարերկրացիները․ հունահռոմեական հեղինակները հիացմունքով են նկարագրել հայոց ոստանի շքեղությունը, ինչպես նաև գովաբանել նորահռչակ մայրաքաղաքի շենացմանն ուղղված հայ բնակչության անկասելի ջանքերը։

{{Քաղվածք|Տիգրանակերտը լի էր գանձերով, շքեղ կառուցներով և աստվածներին նվիրաբերված թանկարժեք ընծաներով, քանզի մասնավոր անձինք և մեծատոհմիկները, հանուն արքայի նկատմամբ տածած սիրո և հարգանքի, միմյանց հետ մրցում էին քաղաքի շինության և ընդարձակման համար։|[[Պլուտարքոս]], 1-2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Հույն պատմիչ [[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացին]] հավաստում է, որ քաղաքը եղել է թվով 50 կանգուն, այսինքն՝ 25 մետր պարիսպներով շրջապատված, և ունեցել է միջնաբերդ (ինչպես և [[Հելլենիզմ|հելլենիստական ժամանակաշրջանում]] կառուցված քաղաքների մեծ մասը)։ Տիգրանակերտը կարճ ժամանակամիջոցում վերածվում է Արևելքի կենտրոններից մեկի, որն աչքի էր ընկնում հատկապես [[Առևտուր|առևտրի]], [[Արհեստակցական միություն|արհեստագործության]] և [[Մշակույթ|մշակութային կյանքի]] աշխուժությամբ։ [[Պլուտարքոս]]ը հավաստում է, որ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ունեցել է վեհաշուք թատրոն։

=== Այլ բնակավայրերի հիմնում ===
[[Աղձնիք]]ում [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]] հիմնադրումից բացի Տիգրանն աչքի էր ընկնում իր ակտիվ քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Նրա հրամանով Մեծ Հայքի տարբեր նահանգներում կառուցվում էր [[ամրոց]]ներ, [[ջրամբար]]ներ, [[Արքունի պողոտա|ճանապարհներ]], [[Իջևանատուն|իջևանատներ]] և այլ շինություններ։ Բավականաչափ նշանակալի էր կենսական կարևորություն ունեցող [[արքունի պողոտա]]ն, որ միացնում էր [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|հին մայրաքաղաք Արտաշատը]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտին]]։

Բազմաթիվ պատմիչներ վկայում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծը, ինչպես և հնագույն աշխարհի մյուս բոլոր աշխարհակալ տիրակալները, փորձել է իրենց անունն անմահացնել քաղաքներ հիմնադրելու շնորհիվ։ Բացի [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] գտնվող հայոց վսեմաշուք քաղաքամայր-ոստանից, Տիգրան Արտաշեսյանը իր անունով քաղաքներ հիմնադրում է նաև [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի մյուս նահանգներում]]։ Մասնավորապես մեզ հայտնի են «Տիգրանակերտ» անունը կրող քաղաքներ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում (Հայոց Միջագետք)]]` Թել-Արմանի հնավայրի տեղում, [[Ասորիք]]ի հյուսիսում՝ [[Զևգմայի կամուրջ|Զևգմայի]] մոտ, [[Ուտիք]]ում ([[Գարդման (գավառ)|Գարդմանում]]) և [[Արցախ նահանգ|Արցախում]]։ Արցախի Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են [[7-րդ դար]]ի պատմիչներ [[Սեբեոս]]ը և [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն։

Եվս երկու քաղաք Տիգրան Բ-ն հիմնադրել է [[Մարաստան]]ում և [[Գողթն գավառ]]ում (ներկայիս [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի]] տարածքում)՝ այն կոչելով «Տիգրանավան»։ Նորաստեղծ քաղաքները և Հայքի մյուս քաղաքները բնակեցնելու համար հայոց գահակալը բռնագաղթեցնում է նվաճված տարածքների բնակչության մի մասին․ միայն [[Կապադովկիա]]յից Հայաստան է տեղափոխվում 300, իսկ [[Կիլիկիա]]յի միջերկրածովյան 12 քաղաքներից՝ 100 հազար մարդ։

== Տիգրանյան ժամանակաշրջանի մշակույթ ==
Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանի մշակութային վերելք է ապրում։ Հայերը, որ այս շրջանում հունահռոմեական հեղինակների կողմից կոչվում էին «Ասիայի եվրոպացիներ», սկսում են ընդունել արևմտյան քաղաքակիրթ արժեհամակարգերը՝ ձևավորելով ինքնատիպ և յուրօրինակ մշակույթ։ Տիգրան Մեծի օրոք հայ մշակույթն առավել առնչակից էր հունահռոմեական քաղաքակրթությանը։ Հայոց «արքայից արքան» դեռևս հորեղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] արքունիքում ստացել էր հելլենիստական կրթություն և տիրապետում էր [[Հին հունարեն|հունարեն լեզվին]]։ Այսպիսով, այս ժամանակահատվածում հայկական քաղաքակրթությունը սկսում է մերձենալ հունականի հետ՝ ձևավորելով նոր տեսակի, սակայն և ինքնատիպ մշակույթ։

=== Հայկական աստվածությունների հունականացում ===
{{Հիմնական|Հին հայկական դիցաբանություն}}
[[Պատկեր:Mount_Nemrut_(3).JPG|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mount_Nemrut_(3).JPG|մինի|260x260փքս|Տիգրան{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} Մեծի ազգակից, [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականներից]] սերվող Կամախի արքա [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի|Անտիոքոս Ա Կոմմագենացու]] կողմից [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրությում]] կառուցված [[Նեմրութ (լեռ)|հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնը]]։]]
Տիգրան Մեծի կառավարման ընթացքում [[Հայկական դիցաբանություն|հայ հեթանոսական դիցարանի]] աստվածների պաշտամունքի մասին որոշակի տեղեկատվություն են հաղորդում գրավոր սկզբնաղբյուրները, որոնք մեծապես հեղինակել է հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն՝ իր [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց» մատենագրական երկում]]։ Բացի այդ, հավատալիքների մասին պատկերացումներ կարելի է կազմել նաև [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ լեռան ստորոտին տեղակայված հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնի]] հետազոտությունների արդյունքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_hellenistakan_mshakuyty|title=Հելլենիստական մշակույթը Հայաստանում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Նեմրության սրբատեղին կառուցել է հայոց [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների ազնվականական տոհմից]] սերվող [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի]] արքան, որը հավատարմության երդում էր տվել «արքայից արքային» և կրում էր այսպես ասած «Տիգրանյան թագը»։

[[Հայկական դիցաբանություն|Հայկական դիցարանի]] գլուխ կանգնած էր [[Արամազդ|հայր աստված Արամազդը]]՝ երկնքի ու երկրի արարիչը, որին հաջորդում էր մայր դիցուհի [[Անահիտ]]ը, ապա քաջության աստված «վիշապաքաղ» [[Վահագն]]ը և [[Միհր|Արեգ-Միհրը]]։ [[Հելլենականության դարաշրջան|Հելլենիստական ժամանակահատվածում]] [[Հին Հունաստան|հունական քաղաքակրթության]] ազդեցությունը կրող տարածաշրջաններում սովորական երևույթ էր, երբ [[Հայկական դիցաբանություն|տեղական աստվածությունները և հավատալիքները]] համապատասխանեցվում էին [[Հին հունական դիցաբանություն|հին հունական դիցարանի]] հետ։ Այդօրինակ համակցման արդյունքում էլ [[Հելլենիստական Հայաստան|հելլենիստական Մեծ Հայքում]] Արամազդը նույնացվում էր հույների գերագույն աստված, շանթարձակ [[Զևս]]ի, [[Անահիտ]]ը՝ [[Արտեմիս]]ի, իմաստության և ողջախոհության աստվածուհի [[Նանե (աստվածուհի)|Նանեն]]՝ [[Աթենաս Պալլաս]]ի, [[Վահագն]]ը՝ [[Հերակլես]]ի, [[Աստղիկ]]ը՝ [[Աֆրոդիտե]]ի, [[Միհր]]ը՝ [[Հելիոս]]ի, իսկ դպրության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների աստված [[Տիր]]ը՝ լուսնածին [[Ապոլլոն]]ի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://vahagnakanch.wordpress.com/2011/03/12/%d5%b0%d5%a1%d5%b5-%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%be%d5%a1%d5%ae%d5%b6%d5%a5%d6%80/|title=Հայ Աստվածներ|last=vahagnakanch|date=2011-03-12|website=ՎԱՀԱԳՆԱԿԱՆՉ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, հայկական հավատալիքներին համակցված օտար աստվածություններին պաշտամունքը ոչ մի կերպ տեղ չի գտնում հայ հասարակայնության լայն շրջանակներում և ոչ ֆորմալ կերպով (նաև քաղաքական նկատառումներից ելնելով) ընդունվում են միայն բարձր վերնախավի՝ ավագանու, արքունիքի և ազնվականության շրջանում։

=== Գրավոր մշակույթ ===
Հնագույն աղբյուրները հավաստում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ում լայնորեն տարածված է եղել [[հունական գիր]]ն ու [[Հունական գրականություն|գրականությունը]]։ Հունարենով են ստեղծագործել և պատմական դեպքերն ու իրադարձությունները գրի առել ժամանակաշրջանի առաջադեմ մարդիկ։ Հունարենը տարածված է եղել հասարակության ավելի ստորին օղակի մի ստվար զանգվածի շրջանում ևս։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ արքայազն Տիգրանը՝ ապագա «արքայից արքան», դեռևս պատանեկան տարիքում ստացել է [[Հելլենիզմ|հելլենիստական կրթություն]] և փայլուն տիրապետել է [[հունարեն]]ին։ Հայտնի է, որ Տիգրանի որդին՝ ապագա արքա Արտավազդը, հունարենով գրել է ճառեր, բանաստեղծություններ և ողբերգություններ։ Տիգրան Մեծի պատվերով Հայքի արքունիքում է ստեղծագործել հին հույն հռետոր [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն, ով բացի արքունական գրագրության գործերի, ծառայել է նաև որպես խորհրդական և դեսպան։ [[Հայոց պատմություն|Հայոց պատմության]] մեջ [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն բացառապես հայտնի է անտիկ հեղինակների մոտ հիշատակվող տեղեկություններով, «արքայից արքայի» հետ ունեցած շփումներով հետ, ինչպես նաև հիշատակմամբ, որ վերջինս հեղինակել է անհետ կորած «Տիգրանի պատմությունը» գիրքը&lt;ref&gt;Strabo, Geography, Bk. XIII, Ch.1, 55 (English translation in edition ed. by H.C. Hamilton, Esq., W. Falconer, M.A.) Strabo is an important source for information on Metrodorus, as he was a near-contemporary (writing approximately 70 years after the time of Metrodorus) and a native of Amasya, the old capitol of the Pontic kings.&lt;/ref&gt;։ Նրա կյանքի ու կենսագործունեության մասին մնացել են շատ սուղ ու ոչ միանշանակ հիշատակումներ անտիկ շրջանի այլ կենսագիրների ու պատմաբանների մոտ, ինչպես օրինակ [[Պլուտարքոս]]ի, [[Ստրաբոն]]ի, [[Պուբլիուս Օվիդիուս Նասո]]ի, ինչպես նաև այլ հեղինակների մոտ։

Հռոմեացի հեղինակները սակայն Մետրոդորոսի մահվան մեջ մեղադրել են Տիգրան Բ-ին։ Մասնավորապես, Պլուտարքոսը գրել է․{{քաղվածք|Տիգրանը այս պատմեց Միհրադատին և մեղադրեց նրան, չմտածելով, որ դրանով վտանգում է Մետրոդորոսին։ Եվ սա իսկույն ևեթ սպանվեց... Տիգրանը զղջաց, բայց մտածեց, որ ինքը չէ Մետրոդորոսի դժբախտության միակ պատճառը, քանզի այդ բանի խթան է հանդիսացել նաև Միհրդատի ատելությունը նրա նկատմամբ... սրա դիակը Տիգրանը մեծ շուքով թաղել տվեց, նա ոչ մի ծախս չխնայեց մեռածի համար, որին կենդանության ժամանակ ինքը մատնել էր։|Պլուտարքոս, հռոմեացի պատմիչ}}Ամենայն հավանականությամբ Տիգրան Մեծի արքունիքում է ստեղծագործել նաև Ամֆիկրատես Աթենացին, ում «Մեծ մարդկանց մասին» պատմակենսագրական աշխատության գլուխներից մեկը նվիրված է եղել Արտաշեսյան հայոց հզորագույն գահակալին։

=== Թատրոն, ճարտարապետություն և քանդակագործություն ===
{{հիմնական|Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին շրջանի հայկական թատրոն|Հին շրջանի հայկական կերպարվեստ|Հին շրջանի հայկական ճարտարապետություն}}

{{Հատված|Վերնագիր=Պլուտարքոսը՝ հին հայկական թատրոնի մասին|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Հայքի Տիգրան արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում կառուցել է Սիրիայի (Ասորիքի) հելլենիստական ամֆիթատրոնների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում․․․ Տեղեկանալով, որ քաղաքում կային մեծ թվով դերասաններ, որոնց Տիգրանը ամեն կողմից հրավիրել էր իր կառուցած թատրոնի հանդիսավոր բացմանը, Լուկուլլոսն օգտագործեց նրանց՝ ի պատիվ իր հաղթանակի կազմակերպված խաղերում և հանդիսություններում։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}[[Մ.թ.ա. 1-ին դար|Մ․թ․ա․ 1-ին դարում]]՝ [[Հելլենականության դարաշրջան|հելլենիզմի ծաղկման շրջանում]], [[Մեծ Հայք]]ում վերելք է ապրում [[Թատրոն|թատերական արվեստը]]։ Հայաստան են գալիս բազմաթիվ դերասաններ աշխարհի տարբեր ծեգերից՝ [[Հունաստան]]ից, [[Մակեդոնիա (Հունաստան)|Մակեդոնիայից]], [[Կոմմագենե]]ից, [[Եգիպտոս]]ից և [[Ասորիք]]ից։ [[Մեծ Հայք|Տիգրանյան Հայքում]] [[Հին շրջանի հայկական թատրոն|թատրոնների և թատերական արվեստի զարգացման և տարածվածության]] մասին վկայում են հռոմեական մատենագրությունները, մասնավորապես՝ [[Պլուտարքոս]]ի վկայությունները [[Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին Հայաստանի մշակույթի]] կապակցությամբ։ Ըստ Պլուտարքոսի՝ թատրոններ եղել են [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] և [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://blognews.am/arm/news/563347/inchpisinn-er-tatrony-hin-hayastanum-ev-ovqer-ein-ayn-yndunum.html|title=Ինչպիսինն էր թատրոնը Հին Հայաստանում, և ովքեր էին այն ընդունում - BlogNews.am|website=blognews.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հինաշխարհյան շրջանում իր շքեղության գագաթնակետին է հասել հայկական ճարտարապետությունը։ Մեծ քանակությամբ կենցաղամշակութային նմուշներ են հայտնաբերվել Տիգրան Բ-ի ժամանակաշրջանի հնագիտական հուշարձաններից՝ [[Արտաշատ]]ից, [[Գառնի (գյուղ)|Գառնուց]], [[Սիսիան]]ից, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախից]] և այլն։ Հռոմեացի պատմիչները վկայում են հայոց քաղաքամայր-ոստանների շքեղության և լիության մասին։

Հայաստանում հելլենիստական դարաշրջանի պերճանքի առարկաները տարբեր կերպ են բնութագրվել պատմագիրների աչքերով։ [[Մովսես Խորենացի|Խորենացին]] վկայում է, թե Տիգրանի օրոք ոսկյա ու արծաթյա իրերն ու զարդերը, պատվական քարերը, գույնզգույն զգեստները կանանց ու տղամարդկանց համար հավասարապես բազմացել էին, որոնց շնորհիվ ''«...տգեղները գեղեցիկների նման սքանչելի էին երևում, իսկ գեղեցիկներն էլ այն ժամանակի համեմատ դյուցազունների էին նմանվում»''։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, երբ հռոմեացիք հաղթում են, ճակատամարտում ընկած Հայքի պահապան զինվորների վրա հայտնաբերվում են ապարանջաններ ու վզնոցներ, բայց զորավարը արգելում է դրանց կողոպտումը։

Հունականության շրջանում մեծ ծավալների է հասնում հայ աստվածների համար նոր տաճարների և կուռքերի կառուցումը։ Մատենագրական կցկտուր վկայությունների հիման վրա, մեհենական այդ կառուցվածքներից մեզ հայտնի են [[Արմավիր]]ի [[Արեգակ]]ի, Լուսնի և [[թագավոր]]ի նախնիների պաշտամունքին նվիրված [[տաճար]]ը, Անի-Կամախի [[Արամազդ]]ի պաշտամունքին նվիրված տաճարը (որի կառուցումը վերագրվում է Տիգրան Բ-ին), [[Եկեղյաց գավառ]]ի Երիզա ավանի [[Անահիտ]]ի մեծահռչակ տաճարը, [[Աշտիշատ]]ի [[Անահիտ]]ի, [[Աստղիկ]]ի և [[Վահագն]]ի [[տաճար]]ների խումբը, Արտաշատի և Անձևացյաց երկրի Դարբնացքարի Անահիտի տաճարները, Դերջան գավառի Բագահառիճ [[գյուղ]]ի Միհրի տաճարը, Եկեղյաց գավառի Բիլավանում կառուցված Նանեի տաճարը, Դարանաղյաց գավառի Հորդան [[գյուղ]]ի Բարշամինի տաճարը, Երազամույն ավանի Տիր տաճարը, Տարոնի Քարքե լեռան տաճարները, Բադրևանդի Բագավան կամ Դիցավանավանի տաճարը, Բագարանի տաճարների խումբը և այլն։

== Տիգրան Մեծի մետաղադրամներ ==
{{հիմնական|Տիգրան Մեծի դրամներ}}

{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;font-size: 90%; width: 20em;&quot;
|&lt;center&gt;'''Տիգրան Մեծի մետաղադրամներից&lt;br&gt; (հայտնաբերվել են հնագիտական պեղումների արդյունքում)'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tigranes_II_95-55_BC.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Դամասկոսի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tetradrachm_Tigranes_II_minted_in_Damascus.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Արտաշատի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|}

Տիգրան Մեծի իշխանության տարիներին ընդլայնվում է հայկական դրամների շրջանառության ոլորտը։ Նրանք ընդունվել են ոչ միայն ներքին, այլ նաև [[Առևտուր|արտաքին առևտրի]] [[Միջազգային առևտուր|միջազգային գործարքներում]]։ Դրանք թողարկվում էին ինչպես [[Հայաստան]]ում, այնպես էլ ([[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանի աշխարհակալության]] տարիներին) [[Ասորիք]]ում։ Հայաստանում նրա փողերանոցները գործում էին [[Տիգրանակերտ]]ում և [[Արտաշատ]]ում, իսկ [[Ասորիք]]ում՝ վաճառաշահ [[Անտիոք]]ում ([[Օրոնտես (գետ)|Օրոնտես գետի]] վրա) և ավելի հարավ՝ [[Դամասկոս]]ում։ Իրենց կշռային չափերով, Տիգրան Մեծի դրամները սկզբունքայնորեն պահպանում էին [[Հին Աթենք|աթենական համակարգային]] սկզբունքները&lt;ref&gt;P. Gardner, The Seleacld Kings of Syria, A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Bologna,1963,էջ 103-105&lt;/ref&gt;։ Տարածված էին առավելապես նրա արծաթյա դրախմանոցները (մեկդրամյան) և տետրադրախմանոցները (չորեքդրամյան), իսկ ներքին մանր առ ու ծախի համար՝ պղնձյա մեկ, կես և քառորդ միավորները։ Մետաղադրամների մեծ մասի վրա պատկերված էր Տիգրանի կիսանդրին՝ Արտաշեսյանների վսեմաշուք արքայական թագով Այդ թագը վերևում ավարտված է ճառագայթաձև ելուստներով, երբեմն սղոցի ատամների նման, իսկ ներքևից երկար, մինչև ուսերն հասնող ականջակալներով ու վզկալով, ըստ որում ճակատային մասում թագի վրայից կապված է արքայական ժապավենը և կենտրոնը զարդարված է արևի պաշտամունքի խորհրդանիշներով՝ աստղ՝ երկու [[արծիվ]]ների միջև։ Հաճախ դիտվում են նաև ծիրանու ծալքերը, ճարմանդված աջ ուսի մոտ։

Առնական խրոխտ հայացքով Տիգրան Մեծի պատկերը դրամի վրա վերցված է բուսական նախշերից կամ ուլունքներից հյուսված շրջանակի մեջ։ Դրամի հակառակ կողմերին դրոշմում էին արքունական ծիսակատարություններ, պաշտամունքային խորհրդանշաններ, առավելապես երկրի մայր աստվածուհու կերպարը՝ բազմած ժայռաբեկորի վրա, ձեռքին արմավենու ճյուղ, բրգաձև թագը գլխին, իսկ ոտքերի տակ ջրի աստվածության անձնավորումը՝ լողացող մարդու մերկամարմին կերպարանքով»։

Տիգրանյան դրամները մեզ են հասել հունարեն խորագրերով և մակագրություններով։ Խորագրերի առաջին ձևն առավել բնորոշ է եղել [[Ասորիք]]ի քաղաքներում թողարկված դրամների համար։ Ավագն Անտիոքում նման տետրադրախմեներ դրվագվել են մ.թ.ա. 83-78 թվականներին, իսկ [[Դամասկոս]]ում՝ 72-69 թվականներին, ընդ որում դամասկոսյան դրամների վրա նշվում էին նաև նրանց թողարկման տարեթվերը՝ ըստ Սելևկյան տոմարի։ Բուն [[Մեծ Հայք|Հայաստանում]], հավանաբար՝ [[Արտաշատ]]ում, թողարկված՝ Տիգրան Մեծի արծաթյա դրամները իրենց վրա կրում էին առավելապես [[արքայից արքա]] մակագրությունը։ Այդպիսիները պահպանվել են մ.թ.ա. 77-73 թվականներից&lt;ref&gt;G. Macdonald, Catalogue of Greek Coins in the Hunterian collection University of Glasgow,vol.III, Glasgow,1905,1905 ջէ 1-5&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հայկական դրամների պատկերատիպը լրացվում էր նաև փողերանոցներին և նրանց կառավարիչներին վերաբերող մենագրերով։

== Տիգրանի կերպարը սերունդների հիշողությունում ==
[[Պատկեր:Statue_of_Armenian_king_Tigran_the_Great2.JPG|մինի|275x275փքս|[[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|Տիգրան Մեծի հուշարձանը]] [[Երևան]]ի [[Նոր Նորք վարչական շրջան]]ում՝ համանուն այգու տարածքում]]

[[Հայ ժողովուրդ]]ը դարեր շարունակ իր [[Բանահյուսություն|բանավոր ստեղծագործություններում]] պահպանել է Տիգրան Մեծի կերպարը։ Նրա կյանքի ու գործի հիանալի նկարագրությունը փոխանցվել է սերնդից սերունդ, գովերգվել են նրա մարդկային ու արքայական առաքինությունները։ Տիգրան Մեծից ավելի քան 500 տարի անց [[Մովսես Խորենացի]]ն գրի է առել [[Բանահյուսություն|ժողովրդական բանահյուսության]] այդ անգին գոհարները և փոխանցել սերունդներին։ Տիգրանի ժամանակակից հռոմեական պատմիչները նրան անվանել են ''«մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1304|title=«Մեծագույն թագավոր, որ տիրում էր մեծ փառքով»|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Հայ նշանավոր պատմաբան [[Նիկողայոս Ադոնց]]ը բնութագրել է Տիգրան Բ-ին. ''«Տիգրան Մեծն իր արժանավոր տեղն է զբաղեցնում Արևելքում երբևէ իշխած տիրակալների շարքում։ Նա արժանացել է «Մեծ» տիտղոսին՝ պատվավոր մի կոչման, որը պատմությունը հազվադեպ է շնորհում իր ընտրյալ դերակատարներին»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armhistory.do.am/publ/hayastany-39_hin_shrjanowm/haykakan_ashxarhakal_terowt-39-yowny-39/tigran_mec'y'_jhoghovrdi_hishoghowt'yan_mej/18-1-0-60|title=Տիգրան Մեծը ժողովրդի հիշողության մեջ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրան Մեծի թեմային տարբեր ժամանակներում անդրադարձել են բազում հայ գրողներ։ Տիգրան Մեծին նվիրված գեղարվեստական գործերից արժե հիշատակել [[Հովհաննես Շիրազ]]ի «Տիգրան Մեծի վիշտը և հավերժությունը» պոեմը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/6057|title=ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ ԵՐԵՎՈՒՅԹԸ (Չուշացող գրախոսություն Սամվել Մուրադյանի հետազոտության առթիվ) / Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Խաչիկ Դաշտենց]]ի «Տիգրան Մեծ» չափածո դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://newinfo.am/%d5%a1%d5%b5%d5%bd%d6%85%d6%80-%d5%ad%d5%a1%d5%b9%d5%ab%d5%af-%d5%a4%d5%a1%d5%b7%d5%bf%d5%a5%d5%b6%d6%81%d5%ab-%d5%b0%d5%ab%d5%b7%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%ab-%d6%85%d6%80%d5%b6-%d5%a7/karapet-nf020/|title=Այսօր Խաչիկ Դաշտենցի հիշատակի օրն է|last=Հակոբյան|first=Newinfo-Կարապետ|date=2019-03-09|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, [[Պերճ Զեյթունցյան]]ի «Աստծո 12 օրը» դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/3338|title=ՊԵՐՃ ԶԵՅԹՈՒՆՑՅԱՆ – 75 {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Հայկ Խաչատրյան]]ի «Տիգրան Մեծ» պատմավեպը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|title=ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ - Հայկ Խաչատրյան - ABCD.AM|website=www.abcd.am|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10|archive-date=2013 թ․ հուլիսի 22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130722212547/http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; և այլն։ Եվրոպացի կոմպոզիտորները Տիգրան Մեծի մասին գրել են 23 օպերա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/details/212678/|title=Տիգրան Մեծը և եվրոպական օպերան
Հայոց արքան եվրոպական մշակույթում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որոնք բեմադրվել են [[Արևմտյան Եվրոպա|Եվրոպայի]] ամենաքաղաքակիրթ քաղաքների թատրոններում՝ [[Թուրին]]ում, [[Վենետիկ]]ում, [[Վիեննա]]յում, [[Լոնդոն]]ում, [[Փարիզ]]ում և այլուր։

[[Հայաստան]]ում արքայի պատվին անվանակոչված է Երևանի քաղաքային նշանակության փողոցներից մեկը՝ [[Տիգրան Մեծի պողոտա (Երևան)|Տիգրան Մեծի պողոտան]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/edfiles/files/avagani%2028.11/1.pdf|title=Երևան քաղաքի քաղաքային նշանակության փողոցներ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որը սկվում է [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակից]] և ավարտվում [[Սասունցի Դավթի հրապարակ (Երևան)|Սասունցի Դավթի հրապարակում]]։ 2014 թվականի օգոստոսի 9-ին ուժի մեջ մտած «ՀՀ պետական պարգևների և պատվավոր կոչումների մասին» օրենքով սահմանվել է [[Տիգրան Մեծի շքանշան|«Տիգրան Մեծի պատվո շքանշան»]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/orders/9/|title=Հայաստանի Հանրապետության շքանշանները - Գրադարան - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=www.president.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ «Արքայից արքայի» քարակերտ արձաններ տեղադրվել են ինչպես [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|մայրաքաղաք Երևանում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.myyerevan.am/am/sights/monuments|title=Հուշարձաններ Երևան քաղաքում|website=www.myyerevan.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt; (այդ թվում՝ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, ՀՀ նախագահի նստավայր)|նախագահական նստավայրի]] դիմաց), այնպես էլ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Վաղարշապատ)|Վաղարշապատում]] և [[Արտաշատ]]ում։
2016 թվականին նկարահանվել է &quot;Հին Արքաներ&quot; պատմական և գեղարվեստական հեռուստասերիալը,որը պատմում է Տիգրան Մեծի գահակալման մասին։

== Տես նաև ==

* [[Տիգրան Մեծի դրամներ]]
* [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

== Աղբյուրներ ==
{{refbegin|42em}}
* Ադոնց Ն․, Տիգրան Մեծ․ Ուսումնասիրություններ, Եր․, 2010
* Առաքելյան Բ․, Հին Արտաշատ, Եր․, 1975
* Ասորեստան Հ․Յ․, Քաղաքական վերաբերութիւններ ըմդմէջ Հայաստանի և Հռովմայ 190-էն ն․Ք․ մինչև 428 յ․Ք․, Վենետիկ, 1912
* Զարյան Ա․, Ակնարկներ հին և միջնադարյան Հայաստանի քաղաքաշինության պատմության, Եր․, 1966
* Էլչիբեկյան Ժ․, Հայաստանը և Սելևկյանները, Եր․, 1979
* Էքհարդ Կ․, Տիգրան Բ և Հայ-լուկուլլեան պատերազմներ (աշխատասիրեց Հ․ Գարեգին Գարանֆիլեան), Վիեննա, Ավստրիա, 1926
* Լեո, Երկերի ժողովածու, հատոր I, Եր․, 1966
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի և Փոքր Ասիայի քաղաքների պատմության դրվագներ, Երևան, 1970
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի պետական կառուցվածքը (մ․թ․ա․ VI-մ․թ․ա IV դդ․), Երևան, 2005
* Հայ ժողովրդի պատմության քրեստոմատիա, հատոր I, Երևան, 2007
* Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր I (ԳԱ հրատարակ․), Եր․, 1971
* Հարությունյան Բ․Հ․, Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի տեղագրության հարցի շուրջ, «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս», 1944 ԺԴ
* Հրանդ Ք, Արմէն, Մեծն Տիգրան, Գահիրե, 1957
* Մանանդյան Հ․, Տիգրան Երկրորդը և Հռոմը, Եր․, 1940
* Մանասերյան Ռ.Լ., Տիգրան Բ Մեծ-Հայկական սովետական հանրագիտարան, հ.11
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Սպարտակի մոտ ժամանած հեծելազորի հարցի շուրջ (Հատված՝ Սպարտակի հետ Տիգրան Մեծի ռազմական կապերի վերաբերյալ) «պատմաբանասիրական հանդես», այսուհետ՝ ՊԲՀ, 2004, 3
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Տիգրան Մեծ։ 
* Մովսես Խորենացի, «Պատմություն հայոց», Եր․, 1981
* Մուշեղյան Խ․, Դրամական շրջանառությունը Հայաստանում, Եր․, 1983
* Չամչյան Մ․, Հայոց պատմություն, հատոր Ա, վենետիկ, 1784
* Պլուտարքոս, Կենսագրություններ, Եր․ 2001
* Պտուկեան Զ․, Արտաշէսեան հարստութեան դրամները, Վիեննա, 1983
* Սարգսյան Գ․, Հելլենիստական դարաշրջանի Հայաստանը և Մովսես Խորենացին, Եր․, 1966
* Սարգսյան Գ․, Տիգրան Մեծի տերությունը, ՊԲՀ, 1966, I
* Ստրաբոն, Երևան, 1940
* «Տիգրան Մեծ․ գահակալության 2100 ամյակ» միջազգային գիտաժողով, զեկուցումների հիմնադրույթներ, Աշտարակ, 2005&lt;/div&gt;
&lt;br /&gt;
{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն
 | Նախորդող = [[Տիրան Ա]]
 | Հաջորդող = [[Արտավազդ Բ]]
 | Ցուցակ = Մեծ Հայքի թագավորության արքա&lt;br /&gt;Տիգրան Բ Մեծ
 | Տարիներ = [[մ.թ.ա. 95]] – [[մ.թ.ա. 55]]
 | bcolor = #fafff6
 | color = #CCFFBF
 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տիգրան Մեծ}}
{{Հայոց արքաներ|հ=հ}}
{{ՎՊԵ|Tigranes the Great}}
{{Պորտալ|Տիգրան Մեծ|Մեծ Հայք|Պատմություն|գույն=1}}

[[Կատեգորիա:Մ.թ.ա. 140 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Մ․թ․ա․ 55 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Տիգրան Մեծ]]
[[Կատեգորիա:Արտաշեսյանների թագավորության արքաներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հելլենիստական Հայաստան]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի պատմություն]]</text>
      <sha1>322flb6dg0m5idn5p2fw1uty42mggfr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492766</id>
      <parentid>8492763</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T11:18:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.70.202.73</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="183936" xml:space="preserve">{{այլ|Տիգրան արքա (այլ կիրառումներ)}}
{{այլ|Տիգրան Մեծ (այլ կիրառումներ)}}
'''Տիգրան Բ Արտաշեսյան''', առավել հայտնի է որպես '''Տիգրան Մեծ''' ({{lang-grc|Τιγράνης ὁ Μέγας}}, [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Այրարատ]], [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] — [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]], [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]], [[Աղձնիք]], [[Մեծ Հայք]]), [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] [[Հայոց արքայատոհմերի և արքաների ցանկ|արքա]] [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների հարստությունից]], որը կառավարել է [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականից]] մինչև իր մահը՝ [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55 թվականը]]։ Մ.թ.ա. 115-ին անժառանգ [[Արտավազդ Ա]]-ն, որը կարճատև պատերազմում պարտվել էր պարթևաց գահակալին, ստիպված է լինում եղբորորդուն՝ Տիգրանին, որպես պատանդ հանձնել հակառակորդի արքունիքին։ Վերջինս պատանդությունից վերադառնում է միայն մ․թ․ա․ 95 թվականին՝ հոր՝ [[Տիրան Ա|Տիրան կամ Տիգրան Ա]] արքայի մահվամբ պայմանավորված։ Պատանդությունից ազատվելու դիմաց [[Աշխարհաժողով|հայոց աշխարհաժողովը]] ստիպված է լինում [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ին]] զիջել [[Մեծ Հայք]]ի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ» կոչված տարածքը։

Տիգրան Արտաշեսյանը՝ իր տոհմում այդ անվան երկրորդ կրողը, նախնիններից ժառանգում է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի միջոցով էլ կարողանում է իրականացնել հայրենիքի հզորացման և աշխարհակալ տիրակալության ստեղծման իր սկզբունքային ծրագրերը։ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին։ Պարտության մատնելով [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորությանը]] և ստանալով Սելևկյան գահը՝ Հայքը կարճ ժամանակով դառնում է [[Առաջավոր Ասիա]]յի հզորագույն պետությունը. Տիգրան Մեծի տերությունը տարածվում էր [[Կասպից ծով]]ից մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ]]ից մինչև [[Միջագետք]]ի անապատները։ Տիգրանը, սակայն, կորցնում է իր նվաճումների մեծագույն մասը [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորության]] և ազդեցիկ [[Հին Հռոմ|Հռոմեական հանրապետության]] դեմ պայքարում։ Օրեցօր բարգավաճող Հայոց թագավորության զարթոնքն արգելակելու նպատակով երբեմնի հակառակորդները դաշինք են կնքում և շարունակական պատերազմներից հետո՝ մ․թ․ա․ 66 թվականին, պաշարում հայոց թագավորանիստ-ոստան [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, բանակցությունների արդյունքում կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրով]] Հայաստանը շարունակում էր պահպանել իր [[տարածքային ամբողջականություն]]ը (15 նահանգները) և նույնիսկ որոշ նվաճյալ հողեր։ Տիգրան Մեծի կառավարման վերջին տարիներն անցնում են համեմատականորեն խաղաղ աշխարհաքաղաքական պայմաններում․ զարկ է տրվում [[Տնտեսություն|տնտեսությանը]], [[Հայաստանի մշակույթ|մշակույթին]] և [[Քաղաքաշինություն|քաղաքաշինությանը]]։ Հայոց «արքայից արքան» մահանում է [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա 55 թվականին]]՝ գահը թողնելով որդուն՝ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդին]]։ Վերջինս դեռևս մի քանի տարի առաջ դարձել էր հոր գահակիցը։

Տիգրան Մեծի օրոք ստեղծվել է Հայոց աշխարհակալությունը․ ենթակա երկրներով հանդերձ այն զբաղեցնում էր շուրջ 3 միլիոն քառակուսի կմ տարածք և տասն անգամ գերազանցում էր Մեծ Հայքի տարածքը։ Տիգրանյան Հայաստանը [[Հելլենիզմ|հելլենիստական պետություն]] էր, որտեղ խոսում էին 15-ից ավելի լեզուներով։ Աշխարհակալության ամենազարգացած շրջանը [[Անտիոք]]ն էր, որը համարվում էր միջազգային առևտրական ուղի։ Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը մարտադաշտ կարող էր դուրս բերել 300 հազար զինվոր, որից 120 հազարը կազմում էին բուն հայկական ուժերը։ Հայոց արքան աչքի է ընկել նաև քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին [[Արևմտյան Տիգրիս]]ի ափին՝ [[Աղձնիք|Աղձնիք նահանգում]], վերջինս հիմնադրում է [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]], որը դառնում է հայոց նոր մայրաքաղաքը։ Տիգրանն իր անունով քաղաքներ է հիմնադրել նաև այլ վայրերում, այդ թվում՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախում]]։

== Աշխարհաքաղաքական իրադրությունը Տիգրանից առաջ ==
[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու արևելյան արշավանքից]] և [[Գավգամելայի ճակատամարտ]]ից հետո Հայաստանն իրեն հռչակել էր [[Երվանդունիների թագավորություն|անկախ թագավորություն]], որտեղ իշխում էին [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականները]]։ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից (որտեղ [[Սելևկյան տերություն]]ը պարտություն է կրում [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմի հանրապետությունից]]) և Ապամեայի հաշտության պայմանագրի կնքումից հետո, [[Արտաշես Ա|Արտաշեսն]] ու [[Զարեհ]]ը իրենց վերջնականապես հայտարարում են անկախ թագավորներ, համապատասխանաբար՝ [[Մեծ Հայք]]ում և [[Ծոփք]]ում։ Արտաշեսի ձեռնարկումների շնորհիվ [[պատմական Հայաստան]]ի մեծ մասը միավորվում է մեկ ընդհանուր պետության՝ Մեծ Հայքի թագավորության կազմում։ Այդ պատճառով է, որ [[Պոլիբիոս]]ը վերջինիս անվանում էր «Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալ»&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://tigrandanielyan.wordpress.com/|title=Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալը|last=|first=|date=|website=Տիգրան Դանիելյան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Ստրաբոնը Արտաշեսի մասին գրել է հետևյալը․ ''«Հայաստանն աճել է Արտաշեսի ջանքերով, ուստի այստեղ բոլորը միալեզու են»''&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մեծ Հայքին էին միացել, Փայտակարանը, Գուգարքը և Ուտիքը։ Հայկական հողերի մեծ մասի միավորումով Մեծ Հայքի թագավորությունը վերածվում է [[Առաջավոր Ասիա]]յում տարածաշրջանային ազդեցություն ունեցող զորեղ պետության։ Եթե ոչ ամենազորեղը։

Մ․թ․ա․ 185 թվականին [[Արտաշես Ա|Արտաշես Ա-ն]], որին ժողովորդը տվել էր «Բարի,» «Բարեպաշտ» պատվանունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Արտաշես Բարեպաշտ // historyofarmenia.am.am|last=|first=|date=|website=www.historyofarmenia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, հիմնադրում է [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը դառնում է հայոց նշանավոր մայրաքաղաքներից մեկը։ Արտաշատ մայրաքաղաքը դա Կարթագենական և հայկական մշակույթների միաձուլման վայրն է։ Ինչպես հայտնի է, Կարթագենի ամենանշանավոր զորավար և քաղաքական գործիչ Հանիբալ Բարկան, ոքվ իր զորքերի հետ ասպատակում է Հռոմը մ․թ․ա․ 218 թվականին և ցավոք սրտի պարտություն կրում։ Երկրորդ Պունիկյան պատերազմը վերջ է դնում անկախ Կարթագենին և ամրապդնսում Հռոմեական կայսրության դիրքերը հյուսիսային Աֆրիկայում։ Պարտված զորավար Հանիբալը փաղչում է իր երկրից և ապաստան գտնում կրկին ոտքի կանգնած, հզոր Հայաստանում, իսկ մեր տիրակալ արքա Արտաշեսը նրան սիրով ապաստան է տալիս։ Տեսնելով Մեծ Հայքի կենտրոնում հիանալի վայր՝ նոր քաղաք կառուցելու համար, Հանիբալը առաջարկում է Արտաշեսին նոր մայրաքաղաք հիմնել։ Քաղաքաշինության աշխղեկ է նշանակվում անձամբ Հանիբալը։ Մ․թ․ա․ 176 թվականին նոր մայրաքաղաքը պատրաստ է լինում և ստանում է Արտաշատ անվանումը։{{քաղվածք|Արտաշեսը գնում է այն տեղը, որտեղ Մեծամորը և Երասխը խառնվում են, և այնտեղ, բլուրը հավանելով, քաղաք է շինում։ Կառուցվեց մեծ և շատ գեղեցիկ մի քաղաք, որին թագավորը տվեց իր անունը և այն հռչակեց Հայաստանի քաղաքամայր։|Արտաշատի հիմնադրման մասին}}
Արտաշեսը ստեղծում է զարգացած և հզոր պետություն, անցկացնում բազում բարեփոխումներ, վերակազմավորում հայոց բանակը և կառուցում բազում այլ քաղաքներ։ Վերջինիս բարենորոգումների վրա հիմնվելով, Տիգրանը կարողանում է իրագործել իր աշխարհակալական նկրտումները և ստեղծել [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստան»-ը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mherbejanyan.wordpress.com/2016/10/30/%d5%ae%d5%b8%d5%be%d5%ab%d6%81-%d5%ae%d5%b8%d5%be-%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/|title=Ծովից ծով Հայաստան|date=2016-10-30|website=Մհեր Բեժանյանի բլոգ|language=ru-RU|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ տարիներ ==
Տիգրան Արտաշեսյանը՝ Տիգրանի Ա-ի որդին, ծնվել է [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140 թվականին]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/605839|title=Տիգրան Մեծի 2150-ամյակը կնշվի մի շարք միջոցառումներով {{!}} ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ Հայկական լրատվական գործակալություն|website=armenpress.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|մայրաքաղաք Արտաշատում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան II Մեծ՝ Հայաստանի թագավոր|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=անգլալեզու հանդես|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրանը սերում էր [[Արտաշեսյաններ|ազնվական ընտանիքից]], որն այդ ժամանակահատվածում իշխում էր [[Պատմական Հայաստան|Հայաստանում]]։ Նրա պապը՝ Արտաշեսը ինքը նույնպես եղել է արքայական Երվանդունիների տոհմից և հիմնվելով իր նախնիների ազնվականության վրա, կարողացել է տիրել Հայաստանի գահին։ Կրթսեր Տիգրանի հայրը՝ [[Տիրան Ա|Տիգրան կամ Տիրան Ա-ն]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արքան էր, ում մասին սակայն պահպանվել են բավականին սակավ և կցկտուր տեղեկություններ։ Նրա օրոք Հայաստանը շարունակել է զարգանալ և բարգավաճել։ Նա եղել է [[Արտաշես Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդին և հոր կառավարման ժամանակահատվածում ղեկավարել է արևմտյան զորավարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Հովհաննիսյան Պ. {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։

Ավագ եղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդի]] անժառանգ մահվանից հետո, Տիգրան Ա-ն դարձել էր Մեծ Հայքի գահակալը և կառավարել հարաբերական անդորրի ժամանակահատվածում։ Մանկահասակ Տիգրանի ստացած ուսման մասին մեզ քիչ բան է հայտնի, թեպետ հետազոտողները հավաստում են, որ հայոց ապագա արքան դաստիարակվել և կրթություն է ստացել ժամանակի լավագույն ուսուցիչների կողմից, սովորել [[Հին հունարեն|հունարեն]] և [[ասորերեն]]&lt;ref&gt;{{Cite book|title=[http://www.historyofarmenia.am/images/menus/107/Tigran%20Mets.pdf  Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը («Նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա ու մնալ բարեպաշտ»)]|last=Արտակ Մովսիսյան|first=|publisher=ԵՊՀ հրատարակչություն|year=2010|isbn=978-5-8084-1307-8|location=Երևան, Հայաստան|pages=10-11, ենթավերնագիր՝ «Արքայազն Տիգրանը»}}&lt;/ref&gt;։

=== Արքայազն Տիգրանի պատանդություն ===
[[Պատկեր:Mithridatesiiyoung.jpg|մինի|269x269փքս|Պարթևների [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծ]] արքայի դիմապատկերով և [[հունարեն]] մակագրու-թյամբ մետաղադրամներ։ Տիգրանը պարթևական արքունիք պատանդության է տեղափոխվել [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] նկատմամբ [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ի]] վարած [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հաղթական պատերազմից]] հետո։]]
Արտաշեսի որդի [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] կառավարման ընթացքում՝ [[Մ.թ.ա. 120|մ․թ․ա․ 120]]-[[Մ.թ.ա. 115|115 թվականներին]], պատերազմ է բռնկվում [[Մեծ Հայք]]ի և [[Պարթևստան]]ի միջև, որն ավարտվում է հայերի պարտությամբ։ Նենգ պարսիկները ցանկանալով տիրել Մեծ Հայքի հարավային տարածքներին հարձակում են գործում Մեծ Հայքի վրա։ Այնուամենայնիվ, այդ իրադարձությունը ռազմավարական որևէ էական նշանակություն չի ունենում կողմերի համար, թեպետ պարթևները պատանդ են պահանջում հայոց արքայից։ Անժառանգ Արտավազդը ստիպված է լինում պարթևաց արքունիք գերության տալ 20-25-ամյա Տիգրանին՝ եղբորորդուն&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://suna.e-sim.org/|title=Տիգրան Մեծ (վաղ տարիներ)|last=|first=|date=|website=e-Sim.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն այդ տարիքում արդեն բավականին հմտորեն տիրապետում էր զենքի արվեստին։ Տիգրանին պատանդ վերցնելով, կրակապաշտներն ունեին հեռահար նպատակներ․ նախ և առաջ այդ քայլով նրանք բացառում էին հայերի կողմից [[պատերազմական գործողություններ]]ի սանձազերծման հնարավոր ռիսկերը և երկրորդ՝ ապագա գահակալին փորձում էին դարձնել իրենց պետությանը համակիր քաղաքական գործիչ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Պարթևները անգամ չէին էլ մտածում, որ իրենց նոր որդեգրած &quot;պրոտեժեն&quot; պետք է դառնար Պարթևական կայսրության ահն ու սարսափը։ Մեկ ճակատամարտի շնորհիվ Տիգրան Մեծը հպատակեցնում է ամբողջ Պարթևական կայսրությունը և տարիներ շարունակ իր գերիշխանությունը հաստատում պարսիկների վրա։ Հայքի թագավորության գահին արևելամետ ղեկավարի առկայությունը [[Մարաստան]]ը և [[Բաբելոնի թագավորություն|Բաբելոնիան]] ռազմակալած պարթևների համար ուներ կենսական նշանակություն, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում իր հզորության գագաթնակետին էր հասնում վերջիններիս վաղեմի և մշտնջենական թշնամին՝ Հռոմեական հանրապետությունը։ [[Հռոմեական լեգեոն|«Անպարտելի լեգեոնները»]] նպատակ ունեին իրենց ազդեցությունը սփռել նաև արևելյան հողերում, իսկ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] դիրքորոշումն այդ մրցակցության մեջ ուներ կարևոր ռազմաքաղաքական նշանակություն։ Մեծ Հայքի տեղակայման շնորհիվ, երկիրը ստանում էր շատ լուրջ ստրատեգիական առավելություն, ինչպես պաշտպանողական, այնպեսել հարձակողական պատերազմների ժամանակ։ Երկրի ղեկավարների հիմնական նպատակը կայանում էր նրանում, որպեսզի երկիրը հնարավորություն ունենար, ապագա պատերազմների ժամանակ, չեզոքություն պահեր և վտանգի տակ չդներ իր ինքնավարությունը։ Ցավոք, ինչպես ժամանակը ցույց տվեց, Տիգրան Գ-ից և Էրատո թագուհուց հետո, Հայաստանը փոխեց իր քաղաքական նպատակները և սկսեց ակտիվորեն մասնակցել Հռոմեա-պարսկական կոնֆլիկտներին։ Պարթևների մղած կարճատև պատերազմն իր հերթին վատթարացրել էր Արտավազդի՝ ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ հայոց թուլամորթ արքայի աչքում Պարթևստանի հեղինակությունը և Տիգրանին պատանդի կարգավիճակում պահելով, վերջիններս նպատակ ունեին նաև սանձել հարևան երկրի պոռթկումները։

Այնուամենայնիվ, Տիգրանի որդի Տիգրանը պարթևական արքունիքում ուներ հատուկ կարգավիճակ, որն ուսումնասիրողները շատ հաճախ անվանում են «պատվո պատանդություն»&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Դրա մասին վկայում է այն փաստը, որ նրա ապօրինի դուստր Արիազատա-Աուտոման ամուսնացել էր [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծի]] հետ և դարձել պարթևաց թագուհին։ Տիգրանի հետ, պատանդում էր գտնվում ապագայում Հայաստանի զորքերի գլխավոր զորավար Բագարատը, ով 95 թվականին, Տիգրանի գլխին դրեց հայոց արքայի խույրը։

=== Վերադարձ պատանդությունից և թագադրում ===
{{Rquote|right|Եվ վերադարձավ Տիգրան արքան պատվո պատանդությունից՝ ոտքի կանգնեցնելով ամեհի Աղձնյաց աշխարհի մեջ։ Տիրեց նա աշխարհին հայոց՝ մաքրարյուն Արտաշեսյանի իրավունքով|Տիգրանի վերադարձը պատանդությունից}}Մ․թ․ա․ 115 թվականին հայոց գահն անցել էր Տիգրանի հորը՝ [[Տիրան Ա|Տիրանին (Տիգրանին)]]՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյան հարստության]] հիմնադիր [[Արտաշես Ա Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդուն։ Վերջինս ապահովելով երկրի անկախությունն ու անվտանգությունը՝ զարկ է տվել [[Տնտեսություն|տնտեսական]] զարգացմանը, [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ|հատել դրամներ]]։ Մ․թ․ա․ 95 թվականին ճանապարհորդության ընթացքում վախճանվում է զառամյալ Տիրան արքան և հայոց գահը մնում է թափուր։ [[Աշխարհաժողով|Հայոց աշխարհաժողովը]] քայլեր է ձեռնարկում Հայքի գահի իրական ժառանգորդին՝ Տիգրանին Հայաստան վերադարձնելու համար, թեպետ միևնույն ժամանակահատվածում հազարապետի առաջնորդությամբ երկրում սկսվում է պալատական երկպառակտչություն, որն ուղեկցվում է իշխող [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների տոհմի]] կողմնակիցների դեմ բացահայտ դավադիր քայլերով և վրեժխնդրությամբ։ Տևական բանակցություններից հետո՝ մ․թ․ա․ 95 թվականին, հայերը կարողանում են պատանդությունից ազատել Տիրանի որդուն՝ փոխարենը [[Պարթևստան|Պարթևական թագավորությանը]] զիջելով Մեծ Հայքի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ»-ը՝ [[Կասպից ծով|Կասպքը]], [[Պարսպատունիք]]ը և [[Պարսկահայք]]ը, որոնք [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը միացրել էր Հայաստանին։ Տիգրանը հայոց գահին բազմում է 45 տարեկան հասակում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hayriyansergeyblog.wordpress.com/2017/03/23/%d5%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d6%80%d5%b0%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%ac-%d5%bf%d5%ab%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%b6/|title=Աշխարհակալ Տիգրան|date=2017-03-23|website=Սերգեյ Հայրիյան|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Նա իր կյանքի մի մասն անցկացրել էր հայոց արքունիքում, իսկ մյուս մասը՝ Պարթևական տերությունում։ Նա հմտորեն տիրապետում էր զենք կրելու արվեստին, պալատական ծիսակատարություններին, ինչպես նաև ռազմավարությանը։ Գալով Հայաստան՝ Տիգրանը թագադրվում է մի վայրում, որը ոչ մի կերպ չէր նշանավորվում հայոց պատմության մեջ, և որտեղ մինչ այդ չէր եղել որևէ խոշոր բնակավայր։ Հետագայում այդտեղ վեր է խոյանում աշխարհակալ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Մեծ Հայքի մայրաքաղաքը]], որի մասին ակնածանքով էին խոսում նույնիսկ օտար հեղինակները։ Ամենայն հավանականությամբ նա արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տիրակալության արտաքին սահմանները՝ դրանց կենտրոնական հատվածում էլ ընտրելով մայրաքաղաքի տեղանքը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Tigran_Mec|title=Տիգրան II-ի գահակալությունը։ Հայաստանը աշխարհակալ տերություն։ {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Կառավարման սկիզբ ==

=== Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին ===
{{հիմնական|Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին}}
Բազմելով հայոց գահին՝ Տիգրանը նախ և առաջ իր առջև խնդիր է դնում ամրացնել երկրի արտաքին սահմանները։ [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի նահանգների]] մեծ մասը [[Մեծ Հայքի թագավորություն|հայկական թագավորության]] կազմի մեջ էր մտցրել դեռևս Տիգրանի պապը՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը, որի ստեղծած կենտրոնացված պետությունն էլ ժառանգել էր ապագա աշխարհակալ արքան։ Այնուամենայնիվ, [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմաններից դուրս էր մնում [[Ծոփք]]ը, որը թեպետ հայոց հնագույն նահանգներից էր, սակայն [[Զարեհ]] արքայի շնորհիվ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից հետո ձեռք էր բերել [[Ծոփքի թագավորություն|անկախ թագավորության]] կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Battle-of-Magnesia|title=Մագնեսիայի ճակատամարտ // Հունաստան, մ․թ․ա․ 190 թվական|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Զարեհի հետ ունեցած սերտ հարաբերությունների պատճառով Արտաշեսը չէր կարողանում նվաճել [[պատմական Հայաստան]]ի այդ նահանգը և այդ գործը ստանձնում է Տիգրանը։ Մ․թ․ա․ 150 թվականից ի վեր այստեղ իշում էր [[Երվանդունիներ|Երվանդունիների արքայական]] շառավղից սերվող [[Ծոփքի թագավորություն|Արտանես I-ը]]՝ Մորֆիլիգի որդին և Զարեհի թոռը։ [[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Մ․թ․ա․ 94 թվականին հայկական զորքերը շարժվում են Ծոփք]] և գրեթե առանց լուրջ ռազմական գործողություններ իրականացնելու պարտության մատնում Արտանես Երվանդունի արքային․ [[Ծոփք|Ծոփք աշխարհը («Չորրորդ Հայք»)]] միացվում է Հայոց թագավորությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|title=Տիգրան Բ-Ի գահակալությունը. Ծոփքի միավորումը|website=www.findarmenia.com|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5|archive-date=2016 թ․ մարտի 5|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305011705/http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հայերը փոքր ինչ դժվարության են հանդիպում Արկաթիասի կողմից հիմնադրված և Ծոփաց թագավորության մայրաքաղաքը համարվող [[Արկաթիակերտ|Արկաթիակերտ (Կարկաթիակերտ)]] քաղաքի պաշարման ժամանակ, քանզի Արտանեսն այստեղ էր կենտրոնացրել իր հատընտիր զորախմբերը։ Կարկաթիոկերտի մասին, իբր [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփաց թագավորության]] արքայանիստ քաղաքի, առաջին վկայությունը պատկանում է [[Ստրաբոն]]ին։ Հայ պատմագիրներն այս քաղաքի վերաբերյալ հիշատակություններ ամենևին չունեն և դժվար է ուրվագծել նրա հետագա շրջանի պատմությունը։ Քաղաքի աշխարհագրական դիրքը վերջնականապես ճշտված չէ։ Ոմանք այն նույնացնում են հետագայի [[Անգղ]] բերդի հետ ([[Չորրորդ Հայք]]ի Անգեղտուն գավառի գլխավոր բերդը), ոմանք Զինթա ամրոցի, ոմանք՝ [[Խարբերդ]]ի, ոմանք՝ Ամիդ-Դիարբեքիրի, իսկ որոշներն էլ՝ Տիգրանակերտ-Մարտիրոսապոլսի հետ։ Դրանցից ամենահավանականն այն վարկածն է, ըստ որի Կարկաթիոկերտը գտնվել է Անգեղտուն գավառի Անգղ բերդի տեղում կամ նրա շրջակայքում։ Իսկ վերջինիս ավերակներն ընկած են [[Արևմտյան Տիգրիս]] գետի վերին հոսանքից ոչ հեռու՝ ստորին [[Արածանի]]ի ձախ կողմում&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան (1987)։ Պատմական Հայաստանի քաղաքները։ Երևան։ «Հայաստան», էջ 160-161&lt;/ref&gt;։

=== Միհրդատ Եվպատորի հետ դաշինքի կնքում ===
{{հիմնական|Հայ-պոնտական դաշինք}}
[[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Չորրորդ Հայքից միացումից հետո]] [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] կազմից դուրս էին մնում միայն [[պատմական Հայաստան]]ի անքակտելի մաս կազմող երկու կենսատարածքներ՝ [[Փոքր Հայք]]ն ու [[Կոմմագենե]]ն։ Դեռևս [[Մ.թ.ա. 112|մ․թ․ա․ 112 թվականին]] Փոքր Հայքի անժառանգ արքա [[Անտիպատրոս|Անտիպատրոս Երվանդունին]] այդ տիրույթները կտակել էր [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորին]], որը կտակը ստանձնելուց հետո սկսել էր կրել ''«թագավոր Պոնտոսի և Փոքր Հայքի»'' տիտղոսը։ Այսպիսով, մ․թ․ա․ 111 թվականին Միհրդատը ստանձնել է նաև [[Փոքր Հայք]]ի («Արմենիա Մինոր») ղեկավարումը, իսկ աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Տիգրանի համար ձեռնտու չէր պատերազմական գործողություններ հրահրել գրեթե նույնանման սփռվածության հետաքրքրություններ ունեցող և օր-օրի զարթոնք ապրող հարևան պետության հետ։

[[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Զ Եվպատորը]], նույնիսկ նախքան Տիգրանի գահակալումը, [[Սև ծով]]ի ափին ստեղծել էր [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի ընդարձակ թագավորությունը]] և նպատակ ուներ Հռոմին դուրս մղել [[Փոքր Ասիա]]յից և [[Հունաստան]]ից։ Այսինքն՝ նրա ծրագրերը կապված էին արևմուտքի հետ, որտեղ Տիգրանը անելիքներ չուներ։ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ն առանձնակի հետաքրքրություն էր տածում արևելյան հողերի հանդեպ, որոնք չէին խանգարում Միհրդատ Եվպատորին ի կատար ածել սեփական աշխարհակալական նկրտումները։ Այնուամենայնիվ, երկու պետություններին էլ անհրաժեշտ էր հզոր դաշնակից տարածաշրջանում՝ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական]] և [[Պարթևական թագավորություն|Պարթևական գերտերությունների]] վերահաս վտանգներից ապահովագրվելու համար։ Այսպիսի պայմաններում մ․թ․ա․ 93 թվականին կնքվում է [[հայ-պոնտական դաշինք]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atb.am/en/armenia/history/state_section/|title=Հայոց պատմություն․ «Արմենիայի տիրակալը՝ Տիգրան Մեծ», դաշինք Պոնտոսի հույն արքայի՝ Միհրդատի հետ|last=|first=|date=|website=www.atb.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն էլ ավելի է ամրապնդվում խնամիական հարաբերությունների հաստատմամբ։ Այսպիսով, հաջորդիվ տեղի է ունենում Տիգրան Արտաշեսյանի ամուսնությունը Միհրդատի տասնվեցամյա դստեր՝ Կլեոպատրայի հետ։ Տիգրան արքան և հայոց թագուհի [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն իրենց համատեղ կյանքի ընթացքում ունենում են երկու դուստր և երեք որդի՝ Զարեհը, [[Արտավազդ Բ|Արտավազդը]], [[Տիգրան Կրտսեր]]ը։

=== Կապադովկիական արշավանքներ ===
Մ․թ․ա․ 93 թվականին հայ-պոնտական զորքերը իրագործում են [[Հայ-պոնտական դաշինք|դաշնակցային պայմանագրի]] առաջին գործնական քայլը՝ համատեղ կերպով ներխուժելով [[Կապադովկիայի պատմություն|Կապադովկիայի թագավորություն]]։ Կապադովկիան [[Հելլենականություն|հելլենիստական թագավորություն]] էր, որը շարունակաբար կառավարվում էր Արիարաթես անունը կրող գահակալների կողմից։ Այսպիսով, հայ-պոնտական ներխուժման պահին երկրում իշխում էր Արիարաթես IX-ը, որն իր չափազանց արտահայտված արևմտամետ քաղաքականության շնորհիվ ստացել էր «Հռոմեասեր» (Ֆիլոպատոր) մականունը։ Ինքնին, Կապադովկիայի թագավորությունը գտնվում էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմի]] ազդեցության ոլորտում, իսկ վերջինիս արքան [[Հռոմի կայսրերի ցանկ|Հռոմի գահակալի]] անմիջական կամակատարն էր։ Այպիսի պայմաններում Տիգրանին ձեռնտու էր Պոնտոսի միջոցով փակել Հռոմի հետ անմիջական սահմանը, քանզի նշյալ ժամանակամիջոցում աշխարհակալ կայսրության հետ առճակատումը բոլորովին չէր բխում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] շահերից։ Ըստ պայմանավորվածության՝ Կապադովկիայի նվաճումից հետո ռազմավարական միջանցիկ նշանակության այս տարածքը պետք է անցներ [[Պոնտոսի թագավորություն|Միհրդատյան Պոնտոսին]], իսկ երկրի ամբողջ շարժական ու անշարժ գույքին պետք է տիրապետեին հայերը։ Այսպիսով, արշավանքը տեղի է ունենում պլանավորվածի պես․ կապադովկիական պաշտպանական ամրություններն ու զորախմբերը չկարողանալով դիմակայել պոնտական փաղանգի հարձակումներին ու Մեծ Հայքի ծանր հետևակի հարվածներին՝ անձնատուր են լինում, իսկ [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորը]] հայտարարում է Պոնտոսի կողմից Կապադովկիայի ռազմակալման փաստի մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան Մեծ, Մեծ Հայքի արքա|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Սա հայ-պոնտական դաշինքի առաջին ռազմական հաջողությունն էր։{{Rquote|right|Կապադովկիան պաշարելով, մոտ 30 բյուր մարդ տեղահանեց ու տեղափոխեց Հայաստան և նրանց, այլոց հետ միասին, համաբնակեցրեց մի վայրում, որտեղ նա առաջին անգամ կրեց Հայաստանի թագը և այդ վայրն իր անունով կոչեց Տիգրանակերտ կամ Տիգրանապոլիս։|[[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացի]], 2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Շատ վերլուծաբաններ պնդում են, որ ''«Միհրդատը հաճախ Տիգրանին օգտագործել է իր արկածախնդրությունների համար»''՝ շահադիտական նկատառումներով, թեպետ հայոց արքան նման քայլով ուներ սեփական պլանները։ Հայկական ուժերը ներխուժում են Կապադովկիայի քաղաքներ՝ թալանում հարստություններն ու գերեվարում տեղի բնակիչներին։ Հայկական կողմը Կապադովկիական արշավանքից վերադառնում է մեծ ավարով։ Տիգրանի հեռահար քաղաքականության պտուղներն ի հայտ են գալիս մ․թ․ա․ 92 թվականին, երբ պարզ է դառնում, որ Արիարաթես IX-ը Կապադովկիայից փախչել էր Հռոմ և ապավինել [[Հռոմեական լեգեոն|«անպարտելի լեգեոնների»]] օժանդակությունը։ Այդ տարում արևելք է ժամանում հռոմեացի զորավար [[Լուցիոս Կոռնելիուս Սուլլա]]ն, որը ետ է գրավում Կապադովկիան․ Պոնտոսը համատեղ արշավանքի արդյունքում մնում է ձեռնունայն։ Կապադովկիայի դեմ հայ-պոնտական հաջորդ արշավանքը տեղի է ունենում մ․թ․ա․ 91 թվականին։ Հայերն առանց խոչընդոտի ջախջախում են սահմանային ողջ երկայնքով պատնեշած հռոմեական պաշտպանական ուժերին՝ ընդհուպ պաշարելով «Գեղեցիկ ձիերի երկրի» քաղաքամայր-ոստան Մաժակը։ Նախորդ արշավանքի օրինակով Տիգրանը Կապադովկիայից Մեծ Հայք է տեղափոխում հսկայական մարդկային և նյութական ռեսուրսներ, որի միջոցով էլ հետագայում կարողանում է շենացնել [[Աղձնիք]]ում կառուցվելիք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]]։ Նույն ժամանակահատվածում Միհրդատը նախապատրաստվում էր նոր տարածքներ նվաճել արևմուտքում՝ ծրագրելով [[Հունաստան]]ի ազատագրումը։

=== Վիրքի և Աղվանից թագավորության հպատակեցում ===
{{Հիմնական|Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ {{!}} Արտաշեսյանների հաստատումը Վիրքում}}[[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքում հայոց գերիշխանության հաստատման գործընթացը]] հանգամանալից կերպով ներկայացրել է վրաց պատմահայր [[Լեոնտի Մրովելի]]ն՝ [[Քարթլիս ցխովրեբա|«Քարթլիս ցխովրեբա» աշխատությունում]]։ Մ․թ․ա․ 109 թվականից ի վեր [[Իբերիայի թագավորություն|Վիրքի (Իբերիայի) թագավորությունում]] իշխում էր Փառանջոմ I-ը՝ Փառնավազի տոհմից&lt;ref&gt;Thomson, Robert W. (1996), Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles, p. 42. Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն, ISBN 0-19-826373-2.&lt;/ref&gt;։ Ըստ վրաց պատմիչի՝ վերջինս առավել հակված էր դեպի պարթևական արքունիքը և սիրում էր կրակապաշտական կրոնը։ Վիրքում ներքաղաքական պայքարը վերստին սրվում է այն բանից հետո, երբ Փառանջոմ արքան պարթևաց երկրից կանչում է կրակի սպասավորներին ու մոգերին, նրանց հաստատում Մծխեթում և Մողվթա և սկսում բացահայտորեն պաշտել կուռքերին։ Արքայի դավաճանական քայլը զայրույթի տեղիք է տալիս բնակչության և ազնվականության շրջանում, որի արդյունքում էլ ավագանին որոշում է թագավորին գահընկեց անելու համար դիմել հարևան երկրի՝ Հայաստանի օգնությանը։ Փառանջոմը, լինելով պարթևների կամակատարը, երկիրը տանում էր խորին լճացման, թեպետ ի շնորհս կրակապաշտների զինակցության՝ Վիրքում ուներ խոր արմատներ&lt;ref&gt;Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, pp. 282–284. Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5.&lt;/ref&gt;։ Փորձելով փրկել իրավիճակը, վրաց իշխանները ձևավորում են ավագանի և դիմում ուղարկում Տիգրան արքային, որը համարվում էր տարածաշրջանի զորեղագույն տերություններից մեկի գահակալը։ Նամակում իշխանները գրում են հետևյալը․ ''«Մեր թագավորն ուրացավ հայրական կրոնն ու չի պաշտում վրաց պահապան աստվածներին։ Նա ընդունեց հայրենի կրոնն ու մոռացավ մայրենին, արդ նա արժանի չի այլևս մեզ թագավոր լինելու։ Տուր մեզ քո որդի Արշակին, որի կինը մեր Փառնավազյան թագավորների սերնդից կլինի, և հասցրու քո զորքը, որպեսզի քշենք նոր կրոն ընդունող Փառանջոմին ու մեզ թագավոր լինի քո որդի Արշակը, իսկ թագուհի` նրա կինը, մեր թագավորների զավակը»''։ Տիգրանը հավանություն է տալիս վրաց մեծամեծների խնդրանք-առաջարկին և քայլեր ձեռնարկում Վիրքի գործող արքա Փառանջոմին գահընկեց անելու ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.academia.edu/28603891/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A5%D6%82_%D4%BB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ|last=Հակոբյան|first=Մհեր|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=|language=en}}&lt;/ref&gt;։

Այսպիսով, մ․թ․ա․ 92 թվականին Տիգրանը պատանդներ է վերցնում վրաց իշխաններից և զորք նախապատրաստում՝ [[Քարթլի (պատմական մարզ)|Քարթլի]] ներխուժելու համար։ Վրաստանի գործող թագավորին զինակցում էին պարթևները, որոնք սակայն չեն կարողանում դիմագրավել Մեծ Հայքի բանակի ռազմական ներուժին։ Վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Գուգարք նահանգ|Գուրգարք նահանգում]]՝ [[Տաշիր|Տաշիր բնակավայրի]] շրջակայքում։ Այդ կապակցությամբ վրացի պատմիչը գրում է․{{քաղվածք|Նրանց միջև սաստիկ պատերազմ տեղի ունեցավ և երկու կողմերից էլ անհամար մարդիկ կոտորվեցին։ Ի վերջո Փառանջոմը հաղթվեց հայերի ու վրացիների կողմից և սպանվեց, նա սպանվեց, իսկ նրա զորքը կոտորվեց։ Փառանջոմի որդի Միհրանը, որը մեկ տարեկան երեխա էր, վերցվեց իր դայակի կողմից, որը տարավ նրան Պարսկաստան, իսկ Հայոց թագավորը վրացիներին զիջեց իր որդուն|Լեոնտի Մրովելի, «Քարթլիս ցխովրեբա»}}Այսպիսով, [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը իր տիրապետությանն է ենթարկում Վիրքի թագավորությանը՝ տեղի իշխանների խնդրանքով։ Արդյունքում՝ հարևան երկիրը հայտնվում է հայոց ազդեցության ոլորտում․ [[Վիրք|վասալական Վիրքում]] հաստատվում է [[Արտաշեսյաններ|հայ Արտաշեսյանների ժառանգական իշխանությունը]] (տե՛ս՝ [[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքի Արտաշեսյաններ]])։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ Վիրքը նվաճելու հետ մեկտեղ, Տիգրան արքան ձեռնամուխ է լինում նաև [[Աղվանք|Աղվանից թագավորության]] և վերջինիս մայրաքաղաք [[Կապաղակ]]ի գրավմանը։ Սակայն այս կապակցությամբ մանրամասն փաստեր պատմագիտությանը հայտնի չեն։

== Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում ==
Դեռևս Տիգրան Արտաշեսյանի կառավարման սկզբնամասում Մեծ Հայքի թագավորությունը գտնվում էր իր հզորության գագաթնակետին, այնինչ հայոց արքան դեռևս իրագործելու բազմաթիվ ծրագրեր ուներ՝ [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստանի»]] ստեղծման մտապատկերով։ Փորձելով կանխել օրեցօր զորեղացող Հայոց թագավորության վերելքը՝ երբեմնի թշնամիներ Պարթևստանն ու Հռոմը գալիս են ընդհանուր հայտարարի և բանակցություններ սկսում։ Մ․թ․ա․ 92 թվականին Եփրատի ափին կնքվում է հռոմեա-պարթևական դաշնագիր՝ ուղղված Պոնտոսի և Մեծ Հայքի թագավորությունների դեմ։ Գերտերությունները նպատակ ունեին ծնկի բերել Տիգրանին և Միհրդատին՝ իրենց ազդեցությանը ենթարկելով Հայքն ու Պոնտոսը։ Այս պայմանագրով [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմը]] նպատակ ուներ ձերբազատվել իր աշխարհակալությանը սպառնացող երկու խնդիրներից, մինչդեռ Պարթևստանի մտավախությունները կապված էին բացառապես Հայաստանի հետ, քանզի Պոնտոսը որևէ կերպ վտանգ չէր կարող հանդիսանալ պարթևների պետության համար (վերջինս արևելքում չունեներ որևէ հավակնություն կամ շահագրգռվածություն)։

=== Պարթևական մեծ արշավանք ===
{{հիմնական|Հայ-պարթևական պատերազմ}}

Արդյունավետ ռազմական բարեփոխումներից հետո, [[Մ.թ.ա. 87|մ․թ․ա․ 87 թվականին]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] զորախմբերը սկսում են ասպատակել [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Ոչ վաղ անցյալում [[Եկբատան]]ում բռնկված գժտությունների և առճակատումների արդյունքում [[Միհրդատ Բ Պարթև]]ը մահացել էր և երկիրը ժառանգել էր «թուլամորթ» (այսպես են բնորոշել վերջինիս պարսիկ պատմիչները) արքա [[Գոդերձ Ա|Գոդերձը]]՝ [[Հրահատ Ա|Հրահատ Ա Արշակունու]] որդին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.the-persians.co.uk/parthia2.htm|title=Իրան՝ աշխարհի առաջին գերտերությունը|last=|first=|date=|website=www.the-persians.co.uk|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Այդ երկրում տիրում էր ներքաղաքական ծանր ճգնաժամ, որն էլ նպաստավոր նախապայման էր Տիգրանի համար։ Վերջինս դեռևս մ․թ․ա․ 91 թվականին [[Բաբելոն]]ում իրեն հռչակել էր «պարթևների արքայից արքա» և նպատակ ուներ բռնազավթել բացարձակ իշխանությունը։ Աշխարհաքաղաքական նման իրավիճակում էլ սկսվում է Տիգրան Բ-ի [[Հայ-պարթևական պատերազմ|Պարթևական մեծ արշավանքը]]։ Կա վարկած, որ երբ օգոստոս ամսին՝ երբ Տիգրանյան բանակը շարժվում էր Պարթևստանի ուղղությամբ, հայոց երկնակամարում առկայծում է [[Հալլեյի գիսաստղ|«Հալեյի գիսաստղը»]], որը այդ ժամանակների պատկերացումներով հաջողության նախանշան էր&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 21-25, - Պարթևական մեծ արշավանքի սկիզբը, գիսաստղի խորհուրդը&lt;/ref&gt;։ Հայ քրմերն այս հանգամանքը մեկնաբանում են, որպես հայոց տիրակալի հաջողությունների երկնային համաձայնություն և [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] ստեղծման գաղափարի իրագործման կարևոր երաշխիք։ Այս դեպքի առթիվ Տիգրան Բ-ն հատում է մի քանի տասնյակ դրամներ, որոնց վրա արքայի թագին ավանդական ութաթև աստղի և երկու արծիվների փոխարեն տեղի է գտել նաև հաջողության խորհրդանիշ գիսավոր աստղը&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։

Արշավանքի սկզբնամասում հայկական ուժերն ազատագրում են «Յոթանասուն հովիտներ»-ը և ապա հարձակվում հարավային ուղղությամբ՝ դեպի [[Ատրպատական]] և [[Կորդուք]]։ Հպատակ այս թագավորությունների գահակալներ Միհրդատն ու Զարբիենոսը արյունահեղությունից զերծ մնալու համար ընդունում են Տիգրանի իշխանությունը և հաստատվում իրենց պաշտոններում։ Ավելի ուշ Ատրպատականում իշխող Միհրդատ I-ը ամուսնանում է Տիգրանի և [[Կլեոպատրա Պոնտացի|Կլեոպատրա Պոնտացու]] դստրերից մեկի հետ՝ մինչև կյանքի վերջը հավատարիմ մնալով հայոց արքային։ Զարգացնելով ռազմավարական հաջողությունները՝ հայոց այրուձին սլանում է [[Միջագետք]]ի ուղղությամբ․ այնտեղ էին կենտրոնացված Գոդերձի հատընտիր զորախմբերը։ Շուտով Մեծ Հայքի բանակը նվաճում է նաև «մնացյալ Միջագետքը» և որպես թիրախակետ ընտրում մարերի երկիրը։ [[Մարաստան]]ը համարվում էր պարթևաց երկրի «թագն ու պսակը» և այն մեծ կարևորագույն նշանակություն ուներ թագավորության համար։ Բացի այդ, Մարաստանում էր գտնվում նաև պարթև արքաների ամառային մայրաքաղաք [[Եկբատան]]ը։ Դեպի Եքբատան տանող ճանապարհին հայկական զորքերը պաշարում են Ադրաբանա ամրոցը, որտեղ պահվում էին [[պարթև Արշակունիներ]]ի տոհմական գանձերը։ Տիգրանը կողոպտում է ամրոցը և հիմնահատակ հրկիզում այն։&lt;br /&gt;
{| class=&quot;graytable&quot;
|+
Հռոմեացի պատմիչ Պլուտարքոսը՝ Տիգրան Մեծի և վերջինիս ուղեկցորդ չորս վասալ-թագավորների մասին
| width=&quot;25%&quot; |[[Պատկեր:Tigranes four Kings.jpg|alt=|աջից|286x286փքս]]
|
| width=&quot;65%&quot; align=&quot;center&quot; |&lt;big&gt;[[Պատկեր:Aquote1.png|ձախից|20x20փքս]] Երբ Տիգրանը նոր միայն սկսում էր, նրա ծրագրերն ու հնարավորությունները խիստ համեստ էին, իսկ այժմ նա հպատակեցրել էր բազում ժողովուրդների, խորտակել է, ինչպես դեռևս չէր հաջողվել ուրիշ մեկին, պարթևների հզորությունը, իսկ Միջագետքը հեղեղել է հելլեններով, որոնց նա ամբողջ բազմություններով գաղթեցրել էր Կիլիկիայից ու Կապադովկիայից։ Այլ ժողովուրդներից նա արաբական քոչվոր ցեղերին քշեց իրենց նախկին վայրերից և բնակեցրեց իր մայրաքաղաքի մոտ, որպեսզի նրանց օգտագործի առևտրական կարիքների համար։ Նրա մոտ շատ թագավորներ կային սպասավորի դրությամբ, իսկ նրանցից չորսին նա մշտապես պահում էր իր մոտ, որպես ուղեկից կամ թիկնապահ․ երբ նա գնում էր ձիով, նրանք, կարճ խիտոններ հագած, վազում էին րա կողքից, իսկ երբ նստած էին լինում և զբաղվում պաշտոնական գործերով, նրանք կանգնում էին նրա շուրջ, ձեռքերը կարծքերին․․․ [[Պատկեր:Aquote2.png|աջից|20x20փքս]]&lt;/big&gt;
«Զուգահեռ կենսագրություններն», Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|
|}

Փորձելով կանխել թագավորանիստ [[Եկբատան]]ի պաշարումը՝ [[Գոդերձ Ա|Գոդերձ Պարթևը]] ստիպված է լինում հաշտություն խնդրել հայոց արքայից։ Այպիսով, մ․թ․ա․ 87 թվականին [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] կնքվում է [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հայ-պարթևական համաձայնագիր]], որով Պարթևստանը ճանաչում էր [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, պարթների արքան Տիգրան Մեծին և [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների շառավղին]] էր շնորհում [[արքայից արքա]] տիտղոսը, ինչպես նաև ճանաչում էր իր տարածքային կորուստները։ Այսպիսով, Հայոց տերությանը միանում են [[Օսրոյենե|Օսրոյենեն (Միջագետք Ասորվոց)]], [[Ադիաբենե]]ն, [[Միգդոնիա|Միգդոնիան (Արուստան)]], [[Կորդուք]]ը և [[Միջագետք Հայոց|հյուսիսային Միջագետքը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/tigran-ii|title=Տիգրան II – «Իրանիկա» հանրագիտարան|last=|first=|date=|website=www.iranicaonline.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Հայկական աշխարհակալության մեջ կամովի մտնում է նաև [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի հայոց թագավորությունը]], որտեղ իշխում էին [[Հայկազունի Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների արքայատոհմի]] կրտսեր ճյուղի ներկայացուցիչները։

=== Սելևկյան թագի նվաճում ===
[[Պատկեր:Bath of Zenobia(js).jpg|մինի|290x290px|[[Պալմիրա|Պալմիրայի սեմական հնավայրը]] [[Սիրիա]]յում։ Հայտնի է «անապատի հարսնացու» անվանմամբ։|alt=]]
Այսպիսով, [[Հայոց Միջագետք|հյուսիսային Միջագետքի]] նվաճումից հետո [[Հայք]]ի հաջորդ թիրախը պետք է դառնար [[Ասորիք]]ը, որը նախկինում հսկայածավալ [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] կենտրոնն էր։ Ներքին երկպառակտչություններն ու գահակալական կռիվները հյուծել էր այս երկիրը և վերջինիս ավագանին այլ տեսլական ուներ Ասորիքի գահի հաջորդ ժառանգորդի հետ կապված։ Վերջիններս բավականին լավ գիտակցում էին, որ այդ ամենի շարունակականությունը միանշանակ կերպով երկիրը տանելու էր կործանման և որոշում են Սելևկյան գահը վստահել մեկ այլ երկրի թագավորի&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 29-32, - Տիգրան Մեծը Սելևկյան գահին&lt;/ref&gt;։

Ի վերջո այդ ընտրությունը կանգ է առնում Տիգրան Մեծի վրա և հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։ Այդ կապակցությամբ 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ [[Պոմպեոս Տրոգոս]]ը գրել է․{{քաղվածք|Եղբայրների փոխադարձ ատելությունը, ապա և նրանց որդիներին ժառանգաբար անցած թշնամությունը, անընդհատ պատերազմներ ծնեցին, որոնք ծայրահեղ թուլության հասցրեցին Ասորիքն ու նրա թագավորներին։ Ի վերջո ժողովուրդը դիմեց օտարի օգնությանը և սկսեց փնտրել օտարերկրացի թագավոր։ ․․․ Բոլորը համաձայնություն եկան Հայաստանի թագավոր Տիգրանի շուրջը, որը սեփական ռազմական ուժ ունենալուց բացի, պարթևների թագավորության դաշնակիցն էր ու Միհրդատի խնամին։ 
Ես այսպես հրավիրված լինելով Ասորիքի գահին բազմելու, նա 17 տարի շարունակ կառավարում էր ամենայն անդորրությամբ, չէր խանգարում պատերազմներով ուրիշների հանգիստը, և ոչ ոք նրան չէր անհանգստացնում, այնպես որ պատերազմելու անհրաժեշտություն չկար։|Պոմպեոս Տրոգոս}}Տիգրան Մեծը Անտիոքում իշխում է 17 տարի։ Ըստ վերլուծաբաններից մեկի՝ Մեծ Հայքի գերիշխանության տարիներին ''«Սիրիան ազատ շունչ քաշեց, և թեպետ ենթարկվեց նվաստացուցիչ օտարի իշխանությանը, սակայն ունեցավ խաղաղություն, ապահովություն և բարեկեցություն»''։ Ասորիքից բացի, Տիգրանին է անցնում նաև առևտրային կարևորագույն նշանակություն ունեցող [[Փյունիկիա]]ն։ Այն [[Չինաստան]]ն ու [[Հնդկաստան]]ը կապում էր [[Միջերկրական ծով]]ի ավազանի երկրների հետ և հայտնի էր [[Մետաքսի մեծ ճանապարհ|«Մետաքսի մեծ ճանապարհ»]] անվանումով&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;։

=== Կիլիկիայի միացում և դաշնակցություն ծովահենների հետ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հայաստանը՝ Ստրաբոնի խոսքերով|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Բուն Հայաստանում կան շատ լեռներ և լեռնադաշտեր, որտեղ որթատունկը հեշտությամբ չի աճում․․․ շատ հովիտներ, մի մասը՝ միջակ, մյուսները՝ խիստ բերրի, ինչպես Արաքսի դաշտը ...Ասում են, թե այնտեղ լեռնանցքներում հաճախ ամբողջ քարավաններ բուքի ժամանակ մնում են ձյան տակ։ Նման վտանգների համար նրանք գավազաններ ունեն, որոնք հանում են ձյան մակերեսից դուրս, շնչառության, ինչպես նաև անցորդներին նշան տալու համար, որպեսզի օգնության հասնեն, դուրս հանեն և փրկեն իրենց։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Սելևկյան գահին տիրելուց հետո, Տիգրան Մեծն իր ազդեցությունն է հաստատում նաև [[Կիլիկիա]]յում՝ [[Միջերկրական ծով]]ի հարավարևելյան ափին։ Որոշ օտարալեզու աղբյուրներ հաղորդում են այն մասին, որ [[Հայկական բանակ|հայկական զորքերը]] ինչպես Կիլիկիայի, այնպես էլ [[Անտիոք]]ի և [[Փյունիկիա]]յի համար ստիպված են եղել պայքարել։ Ամենայն հավանականությամբ այն պայմանավորված է եղել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների իշխանության]] ներքո գտնվող և ազգայնական քաղաքական հայացքներ ունեցող ապակառավարական ուժերի առկայությամբ (հենց վերջիններս էլ հրաժարվել են ենթարկվել Սելևկյան թագի դրածո ժառանգորդին՝ Տիգրան Մեծին)։ Այնուամենայնիվ, [[Մ.թ.ա. 84|մ․թ․ա․ 84 թվականին]] հայկական իշխանությունը հաստատվում է [[Կիլիկիա|Լեռնային և Դաշտային Կիլիկայում]]։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում Միջերկրական ծովի ափին սփռված Կիլիկիան առավել հայտնի էր [[Ծովահենություն|ծովահենների]] զանազան հարձակումներով, որը այս տարածաշրջանում [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանյան տերության]] կայունության առջև առկախ գերակա խնդիր էր։ Նախքան այդ, հայկական ուժերը որևէ կերպ դուրս չէին եկել միջերկրածովյան ավազան և այդ իսկ պատճառով հայկական ռազմածովային նավատորմն այստեղ բացակայում էր և ծովից Կիլիկիան խոցելի էր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://zoravar-himnadram.blogspot.com/2014/08/blog-post_29.html|title=ԶՈՐԱՎԱՐ: ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ|last=|first=|date=Տիգրանի դաշնակցությունը Կիլիկիայի ծովահենների դեմ|website=«զորավար»|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Գիտակցելով այս ամենը, Տիգրան Մեծը դիմում է հեռահար քայլի և բանակցություններ սկսում ծովահենների հետ։ Մ․թ․ա 83 թվականին Տիգրան Արտաշեսյանը դաշինք է կրում Կիլիկիայի ափամերձ շրջանների ծովահենների հետ, որով վերջիններս անցնում էին հայկական աշխարհակալության ազդեցության շրջանակներ, իսկ հայոց արքան գործողությունների ազատություն էր շնորհում վերջիններիս։ [[Ստրաբոն]]ն իր հեղինակավոր [[Ստրաբոն|«Աշխարհագրություն» պատմաաշխարհագրական երկում]] այս կապակցությամբ գրում է, որ ''«հայերը ծովը հանձնեցին կիլիկիացիներին»''։ Փոխշահավետ «դաշինքից» հետո վերջիններս անթաքույց կերպով օժանդակություն էին ցուցաբերում իրենց հանդեպ նմանօրինակ բարյացակամ վեարբերմունք ցուցաբերած «օտար արքային»։ Դրա վառ օրինակն է մ․թ․ա․ 73 թվականին վերջիններիս կողմից Հռոմի հակահայկական գործողությունների արգելակումը։ Այդ տարում հանրապետական սենատը՝ հաշվի չառնելով Ասորիքի ավագանու իրավարար որոշումը, [[Անտիոքոս III Մեծ|Անտիոքոս Եվսեբես]] մեռած արքայի որդիներին ճանաչում է որպես Սիրիայի արքաներ և շնորհում «Հռոմի դաշնակից և բարեկամ» ձևական կոչումները։ Շուտով վերջիններս ուղարկվում են Անտիոք՝ Սելենե-Կլեոպատրա թագուհու մետ միասին իրականացնելու իրենց դավադիր ծրագրերը, սակայն Միջերկրական ծովում նրանց ճանապարհը նրանց դիմավորում են Տիգրանի «դաշնակից» ծովահենները։ Վերջիններս ստիպված են լինում փոխել իրենց ուղղությունը և դավադրությունը ձախողվում է&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 32-33, -  Կիլիկիան՝ Տիգրանյան տերության կազմում&lt;/ref&gt;։

&lt;center&gt;Ներքոնշյալ պատկերում՝ [[Կոռիկոս|Կոռիկոսի հայկական ծովային բերդը]] [[Կիլիկիա]]յում&lt;/center&gt;
[[Պատկեր:Korykos Land Castle 6959 panorama.jpg|կենտրոն|frameless|980x980փքս]]

=== Միջերկրածովյան «ազատ քաղաքների» առաջացում ===
Տարածքային նվաճումների արդյունքում ձևավորված [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Հայաստանի աշխարհակալ թագավորությունն]] առևտրային տեսանկյունից հայտնվել էր շահեկան դիրքում։ Նախ վերջինիս ենթակայության տակ էր անցել [[Ասորիք]]ը, [[Փյունիկիա]]ն և գրեթե ամբողջ [[Արևելյան Միջերկրական]]ը, և ապա՝ հայկական ազդեցության սահմանները հասնում էին մինչև [[Հնդկաստան]]։ [[Առևտուր|Առևտրային հարաբերություններն]] ու [[Տնտեսություն|տնտեսական վերելքը]] խրախուսելու համար Տիգրան Մեծ արքան Փյունիկիայի քաղաքների նկատմամբ կիրառում է [[Հին աշխարհ|հինաշխարհյան արևմտյան հասարակայնության]]՝ հատկապես հունական և հռոմեական, շրջանում լայնորեն կիրառություն ստացած «ազատ քաղաքների» ինստիտուտը։ Այսպիսով, ազատ քաղաքները ճանաչում էին [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, թեպետ ունեին ներքին ինքնավարություն և իրենց ներքին գործերը սեփական տրամաբանության շրջանակում կանոնակարգելու բացառիկ իրավունք։ Այդ քաղաքների թվին էին պատկանում [[Բիբլոս]]ը, [[Սիդոն]]ը, [[Տյուրոս]]ը, [[Լաոդիկեայի գավառակ|Լաոդիկեն]], [[Բեյ­րութ|Բերիթը]], [[Արադոս]]ը, [[Տրիպոլի (Լիբանան)|Տրիպոլիսը]], [[Ապամեա]]ն և այլն։ Ինքնավարության շնորհումը խրախուսական քայլ էր նախ և առաջ այդ տարածքների բնակչության, ազնվականության, մեծանուն առևտրականների և քաղաքային իշխանությունների համար, քանզի [[Սելևկյաններ|Սելևկյանների օրոք]] վերջիններս նման իրավասություններից զուրկ էին&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 34, -  Ազատություն ստացած երկրների ու քաղաքների երախտագիտությունը&lt;/ref&gt;։

Ազատություն ստացած քաղաքներից Լաոդիկեն և Բերիթը (ներկայիս [[Լիբանան]]ի մայրաքաղաք Բեյրութը), ի նշան երախտագիտության և հավատարմության, իրենց քաղաքային նոր տոմարը սկսում են հաշվել այդ տարում՝ մ․թ․ա․ 81 թվականից։ 
{| class=&quot;graytable&quot;
|+Փյունիկիայի գլխավոր վաճառաշատ քաղաքները
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:Byblos Castle 2009.jpg|alt=|կենտրոն|254x254փքս]]
| width=&quot;35%&quot; |[[Պատկեր:Sidon Castle.jpg|alt=|կենտրոն|274x274px]]
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg|alt=|կենտրոն|233x233փքս]]
|-
| align=&quot;center&quot; |Բիբլոսը համարվում է աշխարհի հնագույն մշտապես բնակեցված քաղաքներից մեկը։ Բիբլոսի մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին։ Այս շրջանով է թվագրվում Բիբլոսում կառուցված ամենահայտնի ճարտարապետական շինություններից մեկը՝ Բաալի տաճարը։ Հայտնի է նաև, որ քաղաքը հիմնադրել է փյունիկեցիները։
| align=&quot;center&quot; |Սիդոնը եղել է հարավային Փյունիկիայի ամենահարուստ և կարևոր նշանակություն ունեցող նավահանգստային քաղաքներից մեկը։ Քաղաքի անվանումն ունեցել է հրեական ծագումնաբանություն։ Ժամանակի ընթացքում մշտապես մրցակցային դիրքի մեջ է եղել Բիբլոսի և Տյուրոսի հետ՝ հավակնելով դառնալ Փյունիկիայի (ներկայիս Լիբանան) «մետրոպոլիսը» (մայր քաղաքը)։
| align=&quot;center&quot; |Տյուրոսը՝ Լիբանանի ներկայիս Սուր քաղաքը, ամենայն հավանականությամբ առաջացել է մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։ Մ.թ.ա. 3-2-րդ հազարամյակներում եղել է առևտրաարհեստավորական կարևոր կենտրոն։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջին և 1-ին հազարամյակի սկզբին դարձել է դեպի արևմուտք փյունիկեցիների գաղութաբնակեցման կարևոր կանտրոններից մեկը։ 
|}

=== Աջակցություն Պտղոմեոսյան Եգիպտոսին ===
Հռոմեացիների դավադրությունների հետևանքով [[Մ.թ.ա. 88|մ․թ․ա․ 88 թվականին]] [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսից]] հեռանում է գահի օրինական ժառանգորդ արքայազն Պտղոմեոս Դիոնիսոսը, ում փոխարեն Սենատը այս երկրի ղեկավարի պաշտոնում ճանաչում է նույնանուն արյունարբու ռազմական գործիչի, որը դառնում է Հռոմի «բարեկամն ու դաշնակիցը», ինքնին՝ կամակատարը։ Վտարանդված արքայազնը ուղևորվելով արևմուտք՝ ապաստանում է [[Պոնտոսի թագավորություն]]ում։ Հայոց արքայի դաշնակից [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատը]] Եգիպտոսի նկատմամբ որևէ հավակնություններ և շահագրգռվածություն չուներ, մինչդեռ Տիգրան Մեծն իր պլաններն ուներ այդ երկրի հետ կապված։ Սակայն իրադարձություններն էլ ավելի պարզորոշ և շահեկան հանգուցալուծում են ստանում, քանզի Պտղոմեոս XVI-ն իր կառավարման սկզբնամասում Եգիպտոսը կտակում է [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմին]]։ Արքայի դավաճանական քայլին հաջորդում է համաժողովրդական ընդզվում, որի արդյունքում էլ տեղի է ունենում իշխանափոխություն։ Պտղոմեոս Դիոնիսոսը բազմում է հայրենյաց գահին և կառավարում որպես բարեպաշտ ղեկավար&lt;ref&gt;N. G. Garsoïan, “The Early-Medieval Armenian City - An Alien Element?” in Ancient Studies in Memory of Elias J. Bickerman (= JNES16-17, 1984-85), 1987, pp. 67-83; repr. in Garsoïan, 1999, sec. vii&lt;/ref&gt;։

Հայոց Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության խորաթափանց դիտորդներից մեկը՝ հռոմեացի հռետոր [[Ցիցերոն]]ը, հավաստում է, որ նախքան Եգիպտոս մուտք գործելն արքայազն Պտղոմեոսը եղել է [[Սիրիա]]յում, որտեղից էլ հայ օգնական զորքերի օժանդակությամբ ներխուժել և ծնկի է բերել Հռոմի դրածոյին։ Տիգրանի կառավարման տարիներին [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ը դառնում է հայամետ պետություն։ Այսուհանդերձ, հետագայում իրադարձությունները բավականաչափ անհավասարակշիռ զարգացումներ են ունենում․ հայոց արքայի հավատարիմ դաշնակից Պտղոմեոս XII-ի դուստրը՝ [[Կլեոպատրա]]ն, Եգիպտոսի ապագա թագաժառանգը, հաջորդ տասնամյակում բարեկամական հարաբերություններ է հաստատում [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հետ և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի հետ միասին սպանում Տիգրանի որդուն՝ Մեծ Հայքի գործող գահակալ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդ Արտաշեսյանին]]&lt;ref&gt;M. Nogaret, “Quelques problèmes archéologiques et topographiques dans la region de Maiyāfārikīn,” REArm., N.S. 18, 1984, pp. 411-33.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=994|title=Արտավազդ Բ|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

=== Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում ===
[[Պատկեր:Տիգրանյան նվաճումների անիմացիա.gif|մինի|273x273փքս|Տիգրան Մեծի աշխարհակալական նվաճումները պատկերող քարտեզ՝ ըստ զբաղեցված տարածքների, կնքված դաշիքնենրի և ամսաթվերի։
----{{legend|#d0b33a|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#c5c08f|[[Կապադովկիա]]}} {{legend|#80b7d8|[[Պոնտոսի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Բազմելով Սելևկյան գահին՝ [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի տերությունը]] հարավում սկսում էր անմիջականորեն հարել [[Նաբաթեայի թագավորություն|Նաբաթեայի]] և [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի թագավորություններին]]&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|url=https://about-history.com/tigranes-the-great-95-55-bc-king-of-armenia/|title=Tigranes the Great (95–55 BC) – King of Armenia|date=2018-06-28|website=About History|language=en-US|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջիններս հայտնի էին իրենց ակնհայտ հռոմեամետ քաղաքականությամբ և հայոց արքային համարում էին իրենց տերությունների արտաքին անվտանգությանը սպառնացող վտանգ։ Բացի այդ, Նաբաթեայի թագավոր Արետաս (Հարիթաթ) I-ը չէր հաշտվում հայերի կողմից [[Փյունիկիա]]յի նվաճման հետ և ամեն կերպ ցանկանում էր գրավել Ներքին Ասորիքը (Կոյլե-Սիրիա)՝ [[Դամասկոս]] կենտրոնով։ Նշյալ պայմաններում Մեծ Հայքի արքան գտնվում էր բավականաչափ շահեկան դիրքում, քանզի Փյունիկիայի որոշ բնակավայրերին «ազատ քաղաքների» կարգավիճակ շնորհելուց հետո վերջիններս բարյացակամորեն էին տրամադրվել Տիգրանյան իշխանության նկատմամբ, իսկ Կոյլե-Սիրիայի ենթակա արքա Պտղոմեոս Մեննայոսն ինքնին իր հավատարմության երդումն էր տվել Տիգրան Մեծին։ Մ․թ․ա․ 73 թվականին Հռոմի ներգործությամբ տարածաշրջանային իրադրությունը ծայրահեղ սրվում է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://objects-israel-gor.blogspot.com/2016/04/blog-post.html|title=Все это - в Израиле: &quot;Армянский список&quot;|last=Гороховская|first=Элеонора|website=Все это - в Израиле|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Այս անգամ [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] դեմ պատերազմելու որկոչներով հանդես էր գալիս [[Սենատ]]ի հերթական կամակատարը՝ [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ի արքայադուստր Սելենե-Կլեոպատրան, ով սպանելով ամուսնուն՝ ամուսնացել էր վերջինիս ավագ որդու՝ գահի ժառանգորդ Անտիոքոս VIII-ի հետ։ Շուտով եգիպտացի թագուհին հակահայկական կոալիցիայի մեջ է ներգրավում նաև [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի (Հուդայի)]] և [[Նաբաթեայի թագավորություն]]ներին, ովքեր միասնաբար նպատակ ունեին Արտաշեսյան Մեծ Հայքից նվաճել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] նախկին տիրույթները։ Այս հակամարտության հրահրումը հեռահար քայլ էր Հռոմի կողմից, քանի որ այս կերպ նա ցանկանում էր բացառել [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հռոմեա-պոնտական նոր պատերազմի]] շեմին Տիգրան Մեծի և [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի հերթական դաշնակցային մերձեցումն ու փոխօգնության պայմանագրի կնքումը։ Մ․թ․ա․ 72 թվականին նաբաթեացիների և հայկական զորքերի միջև Դամասկոս քաղաքի շրջակայքում տեղի է ունենում արյունարբու ճակատամարտ, որտեղ Տիգրան Մեծի բանակը տանում է փայլուն հաղթանակ&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;։

Արետաս I-ի զորքերի օգնության շտապող հրեական բանակը՝ արքայազն Արիստոբուլոսի գլխավորությամբ, Նաբաթեայի պարտության լուրը ստանալուց հետո հայտնվում է անելանելի դրության մեջ և ապա շրջափակվում հայկական կայազորների կողմից։ Դավադիր թագուհին՝ Սելենե-Կլեոպատրան, Տիգրան Մեծի հրամանով ձերբակալվում է և ապա մահապատժի ենթարկվում։ Մ․թ․ա․ 71 թվականին հայկական զորքերը ռազմախուժում են [[Պաղեստին]] և պաշարում Մեծ Հայքի թագավորության ամենահարավային եզրակետը՝ [[Աքքա|Պտղոմայիսը]] (գտնվում է ներկայիս [[Իսրայել]]ի [[Աքքա]] քաղաքի տեղում)։ [[Հովհաննես Ե Դրասխանակերտցի|Հովհաննես Դրասխանակերտցին]] իր «Հայոց պատմություն» աշխատությունում հավաստում է․ «''Տիգրանը հարձակվում է Պաղեստինի վրա և գերում է շատ հրեաների''»&lt;ref&gt;Ованес Драсханакертци «История Армении» глава IV. О царствовании Валаршака Парфянина, благоустроениях его, его преемниках до благородного Тиграна II&lt;/ref&gt;։ Դեպքերն ու իրադարձություններն այս հատվածում սեղմ կերպով ներկայացրել է անտիկ շրջանի հրեա պատմիչ [[Հովսեփոս Փլավիոս]]ը՝ իր ''«Հրեական պատերազմի մասին»'' հեղինակավոր աշխատությունում։{{Քաղվածք|Այդ ժամանակ էլ լուր է հասնում, թե Հայոց թագավոր Տիգրանը 30 բյուր զորքով ներխուժել է Ասորիք և գալիս է Հրեաստանի դեմ։ Այս, բնականաբար, ահաբեկեց թագուհուն և ժողովրդին։ Ուստի նրանք բազում և արժանավայել ընծաներ ուղարկեցին նրան և դեսպաններ, երբ նա դեռևս պաշարում էր Պտղոմայիս քաղաքը, որովհետև Սելենե թագուհին, որը կոչվում էր նաև Կլեոպատրա, այդ ժամանակ տիրում էր Ասորիքին և հորդորել էր բնակիչներին՝ դռները փակել Տիգրանի առաջ։ Ուստի դեսպանները, հանդիպելով նրան, խնդրում էին բարենպաստ պայմաններ շնորհել թագուհուն և ժողովրդին, իսկ նա, գնահատելով այն, որ նրանք ժամանել են այդքան հեռու տարածությանից, լավագույնս հուսադրեց, բայց հազիվ էր Պտղոմայիսը գրավվել, երբ լուր հասավ Տիգրանին, թե Լուկոլլոսը, հետապնդելով Միհրդատին, չի կարողացել նրան բռնել, քանի որ վերջինս փախել է իբերների երկիրը, և, ասպատակելով Հայաստանը, պաշարել է մայրաքաղաքը։ Տիգրանն այս մասին իմանալով, վերադարձավ իր սեփական երկիրը}}

== Հայ-հռոմեական պատերազմներ ==
{{Հիմնական հոդված|Հայ-հռոմեական պատերազմ}}

Այպիսով, [[Տիգրան Մեծ#Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում|Տիգրանյան նվաճումների]] արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը դառնում է [[Կայսրություն|աշխարհակալ տիրակալություն]], որն [[Առաջավոր Ասիա]]յում հակակշիռ էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմին]]։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին Հռոմի՝ [[Պոնտոս|Միհրդատյան Պոնտոսի]] դեմ մղած [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հաղթական պատերազմներից]] և Տիգրան Բ-ի կողմից [[Կիլիկիա|Դաշտային Կիլիկիայի]] նվաճումից հետո երկու տերությունները սկսում են սահմանակցել միմյանց՝ դառնալով հարևաններ։ Այսպիսով, [[Միջերկրական ծով|Միջերկրածովյան ավազան]] դուրս եկած և ընդհուպ մինչև [[Եգիպտոս]]ին մոտեցած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Հայոց թագավորությունը]] Հռոմի առջև փակում էր արևելյան նվաճումների գրեթե բոլոր հեռանկարները և դեմ կանգնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] թագի նկատմամբ հռոմեացիների հավակնություններին։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Հռոմեական հանրապետությա և Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության միջև առճակատումը անխուսափելի էր և միևնույն ժամանակ կանխատեսելի։

Արդեն իսկ գրգռված իրավիճակն էլ ավելի է բորբոքվում մ․թ․ա․ 71 թվականին, երբ հռոմեական լեգեոններից պարտություն կրած Միհրդատ Եվպատորը հազիվհազ ապաստանում է [[Հայք]]ի մայրաքաղաք [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]]՝ «Հայկական Կարթագենում»։ Հռոմեացի զորավար [[Լյուցիոս Լուկուլլոս]]ը, ում էլ վիճակվել էր կապիտուլյացիայի ենթարկել [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] բանակին, դեսպաններ է ուղարկում Մեծ Հայք և Տիգրանից պահանջում մագիստրոսների սենատի ողորմածությանը հանձնել «հռոմեական ժողովրդի ոխերիմ թշնամի Միհրդատին»։ Հայոց արքան առանց վարանելու մերժում է Լյուցիոսի ուլտիմատումը․{{Քաղվածք|Ես` Հայքի արքա Տիգրանս, Միհրդատին չեմ հանձնի, իսկ եթե հռոմեացիները պատերազմ սկսեն, ապա․․․ հայոց երկրի քաջ ռազմիկներով հակահարված կտամ նրանց։|Տիգրան Մեծի պատասխանը Լյուցիոս Լուկուլլոսի՝ Միհրդատին հանձնելու պահանջին}}
Այսպիսով, պատերազմի առիթը պատրաստ էր, թեպետ վճռական այս պահին [[Սենատ]]ը հրաժարվում է լիազորել Լուկուլլոսին՝ պատերազմելու Հայաստանի դեմ։ Ամենայն հավանականությամբ [[Հռոմեական հանրապետություն]]ում գտնվող հայ հետախույզները Տիգրան Մեծին հանգամանորեն տեղեկացրել էին հակառակորդի երկրում տիրող իրավիճակի մասին և այն մասին, որ Լուկուլլոսը չի կարողանա շահել կոնսուլների վստահությունը։ Դա է պատճառը, որ աշխարհաքաղաքական նման շիկացած պայմաններում Տիգրանը դեռ ի կատար էր ածում իր աշխարհակալական ծրագրերը [[Միջագետք]]ում։

=== Լուկուլլոսի արշավանքը Մեծ Հայքի դեմ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հատված Պլուտարքոսի մեջբերումներից|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Մինչև Հայաստան մի քանի օրվա ճանապարհ է, իսկ այնտեղ իշխում է Տիգրանեսը, արքայից արքան, որը իր զորքով փակում է պարթևների ճանապարհը դեպի Փոքր Ասիա։ Այդ արքան նվաճել է Ասորիքն ու Պաղեստինը, իսկ Սելևկյան տոհմի թագավորին մահվան մատնել ու գերության տարել նրա կանանց ու դստրերին։ Այդ մարդը Միհրդատի բարեկամն է, նրա փեսան։ Եվ եթե Միհրդատը դիմի նրա պաշտպանությանը, ապա նա Միհրդատին չի թողնի փորձանքի մեջ և պատերազմ կսկսի մեր դեմ։ Չլինի այնպես, որ շտապելով դուրս քաշել նրան իր տիրույթներից, հանդիպենք Տիգրանեսին ու փորձանքի գանք, քանզի նա վաղուց առիթ է փնտրում մեր դեմ պատերազմելու։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=283px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=13px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Այնուամենայնիվ, ամեն ինչ դուրս է գալիս վերահսկելիության սահմաններից, երբ մ․թ․ա․ 69 թվականի գարնանը [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական բանակները]], անցնելով սահմանային [[Եփրատ|Եփրատ գետը]], ներխուժում են [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորություն]]։ Այպիսով, հռոմեացիների նախահարձակ լինելուց հետո սանձազերծվում է [[Հայ-հռոմեական պատերազմ|հայ-հռոմեական արյունարբու պատերազմը]], որը պատճառահետևանքայնորեն կապված էր [[Միհրդատյան պատերազմներ]]ի հետ։ Լուկուլլոսը մշակել էր [[կայծակնային պատերազմ]]ի (պատմագիտության մեջ հայտնի է որպես «բլիցկրիգ») ծրագիր, որի հիմնական սկզբունքներն էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածները։

Հռոմեացիների նմանօրինակ ներխուժումը բավականաչափ անսպասելի էր Հայքի «արքայից արքայի» համար, քանզի Հռոմը առանց լուրջ պատրաստության չէր կարող հարձակվել աշխարհակալ հարևանի վրա՝ նույնիսկ պարտվելու մի փոքր հավանականության առկայության պարագայում։ Հռոմեական սկզբնաղբյուրները վկայում են այն մասին, որ Լյուցիոսը նպատակ է ունեցել գերեվարել Տիգրան Մեծի կնոջը, և նրա փոխարեն որպես փրկագին պահանջել հռոմեացիների երդվյալ թշնամի Միհրդատին՝ Կլեոպատրա Պոնտացու հորը։ Այս ծրագրի իրականացման նպատակով Լուկուլլոսը նախ և առաջ գրավում է սահմանային [[Ծոփք]]ը և սրընթաց շարժվում դեպի [[Աղձնիք]], որտեղ էլ գտնվում էր Հայքի մայրաքաղաք [[Տիգրանակերտ]]ը։

Այն անակնկալ գրոհով նվաճելու Լուկուլլոսյան ծրագիրը ձախողվում է, քանզի հույն վարձկաններից կազմված կայազորը՝ քաջարի մարտիկ Մանկայոսի հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ և անձնվիրությամբ։ Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված է լինում պաշարել այն․ անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։ Հռոմեական բանակի Մեծ Հայք ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն ստանում է [[Պաղեստին]]ում, ուր կենտրոնացված էր հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժը։ Հայոց արքան թիկնապահ գնդով շտապ ճանապարհ է բռնում դեպի Հայաստան, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևում է արքայից արքային։ Մինչև Տիգրանակերտ հասնելը, Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկում է Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ, սակայն իրենց մարտունակությամբ՝ հատընտիր զորաջոկատը։ Հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման ժամանակ այն պարտվում է, իսկ Մեհրուժանը՝ զոհվում արյունարբու մարտերի կիզանուտներում։

==== Տիգրանակերտի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Տիգրանակերտի ճակատամարտ}}

[[Սեպտեմբեր]]ի կեսերին Տիգրանի գլխավորած [[հայկական բանակ]]ը մոտենում է պաշարված [[Տիգրանակերտ]]ին։ Հայկական մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով մուտք է գործում քաղաք և այնտեղից դուրս բերում արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, Տիգրանին ռազմաջոկատներ էին տրամադրել նաև ենթակա թագավորությունները՝ [[Մարաստան]]ը, [[Աղվանք]]ը, [[Վիրք|Վիրքի Արտաշեսյանները]], [[Կորդուք]]ը, [[Ադիաբենե]]ն և անգամ [[Պարսից ծոց]]ի [[Արաբներ|քոչվոր արաբները]]։ Հայկական բանակի թիվը, [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ, կազմում էր շուրջ 300 հազար զինվոր։ Այլ պատմիչներ խոսում են ընդամենը 70-80 հազար զինվորների մասին, այսինքն՝ մոտավորապես այնքան, որքան հռոմեական բանակի զինվորների թիվն էր՝ դաշնակից զորաբանակների հետ միասին։

[[Տիգրանակերտի ճակատամարտ]]ը սկսվում է հոկտեմբերի 6-ին՝ վաղ առավոտյան։ Շրջանցելով Տիգրանի բանակը՝ Լուկուլլոսը հայոց զորքի թիկունքում կենտրոնացնում է [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական «անպարտելի» լեգեոններից]] հատընտիրները, որոնք էլ վճռում են ճակատամարտի ելքը։ Հռոմեացիների հաղթանակը որոշում է նաև [[Տիգրանակերտ]]ի հետագա ճակատագիրը։ Կայազորի հույն վարձկանները՝ կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից, հոկտեմբերին ապստամբություն բարձրացնելով, բացում են քաղաքի դարպասները հակառակորդի առջև։ Պոնտացի պատմիչ Մեմնոնը սակայն հավաստում է, որ Տիգրանակերտի դարպասները բացել են Միհրդատի հուսահատյալ զորավարները՝ իրենց կյանքը փրկելու համար։ Նորակառույց քաղաքը ենթարկվում է քարուքանդի, թալանի և ավերածությունների։ Հռոմեացի պատմիչ Սալյուտիոսը պահպանել է [[Միհրդատյան նամակ|Միհրդատ Եվպատորի նամակը]]՝ ուղղված Պարթևստանի արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ին]], որում վերջինս Տիգրանակերտի ճակատամարտը ներկայացնում է հետևյալ կերպ․ ''«փոքր տարածության պատճառով Տիգրանի մեծաթիվ ուժերին չթողեցին մարտի մեջ մտնել, և նրա կշռադատված քայլն էլ ներկայացնում են որպես իրենց հաղթանակ»''։ Այսպիսով, խոսքը գնում է էապես չկայացած ճակատամարտի մասին։

==== Հռոմեացիների պարտությունն Արտաշատում՝ Արածանիի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Արածանիի ճակատամարտ}}
{{Rquote|right|․․․Հայերը, նետահարելով հռոմեացիներին, շատերին իսկույն սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին։
․․․Այնժամ Լոկուլլոսը, քանզի շատերը վիրավորվել էին, և մի մասն էլ մահանում էր, իսկ հաշմվածները հեծեծում էին, և միաժամանակ մարենամթերքը պակասում էր, նահանջեց։|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հույն պատմիչ}}

Լուկուլլոսը՝ ռազմական գործողությունները համարելով ավարտված, իր բանակը ձմեռելու համար տեղափոխում է Հայաստանի հարավ՝ [[Կորդուք]]։ Օգտվելով դրանից՝ Տիգրան Մեծն սկսում է եռանդուն կերպով նախապատրաստվել հետագա ռազմական գործողություններին։ Ձմեռվա ամիսներին նա վերակառուցում է իր զինված ուժերը, որի հարվածային գլխավոր ուժը դառնում է [[հեծելազոր]]ը։ Մ.թ.ա. 68 թվականի գարնան վերջերին Լուկուլլոսը դուրս է գալիս [[Կորճայք]]ից և սլանում [[Արտաշատ]] տանող ճանապարհով։ Հայկական բանակը անսպասելի, այդ թվում գիշերային հանդուգն հարձակումներով ջլատում է հռոմեացիների ուժերը՝ նրանց նշանակալից կորուստներ պատճառելով։ Լուկուլլոսի հյուծված և մարտունակությունը կորցրած բանակը սեպտեմբերի 22-ին հասնում է [[Արածանի]]ի գետանցին․ առջևում [[Հայկական Պար|Հայկական Պար լեռնաշղթան]] էր։ [[Հռոմեական բանակ]]ն արդեն իսկ բարոյալքված էր, իսկ կորուստներն այնքան մեծ էին, որ զինվորները հրաժարվում էին շարունակել դեպի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|«Հայկական Կարթագեն»]] ռազմարշավը։ Այսօրինակ վճռական պահին Տիգրան Մեծի զորքերն անցնում են շեշտակի հարձակման։ Հայոց արքայից արքան հետևակի ղեկավարումը հանձնում է [[Միհրդատ, Պոնտոսի արքա|Միհրդատ Պոնտացուն]], իսկ ինքը՝ ստանձնում հեծելազորի հրամանատարությունը։ Հռոմեացի հրոսակները զրկվում են մատակարարման և համալրման հնարավորություններից և ջլատվում հայոց այրուձիու հանկարծակի գրոհներից։ Ողջ մնացածների բանակը մի կերպ տեղաշարժվում է Արածանիի հովիտ և սեպտեմբերի 22-ին՝ գիշերահավասարի օրը, բանակում այնտեղ։ Նույն օրը տեղի է ունենում [[Արածանիի ճակատամարտ|հայ-հռոմեական վճռորոշ ճակատամարտ]], որտեղ հռոմեացիները ջախջախիչ պարտություն են կրում։ Հույն պատմիչ [[Դիոն Կասսիոս]]ը վկայում է, որ «հայերը նետահարելով հռոմեացիներին շատերին սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին, իսկ վերքերը ծանր էին և դժվար բուժելի, քանզի հայերը գործածում էին երկծայր նետեր»։

=== Պոմպեոսի արևելյան արշավանք ===

Արածանիի ճակատամարտից հետո Լուկուլլոսը ստիպված էր թողնել Մեծ Հայքի սահմանները և հեռանալ Հռոմ։ Արդյունքում՝ հայ-հռոմեական պատերազմների առաջին փուլն ավարտվում է։ Տիգրան Մեծի հանձնարարությամբ Միհրդատ Եվպատորը հայկական մի զորամասով անցնում է Պոնտոս և սկսում իր երկրի ազատագրությունը։ Լուկուլլոսի պարտության հետևանքով վերականգնվում է Հայկական աշխարհակալ տերության խարխլված հեղինակությունը։

Մ.թ.ա. 67 թվականի կեսերին հայկական բանակները ներխուժում են [[Կապադովկիա]]՝ պատրաստվելով վերականգնել հայկական իշխանությունը Սիրիայում, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերին։ Հռոմեական սենատը գումարում է արտահերթ նիստ և փորձում ելք գտնվել ստեղծված իրավիճակից, որի արդյունքում էլ Լյուցիոս Լուկուլլոսը հեռացվում է գլխավոր հրամանատարի պաշտոնից։ Նրա փոխարեն նշանակվում է հմուտ զորավար և քաղաքական գործիչ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը։ Պոմպեոսը ժամանելով արևելք, նախապես բանակցություններ է սկսում պարթևների հետ, որը վերաճում է Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի դեմ ուղղված դաշինքի։ Նույն տարվա վերջերին Պոմպեոսը պարտության է մատնում Միհրդատ Եվպատորին և գրավում Պոնտոսը, որով Մեծ Հայքը զրկվում է իր միակ դաշնակցից։ Հռոմեական բանակը նախապատրաստվում է ներխուժել Հայաստան&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |title=Պատերազմի երկրորդ փուլը. իրադրությունը Արածանիի ճակատամարտից հետո |accessdate=2019 թ․ մայիսի 25 |archive-date=2016 թ․ մարտի 9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309073857/http://findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն ====
{{Հիմնական|Տիգրան Կրտսեր{{!}}Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն}}[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] համար օրհասական այս պահին թագավորությունում բռնկվում է [[Տիգրան Կրտսեր|դավադրության կանխորոշմամբ ապստամբություն]], որը գլխավորում էր Տիգրան Մեծի որդին՝ [[Տիգրան Կրտսեր]]ը՝ դժգոհ և անջատողական նկրտումներ ունեցող հայ ստրկատիրական ավագանու որոշ ներկայացուցիչների սատարմամբ։ Ապստամբության կազմակերպիչների թվում էին նաև [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորն]] ու [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն, ովքեր ցանկանում էին գահընկեց անել Տիգրան Մեծին և արքայազնին կարգել որպես Հայքի նոր արքա՝ այդ կերպ վերջինիս ծառայեցնելով [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] քաղաքական շահերին։ Ապստամբությունը բարձացվում է [[Մ.թ.ա. 67|մ.թ.ա. 67 թվականին]] և նույն տարում էլ ճնշվում է։ Ողջ մնացած [[Տիգրան Կրտսեր]]ը փախչում է ռազմի դաշտից և հաստատվում [[Պարթևստան]]ում, որտեղ էլ [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ի]] ջանքերով վերջինս կնության է առնում պարսից արքայի դստերը։ Դրանից հետո պարթևները Տիգրան Կրտսերին տիրամադրում են բանակային զորախումբ, որով էլ նա ներխուժում է Հայաստան և պաշարում [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, հայ սահմանապահներն առանց որևէ դժվարության շեշտակի հարվածներով ջլատում են դավադիր արքայազնի գլխավորած հրոսակախմբերը, իսկ Տիգրան Կրտսերը ուղղություն է բռնում դեպի [[Պոնտոս]]։ Սակայն կես ճանապարհին լուր է գալիս, որ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը անշրջելի հաղթանակ է տարել [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի նկատմամբ և վերջինիս ամբողջ զորքը սպանված է։ Իշխանությունը կորցրած Պոնտոսի արքան այդ պարտությունից հետո բանագնացներ էր ուղարկել Տիգրանի մոտ, սակայն հայոց արքան ոչ միայն անտարբերություն էր հայտնել իր վաղեմի դաշնակցի հետ կատարվածի կապակցությամբ, այլ նաև ձերբակալել դեսպանորդներին։{{քաղվածք|Այնժամ Միհրդատը շտապեց դեպի Տիգրանը, բայց երբ նրա մոտ բանագնացներ ուղարկեց, ոչ մի սիրալիրության չհանդիպեց, քանի որ Տիգրանի որդին՝ Տիգրանը, ապստամբել էր հոր դեմ, և նա կասկածում էր, որ Միհրդատը, լինելով արքայազնի պապը, կարող էր հրահրել այդ խարդավանքներն իր դեմ։ Ուստի Տիգրանը ոչ միայն չընդունեց նրան, այլև կալանավորեց ու բանտարկեց նրա կողմից ուղարկված բանագնացներին։ Միհրդատը հուսախաբ լինելով՝ շուռ եկավ դեպի Կողքիս|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

Տիգրան Մեծի նմանօրինակ վերաբերմունքից հուսալքված Միհրդատը ուղևորվում է որդու մոտ՝ դեպի հյուսիս՝ [[Բոսֆոր|Բոսփորի թագավորություն]]։ Հենց այնտեղ էլ մ․թ․ա․ 63 թվականին վերջինս ինքնասպան է լինում։ Ինչ վերաբերվում է Տիգրան Կրտսերին, հայոց դավաճան արքայազնը որոշում է ռիսկի դիմել և մեկնում է Հռոմ, որտեղ էլ նրան դիմավորում է [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը, որը վերջինիս միջոցով հետագայում փորձում է ազդել Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության վրա։ Սակայն մ.թ.ա. 58 թվականի մայիսին Տիգրանը ենթարկվում է նավաբեկության և Անցիումի մոտ շպրտվում ափ։ Կլոդիոսի ջոկատները Տիգրանին վերադարձնում են Հռոմ, որտեղ էլ Պոմպեոսը ձերբակալում և մահապատժի է ենթարկում հայոց անխոհեմ արքայազնին։

=== Արտաշատի պայմանագիր ===
{{main|Արտաշատի պայմանագիր}}
[[Պատկեր:Fall of Armenian Empire since BC 66.gif|մինի|272փքս|Տիգրան Մեծի ստեղծած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] մասնատումը՝ [[Մ.թ.ա. 66|մ․թ․ա․ 66 թվականին]] կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|հայ-հռոմեական պայմանագրից]] ի վեր։
----{{legend|#960b0b|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#d04848|[[Վիրք]] և [[Աղվանք]]}} {{legend|#5786a3|[[Հռոմեական հանրապետություն]]}} {{legend|#80b7d8|[[Ծոփքի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Մ.թ.ա. 66 թվականի ամռանը [[Տիգրան Կրտսեր]]ի ուղեկցությամբ Պոմպեոսի հռոմեական բանակը ներխուժում է Մեծ Հայքի թագավորություն։ Տիգրան Մեծի դիրքերը բավականին թուլացել էին՝ պարթևների թշնամական գործողությունների, որդու խռովության և շարունակական և հյուծիչ պատերազմների հետևանքով։ Հաջողության հասնելու հույսերը փոքր էին, ուստի ավելի խոհեմ կլիներ Մեծ Հայքին ձեռնտու զիջումների գնով հաշտվել նրա հետ և հենց Հռոմի օգնությամբ էլ պայքար մղել մյուս երկուսի դեմ։ Մեծ Հայքը կարող էր կորցնել իր անկախությունը, ուստի անհրաժեշտ էր գնալ զիջումների ոչ կենսական խնդիրներում՝ օրակարգային առաջնահերթություն տալով անկախությանն ու Մեծ Հայքի տարածքային ամբողջականությանը։

Մ․թ․ա․ 66 թվականի [[սեպտեմբեր]]ին Հրահատ Գ-ի ղեկավարած զորքերը մոտենում են [[Արտաշատ]]ին և ճամբար դնում քաղաքից ոչ հեռու։ Անմիջապես սկսվում են հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները․ այն, ինչին ձգտում էր Հռոմը, ստանում էր առանց ռազմական գործողությունների և զոհերի, թեպետ վերջիններս այդ քայլով խախտում էին պարթևների հանդեպ իրենց պայմանագրային պարտավորությունները։ Տիգրան Կրտսերի փորձերը՝ խոչընդոտելու բանակցությունները, արդյունք չեն տալիս և ընդհակառակը, նա հայտնվում է «խաղից դուրս» վիճակում։ Այսպիսով, երկարատև «պրոքսի» հակամարտությունից հետո կնքվում է հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիր, որով․

* Մեծ Հայքը հօգուտ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հրաժարվում էր [[Ասորիք]]ից, [[Փյունիկիա]]յից, [[Պաղեստին]]ից և [[Կիլիկիա]]յից, այսինքն՝ [[Միջերկրական ծով]]ի ափերից։ Հայոց տերությունը սակայն պահպանում էր տերության միջուկը կազմող Մեծ Հայքի տարածքը, ինչպես նաև մյուս նվաճյալ տարածքները։
* [[Ծոփք]]ն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում առանձին պետություն։ Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո։
* Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին մասնակցած զինվորներին և սպաներին։ Հատկանշական է, որ ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր [[Ծոփք]]ի արքայական գանձարաններից։
* Մեծ Հայքը հայտարարվում էր ''«Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»։''

==== Հայ-հռոմեական հաշտության հետևանքներ ====
[[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրի]] կնքմամբ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը պահպանում է իր լիակատար անկախությունը, Հռոմը արտաքին քաղաքականության բնագավառում խրախուսում էր Տիգրան Բ-ի հակապարթևական բոլոր ձեռնարկումները։ Պարթևները՝ դաշնակից Հռոմից ավելին էին սպասում, բայց [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը [[Արտաշատի պայմանագիր|Տիգրանի հետ կնքած հաշտությունից]] հետո մտադիր չէր նպաստել [[Պարթևաստան|Պարթևական տերության]] ուժեղացմանը, քանզի արևելքում ուժերի հավասարակշռությունը պահանջում էր պաշտպանել Հայքի «արքայից արքային»։ Արտաշատի պայմանագրից հատկապես դժգոհ էր [[Տիգրան Կրտսեր]]ը, քանզի նա այժմ պետք է բավարարվեր ֆինանսական միջոցներից զրկված [[Ծոփք]]ի գահով։ Հասկանալով իր վիճակի անհեթեթությունը՝ նա ընդվզում է Պոմպեոսի դեմ և վիրավորում նրա արժանապատվությունը։ Ի պատասխան նրա հանդուգն ելույթի՝ Պոմպեոսի կարգադրությամ վերջինս ձերբակալվում է և ընտանիքի հետ գերեվարվում Հռոմ։ Տիգրան Բ-ն՝ օգտագործելով հռոմեա-պարթևական հակամարտությունները, կարողանում է Պոմպեոսի միջամտությամբ մ.թ.ա. 64-ին Մեծ Հայքին վերադարձնել [[Կորդուք]]ն ու [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքը]]։ Պոմպեոսն անգամ ճանաչում է Տիգրան Մեծի արքայից արքա տիտղոսը։

== Կյանքի վերջին տարիներ ==
Տիգրան Բ-ի կյանքի վերջին տասը տարիները Մեծ Հայքի համար հարաբերական խաղաղության ու տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին։ Երկիրը կարողանում է ոտքի կանգնել երկարատև պատերազմների և պաշարումների արդյունքում կրած զրկանքներից ու վերակառուցել ենթակառուցվածքները։ Այնուամենայնիվ, լարվածությունն անմասն չէր տարածաշրջանից, քանզի [[Հռոմեական հանրապետություն]]ը դեռ իր պլաններն ուներ արևելքում։

Ավարտելով [[Մ.թ.ա. 92|մ․թ․ա․ 92 թվականին]] Մեծ Հայքի գերիշխանությունն ընդունած [[Վիրք]]ի և [[Աղվանք|Աղվանքի թագավորությունների]] դեմ արշավանքը՝ մ.թ.ա. 65 թվականի ամռանը [[Գնեոս Պոմպեոս|Պոմպեոսի]] գլխավորած [[հռոմեական բանակ]]ը հավաքում է ցրված ուժերը Հայաստանի տարածքում, որից հետո ետ քաշվում [[Փոքր Հայք]]ի ուղղությամբ։ Դրանից հետո Պոմպեոսն իր առաջ խնդիր է դնում իր իշխանության տակ վերցնել [[Սելևկյաններ]]ի արդեն գործնականում վերացած թագավորության տարածքները, ինչպես նաև այս կամ այն կերպ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] գերիշխանությանը ենթարկեցնել իրենցից առանձնակի որևէ խոչընդոտ չներկայացնող թագավորություններին, որոնք տարածվում էին Հայքի արևմուտքում ու [[Ասորիք]]ում և ձգվում էին մինչև [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] ու [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Մ.թ.ա. 65 թվականի սեպտեմբերին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը մտնում է [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի թագավորություն]] և ոչ այնքան համառ դիմադրության հանդիպելուց հետո վերջինիս ևս պարտադրում Հռոմի «դաշնակից և բարեկամ» սին կարգավիճակը։ Հաջորդը [[Հայոց Միջագետք|Հայոց Միջագետքի թագավորությունն]] էր, որն ևս կիսում է Կոմմագենեին պատուհասած ճակատագիրը։

=== Կորդուքի պատկանելիության շուրջ հայ-պարթևական բախում===

Գրեթե միաժամանակ, երբ Պոմպեոսը պատրաստվում էր ներխուժել [[Ասորիք]], պատերազմական գործողությունները վերսկսվում են նաև Մեծ Հայքի և Պարթևստանի միջև։ Պարթևաց արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]], դիվանագիտական միջոցառումներով ձգտելով ապահովել հռոմեացիների աջակցությունը, իր բանակը մտցնում է [[Կորճայք նահանգ]]՝ զավթելով Հայաստանի հարավային դարպասը հանդիսացող [[Կորդուք|Կորդուք գավառն]] ու [[Տմորիք]]ը։ Սակայն համապատասխան գործողությունների է գնում նաև Տիգրան Մեծը և [[հռոմեական լեգեոն]]ների զինակցությամբ դուրս շպրտում Հայքի սահմաններն ասպատակած պարթևական հրոսակներին։ Այս իրադարձությունների ժամանակ հռոմեական բանակը գլխավորում էր Պոմպեոսի մերձավոր զինակից Լուցիոս Աֆրանիոսը, իսկ նրա օգնականն էլ Ավլոս Գաբինիոսն էր։

Ամրանալով [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արևմտյան տարածքներում և Հյուսիսային Ասորիքում՝ մ.թ.ա. 64 թվականի սկզբին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը հարավից ներխուժում է Ասորիք և առանց լուրջ դիմադրության վերջնականապես վերացնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների թագավորությունը]]՝ վերջինիս տիրույթների մնացորդներն ընդգրկելով [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] կազմի մեջ։ Հընթացս պատերազմական գործողությունները շարունակվում էին նաև Մեծ Հայքի և [[Պարթևական թագավորություն]]ների միջև։ Այս իրադարձությունների մանրամասները մեզ որևէ կերպ հայտնի չեն և հայտնի է միայն, որ հաջողությունն եղել է սկզբում հայերի, իսկ հետո՝ պարթևների, կողմում, թեև վերջնականապես ամրագրել ձեռք բերածը պարթևական կողմն այդպես էլ ի վիճակի չի լինում ու արդյունքում [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]] աջակցության համար ստիպված է լինում կրկին անգամ դիմել [[Գնեոս Պոմպեոս]]ին։

Լեգեոնների օժանդակությունն է խնդրում նաև Տիգրանը, սակայն Պոմպեոսը խուսափողական դիրք է գրավում և որևէ կերպ չի միջամտում երկու թագավորությունների միջև զարգացող հակամարտությանը։ Հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն մ․թ․ա․ 57 թվականին հերթական անգամ հիշատակում է Տիգրան Մեծին՝ հետագա իրադարձությունների նկարագրության նպատակով։ Մասնավորապես [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն հայոց»-ում]] ասվում է․{{քաղվածք|Իսկ Տիգրանը գերի հրեաներին տեղավորելով Արմավիրում և Վարդգեսի ավանում, որ գտնվում է Քասախ գետի վրա, ելուզակներին լեռներից բնաջինջ անելով և Միհրդատի սուգը կատարելով՝ այնուհետև շարժվում գնում է Ասորիք, հռոմեացիների զորքերի վրա` վրեժ առնելու|Մովսես Խորենացի, «Հայոց պատմություն»}}
Մ.թ.ա. 55 թվականին զառամյալ Տիգրան Արտաշեսյանը, գործելով ամենայն եռանդով և ուշադրություն չդարձնելով մինչ այդ Հռոմի հետ ձեռք բերած պայմանավորվածություններին, ակտիվ արտաքին-քաղաքական ու ռազմական միջոցառումներով պաշտպանում է իր երկրի շահերը, ընդ որում բանը հասնում է նույնիսկ նրան, որ Հռոմը ինքն է խուսափում Հայոց թագավորության հետ առճակատվելուց։ Արքայից արքան մահանում է մ․թ․ա․ 55 թվականին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]։ Ամենայն հավանականությամբ վերջինիս մահը պարզապես պայմանավորված է եղել վերջինիս տարիքով։

== Տիգրանյան աշխարհակալ տերություն ==
{{հիմնական|Արտաշեսյանների թագավորություն}}

=== Պետական կարգ ===
[[Պատկեր:Political system of Great Armenia by Tigranes the Great.png|աջից|frameless|395x395փքս]]
Տիգրան Մեծը բացի իր ռազմական հաջողություններից, [[Հայոց պատմություն|հայոց պատմության]] մեջ նշանավորվել է նաև որպես պետականակերտ գործիչ և հմուտ [[դիվանագետ]]։ Իր [[Տիգրան Մեծ#Աշխարհակալական նվաճումներ|աշխարհակալական նվաճումներից]] հետո, նա ձեռնամուխ է լինում ամուր և [[Պետական կարգ|կենտրոնացված պետական համակարգի]] ստեղծմանը, որը բեկումնային նշանակություն է ունենում [[Մեծ Հայք]]ի համար և իր կիրառական նշանակությունը պահպանում հարյուրավոր տարիներ՝ ընդհուպ մինչև [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումը (5-րդ դար)։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Տիգրանյան թագավորությունը]] [[Հելլենականություն|հելլենիստական]] տիպի [[բացարձակ միապետություն]] էր, որտեղ անսահմանափակ իրավունքներ և բացառիկ հնարավորություններ ուներ միապետը։ Երկրի կառավարման համակարգում իր ուրույն դերն ուներ բարձրագույն խորհրդակցական մարմինը՝ [[աշխարհաժողով]]ը։ Աշխարհաժողովում քննարկվում էին համապետական նշանակություն ունեցող կարևորագույն հարցեր, մշակվում և հաստատվում են ընդհանուր, համապարտադիր կանոններ և ընթացակարգեր։ Բացառիկ դեպքերում կարող էր գումարվել նաև արտակարգ աշխարհաժողով՝ հոգևոր առաջնորդի ընտրության, քաղաքական ճգնաժամային կացությունների կամ հանդիսավոր արարողությունների կապակցությամբ։

Աշխարհաժողովին մասնակցում էին [[բդեշխ]]ները, [[Նախարարական Հայք|նախարարները]], հոգևորականության վերնախավը, ազատները, երբեմն նաև [[շինական]]ներն ու [[ռամիկ]]ները։ Հոգևոր իշխանությունը պատկանում էր Մեծ Հայքի գերագույն քրմին, որը հանդիսանում էր նաև երկրի գերագույն դատավորը։ Հայոց թագավորության քուրմը հոգևոր ծիսակարգերից և [[արդարադատություն]]ից բացի ստանձնում էր նաև [[Կրթություն|կրթական գործի]] քարոզչության և կազմակերպման գործը։ Թագավորը երկիրը կառավարում էր արքունի [[գործակալություն]]ների միջոցով, որոնք պատասխանատու էին երկրի ներքին կյանքի տարբեր ոլորտների համար։ Տիգրան Մեծի համակարգում գործող գործակալություններն էին [[հազարապետություն]]ը, [[մարդպետություն]]ը, [[թագադիր ասպետություն]]ը, [[սպարապետություն]]ը, [[մաղխազություն]]ը և այլն։ Արքան նշանակում էր նաև քաղաքների կառավարիչներ, մատռվակապետ և սուրհանդակապետ։

Տիգրան Մեծը բավականին զիջումնային միջոցառումներ էր իրականացնում նվաճված երկրները կառավարելու համար։ Գրավյալ տարածքներն ունեին ներքին ինքնավարություն (ինչի մասին վկայում է «ազատ քաղաքների» ինստիտուտի կիրառելիությունը) և սեփական դրամը հատելու իրավունք։ Եթե նվաճյալ երկրի արքան ճանաչում էր Տիգրանի գերիշխանությունը՝ շարունակում էր գահակալել, իսկ հակառակ դեպքում՝ գահընկեց լինում և նույնիսկ որոշ դեպքերում՝ դատապարտվում մահվան։ Այսպիսով, Հայքի «արքայից արքան» ստիպված է լինում [[Ծոփք]]ում գահակալ նշանակել Մերուժանին, [[Ասորիք]]ում՝ Բագադատեսին, իսկ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում]]՝ իր եղբորը՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների թագավորական տոհմից]] սերվող Գուրասին։
=== Բանակ ===
[[Պատկեր:Warriorsofarmenia.jpg|մինի|241x241px|Տիգրան Մեծի բանակում կռվող հայ նետաձիգներ։ Ձախից՝ մանգաղով զինված հետևակ, աջից՝ եռաթև նետաձիգ։]]
[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] վերելքի առջև առկախ գերակա խնդիրը անվտանգության հիմնահարցն էր։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Տիգրանյան Հայքի]] [[Պետական կարգ|պետական համակարգում]] իր ուրույն դերն ու նշանակությունն ուներ բանակը, որով Հայոց թագավորությունը դիմագրավում էր արտաքին մարտահրավերներին և կարողանում իր ազդեցությունը սփռել տարածաշրջանում։ Տիգրան Մեծն իր պապուց՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ից արդեն իսկ ժառանգել էր կայուն և մարտունակ բանակ, որը բաժանված էր չորս կողմնապահ զորավարությունների։ Տիգրան Մեծը գահին բազմելուն պես ձեռնամուխ է լինում նոր ռազմական բարեփոխումների անցկացմանը, որոնց արդյունքում էլ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների թագավորության]] զինված ուժերի զինվորները համալրվում են նոր տեսակի զենքերով, բարձրանում է մարտունակությունը, իսկ բանակի թվաքանակը մեծանում է։

[[Մեծ Հայք]]ի ռազմական ուժերի քանակի և դասակարգման մասին պետական վավերագիր կամ ուրույն հրովարտակը կոչվում էր զորանամակ։ Ըստ զորանամակի՝ Տիգրան Մեծը միայն բուկ հայկական հողերի ռազմական ներուժի շնորհիվ մարտադաշտ է դուրս բերել շուրջ 120 հազար զինվոր։ Աշխարհակալական նվաճումներից հետո Տիգրանի բանակի թվակազմն ավելացել է՝ ի շնորհս Տիգրանին հավատարմության երդում տված նվաճյալ տարածքների ենթակա թագավորների տրամադրած զորաբանակների։ [[Հայ-հռոմեական պատերազմ]]ների ժամանակահատվածում [[Արածանիի ճակատամարտ]]ի կապակցությամբ [[Լյուցիոս Լուկուլլոս|Լուկուլլոսի]]՝ [[Սոնատին|Սենատին]] ուղարկած զեկույցից պարզ է դառնում, որ Տիգրան Մեծի կառավարման տարիներին Մեծ Հայքի բանակի թվաքանակը կազմում էր 300 հազար զինվոր։ Այս թիվը հիշատակել են նաև հունահռոմեական հեղինակները, ովքեր նշում են նաև հայոց զորատեսակների անվանումները։ Տարբեր աղբյուրներ հավաստում են, որ Տիգրանյան բանակի գլխավոր հարվածային ուժը եղել է ծանր հեծելազորը՝ փառապանծ հայոց այրուձին, որը ահ ու սարսափ էր ներշնչում բազմաթիվ հակառակորդների շրջանում։ Հռոմեացի պատմիչ [[Պլուտարքոս]]ը գրում է հետևյալը․{{քաղվածք|Հիրավի, նա ուներ քսան հազար պարսավորներ և աղեղնավոր, հիսունհինգ հազար այրուձի, որից տասնյոթ հազարը զրահավորված էին, հարյուր հինգ հազար ծանրազեն հետևազոր՝ տարբեր թվաքանակ ունեցող զորատեսակներում դասավորված։ Այս ամենին գումարան երեսունհինգ հազար սակրավորներ, որոնք զբաղված էին ճանապարհներ անցկացնելով, կամուրջներ կառուցելով, գետեր մաքրելով, փայտահատությամբ և այլ կարգի աշխատանքներով, որոնց դասավորեցին զրնվորների շարքերի հետևում՝ բանակին տալով ավելի ազդեցիկ տեսք և, միաժամանակ, ավելացնելով նրա հզորությունը|Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

== Տիգրան Մեծի քաղաքաշինական գործունեություն ==
=== Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի հիմնադրում ===
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = horizontal 
 | վերնագիր = Տիգրան Մեծի հիմնադրած քաղաքներն Աղձնիքում (մայրաքաղաք) և Արցախում (հայոց արևելից կողմանք)
 | վերնագրի գոտի =center
 | վերնագրի ֆոն = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագրության գոտի = center
 | նկարագրության ֆոն = 
 | լայնություն =

 | պատկեր1 =
 | լայնություն1 =254
 | նկարագրություն1 = [[Տիգրանակերտ (Արցախ)|Տիգրանակերտ]] քաղաքի մոտ կառուցված Շահբուլաղի ամրոցը (18րդ դար) [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ աշխարհից]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախի Հանրապետություն]]

 | պատկեր2 = City Wall and Battlements - Diyarbakir - Turkey (5777328071).jpg
 | լայնություն2 =250
 | նկարագրություն2 = [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհի]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]]ց ոչ հեռու գտնվող [[Դիարբեքիր]]ի ամրոցը (վերակառուցված 17-18-րդ դարերում), ներկայիս [[Թուրքիա]]

 | պատկեր3 = 
 | լայնություն3 = 
 | նկարագրություն3 =

 | պատկեր4 = 
 | լայնություն4 = 
 | նկարագրություն4 =

 | պատկեր5 = 
 | լայնություն5 = 
 | նկարագրություն5 = 
}}Նվաճումների արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմանները մի քանի անգամ կրկնապատկվում են, իսկ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ի հիմնադրած մայրաքաղաքը՝ վեհատեսիլ [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]], գտնվելով Հայաստանի հյուսիսում, չէր կարող քաղաքամայր ծառայել ամբողջ տիրակալության համար։ Այսպիսով, Սելևկյան գահի նվաճումից հետո Տիգրանը թագավորանիստ-ոստանը մ․թ․ա․ 83 թվականին տեղափոխում է [[Անտիոք]]։ Արդյունքում հայոց մայրաքաղաքը հայտնվում է բուն հայկական հողերից դուրս։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում սա ձեռնտու քայլ էր Տիգրանի համար, քանի որ այս կերպ վերջինս շահում էր [[Ասորիք]]ի ավագանու վստահությունը։ Այնուամենայնիվ, Տիգրանը հակված էր այն համոզմունքին, որ Հայոց աշխարհակալության մայրաքաղաքը պետք է լինի միայն և միայն Մեծ Հայքում։ Այսպիսով, [[Մ.թ.ա. 80|մ․թ․ա․ 80]]-[[Մ.թ.ա. 70|70-ական թվականներին]] [[Արտաշեսյանների արքայատոհմ|Արտաշեսյանների]] տոհմից Տիգրանը՝ հայոց գահի օրինական ժառանգորդը, ձեռնամուխ է լինում նոր մայրաքաղաքի հիմնադրմանը։ Որպես հայոց ոստանի տեղանք ընտրվում է [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] տեղակայված այն վայրը, որտեղ էլ տասնամյակ առաջ թագադրվել էր արքայական թագով։ Այսպիսով, Տիգրան արքայի կողմից [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականին]] կայացրած այդ հեռատեսական որոշումը պարզորոշ է դառնում տասնյակ տարիներ անց, քանզի [[Պարթևստան]]ում պատանդ լինելու տարիներին Տիրան արքայի որդին՝ հայոց արքայազնը, արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տերության տրամաբանական սահմաններն ու ընդարձակությունը։ Այպիսով, [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության]] նոր մայրաքաղաքը և գտնվում էր հայկական հողերում և կենտրոնական դիրք էր գրավում տիրակալությունում։

Քաղաքին մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում հատկապես օտարերկրացիները․ հունահռոմեական հեղինակները հիացմունքով են նկարագրել հայոց ոստանի շքեղությունը, ինչպես նաև գովաբանել նորահռչակ մայրաքաղաքի շենացմանն ուղղված հայ բնակչության անկասելի ջանքերը։

{{Քաղվածք|Տիգրանակերտը լի էր գանձերով, շքեղ կառուցներով և աստվածներին նվիրաբերված թանկարժեք ընծաներով, քանզի մասնավոր անձինք և մեծատոհմիկները, հանուն արքայի նկատմամբ տածած սիրո և հարգանքի, միմյանց հետ մրցում էին քաղաքի շինության և ընդարձակման համար։|[[Պլուտարքոս]], 1-2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Հույն պատմիչ [[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացին]] հավաստում է, որ քաղաքը եղել է թվով 50 կանգուն, այսինքն՝ 25 մետր պարիսպներով շրջապատված, և ունեցել է միջնաբերդ (ինչպես և [[Հելլենիզմ|հելլենիստական ժամանակաշրջանում]] կառուցված քաղաքների մեծ մասը)։ Տիգրանակերտը կարճ ժամանակամիջոցում վերածվում է Արևելքի կենտրոններից մեկի, որն աչքի էր ընկնում հատկապես [[Առևտուր|առևտրի]], [[Արհեստակցական միություն|արհեստագործության]] և [[Մշակույթ|մշակութային կյանքի]] աշխուժությամբ։ [[Պլուտարքոս]]ը հավաստում է, որ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ունեցել է վեհաշուք թատրոն։

=== Այլ բնակավայրերի հիմնում ===
[[Աղձնիք]]ում [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]] հիմնադրումից բացի Տիգրանն աչքի էր ընկնում իր ակտիվ քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Նրա հրամանով Մեծ Հայքի տարբեր նահանգներում կառուցվում էր [[ամրոց]]ներ, [[ջրամբար]]ներ, [[Արքունի պողոտա|ճանապարհներ]], [[Իջևանատուն|իջևանատներ]] և այլ շինություններ։ Բավականաչափ նշանակալի էր կենսական կարևորություն ունեցող [[արքունի պողոտա]]ն, որ միացնում էր [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|հին մայրաքաղաք Արտաշատը]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտին]]։

Բազմաթիվ պատմիչներ վկայում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծը, ինչպես և հնագույն աշխարհի մյուս բոլոր աշխարհակալ տիրակալները, փորձել է իրենց անունն անմահացնել քաղաքներ հիմնադրելու շնորհիվ։ Բացի [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] գտնվող հայոց վսեմաշուք քաղաքամայր-ոստանից, Տիգրան Արտաշեսյանը իր անունով քաղաքներ հիմնադրում է նաև [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի մյուս նահանգներում]]։ Մասնավորապես մեզ հայտնի են «Տիգրանակերտ» անունը կրող քաղաքներ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում (Հայոց Միջագետք)]]` Թել-Արմանի հնավայրի տեղում, [[Ասորիք]]ի հյուսիսում՝ [[Զևգմայի կամուրջ|Զևգմայի]] մոտ, [[Ուտիք]]ում ([[Գարդման (գավառ)|Գարդմանում]]) և [[Արցախ նահանգ|Արցախում]]։ Արցախի Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են [[7-րդ դար]]ի պատմիչներ [[Սեբեոս]]ը և [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն։

Եվս երկու քաղաք Տիգրան Բ-ն հիմնադրել է [[Մարաստան]]ում և [[Գողթն գավառ]]ում (ներկայիս [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի]] տարածքում)՝ այն կոչելով «Տիգրանավան»։ Նորաստեղծ քաղաքները և Հայքի մյուս քաղաքները բնակեցնելու համար հայոց գահակալը բռնագաղթեցնում է նվաճված տարածքների բնակչության մի մասին․ միայն [[Կապադովկիա]]յից Հայաստան է տեղափոխվում 300, իսկ [[Կիլիկիա]]յի միջերկրածովյան 12 քաղաքներից՝ 100 հազար մարդ։

== Տիգրանյան ժամանակաշրջանի մշակույթ ==
Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանի մշակութային վերելք է ապրում։ Հայերը, որ այս շրջանում հունահռոմեական հեղինակների կողմից կոչվում էին «Ասիայի եվրոպացիներ», սկսում են ընդունել արևմտյան քաղաքակիրթ արժեհամակարգերը՝ ձևավորելով ինքնատիպ և յուրօրինակ մշակույթ։ Տիգրան Մեծի օրոք հայ մշակույթն առավել առնչակից էր հունահռոմեական քաղաքակրթությանը։ Հայոց «արքայից արքան» դեռևս հորեղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] արքունիքում ստացել էր հելլենիստական կրթություն և տիրապետում էր [[Հին հունարեն|հունարեն լեզվին]]։ Այսպիսով, այս ժամանակահատվածում հայկական քաղաքակրթությունը սկսում է մերձենալ հունականի հետ՝ ձևավորելով նոր տեսակի, սակայն և ինքնատիպ մշակույթ։

=== Հայկական աստվածությունների հունականացում ===
{{Հիմնական|Հին հայկական դիցաբանություն}}
[[Պատկեր:Mount_Nemrut_(3).JPG|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mount_Nemrut_(3).JPG|մինի|260x260փքս|Տիգրան{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} Մեծի ազգակից, [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականներից]] սերվող Կամախի արքա [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի|Անտիոքոս Ա Կոմմագենացու]] կողմից [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրությում]] կառուցված [[Նեմրութ (լեռ)|հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնը]]։]]
Տիգրան Մեծի կառավարման ընթացքում [[Հայկական դիցաբանություն|հայ հեթանոսական դիցարանի]] աստվածների պաշտամունքի մասին որոշակի տեղեկատվություն են հաղորդում գրավոր սկզբնաղբյուրները, որոնք մեծապես հեղինակել է հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն՝ իր [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց» մատենագրական երկում]]։ Բացի այդ, հավատալիքների մասին պատկերացումներ կարելի է կազմել նաև [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ լեռան ստորոտին տեղակայված հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնի]] հետազոտությունների արդյունքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_hellenistakan_mshakuyty|title=Հելլենիստական մշակույթը Հայաստանում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Նեմրության սրբատեղին կառուցել է հայոց [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների ազնվականական տոհմից]] սերվող [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի]] արքան, որը հավատարմության երդում էր տվել «արքայից արքային» և կրում էր այսպես ասած «Տիգրանյան թագը»։

[[Հայկական դիցաբանություն|Հայկական դիցարանի]] գլուխ կանգնած էր [[Արամազդ|հայր աստված Արամազդը]]՝ երկնքի ու երկրի արարիչը, որին հաջորդում էր մայր դիցուհի [[Անահիտ]]ը, ապա քաջության աստված «վիշապաքաղ» [[Վահագն]]ը և [[Միհր|Արեգ-Միհրը]]։ [[Հելլենականության դարաշրջան|Հելլենիստական ժամանակահատվածում]] [[Հին Հունաստան|հունական քաղաքակրթության]] ազդեցությունը կրող տարածաշրջաններում սովորական երևույթ էր, երբ [[Հայկական դիցաբանություն|տեղական աստվածությունները և հավատալիքները]] համապատասխանեցվում էին [[Հին հունական դիցաբանություն|հին հունական դիցարանի]] հետ։ Այդօրինակ համակցման արդյունքում էլ [[Հելլենիստական Հայաստան|հելլենիստական Մեծ Հայքում]] Արամազդը նույնացվում էր հույների գերագույն աստված, շանթարձակ [[Զևս]]ի, [[Անահիտ]]ը՝ [[Արտեմիս]]ի, իմաստության և ողջախոհության աստվածուհի [[Նանե (աստվածուհի)|Նանեն]]՝ [[Աթենաս Պալլաս]]ի, [[Վահագն]]ը՝ [[Հերակլես]]ի, [[Աստղիկ]]ը՝ [[Աֆրոդիտե]]ի, [[Միհր]]ը՝ [[Հելիոս]]ի, իսկ դպրության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների աստված [[Տիր]]ը՝ լուսնածին [[Ապոլլոն]]ի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://vahagnakanch.wordpress.com/2011/03/12/%d5%b0%d5%a1%d5%b5-%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%be%d5%a1%d5%ae%d5%b6%d5%a5%d6%80/|title=Հայ Աստվածներ|last=vahagnakanch|date=2011-03-12|website=ՎԱՀԱԳՆԱԿԱՆՉ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, հայկական հավատալիքներին համակցված օտար աստվածություններին պաշտամունքը ոչ մի կերպ տեղ չի գտնում հայ հասարակայնության լայն շրջանակներում և ոչ ֆորմալ կերպով (նաև քաղաքական նկատառումներից ելնելով) ընդունվում են միայն բարձր վերնախավի՝ ավագանու, արքունիքի և ազնվականության շրջանում։

=== Գրավոր մշակույթ ===
Հնագույն աղբյուրները հավաստում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ում լայնորեն տարածված է եղել [[հունական գիր]]ն ու [[Հունական գրականություն|գրականությունը]]։ Հունարենով են ստեղծագործել և պատմական դեպքերն ու իրադարձությունները գրի առել ժամանակաշրջանի առաջադեմ մարդիկ։ Հունարենը տարածված է եղել հասարակության ավելի ստորին օղակի մի ստվար զանգվածի շրջանում ևս։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ արքայազն Տիգրանը՝ ապագա «արքայից արքան», դեռևս պատանեկան տարիքում ստացել է [[Հելլենիզմ|հելլենիստական կրթություն]] և փայլուն տիրապետել է [[հունարեն]]ին։ Հայտնի է, որ Տիգրանի որդին՝ ապագա արքա Արտավազդը, հունարենով գրել է ճառեր, բանաստեղծություններ և ողբերգություններ։ Տիգրան Մեծի պատվերով Հայքի արքունիքում է ստեղծագործել հին հույն հռետոր [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն, ով բացի արքունական գրագրության գործերի, ծառայել է նաև որպես խորհրդական և դեսպան։ [[Հայոց պատմություն|Հայոց պատմության]] մեջ [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն բացառապես հայտնի է անտիկ հեղինակների մոտ հիշատակվող տեղեկություններով, «արքայից արքայի» հետ ունեցած շփումներով հետ, ինչպես նաև հիշատակմամբ, որ վերջինս հեղինակել է անհետ կորած «Տիգրանի պատմությունը» գիրքը&lt;ref&gt;Strabo, Geography, Bk. XIII, Ch.1, 55 (English translation in edition ed. by H.C. Hamilton, Esq., W. Falconer, M.A.) Strabo is an important source for information on Metrodorus, as he was a near-contemporary (writing approximately 70 years after the time of Metrodorus) and a native of Amasya, the old capitol of the Pontic kings.&lt;/ref&gt;։ Նրա կյանքի ու կենսագործունեության մասին մնացել են շատ սուղ ու ոչ միանշանակ հիշատակումներ անտիկ շրջանի այլ կենսագիրների ու պատմաբանների մոտ, ինչպես օրինակ [[Պլուտարքոս]]ի, [[Ստրաբոն]]ի, [[Պուբլիուս Օվիդիուս Նասո]]ի, ինչպես նաև այլ հեղինակների մոտ։

Հռոմեացի հեղինակները սակայն Մետրոդորոսի մահվան մեջ մեղադրել են Տիգրան Բ-ին։ Մասնավորապես, Պլուտարքոսը գրել է․{{քաղվածք|Տիգրանը այս պատմեց Միհրադատին և մեղադրեց նրան, չմտածելով, որ դրանով վտանգում է Մետրոդորոսին։ Եվ սա իսկույն ևեթ սպանվեց... Տիգրանը զղջաց, բայց մտածեց, որ ինքը չէ Մետրոդորոսի դժբախտության միակ պատճառը, քանզի այդ բանի խթան է հանդիսացել նաև Միհրդատի ատելությունը նրա նկատմամբ... սրա դիակը Տիգրանը մեծ շուքով թաղել տվեց, նա ոչ մի ծախս չխնայեց մեռածի համար, որին կենդանության ժամանակ ինքը մատնել էր։|Պլուտարքոս, հռոմեացի պատմիչ}}Ամենայն հավանականությամբ Տիգրան Մեծի արքունիքում է ստեղծագործել նաև Ամֆիկրատես Աթենացին, ում «Մեծ մարդկանց մասին» պատմակենսագրական աշխատության գլուխներից մեկը նվիրված է եղել Արտաշեսյան հայոց հզորագույն գահակալին։

=== Թատրոն, ճարտարապետություն և քանդակագործություն ===
{{հիմնական|Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին շրջանի հայկական թատրոն|Հին շրջանի հայկական կերպարվեստ|Հին շրջանի հայկական ճարտարապետություն}}

{{Հատված|Վերնագիր=Պլուտարքոսը՝ հին հայկական թատրոնի մասին|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Հայքի Տիգրան արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում կառուցել է Սիրիայի (Ասորիքի) հելլենիստական ամֆիթատրոնների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում․․․ Տեղեկանալով, որ քաղաքում կային մեծ թվով դերասաններ, որոնց Տիգրանը ամեն կողմից հրավիրել էր իր կառուցած թատրոնի հանդիսավոր բացմանը, Լուկուլլոսն օգտագործեց նրանց՝ ի պատիվ իր հաղթանակի կազմակերպված խաղերում և հանդիսություններում։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}[[Մ.թ.ա. 1-ին դար|Մ․թ․ա․ 1-ին դարում]]՝ [[Հելլենականության դարաշրջան|հելլենիզմի ծաղկման շրջանում]], [[Մեծ Հայք]]ում վերելք է ապրում [[Թատրոն|թատերական արվեստը]]։ Հայաստան են գալիս բազմաթիվ դերասաններ աշխարհի տարբեր ծեգերից՝ [[Հունաստան]]ից, [[Մակեդոնիա (Հունաստան)|Մակեդոնիայից]], [[Կոմմագենե]]ից, [[Եգիպտոս]]ից և [[Ասորիք]]ից։ [[Մեծ Հայք|Տիգրանյան Հայքում]] [[Հին շրջանի հայկական թատրոն|թատրոնների և թատերական արվեստի զարգացման և տարածվածության]] մասին վկայում են հռոմեական մատենագրությունները, մասնավորապես՝ [[Պլուտարքոս]]ի վկայությունները [[Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին Հայաստանի մշակույթի]] կապակցությամբ։ Ըստ Պլուտարքոսի՝ թատրոններ եղել են [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] և [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://blognews.am/arm/news/563347/inchpisinn-er-tatrony-hin-hayastanum-ev-ovqer-ein-ayn-yndunum.html|title=Ինչպիսինն էր թատրոնը Հին Հայաստանում, և ովքեր էին այն ընդունում - BlogNews.am|website=blognews.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հինաշխարհյան շրջանում իր շքեղության գագաթնակետին է հասել հայկական ճարտարապետությունը։ Մեծ քանակությամբ կենցաղամշակութային նմուշներ են հայտնաբերվել Տիգրան Բ-ի ժամանակաշրջանի հնագիտական հուշարձաններից՝ [[Արտաշատ]]ից, [[Գառնի (գյուղ)|Գառնուց]], [[Սիսիան]]ից, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախից]] և այլն։ Հռոմեացի պատմիչները վկայում են հայոց քաղաքամայր-ոստանների շքեղության և լիության մասին։

Հայաստանում հելլենիստական դարաշրջանի պերճանքի առարկաները տարբեր կերպ են բնութագրվել պատմագիրների աչքերով։ [[Մովսես Խորենացի|Խորենացին]] վկայում է, թե Տիգրանի օրոք ոսկյա ու արծաթյա իրերն ու զարդերը, պատվական քարերը, գույնզգույն զգեստները կանանց ու տղամարդկանց համար հավասարապես բազմացել էին, որոնց շնորհիվ ''«...տգեղները գեղեցիկների նման սքանչելի էին երևում, իսկ գեղեցիկներն էլ այն ժամանակի համեմատ դյուցազունների էին նմանվում»''։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, երբ հռոմեացիք հաղթում են, ճակատամարտում ընկած Հայքի պահապան զինվորների վրա հայտնաբերվում են ապարանջաններ ու վզնոցներ, բայց զորավարը արգելում է դրանց կողոպտումը։

Հունականության շրջանում մեծ ծավալների է հասնում հայ աստվածների համար նոր տաճարների և կուռքերի կառուցումը։ Մատենագրական կցկտուր վկայությունների հիման վրա, մեհենական այդ կառուցվածքներից մեզ հայտնի են [[Արմավիր]]ի [[Արեգակ]]ի, Լուսնի և [[թագավոր]]ի նախնիների պաշտամունքին նվիրված [[տաճար]]ը, Անի-Կամախի [[Արամազդ]]ի պաշտամունքին նվիրված տաճարը (որի կառուցումը վերագրվում է Տիգրան Բ-ին), [[Եկեղյաց գավառ]]ի Երիզա ավանի [[Անահիտ]]ի մեծահռչակ տաճարը, [[Աշտիշատ]]ի [[Անահիտ]]ի, [[Աստղիկ]]ի և [[Վահագն]]ի [[տաճար]]ների խումբը, Արտաշատի և Անձևացյաց երկրի Դարբնացքարի Անահիտի տաճարները, Դերջան գավառի Բագահառիճ [[գյուղ]]ի Միհրի տաճարը, Եկեղյաց գավառի Բիլավանում կառուցված Նանեի տաճարը, Դարանաղյաց գավառի Հորդան [[գյուղ]]ի Բարշամինի տաճարը, Երազամույն ավանի Տիր տաճարը, Տարոնի Քարքե լեռան տաճարները, Բադրևանդի Բագավան կամ Դիցավանավանի տաճարը, Բագարանի տաճարների խումբը և այլն։

== Տիգրան Մեծի մետաղադրամներ ==
{{հիմնական|Տիգրան Մեծի դրամներ}}

{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;font-size: 90%; width: 20em;&quot;
|&lt;center&gt;'''Տիգրան Մեծի մետաղադրամներից&lt;br&gt; (հայտնաբերվել են հնագիտական պեղումների արդյունքում)'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tigranes_II_95-55_BC.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Դամասկոսի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tetradrachm_Tigranes_II_minted_in_Damascus.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Արտաշատի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|}

Տիգրան Մեծի իշխանության տարիներին ընդլայնվում է հայկական դրամների շրջանառության ոլորտը։ Նրանք ընդունվել են ոչ միայն ներքին, այլ նաև [[Առևտուր|արտաքին առևտրի]] [[Միջազգային առևտուր|միջազգային գործարքներում]]։ Դրանք թողարկվում էին ինչպես [[Հայաստան]]ում, այնպես էլ ([[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանի աշխարհակալության]] տարիներին) [[Ասորիք]]ում։ Հայաստանում նրա փողերանոցները գործում էին [[Տիգրանակերտ]]ում և [[Արտաշատ]]ում, իսկ [[Ասորիք]]ում՝ վաճառաշահ [[Անտիոք]]ում ([[Օրոնտես (գետ)|Օրոնտես գետի]] վրա) և ավելի հարավ՝ [[Դամասկոս]]ում։ Իրենց կշռային չափերով, Տիգրան Մեծի դրամները սկզբունքայնորեն պահպանում էին [[Հին Աթենք|աթենական համակարգային]] սկզբունքները&lt;ref&gt;P. Gardner, The Seleacld Kings of Syria, A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Bologna,1963,էջ 103-105&lt;/ref&gt;։ Տարածված էին առավելապես նրա արծաթյա դրախմանոցները (մեկդրամյան) և տետրադրախմանոցները (չորեքդրամյան), իսկ ներքին մանր առ ու ծախի համար՝ պղնձյա մեկ, կես և քառորդ միավորները։ Մետաղադրամների մեծ մասի վրա պատկերված էր Տիգրանի կիսանդրին՝ Արտաշեսյանների վսեմաշուք արքայական թագով Այդ թագը վերևում ավարտված է ճառագայթաձև ելուստներով, երբեմն սղոցի ատամների նման, իսկ ներքևից երկար, մինչև ուսերն հասնող ականջակալներով ու վզկալով, ըստ որում ճակատային մասում թագի վրայից կապված է արքայական ժապավենը և կենտրոնը զարդարված է արևի պաշտամունքի խորհրդանիշներով՝ աստղ՝ երկու [[արծիվ]]ների միջև։ Հաճախ դիտվում են նաև ծիրանու ծալքերը, ճարմանդված աջ ուսի մոտ։

Առնական խրոխտ հայացքով Տիգրան Մեծի պատկերը դրամի վրա վերցված է բուսական նախշերից կամ ուլունքներից հյուսված շրջանակի մեջ։ Դրամի հակառակ կողմերին դրոշմում էին արքունական ծիսակատարություններ, պաշտամունքային խորհրդանշաններ, առավելապես երկրի մայր աստվածուհու կերպարը՝ բազմած ժայռաբեկորի վրա, ձեռքին արմավենու ճյուղ, բրգաձև թագը գլխին, իսկ ոտքերի տակ ջրի աստվածության անձնավորումը՝ լողացող մարդու մերկամարմին կերպարանքով»։

Տիգրանյան դրամները մեզ են հասել հունարեն խորագրերով և մակագրություններով։ Խորագրերի առաջին ձևն առավել բնորոշ է եղել [[Ասորիք]]ի քաղաքներում թողարկված դրամների համար։ Ավագն Անտիոքում նման տետրադրախմեներ դրվագվել են մ.թ.ա. 83-78 թվականներին, իսկ [[Դամասկոս]]ում՝ 72-69 թվականներին, ընդ որում դամասկոսյան դրամների վրա նշվում էին նաև նրանց թողարկման տարեթվերը՝ ըստ Սելևկյան տոմարի։ Բուն [[Մեծ Հայք|Հայաստանում]], հավանաբար՝ [[Արտաշատ]]ում, թողարկված՝ Տիգրան Մեծի արծաթյա դրամները իրենց վրա կրում էին առավելապես [[արքայից արքա]] մակագրությունը։ Այդպիսիները պահպանվել են մ.թ.ա. 77-73 թվականներից&lt;ref&gt;G. Macdonald, Catalogue of Greek Coins in the Hunterian collection University of Glasgow,vol.III, Glasgow,1905,1905 ջէ 1-5&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հայկական դրամների պատկերատիպը լրացվում էր նաև փողերանոցներին և նրանց կառավարիչներին վերաբերող մենագրերով։

== Տիգրանի կերպարը սերունդների հիշողությունում ==
[[Պատկեր:Statue_of_Armenian_king_Tigran_the_Great2.JPG|մինի|275x275փքս|[[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|Տիգրան Մեծի հուշարձանը]] [[Երևան]]ի [[Նոր Նորք վարչական շրջան]]ում՝ համանուն այգու տարածքում]]

[[Հայ ժողովուրդ]]ը դարեր շարունակ իր [[Բանահյուսություն|բանավոր ստեղծագործություններում]] պահպանել է Տիգրան Մեծի կերպարը։ Նրա կյանքի ու գործի հիանալի նկարագրությունը փոխանցվել է սերնդից սերունդ, գովերգվել են նրա մարդկային ու արքայական առաքինությունները։ Տիգրան Մեծից ավելի քան 500 տարի անց [[Մովսես Խորենացի]]ն գրի է առել [[Բանահյուսություն|ժողովրդական բանահյուսության]] այդ անգին գոհարները և փոխանցել սերունդներին։ Տիգրանի ժամանակակից հռոմեական պատմիչները նրան անվանել են ''«մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1304|title=«Մեծագույն թագավոր, որ տիրում էր մեծ փառքով»|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Հայ նշանավոր պատմաբան [[Նիկողայոս Ադոնց]]ը բնութագրել է Տիգրան Բ-ին. ''«Տիգրան Մեծն իր արժանավոր տեղն է զբաղեցնում Արևելքում երբևէ իշխած տիրակալների շարքում։ Նա արժանացել է «Մեծ» տիտղոսին՝ պատվավոր մի կոչման, որը պատմությունը հազվադեպ է շնորհում իր ընտրյալ դերակատարներին»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armhistory.do.am/publ/hayastany-39_hin_shrjanowm/haykakan_ashxarhakal_terowt-39-yowny-39/tigran_mec'y'_jhoghovrdi_hishoghowt'yan_mej/18-1-0-60|title=Տիգրան Մեծը ժողովրդի հիշողության մեջ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրան Մեծի թեմային տարբեր ժամանակներում անդրադարձել են բազում հայ գրողներ։ Տիգրան Մեծին նվիրված գեղարվեստական գործերից արժե հիշատակել [[Հովհաննես Շիրազ]]ի «Տիգրան Մեծի վիշտը և հավերժությունը» պոեմը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/6057|title=ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ ԵՐԵՎՈՒՅԹԸ (Չուշացող գրախոսություն Սամվել Մուրադյանի հետազոտության առթիվ) / Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Խաչիկ Դաշտենց]]ի «Տիգրան Մեծ» չափածո դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://newinfo.am/%d5%a1%d5%b5%d5%bd%d6%85%d6%80-%d5%ad%d5%a1%d5%b9%d5%ab%d5%af-%d5%a4%d5%a1%d5%b7%d5%bf%d5%a5%d5%b6%d6%81%d5%ab-%d5%b0%d5%ab%d5%b7%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%ab-%d6%85%d6%80%d5%b6-%d5%a7/karapet-nf020/|title=Այսօր Խաչիկ Դաշտենցի հիշատակի օրն է|last=Հակոբյան|first=Newinfo-Կարապետ|date=2019-03-09|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, [[Պերճ Զեյթունցյան]]ի «Աստծո 12 օրը» դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/3338|title=ՊԵՐՃ ԶԵՅԹՈՒՆՑՅԱՆ – 75 {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Հայկ Խաչատրյան]]ի «Տիգրան Մեծ» պատմավեպը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|title=ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ - Հայկ Խաչատրյան - ABCD.AM|website=www.abcd.am|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10|archive-date=2013 թ․ հուլիսի 22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130722212547/http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; և այլն։ Եվրոպացի կոմպոզիտորները Տիգրան Մեծի մասին գրել են 23 օպերա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/details/212678/|title=Տիգրան Մեծը և եվրոպական օպերան
Հայոց արքան եվրոպական մշակույթում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որոնք բեմադրվել են [[Արևմտյան Եվրոպա|Եվրոպայի]] ամենաքաղաքակիրթ քաղաքների թատրոններում՝ [[Թուրին]]ում, [[Վենետիկ]]ում, [[Վիեննա]]յում, [[Լոնդոն]]ում, [[Փարիզ]]ում և այլուր։

[[Հայաստան]]ում արքայի պատվին անվանակոչված է Երևանի քաղաքային նշանակության փողոցներից մեկը՝ [[Տիգրան Մեծի պողոտա (Երևան)|Տիգրան Մեծի պողոտան]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/edfiles/files/avagani%2028.11/1.pdf|title=Երևան քաղաքի քաղաքային նշանակության փողոցներ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որը սկվում է [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակից]] և ավարտվում [[Սասունցի Դավթի հրապարակ (Երևան)|Սասունցի Դավթի հրապարակում]]։ 2014 թվականի օգոստոսի 9-ին ուժի մեջ մտած «ՀՀ պետական պարգևների և պատվավոր կոչումների մասին» օրենքով սահմանվել է [[Տիգրան Մեծի շքանշան|«Տիգրան Մեծի պատվո շքանշան»]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/orders/9/|title=Հայաստանի Հանրապետության շքանշանները - Գրադարան - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=www.president.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ «Արքայից արքայի» քարակերտ արձաններ տեղադրվել են ինչպես [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|մայրաքաղաք Երևանում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.myyerevan.am/am/sights/monuments|title=Հուշարձաններ Երևան քաղաքում|website=www.myyerevan.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt; (այդ թվում՝ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, ՀՀ նախագահի նստավայր)|նախագահական նստավայրի]] դիմաց), այնպես էլ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Վաղարշապատ)|Վաղարշապատում]] և [[Արտաշատ]]ում։
2016 թվականին նկարահանվել է &quot;Հին Արքաներ&quot; պատմական և գեղարվեստական հեռուստասերիալը,որը պատմում է Տիգրան Մեծի գահակալման մասին։

== Տես նաև ==

* [[Տիգրան Մեծի դրամներ]]
* [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

== Աղբյուրներ ==
{{refbegin|42em}}
* Ադոնց Ն․, Տիգրան Մեծ․ Ուսումնասիրություններ, Եր․, 2010
* Առաքելյան Բ․, Հին Արտաշատ, Եր․, 1975
* Ասորեստան Հ․Յ․, Քաղաքական վերաբերութիւններ ըմդմէջ Հայաստանի և Հռովմայ 190-էն ն․Ք․ մինչև 428 յ․Ք․, Վենետիկ, 1912
* Զարյան Ա․, Ակնարկներ հին և միջնադարյան Հայաստանի քաղաքաշինության պատմության, Եր․, 1966
* Էլչիբեկյան Ժ․, Հայաստանը և Սելևկյանները, Եր․, 1979
* Էքհարդ Կ․, Տիգրան Բ և Հայ-լուկուլլեան պատերազմներ (աշխատասիրեց Հ․ Գարեգին Գարանֆիլեան), Վիեննա, Ավստրիա, 1926
* Լեո, Երկերի ժողովածու, հատոր I, Եր․, 1966
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի և Փոքր Ասիայի քաղաքների պատմության դրվագներ, Երևան, 1970
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի պետական կառուցվածքը (մ․թ․ա․ VI-մ․թ․ա IV դդ․), Երևան, 2005
* Հայ ժողովրդի պատմության քրեստոմատիա, հատոր I, Երևան, 2007
* Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր I (ԳԱ հրատարակ․), Եր․, 1971
* Հարությունյան Բ․Հ․, Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի տեղագրության հարցի շուրջ, «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս», 1944 ԺԴ
* Հրանդ Ք, Արմէն, Մեծն Տիգրան, Գահիրե, 1957
* Մանանդյան Հ․, Տիգրան Երկրորդը և Հռոմը, Եր․, 1940
* Մանասերյան Ռ.Լ., Տիգրան Բ Մեծ-Հայկական սովետական հանրագիտարան, հ.11
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Սպարտակի մոտ ժամանած հեծելազորի հարցի շուրջ (Հատված՝ Սպարտակի հետ Տիգրան Մեծի ռազմական կապերի վերաբերյալ) «պատմաբանասիրական հանդես», այսուհետ՝ ՊԲՀ, 2004, 3
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Տիգրան Մեծ։ 
* Մովսես Խորենացի, «Պատմություն հայոց», Եր․, 1981
* Մուշեղյան Խ․, Դրամական շրջանառությունը Հայաստանում, Եր․, 1983
* Չամչյան Մ․, Հայոց պատմություն, հատոր Ա, վենետիկ, 1784
* Պլուտարքոս, Կենսագրություններ, Եր․ 2001
* Պտուկեան Զ․, Արտաշէսեան հարստութեան դրամները, Վիեննա, 1983
* Սարգսյան Գ․, Հելլենիստական դարաշրջանի Հայաստանը և Մովսես Խորենացին, Եր․, 1966
* Սարգսյան Գ․, Տիգրան Մեծի տերությունը, ՊԲՀ, 1966, I
* Ստրաբոն, Երևան, 1940
* «Տիգրան Մեծ․ գահակալության 2100 ամյակ» միջազգային գիտաժողով, զեկուցումների հիմնադրույթներ, Աշտարակ, 2005&lt;/div&gt;
&lt;br /&gt;
{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն
 | Նախորդող = [[Տիրան Ա]]
 | Հաջորդող = [[Արտավազդ Բ]]
 | Ցուցակ = Մեծ Հայքի թագավորության արքա&lt;br /&gt;Տիգրան Բ Մեծ
 | Տարիներ = [[մ.թ.ա. 95]] – [[մ.թ.ա. 55]]
 | bcolor = #fafff6
 | color = #CCFFBF
 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տիգրան Մեծ}}
{{Հայոց արքաներ|հ=հ}}
{{ՎՊԵ|Tigranes the Great}}
{{Պորտալ|Տիգրան Մեծ|Մեծ Հայք|Պատմություն|գույն=1}}

[[Կատեգորիա:Մ.թ.ա. 140 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Մ․թ․ա․ 55 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Տիգրան Մեծ]]
[[Կատեգորիա:Արտաշեսյանների թագավորության արքաներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հելլենիստական Հայաստան]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի պատմություն]]</text>
      <sha1>1cgo5286j8qiauza9m0e1m8khet3q83</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492767</id>
      <parentid>8492766</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T11:19:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ավետիսյան91</username>
        <id>27159</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="187070" xml:space="preserve">{{այլ|Տիգրան արքա (այլ կիրառումներ)}}
{{այլ|Տիգրան Մեծ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ|հայերեն անուն=Տիգրան Մեծ|բնօրինակ անուն=Τιγράνης ὁ Μέγας

Շահանշահ
Արքայից արքա|պատկեր=|պատկերի լայնություն=245px|պատկեր2=Standard of the Artaxiad dynasty.svg|պատկերի լայնություն2=300px|նկարագրություն=Տիգրան Մեծը՝ Արտաշեսյանների արքայական թագով |տիտղոս=[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արքա|կարգ=4|կարգ-ին=|անվան տակ=|դրոշ=|դրոշ2=Standard of the Artaxiad dynasty.svg|կառավարման սկիզբ=[[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95]]|կառավարման ավարտ=[[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]]|կառավարման ժամանակ=|նախորդող=[[Տիրան Ա]]|հաջորդող=[[Արտավազդ Բ]]|տիտղոս_2=[[Ասորիք]]ի և [[Փյունիկիա]]յի արքա|կարգ_2=|կարգ-ին_2=|անվան տակ_2=|դրոշ_2=|կառավարման սկիզբ_2=մ․թ․ա․ 83|կառավարման ավարտ_2=մ․թ․ա․ 63
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_2=|նախորդող_2=Փիլիպոս II Ֆիլոռոմեոս|հաջորդող_2=[[Գնեոս Պոմպեոս]]|տիտղոս_3=[[Պարթևստան]]ի [[արքա]]|կարգ_3=|կարգ-ին_3=|անվան տակ_3=|դրոշ_3=|կառավարման սկիզբ_3=[[Մ.թ.ա. 87|մ․թ․ա․ 87]]|կառավարման ավարտ_3=[[Մ.թ.ա. 66|մ․թ․ա․ 66]]
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_3=|նախորդող_3=[[Գոդերձ Ա]]|հաջորդող_3=[[Հրահատ III|Հրահատ Գ]]|տիտղոս_4=[[Արտաշեսյանների թագավորություն|Հայոց տիրակալության]] [[արքայից արքա]]|կարգ_4=|կարգ-ին_4=|անվան տակ_4=|դրոշ_4=|կառավարման սկիզբ_4=[[Մ.թ.ա. 85|մ․թ․ա․ 85]]|կառավարման ավարտ_4=[[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]]
 &lt;!--կամ՝ --&gt;|կառավարման ժամանակ_4=|նախորդող_4=''չկա''|հաջորդող_4=[[Արտավազդ Բ|Արտավազդ Բ Աստվածային]]|ազգություն=[[հայեր|Հայ]]|ծննդյան օր=[[մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ 140 թվական]]|ծննդավայր=[[Արտաշատ]], [[Այրարատ|Այրարատի նահանգ]], [[Մեծ Հայք]]|վախճանի օր=[[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]]|վախճանի վայր=[[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]], [[Մեծ Հայք]]|դինաստիա=[[Արտաշեսյանների արքայատոհմ]]|հայր=[[Տիրան Ա]] Արտաշեսյան|մայր=|ամուսին=[[Կլեոպատրա Պոնտացի]]|զավակներ=|դավանանք=[[հայ հեթանոսություն]]|կուսակցություն=|գործունեություն=|կրթություն=|մասնագիտություն=|գիտական աստիճան=|պարգևներ=|կայք=|ինքնագիր=|Վիքիպահեստ=}}
'''Տիգրան Բ Արտաշեսյան''', առավել հայտնի է որպես '''Տիգրան Մեծ''' ({{lang-grc|Τιγράνης ὁ Μέγας}}, [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140]], [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]], [[Այրարատ]], [[Արտաշեսյանների թագավորություն]] — [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55]], [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]], [[Աղձնիք]], [[Մեծ Հայք]]), [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] [[Հայոց արքայատոհմերի և արքաների ցանկ|արքա]] [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների հարստությունից]], որը կառավարել է [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականից]] մինչև իր մահը՝ [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա․ 55 թվականը]]։ Մ.թ.ա. 115-ին անժառանգ [[Արտավազդ Ա]]-ն, որը կարճատև պատերազմում պարտվել էր պարթևաց գահակալին, ստիպված է լինում եղբորորդուն՝ Տիգրանին, որպես պատանդ հանձնել հակառակորդի արքունիքին։ Վերջինս պատանդությունից վերադառնում է միայն մ․թ․ա․ 95 թվականին՝ հոր՝ [[Տիրան Ա|Տիրան կամ Տիգրան Ա]] արքայի մահվամբ պայմանավորված։ Պատանդությունից ազատվելու դիմաց [[Աշխարհաժողով|հայոց աշխարհաժողովը]] ստիպված է լինում [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ին]] զիջել [[Մեծ Հայք]]ի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ» կոչված տարածքը։

Տիգրան Արտաշեսյանը՝ իր տոհմում այդ անվան երկրորդ կրողը, նախնիններից ժառանգում է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի միջոցով էլ կարողանում է իրականացնել հայրենիքի հզորացման և աշխարհակալ տիրակալության ստեղծման իր սկզբունքային ծրագրերը։ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին։ Պարտության մատնելով [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորությանը]] և ստանալով Սելևկյան գահը՝ Հայքը կարճ ժամանակով դառնում է [[Առաջավոր Ասիա]]յի հզորագույն պետությունը. Տիգրան Մեծի տերությունը տարածվում էր [[Կասպից ծով]]ից մինչև [[Միջերկրական ծով]], [[Կովկասյան լեռներ]]ից մինչև [[Միջագետք]]ի անապատները։ Տիգրանը, սակայն, կորցնում է իր նվաճումների մեծագույն մասը [[Պարթևաստան|Պարթևական թագավորության]] և ազդեցիկ [[Հին Հռոմ|Հռոմեական հանրապետության]] դեմ պայքարում։ Օրեցօր բարգավաճող Հայոց թագավորության զարթոնքն արգելակելու նպատակով երբեմնի հակառակորդները դաշինք են կնքում և շարունակական պատերազմներից հետո՝ մ․թ․ա․ 66 թվականին, պաշարում հայոց թագավորանիստ-ոստան [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, բանակցությունների արդյունքում կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրով]] Հայաստանը շարունակում էր պահպանել իր [[տարածքային ամբողջականություն]]ը (15 նահանգները) և նույնիսկ որոշ նվաճյալ հողեր։ Տիգրան Մեծի կառավարման վերջին տարիներն անցնում են համեմատականորեն խաղաղ աշխարհաքաղաքական պայմաններում․ զարկ է տրվում [[Տնտեսություն|տնտեսությանը]], [[Հայաստանի մշակույթ|մշակույթին]] և [[Քաղաքաշինություն|քաղաքաշինությանը]]։ Հայոց «արքայից արքան» մահանում է [[Մ.թ.ա. 55|մ․թ․ա 55 թվականին]]՝ գահը թողնելով որդուն՝ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդին]]։ Վերջինս դեռևս մի քանի տարի առաջ դարձել էր հոր գահակիցը։

Տիգրան Մեծի օրոք ստեղծվել է Հայոց աշխարհակալությունը․ ենթակա երկրներով հանդերձ այն զբաղեցնում էր շուրջ 3 միլիոն քառակուսի կմ տարածք և տասն անգամ գերազանցում էր Մեծ Հայքի տարածքը։ Տիգրանյան Հայաստանը [[Հելլենիզմ|հելլենիստական պետություն]] էր, որտեղ խոսում էին 15-ից ավելի լեզուներով։ Աշխարհակալության ամենազարգացած շրջանը [[Անտիոք]]ն էր, որը համարվում էր միջազգային առևտրական ուղի։ Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը մարտադաշտ կարող էր դուրս բերել 300 հազար զինվոր, որից 120 հազարը կազմում էին բուն հայկական ուժերը։ Հայոց արքան աչքի է ընկել նաև քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին [[Արևմտյան Տիգրիս]]ի ափին՝ [[Աղձնիք|Աղձնիք նահանգում]], վերջինս հիմնադրում է [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]], որը դառնում է հայոց նոր մայրաքաղաքը։ Տիգրանն իր անունով քաղաքներ է հիմնադրել նաև այլ վայրերում, այդ թվում՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախում]]։

== Աշխարհաքաղաքական իրադրությունը Տիգրանից առաջ ==
[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու արևելյան արշավանքից]] և [[Գավգամելայի ճակատամարտ]]ից հետո Հայաստանն իրեն հռչակել էր [[Երվանդունիների թագավորություն|անկախ թագավորություն]], որտեղ իշխում էին [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականները]]։ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից (որտեղ [[Սելևկյան տերություն]]ը պարտություն է կրում [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմի հանրապետությունից]]) և Ապամեայի հաշտության պայմանագրի կնքումից հետո, [[Արտաշես Ա|Արտաշեսն]] ու [[Զարեհ]]ը իրենց վերջնականապես հայտարարում են անկախ թագավորներ, համապատասխանաբար՝ [[Մեծ Հայք]]ում և [[Ծոփք]]ում։ Արտաշեսի ձեռնարկումների շնորհիվ [[պատմական Հայաստան]]ի մեծ մասը միավորվում է մեկ ընդհանուր պետության՝ Մեծ Հայքի թագավորության կազմում։ Այդ պատճառով է, որ [[Պոլիբիոս]]ը վերջինիս անվանում էր «Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալ»&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://tigrandanielyan.wordpress.com/|title=Արմենիայի մեծագույն մասի տիրակալը|last=|first=|date=|website=Տիգրան Դանիելյան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Ստրաբոնը Արտաշեսի մասին գրել է հետևյալը․ ''«Հայաստանն աճել է Արտաշեսի ջանքերով, ուստի այստեղ բոլորը միալեզու են»''&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մեծ Հայքին էին միացել, Փայտակարանը, Գուգարքը և Ուտիքը։ Հայկական հողերի մեծ մասի միավորումով Մեծ Հայքի թագավորությունը վերածվում է [[Առաջավոր Ասիա]]յում տարածաշրջանային ազդեցություն ունեցող զորեղ պետության։ Եթե ոչ ամենազորեղը։

Մ․թ․ա․ 185 թվականին [[Արտաշես Ա|Արտաշես Ա-ն]], որին ժողովորդը տվել էր «Բարի,» «Բարեպաշտ» պատվանունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Արտաշես Բարեպաշտ // historyofarmenia.am.am|last=|first=|date=|website=www.historyofarmenia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, հիմնադրում է [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]] քաղաքը, որը դառնում է հայոց նշանավոր մայրաքաղաքներից մեկը։ Արտաշատ մայրաքաղաքը դա Կարթագենական և հայկական մշակույթների միաձուլման վայրն է։ Ինչպես հայտնի է, Կարթագենի ամենանշանավոր զորավար և քաղաքական գործիչ Հանիբալ Բարկան, ոքվ իր զորքերի հետ ասպատակում է Հռոմը մ․թ․ա․ 218 թվականին և ցավոք սրտի պարտություն կրում։ Երկրորդ Պունիկյան պատերազմը վերջ է դնում անկախ Կարթագենին և ամրապդնսում Հռոմեական կայսրության դիրքերը հյուսիսային Աֆրիկայում։ Պարտված զորավար Հանիբալը փաղչում է իր երկրից և ապաստան գտնում կրկին ոտքի կանգնած, հզոր Հայաստանում, իսկ մեր տիրակալ արքա Արտաշեսը նրան սիրով ապաստան է տալիս։ Տեսնելով Մեծ Հայքի կենտրոնում հիանալի վայր՝ նոր քաղաք կառուցելու համար, Հանիբալը առաջարկում է Արտաշեսին նոր մայրաքաղաք հիմնել։ Քաղաքաշինության աշխղեկ է նշանակվում անձամբ Հանիբալը։ Մ․թ․ա․ 176 թվականին նոր մայրաքաղաքը պատրաստ է լինում և ստանում է Արտաշատ անվանումը։{{քաղվածք|Արտաշեսը գնում է այն տեղը, որտեղ Մեծամորը և Երասխը խառնվում են, և այնտեղ, բլուրը հավանելով, քաղաք է շինում։ Կառուցվեց մեծ և շատ գեղեցիկ մի քաղաք, որին թագավորը տվեց իր անունը և այն հռչակեց Հայաստանի քաղաքամայր։|Արտաշատի հիմնադրման մասին}}
Արտաշեսը ստեղծում է զարգացած և հզոր պետություն, անցկացնում բազում բարեփոխումներ, վերակազմավորում հայոց բանակը և կառուցում բազում այլ քաղաքներ։ Վերջինիս բարենորոգումների վրա հիմնվելով, Տիգրանը կարողանում է իրագործել իր աշխարհակալական նկրտումները և ստեղծել [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստան»-ը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mherbejanyan.wordpress.com/2016/10/30/%d5%ae%d5%b8%d5%be%d5%ab%d6%81-%d5%ae%d5%b8%d5%be-%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/|title=Ծովից ծով Հայաստան|date=2016-10-30|website=Մհեր Բեժանյանի բլոգ|language=ru-RU|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ տարիներ ==
Տիգրան Արտաշեսյանը՝ Տիգրանի Ա-ի որդին, ծնվել է [[Մ.թ.ա. 140|մ․թ․ա․ մոտ 140 թվականին]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/605839|title=Տիգրան Մեծի 2150-ամյակը կնշվի մի շարք միջոցառումներով {{!}} ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ Հայկական լրատվական գործակալություն|website=armenpress.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;՝ [[Մեծ Հայք]]ի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|մայրաքաղաք Արտաշատում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան II Մեծ՝ Հայաստանի թագավոր|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=անգլալեզու հանդես|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրանը սերում էր [[Արտաշեսյաններ|ազնվական ընտանիքից]], որն այդ ժամանակահատվածում իշխում էր [[Պատմական Հայաստան|Հայաստանում]]։ Նրա պապը՝ Արտաշեսը ինքը նույնպես եղել է արքայական Երվանդունիների տոհմից և հիմնվելով իր նախնիների ազնվականության վրա, կարողացել է տիրել Հայաստանի գահին։ Կրթսեր Տիգրանի հայրը՝ [[Տիրան Ա|Տիգրան կամ Տիրան Ա-ն]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արքան էր, ում մասին սակայն պահպանվել են բավականին սակավ և կցկտուր տեղեկություններ։ Նրա օրոք Հայաստանը շարունակել է զարգանալ և բարգավաճել։ Նա եղել է [[Արտաշես Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդին և հոր կառավարման ժամանակահատվածում ղեկավարել է արևմտյան զորավարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arashes_1-in|title=Հովհաննիսյան Պ. {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ մայիսի 15}}&lt;/ref&gt;։

Ավագ եղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդի]] անժառանգ մահվանից հետո, Տիգրան Ա-ն դարձել էր Մեծ Հայքի գահակալը և կառավարել հարաբերական անդորրի ժամանակահատվածում։ Մանկահասակ Տիգրանի ստացած ուսման մասին մեզ քիչ բան է հայտնի, թեպետ հետազոտողները հավաստում են, որ հայոց ապագա արքան դաստիարակվել և կրթություն է ստացել ժամանակի լավագույն ուսուցիչների կողմից, սովորել [[Հին հունարեն|հունարեն]] և [[ասորերեն]]&lt;ref&gt;{{Cite book|title=[http://www.historyofarmenia.am/images/menus/107/Tigran%20Mets.pdf  Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը («Նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա ու մնալ բարեպաշտ»)]|last=Արտակ Մովսիսյան|first=|publisher=ԵՊՀ հրատարակչություն|year=2010|isbn=978-5-8084-1307-8|location=Երևան, Հայաստան|pages=10-11, ենթավերնագիր՝ «Արքայազն Տիգրանը»}}&lt;/ref&gt;։

=== Արքայազն Տիգրանի պատանդություն ===
[[Պատկեր:Mithridatesiiyoung.jpg|մինի|269x269փքս|Պարթևների [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծ]] արքայի դիմապատկերով և [[հունարեն]] մակագրու-թյամբ մետաղադրամներ։ Տիգրանը պարթևական արքունիք պատանդության է տեղափոխվել [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] նկատմամբ [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ-ի]] վարած [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հաղթական պատերազմից]] հետո։]]
Արտաշեսի որդի [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] կառավարման ընթացքում՝ [[Մ.թ.ա. 120|մ․թ․ա․ 120]]-[[Մ.թ.ա. 115|115 թվականներին]], պատերազմ է բռնկվում [[Մեծ Հայք]]ի և [[Պարթևստան]]ի միջև, որն ավարտվում է հայերի պարտությամբ։ Նենգ պարսիկները ցանկանալով տիրել Մեծ Հայքի հարավային տարածքներին հարձակում են գործում Մեծ Հայքի վրա։ Այնուամենայնիվ, այդ իրադարձությունը ռազմավարական որևէ էական նշանակություն չի ունենում կողմերի համար, թեպետ պարթևները պատանդ են պահանջում հայոց արքայից։ Անժառանգ Արտավազդը ստիպված է լինում պարթևաց արքունիք գերության տալ 20-25-ամյա Տիգրանին՝ եղբորորդուն&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://suna.e-sim.org/|title=Տիգրան Մեծ (վաղ տարիներ)|last=|first=|date=|website=e-Sim.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն այդ տարիքում արդեն բավականին հմտորեն տիրապետում էր զենքի արվեստին։ Տիգրանին պատանդ վերցնելով, կրակապաշտներն ունեին հեռահար նպատակներ․ նախ և առաջ այդ քայլով նրանք բացառում էին հայերի կողմից [[պատերազմական գործողություններ]]ի սանձազերծման հնարավոր ռիսկերը և երկրորդ՝ ապագա գահակալին փորձում էին դարձնել իրենց պետությանը համակիր քաղաքական գործիչ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Պարթևները անգամ չէին էլ մտածում, որ իրենց նոր որդեգրած &quot;պրոտեժեն&quot; պետք է դառնար Պարթևական կայսրության ահն ու սարսափը։ Մեկ ճակատամարտի շնորհիվ Տիգրան Մեծը հպատակեցնում է ամբողջ Պարթևական կայսրությունը և տարիներ շարունակ իր գերիշխանությունը հաստատում պարսիկների վրա։ Հայքի թագավորության գահին արևելամետ ղեկավարի առկայությունը [[Մարաստան]]ը և [[Բաբելոնի թագավորություն|Բաբելոնիան]] ռազմակալած պարթևների համար ուներ կենսական նշանակություն, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում իր հզորության գագաթնակետին էր հասնում վերջիններիս վաղեմի և մշտնջենական թշնամին՝ Հռոմեական հանրապետությունը։ [[Հռոմեական լեգեոն|«Անպարտելի լեգեոնները»]] նպատակ ունեին իրենց ազդեցությունը սփռել նաև արևելյան հողերում, իսկ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] դիրքորոշումն այդ մրցակցության մեջ ուներ կարևոր ռազմաքաղաքական նշանակություն։ Մեծ Հայքի տեղակայման շնորհիվ, երկիրը ստանում էր շատ լուրջ ստրատեգիական առավելություն, ինչպես պաշտպանողական, այնպեսել հարձակողական պատերազմների ժամանակ։ Երկրի ղեկավարների հիմնական նպատակը կայանում էր նրանում, որպեսզի երկիրը հնարավորություն ունենար, ապագա պատերազմների ժամանակ, չեզոքություն պահեր և վտանգի տակ չդներ իր ինքնավարությունը։ Ցավոք, ինչպես ժամանակը ցույց տվեց, Տիգրան Գ-ից և Էրատո թագուհուց հետո, Հայաստանը փոխեց իր քաղաքական նպատակները և սկսեց ակտիվորեն մասնակցել Հռոմեա-պարսկական կոնֆլիկտներին։ Պարթևների մղած կարճատև պատերազմն իր հերթին վատթարացրել էր Արտավազդի՝ ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ հայոց թուլամորթ արքայի աչքում Պարթևստանի հեղինակությունը և Տիգրանին պատանդի կարգավիճակում պահելով, վերջիններս նպատակ ունեին նաև սանձել հարևան երկրի պոռթկումները։

Այնուամենայնիվ, Տիգրանի որդի Տիգրանը պարթևական արքունիքում ուներ հատուկ կարգավիճակ, որն ուսումնասիրողները շատ հաճախ անվանում են «պատվո պատանդություն»&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Դրա մասին վկայում է այն փաստը, որ նրա ապօրինի դուստր Արիազատա-Աուտոման ամուսնացել էր [[Միհրդատ Բ Պարթև|Միհրդատ Բ Մեծի]] հետ և դարձել պարթևաց թագուհին։ Տիգրանի հետ, պատանդում էր գտնվում ապագայում Հայաստանի զորքերի գլխավոր զորավար Բագարատը, ով 95 թվականին, Տիգրանի գլխին դրեց հայոց արքայի խույրը։

=== Վերադարձ պատանդությունից և թագադրում ===
{{Rquote|right|Եվ վերադարձավ Տիգրան արքան պատվո պատանդությունից՝ ոտքի կանգնեցնելով ամեհի Աղձնյաց աշխարհի մեջ։ Տիրեց նա աշխարհին հայոց՝ մաքրարյուն Արտաշեսյանի իրավունքով|Տիգրանի վերադարձը պատանդությունից}}Մ․թ․ա․ 115 թվականին հայոց գահն անցել էր Տիգրանի հորը՝ [[Տիրան Ա|Տիրանին (Տիգրանին)]]՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյան հարստության]] հիմնադիր [[Արտաշես Ա Բարեպաշտ]] արքայի կրտսեր որդուն։ Վերջինս ապահովելով երկրի անկախությունն ու անվտանգությունը՝ զարկ է տվել [[Տնտեսություն|տնտեսական]] զարգացմանը, [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ|հատել դրամներ]]։ Մ․թ․ա․ 95 թվականին ճանապարհորդության ընթացքում վախճանվում է զառամյալ Տիրան արքան և հայոց գահը մնում է թափուր։ [[Աշխարհաժողով|Հայոց աշխարհաժողովը]] քայլեր է ձեռնարկում Հայքի գահի իրական ժառանգորդին՝ Տիգրանին Հայաստան վերադարձնելու համար, թեպետ միևնույն ժամանակահատվածում հազարապետի առաջնորդությամբ երկրում սկսվում է պալատական երկպառակտչություն, որն ուղեկցվում է իշխող [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների տոհմի]] կողմնակիցների դեմ բացահայտ դավադիր քայլերով և վրեժխնդրությամբ։ Տևական բանակցություններից հետո՝ մ․թ․ա․ 95 թվականին, հայերը կարողանում են պատանդությունից ազատել Տիրանի որդուն՝ փոխարենը [[Պարթևստան|Պարթևական թագավորությանը]] զիջելով Մեծ Հայքի հարավ-արևելքում գտնվող «Յոթանասուն հովիտներ»-ը՝ [[Կասպից ծով|Կասպքը]], [[Պարսպատունիք]]ը և [[Պարսկահայք]]ը, որոնք [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը միացրել էր Հայաստանին։ Տիգրանը հայոց գահին բազմում է 45 տարեկան հասակում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hayriyansergeyblog.wordpress.com/2017/03/23/%d5%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d6%80%d5%b0%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%ac-%d5%bf%d5%ab%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%b6/|title=Աշխարհակալ Տիգրան|date=2017-03-23|website=Սերգեյ Հայրիյան|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Նա իր կյանքի մի մասն անցկացրել էր հայոց արքունիքում, իսկ մյուս մասը՝ Պարթևական տերությունում։ Նա հմտորեն տիրապետում էր զենք կրելու արվեստին, պալատական ծիսակատարություններին, ինչպես նաև ռազմավարությանը։ Գալով Հայաստան՝ Տիգրանը թագադրվում է մի վայրում, որը ոչ մի կերպ չէր նշանավորվում հայոց պատմության մեջ, և որտեղ մինչ այդ չէր եղել որևէ խոշոր բնակավայր։ Հետագայում այդտեղ վեր է խոյանում աշխարհակալ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Մեծ Հայքի մայրաքաղաքը]], որի մասին ակնածանքով էին խոսում նույնիսկ օտար հեղինակները։ Ամենայն հավանականությամբ նա արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տիրակալության արտաքին սահմանները՝ դրանց կենտրոնական հատվածում էլ ընտրելով մայրաքաղաքի տեղանքը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Tigran_Mec|title=Տիգրան II-ի գահակալությունը։ Հայաստանը աշխարհակալ տերություն։ {{!}} historyofarmenia.am.am|website=www.historyofarmenia.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

== Կառավարման սկիզբ ==

=== Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին ===
{{հիմնական|Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին}}
Բազմելով հայոց գահին՝ Տիգրանը նախ և առաջ իր առջև խնդիր է դնում ամրացնել երկրի արտաքին սահմանները։ [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի նահանգների]] մեծ մասը [[Մեծ Հայքի թագավորություն|հայկական թագավորության]] կազմի մեջ էր մտցրել դեռևս Տիգրանի պապը՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը, որի ստեղծած կենտրոնացված պետությունն էլ ժառանգել էր ապագա աշխարհակալ արքան։ Այնուամենայնիվ, [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմաններից դուրս էր մնում [[Ծոփք]]ը, որը թեպետ հայոց հնագույն նահանգներից էր, սակայն [[Զարեհ]] արքայի շնորհիվ [[Մագնեսիայի ճակատամարտ]]ից հետո ձեռք էր բերել [[Ծոփքի թագավորություն|անկախ թագավորության]] կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Battle-of-Magnesia|title=Մագնեսիայի ճակատամարտ // Հունաստան, մ․թ․ա․ 190 թվական|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Զարեհի հետ ունեցած սերտ հարաբերությունների պատճառով Արտաշեսը չէր կարողանում նվաճել [[պատմական Հայաստան]]ի այդ նահանգը և այդ գործը ստանձնում է Տիգրանը։ Մ․թ․ա․ 150 թվականից ի վեր այստեղ իշում էր [[Երվանդունիներ|Երվանդունիների արքայական]] շառավղից սերվող [[Ծոփքի թագավորություն|Արտանես I-ը]]՝ Մորֆիլիգի որդին և Զարեհի թոռը։ [[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Մ․թ․ա․ 94 թվականին հայկական զորքերը շարժվում են Ծոփք]] և գրեթե առանց լուրջ ռազմական գործողություններ իրականացնելու պարտության մատնում Արտանես Երվանդունի արքային․ [[Ծոփք|Ծոփք աշխարհը («Չորրորդ Հայք»)]] միացվում է Հայոց թագավորությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|title=Տիգրան Բ-Ի գահակալությունը. Ծոփքի միավորումը|website=www.findarmenia.com|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5|archive-date=2016 թ․ մարտի 5|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305011705/http://www.findarmenia.com/arm/history/18/82/83|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հայերը փոքր ինչ դժվարության են հանդիպում Արկաթիասի կողմից հիմնադրված և Ծոփաց թագավորության մայրաքաղաքը համարվող [[Արկաթիակերտ|Արկաթիակերտ (Կարկաթիակերտ)]] քաղաքի պաշարման ժամանակ, քանզի Արտանեսն այստեղ էր կենտրոնացրել իր հատընտիր զորախմբերը։ Կարկաթիոկերտի մասին, իբր [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփաց թագավորության]] արքայանիստ քաղաքի, առաջին վկայությունը պատկանում է [[Ստրաբոն]]ին։ Հայ պատմագիրներն այս քաղաքի վերաբերյալ հիշատակություններ ամենևին չունեն և դժվար է ուրվագծել նրա հետագա շրջանի պատմությունը։ Քաղաքի աշխարհագրական դիրքը վերջնականապես ճշտված չէ։ Ոմանք այն նույնացնում են հետագայի [[Անգղ]] բերդի հետ ([[Չորրորդ Հայք]]ի Անգեղտուն գավառի գլխավոր բերդը), ոմանք Զինթա ամրոցի, ոմանք՝ [[Խարբերդ]]ի, ոմանք՝ Ամիդ-Դիարբեքիրի, իսկ որոշներն էլ՝ Տիգրանակերտ-Մարտիրոսապոլսի հետ։ Դրանցից ամենահավանականն այն վարկածն է, ըստ որի Կարկաթիոկերտը գտնվել է Անգեղտուն գավառի Անգղ բերդի տեղում կամ նրա շրջակայքում։ Իսկ վերջինիս ավերակներն ընկած են [[Արևմտյան Տիգրիս]] գետի վերին հոսանքից ոչ հեռու՝ ստորին [[Արածանի]]ի ձախ կողմում&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան (1987)։ Պատմական Հայաստանի քաղաքները։ Երևան։ «Հայաստան», էջ 160-161&lt;/ref&gt;։

=== Միհրդատ Եվպատորի հետ դաշինքի կնքում ===
{{հիմնական|Հայ-պոնտական դաշինք}}
[[Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին|Չորրորդ Հայքից միացումից հետո]] [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] կազմից դուրս էին մնում միայն [[պատմական Հայաստան]]ի անքակտելի մաս կազմող երկու կենսատարածքներ՝ [[Փոքր Հայք]]ն ու [[Կոմմագենե]]ն։ Դեռևս [[Մ.թ.ա. 112|մ․թ․ա․ 112 թվականին]] Փոքր Հայքի անժառանգ արքա [[Անտիպատրոս|Անտիպատրոս Երվանդունին]] այդ տիրույթները կտակել էր [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորին]], որը կտակը ստանձնելուց հետո սկսել էր կրել ''«թագավոր Պոնտոսի և Փոքր Հայքի»'' տիտղոսը։ Այսպիսով, մ․թ․ա․ 111 թվականին Միհրդատը ստանձնել է նաև [[Փոքր Հայք]]ի («Արմենիա Մինոր») ղեկավարումը, իսկ աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Տիգրանի համար ձեռնտու չէր պատերազմական գործողություններ հրահրել գրեթե նույնանման սփռվածության հետաքրքրություններ ունեցող և օր-օրի զարթոնք ապրող հարևան պետության հետ։

[[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Զ Եվպատորը]], նույնիսկ նախքան Տիգրանի գահակալումը, [[Սև ծով]]ի ափին ստեղծել էր [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի ընդարձակ թագավորությունը]] և նպատակ ուներ Հռոմին դուրս մղել [[Փոքր Ասիա]]յից և [[Հունաստան]]ից։ Այսինքն՝ նրա ծրագրերը կապված էին արևմուտքի հետ, որտեղ Տիգրանը անելիքներ չուներ։ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ն առանձնակի հետաքրքրություն էր տածում արևելյան հողերի հանդեպ, որոնք չէին խանգարում Միհրդատ Եվպատորին ի կատար ածել սեփական աշխարհակալական նկրտումները։ Այնուամենայնիվ, երկու պետություններին էլ անհրաժեշտ էր հզոր դաշնակից տարածաշրջանում՝ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական]] և [[Պարթևական թագավորություն|Պարթևական գերտերությունների]] վերահաս վտանգներից ապահովագրվելու համար։ Այսպիսի պայմաններում մ․թ․ա․ 93 թվականին կնքվում է [[հայ-պոնտական դաշինք]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atb.am/en/armenia/history/state_section/|title=Հայոց պատմություն․ «Արմենիայի տիրակալը՝ Տիգրան Մեծ», դաշինք Պոնտոսի հույն արքայի՝ Միհրդատի հետ|last=|first=|date=|website=www.atb.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;, որն էլ ավելի է ամրապնդվում խնամիական հարաբերությունների հաստատմամբ։ Այսպիսով, հաջորդիվ տեղի է ունենում Տիգրան Արտաշեսյանի ամուսնությունը Միհրդատի տասնվեցամյա դստեր՝ Կլեոպատրայի հետ։ Տիգրան արքան և հայոց թագուհի [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն իրենց համատեղ կյանքի ընթացքում ունենում են երկու դուստր և երեք որդի՝ Զարեհը, [[Արտավազդ Բ|Արտավազդը]], [[Տիգրան Կրտսեր]]ը։

=== Կապադովկիական արշավանքներ ===
Մ․թ․ա․ 93 թվականին հայ-պոնտական զորքերը իրագործում են [[Հայ-պոնտական դաշինք|դաշնակցային պայմանագրի]] առաջին գործնական քայլը՝ համատեղ կերպով ներխուժելով [[Կապադովկիայի պատմություն|Կապադովկիայի թագավորություն]]։ Կապադովկիան [[Հելլենականություն|հելլենիստական թագավորություն]] էր, որը շարունակաբար կառավարվում էր Արիարաթես անունը կրող գահակալների կողմից։ Այսպիսով, հայ-պոնտական ներխուժման պահին երկրում իշխում էր Արիարաթես IX-ը, որն իր չափազանց արտահայտված արևմտամետ քաղաքականության շնորհիվ ստացել էր «Հռոմեասեր» (Ֆիլոպատոր) մականունը։ Ինքնին, Կապադովկիայի թագավորությունը գտնվում էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմի]] ազդեցության ոլորտում, իսկ վերջինիս արքան [[Հռոմի կայսրերի ցանկ|Հռոմի գահակալի]] անմիջական կամակատարն էր։ Այպիսի պայմաններում Տիգրանին ձեռնտու էր Պոնտոսի միջոցով փակել Հռոմի հետ անմիջական սահմանը, քանզի նշյալ ժամանակամիջոցում աշխարհակալ կայսրության հետ առճակատումը բոլորովին չէր բխում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] շահերից։ Ըստ պայմանավորվածության՝ Կապադովկիայի նվաճումից հետո ռազմավարական միջանցիկ նշանակության այս տարածքը պետք է անցներ [[Պոնտոսի թագավորություն|Միհրդատյան Պոնտոսին]], իսկ երկրի ամբողջ շարժական ու անշարժ գույքին պետք է տիրապետեին հայերը։ Այսպիսով, արշավանքը տեղի է ունենում պլանավորվածի պես․ կապադովկիական պաշտպանական ամրություններն ու զորախմբերը չկարողանալով դիմակայել պոնտական փաղանգի հարձակումներին ու Մեծ Հայքի ծանր հետևակի հարվածներին՝ անձնատուր են լինում, իսկ [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորը]] հայտարարում է Պոնտոսի կողմից Կապադովկիայի ռազմակալման փաստի մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Tigranes-II-the-Great|title=Տիգրան Մեծ, Մեծ Հայքի արքա|last=|first=|date=|website=«Բրիտանիկա» հանրագիտարան|publisher=|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Սա հայ-պոնտական դաշինքի առաջին ռազմական հաջողությունն էր։{{Rquote|right|Կապադովկիան պաշարելով, մոտ 30 բյուր մարդ տեղահանեց ու տեղափոխեց Հայաստան և նրանց, այլոց հետ միասին, համաբնակեցրեց մի վայրում, որտեղ նա առաջին անգամ կրեց Հայաստանի թագը և այդ վայրն իր անունով կոչեց Տիգրանակերտ կամ Տիգրանապոլիս։|[[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացի]], 2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Շատ վերլուծաբաններ պնդում են, որ ''«Միհրդատը հաճախ Տիգրանին օգտագործել է իր արկածախնդրությունների համար»''՝ շահադիտական նկատառումներով, թեպետ հայոց արքան նման քայլով ուներ սեփական պլանները։ Հայկական ուժերը ներխուժում են Կապադովկիայի քաղաքներ՝ թալանում հարստություններն ու գերեվարում տեղի բնակիչներին։ Հայկական կողմը Կապադովկիական արշավանքից վերադառնում է մեծ ավարով։ Տիգրանի հեռահար քաղաքականության պտուղներն ի հայտ են գալիս մ․թ․ա․ 92 թվականին, երբ պարզ է դառնում, որ Արիարաթես IX-ը Կապադովկիայից փախչել էր Հռոմ և ապավինել [[Հռոմեական լեգեոն|«անպարտելի լեգեոնների»]] օժանդակությունը։ Այդ տարում արևելք է ժամանում հռոմեացի զորավար [[Լուցիոս Կոռնելիուս Սուլլա]]ն, որը ետ է գրավում Կապադովկիան․ Պոնտոսը համատեղ արշավանքի արդյունքում մնում է ձեռնունայն։ Կապադովկիայի դեմ հայ-պոնտական հաջորդ արշավանքը տեղի է ունենում մ․թ․ա․ 91 թվականին։ Հայերն առանց խոչընդոտի ջախջախում են սահմանային ողջ երկայնքով պատնեշած հռոմեական պաշտպանական ուժերին՝ ընդհուպ պաշարելով «Գեղեցիկ ձիերի երկրի» քաղաքամայր-ոստան Մաժակը։ Նախորդ արշավանքի օրինակով Տիգրանը Կապադովկիայից Մեծ Հայք է տեղափոխում հսկայական մարդկային և նյութական ռեսուրսներ, որի միջոցով էլ հետագայում կարողանում է շենացնել [[Աղձնիք]]ում կառուցվելիք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]]։ Նույն ժամանակահատվածում Միհրդատը նախապատրաստվում էր նոր տարածքներ նվաճել արևմուտքում՝ ծրագրելով [[Հունաստան]]ի ազատագրումը։

=== Վիրքի և Աղվանից թագավորության հպատակեցում ===
{{Հիմնական|Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ {{!}} Արտաշեսյանների հաստատումը Վիրքում}}[[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքում հայոց գերիշխանության հաստատման գործընթացը]] հանգամանալից կերպով ներկայացրել է վրաց պատմահայր [[Լեոնտի Մրովելի]]ն՝ [[Քարթլիս ցխովրեբա|«Քարթլիս ցխովրեբա» աշխատությունում]]։ Մ․թ․ա․ 109 թվականից ի վեր [[Իբերիայի թագավորություն|Վիրքի (Իբերիայի) թագավորությունում]] իշխում էր Փառանջոմ I-ը՝ Փառնավազի տոհմից&lt;ref&gt;Thomson, Robert W. (1996), Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles, p. 42. Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն, ISBN 0-19-826373-2.&lt;/ref&gt;։ Ըստ վրաց պատմիչի՝ վերջինս առավել հակված էր դեպի պարթևական արքունիքը և սիրում էր կրակապաշտական կրոնը։ Վիրքում ներքաղաքական պայքարը վերստին սրվում է այն բանից հետո, երբ Փառանջոմ արքան պարթևաց երկրից կանչում է կրակի սպասավորներին ու մոգերին, նրանց հաստատում Մծխեթում և Մողվթա և սկսում բացահայտորեն պաշտել կուռքերին։ Արքայի դավաճանական քայլը զայրույթի տեղիք է տալիս բնակչության և ազնվականության շրջանում, որի արդյունքում էլ ավագանին որոշում է թագավորին գահընկեց անելու համար դիմել հարևան երկրի՝ Հայաստանի օգնությանը։ Փառանջոմը, լինելով պարթևների կամակատարը, երկիրը տանում էր խորին լճացման, թեպետ ի շնորհս կրակապաշտների զինակցության՝ Վիրքում ուներ խոր արմատներ&lt;ref&gt;Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, pp. 282–284. Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5.&lt;/ref&gt;։ Փորձելով փրկել իրավիճակը, վրաց իշխանները ձևավորում են ավագանի և դիմում ուղարկում Տիգրան արքային, որը համարվում էր տարածաշրջանի զորեղագույն տերություններից մեկի գահակալը։ Նամակում իշխանները գրում են հետևյալը․ ''«Մեր թագավորն ուրացավ հայրական կրոնն ու չի պաշտում վրաց պահապան աստվածներին։ Նա ընդունեց հայրենի կրոնն ու մոռացավ մայրենին, արդ նա արժանի չի այլևս մեզ թագավոր լինելու։ Տուր մեզ քո որդի Արշակին, որի կինը մեր Փառնավազյան թագավորների սերնդից կլինի, և հասցրու քո զորքը, որպեսզի քշենք նոր կրոն ընդունող Փառանջոմին ու մեզ թագավոր լինի քո որդի Արշակը, իսկ թագուհի` նրա կինը, մեր թագավորների զավակը»''։ Տիգրանը հավանություն է տալիս վրաց մեծամեծների խնդրանք-առաջարկին և քայլեր ձեռնարկում Վիրքի գործող արքա Փառանջոմին գահընկեց անելու ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.academia.edu/28603891/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A5%D6%82_%D4%BB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ|last=Հակոբյան|first=Մհեր|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=|language=en}}&lt;/ref&gt;։

Այսպիսով, մ․թ․ա․ 92 թվականին Տիգրանը պատանդներ է վերցնում վրաց իշխաններից և զորք նախապատրաստում՝ [[Քարթլի (պատմական մարզ)|Քարթլի]] ներխուժելու համար։ Վրաստանի գործող թագավորին զինակցում էին պարթևները, որոնք սակայն չեն կարողանում դիմագրավել Մեծ Հայքի բանակի ռազմական ներուժին։ Վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Գուգարք նահանգ|Գուրգարք նահանգում]]՝ [[Տաշիր|Տաշիր բնակավայրի]] շրջակայքում։ Այդ կապակցությամբ վրացի պատմիչը գրում է․{{քաղվածք|Նրանց միջև սաստիկ պատերազմ տեղի ունեցավ և երկու կողմերից էլ անհամար մարդիկ կոտորվեցին։ Ի վերջո Փառանջոմը հաղթվեց հայերի ու վրացիների կողմից և սպանվեց, նա սպանվեց, իսկ նրա զորքը կոտորվեց։ Փառանջոմի որդի Միհրանը, որը մեկ տարեկան երեխա էր, վերցվեց իր դայակի կողմից, որը տարավ նրան Պարսկաստան, իսկ Հայոց թագավորը վրացիներին զիջեց իր որդուն|Լեոնտի Մրովելի, «Քարթլիս ցխովրեբա»}}Այսպիսով, [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը իր տիրապետությանն է ենթարկում Վիրքի թագավորությանը՝ տեղի իշխանների խնդրանքով։ Արդյունքում՝ հարևան երկիրը հայտնվում է հայոց ազդեցության ոլորտում․ [[Վիրք|վասալական Վիրքում]] հաստատվում է [[Արտաշեսյաններ|հայ Արտաշեսյանների ժառանգական իշխանությունը]] (տե՛ս՝ [[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքի Արտաշեսյաններ]])։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ Վիրքը նվաճելու հետ մեկտեղ, Տիգրան արքան ձեռնամուխ է լինում նաև [[Աղվանք|Աղվանից թագավորության]] և վերջինիս մայրաքաղաք [[Կապաղակ]]ի գրավմանը։ Սակայն այս կապակցությամբ մանրամասն փաստեր պատմագիտությանը հայտնի չեն։

== Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում ==
Դեռևս Տիգրան Արտաշեսյանի կառավարման սկզբնամասում Մեծ Հայքի թագավորությունը գտնվում էր իր հզորության գագաթնակետին, այնինչ հայոց արքան դեռևս իրագործելու բազմաթիվ ծրագրեր ուներ՝ [[Ծովից ծով Հայաստան|«ծովից ծով Հայաստանի»]] ստեղծման մտապատկերով։ Փորձելով կանխել օրեցօր զորեղացող Հայոց թագավորության վերելքը՝ երբեմնի թշնամիներ Պարթևստանն ու Հռոմը գալիս են ընդհանուր հայտարարի և բանակցություններ սկսում։ Մ․թ․ա․ 92 թվականին Եփրատի ափին կնքվում է հռոմեա-պարթևական դաշնագիր՝ ուղղված Պոնտոսի և Մեծ Հայքի թագավորությունների դեմ։ Գերտերությունները նպատակ ունեին ծնկի բերել Տիգրանին և Միհրդատին՝ իրենց ազդեցությանը ենթարկելով Հայքն ու Պոնտոսը։ Այս պայմանագրով [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմը]] նպատակ ուներ ձերբազատվել իր աշխարհակալությանը սպառնացող երկու խնդիրներից, մինչդեռ Պարթևստանի մտավախությունները կապված էին բացառապես Հայաստանի հետ, քանզի Պոնտոսը որևէ կերպ վտանգ չէր կարող հանդիսանալ պարթևների պետության համար (վերջինս արևելքում չունեներ որևէ հավակնություն կամ շահագրգռվածություն)։

=== Պարթևական մեծ արշավանք ===
{{հիմնական|Հայ-պարթևական պատերազմ}}

Արդյունավետ ռազմական բարեփոխումներից հետո, [[Մ.թ.ա. 87|մ․թ․ա․ 87 թվականին]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] զորախմբերը սկսում են ասպատակել [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Ոչ վաղ անցյալում [[Եկբատան]]ում բռնկված գժտությունների և առճակատումների արդյունքում [[Միհրդատ Բ Պարթև]]ը մահացել էր և երկիրը ժառանգել էր «թուլամորթ» (այսպես են բնորոշել վերջինիս պարսիկ պատմիչները) արքա [[Գոդերձ Ա|Գոդերձը]]՝ [[Հրահատ Ա|Հրահատ Ա Արշակունու]] որդին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.the-persians.co.uk/parthia2.htm|title=Իրան՝ աշխարհի առաջին գերտերությունը|last=|first=|date=|website=www.the-persians.co.uk|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Այդ երկրում տիրում էր ներքաղաքական ծանր ճգնաժամ, որն էլ նպաստավոր նախապայման էր Տիգրանի համար։ Վերջինս դեռևս մ․թ․ա․ 91 թվականին [[Բաբելոն]]ում իրեն հռչակել էր «պարթևների արքայից արքա» և նպատակ ուներ բռնազավթել բացարձակ իշխանությունը։ Աշխարհաքաղաքական նման իրավիճակում էլ սկսվում է Տիգրան Բ-ի [[Հայ-պարթևական պատերազմ|Պարթևական մեծ արշավանքը]]։ Կա վարկած, որ երբ օգոստոս ամսին՝ երբ Տիգրանյան բանակը շարժվում էր Պարթևստանի ուղղությամբ, հայոց երկնակամարում առկայծում է [[Հալլեյի գիսաստղ|«Հալեյի գիսաստղը»]], որը այդ ժամանակների պատկերացումներով հաջողության նախանշան էր&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 21-25, - Պարթևական մեծ արշավանքի սկիզբը, գիսաստղի խորհուրդը&lt;/ref&gt;։ Հայ քրմերն այս հանգամանքը մեկնաբանում են, որպես հայոց տիրակալի հաջողությունների երկնային համաձայնություն և [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] ստեղծման գաղափարի իրագործման կարևոր երաշխիք։ Այս դեպքի առթիվ Տիգրան Բ-ն հատում է մի քանի տասնյակ դրամներ, որոնց վրա արքայի թագին ավանդական ութաթև աստղի և երկու արծիվների փոխարեն տեղի է գտել նաև հաջողության խորհրդանիշ գիսավոր աստղը&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։

Արշավանքի սկզբնամասում հայկական ուժերն ազատագրում են «Յոթանասուն հովիտներ»-ը և ապա հարձակվում հարավային ուղղությամբ՝ դեպի [[Ատրպատական]] և [[Կորդուք]]։ Հպատակ այս թագավորությունների գահակալներ Միհրդատն ու Զարբիենոսը արյունահեղությունից զերծ մնալու համար ընդունում են Տիգրանի իշխանությունը և հաստատվում իրենց պաշտոններում։ Ավելի ուշ Ատրպատականում իշխող Միհրդատ I-ը ամուսնանում է Տիգրանի և [[Կլեոպատրա Պոնտացի|Կլեոպատրա Պոնտացու]] դստրերից մեկի հետ՝ մինչև կյանքի վերջը հավատարիմ մնալով հայոց արքային։ Զարգացնելով ռազմավարական հաջողությունները՝ հայոց այրուձին սլանում է [[Միջագետք]]ի ուղղությամբ․ այնտեղ էին կենտրոնացված Գոդերձի հատընտիր զորախմբերը։ Շուտով Մեծ Հայքի բանակը նվաճում է նաև «մնացյալ Միջագետքը» և որպես թիրախակետ ընտրում մարերի երկիրը։ [[Մարաստան]]ը համարվում էր պարթևաց երկրի «թագն ու պսակը» և այն մեծ կարևորագույն նշանակություն ուներ թագավորության համար։ Բացի այդ, Մարաստանում էր գտնվում նաև պարթև արքաների ամառային մայրաքաղաք [[Եկբատան]]ը։ Դեպի Եքբատան տանող ճանապարհին հայկական զորքերը պաշարում են Ադրաբանա ամրոցը, որտեղ պահվում էին [[պարթև Արշակունիներ]]ի տոհմական գանձերը։ Տիգրանը կողոպտում է ամրոցը և հիմնահատակ հրկիզում այն։&lt;br /&gt;
{| class=&quot;graytable&quot;
|+
Հռոմեացի պատմիչ Պլուտարքոսը՝ Տիգրան Մեծի և վերջինիս ուղեկցորդ չորս վասալ-թագավորների մասին
| width=&quot;25%&quot; |[[Պատկեր:Tigranes four Kings.jpg|alt=|աջից|286x286փքս]]
|
| width=&quot;65%&quot; align=&quot;center&quot; |&lt;big&gt;[[Պատկեր:Aquote1.png|ձախից|20x20փքս]] Երբ Տիգրանը նոր միայն սկսում էր, նրա ծրագրերն ու հնարավորությունները խիստ համեստ էին, իսկ այժմ նա հպատակեցրել էր բազում ժողովուրդների, խորտակել է, ինչպես դեռևս չէր հաջողվել ուրիշ մեկին, պարթևների հզորությունը, իսկ Միջագետքը հեղեղել է հելլեններով, որոնց նա ամբողջ բազմություններով գաղթեցրել էր Կիլիկիայից ու Կապադովկիայից։ Այլ ժողովուրդներից նա արաբական քոչվոր ցեղերին քշեց իրենց նախկին վայրերից և բնակեցրեց իր մայրաքաղաքի մոտ, որպեսզի նրանց օգտագործի առևտրական կարիքների համար։ Նրա մոտ շատ թագավորներ կային սպասավորի դրությամբ, իսկ նրանցից չորսին նա մշտապես պահում էր իր մոտ, որպես ուղեկից կամ թիկնապահ․ երբ նա գնում էր ձիով, նրանք, կարճ խիտոններ հագած, վազում էին րա կողքից, իսկ երբ նստած էին լինում և զբաղվում պաշտոնական գործերով, նրանք կանգնում էին նրա շուրջ, ձեռքերը կարծքերին․․․ [[Պատկեր:Aquote2.png|աջից|20x20փքս]]&lt;/big&gt;
«Զուգահեռ կենսագրություններն», Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|
|}

Փորձելով կանխել թագավորանիստ [[Եկբատան]]ի պաշարումը՝ [[Գոդերձ Ա|Գոդերձ Պարթևը]] ստիպված է լինում հաշտություն խնդրել հայոց արքայից։ Այպիսով, մ․թ․ա․ 87 թվականին [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] կնքվում է [[Հայ-պարթևական պատերազմ|հայ-պարթևական համաձայնագիր]], որով Պարթևստանը ճանաչում էր [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, պարթների արքան Տիգրան Մեծին և [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների շառավղին]] էր շնորհում [[արքայից արքա]] տիտղոսը, ինչպես նաև ճանաչում էր իր տարածքային կորուստները։ Այսպիսով, Հայոց տերությանը միանում են [[Օսրոյենե|Օսրոյենեն (Միջագետք Ասորվոց)]], [[Ադիաբենե]]ն, [[Միգդոնիա|Միգդոնիան (Արուստան)]], [[Կորդուք]]ը և [[Միջագետք Հայոց|հյուսիսային Միջագետքը]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/tigran-ii|title=Տիգրան II – «Իրանիկա» հանրագիտարան|last=|first=|date=|website=www.iranicaonline.org|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։ Հայկական աշխարհակալության մեջ կամովի մտնում է նաև [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի հայոց թագավորությունը]], որտեղ իշխում էին [[Հայկազունի Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների արքայատոհմի]] կրտսեր ճյուղի ներկայացուցիչները։

=== Սելևկյան թագի նվաճում ===
[[Պատկեր:Bath of Zenobia(js).jpg|մինի|290x290px|[[Պալմիրա|Պալմիրայի սեմական հնավայրը]] [[Սիրիա]]յում։ Հայտնի է «անապատի հարսնացու» անվանմամբ։|alt=]]
Այսպիսով, [[Հայոց Միջագետք|հյուսիսային Միջագետքի]] նվաճումից հետո [[Հայք]]ի հաջորդ թիրախը պետք է դառնար [[Ասորիք]]ը, որը նախկինում հսկայածավալ [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] կենտրոնն էր։ Ներքին երկպառակտչություններն ու գահակալական կռիվները հյուծել էր այս երկիրը և վերջինիս ավագանին այլ տեսլական ուներ Ասորիքի գահի հաջորդ ժառանգորդի հետ կապված։ Վերջիններս բավականին լավ գիտակցում էին, որ այդ ամենի շարունակականությունը միանշանակ կերպով երկիրը տանելու էր կործանման և որոշում են Սելևկյան գահը վստահել մեկ այլ երկրի թագավորի&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;«Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը» (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 29-32, - Տիգրան Մեծը Սելևկյան գահին&lt;/ref&gt;։

Ի վերջո այդ ընտրությունը կանգ է առնում Տիգրան Մեծի վրա և հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։ Այդ կապակցությամբ 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ [[Պոմպեոս Տրոգոս]]ը գրել է․{{քաղվածք|Եղբայրների փոխադարձ ատելությունը, ապա և նրանց որդիներին ժառանգաբար անցած թշնամությունը, անընդհատ պատերազմներ ծնեցին, որոնք ծայրահեղ թուլության հասցրեցին Ասորիքն ու նրա թագավորներին։ Ի վերջո ժողովուրդը դիմեց օտարի օգնությանը և սկսեց փնտրել օտարերկրացի թագավոր։ ․․․ Բոլորը համաձայնություն եկան Հայաստանի թագավոր Տիգրանի շուրջը, որը սեփական ռազմական ուժ ունենալուց բացի, պարթևների թագավորության դաշնակիցն էր ու Միհրդատի խնամին։ 
Ես այսպես հրավիրված լինելով Ասորիքի գահին բազմելու, նա 17 տարի շարունակ կառավարում էր ամենայն անդորրությամբ, չէր խանգարում պատերազմներով ուրիշների հանգիստը, և ոչ ոք նրան չէր անհանգստացնում, այնպես որ պատերազմելու անհրաժեշտություն չկար։|Պոմպեոս Տրոգոս}}Տիգրան Մեծը Անտիոքում իշխում է 17 տարի։ Ըստ վերլուծաբաններից մեկի՝ Մեծ Հայքի գերիշխանության տարիներին ''«Սիրիան ազատ շունչ քաշեց, և թեպետ ենթարկվեց նվաստացուցիչ օտարի իշխանությանը, սակայն ունեցավ խաղաղություն, ապահովություն և բարեկեցություն»''։ Ասորիքից բացի, Տիգրանին է անցնում նաև առևտրային կարևորագույն նշանակություն ունեցող [[Փյունիկիա]]ն։ Այն [[Չինաստան]]ն ու [[Հնդկաստան]]ը կապում էր [[Միջերկրական ծով]]ի ավազանի երկրների հետ և հայտնի էր [[Մետաքսի մեծ ճանապարհ|«Մետաքսի մեծ ճանապարհ»]] անվանումով&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;։

=== Կիլիկիայի միացում և դաշնակցություն ծովահենների հետ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հայաստանը՝ Ստրաբոնի խոսքերով|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Բուն Հայաստանում կան շատ լեռներ և լեռնադաշտեր, որտեղ որթատունկը հեշտությամբ չի աճում․․․ շատ հովիտներ, մի մասը՝ միջակ, մյուսները՝ խիստ բերրի, ինչպես Արաքսի դաշտը ...Ասում են, թե այնտեղ լեռնանցքներում հաճախ ամբողջ քարավաններ բուքի ժամանակ մնում են ձյան տակ։ Նման վտանգների համար նրանք գավազաններ ունեն, որոնք հանում են ձյան մակերեսից դուրս, շնչառության, ինչպես նաև անցորդներին նշան տալու համար, որպեսզի օգնության հասնեն, դուրս հանեն և փրկեն իրենց։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Սելևկյան գահին տիրելուց հետո, Տիգրան Մեծն իր ազդեցությունն է հաստատում նաև [[Կիլիկիա]]յում՝ [[Միջերկրական ծով]]ի հարավարևելյան ափին։ Որոշ օտարալեզու աղբյուրներ հաղորդում են այն մասին, որ [[Հայկական բանակ|հայկական զորքերը]] ինչպես Կիլիկիայի, այնպես էլ [[Անտիոք]]ի և [[Փյունիկիա]]յի համար ստիպված են եղել պայքարել։ Ամենայն հավանականությամբ այն պայմանավորված է եղել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների իշխանության]] ներքո գտնվող և ազգայնական քաղաքական հայացքներ ունեցող ապակառավարական ուժերի առկայությամբ (հենց վերջիններս էլ հրաժարվել են ենթարկվել Սելևկյան թագի դրածո ժառանգորդին՝ Տիգրան Մեծին)։ Այնուամենայնիվ, [[Մ.թ.ա. 84|մ․թ․ա․ 84 թվականին]] հայկական իշխանությունը հաստատվում է [[Կիլիկիա|Լեռնային և Դաշտային Կիլիկայում]]։ Մ․թ․ա․ 1-ին դարում Միջերկրական ծովի ափին սփռված Կիլիկիան առավել հայտնի էր [[Ծովահենություն|ծովահենների]] զանազան հարձակումներով, որը այս տարածաշրջանում [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանյան տերության]] կայունության առջև առկախ գերակա խնդիր էր։ Նախքան այդ, հայկական ուժերը որևէ կերպ դուրս չէին եկել միջերկրածովյան ավազան և այդ իսկ պատճառով հայկական ռազմածովային նավատորմն այստեղ բացակայում էր և ծովից Կիլիկիան խոցելի էր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://zoravar-himnadram.blogspot.com/2014/08/blog-post_29.html|title=ԶՈՐԱՎԱՐ: ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ|last=|first=|date=Տիգրանի դաշնակցությունը Կիլիկիայի ծովահենների դեմ|website=«զորավար»|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

Գիտակցելով այս ամենը, Տիգրան Մեծը դիմում է հեռահար քայլի և բանակցություններ սկսում ծովահենների հետ։ Մ․թ․ա 83 թվականին Տիգրան Արտաշեսյանը դաշինք է կրում Կիլիկիայի ափամերձ շրջանների ծովահենների հետ, որով վերջիններս անցնում էին հայկական աշխարհակալության ազդեցության շրջանակներ, իսկ հայոց արքան գործողությունների ազատություն էր շնորհում վերջիններիս։ [[Ստրաբոն]]ն իր հեղինակավոր [[Ստրաբոն|«Աշխարհագրություն» պատմաաշխարհագրական երկում]] այս կապակցությամբ գրում է, որ ''«հայերը ծովը հանձնեցին կիլիկիացիներին»''։ Փոխշահավետ «դաշինքից» հետո վերջիններս անթաքույց կերպով օժանդակություն էին ցուցաբերում իրենց հանդեպ նմանօրինակ բարյացակամ վեարբերմունք ցուցաբերած «օտար արքային»։ Դրա վառ օրինակն է մ․թ․ա․ 73 թվականին վերջիններիս կողմից Հռոմի հակահայկական գործողությունների արգելակումը։ Այդ տարում հանրապետական սենատը՝ հաշվի չառնելով Ասորիքի ավագանու իրավարար որոշումը, [[Անտիոքոս III Մեծ|Անտիոքոս Եվսեբես]] մեռած արքայի որդիներին ճանաչում է որպես Սիրիայի արքաներ և շնորհում «Հռոմի դաշնակից և բարեկամ» ձևական կոչումները։ Շուտով վերջիններս ուղարկվում են Անտիոք՝ Սելենե-Կլեոպատրա թագուհու մետ միասին իրականացնելու իրենց դավադիր ծրագրերը, սակայն Միջերկրական ծովում նրանց ճանապարհը նրանց դիմավորում են Տիգրանի «դաշնակից» ծովահենները։ Վերջիններս ստիպված են լինում փոխել իրենց ուղղությունը և դավադրությունը ձախողվում է&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 32-33, -  Կիլիկիան՝ Տիգրանյան տերության կազմում&lt;/ref&gt;։

&lt;center&gt;Ներքոնշյալ պատկերում՝ [[Կոռիկոս|Կոռիկոսի հայկական ծովային բերդը]] [[Կիլիկիա]]յում&lt;/center&gt;
[[Պատկեր:Korykos Land Castle 6959 panorama.jpg|կենտրոն|frameless|980x980փքս]]

=== Միջերկրածովյան «ազատ քաղաքների» առաջացում ===
Տարածքային նվաճումների արդյունքում ձևավորված [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Հայաստանի աշխարհակալ թագավորությունն]] առևտրային տեսանկյունից հայտնվել էր շահեկան դիրքում։ Նախ վերջինիս ենթակայության տակ էր անցել [[Ասորիք]]ը, [[Փյունիկիա]]ն և գրեթե ամբողջ [[Արևելյան Միջերկրական]]ը, և ապա՝ հայկական ազդեցության սահմանները հասնում էին մինչև [[Հնդկաստան]]։ [[Առևտուր|Առևտրային հարաբերություններն]] ու [[Տնտեսություն|տնտեսական վերելքը]] խրախուսելու համար Տիգրան Մեծ արքան Փյունիկիայի քաղաքների նկատմամբ կիրառում է [[Հին աշխարհ|հինաշխարհյան արևմտյան հասարակայնության]]՝ հատկապես հունական և հռոմեական, շրջանում լայնորեն կիրառություն ստացած «ազատ քաղաքների» ինստիտուտը։ Այսպիսով, ազատ քաղաքները ճանաչում էին [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] գերիշխանությունը, թեպետ ունեին ներքին ինքնավարություն և իրենց ներքին գործերը սեփական տրամաբանության շրջանակում կանոնակարգելու բացառիկ իրավունք։ Այդ քաղաքների թվին էին պատկանում [[Բիբլոս]]ը, [[Սիդոն]]ը, [[Տյուրոս]]ը, [[Լաոդիկեայի գավառակ|Լաոդիկեն]], [[Բեյ­րութ|Բերիթը]], [[Արադոս]]ը, [[Տրիպոլի (Լիբանան)|Տրիպոլիսը]], [[Ապամեա]]ն և այլն։ Ինքնավարության շնորհումը խրախուսական քայլ էր նախ և առաջ այդ տարածքների բնակչության, ազնվականության, մեծանուն առևտրականների և քաղաքային իշխանությունների համար, քանզի [[Սելևկյաններ|Սելևկյանների օրոք]] վերջիններս նման իրավասություններից զուրկ էին&lt;ref&gt;[http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/58.pdf «Տիգրան Մեծ՝ թագավորներից մեծագույնը»] (նա ցույց տվեց աշխարհին, որ կարելի է դառնալ արքայից արքա, բայց մնալ բարեպաշտ), Արտակ Մովսիսյան, - Եր․: ԵՊՀ հրատարակչություն, 2010, էջ 34, -  Ազատություն ստացած երկրների ու քաղաքների երախտագիտությունը&lt;/ref&gt;։

Ազատություն ստացած քաղաքներից Լաոդիկեն և Բերիթը (ներկայիս [[Լիբանան]]ի մայրաքաղաք Բեյրութը), ի նշան երախտագիտության և հավատարմության, իրենց քաղաքային նոր տոմարը սկսում են հաշվել այդ տարում՝ մ․թ․ա․ 81 թվականից։ 
{| class=&quot;graytable&quot;
|+Փյունիկիայի գլխավոր վաճառաշատ քաղաքները
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:Byblos Castle 2009.jpg|alt=|կենտրոն|254x254փքս]]
| width=&quot;35%&quot; |[[Պատկեր:Sidon Castle.jpg|alt=|կենտրոն|274x274px]]
| width=&quot;30%&quot; |[[Պատկեր:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg|alt=|կենտրոն|233x233փքս]]
|-
| align=&quot;center&quot; |Բիբլոսը համարվում է աշխարհի հնագույն մշտապես բնակեցված քաղաքներից մեկը։ Բիբլոսի մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակին։ Այս շրջանով է թվագրվում Բիբլոսում կառուցված ամենահայտնի ճարտարապետական շինություններից մեկը՝ Բաալի տաճարը։ Հայտնի է նաև, որ քաղաքը հիմնադրել է փյունիկեցիները։
| align=&quot;center&quot; |Սիդոնը եղել է հարավային Փյունիկիայի ամենահարուստ և կարևոր նշանակություն ունեցող նավահանգստային քաղաքներից մեկը։ Քաղաքի անվանումն ունեցել է հրեական ծագումնաբանություն։ Ժամանակի ընթացքում մշտապես մրցակցային դիրքի մեջ է եղել Բիբլոսի և Տյուրոսի հետ՝ հավակնելով դառնալ Փյունիկիայի (ներկայիս Լիբանան) «մետրոպոլիսը» (մայր քաղաքը)։
| align=&quot;center&quot; |Տյուրոսը՝ Լիբանանի ներկայիս Սուր քաղաքը, ամենայն հավանականությամբ առաջացել է մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում։ Մ.թ.ա. 3-2-րդ հազարամյակներում եղել է առևտրաարհեստավորական կարևոր կենտրոն։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջին և 1-ին հազարամյակի սկզբին դարձել է դեպի արևմուտք փյունիկեցիների գաղութաբնակեցման կարևոր կանտրոններից մեկը։ 
|}

=== Աջակցություն Պտղոմեոսյան Եգիպտոսին ===
Հռոմեացիների դավադրությունների հետևանքով [[Մ.թ.ա. 88|մ․թ․ա․ 88 թվականին]] [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսից]] հեռանում է գահի օրինական ժառանգորդ արքայազն Պտղոմեոս Դիոնիսոսը, ում փոխարեն Սենատը այս երկրի ղեկավարի պաշտոնում ճանաչում է նույնանուն արյունարբու ռազմական գործիչի, որը դառնում է Հռոմի «բարեկամն ու դաշնակիցը», ինքնին՝ կամակատարը։ Վտարանդված արքայազնը ուղևորվելով արևմուտք՝ ապաստանում է [[Պոնտոսի թագավորություն]]ում։ Հայոց արքայի դաշնակից [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատը]] Եգիպտոսի նկատմամբ որևէ հավակնություններ և շահագրգռվածություն չուներ, մինչդեռ Տիգրան Մեծն իր պլաններն ուներ այդ երկրի հետ կապված։ Սակայն իրադարձություններն էլ ավելի պարզորոշ և շահեկան հանգուցալուծում են ստանում, քանզի Պտղոմեոս XVI-ն իր կառավարման սկզբնամասում Եգիպտոսը կտակում է [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմին]]։ Արքայի դավաճանական քայլին հաջորդում է համաժողովրդական ընդզվում, որի արդյունքում էլ տեղի է ունենում իշխանափոխություն։ Պտղոմեոս Դիոնիսոսը բազմում է հայրենյաց գահին և կառավարում որպես բարեպաշտ ղեկավար&lt;ref&gt;N. G. Garsoïan, “The Early-Medieval Armenian City - An Alien Element?” in Ancient Studies in Memory of Elias J. Bickerman (= JNES16-17, 1984-85), 1987, pp. 67-83; repr. in Garsoïan, 1999, sec. vii&lt;/ref&gt;։

Հայոց Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության խորաթափանց դիտորդներից մեկը՝ հռոմեացի հռետոր [[Ցիցերոն]]ը, հավաստում է, որ նախքան Եգիպտոս մուտք գործելն արքայազն Պտղոմեոսը եղել է [[Սիրիա]]յում, որտեղից էլ հայ օգնական զորքերի օժանդակությամբ ներխուժել և ծնկի է բերել Հռոմի դրածոյին։ Տիգրանի կառավարման տարիներին [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ը դառնում է հայամետ պետություն։ Այսուհանդերձ, հետագայում իրադարձությունները բավականաչափ անհավասարակշիռ զարգացումներ են ունենում․ հայոց արքայի հավատարիմ դաշնակից Պտղոմեոս XII-ի դուստրը՝ [[Կլեոպատրա]]ն, Եգիպտոսի ապագա թագաժառանգը, հաջորդ տասնամյակում բարեկամական հարաբերություններ է հաստատում [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հետ և [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի հետ միասին սպանում Տիգրանի որդուն՝ Մեծ Հայքի գործող գահակալ [[Արտավազդ Բ|Արտավազդ Արտաշեսյանին]]&lt;ref&gt;M. Nogaret, “Quelques problèmes archéologiques et topographiques dans la region de Maiyāfārikīn,” REArm., N.S. 18, 1984, pp. 411-33.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=994|title=Արտավազդ Բ|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

=== Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում ===
[[Պատկեր:Տիգրանյան նվաճումների անիմացիա.gif|մինի|273x273փքս|Տիգրան Մեծի աշխարհակալական նվաճումները պատկերող քարտեզ՝ ըստ զբաղեցված տարածքների, կնքված դաշիքնենրի և ամսաթվերի։
----{{legend|#d0b33a|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#c5c08f|[[Կապադովկիա]]}} {{legend|#80b7d8|[[Պոնտոսի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Բազմելով Սելևկյան գահին՝ [[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի տերությունը]] հարավում սկսում էր անմիջականորեն հարել [[Նաբաթեայի թագավորություն|Նաբաթեայի]] և [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի թագավորություններին]]&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|url=https://about-history.com/tigranes-the-great-95-55-bc-king-of-armenia/|title=Tigranes the Great (95–55 BC) – King of Armenia|date=2018-06-28|website=About History|language=en-US|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջիններս հայտնի էին իրենց ակնհայտ հռոմեամետ քաղաքականությամբ և հայոց արքային համարում էին իրենց տերությունների արտաքին անվտանգությանը սպառնացող վտանգ։ Բացի այդ, Նաբաթեայի թագավոր Արետաս (Հարիթաթ) I-ը չէր հաշտվում հայերի կողմից [[Փյունիկիա]]յի նվաճման հետ և ամեն կերպ ցանկանում էր գրավել Ներքին Ասորիքը (Կոյլե-Սիրիա)՝ [[Դամասկոս]] կենտրոնով։ Նշյալ պայմաններում Մեծ Հայքի արքան գտնվում էր բավականաչափ շահեկան դիրքում, քանզի Փյունիկիայի որոշ բնակավայրերին «ազատ քաղաքների» կարգավիճակ շնորհելուց հետո վերջիններս բարյացակամորեն էին տրամադրվել Տիգրանյան իշխանության նկատմամբ, իսկ Կոյլե-Սիրիայի ենթակա արքա Պտղոմեոս Մեննայոսն ինքնին իր հավատարմության երդումն էր տվել Տիգրան Մեծին։ Մ․թ․ա․ 73 թվականին Հռոմի ներգործությամբ տարածաշրջանային իրադրությունը ծայրահեղ սրվում է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://objects-israel-gor.blogspot.com/2016/04/blog-post.html|title=Все это - в Израиле: &quot;Армянский список&quot;|last=Гороховская|first=Элеонора|website=Все это - в Израиле|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Այս անգամ [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորության]] դեմ պատերազմելու որկոչներով հանդես էր գալիս [[Սենատ]]ի հերթական կամակատարը՝ [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]ի արքայադուստր Սելենե-Կլեոպատրան, ով սպանելով ամուսնուն՝ ամուսնացել էր վերջինիս ավագ որդու՝ գահի ժառանգորդ Անտիոքոս VIII-ի հետ։ Շուտով եգիպտացի թագուհին հակահայկական կոալիցիայի մեջ է ներգրավում նաև [[Հուդայի թագավորություն|Հրեաստանի (Հուդայի)]] և [[Նաբաթեայի թագավորություն]]ներին, ովքեր միասնաբար նպատակ ունեին Արտաշեսյան Մեծ Հայքից նվաճել [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] նախկին տիրույթները։ Այս հակամարտության հրահրումը հեռահար քայլ էր Հռոմի կողմից, քանի որ այս կերպ նա ցանկանում էր բացառել [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հռոմեա-պոնտական նոր պատերազմի]] շեմին Տիգրան Մեծի և [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի հերթական դաշնակցային մերձեցումն ու փոխօգնության պայմանագրի կնքումը։ Մ․թ․ա․ 72 թվականին նաբաթեացիների և հայկական զորքերի միջև Դամասկոս քաղաքի շրջակայքում տեղի է ունենում արյունարբու ճակատամարտ, որտեղ Տիգրան Մեծի բանակը տանում է փայլուն հաղթանակ&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;։

Արետաս I-ի զորքերի օգնության շտապող հրեական բանակը՝ արքայազն Արիստոբուլոսի գլխավորությամբ, Նաբաթեայի պարտության լուրը ստանալուց հետո հայտնվում է անելանելի դրության մեջ և ապա շրջափակվում հայկական կայազորների կողմից։ Դավադիր թագուհին՝ Սելենե-Կլեոպատրան, Տիգրան Մեծի հրամանով ձերբակալվում է և ապա մահապատժի ենթարկվում։ Մ․թ․ա․ 71 թվականին հայկական զորքերը ռազմախուժում են [[Պաղեստին]] և պաշարում Մեծ Հայքի թագավորության ամենահարավային եզրակետը՝ [[Աքքա|Պտղոմայիսը]] (գտնվում է ներկայիս [[Իսրայել]]ի [[Աքքա]] քաղաքի տեղում)։ [[Հովհաննես Ե Դրասխանակերտցի|Հովհաննես Դրասխանակերտցին]] իր «Հայոց պատմություն» աշխատությունում հավաստում է․ «''Տիգրանը հարձակվում է Պաղեստինի վրա և գերում է շատ հրեաների''»&lt;ref&gt;Ованес Драсханакертци «История Армении» глава IV. О царствовании Валаршака Парфянина, благоустроениях его, его преемниках до благородного Тиграна II&lt;/ref&gt;։ Դեպքերն ու իրադարձություններն այս հատվածում սեղմ կերպով ներկայացրել է անտիկ շրջանի հրեա պատմիչ [[Հովսեփոս Փլավիոս]]ը՝ իր ''«Հրեական պատերազմի մասին»'' հեղինակավոր աշխատությունում։{{Քաղվածք|Այդ ժամանակ էլ լուր է հասնում, թե Հայոց թագավոր Տիգրանը 30 բյուր զորքով ներխուժել է Ասորիք և գալիս է Հրեաստանի դեմ։ Այս, բնականաբար, ահաբեկեց թագուհուն և ժողովրդին։ Ուստի նրանք բազում և արժանավայել ընծաներ ուղարկեցին նրան և դեսպաններ, երբ նա դեռևս պաշարում էր Պտղոմայիս քաղաքը, որովհետև Սելենե թագուհին, որը կոչվում էր նաև Կլեոպատրա, այդ ժամանակ տիրում էր Ասորիքին և հորդորել էր բնակիչներին՝ դռները փակել Տիգրանի առաջ։ Ուստի դեսպանները, հանդիպելով նրան, խնդրում էին բարենպաստ պայմաններ շնորհել թագուհուն և ժողովրդին, իսկ նա, գնահատելով այն, որ նրանք ժամանել են այդքան հեռու տարածությանից, լավագույնս հուսադրեց, բայց հազիվ էր Պտղոմայիսը գրավվել, երբ լուր հասավ Տիգրանին, թե Լուկոլլոսը, հետապնդելով Միհրդատին, չի կարողացել նրան բռնել, քանի որ վերջինս փախել է իբերների երկիրը, և, ասպատակելով Հայաստանը, պաշարել է մայրաքաղաքը։ Տիգրանն այս մասին իմանալով, վերադարձավ իր սեփական երկիրը}}

== Հայ-հռոմեական պատերազմներ ==
{{Հիմնական հոդված|Հայ-հռոմեական պատերազմ}}

Այպիսով, [[Տիգրան Մեծ#Տիգրանյան աշխարհակալության ստեղծում|Տիգրանյան նվաճումների]] արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը դառնում է [[Կայսրություն|աշխարհակալ տիրակալություն]], որն [[Առաջավոր Ասիա]]յում հակակշիռ էր [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմին]]։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին Հռոմի՝ [[Պոնտոս|Միհրդատյան Պոնտոսի]] դեմ մղած [[Հռոմեա-պոնտական պատերազմ|հաղթական պատերազմներից]] և Տիգրան Բ-ի կողմից [[Կիլիկիա|Դաշտային Կիլիկիայի]] նվաճումից հետո երկու տերությունները սկսում են սահմանակցել միմյանց՝ դառնալով հարևաններ։ Այսպիսով, [[Միջերկրական ծով|Միջերկրածովյան ավազան]] դուրս եկած և ընդհուպ մինչև [[Եգիպտոս]]ին մոտեցած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Հայոց թագավորությունը]] Հռոմի առջև փակում էր արևելյան նվաճումների գրեթե բոլոր հեռանկարները և դեմ կանգնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների կայսրության]] թագի նկատմամբ հռոմեացիների հավակնություններին։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում Հռոմեական հանրապետությա և Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության միջև առճակատումը անխուսափելի էր և միևնույն ժամանակ կանխատեսելի։

Արդեն իսկ գրգռված իրավիճակն էլ ավելի է բորբոքվում մ․թ․ա․ 71 թվականին, երբ հռոմեական լեգեոններից պարտություն կրած Միհրդատ Եվպատորը հազիվհազ ապաստանում է [[Հայք]]ի մայրաքաղաք [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]]՝ «Հայկական Կարթագենում»։ Հռոմեացի զորավար [[Լյուցիոս Լուկուլլոս]]ը, ում էլ վիճակվել էր կապիտուլյացիայի ենթարկել [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] բանակին, դեսպաններ է ուղարկում Մեծ Հայք և Տիգրանից պահանջում մագիստրոսների սենատի ողորմածությանը հանձնել «հռոմեական ժողովրդի ոխերիմ թշնամի Միհրդատին»։ Հայոց արքան առանց վարանելու մերժում է Լյուցիոսի ուլտիմատումը․{{Քաղվածք|Ես` Հայքի արքա Տիգրանս, Միհրդատին չեմ հանձնի, իսկ եթե հռոմեացիները պատերազմ սկսեն, ապա․․․ հայոց երկրի քաջ ռազմիկներով հակահարված կտամ նրանց։|Տիգրան Մեծի պատասխանը Լյուցիոս Լուկուլլոսի՝ Միհրդատին հանձնելու պահանջին}}
Այսպիսով, պատերազմի առիթը պատրաստ էր, թեպետ վճռական այս պահին [[Սենատ]]ը հրաժարվում է լիազորել Լուկուլլոսին՝ պատերազմելու Հայաստանի դեմ։ Ամենայն հավանականությամբ [[Հռոմեական հանրապետություն]]ում գտնվող հայ հետախույզները Տիգրան Մեծին հանգամանորեն տեղեկացրել էին հակառակորդի երկրում տիրող իրավիճակի մասին և այն մասին, որ Լուկուլլոսը չի կարողանա շահել կոնսուլների վստահությունը։ Դա է պատճառը, որ աշխարհաքաղաքական նման շիկացած պայմաններում Տիգրանը դեռ ի կատար էր ածում իր աշխարհակալական ծրագրերը [[Միջագետք]]ում։

=== Լուկուլլոսի արշավանքը Մեծ Հայքի դեմ ===
{{Հատված|Վերնագիր=Հատված Պլուտարքոսի մեջբերումներից|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Մինչև Հայաստան մի քանի օրվա ճանապարհ է, իսկ այնտեղ իշխում է Տիգրանեսը, արքայից արքան, որը իր զորքով փակում է պարթևների ճանապարհը դեպի Փոքր Ասիա։ Այդ արքան նվաճել է Ասորիքն ու Պաղեստինը, իսկ Սելևկյան տոհմի թագավորին մահվան մատնել ու գերության տարել նրա կանանց ու դստրերին։ Այդ մարդը Միհրդատի բարեկամն է, նրա փեսան։ Եվ եթե Միհրդատը դիմի նրա պաշտպանությանը, ապա նա Միհրդատին չի թողնի փորձանքի մեջ և պատերազմ կսկսի մեր դեմ։ Չլինի այնպես, որ շտապելով դուրս քաշել նրան իր տիրույթներից, հանդիպենք Տիգրանեսին ու փորձանքի գանք, քանզի նա վաղուց առիթ է փնտրում մեր դեմ պատերազմելու։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=283px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=13px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}
Այնուամենայնիվ, ամեն ինչ դուրս է գալիս վերահսկելիության սահմաններից, երբ մ․թ․ա․ 69 թվականի գարնանը [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական բանակները]], անցնելով սահմանային [[Եփրատ|Եփրատ գետը]], ներխուժում են [[Մեծ Հայք|Հայոց թագավորություն]]։ Այպիսով, հռոմեացիների նախահարձակ լինելուց հետո սանձազերծվում է [[Հայ-հռոմեական պատերազմ|հայ-հռոմեական արյունարբու պատերազմը]], որը պատճառահետևանքայնորեն կապված էր [[Միհրդատյան պատերազմներ]]ի հետ։ Լուկուլլոսը մշակել էր [[կայծակնային պատերազմ]]ի (պատմագիտության մեջ հայտնի է որպես «բլիցկրիգ») ծրագիր, որի հիմնական սկզբունքներն էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածները։

Հռոմեացիների նմանօրինակ ներխուժումը բավականաչափ անսպասելի էր Հայքի «արքայից արքայի» համար, քանզի Հռոմը առանց լուրջ պատրաստության չէր կարող հարձակվել աշխարհակալ հարևանի վրա՝ նույնիսկ պարտվելու մի փոքր հավանականության առկայության պարագայում։ Հռոմեական սկզբնաղբյուրները վկայում են այն մասին, որ Լյուցիոսը նպատակ է ունեցել գերեվարել Տիգրան Մեծի կնոջը, և նրա փոխարեն որպես փրկագին պահանջել հռոմեացիների երդվյալ թշնամի Միհրդատին՝ Կլեոպատրա Պոնտացու հորը։ Այս ծրագրի իրականացման նպատակով Լուկուլլոսը նախ և առաջ գրավում է սահմանային [[Ծոփք]]ը և սրընթաց շարժվում դեպի [[Աղձնիք]], որտեղ էլ գտնվում էր Հայքի մայրաքաղաք [[Տիգրանակերտ]]ը։

Այն անակնկալ գրոհով նվաճելու Լուկուլլոսյան ծրագիրը ձախողվում է, քանզի հույն վարձկաններից կազմված կայազորը՝ քաջարի մարտիկ Մանկայոսի հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ և անձնվիրությամբ։ Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված է լինում պաշարել այն․ անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։ Հռոմեական բանակի Մեծ Հայք ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն ստանում է [[Պաղեստին]]ում, ուր կենտրոնացված էր հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժը։ Հայոց արքան թիկնապահ գնդով շտապ ճանապարհ է բռնում դեպի Հայաստան, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևում է արքայից արքային։ Մինչև Տիգրանակերտ հասնելը, Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկում է Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ, սակայն իրենց մարտունակությամբ՝ հատընտիր զորաջոկատը։ Հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման ժամանակ այն պարտվում է, իսկ Մեհրուժանը՝ զոհվում արյունարբու մարտերի կիզանուտներում։

==== Տիգրանակերտի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Տիգրանակերտի ճակատամարտ}}

[[Սեպտեմբեր]]ի կեսերին Տիգրանի գլխավորած [[հայկական բանակ]]ը մոտենում է պաշարված [[Տիգրանակերտ]]ին։ Հայկական մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով մուտք է գործում քաղաք և այնտեղից դուրս բերում արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, Տիգրանին ռազմաջոկատներ էին տրամադրել նաև ենթակա թագավորությունները՝ [[Մարաստան]]ը, [[Աղվանք]]ը, [[Վիրք|Վիրքի Արտաշեսյանները]], [[Կորդուք]]ը, [[Ադիաբենե]]ն և անգամ [[Պարսից ծոց]]ի [[Արաբներ|քոչվոր արաբները]]։ Հայկական բանակի թիվը, [[Պլուտարքոս]]ի վկայությամբ, կազմում էր շուրջ 300 հազար զինվոր։ Այլ պատմիչներ խոսում են ընդամենը 70-80 հազար զինվորների մասին, այսինքն՝ մոտավորապես այնքան, որքան հռոմեական բանակի զինվորների թիվն էր՝ դաշնակից զորաբանակների հետ միասին։

[[Տիգրանակերտի ճակատամարտ]]ը սկսվում է հոկտեմբերի 6-ին՝ վաղ առավոտյան։ Շրջանցելով Տիգրանի բանակը՝ Լուկուլլոսը հայոց զորքի թիկունքում կենտրոնացնում է [[Հռոմեական լեգեոն|հռոմեական «անպարտելի» լեգեոններից]] հատընտիրները, որոնք էլ վճռում են ճակատամարտի ելքը։ Հռոմեացիների հաղթանակը որոշում է նաև [[Տիգրանակերտ]]ի հետագա ճակատագիրը։ Կայազորի հույն վարձկանները՝ կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից, հոկտեմբերին ապստամբություն բարձրացնելով, բացում են քաղաքի դարպասները հակառակորդի առջև։ Պոնտացի պատմիչ Մեմնոնը սակայն հավաստում է, որ Տիգրանակերտի դարպասները բացել են Միհրդատի հուսահատյալ զորավարները՝ իրենց կյանքը փրկելու համար։ Նորակառույց քաղաքը ենթարկվում է քարուքանդի, թալանի և ավերածությունների։ Հռոմեացի պատմիչ Սալյուտիոսը պահպանել է [[Միհրդատյան նամակ|Միհրդատ Եվպատորի նամակը]]՝ ուղղված Պարթևստանի արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ին]], որում վերջինս Տիգրանակերտի ճակատամարտը ներկայացնում է հետևյալ կերպ․ ''«փոքր տարածության պատճառով Տիգրանի մեծաթիվ ուժերին չթողեցին մարտի մեջ մտնել, և նրա կշռադատված քայլն էլ ներկայացնում են որպես իրենց հաղթանակ»''։ Այսպիսով, խոսքը գնում է էապես չկայացած ճակատամարտի մասին։

==== Հռոմեացիների պարտությունն Արտաշատում՝ Արածանիի ճակատամարտ ====
{{Հիմնական|Արածանիի ճակատամարտ}}
{{Rquote|right|․․․Հայերը, նետահարելով հռոմեացիներին, շատերին իսկույն սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին։
․․․Այնժամ Լոկուլլոսը, քանզի շատերը վիրավորվել էին, և մի մասն էլ մահանում էր, իսկ հաշմվածները հեծեծում էին, և միաժամանակ մարենամթերքը պակասում էր, նահանջեց։|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հույն պատմիչ}}

Լուկուլլոսը՝ ռազմական գործողությունները համարելով ավարտված, իր բանակը ձմեռելու համար տեղափոխում է Հայաստանի հարավ՝ [[Կորդուք]]։ Օգտվելով դրանից՝ Տիգրան Մեծն սկսում է եռանդուն կերպով նախապատրաստվել հետագա ռազմական գործողություններին։ Ձմեռվա ամիսներին նա վերակառուցում է իր զինված ուժերը, որի հարվածային գլխավոր ուժը դառնում է [[հեծելազոր]]ը։ Մ.թ.ա. 68 թվականի գարնան վերջերին Լուկուլլոսը դուրս է գալիս [[Կորճայք]]ից և սլանում [[Արտաշատ]] տանող ճանապարհով։ Հայկական բանակը անսպասելի, այդ թվում գիշերային հանդուգն հարձակումներով ջլատում է հռոմեացիների ուժերը՝ նրանց նշանակալից կորուստներ պատճառելով։ Լուկուլլոսի հյուծված և մարտունակությունը կորցրած բանակը սեպտեմբերի 22-ին հասնում է [[Արածանի]]ի գետանցին․ առջևում [[Հայկական Պար|Հայկական Պար լեռնաշղթան]] էր։ [[Հռոմեական բանակ]]ն արդեն իսկ բարոյալքված էր, իսկ կորուստներն այնքան մեծ էին, որ զինվորները հրաժարվում էին շարունակել դեպի [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|«Հայկական Կարթագեն»]] ռազմարշավը։ Այսօրինակ վճռական պահին Տիգրան Մեծի զորքերն անցնում են շեշտակի հարձակման։ Հայոց արքայից արքան հետևակի ղեկավարումը հանձնում է [[Միհրդատ, Պոնտոսի արքա|Միհրդատ Պոնտացուն]], իսկ ինքը՝ ստանձնում հեծելազորի հրամանատարությունը։ Հռոմեացի հրոսակները զրկվում են մատակարարման և համալրման հնարավորություններից և ջլատվում հայոց այրուձիու հանկարծակի գրոհներից։ Ողջ մնացածների բանակը մի կերպ տեղաշարժվում է Արածանիի հովիտ և սեպտեմբերի 22-ին՝ գիշերահավասարի օրը, բանակում այնտեղ։ Նույն օրը տեղի է ունենում [[Արածանիի ճակատամարտ|հայ-հռոմեական վճռորոշ ճակատամարտ]], որտեղ հռոմեացիները ջախջախիչ պարտություն են կրում։ Հույն պատմիչ [[Դիոն Կասսիոս]]ը վկայում է, որ «հայերը նետահարելով հռոմեացիներին շատերին սպանեցին, իսկ շատերին էլ վիրավորեցին, իսկ վերքերը ծանր էին և դժվար բուժելի, քանզի հայերը գործածում էին երկծայր նետեր»։

=== Պոմպեոսի արևելյան արշավանք ===

Արածանիի ճակատամարտից հետո Լուկուլլոսը ստիպված էր թողնել Մեծ Հայքի սահմանները և հեռանալ Հռոմ։ Արդյունքում՝ հայ-հռոմեական պատերազմների առաջին փուլն ավարտվում է։ Տիգրան Մեծի հանձնարարությամբ Միհրդատ Եվպատորը հայկական մի զորամասով անցնում է Պոնտոս և սկսում իր երկրի ազատագրությունը։ Լուկուլլոսի պարտության հետևանքով վերականգնվում է Հայկական աշխարհակալ տերության խարխլված հեղինակությունը։

Մ.թ.ա. 67 թվականի կեսերին հայկական բանակները ներխուժում են [[Կապադովկիա]]՝ պատրաստվելով վերականգնել հայկական իշխանությունը Սիրիայում, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերին։ Հռոմեական սենատը գումարում է արտահերթ նիստ և փորձում ելք գտնվել ստեղծված իրավիճակից, որի արդյունքում էլ Լյուցիոս Լուկուլլոսը հեռացվում է գլխավոր հրամանատարի պաշտոնից։ Նրա փոխարեն նշանակվում է հմուտ զորավար և քաղաքական գործիչ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը։ Պոմպեոսը ժամանելով արևելք, նախապես բանակցություններ է սկսում պարթևների հետ, որը վերաճում է Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի դեմ ուղղված դաշինքի։ Նույն տարվա վերջերին Պոմպեոսը պարտության է մատնում Միհրդատ Եվպատորին և գրավում Պոնտոսը, որով Մեծ Հայքը զրկվում է իր միակ դաշնակցից։ Հռոմեական բանակը նախապատրաստվում է ներխուժել Հայաստան&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |title=Պատերազմի երկրորդ փուլը. իրադրությունը Արածանիի ճակատամարտից հետո |accessdate=2019 թ․ մայիսի 25 |archive-date=2016 թ․ մարտի 9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309073857/http://findarmenia.com/arm/history/18/91/95 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն ====
{{Հիմնական|Տիգրան Կրտսեր{{!}}Տիգրան Կրտսերի ապստամբություն}}[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] համար օրհասական այս պահին թագավորությունում բռնկվում է [[Տիգրան Կրտսեր|դավադրության կանխորոշմամբ ապստամբություն]], որը գլխավորում էր Տիգրան Մեծի որդին՝ [[Տիգրան Կրտսեր]]ը՝ դժգոհ և անջատողական նկրտումներ ունեցող հայ ստրկատիրական ավագանու որոշ ներկայացուցիչների սատարմամբ։ Ապստամբության կազմակերպիչների թվում էին նաև [[Միհրդատ VI Եվպատոր|Միհրդատ Եվպատորն]] ու [[Կլեոպատրա Պոնտացի]]ն, ովքեր ցանկանում էին գահընկեց անել Տիգրան Մեծին և արքայազնին կարգել որպես Հայքի նոր արքա՝ այդ կերպ վերջինիս ծառայեցնելով [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] քաղաքական շահերին։ Ապստամբությունը բարձացվում է [[Մ.թ.ա. 67|մ.թ.ա. 67 թվականին]] և նույն տարում էլ ճնշվում է։ Ողջ մնացած [[Տիգրան Կրտսեր]]ը փախչում է ռազմի դաշտից և հաստատվում [[Պարթևստան]]ում, որտեղ էլ [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ի]] ջանքերով վերջինս կնության է առնում պարսից արքայի դստերը։ Դրանից հետո պարթևները Տիգրան Կրտսերին տիրամադրում են բանակային զորախումբ, որով էլ նա ներխուժում է Հայաստան և պաշարում [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]]։ Այնուամենայնիվ, հայ սահմանապահներն առանց որևէ դժվարության շեշտակի հարվածներով ջլատում են դավադիր արքայազնի գլխավորած հրոսակախմբերը, իսկ Տիգրան Կրտսերը ուղղություն է բռնում դեպի [[Պոնտոս]]։ Սակայն կես ճանապարհին լուր է գալիս, որ [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը անշրջելի հաղթանակ է տարել [[Միհրդատ Եվպատոր]]ի նկատմամբ և վերջինիս ամբողջ զորքը սպանված է։ Իշխանությունը կորցրած Պոնտոսի արքան այդ պարտությունից հետո բանագնացներ էր ուղարկել Տիգրանի մոտ, սակայն հայոց արքան ոչ միայն անտարբերություն էր հայտնել իր վաղեմի դաշնակցի հետ կատարվածի կապակցությամբ, այլ նաև ձերբակալել դեսպանորդներին։{{քաղվածք|Այնժամ Միհրդատը շտապեց դեպի Տիգրանը, բայց երբ նրա մոտ բանագնացներ ուղարկեց, ոչ մի սիրալիրության չհանդիպեց, քանի որ Տիգրանի որդին՝ Տիգրանը, ապստամբել էր հոր դեմ, և նա կասկածում էր, որ Միհրդատը, լինելով արքայազնի պապը, կարող էր հրահրել այդ խարդավանքներն իր դեմ։ Ուստի Տիգրանը ոչ միայն չընդունեց նրան, այլև կալանավորեց ու բանտարկեց նրա կողմից ուղարկված բանագնացներին։ Միհրդատը հուսախաբ լինելով՝ շուռ եկավ դեպի Կողքիս|[[Դիոն Կասսիոս]], 2-3-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

Տիգրան Մեծի նմանօրինակ վերաբերմունքից հուսալքված Միհրդատը ուղևորվում է որդու մոտ՝ դեպի հյուսիս՝ [[Բոսֆոր|Բոսփորի թագավորություն]]։ Հենց այնտեղ էլ մ․թ․ա․ 63 թվականին վերջինս ինքնասպան է լինում։ Ինչ վերաբերվում է Տիգրան Կրտսերին, հայոց դավաճան արքայազնը որոշում է ռիսկի դիմել և մեկնում է Հռոմ, որտեղ էլ նրան դիմավորում է [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը, որը վերջինիս միջոցով հետագայում փորձում է ազդել Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության վրա։ Սակայն մ.թ.ա. 58 թվականի մայիսին Տիգրանը ենթարկվում է նավաբեկության և Անցիումի մոտ շպրտվում ափ։ Կլոդիոսի ջոկատները Տիգրանին վերադարձնում են Հռոմ, որտեղ էլ Պոմպեոսը ձերբակալում և մահապատժի է ենթարկում հայոց անխոհեմ արքայազնին։

=== Արտաշատի պայմանագիր ===
{{main|Արտաշատի պայմանագիր}}
[[Պատկեր:Fall of Armenian Empire since BC 66.gif|մինի|272փքս|Տիգրան Մեծի ստեղծած [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի աշխարհակալության]] մասնատումը՝ [[Մ.թ.ա. 66|մ․թ․ա․ 66 թվականին]] կնքված [[Արտաշատի պայմանագիր|հայ-հռոմեական պայմանագրից]] ի վեր։
----{{legend|#960b0b|[[Մեծ Հայքի թագավորություն]]}} {{legend|#d04848|[[Վիրք]] և [[Աղվանք]]}} {{legend|#5786a3|[[Հռոմեական հանրապետություն]]}} {{legend|#80b7d8|[[Ծոփքի թագավորություն]]}} {{legend|#ddcb61|[[Պարթևստան]]}}]]
Մ.թ.ա. 66 թվականի ամռանը [[Տիգրան Կրտսեր]]ի ուղեկցությամբ Պոմպեոսի հռոմեական բանակը ներխուժում է Մեծ Հայքի թագավորություն։ Տիգրան Մեծի դիրքերը բավականին թուլացել էին՝ պարթևների թշնամական գործողությունների, որդու խռովության և շարունակական և հյուծիչ պատերազմների հետևանքով։ Հաջողության հասնելու հույսերը փոքր էին, ուստի ավելի խոհեմ կլիներ Մեծ Հայքին ձեռնտու զիջումների գնով հաշտվել նրա հետ և հենց Հռոմի օգնությամբ էլ պայքար մղել մյուս երկուսի դեմ։ Մեծ Հայքը կարող էր կորցնել իր անկախությունը, ուստի անհրաժեշտ էր գնալ զիջումների ոչ կենսական խնդիրներում՝ օրակարգային առաջնահերթություն տալով անկախությանն ու Մեծ Հայքի տարածքային ամբողջականությանը։

Մ․թ․ա․ 66 թվականի [[սեպտեմբեր]]ին Հրահատ Գ-ի ղեկավարած զորքերը մոտենում են [[Արտաշատ]]ին և ճամբար դնում քաղաքից ոչ հեռու։ Անմիջապես սկսվում են հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները․ այն, ինչին ձգտում էր Հռոմը, ստանում էր առանց ռազմական գործողությունների և զոհերի, թեպետ վերջիններս այդ քայլով խախտում էին պարթևների հանդեպ իրենց պայմանագրային պարտավորությունները։ Տիգրան Կրտսերի փորձերը՝ խոչընդոտելու բանակցությունները, արդյունք չեն տալիս և ընդհակառակը, նա հայտնվում է «խաղից դուրս» վիճակում։ Այսպիսով, երկարատև «պրոքսի» հակամարտությունից հետո կնքվում է հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիր, որով․

* Մեծ Հայքը հօգուտ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] հրաժարվում էր [[Ասորիք]]ից, [[Փյունիկիա]]յից, [[Պաղեստին]]ից և [[Կիլիկիա]]յից, այսինքն՝ [[Միջերկրական ծով]]ի ափերից։ Հայոց տերությունը սակայն պահպանում էր տերության միջուկը կազմող Մեծ Հայքի տարածքը, ինչպես նաև մյուս նվաճյալ տարածքները։
* [[Ծոփք]]ն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում առանձին պետություն։ Այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո։
* Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք, մոտավորապես այդքան էլ արշավանքին մասնակցած զինվորներին և սպաներին։ Հատկանշական է, որ ռազմատուգանքի գումարը վճարվելու էր [[Ծոփք]]ի արքայական գանձարաններից։
* Մեծ Հայքը հայտարարվում էր ''«Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»։''

==== Հայ-հռոմեական հաշտության հետևանքներ ====
[[Արտաշատի պայմանագիր|Արտաշատի պայմանագրի]] կնքմամբ [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ը պահպանում է իր լիակատար անկախությունը, Հռոմը արտաքին քաղաքականության բնագավառում խրախուսում էր Տիգրան Բ-ի հակապարթևական բոլոր ձեռնարկումները։ Պարթևները՝ դաշնակից Հռոմից ավելին էին սպասում, բայց [[Գնեոս Պոմպեոս]]ը [[Արտաշատի պայմանագիր|Տիգրանի հետ կնքած հաշտությունից]] հետո մտադիր չէր նպաստել [[Պարթևաստան|Պարթևական տերության]] ուժեղացմանը, քանզի արևելքում ուժերի հավասարակշռությունը պահանջում էր պաշտպանել Հայքի «արքայից արքային»։ Արտաշատի պայմանագրից հատկապես դժգոհ էր [[Տիգրան Կրտսեր]]ը, քանզի նա այժմ պետք է բավարարվեր ֆինանսական միջոցներից զրկված [[Ծոփք]]ի գահով։ Հասկանալով իր վիճակի անհեթեթությունը՝ նա ընդվզում է Պոմպեոսի դեմ և վիրավորում նրա արժանապատվությունը։ Ի պատասխան նրա հանդուգն ելույթի՝ Պոմպեոսի կարգադրությամ վերջինս ձերբակալվում է և ընտանիքի հետ գերեվարվում Հռոմ։ Տիգրան Բ-ն՝ օգտագործելով հռոմեա-պարթևական հակամարտությունները, կարողանում է Պոմպեոսի միջամտությամբ մ.թ.ա. 64-ին Մեծ Հայքին վերադարձնել [[Կորդուք]]ն ու [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքը]]։ Պոմպեոսն անգամ ճանաչում է Տիգրան Մեծի արքայից արքա տիտղոսը։

== Կյանքի վերջին տարիներ ==
Տիգրան Բ-ի կյանքի վերջին տասը տարիները Մեծ Հայքի համար հարաբերական խաղաղության ու տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին։ Երկիրը կարողանում է ոտքի կանգնել երկարատև պատերազմների և պաշարումների արդյունքում կրած զրկանքներից ու վերակառուցել ենթակառուցվածքները։ Այնուամենայնիվ, լարվածությունն անմասն չէր տարածաշրջանից, քանզի [[Հռոմեական հանրապետություն]]ը դեռ իր պլաններն ուներ արևելքում։

Ավարտելով [[Մ.թ.ա. 92|մ․թ․ա․ 92 թվականին]] Մեծ Հայքի գերիշխանությունն ընդունած [[Վիրք]]ի և [[Աղվանք|Աղվանքի թագավորությունների]] դեմ արշավանքը՝ մ.թ.ա. 65 թվականի ամռանը [[Գնեոս Պոմպեոս|Պոմպեոսի]] գլխավորած [[հռոմեական բանակ]]ը հավաքում է ցրված ուժերը Հայաստանի տարածքում, որից հետո ետ քաշվում [[Փոքր Հայք]]ի ուղղությամբ։ Դրանից հետո Պոմպեոսն իր առաջ խնդիր է դնում իր իշխանության տակ վերցնել [[Սելևկյաններ]]ի արդեն գործնականում վերացած թագավորության տարածքները, ինչպես նաև այս կամ այն կերպ [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] գերիշխանությանը ենթարկեցնել իրենցից առանձնակի որևէ խոչընդոտ չներկայացնող թագավորություններին, որոնք տարածվում էին Հայքի արևմուտքում ու [[Ասորիք]]ում և ձգվում էին մինչև [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] ու [[Պարթևստան]]ի սահմանները։ Մ.թ.ա. 65 թվականի սեպտեմբերին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը մտնում է [[Կոմմագենե|Կոմմագենեի թագավորություն]] և ոչ այնքան համառ դիմադրության հանդիպելուց հետո վերջինիս ևս պարտադրում Հռոմի «դաշնակից և բարեկամ» սին կարգավիճակը։ Հաջորդը [[Հայոց Միջագետք|Հայոց Միջագետքի թագավորությունն]] էր, որն ևս կիսում է Կոմմագենեին պատուհասած ճակատագիրը։

=== Կորդուքի պատկանելիության շուրջ հայ-պարթևական բախում===

Գրեթե միաժամանակ, երբ Պոմպեոսը պատրաստվում էր ներխուժել [[Ասորիք]], պատերազմական գործողությունները վերսկսվում են նաև Մեծ Հայքի և Պարթևստանի միջև։ Պարթևաց արքա [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]], դիվանագիտական միջոցառումներով ձգտելով ապահովել հռոմեացիների աջակցությունը, իր բանակը մտցնում է [[Կորճայք նահանգ]]՝ զավթելով Հայաստանի հարավային դարպասը հանդիսացող [[Կորդուք|Կորդուք գավառն]] ու [[Տմորիք]]ը։ Սակայն համապատասխան գործողությունների է գնում նաև Տիգրան Մեծը և [[հռոմեական լեգեոն]]ների զինակցությամբ դուրս շպրտում Հայքի սահմաններն ասպատակած պարթևական հրոսակներին։ Այս իրադարձությունների ժամանակ հռոմեական բանակը գլխավորում էր Պոմպեոսի մերձավոր զինակից Լուցիոս Աֆրանիոսը, իսկ նրա օգնականն էլ Ավլոս Գաբինիոսն էր։

Ամրանալով [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] արևմտյան տարածքներում և Հյուսիսային Ասորիքում՝ մ.թ.ա. 64 թվականի սկզբին Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը հարավից ներխուժում է Ասորիք և առանց լուրջ դիմադրության վերջնականապես վերացնում [[Սելևկյանների կայսրություն|Սելևկյանների թագավորությունը]]՝ վերջինիս տիրույթների մնացորդներն ընդգրկելով [[Հռոմեական հանրապետություն|Հռոմեական հանրապետության]] կազմի մեջ։ Հընթացս պատերազմական գործողությունները շարունակվում էին նաև Մեծ Հայքի և [[Պարթևական թագավորություն]]ների միջև։ Այս իրադարձությունների մանրամասները մեզ որևէ կերպ հայտնի չեն և հայտնի է միայն, որ հաջողությունն եղել է սկզբում հայերի, իսկ հետո՝ պարթևների, կողմում, թեև վերջնականապես ամրագրել ձեռք բերածը պարթևական կողմն այդպես էլ ի վիճակի չի լինում ու արդյունքում [[Հրահատ Գ|Հրահատ Գ-ն]] աջակցության համար ստիպված է լինում կրկին անգամ դիմել [[Գնեոս Պոմպեոս]]ին։

Լեգեոնների օժանդակությունն է խնդրում նաև Տիգրանը, սակայն Պոմպեոսը խուսափողական դիրք է գրավում և որևէ կերպ չի միջամտում երկու թագավորությունների միջև զարգացող հակամարտությանը։ Հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն մ․թ․ա․ 57 թվականին հերթական անգամ հիշատակում է Տիգրան Մեծին՝ հետագա իրադարձությունների նկարագրության նպատակով։ Մասնավորապես [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն հայոց»-ում]] ասվում է․{{քաղվածք|Իսկ Տիգրանը գերի հրեաներին տեղավորելով Արմավիրում և Վարդգեսի ավանում, որ գտնվում է Քասախ գետի վրա, ելուզակներին լեռներից բնաջինջ անելով և Միհրդատի սուգը կատարելով՝ այնուհետև շարժվում գնում է Ասորիք, հռոմեացիների զորքերի վրա` վրեժ առնելու|Մովսես Խորենացի, «Հայոց պատմություն»}}
Մ.թ.ա. 55 թվականին զառամյալ Տիգրան Արտաշեսյանը, գործելով ամենայն եռանդով և ուշադրություն չդարձնելով մինչ այդ Հռոմի հետ ձեռք բերած պայմանավորվածություններին, ակտիվ արտաքին-քաղաքական ու ռազմական միջոցառումներով պաշտպանում է իր երկրի շահերը, ընդ որում բանը հասնում է նույնիսկ նրան, որ Հռոմը ինքն է խուսափում Հայոց թագավորության հետ առճակատվելուց։ Արքայից արքան մահանում է մ․թ․ա․ 55 թվականին [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]։ Ամենայն հավանականությամբ վերջինիս մահը պարզապես պայմանավորված է եղել վերջինիս տարիքով։

== Տիգրանյան աշխարհակալ տերություն ==
{{հիմնական|Արտաշեսյանների թագավորություն}}

=== Պետական կարգ ===
[[Պատկեր:Political system of Great Armenia by Tigranes the Great.png|աջից|frameless|395x395փքս]]
Տիգրան Մեծը բացի իր ռազմական հաջողություններից, [[Հայոց պատմություն|հայոց պատմության]] մեջ նշանավորվել է նաև որպես պետականակերտ գործիչ և հմուտ [[դիվանագետ]]։ Իր [[Տիգրան Մեծ#Աշխարհակալական նվաճումներ|աշխարհակալական նվաճումներից]] հետո, նա ձեռնամուխ է լինում ամուր և [[Պետական կարգ|կենտրոնացված պետական համակարգի]] ստեղծմանը, որը բեկումնային նշանակություն է ունենում [[Մեծ Հայք]]ի համար և իր կիրառական նշանակությունը պահպանում հարյուրավոր տարիներ՝ ընդհուպ մինչև [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումը (5-րդ դար)։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Տիգրանյան թագավորությունը]] [[Հելլենականություն|հելլենիստական]] տիպի [[բացարձակ միապետություն]] էր, որտեղ անսահմանափակ իրավունքներ և բացառիկ հնարավորություններ ուներ միապետը։ Երկրի կառավարման համակարգում իր ուրույն դերն ուներ բարձրագույն խորհրդակցական մարմինը՝ [[աշխարհաժողով]]ը։ Աշխարհաժողովում քննարկվում էին համապետական նշանակություն ունեցող կարևորագույն հարցեր, մշակվում և հաստատվում են ընդհանուր, համապարտադիր կանոններ և ընթացակարգեր։ Բացառիկ դեպքերում կարող էր գումարվել նաև արտակարգ աշխարհաժողով՝ հոգևոր առաջնորդի ընտրության, քաղաքական ճգնաժամային կացությունների կամ հանդիսավոր արարողությունների կապակցությամբ։

Աշխարհաժողովին մասնակցում էին [[բդեշխ]]ները, [[Նախարարական Հայք|նախարարները]], հոգևորականության վերնախավը, ազատները, երբեմն նաև [[շինական]]ներն ու [[ռամիկ]]ները։ Հոգևոր իշխանությունը պատկանում էր Մեծ Հայքի գերագույն քրմին, որը հանդիսանում էր նաև երկրի գերագույն դատավորը։ Հայոց թագավորության քուրմը հոգևոր ծիսակարգերից և [[արդարադատություն]]ից բացի ստանձնում էր նաև [[Կրթություն|կրթական գործի]] քարոզչության և կազմակերպման գործը։ Թագավորը երկիրը կառավարում էր արքունի [[գործակալություն]]ների միջոցով, որոնք պատասխանատու էին երկրի ներքին կյանքի տարբեր ոլորտների համար։ Տիգրան Մեծի համակարգում գործող գործակալություններն էին [[հազարապետություն]]ը, [[մարդպետություն]]ը, [[թագադիր ասպետություն]]ը, [[սպարապետություն]]ը, [[մաղխազություն]]ը և այլն։ Արքան նշանակում էր նաև քաղաքների կառավարիչներ, մատռվակապետ և սուրհանդակապետ։

Տիգրան Մեծը բավականին զիջումնային միջոցառումներ էր իրականացնում նվաճված երկրները կառավարելու համար։ Գրավյալ տարածքներն ունեին ներքին ինքնավարություն (ինչի մասին վկայում է «ազատ քաղաքների» ինստիտուտի կիրառելիությունը) և սեփական դրամը հատելու իրավունք։ Եթե նվաճյալ երկրի արքան ճանաչում էր Տիգրանի գերիշխանությունը՝ շարունակում էր գահակալել, իսկ հակառակ դեպքում՝ գահընկեց լինում և նույնիսկ որոշ դեպքերում՝ դատապարտվում մահվան։ Այսպիսով, Հայքի «արքայից արքան» ստիպված է լինում [[Ծոփք]]ում գահակալ նշանակել Մերուժանին, [[Ասորիք]]ում՝ Բագադատեսին, իսկ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում]]՝ իր եղբորը՝ [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյանների թագավորական տոհմից]] սերվող Գուրասին։
=== Բանակ ===
[[Պատկեր:Warriorsofarmenia.jpg|մինի|241x241px|Տիգրան Մեծի բանակում կռվող հայ նետաձիգներ։ Ձախից՝ մանգաղով զինված հետևակ, աջից՝ եռաթև նետաձիգ։]]
[[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] վերելքի առջև առկախ գերակա խնդիրը անվտանգության հիմնահարցն էր։ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Տիգրանյան Հայքի]] [[Պետական կարգ|պետական համակարգում]] իր ուրույն դերն ու նշանակությունն ուներ բանակը, որով Հայոց թագավորությունը դիմագրավում էր արտաքին մարտահրավերներին և կարողանում իր ազդեցությունը սփռել տարածաշրջանում։ Տիգրան Մեծն իր պապուց՝ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ից արդեն իսկ ժառանգել էր կայուն և մարտունակ բանակ, որը բաժանված էր չորս կողմնապահ զորավարությունների։ Տիգրան Մեծը գահին բազմելուն պես ձեռնամուխ է լինում նոր ռազմական բարեփոխումների անցկացմանը, որոնց արդյունքում էլ [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների թագավորության]] զինված ուժերի զինվորները համալրվում են նոր տեսակի զենքերով, բարձրանում է մարտունակությունը, իսկ բանակի թվաքանակը մեծանում է։

[[Մեծ Հայք]]ի ռազմական ուժերի քանակի և դասակարգման մասին պետական վավերագիր կամ ուրույն հրովարտակը կոչվում էր զորանամակ։ Ըստ զորանամակի՝ Տիգրան Մեծը միայն բուկ հայկական հողերի ռազմական ներուժի շնորհիվ մարտադաշտ է դուրս բերել շուրջ 120 հազար զինվոր։ Աշխարհակալական նվաճումներից հետո Տիգրանի բանակի թվակազմն ավելացել է՝ ի շնորհս Տիգրանին հավատարմության երդում տված նվաճյալ տարածքների ենթակա թագավորների տրամադրած զորաբանակների։ [[Հայ-հռոմեական պատերազմ]]ների ժամանակահատվածում [[Արածանիի ճակատամարտ]]ի կապակցությամբ [[Լյուցիոս Լուկուլլոս|Լուկուլլոսի]]՝ [[Սոնատին|Սենատին]] ուղարկած զեկույցից պարզ է դառնում, որ Տիգրան Մեծի կառավարման տարիներին Մեծ Հայքի բանակի թվաքանակը կազմում էր 300 հազար զինվոր։ Այս թիվը հիշատակել են նաև հունահռոմեական հեղինակները, ովքեր նշում են նաև հայոց զորատեսակների անվանումները։ Տարբեր աղբյուրներ հավաստում են, որ Տիգրանյան բանակի գլխավոր հարվածային ուժը եղել է ծանր հեծելազորը՝ փառապանծ հայոց այրուձին, որը ահ ու սարսափ էր ներշնչում բազմաթիվ հակառակորդների շրջանում։ Հռոմեացի պատմիչ [[Պլուտարքոս]]ը գրում է հետևյալը․{{քաղվածք|Հիրավի, նա ուներ քսան հազար պարսավորներ և աղեղնավոր, հիսունհինգ հազար այրուձի, որից տասնյոթ հազարը զրահավորված էին, հարյուր հինգ հազար ծանրազեն հետևազոր՝ տարբեր թվաքանակ ունեցող զորատեսակներում դասավորված։ Այս ամենին գումարան երեսունհինգ հազար սակրավորներ, որոնք զբաղված էին ճանապարհներ անցկացնելով, կամուրջներ կառուցելով, գետեր մաքրելով, փայտահատությամբ և այլ կարգի աշխատանքներով, որոնց դասավորեցին զրնվորների շարքերի հետևում՝ բանակին տալով ավելի ազդեցիկ տեսք և, միաժամանակ, ավելացնելով նրա հզորությունը|Պլուտարքոս, 1-2-րդ դարերի հռոմեացի պատմիչ}}

== Տիգրան Մեծի քաղաքաշինական գործունեություն ==
=== Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի հիմնադրում ===
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = horizontal 
 | վերնագիր = Տիգրան Մեծի հիմնադրած քաղաքներն Աղձնիքում (մայրաքաղաք) և Արցախում (հայոց արևելից կողմանք)
 | վերնագրի գոտի =center
 | վերնագրի ֆոն = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագրության գոտի = center
 | նկարագրության ֆոն = 
 | լայնություն =

 | պատկեր1 =
 | լայնություն1 =254
 | նկարագրություն1 = [[Տիգրանակերտ (Արցախ)|Տիգրանակերտ]] քաղաքի մոտ կառուցված Շահբուլաղի ամրոցը (18րդ դար) [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ աշխարհից]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախի Հանրապետություն]]

 | պատկեր2 = City Wall and Battlements - Diyarbakir - Turkey (5777328071).jpg
 | լայնություն2 =250
 | նկարագրություն2 = [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհի]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]]ց ոչ հեռու գտնվող [[Դիարբեքիր]]ի ամրոցը (վերակառուցված 17-18-րդ դարերում), ներկայիս [[Թուրքիա]]

 | պատկեր3 = 
 | լայնություն3 = 
 | նկարագրություն3 =

 | պատկեր4 = 
 | լայնություն4 = 
 | նկարագրություն4 =

 | պատկեր5 = 
 | լայնություն5 = 
 | նկարագրություն5 = 
}}Նվաճումների արդյունքում [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] սահմանները մի քանի անգամ կրկնապատկվում են, իսկ [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ի հիմնադրած մայրաքաղաքը՝ վեհատեսիլ [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատը]], գտնվելով Հայաստանի հյուսիսում, չէր կարող քաղաքամայր ծառայել ամբողջ տիրակալության համար։ Այսպիսով, Սելևկյան գահի նվաճումից հետո Տիգրանը թագավորանիստ-ոստանը մ․թ․ա․ 83 թվականին տեղափոխում է [[Անտիոք]]։ Արդյունքում հայոց մայրաքաղաքը հայտնվում է բուն հայկական հողերից դուրս։ Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում սա ձեռնտու քայլ էր Տիգրանի համար, քանի որ այս կերպ վերջինս շահում էր [[Ասորիք]]ի ավագանու վստահությունը։ Այնուամենայնիվ, Տիգրանը հակված էր այն համոզմունքին, որ Հայոց աշխարհակալության մայրաքաղաքը պետք է լինի միայն և միայն Մեծ Հայքում։ Այսպիսով, [[Մ.թ.ա. 80|մ․թ․ա․ 80]]-[[Մ.թ.ա. 70|70-ական թվականներին]] [[Արտաշեսյանների արքայատոհմ|Արտաշեսյանների]] տոհմից Տիգրանը՝ հայոց գահի օրինական ժառանգորդը, ձեռնամուխ է լինում նոր մայրաքաղաքի հիմնադրմանը։ Որպես հայոց ոստանի տեղանք ընտրվում է [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] տեղակայված այն վայրը, որտեղ էլ տասնամյակ առաջ թագադրվել էր արքայական թագով։ Այսպիսով, Տիգրան արքայի կողմից [[Մ.թ.ա. 95|մ․թ․ա․ 95 թվականին]] կայացրած այդ հեռատեսական որոշումը պարզորոշ է դառնում տասնյակ տարիներ անց, քանզի [[Պարթևստան]]ում պատանդ լինելու տարիներին Տիրան արքայի որդին՝ հայոց արքայազնը, արդեն իսկ կանխորոշել էր իր տերության տրամաբանական սահմաններն ու ընդարձակությունը։ Այպիսով, [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության]] նոր մայրաքաղաքը և գտնվում էր հայկական հողերում և կենտրոնական դիրք էր գրավում տիրակալությունում։

Քաղաքին մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում հատկապես օտարերկրացիները․ հունահռոմեական հեղինակները հիացմունքով են նկարագրել հայոց ոստանի շքեղությունը, ինչպես նաև գովաբանել նորահռչակ մայրաքաղաքի շենացմանն ուղղված հայ բնակչության անկասելի ջանքերը։

{{Քաղվածք|Տիգրանակերտը լի էր գանձերով, շքեղ կառուցներով և աստվածներին նվիրաբերված թանկարժեք ընծաներով, քանզի մասնավոր անձինք և մեծատոհմիկները, հանուն արքայի նկատմամբ տածած սիրո և հարգանքի, միմյանց հետ մրցում էին քաղաքի շինության և ընդարձակման համար։|[[Պլուտարքոս]], 1-2-րդ դարի հույն պատմիչ}}
Հույն պատմիչ [[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրիացին]] հավաստում է, որ քաղաքը եղել է թվով 50 կանգուն, այսինքն՝ 25 մետր պարիսպներով շրջապատված, և ունեցել է միջնաբերդ (ինչպես և [[Հելլենիզմ|հելլենիստական ժամանակաշրջանում]] կառուցված քաղաքների մեծ մասը)։ Տիգրանակերտը կարճ ժամանակամիջոցում վերածվում է Արևելքի կենտրոններից մեկի, որն աչքի էր ընկնում հատկապես [[Առևտուր|առևտրի]], [[Արհեստակցական միություն|արհեստագործության]] և [[Մշակույթ|մշակութային կյանքի]] աշխուժությամբ։ [[Պլուտարքոս]]ը հավաստում է, որ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտն]] ունեցել է վեհաշուք թատրոն։

=== Այլ բնակավայրերի հիմնում ===
[[Աղձնիք]]ում [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի]] հիմնադրումից բացի Տիգրանն աչքի էր ընկնում իր ակտիվ քաղաքաշինական գործունեությամբ։ Նրա հրամանով Մեծ Հայքի տարբեր նահանգներում կառուցվում էր [[ամրոց]]ներ, [[ջրամբար]]ներ, [[Արքունի պողոտա|ճանապարհներ]], [[Իջևանատուն|իջևանատներ]] և այլ շինություններ։ Բավականաչափ նշանակալի էր կենսական կարևորություն ունեցող [[արքունի պողոտա]]ն, որ միացնում էր [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|հին մայրաքաղաք Արտաշատը]] [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտին]]։

Բազմաթիվ պատմիչներ վկայում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծը, ինչպես և հնագույն աշխարհի մյուս բոլոր աշխարհակալ տիրակալները, փորձել է իրենց անունն անմահացնել քաղաքներ հիմնադրելու շնորհիվ։ Բացի [[Աղձնիք|Աղձնյաց աշխարհում]] գտնվող հայոց վսեմաշուք քաղաքամայր-ոստանից, Տիգրան Արտաշեսյանը իր անունով քաղաքներ հիմնադրում է նաև [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում|Մեծ Հայքի մյուս նահանգներում]]։ Մասնավորապես մեզ հայտնի են «Տիգրանակերտ» անունը կրող քաղաքներ [[Հայոց Միջագետք|Հյուսիսային Միջագետքում (Հայոց Միջագետք)]]` Թել-Արմանի հնավայրի տեղում, [[Ասորիք]]ի հյուսիսում՝ [[Զևգմայի կամուրջ|Զևգմայի]] մոտ, [[Ուտիք]]ում ([[Գարդման (գավառ)|Գարդմանում]]) և [[Արցախ նահանգ|Արցախում]]։ Արցախի Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են [[7-րդ դար]]ի պատմիչներ [[Սեբեոս]]ը և [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն։

Եվս երկու քաղաք Տիգրան Բ-ն հիմնադրել է [[Մարաստան]]ում և [[Գողթն գավառ]]ում (ներկայիս [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի]] տարածքում)՝ այն կոչելով «Տիգրանավան»։ Նորաստեղծ քաղաքները և Հայքի մյուս քաղաքները բնակեցնելու համար հայոց գահակալը բռնագաղթեցնում է նվաճված տարածքների բնակչության մի մասին․ միայն [[Կապադովկիա]]յից Հայաստան է տեղափոխվում 300, իսկ [[Կիլիկիա]]յի միջերկրածովյան 12 քաղաքներից՝ 100 հազար մարդ։

== Տիգրանյան ժամանակաշրջանի մշակույթ ==
Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանի մշակութային վերելք է ապրում։ Հայերը, որ այս շրջանում հունահռոմեական հեղինակների կողմից կոչվում էին «Ասիայի եվրոպացիներ», սկսում են ընդունել արևմտյան քաղաքակիրթ արժեհամակարգերը՝ ձևավորելով ինքնատիպ և յուրօրինակ մշակույթ։ Տիգրան Մեծի օրոք հայ մշակույթն առավել առնչակից էր հունահռոմեական քաղաքակրթությանը։ Հայոց «արքայից արքան» դեռևս հորեղբոր՝ [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] արքունիքում ստացել էր հելլենիստական կրթություն և տիրապետում էր [[Հին հունարեն|հունարեն լեզվին]]։ Այսպիսով, այս ժամանակահատվածում հայկական քաղաքակրթությունը սկսում է մերձենալ հունականի հետ՝ ձևավորելով նոր տեսակի, սակայն և ինքնատիպ մշակույթ։

=== Հայկական աստվածությունների հունականացում ===
{{Հիմնական|Հին հայկական դիցաբանություն}}
[[Պատկեր:Mount_Nemrut_(3).JPG|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mount_Nemrut_(3).JPG|մինի|260x260փքս|Տիգրան{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} Մեծի ազգակից, [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականներից]] սերվող Կամախի արքա [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի|Անտիոքոս Ա Կոմմագենացու]] կողմից [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրությում]] կառուցված [[Նեմրութ (լեռ)|հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնը]]։]]
Տիգրան Մեծի կառավարման ընթացքում [[Հայկական դիցաբանություն|հայ հեթանոսական դիցարանի]] աստվածների պաշտամունքի մասին որոշակի տեղեկատվություն են հաղորդում գրավոր սկզբնաղբյուրները, որոնք մեծապես հեղինակել է հայոց պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն՝ իր [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Պատմություն Հայոց» մատենագրական երկում]]։ Բացի այդ, հավատալիքների մասին պատկերացումներ կարելի է կազմել նաև [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ լեռան ստորոտին տեղակայված հայ հեթանոս աստվածների պանթեոնի]] հետազոտությունների արդյունքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_hellenistakan_mshakuyty|title=Հելլենիստական մշակույթը Հայաստանում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Նեմրության սրբատեղին կառուցել է հայոց [[Երվանդունիներ|Հայկազուն-Երվանդականների ազնվականական տոհմից]] սերվող [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի]] արքան, որը հավատարմության երդում էր տվել «արքայից արքային» և կրում էր այսպես ասած «Տիգրանյան թագը»։

[[Հայկական դիցաբանություն|Հայկական դիցարանի]] գլուխ կանգնած էր [[Արամազդ|հայր աստված Արամազդը]]՝ երկնքի ու երկրի արարիչը, որին հաջորդում էր մայր դիցուհի [[Անահիտ]]ը, ապա քաջության աստված «վիշապաքաղ» [[Վահագն]]ը և [[Միհր|Արեգ-Միհրը]]։ [[Հելլենականության դարաշրջան|Հելլենիստական ժամանակահատվածում]] [[Հին Հունաստան|հունական քաղաքակրթության]] ազդեցությունը կրող տարածաշրջաններում սովորական երևույթ էր, երբ [[Հայկական դիցաբանություն|տեղական աստվածությունները և հավատալիքները]] համապատասխանեցվում էին [[Հին հունական դիցաբանություն|հին հունական դիցարանի]] հետ։ Այդօրինակ համակցման արդյունքում էլ [[Հելլենիստական Հայաստան|հելլենիստական Մեծ Հայքում]] Արամազդը նույնացվում էր հույների գերագույն աստված, շանթարձակ [[Զևս]]ի, [[Անահիտ]]ը՝ [[Արտեմիս]]ի, իմաստության և ողջախոհության աստվածուհի [[Նանե (աստվածուհի)|Նանեն]]՝ [[Աթենաս Պալլաս]]ի, [[Վահագն]]ը՝ [[Հերակլես]]ի, [[Աստղիկ]]ը՝ [[Աֆրոդիտե]]ի, [[Միհր]]ը՝ [[Հելիոս]]ի, իսկ դպրության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների աստված [[Տիր]]ը՝ լուսնածին [[Ապոլլոն]]ի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://vahagnakanch.wordpress.com/2011/03/12/%d5%b0%d5%a1%d5%b5-%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%be%d5%a1%d5%ae%d5%b6%d5%a5%d6%80/|title=Հայ Աստվածներ|last=vahagnakanch|date=2011-03-12|website=ՎԱՀԱԳՆԱԿԱՆՉ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, հայկական հավատալիքներին համակցված օտար աստվածություններին պաշտամունքը ոչ մի կերպ տեղ չի գտնում հայ հասարակայնության լայն շրջանակներում և ոչ ֆորմալ կերպով (նաև քաղաքական նկատառումներից ելնելով) ընդունվում են միայն բարձր վերնախավի՝ ավագանու, արքունիքի և ազնվականության շրջանում։

=== Գրավոր մշակույթ ===
Հնագույն աղբյուրները հավաստում են այն մասին, որ Տիգրան Մեծի օրոք [[Մեծ Հայքի թագավորություն]]ում լայնորեն տարածված է եղել [[հունական գիր]]ն ու [[Հունական գրականություն|գրականությունը]]։ Հունարենով են ստեղծագործել և պատմական դեպքերն ու իրադարձությունները գրի առել ժամանակաշրջանի առաջադեմ մարդիկ։ Հունարենը տարածված է եղել հասարակության ավելի ստորին օղակի մի ստվար զանգվածի շրջանում ևս։ [[Մովսես Խորենացի]]ն հավաստում է, որ արքայազն Տիգրանը՝ ապագա «արքայից արքան», դեռևս պատանեկան տարիքում ստացել է [[Հելլենիզմ|հելլենիստական կրթություն]] և փայլուն տիրապետել է [[հունարեն]]ին։ Հայտնի է, որ Տիգրանի որդին՝ ապագա արքա Արտավազդը, հունարենով գրել է ճառեր, բանաստեղծություններ և ողբերգություններ։ Տիգրան Մեծի պատվերով Հայքի արքունիքում է ստեղծագործել հին հույն հռետոր [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն, ով բացի արքունական գրագրության գործերի, ծառայել է նաև որպես խորհրդական և դեսպան։ [[Հայոց պատմություն|Հայոց պատմության]] մեջ [[Մետրոդորոս Սկեպսացի]]ն բացառապես հայտնի է անտիկ հեղինակների մոտ հիշատակվող տեղեկություններով, «արքայից արքայի» հետ ունեցած շփումներով հետ, ինչպես նաև հիշատակմամբ, որ վերջինս հեղինակել է անհետ կորած «Տիգրանի պատմությունը» գիրքը&lt;ref&gt;Strabo, Geography, Bk. XIII, Ch.1, 55 (English translation in edition ed. by H.C. Hamilton, Esq., W. Falconer, M.A.) Strabo is an important source for information on Metrodorus, as he was a near-contemporary (writing approximately 70 years after the time of Metrodorus) and a native of Amasya, the old capitol of the Pontic kings.&lt;/ref&gt;։ Նրա կյանքի ու կենսագործունեության մասին մնացել են շատ սուղ ու ոչ միանշանակ հիշատակումներ անտիկ շրջանի այլ կենսագիրների ու պատմաբանների մոտ, ինչպես օրինակ [[Պլուտարքոս]]ի, [[Ստրաբոն]]ի, [[Պուբլիուս Օվիդիուս Նասո]]ի, ինչպես նաև այլ հեղինակների մոտ։

Հռոմեացի հեղինակները սակայն Մետրոդորոսի մահվան մեջ մեղադրել են Տիգրան Բ-ին։ Մասնավորապես, Պլուտարքոսը գրել է․{{քաղվածք|Տիգրանը այս պատմեց Միհրադատին և մեղադրեց նրան, չմտածելով, որ դրանով վտանգում է Մետրոդորոսին։ Եվ սա իսկույն ևեթ սպանվեց... Տիգրանը զղջաց, բայց մտածեց, որ ինքը չէ Մետրոդորոսի դժբախտության միակ պատճառը, քանզի այդ բանի խթան է հանդիսացել նաև Միհրդատի ատելությունը նրա նկատմամբ... սրա դիակը Տիգրանը մեծ շուքով թաղել տվեց, նա ոչ մի ծախս չխնայեց մեռածի համար, որին կենդանության ժամանակ ինքը մատնել էր։|Պլուտարքոս, հռոմեացի պատմիչ}}Ամենայն հավանականությամբ Տիգրան Մեծի արքունիքում է ստեղծագործել նաև Ամֆիկրատես Աթենացին, ում «Մեծ մարդկանց մասին» պատմակենսագրական աշխատության գլուխներից մեկը նվիրված է եղել Արտաշեսյան հայոց հզորագույն գահակալին։

=== Թատրոն, ճարտարապետություն և քանդակագործություն ===
{{հիմնական|Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին շրջանի հայկական թատրոն|Հին շրջանի հայկական կերպարվեստ|Հին շրջանի հայկական ճարտարապետություն}}

{{Հատված|Վերնագիր=Պլուտարքոսը՝ հին հայկական թատրոնի մասին|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Հայքի Տիգրան արքան պատմական Հայաստանի հարավային մայրաքաղաք Տիգրանակերտում կառուցել է Սիրիայի (Ասորիքի) հելլենիստական ամֆիթատրոնների նման մի շինություն, որտեղ ներկայացումներ էին բեմադրվում․․․ Տեղեկանալով, որ քաղաքում կային մեծ թվով դերասաններ, որոնց Տիգրանը ամեն կողմից հրավիրել էր իր կառուցած թատրոնի հանդիսավոր բացմանը, Լուկուլլոսն օգտագործեց նրանց՝ ի պատիվ իր հաղթանակի կազմակերպված խաղերում և հանդիսություններում։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}[[Մ.թ.ա. 1-ին դար|Մ․թ․ա․ 1-ին դարում]]՝ [[Հելլենականության դարաշրջան|հելլենիզմի ծաղկման շրջանում]], [[Մեծ Հայք]]ում վերելք է ապրում [[Թատրոն|թատերական արվեստը]]։ Հայաստան են գալիս բազմաթիվ դերասաններ աշխարհի տարբեր ծեգերից՝ [[Հունաստան]]ից, [[Մակեդոնիա (Հունաստան)|Մակեդոնիայից]], [[Կոմմագենե]]ից, [[Եգիպտոս]]ից և [[Ասորիք]]ից։ [[Մեծ Հայք|Տիգրանյան Հայքում]] [[Հին շրջանի հայկական թատրոն|թատրոնների և թատերական արվեստի զարգացման և տարածվածության]] մասին վկայում են հռոմեական մատենագրությունները, մասնավորապես՝ [[Պլուտարքոս]]ի վկայությունները [[Հին շրջանի հայկական մշակույթ|Հին Հայաստանի մշակույթի]] կապակցությամբ։ Ըստ Պլուտարքոսի՝ թատրոններ եղել են [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]] և [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://blognews.am/arm/news/563347/inchpisinn-er-tatrony-hin-hayastanum-ev-ovqer-ein-ayn-yndunum.html|title=Ինչպիսինն էր թատրոնը Հին Հայաստանում, և ովքեր էին այն ընդունում - BlogNews.am|website=blognews.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հինաշխարհյան շրջանում իր շքեղության գագաթնակետին է հասել հայկական ճարտարապետությունը։ Մեծ քանակությամբ կենցաղամշակութային նմուշներ են հայտնաբերվել Տիգրան Բ-ի ժամանակաշրջանի հնագիտական հուշարձաններից՝ [[Արտաշատ]]ից, [[Գառնի (գյուղ)|Գառնուց]], [[Սիսիան]]ից, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախից]] և այլն։ Հռոմեացի պատմիչները վկայում են հայոց քաղաքամայր-ոստանների շքեղության և լիության մասին։

Հայաստանում հելլենիստական դարաշրջանի պերճանքի առարկաները տարբեր կերպ են բնութագրվել պատմագիրների աչքերով։ [[Մովսես Խորենացի|Խորենացին]] վկայում է, թե Տիգրանի օրոք ոսկյա ու արծաթյա իրերն ու զարդերը, պատվական քարերը, գույնզգույն զգեստները կանանց ու տղամարդկանց համար հավասարապես բազմացել էին, որոնց շնորհիվ ''«...տգեղները գեղեցիկների նման սքանչելի էին երևում, իսկ գեղեցիկներն էլ այն ժամանակի համեմատ դյուցազունների էին նմանվում»''։ Ըստ [[Ապպիանոս]]ի, երբ հռոմեացիք հաղթում են, ճակատամարտում ընկած Հայքի պահապան զինվորների վրա հայտնաբերվում են ապարանջաններ ու վզնոցներ, բայց զորավարը արգելում է դրանց կողոպտումը։

Հունականության շրջանում մեծ ծավալների է հասնում հայ աստվածների համար նոր տաճարների և կուռքերի կառուցումը։ Մատենագրական կցկտուր վկայությունների հիման վրա, մեհենական այդ կառուցվածքներից մեզ հայտնի են [[Արմավիր]]ի [[Արեգակ]]ի, Լուսնի և [[թագավոր]]ի նախնիների պաշտամունքին նվիրված [[տաճար]]ը, Անի-Կամախի [[Արամազդ]]ի պաշտամունքին նվիրված տաճարը (որի կառուցումը վերագրվում է Տիգրան Բ-ին), [[Եկեղյաց գավառ]]ի Երիզա ավանի [[Անահիտ]]ի մեծահռչակ տաճարը, [[Աշտիշատ]]ի [[Անահիտ]]ի, [[Աստղիկ]]ի և [[Վահագն]]ի [[տաճար]]ների խումբը, Արտաշատի և Անձևացյաց երկրի Դարբնացքարի Անահիտի տաճարները, Դերջան գավառի Բագահառիճ [[գյուղ]]ի Միհրի տաճարը, Եկեղյաց գավառի Բիլավանում կառուցված Նանեի տաճարը, Դարանաղյաց գավառի Հորդան [[գյուղ]]ի Բարշամինի տաճարը, Երազամույն ավանի Տիր տաճարը, Տարոնի Քարքե լեռան տաճարները, Բադրևանդի Բագավան կամ Դիցավանավանի տաճարը, Բագարանի տաճարների խումբը և այլն։

== Տիգրան Մեծի մետաղադրամներ ==
{{հիմնական|Տիգրան Մեծի դրամներ}}

{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;font-size: 90%; width: 20em;&quot;
|&lt;center&gt;'''Տիգրան Մեծի մետաղադրամներից&lt;br&gt; (հայտնաբերվել են հնագիտական պեղումների արդյունքում)'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tigranes_II_95-55_BC.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Դամասկոսի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;[[Պատկեր:Tetradrachm_Tigranes_II_minted_in_Damascus.jpg|մինի|327x327փքս|Տիգրան Մեծի արքայական մետաղադրամները՝ հատված Արտաշատի դրամահատարանում]]&lt;/center&gt;
|-
|}

Տիգրան Մեծի իշխանության տարիներին ընդլայնվում է հայկական դրամների շրջանառության ոլորտը։ Նրանք ընդունվել են ոչ միայն ներքին, այլ նաև [[Առևտուր|արտաքին առևտրի]] [[Միջազգային առևտուր|միջազգային գործարքներում]]։ Դրանք թողարկվում էին ինչպես [[Հայաստան]]ում, այնպես էլ ([[Մեծ Հայք#Տիգրան Մեծ|Տիգրանի աշխարհակալության]] տարիներին) [[Ասորիք]]ում։ Հայաստանում նրա փողերանոցները գործում էին [[Տիգրանակերտ]]ում և [[Արտաշատ]]ում, իսկ [[Ասորիք]]ում՝ վաճառաշահ [[Անտիոք]]ում ([[Օրոնտես (գետ)|Օրոնտես գետի]] վրա) և ավելի հարավ՝ [[Դամասկոս]]ում։ Իրենց կշռային չափերով, Տիգրան Մեծի դրամները սկզբունքայնորեն պահպանում էին [[Հին Աթենք|աթենական համակարգային]] սկզբունքները&lt;ref&gt;P. Gardner, The Seleacld Kings of Syria, A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Bologna,1963,էջ 103-105&lt;/ref&gt;։ Տարածված էին առավելապես նրա արծաթյա դրախմանոցները (մեկդրամյան) և տետրադրախմանոցները (չորեքդրամյան), իսկ ներքին մանր առ ու ծախի համար՝ պղնձյա մեկ, կես և քառորդ միավորները։ Մետաղադրամների մեծ մասի վրա պատկերված էր Տիգրանի կիսանդրին՝ Արտաշեսյանների վսեմաշուք արքայական թագով Այդ թագը վերևում ավարտված է ճառագայթաձև ելուստներով, երբեմն սղոցի ատամների նման, իսկ ներքևից երկար, մինչև ուսերն հասնող ականջակալներով ու վզկալով, ըստ որում ճակատային մասում թագի վրայից կապված է արքայական ժապավենը և կենտրոնը զարդարված է արևի պաշտամունքի խորհրդանիշներով՝ աստղ՝ երկու [[արծիվ]]ների միջև։ Հաճախ դիտվում են նաև ծիրանու ծալքերը, ճարմանդված աջ ուսի մոտ։

Առնական խրոխտ հայացքով Տիգրան Մեծի պատկերը դրամի վրա վերցված է բուսական նախշերից կամ ուլունքներից հյուսված շրջանակի մեջ։ Դրամի հակառակ կողմերին դրոշմում էին արքունական ծիսակատարություններ, պաշտամունքային խորհրդանշաններ, առավելապես երկրի մայր աստվածուհու կերպարը՝ բազմած ժայռաբեկորի վրա, ձեռքին արմավենու ճյուղ, բրգաձև թագը գլխին, իսկ ոտքերի տակ ջրի աստվածության անձնավորումը՝ լողացող մարդու մերկամարմին կերպարանքով»։

Տիգրանյան դրամները մեզ են հասել հունարեն խորագրերով և մակագրություններով։ Խորագրերի առաջին ձևն առավել բնորոշ է եղել [[Ասորիք]]ի քաղաքներում թողարկված դրամների համար։ Ավագն Անտիոքում նման տետրադրախմեներ դրվագվել են մ.թ.ա. 83-78 թվականներին, իսկ [[Դամասկոս]]ում՝ 72-69 թվականներին, ընդ որում դամասկոսյան դրամների վրա նշվում էին նաև նրանց թողարկման տարեթվերը՝ ըստ Սելևկյան տոմարի։ Բուն [[Մեծ Հայք|Հայաստանում]], հավանաբար՝ [[Արտաշատ]]ում, թողարկված՝ Տիգրան Մեծի արծաթյա դրամները իրենց վրա կրում էին առավելապես [[արքայից արքա]] մակագրությունը։ Այդպիսիները պահպանվել են մ.թ.ա. 77-73 թվականներից&lt;ref&gt;G. Macdonald, Catalogue of Greek Coins in the Hunterian collection University of Glasgow,vol.III, Glasgow,1905,1905 ջէ 1-5&lt;/ref&gt;։

Տիգրան Մեծի օրոք հայկական դրամների պատկերատիպը լրացվում էր նաև փողերանոցներին և նրանց կառավարիչներին վերաբերող մենագրերով։

== Տիգրանի կերպարը սերունդների հիշողությունում ==
[[Պատկեր:Statue_of_Armenian_king_Tigran_the_Great2.JPG|մինի|275x275փքս|[[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|Տիգրան Մեծի հուշարձանը]] [[Երևան]]ի [[Նոր Նորք վարչական շրջան]]ում՝ համանուն այգու տարածքում]]

[[Հայ ժողովուրդ]]ը դարեր շարունակ իր [[Բանահյուսություն|բանավոր ստեղծագործություններում]] պահպանել է Տիգրան Մեծի կերպարը։ Նրա կյանքի ու գործի հիանալի նկարագրությունը փոխանցվել է սերնդից սերունդ, գովերգվել են նրա մարդկային ու արքայական առաքինությունները։ Տիգրան Մեծից ավելի քան 500 տարի անց [[Մովսես Խորենացի]]ն գրի է առել [[Բանահյուսություն|ժողովրդական բանահյուսության]] այդ անգին գոհարները և փոխանցել սերունդներին։ Տիգրանի ժամանակակից հռոմեական պատմիչները նրան անվանել են ''«մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1304|title=«Մեծագույն թագավոր, որ տիրում էր մեծ փառքով»|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ Հայ նշանավոր պատմաբան [[Նիկողայոս Ադոնց]]ը բնութագրել է Տիգրան Բ-ին. ''«Տիգրան Մեծն իր արժանավոր տեղն է զբաղեցնում Արևելքում երբևէ իշխած տիրակալների շարքում։ Նա արժանացել է «Մեծ» տիտղոսին՝ պատվավոր մի կոչման, որը պատմությունը հազվադեպ է շնորհում իր ընտրյալ դերակատարներին»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armhistory.do.am/publ/hayastany-39_hin_shrjanowm/haykakan_ashxarhakal_terowt-39-yowny-39/tigran_mec'y'_jhoghovrdi_hishoghowt'yan_mej/18-1-0-60|title=Տիգրան Մեծը ժողովրդի հիշողության մեջ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Տիգրան Մեծի թեմային տարբեր ժամանակներում անդրադարձել են բազում հայ գրողներ։ Տիգրան Մեծին նվիրված գեղարվեստական գործերից արժե հիշատակել [[Հովհաննես Շիրազ]]ի «Տիգրան Մեծի վիշտը և հավերժությունը» պոեմը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/6057|title=ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ ԵՐԵՎՈՒՅԹԸ (Չուշացող գրախոսություն Սամվել Մուրադյանի հետազոտության առթիվ) / Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Խաչիկ Դաշտենց]]ի «Տիգրան Մեծ» չափածո դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://newinfo.am/%d5%a1%d5%b5%d5%bd%d6%85%d6%80-%d5%ad%d5%a1%d5%b9%d5%ab%d5%af-%d5%a4%d5%a1%d5%b7%d5%bf%d5%a5%d5%b6%d6%81%d5%ab-%d5%b0%d5%ab%d5%b7%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%ab-%d6%85%d6%80%d5%b6-%d5%a7/karapet-nf020/|title=Այսօր Խաչիկ Դաշտենցի հիշատակի օրն է|last=Հակոբյան|first=Newinfo-Կարապետ|date=2019-03-09|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, [[Պերճ Զեյթունցյան]]ի «Աստծո 12 օրը» դրաման&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/archives/3338|title=ՊԵՐՃ ԶԵՅԹՈՒՆՑՅԱՆ – 75 {{!}} Գրական Թերթ|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;, [[Հայկ Խաչատրյան]]ի «Տիգրան Մեծ» պատմավեպը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|title=ՏԻԳՐԱՆ Բ ՄԵԾ - Հայկ Խաչատրյան - ABCD.AM|website=www.abcd.am|language=en|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10|archive-date=2013 թ․ հուլիսի 22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130722212547/http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=6694#.V5hXMtlkjIU|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; և այլն։ Եվրոպացի կոմպոզիտորները Տիգրան Մեծի մասին գրել են 23 օպերա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.panarmenian.net/arm/details/212678/|title=Տիգրան Մեծը և եվրոպական օպերան
Հայոց արքան եվրոպական մշակույթում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որոնք բեմադրվել են [[Արևմտյան Եվրոպա|Եվրոպայի]] ամենաքաղաքակիրթ քաղաքների թատրոններում՝ [[Թուրին]]ում, [[Վենետիկ]]ում, [[Վիեննա]]յում, [[Լոնդոն]]ում, [[Փարիզ]]ում և այլուր։

[[Հայաստան]]ում արքայի պատվին անվանակոչված է Երևանի քաղաքային նշանակության փողոցներից մեկը՝ [[Տիգրան Մեծի պողոտա (Երևան)|Տիգրան Մեծի պողոտան]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/edfiles/files/avagani%2028.11/1.pdf|title=Երևան քաղաքի քաղաքային նշանակության փողոցներ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, որը սկվում է [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության հրապարակից]] և ավարտվում [[Սասունցի Դավթի հրապարակ (Երևան)|Սասունցի Դավթի հրապարակում]]։ 2014 թվականի օգոստոսի 9-ին ուժի մեջ մտած «ՀՀ պետական պարգևների և պատվավոր կոչումների մասին» օրենքով սահմանվել է [[Տիգրան Մեծի շքանշան|«Տիգրան Մեծի պատվո շքանշան»]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/orders/9/|title=Հայաստանի Հանրապետության շքանշանները - Գրադարան - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=www.president.am|language=hy|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt;։ «Արքայից արքայի» քարակերտ արձաններ տեղադրվել են ինչպես [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, Նոր Նորք)|մայրաքաղաք Երևանում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.myyerevan.am/am/sights/monuments|title=Հուշարձաններ Երևան քաղաքում|website=www.myyerevan.am|accessdate=2019 թ․ հունիսի 10}}&lt;/ref&gt; (այդ թվում՝ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Երևան, ՀՀ նախագահի նստավայր)|նախագահական նստավայրի]] դիմաց), այնպես էլ [[Տիգրան Մեծի հուշարձան (Վաղարշապատ)|Վաղարշապատում]] և [[Արտաշատ]]ում։
2016 թվականին նկարահանվել է &quot;Հին Արքաներ&quot; պատմական և գեղարվեստական հեռուստասերիալը,որը պատմում է Տիգրան Մեծի գահակալման մասին։

== Տես նաև ==

* [[Տիգրան Մեծի դրամներ]]
* [[Արտաշեսյան թագավորների դրամներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

== Աղբյուրներ ==
{{refbegin|42em}}
* Ադոնց Ն․, Տիգրան Մեծ․ Ուսումնասիրություններ, Եր․, 2010
* Առաքելյան Բ․, Հին Արտաշատ, Եր․, 1975
* Ասորեստան Հ․Յ․, Քաղաքական վերաբերութիւններ ըմդմէջ Հայաստանի և Հռովմայ 190-էն ն․Ք․ մինչև 428 յ․Ք․, Վենետիկ, 1912
* Զարյան Ա․, Ակնարկներ հին և միջնադարյան Հայաստանի քաղաքաշինության պատմության, Եր․, 1966
* Էլչիբեկյան Ժ․, Հայաստանը և Սելևկյանները, Եր․, 1979
* Էքհարդ Կ․, Տիգրան Բ և Հայ-լուկուլլեան պատերազմներ (աշխատասիրեց Հ․ Գարեգին Գարանֆիլեան), Վիեննա, Ավստրիա, 1926
* Լեո, Երկերի ժողովածու, հատոր I, Եր․, 1966
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի և Փոքր Ասիայի քաղաքների պատմության դրվագներ, Երևան, 1970
* Կրկյաշարյան Ս․, Հին Հայաստանի պետական կառուցվածքը (մ․թ․ա․ VI-մ․թ․ա IV դդ․), Երևան, 2005
* Հայ ժողովրդի պատմության քրեստոմատիա, հատոր I, Երևան, 2007
* Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր I (ԳԱ հրատարակ․), Եր․, 1971
* Հարությունյան Բ․Հ․, Տիգրանակերտ մայրաքաղաքի տեղագրության հարցի շուրջ, «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս», 1944 ԺԴ
* Հրանդ Ք, Արմէն, Մեծն Տիգրան, Գահիրե, 1957
* Մանանդյան Հ․, Տիգրան Երկրորդը և Հռոմը, Եր․, 1940
* Մանասերյան Ռ.Լ., Տիգրան Բ Մեծ-Հայկական սովետական հանրագիտարան, հ.11
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Սպարտակի մոտ ժամանած հեծելազորի հարցի շուրջ (Հատված՝ Սպարտակի հետ Տիգրան Մեծի ռազմական կապերի վերաբերյալ) «պատմաբանասիրական հանդես», այսուհետ՝ ՊԲՀ, 2004, 3
* Մանասերյան Ռ․Լ․, Տիգրան Մեծ։ 
* Մովսես Խորենացի, «Պատմություն հայոց», Եր․, 1981
* Մուշեղյան Խ․, Դրամական շրջանառությունը Հայաստանում, Եր․, 1983
* Չամչյան Մ․, Հայոց պատմություն, հատոր Ա, վենետիկ, 1784
* Պլուտարքոս, Կենսագրություններ, Եր․ 2001
* Պտուկեան Զ․, Արտաշէսեան հարստութեան դրամները, Վիեննա, 1983
* Սարգսյան Գ․, Հելլենիստական դարաշրջանի Հայաստանը և Մովսես Խորենացին, Եր․, 1966
* Սարգսյան Գ․, Տիգրան Մեծի տերությունը, ՊԲՀ, 1966, I
* Ստրաբոն, Երևան, 1940
* «Տիգրան Մեծ․ գահակալության 2100 ամյակ» միջազգային գիտաժողով, զեկուցումների հիմնադրույթներ, Աշտարակ, 2005&lt;/div&gt;
&lt;br /&gt;
{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն
 | Նախորդող = [[Տիրան Ա]]
 | Հաջորդող = [[Արտավազդ Բ]]
 | Ցուցակ = Մեծ Հայքի թագավորության արքա&lt;br /&gt;Տիգրան Բ Մեծ
 | Տարիներ = [[մ.թ.ա. 95]] – [[մ.թ.ա. 55]]
 | bcolor = #fafff6
 | color = #CCFFBF
 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տիգրան Մեծ}}
{{Հայոց արքաներ|հ=հ}}
{{ՎՊԵ|Tigranes the Great}}
{{Պորտալ|Տիգրան Մեծ|Մեծ Հայք|Պատմություն|գույն=1}}

[[Կատեգորիա:Մ.թ.ա. 140 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Մ․թ․ա․ 55 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Տիգրան Մեծ]]
[[Կատեգորիա:Արտաշեսյանների թագավորության արքաներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հելլենիստական Հայաստան]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի պատմություն]]</text>
      <sha1>95ragq50dupykicc5bzpazu9xukiwhj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արարատի մարզ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2922</id>
    <revision>
      <id>8492050</id>
      <parentid>8476356</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:23:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.109.64.86</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21615" xml:space="preserve">{{վիքիֆիկացում}}
{{Այլ|Արարատ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Հայաստանի մարզ
| մարզ = Արարատ
| քարտեզ = Ararat Province.svg
| քարտեզի չափ = 300
| մարզկենտրոն = [[Արտաշատ]]
| մարզպետ = Օլիվկա Նացիստովկա
| կազմավորում = [[ապրիլի 12]], [[1995]]&lt;ref name=hh&gt;{{cite book|title=Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.)|author=Ս.Հ. Հարությունյան|location=Երևան|year=2003|publisher=Տիգրան Մեծ հրատարակչություն|isbn=9994100009}}&lt;/ref&gt;
| տարածաշրջան = [[Արարատի շրջան]]&lt;br&gt;[[Արտաշատի շրջան]]&lt;br&gt;[[Մասիսի շրջան]]&lt;ref name=hh /&gt;
| քաղաքաթիվ = 4&lt;ref name=hh /&gt;
| գյուղահամայնքաթիվ = 93&lt;ref name=hh /&gt;
| գյուղաբնակավայրաթիվ = 94&lt;ref name=hh /&gt;
| տարածք = 2,096&lt;ref name=hh /&gt;
| ցամաք = 2,010
| ջուր =
| ամենաբարձր կետ =
| ամենաբարձր =
| միջին =
| ամենացածր =
| տարածքի տոկոս =
| մարդահամարի տարեթիվ = 01.01.2002
| բնակչություն = 311․400&lt;ref name=hh /&gt;
| խտություն = 148.6
| փոստային ինդեքս = 0601-0823
| ISO կոդ = AM.AR
| FIPS կոդ = AM02
| համացանց = ararat.mtad.am
|}}

'''Արարատի մարզ''', [[Մարզ|մարզի]] կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր [[Հայաստան]]ում։ Մարզկենտրոնն [[Արտաշատ]] քաղաքն է։ [[Տարածք|Տարածքը]] 2096 կմ² է։

Արարատի մարզը գտնվում է [[Հայաստան]]ի հարավ-արևմուտքում։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից է [[Արմավիրի մարզ]]ին, հյուսիսից՝ [[Երևան]]ին ու [[Կոտայքի մարզ]]ին, արևելքից [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիքի]] և [[Վայոց ձորի մարզ]]երին, հարավից՝ [[Ադրբեջան]]ի մասը կազմող [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանին]], իսկ հարավ-արևմուտքից [[Թուրքիա]]յին։

== Բնական պայմաններ ==
[[Պատկեր:Ararat-Hillshaded-QGIS.png|ձախից|մինի|Արարատի մարզի ռելիեֆային քարտեզ]]
Արարատի մարզի հարավարևմտյան եզրին զուգահեռ 6-13 կմ լայնությամբ ընկած է Արարատյան հարթավայրի հարավարևելյան մասը։ Հյուսիսում [[Երանոսի լեռնաշղթա]]ն է։ Հյուսիսային սահմանն անցնում է [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] և դրա վտակ [[Գողթ (գետ)|Գողթ]] գետերով։ Հյուսիս-արևելքում [[Գեղամա լեռնաշղթա]]յի հարավարևմտյան հատվածն է։ Արևելքում [[Մժկատարի լեռներ]]ն են, որից արևմուտք ընկած է [[Դահնակի լեռնաշղթա]]ն, սրանից էլ հարավ գտնվում է [[Ուրծի լեռնաշղթա]]ն։ Մարզի կենտրոնում [[Երասխի լեռներ]]ն են, [[Կոտուց (լեռնագագաթ)|Կոտուց]], [[Խոսրովասար]] լեռնագագաթները և այլ լեռնազանգվածներ։

Տարածքի ամենացածր կետը հարավում է՝ [[Արաքս]]ի հունի մոտ՝ 801 մ։ Ամենաբարձր կետը հյուսիս-արևելքում գտնվող [[Սպիտակասար]] լեռնագագաթն է՝ 3555,7 մ։

Տարածքի միայն մոտ 30%-ն է հարթավայրային։

Մարզի խոշոր գետերն են [[Արաքս]]ը, [[Հրազդան]]ը, [[Ազատ (գետ)|Ազատը]], [[Վեդի (գետ)|Վեդին]]։ Համեմատաբար փոքր գետերից են [[Արածո]]ն, [[Չորասու]] հեղեղատարը, [[Ազատ (գետ)|Ազատի]] ու [[Վեդի (գետ)|Վեդիի]] վտակները՝ [[Քաջառու]]ն (Դարբանդ), [[Խոսրով (գետ)|Խոսրովը]], և այլն։ Արարատյան հարթավայրով անցնող գետերը ունեն ոռոգիչ նշանակություն։ [[Ազատ]]ի վրա [[Լանջազատ]] գյուղի մոտ կառուցված է [[Զովաշենի ջրամբար]]ը և համանուն ՀԷԿ-ը։

Արարատի մարզում տարածված են Հայաստանում առկա բոլոր 8 լանդշաֆտային գոտիները։ Ցածրադիր շրջաններից մինչև բարձրադիր շրջաններ դրանք հաջորդում են իրար այս հերթականությամբ. անապատային, կիսաանապատային, չոր տափաստանային, տափաստանային, լեռնաանտառային, մերձալպյան, ալպյան, ձյունամերձ։ Բայց սրանցից հիմնականներն են կիսաանապատային (Արարատյան հարթավայրում), չոր տափաստանային (միջին բարձրության լեռներում), ալպյան ([[Գեղամա լեռնաշղթա]]յի լանջերին)։

Պայմանավորված Հայկական լեռնաշխարհի լեռնային մակերևույթով՝ այս ամբողջ տարածաշրջանում՝ այդ թվում Արարատի մարզում, կլիման ենթակա է վերընթաց գոտիականության։ Մասնավորապես այս մարզում առկա են Հայաստանում տարածված կլիմայի 8 տիպերից 6-ը, որոնք հարթավայրային շրջաններից մինչև լեռնային շրջաններ իրար հաջորդում են հետևյալ հաջորդականությամբ.
* չոր խիստ ցամաքային
* չոր ցամաքային
* չափավոր ցամաքային
* բարեխառն
* ցուրտ լեռնային
* ձյունամերձ
Արարատի մարզում տարեկան միջին ջերմաստիճանը ցածրադիր և բարձր լեռնային շրջանների միջև տատանվում է +10&amp;nbsp;°C-ի և -2&amp;nbsp;°C-ի միջև։ Ձմռանն անհողմ եղանակի պայմաններում տեղի է ունենում ջերմաստիճանային շրջադասություն. սառն ու ծանր օդը կուտակվում է Արարատյան դաշտում։ Այդ պատճառով միջին գոտում՝ մինչև 2000 մետր բարձրությունները, ձմեռը լինում է ավելի տաք և արևոտ, քան Արարատյան գոգավորությունում։ Գարունն անցողիկ է և կարճատև։ Մայիսի երկրորդ տասնօրյակից օդի ջերմաստիճանն անցնում է 15&amp;nbsp;°C-ից, սկսվում է չոր, հաճախ խորշակներով երկարատև ամառը, որը շարունակվում է մինչև սեպտեմբերի երկրորդ կեսը։ Աշունը մեղմ է, անհողմ, հաճախ են թույլ անձրևները։ Մարզի հարթավայրային շրջանների համար բնորոշ են լեռնահովտային քամիները։ Ամռանը՝ կեսօրից հետո, քամին Գեղամա լեռներից փչում է հովիտներ՝ մեղմացնելով ամառվա տապը։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանն է այդ շրջաններում համապատասխանաբար -6&amp;nbsp;°C և -12&amp;nbsp;°C, հուլիսյան ջերմաստիճանը՝ +26&amp;nbsp;°C և +8&amp;nbsp;°C, միջին տարեկան տեղումները՝ 200 մմ և 1000 մմ։ Ցածրադիր շրջաններում դիտված բացարձակ առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճաններն են -33&amp;nbsp;°C և +42&amp;nbsp;°C, ընդ որում վերջինս Հայկական լեռնաշխարհում դիտարկված բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանն է և այն գրանցվել է Արարատյան հարթավայրի հարավ-արևելքում։ Ընդհանուր առմամբ Արարատի մարզն աչքի է ընկնում կլիմայի չորությամբ&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;Սամվել Հակոբյան, Արարատի մարզ, Երևան 2010&lt;/ref&gt;։

== Ջրագրություն ==
Արարատի մարզի գետերը պատկանում են [[Արաքս]]ի ավազանին։ Նրա տարածքով են անցնում [[Հրազդան գետ]]ն իր ստորին հոսանքով, իսկ [[Ազատ]], [[Վեդի (գետ)|Վեդի]] և Արածո գետը՝ ամբողջ ընթացքով՝ ակունքից գետաբերան։ Մի քանի տասնյակ գետակներ էլ ամռանը բոլորովին ցամաքում են։ [[Գետեր]]ից միայն Արածո գետն է, որ իր ստորին հոսանքում անցնում է Հայաստանից դուրս։ Մնացած գետերի ջրերն ամռանը լիարժեք օգտագործվում են ոռոգման կարիքների համար։ Սնումը ձնհալքային, անձրևաջրային, վարարում են ապրիլ-մայիս ամիսներին։ Ոռոգման նպատակով Ազատ գետի վրա կառուցվել է համանուն ջրամբարը, Արածո գետի վրա՝ Զանգակատան ջրամբարն է Հորթուն բնակատեղիի մոտ։ Մարզում կառուցվել է Կախանովի և Արտաշատի ջրանցքները 19-20-րդ դարերում։ Կախանովի ջրանցքը կառուցվել է 1870-1874 թվականներին [[Անդրկովկաս]]յան փոստային օկրուգի պետ գեներալ Ն. Ն. Կախանովի նախաձեռնությամբ դեռևս հնագույն ժամանակներից գոյություն ունեցող ջրանցքի ընթացքով։ [[1870]] թվականին Կախանովը Արազդայանի ([[Երասխավան]]) կիսաանապատները 65 տարով վարձակալեց՝ նպատակ ունենալով այնտեղ զբաղվել շաքարի ճակնդեղի մշակությամբ։ 1874 թվականի նոյեմբերի 5-ին շինարարությունն ավարտվեց։ Ջրանցքն ունի 36 կմ երկարություն։ Այն վերակառուցվել է [[1930]] թվականին։ Արտաշատի ջրանցքը կառուցվել է 1930 թվականին։ Սկիզբ է առնում Հրազդան գետի ձախ ափից՝ Երևանի տարածքում, ունի 61 կմ երկարություն։ Վեդի գետն ու իր Քարաղբյուր, Շաղափ վտակներն ունեն տեղական ոռոգիչ նշանակություն։ Մարզի հողատարածքների ոռոգումն ապահովելու նպատակով կառուցված են Մխչյանի, Ազատի, Արմաշի, Քաղցրաշենի, Մասիսի, Արազափի խոշոր ջրհան կայանները&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։

== Տնտեսություն ==

Արարատի մարզը տնտեսապես Հայաստանի ամենազարգացած մարզերից է, հատկապես կարևոր է մարզի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսական]] նշանակությունը։ Ունենալով Արարատյան դաշտի մի մեծ հատված՝ մարզը տալիս է Հայաստանի գյուղատնտեսական արտադրանքի զգալի մասը։ Առավել զարգացած է [[երկրագործություն]]ը։ Հիմնական պտղատու այգիներն են [[խաղող]]ի, [[ծիրան]]ի, [[դեղձ]]ի այգիները, մշակվում են նաև [[կեռաս]], [[սալոր]], [[խնձոր]], [[տանձ]] և այլն։ Մարզի հիմնական մշակաբույսերն են [[ձմերուկ]], [[սեխ]], [[լոլիկ]], [[վարունգ]], [[լոբի]], [[սիսեռ]], [[կանաչ պղպեղ]], [[սմբուկ]], [[ցորեն]]։ Երկրագործությունը 90 տոկոսով ոռոգովի է։ Այդ նպատակով օգտագործվում է ինչպես [[գետեր]]ի ջրերը՝ իրենց ջրանցքներով, այնպես էլ արտեզյան հորերի ջրերը։ Լեռնային հատվածներում զարգացած է նաև [[անասնապահություն]]ը՝ հիմնականում ոչխարաբուծություն, ավելի քիչ՝ խոշոր եղջերավոր անասնապահություն։
Արարատի մարզի արդյունաբերությունում, կարևոր տեղ ունի [[լեռնահանքային արդյունաբերություն]]ը։ [[Արարատ (քաղաք)|Արարատ քաղաքի]] մոտ արդյունահանվում է [[տրավերտին]], [[կրաքար]], [[ավազ]], մարզի այլ հատվածներում նույնպես կան տրավերտինի, ավազի, [[մարմար]]ի, [[բազալտ]]ի հանքեր։ Կան [[հանքային ջրեր]]՝ [[Արարատ (հանքային ջուր, Արարատ)|Արարատ]] և [[Արարատ (հանքային ջուր, Վեդի)|Վեդի]]։ Մետաղական հանածոների արդյունաբերական պաշարներ չկան։
Շատ մեծ է [[սննդի արդյունաբերություն|սննդի արդյունաբերության]] նշանակությունը։ Գոյություն ունեն մի շարք գործարաններ, որոնք զբաղվում են մարզում արտադրված գյուղմթերքի վերամշակմամբ՝ մուրաբաների, բնական հյութերի, պահածոների, տոմատի մածուկների արտադրությամբ։

Մարզը նաև [[ալկոհոլային խմիչքների արտադրության]] առանցքային կենտրոններից է։ Հիմնական արտադրատեսակներն են [[կոնյակ]], [[գինի]], [[օղի]]։
Զբոսաշրջային խոշոր կենտրոն է [[Խոր Վիրապ]]ի վանական համալիրը։

&lt;center&gt;'''Արարատի մարզի տնտեսության հիմնական ճյուղերի տեսակարար &lt;br/&gt;կշիռը  ՀՀ համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում, 2020'''


{{Progress bar|14.3|width=30%|height=10|text=Արդյունաբերություն}}
{{Progress bar|15|width=30%|height=10|text=Գյուղատնտեսություն}}
{{Progress bar|6.1|width=30%|height=10|text=Շինարարություն}}
{{Progress bar|5.1|width=30%|height=10|text=Մանրածախ առևտուր}}

Աղբյուրը՝ [https://www.armstat.am/file/doc/99527763.pdf armstat.am]&lt;/center&gt;
=== Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս ===
Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների &lt;ref&gt;[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1990]]
| [[1995]]
| [[2000]]
| [[2005]]
| [[2010]]
| [[2015]]
| [[2017]]
|-
! Ցուցանիշ
| 0.607
| 0.58
| 0.621
| 0.666
| 0.701
| 0.722
| 0.729
|}

{{-}}

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
[[Պատկեր:Խոր Վիրապ21.JPG|260px|մինի|[[Խոր Վիրապ]] վանական համալիր]]
[[Պատկեր:Ուրցաձոր, Հովհաննես Կարապետի վանք.JPG|260px|մինի|ձախից|[[Ուրցաձոր]], [[Հովհաննես Կարապետի վանք]]]]
Արարատի մարզի պատմամշակութային հուշարձաններից են [[Լուսառատ]] գյուղից 1,6 կմ հյուսիս-արևմուտք գտնվող բլուրների վրա տեղադրված [[Խոր Վիրապ|Խոր Վիրապ վանական համալիրը]] և [[Արտաշատ քաղաքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արարատի մարզ)|Արտաշատ հնավայրը]], [[Դվին]] հնավայրը՝ [[Հնաբերդ]] և [[Վերին Արտաշատ]] գյուղերի միջև ընկած բլրի վրա, [[Տափի բերդ]]ը՝ ամրոցը եկեղեցիով (որը կոչվում է [[Գևորգ Մարզպետունի|Գևորգ Մարզպետունու]] անունով)՝ [[Ուրցաձոր]] գյուղից 6-6,8 կմ հյուսիս-արևելք, [[Հավուց Թառի վանք|Հավուց Թառ վանական համալիրը]]՝ [[Գառնի]] գյուղից 2,8-3,4 կմ արևելք, [[XII դար]]ի Սուրբ Կարապետ վանքը՝ [[Լանջառ]] գյուղից 5,7-6,3 կմ հյուսիս-արևմուտք, [[Կաքավաբերդ]]ը (Գեղիի կամ Քեղիի բերդ)՝ [[Գառնի]] գյուղից 12,3-13 կմ հարավ-արևելք, [[Աղջոց վանք]]ը՝ [[Գառնի]] գյուղից 6,1-6,5 կմ հարավ-արևելք։

== Բնակավայրեր ==
{{սյուն|3}}
=== Քաղաքներ ===
# [[Արտաշատ]]
# [[Արարատ (քաղաք)|Արարատ]]
# [[Մասիս (քաղաք)|Մասիս]]
# [[Վեդի (քաղաք)|Վեդի]]
=== Գյուղեր ===
# [[Աբովյան (գյուղ)]]
# [[Ազատաշեն]]
# [[Ազատավան (գյուղ)]]
# [[Այգավան]]
# [[Այգեզարդ]]
# [[Այգեպատ]]
# [[Այգեստան]]
# [[Այնթապ (Արարատի մարզ)|Այնթափ]]
# [[Ավշար]]
# [[Արալեզ (գյուղ)|Արալեզ]]
# [[Արարատ (գյուղ)|Արարատ]]
# [[Արաքսավան]]
# [[Արբաթ]]
# [[Արգավանդ (Արարատի մարզ)|Արգավանդ]]
# [[Արմաշ (Արարատի մարզ)]]
# [[Արևաբույր]]
# [[Արևշատ (Արարատի մարզ)|Արևշատ]]
# [[Բաղրամյան]]
# [[Բարձրաշեն]]
# [[Բերդիկ (Արարատի մարզ)|Բերդիկ]]
# [[Բերքանուշ]]
# [[Բյուրավան]]
# [[Բուրաստան]]
# [[Գեղանիստ (Արարատի մարզ)|Գեղանիստ]]
# [[Գետազատ]]
# [[Գետափնյա]]
# [[Գինեվետ]]
# [[Գոռավան]]
# [[Դալար (Արարատի մարզ)|Դալար]]
# [[Դաշտավան]]
# [[Դաշտաքար (Արարատի մարզ)|Դաշտաքար]]
# [[Դարակերտ]]
# [[Դարբնիկ]]
# [[Դեղձուտ]]
# [[Դիմիտրով]]
# [[Դիտակ]]
# [[Դվին (Արարատի մարզ)|Դվին]]
# [[Եղեգնավան]]
# [[Երասխ (Արարատի մարզ)|Երասխ]]
# [[Զանգակատուն (Արարատի մարզ)|Զանգակատուն]]
# [[Զորակ]]
# [[Լանջազատ]]
# [[Լանջանիստ]]
# [[Լանջառ]]
# [[Լուսաշող]]
# [[Լուսառատ]]
# [[Խաչփառ]]
# [[Կանաչուտ]]
# [[Հայանիստ]]	
# [[Հնաբերդ (Արարատի մարզ)|Հնաբերդ]]
# [[Հովտաշատ]]
# [[Հովտաշեն (Արարատի մարզ)|Հովտաշեն]]
# [[Ղուկասավան]]
# [[Մասիս (Արարատի մարզ)|Մասիս]]
# [[Մարմարաշեն]]
# [[Մխչյան]]
# [[Մրգանուշ]]
# [[Մրգավան]]
# [[Մրգավետ]]
# [[Նարեկ (Արարատի մարզ)|Նարեկ]]
# [[Նիզամի (Արարատի մարզ)|Նիզամի]]
# [[Նշավան]]
# [[Նոյակերտ]]
# [[Նորաբաց (Արարատի մարզ)|Նորաբաց]]
# [[Նորամարգ]]
# [[Նորաշեն (Արարատի մարզ)|Նորաշեն]]
# [[Նոր Խարբերդ]]
# [[Նոր Կյանք (Արարատի մարզ)|Նոր Կյանք]]
# [[Նոր Կյուրին]]
# [[Նոր Ուղի, Արարատի մարզ|Նոր ուղի]]
# [[Շահումյան (Արարատի մարզ)|Շահումյան]]
# [[Շաղափ (գյուղ)|Շաղափ]]
# [[Ոսկետափ]]
# [[Ոստան (Արարատի մարզ)|Ոստան]]
# [[Պարույր Սևակ (գյուղ)]]
# [[Ջրահովիտ]]
# [[Ջրաշեն (Արարատի մարզ)|Ջրաշեն]]
# [[Ռանչպար (Արարատի մարզ)|Ռանչպար]]
# [[Սայաթ-Նովա (Արարատի մարզ)|Սայաթ-Նովա]]
# [[Սիս (Արարատի մարզ)|Սիս]]
# [[Սիսավան (Արարատի մարզ)|Սիսավան]]
# [[Սիփանիկ]]
# [[Սուրենավան (Արարատի մարզ)|Սուրենավան]]
# [[Վանաշեն]]
# [[Վարդաշատ (Արարատի մարզ)|Վարդաշատ]]
# [[Վարդաշեն (Արարատի մարզ)|Վարդաշեն]]
# [[Վերին Արտաշատ]]
# [[Վերին Դվին]]
# [[Տափերական]]
# [[Ուրցալանջ]]
# [[Ուրցաձոր]]
# [[Փոքր Վեդի]]
# [[Քաղցրաշեն]]
{{սյուն ավարտ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* Հայաստանի սովետական հանրագիտարան, Երևան, 1987 թ.

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://ararat.reglib.am Արարատի մարզային գրադարան]

{{Հայաստանի մարզեր}}
{{Արարատի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Արարատի մարզ]]</text>
      <sha1>9cdl8s6mygs4hqzwwsicnrllan6crbr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492167</id>
      <parentid>8492050</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:48:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/78.109.64.86|78.109.64.86]] ([[User talk:78.109.64.86|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:Ys1022|Ys1022]] մասնակցի վերջին տարբերակին։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21613" xml:space="preserve">{{վիքիֆիկացում}}
{{Այլ|Արարատ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Հայաստանի մարզ
| մարզ = Արարատ
| քարտեզ = Ararat Province.svg
| քարտեզի չափ = 300
| մարզկենտրոն = [[Արտաշատ]]
| մարզպետ = [[Սեդրակ Թևոնյան]]
| կազմավորում = [[ապրիլի 12]], [[1995]]&lt;ref name=hh&gt;{{cite book|title=Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.)|author=Ս.Հ. Հարությունյան|location=Երևան|year=2003|publisher=Տիգրան Մեծ հրատարակչություն|isbn=9994100009}}&lt;/ref&gt;
| տարածաշրջան = [[Արարատի շրջան]]&lt;br&gt;[[Արտաշատի շրջան]]&lt;br&gt;[[Մասիսի շրջան]]&lt;ref name=hh /&gt;
| քաղաքաթիվ = 4&lt;ref name=hh /&gt;
| գյուղահամայնքաթիվ = 93&lt;ref name=hh /&gt;
| գյուղաբնակավայրաթիվ = 94&lt;ref name=hh /&gt;
| տարածք = 2,096&lt;ref name=hh /&gt;
| ցամաք = 2,010
| ջուր =
| ամենաբարձր կետ =
| ամենաբարձր =
| միջին =
| ամենացածր =
| տարածքի տոկոս =
| մարդահամարի տարեթիվ = 01.01.2002
| բնակչություն = 311․400&lt;ref name=hh /&gt;
| խտություն = 148.6
| փոստային ինդեքս = 0601-0823
| ISO կոդ = AM.AR
| FIPS կոդ = AM02
| համացանց = ararat.mtad.am
|}}

'''Արարատի մարզ''', [[Մարզ|մարզի]] կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր [[Հայաստան]]ում։ Մարզկենտրոնն [[Արտաշատ]] քաղաքն է։ [[Տարածք|Տարածքը]] 2096 կմ² է։

Արարատի մարզը գտնվում է [[Հայաստան]]ի հարավ-արևմուտքում։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից է [[Արմավիրի մարզ]]ին, հյուսիսից՝ [[Երևան]]ին ու [[Կոտայքի մարզ]]ին, արևելքից [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիքի]] և [[Վայոց ձորի մարզ]]երին, հարավից՝ [[Ադրբեջան]]ի մասը կազմող [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանին]], իսկ հարավ-արևմուտքից [[Թուրքիա]]յին։

== Բնական պայմաններ ==
[[Պատկեր:Ararat-Hillshaded-QGIS.png|ձախից|մինի|Արարատի մարզի ռելիեֆային քարտեզ]]
Արարատի մարզի հարավարևմտյան եզրին զուգահեռ 6-13 կմ լայնությամբ ընկած է Արարատյան հարթավայրի հարավարևելյան մասը։ Հյուսիսում [[Երանոսի լեռնաշղթա]]ն է։ Հյուսիսային սահմանն անցնում է [[Ազատ (գետ)|Ազատ]] և դրա վտակ [[Գողթ (գետ)|Գողթ]] գետերով։ Հյուսիս-արևելքում [[Գեղամա լեռնաշղթա]]յի հարավարևմտյան հատվածն է։ Արևելքում [[Մժկատարի լեռներ]]ն են, որից արևմուտք ընկած է [[Դահնակի լեռնաշղթա]]ն, սրանից էլ հարավ գտնվում է [[Ուրծի լեռնաշղթա]]ն։ Մարզի կենտրոնում [[Երասխի լեռներ]]ն են, [[Կոտուց (լեռնագագաթ)|Կոտուց]], [[Խոսրովասար]] լեռնագագաթները և այլ լեռնազանգվածներ։

Տարածքի ամենացածր կետը հարավում է՝ [[Արաքս]]ի հունի մոտ՝ 801 մ։ Ամենաբարձր կետը հյուսիս-արևելքում գտնվող [[Սպիտակասար]] լեռնագագաթն է՝ 3555,7 մ։

Տարածքի միայն մոտ 30%-ն է հարթավայրային։

Մարզի խոշոր գետերն են [[Արաքս]]ը, [[Հրազդան]]ը, [[Ազատ (գետ)|Ազատը]], [[Վեդի (գետ)|Վեդին]]։ Համեմատաբար փոքր գետերից են [[Արածո]]ն, [[Չորասու]] հեղեղատարը, [[Ազատ (գետ)|Ազատի]] ու [[Վեդի (գետ)|Վեդիի]] վտակները՝ [[Քաջառու]]ն (Դարբանդ), [[Խոսրով (գետ)|Խոսրովը]], և այլն։ Արարատյան հարթավայրով անցնող գետերը ունեն ոռոգիչ նշանակություն։ [[Ազատ]]ի վրա [[Լանջազատ]] գյուղի մոտ կառուցված է [[Զովաշենի ջրամբար]]ը և համանուն ՀԷԿ-ը։

Արարատի մարզում տարածված են Հայաստանում առկա բոլոր 8 լանդշաֆտային գոտիները։ Ցածրադիր շրջաններից մինչև բարձրադիր շրջաններ դրանք հաջորդում են իրար այս հերթականությամբ. անապատային, կիսաանապատային, չոր տափաստանային, տափաստանային, լեռնաանտառային, մերձալպյան, ալպյան, ձյունամերձ։ Բայց սրանցից հիմնականներն են կիսաանապատային (Արարատյան հարթավայրում), չոր տափաստանային (միջին բարձրության լեռներում), ալպյան ([[Գեղամա լեռնաշղթա]]յի լանջերին)։

Պայմանավորված Հայկական լեռնաշխարհի լեռնային մակերևույթով՝ այս ամբողջ տարածաշրջանում՝ այդ թվում Արարատի մարզում, կլիման ենթակա է վերընթաց գոտիականության։ Մասնավորապես այս մարզում առկա են Հայաստանում տարածված կլիմայի 8 տիպերից 6-ը, որոնք հարթավայրային շրջաններից մինչև լեռնային շրջաններ իրար հաջորդում են հետևյալ հաջորդականությամբ.
* չոր խիստ ցամաքային
* չոր ցամաքային
* չափավոր ցամաքային
* բարեխառն
* ցուրտ լեռնային
* ձյունամերձ
Արարատի մարզում տարեկան միջին ջերմաստիճանը ցածրադիր և բարձր լեռնային շրջանների միջև տատանվում է +10&amp;nbsp;°C-ի և -2&amp;nbsp;°C-ի միջև։ Ձմռանն անհողմ եղանակի պայմաններում տեղի է ունենում ջերմաստիճանային շրջադասություն. սառն ու ծանր օդը կուտակվում է Արարատյան դաշտում։ Այդ պատճառով միջին գոտում՝ մինչև 2000 մետր բարձրությունները, ձմեռը լինում է ավելի տաք և արևոտ, քան Արարատյան գոգավորությունում։ Գարունն անցողիկ է և կարճատև։ Մայիսի երկրորդ տասնօրյակից օդի ջերմաստիճանն անցնում է 15&amp;nbsp;°C-ից, սկսվում է չոր, հաճախ խորշակներով երկարատև ամառը, որը շարունակվում է մինչև սեպտեմբերի երկրորդ կեսը։ Աշունը մեղմ է, անհողմ, հաճախ են թույլ անձրևները։ Մարզի հարթավայրային շրջանների համար բնորոշ են լեռնահովտային քամիները։ Ամռանը՝ կեսօրից հետո, քամին Գեղամա լեռներից փչում է հովիտներ՝ մեղմացնելով ամառվա տապը։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանն է այդ շրջաններում համապատասխանաբար -6&amp;nbsp;°C և -12&amp;nbsp;°C, հուլիսյան ջերմաստիճանը՝ +26&amp;nbsp;°C և +8&amp;nbsp;°C, միջին տարեկան տեղումները՝ 200 մմ և 1000 մմ։ Ցածրադիր շրջաններում դիտված բացարձակ առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճաններն են -33&amp;nbsp;°C և +42&amp;nbsp;°C, ընդ որում վերջինս Հայկական լեռնաշխարհում դիտարկված բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանն է և այն գրանցվել է Արարատյան հարթավայրի հարավ-արևելքում։ Ընդհանուր առմամբ Արարատի մարզն աչքի է ընկնում կլիմայի չորությամբ&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;Սամվել Հակոբյան, Արարատի մարզ, Երևան 2010&lt;/ref&gt;։

== Ջրագրություն ==
Արարատի մարզի գետերը պատկանում են [[Արաքս]]ի ավազանին։ Նրա տարածքով են անցնում [[Հրազդան գետ]]ն իր ստորին հոսանքով, իսկ [[Ազատ]], [[Վեդի (գետ)|Վեդի]] և Արածո գետը՝ ամբողջ ընթացքով՝ ակունքից գետաբերան։ Մի քանի տասնյակ գետակներ էլ ամռանը բոլորովին ցամաքում են։ [[Գետեր]]ից միայն Արածո գետն է, որ իր ստորին հոսանքում անցնում է Հայաստանից դուրս։ Մնացած գետերի ջրերն ամռանը լիարժեք օգտագործվում են ոռոգման կարիքների համար։ Սնումը ձնհալքային, անձրևաջրային, վարարում են ապրիլ-մայիս ամիսներին։ Ոռոգման նպատակով Ազատ գետի վրա կառուցվել է համանուն ջրամբարը, Արածո գետի վրա՝ Զանգակատան ջրամբարն է Հորթուն բնակատեղիի մոտ։ Մարզում կառուցվել է Կախանովի և Արտաշատի ջրանցքները 19-20-րդ դարերում։ Կախանովի ջրանցքը կառուցվել է 1870-1874 թվականներին [[Անդրկովկաս]]յան փոստային օկրուգի պետ գեներալ Ն. Ն. Կախանովի նախաձեռնությամբ դեռևս հնագույն ժամանակներից գոյություն ունեցող ջրանցքի ընթացքով։ [[1870]] թվականին Կախանովը Արազդայանի ([[Երասխավան]]) կիսաանապատները 65 տարով վարձակալեց՝ նպատակ ունենալով այնտեղ զբաղվել շաքարի ճակնդեղի մշակությամբ։ 1874 թվականի նոյեմբերի 5-ին շինարարությունն ավարտվեց։ Ջրանցքն ունի 36 կմ երկարություն։ Այն վերակառուցվել է [[1930]] թվականին։ Արտաշատի ջրանցքը կառուցվել է 1930 թվականին։ Սկիզբ է առնում Հրազդան գետի ձախ ափից՝ Երևանի տարածքում, ունի 61 կմ երկարություն։ Վեդի գետն ու իր Քարաղբյուր, Շաղափ վտակներն ունեն տեղական ոռոգիչ նշանակություն։ Մարզի հողատարածքների ոռոգումն ապահովելու նպատակով կառուցված են Մխչյանի, Ազատի, Արմաշի, Քաղցրաշենի, Մասիսի, Արազափի խոշոր ջրհան կայանները&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։

== Տնտեսություն ==

Արարատի մարզը տնտեսապես Հայաստանի ամենազարգացած մարզերից է, հատկապես կարևոր է մարզի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսական]] նշանակությունը։ Ունենալով Արարատյան դաշտի մի մեծ հատված՝ մարզը տալիս է Հայաստանի գյուղատնտեսական արտադրանքի զգալի մասը։ Առավել զարգացած է [[երկրագործություն]]ը։ Հիմնական պտղատու այգիներն են [[խաղող]]ի, [[ծիրան]]ի, [[դեղձ]]ի այգիները, մշակվում են նաև [[կեռաս]], [[սալոր]], [[խնձոր]], [[տանձ]] և այլն։ Մարզի հիմնական մշակաբույսերն են [[ձմերուկ]], [[սեխ]], [[լոլիկ]], [[վարունգ]], [[լոբի]], [[սիսեռ]], [[կանաչ պղպեղ]], [[սմբուկ]], [[ցորեն]]։ Երկրագործությունը 90 տոկոսով ոռոգովի է։ Այդ նպատակով օգտագործվում է ինչպես [[գետեր]]ի ջրերը՝ իրենց ջրանցքներով, այնպես էլ արտեզյան հորերի ջրերը։ Լեռնային հատվածներում զարգացած է նաև [[անասնապահություն]]ը՝ հիմնականում ոչխարաբուծություն, ավելի քիչ՝ խոշոր եղջերավոր անասնապահություն։
Արարատի մարզի արդյունաբերությունում, կարևոր տեղ ունի [[լեռնահանքային արդյունաբերություն]]ը։ [[Արարատ (քաղաք)|Արարատ քաղաքի]] մոտ արդյունահանվում է [[տրավերտին]], [[կրաքար]], [[ավազ]], մարզի այլ հատվածներում նույնպես կան տրավերտինի, ավազի, [[մարմար]]ի, [[բազալտ]]ի հանքեր։ Կան [[հանքային ջրեր]]՝ [[Արարատ (հանքային ջուր, Արարատ)|Արարատ]] և [[Արարատ (հանքային ջուր, Վեդի)|Վեդի]]։ Մետաղական հանածոների արդյունաբերական պաշարներ չկան։
Շատ մեծ է [[սննդի արդյունաբերություն|սննդի արդյունաբերության]] նշանակությունը։ Գոյություն ունեն մի շարք գործարաններ, որոնք զբաղվում են մարզում արտադրված գյուղմթերքի վերամշակմամբ՝ մուրաբաների, բնական հյութերի, պահածոների, տոմատի մածուկների արտադրությամբ։

Մարզը նաև [[ալկոհոլային խմիչքների արտադրության]] առանցքային կենտրոններից է։ Հիմնական արտադրատեսակներն են [[կոնյակ]], [[գինի]], [[օղի]]։
Զբոսաշրջային խոշոր կենտրոն է [[Խոր Վիրապ]]ի վանական համալիրը։

&lt;center&gt;'''Արարատի մարզի տնտեսության հիմնական ճյուղերի տեսակարար &lt;br/&gt;կշիռը  ՀՀ համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում, 2020'''


{{Progress bar|14.3|width=30%|height=10|text=Արդյունաբերություն}}
{{Progress bar|15|width=30%|height=10|text=Գյուղատնտեսություն}}
{{Progress bar|6.1|width=30%|height=10|text=Շինարարություն}}
{{Progress bar|5.1|width=30%|height=10|text=Մանրածախ առևտուր}}

Աղբյուրը՝ [https://www.armstat.am/file/doc/99527763.pdf armstat.am]&lt;/center&gt;
=== Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս ===
Ստորև ներկայացված է [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի փոփոխությունը ըստ տարիների &lt;ref&gt;[https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ Subnational Human Development Index ]&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1990]]
| [[1995]]
| [[2000]]
| [[2005]]
| [[2010]]
| [[2015]]
| [[2017]]
|-
! Ցուցանիշ
| 0.607
| 0.58
| 0.621
| 0.666
| 0.701
| 0.722
| 0.729
|}

{{-}}

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
[[Պատկեր:Խոր Վիրապ21.JPG|260px|մինի|[[Խոր Վիրապ]] վանական համալիր]]
[[Պատկեր:Ուրցաձոր, Հովհաննես Կարապետի վանք.JPG|260px|մինի|ձախից|[[Ուրցաձոր]], [[Հովհաննես Կարապետի վանք]]]]
Արարատի մարզի պատմամշակութային հուշարձաններից են [[Լուսառատ]] գյուղից 1,6 կմ հյուսիս-արևմուտք գտնվող բլուրների վրա տեղադրված [[Խոր Վիրապ|Խոր Վիրապ վանական համալիրը]] և [[Արտաշատ քաղաքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արարատի մարզ)|Արտաշատ հնավայրը]], [[Դվին]] հնավայրը՝ [[Հնաբերդ]] և [[Վերին Արտաշատ]] գյուղերի միջև ընկած բլրի վրա, [[Տափի բերդ]]ը՝ ամրոցը եկեղեցիով (որը կոչվում է [[Գևորգ Մարզպետունի|Գևորգ Մարզպետունու]] անունով)՝ [[Ուրցաձոր]] գյուղից 6-6,8 կմ հյուսիս-արևելք, [[Հավուց Թառի վանք|Հավուց Թառ վանական համալիրը]]՝ [[Գառնի]] գյուղից 2,8-3,4 կմ արևելք, [[XII դար]]ի Սուրբ Կարապետ վանքը՝ [[Լանջառ]] գյուղից 5,7-6,3 կմ հյուսիս-արևմուտք, [[Կաքավաբերդ]]ը (Գեղիի կամ Քեղիի բերդ)՝ [[Գառնի]] գյուղից 12,3-13 կմ հարավ-արևելք, [[Աղջոց վանք]]ը՝ [[Գառնի]] գյուղից 6,1-6,5 կմ հարավ-արևելք։

== Բնակավայրեր ==
{{սյուն|3}}
=== Քաղաքներ ===
# [[Արտաշատ]]
# [[Արարատ (քաղաք)|Արարատ]]
# [[Մասիս (քաղաք)|Մասիս]]
# [[Վեդի (քաղաք)|Վեդի]]
=== Գյուղեր ===
# [[Աբովյան (գյուղ)]]
# [[Ազատաշեն]]
# [[Ազատավան (գյուղ)]]
# [[Այգավան]]
# [[Այգեզարդ]]
# [[Այգեպատ]]
# [[Այգեստան]]
# [[Այնթապ (Արարատի մարզ)|Այնթափ]]
# [[Ավշար]]
# [[Արալեզ (գյուղ)|Արալեզ]]
# [[Արարատ (գյուղ)|Արարատ]]
# [[Արաքսավան]]
# [[Արբաթ]]
# [[Արգավանդ (Արարատի մարզ)|Արգավանդ]]
# [[Արմաշ (Արարատի մարզ)]]
# [[Արևաբույր]]
# [[Արևշատ (Արարատի մարզ)|Արևշատ]]
# [[Բաղրամյան]]
# [[Բարձրաշեն]]
# [[Բերդիկ (Արարատի մարզ)|Բերդիկ]]
# [[Բերքանուշ]]
# [[Բյուրավան]]
# [[Բուրաստան]]
# [[Գեղանիստ (Արարատի մարզ)|Գեղանիստ]]
# [[Գետազատ]]
# [[Գետափնյա]]
# [[Գինեվետ]]
# [[Գոռավան]]
# [[Դալար (Արարատի մարզ)|Դալար]]
# [[Դաշտավան]]
# [[Դաշտաքար (Արարատի մարզ)|Դաշտաքար]]
# [[Դարակերտ]]
# [[Դարբնիկ]]
# [[Դեղձուտ]]
# [[Դիմիտրով]]
# [[Դիտակ]]
# [[Դվին (Արարատի մարզ)|Դվին]]
# [[Եղեգնավան]]
# [[Երասխ (Արարատի մարզ)|Երասխ]]
# [[Զանգակատուն (Արարատի մարզ)|Զանգակատուն]]
# [[Զորակ]]
# [[Լանջազատ]]
# [[Լանջանիստ]]
# [[Լանջառ]]
# [[Լուսաշող]]
# [[Լուսառատ]]
# [[Խաչփառ]]
# [[Կանաչուտ]]
# [[Հայանիստ]]	
# [[Հնաբերդ (Արարատի մարզ)|Հնաբերդ]]
# [[Հովտաշատ]]
# [[Հովտաշեն (Արարատի մարզ)|Հովտաշեն]]
# [[Ղուկասավան]]
# [[Մասիս (Արարատի մարզ)|Մասիս]]
# [[Մարմարաշեն]]
# [[Մխչյան]]
# [[Մրգանուշ]]
# [[Մրգավան]]
# [[Մրգավետ]]
# [[Նարեկ (Արարատի մարզ)|Նարեկ]]
# [[Նիզամի (Արարատի մարզ)|Նիզամի]]
# [[Նշավան]]
# [[Նոյակերտ]]
# [[Նորաբաց (Արարատի մարզ)|Նորաբաց]]
# [[Նորամարգ]]
# [[Նորաշեն (Արարատի մարզ)|Նորաշեն]]
# [[Նոր Խարբերդ]]
# [[Նոր Կյանք (Արարատի մարզ)|Նոր Կյանք]]
# [[Նոր Կյուրին]]
# [[Նոր Ուղի, Արարատի մարզ|Նոր ուղի]]
# [[Շահումյան (Արարատի մարզ)|Շահումյան]]
# [[Շաղափ (գյուղ)|Շաղափ]]
# [[Ոսկետափ]]
# [[Ոստան (Արարատի մարզ)|Ոստան]]
# [[Պարույր Սևակ (գյուղ)]]
# [[Ջրահովիտ]]
# [[Ջրաշեն (Արարատի մարզ)|Ջրաշեն]]
# [[Ռանչպար (Արարատի մարզ)|Ռանչպար]]
# [[Սայաթ-Նովա (Արարատի մարզ)|Սայաթ-Նովա]]
# [[Սիս (Արարատի մարզ)|Սիս]]
# [[Սիսավան (Արարատի մարզ)|Սիսավան]]
# [[Սիփանիկ]]
# [[Սուրենավան (Արարատի մարզ)|Սուրենավան]]
# [[Վանաշեն]]
# [[Վարդաշատ (Արարատի մարզ)|Վարդաշատ]]
# [[Վարդաշեն (Արարատի մարզ)|Վարդաշեն]]
# [[Վերին Արտաշատ]]
# [[Վերին Դվին]]
# [[Տափերական]]
# [[Ուրցալանջ]]
# [[Ուրցաձոր]]
# [[Փոքր Վեդի]]
# [[Քաղցրաշեն]]
{{սյուն ավարտ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* Հայաստանի սովետական հանրագիտարան, Երևան, 1987 թ.

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://ararat.reglib.am Արարատի մարզային գրադարան]

{{Հայաստանի մարզեր}}
{{Արարատի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Արարատի մարզ]]</text>
      <sha1>imuyqtfkmv1d77nnxa07nn0d0f7medx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թալին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5533</id>
    <revision>
      <id>8492646</id>
      <parentid>8460138</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:57:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>212</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Կաթողիկե_եկեղեցին.jpg&quot; Ֆայլը Ջնջվել է: Վիքիպահեստում՝ [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] մասնակցի կողմից: Պատճառը սա է՝ per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Կաթողիկե եկեղեցին.jpg|]]:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21476" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Թալին (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 |կարգավիճակ = Քաղաք
 |հայերեն անվանում = Թալին
 |բնագիր անվանում = 
 |ենթարկում =
 |երկիր = Հայաստան
 |պատկեր = Talin town.jpg
 |պատկերի նկարագրում = Թալինի համայնապատկեր
 |զինանշան = Coat of arms of Talin.jpg
 |զինանշանի լայնություն = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի լայնություն = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |lat_deg= 40|lat_min= 23|lat_sec=1
 |lon_deg= 43|lon_min= 52|lon_sec=35
 |CoordAddon = type:city(4981)_region:AM
 |CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ = 300
 |երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 |շրջանի քարտեզի չափ = 
 |երկրամասի տեսակ = Մարզ
 |երկրամաս = Արագածոտնի մարզ
 |երկրամասը աղյուսակում = 
 |շրջանի տեսակ = 
 |շրջան = 
 |շրջանը աղյուսակում = 
 |համայնքի տեսակ = 
 |համայնք =Քաղաք 
 |համայնքը աղյուսակում = 
 |երկրի քարտեզ = 
 |երկրամասի քարտեզ = 
 |շրջանի քարտեզ = 
 |ներքին բաժանում = 
 |ղեկավարի տեսակ = 
 |ղեկավար =Տավրոս Սափեյան 
 |հիմնադրման թվական = 
 |առաջին հիշատակում = 
 |այլ անվանումներ =
 |տարածք = 
 |բարձրության տեսակ = 
 |կենտրոնի բարձրություն = 
 |կլիմա = 
 |պաշտոնական լեզու = 
 |բնակչություն = 6884
 |մարդահամարի թվական = 2021
 |խտություն = 
 |ագլոմերացիա = 
 |ազգային կազմ =Հայեր 
 |կրոնական կազմ = 
 |էթնոհորոնիմ = 
 |ժամային գոտի = +4
 |DST = 
 |հեռախոսային կոդ = +374 (249 0)
 |փոստային ինդեքս = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 |թվային իդենտիֆիկատոր = 
 |Վիքիպահեստում = 
 |կայք = 
}}
'''Թալին''', քաղաք [[Հայաստան]]ի [[Արագածոտնի մարզ]]ում։ Երևան քաղաքից 68 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Նախկինում [[Թալինի շրջան]]ի շրջկենտրոն։ Մակերես՝ 4,4 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;։ Բնակչություն 6884 /2021/։

== Պատմություն ==
Քաղաքային համայնք Թալինի տարածաշրջանում։ Նախկինում եղել է Թալինի շրջանի վարչական կենտրոնը։ Ունեցել է Թալինա, Թալին Մեծ, Թալին Վերին, Թալնո ոտն, Հայի Թալին, Տալին, Թալին Մեծ, Թալին Հին անվանումները։ Թալին է վերանվանվել [[1978]] թվականին։ [[1964]] թվականից դարձել է քաղաքատիպ ավան, իսկ [[1995]] թվականի վարչատարածքային ռեֆորմից հետո դարձել է քաղաք։ Թալին քաղաքի քաղաքապետ է դարձել Գուրգեն Գրիգորյանը աշխատելով մինչև 2002 թվականը, նրան հաջորդել են ևս երկու քաղաքապետ։ [[Երևան]] քաղաքից գտնվում է 68 կմ հեռավորության վրա, մարզկենտրոնից՝ 48 կմ։ Այստեղով է անցնում [[Երևան]]-[[Գյումրի]] միջպետական նշանակության ավտոմայրուղին։

Հնում մտել է [[Այրարատ]] աշխարհի [[Արագածոտն գավառ]]ի մեջ։ Հնագիտական պեղումներից պարզվում է, որ Թալինը բնակելի է եղել մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում, իսկ ըստ [[Թովմա Արծրունի|Թովմա Արծրունու]] «Պատմություն տանն Արծրունյաց» աշխատության, Թալինը հիմնադրել է Անանիոս Բագրատունի իշխանի կողմից 9-10-րդ դարերում։ Այն Թալինա անունով հիշատակվում է [[Պտղոմեոս Կլավդիոս|Պտղոմեոս]]ի կողմից 2-րդ դարում։ Սկզբնական շրջանում բնակավայրը եղել է Թալինի հյուսիսային բլրի վրա գտնվող բլրակի վրա՝ Գյուլակ թափայում կամ Ջուլհակ բլրում։ Այստեղ գտնվել է մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակին թվագրվող ամրոց։ Բլրի ամենաբարձր մասում կատարված պեղումներից երևում է պարսպով առանձնացված միջնաբերդը։ Ամրոցն ունեցել է խրամուղիներ և եռաշարք պարիսպներ։ 

Արշակունիների թագավորության շրջանում Այրարատ աշխարհը եղել է թագավորական կալվածք։ Սակայն 226 թվականին [[Պարթևստան|Պարթևստանում]] կատարված հեղաշրջումից հետո Կարենյան Պահլավ տոհմը գահընկեց պարթև Արշակունիների փրկված պայազատների հետ ապաստան է գտել [[Տրդատ Բ]]&lt;nowiki/&gt;արքայի արքունիքում։ Հայոց արքան ոչ միայն ապաստան է տվել իր հեռավոր ազգականներին, այլև նրանցից շատերին բարձր դիրքի արժանացրել։ Պատվի արժանացած իշխաններից էր նաև Կարենյան տոհմի Կամսարը, որը, հաստատվելով Հայաստանում, հիմք է դրել Կամսարականների իշխանական տոհմին։ Հետագայում [[Տրդատ Գ|Տրդատ 3-րդը]] Կամսարականներին է նվիրում Շիրակն ու Երասխաձորը և նրանց կարգում նախարարական դասում։


Սկսած [[7-րդ դար]]ից հաճախ հիշատակվում է, երբեմն որպես գյուղ, երբեմն էլ որպես ավան կամ քաղաք։ Շնորհիվ 652 թվականին հայ-արաբական պայմանագրի՝ [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքը]] որոշ ներքին ինքնավարություն էր ձեռք բերել, և երկիրը կառավարվում էր Հայոց իշխանի պաշտոնի միջոցով։ 689-693 թվականներին այդ պաշտոնում հիշատակվում է Վահան Կամսարական իշխանի որդին՝ Ներսեհը, ով ամուսնացած էր Մամիկոնեից տան օրիորդ Շուշանի հետ։ Ներսեհ Կամսարականի կառավարման ընթացքում նստոց է դառնում Թալինը։ Նա կնոջ հետ միասին զբաղվում է շինարարական աշխատանքներով և մշակույթի զարգացմամբ։ Այդ շրջանի շինություններ են Սբ. Աստվածածին կամ Փոքր եկեղեցին, որը կառուցվել է [[689]] թվականին [[Ներսեհ Կամսարական|Ներսեհ պատրիկ Կամսարական]] իշխանի կողմից, Կաթողիկե եկեղեցին, Թալինի ջրամբարը։ Քանի որ Արագածոտնը եղել է սակավաջուր շրջան, ոռոգման նպատակներով հնագույն ժամանակներից Արագած լեռան վրա կառուցվել են բազմաթիվ արհեստական ջրամբարներ։ Թալինի ջրամբարն ունի բազալտե քարով շարված ամուր հիմքեր, իսկ միջին մասում դեպի ներս մի կորություն, որը նպատակ ուներ դիմանալ ջրի ճնշմանը։ Ջրամբարը ծառայել է որպես եկեղեցիները և բնակավայրը հեղեղից պաշտպանող միջոց։ Քաղաքից հարավ գտնվում է միջնադարյան քարավանատունը, բերդը։ Ըստ ուսումնասիրությունների, բերդը կառուցվել է 7-րդ դարում Կամսարական նախարարական տոհմի ներկայացուցիչների կողմից։  Բերդի նշանակությունը մեծ է եղել [[16-րդ դար]]ից սկսած, երբ թուրք-պարսկական պատերազմների ժամանակ այն արևմուտքից պաշտպանել է Երևանի մատույցները։

Արաբական արշավանքներից անմասն չի մնացել նաև Թալինը։ Ըստ Ղևոնդ պատմիչի՝ 774 թվականին արաբները, դուրս գալով Դվինից, ասպատակում են մոտակա շրջանները, կատարում կողոպուտ և արյունահեղություն՝ [[Պտղունք|Պտղունքում]], Թալինում, [[Կողբ համայնք|Կողբում]]։ Այս իրադարձությանը զոհ են գնում 700 և գերեվարվում են 1200 մարդիկ։ Այս իրադարձությունը պատմության մեջ հայտնի է Թալնա կոտորած անունով։ 

9-րդ դարի սկզբին Կամսարականներն իրենց կալվածքները վաճառում են [[Աշոտ Մսակեր|Աշոտ Մսակեր Բագրատունուն]]։ 1044 թվականին Թալինում Հովհաննես Սմբատ Բագրատունի թագավորը հայոց կաթողիկոսին այգի է նվիրել։ Թալինի մասին հաջորդ հիշատակությունը վերաբերում է 1162 թվականին Ելտկուզ սելջուկյան ամիրայի արշավանքի առնչությամբ, երբ գյուղաքաղաքը մատնվում է սրի և հրի։ 

Բագրատունիներից հետո տարածքն անցնում է Զաքարյանների տիրապետության տակ, ովքեր վրաց արքունիքում մեծ դիրքի հասնելով, կարողանում են հայ-վրացական ուժերի միջոցով ազատագրել Հայաստանի մի մասը։ Հայտնի է, որ [[Մետաքսի ճանապարհ|Մետաքսի ճանապարհի]] մի մասն անցել է Թալինով, որի նպատակով Վերին և Ներքին Թալինների միջնամասում Զաքարյանները կառուցում են իջևանատուն՝ 12-13-րդ դարերում, որը տարանցիկ առևտրի կենտրոն է դառնում Դվինից Անի տանող ճանապարհին։ Թալինի իջևանատունը, որը ժողովրդի շրջանում հայտնի էր, որպես Դևեքի՝ ուղտերի քարվանսարա անունով, ուներ առանձնահատկություն, այստեղ կազմակերպվում էին տոնավաճառներ։ Այս հանգամանքը նպաստում էր նաև տեղում տնեսության զարգացմանը;

Թալինը հիշատակվում է նաև թուրք-պարսկական պատերազմների ժամանակ, երբ 1514 թվականին թուրքական սուլթան [[Սելիմ II|Սելիմ 2-րդը]] գրավում է Թալինը և մեծ կոտորածներ ու կողոպուտ կազմակերպում այստեղ, որի հետևանքով բնակիչները սկսում են արտագաղթել։ 1639 թվականի թուրք-պարսկական պայմանագրով Թալինն անցնում է Երևանի խանության կազմի մեջ, այստեղ են գալիս նոր բնակիչներ և տներ կառուցում եկեղեցիների տեղանքում։ Այդ առիթով Թալինի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ներսում փորագրված է մի արձանագրություն. «Աբրահամի որդիներ Ալեմշը և Գրիգորը Թալին են եկել 1687 թվականին»։

== Աշխարհագրություն ==
Քաղաքը տեղադրված է [[Արագած]] լեռնազանգվածի հարավային փեշերին, [[Արտենի (լեռնազանգված)|Արտենի]] լեռան մոտ։ Ծովի մակարդակից ունի 1585 մ բարձրություն։ Կլիման չափավոր ցամաքային է։ Ձմեռները ցուրտ են, հաստատուն ձնածածկույթով։ Ամառները շոգ են։ Հուլիսյան միջին ջերմաստիճանը տատանվում է 23-25-ի սահմաններում, հունվարյանը՝ -4,-5-ի սահմաններում։ Մթնոլորտային տարեկան տեղումների քանակը 400-450 մմ։ Բնական լանդշաֆտները չոր տափաստաններ են։
 
== Բնակչություն ==
Բնակչության մի մասի նախնիները 1829 թվականից սկսած այստեղ են գաղթել [[Արևմտյան Հայաստան|Արևմտյան Հայաստանից]]՝ հիմնականում Թալինում վերաբնակվել են 1826-1830 թվականներին Դութաղից, Ղարսի Նախճվան գյուղից, [[Բայազետ]]ից, Ալաշկերտից և այլ գյուղերից [[Արևելյան Հայաստան]]ը [[Ռուսաստան]]ին միանալու կապակցությամբ, կամսարական իշխանների հիմնադրած քաղաքում, ստեղծելով մի նոր Թալին աշխարհ։ 1828-1829 թվականներին ունեցել է 166 (ըստ որոշ այլ աղբյուրների՝ 457)։ Քաղաքի բնակչությունը կազմում է 8374 մարդ, որից 46% տղամարդիկ են, 54%՝ կանայք։ Ունի 2 հիմնական դպրոց,                         ավագ դպրոց ,երաժշտական դպրոց,գեղարվեստի դպրոց, մանկապարտեզներ, մշակույթի տուն, գրադարաններ, հիվանդանոց, պոլիկլինիկա, կապի հանգույց։ Ունի երկրագիտական թանգարան։

{| class=&quot;wikitable&quot;
 ! Տարի
 | [[1873]]
 | [[1897]]
 | [[1914]]
 | [[1939]]
 | [[1959]]
 | [[1979]]
 | [[2015]]
 |-
 ! Բնակիչ
 | 1025
 | 1438
 | 1558
 | 2255
 | 2469
 | 4227
 | 5000
 |-
 |}

== Տնտեսություն ==
Տնտեսության մեջ կարևոր տեղ է զբաղեցնում արդյունաբերությունը։ Այստեղ կան տարբեր ճյուղերի ձեռնարկություններ։ Այստեղ գործել է բնական ադամանդի մշակությամբ զբաղվող ձեռնարկությունը։ Զարգացած է սննդի արդյունաբերությունը։ Ունի պանրի գործարան, որն արտադրում է [[Չանախ (պանիր)|Չանախ պանիր]] և կաթնամթերք։ Համախառն արտադրանքի մեծ մասը տալիս է գյուղատնտեսությունը։ Հիմնականում զարգացած է անասնապահությունը, զբաղվում են խոշոր և մանր եղջերավոր անասնապահությամբ, թռչնաբուծությամբ։ Հողահանդակների ոռոգման համար օգտվում են [[Թալինի ջրանցք]]ից։ Զբաղվում են նաև դաշտավարությամբ, մշակում են հացահատիկային, կերային, բանջարաբոստանային կուլտուրաներ։ Պահուստային հողերում վարելահողերը կազմում են 88 հա, արոտավայրերը՝ 1330 հա, խոտհարքերը՝ 5 հա։ Մշակում են նաև պտուղներ։ Համայնքում առաջնային են համարվում աշխատանքային ռեսուրսների լիարժեք օգտագործումը, խմելու և ոռոգման ջրի ջրագծերի վերանորոգումը, փողոցային լուսավորության խնդիրը, քաղաքի գազաֆիկացումը։

== Հուշարձաններ ==
{{main|Թալինի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արագածոտնի մարզ)}}
Պահպանվել են 7-րդ դարի եկեղեցիներ՝ Կաթողիկեն և Սբ Աստվածածինը։ Գործում է 1866 թվականին կառուցված Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, որի կողքին կա խաչքարերի հուշարձանախումբ, և Կարմիր Ավետարան կամ Ավետարան կոչվող մատուռը։ Կարմիր Ավետարան մատուռը եղել է 19-րդ դարի 20-ական թվականների առաջին տունը։ Թալինից դեպի հյուսիս-արևմուտք գտնվում են մի խումբ խաչքարեր, որոնց վրա կառուցվել է փոքր մատուռ։ Այն ժողովրդի շրջանում հայտնի է Խաչեր կամ Կույս Սանդուխտի մատուռ անունով։ Խաչքարերից ամենանշանավորը Կույս Սանդուխտի 8-րդ դարի խաչքարն է։ Թալինում կա պատերազմներում զոհված մարտիկների հուշարձան։ Քաղաքի պահպանված հուշարձաններից է նաև մեծահարուստ Բադալի տունը, որը կառուցվել է մոտավորապես 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին։

== Ավանդություններ ==
Թալինի մասին կան տարբեր ավանդություններ, որոնցից են.

* Մի Թալին անունով աղջկա մասին։ Ասում են եղել է մի Թալին անունով աղջիկ, որը եղել է արքայադուստր։ Նա սիրել է մի գյուղացի տղայի։ Նրա հայրը ուզում էր, որ իր արքայադուստր աղջիկը ամուսնանա մի արքայազնի հետ։ Հայրը աղջկան ամուսնացնում է արքայազնի հետ։ Աղջիկը չի ներում հոր արարքը և իրեն ժայռից գցում է ցած։
* Գեղանի օրիորդ է եղել Թալինան։ Սիրել է երիտասարդ իշխանին, նա էլ՝ իրեն։ Նրանց հարսանիքի օրը գույժ է հասնում, թե թշնամին մտել է հայոց հողը և ավերելով երկիրը, շարժվում է երկրի խորքը։ Հարսանիքը թողնելով՝ երիտասարդ իշխանը վերցնում է ասպազենը և դուրս գալիս թշնամու դեմ։ Բայց ահա Թալինի անպաշտպան բերդի մոտ մի հրոսակ է հայտնվում։ Օրիորդը նույնպես նետ ու աղեղ է վերցնում և սկսում պաշտպանվել։ Աղջիկը զոհվում է, իսկ մարմինն ամփոփում են կռվի դաշտում։ Թշնամուն հաղթելուց հետո հաղթանակով տուն է վերադառնում երիտասարդ իշխանը։ Նա աղջկա գերեզմանի շրջակայքում ավան է կառուցում և նրա անունով կոչում Թալին։ 
* Երբ թշնամին գալիս է, ժողովուրդը ամեն ինչ թողնում և հեռանում, որից հետո  մի մարդ բացականչում է՝ թալին փախան, թալին փախան, այսինքն թողեցին փախան, որի հետևանքով տեղանունը կոչվեց Թալին։
*Թալինա անունով իշխանուհին սիրահարվում է մի աղքատ տղայի։ Բայց իշխանուհին չէր կարող ամուսնանալ աղքատ տղայի հետ։ Թալինան, սիրուց խենթացած, գնում է լիճը լողալու, բայց խեղդվում է։ Մարդիկ 40 բուրդ ու կտորներով փակում են լճի հունը, որ ջուրը ցամաքի։ Մարմինը գտնում են, տանում իշխանի մոտ, իսկ իշխանը իր դստեր պատվին բնակավայրն անվանում է Թալին։


== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Կաթողիկե եկեղեցի.png
Պատկեր:Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցի.jpg 
Պատկեր:Թալին, Կաթողիկե 02.JPG
Պատկեր:Թալին, Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին.jpg
Պատկեր:Թալին ՀՈՒՇԱՐՁԱՆ` ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՇԽԱՐՀԱՄԱՐՏՈՒՄ ԶՈՀՎԱԾՆԵՐԻՆ8-2.JPG
Պատկեր:Թալին ՀՈՒՇԱՂԲՅՈՒՐ` ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՇԽԱՐՀԱՄԱՐՏՈՒՄ ԶՈՀՎԱԾՆԵՐԻՆ7-1.JPG
Պատկեր:Talin, Kuys Sandukht Chapel.jpg
Պատկեր:Talini S Astvacacin 2015 pic 08.JPG
Պատկեր:Church of the Mother of God.jpg 
Պատկեր:Կարմիր ավետարան.jpg
Պատկեր:Church of the mother of God.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=124}}
{{Հայաստանի քաղաքներ}}
{{Արագածոտնի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Թալին]]</text>
      <sha1>4bmjix6bo5un5avava5343k2hya94of</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արցախի Հանրապետություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6847</id>
    <revision>
      <id>8492451</id>
      <parentid>8491943</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:15:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="196314" xml:space="preserve">{{Այլ|Արցախ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Երկիր
|բնագիր_անվանում = Արցախի Հանրապետություն &lt;br/&gt; &lt;sub&gt;Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն&lt;/sub&gt;
|հայերեն_անվանում = 
|common_name = Արցախի
|դրոշի_պատկեր = Flag_of_Artsakh.svg
|դրոշի_նկարագրում = Արցախի դրոշ
|զինանշանի_պատկեր = Coat of arms of Artsakh.svg
|զինանշանի_նկարագրում = Արցախի զինանշան
|քարտեզի_պատկեր = Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png
|քարտեզի_նկարագիրը = Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ
|քարտեզի_պատկեր_2 = 
|քարտեզ_2-ի_նկարագիրը =
|ազգային_նշանաբան = 
|ազգային_օրհներգ = ''«Ազատ ու անկախ Արցախ»''&lt;br &gt;&lt;small&gt;Արցախի Հանրապետության օրհներգ&lt;/small&gt;
| լեզուներ = 
|թագավորական_օրհներգ = 
|օրհներգ = 
|պաշտոնական_լեզուներ = [[Հայերեն]]&lt;ref name=&quot;Արցախի սահմանադրություն&quot;&gt;[http://www.nankr.am/hy/1838 Արցախի Հանրապետության սահմանադրություն, ընդունված 2017 թվականի փետրվարի 20-ին,] [https://web.archive.org/web/20220323165812/http://www.nankr.am/hy/1838 ''(արխիվացված 23․03․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;
|շրջանային_լեզուներ = 
|էթնիկ_խմբեր = 
|մայրաքաղաք = [[Ստեփանակերտ]]
|ամենամեծ_քաղաք = մայրաքաղաք
|կառավարության_տեսակը = [[Նախագահական համակարգ|նախագահական հանրապետություն]] 
|ղեկավար_կոչում_1 = Նախագահ
|ղեկավարի_անուն_1 = [[Արայիկ Հարությունյան (Արցախի նախագահ)|Արայիկ Հարությունյան]]
|ղեկավար_կոչում_2 = Պետնախարար
|ղեկավարի_անուն_2 = [[Արտակ Բեգլարյան]]
|legislature = [[Արցախի Հանրապետության ազգային ժողով]]
|sovereignty_type = Անկախություն ([[ԽՍՀՄ]]-ից)
|established_event1 = Հռչկաված
|established_date1 = [[Սեպտեմբերի 2]], [[1991]]թ.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Հետխորհրդային պատերազմներ. ապստամբություն, էթնիկ հակամարտություն և ազգամիջյան բախումներ Կովկասում |url=https://archive.org/details/postsovietwarsre00zurc |year=2007 |publisher=Նյու Յորքի համալսարանի հրատարակչություն |location=Նյու Յորք |isbn=9780814797099 |page=[https://archive.org/details/postsovietwarsre00zurc/page/168 168] |edition=Online-Ausg.}}&lt;/ref&gt;
|established_date2 = ՄԱԿ-ի ոչ անդամ
|area_km2 = 11458
|area_rank =
|area_sq_mi = 4424 
|percent_water =
|population_estimate =
|population_census = 150,932&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160416093350/http://www.stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015 |dead-url=yes |archive-date=2016 թ․ ապրիլի 16 |title=ԼՂՀ 2015 թվականի մարդահամարի նախնական օպերատիվ ցուցանիշներ |date=մարտի 30, 2016 |accessdate=}}&lt;/ref&gt;
|population_estimate_year =
|population_census_year = 2015
|population_density_km2 =
|population_density_sq_mi = &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank =
|GDP_PPP = $1.6 մլրդ․
|GDP_PPP_year = 2010
|GDP_PPP_rank = n/a
|GDP_PPP_per_capita = $2,581 (2011)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 
|Gini = &lt;!--number only--&gt; 
|Gini_year = 
|Gini_change = &lt;!--increase/decrease/steady--&gt; 
|Gini_ref = 
|Gini_rank =
|HDI = &lt;!--number only--&gt; 
|HDI_year = 
|HDI_change = &lt;!--increase/decrease/steady--&gt; 
|HDI_ref = 
|HDI_rank =
|currency =[[Հայկական դրամ]] &lt;br&gt; [[Արցախյան դրամ]] (ոչ պաշտոնական)
|currency_code = AMD
|time_zone = [[Հայկական ժամանակ|AMT]]
|utc_offset = +4
|utc_offset_DST = +4
|time_zone_DST = ''Չդիտարկված''
|drives_on = right
|calling_code = 374 97&lt;sup&gt;b&lt;/sup&gt;
|cctld = [[.am]], [[.հայ]] &lt;small&gt;(դե ֆակտո)&lt;/small&gt;
|footnote_c = 374 97
|area_magnitude = 1 E10
|country_code = NKR
}}
'''Արցախի Հանրապետություն''' կամ '''Արցախ,''' [[ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]]ի կողմից պաշտոնապես [[Չճանաչված կամ մասամբ ճանաչված պետությունների ցանկ|չճանաչված պետություն]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.postsoviet.ru/publications/21/|title=СНГ-2. Феномен непризнанных государств на постсоветском пространстве|website=www.postsoviet.ru|accessdate=2022-04-15}}&lt;/ref&gt; [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավ-արևելքում&lt;ref name=&quot;president.nkr.am ընդհանուր տեղեկություններ&quot;&gt;[http://president.nkr.am/am/nkr/generalInformation/ Տեղեկություններ Արցախի Հանրապետության վերաբերյալ Արցախի նախագահի կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220601091919/http://president.nkr.am/am/nkr/generalInformation/ ''(արխիվացված 01․06․2022 թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Արցախի Հանրապետությունը ճանաչված է միայն մասամբ ճանաչված [[Աբխազիա]]յի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://president.nkr.am/am/news/archive/page32/816/816/|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Նախագահի պաշտոնական կայք|website=president.nkr.am|accessdate=2022-04-15}}&lt;/ref&gt;, [[Հարավային Օսիա]]յի և [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն|Մերձդնեստրյան Հանրապետության]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.km.ru/magazin/view.asp?id=%7B9066B14A-54A3-475D-9106-42C5406A9F38%7D|title=Новости KM.RU. Приднестровье хочет войти в состав России|date=2008-12-16|website=web.archive.org|accessdate=2022-04-15|archive-date=2008-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20081216084723/http://www.km.ru/magazin/view.asp?id=%7B9066B14A-54A3-475D-9106-42C5406A9F38%7D|dead-url=}}&lt;/ref&gt; կողմից։ Ռազմաքաղաքական և տնտեսական առումով գործնականում միացված է [[Հայաստան]]ին։ Վերջինն ապահովում է Արցախի անվտանգությունը&lt;ref&gt;[http://www.mil.am/hy/news/1766 «Հայաստանը ԼՂՀ ժողովրդի անվտանգության երաշխավորն է»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190310114032/http://mil.am/hy/news/1766 |date=2019-03-10 }} ([https://web.archive.org/save/http://www.mil.am/hy/news/1766 արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.mfa.am/hy/interviews-articles-and-comments/2017/04/01/mae-avril2016/7065 «ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությունը»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190309045029/https://www.mfa.am/hy/interviews-articles-and-comments/2017/04/01/mae-avril2016/7065 |date=2019-03-09 }} ([https://web.archive.org/save/https://www.mfa.am/hy/interviews-articles-and-comments/2017/04/01/mae-avril2016/7065 արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/43385/ «Հայաստանը մնում է ԼՂ անվտանգության երաշխավորը. ԼՂ-ն չի կարող ունենալ ավելի ցածր կարգավիճակ, քան ունի այսօր»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190319002959/https://artsakhpress.am/arm/news/43385 |date=2019-03-19 }} ([https://web.archive.org/save/https://artsakhpress.am/arm/news/43385/ արխիվացված])։&lt;/ref&gt;։

Արցախի մայրաքաղաքն ու խոշորագույն քաղաքը [[Ստեփանակերտ]]ն է, որը նաև երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է։

Արցախի Հանրապետությունը պատմականորեն զբաղեցնում է [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ նահանգ]]ի գրեթե ամբողջ տարածքը, ինչպես նաև [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] և [[Ուտիք]] նահանգների փոքր մասը։ Հայ մեծանուն պատմաբան [[Լեո]]ն Արցախը համեմատել է «հսկայական միջնաբերդի» հետ, առանց որի «անհնար է երևակայել Հայաստանի սրտի, այն է՝ Արարատյան երկրի պաշտպանությունը»&lt;ref&gt;[[Լեո]], «Հայոց պատմություն», Երկերի ժողովածու, հատոր 2, Երևան - 1973, էջ 32-33։&lt;/ref&gt;։

[[1994]]–&lt;nowiki/&gt;[[2020|2020 թվականներին]] Արցախի վերահսկողության տակ էին գտնվում գտնվում նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմի մեջ մտնող [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը]], [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանի մի մասը]] և նրանց շրջապատող շրջանները, որոնք հայտնի էին նաև «Արցախի անվտանգության գոտի» անվամբ։

Ներկայումս Արցախի վերահսկողության տակ է գտնվում [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի]] մի մասը և պետությունը [[Հայաստան|Հայաստանին]] կապող [[Բերձորի մարդասիրական միջանցք|Լաչինի (Բերձորի) մարդասիրական միջանցքը]], որը հսկվում է ռուս խաղաղապահների կողմից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/64384|title=Заявление Президента Азербайджанской Республики, Премьер-министра Республики Армения и Президента Российской Федерации|website=Президент России|language=ru|accessdate=2022-04-15}}&lt;/ref&gt;։ Պետությունը ամբողջությամբ շրջապատված է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանով]]։ Արցախի աշխարհագրական դիրքը լեռնային է։ Ամենաբարձր կետը [[Գոմշասար|Գոմշասարն]] է՝ 3724 մետր բարձրությամբ։


Պատմական աղբյուրներում Արցախն առաջին անգամ հիշատակված է [[մ.թ.ա. 8-րդ դար]]ում` [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] սեպագիր արձանագրություններում։ [[Պատմական Հայաստան]]ի այս երկրամասում է [[Հայոց արքաների ցանկ|Մեծ Հայքի արքա]] [[Տիգրան Մեծ]]ը կառուցել [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]]։ Ուշհինաշխարհյան և վաղմիջնադարյան ժամանակաշրջաններում Արցախը եղել է հայկական թագավորությունների կազմի մեջ, որպես վերջիններիս անբաժան մաս։ [[5–րդ դար|5-րդ դարում]] [[Արշակունյաց թագավորության բաժանում|Արշակունյաց թագավորության անկումից]] հետո Արցախում որոշակի ընդմիջումներով պահպանվել են հայկական պետականության բեկորները մինչև 19-րդ դարի առաջին կես որպես [[Խամսայի մելիքություններ|Մելիքություններ]] (մանր թագավորություններ)։ Այս շրջանից ի վեր տեղաբնակները մասնակցել են օտար լծի դեմ հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարին։

[[1805 թվական]]ին [[Արցախ նահանգ|Արցախը]] [[Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|միացվեց Ռուսական կայսրությանը]], իսկ [[Ղարաբաղի խանություն]]ը, որպես այդպիսին, դուրս մղվեց պատմության ասպարեզից։ [[1917 թվական]]ին [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ն անցավ [[Հայոց ազգային խորհուրդ (Բաքու)|Հայոց ազգային խորհրդին]] և կարճ ժամանակ անց միավորվեց [[Հայաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Հայաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության]] կազմի մեջ։ [[Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Նորաստեղծ Ադրբեջանն]] այս տարածքների նկատմամբ հավակնություններ ուներ հենց այս ժամանակներից ի վեր, ինչի պատճառով [[1918]]-[[1920|1920 թվականներին]] Ղարաբաղում ընթանում են [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (1918-1920)|զինված բախումներ]]։ [[1920 թվական]]ին [[Հայաստանի խորհրդայնացում|տարածքը խորհրդայնացվում]] է, իսկ [[1923 թվական]]ին միավորվում [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի]] կազմի մեջ մտնող [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ-ի]] մեջ։ [[1988|1988 թվականի]] փետրվարին ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհուրդը դիմումով ներկայացավ [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստանի]] և [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանի ԽՍՀ-ների]] գերագույն խորհուրդներին՝ ԼՂԻՄ-ի Հայաստանի կազմում ընդգրկվելու հարցը լուծելու համար։ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի գերագույն խորհուրդը մերժեց արցախցիներին և սկսվեց [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան շարժումը]], որը վերաճեց ազգային պայքարի։ Դրան հաջորդած [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան պատերազմում]] հայերը տարան վճռական հաղթանակ՝ ազատագրելով ոչ միայն ԼՂԻՄ-ի նախկին տարածքը, այլև [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանը]] և հարակից տարածքները։ [[1991 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 2]]-ին ընդունվում է Արցախի անկախության հռչակագիրը։

Արցախը [[նախագահական հանրապետություն]] է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.president.nkr.am/am/nkr/|title=Արցախի հանրապետության նախագահի պաշտոնական կայքէջ|last=|first=|date=|website=http://www.president.nkr.am/|publisher=|accessdate=|archive-date=2013-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20130401122901/http://www.president.nkr.am/am/nkr/|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ [[Օրենսդիր իշխանություն|Օրենսդիր մարմինն]] [[Արցախի Ազգային ժողով|ազգային ժողովն]] է։

== Անվան ծագումնաբանություն ==
Ճշգրիտ ստուգաբանությունը հայտնի չէ, առաջին հիշատակությունները [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] (ուրարտական) շրջանից են։ Ըստ ժողովրդական ստուգաբանության՝ «Արցախ» անվանումը նշանակում է Առանի ծառաստան&lt;ref&gt;Շահեն Մկրտչյան, «Արցախի գանձերը», Երևան 2000 - Տիգրան Մեծ հրտ., էջ 10։&lt;/ref&gt;։ Ավանդության համաձայն, Առանը հայոց [[Վաղարշակ]] արքայի կողմից նշանակված Մեծ Հայքի հյուսիսարևելյան նահանգների նախարարն էր՝ Սիսակյան տոհմից&lt;ref&gt;[[Ղևոնդ Ալիշան]], «Արցախ», գրաբարից թարգմանեց Գ. Բ. Թորոսյան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն – 1993, էջ 8։&lt;/ref&gt;։ Առանը, որը ավանդորեն համարվում է [[Առանշահիկներ]]ի, և նրանցից ճյուղավորված Արցախի միջնադարյան իշխանների ու մելիքների նախահայրը, պատկանում էր [[Հայկ նահապետ|Հայկ]] նահապետի զարմին, ուստի և միջնադարյան պատմիչները Արցախի իշխաններին կոչում են «Հայկազյանք»&lt;ref name=&quot;aguank&quot;&gt;[[Մովսես Կաղանկատվացի]], «Աղուանից աշխարհի պատմութիւն», 1.4, 1.18, 3.22:&lt;/ref&gt;։
«Ղարաբաղ» տեղանունը հստակ ստուգաբանություն չունի։ Ըստ մեկ ստուգաբանության՝ թարգմանվում է որպես՝ ''«Սև այգի»''&lt;ref&gt;Robert H. Hewsen, ''Armenia: a Historical Atlas.'' University of Chicago Press, 2001, pp. 119–120.&lt;/ref&gt;։ Ըստ երկորրդ [[ստուգաբանություն|ստուգաբանության]]՝ «բաղ» արմատով բազմաթիվ տեղանուններ գոյություն ունեին [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքում]], [[Արցախ]]ում, [[Գանձակ]]ում և այլուր։ Եվ «Ղարաբաղը» «[[Բաղաբերդ]]» տեղանվան պարզ ու սովորական թարգմանությունն է։ «Ղարաբաղի» առաջին՝ «ղարա» մասը հայերեն «բերդ» բառի թարգմանությունն է՝ լ-ր հնչյունափոխությամբ։ Ինչպես օրինակ, Կալա-կարա՝ Կալա, Կալաքենդ ([[Բերդաշեն]]), իսկ պաշտոնական փաստաթղթերում՝ Կարաքենդ։ Տեղանվան երկրորդ՝ «բաղ» մասը օտար նվաճողների կողմից չի թարգմանվել։ Այսպիսով՝ Ղարաբաղը Բաղաբերդ տեղանվան քմահաճ թարգմանությունն է&lt;ref&gt;Լևոն Հարությունյան, Նշխարներ Արցախի բանահյուսության&lt;/ref&gt;։

== Պետական խորհրդանիշներ ==

=== Ազգային դրոշ ===
{{Հիմնական|Արցախի դրոշ}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետություն.png|thumb|[[Արցախի դրոշ]]ը [[Ստեփանակերտ]]ի [[Վերածննդի հրապարակ (Ստեփանակերտ)|Վերածննդի հրապարակում]] անցկացվող հաղթահանդեսի ժամանակ|alt=]]
[[Արցախի դրոշ]]ը ստեղծվել է [[Հայաստանի դրոշ]]ի նմանությամբ։ Արցախի դրոշի վրա միայն ավելացված է սպիտակ եռանկյունաձև նախշանկար ([[հայկական գորգ]]ի նմանությամբ), որը խորհրդանշում է Արցախի՝ մայր [[Հայաստան]]ից անարդարացիորեն բաժանումը և անկախության հռչակման արդյունքում վերջինիս վերամիավորումը։ Կարմիր գույնը խորհրդանշում է [[Հայեր|հայ ժողովրդի]] մշտական պայքարը հարատևման, [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեական հավատքի]], անկախության և ազատության համար։ [[Կապույտ (գույն)|Կապույտ]] գույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի ապրելու կամքը խաղաղ երկնքի ներքո։ Նարնջագույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի արարչական տաղանդը և աշխատասիրությունը։ Դրոշի լայնության և երկարության չափերի հարաբերությունն է` 1:2-ի։

Արցախի ազգային դրոշը միշտ ծածանվում է [[Արցախի նախագահ|Արցախի նախագահի նստավայրի]], [[Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]], [[ԼՂՀ կառավարություն|կառավարության]], բոլոր ատյանների [[դատարան]]ների, [[Դատախազություն|դատախազության մարմինների]], [[մարդու իրավունքների պաշտպան]]ի գրասենյակի, [[Հանրապետություն|հանրապետական]] [[Գործադիր իշխանություն|գործադիր մարմինների]], պետական կառավարման այլ մարմինների, ԱՀ տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների (այդ թվում՝ [[Ստեփանակերտ]]ի քաղաքապետարանի) շենքերի վրա։ Հավատարիմ մնալով [[Միջազգային իրավունք|միջազգային իրավունքի նորմերին]], [[Դիվանագիտություն|դիվանագիտական արարողակարգի կանոններին]] և ընդունող պետությունների սովորույթներին՝ [[Արցախի Սահմանադրություն|Արցախի ազգային օրենսդրությունն]] ամրագրում է, որ [[Արցախի դրոշ|դրոշը]] մշտապես պետք է բարձրացվի օտարերկրյա պետությունների տարածքում Արցախի''' '''Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցչությունների  և այլ պաշտոնական ներկայացուցչությունների շենքերի վրա։ Օրենքը չի արգելում Արցախի դրոշի տեղադրումն ինչպես պետական այլ, այնպես բնակելի շենքերի վրա։

Արցախի դրոշի բարձրացման, իջեցման, փոխանցման արարողակարգը սահմանում է [[ԼՂՀ կառավարություն|Արցախի կառավարությունը]]։ Արցախյան դրոշը իջեցվում է պաշտոնապես հայտարարված սգո օրերին կամ սգո արարողությունների ժամանակ` մինչև դրոշաձողի մեջտեղը։ Դրոշի վերևի մասում ամրացվում է սև ժապավեն, որի երկարությունը հավասարեցվում է  դրոշի երկարությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nankr.am/hy/557|title=ԱՀ Ազգային ժողով // Պաշտոնական կայք // nankr.am|last=|first=|date=|website=www.nankr.am|publisher=|accessdate=2017 թ․ դեկտեմբերի 21|archive-date=2018-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180206044253/http://www.nankr.am/hy/557|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Զինանշան ===
{{Հիմնական|Արցախի Հանրապետության զինանշան}}[[Պատկեր:2017-07-26 - Stepanakert (Artsakh) 54.jpg|thumb|right|274x274px|[[Արցախի զինանշան]]ը [[ԼՂՀ Ազգային ժողով|ազգային ժողովի]] շենքի մուտքի մոտ գտնվող ցուցատախտակի վրա]][[Արցախի Հանրապետության զինանշան|Արցախի զինանշանը]] հանրապետության [[Ինքնիշխանություն|պետական ինքնիշխանության]], նրա տարածքում ապրող ժողովուրդների պետական միասնության, կառուցվող [[Ազատություն|ազատ]], [[Իրավակարգ|իրավական պետության]] խորհրդանիշն է։ Այն հաստատվել է [[Գերագույն խորհուրդ|Արցախի գլխավոր խորհրդի]] կողմից՝ [[1994|1994 թվականի]] [[Նոյեմբերի 17|նոյեմբերի 17-ի]] որոշմամբ։ Զինանշանի հեղինակը նկարիչ և քանդակագործ [[Լավրենտ Ղալայան]]ն է։ [[Արցախի զինանշան]]ի կենտրոնում պատկերված է  թևատարած [[Արծիվներ|արծիվ]], որի գլխավերևում տարածվում են արևի ճառագայթները և զետեղված է [[Արտաշեսյանների արքայատոհմ|Արտաշիսյանների արքայական հարստության]] թագը։ Վահանի վրա՝ ուղղահայաց դիրքով [[Արցախի Հանրապետության դրոշ]]ի [[սպիտակ գույն]]ի հնգատամ սանդղանման զարդանախշով հատվածի և [[Մեծ Քիրս|Քիրս լեռան]] ֆոնի վրա [[Մե՛նք ենք մեր սարերը (կոթող)|«Մե՛նք ենք մեր սարերը»]] քանդակի պատկերն է։ Ներքևում` [[Արծիվներ|արծվի]] մագիլների մեջ, [[Խաղող|խաղողի վազեր]] են, [[Թթենի|թթենու]] պտուղներ, [[ցորեն]]ի հասկեր։ Վերևի կիսաշրջանում արված է [[հայերեն]] մեծատառերով մակագրություն. ''«Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն - Արցախ»''։ Արցախյան զինանշանի վրայի արծիվը շագանակագույն գույնի է՝ սև զարդագծերով, իսկ գլուխը` սպիտակ, մագիլները` նարնջագույն։ Արևի ճառագայթները և ցորենի հասկերն ունեն ոսկեգույն գունավորում։ Բարձրադիր [[Մեծ Քիրս|Քիրս լեռը]], որն Արցախի խորհրդանիշներից է, պատկերված է երկնագույն գույնով, իսկ [[Ստեփանակերտ|քաղաքամայր Ստեփանակերտի]] պատկերավորման համար օգտագործվող [[Մե՛նք ենք մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք մեր սարերը» քանդակը]]՝ շագանակագույնով։  Արտաշիսյանների հարստության ոսկեգույն թագը, որը [[Հայոց պատմություն|Հայոց երկրի արքայական պատմության]] խորհրդանիշն է։ Խաղողի վազի և թթենու տերևները կանաչ են։ Խաղողի ողկույզը պատկերված է շագանակագույն, իսկ թութը՝ սպիտակ գույնով։ Հայալեզու ''«Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն - Արցախ»'' մակագրությունն արված է սև գույնով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nankr.am/hy/572|title=Արցախի Հանրապետություն // Պաշտոնական կայք // nankr.am|last=|first=|date=|website=www.nankr.am|publisher=|accessdate=2017 թ․ դեկտեմբերի 23|archive-date=2018-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180206043629/http://www.nankr.am/hy/572|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Արցախի Հանրապետության «զինանշանի մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածը սահմանում է զինանշանի կիրառությունն իրավական փաստաթղթերում և այլ ձևաթղթերում․։ Ըստ դրա՝ [[Արցախի Հանրապետության զինանշան]]ի գունավոր պատկերն օգործածվում է Արցախի Հանրապետության օրենքների, նախագահի հրամանագրերի և կարգադրությունների, [[Արցախի Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]], [[ԼՂՀ կառավարություն|կառավարության]], [[ԼՂՀ վարչապետների ցանկ|վարչապետի]], [[դատարան]]ների որոշումների, վճիռների և դատավճիռների, պաշտոնական տեղեկագրերի վրա, [[Արցախի Հանրապետության նախագահ]]ի, [[Արցախի Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]], [[ԼՂՀ կառավարություն|կառավարության]], վարչապետի, նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի, հանրապետական գործադիր մարմինների, դատարանների, դատախազության մարմինների, Արցախի Հանրապետության վերահսկիչ պալատի,  պետական կառավարման այլ մարմինների, [[մարդու իրավունքներ]]ի պաշտպանի, տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների (այդ թվում՝ [[Ստեփանակերտ]]ի քաղաքապետարանի), Արցախի Հանրապետության օրենքով ստեղծված  մշտապես գործող մարմինների  (ծառայությունների,  խորհուրդների, հանձնաժողովների) ձևաթղթերի վրա։ Արցախի Հանրապետության զինանշանը կարող է պատկերվել ազգային շքանշանների ու մեդալների վրա ևս։

=== Օրհներգ ===
{{հիմնական|Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ}}[[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ|Արցախի Հանրապետության օրհներգը]] [[Ազատ ու անկախ Արցախ|«Ազատ ու անկախ Արցախ»]] հայրենասիրական երգն է, որի խոսքերը հեղինակել է [[Վարդան Հակոբյան (բանաստեղծ)|Վարդան Հակոբյանը]], իսկ երաժշտությունը՝ Արմեն Նասիբյանը։ Այն հաստատվել է Լեռնային Ղարաբաղի ԳԽ-ի [[1994|1994 թվականի]] [[դեկտեմբերի 23]]-ի որոշմամբ։ Արցախի Հանրապետության օրհներգն իր բնույթով հանդիսավոր [[Երաժշտություն|երաժշտական ստեղծագործություն]] է, կատարվում  է [[վոկալ]], գործիքային, նվագախմբային, երգչախմբային, նվագախմբային-երգչախմբային տարբերակներով։ Արցախի օրհներգը պարտադիր կերպով հնչում է [[Երդմնակալություն|նախագահի երդմնակալության արարողության]], բարձրագույն պաշտոնատար անձանց ([[Արցախի Հանրապետության նախագահ|նախագահի]], [[ԼՂՀ Ազգային ժողով|ԱԺ նախագահի]], [[վարչապետ]]ի) մասնակցությամբ հանդիսավոր արարողությունների, պաշտոնական արարողությունների ընթացքում դրոշի բարձրացման, օտարերկրյա պետությունների նախագահների, [[Օրենսդիր իշխանություն|օրենսդիր մարմինների]] ղեկավարների, վարչապետների, պաշտոնական ներկայացուցիչների, միջպետական և միջկառավարական կազմակերպությունների ղեկավարների` Արցախի Հանրապետություն պետական և պաշտոնական այցերի, զորահանդեսների և կրթական հաստատություններում ուսումնական տարվա սկզբի և ավարտի ժամանակ։ Ոչ պարտադիր հիմունքներով Արցախի օրհներգը կարող է հնչեցվել նաև պետական տոների, պատմական իրողություններին նվիրված հանդիսավոր նիստերի,  ինչպես նաև [[հուշարձան]]ների, հուշաքանդակների և հուշատախտակների բացման հանդիսավոր արարողությունների ժամանակ։

«Պետական դրոշի մասին» ԱՀ օրենքը տարբեր կարգավիճակ ունեցող անհատների համար սահմանում է վարքագծի կանոններ, որոնք պարտադիր են երաժշտական ստեղծագործության հնչելու ժամանակ։ Համապատասխան օրենքի 8-րդ հոդվածի երրորդ կետի համաձայն՝ [[Արցախի Հանրապետության Ազգային Ժողովի 6-րդ գումարման պատգամավորների ցանկ|Արցախի Հանրապետության]] օրհներգի նկատմամբ խորին հարգանքը յուրաքանչյուր քաղաքացու  սրբազան պարտքն է։ Ըստ նույն հոդվածի առաջին և երկրորդ կետերի՝{{քաղվածք|Արցախի Հանրապետության օրհներգի կատարման ժամանակ բոլորը հոտնկայս են (դրոշի առկայության դեպքում՝  դեմքով շրջված դեպի դրոշը, իսկ պաշտոնական արարողությունների ժամանակ՝ Արցախի Հանրապետության պետական արարողակարգի հիմնադրույթներին համապատասխան), տղամարդիկ՝ առանց գլխարկի։ Արցախի Հանրապետության զինված ուժերի և այլ զորքերի զինվորական ծառայողներին  Արցախի Հանրապետության օրհներգի կատարման ժամանակ ներկայացվող պահանջները սահմանվում են զինվորական կանոնագրքերով ու կանոնադրություններով։|«Արցախի Հանրապետության սահմանադրություն», հոդված 8}}

== Պատմություն ==
{{Հիմնական հոդված|Արցախի պատմություն}}

=== Հնագույն ժամանակներից մինչև Վանի թագավորություն ===
{{Հիմնական|Կուր-Արաքսյան մշակույթ|Վանի թագավորություն}}
[[Պատկեր:Azokh Cave3.jpg|thumb|[[Ազոխի քարայր]]ը տարածաշրջանի [[Հնագիտությունը Հայաստանում|հնագիտության]] և [[Հնէաբանություն|հնէաբանության]] կարևոր հնավայրերից է, որով ուսումնասիրվում են [[Առաջին ժամանակակից մարդիկ|նախնադարյան մարդկանց]] տեղաշարժերը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ով|alt=]]
Արցախի մասին առաջին վկայությունները պահպանվել են [[Ազոխ (քարանձավ)|Ազոխի]], [[Ծծաքար|Ծծախաչի]], Հունոտի, Խորաձորի քարանձավներում և վերաբերում են [[Հին քարի դար|հին քարի դարի ժամանակահատվածի]] աշելյան մշակույթին (մոտ 500-100 հազար տարի առաջ)։ [[Էվոլյուցիա|Մարդու էվոլյուցիայի]] հարցերի պարզաբանման առումով բացառիկ արժեք ունի [[Հադրութի շրջան]]ի Որվանի քարայրում հայտնաբերված [[Նեանդերթալյան մարդ]]ու ծնոտը։ [[Բրոնզի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|Բրոնզի]] և [[երկաթի դար]]աշրջաններին վերաբերող դամբարանների, բնակատեղիների ([[Ստեփանակերտ]], [[Խոջալու]], [[Ամարաս]], [[Մատաղիս]], [[Խաչենագետ]]ի, [[Իշխանագետ]]ի հովիտներ) պեղումները հավաստում են, որ այս տարածքը պատկանում է մ.թ.ա. 5-3-րդ հազարամյակներում ձևավորված [[Կուր-Արաքսյան մշակույթ|Կուր-Արաքսյան մշակութային]] շերտին։ Առավել կարևոր են մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակով թվագրող Ստեփանակերտի և Խաչենագետի հովտի եզակի դամբարանաբլուրները, որոնք հնդեվրոպացիների հնագույն գործունեության առաջին վկայություններից են։

[[Մ.թ.ա. 3–րդ դար|Մ.թ.ա. 3]]-[[Մ.թ.ա. 1–ին դար|1-ին հազարամյակներից]] սկսած [[Մերձավոր Արևելք]]ում հիմնադրվում են առաջին պետական կազմավորումները։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի առաջին պետությունը [[Վանի թագավորություն]]ն էր, որ առաջացել է [[մ.թ.ա. 9-րդ դար]]ում&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 32&lt;/ref&gt;։ Նրա գոյատևման երեքհարյուրամյա ժամանակաշրջանում ([[Մ.թ.ա. 9–րդ դար|մ.թ.ա. 9]]-[[Մ.թ.ա. 6-րդ դար|6-րդ դարեր]]) Արցախը հայտնի էր Ուրտեխե-Ուրտեխինի անվանումով։ Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի սկգբներին Արցախը եղել է [[Ասորեստան]]ի և [[Վանի թագավորություն]]ների քաղաքական ու մշակութային ազդեցությունների ոլորտներում։ [[Խոջալու]]ի դամբարանադաշտերից հայտնաբերվել է [[Ասորեստան]]ի թագավոր Ադադ-Նիրարի անունը կրող սարդիոնե ուլունք։ [[Ծովք (բերդ)|Ծովք]] գյուղի մոտ հայտնաբերվել է [[Վանի թագավորության արքաների ցանկ|Վանի թագավորության արքա]] [[Սարդուրի Բ]]-ի սեպագիր արձանագրությունը, որտեղ նշվում է «Կուրի և Արաքսի միջագետքում 19 երկրների նվաճման մասին»։ Արցախի՝ որպես Հայաստանի մաս, հիշատակումներ կան նաև [[Ստրաբոն]]ի, [[Դիոն Կասսիոս]]ի, [[Պլինիոս Ավագ]]ի, [[Պլուտարքոս]]ի և այլ անտիկ հեղինակների աշխատություններում, ինչպես նաև [[Արգիշտի Ա|Արգիշտի I]]-ի՝ [[Կոտայք]]ում հայտնաբերված ժայռափոր արձանագրության մեջ, որտեղ խոսվում է Զառ քաղաքի մասին։ Ըստ պատմաբան [[Վիկտոր Բալայան]]ի` այն համընկնում է Արցախի միջնադարյան [[Ծար (ավան)|Ծար]] մելիքանիստ ավանի և ներկայիս [[Քարվաճառի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քարվաճառի]] [[Ծար (ավան)|Ծար]] գյուղի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armunicat.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=1714859|title=Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր = Glimpses on the history of the Artsakh Republic settlements = Очерки истории населенных пунктов Республики Арцах : Մենագրություն / Վ.Ռ. Բալայան|last=Բալայան|first=Վահրամ|date=2020|website=armunicat.nla.am}}&lt;/ref&gt;։

=== Արցախը հայոց թագավորությունների կազմում ===
{{Հիմնական|Երվանդունիների թագավորություն|Արցախ նահանգ|Արտաշեսյանների թագավորություն |Արշակունիների թագավորություն}}{{Ֆոտոշարք|Ancient Tigranakert2.jpg|Arzu-Hatun,_Dadivank.JPG|լ1=284|լ2=250|տեքստ=[[Տիգրանակերտ (Արցախ)|Տիգրանակերտ քաղաքի]] ավերակներն ու [[Դադիվանք|Դադիվանքի վանական համալիրը]]|align=right}}Մ.թ.ա. 6-րդ դարում [[Երվանդ Սակավակյաց]]ը հիմնադրում է առաջին համահայկական պետությունը, որի մեջ միավորվում են հայալեզու բոլոր գավառները։ Նույն դարում այն դառնում է [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմենյան պետության]] [[Սատրապական Հայաստան|սատրապությունը]], ապա՝ կիսվում հյուսիսային ու հարավային հատվածների։ Արցախը մտնում է Հյուսիսային Հայաստանի կազմի մեջ, որի կենտրոնը [[Էրեբունի ամրոց]]ն էր ([[Երևան]])։ Արցախի նախարարական տունը, ըստ ավանդության, սերում է [[Հայկ Նահապետ]]ի ժառանգ [[Սիսակ]]ից։ Նախարարական տան նախահայրը եղել է Հայկազուն Առանը, որի անունից էլ առաջացել է հարստության [[Առանշահիկ|«Առանշահիկ»]] (նշանակում է Առանի տիրակալ) անվանումը։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]]՝ մ.թ.ա. 334 թվականին սկսված արշավանքներից հետո [[Երվանդունիների թագավորություն]]ն անկախանում է։ Այդ ժամանակ նույնպես, Արցախը և արևելյան հարևան [[Ուտիք]]ը մտել են հայկական պետության մեջ&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 34&lt;/ref&gt;։ Այդ մասին են փաստում հույն պատմագիր և աշխարհագիր [[Ստրաբոն]]ի վկայությունները, որտեղ նա Արցախը ներկայացնում է, որպես [[Մեծ Հայք]]ի կազմում գտնվող նահանգ՝ «Օրխիստինա» անվանմամբ։ Մ.թ.ա. 189 թվականին Մեծ Հայքում տեղի է ունենում դինաստիական փոփոխություն և գահին բազմում են [[Արտաշեսյաններ]]ը։ Տոհմի հիմնադիր [[Արտաշես Բարեպաշտ]]ը (մ.թ.ա. 189-160) ձեռնարկում է հայկական պետությունից անջատված ծայրագավառների վերադարձը։ Ստրաբոնի վկայությամբ՝ Արտաշեսի միավորիչ գործունեության արդյունքում հայալեզու գավառները մտան [[Արտաշեսյանների թագավորություն|մեկ պետության]] կազմ։ [[Տիգրան Բ Մեծ]] արքան ([[մ.թ.ա. 95]]-[[Մ.թ.ա. 55|55]]) այստեղ կառուցել է իր անունը կրող քաղաքներից մեկը՝ Արցախի [[Տիգրանակերտ]]ը (հնավայրը [[Ակնա (քաղաք)|Ակնա]] քաղաքի շրջակայքում է, պեղումները՝ [[2006|2006 թվականից]])։ 66 թվականից [[Արշակունիներ|Արշակունյաց հարստության]] շրջանում Արցախը նույնպես գտնվում էր հայկական միասնական պետության կազմում&lt;ref&gt;Մկրտչյան. Շ., «Արցախ», Երևան, 1991, էջ 26&lt;/ref&gt;։ Այդ մասին է վկայում հռոմեական կայսր՝ [[Ներոն]]ի ժամանակներից Հռոմում պահպանված պատի վրա փորագրված աշխարհի մարմարե քարտեզը, որտեղ Արցախը Արշակունյաց Հայաստանի առաջատար նահանգներից մեկն է&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;։ [[Հայաստանի առաջին բաժանում|Մեծ Հայքի թագավորության բաժանումից]] հետո (387 թվական) Արցախը կազմում է Արևելահայկական թագավորության մաս, որն էլ շուտով ընկնում է [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի [[Մարզպանական Հայաստան|տիրապետության տակ]]&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 78&lt;/ref&gt;։ Սակայն նույնիսկ օտար լծի տակ գտնվելով՝ Արցախը շարունակում է պայքարել և պահպանել իր հայկականությունը։ Այդ մասին են փաստում [[Կորյուն]]ի վկայությունները, որոնց համաձայն՝ [[Մաշտոց|Մեսրոպ Մաշտոցը]] լուսավորչական գործունեություն էր ծավալում Արցախում, որն այդ ժամանակ կոչվում էր [[Փոքր Սյունիք]]։ Եվ, ըստ ավանդության, նույն նահանգի [[Հաբանդ]] գավառի [[Ամարաս]] գյուղաքաղաքում Մեսրոպ Մաշտոցը բացեց իր առաջին դպրոցներից մեկը։

&lt;center&gt;'''Արցախի միջնադարյան վանքեր և վանական համալիրներ'''&lt;/center&gt;
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:...Ծիծեռնավանք.jpg|[[Ծիծեռնավանք]], [[5-րդ դար]]
Պատկեր:Վանական համալիր «Գտչավանք» 25.jpg|[[Գտչավանք]], [[13-րդ դար]]
Պատկեր:Metsaranits vanq 19.jpg|[[Հակոբավանք]], [[7-րդ դար]]
Պատկեր:Amaras monastery complex3.JPG|[[Ամարասի վանք]], [[4-րդ դար]]
&lt;/gallery&gt;

[[451 թվական]]ին օգտվելով [[Սասանյան Պարսկաստան]]ում սկիզբ առած քաղաքական անկայունություններից՝ [[Կուր]]ի աջափնյա Արցախ և Ուտիք նահանգների [[Առանշահիկ]] հայ իշխանական տոհմն իրեն հայտարարում է թագավորություն։ Հենց Առանշահիկներն էլ կամզակերպեցին Արցախի հայության հակապարսկական ընդվզումները, որոնք գլխավորում էր Վաչե Առանշահիկ թագավորը՝ [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի համախոհներից մեկը։ Զորավարի մահից հետո Արցախ աշխարհը պարսկական հետագա ասպատակություններից պաշտպանելու և ազատագրական պայքարների միջոցով անկախություն հաստատելու նպատակով Վաչե Առանշահիկը կեղծ ուրացության ուղին բռնեց և նույնիսկ ամուսնացավ Պարսկաստանի թագավորի՝ [[Հազկերտ Բ]]-ի քրոջ աղջկա հետ։ Սակայն [[457 թվական]]ին՝ Հազկերտ Բ-ի մահից հետո, օգտվելով Պարսկաստանում սկսված գահակալական կռիվներից Վաչեն նորից դառնում է քրիստոնեական-լուսավորչական կրոնի հետևորդ և ապստամբություն բարձրացնում պարսիկների դեմ։
Վաչեից հետո շուրջ 30 տարվա անիշխանությունից հետո Հայոց Արևելից աշխարհում թագավոր է դառնում նրա եղբոր որդի Վաչագանը։ Այդ ժամանակ բուն [[Մեծ Հայք]]ում և կենտրոնական նահանգներում հայկական պետականության բացակայության պայմաններում [[Վաչագան Բարեպաշտ]]ի թագավորությունը հայահավաք կենտրոնի դեր էր կատարում։ Նրա կառավարման տարիներն աչքի են ընկնում վարչական և կրոնական բարեփոխումներով, ինչպես նաև տնտեսական և մշակութային կյանքի վերելքով։

=== Օտար տիրապետությունից մինչև Զաքարյան իշխանապետություն ===
{{Հիմնական|Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|Զաքարյան իշխանապետություն}}[[Պատկեր:Prince_Vakhtang.jpg|մինի|[[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխան]] Վախթանգ Թագավորազնը|alt=]]
Մինչև [[6-րդ դար]]ի կեսերը Արցախ աշխարհում տևական խաղաղություն և ինքնավարություն էր տիրում։ Սակայն ամեն ինչ փոխվեց 7-րդ դարի սկզբին, երբ Հայոց երկիր ներխուժեցին արաբները։ [[652 թվական]]ին հայոց սպարապետ [[Թեոդորոս Ռշտունի]]ն [[Ասորիք]]ի և [[Միջագետք|Վերին Միջագետքի]] կառավարիչ [[Մուավիա]]յի հետ պայմանագիր ստորագրեց, որով Հայաստանը պահպանեց իր ներքին ինքնավարությունը&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 85&lt;/ref&gt;։ Սակայն [[Սեբեոս]]ի վկայությամբ բանակցություններում Հայաստանն առանձին էր դիտարկվում [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքից]] և [[Արցախ նահանգ|Արցախից]]։ Իրավիճակը փոխվեց Թեոդորոս Ռշտունու մահից հետո, երբ գահն անցավ նրա փեսային՝ [[Համազասպ Մամիկոնյան]]ին։ Նրան հաջողվեց իր իշխանության տակ վերցնել [[Մեծ Հայք]]ի գրեթե բոլոր գավառները՝ այդ թվում և Արցախը։ Այդ տարիներին տեղի ունեցած [[Հակաարաբական ապստամբությունը Արմինիայում (850-855)|հակաարաբական ընդվզումները]] վերջնականապես ունեցան իրենց արդյունքը և 885 թվականին Արբական խալիֆայությունը [[Աշոտ Ա|Աշոտ Ա Բագրատունուն]] ճանաչեց, որպես Մեծ Հայքի թագավոր։ Այսպիսով, Հայաստանը վերականգնեց իր անկախությունը և Արցախ աշխարհը նորից հայտնվեց համահայկական պետության կազմում։

Ամեն ինչ փոխվեց [[11-րդ դար]]ում՝ [[Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թուրքերի արշավանքների]] հետևանքով։ [[Տուղրիլ բեկ]]ի կառավարման տարիներին սելջուկ-թուրքերը ավերեցին Հայաստանի կենտրոնական, արևմտյան և հարավային շրջանները, սակայն Արցախը դեռ շարունակում է անվնաս մնալ։
[[1064 թվական]]ին սելջուկ-թուրքերի մեծաքանակ զորքերն՝ [[Ալփ-Արսլան|Ալփարսլանի]] գլխավորությամբ, սրի ու գերության մատնեցին արցախահայությանը։
[[12-րդ դար]]ի սկզբներից, սելջուկ-թուրքերի կայսրության քայքայմանը զուգընթաց հզորանում էր [[Վրաց թագավորություն]]ը։ Հայ ժողովուրդը, մնալով սելջուկ-թուրքերի գերիշխանության տակ՝ չէր համակերպվում այդ կացության հետ և հայերին անհրաժեշտ էր [[Վրաց թագավորություն|Վրաստանի]] օգնությամբ թոթափել սելջուկ-թուրքերի լուծը։ Հայ-վրացական ռազմաքաղաքական համագործակցության մեջ մեծ դերակատարություն ունեցան վրաց արքունիքում ծառայող հայ իշխանները, հատկապես՝ [[Զաքարյաններ]]ի տոհմի ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 118&lt;/ref&gt;։ [[12-րդ դար]]ի [[1290|90-ական թվականներին]] նոր թափ ստացավ Հայաստանի ազատագրման և հայկական պետականության վերածննդի ապահովման գործը։ Հայ-վրացական միացյալ ուժերի կողմից ազատագրվում էին հայկական տարածքները, այդ թվում նաև Արցախը։ Սակայն Զաքարյաններին չհաջողվեց միաձույլ կենտրոնաձիգ պետություն ստեղծել և այդ իսկ պատճառով հայոց միասնությունը պահելու համար Զաքարյան իշխանները խնամիական կապեր ստեղծեցին գավառային հզոր իշխանական տոհմերի հետ։ Այս ժամանակաշրջանում Արցախում գտվող երեք իշխանությունները՝ Ներքին Խաչեն, Հաթերք և Վերին Խաչեն, տարբեր հարաբերություններ ունեին Զաքարյանների հետ։ Վերին Խաչենը (Ծար), որն ազատագրվել էր Զաքարյանների օգնությամբ, ընդունում էր վերջիններիս գերագահությունը։ Միջին Խաչենի կամ Հաթերքի իշխանության տիրույթները ժամանակի ընթացքում բաժանվեցին Վերին Խաչենի և Ներքին Խաչենի միջև։ Վերջինիս իշխանական տան ներկայացուցիչներն Արցախի մյուս իշխանությունների համեմատ առավել մեծ ինքնուրույնություն ունեին։ Ներքին Խաչենը տնտեսական և մշակութային աննախադեպ վերելք ապրեց [[Հասան-Ջալալ]]ի օրոք։ Նման զարգացվածության շնորհիվ երկրամասը նաև քաղաքական անկախություն ստացավ, որն ընդունում էին նույնիսկ վրաց թագավորները։

=== Մոնղոլական արշավանքներ և թուրք-պարսկական մրցակցություն ===
{{հիմնական|Մոնղոլ-թաթարների տիրապետությունը Հայաստանում|Առանշահիկներ|Արևելյան Հայաստանը շահական Պարսկաստանի կազմում}}[[Պատկեր:Gandzasar_Monastery.JPG|մինի|[[Գանձասար|Գանձասարի վանական համալիրը]] գտնվում է [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղի]] մոտակայքում՝ [[Պատմական Հայաստան|պատմական Մեծ Հայքի]] Արցախ նահանգի [[Մեծ Առանք]] գավառում։ Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից|alt=]]
[[1221|1221 թվականին]] [[Կոտմանի ճակատամարտ (1221)|Կոտման գետի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում]] հայ-վրացական միացյալ ուժերը պարտություն կրեցին, որից հետո [[մոնղոլներ]]ը սկսեցին ասպատակել [[Մոնղոլ-թաթարների տիրապետությունը Հայաստանում|Հայաստանն]] ու [[Վրաստան]]ը։ Երկրորդ արշավանքի ժամանակ թաթարներին հաջողվեց գրավել նաև Արցախը&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 125-136&lt;/ref&gt;։ Եվ չնայած իշխանությունները կորցրել էին իրենց ինքնավարությունը, ժողովուդը շարունակում էր համառ դիմադրություն ցուցաբերել։ Իրավիճակն ավելի բարդացավ, երբ մոնղոլները՝ [[Ղազան|Ղազան խանի]] օրոք, պաշտոնապես ընդունեցին [[իսլամ]]ը։ Ազգային և սոցիալական ճնշումներին գումարվեցին կրոնական հալածանքները։ [[1386 թվական]]ին թուրքմենների առաջնորդ [[Լենկ-Թեմուր]]ը, գրավելով [[Թավրիզ]]ն, անցնում է [[Արաքս]]ը և մտնում [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]], իսկ այնուհետև նրա զորքերը ներխուժում են Արցախ՝ գրավում [[Խաչեն|Վերին Խաչենը]]։ Իրավիճակը փոխվեց Լենկ-Թեմուրի մահից հետո, երբ նրա հսկայածավալ պետությունն սկսվեց քայքայվել։
[[15-րդ դար]]ում [[կարա-Կոյունլու]] տիրակալների իշխանության տակ հայերը համեմատաբար լավ վիճակում հայտնվեցին։ Կարա-Կոյունլուները գիտակցելով իրենց տիրապետության տակ ընկած երկրների քայքայված տնտեսության վերականգնման և պետական գանձարանը լցնելու կարևորությունը, համեմատաբար մեղմ քաղաքականություն էին վարում հայ իշխանների նկատմամբ։ Նրանք պետական բարձր պաշտոնների նշանակում էին հայ նախարարական անվանի տների որոշ ներկայացուցիչների և շատերին դարձնում իրենց նախկին տիրույթների տնօրեններ ու լիիրավ իշխաններ։ Նույն իրավիճակն էր տիրում նաև [[Ակ-Կոյունլուների պետություն|Ակ-Կոյունլուների տիրապետության]] շրջանում։ Այս ժամանակաշրջանում վերականգնվում են Ներքին Խաչենի և Վերին Խաչենի իշխանական տների ներկայացուցիչների իրավունքները։
14-15-րդ դարերում հայ նախարարական տների զգալի մասը կորցրեց իր ինքնավարությունն՝ այն զիջելով Հայաստանին տեր դարձած քոչվոր ցեղերի ավագանուն։ Չնայած դրան՝ Արցախի լեռնային գավառներում [[Առանշահիկներ|Առանշահիկների իշխանական տների]] առանձին ճյուղեր կարողացան դիմակայել եկվորների ճնշումներին և պահպանել երկրամասի պետական ինստիտուտների կենսունակությունը։ Այդ մասին է վկայում կարա-Կոյունլու Ջևանշահի հրովարտակը, որով ճանաչվում է լեռնային Արցախի տեր մելիքների իշխանությունը։
16-17-րդ դարերում Հայաստանը դարձավ թուրք-պարսկական պատերազմների թատերաբեմ։ [[1555 թվական]]ին պատերազմող կողմերն [[Ամասիայի պայմանագիր|Ամասիայում կնքեցին հաշտության պայմանագիր]], որով [[Հարավային Կովկաս]]ն անցավ Պարսկաստանի գերիշխանության տակ։ 16-րդ դարում պարսկահպատակ տարածքներում ստեղծվեցին ռազմավարչական երեք միավորներ՝ Շիրվանի, Չուխուր Սադի (Երևան և Նախիջևան) և Ղարաբաղի բեկլարբեկությունները։ 1580 թվականին թուրք զորավար Մուստաֆա Լալա-փաշայի զորքերը ներխուժեցին Ղարաբաղ, այնուհետև ավերեցին Երևանն ու հասան Գեղարքունիք։ Հայոց հողի վրա թուրք-պարսկական բախումները շարունակվեցին մինչև [[1639|1639 թվականը]]՝ [[Կոստանդնուպոլիս|Կասր-ե-Շիրինում]] կնքված հաշտության պայմանագրի կնքումով։ Պարսկաստանին անցան Հայաստանի արևելյան նահանգները՝ [[Գուգարք]]ը, [[Շիրակ]]ը, [[Արարատյան դաշտ]]ը, Սյունիքն ու Արցախը և [[Վասպուրական]]ի արևելյան հատվածը։ Այդ ժամանակահատվածում, գտնվելով պարսկական տիրապետության տակ, Արցախի մելիքություններն ունեին ներքին ինքնավարություն և դրանով իսկ ստեղծում էին մի ինքնատիպ մշակույթ։ Երկրամասում խաղաղություն պահպանելու համար, Արցախի մելիքները, լեռնային անմատչելի ծերպերում տասնյակ ամրոցներ կառուցեցին։ Եվ դրանով իսկ շարունակում էին պահպանել հայկական պետականությունը։

=== Ազգային-ազատագրական պայքարն Արցախում ===
{{Հիմնական|Խամսայի մելիքություններ|Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)}}
{{Quote box
| quote ='''Գարեգին Նժդեհն Արցախի մասին'''
Ոչ մի տեղ առանց Սյունիքի ու Արցախի։ Առանց աշխարհագրական Հայաստանի այդ հզոր ողնաշարի մեր ամբողջական հայրենիքը գոյություն ունենալ չի կարող։ Փոքր ազգերը պարտադրորեն ավելի հայրենասեր պիտ լինեն, քան մեծերը, մենք՝ ավելի, քան բոլորը։ Բարոյական ուժն օգնում է փոքր ազգերի գոյությանը։ Այն օգնում է նաև հայերին անհավասար կռվում։ Այն տանում է հաջողության, ուժեղ թշնամու դեմ թույլերի հաղթանակի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ankakh.com/article/37156/%C2%ABvoch-mi-tyegh-arrants-syuniqi-u-artsakhi%C2%BB--garyegin-njdyehi-khvosqyerits |title=«Ոչ մի տեղ առանց Սյունիքի ու Արցախի». Գարեգին Նժդեհի խոսքերից |accessdate=2017-10-16 |archive-date=2017-10-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171021201931/http://ankakh.com/article/37156/%C2%ABvoch-mi-tyegh-arrants-syuniqi-u-artsakhi%C2%BB--garyegin-njdyehi-khvosqyerits |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;
| source = 
| quoted = true
| bgcolor =white
| salign = 
| align =left
| width = 26%
| border = 1px
| fontsize = 90%
}}
[[Պատկեր:Garegin Nzhdeh 3.jpg|thumb|[[Գարեգին Նժդեհ]]` [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|հայ ազգային-ազատագրական պայքարի]] կարկառուն ներկայացուցիչներից է։ Հատկապես աչքի է ընկել իր ազատասիրական գաղափարներով։ Եղել է [[Ցեղակրոնություն|ցեղակրոնության գաղափարախոսության]] և [[Լեռնահայաստանի Հանրապետություն|Լեռնահայաստանի]] հիմնադիրը։ [[Արցախ նահանգ|Արցախն]] ու [[Զանգեզուր]]ը համարել է [[Միացյալ Հայաստան]]ի անբաժանելի մասը։ |alt=]]
[[18-րդ դար]]ի սկզբներին օգտվելով [[Իրան|Պարսկաստանի]] ներքին երկպառակություններից ու [[աֆղաններ]]ի հետ պատերազմներից՝ Արցախի մելիքներն ավելի մեծ ինքնուրույնություն ձեռք բերեցին։ Նրանք հրաժարվեցին Պարսկաստանին հարկեր վճարելուց, ինչը նպաստեց Արցախի հայ բնակչության տնտեսական վիճակի բարելավմանը։ Այդ շրջանում պարբերաբար կրկնվող ավերիչ արշավանքներին դիմակայելու նպատակով՝ Արցախի մելիքները միավորվեցին և ստեղծեցին զինվորական միասնություն, որը պատմությանը հայտնի է [[սղնախներ]] անունով&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 152&lt;/ref&gt;։ Հայտնի են [[Գյուլիստան]]ի, [[Ջրաբերդ (ամրոց)|Ջրաբերդի]], [[Ավետարանոց]]ի, [[Շուշի]]ի, [[Բադարա]]յի, [[Հերհեր (Մարտունու շրջան)|Հերհեր]] ու [[Ծովատեղ]] գյուղերի թիկունքների, ինչպես նաև [[Տող]] և [[Տումի]] գյուղերի սղնախները։ Այդ ժամանակահատվածում ինքնավարության տեղական մարմիններն իրենց ուժերը համախմբում էին [[Լեռնահայաստանի Հանրապետություն|Լեռնահայաստանում]] պարսկական իշխանությունը վերացնելու համար։
[[1723|1723 թվականի]] Արցախի սղնախականները ստիպված էին դիմակայելու թուրքերին, որոնք համառորեն փորձում էին հասնել [[Կասպից ծով]]ի ափերը։ Հայերին հաջողվեց պարտության մատնել թուրքերին և վերջիններս նահանջեցին։ Ամեն ինչ փոխվեց 1726 թվականին՝ [[Կ.Պոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] կնքված ռուս-թուրքական պայմանագրից հետո, երբ Թուրքիային անցան անդրկովկասյան տիրույթներըլ ներառյալ՝ [[Թիֆլիս]]ը, [[Գանձակի խանություն|Գանձակը]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանը]], [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղն ու Ղափանը]]&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 157&lt;/ref&gt;։ Հայկական սղնախները մարտեր էին մղում թուրքերի դեմ և վերջիվերջո դրանց հիմքի վրա ծնվեց վարչաքաղաքական նոր միավոր՝ [[Խամսայի մելիքություններ]]ը, որոնք հետագա տասնամյակներում դարձան [[Հայոց պատմություն|հայ ազգային ազատագրական պայքարի]] նոր հանգրվաններ։ Շուտով Արցախը հայտնվեց թուրք-պարսկական մրցակցության ոլորտում։ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Պարսկաստան|Սեֆյան Պարստաստանի]] արյունարբու մարտերից հետո առավելության հասան պարսիկները՝ ի դեմս զորավար [[Նադիր շահ]]ի։ Օսմանյան կառավարությունն ի վիճակի չլինելով շարունակել պատերազմը [[1736 թվական]]ին [[Էրզրում]]ում ստիպողաբար հաշտության պայմանագիր է կնքում պարսիկների հետ։ Դրանով թուրքերը պարսիկներին հանձնեցին [[Արևելյան Հայաստան]]ը, [[Վրաստան]]ի մի մասը, [[Գանձակ]]ը, [[Շամախի]]ն և [[Ատրպատական]]ը։ [[Նադիր շահ]]ի օրոք և նրա հովանավորությամբ [[1735|173]][[1736 թվական|6]] թվականին [[Խամսայի մելիքություններ|Խամսայի հինգ հայկական մելիքությունները]] ([[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստան]], [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդ]], [[Խաչենի մելիքություն|Խաչեն]], [[Վարանդա (գյուղ)|Վարանդա]], [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակ]]) միավորվեցին մեկ ռազմաքաղաքական և վարչական միավորի մեջ և իրենց ծաղկման և հզորության գագաթին հասան [[18-րդ դար]]ավերջին&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 204&lt;/ref&gt;։ Այսպիսով ձևավորվեց հինգ մելիքություններից կազմված նահանգը, որի կենտրոնը [[Տող (գյուղ)|Տող քաղաքատիպ ավանն]] էր։ Այս կազմավորումը Դիզակի [[Մելիք Եգան|Մելիք-Եգանի]] գլխավորությամբ ճանաչվեց որպես հայկական ինքնավար մի երկիր, որի սահմանները ձգվում էին [[Գանձակ]]ի մատույցներից մինչև [[Արաքս գետ]]ը։ Մելիք-Եգանը Նադիր շահից խանական տիտղոս ստանալով, մինչև [[1744 թվական]]ը գլխավորեց Խամսայի մելիքությունները։

Իրավիճակը փոխվեց Նադիր շահի սպանությունից հետո, երբ Պարսից երկրում առաջացած անիշխանության հետևանքով պատմության թատերաբեմ է բարձրանում թյուրքական քոչվոր ջիվանշիր ցեղի սարջալլու ճյուղի առաջնորդ Փանահ խանը, որի նպատակն էր գրավել [[Լեռնային Ղարաբաղ|լեռնային Արցախը]]։ Խամսայի մելիքները չհանդուրժեցին Փանահի նման քաղաքականությունը և նրան հետ մղեցին Արցախի լեռնային հատվածներից։ Այդ ժամանակաշրջանում մելիքների միջև առաջացած գժտությունների հետևանքով՝ Փանահ խանը հնարավորություն է ստանում տիրանալու Արցախին։ Վարանդայի տխրահռչակ մելիք Շահնազարը Փանահին նվիրաբերեց [[Շուշիի բերդ]]ը և այդ քայլն ավելի սրեց Արցախի ներքաղաքական կյանքը։ Շուտով Փանահն իրեն հռչակեց խան և հիմնեց Ղարաբաղի խանությունը։ Շուրջ 50 տարի Արցախի մելիքները պայքարում էին Ղարաբաղի ինքնահռչակ խաների դեմ։ Այդպիսով՝ [[Խամսայի մելիքություններ|Խամսայի մելիքությունը]] թուլացավ և սկսեց կործանվել։ [[18-րդ դար]]ի վերջերին Իրանում գահին տիրելու համար նորից պայքար է սկսվում և [[1794 թվական]]ին Աղա Մուհամմադ խանն իրեն հռչակում է շահ։ Վերջինիս անհանգստացնում էին ռուսական կողմնորոշում ունեցող Արցախի մելիքները։ Նա մելիքներին խոստացավ հաստատել իրենց իշխանություններում, եթե նրանք ընդունեն իր իշխանությունը։ Սակայն Արցախի մելիքները վճռականությամբ մերժեցին Պարսից շահի պահանջը, ինչի պատճառով 1795 թվականին շահը պաշարեց [[Շուշիի բերդ|Շուշիի ամրոցը]], սակայն հաջողության չհասավ։ 1797 թվականին Աղա Մուհամմադ խանը նորից է հարձակվում Շուշիի վրա՝ այս անգամ արդեն հաջողության հասնելով։ Նա հաստատվում է [[Շուշի]]ում, սակայն որոշ ժամանակ անց դավադրաբար սպանվում է։

=== Ռուսական տիրապետություն և անկախության երկամյակ ===
{{Հիմնական|Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում}}[[Պատկեր:Портрет_Нерсеса_Аштаракеци.А.Овнатанян.jpg|մինի|[[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսների ցանկ|Ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Ներսես Աշտարակեցի]]ն ([[1843]]-[[1857]]) լինելով [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|ազատագրական պայքարի]] գործիչ պետականության բացակայության պայմաններում իր վրա է վերցրել ազգապահպանության գործը։|alt=]]

Աղա Մուհամմադ շահի սպանությունից հետո իշխանության գլուխ է անցնում Ֆաթալի շահը, որը փորձում է ամրապնդել Պարսկաստանի գերիշխանությունը [[Այսրկովկաս|Հարավային Կովկասում]]։ Այդ ժամանակաշրջանում [[Կասպիական արշավանք|ռուս-պարսկական խորացող հակասությունները]] վերածվում են [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|երկարատև պատերազմի]] ([[1804]]-[[1813 թվական]]ներ)։ Ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտից հետո՝ [[1813 թվական]]ի [[Հոկտեմբերի 12|հոկտեմբերի 12-ին]], [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրով]] Արցախն անցնում է [[Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ]]։ Այդ պայմանագիրը վկայում է, որ Արցախն առանձին ազգային-պետական միավորի կարգավիճակով է անցնում Ռուսաստանի տիրապետության տակ։

[[1828 թվական]]ի [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|Թուրքմենչայի պայմանագրով]] վերջ է դրվում ռուս-պարսկական պատերազմին, որի արդյունքում Հայաստանը մեկընդմիշտ ազատագրվում է պարսկական դարավոր լծից։ 1840-1917 թվականներին Ցարական Ռուսաստանի կառավարությունը ձեռնամուխ է լինում մի շարք վարչատարածքային փոփոխությունների իրագործման, որոնց արդյունքում Ղարաբաղը մեկ հայտնվում էր [[Կասպիական մարզ]]ի, մեկ՝ [[Շամախիի գավառ|Շամախու նահանգի]], մեկ՝ [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի կազմում&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 242-243&lt;/ref&gt;։ Փետրվարյան բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխության հաղթանակից հետո Ժամանակավոր կառավարությունը [[1917 թվական]]ի [[Մարտի 9|մարտի 9-ին]] ստեղծում է [[Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե]] (Օզակոմ), որի կարգադրությամբ ստեղծվում են գավառային, քաղաքային և գյուղական գործադիր կոմիտեներ։ Արդյունքում, Անդրկովկասում ստեղծվում են երեք ազգային պետություններ՝ ի դեմս [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի]], [[Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] և [[Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Վրաստանի ժողովրդավարական հանրապետությունների]]։ Այսպիսով, աշխարհի քարտեզի վրա գծվում է մի նոր պետու­թյուն ([[Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Մուսավաթական Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն]]), որի հիմքում դրված էր ոչ պատմականության և ոչ էլ էթնիկական պատկանելիության սկզբունքները։ Իսկ արցախահայերն իրենց ներքին կյանքը վարելու համար ստեղծեցին Ղարաբաղի ազգային բյուրոն։ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունը, որի 95 %-ը [[հայեր]] էին, գումարեցին իրենց առաջին համագումարը, որը Լեռնային Ղարաբաղը հռչակեց անկախ վարչաքաղաքական միավոր, ընտրեց Ազգային խորհուրդ և կառավարություն։ 1918-1920 թվականներին Լեռնային Ղարաբաղն ուներ պետականության բոլոր ատրիբուտները՝ ներառյալ բանակն ու օրինական իշխանությունները։ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի խաղաղ նախաձեռնություններին ի պատասխան Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետությունը դիմեց ռազմական գործողությունների։ [[1918|1918 թվականի]] [[մայիս]]ից մինչև 1920 թվականի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածում Ադրբեջանի և նրան սատարող [[Թուրքիա]]յի զինված ստորաբաժանումները հայ բնակչության հանդեպ իրագործեցին բռնություններ և ջարդեր։ Սակայն, դրանով հնարավոր չեղավ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին հարկադրաբար ընդունելու Ադրբեջանի իշխանությունը։ 
[[Պատկեր:Церковь Казанчецоц.jpg|մինի|[[Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար|Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին]] կառուցվել է [[1868]]-[[1887|1887 թվականներին]]։

[[Գանձասար]]ից հետո՝ [[Արցախ]]ի երկրորդ կարևորագույն հոգևոր կենտրոնն է։ Կազմված է եկեղեցուց և [[Զանգակատուն|զանգակատնից]]։ Ներկայումս այստեղ է գտնվում [[Արցախի թեմ]]ի առաջնորդի նստավայրը։ |alt=]]Արցախահայության ինքնապաշտպանությունը կազմակերպելու համար [[Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Վրաստանի]] [[Թիֆլիս|մայրաքաղաք Թիֆլիսից]] [[Շուշի]] է մեկնում գնդապետ [[Մելիք-Շահնազարյաններ|Միքայել Մելիք-Շահնազարյանը]]։ Սակայն իրադարձությունները զարգանում էին ի վնաս Արցախի հայության։ Թուրք զավթիչները մուսավաթականների գործուն մասնակցությամբ որոշեցին Ղարաբաղի հայու­թյան դիմադրությունը ճնշել զենքի ուժով։ Թուրքերն առաջին հեր­թին Ղարաբաղը կտրեցին [[Զանգեզուր]]ից և ավերեցին [[Բերդաձորի ենթաշրջան]]ի գյուղերը։ [[Ակնա (քաղաք)|Ակնայում]] տեղակայված թուրքական երկ­րորդ դիվիզիայի հրամանատար Ջեմիլ Ջահիդ Բեյը վերջնագիր ուղարկեց Ղարաբաղի կառավարությանը՝ չդիմադրելու և հպատակվելու պահանջով։ Ստեղծված կացությունը քննարկելու համար հրավիրեցին Ղարաբաղի հայության երկրորդ ([[1918 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 7]]-[[Սեպտեմբերի 11|11-ին]]), ապա երրորդ համագումարները ([[1918 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 18]]-[[Սեպտեմբերի 22|22-ին]]), որոնք մերժեցին թուրքերի պահանջները։ Միաժամանակ գավառներում սղնախական ժամանակներից մնացած ավանդույթով ստեղծվեցին զորակայաններ և նշանակվեցին զորահրամանատարներ։ [[Վարանդա (գյուղ)|Վարանդայի]] զորահրամանատարն էր Սոկրատ Բեկ Շահնազարյանը, [[Դիզակ]]ինը՝ Արտեմ Լալայանը, [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենինը]]՝ Ալեքսան Դային, [[Ջրաբերդ (գավառ)|Ջրաբերդինը]]՝ Բագրատ Նազարյանը։ Թուրքական բանակը տեղացի մուսուլմանների ուղեկցությամբ [[Սեպտեմբերի 22|սեպտեմբերի 22-ին]] մտավ Լեռնային Ղարաբաղ՝ ավերելով [[Դահրազ]], [[Վարազաբուն]], [[Նախիջևանիկ]], [[Քյաթուկ]], [[Խրամորթ]], [[Խանաբադ (Արցախ)|Խանաբադ]] և [[Քարագլուխ (Ասկերանի շրջան)|Քարագլուխ]] գյուղերը։ Թուրքական զորամասերը [[Շուշի]] մտան [[Սեպտեմբերի 25|սեպտեմբերի 25-ին]]։

Թուրքական հրամանատարությունը լուծարեց Ղարաբաղի կառավարությունը։ Ավելի քան 60 մտավորականներ, այդ թվում և Ղարաբաղի Հայոց Ազգային խորհրդի նախագահ Եղիշե Իշխանյանը, ձերբակալվեցին ու նետվեցին բանտ։ Թեպետ Շուշին ընկավ, սակայն Արցախի գավառները մնացին անառիկ։ Ամենուրեք կազմակերպվեցին ինքնապաշտպանական ջոկատներ։ Մարտակերտի հայության հերոսական դիմադրության շնորհիվ կանխվեց թուրքերի մուտքը Ջրաբերդի շրջան։ Այնուհետև ահեղ մարտեր ծավալվեցին Վարանդայի և Դիզակի շրջաններում։ 1919 թվականի օգոստոսին Ղարաբաղը և Ադրբեջանը՝ ռազմական բախումը կանխելու նպատակով կնքեցին նախնական պայմանագիր, որով համաձայնվեցին երկրամասի կարգավիճակի խնդիրը քննարկել [[Փարիզի խաղաղության վեհաժողով|Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովում]]։

=== Խորհրդային տիրապետություն՝ Արցախի բռնակցումը Խորհրդային Ադրբեջանին ===
{{Հիմնական|Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Արցախի բռնակցումը Խորհրդային Ադրբեջանին}}[[Պատկեր:Ruins of Soviet Star and Crest - Shushi - Nagorno-Karabakh (18528115313).jpg|thumb|[[ԽՍՀՄ|ԽՍՀՄ ազգային պետականության]] խորհրդանիշ հանդիսացող կարմիր աստղի մնացորդները [[Շուշի]]ում|alt=]]
[[Հարավային Կովկաս]]ում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|խորհրդային կարգերի]] հաստատումն ուղեկցվեց քաղաքական նոր վարչակարգի ստեղծմամբ։ [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ն [[Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] և [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի]] միջև վիճելի տարածք է ճանաչվում նաև [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ռուսաստանի]] կողմից։ 1920 թվականի օգոստոսին [[Խորհրդային Ռուսաստան]]ի և [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետության]] միջև կնքված համաձայնագրով, ռուսական զորքերը ժամանակավորապես տեղակայվեցին Լեռնային Ղարաբաղում։ [[Հայաստանի օկուպացիա Խորհրդային Ռուսաստանի կողմից|Հայաստանի խորհրդայնացումից]] անմիջապես հետո՝ [[1920|1920 թվականի]] [[Նոյեմբերի 30|նոյեմբերի 30-ին]], Ադրբեջանի կոմկուսի կենտկոմի քաղբյուրոյի և կազմբյուրոյի համատեղ նիստում ընդունվեց որոշում, ըստ որի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև եղած սահմանային վեճերը վերացած են համարվում։ Արդյունքում՝ [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ը, [[Զանգեզուր]]ը և [[Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Նախիջևանը]] դառնում են [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ի]] մաս։ Այդ որոշումը վավերացվեց [[1920|1920 թվականի]] [[Դեկտեմբերի 1|դեկտեմբերի 1-ին]]՝ Բաքվի խորհրդի ընդլայնված նիստում ընդունված հռչակագրի կարգավիճակով&lt;ref&gt;«Կոմունիստ», 2 դեկտեմբերի, 1920, Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխությունը և սովետական իշխանության հաղթանակը Հայաստանում, ժողովածու, Երևան, 1957, էջ 497-498&lt;/ref&gt;։ [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի, [[Զանգեզուր]]ի և [[Նախիջևան]]ի նկատմամբ հավակնություններից հրաժարվելու մասին Խորհրդային Ադրբեջանի հայտարարության և հայ-ադրբեջանական համաձայնության հիման վրա՝ 1921 թվականի հունիսին Լեռնային Ղարաբաղը հայտարարվում է Հայաստանի անբաժանելի մաս։

[[1921|1921 թվականի]] [[Հուլիսի 4|հուլիսի 4-ին]] [[Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության կենտկոմի կովկասյան բյուրո|Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության կովկասյան բյուրոն]] [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ում հրավիրում է լիագումար նիստ, որի ընթացքում հաստատվում է Լեռնային Ղարաբաղի Հայկական ԽՍՀ-ի մաս հանդիսանալու փաստը։ Սակայն, Կրեմլի կառավարության թելադրանքով և [[Ստալին|Իոսիֆ Ստալինի]] անմիջական միջամտությամբ, հուլիսի 5-ի գիշերը վերանայվում է նախորդ օրվա որոշումը և ընդունվում է Լեռնային Ղարաբաղը [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] կազմում ընդգրկելու և այդ տարածքում ինքնավար մարզ կազմավորելու վերաբերյալ որոշում՝ չպահպանելով նույնիսկ նախորդ ընթացակարգը։ Այս որոշումն աննախադեպ իրավական ակտ է միջազգային իրավունքի պատմության մեջ, երբ երրորդ երկրի կուսակցական մարմինը՝ առանց որևէ իրավական հիմքի կամ իրավասության, որոշում է մեկ այլ տարածքի կամ երկրի կարգավիճակը&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 307&lt;/ref&gt;։ Ադրբեջանական և Հայկական ԽՍՀ-ները 1922 թվականի դեկտեմբերին ընդգրկվեցին Խորհրդային Միության կազմավորման գործընթացներում, իսկ Ղարաբաղի տարածքի ընդամենը մի հատվածում 1923 թվականի հուլիսի 7-ին [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի]] կենտրոնական գործադիր հեղափոխական կոմիտեի որոշմամբ կազմավորվեց Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը։ Այս որոշումով ըստ էության, ոչ թե լուծվեց, այլ ժամանակավորապես սառեցվեց ղարաբաղյան հիմնախնդիրը։ Ավելին, ամեն ինչ արվեց, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզն ընդհանուր սահման չունենա Հայաստանի հետ։ Խորհրդային ողջ ժամանակահատվածում Լեռնային Ղարաբաղի հայությունը չհաշտվեց այդ որոշման հետ և տասնյակ տարիներ պայքարեց մայր հայրենիքին վերամիավորվելու համար։ Արցախն Ադրբեջանին անմիջապես բռնակցելուց հետո սկիզբ առավ արցախահայության ազգային-ազատագրական պայքարը։ 1920-ական թվականներին Արցախում հակաադրբեջանական շարժումը ղեկավարելու նպատակով ստեղծվեց «Ղարաբաղը՝ Հայաստանին» միությունը&lt;ref&gt;Ուլուբաբյան Բ., «Արցախի պատմությունը», Երևան, 1994&lt;/ref&gt;։ 1927 թվականի նոյեմբերի սկզբներին միությունը հազարավոր թռուցիկներ է ցրել՝ ''«Ղարաբաղը՝ Հայաստանին»'' նշանաբանով։ 1962 թվականի [[Ստեփանակերտ]]ի ավտոշարասյան 300 աշխատավորներ բողոք-նամակ գրեցին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահություն, կուսակցության Կենտկոմ և Մինիստրների խորհուրդ։ Նամակում ներկայացվեց մարզի գաղութային վիճակը և առաջարկվեց ԼՂԻՄ-ը վերամիավորել ՀԽՍՀ-ին։ 1962 թվականի մի շարք մտավորականներ նմանօրինակ նամակով դիմեցին [[ԽՄԿԿ Կուսակցական կոմիտեներ|ԽՄԿԿ Կենտկոմին]]։ Այսպիսի դիմումները կրում էին պարբերական բնույթ և հղվում էին թե [[ԼՂԻՄ]]-ից, թե [[ՀԽՍՀ]]-ից։ Միայն Լեռնային Ղարաբաղից Կենտկոմին հասած դիմումների տակ ստորագրել էին 45 հազար աշխատավորներ։

=== Արցախյան շարժում ===
[[Պատկեր:Armenian_soldiers_in_northern_Artsakh_1994.tif|thumb|[[Հայաստանի զինված ուժեր|Հայոց բանակի]] զինվորները Հյուսիսային Արցախի [[Արցախյան ազատամարտ|ազատագրական մարտերի]] ժամանակ, [[1994 թվական]]|alt=]][[1985|1985 թվականին]] ԽՄԿԿ ապրիլյան պլենումի կողմից գորբոչովյան «գլասնոստի» հռչակումից հետո արցախահայությանը հնարավորություն ընձեռվեց ԼՂԻՄ-ը միացնել ՀԽՍՀ-ին։ [[1987]]-[[1988 թվական]]ներին [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի հայությունն ակտիվ ստորագրահավաք սկսեց՝ ԼՂԻՄ-ը [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ԽՍՀ-ի]] հետ վերամիավորվելու վերաբերյալ, որի տակ ստորագրեց ավելի քան 80 հազար մարդ&lt;ref&gt;Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, «Ամարաս», Երևան, 2002, էջ 354&lt;/ref&gt;։ [[1988|1988 թվականի]] [[Փետրվարի 20|փետրվարի 20-ին]] ԼՂԻՄ-ի Ժողովրդական պատգամավորների մարզխորհրդի նստաշրջանն որոշում ընդունեց դիմել [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին]]՝ ԼՂԻՄ-ն ԱդրԽՍՀ-ի կազմից դուրս բերելու և Խորհրդային Հայաստանի կազմի մեջ ընդգրկելու խնդրանքով&lt;ref&gt;ՀՀ ԱԺ, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիր. Կարգավորման ուղիներ, Խորհրդարանական լսումներ 29-30 մարտի, 2005 թվական, «Անտարես», Երևան, 2006, էջ 279&lt;/ref&gt;։ Խնդրին խաղաղ լուծում տալու փոխարեն [[Փետրվարի 21|փետրվարի 21-ին]] ԽՄԿԿ Կենտկոմի քաղբյուրոն որոշում ընդունեց, ըստ որի [[Ղարաբաղյան շարժում|Արցախյան շարժումը]] որակվեց ''«ծայրահեղական»'' և ''«նացիոնալիստական»'', որը հակասում է ԱդրԽՍՀ-ի և ՀԽՍՀ-ի աշխատավորների շահերին։ Տեսնելով, որ խնդիրը խորհրդային իշխանությունների կողմից լուծում չի ստանում, ժողովուրդն ինքն սկսեց իր պայքարը, ինչին հաջորդեցին ադրբեջանական սադրիչ գործողությունները, որոնց վերջարդյունքը դարձավ 1988 թվականի փետրվարի 27-29-ին տեղի ունեցած [[Բաքվի ջարդեր (1990)|Բաքվի]] և [[Սումգայիթի ջարդեր]]ը։ Գնալով իրավիճակն ավելի էր բարդանում և անորոշ դառնում թե՛ ադրբեջաբնակ հայերի և թե՛ արցախահայության ճակատագիրը։ [[1989|1989 թվականի]] [[Օգոստոսի 16|օգոստոսի 16-ին]] [[Ստեփանակերտ]]ում տեղի ունեցավ [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի լիազոր ներկայացուցիչների համագումար, որն ընտրեց ազգային խորհուրդ։ Համագումարի որոշմամբ մինչև ժողովրդական պատգամավորների մարզխորհրդի ու կուսակցության մարզկոմի գործունեության վերականգնումը՝ երկրամասի բարձրագույն գործադիր իշխանության լիազորությունները հանձնվում են Ազգային Խորհրդին։ Բացի դրանից համագումարի ժամանակ ընդունվեց մի հռչակագիր, ըստ որի, ինքնավար մարզի գործերին ԱդրԽՍՀ-ի միջամտությունը գնահատվելու էր որպես ագրեսիայի ակտ և կստանար համարժեք պատասխան։ [[1989|1989 թվականի]] [[Նոյեմբերի 28|նոյեմբերի 28-ի]] ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի ընդունած որոշման համաձայն [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ը նորից բռնակցվում է Ադրբեջանին։ Դեպքերի զարգացման նման ընթացը հանգեցրեց նրան, որ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ՀԽՍՀ ԳԽ և ԼՂ Ազգային Խորհուրդն ընդունեցին համատեղ որոշում ԼՂ-ի և Հայկական ԽՍՀ-ի վերամիավորման վերաբերյալ։[[Պատկեր:2014 Stepanakert, Czołg T-72 (01).jpg|thumb|[[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան պատերազմին]] մասնակցած և դասալիքի վերածված [[T-72]] տանկը, որը ցուցադրվելով [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] Շուշի քաղաքում, խորհրդանշում է վերջինիս անառիկությունը։|alt=]][[1989|1989 թվականի]] [[Դեկտեմբերի 1|դեկտեմբերի 1-ին]] [[ՀԽՍՀ]] [[Գերագույն խորհուրդ]]ը և [[ԼՂ]] ազգային խորհուրդն իրենց համատեղ նիստում միաձայն ընդունեցին ՀԽՍՀ և [[ԼՂԻՄ]] վերամիավորման մասին որոշում&lt;ref&gt;Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով, «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման ուղիներ», Երևան 2006, էջ 280&lt;/ref&gt;։ Միացումը, որի կարգախոսի տակ բարձրացել էր [[Ղարաբաղյան շարժում|Արցախյան շարժումը]]՝ կայացավ։ ՀԽՍՀ և ԼՂԻՄ վերամիավորման մասին ընդունված «համատեղ որոշումը» միջազգային իրավունքի բոլոր սկզբունքների տեսնակյունից ընդունվեց օրինական կերպով։ ԼՂԻՄ-ի վերամիավորումը ՀԽՍՀ հետ չէր հակասում ԽՍՀՄ Սահմանադրության 78 հոդվածին, որ արգելում էր փոփոխության ենթարկել միութենական հանրապետության սահմաններն առանց նրա համաձայնության։ ԼՂԻՄ-ը ՀԽՍՀ ենթադասությանը տալը չէր նշանակի, թե խախտվում է Ադրբեջանական ԽՍՀ տարածքային ամբողջականությունը։ ԼՂԻՄ և ՀԽՍՀ բարձրագույն իշխանությունների կողմից վերամիավորման մասին «Համատեղ որոշմանը» հետևեցին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի պատժիչ գործողությունները։ 1991 թվականի ապրիլից մինչև հուլիս ընկած ժամակահատվածում ադրբեջանական հատուկ նշանակության (ՕՄՕՆ) զինված ջոկատները՝ խորհրդային բանակի զորքերի հետ մեկտեղ իրականացրին [[Օղակ գործողություն]]ը։ Այն իրենից ներկայացնում էր Արցախի հայաթափման և դրա տարածքին տեր դառնալու համար ձեռնարկված ծայրահեղ գործողություն&lt;ref&gt;Ալեքսանդր Մանասյան, Ալեն Ղևոնդյան «Լեռնային Ղարաբաղ. Ինչպես է դա եղել…», Երևան։ ՀՀ նախագահի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն», ՊՈԱԿ, 2010, էջ 102&lt;/ref&gt;։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին ԼՂԻՄ-ի և դեռևս չհայաթափված հարակից [[Շահումյանի շրջան]]ի բոլոր մակարդակների խորհուրդների ժողովրդական պատգամավորների մասնակցությամբ տեղի ունեցած նստաշրջանն ընդունեց «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակման մասին» հռչակագիրը։ Իսկ արդեն 1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին, Արցախի բնակչությունը հանրաքվեյով ամրագրեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախության հռչակումը։ Այսպիսով, նախկին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի տարածքում ձևավորվեցին երկու իրավահավասար պետական կազմավորումներ՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (այլ կերպ՝ Արցախի Հանրապետություն) և [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանական Հանրապետություն]]։ Ստեղծված իրավիճակն անսպասելի էր Ադրբեջանի համար և 3 շաբաթ անց սկսվեց [[Բաքու|Բաքվի]] պատասխան գործողությունները&lt;ref&gt;{{cite book
  | last = Kaufman
  | first = Stuart
  | title = Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War
  | publisher = Cornell Studies in Security Affairs
  | year = 2001
  | location = New York
  | page= 61
  | isbn = 0-8014-8736-6}}&lt;/ref&gt;։

=== Արցախյան ազատամարտ և մերօրյա զարգացումներ ===
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ}}[[1991|1991 թվականի]] [[ապրիլի 30]]-ին [[Գանձակ]]ում (Կիրովաբադ) տեղակայված խորհրդային 4-րդ բանակի 2-րդ դիվիզիան՝ [[տանկ]]երի, հրետանու և [[ռազմական ավիացիա]]յի աջակցությամբ, շրջափակման մեջ է առնում [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական ԽՍՀ]] [[Խանլար|Խանլարի շրջանի]] [[Գետաշեն (Շահումյանի շրջան)|Գետաշեն]] և [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] գյուղերը։ Այս գործողությանը ժամեր անց հետևում է Ադրբեջանի ՆԳՆ զորքերի հատուկ նշանակության ջոկատների (ՕՄՕՆ) և ազերի «կամավորների» մուտքը նշված գյուղերի տարածք։ Անձնագրային կարգի ստուգման պատրվակով հայաբնակ գյուղերի բնակիչներին ազերիները բռնի կերպով [[ուղղաթիռ]]ներով արտաքսում [[Ստեփանակերտ]] կամ [[Կիրովաբադ]], ապա՝ [[Հայաստան]]։ Գետաշենի ենթաշրջանի ինքնապաշտպանության ղեկավար [[Թաթուլ Կրպեյան]]ը, [[Արթուր Կարապետյան]]ը [[Արաբո կամավորական ջոկատ|Արաբո ջոկատի]] հրամանատարությունը ապրիլի 19-ից ստանձնած [[Սիմոն Աչիկգյոզյան]]ը, Հարազդանի ջոկատի հրամանատար Հրաչ Դանիելյանը զոհվում են անհավասար կռվում։ Գործողությունները տևում են մեկ շաբաթ։ Տասնյակից ավելի խաղաղ բնակիչներ են գնդակահարվում ու կացնահարվում (հիմնականում՝ տարեց մարդիկ)։ [[1991 թվական]]ի [[Սեպտեմբերի 25|սեպտեմբերի 25-ին]] [[Շուշի]]ից առաջին անգամ «Ալազան» տիպի հրթիռներով ռմբակոծվեց [[Ստեփանակերտ]]ը, որն էլ ազդարարեց [[Արցախյան գոյամարտ]]ի սկիզբը&lt;ref&gt;Ալեքսանդր Մանասյան, Ալեն Ղևոնդյան «Լեռնային Ղարաբաղ. Ինչպես է դա եղել…», Երևան։ ՀՀ նախագահի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն», ՊՈԱԿ, 2010, էջ 118&lt;/ref&gt;։ Պատերազմի հորձանուտում հայերը միացիալ ուժերով ստեղծեցին հայոց ազգային բանակ, որը կազմված էր 20-25 հազար զինյալներից։ 75-80 հազարանոց [[Ադրբեջանի զինված ուժեր|Ադրբեջանի բանակը]] գրեթե երեք անգամ գերազանցում էր հայոց ուժերին, սակայն հայերը կարողացան հետ մղել հակառակորդի գրոհը և ազատագրել Արցախը։ Ադրբեջանական բանակի նշանառված հարվածներին զոհ են գնում հազարից ավելի հայ խաղաղ բնակիչներ։ Հայկական կողմը կորցրեց [[Արծվաշեն]]ը, ինչպես նաև [[Մարտակերտ (շրջան)|Մարտակերտի]], [[Մարտունի (շրջան)|Մարտունիի]], [[Շահումյան (շրջան)|Շահումյանի]] շրջանների մի մասը։ Հայկական ուժերի վճռական գործողություններին հակառակորդը չկարողանալով դիմադրել և վախենալով ավելի ծանր կորուստներ կրելու մտքից զինադադար է խնդրում, որը կնքվում է [[1994 թվական]]ի [[Մայիսի 12|մայիսի 12-ին]]։ Արդյունքում՝ հայերն ունենում են 5856 զոհ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sumgait.info/caucasus-conflicts/nagorno-karabakh-facts/nagorno-karabakh-facts-14.htm |title=Փաստագրական տվյալներ Արցախյան արյունարբու պատերազմից |accessdate=2014-08-14 |archive-date=2017-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171230160924/http://www.sumgait.info/caucasus-conflicts/nagorno-karabakh-facts/nagorno-karabakh-facts-14.htm |dead-url=no }}&lt;/ref&gt; (ինչպես նաև՝ 1264 զոհ՝ խաղաղ բնակչության շրջանում, և 596 անհետ կորած՝ այդ թվում խաղաղ բնակիչներ), իսկ ադրբեջանցիները՝ մինչև 30 հազար զոհ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://noev-kovcheg.ru/mag/2014-02/4309.html |title=№ 2 (232) февраль (1-15) 2014 г. |accessdate=2014-08-14 |archive-date=2014-08-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140814222147/http://noev-kovcheg.ru/mag/2014-02/4309.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ ԼՂՀ պաշտպանության նպատակով 1992 թվականիի մարտի 26-ին ստեղծվեց ինքնապաշտպանության կոմիտե (ԻՊԿ)՝ [[Սերժ Սարգսյան]]ի գլխավորությամբ։ Մայիսի 8-9-ի ռազմական գործողության շնորհիվ ԻՊՈՒ-ի հրամանատար [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան|Արկադի Տեր-Թադևոսյանի (Կոմանդոս)]] ղեկավարությամբ [[Շուշիի ազատագրում|ազատագրվում է Շուշին]]:[[Պատկեր:%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0_%D1%81_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC_%D0%90%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BC_%D0%90%D0%BB%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D0%BC_(%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0)_%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BC_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B5%D0%BC_%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%81%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%BC.jpeg|thumb|[[Սերժ Սարգսյան]]ը, [[Վլադիմիր Պուտին]]ը և [[Իլհամ Ալիև]]ը բանակցային սեղանի շուրջ, [[Սոչի]], [[ՌԴ]], [[օգոստոսի 10]], [[2014]]|alt=]]Մայիսի 17-18-ին ազատագրվեց [[Բերդաձորի ենթաշրջան]]ը, ապա՝ [[Լաչին]]ը, և վերացվեց գրեթե հնգամյա շրջափակման օղակը։ [[Հայաստան]]ից սկսվեց սննդամթերքի, վառելանյութի և այլ անհրաժեշտ ապրանքների առաքումը Լեռնային Ղարաբաղ։ Դեպքերը շրջադարձային են լինում 1992 թվականի հունիսի 13-14-ին, երբ Ադրբեջանը որոշ արտաքին ուժերի ([[Ռուսաստան]], [[Ուկրաինա]], [[Պակիստան]], [[Իսրայել]], [[Թուրքիա]]) օժանդակությամբ զավթում է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանը]], այնուհետև՝ Մարտակերտի շրջանի մեծ մասը։ [[1993|1993 թվականի]] գարնանը հայկական կողմն ազատագրում է Մարտակերտի շրջանի մեծ մասը և շարունակելով հաղթական երթը՝ նույն թվականին ոչնչացնում է թշնամու ռազմահենակետերը [[Քարվաճառ]]ի, [[Ակնա (քաղաք)|Ակնայի]], [[Վարանդա (քաղաք)|Վարանդայի]], [[Քաշունիք]]ի, [[Ջրական]]ի և [[Կովսական]]ի շրջաններում։ Պատերազմի ընթացքում ազատագրվում է 12,4 հազար կմ քառ․ տարածք և ԼՂՀ-ի շուրջ ստեղծվում է անվտանգության գոտի, սակայն Ադրբեջանը ռազմակալում է [[Հյուսիսային Արցախ]]ը՝ [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանը]], [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտի]] և [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջանների]] արևելյան մասերը։ Զինադադարի կնքումով սկսվել է [[Արցախյան հակամարտության կարգավորման գործընթաց|Արցախյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացը]]՝ մինչև օրս ձգձգվող դիվանագիտական ու քաղաքական լարված պայքարը՝ բանակցությունների սեղանի շուրջ։

[[2016 թվական]]ի [[Ապրիլի 1|ապրիլի 1-ին]] ադրբեջանական ուժերը խախտելովա [[Սոչի]]ում կնքված համաձայնությունը լայնամասշտաբ հարձակում են գործում արցախա-ադրբեջանական շփման գծի ողջ երկայնքով։ [[Քառօրյա պատերազմ]]ի ժամանակ երկու կողմերն էլ ունենում են մարդկային և նյութական կորուստներ։ Կարճատև պատերազմի ընթացքում Արցախը կորցնում է 8 կմ քառ․ տարածք, սակայն այնուամենայնիվ [[Ստատուս-քվո|ստատուս քվոն]] տարածաշրջանում պահպանվում է։

=== Արցախյան երկրորդ պատերազմ ===
2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին [[Ադրբեջանի Հանրապետություն]]ը [[Թուրքիա]]յի աջակցությամբ սանձազերծել է լայնածավալ պատերազմ Արցախի Հանրապետության դեմ։ Պատերազմը տևեց 44 օր և այն իր տեսակով [[Արցախյան ազատամարտ]]ից ի վեր ամենաարյունալի ու դաժան պատերազմն էր&lt;ref name=&quot;hraparak.am Վարդենիս, կրակոցներ&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/c5e6603a91ee9c7237510bfc826ca4fb «Վարդենիսի ուղղությամբ ևս կրակոցներ են եղել»] ([https://web.archive.org/web/20200927104149/https://hraparak.am/post/c5e6603a91ee9c7237510bfc826ca4fb արխիվացված])&lt;/ref&gt;։ Մարտական գործողություններն սկսվել են սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան ժամը 07:10&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.civilnet.am/news/2020/09/27/%D5%87%D6%83%D5%B4%D5%A1%D5%B6-%D5%A3%D5%AE%D5%AB-%D5%B8%D5%B2%D5%BB-%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84%D5%B8%D5%BE-%D5%A9%D5%B7%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%BE-%D5%B0%D6%80%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%A7-%D5%BD%D5%AF%D5%BD%D5%A5%D5%AC/396226 |title=Շփման գծի ողջ երկայնքով Ադրբեջանը ակտիվ հրետակոծություն է սկսել, հրետակոծվում է նաև Ստեփանակերտը |accessdate=2021-03-11 |archive-date=2022-02-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220211103351/https://www.civilnet.am/news/375710/%d5%b7%d6%83%d5%b4%d5%a1%d5%b6-%d5%a3%d5%ae%d5%ab-%d5%b8%d5%b2%d5%bb-%d5%a5%d6%80%d5%af%d5%a1%d5%b5%d5%b6%d6%84%d5%b8%d5%be-%d5%a1%d5%a4%d6%80%d5%a2%d5%a5%d5%bb%d5%a1%d5%b6%d5%a8-%d5%a1%d5%af%d5%bf%d5%ab%d5%be-%d5%b0%d6%80%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%b8%d5%ae%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%a7-%d5%bd%d5%af%d5%bd%d5%a5%d5%ac-%d5%b0%d6%80%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%b8%d5%ae%d5%be%d5%b8%d6%82%d5%b4-%d5%a7-%d5%b6%d5%a1%d6%87-%d5%bd%d5%bf%d5%a5%d6%83%d5%a1%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a5%d6%80%d5%bf%d5%a8/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր ===
2020 թվականի նոյեմբերի 9–ին [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201110/25248960/Voyna-budet-priostanovlena-Pashinyan-soobschil-o-trudnom-dlya-nego-reshenii.html |title=Война будет приостановлена: Пашинян сообщил о трудном для него решении |accessdate=2021-03-11 |archive-date=2021-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210103211200/https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201110/25248960/Voyna-budet-priostanovlena-Pashinyan-soobschil-o-trudnom-dlya-nego-reshenii.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;, [[Ադրբեջան]]ի նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://az.sputniknews.ru/politics/20201110/425427350/Prezident-Aliev-reshenie-karabakhskogo-konflikta--istoricheskoe-sobytie.html |title=Президент Алиев: в урегулировании нагорно-карабахского конфликта поставлена точка |accessdate=2021-03-11 |archive-date=2021-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210125172145/https://az.sputniknews.ru/politics/20201110/425427350/Prezident-Aliev-reshenie-karabakhskogo-konflikta--istoricheskoe-sobytie.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt; և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/events/president/news/64381 |title=Заявление Президента Российской Федерации |accessdate=2021-03-11 |archive-date=2021-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210307095624/http://kremlin.ru/events/president/news/64381 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt; կողմից ստորագրվեց համաձայնագիր՝ հրադադարի և ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին։

== Աշխարհագրություն ==

=== Աշխարհագրական դիրք և ռելիեֆ ===
{{Հիմնական|Արցախի աշխարհագրություն}}
[[Պատկեր:Artsakh-Hillshaded-QGIS.png|մինի|Արցախի ռելիեֆային քարտեզ]]
[[Պատկեր:Murov_mountain_in_Azerbaijan-Caucasus3.jpg|thumb|Մռավ լեռնաշղթան գտնվում է [[Փոքր Կովկաս]]ի լեռնային համակարգում և հանդիսանում է [[Սևանի լեռնաշղթա]]յի արևելյան շարունակությունը։ |alt=]]Արցախի Հանրապետությունը գտնվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում՝ Փոքր Կովկասի ծալքաբեկորավոր լեռների արևելքում։ Արևմուտքում սահմանակցում է [[Հայաստան]]ին, հարավում՝ [[Իրանի Իսլամական Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը]], արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանական Հանրապետությանը]]։ Մակերևույթը հիմնականում լեռնային է՝ իրեն բնորոշ բարդ ռելիեֆով։ Լեռնային գոտիները զբաղեցնում են Հանրապետության ամբողջ տարածքի 3/4-ը։ Մակերևույթի բարձրությունների տարբերությունը կազմում է 3600 մետր։ Հյուսիսային Արցախում արևմուտքից արևելք ձգվում են է [[Մռավի լեռնաշղթա]]ն, որի երկարությունը կազմում է շուրջ 70 կմ։ Լեռնաշղթան կազմված է [[Հրաբուխ|հրաբխածին]] [[ապար]]ներից, որոնք տեղ-տեղ կտրտված են խոր [[կիրճ]]երով ու [[գետահովիտ]]ներով։ Շղթայի վրա կա մոտ քսան գագաթ, որոնց բարձրությունը անցնում է 3000 մետրից։ Ամենաուշագրավ լեռնագագաթներն են՝ [[Մեծ Հինալ]]ը (3367 մետր), [[Սպիտակասար]]ը (Ագդագ, 3200 մետր), [[Քյոռողլուդագ]]ը (3462 մետր), [[Օմար]]ը (3395 մետր) և շղթայի վերջին երեքհազարանոցը՝ [[Մռավ (լեռնագագաթ)|Մռավը]] (3340 մետր), որի անունով էլ կոչվում է լեռնաշղթան։ Մռավի լեռնաշղթայում է գտնվում նաև Արցախի Հանրապետության ամենաբարձր կետը՝ [[Գոմշասար]]ը (3724 մետր բարձրությամբ), որը հաճախ անվանում են նաև [[Արիության լեռ]]։ Լեռների լանդշաֆտը լեռնամարգագետնային է, իսկ լանջերին կան [[անտառ]]ներ, [[սողանք]]ներ, փլվածքներ և սողանքային լճակներ։ Արցախի արևմտյան տարածքում տարածվում է [[Արցախի լեռնաշղթա|Ղարաբաղի լեռնաշղթան]]։ Այն ձգվում է գրեթե միջօրեականի ուղղությամբ՝ [[Թարթառ]]ից մինչև [[Արաքս]]ի հովիտը։ Կազմված է [[Յուրայի ժամանակաշրջան|յուրայի]] և [[Կավճի ժամանակաշրջան|կավճի]] նստվածքային ու հրաբխային ապարներից, տեղ-տեղ՝ ուլտրահիմքային ներժայթուկներից։ Ղարաբաղի լեռնաշղթայի ամենաբարձր կետը [[Մեծ Քիրս]] լեռն է՝ 2724 մետր բացարձակ բարձրությամբ։ Այս լեռնաշղթայի փեշերին՝ [[Հադրութի շրջան|ԼՂՀ Հադրութի շրջանում]] է գտնվում [[Ազոխի քարայր]]ը, որտեղ պահպանվել են [[նեանդերթալյան մարդ]]ու բրածո մնացորդներ։ Միջին բարձրությունները, հատկապես արևելյան լանջերը, ծածկված են [[Կաղնի|կաղնու]], [[հաճարի]], [[Բոխի|բոխու անտառներով]], որոնք հարավում փոխվում են չորասեր նոսր անտառների։

Արցախի Հանրապետության ամբողջ տարածքով դեպի արևելք տարածվում են մի շարք անտառապատ լեռնաճյուղեր։ Առավել նշանավոր է [[Շուշիի սարավանդ]]ը, որ գահավիժելով իջնում է [[Արցախի լեռնաշղթա]]յի արևելյան լանջերից սկիզբ առնող [[Կարկառ (գետ)|Կարկառ գետի]] [[Քարինտակ (գետ)|Քարինտակ վտակի]] հովիտները։ Հյուսիս-արևելքում [[Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա]]ն է, որը սկիզբ է առնում [[Հայաստան]]ի [[Գեղարքունիքի մարզ]]ից։ [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]] ու [[Արցախի լեռնաշղթա]]ների միջև գտնվում է [[Սյունիքի բարձրավանդակ]]ը, որն իրենից ներկայացնում է բլրաթմբային սարահարթ։ Այստեղի լեռները կազմված են կավճի ու պալեոգենի հրաբխածին-նստվածքային ապարներից, որոնք ծածկված են անթրոպոգենյան [[լավա]]ների հզոր շերտով։ Սյունիքի բարձրավանդակը տարածվում է [[հյուսիս]]-[[արևմուտք]]ից [[հարավ]]-[[արևելք]], երկարությունը՝ 120 կմ, լայնությունը՝ մինչև 50 կմ։ Մակերևույթին բնորոշ են բազմաթիվ հրաբխային կոները, կենտրոնական մասում են [[Ծղուկ]] (3581 մ) և [[Մեծ Իշխանասար]] (3550մ) հրաբխային զանգվածները։ Ամենաբարձր լեռնագագաթը Դալին է՝ 3616 մետր բարձրությամբ։ Այն Արցախի ամենաբարձր լեռներից մեկն է։ Հարավարևմտյան մասում՝ [[Ծռասար]] և [[Մխմաթիք]] լեռնաշղթաների հատման կետում, գտնվում է [[Գժասար|Գժասար լեռը]]՝ 3616 բարձրությամբ։ Համեմատաբար ցածրադիր ու հարթավայրային է հարավն ու արևելքը. [[Արաքս]] գետի երկայնքով տարածվում է [[Միլի դաշտավայր|Միլի կամ Արցախի դաշտավայրը]]։ Արցախյան բարձրավանդակի արևմտյան հատվածը թեքությամբ իջնում դեպի արևելք՝ ձուլվելով [[Կուր-Արաքսյան դաշտավայր|Կուր-Արաքսյան ընդարձակ հարթավայրի]] մեծ մասը կազմող Արցախյան դաշտավայրին։ Արցախի տարածքի շուրջ 35 %-ը ծածկված է անտառներով (մասնավորապես 1.500-2.250 մետր բարձրության վրա գտնվող շրջանները)։ Ցածրադիր վայրերի սարալանջերը ծածկված են թփուտներով և մարգագետիններով։

=== Օգտակար հանածոներ և հողային ծածկույթ ===
{{Հիմնական|Արցախի ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր {{!}} Արցախի օգտակար հանածոներ|Արցախի ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր {{!}} Արցախի հողածածկույթ}}[[Պատկեր:Hunot Canyon, Shushi.jpg|thumb|[[Հունոտի կիրճ]]ը [[Պատմություն|պատմական]], [[Բնություն|բնական]] և [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետական]] մի շարք գեղատեսիլ վայրերի համալիր է|alt=]]Արցախի Հանրապետության տարածքը հարուստ է [[մետաղ]]ական և [[Ոչ մետաղներ|ոչ մետաղական]] մի շարք հանքատեսակներով, սակայն [[Երկրաբանություն|երկրաբանական]]-[[Հետախուզություն|հետախուզական]] տեսանկյունից [[Հարավային Կովկաս|այս տարածաշրջանը]] մինչ օրս համարվում է մասամբ (ոչ լրիվ) ուսումնասիրված։ [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Մաղավուզ]] և [[Քոլատակ]] գյուղերը հայտնի են [[Վառելիք|հանքային վառելիքի տեսակների]] առատությամբ։ Հնուց ի վեր Արցախի տարածքում հայտնաբերվել են բազմամետաղների, այդ թվում՝ [[ցինկ]]ի, [[կապար]]ի, [[Պղինձ|պղնձի]], [[Ոսկի|ոսկու]], [[Ծծումբ|ծծմբային կոլչեդանի]], [[երկաթ]]ի հանքավայրեր ու պաշարներ։ Դրանք հիմնականում գտնվում են [[Մեհմանա]], [[Դրմբոն]], [[Վարդաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Վարդաձոր]], [[Կուսապատ]], [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Շահկերտ]], [[Լիսագոր]], [[Զարդանաշեն]], [[Ցոր]] և [[Մաղավուզ]] գյուղերի հանքավայրերում, [[Խաչեն]] ու [[Թարթառ]] գետերի միջև ընկած տարածքում, ինչպես նաև [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավ լեռան]] լանջին։ Արցախը հարուստ է նաև [[Ոչ մետաղներ|ոչ մետաղական տարրերով]]։ Մասնավորապես, շատ են [[մարմար]]ի ու բազմերանգ մարմարեցված [[կրաքար]]ի հանքավայրերը, որոնք հիմնականում գտնվում են [[Ստեփանակերտ]] և [[Շուշի]] քաղաքներում, ինչպես նաև [[Քարագլուխ (Հադրութի շրջան)|Քարագլուխ]] գյուղի տարածքում։

Հանրապետության տարածքում կան [[գրանիտ]]ի, [[բազալտ]]ի, [[տուֆ]]ի, [[կրաքար]]ի հանքավայրեր, ինչպես նաև [[ցեմենտ]]ի, [[գրաֆիտ]]ի, [[վիմագրական քար]]ի, [[գիպս]]ի, [[ավազ]]ի ու [[կավ]]ի բարձրորակ հումք։ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը հարուստ է նաև [[Հանքային ջուր|հանքային ջրի]] ռեսուրսներով։ Որոշ աղբյուրներ այստեղ հայտնի են եղել դեռ շատ վաղուց։ Հատկապես կիրառական նշանակություն ունեն [[Լիսագոր]]ի [[Հանքային ջուր|հանքային ջրի աղբյուրները]], որոնք գտնվում են [[Շուշի]]ից 16-18 կմ. հեռավորության վրա, Շուշի-Գորիս ավտոճանապարհի մոտ։ Դրանք պարունակում են մեծ քանակությամբ երկաթ և արժեվորվում են իրենց բուժիչ հատկանիշներով։ Իսկ [[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջանի]] Շրլան գյուղի մոտ գտնվող աղբյուրի հիման վրա Շուշիում գործում էր [[Շուշիի առողջարան|առողջարան]]։

Արցախի Հանրապետության հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ծայրամասերի հարթավայրերում տարածված են [[Շագանակագույն հողեր|շագանակագույն]], գետահովիտներում՝ [[Ալյուվիալ նստվածքներ|ալյուվիալ]], նախալեռներում՝ [[Շագանակագույն հողեր|մուգ շագանակագույն]] և [[Լեռնատափաստանային հողեր|լեռնատափաստանային]], միջին բարձրության լեռներում՝ [[Դարչնագույն հողեր|դարչնագույն]] ու [[գորշ հողեր]]ը, առանձին զանգվածներով՝ լեռնային սևահողերը, [[Մռավի լեռնաշղթա]]յի բարձրադիր մասում՝ [[Լեռնամարգագետնային հողեր|լեռնամարգագետնային]] ու [[կմախքային հողեր]]ը։

=== Ջրագրական ցանց ===
[[Պատկեր:Hagari_River_(Tigranavan).jpg|thumb|Հագարի գետը հոսում է [[Քաշաթաղի շրջան]]ով |alt=]][[Պատկեր:Sarsang_reservoir_P1090881.JPG|thumb|[[Սարսանգի ջրամբար]]ը կառուցվել է [[Թարթառ]] գետի վրա։ Տեսարանը՝ [[Դրմբոն]] գյուղից |alt=]][[Արցախի աշխարհագրություն|Արցախի ջրագրական համակարգը]] տեսականորեն նման է [[Հայաստանի ջրագրություն|Հայաստանինին]]։ Հանրապետությունը [[Դեպի ծով ելք չունեցող պետություններ|դեպի ծով ազատ ելք չունի]], սակայն վերջինիս տարածքում կան բազմաթիվ [[Ջրատարածություն|ներքին ջրեր]] ([[Լիճ|լճեր]], [[գետ]]եր, [[ճահիճ]]ներ)։ Խոշոր գետերը հիմնականում պատկանում են [[Կուր]] և [[Արաքս]] գետերի ավազաններին։ Գետերի սնումը հարաբերականորեն խառն է, իսկ հոսքն ունի սեզոնային բնույթ։ Գարնան բոլոր ամիսներին և աշնան սկզբին Արցախի գետերը հորդանում են, իսկ ամռանը՝ ծանծաղում։ Այստեղ հաշվվում է 2639 գետ ու գետակ, որոնց ընդհանուր երկարությունը 8395 կմ է։ Գետերը հիմնականում սկիզբ են առնում բարձրադիր լեռնաշղթաներից և ունեն մեծ անկում։ Ջրային ռեսուրսները կարևոր նշանակություն ունեն [[Արցախի Հանրապետության տնտեսություն|Արցախի Հանրապետության զարգացող տնտեսության]] կայունացման գործում։ Սեփական [[Վառելիք|վառելիքաէներգետիկ պաշարների]] բացակայության պայմաններում [[ջուր]]ը միակ էներգետիկ աղբյուրն է։ Գետերի [[Ոռոգում|ոռոգման ջրերը]] խիստ անհրաժեշտ են նաև չորային Արցախի գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մշակման համար։

Արցախի գետերի մեծամասնությունը (75 %) պատկանում են [[Կուր]]ի ավազանին։ Այս գետի խոշոր վտակներից են [[Թարթառ]]ը, [[Հևջա]]ն, [[Խաչեն]]ը, [[Կարկառ]]ը, [[Խոնաշեն]]ը։ Ամենախոշոր վտակն աջակողմյան [[Կարկառ]]ն է, որի ջուրն օգտագործվում է ոռոգման նպատակով։ Այն սկիզբ է առնում [[Արցախի լեռնաշղթա]]յի արևելյան լանջերից՝ [[Ծովի մակարդակի բարձրութիւնը|ծովի մակարդակից]] մինչև 2080 մետր բարձրությունից։ Կարկառն իր հերթին ևս ունի երկու խոշոր վտակներ՝ [[Մեղրագետ]]ը և Բագարան։ Արաքսի ավազանի վտակները համեմատաբար ավելի խոշոր են և ջրառատ։ Դրանք են՝ [[Հագարի]]ն, [[Վարանդա]]ն, [[Իշխանագետ]]ը։ Հագարին հոսում է [[Քաշաթաղի շրջան]]ում և ունի 113 կմ երկարություն։ Սկիզբ է առնում Արցախի բարձրավանդակից՝ [[Դալիդաղ (լեռնաշղթա)|Դալիդաղ լեռնազանգվածի]] հարավային լանջից։ Հոսում է հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք։ խոշոր վտակը Հոչազն (Հոչանց) է (63 կմ)։ Սնումը խառն է, հորդացումը տեղի է ունենում մայիս-հունիսին ամիսներին։ [[Վարանդա (գետ)|Վարանդան]] և [[Իշխանագետ (գետ)|Իշխանագետը]] սնմամբ և հոսքով նման են Արցախի մյուս գետերին։ Կան մի քանի գետեր, որոնք սկիզբ են առնում [[Հայաստան]]ի տարածքում և հոսում են մինչև Արցախ։ Օրինակ՝ [[Քարաշեն]] գետն սկիզբ է առնում [[Սյունիքի բարձրավանդակ]]ից և Արցախի Հանրապետության տարածքում աջից միախառնվում է [[Աղավնո (գետ)|Աղավնո]] գետին։ Արցախի Հանրապետության մայր գետը [[Թարթառ]]ն է, որը պատկանում է Կուր գետի ավազանին։ Թարթառ գետի վերին ավազանում ժամանակին գտնվել է պատմական [[Ծար]] ավանը, իսկ գետի միջին հոսանքում՝ ձախ ափին, գտնվում է [[Դադիվանք]]ը։ Թարթառի ափին է գտնվում նաև [[Քարավաճառ]] քաղաքը։ Թարթառ գետի ռեժիմը կարգավորելու և ջրերն արդյունավետ օգտագործելու համար 1970 թվականին կառուցվել է [[Սարսանգի ջրամբար]]ը, որի ջրերն օգտագործվում են ոռոգման և ջրաէներգետիկ նպատակներով։ Ջրամբարի վրա կառուցված է Սարսանգի ՀԷԿ-ը ( հզորությունը՝ 110 մեգավատտ)։ Ամբարտակը ծառայել է ոչ միայն էլեկտրաէներգիա ստանալու, այլ նաև դաշտերը ոռոգելու համար։ [[Արցախյան ազատամարտ]]ի տարիներին [[Սարսանգի ջրամբար]]ի շրջակայքում կատաղի մարտեր են տեղի ունեցել, որոնց ժամանակ կասեցվել է ադրբեջանական բանակի [[1992 թվական]]ի ամառային հարձակումը և Արցախի կողմից վերականգնվել է ջրամբարի նկատմամբ վերահսկողությունը։

=== Կլիմայական պայմաններ ===
{{Հիմնական|Արցախի ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր {{!}} Արցախի կլիմայական պայմաններ}}

Արցախի կլիման չափավոր մերձարևադարձային է։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը +11&amp;nbsp;°C է։ Ամենատաք և արևոտ ամիսների՝ հուլիսի և օգոստոսի միջին ջերմաստիճանն է համապատասխանաբար՝ +22&amp;nbsp;°C և +21&amp;nbsp;°C։ Ձմեռային ամիսներին միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -1-ի և 0&amp;nbsp;°C միջև։ Բարձրադիր շրջաններում ձմռան եղանակը հաճախ բավական ցուրտ և ձյունառատ է։ Ջերմաստիճանի նվազագույնը՝ -23&amp;nbsp;°C։ Ամառային ամիսներին ջերմաստիճանի առավելագույնը 32-37&amp;nbsp;°C և 40&amp;nbsp;°C է համապատասխանաբար բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններում։ Տարեկան տեղումների քանակը բարձրադիր վայրերում 560-840 մմ է, ցածրադիր վայրերում՝ 410-480 մմ։ Գարնանը, հատկապես մայիս և հունիս ամիսներին՝ առավելագույն տեղումների ժամանակ, հաճախ են լինում հեղեղներ և կարկտահարություն։ Բացի այդ՝ բարձրադիր վայրերում տարվա 100-ից 125 օրը մառախլապատ է։

=== Բուսական աշխարհ ===
{{Հիմնական|Արցախի բուսական աշխարհ}}[[Պատկեր:Lilium armenum.jpg|thumb|[[Շուշան հայկական|Հայկական շուշանը]] սոխարմատավոր բազմամյա ծաղկաբույս է, որը տարածված է [[Հայաստան|Հյուսիսային Հայաստանում]], [[Անատոլիա]]յում և [[ԼՂՀ|Արցախում]]|alt=]][[Պատկեր:Sambucis tigranii.jpg|thumb|[[Թանթրվենի, Տիգրանի|Թանթրվենի Տիգրանին]] [[Հայաստան]]ի և [[ԼՂՀ|Արցախի]] [[Էնդեմիկ բույսեր|էնդեմիկ բուսատեսակ]] է, որը գրանցված է [[Կարմիր գիրք|Կարմիր գրքում]]|alt=]]Արցախը հարուստ բնական պաշարների երկիր է՝ գեղատեսիլ և բազմազան բնությամբ։ Արցախի տարածքի շուրջ 35 %-ն անտառածածկ է։ Անտառներն առավել մեծաքանակ են հատկապես [[Հադրութի շրջան|Հադրութի]] և [[Մարտակերտի շրջան]]ներում, որտեղ աճում են [[հոն]]ի, [[Խնձորենի|խնձորենու]], [[Թզենի|թզենու]], [[Տանձենի|տանձենու]], [[Ընկուզենի|ընկուզենու]], [[Սալորենի|սալորենու]], [[Սալորենի|շլորի]], [[զկեռ]]ի, [[Տխլենի|տխլենու]] ծառեր։ Արցախի մյուս երկրամասերում տարբեր տեղաբաշխմամբ աչքի են ընկնում [[հաճարենի]]ն, [[կաղնի]]ն, [[բոխի]]ն, [[թխկի]]ն, [[թեղի]]ն, [[լորենի]]ն, [[հացի]]ն, [[կեչի]]ն, [[ճապկի]]ն։ Գետահովիտների երկարությամբ տարածված են [[ուռենի]]ները։ Շատ են նաև [[Մոշենի|մոշի]] և [[Մասրենի|մասրենու]] թփերը։ Վայրի ծառատեսակների ու թփերի պտուղները հին ժամանակներից մինչև այսօր թարմ կամ չորացված ձևով օգտագործվում են որպես սննդամթերք, համեմունք և դեղամիջոց։ Արցախն աչքի է ընկնում բուսական համայնապատկերների ու բուսատեսակների արտակարգ բազմազանությամբ։ Այստեղ առատ են մշակովի բույսերի վայրի ազգակիցները՝ [[ցորեն]], [[աշորա]], [[գարի]], [[վարսակ]], [[ոլոռ]], [[սոխ]], [[ճակնդեղ]], զանազան [[Հատապտղային բույսեր|հատապտուղներ]], [[Կորիզավորներ|կորիզավոր]], [[Ոլոռ|ընդավոր]], [[Կերային ցանքաշրջանառություն|կերային]], [[Բանջարաբույսեր|բանջարանոցային բուսատեսակներ]]։ Արցախի տարածքում միմյանց են հաջորդում [[տափաստան]]ներն ու [[անտառներ]]ը։

Ամենա­ցածր դիրք ունեն [[կիսաանապատ]]ներն ու [[տափաստան]]ները (300-800 մետր), ամենաբարձր՝ մերձալպյան, ալպյան [[մարգագետիններ]]ը, [[Բարձրախոս|բարձրախոտերը]], քարաժայռային բուսականությունը (1300-2300 մետր), իսկ 2300 մետրից բարձր տարածված են [[Տունդրային զոնաներ|տունդրային յուրահատուկ բուսատեսակները]]։ Արցախի տափաստանները հիմնականում ծածկված են տափաստանային գուղձավոր և պնդաթուփ խոտաբույսերով։ Այստեղ տարածված են ավելուկը, եղինջը, [[ծնեբեկ]]ը, [[թրթնջուկ]]ը, [[ճռճռուկ]]ը, [[աստղաշուշան]]ը, [[փիփերթ]]ը, [[Շրեշ|շրիշը]], [[իշակաթնուկ]]ը և այլն։ Սաղարթավոր նոսր անտառներում ցածրաբուն, լուսասեր ծառերի ու թփերի՝ [[Ցաքի|ցաքու]], [[ասպիրակ]]ի, [[Փռշնի|փռշնու]], [[ցախակեռաս]]ների, [[հասմիկ]]ի, [[Բալենի|մահալեբյան բալենու]], [[Խնկենի|խնկենու]], [[Նռնենի|նռնենու]], [[Մասրենի|մասրենու]], [[դրախտածառ]]ի հարևանությամբ աճում են [[փետրախոտ]]եր, [[շյուղախոտ]]եր և [[Աբեղախոտ|աղեղախոտեր]]։ Ամենուրեք տարածված են [[ուրց]]ի երկու տեսակները, որոնց հոգեպարար բույրով պարուրվում է ողջ շրջապատը։ Անտառամերձ մարգագետիններում աճում են հացազգի և լոբազգի բազմաթիվ բույսեր։ Գարնան վերջերին [[Սագասոխուկ|սագասոխին]], [[Մկնասոխ|մկանասոխին]], [[աստղաշուշան]]ին, [[ձնծաղիկ]]ին փոխարինելու են գալիս [[հրանունկ]]ը, [[անմոռուկ]]ը, որոնց դեղին և երկնակապտավուն գույնի հետ մեծ խայտաբղետություն են առաջացնում [[ոջլադեղ]]ի, [[վարդակակաչ]]ի, [[երեքնուկ]]ների և [[կակաչ]]ների ծաղիկները։ Արցախի տարբեր հանդամասերում կարելի է հանդիպել [[տատասկ]]ի, [[դաշտավլուկ]]ի, [[գայլաթաթ]]ի և [[անմոռուկ]]ի։ Գետեզրերին տեսանելի է [[ճահճախոտ]]ը, [[մակարդախոտ]]ը, [[ջրկոտեմ]]ը, [[մացառեղեգ]]ը, [[շերեփուկախոտ]]ը, [[ջրոսպ]]ը, [[ջրահարս]]ը, [[Ջրիմուռներ|տարատեսակ ջրիմուռները]]։ Վերոհիշյալ բույսերին ամենուր ընկերակցում են մոտ 100 տեսակի [[մամուռներ]]։ Արցախի բարեխառն կլիման հարմարավետ պայմաններ է ստեղծում [[Որթ|խաղողի որթի]] և շահթթենու լիարժեք աճման համար։

=== Կենդանական աշխարհ ===
{{Հիմնական|Արցախի կենդանական աշխարհ}}[[Պատկեր:Medved_mzoo.jpg|thumb|[[Արցախի կենդանական աշխարհ|Արցախի լեռնային ֆաունային]] ամենաբնորոշ կենդանատեսակը [[գորշ արջ]]ն է|alt=]]Արցախի Հանրապետության տարածքը գտնվում է [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական]], [[Փոքրասիական բարձրավանդակ|Փոքրասիական]] և [[Պոնտոս]]-[[Կովկաս]]յան [[մարզ]]երի խաչմերուկում, որով և պայմանավորված է այդ մարզերի ազդեցությունը երկրամասի [[կենդանական աշխարհ]]ի տեսակների վրա։ [[Արցախ]]ի կենդանական աշխարհում գերակշռում են առաջավորասիական և միջերկրածովային տեսակները։ Բոլոր գոտիներում կենդանիներից հանդիպում են [[գայլ]], [[աղվես]], [[Նապաստակներ|նապաստակ]], [[Սովորական շնագայլ|շնագայլ]], [[լճագորտ]], [[Մողեսներ|մողես]], [[Լորտուներ|լորտու]], [[առնետ]], [[թռչուններ]]ից՝ [[անգղ]], [[արծիվ]], [[բազե]], [[աղավնի]], [[կաչաղակ]], [[ագռավ]], [[Ճնճղուկներ|սովորական ճնճղուկ]], [[չղջիկ]] և այլն։ [[Արցախի ֆիզիկաաշխարհագրական շրջան|Արցախի կլիմայական]] ու [[Արցախի բուսական աշխարհ|բուսական ծածկին]] համապատասխան գոյություն ունի բազմատեսակ [[Արցախի կենդանական աշխարհ|կենդանական աշխարհ]]։ [[Կիսաանապատ]]ային և [[Տափաստանային զոնաներ|տափաստանային գոտում]] տարածված են զանազան [[Մորեխներ|մորեխազգիներ]], որոնց որոշ տեսակները իսկական չարիք են հողագործի համար։ [[Կիսաանապատ]]ներում և ժայռերում ապրում են [[կարիճներ]]ի, [[մողեսներ]]ի և [[օձեր]]ի որոշ տեսակներ։

[[Սողուններ|Սո­ղուններից]] կարելի է մատնանշել [[Իժեր|դաշտային իժը]] և [[գյուրզա]]ն։ Այգի­ներում և արտերում ապրում են [[դաշտամկներ]], [[ավազամկներ]] և [[ճագարամկներ]], որոնք, արագ զարգանալով, դառնում են լուրջ վնասատուներ։ Շատ հարուստ է [[բզեզներ]]ի և [[թիթեռներ]]ի ֆաունան։ Կաթնասուններից նշված գոտում մշտապես ապրում են [[նապաստակ]]ը, [[Աղվեսներ|աղվեսը]], [[վարազ]]ը, մի քանի տեսակ [[չղջիկներ]], [[Ոզնիներ|ոզ­նին]], [[Գայլեր|գայլը]]։ Թռչուններից հանդիպում են [[աքարներ]], [[Արտույտներ|փոքրիկ ար­տույտներ]], [[Կաքավ|դաշտային կաքավներ]] և [[լոր]]եր։ [[Գիշատիչ թռչուններ]]ից տարածված են [[ուրուրներ]]ն ու [[գառնանգղ]]ները։ Երկնակամարում մերթընդմերթ տեսանելի է [[արծիվներ]]ի սլացիկ թռիչքը։ Անտառաբնակ թռչուններից հայտնի է [[Փայտփորներ|փայտփորը]], [[Աղավնիներ|աղավնին]], [[Երաշտահավեր|երաշտահավը]], [[Ճուռակներ|լորոս-ճուռակը]], [[Դեղնածաղիկ անդրկովկասյան|դեղնածաղիկը]], [[Սարյակներ|սարյակը]], [[Ծիծեռնակներ|ծիծեռնակը]], [[բու]]ն և [[Կաչաղակներ|կաչաղակը]]։

Անտառներում հանդիպում են [[նապաստակներ]], [[աղվեսներ]], [[ոզնիներ]], [[Աքիս|կովկասյան աքիսներ]], երբեմն էլ [[եղնիկ]], [[Արջեր|արջ]] ու [[անտառային կատու]]։ Գետերում ապրում են լեռնային գետերին և անուշահամ բարձ­րադիր լճերին հատուկ ձկներ։ Մարդու անհոգի վերաբերմունքի հետևանքով ձկների որոշ տեսակներ անհետացել են։ Բոլոր լճակներում և գետերում տարածված են [[Գորտեր|գորտը]], [[Լորտուներ|լորտուն]] և [[Կրիաներ|կրիան]]։ Եղեգնապատ վայրերում հանդիպում է [[կարմիր բադ]]ը։ Աղբյուրներին, գետակներին, լճակներին հատուկ են [[Որդեր|ջրային որդերը]] և [[ճպուռներ]]ը։ Կանգնած ջրավազաններում ապրում են [[մոծակներ]]ի մի քանի տեսակներ։

==== Ղարաբաղի ձի ====
{{հիմնական|Ղարաբաղի ձի}}
[[Պատկեր:Qarabaq ati.jpg|thumb|[[Ղարաբաղի ձի]]|alt=]][[Ղարաբաղի ձի]]ն, որը հեծկան ձիերի ցեղին պատկանող ազնվացեղ նժույգ է, դեռևս հնագույն ժամանակներից տարածված է եղել Արցախի տարածքում։ Ըստ մեզ հայտնի աղբյուրների՝ ղարաբաղյան ձին առաջացել է ժողովրդական ընտրասերման արդյունքում՝ [[Պարսկական ձի|պարսկական]], [[Թուրքմենական ձի|թուրքմենական]], իսկ հետագայում նաև [[արաբական ձի]]երի խաչասերումից և բնակություն է հաստատել [[Կուր]] և [[Արաքս]] գետերի միջև ընկած տարածքում։ Ներկայումս այն համարվում է արևելյան տիպի լավագույն ձիատեսակներից մեկը։ [[19-րդ դար]]ում այն ներազդել է հարավռուսական [[Ձիաբուծություն|ձիաբուծության]] վրա և մեծ քանակով արտահանվել արևմուտք՝ [[Ֆրանսիա]], [[Անգլիա]], [[Լեհաստան]] և այլուր։

Ղարաբաղի ձին հատկապես աչքի է ընկնում իր գեղեցիկ արտաքին կառուցվածքով։ Անզեն աչքով նկատելի է ղարաբաղյան ձիու նմանությունն մեկ այլ արևելյան նժույգի՝ [[արաբական ձի]]ու հետ։ Երկու ձիատեսակների գլխավոր նմանություններն են չոր մարմնակազմվածքը և հեզ վարքագիծը։ Ղարաբաղյան ձիու գլուխը բավականին թեթև է, իսկ իրանը՝ ուղիղ։ Մնդավի բարձրությունը կազմում է 145-150 սմ է, իրանի թեք երկարությունը՝ 145-150 սմ։ Տարբեր ժամանակներում արցախյան այս ձիատեսակն օգտագործվել է [[Դոնի Ռոստով|Դոնի]], [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|անդրկովկասյան հանրապետությունների]] ([[Ադրբեջանական Հանրապետություն]]ում համարվում է ազգային խորհրդանիշ), [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի մի շարք երկրների տարբեր [[ձի]]երի ցեղերի բուծման և բարելավման նպատակով։ Ներկայումս ղարաբաղյան ձիերը սահմանափակ քանակով բուծվում են Արցախի Հանրապետության որոշ շրջաններում։

=== Բնապահպանություն ===

== Վարչատարածքային բաժանում ==
{{Հիմնական|Արցախի Հանրապետության վարչական բաժանում}}[[Արցախի Հանրապետության վարչական բաժանում|Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորներն]] են՝ [[Շրջան (վարչական միավոր)|շրջանները]], [[Համայնք (վարչատարածքային միավոր)|համայնքները]], ինչպես նաև շրջանի կարգավիճակ ունեցող [[Ստեփանակերտ|Ստեփանակերտ քաղաքը]] (Արցախի մայրաքաղաք)։ Արցախի Հանրապետության ընդհանուր տարածքը կազմում է 11.458 կմ², որը վարչակատարածքայնորեն բաժանված է 8 առանձին շրջանների։ Դրանք են՝ [[Ասկերանի շրջան]]ը՝ [[Ասկերան]] կենտրոնով, [[Հադրութի շրջան]]ը՝ [[Հադրութ]] կենտրոնով, [[Մարտակերտի շրջան]]ը՝ [[Մարտակերտ]] կենտրոնով, [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջանը]]՝ [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]] կենտրոնով, [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանը]]՝ [[Քարվաճառ]] կենտրոնով, [[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջանը]]՝ [[Շուշի]] կենտրոնով և [[Քաշաթաղի շրջան]]ը՝ [[Բերձոր]] կենտրոնով&lt;ref&gt;[http://www.stat-nkr.am/2000_2006/02.pdf Վիճակագրության Ազգային Ծառայություն, «Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանումը ըստ շրջանների]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ [[Շահումյանի շրջան]]ն ներկայումս գտնվում է [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] վերահսկողության տակ, իսկ տեղի հայ բնակչությունը դուրս է մղված դեպի ազատագրված [[Վայկունիք (գավառ)|Վայկունիքի գավառ]]։ Այս ութ շրջաններին մեջ են մտնում նաև ազատագրված յոթը հայկական պատմական գավառները՝ Ճրաքն, [[Կովսական]], [[Քաշունիք]] ([[Հագարի|Հագարի գետի]] հովիտ, Քաշաթաղի շրջան) [[Շահումյան (շրջան)|Վայկունիք]] ([[Թարթառ|Թարթառ գետի]] վերին հովիտը), [[Ակն]] (Տիգրանակերտի դաշտակ, նախկին [[Աղդամի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Աղդամի շրջան]]) և [[Մուխանք]] (Արցախի դաշտավայր)։

Ըստ Արցախի Հանրապետության «վարչատարածքային բաժանման մասին օրենք»-ի՝ ութ շրջաններում իրականացվում է պետական կառավարում, համայնքներում՝ տեղական ինքնակառավարում։ Տեղական ինքնակառավարում է իրականացվում Ստեփանակերտ քաղաքում ևս՝ համատեղելով պետական կառավարման հետ։ Համայնքը կարող է ընդգրկել մեկ կամ ավելի թվով բնակավայրեր։ Արցախի Հանրապետության բոլոր բնակավայրերը՝ առանձին կամ այլ բնակավայրի (բնակավայրերի) հետ միասին ընդգրկվում են համայնքների մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://nkrcadastre.am/?p=189|title=ԼՂՀ վարչատարածքային բաժանման մասին «  Արցախի Հանրապետություն {{!}} Կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտե|website=nkrcadastre.am|language=hy|accessdate=2017 թ․ դեկտեմբերի 21|archive-date=2016 թ․ մարտի 4|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304140959/http://nkrcadastre.am/?p=189|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;width:100%; margin:auto; margin:1px; text-align:center; border-spacing:0; font-size:95%;&quot;
! colspan=&quot;9&quot; style=&quot;text-align:left; background:lightgrey; padding-left:10px; font-size:130%;&quot; |&lt;center&gt;Արցախի վարչական շրջաններ&lt;/center&gt;
|- style=&quot;font-size:95%; width:15%; background:white;&quot;
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |&amp;nbsp;
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Վարչական շրջան
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Տարածք
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Բնակչություն
| rowspan=&quot;10&quot; style=&quot;background:white;&quot; |[[Պատկեր:Արցախի շրջաններ.png|221x221փքս]]
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |&amp;nbsp;
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Շրջան
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Շրջկենտրոն
! style=&quot;border-bottom:1px solid black;&quot; |Բնակչություն
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |1
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |''[[Ստեփանակերտ]]''
|25.66 կմ քառ․
|50,400
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |10
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |''[[Ստեփանակերտ]]''
|[[Ստեփանակերտ]]
|50,400
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |2
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Ասկերանի շրջան]]
|25.66 կմ քառ․
|1221.92
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |11
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Ասկերանի շրջան]]
|[[Ասկերան]]
|2180
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |3
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Հադրութի շրջան]]
|12,400 կմ քառ․
|1876.80
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |12
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Հադրութի շրջան]]
|[[Հադրութ]]
|3000
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |4
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Մարտակերտի շրջան]]
|25.66 կմ քառ․
|851,258
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |13
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Մարտակերտի շրջան]]
|[[Մարտակերտ]]
|4500
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |5
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]
|23,100 կմ քառ․
|152,758
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |14
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]
|[[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]]
|5 800
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |6
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Շահումյանի շրջան]]
|2,800 կմ քառ․
|1829.80
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |15
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Շահումյանի շրջան]]
|[[Քարվաճառ]]
|500
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |7
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]]
|25.66 կմ քառ․
|166,706
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |16
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]]
|[[Շուշի]]
|4100
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |8
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Քաշաթաղի շրջան]]
|4,500 կմ քառ․
|381.30
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |17
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |[[Քաշաթաղի շրջան]]
|[[Բերձոր]]
|2200
|-
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |9
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |'''Ընդհանուր'''
|25.66 կմ քառ․
|11.458
| style=&quot;width:2.5%; background:#f0f0f0; border:1px solid white&quot; |18
| style=&quot;text-align:left; padding-left:5px;&quot; |'''Արցախ'''
|[[Ստեփանակերտ]]
|50,400
|}

== Արցախյան հիմնախնդիր ==

=== Արցախի իրավական կարգավիճակ ===
Ներկայիս Արցախի Հանրապետությունը փաստացիորեն (դե ֆակտո) անկախ պետություն է, որն ունի սեփական դրոշը, զինանշանը և օրհներգը, իշխանական մարմինները, ֆինանսատնտեսական համակարգը։ Հայաստանի Հանրապետությունը միջազգային-իրավական հարթակում Արցախը ճանաչում է որպես իր անբաժանելի մաս։ Այնուամենայնիվ, Արցախյան խնդրի միջազգային-իրավական կարգավորումը մեծապես կապված է Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հետ։ Մարդու իրավունքների տեսանկյունից «Արցախյան հակամարտության սկզբնական շրջանում Հայաստանը զինամթերքով և կամավորներով օգնություն է ցուցաբերում Արցախին։ Հայաստանի ներգրավվածությունն Արցախյան պատերազմում աճում է 1993 թվականի դեկտեմբերի ժն տեղի ունեցած ադրբեջանական ներխուժումից հետո։ Դրանից հետո Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարությունը երկրում հայտարարեց արտակարգ իրավիճակ և սկսեց զորակոչ անցկացնել Արցախի պաշտպանական դիրքերում կռվելու համար»։ Հայաստանն և Արցախն ունեն շաղկապված քաղաքականություն, որի վառ ապացույցն է Արցախի Հանրապետության նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ընտրությունը Հայաստանի վարչապետի (1994-1997) և ապա նաև նախագահի (1998-2008) պաշտոնում։ Հայաստանի կառավարությունը բազմիցս կարողանում է պաշտպանել երկու հայկական պետությունների շահերը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո շարունակվող բանակցությունների ընթացքում։ Իր եվրասիական ուսումնասիրությունների ընթացքում Արևմտաեվրոպական միության հետազոտությունների ինստիտուտի նախագահ Դով Լինչև գրում է․ «Արցախի անկախացումը թույլ է տալիս նոր հայկական պետությանը խուսափել ագրեսիայի միջազգային խարանից, չնայած այն բանին, որ հայկական զորքերը 1991-1994 թվականներին գերիշխանում էին արցախա-ադրբեջանական շփման գծում»։ Լինչը նաև մատնանշում է, որ «հայկական զինված ուժերի հզորությունը և Հայաստանի ռազմավարական դաշինքը Ռուսաստանի հետ, դիտվում են որպես Ստեփանակերտի իշխանությունների կողմից արցախյան պետության պաշտպանության առանցքային վահաններ»։ Այնուամենայնիվ, շատ աղբյուրներ Արցախը փաստացիորեն համարում են Հայաստանի մաս։

Արցախյան հիմնախնդրի շուրջ Հայաստանը, Ադրբեջանական Հանրապետությունը և երրորդ կողմ հանդիսացող Արցախը, ունեն տարբեր քաղաքական դիրքորոշումներ։ Պաշտոնական Բաքուն Հայաստանի կառավարությանը հորդորում է դուրս բերել հայկական զորքերը Լեռնային Ղարաբաղից և մյուս վիճելի տարածքներից, ինչպես նաև բոլոր տեղահանված անձանց թույլատրել վերադառնալ իրենց տներ։ Հայաստանը մերժում է ադրբեջանական կողմի պահանջները և կարծում է, որ Արցախի ժողովուրդն ունի ազգային ինքնորոշման անտարելի իրավունք։ Թե՛ Երևանը և թե՛ Ստեփանակերտը նշում են, որ Արցախն իրեն անկախ է հռչակել Խորհրդային Միությունից և այլ ոչ թե Ադրբեջանից։ Հայաստանի կառավարությունը պնդում է, որ Արցախի կառավարությունը պետք է մասնակցի տարածաշրջանի ապագայի վերաբերյալ ցանկացած քննարկման՝ միաժամանակ մերժելով ազատագրված տարածքները վերադարձնելու և փախստականներին մուտքի պահանջները։

=== Արցախյան հիմնախնդրի կարգավորման բանակցային գործընթաց ===
Կողմերի միջև բանակցությունները կազմակերպվել են Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների կառավարությունների անմիջական նախաձեռնությամբ։ Արցախյան խնդրի կարգավորմանն ուղղված առաջին բանակցությունները 2001 թվականին ընթացել են նախ և առաջ Փարիզում և ապա՝ Ֆլորիդայում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ կողմերը մոտ էին խնդրի հանգուցալուծմանը, ադրբեջանական իշխանությունները` ինչպես Հեյդար Ալիևի, այնպես էլ իր որդու՝ Իլհամ Ալիևի (2003 թվականի հոկտեմբերին կայացած ընտրություններից հետո) պաշտոնավարման տարիներին, հստակորեն հերքում են Փարիզում և Ֆլորիդայում կայացված ցանկացած համաձայնություն։ Ադրբեջանի և Հայաստանի նախագահներ Իլհամ Ալիևի և Ռոբերտ Քոչարյանի միջև հետագա բանակցությունները տեղի են ունեցել 2004 թվականի սեպտեմբերին՝ Ղազախստանի մայրաքաղաք Աստանայում՝ ԱՊՀ անդամ պետությունների ղեկավարների գագաթնաժողովի ընթացքում։ Այս անգամ ադրբեջանական կողմի ներկայացված առաջարկներից մեկը Արցախում և Ադրբեջանում հանրաքվեի անցկացումն էր՝ տարածաշրջանի ապագա կարգավիճակի որոշման վերաբերյալ։ 2006 թվականի փետրվարի 10-ին և 11-ին Ռամբույե ավանում տեղի են ունենում բանակցություններ, որոնք որևէ համաձայնության չեն հանգեցնում։ Սակայն այդ ընթացքում քննարկվում են մի շարք առանցքային հարցեր, ինչպիսիք են օրինակ Քարվաճառից հայկական զորքերի դուրս գալու հարցը։

== Բնակչություն ==
{{Main|Արցախի Հանրապետության բնակչություն}}
Արցախի Հանրապետության մշտական բնակիչների ընդհանուր քանակը 2010 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է 141..400 մարդ։ Ազգաբնակչության մեծ մասը հայեր են։ Կան նաև ռուսներ, ուկրաինացիներ, վրացիներ և հույներ։ Քաղաքաբնակների թիվը 74.183 մարդ է կամ 52.5 %, գյուղական բնակչությունը՝ 67.217 մարդ է կամ 47.5 %։ Արցախում տղամարդկանց թիվը կազմել է 68.048 մարդ կամ 48.1%, կանանցը՝ 73.352 կամ 51.9%։ Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի բնակչությունը կազմում է 52.310 մարդ&lt;ref name=&quot;president.nkr.am&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.president.nkr.am/am/nkr/statePower/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2013-05-11 |archive-date=2013-05-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130526120649/http://www.president.nkr.am/am/nkr/statePower |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Բնակչությունն ըստ շրջանների !! Բնակչության քանակը&lt;ref name=&quot;president.nkr.am&quot;/&gt;
|-
| Ստեփանակերտ || 52.310
|-
| Ասկերան || 17.732
|-
| Հադրութ || 12.373
|-
| Մարտակերտ || 19.636
|-
| Մարտունի || 23.435
|-
| Քարվաճառ || 3.000
|-
| Շուշի || 5.126
|-
| Քաշաթաղ || 7.788
|-
| Ընդհանուր՝ || 141.400
|}

== Տնտեսություն ==
[[Բնական հումք]]ի հնարավորություններով պայմանավորված՝ Արցախում ավանդաբար գործել են [[շերամ]]որդի [[բոժոժ]]ի նախնական մշակման, [[Մետաքսագործություն|մետաքսագործության]], [[Գորգագործություն|գորգագործության]], [[Գինեգործություն|գինեգործության]], [[Մետաղաձուլություն|մետաղաձուլության]], [[Օղեթորում|օղեթորման]] ([[Թութ|թթից]] և [[խաղող]]ից) գործատներ, [[Բրուտագործություն|բրուտագործության կետեր]], կ[[ղմինդր]]ի, [[սայլ]]երի, [[կառք]]երի պատրաստման, [[կոշիկ]]ի, [[կարի արհեստանոց]]ներ, [[ձիթհան]]ներ, [[ջրաղաց]]ներ և այլն։ [[ԼՂՀ]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի տարածքում [[ֆրանսիացի]]ները դեռևս 19-րդ դարում արդյունահանել են բազմամետաղների հանքանյութ։ [[Շուշի]]ում գործել է ջրէկ (30 կՎտ)։

Արցախ-Ղարաբաղում բոժոժի վերամշակումն սկսել են [[19-րդ դար]]ի 60-ական թվականներին։ Մինչև [[1918]] թվականը երկրամասում գործել են [[մետաքսաթել]]ի 36 և թելի ոլորման 10 գործատներ։ Արտադրած մետաքսաթելն սպառվել է [[Ռուսաստան]]ում ու [[Ֆրանսիա]]յում, իսկ [[գորգ]]երը՝ [[Պարսկաստան]]ում և այլուր։ [[1879]] թվականին [[Ֆիլադելֆիա]]յում ([[ԱՍՆ]]) կազմակերպված միջազգային տոնավաճառում Ղարաբաղի [[մետաքս]]ն արժանացել է [[արծաթ]]ե, իսկ [[1882]] թվականի Մոսկվայի ցուցահանդեսում՝ ոսկե մեդալի։ [[19-րդ դար]]ի վերջին Ղարաբաղի մետաքսաթելից գործվել են [[Փարիզ]]ի [[Ելիսեյան պալատ]]ի վարագույրները։

=== Գյուղատնտեսություն ===
[[Գյուղատնտեսություն|Գյուղատնտեսության]] կարևոր ճյուղերն էին [[հացահատիկ]]ային տնտեսությունը, [[այգեգործություն]]ը, [[պտղաբուծություն]]ը, [[անասնապահություն]]ը։ Մշակվել են նաև [[բրինձ]], ձիթատու [[վուշ]], [[սիսեռ]], [[կարտոֆիլ]] և այլն։ [[1805]] թվականին Ղարաբաղը, ինքնակամ ընդունելով Ռուսաստանի տիրապետությունը (հաստատվել է [[1813]] թվականի [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրով]]) և գտնվելով Ռուսաստանի կայսրության վարչաքաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական համակարգում, զարգացել է կայսրության ծայրամասային շրջաններին բնորոշ հաստատության օրինաչափություններով։ Ռուսաստանում հոկտեմբերյան հեղաշրջումը ([[1917]] թվական), անղրկովկասյան ազգերի անկախացումն ու ազգամիջյան հակամարտությունների սրումը նոր անկախացած երկրների տնտեսությունը հասցրել են քայքայման եզրին։ Մեծ չափով տուժել է նաև Արցախ-Ղարաբաղի տնտեսությունը։ Խորհրդայնացումից հետո պահանջվել է մի քանի տասնամյակ, որպեսզի [[Ադրբեջան]]ի կազմում [[ինքնավար մարզ]]ի կարգավիճակ ստացած [[ԼՂ]]-ն իր մակրոտնտեսական ցուցանիշներով մոտենար [[1915]]-[[1916]] թվականների մակարդակին։
=== Տրանսպորտ ===
[[Պատկեր:Համալիր Գանձասար 01.jpg|thumb|[[Գանձասար]]|alt=]]
Արցախի և Հայաստանի միջև սահմանը բաց է և երթևեկությունը երկկողմանիորեն ազատ է։ Հայաստանից՝ [[Գորիս]] քաղաքից A 312 մայրուղին անցնելով [[Բերձոր]], ապա [[Շուշի]] քաղաքներով, միանում է մայրաքաղաք Ստեփանակերտին։
Նախատեսվում է վերագործարկել [[Ստեփանակերտի օդանավակայան]]ը, որով Արցախը օդային կապ կունենա Երևանի հետ։

=== Տուրիզմ ===
{{հիմնական|Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում}}
Հայաստանի և ԱՊՀ երկրների քաղաքացիները կարող են երկիր այցելել առանց անցագրի։ Այլ երկրների քաղաքացիները պարտավոր են անցագիր ունենալ, որը հեշտությամբ կարելի է ստանալ հենց սահմանում, այլև Երևանում, [[Վաշինգտոն]]ում, [[Փարիզ]]ում, Մոսկվայում և այլուր Արցախի Հանրապետության ներկայացուցչություններում։

== Պետական կառուցվածք ==

====== Քաղաքականություն ======
{{Main|Արցախի քաղաքականություն}}	
* Նախագահ – [[Արայիկ Հարությունյան (Արցախի նախագահ)|Արայիկ Հարությունյան]], 2020
* Պետնախարար – [[Գրիգորի Մարտիրոսյան (պետական գործիչ)|Գրիգորի Մարտիրոսյան]], 2018
* Խորհրդարան – Ազգային Ժողով, 33 պատգամավոր, 5 տարի ժամկետ
* Արցախի Հանրապետությունում գործում է համընդհանուր ընտրության իրավունք, 1991 թվից ի վեր
* Ընտրելու տարիքը՝ 18 տարեկան

== Արցախի միջազգային իրավական կարգավիճակ ==
[[Պատկեր:Artsakh St. Watertown, MA.JPG|thumb|Արցախի փողոցը Ուոթերթաունում ([[Մասսաչուսեթս]] նահանգ, [[ԱՄՆ]])|alt=]]
Արցախի անկախությունը ճանաչել են մասամբ ճանաչված պետություններ՝ [[Աբխազիա]]յի&lt;ref name=&quot;Ցուգբա&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.panarmenian.net/arm/news/49007/ |title=Աբխազիայի խորհրդարանի փոխխոսնակ Վյաչեսլավ Ցուգբա.«Աբխազիան, Հարավային Օսեթիան, ԼՂՀ-ն ու Մերձդնեստրիան վաղուց արդեն ճանաչել են միմյանց անկախությունը և շատ սերտ համագործակցում են միմյանց հետ» |accessdate=2014-09-01 |archive-date=2013-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130719113812/http://www.panarmenian.net/arm/news/49007/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.panarmenian.net/rus/world/news/49007/ |title=Արխիվացում |accessdate=2012 թ․ փետրվարի 5 |archive-date=2012 թ․ փետրվարի 5 |archive-url=https://www.webcitation.org/65EAeQ2lZ?url=http://www.panarmenian.net/rus/world/news/49007/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.president.nkr.am/am/news/archive/page32/816/816/ |title=ԼՂՀ Նախագահ Բակո Սահակյանը մասնակցել Աբխազիայի Նախագահի երդման հանդիսավոր արարողությանը |accessdate=2014-09-01 |archive-date=2014-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140513143646/http://www.president.nkr.am/am/news/archive/page32/816/816/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt; և [[Հարավային Օսիա]]յի&lt;ref name=&quot;Ցուգբա&quot;/&gt; հանրապետությունները, ինչպես նաև չճանաչված [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն|Մերձդնեստրի Հանրապետությունը]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa-pmr.org/index.php?newsid=528 |title=Since the first days of its independent development, the Pridnestrovien Moldavian Republic has established, maintained and has been actively extending friendly interstate relations with the Republic of Abkhazia, the Republic of South Ossetia and the Republic of Nagorno-Karabakh. |accessdate=2014-09-01 |archive-date=2012-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120419034929/http://mfa-pmr.org/index.php?newsid=528 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

[[Ավստրալիա]]յի բնակչությամբ ամենամեծ նահանգը՝ [[Նոր Հարավային Ուելս]]ը, նույնպես ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը և կոչ է արել Ավստրալիայի իշխանություններին պաշտոնապես ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունը&lt;ref name=&quot;ՆՀՈւ տեքստ&quot;&gt;[https://www.parliament.nsw.gov.au/prod/parlment/hansart.nsf/V3Key/LC20121025005?Open&amp;refNavID=HA8_1 Նոր Հարավային Ուելսի պառլամենտի կողմից ընդունված ռեզոլուցիայի բնօրինակ տեքստը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140912220855/https://www.parliament.nsw.gov.au/Prod/parlment/hansart.nsf/V3Key/LC20121025005?open&amp;refNavID=HA8_1 |date=2014-09-12 }} (անգլերեն) &lt;blockquote&gt;(b) recognises the right to self-determination of all peoples including those of the Republic of Nagorno-Karabakh, &lt;br /&gt;… &lt;br /&gt;(f) calls on the Commonwealth Government to officially recognise the independence of the Republic of Nagorno-Karabakh and strengthen Australia’s relationship with the Nagorno-Karabakh and its citizens.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;НГзт&quot;&gt;Независимая газета: [http://www.ng.ru/cis/2012-10-29/1_karabakh.html Ավստրալիական նահանգը ընդունել Ղարաբաղի անկախությունը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140512222100/http://www.ng.ru/cis/2012-10-29/1_karabakh.html |date=2014-05-12 }} (ռուսերեն)&lt;blockquote&gt;Верхняя палата парламента Нового Южного Уэльса одновременно с резолюцией о признании НКР и права на самоопределение карабахского народа приняла и обращение к властям Австралии официально признать независимость Карабаха со всеми вытекающими последствиями.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ARFDpress&quot;&gt;ARFD. [http://www.arfd.info/2012/10/29/new-south-wales-recognizes-mountainous-karabakhs-independence-sahakyan-expresses-gratitude/ New South Wales Recognizes Mountainous Karabakh’s Independence. Sahakyan Expresses Gratitude.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140512213707/http://www.arfd.info/2012/10/29/new-south-wales-recognizes-mountainous-karabakhs-independence-sahakyan-expresses-gratitude/ |date=2014-05-12 }}&lt;/ref&gt;։

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախության ճանաչման կոչ (ԱՄՆ նախագահին և Կոնգրեսին) պարունակող հռչակագրեր ընդունել են ԱՄՆ մի քանի նահանգների օրենսդրական մարմինները՝ [[Ռոդ-Այլենդ]]&lt;ref name=&quot;Ռոդ-Այլենդ&quot;&gt;[http://webserver.rilin.state.ri.us/billtext12/housetext12/h8180.htm Ռոդ-Այլենդ նահանգի պառլամենտի կողմից ընդունված ռեզոլուցիայի բնօրինակ տեքստը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140304205554/http://webserver.rilin.state.ri.us/billtext12/housetext12/h8180.htm |date=2014-03-04 }} (անգլերեն)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;awrhod&quot;&gt;Armenian Weekly. [http://www.armenianweekly.com/2012/05/17/breaking-news-rhode-island-legislature-supports-freedom-of-artsakh/ Rhode Island Legislature Supports Freedom of Artsakh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140512232727/http://www.armenianweekly.com/2012/05/17/breaking-news-rhode-island-legislature-supports-freedom-of-artsakh/ |date=2014-05-12 }}&lt;/ref&gt;, [[Մասսաչուսեթս]]&lt;ref name=&quot;aw2&quot;&gt;Armenian Weekly. [http://www.armenianweekly.com/2012/08/07/breaking-news-massachusetts-legislature-supports-freedom-of-artsakh/ Massachusetts Legislature Supports Artsakh Independence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140724130235/http://www.armenianweekly.com/2012/08/07/breaking-news-massachusetts-legislature-supports-freedom-of-artsakh/ |date=2014-07-24 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;freeeurope&quot;&gt;Radio Free Europe. [http://www.rferl.org/content/massachusetts-state-legislature-calls-for-nagorno-karabakh-recongnition/24669893.html Massachusetts State Legislature Calls For Recognition Of Nagorno-Karabakh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160609153616/http://www.rferl.org/content/massachusetts-state-legislature-calls-for-nagorno-karabakh-recongnition/24669893.html |date=2016-06-09 }}&lt;/ref&gt;, [[Մեն]]&lt;ref name=&quot;mainenk&quot;&gt;[http://www.mainelegislature.org/legis/bills/bills_126th/billtexts/HP098701.asp Մեն նահանգի պառլամենտի կողմից ընդունված ռեզոլուցիայի բնօրինակ տեքստը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140304204658/http://www.mainelegislature.org/legis/bills/bills_126th/billtexts/HP098701.asp |date=2014-03-04 }} (անգլերեն)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aw3&quot;&gt;Armenian Weekly [http://www.armenianweekly.com/2013/04/10/breaking-news-maine-legislature-supports-artsakh-independence/ Maine Legislature Supports Artsakh Independence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140512215317/http://www.armenianweekly.com/2013/04/10/breaking-news-maine-legislature-supports-artsakh-independence/ |date=2014-05-12 }}&lt;/ref&gt;, [[Լուիզիանա]]&lt;ref name=&quot;Լուիզիանայի սենատ&quot;&gt;[http://www.legis.la.gov/legis/ViewDocument.aspx?d=853172&amp;n=SR151%20Enrolled Լուիզինիա նահանգի պառլամենտի կողմից ընդունված ռեզոլուցիայի բնօրինակ տեքստը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140512220746/http://www.legis.la.gov/legis/ViewDocument.aspx?d=853172&amp;n=SR151%20Enrolled |date=2014-05-12 }} (անգլերեն)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AWLois&quot;&gt;Armenian Weekly. [http://www.armenianweekly.com/2013/05/31/louisiana-state-senate-recognizes-karabakh-independence/ Louisiana State Senate Recognizes Karabakh Independence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821050630/http://www.armenianweekly.com/2013/05/31/louisiana-state-senate-recognizes-karabakh-independence/ |date=2014-08-21 }} (անգլերեն)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;168 Ժամ [https://168.am/2013/05/31/232499.html Լուիզիանայի Սենատը Արցախի անկախությանն աջակցող բանաձև է ընդունել] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190407135410/https://168.am/2013/05/31/232499.html |date=2019-04-07 }}&lt;/ref&gt; և [[Կալիֆոռնիա]]&lt;ref name=&quot;Կալիֆոռնիա&quot;&gt;[http://leginfo.legislature.ca.gov/faces/billNavClient.xhtml?bill_id=201320140AJR32 Կալիֆոռնիա նահանգի պառլամենտի կողմից ընդունված ռեզոլուցիայի բնօրինակ տեքստը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140707234632/http://leginfo.legislature.ca.gov/faces/billNavClient.xhtml?bill_id=201320140AJR32 |date=2014-07-07 }} (անգլերեն)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;168 Ժամ։ [https://168.am/2014/08/28/400312.html Կալիֆոռնիայի սենատը ճանաչել է ԼՂՀ-ի անկախությունը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190407135416/https://168.am/2014/08/28/400312.html |date=2019-04-07 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Армянская служба Радио Свободная Европа - Радио Свобода: [https://rus.azatutyun.am/a/25378287.html Парламент Калифорнии признал независимость Нагорного Карабаха] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190413061030/https://rus.azatutyun.am/a/25378287.html |date=2019-04-13 }} 09.05.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://armlur.am/221667/ |title=Կալիֆոռնիայի սենատը ճանաչել է ԼՂՀ անկախությունը |accessdate=2018-07-09 |archive-date=2019-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190407135415/https://armlur.am/221667/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Արցախի Հանրապետության ճանաչման նախագիծ Հայաստանի Ազգային ժողովում ===
[[2014]] թվականի [[նոյեմբերի 12]]-ին Հայաստանի Ազգային ժողովում քվեարկության դրվեց «[[Ժառանգություն]]» խմբակցության պատգամավոր [[Զարուհի Փոստանջյան]]ի ներկայացրած ''«Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) և Հայաստանի Հանրապետությունների անվտանգության ապահովման ռազմաքաղաքական հիմնադրույթների հայեցակետերի մասին»'' օրենքի նախագիծը։ Օրինագծին կողմ քվեարկեցին 8 պատգամավորներ՝ [[ՀՅԴ]] խմբակցության բոլոր 5 պատգամավորները ([[Արմեն Ռուստամյան]], [[Աղվան Վարդանյան]], [[Արմեն Բաբայան]], [[Միքայել Մանուկյան]], [[Արծվիկ Մինասյան]]), «Ժառանգությունից»՝ Զարուհի Փոստանջյանն ու [[Ռուբիկ Հակոբյան]]ը, ՀԱԿ խմբակցությունից՝ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը։ ՀԱԿ խմբակցության պատգամավոր [[Հրանտ Բագրատյան]]ը ձեռնպահ քվեարկեց։ Բոլոր մյուս պատգամավորները քվեարկությանը չեն մասնակցել, որի արդյունքում նախագիծը չընդունվեց։ Նախագծով նախատեսվում էր պաշտոնապես ճանաչել ԼՂՀ անկախությունը և բացառել այլ պետությունների կամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից զինված ուժերի տեղակայումը Արցախի, Հայաստանի և Ադրբեջանի հանրապետությունների սահմաններին, ինչպես նաև երկու այլ դրույթներ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.epress.am/2014/11/12/259722.html |title=ԱԺ֊ն չընդունեց ԼՂՀ֊ի անկախությունը ճանաչելու մասին օրինագիծը |accessdate=2014-11-13 |archive-date=2014-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141114140813/http://www.epress.am/2014/11/12/259722.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Նախկինում ևս «[[Ժառանգություն]]» խմբակցության կողմից առաջարկվել են ԼՂՀ անկախության ճանաչման նախագծեր, որոնք նույնպես մերժվել են Ազգային ժողովի կողմից։

2020 թ. սեպտեմբերի 27-ից վերսկսվել են քննարկումները [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի]]ի կողմից Արցախի Հանրապետության ճանաչման մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2020/09/28/Live/3408595|title=Եթե պատերազմը երկարի, ապա ՀՀ ԱԺ-ն պետք է քննարկի Արցախի անկախության ճանաչման հարցը. Արցախի ԱԺ նախագահ (տեսանյութ)|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archive-date=2021-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506114543/https://www.tert.am/am/news/2020/09/28/Live/3408595|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Արցախյան հակամարտության վերջին զարգացումներ ==
{{Հիմնական|Քառօրյա պատերազմ|Հայ-ադրբեջանական ռազմական բախում (փետրվար, 2017)}}

== Մշակույթ ==

=== Տոներ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Արցախի Հանրապետության պետական տոներ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=1396 «Տոներեր և հիշատակի օրեր»:] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304194435/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=1396 |date=2016-03-04 }} Հայկական Հանրագիտարան։ Վերցված՝ 16 Դեկտեմբերի 2014։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://www.president.nkr.am/am/nkr/holidays/ Արցախի տոներ և հիշատակի օրեր] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210303175343/http://president.nkr.am/am/nkr/holidays/ |date=2021-03-03 }} Արցախի նախագահի պաշտոնական կայք։ Վերցված՝ 16 Դեկտեմբերի 2014։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;Ն&quot;&gt;Արցախում կարող են նշվել միջազգային, ավանդական, եկեղեցական, մասնագիտական այլ տոներ ու հիշատակի օրեր։&lt;/ref&gt;։
!Օր
!Անվանում
|-
|Հունվարի 1, Հունվարի 6
|Ամանոր և Սուրբ ծնունդ&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Նշվում են դեկտեմբերի 31-ից հունվարի 6-ը։ Ոչ աշխատանքային օրեր են։&lt;/ref&gt;
|-
|Փետրվարի 20
|Արցախի վերածննդի օր&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Փետրվարի 20, 1988 թ-ի այդ օրը սկսվել են Արցախի անկախացման ցույցերը։&lt;/ref&gt;
|-
|Փետրվարի 21
|Մայրենի լեզվի օր
|-
|Փետրվարի 23
|Հայրենի պաշտպանի օր
|-
|Մարտի 8
|Կանանց միջազգային օր
|-
|Ապրիլի 7
|Մայրության և գեղեցկության տոն
|-
|Մայիսի 1
|Աշխատավորների համերաշխության միջազգային օր
|-
|Մայիսի 9
|Հաղթանակի տոն&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Արցախի պաշտպանության բանակի և Շուշիի ազատագրման օր. մայիսի 9։ Ոչ աշխատանքային օր են։&lt;/ref&gt;
|-
|Մայիսի 28
|Հայաստանի առաջին հանրապետության օր
|-
|Հունիսի 1
|Երեխաների պաշտպանության միջազգային օր
|-
|Սեպտեմբերի 1
|Գիտելիքի և դպրության օր
|-
|Դեկտեմբերի 10
|Արցախի Հանրապետության օր&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Արցախի պետական անկախության մասին հանրաքվեի և Սահմանադրության օր՝ նշվում է դեկտեմբերի 10-ին, ոչ աշխատանքային օր։&lt;/ref&gt;
|-
|Նշվում է հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը։
|Թարգմանչած տոն&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Նշվում է հոկտեմբերի երկրորդ շաբաթ օրը։ Արցախի պետական անկախության մասին հանրաքվեի և սահմանադրության օր. դեկտեմբերի 10։ Ոչ աշխատանքային օր է։&lt;/ref&gt;
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Արցախի Հանրապետության հիշատակի օրեր&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;Ն&quot; /&gt;։
!Օր
!Անվանում
|-
|Ապրիլի 24
|Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր
|-
|Հունիսի 29
|Հայրենիք համար նահատակվածների և անհետ կորածների հիշատակի օր
|-
|Դեկտեմբերի 7
|Եկրաշարժի զոհերի հիշատակի օր
|}

== Տես նաև ==
* [[Արցախ նահանգ]]

== Նշումներ ==
&lt;references group=&quot;Ն&quot; /&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
* [[Բագրատ Ուլուբաբյան]], [[Խաչենի իշխանություն]]ը 10-[[16-րդ դար]]երում, [[Երևան]], [[1975]], 453 էջ
* [[Բագրատ Ուլուբաբյան]], Արցախի պատմությունը (սկզբից մինչև մեր օրերը), [[Երևան]], [[1994]], 377 էջ
* [[Բագրատ Ուլուբաբյան]], Արցախյան գոյապայքարի տարեգրություն, Երևան, [[1996]], 822 էջ
*Մաղալյան Ա., Արցախի մելիքությունները և մելիքական տները XVII-XIX դդ., [[Երևան]], [[2007]], 325 էջ 
* Մանասյան Ա., [[Լեռնային Ղարաբաղ]]. Ինչպես է դա եղել, Երևան, [[2011]], 120 էջ
* Հարությունյան Համլետ, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ը [[1918]]-[[1920]] թթ., Երևան, [[1996]], 296 էջ
* Ալիկ Ղարիբյան, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի հիմնահարցը և [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]ն [[1918]]-[[1920]] թթ., Երևան, [[2012]], 282 էջ
* Տ. Հակոբյան, ԼՂՀ հռչակումը և պետական շինարարության գործընթացը ([[1991]]-[[1994]] թթ.), Երևան, 2011, 212 էջ
* Շահեն Մկրտչյան, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]. [[Ադրբեջան]]ի իրականացրած ցեղասպանության անատոմիան, [[Ստեփանակերտ]], [[2003]], 250 էջ
* Հրանտ Աբրահամյան, Մարտնչող Արցախը, գիրք Ա ([[1917]]-[[1923]]), Երևան, [[2003]], 336 էջ, գիրք Բ. ([[1923]]-[[1985]]), Երևան, [[2005]], 276 էջ, գիրք Գ. ([[1985]]-[[2000]]), [[Ստեփանակերտ]], [[2007]], 744 էջ։
* Հրանտ Աբրահամյան, [[Քերթ]] (հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը), [[Երևան]], [[2010]], 174 էջ։
* Հրանտ Աբրահամյան, Արցախյան գոյամարտ, [[Երևան]], [[1991]], 174 էջ։
* Արամայիս Տեր-Դանիելյան, Ղարաբաղի տագնապը, Երևան, [[1993]], 120 էջ
* Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն ([[1991]] թ. [[օգոստոս]] - [[1992]] թ. [[հունվար]]. փաստաթղթերի ժողովածու), Երևան, [[2011]], 196 էջ

== Արտաքին հղումներ ==
{{վիքիքաղվածք|Արցախ}}
* [https://courtnkr.am Դատական համակարգ]
* [https://prosecutornk.am Դատախազություն]
* [https://minfin-nkr.am Ֆինանսների նախարարություն]
* [http://aif.am Արցախի ներդրումային հիմնադրամ]
* [http://artsakhenergo.am Արցախէներգո]
* [http://artsakhgaz.am Արցախգազ]
* [http://edu.nk.am Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն]

{{Արտաքին հղումներ}}

{{ՎՊԵ|Nagorno-Karabakh Republic|Արցախի Հանրապետություն}}
{{Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչական բաժանում}}
{{Կովկաս}}
{{Եվրոպական երկրներ}}
{{Ասիական երկրներ}}
{{Պորտալ|Արցախ|Հայաստան|Մերձավոր Արևելք|գույն=1}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Արցախ]]
[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմ]]
[[Կատեգորիա:Չճանաչված կամ մասամբ ճանաչված պետություններ]]
[[Կատեգորիա:1991 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Հարավային Կովկաս]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպայի վիճելի տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Հայախոս երկրներ և տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի ժամանակակից պետություններ]]</text>
      <sha1>jb7pkgsgpwz3sw2eq8n9n9fgvu2qjxo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գառնի (գյուղ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7089</id>
    <revision>
      <id>8492042</id>
      <parentid>8415055</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:04:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ճճս</username>
        <id>124748</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9145" xml:space="preserve">{{Այլ|Գառնի (այլ կիրառումներ)}}
{{Բնակավայր
 |կարգավիճակ = Գյուղ
 |հայերեն անվանում = Գառնի
 |բնագիր անվանում = 
 |ենթարկում = 
 |երկիր = Հայաստան
 |պատկեր = Garni Village.JPG
 |զինանշան = 
 |զինանշանի լայնություն = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի լայնություն = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |lat_deg=40 |lat_min=07 |lat_sec=10 |lat_dir=N
 |lon_deg=44 |lon_min=43 |lon_sec=23 |lon_dir=E 
 |CoordAddon = type:city(2000)_region:AM 
 |CoordScale = 30000
 |երկրի քարտեզի չափ = 300
 |երկրամասի քարտեզի չափ = 
 |շրջանի քարտեզի չափ = 
 |երկրամասի տեսակ = Մարզ
 |երկրամաս = Կոտայքի մարզ
 |երկրամասը աղյուսակում = Կոտայքի մարզ{{!}}Կոտայք
 |շրջանի տեսակ = 
 |շրջան = 
 |շրջանը աղյուսակում = 
 |համայնքի տեսակ = 
 |համայնք =Գառնի 
 |համայնքը աղյուսակում = 
 |երկրի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |երկրամասի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |շրջանի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |ներքին բաժանում = 
 |ղեկավարի տեսակ = Համայքապետ
 |ղեկավար =Տիգրան Պողոսյան 
 |հիմնադրման թվական= 
 |առաջին հիշատակում = 
 |այլ անվանումներ = 
 |տվյալ կարգավիճակում = 
 |տարածք = 33.42
 |բարձրության տեսակ = ԲԾՄ
 |կենտրոնի բարձրություն = 1400
 |պաշտոնական լեզու = Հայերեն
 |բնակչություն =8111
 |մարդահամարի թվական = 2020
 |խտություն =
 |ագլոմերացիա = 
 |ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 |կրոնական կազմ = 
 |էթնոհորոնիմ = Գառնեցի
 |ժամային գոտի = +4
 |DST = 
 |հեռախոսային կոդ =
 |փոստային ինդեքս =2215 
 |փոստային ինդեքսներ =
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 |թվային իդենտիֆիկատոր = 
 |կատեգորիան Վիքիպահեստում = Garni
 |կայք =kotayk-garni.am 
 |կայքի լեզու = 
 |կայքի լեզու 2 = 
 |կայքի լեզու 3 = 
 |կայքի լեզու 4 = 
 |կայքի լեզու 5 = 
 |add1n = 
 |add1 = 
 |add2n = 
 |add2 = 
 |add3n = 
 |add3 = 
}}

'''Գառնի''', գյուղ [[Հայաստան]]ի [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի մարզում]]՝ մարզկենտրոնից 63 կմ հարավ, [[Երևան]] քաղաքից 28 կմ հեռավորության վրա։ Գտնվում է [[Ազատ (գետ)|Ազատ գետի]] աջ ափին՝ հովտում։ Հայտնի է [[Գառնու հեթանոսական տաճար|նույնանուն հեթանոսական տաճարով]]։ [[1225]] թ-ին այստեղ է տեղի ունեցել [[Գառնու ճակատամարտ]]ը։

Ավերվել  է 1679 թ.-ի աղետաբեր երկրաշարժից և նորից վերականգնվել է 1828-1829 թթ.-ին՝ [[Պարսկահայաստան]]ից գաղթած հայերի կողմից։

== Բնակչություն ==
Գառնու ազգաբնակչության փոփոխությունը.&lt;ref name=hay_gyux&gt;{{cite web|url=http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|title=Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 51|date=|accessdate=2014 Ապրիլի 12|archive-date=2014 թ․ սեպտեմբերի 12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
 ! Տարի
 | [[1897]]
 | [[1926]]
 | [[1939]]
 | [[1959]]
 | [[1970]]
 | [[1979]]
 | [[2001]]
 | [[2004]]
 |-
 ! Բնակիչ
 | 1507
 | 2816
 | 3083
 | 3176
 | 4554
 | 5016
 | 2004
 | 7678
 |-
 |}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ, խաղողագործությամբ, բանջարաբուծությամբ և մեղվաբուծությամբ։

== Պատմամշակութային կառույցներ ==
Գառնին հարուստ է պատմաճարտարապետական հուշարձաններով։ Գանռիում է գտնվում [[Գառնի ամրոց]]ից ու [[Միհր]] աստծուն նվիրված 1-ին դ. հեթանոսական [[Գառնու հեթանոսական տաճար|տաճարը]]։

Բացի այդ, այստեղ են գտնվում 4 դարի միանավ եկեղեցու ավերակները, Սբ. Պողոս-Պետրոս (XII-XIII դար) և Սբ. Սարգիս (XI դար) [[եկեղեցի]]ները, XII դար կենտրոնագմբեթ Մաշտոց Հայրապետի եկեղեցին, “Թուխ Մանուկ” և Սբ. Սարգիս (IX դար) մատուռները, Գառնու [[կամուրջ]]ը (XI դար)։

== Պատմական ակնարկներ ==
Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է. որպես բնակավայր հիշատակվում է դեռևս մ.թ.ա. 2166 թվականին։ Ըստ կիսաավանդական պատմության՝ կառուցվել է մ. թ. ավելի քան 2000 տարի առաջ։ Խորենացին նրա կառուցումը վերագրում է [[Հայկ Նահապետ]]ի ծոռ Գեղամին։ Իբր վերջինիս թոռան՝ Գառնիկի անունով էլ կոչվել է Գառնի։ Առաջին անգամ հիշատակում է հռոմեական պատմագիր [[Տակիտոս]]ը՝ Գորնեա անունով։ Հայկական աղբյուրները հիշատակում են նաև Գեղամի բերդ, Գեղամի դաստակերտ անուններով։ Հավանաբար հիմնադրվել է մ.թ.ա. 3-2-րդ դարերում։ Մ.թ.ա. առաջին դարի կեսերին գյուղն ավերվել է հռոմեական զորքերի կողմից, նորից վերականգնվել [[Տրդատ Ա]]- ի օրոք՝ հավանաբար 77 թ.։ Արտաշիսյանների և Արշակունիների օրոք եղել է զորակայան, [[ամառանոց]], [[եպիսկոպոսանիստ]]։ Ամրոցը արաբական նվաճումների ժամանակ ավերվելուց հետո նորից վերականգնվել է [[Աշոտ Բ]] -ի օրոք, իսկ դրան կից ավանը ոչ միայն շարունակում էր պահպանել իր գոյությունը, այլև 10-րդ դարից համարվում էր գյուղաքաղաք։ Գառնիում հայտնաբերվել են վաղ [[բրոնզեդարյան]] բնակավայրեր, ուշ բրոնզեդարյան դամբարաններ, հնագիտական զանազան նյութեր, [[Արգիշտի թագավոր]]ի մի սեպագիր արձանագրություն և այլն&lt;ref&gt;{{cite book | title=Սա մեր երկիրն է, Հայաստան | publisher=Հեղինակային հրատարակություն | author=Հռիփսիմե Սիմոնյան | year=2008 | location=Երևան | pages=376-419 | isbn=978-99930-4-959-3}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերներ ==
&lt;gallery&gt;
Image:Map of Geghard.gif|Գառնու քարտեզը
Image:Armenia Garni side.jpg|Գառնու տաճարը
Image:Garni Mashtots Hayrapet Church.JPG|Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Մաշտոց հայրապետ, ՞Սումպենց վանք՞), 12-13 դդ.
File:Garni, Surb Astvatsatsin Church.jpg|Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին, 17-19 դդ.
File:Garni, Khumarzham (Khonarvats) Church ruins06.jpg|Եկեղեցի (Խոնարհված եկեղեցի, Խումարաժամ), 4-5 դդ.
Image:Garni Gorge Armenia (31).JPG|[[Քարերի սիմֆոնիա|Քարերի Սիմֆոնիա]]
Image:Havuts Tar Complex.JPG|Հավուց Թառի վանք, 11-13 դդ.
Image:Aghjots Vanq.jpg|Աղջոց վանք, 13 դ.
|[[Գառնու կամուրջ]]ի նախկին (2009 թ.) և ներկայս տեսքը (2014 թ.)
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
* [[Գառնիի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Կոտայքի մարզ)]]
* [[Գառնու հեթանոսական տաճար]]
* [[Քարերի սիմֆոնիա]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Կոտայքի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Կոտայքի մարզի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Գառնու ամրոց]]
[[Կատեգորիա:Կոտայքի մարզի տեսարժան վայրեր]]</text>
      <sha1>o5s0lvegqniufk8d2n5dhy8azq0ql0v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492071</id>
      <parentid>8492042</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:48:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>23artashes</username>
        <id>2675</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Ճճս|Ճճս]] ([[User talk:Ճճս|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:NorayrSmbatyan|NorayrSmbatyan]] մասնակցի վերջին տարբերակին։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9144" xml:space="preserve">{{Այլ|Գառնի (այլ կիրառումներ)}}
{{Բնակավայր
 |կարգավիճակ = Գյուղ
 |հայերեն անվանում = Գառնի
 |բնագիր անվանում = 
 |ենթարկում = 
 |երկիր = Հայաստան
 |պատկեր = Garni Village.JPG
 |զինանշան = 
 |զինանշանի լայնություն = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի լայնություն = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |lat_deg=40 |lat_min=07 |lat_sec=10 |lat_dir=N
 |lon_deg=44 |lon_min=43 |lon_sec=23 |lon_dir=E 
 |CoordAddon = type:city(2000)_region:AM 
 |CoordScale = 30000
 |երկրի քարտեզի չափ = 300
 |երկրամասի քարտեզի չափ = 
 |շրջանի քարտեզի չափ = 
 |երկրամասի տեսակ = Մարզ
 |երկրամաս = Կոտայքի մարզ
 |երկրամասը աղյուսակում = Կոտայքի մարզ{{!}}Կոտայք
 |շրջանի տեսակ = 
 |շրջան = 
 |շրջանը աղյուսակում = 
 |համայնքի տեսակ = 
 |համայնք =Գառնի 
 |համայնքը աղյուսակում = 
 |երկրի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |երկրամասի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |շրջանի քարտեզ = &lt;!-- ալընտրանի, բայց երկրների (շրջանների) նույն կոորդինատներով --&gt;
 |ներքին բաժանում = 
 |ղեկավարի տեսակ = Համայքապետ
 |ղեկավար =Տիգրան Պողոսյան 
 |հիմնադրման թվական= 
 |առաջին հիշատակում = 
 |այլ անվանումներ = 
 |տվյալ կարգավիճակում = 
 |տարածք = 33.42
 |բարձրության տեսակ = ԲԾՄ
 |կենտրոնի բարձրություն = 1400
 |պաշտոնական լեզու = Հայերեն
 |բնակչություն =8111
 |մարդահամարի թվական = 2020
 |խտություն =
 |ագլոմերացիա = 
 |ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 |կրոնական կազմ = 
 |էթնոհորոնիմ = Գառնեցի
 |ժամային գոտի = +4
 |DST = 
 |հեռախոսային կոդ =
 |փոստային ինդեքս =2215 
 |փոստային ինդեքսներ =
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 |թվային իդենտիֆիկատոր = 
 |կատեգորիան Վիքիպահեստում = Garni
 |կայք =kotayk-garni.am 
 |կայքի լեզու = 
 |կայքի լեզու 2 = 
 |կայքի լեզու 3 = 
 |կայքի լեզու 4 = 
 |կայքի լեզու 5 = 
 |add1n = 
 |add1 = 
 |add2n = 
 |add2 = 
 |add3n = 
 |add3 = 
}}

'''Գառնի''', գյուղ [[Հայաստան]]ի [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի մարզում]]՝ մարզկենտրոնից 63 կմ հարավ, [[Երևան]] քաղաքից 28 կմ հեռավորության վրա։ Գտնվում է [[Ազատ (գետ)|Ազատ գետի]] աջ ափին՝ հովտում։ Հայտնի է [[Գառնու հեթանոսական տաճար|նույնանուն հեթանոսական տաճարով]]։ [[1225]] թ-ին այստեղ է տեղի ունեցել [[Գառնու ճակատամարտ]]ը։

Ավերվել է 1679 թ.-ի աղետաբեր երկրաշարժից և նորից վերականգնվել է 1828-1829 թթ.-ին՝ [[Պարսկահայաստան]]ից գաղթած հայերի կողմից։

== Բնակչություն ==
Գառնու ազգաբնակչության փոփոխությունը.&lt;ref name=hay_gyux&gt;{{cite web|url=http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|title=Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 51|date=|accessdate=2014 Ապրիլի 12|archive-date=2014 թ․ սեպտեմբերի 12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
 ! Տարի
 | [[1897]]
 | [[1926]]
 | [[1939]]
 | [[1959]]
 | [[1970]]
 | [[1979]]
 | [[2001]]
 | [[2004]]
 |-
 ! Բնակիչ
 | 1507
 | 2816
 | 3083
 | 3176
 | 4554
 | 5016
 | 2004
 | 7678
 |-
 |}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ, խաղողագործությամբ, բանջարաբուծությամբ և մեղվաբուծությամբ։

== Պատմամշակութային կառույցներ ==
Գառնին հարուստ է պատմաճարտարապետական հուշարձաններով։ Գանռիում է գտնվում [[Գառնի ամրոց]]ից ու [[Միհր]] աստծուն նվիրված 1-ին դ. հեթանոսական [[Գառնու հեթանոսական տաճար|տաճարը]]։

Բացի այդ, այստեղ են գտնվում 4 դարի միանավ եկեղեցու ավերակները, Սբ. Պողոս-Պետրոս (XII-XIII դար) և Սբ. Սարգիս (XI դար) [[եկեղեցի]]ները, XII դար կենտրոնագմբեթ Մաշտոց Հայրապետի եկեղեցին, “Թուխ Մանուկ” և Սբ. Սարգիս (IX դար) մատուռները, Գառնու [[կամուրջ]]ը (XI դար)։

== Պատմական ակնարկներ ==
Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է. որպես բնակավայր հիշատակվում է դեռևս մ.թ.ա. 2166 թվականին։ Ըստ կիսաավանդական պատմության՝ կառուցվել է մ. թ. ավելի քան 2000 տարի առաջ։ Խորենացին նրա կառուցումը վերագրում է [[Հայկ Նահապետ]]ի ծոռ Գեղամին։ Իբր վերջինիս թոռան՝ Գառնիկի անունով էլ կոչվել է Գառնի։ Առաջին անգամ հիշատակում է հռոմեական պատմագիր [[Տակիտոս]]ը՝ Գորնեա անունով։ Հայկական աղբյուրները հիշատակում են նաև Գեղամի բերդ, Գեղամի դաստակերտ անուններով։ Հավանաբար հիմնադրվել է մ.թ.ա. 3-2-րդ դարերում։ Մ.թ.ա. առաջին դարի կեսերին գյուղն ավերվել է հռոմեական զորքերի կողմից, նորից վերականգնվել [[Տրդատ Ա]]- ի օրոք՝ հավանաբար 77 թ.։ Արտաշիսյանների և Արշակունիների օրոք եղել է զորակայան, [[ամառանոց]], [[եպիսկոպոսանիստ]]։ Ամրոցը արաբական նվաճումների ժամանակ ավերվելուց հետո նորից վերականգնվել է [[Աշոտ Բ]] -ի օրոք, իսկ դրան կից ավանը ոչ միայն շարունակում էր պահպանել իր գոյությունը, այլև 10-րդ դարից համարվում էր գյուղաքաղաք։ Գառնիում հայտնաբերվել են վաղ [[բրոնզեդարյան]] բնակավայրեր, ուշ բրոնզեդարյան դամբարաններ, հնագիտական զանազան նյութեր, [[Արգիշտի թագավոր]]ի մի սեպագիր արձանագրություն և այլն&lt;ref&gt;{{cite book | title=Սա մեր երկիրն է, Հայաստան | publisher=Հեղինակային հրատարակություն | author=Հռիփսիմե Սիմոնյան | year=2008 | location=Երևան | pages=376-419 | isbn=978-99930-4-959-3}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերներ ==
&lt;gallery&gt;
Image:Map of Geghard.gif|Գառնու քարտեզը
Image:Armenia Garni side.jpg|Գառնու տաճարը
Image:Garni Mashtots Hayrapet Church.JPG|Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Մաշտոց հայրապետ, ՞Սումպենց վանք՞), 12-13 դդ.
File:Garni, Surb Astvatsatsin Church.jpg|Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին, 17-19 դդ.
File:Garni, Khumarzham (Khonarvats) Church ruins06.jpg|Եկեղեցի (Խոնարհված եկեղեցի, Խումարաժամ), 4-5 դդ.
Image:Garni Gorge Armenia (31).JPG|[[Քարերի սիմֆոնիա|Քարերի Սիմֆոնիա]]
Image:Havuts Tar Complex.JPG|Հավուց Թառի վանք, 11-13 դդ.
Image:Aghjots Vanq.jpg|Աղջոց վանք, 13 դ.
|[[Գառնու կամուրջ]]ի նախկին (2009 թ.) և ներկայս տեսքը (2014 թ.)
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
* [[Գառնիի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Կոտայքի մարզ)]]
* [[Գառնու հեթանոսական տաճար]]
* [[Քարերի սիմֆոնիա]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Կոտայքի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Կոտայքի մարզի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Գառնու ամրոց]]
[[Կատեգորիա:Կոտայքի մարզի տեսարժան վայրեր]]</text>
      <sha1>f2ffbv2ysv4zbpbbkvqx7fxbk6zc6f1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կորճայք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7186</id>
    <revision>
      <id>8491987</id>
      <parentid>8483244</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:18:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>/* Նշանավոր գավառներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14255" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Մեծ Հայքի աշխարհ
 | անվանում = Կորճայք
 | կարգ= 10
| գլ. քաղաք=[[Թման]]
| այլ քաղաք= [[Փինիկ]], Սմբատաբերդ, [[Ալկի (ամրոց)|Ալկեքար]], [[Սրինգ (բերդ)|Սրինգ բերդ]], Ջլմար
 | քարտեզ=Korchayq location map.png
 | աշխարհի քարտեզ = 
 | քարտեզի լայնություն1 = 300px
 | քարտեզի լայնություն2 = 
 | ներառում = 
 | սահմանակցում է = 
 | կենտրոն =
 | խոշոր քաղաքներ = 
 | տարածք = 
 | հիմնական տոհմեր = 
 | ժամանակակից երկրներ = 
 | համապատասխանող շրջաններ = 
 | ծանոթագրություններ = 
 | Վիքիպահեստում = 
}}
'''Կորճայք''' (''Կորճկահայք''), [[Մեծ Հայք]]ի վեցերորդ նահանգը, տարածվում էր Մոկքից և Վասպուրականից հարավ, Ուրմիա լճի և Տիգրիս գետի միջև ընկած շրջաններում։ Տարածքով Կորճեքը համապատասխանում է այժմյան Քրդստանի մի մասին,որը լեռնոտ և անտառներով հարուստ երկիր էր:Կորճեքի գրեթե կենտրոնով էր հոսում Տիգրիսի ձախակողմյան ամենախոշոր վտակը՝ Մեծ Զաբը։	Հարավից սահմանակից էր Ադիբենեին (Ասորեստան), արևմուտքից՝ Հայոց Միջագետք, հյուսիս–արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]], հյուսիսից՝ [[Մոկք]] և [[Վասպուրական]], արևելքից՝ [[Նոր Շիրական]] նահանգներին։ Աղբյուրներում Կորճայքը հաճախ իր ամենաընդարձակ գավառի՝ Կորդուքի անունով կոչվել է «Կորդվաց աշխարհ»։

== Անվան ծագում ==
Այս երկիրը «Աշխարհացոյց»-ի մեջ և մի քանի պատմագիրների մոտ կոչված է Կորճեք (Կորճայք)։ Սակայն ավելի հաճախ հիշատակվում է իր ամենանշանավոր գավառի՝ Կորդուք անունով։ Վերջին անունը նրա համար ավելի գործնական է եղել, քան Կորճեքը։ Գիտնականներից ոմանք, նկատի ունենալով Կորդուք և [[Քրդստան]] անունների նմանությունն ու տարածքով կորդուքի և այժմյան Քրդստանի նույնությունը, ենթադրում են, թե վերջինս կապված է Կորդուք անվան հետ և նախկին կորդվացիներն էլ իբր եղել են այժմյան քրդերի նախահայրերը։ Ուսումնասիրողների մյուս մասը մերժում է այդ կարծիքը և գտնում, որ Կորդուք ու Քրդստան և կորդվացիք ու քուրդ անունները իրար հետ կապ չունեն, նրանց նմանությունը քրդերին չեն համարում նախկին կորդվացիների անմիջական հետնորդները, այլ նրանց վերագրում են այլ ծագում։ Բերված այդ երկու կարծիքներից երկրորդը հիմնավորված է պատմական փաստարկումներով և կարելի է համարել ընդունելի, իսկ առաջինը հիմնված է անունների լոկ պատահական նմանության վրա և չունի անհրաժեշտ կռվաններ{{փաստ}}։

==Վարչական բաժանում==
Ըստ  «Աշխարհացույց»–ի, Կորճայքը բաղկացած էր 10 գավառից.
*[[Կորդուք]]
*[[Ճահուկ (Կորճայք)|Ճահուկ]]
*[[Փոքր Աղբակ]]
*[[Որսիրանք]]
*[[Կորդրիք]] 
*[[Այտրվանք]] (Այտուանք)
*[[Այգառք]] 
*[[Մոթողանք]]
*[[Այավանք]] 
*[[Կարապունիք]]

[[Պատկեր:Կորճայք, Մեծ Հայք.gif|մինի|աջից|Մեծ Հայքի նահանգներ|390x390փքս]]

==Պատմություն==
Կորճեքի մասին հիշատակություններ կան շատ հնուց։ «Հարաւային կողմէն Բարշամը հալածելով՝ տիրեց Ասորեստանի մէկ մասին,այսինքն Կորճայք&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=b24zAAAAMAAJ&amp;pg=PA35&amp;lpg=PA35&amp;dq=%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B3%D5%A1%D5%B5%D6%84+%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6&amp;source=bl&amp;ots=KmhjzSX-GB&amp;sig=ACfU3U1OsVVAwixnPWM3qV4SFGQLex7_tA&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwikkr_lyoP2AhWyS_EDHZFCCyIQ6AF6BAgWEAM#v=onepage&amp;q=%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B3%D5%A1%D5%B5%D6%84%20%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6&amp;f=false Հնախօսութիւն Հայաստանի ի պէտս դպրոցաց]&lt;/ref&gt;, Մոկք և Պարսկահայք նահանգներուն»։ Առաջին անգամ այս երկրի վերաբերյալ մանրամասն տեղեկություններ հաղորդում է [[Քսենոփոն]]ը։ Այդ տեղեկություններից երևում է, որ Կորճեքը հնագույն ժամանակներում բավական զարգացած երկիր էր։ Նրա բնակչությունն զբաղվում էր երկրագործուփյամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով և առևտրով։ Երկրում եղել են մի քանի քաղաքներ ու բերդեր։  Ինչպես երևում է, թե Աքեմենյանների, թե [[Սելևկյան տերություն|Սելևկյանների]] և թե Պարթևների տիրապետության ժամանակաշրջանում Կորճեքը պահպանում էր իր ներքին ինքնուրույնությանը։ Աշխարհակալ այդ պետությունների տիրապետությունը Կորճեքում կրում էր գերիշխանության բնույթ։ [[Տիգրան Բ Մեծի կայսրություն|Տիգրան Բ-ի]] օրոք Կորճեքը միացվում է Հայկական պետությանը, սակայն նրա կազմում մնում է շատ կարճ:1-4 դարերում Կորճեքը, Միջագետքի երկրների հետ միասին, կռվախնձոր էր դարձել [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] ու Պարսկաստանի միջև։ Այդ շրջանում նա մի քանի անգամ ձեռքից ձեռք է անցել՝ երբեմն ենթարկվելով Հռոմի, երբեմն էլ Պարսկաստանի գերիշխանությանը։ Կորճեքի որոշ մասեր մտել են Հայկական պետության մեջ։ 363 թվականին պայմանագրով այն ամբողջությամբ մնաց պարսիկներին՝ կազմելով սասանյան [[Պարսկաստան]]ի մարզերից մեկը, իսկ հետագայում վերջինիս հետ միասին անցավ Արաբական խալիֆայության տիրապետության տակ։

Արտաշես Ա–ի օրոք (Ք.ա 189-160) հայկական հողերի վերամիավորումից հետո ըստ Հյուբշմանի Հայաստանն իր մեջ ներառում էր 13 գավառները ինչպես նաև  Կորճայքի&lt;ref&gt;http://www.ysu.am/files/1-1475054501-.pdf ՌԱՖԻԿ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ&lt;/ref&gt; մեծ մասը մտել է Մեծ Հայքի մեջ, [[Արշակունիներ]]ի ժամանակ եղել Մեծ Հայքի չորս բդեշխություններից կամ սահմանակալ զորաթևերից մեկը, որի բդեշխը, ըստ [[Ագաթանգեղոս]]ի, կոչվել է «Երկրորդ սահմանակալն յԱսորեստանեայց կողմանէն»։ Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Իրանի միջև Մեծ Հայքի 387 թվականի բաժանումից հետո Կորճայքը անջատվել է՝ դառնալով նրանց միջև կռվախնձոր։ 5-6 դդ Սասանյան Իրանը Կորճայքը միացրել է Ադիաբենե–Հեդայաբին և մտցրել Խորավարան քուստակի մեջ։ Սակայն այդ վարչաքաղաքական բաժանումը չի խոչընդոտել Կորճայքի և կենտրոնական [[Հայաստան]]ի ազգային միասնությանը, տնտեսական և մշակութային սերտ կապերին, մանավանդ, որ Կորճայքը կրոնա–եկեղեցական առումով մնում էր Հայոց կաթողիկոսի հոգևոր գերիշխանության ներքո։ Այդ դարերում հայերի կողքին Կորճայքում հաստատվել էին զգալի թվով ասորական, հատկապես՝ նեստորական համայնքներ։ Արաբական տիրապետության ժամանակ Կորճայքի զգալի մասը մտել է Զազիրա կուսակալության մեջ։ IXդ. Տմորիքի հյուսիսային մասը՝ Ալկի կամ Ալկեքար ամրոցով, և Մեծ Զավի հովտի գավառները՝ Ջլմար, Սրինգ և Ագարակ ամրոցներով, մտնում են [[Վասպուրական]]ի Արծրունյաց իշխանության կազմում։

[[Սելջուկյան սուլթանություն|Սելջուկյան]] նվաճումների ժամանակ Կորճայքի հարավային շրջաններում գերիշխող են դառնում քրդական վաչկատուն ցեղերը։ Որոշ ուսումնասիրություներ «քուրդ» անվան ծագումը կապում են «Կորճայք» կամ «Կորդուք» անունների հետ։ Այլ ուսումնասիրողներ մերժում են այդ ենթադրությունները՝ պատճառաբանելով, որ հասարակական զարգացման համեմատաբար ցածր մակարդակում ապրող վաչկատուն ու խաշնարած քրդերը ցեղակցական որևէ կապ չունեն բարձր քաղաքակրթության հասած, երկրագործ կորճայեցիների կամ կորդվացիների հետ։ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] տիրապետության հաստատումից հետո Կորճայքը&lt;ref&gt;[https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D6%80%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Armenian_Question_Encyclopedia).djvu/431 Հայկական Հարց Հանրագիտարան]&lt;/ref&gt; մտնում է [[Վան]]ի փաշայության՝ Հեքյարի սանջակի որը կազմավորված է եղել 1555 թվականին, իսկ նրա Կորդուք գավառը՝ [[Դիարբեքիրի վիլայեթ|Դիարբեքիր]]ի վիլայեթի մեջ։ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ՝ հայերի ու ասորիների կոտորածից ու բռնագաղթից հետո, Կորճայքը հիմնականում դարձավ քրդաբնակ։

== Նշանավոր գավառներ ==
''[[Կորդուք]]ը'' Կորճեքի ամենանշանավոր գավառն էր, հյուսիսային կողմում [[Արևելյան Տիգրիս]]ով այն բաժանված էր [[Մոկք]]ից և գրավում էր [[Արևելյան Տիգրիս]]ի ու [[Արևելյան Խաբուր]]ի (Տիգրիսի ձախակողմյան վտակ) միջև ընկած լեռնային շրջանները։

''[[Կորդրիք]]'', ավելի հնում այս գավառը հայտնի էր [[Տմորիք]] անունուվ։ Տարածվում էր Կորդուքից արևելք։ Կորդրիքը ուներ բազմաթիվ ամրություններ և դժվարամատչելի էր արտաքին թշնամիների համր։ Ֆիզիկաաշխարհագրական առումով այս գավառը բաժանված էր երեք մասի՝ [[Վերին Կորդիք|Վերին]], [[Միջին Կորդիք|Միջին]] և Ստորին կամ [[Ներքին Կորդիք]]ների։

''[[Որսիրանք]]'' գավառն ընկած էր Տիգրիսի ձախակողմյան վտակ [[Մեծ Զաբ]] գետի վրա։ Այս գավառում էին գտնվում Թվայ գյուղը և [[Արյան լիճ]]ը։ Սրանց մոտ [[Վասպուրական]]ի զորքերը 852 թվականին մեծ դիմադրություն են ցույց տվել [[Բուղա]]յի բանակին, որը Խալիֆայության կողմից ուղարկվել էր Հայաստանում, Վրաստանում և Աղվանքում ծավալված ժողովրդաազատագրական ապստամբությունները ճնշելու։

''[[Փոքր Աղբակ]]'', այս գավառն արևելքից հարևան էր [[Վասպուրական]]ի [[Մեծ Աղբակ]] գավառին։ Նրա գրաված տարածքի մոտ դրա մեծությունը տարբեր չափով է տրված։ Միայն անհերքելի է այն, որ այս գավառի մի մասն էր կազմում այժմյան [[Ջուլամերկի գավառակ|Ջուլամերկի շրջանը]]։ Գավառի գլխավոր բերդերն էին՝ [[Ջլմար]]ը և [[Սրինգ]]ը, որոնց մնասին գոյություն է ունեցել մի առասպելական ավանդություն։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://tert.nla.am/archive/HGG%20AMSAGIR/echmiadzin-vagharshapat/2015/2015(2).pdf ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԱՄՍԱԳԻՐ]

== Գրականություն ==
* Թադիկ Հակոբյան «Հայաստանի Պատմական Աշխարհագրություն» Եր.1984

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}
{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=658}}
[[Կատեգորիա:Կորճայք]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի նահանգներ]]</text>
      <sha1>3qa3ppw93d1ycu7ib1ihv00zk0imcp0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սյունիք (նահանգ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8474</id>
    <revision>
      <id>8492716</id>
      <parentid>8452181</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:35:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21007" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}
{{Այլ կիրառումներ|Սյունիք (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Մեծ Հայքի աշխարհ
| անվանում = Սյունիք
| ներառում =  12
| գլ. քաղաք = [[Բաղաբերդ]]
| այլ քաղաք = [[Ճահուկի բերդ|Ճահուկ]], [[Երնջակ (քաղաք)|Երնջակ]], [[Եղեգիս]], [[Շաղատ (պատմական)|Շաղատ]]
| Տարածք = 
| տոհմ = [[Սյունիներ]], [[Օրբելիներ]], [[Պռոշյաններ]], [[Խաղբակյաններ]]
| Առավելագույն բարձրություն = 
| Ամենացածր կետ =
| Տարածքով = 
| Կազմում է = 
| կատեգորիա = 
| ներկա = {{դրոշավորում|Հայաստան}}, {{դրոշավորում|Արցախ}}
| Պատմական ազգային կազմ = [[Հայեր]]
| Ներկայիս ազգային կազմ = [[Հայեր]]
| Պատմական դավանանք = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}
| Ներկայիս դավանանք = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}, 
| քարտեզ = Syunik province location map.png
| աշխարհի քարտեզ = 
}}
[[Պատկեր:Cave picture of Sunik marz.jpg|մինի|աջից|250px|Ծղուկ լեռան ժայռապատկերներ]]
[[Պատկեր:Bridge Kapan.jpg|մինի|աջից|250px|Միջնադարյան կամուրջ [[Կապան]]ում]]
[[Պատկեր:Smbatetelikum.JPG|մինի|աջից|250px|Օրբելիների գերեզմանաքար [[Նորավանք]]ում]]

'''Սյունիք''', գրաբար՝ '''Սիւնիք''', [[Մեծ Հայք]]ի իններորդ նահանգը։ Սյունիք աշխաևհը հնում հայտնի էր երկու անունով՝ Սյունիք կամ Սիսական։  Արևմուտքում և հյուսիս–արևմուտքում սահմանակցում էր [[Այրարատ]]ին, հյուսիս–արևելքում և արևելքում՝ [[Արցախ]]ին, հարավում և հարավ–արևելքում՝ [[Վասպուրական]]ին։ Սյունիքը հանդիսանում է Մեծ Հայքի թագավորությա միակ աշխարհը, որի տարածքը գրեթե ամբողջությամբ մտնում է ՀՀ և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրախետության կողմից վերահսկվող տարածքների մեջ։  Սյունիքի աշխարհացույցյան նկարագրությունը, համեմատած Այրարատի, Ծոփքի, Տավրուբփրանի և Վասպուրականի հետ, առանձին մանրամասնությամբ աչքի չի ընկնում, սակայն այդ բացը մեծապես հաղթահարվում է մի այնպիսի արժեքավոր սկզբնաղբնուրով, ինչպիսին է Ստեփանոս Օրբելյանի «Պատմութիւն նահանգին Սիսական« աշխատությունը։

=== Աշխարհագրական դիրք ===
Սյունիքը, խիստ լեռնային տարածք է։ Սյունիքը տարածվում է Փոքր Կովկաս լեռնասիստեմի հարավ-արևելյան հատվածի շրջանում։ Սյունիքի մի զգալի մասը ապառաժոտ տարածություն է, բայց այնտեղ կան այնպիսի շրջաններ, որոնք հողակլիմայական տեսակետից շատ նպաստավոր են երկրագործության այդ թվում նաև արհեստագործության համար։ Սյունիքի սահմանն Աղավնո գետի ակունքների մոտ թեքվում էր գրեթե արևմուտք և հասնում Սյունյաց լեռների հյուսիսային հատվածին։ Սյունիքը տարածվում է հին Հայաստանի հյուսիս-արևելյան մասում։ Հյուսիս-արևմտյան մասում Այրարատյան աշխարհից բաժանված էր Գեղամա լեռներով, հարա-արևմտյան սահմանն անցնում էր Վայող ձորի՝ այժմ Վայք լեռնաշղթայից դեպի հարավ տարածվող լեռնաճյուղերի հարավային ծայրերով։ 

== Վարչական բաժանում ==
X-րդ դարում Սյունիքում կատարվում են տարածքային և վարչաքաղաքական մեծ փոփոխություններ։
Սյունիքն ուներ հետևյալ 12 գավառները.
* [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]]
* [[Ճահուկ (Սյունիք)|Ճահուկ]]
* [[Վայոց ձոր (գավառ)|Վայոց ձոր]]
* [[Գեղարքունիք (գավառ)|Գեղարքունիք]]
* [[Սոթք (գավառ)|Սոթք]]
* [[Աղահեճք]] (Աղահէճք)
* [[Ծղուկք]] կոչվում էր նաև Սիսական
* [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]]
* [[Բաղք]]
* [[Ձորք]]
* [[Արևիք]]
* [[Կովսական (գավառ)|Կովսական]]

=== Արևիք ===
Արևիքը Սյունիքի ամենահարավային գավառն էր։ Արևիք անունը հնագույն ծագում ունի, այն կապված է հավանաբար նույնանուն ցեղի Արև աստծու անվան հետ։ Սյունքի ամենափոքրիկ գավառներից մեկն է։ Տարածքը համարյա համընկնում է Մեղրի գետի ավազանին։
Արևիքը հնում կազմում էր Գողթնի մի մասը, իսկ հետագայում անջատվելով՝ միացել Սյունիքին։ 
Այս գավառը 1226թվականին  ավերվել է Էմիր Հարունի կողմից։ Վերջինս դեռ 1158թվականին գրավել էր Մեղրին։

=== Կովսական ===
Կոչվում է նաև Կուսական,Կոսական և Գրհամ՝ համանուն գլխավոր բերդի անունով։ Հիմնականում տարածված էր այժմյան Ծավ գետի ավազանում և Ողջի աջակողմյան մի շարք վտակների՝ Բեխ, Վաչագան, Գեղանուշ և այլ գետակներ, շրջաններում։ 
Կովսականում մինչև XIII դարը եղած պատմաաշխարհագրական վայրերից նշանավորը Գրհամ բերդն է, որը գոյություն է ունեցել X-XII դարերում։ Այդ բերդը հավանաբար գտնվում էր այժմյան Ղափան-Մինջևան երկաթագծի Շարիբլու կայարանի դիմացց, Ողջի գետի ձախ կողմում, դրանից ոչ հեռու։ 

=== Ձորք ===
[[Ձորք]] գավառը տարածվում է Կապան գետի վերին հոսանքի շրջանում։ XI դարից սկսած կոչվեց [[Կապան (համայնք)|Կապան]], այնտեղ գտնվող Կապան քաղաքի անունով։ Ձորքը ամենալեռնոտ  շրջանն է Սյունիքի։ Նրա մի զգալի մասը այժմ էլ ծածկված է խիտ անտառներով։ Ձորքում կային մի շարք պատմաաշխարհագրական մի շարք նշանավոր վանքեր։

=== Բաղք ===
Այս գավառը X-XII դարերում ուներ ավելի մեժ տարածք, քան հնում։ Բաղքը սահմանափակված էր հարավից Կովսականով, արևմուտքից  Ձորքով և Ծղուկքով, հյուսիսց Հաբանդով, իսկ արևլքից Աղավնո գետով։ Բաղքը բաժանված էր երկու մասի՝ արևմտյան և արևելյան։ Բաղքում եղած մի շարք վայերի պատմաաշխարհագրական դիրքեր դեռևս ճշտված չեն։ Դրանց թվում են այնպիսի նշանավոր վայրեր, ինչպիսիք են Անդոկի, Բարկուշատի, Քաշաթաղուց Պահու բերդերը և այլն։ 

=== Ծղուկք ===
Ծղուկք գավառը սահմանափակված էր արևլքից Աղահեջքով և Հաբանդով, արևմուտքից՝ Ճահուկով և Վայոց ձորով, որոնց հետ ունեցած սահմանն անցնում էր Սյունյաց լեռների ջրբաժան գժով։ 
Ծղուկք անունը հավանաբար էթնիկական ծագում ունի։ Սյունյաց իշխանների ոստանն այստեղ գտնվելու շնորհիվ այս գավառը հաճախ կոչվում էր նաև Սյունիք կամ Սիսական։ Ծղուկքի Շաղատ գյուղաքաղաքը Սյունյաց իշխանների իշխանանիստն էր, ինչպես նաև Սյունիքի եպիսկոպոսանիստը։ 

=== Հաբանդ ===
Հաբանդ գավառը, հին ժամանակներում շատ քիչ ծանոթ է եղել մեր պատմիչներին։ «Աշխարհացոյցի» մեջ հիշատակված է երկու Հանադ։ Դրանցից մեկը գտնվում է Սյունիքու, մյուսը՝ Արցախում&lt;ref&gt; file:///C:/Users/Vst/Downloads/%D4%B9%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6%20(1).pdf Սյունիքի գավառներ&lt;/ref&gt;։ Տաթևի վանքին տրվող հին ցուցակում Հաբանդ գավառի  տակ հիշատակվումէ 79 գյուղ։ Ավադության համաձայն Ձագիկ նահապետը Հաբանդ գավառում կառուցել է մի բերդ և այն անվանել է Ձագեձոր կամ Հաբանդի բերդ, իսկ այն ձորը, որտեղ գտնվում էր բերդը, իբր նրա անունով էլ կոչվեց «Ձագեձոր»։

=== Երնջակ ===
Այս գավառը տարածվում էր Երնջակ այժմ՝ Ալինջա-չայգետի ավազանում։ Այն շրջապատված էր Գողթն,Ծղուկք, Ճահուկ և Նախիջևան գավառներով։ Երնջակի հարավային մասը հնագույն ժամանակներից ի վեր եղել է ընտիր մրգերով հարուստ՝ ծիրանով, նռով, թուզով, տանձով և այլն։ Երնջակ անվան վերաբերյալ Օրբելյանի մետ բերված է  մի ավանդույթ, ըսռ որի այդ անունը ծագել է իբր Սյունյաց տիկիներից մեկի՝ երինջիկի անունից։ 

=== Ճահուկ ===
Ճահուկը գտնվում է Երնջակից հյուիս-արևմուտք։ Նա սահմանափակված էր հյուսիսից Վայոց ձորով և Ծղուկքով, հարավ-արևլքից և հարավից, Երնջակով և Նախիջևանով, իսկ արևմուտքից Այրարատի Շարուր գավառով։ 

=== Աղահեջք ===
Այս գավառի մասին շատ քիչ տեղեկություններ կան, այն եղել է ընդարձակ մի գավառ։ Տարածվում էր Սյունիքի հյուսիս-արևելյան մասում և սահմանագծված էր Արցախի Ծար  և Սյունիքի Ծղուկք ու Հաբանդ գավառներով։ Տաթևի եպիսկոպոսական հարկացուցակում Աղահեջքի տակ հիշատակվում է 43 բնակավայր։ 

=== Վայոց ձոր ===
Վայոց ձորը Սյունիքի առավել նշանավոր գավառներից մեկն է ։ Վայոց ձորի ու այնտեղ միշարք վայրերի մասին մեր և օտար աղբնյուրներում կան բազմաթիվ հիշատակություններ։ Վայոց ձորը Վարդան աշխարհագրի մոտ կոչվում է Եղեգյաց ձոր անունով, այն լեռնային, ջրառատ գավառ է, ունի բերրի հողեր։ Միջին դարերում Վայոց ձորում  բնակավայրերը մեծ թիվ են կազմել՝ 91 բնակավայր։ 

=== Գեղարքունիք ===
Գեղարունիք գավառը գրավում էր [[Գեղամա լիճ|Գեղամա լճի]] ավազանի խոշորագույն մասը, սկ ավազանի մյուս փոքր մասը կազմում էր Սոդք գավառը։ Գեղարքունիքը տարածվում էր լճի ավազանի հյուսիս-արևմտյան կողմում, իսկ Սոդքը հարավարևելյան։ Անունը կապում է ավանդական Գեղամի անվան հետ։ 

=== Սոդք ===
Տարածվում էր Գեղամա լճի հարավարևելյան և արևելյան կողմերում։ Իր տարածքով գրեթե համընկնում էր այժմյան Մարտունուն շրջանի մի մասին և Վարդենիսի։ Դաշտային է, արգավանդ հողերով և սառնորակ ջրերով։ Այստեղ հնագույն ժամանակներից շահագործման են ենթարկվել Զոդի լեռնանցքի մոտ գտնվող ոսկու հանքերը։ 

== Պատմական տեղեկանք ==
Սյունիքի թագավորության մայրաքաղաքը սկզբնական շրջանում Շաղատ գյուղաքաղաքն էր, իսկ արդեն X-րդ դարից դառնում է Կապան քաղաքը։
Մ.թ.ա. I հազարամյակում Սյունիքի տարածքում բնակվել են բազմաթիվ ցեղեր, որոնք մ.թ.ա.VIIIդ. սկզբից աստիճանաբար ներառվել են [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորությանքաղաքական]] ազդեցության ոլորտը։  Սյունիքի բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը կազմում են հայերը։ [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորությանարքաները]] Սյունիքի տարածքում ծավալել են շինարարական աշխատանքներ, հիմնել բերդեր, քաղաքներ, ջրանցքներ։ Մ.թ.ա. VIդ. սկզբից Սյունիքի տարածքը մտել է [[Երվանդունիներ]]ի հայկական թագավորության, իսկ մ.թ.ա. V-IVդդ.՝ [[Աքեմենյան Պարսկաստան]]ի 18–րդ սատրապության մեջ։ Մ.թ.ա. IVդ. վերջին՝ հունա–մակեդոնական արշավանքներից հետո. Սյունիքի տարածքն ընդգրկել է անկախությունը վերականգնած Երվանդունիների հայկական թագավորության, րսկ մ.թ.ա. 189–ից՝ Մեծ Հայքի [[Արտաշեսյաններ]]ի թագավորության կազմում։ Մեծ Հայքում [[Արշակունիներ]]ի հաստատումից հետո, ձևավորվել է Սյունիքը։ Սյունիքի իշխանությունը եղել է Մեծ Հայքի ամենազոր նախարուրությունը, նրանք վարել են կարևոր պաշտոններ, եղել Հայոց բանակի արևելյան զորաթևի հրամանատարներ, առժամանակ զբաղեցրել [[Աղձնիք]]ի բդեշխական աթոռը։
Սյունիքի բնակչության հիմնական զբաղմունքը կազմում էին գյուղատնտեսության երկու կարևոր ճյուղերը՝ երկրագործությունն ու անասնապահությունը։

=== Մեծ Հայքի բաժանումից հետո ===
Մեծ Հայքի թագավորության 387–ի բաժանումից հետո Սյունիքը ենթարկվել է [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի գերիշխանությանը։ 440–ական թթ. Սյունիքի իշխան [[Վասակ Սյունի]]ն նշանակվել է Հայոց մարզպան։ Չնայած վերջինս [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի ապստամբության ժամանակ համագործակցել է Պարսից արքունիքին, սակայն Սյունիքի բնակչության մեծ մասը մասնակցել է ազատագրական պայքարին։ 571–ին Սյունիքը հանվել է Հայաստանի մարզպանության կազմից և, որպես առանձին շահր, մտցվել Ատրապատականի մեջ։ Վարչական այս կացությունը գոյատևել է մինչև արաբական արշավանքները։ VIIIդ. սկզբից՝ արաբական տիրապետության ներքո, Սյունիքը մտել է Արմինիա երկրամասի կազմի մեջ։ Արաբական տիրապետության շրջանում Սյունիքի իշխանությունը կարողացել է պահպանել գոյությունը, նույնիսկ զգալիորեն ուժեղացել, զարգացել են ավատատիրական հարաբերությունները։

=== Արաբական տիրապետության շրջանում ===
826-827–ին խուրամյան զորամասերն ահավոր ավերածության են ենթարկվել Բաղքն ու Գեղարքունիքը, կոտորել բնակչությունը։ Հայ [[Բագրատունիներ]]ի թագավորության ստեղծումից հետո Սյունիքի իշխանությունները մտել են նրա մեջ։ Xդ. 70-80–ական թթ. Սյունիքի քաղաքական կենտրոնն աստիճանաբար տեղափոխվել է հարավ և գահերեցությունն անցել է Բաղքի գահակալ [[Սմբատ Ա]]–ին, որն 987–ին Սյունիքը հռչակել է թագավորություն։ 1103–ին սելջուկյան թուրքերը ավերել են Սյունիքի Կապան մայրաքաղաքը։ 1170–ին վերացել է Սյունիք թագավորությունը։ 913թվականին Յուսուֆն իր արշավանքների ժամանակ Նախիջևանը տալիս է Արծրունիներին և նույն թվականին գրավում և Գողթնում կազմակերպված արաբական էմիրությանն է տալիս Երնջակ բերդն ու նրա շուրջը տարածվող համանուն գավառը, որը մինչ այդ մտնում էր Սյունիքի կազմի մեջ։  

=== Զաքարյանների օրոք ===
Սյունիքը իր հզորության գաագաթնակետին հասավ  XI դարի երկրորդ կեսին, սակայն նույն դարի վերջիղ սկսած ստիպված էր համառ մարտեր մղել սելջուկյան նվաճողների դեմ։ Սելջուկներին հաջողվում է 1103թվականին ավերել թագավորության մայրաքաղաք Կապանը, ապա մեկը մյուսի հետևից գրավել նրա գավառները։ 1170թվականին սելջուկները գրաբում են Սյունիքի թագավորության վերջին բերդը՝ Բաղաբերդը, որը 1103թվականից սկսած դարձել էր մայրաքաղաք։ Սյունքի թագավորությունը պատմական ասպարեզից վերանում է։ 
XIIIդ. սկզբին [[Զաքարյաններ]]ի գլխավորությամբ, Սյունիքը ազատագրել են սելջուկյան տիրապետությունից։ Սյունիքուն հաստատվել են երկու նոր իշխանական ընտանիքներ. [[Օրբելյաններ]] և [[Խաղբակյաններ]]։ 1230-ական թթ. նրանք ճանաչել են մոնղոլական գերիշխանությունը։

=== Նորագույն շրջանում ===
1720–ական թթ. Սյունիքի հայությունը ապստամբել է պարսկական տիրապետության դեմ։ Ապստամբության գլուխ անցած [[Դավիթ Բեկ]]ը ազատագրել է հարավային Սյունիքը և հիմք դրել ինքնուրույն իշխանության։ Նա հաջող կռիվներ է մղել նաև օսմանյան թուրքերի դեմ, որոնք 1725-27–ին փորձել են գրավել Սյունիքը։ 1730–ին շարժումը անկում թ ապրել։ 1826-28–ի ռուս–պարսկական պատերազմից հետո Սյունիքի ամբողջ տարածքը միացվել է [[Ռուսաստան]]ին։

== Գրականություն ==

* Բաբկեն Հարությունյան Մեծ Հայքի  Սյունիք աշխարհն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի Պատմաաշխարհագրական դիտարկումներ
* ՍՅՈՒՆԻՔԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ (X–XII դարեր) Գրիգոր Գրիգորյան

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}
[[Կատեգորիա:Սյունիք նահանգ]]</text>
      <sha1>gj08838l4nvst8z58gy3711h41i06h3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գանձասար</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8821</id>
    <revision>
      <id>8492452</id>
      <parentid>8147779</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:16:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15115" xml:space="preserve">{{այլգործածություն|Արցախի վանական համալիրի||Գանձասար (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց
| հայերեն անվանում = Գանձասարի վանք
| պատկեր = Գանձասար Վանք.jpg
| նկարագրություն = Գանձասարի մայր տաճարը
| երկիր = Արցախ
| քարտեզի չափ = 275
| տեղագրություն = {{դրոշ|Արցախ}} գ. [[գյուղ, Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
| կոորդինատներ = 
| լայնք = 40.0568388989
| երկայնք = 46.5312333433
| կրոնադավանություն = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}
| օծման թվական = [[1240]] [[հուլիսի 22]]
| հոգևոր կարգավիճակ = Գործող
| թեմ = [[Արցախի թեմ|Արցախի]]
| կայք = http://www.gandzasar.com/
| ճարտարապետական տիպ = [[վանք]]
| ճակատի ուղղություն = 
| կառուցման սկիզբ = 1216
| կառուցման ավարտ = 1238
}}

'''Գանձասար''', վանական համալիր [[Արցախ|Արցախի Հանրապետությունում]], [[Մարտակերտ (շրջան)|Մարտակերտի շրջանի]] [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի մոտակայքում, պատմական [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ նահանգի]] Մեծ Առանք գավառում, Խաչենագետի ձախ ափին, Գանձասար լեռան վրա։ Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր։

Ըստ երևույթին, վանքի տեղը կոչվում էր ''Աղվան'', որ հին հայկական աղբյուրներում հիշատակվում է նաև որպես ամառանոցավայր (հավուց տեղիք)։ Դասական տառադարձությամբ ''Աղուան''&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|195}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
[[Բագրատունիների թագավորություն|Հայ Բագրատունիների]] թագավորության ժամանակաշրջանում Հայոց կաթողիկոս [[Անանիա Ա Մոկացի|Անանիա Մոկացին]] (942-965) անհանգստացած լինելով Հայաստանի արևելյան թեմերի եկեղեցական գործերով, գալով Արցախ, Գանձասարի վանքում հրավիրեց հոգևորականության և իշխանների ժողով, որը ազգային ոգով պաշտպանեց Հայ Առաքելական եկեղեցու դավանանքի ամրությունը և անաղարտությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Գանձասարի վանքը|last=|first=|date=|website=|publisher=Գանձասար աստվածաբանական կենտրոն, Երևան 2009}}&lt;/ref&gt;։

Գանձասարն առաջնորդարան էր և [[Խաչեն]]ի իշխանների տոհմական տապանատունը։ [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան տոհմի]] իշխանների հոգածության շնորհիվ Գանձասարը պահպանել է հոգևոր կենտրոնի իր դերը։ Վանքն ունեցել է հարուստ [[ձեռագրատուն]], դպրանոց, որտեղ ստեղծվել են բարձրարժեք ձեռագրեր, կրթվել են հոգևոր գործիչներ, որոնք իրենց նպաստն են բերել Խաչենի և հարակից շրջանների մտավոր և մշակութային կյանքի զարգացմանը։

Գանձասարը [[1400]] - [[1816]] թվականներին [[Աղվանք|Աղվանից]] կաթողիկոսների նստավայրն էր&lt;ref name=&quot;hewsen&quot;&gt;{{cite book | last = Hewsen | first = Robert H. | title = Armenia: a historical atlas | year = 2001 | publisher = [[The University of Chicago Press]] | id = ISBN 0-226-33228-4 | pages = 159 }}&lt;/ref&gt;։ 1923 թվականից՝ [[Ադրբեջան]]ին բռնակցվելուց հետո, ցավոք, չի գործել, և միայն հնարավոր է եղել այն նորոգել 1993-1997 թվականներին։ Ըստ ուսումնասիրությունների՝ 1214 թվականին Ներքին Խաչենի կամ Խոխոնաբերդի իշխանությունը Վախթանգ 2-ից (Տանգիկ) հետո ժառանգում է նրա ավագ որդին՝ Հասան (Հայկազ) Ջալալը և նրանից սերված տոհմը կոչվում է Հասան Ջալալի տոհմ։ Պատմական աղբյուրներում նրան մի շարք տիտղոսներ են տրվել՝ «[[Մեծ իշխան]]», «Իշխանաց իշխան տեր Խաչենոյ և Առանայ», «Թագավոր Ջալալ Դովլա», «Բարեպաշտ արքա Ջալալ» և այլն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ նրա հայրը՝ Վախթանգ Տանգիկը, վախճանվելիս որդուն՝ [[Ջալալ Ա|Հասան Ջալալին]] և իր կնոջը՝ Խորիշահին, որ Բագրատունյաց տոհմից իշխանաց իշխան Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի դուստրն էր, կտակել է՝ ''«զի շինեսցուք եկեղեցի ի գերեզմանատ հարց մերոց ի Գանձասար»'', որի կառուցումն սկսվել է 1216 թվականին և ավարտվել 1238 թվականին և օծվել 1240 թվականին՝ [[Վարդավառ]]ի մեծ տոնին, որի ժամանակ ներկա են եղել Աղվանքի Ներսես կաթողիկոսը, Վանական Վարդապետը, իշխաններ, եպիսկոպոսներ, Հայաստանի վանքերի շատ առաջնորդներ և 700 քահանա։ Սակայն խաղաղ ժամանակներին հաջորդող դաժան օրերի ընթացքում Մամքանի փառաբանված ամուսինը՝ Ջալալը, 1261 թվականին ողբերգական վախճան է ունենում, և կինը որոշում է կառուցել Գանձասարի գավիթը, որտեղ էլ ամփոփել են ամուսնու աճյունը։

[[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Կիրակոս Գանձակեցի]]ն վկայում են, որ Գանձասարի վանքի գավիթը եղել է իշխանական տոհմի ներկայացուցիչների գերեզմանատունը։ Գավիթը խաչվող կամարներով է ծածկված և իր հատակագծային-ծավալային հորինվածքով նման է Հաղպատի վանքի ժամատանը և [[Մշկավանք]]ի գավթի ձևերին։

1260 թվականին [[Թիֆլիս]]ը (Տփղիս) լքած վրաց թագավոր Դավթին՝ Լաշայի որդուն, ու [[Վրաստան]]ի ժողովրդին փրկելու համար և թաթարների դեմ ապստամբություն կազմակերպելու պատրվակով ոստիկան Արղունը ձերբակալում է թագուհի Գոնցային, Հասան Ջալալին, Զաքարե ամիրսպասալարի որդուն՝ Շահնշահին և ուրիշներին։ Փրկագնով բոլորն ազատվում են, բացի Մեծն Ջալալից, ում Արղունը ստիպում է ուրանալ հավատը և ''«եդեալ փայտ ի պարանոց նորա և երկաթ յոտս նորա»'', տանում Ղազվին (Իրան)։ [[Հասան Ջալալ]]ը հավատափոխ չի լինում, որի համար 1261 թվականին Արղունի դահիճներն «անդամ առ անդամ հոշոտեցին նրան»։ Հասան Ջալալ Դոլայի մարմնի վրա լույս է իջնում, և մի պարսիկ, տեսնելով այդ, հավատում է, որ նա սուրբ է, հավաքում է մարմնի մասերը և պահում մի ցամաք ջրհորի մեջ։ Հասան Ջալալի Աթաբեկ-Իվանե որդին նահատակված հոր մասունքները բերում է հայրենիք և ամփոփում մոր՝ Մամքանի՝ արդեն կառուցած վանքի գավթում։ Առ այսօր Ջալալ Մեծի տապանաքարը գտնվում է Գանձասարի վանքի գավթում։

17-րդ դարում Գանձասարի կաթողիկոսները սերտ համագործակցել են [[Արցախ]]ի մելիքությունների ազատագրական ոգորումներին։ [[XVIII դար]] այն դարձել է ազատագրական շարժումների կենտրոն։ Դարասկգբին [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]] կաթողիկոսի շուրջն էին համախմբվել շարժման ղեկավար գործիչները։ Ազատագրական շարժման կենտրոնի դերը պահպանել է մինչև [[1815 թվական]]ը, երբ ցարական կառավարության հրահանգով Գանձասարի կաթողիկոսությունը վերացավ, իսկ նրան փոխարինած միտրոպոլիտության աթոռանիստը դարձավ [[Շուշի]]ն։

Գանձասարի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու հյուսիսային պատին Հովասափ Միայնակեցին 1240 թվականին արձանագրել է Հասան Ջալալ Մեծի Ուխտը։ Ըստ Հասան Ջալալ Մեծի 27 տողից բաղկացած կտակի՝ երբ սկսվում է Գանձասարի կառուցումը և քարագործ վարպետները հասնում են արևելյան լուսամուտին, մայրը՝ Խորիշահը, [[Աբգար թագավոր]]ի կնոջ՝ Հեղինեի նման, գնում է Երուսաղեմ և մինչև իր կյանքի ավարտը ճգնում է Սուրբ Հարություն տաճարում։ Ըստ իր կտակի՝ նա եկեղեցիներին ազատում է հարկերից և միաբանության կամքով և Աղվանքի Ներսես կաթողիկոսի հայրապետությամբ նշանակում Սուրբ Պատարագներ։ Գանձասարի վանքը մոտ 1400 թվականին դարձել է Աղվանից կաթողիկոսության աթոռանիստը։ Այս վանքում կաթողիկոսների հետ հանդիպումներ են ունեցել 16-17-րդ դարերի հայ ազատագրական շարժման նշանավոր գործիչներ [[Իսրայել Օրի]]ն և [[Հովսեփ Էմին]]ը։ Այստեղ շատ հիշարժան գրքեր են գրվել՝ [[XV դար]]ում Մատթեոս Մոնողոնի տաղերի ժողովածուն, որտեղ ներառված է Ալեքսանդր Մակեդոնացու չափածո պատմությունը, իսկ 18-րդ դարում՝ [[Հովհաննես Բ կաթողիկոս]]ի «Դատաստանագիրքը»։

Ըստ պատմական փաստերի՝ Գանձասարում են ամփոփված [[Հովհաննես Մկրտիչ|Հովհաննես Մկրտչի]] գլուխը, Հովհաննես Մկրտչի հոր՝ Զաքարիայի արյունը, [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչի]] «Օրէնուսույց սուրբ ծնոտը», Լուսավորչի թոռ Գրիգորիսի, սուրբ Պանտալեոն բժշկի և այլ նահատակների սուրբ նշխարները։

=== Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի ===
Գանձասար վանական համալիրի գլխավոր տեսարժան վայրը՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին կառուցվել է [[1216]] - [[1238]] թվականներին [[Հասան-Ջալալ]] իշխանի կողմից&lt;ref&gt;''Artsakh: A Photographic Journey'' by Hrair Khatcherian, p.13. {{OCLC|37785365}}&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մեծ խաչագմբեթ եկեղեցի։ [[Էրմիտաժ (Սանկտ Պետերբուրգ)|էրմիտաժի]] գիտական խորհրդի անդամ խորհրդային հայտնի պատմաբան և արվեստագետ Անատոլի Յակոբսոնը, ով երկար տարիներ ուսումնասիրում էր վանքը, տաճարն անվանեց «''հայկական ճարտարապետության շտեմարան''»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gandzasar.ru/cathedral-of-st-john-baptist.htm|title=Собор Святого Иоанна Крестителя|last=|first=|date=|website=http://www.gandzasar.ru|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Պրոֆեսոր Շարլ Դիլը (1859-1944) Սորբոնի համալսարանից, արվեստի պատմության ֆրանսիացի հայտնի պատմաբան, Գանձասարը ներառեց հայ ճարտարապետական արվեստի 5 գլուխգործոցների շարքում, որոնք մտան համաշխարհային ճարտարապետության գանձարան։ Գանձասարի վանքից բացի, Դիլի ցանկում հայտնվեցին [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցին]] (915-921) ([[Վանա լիճ]], [[Թուրքիա]]), [[Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)|Էջմիածնի Սբ Հռիփսիմեի եկեղեցին]] (618), [[Հաղպատի վանք]]ը (հիմնված 10-րդ դարում) և Ամենափրկչի եկեղեցին՝ Հայաստանի հնագույն մայրաքաղաք [[Անի]]ում (հիմնված 1001 թվականին)։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Գմբեթներ, Գանձասար.jpg|Գանձասարի գմբեթները
Gandzasar Monastery3.jpg
Gandzasar2.jpg
Գանձասար վանական համալի.jpg
Գանձասար 10.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=culture&amp;id=65 Գանձասար]
* [https://findarmenia.com/attractions/gandzasar/ Հայոց լեռների գանձերը - Գանձասար]
* [http://www.vem.am/am/programs/shows/376/ Գանձասար վանքի մասին հաղորդում Վեմ ռադիոկայանի կողմից]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}}
{{ՎՊԵ}}

{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=686}}
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի շենքեր և կառույցներ]]
[[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:1238 հիմնադրումներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>ra962k7g98gwq65nj1baee1s7jmnnzl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492517</id>
      <parentid>8492452</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:35:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15163" xml:space="preserve">{{այլգործածություն|Արցախի վանական համալիրի||Գանձասար (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց
| հայերեն անվանում = Գանձասարի վանք
| պատկեր = Գանձասար Վանք.jpg
| նկարագրություն = Գանձասարի մայր տաճարը
| երկիր = Արցախ
| քարտեզի չափ = 275
| տեղագրություն = {{դրոշ|Արցախ}} գ. [[գյուղ, Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
| կոորդինատներ = 
| լայնք = 40.0568388989
| երկայնք = 46.5312333433
| կրոնադավանություն = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}
| օծման թվական = [[1240]] [[հուլիսի 22]]
| հոգևոր կարգավիճակ = Գործող
| թեմ = [[Արցախի թեմ|Արցախի]]
| կայք = http://www.gandzasar.com/
| ճարտարապետական տիպ = [[վանք]]
| ճակատի ուղղություն = 
| կառուցման սկիզբ = 1216
| կառուցման ավարտ = 1238
}}

'''Գանձասար''', վանական համալիր [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտ (շրջան)|Մարտակերտի շրջանի]] [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի մոտակայքում, պատմական [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ նահանգի]] Մեծ Առանք գավառում, Խաչենագետի ձախ ափին, Գանձասար լեռան վրա։ Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր։

Ըստ երևույթին, վանքի տեղը կոչվում էր ''Աղվան'', որ հին հայկական աղբյուրներում հիշատակվում է նաև որպես ամառանոցավայր (հավուց տեղիք)։ Դասական տառադարձությամբ ''Աղուան''&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|195}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
[[Բագրատունիների թագավորություն|Հայ Բագրատունիների]] թագավորության ժամանակաշրջանում Հայոց կաթողիկոս [[Անանիա Ա Մոկացի|Անանիա Մոկացին]] (942-965) անհանգստացած լինելով Հայաստանի արևելյան թեմերի եկեղեցական գործերով, գալով Արցախ, Գանձասարի վանքում հրավիրեց հոգևորականության և իշխանների ժողով, որը ազգային ոգով պաշտպանեց Հայ Առաքելական եկեղեցու դավանանքի ամրությունը և անաղարտությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Գանձասարի վանքը|last=|first=|date=|website=|publisher=Գանձասար աստվածաբանական կենտրոն, Երևան 2009}}&lt;/ref&gt;։

Գանձասարն առաջնորդարան էր և [[Խաչեն]]ի իշխանների տոհմական տապանատունը։ [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան տոհմի]] իշխանների հոգածության շնորհիվ Գանձասարը պահպանել է հոգևոր կենտրոնի իր դերը։ Վանքն ունեցել է հարուստ [[ձեռագրատուն]], դպրանոց, որտեղ ստեղծվել են բարձրարժեք ձեռագրեր, կրթվել են հոգևոր գործիչներ, որոնք իրենց նպաստն են բերել Խաչենի և հարակից շրջանների մտավոր և մշակութային կյանքի զարգացմանը։

Գանձասարը [[1400]] - [[1816]] թվականներին [[Աղվանք|Աղվանից]] կաթողիկոսների նստավայրն էր&lt;ref name=&quot;hewsen&quot;&gt;{{cite book | last = Hewsen | first = Robert H. | title = Armenia: a historical atlas | year = 2001 | publisher = [[The University of Chicago Press]] | id = ISBN 0-226-33228-4 | pages = 159 }}&lt;/ref&gt;։ 1923 թվականից՝ [[Ադրբեջան]]ին բռնակցվելուց հետո, ցավոք, չի գործել, և միայն հնարավոր է եղել այն նորոգել 1993-1997 թվականներին։ Ըստ ուսումնասիրությունների՝ 1214 թվականին Ներքին Խաչենի կամ Խոխոնաբերդի իշխանությունը Վախթանգ 2-ից (Տանգիկ) հետո ժառանգում է նրա ավագ որդին՝ Հասան (Հայկազ) Ջալալը և նրանից սերված տոհմը կոչվում է Հասան Ջալալի տոհմ։ Պատմական աղբյուրներում նրան մի շարք տիտղոսներ են տրվել՝ «[[Մեծ իշխան]]», «Իշխանաց իշխան տեր Խաչենոյ և Առանայ», «Թագավոր Ջալալ Դովլա», «Բարեպաշտ արքա Ջալալ» և այլն։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]]՝ նրա հայրը՝ Վախթանգ Տանգիկը, վախճանվելիս որդուն՝ [[Ջալալ Ա|Հասան Ջալալին]] և իր կնոջը՝ Խորիշահին, որ Բագրատունյաց տոհմից իշխանաց իշխան Սարգիս ամիրսպասալար Զաքարյանի դուստրն էր, կտակել է՝ ''«զի շինեսցուք եկեղեցի ի գերեզմանատ հարց մերոց ի Գանձասար»'', որի կառուցումն սկսվել է 1216 թվականին և ավարտվել 1238 թվականին և օծվել 1240 թվականին՝ [[Վարդավառ]]ի մեծ տոնին, որի ժամանակ ներկա են եղել Աղվանքի Ներսես կաթողիկոսը, Վանական Վարդապետը, իշխաններ, եպիսկոպոսներ, Հայաստանի վանքերի շատ առաջնորդներ և 700 քահանա։ Սակայն խաղաղ ժամանակներին հաջորդող դաժան օրերի ընթացքում Մամքանի փառաբանված ամուսինը՝ Ջալալը, 1261 թվականին ողբերգական վախճան է ունենում, և կինը որոշում է կառուցել Գանձասարի գավիթը, որտեղ էլ ամփոփել են ամուսնու աճյունը։

[[Մխիթար Գոշ]]ը և [[Կիրակոս Գանձակեցի]]ն վկայում են, որ Գանձասարի վանքի գավիթը եղել է իշխանական տոհմի ներկայացուցիչների գերեզմանատունը։ Գավիթը խաչվող կամարներով է ծածկված և իր հատակագծային-ծավալային հորինվածքով նման է Հաղպատի վանքի ժամատանը և [[Մշկավանք]]ի գավթի ձևերին։

1260 թվականին [[Թիֆլիս]]ը (Տփղիս) լքած վրաց թագավոր Դավթին՝ Լաշայի որդուն, ու [[Վրաստան]]ի ժողովրդին փրկելու համար և թաթարների դեմ ապստամբություն կազմակերպելու պատրվակով ոստիկան Արղունը ձերբակալում է թագուհի Գոնցային, Հասան Ջալալին, Զաքարե ամիրսպասալարի որդուն՝ Շահնշահին և ուրիշներին։ Փրկագնով բոլորն ազատվում են, բացի Մեծն Ջալալից, ում Արղունը ստիպում է ուրանալ հավատը և ''«եդեալ փայտ ի պարանոց նորա և երկաթ յոտս նորա»'', տանում Ղազվին (Իրան)։ [[Հասան Ջալալ]]ը հավատափոխ չի լինում, որի համար 1261 թվականին Արղունի դահիճներն «անդամ առ անդամ հոշոտեցին նրան»։ Հասան Ջալալ Դոլայի մարմնի վրա լույս է իջնում, և մի պարսիկ, տեսնելով այդ, հավատում է, որ նա սուրբ է, հավաքում է մարմնի մասերը և պահում մի ցամաք ջրհորի մեջ։ Հասան Ջալալի Աթաբեկ-Իվանե որդին նահատակված հոր մասունքները բերում է հայրենիք և ամփոփում մոր՝ Մամքանի՝ արդեն կառուցած վանքի գավթում։ Առ այսօր Ջալալ Մեծի տապանաքարը գտնվում է Գանձասարի վանքի գավթում։

17-րդ դարում Գանձասարի կաթողիկոսները սերտ համագործակցել են [[Արցախ]]ի մելիքությունների ազատագրական ոգորումներին։ [[XVIII դար]] այն դարձել է ազատագրական շարժումների կենտրոն։ Դարասկգբին [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]] կաթողիկոսի շուրջն էին համախմբվել շարժման ղեկավար գործիչները։ Ազատագրական շարժման կենտրոնի դերը պահպանել է մինչև [[1815 թվական]]ը, երբ ցարական կառավարության հրահանգով Գանձասարի կաթողիկոսությունը վերացավ, իսկ նրան փոխարինած միտրոպոլիտության աթոռանիստը դարձավ [[Շուշի]]ն։

Գանձասարի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու հյուսիսային պատին Հովասափ Միայնակեցին 1240 թվականին արձանագրել է Հասան Ջալալ Մեծի Ուխտը։ Ըստ Հասան Ջալալ Մեծի 27 տողից բաղկացած կտակի՝ երբ սկսվում է Գանձասարի կառուցումը և քարագործ վարպետները հասնում են արևելյան լուսամուտին, մայրը՝ Խորիշահը, [[Աբգար թագավոր]]ի կնոջ՝ Հեղինեի նման, գնում է Երուսաղեմ և մինչև իր կյանքի ավարտը ճգնում է Սուրբ Հարություն տաճարում։ Ըստ իր կտակի՝ նա եկեղեցիներին ազատում է հարկերից և միաբանության կամքով և Աղվանքի Ներսես կաթողիկոսի հայրապետությամբ նշանակում Սուրբ Պատարագներ։ Գանձասարի վանքը մոտ 1400 թվականին դարձել է Աղվանից կաթողիկոսության աթոռանիստը։ Այս վանքում կաթողիկոսների հետ հանդիպումներ են ունեցել 16-17-րդ դարերի հայ ազատագրական շարժման նշանավոր գործիչներ [[Իսրայել Օրի]]ն և [[Հովսեփ Էմին]]ը։ Այստեղ շատ հիշարժան գրքեր են գրվել՝ [[XV դար]]ում Մատթեոս Մոնողոնի տաղերի ժողովածուն, որտեղ ներառված է Ալեքսանդր Մակեդոնացու չափածո պատմությունը, իսկ 18-րդ դարում՝ [[Հովհաննես Բ կաթողիկոս]]ի «Դատաստանագիրքը»։

Ըստ պատմական փաստերի՝ Գանձասարում են ամփոփված [[Հովհաննես Մկրտիչ|Հովհաննես Մկրտչի]] գլուխը, Հովհաննես Մկրտչի հոր՝ Զաքարիայի արյունը, [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչի]] «Օրէնուսույց սուրբ ծնոտը», Լուսավորչի թոռ Գրիգորիսի, սուրբ Պանտալեոն բժշկի և այլ նահատակների սուրբ նշխարները։

=== Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի ===
Գանձասար վանական համալիրի գլխավոր տեսարժան վայրը՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին կառուցվել է [[1216]] - [[1238]] թվականներին [[Հասան-Ջալալ]] իշխանի կողմից&lt;ref&gt;''Artsakh: A Photographic Journey'' by Hrair Khatcherian, p.13. {{OCLC|37785365}}&lt;/ref&gt;։ Այն իրենից ներկայացնում է մեծ խաչագմբեթ եկեղեցի։ [[Էրմիտաժ (Սանկտ Պետերբուրգ)|էրմիտաժի]] գիտական խորհրդի անդամ խորհրդային հայտնի պատմաբան և արվեստագետ Անատոլի Յակոբսոնը, ով երկար տարիներ ուսումնասիրում էր վանքը, տաճարն անվանեց «''հայկական ճարտարապետության շտեմարան''»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gandzasar.ru/cathedral-of-st-john-baptist.htm|title=Собор Святого Иоанна Крестителя|last=|first=|date=|website=http://www.gandzasar.ru|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Պրոֆեսոր Շարլ Դիլը (1859-1944) Սորբոնի համալսարանից, արվեստի պատմության ֆրանսիացի հայտնի պատմաբան, Գանձասարը ներառեց հայ ճարտարապետական արվեստի 5 գլուխգործոցների շարքում, որոնք մտան համաշխարհային ճարտարապետության գանձարան։ Գանձասարի վանքից բացի, Դիլի ցանկում հայտնվեցին [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցին]] (915-921) ([[Վանա լիճ]], [[Թուրքիա]]), [[Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)|Էջմիածնի Սբ Հռիփսիմեի եկեղեցին]] (618), [[Հաղպատի վանք]]ը (հիմնված 10-րդ դարում) և Ամենափրկչի եկեղեցին՝ Հայաստանի հնագույն մայրաքաղաք [[Անի]]ում (հիմնված 1001 թվականին)։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Գմբեթներ, Գանձասար.jpg|Գանձասարի գմբեթները
Gandzasar Monastery3.jpg
Gandzasar2.jpg
Գանձասար վանական համալի.jpg
Գանձասար 10.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=culture&amp;id=65 Գանձասար]
* [https://findarmenia.com/attractions/gandzasar/ Հայոց լեռների գանձերը - Գանձասար]
* [http://www.vem.am/am/programs/shows/376/ Գանձասար վանքի մասին հաղորդում Վեմ ռադիոկայանի կողմից]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Հայկական եկեղեցիներ և վանքեր}}
{{ՎՊԵ}}

{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=686}}
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի շենքեր և կառույցներ]]
[[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:1238 հիմնադրումներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>97riwppivczr40gb1lui9dhdnxfmzl7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջորջ Ու. Բուշ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9023</id>
    <revision>
      <id>8492176</id>
      <parentid>8427705</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:00:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11447" xml:space="preserve">{{Այլ|Բուշ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Պաշտոնատար
|բնագիր ԱԱՀ ={{lang-en|George Walker Bush}}
}}

'''Ջորջ Ուոքեր Բուշ''', հայտնի է նաև '''Ջորջ Բուշ կրտսեր''' անվամբ ({{lang-en|George Walker Bush}} {{IPA|[ˈdʒɔrdʒ ˈwɔːkər ˈbʊʃ]}}; {{ԱԾ}}), ամերիկացի պետական և քաղաքական գործիչ, 2001-2009 թվականներին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների 43-րդ նախագահը, [[Տեխաս]] նահանգի նահանգապետը 1995-2000 թվականներին։

ԱՄՆ-ի 41-րդ նախագահ [[Ջորջ Հ. Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշ]]&lt;nowiki/&gt;ի որդին է, ինչի հետ է կապված է «կրտսեր» մականունը։ 1968 թվականին ավարտել է [[Եյլի համալսարան]]&lt;nowiki/&gt;ը (բակալավրը), իսկ 1975 թվականին՝ [[Հարվարդի բիզնես դպրոց|Հարրվարդի բիզնես դպրոց]]&lt;nowiki/&gt;ը&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{Книга|автор=Иванян Э. А.|заглавие=Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII-XX века |ответственный=|издание=|место=Москва|издательство=Международные отношения|год=2001|страницы=|страниц=696|isbn=5-7133-1045-0|isbn2=}}&lt;/ref&gt;։ 1968-1974 թվականների ծառայել է BBC Ազգային գվարդիայում։ 1994 թվականին ընտրվելօ է Տեխասայի նահանգապետ, իսկ 1998 վերընտրվել է&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։ 2000 թվականին հաղթել է [[ԱՄՆ նախագահական ընտրություններ 2000|նախագահական ընտրություններ]]&lt;nowiki/&gt;ում այդ ժամանակի փոխնախագահ [[Ալբերտ Գոռ]]&lt;nowiki/&gt;ին&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։

2001 թվականի [[սեպտեմբերի 11]]-ին Բուշի պաշտոնը ստանձնելուց մի քանի ամիս անց ԱՄՆ-ում տեղի ունեցան մի շարք խոշոր [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|ահաբեկչություն]]&lt;nowiki/&gt;ներ, որոնց ի պատասխան Բուշը հայտարարեց գլոբալ «պատերազմ ահաբեկչության դեմ»։ Նույն թվականին ԱՄՆ-ն ներխուժել է [[Աֆղանստան]], 2003 թվականին՝ Իրաք։ Ի լրումն ազգային անվտանգության հարցերի, Բուշը իրականացրել է մի շարք բարեփոխումներ առողջապահության, կրթության և սոցիալական ապահովության մեջ, լրջորեն կրճատել է հարկերը։

2004 թվականին Բուշը հաջողությամբ վերընտրվել է՝ հաղթլով սենատոր-դեմոկրատ [[Ջոն Քերի]]&lt;nowiki/&gt;ին։ 2005 թվականին Բուշի վարչակազմը քննադատության էր ենթարկվել ճգնաժամային իրավիճակում անհարկի կառավարման համար, որն առաջացել էր [[Կատրինա (փոթորիկ)|Կատրինա փոթորկի]] հետևանքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tvnz.co.nz/view/page/425822/609550|title=&quot;Katrinagate&quot; fury spreads to US media|publisher=TVNZ|lang=en|accessdate=2012-11-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI53m4wr?url=http://tvnz.co.nz/view/page/425822/609550|archivedate=2012-11-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2006/POLITICS/04/14/fema.ig/index.html|title=Report: Criticism of FEMA's Katrina response deserved|publisher=CNN|lang=en|accessdate=2012-11-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI56KTDF?url=http://edition.cnn.com/2006/POLITICS/04/14/fema.ig/index.html|archivedate=2012-11-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.pbs.org/newshour/updates/weather-jan-june06-hurricaneprep_05-09/|title=Amid Widespread Criticism, Government Prepares for Next Hurricane Season|publisher=pbs.org|lang=en|accessdate=2012-11-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI572DfJ?url=http://www.pbs.org/newshour/updates/hurricaneprep_05-09-06.html|archivedate=2012-11-19}}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ն մտավ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]&lt;nowiki/&gt;ից ի վեր խոշորագույն ռեցեսիայի մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/2008/12/23/us-usa-fed-san-francisco-idUSTRE4BM49M20081223|title=SF Fed economist sees longest recession since WW2|publisher=Reuters|lang=en|accessdate=2012-11-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI57eILz?url=http://www.reuters.com/article/2008/12/23/us-usa-fed-san-francisco-idUSTRE4BM49M20081223|archivedate=2012-11-19}}&lt;/ref&gt;, ինչը ստիպեց նախագահական վարչակազմին ակտիվորեն միջամտել տնտեսությանը՝ իրականացնելով միջոցառումների համալիր՝ դրա աճը խթանելու համար։

Չնայած Բուշը հանրաճանաչ նախագահ էր իր կառավարման առաջին ժամկետում, սակայն նրա ժողովրդականությունը անշեղորեն նվազում էր իր երկրորդ ժամկետում։ 2009 թվականին նախագահի պաշտոնում նրան փոխարինեց Բարաք Օբաման։ Այդ ժամանակ Բուշը վերադարձել է Տեխաս և այժմ զբաղվում է հասարակական գործունեությամբ։ 2010 թվականին նա հրատարակել է իր [[Հուշագրություն|հուշերը]]՝ «Շրջադարձային կետեր» վերնագրով։

== Վաղ տարիներ ==
[[Պատկեր:GW-Bush-in-uniform.jpg|right|thumb|Լեյտենանտ Ջորջ Բուշը Տեխասի ազգային գվարդիայի ՌՕՈՒ-ում]]

Ջորջ Ուոքեր Բուշ կրտսերը ծնվել է 1946 թվականի հուլիսի 6-ին Նյու Հեյվենում (Կոնեկտուտ նահանգում)՝ ծովային ավիացիայի պաշտոնաթող օդաչու Ջորջ Հերբերտ Ուոքեր Բուշի և Բարբարա Բուշի ընտանիքում։ Ջորջը եղել է առաջին որդին, 1949 թվականին ծնվել է Պաուլին (մահացել է 1953 [[լեյկեմիա]]&lt;nowiki/&gt;յից), 1953 թվականին՝ [[Ջեբ Բուշ|Ջեբ]]&lt;nowiki/&gt;ը, 1955 թվականին՝ Նեյլ, 1956 թվականին՝ Մարվին և 1959 թվականին Դորտին։ Ջորջի պապը՝ Պրեսկոտ Շելդոն Բուշը, 1952-1963 թվականներին Կոնեկտիկուտի սենատորն էր։

Բուշ կրտսերի մանկությունն անցել է Միդլենդ քաղաքում (Տեխաս)։ Երբ Ջորջը ավարտել է 7-րդ դասարանը, նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Հյուսթոն։ Այնտեղ Բուշը 2 տարի սովորել է «Քինքեյդ» մասնավոր դպրոցում՝ համալսարան ըդունվելու նախապատրաստման համար։ Կրթությունը սկսել է Ֆիլիպսի ակադեմիայում։ 1968 թվականին նա ստացել է պատմության բակալավրի աստիճան [[Եյլի համալսարան]]&lt;nowiki/&gt;ում, որտեղ սովորել է միջին, բայց օգտվել է հանրաճանաչությունից։

1968-ից 1973 թվականներին ծառայել է Ազգային գվարդիայում։ Եղել է Տեխասի BBC Ազգային գվարդիայի F-102 ինքնաթիռի օդաչուն։

1973-1975 թվականներին սովորել է Հարվարդի բիզնես դպրոցում, որտեղ ստացել է ստացել է բիզնեսի կառավարման մագիստրոսի աստիճան։ Հետո վերադարձել է Միդլենդ, որտեղ աշխատել է նավթային ոլորտում մինչև 1986 թվականը։ Մի քանի անգամ ակտիվորեն մասնակցել է հոր նախընտրական քարոզարշավներին, եղել նրա խորհրդականը ։ 1977 թվականին առաջադրվել է [[ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատ|ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչներ]]&lt;nowiki/&gt;ի պալատի ընտրություններում։ 1989 թվականին մի քանի գործընկերների հետ գնել է Տեխաս Ռեյնջերս բեյսբոլի ակումբը (Texas Rangers)։

== Նահանգապետ ==
Տեխասի 46-րդ նահանգապետն է դարձել 1994 թվականի նոյեմբերի 8-ին, երբ հավաքել է ձայների 53,5 տոկոսը։ Այդ պաշտոնում արժանացել է արդյունավետ քաղաքական գործչի համբավի, որը կարողանում է համագործակցել ընդդիմության հետ, կանգնած լինելով «կարեկցող պահպանողականության» (compassionate conservatism) դիրքերում (այսինքն՝ ոչ լրիվ հրաժարվելով սոցիալական ծրագրերից), Եկեղեցու սոցիալական աշխատանքներում մեծ դեր է ունեցել (տարբեր դավանանքների), աջակցություն է ստացել նահանգի շատ նշանավոր դեմոկրատների կողմից։ Կրկին նահանգապետ է ընտրվել 1998-ի նոյեմբերի 3-ին, ռեկորդային բարձր ձայնով և դարձել է Տեխասի առաջին նահանգապետը, որը վերընտրվել է առաջինից անմիջապես հետո։ Քննադատվել է Տեխասի և այլ նահանգների դեմոկրատների կողմից մի քանի մահապատիժների ստորագրման համար՝ որպես նահանգապետ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ԱՄՆ-ի նախագահներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բուշ, Ջորջ Վոկեր}}
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի նախագահների երեխաներ]]
[[Կատեգորիա:Time-ի վարկածով «Տարվա մարդ» ճանաչվածներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի գործարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:«Ոսկե ազնվամորի» մրցանակի դափնեկիրներ]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի հանրապետական կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացիներ իռլանդական ծագմամբ]]
[[Կատեգորիա:Եյլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական ընտանիքներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի քաղաքական գործիչներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>j3yk2a5i387ns5ys3m6kluwdcogd835</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վլադիմիր Պուտին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10970</id>
    <revision>
      <id>8492435</id>
      <parentid>8480884</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:06:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.70.255.50</ip>
      </contributor>
      <comment>Լրացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180969" xml:space="preserve">{{Թարմացնել}}
{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտին 
 | բնօրինակ անուն = {{lang-ru|Владимир Владимирович Путин}}
 | պատկեր = Vladimir Putin 17-11-2021 (cropped).jpg
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ 
 | կարգ = 2
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag of Russia.svg
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = [[2000]] թվականի [[մայիսի 7]]-[[2008]] թվականի [[մայիսի 7]]
 | նախորդող = [[Բորիս Ելցին]]
 | հաջորդող = [[Դմիտրի Մեդվեդև]]

 | տիտղոս_2 = [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ 
 | կարգ_2 = 4
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = Flag of Russia.svg
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = [[2012]] թվականի [[մայիսի 7]] - մինչ օրս
 | նախորդող_2 = [[Դմիտրի Մեդվեդև]] 
 | հաջորդող_2 =

 | տիտղոս_3 = [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] վարչապետ 
 | կարգ_3 = 5
 | կարգ-ին_3 = 
 | անվան տակ_3 = 
 | դրոշ_3 = Flag of Russia.svg
 | կառավարման սկիզբ_3 = 
 | կառավարման ավարտ_3 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_3 = [[1999]] թվականի [[օգոստոսի 16]] - [[2000]] թվականի [[մայիսի 7]]
 | նախորդող_3 = [[Սերգեյ Ստեպաշին]] 
 | հաջորդող_3 = [[Միխայիլ Կասյանով]]

 | տիտղոս_4 = [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] վարչապետ 
 | կարգ_4 = 9
 | կարգ-ին_4 = 
 | անվան տակ_4 = 
 | դրոշ_4 = Flag of Russia.svg
 | կառավարման սկիզբ_4 = 
 | կառավարման ավարտ_4 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_4 = [[2008]] թվականի [[մայիսի 8]] - [[2012]] թվականի [[մայիսի 7]]
 | նախորդող_4 = [[Վիկտոր Զուբկով]] 
 | հաջորդող_4 = [[Վիկտոր Զուբկով]] (ժ/պ)&lt;br /&gt;[[Դմիտրի Մեդվեդև]]

 | տիտղոս_5 = [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] [[Անվտանգության խորհուրդ|Անվտանգության խորհրդի]] քարտուղար 
 | կարգ_5 = 
 | կարգ-ին_5 = 
 | անվան տակ_5 = 
 | դրոշ_5 = Emblem Security Council of Russia.svg
 | կառավարման սկիզբ_5 = 
 | կառավարման ավարտ_5 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_5 = [[1999]] թվականի [[մարտի 29]] - [[օգոստոսի 9]]
 | նախորդող_5 = [[Նիկոլայ Բորդյուժա]] 
 | հաջորդող_5 = [[Սերգեյ Իվանով]]

 | տիտղոս_6 = [[Միացյալ պետություն|Միացյալ պետության]] նախարարների խորհրդի նախագահ
 | կարգ_6 = 
 | կարգ-ին_6 = 
 | անվան տակ_6 = 
 | դրոշ_6 = Flag of Russia.svg 
 | դրոշ2_6 = Flag of Belarus.svg
 | կառավարման սկիզբ_6 = 
 | կառավարման ավարտ_6 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_6 = [[2008]] թվականի [[մայիսի 27]] - [[2012]] թվականի [[հուլիսի 18]]
 | նախորդող_6 = [[Վիկտոր Զուբկով]] 
 | հաջորդող_6 = [[Դմիտրի Մեդվեդև]]

 | ազգություն = [[Ռուսներ|ռուս]]
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = Վլադիմիր Սպիրիդոնովիչ Պուտին
 | մայր = Մարիա Շեմելովա
 | ամուսին = ամուսնալուծված (2013)՝ Լյուդմիլա Պուտինա
 | զավակներ = դուստրեր՝ Կատերինա և Մարիա
 | դավանանք = [[Ուղղափառություն]]
 | կուսակցություն = «[[Միասնական Ռուսաստան]]» ({{lang-ru|Единая Россия}})  
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = Քաղաքական գործիչ, ռազմական գործիչ, իրավաբան 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտին''' ({{lang-ru|''Влади́мир Влади́мирович Пу́тин''}}, {{ԱԾ}}), ռուս պետական և քաղաքական գործիչ, [[Ռուսաստան]]ի նախագահը։ Ռուսաստանի Դաշնության երկրորդ [[նախագահ]]ը ([[2000]] [[մայիսի 7]]-[[2008]] [[մայիսի 7]])։ Ռուսաստանի Դաշնության առաջին նախագահ [[Բորիս Ելցին]]ի հրաժարականից հետո կատարել է նահագահի պարտականությունները [[1999]] թվականի [[դեկտեմբերի 31]]-ից մինչև [[2000]] թվականի [[մայիսի 7]]-ը։ [[2008]] թվականի [[մարտի 8]]-ից մինչև [[2012]] թվականը զբաղեցրել է երկրի [[վարչապետ]]ի պաշտոնը։ [[2012]] թվականին կրկին ընտրվել է երկրի նախագահ։

Պուտինի կողմից կատարված բազմաթիվ գործողություններ ռուսական ընդդիմության և արտասահմանյան դիտորդների շրջանում որակվել են որպես [[Ժողովրդավարություն|հակաժողովրդավարական]]&lt;ref&gt;{{cite web |author=Թրեյզման Դ. |title=Ռուսաստանի ժողովրդավարական փորձը կա՞նգ է առել |url=http://www.international.ucla.edu/article.asp?parentid=16294 |publisher=ԼԱԿՀ միջազգային ինստիտուտ |accessdate=2007 թ․ դեկտեմբերի 31 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808023949/http://international.ucla.edu/article.asp?parentid=16294 |archivedate=2007 թ․ օգոստոսի 8 }}&lt;/ref&gt;։ Ըստ [[2011]] թվականին հրապարակված [[ժողովրդավարության ինդեքս]]ի տվյալների, Պուտինի թեկնածության և կեղծված խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Ռուսաստանը գտնվում էր հետընթացի ճանապարհին, որը կուլմինացվել է հիբրիդային պետական համակարգից [[ավտորիտարիզմ]]ի անցումով&lt;ref&gt;[[Ժողովրդավարության ինդեքս]] 2011, http://www.sida.se/Global/About%20Sida/Så%20arbetar%20vi/EIU_Democracy_Index_Dec2011.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120617042553/http://www.sida.se/Global/About%20Sida/S%C3%A5%20arbetar%20vi/EIU_Democracy_Index_Dec2011.pdf |date=2012-06-17 }}&lt;/ref&gt;։ [[2014]] թվականին, [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի բռնակցման պատճառով]] կասեցվում է [[Ռուսաստան]]ի մասնակցությունը [[Մեծ ութնյակ]]ում&lt;ref&gt;[https://www.cnn.com/2014/03/24/politics/obama-europe-trip/index.html U.S., other powers kick Russia out of G8]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.businessinsider.com/russia-temporarily-kicked-out-of-g8-club-of-rich-countries-2014-3 |title=Ռուսաստանը ժամանակավորապես հեռացվել է G8 հարուստ երկրների ակումբից |publisher=Բիզնես ինսայդեր |date=2013-06-18 |accessdate=2014 թ․ մարտի 25}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում, Պուտինի կարգադրմամբ Ուկրաինայի սահմանի մոտ 2021 թվականի վերջից  [[Ռուս-ուկրաինական ճգնաժամ (2021 թվականից)|տեղի ունեցան ռուսական ուժերի կուտակումներ]], որը 2022 թվականի փետրվարին վերածվեց [[Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա|Ուկրաինայի վրա լայնամասշտաբ հարձակման]], հանգեցնելով Ռուսաստանի դեմ հետագա աննախադեպ պատժամիջոցների (այդ թվում՝ անձամբ Պուտինի դեմ), ինչը երկրում ֆինանսական ճգնաժամի բռնկման առիթ հանդիսացավ։

Պուտինի ղեկավարության ժամանակաշրջանում Ռուսաստանում արձանագրվել է [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] խիստ հետընթաց և անցում դեպի [[Ավտորիտարիզմ|ավտորիտար համակարգ]]ի։ Պուտինի իշխանությունը բնութագրվում է [[կոռուպցիա]]յով, քաղաքական հակառակորդների բանտարկություններով և բռնաճնշումներով, Ռուսաստանում ԶԼՄ-ների ազատության ահաբեկմամբ և ճնշմամբ, ընտրակեղծարարությամբ և այլն&lt;ref&gt;{{cite book|last=Frye|first=Timothy|url=https://press.princeton.edu/books/hardcover/9780691212463/weak-strongman|title=Weak Strongman: The Limits of Power in Putin's Russia|page={{page needed|date=փետրվար, 2022}}|publisher=Princeton University Press|year=2021|isbn=978-0-691-21246-3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reuter1&quot;&gt;{{Cite book|last=Reuter|first=Ora John|url=http://ebooks.cambridge.org/ref/id/CBO9781316761649|title=The Origins of Dominant Parties: Building Authoritarian Institutions in Post-Soviet Russia|date=2017|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-316-76164-9|edition=E-book|doi=10.1017/9781316761649}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Vladimir Spiridonovich Putin.jpg|left|thumb|160px|Հայրը՝ Վլադիմիր Սպիրիդոնովիչ Պուտինը]]

=== Մանկություն և պատանեկություն ===
[[Պատկեր:Vladimir Putin with his mother.jpg|left|thumb|180px|Վլադիմիր Պուտինը մոր հետ՝ 6 տարեկան հասակում, 1958 թվական]]
[[Պատկեր:Grave of Vladimir Putin's parents.jpg|right|thumb|180px|Վլադիմիր Պուտինի ծնողների գերեզմանը Սերաֆիմովյան գերեզմանատանը]]
Ծնվել է [[1952]] թվականի [[հոկտեմբերի 7]]-ին [[Լենինգրադ]]ում։ Համաձայն մարդահամարի ժամանակ իր պատասխանի՝ ազգությամբ ռուս է&lt;ref name=&quot;pn10&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1524408 Ա․ Կոլեսնիկով «Վլադիմիր Պուտինին տվել են ընտանեկան համար», 2010թվական]&lt;/ref&gt;։ Պուտինի հայրը՝ Վլադիմիր Սպիրիդոնովիչ Պուտինը (1911 թվականի փետրվարի 23 - 1999 թվականի օգոստոսի 2), [[Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ի մասնակից է ([[Կարմիր բանակ]]ի 86-րդ դիվիզիայի 330-րդ հրաձգային գնդի մարտիկ, կռվել է պաշտպանելով Նևսկի հրապարակը, ծանր վիրավորվել է), մինչ պատերազմը ծառայել է ստորջրյա նավատորմում, պատերազմից հետո՝ վարպետ Եգորովի անվան գործարանում։ Մայրը՝ Մարիա Շեմելովան (1911-1998 թվականներ), նույնպես աշխատել է գործարանում, վերապրել է Լենինգրադի շրջափակումը։ Պապը՝ Սպիրիդոն Պուտինը, հայտնի խոհարար էր, ով պատրաստում էր բարձր կուսակցական և պետական պաշտոնյաների համար. նա մինչև անգամ աշխատել է [[Լենին]]ի և [[Ստալին]]ի համար&lt;ref&gt;[http://flb.ru/infoprint/4728.html Օ․ Վանդիշևա «Սպիրիդոն Պուտինը մինչև 72 տարեկանը սպասարկում էր էլիտար խնջույքներ և բանկետներ», 2000թ]&lt;/ref&gt;։

Վ. Վ. Պուտինի թե՛ հայրական, թե՛ մայրական կողմի նախնիները (Պուտինները, Շելոմովները, Չուրսանովները, Բույանովները և այլք) առնվազն 300 տարիների ընթացքում եղել են Տվերյան կոմսության գյուղացիներ։ Վ. Վ. Պուտինի ամենավաղ հայտնի նախնին հիշատակված է 1627-1628 թվականների Տվերյան կոմսության գրամատյանում։ Յակով Նիկիտինը ցար Միխայիլ Ֆեոդորովիչի հորեղբայր Իվան Ռոմանովի տոհմական կալվածքի Բորոդինո ծխի Տուրգինովո գյուղի հիմնաբնակիչն էր&lt;ref&gt;Могильников В. А. Восходящее родословие В. В. Путина // [[Генеалогический вестник]]. — 2011. — Выпуск 42. — С. 70-86.&lt;/ref&gt;։

Վլադիմիրը ընտանիքի երրորդ որդին էր. դեռևս 1930-ականներին ծնված երկու ավագ եղբայրները մահացել են մանուկ հասակում։ [[2012]] թվականին հայտնի դարձավ, որ մի եղբոր անունը Վիկտոր էր, ծնվել է 1940 թվականին և մահացել 1942 թվականին դիֆտերիայից։ Թաղված է Պիսկարովյան գերեզմանատանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fontanka.ru/2012/01/27/072/|title=Блогеры нашли в «Блокадной книге» упоминание о брате Путина|publisher=Фонтанка.Ру|accessdate=2012 թ․ հունվարի 14|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABVj7ff?url=http://www.fontanka.ru/2012/01/27/072/|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ria.ru/society/20120127/550154185.html|title=Путин рассказал, что на Пискаревском кладбище похоронен его брат|publisher=РИА Новости|accessdate=2012 թ․ հունվարի 14|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABY4eXY?url=http://www.ria.ru/society/20120127/550154185.html|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Երկրորդ եղբոր անունը Ալիկ (Ալբերտ) էր, և նա մահացել է մինչ պատերազմը։

Պուտինների ընտանիքն ապրում էր առանց որևէ հարմարության կոմունալ բնակարանում՝ [[Լենինգրադ]]ում՝ Բասկովյան նրբանցք տուն 12-ում&lt;ref name=ReferenceD&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851631.shtml|title=В. Путин больше не подслушивает чужие разговоры|date=29 марта 2013|publisher=РосБизнесКонсалтинг|accessdate=2013 թ․ մարտի 31|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FbtA8xJw?url=http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851631.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 3|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այս բնակարանում Պուտինն ապրել է մինչ [[ԽՍՀՄ]]-ի ԱԱԿ-ում աշխատանքի անցնելը։ Դառնալով նախագահ՝ Պուտինը պատմում էր, որ մանկուց տարված էր հետախույզների մասին խորհրդային ֆիլմերով և երազում էր աշխատել պետական անվտանգության համակարգում։ Շնորհակալությամբ արձագանքում էր այն տարիներին խորհրդային իշխանության կողմից երիտասարդին տրամադրված կայացման և առաջխաղացման հնարավորություններին։

1960-1965 թվականներին Վլադիմիր Պուտինը սովորել է համար 193 ութամյա դպրոցում, որից հետո ընդունվել է համար 281 միջնակարգ դպրոց (տեխնոլոգիական ինստիտուտի հենքի վրա քիմիական թեքումով հատուկ դպրոց), որն ավարտել է 1970 թվականին։

1970-1975 թվականներին սովորել է [[Լենինգրադի պետական համալսարան]]ի (ԼՊՀ) իրավաբանական ֆակուլտետի միջազգային բաժնում։ ԼՊՀ-ում ընդունվեց ԽՄԿԿ շարքերը։ 1991 թվականին այս արգելված կուսակցությունից դուրս չեկավ։ Ուսումնառության ժամանակ առաջին անգամ հանդիպեց [[Անատոլի Սոբչակ]]ին, ով այն ժամանակ դոցենտ էր ԼՊՀ-ում։ Դիպլոմային աշխատանքի թեման է եղել «Ամենաարտոնյալ ազգի սկզբունքը» (գիտական ղեկավար՝ Լ. Ն. Գալենսկայա, միջազգային իրավունքի ամբիոն)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://law.spbu.ru/AboutFaculty/History/Alumni/Executive.aspx|title=Путин Владимир Владимирович|work=Выпускники — Исполнительная власть|publisher=Юридический факультет Санкт-Петербургского университета|accessdate=2013 թ․ հուլիսի 30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IqLubz5Z?url=http://law.spbu.ru/AboutFaculty/History/Alumni/Executive.aspx|archivedate=2013 թ․ օգոստոսի 13|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Ծառայություն ՊԱԿ-ում === 
[[Պատկեր:Vladimir Putin in KGB uniform.jpg|left|thumb|160px|Լուսանկարը ՊԱԿ-ի աշխատակցի անձնական գործերից է]]
[[1975]] թվականին Պուտինն ավարտեց ԼՊՀ իրավաբանության ֆակուլտետը։ Տեղաբաշխմամբ ուղեգրվեց աշխատելու [[ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե|Պետական անվտանգության կոմիտե]] (ԿԳԲ)&lt;ref name=&quot;от первого лица&quot;&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/articles/bookintro1.shtml |title=Ն․ Գևորգյան, Ն․ Տիմակովա, Ա․ Կոլեսնիկով «Առաջին դեմքից․ զրույց Վլադիմիր Պուտինի հետ» |accessdate=2014-03-14 |archive-date=2009-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090822082548/http://kremlin.ru/articles/bookintro1.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bio&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rg.ru/2008/11/18/putin-biografiya.html|title=Биография Владимира Путина}}&lt;/ref&gt;։ [[1975]] թվականին ավարտեց «Օպերատիվ անձնակազմի վերապատրաստման» կուրսերը Օխտայում («401-րդ դպրոց»), [[ԽՍՀՄ]]-ի ՊԱԿ-ի տարածքային ստորաբաժանումներում ատեստավորվեց կրտսեր լեյտենանտ (արդարադատության ավագ լեյտենանտ)&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

[[1977]] թվականից հետո աշխատել է ՊԱԿ-ի Լենինգրադյան վարչության հակահետախուզական գծի քննչական բաժնում&lt;ref name=&quot;aif_putin&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.sz.aif.ru/politic/news/56269|title=АИФ: Владимир Путин объяснил свои амбиции на президентство|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yb7mhHo?url=http://www.sz.aif.ru/politic/news/56269|archivedate=2012 թ․ մայիսի 27|accessdate=2014 թ․ մարտի 14|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;[[: 1979]] թվականին [[Մոսկվա]]յում ավարտեց ՊԱԿ-ի վեցամսյա վերապատրաստման դասընթացները և վերադարձավ [[Լենինգրադ]]։

[[1984]] թվականին արդարադատության մայոր կոչումով գործուղվել է ուսուցման Յու. Վ. Անդրոպովի անվան [[ԽՍՀՄ]]-ի ՊԱԿ-ի կարմիր շքանշանակիր ինստիտուտի մեկամյա դասընթացների, որն ավարտեց [[1985]] թվականին՝ «Արտաքին հետախուզություն» մասնագիտացմամբ։

[[1977]] թվականից հետո աշխատել է ՊԱԿ-ի Լենինգրադյան վարչության հակահետախուզական գծի քննչական բաժնում։ [[1979]] թվականին [[Մոսկվա]]յում ավարտեց ՊԱԿ-ի վեցամսյա վերապատրաստման դասընթացները և վերադարձավ Լենինգրադ։

[[1984]] թվականին արդարադատության մայոր կոչումով գործուղվել է ուսուցման Յու. Վ. Անդրոպովի անվան [[ԽՍՀՄ]]-ի [[ՊԱԿ]]-ի կարմիրշքանշանակիր ինստիտուտի մեկամյա դասընթացների, որն ավարտեց [[1985]] թվականին՝ «Արտաքին հետախուզություն» մասնագիտացմամբ։ Ինստիտուտում կրում էր «դպրոցական» Պլատոնով ազգանունը, ուսումնական բաժանմունքի ավագն էր, ուսումնասիրում էր [[գերմաներեն]]։

[[1985]]-[[1990]] թվականներին աշխատել է [[ԳԴՀ]]-ում&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։ Ծառայությունն անցկացրել է [[Դրեզդեն]]ի տարածքային հետախուզական կետում՝ քողարկված աշխատելով ԽՍՀՄ-ԳԴՀ Բարեկամության տան տնօրենի պաշտոնում։ Գործուղման ընթացքում ծառայողական տարիների հաշվով հասել է մինչև փոխգնդապետի կոչման և բաժնի պետի ավագ օգնականի պաշտոնին։ [[1989]] թվականին պարգևատրվել է «ԳԴՀ Ազգային ժողովրդական բանակի համար մատուցած ծառայությունների» բրոնզե մեդալով։

Արտերկրյա գործուղումի ավարտից հետո վերադառնում է ԽՍՀՄ և իր խոսքերով, ինքնակամ հրաժարվում է տեղափոխվել [[Մոսկվա]]՝ ԽՍՀՄ-ի ՊԱԿ-ի կենտրոնական գրասենյակ։ Կրկին վերադառնում է ՊԱԿ-ի Լենինգրադյան վարչության առաջին բաժին (հետախուզություն ԽՍՀՄ տարածքից&lt;ref name=&quot;aif_putin&quot; /&gt;։

Պուտինի խոսքերով, աշխատանքի անցնելուց հետո ինքը երկու անգամ Լենինգրադի քաղաքապետարան ԽՍՀՄ ՊԱԿ համակարգից ազատման զեկուցագիր է ներկայացրել&lt;ref name=&quot;от первого лица&quot;/&gt;։ [[1991]] թվականի [[օգոստոսի 20]]-ին՝ Ա. Ա. Սոբչակի՝ ԱԻԳԿ-ի դեմ ելույթի ժամանակ, Պուտինը զեկուցագիր գրեց ՊԱԿ-ից զորացրման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5265000/5265886.stm Хроника путча. Часть III] // BBC, 19 августа 2006&lt;/ref&gt;։

=== Աշխատանքը Սանկտ-Պետերբուրգում===

[[1990]] թվականի գարնան սկզբից նրա պաշտոնական աշխատավայրն էր Ա. Ա. Ժդանովի անվան Լենինգրադի պետական համալսարանը (ԼՊՀ)։ ԼՊՀ-ում Պուտինը դարձավ ռեկտոր Ստանիսլավ Մերկուրևի՝ միջազգային հարցերով օգնականը։

Ավելի ուշ Մերկուրևը Պուտինին խորհուրդ տվեց Անատոլի Սոբչակին՝ որպես գործադիր աշխատակցի&lt;ref name=autogenerated6&gt;{{Cite web |url=http://www.gazeta.ru/2001/02/27/biografiavla.shtml |title=Газета. Ru «Վլադիմիր Պուտինի կենսագրությունը» |accessdate=2014-03-21 |archive-date=2012-10-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121008133108/http://www.gazeta.ru/2001/02/27/biografiavla.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[1990]] թվականի մայիսից Լենինգրադի քաղաքային խորհրդի նախագահ Սոբչակի խորհրդական էր։

[[1991]] թվականի [[հունիսի 12]]-ից՝ Ա. Ա. Սոբչակի քաղաքապետ ընտրվելուց հետո, [[Սանկտ-Պետերբուրգ]]ի քաղաքապետարանի արտաքին կապերի կոմիտեի նախագահն էր։ Կոմիտեի նախագահի պաշտոնում Պուտինի պարտականությունների մեջ մտնում էին դեպի Պետերբուրգ ներդրումների ներգրավման հարցերը, արտասահմանյան ընկերությունների հետ հարաբերությունները, համատեղ ընկերությունների ձևավորումը։ Պուտինը Սանկտ-Պետերբուրգի առաջին դրամային բորսայի համակարգողն էր և օժանդակեց մի շարք գերմանական ընկերությունների մուտքը Սանկտ-Պետերբուրգ։ Պուտինի մասնակցությամբ [[Ռուսաստան]]ում բացվեց արտասահմանյան [[Կապիտալ (տնտեսագիտություն)|կապիտալ]]ով առաջին [[բանկ]]երից մեկը՝ BNP-Drezdner Bank (Rossija)-ն&lt;ref name=&quot;g_bio&quot;/&gt;։ Պուտինը հանդիսանում էր ռուս-ամերիկյան «Բարի կամքի խաղերի» կազմակերպիչներից մեկը և այդ ժամանակ ծանոթացավ զանգվածային լրատվական միջոցների ոլորտում ամերիկացի խոշորագույն գործարար [[Թեդ Թըրներ]]ի հետ&lt;ref name=autogenerated6 /&gt;։

[[1993]] թվականից քաղաքապետ Սոբչակը արտասահմանյան իր ուղևորությունների ընթացքում Պուտինին թողնում էր իր փոխարեն՝ որպես տեղակալ&lt;ref name=&quot;g_bio&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/2001/02/27/biografiavla.shtml] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121008133108/http://www.gazeta.ru/2001/02/27/biografiavla.shtml |date=2012-10-08 }}[https://web.archive.org/web/20110819003702/http://www.finmarket.ru/z/anl/anlpgv.asp?id=1114160]&lt;/ref&gt;։

[[1994]] թ․ մարտին նշանակվեց Սանկտ-Պետերբուրգի կառավարության ղեկավարի առաջին տեղակալ՝ պահպանելով արտաքին կապերի կոմիտեի ղեկավարի պաշտոնը&lt;ref name=&quot;g_bio&quot; /&gt;։ Որպես պետերբուրգյան կառավարության ղեկավար՝ Պուտինի պարտականությունների մեջ մտնում էին քաղաքապետարանի և տարածքային ուժային կառույցների ու իրավապահ մարմինների (Ներքին գործերի գլխավոր վարչություն, Պաշտպանության նախարարություն, Անվտանգության ֆեդերալ ծառայություն, դատախազություն, դատարաններ, Մաքսային կոմիտե), ինչպես նաև քաղաքական և հասարակական կազմակերպությունների համագործակցության և կոորդինացիոն աշխատանքները։ Պուտինի ենթակայության տակ էին գրանցման պալատը, ինչպես նաև քաղաքապետարանի վարչությունները՝ արդարադատության, հասարակայնության հետ կապերի, վարչական մարմիններ, հյուրանոցներ։

[[1995]] թվականին ղեկավարում է «Մեր տունը Ռուսաստանն է» կուսակցության տարածքային բաժինը&lt;ref&gt;[https://archive.is/20120710172406/dosie.km.ru/file/index.asp?data=07.10.2005%2015:52:00&amp;archive=on Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտին] km.ru&lt;/ref&gt;։

Արտաքին կապերի կոմիտեի հետ համատեղ Պուտինը գլխավորում էր նաև քաղաքապետարանի օպերատիվ հարցերի հանձնաժողովը&lt;ref name=autogenerated6 /&gt;։

Արդյունքում, Պուտինի հետ Սանկտ-Պետերբուրգի քաղաքապետարանում աշխատողներից շատերը (Ի. Ի. Սեչին, Դ. Ա. Մեդվեդև, Վ. Ա. Զուբկով, Ա. Բ. Միլլեր, Գ. Օ. Գրեֆ, Դ. Ն. Կոզակ, Վ. Պ. Իվանով, Ս. Ե. Նարիշկին, Վ. Լ. Մուտկո և այլք) [[2000]]-ական թվականներին Ռուսաստանի կառավարությունում, Ռուսաստանի նախագահի աշխատակազմում և պետական ընկերություններում զբաղեցնում էին պատասխանատու պաշտոններ։

[[1992]] թվականին Լենխորհի պատգամավորական աշխատանքային խմբի կողմից՝ Մարինա Սալյեի և Յուրի Գլադկովի ղեկավարությամբ (այսպես կոչված «Սալյեի հանձնաժողովը»), մեղադրանքներ առաջադրեցին՝ Սանկտ-Պետերբուրգը հումքի դիմաց պարենով ապահովելու ծրագրում մեքենայությունների համար&lt;ref&gt;[http://www.svobodanews.ru/content/article/1972366.html Почему Марина Салье молчала о Путине 10 лет?] Интервью депутата Ленинградского городского Совета (председатель комиссии по продовольствию) (1990—1993) Марины Салье Радио «Свобода», 2 марта, 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.svobodanews.ru/content/article/1978453.html Как Собчак и Путин ходили на ковер] Интервью Юрия Болдырева, начальника контрольного управления администрации президента России (1992—1993), Радио «Свобода», 9 марта, 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;newsru_ivanize&quot;&gt;[http://newsru.com/russia/11mar2010/ivanize.html Журналист, расследовавший «доклад Салье»: документальные доказательства махинаций Путина существуют] Интервью Владимира Иванидзе, NEWSru, 11 марта 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;razg&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/articles/bookchapter6.shtml «От первого лица. Разговоры с Владимиром Путиным»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090630150907/http://www.kremlin.ru/articles/bookchapter6.shtml |date=2009-06-30 }} // Сайт президента России&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;razg&quot; /&gt;։ Պուտինի պնդմամբ, փաստացի Սալյեի հանձնաժողովը ոչ մի հետաքննություն չէր իրականացնում, իսկ «քրեական կարգով ոչ ոք ոչ մի բանի համար չէր կարող հետապնդվել»&lt;ref name=&quot;razg&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;razg&quot; /&gt;։ Պուտինի կարծիքով, այս սկանդալը Լենխորհի որոշ պատգամավորներ փորձում էին օգտագործել Սոբչակի վրա ազդելու համար, որպեսզի նա իրեն հեռացնի աշխատանքից&lt;ref name=&quot;razg&quot; /&gt;։

[[2008]] թվականի հուլիսին՝ ոստիկանության կողմից [[Իսպանիա]]յում&lt;ref&gt;[http://newsru.com/world/17jun2008/pais.html У «вождя» русских мафиози Петрова нашли в Испании 30 млн евро] NEWSru.com 17 июня 2008 г.&lt;/ref&gt; մի շարք ռուս քաղաքացիների ձերբակալման ժամանակ, որոշ ԶԼՄ-ների ուշադրությունը կրկին սևեռվեց ավելի վաղ հրապարակումներին՝ նվիրված [[1990]]-ական թվականներին Պուտինի կապերին «տամբովյան» կազմակերպված հանցախմբի ենթադրյալ ղեկավար Վլադիմիր Կումարինի հետ, ով [[2007]] թվականի օգոստոսին ձերբակալվեց վերոհիշյալ հանցախմբի ղեկավարման մեղադրանքով և դատապարտվեց&lt;ref name=&quot;TambCr&quot;&gt;[http://newsru.com/world/27aug2003/book.html В Германии вышла книга о связях Путина с русской мафией] NEWSru.com 27 августа 2003 г.&lt;/ref&gt;։

=== Աշխատանքը Մոսկվայում===

Երեք տարվա ընթացքում Պուտինը նախագահի գործերի կառավարչի տեղակալի պաշտոնից հասավ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնին։
[[Պատկեր:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|thumb|ՌԴ Անվտանգության խորհրդի տնօրենի պաշտոնում, 1998 թ]]

[[1996]] թվականի օգոստոսից, երբ Անատոլի Սոբչակը պարտվեց նահանգապետի ընտրություններում, աշխատանքի հրավիրվեց [[Մոսկվա]]՝ [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահի գործերի կառավարիչ Պավել Բորոդինի տեղակալի պաշտոնում։ Այստեղ Պուտինը ղեկավարում էր իրավաբանական և Ռուսաստանի՝ արտերկրում ունեցած սեփականությունների վարչությունները։

[[1997]] թվականի [[մարտի 26]]-ից նշանակվեց Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի աշխատակազմի նախագահի տեղակալ, Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի Վերահսկողության գլխավոր վարչության պետ՝ այս պաշտոնում փոխարինելով Ա. Լ. Կուդրինին։

Պուտինի խոսքերով, Վերահսկողության գլխավոր վարչության՝ պաշտպանության ոլորտի պատվերների կատարման ստուգումների արդյունքները հանդիսացան 1997 թվականի մայիսին Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության նախարար [[Իգոր Ռադիոնով]]ի պաշտոնանկության պատճառներից մեկը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=178291 ГКУ объявляет войну коррупции // Коммерсантъ, 27 мая 1997]&lt;/ref&gt;։

1997 թվականին Պուտինը՝ որպես Վերահսկողության գլխավոր վարչության պետ, հանձնարարեց հատուկ հանձնախմբին իրականացնել ռուսական ձկնորսության արդյունավետությանն ուղղված ստուգումներ։ Հանձնախմբի աշխատանքի արդյունքում պարզվեց. «Ճապոնական նավերի կողմից [[1997]] թվականին դրեյֆային եղանակով (արգելված է [[ՄԱԿ]]-ի Գլխավոր ասամբլեայի [[1991]] թվականի հռչակագրով) որսված 6500 տ կարմիր [[սաղմոն]]ը և այս տիպի ձկան 3300 տ որսը ռուսական նավերի կողմերից, որոնք աշխատում են գիտական ծրագրերով, հանգեցրել է լճային կարմիր սաղմոնի գերորսի, և փաստացի սնանկացման եզրին են կանգնել [[Կամչատկայի երկրամաս|Կամչատկայի նահանգ]]ի ծովափնյա ընկերությունները, որոնք շահագործում են նրա պահուստները»։ Հանձնախմբի աշխատանքի ավարտից հետո, ըստ եզրակացության, ձկնային արդյունաբերության շրջանները փոփոխվեցին, իսկ հաջորդ տասնամյակի ընթացքում կարմիր սաղմոնի որսը աճեց մի քանի անգամ՝ 2500 տոննայից հասնելով 20000 տոննայի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kamcity.ru/moskva-uzakonila-steny-smerti.html |title=КамСити — Москва узаконила «Стены смерти» |accessdate=2014 թ․ մարտի 21 |archive-date=2012 թ․ ապրիլի 9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120409020631/http://www.kamcity.ru/moskva-uzakonila-steny-smerti.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականի [[մայիսի 28]]-ին նշանակվում է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ՝ շրջանների հետ տարվող աշխատանքների պատասխանատու։ Նշանակման պահին [[Կրեմլ]]ում համարվում էր ամենաազդեցիկ դեմքերից մեկը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=198930 Кремлёвская чистка // Коммерсантъ, 26 мая 1998]&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականի [[հուլիսի 25]]-ից Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրենն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=073154 |title=Указ президента России от 25.07.1998 N 886 |accessdate=2014 թ․ մարտի 21 |archive-date=2011 թ․ հունիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110603231258/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=073154 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը իրեն տեղակալներ նշանակեց Նիկոլայ Պատրուշևին, Վիկտոր Չերկեսովին և Սերգեյ Իվանովին, որոնց հետ ծանոթ էր [[Սանկտ-Պետերբուրգ]]ի [[ՊԱԿ]]-ում աշխատելու տարիներից։ [[1998]] թվականի աշնանը Պուտինը կատարեց ԱԴԾ-ի վերակառուցում&lt;ref name=&quot;Рой Медведев&quot; /&gt;։ ԱԴԾ-ի տնօրենի պաշտոնում գտնվելու ժամանակահատվածում Պուտինը լուծարեց տնտեսական հակահետախուզության և ռազմավարական օբյեկտները հակահետախուզությամբ ապահովելու վարչությունները և դրանց փոխարեն ստեղծեց ԱԴԾ-ի վեց նոր վարչություն։ Հասավ ԱԴԾ-ի անընդհատ ֆինանսավորմանը, ինչպես նաև ԱԴԾ-ի աշխատակիցների աշխատավարձերի բարձրացմանը (այս պլանում հավասար Արտաքին հետախուզության վարչության և Կառավարության կապի և տեղեկատվության ֆեդերալ ծառայության աշխատակիցների աշխատավարձերին)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.finmarket.ru/z/experts/view.asp?id=1114160&amp;rid=1|title=Событие. Восьмилетка Владимира Путина|date=2009-03-26|publisher=Финмаркет|accessdate=2012 թ․ փետրվարի 28}}&lt;/ref&gt;։ ԱԴԾ-ի տնօրենի պաշտոնին նշանակվելուց առաջ նախագահ [[Բորիս Ելցին|Ելցին]]ն առաջարկեց Պուտինին բարձրացնել նրա զինվորական կոչումը մինչև գեներալ-մայոր, բայց Պուտինը հրաժարվեց՝ առաջարկելով դառնալ ԱԴԾ-ի առաջին քաղաքացիական տնօրենը&lt;ref&gt;[http://www.bfm.ru/news/2011/12/15/elcin-predlagal-putinu-stat-generalom.html Ельцин предлагал Путину стать генералом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121120194520/http://www.bfm.ru/news/2011/12/15/elcin-predlagal-putinu-stat-generalom.html |date=2012-11-20 }}, Бизнес-ФМ, 15 декабря 2011&lt;/ref&gt;։
 
[[1999]] թվականի [[մարտի 26]]-ից Պուտինը նշանակվեց Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության խորհրդի քարտուղար՝ պահպանելով նաև ԱԴԾ-ի տնօրենի պաշտոնը։

1999 թվականի մայիսի սկզբներին նախագահ Ելցինը որոշեց իր իշխանությունը փոխանցել Պուտինին։ [[Օգոստոսի 5]]-ին՝ Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ, Ելցինը հայտնեց, որ ուզում է նրան նշանակել երկրի վարչապետ&lt;ref name=&quot;Рой Медведев&quot;&gt;Рой Медведев, [http://www.businesspress.ru/newspaper/article_mId_33_aId_48408.html «Два президента. Борис Ельцин и Владимир Путин (К выходу в свет книги Б. Н. Ельцина „Президентский марафон“)»]&lt;/ref&gt;։

=== Թեզի պաշտպանություն===

[[1997]] թվականին [[Սանկտ-Պետերբուրգ]]ի լեռնային պետական ինստիտուտում&lt;ref name=&quot;strateg&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.gazeta.ru/2006/03/28/oa_193799.shtml |title=Путина не смогли завалить «черные рецензенты» // Gazeta.Ru, 28 марта 2006 |accessdate=2014-03-25 |archive-date=2014-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205083715/http://www.gazeta.ru/2006/03/28/oa_193799.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; [[տնտեսագիտություն]]ից պաշտպանեց «Շուկայական հարաբերությունների ձևավորման պայմաններում ռեգիոնի նյութահումքային բազայի վերարտադրման ռազմավարական պլանավորումը (Սանկտ-Պետերբուրգ և Լենինգրադյան նահանգ)» թեմայով ատենախոսությունը&lt;ref name=rsl&gt;
[http://old.rsl.ru/view.jsp?f=1003&amp;t=3&amp;v0=%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD%2C+%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80+%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;f=1003&amp;t=1&amp;v1=&amp;f=4&amp;t=2&amp;v2=&amp;f=21&amp;t=3&amp;v3=&amp;f=1016&amp;t=3&amp;v4=&amp;f=1016&amp;t=3&amp;v5=&amp;cc=c3&amp;s=2&amp;ce=4 Стратегическое планирование воспроизводства… диссертация … кандидата экономических наук : 08.00.05]&lt;/ref&gt;։ Այստեղ նա ազգային չեմպիոնների մասին միտք արտահայտեց։ Արդյունքում այս միտքը դարձավ Պուտինի քաղաքականության տարբերակիչ գծերից մեկը։ Գիտական ղեկավարն էր տնտեսագիտական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր [[Վլադիմիր Ֆեդոսեև]]ը՝ տնտեսագիտության հանքային հումքի ոլորտի հայտնի մասնագետը&lt;ref name=&quot;fedoseyev&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.kolasc.net.ru/russian/news/F/FedoseevVladimirAnatol1evi7.htm |title=Федосеев Владимир Анатольевич |accessdate=2014 թ․ մարտի 25 |archive-date=2013 թ․ դեկտեմբերի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202234942/http://www.kolasc.net.ru/russian/news/F/FedoseevVladimirAnatol1evi7.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[2005]] թվականին [[Վաշինգտոն]]ի [[Բրուքինգյան համալսարան]]ի հետազոտողները հայտարարեցին, որ Պուտինի ատենախոսության սկզբի 20 էջից 16-ը պրոֆեսորներ Ուլիլիամ Քինգի և Դևիդ Քլիլանդի [[1978]] թվականին հրատարակված «Ռազմավարական պլանավորում և քաղաքականություն» հոդվածի ճշգրիտ արտատպությունն է կամ մոտավոր վերարտադրությունը։ Հետազոտողների պնդմամբ, Պուտինի աշխատանքի վեց դիագրամները ամբողջությամբ կամ մասնակի համընկնում են ամերիկացիների հոդվածի հետ&lt;ref&gt;[http://www.washtimes.com/world/20060324-104106-9971r.htm Researchers peg Putin as a plagiarist over thesis ''Washington Times'']{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/news/2006/03/26/plagiat/ Кандидатскую диссертацию Владимира Путина объявили плагиатом // Lenta.Ru, 26 марта 2006]&lt;/ref&gt;։ Սանկտ-Պետերբուրգի ակադեմիական շրջանակներում հերքեցին Բրուքինգյան համալսարանի պնդումները&lt;ref name=&quot;strateg&quot; /&gt;։ Արտասահմանյան մամուլում պնդում էին, որ դեռ այն ժամանակ Պուտինը կազմավորել էր իր ապագա քաղաքականության հիմուքները&lt;ref&gt;{{cite web
 |author      = 
 |date        = 
 |url         = http://www.polit.ru/analytics/2005/12/13/lopatnikov.html
 |title       = Диссертация Владимира Путина: откуда взялся скандал
 |lang        = 
 |publisher   = ПОЛИТ.РУ
 |accessdate  = 2009-12-29
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/617UVTBzP?url=http://www.polit.ru/article/2005/12/13/lopatnikov/
 |archivedate = 2011-08-22
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։
[[Ռուսաստան]]ում Պուտինի ատենախոսության մեջ արտագրության դեպքի մասին տեղեկատվությունը համացանցային խմբագրումների և «Իշխանություն» ամսագրի շրջանակներից դուրս չեկավ&lt;ref&gt;[http://slon.ru/russia/v_svoey_dissertatsii_putin_sam_napisal_po_vidimomu_vsego_paru_stranits-959136.xhtml «В своей диссертации Путин сам написал, по-видимому, всего пару страниц»]&lt;/ref&gt;։

== Վարչապետ (1999 թ օգոստոս-դեկտեմբեր)  == 
[[1999]] թվականի [[օգոստոսի 9]]-ին նշանակվեց [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] վարչապետի առաջին տեղակալ և վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061223 |title=Указ президента РФ от 09.08.1999 N 1011 |accessdate=2014 թ․ մարտի 27 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518015607/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061223 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061221 |title=Указ президента РФ от 09.08.1999 N 1012 |accessdate=2014 թ․ մարտի 27 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518015541/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061221 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրն իր հեռուստաելույթի ժամանակ նախագահ [[Բորիս Ելցին|Ելցին]]ը նրան անվանեց իր հետնորդը&lt;ref&gt;[http://gazeta.lenta.ru/daynews/09-08-1999/17eltsinword.htm GAZETA.RU: «Телеобращение Ельцина: полный текст»]&lt;/ref&gt;։ [[1999]] թվականի [[օգոստոսի 16]]-ին Պետական դումայի պատգամավորների 233 ձայներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://encyclopaedia.biga.ru/enc/history/GOSUDARSTVENNAYA_DUMA_FEDERALNOGO_SOBRANIYA_ROSSISKO_FEDERATSII.html |title=Государственная дума Федерального собрания Российской Федерации |accessdate=2014 թ․ մարտի 27 |archive-date=2014 թ․ ապրիլի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140415131121/http://encyclopaedia.biga.ru/enc/history/GOSUDARSTVENNAYA_DUMA_FEDERALNOGO_SOBRANIYA_ROSSISKO_FEDERATSII.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; (84 դեմ և 17 ձեռնպահ) հաստատվեց [[վարչապետ]]ի պաշտոնում&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/422001.stm Yeltsin’s man wins approval, 1999]&lt;/ref&gt;։

Պուտինի նշանակումը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061133 |title=Указ президента РФ от 16.08.1999 № 1052 |accessdate=2014 թ․ մարտի 27 |archive-date=2012 թ․ մայիսի 18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518015646/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=061133 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; համընկավ [[Դաղստան]]ում դաշնային ուժերի՝ Դաղստան մուտք գործած ահաբեկիչների դեմ լայնամասշտաբ գործողությունների սկզբի հետ&lt;ref name=&quot;bv743&quot;&gt;Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 743—744&lt;/ref&gt;։ Պուտինը գլխավորեց այդ գործողությունները՝ հանդես գալով որպես եռանդուն կազմակերպիչ&lt;ref name=&quot;bv743&quot; /&gt;։ [[Սեպտեմբերի 15]]-ի դրությամբ բոլոր ահաբեկիչներն արդեն դուրս էին շպրտվել Դաղստանի տարածքից&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/russia/1999/09/16/dagestan/ Территория Дагестана полностью очищена от боевиков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140415075354/http://lenta.ru/russia/1999/09/16/dagestan/ |date=2014-04-15 }} // Lenta.Ru, 16 сентября 1999&lt;/ref&gt;։

Ըստ պատմաբան Ա. Բարսենկովի՝ Վլադիմիր Պուտինը հանդես եկավ այն մարդու դերում, որը «ընդունակ է հոգեպես և բարոյապես միավորել ռուսներին, որոնք երիտասարդ վարչապետի հետ կապում էին կայունության վերականգնման, կարգուկանոնի հաստատման և կյանքի լավացման հույսեր»&lt;ref name=&quot;bv743&quot; /&gt;։ Պուտինի հանրաճանաչության աճի մասին վկայում է նրա գլխավորված «Միասնություն» քաղաքական շարժման հաջողությունը, որը [[Պետական դումա|Պետդումա]]յի ընտրությունների արդյունքում հավաքեց 23, 3% ձայներ՝ զբաղեցնելով երկրորդ տեղը&lt;ref name=&quot;bv743&quot; /&gt;։

[[1999]] թվականի [[դեկտեմբերի 30]]-ին ռուսական մի շարք խմբագրականների կողքին լույս տեսավ նաև Պուտինի «Ռուսաստանը հազարամյակի շեմին» հոդվածը, որում նա շարադրում էր իր պատկերացումները երկրի անցյալի և ապագայի խնդիրների մասին&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/politics/1999-12-30/4_millenium.html Россия на рубеже тысячелетий] // Независимая газета, 30 декабря 1999&lt;/ref&gt;։ Պուտինի կարծիքով, [[Ռուսաստան]]ին անհրաժեշտ է հզոր քաղաքական իշխանություն և հանրության համախմբում։ Արծարծելով տնտեսական խնդիրները՝ նա հայտարարեց աղքատության դեմ պայքարի, բնակչության բարօրության և ռուսական տնտեսության նորագույն արդյունավետության քաղաքականության անհրաժեշտության մասին։

=== Զինյալների ներխուժումը Դաղստան և բնակելի շենքերի պայթյունները 1999 թ սեպտեմբերին  ===

[[1999]] թվականի [[սեպտեմբեր]]ին տեղի ունեցան մի շարք ահաբեկչական գործողություններ՝ [[Բույնակսկ]]ի, [[Մոսկվա]]յի և [[Վոլգոդոնսկ]]ի բնակելի շենքերի պայթյունները, որոնց զոհ դարձան ավելի քան 300 մարդ։ Մոսկվայի քաղաքային դատարանի և [[Ռուսաստան]]ի Գլխավոր դատարանի վճռի համաձայն&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=555720 «Как Верховный суд РФ рассматривает дела террористов»] // Коммерсантъ, 18 марта 2005&lt;/ref&gt;՝ պայթյունները կազմակերպվել էին կարաչաևյան և դաղստանյան վահհաբիտների կողմից՝ արաբ վարձկալներ [[Ամիր Խաթաբ]]ի և [[Աբու Ումար]]ի պատվերով&lt;ref name=&quot;prigovordik&quot;&gt;[http://terror1999.narod.ru/sud/delokd/prigovor.html Приговор Крымшамхалову и Деккушеву]&lt;/ref&gt;։

Տեսակետներ առաջ քաշվեցին, համաձայն որոնց Պուտինին ձեռնտու էին բնակելի շենքերի պայթյունները՝ նախընտրական վարկանիշը բարձրացնելու, նախագահական ընտրություններում հաղթանակ ապահովելու և [[Չեչնիա]] զորք մտցնելուց առաջ հասարակական բարեհաճ կարծիք ձևավորելու համար&lt;ref name=&quot;sled&quot;&gt;[http://2002.novayagazeta.ru/nomer/2002/91n/n91n-s00.shtml Гексогеновый след] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929105919/http://2002.novayagazeta.ru/nomer/2002/91n/n91n-s00.shtml |date=2007-09-29 }} «[[Новая газета]]» 9 января 2002.&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, [[Ալեքսանդր Լիտվինենկո]]յի և [[Յուրի Ֆելշտինսկի|Յուրի Ֆելշտինսկու]] «ՖՍԲ-ն պայթեցնում է Ռուսաստանը» ({{lang-ru|''ФСБ взрывает Россию''}}) գրքում հաստատվում է, որ ԱԴԾ-ն իրկանացրել է բնակելի շենքերի պայթյունները Պուտինի և [[Նիկոլայ Պատրուշև]]ի գիտությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://video.google.com/videoplay?docid=3130089545554188129 |title=Фильм «ФСБ взрывает Россию» |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 2 |archive-date=2011 թ․ հունիսի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604035815/http://video.google.com/videoplay?docid=3130089545554188129 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Պուտինն այս վարկածը բնորոշեց որպես բարբաջանք&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/articles/bookchapter7.shtml |title=Президент России {{!}} Книга «От первого лица» |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 2 |archive-date=2009 թ․ ապրիլի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090420010119/http://www.kremlin.ru/articles/bookchapter7.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Պետության ղեկավար  == 
[[Պատկեր:Inauguration of Vladimir Putin 7 May 2000-11.jpg|200px|thumb|Նախագահի պաշտոնի անցման կապակցությամբ Պուտինի ելույթը Կրեմլյան պալատում։]]
* 1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Ելցինի ժամանակից շուտ պաշտոնաթողության հետևանքով Պուտինը դառնում է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի պաշտոնակատար&lt;ref name=&quot;bv768&quot;&gt;Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/text/news/1999/12/119558.shtml Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը այսօր հայտարարեց իր պաշտոնաթողության մասին, պաշտոնակատար նշանակելով Վլադիմիր Պուտինին]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} // Ռուսաստանի նախագահի պաշտոնական կայք, դեկտեմբերի 31, 1999&lt;/ref&gt;։ Այդ օրվա առավոտյան ժամը 11-ին Կրեմլում՝ Ռուսաստանի նախագահի աշխատասենյակում, Մոսկվայի և համայն Ռուսիո Պատրիարք [[Ալեքսիյ II]]-ի ներկայությամբ Ելցինը հանձնեց իր իրավասությունները Պուտինին։ Այս ամենի հետ Պուտինը ստացավ նաև Պատրիարքի ուղղափառ օրհնությունը երկրի կառավարման առաջիկա դժվարին գործում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravoslavie.ru/news/putin_patr.htm|title=Новость недели &quot;Православие 2000&quot;|accessdate=2013 թ․ հունվարի 6|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DZLAc4Ny?url=http://www.pravoslavie.ru/news/putin_patr.htm|archivedate=2013 թ․ հունվարի 10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Առավոտյան ժամը 12-ին, արտակարգ ընդհատելով եթերը, հեռուստաալիքները հեռարձակեցին Ելցինի ուղերձը, որում նա հայտնում էր իր պաշտոնաթողության և հետնորդի մասին&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/text/news/1999/12/119605.shtml Կրեմլում տեղի ունեցավ Բորիս Ելցինի պարտականությունների փոխանցման արարողությունը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Պուտինին տրվեցին նախագահական իշխանության խորհրդանիշները, այդ թվում «[[ատոմային ճամպրուկ]]ը»։ Առաջին պետական փաստաթուղթը, որը ստորագրեց ՌԴ նախագահի պաշտոնակատար Պուտինը, «Իր պարտականությունների կատարումը դադարեցրած Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի և նրա ընտանիքի անդամների երաշխքիների մասին» հրամանագիրը։ Հրամանագիրը ՌԴ նախկին նախագահներին (այդ պահին այդպիսին միայն Ելցինն էր) երաշխավորում էր անձեռնմխելիություն։
[[Պատկեր:Boris Yeltsin 31 December 1999.jpg|thumb|left|Վլադիմիր Պուտինը, Ալեքսանդր Վոլոշինը և Բորիս Ելցինը 1999 թ, դեկտեմբերի 31-ին։]]
* 2000 թվականի մարտի 26-ին ընտրվեց Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.putin2000.ru/news.html |title=Новости |accessdate=2007 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-date=2007 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070923105152/http://www.putin2000.ru/news.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնը ստանձնեց 2000 թվականի մայիսի 7-ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/events/detail/2000/05/128981.shtml |title=Պուտինը Ռուսաստանի նախագահի պաշտոնում//Մոսկվա, Կրեմլ 2000թ, մայիսի 7 |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 11 |archive-date=2008 թ․ սեպտեմբերի 26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080926121341/http://www.kremlin.ru/events/detail/2000/05/128981.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* 2000 թվականի մայիսին Ռուսաստանի վարչապետի պաշտոնում նշանակեց [[Միխայիլ Կասյանով]]ին&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/text/news/2000/05/122681.shtml Նախագահը ստորագրոց հրամանագիր, որով վարչապետ էր նշանակվում Միխայիլ Կասյանովը]&lt;/ref&gt;։
* 2004 թվականի փետրվարի 24-ին Կասյանովի կառավարությունը արձակեց՝ նրա աշխատանքը «ընդհանուր առմամբ գնահատելով բավարար»&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/appears/2004/02/24/1732_type63374type82634_61033.shtml Կառավարության հրաժարականի հետ կապված Պուտինի հայտարարությունը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Նոր վարչապետ դարձավ [[Միխայիլ Ֆրադկով]]ը&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/text/news/2004/03/61565.shtml Պուտինը նշանակեց Ֆրադկովին վարչապետի պաշտոնակատար]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։
* 2004 թվականի մարտի 14-ին երկրորդ անգամ ընտրվեց Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի պաշտոնում&lt;ref&gt;[http://www.putin2004.ru/putin/work/4054A129?session=5289073fa06f69a27d0202efc7374f95 Վլադիմիր Պուտինը դառնում է Ռուսաստանի նախագահ երկրորդ անգամ]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնը ստանձնեց 2004 թվականի մայիսի 7-ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/events/detail/2004/05/64182.shtml |title=Պուտինի ելույթը նախագահի պաշտոնն ստանձնելիս //Մոսկվա, Կրեմլ 2004 թ մայիսի 7 |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 11 |archive-date=2008 թ․ հունվարի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080103000840/http://www.kremlin.ru/events/detail/2004/05/64182.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* 2007 թվականի սեպտեմբերի 12-ին արձակեց Ֆրադկովի կառավարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/text/news/2007/09/143718.shtml |title=Վլադիմիր Պուտինն ընդունեց կառավարության հրաժարականը |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 11 |archive-date=2007 թ․ նոյեմբերի 13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071113160405/http://www.kremlin.ru/text/news/2007/09/143718.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝ վարչապետ նշանակելով [[Վիկտոր Զուբկով]]ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/text/news/2007/09/143927.shtml |title=Նախագահը վարչապետ նշանակեց Վիկտոր Զուբկովին |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 11 |archive-date=2007 թ․ նոյեմբերի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071111185859/http://www.kremlin.ru/text/news/2007/09/143927.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* 2008 թվականի մայիսի 7-ին իշխանությունը փոխանցեց նորընտիր նախագահին՝ իր աշխատակազմի նախկին ղեկավար [[Դմիտրի Մեդվեդև]]ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kremlin.ru/appears/2008/05/07/1200_type63374type82634type122346_200263.shtml |title=Պուտինի ելույթի Մեդվեդևի նախագահ ընտվելու կապակցությամբ |accessdate=2014 թ․ ապրիլի 11 |archive-date=2008 թ․ հունիսի 9 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080609184411/http://www.kremlin.ru/appears/2008/05/07/1200_type63374type82634type122346_200263.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դրանից մի քանի օր առաջ Պուտինը Time-ի «Աշխարհի 100 ազդեցիկ մարդկանց» ցուցակում գրավել էր երկրորդ տեղը&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/doc/511433-echo.html Պուտինը ամենաազդեցիկ մարդկանց շարքում Մադլեն Օլբրայթի հոդվածի ռուսերեն թարգմանությունը] ([http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1733748_1733757_1735578,00.html օրիգինալը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130825134000/http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1733748_1733757_1735578,00.html |date=2013-08-25 }})&lt;/ref&gt;։

=== Ներքին քաղաքականությունը  ===

2000 թվականի օգոստոսին երկրի սահմանադրական-քաղաքական համակարգում կատարված առաջին խոշոր բարեփոխում [[Դաշնային խորհուրդ|Դաշնային խորհրդ]]ի կարգի փոփոխությունն էր, որի արդյունքում նահանգապետերը և մարզերի օրենսդիր իշխանության ղեկավարները, որոնք մինչ այդ ի պաշտոնե էին Դաշնային խորհրդում, փոխվեցին նշանակովի ներկայացուցիչների. վերջիններս պետք է աշխատեին Դաշնային խորհրդում մշտական և պորֆեսիոնալ հիմունքներով (ընդ որում նրանցից մեկին նշանակում էր նահանգապետը, երկրորդին՝ մարզի օրենսդիր մարմինը)։ Նահանգապետերի կողմից կորցրած լոբբիստական հնարավորությունների փոխհատուցման նպատակով ստեղծվեց խորհրդակցական մարմին՝ [[ՌԴ Պետական խորհուրդ|Պետական խորհուրդ]]ը։

2004 թվականի սեպտեմբերի՝ [[Բեսլանի ահաբեկչություն|Բեսլանի ահաբեկչական]] գործողությունից մի քանի օր անց, Պուտինը հայտարարեց, որ մտադիր է չեղարկել մարզերի ղեկավարների ընտրությունները՝ այդ քայլը հիմնավորելով ահաբեկչության դեմ պայքարի ուժեղացումով։ Համաձայն Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման համառուսաստանյան կենտրոնի (ՀԿՈՒՀԿ) անցկացրած հարցման՝ դա արվեց հարցվածների 48%-ի կամքին հակառակ&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/2004/09/22/oa_134315.shtml Մեծամասնությունը հանդես է եկել Պուտինի դեմ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140415191857/http://www.gazeta.ru/2004/09/22/oa_134315.shtml |date=2014-04-15 }} սեպտեմբերի 23, 2004 թ{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Մեծամասնությունը հանդես եկավ Պուտինի դեմ։ Ինչպես նաև անցում կատարվեց կուսակցական ցուցակներով Պետական դումա պատգամավորների ընտրության կարգին։ Պետական դումայում տարածքային ներկայացուցչությունը վերացվեց, Դաշնային խորհրդի անդամների կեսը նշանակվում էին նահանգապետերի կողմից, որոնք էլ իրենց հերթին նշանակվում էին նախագահի կողմից։

2003 թվականի դեկտեմբերի ընտրությունների արդյունքում Պետական դումայում ձայների մեծամասնությունը ստացավ նախագահին հարող «Միացյալ Ռուսաստան» ({{lang-ru|«Единая Россия»}}) կուսակցությունը (ընդ որում [[Բորիս Գրիզլով]]ը դարձավ [[Պետդումա]]յի նախագահ)։ Երկրորդ, երրորդ և չորրորդ տեղերը զբաղեցրին համապատասխանաբար [[ՌԴ Կոմունիստական կուսակցություն]]ը, [[Ռուսաստանի լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցություն]]ը և «Հայրենիք» («Родина») խումբը։ Ընտրություններում հաղթելով և իր կազմի մեջ ընդունելով անկախ պատգամավորների մեծամասնությանը, միամանդատ շրջաններից ընտրված պատգամավորներին, Ազգային կուսակցության բոլոր պատգամավորներին, մյուս կուսակցություններից «փախածներին»՝ «[[Միացյալ Ռուսաստան]]»-ը ստացավ սահմանադրական մեծամասնությունը, որը թույլ էր տալիս քվեարկության ժամանակ հստակ հաղթահարել ընդդիմադիր կուսակցությունների դիմադրությունը։

2005 թվականին օրենք ընդունվեց [[Պետական դումա]] միայն կուսակցական ցուցակներով ընտրության վերաբերյալ։ Այնուհետև Պետդուման ընդունեց Դաշնային օրենսդրության մեջ փոփոխությունները, որոնք թույլ էին տալիս տարածքային խորհրդարանի ընտրություններում հաղթած կուսակցություններին Ռուսաստանի նախագահին առաջարկել նահանագապետի պաշտոնում իրենց թեկնածությունը։ Մարզերի ճնշող մեծամասնությունում այդ իրավունքը վերապահված էր «Միացյալ Ռուսաստան»-ին։ Զանգվածային բնույթ սկսեց կրել նահանգապետերի՝ իշխող կուսակցության մեջ մտնելը։ 2007 թվականի սկզբին կուսակցության անդամներ էին համարվում ռուսական 86 նահանգապետերից 70-ը։ «Միացյալ Ռուսաստան»-ի անդամ էին նաև խոշոր արդյունաբերական ընկերությունների կառավարիչները, պետական բուհերի և նրանց ենթակա ստորաբաժանումների ղեկավարները, դաշնային և մարզային իշխանության մարմինների բարձրաստիճան պաշտոնյաները։

Նախագահ Պուտինի աշխատակազմի կադրային քաղաքականությանը բնորոշ էր պատասխանատու պաշտոններում նշանակել Պուտինի բազմաթիվ համակուրսեցիներին, [[ԳԴՀ]]-ում և հատուկ ծառայություններում համածառայակիցներին, նախկին [[Լենինգրադ]]ի աշխատանքային ընկերներին և ընդհանրապես, «պետերբուրգյան թիմի» ներկայացուցիչներին։

2006 թվականի փետրվարին ՌԴ նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ [[Վլադիսլավ Սուրկով]]ի կողմից առաջ քաշվեց ինքնիշխան ժողովրդավարության հայեցակարգը, որը հենց հեղինակի ներկայացմամբ այն է, որ նախագահի քաղաքականությունը առաջին հերթին պետք է վայելի հենց Ռուսաստանի ժողովրդի աջակցությունը. մեծամասնության այդպիսի աջակցությունն էլ հենց ժողովրդավարական հասարակության գլխավոր սկզբունքն է&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20060418035317/http://www.edinros.ru/news.html?id=111148 Սուվերենիտետը մրցունակության քաղաքական տերմինն է:], Վլադիմիր Սուրկով, փետրվարի 7, 2006 թ.:&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.edinros.ru/news.html?id=114108 |title=Մեր ռուսական դեմոկրատիայի մոդելն անվանվում է «սուվերենտ դեմոկրատիա», Վլադիմիր Սուրկով, բրիֆինգ, հունիսի 28, 2006 թ.: |accessdate=2006 թ․ նոյեմբերի 5 |archive-date=2006 թ․ նոյեմբերի 5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061105125847/http://www.edinros.ru/news.html?id=114108 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Չեչենական երկրորդ պատերազմ ====

[[Պատկեր:Vladimir Putin 8 November 2000-1.jpg|250px|thumb|Վլադիմիր Պուտինը Չեչնիայի Հանրապետության նախագահ [[Ահմադ Կադիրով]]ի հետ։ Ռուսաստանի նախագահի մամլո ծառայություն, Դոնի Ռոստով, 2000 թվականի նոյեմբերի 8]]
1999 թվականին՝ չեչենական անջատողականների դեմ զինված պայքարի ակտիվացման փուլում, Ռուսաստանում տեղի ունեցան մի քանի ահաբեկչական գործողություններ, որոնք բերեցին զանգվածային մարդկային զոհերի։

[[1999]] թվականի [[սեպտեմբերի 30]]-ին լրագրողների հետ հարցազրույցում Պուտինը խոստացավ, որ նոր չեչենական պատերազմ չի լինի&lt;ref name=&quot;kommers011099&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=226604 Կարևորը նորից պատրեզմ չլինի:] // Коммерсантъ, Հոկտեմբերի 1, 1999{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Նա նաև հայտարարեց, որ «ռազմական գործողություններն արդեն ընթանում են, մեր զորքերը մեկ անգամ չէ, որ մտել են [[Չեչնիա]]յի տարածք, արդեն երկու շաբաթ առաջ տիրապետում էին իշխող բարձունքներին, ազատագրում էին դրանք և այլն»&lt;ref name=&quot;kommers011099&quot; /&gt;։ Ինչպես ասաց Պուտինը, «պետք է համբերատար լինել և անել այդ գործը՝ տարածաշրջանն ամբողջությամբ մաքրել ահաբեկիչներից։ Եթե դա չանենք այսօր, նրանք կվերադառնան, և բոլոր զոհերը անիմաստ կլինեն»&lt;ref name=&quot;kommers011099&quot; /&gt;։ Նույն օրը ռուսական բանակի տանկային ստորաբաժանումները Ստավրոպոլի երկրամասի և [[Դաղստան]]ի կողմից մտան Չեչնիայի Նաուրսկի և Շչելկովսկի շրջաններ&lt;ref name=&quot;politmon&quot;&gt;[http://www.igpi.ru/monitoring/1047645476/1999/0999/20.html Չեչենական Հանրապետությունը 1999 թվականի օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին // Igpi.Ru]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։

2002 թվականի [[հոկտեմբերի 23]]-ին չեչենական ահաբեկիչների կողմից իրականացվեց «[[Նորդ-Օստ մյուզիքլ|Նորդ-Օստ]]» մյուզիքլի հանդիսատեսների (մոտ 800 մարդ) գերեվարում [[Դուբրովկա]]յի (Մոսկվա) Թատերական կենտրոնի շենքում։ [[Նորդ-Օստի ահաբեկչություն|Նորդ-օստի գրավումից]] 4 օր անց ահաբեկիչներին քնեցնող հատուկ գազերի կիրառմամբ իրականացվեց պատանդների ազատման գործողություն, որի արդյունքում ոչնչացվեցին բոլոր ահաբեկիչները և ազատվեց պատանդների մեծ մասը։ Զոհվեցին մինչև 130 մարդ (պաշտոնական տվյալներով մինչև 174&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nordost.ru/23oct/victims|title=www.nordost.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABed9VD?url=http://www.nordost.ru/23oct/victims|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rian.ru/defense_safety/investigations/20061023/55047994.html|title=www.rian.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABfiXVT?url=http://ria.ru/defense_safety/investigations/20061023/55047994.html|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; («Նորդ-Օստ» հասարակական կազմակերպության հավաստմամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{cite web|url=http://new.russian.net.ru/393/1.html|title=new.russian.net.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|dead-url=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071007101508/http://new.russian.net.ru/393/1.html|archivedate=2007 թ․ հոկտեմբերի 7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc.html?docId=620997|title=www.kommersant.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABjaO21?url=http://www.kommersant.ru/doc/620997|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;)։

2002 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Մոսկվայի գլխավոր բժիշկ [[Անդրեյ Սելցովսկի]]ն, խոսելով հարձակման ընթացքում կիրառված գազի մասին, հայտարարեց, որ «անխառն վիճակում այդպիսի հատուկ միջոցների կիրառումից չեն մահանում»&lt;ref name=&quot;sl27&quot;&gt;[http://www.rol.ru/news/misc/news/02/10/27_009.htm Մոսկվայի գլխավոր բժիշկ. «Այդպիսի միջոցների կիրառումից չեն մահանում»]&lt;/ref&gt;։ Սելցովսկու խոսքերով, հատուկ գազի ազդեցությունը միայն բարդեցրին որոշ կործանիչ գործոններ, որոնց ենթարկվել են պատանդները ահաբեկիչների ստեղծած իրավիճակներում ([[Սթրես|սթրեսային իրավիճակ]], շարժունության անկում՝ [[հիպոդինամիա]], սննդի բացակայություն և այլն&lt;ref name=&quot;sl27&quot; /&gt;)։ Բացի այդ, երկու պատանդ մահացել են հրազենային վիրավորումից։ Իշխանությունները հրաժարվեցին բացահայտել գազի կառուցվածքը՝ հայտարարելով, որ «այդ տեղեկություններ պետական գաղտնիք են»&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/russia/11dec2002/gas.html Դուբրովկայում օգտագործված գազը գաղտնիք է պահվում։ Պատգամավորներին մերժեցին ինֆորմացիա տրամադրել:] // NEWSru.com, դեկտեմբերի 11, 2002{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Որոշ նախկին պատանդներ և զոհվածների հարազատներ ավելի ուշ առարկություններ հնչեցրին իշխանության հասցեին, որոնք վերաբերում էին բանակցությունների ընթացքին, ազատագրման գործողությանը, օգնության ցուցաբերմանը, հետաքննությանը և նմանատիպ այլ հանգամանքների. իշխանությունները մեղադրվում էին նրանում, որ մտահոգված չէին պատանդների անվտանգությամբ, բայց ձեռնարկեցին բոլոր միջոցները մարդկանց մահվան և գործողության իրական հանգամանքների քողարկման համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravdabeslana.ru/nordost/3.htm|title=www.pravdabeslana.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABmPDBZ?url=http://www.pravdabeslana.ru/nordost/3.htm|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ողբերգությունից մեկ տարի անց՝ օտարերկրյա լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ, Պուտինը հայտարարեց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.memo.ru/hr/hotpoints/caucas1/msg/2003/09/m7731.htm|title=www.memo.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABmuhQy?url=http://www.memo.ru/hr/hotpoints/caucas1/msg/2003/09/m7731.htm|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;.
{{քաղվածք|| «Այս մարդիկ զոհվեցին ոչ թե գազի ազդեցության հետևանքով, որովհետև գազը վտանգավոր չէր, անվտանգ էր, և չէր կարող որևէ վտանգ պատճառել մարդկանց։ Մարդիկ զոհը դարձան որոշ հանգամանքների՝ ջրազրկման, խրոնիկ հիվանդությունների, հենց այն փաստի, որ նրանք ստիպված էին մնալ այդ շինությունում։ Եվ մենք կարող ենք ասել, որ գործողության ընթացքում ոչ մի պատանդ չի տուժել։»}}

«Նորդ-Օստ» տարածքային հասարակական կազմակերպությունը Պուտինի դեմ հայց ներկայացրեց դատարան՝ մեղադրելով նրան ստի համար, բայց ռուսական դատարանները չընդունեցին հայցը&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot; /&gt;։

2003 թվականին հաջորդեցին պայթյուններ Մոսկվայում՝ 1-ին Տվերսկոյ-Յամսկոյ փողոցում, և [[Տուշինո]]յում (Մոսկվա)՝ «Թևեր» («Крылья») ռոք-փառատոնում։

2004 թվականի փետրվարի 6-ին պայթյուն տեղին ունեցավ [[մոսկովյան մետրոպոլիտեն]]ում։ Զոհվեց 43 մարդ։ Մայիսի 9-ին [[Գրոզնի]]ում՝ «Դինամո» մարզադաշտում, պայթեց ռումբը։

2004 թվականի մայիսի 9-ին զոհվեց [[Չեչենական Հանրապետություն|Չեչենական Հանրապետության]] նախագահ [[Ահմադ Կադիրով]]ը։

Ահաբեկչական գործողությունները շարունակվեցին հունիսի 22-ին ինգուշական [[Նազրան]] և [[Ղարաբուլաք]] քաղաքների վրա հարձակումով, օգոստոսի 24-ին երկու «[[Տու-154]]» և «[[Տու-134]]» ինքնաթիռների պայթյուններով, օգոստոսի 31-ին Մոսկվայի «Ռիժսկայա» մետրոպոլիտենի կայարանի մոտ պայթյունով։

2004 թվականի սեպտեմբերի 1-ին չեչենական ահաբեկիչների կողմից գրավվեց [[Բեսլան]]ի համար 1 դպրոցը։ Արդյունքում գրավման հետևանքով զոհվեց 331 մարդ, այդ թվում 318 պատանդ, որից 186-ը՝ երեխաներ։ Վիրավորվեցին 728 պատանդներ և Բեսլանի բնակիչներ, ինչպես նաև ԱԴԾ, ոստիկանության և զինվորական 55 ծառայողներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dengi-info.com/news/?nid=13502|title=www.dengi-info.com|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABnXeCS?url=http://www.dengi-info.com/news/?nid=13502|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականին՝ տևական դադարից հետո, Մոսկվայում կրկին տեղի ունեցան կովկասյան հետք ունեցող ահաբեկչական գործողություններ. մարտի 29-ին մահապարտ ահաբեկչուհիները պայթեցրին իրենց «Լյուբյանկա» և «Մշակույթի այգի» («Պարկ կուլտուրի») մետրոպոլիտենի կայարանների մոտ, որի արդյունքում զոհվեց 41 և վիրավորվեց 88 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.webcitation.org/675RhBICy|title=WebCite query result|accessdate=2013 թ․ փետրվարի 15|archive-date=2014-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140106203925/http://www.webcitation.org/675RhBICy|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի [[հունվարի 24]]-ին [[Դոմոդեդովո օդանավակայան]]ում ահաբեկչական գործողություն տեղի ունեցավ, որին զոհ դարձավ 37 մարդ, վիրավորվեց 173-ը&lt;ref&gt;[https://news.am/arm/news/180141.html Դոմոդեդովոյում ահաբեկչութան կազմակերպիչները ցմահ ազատազրկման են ենթարկվել]&lt;/ref&gt;։

==== Դատական բարեփոխում  ==== 
[[2000]] թվականին Պուտինի կողմից ստեղծվեց աշխատանքային խումբ դատական ոլորտում [[օրենսդրություն]]ը կատարելագործելու նպատակով։ Հաջորդ տարի Պուտինը ստորագրեց մի քանի առանցքային օրենքներ՝ ուղղված դատական համակարգի բարեփոխմանը, որոնցից ամենակարևորներն էին՝ «ՌԴ դատարանների կարգավիճակի մասին», «ՌԴ դատական համակարգի մասին», «ՌԴ Սահմանադրական դատարանի մասին» և «ՌԴ-ում փաստաբանական գործունեության և փաստաբանության մասին»&lt;ref name=autogenerated2&gt;http://www.eeg.ru/downloads/obzor/rus/zip/2002_02.zip&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://www.prosv.ru/umk/istoriya/6.html Ա․ Ֆիլիպով «Ռուսաստանի նորագույն պատմությունը․ 1945-2006 թթ]&lt;/ref&gt;։

[[2001]] թվականին Պուտինը ստորագրեց [[ՌԴ]] նոր Քրեական դատավարության օրենսգիրքը։ Նոր օրենսգիրքը սկզբունքայնորեն տարբերվում էր հնից, մասնավորապես երկու լրացուցիչ իրավունք մեղադրյալներին ու տուժողներին։ Այսպես, դատական գործընթացի բոլոր մասնակիցները միավորված են երկու խմբում՝ մեղադրող և պաշտպանող։ Նոր օրենսգրքով որևէ հանցագործության մեջ կասկածվողի խուզարկումը, կալանավորումը և ձերբակալությունը իրականացվում է դատարանի թույլտվությամբ, իսկ քրեական գործ հարուցվում է միայն դատախազի թույլտվությամբ։ Դատարանում [[մեղադրյալ]]ին կարող են պաշտպանել ոչ միայն փաստաբանները, այլև այլ անձինք, մասնավորապես՝ մեղադրյալի հաարազատները&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|date=19 декабря 2001|url=http://lenta.ru/russia/2001/12/19/criminalcodex/|title=Путин подписал новый Уголовно-процессуальный кодекс|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 6–ին|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CjGx23rM?url=http://lenta.ru/russia/2001/12/19/criminalcodex/|archivedate=2012 թ․ դեկտեմբերի 7|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականին Պուտինը ստորագրեց ՌԴ Արբիտրաժային դատավարության օրենսգիրքը&lt;ref&gt;[http://www.lawlinks.ru/view_data.php?id=15090 Владимир Путин подписал Арбитражный процессуальный кодекс РФ Прочее Юридические новости Санкт-Петербурга — Юридический гид Санкт-Петербурга. Правовой интернет-портал]&lt;/ref&gt;։ Նույն թվականի [[նոյեմբերի 14]]-ին Պուտինը ստորագրեց ՌԴ Քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը։ Համաձայն օրենսգրքի՝ ընկերությունների միջև վեճերի քննումը այժմ մտնում էր արբիտրաժային դատարանի իրավասությունների մեջ։ Այսպիսով, նոր օրենքը բացառեց տնտեսական հարցերով «երկակի» դատական գործընթացի իրականացման հնարավորությունը, այսինքն՝ նույն գործերով անհնար էր դառնում տնտեսական վեճերի միաժամանակյա քննումը արբիտրաժային և ընդհանուր իրավասության դատարաններում։ Նաև հստակ որոշվեց քաղաքացիական գործերի ենթակայությունը ընդհանուր իրավասության դատարաններին&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kadis.ru/daily/dayprof.phtml?id=4065 В.Путин подписал Гражданский процессуальный кодекс РФ и закон о введении его в действие // правовой дайджест СМИ Санкт-Петербурга]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

[[2007]] թվականի հունիսին Պուտինը ստորագրեց Դատախազությանն առընթեր Քննչական հանձախմբի ստեղծման մասին օրենքը, այսպիսով, քննչական մարմինները փաստացի առանձնացվեցին դատախազական մարմիններից&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2007/06/07/a160317.html При Генпрокуратуре создан Следственный комитет — Борис Ямшанов — «Следствие поправок» — Российская газета — Владимир Путин подписал закон, поставивший …]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] Քննչական հանձնախումբն ամբողջությամբ առանձնացվեց դատախազության կազմից որպես ինքնուրույն դաշնային գերատեսչություն։

[[2013]] թվականի [[հունիսի 21]]-ին Պուտինն առաջարկեց միավորել ՌԴ Գերագույն և Բարձրագույն արբիտրաժային դատարանները, ինչը պահանջում էր ՌԴ Սահմանադրության մեջ կատարել փոփոխություններ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/society/21/06/2013/862866.shtml |title=В. Путин предложил объединить Верховный и Высший арбитражный суд :: Общество :: Top.rbc.ru |accessdate=2014 թ․ մայիսի 2 |archive-date=2013 թ․ հունիսի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130624022724/http://top.rbc.ru/society/21/06/2013/862866.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== ԶԼՄ-ների կարգավիճակ  ==== 
[[Պատկեր:Freedom of Press in Russia-hy.png|300px|thumb|Ռուսաստանում մամուլի ազատության դինամիկան ([[Freedom House]])&lt;ref&gt;[http://www.freedomhouse.org/reports Freedom House Reports]&lt;/ref&gt;, համեմատության համար տրված են նաև [[Կորեայի Ժողովրդադեմոկրատական Հանրապետություն|Կորեայի Ժողովրդադեմոկրատական Հանրապետության]] և [[Շվեդիա]]յի տվյալները։]]

Պուտինի նախագահության ժամանակ նրան մեղադրեցին անկախ զանգվածային լրատվական միջոցների ճնշման մեջ&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/news/lastnews/2007/06/17/n_1081921.shtml «Լրագրողուհուն ոչնչացնելու» համար Պուտինին տրվել է պարգև:] [[Газета.Ru]] 17 հունիս 2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.scilla.ru/works/uprdem/putin6.html Պուտինի պատերազմը խոսքի ազատության հետ]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC15/03/05&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_4350000/4350801.stm Պուտնը մեղադրվում է ԶԼՄ-ների ճնշման մեջ:] Բի-բի-սի ռուսական ծառայություն, մարտի 15, 2005&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, նրա հետ էին կապում [[ՆՏՎ]] և [[ТВ-6]] հեռուստաալիքների գործերը, [[ТВС]] հեռուստաալիքի փակումը, անկախ թերթերի փակումը կամ դրանց սեփականատերերի փոփոխումը։ Պուտինի նախագահության տարիներին մի քանի լրագրողներ սպանվեցին, իսկ «Լրագրողներ՝ առանց սահմանների» կազմակերպության «խոսքի ազատության վարկանիշում» 2008 թվականին վարկանիշին մասնակցող 173 երկրների շարքում Ռուսաստանը գտնվում էր 144-րդ տեղում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rsf.org/en-classement794-2008.html |title=Reporters Withoyt Border. Press Freedom Index 2008 |accessdate=2009 թ․ հունիսի 7 |archive-date=2009 թ․ հունիսի 7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090607100340/http://www.rsf.org/en-classement794-2008.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[Վլադիմիր Պոզներ]]ն ուշադրություն է հրավիրում այն բանի վրա, որ Պուտինի նախագահության ժամանակ ոչ մի լրագրող չի բանտարկվել&lt;ref&gt;[http://www.telegrafua.com/441/culture/9334/ Վլադիմիր Պոզներ. հեռուստադիտողը պետք է կարողանա ընտրել, թե ինչ է ուզում նայել:]&lt;/ref&gt;։

Պուտինի նախագահության երրորդ շրջանում՝ 2013 թվականի հունվարին, «[[Լրագրողներ՝ առանց սահմանների]]» կազմակերպության «խոսքի ազատության վարկանիշում» վարկանիշին մասնակցող 179 երկրների շարքում Ռուսաստանը իջավ 148-րդ տեղը։ Սրա հիմնական պատճառը ընդդիմության ցույցերի օբյեկտիվ լուսաբանման խոչընդոտումն էր, հերյուրանքի մասին օրենքի խստացումը և համացանցային կայքերի սև ցուցակի ստեղծումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/society/30/01/2013/842874.shtml|title=Ռուսաստանում մամուլի ազատության ցուցանիշները ցածր են: :։ Общество :: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ փետրվարի 1|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EF55yPkQ?url=http://top.rbc.ru/society/30/01/2013/842874.shtml|archivedate=2013 թ․ փետրվարի 7|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2013]] թվականի ապրիլի 8-ին ստորագրեց օրենք ԶԼՄ-ներում ոչ բարոյական տեղեկատվության հրապարակման մասին, որը թույլ էր տալիս փակել զանգվածային լրատվության միջոցը ոչ բարոյական բառապաշարի բազմակի օգտագործման համար։ Ռուսաստանի Լրագրողների միությունում օրենքը բնութագրեցին «մահապատիժ ԶԼՄ-ների համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/08/04/2013/852889.shtml|title=Վ. Պուտինը հաստատել է ԶԼՄ-ների «մահապատիժը» :։ Политика :: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsLeU8sv?url=http://top.rbc.ru/politics/08/04/2013/852889.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի Մոսկվայի շրջանի [[Հանրային պալատ]]ի նախագահ [[Պավել Գուսև]]ը ստիպված էր թողնել իր պաշտոնը «[[Մոսկովսկի կոմսոմոլեց]]» («МК») թերթում Ա. Մինկինի «Բարեգութ տիրակալ» հոդվածի համար, որը նվիրված էր Պուտինի կողմից գործարար Միխայիլ Խոդորկովսկուն համաներում շնորհելուն։ Հոդվածը հեռացվեց թերթի կայքէջից, բայց դարձավ [[Ռունետ]]ի հիթը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/27/12/2013/897386.shtml |title=«МК»-ի գլխավոր խմբագիրը հեռացել է Հանրային պալատից Պուտինի մասին հոդվածի պատճառով:  :։ Политика :: Top.rbc.ru |accessdate=2014 թ․ մայիսի 13 |archive-date=2015 թ․ հուլիսի 15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150715004814/http://top.rbc.ru/politics/27/12/2013/897386.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://partbest.ru/v-rossii/statya-aleksandra-minkina-milostivyj-gosudar-udalena-s-sajta-moskovskogo-komsomolca-no-chitat-ee-mozhno-onlajn.html Մինկինի «Բարեգութ տիրակալ» հոդվածը ջնջվել է Մոսկովյան կոմսոմոլի կայքից, սակայն այն հնարավոր է կարդալ օնլայն։| Город новостей | Новости России, Новости мира, Политика, Шоу…]&lt;/ref&gt;։

==== Պուտինի քաղաքականությանը սատարող երիտասարդական կազմակերպություններ  ====

Պուտինի նախագահության շրջանում ստեղծվեցին մի շարք երիտասարդական կազմակերպություններ, որոնց ծրագրերի առանցքային կետերը [[Ռուսաստան]]ի անկախության ու ամբողջականության պահպանումն էր, երկրի արդիականացման իրականացումը և գործող քաղաքացիական հասարակություն ստեղծելը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.nashi.su/ideology |title=Манифест движения «Наши» |accessdate=2007 թ․ մայիսի 6 |archive-date=2007 թ․ մայիսի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070506150516/http://www.nashi.su/ideology |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իր նախագահության ընթացքում Պուտինը պարբերաբար հանդիպում էր «Մերոնք» («Наши») կազմակերպության հետ։ Այս երիտասարդական կազմակերպության որոշ գործողություններ արժանացան [[մամուլ]]ի և քաղաքական ընդդիմության սուր քննադատությանը&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2007/08/28_a_2099620.shtml «У „Наших“ кривые грабли» // Gazeta.Ru, 28 августа 2007]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|date=18 мая 2007|url=http://www.ng.ru/politics/2007-05-18/3_kartblansh.html|title=Снимающих и пишущих — к ногтю!|publisher=[[Независимая газета]]|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 14–ին|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABpVfKH?url=http://www.ng.ru/politics/2007-05-18/3_kartblansh.html|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

==== Ազգային փոքրամասնությունների վիճակը  ==== 
[[ՌԴ]] մարդու իրավունքների պաշտպան [[Վլադիմիր Լուկին]]ի [[2004]] թվականին արտահայտած կարծիքի համաձայն՝ Պուտինի նախագահությունն աչքի է ընկնում ռասիզմի և շովինիզմի աճով, ինչը քննադատները, ներառյալ նաև Խղճի ազատության պաշտպանության հասարակական կոմիտեն ([[Գլեբ Յակունին]]ի ղեկավարությամբ), մեղադրում են իշխանություններին՝ մեղադրելով նրան ազգային փոքրամասնությունների և մարդկանց առանձին խմբերի հանդեպ բռնությունների և ատելության քարոզարշավին օժանդակելու մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://regnum.ru/news/571916.html|title=regnum.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ABsx1G0?url=http://regnum.ru/news/571916.html|archivedate=2012 թ․ փետրվարի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

2007 թվականին Պուտինը ստորագրեց 309-րդ օրենքը, որը չեղարկեց միջնակարգ դպրոցներում կրթության տարածաշրջանային բաղադրիչը և որի կազմում մտնում էին որոշ ազգային հանրապետությունների երկրորդ պետական լեզուների պարտադիր ուսուցում այդ հանրապետությունների բոլոր դպրոցականների համար։

==== «Կուրսկ» սուզանավի խորտակումը ==== 
[[Սուզանավ]]ի կործանումը քննադատության ալիք բարձրացրեց ոչ միայն [[ՌԴ զինված ուժեր]]ի, այլև նախագահի հասցեին։ [[2000]] թվականի [[օգոստոսի 12]]-ին սուզանավում պայթյուններ գրանցվեցին, որոնց հետևանքով զոհվեց 118 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kursk.strana.ru/news/1024483026.html|title=kursk.strana.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|dead-url=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061010111215/http://kursk.strana.ru/news/1024483026.html|archivedate=2006 թ․ հոկտեմբերի 10}}&lt;/ref&gt;. վարկած կա, որ մի քանի մարդ, հնարավոր է, փրկվել են և փորձել օգնություն կանչել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ng.ru/politics/2000-09-16/1_duma.html|title=www.ng.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617TtO3Ee?url=http://www.ng.ru/politics/2000-09-16/1_duma.html|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Փրկարարներին չհաջողվեց [[նավաստի]]ներին դուրս բերել խորտակված սուզանավից, և նրանք էլ մահացան։ Պաշտոնական աղբյուրները միանգամից չհայտնեցին [[աղետ]]ի մասին։ Փրկարարական գործողությունները սկսվեցին միայն մեկ օր անց՝ [[օգոստոսի 13]]-ին՝ [[Մոսկվա]]յի ժամանակով 18.30։ «Նովայա գազետա»-ի պնդմամբ՝ ՌԾՈՒ հրամանատարությունը երկար ժամանակ հրաժարվում էր օտարերկրյա օգնությունից՝ հավաստիացնելով, որ ի զորու է սեփական ուժերով լուծել խնդիրը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/44n/n44n-s08.shtml|title=2000.novayagazeta.ru|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617TxWJWw?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/44n/n44n-s08.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s06.shtml|title=2000.novayagazeta.ru|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617Tym16E?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s06.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s00.shtml|title=2000.novayagazeta.ru|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617TztlDa?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s00.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s04.shtml|title=2000.novayagazeta.ru|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U10h9r?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/41n/n41n-s04.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/40n/n40n-s19.shtml|title=2000.novayagazeta.ru|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U289rE?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/40n/n40n-s19.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Վլադիմիր Պուտինը միայն չորս օր անց՝ [[2000]] թվականի [[օգոստոսի 16]]-ին, հրամայեց դիմել օտարերկրյա օգնությանը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/2008/12/02/546808.html Правда о гибели «Курска» «всплывет» лет через 30]. // [[Росбалт|ИА Росбалт]], 2 декабря 2008&lt;/ref&gt;։

[[Օգոստոսի 14]]-ին Պուտինը հրաման արձակեց հետաքննել «Կուրսկ»-ի կործանման պատճառները, որի համար ստեղծվեց Կառավարական հանձնաժողով՝ [[ՌԴ]] փոխվարչապետ [[Իլյա Կլեբանով]]ի ղեկավարությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ckb-rubin.ru/rus/project/submarine/opkursk/ |title=Операция «Курск» |accessdate=2011 թ․ հունիսի 6 |archive-date=2011 թ․ հունիսի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110606112317/http://www.ckb-rubin.ru/rus/project/submarine/opkursk/ |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Ողբերգությունից հետո ամերիկյան [[CNN]] հեռուսաալիքին տրված հարցազրույցում [[Լարի Քինգ]]ի այն հարցին, թե ինչ պատահեց «Կուրսկ» ԱՍ հետ, Պուտինը, շարունակելով ժպտալ, պատասխանեց. «Խորտակվեց»&lt;ref name=&quot;youtube.com&quot;&gt;{{YouTube|OY_hnDgELts|‪В. Путин. Интервью ведущему CNN, Ларри Кингу. 08.09.2000 Part 1|logo=1}}&lt;/ref&gt;։ Բայց անմիջապես այդ հարցից առաջ Լարի Քինգը Պուտինին հումորային հարց էր տվել, իսկ հետո կտրուկ անցում կատարեց լուրջ հարցի, երբ Պուտինը դեռ ծիծաղում էր&lt;ref name=&quot;youtube.com&quot;/&gt;։ Այնուհետև հաղորդավարի «Ինչո՞ւ։ Ի՞նչը պատճառ դարձավ։ Ի՞նչ է հայտնի» հարցերին Պուտինը դադարեց ծիծաղել և պատմեց վթարի մասին։ Հայտնի է նաև Պուտինի արտահայտությունը, որ ըստ էության սուզանավի կործանման մեջ զինվորականների մեղքն այնքան էլ չկա. «Այդպես լինում է, և դրա համար ես չեմ մեղադրի զինվորականներին»&lt;ref name=larryking&gt;{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/appears/2000/09/08/0004_type63379type82634_28866.shtml |title=Интервью ведущему телеканала Си-эн-эн Ларри Кингу |accessdate=2014 թ․ մայիսի 30 |archive-date=2009 թ․ հունվարի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090123104236/http://www.kremlin.ru/appears/2000/09/08/0004_type63379type82634_28866.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ticketsofrussia.ru/gov/putin/larryking.html |title=Интервью Ларри Кинга с В. В. Путиным |accessdate=2014 թ․ մայիսի 30 |archive-date=2014 թ․ փետրվարի 22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222065959/http://www.ticketsofrussia.ru/gov/putin/larryking.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

«Կուրսկ»-ի կործանման հետաքննության արդյունքներով՝ «նավատորմի ամենօրյա կազմակերպչական և ուսումնա-ռազմական գործունեության մեջ լուրջ բացթողումների համար» իրենց պաշտոններից ազատվեցին Հյուսիսային նավատորմի 15 ծովակալներ և սպաներ, ինչպես նաև Հյուսիսային նավատորմի հրամանատար [[Վյաչեսլավ Պոպով]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://pda.lenta.ru/russia/2001/12/01/popov/|title=pda.lenta.ru|publisher=|accessdate=[[2007]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U3BNi2?url=http://pda.lenta.ru/russia/2001/12/01/popov/|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== Տնտեսական զարգացում====

{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = vertical
 | վերնագիր = 
 | վերնագրի գոտի = left/right/center
 | վերնագրի ֆոն = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագրության գոտի = left/right/center
 | նկարագրության ֆոն = 
 | լայնություն = 400

 | պատկեր1 = Russian economy since fall of Soviet Union.PNG
 | լայնություն1 = 
 | նկարագրություն1 = Ռուսաստանի ՀՆԱ-ն 1991 թվականին

 | պատկեր2 =  Статистика поступления иностранных инвестиций в Россию в 1995-2011 годах.png
 | լայնություն2 = 
 | նկարագրություն2 = Արտասահմանյան ներդրումները Ռուսաստանում 1995-2009 թվականներին (ԱՄՆ միլիարդ դոլար)

 | պատկեր3 = Доля населения России с денежными доходами ниже прожиточного минимума в 1992—2011 годах (статистика).png
 | լայնություն3 = 
 | նկարագրություն3 = Ռուսաստանի բնակչության կենսաապահովման նվազագույն զամբյուղի դինամիկան՝ տոկոսային հարաբերությամբ 1992-2009 թվականներին

 | պատկեր4 =  Histo wti 1983-2007.png
 | լայնություն4 = 
 | նկարագրություն4 = Անմշակ նավթի համաշխարհային գնի դինամիկան

 | պատկեր5 = Доля населения России с денежными доходами ниже прожиточного минимума в 1992—2011 годах (статистика).png
 | լայնություն5 = 
 | նկարագրություն5 = Ռուսաստանի բնակչության բնական կրճատման և գաղթի աճի դինամիկան 1993-2009 թվականներին, (հզ․ մարդ)
}}
Ամփոփելով Պուտինի նախագահության շրջանում ([[2000]]-[[2008]] թվականներ) տնտեսական արդյունքները՝ [[The Wall Street Journal]]-ը գրեց. «Տնտեսությունը ոչ միայն վերադարձրեց [[1990]]-ականներին կորսված բոլոր դիրքերը, այլև ստեղծեց ծառայությունների կենսունակ հատված, որը համարյա գոյություն չուներ խորհրդային շրջանում։ [[Ռուսաստան]]ում կենտրոնացված է ծավալով երրորդ [[ոսկու պաշարներ]]ը՝ [[Չինաստան]]ից և [[Ճապոնիա]]յից հետո»&lt;ref&gt;Թոմաս Գրեմ. [https://web.archive.org/web/20080125101929/http://www.inosmi.ru/stories/01/05/29/2996/239054.html Բարեփոխիչ արքան] // [[The Wall Street Journal]], 22 հունվարի 2008&lt;/ref&gt;։ Չինական Ժողովրդական Հանրապետության նախագահ [[Հու Ցզինտաո]]ն [[2007]] թվականին նշեց. «Վերջին տարիներին նախագահ Պուտինի ղեկավարությամբ սոցիալ-քաղաքական կայունության պայմաններում երկրի տնտեսությունը արագ տեմպերով աճում է։ Բնակչության կյանքը օրեցօր բարելավում է»&lt;ref&gt;[http://saint-petersburg.china-consulate.org/rus/dtxw/t315412.htm ՉԺՀ ղեկավար Հու Ցզինտաոյի ելույթը Ռուսաստանում Չինական տարվա բացման արարողության ժամանակ] // Չինաստանի հյուպատոսության կայքէջ, 26 մարտի 2007&lt;/ref&gt;։ [[Համաշխարհային բանկ]]ի՝ Ռուսաստանի հարցերով գլխավոր տնտեսագետը 2008 թվականին հաստատեց, որ Ռուսաստանը համաշխարհային տնտեսության աճի դանդաղ տեմպերի ֆոնին ցուցաբերում է լավ արդյունքներ։ Ինչպես նշում է տնտեսագետը, Ռուսաստանին կարելի է համարել տնտեսական կայունության կղզյակներից մեկը, որը արտացոլում է մակրոտնտեսական քաղաքականության որակը, ներքին պահանջարկի աճը, ոսկու պաշարների կուտակումը և [[Պետական պահուստային կուտակային ֆոնդ]]ը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2008/03/26/zapad.html Արևմուտքը վախենում է ռուսական փողերից] // Ռոսիսկայա գազետա, 26 մարտի 2008&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի տնտեսությունում նկատվում է աճ [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]]-ի (2000 թ. — 10 %, 2001 թ.— 5,7 %, 2002 թ.— 4,9 %, 2003 թ.— 7,3 %, 2004 թ.— 7,2 %, 2005 թ.— 6,4 %, 2006 թ.— 7,7 %, 2007 թ.— 8,1 %, 2008 թ.— 5,6 %&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/bgd/free/b01_19/IssWWW.exe/Stg/d000/i000640r.htm Ռուսական վիճակագրական կոմիտե, Արտադրված ՀՆԱ-ի իրական ծավալների դինամիկան]&lt;/ref&gt;) համար, արդյունաբերական և գյուղատնտեսական արտադրության, շինարարության, բնակչության իրական եկամուտների աճ։ Տեղի ունեցավ աղքատության շեմից ցածր ապրող ազգաբնակչության թվի նվազում (2000 թվականի 29 % -ից 18 % 2004 թվականին),{{-1|&lt;ref name= &quot;Ռուսական վիճակագրական կոմիտե&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/2006/b06_11/07-01.htm |title=Ազգաբնակչության կենսամակարդակի հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցիչները |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 30 |archive-date=2012 թ․ փետրվարի 18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120218100817/http://www.gks.ru/free_doc/2006/b06_11/07-01.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=demoscope&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0195/tema01.php Ռուսական աղքատության տեղեկաքարտ]&lt;/ref&gt;}} սպառողական վարկավորման ծավալների մեծացում (2000—2006 թվականների ընթացքում աճը կազմել է 45 անգամ).{{-1|&lt;ref name=vtbmagazine&gt;{{Cite web |url=http://www.vtbmagazine.ru/number_detail.asp?aid=87 |title=Մանրածախ մոտեցում։ Ռուսական բանկերը պայքարում են մասնավոր հատվածի համար |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2006 թ․ հունիսի 19 |archive-url=https://archive.today/20060619041538/http://www.vtbmagazine.ru/number_detail.asp?aid=87 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=samaratoday&gt;{{Cite web |url=http://bank.samaratoday.ru/showNews.php?idNews=741 |title=Ամեն տարի Ռուսաստանում սպառողական վարկավորման ծավալները կրկնապատկվոում են |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111021205725/http://bank.samaratoday.ru/showNews.php?idNews=741 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;}} 1999 թվականից 2007 թվականը արդյունաբերության արտադրական ճյուղը աճեց 77 %, այդ թվում մեքենաշինությունն ու սարքաշինությունը՝ 91 %, տեքստիլ և կարի արտադրությունը՝ 46 %, սննդամթերքի արտադրությունը՝ 64 %։{{-1|&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/business/prom/ind_prom_okved.htm Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական գործունեության արտադրական ցուցանիշներ %-ով 1992 թվականին] // ՌՎԿ&lt;/ref&gt;}}

[[Մարդկային ներուժի զարգացման ցուցանիշ]]ը Ռուսաստանում աճում է 0,691-ից ([[2000 թվական]]) մինչև 0,725 ([[2005 թվական]])&lt;ref name=&quot;HDR&quot;&gt;[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf   Human Development Reports]&lt;/ref&gt;, այսպիսով այս ցուցանիշով Ռուսաստանը մտավ մարդկային զարգացման բարձր մակարդակ ունեցող երկրների շարք&lt;ref&gt;[http://gazeta.spb.ru/12713-0/ Բելառուսը և Ռուսաստանը մտան մարդկային զարգացման բարձր մակարդակ ունեցող երկրների ցուցակ։ Ամենաբարենպաստ երկիրը Իսլանդիան է, նորություններ, Gazeta.Spb]&lt;/ref&gt;։ Բայց այդ ընթացքում միջազգային համեմատականների արդյունքում Ռուսաստանի 57-րդ տեղից (2004 թվականի զեկույց&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.washprofile.org/en/node/2210 |title=Ռուսաստանը դասված է մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակ ունեցող երկրների շարքին {{!}} Washington ProFile — International News &amp; Information Agency |accessdate=2014-09-30 |archive-date=2007-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070518113601/http://www.washprofile.org/en/node/2210 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;) իջավ 67-րդ տեղը (2007 թվականի զեկույց, 2005 թվականի տվյալներ&lt;ref name=&quot;HDR&quot;/&gt;)։ [[1999]] թվականից [[2007]] թվականի Ռուսաստանի բնակչության կյանքի միջին սպասվող տևողությունը ավելացավ 65,9-ից մինչև 67,5 տարեկան&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2415003 Սպասվող կյանքի տևողությունը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100116034248/http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2415003 |date=2010-01-16 }} // ՌՎԿ&lt;/ref&gt;։

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ցուցանիշ !! 2000 (ՌՎԿ տվյալներ&lt;ref name=&quot;ՌՎԿ&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite.eng/ |title=FSSS. Main |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 30 |archive-date=2011 թ․ հունվարի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110128041653/http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite.eng/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;) !! 2010 (ՌՎԿ տվյալներ&lt;ref name=&quot;ՌՎԿ&quot;/&gt;) !! Փոփոխություններ
|-
| Համախառն ազգային ապրանք ([[Գնողունակության հավասարություն]]) միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար|$]] || 1.123 || 2.211 || +96,7 %
|-
| Արտաքին առևտուրը միլիարդ $ || 149,9 || 648,4 || +332 %
|-
| Առևտրային բալանսը միլիարդ $ || 60,7 || 151,6 || +150 %
|-
| Արտասահմանյան ներդրումներ միլիարդ $ || 10,9 || 114,7 || +952 %
|-
| Արտաքին պարտք միլիարդ $ || 166 || 27,8 || −83,3 %
|-
| Արժեզրկում % || 20,2 || 8,8 || −56,5 %
|-
| Արդյունաբերական արտադրություն || 100 %|| 147 % || +47 %
|-
| Աշխատավարձեր՝ ներառյալ արժեզրկումը || 100 % || 242 % || +142 %
|-
| Կենսաթոշակներ՝ ներառյալ արժեզրկումը|| 100 % || 331 % || +231 %
|-
| Մանրածախ առևտուրը || 100 % || 256 % || +156 %
|-
| Աղքատության մակարդակը % || 29 || 12,6 || −56,6 %
|-
| Անգործությունը % || 10,6|| 7,5 || −29,2 %
|-
| Ծնվածների թիվը, հազար || 1.267 || 1 790 || +41,3 %
|-
| Մահացածների թիվը, հազար || 2.225 || 2 031 || −8,7 %
|-
| ԲՆակչության բնական քչացում, հազար || 959 || 240 || −75,0 %
|-
| Մանկան մահեր, հազար || 19,3 || 13,4 || −30,6 %
|-
| Սպասվող կյանքի տևողությունը տարիներով || 65,3 || 69 || +5,6 %
|-
| Հանցագործություն, հազար || 2.952 || 2 629 || −10,9 %
|-
| Սպանություններ, հազար || 31,8 || 15,6|| −50,9 %
|-
| Ինքնասպանություններ, հազար || 56,9 || 33,3 || −41,5 %
|-
| Ալկոհոլային թունավորումներ, հազար || 37,2 || 14,4 || −61,3 %
|-
| Աբորտների քանակը ամեն 100 ծնվածին || 168,8 || 66,3 || −60,8 %
|}

[[1990]]-ական թվականներին [[Ռուսաստան]]ում հարկահանությունը բարձրացված էր և անընդունելի տնտեսվարողների համար, չնայած հարկային օրենսդրության մշտական խստացմանը՝ տնտեսության հիմնական մասը կազմում էր ստվերային հատվածը, ընկերություններն ու ձեռնարկությունները զանգվածաբար շարունակում էին խուսափել հարկերից, այդ թվում այսպես կոչված «հարկային օպտիմալացման» ճանապարհով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/36n/n36n-s02.shtml|title=ՆԱՎԹԱՅԻՆ ԲԱՐՈՆՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ|accessdate=2013 թ․ փետրվարի 19|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EhgWmwnu?url=http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/36n/n36n-s02.shtml|archivedate=2013 թ․ փետրվարի 25|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, ակտիվորեն կիրառվում էր [[աշխատավարձ]]երի վճարումը «ծրարներով»&lt;ref name=&quot;dbk&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ecfor.ru/pdf.php?id=books%2Fkuvalin%2Fgl5-7 |title=Դ. Բ. Կուվալին «Ձեռնարկությունների տնտեսական քաղաքականությունը և վարքագիծը․ փոխազդեցության մեխանիզմները» «Ռուսական ընկերությունների հարմարվողականության միջոցները ձևափոխվող տնտեսական ճգնաժամին» գլուխը, 2009 |accessdate=2021 թ․ մարտի 6 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923233035/http://www.ecfor.ru/pdf.php?id=books%2Fkuvalin%2Fgl5-7 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=ReferenceB&gt;{{cite web|url=http://www.kapital-rus.ru/articles/article/177034/|title=Առաջադիմական հարկահանություն. «կողմ» և «դեմ»|accessdate=2013 թ․ հունվարի 25}}&lt;/ref&gt;։ [[2000]]-ական թվականներին Պուտինի կողմից ստորագրվեցին մի շարք օրենքներ, որոնցով լրացումներ կատարվեցին հարկային օրենսդրությունում։ 2001 թվականին հաստատվեց [[եկամտահարկ]]ի հարթ սանդղակը ֆիզիկական անձանց համար 13%, ընդ որում Պուտինը պնդում էր, որ այս միջոցը կգործի 10 տարի&lt;ref name=ReferenceB /&gt;։ Բացի այդ, [[շահութահարկ]]ի գործակիցն իջեցվեց 24%, գործարկվեց միասնական սոցիալական հարկի հետադարձ սանդղակը, հանվեցին շրջանառության հարկերը և վաճառքի հարկերը. հարկերի ընդհանուր առմամբ կրճատվեցին 3,6 անգամ (54-ից մինչև 15)&lt;ref name=&quot;nb&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.prime-tass.ru/news/articles/-201/%7BA662ABBA-1CF1-4901-BC38-A82B6AD18B9D%7D.uif |title=Հարկեր հարուստների՞ համար։ Տնտեսությունը չթողեցին «ստվերում», 2010 |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 30 |archive-date=2010 թ․ մայիսի 19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100519052714/http://www.prime-tass.ru/news/articles/-201/%7BA662ABBA-1CF1-4901-BC38-A82B6AD18B9D%7D.uif |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bv772&quot;&gt;Բարսենկով Ա. Ս., Վդովին Ա. Ի., «Ռուսաստանի պատմությունը. 1917-2007» — Մ.: Аспект Пресс, 2008 - էջ՝ 772&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www1.minfin.ru/common/img/uploaded/library/2007/05/taxpoltend.pdf Ռուսաստանի Դաշնությունում հարկային քաղաքականության հիմնական ուղղությունները 2008—2010 թթ.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110830072839/http://www1.minfin.ru/common/img/uploaded/library/2007/05/taxpoltend.pdf |date=2011-08-30 }} // Ռուսաստանի Դաշնության ֆինանսների նախարարություն&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vr1&quot;&gt;[http://www.minfin.ru/ru/press/speech/index.php?pg4=36&amp;id4=4229 Ղեկավարության կարծիքները] // ՌԴ Ֆիննախ&lt;/ref&gt;։ Արմատականորեն փոփոխվեց հումքային հատվածի հարկահանության համակարգը. կատարվեց արտահանության հարկերի մեխանիզմների վերափոխում և հարկ մտցվեց [[օգտակար հանածո]]ների արդյունահանման համար, որը թույլ տվեց ավելացնել նավթագազային վարձակալության բաժինը, որը մտնում էր պետական բյուջե՝ [[2000]] թվականի 40%-ից պակասը 2000 թվականին հասավ 84%&lt;ref&gt;[http://expert.ru/expert/2011/39/bezopasnyie-finansyi-opasnyi-dlya-ekonomiki/ Անվտանգ ֆինանսները վտանգավոր են տնտեսության համար]&lt;/ref&gt;։ [[2006]] թվականին ՌԴ ֆինանսների նախարար [[Սերգեյ Շատալով]]ը հայտարարեց, որ հարկային բարեփոխումների ընթացքում հարկային բեռը 34-35%-ից նվազել է մինչև 27,5%, ինչպես նաև նավթային հատվածում տեղի է ունեցել հարկային բեռնվածության վերաբաշխում&lt;ref name=&quot;vr1&quot; /&gt;։ Հարկային բարեփոխումները նույնպես նպաստեցին հավաքվող հարկերի մեծացմանը&lt;ref name=&quot;nb&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;uspeh&quot;&gt;[http://online.wsj.com/article/0,,SB1038271514450758308,00.html?mod=opinion%5Fmain%5Freview%5Fand%5Foutlooks Պուտինի հարկային քաղաքականությունը հաջողություն է կանխագուշակում, 2002], [http://www.inosmi.ru/untitled/20021126/165054.html Ռուսերեն թարգմանություն]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.inosmi.ru/untitled/20011030/139565.html Ռուսաստանի վերածնունդը] // Financial Times, 30 հոկտեմբերի 2001&lt;/ref&gt; և խթանեցին տնտեսական աճը&lt;ref name=autogenerated3 /&gt;&lt;ref name=&quot;uspeh&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.expert.ru/printissues/expert/2008/12/ukroschenie_minfina_editorial/ Քաղաքական ժեստ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080327174933/http://www.expert.ru/printissues/expert/2008/12/ukroschenie_minfina_editorial/ |date=2008-03-27 }} // Эксперт, 24 մարտի 2008&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated9&gt;[http://www.prosv.ru/umk/istoriya/6.html Ֆիլիպով Ա.Վ. «Ռուսաստանի նորագույն պատմություն. 1945—2006 թթ.»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.faz.net/s/RubC9401175958F4DE28E143E68888825F6/Doc~E6D8756B573B24E93A96DB257B3CD55D0~ATpl~Ecommon~Scontent.html Կառավարիչները տնտեսությունից դրույքներ են կատարում Պուտինի օգտին] // Frankfurter Allgemeine Zeitung, 11 м-арта 2004]&lt;/ref&gt;։ Հարկային բարեփոխումները մասնագետների կարծիքով Պուտինի հաջողություններից մեկն է&lt;ref name=&quot;nb&quot; /&gt;։

[[2001]] թվականի [[հոկտեմբեր]]ին Պուտինը ստորագրեց [[ՌԴ]] Հողային նոր օրենսգիրքը, որն ամրապնդեց հողի սեփականության իրավունքը (բացի գյուղատնտեսական նշանակության հողերից) և սահմանեց դրա առքուվաճառքի մեխանիզմը&lt;ref name=&quot;bv772&quot; /&gt;։ Հաջորդ տարվա [[հուլիս]]ին Պուտինի կողմից ստորագրվեց «Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի շրջանառության մասին» դաշնային օրենքը, որը վերահսկում էր նաև գյուղատնտեսական նշանակության հողերի առք ու վաճառքը&lt;ref name=&quot;bv772&quot; /&gt;։

[[2001]] թվականի սկզբին Դաշնային Խորհրդին ուղղված ուղերձում Պուտինը նշեց, որ աշխատանքի մասին գործող օրենսդրությունը՝ ընդունված դեռևս [[1971]] թվականին, հնացած է և չի համապատասխանում ժամանակակից պահանջներին՝ խթանելով ստվերային աշխատանքային հարաբերությունները։ [[2001]] թվականի վերջին Պուտինը ստորագրեց նոր Աշխատանքային օրենսգիրքը, որն ուժի մեջ մտավ հաջորդ տարվա [[փետրվարի 1]]-ից։ Տնտեսական փորձագիտական խմբի գնահատմամբ՝ նոր օրենսգիրքը աշխատանքային օրենսդրությունը համապատասխանեցրեց «շուկայական տնտեսության պահանջներին» և ապահովեց «աշխատանքային ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործման և աշխատունակության բարձրացման»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;&lt;ref&gt;http://www.eeg.ru/downloads/obzor/rus/pdf/2002_02.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://archive.kremlin.ru/text/appears/2001/04/28514.shtml |title=Ռուսաստանի Նախագահի՝ ՌԴ Դաշնային Խորհրդին ուղղված ուղերձ |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 30 |archive-date=2014 թ․ օգոստոսի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140831231455/http://archive.kremlin.ru/text/appears/2001/04/28514.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Իրականացվեցին մի շարք այլ սոցիալ-տնտեսական բարեփոխումներ՝ կենսաթոշակային (2002 թ.), բանկային (2001-2004 թթ.), արտոնությունների փոքրացում (2005 թ.), էլեկտրաէներգիայի և երկաթուղային տրանսպորտի։

[[2003]] թվականին Դաշնային Խորհրդին ուղղված նախագահական ուղերձում Պուտինը խնդիր դրեց հասնել ռուսական ռուբլու շրջադարձի ընթացիկ և կապիտալ գործառույթներում&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/text/appears/2003/05/44623.shtml Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային Խորհրդիի ուղղված ուղերձ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090803123226/http://www.kremlin.ru/text/appears/2003/05/44623.shtml |date=2009-08-03 }} // Ռուսաստանի Նախագահի կայքէջ, 16 մայիսի 2003&lt;/ref&gt;։ [[2006]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին այդ խնդիրը կատարված էր&lt;ref name=&quot;gosdep&quot; /&gt;։

[[2003]] թվականի [[մայիս]]ին Դաշնային Խորհրդի Բյուջետային ուղերձում Պուտինը խնդիր դրեց ստեղծել ՌԴ Կայունացման հիմնադրամ&lt;ref&gt;[http://lawrussia.ru/texts/legal_783/doc783a657x270.htm ՌԴ Նախագահի Դաշնային Խորհրդին ուղղված Բյուջետային ուղերձ առ 30.05.2003 2004 թվականի բյուձետային քաղաքականության մասին]&lt;/ref&gt;։ [[2004]] թվականի [[հունվարի 1]]-ին Կայունացման հիմնադրամը ստեղծվեց։ Հիմնադրամի հիմնական նպատակն էր ապահովել երկրի կայուն տնտեսական զարգացումը&lt;ref&gt;[http://www.minfin.ru/ru/stabfund/about/ ՌԴ Ֆինանսների նախարարություն՝ ՌԴ Կայունացման հիմնադրամի մասին]&lt;/ref&gt;։

[[2005]] թվականին Պուտինը հայտարարեց սոցիալ-տնտեսական ոլորտում ազգային չորս առաջնային ծրագրերի իրականացման սկզբի մասին՝ «Առողջապահություն», «Կրթություն», «Բնակարան» և «Արբիտրաժային դատավարության օրենսգրքի զարգացում»&lt;ref name=&quot;pfs&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/2007/04/26/294530.html Պուտինը ազգային ծրագրերի մասին] // [[Росбалт]], 26 ապրիլի 2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ecsocman.edu.ru/data/789/732/1223/journal7.2-7.pdf Օ. Վ. Վորոնկովա «Աղքատության մակարդակի կարգավորման պետական քաղաքականությունը Ռուսաստանում և այլ երկրներում»]&lt;/ref&gt;։ [[2008]] թվականի [[հունվար]]ին Պուտինը հայտարարեց, որ ազգային ծրագրերն ավելի արդյունավետ են, քան այլ պետական ծրագրերը&lt;ref name=&quot;np&quot; /&gt;։ Նրա կարծիքով, այդպիսի արդյունքի հնարավոր եղավ հասնել ադմինիստրատիվ և քաղաքական ռեսուրսների համախմբման շնորհիվ&lt;ref name=&quot;np&quot;&gt;[http://www.vedomosti.ru/newsline/index.shtml?2008/01/15/532891 Վ.Պուտին. Ազգային ծրագրեըը այլ պետծրագրերից ավելի արդյունավետ են աշխատում] // [[Ведомости]], 15 հունվարի 2008&lt;/ref&gt;։

[[2006]] թվականին Դաշնային Խորհրդին ուղղված նախագահական ուղերձում Պուտինը հայտարարեց [[Ռուսաստան]]ում ծնելիության աճի խթանների մասին՝ մանկական նպաստների ավելացում, [[մայրական կապիտալ]]ի ներդրում ևայլն&lt;ref name=&quot;pfs&quot; /&gt;։

[[2007]] թվականի Դաշնային Խորհրդին ուղղված նախագահական ուղերձում Պուտինը նանոտեխնոլոգիաները հայտարարեց գիտության և տեխնիկայի զարգացման առաջնային ուղիներից մեկը և առաջարկեց ստեղծել Նանոտեխնոլոգիաների ռուսական կորպորացիան, ինչն էլ արվեց 2007 թվականի հուլիսին։{{-1|&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2007/04/26/294547.html Պուտին. Նանոտեխնոլոգիաները վերաբերում են բոլորին և կարող են միավորել ԱՊՀ-ն - Պուտինի ուղերձ - Ռոսբալտ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rusnano.com/Section.aspx/Show/33216 |title=Ներդրումներ նանոտեխնոլոգիաներում, նախագծերի ֆինանսավորում, Ռոսնանո ԲԲԸ |accessdate=2014 թ․ սեպտեմբերի 30 |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122082510/http://www.rusnano.com/Section.aspx/Show/33216 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

[[Ռուսաստան]]ում նկատվում էր օտարերկրյան ներդրումների զգալի աճ. [[2000]] թվականին 11 միլիարդից 115 միլիարդ դոլար դարձավ [[2010]] թվականին&lt;ref&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/business/invest/in_inv1.htm Օտարերկրյա ներդրումներ մուտքը ըստ տեսակների] // ՌՎԿ&lt;/ref&gt;}} Ռուսաստանում [[կապիտալ]]ի արտահոսքը, որը [[1990]]-ական թվականներին կազմում էր միջինը 10-20 միլիարդ դոլար, փոխվեց նրա ներհոսքով և [[2007]] թվականին կազմեց ռեկորդային 81 միլիարդ ԱՄՆ դոլար&lt;ref&gt;[http://www.cbr.ru/statistics/credit_statistics/print.asp?file=capital.htm Մասնավոր հատվածի կողմից մաքուր կապիտալի մուտք/ելքը (ըստ վճարային հաշվեկշռի տվյալների) (մլրդ ԱՄՆ դոլար)] // Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկ&lt;/ref&gt;։

[[2008]] թվականի [[փետրվար]]ին РБК daily-ի կողմից հարցված փորձագետները դրական գնահատեցին Պուտինի կառավարման տնտեսության ութամյա աճի արդյունքները&lt;ref&gt;[http://www.rbcdaily.ru/2008/02/14/focus/321923 Նախագահը ամփոփեց արդյունքները] // [[РБК daily]], 14 փետրվարի 2008&lt;/ref&gt;։

Ըստ [[ԱՄՆ պետդեպարտամենտ]]ի՝ [[1999]]-[[2008]] թվականներին ռուսական տնտեսությունը աճել է [[Ռուբլի|ռուբլու]] արժեզրկման, տնտեսական կարևորագույն բարեփոխումների (հարկային, բանկային, աշխատանքային և հողային), կոշտ բյուջետային հարկային քաղաքականության շնորհիվ, ինչպես նաև հումքային ապրանքների բարենպաստ գների համակցումով&lt;ref name=&quot;gosdep&quot;&gt;[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3183.htm Background Note: Russia] // [[ԱՄՆ պետդեպարտամենտ]]&lt;/ref&gt;։

Նախկինում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տնտեսության հետազոտությամբ զբաղված ամերիկացի պրոֆեսոր [[Մարշալ Գոլդման]]ը [[2008]] թվականի սկզբին Պուտինի կողմից ստեղծված տնտեսական մոդելը բնորոշելու համար ստեղծեց «petrostate» («նավթային պետություն») եզրույթը. ''Petrostate: Putin, Power, and the New Russia''&lt;ref&gt;[[Մարշալ Գոլդման|Marshall I. Goldman]]. ''Petrostate: Putin, Power, and the New Russia'', Oxford University Press, May 2008.&lt;/ref&gt;։ Իր գրքում պրոֆեսորը պնդում էր, որ Պուտինի անձնական գլխավոր ներդրումը տնտեսական քաղաքականության մեջ հանդիսանում էր «national champions»-ի (պետության կողմից վերահսկվող խոշոր ընկերություններ) ստեղծումը և հիմնական էներգետիկ ակտիվների ապազգայնացումը, որի արդյունքում ստեղծվեց օլիգարխների նոր դաս, որոնց նա անվանում է «ուժայիններ»&lt;ref&gt;[http://www.cceia.org/resources/transcripts/0047.html Petrostate: Putin, Power, and the New Russia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080708074254/http://www.cceia.org/resources/transcripts/0047.html |date=2008-07-08 }} [[Carnegie Council]] Marshall I. Goldman and Joanne J. Myers, 4 հուլիսի 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.svobodanews.ru/content/Transcript/450655.html Մարշալ Գոլդմանը հրատարակել է «Նավթային պետություն» խորագրով նոր գիրք] [[«Ազատություն» ռադիոկայան]] 4 հունիսի 2008.&lt;/ref&gt;։

[[2008]] թվականի [[դեկտեմբեր]]ին տնտեսագետ [[Անդերս Ասլունդ]]ը հայտարարեց, որ Պուտինի գլխավոր նախագիծը «խոշոր, դժվար կառավարելի պետական [[մաստոդոնտ]]ների զարգացումն էր, որոնք անվանում են «ազգային չեմպիոններ»», և վերջիններս «տնտեսության մեծ հատվածներ խեղդեցին իրենց անգործության և կաշառակերության մեջ՝ ընդ որում խոչընդոտելով [[դիվերսիֆիկացիա]]յին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sptimes.ru/index.php?action_id=2&amp;story_id=27959|title=Crisis Puts Putinomics to the Test|publisher=[[The Moscow Times|St. Petersburg Times]]|date=29 դեկտեմբերի 2008|accessdate=4 մարտի 2009|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U3yMMk?url=http://www.sptimes.ru/index.php?action_id=2|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ [[2001]]-[[2004]] թվականներին Ռուսաստանի ՀՆԱ-ում փոքր ձեռնարկությունների բաժինն ավելացավ, իսկ [[2007]] թվականին նրանց թիվը գերազանցեց մեկ միլիոնը&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/news/2007/06/19/small/ Փոքր ձեռնարկությունների թիվը Ռուսաստանում գերազանցեց մեկ միլիոնը] // Lenta.Ru, 19 հունիսի 2007&lt;/ref&gt;։ Փոքր և միջին ձեռնարկությունների բաժինը ռուսական ՀՆԱ-ի արտադրության մեջ [[2009]] թվականի դրությամբ կազմեց 21 %&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/economics/2009-05-18/4_malyibiznes.html Տնտեսությանը սպառնում է փոքրացում] // Независимая газета&lt;/ref&gt;։

[[2009 թվական]]ի [[մարտի 2]]-ին ելույթ ունենալով «Ռազմավարություն-2020» համաժողովին՝ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ [[Վլադիսլավ Սուրկով]]ը, խոսելով խորը [[Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ (2007-2010)|2008-2010 թվականների Ռուսաստանի ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ]]ի մասին, որում [[Ռուսաստան]]ը հայտնվեց [[2008]] թվականին, և նախորդած աճի աղբյուրների մասին, ասաց. «… երբ ինձ ասում են, որ ամեն ինչում Ամերիկայի մեղավորությունն է, ես ուզում եմ հիշեցնել, որ մեր տնտեսական աճը ածանցյալն է այն [[Տնտեսական փուչիկ|փուչիկի]], որ ամերիկացներն են ստեղծել։ Չէ որ մենք արժանի չէինք այդ աճին»&lt;ref&gt;[http://top.rbc.ru/politics/03/03/2009/284110.shtml Վ.Սուրկով. Մեր քաղաքական համակարգը կհաղթահարի ճգնաժամը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306121339/http://top.rbc.ru/politics/03/03/2009/284110.shtml |date=2009-03-06 }} rbc.ru 3 մարտի 2009.&lt;/ref&gt;։

Time ամերիկյան հանդեսը նախագահ Պուտինին անվանեց [[2007]] թվականի մարդ։ Այսպիսով, ռուսական առաջնորդը այլ մրցակիցների շարքում առաջ անցավ [[ԱՄՆ]] նախկին փոխնախագահ [[Ալբերտ Գոր]]ին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/russia/19dec2007/putin2007.html NEWSru.com նորություններ։: Time ամերիկյան հանդեսը նախագահ Պուտինին անվանեց 2007 թվականի մարդ].&lt;/ref&gt;։ «Պուտինը ցուցաբերեց բացառիկ վարպետություն երկրի կառավարման գործում, որը նա ընդունեց քաոսային վիճակում և բերեց կայունության»,- հայտարարեց Times ամսագրի պատասխանատու խմբագիր Ռիչարդ Սթենգելը&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7152000/7152120.stm Բի-բի-սի «Ռուսաստան», Time ամսագիր «Պուտին՝ 2007 թվականի մարդ»]&lt;/ref&gt;։

Պուտինի նախագահական լիազորությունների սկզբում՝ [[2000]] թվականին, Ռուսաստանի բնակչության 30%-ը ապրում էր աղքատության շեմից այն կողմ, [[2013]] թվականին աղքատության շեմից այն կողմ ապրողների բաժինը նվազեց մինչև 11,2%։ Աղքատության դեմ պայքարը [[2013]] թվականի մարտին հայտարարեց սկզբունքային խնդիրներից մեկը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20130329124011.shtml|title=Վ. Պուտին. Նախկինի պես մեծ է աղքատության շեմից այն կողմ ապրող մարդկանց թիվը։ - Ռոսբիզնեսկոնսալթինգ օրվա նորություններ|accessdate=2013 թ․ մարտի 31|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FbtCfAuJ?url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20130329124011.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այս ֆոնին [[2013]] թվականի [[ապրիլ]]ին կատարված կենսաթոշակների գործակցումը (միջինում 300 ռուբլի) առաջ բերեց թոշակառուների դժգոհությունը։ Այսպես, [[Չելյաբինսկի նահանգ]]ի տարեց կանայք ուղարկեցին Պուտինին իրենց կենսաթոշակային ավելացումները՝ «ոչ մի բանում իրեն չմերժելու» բարեմաղթանքով, այս աղմկահարույց իրադարձության մասին հայտնեցին «Ազատություն» ռադիոկայանը, «Աշխատանք» թերթը, մի շարք լրատվական գործակալություններ և համացանցային ԶԼՄ-ներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.svoboda.org/content/article/24955770.html|title=Տրոյիցկի կենսաթոշակառուներին կանչել են քաղաքի վարչակազմ Պուտինին ուղղված հեռագրի համար|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FwKLkDO2?url=http://www.svoboda.org/content/article/24955770.html|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.trud.ru/article/12-04-2013/1292241_pensionerkam_vyslavshim_putinu_pribavki_k_pensii_grozjat_ugolovnym_delom.html|title=Աշխատանք. Կենսաթոշակային ավելացումները Պուտինին ուղարկած թոշակառուներին սպառնում են քրեական գործով|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FwKOGZYR?url=http://www.trud.ru/article/12-04-2013/1292241_pensionerkam_vyslavshim_putinu_pribavki_k_pensii_grozjat_ugolovnym_delom.html|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/society/12/04/2013/853739.shtml|title=Պուտինին կենսաթոշակի մի մասն ուղարկած թոշակառուներին վախեցնում են քրեական գործով։: Հասարակություն։: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FwKRoAbN?url=http://top.rbc.ru/society/12/04/2013/853739.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/social/news/2013/04/12/n_2850273.shtml|title=Կենսաթոշակային ավելացումները Պուտինին ուղարկած թոշակառուներին կանչել են քաղաքային վարչակազմ, մեկին սպառնացել են ՔՕ-ով - Газета.Ru &amp;#124; Новости|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FwKU7woB?url=http://www.gazeta.ru/social/news/2013/04/12/n_2850273.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2013]] թվականի [[մարտի 29]]-ին հրամագիր ստորագրեց Ռուսաստանի Դաշնության Աշխատանքային հերոսի կոչման սահմանելու մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851714.shtml|title=Ռուսաստանում կպարգևատրեն կապիտալիստական աշխատանքի հերոսներին։: Քաղաքականություն։: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ մարտի 31|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FbtEpQQg?url=http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851714.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 3|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի [[ապրիլ]]ին Պուտինը խոստովանեց, որ չնայած էներգակիրների բարձր գներին՝ ռուսական տնտեսության վիճակը վատթարանում է. իջնում են ներդրումային ակտիվությունն ու արտահանման ծավալները, աճում են [[գործազրկություն]]ն ու [[կապիտալ]]ի արտահոսքի ծավալները։ Պետբյուջեի վրա ծանր նստեց ամռանը սկսված հզոր՝ [[Ջրհեղեղ Ռուսաստանի Հեռավոր Արևելքում և Չինաստանում (2013)|Հեռավոր Արևելքի ջրհեղեղ]]ը, նման մասշտաբի աղետի հետ [[Ռուսաստան]]ն իր պատմության ընթացքում չի բախվել,- ասաց Պուտինը&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://top.rbc.ru/economics/22/04/2013/855129.shtml | title = Վ. Պուտին. Ճգնաժամն արդեն արտացոլվում է մեր տնտեսության վրա։: Տնտեսություն։: Top.rbc.ru | accessdate = 2014-09-30 | archive-date = 2013-11-04 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131104192253/http://top.rbc.ru/economics/22/04/2013/855129.shtml | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://top.rbc.ru/society/30/08/2013/874110.shtml | title = Վ. Պուտինը Հեռավոր Արևելքի ջրհեղեղն անվանեց աննախադեպ աղետ։: Հասարակություն։: Top.rbc.ru | accessdate = 2014-09-30 | archive-date = 2013-11-04 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131104191845/http://top.rbc.ru/society/30/08/2013/874110.shtml | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20131009141126.shtml | title = Ռուսական երկաթուղին չի պատրաստվում կրճատել ներդրումային ծրագիրը 2014 թվականին — Օրվա նորություններ — ՌոսԲիզնեսՔոնսալթինգ}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի [[ապրիլի 15]]-ին Պուտինի համախոհ և ընկեր, [[ՌԴ]] ֆինանսների նախկին նախարար [[Ալեքսեյ Կուդրին]]ը խոստովանեց, որ ռուսական իշխանությունները խստորեն ուշացել են բարեփոխումների հարցում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/economics/15/04/2013/853964.shtml|title=Ա. Կուդրին։ Իշխանությունները լուրջ ուշացել են տնտեսական բարեփոխումների հարցում  :։ Տնտեսություն։: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FwKWaXVN?url=http://top.rbc.ru/economics/15/04/2013/853964.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի [[նոյեմբերի 6]]-ին հայտնի դարձավ, որ Պուտինը Պետդումայի պատգամավորների աշխատավարձն ավելացրել է մինչև ամսական 253 հազար ռուբլի&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.gazeta.ru/politics/news/2013/11/06/n_3306417.shtml | title = Պուտինը պատգամավորների աշխատավրձը բարձրացրել է մինչև ամսական 253 հազար ռուբլի — Газета.Ru &amp;#124; Նորություններ}}&lt;/ref&gt;։

Մեկնաբանելով [[2013]] թվականի [[դեկտեմբեր]]ին Պետդումային ուղղված Պուտինի ուղերձը՝ գերմանական [[Der Spiegel]] ամսագիրը նշում է, որ ռուսական հանրությունը մտել է լճացման փուլ, և շատերի «ուղեղում գալիս են խորհրդային հասարակության ճգնաժամի նման դեպքեր գլխավոր քարտուղար [[Լեոնիդ Բրեժնև]]ի իշխանության շրջանում»&lt;ref&gt;[http://www.inopressa.ru/article/13Dec2013/spiegel/putin_br.html Պուտինը պարտվել է բյուրոկրատների դեմ պայքարում]&lt;/ref&gt;։

==== Իշխանության և խոշոր ձեռնարկատերերի փոխհարաբերությունները ==== 
«[[The Economist]]» ամսագրի կարծիքով՝ 2000 թվականին՝ Պուտինի նախագահ դառնալուց հետո, հնարավոր է՝ նա լուռ համաձայնության է եկել [[օլիգարխ]]ների հետ. կառավարությունը աչք կփակի նախանշվող օրինախախտումների դեմ մի պայմանով, որ օլիգարխներն իրենց լավ են պահելու, ինչը նշանակում է հրաժարում կասկածելի գործարքներից՝ հատուկ 1990-ական թվականների սկզբներին&lt;ref name=&quot;ekonom&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=395453 Չուկոտկայից «Չելսի» // Կոմերսանտ, 14 հուլիսի 2003]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Պուտինի կարծիքով, սա քաղաքականությունից դուրս մնալու համաձայնություն էր նշանակում&lt;ref name=&quot;ekonom&quot; /&gt;։

[[2000]] թվականի [[փետրվարի 28]]ին՝ իր վստահված անձանց հետ հանդիպման ժամանակ Պուտինը բարձրաձայնեց «շուկայի բոլոր սուբյեկտների՝ իշխանությունից հավասարահեռ վիճակ» թեզիսը՝ տալով ԶԼՄ-ներին նոր եզրույթ՝ «օլիգարխների հավասարահեռություն»՝ նշելու խոշոր բիզնեսի առնչությամբ նոր ուղղության համար&lt;ref name=&quot;Equidis&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2009/03/23/187420|title=1999–2009 թթ. ժամանակագրություն. «Պարտավոր է նստեցնել»|publisher=«[[Ведомости]]»|date=23 մարտի 2009|accessdate=24 մարտի 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U5uBG9?url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/187420/|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Պուտինի երդմնակալությունից չորս օր անց՝ 2000 թվականի մայիսի 11-ին, հետախուզություններ իրականացվեցին [[Վլադիմիր Գուսինսկի|Վլադիմիր Գուսինսկու]] «Մեդիա-մոստ» ՓԲԸ գլխավոր գրասենյակում, ով ոմանց կարծիքով&lt;ref name=&quot;Equidis&quot;/&gt; [[1999]] թվականի աշնանը՝ Պետդումայի նախընտրական արշավի ժամանակ իր ենթակայության տակ գտնող [[НТВ]] հեռուստաալիքի միջոցով աջակցել էր Պուտինի քաղաքական հակառակորդներին՝ [[Յուրի Լուժկով]]ի և [[Եվգենի Պրիմակով]]ի բլոկին՝ «Հայրենիքը ողջ Ռուսաստանն է» ({{lang-ru|Отечество — Вся Россия}}) (ընդհակառակը, НТВ-ի գլխավոր տնօրեն [[Եվգենի Կիսելյով]]ը պնդում էր, որ НТВ-ի դերի մասին այդպիսի կարծիքը տարածված մոլորություն է)&lt;ref name=&quot;Equidis&quot;/&gt;)։ 2000 թվականի հուլիսի 13-ին Գուսինսկին ձերբակալվեց, և երեք օր անցկացրեց քննչական մեկուսարանում&lt;ref name=&quot;Equidis&quot;/&gt;։

[[Միխայիլ Գորբաչով]]ի խոսքերով՝ 2000 թվականի հուլիսին Բուտիրյան բանտախցում տպագրության նախարար [[Միխայիլ Լեսին]]ը առաջարկեց ձերբակալված Գուսինսկուն համաձայնագիր ստորագրել, որն ներառում էր այսպես կոչված «№ 6 գաղտնի արձանագրությունը»-ը՝ դադարեցնել Գուսինսկու քրեական հետապնդումը նրա կողմից Գազպրոմին НТВ-ի բաժնետոմսերը փոխանցելու պայմանով։ ԽՍՀՄ նախկին նախագահ, НТВ-ի Հանրային խորհրդի նախագահ Գորբաչովն այս փաստը գնահատեց որպես «պետական շանտաժի աղաղակող վկայություն»&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/russia/19sep2000/smi.html «Մեսիա-Մոստ»-ի կազմի մեջ մտնող ԶԼՄ-ների ղեկավարները փորձում են հանդիպել Պուտինի հետ]. // [[NEWSru.com]], 19 սեպտեմբերի 2000&lt;/ref&gt;։

Սկանդալի կիզակետում Լեսինը հայտարարեց, որ Պուտինը գիտեր Բուտիրկայում ստորագրված «№ 6 գաղտնի արձանագրության» մասին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/russia/20sep2000/lesin.html Լեսինը հայտարարեց, որ Պուտինը գիտի Գազպրոմի և «Մեդիա-մոստ»-ի միջև պայմանագրի համար 6 հավելվածի մասին]։ // [[NEWSru.com]], 20 սեպտեմբերի 2000&lt;/ref&gt;։ [[2004]] թվականի մայիսին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, քննելով Գուսինսկու բողոքը, եկավ այն եզրակացության, որ «հայցվորին ազատազրկելն օգտագործվել է որպես առևտրային բանակցություններ վարելու ռազմավարություն, և հանրային իրավունքի այնպիսի հաստատություններ, ինչպիսիք են քրեական հետապնդումը և քննության տակ պահելը, չպետք է օգտագործվեն այս նպատակով»&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/events/2004-11-22/7_strasbourg.html Ստրասբուրգյան հաշվով]. // [[Независимая газета]], 22 նոյեմբերի 2004&lt;/ref&gt;։ Ապօրինի կալանավորման համար ՄԻԵԴ-ը ստիպեց Ռուսաստանի Դաշնությանը Գուսինսկուն դատական ծախսերի փոխհատուցման նպատակով վճարել 88 հազար եվրո&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/politics/2004-05-20/1_gusinskiy.html Գուսինսկի. վնասի փոխհատուցում]. // [[Независимая газета]], 20 մայիսի 2004&lt;/ref&gt;

2000 թվականի աշնանը [[Բորիս Բերեզովսկի]]ն արտագաղթեց [[Մեծ Բրիտանիա]] և վաճառեց Ռուսաստանի առաջին ալիքի (ОРТ) բաժնետոմսերի կենտրոնական փաթեթը։ Պարտքերի պատճառով «Գազպրոմի» սեփականությանը հանձնվեց Գուսինսկու НТВ հեռուստաալիքը, որից հետո կասեցվեց [[ТВ-6]]-ի՝ Բերեզովսկու հեռուստաալիքի հեռարձումը, որտեղ աշխատանքի էին անցել НТВ-ի մի խումբ լրագրողներ։ Հիմնական հեռուստատեսային ալիքները՝ Ռուսաստանի առաջին ալիք (ОРТ), «Ռոսիա-1» և НТВ, սկսեցին պատկանել պետությանը կամ պետական ձեռնարկություններին։

[[2003]] թվականի [[հոկտեմբերի 25]]-ին «[[Ապատիտ]]» ընկերության սեփականաշնորհման ժամանակ թույլ տրված խախտումների մեղադրանքով ձերբակալվեց [[ՅՈՒԿՈՍ]]-ի սեփականատեր [[Միխայիլ Խոդորկովսկի]]ն։ Քրեական հետապնդումն սկսվեց այն բանից հետո, երբ նա հայտարարեց, որ կֆինանսավորի Աջ ուժերի միություն ({{lang-ru|СПС}}) և «Յաբլոկո» ({{lang-ru|«Яблоко»}}) ընդդիմադիր կուսակցությունները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?newsid=65481 |title=Խոդարկովսկին պատրաստ է ֆինանսավորել միառուսականներին // Коммерсантъ, 18 ապրիլի 2003 |accessdate=2009 թ․ հունվարի 22 |archive-date=2009 թ․ հունվարի 22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090122140426/http://www.kommersant.ru/doc.aspx?newsid=65481 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=365582 Նախագահների կարևորագույն հանդիպումները օլիգարխների հետ // Коммерсантъ, 20 փետրվարի 2003]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated4&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=395453 Չուկոտկայից «Չելսի»] «[[Коммерсантъ]]» 14 հուլիսի 2003&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=395293 Միխայիլ Խոդարկովսկին ընտանիքի հետ մեկնել է ԱՄՆ // Коммерсантъ, 12 հուլիսի 2003]&lt;/ref&gt;։ [[2005 թվական]]ի [[մայիսի 31]]-ին Խոդարկովսկին իր գործընկերոջ՝ [[Պլատոն Լեբեդև]]ի հետ դատապարտվեց մեքենայությունների և մեծ չափսերի հասնող հափշտակությունների համար, ինչպես նաև հարկերից խուսափելու համար։ [[2004 թվական]]ի դեկտեմբերին պետության առջև ՅՈՒԿՈՍ ԱԸ պարտավորությունները կարգավորելու նպատակով վաճառվեց նրան պատկանող նավթաարդյունահող «[[Յուգանսնավթգազ]]» ընկերությունը։ «ՅՈՒԿՈՍ-ի գործից» հետո համարյա բոլոր նավթային ընկերությունները հստակեցրին իրենց դիրքորոշումները հարկերը վճարելու ուղղությամբ և սկսեցին զգալի մեծ գումարներ մուտքագրել պետական բյուջե։ 2004 թվականին հարկերահավաքության աճը 2003 թվականի համեմատ կազմեց 250%&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newizv.ru/news/2005-08-08/29494/ |title=Հարկահավաքները նույնպես օգտվեցին «ՅՈՒԿՈՍ-ի էֆֆեկտից» // Новые извести, 8 օգոստոսի 2005 |accessdate=2014 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081201073022/http://www.newizv.ru/news/2005-08-08/29494/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ [[2005]] թվականին պետության կողմից կառավարվող «[[Գազպրոմ]]» ընկերությունը գնեց շուկայական գնով&lt;ref&gt;{{cite web|date=29 սեպտեմբերի 2005|url=http://www.newsru.com/finance/28sep2005/sibn.html|title=Աբրամովիչը «կանխիկացվեց». «Գազպրոմը» 13,1 միլիարդ դոլարով գնում է «Սիբնավթը»|publisher=[[NEWSru]]|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 14–ին|archiveurl=https://www.webcitation.org/617U8UP8V?url=http://www.newsru.com/finance/28sep2005/sibn.html|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;՝ (13,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով) 75,7 % բաժնետոմսեր «Սիբնավթ» նավթային ընկերության՝ [[Ռոման Աբրամովիչ]]ի վերջին խոշոր ակտիվը [[Ռուսաստան]]ում («Սիբնավթ»-ը սեփականաշնորհվել է [[1996]] թվականին 100 միլիոն դոլարով [[հիպոտեկային աճուրդներ]]ի ընթացքում&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20070313041930/http://www.iht.com/articles/2005/09/29/business/gazprom.php ''$13 billion Sibneft deal fulfills Gazprom quest''.] Էնդրյու Կրամեր International Herald Tribune 29 սեպտեմբերի, 2005.&lt;/ref&gt;): [[2008]] թվականին «Սիբնավթ»-ի կապիտալացումը (անվանափոխված «Գազպրոմ նավթ») ավելացավ մինչև 25 միլիարդ դոլար&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/news/business/2008/04/28/n_1212541.shtml «Գազպրոմ նավթի» պլանավորված կապիտալացումը 2020 թվականին կկազմի 100 միլիարդ ԱՄՆ դոլար | Газета. Ru: Գործարար լուրեր]&lt;/ref&gt;։ ՅՈՒԿՈՍ-ի և «Սիբնավթ»-ի ազգայնացման արդյունքում զգալիորեն ավելացավ պետության մասնաբաժինը նավթագազային արդյունաբերության մեջ։

Մի շարք միլիարդատերեր (ինչպես, [[Սերգեյ Պուգաչով]]ը), իրենց հարստությունը կուտակել էին [[1990]]-ականներին, համաձայն ԶԼՄ-ների հաղորդագրությունների՝ օգտվում էին պուտինյան Կրեմլի մերձավորությունից&lt;ref&gt;[http://newsru.com/russia/13jan2008/bizn.html Սենատոր Պուգաչովը կարող է գնել Եղիսաբեթ 2-րդի զարմիկի բիզնեսի մի մասը:] NEWSru.com [[13 հունվար]]ի [[2008]] թվական&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article3177619.ece ''David Linley wooed by ‘Kremlin’s cashier’. Billionaire friend of Putin set to buy stake in viscount’s furniture business.''] Նիք Ֆիլդինգ Sunday Times [[13 հունվար]]ի, [[2008]].&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի դեկտեմբերին արտերկիր մեկնած Պուգաչովը հեռակա կարգով ձերբակալվեց, և հայտարարվեց միջազգային հետախուզում 75 միլիարդ ռուբլի վատնելու մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2377054 Ъ-Газета — Սերգեյ Պուգաչովը հեռակա ձերբակալված է]&lt;/ref&gt;։

Պուտինի նախագահության երրորդ շրջանում՝ [[2012]] թվականին, հատկանշվեց նրա ուշադրությամբ վառելիքա-էներգետիկ ակտիվների նկատմամբ, ամենից առաջ՝ նավթային ոլորտի։ 2012 թվականի մայիսի 23-ին «Ռուսնավթ» ընկերության նախագահ նշանակվեց [[Իգոր Սեչին]]ը, ում մամուլը բնութագրում է որպես Պուտինի ամենամոտ վստահված անձ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.inopressa.ru/article/25Jul2012/inotheme/rosneft_25.html|title=Պուտինն ու Սեչինը ամրապնդում են վերահսկողությունը վառելիքա-էներգետիկ ակտիվների նկատմամբ|accessdate=2013 թ․ հունվարի 26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E6ZHkxV8?url=http://www.inopressa.ru/article/25Jul2012/inotheme/rosneft_25.html|archivedate=2013 թ․ փետրվարի 1|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| date=| url=http://www.gazeta.ru/business/news/2012/05/23/n_2355721.shtml| title=«Ռուսնավթի» տնօրենների խորհուրդը նշանակեց Սեչինին «Ռուսնավթի» նախագահ, Խուդայնաթովը դարձավ նրա տեղակալ| publisher=// gazeta.ru| accessdate=2012 թ․ մայիսի 23| archiveurl=https://www.webcitation.org/68eyOSADa?url=http://www.gazeta.ru/business/news/2012/05/23/n_2355721.shtml| archivedate=2012 թ․ հունիսի 24| dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ 2012 թվականի հոկտեմբերի 22 Պուտինին զեկուցեցին, որ «Ռուսնավթը» AAR կոնսորցիումից և բրիտանական BP նավթային ընկերությունից գնում է BP միջազգային ընկերության բաժնետոմսերի 100%-ը։ Գործարքի ամբողջ գումարը կազմել է 61 միլիարդ դոլար։ Սեչինի հետ հանդիպման ժամանակ Պուտինը գործարքն անվանեց «լավ ազդանշան ռուսական և միջազգային շուկաների համար», իսկ Սեչինին [[Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցություն|Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության]] (ԱԽՏՀ) գագաթաժողովում գնահատեց որպես «շատ արդյունավետ աշխատող»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/economics/22/10/2012/675568.shtml |title=BP միջազգային ընկերության գնումը «Ռուսնավթ»-ի կողմից Պուտինն անվանեց լավ ազդանշան։: Տնտեսություն։: Top.rbc.ru |accessdate=2014 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2012 թ․ հոկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121024203409/http://top.rbc.ru/economics/22/10/2012/675568.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20120909100508.shtml|title=Վ.Պուտինը հայտնեց, որ Ի.Սեչինը սեպտեմբերի 7-ի ծննդյան արարողությանը իրեն չի կանչել։ - Օրվա նորություններ – Ռոսբիզնես քոնսալթինգ|accessdate=2013 թ․ հունվարի 26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E6ZJZcd4?url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20120909100508.shtml|archivedate=2013 թ․ փետրվարի 1|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ [[2013]] թվականի [[մարտի 21]]-ին գործարքն ավարտվեց, որը Պուտինը գնահատեց որպես շատ կարևոր քայլ պետունեցվածքի սեփականաշնորհման գործընթացում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/economics/22/03/2013/850278.shtml|title=«Հետաքրքիր արկածի» ավարտը. «Ռուսնավթն» ավարտեց BP միջազգային ընկերության գնումը։: Տնտեսություն։: Top.rbc.ru|accessdate=2013 թ․ մարտի 23|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FQs1DVDr?url=http://top.rbc.ru/economics/22/03/2013/850278.shtml|archivedate=2013 թ․ մարտի 27|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի փետրվարին հրապարակված «Վեդոմոստի» {{lang-ru|«Ведомости»}} թերթի տվյալների՝ «[[Տրանսնավթ]]»-ի նախագահ [[Նիկոլայ Տոկարև]]ի հետ Պուտինը մտերմացել է ԱԱԾ դրեզդենյան կենտրոնակայանում համատեղ աշխատանքի ժամանակ&lt;ref&gt;[http://www.vedomosti.ru/library/library-investigation/news/8923841/revizor_iz_razvedochnoj_partii Ведомости — Նիկոլայ Տոկարև. ճանապարհ ԱԱԾ-ից մինչև «Տրանսնավթ»]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի [[մարտի 29]]-ին զարգացած երկրների օրինակով Պուտինն առաջարկեց Ռուսաստանում մտցնել սահմանափակումներ լավագույն կառավարիչների [[ոսկե օդապարիկներ]]ի համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20130329095501.shtml|title=Վ.Պուտինն առաջարկեց մտցնել սահմանափակումներ լավագույն կառավարիչների ոսկե օդապարիկների համար։ - Օրվա նորություններ – Ռոսբիզնեսքոնսալթինգ|accessdate=2013 թ․ մարտի 31|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Fbxr8tXW?url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20130329095501.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 3|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի մայիսին Պուտինը գործարար հասարակության և [[մարդու իրավունքների պաշտպան]]ի հետ խորհրդակցում էր գործարարների համար [[համաներում]] շնորհելու հարցը, սակայն գաղափարը համարեց կիսատ և անպատրաստ&lt;ref&gt;{{cite web|date=2013-05-24|url=http://www.newsru.com/russia/23may2013/putin.html|title=Գործարարների համաներման միտքը դեռ կիսատ է,- գտնում է Պուտինը|publisher=[[NEWSru]]|accessdate=2013 թ․ հունիսի 10|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HGnhfOd7?url=http://www.newsru.com/russia/23may2013/putin.html|archivedate=2013 թ․ հունիսի 10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Բայց արդեն հունիսի 21-ին Պուտինը հաստատեց այդ համաներումը և համոզմունք հայտնեց, որ դա կամրապնդի քաղաքացիների հավատը դեպի գործարարությունը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/society/20130625/945606472.html Տնտեսական համաներում կիրականացվի ՔՕ 27 հոդվածների հիմնա վրա | Ռիա Նովոստի]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի հոկտեմբերին շվեյցարական Credit Suisse բանկի վերլուծաբանները համաշխարհային բարեկեցության վերաբերյալ իրենց ամենամյա հաշվետվության մեջ եկան այն եզրահանգման, որ Ռուսաստանում 110 միլիարդատերեր տիրապետում են երկրի ազգային հարստությունների 35%-ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/economics/09/10/2013/881394.shtml |title=Credit Suisse: ՌԴ բոլոր հարստությունների ավելի քան մեկ երրորդը պատկանում է 110 օլիգարխներին։: Տնտեսություն։: Top.rbc.ru |accessdate=2014 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131011225323/http://top.rbc.ru/economics/09/10/2013/881394.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականին հասարակական լայն արձագանք գտավ «[[Ռուսական երկաթուղիներ]]» ԲԲԸ շռայլությանն արված քննադատությունից Պուտինի առաջարկությունը պետական ընկերություններին ու կազմակերպություններին կազմակերպել կորպորատիվ խնջույքներ բացառապես իրենց հաշվին՝ առանց օգտագործելու բյուջետային միջոցները։ Հրահանգին ամանորյա տոների շեմին անմիջապես հետևեցին պետական ընկերություններն ու նախարարությունները, իսկ ՌԴ նախագահի աշխատակազմը և ՌԴ կառավարությունը, «միտումների հետ կապված», ընդհանրապես հրաժարվեցին ամանորյա կորպորատիվ խնջույքների կազմակերպումից&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/26/12/2013/897128.shtml |title=Նախագահի աշխատակազմը չեղարկել է կորպորատիվ խնջույքը։: Քաղաքականություն։: Top.rbc.ru |accessdate=2014 թ․ հոկտեմբերի 26 |archive-date=2013 թ․ դեկտեմբերի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131227005701/http://top.rbc.ru/politics/26/12/2013/897128.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.is/20131226124048/www.firstnews.ru/news/id602567-putin-na-onf-upreknul-rzhd-v-tratakh-na-novogodniy-korporativ/ Համառուսաստանյան ազգային ճակատումի ժամանակ Պուտինը կշտամբեց «Ռուսական երկաթուղիներին» ամանորյա խնջույքի համար 50 միլիոն ռուբլի ծախսելու համար — Firstnews]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին ռուսական և աշխարհի մամուլի ուշադրությունը գրավեց 10-ամյա ազատազրկումից հետո Պուտինի կողմից գործարար [[Միխայիլ Խոդորկովսկի|Միխայիլ Խոդորկովսկու]] համաներումը, որը գնահատվեց որպես Ռուսաստանի կերպարի լավացման փորձ [[Սոչի]]ի [[Ձմեռային Օլիմպիական խաղեր 2014|օլիպիական խաղերի]] նախօրեին&lt;ref&gt;[http://www.inosmi.ru/russia/20131220/215899291.html#ixzz2oaEkxkq2 Ինչո՞ւ Պուտինն ասաց, որ կների Խոդարկովսկուն | ИноСМИ — Այն, ինչ արժանի է թարգմանության]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.inosmi.ru/russia/20131224/215977515.html Միխայիլ Խոդորկովսկու ազատումը՝ իշխան Պուտինի բարեսրտությունը | ИноСМИ — Այն, ինչ արժանի է թարգմանության]&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;center&gt;
&lt;gallery&gt;
Vladimir_Putin_Amur_tiger_August_2008-1.jpg
Vladimir_Putin_in_the_United_States_13-16_November_2001-55.jpg
Передняя_подножка_(Путин).jpg
Vladimir_Putin_on_a_Harley_Trike.jpeg
Гала-матч_Ночной_хоккейной_лиги_04.jpg
Vladimir_Putin_beefcake-2.jpg
Vladimir_Putin_16_August_2001-1.jpg
Интервью_Владимира_Путина_ВГТРК_03.jpeg
Vladimir_Putin_in_Azerbaijan_9-10_January_2001-14.jpg
Putin-portraits-1614.jpg
Putin_with_Vladimir_Konstantinov,_Sergey_Aksyonov_and_Alexey_Chaly_4.jpeg
Vladimir_Putin_on_board_Peter_the_Great-1.jpg
&lt;/gallery&gt;
&lt;/center&gt;

== Տես նաև ==
* [[Պուտինականություն]]
* [[Պուտինի անձի պաշտամունք]]
* [[Պուտին խույլո]]
* [[Պուտինի ծրագիրը]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|30em|group=note}}&lt;div class=&quot;references&quot; style=&quot;height: 250px; overflow: auto; padding: 3px&quot; &gt;{{ծանցանկ|2}}&lt;/div&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
{{Վիքիքաղվածք}}
{{Ռուսաստանի նախագահներ}}
{{Վլադիմիր Պուտին}}
{{Ռուսաստանի Դաշնության նախագահական ընտրությունների թեկնածուներ (2018)}}
{{Եվրոպական_պետությունների_առաջնորդներ}}
{{2015 թվականի ազդեցիկներ (Forbes)}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Time-ի վարկածով «Տարվա մարդ» ճանաչվածներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի պատվավոր անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային հետախույզներ]]
[[Կատեգորիա:«Միասնական Ռուսաստան» կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Վլադիմիր Պուտին]]
[[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ ՊԱԿ սպաներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք նամականիշերի վրա]]
[[Կատեգորիա:Ռուս տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:«Պատվո նշան» շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս ռազմական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պատվո շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Տնտեսագիտական գիտությունների թեկնածուներ]]

{{DEFAULTSORT:Պուտին, Վլադիմիր}}</text>
      <sha1>7o9lgmx12svxgnjr5lwi44hnqvs4f6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռինգո Սթար</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11581</id>
    <revision>
      <id>8492744</id>
      <parentid>8223073</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ՊարոնյանՄ</username>
        <id>115270</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22777" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ
|պատկեր = Ringo Starr and all his band (8469754851).jpg
| գույն =solo_singer
}}
'''Ռինգո Սթար''' ({{lang-en|Ringo Starr}}, {{ԱԾ}}), անգլիացի երաժիշտ, երգիչ, երգերի հեղինակ և դերասան, առանձնապես հայտնի որպես [[The Beatles]]-ի հարվածող։ Խմբի լուծարումից հետո վարում է հաջող սոլո-կարիերա։

== Վաղ տարիներ ==
[[1940]] թվականի [[հուլիսի 7]]-ին հացթուխ Ռիչարդ Ստարկի և նրա կին՝ Էլսիի ընտանիքում որդի է ծնվում, որը հոր հետ շարունակում է հոր ավանդական աշխատանքը։ Ռինգոն հիվանդոտ երեխա է մեծանում․ տարրական դպրոցն ավարտելուց հետո նա մի ամբողջ տարի հիվանդանոցում է անց կացնում՝ [[Որովայնամզի բորբոքում|որովայնամզի բորբոքման]] պատճառով, իսկ հետո երկու տարի բացակայում է դասերից [[Թոքամզի բորբոքում|թոքամզի բորբոքման]] պատճառով։ Այդ պատճառով Ռինգոն դպրոցը չի ավարտում&lt;ref name=autogenerated1&gt;Журнал «100 человек, которые изменили ход истории» Выпуск № 36.&lt;/ref&gt;։ 15 տարեկանում նա դառնում է երկաթգծային կայարանի կառավարիչ՝ [[Լիվերպուլ]]ի և [[Ուելս]]ի միջև։ Ինչպես իր բոլոր հասակակիցները՝ նա ևս [[ԱՄՆ|ամերիկյան]] նոր երգերի սիրահար էր, բայց սկզբում չէր երազում բեմական փառքի մասին։

== The Beatles-ի կազմում ==
[[1962]] թվականի [[օգոստոսի 18]]-ին Ռինգոն պաշտոնապես մտնում է [[The Beatles]]-ի կազմի մեջ։ Սկզբում նա երգում էր Rory Storm and the Hurricanes բիթ-խմբում, որը այդ ժամանակ Լիվերպուլում համարվում էր The Beatles-ի ամենագլխավոր մրցակիցը։

Ռինգոն կատարել է թմբուկ և հարվածային գործիքներ The Beatles-ի բոլոր երգերում բացառությամբ՝ «Within You Without You» ([[Հնդկաստան|հնդկական]] հարվածողներ), «Back in the U.S.S.R.» ([[Փոլ Մաքքարթնի]]), Dear Prudence (Փոլ Մաքքարթնի), «The Ballad Of John And Yoko» (Փոլ Մաքքարթնի)։ Ռինգոն լիդ-վոկալ է կատարել բոլոր ալբոմներում, բացառությամբ՝ A Hard Day’s Night, Magical Mystery Tour և Let It Be&lt;ref&gt;Песни, в которых Старр исполнил лид-вокал: «[[I Wanna Be Your Man]]», «[[Act Naturally]]», «[[What Goes On]]», «[[Yellow Submarine (песня)|Yellow Submarine]]», «[[With a Little Help from My Friends|With a Little Help From My Friends]]», «[[Don’t Pass Me By]]», «[[Good Night (песня The Beatles)|Good Night]]», «[[Octopus’s Garden]]».&lt;/ref&gt;։ Նա եղել է երկու երգերի հեղինակ, որոնք կատարվել են [[The Beatles (ալբոմ)|The Beatles]] ալբոմում («Octopus’s Garden» և «Don’t Pass Me By») և եղել է «[[What Goes On]]» երգի համահեղինակը։ Ռինգոյի ձայնը շատ անգամներ լսվել է ընդհանուր երգչախմբում և «Helter Skelter» երգի վերջնամասում, որտեղ նա գոռում էր․ «I’ve got blisters on my fingers» («Իմ ձեռքերին բշտիկներ կան»)։

Չնայած նրան, որ Ռինգոյի ձայնը The Beatles-ի ձայնագրություններում հազվադեպ է լսվում, նա խաղացել է The Beatles-ի ֆիլմերի գլխավոր դերերը։ Ենթադրվում է, որ Ռինգո Սթարը բոլոր չորս «բիթլներից» ունեցել է ամենաբարձր դերասանական տաղանդը։ The Beatles-ի քայքայումից հետո Ռինգո Սթարը խաղացել է ևս մի քանի [[ֆիլմ]]երում։

[[1968]] թվականին (այն ժամանակ, երբ խմբի անդամների փոխհարաբերությունները վատթար էին)՝ «[[The Beatles (ալբոմ)|Սպիտակ ալբոմի]]» թողարկման ժամանակ Փոլ մաքքարթնին չի ցանկանում վիճաբանել Սթարի հետ և նրան անվանում է «պրիմիտիվ թմբկահար»։ Խմի քայքայման ժամանակ նա նկարահանվում է ֆիլմերում և գովազդներում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։
== Սոլո կարիերա ==
[[Պատկեր:Los Angeles (California, USA), Hollywood Boulevard, Ringo Starr -- 2012 -- 4992.jpg|thumb|220px|right|Ռինգո Սթարի աստղը՝ [[Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի|Հոլիվուդյան փառքի ծառուղում]]]]
Խմբի պաշտոնական լուծարումից հետո, ինչպես բոլոր բիթլերը, այնպես էլ Ռինգո Սթարը՝ սկսում են պատրաստել սոլո նյութ, որը [[1920|20]]-[[1950|50]]-ական թվականներին թողարկվում է «Sentimental Journey» քավեր ժողովածուի տեսքով։ [[1970|70]]-ականների վերջում՝ Ջոնի, Փոլի և Ջորջի դեբյուտից հետո, Ռինգոյի դեբյուտը քննարկվում է, որպես անհաջող դեբյուտ։ 70-ականներին նա մի քանի երաժիշտների օգնությամբ (ավելի շատ [[Ջորջ Հարրիսոն]]ի) նա կարողանում է թողարկել շատ հաջող ալբոմներ։

[[1971]] թվականին Ռինգոն ընդունում է «Բանգլադեշի համար համերգի» հրավերը և երգում է այնպիսի հայտնի երգիչների հետ, ինչխպիսիք են՝ [[Բոբ Դիլան]]ը, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Ջորջ Հարրիսոն]]ը, [[Բիլլի Պրեստոն]]ը, [[Լեոն Ռասսելը]] և [[Badfinger]]-ը։

[[1983]] թվականին անգլիական և ամերիկական ձայնագրման կենտրոնները նրան մերժում են, երբ ուզում էր թողարկել իր Old Wave ալբոմը։ Նա հաջորդը սկավառակ է թողարկում [[Կանադա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում և [[Գերմանիա]]յում։ Այնուհետև նրան դադարում են զանգահարել հայտնի լրագրողները և ռեկորդային ընկերությունների ներկայացուցիչները։ Ամեն ինչ ավարտվեց այն ժամանակ, երբ Ռինգոն և նրա երկրորդ կինը՝ [[Բարբարա Բախ]]ը, դարձան քրոնիկական ալկոհոլիկներ։ Ճիշտ է, հետո նրանք կարողանում են ազատվել [[ալկոհոլ]]ային կախվածությունից և վերադառնում են ակտիվ կյանքի&lt;ref&gt;[[Студенческий меридиан]]. Спецвыпуск The Beatles. 1991. С. 92.&lt;/ref&gt;։ [[1989]] թվականին թողարկվում է նրա լավ երգերի ժողովածուն՝ «Starr Struck»-ը, և հավաքում է աստղային անսամբլ՝ [[Բիլլի Պրեստոն]], [[Դոկտոր Ջոն]], Levon Helm, Ջո Ուոլշ, Nils Lofgren, Rick Danko, Clarence Clemons, Ջիմ Քելտներ, և մեկնում է շրջագայության [[Ամերիկա]]յում, իսկ Ճապոնիայից հետո թողարկում է կենդանի ալբոմ և տեսաֆիլմ։ Անսամբլի կազմը մշտապես փոխվում էր, որ լինի ավանդական։

[[1998]] թվականի օգոստոսին իր՝ All-Starr Band խմբի հետ, նա երկու համերգ է տալիս [[Ռուսաստան]]ում՝ [[Մոսկվա]]յում ([[Ռուսաստանի պետական կենտրոնական համերգասրահ]]) և [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում ([[«Հոկտեմբերյան» համերգային սրահ]])։ Դա պատմության մեջ առաջին անգամն էր, երբ «բիթլերից» ինչ-որ մեկը ոտք է դնում նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածք։ [[2011]] թվականին Ռինգո Սթարը և All-Starr Band-ի հաջորդ տարբերակը եվրոպական ամառային շրջագայության ընթացքում համերգ են ունենում Մոսկվայում, Սանկտ Պերտերբուրգում, [[Կիև]]ում և [[Ռիգա]]յում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|title=Расписание турне в блоге Эдгара Винтера|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTpbBkY?url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2012]] թվականի [[օգոստոսի 28]]-ին Celebritynetworth.com կայքը Ռինգո Սթարին հռչակում է աշխարհի ամենահարուստ հարվածող։ Նրա կարողությունը գնահատվում էր 300 միլիոն դոլար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|title=Ринго Старр оказался самым богатым барабанщиком мира|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTrLd3z?url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
== Ընտանիք ==
* Հայր՝ Ռիչարդ Սթարկը ([[1913]]-?), եղել է հացթուխ&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|title=The Beatles / The Beatles: Ринго Стар (Ричард Старки) / Ringo Star&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTuU6X0?url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
* Մայր՝ Էլսի Սթարկի ([[1914]]-[[1987]])&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot; /&gt;։

Հայրը և մայրը ամուսնացել են [[1936]] թվականին, բաժանվել են՝ [[1943]] թվականին։

* Խորթ հայրը Հարրի Գրեյվզն էր՝ [[1953]] թվականի [[ապրիլի 17]]-ից&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;/&gt;։

== Անձնական կյանք ==
* Առաջին կնոջ՝ Մորին Սթարկիի ([[1946]] [[օգոստոսի 4]], [[Լիվերպուլ]] - [[1994]] [[դեկտեմբերի 30]] [[Սիեթլ]], [[Վաշինգտոն]])&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot; /&gt; հետ ամուսնացել է [[1965]] թվականի [[հուլիսի 17]]-ին և նրանից ունեցել է երեք երեխա․
** որդին՝ Զակ Սթարկին (Zachary Richard Starkey) (ծնվ․ [[1965]] թվականի [[սեպտեմբերի 13]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|title=Морин Старки /Мэри Кокс/ / Maureen Starkey /Mary Cox/&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTwBw7v?url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; եղել է թմբկահար։ [[1996]] թվականին դարձել է [[The Who]] խմբի անդամը, եղել է [[Oasis]] խմբի անդամը, ամուսնացել է [[1985]] թվականին [[հունվարի 22]]-ին՝ Սառա Մենիկայդսի հետ (Sarah Menikides)&lt;ref name=&quot;zak&quot; /&gt;,
*** թոռնուհի՝ Տատիա Սթարկի (Tatia Jayne Starkey) (ծնվ․ [[1985]] թվականի [[սեպտեմբերի 7]]-ին)&lt;ref name=&quot;zak&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTx2wGA?url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, 
** որդին՝ Ջեյսոն Սթարկին (ծնվ․ [[1967]] թվականի [[օգոստոսի 19]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt; ամուսնացել է [[1998]] թվականին՝ Ֆլորայի հետ (Flora)&lt;ref name=&quot;json&quot; /&gt;, 
*** թոռնիկ՝ Լուի Սթարկի (Louie) (ծնվ․ [[1999]] թվականի հունիսին)&lt;ref name=&quot;json&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTyLNTq?url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;,
** դուստր՝ Լի Սթարկի (Lee Parkin Starkey) (ծնվ․ [[1970]] թվականի [[նոյեմբերի 11]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt;,
* Երկրորդ կին՝ [[Բարբարա Բախ]], ամուսնացել է [[1981]] թվականի [[ապրիլի 27]]-ին&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot;&gt;{{cite web|url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|title=Ринго Старр: биография&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTzjykd?url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սկավառակագրություն ==

=== Ստուդիական ալբոմներ ===
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Sentimental Journey]]
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Beaucoups of Blues]]
# [[1973 թվականը երաժշտության մեջ|1973]] - [[Ringo]]
# [[1974 թվականը երաժշտության մեջ|1974]] - [[Goodnight Vienna]]
# [[1976 թվականը երաժշտության մեջ|1976]] - [[Ringo’s Rotogravure]]
# [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Ringo the 4th]]
# [[1978 թվականը երաժշտության մեջ|1978]] - [[Bad Boy (Ռինգո Սթարի ալբոմ)|Bad Boy]]
# [[1981 թվականը երաժշտության մեջ|1981]] - [[Stop and Smell the Roses]]
# [[1983 թվականը երաժշտության մեջ|1983]] - [[Old Wave]]
# [[1992 թվականը երաժշտության մեջ|1992]] - [[Time Takes Time]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[Vertical Man]]
# [[1999 թվականը երաժշտության մեջ|1999]] - [[I Wanna Be Santa Claus]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Ringo Rama]]
# [[2005 թվականը երաժշտության մեջ|2005]] - [[Choose Love]]
# [[2008 թվականը երաժշտության մեջ|2008]] - [[Liverpool 8]]
# [[2010 թվականը երաժշտության մեջ|2010]] - [[Y Not]]
# [[2012 թվականը երաժշտության մեջ|2012]] - [[Ringo 2012]]
# [[2015 թվականը երաժշտության մեջ|2015]] - [[Postcards from Paradise]]&lt;ref&gt;[http://www.rollingstone.com/music/news/ringo-starr-slates-postcards-from-paradise-weeks-before-hall-of-fame-20150129 Ringo Starr Slates 'Postcards From Paradise' Weeks Before Hall of Fame | Rolling Stone]&lt;/ref&gt;

=== Ժողովածուներ ===
# [[1975 թվականը երաժշտության մեջ|1975]] - [[Blast From Your Past]]
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Starr Struck: Best of Ringo Starr, Vol. 2|Starr Struck։ Best of Ringo Starr, Vol. 2]]
# [[2001 թվականը երաժշտության մեջ|2001]] - [[The Anthology... So Far]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Photograph: The Very Best of Ringo Starr|Photograph։ The Very Best of Ringo Starr]]

=== Համերգային ալբոմներ ===
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Ringo Starr and His All-Starr Band]]
# [[1993 թվականը երաժշտության մեջ|1993]] - [[Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2: Live From Montreux|Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2։ Live From Montreux]]
# [[1995 թվականը երաժշտության մեջ|1995]] - [[Ringo Starr and His Third All-Starr Band-Volume 1]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[VH1 Storytellers (альбом Ринго Старра)|VH1 Storytellers]]
# [[2002 թվականը երաժշտության մեջ|2002]] - [[King Biscuit Flower Hour Presents Ringo &amp; His New All-Starr Band]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Extended Versions (альбом Ринго Старра)|Extended Versions]]
# [[2004 թվականը երաժշտության մեջ|2004]] - [[Tour 2003]]
# [[2006 թվականը երաժշտության մեջ|2006]] - [[Ringo Starr and Friends]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Ringo Starr: Live at Soundstage|Live at the Soundstage]]

=== Մանկական ալբոմներ ===
* [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Scouse the Mouse]]

== Ֆիլմագրություն ==
* [[1964 թվականը կինոյում|1964]] - ''[[Դժվար օրվա գիշերը (ֆիլմ)|Դժվար օրվա գիշերը]]''
* [[1965 թվականը կինոյում|1965]] - ''[[Օգնություն (ֆիլմ)|Օգնություն]]''
* [[1967 թվականը կինոյում|1967]] - ''[[Շրջագայության կախարդական առեղծվածը (ֆիլմ)|Շրջագայության կախարդակամն առեղծվածը]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Դեղին սուզանավ (մուլտֆիլմ)]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Քաղցր ատամներ(ֆիլմ)|Քաղցր ատամներ]]''
* [[1969 թվականը կինոյում|1969]] - ''[[Հրաշագործը(ֆիլմ)|Հրաշագործը]]''
* [[1970 թվականը կինոյում|1970]] - ''[[Пусть будет так (ֆիլմ)|Пусть будет так]]'' ([[Վավերագրական ֆիլմ|վավերագրական]])
* [[1971 թվականը կինոյում|1971]] - ''[[Կույրը(ֆիլմ)|Կույրը]]''
* [[1972 թվականը կինոյում|1972]] - ''[[Համերգ Բանգլադեշի համար]]'' (վավերագրական)
* [[1973 թվականը կինոյում|1973]] - ''[[Ziggy Stardust and the Spiders from Mars]]'' (վավերագրական)
* [[1975 թվականը կինոյում|1975]] - ''[[Տերևամանիա(ֆիլմ)|Տերևամանիա]]''
* [[1978 թվականը կինոյում|1978]] -
* [[1981 թվականը կինոյում|1981]] - ''[[Քարայրի մարդը (ֆիլմ, 1981)|Քարայրի մարդը]]''
* [[1983 թվականը կինոյում|1983]] - ''[[Արքայադուստր Դեյզին (ֆիլմ)|Արքայադուստր Դեյզին]]''
* [[1984 թվականը կինոյում|1984]] - ''[[Բարև տվեք Բրոդ-սթրիթին]]''
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ջուր (ֆիլմ, 1985)|Ջուր]]'' ([[1985 թվականը կինոյում|1985]])
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ալիսան հրաշքների աշխարհում (ֆիլմ, 1985)|Ալիսան հրաշքների աշխարհում]]''
* [[1986 թվականը կինոյում|1986]] - ''To the North of Katmandu''
* [[2003 թվականը կինոյում|2003]] - ''[[Concert for George]]'' (վավերագրական)
* [[2009 թվականը կինոյում|2009]] - ''[[Oh My God (ֆիլմ)|Oh My God]]'' (վավերագրական)
* [[2011 թվականը կինոյում|2011]] - ''[[Ջորջ Հարրիսոն․ կյանքը նյութական աշխարհում]]'' (վավերագրական)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* The BEATLES։ Иллюстрированный справочник / В. Ястребов, Ю. Герасимова, Н. Миронова. - Ульяновск։ РИА «Симбвестинфо», 1999. - 936 с.։ ил. - (Справочники от «Симбвестинфо») - ISBN 5-86174-011-9.

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url=http://www.ringostarr.com|title=Ռինգո Սթարի պաշտոնական կայքը}}
* {{Ֆեյսբուք|ringostarrmusic|Ռինգո Սթարի}}
* [https://www.youtube.com/user/RichardAllStarrBand Ռինգո Սթարի էջը Յություբում]
* {{cite web|url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|title=Список песен и инструментов, на которых играл Ринго Старр в Битлз|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYbmVAD?url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}
* {{cite web|url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|title=Ринго Старр обрел веру в Бога|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYdWhdm?url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սթար, Ռինգո}}
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:1940 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ռոք երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:«Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ]]
[[Կատեգորիա:Օսկարակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի]]
[[Կատեգորիա:Լիվերպուլ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Բուսակերներ]]
[[Կատեգորիա:Բիթլզ]]
[[Կատեգորիա:RCA Records-ի արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի բարիտոններ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի թմբկահարներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի դերասաններ]]</text>
      <sha1>h518c835j47vkshfzhxynle1oaedpob</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492745</id>
      <parentid>8492744</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:37:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ՊարոնյանՄ</username>
        <id>115270</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22767" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ
|պատկեր = Ringo Starr and all his band (8469754851).jpg
| գույն =solo_singer
}}
'''Ռինգո Սթար''' ({{lang-en|Ringo Starr}}, {{ԱԾ}}), անգլիացի երաժիշտ, երգիչ, երգերի հեղինակ և դերասան, առանձնապես հայտնի որպես [[The Beatles]]-ի հարվածող։ Խմբի լուծարումից հետո վարում է հաջող սոլո-կարիերա։

== Վաղ տարիներ ==
[[1940]] թվականի [[հուլիսի 7]]-ին հացթուխ Ռիչարդ Ստարկի և նրա կին՝ Էլսիի ընտանիքում որդի է ծնվում, որը հոր հետ շարունակում է հոր ավանդական աշխատանքը։ Ռինգոն հիվանդոտ երեխա է մեծանում․ տարրական դպրոցն ավարտելուց հետո նա մի ամբողջ տարի հիվանդանոցում է անց կացնում՝ [[Որովայնամզի բորբոքում|որովայնամզի բորբոքման]] պատճառով, իսկ հետո երկու տարի բացակայում է դասերից [[Թոքամզի բորբոքում|թոքամզի բորբոքման]] պատճառով։ Այդ պատճառով Ռինգոն դպրոցը չի ավարտում&lt;ref name=autogenerated1&gt;Журнал «100 человек, которые изменили ход истории» Выпуск № 36.&lt;/ref&gt;։ 15 տարեկանում նա դառնում է երկաթգծային կայարանի կառավարիչ՝ [[Լիվերպուլ]]ի և [[Ուելս]]ի միջև։ Ինչպես իր բոլոր հասակակիցները՝ նա ևս [[ԱՄՆ|ամերիկյան]] նոր երգերի սիրահար էր, բայց սկզբում չէր երազում բեմական փառքի մասին։

== The Beatles-ի կազմում ==
[[1962]] թվականի [[օգոստոսի 18]]-ին Ռինգոն պաշտոնապես մտնում է [[The Beatles]]-ի կազմի մեջ։ Սկզբում նա երգում էր Rory Storm and the Hurricanes բիթ-խմբում, որը այդ ժամանակ Լիվերպուլում համարվում էր The Beatles-ի գլխավոր մրցակիցը։

Ռինգոն կատարել է թմբուկ և հարվածային գործիքներ The Beatles-ի բոլոր երգերում բացառությամբ՝ «Within You Without You» ([[Հնդկաստան|հնդկական]] հարվածողներ), «Back in the U.S.S.R.» ([[Փոլ Մաքքարթնի]]), Dear Prudence (Փոլ Մաքքարթնի), «The Ballad Of John And Yoko» (Փոլ Մաքքարթնի)։ Ռինգոն լիդ-վոկալ է կատարել բոլոր ալբոմներում, բացառությամբ՝ A Hard Day’s Night, Magical Mystery Tour և Let It Be&lt;ref&gt;Песни, в которых Старр исполнил лид-вокал: «[[I Wanna Be Your Man]]», «[[Act Naturally]]», «[[What Goes On]]», «[[Yellow Submarine (песня)|Yellow Submarine]]», «[[With a Little Help from My Friends|With a Little Help From My Friends]]», «[[Don’t Pass Me By]]», «[[Good Night (песня The Beatles)|Good Night]]», «[[Octopus’s Garden]]».&lt;/ref&gt;։ Նա եղել է երկու երգերի հեղինակ, որոնք կատարվել են [[The Beatles (ալբոմ)|The Beatles]] ալբոմում («Octopus’s Garden» և «Don’t Pass Me By») և եղել է «[[What Goes On]]» երգի համահեղինակը։ Ռինգոյի ձայնը շատ անգամներ լսվել է ընդհանուր երգչախմբում և «Helter Skelter» երգի վերջնամասում, որտեղ նա գոռում էր․ «I’ve got blisters on my fingers» («Իմ ձեռքերին բշտիկներ կան»)։

Չնայած նրան, որ Ռինգոյի ձայնը The Beatles-ի ձայնագրություններում հազվադեպ է լսվում, նա խաղացել է The Beatles-ի ֆիլմերի գլխավոր դերերը։ Ենթադրվում է, որ Ռինգո Սթարը բոլոր չորս «բիթլներից» ունեցել է ամենաբարձր դերասանական տաղանդը։ The Beatles-ի քայքայումից հետո Ռինգո Սթարը խաղացել է ևս մի քանի [[ֆիլմ]]երում։

[[1968]] թվականին (այն ժամանակ, երբ խմբի անդամների փոխհարաբերությունները վատթար էին)՝ «[[The Beatles (ալբոմ)|Սպիտակ ալբոմի]]» թողարկման ժամանակ Փոլ մաքքարթնին չի ցանկանում վիճաբանել Սթարի հետ և նրան անվանում է «պրիմիտիվ թմբկահար»։ Խմի քայքայման ժամանակ նա նկարահանվում է ֆիլմերում և գովազդներում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։
== Սոլո կարիերա ==
[[Պատկեր:Los Angeles (California, USA), Hollywood Boulevard, Ringo Starr -- 2012 -- 4992.jpg|thumb|220px|right|Ռինգո Սթարի աստղը՝ [[Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի|Հոլիվուդյան փառքի ծառուղում]]]]
Խմբի պաշտոնական լուծարումից հետո, ինչպես բոլոր բիթլերը, այնպես էլ Ռինգո Սթարը՝ սկսում են պատրաստել սոլո նյութ, որը [[1920|20]]-[[1950|50]]-ական թվականներին թողարկվում է «Sentimental Journey» քավեր ժողովածուի տեսքով։ [[1970|70]]-ականների վերջում՝ Ջոնի, Փոլի և Ջորջի դեբյուտից հետո, Ռինգոյի դեբյուտը քննարկվում է, որպես անհաջող դեբյուտ։ 70-ականներին նա մի քանի երաժիշտների օգնությամբ (ավելի շատ [[Ջորջ Հարրիսոն]]ի) նա կարողանում է թողարկել շատ հաջող ալբոմներ։

[[1971]] թվականին Ռինգոն ընդունում է «Բանգլադեշի համար համերգի» հրավերը և երգում է այնպիսի հայտնի երգիչների հետ, ինչխպիսիք են՝ [[Բոբ Դիլան]]ը, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Ջորջ Հարրիսոն]]ը, [[Բիլլի Պրեստոն]]ը, [[Լեոն Ռասսելը]] և [[Badfinger]]-ը։

[[1983]] թվականին անգլիական և ամերիկական ձայնագրման կենտրոնները նրան մերժում են, երբ ուզում էր թողարկել իր Old Wave ալբոմը։ Նա հաջորդը սկավառակ է թողարկում [[Կանադա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում և [[Գերմանիա]]յում։ Այնուհետև նրան դադարում են զանգահարել հայտնի լրագրողները և ռեկորդային ընկերությունների ներկայացուցիչները։ Ամեն ինչ ավարտվեց այն ժամանակ, երբ Ռինգոն և նրա երկրորդ կինը՝ [[Բարբարա Բախ]]ը, դարձան քրոնիկական ալկոհոլիկներ։ Ճիշտ է, հետո նրանք կարողանում են ազատվել [[ալկոհոլ]]ային կախվածությունից և վերադառնում են ակտիվ կյանքի&lt;ref&gt;[[Студенческий меридиан]]. Спецвыпуск The Beatles. 1991. С. 92.&lt;/ref&gt;։ [[1989]] թվականին թողարկվում է նրա լավ երգերի ժողովածուն՝ «Starr Struck»-ը, և հավաքում է աստղային անսամբլ՝ [[Բիլլի Պրեստոն]], [[Դոկտոր Ջոն]], Levon Helm, Ջո Ուոլշ, Nils Lofgren, Rick Danko, Clarence Clemons, Ջիմ Քելտներ, և մեկնում է շրջագայության [[Ամերիկա]]յում, իսկ Ճապոնիայից հետո թողարկում է կենդանի ալբոմ և տեսաֆիլմ։ Անսամբլի կազմը մշտապես փոխվում էր, որ լինի ավանդական։

[[1998]] թվականի օգոստոսին իր՝ All-Starr Band խմբի հետ, նա երկու համերգ է տալիս [[Ռուսաստան]]ում՝ [[Մոսկվա]]յում ([[Ռուսաստանի պետական կենտրոնական համերգասրահ]]) և [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում ([[«Հոկտեմբերյան» համերգային սրահ]])։ Դա պատմության մեջ առաջին անգամն էր, երբ «բիթլերից» ինչ-որ մեկը ոտք է դնում նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածք։ [[2011]] թվականին Ռինգո Սթարը և All-Starr Band-ի հաջորդ տարբերակը եվրոպական ամառային շրջագայության ընթացքում համերգ են ունենում Մոսկվայում, Սանկտ Պերտերբուրգում, [[Կիև]]ում և [[Ռիգա]]յում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|title=Расписание турне в блоге Эдгара Винтера|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTpbBkY?url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2012]] թվականի [[օգոստոսի 28]]-ին Celebritynetworth.com կայքը Ռինգո Սթարին հռչակում է աշխարհի ամենահարուստ հարվածող։ Նրա կարողությունը գնահատվում էր 300 միլիոն դոլար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|title=Ринго Старр оказался самым богатым барабанщиком мира|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTrLd3z?url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
== Ընտանիք ==
* Հայր՝ Ռիչարդ Սթարկը ([[1913]]-?), եղել է հացթուխ&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|title=The Beatles / The Beatles: Ринго Стар (Ричард Старки) / Ringo Star&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTuU6X0?url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
* Մայր՝ Էլսի Սթարկի ([[1914]]-[[1987]])&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot; /&gt;։

Հայրը և մայրը ամուսնացել են [[1936]] թվականին, բաժանվել են՝ [[1943]] թվականին։

* Խորթ հայրը Հարրի Գրեյվզն էր՝ [[1953]] թվականի [[ապրիլի 17]]-ից&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;/&gt;։

== Անձնական կյանք ==
* Առաջին կնոջ՝ Մորին Սթարկիի ([[1946]] [[օգոստոսի 4]], [[Լիվերպուլ]] - [[1994]] [[դեկտեմբերի 30]] [[Սիեթլ]], [[Վաշինգտոն]])&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot; /&gt; հետ ամուսնացել է [[1965]] թվականի [[հուլիսի 17]]-ին և նրանից ունեցել է երեք երեխա․
** որդին՝ Զակ Սթարկին (Zachary Richard Starkey) (ծնվ․ [[1965]] թվականի [[սեպտեմբերի 13]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|title=Морин Старки /Мэри Кокс/ / Maureen Starkey /Mary Cox/&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTwBw7v?url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; եղել է թմբկահար։ [[1996]] թվականին դարձել է [[The Who]] խմբի անդամը, եղել է [[Oasis]] խմբի անդամը, ամուսնացել է [[1985]] թվականին [[հունվարի 22]]-ին՝ Սառա Մենիկայդսի հետ (Sarah Menikides)&lt;ref name=&quot;zak&quot; /&gt;,
*** թոռնուհի՝ Տատիա Սթարկի (Tatia Jayne Starkey) (ծնվ․ [[1985]] թվականի [[սեպտեմբերի 7]]-ին)&lt;ref name=&quot;zak&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTx2wGA?url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, 
** որդին՝ Ջեյսոն Սթարկին (ծնվ․ [[1967]] թվականի [[օգոստոսի 19]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt; ամուսնացել է [[1998]] թվականին՝ Ֆլորայի հետ (Flora)&lt;ref name=&quot;json&quot; /&gt;, 
*** թոռնիկ՝ Լուի Սթարկի (Louie) (ծնվ․ [[1999]] թվականի հունիսին)&lt;ref name=&quot;json&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTyLNTq?url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;,
** դուստր՝ Լի Սթարկի (Lee Parkin Starkey) (ծնվ․ [[1970]] թվականի [[նոյեմբերի 11]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt;,
* Երկրորդ կին՝ [[Բարբարա Բախ]], ամուսնացել է [[1981]] թվականի [[ապրիլի 27]]-ին&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot;&gt;{{cite web|url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|title=Ринго Старр: биография&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTzjykd?url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սկավառակագրություն ==

=== Ստուդիական ալբոմներ ===
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Sentimental Journey]]
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Beaucoups of Blues]]
# [[1973 թվականը երաժշտության մեջ|1973]] - [[Ringo]]
# [[1974 թվականը երաժշտության մեջ|1974]] - [[Goodnight Vienna]]
# [[1976 թվականը երաժշտության մեջ|1976]] - [[Ringo’s Rotogravure]]
# [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Ringo the 4th]]
# [[1978 թվականը երաժշտության մեջ|1978]] - [[Bad Boy (Ռինգո Սթարի ալբոմ)|Bad Boy]]
# [[1981 թվականը երաժշտության մեջ|1981]] - [[Stop and Smell the Roses]]
# [[1983 թվականը երաժշտության մեջ|1983]] - [[Old Wave]]
# [[1992 թվականը երաժշտության մեջ|1992]] - [[Time Takes Time]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[Vertical Man]]
# [[1999 թվականը երաժշտության մեջ|1999]] - [[I Wanna Be Santa Claus]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Ringo Rama]]
# [[2005 թվականը երաժշտության մեջ|2005]] - [[Choose Love]]
# [[2008 թվականը երաժշտության մեջ|2008]] - [[Liverpool 8]]
# [[2010 թվականը երաժշտության մեջ|2010]] - [[Y Not]]
# [[2012 թվականը երաժշտության մեջ|2012]] - [[Ringo 2012]]
# [[2015 թվականը երաժշտության մեջ|2015]] - [[Postcards from Paradise]]&lt;ref&gt;[http://www.rollingstone.com/music/news/ringo-starr-slates-postcards-from-paradise-weeks-before-hall-of-fame-20150129 Ringo Starr Slates 'Postcards From Paradise' Weeks Before Hall of Fame | Rolling Stone]&lt;/ref&gt;

=== Ժողովածուներ ===
# [[1975 թվականը երաժշտության մեջ|1975]] - [[Blast From Your Past]]
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Starr Struck: Best of Ringo Starr, Vol. 2|Starr Struck։ Best of Ringo Starr, Vol. 2]]
# [[2001 թվականը երաժշտության մեջ|2001]] - [[The Anthology... So Far]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Photograph: The Very Best of Ringo Starr|Photograph։ The Very Best of Ringo Starr]]

=== Համերգային ալբոմներ ===
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Ringo Starr and His All-Starr Band]]
# [[1993 թվականը երաժշտության մեջ|1993]] - [[Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2: Live From Montreux|Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2։ Live From Montreux]]
# [[1995 թվականը երաժշտության մեջ|1995]] - [[Ringo Starr and His Third All-Starr Band-Volume 1]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[VH1 Storytellers (альбом Ринго Старра)|VH1 Storytellers]]
# [[2002 թվականը երաժշտության մեջ|2002]] - [[King Biscuit Flower Hour Presents Ringo &amp; His New All-Starr Band]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Extended Versions (альбом Ринго Старра)|Extended Versions]]
# [[2004 թվականը երաժշտության մեջ|2004]] - [[Tour 2003]]
# [[2006 թվականը երաժշտության մեջ|2006]] - [[Ringo Starr and Friends]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Ringo Starr: Live at Soundstage|Live at the Soundstage]]

=== Մանկական ալբոմներ ===
* [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Scouse the Mouse]]

== Ֆիլմագրություն ==
* [[1964 թվականը կինոյում|1964]] - ''[[Դժվար օրվա գիշերը (ֆիլմ)|Դժվար օրվա գիշերը]]''
* [[1965 թվականը կինոյում|1965]] - ''[[Օգնություն (ֆիլմ)|Օգնություն]]''
* [[1967 թվականը կինոյում|1967]] - ''[[Շրջագայության կախարդական առեղծվածը (ֆիլմ)|Շրջագայության կախարդակամն առեղծվածը]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Դեղին սուզանավ (մուլտֆիլմ)]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Քաղցր ատամներ(ֆիլմ)|Քաղցր ատամներ]]''
* [[1969 թվականը կինոյում|1969]] - ''[[Հրաշագործը(ֆիլմ)|Հրաշագործը]]''
* [[1970 թվականը կինոյում|1970]] - ''[[Пусть будет так (ֆիլմ)|Пусть будет так]]'' ([[Վավերագրական ֆիլմ|վավերագրական]])
* [[1971 թվականը կինոյում|1971]] - ''[[Կույրը(ֆիլմ)|Կույրը]]''
* [[1972 թվականը կինոյում|1972]] - ''[[Համերգ Բանգլադեշի համար]]'' (վավերագրական)
* [[1973 թվականը կինոյում|1973]] - ''[[Ziggy Stardust and the Spiders from Mars]]'' (վավերագրական)
* [[1975 թվականը կինոյում|1975]] - ''[[Տերևամանիա(ֆիլմ)|Տերևամանիա]]''
* [[1978 թվականը կինոյում|1978]] -
* [[1981 թվականը կինոյում|1981]] - ''[[Քարայրի մարդը (ֆիլմ, 1981)|Քարայրի մարդը]]''
* [[1983 թվականը կինոյում|1983]] - ''[[Արքայադուստր Դեյզին (ֆիլմ)|Արքայադուստր Դեյզին]]''
* [[1984 թվականը կինոյում|1984]] - ''[[Բարև տվեք Բրոդ-սթրիթին]]''
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ջուր (ֆիլմ, 1985)|Ջուր]]'' ([[1985 թվականը կինոյում|1985]])
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ալիսան հրաշքների աշխարհում (ֆիլմ, 1985)|Ալիսան հրաշքների աշխարհում]]''
* [[1986 թվականը կինոյում|1986]] - ''To the North of Katmandu''
* [[2003 թվականը կինոյում|2003]] - ''[[Concert for George]]'' (վավերագրական)
* [[2009 թվականը կինոյում|2009]] - ''[[Oh My God (ֆիլմ)|Oh My God]]'' (վավերագրական)
* [[2011 թվականը կինոյում|2011]] - ''[[Ջորջ Հարրիսոն․ կյանքը նյութական աշխարհում]]'' (վավերագրական)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* The BEATLES։ Иллюстрированный справочник / В. Ястребов, Ю. Герасимова, Н. Миронова. - Ульяновск։ РИА «Симбвестинфо», 1999. - 936 с.։ ил. - (Справочники от «Симбвестинфо») - ISBN 5-86174-011-9.

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url=http://www.ringostarr.com|title=Ռինգո Սթարի պաշտոնական կայքը}}
* {{Ֆեյսբուք|ringostarrmusic|Ռինգո Սթարի}}
* [https://www.youtube.com/user/RichardAllStarrBand Ռինգո Սթարի էջը Յություբում]
* {{cite web|url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|title=Список песен и инструментов, на которых играл Ринго Старр в Битлз|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYbmVAD?url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}
* {{cite web|url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|title=Ринго Старр обрел веру в Бога|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYdWhdm?url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սթար, Ռինգո}}
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:1940 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ռոք երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:«Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ]]
[[Կատեգորիա:Օսկարակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի]]
[[Կատեգորիա:Լիվերպուլ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Բուսակերներ]]
[[Կատեգորիա:Բիթլզ]]
[[Կատեգորիա:RCA Records-ի արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի բարիտոններ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի թմբկահարներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի դերասաններ]]</text>
      <sha1>cut25864nomicfmdlijfsxmrgcktzmf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492746</id>
      <parentid>8492745</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:40:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ՊարոնյանՄ</username>
        <id>115270</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22769" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ
|պատկեր = Ringo Starr and all his band (8469754851).jpg
| գույն =solo_singer
}}
'''Ռինգո Սթար''' ({{lang-en|Ringo Starr}}, {{ԱԾ}}), անգլիացի երաժիշտ, երգիչ, երգերի հեղինակ և դերասան, առանձնապես հայտնի որպես [[The Beatles]]-ի հարվածող։ Խմբի լուծարումից հետո վարում է հաջող սոլո-կարիերա։

== Վաղ տարիներ ==
[[1940]] թվականի [[հուլիսի 7]]-ին հացթուխ Ռիչարդ Ստարկի և նրա կին՝ Էլսիի ընտանիքում որդի է ծնվում, որը հոր հետ շարունակում է հոր ավանդական աշխատանքը։ Ռինգոն հիվանդոտ երեխա է մեծանում․ տարրական դպրոցն ավարտելուց հետո նա մի ամբողջ տարի հիվանդանոցում է անց կացնում՝ [[Որովայնամզի բորբոքում|որովայնամզի բորբոքման]] պատճառով, իսկ հետո երկու տարի բացակայում է դասերից [[Թոքամզի բորբոքում|թոքամզի բորբոքման]] պատճառով։ Այդ պատճառով Ռինգոն դպրոցը չի ավարտում&lt;ref name=autogenerated1&gt;Журнал «100 человек, которые изменили ход истории» Выпуск № 36.&lt;/ref&gt;։ 15 տարեկանում նա դառնում է երկաթգծային կայարանի կառավարիչ՝ [[Լիվերպուլ]]ի և [[Ուելս]]ի միջև։ Ինչպես իր բոլոր հասակակիցները՝ նա ևս [[ԱՄՆ|ամերիկյան]] նոր երգերի սիրահար էր, բայց սկզբում չէր երազում բեմական փառքի մասին։

== The Beatles-ի կազմում ==
[[1962]] թվականի [[օգոստոսի 18]]-ին Ռինգոն պաշտոնապես մտնում է [[The Beatles]]-ի կազմի մեջ։ Սկզբում նա երգում էր Rory Storm and the Hurricanes բիթ-խմբում, որը այդ ժամանակ Լիվերպուլում համարվում էր The Beatles-ի գլխավոր մրցակիցը։

Ռինգոն կատարել է թմբուկ և հարվածային գործիքներ The Beatles-ի բոլոր երգերում բացառությամբ՝ «Within You Without You» ([[Հնդկաստան|հնդկական]] հարվածողներ), «Back in the U.S.S.R.» ([[Փոլ Մաքքարթնի]]), Dear Prudence (Փոլ Մաքքարթնի), «The Ballad Of John And Yoko» (Փոլ Մաքքարթնի)։ Ռինգոն լիդ-վոկալ է կատարել բոլոր ալբոմներում, բացառությամբ՝ A Hard Day’s Night, Magical Mystery Tour և Let It Be&lt;ref&gt;Песни, в которых Старр исполнил лид-вокал: «[[I Wanna Be Your Man]]», «[[Act Naturally]]», «[[What Goes On]]», «[[Yellow Submarine (песня)|Yellow Submarine]]», «[[With a Little Help from My Friends|With a Little Help From My Friends]]», «[[Don’t Pass Me By]]», «[[Good Night (песня The Beatles)|Good Night]]», «[[Octopus’s Garden]]».&lt;/ref&gt;։ Նա եղել է երկու երգերի հեղինակ, որոնք կատարվել են [[The Beatles (ալբոմ)|The Beatles]] ալբոմում («Octopus’s Garden» և «Don’t Pass Me By») և եղել է «[[What Goes On]]» երգի համահեղինակը։ Ռինգոյի ձայնը շատ անգամներ լսվել է ընդհանուր երգչախմբում և «Helter Skelter» երգի վերջնամասում, որտեղ նա գոռում էր․ «I’ve got blisters on my fingers» («Իմ ձեռքերին բշտիկներ կան»)։

Չնայած նրան, որ Ռինգոյի ձայնը The Beatles-ի ձայնագրություններում հազվադեպ է լսվում, նա խաղացել է The Beatles-ի ֆիլմերի գլխավոր դերերը։ Ենթադրվում է, որ Ռինգո Սթարը բոլոր չորս «բիթլներից» ունեցել է ամենաբարձր դերասանական տաղանդը։ The Beatles-ի քայքայումից հետո Ռինգո Սթարը խաղացել է ևս մի քանի [[ֆիլմ]]երում։

[[1968]] թվականին (այն ժամանակ, երբ խմբի անդամների փոխհարաբերությունները վատթար էին)՝ «[[The Beatles (ալբոմ)|Սպիտակ ալբոմի]]» թողարկման ժամանակ Փոլ Մաքքարթնին չի ցանկանում վիճաբանել Սթարի հետ և նրան անվանում է «պրիմիտիվ թմբկահար»։ Խմբի քայքայման ժամանակ նա նկարահանվում է ֆիլմերում և գովազդներում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։
== Սոլո կարիերա ==
[[Պատկեր:Los Angeles (California, USA), Hollywood Boulevard, Ringo Starr -- 2012 -- 4992.jpg|thumb|220px|right|Ռինգո Սթարի աստղը՝ [[Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի|Հոլիվուդյան փառքի ծառուղում]]]]
Խմբի պաշտոնական լուծարումից հետո, ինչպես բոլոր բիթլերը, այնպես էլ Ռինգո Սթարը՝ սկսում են պատրաստել սոլո նյութ, որը [[1920|20]]-[[1950|50]]-ական թվականներին թողարկվում է «Sentimental Journey» քավեր ժողովածուի տեսքով։ [[1970|70]]-ականների վերջում՝ Ջոնի, Փոլի և Ջորջի դեբյուտից հետո, Ռինգոյի դեբյուտը քննարկվում է, որպես անհաջող դեբյուտ։ 70-ականներին նա մի քանի երաժիշտների օգնությամբ (ավելի շատ [[Ջորջ Հարրիսոն]]ի) նա կարողանում է թողարկել շատ հաջող ալբոմներ։

[[1971]] թվականին Ռինգոն ընդունում է «Բանգլադեշի համար համերգի» հրավերը և երգում է այնպիսի հայտնի երգիչների հետ, ինչխպիսիք են՝ [[Բոբ Դիլան]]ը, [[Էրիկ Կլեպտոն]]ը, [[Ջորջ Հարրիսոն]]ը, [[Բիլլի Պրեստոն]]ը, [[Լեոն Ռասսելը]] և [[Badfinger]]-ը։

[[1983]] թվականին անգլիական և ամերիկական ձայնագրման կենտրոնները նրան մերժում են, երբ ուզում էր թողարկել իր Old Wave ալբոմը։ Նա հաջորդը սկավառակ է թողարկում [[Կանադա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում և [[Գերմանիա]]յում։ Այնուհետև նրան դադարում են զանգահարել հայտնի լրագրողները և ռեկորդային ընկերությունների ներկայացուցիչները։ Ամեն ինչ ավարտվեց այն ժամանակ, երբ Ռինգոն և նրա երկրորդ կինը՝ [[Բարբարա Բախ]]ը, դարձան քրոնիկական ալկոհոլիկներ։ Ճիշտ է, հետո նրանք կարողանում են ազատվել [[ալկոհոլ]]ային կախվածությունից և վերադառնում են ակտիվ կյանքի&lt;ref&gt;[[Студенческий меридиан]]. Спецвыпуск The Beatles. 1991. С. 92.&lt;/ref&gt;։ [[1989]] թվականին թողարկվում է նրա լավ երգերի ժողովածուն՝ «Starr Struck»-ը, և հավաքում է աստղային անսամբլ՝ [[Բիլլի Պրեստոն]], [[Դոկտոր Ջոն]], Levon Helm, Ջո Ուոլշ, Nils Lofgren, Rick Danko, Clarence Clemons, Ջիմ Քելտներ, և մեկնում է շրջագայության [[Ամերիկա]]յում, իսկ Ճապոնիայից հետո թողարկում է կենդանի ալբոմ և տեսաֆիլմ։ Անսամբլի կազմը մշտապես փոխվում էր, որ լինի ավանդական։

[[1998]] թվականի օգոստոսին իր՝ All-Starr Band խմբի հետ, նա երկու համերգ է տալիս [[Ռուսաստան]]ում՝ [[Մոսկվա]]յում ([[Ռուսաստանի պետական կենտրոնական համերգասրահ]]) և [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում ([[«Հոկտեմբերյան» համերգային սրահ]])։ Դա պատմության մեջ առաջին անգամն էր, երբ «բիթլերից» ինչ-որ մեկը ոտք է դնում նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածք։ [[2011]] թվականին Ռինգո Սթարը և All-Starr Band-ի հաջորդ տարբերակը եվրոպական ամառային շրջագայության ընթացքում համերգ են ունենում Մոսկվայում, Սանկտ Պերտերբուրգում, [[Կիև]]ում և [[Ռիգա]]յում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|title=Расписание турне в блоге Эдгара Винтера|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTpbBkY?url=http://www.myspace.com/edgarwinterofficial/blog/542532875|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2012]] թվականի [[օգոստոսի 28]]-ին Celebritynetworth.com կայքը Ռինգո Սթարին հռչակում է աշխարհի ամենահարուստ հարվածող։ Նրա կարողությունը գնահատվում էր 300 միլիոն դոլար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|title=Ринго Старр оказался самым богатым барабанщиком мира|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTrLd3z?url=http://www.lenta.ru/news/2012/08/28/drummers/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
== Ընտանիք ==
* Հայր՝ Ռիչարդ Սթարկը ([[1913]]-?), եղել է հացթուխ&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|title=The Beatles / The Beatles: Ринго Стар (Ричард Старки) / Ringo Star&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTuU6X0?url=http://www.peoples.ru/art/music/rock/beatles/index4.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
* Մայր՝ Էլսի Սթարկի ([[1914]]-[[1987]])&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot; /&gt;։

Հայրը և մայրը ամուսնացել են [[1936]] թվականին, բաժանվել են՝ [[1943]] թվականին։

* Խորթ հայրը Հարրի Գրեյվզն էր՝ [[1953]] թվականի [[ապրիլի 17]]-ից&lt;ref name=&quot;peoples.ru/art&quot;/&gt;։

== Անձնական կյանք ==
* Առաջին կնոջ՝ Մորին Սթարկիի ([[1946]] [[օգոստոսի 4]], [[Լիվերպուլ]] - [[1994]] [[դեկտեմբերի 30]] [[Սիեթլ]], [[Վաշինգտոն]])&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot; /&gt; հետ ամուսնացել է [[1965]] թվականի [[հուլիսի 17]]-ին և նրանից ունեցել է երեք երեխա․
** որդին՝ Զակ Սթարկին (Zachary Richard Starkey) (ծնվ․ [[1965]] թվականի [[սեպտեմբերի 13]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|title=Морин Старки /Мэри Кокс/ / Maureen Starkey /Mary Cox/&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTwBw7v?url=http://www.peoples.ru/family/wife/maureen_starkey/index.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; եղել է թմբկահար։ [[1996]] թվականին դարձել է [[The Who]] խմբի անդամը, եղել է [[Oasis]] խմբի անդամը, ամուսնացել է [[1985]] թվականին [[հունվարի 22]]-ին՝ Սառա Մենիկայդսի հետ (Sarah Menikides)&lt;ref name=&quot;zak&quot; /&gt;,
*** թոռնուհի՝ Տատիա Սթարկի (Tatia Jayne Starkey) (ծնվ․ [[1985]] թվականի [[սեպտեմբերի 7]]-ին)&lt;ref name=&quot;zak&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTx2wGA?url=http://miklepuzzle.narod.ru/zak.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, 
** որդին՝ Ջեյսոն Սթարկին (ծնվ․ [[1967]] թվականի [[օգոստոսի 19]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt; ամուսնացել է [[1998]] թվականին՝ Ֆլորայի հետ (Flora)&lt;ref name=&quot;json&quot; /&gt;, 
*** թոռնիկ՝ Լուի Սթարկի (Louie) (ծնվ․ [[1999]] թվականի հունիսին)&lt;ref name=&quot;json&quot;&gt;{{cite web|url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|title=My Beatles&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTyLNTq?url=http://miklepuzzle.narod.ru/json.html|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;,
** դուստր՝ Լի Սթարկի (Lee Parkin Starkey) (ծնվ․ [[1970]] թվականի [[նոյեմբերի 11]])&lt;ref name=&quot;maureen_starkey&quot; /&gt;,
* Երկրորդ կին՝ [[Բարբարա Բախ]], ամուսնացել է [[1981]] թվականի [[ապրիլի 27]]-ին&lt;ref name=&quot;beatlesworld&quot;&gt;{{cite web|url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|title=Ринго Старр: биография&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXTzjykd?url=http://beatlesworld.narod.ru/ringo_bio1.htm|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սկավառակագրություն ==

=== Ստուդիական ալբոմներ ===
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Sentimental Journey]]
# [[1970 թվականը երաժշտության մեջ|1970]] - [[Beaucoups of Blues]]
# [[1973 թվականը երաժշտության մեջ|1973]] - [[Ringo]]
# [[1974 թվականը երաժշտության մեջ|1974]] - [[Goodnight Vienna]]
# [[1976 թվականը երաժշտության մեջ|1976]] - [[Ringo’s Rotogravure]]
# [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Ringo the 4th]]
# [[1978 թվականը երաժշտության մեջ|1978]] - [[Bad Boy (Ռինգո Սթարի ալբոմ)|Bad Boy]]
# [[1981 թվականը երաժշտության մեջ|1981]] - [[Stop and Smell the Roses]]
# [[1983 թվականը երաժշտության մեջ|1983]] - [[Old Wave]]
# [[1992 թվականը երաժշտության մեջ|1992]] - [[Time Takes Time]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[Vertical Man]]
# [[1999 թվականը երաժշտության մեջ|1999]] - [[I Wanna Be Santa Claus]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Ringo Rama]]
# [[2005 թվականը երաժշտության մեջ|2005]] - [[Choose Love]]
# [[2008 թվականը երաժշտության մեջ|2008]] - [[Liverpool 8]]
# [[2010 թվականը երաժշտության մեջ|2010]] - [[Y Not]]
# [[2012 թվականը երաժշտության մեջ|2012]] - [[Ringo 2012]]
# [[2015 թվականը երաժշտության մեջ|2015]] - [[Postcards from Paradise]]&lt;ref&gt;[http://www.rollingstone.com/music/news/ringo-starr-slates-postcards-from-paradise-weeks-before-hall-of-fame-20150129 Ringo Starr Slates 'Postcards From Paradise' Weeks Before Hall of Fame | Rolling Stone]&lt;/ref&gt;

=== Ժողովածուներ ===
# [[1975 թվականը երաժշտության մեջ|1975]] - [[Blast From Your Past]]
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Starr Struck: Best of Ringo Starr, Vol. 2|Starr Struck։ Best of Ringo Starr, Vol. 2]]
# [[2001 թվականը երաժշտության մեջ|2001]] - [[The Anthology... So Far]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Photograph: The Very Best of Ringo Starr|Photograph։ The Very Best of Ringo Starr]]

=== Համերգային ալբոմներ ===
# [[1989 թվականը երաժշտության մեջ|1989]] - [[Ringo Starr and His All-Starr Band]]
# [[1993 թվականը երաժշտության մեջ|1993]] - [[Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2: Live From Montreux|Ringo Starr and His All Starr Band Volume 2։ Live From Montreux]]
# [[1995 թվականը երաժշտության մեջ|1995]] - [[Ringo Starr and His Third All-Starr Band-Volume 1]]
# [[1998 թվականը երաժշտության մեջ|1998]] - [[VH1 Storytellers (альбом Ринго Старра)|VH1 Storytellers]]
# [[2002 թվականը երաժշտության մեջ|2002]] - [[King Biscuit Flower Hour Presents Ringo &amp; His New All-Starr Band]]
# [[2003 թվականը երաժշտության մեջ|2003]] - [[Extended Versions (альбом Ринго Старра)|Extended Versions]]
# [[2004 թվականը երաժշտության մեջ|2004]] - [[Tour 2003]]
# [[2006 թվականը երաժշտության մեջ|2006]] - [[Ringo Starr and Friends]]
# [[2007 թվականը երաժշտության մեջ|2007]] - [[Ringo Starr: Live at Soundstage|Live at the Soundstage]]

=== Մանկական ալբոմներ ===
* [[1977 թվականը երաժշտության մեջ|1977]] - [[Scouse the Mouse]]

== Ֆիլմագրություն ==
* [[1964 թվականը կինոյում|1964]] - ''[[Դժվար օրվա գիշերը (ֆիլմ)|Դժվար օրվա գիշերը]]''
* [[1965 թվականը կինոյում|1965]] - ''[[Օգնություն (ֆիլմ)|Օգնություն]]''
* [[1967 թվականը կինոյում|1967]] - ''[[Շրջագայության կախարդական առեղծվածը (ֆիլմ)|Շրջագայության կախարդակամն առեղծվածը]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Դեղին սուզանավ (մուլտֆիլմ)]]''
* [[1968 թվականը կինոյում|1968]] - ''[[Քաղցր ատամներ(ֆիլմ)|Քաղցր ատամներ]]''
* [[1969 թվականը կինոյում|1969]] - ''[[Հրաշագործը(ֆիլմ)|Հրաշագործը]]''
* [[1970 թվականը կինոյում|1970]] - ''[[Пусть будет так (ֆիլմ)|Пусть будет так]]'' ([[Վավերագրական ֆիլմ|վավերագրական]])
* [[1971 թվականը կինոյում|1971]] - ''[[Կույրը(ֆիլմ)|Կույրը]]''
* [[1972 թվականը կինոյում|1972]] - ''[[Համերգ Բանգլադեշի համար]]'' (վավերագրական)
* [[1973 թվականը կինոյում|1973]] - ''[[Ziggy Stardust and the Spiders from Mars]]'' (վավերագրական)
* [[1975 թվականը կինոյում|1975]] - ''[[Տերևամանիա(ֆիլմ)|Տերևամանիա]]''
* [[1978 թվականը կինոյում|1978]] -
* [[1981 թվականը կինոյում|1981]] - ''[[Քարայրի մարդը (ֆիլմ, 1981)|Քարայրի մարդը]]''
* [[1983 թվականը կինոյում|1983]] - ''[[Արքայադուստր Դեյզին (ֆիլմ)|Արքայադուստր Դեյզին]]''
* [[1984 թվականը կինոյում|1984]] - ''[[Բարև տվեք Բրոդ-սթրիթին]]''
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ջուր (ֆիլմ, 1985)|Ջուր]]'' ([[1985 թվականը կինոյում|1985]])
* [[1985 թվականը կինոյում|1985]] - ''[[Ալիսան հրաշքների աշխարհում (ֆիլմ, 1985)|Ալիսան հրաշքների աշխարհում]]''
* [[1986 թվականը կինոյում|1986]] - ''To the North of Katmandu''
* [[2003 թվականը կինոյում|2003]] - ''[[Concert for George]]'' (վավերագրական)
* [[2009 թվականը կինոյում|2009]] - ''[[Oh My God (ֆիլմ)|Oh My God]]'' (վավերագրական)
* [[2011 թվականը կինոյում|2011]] - ''[[Ջորջ Հարրիսոն․ կյանքը նյութական աշխարհում]]'' (վավերագրական)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* The BEATLES։ Иллюстрированный справочник / В. Ястребов, Ю. Герасимова, Н. Миронова. - Ульяновск։ РИА «Симбвестинфо», 1999. - 936 с.։ ил. - (Справочники от «Симбвестинфо») - ISBN 5-86174-011-9.

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url=http://www.ringostarr.com|title=Ռինգո Սթարի պաշտոնական կայքը}}
* {{Ֆեյսբուք|ringostarrmusic|Ռինգո Սթարի}}
* [https://www.youtube.com/user/RichardAllStarrBand Ռինգո Սթարի էջը Յություբում]
* {{cite web|url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|title=Список песен и инструментов, на которых играл Ринго Старр в Битлз|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYbmVAD?url=http://music-facts.ru/credits/The_Beatles/artist/Ringo_Starr/|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=no}}
* {{cite web|url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|title=Ринго Старр обрел веру в Бога|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CXYdWhdm?url=http://ru-news.ru/art_desc.php?aid=3947|archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 29|accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 17|dead-url=yes}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սթար, Ռինգո}}
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:1940 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ռոք երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:«Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ]]
[[Կատեգորիա:Օսկարակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հոլիվուդյան փառքի ծառուղի]]
[[Կատեգորիա:Լիվերպուլ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Բուսակերներ]]
[[Կատեգորիա:Բիթլզ]]
[[Կատեգորիա:RCA Records-ի արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի բարիտոններ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի թմբկահարներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի դերասաններ]]</text>
      <sha1>cf4w4nmd9urwec80sizoqztbcexo1an</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հադրութ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11832</id>
    <revision>
      <id>8492542</id>
      <parentid>8295071</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:44:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19886" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Քաղաք
 | հայերեն անվանում = Հադրութ
 | բնօրինակ անվանում = Հադրութ
 | ենթարկում = Հադրութ
 | երկիր = Արցախի Հանրապետություն
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = տեսարան Հադրութից
 | զինանշան = -
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 32|lat_sec = 
 |lon_dir = E|lon_deg = 47|lon_min = 2|lon_sec = 
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Արցախի Հանրապետության վարչական բաժանում {{!}} Շրջան
 | շրջան = Հադրութի շրջան 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Արցախի Հանրապետության վարչական բաժանում {{!}} Համայնքապետ
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = հայերեն
 | բնակչություն = 3000&lt;ref&gt;[http://www.stat-nkr.am/2002_2008/5_bnakchut.pdf Արցախի Հանրապետության վիճակագրություն]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2008
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
| ազգային կազմ = [[Հայեր]]&lt;br&gt; (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր)
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]&lt;br&gt; (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր)
 | էթնոհորոնիմ = հադրութեցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +374 47 (5)
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Hadrout
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
 | պարամետրի անվանում2 = 
 | պարամետր2 = 
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]
'''Հադրութ''' (հազվադեպ՝ '''Գետահատ'''), քաղաք [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ Հադրութ&quot;&gt;[[Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան]], Երևան, 2004 թվական, էջ 663։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;&gt;[https://artsakhlib.am/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/ Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի վարչատարածքային բաժանման մասին օրենք&quot;&gt;{{Cite web |url=http://nkrcadastre.am/?p=189 |title=Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։ |accessdate=2021 թ․ մարտի 19 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304140959/http://nkrcadastre.am/?p=189 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/], ([https://web.archive.org/web/20210305142549/https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view արխիվացված 05․03․2021թ․])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/125210 «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;, որը ներկայում օկուպացված է [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] [[Ադրբեջանի զինված ուժեր|զինված ուժերի]] կողմից&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։ Նախկինում անվանվել է նաև Հոնաշեն, Հադրուտ, Հադրութ, հետագայում վերանվանվել է Հադրութ։ Հադրութ բառացի, թարգմանաբար նշանակում է «երկու գետերի միջև»։ Ըստ [[Արցախի վարչական բաժանում|Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման]]՝ այն հանդիսանում է Հադրութի շրջանի վարչական կենտրոնը և Արցախի Հանրապետության 12 քաղաքներից մեկը&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;, իսկ ըստ [[Ադրբեջանի վարչական բաժանում|Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման]]՝ համարվում է [[Խոջավենդի շրջան]]ի բնակավայրերից։

== Աշխարհագրություն ==
Արցախի Հանրապետության Հադրութ քաղաքային համայնքը տեղաբաշխված է հանրապետության հարավարևելյան հատվածում։ Մայրաքաղաք [[Ստեփանակերտ]] քաղաքից գտնվում է 72 կմ հեռավորության վրա&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։ Համայնքը լեռնային է&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;, ծովի մակարդակից բարձր է 750-ից 800 մ&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ Հադրութ&quot;/&gt;։ Ունի 2581,12 հա տարածք, որից 235,56 հա անտառային հողեր են&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

== Պատմություն ==
Հադրութի հիմնադրման մասին հստակ տեղեկություններ հայտնի չեն։ Հնում Հադրութ քաղաքը մտել է [[Մեծ Հայք]]ի Աղվանից աշխարհի [[Դիզակ]] գավառի կազմի մեջ։ [[Դիզակ]] գավառը գտնվում էր [[Իշխանագետ (գետ)|Իշխանագետ]]ից մինչև [[Արաքս]] գետը ընկած տարածքում։ Բնակավայրի տարածքում ու շրջակայքում հայտնաբերվել են տասնյակ հուշարձանները, որոնք թվագրվում են հեթանոսական, վաղ քրիստոնեական և միջնադարյան ժամանակաշրջաններիով։ Այս տեղեկությունները վկայում են, որ բնակչությունը այնտեղ բնակվում էր դեռևս Ք․ա․ 2–1–ին հազարամյակներից սկսված։

Տարբեր դարերում բնակավայրը բազմիցս ենթարկվել է պարսիկների, արաբների, սելջուկյան թուրքերի, թաթար-մոնղոլների, օսմանյան թուրքերի ավերածություններին։

Վերջին 100 տարում Հադրութը եղել է հայ-ադրբեջանական հակամարտության օջախներից։ 1918 թվականին Հադրութի բնակչությունը կատաղի դիմադրություն է ցույց տվել [[Զանգեզուր]]ի վրա հարձակման գնացող [[Թուրքիա|թուրքական]] զորքերին։ [[1992]] թվականի [[Օգոստոսի 15|օգոստոսի 15]]–ին Հադրութեցիներին օգնության հասան աֆղանականների ջոկատը։ Զոհերի թափած արյան շնորհիվ Հադրութը մնաց կանգուն և հենց այդ պատմական օրն էլ նշվում է Հադրութի շրջանի՝ Առաջին պաշտպանական շրջանի ստեղծման օր։

Խորհրդայնացումից հետո, ընդգրկվելով [[Խորհրդային Ադրբեջան]]ի կազմում, Հադրութը հայտնվել է ադրբեջանական տնտեսական շրջափակման մեջ․ փակվել են գրեթե բոլոր արդյունաբերական ձեռնարկությունները, ոչնչացվել են հարյուրավոր հեկտար այգիներ։ Հադրութը [[Շուշի]]ից հետո տարածաշրջանում երկրորդ արհեստագործական և արդյունաբերական կենտրոնն էր։ 19–րդ դարի կեսերից քաղաքում աշխուժացել են արհեստները, իսկ 20–րդ դարի սկզբին արհեստների թիվը հասավ 25–ի։ Այդ ժամանակաշրջանում Հադրութում գործել է մետաքսագործական երկու ֆաբրիկա, օղեթորման և գինու պատրաստման 46 արտադրամաս, ոսկերչական և գորգագործական 6 արհեստանոց, կղմինդրի 2 գործարան, ունեցել է շուկա, վաճառանոց, հեռագրատուն, արքունի զորանոց։ [[1882]] թվականին [[Մոսկվա]]յի տոնավաճառում Հադրութի մետաքսը արժանացել է բրոնզե մեդալի, իսկ [[1883]] թվականին [[ԱՄՆ]]–ում արժանացել է ոսկե մեդալի&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը|last=Մանուկյան|first=Մարտին|publisher=ԱՍՈՂԻԿ|year=2020|location=Երևան|pages=161–165}}&lt;/ref&gt;։

=== Արցախյան պատերազմ (1991-1994) ===
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ}}

=== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) ===
{{Հիմնական|Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)}}
2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] հետևանքով Հադրութը հայաթափվել և անցել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
Հադրութի բնակչության թիվը 19–րդ դարում Արևելյան Հայաստանը և Արցախը [[Ռուսաստան]]ին միանալուց հետո, մի քանի տասնամյակում քառապատկվել է։ Մինչև 2020 թվականը Հադրութ քաղաքի բնակչությունը հիմնականում բնիկներ էին։ Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 3041
| 3048
| 3259
|-
|}

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
Հին Հադրութն օղակված է եղել պաշտպանական մի շարք բերդ-ամրոցներով։ Հյուսիս-արևելքում պահպանվել են «Բերդի մուտք» անունով հին բերդապարսպի հետքերը, հարավում՝ «Ծծախաչ» անունով բերդի, հյուսիսում՝ «Վնեսաբերդի», հարավ-արևելքում՝ «Ցորաբերդի» պարիսպների և աշտարակների առանձին մասեր։ Պահպանվել և նորոգվել է [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայ առաքելական]] [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Հադրութ)|Սուրբ Հարություն եկեղեցին]], որը հիմնադրվել է 1621 թվականին։ Քաղաքի հին հատվածի որոշ մասեր նույնպես պահպանվել են ի դեմս 1-3 հարկանի պատշգամբներով տների։ Հադրութ քաղաքի տարածքը հարուստ է 13 սառնորակ աղբյուրներով՝ «Հոռեն», «Օխտը կռան», «Սահականց», «Դերին», «Ցվրա ջուր», «Երե», «Գյուլիսուն», «Շոշ քյահրիզ», «Տանուց», «Արգյունաշա», «Չիմանին», «Ցվրեն», «Նահատակեն» անվանումներով։ Քաղաքում կա նաև 7 գործող ջրհոր։

== Համայնքային կյանք ==
Հադրութ համայնքի կազում ընդգրկված են նաև [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]] և [[Տյաք]] գյուղերը։ Հադրութ քաղաքում առկա էր միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, մանկական երաժշտական դպրոց, մշակույթի և երիտասարդության կենտրոն, շրջանային հիվանդանոց, քաղաքապետարան, իսկ Վանք և Տյաք գյուղերում՝ մշակույթի տներ։ Համայնքային ճանապարհները ասֆալտապատ են։ Կոմունիկացիաների տեսակետից գյուղը զարգացած էր․ հասանելի էր հեռուստատեսությունը, ռադիոն, համացանցը։ Հադրութն ապահովված էր էլեկտրաէներգիայով, գազամատակարարմամբ և ջրամատակարարմամբ։ Գործում էին վեց տասնյակից ավել առևտրային օբյեկտներ և 3 բանկի մասնաճյուղեր&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը զբաղվում է [[խաղող]]ի, հացահատիկի և անասնապահական մթերքների արտադրությամբ։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
StHaroutyunChurch.jpg|Սուրբ Հարություն եկեղեցի (1621 թվական)
Hadrout001.JPG|Հադրութի բնակելի թաղամաս
Hadrout008.JPG|Հադրութի ազատագրությանը նվիրված հուշահամալիր
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{ՀՀՀ}}
{{Հադրութի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Սիսական-ի-Կոտակ գավառի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Հադրութ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կողմի բռնազավթված տարածքներ]]</text>
      <sha1>qrkpp41ahfrhslpoor1m9tqwo15vq2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հասան-Ջալալյաններ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11859</id>
    <revision>
      <id>8492460</id>
      <parentid>8197248</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31961" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Արքայատոհմ
|անուն = Հասան-Ջալալյաններ
|բնօրինակ = Հասան-Ջալալյաններ
|զինանշան =[[Պատկեր:Hasan-Jalal coat of arms.gif|260px|Հասան-Ջալալյանների զինանշանը]]
|դրոշ =[[Պատկեր:Flag of Hasan-Jalalians.svg|260px|Հասան-Ջալալյանների դրոշը]]
|երկիր = [[Մեծ Հայք]], [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] նահանգ
|տիրույթ = [[Խաչեն]], [[Վարանդա]], [[Դիզակ]], [[Գյուլիստան]], [[Ջրաբերդ]]
|ծագում = [[Առանշահիկներ]]
|տիտղոսներ = [[Գանձասարի կաթողիկոսություն|Գանձասարի կաթողիկոս]], [[Խաչենի իշխանություն|Արցախի իշխան]]
|ներկա առաջնորդ = 
|հիմնադիր = [[Ջալալ Ա|Հասան-Ջալալ Դոլա]]
|ազգ = [[Հայեր]]
|կրոն = {{Դրոշավորում|ՀԱԵ}}
}}
'''Հասան-Ջալալյաններ''', [[հայ]]կական իշխանական տոհմ [[պատմական Հայաստան]]ի [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] նահանգում։ Տոհմի գլխավոր կալվածքը եղել է [[Խաչեն]] գավառը, որի անունով էլ կոչվել է [[Խաչենի իշխանություն|իշխանությունը]]։

[[Զարգացած միջնադարյան Հայաստան|Զարգացած միջնադարում]]՝ 10-14-րդ դարերում, Խաչենի իշխանությունն ընդգրկում էր ներկայիս [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը (Արցախ)]], մասամբ նաև՝ [[Սյունիքի մարզ]]ը&lt;ref name=&quot;Ulubabyan1&quot;&gt;Ուլուբաբյան, Բագրատ Ա. &quot;Հասան-Ջալալյաններ&quot;: Հայկական սովետական հանրագիտարան. հատոր VI. [[Երևան]], Խորհրդային Հայաստան։ [[Հայաստանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիա]]. 1980, էջ 246.&lt;/ref&gt;։ [[13-րդ դար]]ի հայ ավատական իշխան [[Հասան-Ջալալ]]ի տիրապետությունից հետո [[Խաչենի իշխանական տուն|Խաչենի իշխանական տան]] ներկայացուցիչերը սկսել են կրել «Հասան-Ջալալյան» ազգանունը։

Մինչև 19-րդ դարի սկիզբը Հասան-Ջալայանները ժառանգաբար տիրել են նաև [[Գանձասար]]ի կաթողիկոսությանը&lt;ref&gt;{{en}} [[Robert H. Hewsen|Hewsen, Robert H.]] &quot;The Kingdom of Arc'ax&quot; in ''Medieval Armenian Culture (University of Pennsylvania Armenian Texts and Studies)''. Thomas J. Samuelian and Michael E. Stone (eds.) Chico, California: Scholars Press, 1984, pp. 52-53. ISBN 0-89130-642-0&lt;/ref&gt;։

Եկեղեցական և աշխարհիկ հուշարձանների կառուցմամբ և վերանորոգմամբ Հասան-Ջալալյանները մեծ ներդրում են ունեցել հայ մշակույթի պահպանման և զարգացման գործում։ 14-րդ դարի վերջերին Հասան-Ջալալյանների իշխանությունը ընդարձակվել է [[Շահումյան (շրջան)|Գյուլիստանում]] և [[Մարդակերտ (շրջան)|Ջրաբերդում]]։ Սրանք, [[Խաչեն]]ի, [[Մարտունի (շրջան)|Վարանդայի]] և [[Հադրութ (շրջան)|Դիզակի]] հետ ճանաչվել են իբրև [[Խամսայի իշխանություն]]&lt;ref&gt;{{en}} Hewsen, Robert H. &quot;The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study.&quot; ''Revue des études Arméniennes''. NS: '''IX''', 1972, pp. 299-301.&lt;/ref&gt;։

== Ծագում ==
Հասան-Ջալալյանների տոհմը ծագում է հին հայկական&lt;ref name=&quot;Шнирельман2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Тревер&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Clifford Edmund Bosworth&quot;&gt;{{գիրք |հեղինակ = |վերնագիր= The History of Al-Tabari. Storm and stress along the northern frontiers of the ʻAbbāsid Caliphate |հղում = |ответственный = Под ред. Clifford Edmund Bosworth |հրատարակություն = SUNY Press |թվական = 1991 |հատոր = 33 |էջեր= 76-77}}:&lt;blockquote&gt;Sahl b. Sunbat (Armenian Smbat), from a local Armenian family of eastern Transcaucasia, lord of Shakki (Shak’e) to the north of the upper reaches of the Kur River&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; ազնվական [[Առանշահիկներ|Առանշահիկ]]&lt;ref&gt;{{հոդված |հեղինակ = Վլադիմիր Մինորսկի |վերնագիր = Caucasia IV |հղում = |հրատարակության հեղինակ = |հրատարակություն = Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |թվական = 1953 |հատոր = 15 |համար= 3 |էջեր =508}}:&lt;blockquote&gt;Which must be understood only as a sublimation of the more modest local title ''Aran-shahik''.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; (կամ Եռանշահիկ տոհմից&lt;ref name=&quot;Минорский2&quot;/&gt;), ովքեր իշխում էին «Հայոց արևելից կողմանց»՝ [[Կուր]] գետից արևելք ընկած տարածքներում ([[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] և [[Ուտիք]])։ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] հաղորդած տեղեկությունների համաձայն&lt;ref&gt;Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն. II գիրք, գլուխ 8&lt;/ref&gt; և ըստ [[Մովսես Կաղանկատվացի|Մովսես Կաղանկատվացու]] «Աղվանից աշխարհի պատմություն» աշխատության&lt;ref&gt;Մովսես Կաղանկատվացի, Աղվանից աշխարհի պատմություն, I գիրք, գլուխ 15; II գիրք, գլուխ 27&lt;/ref&gt;՝ Առանշահիկները եղել են [[Հայկ նահապետ]]ի սերունդներից Առանի ժառանգները։ Այս տոհմի նոր վերածնունդը սկսում է [[Հայաստանը զարգացած միջնադարում|զարգացած միջնադարում]]՝ 820-ական թվականներից։ Այդ ժամանակ [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալության]] տարածքում հայ իշխանները՝ [[Բագրատունիներ]]ը, [[Արծրունիներ]]ը և [[Սյունիներ]]ը, հասել էին բարձր ինքնավարության։ [[Աղվանք|Աղվանից]] թագավորության [[Միհրանյաններ|Միհրանյան]] արքայատոհմի վերջին&lt;ref name=&quot;Шнирельман2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt; ներկայացուցիչ [[Վարազ-Տրդատ Բ]]-ն սպանվում է&lt;ref&gt;{{Գիրք|անվանում=Իրանիկա|հղում=http://www.iranica.com/articles/arran-a-region|վերնագիր=Arran|հեղինակ=C. E. Bosworth}}:&lt;blockquote&gt;The Mihranids were extinguished through the assassination of Varaz-Trdat II by Nerseh Pʿiłippean in 207/822-23, and the Armenian prince of Šakkī to the north of Arrān, Sahl i Smbatean (Arabic, Sahl b. Sonbāṭ), extended his power over Arrān.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; և Առանշահիկների տոհմը վերականգնում է իր պատմական իրավունքները [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի արևելյան հատվածում։ Միհրանյանները ունեին իրանական ծագում&lt;ref name=&quot;Шнирельман2&quot;/&gt; և Աղվանքում իշխում էին 6-րդ դարի վերջից սկսած, երբ այնտեղից վտարում էին Առանշահիկ իշխաններին&lt;ref name=&quot;Тревер&quot;&gt;{{Գիրք |հեղինակ= Կամիլա Տրևեր |վերնագիր = Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э. – VII в. н. э. (источники и литература) |վայր= Մոսկվա-Լենինգրադ |թվական= 1959 |էջեր= 232}}: &lt;blockquote&gt;: Не имеем ли мы тут дело с захватом власти местным гардманским владетелем (может быть, с помощью персов), уничтожившим представителей армянских княжеских родов, владевших землями в этой области. Историк в рассказе своем говорит о враждебности Михрана к древнему армянскому роду Ераншахиков (владетели Арцаха), членов которого он почти поголовно истребляет. Все это дает основание думать, что в сохраненном у автора предании мы имеем дело с отзвуками борьбы между арменизированными албанскими и армянскими феодальными родами за захват сюзеренных прав над феодальной Албанией.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;, բայց հայկական միջավայրում հայանում են&lt;ref name=&quot;Тревер&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Шнирельман2&quot;&gt;{{Գիրք |հեղինակ= Շնիրելման |վերնագիր = Войны памяти |վայր= |թվական= |էջեր= 197}}&lt;blockquote&gt;В VII-IX вв. в Карабахе правила Михранидская династия, персидская по происхождению, но быстро арменизировавшаяся. После гибели его последнего представителя в 821 г. власть перешла к старой армянской династии Араншахиков&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։ Կաղանկատվացին հայտնում է, որ «''…Միհրանի տոհմը խնամիանում է հայ իշխանների հետ, որպեսզի բարեկամության արդյունքում համատեղ իշխեն արևելյան կողմում''»&lt;ref name=&quot;кн. III, гл. XXIII&quot;/&gt;։ 821 թվականից սկսած, երբ Միհրանյանները վերջնական անկում են ապրում&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt;, Առանշահիկների տան նոր ներկայացուցիչ [[Սահլ Սմբատյան]]ը վերականգնում է տոհմի իշխանությունը։ Նա արաբական աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Սահլ իբն Սունբատ ալ-Առմանի» ({{lang-ar|ساحل بن سنباد الأرمني}})&lt;ref&gt;{{Գիրք |հեղինակ = ալ-Մասուդի |մաս = |վերնագիր = Золотые копи и россыпи самоцветов (История Аббасидской династии 749-947 гг) |բնօրինակ = |հղում = http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Masudi_2/frametext8.htm |ответственный = |վայր = Մոսկվա |թվական = 2002 |էջեր = 262}}:&lt;blockquote&gt;Когда [же] понял Бабак, что случилось с ним и что угрожает ему, бежал из мест этих, бросив жилище свое. [Сам] он, брат его, дети его и родичи, и [те], кто последовал за ним из приближенных его, переоделись и облачились в платья путешественников, торговцев и караванщиков. И [Бабак] остановился в [некоем] месте во владениях Сахла б. Сунбата - из армянских вельмож - на некоем водоеме. Неподалеку от них [был] пастух овец, и они купили у него овцу и договорились о покупке кое-какой провизии. [Тогда] [пастух] немедленно отправился к Сахлу б. Сунбату ал-Армани и сообщил ему известие…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;, այսինքն՝ Սմբատի որդի Սահլ, իսկ Կաղանկատվացին իրեն կոչում է «Սահլ՝ Հայկի սերնդից»&lt;ref name=&quot;кн. III, гл. XXIII&quot;&gt;{{գիրք|հեղինակ = Մովսես Կաղանկատվացի |մաս = |վերնագիր = Աղվանից աշխարհի պատմություն գլուխ XXIII |բնօրինակ = |հղում = |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = |հրատարակչություն = |թվական = |հատոր = III |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}&lt;/ref&gt;։ Այդպիսով Սահլ Սմբատյանը՝ Հասան-Ջալալյանների հեռավոր նախնին, չէր կարող ծագել&lt;ref name=&quot;Минорский2&quot;&gt;{{հոդված |հեղինակ = Վլադիմիր Մինորսկի |վերնագիր = Caucasia IV |հղում = |հրատարակության հեղինակ = |հրատարակություն = Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |թվական = 1953 |հատոր = 15 |համար= 3 |էջեր = 508-509}}:&lt;blockquote&gt;The title ''Eranshahik'', under which the historian of Albania presents him in this passage, is probably given him in anticipation, for immediately after, and under the same year, Moses speaks of the murder of the last Mihranid Varaz-Trdad by a certain Ter-Nerseh P’ilippean. We do not know whether the latter acted on behalf of Sahl, but Sahl surely profited by the crime, as he assumed the title of the victim. As Varaz-Trdad is called the ''last'' Mihranid, it is clear that Sahl did not belong to that house. &lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; Միհրանյանների տոհմից։ Իր հաջորդները հայտնի էին նաև որպես «Հայկյաններ»&lt;ref name=&quot;P'arisos&quot;/&gt;։ Սահլը արաբական անվանում է, ըստ Մաքվարտի՝ անվանումը եղել է Սահակ&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt;։
[[Պատկեր:Armenian Flag Khachen.png|մինի|300px|Հասան-Ջալալյանների տոհմի հիմնադիր Հասան-Ջալալ Դոլայի դրոշը]]
* [[Սահլ Սմբատյան]]&lt;ref name=&quot;Минорский2&quot;/&gt; (մահացել է [[855]])
* [[Հովհաննես (Խաչենի իշխան)]] (ավագ որդի)
* [[Ատրներսեհ (Խաչենի իշխան)]] (կրտսեր որդի&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt;, մահացել է [[870]])
* [[Գրիգոր-Համամ]] (թոռ, մահացել է [[895]])
:: Սմբատ՝ Ներքին Խաչենի իշխան
:: Վասակ՝ Վերին Խաչենի իշխան
:: [[Սահակ Սևադա]]&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt;՝ [[Գարդմանի իշխանություն|Գարդմանի իշխան]]
* [[Գրիգոր Մեծ]]
&lt;small&gt;Սևադայի որդի&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt; և Գրիգոր որդի [[Սենեքերիմ-Հովհաննես Սևադա|Հովհաննես-Սենեքերիմ]] (հինգերորդ սերունդ&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;&gt;{{հոդված |հեղինակ = Վլադիմիր Մինորսկի |վերնագիր = Caucasia IV |հղում = |հրատարակության հեղինակ = |հրատարակություն = Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |թվական = 1953 |հատոր = 15 |համար= 3 |էջեր = 522 }}:&lt;blockquote&gt;The old pre-Islamic dynasty of Mihran which was ruling in Arran (ancient ''Albania'', Armenian ''Alvank’'') came to an end with prince Varaz-Trdat, who, together with his infant son, was assassinated in 822 by (his relative?) Nerseh P’ilippean. His widow took her daughter Spram to Khachen, where she married her to Atr-Narseh, son of Sahl (read: *''Sahak'', as suggested by Marquart, ''Streifzüge'', p. 457). According to the local historian Moses Kalankatvats’I, the offspring of this couple took up the succession of the Mihranids. In the fifth generation, we meet Hovhannes, called Senek’erim, son of Isxan-Savada, through whom, according to Moses, God wished to restore the long extinct kingship. ‘The king of Persia conferred upon him great honours, gave him the crown of his own (?) father and his (?) steed. In the same year the Greek ''magistros'', David, sent him the royal crown and a sumptuous purple…’ The period of 131 years (from A.D. 822 to 953) is not too short for five generations, and it looks as if the ‘king of Persia’ who honoured Sanharib, was precisely Marzuban, who used favours in exchange for tribute. &lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;) մոտ 953 թվականին&lt;ref name=&quot;Минорский&quot;/&gt; Արցախի հյուսիսում հիմնադրում է [[Փառիսոսի թագավորություն]]ը, որը 1003 թվականին&lt;ref name=&quot;P'arisos&quot;&gt;{{Գիրք |հեղինակ= Վլադիմիր Մինորսկի |վերնագիր= Studies in Caucasian History |հրատարակություն = CUP Archive |թվական= 1953 |էջեր =71}}:&lt;blockquote&gt;The ''locus classicus'' Asolik, III, ch. 48, which declares that in 1003-4, after the reign of Senek’erim and Grigor, the line of P’arisos issued from Hayk became extinct and its possessions were divided between Gagik of Ani and «P’atlun, amir of Gandzak».&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; միանում է [[Անիի Բագրատունյաց թագավորություն|Անիի Բագրատունյաց թագավորությանը]]&lt;/small&gt;
* Գրիգոր (11-րդ դար)
* Վախթանք Սաքար
* Գրիգոր Ա
* Վախթանգ Ա
* Հասան Ա Մեծ
* [[Վախթանգ Բ Տանգիկ]]

== Տիրույթներ ==
Հասան-Ջալալյանների տոհմական տիրույթներն ընդգրկել են [[Խաչեն]] գավառը՝ [[Թարթառ]] ու [[Խաչեն (գետ)|Խաչեն]] գետերի միջին հոսանքը։
[[Պատկեր:Artsakh and Utiq from &quot;Armenian Geograpfy&quot;- 7th Century.jpg|մինի|300px|ձախից]]
Իշխանների հայտնի ամրություններից էին [[Խոխանաբերդ]]ը, [[Դարպասներ]]ը, [[Կաչաղակաբերդ]]ը, [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանքաշենը]]։ Հոգևոր կառույցներից հայտնի էին [[Գանձասար]]ը, Մեծառանից Սուրբ [[Հակոբավանք]]ը, Հուրեկը ([[Հոռեկա վանք|Հոռեկ]]), Ջրվշտիկը ([[Ջրվշտիկի վանք|Եղիշե առաքյալի վանքը]]), ուշ միջնադարում՝ նաև [[Երից Մանկանց|Երիցմանկունքը]]։

Հասան-Ջալալյանների իշխանությունը [[13–րդ դար|13-րդ դարի]] սկզբին ընդգրկվում է [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] սահմաններում՝ որպես [[Զաքարյան իշխանապետություն|Զաքարյան իշխանապետության]] արևելյան սահմանագավառ։ Տոհմի հիմնադիր [[Հասան-Ջալալ Դոլա]]ն «Հայոց Արևելից Կողմանց» ([[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]], [[Ուտիք]]) գահերեց իշխանն էր՝ [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի]] մեծ իշխան Վախթանգ Բ Տանգիկի և [[Սարգիս Զաքարյան]]ի դուստր Խորիշահի որդին։ [[1214]] թվականից նա ժառանգում է Ներքին Խաչենի իշխանությունը, դարձել է Արցախի ու հարակից հայկական մյուս շրջանների գահերեցը։

Հասան-Ջալալը [[Կիլիկյան Հայաստանի թագավորություն|Կիլիկյան Հայաստանի]] թագավոր [[Հեթում Ա]]-ի (1226-1270) հետ 2 անգամ մեկնել է [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] մայրաքաղաք [[Կարակորում]]՝ մեծ խանի մոտ և Հայաստանի համար ձեռք բերել արտոնություններ։ Սակայն [[1260]] թվականին միացել է մոնղոլների դեմ [[Վրաց թագավորություն]]ում բռնկված ապստամբությանը, որի ճնշումից հետո Արղուն խանի հրամանով սպանվել է&lt;ref&gt;[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&amp;hId=1432 Հասան-Ջալալյաններ, Հայկական հանրագիտարան]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ Հասան-Ջալալյանների տիրույթներին են միացել [[Դոփյաններ]]ի կալվածքները՝ [[Ծար (գավառ)|Ծար]] գավառը, որը հայտնի է դարձել որպես «Վերին Խաչեն»։

&lt;div style=&quot;float:right;width:30%;background-color:#f0f0f0;padding:0.7em;margin-left:1em;font-size:0.9em;&quot;&gt;
'''Պարսիկ պատմիչ, 13-րդ դար'''&lt;ref&gt;АДЖА’ИБ АД-ДУНЙА (Чудеса мира), раздел «ха»: ЛО ИВ РАН, рукопись А-253, л. 202 б ; Ср.: Н. Д. Миклухо-Маклай. Географическое сочинение XIII в. на персидском языке. Ученые записки Института Востоковедения. Том IX. М.-Л. 1954, с. 204-205
&lt;/ref&gt;

''«Խաչենը դժվարամատչելի երկիր է, անտառներով ու լեռներով պարփակված։ Դա Առանի մարզեից մեկն է, որտեղ [[հայեր]] են ապրում։ Նրանց փադիշահին (ղեկավարին) «[[թագավոր|թագավեր»]] են կոչում''
&lt;/div&gt;
* [[Ջալալ Ա]] (†[[1261]])
* [[Իվանե Ա (Խաչենի իշխան)|Իվանե Ա]] (1261-[[1287]])
* [[Ջալալ Բ]]
* [[Իվանե Բ (Խաչենի իշխան)|Իվանե Բ]]
* [[Ջալալ Գ]] (†[[1431]])
* [[Աղբասթ]](''Բասթամ'') (1431-1456)
* [[Սայտուն]] (1456-1470)
* [[Վելիչան]](մոտ 1470-1510)
* [[Մեհրաբ]] (մոտ 1510-1560)
* [[Ջալալ Դ]] (մոտ 1570-1590)
&lt;small&gt;1603 թվականին [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] տարածքում ձևավորվում են մի քանի իշխանություններ&lt;/small&gt;

== Զինանշան ==
Հասան-Ջալալ Դոլայի հոր՝ Վախթանգ Տանգիկի և մոր՝ Խորիշահ Բագրատունու կտակի համաձայն կառուցած [[Գանձասար]]ի եկեղեցու հյուսիսային մուտքի վրա քանդակված են իրար դեմ-հանդիման քայլող երկու առյուծներ։ Աջակողմյան առյուծի ոտքերի մոտ ուղեցույց-լուսատու վեցաթև աստղ է՝ հավերժության խորհրդանշանով։ Առյուծն ու արծիվը հաճախ են պատահում ինչպես այս, այնպես էլ միջնադարի հայկական այլ իշխանական ու թագավորական տների ([[Բագրատունիներ]], [[Սյունիներ]], [[Մամիկոնյաններ]], [[Պահլավունիներ]], [[Վաչուտյաններ]], [[Դոփյաններ]] և ուրիշներ) զինանշաններին ու դրոշներին։
[[Պատկեր:Gandzasar 112.JPG|մինի|300px|ձախից|Առյուծներ Գանձասարի պատին]]
Առյուծների պատկերներով է զարդարված նաև Հասան-Ջալալյանների տոհմական պատկանելության գորգերը, որոնք հայտնի են որպես «Առյուծագորգ»։ Դրանցից որոշները մինչ այժմ պահպանվում են։

Տոհմի զինանշանի պատկերներն ընտրվել են Գանձասարի քանդակ-պատկերները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.gandzasar.am/gandzasar.am/zin.html |title=Հասան-Ջալալյան տոհմի զինանշանը |accessdate=2016 թ․ հունվարի 31 |archive-date=2015 թ․ դեկտեմբերի 24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224064953/http://www.gandzasar.am/gandzasar.am/zin.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝
::::::::::::::# Առյուծներ՝ հյուսիսային կողմի մուտքի դռան վերևում
::::::::::::::# Խաչ՝ հարավային կողմում
::::::::::::::# Աղավնաբազե (արծիվ)՝ հյուսիսարևելյան կողմ
::::::::::::::# Վեցաթև աստղ՝ առյուծների մոտ, Ջալալ Ա-ի գերեզմանաքարի վրա և արևմտյան կողմում
::::::::::::::# Չորս անվանատառեր (Հասան - Ջալալ - Իշխան - Խաչենի)՝ Հասան Ջալալ Դոլայի անձնական օգտագործման սուրի երախակալի վրա (Ռուսական թանգարան, [[Սանկտ Պետերբուրգ]])
::::::::::::::# Արև՝ Ջալալ Դոլայի գերեզմանաքարին

Հանդիպում է տոհմի երկու դրոշ, որոնցից մեկը պատկերված է կարմիր, խաչաձև՝ չորս կողմերում գրված ՏՐ (Տեր) ԱԾ (Աստված) ՀՍ (Հիսուս) ՔՍ (Քրիստոս)՝ Հասան-Ջալալ Դոլայի պետական խորհրդանիշը։ Այն նման է [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] դրոշին, որի սահմաններում ստեղծվել էր [[Խաչենի իշխանություն]]ը։ Մեկ այլ տարբերակ պատկերում է խաչ՝ դրոշի աջ կողմում։

== Իշխանության մասնատում ==
[[Պատկեր:XamsayiMelikutyunner XVII-XIX.JPG|մինի|300px|[[Արցախի մելիքություններ|Խամսայի մելիքությունները]] 17-19-րդ դարերում]]
[[Հայաստանը ուշ միջնադարում|Ուշ միջնադարում]]՝ 15-17-րդ դարերում, [[Արևելյան Հայաստան]]ը հայտնվում է [[Սեֆյան Իրան]]ի գերիշխանության տակ։ [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|Արցախի]] տարածքը բաժանվում է 5 իշխանությունների՝ [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստանի]], [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի]], [[Խաչենի մելիքություն|Խաչենի]], [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդայի]] և [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակի]]։ Իշխանությունների ղեկավարները սերում էին հիմնականում սերում էին Հասան-Ջալալյաններից և պարսիկների շրջանում հայտնի էին որպես «մելիք» ({{lang-ar|ملك թագավոր}})։ Արցախի մելիքությունները մտնում են [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի կուսակալության]] մեջ։

Նոր ժամանակներում Հասան-Ջալալյանները կարևոր դեր են խաղում հայ ազգային-ազատագրական շարժման մեջ։ Մասնավորապես 1724-1731 թվականներին նրանք ղեկավարում են [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախի ազատագրական պայքարը]] օսմանյան զորքերի դեմ, և 1736 թվականին Իրանի նոր ղեկավար [[Նադիր շահ]]ը ճանաչում է նրանց իշխանությունը [[Խամսայի մելիքություններ|հինգ մելիքությունների]] վրա։ 1747 թվականին Վարանդայի ներսում առաջացած գահակալական կռիվների արդյունքում մելիքության գլխավոր բերդը՝ [[Շուշի]]ն, հանձնվում է ինքնակոչ իշխանին օգնության հասած Փանահ խանին&lt;ref&gt;Мирза Джамал Джеваншир Карабахский, [http://zerrspiegel.orientphil.uni-halle.de/t1154.html История Карабага] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070127171633/http://zerrspiegel.orientphil.uni-halle.de/t1154.html |date=2007-01-27 }} гл. 3&lt;/ref&gt;։ Վերջինս թյուրքական ծագում ունեցող քոչվորական ցեղի առաջնորդ էր, որի որդու՝ Իբրահիմ խանի ղեկավարությամբ երկրամասը ենթարկվում է ռազմական հարձակման։ Ամբողջ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] նահանգը, ինչպես նաև՝ [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքի]] հարավային հատվածը՝ [[Զանգեզուր]]ը և հարավային [[Ուտիք]]ը մտնում են վարչաքաղաքական նոր միավորի՝ [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի խանության]] մեջ&lt;ref&gt;Լեո, Երկերի ժողովածու, հ. 3, գիրք 2, Երևան, 1973&lt;/ref&gt;։

Հասան-Ջալալյան իշխանական տան վերջին կալվածատեր ներկայացուցիչ մելիքները [[1813]] թվականի [[հոկտեմբերի 12]]-ին մասնակցում են [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի պայմանագրի]] կնքմանը, որով Արցախը, [[Սյունիքի մարզ|Զանգեզուրը]], [[Տավուշի մարզ|Ղազախ-Շամշադինը]], [[Լոռու մարզ|Լոռի-Փամբակը]] ու [[Շիրակի մարզ|Շիրակը]] հանձնվում էին [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]]։ Դրանով նրանք դասվում են ռուսահպատակ կալվածազուրկ իշխանների շարքին։ Նրանց սերունդների բազմաթիվ ներկայացուցիչներ տեղ են գտնում կայսրության վարչաքաղաքական ու ռազմական կառույցներում։

== Հայտնի Հասան-Ջալալյաններ ==
* [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]], Արցախի կաթողիկոս
* [[Հովհաննես Հասան-Ջալալյան]], Արցախի կաթողիկոս
* [[Ռուբեն Հասան-Ջալալյան]]

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery caption= mode=packed-overlay heights=220px&gt;
Княжеский дворец Хачена7.jpg|[[Խոխանաբերդ]]
Вид на крепость Качахакаберд4.JPG|[[Կաչաղակաբերդ]]
Gandzasar_Monastery3.jpg|[[Գանձասար]]

&lt;/gallery&gt;
----
&lt;gallery caption= mode=packed-overlay heights=220px&gt;
Metsaranits vanq 19.jpg|[[Հակոբավանք]]
Հոռեկա վանք.JPG|[[Հոռեկա վանք]]
Yeritzmankantz-Monastery.jpg|[[Երից Մանկանց]]

&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
* [[Դոփյաններ]]
* [[Խաչենի իշխանական տուն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|30em|group=note}}&lt;div class=&quot;references&quot; style=&quot;height: 350px; overflow: auto; padding: 3px&quot; &gt;{{ծանցանկ|2}}&lt;/div&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gandzasar.am Հասան-Ջալալյանների պաշտոնական կայք]
* [http://s2w.hbz-nrw.de/ulbbn/content/titleinfo/2478499 Հասան-Ջալալյան Եսայի. Պատմություն Աղվանից]
* [http://www.historyofarmenia.am/download.php?pdf=1._Xacheni_ishxanutyun@_X-XVI_darerum.pdf&amp;id=117 Ուլուբաբյան, Բագրատ. Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում]
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Հասան-Ջալալյաններ]]</text>
      <sha1>3hkeq6wkgxpuci7mdqeqw1iql7jvcv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջալալ Ա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11874</id>
    <revision>
      <id>8492458</id>
      <parentid>8102548</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15254" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Հասան-Ջալալ
 | բնօրինակ անուն = 
 | պատկեր = [[Պատկեր:Ջալալ Ա.jpg|200px|Հասան-Ջալալի խորաքանդակը [[Գանձասար]]ի վանքում, 1238 թ]]
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = &lt;small&gt;Ջալալ Ա-ի խորաքանդակը Գանձասարում (1238),&lt;br /&gt; որի արձանագրության մեջ նա կոչվում է «բնակաւոր &lt;br /&gt;ինքնակալ բարձր \և մեծ Արցախական աշխարհի»&lt;ref&gt;[[Մակար եպիսկոպոս Բարխուդարյանց]], Արցախ. «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996, էջ 111։ Այս արձանագրության մեջ Հասան-Ջալալը շեշտում է Արցախ նահանգի լիիանկախ իշխանությունը և իր՝ հայրենի երկրի բնիկ («բնակավոր») զավակ, և ոչ օտար բռնակալ լինելը։&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
 | տիտղոս =  [[Խաչենի իշխանների ցանկ|Խաչենի և Առանի իշխան]]&lt;br /&gt; [[Արցախ|Արցախի թագավոր]]
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = 
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = Վախթանգ Բ Տանգիկ
 | հաջորդող = Աթաբեկ-Իվանե

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = Վախթանգ Տանգիկ
 | մայր = Խորիշահ
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Ջալալ Ա''' (Հասան-Ջալալ&lt;ref&gt;Միջնադարյան աղբյուրներում կոչվել է նաև Հասան Ջալալ Դաւլա (արդի ուղղագրությամբ՝ Հասան Ջալալ Դոլա)։ Այս անվան ծագման և նշանակությունների մասին տե՛ս [http://www.gandzasar.am/ Գանձասար] կայքը։&lt;/ref&gt; {{ԱԾ}}), [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] ամենանշանավոր տիրակալներից մեկը։ [[1214]] թ.-ին հաջորդել է հորը՝ Վախթանգ-Տանգիկ Բ-ին, որպես Խաչենի գահերեց իշխան։ Նրա իշխանության շրջանում նկատվել է մշակութային և տնտեսական մեծ վերելք, որը [[13-րդ դար]]ի սկզբում ընդհանուր էր [[Հայեր|հայ]] և վրաց ժողովուրդների համար։ Հասան-Ջալալը զգալիորեն ամրապնդել է Խաչենի իշխանությունը։ Նա իշխել է որպես [[Արցախի թագավորություն|Արցախի թագավոր]]&lt;ref&gt;[http://arm-history.livejournal.com/594.html Баграт Улубабян. &quot;Княжество Хачена в X-XVI веках&quot;, Издательство АН Армянской ССР, Ереван, 1975 (отрывки)]&lt;/ref&gt; և սկիզբ է դրել [[Հասան-Ջալալյաններ]]ի տոհմի, որի պայազատները մինչև [[1827]] թ իշխել են Արցախի [[Խաչեն]] գավառում։

==Ընտանիք==
[[Պատկեր:Gandzasar-inscription5.jpg|մինի|ձախից|150px|Հասան-Ջալալի [[գրաբար]] արձանագրությունը, Գանձասար, 1238 թ.]]
Հասան-Ջալալը [[Խաչենի իշխանական տուն|Խաչենի իշխանական տոհմ]]ի շառավիղն էր, որը իշխել է Արցախում դեռևս 9-րդ դարից և համարվում է [[Առանշահիկներ]]ի թագավորական տոհմի շարունակությունը։ Հասան-Ջալալի կենակիցն էր [[Սյունիք]]ի իշխանադուստր Մամքանը։ Նրանց երեք դուստրերն էին. [[Մամախաթուն]]ը, [[Մինախաթուն]]ը և [[Ռուզուդան]]ը, իսկ միակ զավակն էր Աթաբակ-Իվանեն, որը և գահաժառանգն էր (հաջորդել է հորը 1261 թ.-ին)։ Մոր կողմից Արցախի թագավորը ազգակից էր [[Զաքարյաններ]]ին, Զաքարե և Իվանե եղբայրների քեռորդին էր։

==Իշխանության առաջին շրջան==
[[Պատկեր:Gandzasar Monastery1.jpg|մինի|Ջալալի կառուցած Գանձասար վանքը]]
[[Պատկեր:Xoxanaberd.JPG|մինի|աջից|250px|Թարխան սարը Գանձասարի դիմաց, որի գագաթին գտնվում էր Իշխանաբերդը։]]
Հասան-Ջալալը հայտնի է եղել որպես իմաստուն, բարեպաշտ և ուսումնասեր իշխան։ Իր կառավարման սկզբնական շրջանում նա կարգավորել և ամրապնդել է իշխանության ներքին կյանքը։ Զբաղվել է նաև շինարարական գործունեությամբ։ Ամենանշանավորը [[Գանձասար]]ի հռչակավոր մայր տաճարն էր, որի շինության սկիզբը դրվեց [[1216]] թ.-ին և ավարտվեց [[1238]] թ.-ին։ Վանքից հարավ՝ անտառապատ Թարխան սարի գագաթին, Հասան-Ջալալը կառուցեց Իշխանաբերդ անառիկ ամրոցը&lt;ref&gt;Իշխանաբերդը նաև կոչվել է Խոխանաբերդ, Թարխանաբերդ։&lt;/ref&gt;, իսկ Իշխանաբերդից հյուսիս, գեղատեսիլ, հսկա ժայռազանգվածի վրա [[Դարպասներ]]ը՝ Խաչենի տոհմական ապարանքը։ Այս երեք կառույցները, նրանց միջև տարածվող բնակավայրի հետ միասին&lt;ref&gt;Այս բնակավայրը այժմ էլ կա, Խաչեն գետակի ձախ կողմում, և կոչվում է [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]։ Խաչենի իշխանության ավարտից հետո (1827 թ) տեղափոխվել է փոքր-ինչ արևելք։&lt;/ref&gt;, ստանալով ընդհանուր «Գանձասար» անվանումը, այնուհետև դարձան Արցախ նահանգի իշխանանիստ կենտրոնը։

Հասան-Ջալալի հանձանարարությամբ և հովանավորությամբ Տեր-Իսրայել եպիսկոպոսը Գանձասարում ստեղծել է հայկական «[[Հայսմավուրք]]ը»։ Շինարարական և մշակութային գործունեություն ծավալել նաև Արցախից դուրս։ Այսպես [[1248]] թ.-ին Հասան-Ջալալը վերականգնել է թաթարների ավերած Կեչառիսի վանական համալիրը&lt;ref&gt;Բագրատ Ուլուբաբյան. Եսայի կաթողիկոս Հասան-Ջալալյանցը և իր «Համառոտ պատմությունն Աղվանից»։ Երևան 1979։&lt;/ref&gt;։

==Մոնղոլական տիրապետություն==
Դարասկզբի տնտեսական և մշակութային բուռն վերելքը մասամբ կասեցրեցին մոնղոլ-թաթարների արշավանքները ու ասպատակությունները։ [[1236]] թ.-ին մոնղոլական արյունարբու բանակի ներխուժմանն է ենթարկվում Արցախը։ Մոնղոլները սպանում ու գերում են հարթավայրում բնակվողներից շատերին, նրանց ձեռքն է ընկնում նույնիսկ անառիկ Հավքախաղաց բերդը։ Հասան-Ջալալը Իշխանաբերդում պատսպարեց շրջակա ողջ ազգաբնակչությանը։ Երբ մողոլները եկան այն պաշարելու, տեսան, որ այդ ամրությունները հնարավոր չէ գրավել և խաղաղության առաջարկություն արեցին։
Կայացավ հաշտության համաձայնություն, որով մոնղոլները ճանաչեցին Խաչենի ինքնիշխանությունը և նույնիսկ մեծացրեցին նրա սահմանները։ Հասան-Ջալալը պարտավորվեց իր բանակով նրանց հետ պատերազմի գնալ ընդդեմ սելջուկների։

==Արևմտյան արշավանքներ==

Այնուհետ Հասան-Ջալալը իր զորքով ստիպված էր մասնակցել թաթար-մոնղոլների արշավանքներին դեպի արևմուտք (Երզնկա, Սեբաստիա, Կեսարիա և այլն)։ Նրա հետ էր Վերին-Խաչենի իշխան Գրիգոր Ա-ը, ինչպես նաև այլ հայկազուն իշխաններ՝ Ավագ և Շահնշահ Զաքարյանները, Վահրամ իշխանը։ Կիրակոս Գանձակեցու վկայությամբ այս իշխանների հետ Հասան-Ջալալը և Գրիգոր Ա-ն գնեցին և ազատ արձակեցին գերի ընկած բազմաթիվ տղամարդկանց, կանանց, մանուկների ու ծերերի։ Նրանք գնում էին նաև ձեռագիր մատյաններ, որոնք չնչին գնով վաճառվում էին դրանք հափշտակած այլազգիների կողմից&lt;ref&gt;Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԼԴ, ԼԵ։&lt;/ref&gt;։ Այս շրջանին է վերաբերում նաև Հասան-Ջալալի այն գործարար միջնորդությունը, որի շնորհիվ [[Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն|Կլիկիայի]] հայոց թագավոր [[Հեթում Ա|Հեթում]]-ի և մոնղոլների միջև ստեղծվեց բարեկամական հարաբերություն և Կիլիկիան փրկվեց հարևան երկրներին վիճակված ավերածություններից&lt;ref&gt;Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԼԶ։&lt;/ref&gt;։

==Ճամփորդություն Մոնղոլիա==

[[Պատկեր:Mamkan Aranshahik.jpg|մինի|120px|Մամքանի խորաքանդակը Գանձասարի վանքում։]]
[[Պատկեր:The marble tombstone of grand prince Hasan Jalal Vahtangian part.jpg|մինի|Հասան֊Ջալալի տապանաքարը Գանձասարի վանքում՝ «Այս է հանգիստ մեծին Ջալալին։ Աղաիթս յիշեցեք։ ԹՎ։ ՊՁ» գրությամբ։]]

Վերադարձից հետո Հասան-Ջալալը առերեսում է տեղական իսլամադավան իշխողների թշնամանքին, որոնց դուր չէր գալիս, որ քրիստոնյա մի իշխան պահպանել է իր երկրի ինքուրույնությունը և գլուխ չի խոնարհում իրենց առջև։ Դրությունը հատկապես ծանրանում է, երբ Մանգու մեծ խանի հրամանով Անդրկովկաս է գալիս Արղուն ոստիկանը՝ որպես անսահմանափակ իրավունքներ ունեցող վերակացու։

[[1255]] թ.-ին Հասան-Ջալալը ճանապարհորդում է դեպի հեռավոր Մոնղոլիայի մայրաքաղաք Կարակորում՝ Մանգու խանի մոտ։ Այստեղ նա հանդիպեց նաև Սարթախ զորավարին՝ քրիստոնյա մի մոնղոլ, որին Մանգու խանը նշանակեց [[Ոսկե հորդա]]յի տիրակալ։ Հասան-Ջալալը Սարթախից ստացավ պաշտոնական գրություն, որը ևս մեկ անգամ հաստատում էր Արցախի իշխանության և ինքնուրույնության իրավունքը&lt;ref&gt;Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԵԹ։&lt;/ref&gt;։

== Վերադարձ և մահ ==

Հասան-Ջալալը հայրենիք վերադարձավ [[1260]] թ.-ին։ Նա գտավ իր կնոջը Մամքանին վախճանված։ 1261 թ.-ին նրա պատվերով ընդօրինակված մի ավետարանի հիշատակարանում Հասան-Ջալալը հիշում է իր հեռավոր ճամփորդությունը և այն վիշտը, որ պատել էր նրան, կնոջ մահվան պատճառով. «Եվ ես եկեալ գտի զպայծառ տուն իմ լի սգով, արտասուաւք անմխիթարելի. զի նա էր ամենայն զաւրաց և հեծելոց, նաև եկեղեցոյ և քահանաից սփոփիչ և մխիթարութիւն»&lt;ref&gt;[[Մատենադարան]], ձեռագիր №387, էջ 8բ, 9ա&lt;/ref&gt;։

Վերադարձից ընդամենը մեկ տարի անց, վրացական մի հարձակումից հետո, Արղուն ոստիկանը ձերբակալում է Հասան-Ջալալին, Զաքարե Բ Զաքարյանին, և այլ քրիստոնյա իշխանների։ Հատկապես Հասան-Ջալալի նկատմամբ բոլոր մուսուլմանները ատելությամբ էին լցված։ Նրան անասելի խոշտանգումների են ենթարկում, ապա Ղազվին քաղաքում մահապատժի են ենթարկում՝ անդամ-անդամ հոշելով&lt;ref&gt;Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԿԳ։&lt;/ref&gt;։

Հասան-Ջալալի մահը ժամանակակիցների կողմից ընդունվեց որպես քրիստոնեական նահատակություն։ Նրա զավակ Աթաբեկը հավատարիմ մարդկանց ուղարկեց ու գողանալ տվեց հոր մարմինը։ Արցախի թագավորի սուրբ մասունքները ամփոփվեցին Գանձասարի վանքի գավթում։

==Գրականություն==

* [[Մուրացան]], [http://www.eanc.net/EANC/library/Fiction%5COriginal%5CMuratsan%5CRuzan.htm Ռուզան դրամա]

== Տես նաև ==

*[[Հասան-Ջալալյաններ]]
*[[Խաչենի իշխանական տուն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Խաչենի իշխաններ]]
[[Կատեգորիա:Հասան-Ջալալյաններ]]
[[Կատեգորիա:Եռանշահիկներ]]</text>
      <sha1>lu4wghl4m9y3vvpp7bx4ab7lve5ncjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ծար (գյուղ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12788</id>
    <revision>
      <id>8492453</id>
      <parentid>8438235</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:16:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22246" xml:space="preserve">{{այլ|Ծար (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղական համայնք
 |պատկեր = Tsar001.JPG
 |նկարագրություն = Տեսարան դեպի Ծար գյուղ (05․08․2010թ․)
 | երկիր = Արցախ
 | շրջան = Շահումյանի շրջան (Արցախ){{!}}Շահումյանի շրջան
 | տարածք = 
 | այլ անվանումներ = Զար
 | բնակչություն = 
 | մարդահամարի թվական = 
 | կրոնական կազմ = 
 | ժամային գոտի = +4
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]
'''Ծար՝''' բնակավայր [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանում]]&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;&gt;[https://artsakhlib.am/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/ Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի վարչատարածքային բաժանման մասին օրենք&quot;&gt;{{Cite web |url=http://nkrcadastre.am/?p=189 |title=Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։ |accessdate=2021 թ․ մարտի 14 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304140959/http://nkrcadastre.am/?p=189 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/], ([https://web.archive.org/web/20210305142549/https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view արխիվացված 05․03․2021թ․])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/125210 «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;, որը ներկայում գտնվում է [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] [[Ադրբեջանի զինված ուժեր|զինված ուժերի]] վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։ Ըստ [[Արցախի վարչական բաժանում|Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման]]՝ այն հանդիսանում է Շահումյանի շրջանի վարչական կենտրոնը, իսկ ըստ [[Ադրբեջանի վարչական բաժանում|Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման]]՝ համարվում է [[Քելբաջարի շրջան (Ադրբեջան)|Քելբաջարի շրջանի]] տարածք&lt;ref name=&quot;İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019&quot;&gt;Ադրբեջանի Հանրապետության պետական ​​վիճակագրական կոմիտե, «Վարչական տարածքային բաժանման դասակարգում 2019», պաշտոնական հրատարակություն, Բաքու 2020, բնօրինակը՝ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. &quot;İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019&quot;, Rəsmi nəşr, Baki 2020.{{ref-az}}&lt;/ref&gt;։ 

== Անուն ==
Հայտնի է, առավել հին հիշատակություններում բնակավայրը կոչվել է Ծար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում (գիրք)|«Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում»]], Երևան, 1999 ''([http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf էլեկտրոնային տարբերակ])''&lt;/ref&gt;։ 1600-ից 1812 թվականներին այն ունեցել է Մեծ Ծառ անունը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Տարածքում թուրք-քրդական բնակչության հայտնվելուց հետո՝ 1812 թվականից բնակավայրը սկսել է կոչվել Զառ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 1993 թվականին բնակավայրի ազատագրումից հետո Արցախի Հանրապետության կողմից գյուղը պաշտոնապես անվանակոչվել է Ծար։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը բարձր լեռնային է, վարչական և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ չկան, կադաստրային չափագրումներ չեն իրականացվել։ Ծար համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետի վտակը։

Գտնվում է [[Տրտու]] գետի ակունքի մոտ, ընդարձակ լեռնահովտում, ծովի մակերեսից 2100 մ բարձրության վրա։ [[Քարվաճառ]]ից՝ 20 կմ հարավ-արևելք է, [[Ջերմաջուր]] առողջարանային ավանից` 5 կմ հյուսիս։ Չորս կողմից շրջապատված է բարձր ձյունապատ լեռներով և վիմահերձ ժայռերով։ Ջրառատ է, ունի բերրի վարելահողեր և արոտավայրեր։

Բնակչությունը խմելու ջուրն օգտագործում է գյուղամիջով անցնող առվակից։ Համայնքի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն մշտական գործող աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։

== Պատմություն ==
=== Հին դարեր ===
Հիշատակված է վաղ միջնադարյան աղբյուրներում։ Ծարը միջնադարյան [[Արցախ նահանգ|Արցախ]]ի և ընդհանրապես [[Մեծ Հայք|Հայաստան]]ի պատմամշակութային նշանավոր օջախներից մեկն էր։ [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշանության]] շրջանում եղել է Արցախի երեք կենտրոններից մեկը (մյուս երկուսն էին [[Հաթերք]]ը և [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Գանձասար]]ը)։ [[13-րդ դար|XIII]] դարում Ծարը [[Դոփյաններ]]ի իշխանական տոհմի նստավայրն էր, որի տիրույթները ընդհանուր առմամբ կոչվում էին Ծար, Ծարա գավառ կամ Վերին-Խաչեն։ Իրենց շինարարական գործունեությամբ աչքի են ընկել Ծարա իշաններից ու հոգևորականներից շատերը, հայտնի է եղել հատկապես իշխանուհի [[Ասփա|Ասփա Օրբելյան]]ը։

[[15-րդ դար|XV]] դարում Ծարը [[Ծարի մելիքություն|համանուն մելիքության]] կենտրոնն էր։ [[16-րդ դար|XVI]]-[[17-րդ դար|XVII]] դդ ամրացվել է պարիսպներով և պաշտպանական այլ շինություններով, որոնք եկեղեցիների ու վանքերի, բազմաթիվ խաչքարերի ու իշխանական դղյակների հետ ընդհանուր տեսք են տվել բերդաքաղաքին։

=== Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջան ===
[[19-րդ դար|XIX]] դարասկզբին Ծարը ավերվել է թուրքերի ասպատակությունների ժամանակ, հայաթափվել է և այստեղ բնակություն են հաստատել քրդերը։ 

Գյուղը Զար անունով ընդգրկված է եղել է [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Ջևանշիրի գավառ]]ի մեջ&lt;ref name=texanunneri_bararan&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 5, էջ 712&lt;/ref&gt;։

=== Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն ===
[[1921]] թ․ Վայկունիքի շրջանի հետ բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին, մտել է Քելբաջարի շրջանի մեջ։ Խորհրդային շրջանում բարբարոսաբար ոչնչացվել է Ծարի պատմամշակութային հուշարձանների մեծ մասը։

==== Արցախյան ազատամարտ (1991-1994) ====
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ}}
1993 թ.-ի սկզբին ազատագրվել է [[Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակ]]ի կողմից։

==== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) ====
{{Հիմնական|Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)}}
2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] ընթացքում [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի, [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի և [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի համատեղ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|ստորագրված համաձայնագրով]] Ծարը Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի հետ միասին հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողությանը&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։ 

Եռակողմ համաձայնագի ստորագրումից և տարածքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելու ժամկետները նշելուց հետո բնակչությունը սկսել է լքել Քարվաճառը։ Հայերի հեռանալն ուղեկցվել է տների հրդեհներով և ենթակառուցվածքների ոչնչացմամբ «որպեսզի չանցնի թշնամուն»&lt;ref&gt;[https://www.1in.am/2857135.html Մենք տուն ենք թողնում, ուրիշները իրենց որդիներին. Քարվաճառում մարդիկ այրում են տները` թշնամուն հանձնելուց առաջ,] ([https://web.archive.org/web/20210405154751/https://www.1in.am/2857135.html արխիվացված 05․04․2021թ․])։&lt;/ref&gt;։

=== Պատմամշակութային հուշարձաններ ===
Համայնքի պատմամշակութային հուշարձաններն են` Սբ. Գրիգոր եկեղեցի (1274 թ.), Սբ. Աստվածածին եկեղեցի (XVII դ.), Սբ. Սարգիս եկեղեցի (1279 թ.), մատուռ (XII-XIII դդ.), խաչքար (XII-XVII դդ.), տապանաքարեր (միջնադար), ամրոց (XII-XIII դդ.), կամուրջ (XIII դ.):

== Բնակչություն ==
Վերաբնակեցվել է 1993 թվականի ազատագրումից հետո։ 2005 թվականին ուներ 52 բնակիչ&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf Ազգային վիճակագրության Ծառայություն, 2005 թ մարդահամարի արդյունքներ։]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականին Ծար համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում էր 83 մարդ, կար 14 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 62
| 50
| 58
|-
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

== Կրթություն ==
Գյուղի միջնակարգ դպրոցը կոչված է [[Մատթեոս Ծարեցի|Մատթեոս Ծարեցու]] անվամբ։ 

== Հասարարակական կառույցներ ==
2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր  գյուղապետարան, կար բուժաշխատող, գործում էր հիմնական դպրոց, որտեղ սովորում էին 6 աշակերտներ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=290}}&lt;/ref&gt;։
== Վերին Խաչենի (Ծարի) իշխանները ==
* Վախտանգ-Սակառ (†[[1190]])
* [[Հասան Ա (Ծարա իշխան)|Հասան Ա]]
&lt;small&gt;(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղում Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է '''[[Դոփյաններ|Դոփյան]]''')&lt;/small&gt;
* [[Գրիգոր Ա (Ծարա իշխան)|Գրիգոր Ա Դոփյան]]
* [[Հասան Բ (Ծարա իշխան)|Հասան Բ]] (†[[1298]])
* [[Գրիգոր Բ (Ծարա իշխան|Գրիգոր Բ]] (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ)
* [[Վահրամ (Ծարա իշխան|Վահրամ]]
* [[Հասան Գ (Ծարա իշխան)|Հասան Գ]] (†[[1383]])
* [[Ջհանշե Ա]]
* [[Հասան Դ (Ծարա իշխան|Հասան Դ]]
* [[Ջհանշե Բ]] (15-րդ դարի երկրորդ կես)
* [[Միրզաջան]]
* Մէլքոն

== Նշանավոր Ծարեցիներ ==
* [[Դավիթ Ծարեցի|Դավիթ Մոլորեցուցիչ]], հանդես է եկել 1250 թ,
* [[Հովհաննես Ծարեցի ավագ|Հովհաննես Ծարեցի]] ավագ (1583), հայ հեղինակավոր վարդապետ, կառուցել է Հաղպատի ժամատունը։
* [[Հովհաննես Ծարեցի]] կրտսեր (1623), ժամանակագիր,
* [[Մատթեոս Ծարեցի]] (մոտ 1590-1661), Ամստերդամի հայկական տպագրության հիմնադիր։

== Եկեղեցիներ և վանքեր ==
* Ծարա վանք կամ Գետամիջի վանք, կառ. [[1301]] թ,
* Սուրբ Գրիգոր մայր տաճարի, կառ. [[1274]] թ,
* [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Ծար, 1274 թվական)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցի]] (1274 թ․),
* [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Ծար, 1279 թվական)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցի]] (1279 թ․),
* [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ծար)|Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի]]։

=== Արձանագրություններ ===
Հնավայրի բազմաթիվ խաչքարերի, տապանաքարերի, ինչպես նաև եկեղեցիների վրա եղել են բազմաթիվ արձանագրություններ։ Դրանց մի մասը XIX վերջին ընդօրինակել է [[Մակար Բարխուդարյան]]ը։

{{Քաղվածք|
Թվիս Հայոց [[1389|ՉԼԸ]]. Աստուծով ես Գրիգոր, որդի Հասանայ, քաջ և յաղթող զաւրավարին և մեծի իշխանին Ականոյ, Հանդաբերդոյ, Սոթից, Շողգահո և այլ բազում գաւառաց, կանգնեցի զխաչս ի գեղս, որ կոչի Ծար սիրեցելոյն հաւրն իմոյ հայրենիք և պարգև քաջութեան&lt;ref&gt;Մակար Բարխուդարյան, Արցախ, էջ 259։&lt;/ref&gt;։|Գրիգոր Բ-ի արձանագրությունը։}}

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Tsar046.JPG|Ծար գյուղի տարածքը ցույց տվող ճանապարհային նշան
Պատկեր:Tsar004.JPG|Արցախյան ազատամարտում զոհված հայ զինծառայողներին նվիրված հուշահամալիր (ներկայում գոյություն չունի)
Պատկեր:Tsar005.JPG|Բնակավայրի հարակից տարածքի տեսարան
Պատկեր:Tsar010.JPG|Հայկական եկեղեցու քարերով 1950 թվականին ադրբեջանական իշխանությունների կողմից կառուցված դպրոցի կիսավեր շենքը
Պատկեր:Tsar008.JPG|Հայկական կոտրված խաչքարի բեկորներ
Պատկեր:Tsar016.JPG|Հայկական եկեղեցու ավերակներ
Պատկեր:Tsar024.JPG|Սուրբ Սարգիս հայկական մատուռի պատուհաններից մեկի զարդանախշը
&lt;/gallery&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://surhandak.blogspot.com/p/blog-page_6.html Ղևոնդ Ալիշան․ Արցախ]։

== Աղբյուրներ ==
* Հայկական Սովետական Մեծ Հանրագիտարան։
* [[Մակար Բարխուդարյան]], Արցախ, «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996, էջ 258-261։
* Շահեն Մկրտչյան, Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան 1985, էջ 46-47։
* Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԽԸ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Վիքիպահեստ երկար|Tsar}}
{{Շահումյանի շրջան}}
{{Ջևանշիրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Վայկունիք գավառի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կողմի բռնազավթված տարածքներ]]</text>
      <sha1>lqusbls3wt2kwyx0pe5rt86ojx2x3w4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Այծեմնիկ Ուրարտու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13626</id>
    <revision>
      <id>8492703</id>
      <parentid>8197368</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T05:54:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>պատկեր</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7142" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ [[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ]]ում Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում (Ս․ Դ․ էրզյայի քանդակագործական արվեստանոց), կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ Նույն թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ. ''հուշարձան''
* Անուշը [[1934]] թ. ''մարմար''
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]] թ.
* Մովսես Խորենացի [[1934]] թ.

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>4vw9jqbeg8y45itejrvbko5zdus9eht</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492704</id>
      <parentid>8492703</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */ Ծանոթագրությունը խմբագրվել է ProveIt-ով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7992" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ. ''հուշարձան''
* Անուշը [[1934]] թ. ''մարմար''
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]] թ.
* Մովսես Խորենացի [[1934]] թ.

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>ntf214yizs7gyfhho9vz29wfu9lx1ug</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492705</id>
      <parentid>8492704</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:19:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ստեղծագործություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8836" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
* ''Հանգիստ, 1926,''
* ''Անապաստանը, 1926,''
* ''Առաջ, 1927,'' 
* ''Երգչուհի Դուխովսկուհու դիմապատկերը, 1927,'' 
* ''Իսահակյանի պորտրետը, 1929,'' 
* ''Դեռահասը, 1929-32,'' 
* Անուշը [[1934]], ''մարմար''
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ. ''հուշարձան''
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]]
* Մովսես Խորենացի [[1934]]
* ''Նկարչուհի Ս. Կարագոզյան, 1934,
* ''Ս. Շահումյանի կիսանդրի , 1934,'' 
* ''Մրգերով աղջիկը, 1931-34,''
* ''Անուշ, 1938,''
* ''Հ. Թումանյանի արձանի կոմպոզիցիոն մակետ, 1938,''
* ''Մսրա Մելիք և Սասունցի Դավիթ, 1938,''
* ''Սասունցի Դավիթ, 1939,''
* ''Մայոր Անտոնովի , 1941,'' 
* Ջութակահար Ա. Գաբրիելյան , 1942,
* ''Վիրաբույժ Ա. Քեչեկ, 1943,'' 
* ''Բերքահավաք, 1945'' 
* ''Մ. Սարյանի դիմապատկեր, 1947''

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>nxpzefewb3a6ab9p4me2u1l22izwmrz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492706</id>
      <parentid>8492705</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:21:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ստեղծագործություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8849" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
{{Սյուն|3}}
* Հանգիստ, 1926,
* Անապաստանը, 1926,
* Առաջ, 1927, 
* Երգչուհի Դուխովսկուհու դիմապատկերը, 1927, 
* Իսահակյանի պորտրետը, 1929, 
* Դեռահասը, 1929-32, 
* Անուշը [[1934]],մարմար
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ.հուշարձան
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]]
* Մովսես Խորենացի [[1934]]
* Նկարչուհի Ս. Կարագոզյան, 1934,
* Ստեփան Շահումյանի կիսանդրի , 1934, 
* Մրգերով աղջիկը, 1931-34,
* Անուշ, 1938,
* Հովհաննես Թումանյանի արձանի կոմպոզիցիոն մակետ, 1938,
* Մսրա Մելիք և Սասունցի Դավիթ, 1938,
* Սասունցի Դավիթ, 1939,
* Մայոր Անտոնովի , 1941, 
* Ջութակահար Ավետ Գաբրիելյան , 1942,
* Վիրաբույժ Ա. Քեչեկ, 1943, 
* Բերքահավաք, 1945 
* Մարտիրոս Սարյանի դիմապատկեր, 1947
{{Սյունակ ավարտ}}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>7bsxrmvps7nihyvdu0e6o0reb202g0c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492707</id>
      <parentid>8492706</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:25:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8999" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
{{Սյուն|3}}
* Հանգիստ, 1926,
* Անապաստանը, 1926,
* Առաջ, 1927, 
* Երգչուհի Դուխովսկուհու դիմապատկերը, 1927, 
* Իսահակյանի պորտրետը, 1929, 
* Դեռահասը, 1929-32, 
* Անուշը [[1934]],մարմար
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ.հուշարձան
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]]
* Մովսես Խորենացի [[1934]]
* Նկարչուհի Ս. Կարագոզյան, 1934,
* Ստեփան Շահումյանի կիսանդրի , 1934, 
* Մրգերով աղջիկը, 1931-34,
* Անուշ, 1938,
* Հովհաննես Թումանյանի արձանի կոմպոզիցիոն մակետ, 1938,
* Մսրա Մելիք և Սասունցի Դավիթ, 1938,
* Սասունցի Դավիթ, 1939,
* Մայոր Անտոնովի , 1941, 
* Ջութակահար Ավետ Գաբրիելյան , 1942,
* Վիրաբույժ Ա. Քեչեկ, 1943, 
* Բերքահավաք, 1945 
* Մարտիրոս Սարյանի դիմապատկեր, 1947
* Աշոտ  Իոնեսյանի դիմաքանդակ, [[1948]],
* Առատություն, 1961,
* Մովսես Խորենացու արձան, [[1962]]
{{Սյունակ ավարտ}}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>a5d756xcjyjpxr82t4wyymm4tqmirxo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492708</id>
      <parentid>8492707</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:51:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ստեղծագործություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9008" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
{{Սյուն|3}}
* Հանգիստ, 1926,
* Անապաստանը, 1926,
* Առաջ, 1927, 
* Երգչուհի Դուխովսկայայի դիմապատկեր, 1927, 
* Ավետիք Իսահակյանի պորտրետ, 1929, 
* Դեռահասը, 1929-32, 
* Անուշը [[1934]],մարմար
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ.հուշարձան
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]]
* Մովսես Խորենացի [[1934]]
* Նկարչուհի Ս. Կարագոզյան, 1934,
* Ստեփան Շահումյանի կիսանդրի , 1934, 
* Մրգերով աղջիկը, 1931-34,
* Անուշ, 1938,
* Հովհաննես Թումանյանի արձանի կոմպոզիցիոն մակետ, 1938,
* Մսրա Մելիք և Սասունցի Դավիթ, 1938,
* Սասունցի Դավիթ, 1939,
* Մայոր Անտոնովի , 1941, 
* Ջութակահար Ավետ Գաբրիելյան , 1942,
* Վիրաբույժ Ա. Քեչեկ, 1943, 
* Բերքահավաք, 1945 
* Մարտիրոս Սարյանի դիմապատկեր, 1947
* Աշոտ  Իոնեսյանի դիմաքանդակ, [[1948]],
* Առատություն, 1961,
* Մովսես Խորենացու արձան, [[1962]]
{{Սյունակ ավարտ}}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>hy4kvqg2tg327r7ea1szdgt9wtqoxxq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492709</id>
      <parentid>8492708</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T06:52:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ստեղծագործություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9017" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ
|պատկեր=Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg
}}
'''Այծեմնիկ Ուրարտու''', Համազասպի (օրիորդական ազգանունը՝ Տեր-Խաչատրյան, [[սեպտեմբերի 15]] (հոկտեմբերի 27) [[1899]] թվականին, Կարս - դեկտեմբերի 17, [[1974]], Երևան), հայ խորհրդային քանդակագործ։ [[1956]] թվականից ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ, [[1960]] թվականից ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ։ Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ կին քանդակագործն է&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1899]] թվականին [[Կարս]]ում մանկավարժի ընտանիքում։ Սովորել է [[Թիֆլիս]]ում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ստավրոապոլ, որտեղ մինչև ութերորդ դասարան սովորել է տեղի գիմնազիայում:[[1918]] թվականից հաճախել է [[Ստավրոպոլ|Ստավրոպոլի]] Լիշչենկոյի նկարչական ստուդիան։ [[1921]]-[[1925]] թվականներին սովորել է Բաքվի Պետական բարձրագույն գեղարվեստական դպրոցում՝ Ստեփան էրզյանի քանդակագործական արվեստանոց, հետագա կրթությունը շարունակել է Մոսկվայում&lt;ref name=&quot;պանորամա&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.panorama.am/am/news/2013/12/05/a-urartu/393044 |title=Մասնագիտական կրթություն ստացած առաջին հայ քանդակագործուհին… Այծեմիկ Ուրարտու (լուսանկարներ) |website=www.panorama.am |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 22}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին անգամ ցուցադրվել է [[1926]] թվականին, Մոսկվայում՝ Ռուս քանդակագործների ընկերության (ՕՌՍ) ցուցահանդեսում («Անապաստանը», «[[Հանգիստ]]»)&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot;&gt;{{Cite web |url=https://goethe-zentrum.am/hy/event/20-4/ |title=Հայ կինը և 20-րդ դարը․ Այծեմնիկ Ուրարտու․ առցանց ցուցահանդես – Գյոթե կենտրոն |language=hy-AM |accessdate=2022-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Այդ գործերով (որոնք առաջին անգամ ստորագրել է Ուրարտու կեղծանունով) քանդակագործուհին իրեն դրսևորել է իբրև իրականությունը ռեալիստորեն ընկալող, մարդկային մարմնաձևերի պլաստիկությունը նրբորեն վերարտադրող արվեստագետ։ 

=== Հայաստանում ===
1926 թվականին Որարտուն տեղափոխվել է [[Երևան]], նպաստել Մովետական Հայաստանի մշակութային կյանքի և ազգային ռեալիստական քանդակագործության զարգացմանը։ [[1926]]-ական թվականների 2-րդ կեսից և 1930-ական թվականների սկզբին Ուրարտուն աշխատել է մոնումենտալ պրոպագանդայի բնագավառում (Մ․ Շահումյանի արձանը, [[1928]], չի պահպանվել), միաժամանակ ստեղծել ժամանակակիցների հաստոցային [[դիմաքանդակ]]ներ («Պատանին», մարմար, 1930, Հայաստանի պետական պատկերասրահ, Երևան, «Դիվիզիայի հրամանատար Աթոյան», [[1933]], [[գրանիտ]], Ուրարտուի նախկին արվեստանոց)։ [[1930]]-ական թվականներին կերտել է «[[Սասունցի Դավիթ]]»-ը (բրոնզ, 1935), «Անուշ» ([[մարմար]], 1938, երկուսն էլ՝ [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական պատկերասրահում]]), «Ալմաստը» (բրոնզ, [[1937]], [[Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Երևան)|Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան]], Երևան)։ Դրանք, ինչպես և Ուրարտուի շատ այլ գործեր, քնարականության գծեր են ներմուծել [[հայ]] քանդակագործության մեջ։ [[1939]] թվականին Ուրարտուն ստեղծել է «Կժով աղջիկը» մոնումենտալ–դեկորատիվ քանդակը (բազալտ), որը տեղադրվել է Քանաքեռի խճուղու սկզբնամասում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծել է խորհրդային մարդկանց հայրենասիրության և հերոսության թեմաներով կոմպոզիցիոն գործեր (բոլորաքանդակներ և բարձրաքանդակներ), հատկապես՝ ժամանակակիցների դիմաքանդակներ («Նկարչուհի Ս. Ղարագյոզյան», մարմար, [[1942]], «Ջութակահար Ա․ Գաբրիելյան», երանգավորված գիպս, [[1943]], երկուսն էլ՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ետպատերազմյան տարիներին մինչև [[1960]]-ական թվականներին Ուրարտուն զարգացրել է դիմաքանդակի ժանրը, կերտել մտավորականների, գյուղի և արտադրության մարդկանց կերպարներ, որոնցից նշանակալից է իր ամուսնու՝ ակադեմիկոս Ա․ Հովհաննիսյանի դիմաքանդակը (բրոնզ, [[1948]], Հայաստանի պետական պատկերասրահ)։ Ստեղծել է նաև կոմպոզիցիոն բարձրաքանդակներ («Առատություն», երանգավորված գիպս, [[1961]])։ Վերջին աշխատանքներից է Մովսես Խորենացու արձանը (բրոնզ, [[1962]], Երևանի [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]])&lt;ref&gt;Հայկական Սովետական Համրագիտարան, Երևան, 1986, հատոր 12, էջեր 275-276&lt;/ref&gt;։

Այծեմնիկ Ուրարտուն երկար տարիներ տառապել է այցհեյմերի հիվանդությամբ։ Մահացել է Եիևանում 1974 թվականին&lt;ref name=&quot;goethe-zentrum&quot; /&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
{{Սյուն|3}}
* Հանգիստ, 1926,
* Անապաստանը, 1926,
* Առաջ, 1927, 
* Երգչուհի Վերա Դուխովսկայայի դիմապատկեր, 1927, 
* Ավետիք Իսահակյանի պորտրետ, 1929, 
* Դեռահասը, 1929-32, 
* Անուշը [[1934]],մարմար
* Հովհաննես Թումանյան [[1934]]-[[1938]] թթ.հուշարձան
* [[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]] [[1939]]
* Մովսես Խորենացի [[1934]]
* Նկարչուհի Ս. Կարագոզյան, 1934,
* Ստեփան Շահումյանի կիսանդրի , 1934, 
* Մրգերով աղջիկը, 1931-34,
* Անուշ, 1938,
* Հովհաննես Թումանյանի արձանի կոմպոզիցիոն մակետ, 1938,
* Մսրա Մելիք և Սասունցի Դավիթ, 1938,
* Սասունցի Դավիթ, 1939,
* Մայոր Անտոնովի , 1941, 
* Ջութակահար Ավետ Գաբրիելյան , 1942,
* Վիրաբույժ Ա. Քեչեկ, 1943, 
* Բերքահավաք, 1945 
* Մարտիրոս Սարյանի դիմապատկեր, 1947
* Աշոտ  Իոնեսյանի դիմաքանդակ, [[1948]],
* Առատություն, 1961,
* Մովսես Խորենացու արձան, [[1962]]
{{Սյունակ ավարտ}}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;240&quot; heights=&quot;240&quot;&gt;
Anush.jpg|Անուշը
The girl with pitcher by Aytsemnik Urartu.png|[[Կժով աղջիկը (քանդակ, Երևան)|Կժով աղջիկը]]
Հուշարձան Հովհաննես Թումանյանին, տուն-թանգարանի բակում, գ. Դսեղ 01.jpg|Հովհաննես Թումանյանի կիսանդրին Դսեղում
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=4848 Այծեմնիկ Ուրարտուն avproduction.am կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ուրարտու, Այծեմնիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ կին քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]]</text>
      <sha1>12gi58zkl3jc0lzpqyxj9c2ir5c7cex</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Ջնջման առաջադրված հոդվածներ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>17381</id>
    <revision>
      <id>8492637</id>
      <parentid>8491315</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:40:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին (ավելի հին քան 1 շաբաթ) դեպի [[Վիքիպեդիա:Ջնջման առաջադրված հոդվածներ/Օգոստոս, 2022]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27071" xml:space="preserve">{{Մասնակից:Աշբոտ/Արխիվ
|archive = Վիքիպեդիա:Ջնջման առաջադրված հոդվածներ/%(monthname)s, %(year)d
|algo = old(1w)
|counter = 1
|minthreadstoarchive = 1
|isthere = true
|minthreadsleft = 0
|archiveheader = {{ՋԵՀ արխիվ|%(month)d|%(year)d}}
}}
{| cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot; style=&quot;width:100%; margin-top: 1em; border:1px #a3b1bf solid; border-radius:2px;&quot;
|-
| style=&quot;background:#CEE0F2; padding:0.5em;&quot; valign=&quot;top&quot; |&lt;div style=&quot;margin-top:.1em; padding-left:5px; text-align:left; margin-bottom:.2em; border-bottom:0; font-variant: small-caps; font-weight:bold; font-size:150%; color:#3a3a3a; line-height:1.3;&quot;&gt;
Ջնջման առաջադրված հոդվածներ
&lt;/div&gt;&lt;div&gt;&lt;div style=&quot;font-size:90%; margin-bottom:10px; text-align:left; padding-right:5%; line-height:150%; color:#3a3a3a; padding-left:5px;&quot;&gt;
Բարի գալուստ Հայերեն Վիքիպեդիայի ջնջման առաջադրված հոդվածների քննարկումների հարթակ։ Այս էջում համայնքը որոշում է կայացնում ջնջման ներկայացված հոդվածների վերաբերյալ։ Հոդվածները ջնջման են ներկայացվում ըստ '''[[ՎՓ:ՋՆՋ|Վիքիպեդիայի Ջնջման կանոնակարգի]]''': 

Քվեարկելու ժամանակ ցանկալի է օգտագործել &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Ջ}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; (ջնջել) և &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Թ}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; (թողնել) կաղապարները կողմ կամ դեմ արտահայտվելու համար։

Ջնջման կանոնակարգը գտնվում է '''[[ՎՓ:ՋՆՋ|այստեղ]]''', այդ պայմանները ուշադիր կարդալու դեպքում պարզ է դառնում (խոսքը արագ ջնջման ոչ ենթակա հոդվածների մասին է), որ հոդվածը '''ենթակա է պարտադիր ջնջման''', եթե քվեարկության իրավունք ունեցողների (այսինքն քննարկման '''այն''' մասնակիցների, [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|ովքեր օժտված են այդ իրավունքով]]) 75 տոկոսը (դեմ և կողմ ձայների հանրագումարի հանդեպ) կողմ է արտահայտվել ջնջմանը (հիմնավորված պատճառաբանությամբ), '''մնացած դեպքերում''', 7-30 օրվա ընթացքում, ադմինները քննարկման ընթացքում ձևավորված կոնսենսուսի համաձայն պետք է որոշեն՝ ջնջել, թե թողնել հոդվածը։&lt;br /&gt;

{{Կարևոր է}} Քննարկումներին կարող են մասնակցել այն մասնակիցները, որոնք բավարարում են [[Վիքիպեդիա:Հարցումներ/Մասնակցության_կանոնակարգ_և_լրացուցիչ_այլ_պայմաններ#Ջնջման ներկայացված հոդվածների քննարկում/քվեարկության մասնակցության կանոնակարգ|քվեարկության մասնակցության կանոնակարգի]] պահանջներին: Մյուս մասնակիցները կարող են մասնակցել քննարկմանը, բայց նրանց ձայնը կունենա խորհրդատվական նշանակություն:
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;{{Կարմիր կոճակ|Ստուգի՛ր քննարկմանը մասնակցելու քո իրավունքը|class=mw-ui-destructive|url=https://ashottools.toolforge.org/wiki-elections?election=5}}&lt;/div&gt;  
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
|}
{{Նոր թեկնածու/ջնջման}}
{{Հին թեկնածու/ջնջման}}
{{դյուրանցում|[[ՎՊ:ՋԱՀ]]}}

Ուշադրություն. Նոր քննարկում սկսելու համար '''ներքևում''' ավելացնել.
 &lt;nowiki&gt;==[[Հոդված]]==&lt;/nowiki&gt;
 &lt;nowiki&gt;:{{la|Հոդված}}&lt;/nowiki&gt;
 &lt;nowiki&gt;Ձեր պատճառաբանությունը&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;--~~~~&lt;/nowiki&gt;
{{Նորերը ներքևից}}

== [[Edu VanHub]] ==

:{{la|Edu VanHub}}
Ընդհանուր առմամբ հոդվածը պատմում է դրամաշնորհային ծրագրի մասին, որն իրականացվում է Էռասմուս ծրագրի միջոցով։ Այս ոճի դրամաշնորհային ծրագրեր Հայաստանում հարյուրներով/հազարներով իրականացվում են, և միայն այն հանգամանքը, որ դա կոչվում է ծրագիր/նախագիծ, դեռ թեման չի դարձնում հանրագիտարանային նշանակալի։ Հոդվածում ներկայացված չէ ծրագրի հանրագիտարանային նշանակալիությունը։ Ներկայացված աղբյուրների մի մասն ուղղակիորեն կապված է Էռասմուսի հետ, աղբյուրների մեկ այլ խումբ էլ ներկայացնում է տվյալ ծրագրի նախաձեռնողի/ղեկավարի հարցազրույցը, որտեղ նա կարելի է ասել նույն միտքն է ասում, որ ուզում է կրթյունը տարածել, մեդիագրագիտություն սովորեցնել։ Մի քանի աղբյուր էլ չեն աշխատում/փակված են։ Հոդվածում գրված է, որ ''«ծրագրի նպատակն է օգնել գյուղական համայնքներում ապրող երիտասարդներին ու պատանիներին (հատկապես սոցիալապես անապահով) ձեռք բերել որոշակի մեդիագիտելիքներ՝ կառուցելով նրանց համար անհրաժեշտ ներառական և ինովատիվ միջավայր»''։ Ավտոմեքենա վարելով 18,000 կմ անցնելը որևէ նշանակալի իրադարձություն չէ։ Մի քանի գյուղի երեխաների համար մեդիագրագիտության վերաբերյալ սեմինարների իրականացումը նույնպես հանրագիտարանային նշանակալի հանգամանք չէ իր բնույթով։ Նշված է, որ ծրագիրն իրականացվել է ''«Հայաստանում, Վրաստանում, Ռուսաստանում և Ուկրաինայում և տարածել մեդիակրթություն»''։ Նախ մեդիագրագիտություն տարածելը որևէ հանրագիտարանային նշանակալի հանգամանք չէ, եթե իհարկե առանձին դեպքերում փաստերով հակառակը չի ապացուցվում։ Նշված 4 երկրի վերաբերյալ ներկայացված է 3 աղբյուր, որից 2-ը ծրագրի համակարգողի/ղեկավարի մասնակցությամբ հարցազրույցային ոճի հոդվածներ են, իսկ 3-րդը չի աշխատում/անհասանելի է։ Ասածս այն է, որ համակարգողը/ղեկավարն է պատմում իր ծրագրի մասին, ոչ թե որևէ երկրորդական վստահելի աղբյուրներից ենք իմանում։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 06:17, 7 Մարտի 2022 (UTC)

:Քննարկման հարգելի մասնակիցներ, շնորհակալություն եմ հայտնում դիտարկման համար, բայց կցանկանայի բերել մի քանի հակափաստարկներ, նախ ծրագիրը չի իրականացվում Էրազմուս դրամաշնորհով՝ հետևաբար հարյուրներով/հազարներով չկան այս ծրագրերից։ Ծրագիրը Էրազմուս+  չէ: Ծրագրի ֆինանսավորումը միայն դրամաշնորհային չի եղել։ Երկրորդ, սա ամբողջ տարածաշրջանում առաջին շարժական կրթարանն է, ինովացիա է, ոչ միայն Հայաստանում, հետևաբար կարող է դիտարկվել որպես հանրագիտարանային, որովհետև մինչ օրս նախադեպը չի եղել նման կրթարանի։ Ցանկանում եմ բերել ևս մի քանի փաստարկներ, մի քանի պատանիներ չեն կրթվել՝ այլ հարյուրավոր, երեք փուլերի ընթացքում մասնակցել են 435 պատանիներ ու երիտասարդներ: Ցանկանում եմ նաև նշել, որ ծրագիրը նաև կայունություն  է ապահովում, ծրագրի մասնակիցներին փորձում են կամ աշխատանքով ապահովել, կամ կամավորության կամ ինթերնշիփի: Ծրագիրը ներկայացված է եղել աշխարհի ավելի քան 8 երկրներում և քաղաքներում, այդ թվում Բոնն, Մալագա, Մոսկվա, Երևան, Վիեննա, Կիև, Բարսելոնա և այլն: Խնդրում եմ դիտարկել հետևյալ հակափաստարկները և  որոշում կայացնել հոդվածը չջնջելու վերաբերյալ: Հակափաստարկները կարծում եմ, որ արդեն հասկանալի պատճառներով բավականին համոզիչ են և կարող եմ դրանք նույնպես ավելացնել հոդվածում: Հարգանքներով՝ --[[Մասնակից:Իռեն Սահակյան|Իռեն Սահակյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Իռեն Սահակյան|քննարկում]]) 14:14, 7 Մարտի 2022 (UTC)

== [[Գագիկ Բադալյան]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:52, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Գագիկ Բադալյան}}
Հոդվածի բովանդակության մեջ առկա չէ տվյալ անձի հանրագիտարանային նշանակալիությունը։ Առավել մանրամասն տես «[[Վիքիպեդիա:Նշանակալիություն (երաժշտություն)]]» կանոնակարգի «Չափանիշներ երաժիշտների և համույթների համար» բաժնի պահանջները, որոնցից ոչ մեկին չի համապատասխանում։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 08:49, 28 Ապրիլի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Գործ_տալ]] ==

:{{la|Գործ_տալ}}
Հոդվածը հանրագիտարանային չէ (աղբյուր գտնելու դեպքում պետք է սահմանումը տեղափոխել Վիքիբառարան)։ Վիքիպեդիայում կարող ենք ունենալու [[:en:Informant]] հոդվածի հայերեն տարբերակը, որտեղ կնշվի, որ այդ մարդկանց խոսակցական ժառգոնում ասում ենք գործ տվող (ինչպես արված է անգլերենում snitch, rat կամ այլ հոմանիշների դեպքում)։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 14:20, 10 Մայիսի 2022 (UTC)

== [[Հակոբ_Մանուկյան_(բժիշկ)]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:51, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Հակոբ_Մանուկյան_(բժիշկ)}}
Հոդվածի նշանակալիությունը չի երևում։ Մարդը բժիշկ է եղել ու մահացել ժանտախտից։ Ոչ մի այլ տվյալ չկա հոդվածում։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 10:48, 6 Հունիսի 2022 (UTC)
* {{Ջ}}:--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 14:19, 8 Հունիսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Հակոբ_Սարիկյան]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:50, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Հակոբ_Սարիկյան}}
Հոդվածի նշանակալիությունը տեքստում չի երևում։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 10:55, 6 Հունիսի 2022 (UTC)
* {{Ջ}}:--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 14:19, 8 Հունիսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Նարեկ_Քթոյան]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:50, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Նարեկ_Քթոյան}}
Նշանակալիությունը չի երևում:--[[Մասնակից:Sigma'am|∑ίγμα]] &lt;sup&gt;([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քնն.]])&lt;/sup&gt; 12:14, 24 Հունիսի 2022 (UTC)

:{{Ջ}}՝ ըստ ներկայացված պատճառաբանության։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 12:29, 24 Հունիսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Վարդան_Խաչատրյան_(բժիշկ)]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:49, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Վարդան_Խաչատրյան_(բժիշկ)}}
Հոդվածը գովազդային ոճ ունի, շարադրանքը ոչ հանրագիտարանային է։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:27, 18 Հուլիսի 2022 (UTC)
:*{{Ջ}}՝ հոդվածը Վիքիպեդիայի միջոցով մասնագետին գովազդելու միտում ունի։ Հանրագիտարանային նշանակալիությունը չի երևում։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 07:11, 20 Հուլիսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Արման_Նալբանդյան]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:48, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Արման_Նալբանդյան}}
Նշանակալիությունը չի երևում։--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 07:07, 20 Հուլիսի 2022 (UTC)
*{{Ջ}} միանշանակ։ Հոդվածում չկա նշանակալիությունը փաստող որևէ ինֆորմացիա։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  04:45, 29 Հուլիսի 2022 (UTC)
*{{Թ}}՝ միանշանակ, որովհետև ես դեռ չէի հասցրել լիարժեք ու Վիքիպեդիային համապատասխան հոդված գրել ու դուք շտապեցիք այն ջնջման ներկայացնել։ Հա, մի բան էլ, հուսով եմ մեկ կամ երկու հոգու կարծիքը բավական չի լինի, որ հոդվածը արագացված ջնջվի։--[[Մասնակից:Atheist Armenian|Atheist Armenian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Atheist Armenian|քննարկում]]) 00:21, 30 Հուլիսի 2022 (UTC)
*::@[[Մասնակից:Atheist Armenian|Atheist Armenian]] ջան, ի՞նչ է նշանակում «ես դեռ չէի հասցրել լիարժեք հոդված գրել, դուք շտապեցիք ջնջման ներկայացնել». իսկ ո՞վ է խանգարում նախքան «Ստեղծել էջը» կոճակը սեղմելը հոդվածն ավարտուն և Վիքիպեդիայի կանոնակարգերին համապատասխան դարձնել։ Բացի այդ, «մեկ կամ երկու հոգու կարծիք» ասված Հայերեն Վիքիպեդիայում չկա, հոդվածը կարող է ջնջվել նույնիսկ եթե կա մեկ շատ հիմնավոր կարծիք։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 08:14, 30 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{Մ}} սովորաբար առաջինը հենց գրում ենք նշանակալիությունը փաստող ինֆորմացիան, իսկ հետո բարելավելուն թողնում լրացուցիչը։ Անձը որպես հնագետ և գիտաշխատող չի բավարարում նշանակալիության չափանիշներին։ Միակ բանը, որ կարող էր ապահովել նշանակալիությունը, դա կլիներ ոլորտի զարգացման մեջ անձի ունեցած էական ներդրումը, որի մասին հոդվածում չգտա։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  07:04, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
*{{Ջ}}: Հոդվածում նշանակալիությունը փարատող որևէ տեղեկատվություն չկա:--[[Մասնակից:Armenmir|Armen]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 08:25, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Սաթենիկ_Բաղդասարյան]] ==

{{ՔՓ|Ոչ նշանակալի, ըստ քննարկման--[[Մասնակից:Samo04|Սամվել]]&lt;sup&gt;[[Մասնակցի քննարկում:Samo04|քննարկում]]&lt;/sup&gt; 06:46, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Սաթենիկ_Բաղդասարյան}}
Հոդվածում անձի նշանակալիությունը չի երևում։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 00:10, 29 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{Ջ}} գիտությունների թեկնածու, ԵՊԲՀ դոցենտ, այ եթե հոդվածում լիներ տեղեկություն նաև անձի գիտական հրապարակումների, գրքերի և/կամ նաև ոլորտի զարգացման մեջ ունեցած էական ներդրման մասին, ապա նշանակալի կլիներ։ Այս տեսքով կողմ եմ ջնջմանը։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  15:19, 31 Հուլիսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]] ==

:{{la|Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում}}
Եվրատեսիլ երգի մրցույթին տարբեր տարիներին մասնակցում են բազմաթիվ երկրներ, որոնք առանձին-առանձին վերցրած միմյանց հետ ունեն որոշակի լարված կամ բարիդրացիական հարաբերություններ, ինչն էլ այս կամ այլ կերպ անդրադառնում է այդ մրցույթում  տվյալ երկրների վարքին։ Միանգամայն անիմաստ և անտրամաբանական եմ համարում «Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները Եվրատեսիլ երգի մրցույթում» հոդվածը։ Պատկերացրեք, որ նույն կերպ հոդվածներ գրվեն Հայաստանի և Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի, Հունաստանի և Թուրքիայի, Թուրքիայի և Իսրայելի ոչ այնքան «մշակութային» հարաբերությունների մասին։ Եթե որևէ խմբագիր կամ խմբագիրներ վստահ են, որ նմանատիպ հոդված պետք է լինի, ապա ճիշտ կլինի գրել մեկ ընդհանրական հոդվածով, որի վերնագիր կարող է լինել օրինակ սա՝ «Ազգամիջյան հակամարտությունների ազդեցությունը Եվրատեսիլ մրցույթում»։ Չնայած նույնիսկ այս դեպքում էլ չեմ կարծում, որ առանձին հոդված է պետք։ Կարելի է երգի մրցույթի հոդվածում առանձին բաժնով գրել, եթե նման անհրաժեշտություն կա (իմ կարծիքով կա)։ Պատկերացրեք այդպիսի հոդվածներ գրվեն տարբեր մրցույթների վերաբերյալ, օրինակ՝ «Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունում» և այլն։ Բացի այդ, հոդվածը տարիներ շարունակ եղել է անաղբյուր։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 12:21, 30 Հուլիսի 2022 (UTC)

:* {{Թ}}, Եվրատեսիլ երգի մրցույթում մասնակցող երկրները, առանձին-առանձին վերցրած, մեծամասամբ միմյանց հետ ունեն չեզոք հարաբերություններ, միայն Հայաստան-Ադրբեջան, Ռուսաստան-Ուկրաինա և Կիպրոս-Հունաստան զույգ-երկրներն ունեն առանձնահատուկ հարաբերություններ, և այդ հարաբերությունների մասին կան բազմաթիվ չեզոք երկրորդական աղբյուրներ և որոնք կարող են զգալի ծածկույթ ապահովել հոդվածի համար։ Հետևաբար առանձին հոդված ունենալու բոլոր պահանջները կան։ Բացի այդ, անհասկանալի է, թե ինչ պատճառաբանությամբ է հոդվածը ջնջման ներկայացվել՝ ոչ նշանակալիությա՞ն, թե՞ անաղբյուր լինելու։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 08:26, 31 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{Ջ}} իրականում կարելի է ջնջել նաև որպես աղբյուրների հետ խնդիր ունեցող հոդված, սակայն վստահ եմ, որ ցանկության դեպքում կարելի է վստահելի երկրորդական աղբյուրներ գտնել, բայց այստեղ խնդիր եմ տեսնում առաջինը նշանակալիության հետ կապված։ Հոդվածը չունի թեմայի զգալի ընդգրկում։ Նշանակալի է «հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները», նշանակալի է նաև «Եվրատեսիլ երգի մրցույթը», բայց այ առանձին երկու երկրների հարաբերությունները նշանակալի չեն։ Արդյո՞ք կա կամ կարո՞ղ է լինել Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները օլիմպիական խաղերում կամ սպորտի տարբեր եվրոպական մրցաշարերում։ Ունենք [[Հայ-ադրբեջանական հարաբերություններ]], որտեղ կարող է 1-2 տողով ինֆորմացիա լինել նաև եվրատեսիլի մասին։ Առանձին հոդվածը թեմայի արհեստական ուռճացում է դառնում։ Բնական է, որ այս երկու երկիրը լավ հարաբերություններ չունեն միմյանց հետ և դա արտահայտվում է բոլոր ընդհանուր մրցույթներում, դրանց բոլորի մասին առանձին հոդված գրելը տրամաբանական չէ։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  15:44, 31 Հուլիսի 2022 (UTC)

== [[Արթուր_Հակոբյան_(դիզայներ)]] ==

:{{la|Արթուր_Հակոբյան_(դիզայներ)}}
Նշանակալիությունը չի երևում։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 18:52, 12 Օգոստոսի 2022 (UTC)

== [[Exio.Tech]] ==

:{{la|Exio.Tech}}
Հոդվածի բովանդակությունը չի պարունակում այնպիսի տեղեկություններ, որոնք փաստեն թեմայի հանրագիտարանային նշանակալիությունը, այդ թվում՝ տվյալ ընկերության իր որոլտում հեղինակավոր և/կամ հանրահայտ լինելը։--[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 19:48, 12 Օգոստոսի 2022 (UTC)
* {{Ջ}}. նշանակալի չէ, ինչ-որ տեղ նաև գովազդային բնույթի է։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 08:58, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)

== [[Լինիարիսի_գավառ]] ==

{{ՔՓ|Վերնագրին չհամապատասխանող բովանդակություն։ Նման դեպքերում ներկայացրեք արագ ջնջման։--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 08:53, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Լինիարիսի_գավառ}}
Վերնագիրն ու նյութը չեմ համընկնում կամ տեղ-տեղ են համընկնում տվյալները։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 09:00, 16 Օգոստոսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}</text>
      <sha1>k5p5n92ficpzgjj4j3xty5fw3x57old</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյանի շրջան (Արցախ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19640</id>
    <revision>
      <id>8492566</id>
      <parentid>8445366</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="99883" xml:space="preserve">{{այլ|Շահումյանի շրջան (այլ կիրառումներ)}}
{{Չշփոթել|Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)}}
{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |հայերեն անվանում = Շահումյանի շրջան
 |բնօրինակ անվանում = -
 |զինանշան = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |կնիք = 
 |կնիքի նկարագրում = 
 |պատկեր = 
 |նկարագրություն = 
 |երկիր = Արցախի Հանրապետություն
 |մասն է = -
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = [[Արցախի վարչական բաժանում|Շրջան]]
 |մտնում է = 
 |ներառում է = 52 համայնք (80 բնակավայր)&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;
 |վարչական կենտրոն = [[Քարվաճառ]], &lt;br&gt; &lt;small&gt;նախկինում՝ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]]&lt;/small&gt;
 |խոշորագույն քաղաք = 
 |ամենաբարձր կետ = 3724․6 մ ([[Գոմշասար]])
 |բծմ = 
 |օրենսդրական մարմին = 
 |դատական մարմին = 
 |ղեկավար = Սերգեյ Արամի Չիլինգարյան&lt;ref name=&quot;gov.nkr.am Շահումյանի շրջան, տեղեկություններ&quot;/&gt; &lt;br&gt; &lt;small&gt;&lt;small&gt;(25․03․2021 թ․-ից)&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
 |ղեկավարի պաշտոն = Շրջանի վարչակազմի ղեկավար
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 =  
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = [[Հայերեն]]&lt;ref name=&quot;Արցախի սահմանադրություն 2017&quot;&gt;Արցախի Հանրապետության սահմանադրություն ընդունված 2017 թվականի փետրվարի 20-ին։&lt;/ref&gt;
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 3779&lt;ref name=&quot;gov.nkr.am Շահումյանի շրջան, տեղեկություններ&quot;/&gt;
 |մարդահամարի թվական = 2016
 |տոկոսը բնակչությունից = 
 |տեղը ըստ բնակչության = 
 |խտություն = 
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = 
 |կրոնական կազմ = 
 |տարածք = 2527,8&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;&lt;ref name=&quot;president.nkr.am ընդհանուր տեղեկություններ&quot;&gt;[http://president.nkr.am/am/nkr/generalInformation/ Տեղեկություններ Արցախի Հանրապետության վերաբերյալ Արցախի նախագահի կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220601091919/http://president.nkr.am/am/nkr/generalInformation/ ''(արխիվացված 01․06․2022 թ․)'']։&lt;/ref&gt;
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն =  
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Shahoumyan.jpg
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |հիմնադրման թվական = 1991 թվական 
 |առաջին հիշատակում = 
 |պատմական շրջան = [[Ուտիք նահանգ|Ուտիք]] և [[Արցախ նահանգ|Արցախ]] նահանգներ, &lt;br&gt; [[Արցախի թագավորություն]], &lt;br&gt; [[Խաչենի իշխանություն]], &lt;br&gt; [[Գյուլիստանի մելիքություն]]
 |սահմանակցում է = 
 |ժամային գոտի = [[UTC+4]]
 |հապավում = 
 |նախորդ = 
 |փոխարինեց = 
 |ISO = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |անվանված է = 
 |մականուն = 
 |կայք = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Շահումյանի շրջան''', [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Արցախի վարչական բաժանում|վարչատարածքային ամենաբարձր միավոր]], որն ընդգրկում է երկրի հյուսիսային և հյուսիսարևմտյան մասը։ Շրջանի վարչական կենտրոնը [[Քարվաճառ]] քաղաքն է&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;gov.nkr.am Շահումյանի շրջան, տեղեկություններ&quot;&gt;[http://gov.nkr.am/hy/regions/details/53/ Շահումյանի շրջանի վերաբերյալ տեղեկություններ Արցախի Հանրապետության կառավարության կայքում,] [https://web.archive.org/web/20211222054849/http://gov.nkr.am/hy/regions/details/53/ ''(արխիվացված 22․11․2021 թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ 

Շրջանի հյուսիս-արևելյան մասը, որը համընկնում է նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմում գտնվող [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջանի]] և [[Գետաշենի ենթաշրջան]]ի տարածքին, 1992 թվականից գտնվում է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո (այդ թվում՝ [[Օղակ գործողություն|Օղակ գործողության հետևանքով]])&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։ Շրջանի հարավ-արևմտյան (քարվաճառյան) հատվածը Ադրբեջանի զինված ուժերին է հանձնվել 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի, [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի կողմից ստորագրված [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|եռակողմ համաձայնագրով]]&lt;ref&gt;[https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201110/25248960/Voyna-budet-priostanovlena-Pashinyan-soobschil-o-trudnom-dlya-nego-reshenii.html &quot;Война будет приостановлена: Пашинян сообщил о трудном для него решении&quot;].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kremlin.ru եռակողմ համաձայնագիր&quot;&gt;[http://kremlin.ru/events/president/news/64381 &quot;Заявление Президента Российской Федерации&quot;,] [https://web.archive.org/web/20220510152340/http://kremlin.ru/events/president/news/64381 ''(արխիվացված 10․05․2022թ․)''].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ 

Շրջանի միակ բնակավայրը, որը գտնվում է Արցախի Հանրապետության վերահսկողության ներքո, [[Չարեքտար]] գյուղն է&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։

Շահումյանի շրջանն ունի բազմադարյա պատմություն և հարուստ է պատմամշակութային բազմաթիվ և բազմատեսակ հուշարձաններով&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

== Աշխարհագրություն ==
Վարչատարածքային տեսակետից Շահումյանի շրջանը հարավ-արևմուտքից շուրջ 33 կմ երկարությամբ սահմանակից է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ին, հարավ-արևելքից շուրջ 62 կմ երկարությամբ սահմանակից է Արցախի Հանրապետության [[Մարտակերտի շրջան]]ին, հյուսիս-արևմուտքից շուրջ 92 կմ երկարությամբ սահմանակից է [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիքի]], [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] և [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] մարզերին, հյուսիսից շուրջ 106 կմ երկարությամբ սահմանակից է [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] [[Գյոյգյոլի շրջանին]]ի շրջանին&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։ 

=== Լեռնագրություն ===
Շահումյանի շրջանի գրեթե ամբողջ տարածքը լեռնային է և կազմում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի մաս։ Շրջանի բարձրագույն կետը [[Գոմշասար]] լեռն է, որը հանդիսանում է նաև Արցախի Հանրապետության բարձրագույն կետը և ունի 3724․6 մ բարձրություն&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Գոմշասար - Արիության լեռ&quot;&gt;[https://www.armgeo.am/mount-gomshasar/ Գոմշասար լեռան մասին տեղեկություններ armgeo.am արշավային կայքում։]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
[[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] Շահումյանի շրջանը, բաժանված լինելով երկու մասի՝ [[քարվաճառ]]յան հատված և բուն Շահումյանի շրջանի, պատմաաշխարհագրաքաղաքական տեսակետից նպատակահարմար է բաժանել երկու մասի՝ Քարվաճառի շրջանի պատմություն և Շահումյանի շրջանի պատմություն&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 

=== Շահումյանի հատվածի պատմություն ===
Շահումյանի շրջանի հյուսիս-արևելյան հատվածն ունի հնագույն և հարուստ պատմություն։ Այն բնակեցված է եղել դեռևս վաղնջական ժամանակներից, ինչի մասին են վկայում տարածքում հայտնաբերված հնագույն հուշարձանները։ Մ.թ.ա. 9-ից 6-րդ դարերում շրջանի տարածքն ընդգրկված է եղել [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] կազմում&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;&gt;Աբրահամյան Հ., Հարությունյան Հ., Արցախի համար զոհված վարանդացիները, Երևան, 2003։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;&gt;[http://www.historyofarmenia-am.armin.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Shahumyani_shrjan Շահումյանի շրջանի մասին պատմական տեղեկություններ Երևանի պետական համալսարանի Հայագիտական հետազոտության ինստիտուտի կայքում։]&lt;/ref&gt;։ Մ․թ․ա․ 4-ից մ․թ․ 5-րդ դարերու՝ [[Մեծ Հայք]]ի ժամանակաշրջանում այն ներառված է եղել [[Ուտիք|Ուտիք նահանգի]] [[Ուտի Առանձնակ]] և [[Արցախ նահանգ]]ի [[Մեծ Կուանք]] գավառների տարածքներում&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Բ․ Հարությունյան հոդվածների ժողովածու&quot;&gt;Բ․ Հարությունյան, «Հայոց Արևելից կողմերի վարչական բաժանումն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի», «Հայոց Արևելից կողմերի և Աղվանքի պատմության ու պատմական աշխարհագրության հարցեր» հոդվածների ժողովածու, Երևան, 2016 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

Միջնադարում շրջանի տարածքը կամ դրա մի մասը՝ առավելապես [[Պարտավ]] քաղաքի շրջակայքը, հայտնի է եղել Հերգ անունով։ Այդ մասին են առաջին հայտնի գրավոր հիշատակությունը հանդիպում է [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] «Պատմություն Հայոց» աշխատությունում 1200-ական թվականներին&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Պատմություն Հայոց, Գանձակեցի, 1961&quot;&gt;[[Կիրակոս Գանձակեցի]], «Պատմություն Հայոց», Երևան, 1961 թվական։&lt;/ref&gt;։ Այդ անունով է կոչվել առնվազն մինչև 1400-ական թվականները&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հայերեն ձեռագրերի ԺԵ դարի հիշատակություններ, հատոր Ա, 1955&quot;&gt;Հայերեն ձեռագրերի ԺԵ դարի հիշատակություններ, հատոր Ա, Երևան, 1955 թվական։&lt;/ref&gt;։

Հետագա դարերում մինչև 20-րդ դարի վերջերը շրջանի ներկայիս տարածքը բնակեցված է եղել հայերով՝ չնայած մերթ ընդ մերթ նվաճվել է օտարազգիների կողմից&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

1140-ական թվականներին Հերգա բերդը շրջակա տարածքով հանդերձ գտնվում էր [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության]] ենթակա [[Գանձակի ամիրայություն|Գանձակի ամիրայության]] [[ամիրա]]ների տիրապետության ներքո։ Իրենց նվաճած տիրույթները պաշտպանելու համար նրանք երբեմն պատերազմում էին տարածաշրջան թափանցած թուրքմեն ցեղապետերի դեմ, որից մեծապես տուժում էր հայ բնակչությունը։ Որոշ ժամանակ տևած պատերազմներից հետո Ռովադ ամիրան իր քրոջը կնության է տալիս թուրքմեն Ազադին, որից հետո դադարում են պատերազմել։ Որոշ ժամանակ անց Գանձակի ամիրաների և թուրքմեն ցեղապետերի միջև նոր պատերազմ է բռնկվում&lt;ref name=&quot;Գոշ Մատենագիր Հայոց Ի հատոր, գիրք Բ&quot;&gt;[[Մխիթար Գոշ]], «Մատենագիրք Հայոց», Ի հատոր, գիրք Բ, Երևան, 2014 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 

1000-ից 1261 թվականներին շրջանի տարածքն ընդգրկված է եղել [[Արցախի թագավորություն|Արցախի թագավորության]] մեջ և պարբերաբար ենթարկվել օտար նվաճողների հարձակումների&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

1211 թվականին կարճ ժամանակով [[Զաքարյաններ|Զաքարյան իշխանական տոհմի]] իշխաններն ազատագրում են Հերք (Հերգ) ամրոցն ու համանուն գավառը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոսի Պատմութիւն տան Սիսական&gt;Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոսի Պատմութիւն տան Սիսական, Մոսկվա, 1861 թվական։&lt;/ref&gt;։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1227-1228 թվականներին գավառի տարածքը անցնում է Գանձակ քաղաքում նստող Ջալալ ադ-Դինի կողմից նշանակված կառավարիչի տիրապետությանը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;Шихаб ад-Дин Мухаммад ан-Насави, &quot;Жизнеописание султана Джалал ад-Дина Манкпурны&quot;. Перевод с арабского, предисловие, комментарии, примечания и указатели З. М. Буниатова, Баку, 1973 г., с. 204.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Կարճ ժամանակ անց գավառին կրկին տիրում են հայ իշխանները՝ Վարհամշահ և Իվանե ամիրաները, ովքեր ամենայն հավանականությամբ եղել են [[Վահրամյաններ|Վահրամյան իշխանական տան]] կամ [[Խաչենի իշխանական տուն|Խաչենի իշխանական տան]] ներկայացուցիչներ։ Այդ մասին առաջին հայտնի հիշատակությունը թվագրվում է 1252 թվականով&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ա․ Շահնազարյան, Վահրամյանների իշխանությունը&quot;&gt;Ա․ Շահնազարյան, «Վահրամյանների իշխանությունը», Երևան, 1990 թվական։&lt;/ref&gt;։

1261-ից 1603 թվականներին տարածքը եղել է [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] մաս, որը, սակայն, տարբեր դարերում պարբերաբար ենթարկվել է օտար նվաճողների հարձակումների&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

13-ից 16-րդ դարերում Հայաստանի տարածքի մեծ մասի պես Հերգը ենթարկվել է տարբեր օտար նվաճողների, այդ թվում՝ մոնղոլական, թյուրքական, թյուրքմենական և իրանական հարձակման։ Օտար նվաճողները պայքարում էին բնիկ հայերի դեմ, երբեմն էլ միմյանց դեմ։ Այս հարձակումների հետևանքով շրջանի բազմաթիվ բնակավայրեր ամայացել էին, ավերվել բազմաթիվ վանքեր և եկեղեցիներ, սոցիալ-տնտեսական կյանքն էական անկում էր արձանագրել։ Չնայած անկումային ժամանակաշրջանի՝ տեղաբնիկ հայ բնակչությունը կարողանում է պահպանել և զարգացնել սեփական գիրն ու գրականությունը, մշակույթը։ 14-րդ դարում հիշատակվում են Պարիս և Գյուլիստան գյուղերը որպես կարևոր կրթօջախներ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

16-րդ դարում շրջանը հայտնվում է այդ ժամանակ երկու մեծ տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Պարսկաստան]]ի միջև միմյանց դեմ պատերազմների թատերաբեմում։ Հին հայկական իշխանական տներից սերող հայ կառավարիչները թուրքերի դեմ առավել արդյունավետ պայքարելու համար, ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակից ելնելով, նախընտրում են դաշնակցել պարսիկների հետ։ Դրա արդյունքում պարսկական տերությունը շահական հրովարտակներով վերահաստատում է հայ մելիքների (իշխանների) իրավունքները իրենց շրջաններում։ Այդպիսով, 17-րդ դարի սկզբում ի հայտ են գալիս հայկական կիսանկախ իշխանություններ (մելիքություններ)։ Այդ իշխանություններից առավել ազդեցիկ հինգը միավորվում են և կազմում [[Արցախի մելիքություններ]]ը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Արցախի մելիքության մեջ էին միավորվել [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի]], [[Խաչենի մելիքություն|Խաչենի]], [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդայի]], [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակի]] և [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստանի]] մելիքությունները, որոնց տիրույթները տարածվում էին Գանձակի գավառի սահմաններից մինչև [[Արաքս]] գետի ափերը, այսինքն՝ ընդգրկում էր նախկին [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] տարածքը՝ առանց [[Ծարի մելիքություն|Ծար]] և [[Սոթքի մելիքություն|Սոթք]] գավառների&lt;ref name=&quot;ՀՍՀ&quot;&gt;[[Հայկական սովետական հանրագիտարան]]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;&gt;Թաֆֆի, «Խամսայի մելիքությունները», երկերի ժողովածու, հատոր 10, Երևան, 1964 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв&quot;&gt;Артак Магалян, &quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв, Ереван, 2012 г.{{ref-ru}} [https://artsakhlib.am/2018/04/30/արցախի-մելիքությունները-և-մելիքական/ ''(թվային տարբերակ)'']&lt;/ref&gt;։

Գյուլիստանի մելիքությունը, որի տարածքում է եղել ներկայիս շրջանը, տարածվում էր Գանձակի սահմաններից մինչև Թարթառ գետը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;&gt;Թաֆֆի, «Խամսայի մելիքությունները», երկերի ժողովածու, հատոր 10, Երևան, 1964 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով Ճշմարտացի պատմություն&quot;&gt;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով, «Ճշմարտացի պատմություն», թարգմանությունը բնագրից, ներածությունը և ծանոթագրությունները՝ Ք․ Կոստիկյանի, Երևան, 2000 թվական։&lt;/ref&gt;։ Գյուլիստանի մելիքությունը հիմնադրել է հայկական իշխանական [[Մելիք-Բեգլարյաններ]] տոհմի ներկայացուցիչ Սև Աբովը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Մելիքության կենտրոն է դառնում [[Գյուլիստան (Շահումյանի շրջան)|Գյուլիստան գյուղը]] [[Գյուլիստանի բերդ]]ով և [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ գյուղը]]&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв&quot;/&gt;։  Մելիքության տիտղոսը փոխանցվում էր ժառանգաբար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով Ճշմարտացի պատմություն&quot;/&gt;։

Գյուլիստանի հայկական մելիքության հիմնադրումով վերստին սկսվում է շրջանի բնակչության լուսավորչական, ստեղծագործական և շինարարական վերելքը։ Այդ մասին են նաև վկայում տվյալ ժամանակաշրջանով թվագրվող նյութական մշակույթի մեծ թվով հուշարձանների առկայությունը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

1710-ական թվականներից առավել հաճախակի են դառնում շրջան ներխուժող [[լեզգիներ]]ի ու [[վրացիներ]]ի թալանչիական արշավանքները։ Այդպիսի դեպքերից մեկը տեղի է ունեցել 1722 թվականին, երբ Գյուլիստան հասած վրացական զորքերը սկսում են կողոպտել հայկական բնակավայրերը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ․ Եսայ Աղուանից կաթողիկոսէ&quot;&gt;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ․ Եսայ Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, յԵրուսաղէմ, 1868 թուական։&lt;/ref&gt;։

1724 թվականին շրջանում դժվարին իրադրությունը ավելի է սրվում, երբ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] բանակը ներխուժում է տարածաշրջան։ Օսմանական զորքերի ներխուժմամբ սկսվում է հայ մելիքների տևական և կենաց մահու պայքարը տարածաշրջան ներխուժած օսմանական բանակի ու թյուրքական ցեղերի դեմ և սկսվեց հայ ազգային-ազատագրական պայքար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Այդ ժամանակաշրջանում ձևավորվեցին Արցախի [[Սղնախներ|սղնախները]], որոնք իրենցից ներկայացնում էին ամրացված զորակայաններ։ 1729-1731 թվականներին թուրքերի դեմ պայքարում հայկական մելիքների գլխավոր հենակետերից մեկն էր դարձել [[Գյուլիստանի բերդ|Գյուլիստանի սղնախը]], որի առաջնորդն էր Աբրահամ սպարապետը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հայ ժողովրդի պատմություն, խմբագրակազմ, 1972 հ․ IV&quot;&gt;Խմբագրակազմ՝ Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ., «Հայ ժողովրդի պատմություն», հ․ IV, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան, 1972 թվական։&lt;/ref&gt;։

1740-ական թվականներին Պարսկաստանում քաղաքական իրավիճակը լարվում է, ինչը էլ ավելի է բարդացնում հայկական մելիքությունների առանց այդ էլ բարդ կացությունը։ Օգտվելով ստեղծված իրավիճակից՝ տեղի մահմեդականությունը ազդարարում են մի շարք խանությունների ծնունդը։ Դրանք իրենցից ներկայացնում էին կիսանկախ իշխանություններ։ Այդպիսի խանություններից էր [[Գանձակի խանություն]]ը, [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի խանությունը]] (ստեղծված 1748 թվականին) և այլն։ Ղարաբաղի խանության ձևավորումը մեծ դժգոհություն էր առաջացրել հայ մելիքների մոտ, քանի որ, ըստ էության, այն հռչակվել էր հայկական մելիքությունների տարածքի վրա։ Շուշիում հաստատված [[Փանահ Ալի-խան]]ը, ով [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդայի]] իշխան Մելիք-Շահնազար Բ-ի դավաճանության հետևանքով տիրացել էր բնակավայրին, 1754 թվականին հարձակվում է [[Գյուլիստանի բերդ|մելիքանիստ Գյուլիստանի]] վրա։ Օգոստոսի 26-ին տեղի ունեցած ճակատամարտում հայերի շուրջ 1500 զինված գունդը Մելիք Ուսուփի և մելիք Աթամի ղեկավարությամբ հետ են շպրտում Փանահ Ալի խանի հարձակումը՝ վերջինին պատճառելով 300 սպանված&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Մելիքսեթ-բեկ Լ․ Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հատոր Գ&quot;&gt;Մելիքսեթ-բեկ Լ․, «Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին», հատոր Գ, Երևան, 1955 թվական։&lt;/ref&gt;։

=== Քարվաճառյան հատվածի պատմություն ===
Ներկայիս Քարվաճառի շրջանի տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս վաղնջական ժամանակներից։ Մ.թ.ա. 9-ից 6-րդ դարերում Քարվաճառի շրջանի տարածքն ընդգրկված է եղել [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] կազմում։ Մ․թ․ա․ 4-ից մ․թ․ 5-րդ դարերում՝ [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի թագավորության]] ժամանակաշրջանում, Քարվաճառը եղել [[Արցախ նահանգ]]ի [[Վայկունիք|Վայկունիք գավառի]] տարածք։ Շրջանը եղել է [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|քրիստոնեության տարածման]] առաջին կենտրոններից մեկը և պատահական չէ, որ այդտեղ է գտնվում [[Հիսուս Քրիստոս]]ի 12 առաքյալներից [[Թադեոս առաքյալ]]ի յոթանասուն աշակերտներից մեկի՝ 1-ին դարում քարոզչական գործունեություն իրականացրած Դադիի գերեզմանը, որի վրա կառուցվել է [[Դադիվանք]]ը։ 5-ից 7-րդ դարերում եղել է Պարսկաստանից կախում ունեցող [[Հայկական մարզպանություն|Հայկական մարզպանության]] կազմում&lt;ref name=&quot;Անանիա Շիրակացի, Մատենագրություն&quot;&gt;Անանիա Շիրակացի, Մատենագրություն, Երևան, 1979 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Միխայիլ Ասորի, ժամանակագրութիւն&quot;&gt;Միխայիլ Ասորի, ժամանակագրութիւն, Երուսաղէմ, 1871 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում (գիրք)|«Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում»]], Երևան, 1999 ''([http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf էլեկտրոնային տարբերակ])''&lt;/ref&gt;։ 

9-րդ դարի սկզբներից գավառին տիրող հայ իշխանական և թագավորական [[Առանշահիկներ]] տոհմը սկսել է հզորանալ։ Առանշահիկների ներկայացուցիչները ակտիվ կերպով մասնակցել են [[Արմինիայի հակաարաբական ապստամբություններ (8-րդ դար)|հակաարաբական պայքարին]]՝ միաժամանակ նորոգելով ու կառուցելով իրենց տիրույթներում գտնվող պաշտպանական ամրություններ, բերդեր&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Մինչև [[Մոնղոլ-թաթարների տիրապետությունը Հայաստանում|Հայաստանում մոնղոլների տիրապետության]] շրջանը Վայկունիք-Ծարի իշխանության ներկայացուցիչները խնամիական կապերով բարեկամացած էին [[Զաքարյաններ|Զաքարյան զորապետերի]] հետ և վայելում էին վերջիններիս հովանավորությունը։ Մասնավորապես՝ [[Զաքարե Բ|Զաքարե]] և [[Իվանե Ա|Իվանե]] իշխանների քույրը՝ Դոփը, ամուսնացել էր Առանշահիկների տոհմի տեղական իշխան Հասանի հետ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Գ. Հովսեփյան, Խաղբակյանք կամ Պռոշյանք Հայոց պատմության մեջ, Վաղարշապատ, 1928, էջ 19-20։&quot;&gt;Գ. Հովսեփյան, Խաղբակյանք կամ Պռոշյանք Հայոց պատմության մեջ, Վաղարշապատ, 1928, էջ 19-20։&lt;/ref&gt;։ 12-ից 13-րդ դարերում Ծարի կամ ինչպես երբեմն ասում են՝ Վերին Խաչենի իշխանության սահմանները ([[Խաչենի իշխանական տուն]]) զգալի ընդարձակվել էին, ինչը, ըստ պնդումների, պայմանավորված էր Իվանե Զաքարյանից որպես օժիտ իշխանուհի Դոփի ստացած կալվածներով։ Այդպիսով, Ծարի կամ Վերին Խաչենի տիրույթները հյուսիս-արևմուտքում ձգվում էին [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] հարավային ափի ողջ երկարությամբ՝ ներկայիս [[Գեղարքունիքի մարզ]]ի [[Սոթք (Գեղարքունիքի մարզ)|Սոդքից]] մինչև Շողվագա ([[Ձորագյուղ (գյուղ, Գեղարքունիքի մարզ)|Ձորագյուղ]]) բնակավայրերի հատվածը, իսկ արևելքում՝ հասնում մինչև ներկայիս [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Ակնաբերդ|Ականաբերդ]] բնակավայրը, հյուսիսում՝ [[Հանդաբերդ]]ի հատվածը, հարավում՝ [[Բերձոր]], [[Հին Շեն]], [[Եղցահող]] բնակավայրերի հատվածը։ Այդ մասին է վկայում [[Խաչակապ]] գյուղի [[Թարգմանչաց վանք (Խաչակապ)|Թարգմանչաց վանքում]] 1312 թվականին գրված ավետարանի հիշատակարանում։ Այս սահմանների մեջ Առանշահիկների ենթաճյուղ [[Դոփյաններ|Դոփյան]] իշխանությունը մնաց մինչև 14-րդ դարի սկզբները։ Դոփյանների իշխանական տունը մեծ կորուստներ կրեց [[Լենկթեմուր]]ի [[Լենկթեմուրի արշավանքները Հայաստան|արշավանքի ժամանակ]]՝ 1387 թվականին։ Շրջանի բնակչության շրջանում տեղի ունեցան կոտորածներ։ Զոհվեցին նաև իշխան Հասանն ու կինը՝ Խոնձան, նրանց որդիներ Գրիգորը, Սարգսը, Ջհանշեյը, Շանշեն, Շրվանն ու Աղբուղան։ Այնուամենայնիվ, Դոփյանների իշխանությանը հաջողվեց անկախությունը կամ կիսանկախությունը պահպանել մինչև 18-րդ դարի սկզբները։ Այդ ընթացքում [[Արևելյան Հայաստան]]ի որոշ գավառներ արդեն ներթափանցել էր թյուրքական տարրը, որը սակայն չէր կարողացել մտնել Ծարի գավառի սահմաններից ներս։ Թուրք-պարսկական պատերազմների հետևանքով այլ գավառներից տեղահան արված հայ բնակչությունը պատսպարվում էր Ծար գավառում, քանի որ այն դարձել էր լավ պաշտպանված շրջան&lt;ref name=&quot;Կարապետ եպիսկոպոս, Նիւթեր հայ մելիքութեան մասին, պրակ Բ, Դօփեանք եւ Մէլիք Շահնազարեանք, Էջմիածին, 1914, էջ 34։&quot;&gt;Կարապետ եպիսկոպոս, Նիւթեր հայ մելիքութեան մասին, պրակ Բ, Դօփեանք եւ Մէլիք Շահնազարեանք, Էջմիածին, 1914, էջ 34։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«ԺԴ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», Երեւան, 1950, էջ 84։&quot;&gt;«ԺԴ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», Երեւան, 1950, էջ 84։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Գրիգոր Խլաթեցի, Յիշատակարան աղէտից, Վաղարշապատ, 1897, էջ 6։&quot;&gt;Գրիգոր Խլաթեցի, Յիշատակարան աղէտից, Վաղարշապատ, 1897, էջ 6։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Նիւթեր հայ մեւիքութեան», Բ, էջ 84։&quot;&gt;«Նիւթեր հայ մեւիքութեան», Բ, էջ 84։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Մանր ժամանակագրություններ», հատոր Բ, Երեւան 1956, էջ 275:&quot;&gt;«Մանր ժամանակագրություններ», հատոր Բ, Երեւան 1956, էջ 275։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«ժէ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Ա. Երեւան, 1974, էջ 218&quot;&gt;«ժէ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Ա. Երեւան, 1974, էջ 218։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Հայք» օրաթերթ, 1995, 13 հունիս, N 105, էջ 7&quot;&gt;«Հայ մտավորականները եւ Շահ-Աբբասի չգործած հանցանքը» հոդված, «Հայք» օրաթերթ, 1995, 13 հունիս, N 105, էջ 7։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 

16-րդ դարի վերջերից ամբողջ Արևելյան Հայաստանը, այդ թվում՝ Քարվաճառի շրջանը, որը կոչվում էր Ծար գավառ, գտնվում էր [[Սեֆյան Պարսկաստան]]ի տիրապետության ներքո։ 1603 թվականին Դոփյան Հասանի որդի Ջհանշեի սերունդները պարսից շահ [[Աբբաս I Սեֆի]]ից ստացել են գավառի վրա օրինական մելիքության վավերացումը։ Չնայած 17-րդ դարի վերջին Ծարի մելիքությունը լուծարվեց և բաժանվեց հարևան [[Սոթքի մելիքություն|Սոթքի]] և [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի]] մելիքությունների մեջ, այնուամենայնիվ այն կարողացավ պահպանել իր գոյությունը մինչև 18-րդ դարի սկզբները։ Այդ ընթացքում գավառի համար շինարարության և նորոգույան ժամանակաշրջան էր. մելիքների նախաձեռնությամբ ստեղծվեցին նորոգվեցին գավառի մի շարք բնակավայրերի եկեղեցիներ, կառուցվեցին նորերը, բազմաթիվ հասարակական նշանակության կառույցներ՝ կամուրջներ, աղբյուրներ և այլն&lt;ref name=&quot;Ա. Յովհաննիսեան, Գեղամայ եւ Ծարայ մելիքների տոհմը&quot;&gt;Ա. Յովհաննիսեան, Գեղամայ եւ Ծարայ մելիքների տոհմը, «Բանբեր Հայաստանի գիտական ինստիտուտի», գիրք Ա եւ Բ, 1921-1922, էջ 105-113։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Բ. Ուլուբաբյան, Խաչենի իշխանությանը X-XVI դարերում&quot;&gt;Բ. Ուլուբաբյան, Խաչենի իշխանությանը X-XVI դարերում, Երեւան, 1975։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«ժէ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Ա. Երեւան, 1974, էջ 218&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;«Հայք» օրաթերթ, 1995, 13 հունիս, N 105, էջ 7&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

Արդեն 18-րդ դարի սկզբներին ավելի հաճախակի էին դառնում թյուրքական ցեղերի հարձակումներն ու ներխուժումները Քարվաճառի շրջանի տարածք։ Այդ դժվարություններին ավելանում էր նաև պարսկական իշխանությունների սահմանած բարձր հարկերը։ Ստեղծված իրավիճակը դժվարին կացության մեջ էին դրել Ծար գավառի մելիքներին և ազգաբնակչությանը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 1720-ական թվականների սկզբներին Ծարի գավառը դեռևս ուներ միատար հայ բնակչություն, սակայն նրանց համար ստեղծվել էր օրհասական դրություն։ Կովկասյան լեռնականները, մասնավորապես՝ [[լեզգիներ]]ը սկսել էին կազմակերպել իրար հաջորդող թալանչիական արշավանքներ, իսկ շրջանի հարուստ արոտավայրերը ամառային ամիսներին սկսել էին զբաղեցնել [[Կուր]] և [[Արաքս]] գետերի ափամերձ տափաստաններ վաղուց տեղափոխված [[Թուրքեր|թուրք]] և [[Քրդեր|քուրդ]] քոչվորական խաշնարած տարբեր ցեղեր&lt;ref name=&quot;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ. Եսայի Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, Յերուսաղէմ&quot;&gt;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ. Եսայի Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, Յերուսաղէմ, 1868, էջ 37-38։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 

Արցախի մյուս մելիքությունների օրինակով Ծարի հայերը նույնպես սկսեցին նախապատրաստվել ազատագրական պայքարի։ Նրանք նույնպես ստեղծել էին հատուկ զորակայաններ, որոնք նաև կոչվում էին [[սղնախներ]]։ Սակայն, 1720-ական թվականների վերջերից գավառի բազմաթիվ գյուղեր աստիճանաբար սկսեցին դատարկվել հայ բնակչությունից։ Գավառը հայ ազգաբնակչությունից զրկվելու գործընթացը հատկապես մասսակայան չափերի հասավ 1724 թվականից հետո, ինչը պայմանավորված էր այն հանգամանքով, որ [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] [[Պետրոս I]] կայսրը, հակառակ արցախահայությանը տված խոստումների, Պարսկաստանից նվաճած մերձկասպյան խանություններում իր ազդեցությունն ավելացնելու նպատակով պայմանագիր կնքեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] հետ՝ վերջինիս թույլատրելով մինչև [[Շամախի]] ընկած տարածքներում վարել սեփական քաղաքականությունը։ Պայմանագրի կնքումից անմիջապես հետո թուրքական բանակները սկսեցին հարձակումներ հատկապես Արցախի տարածքի հայության նկատմամբ, ովքեր պայքարի էին դուրս եկել հանուն անկախության&lt;ref name=&quot;«Հայ ժողովրդի պատմություն», հատոր 4, Երեւան, 1972, էջ 151։&quot;&gt;«Հայ ժողովրդի պատմություն», հատոր 4, Երեւան, 1972, էջ 151։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Աշոտ Յովհաննիսեան, Պետրոս դի Սարգիս Գիլանենց, Վաղարշապատ, 1916, էջ 16։&quot;&gt;Աշոտ Յովհաննիսեան, Պետրոս դի Սարգիս Գիլանենց, Վաղարշապատ, 1916, էջ 16։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 1720-ական թվականներից հետո հայ բնակչությունը սկսեց ստիպողաբար գաղթել՝ չնայած մինչև 1725-ական գավառի տարածքում դեռևս մնացել էին հայաբնակ գյուղեր, իսկ որոշ վանքեր ու եկեղեցիներ գործում էին։ Այնուհետև որոշ ժամանակահատվածով Քարվաճառի շրջանի տարածքը անցնում է խանի ենթակայության ներքո։ 1751-1810 թվականներին շրջանի տարածք են տեղափոխում Իրանի քրդերի երեք քոչվոր ցեղի՝ չեմիշկեզեկների, խանուսլուների և բազուկիների, ինչպես նաև [[Մուղանի դաշտավայր]]ում թափառող թյուրքական չևանշիրների ցեղի ներկայացուցիչների և բնակեցնում շրջանում դեռևս մնացած հայերի կողքին։ Թյուրք և քուրդ մահմեդական բնակչության վերաբնակեցման գործընթացը խրախուսվում էր հայ իշխանների պառակտության հետևանքով [[Շուշի]]ում հաստատված [[Փանահ Ալի-խան]]ը և նրան հաջորդող [[Իբրահիմ Հալիլ-խան]]ը։ Թյուրք և քուրդ քոչվոր ցեղերի ներթափանցումը շրջանի տարածք երբեմն ուղեկցվում էր քրդերի ու լեզգիների բախումներով։ Այդպիսի ընդհարումներից է 1760-ական թվականներին տեղի ունեցածը, որին ականատես է եղել հայ ազատագրական գործիչ [[Հովսեփ Էմին]]ը։ Սևանա լճի մոտ լեզգիները հանդիպում են քյոլանի անունով քուրդ թափառական ցեղին, որ գաղթում էր դեպի ներկայիս Քարբվաճառի շրջանի տարածքի կողմ։ Արյունահեղ կռվում հաղթում են լեզգիները և գերի վերցնում 814 քուրդ, առգրավում 8000 ոչխար, 2000 տավար և 600 մատակ ձի։ Ստացված ավարը 12.000 թումանի արժեք էր ներկայացնում»։ Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ այդ ընթացքում շրջանի տարածքը հարկադրաբար լքել են շուրջ 10․000 հայ։ Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ արդեն 1760-ական թվականներին շրջանի տարածքը գրեթե ամբողջությամբ հայաթափ էր եղել։ Բացառություն էին կազմում միայն [[Դադիվանք (գյուղ)|Խութավան գյուղն]] ու նախկին եպիսկոպոսանիստ ու թեմական կենտրոն [[Դադիվանք]]ը, որտեղ կային հոծ հայ բնակչություն&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Ըստ ուսումնասիրողների՝ այնուամենայնիվ, մահմեդական եկվոր բնակչության գալու ժամանակ բնակավայրերում դեռևս մնացել էր հայ բնակչություն, որոնցից էլ եկվորները իմացել են բնակավայրերի անուններն ու հարմարեցրել իրենց լեզվական հնարավորություններին՝ աղավաղելով ու իմաստային կամ բառացի թարգմանության ենթարկելով։ Այդպիսի ձևափոխված տեղանուններից է «Ծարը», որը ձևափոխվել է և դարձել «Զառ», «Սևաջուրը»՝ «Ղարասու», «Ցրտնոտը»՝ «Սոյուղբուլաղ», «Երիցուշենը»` «Քեշիշքյանդ», «Խնձորեկը»՝ «Ալմալու» և այլն&lt;ref name=&quot;Արդյո՞ք իսպառ հայաթափ էր Ծար գավառը խաշնարած ցեղերի ներթափանցման պահին&quot;&gt;«Արդյո՞ք իսպառ հայաթափ էր Ծար գավառը խաշնարած ցեղերի ներթափանցման պահին» հոդված, «Ար» շաբաթաթերթ, 1995, N 9, էջ 5։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Ըստ ճանապարհորդ [[Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Տեր-Մովսիսյան]]ի վկայության՝ Ծարի բնիկ հայ ազգաբնակչությունը, չկարողանալով դիմադրել մեծաքանակ եկվոր մահմեդականությանը, ստիպված է եղել գաղթել տարբեր վայրեր։ Շրջանի հայերի մի մասը գաղթել է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] [[Մոզդոկի շրջան|Մոզդոկի]] և [[Ղզլարի շրջան (Դաղստան)|Ղզլարի]] շրջաններ։ Հայ բնակչության մի մասը հաստատվել է [[Տփխիս]] (ներկայիս Թբիլիսի) և հարակից գյուղեր։ Հայտնի է, որ Չիրքին գյուղի հայերը վերաբնակվել էին Տփղիսում, [[Յանշաղ]]ի հայերը՝ Տփղիսից ոչ հեռու [[Տաբախմելիք]] (ներկայիս Տաբախմելա) գյուղում, Խութավանի հայերի մի մասը՝ [[Շահումյան (Մառնեուլի շրջան)|Շուլավերում]] (ներկայիս Մառնեուլի շրջանի Շահումյան քաղաք)և այլ վայրերումԱյնուամենայնիվ, Քարվաճառի շրջանի տարածքում 1800 թվականի դրությամբ հայ բնակչությունը կազմում էր ընդհանուր բնակչության շուրջ 50%-ը&lt;ref name=&quot;Մեսրոպ մագիստրոս արքեպիս. Տէր-Մովսիսեան, Հայկական երեք մեծ վանքերի՝ Տաթեւի, Հաղարծնի եւ Դադի եկեղեցիները եւ վանական շինութիւնները&quot;&gt;Մեսրոպ մագիստրոս արքեպիս. Տէր-Մովսիսեան, Հայկական երեք մեծ վանքերի՝ Տաթեւի, Հաղարծնի եւ Դադի եկեղեցիները եւ վանական շինութիւնները..., Երուսաղեմ, 1938, էջ 84։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Армянский Кизляр в «Кавказском календаре» (1845–1860 гг.)&quot;&gt;[https://regnum.ru/news/society/2734275.html «Армянский Кизляр в «Кавказском календаре» (1845–1860 гг.)» հոդված regnum.ru կայքում,] ([https://web.archive.org/web/20220113224032/https://regnum.ru/news/society/2734275.html արխիվացված 12․12․2021թ․]){{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Возникновение армянской общины в г. Кизляр в 18 - 19 вв.&quot;&gt;[https://armeniansite.ru/armyanskie-poseleniya-rossii/327-vozniknovenie-armyanskoj-obshchiny-v-g-kizlyar-v-18-19-vv.html «Возникновение армянской общины в г. Кизляр в 18 - 19 вв.» հոդված armeniansite.ru կայքում,] ([https://web.archive.org/web/20210511192342/https://armeniansite.ru/armyanskie-poseleniya-rossii/327-vozniknovenie-armyanskoj-obshchiny-v-g-kizlyar-v-18-19-vv.html արխիվացված 12․12․2021թ․]){{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;realtribune.ru Карвачар&quot;&gt;[https://realtribune.ru/kratkaya-istoriya-armyanskogo-karvachara «Краткая история армянского Карвачара» հոդված ИА Реалист միջազգային տեղեկատվական գործակալության կայքում հրապարակված 10․06․2021թ․-ին,] ([https://web.archive.org/web/20220211072841/https://realtribune.ru/kratkaya-istoriya-armyanskogo-karvachara արխիվացված 12․12․2021թ․])։{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 57, ցուցակ 1, գործ 4. թերթ 1։&quot;&gt;Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 57, ցուցակ 1, գործ 4. թերթ 1։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Լեո, Հայոց պատմության, հատոր 3, գիրք երկրորդ, Երեւան, 1973, էջ 303։&quot;&gt;Լեո, Հայոց պատմության, հատոր 3, գիրք երկրորդ, Երեւան, 1973, էջ 303։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«The Life and Adventures of Joseph Emin, London, 1792, Էջ 372։&quot;&gt;«The Life and Adventures of Joseph Emin, London, 1792, Էջ 372։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Դիվան Հայոց Պատմաթեան», Գ, Թիֆլիզ, 1894, էջ 494։&quot;&gt;«Դիվան Հայոց Պատմաթեան», Գ, Թիֆլիզ, 1894, էջ 494։&lt;/ref&gt;։

1813 թվականին շրջանի տարածքը վերջնականապես միացվեց [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի կայսրությանը]]։ 1869 թվականին այն ներառվեց նորաստեղծ [[Ջիվանշիրի գավառ]]ի (ուեզդի) մեջ, որն էլ նորաստեղծ [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի մաս էր կազմում։ Ռուսաստանին միացվելուց հետո կառավարության պահանջով քոչվոր բնակչության որոշ խմբեր սկսեցին աստիճանաբար հաստատվել հայկական լքված գյուղատեղիներ դարձած մի քանի բնակավայրերում։ Այնուամենայնիվ, մինչև 1850-ական թվականները շրջանի տարածքում մահմեդական բնակչությունը խիստ սակավաթիվ էր։ Հայտնի է, որ 1861 թվականին շրջանի ամբողջ տարածքում ապրում էին շուրջ 100 տուն «ալիանլուեցի բարբարոս քոլանիներ», որոնք կազմում էին 14 փոքրիկ գյուղ։ Այս տեղեկատվությունը ուսումնասիրողները թերահավատությամբ են վերաբերվում։ Առավել վստահելի է այն տեղեկությունը, որ 1865 թվականին շրջանի տարածքում գոյություն ունեին ընդամենը 9 նորաստեղծ գյուղ՝ 102 տուն բնակչությամբ։  Որոշ ժամանակ անց, Արցախի հոգևորականությունը Բաղդասար մետրոպոլիտի գլխավորությամբ հին կալվածագրերով վավերացված Դադիվանքին պատկանած երբեմնի կալվածները օրենքի ուժով քոչվոր բնակչությունից ետ վերադարձնելու ուղղությամբ ակտիվ գործընթաց սկսեց։ Մի քանի տարվա ակտիվ աշխատանքի արդյունքում [[Դադիվանք]]ին վերադարձվեցին վանքապատկան տարածքներից 140000 դեսյատին (1526 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) հողատարածք։ Վերադարձված տարածքը կազմում էր ներկայիս Քարվաճառի շրջանի գրեթե կեսը և [[Մարտակերտի շրջան]]ի արևմտյան որոշ տարածքներ։ Մինչև [[Հարավային Կովկաս]]ում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|խորհրդային կարգերի]] հաստատումը՝ Դադիվանքը հանդիսանում էր այդ կալվածքների սեփականատերը, որից ստացված եկամուտներով գոյատևում էր։ Հայ բնակչության նկատմամբ հարձակումների և ճնշումների պատճառով 1900 թվականին հայ բնակչության թվաքանակը նվազել էր հասնելով մինչև 30%-ի&lt;ref name=&quot;Ա Մելքոնյանի «Քելբաջարի եւ Լաչինի պատմությունից» հոդվածը, «Հայրենիքի ձայն», N 12, 1993, էջ 6&quot;&gt;Ա Մելքոնյանի «Քելբաջարի եւ Լաչինի պատմությունից» հոդվածը, «Հայրենիքի ձայն», N 12, 1993, էջ 6։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Հ. Սիմոնյանի հետ հարցազրույցը «Նպատակ», N 1,1995, էջ 1&quot;&gt;Հ. Սիմոնյանի հետ հարցազրույցը «Նպատակ», N 1,1995, էջ 1։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Ադրբեջանական խորհրդային հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հատոր 5, Բաքու, 1981, էջ 334։&quot;&gt;«Ադրբեջանական խորհրդային հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հատոր 5, Բաքու, 1981, էջ 334։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;realtribune.ru Карвачар&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;«Նոր-Դար» օրաթերթ, 1885, N 104, էջ 4։&quot;&gt;«Նոր-Դար» օրաթերթ, 1885, N 104, էջ 4։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;«Արարատ» ամսագիր, 1910, ապրիլ, էջ 58։&quot;&gt;«Արարատ» ամսագիր, 1910, ապրիլ, էջ 58։&lt;/ref&gt;։

1918 թվականին [[Ադրբեջանի ազգային խորհուրդ|Անդրկովկասի մուսուլմանների ժամանակավոր ազգային խորհրդի]] կողմից հռչակված [[Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետության]] հռչակումից և 1920 թվականին Հարավային Կովկասի խորհրդայնացումից հետո Դադիվանքը զրկվեց իր բոլոր կալվածներից և ամայացավ, իսկ շրջանը միացվեց [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանին]]։ 1923 թվականի հուլիսի 7-ին Արցախի կենտրոնական հատվածում ստեղծվեց [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]] վարչական միավորը, որի բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը [[հայեր]] էին, իսկ հուլիսի 16-ին՝ ներկայիս Շահումյանի շրջանի քարվաճառյան հատվածի (պատմական Ծար գավառի) և [[Քաշաթաղի շրջան]]ի տարածքում Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունները ստեղծեցին [[Կարմիր Քուրդիստան]] վարչական միավորը, որի բնակչությունը մեծամասամբ [[քրդեր]] էին։ Վերջինիս ստեղծման նպատակն էր [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստանի]] և Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ միջև ցամաքային կապի վերացումը, ինչպես նաև այդ տարածքը Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ մեջ չընդգրկելը։ 1929 թվականին Կարմիր Քուրդիստանը վերացվեց, և տարածքն ուղղակիորեն մտցվեց Խորհրդային Ադրբեջանի կազմի մեջ։ Կարմիր Քուրդիստանի տեղում 1930 թվականի մայիսի 25-ից օգոստոսի 8-ը եղել է Քրդական շրջան, որի կենտրոնը եղել է Լաչին ([[Բերձոր]]) բնակավայրը։ Այնուհետև Ծար (Վերին Խաչեն) գավառի տարածքում Խորհրդային Ադրբեջանի կողմից ստեղծվեց [[Քելբաջարի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քյալբաջար անունով շրջան]]։ 1937 թվականին շրջանի տարածքում մնացած սակավաթիվ հայերին և արդեն այդ ժամանակ մեծամասնություն կազմող քրդերի մեծ մասին [[Իոսիֆ Ստալին]]ի հրամանով աքսորում են [[Միջին Ասիա]]։ Աքսորված հայերի ու քրդերի տներում բնակություն են հաստատվում ադրբեջանցիներ։ Նորաստեղծ շրջանի անունը առաջացել է հնում գոյություն ունեցած հայկական [[Քարվաճառ]] գյուղի ձևափոխված անունից, իսկ գյուղը դարձավ շրջանի վարչական կենտրոն։ 1960-ական թվականներից սկսած ադրբեջանական իշխանությունները հսկայական ներդրումներ կատարեցին շրջանում և ավելացրեցին ադրբեջանական բնակչության թվաքանակը։ Այդ աշխատանքներն ահռելի չափերի հասան հատկապես 1980-1992 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Ա Մելքոնյանի «Քելբաջարի եւ Լաչինի պատմությունից» հոդվածը, «Հայրենիքի ձայն», N 12, 1993, էջ 6&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հ. Սիմոնյանի հետ հարցազրույցը «Նպատակ», N 1,1995, էջ 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;«Ադրբեջանական խորհրդային հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հատոր 5, Բաքու, 1981, էջ 334։&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի պատմություն ՄԻՊ&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ombudsnkr.am/history.html |title=Արցախ պատմությունը Արցախի Հանրապետության ՄԻՊ կայքում։ |accessdate=2017-03-30 |archive-date=2019-09-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190917095903/http://www.ombudsnkr.am/history.html |dead-url=yes }}()։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Հրայր Փաշայան փաստաթղթեր&quot;&gt;[http://www.noravank.am/upload/pdf/2.Hrayr_Pashayan_21_DAR_04_2014.pdf Ղարաբաղյան հիմնախնդրի քաղաքական փաստարկները ԼՂԻՄ կազմավորման և Ադր. ԽՍՀ կազմից դուրսբերման շրջանի փաստաթղթերում (1923-1989թթ.), Հրայր Փաշայան,] ([https://web.archive.org/web/20220114114105/http://www.noravank.am/upload/pdf/2.Hrayr_Pashayan_21_DAR_04_2014.pdf արխիվացված 14․01․2022թ․]):&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ինչպէ՞ս&quot;&gt;Ս. Կարապետյան, Ինչպէ՞ս էին իւրացնամ հայկական հողերը (Քարվաճառ քաղաքի օրինակով), «Ազատամարտ», 1994, N 40, էջ 13։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;realtribune.ru Карвачар&quot;/&gt;։

=== Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն 1988-1994 ===
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ}}
[[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջանում]] և [[Գետաշենի ենթաշրջան]]ում հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը վերսկսվել է նախքան «Օղակ» գործողությունն Արցախյան ազատամարտը։ 1988-1991 թվականներին շրջանի տարածքում տեղի են ունեցել բազմաթիվ հարձակումներ, սպանություններ, գերևարումներ և խոշտանգումներ&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։

Արդեն 1988 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1990 թվականի սկիզբը բռնի կերպով հայաթափվում են Գետաշեն-Մարտունաշեն գյուղերի հարակից հայկական բնակավայրերը&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ 

Հայ ազգաբնակչության նկատմամբ այդպիսի հարձակումներից է տեղի ունեցել 1990 թվականի հունվարի 9-ին, երբ Շահումյանի շրջանի հայազգի ղեկավար բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք Շահումյանի շրջանից ավտոմեքենաներով մեկնում են Գետաշեն գյուղ, որպեսզի մասնակցեն նախօրեին ադրբեջանցիների կողմից սպանված գյուղատնտես Ապրես Բեգլարյանի հուղարկավորությանը։ Նույն թվականին ավելի վաղ հայաթափված [[Կուշչի Արմավիր]] բնակավայրի մոտ [[Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ]]ի գրոհայինները կանգնեցնում են հայերի ավտոմեքենաները, թվով 19-ը բոլոր ուղևորներին, այդ թվում՝ Շահումյանի շրջանի առաջին քարտուղար Վ․ Աղաջանյանին, շրջանի գործադիր կոմիտեի ղեկավար [[Շահեն Մեղրյան|Շ․ Մեղրյանին]], շրջանի դատախազին, շրջանային Ժողովրդական վերահսկողական կոմիտեի նախագահին, գերևարում են։ Ադրբեջանցիները նրանց տեղափոխում են [[Կիրովաբադ]] (Գանձակ) քաղաքի մեկուսարան, որտեղ պահում շուրջ մեկ ամիս։ Գերևարվածները այդ ընթացքում ենթարկվում են ծեծի, ծաղրանքի, մարդկային և ազգային արժանապատվության նվաստացման։ Միայն մեծ փրկագնի վճարումից հետո նրանք վերադարձվում են հայկական կողմին&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ 

1991 թվականի ապրիլին սրվում է իրադրությունը [[Գետաշեն (Շահումյանի շրջան)|Գետաշեն]] և [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] գյուղերում։ Սկսվում են ինտենսիվ հարձակումներ և գնդակոծություններ։ Ապրիլի 10-ին տեղի ունեցած գնդակոծության հետևանքով սպանվում է Գետաշենի բնակիչ 12-ամյա Ա․ Սահակյանը։ Ապրիլի 21-ին [[ադրբեջանական ՕՄՈՆ]]ը հարձակում է գործում Գետաշենի ենթաշրջանի Գետաշեն գյուղի վրա։ Գյուղի բնակչությանը հաջողվում է հետ մղել հարձակումը՝ հրդեհելով երկու զրահափոխադրիչներից մեկը&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ 

==== Օղակ գործողություն ====
{{Հիմնական|Օղակ գործողություն}}
1991 թվականի ապրիլից մինչև օգոստոս ամիսը [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] իշխանությունները [[Օղակ գործողություն|պատժիչ-ահաբեկչական գործողություններ]] իրականացրեցին [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստանի]],  [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] կազմում ընդգրկված [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի]], [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջանի]] և [[Գետաշենի ենթաշրջան]]ի հայ ազգաբնակչության նկատմամբ։ Ռազմական գործողությանը տրվել էր «Կոլցո օպերացիա» անունը, որի նպատակն էր Խորհրդային Հայաստանին պարտադրել միանալ միութենական նոր պայմանագրին և հայ ժողովրդին ստիպել հրաժարվել անկախության պայքարից։ «Օղակ» գործողությանը մասնակցել են [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|ԽՍՀՄ զինված ուժերի]] բանակային ստորաբաժանումները, [[Խորհրդային Միության ներքին գործերի նախարարություն|ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության]] ներքին զորքերի ստորաբաժանումները, Խորհրդային Ադրբեջանի նորաստեղծ [[Ադրբեջանական ՕՄՈՆ|Միլիցիայի հատուկ նշանակության ուժերը]] (ՕՄՈՆ)&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;&gt;Կիմ Ղահրամանյան, «Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար», գիրք Բ, Երևան, 1993 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սև այգի&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=pletup86PMQC|title=Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War|last=Waal|first=Thomas De|date=2003-01-01|publisher=NYU Press|isbn=9780814719459|language=}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Ա&quot;&gt;Նվարդ Սողոմոնյան, [https://artsakhlib.am/2018/12/22/1991-%d5%af%d5%b8%d5%ac%d6%81%d5%b8-%d5%b4%d5%a1%d6%80%d5%a4%d5%b8%d6%80%d5%bd%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/ ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Ա], Ստեփանակերտ, 1994 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Բ&quot;&gt;Նվարդ Սողոմոնյան, [https://artsakhlib.am/2018/12/22/1991-%d5%af%d5%b8%d5%ac%d6%81%d5%b8-%d5%b4%d5%a1%d5%bd-2/ ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Բ], Ս․ 1995 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը&quot;&gt;[[Մհեր Հարությունյան]], «Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը», ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն», Երևան, 2000 թվական&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Маски терора&quot;&gt;Рафаэль Папаян, “Маски терора”, Арачентац, Ереван, 1992 г.  ISBN 5-89700-007-7{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;&gt;Депортация населения армянских сел НКАО и прилегающих районов (апрель-июнь 1991). сост. Вермишева Седа., Е., 1995 г. [https://web.archive.org/web/20220531081238/http://karabakhrecords.info/publication_books_seda-vermisheva.html ''(թվային տարբերակ, արխիվացված 31.05.2022 թ․)''] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;&gt;Мелик-Шахназарян Л., “Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики”, Е., 1997 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лидия Графова, Демократическая Россия, 22 марта, 1991&quot;&gt;Лидия Графова. “Демократическая Россия”, 22 марта, 1991 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DR-Press, 12-31 июля, 1991 г&quot;&gt;“DR-Press”, 12-31 июля, 1991 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Oana&quot;&gt;[http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf Oana Tranca «What Causes Ethnic Conflict Diffusion? A Study of Ethnic Conflicts in Azerbaijan and Macedonia».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121106013435/http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf |date=2012-11-06 }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

«Օղակ» գործողության ընթացքում ապրիլի 30-ից մինչև մայիսի 8-ը ԽՍՀՄ զինված ուժերի, ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության զորքերի և Խորհրդային Ադրբեջանի ՕՄՈՆ-ի ստորաբաժանումները ռազմական ավիացիայի ու զրահատեխնիկայի (տանկեր, զրահափոխադրիչներ) կիրառմամբ հարձակվել են [[Գետաշենի ենթաշրջան]]ի [[Գետաշեն (Շահումյանի շրջան)|Գետաշեն]] և [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] հայաբնակ գյուղերի վրա, մտել բնակավայրեր, կողոպտել, սպանել բնակիչներին, բռնաբարել կանանց և տեղահան արել բնակչությանը։ Հարձակման հետևանքով Գետաշեն և Մարտունաշեն գյուղերից տեղահան է արվել շուրջ 3500 հայ&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Սև այգի&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Ա&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Маски терора&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Лидия Графова, Демократическая Россия, 22 марта, 1991&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;DR-Press, 12-31 июля, 1991 г&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Oana&quot;/&gt;։

Հուլիսի 6-ից մինչև օգոստոսի 19-ը տեղի է ունեցել [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջանի]] [[Էրքեջ]], [[Բուզլուխ]], [[Մանաշիդ]] հայաբնակ գյուղերի վրա հարձակում, որն ուղեկցվել է բնակավայրերի ուղղությամբ հրթիռահրետանային կրակով։ Հարձակման հետևանքով սպանվել են բազմաթիվ խաղաղ բնակիչներ, կողոպտվել և ավերվել են բնակավայրերը, իսկ բնակչությունը տեղահանության է ենթարկվել&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ Խորհրդաադրբեջանական ուժերը զարգացրել են իրենց հաջողությունները՝ առաջանալով շրջանի խորքը և հասնելով [[Վերին շեն (Շահումյանի շրջան)|Վերինշեն]] գյուղի մատույցներ, որտեղ հանդիպում են հայերի դիմադրության&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ 

Խորհրդային Միության զորքերի ու ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ի համատեղ իրականացրած ռազմագործողության ընթացքում Գետաշենի ենթաշրջանի հայության ինքնապաշտպանության կազմակերպման ժամանակ Խորհրդային բանակի հրամանատարության հետ բանակցություններ վարելիս զոհվել են նաև [[Հայաստանի ազգային հերոս]] [[Թաթուլ Կրպեյան]]ը, նրա տեղակալ [[Արթուր Կարապետյան]]ը և Հրաչ Դանիելյանը&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;։

==== Քարվաճառի ազատագրում ====
{{Հիմնական|Քարվաճառի ազատագրում}}

=== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ, 2020 ===
{{Հիմնական|44-օրյա պատերազմ}}

=== Քարվաճառի հանձնում ===
{{Հիմնական|Քարվաճառի հանձնում}}

== Վարչատարածքային բաժանում և բնակավայրեր ==
Շահումյանի շրջանը կազմված է քաղաքային և գյուղական համայնքներից&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;&gt;[https://artsakhlib.am/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/ Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի վարչատարածքային բաժանման մասին օրենք&quot;&gt;{{Cite web |url=http://nkrcadastre.am/?p=189 |title=Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։ |accessdate=2021 թ․ մարտի 14 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304140959/http://nkrcadastre.am/?p=189 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ներկայում շրջանի բոլոր բնակավայրերը գտնվում են [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո բացառությամբ [[Չարեքտար]] գյուղի, որը վերահսկվում է [[Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակ]]ի կողմից&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/], ([https://web.archive.org/web/20210305142549/https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view արխիվացված 05․03․2021թ․])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/125210 «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;։

Շահումյանի շրջանն ունի 52 համայնք, որոնք իրենց մեջ ներառում են 80 բնակավայրեր։ Դրանք են&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;՝
&lt;div style=&quot;height: 350px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA;&quot; &gt;
&lt;div style=&quot;-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;&quot;&gt;
# Քարվաճառ համայնք՝ ներառում է [[Քարվաճառ]] քաղաքը, որը հանդիսանում է շրջանի վարչական կենտրոնը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Չարեքտար համայնք՝ ներառում է [[Չարեքտար]] գյուղ (Գտնվում է Արցախի Հանրապետության վերահսկողության ներքո),
# Ակնաբերդ համայնք՝ ներառում է [[Ակնաբերդ]] գյուղը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ապավեն համայնք՝ ներառում է [[Ապավեն (Շահումյանի շրջան)|Ապավեն]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ասրիկ համայնք՝ ներառում է [[Ասրիկ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Գետաշեն համայնք՝ ներառում է [[Կամո (Շահումյանի շրջան)|Կամո]], [[Կուշչի Արմավիր]], [[Միխայլովկա (Շահումյանի շրջան)|Միխայլովկա]], [[Այգեստան (Շահումյանի շրջան)|Այգեստան]] գյուղեր,
# Դադիվանք համայնք՝ ներառում է [[Դադիվանք (գյուղ)|Դադիվանք]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Եղեգնուտ համայնք՝ ներառում է [[Եղեգնուտ (Շահումյանի շրջան)|Եղեգնուտ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Եղջերունիկ համայնք՝ ներառում է [[Եղջերունիկ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Եղցատեղ համայնք՝ ներառում է [[Եղցատեղ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Եղցի համայնք՝ ներառում է [[Եղցի]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Զովք համայնք՝ ներառում է [[Զովք (Շահումյանի շրջան)|Զովք]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Զառալյուր համայնք՝ ներառում է [[Զառալյուր]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Վերինշեն համայնք՝ ներառում է [[Նոր Վերինշեն]]  գյուղը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Բրաջուր համայնք՝ ներառում է [[Նոր Բրաջուր]] գյուղը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Գետաշեն համայնք՝ ներառում է [[Նոր Գետաշեն]] գյուղը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Խծարխափուտ համայնք՝ ներառում է [[Նոր Խարխափուտ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Կարաչինար համայնք՝ ներառում է [[Նոր Կարաչինար]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Էրքեջ համայնք՝ ներառում է [[Նոր Էրքեջ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Մանաշիդ համայնք՝ ներառում է [[Նոր Մանաշիդ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Նոր Բանանց համայնք՝ ներառում է [[Նոր Բանանց]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Քնարավան համայնք՝ ներառում է [[Քնարավան]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ծար համայնք՝ ներառում է [[Ծար (գյուղ)|Ծար]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Հավսաթաղ համայնք՝ ներառում է [[Հավսաթաղ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# [[Զուար (համայնք)|Զուար համայնք]]՝ ներառում է [[Զուար]], [[Զարկունի]], [[Թաթխուն]], [[Հավախաղաց]] գյուղերը (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ճումեն համայնք՝ ներառում է [[Ճումեն]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Իշխանիկ համայնք՝ ներառում է [[Իշխանիկ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Խոզենեկ համայնք՝ ներառում է [[Խոզենիկ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Խոփեր համայնք՝ ներառում է [[Խոփեր (Շահումյանի շրջան)|Խոփեր]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ծավալք համայնք՝ ներառում է [[Ծավալք (Շահումյանի շրջան)|Ծավալք]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Կորեկնեկ համայնք՝ ներառում է [[Կորեկնեկ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Հովվաշեն համայնք՝ ներառում է [[Հովվաշեն]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Մշենի համայնք՝ ներառում է [[Մշենի (Շահումյանի շրջան)|Մշենի]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Շիկաքար համայնք՝ ներառում է [[Շիկաքար]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Չափնի համայնք՝ ներառում է [[Չափնի (Շահումյանի շրջան)|Չափնի]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին),
# Ջերմաջուր համայնք՝ ներառում է [[Ջերմաջուր (Շահումյանի շրջան)|Ջերմաջուր]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ին է հանձնվել 25․11․2020թ․-ին)
# Բուզլուխ համայնք՝ ներառում է [[Բուզլուխ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Գաղթուտ համայնք՝ ներառում է [[Գաղթուտ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Գյուլիստան համայնք՝ ներառում է [[Գյուլիստան (Շահումյանի շրջան)|Գյուլիստան]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Գյուզալար համայնք՝ ներառում է [[Գյուզալար]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Զեյվա համայնք՝ ներառում է [[Զեյվա (Շահումյանի շրջան)|Զեյվա]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Շահումյան համայնք՝ ներառում է [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան քաղաք]] (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Վերին Շեն համայնք՝ ներառում է Վերին Շեն ավան (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Կարաչինար համայնք՝ ներառում է [[Կարաչինար]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Մանասինշեն համայնք՝ ներառում է [[Մանասինշեն]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Խարխափուտ համայնք՝ ներառում է [[Խարխափուտ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Հայ Պարիս համայնք՝ ներառում է [[Հայ Պարիս]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Ռուս Պարիս համայնք՝ ներառում է [[Ռուս Պարիս]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Էրքեջ համայնք՝ ներառում է [[Էրքեջ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Մանաշիդ համայնք՝ ներառում է [[Մանաշիդ]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Թոդան համայնք՝ ներառում է [[Թոդան (Շահումյանի շրջան)|Թոդան]] գյուղ (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում),
# Շաֆագ համայնք՝ ներառում է [[Շաֆագ]], [[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]], [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]], [[Ազատ (Շահումյանի շրջան)|Ազատ]] գյուղեր (Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից գրավվել է Արցախյան ազատամարտի ընթացքում)։
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;

== Բնակչություն ==
=== Պատմական ակնարկ ===
Ներկայիս Շահումյանի շրջանի տարածքը (բուն Շահումյանի շրջանն ու քարվաճառյան հատվածը) բնակեցված է եղել դեռևս վաղնջական ժամանակներից։ Այդ մասին են վկայում հնագույն բնակատեղիները, պատմամշակութային հուշարձաններն ու վավերագրությունները&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;/&gt;։

Շրջանի հյուսիսային մասը՝ նախկին [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|խորհրդային Շահումյանի շրջանը]] հնուց մինչև 1992 թվականը բնակեցված է եղել հայերով&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Բնակչության ազգային կազմի փոփոխությունը սկսվել է 1991 թվականից շրջանից բնիկ ազգաբնակչության բռնագաղթով։ Շրջանի բնակավայրերի մի մասում 1991 թվականի ապրիլի 30-ից մինչև մայիսի 15-ը [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանում]] տեղակայված [[ԽՍՀՄ ԶՈՒ|ԽՍՀՄ բանակի]] և [[Ոստիկանության հատուկ նշանակության ուժեր (Ադրբեջան)|ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ի]] կողմից հայ ազգաբնակչության նկատմամբ իրականացվել է [[Օղակ գործողություն|«Օղակ» գործողությունը]], որը ժամանակ տեղի են ունեցել [[էթնիկ զտումներ]], այդ թվում՝ բնակչության կոտորած և բռնագաղթ&lt;ref name=&quot;Oana&quot;&gt;[http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf Oana Tranca «What Causes Ethnic Conflict Diffusion? A Study of Ethnic Conflicts in Azerbaijan and Macedonia».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121106013435/http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf |date=2012-11-06 }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;&gt;[[Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան|«Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ»]] հանրագիտարան, Երևան, 2004 թվական,  ''([https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D6%84%D5%BD:%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Karabakh_Liberation_War_encyclopedia).djvu թվային տարբերակը Վիքիդարանում])''։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am Քաշաթաղի և Քարվաճառի տնազուրկ բնակիչներ&quot;/&gt;։ Շրջանի մյուս մասը Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանն է անցել [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան պատերազմի]] ընթացքում՝ 1992 թվականին, ադրբեջանական բանակի առաջխաղացման հետևանքով&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;։ 1992 թվականից Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի հյուսիսային մասի բոլոր բնակավայրերը դատարկվել են հայ բնակչությունից, որոնց փոխարեն այնտեղ վերաբնակվել են ադրբեջանցիներ։

Շահումյանի շրջանի հարավ-արևմտյան մասը՝ քարվաճառյան հատվածը, ամբողջությամբ հայերով է բնակեցված եղել մինչև 1720-ական թվականները, իսկ մինչև 1800-ականները՝ մասսամբ։ 1720-ական թվականներից այնտեղ հայերի տեղահանությունից և գաղթից հետո աստիճանաբար հաստատվել են թյուրքական և քրդական ցեղերի ներկայացուցիչներ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;, որոնք հեռացել են Արցախյան պատերազմի ընթացքում, երբ 1993 թվականին տեղի ունեցավ [[Քարվաճառի ազատագրում|Քարվաճառի ազատագրման]] ռազմական գործողությունը։ 1993 թվականից մինչև 2020 թվականի նոյեմբերին [[Քարվաճառի հանձնում|շրջանի հանձնումը]] Ադրբեջանին ապրում էին հայեր&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am Քաշաթաղի և Քարվաճառի տնազուրկ բնակիչներ&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/131426 ''«Քաշաթաղի և Քարվաճառի տնազուրկ բնակիչներին առաջարկում են տեղափոխվել Արցախ»'' հոդված hetq.am կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220530091555/https://hetq.am/hy/article/131426 ''(արխիվացված 30․05․2022 թ․)'']:&lt;/ref&gt;։

=== Հետանկախության շրջան (1991-ից) ===
2015 թվականի դրությամբ Շահումյանի շրջանի բնակչությունը (չհաշված այդ ժամանակ Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքներում հաստատված ադրբեջանցիների թվաքանակը) կազմում էր 3090 մարդ&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;[http://stat-nkr.am/files/publications/2016/Mardahamar_2015/MAS_2/1_1%20LXH.pdf Արցախի Հանրապետության բնակչության մարդահաշիվ։]&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Քարվաճառի ազատագրում]]
* [[Քարվաճառի հանձնում]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}

{{Շահումյանի շրջան}}
{{ԼՂՀ վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Շահումյանի շրջան]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կողմի բռնազավթված տարածքներ]]</text>
      <sha1>0nbynw3b1c21d484xifr27nsxat49dm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարտակերտի շրջան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19643</id>
    <revision>
      <id>8492516</id>
      <parentid>8474115</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:35:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37081" xml:space="preserve">{{Այլ|Մարտակերտ (այլ կիրառումներ)}}
{{Չշփոթել|Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)}}
{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 = {{հիմնական գույն}}
 |հայերեն անվանում = Մարտակերտի շրջան
 |զինանշան = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |երկիր = Արցախ
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = 
 |մտնում է = 
 |ներառում է = 42 համայնք
 |շրջկենտրոն = Մարտակերտ
 |խոշորագույն քաղաք = 
 |խոշոր քաղաքներ = 
 |կազմավորման թվական = 
 |ղեկավար = Ժիրայր Գաբրիելյան
 |ղեկավարի պաշտոն = 
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 = 
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = 
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 19 400&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-4.pdf ԼՂՀ բնակչության մարդահաշիվ]&lt;/ref&gt;
 |մարդահամարի թվական = 2008
 |տոկոսը բնակչությունից = 
 |տեղը ըստ բնակչության = 3
 |խտություն = 10.56
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = 
 |կրոնական կազմ = 
 |տարածք = 1795
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 4
 |առավելագույն բարձրություն = 
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |լայնք = 
 |երկայնք = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Artsakh locator Mardakert.png
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |պատմական շրջան = 
 |ժամային գոտի = [[UTC+4]]
 |հապավում = 
 |ISO = 
 |FIPS = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |կայք = 
 |վիքիպահեստում = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]
'''Մարտակերտի շրջան''', վարչատարածքային միավոր [[Արցախի Հանրապետություն]]ում։ Շրջանի տարածքը 1.795 կմ² է, բնակչությունը՝ 18.963 մարդ ([[2005|2005 թվական]]ի տվյալների համաձայն&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-4.pdf Ազգային վիճակագրության Ծառայություն, 2005 թ. մարդահամարի արդյունքները]&lt;/ref&gt;)։ Շրջկենտրոնը համանուն [[Մարտակերտ]] քաղաքն է։ Կազմավորվել է 1991 թվականին՝ ԼՂԻՄ [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|նույնանուն շրջանի]] (ստեղծվել էր 1930 թվականին) հիմքի վրա&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 467-471։&lt;/ref&gt;։

== Աշխարհագրություն ==
Մարտակերտի շրջանը հարավ-արևմուտքից սահմանակցում է Արցախի Հանրապետության [[Քաշաթաղի շրջան]]ին, հարավից՝ [[Ասկերանի շրջան]]ին, հյուսիս-արևելքից՝ [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանին]]։ Մարտակերտի շրջանի տարածքը զբաղեցնում է Խաչեն և Քոլատակ գետերի ավազաններից դեպի [[Մռավի լեռնաշղթա]] ընկած ամբողջ հատվածը և պատմական [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի]] մելիքության հիմնական և [[Խաչենի մելիքություն|Խաչեն]] ու [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստան]] մելիքությունների մի մասը։
[[Պատկեր:Sarsang reservoir P1090881.JPG|ձախից|մինի|[[Սարսանգի ջրամբար]]ը՝ Թարթառ գետի վրա]]
Շրջանի տարածքում հաշվվում է 43 համայնք, 46 բնակավայր, որոնցից 13-ը հակառակորդի վերահսկողության տակ են։ Քաղաքների թիվը եղել է երեք՝ [[Մարտակերտ]], [[Մատաղիս]], [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղա]], այդ թվում՝ վերջին երկուսը՝ ադրբեջանական բանակի կողմից գրավված և Թարթառի շրջանին կցված։

Գտնվում է 600 մետր միջին բարձրության վրա։ Շրջանի ցածրադիր վայրերում տարածված են կիսաանապատային, անապատատափաստանային գուշ կամ մուգ շագանակագույն, բարձր լեռնալանջային մասերում՝ ալպյան գոտուն բնորոշ լեռնամարգագետնային, գետահովտային ցածրադիր վայրերում՝ հզոր շերտերով նստվածքային հողերը։ Նախալեռնային և լեռնային վայրերում գերակշռում են սևահողերը, իսկ անտառայինում՝ մուգ դարչնագույն ենթամոխրային հողատեսակները։ Ընդերքում կան [[քարածուխ|քարածխի]], [[ցինկ]]ի, [[կապար]]ի, [[պղինձ|պղնձի]], [[ոսկի|ոսկու]], [[երկաթ]]ի, [[բարիում]]ի, [[գրանիտ]]ի, վարդագույն և սպիտակ [[տուֆ]]ի, բետոնիտային կավերի, գիպսահողերի, գետավազի, լեռնային ավազի պաշարներ։ Տարածքով հոսում են [[Թարթառ]] և [[Խաչեն (գետ)|Խաչեն]] գետերը՝ բազմաթիվ վտակներով)։ Թարթառի հունի պատնեշման միջոցով ստեղծվել է [[Սարսանգի ջրամբար]]ը, որը կարգավորում է նրա ստորին հոսանքի ռեժիմը, ջրերն օգտագածվում են Սարսանգի ջրաէլեկտրակայանի գործադրման համար։ [[Կուր]] գետի [[Ինջու]] վտակի ջրերը շրջանի հյոաիսային մասում օգտագործվում են ոռոգման նպատակով։

Կլիման չոր մերձարևադարձային է։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը 10,7°C է, հունվարին օդի միջին ջերմաստիճանը՝ 0-1°C, հուլիսին՝ 21,4°C։ Ցածրադիր վայրերում բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանն իջնում է մինչև -16°C, միջին լեռնայինում՝ -20°C, բարձլեռնայինում՝ -23°C։ Բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը ցածրադիր և նախալեռնային վայրերում 40°C է, լեռնայինում՝ մինչև 35°C։ Տեղումների միջին տարեկան քանակը 410-480 մմ է&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot; /&gt;։

== Պատմություն ==
=== Կազմավորում ===
{{Հիմնական|Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)}}
[[1804-1813 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմ|1801-1813 թվականների]] ռուս-պարսկական պատերազմի արդյունքում իրանահպատակա Արևելյան Հայաստանի տարածքում գտնվող [[Ղարաբաղի խանություն]]ը (այդ թվում՝ ՀՀ Սյունիքի մարզը, Արցախի Հանրապետությունը 1994-2020 թվականների սահմաններով և Դաշտային Ղարաբաղը), [[Գանձակի խանություն]]ը (հայկական Գարդման և Շակաշեն գավառները), [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն|Քարթլի-Կախեթի թագավորության]] մաս կազմող Շորագյալը (ՀՀ Շիրակի մարզ), Բորչալուն ու Փամբակը (ՀՀ Լոռու մարզ) և Ղազախն ու Շամշադինը (ՀՀ Տավուշի մարզ) անցնում են Ռուսական կայսրությանը։ Վերջինիս կազմում ձևավորվում է Ղարաբաղի գավառը (1806-1840), ապա նաև՝ [[Շուշիի գավառ]]ը (1840-1918), որից 19-րդ դարի ընթացքում անջատվում են [[Ջևանշիրի գավառ|Ջևանշիրի]] և [[Ջաբրայիլի գավառ|Ջաբրայիլի]] գավառները։ Մարտակերտի շրջանի ժամանակակից տարածքը գտնվում էր Ջևանշիրի գավառի կենտրոնական հատվածում, ենթարկվում էր [[Ելիզավետպոլի նահանգ|Ելիզավետպոլի]] նահանգապետին։ Վերոհիշյալ բոլոր նախկին խանությունները, ինչպես նաև Ղազախն ու Շամշադինը, մտնում են Ելիզավետպոլի նահանգի կազմ։
[[Պատկեր:Mardakert 002.jpg|մինի|Տեսարան Մարտակերտից]]
1918-1920 թվականներին Ջևանշիրի գավառը համարվել է վիճելի տարածք [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] և [[Մուսավաթական Ադրբեջան]]ի միջև, իսկ 1921 թվականի հուլիսին այն ամբողջությամբ [[Արցախի բռնակցումը Խորհրդային Ադրբեջանին|բռնակցվել է]] Խորհրդային Ադրբեջանին։ 1923 թվականին Ջևանշիրի գավառի առավել հայահոծ՝ կենտրոնական հատվածը մտնում է նորաստեղծ [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի կազմ։ 1930 թվականին ԼՂԻՄ-ում իրականցվում է վարչատարածքային նոր բաժանում․ օգոստոսի 8-ին ստեղծվում է Ջրաբերդի շրջանը, որը 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին վերանվանվում է «Մարտակերտի շրջան»։ Ի սկզբանե տարածքը 1705 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; էր, բնակչությունը՝ ավելի քան 32.000 մարդ (92% հայեր)։ 1939 թվականին բնակչության թիվն անցնում է 40.000-ից (90% հայեր)։

ԼՂԻՄ Մարտակերտի շրջանում կար 60-ից ավելի բնակավայր, այդ թվում՝ 3 քաղաքատիպ ավան՝ Մատաղիս (1943), Լենինավան (1954), Մարտակերտ (1960)։ Մատաղիսի՝ քաղաքատիպ բնակավայրի վերածվելը  բացատրվում էր տեղի ջրամբարի կառուցմամբ, որի ծավալը 21-րդ դարի սկզբին հասել էր 5 մլն մ&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;-ի։ Այդուհանդերձ, ունենալով 300-ից պակաս բնակչություն՝ 1970-ական թվականներին զրկվում է այդ կարգավիճակից։ Ջրամբարն օգտագործվել է նաև ոռոգման նպատակով, իսկ 2012 թվականին շահագործման են հանձնվել «Մատաղիս-1» (4,8 ՄՎտ) և «Մատաղիս-2» փոքր հէկերը (3 ՄՎտ)։ Լենինավանի քաղաքատիպ ավան դառնալը կարևորվեց երկու բնակավայրերի՝ Մարգուշևան և Մարաղա գյուղերի միավորմամբ, որի արդյունքում բնակչությունը անցավ 3000-ից։ Այդտեղ կառուցվեցին խաղողագործական սովետական տնտեսություն, խաղողի նախնական վերամշակման գործարան, կենցաղսպասարկման կոմբինատ, Ղարաբաղի (գյուղատնտեսական թեքումով) զոնալ փորձակայանի մասնաճյուղը, 2 միջնակարգ դպրոց և 3 գրադարան, կուլտուրայի պալատ, հիվանդանոց, մսուր-մանկապարտեզ։ Վերջում՝ 1960 թվականին, քաղաքատիպ ավանի կարգավիճակ ստացավ շրջկենտրոն Մարտակերտը։ Այստեղ կառուցվեցին շինանյութերի կոմբինատ, փայտասղոցման, յուղի-պանրի, խաղողի նախնական վերամշակման գործարաններ, ինկուբատորաթռչնաբուծական կայան, շերամի սերմնամթերման կետ, ինչպես նաև՝ 2 միջնակարգ, գիշերօթիկ, երեկոյան, երաժշտական դպրոցներ, պրոֆտեխնիկական ուսումնարան, գրադարան, կինո, 2 մանկապարտեզ, հիվանդանոց, կենցաղսպասարկման կոմբինատ։ Գյուղական բնակավայրերը էական զարգացում չեն ապրել, կառուցվել է երկու ավտոխճուղի՝ Մարտակերտ-Քելբաջար և Մարտակերտ-Ստեփանակերտ։ Դրա տարածքում գտնվող գյուղերի կապը հեշտացել է, անցկացվել է նաև էլեկտրաֆիկացում, անցկացվել է հեռախոսային կապ։ Որոշակի զարգացում է եղել երեք խոշորագույն գյուղերում՝ [[Այգեստան (Մարտակերտի շրջան)|Այգեստան]], [[գյուղ, Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] (Վանքլու) և [[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերք]] (Հասանռիզ)։

=== Կազմալուծում ===
{{Հիմնական|Օղակ գործողություն|Գորանբոյ գործողություն}}
1988 թվականին սկսած Արցախյան շարժման հետևանքով Խորհրդային Ադրբեջանի կողմից տարվել է մարզը լուծարելու քաղաքականություն. Արկադի Վոլսկիի գլխավորությամբ 1989 թվականի սկզբին ստեղծված ԼՂԻՄ-ի «հատուկ կառավարման կոմիտեն» նոյեմբերի 28-ին լուծարվեց, և դրա փոխարեն ստեղծվեց հանրապետական կազմկոմիտե, որը ղեկավարում էր Ադրբեջանի Կոմկուսի ԿԿ 2-րդ քարտուղար Վիկտոր Պոլյանիչկոն։ 1991 թվականի նոյեմբերին սկսեց [[Ստեփանակերտի պաշարում և ռմբակոծում]]ը, որը տևեց կես տարի։ Նոյեմբերի 26-ին Ադրբեջանի խորհրդարանը հայտարարում է ԼՂԻՄ-ի լուծարման մասին և Ստեփանակերտը վերանվանում «Խանքենդի»․ Մարտակերտի շրջանն անցնելու էր Ադրբեջանի անմիջական հսկողության տակ։
[[Պատկեր:Nagorno-Karabakh as of summer 1992.png|մինի|ձախից|Մարտակերտի և Շահումյանի շրջանները՝ [[Գորանբոյ գործողություն|գրավված]] Ադրբեջանի կողմից, Լաչինի միջանցքը՝ [[Բերձորի մարդասիրական միջանցքի բացում|ազատագրված]] Արցախի ԻՊՈՒ կողմից]]
1991 թվականի ապրիլ-մայիսին իրականացնելով [[Գետաշեն]] և [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] գյուղերի, հուլիս-օգոստոսին՝ Շահումյանի շրջանի հայաթափման ծրագիրը՝ Ադրբեջանը մտադիր էր փախստականների մուտքով ապակայունացնել ԼՂԻՄ ներքին կացությունը, կասկածի տակ դնել հայ բնակչաթյան գոյատևման հեռանկարը, արագացնել նաև տեղահանման գործընթացը։ 1992 թվականի ամռանն արդեն հայ-ադրբեջանական հակամարտաթյան գոտու հյուսիսարևելյան, արևելյան և հարավարևելյան ուղղություններով ադրբեջանական զորամիավորումներն անցել էին լայնամասշտաբ հարձակման։ 1992 թվականի ապրիլի 10-ին տեղի ունեցավ [[Մարաղայի կոտորած]]ը, որի ընթացքում տեղահանվեց ավելի քան 5000 մարդ։

Ի պատասխան 1992 թվականի [[Խոջալուի արյունահեղություն|Խոջալուի արյունահեղության]] և [[Շուշիի ազատագրում|Շուշիի ազատագրման]]՝ հունիսի 12-ին ադրբեջանցիները սկսեցին «[[Գորանբոյ գործողություն|Գորանբոյ]]» գործողությունը։ Նրանք հարձակվեցին [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջան]]ի վրա, և այն բռնակցեցին [[Գորանբոյի շրջան]]ին։ Արդյունքում շուրջ 20.000 հայ տեղահանվեց և ժամանակավորապես հաստատվեց Մարտակերտում։ Հայկական գրեթե բոլոր գյուղեաւմ ստեղծվեցին 50-ից ավելի ինքնապաշտպանական-կամավորական ջոկատներ, որոնք մասնակցել են նաև Շահումյանի շրջանի ինքնապաշտպանական մարտերին։ Որոշ ժամանակ անց հարձակման ենթարկվեց Մարտակերտի շրջանը։ Հաջորդ խոշոր բնակավայրը Այգեստանն էր, որի դատարկվելով արցախցի փախստականների թիվն անցավ 30 հազարից։ Հուլիսի 4-ին ադրբեջանցիները գրավեցին Մարտակերտը և անվանեցին այն «Աղդերե»։ Մարտակերտի շրջանը լուծարվեց․ մի քանի գյուղ կցվեց [[Աղդամի շրջան]]ին, իսկ շրջանի ամբողջ տարածքը՝ գրեթե հավասարաչափ, բաժանվեց [[Քելբաջարի շրջան|Քելբաջարի]] և [[Թարթառի շրջան|Թարթառի]] շրջանների միջև։ Եվս 30 հազար բնակիչ լքեցին իրենց բնակավայրերը։

=== Ազատագրում ===
{{Հիմնական|Մարտակերտի ազատագրման ռազմական գործողություն (1993)}}
Հայկական ինքնապաշտպանական ջոկատները ստիպված թողել են Մարտակերտ քաղաքը և նահանջել դեպի [[Ներքին Հոռաթաղ]] գյուղի դիրքերը։ Մարտական գործողությունների ամբողջ ընթացքում Մարտակերտը ռմբակոծվել է ՍՈւ-25 ինքնաթիռից։ Նույն օրը հակառակորդը գրավել և հրկիզել է [[Հաթերք (Մարտակերտի շրջան)|Հաթերքը]], վերահսկողության տակ վերցրել [[Մոխրաթաղ]], [[Դամիրլու]] (Ծաղկաշեն), [[Կուսապատ]], [[Մեհմանա]], [[Ջանյաթաղ]] (Ճանկաթաղ) և այլ գյուղեր։ Հուլիսի 10-ի դրությամբ, ռազմաճակատի գիծն անցնում էր [[Դրմբոն]]-[[Գյուլաթաղ]] (Վարդաձոր) հատվածով և վտանգվել էր [[Չլդրան]]-[[Սրխավենդ]]-[[Ղազանչի]] մարտագծի դիրքերը։ Հայկական ուժերն այդ ընթացքում անցել են պաշտպանության և հետագայում կարողացել են կասեցնել հակառակորդի առաջխաղացումը Չլդրան գյուղի ուղղությունում և մարտագծում նախաձեռնությունը վերցնել իրենց ձեռքը։ Դրմբոնից Չլդրան տանող խաչմերուկի մոտ տեղի ունեցած մարտերից հետո ինքնապաշտպանական ուժերն անցել են հակահարձակման։ Հուլիսին ազատագրվել են Մեհմանա, Կուսապատ, Գյուլաթաղ, Ջանյաթաղ, Մոխրաթաղ, Հաթերք, Զարդախաչ, Իմերեթ-Քերավանդ, Չափար, Ներքին Հոռաթաղ և այլ գյուղեր։
[[Պատկեր:Martakert054.JPG|մինի|Մարտակերտում կանգնեցված խաչքար՝ ի հիշատակ ազատամարտիկների]]
Օգոստոսին հակառակորդի քելբաջարյան խմբավորմանը հաջողվել է վերագրավել Գետավան, Չափար, Զարդախաչ ու Հաթերք գյուղերը և հարձակումներ ձեռնարկել Գյուլաթաղ, Մեհմանա և Հարությունագոմեր գյուղերի ուղղաթյամբ։ Ամառային այս գործողությունների ընթացքում հակառակորդը տվել է շուրջ 3 հազար սպանված, կորցրել 40 տանկ և 60 ՀՄՄ։ 1992 թվականի հոկտեմբերին հյուսիսային ռազմաճակատի ղեկավար է նշանակվել Կենտրոնական ՊՇ-ի հրամանատար [[Սամվել Կարապետյան (հրամանատար)|Սամվել Կարապետյանը]]։ Չլդրան զյուղի ուղղությամբ Կենտրոնական և Մարտակերտի ՊՇ-ները, զարգացնելով հարձակողական գործողությունները, ազատագրել են Կոճողոտ, Վերին Հոռաթաղ գյուղերը և մոտեցել Հարությունագոմերի ու Վաղուհասի մատույցներին։ Սակայն թևերում գործող ուժերի կրած անհաջողության պատճառով ստիպված նահանջել են դեպի ելման դիրքերը։ Նոյեմբեփ 15-ին ՊԲ ստորաբաժանումներն ազատագրել են Չլդրան գյուղը և մոտեցել Թարթառ-Մարտակերտ-Քելբաջար մայրուղուն, իսկ նոյեմբերի 17-ին մարտերը շարունակվել են Վաղահաս գյաղի մատույցներում։ 1993 թվականի հունվար-փետրվարին մարտական թեժ գործողություններ են ծավալվել հյուսիսային ռազմաճակատում։ Ըստ օպերատիվ պլանի՝ հարձակում պետք է ձեռնարկվեր Վաղուհաս-[[Զագլիկ]]-Թալիշ, Չլդրան-Դրմբոն-Կոաապատ-Մարտակերտ և Սրխավենդ-Բաշ Գյունեփայա-Մանիքլու-Ջանյաթաղ-Գյուլաթաղ-Մարտակերտ ուղղություններով։ Ռազմական գործողությունն իրականացրել են Կենտանական ՊՇ, 54-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակը, ՀՀ տարբեր շրջանների ազատամարտիկներից կազմված մահապարտների և այլ կամավորական ջոկատներ։

Փետրվարի 25-ի դրությամբ, Մարտակերտի շրջանի գրեթե բոլոր կարևորագայն մարտական դիրքերը, ինչպես նաև Մարտակերտ-Քելբաջար մայրուղին վերահսկել են հայկական ուժերը։ Մանիքլու-Ջանյաթաղ-Գյուլաթաղ ուղղությունում կենտրոնացված էին Մարտակերտի ՊՇ (հրամանատար՝ Ն. Դանիելյան), Մարտունիի ՊՇ (Մ. Մելքոնյան), [[Շուշիի առանձնակի գումարտակ]]ի (Պ. Ղևոնդյան) ստորաբաժանումները, որոնք կարճ ժամանակահատվածում ազատագրել են մի շարք բնակավայրեր, Սարսանգի հիդրոհանգույցը, «Պուշկենյալ» և հեռուստաաշտարակի բարձունքները։ 1993 թվականի հուլիսին ՊԲ զորամիավորումները, զարգացնելով հարձակողական գործողությանները, տևական մարտերի հետո ազատագրել են Մարտակերտ քաղաքը, շրջանի լեռնային, նախալեռնային և մնացած բնակավայրերը (բացառաթյամբ 7 գյուղերի)։ [[Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակ|Արցախի ՊԲ]] զորամասերն անցել են գերիշխող բարձունքների և հիմնական ճանապարհային ուղղությունների պաշտպանության։ 1993 թվականի վերջին և 1994 թվականի սկզբներին տեղային կարճատև մարտերից հետո Մարտակերտի շրջանում հաստատվել է խաղաղություն և սկսվել ազատագրված բնակավայրերի վերաբնակեցումը&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot; /&gt;։

[[Արցախյան գոյամարտ]]ից հետո վերաձևավորվում է Մարտակերտի շրջանը․ դրա տարածքի մեջ է մտնում ԼՂԻՄ Մարտակերտի շրջանի (1,705 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;)՝ Արցախի Հանրապետության ենթակա հատվածը (1,571 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;), ևս 224 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;՝ Ադրբեջանի Քելբաջարի և Աղդամի շրջաններից։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] արդյունքում Արցախը կորցնում է վերահսկողությունը Մարտակերտի շրջանի [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ]] և [[Մատաղիս]] գյուղերի վրա, ինչպես նաև ամբողջությամբ կորցնում կամ հանձնում «յոթ շրջանները»։ Արդյունքում Մարտակերտի շրջանի տարածքը դառնում է 1,475 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;՝ նախկինի 87 %-ը կամ նոր սահմաններով Արցախի 46 %-ը։ Ընդհանուր առմամբ, Մարտակերտի շրջանից անջատվեցին և Ադրբեջանին բռնակցվեցին [[Այգեստան (Մարտակերտի շրջան)|Այգեստան]], [[Հայկաջուր]], [[Հացավան (Մարտակերտի շրջան)|Հացավան (Յարմջա)]], [[Մարալյան Սարով]], [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղա]] (1994), իսկ [[Կարմիրավան]], [[Ջրաբերդ (Մարտակերտի շրջան)|Ջրաբերդ]] և [[Սեյսուլան]] բնակավայրերը (1994) մնացին չեզոք գոտում, իսկ 2020 թվականից հետո նաև՝ [[Մատաղիս]], [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ]], [[Ջրաբերդ (Մարտակերտի շրջան)|Ջրաբերդ]] և [[Սեյսուլան]], ինչպես նաև նախկին Աղդամի շրջանում ստեղծված ու Մարտակերտի շրջանում վերաձևակերպված [[Հովտաշեն (Մարտակերտի շրջան)|Հովտաշեն]], [[Նոր Այգեստան]], [[Նոր Կարմիրավան]], [[Նոր Հայկաջուր]], [[Նոր Մարաղա]], [[Նոր Ջրաբերդ]] և [[Նոր Սեյսուլան]] գյուղերը։

== Բնակչություն ==
1897 թվականի [[Ռուսական կայսրություն]]ում անցկացրած մարդահամարով [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ում բնակվել է 878,415 մարդ, որից 292.188 հայ (33,3%, մեծամասնությունը բնակվում էր լեռնային շրջաններում՝ Արցախում, Գարդմանում և Տավուշում) և 534,086 կովկասյան թաթար (60.8%, մեծամասնությունը դաշտային շրջաններում)։ Նրանցից [[Ջևանշիրի գավառ]]ում ([[Քելբաջարի շրջան|Քելբաջարի]], [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի]], [[Թարթառի շրջան|Թարթառի]] և [[Բարդայի շրջան|Բարդայի]] շրջաններ) բնակվում էր 66,360 մարդ, այդ թվում՝ 15,746 հայ (23.8%) և կովկասյան թաթար 49,189 (74.1%)։ Հայերը բնակվում էին գերազանցապես Մարտակերտի շրջանում և շրջկենտրոն [[Թարթառ (քաղաք)|Թարթառ]] քաղաքում։
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = աջից
 | ուղղություն = vertical
 | վերնագիր = 
 | լայնություն = 280
 | պատկեր1 = Gandzasar Monastery3.jpg
 | նկարագրություն1 = [[Գանձասարի վանք]]
 | պատկեր2 = Вид на крепость Качахакаберд4.JPG
 | նկարագրություն2 = [[Կաչաղակաբերդ]]
}}
1926 թվականի ԽՍՀՄ առաջին մարդահամարի տվյալներով Մարտակերտի շրջանի հայերի թիվը հասնում է 29,292 մարդու, որոնք կազմում էին բնակչության 92,2 %-ը։ ԼՂԻՄ կազմում Մարտակերտի շրջանն ունեցել է բնակչության հետևյալ շարժը․
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ Մարտակերտի շրջանի բնակչություն
|-
! Տարի !! Հայեր !! % !! Ադրբեջանցիներ !! % !! Ռուսներ !! %  !! Ընդամենը
|-
| 1926 || 29,292 || 92,2 || 1,914 || 6,0 || 434 || 1,4 || 31 768 
|-
| 1939 || 36,453 || 89,3 || 2,833 || 6,9 || 1,244 || 3,0 || 40,812 
|-
| 1959 || 33,555 || 88,9 || 3,415 || 9,1 || 611 || 1,6 || 37,734 
|-
| 1970 || 38,220 || 86,9 || 5,168 || 11,7 || 348 || 0,8 || 44,004 
|-
| 1979 || 37,050 || 83,1 || 7,050 || 15,8 || 355 || 0,8 || 44,586 
|-
| 1989 || ||  || || || || || 47,047
|}

Մարտակերտի շրջանը ԼՂԻՄ գոյության տարիներին եղել է առաջինը ինչպես բնակչության, այնպես էլ՝ տարածքի տեսանկյունից։ Ինչպես երևում է աղյուսակից՝ հայ բնակչությունն աճել է խիստ դանդաղ՝ մոտ 30 %-ով, իսկ ադրբեջանցիների թիվը քառապատկվել է, նվազել է ռուսների թիվը։ Արցախյան ազատագրական պատերազմի ընթացքում գրեթե ամբողջությամբ գրավվել է շրջանը, ապա նաև՝ ազատագրվել։ Սակայն Շահումյանի և Մարտակերտի շրջանների բնակչության մեծ մասը՝ ավելի քան 40.000 հայ, լքել է Արցախը։ Արցախից հեռացել է նաև նույնաքանակ ամբողջ ադրբեջանական բնակչությունը։ Արդյունքում Մարտակերտի շրջանի բնակչությունը 2005 թվականին մոտենում է 18900-ի, այդ թվում՝ Մարտակերտ քաղաքում 4200 մարդ (1989 թվականին՝ 8325), իսկ գյուղերում՝ 14700 մարդ (1989 թվականին՝ 34078)։

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Բնակչություն՝ հազարներով
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2015
|----
|'''Ընդհանուր'''
|'''134.4'''
|'''135.7'''
|'''136.6'''
|'''137.0'''
|'''137.2'''
|'''137.7'''
|'''137.7'''
|'''148.9'''
|----
|Մարտակերտի շրջան
|18.9
|18.7
|18.8
|18.8
|18.8
|18.9
|18.9
|19.9
|----
|[[Մարտակերտ]]
|3.8
|3.8
|3.8
|3.8
|4.0
|4.2
|3.8
|4.6
|----
|գյուղական համայնքներ
|15.1
|14.9
|15.0
|15.0
|14.8
|14.7
|15.1
|15.3
|}

== Տնտեսություն ==
Տնտեսաթյան առաջատար ճյուղերն են [[խաղողագործություն]]ը, [[պտղաբուծություն]]ը։ Արդյունաբերությունը թույլ է զարգացած։ Գործում են Սարսանգի հէկը, Վանքի փայտամշակման կոմբինատը, Դրմբոնի լեռնամետալուրգիական և Մարտակերտի «ԷՐԱ» ընկերությունները&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot; /&gt;։

== Մշակույթ ==
Տարածքում կան մոտ 1100 հայկական պատմաճարտարապետական հուշարձաններ, որոնցից պատմական մեծ արժեք են ներկայացնում [[Գանձասար|Գանձասարի վանքը]] (13-րդ դար), Երեք մանկունք (17-րդ դար), Եղիշե առաքյալի (12-13-րդ դարեր), Ամենափրկիչ, [[Հոռեկա վանք|Հոռեկա]], [[Հավապտուկ վանք (Արցախ)|Հավապտուկ]] վանքերը, Պառավաձորի եկեղեցին, [[Կաչաղակաբերդ]]ը (9-րդ դար), [[Խոխանաբերդ]]ը, Ջրաբերդը, Մելիք-Բեգլարյանների ապարանքը, Վանքասարը և այլ համալիրներ։ Գանձասարի վանքը XIII-XIX դդ. եղել է Արցախի վանական, քաղաքական, մշակաթային, տնտեսական և պաշտպանական կենտրոն, միաժամանակ՝ Աղվանից կաթողիկոսության մշտական, անփոփոխ աթոռանիստը&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot; /&gt;։

== Կրթություն ==
2007 թվականին [[Հայաստան համահայկական հիմնադրամ]]ը [[Տորոնտո]]յի ([[Կանադա]]) իր տեղական մարմնի հովանավորությամբ Մատաղիսում կառուցել է երկհարկանի դպրոց&lt;ref&gt;[https://armenpress.am/arm/news/444313 Մարտակերտի շրջանի Մատաղիս գյուղի նորակառույց դպրոցը կկրի ակադեմիկոս Ռ. Մարտիրոսյանի անունը]&lt;/ref&gt;։ 2008 թվականին Հայաստան հիմնադրամի [[Լիբանան]]ի տեղական մարմինի նվիրաբերած գումարներով հիմնովին վերանորոգվել և կահավորվել է գյուղի մանկապարտեզը&lt;ref&gt;[http://blognews.am/arm/press/107828/arcakhcinery-mets-huyser-en-kapum-vardenis-martakert-tchanaparhi-karucman-het.html Նորոգ մանկապարտեզ Մատաղիսում]&lt;/ref&gt;։

Իր ԱՄՆ Արևելյան շրջանի ([[նյու Յորք]]) տեղական մարմնի ֆինանսավորմամբ էլ Հիմնադրամը 2013 թվականին համակարգչային դասասենյակ&lt;ref&gt;[http://www.aysor.am/am/news/2013/02/05/vaghuhas-computers/ Համակարգչային դասասենյակ Վաղուհասի դպրոցում]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://karabakh-open.info/hy/societyam/3190-am1448 Համակարգչային դասասենյակ [[Վաղուհաս]]ի միջնակարգ դպրոցում]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt; է հիմնել Վաղուհասի միջնակարգ դպրոցում&lt;ref&gt;[http://asbarez.com/arm/131468/ նորակառույց դպրոց Վաղուհասում]&lt;/ref&gt;, որը կառուցվել է 2008 թվականին հայ գործարար բարերարի հովանավորությամբ։ Շրջանի [[Չափար]] գյուղում էլ ավարտին է մոտենում մեկ այլ հայաստանաբնակ գործարարի կողմից հովանավորած երկհարկանի միջնակարգ դպրոցի կառուցումը&lt;ref&gt;[http://varkanish.am/news/8907]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Մարտակերտի ազատագրման ռազմական գործողություն (1993)]]
* [[2008 թ. Մարտակերտի ռազմական ընդհարումներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Մարտակերտի շրջան}}
{{ԼՂՀ վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջան]]</text>
      <sha1>4kakjm6y3jmrw3bgczw7l8mcvjkwz22</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հաղարծին (Տավուշի մարզ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39592</id>
    <revision>
      <id>8492515</id>
      <parentid>8302275</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19004" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Հաղարծին
 | երկիր = Հայաստան
 | զինանշան = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | պատկեր = Haghartsin Village.jpg
 | պատկերի նկարագրում = Ընդհանուր տեսարան
 |lat_deg = 40 |lat_min = 46 |lat_sec = 41
 |lat_dir = N|lon_deg = 44 |lon_min = 57 |lon_sec = 45
 |lon_dir = E|CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | ենթարկում = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Տավուշ
 | երկրամասը աղյուսակում = Տավուշ
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Գյուղապետ
 | ղեկավար = Գևորգ Թամրազյան
 | հիմնադրման թվական = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = {{Բն-անվ|1940|Ջարխեչ|1992|Կույբիշև|}}
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | տարածք = 36.7
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 980
 | կլիմա = բարեխառն
 | պաշտոնական լեզու = Հայերեն
 | բնակչություն = 3842 &lt;ref&gt;[http://www.armstat.am/file/article/marz_08_42.pdf Տավուշի մարզի մարդահաշիվ] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = [[Արադավան, Ավետարանական, Հայ Առաքելական]]
 | էթնոհորոնիմ = հաղարծնեցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ =37426895 
 | փոստային ինդեքս =3908 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | կայք = http://tavush.mtad.am/about-communities/736/
 | կայքի լեզու = hy
 | երկրի քարտեզ = https://www.google.am/maps/@40.0489819, 42.7975061, 7z
 | երկրի քարտեզի չափ = 250
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | բնօրինակ անվանում = 
 | Վիքիպահեստում = 
 }}
'''Հաղարծին''' գյուղը (մակերես՝ 36.7 կմ քառակուսի) գտնվում է [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ում, մարզկենտրոնից 23 կմ հարավ-արևմուտք, Երևանից՝ 110 կմ [[Աղստև (գետ)|Աղստև գետի]] ափին, Իջևան-Հրազդան երկաթուղու վրա։ Ծովի մակերևույթից բարձրությունը 1050 մ է։ Գտնվում է բարեխառն գոտում՝ ամռանը միջին ջերմաստիճանը + 19 C է, ձմռանը՝ -2 C։ Հաղարծին գյուղը բնակչության քանակով Հայաստանի 953 գյուղերի ցուցակում զբաղեցնում է 23-րդ տեղը (1985 թ.֊ին 5-րդն էր)։

== Պատմություն ==
Գյուղը հիմնադրվել է [[1815]] թվականի օգոստոսի 11-ին Ճար Արծրունի իշխանի կողմից։ Գյուղի տարածքը մտել է Այրարատ աշխարհի [[Վարաժնունինք|Վարաժնունիք]] գավառի մեջ։ Գյուղի անունը եղել է Ջարխեչ։ Ըստ Հրաչյա ԱՃառյանի «Հայերեն արմատական բառարանի»՝ ԽԵՉ-նշանակում է, նեցուկ, հենարան, Ջարխեչ-Ճար իշխանի հենարան։ [[19-րդ դար]]ի սկզբին ունենալով 35 ծուխ, մտել է ռուսական կայսրության կազմի մեջ։ Խորհրդային տարիներին գյուղը վերանվանվել է Կույբիշև, իսկ [[1991]] թվականի ապրիլի 3-ին վերանվանվել է Հաղարծին։ Գյուղից 2 կմ արլ. է գտնվում Քսանջուր գյուղատեղին, գյուղի կիսաքանդ Սուրբ Կարապետ վանքը և Սբ. Սարգիս մատուռը։ Աղստև գետի աջ ափին է գտնվում Անդրհող տարածքը, որտեղ կան մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի հայկական գերեզմաններ։ Ոչ ստույգ տվյալներով Գագիկ Ա-ի կինը թագուհի Կատրամիդեն թաղված է Հաղարծին-Ջարխեչ տարածքում։ Հայոց թագավոր Սմբատ Ա կամ Սմբատ Նահատակ  Բագրատունիների թագավորություն (ծն.  850  - մահացել է՝914 թվականի հունվարի 7-ին  Երնջակ բերդ, թաղվել է՝ Հաղարծին վանական համալիրում:Առաջին բնակիչները տեղափոխվել են Աչաջուր գյուղից, նրանք 7 ընտանիք են եղել-Թամրազյաններ, 
Աղաջանյաններ, Հովհաննիսյաններ և այլն։ Աչաջուր եկածների մի մասը եկել են արցախյան [[Դրմբոն]], [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], Տիզակ ([[Դիզակ]]) գյուղերից։ Իջևանի տարածաշրջանը, որտեղ գտնվում է Հաղարծին գյուղը, բնակեցված է եղել դեռևս Բրոնզե դարում։ Արշակունիների թագավորության անկումից հետո Աղստևի հովիտն ընկնում է պարսիկների իշխանության տակ և վարչականորեն մտնում է Մեծ Հայքի Գուգարքի մարզի Կայեն աշխարհի (Սևորդյաց երկիր) մեջ։ 13-րդ դարում թաթար-մոնղոլները գրավում են Կայեն աշխարհը
(Սևորդյաց երկիրը), քանդում բնակավայրերը, կոտորում կամ գերի են վերցնում բնակիչներին։
Կայեն (Սևորդյաց երկիր) աշխարհը մեծ ծաղկում է ապրում XII-XIV դարերում, երբ ամբողջ Աղստևի հովիտն անցնում է [[Արծրունիներ]]ի և [[Զաքարյաններ]]ի իշխանության տակ։ Այդ շրջանում կառուցվում և վերականգնվում են եկեղեցական համալիրները, առաջանում են նոր բնակավայրեր, կառուցվում են կամուրջներ, իջևանատներ։
Այդ շրջանի հուշարձանների թվին են պատկանում Հաղարծինի, [[Գոշավանք]]ի, [[Մակարավանք]]ի, Առաքելոց, [[Կիրանց վանք|Կիրանց]], [[Ջուխտակ վանք|Ջուխտակ]] և այլ վանքային համալիրները, որոնք նաև առաջատար մշակութային օջախներ էին։
Հաղարծինի համալիրի հետ է կապված միջնադարի հոգևոր գործիչ` Խաչատուր Տարոնացու անունը, որի հիմնադրած եկեղեցական դպրոցում ուսուցանում էին ոչ միայն հոգևոր, այլև աշխարհիկ առարկաներ, այդ թվում երաժշտություն (հին հայկական նոտաներով` խազերով)։
Հաղարծին գյուղը գտնվում է Դիլիջանից 12 կմ և Իջևանից 23 կմ հեռավորության վրա։ Գյուղի հյուսիս արևելքում է գտնվում Միափորի լեռնաշղթայի Աբեղաքար լեռը բ.ծ.մ. 2050 մ.: Գյուղի տարածքում է գտնվում Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ավերակները, որը կառուցվել է 1846 թ. և որի կառուցողներից է եղել Ոսկան քահանան։ Սարիքարի (բ.ծ.մ. 2170 մ.) ստորոտում է գտնվում Թագնիստի բլուր արքայկան հանգրվանը, որը եղել է Էջմիածին-Սանահին ճանապարհին։ Գյուղի այժմյան անունը Հաղարծինը Հրաչյա Աճառյանը ստուգաբանում է որպես.
հաղ- ամբողջ, մեկ / ար- նրանից / ծին-ծնված այսինքն, , միածին, ,։ Կա տեղական տարբերակ հաղ-խաղ և արծիվ, ստուգաբանվում է արծվի խաղ։ 
Արգիշտի Ա-ի (786 – 764 թթ. մ. թ. ա.) թագավորության ժամանակ այս տարածքը հայտնի է եղել Ալիշտու անունով։
Աղստև գետը հայտնի է եղել Լոփնաս (Լոգնաս) ձևով։ Աղստև անունը Ղևոնդ Ալիշանը ստուգաբանել է որպես, , հորդառատ, , ։ Գյուղի արևելքով հոսում են Աղստևի երկու վտակները` Խալքարը, որը գրվել է սխալմամբ, , քարխանա, , իսկ այժմ չգիտես ինչու Ձնաջուր անունն ունի և Քսանջուրը, այժմ չգիտես ինչու Քռսնաջուր է կոչվում։ Գյուղի տարածքով են անցնում Աղստևի 3 ձախակողմյան վտակները։ Աղստևի ամենախոշոր վտակը` ձախ Սպիտակաջուր վտակն է։

== Բնակչություն ==
Բնակչության մի մասն այստեղ է գաղթել Իջևանի [[Աչաջուր]] գյուղից 1815 թ., որոնք Արցախի Վանք, Տիզակ (Դիզակ) և Դրմբոն գյուղերից վերաբնակվածներ են։ Ըստ Դիլիջանի առողջարանային գոտու գլխավոր հատակագծի` Հաղարծին գյուղի հեռանկարային բնակչությունը 2010 թ. համար հաշվարկված էր 5600 մարդ։
Ըստ ՀՀ [[2011]] թ. մարդահամարի արդյունքների` Հաղարծին գյուղի բնակչությունը կազմում էր 3791 մարդ&lt;ref name=census2011/&gt;։ Բնակչության հիմնական զբաղմունքն է հանդիսանում անասնապահությունն և հողագործությունը։
Հաղարծնի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև&lt;ref name=hay_gyux&gt;{{cite web|url=http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|title=Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 116|date=|accessdate=2014 Մայիսի 14|archive-date=2014 թ․ սեպտեմբերի 12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[1873]]
| [[1897]]
| [[1926]]
| [[1939]]
| [[1959]]
| [[1970]]
| [[1989]]
| [[2001]]
| [[2011]]
| [[2012]]
|-
! Բնակիչ
| 371
| 1304
| 2136
| 2655
| 2811
| 3357
| 4497
| 3842
| 3791&lt;ref name=census2011&gt;[https://www.armstat.am/file/doc/99486813.pdf 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները]&lt;/ref&gt;
| 3784
|-
|}

==Տնտեսություն==
Հաղարծին գյուղական համայնքն ընդգրկված է «Դիլիջան» ազգային արգելոցի տնտեսական գոտում։ 2002 թ. «Դիլիջան» արգելոցը, դրան հարակից տարածքներն ընդգրկվել են «Դիլիջան» ազգային արգելոցի սահմաններում։ Արգելոցը գտնվում է Փամբակի, Արեգունու, Միափորի, Գուգարաց լեռնաշղթաների լանջերին, զբաղեցնում է 28002 հա տարածություն, այդ թվում անտառածածկ` 26010 հա։ Արգելոցում պահպանվում են կովկասյան տիպի մեզոֆիլ անտառները, հաճարենու և կաղնու համակցությունները, կենու եզակի պուրակը, անտառային հազվագյուտ ֆաունան և պատմաճարտարապետական և բնության եզակի հուշարձանները։ Արգելոցի տարածքը բաժանված է արգելոցային, հանգստի (ռեկրեացիոն), տնտեսական տարածագործառնական գոտիների։
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, խոզաբուծությամբ, դաշտավարությամբ, ծխախոտագործությամբ և բանջարեղենի մշակությամբ։ Գյուղի տնտեսությունը 1960-ականներին լավ զարգացած է եղել Մաթևոս Խաչատուրի Թամրազյանի ղեկավարման ժամանակ, իսկ վերընթաց է ապրել Բաբկեն Սերգոյի Արզումանյանի ղեկավարման (1972-1980 թթ.) ընթացքում, հատկապես անասնապահությունը, ծխախոտագործությունը և այգեգործությունը։
1985 թ. «Հայպետնախագիծ» ինստիտուտում մշակված «Դիլիջանի առողջարանային գոտու գլխավոր հատակագծում» հաշվի է առնված նաև Հաղարծին (Կույբիշև) գյուղը` որպես առողջարանային գոտու հեռանկարային զարգացման տարածք։ 1985 թ. Կույբիշև գյուղի բնակչությունը կազմել է 6940 մարդ (Թեղուտի հետ միասին), տարածքը` 143.5 հա։ Գետի ողողահունում կառուցված են եղել արդյունաբերական կետեր, մաքրման կայան։ Աղստև գետի ձախ ափով անցնում էր երկաթգիծը` «Կույբիշև» կայարանով։ Երկաթգծի օտարման գոտով անցկացվել է Դիլիջան-Իջևան մայրուղին:[[Պատկեր:Monument to WW2 victims, Haghartsin (2).jpg|մինի|Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածների հուշարձան Հաղարծինում, 1985 թ., գյուղի կենտրոնում]]
&lt;br /&gt;
==Եղանակային պայմաններ==
 
Հաղարծնի գյուղական համայնքի տարածքը (ՀՀՇՆ II-7.01.96 շինարարական նորմերի) գտնվում է «չափավոր» շինարարակլիմայական գոտում` տաք ամառով և չափավոր ցուրտ ձմեռով։
Ձմեռը չափավոր ցուրտ է, ձյան կայուն և խորը շերտով։ Միջին տվյալներով ձմեռը սկսվում է դեկտեմբերի երկրորդ կեսին և ավարտվում մարտի առաջին տասնօրյակում։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -1.70C, ձմռան բացարձակ նվազագույնը` -230C:
Ձմեռային եղանակները փոփոխական են։ Գերակշռում են չափավոր ցուրտ և ձնհալքային եղանակները։
Գարունը չափավոր խոնավ է, երկարատև, տեղումների միջին քանակը կազմում է 49-110 մմ։ Գարնանային ցրտահարություններն ավարտվում են ապրիլի 2-րդ և 3-րդ կեսերին։
Ամառը տաք է, համեմատաբար խոնավ։ Հարաբերական խոնավությունը տատանվում է 76-79%։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը հասնում է 120C, ամռան բացարձակ առավելագույնը հասնում է 380C, տեղումների քանակը տատանվում է 49-110 մմ։ Ամպամած եղանակները մեծ տոկոս են կազմում։
Աշունը չափավոր է, երկրորդ կեսում` խոնավ։
Առաջին աշնանային ցրտահարությունները սկսվում են հոկտեմբերի վերջին, նոյեմբերի սկզբին (ամենավաղը` հոկտեմբերի սկզբին)։ Անսառնամանիք օրերի թիվը տատանվում է 240-265 օր։ Տեղումների տարեկան քանակը կազմում է 500-650 մմ։

==Հաղարծին գյուղի տարածքի հանքահումքի հեռանկարները==
1. Հաղարծինի հանքային դաշտ` տիտան-մագնետիտային ավազաքարերի ֆորմացիա, որն ընդգրկում է Հաղարծին գետի ավազանը։
2. Մայմեխի հանքային դաշտ` ոսկի-բազմամետաղային ֆորմացիա, որը տեղադրված է Մայմեխ լեռան լանջերին։
3. Գետիկի հանքային դաշտ` ոսկի-պղնձահանքային ֆորմացիա, որն ընդգրկում է համանուն գետի ջրավազանի ստորին հոսանքները։
Հանքային միներալները ներկայացված են մագնետիտով, տիտանամագնետիտով, հեմատիտով, մարտիտով, լիմոնիտով, ռուտիլով, իլմենիտով և պիրիտով:Հաղարծինի հանքային դաշտի տիտան-մագնետիտային ավազաքարերը համարվում են արտակարգ հանքային հումք բազմանպատակ օգտագործման համար և, ըստ վերջին տվյալների, պարունակում են ոսկի, արծաթ և պլատինի խմբի մետաղներ, որոնց առկայությունը նոր հեռանկարներ է բացում հանքավայրի շահագործման համար։ Հանքային միներալները ներկայացված են սֆալերիտով (Zn - 5.3%), [[գալենիտ]]ով (Pb - 1.34%) և խալկոպիրիտով (C ~ 1%):Ավելի խորը հորիզոններում հանքայնացումը ներկայացված է քվարց-մոլիբդենային, շեելիտային և պղինձ-հրաքարային հանքատեսակներով։

*[[Հաղարծինի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Տավուշի մարզ)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Տավուշի մարզ}}
{{Պորտալ|Հայաստան|Տավուշի մարզ|Աշխարհագրություն}}

https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=40837

[[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Տավուշի մարզի գյուղեր]]</text>
      <sha1>bp2qnvdj9nomx5g1q3axzv42pxl0bqa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ավստրո-Հունգարական կայսրություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39668</id>
    <revision>
      <id>8492608</id>
      <parentid>8199121</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:43:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կազմվածք և անվանում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13949" xml:space="preserve">{{Պատմական երկիր
| Անվանում = Ավստրո-Հունգարական կայսրություն
| Նախորդ1 =Ավստրիական կայսրություն 
| Դրոշ_Նախորդ1 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| Նախորդ2 = 
| Դրոշ_Նախորդ2 = 
| Նախորդ3 = 
| Դրոշ_Նախորդ3 = 
| Հաջորդ1 = Գերմանա-ավստրիական հանրապետություն
| Դրոշ_Հաջորդ1 = 
| Հաջորդ2 = Հունգարիայի դեմոկրատական հանրապետություն
| Դրոշ_Հաջորդ2 = 
| Հաջորդ3 = Չեխոսլովակիայի առաջին հանրապետություն
| Դրոշ_Հաջորդ3 = 
| Հաջորդ4 = Արևմտյան Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետություն
| Հաջորդ5 = Լեհաստանի երկրորդ հանրապետություն
| Հաջորդ6 = Ռումինիայի թագավորություն
| Հաջորդ7 = Իտալիայի թագավորություն
| Հիմնադրման տարեթիվ = 1868
| Ավարտի տարեթիվ = 1918
| Դրոշ = [[Պատկեր:Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg|120px]]
| Դրոշի հոդված = Ավստրիայի դրոշների ցանկ 
| Զինանշան = [[Պատկեր:Imperial Coat of Arms of the Empire of Austria.svg|120px]]
| Զինանշանի հոդված = Ավստրիայի զինանշանների ցանկ
| Քարտեզ = [[Պատկեր:Austro-Hungarian Monarchy (1914).svg|300px]]
| Քարտեզի տարեթիվ = 1914
| Պետական կարգ = կայսրություն
| Մայրաքաղաք = Վիեննա
| Պետության գլուխ = Կայսր
| Դինաստիա = Հաբսբուրգներ
| Օրենսդրություն = 
| Կառավարիչ = 
| Փոխ-կառավարիչ = 
| Իրադարձություն1 = 
| Իրադարձության տարեթիվ1 = 
| Իրադարձություն2 = 
| Իրադարձության տարեթիվ2 = 
| Իրադարձություն3 = 
| Իրադարձության տարեթիվ3 = 
| Իրադարձություն4 = 
| Իրադարձության տարեթիվ4 = 
| Իրադարձություն5 = 
| Իրադարձության տարեթիվ5 = 
| Իրադարձություն6 = 
| Իրադարձության տարեթիվ6 = 
| Մակերես = 681727
| Բնակչություն = 52800000
| Ազգություն = 
| Արժույթ = 
| Կարգախոս = 
| Տոն = 
| Հիմն = 
| Լեզու = 
| Կրոն = 
| Նշումներ = 
}}
{{Ավստրիայի պատմություն}}
'''Ավստրո-Հունգարիա''' (գերմաներեն՝ Österreich-Ungarn, պաշտոնապես [[1868]] թվականի նոյեմբերի 14-ից՝ - Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder und die Länder der heiligen ungarischen Stephanskrone (Ռեյխսրատում ներկայացված թագավորություններն ու հողերը, ինչպես նաև Սուրբ Ստեֆանի հունգարական թագի հողերը), ոչ պաշտոնական լրիվ անունը, գերմաներեն՝ Österreichisch-Ungarische Monarchie (Ավստրո-Հունգարական միապետություն), հունգարերեն՝ Osztrák-Magyar Monarchia, չեխերեն՝ Rakousko-Uhersko), երկ-միասնական միապետություն և բազմազգ պետություն Կենտրոնական Եվրոպայում։ Գոյություն է ունեցել 1867 թվականից մինչև 1918 թվականը, երբ կայսրությունը պարտություն կրեց [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ում։ Միությունը կազմավորվել է 1867 թվականի [[Ավստրո-հունգարական համաձայնագիր|Ավստրո-հունգարական համաձայնագրի]] հիման վրա, որը հաստատվեց Հունգարիայի խորհրդարանի կողմից 1867 թվականի մարտի 30-ին։ Ավստրո-Հունգարիան բաղկացած էր երկու միապետություններից (Ավստրիա և Հունգարիա) և մեկ ինքնավար շրջանից` [[Խորվաթիա-Սլովենիա թագավորություն]], որը գտնվում էր Հունգարիայի թագավորության ներքո։ Կայսրությունը ղեկավարում էին [[Հաբսբուրգներ]]ը, որոնք Հաբսբուրգների տոհմի վերջին միապետներն էին։ Համաձայն բարեփոխումների` Ավստրիան և Հունգարիան ունեին հավասար իրավունքներ, որպես երկրներ։ Համաձայնագրի համաձայն՝ արտաքին հարաբերությունները և ռազմական ուժերը ղեկավարում էին միասին, իսկ մնացած կառավարական պաշտոնները բաժանվեցին երկու երկրների միջև։

Ավստրո-Հունգարիան բազմազգ պետություն էր և համարվում էր այդ ժամանակների գերտերություններից մեկը։ Տարածքով կայսրությունը երկրորդ ամենամեծն էր Եվրոպայում [[Ռուսական կայսրություն]]ից հետո և երրորդ ամենաշատ բնակեցված երկիրը (Ռուսաստանից և [[Գերմանական կայսրություն]]ից հետո)։ Կայսրությունը ուներ չորրորդ խոշորագույն մեքենաշինությունը աշխարհում` [[ԱՄՆ]]-ից, Գերմանիայից և [[Միացյալ Թագավորություն]]ից հետո&lt;ref&gt;Schulze, Max-Stephan. ''Engineering and Economic Growth: The Development of Austria-Hungary's Machine-Building Industry in the Late Nineteenth Century'', p.&amp;nbsp;295. Peter Lang (Frankfurt), 1996.&lt;/ref&gt;։

1878 թվականից Բոսնիան և Հերցեգովինան ընկան կայսրության ռազմական և քաղաքական ենթակայության տակ&lt;ref&gt;Minahan, James. [https://books.google.am/?id=RSxt-JB-PDkC&amp;pg=PA48 ''Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States'', p.&amp;nbsp;48].&lt;/ref&gt;, իսկ 1908 թվականին անէքսավորվեց կայսրությանը, ինչի արդյունքում ծագեց [[Բոսնիական ճգնաժամ]]ը մյուս տերությունների հետ&lt;ref name=b1911&gt;&quot;[[:s:1911 Encyclopædia Britannica/Bosnia–Herzegovina|Bosnia–Herzegovina]]&quot; in the ''Encyclopædia Britannica'', 11th&amp;nbsp;ed. 1911.&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, ավստրո-հունգարացիներին անցավ [[Նովի Պազարի Սանջակ]]ը&lt;ref&gt;Anderson, Frank Maloy and Amos Shartle Hershey, [https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos128.htm ''Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870–1914.- The Austrian occupation of Novibazar, 1878–1909'']&lt;/ref&gt;։ Բոսնիայի Անէքսացան նաև ստիպեց ճանաչել [[Իսլամ]]ը որպես Բոսնիայի հիմնական կրոն&lt;ref name=&quot;Law of Islam 1912&quot;&gt;{{cite news |url=http://www.derislam.at/?c=content&amp;cssid=Englisch&amp;navid=886&amp;par=10&amp;navid2=906&amp;par2=886|title=Imperial Gazette −1912|publisher=IGGIO Islamische Glaubensgemeinschaft in Osterreich|date=2011 |accessdate=2014 թ․ հունիսի 4}}&lt;/ref&gt;։

Ավստրո-Հունգարիան մտնում էր [[Կենտրոնական ուժեր]]ի դաշինքի մեջ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ։ Այն գրեթե ռազմական տեսանկյունից կործանվել էր, երբ կնքվեց [[Վիլլա Գյուստի զինադադար]]ը 1918 թվականի նոյեմբերի 3-ին։ [[Հունգարիայի թագավորություն (1920–46)|Հունգարիայի թագավորությունը]] և [[Ավստրիայի առաջին հանրապետություն]]ը դարձան կայսրության իրավահաջորդ, բացի այդ, շատ սլավոնական երկրներ անկախացան, այդ թվում՝ [[Չեխոսլովակիայի առաջին հանրապետություն]]ը, [[Լեհաստանի երկրորդ հանրապետություն]]ը և [[Հարավսլավիայի թագավորություն]]ը, ինչպես նաև շատ տարածքներ անցան հաղթանակած կողմ [[Ռումինիայի թագավորություն|Ռումինիային]]։

== Կազմվածք և անվանում ==
[[Պատկեր:Pietzner, Carl (1853-1927) - Emperor Franz Josef I - ca 1885.jpg|thumb|right|Ֆրանց Ժոզեֆ I: (1885)]]

Կայսրության պաշտոնական լրիվ անվանումն էր '''Ռեյխսրատում ներկայացված թագավորություններն ու հողերը, ինչպես նաև Սուրբ Ստեֆանի հունգարական թագի հողեր'''։

[[Գերմաներեն]]` ''{{lang|de|Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder und die Länder der Heiligen Ungarischen Stephanskrone}}''

[[Հունգարերեն]]` ''{{lang|hu|A Birodalmi Tanácsban képviselt királyságok és országok és a Magyar Szent Korona országai}}''

[[Հաբսբուրգ-Լորիենների արքայատոհ|Հաբսբուրգ]] միապետը կառավարում էր [[Ավստրիայի կայսրություն]]ը և [[Հունգարիայի թագավոր]]ը` [[Հունգարիայի թագավորություն]]ը (&quot;[[Սուրբ Ստեֆանի հունգարական թագի հողեր]]&quot; կամ [[Տրանսիլվանիա]])։ Յուրաքանչյուրը լիովին անկախ էր, բացառությամբ մի քանի միասնական կառույների (հիմնականում [[դիվանագիտություն|արտաքին հարաբերություններ]] և պաշտպանություն։

Որոշ տարածքներ, ինչպիսիք են [[Գալիսիա (Արևելևյան Եվրոպա)|Լեհական Գալիսիան]] և Խորվաթիան ունեին ինքնավարության կարգավիճակ, յուրաքանչյուրը սեփական կառավարությամբ։

Ավստրիայի և Հունգարիայի տարբերությունն այն էր, որ նրանց բնակչությունը ուներ տարբեր քաղաքացիություն, որևէ մեկը կարող էր լինել Ավստրիայի կամ Հունգարիայի քաղաքացի, բայց երբեք երկուսը միասին&lt;ref&gt;{{cite book |url=https://books.google.am/?id=EvCfTIsTOskC&amp;pg=PA401 |title=Austria-Hungary and the Successor States: A Reference Guide from the Renaissance to the Present |author=Eric Roman |page=401 |publisher=Infobase Publishing |year=2009 |isbn=9780816074693 |accessdate=2013 թ․ հունվարի 1 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |url=https://books.google.am/?id=q48xAQAAIAAJ&amp;q=austria-hungary+%22common+citizenship%22 |title=The New Encyclopædia Britannica |year=2003 |isbn=9780852299616 |accessdate=2013 թ․ հունվարի 1 }}&lt;/ref&gt;։ Սա նաև նշանակում էր քաղաքացիները ունեին ավստրիական կամ հունգարական անձնագրեր&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://epa.oszk.hu/00600/00691/00036/15.html |first=Ferenc Tibor| last=Szávai |title=Könyvszemle (Book review): Kozári Monika: ''A dualista rendszer (1867–1918)'': Modern magyar politikai rendszerek |work=Magyar Tudomány |issue=2006/12 |page=1542 |language=Hungarian |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 20 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |url=http://tortenelemszak.elte.hu/data/25756/SzavaiFeri.pdf |first=Ferenc |last=Szávai |title=Osztrák–magyar külügyi ingatlanok hovatartozása a Monarchia felbomlása után |language=Hungarian |page=598 |year=2010 |access-date=2017 թ․ հունվարի 13 |archive-date=2012 թ․ դեկտեմբերի 7 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Cj8Um8U2?url=http://tortenelemszak.elte.hu/data/25756/SzavaiFeri.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իսկ Խորվաթիա-Սլովենիա-Դալմաթիայի թագավորության քաղաքացիները ունեին իրենց սեփական անձնագրերը։ Այս անձնագրերում գրվում էր խորվաթերեն և ֆրանսերեն լեզուներով&lt;ref&gt;Antun Radić, &quot;Hrvatski pašuši (putnice)&quot; Dom, 15 January 1903, page 11)&lt;/ref&gt;։ Հայտնի չէ, թե ինչ անձնագրեր են օգտագործել Բոսնիա-Հերցեգովինայում։

Հունգարիայի թագավորությունը միշտ ունեցել է սեփական խորհրդարանը, իսկ Ավստրիայի կայսրությունը ստեղծեց իր խորհրդարանը 1804 թվականին&lt;ref&gt;&quot;In 1804 Emperor Franz assumed the title of Emperor of Austria for all the Erblande of the dynasty and for the other Lands, including Hungary. Thus Hungary formally became part of the Empire of Austria. The Court reassured the diet, however, that the assumption of the monarch’s new title did not in any sense affect the laws and the constitution of Hungary.&quot; {{Citation|last=Laszlo|first=Péter|title=Hungary's Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions |publisher= Koninklijke Brill NV, Leiden, the Netherlands |year=2011|page=6}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
 {{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Կայսրություններ|state=collapsed}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=639}}
{{Hist-stub}}
[[Կատեգորիա:Եվրոպայի պատմական երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրիայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Հունգարիայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:1918 կազմալուծված պետություններ և տարածքներ]]</text>
      <sha1>ff6jw16v2x63t587pvg3i29jufnz9on</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Հադրութի շրջան</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40224</id>
    <revision>
      <id>8492449</id>
      <parentid>8483737</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:13:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3317" xml:space="preserve">{{Նավարկման աղյուսակ
|listclass = hlist
|անվանում = Հադրութի շրջան
|գույն = {{հիմնական գույն}}
|state = collapsed
|հիմնական_վերնագրի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերնագիր = {{դրոշ|ԼՂՀ}} [[Հադրութի շրջան]]
|պատկեր = [[Պատկեր:NKR_locator_Hadrut.png|50px|Հադրութի շրջանը ԼՂՀ քարտեզին]]
|վերնագրերի_ոճ = text-align:left; background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում = Վարչական կենտրոն՝ '''[[Հադրութ]]'''
|վերնագիր1 = Գյուղեր
|ցանկ1 = [[Ազոխ (գյուղ)|Ազոխ]] • [[Ակնաղբյուր (Հադրութի շրջան)|Ակնաղբյուր]] • [[Այգեստան (Հադրութի շրջան)|Այգեստան]] • [[Արաքսավան (Հադրութի շրջան)|Արաքսավան]] • [[Արևշատ (Հադրութի շրջան)|Արևշատ]] • [[Առաջամուղ]] • [[Առաքել (Հադրութի շրջան)|Առաքել]] • [[Արփագետիկ]] • [[Բանաձոր]] • [[Դրախտիկ (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Դրախտիկ]] • [[Թաղասեռ]] • [[Թաղուտ]] • [[Խանձաձոր]] • [[Խծաբերդ]] • [[Ծակուռի]] • [[Ծաղկավանք]] • [[Ծամձոր]] • [[Կարմրակուճ]] • [[Կարմրաքար (Հադրութի շրջան)|Կարմրաքար]] • [[Հադրութ]] • [[Հակակու]] • [[Հայկավան (Հադրութի շրջան)|Հայկավան]] • [[Հարթաշեն (Հադրութի շրջան)|Հարթաշեն]] • [[Հին Թաղեր]] • [[Հողեր]] • [[Ձորագյուղ (Հադրութի շրջան)|Ձորագյուղ]] • [[Մարիամաձոր]] • [[Մեծ Թաղեր]] • [[Մելիքաշեն (Հադրութի շրջան)|Մելիքաշեն]] • [[Մոխրենես]] • [[Նորաշեն (Հադրութի շրջան)|Նորաշեն]] • [[Պետրոսաշեն]] • [[Պլեթանց]] • [[Ջրաբերդ (Հադրութի շրջան)|Ջրաբերդ]] • [[Ջրակուս]] • [[Սարալանջ (Հադրութի շրջան)|Սարալանջ]] • [[Սարինշեն]] • [[Սպիտակաշեն (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Սպիտակաշեն]] • [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]] • [[Վաղավեր (Հադրութի շրջան)|Վաղավեր]] • [[Վարդաշատ]] • [[Տյաք]] • [[Տող (գյուղ)|Տող]] • [[Տումի]] • [[Ուխտաձոր]] • [[Ցոր]] • [[Քյուրաթաղ]] • [[Քարագլուխ (Հադրութի շրջան)|Քարագլուխ]]
|վերնագիր2 = Լքված և ավերակ &lt;br&gt;գյուղեր
|ցանկ2=
*[[Թեզխարաբ (Հադրութի շրջան)|Թեզխարաբ]]
|ներքևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
}}&lt;includeonly&gt;{{կատեգորիան միայն հոդվածներում|Հադրութի շրջանի բնակավայրեր}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Հայաստանի աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Արցախ]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>66lw0dpwfqytbga15mpedezursbb1fu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Մարտակերտի շրջան</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40228</id>
    <revision>
      <id>8492450</id>
      <parentid>8483718</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:14:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3778" xml:space="preserve">{{Նավարկման աղյուսակ
 |անվանում = Մարտակերտի շրջան
 |գույն = {{հիմնական գույն}}
 |navbar =
 |state = collapsed
 |հիմնական_վերնագրի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
 |վերնագիր = {{դրոշ|ԼՂՀ}} [[Մարտակերտի շրջան]]
 |պատկեր = [[Պատկեր:NKR_locator_Mardakert.png|50px|Հադրութի շրջանը ԼՂՀ քարտեզին]]
 |մարմնի_ոճ = 
 |վերնագրերի_ոճ = text-align:left; background:{{հիմնական գույն}};
 |ցանկերի_ոճ = 
 |կենտերի_ոճ = 
 |զույգերի_ոճ =
 |վերևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
 |վերևում = Վարչական կենտրոն՝ '''[[Մարտակերտ]]'''
 |վերնագիր1 = Գյուղեր
 |ցանկ1 = [[Աղաբեկալանջ]] • [[Այգեստան (Մարտակերտի շրջան)|Այգեստան (Վերին Չայլու)]] • [[Անձավներ]] • [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]] • [[Գառնաքար]] • [[Գետավան (Արցախ)|Գետավան]] • [[Գյունեյփայա Ներքին]] • [[Դաշտագլուխ]] • [[Դաստակերտ (Մարտակերտի շրջան)|Դաստակերտ]] • [[Դրմբոն]] • [[Զագլիկ (Մարտակերտի շրջան)|Զագլիկ]] • [[Զարդախաչ]] • [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ]] • [[Թբլղու]] • [[Լենինավան]] • [[Լևոնարխ]] • [[Խնկավան]] • [[Ծաղկաշեն (Մարտակերտի շրջան)|Ծաղկաշեն]] • [[Ծաղկունք (Մարտակերտի շրջան)|Ծաղկունք]] • [[Ծմակահող]] • [[Կարմիրավան]] • [[Կիչան]] • [[Կոճողոտ]] • [[Կուսապատ]] • [[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերք]] • [[Հայադ]] • [[Հայկաջուր]] • [[Հարությունագոմեր]] • [[Հացավան (Մարտակերտի շրջան)|Հացավան (Յարմջա)]] • [[Հովտաշեն (Մարտակերտի շրջան)|Հովտաշեն]] • [[Ղազանչի (գյուղ, Արցախ)|Ղազանչի]] • [[Ղազարահող]] • [[Ճանկաթաղ]] • [[Ճրագ]] • [[Մաղավուզ]] • [[Մանիքլու]] • [[Մատաղիս]] • [[Մարալյան Սարով]] • [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղա]] • [[Մեծշեն (Մարտակերտի շրջան)|Մեծշեն]] • [[Մեհմանա]] • [[Մոխրաթաղ]] • [[Նարեշտար]] • [[Ներքին Հոռաթաղ]] • [[Ներքին Չայլու]] • [[Նոր Այգեստան]] • [[Նոր Կարմիրավան]] • [[Նոր Հայկաջուր]] • [[Նոր Ղազանչի]] • [[Նոր Մարաղա]] • [[Նոր Ջրաբերդ]] • [[Նոր Սեյսուլան]] • [[Շահմասուր]] • [[Չափար]] • [[Չլդրան]] • [[Պողոսագոմեր]] • [[Ջրաբերդ (Մարտակերտի շրջան)|Ջրաբերդ]] • [[Սեյսուլան]] • [[Վաղուհաս]] • [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] • [[Վարդաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Վարդաձոր]] • [[Վարնկաթաղ]] • [[Վերին Հոռաթաղ]] • [[Տոնաշեն]] • [[Քմքաձոր]] • [[Քոլատակ]] • [[Օրթա Գյունեյփայա]]
 |ներքևում_ոճ  = background:{{հիմնական գույն}};
}}&lt;includeonly&gt;{{կատեգորիան միայն հոդվածներում|Մարտակերտի շրջանի բնակավայրեր}}&lt;/includeonly&gt;
&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Հայաստանի աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Արցախ]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aw5dqh1y2a5y40x6wdt4dj2hsik9fys</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Շահումյանի շրջան</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40239</id>
    <revision>
      <id>8492559</id>
      <parentid>8483721</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3713" xml:space="preserve">{{Նավարկման աղյուսակ
|անվանում = Շահումյանի շրջան
|գույն = {{հիմնական գույն}}
|state = collapsed
|հիմնական_վերնագրի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերնագիր = {{դրոշ|ԼՂՀ}} [[Շահումյանի շրջան]]
|պատկեր = [[Պատկեր:Shahoumyan.jpg|50px|Շահումյանի շրջանը ԼՂՀ քարտեզին]]
|վերնագրերի_ոճ = text-align:left; background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում = Վարչական կենտրոն՝ [[Քարվաճառ]]
|վերնագիր1 = Գյուղեր
|ցանկ1 = [[Ազատ (Շահումյանի շրջան)|Ազատ]] • [[Այգեստան (Շահումյանի շրջան)|Այգեստան]] • [[Ակնաբերդ]] • [[Ապահեն]] • [[Ասրիկ]] • [[Բուզլուխ]] • [[Գաղթուտ]] • [[Գյուզալար]] • [[Գետաշեն (Շահումյանի շրջան)|Գետաշեն]] • [[Գյուլիստան (Արցախ)|Գյուլիստան]] • [[Դադիվանք (գյուղ)|Դադիվանք]] • [[Եզնարածանց]] • [[Եղեգնուտ (Շահումյանի շրջան)|Եղեգնուտ]] • [[Եղջերունիկ]] • [[Եղցատեղ]] • [[Եղցի]] • [[Զառալյուր]] • [[Զարկունի]] • [[Զեյվա (Շահումյանի շրջան)|Զեյվա]] • [[Զովք (Շահումյանի շրջան)|Զովք]] • [[Զուար]] • [[Էրքեջ]] • [[Թաթխուն]] • [[Թոդան (Շահումյանի շրջան)|Թոդան]] • [[Իշխանիկ]] • [[Խարխափուտ]] • [[Խոզենիկ]] • [[Խոփեր (Արցախ)|Խոփեր]] • [[Ծավալք (Շահումյանի շրջան)|Ծավալք]] • [[Ծար (գյուղ)|Ծար]] • [[Կամո (Շահումյանի շրջան)|Կամո]] • [[Կարաչինար]]• [[Կորեկնեկ]] • [[Կուշչի Արմավիր]] • [[Հայ Պարիս]] • [[Հավախաղաց]] • [[Հավսաթաղ]] • [[Հովվաշեն]] • [[Ճումեն]] • [[Մանաշիդ]] • [[Մանասինշեն]] • [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] • [[Միխայլովկա (Շահումյանի շրջան)|Միխայլովկա]] • [[Մշենի (Շահումյանի շրջան)|Մշենի]] • [[Նոր Բանանց]] • [[Նոր Բրաջուր]] • [[Նոր Գետաշեն]] • [[Նոր Էրքեջ]] • [[Նոր Խարխափուտ]] • [[Նոր Կարաչինար]] • [[Նոր Մանաշիդ]] • [[Նոր Վերինշեն]] • [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]] • [[Շաֆագ]] • [[Շիկաքար]] • [[Չափնի (Շահումյանի շրջան)|Չափնի]] • [[Չարեքտար]] • [[Ջերմաջուր (Շահումյանի շրջան)|Ջերմաջուր]] • [[Ռուս Պարիս]] • [[Վերին շեն (Շահումյանի շրջան)|Վերին շեն]] • [[Քնարավան]]
|ներքևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|ներքևում = Նեյկայումս Շահումյանի ողջ շրջանը բացի Չարեքտար գյուղից գտնվում է [[Ադրբեջան]]ի զինված ուժերի վերահսկման ներքո:
}}&lt;includeonly&gt;{{կատեգորիան միայն հոդվածներում|Շահումյանի շրջանի բնակավայրեր}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Արցախ]]
[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Հայաստանի աշխարհագրություն]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8hd4wqw9o2f5h2igubha8llgi8hwga7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նեմրութ (հրաբուխ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40867</id>
    <revision>
      <id>8492609</id>
      <parentid>7683252</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:46:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9054" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Նեմրութ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Լեռ
|լայնք = 37.98043
|երկայնք = 38.74101
|երկիր2 = Թուրքիա
}}
'''Նեմրութ''', ''Նեմրուդ, Սարակն'', բազմածին հրաբուխ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում, [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] մոտակայքում։ Այժմ էլ գործում է, սակայն լավաներ չի արտավիժում։ Խառնարանից ու լանջերից դուրս են գալիս տաք գազեր, ջրեր ու գոլորշիներ։ Խառնարանը 2500 մետրի վրա է, ամենամեծը ողջ Հայկական լեռնաշխարհում՝ տրամագիծը 8 կմ, որի արևմտյան մասում խառնարանային լիճն է 9 քառ. կմ մակերեսով։ Խառնարանի պատերը կախված, զառիթափ լանջերով են՝ մինչև 300 մ բարձրությամբ, կազմված թթու կազմի լավաներից։ Դուրս եկող գազերը վկայում են նրա մարման մասին։ Առաջներում Նեմրութը արտավիժել է բազալտային լավաներ, նույնիսկ հալոցենում ու պատմական շրջաններում։ Վերջին ժայթքումը ենթադրվում է 1692 թվականին։ Այժմ խառնարանում գոյություն ունեն մանր սոպկաներ-պարազիտ կոներ։

Նեմրութ Դաղի ամենահզոր ժայթքումները տեղի են ունեցել [[պլեյստոցեն]]ի դարաշրջանում, արդյունքում բազմաթիվ ոչ շատ հզոր ժայթքումներ են տեղի ունեցել [[գոլոցեն]]ում, որոնցից վերջին երկուսը [[1692]] թվականին։ Հրաբխի գագաթը իրենից ներկայացնում է խոշոր [[կալդերա]], որի մեջ [[լիճ]] է գոյացել։ Նեմրութ Դաղ հրաբուխը (Նեմրութ) երբեմն շփոթում են [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ Դաղ (Նեմրութ) լեռան]] հետ, որը նույնպես գտնվում է [[Թուրքիա]]յում և լայնորեն հայտնի է [[Հելլենիստական դարաշրջան|հելլենիստական ժամանակաշրջանի]] քարե արձանների մնացորդներով։ Բարձրությունը 2935 մ է&lt;ref name=&quot;Высота&quot;&gt;Նախկինում համարվում էր, որ Նեմրութ Դաղի բարձրությունը 2948 մ է։ 2006-2008 թվականների վերջին ուսումնասիրությունները հստակեցրին թիվը. Տես՝ {{ռուսերեն հոդված |автор=Ulusoy İ., Labazuy Ph., Aydar E., Ersoy O., Çubukçu E. |заглавие=Structure of the Nemrut caldera (Eastern Anatolia, Turkey) and associated hydrothermal fluid circulation |издание=Journal of Volcanology &amp; Geothermal Research |год=2008 |выпуск= |volume=174 |номер=4 |pages=269–283 |doi=10.1016/j.jvolgeores.2008.02.012 }}&lt;/ref&gt;։

== Ընդհանուր տեղեկություններ ==
Նեմրութ-Դաղը իրենից ներկայացնում է [[ստրատոհրաբուխ]] և գտնվում է [[Արաբական սալաքար|Արաբական]] և [[Եվրասիական սալաքար|Եվրասիական]] [[քարոլորտ|տեկտոնական սալաքարերի]] բախման գոտում, որը կանխորոշում է տարածաշրջանի [[Սեյսմոլոգիա|սեյսմիկ]] և հրաբխային ակտիվությունը&lt;ref name=&quot;Дьюви&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Dewey J.F, Hempton M.R., Kidd W.S.F., Saroglu F., Sengor A.M.C |заглавие=Shortening of continental lithosphere: the neotectonics of Eastern Anatolia — a young collision zone |ссылка=http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/19/1/1 |издание=Collision Tectonics |место=London |издательство=Geological Society, Special Publications |год=1986 |выпуск= |volume=19 |номер= |pages=1–36 |doi=10.1144/GSL.SP.1986.019.01.01}}&lt;/ref&gt;։ Այդ սալերի բախումը սկսվել է միջին [[էոցեն]]ում և վերջնականապես փակել է ջրային տարածությունը, որը [[մեզոզոյան դարաշրջան]]ում գոյացնում էր հնադարյան [[Տեթիս (օվկիանոս)|Տեթիս]] օվկիանոսը։ Նեմրութ-Դաղը արևելյան Թուրքիայի երեք այլ հանգած [[Արարատ]], [[Թոնդրակ]], [[Սիփան]] հրաբուխների հետ, գտնվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և համարվում է այդ հրաբուխներից ամենաարևմտյանը, և միակը նրանցից, որը պահպանում է իր ակտիվությունը, ինչպես նաև [[Անատոլիա]]յի միակ հրաբուխը, որը ժայթքել է պատմական ժամակաշրջանում: Նեմրութ-Դաղը գտնվում է [[Դատվան]] քաղաքից 10 կմ դեպի հյուսիս, [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հյուսիսարևմտյան ափին&lt;ref&gt;В. А. Жучкевич // Топонимика:краткий географический очерк. Допущено в качестве учеб. пособия для студентов геогр. факультетов вузов// Высшая школа, 1965 — стр.222 Всего страниц: 320&lt;/ref&gt;։
Նեմրութ-Դաղը, հնարավոր է, որ գոյացել է վաղ [[չորրորդական դարաշրջան]]ում, մոտ 1 միլիոն տարի առաջ, ամենամեծ ակտիվությունը ցուցաբերել է [[պլեյստոցեն]]ի դարաշրջանում, պարբերաբար ժայթքել է նաև [[հոլոցեն]]ի ժամակաշրջանում։ Միջին պլեյստոցենի դարաշրջանում, մոտ 250 հազար տարի առաջ, Նեմրութ-Դաղի խոշոր ժայթքման արդյունքում առաջացել է 60 կիլոմետրանոց [[լավա]]յի հոսք, որն արգելափակել է Վանա գոգավորությունից ջրի հոսքը դեպի Մուշի գոգավորություն, որը պատկանում է ոչ հեռու գտնվող [[Արածանի]] գետի ավազանին, ինչն էլ դարձել է Վանա լճի առաջացման պատճառ&lt;ref name=&quot;Гюнер&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Güner Y. |заглавие=Nemrut Yanardağinin jeolojisi, jeomorfolojisi ve volkanizmanin evrimi |ссылка= |издание=Jeomorfoloji Dergisi |издательство= |год=1984 |выпуск= |том=12 |номер= |страницы= |isbn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Караоглу2004&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Karaoğlu Ö., Özdemir Y., Tolluoğlu A.Ü. |заглавие=Physical evolution, emplacement of ignimbrite and characteristic eruption types of Nemrut Stratovolcano: a caldera system at Eastern Anatolia-Turkey |ссылка= |издание=Proceedings of the 5th International Symposium on Eastern Mediterranean Geology |издательство= |год=2004 |pages= |isbn=}}&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն ժամանահատվածում հրաբխի գագաթը ներս է ընկել՝ առաջացնելով խոշոր [[կալդերա]] 8,3 x 7 կմ շառավղով։ Հետագայում կալդերայի մեջ գոյացել է քաղցրահամ [[Նեմրութ (լիճ)|Նեմրութ]] լիճը (մեծությամբ երկրորդ կալդերային լիճը աշխարհում&lt;ref name=&quot;Янг&quot;&gt;[http://www.youngreporters.org/article.php3?id_article=3365 Crater lakes in Turkey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121014065904/http://www.youngreporters.org/article.php3?id_article=3365 |date=2012-10-14 }} // Young reporters for the environment.&lt;/ref&gt;), որից հետագա ժայթքումների արդյունքում առանձնացվել է ևս մեկ ոչ շատ մեծ [[Ըլը (լիճ)|Ըլը լիճը]]։ Ներկայումս Նեմրութ-Դաղի ամենաբարձր կետը 2935 մ է։ Հրաբուխը էլիպսաձև է, հիմքի մոտ նրա չափսերը կազմում են 27 × 18 կմ, հրաբխային կենտրոնը բաղկացած է 377,5 կմ³ հրաբխային նյութերից։ Նեմրութ-Դաղի կալդերան ամենամեծն է [[Թուրքիա]]յում, [[Եվրոպա]]յում՝ չորրորդն է և աշխարհում՝ 16-րդը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հրաբուխներ]]
[[Կատեգորիա:Բիթլիսի մարզի լեռներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռներ]]</text>
      <sha1>eyg2267krimqlo9jsgh39p1dhl4dx7q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492652</id>
      <parentid>8492609</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:01:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9055" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Նեմրութ (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Լեռ
|լայնք = 37.98043
|երկայնք = 38.74101
|երկիր2 = Թուրքիա
}}
'''Նեմրութ''', ''Նեմրուդ, Սարակն'', բազմածին հրաբուխ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում, [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] մոտակայքում։ Այժմ էլ գործում է, սակայն լավաներ չի արտավիժում։ Խառնարանից ու լանջերից դուրս են գալիս տաք գազեր, ջրեր ու գոլորշիներ։ Խառնարանը 2500 մետրի վրա է, ամենամեծը ողջ Հայկական լեռնաշխարհում՝ տրամագիծը 8 կմ, որի արևմտյան մասում խառնարանային լիճն է 9 քառ. կմ մակերեսով։ Խառնարանի պատերը կախված, զառիթափ լանջերով են՝ մինչև 300 մ բարձրությամբ, կազմված թթու կազմի լավաներից։ Դուրս եկող գազերը վկայում են նրա մարման մասին։ Առաջներում Նեմրութը արտավիժել է բազալտային լավաներ, նույնիսկ հալոցենում ու պատմական շրջաններում։ Վերջին ժայթքումը ենթադրվում է 1692 թվականին։ Այժմ խառնարանում գոյություն ունեն մանր սոպկաներ-պարազիտ կոներ։

Նեմրութ Դաղի ամենահզոր ժայթքումները տեղի են ունեցել [[պլեյստոցեն]]ի դարաշրջանում, արդյունքում բազմաթիվ ոչ շատ հզոր ժայթքումներ են տեղի ունեցել [[գոլոցեն]]ում, որոնցից վերջին երկուսը [[1692]] թվականին։ Հրաբխի գագաթը իրենից ներկայացնում է խոշոր [[կալդերա]], որի մեջ [[լիճ]] է գոյացել։ Նեմրութ Դաղ հրաբուխը (Նեմրութ) երբեմն շփոթում են [[Նեմրութ (լեռ)|Նեմրութ Դաղ (Նեմրութ) լեռան]] հետ, որը նույնպես գտնվում է [[Թուրքիա]]յում և լայնորեն հայտնի է [[Հելլենիստական դարաշրջան|հելլենիստական ժամանակաշրջանի]] քարե արձանների մնացորդներով։ Բարձրությունը 2935 մ է&lt;ref name=&quot;Высота&quot;&gt;Նախկինում համարվում էր, որ Նեմրութ Դաղի բարձրությունը 2948 մ է։ 2006-2008 թվականների վերջին ուսումնասիրությունները հստակեցրին թիվը. Տես՝ {{ռուսերեն հոդված |автор=Ulusoy İ., Labazuy Ph., Aydar E., Ersoy O., Çubukçu E. |заглавие=Structure of the Nemrut caldera (Eastern Anatolia, Turkey) and associated hydrothermal fluid circulation |издание=Journal of Volcanology &amp; Geothermal Research |год=2008 |выпуск= |volume=174 |номер=4 |pages=269–283 |doi=10.1016/j.jvolgeores.2008.02.012 }}&lt;/ref&gt;։

== Ընդհանուր տեղեկություններ ==
Նեմրութ-Դաղը իրենից ներկայացնում է [[ստրատոհրաբուխ]] և գտնվում է [[Արաբական սալաքար|Արաբական]] և [[Եվրասիական սալաքար|Եվրասիական]] [[քարոլորտ|տեկտոնական սալաքարերի]] բախման գոտում, որը կանխորոշում է տարածաշրջանի [[Սեյսմոլոգիա|սեյսմիկ]] և հրաբխային ակտիվությունը&lt;ref name=&quot;Дьюви&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Dewey J.F, Hempton M.R., Kidd W.S.F., Saroglu F., Sengor A.M.C |заглавие=Shortening of continental lithosphere: the neotectonics of Eastern Anatolia — a young collision zone |ссылка=http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/19/1/1 |издание=Collision Tectonics |место=London |издательство=Geological Society, Special Publications |год=1986 |выпуск= |volume=19 |номер= |pages=1–36 |doi=10.1144/GSL.SP.1986.019.01.01}}&lt;/ref&gt;։ Այդ սալերի բախումը սկսվել է միջին [[էոցեն]]ում և վերջնականապես փակել է ջրային տարածությունը, որը [[մեզոզոյան դարաշրջան]]ում գոյացնում էր հնադարյան [[Տեթիս (օվկիանոս)|Տեթիս]] օվկիանոսը։ Նեմրութ-Դաղը արևելյան Թուրքիայի երեք այլ հանգած [[Արարատ]], [[Թոնդրակ]], [[Սիփան]] հրաբուխների հետ, գտնվում է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի տարածքում և համարվում է այդ հրաբուխներից ամենաարևմտյանը, և միակը նրանցից, որը պահպանում է իր ակտիվությունը, ինչպես նաև [[Անատոլիա]]յի միակ հրաբուխը, որը ժայթքել է պատմական ժամակաշրջանում։ Նեմրութ-Դաղը գտնվում է [[Դատվան]] քաղաքից 10 կմ դեպի հյուսիս, [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հյուսիսարևմտյան ափին&lt;ref&gt;В. А. Жучкевич // Топонимика:краткий географический очерк. Допущено в качестве учеб. пособия для студентов геогр. факультетов вузов// Высшая школа, 1965 — стр.222 Всего страниц: 320&lt;/ref&gt;։
Նեմրութ-Դաղը, հնարավոր է, որ գոյացել է վաղ [[չորրորդական դարաշրջան]]ում, մոտ 1 միլիոն տարի առաջ, ամենամեծ ակտիվությունը ցուցաբերել է [[պլեյստոցեն]]ի դարաշրջանում, պարբերաբար ժայթքել է նաև [[հոլոցեն]]ի ժամակաշրջանում։ Միջին պլեյստոցենի դարաշրջանում, մոտ 250 հազար տարի առաջ, Նեմրութ-Դաղի խոշոր ժայթքման արդյունքում առաջացել է 60 կիլոմետրանոց [[լավա]]յի հոսք, որն արգելափակել է Վանա գոգավորությունից ջրի հոսքը դեպի Մուշի գոգավորություն, որը պատկանում է ոչ հեռու գտնվող [[Արածանի]] գետի ավազանին, ինչն էլ դարձել է Վանա լճի առաջացման պատճառ&lt;ref name=&quot;Гюнер&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Güner Y. |заглавие=Nemrut Yanardağinin jeolojisi, jeomorfolojisi ve volkanizmanin evrimi |ссылка= |издание=Jeomorfoloji Dergisi |издательство= |год=1984 |выпуск= |том=12 |номер= |страницы= |isbn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Караоглу2004&quot;&gt;{{ռուսերեն հոդված|автор=Karaoğlu Ö., Özdemir Y., Tolluoğlu A.Ü. |заглавие=Physical evolution, emplacement of ignimbrite and characteristic eruption types of Nemrut Stratovolcano: a caldera system at Eastern Anatolia-Turkey |ссылка= |издание=Proceedings of the 5th International Symposium on Eastern Mediterranean Geology |издательство= |год=2004 |pages= |isbn=}}&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն ժամանահատվածում հրաբխի գագաթը ներս է ընկել՝ առաջացնելով խոշոր [[կալդերա]] 8,3 x 7 կմ շառավղով։ Հետագայում կալդերայի մեջ գոյացել է քաղցրահամ [[Նեմրութ (լիճ)|Նեմրութ]] լիճը (մեծությամբ երկրորդ կալդերային լիճը աշխարհում&lt;ref name=&quot;Янг&quot;&gt;[http://www.youngreporters.org/article.php3?id_article=3365 Crater lakes in Turkey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121014065904/http://www.youngreporters.org/article.php3?id_article=3365 |date=2012-10-14 }} // Young reporters for the environment.&lt;/ref&gt;), որից հետագա ժայթքումների արդյունքում առանձնացվել է ևս մեկ ոչ շատ մեծ [[Ըլը (լիճ)|Ըլը լիճը]]։ Ներկայումս Նեմրութ-Դաղի ամենաբարձր կետը 2935 մ է։ Հրաբուխը էլիպսաձև է, հիմքի մոտ նրա չափսերը կազմում են 27 × 18 կմ, հրաբխային կենտրոնը բաղկացած է 377,5 կմ³ հրաբխային նյութերից։ Նեմրութ-Դաղի կալդերան ամենամեծն է [[Թուրքիա]]յում, [[Եվրոպա]]յում՝ չորրորդն է և աշխարհում՝ 16-րդը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հրաբուխներ]]
[[Կատեգորիա:Բիթլիսի մարզի լեռներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռներ]]</text>
      <sha1>kuun64nvvvmmuntpapx7ge8dra7j2ml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գարուշ Հարյանց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43045</id>
    <revision>
      <id>8492305</id>
      <parentid>7603967</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:24:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայ թատերական ռեժիսորներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4196" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Գարուշ Ավետիքի Հարյանց''' ({{ԱԾ}}), հայ բանաստեղծ, բեմադրիչ, դրամատուրգ, ծաղրանկարիչ։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1947 թվականի մայիսի 7-ին, Ախուրյանի շրջանի (Շիրակի մարզ) Հացիկ գյուղում։ 1977 թվականին գերազանցությամբ ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ի ռեժիսուրայի ֆակուլտետը։ Նույն թվականին լույս է տեսել նրա բանաստեղծությունների առաջին՝ «Վարդավառ» գիրքը, 1980 թվականին՝ երկրորդ «Հրդեհի ծաղիկներ»-ը, որը 1992 թվականին արժանացել է [[Հայաստանի գրողների միություն|Հայաստանի գրողների միության]] Հովհաննես Շիրազի անվան առաջին մրցանակին, 1984 թվականին՝ երրորդ «Հայրական ժամանակ»-ը, 1986 թվականին՝ «Եվան ու Աստղինեն» մանկականը։

Աշխատել է [[Գյումրիի Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն|Լենինականի Մռավյանի անվան պետական դրամատիկ]] և տիկնիկային թատրոններում, ուր բեմադրվել են «Երեք խոզուկներ» և «Սատանան ու տոնածառը» մանկական պիեսները։ 1986-1988 թթ. գլխավոր տնօրենի պաշտոնում ղեկավարել է Շիրակի գոտու «Սոյուզպեչատ» միավորումը։ Երկրաշարժից հետո աշխատել է Երևանի հեռուստաթատրոնում իբրև խմբագիր, որտեղ բեմադրել է «Ես եմ փեսան» տրագիկոմեդիան՝ ըստ [[Երուխան]]ի «Մարկոս ախպոր սերը» նորավեպի։ 1993-1994 թթ. դասախոսել է Երևանի թատերական ինստիտուտում և ղեկավարել «Ուսանողական» թատրոնի աշխատանքները որպես գեղարվեստական տնօրեն։
 
2004 թվականին տեղափոխվել է ԱՄՆ-ի [[Լոս Անջելես]] քաղաք, որտեղ 2000 թվականին հրատարակել է «Անֆիլադա» գիրք-պոեմը, 2007 թվականին՝ «Հազար և մեկ համազարկ» քառյակների հատընտիրը, որը արժանացել է «Հրանտ և Մանուշակ Սիմոնյաններ» առաջին ամենամյա գրական մրցանակին՝ «Տարվա լավագույն գիրք» անվանակարգում։

Հեղինակի բանաստեղծություններից թարգմանվել են [[ռուսերեն]], [[վրացերեն]], [[ուկրաիներեն]], [[սլովակերեն]]։ Իսկ &quot;Fhilantropy&quot; [[անգլերեն]] գրված նրա չափածո գործն արժանացել է The International Library of Poetry կազմակերպության &quot;Editor's Choice Award&quot; ամենամյա մրցանակին։ Բազմաժանր գրողը 2005 թվականից Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության (ԿՀԳՄ) քարտուղարն է։ Հեղինակել է «Պապն ու թոռները» առականին, «Ներկա շարունակական» բանաստեղծական ժողովածուն և «Երկրաշարժի հարսնացուն» վիպակը&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=2075 Գարուշ Հարյանցի կենսագրությունը avproduction կայքում]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հարյանց, Գարուշ}}

[[Կատեգորիա:Հայ բանաստեղծներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ դրամատուրգներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ բեմադրիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ծաղրանկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ թատերական ռեժիսորներ]]</text>
      <sha1>nm4cfkjzp248wpjzvvge8cbj7z61fqu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարգարետ Թետչեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43118</id>
    <revision>
      <id>8492284</id>
      <parentid>8478812</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:15:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112973" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Մարգարետ Թետչեր
 | բնօրինակ անուն = Margaret Thatcher
 | պատկեր = Margaret Thatcher.png
 | պատկերի լայնություն = 
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ]]
 | դրոշ = 
 | կառավարման սկիզբ = 4 Մայիս 1979
 | կառավարման ավարտ = 28 Նոյեմբեր 1990
 | կառավարման ժամանակ =
 | նախորդող = [[Ջեյմ Կալագեն]]
 | հաջորդող = [[Ջոն Մեյջոր]]
}}
'''Մարգարետ Թետչեր''' ({{lang-en|Margaret Hilda Thatcher}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;[https://news.am/arm/news/147907.html Մահացել է «Երկաթյա լեդի» Մարգարետ Թետչերը]&lt;/ref&gt;), [[Մեծ Բրիտանիա]]յի 71-րդ վարչապետը ([[1979]]-[[1990]] թվականներին), պահպանողական կուսակցության առաջնորդ ([[1975]]-[[1990]] թվականներին), բարոնուհի ([[1992]] թվականին)։ Հայտնի է որպես «[[երկաթե տիկին]]» (iron lady)։ Նա առաջին կինն է, ով զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը։

[[1950]] թվականին Թետչերն ավարտել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի ([[Սոմերվիլ քոլեջ, Օքսֆորդ|Սոմերվիլ քոլեջ]]) բնագիտության ֆակուլտետը։ Եղել է Օքսֆորդի համալսարանի Պահպանողական կուսակցության ասոցիացիայի առաջին կին նախագահը։ [[1951]] թվականին ամուսնացել է ձեռնարկատեր Դենիս Թետչերի հետ։ [[1954]] թվականին ստացել է փաստաբանի վկայական։ [[1959]] թվականին ընտրվել է Համայնքների պալատի պատգամավոր։ [[1961]]-[[1964]] թվականներին եղել է սոցիալական ապահովության նախարար։

[[1970]]-[[1974]] թվականներին Մարգարետ Թետչերը եղել է կրթության և գիտության նախարար [[Էդվարդ Հիթ]]ի կառավարությունում։ 
[[Պահպանողական կուսակցություն|Պահպանողական կուսակցության]] նոր ղեկավարի ընտրություններում 1975 թվականին հաղթեց Հիթին, և դարձավ խորհրդանական ընդդիմության ղեկավար, ինչպես նաև [[Մեծ Բրիտանիա]]յի հիմնական կուսակցություններից մեկը ղեկավարած առաջին կինը։ [[1979]] թվականի համընդհանուր ընտրություններում պահպանողական կուսակցության հաղթանակից հետո Մարգարեթ Թետչերը դարձավ վարչապետ։

Լինելով կառավարության ղեկավար՝ կատարեց քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումներ չեղարկելով այն ամենը, ինչ նա համարում էր երկրի անկման պատճառ։ Նրա քաղաքական փիլիսոփայությունը և տնտեսական քաղաքականությունը հիմնվում էին հիմնականում ֆինանսական համակարգի [[վերակարգավորում|վերակարգավորման]] վրա, ճկուն [[աշխատաշուկա]]յի ապահովմանը, պետական ձեռնարկությունների [[մասնավորեցում|մասնավորեցմանը]] և արհմիությունների ազդեցության թուլացմանը։ Թետչերի ամենաբարձր հանրաճանաչությունը սկսեց անկում ապրել նրա իշխանության առաջին տարիներին անկման և անաշխատության բարձր մակարդակի համար, բայց կրկին բարձրացավ [[1982|1982 թվական]]ի [[Ֆոլկլենդյան պատերազմ]]ի և տնտեսական աճի ժամանակ, որը հանգեցրեց [[1983]] թվականին նրա վերընտրմանը։

Երրորդ անգամ Թետչերը վերընտրվեց [[1987]] թվականին, բայց լրացուցիչ հարկի (''poll tax'') մասին օրենքը և [[Եվրոպական միություն]]ում Բրիտանիայի դերի մասին հայացքները նրա կառավարության անդամների շրջանակներում տարածված չէին։ Երբ [[Մայքլ Հեզելթայն]]ը վիճարկեց կուսակցությունում նրա առաջնորդ լինելը, Թետչերը հարկադրված էր հրաժարական տալ վարչապետի և կուսակցության ղեկավարի պաշտոնից։

Պառլամենտի անդամ Ֆինչլիից [[1959]]-[[1992]] թվականներին, [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատից]] հեռանալուց հետո ցմահ ստացավ [[պերի կոչում]] և [[բարոն]]ուհու տիտղոս։

== Կենսագրություն == 
[[Պատկեր:Maison natale de Margaret Thatcher, Grantham.JPG|thumb|left|Գրենթհեմի տունը, որտեղ ծնվել է Մարգարետ Թետչերը]]
[[Պատկեր:Plaque, maison natale de Margaret Thatcher.JPG|thumb|left|Հուշատախտակ այն տան վրա, որտեղ ծնվել է Մարգարետ Թետչերը]]
Մարգարեթ Ռոբերթսը ծնվել է [[1925]] թվականի [[հոկտեմբերի 13]]-ին։ Հայրը՝ Ալֆրեդ Ռոբերթսը, ծնունդով [[Նորթհեմփթոնշիր]]ից էր, մայրը՝ Բեաթրիս Իթելը (օրիորդական ազգանունը՝ Սթեֆենսոն) ծնունդով [[Լինքոլնշիր]]ից էր{{sfn|Beckett|2006|p=3}}։ Մանկությունն անցկացրել է Գրենթհեմում, որտեղ հայրն ուներ [[նպարեղեն]]ի երկու կրպակ&lt;ref name=&quot;Beckett-p3&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=3}}&lt;/ref&gt;։ Ավագ քրոջ՝ Մյուրիելի հետ դաստիարակվել է նպարեղենի կրպակներից մեկի վերևի հարկում գտնվող բնակարանում, որը երկաթգծից շատ քիչ էր հեռու&lt;ref name=&quot;Beckett-p3&quot;/&gt;։ Մարգարետի հայրը ակտիվ մասնակցություն էր ցուցաբերում տեղական քաղաքական և հոգևոր կյանքին՝ լինելով քաղաքային խորհրդի անդամ և [[Մեթոդականություն|մեթոդիստ]] քահանա&lt;ref name=BeckettP8/&gt;։ Այդ իսկ պատճառով աղջիկները դաստիարակվել են մեթոդականության խիստ ավանդույթներով&lt;ref name=&quot;Johnson&quot;&gt;{{cite news|first=Maureen|last=Johnson|title=Bible-Quoting Thatcher Stirs Furious Debate|agency=Associated Press|date=28&amp;nbsp;May 1988}}&lt;/ref&gt;։ Հենց Ալֆրեդը ծնվել է [[Լիբերալ կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|լիբերալ հայացքներ]] ունեցող ընտանիքում, բայց, ինչպես ընդունված էր տեղական ինքնակառավաման մարմիններում, անկուսակցական էր։ [[1945]]-[[1946]] թվականներին եղել է Գրենթհեմի քաղաքապետ, իսկ [[1952]] թվականին՝ [[1950 թվական]]ի քաղաքային ընտրություններում [[Լիբերալ կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Լիբերալ կուսակցության]] համոզիչ հաղթանակից հետո, որոնց արդյունքում կուսակցությունն առաջին անգամ մեծամասնություն կազմեց Գրենթհեմի Խորհրդում, դադարեց լինել քաղաքային խորհրդի անդամ&lt;ref name=BeckettP8&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=8}}&lt;/ref&gt;։

Ռոբերթսը հաճախում էր Հանթինգթաուեր-Ռոուդի սկզբնական դպրոց, որից հետո կրթաթոշակ ստացավ ուսանելու Քեսթևենի և Գրենթհեմի աղջիկների համար նախատեսված դպրոցում&lt;ref name=BeckettP5&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=5}}&lt;/ref&gt;։ Մարգարետի ուսման առաջադիմության հաշվետվությունները վկայում են աշակերտուհու ջանասիրության և դեպի ինքնակատարելագործման մշտական աշխատանքների մասին։ Նա հաճախում էր նաև ֆակուլտատիվ պարապմուքների՝ [[դաշնամուր]]ի, [[խոտի հոկեյ]]ի, [[լող]]ի և [[սպորտային քայլք]]ի, բանաստեղծական հմտությունների&lt;ref name=BeckettP6&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|pp=21–22}}&lt;/ref&gt;։ [[1942]]-[[1943]] թվականներին արդեն ավագ աշակերտուհի էր&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kestevengrantham.lincs.sch.uk/|title=Kesteven &amp; Grantham Girls' School|publisher=Kestevengrantham.lincs.sch.uk|accessdate=27&amp;nbsp;հունվարի 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBq0jxt?url=http://www.kestevengrantham.lincs.sch.uk/|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուսման վերջին տարում կրթաթոշակի հայտ ներկայացրեց [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Սոմերվիլի քոլեջում քիմիա ուսումնասիրելու համար։ Չնայած ի սկզբանե մերժում ստացավ, բայց մյուս հայցորդի մերժումից հետո, այնուամենայնիվ, Մարգարետին հաջողվեց ստանալ կրթաթոշակ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=23}}&lt;/ref&gt;։ [[1943]] թվականին նա ժամանեց Օքսֆորդ և [[1947]] թվականին՝ չորս տարի քիմիա ուսումնասիրելուց հետո ստացավ երկրորդ աստիճանի դիպլոմ՝ դառնալով բնական գիտությունների բակալավր։ Ուսման վերջին տարում աշխատում էր [[Դորոթի Հոջքին]]ի լաբորատորիայում, որտեղ զբաղվում էր [[գրամիդիցին С]] հակաբիոտիկի [[ռենտգենակառուցողական անալիզ]]ով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|pp=25–27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bbc_ru&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2014/08/140819_uk_thatcher_hodgkin_friendship.shtml «Թետչեր և Հոջքին. ինչպես քիմիան հաղթեց քաղաքականությանը»]&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Դ.Հոջքինի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակներում [[պենիցիլին]]ի մոլեկուլային կառուցվածքի ուսումնասիրությունն էր։ Այս աշխատանքի համար հետագայում նա ստացավ [[Նոբելյան մրցանակ|քիմիայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակ]]։ Դ. Հոջքինսի ամուսինը [[Մեծ Բրիտանիայի կոմունիստական կուսակցություն (1920)|կոմունիստական կուսակցության]] անդամ էր, իսկ նա պարգևատրվել էր խորհրդային [[Լենինի շքանշան]]ով։&lt;/ref&gt;։{{ն|ԽՍՀՄ կատարած առաջին այցի ժամանակ՝ Միխայիլ Գորբաչևի հետ հանդիպումից հետո Թետչերը այցելեց [[Ա. Վ. Շուբնիկովի անվան բյուրեղագիտության ինստիտուտ|ԽՍՀՄ ԳԱ Բյուրեղագիտության ինստիտուտ]] և Դ. Հոջքինին ուղարկեց այստեղ կատարված լուսանկարներ&lt;ref&gt;{{cite web|work=|title=Թետչեր և Հոջքին. ինչպես քիմիան հաղթեց քաղաքականությանը|url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2014/08/140819_uk_thatcher_hodgkin_friendship.shtml|last=Հանց|first=Ադամ|publisher=bbc.co.uk/|year=2014|accessdate=19 օգոստոսի 2014}}&lt;/ref&gt;։}}

== Քաղաքական կարիերայի սկիզբ ==
[[1946 թվական]]ին Ռոբերթսը դարձավ [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Պահպանողական կուսակցության միության նախագահ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|pp=20–21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=28}}&lt;/ref&gt;։ Ուսման տարիներին նրա քաղաքական հայացքների վրա մեծապես ազդեցություն է ունեցել [[Ֆրիդրիխ ֆոն Հայեկ]]ի «[[Ճանապարհ դեպի ստրկություն]]» աշխատությունը ([[1944]]), որում կառավարության միջամտությունը երկրի տնտեսության մեջ դիտարկվում էր որպես բռնապետական պետության նախադրյալ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=17}}&lt;/ref&gt;։

Համալսարանն ավարտելուց հետո Ռոբերթսը տեղափոխվեց [[Էսեքս]] կոմսության [[Քոլչեսթեր]], որտեղ «BX Plastics» ընկերությունում աշխատել է քիմիկոս-հետազոտող&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=17}}&lt;/ref&gt;։ Այս ժամանակ էլ մուտք գործեց [[Պահպանողական կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Պահպանողական կուսակցության]] տեղական միավորում և [[1948]] թվականին [[Լանդիդնո]]յում որպես Պահպանողական միավորման համալսարանի շրջանավարտների ներկայացուցիչ մասնակցեց կուսակցական համագումարին&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=22}}&lt;/ref&gt;։ Մարգարետի օքսֆորդյան ընկերներից մեկը նաև [[Քենթ (կոմսություն)|Քենթի]] Պահպանողական կուսակցության [[Դարթֆորդ]]յան միավորման նախագահն էր, ով զբաղվում էր ընտրություններին թեկնածուներ փնտրելով&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;։ Միավորման ղեկավարներն այնքան էին տպավորված Մարգարետով, որ համոզեցին նրան մասնակցել ընտրություններին, չնայած որ նա չէր մտնում Պահպանողական կուսակցության թեկնածուների հաստատված ցուցակի մեջ. Մարգարետը թեկնածու ընտրվեց միայն [[1951]] թվականի հունվարին և մտցվեց ընտրական ցուցակ&lt;ref name=&quot;Blundell-p36&quot;&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=36}}&lt;/ref&gt;։ Տոնական ճաշի ժամանակ, որը կազմակերպվել էր Դարթֆորդում [[1951]] թվականի փետրվարին նրա՝ Պահպանողական կուսակցության կողմից որպես թեկնածու պաշտոնապես հաստատվելու առթիվ, Ռոբերթսը ծանոթանում է հաջողակ և կայացած ամուսնալուծված գործարար [[Դենիս Թետչեր]]ի հետ&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Blundell-p36&quot;/&gt;։ Ընտրություններին պատրաստվելու ընթացքում նա տեղափոխվեց Դարթֆորդ, որտեղ որպես քիմիկոս-հետազոտող աշխատանքի անցավ J. Lyons and Co. ընկերությունում՝ զբաղվելով [[պաղպաղակ]]ի արտադրությունում կիրառվող [[էմուլգատորներ]]ի մշակմամբ&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ns-rs&quot;&gt;{{cite journal|title=Cream of the crop at Royal Society|url=https://books.google.am/?id=XRpdT3gc9KYC&amp;pg=PA5&amp;dq=Margaret+Thatcher+ice#v=onepage&amp;q=Margaret+Thatcher+ice&amp;f=false|journal=New Scientist|date=7 հուլիսի 1983|page=5|accessdate=25 հունվարի 2011|volume=99|issue=1365|publisher=New Science Publications}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտի ընտրություններ (1950)|1950 թվականի փետրվարի համընդհանուր ընտրություններում]] և [[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտի ընտրություններ (1951)|1951 թվականի հոկտեմբերի համընդհանուր ընտրություններում]] Ռոբերթսը մասնակցեց պառլամետի ընտրություններում Դարթֆորդ շրջանից, որտեղ ավանդաբար հաղթում էին լեյբորիստները։ Որպես ամենաերիտասարդ և միակ կին թեկնածու՝ նա գրավեց մամուլի ուշադրությունը&lt;ref name=&quot;Beckett-p23&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|pp=23–24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=37}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած երկու դեպքերի պարտությանը՝ Մարգարետին հաջողվեց ընտրազանգվածի շրջանում թուլացնել լեյբորիստներին տրվող աջակցությունը՝ սկզբում 6000 ձայնով, ապա 1000 ձայնով&lt;ref name=&quot;Beckett-p23&quot;/&gt;։ Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ նրան աջակցում էին ծնողները, ինչպես Դենիս Թետչերը, ում հետ նա ամուսնացավ [[1951]] թվականի դեկտեմբերին&lt;ref name=Beckett-p23/&gt;&lt;ref name=&quot;Denis Thatcher&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.independent.co.uk/people/obituaries/article36663.ece |accessdate=9 դեկտեմբերի 2007 |date=27 հունիսի 2003 |title=Sir Denis Thatcher Bt |newspaper=The Independent |first=Nicholas |last=Faith |location=London |archive-date=2008 թ․ հունվարի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080103100502/http://news.independent.co.uk/people/obituaries/article36663.ece |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դենիսը կնոջն օգնեց դառնալ փաստաբանների միության անդամ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=25}}&lt;/ref&gt;։ [[1953]] թվականին նա դարձավ փաստաբան՝ հարկահանություն մասնագիտացմամբ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=35}}&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն տարում ընտանիքում ծնվեցին երկվորյակներ՝ դուստրը՝ Քերոլ Թետչերը ({{lang-en|Carol Thatcher}}) և որդին՝ [[Մարկ Թետչեր|Մարկը]]&lt;ref name=&quot;Beckett-p26&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=26}}&lt;/ref&gt;։

=== Պառլամենտի անդամ === 
1950-ական թվականների կեսերին Թետչերը վերսկսեց պառլամենտում տեղի համար պայքարը։ [[1955]] թվականին նրան չհաջողվեց Պահպանողական կուսակցության կողմից թեկնածու առաջադրվել Օրփինգթոն շրջանում&lt;ref name=&quot;Beckett-p26&quot;/&gt;, բայց [[1958]] թվականի ապրիլին թեկնածու առաջադրվեց Ֆինչլիում։ [[1959]] թվականի ընտրություններում ծանր նախընտրական պայքարի պայմաններում այնուամենայնիվ Թետչերը հաղթանակ տարավ՝ դառնալով [[Համայնքների պալատ]]ի անդամ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=27}}&lt;/ref&gt;։ Պառլամենտի անդամի կարգավիճակում իր առաջին ելույթում նա հանդես եկավ Պետական մարմինների մասին օրենքի օգտին՝ պահանջելով տեղական իշխանություններից իրենց հավաքների հրապարակայնություն, իսկ 1961 թվականին հրաժարվեց պաշտպանել Պահպանողական կուսակցության պաշտոնական դիրքորոշումը՝ կողմ քվեարկելով մտրակահարություն պատժի վերականգնմանը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Campbell|2000|p=134}}&lt;/ref&gt;։

[[1961]] թվականի հոկտեմբերին Թետչերը Հարոլդ Մաքմիլանի կառավարությունում առաջադրվեց կենսաթոշակների և պետական սոցիալական ապահովության պառլամենտային նախարարի տեղակալի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reiten|2003|p=4}}&lt;/ref&gt;։ [[1964]] թվականի պառլամենտական ընտրություններում [[Պահպանողական կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Պահպանողական կուսակցության]] պարտությունից հետո նա դարձավ կուսակցության՝ բնակարանաշինության և հողային ունեցվածքի հարցերով ներկայացուցիչը՝ պաշտպանելով վարձակալների՝ քաղաքային բնակելի տները գնելու իրավունքը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=64}}&lt;/ref&gt;։ [[1966]] թվականին Թետչերը դարձավ [[Պետական գանձապետարան]]ի ստվերային խմբի անդամ և որպես պատվիրակ՝ դեմ էր հանդես գալիս լեյբորիստների առաջարկին՝ գների և եկամուտների պարտադիր վերահսկման՝ պնդելով, որ դա կհանգեցնի հակառակ արդյունքի և կքայքայի երկրի տնտեսությունը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;/&gt;։

1966 թվականին՝ Պահպանողական կուսակցության համաժողովի ժամանակ, նա քննադատեց բարձր հարկերի քաղաքականությունը, որն առաջ էր տանում լեյբորիստական կառավարությունը։ Նրա կարծիքով, սա ''«ոչ այնքան քայլ էր դեպի [[սոցիալիզմ]]ը, որքան [[կոմունիզմ]]ը»''&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;/&gt;&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Արևմտյան քաղաքական ավանդույթներում ընդունված է «կոմունիզմ» անվանել խորհրդային տիպի տոտալիտար կառուցվածքը, ի տարբերություն շվեդա-սկանդինավյան լիբերալ «սոցիալիզմի»։&lt;/ref&gt;։ Թետչերը ընդգծում էր ցածր հարկերի պահպանման անհրաժեշտությունը՝ որպես տնքաջան աշխատանքի խթան։ Նա նաև Համայնքների պալատի այն սակավաթիվ անդամներից էր, որոնք պաշտպանեցին [[Համասեռականություն|միասեռականներին]] քրեական պատասխանատվությունից ազատելը&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1966/jul/05/sexual-offences-no-2|title=Sexual Offences (No. 2)|date=5&amp;nbsp;July 1966|journal=Hansard|volume=731|page=267}}&lt;/ref&gt;, կողմ քվեարկեցին աբորտների օրինակացմանը&lt;ref name=&quot;Thatcher-p150&quot;&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1966/jul/22/medical-termination-of-pregnancy-bill|title=Medical Termination of Pregnancy Bill|date=22&amp;nbsp;July 1966|journal=Hansard|volume=732|page=1165}}&lt;/ref&gt; և ճագարներին «ակնհայտ» քերծեներով որսալու արգելքին&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1970/may/14/hare-coursing-bill|title=Hare Coursing Bill|date=մայիսի 14, 1970|journal=Hansard|volume=801|pages=1599–1603}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Hare coursing attack; League Against Cruel Sports |newspaper=The Times |date=28&amp;nbsp;February 1989}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Թետչերը պաշտպանում էր [[մահապատիժ|մահապատժի]] պահպանումը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1969/jun/24/capital-punishment|title=Capital Punishment|date=24&amp;nbsp;June 1969|journal=Hansard|volume=785|page=1235}}&lt;/ref&gt; և դեմ քվեարկեց [[ամուսնալուծություն]]ների կարգի օրենքը մեղմելուն&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1968/feb/09/divorce-reform-bill|title=Divorce Reform Bill|date=9&amp;nbsp;February 1968|journal=Hansard|volume=758|pages=904–907}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=151}}&lt;/ref&gt;։

[[1967]] թվականին [[Լոնդոն]]ում ԱՄՆ դեսպանատան կողմից ընտրվեց Միջազգային այցերի ծրագրին մասնակցելու համար, որի շնորհիվ Թետչերը հնարավորություն ստացավ պրոֆեսիոնալ փոխանակման ծրագրով վեց շաբաթների ընթացքում այցելել ԱՄՆ քաղաքներ, հանդիպել տարբեր քաղաքական դեմքերի հետ և այցելել այնպիսի միջազգային կազմակերպություններ, ինչպիսին էր [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ն]]&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Scott-Smith|first=Giles|title=„Her Rather Ambitious Washington Program“: Margaret Thatcher's International Visitor Program Visit to the United States in 1967|url=http://mountainrunner.us/library/publicdiplomacy/Scott-Smith%20(2003)-%20%E2%80%98Her%20Rather%20Ambitious%20Washington%20Program%E2%80%99%20Margaret%20Thatcher%E2%80%99s%20International%20Visitor%20Program%20Visit%20to%20the%20US%20in%201967.pdf|year=2003|journal=Contemporary British History|month=Winter|volume=17|issue=4|pages=65–86|publisher=Routledge – Taylor and Francis|issn=1743–7997|format=PDF|access-date=2015 թ․ հուլիսի 6|archive-date=2010 թ․ նոյեմբերի 26|archive-url=https://web.archive.org/web/20101126115302/http://mountainrunner.us/library/publicdiplomacy/Scott-Smith%20%282003%29-%20%E2%80%98Her%20Rather%20Ambitious%20Washington%20Program%E2%80%99%20Margaret%20Thatcher%E2%80%99s%20International%20Visitor%20Program%20Visit%20to%20the%20US%20in%201967.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մեկ տարի անց Մարգարեթը դարձավ պաշտոնական ընդդիմության Ստվերային կառավարության անդամ՝ կարգավորելով վառելիքային սեկտորի հետ կապված հարցերը։ [[1970]] թվականի հանրաքվեից ոչ շատ առաջ նա զբաղվում էր տրանսպորտի, ապա նաև կրթության հարցերով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=65}}&lt;/ref&gt;։

=== Լուսավորության և գիտության նախարար (1970-1974) ===
[[1970]]-[[1974]] թվականներին Մարգարեթ Թետչերը լուսավորության ու գիտության նախարար էր [[Էդվարդ Հիթ]]ի կառավարությունում։

1970 թվականի պառլամենտական ընտրություններում [[Էդվարդ Հիթ]]ի գլխավորությամբ հաղթեց Պահպանողական կուսակցությունը։ Նոր կառավարությունում Թետչերը նշանակվեց լուսավորության և գիտության նախարար։ Պաշտոնավարելու առաջին ամիսներին Մարգարետը, շնորհիվ այս ոլորտում ծախսերը կրճատելու փորձերի, գրավեց հասարակության ուշադրությունը։ Նա առաջնահերթությունը տվեց դպրոցներում ակադեմիական կարիքներին&lt;ref name=&quot;Reitan-p14&quot;/&gt; և կրճատեց կրթության համակարգի պետական ծախսերը, որի արդյունքում չեղարկվեց յոթից տասնմեկ տարեկան դպրոցականներին [[կաթ]]ի տրամադրումը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=76}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ պահպանվեց ավելի փոքր երեխաներին մեկ երրորդ [[պինտա]] ծավալով կաթի տրամադրումը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;/&gt;։ Թետչերի քաղաքականությունը առաջ բերեց Լեյբորիստական կուսակցության և ԶԼՄ-ների քննադատության ալիք&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=15}}&lt;/ref&gt;, որոնք Մարգարեթին անվանեցին «Margaret Thatcher, Milk Snatcher» (անգլերենից թարգմանաբար՝ «Մարգարեթ Թետչեր՝ կաթի կողոպտիչ»)&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;/&gt;։ Իր ինքնակենսագրականում Թետչերը հետագայում գրեց.
{{քաղվածք|Ես գերազանց դաս քաղեցի։ Ինձ վրա հրավիրեցի առավելագույն քաղաքական ատելություն նվազագույն քաղաքական շահի համար&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=182}}&lt;/ref&gt;։|}}

Պաշտոնավարելու ընթացքում Թետչերն աչքի ընկավ տեղական իշխանությունների կողմից [[գրագիտության դպրոց]]ների ավելի ակտիվորեն փակելու և միասնական հանրակրթություն մտցնելու վերաբերյալ առաջարկություններով։ Ընդհանուր առմամբ, չնայած Մարգարետը ենթադրում էր պահպանել գրագիտության դպրոցները&lt;ref name=&quot;Reitan-p14&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=14}}&lt;/ref&gt;, միջնակարգ հանրակրթական դպրոցներ հաճախող աշակերտների ծավալը աճեց 32%-ից 62%&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|pp=248–249}}&lt;/ref&gt;։

=== Ընդդիմության առաջնորդ (1975-1979) ===
[[Պատկեր:Thatcher-loc.jpg|thumb|left|200 px|Մարգարետ Թետչեր (1975 թվական)]]

1973 թվականին Հիթի կառավարության կողմից ծագած մի շարք խնդիրներից հետո ([[նավթային ճգնաժամ 1973 թվականին|նավթային ճգնաժամ]], աշխատավարձերի բարձրացման պահանջներ), [[Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանական ընտրություններ (1974 փետրվար)|1974 թվականի փետրվարին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում]] Պահպանողական կուսակցությունը պարտություն կրեց Լեյբորիստների կուսակցության կողմից&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;/&gt;։ [[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտական ընտրություններում (1974 հոկտեմբեր)|1974 թվականի հոկտեմբերին տեղի ունեցած հերթական ընդհանուր ընտրություններում]], պահպանողականների արդյունքները էլ ավելի վատ էին։ Բնակչության շրջանում կուսակցության աջակցության անկման ֆոնի վրա Թետչերը պայքարում է պահպանողական կուսակցության նախագահի պաշտոնի համար&lt;ref name=&quot;Reitan-p16&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=16}}&lt;/ref&gt;։ Խոստանալով կուսակցությունում փոփոխություններ կատարել, նա ստացավ աջակցություն այսպես կոչված {{нп5|Կոմիտե 1922 թվական| 1922 թվականին կոմիտեի|en|1922 Committee}} կեղմից, միավորելով խորհրդարանի պահպանողական անդամներին&lt;ref name=&quot;Reitan-p16&quot;/&gt;։
[[1975]] թվականի կուսակցության նախագահի ընտրության ժամանակ Թետչերը քվեարկության առաջին փուլում հաղթեց Հիթին, որը ստիպված էր հրաժարական տալ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article545321.ece?token=null&amp;offset=12&amp;page=2|title=Thatcher leads tributes to Sir Edward Heath|date=հուլիսի 18, 2005|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 14|work=The Times|first=Philippe|last=Naughton|location=London}}&lt;/ref&gt;։ Երկրորդ փուլում նա հաղթեց [[ՈՒայթլու, Ուիլյամ|Ուիլյամ Ուայթլուին]], որը համարվում էր Հիթի առավել նախընտրելի իրավահաջորդը, և [[1975]] թվականի [[փետրվարի 11]]-ին պաշտոնապես դարձավ Պահպանողական կուսակցության նախագահ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102452|title=Press Conference after winning Conservative leadership (Grand Committee Room)|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=2007 թ․ սեպտեմբերի 29|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBqqRM3?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102452|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, Ուայթլուին նշանակելով նրա տեղակալը։

Ընտրություններից հետո Թետչերը սկսեց պարբերաբար այցելել {{нп5|Տնտեսական հարաբերություների ինստիտուտ|տնտեսական հարաբերությունների ինստիտուտ|en|Institute of Economic Affairs}} պաշտոնական ընթրիքի — «ուղեղի կենտրոնում», որը հիմնադրել է Ֆրիդրիխ ֆոն Հայեկի աշակերտ {{нп5|Էնթոնի Ֆիշեր|Էնթոնի Ֆիշերը|en|Antony Fisher}}: Այս հանդիպումներին մասնակցելը զգալիորեն ազդել է նրա տեսակետների վրա, որոնք ձևավորվել են {{нп5|Ռալֆ Հարիս|Ռալֆ Հարիսի|en|Ralph Harris, Baron Harris of High Cross}} և {{нп5|Արթուր Սելդոն|Արթուր Սելդոնի|en|Arthur Seldon}} գաղափարների ազդեցությունից։ Արդյունքում, Թետչերը դարձավ գաղափարական շարժման դեմքը, որոնք դեմ էին [[Սոցիալական պետություն|պետության բարեկեցության ընդհանուր]] գաղափարներին։ Ինստիտուտի անդամները բրիտանական տնտեսության վերականգման համար առաջարկեցին հետևյալ բաղադրատոմսը. ավելի քիչ կառավարական միջամտություն տնտեսության մեջ և ավելի ցածր հարկեր և ավելի շատ ազատություն ձեռնարկատերերին և սպառողներին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2010|chapter=11}}&lt;/ref&gt;։

[[1976]] թվականի [[հունվարի 19]]-ին Թետչերը հանդես եկավ Խորհրդային Միության դեմ կտրուկ քննադատությամբ.
{{quote|Ռուսները միտված են համաշխարհային տիրապետության, և նրանք արագորեն ձեռք են բերում այն միջոցները, որոնք անհրաժեշտ են ամենահզոր կայսերական պետություն դառնալու համար, որը աշխարհը երբևէ տեսել է։ Խորհրդային Միության Քաղբյուրոյում մարդիկ չպետք է անհանգստանան հասարակական կարծիքի արագ փոփոխության վերաբերյալ։ Նրանք ընտրել են զենքը նավթի փոխարեն, իսկ մեզ համար միաժամանակ գրեթ ամեն ինչը ավելի կարևոր է զենքից&lt;ref name=&quot;ironlady&quot;/&gt;։}}

Ի պատասխան՝ ԽՍՀՄ Պաշտպանության նախարարության «[[Կարմիր աստղ]]» թերթը հրատարակել է ««Երկաթե տիկինը» վախեցնում է…» վերնագրով հոդվածը (1976 թվականի հունվարի 24-ին)։ Դրանում հեղինակը գրել է, որ «Երկաթե տիկին են անվանում իր իսկ սեփական երկրում»։ Իրականում Մեծ Բրիտանիայում Մարգարետ Թետչերը սկզբում այլ կերպ է անվանվել։ Օրինակ, 1975 թվականի փետրվարի 5-ին լոնդոնյան «Դեիլի միռոր» ամսագրում Թետչերի մասին հոդվածը կոչվեց «The Iron Maiden» — «Երկաթե օրիորդ»&lt;ref name=&quot;ironlady&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102939|title=Britain Awake|accessdate=2&amp;nbsp;November 2008|publisher=Margaret Thatcher Foundation|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBrKFLf?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102939|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bibliotekar.ru/encSlov/7/7.htm Железная леди. Маргарет Тэтчер&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Kwasi Kwarteng. «Thatcher’s Trial: Six Months That Defined a Leader» https://books.google.am/books?id=SwIrCgAAQBAJ&amp;pg=PT19&amp;dq=%22Iron+Maiden%22+Marjorie&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjjpMTWgeHLAhVCIpoKHbCNCGwQ6AEIHjAA#v=onepage&amp;q=%22Iron%20Maiden%22%20Marjorie&amp;f=false&lt;/ref&gt;։ Շուտով անգլիական «[[The Sunday Times]]» ամսագիրը այս մականվան թարգմանությունը՝ ''«երկաթե տիկին»'' կայուն կերպով ամրագրեց Մարգարետի ետևից։

Չնայած 1970-ականների վերջին բրիտանական տնտեսության վերականգնմանը, Աշխատանքային կառավարությունը կանգնած էր հանրային մտահոգության խնդիրով երկրի ապագա զարգացման ճանապարհին, ինչպես նաև [[1978]]-[[1979]] թվականների ձմռանը մի շարք գործադուլների հետ և այս էջը Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ անվանվեց որպես «{{нп5|Տարաձայնությունների ձմեռ||en|Winter of Discontent}}»: Պահպանողականները իրենց հերթին կանոնավոր կերպով հարձակումներ են իրականցնում Լեյբորիստական կուսակցության վրա, նախ և առաջ նրանց մեղադրելով գործազրկության ռեկորդային մակարդակի համար։ Դրանից հետո, [[1979]] թվականի սկզբին [[Ջեյմս Քալլագան]]ի կառավարությունը ստացավ [[անվստահության քվե]], և Մեծ Բրիտանիայում հայտարարվեց [[Խորհրդարանական ընտրությունները Մեծ Բրիտանիայում (1979)|արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ]]։

Պահպանողականները կատարեցին իրենց ընտրական խոստումները տնտեսական հարցերի շուրջ՝ ապացուցելով սեփականաշնորհման և ազատական բարեփոխումների անրհաժեշտությունը։ Նրանք խոստացան պայքարել գնաճի դեմ և ձգտում են թուլացնել արհմիություններին, քանի որ կազմակերպված գործադուլները զգալի վնաս են պատճառել տնտեսությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/document/110858|title=Conservative General Election Manifesto 1979|publisher=Margaret Thatcher Foundation|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 15|archiveurl=https://www.webcitation.org/66BPvpKKB?url=http://www.margaretthatcher.org/document/110858|archivedate=2012 թ․ մարտի 15|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Թետչերի ներքին քաղաքականությունը. «թետչերիզմ» ==
Թետչերի իշխանության տարիներին իրականացվող սոցիալ-տնտեսական քաղաքականությունը հետագայում կոչվեց «թետչերիզմ»։ «Թետչերիզմը» և նեոպահպանողականության հիմքը [[Մոնետարիստական տեսություն|«մոնետարիստական» տեսություն]]ն էր, որի հեղինակը [[Չիկագոյի մոնետարիստական տնտեսական դպրոց]]ի ներկայացուցիչ ամերիկյան տնտեսագետ [[Միլթոն Ֆրիդման]]ն էր։ Այդ տեսության և «թետչերիզմի» հիմնական դրույթները հետևյալն են՝ 
# Տնտեսության պետական կարգավորման նվազեցում.
# Անեկամտաբեր ձեռնարկությունների բյուջետային ֆինանսավորումից հրաժարում.
# Սղաճի դեմ պայքարը՝ պետության տնտեսական քաղաքականության հիմնական ուղղություն.
# Տնտեսության պետական հատվածի մասնավորեցում
# Մասնավոր ձեռնարկությունների, շուկայական ձեռնարկատիրական գործունեության խրախուսում, տնտեսական համակարգի կայուն կենսագործունեության ապահովում.
# Սոցիալական ծրագրերի ֆինանսավորման կտրուկ կրճատում.
# Արհմիությունների իրավունքների սահմանափակում։

Թետչերի կառավարությանը բաժին է ընկնում բարդ խնդիրներ սոցիալական և տնտեսական քաղաքականության բնագավառներում։ Սկսած 1979 թվականի կեսից տնտեսությունը զգալի անկում էր ապրում։ 1979 թվականին Իրանում տապալվեց շահի վարչակարգը, և շուտով սկսվեց Իրան-Իրաք պատերազմը, որի հետևանքով երկու անգամ բարձրացավ նավթի գինը։ Անգլիայում արդյունաբերության արտադրության ընդհանուր անկումը կազմեց 12 %։ Ճգնաժամն ուղեկցվում էր սղաճի և գործազրկության կտրուկ աճով։

Թետչերի կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ կառուցվածքային տնտեսական բարեփոխումների անցկացմանը։ Պետությունը հրաժարվեց արդյունաբերական ձեռնարկություններին դոտացիաներ տալու քաղաքականությունից։ Բարեփոխման ենթարկվեց և հարկային համակարգը։ Իջեցվեց եկամտահարկը, իսկ ուղղակի հարկերը խոշոր եկամուտների վրա կրճատվեցին 3,5 մլրդ. ֆունտ ստերլինգով, միևնույն ժամանակ բարձրացվեցին անուղղակի հարկերը։ 8 %-15 % բարձրացվեց [[ավելացված արժեքի հարկ]]ը։ Բոլոր այդ միջոցառումները ուղեկցվում էին ակտիվ քարոզչական արշավով՝ ուղղված անձնական սպառման կրճատմանը։ Կառավարությունը կոչ էր անում «ապրել ըստ միջոցների»։ Թետչերը կտրուկ կրճատեց պետական ծախսերը կոմունալ և ճանապարհային տնտեսությունների վրա, մշակույթի և կրթության ոլորտներում։ Կրճատվեց պետական ապարատը։ Ապապետականացվեցին մի շարք պետական ձեռնարկություններ։ Այս քաղաքականության արդյունքում 1981-1982 թվականներին սղաճը նվազեց մինչև 4 %, տնտեսության մեջ աճի միտումներ նկատվեցին, իսկ 1983 թվականից սկսած նկատվեց արտադրության զգալի աճ։ Կտրուկ բարձրացան անգլիական խոշոր մենաշնորհների բաժնետոմսերի կուրսերը, զգալի աճ ունեցան մասնավոր ներդրումները։ Սակայն, մյուս կողմից, «ցնցումային թերապիան» ուներ նաև բացասական հետևանքներ՝ ձեռնարկությունների ապապետականացումը ուղեկցվում էր գործազրկության կտրուկ աճով։ Միայն 1980-1983 թվականների ընթացքում գործազուրկների թիվը 2 միլիոնից հասավ մինչև 3 միլիոն&amp;nbsp;մարդ։ Տեղի էին ունենում աշխատանքից զրկվող բանվորների հակակառավարական բողոքի ցույցեր, որոնք հաճախ ավարտվում էին ոստիկանության հետ բախումներով։ Կառավարությունն ընդունեց մի շարք օրենքներ, որոնք ուղղված էին արհմիությունների իրավունքների սահմանափակմանը և գործադուլների դեմ։

1984-1987 թվակններին ապապետականացվեց արդյունաբերական հիմնարկների 1/3-ը, այդ թվում՝ հեռուստահաղորդակցման ընկերություններ, պողպատաձուլման ձեռնարկություններ, գազի արդյունաբերությունը, էլեկտրաէներգետիկան։ Բացի ապապետականացումից, Թետչերի կառավարությունը կտրուկ կրճատեց ամեն տեսակի օգնությունը պետական հիմնարկներին (շուրջ 10 անգամ 1980-1987 թվականների ընթացքում)։ Ընդհանուր պետական ներդրումների ծավալը կրճատվեց 50-ից մինչև 25 %։ Դա հնարավորություն տվեց կայունացնել բյուջեն և թույլ չտալ տնտեսական վերելքի պայմաններում սղաճի մակարդակի բարձրացմանը։ Կառավարության քաղաքականությունն ուղղված էր միջին և մանր բիզնեսի զարգացմանը, ինչպես նաև անգլիական խոշոր մենաշնորհների զարգացմանը։ Արդյունքում, 1980-1987 թվականների ընթացքում սեփական գործ ունեցողների թիվը 1,9-ից հասավ մինչև 3 միլիոն.&amp;nbsp;մարդ։ Բացի այդ, ապապետականացումը թույլ տվեց բնակչության լայն զանգվածներին դառնալ բաժնետեր։ Թետչերի կառավարության գործողությունների հետևանքով Անգլիայի տնտեսությունը սկսեց վերելք ապրել՝ տարեկան աճը կազմում էր 3-4 %։ Կրճատվեց գործազուրկների թիվը՝ 2,6 միլիոն՝ 1979 թվականին, մինչև 1,9 միլիոն՝ 1987 թվական։ Տնտեսական վերելքը ուղեկցվում էր անգլիացիների բարեկեցության բարձրացումով։ Բնակչության եկամուտները այդ տարիներին աճում էին տարեկան մոտ 5 %-ով։

1987 թվականի հունիսի 11-ի ընտրություններում պահպանողականները մեծ առավելությամբ հաղթում են՝ ստանալով 376 տեղ, լեյբորիստները ստացան 229 պատգամովարական տեղ։

1988-1989 թվականներին կառավարությունը շարունակում է իր կուրսը. ապապետականցվում են նոր ձեռնարկություններ, օդանավակայաններ, մունիցիպալ շենքեր։ Շարունակվեց նաև առողջապահության և կրթության ոլորտներում շուկայական հարաբերությունների հաստատման գործընթացը։ Սակայն 1989 թվականին ներքին սոցիալ-քաղաքական դրությունը երկրում սրվում է։ Դրա պատճառն է դառնում Թետչերի կողմից ձեռնարկված «գլխահարկի» մասին օրենքի փոփոխությունը։ Եթե նախկինում «գլխահարկը» գանձում էին ամբողջ ընտանիքից՝ հաշվի առնելով նրա կազմը, եկամուտները, բնակարանի կամ տան արժեքը, ապա նոր օրենքով այդ հարկը սահմանվում էր բոլորի համար հավասարաչափ, ինչից տուժում էին բազմանդամ ընտանիքները, շահում էին միայնակ հարուստ բնակիչները։ Դա տեղիք տվեց բողոքի ցույցերի և հանրահավաքների, որոնց դեմ սկսեցին կիրառվել ոստիկանական ուժեր։ Այդ իրադարձությունները մեծ հարված հասցրին Թետչերի հեղինակությանը։ Բացի այդ, բարեփոխումների հետևանքով հասարակությունում աճեց խորը սոցիալական բևեռացումը՝ ընտանիքների մոտավորապես 20 %-ն ապրում էր աղքատության պայմաններում։ Անգլիական հասարակության զգալի մասը հոգնել էր Թետչերի քաղաքական ոճից, անհաշտությունից, ավտորիտարիզմից։ Հասկանալով, որ կուսակցությունը կանգնած է տրոհման եզրին, Թետչերը 1990 թվականի աշնանը թողնում է պաշտոնը՝ կուսակցության առաջնորդի և վարչապետի դերը զիջելով [[Ջոն Մեյջոր]]ին։

== Թետչերի արտաքին քաղաքականությունը ==
[[Պատկեր:President Reagan and Prime Minister Margaret Thatcher at Camp David 1986.jpg|thumb|մինի|right|Մարգարեթ Թետչերն ու [[Ռոնալդ Ռեյգան]]ը [[Քեմփ-Դևիդ]]ում, [[1986 թվական]]]]
Թետչերի արտաքին քաղաքականության ռազմավարությունը նախատեսում էր Մեծ Բրիտանիայի՝ որպես մեծ տերության կարգավիճակ ունեցող երկրի վերականգնումը։ [[Աֆրիկա]]յում բրիտանական կառավարությունը նպաստեց Հարավային [[Ռոդեզիա]]յում սահմանադրական բարեփոխումների և ընդհանուր ընտրությունների անցկացմանը, որի արդյունքում 1980 թ. Հարավային Ռոդեզիայի փոխարեն առաջացավ նոր պետություն՝ [[Զիմբաբվե]]ի Հանրապետությունը։ Միևնույն ժամանակ Թետչերը, առաջնորդվելով Հարավային Աֆրիկայում բրիտանական կապիտալի շահերով, դեմ հանդես եկավ, որպիսզի [[Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետություն|Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետության]] նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառվեն՝ չնայած նրան, որ այդ երկրում տիրում էր ապարտեիդի համակարգը։

[[1982]] թ. տեղի ունեցավ կարճատև պատերազմ Անգլիայի և [[Արգենտինա]]յի միջև [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Ֆոլկլենդյան (Մալվինյան) կղզիներ]]ի համար, որոնք [[1833]] թվականից անգլիացիների հսկողության տակ էին։ Պատերազմը սկսվեց 1982 թ. [[ապրիլի 2]]-ին, երբ արգենտինյան զորքերը ափ իջան և կալանավորեցին կղզիների նահանգապետին ու կայազորը։ Նույն օրը Անգլիան խզեց հարաբերությունները Արգենտինայի հետ և ուղարկեց կղզիներ 40 նավերից բաղկացած ռազմական նավատորմ։ Պատերազմը տևեց 10 շաբաթ՝ ավարտվելով անգլիացիների հաղթանակով։ Արգենտինացիները տվեցին 1300 զոհ, անգլիացիները՝ 250։

Ֆոլկլենդյան ճգնաժամը էապես ամրապնդեց անգլո-ամերիկյան դաշնակցային հարաբերությունները։ Երբ [[ՄԱԿ]]-ի Անվտանգության խորհրդում առաջ քաշվեց բանաձև, որով կողմերը պետք է կասեցնեին ռազմական գործողությունները և անցնեին բանակցությունների, Մեծ Բրիտանիան և [[ԱՄՆ]] վետո դրեցին այդ բանաձևի վրա։ ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի բարեկամական հարաբերությունները պայմանավորված էին նաև Թետչերի և [[Ռոնալդ Ռեյգան|Ռեյգան]]ի անձնական ջերմ փոխհարաբերություններով։ Անգլիան պաշտպանում էր ԱՄՆ-ին բոլոր տարածքային կոնֆլիկտների հարցերում՝ Իրանի դեմ պայքարում, ինչպես նաև խորհրդային զորքերի դեմ՝ [[Աֆղանստան]]ում։ Թետչերը պաշտպանեց մոսկովյան օլիմպիադայի բոյկոտը, կրճատեց տնտեսական և մշակութային համագործակցությունը [[ԽՍՀՄ]]-ի հետ։ [[1986]] թ. Անգլիան աջակցեց ԱՄՆ-ին [[Լիբիա]]յի դեմ գործողություններում՝ թույլ տալով ամերիկյան ինքնաթիռներին օգտագործել բրիտանական ռազմական օդանավակայանները։ Թետչերը [[ՆԱՏՕ]]-ի հզորության ամրապնդման համառ կողմնակից էր։ Նա միջուկային զենքը համարում էր խաղաղություն ամրապնդող, համաշխարհային պատերազմը կանխարգելող միջոց և դեմ էր միջուկային լիակատար զինաթափմանը։ Թետչերը չհամաձայնվեց իջեցնել բրիտանական միջուկային հզորության մակարդակը, երբ ԱՄՆ և ԽՍՀՄ-ը որոշեցին ոչնչացնել Եվրոպայի տարածքում իրենց տեղակայված միջին հեռահարության միջուկային զենքը։

Չնայած, որ Թետչերը իր կառավարման առաջին տարիներին ուներ կոշտ հակախորհրդային դիրքորոշում, սակայն արևմտյան առաջնորդներից առաջինը նա ողջունեց ԽՍՀՄ-ում սկսած [[Վերակառուցում (ԽՍՀՄ)|վերակառուցման քաղաքականությունը]]։

=== Հրաժարականը ===


[[1989]] թվականին անցկացվող Պահպանողական կուսակցության նախագահողի ընտրությունների ժամանակ Թետչերի մրցակիցը քչերին հայտնի Էնթոնի Մեյերն էր, ով Համայնքների պալատի անդամ էր&lt;ref name=&quot;89election&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/5/newsid_2528000/2528339.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |year=2008 |title=5 December 1989: Thatcher beats off leadership rival|publisher=BBC|work=On this day 1950–2005 |date=դեկտեմբերի 5, 1989}}&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանի 374 անդամ ունեցող Պահպանողական կուսակցության ներկայացուցիչները ձայնի իրավունք ունեին ընտրություններում և Թեթչերի օգտին քվեարկել է 314 մարդ, իսկ Մեյերի օգտին՝ 33 մարդ&lt;ref name=&quot;89election&quot;/&gt;։ Կուսակցությունում նրա կողմնակիցները արդյունքները համարեցին հաջողություն և մերժեցին դրա վերաբերյալ ցանկացած մեղադրանք, որոնք կուսակցության ներսում առաջացրել էին տարաձայնություններ&lt;ref name=&quot;89election&quot;/&gt;։

Իր պաշտոնավարման ընթացքում Թետչերը Մեծ Բրիտանիայի հետպատերազմյան բոլոր վարչապետների շրջանում ուներ բնակչության աջակցության երկրորդ ամենացածր մակարդակը (մոտ 40%)։ Հարցումները ցույց են տվել, որ նրա հեղինակությունը ավելի ցածր է, քան Պահպանողական կուսակցությանը&lt;ref name=&quot;ridley&quot;&gt;{{cite news |last=Ridley |first=Matt |title=Et Tu, Heseltine?; Unpopularity Was a Grievous Fault, and Thatcher Hath Answered for It |periodical=Washington Post |date=25&amp;nbsp;November 1990 |page=2}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ Թետչերը ինքն իր վրա վստահ լինելով միշտ պնդում էր այն մասին, որ նրան քիչ է հետաքրքրում տարբեր վարկանիշները, ցույց տալով խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ ստացած ռեկորդային աջակցությունը&lt;ref&gt;{{cite news |title=The poll tax incubus |newspaper=The Times |date=24&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։

[[1990]] թվականի սեպտեմբերին անցկացված հասարակական կարծիքների հարցումների համաձայն, Լեյբորիստների վարկանիշը 14 տոկոսով գերազանցում էր պահպանողականների վարկանիշից&lt;ref name=&quot;howe&quot;/&gt;, իսկ նոյեմբերին պահպանողականները լեյբորիստներից արդեն 18 տոկոսով էին բարձր&lt;ref name=&quot;ridley&quot;/&gt;։ Վերոնշյալ վարկանիշները, նաև Թետչերի ռազմատենչ ոգին և իր գործընկերնների կարծիքները անտեսելը հանգեցրեցին նրան, որ Պահպանողական կուսակցությունում ներսում ներքին տարաձայնություններ առաջացան&lt;ref name=&quot;resign-nyt&quot;/&gt;։ Արդյունքում հենց կուսակցությունը առաջինը ազատվեց Մարգարետ Թետչերից։

[[1990]] թվականի [[նոյեմբերի 1]]-ին [[Ջեֆրի Հաու]]ն լքեց փոխվարչապետի պաշտոնը այն բանից հետո, երբ Թետչերը հրաժարվեց համաձայնության գալ, որպիսզի Մեծ Բրիտանյան անդամակցի միասնական եվրոպական արժույթին&lt;ref name=&quot;howe&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/1/newsid_2513000/2513953.stm|year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |title=1 November 1990: Howe resigns over Europe policy|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC|date=նոյեմբերի 1, 1990}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |last=Millership |first=Peter |title=Thatcher's Deputy Quits in Row over Europe |newspaper=Reuters News |date=1&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։

Հաջորդ օրը [[Մայքլ Հեսելթոնը]] հայտարարեց այն մասին, որ ցանկանում է ղեկավարել Պահպանողական կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|p=473}}&lt;/ref&gt;։ Հանրային կարծիքների հարցումների համաձայն հենց այդպիսի անձնավորությունը կարող էր օգնել պահպանողականներին անցնել Լեյբորիստներից&lt;ref&gt;{{cite news |first=David |last=Lipsey |title=Poll swing followed downturn by Tories; Conservative Party leadership |newspaper=The Times |date=21&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած Թետչերը կարողացավ առաջին տեղը գրավել քվեարկության առաջին փուլում, Հեսելթոնը բավականաչափ ձայներ (152 ձայն) ապահովեց երկրորդ փուլի համար&lt;ref name=&quot;number-10&quot;/&gt;։ Մարգարետն առաջին հերթին մտադիր էր պայքարը շարունակել մինչև երկրորդ փուլի հաղթական ավարտը, սակայն կառավարության հետ խորհրդակցելուց հետո նա որոշեց դուրս գալ ընտրություններից&lt;ref name=&quot;resign-nyt&quot;&gt;{{cite web |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C0CE6DB1438F930A15752C1A966958260&amp;sec=&amp;spon=&amp;pagewanted=1 |title=Change in Britain; Thatcher Says She'll Quit; 11½ Years as Prime Minister Ended by Party Challenge |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008 |date=23&amp;nbsp;November 1990 |newspaper=New York Times |last=Whitney|first=Craig R}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;number-10&quot;&gt;{{cite web|publisher=Government of the United Kingdom|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|title=Margaret Thatcher, 10 Downing Street|accessdate=18&amp;nbsp;November 2008|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBwdVan?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;resign-bbc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/22/newsid_2549000/2549189.stm |title=22 November 1990: Thatcher quits as prime minister |year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC |date=նոյեմբերի 22, 1990}}&lt;/ref&gt;։ Թագուհու հետ պաշտոնական հանդիպումից և Համայնքների պալատում իր եզրափակիչ ելույթից հետո Թետչերը թողեց վարչապետի պաշտոնը։ Իր պաշտոնից հեռացումը նա համարեց դավաճանություն&lt;ref&gt;:{{Harvnb|Marr|2007|p=474}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի և Պահպանողական կուսակցության նախագահի պարտականությունները անցավ [[Ջոն Մեյջոր]]ին, որի գլխավորությամբ Պահպանողական կուսակցությանը հաջողվեց հաղթանակ տանել 1992 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2005/apr/04/electionspast.past3|title=Pollsters taxed |work=guardian.co.uk |date=ապրիլի 4, 2005 |accessdate=2011 թ․ հունվարի 23|last=Kettle|first=Martin|publisher=Guardian News and Media |location=London}}&lt;/ref&gt;։

== Հրաժարականից հետո ==

Վարչապետի պաշտոնից հրաժարվելուց հետո Թետչերը երկու տարի աշխատել է Համայնքների պալատում որպես Ֆիչերի ներկայացուցիչ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=118}}&lt;/ref&gt;։ [[1992 թվական]]ին 66 տարեկան հասակում որոշում կայացրեց հեռանալ բրիտանական խորհրդարանից, որը իր կարծիքով նրան մեծ հնարավորություն տվեց ավելի բաց կերպով արտահայտել իր կարծիքը այս կամ այն իրադարձության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;lords&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/30/newsid_2523000/2523395.stm|title=30 June 1992: Thatcher takes her place in Lords |year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC |date=հունիսի 30, 1992}}&lt;/ref&gt;։

=== Համայնքների պալատից հեռանալուց հետո ===

Համայնքների պալատից հեռանալուց հետո Թետչերը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի առաջին նախկին վարչապետը, որը ստեղծել է հիմնադրամ։ [[2005]] թվականին ֆինանսական դժվարությունների պատճառով այն փակվեց&lt;ref name=&quot;historyandpolicy&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-101.html |title=What next for Gordon Brown? |last=Theakston |first=Kevin |date=May 2010 |publisher=History &amp; Policy |accessdate=9&amp;nbsp;December 2010 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111055350/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-101.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Թետչերը գրել է երկու հատոր հուշեր՝ ''«The Downing Street Years»'' (1993 թվական) և ''«The Path to Power»'' (1995 թվական) վերնագրերով։

[[1992]] թվականի հուլիսին ''«[[Ալտրիա գրուփ|Philip Morris]]»'' ծխախոտային ընկերությունը Մարգարետին վարձել էր որպես ''«աշխարհաքաղաքական խորհրդատու»''
250 հազար դոլար աշխատավարձով և տարեկան 250 հազար դոլար իր հիմնադրամին ներդրում կատարելու դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.latimes.com/1992-07-19/news/mn-4763_1_margaret-thatcher |title=Tobacco Company Hires Margaret Thatcher as Consultant |date=19&amp;nbsp;July 1992 |newspaper=LA Times |accessdate=16&amp;nbsp;January 2011|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ յուրաքանչյուր հրապարակայնորեն հանդես գալու համար նա ստացել է 50 հազար դոլար&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2007/feb/03/past.conservatives?INTCMP=SRCH |title=Into the void |date=3&amp;nbsp;February 2007 |accessdate=16&amp;nbsp;January 2011 |last=Harris |first=John |newspaper=The Guardian |location=London}}&lt;/ref&gt;։

[[1992]] թվականի օգոստոսին Թետչերը կոչ արեց [[ՆԱՏՕ]]-ին դադարեցնել բոնսիական [[Գորաժդե]] և [[Սարաևո]] քաղաքներում սերբական կոտորածները, վերջ դնելով [[Բոսնիական պատերազմ]]ի էթնիկ զտումներին։ Նա Բոսնիայի իրավիճակը համեմատեց ''«նացիստների ամենավատ ծայրահեղությունների»'' հետ, ասելով, որ իրավիճակը տարածաշրջանում կարող է դառնալ նոր [[Հոլոքոստ]]&lt;ref&gt;{{cite web |date=6&amp;nbsp;August 1992 |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CE7DE1731F935A3575BC0A964958260&amp;sec=&amp;spon=&amp;pagewanted=2 |title=Stop the Excuses. Help Bosnia Now|newspaper=New York Times |accessdate=2&amp;nbsp;December 2007 |last=Thatcher |first=Margaret}}&lt;/ref&gt;։ Թետչերը նաև հանդես եկավ քննադատությամբ լորդերի պալատում ընդդեմ [[Մաաստրիխտի պայմանագիր|Մաաստրիխտի պայմանագրի]]&lt;ref name=&quot;lords&quot;/&gt;, որը ըստ նրա խոսքերի, ''«նա երբեք չէր ստորագրի»''&lt;ref&gt;{{cite web|title=House of Lords European Communities (Amendment) Bill Speech|date=7&amp;nbsp;June 1993|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108314|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=9&amp;nbsp;April 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nByW4zl?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108314|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Կասպից ծով]]ի էներգետիկ ռեսուրսներում արևմտյան նավթային ընկերությունների աճող հետաքրքրության ֆոնի վրա [[1992]] թվականի սեպտեմբերին Թետչերը այցելեց [[Բաքու]], որտեղ նա մասնակցել է Չիրագի և Շահդենիզի հանքավայրերի գնահատման ստորագրությանը [[Ադրբեջան]]ի կառավարության և անգլիական [[BP|British Petroleum]]-ի ու նորվեգական [[Statoil]]-ի ընկերությունների միջև&lt;ref&gt;{{статья|автор=Сео Дон Чан.|заглавие=Каспийская нефть во взаимоотношениях Азербайджана и России|ссылка=http://www.iacd.or.kr/pdf/journal/11/11_2.pdf|издание=International Journal of Central Asian Studies|издательство=The International Association of Central Asian Studies Institute of Asian Culture and Development|год=2006|том=11|страницы=19|issn=1226-4490}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Mulroney Thatcher and Gorbachev at Reagan's funeral.jpg|thumb|300px|alt=Photograph|Թետչերը [[Միխայիլ Սերգերիչ Գորբաչով|Գորբաչով]]ի (ձախից) և [[Մալրուն Բրայան|Մալրունի]] (կենտրոնում) հետ  [[Ռոնալդ Ռեյգան]]ի հոգեհանգստի արարողության ժամանակ, 2004 թվականի հունիս]]

[[1993]] թվականից մինչև [[2000]] թվականը Թետչերը եղել է Ամերիկյան [[Վիրջինիա]] նահանգի [[Վիլհելմ և Մերիի քոլեջ]]ի պատվավոր ռեկտոր&lt;ref&gt;{{cite web|title=Chancellor's Robe|url=http://www.wm.edu/about/administration/chancellor/robe/index.php|publisher=College of William and Mary|accessdate=18&amp;nbsp;January 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBzK1iJ?url=http://www.wm.edu/about/administration/chancellor/robe/index.php|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ [[1992]] մինչև [[1999]] թվականները պատվավոր ռեկտոր՝ [[Բուքինգհեմի համալսարան]]ում (Մեծ Բրիտանիայի առաջին մասնավոր համալսարանը, որը հիմնադրվել է [[1975]] թվականին)&lt;ref&gt;{{cite web |title=Thatcher installed as chancellor of private university |date=1&amp;nbsp;October 1992 |url=https://www.independent.co.uk/news/uk/thatcher-installed-as-chancellor-of-private-university-charles-oulton-reports-on-a-day-of-mixed-emotions-for-the-former-prime-minister-1554652.html|newspaper=The Independent |accessdate=12&amp;nbsp;January 2010|first=Charles|last=Oulton |location=London}}&lt;/ref&gt;։
 
[[1994]] թվականին, երբ [[Թոնի Բլեեր]]ը ընտրվեց որպես Լեյբորիստների կուսակցության նախագահ, Թետչերը նրան անվանեց «Լեյբորիստների կուսակցության ամենավտանգավոր նախագահը» [[Հյու Գեյտսկալի]] ժամանակներից սկսած&lt;ref&gt;{{cite news |last=Castle |first=Stephen |title=Thatcher praises 'formidable' Blair |newspaper=The Independent |date=28&amp;nbsp;May 1995}}&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականին իսպանական իշխանությունների կողմից նախկին [[չիլի]]ացի դիկտատոր [[Աուգուստո Պինոչետ]]ի ձերբակալումից հետո, որը պետք է դատարանի առաջ հանդես գար, մարդու իրավունքների զանգվածային խախտման համար, Թետչերը կոչ արեց ազատ արձակել անդրադառնալով այն օգնությանը, որը նա ցուցաբերել է Մեծ Բրիտանիային Ֆոլկլենդյան հակամարտության ընթացքում&lt;ref&gt;{{cite web |title=Pinochet — Thatcher’s ally |date=հոկտեմբերի 22, 1998|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/198604.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ [[1999]] թվականին նա այցելեց նախկին քաղաքական գործչին, որը գտնվում էր [[տնային կալանք]]ի տակ [[Լոնդոն]]յան արվարձանում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Thatcher stands by Pinochet |date=մարտի 26, 1999 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/304516.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Պինոչետը ազատ արձակվեց ներքին գործերի նախարար [[Ջեք Ստռո]]ի որոշմամբ [[2000]] թվականի մարտին բժշկական խնդիրների պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web |title=Pinochet set free |date=մարտի 2, 2000 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/663170.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանական ընտրություններ (2001)|2001 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների]] ժամանակ Թետչերը աջակցեց պահպանողականներին, թեև նա հավանություն չէր տվել [[Յան Դունկան Սմիթ]]ի թեկնածությանը որպես Պահպանողականների կուսակցության նախագահ, ինչպես դա եղել էր [[Ջոն Մեյջոր]]ի և [[Հեյգ Ուիլյամ]]ի դեպքում։ Այնուամենայնիվ ընտրություններից հետո նա նախընտրեց Դունկան Սմիթին, այլ ոչ թե [[Քեննեթ Քլարկ]]ին&lt;ref&gt;{{cite web|title=Letter supporting Iain Duncan Smith for the Conservative leadership published in the ''Daily Telegraph''|date=21&amp;nbsp;August 2001|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108390|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=9&amp;nbsp;April 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC0623P?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108390|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականի մարտին Թետչերը հրատարակեց ''«Պետության կառավարման արվեստը։  Փոփոխվող աշխարհի ռազմավարություն»'' գիրքը, որը նվիրված էր Ռոնալդ Ռեյգանին&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Margaret Thatcher.
|заглавие       = Statecraft
|издательство   = HarperCollins Publishers
|год            = 2003
|isbn           = 978-0007150649
}}
}&lt;/ref&gt; (գիրքը լույս է տեսել նաև ռուսերեն լեզվով)։ Այդտեղ նա արտահայտում է իր դիրքորոշումը մի շարք միջազգային քաղաքական իրադարձությունների և գործընթացների վերաբերյալ։ Նա պնդել է, որ [[Մերձավոր Արևելք]]ում խաղաղություն չի լինի մինչև [[Սադդամ Հուսեյն]]ը չտապալվի, գրել է, որ Իսրայելը պետք է զոհաբերի տարածքները խաղաղության փոխարեն և [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] ուտոպիականության մասին։ Նրա կարծիքով Բրիտանիան պետք է վերանայի Եվրամիությանն անդամակցելու պայմանները կամ նույնիսկ հեռանա ինտեգրացիոն միությունից, միանալով [[ՆԱՖՏԱ]]-ին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Campbell|2003|pp=796–798}}&lt;/ref&gt;։

=== 2002 թվականից հետո ===

[[2003 թվական]]ի [[հունիսի 26]]-ին կյանքից հեռացավ Թետչերի ամուսինը՝ Դենիսը։ [[Հուլիսի 3]]-ին նա արդեն դիակիզված էր&lt;ref&gt;{{cite web|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/3041546.stm|title=Lady Thatcher bids Denis farewell|date=հուլիսի 3, 2003|accessdate=2011 թ․ հունվարի 20}}&lt;/ref&gt;։

[[2004]] թվականի [[հունիսի 11]]-ին Թետչերը ներկա է գտնվել Ռոնալդ Ռեյգանի հուղարկավորությանը&lt;ref&gt;{{cite web |title=Thatcher: 'Reagan's life was providential' |publisher=CNN |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008|date=11&amp;nbsp;June 2004 |url=http://www.cnn.com/2004/ALLPOLITICS/06/11/thatcher.transcript/}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև Թետչերը Ռեյգանին շրջապատողների հետ միասին ուղևորվեց [[Կալիֆոռնիա]], որտեղ նա Ռոնալդ Ռեյգանի նախագահական գրադարանում մասնակցեց հոգեհանգստի և թաղման արարողություններին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3800315.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|date=հունիսի 12, 2004 |title=Private burial for Ronald Reagan|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Thatcher 2006 September 11 event.jpg|thumb|300px|Թետչերը [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության]] զոհերի հարգման արարողության ժամանակ։ Աջից [[Դիկ Չեյնի]]ն և նրա կինը]]

Իր 80-ամյակը Մարգարետը նշել է [[2005]] թվականի [[հոկտեմբերի 13]]-ին լոնդոնյան ''Mandarin Oriental Hotel'' հյուրանոցում։ Հյուրերի թվում էին [[Եղիսաբեթ II]]-րդը, [[Արքայազն Ֆիլիպ]]ը, [[Ալեքսանդրա Կենտացի]]ն և Թոնի Բլերը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/4329132.stm |title=Thatcher marks 80th with a speech |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |date=հոկտեմբերի 13, 2005 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Ջեֆրի Հոն, որը նույնպես ներկա էր տոնակատարություններին, հայտարարեց, որ «նրա իրական հաղթանակը փոխեց ոչ միայն մեկին, այլ 
նաև երկու կուսակցություններին, այդ իսկ պատճառով, երբ Լեյբորիստների կուսակցությունը վերադարձավ իշխանության, թետչերիզմի սկզբունքների մեծ մասը ընդունվեց որպես պարգև»&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/4337404.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |date=հոկտեմբերի 13, 2005 |title=Birthday tributes to Thatcher|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[2006]] թվականին Թետչերը որպես [[Դիկ Չեյնի]]ի հյուր այցելեց Վաշինգտոն [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումների]] զոհերի հիշատակի պաշտոնական հոգեհանգստի արարողությանը։ Այցելության ընթացքում Մարգարետը հանդիպել է ԱՄՆ-ի պետքարտուղար [[Կոնդոլիզա Ռայս]]ի հետ&lt;ref&gt;{{cite web |title=9/11 Remembrance Honors Victims from More Than 90 Countries |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008 |publisher=United States Department of State |date=11&amp;nbsp;September 2006 |url=http://montevideo.usembassy.gov/usaweb/paginas/2006/06-334EN.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060922193936/http://montevideo.usembassy.gov/usaweb/paginas/2006/06-334EN.shtml |archivedate=2006 թ․ սեպտեմբերի 22}}&lt;/ref&gt;։

[[2007]] թվականին Թետչերը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի միակ վարչապետը, որը իր կյանքի ընթացքում Բրիտանիայի խորհրդարանում կառուցված հուշարձան է ունեցել (պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[փետրվարի 21]]-ին, նախկին քաղաքական գործչի ներկայությամբ)։ Բրոնզե հուշարձանը ձեռքը երկարացրած&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://newsmax.com/archives/ic/2007/2/21/195931.shtml?s=ic |title=Statue of Margaret Thatcher Unveiled |agency=Associated Press |date=21&amp;nbsp;February 2007 |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008}}&lt;/ref&gt; գտնվում է Թետչերի քաղաքական կուռքի [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի արձանի դիմաց&lt;ref name=&quot;bronze&quot;/&gt;։ Թետչերը կարճատև ելույթ է ունեցել Համայնքների պալատում, նշելով, որ ''«ես ավելի շուտ կնախնտրեի երկաթե արձան, բայց բրոնզը նույնպես հարմար է, այն չի ժանգոտի»''&lt;ref name=&quot;bronze&quot;&gt;{{cite web |date=փետրվարի 21, 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/6384029.stm |title=Iron Lady is honoured in bronze |accessdate=2007 թ․ ապրիլի 9|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[2009]] թվականի նոյեմբերի վերջին Թետչերը կարճ ժամանակով վերադարձավ [[Դաունինգ սթրիթ, 10]], որպեսզի հասարակությանը ներկայացներ իր պաշտոնական դիմանկարը, որը նկարվել է նկարիչ Ռիչարդ Սթոունի կողմից (նա նաև նկարել է Եղիսաբեթ երկրորդի և նրա մոր՝ [[Էլիզաբեթ Բոուզ-Լիոն]]ի դիմանկարները)&lt;ref name=ThatcherReturns&gt;{{cite web |title=Margaret Thatcher returns to Downing Street |newspaper=Daily Telegraph |date=23&amp;nbsp;November 2009 |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/margaret-thatcher/6636644/Margaret-Thatcher-returns-to-Downing-Street.html |accessdate=23&amp;nbsp;November 2009 |location=London |archive-date=2010 թ․ մայիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525084158/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/margaret-thatcher/6636644/Margaret-Thatcher-returns-to-Downing-Street.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այս միջոցառումը հատուկ հարգանքի դրսևորում էր նախկին վարչապետի համար, ով դեռ կենդանի էր&lt;ref&gt;{{cite web |title=Brown bans cameras from No.10 portrait unveiling&amp;nbsp;... |newspaper=Daily Mail |date=23&amp;nbsp;November 2009 |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1229921/Brown-bans-cameras-No10-portrait-unveiling--After-Thatcher-win-votes.html |accessdate=23&amp;nbsp;November 2009 |first1=Simon |last1=Walters |first2=Glen |last2=Owen |location=London}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականին Թետչերը մի քանի միկրո ինսուլտ վերապրեց, որից հետո բժիշկը խորհուրդ տվեց հրաժարվել հրապարակային միջոցառումներին մասնակցելուց և հեռանալ հանրային և քաղաքական գործունեությունից&lt;ref&gt;{{cite web |title=Statement from the office of the Rt Hon Baroness Thatcher LG OM FRS |publisher=Margaret Thatcher Foundation |date=22&amp;nbsp;March 2002|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=109305 |accessdate=9&amp;nbsp;November 2008}}&lt;/ref&gt;։ [[2008]] թվականի [[մարտի 7]]-ին Համայնքների պալատում ճաշի ժամանակ գիտակցության կորստից հետո, նա տեղափոխվեց Լոնդոնի կենտրոնական մասի Սենտ-Թոմասի հիվանդանոց&lt;ref name=&quot;ill08&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-528755/Immaculate-Baroness-Thatcher-leaves-hospital-collapsing-fruit-jelly.html |title=Immaculate as ever, Baroness Thatcher leaves hospital after collapsing over the fruit jelly |accessdate=9&amp;nbsp;November 2008 |date=8&amp;nbsp;March 2008 |last=Walters |first=Simon |newspaper=Daily Mail |location=London}}&lt;/ref&gt;։ [[2009]] թվականին հոսպիտալացվեց ձեռքի կոտրվածքի պատճառով։ 2005 թվականից մինչև իր կյանքի ավարտը տառապում էր [[մարազմ]]ով (հոգեկան խանգարում)&lt;ref name=&quot;dem-cbs&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2008/08/25/health/main4380977.shtml|title=Book Recounts Margaret Thatcher's Decline|accessdate=20&amp;nbsp;November 2008|date=25&amp;nbsp;August 2008|publisher=CBS|agency=Associated Press|last=Satter|first=Raphael G|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109152856/http://www.cbsnews.com/stories/2008/08/25/health/main4380977.shtml|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2010]] թվականի Պահպանողական կուսակցության համաժողովի ժամանակ երկրի նորընտիր վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ը հայտարարեց այն մասին, որ կրկին հրավիրում է Թետչերին Դաունինգ սթրիթ 10 իր 85 ամյակը տոնելու կապակցությամբ, որի պատվին տոնակատարություններ կանցկացվեն նախկին և ներկա նախարարների մասնակցությամբ։ Սակայն Մարգարետը բացառեց ցանկացած տոնակատարություն՝ նշելով [[գրիպ]]ի մասին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/oct/14/lady-thatcher-pulls-out-85th-birthday-party-no-10 |title=Lady Thatcher pulls out of 85th birthday party at No 10 for health reasons |accessdate=2010 թ․ հոկտեմբերի 16 |date=հոկտեմբերի 14, 2010 |work=guardian.co.uk|agency=Press Association|publisher=Guardian News and Media |location=London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-11579988|title=Baroness Thatcher admitted to hospital|date=19&amp;nbsp;October 2010|work=BBC News|accessdate=19&amp;nbsp;October 2010}}&lt;/ref&gt;։ [[2011]] թվականի [[ապրիլի 29]]-ին Թետչերը հրավիրված էր [[Արքայազն Ուիլյամի և Քեյթ Միդլթոնի հարսանյաց հանդես]]ին, սակայն վատ ինքնազգացողության պատճառով ներկա չէր գտնվել արարողությանը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/royal-wedding/8482346/Royal-wedding-Tony-Blair-not-offended-by-lack-of-invite.html|title= Royal Wedding Invite|date=29&amp;nbsp;April 2011|work=Daily Telegraph|accessdate=29&amp;nbsp;October 2011|location=London|first=James|last=Kirkup}}&lt;/ref&gt;։

=== Հիվանդությունը և Մահը ===

Իր կյանքի վերջին տարիներին Մարգարետ Թետչերը ծանր հիվանդ էր։ [[2012]] թվականի դեկտեմբերի 21-ին նրան վիրահատեցին հեռացնելով միզապարկի ուռուցքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2012/12/30/n_2689125.shtml|title=Маргарет Тэтчер выписана из больницы после операции по удалению опухоли|publisher=Газета.Ru|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsF4VWzz?url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2012/12/30/n_2689125.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր կյանքի 88-րդ տարում [[2013 թվական]]ի ապրիլի 8-ի վաղ առավոտյան Լոնդոնի կենտրոնում գտնվող «Ռիտց» հյուրանոցում կյանքից հեռացավ Թետչերը, որտեղ նա ապրել էր այն բանից հետո, երբ 2012 թվականի վերջին դուրս էր գրվել հիվանդանոցից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_funeral|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=[[BBC]]|date=2013-04-10|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 10|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFBFvHm?url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_funeral.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Մահվան պատճառ էր դարձել [[Ինսուլտ]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_dies.shtml|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=[[BBC]]|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFCZQ9g?url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_dies.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/08/thatcher/|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=Lenta.ru|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFDpG2e?url=http://lenta.ru/news/2013/04/08/thatcher/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Հուղարկավորությունը անցեկացվել է Լոնդոնի [[Սուրբ Պողոսի տաճար]]ում ռազմական պատվո խմբի ուղեկցությամբ։ 2005 թվականից Թետչերը իր թաղման համար պլան է կազմել, այդ նախապատրաստական աշխատանքները կատարվել 2007 թվականից, բոլոր միջոցառումները որտեղ թագուհին մասնակցելու է, նախապես պլանավորված էր։ Նրա հուղարկավորության ժամանակ, պլանի համաձայն «երկաթե տիկինը» ցանկացել էր, որպեսզի ներկա գտնվեին թագուհի Եղիզաբեթ երկրորդը, թագավորական ընտանիքի անդամները, ինչպես նաև Թետչերի իշխանության օրոք ամենամեծ քաղաքական գործիչները, ներառյալ նախկին ԽՍՀՄ նախագահ [[Միխայիլ Սերգեևիչ Գորբաչով|Միխայիլ Գարբաչովը]] (որը առողջական խնդիրների պատճառով չկարողացավ գալ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.webcitation.org/6FsLaA5A1|title=WebCite query result|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 27|archive-date=2020-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121053441/https://www.webcitation.org/6FsLaA5A1|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Թետչերի վերջին կամքի համաձայն, նվագախումբը կատարել է անգլիացի կոմպոզիտոր [[Էդուարդ Էլգար]]ից ընտրված ստեղծագործությունները։ Հուղարկավորությունից հետո տեղի ունեցավ [[դիակիզում]], իսկ աճյունը, համաձայն մահացածի կամքի, թաղեցին ամուսնու Դենիսի կողքին լոնդոնյան տարածաշրջանի Չելսիի ռազմական հոսպիտալում գտնվող գերեզմանատանը&lt;ref&gt;{{cite web|last=Ольга Дмитриева|url=http://www.rg.ru/2013/04/17/tetcher.html|title=Биг Бен провожает Мэгги молчанием|publisher=[[Российская газета]]|date=2013-04-17|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/society/17/04/2013/854258.shtml|title=Похороны М. Тэтчер: Британия прощается с Железной леди|publisher=РБК|date=2013-04-17|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6G0CemkpD?url=http://top.rbc.ru/society/17/04/2013/854258.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել [[ապրիլի 17]]-ին և ընդհանուր առմամբ արժեցել է 6 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/10/funeral/|title=Похороны Маргарет Тэтчер обойдутся в 6 миллионов фунтов стерлингов|publisher=Lenta.ru|date=2013-04-10|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 10|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFEpbXk?url=http://lenta.ru/news/2013/04/10/funeral/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Thatcher Demo Liverpool 2.jpg|200px|right|thumb|Ցուցարարները [[Լիվերպուլ]]ում Թետչերի հուղարկավորության ժամանակ։]]

Թետչերի հակառակորդները, որոնք նույնպես քիչ չէին, բուռն կերպով տոնում էին և կազմակերպում էին փողոցային երեկույթներ նախկին վարչապետի մահվան կապակցությամբ։ Միևնույն ժամանակ կատարվեց «Դին-դոն, մահացավ կախարդը» («Ding Dong! The Witch is Dead») երգը «[[Օզ երկրի մոգ (կինոնկար 1939 թվական)|Օզ երկրի մոգը]]» ֆիլմից, որը թողարկվել է [[1939]] թվականին։ 2013 թվականի ապրիլյան օրերին երգը կրկին հայտնի դարձավ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/15/thatcher/|title=Противники Тэтчер не смогли вывести на вершину чарта песню про смерть ведьмы|publisher=Lenta.ru|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18|date=2013-04-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6G0DIuWZK?url=http://lenta.ru/news/2013/04/15/thatcher/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ժառանգությունը ==

Թետչերի կողմնակիցների համար նա մնում է որպես այն քաղաքական գործչի կերպարը, որը կարողացավ վերակառուցել բրիտանական տնտեսությունը, զգալի հարված հասցնելով արհմիություններին և կարողացավ վերականգնել Մեծ Բրիտանիայի կերպարը, որպես համաշխարհային տերություն&lt;ref name=&quot;legacy-bbc&quot;&gt;{{cite web |title=Evaluating Thatcher's legacy |date=մայիսի 4, 2004 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/3681973.stm|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Իր վարչապետության ընթացքում 7-ից մինչև 25 տոկոսով աճել է բրիտանացիների թիվը, որոնք բաժնետոմսեր ունեին, ավելի քան մեկ միլիոն ընտանիք բնակարաներ է ձեռք բերել, որոնք նախկինում պատկանել են քաղաքապետարանին, որի միջոցով տանտերերի թիվը աճել է 55-ից մինչև 67 տոկոս։ Ընդհանուր անձնական բարեկեցությունը աճել է 80 տոկոսով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|p=430}}&lt;/ref&gt;։ [[Ֆոլկլենդյան պատերազմ]]ում հաղթանակը և [[ԱՄՆ]]ի հետ սերտ դաշինքը նույնպես համարվում է նրա կարևորագույն հաղթանակներից մեկը&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/newsnight/7593554.stm | work=BBC News | title=Who has been UK's greatest post-war PM? | date=սեպտեմբերի 16, 2008}}&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ Թետչերի վարչապետության շրջանը համարվեց բնակչության բարձր գործազրկության և կանոնավոր գործադուլների շրջան&lt;ref name=&quot;legacy-bbc&quot;/&gt;։ Գործազրկության հարցերով քնադատներից շատերը մեղադրում են նրա տնտեսական քաղաքականությունը, որը մեծապես գտնվել է [[մոնիտորիզմ]]ի գաղափարների տակ&lt;ref&gt;{{cite web|author=Susie Boniface|url=http://www.mirror.co.uk/news/top-stories/2010/10/24/george-osborne-wreaks-havoc-just-like-margaret-thatcher-in-1980s-115875-22654756/|title=George Osborne wreaks havoc .. just like Margaret Thatcher in 1980s|publisher=mirror.co.uk|date=|accessdate=օգոստոսի 21, 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC0YpuW?url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/george-osborne-wreaks-havoc--256105|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այս խնդիրը իր հերթին առաջացրեց թմրամոլության և ընտանեկան ամուսնալուծությունների տարածմանը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Richards|2004|p=63}}&lt;/ref&gt;։ [[Շոտլանդիա]]յում [[2009]] թվականին ելույթ ունենալով, վարչապետի պաշտոնում ընտրվելու երեսնամյա տարելիցի նախօրեին, Թետչերը պնդել է այն մասին, որ նա ոչ մի անգամ չի զղջացել վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում իր կատարած գործողություններից, այդ թվում «հնացած արդյունաբերության մեջ» ներդրումային և սուբսիդավորման մերժման հարցերի համար, քանի որ շուկաները գտնվում էին անկումային վիճակում&lt;ref&gt;{{cite news |title=Thatcher: I did right by Scots; Thatcher: I regret nothing|newspaper=Sunday Times |date=26&amp;nbsp;April 2009 |page=1|first=Jason|last=Allardyce}}&lt;/ref&gt;։

Թետչերի պաշտոնավարումը [[XX դար]]ի ամենաերկարատևն էր [[Ռոբերտ Արթուր Թոլբոթ Գասքոյն-Սեսիլ Սոլսբերի|Սոլսբերիից]] ([[1885]], [[1886]]—[[1892]] և [[1895]]—[[1902]] թվականներ) և անընդմեջ ամենաերկար պաշտոնում մնացած [[Ռոբերտ Ջենիքսոն]]ի ժամանակից սկսած ([[1812]]—[[1827]])&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|title=Margaret Thatcher|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBwdVan?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/marquess-of-salisbury|title=Marquess of Salisbury|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC1z5c7?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/marquess-of-salisbury|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/earl-of-liverpool|title=Earl of Liverpool|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC2P6Zl?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/earl-of-liverpool|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;:

== Փառք և համբավ ==

[[Time]] ամսագիրը Մարգարետ Թետչերին ընդգրկեց [[Time 100: 20-րդ դարի հերոսներ և կուռքեր|20 դարի հարյուր ականավոր մարդկանց]] մեջ «Առաջնորդներ և հեղափոխականներ» անվանակարգում&lt;ref&gt;[http://content.time.com/time/magazine/0,9263,7601980413,00.html People of the Century. Time]&lt;/ref&gt;։
=== Մրցանակները ===
[[Պատկեր:Margaret Thatcher awarded Presidential Medal of Freedom.jpg|thumb|left|ԱՄՆ նախագահ [[Ջորջ Հերբերտ Ուոքեր Բուշ|Ջորջ Բուշհը]] Թետչերին հանձնում է [[Ազատության նախագահական մեդալ]]ը ([[1991 թվական]])]]

[[1970]] թվականին ստանձնելով կրթության և գիտության նախարարի պաշտոնը Թետչերը դարձավ [[Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի խորհուրդ|Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի խորհրդի]] անդամ&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Gay |first1=O. |last2=Rees |first2=A. |title=The Privy Council |journal=House of Commons Library Standard Note |id=SN/PC/2708 |year=2005 |url=http://www.parliament.uk/commons/lib/research/briefings/snpc-3708.pdf |format=PDF |accessdate=27&amp;nbsp;February 2009 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111227183508/http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/briefings/snpc-3708.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
Պաշտոնից հեռանալուց երկու շաբաթ անց նա ստացավ [[Ծառայության շքանշան (Մեծ Բրիտանիայի)|Ծառայության Շքանշան]], որը Մեծ Բրիտանիայում սահմանափակ հասարակության անդամների համար տարբերակիչ նշան է, որը սահմանվել է [[1902]] թվականին [[Էդուարդ VII]] թագավորի կողմից։ Միևնույն ժամանակ Դենիս Թետչերը դարձավ ժառանգված տիտղոսի սեփականատեր — [[բարոնետ]]։ [[1995]] թվականին Եղիզաբեթ երկրորդի կողմից պարգևատրվել է որպես [[Գարերի պատվավոր շքանշան]]ով (Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր արքայական շքանշանը)։

[[1983]] թվականին Թետչերը ընտրվեց [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] անդամ, իսկ [[1975]] թվականին Պահպանողական կուսակցության նախագահ ընտրվելուց հետո դարձավ Կարլտոն ակումբի առաջին կին լիիրավ անդամ (որպես պատվավոր անդամ)&lt;ref&gt;{{cite news|work=Sunday Times|title=Carlton Club to vote on women|first=Jon|last=Ungoed-Thomas|date=փետրվարի 8, 1998}}&lt;/ref&gt;։

Ֆոլկլենդյան կղզիներում [[1992]] թվականից ամեն տարի [[հունվարի 10]]-ին նշվում է Մարգարետ Թետչերի օրը&lt;ref name=&quot;Reuters-January&quot;&gt;«Falklands to make 10 January Thatcher Day — Newspaper», ''Reuters News'' (6 January 1992).&lt;/ref&gt;, ի պատիվ [[1983]] թվականին կղզի կատարաց այցի հիշատակին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Wheeler|2004|p=171}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Pat Roller, «Off the Record», ''Scottish Daily Record'' (10 January 2004), p. 10&lt;/ref&gt;։ Բացի դրանից [[Պորտ Սթենլի]]յում փողոցն անվանել են քաղաքական գործչի պատվին, ինչպես նաև թերակղզին [[Հարավային Ջորջիա]]յում&lt;ref name=&quot;Reuters-January&quot;/&gt;։

Թետչերը պարգևատրվել է Ազատության հանրապետական սենատորական մեդալով, ինչպես նաև Միացիալ Նահանգների քաղաքացիական անձանց համար երկու ամենաբարձր մեդալներից մեկով՝ [[Ազատության նախագահական մեդալ]]ով։ Բացի դա նա դարձավ [[Ռոնալդ Ռեյգանի Ազատության մրցանակ]]ի դափնեկիր։ Թետչերը աջակցել է ԱՄՆ-ի Ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի Heritage Foundation-ին, որտեղ [[2005]] թվականին ստեղծվել է ազատության Կենտրոն Մարգարետ Թետչերի անվամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.heritage.org/About/Departments/trustees.cfm|title=Heritage Foundation Board of Trustees|publisher=heritage.org|accessdate=14&amp;nbsp;June 2008|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC2q6tj?url=http://www.heritage.org/about/board-of-trustees|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականին Թետչերը արժանացել է Զագրեբի պատվավոր քաղաքացու կոչմանը&lt;ref name=&quot;honorary-citizens&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.zagreb.hr/default.aspx?id=1390|title=Počasni građanin Grada Zagreba: 1945. - 1990. (SFR Jugoslavija)|publisher=Официальный сайт Загреба|language=hr|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 20|archiveurl=https://www.webcitation.org/61ALqklgo?url=http://www.zagreb.hr/default.aspx?id=1390|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 24|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Եղել է նաև [[Բիլդերբերգյան ակումբ]]ի անդամ&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=The Times|date=ապրիլի 26, 1975|page=5|title=News in Brief|quote=Mrs Thatcher, the Conservative leader and Mr Healey, the Chancellor of the Exchequer, were among participants in the twenty second Bilderberg Conference.}}&lt;/ref&gt;։

=== Մշակույթաին հիշատակումներ ===

Մարգարետ Թետչերի անհատականությունը նշվում է արվեստի մի շարք գործերում, այդ թվում` գրական տեքստերում, հեռուստատեսային ծրագրերում, գեղարվեստական և վավերագրական ֆիլմերում, թատերական ներկայացումներում և երաժշտական ստեղծագործություններում։ [[2002]] թվականին Բրիտանական BBC4 հեռուստաալիքի {{нп5|Ֆոլկլեդյան խաղ|«Ֆոլկլեդյան խաղ»|en|The Falklands Play}} վավերագրական դրամայում, Բրիտանիայի վարչապետի դերը խաղացել է դերասանուհի {{нп5|Պատրիսիա Հոդջ|Պատրիսիա Հոդջը|en|Patricia Hodge}}&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/media/2002/apr/11/tvandradio.television1|title=Islands mentality|author=Gareth McLean.|date=2002-04-11|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66Cij2zEP?url=http://www.guardian.co.uk/media/2002/apr/11/tvandradio.television1|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ {{нп5|Մարգարետ Թետչեր։ Երկար ճանապարհ դեպի Ֆինչլի|«Մարգարետ Թետչեր․ Երկար ճանապարհ դեպի Ֆինչլի»|en|The Long Walk to Finchley}}՝ [[Անդրեա Լուիզ Ռաիսբորո|Անդրեա Ռաիսբորոն]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/culture/tvandradioblog/2008/jun/13/margaretthatcherthelongwalktofinchley|title=Last night's TV: Margaret Thatcher: The Long Walk to Finchley|author=Sam Wollaston.|date=2008-06-13|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66CiTJmxX?url=http://www.guardian.co.uk/culture/tvandradioblog/2008/jun/13/margaretthatcherthelongwalktofinchley|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ Թետչերը դարձել է նոր այլ ֆիլմերի գլխավոր հերոսը, ինչպիսիք են՝ {{нп5|Մարգարետ (ֆիլմ, 2009)|«Մարգարետ»|en|Margaret (2009 film)}} (2009 թվական դերը կատարել է [[Լինդսի Դունկան]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/culture/2009/feb/17/bbc-thatcher-drama|title=The lady's not for turning off: Drama shows the chinks in Thatcher's armour|author=Michael White.|date=2009-02-17|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66CjMgYXj?url=http://www.guardian.co.uk/culture/2009/feb/17/bbc-thatcher-drama|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; և «[[Երկաթե տիկինը (Ֆիլմ)|Երկաթե տիկին]]»-ը (2011; դերը կատարել է [[Մերիլ Սթրիփ]]ը)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-12393674 |title=Image of Meryl Streep as Margaret Thatcher unveiled |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 9|date=փետրվարի 8, 2011|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին ֆիլմում Թետչերի դերի համար Մերիլ Սթրիփը դարձավ 
«[[Ոսկե գլոբուս]]»-ի ութերորդ մրցանակակիրը, ստացավ ''[[BAFTA]]'' մրցանակի երկրորդ արձանիկը և ստացավ երրորդ «[[Օսկար (մրցանակ)|Օսկարը]]»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goldenglobes.org/nominations/|title=Nominations and Winners|publisher=Hollywood Foreign Press Association|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10|archive-date=2010 թ․ հունվարի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20100120124924/http://www.goldenglobes.org//nominations//|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bafta.org/film/awards/nominees-winners-2012,2449,BA.html|title=BAFTA Film Awards Winners and Nominations in 2012|publisher=BAFTA|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/84/nominees.html|title=Nominees and Winners for the 84th Academy Awards|publisher=The Academy of Motion Picture Arts and Sciences|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10}}&lt;/ref&gt;։

Թետչերի մասին հոդվածը Օքսվորդի կենսագրական գրքում գրավում է երրորդ տեղը՝ ավելի քան 33 հազար բառ։ Ավելի շատ միայն Շեքսպիրի և թագուհի Եղիզաբեթ երկրորդի մասին է&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/features-38592124 «Пресса Британии: Как Тэтчер победила Черчилля»], Би-Би-Си, 12.01.2017.&lt;/ref&gt;։

== Նշումներ == 
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
{{refbegin|30em}}
*{{cite book |last=Aldous |first=Richard |title=Reagan and Thatcher: The Difficult Relationship |url=https://books.google.am/books?id=cpN917QReXsC |year=2012 |publisher=W. W. Norton |isbn=978-0-393-08315-6}}
*{{cite book |last=Beckett |first=Andy |title=When the Lights Went Out; Britain in the Seventies |year=2010 |publisher=Faber &amp; Faber |isbn=978-0-571-22137-0 |ref=harv}}
*{{cite book |last=Burns |first=William E. |title=A Brief History of Great Britain |year=2009 |publisher=Facts on File |isbn=978-0-8160-7728-1 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher |url=https://archive.org/details/thatcher0000beck |first=Clare |last=Beckett |publisher=Haus Publishing |year=2006 |isbn=978-1-904950-71-4 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher: A Portrait of the Iron Lady |url=https://archive.org/details/margaretthatcher0000blun |last=Blundell |first=John |publisher=Algora |year=2008 |isbn=978-0-87586-630-7 |ref=harv}}
*{{cite book |title=British Political Facts 1900–1994 |first1=David |last1=Butler |first2=Gareth |last2=Butler |edition=7th |publisher=Macmillan |year=1994 |isbn=978-0-333-52616-3 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher; Volume One: The Grocer's Daughter |first=John |last=Campbell |publisher=Pimlico |year=2000 |isbn=0-7126-7418-7 |ref=harv}}
{{refend}}

== Աղբյուրներ ==
* [http://www.brusov.am/docs/Britania-2009.pdf Ռ.Գևորգյան, Մեծ Բրիտանիայի պատմություն, Երևան, 2009]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}

== Արտաքին հղումներ ==
{{վիքիքաղվածք}}
* [https://www.margaretthatcher.org/ Մարգարետ Թետչերի ֆոնդ]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Թետչեր, Մարգարետ}}
[[Կատեգորիա:Միացյալ Թագավորության վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 13 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1925 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:2013 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Ապրիլի 8 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի քիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Կաթվածից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի պատվավոր քաղաքացիներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>53cfrj33nu2jltyr7xtsuc58gutnuvy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492327</id>
      <parentid>8492284</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:29:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="113069" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Մարգարետ Թետչեր
 | բնօրինակ անուն = Margaret Thatcher
 | պատկեր = Margaret Thatcher.png
 | պատկերի լայնություն = 
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ]]
 | դրոշ = 
 | կառավարման սկիզբ = 4 Մայիս 1979
 | կառավարման ավարտ = 28 Նոյեմբեր 1990
 | կառավարման ժամանակ =
 | նախորդող = [[Ջեյմ Կալագեն]]
 | հաջորդող = [[Ջոն Մեյջոր]]
}}
'''Մարգարետ Թետչեր''' ({{lang-en|Margaret Hilda Thatcher}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;[https://news.am/arm/news/147907.html Մահացել է «Երկաթյա լեդի» Մարգարետ Թետչերը]&lt;/ref&gt;), [[Մեծ Բրիտանիա]]յի 71-րդ վարչապետը ([[1979]]-[[1990]] թվականներին), պահպանողական կուսակցության առաջնորդ ([[1975]]-[[1990]] թվականներին), բարոնուհի ([[1992]] թվականին)։ Հայտնի է որպես «[[երկաթե տիկին]]» (iron lady)։ Նա առաջին կինն է, ով զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը։

[[1950]] թվականին Թետչերն ավարտել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի ([[Սոմերվիլ քոլեջ, Օքսֆորդ|Սոմերվիլ քոլեջ]]) բնագիտության ֆակուլտետը։ Եղել է Օքսֆորդի համալսարանի Պահպանողական կուսակցության ասոցիացիայի առաջին կին նախագահը։ [[1951]] թվականին ամուսնացել է ձեռնարկատեր Դենիս Թետչերի հետ։ [[1954]] թվականին ստացել է փաստաբանի վկայական։ [[1959]] թվականին ընտրվել է Համայնքների պալատի պատգամավոր։ [[1961]]-[[1964]] թվականներին եղել է սոցիալական ապահովության նախարար։

[[1970]]-[[1974]] թվականներին Մարգարետ Թետչերը եղել է կրթության և գիտության նախարար [[Էդվարդ Հիթ]]ի կառավարությունում։ 
[[Պահպանողական կուսակցություն|Պահպանողական կուսակցության]] նոր ղեկավարի ընտրություններում 1975 թվականին հաղթեց Հիթին, և դարձավ խորհրդանական ընդդիմության ղեկավար, ինչպես նաև [[Մեծ Բրիտանիա]]յի հիմնական կուսակցություններից մեկը ղեկավարած առաջին կինը։ [[1979]] թվականի համընդհանուր ընտրություններում պահպանողական կուսակցության հաղթանակից հետո Մարգարեթ Թետչերը դարձավ վարչապետ։

Լինելով կառավարության ղեկավար՝ կատարեց քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումներ չեղարկելով այն ամենը, ինչ նա համարում էր երկրի անկման պատճառ։ Նրա քաղաքական փիլիսոփայությունը և տնտեսական քաղաքականությունը հիմնվում էին հիմնականում ֆինանսական համակարգի [[վերակարգավորում|վերակարգավորման]] վրա, ճկուն [[աշխատաշուկա]]յի ապահովմանը, պետական ձեռնարկությունների [[մասնավորեցում|մասնավորեցմանը]] և արհմիությունների ազդեցության թուլացմանը։ Թետչերի ամենաբարձր հանրաճանաչությունը սկսեց անկում ապրել նրա իշխանության առաջին տարիներին անկման և անաշխատության բարձր մակարդակի համար, բայց կրկին բարձրացավ [[1982|1982 թվական]]ի [[Ֆոլկլենդյան պատերազմ]]ի և տնտեսական աճի ժամանակ, որը հանգեցրեց [[1983]] թվականին նրա վերընտրմանը։

Երրորդ անգամ Թետչերը վերընտրվեց [[1987]] թվականին, բայց լրացուցիչ հարկի (''poll tax'') մասին օրենքը և [[Եվրոպական միություն]]ում Բրիտանիայի դերի մասին հայացքները նրա կառավարության անդամների շրջանակներում տարածված չէին։ Երբ [[Մայքլ Հեզելթայն]]ը վիճարկեց կուսակցությունում նրա առաջնորդ լինելը, Թետչերը հարկադրված էր հրաժարական տալ վարչապետի և կուսակցության ղեկավարի պաշտոնից։

Պառլամենտի անդամ Ֆինչլիից [[1959]]-[[1992]] թվականներին, [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատից]] հեռանալուց հետո ցմահ ստացավ [[պերի կոչում]] և [[բարոն]]ուհու տիտղոս։

== Կենսագրություն == 
[[Պատկեր:Maison natale de Margaret Thatcher, Grantham.JPG|thumb|left|Գրենթհեմի տունը, որտեղ ծնվել է Մարգարետ Թետչերը]]
[[Պատկեր:Plaque, maison natale de Margaret Thatcher.JPG|thumb|left|Հուշատախտակ այն տան վրա, որտեղ ծնվել է Մարգարետ Թետչերը]]
Մարգարեթ Ռոբերթսը ծնվել է [[1925]] թվականի [[հոկտեմբերի 13]]-ին։ Հայրը՝ Ալֆրեդ Ռոբերթսը, ծնունդով [[Նորթհեմփթոնշիր]]ից էր, մայրը՝ Բեաթրիս Իթելը (օրիորդական ազգանունը՝ Սթեֆենսոն) ծնունդով [[Լինքոլնշիր]]ից էր{{sfn|Beckett|2006|p=3}}։ Մանկությունն անցկացրել է Գրենթհեմում, որտեղ հայրն ուներ [[նպարեղեն]]ի երկու կրպակ&lt;ref name=&quot;Beckett-p3&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=3}}&lt;/ref&gt;։ Ավագ քրոջ՝ Մյուրիելի հետ դաստիարակվել է նպարեղենի կրպակներից մեկի վերևի հարկում գտնվող բնակարանում, որը երկաթգծից շատ քիչ էր հեռու&lt;ref name=&quot;Beckett-p3&quot;/&gt;։ Մարգարետի հայրը ակտիվ մասնակցություն էր ցուցաբերում տեղական քաղաքական և հոգևոր կյանքին՝ լինելով քաղաքային խորհրդի անդամ և [[Մեթոդականություն|մեթոդիստ]] քահանա&lt;ref name=BeckettP8/&gt;։ Այդ իսկ պատճառով աղջիկները դաստիարակվել են մեթոդականության խիստ ավանդույթներով&lt;ref name=&quot;Johnson&quot;&gt;{{cite news|first=Maureen|last=Johnson|title=Bible-Quoting Thatcher Stirs Furious Debate|agency=Associated Press|date=28&amp;nbsp;May 1988}}&lt;/ref&gt;։ Հենց Ալֆրեդը ծնվել է [[Լիբերալ կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|լիբերալ հայացքներ]] ունեցող ընտանիքում, բայց, ինչպես ընդունված էր տեղական ինքնակառավաման մարմիններում, անկուսակցական էր։ [[1945]]-[[1946]] թվականներին եղել է Գրենթհեմի քաղաքապետ, իսկ [[1952]] թվականին՝ [[1950 թվական]]ի քաղաքային ընտրություններում [[Լիբերալ կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Լիբերալ կուսակցության]] համոզիչ հաղթանակից հետո, որոնց արդյունքում կուսակցությունն առաջին անգամ մեծամասնություն կազմեց Գրենթհեմի Խորհրդում, դադարեց լինել քաղաքային խորհրդի անդամ&lt;ref name=BeckettP8&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=8}}&lt;/ref&gt;։

Ռոբերթսը հաճախում էր Հանթինգթաուեր-Ռոուդի սկզբնական դպրոց, որից հետո կրթաթոշակ ստացավ ուսանելու Քեսթևենի և Գրենթհեմի աղջիկների համար նախատեսված դպրոցում&lt;ref name=BeckettP5&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=5}}&lt;/ref&gt;։ Մարգարետի ուսման առաջադիմության հաշվետվությունները վկայում են աշակերտուհու ջանասիրության և դեպի ինքնակատարելագործման մշտական աշխատանքների մասին։ Նա հաճախում էր նաև ֆակուլտատիվ պարապմուքների՝ [[դաշնամուր]]ի, [[խոտի հոկեյ]]ի, [[լող]]ի և [[սպորտային քայլք]]ի, բանաստեղծական հմտությունների&lt;ref name=BeckettP6&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|pp=21–22}}&lt;/ref&gt;։ [[1942]]-[[1943]] թվականներին արդեն ավագ աշակերտուհի էր&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kestevengrantham.lincs.sch.uk/|title=Kesteven &amp; Grantham Girls' School|publisher=Kestevengrantham.lincs.sch.uk|accessdate=27&amp;nbsp;հունվարի 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBq0jxt?url=http://www.kestevengrantham.lincs.sch.uk/|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուսման վերջին տարում կրթաթոշակի հայտ ներկայացրեց [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Սոմերվիլի քոլեջում քիմիա ուսումնասիրելու համար։ Չնայած ի սկզբանե մերժում ստացավ, բայց մյուս հայցորդի մերժումից հետո, այնուամենայնիվ, Մարգարետին հաջողվեց ստանալ կրթաթոշակ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=23}}&lt;/ref&gt;։ [[1943]] թվականին նա ժամանեց Օքսֆորդ և [[1947]] թվականին՝ չորս տարի քիմիա ուսումնասիրելուց հետո ստացավ երկրորդ աստիճանի դիպլոմ՝ դառնալով բնական գիտությունների բակալավր։ Ուսման վերջին տարում աշխատում էր [[Դորոթի Հոջքին]]ի լաբորատորիայում, որտեղ զբաղվում էր [[գրամիդիցին С]] հակաբիոտիկի [[ռենտգենակառուցողական անալիզ]]ով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|pp=25–27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bbc_ru&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2014/08/140819_uk_thatcher_hodgkin_friendship.shtml «Թետչեր և Հոջքին. ինչպես քիմիան հաղթեց քաղաքականությանը»]&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Դ.Հոջքինի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակներում [[պենիցիլին]]ի մոլեկուլային կառուցվածքի ուսումնասիրությունն էր։ Այս աշխատանքի համար հետագայում նա ստացավ [[Նոբելյան մրցանակ|քիմիայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակ]]։ Դ. Հոջքինսի ամուսինը [[Մեծ Բրիտանիայի կոմունիստական կուսակցություն (1920)|կոմունիստական կուսակցության]] անդամ էր, իսկ նա պարգևատրվել էր խորհրդային [[Լենինի շքանշան]]ով։&lt;/ref&gt;։{{ն|ԽՍՀՄ կատարած առաջին այցի ժամանակ՝ Միխայիլ Գորբաչևի հետ հանդիպումից հետո Թետչերը այցելեց [[Ա. Վ. Շուբնիկովի անվան բյուրեղագիտության ինստիտուտ|ԽՍՀՄ ԳԱ Բյուրեղագիտության ինստիտուտ]] և Դ. Հոջքինին ուղարկեց այստեղ կատարված լուսանկարներ&lt;ref&gt;{{cite web|work=|title=Թետչեր և Հոջքին. ինչպես քիմիան հաղթեց քաղաքականությանը|url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2014/08/140819_uk_thatcher_hodgkin_friendship.shtml|last=Հանց|first=Ադամ|publisher=bbc.co.uk/|year=2014|accessdate=19 օգոստոսի 2014}}&lt;/ref&gt;։}}

== Քաղաքական կարիերայի սկիզբ ==
[[1946 թվական]]ին Ռոբերթսը դարձավ [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Պահպանողական կուսակցության միության նախագահ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|pp=20–21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=28}}&lt;/ref&gt;։ Ուսման տարիներին նրա քաղաքական հայացքների վրա մեծապես ազդեցություն է ունեցել [[Ֆրիդրիխ ֆոն Հայեկ]]ի «[[Ճանապարհ դեպի ստրկություն]]» աշխատությունը ([[1944]]), որում կառավարության միջամտությունը երկրի տնտեսության մեջ դիտարկվում էր որպես բռնապետական պետության նախադրյալ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=17}}&lt;/ref&gt;։

Համալսարանն ավարտելուց հետո Ռոբերթսը տեղափոխվեց [[Էսեքս]] կոմսության [[Քոլչեսթեր]], որտեղ «BX Plastics» ընկերությունում աշխատել է քիմիկոս-հետազոտող&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=17}}&lt;/ref&gt;։ Այս ժամանակ էլ մուտք գործեց [[Պահպանողական կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Պահպանողական կուսակցության]] տեղական միավորում և [[1948]] թվականին [[Լանդիդնո]]յում որպես Պահպանողական միավորման համալսարանի շրջանավարտների ներկայացուցիչ մասնակցեց կուսակցական համագումարին&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=22}}&lt;/ref&gt;։ Մարգարետի օքսֆորդյան ընկերներից մեկը նաև [[Քենթ (կոմսություն)|Քենթի]] Պահպանողական կուսակցության [[Դարթֆորդ]]յան միավորման նախագահն էր, ով զբաղվում էր ընտրություններին թեկնածուներ փնտրելով&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;։ Միավորման ղեկավարներն այնքան էին տպավորված Մարգարետով, որ համոզեցին նրան մասնակցել ընտրություններին, չնայած որ նա չէր մտնում Պահպանողական կուսակցության թեկնածուների հաստատված ցուցակի մեջ. Մարգարետը թեկնածու ընտրվեց միայն [[1951]] թվականի հունվարին և մտցվեց ընտրական ցուցակ&lt;ref name=&quot;Blundell-p36&quot;&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=36}}&lt;/ref&gt;։ Տոնական ճաշի ժամանակ, որը կազմակերպվել էր Դարթֆորդում [[1951]] թվականի փետրվարին նրա՝ Պահպանողական կուսակցության կողմից որպես թեկնածու պաշտոնապես հաստատվելու առթիվ, Ռոբերթսը ծանոթանում է հաջողակ և կայացած ամուսնալուծված գործարար [[Դենիս Թետչեր]]ի հետ&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Blundell-p36&quot;/&gt;։ Ընտրություններին պատրաստվելու ընթացքում նա տեղափոխվեց Դարթֆորդ, որտեղ որպես քիմիկոս-հետազոտող աշխատանքի անցավ J. Lyons and Co. ընկերությունում՝ զբաղվելով [[պաղպաղակ]]ի արտադրությունում կիրառվող [[էմուլգատորներ]]ի մշակմամբ&lt;ref name=&quot;Beckett-p22&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ns-rs&quot;&gt;{{cite journal|title=Cream of the crop at Royal Society|url=https://books.google.am/?id=XRpdT3gc9KYC&amp;pg=PA5&amp;dq=Margaret+Thatcher+ice#v=onepage&amp;q=Margaret+Thatcher+ice&amp;f=false|journal=New Scientist|date=7 հուլիսի 1983|page=5|accessdate=25 հունվարի 2011|volume=99|issue=1365|publisher=New Science Publications}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտի ընտրություններ (1950)|1950 թվականի փետրվարի համընդհանուր ընտրություններում]] և [[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտի ընտրություններ (1951)|1951 թվականի հոկտեմբերի համընդհանուր ընտրություններում]] Ռոբերթսը մասնակցեց պառլամետի ընտրություններում Դարթֆորդ շրջանից, որտեղ ավանդաբար հաղթում էին լեյբորիստները։ Որպես ամենաերիտասարդ և միակ կին թեկնածու՝ նա գրավեց մամուլի ուշադրությունը&lt;ref name=&quot;Beckett-p23&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|pp=23–24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=37}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած երկու դեպքերի պարտությանը՝ Մարգարետին հաջողվեց ընտրազանգվածի շրջանում թուլացնել լեյբորիստներին տրվող աջակցությունը՝ սկզբում 6000 ձայնով, ապա 1000 ձայնով&lt;ref name=&quot;Beckett-p23&quot;/&gt;։ Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ նրան աջակցում էին ծնողները, ինչպես Դենիս Թետչերը, ում հետ նա ամուսնացավ [[1951]] թվականի դեկտեմբերին&lt;ref name=Beckett-p23/&gt;&lt;ref name=&quot;Denis Thatcher&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.independent.co.uk/people/obituaries/article36663.ece |accessdate=9 դեկտեմբերի 2007 |date=27 հունիսի 2003 |title=Sir Denis Thatcher Bt |newspaper=The Independent |first=Nicholas |last=Faith |location=London |archive-date=2008 թ․ հունվարի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080103100502/http://news.independent.co.uk/people/obituaries/article36663.ece |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դենիսը կնոջն օգնեց դառնալ փաստաբանների միության անդամ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=25}}&lt;/ref&gt;։ [[1953]] թվականին նա դարձավ փաստաբան՝ հարկահանություն մասնագիտացմամբ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Blundell|2008|p=35}}&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն տարում ընտանիքում ծնվեցին երկվորյակներ՝ դուստրը՝ Քերոլ Թետչերը ({{lang-en|Carol Thatcher}}) և որդին՝ [[Մարկ Թետչեր|Մարկը]]&lt;ref name=&quot;Beckett-p26&quot;&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=26}}&lt;/ref&gt;։

=== Պառլամենտի անդամ === 
1950-ական թվականների կեսերին Թետչերը վերսկսեց պառլամենտում տեղի համար պայքարը։ [[1955]] թվականին նրան չհաջողվեց Պահպանողական կուսակցության կողմից թեկնածու առաջադրվել Օրփինգթոն շրջանում&lt;ref name=&quot;Beckett-p26&quot;/&gt;, բայց [[1958]] թվականի ապրիլին թեկնածու առաջադրվեց Ֆինչլիում։ [[1959]] թվականի ընտրություններում ծանր նախընտրական պայքարի պայմաններում այնուամենայնիվ Թետչերը հաղթանակ տարավ՝ դառնալով [[Համայնքների պալատ]]ի անդամ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2006|p=27}}&lt;/ref&gt;։ Պառլամենտի անդամի կարգավիճակում իր առաջին ելույթում նա հանդես եկավ Պետական մարմինների մասին օրենքի օգտին՝ պահանջելով տեղական իշխանություններից իրենց հավաքների հրապարակայնություն, իսկ 1961 թվականին հրաժարվեց պաշտպանել Պահպանողական կուսակցության պաշտոնական դիրքորոշումը՝ կողմ քվեարկելով մտրակահարություն պատժի վերականգնմանը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Campbell|2000|p=134}}&lt;/ref&gt;։

[[1961]] թվականի հոկտեմբերին Թետչերը Հարոլդ Մաքմիլանի կառավարությունում առաջադրվեց կենսաթոշակների և պետական սոցիալական ապահովության պառլամենտային նախարարի տեղակալի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reiten|2003|p=4}}&lt;/ref&gt;։ [[1964]] թվականի պառլամենտական ընտրություններում [[Պահպանողական կուսակցություն (Մեծ Բրիտանիա)|Պահպանողական կուսակցության]] պարտությունից հետո նա դարձավ կուսակցության՝ բնակարանաշինության և հողային ունեցվածքի հարցերով ներկայացուցիչը՝ պաշտպանելով վարձակալների՝ քաղաքային բնակելի տները գնելու իրավունքը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=64}}&lt;/ref&gt;։ [[1966]] թվականին Թետչերը դարձավ [[Պետական գանձապետարան]]ի ստվերային խմբի անդամ և որպես պատվիրակ՝ դեմ էր հանդես գալիս լեյբորիստների առաջարկին՝ գների և եկամուտների պարտադիր վերահսկման՝ պնդելով, որ դա կհանգեցնի հակառակ արդյունքի և կքայքայի երկրի տնտեսությունը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;/&gt;։

1966 թվականին՝ Պահպանողական կուսակցության համաժողովի ժամանակ, նա քննադատեց բարձր հարկերի քաղաքականությունը, որն առաջ էր տանում լեյբորիստական կառավարությունը։ Նրա կարծիքով, սա ''«ոչ այնքան քայլ էր դեպի [[սոցիալիզմ]]ը, որքան [[կոմունիզմ]]ը»''&lt;ref name=&quot;Wapshott-p64&quot;/&gt;&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Արևմտյան քաղաքական ավանդույթներում ընդունված է «կոմունիզմ» անվանել խորհրդային տիպի տոտալիտար կառուցվածքը, ի տարբերություն շվեդա-սկանդինավյան լիբերալ «սոցիալիզմի»։&lt;/ref&gt;։ Թետչերը ընդգծում էր ցածր հարկերի պահպանման անհրաժեշտությունը՝ որպես տնքաջան աշխատանքի խթան։ Նա նաև Համայնքների պալատի այն սակավաթիվ անդամներից էր, որոնք պաշտպանեցին [[Համասեռականություն|միասեռականներին]] քրեական պատասխանատվությունից ազատելը&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1966/jul/05/sexual-offences-no-2|title=Sexual Offences (No. 2)|date=5&amp;nbsp;July 1966|journal=Hansard|volume=731|page=267}}&lt;/ref&gt;, կողմ քվեարկեցին աբորտների օրինակացմանը&lt;ref name=&quot;Thatcher-p150&quot;&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1966/jul/22/medical-termination-of-pregnancy-bill|title=Medical Termination of Pregnancy Bill|date=22&amp;nbsp;July 1966|journal=Hansard|volume=732|page=1165}}&lt;/ref&gt; և ճագարներին «ակնհայտ» քերծեներով որսալու արգելքին&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1970/may/14/hare-coursing-bill|title=Hare Coursing Bill|date=մայիսի 14, 1970|journal=Hansard|volume=801|pages=1599–1603}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Hare coursing attack; League Against Cruel Sports |newspaper=The Times |date=28&amp;nbsp;February 1989}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Թետչերը պաշտպանում էր [[մահապատիժ|մահապատժի]] պահպանումը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1969/jun/24/capital-punishment|title=Capital Punishment|date=24&amp;nbsp;June 1969|journal=Hansard|volume=785|page=1235}}&lt;/ref&gt; և դեմ քվեարկեց [[ամուսնալուծություն]]ների կարգի օրենքը մեղմելուն&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://hansard.millbanksystems.com/commons/1968/feb/09/divorce-reform-bill|title=Divorce Reform Bill|date=9&amp;nbsp;February 1968|journal=Hansard|volume=758|pages=904–907}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=151}}&lt;/ref&gt;։

[[1967]] թվականին [[Լոնդոն]]ում ԱՄՆ դեսպանատան կողմից ընտրվեց Միջազգային այցերի ծրագրին մասնակցելու համար, որի շնորհիվ Թետչերը հնարավորություն ստացավ պրոֆեսիոնալ փոխանակման ծրագրով վեց շաբաթների ընթացքում այցելել ԱՄՆ քաղաքներ, հանդիպել տարբեր քաղաքական դեմքերի հետ և այցելել այնպիսի միջազգային կազմակերպություններ, ինչպիսին էր [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ-ն]]&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Scott-Smith|first=Giles|title=„Her Rather Ambitious Washington Program“: Margaret Thatcher's International Visitor Program Visit to the United States in 1967|url=http://mountainrunner.us/library/publicdiplomacy/Scott-Smith%20(2003)-%20%E2%80%98Her%20Rather%20Ambitious%20Washington%20Program%E2%80%99%20Margaret%20Thatcher%E2%80%99s%20International%20Visitor%20Program%20Visit%20to%20the%20US%20in%201967.pdf|year=2003|journal=Contemporary British History|month=Winter|volume=17|issue=4|pages=65–86|publisher=Routledge – Taylor and Francis|issn=1743–7997|format=PDF|access-date=2015 թ․ հուլիսի 6|archive-date=2010 թ․ նոյեմբերի 26|archive-url=https://web.archive.org/web/20101126115302/http://mountainrunner.us/library/publicdiplomacy/Scott-Smith%20%282003%29-%20%E2%80%98Her%20Rather%20Ambitious%20Washington%20Program%E2%80%99%20Margaret%20Thatcher%E2%80%99s%20International%20Visitor%20Program%20Visit%20to%20the%20US%20in%201967.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մեկ տարի անց Մարգարեթը դարձավ պաշտոնական ընդդիմության Ստվերային կառավարության անդամ՝ կարգավորելով վառելիքային սեկտորի հետ կապված հարցերը։ [[1970]] թվականի հանրաքվեից ոչ շատ առաջ նա զբաղվում էր տրանսպորտի, ապա նաև կրթության հարցերով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=65}}&lt;/ref&gt;։

=== Լուսավորության և գիտության նախարար (1970-1974) ===
[[1970]]-[[1974]] թվականներին Մարգարեթ Թետչերը լուսավորության ու գիտության նախարար էր [[Էդվարդ Հիթ]]ի կառավարությունում։

1970 թվականի պառլամենտական ընտրություններում [[Էդվարդ Հիթ]]ի գլխավորությամբ հաղթեց Պահպանողական կուսակցությունը։ Նոր կառավարությունում Թետչերը նշանակվեց լուսավորության և գիտության նախարար։ Պաշտոնավարելու առաջին ամիսներին Մարգարետը, շնորհիվ այս ոլորտում ծախսերը կրճատելու փորձերի, գրավեց հասարակության ուշադրությունը։ Նա առաջնահերթությունը տվեց դպրոցներում ակադեմիական կարիքներին&lt;ref name=&quot;Reitan-p14&quot;/&gt; և կրճատեց կրթության համակարգի պետական ծախսերը, որի արդյունքում չեղարկվեց յոթից տասնմեկ տարեկան դպրոցականներին [[կաթ]]ի տրամադրումը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;&gt;{{Harvnb|Wapshott|2007|p=76}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ պահպանվեց ավելի փոքր երեխաներին մեկ երրորդ [[պինտա]] ծավալով կաթի տրամադրումը&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;/&gt;։ Թետչերի քաղաքականությունը առաջ բերեց Լեյբորիստական կուսակցության և ԶԼՄ-ների քննադատության ալիք&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=15}}&lt;/ref&gt;, որոնք Մարգարեթին անվանեցին «Margaret Thatcher, Milk Snatcher» (անգլերենից թարգմանաբար՝ «Մարգարեթ Թետչեր՝ կաթի կողոպտիչ»)&lt;ref name=&quot;Wapshott-p76&quot;/&gt;։ Իր ինքնակենսագրականում Թետչերը հետագայում գրեց.
{{քաղվածք|Ես գերազանց դաս քաղեցի։ Ինձ վրա հրավիրեցի առավելագույն քաղաքական ատելություն նվազագույն քաղաքական շահի համար&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Thatcher|1995|p=182}}&lt;/ref&gt;։|}}

Պաշտոնավարելու ընթացքում Թետչերն աչքի ընկավ տեղական իշխանությունների կողմից [[գրագիտության դպրոց]]ների ավելի ակտիվորեն փակելու և միասնական հանրակրթություն մտցնելու վերաբերյալ առաջարկություններով։ Ընդհանուր առմամբ, չնայած Մարգարետը ենթադրում էր պահպանել գրագիտության դպրոցները&lt;ref name=&quot;Reitan-p14&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=14}}&lt;/ref&gt;, միջնակարգ հանրակրթական դպրոցներ հաճախող աշակերտների ծավալը աճեց 32%-ից 62%&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|pp=248–249}}&lt;/ref&gt;։

=== Ընդդիմության առաջնորդ (1975-1979) ===
[[Պատկեր:Thatcher-loc.jpg|thumb|left|200 px|Մարգարետ Թետչեր (1975 թվական)]]

1973 թվականին Հիթի կառավարության կողմից ծագած մի շարք խնդիրներից հետո ([[նավթային ճգնաժամ 1973 թվականին|նավթային ճգնաժամ]], աշխատավարձերի բարձրացման պահանջներ), [[Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանական ընտրություններ (1974 փետրվար)|1974 թվականի փետրվարին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում]] Պահպանողական կուսակցությունը պարտություն կրեց Լեյբորիստների կուսակցության կողմից&lt;ref name=&quot;Reitan-p15&quot;/&gt;։ [[Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտական ընտրություններում (1974 հոկտեմբեր)|1974 թվականի հոկտեմբերին տեղի ունեցած հերթական ընդհանուր ընտրություններում]], պահպանողականների արդյունքները էլ ավելի վատ էին։ Բնակչության շրջանում կուսակցության աջակցության անկման ֆոնի վրա Թետչերը պայքարում է պահպանողական կուսակցության նախագահի պաշտոնի համար&lt;ref name=&quot;Reitan-p16&quot;&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=16}}&lt;/ref&gt;։ Խոստանալով կուսակցությունում փոփոխություններ կատարել, նա ստացավ աջակցություն այսպես կոչված {{нп5|Կոմիտե 1922 թվական| 1922 թվականին կոմիտեի|en|1922 Committee}} կեղմից, միավորելով խորհրդարանի պահպանողական անդամներին&lt;ref name=&quot;Reitan-p16&quot;/&gt;։
[[1975]] թվականի կուսակցության նախագահի ընտրության ժամանակ Թետչերը քվեարկության առաջին փուլում հաղթեց Հիթին, որը ստիպված էր հրաժարական տալ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article545321.ece?token=null&amp;offset=12&amp;page=2|title=Thatcher leads tributes to Sir Edward Heath|date=հուլիսի 18, 2005|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 14|work=The Times|first=Philippe|last=Naughton|location=London}}&lt;/ref&gt;։ Երկրորդ փուլում նա հաղթեց [[ՈՒայթլու, Ուիլյամ|Ուիլյամ Ուայթլուին]], որը համարվում էր Հիթի առավել նախընտրելի իրավահաջորդը, և [[1975]] թվականի [[փետրվարի 11]]-ին պաշտոնապես դարձավ Պահպանողական կուսակցության նախագահ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102452|title=Press Conference after winning Conservative leadership (Grand Committee Room)|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=2007 թ․ սեպտեմբերի 29|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBqqRM3?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102452|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, Ուայթլուին նշանակելով նրա տեղակալը։

Ընտրություններից հետո Թետչերը սկսեց պարբերաբար այցելել {{нп5|Տնտեսական հարաբերություների ինստիտուտ|տնտեսական հարաբերությունների ինստիտուտ|en|Institute of Economic Affairs}} պաշտոնական ընթրիքի — «ուղեղի կենտրոնում», որը հիմնադրել է Ֆրիդրիխ ֆոն Հայեկի աշակերտ {{нп5|Էնթոնի Ֆիշեր|Էնթոնի Ֆիշերը|en|Antony Fisher}}: Այս հանդիպումներին մասնակցելը զգալիորեն ազդել է նրա տեսակետների վրա, որոնք ձևավորվել են {{нп5|Ռալֆ Հարիս|Ռալֆ Հարիսի|en|Ralph Harris, Baron Harris of High Cross}} և {{нп5|Արթուր Սելդոն|Արթուր Սելդոնի|en|Arthur Seldon}} գաղափարների ազդեցությունից։ Արդյունքում, Թետչերը դարձավ գաղափարական շարժման դեմքը, որոնք դեմ էին [[Սոցիալական պետություն|պետության բարեկեցության ընդհանուր]] գաղափարներին։ Ինստիտուտի անդամները բրիտանական տնտեսության վերականգման համար առաջարկեցին հետևյալ բաղադրատոմսը. ավելի քիչ կառավարական միջամտություն տնտեսության մեջ և ավելի ցածր հարկեր և ավելի շատ ազատություն ձեռնարկատերերին և սպառողներին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Beckett|2010|chapter=11}}&lt;/ref&gt;։

[[1976]] թվականի [[հունվարի 19]]-ին Թետչերը հանդես եկավ Խորհրդային Միության դեմ կտրուկ քննադատությամբ.
{{quote|Ռուսները միտված են համաշխարհային տիրապետության, և նրանք արագորեն ձեռք են բերում այն միջոցները, որոնք անհրաժեշտ են ամենահզոր կայսերական պետություն դառնալու համար, որը աշխարհը երբևէ տեսել է։ Խորհրդային Միության Քաղբյուրոյում մարդիկ չպետք է անհանգստանան հասարակական կարծիքի արագ փոփոխության վերաբերյալ։ Նրանք ընտրել են զենքը նավթի փոխարեն, իսկ մեզ համար միաժամանակ գրեթ ամեն ինչը ավելի կարևոր է զենքից&lt;ref name=&quot;ironlady&quot;/&gt;։}}

Ի պատասխան՝ ԽՍՀՄ Պաշտպանության նախարարության «[[Կարմիր աստղ]]» թերթը հրատարակել է ««Երկաթե տիկինը» վախեցնում է…» վերնագրով հոդվածը (1976 թվականի հունվարի 24-ին)։ Դրանում հեղինակը գրել է, որ «Երկաթե տիկին են անվանում իր իսկ սեփական երկրում»։ Իրականում Մեծ Բրիտանիայում Մարգարետ Թետչերը սկզբում այլ կերպ է անվանվել։ Օրինակ, 1975 թվականի փետրվարի 5-ին լոնդոնյան «Դեիլի միռոր» ամսագրում Թետչերի մասին հոդվածը կոչվեց «The Iron Maiden» — «Երկաթե օրիորդ»&lt;ref name=&quot;ironlady&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102939|title=Britain Awake|accessdate=2&amp;nbsp;November 2008|publisher=Margaret Thatcher Foundation|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBrKFLf?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=102939|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bibliotekar.ru/encSlov/7/7.htm Железная леди. Маргарет Тэтчер&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Kwasi Kwarteng. «Thatcher’s Trial: Six Months That Defined a Leader» https://books.google.am/books?id=SwIrCgAAQBAJ&amp;pg=PT19&amp;dq=%22Iron+Maiden%22+Marjorie&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjjpMTWgeHLAhVCIpoKHbCNCGwQ6AEIHjAA#v=onepage&amp;q=%22Iron%20Maiden%22%20Marjorie&amp;f=false&lt;/ref&gt;։ Շուտով անգլիական «[[The Sunday Times]]» ամսագիրը այս մականվան թարգմանությունը՝ ''«երկաթե տիկին»'' կայուն կերպով ամրագրեց Մարգարետի ետևից։

Չնայած 1970-ականների վերջին բրիտանական տնտեսության վերականգնմանը, Աշխատանքային կառավարությունը կանգնած էր հանրային մտահոգության խնդիրով երկրի ապագա զարգացման ճանապարհին, ինչպես նաև [[1978]]-[[1979]] թվականների ձմռանը մի շարք գործադուլների հետ և այս էջը Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ անվանվեց որպես «{{нп5|Տարաձայնությունների ձմեռ||en|Winter of Discontent}}»: Պահպանողականները իրենց հերթին կանոնավոր կերպով հարձակումներ են իրականցնում Լեյբորիստական կուսակցության վրա, նախ և առաջ նրանց մեղադրելով գործազրկության ռեկորդային մակարդակի համար։ Դրանից հետո, [[1979]] թվականի սկզբին [[Ջեյմս Քալլագան]]ի կառավարությունը ստացավ [[անվստահության քվե]], և Մեծ Բրիտանիայում հայտարարվեց [[Խորհրդարանական ընտրությունները Մեծ Բրիտանիայում (1979)|արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ]]։

Պահպանողականները կատարեցին իրենց ընտրական խոստումները տնտեսական հարցերի շուրջ՝ ապացուցելով սեփականաշնորհման և ազատական բարեփոխումների անրհաժեշտությունը։ Նրանք խոստացան պայքարել գնաճի դեմ և ձգտում են թուլացնել արհմիություններին, քանի որ կազմակերպված գործադուլները զգալի վնաս են պատճառել տնտեսությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.margaretthatcher.org/document/110858|title=Conservative General Election Manifesto 1979|publisher=Margaret Thatcher Foundation|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 15|archiveurl=https://www.webcitation.org/66BPvpKKB?url=http://www.margaretthatcher.org/document/110858|archivedate=2012 թ․ մարտի 15|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Թետչերի ներքին քաղաքականությունը. «թետչերիզմ» ==
Թետչերի իշխանության տարիներին իրականացվող սոցիալ-տնտեսական քաղաքականությունը հետագայում կոչվեց «թետչերիզմ»։ «Թետչերիզմը» և նեոպահպանողականության հիմքը [[Մոնետարիստական տեսություն|«մոնետարիստական» տեսություն]]ն էր, որի հեղինակը [[Չիկագոյի մոնետարիստական տնտեսական դպրոց]]ի ներկայացուցիչ ամերիկյան տնտեսագետ [[Միլթոն Ֆրիդման]]ն էր։ Այդ տեսության և «թետչերիզմի» հիմնական դրույթները հետևյալն են՝ 
# Տնտեսության պետական կարգավորման նվազեցում.
# Անեկամտաբեր ձեռնարկությունների բյուջետային ֆինանսավորումից հրաժարում.
# Սղաճի դեմ պայքարը՝ պետության տնտեսական քաղաքականության հիմնական ուղղություն.
# Տնտեսության պետական հատվածի մասնավորեցում
# Մասնավոր ձեռնարկությունների, շուկայական ձեռնարկատիրական գործունեության խրախուսում, տնտեսական համակարգի կայուն կենսագործունեության ապահովում.
# Սոցիալական ծրագրերի ֆինանսավորման կտրուկ կրճատում.
# Արհմիությունների իրավունքների սահմանափակում։

Թետչերի կառավարությանը բաժին է ընկնում բարդ խնդիրներ սոցիալական և տնտեսական քաղաքականության բնագավառներում։ Սկսած 1979 թվականի կեսից տնտեսությունը զգալի անկում էր ապրում։ 1979 թվականին Իրանում տապալվեց շահի վարչակարգը, և շուտով սկսվեց Իրան-Իրաք պատերազմը, որի հետևանքով երկու անգամ բարձրացավ նավթի գինը։ Անգլիայում արդյունաբերության արտադրության ընդհանուր անկումը կազմեց 12 %։ Ճգնաժամն ուղեկցվում էր սղաճի և գործազրկության կտրուկ աճով։

Թետչերի կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ կառուցվածքային տնտեսական բարեփոխումների անցկացմանը։ Պետությունը հրաժարվեց արդյունաբերական ձեռնարկություններին դոտացիաներ տալու քաղաքականությունից։ Բարեփոխման ենթարկվեց և հարկային համակարգը։ Իջեցվեց եկամտահարկը, իսկ ուղղակի հարկերը խոշոր եկամուտների վրա կրճատվեցին 3,5 մլրդ. ֆունտ ստերլինգով, միևնույն ժամանակ բարձրացվեցին անուղղակի հարկերը։ 8 %-15 % բարձրացվեց [[ավելացված արժեքի հարկ]]ը։ Բոլոր այդ միջոցառումները ուղեկցվում էին ակտիվ քարոզչական արշավով՝ ուղղված անձնական սպառման կրճատմանը։ Կառավարությունը կոչ էր անում «ապրել ըստ միջոցների»։ Թետչերը կտրուկ կրճատեց պետական ծախսերը կոմունալ և ճանապարհային տնտեսությունների վրա, մշակույթի և կրթության ոլորտներում։ Կրճատվեց պետական ապարատը։ Ապապետականացվեցին մի շարք պետական ձեռնարկություններ։ Այս քաղաքականության արդյունքում 1981-1982 թվականներին սղաճը նվազեց մինչև 4 %, տնտեսության մեջ աճի միտումներ նկատվեցին, իսկ 1983 թվականից սկսած նկատվեց արտադրության զգալի աճ։ Կտրուկ բարձրացան անգլիական խոշոր մենաշնորհների բաժնետոմսերի կուրսերը, զգալի աճ ունեցան մասնավոր ներդրումները։ Սակայն, մյուս կողմից, «ցնցումային թերապիան» ուներ նաև բացասական հետևանքներ՝ ձեռնարկությունների ապապետականացումը ուղեկցվում էր գործազրկության կտրուկ աճով։ Միայն 1980-1983 թվականների ընթացքում գործազուրկների թիվը 2 միլիոնից հասավ մինչև 3 միլիոն&amp;nbsp;մարդ։ Տեղի էին ունենում աշխատանքից զրկվող բանվորների հակակառավարական բողոքի ցույցեր, որոնք հաճախ ավարտվում էին ոստիկանության հետ բախումներով։ Կառավարությունն ընդունեց մի շարք օրենքներ, որոնք ուղղված էին արհմիությունների իրավունքների սահմանափակմանը և գործադուլների դեմ։

1984-1987 թվակններին ապապետականացվեց արդյունաբերական հիմնարկների 1/3-ը, այդ թվում՝ հեռուստահաղորդակցման ընկերություններ, պողպատաձուլման ձեռնարկություններ, գազի արդյունաբերությունը, էլեկտրաէներգետիկան։ Բացի ապապետականացումից, Թետչերի կառավարությունը կտրուկ կրճատեց ամեն տեսակի օգնությունը պետական հիմնարկներին (շուրջ 10 անգամ 1980-1987 թվականների ընթացքում)։ Ընդհանուր պետական ներդրումների ծավալը կրճատվեց 50-ից մինչև 25 %։ Դա հնարավորություն տվեց կայունացնել բյուջեն և թույլ չտալ տնտեսական վերելքի պայմաններում սղաճի մակարդակի բարձրացմանը։ Կառավարության քաղաքականությունն ուղղված էր միջին և մանր բիզնեսի զարգացմանը, ինչպես նաև անգլիական խոշոր մենաշնորհների զարգացմանը։ Արդյունքում, 1980-1987 թվականների ընթացքում սեփական գործ ունեցողների թիվը 1,9-ից հասավ մինչև 3 միլիոն.&amp;nbsp;մարդ։ Բացի այդ, ապապետականացումը թույլ տվեց բնակչության լայն զանգվածներին դառնալ բաժնետեր։ Թետչերի կառավարության գործողությունների հետևանքով Անգլիայի տնտեսությունը սկսեց վերելք ապրել՝ տարեկան աճը կազմում էր 3-4 %։ Կրճատվեց գործազուրկների թիվը՝ 2,6 միլիոն՝ 1979 թվականին, մինչև 1,9 միլիոն՝ 1987 թվական։ Տնտեսական վերելքը ուղեկցվում էր անգլիացիների բարեկեցության բարձրացումով։ Բնակչության եկամուտները այդ տարիներին աճում էին տարեկան մոտ 5 %-ով։

1987 թվականի հունիսի 11-ի ընտրություններում պահպանողականները մեծ առավելությամբ հաղթում են՝ ստանալով 376 տեղ, լեյբորիստները ստացան 229 պատգամովարական տեղ։

1988-1989 թվականներին կառավարությունը շարունակում է իր կուրսը. ապապետականցվում են նոր ձեռնարկություններ, օդանավակայաններ, մունիցիպալ շենքեր։ Շարունակվեց նաև առողջապահության և կրթության ոլորտներում շուկայական հարաբերությունների հաստատման գործընթացը։ Սակայն 1989 թվականին ներքին սոցիալ-քաղաքական դրությունը երկրում սրվում է։ Դրա պատճառն է դառնում Թետչերի կողմից ձեռնարկված «գլխահարկի» մասին օրենքի փոփոխությունը։ Եթե նախկինում «գլխահարկը» գանձում էին ամբողջ ընտանիքից՝ հաշվի առնելով նրա կազմը, եկամուտները, բնակարանի կամ տան արժեքը, ապա նոր օրենքով այդ հարկը սահմանվում էր բոլորի համար հավասարաչափ, ինչից տուժում էին բազմանդամ ընտանիքները, շահում էին միայնակ հարուստ բնակիչները։ Դա տեղիք տվեց բողոքի ցույցերի և հանրահավաքների, որոնց դեմ սկսեցին կիրառվել ոստիկանական ուժեր։ Այդ իրադարձությունները մեծ հարված հասցրին Թետչերի հեղինակությանը։ Բացի այդ, բարեփոխումների հետևանքով հասարակությունում աճեց խորը սոցիալական բևեռացումը՝ ընտանիքների մոտավորապես 20 %-ն ապրում էր աղքատության պայմաններում։ Անգլիական հասարակության զգալի մասը հոգնել էր Թետչերի քաղաքական ոճից, անհաշտությունից, ավտորիտարիզմից։ Հասկանալով, որ կուսակցությունը կանգնած է տրոհման եզրին, Թետչերը 1990 թվականի աշնանը թողնում է պաշտոնը՝ կուսակցության առաջնորդի և վարչապետի դերը զիջելով [[Ջոն Մեյջոր]]ին։

== Թետչերի արտաքին քաղաքականությունը ==
[[Պատկեր:President Reagan and Prime Minister Margaret Thatcher at Camp David 1986.jpg|thumb|մինի|right|Մարգարեթ Թետչերն ու [[Ռոնալդ Ռեյգան]]ը [[Քեմփ-Դևիդ]]ում, [[1986 թվական]]]]
Թետչերի արտաքին քաղաքականության ռազմավարությունը նախատեսում էր Մեծ Բրիտանիայի՝ որպես մեծ տերության կարգավիճակ ունեցող երկրի վերականգնումը։ [[Աֆրիկա]]յում բրիտանական կառավարությունը նպաստեց Հարավային [[Ռոդեզիա]]յում սահմանադրական բարեփոխումների և ընդհանուր ընտրությունների անցկացմանը, որի արդյունքում 1980 թ. Հարավային Ռոդեզիայի փոխարեն առաջացավ նոր պետություն՝ [[Զիմբաբվե]]ի Հանրապետությունը։ Միևնույն ժամանակ Թետչերը, առաջնորդվելով Հարավային Աֆրիկայում բրիտանական կապիտալի շահերով, դեմ հանդես եկավ, որպիսզի [[Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետություն|Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետության]] նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառվեն՝ չնայած նրան, որ այդ երկրում տիրում էր ապարտեիդի համակարգը։

[[1982]] թ. տեղի ունեցավ կարճատև պատերազմ Անգլիայի և [[Արգենտինա]]յի միջև [[Ֆոլկլենդյան կղզիներ|Ֆոլկլենդյան (Մալվինյան) կղզիներ]]ի համար, որոնք [[1833]] թվականից անգլիացիների հսկողության տակ էին։ Պատերազմը սկսվեց 1982 թ. [[ապրիլի 2]]-ին, երբ արգենտինյան զորքերը ափ իջան և կալանավորեցին կղզիների նահանգապետին ու կայազորը։ Նույն օրը Անգլիան խզեց հարաբերությունները Արգենտինայի հետ և ուղարկեց կղզիներ 40 նավերից բաղկացած ռազմական նավատորմ։ Պատերազմը տևեց 10 շաբաթ՝ ավարտվելով անգլիացիների հաղթանակով։ Արգենտինացիները տվեցին 1300 զոհ, անգլիացիները՝ 250։

Ֆոլկլենդյան ճգնաժամը էապես ամրապնդեց անգլո-ամերիկյան դաշնակցային հարաբերությունները։ Երբ [[ՄԱԿ]]-ի Անվտանգության խորհրդում առաջ քաշվեց բանաձև, որով կողմերը պետք է կասեցնեին ռազմական գործողությունները և անցնեին բանակցությունների, Մեծ Բրիտանիան և [[ԱՄՆ]] վետո դրեցին այդ բանաձևի վրա։ ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի բարեկամական հարաբերությունները պայմանավորված էին նաև Թետչերի և [[Ռոնալդ Ռեյգան|Ռեյգան]]ի անձնական ջերմ փոխհարաբերություններով։ Անգլիան պաշտպանում էր ԱՄՆ-ին բոլոր տարածքային կոնֆլիկտների հարցերում՝ Իրանի դեմ պայքարում, ինչպես նաև խորհրդային զորքերի դեմ՝ [[Աֆղանստան]]ում։ Թետչերը պաշտպանեց մոսկովյան օլիմպիադայի բոյկոտը, կրճատեց տնտեսական և մշակութային համագործակցությունը [[ԽՍՀՄ]]-ի հետ։ [[1986]] թ. Անգլիան աջակցեց ԱՄՆ-ին [[Լիբիա]]յի դեմ գործողություններում՝ թույլ տալով ամերիկյան ինքնաթիռներին օգտագործել բրիտանական ռազմական օդանավակայանները։ Թետչերը [[ՆԱՏՕ]]-ի հզորության ամրապնդման համառ կողմնակից էր։ Նա միջուկային զենքը համարում էր խաղաղություն ամրապնդող, համաշխարհային պատերազմը կանխարգելող միջոց և դեմ էր միջուկային լիակատար զինաթափմանը։ Թետչերը չհամաձայնվեց իջեցնել բրիտանական միջուկային հզորության մակարդակը, երբ ԱՄՆ և ԽՍՀՄ-ը որոշեցին ոչնչացնել Եվրոպայի տարածքում իրենց տեղակայված միջին հեռահարության միջուկային զենքը։

Չնայած, որ Թետչերը իր կառավարման առաջին տարիներին ուներ կոշտ հակախորհրդային դիրքորոշում, սակայն արևմտյան առաջնորդներից առաջինը նա ողջունեց ԽՍՀՄ-ում սկսած [[Վերակառուցում (ԽՍՀՄ)|վերակառուցման քաղաքականությունը]]։

=== Հրաժարականը ===


[[1989]] թվականին անցկացվող Պահպանողական կուսակցության նախագահողի ընտրությունների ժամանակ Թետչերի մրցակիցը քչերին հայտնի Էնթոնի Մեյերն էր, ով Համայնքների պալատի անդամ էր&lt;ref name=&quot;89election&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/5/newsid_2528000/2528339.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |year=2008 |title=5 December 1989: Thatcher beats off leadership rival|publisher=BBC|work=On this day 1950–2005 |date=դեկտեմբերի 5, 1989}}&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանի 374 անդամ ունեցող Պահպանողական կուսակցության ներկայացուցիչները ձայնի իրավունք ունեին ընտրություններում և Թեթչերի օգտին քվեարկել է 314 մարդ, իսկ Մեյերի օգտին՝ 33 մարդ&lt;ref name=&quot;89election&quot;/&gt;։ Կուսակցությունում նրա կողմնակիցները արդյունքները համարեցին հաջողություն և մերժեցին դրա վերաբերյալ ցանկացած մեղադրանք, որոնք կուսակցության ներսում առաջացրել էին տարաձայնություններ&lt;ref name=&quot;89election&quot;/&gt;։

Իր պաշտոնավարման ընթացքում Թետչերը Մեծ Բրիտանիայի հետպատերազմյան բոլոր վարչապետների շրջանում ուներ բնակչության աջակցության երկրորդ ամենացածր մակարդակը (մոտ 40%)։ Հարցումները ցույց են տվել, որ նրա հեղինակությունը ավելի ցածր է, քան Պահպանողական կուսակցությանը&lt;ref name=&quot;ridley&quot;&gt;{{cite news |last=Ridley |first=Matt |title=Et Tu, Heseltine?; Unpopularity Was a Grievous Fault, and Thatcher Hath Answered for It |periodical=Washington Post |date=25&amp;nbsp;November 1990 |page=2}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ Թետչերը ինքն իր վրա վստահ լինելով միշտ պնդում էր այն մասին, որ նրան քիչ է հետաքրքրում տարբեր վարկանիշները, ցույց տալով խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ ստացած ռեկորդային աջակցությունը&lt;ref&gt;{{cite news |title=The poll tax incubus |newspaper=The Times |date=24&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։

[[1990]] թվականի սեպտեմբերին անցկացված հասարակական կարծիքների հարցումների համաձայն, Լեյբորիստների վարկանիշը 14 տոկոսով գերազանցում էր պահպանողականների վարկանիշից&lt;ref name=&quot;howe&quot;/&gt;, իսկ նոյեմբերին պահպանողականները լեյբորիստներից արդեն 18 տոկոսով էին բարձր&lt;ref name=&quot;ridley&quot;/&gt;։ Վերոնշյալ վարկանիշները, նաև Թետչերի ռազմատենչ ոգին և իր գործընկերնների կարծիքները անտեսելը հանգեցրեցին նրան, որ Պահպանողական կուսակցությունում ներսում ներքին տարաձայնություններ առաջացան&lt;ref name=&quot;resign-nyt&quot;/&gt;։ Արդյունքում հենց կուսակցությունը առաջինը ազատվեց Մարգարետ Թետչերից։

[[1990]] թվականի [[նոյեմբերի 1]]-ին [[Ջեֆրի Հաու]]ն լքեց փոխվարչապետի պաշտոնը այն բանից հետո, երբ Թետչերը հրաժարվեց համաձայնության գալ, որպիսզի Մեծ Բրիտանյան անդամակցի միասնական եվրոպական արժույթին&lt;ref name=&quot;howe&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/1/newsid_2513000/2513953.stm|year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |title=1 November 1990: Howe resigns over Europe policy|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC|date=նոյեմբերի 1, 1990}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |last=Millership |first=Peter |title=Thatcher's Deputy Quits in Row over Europe |newspaper=Reuters News |date=1&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։

Հաջորդ օրը [[Մայքլ Հեսելթոնը]] հայտարարեց այն մասին, որ ցանկանում է ղեկավարել Պահպանողական կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|p=473}}&lt;/ref&gt;։ Հանրային կարծիքների հարցումների համաձայն հենց այդպիսի անձնավորությունը կարող էր օգնել պահպանողականներին անցնել Լեյբորիստներից&lt;ref&gt;{{cite news |first=David |last=Lipsey |title=Poll swing followed downturn by Tories; Conservative Party leadership |newspaper=The Times |date=21&amp;nbsp;November 1990}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած Թետչերը կարողացավ առաջին տեղը գրավել քվեարկության առաջին փուլում, Հեսելթոնը բավականաչափ ձայներ (152 ձայն) ապահովեց երկրորդ փուլի համար&lt;ref name=&quot;number-10&quot;/&gt;։ Մարգարետն առաջին հերթին մտադիր էր պայքարը շարունակել մինչև երկրորդ փուլի հաղթական ավարտը, սակայն կառավարության հետ խորհրդակցելուց հետո նա որոշեց դուրս գալ ընտրություններից&lt;ref name=&quot;resign-nyt&quot;&gt;{{cite web |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C0CE6DB1438F930A15752C1A966958260&amp;sec=&amp;spon=&amp;pagewanted=1 |title=Change in Britain; Thatcher Says She'll Quit; 11½ Years as Prime Minister Ended by Party Challenge |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008 |date=23&amp;nbsp;November 1990 |newspaper=New York Times |last=Whitney|first=Craig R}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;number-10&quot;&gt;{{cite web|publisher=Government of the United Kingdom|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|title=Margaret Thatcher, 10 Downing Street|accessdate=18&amp;nbsp;November 2008|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBwdVan?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;resign-bbc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/22/newsid_2549000/2549189.stm |title=22 November 1990: Thatcher quits as prime minister |year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC |date=նոյեմբերի 22, 1990}}&lt;/ref&gt;։ Թագուհու հետ պաշտոնական հանդիպումից և Համայնքների պալատում իր եզրափակիչ ելույթից հետո Թետչերը թողեց վարչապետի պաշտոնը։ Իր պաշտոնից հեռացումը նա համարեց դավաճանություն&lt;ref&gt;:{{Harvnb|Marr|2007|p=474}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի և Պահպանողական կուսակցության նախագահի պարտականությունները անցավ [[Ջոն Մեյջոր]]ին, որի գլխավորությամբ Պահպանողական կուսակցությանը հաջողվեց հաղթանակ տանել 1992 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2005/apr/04/electionspast.past3|title=Pollsters taxed |work=guardian.co.uk |date=ապրիլի 4, 2005 |accessdate=2011 թ․ հունվարի 23|last=Kettle|first=Martin|publisher=Guardian News and Media |location=London}}&lt;/ref&gt;։

== Հրաժարականից հետո ==

Վարչապետի պաշտոնից հրաժարվելուց հետո Թետչերը երկու տարի աշխատել է Համայնքների պալատում որպես Ֆիչերի ներկայացուցիչ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Reitan|2003|p=118}}&lt;/ref&gt;։ [[1992 թվական]]ին 66 տարեկան հասակում որոշում կայացրեց հեռանալ բրիտանական խորհրդարանից, որը իր կարծիքով նրան մեծ հնարավորություն տվեց ավելի բաց կերպով արտահայտել իր կարծիքը այս կամ այն իրադարձության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;lords&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/30/newsid_2523000/2523395.stm|title=30 June 1992: Thatcher takes her place in Lords |year=2008 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|work=On this day 1950–2005|publisher=BBC |date=հունիսի 30, 1992}}&lt;/ref&gt;։

=== Համայնքների պալատից հեռանալուց հետո ===

Համայնքների պալատից հեռանալուց հետո Թետչերը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի առաջին նախկին վարչապետը, որը ստեղծել է հիմնադրամ։ [[2005]] թվականին ֆինանսական դժվարությունների պատճառով այն փակվեց&lt;ref name=&quot;historyandpolicy&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-101.html |title=What next for Gordon Brown? |last=Theakston |first=Kevin |date=May 2010 |publisher=History &amp; Policy |accessdate=9&amp;nbsp;December 2010 |archive-date=2012 թ․ հունվարի 11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111055350/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-101.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Թետչերը գրել է երկու հատոր հուշեր՝ ''«The Downing Street Years»'' (1993 թվական) և ''«The Path to Power»'' (1995 թվական) վերնագրերով։

[[1992]] թվականի հուլիսին ''«[[Ալտրիա գրուփ|Philip Morris]]»'' ծխախոտային ընկերությունը Մարգարետին վարձել էր որպես ''«աշխարհաքաղաքական խորհրդատու»''
250 հազար դոլար աշխատավարձով և տարեկան 250 հազար դոլար իր հիմնադրամին ներդրում կատարելու դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.latimes.com/1992-07-19/news/mn-4763_1_margaret-thatcher |title=Tobacco Company Hires Margaret Thatcher as Consultant |date=19&amp;nbsp;July 1992 |newspaper=LA Times |accessdate=16&amp;nbsp;January 2011|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ յուրաքանչյուր հրապարակայնորեն հանդես գալու համար նա ստացել է 50 հազար դոլար&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2007/feb/03/past.conservatives?INTCMP=SRCH |title=Into the void |date=3&amp;nbsp;February 2007 |accessdate=16&amp;nbsp;January 2011 |last=Harris |first=John |newspaper=The Guardian |location=London}}&lt;/ref&gt;։

[[1992]] թվականի օգոստոսին Թետչերը կոչ արեց [[ՆԱՏՕ]]-ին դադարեցնել բոնսիական [[Գորաժդե]] և [[Սարաևո]] քաղաքներում սերբական կոտորածները, վերջ դնելով [[Բոսնիական պատերազմ]]ի էթնիկ զտումներին։ Նա Բոսնիայի իրավիճակը համեմատեց ''«նացիստների ամենավատ ծայրահեղությունների»'' հետ, ասելով, որ իրավիճակը տարածաշրջանում կարող է դառնալ նոր [[Հոլոքոստ]]&lt;ref&gt;{{cite web |date=6&amp;nbsp;August 1992 |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CE7DE1731F935A3575BC0A964958260&amp;sec=&amp;spon=&amp;pagewanted=2 |title=Stop the Excuses. Help Bosnia Now|newspaper=New York Times |accessdate=2&amp;nbsp;December 2007 |last=Thatcher |first=Margaret}}&lt;/ref&gt;։ Թետչերը նաև հանդես եկավ քննադատությամբ լորդերի պալատում ընդդեմ [[Մաաստրիխտի պայմանագիր|Մաաստրիխտի պայմանագրի]]&lt;ref name=&quot;lords&quot;/&gt;, որը ըստ նրա խոսքերի, ''«նա երբեք չէր ստորագրի»''&lt;ref&gt;{{cite web|title=House of Lords European Communities (Amendment) Bill Speech|date=7&amp;nbsp;June 1993|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108314|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=9&amp;nbsp;April 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nByW4zl?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108314|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Կասպից ծով]]ի էներգետիկ ռեսուրսներում արևմտյան նավթային ընկերությունների աճող հետաքրքրության ֆոնի վրա [[1992]] թվականի սեպտեմբերին Թետչերը այցելեց [[Բաքու]], որտեղ նա մասնակցել է Չիրագի և Շահդենիզի հանքավայրերի գնահատման ստորագրությանը [[Ադրբեջան]]ի կառավարության և անգլիական [[BP|British Petroleum]]-ի ու նորվեգական [[Statoil]]-ի ընկերությունների միջև&lt;ref&gt;{{статья|автор=Сео Дон Чан.|заглавие=Каспийская нефть во взаимоотношениях Азербайджана и России|ссылка=http://www.iacd.or.kr/pdf/journal/11/11_2.pdf|издание=International Journal of Central Asian Studies|издательство=The International Association of Central Asian Studies Institute of Asian Culture and Development|год=2006|том=11|страницы=19|issn=1226-4490}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Mulroney Thatcher and Gorbachev at Reagan's funeral.jpg|thumb|300px|alt=Photograph|Թետչերը [[Միխայիլ Սերգերիչ Գորբաչով|Գորբաչով]]ի (ձախից) և [[Մալրուն Բրայան|Մալրունի]] (կենտրոնում) հետ  [[Ռոնալդ Ռեյգան]]ի հոգեհանգստի արարողության ժամանակ, 2004 թվականի հունիս]]

[[1993]] թվականից մինչև [[2000]] թվականը Թետչերը եղել է Ամերիկյան [[Վիրջինիա]] նահանգի [[Վիլհելմ և Մերիի քոլեջ]]ի պատվավոր ռեկտոր&lt;ref&gt;{{cite web|title=Chancellor's Robe|url=http://www.wm.edu/about/administration/chancellor/robe/index.php|publisher=College of William and Mary|accessdate=18&amp;nbsp;January 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBzK1iJ?url=http://www.wm.edu/about/administration/chancellor/robe/index.php|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ [[1992]] մինչև [[1999]] թվականները պատվավոր ռեկտոր՝ [[Բուքինգհեմի համալսարան]]ում (Մեծ Բրիտանիայի առաջին մասնավոր համալսարանը, որը հիմնադրվել է [[1975]] թվականին)&lt;ref&gt;{{cite web |title=Thatcher installed as chancellor of private university |date=1&amp;nbsp;October 1992 |url=https://www.independent.co.uk/news/uk/thatcher-installed-as-chancellor-of-private-university-charles-oulton-reports-on-a-day-of-mixed-emotions-for-the-former-prime-minister-1554652.html|newspaper=The Independent |accessdate=12&amp;nbsp;January 2010|first=Charles|last=Oulton |location=London}}&lt;/ref&gt;։
 
[[1994]] թվականին, երբ [[Թոնի Բլեեր]]ը ընտրվեց որպես Լեյբորիստների կուսակցության նախագահ, Թետչերը նրան անվանեց «Լեյբորիստների կուսակցության ամենավտանգավոր նախագահը» [[Հյու Գեյտսկալի]] ժամանակներից սկսած&lt;ref&gt;{{cite news |last=Castle |first=Stephen |title=Thatcher praises 'formidable' Blair |newspaper=The Independent |date=28&amp;nbsp;May 1995}}&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականին իսպանական իշխանությունների կողմից նախկին [[չիլի]]ացի դիկտատոր [[Աուգուստո Պինոչետ]]ի ձերբակալումից հետո, որը պետք է դատարանի առաջ հանդես գար, մարդու իրավունքների զանգվածային խախտման համար, Թետչերը կոչ արեց ազատ արձակել անդրադառնալով այն օգնությանը, որը նա ցուցաբերել է Մեծ Բրիտանիային Ֆոլկլենդյան հակամարտության ընթացքում&lt;ref&gt;{{cite web |title=Pinochet — Thatcher’s ally |date=հոկտեմբերի 22, 1998|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/198604.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ [[1999]] թվականին նա այցելեց նախկին քաղաքական գործչին, որը գտնվում էր [[տնային կալանք]]ի տակ [[Լոնդոն]]յան արվարձանում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Thatcher stands by Pinochet |date=մարտի 26, 1999 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/304516.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Պինոչետը ազատ արձակվեց ներքին գործերի նախարար [[Ջեք Ստռո]]ի որոշմամբ [[2000]] թվականի մարտին բժշկական խնդիրների պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web |title=Pinochet set free |date=մարտի 2, 2000 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/663170.stm |accessdate=2010 թ․ հունվարի 15|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանական ընտրություններ (2001)|2001 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների]] ժամանակ Թետչերը աջակցեց պահպանողականներին, թեև նա հավանություն չէր տվել [[Յան Դունկան Սմիթ]]ի թեկնածությանը որպես Պահպանողականների կուսակցության նախագահ, ինչպես դա եղել էր [[Ջոն Մեյջոր]]ի և [[Հեյգ Ուիլյամ]]ի դեպքում։ Այնուամենայնիվ ընտրություններից հետո նա նախընտրեց Դունկան Սմիթին, այլ ոչ թե [[Քեննեթ Քլարկ]]ին&lt;ref&gt;{{cite web|title=Letter supporting Iain Duncan Smith for the Conservative leadership published in the ''Daily Telegraph''|date=21&amp;nbsp;August 2001|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108390|publisher=Margaret Thatcher Foundation|accessdate=9&amp;nbsp;April 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC0623P?url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108390|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականի մարտին Թետչերը հրատարակեց ''«Պետության կառավարման արվեստը։  Փոփոխվող աշխարհի ռազմավարություն»'' գիրքը, որը նվիրված էր Ռոնալդ Ռեյգանին&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Margaret Thatcher.
|заглавие       = Statecraft
|издательство   = HarperCollins Publishers
|год            = 2003
|isbn           = 978-0007150649
}}
}&lt;/ref&gt; (գիրքը լույս է տեսել նաև ռուսերեն լեզվով)։ Այդտեղ նա արտահայտում է իր դիրքորոշումը մի շարք միջազգային քաղաքական իրադարձությունների և գործընթացների վերաբերյալ։ Նա պնդել է, որ [[Մերձավոր Արևելք]]ում խաղաղություն չի լինի մինչև [[Սադդամ Հուսեյն]]ը չտապալվի, գրել է, որ Իսրայելը պետք է զոհաբերի տարածքները խաղաղության փոխարեն և [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] ուտոպիականության մասին։ Նրա կարծիքով Բրիտանիան պետք է վերանայի Եվրամիությանն անդամակցելու պայմանները կամ նույնիսկ հեռանա ինտեգրացիոն միությունից, միանալով [[ՆԱՖՏԱ]]-ին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Campbell|2003|pp=796–798}}&lt;/ref&gt;։

=== 2002 թվականից հետո ===

[[2003 թվական]]ի [[հունիսի 26]]-ին կյանքից հեռացավ Թետչերի ամուսինը՝ Դենիսը։ [[Հուլիսի 3]]-ին նա արդեն դիակիզված էր&lt;ref&gt;{{cite web|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/3041546.stm|title=Lady Thatcher bids Denis farewell|date=հուլիսի 3, 2003|accessdate=2011 թ․ հունվարի 20}}&lt;/ref&gt;։

[[2004]] թվականի [[հունիսի 11]]-ին Թետչերը ներկա է գտնվել Ռոնալդ Ռեյգանի հուղարկավորությանը&lt;ref&gt;{{cite web |title=Thatcher: 'Reagan's life was providential' |publisher=CNN |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008|date=11&amp;nbsp;June 2004 |url=http://www.cnn.com/2004/ALLPOLITICS/06/11/thatcher.transcript/}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև Թետչերը Ռեյգանին շրջապատողների հետ միասին ուղևորվեց [[Կալիֆոռնիա]], որտեղ նա Ռոնալդ Ռեյգանի նախագահական գրադարանում մասնակցեց հոգեհանգստի և թաղման արարողություններին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3800315.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1|date=հունիսի 12, 2004 |title=Private burial for Ronald Reagan|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Thatcher 2006 September 11 event.jpg|thumb|300px|Թետչերը [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության]] զոհերի հարգման արարողության ժամանակ։ Աջից [[Դիկ Չեյնի]]ն և նրա կինը]]

Իր 80-ամյակը Մարգարետը նշել է [[2005]] թվականի [[հոկտեմբերի 13]]-ին լոնդոնյան ''Mandarin Oriental Hotel'' հյուրանոցում։ Հյուրերի թվում էին [[Եղիսաբեթ II]]-րդը, [[Արքայազն Ֆիլիպ]]ը, [[Ալեքսանդրա Կենտացի]]ն և Թոնի Բլերը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/4329132.stm |title=Thatcher marks 80th with a speech |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |date=հոկտեմբերի 13, 2005 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Ջեֆրի Հոն, որը նույնպես ներկա էր տոնակատարություններին, հայտարարեց, որ «նրա իրական հաղթանակը փոխեց ոչ միայն մեկին, այլ 
նաև երկու կուսակցություններին, այդ իսկ պատճառով, երբ Լեյբորիստների կուսակցությունը վերադարձավ իշխանության, թետչերիզմի սկզբունքների մեծ մասը ընդունվեց որպես պարգև»&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/4337404.stm |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |date=հոկտեմբերի 13, 2005 |title=Birthday tributes to Thatcher|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[2006]] թվականին Թետչերը որպես [[Դիկ Չեյնի]]ի հյուր այցելեց Վաշինգտոն [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումների]] զոհերի հիշատակի պաշտոնական հոգեհանգստի արարողությանը։ Այցելության ընթացքում Մարգարետը հանդիպել է ԱՄՆ-ի պետքարտուղար [[Կոնդոլիզա Ռայս]]ի հետ&lt;ref&gt;{{cite web |title=9/11 Remembrance Honors Victims from More Than 90 Countries |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008 |publisher=United States Department of State |date=11&amp;nbsp;September 2006 |url=http://montevideo.usembassy.gov/usaweb/paginas/2006/06-334EN.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060922193936/http://montevideo.usembassy.gov/usaweb/paginas/2006/06-334EN.shtml |archivedate=2006 թ․ սեպտեմբերի 22}}&lt;/ref&gt;։

[[2007]] թվականին Թետչերը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի միակ վարչապետը, որը իր կյանքի ընթացքում Բրիտանիայի խորհրդարանում կառուցված հուշարձան է ունեցել (պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել [[2007]] թվականի [[փետրվարի 21]]-ին, նախկին քաղաքական գործչի ներկայությամբ)։ Բրոնզե հուշարձանը ձեռքը երկարացրած&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://newsmax.com/archives/ic/2007/2/21/195931.shtml?s=ic |title=Statue of Margaret Thatcher Unveiled |agency=Associated Press |date=21&amp;nbsp;February 2007 |accessdate=1&amp;nbsp;November 2008}}&lt;/ref&gt; գտնվում է Թետչերի քաղաքական կուռքի [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի արձանի դիմաց&lt;ref name=&quot;bronze&quot;/&gt;։ Թետչերը կարճատև ելույթ է ունեցել Համայնքների պալատում, նշելով, որ ''«ես ավելի շուտ կնախնտրեի երկաթե արձան, բայց բրոնզը նույնպես հարմար է, այն չի ժանգոտի»''&lt;ref name=&quot;bronze&quot;&gt;{{cite web |date=փետրվարի 21, 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/6384029.stm |title=Iron Lady is honoured in bronze |accessdate=2007 թ․ ապրիլի 9|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։

[[2009]] թվականի նոյեմբերի վերջին Թետչերը կարճ ժամանակով վերադարձավ [[Դաունինգ սթրիթ, 10]], որպեսզի հասարակությանը ներկայացներ իր պաշտոնական դիմանկարը, որը նկարվել է նկարիչ Ռիչարդ Սթոունի կողմից (նա նաև նկարել է Եղիսաբեթ երկրորդի և նրա մոր՝ [[Էլիզաբեթ Բոուզ-Լիոն]]ի դիմանկարները)&lt;ref name=ThatcherReturns&gt;{{cite web |title=Margaret Thatcher returns to Downing Street |newspaper=Daily Telegraph |date=23&amp;nbsp;November 2009 |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/margaret-thatcher/6636644/Margaret-Thatcher-returns-to-Downing-Street.html |accessdate=23&amp;nbsp;November 2009 |location=London |archive-date=2010 թ․ մայիսի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525084158/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/margaret-thatcher/6636644/Margaret-Thatcher-returns-to-Downing-Street.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այս միջոցառումը հատուկ հարգանքի դրսևորում էր նախկին վարչապետի համար, ով դեռ կենդանի էր&lt;ref&gt;{{cite web |title=Brown bans cameras from No.10 portrait unveiling&amp;nbsp;... |newspaper=Daily Mail |date=23&amp;nbsp;November 2009 |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1229921/Brown-bans-cameras-No10-portrait-unveiling--After-Thatcher-win-votes.html |accessdate=23&amp;nbsp;November 2009 |first1=Simon |last1=Walters |first2=Glen |last2=Owen |location=London}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականին Թետչերը մի քանի միկրո ինսուլտ վերապրեց, որից հետո բժիշկը խորհուրդ տվեց հրաժարվել հրապարակային միջոցառումներին մասնակցելուց և հեռանալ հանրային և քաղաքական գործունեությունից&lt;ref&gt;{{cite web |title=Statement from the office of the Rt Hon Baroness Thatcher LG OM FRS |publisher=Margaret Thatcher Foundation |date=22&amp;nbsp;March 2002|url=http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=109305 |accessdate=9&amp;nbsp;November 2008}}&lt;/ref&gt;։ [[2008]] թվականի [[մարտի 7]]-ին Համայնքների պալատում ճաշի ժամանակ գիտակցության կորստից հետո, նա տեղափոխվեց Լոնդոնի կենտրոնական մասի Սենտ-Թոմասի հիվանդանոց&lt;ref name=&quot;ill08&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-528755/Immaculate-Baroness-Thatcher-leaves-hospital-collapsing-fruit-jelly.html |title=Immaculate as ever, Baroness Thatcher leaves hospital after collapsing over the fruit jelly |accessdate=9&amp;nbsp;November 2008 |date=8&amp;nbsp;March 2008 |last=Walters |first=Simon |newspaper=Daily Mail |location=London}}&lt;/ref&gt;։ [[2009]] թվականին հոսպիտալացվեց ձեռքի կոտրվածքի պատճառով։ 2005 թվականից մինչև իր կյանքի ավարտը տառապում էր [[մարազմ]]ով (հոգեկան խանգարում)&lt;ref name=&quot;dem-cbs&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2008/08/25/health/main4380977.shtml|title=Book Recounts Margaret Thatcher's Decline|accessdate=20&amp;nbsp;November 2008|date=25&amp;nbsp;August 2008|publisher=CBS|agency=Associated Press|last=Satter|first=Raphael G|archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 9|archive-url=https://web.archive.org/web/20131109152856/http://www.cbsnews.com/stories/2008/08/25/health/main4380977.shtml|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2010]] թվականի Պահպանողական կուսակցության համաժողովի ժամանակ երկրի նորընտիր վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ը հայտարարեց այն մասին, որ կրկին հրավիրում է Թետչերին Դաունինգ սթրիթ 10 իր 85 ամյակը տոնելու կապակցությամբ, որի պատվին տոնակատարություններ կանցկացվեն նախկին և ներկա նախարարների մասնակցությամբ։ Սակայն Մարգարետը բացառեց ցանկացած տոնակատարություն՝ նշելով [[գրիպ]]ի մասին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/oct/14/lady-thatcher-pulls-out-85th-birthday-party-no-10 |title=Lady Thatcher pulls out of 85th birthday party at No 10 for health reasons |accessdate=2010 թ․ հոկտեմբերի 16 |date=հոկտեմբերի 14, 2010 |work=guardian.co.uk|agency=Press Association|publisher=Guardian News and Media |location=London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-11579988|title=Baroness Thatcher admitted to hospital|date=19&amp;nbsp;October 2010|work=BBC News|accessdate=19&amp;nbsp;October 2010}}&lt;/ref&gt;։ [[2011]] թվականի [[ապրիլի 29]]-ին Թետչերը հրավիրված էր [[Արքայազն Ուիլյամի և Քեյթ Միդլթոնի հարսանյաց հանդես]]ին, սակայն վատ ինքնազգացողության պատճառով ներկա չէր գտնվել արարողությանը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/royal-wedding/8482346/Royal-wedding-Tony-Blair-not-offended-by-lack-of-invite.html|title= Royal Wedding Invite|date=29&amp;nbsp;April 2011|work=Daily Telegraph|accessdate=29&amp;nbsp;October 2011|location=London|first=James|last=Kirkup}}&lt;/ref&gt;։

=== Հիվանդությունը և Մահը ===

Իր կյանքի վերջին տարիներին Մարգարետ Թետչերը ծանր հիվանդ էր։ [[2012]] թվականի դեկտեմբերի 21-ին նրան վիրահատեցին հեռացնելով միզապարկի ուռուցքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2012/12/30/n_2689125.shtml|title=Маргарет Тэтчер выписана из больницы после операции по удалению опухоли|publisher=Газета.Ru|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsF4VWzz?url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2012/12/30/n_2689125.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր կյանքի 88-րդ տարում [[2013 թվական]]ի ապրիլի 8-ի վաղ առավոտյան Լոնդոնի կենտրոնում գտնվող «Ռիտց» հյուրանոցում կյանքից հեռացավ Թետչերը, որտեղ նա ապրել էր այն բանից հետո, երբ 2012 թվականի վերջին դուրս էր գրվել հիվանդանոցից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_funeral|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=[[BBC]]|date=2013-04-10|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 10|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFBFvHm?url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_funeral.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Մահվան պատճառ էր դարձել [[Ինսուլտ]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_dies.shtml|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=[[BBC]]|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFCZQ9g?url=http://www.bbc.co.uk/russian/uk/2013/04/130408_thatcher_dies.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/08/thatcher/|title=Умерла Маргарет Тэтчер|publisher=Lenta.ru|date=2013-04-08|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 8|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFDpG2e?url=http://lenta.ru/news/2013/04/08/thatcher/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Հուղարկավորությունը անցեկացվել է Լոնդոնի [[Սուրբ Պողոսի տաճար]]ում ռազմական պատվո խմբի ուղեկցությամբ։ 2005 թվականից Թետչերը իր թաղման համար պլան է կազմել, այդ նախապատրաստական աշխատանքները կատարվել 2007 թվականից, բոլոր միջոցառումները որտեղ թագուհին մասնակցելու է, նախապես պլանավորված էր։ Նրա հուղարկավորության ժամանակ, պլանի համաձայն «երկաթե տիկինը» ցանկացել էր, որպեսզի ներկա գտնվեին թագուհի Եղիզաբեթ երկրորդը, թագավորական ընտանիքի անդամները, ինչպես նաև Թետչերի իշխանության օրոք ամենամեծ քաղաքական գործիչները, ներառյալ նախկին ԽՍՀՄ նախագահ [[Միխայիլ Սերգեևիչ Գորբաչով|Միխայիլ Գարբաչովը]] (որը առողջական խնդիրների պատճառով չկարողացավ գալ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.webcitation.org/6FsLaA5A1|title=WebCite query result|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 27|archive-date=2020-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121053441/https://www.webcitation.org/6FsLaA5A1|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Թետչերի վերջին կամքի համաձայն, նվագախումբը կատարել է անգլիացի կոմպոզիտոր [[Էդուարդ Էլգար]]ից ընտրված ստեղծագործությունները։ Հուղարկավորությունից հետո տեղի ունեցավ [[դիակիզում]], իսկ աճյունը, համաձայն մահացածի կամքի, թաղեցին ամուսնու Դենիսի կողքին լոնդոնյան տարածաշրջանի Չելսիի ռազմական հոսպիտալում գտնվող գերեզմանատանը&lt;ref&gt;{{cite web|last=Ольга Дмитриева|url=http://www.rg.ru/2013/04/17/tetcher.html|title=Биг Бен провожает Мэгги молчанием|publisher=[[Российская газета]]|date=2013-04-17|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/society/17/04/2013/854258.shtml|title=Похороны М. Тэтчер: Британия прощается с Железной леди|publisher=РБК|date=2013-04-17|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6G0CemkpD?url=http://top.rbc.ru/society/17/04/2013/854258.shtml|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել [[ապրիլի 17]]-ին և ընդհանուր առմամբ արժեցել է 6 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/10/funeral/|title=Похороны Маргарет Тэтчер обойдутся в 6 миллионов фунтов стерлингов|publisher=Lenta.ru|date=2013-04-10|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 10|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FsFEpbXk?url=http://lenta.ru/news/2013/04/10/funeral/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 14|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Thatcher Demo Liverpool 2.jpg|200px|right|thumb|Ցուցարարները [[Լիվերպուլ]]ում Թետչերի հուղարկավորության ժամանակ։]]

Թետչերի հակառակորդները, որոնք նույնպես քիչ չէին, բուռն կերպով տոնում էին և կազմակերպում էին փողոցային երեկույթներ նախկին վարչապետի մահվան կապակցությամբ։ Միևնույն ժամանակ կատարվեց «Դին-դոն, մահացավ կախարդը» («Ding Dong! The Witch is Dead») երգը «[[Օզ երկրի մոգ (կինոնկար 1939 թվական)|Օզ երկրի մոգը]]» ֆիլմից, որը թողարկվել է [[1939]] թվականին։ 2013 թվականի ապրիլյան օրերին երգը կրկին հայտնի դարձավ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/04/15/thatcher/|title=Противники Тэтчер не смогли вывести на вершину чарта песню про смерть ведьмы|publisher=Lenta.ru|accessdate=2013 թ․ ապրիլի 18|date=2013-04-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6G0DIuWZK?url=http://lenta.ru/news/2013/04/15/thatcher/|archivedate=2013 թ․ ապրիլի 19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ժառանգությունը ==

Թետչերի կողմնակիցների համար նա մնում է որպես այն քաղաքական գործչի կերպարը, որը կարողացավ վերակառուցել բրիտանական տնտեսությունը, զգալի հարված հասցնելով արհմիություններին և կարողացավ վերականգնել Մեծ Բրիտանիայի կերպարը, որպես համաշխարհային տերություն&lt;ref name=&quot;legacy-bbc&quot;&gt;{{cite web |title=Evaluating Thatcher's legacy |date=մայիսի 4, 2004 |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 1 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/3681973.stm|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Իր վարչապետության ընթացքում 7-ից մինչև 25 տոկոսով աճել է բրիտանացիների թիվը, որոնք բաժնետոմսեր ունեին, ավելի քան մեկ միլիոն ընտանիք բնակարաներ է ձեռք բերել, որոնք նախկինում պատկանել են քաղաքապետարանին, որի միջոցով տանտերերի թիվը աճել է 55-ից մինչև 67 տոկոս։ Ընդհանուր անձնական բարեկեցությունը աճել է 80 տոկոսով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Marr|2007|p=430}}&lt;/ref&gt;։ [[Ֆոլկլենդյան պատերազմ]]ում հաղթանակը և [[ԱՄՆ]]ի հետ սերտ դաշինքը նույնպես համարվում է նրա կարևորագույն հաղթանակներից մեկը&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/newsnight/7593554.stm | work=BBC News | title=Who has been UK's greatest post-war PM? | date=սեպտեմբերի 16, 2008}}&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ Թետչերի վարչապետության շրջանը համարվեց բնակչության բարձր գործազրկության և կանոնավոր գործադուլների շրջան&lt;ref name=&quot;legacy-bbc&quot;/&gt;։ Գործազրկության հարցերով քնադատներից շատերը մեղադրում են նրա տնտեսական քաղաքականությունը, որը մեծապես գտնվել է [[մոնիտորիզմ]]ի գաղափարների տակ&lt;ref&gt;{{cite web|author=Susie Boniface|url=http://www.mirror.co.uk/news/top-stories/2010/10/24/george-osborne-wreaks-havoc-just-like-margaret-thatcher-in-1980s-115875-22654756/|title=George Osborne wreaks havoc .. just like Margaret Thatcher in 1980s|publisher=mirror.co.uk|date=|accessdate=օգոստոսի 21, 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC0YpuW?url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/george-osborne-wreaks-havoc--256105|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այս խնդիրը իր հերթին առաջացրեց թմրամոլության և ընտանեկան ամուսնալուծությունների տարածմանը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Richards|2004|p=63}}&lt;/ref&gt;։ [[Շոտլանդիա]]յում [[2009]] թվականին ելույթ ունենալով, վարչապետի պաշտոնում ընտրվելու երեսնամյա տարելիցի նախօրեին, Թետչերը պնդել է այն մասին, որ նա ոչ մի անգամ չի զղջացել վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում իր կատարած գործողություններից, այդ թվում «հնացած արդյունաբերության մեջ» ներդրումային և սուբսիդավորման մերժման հարցերի համար, քանի որ շուկաները գտնվում էին անկումային վիճակում&lt;ref&gt;{{cite news |title=Thatcher: I did right by Scots; Thatcher: I regret nothing|newspaper=Sunday Times |date=26&amp;nbsp;April 2009 |page=1|first=Jason|last=Allardyce}}&lt;/ref&gt;։

Թետչերի պաշտոնավարումը [[XX դար]]ի ամենաերկարատևն էր [[Ռոբերտ Արթուր Թոլբոթ Գասքոյն-Սեսիլ Սոլսբերի|Սոլսբերիից]] ([[1885]], [[1886]]—[[1892]] և [[1895]]—[[1902]] թվականներ) և անընդմեջ ամենաերկար պաշտոնում մնացած [[Ռոբերտ Ջենիքսոն]]ի ժամանակից սկսած ([[1812]]—[[1827]])&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|title=Margaret Thatcher|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nBwdVan?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/margaret-thatcher|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/marquess-of-salisbury|title=Marquess of Salisbury|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC1z5c7?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/marquess-of-salisbury|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=HM Government|work=Number10.gov.uk|url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/earl-of-liverpool|title=Earl of Liverpool|accessdate=2011 թ․ ապրիլի 18|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC2P6Zl?url=http://www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/earl-of-liverpool|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;:

== Փառք և համբավ ==

[[Time]] ամսագիրը Մարգարետ Թետչերին ընդգրկեց [[Time 100: 20-րդ դարի հերոսներ և կուռքեր|20 դարի հարյուր ականավոր մարդկանց]] մեջ «Առաջնորդներ և հեղափոխականներ» անվանակարգում&lt;ref&gt;[http://content.time.com/time/magazine/0,9263,7601980413,00.html People of the Century. Time]&lt;/ref&gt;։
=== Մրցանակները ===
[[Պատկեր:Margaret Thatcher awarded Presidential Medal of Freedom.jpg|thumb|left|ԱՄՆ նախագահ [[Ջորջ Հերբերտ Ուոքեր Բուշ|Ջորջ Բուշհը]] Թետչերին հանձնում է [[Ազատության նախագահական մեդալ]]ը ([[1991 թվական]])]]

[[1970]] թվականին ստանձնելով կրթության և գիտության նախարարի պաշտոնը Թետչերը դարձավ [[Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի խորհուրդ|Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի խորհրդի]] անդամ&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Gay |first1=O. |last2=Rees |first2=A. |title=The Privy Council |journal=House of Commons Library Standard Note |id=SN/PC/2708 |year=2005 |url=http://www.parliament.uk/commons/lib/research/briefings/snpc-3708.pdf |format=PDF |accessdate=27&amp;nbsp;February 2009 |archive-date=2011 թ․ դեկտեմբերի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111227183508/http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/briefings/snpc-3708.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
Պաշտոնից հեռանալուց երկու շաբաթ անց նա ստացավ [[Ծառայության շքանշան (Մեծ Բրիտանիայի)|Ծառայության Շքանշան]], որը Մեծ Բրիտանիայում սահմանափակ հասարակության անդամների համար տարբերակիչ նշան է, որը սահմանվել է [[1902]] թվականին [[Էդուարդ VII]] թագավորի կողմից։ Միևնույն ժամանակ Դենիս Թետչերը դարձավ ժառանգված տիտղոսի սեփականատեր — [[բարոնետ]]։ [[1995]] թվականին Եղիզաբեթ երկրորդի կողմից պարգևատրվել է որպես [[Գարերի պատվավոր շքանշան]]ով (Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր արքայական շքանշանը)։

[[1983]] թվականին Թետչերը ընտրվեց [[Լոնդոնի թագավորական ընկերություն|Լոնդոնի թագավորական ընկերության]] անդամ, իսկ [[1975]] թվականին Պահպանողական կուսակցության նախագահ ընտրվելուց հետո դարձավ Կարլտոն ակումբի առաջին կին լիիրավ անդամ (որպես պատվավոր անդամ)&lt;ref&gt;{{cite news|work=Sunday Times|title=Carlton Club to vote on women|first=Jon|last=Ungoed-Thomas|date=փետրվարի 8, 1998}}&lt;/ref&gt;։

Ֆոլկլենդյան կղզիներում [[1992]] թվականից ամեն տարի [[հունվարի 10]]-ին նշվում է Մարգարետ Թետչերի օրը&lt;ref name=&quot;Reuters-January&quot;&gt;«Falklands to make 10 January Thatcher Day — Newspaper», ''Reuters News'' (6 January 1992).&lt;/ref&gt;, ի պատիվ [[1983]] թվականին կղզի կատարաց այցի հիշատակին&lt;ref&gt;{{Harvnb|Wheeler|2004|p=171}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Pat Roller, «Off the Record», ''Scottish Daily Record'' (10 January 2004), p. 10&lt;/ref&gt;։ Բացի դրանից [[Պորտ Սթենլի]]յում փողոցն անվանել են քաղաքական գործչի պատվին, ինչպես նաև թերակղզին [[Հարավային Ջորջիա]]յում&lt;ref name=&quot;Reuters-January&quot;/&gt;։

Թետչերը պարգևատրվել է Ազատության հանրապետական սենատորական մեդալով, ինչպես նաև Միացիալ Նահանգների քաղաքացիական անձանց համար երկու ամենաբարձր մեդալներից մեկով՝ [[Ազատության նախագահական մեդալ]]ով։ Բացի դա նա դարձավ [[Ռոնալդ Ռեյգանի Ազատության մրցանակ]]ի դափնեկիր։ Թետչերը աջակցել է ԱՄՆ-ի Ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի Heritage Foundation-ին, որտեղ [[2005]] թվականին ստեղծվել է ազատության Կենտրոն Մարգարետ Թետչերի անվամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.heritage.org/About/Departments/trustees.cfm|title=Heritage Foundation Board of Trustees|publisher=heritage.org|accessdate=14&amp;nbsp;June 2008|archiveurl=https://www.webcitation.org/67nC2q6tj?url=http://www.heritage.org/about/board-of-trustees|archivedate=2012 թ․ մայիսի 20|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[1998]] թվականին Թետչերը արժանացել է Զագրեբի պատվավոր քաղաքացու կոչմանը&lt;ref name=&quot;honorary-citizens&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.zagreb.hr/default.aspx?id=1390|title=Počasni građanin Grada Zagreba: 1945. - 1990. (SFR Jugoslavija)|publisher=Официальный сайт Загреба|language=hr|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 20|archiveurl=https://www.webcitation.org/61ALqklgo?url=http://www.zagreb.hr/default.aspx?id=1390|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 24|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Եղել է նաև [[Բիլդերբերգյան ակումբ]]ի անդամ&lt;ref&gt;{{cite news|publisher=The Times|date=ապրիլի 26, 1975|page=5|title=News in Brief|quote=Mrs Thatcher, the Conservative leader and Mr Healey, the Chancellor of the Exchequer, were among participants in the twenty second Bilderberg Conference.}}&lt;/ref&gt;։

=== Մշակույթաին հիշատակումներ ===

Մարգարետ Թետչերի անհատականությունը նշվում է արվեստի մի շարք գործերում, այդ թվում` գրական տեքստերում, հեռուստատեսային ծրագրերում, գեղարվեստական և վավերագրական ֆիլմերում, թատերական ներկայացումներում և երաժշտական ստեղծագործություններում։ [[2002]] թվականին Բրիտանական BBC4 հեռուստաալիքի {{нп5|Ֆոլկլեդյան խաղ|«Ֆոլկլեդյան խաղ»|en|The Falklands Play}} վավերագրական դրամայում, Բրիտանիայի վարչապետի դերը խաղացել է դերասանուհի {{нп5|Պատրիսիա Հոդջ|Պատրիսիա Հոդջը|en|Patricia Hodge}}&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/media/2002/apr/11/tvandradio.television1|title=Islands mentality|author=Gareth McLean.|date=2002-04-11|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66Cij2zEP?url=http://www.guardian.co.uk/media/2002/apr/11/tvandradio.television1|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ {{нп5|Մարգարետ Թետչեր։ Երկար ճանապարհ դեպի Ֆինչլի|«Մարգարետ Թետչեր․ Երկար ճանապարհ դեպի Ֆինչլի»|en|The Long Walk to Finchley}}՝ [[Անդրեա Լուիզ Ռաիսբորո|Անդրեա Ռաիսբորոն]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/culture/tvandradioblog/2008/jun/13/margaretthatcherthelongwalktofinchley|title=Last night's TV: Margaret Thatcher: The Long Walk to Finchley|author=Sam Wollaston.|date=2008-06-13|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66CiTJmxX?url=http://www.guardian.co.uk/culture/tvandradioblog/2008/jun/13/margaretthatcherthelongwalktofinchley|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ Թետչերը դարձել է նոր այլ ֆիլմերի գլխավոր հերոսը, ինչպիսիք են՝ {{нп5|Մարգարետ (ֆիլմ, 2009)|«Մարգարետ»|en|Margaret (2009 film)}} (2009 թվական դերը կատարել է [[Լինդսի Դունկան]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/culture/2009/feb/17/bbc-thatcher-drama|title=The lady's not for turning off: Drama shows the chinks in Thatcher's armour|author=Michael White.|date=2009-02-17|publisher=The Guardian|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66CjMgYXj?url=http://www.guardian.co.uk/culture/2009/feb/17/bbc-thatcher-drama|archivedate=2012 թ․ մարտի 16|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; և «[[Երկաթե տիկինը (Ֆիլմ)|Երկաթե տիկին]]»-ը (2011; դերը կատարել է [[Մերիլ Սթրիփ]]ը)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-12393674 |title=Image of Meryl Streep as Margaret Thatcher unveiled |accessdate=2011 թ․ փետրվարի 9|date=փետրվարի 8, 2011|work=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին ֆիլմում Թետչերի դերի համար Մերիլ Սթրիփը դարձավ 
«[[Ոսկե գլոբուս]]»-ի ութերորդ մրցանակակիրը, ստացավ ''[[BAFTA]]'' մրցանակի երկրորդ արձանիկը և ստացավ երրորդ «[[Օսկար (մրցանակ)|Օսկարը]]»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goldenglobes.org/nominations/|title=Nominations and Winners|publisher=Hollywood Foreign Press Association|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10|archive-date=2010 թ․ հունվարի 20|archive-url=https://web.archive.org/web/20100120124924/http://www.goldenglobes.org//nominations//|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bafta.org/film/awards/nominees-winners-2012,2449,BA.html|title=BAFTA Film Awards Winners and Nominations in 2012|publisher=BAFTA|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/84/nominees.html|title=Nominees and Winners for the 84th Academy Awards|publisher=The Academy of Motion Picture Arts and Sciences|lang=en|accessdate=2012 թ․ մարտի 10}}&lt;/ref&gt;։

Թետչերի մասին հոդվածը Օքսվորդի կենսագրական գրքում գրավում է երրորդ տեղը՝ ավելի քան 33 հազար բառ։ Ավելի շատ միայն Շեքսպիրի և թագուհի Եղիզաբեթ երկրորդի մասին է&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/features-38592124 «Пресса Британии: Как Тэтчер победила Черчилля»], Би-Би-Си, 12.01.2017.&lt;/ref&gt;։

== Նշումներ == 
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
{{refbegin|30em}}
*{{cite book |last=Aldous |first=Richard |title=Reagan and Thatcher: The Difficult Relationship |url=https://books.google.am/books?id=cpN917QReXsC |year=2012 |publisher=W. W. Norton |isbn=978-0-393-08315-6}}
*{{cite book |last=Beckett |first=Andy |title=When the Lights Went Out; Britain in the Seventies |year=2010 |publisher=Faber &amp; Faber |isbn=978-0-571-22137-0 |ref=harv}}
*{{cite book |last=Burns |first=William E. |title=A Brief History of Great Britain |year=2009 |publisher=Facts on File |isbn=978-0-8160-7728-1 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher |url=https://archive.org/details/thatcher0000beck |first=Clare |last=Beckett |publisher=Haus Publishing |year=2006 |isbn=978-1-904950-71-4 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher: A Portrait of the Iron Lady |url=https://archive.org/details/margaretthatcher0000blun |last=Blundell |first=John |publisher=Algora |year=2008 |isbn=978-0-87586-630-7 |ref=harv}}
*{{cite book |title=British Political Facts 1900–1994 |first1=David |last1=Butler |first2=Gareth |last2=Butler |edition=7th |publisher=Macmillan |year=1994 |isbn=978-0-333-52616-3 |ref=harv}}
*{{cite book |title=Margaret Thatcher; Volume One: The Grocer's Daughter |first=John |last=Campbell |publisher=Pimlico |year=2000 |isbn=0-7126-7418-7 |ref=harv}}
{{refend}}

== Աղբյուրներ ==
* [http://www.brusov.am/docs/Britania-2009.pdf Ռ.Գևորգյան, Մեծ Բրիտանիայի պատմություն, Երևան, 2009]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}

== Արտաքին հղումներ ==
{{վիքիքաղվածք}}
* [https://www.margaretthatcher.org/ Մարգարետ Թետչերի ֆոնդ]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Թետչեր, Մարգարետ}}
[[Կատեգորիա:Միացյալ Թագավորության վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 13 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1925 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:2013 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Ապրիլի 8 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի քիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Կաթվածից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի պատվավոր քաղաքացիներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>drbd3tjkxeauwt90ks8qlqgomji2sua</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:NUMBEROF/data</title>
    <ns>10</ns>
    <id>44573</id>
    <revision>
      <id>8492647</id>
      <parentid>8491749</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:00:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Թարմացնում եմ տվյալները</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94476" xml:space="preserve">&lt;!-- Ցանկը պարբերաբար թարմացվում է բոտի կողմից, խնդրում ենք կաղապարում փոփոխություններ չանել, քանի որ դրանք չեղարկվելու են հաջորդ թարմացմամբ։ Փոխարենը կարող եք ձեր առաջրկությունները անել քննարկման էջում --&gt;&lt;onlyinclude&gt;{{#switch:{{{1}}}
| date = Վերջին անգամ թարմացվել է 2022 թվականի օգոստոսի 20-ին՝ Երևանի ժամանակով 04:00-ին։
| hy2 = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = {{NUMBEROFARTICLES:R}}
	| NUMBEROFFILES | FILES = {{NUMBEROFFILES:R}}
	| NUMBEROFPAGES |PAGES = {{NUMBEROFPAGES:R}}
	| NUMBEROFUSERS | USERS = {{NUMBEROFUSERS:R}}
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = {{NUMBEROFACTIVEUSERS:R}}
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = {{NUMBEROFADMINS:R}}
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = {{NUMBEROFEDITS:R}}
	| 0 }}
| be-x-old = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 226577
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 78850
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2326263
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1891
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 76277
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 128
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| zh-tw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7122283
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1297833
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 72975112
	| NUMBEROFFILES | FILES = 60775
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3253339
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8632
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66
	| 0 }}
| nan = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1063179
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431642
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3133692
	| NUMBEROFFILES | FILES = 362
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 53994
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 81
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| minnan = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1063179
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431642
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3133692
	| NUMBEROFFILES | FILES = 362
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 53994
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 81
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| nb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1699313
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 596257
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 22846289
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 559284
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 999
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 44
	| 0 }}
| jp = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3954905
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1338405
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 90857736
	| NUMBEROFFILES | FILES = 30136
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1969123
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15058
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 41
	| 0 }}
| dk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 908142
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283815
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11199702
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 435770
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 777
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25
	| 0 }}
| ten = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4271
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 231
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 25996
	| NUMBEROFFILES | FILES = 110
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 32144
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ng = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 443
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 5923
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2385
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| mus = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 115
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3603
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2348
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| mh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 206
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4212
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2140
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| lrc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 237
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 140064
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5037
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| kr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 162
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4641
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5464
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| kj = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 114
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3548
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1377
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ii = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 189
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11653
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2031
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| hz = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 176
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4483
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3761
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ho = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 129
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3786
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1575
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| cho = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 201
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4220
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1809
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| aa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 509
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 0
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4685
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 4063
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 0
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| test2 = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 41276
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1479
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 499651
	| NUMBEROFFILES | FILES = 151
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15358
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 117
	| 0 }}
| test = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 70897
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5303
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 570995
	| NUMBEROFFILES | FILES = 5898
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 54364
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 125
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 297
	| 0 }}
| kcg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2102
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 454
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 16129
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 432
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| cr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2161
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 158
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 37378
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16745
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| dz = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2282
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 227
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 29401
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9216
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ti = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2731
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 234
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 23840
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8472
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| kl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2261
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 242
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 74473
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12296
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| pwn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 430
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 278
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11019
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 843
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| sg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1983
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 311
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 20552
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5977
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| din = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1086
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 306
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 8040
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5686
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ee = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3123
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 438
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 49988
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13260
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ff = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2484
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 525
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 24931
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7886
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 49
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| ik = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2616
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 443
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 37963
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7941
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ady = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3101
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 451
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 12080
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5991
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pnt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2039
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 481
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 35124
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9472
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ch = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2501
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 543
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 22842
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14410
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ss = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2410
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 574
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 38070
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7628
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ak = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2441
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 590
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 28897
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12492
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| iu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3183
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 593
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 44499
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17005
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| rn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2450
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 620
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 23097
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8967
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ve = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2235
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 748
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 19283
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7198
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| chy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2258
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 662
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 24106
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10611
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ts = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3760
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 717
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 36635
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8830
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| bm = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3145
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 775
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 40187
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9871
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| tn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3687
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 776
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 28177
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9245
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| rmy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2701
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 730
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 50222
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16397
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| guw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1777
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1053
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 29671
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 500
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ami = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1656
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 839
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 32195
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 938
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| st = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4255
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 843
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 28445
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9442
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| mad = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1629
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 861
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 8887
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1567
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| got = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3805
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 866
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 46133
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17722
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ny = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4003
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 919
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 38034
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9379
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pih = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3324
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 891
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 44148
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10487
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ltg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3223
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1014
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 35314
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6695
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| chr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3895
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1020
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 46166
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 21834
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| alt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3712
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1045
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 35965
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1651
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| gcr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2556
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1050
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 16485
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2189
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| sm = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3295
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1065
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 42637
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9629
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| om = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3740
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1094
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 38038
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9474
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| srn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2729
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1112
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 39153
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7037
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| trv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2064
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1110
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 85714
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1192
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| shi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3840
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1154
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 33370
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1481
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| cu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5569
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1167
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 82620
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 23067
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mnw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4670
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1375
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 34189
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2673
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ks = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7837
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1183
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 62530
	| NUMBEROFFILES | FILES = 9
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9379
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ty = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2993
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1217
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 53070
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6862
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| xh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3826
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1239
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 33896
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11748
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 34
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| nqo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2636
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1317
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 10033
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2873
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| kg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2905
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1255
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 43792
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9980
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| lbe = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14670
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1264
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 50246
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7804
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| fj = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3631
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1274
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 35440
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8362
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| roa-rup = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4295
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1293
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 205277
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13004
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| jbo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5717
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1305
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 111661
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15014
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| bi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3298
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1396
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 41811
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12156
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| lg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4814
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1419
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 26748
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7166
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| tet = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3910
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1503
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 66597
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8926
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ki = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3075
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1504
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 20657
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7968
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| nia = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3608
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1519
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 17587
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1211
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| nov = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4408
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1516
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 177710
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10834
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| tcy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8985
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1744
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 102884
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 4936
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| kbd = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6742
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1595
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 43687
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9147
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| wo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5369
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1651
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 104439
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13942
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| na = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4884
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1661
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 89536
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11486
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| jam = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3024
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1685
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 20760
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7248
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| kbp = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3375
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1698
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 16063
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3848
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| tpi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5680
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1351
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 86610
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12382
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mdf = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11740
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1929
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 64553
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8536
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| arc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6421
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1850
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 95323
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18802
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| dag = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4424
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1991
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 43279
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1829
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 44
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| tum = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6928
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4851
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 31293
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7192
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| to = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5333
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1908
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 41590
	| NUMBEROFFILES | FILES = 12
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9241
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| tw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5072
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2116
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 93493
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13918
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 49
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| atj = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3019
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1911
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 14706
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3698
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| pdc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5836
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1932
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 105132
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 30393
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| kaa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5119
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1948
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 45954
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10254
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| za = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4143
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2010
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 39345
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9751
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| szy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5360
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2035
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 128450
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2326
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 9
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| inh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11747
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2093
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 54757
	| NUMBEROFFILES | FILES = 37
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3308
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| xal = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11865
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2046
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 85055
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9277
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| krc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14327
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2057
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 106211
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9682
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| tay = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2827
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2421
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 54139
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1109
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 0
	| 0 }}
| awa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5350
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2436
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 24112
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1920
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pap = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6019
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2694
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 90414
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13381
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| haw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5525
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2457
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 96452
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15077
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4637
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2547
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 101641
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6648
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| pag = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8813
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2576
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 73081
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7582
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pfl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6916
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2740
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 89996
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10780
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| bxr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11045
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2772
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 69883
	| NUMBEROFFILES | FILES = 9
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13853
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| gag = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6579
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2794
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 67764
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12700
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| av = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14744
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3131
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 83254
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13362
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ksh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10541
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2915
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1606842
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 21372
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| dv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11203
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3019
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 129999
	| NUMBEROFFILES | FILES = 932
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 23369
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| cbk-zam = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8234
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3129
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 110083
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13526
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| rw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 9347
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3315
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 85930
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11178
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ln = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8580
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3278
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 121843
	| NUMBEROFFILES | FILES = 32
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11822
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| dty = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 19214
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3307
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 237434
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5520
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| dsb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11200
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3325
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 142781
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17256
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| tyv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11219
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3364
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 43462
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8098
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ext = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7559
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3374
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 116008
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16062
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| koi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11007
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3442
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 59752
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7901
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| gom = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 9042
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3549
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 206378
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 8652
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ang = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16574
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3697
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 205725
	| NUMBEROFFILES | FILES = 300
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 117884
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| lad = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 12943
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3603
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 208881
	| NUMBEROFFILES | FILES = 23
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 19671
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| fur = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8587
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3760
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 170376
	| NUMBEROFFILES | FILES = 318
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13232
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| rm = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 9596
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3754
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 163013
	| NUMBEROFFILES | FILES = 51
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18570
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| olo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10662
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3888
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 32161
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6025
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mwl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10212
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 3881
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 98684
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12231
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| lo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 12343
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4057
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 94948
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15458
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| stq = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10692
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4066
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 121158
	| NUMBEROFFILES | FILES = 429
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12553
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| lfn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6669
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4176
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 38021
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9244
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ig = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 15329
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8945
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 87154
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13887
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 89
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| smn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14284
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4525
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 67314
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2312
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| lez = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 13060
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4306
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 86703
	| NUMBEROFFILES | FILES = 10
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9818
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| bjn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 22481
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4623
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 77190
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12820
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 19170
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4772
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 278613
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1145
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 20222
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 39
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| gn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11353
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4911
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 121177
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16488
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| zea = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 9740
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5108
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 120344
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12077
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| nrm = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10372
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 4833
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 219254
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12372
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ay = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8631
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5027
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 95595
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15364
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| skr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5774
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5237
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 26934
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1317
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| udm = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 17209
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5220
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 120880
	| NUMBEROFFILES | FILES = 9
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13824
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| ary = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 43582
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5731
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 187478
	| NUMBEROFFILES | FILES = 42
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6390
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 31
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| kw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11763
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5518
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 199498
	| NUMBEROFFILES | FILES = 6
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13750
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| gv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 20841
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5729
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 309302
	| NUMBEROFFILES | FILES = 185
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18090
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| pcd = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10542
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5412
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 68807
	| NUMBEROFFILES | FILES = 49
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15839
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| csb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 8727
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5434
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 185996
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15461
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| kv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16716
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5480
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 139790
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13253
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| ug = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14952
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5350
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 153844
	| NUMBEROFFILES | FILES = 282
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 19837
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| frp = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 15506
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5611
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 214898
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14741
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ab = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 20346
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 5994
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 118194
	| NUMBEROFFILES | FILES = 9
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17776
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| bo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 17559
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6011
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 139874
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 26514
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| co = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14799
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6206
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 379564
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 19903
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| fiu-vro = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 12158
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6298
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 176927
	| NUMBEROFFILES | FILES = 196
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13219
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| tk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 15786
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6383
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 230479
	| NUMBEROFFILES | FILES = 319
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24826
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 37
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| glk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 13847
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6430
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 62199
	| NUMBEROFFILES | FILES = 807
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14311
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| kab = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 15907
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6439
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 105949
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12056
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 18
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| gan = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 33578
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6490
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 394891
	| NUMBEROFFILES | FILES = 146
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 38654
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| vep = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 31111
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6697
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 151631
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14483
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| sat = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16977
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7418
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 97536
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5479
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 47
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| nah = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 19437
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7215
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 501761
	| NUMBEROFFILES | FILES = 170
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 20741
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| sc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16375
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7332
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 177312
	| NUMBEROFFILES | FILES = 150
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 21973
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| mi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 13459
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7428
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 153373
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16678
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| nds-nl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 20404
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7596
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 320825
	| NUMBEROFFILES | FILES = 571
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 25909
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 14
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| vls = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 21224
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7639
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 308848
	| NUMBEROFFILES | FILES = 480
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24667
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| myv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 26201
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7710
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 139718
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11815
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| se = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 20860
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 7802
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 300683
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 26332
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| bh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 69103
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8010
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 723374
	| NUMBEROFFILES | FILES = 53
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 29741
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| sn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16831
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8520
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 97631
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15512
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 21
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| so = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 25773
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8456
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 239827
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 32270
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 60
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| rue = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 17651
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8388
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 131199
	| NUMBEROFFILES | FILES = 87
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 25430
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| nso = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 10768
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8524
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 49788
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5859
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| pam = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 21425
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 8847
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 295770
	| NUMBEROFFILES | FILES = 403
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 19425
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ie = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 14859
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11055
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 151048
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16941
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| km = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 33429
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9525
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 282223
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1101
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 36370
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 50
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| roa-tara = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 17645
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9306
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 140145
	| NUMBEROFFILES | FILES = 288
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 10831
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 11
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| hak = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 18264
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 9445
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 122380
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 30433
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 25
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| hyw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 21582
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10253
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 195205
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 7362
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| mni = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 16221
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10102
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 48821
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2223
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| as = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 73231
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10632
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 330617
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1703
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 34669
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 91
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| hif = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 42243
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10270
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 272273
	| NUMBEROFFILES | FILES = 192
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 29628
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 32
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mhr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 27272
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10432
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 184973
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 13132
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| mrj = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 18666
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10426
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 100519
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 9970
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| zu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 23981
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 10580
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 96708
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17619
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 46
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| shn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 27144
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11631
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 55122
	| NUMBEROFFILES | FILES = 60
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3296
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| lij = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 26601
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11020
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 231844
	| NUMBEROFFILES | FILES = 7
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14521
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8
	| 0 }}
| zh-classical = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 97006
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11435
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 380135
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 94643
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 43
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| wa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 27283
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11572
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 388836
	| NUMBEROFFILES | FILES = 622
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 22292
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| sa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 70230
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 11777
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 469609
	| NUMBEROFFILES | FILES = 445
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 35449
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 79
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| bcl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 32980
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 12276
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 233514
	| NUMBEROFFILES | FILES = 865
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 19750
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ace = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 26478
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 12548
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 137344
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24188
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| gor = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 20827
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13305
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 50772
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 4058
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 17
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| eml = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 35055
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13011
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 152348
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2742
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 23407
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 24
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| mzn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 30429
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13445
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 165813
	| NUMBEROFFILES | FILES = 263
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 30273
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| li = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 65592
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13727
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 454400
	| NUMBEROFFILES | FILES = 623
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 26564
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| ban = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 30740
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15225
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 122622
	| NUMBEROFFILES | FILES = 112
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 5412
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 35
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| mai = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 39314
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13723
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 229591
	| NUMBEROFFILES | FILES = 115
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 11794
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| fo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 40266
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13778
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 368787
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 26959
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 32
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| map-bms = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 30206
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13751
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 213203
	| NUMBEROFFILES | FILES = 462
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 14950
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| hsb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 35388
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 13829
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 377427
	| NUMBEROFFILES | FILES = 133
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 23094
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 35
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| sah = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 47720
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 14294
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 381864
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1765
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 22237
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 33
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ps = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 54563
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15524
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 284110
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1733
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 27884
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 51
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| nap = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 23713
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 14731
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 664692
	| NUMBEROFFILES | FILES = 281
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 27757
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 27
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| am = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 45933
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15042
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 371661
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1765
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 39328
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 53
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| bug = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 19625
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15411
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 200742
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 12289
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1
	| 0 }}
| sd = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 56244
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15250
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 240235
	| NUMBEROFFILES | FILES = 145
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15804
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 29
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| ha = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 31382
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 17754
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 166904
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18518
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 117
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ilo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 70157
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15362
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 391873
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16210
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 22
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| yi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 44221
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15397
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 579235
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1062
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 45520
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 46
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| cdo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 31365
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15555
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 89675
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18995
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| os = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 60192
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 16168
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 524148
	| NUMBEROFFILES | FILES = 164
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 22631
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| frr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 41312
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 16131
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 231588
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1323
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 18029
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 23
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| gd = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 32210
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15909
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 566964
	| NUMBEROFFILES | FILES = 347
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 25649
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 36
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| or = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 71808
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 15902
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 461904
	| NUMBEROFFILES | FILES = 125
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 31145
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 54
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| bat-smg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 29093
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 17084
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 355492
	| NUMBEROFFILES | FILES = 109
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24195
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| lld = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 63652
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 59871
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 97686
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2260
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 12
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| si = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 80026
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 18058
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 510788
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3116
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 58463
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 84
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| crh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 39786
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 19837
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 177650
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17892
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 37
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| xmf = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 36528
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 19636
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 186466
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 17122
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 26
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| nv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 34665
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 20506
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 295991
	| NUMBEROFFILES | FILES = 709
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 15157
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 97993
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 21378
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 707465
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1475
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 78090
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 95
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| avk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 29229
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 24070
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 114554
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3116
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 28
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| qu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 55979
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 23067
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 650097
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 27245
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 34
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| ia = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 37746
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 23782
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 642008
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 44798
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 40
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| bpy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 62808
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 25087
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 886480
	| NUMBEROFFILES | FILES = 45
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 23539
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 19
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| scn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 55698
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 26213
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 732874
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1407
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 41392
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| kn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 130398
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 28478
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1109561
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2595
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 76260
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 158
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| als = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 69730
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 29025
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1014592
	| NUMBEROFFILES | FILES = 571
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 92642
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 69
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9
	| 0 }}
| gu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 117824
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 29958
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 825732
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 69229
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 76
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| bar = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 109795
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 27538
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 833003
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1320
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 63562
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 51
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ne = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 103696
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 32326
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1069260
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1258
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 58771
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 110
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| io = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 49258
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 33464
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 993168
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 33691
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 51
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| yo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 59197
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 34285
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 553503
	| NUMBEROFFILES | FILES = 168
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24966
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 62
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| pa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 134468
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 38475
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 609719
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1581
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 42389
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 108
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9
	| 0 }}
| diq = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 60560
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 40160
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 487307
	| NUMBEROFFILES | FILES = 209
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 24991
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 34
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| sco = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 146770
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 40560
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 862412
	| NUMBEROFFILES | FILES = 690
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 95623
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 100
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| ckb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 185421
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42566
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 972040
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1620
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 51466
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 174
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| an = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 128495
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42201
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1838343
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1499
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 68450
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 73
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| wuu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 55380
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 42556
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 294440
	| NUMBEROFFILES | FILES = 135
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 78812
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 45
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| tl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 234145
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 43102
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1957565
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1897
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 123602
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 136
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| fy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 150505
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 49332
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1087484
	| NUMBEROFFILES | FILES = 7598
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 43518
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 64
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8
	| 0 }}
| cv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 97851
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 49658
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 749642
	| NUMBEROFFILES | FILES = 537
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 31240
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 49
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| lmo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 123921
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 54959
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1126796
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4437
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 37786
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 47
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| ku = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 109230
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 53935
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1094137
	| NUMBEROFFILES | FILES = 565
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 51898
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 85
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| is = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 141653
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 54756
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1760672
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3218
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 86835
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 117
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 19
	| 0 }}
| szl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 69146
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 55854
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 347698
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 21804
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 49
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| ga = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 96158
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 57388
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1081193
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1123
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 52605
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 92
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| ba = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 170018
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 60409
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1149595
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1456
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 35486
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 71
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| lb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 131490
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 61025
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2391435
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2373
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 55195
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 67
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| su = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 97406
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 61278
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 629330
	| NUMBEROFFILES | FILES = 545
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 28406
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 39
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| ht = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 82043
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 67878
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 803569
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 28547
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 45
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| pnb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 113826
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 65818
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 606371
	| NUMBEROFFILES | FILES = 225
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 32504
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 55
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| pms = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 101500
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 66375
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 855420
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2069
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 25327
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 43
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| jv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 178598
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 70482
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1593887
	| NUMBEROFFILES | FILES = 5430
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 54008
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 99
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| vec = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 140377
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 68988
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1100751
	| NUMBEROFFILES | FILES = 724
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 32107
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 37
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| br = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 142048
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 72497
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2003980
	| NUMBEROFFILES | FILES = 5404
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 70226
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 92
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| new = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 196959
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 72352
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 848786
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 25070
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 20
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| sw = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 150486
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 74572
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1240089
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2270
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 55199
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 217
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 14
	| 0 }}
| te = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 305965
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 77955
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3609250
	| NUMBEROFFILES | FILES = 12611
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 114615
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 196
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 13
	| 0 }}
| be-tarask = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 226577
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 78850
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2326263
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1891
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 76277
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 128
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| ml = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 488700
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 79058
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3708026
	| NUMBEROFFILES | FILES = 6966
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 163362
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 251
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15
	| 0 }}
| ky = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 111399
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 81595
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 424768
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2688
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 33227
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 83
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| nds = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 162369
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 83914
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 990167
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 49031
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 41
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| mr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 285326
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 85981
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2144380
	| NUMBEROFFILES | FILES = 19140
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 145910
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 157
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12
	| 0 }}
| sq = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 263333
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 86089
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2464727
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4732
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 143946
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 221
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| oc = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 159351
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 89821
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2317215
	| NUMBEROFFILES | FILES = 925
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 48446
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 102
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| bs = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 367753
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 90362
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3415736
	| NUMBEROFFILES | FILES = 5463
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 144655
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 182
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 9
	| 0 }}
| mg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 245147
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 94876
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1045931
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 28858
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 46
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| af = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 372991
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 104462
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2515556
	| NUMBEROFFILES | FILES = 9615
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 152354
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 194
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16
	| 0 }}
| my = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 217018
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 103667
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 755176
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2977
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 103249
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 137
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4
	| 0 }}
| tg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 262879
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 107753
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1309255
	| NUMBEROFFILES | FILES = 485
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 36161
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 65
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| lv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 467666
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 115159
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3665030
	| NUMBEROFFILES | FILES = 25544
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 108062
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 288
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 13
	| 0 }}
| bn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 990694
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 126549
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6042754
	| NUMBEROFFILES | FILES = 15344
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 385159
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1125
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 13
	| 0 }}
| zh-yue = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 285024
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 126456
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1862601
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2629
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 243897
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 287
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12
	| 0 }}
| vo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 173807
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 43228
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3270831
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 32391
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 30
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 2
	| 0 }}
| mk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 524473
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 129999
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4791519
	| NUMBEROFFILES | FILES = 8678
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 103386
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 220
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12
	| 0 }}
| ast = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 228636
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 129969
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3704596
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 106901
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 107
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| cy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 275201
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 135035
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11098557
	| NUMBEROFFILES | FILES = 11273
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 73795
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 113
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16
	| 0 }}
| la = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 275798
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 137134
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3689100
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 158239
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 146
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 21
	| 0 }}
| uz = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 690970
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 168595
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2790206
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2091
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 77119
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 739
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 20
	| 0 }}
| ta = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 466087
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 148056
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3487059
	| NUMBEROFFILES | FILES = 7723
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 207873
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 350
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 31
	| 0 }}
| th = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 974360
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 149528
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 10235070
	| NUMBEROFFILES | FILES = 27286
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 430047
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 990
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15
	| 0 }}
| hi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1191035
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 152373
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 5608377
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3600
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 710225
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1211
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| ka = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 459993
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 162422
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4397329
	| NUMBEROFFILES | FILES = 14840
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 143230
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 249
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| nn = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 372418
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 162642
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3390269
	| NUMBEROFFILES | FILES = 16
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 121890
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 124
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 14
	| 0 }}
| ur = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 995017
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 175222
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 5056176
	| NUMBEROFFILES | FILES = 12581
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 149830
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 321
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| sl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 439605
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 177401
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 5724579
	| NUMBEROFFILES | FILES = 8314
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 213762
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 315
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 22
	| 0 }}
| gl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 472434
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 188210
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6154141
	| NUMBEROFFILES | FILES = 352
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 128384
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 240
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 8
	| 0 }}
| az = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 511097
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 186154
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6569048
	| NUMBEROFFILES | FILES = 23690
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 252046
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 641
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 17
	| 0 }}
| lt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 500261
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 203925
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6654335
	| NUMBEROFFILES | FILES = 23842
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 166599
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 312
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 10
	| 0 }}
| simple = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 704207
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 217302
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 8378114
	| NUMBEROFFILES | FILES = 36
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1225150
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 950
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 17
	| 0 }}
| el = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 630313
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 212652
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 9608757
	| NUMBEROFFILES | FILES = 18496
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 369535
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1040
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 22
	| 0 }}
| hr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 445633
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 213090
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6431324
	| NUMBEROFFILES | FILES = 20963
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 278107
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 467
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| be = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 647037
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 221325
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 4181997
	| NUMBEROFFILES | FILES = 3247
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 120922
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 278
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| min = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 385440
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 225609
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 2444410
	| NUMBEROFFILES | FILES = 177
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 16143
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 42
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| et = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 542471
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 229703
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6171872
	| NUMBEROFFILES | FILES = 756
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 168402
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 425
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 33
	| 0 }}
| kk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 588063
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 232072
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3058757
	| NUMBEROFFILES | FILES = 10541
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 120998
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 195
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16
	| 0 }}
| sk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 549405
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 241708
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 7402782
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 221831
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 525
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 10
	| 0 }}
| azb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 571573
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 242207
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1523211
	| NUMBEROFFILES | FILES = 246
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 38007
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 111
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| da = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 908142
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283815
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11199702
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 435770
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 777
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25
	| 0 }}
| bg = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 632157
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 283726
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 11471730
	| NUMBEROFFILES | FILES = 549
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 311697
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 713
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 25
	| 0 }}
| hy = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 988561
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 293083
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 8482862
	| NUMBEROFFILES | FILES = 11350
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 124006
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 427
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 11
	| 0 }}
| he = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1341397
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 320770
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 34447395
	| NUMBEROFFILES | FILES = 73926
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 997328
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3158
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 32
	| 0 }}
| eo = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 715532
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 323159
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 7671486
	| NUMBEROFFILES | FILES = 11145
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 199600
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 300
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 16
	| 0 }}
| ms = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1041991
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 359950
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 5634216
	| NUMBEROFFILES | FILES = 19611
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 298690
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 536
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 15
	| 0 }}
| eu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 825725
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 397446
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 9001240
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 138741
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 240
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12
	| 0 }}
| tt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 564896
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 417575
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3527085
	| NUMBEROFFILES | FILES = 6100
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 43171
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 77
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 5
	| 0 }}
| ro = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2621594
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 432824
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 15012876
	| NUMBEROFFILES | FILES = 116467
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 591973
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 873
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 17
	| 0 }}
| zh-min-nan = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1063179
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 431642
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3133692
	| NUMBEROFFILES | FILES = 362
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 53994
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 81
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| sh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4644269
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 456875
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 41241827
	| NUMBEROFFILES | FILES = 10239
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 176404
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 160
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 12
	| 0 }}
| ce = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 907981
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 481216
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 8682594
	| NUMBEROFFILES | FILES = 315
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 30768
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 53
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| tr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2384037
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 510481
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 28301358
	| NUMBEROFFILES | FILES = 37546
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1420394
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2995
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 23
	| 0 }}
| cs = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1403983
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 508585
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 21566345
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 586571
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2058
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 33
	| 0 }}
| hu = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1449200
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 510339
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 25132376
	| NUMBEROFFILES | FILES = 8432
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 510562
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1521
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 24
	| 0 }}
| fi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1410510
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 537323
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 20675913
	| NUMBEROFFILES | FILES = 70222
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 520820
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1600
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 31
	| 0 }}
| no = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1699313
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 596257
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 22846289
	| NUMBEROFFILES | FILES = 4
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 559284
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 999
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 44
	| 0 }}
| ko = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2733707
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 600901
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 33107373
	| NUMBEROFFILES | FILES = 12718
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 749250
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1590
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 27
	| 0 }}
| id = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3295896
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 626953
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 21520018
	| NUMBEROFFILES | FILES = 47643
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1346677
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3164
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 41
	| 0 }}
| sr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3985896
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 661663
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 25132914
	| NUMBEROFFILES | FILES = 36385
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 310711
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 725
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 18
	| 0 }}
| ca = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 1765563
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 708304
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 30513070
	| NUMBEROFFILES | FILES = 15568
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 426312
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 968
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 30
	| 0 }}
| fa = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5342051
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 923842
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 35313506
	| NUMBEROFFILES | FILES = 81829
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1143268
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 5211
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 34
	| 0 }}
| pt = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 5402837
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1094292
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 64045709
	| NUMBEROFFILES | FILES = 58347
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2793873
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8401
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 56
	| 0 }}
| uk = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4124567
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1188209
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 36817784
	| NUMBEROFFILES | FILES = 110502
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 639560
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3127
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 45
	| 0 }}
| ar = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7810323
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1183063
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 58934907
	| NUMBEROFFILES | FILES = 49960
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2291545
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 4820
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 26
	| 0 }}
| war = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2881772
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1265929
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 6287511
	| NUMBEROFFILES | FILES = 42
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 52936
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 82
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 3
	| 0 }}
| vi = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 19376649
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1275311
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 68962316
	| NUMBEROFFILES | FILES = 24541
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 877367
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 2169
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 20
	| 0 }}
| zh = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7122283
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1297833
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 72975110
	| NUMBEROFFILES | FILES = 60775
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3253339
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 8632
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66
	| 0 }}
| ja = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3954905
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1338405
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 90857733
	| NUMBEROFFILES | FILES = 30136
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1969123
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 15058
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 41
	| 0 }}
| pl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 3558634
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1532895
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 67658640
	| NUMBEROFFILES | FILES = 262
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1186956
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 4028
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 101
	| 0 }}
| arz = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 2010177
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1596732
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 7340836
	| NUMBEROFFILES | FILES = 1476
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 188880
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 190
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 7
	| 0 }}
| it = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7495198
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1767999
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 128604767
	| NUMBEROFFILES | FILES = 139048
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 2284412
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 7434
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 122
	| 0 }}
| es = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7711965
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1796263
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 145011494
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 6618589
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 13244
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 63
	| 0 }}
| ru = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7410630
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 1846465
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 124646822
	| NUMBEROFFILES | FILES = 237801
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3232998
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 10579
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 77
	| 0 }}
| nl = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 4467360
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2098606
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 62478592
	| NUMBEROFFILES | FILES = 20
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 1224997
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 3462
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 36
	| 0 }}
| fr = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 12153364
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2447067
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 195795376
	| NUMBEROFFILES | FILES = 69067
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 4446771
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16452
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 158
	| 0 }}
| sv = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 6120675
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2552336
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 50996368
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 832057
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 1899
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 66
	| 0 }}
| de = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 7502613
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 2716951
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 223965234
	| NUMBEROFFILES | FILES = 128796
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 3978863
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 16819
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 190
	| 0 }}
| ceb = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 11232190
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6125827
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 34882745
	| NUMBEROFFILES | FILES = 0
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 93487
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 184
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 6
	| 0 }}
| en = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 56806703
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 6572031
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 1113024800
	| NUMBEROFFILES | FILES = 895843
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 44372231
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 114504
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 1032
	| 0 }}
| total = {{#switch:{{{2}}}
	| NUMBEROFPAGES | PAGES = 261326804
	| NUMBEROFARTICLES | ARTICLES = 63763578
	| NUMBEROFEDITS | EDITS = 3426069324
	| NUMBEROFFILES | FILES = 2860587
	| NUMBEROFUSERS | USERS = 110294723
	| NUMBEROFACTIVEUSERS | ACTIVEUSERS = 306148
	| NUMBEROFADMINS | ADMINS = 4360
	| 0 }}
| 0 }}&lt;/onlyinclude&gt;&lt;noinclude&gt;[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտերի ենթաէջեր]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jizkv02d6mvawdxvluhtrl856u8nshp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անփառունակ սրիկաները (ֆիլմ, 2009)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47621</id>
    <revision>
      <id>8492001</id>
      <parentid>8279079</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:56:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3029" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ
 | պատկեր = Անփառունակ սրիկաները (ֆիլմ, 2009).jpg
}}
'''Անփառունակ սրիկաները''', 2009 թվականին նկարահանված [[Քվենտին Տարանտինո|Տարանտինոյի]] ֆիլմն է պատերազմի մասին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{imdb title | id=0361748 | title=«Անփառունակ սրիկաները»}}
* {{amg movie | id = 1:465163 | title = Անփառունակ սրիկաները}}
* {{Metacritic film|inglourious-basterds|Անփառունակ սրիկաները}}
* {{Rotten tomatoes|inglourious_basterds|«Անփառունակ սրիկաները»}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Անգլերեն ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան դրամա ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան դետեկտիվ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան թրիլեր ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան ֆանտաստիկ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմանական դրամա ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմանական դետեկտիվ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմանական թրիլեր ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմանական ֆանտաստիկ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական դրամա ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական դետեկտիվ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական թրիլեր ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական ֆանտաստիկ ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆիլմեր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին]]
[[Կատեգորիա:Քվենտին Տարանտինոյի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:2009 ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսերեն ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմաներեն ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆիլմեր, որոնց գործողությունները տեղի են ունենում Լոնդոնում]]
[[Կատեգորիա:Ֆիլմեր վրեժի մասին]]
[[Կատեգորիա:Փարիզում նկարահանված ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիայում նկարահանված ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Universal Pictures ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան ֆիլմեր վրեժի մասին]]
[[Կատեգորիա:BAFTA մրցանակի դափնեկիր ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Գերմանական ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ֆիլմեր, որոնց գործողությունները տեղի են ունենում Ֆրանսիայում]]
[[Կատեգորիա:Ֆիլմեր, որոնց գործողությունները տեղի են ունենում Անգլիայում]]
[[Կատեգորիա:The Weinstein Company ֆիլմեր]]</text>
      <sha1>g7oxi3n8q1ufxwx2uqv4go87s0nb8fu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Armenmir</title>
    <ns>2</ns>
    <id>50785</id>
    <revision>
      <id>8492024</id>
      <parentid>8454867</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:23:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armenmir</username>
        <id>11013</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3064" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#if: {} | | [[Կատեգորիա:Վիքիպեդիան սիրող մասնակիցներ|{{PAGENAME}}]]}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Մասնակցի կաղապարներ:Հետաքրքրություններ|Վիքիպեդիա]]
{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;centre&quot; 
|{{Մասնակից/Վիքիստաժ|տարի=2011|ամիս=04|օր=17|հղում=ճիշտ}}
|{{Մասնակից/Հոդվածների տոկոսային հաշվիչ|2109}}
|}
&lt;br /&gt;
&lt;table style=&quot;float: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border: #99B3FF solid 1px&quot;&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;&lt;center&gt;&lt;font color=&quot;blue&quot;&gt;'''Languages I can contribute in'''&lt;/font&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;&lt;center&gt;[[Image:WP passport.png|150px|thumb|center|]]&lt;/center&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;{{User hy}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;{{User wiki-4}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;{{User ru-3}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;{{User en-3}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;{{User tr-1}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;
'''Վիքիմեդիա Հայաստանում իմ աշխատանքային հաշիվն էր՝ [[մասնակից:Armen Mirzoyan (WM AM)|Armen Mirzoyan (WM AM)]]:'''
[[File:Early morning in London.jpg|800px|center|London of my heart!]]
*[[Մասնակից:Armenmir/Անաղբյուր հոդվածներ|Անաղբյուր հոդվածներ]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/III Турецкая неделя|Проект:Востоковедная неделя/III Турецкая неделя]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/II Неделя Османской империи|Проект:Востоковедная неделя/II Неделя Османской империи]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/II Турецкая неделя|Проект:Востоковедная неделя/II Турецкая неделя]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/Турецкая неделя|Проект:Востоковедная неделя/Турецкая неделя]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/Неделя Османской империи|Проект:Востоковедная неделя/Неделя Османской империи]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/Египетская неделя|Проект:Востоковедная неделя/Египетская неделя]]
*[[:ru:Проект:Востоковедная неделя/II Египетская неделя|Проект:Востоковедная неделя/II Египетская неделя]]
*[[:ru:Послы Армении|Послы Армении]]
* [https://petscan.wmflabs.org/?psid=1141176 Armenian topics in RuWiki]
*[https://en.wikipedia.org/wiki/Index_of_Armenia-related_articles Index of Armenia-related articles]
*[https://en.wikipedia.org/wiki/Index_of_Turkey-related_articles Turkey-related articles]
*[https://en.wikipedia.org/wiki/Outline_of_Turkey Outline of Turkey]

[[en:User:Armenmir]]
[[ru:User:Armenmir]]
[[tr:User:Armenmir]]</text>
      <sha1>798spll1k6erdisqnzf4dybmc55qgnb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կենդանիների հատկանիշների ցանկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51075</id>
    <revision>
      <id>8492747</id>
      <parentid>8418847</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:46:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elinaaaaaaaaa</username>
        <id>121412</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5601" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}Ստորև ներկայացվում է '''կենդանիների ձագերի, խմբերի և ձայների''' հայերեն անվանումները։
* Կենդանիների ձագերի խումբը՝ ձագերամ, գազանների խումբը՝ ոհմակ, իսկ խոշոր ընտանի կենդանիները՝ արջառ։
* Որոշ կենդանիներ (հատկապես ընտանի եղջերավոր) հաշվվում են որպես միավոր օգտագործելով «գլուխը», օր.՝ «2 գլուխ ոչխար»։

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|+'''Կենդանիերի խմբեր և ձագեր'''
! style=&quot;background:#E6E6FA&quot; align=&quot;center&quot;| Կենդանի
! style=&quot;background:#E6E6FA&quot; align=&quot;center&quot;| Խումբ
! style=&quot;background:#E6E6FA&quot; align=&quot;center&quot;| Ձագ
! style=&quot;background:#E6E6FA&quot; align=&quot;center&quot;| Ձայն
|- 
| [[Ագռավ]] || || || կռինչ
|- 
| [[Սիրում եմ քեզ Վիկ💗]] || || դոխ, աղավնյակ, վարուժնյակ (որձ) || ղունղունոց
|- 
| [[Աղվես]] || ճահուկ || ||
|- 
| [[Այծ]] || հորան || ուլ, ալոջ (էգ) || մկկոց
|- 
| [[Այծյամ]] || || այծեմնիկ ||
|- 
| [[Առյուծ]] ||փրայդ&lt;ref&gt;{{Գիրք
 |հեղինակ = Աշոտ Հայրապետյան
 |վերնագիր = Օտար բառերի բառարան
 |հղում =http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=114&amp;dt=HY_HY&amp;query=փրայդ
 |հրատարակություն = «Նաիրի» հրատարակչություն
 |պատասխանատու խմբագիր = 
 |վայր = Երևան
 |հրատարակչություն = հեղինակային հրատարակություն
 |թվական = 2011
 |էջերի թիվ = 643
 |մեջբերվող էջեր =
 |isbn =
}}&lt;/ref&gt;|| կորյուն || մռնչյուն
|- 
| [[Արագիլ]] || || || կափկափյուն
|- 
| [[Արծիվ]] || || արծվաձագ ||
|- 
| [[Արջ]] || || քոթոթ, թոժյուն || մռթմռթոց
|- 
| [[Բադ]] || || || կականում
|- 
| [[Բազե]] || || գավազ ||
|- 
| [[Բորենի]] ||կլան|| ||
|- 
| [[Բու]] || || || գույժ
|- 
| [[Գայլ]] || ոհմակ || լակոտ || ոռնոց
|- 
| [[Գոմեշ]] || || գոմշաձագ (էգ) ||
|- 
| [[Գորտ]] || || շերեփուկ || կռկռոց
|- 
| [[Եղնիկ]], եղջերու || || եղնորթ || թառանչյուն
|- 
| [[Էշ]] || || քուռակ || զռռոց, խառանչյուն
|- 
| [[Թռչուն]] || երամ, տարմ, հույլ || ճուտ || ճռվողյուն, ծվծվոց
|-
| [[Թութակ]] || || || սուր ճղճղոց, մեղմ ճռվողյուն
|- 
| [[Խոզ]] || բոլուկ, խոզերամակ || խոճկոր, գոճի || ճվաղոց
|- 
| [[Ծիծեռնակ]] || երամ || || ճչյուն
|- 
| [[Ծիտ]]&lt;ref&gt;Բառահոդված «ԾԻՏ» ― [http://nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=24&amp;dt=HY_HY&amp;query=ծիտ Էդուարդ Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, «Հայաստան» Հրատարակչություն, Երևան, 1976 թիվ]&lt;/ref&gt; ||  ||ճուտ, ծիտիկ
| ծլվլոց, ճլվլոց
|- 
| [[Ծղրիդ]] || || || ճռճռոց
|- 
| [[Կատու]] || || փիսիկ || մլավոց
|- 
| [[Կարապ]] || || || կռինչ
|- 
| [[Կաքավ]] || || || կղկղոց
|- 
| [[Կով]], եզ, ցուլ || նախիր, պաճար, պախրե || հորթ (արջառ - արու, երինջ - էգ) || բառաչյուն (հորթ - պոռչյուն)
|- 
| [[Կռունկներ|Կռունկ]] || խորդերամ, խորդապար || || կռնչյուն
|- 
| [[Հավ]], աքաղաղ || || ճուտ || հավ՝ կչկչոց, աքաղաղ՝ ծուղրուղու
|- 
| [[Ձի]] || երամակ, ջոկ || մտրուկ, քուռակ || վրնջոց, խրխնջյուն, խրխինջ (քիթը՝ փնչոց)
|- 
| [[Ձուկ]] || վտառ, նքdictionaryId=24&amp;dt=HY_HY&amp;query=ՃՆՃՂՈՒԿ Էդուարդ Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, «Հայաստան» Հրատարակչություն, Երևան, 1976 թիվ]&lt;/ref&gt; || || ճուտ || ծլվլոց, ճլվլոց
|- 
| [[Մեղու]] || պարս || || բզզոց
|- 
| [[Մուկ]] || || || ծվծվոց
|- 
| [[Շուն]] || || լակոտ, սկունդ&lt;ref&gt;Բառահոդված «ՍԿՈՒՆԴ» ― [[Էդուարդ Աղայան]], [http://nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=24&amp;query=սկունդ Արդի հայերենի բացատրական բառարան, «Հայաստան» Հրատարակչություն, Երևան, 1976 թիվ]&lt;/ref&gt; || հաչոց, ոռնոց, կաղկանձ
|- 
| [[Ոչխար]] || հոտ, գիհ, սուրու, օդիք || գառ || մայուն, բառաչյուն
|- 
| [[Որսաշուն]] || ասպանակի || || 
|- 
| [[Ուղտ]] || ուղտերամակ, քարավան
 || ուղտաձագ || կառաչյուն
|- 
| [[Սագ]] || || || կղկղոց
|- 
| [[Սարյակ]] || || || սուլոց
|- 
| [[Սիրամարգ]] || || || գոչում
|- 
| [[Սկյուռ]] || || || գանչյուն
|- 
| [[Սոխակ]] || || || գեղգեղանք
|- 
| [[Վագր]] || || կորյուն || մռնչյուն
|- 
| [[Տավար]] || նախիր, պաճար, պախրե || հորթ || 
|- 
| [[Փիղ]] || փղերամ || ||
|- 
| [[Օձ]] || վտառ, նքողակ || օձակորյուն || սուլոց
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Կենդանիներ| ]]</text>
      <sha1>nqnv0sc56sa7urfmzqv7kzumbeui2o2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատաբոլիզմ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54051</id>
    <revision>
      <id>8492610</id>
      <parentid>8423178</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:47:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21440" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Catabolism schematic.svg|մինի|250px|աջից|Կատաբոլիզմի սխեմատիկ դիագրամ]]
[[Պատկեր:ATP-3D-vdW.png|մինի|ԱԵՖ-ի կառուցվածքը-գլխավոր միջնորդ է էներգետիկ նյութափոխանակությանը]]
[[Պատկեր:Doubllelayer sml.png|thumb|ԱԵՖ-ի սինթեզը միտոքոնդրիումներում]]
[[Պատկեր:Glikoliz.PNG|thumb|Գլիկոլիզ]]

'''Կատաբոլիզմ''' (էներգիական փոխանակություն, {{lang-el|καταβολή}}, «հիմք» բառից) - բջջում ընթացող ճեղքավորման ռեակցիաների ամբողջություն, որի արդյունքում խոշոր մոլեկուլները ճեղքվում են ավելի փոքր և պարզ մոլեկուլների, ինչն ուղեկցվում է էներգիայի անջատմամբ։ Այդ էներգիան բջիջն օգտագործում է իր կենսագործունեության տարբեր գործընթացների իրականացման համար (շարժում, նյութերի կենսասինթեզ, բջջի բաժանում և այլն), և մի ձևից այն կարող է ձևափոխվել մեկ այլ ձևի։

Կենսաբանական օքսիդացման ընթացքում առաջանում են [[ածխաթթու գազ]], [[ամոնիակ]], [[նատրիում]]ի, [[ֆոսֆոր]]ի, [[քլոր]]ի միացություններորոնք հեռացվում են օրգանիզմից։ Այդ ընթացքում առաջանում է նաև էներգիա, որն օգտագործվում է բջջի կենսագործունեության, ինչպես նաև նոր նյութերի սինթեզման համար։ Հաշվարկները ցույց են տվել, որ 70 կգ զանգված ունեցող մարդու օրգանիզմում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության պայմաններում 1 օրում քայքայվող ածխաջրերի, [[ճարպ]]երի, [[սպիտակուց]]ների ճեղքման հետևանքով առաջանում է 12600 կՋ էներգիա։

== Էներգետիկ փոխանակություն ==
[[Բջիջ]]ն [[էներգիա]]յով ապահովելու համար օգտագործում են օրգանական նյութեր՝ ածխաջրեր, [[ճարպ]]եր, սպիտակուցներ&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Törnroth-Horsefield S, Neutze R |title=Opening and closing the metabolite gate (անգլերեն)|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=50 |pages=19565–6 |year=2008 |month=December |pmid=19073922 |doi=10.1073/pnas.0810654106 |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=19073922}}&lt;/ref&gt;։

Բջիջների մեծ մասը որպես էներգիայի աղբյուր առաջին հերթին օգտագործում են ածխաջրերը։ Օրինակ՝ [[կաթնասուն]]նների [[գլխուղեղ]]ի բջիջների համար էներգիայի աղբյուր է [[գլյուկոզ]]ը։ [[Պոլիսախարիդներ]]ը ներգրավվում են կատաբոլիզմի ռեակցիաներում նախապես [[հիդրոլիզ]]վելով մինչև [[մոնոսախարիդներ]]ի։

Ճարպերը նախապես ճեղքվում են [[գլիցերին]]ի և [[ճարպաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր սկսվում են օգտագործվել, գլխավորապես այն ժամանակ, երբ վերջանում են ածխաջրերը։ Սակայն կան բջիջներ, որոնք գերադասում են որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործել ճարպաթթուները&lt;ref name=&quot;Rumpho2008&quot;&gt;{{cite journal |author=Rumpho ME, Worful JM, Lee J, ''et al.'' |title=Horizontal gene transfer of the algal nuclear gene psbO to the photosynthetic sea slug Elysia chlorotica |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=46 |pages=17867–17871 |year=2008 |month=November |pmid=19004808 |doi=10.1073/pnas.0804968105 |url=http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 24–ին |pmc=2584685 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924150548/http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[Սպիտակուց]]ները նախապես ճեղքվում են [[ամինաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործվում, եթե վերջացել են բջջում աշծաջրերը և ճարպերը, քանի որ սպիտակուցները բջջում իրականացնում են այլ շատ կարևոր ֆունկցիաներ։ Սպիտակուցները որպես էներգիայի աղբյուր կարող են օգտագործվել միայն երկար սովահարության պայմաններում։

Բջջում գլյուկոզի ճեղքումը (որի հետևանքով կատարվում է [[ԱԵՖ]]-ի սինթեզը) տեղի է ունենում իրար հաջորդող երկու փուլով։ Առաջինը կոչվում է [[գլիկոլիզ]] կամ '''անթթվածին ճեղքում'''։ Երկրորդ փուլն անվանում են [[շնչառություն]] կամ '''թթվածնային ճեղքում'''։

==== Գլիկոլիզ (անթթվածին ճեղքում) ====
Գլյուկոզի անթթվածին ճեղքումը կոչվում է գլիկոլիզ, որն ընդհանուր է ինչպես անաէրոբ, այնպես էլ աէրոբ ճեղքավորումների համար։ Դիտարկենք գլյուկոզի անթթվածին ճեղքման գումարային հավասարումը.

[[գլյուկոզ|C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԿՖ + [[ֆոսֆորական թթու|2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;]] → [[կաթնաթթու|C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԵՖ + 2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ

Գլիկոլիզի արդյունքում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզից առաջանում են երկու մոլեկուլ [[պիրոխաղողաթթու]] և ջրածնի չորս ատոմ։ Անջատված էներգիայի հաշվին սինթեզվում են երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ [[Ջրածին]]ների (նաև էլեկտրոնների) համար որպես ակցեպտոր հանդես է գալիս ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;-ը (նիկոտինամիդադենինդինուկլեոտիդը),որն, իրեն միացնելով ջրածինները, վերականգնվում է՝ ՆԱԴ •H + H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; (ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;)։ Գլիկոլիզը էուկարիոտ բջիջներում տեղի է ունենում [[ցիտոպլազմա]]յում,և այդ գործընթացի իրականացման համար անհրաժեշտ չէ թթվածնի առկայությունը։

Գլյուկոզի մինչև պիրոխաղողաթթու ճեղքման գումարային հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt; + 2 ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; + 2ԱԿՖ + 2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլիկոլիզի գումարային հավասարումը գործընթացի մեխանիզմի մասին պատկերացում չի տալիս։ Իրականում, գլիկոլիզը բազմաստիճան բարդ պրոցես է։ Այն իրար հաջորդող 10 ռեակցիաների ամբողջություն է։ Յուրաքանչյուր ռեակցիա կատալիզվում է հատուկ [[ֆերմենտ]]ով։ Յուրաքանչյուր ռեակցիայի հետևանքով փոքր քանակությամբ էներգիա է անջատվում, իսկ գումարում կազմում է 150 կՋ/մոլ։ Այդ էներգիայի մի մասը (60 %), որպես ջերմային էներգիա, ցրվում է, իսկ մյուս մասը (40 %) պահպանվում է ԱԵՖ-ի ձևով։

Գլիկոլիզի պրոցեսը կարելի է բաժանել երկու փուլի. առաջին փուլի ընթացքում գլյուկոզի փոխարկումների արդյունքում ծախսվում է երկու մոլ ԱԵՖ, իսկ հետագա ճեղքավորման արդյունքում սինթեզվում է չորս մոլեկուլ ԱԵՖ, այսինքն գլիկոլիզի մաքուր ելքը կազմում է երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ Պիրոխաղողաթթվի վերջնական ճակատագիրը կախված է բջջում թթվածնի առկայությունից և քանակից։

Որոշ օրգանիզմներ ԱԵՖ-ի սինթեզը կարող են իրականացնել՝ օգտագործելով միայն անթթվածին ճեղքումը։ Այդ դեպքում միջավայրում կուտակվում է որևէ օրգանական վերջնանյութ։ Դրանք խմորման պրոցեսներն են, որոնց թվում կամ նաև գերակշռող վերջնանյութով գործընթացներ։ Եթե գերակշռող վերջնանյութն [[էթիլ սպիրտ]]ն է, ապա պրոցեսը կոչվում է սպիրտային խմորում, եթե [[կաթնաթթու]]ն է՝ կաթնաթթվային խմորում, եթե [[քացախաթթու]]ն է՝ քացախաթթվային խմորում և այլն։ Խմորման տարբեր տիպերը բնորոշ են տարբեր օրգանիզմներին։

Խմորման տարբեր գործընթացները հիմնականում նման են և տարբերվում են վերջին փուլերով։ Կաթնաթթվային խմորման դեպքում առաջացած պիրոխաղողաթթուն ֆերմենտների ազդեցության տակ վերածվում է կաթնաթթվի։ Նույնը տեղի է ունենում [[մկաններ]]ում թթվածնի պակասի հետևանքով.

CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;→ CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;CH(OH)COOH + ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Կաթնաթթվային խմորման գումարային հավասարումն է.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Խմորման այս տեսակն է ընկած [[կաթ]]ի թթվեցման, կաթից՝ մածուն, հում սերից՝ թթվասեր ստանալու և այլ պրոցեսների հիմքում։ Կաթնաթթուն կարող է կուտակվել նաև աէրոբ օրգանիզմներում թթվածնի պակասի հետևանքով։

Սպիրտային խմորման դեպքում, որը բնորոշ է որոշ բակտերիաներին և խմորասնկերին (դրոժներին, առաջանում են էթիլ սպիրտ և [[ածխաթթու գազ]]։

Անջատված էներգիայի քանակը կազմում է 210 կՋ/մոլ։

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;OH+2CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Սպիրտային խմորման վրա են հիմնված գինու, գարեջրի, կվասի, հացաթխման և այլ արտադրությունները։

==== Բջջային շնչառություն ====
Գլիկոլիզի ավարտին հաջորդում է երկրորդ փուլը՝ շնչառությունը կամ թթվածնային ճեղքումը։ Թթվածնային գործընթացին, բացի սուբստրատից, մասնակցում են բազմաթիվ [[ֆերմենտ]]ներ, փոխադրիչ մոլեկուլներ, [[ջուր]] և մոլեկուլային [[թթվածին]]։ Թթվածնային ճեղքման բնականոն ընթացքի հիմնական պայմանը՝ միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթներն են։

Գլիկոլիզի վերջնական արդյունքը՝ կաթնաթթուն, թափանցում է միտոքոնդրիումի մեջ, որտեղ լրիվ քայքայվում է.

C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+3H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O→3CO+12H

Առաջացած ածխածնի (IV) օքսիդն ազատ անցնում է միտոքոնդրիումի թաղանթով և հեռանում է շրջապատող միջավայր։ Ջրածնի ատոմները վերցվում են փոխադրիչ մոլեկուլների կողմից և տեղափոխում են միտոքոնդրիումների ներքին թաղանթի վրա, որտեղ օքսիդանում են, այսինքն էլեկտրոն են կորցնում.

H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-2e→2H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Էլեկտրոնները և ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) փոխադրիչ-մոլեկուլների կողմից տեղափոխում են թաղանթի հակադիր կողմեր.էլեկտրոնները՝ թաղանթի ներքին կողմը, իսկ ջրածնի իոնները՝ թաղանթի արտաքին կողմը։ref name=&quot;Шмидт&quot;&gt;Физиология человека. В 3-х т. Т. 2. Пер с англ. / Под ред. Р. Шмидта и Г. Тевса. — М.։ Мир, 1996. — 313 с.։ ил. — ISBN 5-03-002544-8.&lt;/ref&gt;. Вместе с тем, частота дыхания может претерпевать значительные колебания (от 10 до 18 за минуту)&lt;ref name=&quot;Шмидт&quot; /&gt;. У детей частота дыхания составляет 20-30 дыхательных движений в минуту; у грудных детей — 30-40; у новорождённых — 40-60.

Միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթն իոնների համար անթափանցել է։ Դրա հետևանքով թաղանթի արտաքին կողմում կուտակվում են դրական լիցքավորված մասնիկներ (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Եվ այսպես թաղանթը դրսից լիցքավորվում է դրական լիցքով։ Իոնների կոնցենտրացիայի մեծացման հետևանքով այդ հատվածը արտաքին կողմում ձեռք է բերում դրական լիցքավորում։

Թաղանթի ներքին մակերեսի վրա էլեկտրոնները ջրածնի իոնների հետ միասին փոխազդում են թթվածնի մոլեկուլի հետ.

Օ&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+4e+4H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;→2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Մոլեկուլային [[թթվածին]]ը [[դիֆուզիա]]յի ճանապարհով անցնում է միտոքոնդրիումների մեջ շրջապատող միջավայրից, իսկ H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները մատակարարվում են ջրից.

: &lt;big&gt;'''H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ{{unicode|⇌}}H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;+ OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;'''&lt;/big&gt;

Դրա արդյունքում թաղանթի ներքին կողմում H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների կոնցենտրացիան փոքրանում է, և,հետևաբար, OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների խտությունը մեծանում։ Թաղանթի այդ կողմը ձեռք է բերում հիմնայնություն և դառնում է էլեկտրաբացասական։

Թաղանթի երկու կողմում հակառակ լիցքեր ունեցող մասնիկների կոնցենտրացիաների մեծացմանը զուգընթաց աճում է նաև նրանց միջև էլեկտրական պոտենցիալների տարբերությունը։

Հաստատված է, որ այդ թաղանթի որոշ հատվածներում ներառված են ԱԵՖ-ի մոլեկուլը սինթեզող ֆերմենտներ (ԱԵՖ-սինթետազ)։ Ֆերմենտի մոլեկուլում կա անցքուղի, որի միջով կարող են անցնել ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Սակայն դա տեղի չի ունենում այն դեպքում, երբ թաղանթի վրա ջրածնի իոնների տարբեր կոնցենտրացիաներով պայմանավորված պոտենցիալների տարբերությունը (պրոտոնային պոտենցիալներ) հասնում է որոշ սահմանային (կրիտիկական) մակարդակը (մոտավորապես 200 մվ) այս արժեքին հասնելուն պես դրական լիցքավորված մասնիկները էլեկտրական դաշտի ուժի հաշվին անցքուղով հրվում են ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի մոլեկուլի մեջ և անցնում թաղանթի ներքին մասը՝ դրանով իսկ վերականգնվելով մոլեկուլային թթվածնի վերականգման ռեակցիայում ծախսված H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները։

ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի անցքուղով ջրածնի իոնի (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) անցման հաշվին տեղի է ունենում ԱԿՖ-ից և ֆոսֆորական թթվից ԱԵՖ-ի սինթեզ։

Թթվածնային ճեղքման շատ ռեակցիաներ (ջրածնի ատոմների օքսիդացում, էլեկտրոնների փոխադրում, թթվածնի վերականգնում և այլն) ուղեկցվում են էներգիայի ազատմամբ։ Գումարային արդյունքում յուրաքանչյուր 2 մոլեկուլ կաթնաթթվից լրիվ ճեղքումից անջատվում է 2800 կՋ էներգիա։ Այդ էներգիայի մոտ կեսը կուտակվում է ԱԵՖ-ի ձևով, իսկ մնացածը ցրվում է որպես ջերմություն։

Կաթնաթթվի թթվածնային ճեղքումը ներկայացվում է հետևյալ հավասարումով.

2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+36ԱԿՖ+36H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→36ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+42H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գումարելով անթթվածին և թթվածնային գործընթացների հավասարումները՝ կստանանք գլյուկոզի մոլեկուլի լրիվ ճեղքման հավասարումը.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+38ԱԿՖ+38H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→38ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+44H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլյուկոզի լրիվ ճեղքման գումարային հավասարումը պրոկարիոտ օրգանիզմներում կլինի.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;+26ԱԿՖ→6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26ԱԵՖ+32H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Անթթվածին և թթվածին ճեղքման պրոցեսների հիման վրա կարելի է հանգել որոշ եզրակացությունների.

1.ԱԵՖ-ի սինթեզը գլիկոլիզի ընթացքում թաղանթի առկայության կարիք չի զգում։ Այն ընթանում է նաև փորձանոթում,
եթե առկա են բոլոր անհրաժեշտ նյութերը և ֆերմենտները։ Թթվածնային ճեղքման իրականացման համար անհրաժեշտ է միտոքոնդրիումների չվնասված ներքին թաղանթ, քանի որ որոշիչ դերն են խաղում նրանում ընթացող էլեկտրական երևույթները։

2.Բջջում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզի ճեղքումը մինչև ածխաթթու գազ և ջուր՝ ապահովում է 38 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզ, որից 2 մոլեկուլը սինթեզվում է անթթվածին փուլում, իսկ 36 մոլեկուլը՝ թթվածնային։ Վերջին տարիներին պարզաբանվել է, որ միտոքոնդրիումներում գլյուկոզի թթվածնային ճեղքման փուլում առավելագույնս սինթեզվում է ԱԵՖ-ի 30 (ոչ թե 36) մոլեկուլ, ու հետևաբար բջջում գլյուկոզի լրիվ ճեղքումը զուգորդվում է 32 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզի հետ։ Այսպիսով թթվածնային գործընթացը համարյա 20 անգամ ավելի արդյունավետ է, քան անթթվածինը։

3.Նորածին երեխաների, կենդանիների մերկ ծնված ձագերի, ձմեռային քուն մտած կենդանիների մեջքի մասում կա գորշ գույնի [[ճարպ]]։ Նրա բջիջներում շատ միտոքոնդրիումներ կան, որոնց թաղանթը ներթափանցված է ծակոտիներով։ Դրանցով ազատորեն անցնում են ջրածնի իոնները։

== Տես նաև ==

* [[Ֆոտոսինթեզ]]
* [[Քեմոսինթեզ]]
* [[Նյութափոխանակություն]]
* [[Անաբոլիզմ]]
* [[Գլիկոլիզ]]
* [[Բջջային շնչառություն]]
* [[Ավտոտրոֆներ]]
* [[Հետերոտրոֆներ]]
*[[ԱԵՖ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Նյութափոխանակություն]]</text>
      <sha1>8dl1dn16s0h2teg0pyk5rfwcpm9qd86</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492611</id>
      <parentid>8492610</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Բջջային շնչառություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20807" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Catabolism schematic.svg|մինի|250px|աջից|Կատաբոլիզմի սխեմատիկ դիագրամ]]
[[Պատկեր:ATP-3D-vdW.png|մինի|ԱԵՖ-ի կառուցվածքը-գլխավոր միջնորդ է էներգետիկ նյութափոխանակությանը]]
[[Պատկեր:Doubllelayer sml.png|thumb|ԱԵՖ-ի սինթեզը միտոքոնդրիումներում]]
[[Պատկեր:Glikoliz.PNG|thumb|Գլիկոլիզ]]

'''Կատաբոլիզմ''' (էներգիական փոխանակություն, {{lang-el|καταβολή}}, «հիմք» բառից) - բջջում ընթացող ճեղքավորման ռեակցիաների ամբողջություն, որի արդյունքում խոշոր մոլեկուլները ճեղքվում են ավելի փոքր և պարզ մոլեկուլների, ինչն ուղեկցվում է էներգիայի անջատմամբ։ Այդ էներգիան բջիջն օգտագործում է իր կենսագործունեության տարբեր գործընթացների իրականացման համար (շարժում, նյութերի կենսասինթեզ, բջջի բաժանում և այլն), և մի ձևից այն կարող է ձևափոխվել մեկ այլ ձևի։

Կենսաբանական օքսիդացման ընթացքում առաջանում են [[ածխաթթու գազ]], [[ամոնիակ]], [[նատրիում]]ի, [[ֆոսֆոր]]ի, [[քլոր]]ի միացություններորոնք հեռացվում են օրգանիզմից։ Այդ ընթացքում առաջանում է նաև էներգիա, որն օգտագործվում է բջջի կենսագործունեության, ինչպես նաև նոր նյութերի սինթեզման համար։ Հաշվարկները ցույց են տվել, որ 70 կգ զանգված ունեցող մարդու օրգանիզմում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության պայմաններում 1 օրում քայքայվող ածխաջրերի, [[ճարպ]]երի, [[սպիտակուց]]ների ճեղքման հետևանքով առաջանում է 12600 կՋ էներգիա։

== Էներգետիկ փոխանակություն ==
[[Բջիջ]]ն [[էներգիա]]յով ապահովելու համար օգտագործում են օրգանական նյութեր՝ ածխաջրեր, [[ճարպ]]եր, սպիտակուցներ&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Törnroth-Horsefield S, Neutze R |title=Opening and closing the metabolite gate (անգլերեն)|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=50 |pages=19565–6 |year=2008 |month=December |pmid=19073922 |doi=10.1073/pnas.0810654106 |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=19073922}}&lt;/ref&gt;։

Բջիջների մեծ մասը որպես էներգիայի աղբյուր առաջին հերթին օգտագործում են ածխաջրերը։ Օրինակ՝ [[կաթնասուն]]նների [[գլխուղեղ]]ի բջիջների համար էներգիայի աղբյուր է [[գլյուկոզ]]ը։ [[Պոլիսախարիդներ]]ը ներգրավվում են կատաբոլիզմի ռեակցիաներում նախապես [[հիդրոլիզ]]վելով մինչև [[մոնոսախարիդներ]]ի։

Ճարպերը նախապես ճեղքվում են [[գլիցերին]]ի և [[ճարպաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր սկսվում են օգտագործվել, գլխավորապես այն ժամանակ, երբ վերջանում են ածխաջրերը։ Սակայն կան բջիջներ, որոնք գերադասում են որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործել ճարպաթթուները&lt;ref name=&quot;Rumpho2008&quot;&gt;{{cite journal |author=Rumpho ME, Worful JM, Lee J, ''et al.'' |title=Horizontal gene transfer of the algal nuclear gene psbO to the photosynthetic sea slug Elysia chlorotica |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=46 |pages=17867–17871 |year=2008 |month=November |pmid=19004808 |doi=10.1073/pnas.0804968105 |url=http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 24–ին |pmc=2584685 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924150548/http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[Սպիտակուց]]ները նախապես ճեղքվում են [[ամինաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործվում, եթե վերջացել են բջջում աշծաջրերը և ճարպերը, քանի որ սպիտակուցները բջջում իրականացնում են այլ շատ կարևոր ֆունկցիաներ։ Սպիտակուցները որպես էներգիայի աղբյուր կարող են օգտագործվել միայն երկար սովահարության պայմաններում։

Բջջում գլյուկոզի ճեղքումը (որի հետևանքով կատարվում է [[ԱԵՖ]]-ի սինթեզը) տեղի է ունենում իրար հաջորդող երկու փուլով։ Առաջինը կոչվում է [[գլիկոլիզ]] կամ '''անթթվածին ճեղքում'''։ Երկրորդ փուլն անվանում են [[շնչառություն]] կամ '''թթվածնային ճեղքում'''։

==== Գլիկոլիզ (անթթվածին ճեղքում) ====
Գլյուկոզի անթթվածին ճեղքումը կոչվում է գլիկոլիզ, որն ընդհանուր է ինչպես անաէրոբ, այնպես էլ աէրոբ ճեղքավորումների համար։ Դիտարկենք գլյուկոզի անթթվածին ճեղքման գումարային հավասարումը.

[[գլյուկոզ|C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԿՖ + [[ֆոսֆորական թթու|2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;]] → [[կաթնաթթու|C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԵՖ + 2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ

Գլիկոլիզի արդյունքում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզից առաջանում են երկու մոլեկուլ [[պիրոխաղողաթթու]] և ջրածնի չորս ատոմ։ Անջատված էներգիայի հաշվին սինթեզվում են երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ [[Ջրածին]]ների (նաև էլեկտրոնների) համար որպես ակցեպտոր հանդես է գալիս ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;-ը (նիկոտինամիդադենինդինուկլեոտիդը),որն, իրեն միացնելով ջրածինները, վերականգնվում է՝ ՆԱԴ •H + H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; (ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;)։ Գլիկոլիզը էուկարիոտ բջիջներում տեղի է ունենում [[ցիտոպլազմա]]յում,և այդ գործընթացի իրականացման համար անհրաժեշտ չէ թթվածնի առկայությունը։

Գլյուկոզի մինչև պիրոխաղողաթթու ճեղքման գումարային հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt; + 2 ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; + 2ԱԿՖ + 2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլիկոլիզի գումարային հավասարումը գործընթացի մեխանիզմի մասին պատկերացում չի տալիս։ Իրականում, գլիկոլիզը բազմաստիճան բարդ պրոցես է։ Այն իրար հաջորդող 10 ռեակցիաների ամբողջություն է։ Յուրաքանչյուր ռեակցիա կատալիզվում է հատուկ [[ֆերմենտ]]ով։ Յուրաքանչյուր ռեակցիայի հետևանքով փոքր քանակությամբ էներգիա է անջատվում, իսկ գումարում կազմում է 150 կՋ/մոլ։ Այդ էներգիայի մի մասը (60 %), որպես ջերմային էներգիա, ցրվում է, իսկ մյուս մասը (40 %) պահպանվում է ԱԵՖ-ի ձևով։

Գլիկոլիզի պրոցեսը կարելի է բաժանել երկու փուլի. առաջին փուլի ընթացքում գլյուկոզի փոխարկումների արդյունքում ծախսվում է երկու մոլ ԱԵՖ, իսկ հետագա ճեղքավորման արդյունքում սինթեզվում է չորս մոլեկուլ ԱԵՖ, այսինքն գլիկոլիզի մաքուր ելքը կազմում է երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ Պիրոխաղողաթթվի վերջնական ճակատագիրը կախված է բջջում թթվածնի առկայությունից և քանակից։

Որոշ օրգանիզմներ ԱԵՖ-ի սինթեզը կարող են իրականացնել՝ օգտագործելով միայն անթթվածին ճեղքումը։ Այդ դեպքում միջավայրում կուտակվում է որևէ օրգանական վերջնանյութ։ Դրանք խմորման պրոցեսներն են, որոնց թվում կամ նաև գերակշռող վերջնանյութով գործընթացներ։ Եթե գերակշռող վերջնանյութն [[էթիլ սպիրտ]]ն է, ապա պրոցեսը կոչվում է սպիրտային խմորում, եթե [[կաթնաթթու]]ն է՝ կաթնաթթվային խմորում, եթե [[քացախաթթու]]ն է՝ քացախաթթվային խմորում և այլն։ Խմորման տարբեր տիպերը բնորոշ են տարբեր օրգանիզմներին։

Խմորման տարբեր գործընթացները հիմնականում նման են և տարբերվում են վերջին փուլերով։ Կաթնաթթվային խմորման դեպքում առաջացած պիրոխաղողաթթուն ֆերմենտների ազդեցության տակ վերածվում է կաթնաթթվի։ Նույնը տեղի է ունենում [[մկաններ]]ում թթվածնի պակասի հետևանքով.

CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;→ CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;CH(OH)COOH + ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Կաթնաթթվային խմորման գումարային հավասարումն է.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Խմորման այս տեսակն է ընկած [[կաթ]]ի թթվեցման, կաթից՝ մածուն, հում սերից՝ թթվասեր ստանալու և այլ պրոցեսների հիմքում։ Կաթնաթթուն կարող է կուտակվել նաև աէրոբ օրգանիզմներում թթվածնի պակասի հետևանքով։

Սպիրտային խմորման դեպքում, որը բնորոշ է որոշ բակտերիաներին և խմորասնկերին (դրոժներին, առաջանում են էթիլ սպիրտ և [[ածխաթթու գազ]]։

Անջատված էներգիայի քանակը կազմում է 210 կՋ/մոլ։

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;OH+2CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Սպիրտային խմորման վրա են հիմնված գինու, գարեջրի, կվասի, հացաթխման և այլ արտադրությունները։

==== Բջջային շնչառություն ====
Գլիկոլիզի ավարտին հաջորդում է երկրորդ փուլը՝ շնչառությունը կամ թթվածնային ճեղքումը։ Թթվածնային գործընթացին, բացի սուբստրատից, մասնակցում են բազմաթիվ [[ֆերմենտ]]ներ, փոխադրիչ մոլեկուլներ, [[ջուր]] և մոլեկուլային [[թթվածին]]։ Թթվածնային ճեղքման բնականոն ընթացքի հիմնական պայմանը՝ միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթներն են։

Գլիկոլիզի վերջնական արդյունքը՝ կաթնաթթուն, թափանցում է միտոքոնդրիումի մեջ, որտեղ լրիվ քայքայվում է.

C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+3H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O→3CO+12H

Առաջացած ածխածնի (IV) օքսիդն ազատ անցնում է միտոքոնդրիումի թաղանթով և հեռանում է շրջապատող միջավայր։ Ջրածնի ատոմները վերցվում են փոխադրիչ մոլեկուլների կողմից և տեղափոխում են միտոքոնդրիումների ներքին թաղանթի վրա, որտեղ օքսիդանում են, այսինքն էլեկտրոն են կորցնում.

H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-2e→2H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Էլեկտրոնները և ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) փոխադրիչ-մոլեկուլների կողմից տեղափոխում են թաղանթի հակադիր կողմեր.էլեկտրոնները՝ թաղանթի ներքին կողմը, իսկ ջրածնի իոնները՝ թաղանթի արտաքին կողմը:

Միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթն իոնների համար անթափանցել է։ Դրա հետևանքով թաղանթի արտաքին կողմում կուտակվում են դրական լիցքավորված մասնիկներ (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Եվ այսպես թաղանթը դրսից լիցքավորվում է դրական լիցքով։ Իոնների կոնցենտրացիայի մեծացման հետևանքով այդ հատվածը արտաքին կողմում ձեռք է բերում դրական լիցքավորում։

Թաղանթի ներքին մակերեսի վրա էլեկտրոնները ջրածնի իոնների հետ միասին փոխազդում են թթվածնի մոլեկուլի հետ.

Օ&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+4e+4H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;→2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Մոլեկուլային [[թթվածին]]ը [[դիֆուզիա]]յի ճանապարհով անցնում է միտոքոնդրիումների մեջ շրջապատող միջավայրից, իսկ H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները մատակարարվում են ջրից.

: &lt;big&gt;'''H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ{{unicode|⇌}}H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;+ OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;'''&lt;/big&gt;

Դրա արդյունքում թաղանթի ներքին կողմում H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների կոնցենտրացիան փոքրանում է, և,հետևաբար, OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների խտությունը մեծանում։ Թաղանթի այդ կողմը ձեռք է բերում հիմնայնություն և դառնում է էլեկտրաբացասական։

Թաղանթի երկու կողմում հակառակ լիցքեր ունեցող մասնիկների կոնցենտրացիաների մեծացմանը զուգընթաց աճում է նաև նրանց միջև էլեկտրական պոտենցիալների տարբերությունը։

Հաստատված է, որ այդ թաղանթի որոշ հատվածներում ներառված են ԱԵՖ-ի մոլեկուլը սինթեզող ֆերմենտներ (ԱԵՖ-սինթետազ)։ Ֆերմենտի մոլեկուլում կա անցքուղի, որի միջով կարող են անցնել ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Սակայն դա տեղի չի ունենում այն դեպքում, երբ թաղանթի վրա ջրածնի իոնների տարբեր կոնցենտրացիաներով պայմանավորված պոտենցիալների տարբերությունը (պրոտոնային պոտենցիալներ) հասնում է որոշ սահմանային (կրիտիկական) մակարդակը (մոտավորապես 200 մվ) այս արժեքին հասնելուն պես դրական լիցքավորված մասնիկները էլեկտրական դաշտի ուժի հաշվին անցքուղով հրվում են ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի մոլեկուլի մեջ և անցնում թաղանթի ներքին մասը՝ դրանով իսկ վերականգնվելով մոլեկուլային թթվածնի վերականգման ռեակցիայում ծախսված H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները։

ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի անցքուղով ջրածնի իոնի (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) անցման հաշվին տեղի է ունենում ԱԿՖ-ից և ֆոսֆորական թթվից ԱԵՖ-ի սինթեզ։

Թթվածնային ճեղքման շատ ռեակցիաներ (ջրածնի ատոմների օքսիդացում, էլեկտրոնների փոխադրում, թթվածնի վերականգնում և այլն) ուղեկցվում են էներգիայի ազատմամբ։ Գումարային արդյունքում յուրաքանչյուր 2 մոլեկուլ կաթնաթթվից լրիվ ճեղքումից անջատվում է 2800 կՋ էներգիա։ Այդ էներգիայի մոտ կեսը կուտակվում է ԱԵՖ-ի ձևով, իսկ մնացածը ցրվում է որպես ջերմություն։

Կաթնաթթվի թթվածնային ճեղքումը ներկայացվում է հետևյալ հավասարումով.

2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+36ԱԿՖ+36H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→36ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+42H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գումարելով անթթվածին և թթվածնային գործընթացների հավասարումները՝ կստանանք գլյուկոզի մոլեկուլի լրիվ ճեղքման հավասարումը.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+38ԱԿՖ+38H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→38ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+44H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլյուկոզի լրիվ ճեղքման գումարային հավասարումը պրոկարիոտ օրգանիզմներում կլինի.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;+26ԱԿՖ→6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26ԱԵՖ+32H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Անթթվածին և թթվածին ճեղքման պրոցեսների հիման վրա կարելի է հանգել որոշ եզրակացությունների.

1.ԱԵՖ-ի սինթեզը գլիկոլիզի ընթացքում թաղանթի առկայության կարիք չի զգում։ Այն ընթանում է նաև փորձանոթում,
եթե առկա են բոլոր անհրաժեշտ նյութերը և ֆերմենտները։ Թթվածնային ճեղքման իրականացման համար անհրաժեշտ է միտոքոնդրիումների չվնասված ներքին թաղանթ, քանի որ որոշիչ դերն են խաղում նրանում ընթացող էլեկտրական երևույթները։

2.Բջջում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզի ճեղքումը մինչև ածխաթթու գազ և ջուր՝ ապահովում է 38 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզ, որից 2 մոլեկուլը սինթեզվում է անթթվածին փուլում, իսկ 36 մոլեկուլը՝ թթվածնային։ Վերջին տարիներին պարզաբանվել է, որ միտոքոնդրիումներում գլյուկոզի թթվածնային ճեղքման փուլում առավելագույնս սինթեզվում է ԱԵՖ-ի 30 (ոչ թե 36) մոլեկուլ, ու հետևաբար բջջում գլյուկոզի լրիվ ճեղքումը զուգորդվում է 32 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզի հետ։ Այսպիսով թթվածնային գործընթացը համարյա 20 անգամ ավելի արդյունավետ է, քան անթթվածինը։

3.Նորածին երեխաների, կենդանիների մերկ ծնված ձագերի, ձմեռային քուն մտած կենդանիների մեջքի մասում կա գորշ գույնի [[ճարպ]]։ Նրա բջիջներում շատ միտոքոնդրիումներ կան, որոնց թաղանթը ներթափանցված է ծակոտիներով։ Դրանցով ազատորեն անցնում են ջրածնի իոնները։

== Տես նաև ==

* [[Ֆոտոսինթեզ]]
* [[Քեմոսինթեզ]]
* [[Նյութափոխանակություն]]
* [[Անաբոլիզմ]]
* [[Գլիկոլիզ]]
* [[Բջջային շնչառություն]]
* [[Ավտոտրոֆներ]]
* [[Հետերոտրոֆներ]]
*[[ԱԵՖ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Նյութափոխանակություն]]</text>
      <sha1>0r48wzpgzx80yvlorbivh6j55zxfuee</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492651</id>
      <parentid>8492611</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:01:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20808" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Catabolism schematic.svg|մինի|250px|աջից|Կատաբոլիզմի սխեմատիկ դիագրամ]]
[[Պատկեր:ATP-3D-vdW.png|մինի|ԱԵՖ-ի կառուցվածքը-գլխավոր միջնորդ է էներգետիկ նյութափոխանակությանը]]
[[Պատկեր:Doubllelayer sml.png|thumb|ԱԵՖ-ի սինթեզը միտոքոնդրիումներում]]
[[Պատկեր:Glikoliz.PNG|thumb|Գլիկոլիզ]]

'''Կատաբոլիզմ''' (էներգիական փոխանակություն, {{lang-el|καταβολή}}, «հիմք» բառից) - բջջում ընթացող ճեղքավորման ռեակցիաների ամբողջություն, որի արդյունքում խոշոր մոլեկուլները ճեղքվում են ավելի փոքր և պարզ մոլեկուլների, ինչն ուղեկցվում է էներգիայի անջատմամբ։ Այդ էներգիան բջիջն օգտագործում է իր կենսագործունեության տարբեր գործընթացների իրականացման համար (շարժում, նյութերի կենսասինթեզ, բջջի բաժանում և այլն), և մի ձևից այն կարող է ձևափոխվել մեկ այլ ձևի։

Կենսաբանական օքսիդացման ընթացքում առաջանում են [[ածխաթթու գազ]], [[ամոնիակ]], [[նատրիում]]ի, [[ֆոսֆոր]]ի, [[քլոր]]ի միացություններորոնք հեռացվում են օրգանիզմից։ Այդ ընթացքում առաջանում է նաև էներգիա, որն օգտագործվում է բջջի կենսագործունեության, ինչպես նաև նոր նյութերի սինթեզման համար։ Հաշվարկները ցույց են տվել, որ 70 կգ զանգված ունեցող մարդու օրգանիզմում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության պայմաններում 1 օրում քայքայվող ածխաջրերի, [[ճարպ]]երի, [[սպիտակուց]]ների ճեղքման հետևանքով առաջանում է 12600 կՋ էներգիա։

== Էներգետիկ փոխանակություն ==
[[Բջիջ]]ն [[էներգիա]]յով ապահովելու համար օգտագործում են օրգանական նյութեր՝ ածխաջրեր, [[ճարպ]]եր, սպիտակուցներ&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Törnroth-Horsefield S, Neutze R |title=Opening and closing the metabolite gate (անգլերեն)|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=50 |pages=19565–6 |year=2008 |month=December |pmid=19073922 |doi=10.1073/pnas.0810654106 |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=19073922}}&lt;/ref&gt;։

Բջիջների մեծ մասը որպես էներգիայի աղբյուր առաջին հերթին օգտագործում են ածխաջրերը։ Օրինակ՝ [[կաթնասուն]]նների [[գլխուղեղ]]ի բջիջների համար էներգիայի աղբյուր է [[գլյուկոզ]]ը։ [[Պոլիսախարիդներ]]ը ներգրավվում են կատաբոլիզմի ռեակցիաներում նախապես [[հիդրոլիզ]]վելով մինչև [[մոնոսախարիդներ]]ի։

Ճարպերը նախապես ճեղքվում են [[գլիցերին]]ի և [[ճարպաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր սկսվում են օգտագործվել, գլխավորապես այն ժամանակ, երբ վերջանում են ածխաջրերը։ Սակայն կան բջիջներ, որոնք գերադասում են որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործել ճարպաթթուները&lt;ref name=&quot;Rumpho2008&quot;&gt;{{cite journal |author=Rumpho ME, Worful JM, Lee J, ''et al.'' |title=Horizontal gene transfer of the algal nuclear gene psbO to the photosynthetic sea slug Elysia chlorotica |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |issue=46 |pages=17867–17871 |year=2008 |month=November |pmid=19004808 |doi=10.1073/pnas.0804968105 |url=http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |accessdate=2008 թ․ նոյեմբերի 24–ին |pmc=2584685 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924150548/http://www.pnas.org/content/105/46/17867.abstract |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

[[Սպիտակուց]]ները նախապես ճեղքվում են [[ամինաթթու]]ների և որպես էներգիայի աղբյուր օգտագործվում, եթե վերջացել են բջջում աշծաջրերը և ճարպերը, քանի որ սպիտակուցները բջջում իրականացնում են այլ շատ կարևոր ֆունկցիաներ։ Սպիտակուցները որպես էներգիայի աղբյուր կարող են օգտագործվել միայն երկար սովահարության պայմաններում։

Բջջում գլյուկոզի ճեղքումը (որի հետևանքով կատարվում է [[ԱԵՖ]]-ի սինթեզը) տեղի է ունենում իրար հաջորդող երկու փուլով։ Առաջինը կոչվում է [[գլիկոլիզ]] կամ '''անթթվածին ճեղքում'''։ Երկրորդ փուլն անվանում են [[շնչառություն]] կամ '''թթվածնային ճեղքում'''։

==== Գլիկոլիզ (անթթվածին ճեղքում) ====
Գլյուկոզի անթթվածին ճեղքումը կոչվում է գլիկոլիզ, որն ընդհանուր է ինչպես անաէրոբ, այնպես էլ աէրոբ ճեղքավորումների համար։ Դիտարկենք գլյուկոզի անթթվածին ճեղքման գումարային հավասարումը.

[[գլյուկոզ|C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԿՖ + [[ֆոսֆորական թթու|2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;]] → [[կաթնաթթու|C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;]] + 2ԱԵՖ + 2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ

Գլիկոլիզի արդյունքում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզից առաջանում են երկու մոլեկուլ [[պիրոխաղողաթթու]] և ջրածնի չորս ատոմ։ Անջատված էներգիայի հաշվին սինթեզվում են երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ [[Ջրածին]]ների (նաև էլեկտրոնների) համար որպես ակցեպտոր հանդես է գալիս ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;-ը (նիկոտինամիդադենինդինուկլեոտիդը),որն, իրեն միացնելով ջրածինները, վերականգնվում է՝ ՆԱԴ •H + H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; (ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;)։ Գլիկոլիզը էուկարիոտ բջիջներում տեղի է ունենում [[ցիտոպլազմա]]յում,և այդ գործընթացի իրականացման համար անհրաժեշտ չէ թթվածնի առկայությունը։

Գլյուկոզի մինչև պիրոխաղողաթթու ճեղքման գումարային հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt; + 2 ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; + 2ԱԿՖ + 2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլիկոլիզի գումարային հավասարումը գործընթացի մեխանիզմի մասին պատկերացում չի տալիս։ Իրականում, գլիկոլիզը բազմաստիճան բարդ պրոցես է։ Այն իրար հաջորդող 10 ռեակցիաների ամբողջություն է։ Յուրաքանչյուր ռեակցիա կատալիզվում է հատուկ [[ֆերմենտ]]ով։ Յուրաքանչյուր ռեակցիայի հետևանքով փոքր քանակությամբ էներգիա է անջատվում, իսկ գումարում կազմում է 150 կՋ/մոլ։ Այդ էներգիայի մի մասը (60 %), որպես ջերմային էներգիա, ցրվում է, իսկ մյուս մասը (40 %) պահպանվում է ԱԵՖ-ի ձևով։

Գլիկոլիզի պրոցեսը կարելի է բաժանել երկու փուլի. առաջին փուլի ընթացքում գլյուկոզի փոխարկումների արդյունքում ծախսվում է երկու մոլ ԱԵՖ, իսկ հետագա ճեղքավորման արդյունքում սինթեզվում է չորս մոլեկուլ ԱԵՖ, այսինքն գլիկոլիզի մաքուր ելքը կազմում է երկու մոլեկուլ ԱԵՖ։ Պիրոխաղողաթթվի վերջնական ճակատագիրը կախված է բջջում թթվածնի առկայությունից և քանակից։

Որոշ օրգանիզմներ ԱԵՖ-ի սինթեզը կարող են իրականացնել՝ օգտագործելով միայն անթթվածին ճեղքումը։ Այդ դեպքում միջավայրում կուտակվում է որևէ օրգանական վերջնանյութ։ Դրանք խմորման պրոցեսներն են, որոնց թվում կամ նաև գերակշռող վերջնանյութով գործընթացներ։ Եթե գերակշռող վերջնանյութն [[էթիլ սպիրտ]]ն է, ապա պրոցեսը կոչվում է սպիրտային խմորում, եթե [[կաթնաթթու]]ն է՝ կաթնաթթվային խմորում, եթե [[քացախաթթու]]ն է՝ քացախաթթվային խմորում և այլն։ Խմորման տարբեր տիպերը բնորոշ են տարբեր օրգանիզմներին։

Խմորման տարբեր գործընթացները հիմնականում նման են և տարբերվում են վերջին փուլերով։ Կաթնաթթվային խմորման դեպքում առաջացած պիրոխաղողաթթուն ֆերմենտների ազդեցության տակ վերածվում է կաթնաթթվի։ Նույնը տեղի է ունենում [[մկաններ]]ում թթվածնի պակասի հետևանքով.

CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;COCOOH+2ՆԱԴ•H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;→ CH&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;CH(OH)COOH + ՆԱԴ&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Կաթնաթթվային խմորման գումարային հավասարումն է.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Խմորման այս տեսակն է ընկած [[կաթ]]ի թթվեցման, կաթից՝ մածուն, հում սերից՝ թթվասեր ստանալու և այլ պրոցեսների հիմքում։ Կաթնաթթուն կարող է կուտակվել նաև աէրոբ օրգանիզմներում թթվածնի պակասի հետևանքով։

Սպիրտային խմորման դեպքում, որը բնորոշ է որոշ բակտերիաներին և խմորասնկերին (դրոժներին, առաջանում են էթիլ սպիրտ և [[ածխաթթու գազ]]։

Անջատված էներգիայի քանակը կազմում է 210 կՋ/մոլ։

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+2ԱԿՖ+2H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→2C&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;OH+2CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+2ԱԵՖ+2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Սպիրտային խմորման վրա են հիմնված գինու, գարեջրի, կվասի, հացաթխման և այլ արտադրությունները։

==== Բջջային շնչառություն ====
Գլիկոլիզի ավարտին հաջորդում է երկրորդ փուլը՝ շնչառությունը կամ թթվածնային ճեղքումը։ Թթվածնային գործընթացին, բացի սուբստրատից, մասնակցում են բազմաթիվ [[ֆերմենտ]]ներ, փոխադրիչ մոլեկուլներ, [[ջուր]] և մոլեկուլային [[թթվածին]]։ Թթվածնային ճեղքման բնականոն ընթացքի հիմնական պայմանը՝ միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթներն են։

Գլիկոլիզի վերջնական արդյունքը՝ կաթնաթթուն, թափանցում է միտոքոնդրիումի մեջ, որտեղ լրիվ քայքայվում է.

C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+3H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O→3CO+12H

Առաջացած ածխածնի (IV) օքսիդն ազատ անցնում է միտոքոնդրիումի թաղանթով և հեռանում է շրջապատող միջավայր։ Ջրածնի ատոմները վերցվում են փոխադրիչ մոլեկուլների կողմից և տեղափոխում են միտոքոնդրիումների ներքին թաղանթի վրա, որտեղ օքսիդանում են, այսինքն էլեկտրոն են կորցնում.

H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-2e→2H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;

Էլեկտրոնները և ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) փոխադրիչ-մոլեկուլների կողմից տեղափոխում են թաղանթի հակադիր կողմեր.էլեկտրոնները՝ թաղանթի ներքին կողմը, իսկ ջրածնի իոնները՝ թաղանթի արտաքին կողմը։

Միտոքոնդրիումների չվնասված թաղանթն իոնների համար անթափանցել է։ Դրա հետևանքով թաղանթի արտաքին կողմում կուտակվում են դրական լիցքավորված մասնիկներ (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Եվ այսպես թաղանթը դրսից լիցքավորվում է դրական լիցքով։ Իոնների կոնցենտրացիայի մեծացման հետևանքով այդ հատվածը արտաքին կողմում ձեռք է բերում դրական լիցքավորում։

Թաղանթի ներքին մակերեսի վրա էլեկտրոնները ջրածնի իոնների հետ միասին փոխազդում են թթվածնի մոլեկուլի հետ.

Օ&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+4e+4H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;→2H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Մոլեկուլային [[թթվածին]]ը [[դիֆուզիա]]յի ճանապարհով անցնում է միտոքոնդրիումների մեջ շրջապատող միջավայրից, իսկ H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները մատակարարվում են ջրից.

: &lt;big&gt;'''H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;Օ{{unicode|⇌}}H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;+ OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;'''&lt;/big&gt;

Դրա արդյունքում թաղանթի ներքին կողմում H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների կոնցենտրացիան փոքրանում է, և,հետևաբար, OH&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնների խտությունը մեծանում։ Թաղանթի այդ կողմը ձեռք է բերում հիմնայնություն և դառնում է էլեկտրաբացասական։

Թաղանթի երկու կողմում հակառակ լիցքեր ունեցող մասնիկների կոնցենտրացիաների մեծացմանը զուգընթաց աճում է նաև նրանց միջև էլեկտրական պոտենցիալների տարբերությունը։

Հաստատված է, որ այդ թաղանթի որոշ հատվածներում ներառված են ԱԵՖ-ի մոլեկուլը սինթեզող ֆերմենտներ (ԱԵՖ-սինթետազ)։ Ֆերմենտի մոլեկուլում կա անցքուղի, որի միջով կարող են անցնել ջրածնի իոնները (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;)։ Սակայն դա տեղի չի ունենում այն դեպքում, երբ թաղանթի վրա ջրածնի իոնների տարբեր կոնցենտրացիաներով պայմանավորված պոտենցիալների տարբերությունը (պրոտոնային պոտենցիալներ) հասնում է որոշ սահմանային (կրիտիկական) մակարդակը (մոտավորապես 200 մվ) այս արժեքին հասնելուն պես դրական լիցքավորված մասնիկները էլեկտրական դաշտի ուժի հաշվին անցքուղով հրվում են ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի մոլեկուլի մեջ և անցնում թաղանթի ներքին մասը՝ դրանով իսկ վերականգնվելով մոլեկուլային թթվածնի վերականգման ռեակցիայում ծախսված H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt; իոնները։

ԱԵՖ-սինթետազ ֆերմենտի անցքուղով ջրածնի իոնի (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;&lt;/tt&gt;) անցման հաշվին տեղի է ունենում ԱԿՖ-ից և ֆոսֆորական թթվից ԱԵՖ-ի սինթեզ։

Թթվածնային ճեղքման շատ ռեակցիաներ (ջրածնի ատոմների օքսիդացում, էլեկտրոնների փոխադրում, թթվածնի վերականգնում և այլն) ուղեկցվում են էներգիայի ազատմամբ։ Գումարային արդյունքում յուրաքանչյուր 2 մոլեկուլ կաթնաթթվից լրիվ ճեղքումից անջատվում է 2800 կՋ էներգիա։ Այդ էներգիայի մոտ կեսը կուտակվում է ԱԵՖ-ի ձևով, իսկ մնացածը ցրվում է որպես ջերմություն։

Կաթնաթթվի թթվածնային ճեղքումը ներկայացվում է հետևյալ հավասարումով.

2C&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+36ԱԿՖ+36H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→36ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+42H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գումարելով անթթվածին և թթվածնային գործընթացների հավասարումները՝ կստանանք գլյուկոզի մոլեկուլի լրիվ ճեղքման հավասարումը.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+38ԱԿՖ+38H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;→38ԱԵՖ+6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+44H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Գլյուկոզի լրիվ ճեղքման գումարային հավասարումը պրոկարիոտ օրգանիզմներում կլինի.

C&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;+6O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;+26ԱԿՖ→6CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;+26ԱԵՖ+32H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O

Անթթվածին և թթվածին ճեղքման պրոցեսների հիման վրա կարելի է հանգել որոշ եզրակացությունների.

1.ԱԵՖ-ի սինթեզը գլիկոլիզի ընթացքում թաղանթի առկայության կարիք չի զգում։ Այն ընթանում է նաև փորձանոթում,
եթե առկա են բոլոր անհրաժեշտ նյութերը և ֆերմենտները։ Թթվածնային ճեղքման իրականացման համար անհրաժեշտ է միտոքոնդրիումների չվնասված ներքին թաղանթ, քանի որ որոշիչ դերն են խաղում նրանում ընթացող էլեկտրական երևույթները։

2.Բջջում մեկ մոլեկուլ գլյուկոզի ճեղքումը մինչև ածխաթթու գազ և ջուր՝ ապահովում է 38 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզ, որից 2 մոլեկուլը սինթեզվում է անթթվածին փուլում, իսկ 36 մոլեկուլը՝ թթվածնային։ Վերջին տարիներին պարզաբանվել է, որ միտոքոնդրիումներում գլյուկոզի թթվածնային ճեղքման փուլում առավելագույնս սինթեզվում է ԱԵՖ-ի 30 (ոչ թե 36) մոլեկուլ, ու հետևաբար բջջում գլյուկոզի լրիվ ճեղքումը զուգորդվում է 32 մոլեկուլ ԱԵՖ-ի սինթեզի հետ։ Այսպիսով թթվածնային գործընթացը համարյա 20 անգամ ավելի արդյունավետ է, քան անթթվածինը։

3.Նորածին երեխաների, կենդանիների մերկ ծնված ձագերի, ձմեռային քուն մտած կենդանիների մեջքի մասում կա գորշ գույնի [[ճարպ]]։ Նրա բջիջներում շատ միտոքոնդրիումներ կան, որոնց թաղանթը ներթափանցված է ծակոտիներով։ Դրանցով ազատորեն անցնում են ջրածնի իոնները։

== Տես նաև ==

* [[Ֆոտոսինթեզ]]
* [[Քեմոսինթեզ]]
* [[Նյութափոխանակություն]]
* [[Անաբոլիզմ]]
* [[Գլիկոլիզ]]
* [[Բջջային շնչառություն]]
* [[Ավտոտրոֆներ]]
* [[Հետերոտրոֆներ]]
*[[ԱԵՖ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Նյութափոխանակություն]]</text>
      <sha1>r0xlta1vj1albmasl0i7do7yv4ohqr6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գողթն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54321</id>
    <revision>
      <id>8492740</id>
      <parentid>8248061</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7149" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 ={{Գույն/Մեծ Հայք}} 
 |պատկեր = [[Պատկեր:Goghtn Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 19.jpg|300px]]
 |երկիր = Մեծ Հայք
 |կարգավիճակ = [[գավառ]] 
 |մտնում է = [[Վասպուրական]]
 |ներառում է =   
 |վարչական կենտրոն = [[Ոսկիողա]]
 |խոշորագույն քաղաք = [[Ոսկիողա]]
 |լեզու = [[հայերեն]]
 |ազգային կազմ = [[հայեր]]
 |կրոնական կազմ = [[Հայ հեթանոսություն|հեթանոսներ]] (մինչև՝ 301 թ․), [[ՀԱԵ|քրիստոնյաներ]] (սկսած 301-ից)
 |առաջին հիշատակում = 
 |պատմական շրջան = [[Մեծ Հայք]]
 |սահմանակցում է = [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]]), [[Ձորք]] ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]]), [[Արևիք]] ([[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]]), [[Պարսպատունիք]] ([[Վասպուրական]]), [[Բաքրան]] ([[Վասպուրական]]), [[Ճուաշռոտ]] ([[Վասպուրական]]), [[Նախճավան]] ([[Վասպուրական]])
}}
'''Գողթն''' (նաև՝ '''Գաղթական''', '''Գաղթան''', '''Գոլթանց գավառ''', '''Գողթնաստան''', '''Գողթնաց գավառ''', '''Կոլթենե''''), գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Վասպուրական]] աշխարհում, նրա հյուսիսարևելյան կողմում, [[Արաքս]] գետից ձախ&lt;ref&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]&lt;/ref&gt;։

== Աշխարհագրություն ==
Գողթնը [[Նախնադարյան Հայաստան|հին]] ու [[Միջնադարյան Հայաստան|միջին դարերում]] կազմում էր առանձին [[Գողթնեցիներ]]ի [[նախարարություն]]ը, որը երբեմն մտնում էր նաև [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] աշխարհի կազմի մեջ։ Տարածքով համապատասխանում է այժմյան [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] [[Օրդուբադի շրջան|Օրդուբադի]], մասամբ նաև [[Ջուլֆայի շրջան|Ջուլֆայի]] շրջաններին։ Հարավում սահմանակից էր Արաքս գետին, արևելքում՝ [[Արևիք]] ու [[Ձորք]], հյուսիսում՝ [[Ծղուկք]] գավառներին։ Ուներ լեռնային ռելիեֆ։

Սյունյաց լեռնաշղթայից եկող լեռնաճյուղերը գավառը մասնատում էին մոտ 10 առանձին ձորահովիտների։ Գավառի մի մասը՝ Բստաձորի մի հատվածը, անտառապատ էր, հարավը՝ չոր ու տափաստանային։

Գողթնի մեջ, հին ու միջին դարերում, երբեմն մտնում էր նաև Սյունիք աշխարհի [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] գավառը&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երևան, 1986։&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գավառը հիշատակվում է [[Պտղոմեոս]]ի «Աշխարհագրության» մեջ։ Գողթնի բնիկ տերերը՝ [[Հայկ Նահապետ]]ից սերած Գողթնեցի իշխանական տոհմն էր, որը կազմում էր առանձին նախարարություն. Հայոց արքունիքում գրավել է 16-րդ գահը և, ըստ [[Զորանամակ]]ի, տվել 500 հեծյալ։ IV դ Գողթնում քարոզչական գործունեություն է ծավալել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, որը, ըստ ավանդության, հաստատվել էր Մսրվանիս գյուղում։ Գողթնում զբաղվում էին այգեգործությամբ, գինեգործությամբ և շերամապահությամբ։ Հնուց ի վեր Գողթնը հռչակված էր իր ժողովրդական երգիչներով՝ գուսաններով։ 641-ին Գողթնը գրավել են արաբները։ VI դ Գողթնում ստեղծվել է եկեղեցական առանձին թեմ։

VIII դ Գողթնը մտել է Սյունիքի կազմի մեջ։ X դ Գողթնին բռնի տիրացել է արաբ ամիրան, որին հովանավորում էին [[Ատրպատական]]ի Սաջյան ամիրաները։ 913-ին Յուսուֆ Սաջյանը Սյունիքի տերերից խլել է Երնջակ գավառը և դրել Գողթնի ամիրայի իրավասության տակ։ 990-ական թթ Գողթնը գրավել է Հայոց թագավոր Գագիկ Ա։ XI դ կեսից Գողթնը ընկել է սելջուկների, ապա մոնղոլների գերիշխանության ներքո։ XVI դ սկզբին Գողթնը եղել է Սեֆյան Պարսկաստանի կազմի մեջ։ Որպես առանձին միավոր, «Ազատ Ջիրան» անունով մտնում էր [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի խանության]] մեջ և բաժանված էր 5 մահալի՝ Օրդուբադ, Ագուլիս, Դաշտ, Բելև, Չանանաբ։ Հայկական գյուղերը կառավարել են տանուտերերը, որոնց անվանել են մելիքներ։ 1604-ին Գողթնի բնակչությունը բռնի գաղթեցվել է Պարսկաստան։
1752-ին Գողթնը ենթարկվել է Ատրպատականի Ազատ խանի հրոսախմբի շահատակությանը։ XVIII դ 1-ին քառորդում Գողթնն ընդգրկվել է հայ ազատագրական շարժման ոլորտը. Գողթնի տանուտերերը գործակցել են [[Դավիթ Բեկ]]ի հետ։ Գողթնի եկեղեցիներից նշանավոր էին Շոռոթի Ս. Հակոբ գմբեթավոր բազիլիկը, Վերին Ագուլիսի Ս. Թովմա Առաքյալի վանքը, Ցղնայի Ս. Աստվածածին եկեղեցին, Մսրվանիս գյուղի Ս. Մեսրոպ Վանքը։

== Տես նաև ==
* [[Վասպուրական]]
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]

== Գրականություն ==
* Թ.Խ. Հակոբյան (1981). Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն. Երևան։ «Միտք»։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=151}}

[[Կատեգորիա:Գողթն]]</text>
      <sha1>fmmm5qzfiidhnzvu1eofy5nnef58lj0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Նախնադարյան Հայաստան</title>
    <ns>14</ns>
    <id>57768</id>
    <revision>
      <id>8492714</id>
      <parentid>7165873</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:25:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նախնադար]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" xml:space="preserve">{{Հիմնական}}

[[Կատեգորիա:Պատմական Հայաստան]]
[[Կատեգորիա:Նախնադարյան Ասիա]]
[[Կատեգորիա:Նախնադարյան Եվրոպա]]
[[Կատեգորիա:Նախնադար]]</text>
      <sha1>abey4yw17du647j1r18ag3hpxno3kpy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեհրիբան Ալիևա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59590</id>
    <revision>
      <id>8492342</id>
      <parentid>8430663</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:35:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7653" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
|պատկեր = Mehriban Aliyeva03.JPG
}}
'''Մեհրիբան Արիֆ քիզի Ալիևա''' ({{lang-az|Mehriban Arif qızı Əliyeva}}, {{ԱԾ}}), ադրբեջանցի քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[Ադրբեջան]]ի ներկայիս նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի կինը, երկրի առաջին փոխնախագահը&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/news/world-europe-39037943 Azerbaijan President Aliyev makes wife Mehriban his deputy]&lt;/ref&gt;։

[[Հեյդար Ալիևի հիմնադրամ]]ի նախագահն է։

2017 թվականի փետրվարի 21-ին նշանակվել է [[Ադրբեջանի փոխնախագահ]]ի պաշտոնում (այս պաշտոնը ստեղծվել է 2016 թվականի սահմանադրական հանրաքվեի միջոցով)&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://en.apa.az/azerbaijan-politics/domestic-news/mehriban-aliyeva-appointed-first-vice-president-of-azerbaijan.html|title=Mehriban Aliyeva appointed first vice-president of Azerbaijan|last=Holding|first=APA Information Agency, APA|date=2017-02-21|access-date=2017 թ․ փետրվարի 21|language=en|archive-date=2017 թ․ սեպտեմբերի 4|archive-url=https://web.archive.org/web/20170904021320/http://en.apa.az/azerbaijan-politics/domestic-news/mehriban-aliyeva-appointed-first-vice-president-of-azerbaijan.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
Ըստ [[Լոս Անջելես Թայմս]]ի Մեհրիբան Ալիևան ամենայն հավանականությամբ կհաջորդի իր ամուսնուն Ադրբեջանի նախագահի պաշտոնում&lt;ref&gt;Haley Sweetland Edwards, [http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2010/12/azerbaijan-wikileaks-depicts-lifestyles-of-bakus-rich-and-powerful.html “AZERBAIJAN: WikiLeaks depicts lifestyles of Baku's rich and powerful”], ''Los Angeles Times'', 25 Dec 2010, Accessed 26 Mar 2013&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Մեհրիբան Արիֆ քիզի Ալիևան ծնվել է 1964 թ. օգոստոսի 26-ին Բաքվում։ Նրա հայրը՝ Ադրբեջանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ականավոր գիտնական, մանկավարժ, հասարակական գործիչ և ակադեմիկոս [[Արիֆ Փաշաև]]ն է։ Մեհրիբան Ալիևայի մայրը հանդիսանում է արևելագետ, գրականագետ, թարգմանիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աիդա Իմանգուլիևան&lt;ref&gt;[https://mehriban-aliyeva.az/en/ The First Lady of Azerbaijan]&lt;/ref&gt;։

=== Ընտանիք ===
Մեհրիբան Ալիևան ամուսնացավ [[Իլհամ Ալիև]]ի հետ [[1983]] թ. դեկտեմբերի 22-ին [[Բաքու|Բաքվում]]։ Ունի երեք երեխա՝ Լեյլա, Արզու ու Հեյդար, և 4 թոռնիկ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/455742  Биографические Страницы]&lt;/ref&gt;։

=== Կրթություն ===
Մեհրիբան Ալիևան սովորել է Բաքվի թիվ 23 միջնակարգ դպրոցում (1972-1982)։ [[1982]] թ. ընդունվել է Ադրբեջանի բժշկական համալսարան։ 1988 թ. ավարտել է Մոսկվայի 1-ին պետական բժշկական ինստիտուտը։ 1988-1992 թթ. աշխատել է Մոսկվայի աչքի հիվանդությունների գիտահետազոտական ինստիտուտում։

Մեհրիբան Ալիևան ստացել է փիլիսոփայական գիտությունների դոկտորի գիտության աստիճանը 2005 թ.։

== Աշխատանքային գործունեություն ==
1988-1992 թթ. Մեհրիբան Ալիևան աշխատել է Աչքի հիվանդությունների գիտահետազոտական ինստիտուտում Մոսկվայում։

Նա ստեղծեց ադրբեջանական մշակույթի հիմնադրամը 1995 թվականին։

[[1996]] թվականին Մեհրիբան Ալիևան  հիմնեց «Ադրբեջան-Ժառանգություն» ամսագիրը երեք լեզուներով(ադրբեջաներեն, անգլերեն և ռուսերեն)։

[[2002]] թ. ընտրվել է Ադրբեջանի մարմնամարզության դաշնության նախագահ։ Մեհրիբան Ալիևան Հեյդար Ալիևի Հիմնադրամի նախագահն է&lt;ref&gt;[http://www.opinione.it/esteri/2017/03/14/letizia_esteri-14-03.aspx MEHRIBAN ALIYEVA: UN MODELLO DI IMPEGNO]&lt;/ref&gt;։ Հեյդար Ալիևի Հիմնադրամը հիմնադրվել է 2004 թ. մայիսի 10-ին.

Մեհրիբան Ալիևան 2004 թվականից հանդիսանում է «[[Նոր Ադրբեջան]]» կուսակցության քաղաքական խորհրդի անդամ։ 2013 թվականից ի վեր նա կուսակցության փոխնախագահն է։ 2005 թ. և 2010 թ. ընտրվել է [[Ադրբեջանի ազգային ժողով]] պատգամավոր։

== Կոչումներ և Պարգևներ ==
* [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի բարի կամքի դեսպանը (2004 թ. Օգոստոսի 13);
* [[Ադրբեջան]]ում «Տարվա կինը» (2005 թ․);
* [[ՄԱԿ]]-Ի ՄՍՀԿ-ի ոսկե մեդալ (2006 թ. Մարտ);
* ISESCO-ի բարի կամքի դեսպան (2006 թ.);
* Սուտակե խաչի շքանշանի առաջին կին ասպետ (2005 թ․)
* «Ոսկե սիրտ» մրցանակի դափնեկիր (2007 թ․)
* Ֆրանսիայի Պատվո լեգիոնի շքանշան(Փետրվարի 15, 2010 թ.);
* Քուվեյթի պատվավոր դիպլոմ (2014 թ․)
* Պակիստանի կանանց գերազանցության մրցական (2013 թ․)
* Թուրք-գերմանական դաշնակցությանն աջակցության մրցանակ (2014 թ․)

== Տես նաև ==
* [[Ադրբեջանական Հանրապետության Ազգային Ժողովի 5-րդ գումարման պատգամավորների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[https://mehriban-aliyeva.az Մեհրիբան Ալիևայի պաշտոնական կայքը] {{ref-az}}{{ref-en}}{{ref-ru}}
*[https://www.washingtontimes.com/news/2008/jun/17/azerbaijans-first-lady/ The Washington Times-ի հոդվածը] {{en icon}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ալիևա, Մեհրիբան}}
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Առաջին տիկիններ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի փոխնախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի Ազգային ժողովի 5-րդ գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բարի կամքի դեսպաններ]]
[[Կատեգորիա:Բարեկամության շքանշանի ասպետներ (Ռուսաստան)]]
[[Կատեգորիա:«Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածուներ]]
[[Կատեգորիա:Նոր Ադրբեջան կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>tfhwwcpi97guk9nh6x4zzgc87i3zxid</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վերին Կորդրիք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59852</id>
    <revision>
      <id>8491976</id>
      <parentid>7096504</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="722" xml:space="preserve">'''Կորդրիք վերին''', գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգի կազմում&lt;ref&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]&lt;/ref&gt;։

Նախկինում եղել է [[Տմորիք]] գավառի կազմում որպես ենթագավառ։

== Տես նաև ==
* [[Կորճայք]]
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Կորճայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>328v484tfh4tvk9svhhx6qil5d3uyz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միջին Կորդրիք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59853</id>
    <revision>
      <id>8491975</id>
      <parentid>7131136</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="723" xml:space="preserve">'''Կորդրիք միջին''', գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգի կազմում&lt;ref&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]&lt;/ref&gt;։

Նախկինում եղել է [[[Տմորիք]] գավառի կազմում որպես ենթագավառ։

== Տես նաև ==
* [[Կորճայք]]
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Կորճայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>n8ssoosfoensgxh9q21mcnjpa683to9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491977</id>
      <parentid>8491975</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="722" xml:space="preserve">'''Կորդրիք միջին''', գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգի կազմում&lt;ref&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]&lt;/ref&gt;։

Նախկինում եղել է [[Տմորիք]] գավառի կազմում որպես ենթագավառ։

== Տես նաև ==
* [[Կորճայք]]
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Կորճայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>3gpizzksqto0yn1wyqa3l1v5arokxjs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ներքին Կորդրիք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59854</id>
    <revision>
      <id>8491972</id>
      <parentid>7119534</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="724" xml:space="preserve">'''Կորդրիք ներքին''', գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգի կազմում&lt;ref&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]&lt;/ref&gt;։

Նախկինում եղել է [[Տմորիք]] գավառի կազմում որպես ենթագավառ։

== Տես նաև ==
* [[Կորճայք]]
* [[Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Կորճայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>lqn47ouvzwomn320k9jda4v3hob1e7r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գոլդա Մեիր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62602</id>
    <revision>
      <id>8492270</id>
      <parentid>8446118</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48897" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Գոլդա Մեիր''' ({{lang-he|גולדה מאיר}}), ամուսնական ազգանունը՝ '''Մեյերսոն''' ({{lang-he|מאירסון}}), ծննդյան ազգանունը՝ '''Մաբովիչ''' ({{lang-he|מבוביץ׳}}, {{ԱԾ}}), [[Իսրայելցիներ|իսրայելցի]] քաղաքական և պետական գործիչ, [[Իսրայել]]ի 5-րդ վարչապետը, Իսրայելի ներքին գործերի, արտաքին գործերի, աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության նախարար։
Մեիրը վարչապետ դարձավ 1969 թվականի մարտի 17-ին, մինչ այդ նա եղել էր աշխատանքի նախարար և արտգործնախարար&lt;ref&gt;[http://www.historytoday.com/MainArticle.aspx?m=33205&amp;amid=30275124 Golda Meir becomes Israeli Prime Minister], History Today&lt;/ref&gt;։ Աշխարհում չորրորդ, իսկ Իսրայելում առաջին և միակ կինը, որ այդպիսի պաշտոն էր զբաղեցնում, քաղաքական գործիչների կողմից նկարագրվում էր որպես &quot;երկաթյա տիկին&quot;&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/israel_at_50/profiles/81288.stm Golda Meir], a BBC News profile.&lt;/ref&gt;, թեև նա արդեն իր պաշտոնավարումն ավարտեց ավելի վաղ, քան Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերի նկատմամբ կիրառվեց այդ մականունը։ Նախկին վարչապետ [[Դավիդ Բեն Գուրիոն]]ը Մեիրին անվանում էր &quot;կառավարության լավագույն մարդը&quot;; նա հաճախ ներկայացվում էր որպես &quot;ուժեղ բնավորությամբ, ուղիղ խոսող, հրեա ժողովրդի խիստ տատիկ&quot;&lt;ref name=HA&gt;[http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:OW6DVIg_o1UJ:www.haaretz.co.il/hasen/spages/998369.htmlr&amp;cd=1&amp;hl=en&amp;ct=clnk&amp;gl=au Mother of a nation, but not much of a mother]{{dead link|date=January 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ''Haaretz'', July 7, 2008&lt;/ref&gt;:

1974 թվականին, Յոմ Կիպուրի պատերազմի հաջորդ տարում, Մեիրը վարչապետի պաշտոնից հրաժարական տվեց։ Նա մահացավ 1978 թվականին&lt;ref&gt;Yitzhak Shargil and Gil Sedan. &quot;[http://archive.jta.org/article/1978/12/11/2983214/state-funeral-will-be-held-tuesday-for-golda-meir-who-died-friday-at-the-age-of-80-burial-will-be-on-mt-herzl-in-a-simple-ceremony State Funeral Will Be Held Tuesday for Golda Meir Who Died Friday at the Age of 80] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220512032833/https://www.jta.org/article/1978/12/11/2983214/state-funeral-will-be-held-tuesday-for-golda-meir-who-died-friday-at-the-age-of-80-burial-will-be-on-mt-herzl-in-a-simple-ceremony |date=2022-05-12 }}.&quot; ''Jewish Telegraphic Agency'' 11 Dec 1978.&lt;/ref&gt;։

== Վաղ տարիներ ==
Գոլդա Մեիրը ծնվել է [[Կիև]]ում՝ նախկին [[Ռուսական կայսրություն]]ում՝ աղքատ հրեայի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;Золото нации&quot;&gt;{{статья|автор=ЕКАТЕРИНА НИКОЛАЕВА.|заглавие=Голда Меир: Золото нации|оригинал=|ссылка=http://www.viva.ua/view/3155/|автор издания=|издание=|тип=|место=|издательство=|год=|выпуск=|том=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}&lt;/ref&gt;։ Ընտանիքում կար 8 երեխա, որից 5-ը ( 4 տղա և 1 աղջիկ) մահացան մանուկ հասակում, մնացին Գոլդան և երկու քույրերը՝ ավագը՝ Շեյնան (1889-1972) և ամենափոքրը՝ Կլարան (սկզբում՝ Ցիպկա) (1902-1981)։

Գոլդա Մեիրի հայրը՝ Մոյշե-Իցխոկ (Մոիսեյ) Մաբովիչը, ատաղձագործ էր, մայրը՝ Բլյումա Մաբովիչը (օրիորդական ազգանունը՝ Նայդիչ)&lt;ref name=&quot;Голда Меир. Моя жизнь&quot;&gt;{{книга|автор =Голда Меир. |часть = |заглавие =Моя жизнь |оригинал = |ссылка =http://lib.ru/MEMUARY/MEADEAST/meir.txt}}&lt;/ref&gt;, աշխատում էր որպես ստնտու&lt;ref name=&quot;Мишпоха&quot;&gt;[http://mishpoha.org/6/cernic.html ЛЮБОВЬ ГОЛДЫ МЕИР]&lt;/ref&gt;։ 20-րդ դարի սկզբում Կիևի նահանգը նշանավորվեց հրեաների ջարդերով, այդ պատճառով էլ հրեաները Ռուսաստանում իրենց անվտանգ չէին զգում։ 1903 թվականին Մաբովիչները վերադարձան [[Պինսկ]]՝ Գոլդայի պապիկի և տատիկի տուն&lt;ref name=&quot;Хронология Жизни&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.mscd.edu/golda/golda/chronology.shtml|title=Golda Meir: An Outline of a Unique Life|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2011 թ․ մարտի 25|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6177c3ITk?url=http://www.mscd.edu/golda/golda/chronology.shtml|archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 21|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Մոշե Մաբովիչը 1903 թվականին մեկնեց Նյու Յորք աշխատանք գտնելու&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ajhs.org/scholarship/chapters/chapter.cfm?documentID=272 |title=Golda Meir’s American Roots |publisher=Ajhs.org |accessdate=2016 թ․ հունիսի 27 |deadurl=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110426080554/http://ajhs.org/scholarship/chapters/chapter.cfm?documentID=272 |archivedate=2011 թ․ ապրիլի 26 }}&lt;/ref&gt;։ Նրա բացակայության ժամանակ ընտանիքի անդամները տեղափոխվեցին [[Պինսկ]] միանալու մոր ընտանիքին։ 1905 թվականին Մոշեն բարձր վարձատրությամբ աշխատանք գտնելու ակնկալիքով տեղափոխվեց [[Միլուոքի]], [[Վիսկոնսին]] և աշխատանք գտավ տեղական երկաթգծի արհեստանոցում։ Հաջորդ տարի նա ընտանիքին Միացյալ Նահանգներ տեղափոխելու համար բավականաչափ գումար խնայեց։

[[Պատկեր:Golda Meir-Y.jpg|thumb|Գոլդա Մեիր, մինչ 1910]]
Գոլդայի մայրը Միլուոքիի հյուսիսային հատվածում մթերային խանութ էր աշխատեցնում, որտեղ Գոլդան ութ տարեկանում հետևում էր խանութին, երբ մայրը մթերքի համար գնում էր շուկա էր գնում։ 1906 - 1912 թվականներին Գոլդան հաճախում էր չորրորդ փողոցի դպրոցը (այժմ Գոլդա Մեիրի անվան դպրոց)։ Մանկուց, առաջնորդ Գոլդան, իր դասընկերների դասագրքերի վճարի համար դրամահավաք էր կազմակերպում։ Երիտասարդ քույրերի հասարակական կազմակերպություն հիմնելուց հետո, նա, հանրային հավաք կազմակերպելու համար, դահլիճ վարձեց։ Դասարարանցիների համար դրամահավաքությունը նա շարունակում էր նաև ուսման տարիների ընթացքում։

14 տարեկանում, ավագ դպրոցում սովորելուն զուգահեռ, նա կես դրույքով աշխատում էր։ Գոլդայի մայրն ուզում էր, որ նա թողնի դպրոցը և ամուսնանա, սակայն նա հակառակվեց։ Նա գնացքի տոմս գնեց և մեկնեց [[Դենվեր]], [[Կոլորադո]] իր ամուսնացած քրոջ Շեյնա Կորնգոլդի մոտ։ Կորնգոլդներն իրենց տանը ինտելեկտուալ երեկոներ էին կազմակերպում, որտեղ Մեիրը մասնակից էր դառնում Սիոնիզմի, գրականության, կանանց ընտրելու իրավունքի, արհմիությունների և այլնի մասին քննարկումներին։ Իր ինքնակենսագրականում նա գրել է․ &quot;Իմ ապագա համոզմունքների ձևավորման մեջ էական դեր են կատարել Դենվերի գիշերային զրույցները։&quot; Դենվերում նա հանդիպեց նկարիչ Մորիս Մեյերսոնին, ում հետ նա հետագայում՝ 1917 թվականի դեկտեմբերի 24-ին, ամուսնացավ&lt;ref name=MSCD&gt;[https://www.msudenver.edu/golda/goldameir/chronologyofgoldameir/ Golda Meir: An Outline Of A Life] Metropolitan State College of Denver, mscd.edu; accessed November 22, 2015.&lt;/ref&gt;։

== Ներգաղթ դեպի Բրիտանական մանդատի Պաղեստին ==
[[Պատկեր:Golda working in kibbutz Merhavia1.jpg|thumb|upright|Գոլդա Մեիրը Մերհավիա կիբուցի դաշտերում (1920)]]

Բրիտանական մանդատի Պաղեստինում Գոլդան և ամուսինը միացան կիբուցի։ Մերհավիա կիբուցին միանալու նրանց առաջին դիմումը մերժվեց, բայց հետագայում ընդունվեցին։ Կիբուցում նրա պարտականություններն էին․ նուշ հավաքել, ծառեր տնկել, հավանոցում աշխատել և խոհանոցը ղեկավարել։ Նրա առաջնորդի կարողությունները տեսնելով, կիբուցը նրան ընտրեց որպես իր ներկայացուցիչ Աշխատանքի գլխավոր ֆեդերացիայում։

1924 թվականին զույգը կիբուցը լքեց և մինչև Երուսաղեմում հաստատվելը կարճատև ապրեց Թել Ավիվում։ Նրանք երկու երեխա ունեին՝ որդի՝ Մենախեմ (1924–2014) և դուստր՝ Սառա (1926–2010)։

1928 թվականին Մեիրն ընտրվեց Աշխատող կանանց խորհրդի քարտուղար, որի ընթացքում նրանից պահանջվում էր երկու տարի (1932–34) ԱՄՆ-ում կազմակերպության պատվիրակը լինել&lt;ref&gt;Golda Meir, ''Encyclopedia of Zionism and Israel'', ed. Raphael Patai, New York, 1971, vol. II, pp. 776–77&lt;/ref&gt;։ Երեխաները մեկնեցին նրա հետ, սակայն Մորիսը մնաց Երուսաղեմում։ Մորիսը և Գոլդան առանձնացան, բայց երբեք չամուսնալուծվեցին&lt;ref name=HA/&gt;։ Մորիսը 1951 թվականին մահացավ։

== Դիվանագիտական և նախարարական կարիերա ==
[[Պատկեր:Evita y Golda Meir.jpg|thumb|Գոլդա Մեիրը զրուցում է [[Եվա Պերոն]]ի հետ, [[Արգենտինա]], 1951]]
Գոլդան 1948 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի անկախության հռչակագիրը 24 ստորագրողներից մեկն էր։ Հետագայում նա հիշում էր, &quot;Ստորագրելուց հետո ես լացում էի։ Աշակերտուհի եղած ժամանակ, Ամերիկայի պատմությունն ուսումնասիրելիս, երբ ես կարդացի Ամերիկայի անկախության հռչակագիրը ստորագրողների մասին, ես չէի կարող պատկերացնել, որ նրանք իրական մարդիկ էին և դա իրականություն էր։ Իսկ այնտեղ ես նստել և ստորագրում էի Հիմնադրման հռչակագիր։&quot; Հաջորդ օրը Իսրայելը հարձակման ենթարկվեց հարևան երկրների միացյալ բանակի կողմից, որն աճեց Արաբա-Իսրայելական պատերազմի։ Պատերազմի ընթացքում Իսրայելը կանգնեցրեց միացյալ արաբական հարձակումը և մի շարք ռազմական գործողություններ ձեռնարկեց վերջ տալու արաբական բանակների ներխուժմանը և ավարտելու պատերազմը։
=== Լիազոր ներկայացուցիչ Մոսկվայում ===
[[Պատկեր:Golda Meir Moscow 1948.jpg|thumb|Գոլդա Մեիրը շրջապատված 50,000 հրեաներով Մոսկվայի սինագոգում, 1948]]
Կրելով Իսրայելի թողարկած առաջին անձնագիրը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Golda |url=http://www.emeryweiner.org/cmtpages.php?file_name=goldacircle&amp;link_id=294&amp;preview=A |publisher=The Emery/Weiner School |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110726030417/http://www.emeryweiner.org/cmtpages.php?file_name=goldacircle&amp;link_id=294&amp;preview=A |archivedate=2011 թ․ հուլիսի 26 |deadurl=yes |df=mdy }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Pine|first=Dan|title=Golda Meir’s life was devoted to building Zionism|url=http://www.jewishsf.com/content/2-0-/module/displaystory/story_id/26398/edition_id/509/format/html/displaystory.html|publisher=San Francisco Jewish Community Publications|accessdate=2005 թ․ հուլիսի 15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120826214419/http://www.jweekly.com/article/full/26545/golda-meir-s-life-was-devoted-to-building-zionism/ |archivedate=օգոստոսի 26, 2012 }}&lt;/ref&gt;, Մեիրը Խորհրդային Միությունում լիազոր ներկայացուցիչ էր նշանակվել էր 1948 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1949 թվականի մարտը&lt;ref name=Goldstein131&gt;Yossi Goldstein, &quot;Doomed to Fail: Golda Meir's Mission to Moscow (Part 1)&quot;, ''[[Israel Council on Foreign Relations|The Israel Journal of Foreign Affairs]]'' Vol. 5 No. 3 (September 2011), p. 131&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ Իսրայելի համար կարևոր էին Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունները՝ Արևելյան Եվրոպայի երկրներից զենք ձեռք բերելու համար, մինչդեռ Իոսիֆ Ստալինը և Վյաչեսլավ Մոլոտովը Իսրայելի հետ հարաբերությունները դիտարկում էին որպես միջոց Միջին Արևելքում իրենց դիրքերն ամրացնելու համար&lt;ref&gt;Yossi Goldstein, &quot;Doomed to Fail: Golda Meir's Mission to Moscow (Part 1)&quot;, ''[[Israel Council on Foreign Relations|The Israel Journal of Foreign Affairs]]'' Vol. 5 No. 3 (September 2011), p. 134 and 137&lt;/ref&gt;։ Խորհրդային Միության կրոնական հաստատությունների
և ազգային շարժումների դեմ տարվող քաղաքականությունը, որը դրսևորվեց Հրեական կրոնական հաստատությունները փակելու փորձերով, եբրայերենի դասավանդումը փակելով և Իսրայել արտագաղթելն արգելելով, բարդացրեցին Իսրայելի հարաբերությունները Խորհրդային միության հետ&lt;ref&gt;Yossi Goldstein, &quot;Doomed to Fail: Golda Meir's Mission to Moscow (Part 1)&quot;, ''[[Israel Council on Foreign Relations|The Israel Journal of Foreign Affairs]]'' Vol. 5 No. 3 (September 2011), p. 138&lt;/ref&gt;։

ԽՍՀՄ-ում գտնվելու տարիներին, Մեիրը հաճախում էր Սինագոգ&lt;ref name=Goldstein131 /&gt;, որտեղ նրան հազարավոր հրեաներ էին շրջապատում, վանկարկելով նրա անունը։ Իսրայելի հին տասհազարանոց թղթադրամի վրա մի կողմում Գոլդա Մեիրի լուսանկարն է, մյուս կողմում Մոսկվայում նրան քաջալերող ամբոխը&lt;ref&gt;[http://www.iasps.org/nbn/nbn353.htm Call Uncle Sam] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726165417/http://www.iasps.org/nbn/nbn353.htm |date=2011-07-26 }} ''News Behind the News'', June 10, 2001&lt;/ref&gt;։
=== Աշխատանքի նախարար ===
[[Պատկեր:The first meeting of the Israeli 3rd government.jpg|thumb|Գոլդա Մեիրը Իսրայելի երրորդ կառավարության առաջին նիստի ժամանակ (1951)]]
1949 թվականին Մեիրը Մապայ կուսակցությունից Քնեսեթի անդամ ընտրվեց և անընդմեջ ծառայեց մինչև 1974 թվականը։ 1949 - 1956 թվականներին նա Իսրայելի աշխատանքի նախարարն էր։
Այդ պաշտոնին եղած ժամանակ Մեիրն իրականացնում էր սոցիալական ապահովության քաղաքականություն, ներգաղթյալներից ձևավորելով Իսրայելի աշխատուժ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.morim-madrichim.org/en/GetFile/r/3703/biographiesrosamadpdf?firstreq=1 |title=Biography |publisher=Morim Madrichim |accessdate=2013 թ․ հունվարի 31 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, և ներկայացրել էր բնակարանային և շինարարական խոշոր ծրագրեր&lt;ref name=&quot;micropedia&quot;&gt;&quot;Golda Meir&quot;, ''[[Encyclopædia Britannica]],'' Micropædia, 1974, 15th edition, p. 762&lt;/ref&gt;։ 1949 - 1956 թվականներին 200,000 բնակարաններ և 30,000 տներ կառուցվեցին, Խոշոր արդյունաբերական և գյուղատնտեսական զարգացումներ սկսվեցին, և նոր հիվանդանոցներ, դպրոցներ և ճանապարհներ կառուցվեցին&lt;ref name=&quot;google&quot;&gt;{{cite book|title=Powerful Political Women: Stirring Biographies of Some of History's Most Powerful Women|author=Flatt, J.M.M.|date=2012|publisher=iUniverse|isbn=9781462068197|url=https://books.google.am/books?id=zqSckpZ4DGgC|page=172|accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 3}}&lt;/ref&gt;։ Մեիրը օգնեց մշակել Իսրայելի սոցիալական ապահովության համակարգը, մայրության նպաստների ծրագիրը և այլ բարեկեցության չափանիշներ&lt;ref name=&quot;google2&quot;&gt;{{cite book|title=Political Leaders of the Contemporary Middle East and North Africa: A Biographical Dictionary|author=Reich, B.|date=1990|publisher=Greenwood Press|isbn=9780313262135|url=https://books.google.am/books?id=3D5FulN2WqQC|page=329|accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 3}}&lt;/ref&gt;։

1955 թվականին Բեն Գուրիոնի ցուցմամբ նա առաջադրվեց Թել Ավիվի քաղաքապետի թեկնածու։ Նա պարտվեց կրոնական դաշինքի երկու ձայնով, որը հրաժարվեց աջակցել, քանի որ Գոլդան կին էր&lt;ref&gt;''My Life''. p. 232. She 'wasn't very pleased' with B.G. and was 'enraged' by the religious bloc.&lt;/ref&gt;։ (Այն ժամանակ քաղաքապետներն ընտրվևմ էին քաղաքի ավագանիով, ի տարբերության արդի ուղղակի ընտրությունների։)
=== Արտգործնախարար ===
1956 թվականին նա Բեն Գուրիոնի կառավարությունում դարձավ արտգործնախարար։ Նրա նախորդ Մոշե Շարեթը արտգործնախարարության բոլոր աշխատակիցներին խնդրեց ազգանունները եբրայերեն դարձնել։ Արտգործնախարար նշանակվելուց հետո նա իր ազգանունը կրճատեց՝ &quot;Մեյերսոնից&quot; &quot;Մեիր&quot;, որը նշանակում է &quot;լուսավորել&quot;։ Որպես արտգործնախարար Մեիրը կապեր էր հաստատում Աֆրիկյան նորաստեղծ պետությունների հետ՝ դաշինքներ ստեղծելու միջազգային հանրության մեջ&lt;ref name=&quot;micropedia&quot; /&gt;։ Բայց նա նաև հավատում էր, որ Իսրայելի պետականաշինության փորձը կարող է Աֆրիկյան պետությունների համար կառուցման մոդել ծառայել։ Իր ինքնակենսագրականում նա գրել է․ &quot;Ինչպես նրանք մենք վերջ տվեցինք օտարերկրյա կառավարմանը; ինչպես նրանք մենք պետք է սովորեինք ինչպես ետ բերել հողը, ինչպես բարձրացնել մեր մշակաբույսերի բերքատվությունը, ինչպես ոռոգել․ ինչպես միասին ապրել և ինչպես պաշտպանվել։&quot; Իսրայելը նմանակման մոդել կարող է հանդիսանալ, որովհետև այն &quot;հարկադրված էր լուծումներ գտնել այնպիսի պրոբլեմների համար, որ մեծ, հարուստ, հզոր պետությունները երբեք չեն առճակատվել&quot;&lt;ref&gt;Golda Meir, ''My Life,'' (NY: Dell Publishing Co., 1975), pp. 308–09&lt;/ref&gt;:

Մեիրի արտգործնախարարության առաջին ամիսը համընկել էր [[Սուեզի ճգնաժամ]]ի հետ, որը հայտնի է նաև որպես Արաբա-Իսրայելական երկրորդ պատերազմ, եռակողմ ագրեսիան (արաբական երկրներում), Սինայի արշավը և Կադեշ օպերացիան (Իսրայելի կառավարության կողմից)&lt;ref&gt;[http://www.mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/history/pages/the%20arab-israeli%20wars.aspx The Arab-Israeli Wars, Israel Ministry of Foreign Affairs]. Retrieved 2015-03-21&lt;/ref&gt; և այլն։ Դա արդյունք էր 1956 թվականի վերջերին Իսրայելի Եգիպտոս ներխուժման, այնուհետ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի միանալուն այդ գործողությանը։ Նպատակներն էին՝ վերստանալ Սուեզի ջրանցքի արևմտյան վերահսկողությունը, հեռացնել Եգիպտոսի նախագահ Նասերին և ապահովել ավելի անվտանգ արևմտյան ափ և [[Տիրանի նեղուց]]ով Իսրայելի համար ազատ նավարկություն։ Մեիրը մասնակցում էր գործողության պլանավորմանը և համակարգմանը Ֆրանսիայի կառավարության և զինվորականների հետ մինչ ռազմական գործողությունների սկիզբը&lt;ref&gt;[https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/isdf/text/golani.html ''Israel Studies An Anthology: The Sinai War and Suez Crisis, 1956-7'', Motti Golani, 2010, Jewish Virtual Library]. Retrieved 2015-03-21&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի հետ բանակցությունների ընթացքում Մեիրը ստանձնել էր Իսրայելի պատվիրակության ղեկավարի դերը&lt;ref&gt;[https://www.msudenver.edu/golda/goldameir/chronologyofgoldameir/ ''Golda Meir: An Outline of a Unique Life – A Chronological Survey of Gola Meir's Life and Legacy'', Gold Meir Center for Political Leadership, Metropolitan State University of Denver]. Retrieved 2015-03-21&lt;/ref&gt;։ Ռազմական գործողությունների սկիզբից հետո, Միացյալ Նահանգները, Խորհրդային Միությունը և Միավորված ազգերի կազմակերպությունը երեք զավթիչներին ստիպեցին հեռանալ։ Հակամարտության արդյունքում ՄԱԿ-ը ստեղծեց Խաղաղապահ ուժեր Իսրայել - Եգիպտոս սահմանը հսկելու համար։
[[Պատկեր:Kennedy-Golda Meir.jpg|upright|thumb|Մեիրը ԱՄՆ նախագահ [[Ջոն Քենեդի]]ի հետ, դեկտեմբերի 27, 1962]]
1957 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Գոլդան ոտքի թեթև վնասվածքներ էր ստացել, երբ Քնեսեթի բանավեճերի սենյակի վրա ռումբ էին գցել։ Դավիդ Բեն Գուրիոնը և [[Մոշե Կարմել]]ը ավելի լուրջ վնասվածքներ էին ստացել։ Հարձակումն իրականացրել էր 25-ամյա Մոշե Դվեկը, ով ծնվել էր Հալեպում, նրա դրդապատճառները համարվում էին Հրեական գործակալության հետ վեճերը, չնայած նա նաև նկարագրվում էր որպես &quot;հոգեկան անհավասարակշիռ&quot; վիճակում&lt;ref&gt;[[Robert William St. John]], ''Ben Gurion''. Jarrods Publishers (Hutchinson Group), London. 1959. pp. 304–306.&lt;/ref&gt;։&lt;!--According to LOC http://lccn.loc.gov/he67000388 this book is only 304 pages, so page number may be in error --&gt;

1958 թվականին, Լեհաստանից Իսրայել գաղթի ալիքի ընթացքում, Մեիրը ձգտում էր հիվանդ և հաշմանդամ լեհ հրեաների Իսրայել ներգաղթին խոչընդոտել։
Վարշավայում Իսրայելի դեսպանին նա գրել էր․ &quot;համակարգող հանձնածողովին առաջարկվել էր Լեհաստանի կառավարությանը տեղեկացնել, որ ցանկանում ենք հայրենադարձությունը ընտրովի իրականացնել, քանի որ մենք չենք կարող շարունակել ընդունել հիվանդ և հաշմանդամ մարդկանց։ Խնդրում եմ ասա քո կարծիքը, արդյոք մենք կարող ենք առանց հայրենադարձությանը վնասելու, բացատրել սա լեհերին&quot;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://jta.org/news/article/2009/12/09/1009622/golda-meir-wanted-to-prevent-sick-polish-olim |title=Golda Meir wanted to keep sick Poles from making aliyah |date=դեկտեմբերի 9, 2009 |publisher=[[Jewish Telegraphic Agency]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212235802/http://jta.org/news/article/2009/12/09/1009622/golda-meir-wanted-to-prevent-sick-polish-olim |archivedate=2009 թ․ դեկտեմբերի 12 |df=mdy |accessdate=2017 թ․ մայիսի 6 }}&lt;/ref&gt;:

1960-ականների սկզբներին Մեիրը ախտորոշվել էր [[լիմֆոմա]]յով։ 1966 թվականի հունվարին նա արտգործնախարարի պաշտոնից հրաժարական տվեց՝ վկայակոչելով իր առողջական վիճակը, բայց շուտով վերադարձավ հասարակական կյանք որպես Մապայ կուսակցության գլխավոր քարտուղար, աջակցելով վարչապետ [[Լևի Էշկոլ]]ին կուսակցական հակամարտություններում&lt;ref name=&quot;micropedia&quot; /&gt;։

== Վարչապետություն ==
[[Պատկեր:Nixons with Golda Meir.gif|thumb|upright|right|Մեիրը (կենտրոնում) [[Փաթ Նիքսոն|Փաթ]] և [[Ռիչարդ Նիքսոն]]ի հետ, 1973։]]
[[Պատկեր:President Nixon, Henry Kissinger and Israeli Prime Minister Golda Meir, meeting in the Oval Office 1973.gif|thumb|ԱՄՆ նախագահ [[Ռիչարդ Նիքսոն]]ի և Իսրայելի վարչապետ Գոլդա Մեիրի հանդիպումը 1973 թվականի մարտի 1-ին Օվալաձև սենյակում։ Նիքսոնի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական [[Հենրի Քիսինջեր]]ը Նիքսոնից աջ։]]
1969 թվականի փետրվարի 26-ին Լևի Էշկոլի հանկարծամահ լինելուց հետո, Մապայը Մեիրին ընտրեց որպես նրա հաջորդ&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/march/7/newsid_4205000/4205843.stm 1969: Israel elects first female leader] BBC News&lt;/ref&gt;։ 1969 թվականի մարտի 17-ին Մեիրը ստանձնեց վարչապետի պաշտոնը և ծառայեց մինչև 1974 թվականը։ Մեիրը պահպանեց 1967 թվականին վեցօրյա պատերազմից հետո ձևավորված ազգային միասնության կառավարությունը, որում Մապայը, Իսրայելի աշխատավորական կուսակցություն ձևավորելու համար, միացել էր երկու այլ կուսակցությունների հետ&lt;ref name=&quot;micropedia&quot; /&gt;։

Պաշտոնը ստանձնելուց վեց ամիս անց Մեիրը ընտրություններում առաջնորդեց Հավասարեցում քաղաքական կուսակցությանը, որի կազմում էին Իսրայելի աշխատավորական կուսակցությունը և Մապամը։ Հավասարեցումը 56 մանդատ ստացավ, առանձին կուսակցության այդ արդյունքըը Իսրայելի պատմության մեջ մնաց անգերազանցելի։ Ազգային միասնության կառավարությունը պահպանվեց։

1969 թվականին և վաղ 1970-ականներին Մեիրը Միջին արևելքում խաղաղություն հաստատելու իր տեսլականը առաջ տանելու համար բազմաթիվ հանդիպումներ ունեցավ համաշխարհային առաջնորդների հետ, այդ թվում [[Ռիչարդ Նիքսոն]]ի (1969), [[Նիկոլաե Չաուշեսկու]]ի (1972) և [[Պողոս VI]]-ի (1973)։ 1973 թվականին նա Իսրայելում ընդունեց Արևմտյան Գերմանիայի կանցլեր [[Վիլի Բրանդտ]]ին&lt;ref name=&quot;micropedia&quot; /&gt;։

1970 թվականի օգոստոսին Մեիրը ընդունեց ԱՄՆ-ի խաղաղության նախաձեռնությունը, որը կողմերին կոչ էր անում համապարփակ խաղաղ կարգավորման համար վերջ տալ հյուծող պատերազմին, իսկ Իսրայելին՝ խոստանալ վերադառնալ &quot;ճանաչված և ապահով սահմաններ&quot;։ [[Գահալ]] կուսակցությունը ի նշան բողոքի դուրս եկավ ազգային միասնական կառավարությունից, սակայն Մեիրը շարունակեց ղեկավարել մնացած կոալիցիան&lt;ref&gt;&quot;Golda Meir&quot; ''Encyclopaedia Judaica'', Keter, Jerusalem, 1972, pp. 1242–44.&lt;/ref&gt;։

1973 թվականի փետրվարի 28-ին, Վաշինգտոն այցելության ժամանակ, Գոլդան ընդունեց Հենրի Քիսինջերի &quot;Անվտանգություն ինքնիշխանության դիմաց&quot; խաղաղության առաջարկը։ [[Իսրայել]]ը կընդունի Եգիպտական ինքնիշխանությունը ողջ Սինայի տարածքում, իսկ Եգիպտոսը կընդունի Իսրայելի ներկայությունը Սինայի մի քանի մարտավարական դիրքերում։

=== Մյունխենի օլիմպիական խաղեր ===
[[1972 ամառային Օլիմպիական խաղեր]]ի Մյունխենի կոտորածներից հետո Մեիրը դիմեց աշխարհին․ &quot;փրկեք մեր քաղաքացիներին և դատապարտեք անասելի հանցագործությունները&quot;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/campaigns/middle_east/midmun.xml Hostages killed in gun battle] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050316234049/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2Fcampaigns%2Fmiddle_east%2Fmidmun.xml |date=2005-03-16 }} ''Daily Telegraph'', September 5, 1972&lt;/ref&gt;: Վրդովված գլոբալ գործողությունների բացակայությունից, նա հրամայում է Մոսադին հետևել և սպանել Սև սեպտեմբերի և Պաղեստինի ազատագրության ժողովրդական ճակատի կասկածվող ղեկավարներին և ահաբեկիչներին&lt;ref&gt;{{cite book
    | last = Morris    | first = B. | title = Righteous Victims: A History of the Zionist–Arab Conflict, 1881–2000    | url = https://archive.org/details/righteousvictims00morr_0    | publisher=[[Vintage Books]]    | origyear = 1999| year = 2001    | location = New York    | isbn = 0-679-74475-4}}&lt;/ref&gt;։ 1986 թվականին այդ իրադարձությունների հիման վրա Գիդեոնի սուրը հեռուստատեսային ֆիլմ նկարահանվեց։
=== Վեճը Ավստրիայի հետ ===
1970-ականների ընթացքում Խորհրդային Միությունից մոտ 200,000 ռուս-հրեա արտագաղթողների թույլատրեցին Ավստրիայի միջով տեղափոխվել Իսրայել։ 1973 թվականի սեպտեմբերին պաղեստինցի զինյալները արտագաղթողներից յոթին Ավստրիա Չեխոսլովակիա սահմանի մոտ պատանդ վերցրեցին, [[ԱվստրիայԻ Կանցլեր]] [[Բրունո Կրեյսկի]]ն Ավստիայի Հրեական գործակալության տարանցիկ հաստատությունը փակեց։ Մի քանի օր անց Վիենայում Մեիրը փորձել էր Կրեյսկուն համոզել վերաբացել հաստատությունը, սակայն Կրեյսկին չփոխեց իր դիրքորոշումը, Մեիրը զայրացած վերադարձել էր Իսրայել&lt;ref name=&quot;name of reference goes here&quot;&gt;{{cite book |title=The Prime Ministers: An Intimate Narrative of Israeli Leadership |url=https://archive.org/details/primeministersin0000avne |last=Avner |first=Yehuda |authorlink=Yehuda Avner |year=2010 |publisher=The Toby Press |isbn=978-1-59264-278-6 |page =[https://archive.org/details/primeministersin0000avne/page/219 219]}}&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ամիս անց Ավստրիան նոր անցումային ճամբար բացեց&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.historisch.apa.at/cms/apa-historisch/dossier.html?dossierID=AHD_19730928_AHD0001 |title=(German) |publisher=Historisch.apa.at |date=սեպտեմբերի 28, 1973 |accessdate=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110820175540/http://www.historisch.apa.at/cms/apa-historisch/dossier.html?dossierID=AHD_19730928_AHD0001 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
=== Յոմ Կիպուրի պատերազմ ===
[[Յոմ Կիպուրի պատերազմ]]ին նախորդող օրերին Իսրայելի հետախուզությունը չէր կարողանում վերջնականապես որոշել արդյոք պատերազմն անխուսափելի էր։ Սակայն 1973 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Մեիրը պաշտոնական հաղորդագրություն էր ստացել, որ սիրիական ուժերը կուտակվել են [[Գոլանի բարձունքներ]]ում։ Վարչապետը մտահոգված էր զեկույցներով և իրավիճակը Վեցօրյա պատերազմի նախորդող օրերն էր հիշեցնում։ Սակայն նրա խորհրդականները վստահեցնում էին, որ անհանգստանալու պատճառ չկա՝ ասելով, որ պատերազմը բռնկվելուց առաջ իրենք ծանուցագիր կստանան։ Վեցօրյա պատերազմից հետո Իսրայելցիների մեծ մասին արաբների հարձակումն անհավանական էր թվում։ Հետևաբար, չնայած Մեիրը լայնածավալ զորակոչ հայտարարելու իրավունք էր ստացել, նա ռազմական ուժերը նախօրոք չմոբիլիզացրեց։ Սակայն շուտով պատերազմն ավելի ակնհայտ դարձավ։ Ռազմական գործողություններից վեց ժամ առաջ Մեիրը հանդիպեց պաշտպանությոն նախարար [[Մոշե Դայան]]ի և գեներալ [[Դեվիդ Էլազար]]ի հետ։ Դայանը շարունակում էր պնդել, որ պատերազմն անհավանական է և առաջարկում էր մոբիլիզացնել միայն օդուժը և երկու դիվիզիա, մինչդեռ Է Լազարը պաշտպանում էր լայնամասշտաբ մոբիլիզացի և սիրիական զորքերի վրա լայնամասշտաբ նախահարձակման տեսակետը&lt;ref&gt;[http://hnn.us/roundup/entries/9565.html Interview with Abraham Rabinovich: The Yom Kippur War as a Turning Point], History News Network&lt;/ref&gt;։

Մեիրը հաստատեց լայնածավալ մոբիլիզացիան, բայց նախահարձակ լինելու հարցում Դայանին սատարեց՝ հղվելով, որ Իսրայելն արտաքին օգնության կարիք ունի։ Նա համարում էր, որ Իսրայելը չի կարող հույսը դնել Եվրոպական երկրներից ռազմական տեխնիկայի մատակարարման հարցում, և միակ երկիրը, որ կգա Իսրայելին օգնության Միացյալ Նահանգներն է։ Վախենալով, որ Միացյալ Նահանգները կզգուշանա միջամտել, եթե Իսրայելը ռազմական գործողությունների նախաձեռնող կողմը լինի, Մեիրը հոկտեմբերի 6-ին դեմ եղավ նախահարձակ գործողություններին։ Նա գերադասեց Վաշինգտոնին տեղեկացնել իր որոշման մասին։ Ավելի ուշ [[ԱՄՆ պետքարտուղար]] [[Հենրի Քիսինջեր]]ը կհաստատի Մեիրի գնահատականը, ասելով, որ եթե Իսրայելը նախահարձակ գործողություններ ձեռնարկեր, ապա Իսրայելը &quot;այդքան շատ հարված&quot; չէր ստանա&lt;ref name=ml/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB98/octwar-10.pdf The national security archive,declassified archival records, The October War and U.S. Policy ]&lt;/ref&gt;։
=== Հրաժարական ===
Յոմ Կիպուրի պատերազմից հետո Մեիրի կառավարությունը քաշքշուկների և Իսրայելի պատերազմին ոչ պատրաստված լինելու հարցերի տարափի մեջ հայտնվեց։ Հանձնաժողով կազմվեց, պարզելու Յոմ Կիպուրի առավոտյան Մեիրի &quot;ուղղակի պատասխանատվությունը&quot; պատերազմի և նրա գործողությունների վերաբերյալ։

{{quote|Չնայած ծանրակշիռ քաղաքական նկատառումներին, նա իմաստուն կերպով որոշել է ողջ պահուստայինների լայնածավալ մոբիլիզացիա իրականացնել, ինչպես խորհուրդ էր տվել շտաբի պետը, այդպիսով կատարելով պետության պաշտպանության կարևորագույն խնդիրը&lt;ref name=ml&gt;{{cite book|last=Meir|first=Golda|title=My Life|url=https://archive.org/details/mylifemeir00meir|publisher=G. P. Putnam's Sons |year=1975}}&lt;/ref&gt;։}}
1973 թվականի ընտրություններում Մեիրի կուսակցությունը հաղթեց, սակայն 1974 թվականի ապրիլի 11-ին նա հրաժարական տվեց, խոնարհվելով &quot;ժողովրդի կամքի&quot; առջև․ &quot;Հինգ տարին բավարար է;... Այլևս իմ ուժերից վեր է շարունակել տանել այս բեռը&quot;&lt;ref name=ml/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.zionism-israel.com/bio/golda_meir_biography.htm Biography of Golda Meir] Zionism and Israel&lt;/ref&gt;: 1974 թվականի հունիսի 3-ին [[Իցհակ Ռաբին]]ը ստանձնեց վարչապետի պաշտոնը։
=== Մահ ===
[[Պատկեր:Golda Meir grave.JPG|thumb|upright|Գոլդա Մեիրի գերեզմանը [[Հերցլ լեռ]]ան վրա]]

Մեիրը մահացավ 1978 թվականի դեկտեմբերի 8-ին, 80 տարեկանում, [[ավշարային քաղցկեղ]]ից։ Չորս օր անց, դեկտեմբերի 12-ին Մեիրը թաղվեց Հերցլ լեռան վրա, Երուսաղեմում։

== Մրցանակներ ==
1975 թվականին Մեիրը հասարակության և Իսրայել պետության կայացման մեջ ունեցած իր հատուկ ներդրման համար արժանացավ Իսրայելի մրցանակին&lt;ref name=ml/&gt;&lt;ref name=prize&gt;{{cite web| title = Israel Prize Official Site – Recipients in 1975 (in Hebrew)| url = http://cms.education.gov.il/EducationCMS/Units/PrasIsrael/Tashlag/Tashmab_Tashlag_Rikuz.htm?DictionaryKey=Tashlah}}&lt;/ref&gt;։
1974 թվականին Մեիրը Ամերիկացի մայրերի կողմից արժանացավ աշխարհի մայրեր տիտղոսին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.americanmothers.org/past-national-mothers-of-the-year |archive-url=https://web.archive.org/web/20110323130748/http://www.americanmothers.org/past-national-mothers-of-the-year |dead-url=yes |archive-date=2011 թ․ մարտի 23 |title=Past National Mothers of The Year |accessdate=2017 թ․ մայիսի 10 }}&lt;/ref&gt;։
1974 թվականին Մեիրը պարգևատրվեց Ջեյմս Մեդիսոնի ականավոր պետական ծառայողի մրցանակով&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://archives-trim.un.org/webdrawer/rec/552938/view/Item-in-KAA%20Schoolsuniversities%202002%20-%20oct.%20-%20dec..PDF |title=UN Secretariat Item: Letter – The American Whig-Cliosophic Society : James Madison Award for Distinguished Public Service – 1974 – Golda Meir |publisher=Archives-trim.un.org |accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 25 |archive-date=2012 թ․ դեկտեմբերի 26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121226142153/http://archives-trim.un.org/webdrawer/rec/552938/view/Item-in-KAA%20Schoolsuniversities%202002%20-%20oct.%20-%20dec..PDF |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ժառանգություն ==

=== Ֆիլմում և թատրոնում ===
Մեիրի պատմությունը բազմաթիվ գեղարվեստական ստեղծագործությունների առարկա է դարձել։ 1977 թվականին [[Էնն Բանքրոֆթ]]ը խաղացել է Մեիրի դերը [[Ուիլյամ Գիբսոն]]ի ''Գոլդա'' Բրոդվեյան ներկայացման մեջ։ Ավստրալիացի դերասանուհի [[Ջուդի Դևիս]]ը խաղացել է երիտասարդ Մեիրին ''Գոլդա անունով կինը'' [[հեռուստատեսային ֆիլմ]]ում (1982), ըստ [[Լեոնարդ Նիմոյ]]ի։ Նույն ֆիլմում [[Ինգրիդ Բերգման]]ը խաղացել է հասուն Մեիրին։ 2003 թվականին ամերիկացի հրեա դերասանուհի [[Թովա Ֆելդշու]]ն Մեիրի կերպարն է մարմնավորել Բրոդվեյում Գիբսոնի երկրորդ՝ Գոլդայի կյանքի մասին ''Գոլդայի պատշգամբը'' ներկայացման մեջ։
[[Վալերի Հարպեր]]ը պատկերել է նրան ''Գոլդայի պատշգամբը'' ֆիլմի տարբերակում&lt;ref&gt;[http://www.imdb.com/title/tt0860418/ IMDb.com]&lt;/ref&gt;։ Դերասանուհի [[Քոլին Դիվnրսթ]]ը խաղացել է Մեիրի դերը 1986 թվականին, ''[[Գիդեոնի սուրը]]'' հեռուստատեսային ֆիլմում&lt;ref&gt;[http://www.imdb.com/title/tt0092038/ IMDb.com]&lt;/ref&gt;։ 2005 թվականին դերասանուհի [[Լին Կոեն]]ը պատկերել է Մեիրին [[Սթիվեն Սփիլբերգ]]ի ''[[Մյունխեն (ֆիլմ)|Մյունխեն]] ֆիլմում։''

Թովա Ֆելդշուն 2006 թվականին կրկին ստանձնեց Մեիրի դերը ֆրանսիական ''[[Օ Երուսաղեմ (ֆիլմ)|Օ Երուսաղեմ]]'' ֆիլմում։ 2009 թվականին Մեիրի դերը կատարել է նաև լեհ դերասանուհի Բեատա Ֆուդալեն, Մարթա Մեզարոսի ''Հույսը'' ֆիլմում&lt;ref&gt;[http://www.screendaily.com/ScreenDailyArticle.aspx?intStoryID=43441&amp;Category= Mészáros wraps production on historical drama The Hope] ''Screen Daily''. February 26, 2009&lt;/ref&gt;։

=== Հիշատակում ===
* Գոլդա Մեիրի անվան դպրոց, [[Միլուոքի]]&lt;ref&gt;[http://www.wisconsinhistory.org/turningpoints/search.asp?id=1434 Fourth Street School] Wisconsin Historical Society&lt;/ref&gt;
* Գոլդա Մեիրի անվան դպրոց, [[Ռիո դե Ժանեյրո]]
* Գոլդա Մեիրի անվան գրադարան Միլուոքիի համալսարանում
* Գոլդա Մեիրի զբոսայգի, Յերուսաղեմ, Իսրայել (և զանազան այլ փողոցներ, թաղամասեր ու դպրոցներ Իսրայելում)
* Գոլդա Մեիրի կիրառական արվեստի կենտրոն, Թել Ավիվ
* Գոլդա Մեիրի հրապարակ, Նյու Յորք&lt;ref&gt;{{cite web|author=wallyg Wally Gobetz+ Add Contact |url=https://www.flickr.com/photos/wallyg/2587388879/ |title=Golda Meir Square |publisher=Flickr.com |accessdate=2011 թ․ սեպտեմբերի 2}}&lt;/ref&gt;
* Գոլդա Մեիրի քաղաքական առաջնորդության կենտրոն Դենվերի պետական համալսարանում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.msudenver.edu/golda/goldameir/chronologyofgoldameir/ |publisher=Mscd.edu |accessdate=2011 թ․ սեպտեմբերի 2}}&lt;/ref&gt;
* Գոլդա Մեիրի տունը, Դենվեր, Կոլորադո&lt;ref name=MSCD/&gt;&lt;ref&gt;[http://hdl.loc.gov/loc.pnp/hhh.co0203 Golda Meir House] U.S. Library of Congress&lt;/ref&gt;
* Գոլդա Մեիրի տունը, Նյուտոն, Մասաչուսեթս

&lt;gallery widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
Image:Golda Meir Square in New York City IMG 1604.JPG|Գոլդա Մեիրի հրապարակը Նյու Յորքում, [[Թայմս-Սքվեր]]ից հարավ
File:Golda Meir @ Banknote 1992 Obverse.jpg|Իսրայելի 10 նոր շեկել թղթադրամի վրա Գոլդա Մեիրի հիշատակումը (1985–1992)։
&lt;/gallery&gt;
=== Մշակութային հղումներ ===
Իսրայելում Գոլդայի նախընտրած ամուր օրթոպեդիկ կոշիկները ստացել են &quot;Գոլդայի կոշիկներ&quot; անունը։ Այս կոշիկները նաև մատակարարվում են Իսրայելի բանակի կին զինվորներին&lt;ref&gt;{{cite news|title=Israel's Women GIs Kick Off 'Golda Shoes'|url=http://articles.latimes.com/1987-05-11/news/mn-3590_1_shoes|accessdate=2013 թ․ հոկտեմբերի 3|newspaper=Los Angeles Times|date=մայիսի 11, 1987|agency=AP|location=Tel Aviv}}&lt;/ref&gt;։
== Հրատարակված աշխատանքները ==
* '' Դրանում է մեր ուժը '' (1962 թ.) - Գոլդա Մեիրի գործերի ժողովածու
* '' Հայրիկիս տունը '' (1972 թ.)
* '' [[Իմ կյանքը (Գոլդա Մեիր, ինքնակենսագրություն)|Իմ կյանքը]] '' (1975 թ.): [[G. P. Putnam's Sons|Putnam]], ISBN 0-399-11669-9.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}
{{Վիքիքաղվածք}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մեիր, Գոլդա}}
[[Կատեգորիա:Իսրայելի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի ներքին գործերի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Անկախության ակտիվիստներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղցկեղից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի աթեիստներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>h2mb5nhp4zzawgeijiga8ucu3ycgekt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աքեմենյան պետություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62647</id>
    <revision>
      <id>8492022</id>
      <parentid>8438727</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:21:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54698" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր
| Անվանում =  Pārsa&lt;br /&gt; شاهنشاهی هخامنشی&lt;br /&gt;Աքեմենյան տերություն
| Նախորդ1 = Մարաստան
| Դրոշ_Նախորդ1=Median Empire.jpg
| Նախորդ2 = Նոր Բաբելոնի կայսրություն
| Դրոշ_Նախորդ2=Neo-Babylonian Empire.png
| Նախորդ3 = Լիդիա
| Դրոշ_Նախորդ3=Map Anatolia ancient regions-en.svg
| Նախորդ4 = Եգիպտոս
| Դրոշ_Նախորդ4=Ancient Egypt map-en.svg
| Հաջորդ1=Մակեդոնական կայսրություն
| Դրոշ_Հաջորդ1=Vergina_sun.svg
| Հիմնադրում =[[Կյուրոս Մեծ]]ը ապստամբեց [[Մարաստան]]ի թագավոր [[Աժդահակ]]ի դեմ և սպանեց նրան
| Հիմնադրման տարեթիվ=[[մ.թ.ա. 553]]
| Իրադարձություն1= [[Դարեհ I Մեծ]]ի օրոք տեղի ունեցավ նվաճված ժողովուրդների ապստամբություն
| Իրադարձության տարեթիվ1=[[մ.թ.ա. 522]] թ.
| Իրադարձություն2=
| Իրադարձության տարեթիվ2=
| Իրադարձություն3=
| Իրադարձության տարեթիվ3=
| Ավարտ =[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]ն նվաճում է Աքեմենյան տերությունը
| Ավարտի տարեթիվ= [[մ.թ.ա. 330]] թ.
| Դրոշ=[[Պատկեր:Standard of Cyrus the Great.svg|90px]]
| Դրոշի հոդված= 
| Զինանշան=[[Պատկեր:Standard of Cyrus the Great (White).svg|90px]]
| Զինանշանի հոդված=
| Քարտեզ=[[Պատկեր:AchaemenidMapBehistunInscription.png|250px]]
| Քարտեզի տարեթիվ= [[մ.թ.ա. 520]] թ.
| Քարտեզ2=
|| Քարտեզի տարեթիվ2=
| Պետական կարգ=Միապետություն
| Մայրաքաղաք=[[Պերսեպոլիս]], [[Էքբատան]], [[Շոշ]] 
| Պետության գլուխ =[[շահ]]
| Օրենսդրություն = 
| Դինաստիա = [[Աքեմենյաններ]]
| Մակերես1 = 8․000․000 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| Բնակչություն1 = 5.000.000
| Մակերես2 = 
| Բնակչություն2 =
| Մակերես3 = 
| Բնակչություն3 = 
| Մակերես4 = 
| Բնակչություն4 =
| Ազգություն =
| Արժույթ = դարիկ, սիգլոս
| Կարգախոս = 
| Տոն =
| Հիմն =
| Լեզու = [[հին պարսկերեն]], [[արամեերեն]], [[բաբելոներեն]]
| Կրոն = [[Հեթանոսություն]], [[Զրադաշտականություն]]
| Նշումներ =
}}

'''Աքեմենյան պետություն''' (հին պարսկերեն՝ '''Խշաչա''''', կայսրություն'')  ([[մ.թ.ա. 553]] - [[մ.թ.ա. 330|330]]), հին աշխարհի իրանական պետություն, հիմանդրված [[Կյուրոս Բ Մեծ|Կյուրոս Մեծի]] կողմից։ Տերությունը համարվում է հին աշխարհի առաջին հսկայածավալ կայսրությունը, նրա տարածքը ընդգրկում էր երեք աշխարհամասերի՝ [[Ասիա]]յի, մասամբ՝ [[Եվրոպա]]յի և [[Աֆրիկա]]յի մի շարք երկրներ։ [[Արևելք]]ում նրա սահմանների մեջ էին մտնում արևմտյան [[Հնդկաստան]]ը՝ [[Ինդոս]] գետի հովիտը և [[Միջին Ասիա]]ն՝ հասնելով [[Հիմալայան լեռներ]], [[արևմուտք]]ում՝ [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Եգիպտոս]]ը՝ սահմանակցելով [[Միջերկրական ծով]]ին, հյուսիսում՝ [[Ղրիմ]]ը և [[Մեծ Կովկաս|Կովկասյան լեռները]]՝ ներառելով [[Սև ծով]]ը, հարավում՝ [[Իրանական լեռնաշխարհ|Իրանական բարձրավանդակը]] և [[Միջագետք|Միջագետքի դաշտավայրը]]՝ հասնելով [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզուն]] և [[Հնդկական օվկիանոս]]ին։ Տերությունը հիմնադրել էր պարսից զորավար [[Կյուրոս Մեծ]]ը [[մ.թ.ա. 553]] թվականին, ով ապստամբել էր [[Մարաստան]]ի թագավոր [[Աժդահակ (դիցաբանություն)|Աժդահակի]] դեմ և սպանել նրան։

== Անվանում ==
Աքեմենյան անվանումը գալիս է Աքեմենյան տոհմի անվանումից (Հին պարսկերեն։ 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁 ''Հախամանիշ'')։

Պարսկական  ''Խշաչա'' (𐎧𐏁𐏂) բառը օգտագործում էր աքեմենյանների կողմից բազմամշակույթային պետության մասին խոսելիս։

== Պատմություն ==

=== Տերության հիմադրում ===
Պարսից և Անշանի թագավոր [[Կյուրոս Մեծ]]ը [[մ.թ.ա. 553]]-ին՝ դաշնակցելով [[Հայաստան]]ի [[Երվանդունի]] արքայատոհմի հետ, ապստամբել է [[Մարաստան]]ի թագավոր [[Աժդահակ]]ի դեմ, տապալել նրան, գրավել մայրաքաղաք Էկբատանը, արքունի գանձերը և, դաշնակից հայերի հետ՝ նվաճելով մարական տիրապետության մեջ մտնող երկրները, հիմք դրել [[Արիական]] կամ [[Արյաց համադաշնություն|Արյաց համադաշնությանը]], որը արդի գիտության մեջ դեռ շարունակում են անվանել '''Աքեմենյան պետություն'''։ Իրենք՝ պարսիկներն իրենց տերությանը անվանում էին [[Արյաց Տերություն]]՝ Ariyānām Xšaçam, բառացիորեն՝ [[Արյաց Աշխարհ]], [[Արիների Երկիր]]։ Հենց [[Արիյանամ]] բառից էլ ծագում է [[Արիանա]]-[[Իրան]] երկրանունը&lt;ref name=&quot;hinduwebsite&quot;&gt;{{cite web|author=V.Jayaram |url=http://www.hinduwebsite.com/hinduism/concepts/arya.asp |title=The Concepts of Hinduism – Arya |publisher=Hinduwebsite.com |date=հունվարի 9, 2007 |accessdate=2011 թ․ հունիսի 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wiscper&quot;&gt;{{cite web |url=http://imp.lss.wisc.edu/~aoliai/languagepage/iranianlanguages.htm |title=Iranian Languages |pages=26–7 |publisher=LSS.wis.edu |date=2006-02-21 |accessdate=2013 թ․ հունիսի 21 |archive-date=2006-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060221034145/http://imp.lss.wisc.edu/~aoliai/languagepage/iranianlanguages.htm |dead-url= }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;about.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://ancienthistory.about.com/od/persianempiremaps/qt/Iran.htm |title=&quot;Iran – The Ancient Name of Iran&quot;, N.S. Gill |publisher=Ancienthistory.about.com |date=սեպտեմբերի 4, 2010 |accessdate=2011 թ․ հունիսի 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bailey_Arya&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Bailey|first=Harold Walter|authorlink=Harold Walter Bailey|title=Arya|pages=681–683|year=1987|volume=2|encyclopedia=Encyclopaedia Iranica|location=New York|publisher=Routledge &amp; Kegan Paul|url=http://www.iranicaonline.org/articles/arya-an-ethnic-epithet}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;MacKenzie&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=MacKenzie|first=David Niel|title=Ērān, Ērānšahr|year=1998|volume=8|encyclopedia=Encyclopedia Iranica|publisher=Mazda|location=Costa Mesa|url=http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah}}&lt;/ref&gt;։ &lt;br /&gt;
[[Պատկեր:Olympic Park Cyrus-2.png|մինի|ձախից|[[Կյուրոս Մեծ]]]]

Ըստ [[Քսենոփոն]]ի և [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]], [[Կյուրոս II Մեծ]]ի ժամանակ [[Հայաստան]]ում թագավորել է [[Երվանդ Սակավակյացի]] որդի Տիգրանը, որը եղել է Կյուրոսի մտերիմը և ապա դաշնակիցը՝ ընդդեմ [[Մարաստան]]ի։ Հայկական ավանդական առասպելի համաձայն, Աժդահակին սպանել է Տիգրանը։ Ենթադրվում է, որ մ.թ.ա. 550-546-ին Հայաստանը թոթափել է Մարաստանի գերիշխանությունը և անկախ հռչակվել։ &lt;br /&gt;
Մ.թ.ա. 546-ին՝ [[Լիդիա]] կատարած արշավանքից առաջ Կյուրոսը, ըստ օտար գիտնականների, իբր, Հայաստանը ենթարկել է Աքեմենյան պետության գերիշխանությանը՝ նրան պարտադրելով հարկեր վճարել և մասնակցել իր ռազմարշավներին։ Իրականում՝ Հայաստանը և Պարսկաստանը եղել են դաշնակիցներ։ Դաշինքին միացել է նաև արդեն թուլացած Մարաստանը։

Մինչև 539-ը Կյուրոսը նվաճեց Փոքր և Միջին Ասիայի երկրները, 538-ին՝ [[Բաբելոն]]ը, [[Միջագետք]]ը, [[Ասորիք]]ը, [[Փյունիկիա]]ն, [[Հրեաստան]]ը։ Ըստ [[Քսենոփոն]]ի, հայկական հետևազորը և հեծելազորը՝ Տիգրան թագավորի և Եմբաս (կամ Խորենացու տված ձևով՝ [[Ամպակ]]) զորավարի առաջնորդությամբ, մասնակցել են [[Բաբելոն]]ի գրավմանը։

=== Դարեհ I գահակալությունը ===
Կյուրոսին հաջորդեց որդին՝ [[Կամբյուսես II|Կամբյուսեսը]](Կամբիզը), որը 526-ին մեծ բանակով արշավեց [[Եգիպտոս]] և նվաճեց այն։ Եգիպտոսում լուր ստանալով, որ պարսիկ մոգ Գաումատան ապստամբել է, գրավել իշխանությունը և իրեն հռչակել թագավոր՝ շտապեց [[Պարսկաստան]], սակայն ճանապարհին մահացավ։ Գաումատայի դեմ դուրս եկավ Աքեմենյան տան ներկայացուցիչ, Պարթևաստանի կուսակալ Վշտասպի որդի [[Դարեհ I Մեծ]]ը, սպանեց Գաումատային և 522-ին գահ բարձրացավ։
[[Պատկեր:Bisotun Iran Relief Achamenid Period.JPG|մինի|[[Բեհիսթունի արձանագրություն]]]]
Օգտվելով Աքեմենյան պետությունում տեղի ունեցող գահակալական կռիվներից՝ Դարեհի դեմ ապստամբեցին և անկախություն հռչակեցին Պարսքը, Ելամը, Մարաստանը, Պարթևաստանը, Ասորեստանը, Բաբելոնը, Հայաստանը, Եգիպտոսը։ Ըստ [[Բեհիսթուն]]ի արձանագրության, մինչև 520-ը Դարեհը զբաղված էր ապստամբ երկրների դիմադրությունը ճնշելով։ Դարեհի զորքերի դեմ համառորեն կռվել են հատկապես հայերը։ Դարեհի զորավարները հինգ անգամ ճակատամարտել են ապստամբ հայերի դեմ։ Նրա կառավարման առաջին տարիներին Հայաստանը հավանորեն պահպանել է անկախությունը։ &lt;br /&gt;
Մարաստանում ապստամբությունը գլխավորում էր հին թագավորական տոհմի ներկայացուցիչ Փրավարտիշը, Բաբելոնում՝ Խալդիտայի որդի, հայազն Արախան, որոնք, հավանաբար, գործակցել են Հայաստանի հետ։

521-ի վերջին ապստամբական ելույթները հիմնականում ճնշվեցին, Աքեմենյան պետության նախկին սահմանները վերականգնվեցին։ Դարեհը 519-ին վերանվաճեց Եգիպտոսը։

Դարեհի թագավորության սկզբում Արիական Տերությունը կամ Աքեմենյան պետությունը եղել է զենքի ուժով ստեղծված, զարգացման տարբեր մակարդակ ունեցող ցեղերի ու ժողովուրդների համակուտակ։ Դարեհ I-ը կատարեց վարչա-տնտեսական բարենորոգումներ։ Տիրակալությունը նա բաժանեց սատրապությունների, որոնք թվարկված են Բեհիսթունի արձանագրություններում։ Մ.թ.ա. V դ հույն պատմիչ [[Հերոդոտոս]]ը հիշատակել է Աքեմենյան պետության 20 սատրապությունների ցանկը, այդտեղ ապրող ժողովուրդների անունները և նրանց վճարած հարկերի չափը։ Սատրապությունը կառավարել է սատրապը, որը եղել է տեղում զինվորական իշխանության և հարկագանձման տնօրենը, դատավորը։ Աքեմենյան պետության մեջ իրենց գոյությունը պահպանել են որոշ վասալ թագավորություններ և կիսանկախ ցեղեր։ &lt;br /&gt;
Սատրապություններում համապետական, արամեերենին զուգահեռ գործածվել են նաև տեղական լեզուները։
[[Պատկեր:Darius In Parse.JPG|մինի|[[Դարեհ I Մեծ]]]]
Սատրապություններից գանձվող հարկերի գումարը կազմել է 14560 տաղանդ արծաթ, ըստ որում Բաբելոնի, Պաղեստինի, [[Ասորիք]]ի, Հայաստանի և [[Փոքր Ասիա]]յի ժողովուրդները երկու անգամ ավելի են վճարել, քան մյուսները։ Հայաստանը, ըստ Հերոդոտոսի, ընդգրկվել է 13-րդ սատրապության մեջ, որը վճարել է 400 տաղանդ արծաթ։

Պարսիկները եղել են արտոնյալ, հարկերից ազատ, իշխող ժողովուրդը։ Չափահաս պարսիկ այրերն ապրում էին պետական գանձարանի, այսինքն՝ նվաճված ժողովուրդներից գանձվող հարկերի հաշվին, ծառայել են,, անմահների,, գնդում, բանակի հրամանատարական կազմում, պետական գործակալություններում, եղել Աքեմենյան պետության գլխավոր նեցուկը։

Դարեհ I-ը ստեղծել է դրամական միասնական միավոր, որի հիմքում ընկած էր ոսկե դարիկը և արծաթե սիկլը։ Դրամ հատելու իրավունք է վերապահվել նաև սատրապներին ու փոխարքաներին։

Դարեհը զբաղվել է Աքեմենյան պետության կարևոր տնտեսական և վարչական կենտրոնները միացնող ճանապարհների շինարարությամբ, կարգավորել հին առևտրական ճանապարհները, իջևանատները։ Կենտրոնի հետ կապերը հեշտացնելու համար ստեղծել է կապի հատուկ ծառայություն, որն իրագործվել է հեծելակայանների էստաֆետային կարգով։ Դարեհի ճանապարհաշինության պսակը եղել է [[Արքայական ճանապարհ]]ը։

Դարեհը վերակառուցեց բանակը, որի կորիզը կազմում էր 10000,, անպարտների,, կամ,, անմահների,, հետևակ զորագունդը։ &lt;br /&gt;
Դարեհի բարենորոգումների շնորհիվ Աքեմենյան պետությունը զգալի չափով համախմբվեց և հզորացավ։ Նրա օրոք Աքեմենյան պետության սահմանները տարածվեցին [[Հնդկաստան]]ից մինչև [[Մակեդոնիա]], [[Սև ծով|Սև]] և [[Կասպից ծով]]երից մինչև [[Արաբական ծով|Արաբական]], [[Կարմիր ծով|Կարմիր]], [[Միջերկրական ծով]]երը։

=== Տերությունը վաղ ժամանակաշրջանում ===
490-ին [[Մարաթոնի ճակատամարտ]]ում Դարեհի պարտվելուց հետո, նրա որդի [[Քսերքսես I]]-ը նոր արշավանք է ձեռնարկում [[Հունաստան]]ի դեմ։ 480-ին պարսկական բանակը Քսերքսեսի առաջնորդությամբ Հելեսպոնտոսի վրայով ներխուժեց [[Թրակիա]]։

[[Արտաքսերքսես I]] Երկայնաբազուկի օրոք անկախացան Եգիպտոսը և Փոքր Ասիայի հունական քաղաքները։

Մ.թ.ա. V դ վերջին Աքեմենյան պետությունն սկսում է անկում ապրել։ 404-ին [[Դարեհ II]] թագավորի մահից հետո գահակալական կռիվները բորբոքվում են [[Կյուրոս Կրտսեր]]ի և [[Արտաքսերքսես II]]-ի միջև։ [[Կունաքսայի ճակատամարտ]]ում Կյուրոսը պարտվեց և սպանվեց։ Նրան օգնության եկած 10 000 սպարտացիները հարկադրաբար նահանջել են Հայաստանի վրայով։ Հույների հետ շարունակվող պատերազմը ավարտվել է 386-ին՝ Անտալկիդասի հաշտությամբ, ըստ որի Փոքր Ասիան և հունական մի քանի կղզիներ դարձյալ անցել են Աքեմենյան պետությանը։

[[Արտաքսերքսես III]] փորձեց վերականգնել Աքեմենյան պետության ամբողջականությունը և հզորությունը։ Նա ճնշեց ապստամբական շարժումները Փոքր Ասիայում, [[Փյունիկիա]]յում և [[Կիպրոս]]ում, 341-ին վերանվաճեց Եգիպտոսը, սատրապներին արգելեց վարձու զորք պահել։ Սակայն այդ միջոցառումները Աքեմենյան պետությանը չփրկեցին վերահաս անկումից։ [[Դարեհ III]] Կոդոմանոսի մահից հետո [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]ն իրեն հռչակեց [[Աքեմենյաններ]]ի օրինական ժառանգորդ և Աքեմենյան պետության թագավոր։ Աքեմենյան պետությունը դադարեց գոյություն ունենալուց։

=== Հույն-պարսկական պատերազմները ===
[[Պատկեր:Պարսիկների առաջին ներխուժումը Հունաստան.svg|մինի|աջից|300px|Հույն-պարսկական պատերազմների առաջին փուլերը պատկերող քարտեզ։]]
Հույն-պարսկական պատերազմները տեղի են ունեցել սկսած մ.թ.ա. 499-ից մինչև մ.թ.ա. 449-ը Պարսից Աքեմենյան տերության և Հունաստանի քաղաք-պետությունների միջև։ Ընդհարումներն սկսվեցին այն բանից հետո, երբ Կյուրոս Մեծը մ.թ.ա. 547 թ. նվաճեց Հոնիան։

* '''Մ.թ.ա. 519-511 թթ.'''՝ Դարեհ I-ը նվաճում է [[Եգեյան ծով]]ի կղզիները, [[Թրակիա]]ն, [[Մակեդոնիա]]ն։
* '''Մ.թ.ա. 500-494 թթ.'''՝ Հոնիայի ապստամբությունը պարսից տիրապետության դեմ։
* '''Մ.թ.ա. 496 թ.'''՝ Դարեհ I-ն ավերում է ապստամբած Միլեթը, իսկ բնակչությունն աքսորում է Միջագետք։
* '''Մ.թ.ա. 490 թ.'''՝ [[Մարաթոնի ճակատամարտ]]ը, որում Դարեհ I-ը պարտվեց [[Միլտիադես]]ի բանակին։
* '''Մ.թ.ա. 480 թ.'''՝ պարսկական բանակը Դարեհի որդի Քսերքսեսի առաջնորդությամբ Հելեսպոնտոսի վրայով ներխուժում է Թրակիա։
* '''Մ.թ.ա. 480 թ.'''՝ [[Սալամինի ճակատամարտ]]ը՝ հունական և պարսկական նաւատորմերի միջև։ Քսերքսեսի պարտությունը։
* '''Մ.թ.ա. 480 թ. սեպտեմբեր'''՝ [[Թերմոպիլեի ճակատամարտ]]ը։ Հաղթում է հունական [[դեմոկրատիա]]ն և ռազմիկների հերոսությունը։

== Բնակչություն ==

=== Լեզուներ ===
Աքեմենյանների տերության տարածքում տարբեր ժամանակներում գործածական են եղել [[էլամերեն]]ը, [[արամեերեն]]ը և [[հին պարսկերեն]]ը։Կյուրոսի և Դարեհի թագավորության ժամանակ գրագրության լեզուն էր [[էլամերեն]]ը։ Էլամերենի գործածությունը հաստատվում է մինչև մ.թ.ա.458 թ. հանդիպող աղբյուրներում։&lt;br /&gt;[[Միջագետք]]ը նվաճելուց հետո տերության տարբեր մարզերի տարբեր լեզուներով խոսող ժողովուրդների հաղորդակցության լեզու է դառնում [[արամեերեն]]ը։&lt;br /&gt;[[Հին պարսկերեն]]ն առավելապես հանդիպում է Արևմտյան Իրանի տարածքում գտնված վավերագրություններում և արվեստի նմուշների վրա, ինչը ցույց է տալիս, որ այդ լեզուն եղել է այդ տարածքում գործածվող լեզուն։

=== Կրոն ===
&lt;br /&gt;Աքեմենյան արքաների հովանավորությամբ մ.թ.ա. 5-րդ դարում [[զրադաշտականություն]]ը փաստացիորեն դառնում է տերության պետական կրոնը և հասնում է նրա բոլոր անկյունները։ [[Հերոդոտոս]]ի բնորոշումով, [[Արտաքսերքսես I]]-ի և [[Դարեհ I]]-ի ժամանակներում «[պարսիկները] Չունեին ոչ աստվածների պատկերներ, ոչ տաճարներ և համարում էին, որ դրանց օգտագործումը հիմարություն է։»

Զրադաշտականությունը հիմնված էր տիեզերական, համընդհանուր՝ ի սկզբանե գոյություն ունեցած և ոչ ոքի կողմից չստեղծված Աստծո՝ Ահուրա-Մազդայի կամ Արամազդի պաշտամունքի վրա։ Այն համարվում է աշխարհի առաջին կրոնը կամ առաջիններից մեկը, որը մեկ Աստծո էր պաշտում, այսինքն՝ միաստվածային կրոն էր։

Զրադաշտականության շատ արժեքներ նման են հրեական և հետագայի քրիստոնեական կրոնին, բացառությամբ ստրկության նկատմամբ վերաբերմունքին։

Այն խստորեն և առանց բացառության արգելում ու դատապարտում էր ստրկությունը կամ ծառայությունը&lt;ref&gt;http://www.zarathushtra.com/z/article/dgm/vol2.htm&lt;/ref&gt;։

Զրադաշտականությունը Արարչին չէր դիտում որպես մի ստրկատիրոջ, ինչպես դա առկա է հուդայականությունում և քրիստոնեոությունում։ Այն ընդունում էր աստծո դատաստանը, հոգիների անմահությունն ու անդրշիրիմյան կյանքը։ Այն նաև չէր ընդունում ոչ-զրադաշտականներին հավատափոխ անելը կամ դարձի բերելը, որը կատարում են հուդայականությունից ծագած իսլամն ու քրիստոնեությունը։

Զրադաշտականությունը շատ հանդուրժողական կրոն է, ուստի Աքեմենյան Տերությունում բոլոր հպատակներին տրված էր կրոնի ազատություն։ Այդուհանդերձ ամբողջ Տերության տարածքում մտցված էր 10 տոկոսանոց մի տաճարական հարկ՝ տասանորդ, որի նպատակն էր սատարել Զրադաշտականության պաշտամունքը։

Զրադաշտականությունը արգելում էր ստրկությունը։ Այդ իսկ պատճառով Աքեմենյան Տերությունում [[ստրուկ]]ներ չկային։ Այդ տերությունում, փաստորեն, հաստատված էր ավատատիրական կամ [[ֆեոդալական հասարակարգ]]ը։ Արևմտյան գիտնականները գտնում են, որ Հունաստանի քաղաք-պետությունների հետ Աքեմենյան Տերության հակասությունների պատճառներից մեկը ստրուկների ազատագրման հարցն էր։ Պետք է նկատի ունենալ, որ Բաբելոնի գրավումից հետո Աքեմենյանները ազատագրեցին բոլոր ստրուկներին, այդ թվում գերեվարված հրեա ժողովրդին, որին վերադարձրեցին Պաղեստին&lt;ref&gt;Farazmand, Ali (1998) “Persian/Iranian Administrative Tradition”, in Jay M. Shafritz (Editor), International Encyclopedia of Public Policy and Administration. Boulder, CO: Westview Press, pp 1640–1645 – Excerpt: &quot;Persians never practiced mass slavery, and in many cases the situations and lives of semi-slaves (prisoners of war) were in fact better than the common citizens of Persia.&quot; (pg 1642)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;M. A. Dandamayev, BARDA and BARDADĀRĪ in Encyclopedia Iranica&lt;/ref&gt;։

== Մշակույթ ==

=== Արվեստ ===
[[Պատկեր:Perspolis.jpg|մինի|[[Պերսեպոլիս]]ում լավ պահպանված [[սյուն|սյան]] [[խոյակ]]։]]
Աքեմենյանների Պարսկաստանը ճարտարապետական նվաճումների է հասել բնակելի և կառավարական նշանակության այնպիսի տպավորիչ քաղաքներում, ինչպիսիք էին [[Պերսեպոլիս]]ը, [[Սուսա]]ն, [[Եսբատան]]ը, կրոնական նշանակության, հիմնականում՝ [[զրադաշտականություն|զրադաշտական]] տաճարներում և վախճանված արքաների պատվին կանգնեցված [[դամբարան]]ներում (ինչպես, օրինակ՝ Կյուրոս Մեծի դամբարանը)։ Պարսկական ճարտարապետություն էական առանձնահատկությունն այն է, որ միավորելով իր մեջ պարունակում էր մարական, ասորական և հունական տարրեր, միաժամանակ պահպանելով պարսկական բնորոշ գծերը, ինչը երևում էր վերջնական արդյունքում։

== Վարչա-քաղաքական բաժանումը ==

Աքեմենյան տերության սահմանների մեջ մտնում էին [[Հունաստան]]ից և [[Լիբիա]]յից մինչև [[Հնդկաստան]] տարածվող երկրները։
Տերությունը բաժանված էր քսան ռազմա-վարչական շրջանների, որոնք կոչվում էին [[սատրապիա]] կամ հին հայերեն տերմինով՝ ''աշխարհ'' (հին պարսկերեն՝ ''խշաթրա'')։ &lt;br /&gt;
Սատրապիաների գլուխ կանգնած էին հատուկ աստիճանավորները, որոնք կոչվում էին [[սատրապ]]ներ՝ կամ հին հայերեն տերմինով՝ ''աշխարհատէր''(հին պարսկերեն՝ ''խշաթրապավան'')։ Սատրապները նշանակվում էին արքայի կողմից և սովորաբար լինում էին նրա հարազատներից կամ բարձր խավի ներկայացուցիչներ էին։ Իրեն ենթակա տարածքում սատրապը վարում էր հարկահավաքման գործեր, պահում էր բանակը, համարվում էր գերագույն դատավոր և ուներ դրամ հատելու իրավունք։

Սատրապիաների սահմանները մոտավորապես համընկնում էին նվաճված երկրների հետ, որոնք պահպանում էին իրենց օրենքներն ու լեզուն։ Այդպիսիք էին, օրինակ՝ [[Հայաստան]]ը, [[Բաբելոնիա]]ն, [[Եգիպտոս]]ը, [[Մարաստան]]ը և այլն։&lt;br /&gt;
Կարծիք կար, որ Հայաստանն Աքեմենյանների ժամանակ բաժանված էր երկու սատրապիաների՝ 18-րդ, որի մեջ մտնում էր [[Մեծ Հայք]]ը և 13-րդ, որի մեջ մտնում էին [[Փոքր Հայք]]ն ու [[Չորրորդ Հայք]]ը ([[Ծոփք]])։

[[Պարսկաստան]]ը գրավելուց հետո [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]ն պահպանեց այդ համակարգը։ Նկատի պետք է ունենալ, սակայն, որ [[Հայաստան]]ը [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] կողմից չի նվաճվել և [[Մեծ Հայք]]ն ու [[Փոքր Հայք]]ը Արյաց Համադաշնային Տերության փլուզումից հետո հռչակել են իրենց անկախությունը՝ դառնալով առանձին թագավորություններ։ Մասնավորապես, Հին Աշխարհի հռչակավոր պատմիչների՝ [[Արիանոս]]ի և [[Կուրտիոս Ռուփոս]]ի գրած Ալեքսանդր Մակեդոնացու Պատմություններում Հայաստանը չի հիշատակվում Ալեքսանդրի պետության սատրապիաների ցուցակում։ &lt;br /&gt;
[[Պատկեր:Persepolis Apadana noerdliche Treppe Detail.jpg|250px|մինի|աջից|Մար և պարսիկ զինվորներ։]]

Սատրապիաների ցուցակը (նշելով նրանց տված տարեկան հարկերը) բերված է հետևյալ աղյուսակում։ Տե՛ս աղբյուրները.&lt;ref name=&quot;Humphrey&quot;&gt;John William Humphrey, John Peter Oleson i Andrew Neil Sherwood: „Grčka i rimska tehnologija“ (''Greek and Roman technology''), str. 487.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Robin Waterfield i Carolyn Dewald: „Herodot - Povijesti“ (''Herodotus - The histories''), 1998., str. 593.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html „Krezov Život“ (''Life of Crassus''), Sveučilište u Chicagu]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://eh.net/encyclopedia/article/engen.greece |title=Darel Engen: „Gospodarstvo antičke Grčke“ (''The Economy of Ancient Greece''), EH.Net Encyclopedia, 2004. |accessdate=2013 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2006 թ․ մայիսի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060502201333/http://eh.net/encyclopedia/article/engen.greece |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.livius.org/da-dd/darius/darius_i_t08.html |title=Darije Veliki: popis satrapija s odgovarajućim porezima (Livius.org, Jona Lendering) |accessdate=2013 թ․ օգոստոսի 9 |archive-date=2010 թ․ հունվարի 6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100106081024/http://www.livius.org/da-dd/darius/darius_i_t08.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unitconversion.org/weight/talent-biblical-hebrew-conversion.html Talent (unitconversion.org)]&lt;/ref&gt;,,,,,.

{|class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Մարզը'''
!width=&quot;300&quot;|'''Սատրապիաները կամ ժողովուրդները'''
!width=&quot;200&quot;|'''Տարեկան գանձվող հարկը'''
|+
|-
|align=&quot;right&quot;|'''I.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Հոնիա]], Փոքր Ասիա, [[Մագնեսիա]], [[Էոլիա]], [[Կարիա]], [[Լյուկիա]], [[Պամթյուլիա]] 
|align=&quot;left&quot;|400 [[Տաղանդ (չափի միավոր)|տաղանդ]]&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt; [[արծաթ]]
|-
|align=&quot;right&quot;|'''II.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Լյուդիա]], [[Մյուսիա]], Լակոնացիներ, Կավալացիներ, Խիթենացիներ
|align=&quot;left&quot;|500 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''III.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Հելեսպոնտոս]]ից կամ [[Դարդանել]]ից հարավ բնակվող ցեղերը, [[Փռյուգիա]], ասիական [[թրակացիներ]], [[Պափլագոնիա]], Մարինյանդինցիներ, փոքրասիական [[սիրիացիներ]]
|align=&quot;left&quot;|360 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''IV.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Կիլիկիա]]
|align=&quot;left&quot;|360 ճերմակ ձի (տարվա յուրաքանչյուր օրվա համար մեկը) և 500 տաղանդ արծաթ, դրանցից 140-ը՝ Կիլիկիայում հեծելազորը պահելու համար, մնացածը՝ Տերության Արքունիքի համար, 
|-
|align=&quot;right&quot;|'''V.'''
|align=&quot;left&quot;|Կիլիկիա-սիրիական սահմանի Պոսիդիում քաղաքից մինչև հին Եգիպտոսի սահմանն ընկած բոլոր տարածքները, ներառյալ [[Սիրիա]]ն, [[Սամարիա]]ն, [[Կիպրոս]]ը և [[Պաղեստին]]ը։ 
|align=&quot;left&quot;|350 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''VI.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Հին Եգիպտոս]]ը и [[Լիբիա]]ն՝ Կյուրենիայի և Բարկայի քաղաքներով
|align=&quot;left&quot;|700 տաղանդ արծաթ և 120.000 բուշել ցորեն ([[Մեմֆիս|Մեմփիս]] քաղաքում ռազմական կայազորը պահելու համար)
|-
|align=&quot;right&quot;|'''VII.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Սատտագիդիա]], [[Գանդհարա]], [[Դադիացիներ]], [[Ապարիտներ]]
|align=&quot;left&quot;|170 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''VIII.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Սուզիանա]]
|align=&quot;left&quot;|300 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''IX.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Միջագետք]] ([[Բաբելոն]] և [[Ասորեստան]])
|align=&quot;left&quot;|1000 տաղանդ արծաթ և 500 [[ներքինի]] ծառա
|-
|align=&quot;right&quot;|'''X.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Էկբատան]]ները և մնացած [[Միդիա]]ն
|align=&quot;left&quot;|450 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XI.'''
|align=&quot;left&quot;|Կասպեր, Պաուսիկներ, Պանտիմատներ, Դարիտներ
|align=&quot;left&quot;|200 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XII.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Բակտրիա]] և հարևան ժողովուրդներ
|align=&quot;left&quot;|360 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XIII.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Հայաստան]], որի կազմում են Պակտիան ([[Պակտիկա]]) և մնացած ժողովուրդները մինչև [[Սև ծով]]
|align=&quot;left&quot;|400 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XIV.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Սագարտիա]], [[Դրանգիանա]], Ուտիացիներ, Մյուացիներ և ուրիշներ 
|align=&quot;left&quot;|600 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XV.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Սկյութներ]], [[Սակեր]] և հյուսիսային Կասպեր
|align=&quot;left&quot;|250 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XVI.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Պարթևներ]], [[Խորեզմ]], [[Սողդիանա]] և [[Արիա]] ([[Արիացիներ]]ի սատրապիա)
|align=&quot;left&quot;|300 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XVII.'''
|align=&quot;left&quot;|Պարիկանյանցիներ и [[Եթովպիա]]
|align=&quot;left&quot;|400 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XVIII.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Մատյաններ]], [[Սասպեյրներ]], [[Ալարոդներ]]
|align=&quot;left&quot;|200 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XIX.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Մուշկեր]], [[Տիբարեններ]], [[Մակրոններ]], [[Մոսինոյկներ]], [[Մարեզներ]]
|align=&quot;left&quot;|300 տաղանդ արծաթ
|-
|align=&quot;right&quot;|'''XX.'''
|align=&quot;left&quot;|[[Հնդկաստան]] (հին ժողովուրդներից ամենամեծաթիվը)
|align=&quot;left&quot;|360 տաղանդ&lt;sup&gt;**&lt;/sup&gt; [[ոսկի]] (ամենամեծ գումարը)
|-
|align=&quot;right&quot;|('''+''')
|align=&quot;left&quot;|[[Արաբներ]]
|align=&quot;left&quot;|1000 տաղանդ&lt;sup&gt;***&lt;/sup&gt; [[ուրց]].&lt;ref&gt;[http://www.iranica.com/newsite/articles/v2f3/v2f3a002.html Ahemenidska Arabija (enciklopedija Iranica, M. Dandamayev)]&lt;/ref&gt;.
|}
&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt;Պարսկական [[արծաթ]]ի [[Տաղանդ (չափի միավոր)|տաղանդը]] կշռում էր 33.65 կգ։&lt;br /&gt;
&lt;sup&gt;**&lt;/sup&gt;Պարսկական ոսկու տաղանդը կշռում էր 25.2 կգ։&lt;br /&gt;
&lt;sup&gt;***&lt;/sup&gt;Պարսկական առևտրական տաղանդը կշռում էր 33.56 կգ։

[[Պատկեր:Map achaemenid empire en.png|մինի|Աքեմենյան Տերությունը Դարեհ Ա-ի և Քսերքսես Ա-ի օրոք՝ մ.թ.ա. 522-464 թթ.]]

=== Աքեմենյան պետություն Տարածքը և Սահմանները ===

{|class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Ժամանակակից պետություն'''
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Արյաց Տերության մեջ արդի պետությունից մտնող տարածքի ՏՈԿՈՍԸ'''
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Արդի պետության ներկայիս ամբողջ տարածքը (կմ²)'''
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Որքանն էր մտնում Արյաց Տերության մեջ (կմ²)'''
|+
|-
|'''[[Իրան]]'''
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|1.648.000 
|align=&quot;center&quot;|1.648.000 
|-
|[[Մակեդոնիա]]
|align=&quot;center&quot;|75%
|align=&quot;center&quot;|25.333
|align=&quot;center&quot;|19.000
|-
|[[Հունաստան]]
|align=&quot;center&quot;|40%
|align=&quot;center&quot;|131.940
|align=&quot;center&quot;|52.776
|-
|[[Բուլղարիա]]
|align=&quot;center&quot;|80%
|align=&quot;center&quot;|110.910
|align=&quot;center&quot;|88.728
|-
|[[Ռումինիա]]
|align=&quot;center&quot;|15%
|align=&quot;center&quot;|237.500
|align=&quot;center&quot;|35.625
|-
|[[Թուրքիա]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|780.580
|align=&quot;center&quot;|780.580
|-
|[[Կիպրոս]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|9.250
|align=&quot;center&quot;|9.250
|-
|[[Լիբիա]]
|align=&quot;center&quot;|20%
|align=&quot;center&quot;|1.759.540
|align=&quot;center&quot;|351.908
|-
|[[Եգիպտոս]]
|align=&quot;center&quot;|90%
|align=&quot;center&quot;|1.001.450
|align=&quot;center&quot;|901.305
|-
|[[Սուդան]]
|align=&quot;center&quot;|30%
|align=&quot;center&quot;|2.505.810
|align=&quot;center&quot;|751.743
|-
|[[Էրիտրեա]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|121.320
|align=&quot;center&quot;|121.320
|-
|[[Ջիբութի]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|23.000
|align=&quot;center&quot;|23.000
|-
|[[Եթովպիա]]
|align=&quot;center&quot;|25%
|align=&quot;center&quot;|1.127.127
|align=&quot;center&quot;|281.781
|-
|[[Լիբանան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|10.400
|align=&quot;center&quot;|10.400
|-
|[[Իսրայել]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|20.770
|align=&quot;center&quot;|20.770
|-
|[[Պաղեստին]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|6.220
|align=&quot;center&quot;|6.220
|-
|[[Սիրիա]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|185.180
|align=&quot;center&quot;|185.180
|-
|[[Հորդանան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|92.300
|align=&quot;center&quot;|92.300
|-
|[[Սաուդյան Արաբիա]]
|align=&quot;center&quot;|20%
|align=&quot;center&quot;|2.149.690
|align=&quot;center&quot;|429.938
|-
|[[Բահրեյն]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|665
|align=&quot;center&quot;|665
|-
|[[Միացյալ Արաբական Էմիրություններ]]՝ [[ՄԱԷ]]
|align=&quot;center&quot;|80%
|align=&quot;center&quot;|83.600
|align=&quot;center&quot;|66.880
|-
|[[Կատար]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|11.437
|align=&quot;center&quot;|11.437
|-
|[[Օման]]
|align=&quot;center&quot;|35%
|align=&quot;center&quot;|309.500
|align=&quot;center&quot;|108.325
|-
|[[Քուվեյթ]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|17.820
|align=&quot;center&quot;|17.820
|-
|[[Իրաք]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|437.072
|align=&quot;center&quot;|437.072
|-
|[[Ադրբեջան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|86.600
|align=&quot;center&quot;|86.600
|-
|'''[[Հայաստան]]'''
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|29.800
|align=&quot;center&quot;|29.800
|-
|[[Վրաստան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|69.700
|align=&quot;center&quot;|69.700
|-
|[[Ռուսաստան]]
|align=&quot;center&quot;|3%
|align=&quot;center&quot;|17.075.200
|align=&quot;center&quot;|512.256
|-
|[[Թուրքմենստան]]
|align=&quot;center&quot;|95%
|align=&quot;center&quot;|488.100
|align=&quot;center&quot;|463.695
|-
|[[Ուզբեկստան]]
|align=&quot;center&quot;|75%
|align=&quot;center&quot;|447.400
|align=&quot;center&quot;|335.550
|-
|[[Ղազախստան]]
|align=&quot;center&quot;|30%
|align=&quot;center&quot;|2.717.300
|align=&quot;center&quot;|815.190
|-
|[[Ղրղզստան]]
|align=&quot;center&quot;|85%
|align=&quot;center&quot;|198.500
|align=&quot;center&quot;|168.725
|-
|[[Տաջիկստան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|143.100
|align=&quot;center&quot;|143.100
|-
|[[Աֆղանստան]]
|align=&quot;center&quot;|100%
|align=&quot;center&quot;|647.500
|align=&quot;center&quot;|647.500
|-
|[[Պակիստան]] կամ Բագիստան
|align=&quot;center&quot;|95%
|align=&quot;center&quot;|803.940
|align=&quot;center&quot;|763.743
|-
|[[Հնդկաստան]] կամ Հինդ
|align=&quot;center&quot;|4%
|align=&quot;center&quot;|3.287.590
|align=&quot;center&quot;|131.504
|-
|[[Չինաստան]] կամ Ճենաց աշխարհ
|align=&quot;center&quot;|1%
|align=&quot;center&quot;|9.595.960
|align=&quot;center&quot;|95.959
|- style=&quot;background:wheat;&quot;
|'''Ընդամենը'''
|align=&quot;center&quot;|
|align=&quot;center&quot;|
|align=&quot;center&quot;|'''10.715.346 կմ²'''
|}

== Արքաների ցանկ ==
Միապետների տիտղոսը՝ ''Մեծ Արքա, Արքայից Արքա, Արյաց Արքա, Արյաց և Անարյաց Արքա, Արքա Արիանի և Անարիանի, շահնշահ Երանի և Աներանի''.
Հայոց պատմական ավանդույթի համաձայն և ներկայիս գիտական բացահայտումների լույսի ներքո՝ տալիս ենք Արյաց Արքաների անվանումները՝ տարբերակներով, այդ թվում բերված են նաև հին պարսկական ձևերը։
* [[Աքեմեն]]ես, Ախեմեն, Հախեմեն - Հախամանիշ (Haxāmaniša) ??? - [[մ.թ.ա. 675]] թ.
* [[Թեիսպ]], Թեիսպիս - Չիշպիշ (Čišpiš) [[մ.թ.ա. 675]] - [[մ.թ.ա. 640]] թ.
* [[Արիարամնա I]] - Արի-Արամ-նա, Արյա-Րամնաս (Ariyāramna) [[մ.թ.ա. 640]] թ. - ?
* [[Կյուրոս I Անշանցի]], Կիր - Կուրուշ I (Kuruš I) [[մ.թ.ա. 640]] թ. - [[մ.թ.ա. 580]] թ.
* [[Կամբյուս I]] կամ Կամբիզ I - Կամբուջիա I (Kambūjiya I) [[մ.թ.ա. 580]] թ. - [[մ.թ.ա. 559]] թ.
* [[Կյուրոս II Մեծ]] Կիր - Կուրուշ II (Kuruš II) [[մ.թ.ա. 559]] թ. - [[մ.թ.ա. 530]] թ., [[Տիգրան Երվանդյան]]ի հետ միասին հիմնադրել է Արյաց Համադաշնային Տերությունը, զոհվել է [[Մասագետներ]]ի դեմ մարտնչելիս
* [[Կամբյուս II]] կամ Կամբիզ II - Կամբուջիա II (Kambūjiya II) [[մ.թ.ա. 530]] թ. - [[մ.թ.ա. 522]] թ., ըստ որոշ տվյալների՝ ինքնասպան է եղել
* [[Դարեհ I]], Դարիոս - Դարայավահուշ I (Dārayavahuš I) [[մ.թ.ա. 522]] թ. - [[մ.թ.ա. 486]] թ., սա [[Վշտասպ]]-[[Գիստասպ]]ի որդին է, [[Արշամ]]ի թոռը, ծագում է Արի-Արամ-նա-յի (Ariyāramna) տոհմից,
* [[Քսերքսես I]], Քսերքս - Շերշեզ կամ Խշայարշան I (Xšayāršā I) [[մ.թ.ա. 486]] թ. - [[մ.թ.ա. 464]] թ.
* [[Արտաքսերքսես I]], Արտաքսերքս - Արտաշես կամ Արտախշատրա I (Artaxšaçā I) [[մ.թ.ա. 464]] թ. - [[մ.թ.ա. 424]] թ.
* [[Քսերքսես II]], Քսերքս - Շերշեզ կամ Խշայարշան II (Xšayāršā II) [[մ.թ.ա. 424]] թ.
* [[Սոգդիան]] - Սողդիանա կամ Սոգդյան (Sogdyāna) 6 ամիս [[մ.թ.ա. 423]] թ.
* [[Դարեհ II]], Դարիոս - Դարայավահուշ II (Dārayavahuš II) [[մ.թ.ա. 423]] թ. - [[մ.թ.ա. 404]] թ.,
* [[Արտաքսերքսես II]], Արտաքսերքս - Արտաշես կամ Արտախշատրա II (Artaxšaçā II)[[մ.թ.ա. 404]] թ. - [[մ.թ.ա. 358]] թ.
* [[Արտաքսերքսես III]], Արտաքսերքս - Արտաշես կամ Արտախշատրա III (Artaxšaçā III) [[մ.թ.ա. 358]] թ. - [[մ.թ.ա. 337]] թ.
* [[Արշես|Արտաքսերքսես IV]], Արտաքսերքս - Արտաշես կամ Արտախշատրա IV (Artaxšaçā IV) [[մ.թ.ա. 337]] թ. - [[մ.թ.ա. 335]] թ.
* [[Դարեհ III]], Դարիոս - Դարայավահուշ III (Dārayavahuš III) [[մ.թ.ա. 335]] թ. - [[մ.թ.ա. 330]] թ., սա մյուս [[Արշամ]]ի որդին է, ծագում է Արի-Արամ-նա-յի (Ariyāramna) տոհմից, մինչև Արյաց Արքայից Արքայի գահին բարձրանալը եղել է [[Հայաստան]]ի Արքան կամ [[սատրապ]]ը, սպանվել է [[Բես]]ի կողմից, որը գրավեց նրա տեղը,
* [[Բես|Արտաքսերքսես V Բեսոս]] - Արտաշես կամ Արտախշատրա V (Artaxšaçā V) [[մ.թ.ա. 330]] թ. - [[մ.թ.ա. 329]] թ., խաչվել է՝ խաչ է բարձրացվել իր ոճրի համար։
[[Մ.թ.ա. 329]] թվականից Արյաց Համադաշնային Տերությունը դադարեց գոյություն ունենալ։ Նրա տարածքների զգալի մասը զավթեց [[Ալեքսանդր Մակեդոնացին]], որը ստեղծեց [[Մակեդոնական Կայսրություն]]ը։ [[Հայաստան]]ը անկախացավ և ստեղծվեցին [[Մեծ Հայք]]ի ու [[Փոքր Հայք]]ի թագավարությունները։

Ստորև տալիս ենք նաև Արյաց Արքայից Արքաների մեկ այլ գահացանկ, նշելով նաև Արյաց Թագուհիներին։

=== Արքաների գահատոհմ ===
{|border=&quot;0&quot; width=777px class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+'''Անշանի Արքաներ'''
!Արքա !! align=&quot;center&quot;|Գահակալում (մ.թ.ա.) !! Տիկինը(տիկնայք) !! |Ծանոթագրություններ
|- bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| width=111px| [[Թեիսպիս]] կամ [[Չիշպիշ]] || մ.թ.ա. 7-րդ դար || || որդի [[Հախամանաշ]]ի, Անշանի Արքայի
|-
| [[Կյուրոս I]] || 7-րդ դարի վերջ / 6-րդի սկիզբ || || որդի [[Չիշպիշ]]ի, Արքա Անշանի
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Կամբյուսես I]] Անշանի || 6-րդ դարի սկիզբ || [[Մանդանա]] Մեդուհի || որդի Կյուրոս I-ի, Արքա Անշանի
|-
| [[Կյուրոս II]] Մեծ || մ.թ.ա. 550–530 թթ. || [[Կասսանդանե]] Պարսքի || որդի [[Կամբյուսես I]]ի և Մանդանա Մեդուհու (Մարուհու) – նվաճել է Մեդիան մ.թ.ա. 550 թ. Արքայից Արքա Մեդիայի՝ Մարաստանի, Բաբելոնիայի, Լյուդիայի, Պարսքի, Անշանի և Շումերի, դաշնակից և բարեկամ Հայաստանի։ Տիգրան Երվանդյանի հետ կերտեց Արիական Համադաշնային Տերությունը։
|}

{|border=&quot;0&quot; width=777px class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ '''Արքայից Արքաներ (մ.թ.ա. 529–359 թթ.); Եգիպտոսի քսանյոթերորդ գահատոհմը (մ.թ.ա. 525–399 թթ.)'''
!Արքա !! align=&quot;center&quot;|Գահակալում (մ.թ.ա.) !! Տիկինը(տիկնայք) !! |Ծանոթագրոթյուններ
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| width=111px| [[Կամբյուսես II]] ||529–522 || || որդի [[Կյուրոս Մեծ]]ի և [[Կասանդանե]]ի. Նվաճեց Եգիպտոսը և նրա գահը։
|-
| [[Բարդիա]] կամ [[Վարդ]] (Սմերդիս) ||522 || [[Փաեդիմիա]] կամ Ֆաթմիա || որդի [[Կյուրոս Մեծ]]ի։ (Նրա տեղը գրավեց Գաումատա մոգը՝ որպես տեղապահ)
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Դարեհ I]] Մեծ || 521–486 || [[Ատոսսա]] &lt;br&gt; [[Արտյուստոնե]] &lt;br&gt; [[Պարմյուսե]] &lt;br&gt; [[Փրատագունե]] || Կյուրոս Մեծի որդեգրված ժառանգը, որդին [[Վշտասպ]]ի կամ Գիստասպի, թոռը [[Արշամ]]ի։ &lt;br&gt; Նրա բանակները մտան Հունաստան. [[Մարաթոն]]ի ճակատամարտը Հունաստանում։ Դարեհը Եվրոպայում գրավել էր համարյա ամբողջ այսօրվա Բուլղարիայի, Ռումինիայի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի տարածքը։
|-
| [[Քսերքսես I]] Մեծ կամ Շերշեզ Ա Մեծ || 485–465 || [[Ամեստրիս]] || որդի [[Դարեհ I]]-ի և [[Ատոսսա]]յի &lt;br&gt; Հաղթել է [[Թերմոպիլ]]ի ճակատամարտում &lt;br&gt; Պարտվել է [[Սալամիս]]ի ծովամարտում
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Արտաքսերքսես I]] կամ Արտաշես Ա Լոնգիման || 465–424 || [[Դամասպիա]] &lt;br&gt; Կոսմարտիդենե &lt;br&gt; Ալոգյունե &lt;br&gt; Անդիա ||որդի [[Քսրքսես I]]ի և Ամեստրիսի
|-
| [[Քսերքսես II]] կամ Շերշեզ Բ || 424 || || որդի [[Արտաքսերքսես I]]-ի և [[Դամասպիա]]յի
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Սոգդիան]] կամ Սողդյան || 424–423 || || որդի [[Արտաքսերքսե I]]-ի և [[Ալոգյունե]]ի; եղբայր և մրցակից [[Քսերքսես II]]ի
|-
| [[Դարեհ II]]||423–405 || [[Պարյուսատիս]] || որդի [[Արտաքսերքսես I]]-ի և [[Կոսմարտիդենե]]ի; եղբայր և մրցակից [[Քսերքսես II]]-ի
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Արտաքսերքսես II]] կամ Արտաշես Բ Մնեմոն || 404–359 || [[Ստատեյրա]] || որդի [[Դարեհ II]]-ի (տե՛ս նաև [[Քսենոփոն]])
|}

Արտաշես Բ-ի գահակալության սկզբում՝ մ.թ.ա. 399 թ., Արյաց Տերությունը, կորցրեց Եգիպտոսի նկատմամբ վերահսկողությունը։ 57 տարի անց՝ մ.թ.ա. 342 թ. [[Արտաշես III]]-ը վերանվաճեց Եգիպտոսը։

{|border=&quot;0&quot; width=777px class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+'''Արքայից Արքաներ (մ.թ.ա. 358–330 թթ.); Եգիպտոսի երեսունմեկերորդ գահատոհմը (մ.թ.ա. 342–332 թթ.)'''
!Արքա !! align=&quot;center&quot;|Գահակալում (մ.թ.ա.) !! Տիկինը(տիկնայք) !! |Ծանոթագրոթյուններ
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| width=111px| [[Արտաքսերքսես III]] կամ Արտաշես Գ Օքոս ||358–338 || || որդի [[Արտաշես II]]-ի և Ստատեյրայի
|-
| [[Արշեզ|Արտաքսերքսես IV]] կամ Արտաշես Դ Արշես|| 338–336 || || որդի [[Արտաշես III]]-ի և Ատոսսայի
|-bgcolor=&quot;#cdcdcd&quot;
| [[Դարեհ III]] կամ Դարեհ վերջին՝ Կոդոման|| 336–330 || [[Ստատեյրա I]]|| Դարեհ II-ի ծոռը &lt;br&gt; պարտություն է կրել [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացուց]]։
|}

{|class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot;
|-
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Տիրակալ'''
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Ժամանակ'''
!style=&quot;background:gold;&quot;|'''Տոհմական ծագումը'''
|+
|-
|[[Հախամանաշ]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 705-675 թթ.
|align=&quot;center&quot;|''Արի-Արամ''ի սերունդը 
|-
|[[Չեշպիս]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 675-640 թթ.
|align=&quot;center&quot;|որդի Հախամանաշի
|-
|[[Կյուրոս I]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 640-580
|align=&quot;center&quot;|որդի Չեշպիսի
|-
|[[Կամբիզ I]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 580-559
|align=&quot;center&quot;|որդի Կյուրոս I-ի.
|-
|[[Կյուրոս II Մեծ]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 559-530
|align=&quot;center&quot;|որդի Կամբիզ I-ի.
|-
|[[Կամբիզ II]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 530-522
|align=&quot;center&quot;|որդի Կյուրոս Մեծի
|-
|[[Սմարդաս կամ Վարդաս]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 522 թ. մարտ-սեպտեմբեր
|align=&quot;center&quot;|որդի Կյուրոս Մեծի
|-
|[[Դարեհ I]]
|align=&quot;center&quot;|մ.թ.ա. 522 թ. սեպտեմբեր - 486 թ. հոկտեմբեր
|align=&quot;center&quot;|որդի [[Վշտասպ]]ի, զարմիկ Կամբիզ II-ի
|-
|[[Շերշեզ I]]
|align=&quot;center&quot;|486 թ. մարտ - 465 թ. հոկտեմբեր
|align=&quot;center&quot;|որդի Դարեհ Մեծի, թոռ Կյուրոս Մեծի
|-
|[[Արտաշես I]]
|align=&quot;center&quot;|465-424 թթ.
|align=&quot;center&quot;|որդի Շերշեզ I Մեծի
|-
|[[Շերշեզ II]]
|align=&quot;center&quot;|424 թ.
|align=&quot;center&quot;|որդի Արտաշես I-ի
|-
|[[Սողդյան]]
|align=&quot;center&quot;|424-423 թթ.
|align=&quot;center&quot;|որդի Արտաշես I-ի
|-
|[[Դարեհ II]]
|align=&quot;center&quot;|423-404 թթ.
|align=&quot;center&quot;|որդի Արտաշես I-ի
|-
|[[Արտաշես II]]
|align=&quot;center&quot;|404 ապրիլ - 358 մարտ
|align=&quot;center&quot;|որդի Դարեհ II-ի
|-
|[[Արտաշես III]]
|align=&quot;center&quot;|358 մարտ - 338 սեպտեմբեր 
|align=&quot;center&quot;|որդի Արտաշես II-ի
|-
|[[Արտաշես IV]]
|align=&quot;center&quot;|338 մարտ - 336 հունիս
|align=&quot;center&quot;|որդի Արտաշես III-ի
|-
|[[Դարեհ III]] Կոդոման
|align=&quot;center&quot;|336 հունիս - 330
|align=&quot;center&quot;|որդի Արշամի, զարմիկ Արտաշես IV-ի
|}

[[Պատկեր:Ahemenidsko Obiteljsko Stablo.png|mini|desno|250px|Obiteljsko stablo|Արյաց Արքաների գահատոհմը&lt;br&gt;(''կտտացրեք մեծացնելու համար'')]]

== Տես նաև ==
* [[Աքեմենյաններ]]

{{ծանոթագրություններ|#Հայկական Սովետական Հանրագիտարան}}
{{ՎՊԵ|Achaemenid Empire}}

{{Հին աշխարհ}}
{{Կայսրություններ|state=collapsed}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=163}}
[[Կատեգորիա:Պարսկաստանի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Աքեմենյան պետություն]]
[[Կատեգորիա:Արևմտյան Ասիայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Մերձավոր Արևելքի պատմական պետություններ]]</text>
      <sha1>p9l7j42seobotlk7lxm4fsyovp76ueo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63084</id>
    <revision>
      <id>8492554</id>
      <parentid>8436250</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Շահումյան (Շահումյանի շրջան)]]»-ից «[[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]»: Որշեսզի ավելի հասկանալի ու պարզ լինի, ընթերցողը չշփոթի մյուս Շահումյանների հետ։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5360" xml:space="preserve">{{այլ|Շահումյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Քաղաք
 | հայերեն անվանում = Շահումյան
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 27|lat_sec = 37
 |lon_dir = E|lon_deg = 46|lon_min = 23|lon_sec = 22
 |CoordScale = 3000
 |երկրի քարտեզի չափ = 270
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն =
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = Աշաղի Ագջաքենդ, Շահումյանովսկ, Ներքին Շեն
 | տարածք =
 | բարձրության տեսակ = Բարձրություն ծովի մակարդակից
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = 
 | բնակչություն = 210
 | մարդահամարի թվական = 2008
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = Ադրբեջանցիներ
 | կրոնական կազմ = Շիա իսլամ
 | էթնոհորոնիմ = Շահումյանցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = կա
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
 | պարամետրի անվանում2 = 
 | պարամետր2 = 
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]

'''Շահումյան''', քաղաք [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շահումյանի շրջան]]ում։ [[Շահումյանի շրջան]]ի նախկին շրջկենտրոնը։ Գտնվում է Ղարաչայի ձախ ափին, լեռան ստորոտում։

== Պատմություն ==
[[1992]] թվականին [[Օղակ գործողություն|Օղակ գործողության]] ժամանակ ադրբեջանցիները բռնազավթել են քաղաքը, տեղահանել հայ բնակչությանը։ Այժմ քաղաքը վերանվանվել է Աշաղի Ագջաքենդ։

Նախկինում մտնում էր [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Ելիզավետպոլի գավառ]]ի մեջ։

== Բնակչություն ==
1899 թվականին ուներ 942 բնակիչ՝ հիմնականում հայեր։

== Պատմամշակութային կառույցներ ==
Բնակավայրն ուներ Ս. Աստվածածին անունով եկեղեցի, որը կառուցված էր 1677 թվականին։ Շահումյանից հարավ գտնվում էր Երեք-Մանկունք կիսավեր վանքը, որից ներքև գտնվում էր Լիտր կոչվող գյուղատեղին&lt;ref name=texanunneri_bararan&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 62&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Շահումյանի շրջան}}
{{Ելիզավետպոլի գավառ}}
[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կողմի բռնազավթված տարածքներ]]</text>
      <sha1>mnjb60dt7gujksipc7sfqtcjoimber9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյան (այլ կիրառումներ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63824</id>
    <revision>
      <id>8492558</id>
      <parentid>8436257</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:48:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>/* Աշխարհագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2180" xml:space="preserve">'''Շահումյան''' անվանումը կարող է վերաբերել.

== Աշխարհագրություն ==
=== Արցախ ===
* [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]], քաղաք [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանում]] (ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո)։

=== Ադրբեջան ===
* [[Շահումյան (Դաշկեսանի շրջան)|Շահումյան]], գյուղ [[Դաշքեսանի շրջան|Դաշկեսանի շրջանում]]։
* [[Շահումյան (Գյոյգյոլի շրջան)|Շահումյան]], գյուղ [[Գյոյգյոլի շրջան]]ում։
* [[Շահումյան (Շամախիի շրջան)|Շահումյան(աբադ)]] (այժմ՝ Խանքենդ), գյուղ [[Շամախիի շրջան]]ում։

=== Ռուսաստան ===
* [[Շահումյան (Ադըղեա)|Շահումյան]], խուտոր [[Ադըղեա|Ադըղեայի Հանրապետությունում]]
* [[Շահումյան (Տուապսեի շրջան)|Շահումյան]], գյուղ [[Կրասնոդարի երկրամաս]]ում

=== Ուկրաինա ===
* [[Շահումյան (Ղրիմ)|Շահումյան]], գյուղ [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն]]ում։

=== Վրաստան ===
* [[Շահումյան (Մառնեուլի շրջան)|Շահումյան]], քաղաք [[Մառնեուլի շրջան]]ում։

=== Հայաստան ===
* [[Շահումյան (Լոռու մարզ)|Շահումյան]], գյուղ [[Լոռու մարզ]]ում։
* [[Շահումյան (Արմավիրի մարզ)|Շահումյան]], գյուղ [[Արմավիրի մարզ]]ում։
* [[Շահումյան (Արարատի մարզ)|Շահումյան]], գյուղ [[Արարատի մարզ]]ում։
* [[Շահումյան (Երևան)|Շահումյան]], [[Երևան]]ի թաղամաս։

== Տես նաև ==
* [[Շահումյանի շրջան (այլ կիրառումներ)]]
* [[Շահումյան (ազգանուն)]]

{{բազմիմաստ}}</text>
      <sha1>3tfl03i9pt479loopsdntcfq1eh4p3h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Տեղեկաքարտ Շախմատիստ</title>
    <ns>10</ns>
    <id>64663</id>
    <revision>
      <id>8492010</id>
      <parentid>7369262</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:07:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3646" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ
|above = {{{անուն|{{PAGENAMEBASE|{{PAGENAME}}}}}}}
|abovestyle = font-size:larger; font-weight:bold; background:#eee;; border:1px solid #999966;
|subheader = {{wikidata|p1559|{{{բնօրինակ|}}}}}
|subheaderstyle = font-style:normal
|image = {{Պատկերի ֆորմատավորում|{{wikidata/p18|{{{պատկեր|}}}}}|{{#if:{{{պատկերի լայնություն|}}}|{{{պատկերի լայնություն}}}|280px}}}}
|caption = {{{նկարագրում|}}}
|labelstyle = background:#e7dcc3; font-weight:normal; text-align:right;
|headerstyle = background:#e7dcc3
|label1 = Պետություն(ներ)
|data1 = {{wikidata|p27|{{{պետություն|}}}}}
|label2 = Անունը ծնվելիս
|data2 = {{wikidata|p1477|{{{անունը ծնվելիս|}}}}}
|label3 = Ծննդյան ամսաթիվ
|data3 = {{wikidata/p569|{{{ծննդյան ամսաթիվ|}}}}}
|label4 = Ծննդավայր
|data4 = {{wikidata/p19|{{{ծննդավայր|}}}}}
|label5 = Մահվան ամսաթիվ
|data5 = {{wikidata/p570|{{{մահվան ամսաթիվ|}}}}}
|label6 = Մահվան վայր
|data6 = {{wikidata/p20|{{{մահվան վայր|}}}}}
|label7 = Բնակության վայր
|data7 = {{wikidata|p551|{{{բնակություն|}}}}}
|label8 = Կոչում
|data8 = {{wikidata|p2962|{{{կոչում|}}}}}
|label9 = Առավելագույն վարկանիշ
|data9 = {{{առավելագույն վարկանիշ|}}}
|label10 = Ներկայիս վարկանիշ
|data10 = {{#if:{{wikidata/p570|{{{մահվան ամսաթիվ|}}}}}||{{#if:{{{ներկայիս վարկանիշ|}}}|{{{ներկայիս վարկանիշ|}}}|{{#if:{{wikidata|p1440|{{{ՖԻԴԵ համար|}}}}}|{{ԷԼՕ վարկանիշ|ID={{wikidata|p1440|{{{ՖԻԴԵ համար|}}}|plain=true}}}} {{ԷԼՕ վարկանիշ|ID=Ակտուալություն}}|}}}}}}
&lt;!-- 
|label11 = Էլո վարկանիշ
|data11 = {{wikidata|p1087|{{{Էլո վարկանիշ|}}}}} --&gt;
|label12 = ՖԻԴԵ համար
|data12 = {{wikidata|p1440|{{{ՖԻԴԵ համար|}}}}}
|label14 = 365chess
|data14 = {{wikidata|p3314|{{{365chess|}}}}}
|label15 = Chesstempo համար
|data15 = {{wikidata|p3315|{{{chesstempo|}}}}}
|label16 = ICCF համար
|data16 = {{wikidata|p3315|{{{ICCF|}}}}}
|label17 = Մասնակցել է
|data17 = {{wikidata|p1344|{{{մասնակցել է|}}}}}
|label18 = Մարզական ակումբ
|data18 = {{wikidata|p54|{{{մարզական ակումբ|}}}}}
|label19 = Անդամակցություն
|data19 = {{wikidata|p463|{{{անդամակցություն|}}}}}
|label20 = Պարգևներ և մրցանակներ
|data20 = {{wikidata|p166|{{{պարգև և մրցանակ|}}}}}
|header21 = {{wikidata/p856|{{{կայք|}}}}}
|header22 = {{#if:{{wikidata-link|hywikiquote|{{{վիքիքաղվածք|}}}}}| [[:q:{{wikidata-link|hywikiquote|{{{վիքիքաղվածք|}}}}}|{{PAGENAMEBASE|{{PAGENAME}}}}]] [[Վիքիքաղվածք]]ում}}
| belowstyle = border-top:1px solid #DDD; background:#e7dcc3;
| below = {{#if:{{wikidata|P373|{{{Commons|{{{Վիքիպահեստ|}}}}}}}}|{{wikidata/p373|{{{Commons|{{{Վիքիպահեստ|}}}}}}}} Վիքիպահեստում}}
}}&lt;includeonly&gt;
{{կատեգորիան միայն հոդվածներում|Անձինք այբբենական կարգով}}{{Կատեգորիան միայն հոդվածներում|Շախմատիստներ այբբենական կարգով}}{{#if: {{{պատկեր|}}}||{{կատեգորիան միայն հոդվածներում|Վիքիպեդիա:Հոդվածներ շախմատիստների մասին առանց պատկերի}}}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;{{doc}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ot7vwu889lq6ogom96pp199g5gtccr0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Փոկաս (Բյուզանդիայի կայսր)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67947</id>
    <revision>
      <id>8492612</id>
      <parentid>7876626</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13146" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Փոկաս
 | բնօրինակ անուն = {{lang-gr|Φωκάς, Phokas}} {{lang-lat|Flavius ​​Phocas Augustus}}
 | պատկեր = 
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Բյուզանդիայի կայսրերի անվանացանկ|Բյուզանդիայի կայսր]]
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Labarum.svg
 | դրոշ2 = 
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = [[602]] - [[610]]
 | կառավարչակից1 = 
 | կառավարչակից1 կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարչակից1 կառավարման ավարտ  = 
 | նախորդող = [[Մորիկ]]
 | հաջորդող = [[Հերակլիոս Ա]]
 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Փոկաս''' ({{lang-lat|Flavius ​​Phocas Augustus}}, {{lang-gr|Φωκάς, Phokas}}, {{ԱԾ}}), Բյուզանդական զորապետ&lt;ref&gt;«Պատմություն Արծրունյաց տան, Թովմա Արծրունի և Անանուն», ծանոթ՝. Վրեժ Վարդանյանի, 1978, Երևան, էջ 107, 351&lt;/ref&gt;, [[Բյուզանդական կայսրություն|բյուզանդական կայսր]] [[602]] թվականից մինչև [[610]] թ.։ Իշխանության է անցել [[Մորիկ]] կայսեր գահընկեց անելուց հետո։ Իր հերթին գահընկեց է արվել Հերակլ զորավարի կողմից (հետագայում [[Հերակլ Ա]] կայսր) պարտություն կրելով քաղաքացիական պատերազմում։ Փոկասի իշխանության տարիները բնութագրվում են արտաքին անհաջողություններով, մասնավորապես՝ [[Սասանյան Պարսկաստան]]ից կրած պարտություններով։

== Գահակալություն ==
602 թվականին Մորիկը հրամայում է Թրակիայի կողմերի բյուզանդական բանակին ձմեռել [[Դանուբ]] գետի մյուս ափին՝ ավարների թշնամական տարածքում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Luttwak|2009|p=401}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot;&gt;{{Harvnb|Treadgold|1997|p=[https://books.google.am/books?id=nYbnr5XVbzUC&amp;pg=PA235 235]}}&lt;/ref&gt; Բանակը հայտարարում է [[թրակիա]]ցի ցենտուրիոն Փոկասին նոր կայսր և շարժվում մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս]]&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA153 153]}}&lt;/ref&gt;։ Մորիկը փորձեց պաշտպանել քաղաքը զինելով կանաչ և կապույտ խմբակցություններին, ովքեր Հիպոդրոմի ձիարշավային մրցավազքի երկու խոշորագույն երկրպագուների խմբերն էին։ Սակայն այս քայլը հաջողությամբ չպսակվեց և քաղաքն ընկավ ապստամբների ձեռքը։ Մորիկը փախավ, սակայն շուտով բռնվեց և սպանվեց Փոկասի զինվորների ձեռքով&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA154 154]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Ostrogorsky|1969|p=[https://books.google.am/books?id=Ir7CKnBxRXwC&amp;pg=PA83 83]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Norwich|1997|p=[https://books.google.am/books?id=ElLZK1EOjHsC&amp;pg=PA88 88]}}&lt;/ref&gt;։

== [[Բյուզանդա-սասանյան պատերազմ (602-628 թթ.)]] ==
[[Պատկեր:Byzantine and Sassanid Empires in 600 CE.png|մինի|ձախից|350px|Երկու կայսրությունները մ.թ. 600 թվականին]]

Մորիկի սպանությունից հետո հռոմեական Միջագետք նահանգի կառավարիչ Նարսեսը ապստամբեց Փոկասի դեմ և գրավեց նահանգի գլխավոր քաղաք [[Ուռհա|Եդեսիան]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|pp=183&amp;ndash;184}}&lt;/ref&gt;։ Փոկասը հրամայեց իր զորավար Գերմանուսին պաշարել Եդեսիան, որը դրդեց Նարսեսին օգնություն խնդրել պարսիկներից։ [[Խոսրով Բ Փարվեզ]]ը, պատճառաբանելով իր «ընկեր և հայր» Մորիկի սպանությունը, ուրախությամբ համաձայնվեց պատերազմ սկսել Բյուզանդական կայսրության դեմ&lt;ref name = &quot;Oman155&quot;&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA155 155]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name = &quot;Foss722&quot;&gt;{{Harvnb|Foss|1975|p=722}}&lt;/ref&gt;։

Շուտով Գերմանուսը սպանվեց պարսիկների հետ կռիվներում1 Փոկասի կողմից ուղարկված մյուս բանակը ևս ջախջախվեց Վերին Միջագետքի [[Դարա]] բերդաքաղաքի մոտակայքում։ Հաղթանակի շնորհիվ պարիսկները կարողացան գրավել այդ կարևորագույն պաշտպանական կետը, որը անպաշտպան թողեց ողջ Սիրիան և Միջագետքը։ Նարսեսին հաջողվեց խուսափել Փոկասի կողմնակիցների կողմից գերի ընկնելուց&lt;ref name=&quot;frontier184&quot;&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|p=184}}&lt;/ref&gt;, սակայն երբ նա, տեսնելով պարսակական վտանգը, որոշեց ետ վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս և հաշտվել կայսրի հետ, Փոկասը բռնել տվեց նրան և ողջ-ողջ այրեց։ Լավագույն հրամանատարներից մեկը համարվող Նարսեսի մահը և մի շարք պարտությունները պարսիկներից, գցեցին Փոկասի հեղինակությունը ժողովրդի շրջանում&lt;ref name=&quot;frontier184&quot; /&gt;&lt;ref name = &quot;Kaegi39&quot;&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA39 39]}}&lt;/ref&gt;։

== Հերակլիոսի ապստամբություն ==
[[Պատկեր:Phocas.jpg|alt=Պղնձե մետաղադրամ Փոկասի դեմքով|մինի|աջից|Պղնձե մետաղադրամ Փոկասի դեմքով:]]

[[608]] թվականին Աֆրիկայի էկզարխատ [[երկսարքոս]] [[Հերակլիոս Ավագ]]ը ապստամբեց Փոկասի դեմ&lt;ref name = &quot;Kaegi39&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Kaegi37&quot;/&gt;։ Հերկալիոս Ավագն ու իր տղան՝ [[Հերակլիոս Ա|Հերակլիոսը]] հայտարարեցին իրենց [[կոնսուլ]]ներ և սկսեցին մետաղադրամ հատել իրենց դեմքերով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=41}}&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ ապստամբություններ բարձրացվեցին Սիրիայում և Պաղեստինում։ Իրավիճակը լարված էր հատկապես [[Անտիոք]]ում։ Բազմաթիվ աղբյուրներ վկայում են, որ կռիվներում ներգրավված էին [[հրեաներ]]ը, չնայած պարզ չէ արդյոք նրանք կազմում էին որևէ խմբակցության անդամ, թե հանդես էին գալիս որպես [[քրիստոնյա]]ների հակառակորդներ&lt;ref name = &quot;frontier187&quot;&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|p=187}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=55}}&lt;/ref&gt;։ Շուտով Փոկասի կողմից ուղարկված նոր ''արևելքի կոմսը'' ({{lang-lat|comes Orientis}}) կանգնեցրեց անկարգությունները և պատժեց դրանցում մասնակցելու համար երկրպագուների կանաչ խմբավորմանը&lt;ref name = &quot;frontier187&quot; /&gt;։

Հերակլիոս Ավագը ուղարկեց իր զարմիկ Նիկետասին գրավելու Եգիպտոսը։ Արևելքի կոմսը ևս շարժվեց Եգիպտոս, սակայն պարտվեց [[Ալեքսանդրիա]]յի մոտակայքում&lt;ref name = &quot;frontier187&quot; /&gt;։ [[610]] թվականին Նիկետասը գրավեց Եգիպտոսը և օգնեց Հովհաննես Ողորմածին դառնալ Ալեքսանդրիայի պատրիարք&lt;ref name = &quot;Oman156&quot;&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA156 156]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kaegi53&quot;&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA53 53]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA87 87]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu2002|p=[https://books.google.am/books?id=zoZIxpQ8A2IC&amp;pg=PA194 194]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;PLRE942&quot;&gt;{{Harvnb|Martindale|Jones|Morris|1992|p=[https://books.google.am/books?id=ElkwedRWCXkC&amp;pg=PA942 942]}}&lt;/ref&gt;։

Ապստամբների հիմնական ուժը կրտսեր Հերակլիոսի գլխավորությամբ ծովային ուղով շարժվեցին դեպի Կոստանդնուպոլիս1 Արդեն որոշված էր, որ հաջող հեղաշրջման դեպքում [[Հերակլիոս Ա|Հերակլիոս կրտսերը]] կհռչակվի կայսր։ Քաղաքը ընկավ դավաճանության պատճառով և Փոկասը բռնվեց Հերակլիոսի զինվորների կողմից&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA49 49]}}&lt;/ref&gt;։

Պահպանվել է մահապատժից առաջ Փոկասի և Հերակլիոսի միջև խոսակցությունը.
{{քաղվածք|«Արդյոք այսպե՞ս ես կառավարել կայսրությունը» - հարցնում է Հերակլիոսը

Փոկասը պատասխանում է. «Իսկ դու այն ավելի լավ կկարողանա՞ս կառավարել»}}

Հերակլիոս Ավագը շուտով անհետանում է արձանագրություններից. ենթադրվոմ է, որ նա արդեն մահացել էր, սակայն մահվան ստույգ թվականը հայտնի չէ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=52}}&lt;/ref&gt;։

Փոկասի սպանությունից հետո, 35-ամյա Հերակլիոսը ամուսնացավ իր զարմուհու՝ Մարտինայի հետ և թագադրվեց Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի կողմից։ Կայսր թագարդվելուն պես Հերակլիոսը սկսեց քայլեր կատարել կայսրությունը վերականգնելու նպատակով։ Սակայն նա դեռ ուներ մրցակիցներ. Փոկասի եղբայրը դեռևս իր հրամանատարության տակ ուներ խոշոր զորագունդ, որը գտնվում էր կենտրոնական Փոքր Ասիայում։ Բայց հայ հրամանատար Հուստինոսի կողմից Փոկասի եղբոր սպանության հետևանքով, այս վտանգը վերացավ&lt;ref name = &quot;Kaegi53&quot; /&gt;։ Քանի որ այդ զորագունդը դեռևս չէր վերադարձել իր դիրքերը, պարսիկները շարունակեցին իրենց առաջխաղացումը Փոքր Ասիայում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=54}}&lt;/ref&gt;։ Հերակլիոսը, փորձելով մեծացնել եկամուտը և կրճատել ծախսերը, սահմանափակեց Կոստանդնուպոլսի եկեղեցիների անձնակազմի քանակը, քանի որ նրանք ֆինանսավորվում էին պետության կողմից&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=60}}&lt;/ref&gt;։ Նոր կայսրը օգտագործում էր արարողակարգերը օրինականացնելու իր արքայատոհմը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA63 63]}}&lt;/ref&gt; և փորձում էր լինել հնարավորինս չափ արդար մեծացնելու ժողովրդականությունը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA64 64]}}&lt;/ref&gt;։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ծանցանկ|colwidth=25em}}

{{Բյուզանդիայի կայսրեր}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Անձինք մետաղադրամների վրա]]
[[Կատեգորիա:Հռոմեական կայսրության կոնսուլներ]]
[[Կատեգորիա:Փլավիոսներ]]
[[Կատեգորիա:7-րդ դարի բյուզանդական կայսրեր]]</text>
      <sha1>gnlgqfwcrgjiv3jm7u9ylhsnqw6k10y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492613</id>
      <parentid>8492612</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:50:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13125" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Փոկաս
 | բնօրինակ անուն = {{lang-gr|Φωκάς, Phokas}} {{lang-lat|Flavius ​​Phocas Augustus}}
 | պատկեր = 
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Բյուզանդիայի կայսրերի անվանացանկ|Բյուզանդիայի կայսր]]
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Labarum.svg
 | դրոշ2 = 
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = [[602]] - [[610]]
 | կառավարչակից1 = 
 | կառավարչակից1 կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարչակից1 կառավարման ավարտ  = 
 | նախորդող = [[Մորիկ]]
 | հաջորդող = [[Հերակլիոս Ա]]
 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Փոկաս''' ({{lang-lat|Flavius ​​Phocas Augustus}}, {{lang-gr|Φωκάς, Phokas}}, {{ԱԾ}}), Բյուզանդական զորապետ&lt;ref&gt;«Պատմություն Արծրունյաց տան, Թովմա Արծրունի և Անանուն», ծանոթ՝. Վրեժ Վարդանյանի, 1978, Երևան, էջ 107, 351&lt;/ref&gt;, [[Բյուզանդական կայսրություն|բյուզանդական կայսր]] [[602]] թվականից մինչև [[610]] թ.։ Իշխանության է անցել [[Մորիկ]] կայսեր գահընկեց անելուց հետո։ Իր հերթին գահընկեց է արվել Հերակլ զորավարի կողմից (հետագայում [[Հերակլ Ա]] կայսր) պարտություն կրելով քաղաքացիական պատերազմում։ Փոկասի իշխանության տարիները բնութագրվում են արտաքին անհաջողություններով, մասնավորապես՝ [[Սասանյան Պարսկաստան]]ից կրած պարտություններով։

== Գահակալություն ==
602 թվականին Մորիկը հրամայում է Թրակիայի կողմերի բյուզանդական բանակին ձմեռել [[Դանուբ]] գետի մյուս ափին՝ ավարների թշնամական տարածքում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Luttwak|2009|p=401}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot;&gt;{{Harvnb|Treadgold|1997|p=[https://books.google.am/books?id=nYbnr5XVbzUC&amp;pg=PA235 235]}}&lt;/ref&gt; Բանակը հայտարարում է [[թրակիա]]ցի ցենտուրիոն Փոկասին նոր կայսր և շարժվում մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս]]&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA153 153]}}&lt;/ref&gt;։ Մորիկը փորձեց պաշտպանել քաղաքը զինելով կանաչ և կապույտ խմբակցություններին, ովքեր Հիպոդրոմի ձիարշավային մրցավազքի երկու խոշորագույն երկրպագուների խմբերն էին։ Սակայն այս քայլը հաջողությամբ չպսակվեց և քաղաքն ընկավ ապստամբների ձեռքը։ Մորիկը փախավ, սակայն շուտով բռնվեց և սպանվեց Փոկասի զինվորների ձեռքով&lt;ref name=&quot;Treadgoldhistory235&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA154 154]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Ostrogorsky|1969|p=[https://books.google.am/books?id=Ir7CKnBxRXwC&amp;pg=PA83 83]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Norwich|1997|p=[https://books.google.am/books?id=ElLZK1EOjHsC&amp;pg=PA88 88]}}&lt;/ref&gt;։

== [[Բյուզանդա-սասանյան պատերազմ (602-628 թթ.)]] ==
[[Պատկեր:Byzantine and Sassanid Empires in 600 CE.png|մինի|ձախից|350px|Երկու կայսրությունները մ.թ. 600 թվականին]]

Մորիկի սպանությունից հետո հռոմեական Միջագետք նահանգի կառավարիչ Նարսեսը ապստամբեց Փոկասի դեմ և գրավեց նահանգի գլխավոր քաղաք [[Ուռհա|Եդեսիան]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|pp=183&amp;ndash;184}}&lt;/ref&gt;։ Փոկասը հրամայեց իր զորավար Գերմանուսին պաշարել Եդեսիան, որը դրդեց Նարսեսին օգնություն խնդրել պարսիկներից։ [[Խոսրով Բ Փարվեզ]]ը, պատճառաբանելով իր «ընկեր և հայր» Մորիկի սպանությունը, ուրախությամբ համաձայնվեց պատերազմ սկսել Բյուզանդական կայսրության դեմ&lt;ref name = &quot;Oman155&quot;&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA155 155]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name = &quot;Foss722&quot;&gt;{{Harvnb|Foss|1975|p=722}}&lt;/ref&gt;։

Շուտով Գերմանուսը սպանվեց պարսիկների հետ կռիվներում1 Փոկասի կողմից ուղարկված մյուս բանակը ևս ջախջախվեց Վերին Միջագետքի [[Դարա]] բերդաքաղաքի մոտակայքում։ Հաղթանակի շնորհիվ պարիսկները կարողացան գրավել այդ կարևորագույն պաշտպանական կետը, որը անպաշտպան թողեց ողջ Սիրիան և Միջագետքը։ Նարսեսին հաջողվեց խուսափել Փոկասի կողմնակիցների կողմից գերի ընկնելուց&lt;ref name=&quot;frontier184&quot;&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|p=184}}&lt;/ref&gt;, սակայն երբ նա, տեսնելով պարսակական վտանգը, որոշեց ետ վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս և հաշտվել կայսրի հետ, Փոկասը բռնել տվեց նրան և ողջ-ողջ այրեց։ Լավագույն հրամանատարներից մեկը համարվող Նարսեսի մահը և մի շարք պարտությունները պարսիկներից, գցեցին Փոկասի հեղինակությունը ժողովրդի շրջանում&lt;ref name=&quot;frontier184&quot; /&gt;&lt;ref name = &quot;Kaegi39&quot;&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA39 39]}}&lt;/ref&gt;։

== Հերակլիոսի ապստամբություն ==
[[Պատկեր:Phocas.jpg|alt=Պղնձե մետաղադրամ Փոկասի դեմքով|մինի|աջից|Պղնձե մետաղադրամ Փոկասի դեմքով:]]

[[608]] թվականին Աֆրիկայի էկզարխատ [[երկսարքոս]] [[Հերակլիոս Ավագ]]ը ապստամբեց Փոկասի դեմ&lt;ref name = &quot;Kaegi39&quot; /&gt;։ Հերկալիոս Ավագն ու իր տղան՝ [[Հերակլիոս Ա|Հերակլիոսը]] հայտարարեցին իրենց [[կոնսուլ]]ներ և սկսեցին մետաղադրամ հատել իրենց դեմքերով&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=41}}&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ ապստամբություններ բարձրացվեցին Սիրիայում և Պաղեստինում։ Իրավիճակը լարված էր հատկապես [[Անտիոք]]ում։ Բազմաթիվ աղբյուրներ վկայում են, որ կռիվներում ներգրավված էին [[հրեաներ]]ը, չնայած պարզ չէ արդյոք նրանք կազմում էին որևէ խմբակցության անդամ, թե հանդես էին գալիս որպես [[քրիստոնյա]]ների հակառակորդներ&lt;ref name = &quot;frontier187&quot;&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu|2002|p=187}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=55}}&lt;/ref&gt;։ Շուտով Փոկասի կողմից ուղարկված նոր ''արևելքի կոմսը'' ({{lang-lat|comes Orientis}}) կանգնեցրեց անկարգությունները և պատժեց դրանցում մասնակցելու համար երկրպագուների կանաչ խմբավորմանը&lt;ref name = &quot;frontier187&quot; /&gt;։

Հերակլիոս Ավագը ուղարկեց իր զարմիկ Նիկետասին գրավելու Եգիպտոսը։ Արևելքի կոմսը ևս շարժվեց Եգիպտոս, սակայն պարտվեց [[Ալեքսանդրիա]]յի մոտակայքում&lt;ref name = &quot;frontier187&quot; /&gt;։ [[610]] թվականին Նիկետասը գրավեց Եգիպտոսը և օգնեց Հովհաննես Ողորմածին դառնալ Ալեքսանդրիայի պատրիարք&lt;ref name = &quot;Oman156&quot;&gt;{{Harvnb|Oman|1893|p=[https://books.google.am/books?id=N6A-AAAAYAAJ&amp;pg=PA156 156]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kaegi53&quot;&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA53 53]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA87 87]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dodgeon|Greatrex|Lieu2002|p=[https://books.google.am/books?id=zoZIxpQ8A2IC&amp;pg=PA194 194]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;PLRE942&quot;&gt;{{Harvnb|Martindale|Jones|Morris|1992|p=[https://books.google.am/books?id=ElkwedRWCXkC&amp;pg=PA942 942]}}&lt;/ref&gt;։

Ապստամբների հիմնական ուժը կրտսեր Հերակլիոսի գլխավորությամբ ծովային ուղով շարժվեցին դեպի Կոստանդնուպոլիս1 Արդեն որոշված էր, որ հաջող հեղաշրջման դեպքում [[Հերակլիոս Ա|Հերակլիոս կրտսերը]] կհռչակվի կայսր։ Քաղաքը ընկավ դավաճանության պատճառով և Փոկասը բռնվեց Հերակլիոսի զինվորների կողմից&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA49 49]}}&lt;/ref&gt;։

Պահպանվել է մահապատժից առաջ Փոկասի և Հերակլիոսի միջև խոսակցությունը.
{{քաղվածք|«Արդյոք այսպե՞ս ես կառավարել կայսրությունը» - հարցնում է Հերակլիոսը

Փոկասը պատասխանում է. «Իսկ դու այն ավելի լավ կկարողանա՞ս կառավարել»}}

Հերակլիոս Ավագը շուտով անհետանում է արձանագրություններից. ենթադրվոմ է, որ նա արդեն մահացել էր, սակայն մահվան ստույգ թվականը հայտնի չէ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=52}}&lt;/ref&gt;։

Փոկասի սպանությունից հետո, 35-ամյա Հերակլիոսը ամուսնացավ իր զարմուհու՝ Մարտինայի հետ և թագադրվեց Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի կողմից։ Կայսր թագարդվելուն պես Հերակլիոսը սկսեց քայլեր կատարել կայսրությունը վերականգնելու նպատակով։ Սակայն նա դեռ ուներ մրցակիցներ. Փոկասի եղբայրը դեռևս իր հրամանատարության տակ ուներ խոշոր զորագունդ, որը գտնվում էր կենտրոնական Փոքր Ասիայում։ Բայց հայ հրամանատար Հուստինոսի կողմից Փոկասի եղբոր սպանության հետևանքով, այս վտանգը վերացավ&lt;ref name = &quot;Kaegi53&quot; /&gt;։ Քանի որ այդ զորագունդը դեռևս չէր վերադարձել իր դիրքերը, պարսիկները շարունակեցին իրենց առաջխաղացումը Փոքր Ասիայում&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=54}}&lt;/ref&gt;։ Հերակլիոսը, փորձելով մեծացնել եկամուտը և կրճատել ծախսերը, սահմանափակեց Կոստանդնուպոլսի եկեղեցիների անձնակազմի քանակը, քանի որ նրանք ֆինանսավորվում էին պետության կողմից&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=60}}&lt;/ref&gt;։ Նոր կայսրը օգտագործում էր արարողակարգերը օրինականացնելու իր արքայատոհմը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA63 63]}}&lt;/ref&gt; և փորձում էր լինել հնարավորինս չափ արդար մեծացնելու ժողովրդականությունը&lt;ref&gt;{{Harvnb|Kaegi|2003|p=[https://books.google.am/books?id=tlNlFZ_7UhoC&amp;pg=PA64 64]}}&lt;/ref&gt;։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ծանցանկ|colwidth=25em}}

{{Բյուզանդիայի կայսրեր}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Անձինք մետաղադրամների վրա]]
[[Կատեգորիա:Հռոմեական կայսրության կոնսուլներ]]
[[Կատեգորիա:Փլավիոսներ]]
[[Կատեգորիա:7-րդ դարի բյուզանդական կայսրեր]]</text>
      <sha1>jrecncfiiuau7lc428p64zql3cd0xug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71117</id>
    <revision>
      <id>8492447</id>
      <parentid>8202177</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Վանք (Հադրութի շրջան)]]»-ից «[[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)]]»: Վանք բառը կարող է շփոթմունք առաջացնել, քանի որ իսկզբանե նշանակում է վանականների գործելու շինությունների միավորում։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9940" xml:space="preserve">{{այլ|Վանք (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Վանք
 | բնօրինակ անվանում = -
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N |lat_deg = 39 |lat_min = 29 |lat_sec = 47
 |lon_dir = E |lon_deg = 46 |lon_min = 58 |lon_sec = 05
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ = 250
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան (վարչական միավոր){{!}}Շրջան
 | շրջան = Հադրութի շրջան (ԼՂՀ){{!}}Հադրութի
 | շրջանը աղյուսակում = Հադրութի շրջան (ԼՂՀ){{!}}Հադրութի
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն =
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = Դարաքենդ
 | տարածք =
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = Հայերեն
 | բնակչություն = 133
 | մարդահամարի թվական = 2005
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = {{դրոշ|ՀԱԵ}} [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ ԱԵ]]
 | տեղաբնականուն =
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր =
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]

'''Վանք''', գյուղ [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում։ Գտնվում էր [[Ղարաբաղի լեռնաշղթա]]յի [[Իշխանասար]]ի հարավարևելյան լեռնաճյուղերի հյուսիսահայաց լանջի հարթավայրային մասում, [[Հադրութ]] քաղաքից 2 կմ հեռավորության վրա։ Մտնում էր Հադրութ քաղաքային համայնքի մեջ։ 

=== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) ===
{{Հիմնական|Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)}}
2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
Գյուղի բնակչության թիվը  [[2005]] թվականի մարդահամարի տվյալներով կազմել է 130 մարդ։ 2015 թվականին Վանք գյուղում բնակվում էր 122 մարդ, կար 37 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 118
| 121
| 123
|-
|}

== Պատմամշակութային կոթողներ ==
Գյուղում 12–17–րդ դարից պահպանվել է «Սպիտակ խաչ» վանահամալիրը՝ իր «[[Սպիտակ խաչ վանք|Սպիտակ խաչ]]» եկեղեցիով, գավիթով, [[1735]] թվականից կառուցված սեղանատնով, զանգակատնով։ Նաև պահպանվել է եկեղեցու արևմտյան կողմում գտնվող գերեզմանը խաչարձանի հետ միասին, վանքի հյուսիսային մասում՝ ուխտավորների համար նախատեսված սենյակը, որտեղ գտնվում էին երկու վիմափոր խեցերը։ Ըստ ավանդույթի՝ վանքում եղել է մի սպիտակ խաչ, Աղվանից Եսայ, Ներսես և Հովհաննես կաթողիկոսների կողմից գրված կոնդակներ, որոնք գողացվել են։ Վանահամալիրից առանձին կանգնած է եղել [[1333]] թվականից մեզ հասած խաչքարը, որի հետ կապված բավականին հետաքրքիր ավանդազրույց կա․ [[Լենկթեմուր|Լենկ Թեմուրը]] Արցախի մեծ մասը գրավելուց հետո հասավ Սպիտակ խաչ վանքը և իր զինվորներին հրամայեց քանդել որմնախորշով պատը ու քարերը նետել [[Արաքս]] գետը։ Զինվորները կատարեցին Լենկ Թեմուրի հրամանը և քարերը նետեցին գետը։ Բայց գիշերը որմնախորշը հրաշքով վերականգնվեց հրեշտակների միջոցով։ Եվ այդպես տապալվեցին Լենկ Թեմուրի բոլոր փորձերը։ Անհաջողությամբ պսակված փորձերից հետո նա հեռանում է այդ տեղանքից։ Գյուղում պահպանվել է նաև Վիլիջան իշխանի բերդը կամ «Ցորաբերդը»&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը|last=Մանուկյան|first=Մարտին|publisher=ԱՍՈՂԻԿ|year=2020|location=Երևան|pages=165–166}}&lt;/ref&gt;։
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի զոհերի հիշատակին գյուղում կառուցվել է հուշարձան–կոթող։
  
== Հասարարակական կառույցներ ==
2015 թվականին ուներ մշակույթի տուն&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=102}}&lt;/ref&gt;։ Գյուղում գործել է տարրական դպրոց, ակումբ, գրադարան, բուժկայան։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&amp;men=gcis&amp;lng=en&amp;des=wg&amp;geo=-26&amp;srt=npan&amp;col=abcdefghinoq&amp;msz=1500&amp;pt=c&amp;va=x World Gazetteer]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&amp;nbsp; - World-Gazetteer.com{{ref-en}}
* [http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf Population of Nagorno-Karabakh Republic (2005)]{{ref-hy}}{{ref-en}}{{ref-ru}}

{{Հադրութի շրջան}}</text>
      <sha1>8hm45h95ij3bqcb6ggg6mdx29r4dvom</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արցախի Հանրապետության բնակչություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76960</id>
    <revision>
      <id>8492567</id>
      <parentid>8462679</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:54:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65654" xml:space="preserve">{{Արցախի պատմություն}}
'''Արցախի Հանրապետության բնակչություն''', 1994 թվականի [[Բիշքեկյան արձանագրություն|զինադադարով]] ամրագրված [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] փաստացի տարածքի բնակչություն։ Ընդհանուր քանակը 2010 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է 141.400 մարդ։ Քաղաքաբնակների թիվը 74.183 մարդ է կամ 52.5 %, գյուղական բնակչությունը՝ 67.217 մարդ է կամ 47.5 %, ընդ որում տղամարդկանց թիվը 68.048 մարդ կամ 48.1%, կանանցը՝ 73.352 կամ 51.9%։ Մայրաքաղաք [[Ստեփանակերտ]]ի բնակչությունը եղել է 52.310 մարդ&lt;ref name=&quot;president.nkr.am&quot;&gt;http://www.president.nkr.am/am/nkr/statePower/&lt;/ref&gt;։

[[Արցախյան շարժում|Արցախյան շարժման]] և 1991-1994 թվականների [[Արցախյան ազատամարտ|պատերազմի]] հետևանքով զգալի փոփոխության է ենթարկվել երկրի ժողովրդագրական պատկերը։ 1988 թվականից սկսած շուրջ 23 հազար փախստական է եկել [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]], իսկ պատերազմի տարիներին բնակչության մեծ տեղաշարժեր են եղել ռազմական գործողությունների գոտուց դեպի համեմատաբար խաղաղ շրջաններ, այնուհետև՝ [[Հայաստան]] ու արտերկիր, նրանց զգալի մասը չի վերադարձել։ Այդ տարիներին հանրապետությունից հեռացել է շուրջ 80 հազար բնակիչ (այդ թվում՝ 42000 ադրբեջանցի), ավերվել է 149 բնակավայր, եղել են նաև մարդկային կորուստներ։ 1996 թվականին գրանցվել է դարի նվազագույն թվաքանակը՝ շուրջ 123000 բնակիչ։ Երկրի տնտեսության վերականգնման, աճի ու բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման խնդիրները, որոնց լուծմամբ կբարելավվի նաև ժողովրդագրական պատկերը, հայտարարված են Արցախի Հանրապետության պետական քաղաքականության գերակա ուղղություն և ազգային անվտանգության ապահովման կարևորագույն տարր։

Արցախյան շարժման 20-ամյակի հետ կապված՝ 2008 թվականին [[Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցի|Շուշիի Ղազանչեցոց]] և [[Գանձասար]]ի եկեղեցիներում տեղի է ունեցել մեծ հարսանիք՝ համապատասխանաբար 500 և 200 զույգ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gov.nkr.am/hy/interviews/item/2017/10/17/harcazruyc/ |title=Լևոն Հայրապետյանի անունը ոսկե տառերով է գրվել բոլորիս սրտերում. Արցախի պետնախարար |accessdate=2020 թ․ հոկտեմբերի 20 |archive-date=2020 թ․ հոկտեմբերի 23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201023021030/http://gov.nkr.am/hy/interviews/item/2017/10/17/harcazruyc/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականին Կառավարությունը հաստատել է «ԼՂՀ պետական ժողովրդագրական քաղաքականության հայեցակարգը», որով նախատեսված են ժողովրդագրական կայուն զարգացման ուղիներն ու եղանակները։ Լուրջ խնդիր է նաև միգրացիոն հեռահար քաղաքականության մշակումը, որտեղ կարևոր դեր կունենա յուրացվող հողերի նկատմամբ բնակչության սեփականության իրավունքի ամրագրումը։

== Պատմություն ==
=== Պարսկական տիրապետություն ===
Արցախում ժողովրդագրական իրավիճակի վերաբերյալ հստակ թվեր հայտնվում են 18-րդ դարից, երբ երկրամասը պատկանում էր [[Սեֆյան Պարսկաստան]]ին՝ մտնելով [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի խանության]] կազմ։ Այն ընդգրկում էր ինչպես Զանգեզուրը ([[Սյունիքի մարզ]]), այնպես էլ՝ [[Արցախ նահանգ|Արցախը]] և պատմական [[Ուտիք]] նահանգի հարավը՝ մինչև [[Կուր]] և [[Արաքս]] գետերի միախառնման վայր։ Հետագայում Արցախը, որը ղեկավարվում էր [[Խամսայի մելիքություններ|հայ մելիքների]] կողմից, հորջորջվում է որպես «Լեռնային Ղարաբաղ», իսկ դրանից արևելք ընկած հատվածը՝ մինչև Կուր գետ, «Դաշտային Ղարաբաղ»։ Վերջինս, ի տարբերություն Արցախի, բնակեցված էր գերազանցապես իսլամադավան թյուրքախոս ցեղերով։ [[Մինաս վարդապետ Տիգրանյան]]ը, ավարտելով իր՝ ռուսաց կայսր [[Պետրոս Մեծ]]ի հրամանով գաղտնի առաքելությունը Արևելյան Հայաստանում, 1717 թվականի մարտի 14-ին զեկուցագրում նշել է, որ Արցախում գտնվող Գանձասար վանքի կաթողիկոսն իր ենթակայության տակ ուներ 900 հայկական գյուղ&lt;ref&gt; Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626-1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, p. 120–21 &lt;/ref&gt;։

Կոմս Պ.Պանինին ուղղված 1769 թվականի նամակում [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն|Քարթլի-Կախեթի]] արքա [[Հերակլ II]]-ը, Արցախի մասին գրել է, որ յոթ ընտանիք ղեկավարում են [[Խամսայի մելիքություններ|Խամսայի]] շրջանը (ներկայիս Արցախի Հանրապետության տարածք), իսկ բնակչությունն ամբողջովին հայ է&lt;ref&gt; Цагарели А. А. Грамота и гругие исторические документы XVIII столетия, относяшиеся к Грузии, Том 1. СПб 1891, ц. 434-435. This book is available online from Google Books &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626-1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, page 246 &lt;/ref&gt;։

18-րդ դարի Ղարաբաղը քննարկելիս ռուս դիվանագետ և պատմաբան Ս.Մ. Բրոնևսկին նշել է, որ Ղարաբաղը «գտնվում է Մեծ Հայքում», ունի մոտ 30,000-40 000 զինված հայ տղամարդ 1796 թվականին&lt;ref&gt; S.M.Bronesvskiy. [http://www.vostlit.info/Texts/rus9/Bronevskij/frametext32.htm Historical Notes...] St. Petersburg. 1996. Исторические выписки о сношениях России с Персиею, Грузиею и вообще с горскими народами, в Кавказе обитающими, со времён Ивана Васильевича доныне». СПб. 1996, секция &quot;Карабаг&quot; &lt;/ref&gt;։

Մյուս կողմից, ադրբեջանական ժամանակակից աղբյուրները նշում են, որ ինչպես 1593, այնպես էլ 1727 թվականի օսմանյան մարդահամարներում, որոնց ժամանակ [[Օսմանյան կայսրություն]]ը կարճատև գերիշխանությունն էր հաստատել Հարավային Կովկասում, Արցախի [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստան]], [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդ]], [[Խաչենի մելիքություն|Խաչեն]], [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդա]] և [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակ]] մելիքություններում գրանցվել են մի քանի թյուրքալեզու քոչվոր ցեղեր, և տասնյակ այլ ցեղեր՝ ցածրադիր, հարթավայրային Ղարաբաղում&lt;ref&gt; Ali Sinan Bilgili (2002). &quot;[https://www.altayli.net/azerbaycan-turkmenleri-tarihi.html Azerbaycan Türkmenleri Tarihi]&quot;. 7 (Türkler ed.): 22–43. &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Nəcəfli, Tofiq (2010). Gəncə-Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri [The Ottoman Short Register of Ganja-Karabakh eyalet, original text]. Bakı: Çaşıoğlu. &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Gəncə-Qarabağ vilayətinin müfəssəl dəftəri [Ottoman Survey Register of Ganja-Karabakh vilayet, Azeri translation)]. Baku: Şuşa. 2000. &lt;/ref&gt;։ Ռուս ազգագրագետ Անատոլի Ն. Յամսկովը նշում է, որ վերջին ցեղերը տեղաշարժեր էին կատարում Ղարաբաղի խանության ցածրավայրի ձմեռային արոտավայրերից դեպի Ղարաբաղի լեռնային հատվածի ամառային արոտավայրեր և այնտեղ մնում տարվա ջերմ ամիսներին&lt;ref&gt; Yamskov, A. N. (22 June 2014). &quot;Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh&quot;. Theory and Society (published October 1991). 20 (No. 5, Special Issue on Ethnic Conflict in the Soviet Union): 650 – via JSTOR. &quot;The Azeri conception of Karabakh as an inseparable part of Azerbaijan is based on other considerations than the oblast's ethnic composition. The Armenians have resided in Karabakh for a long time, and they represented an absolute majority of its population at the time that the autonomous oblast was formed. However, for centuries the entire high mountain zone of this region belonged to the nomadic Turkic herdsmen, from whom the Khans of Karabakh were descended. Traditionally, these direct ancestors of the Azeris of the Agdamskii raion (and of the other raions between the mountains of Karabakh and the Kura and Araks Rivers) lived in Karabakh for the four or five warm months of the year, and spent the winter in the Mil'sko-Karabakh plains. The descendants of this nomadic herding population therefore claim a historic right to Karabakh and consider it as much their native land as that of the settled agricultural population that lived there year-round.&quot; &lt;/ref&gt;։ Այս ավանդույթը տևեց տարածաշրջանում քոչվոր հովիվների ներթափանցման սկզբից մինչև 20-րդ դարի սկիզբ&lt;ref&gt; Olcott, M.; Malashenko, M. (1998). &quot;Традиционное землепользование кочевников исторического Карабаха и современный армяно-азербайджанский этнотерриториальный конфликт (Анатолий Ямсков)&quot; [The Traditional Land-use of the Nomads of Historical Karabakh and the Modern Armenian-Azerbaijani Ethno-territorial Conflict (by Anatoly N. Yamskov)]. Фактор этноконфессиональной самобытности в постсоветском обществе [The Factor of Ethno-confessional Identity in the Post-Soviet Society]. Московский Центр Карнеги (The Moscow Center of Carnegie). pp. 179–180. ISBN 0-87003-140-6. &quot;This seasonal coexistence in the mountains of historical Karabakh with a sedentary Armenian population and a nomadic Turkic one, as well as some Kurdish, completely assimilated by Azerbaijanis in the 19th-20th centuries, arose a long time ago, simultaneously with the great movement of nomadic pastoralists into the plains of Azerbaijan.&quot;&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական տիրապետություն ===
[[Պատկեր:Շուշի քաղաքի հայ բնակիչ - Armenian from Shushi (1900) 01 (cropped).jpg|280px|մինի|աջից|Շուշի քաղաքի հայ բնակիչ, 1900 թվական]]
[[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|Ռուս-պարսկական պատերազմի]] ընթացքում՝ 1805 թվականին [[Ղարաբաղի խանություն]]ը գրավվել է ռուսական զորքերի կողմից։ Ղարաբաղի, ինչպես նաև Անդրկովկասի տարածքի մեծ մասի անցումը Ռուսաստանին ամրագրվել է 1813 թվականի [[Գյուլիստանի պայմանագիր|Գյուլիստանի հաշտության]] պայմանագրով։ Երկրամասը Ռուսաստանին միանալուց հետո՝ արդեն 1823 թվականին Ղարաբաղի լեռնային մասի բնակչության 84,6 %-ը հայ էր, 14,7 %-ը՝ թաթար&lt;ref&gt;«Ղարաբաղի նահանգի նկարագրությունը», Թիֆլիս, 1866, էջ 260&lt;/ref&gt;։ Նույն տարվա Ռուսաստանի կայսերական իշխանությունների կողմից պատրաստված հետազոտությունը, որը կազմվել էր նախքան ռուս-պարսկական [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|հաջորդ պատերազմ]]ի ավարտին պարսկահայերի ներգաղթը, ցույց է տալիս, որ Ղարաբաղի բոլոր հայերը բնակվել են հայկական հինգ ավանդական իշխանությունների տարածքում՝ կազմելով ճնշող մեծամասնություն։ Հետազոտության ավելի քան 260 էջերում գրանցվել է ոչ թե ճշգրիտ բնակչությունը, այլ գյուղերի քանակը, որպես այդպիսին&lt;ref&gt; Bournoutian, George A. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-E Qarabagh. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 1994, page 18 &lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; | Մելիքություն
! colspan=&quot;2&quot; | Հայ
! colspan=&quot;2&quot; | Կովկասյան թաթար &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
! rowspan=&quot;2&quot; | Ընդհանուր
|- bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! Գյուղեր
! %
! Գյուղեր
! %
|-
| [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստան]] 
| align=&quot;right&quot; |12
| align=&quot;right&quot; |70.6%
| align=&quot;right&quot; |5
| align=&quot;right&quot; |29.4%
| align=&quot;right&quot; |'''17'''
|-
|[[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդ]]
| align=&quot;right&quot; |8
| align=&quot;right&quot; |100%
| align=&quot;right&quot; |0
| align=&quot;right&quot; |0%
| align=&quot;right&quot; |'''8'''
|-
|[[Խաչենի մելիքություն|Խաչեն]] 
| align=&quot;right&quot; |12
| align=&quot;right&quot; |100%
| align=&quot;right&quot; |0
| align=&quot;right&quot; |0%
| align=&quot;right&quot; |'''12'''
|-
|[[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդա]]
| align=&quot;right&quot; |23
| align=&quot;right&quot; |95.8%
| align=&quot;right&quot; |1
| align=&quot;right&quot; |4.2%
| align=&quot;right&quot; |'''24'''
|-
|[[Դիզակի մելիքություն|Դիզակ]]
| align=&quot;right&quot; |14
| align=&quot;right&quot; |93.3%
| align=&quot;right&quot; |1
| align=&quot;right&quot; |6.7%
| align=&quot;right&quot; |'''15'''
|-
| '''Ընդհանուր'''
| align=&quot;right&quot; | '''69'''
| align=&quot;right&quot; |'''90.8%'''
| align=&quot;right&quot; |'''7'''
| align=&quot;right&quot; | '''9.2%'''
| align=&quot;right&quot; |'''76'''
|-
| colspan=&quot;6&quot; | &lt;small&gt;&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; ''«Կովկասյան թաթար» կոչվում էին թյուրքալեզու այն բոլոր ցեղերը, որոնք 1936 թվականից սկսած հայտնի էին որպես «[[ադրբեջանցիներ]]»''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt; 
|}
[[Պատկեր:OudSjoesji.jpg|աջից|280px|մինի|Տեսարան Շուշիից (20-րդ դարի սկիզբ)։ Դա Արցախի խոշորագույն քաղաքն էր, որ 1897 թվականին ունեցել էր շուրջ 26000, իսկ 1913 թվականին՝ ավելի քան 44000 բնակիչ]]
Ռուսական իշխանության տարիներին (1813-1918) ժամանակակից Արցախի Հանրապետության տարածքում կատարվել են վարչատարածքային փոփոխություններ։ Ի սկզբանե ձևավորվել է [[Ղարաբաղի գավառ]]ը (1806-1840), որը չի միավորվել [[Հայկական մարզ]]ին (1828-1840)։ 1840 թվականին Անդրկովկասը կիսվել է վարչական երկու միավորների մեջ՝ [[Վրացա-Իմերեթական նահանգ]]՝ ներառելով Հայկական մարզը, Լոռին, Տավուշը և Շիրակը, և [[Կասպիական մարզ]]՝ ներառելով ամբողջ Ղարաբաղի գավառը։ 1846 թվականին երկրամասը բաժանվել է չորս նահանգների․ Ղարաբաղը մտել է [[Շամախու նահանգ|Շամախու]] (1859 թվականից՝ Բաքվի) նահանգի կազմ, և միայն Մեղրու հատվածն անջատվել և տրվել է նորաստեղծ [[Երևանի նահանգ]]ին։ 1868 թվականին ձևավորվում է [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ը, որի մեջ են միավորվում [[Ղազախի գավառ|Ղազախի]] և [[Ելիզավետպոլի գավառ|Ելիզավետպոլի]] (մինչ այդ՝ Թիֆլիսի նահանգ), [[Զանգեզուրի գավառ|Զանգեզուրի]] և [[Շուշիի գավառ|Շուշիի]] (մինչ այդ՝ Բաքվի նահանգ) գավառները, ինչպես նաև Մեղրին (մինչ այդ՝ Երևանի նահանգ)։ Շուշիի գավառը իր վերջնական սահմաններով ենթարկվում էր դրա նահանգապետին։ Հետագայում Շուշիի գավառից կամ Ղարաբաղից անջատվում են [[Ջևանշիրի գավառ|Ջևանշիրի]] (1869) գավառը հյուսիսում, և [[Ջաբրայիլի գավառ|Ջաբրայիլի]] (1873) գավառը հարավում։ Ընդ որում, Ղարաբաղը երեք գավառի բաժանվեց ոչ թե ազգային, այլ ֆիզիկաաշխարհագրական սկզբունքով՝ երեք գավառներն էլ ունեին հայկական (հիմնականում՝ լեռնաբնակ) և թյուրքախոս (հիմնականում՝ դաշտաբնակ) բնակչություն։ Միայն [[Քաշաթաղի շրջան]]ն էր, որ ներառված էր [[Զանգեզուրի գավառ]]ում։

[[Պատկեր:Artsakh Movement, February 13, 1988.jpg|աջից|280px|մինի|[[Արցախյան շարժում|Արցախյան շարժման]] առաջին օրը Ստեփանակերտում․ 13-ը փետրվարի 1988 թվական]]
Երկրամասի խոշորագույն քաղաքը [[Շուշի]]ն էր, որի բնակչությունը կայազորի հետ միասին հասնում էր 25,881 մարդու կամ գավառի բնակչության մոտ 20 տոկոսը։ Ինչպես գավառում, այնպես էլ քաղաքում հայերը բնակչության կեսից ավելին էին։ Շուշի քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականի մարդահամարի համաձայն ուներ 14420 հայ (56 %) և 10778 թաթար (42 %) բնակիչ։ 1916 թվականին Շուշիի բնակչությունը գրեթե կրկնապատկվում է՝ հասնելով 43869 մարդու՝ 23396 հայ (53 %) և 19121 թաթար (44 %)։ Ադրբեջանական տարբեր աղբյուրների պնդմամբ՝ Շուշիում եղել է 14-17 մզկիթ, որոնցից առնվազն ութը կառուցվել են 18-րդ դարում, առնվազն վեցը՝ 19-րդ դարում․ մինչդեռ 1992 թվականին, երբ քաղաքն ազատագրվեց հայկական ուժերի կողմից, այնտեղ կար 3 մզկիթ՝ [[Գյովհար Աղայի վերին մզկիթ|Գյովհար Աղայի վերին]] (1768-1885), [[Գյովհար Աղայի ներքին մզկիթ|Գյովհար Աղայի ներքին]] (1875-1876) և [[Սաաթլը մզկիթ|Սաաթլը]] (1883)։ Հայկական եկեղեցիների թիվը հասնում էր վեցի՝ [[Կուսանաց վանք (Շուշի)|Կուսանաց վանք]] (1816), [[Կանաչ Ժամ եկեղեցի|սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ]] (Կանաչ Ժամ, 1818), [[Ագուլեցոց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Շուշի)|սուրբ Աստվածածին]] (Ագուլեցոց, 1822), [[Մեղրեցոց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|սուրբ Աստվածածին]] (Մեղրեցոց, 1833), [[Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար|սուրբ Ամենափրկիչ]] (Ղազանչեցոց, 1887) և սուրբ Գևորգ։ 1918-1920 թվականների ոչ խաղաղ պայմաններում, ինչպես նաև նորաստեղծ ադրբեջանական բանակի կազմակերպած կոտորածների (միայն 1920 թվականին ոչնչացվել է ավելի քան 20 հազար հայ) հետևանքով հայերի ընդհանուր թվաքանակը նվազել է։ Շուշիից հեռացել է նաև թյուրքալեզու բնակչության մեծ մասը։

=== Խորհրդային ժամանակաշրջան ===
1921 թվականին Ելիզավետպոլի նահանգի վերոհիշյալ չորս գավառներից առանձնացվում է Սյունիքը (4500 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;)՝ որպես Հայկական ԽՍՀ մաս, իսկ մնացած ամբողջ Ղարաբաղը՝ մոտ 17000 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, տրվում է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին։ Վերջինիս անցնում է նաև [[Ելիզավետպոլի գավառ]]ն ամբողջությամբ («Հյուսիսային Արցախ-Գարդման»)՝ իր մեջ ներառելով հայկական մեծաքանակ բնակավայրեր։ Այս տարածքներում Ադրբեջանական ԽՍՀ իշխանությունները պարտավորվում են ստեղծել ինքնավար մարզ, և դա իրականացնում են միայն 1923 թվականին։ Այդ ժամանակ Ղարաբաղում, ինչպես նաև Ելիզավետպոլի գավառի տարածքում բնակվում էր 157,8 հազար հայ։ Որպես Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ՝ այս ամբողջ տարածքից առանձնացվում է միայն 4400 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;-ը՝ մնացած 12600 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;-ը, ինչպես և Ելիզավետպոլը թողնելով Ադրբեջանի ուղղակի հսկողության տակ։ 1926 թվականին անցկացվում է ԽՍՀՄ առաջին մարդահամարը, որի արդյունքների համաձայն ԼՂԻՄ-ում ապրում էր ընդամենը 125300 բնակիչ՝ մնացած արցախահայությունը արդեն ԼՂԻՄ տարածքից դուրս։ Գրանցված էր երկու քաղաք՝ Ստեփանակերտ և Շուշի (ընդհանուր՝ 8293 մարդ), և 310 գյուղ (ընդհանուր՝ 117007 մարդ)&lt;ref&gt;Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 10. Стр. 2-3. Том 11. Стр. 2-3. Том 14.Стр.5. Том 15.Стр.6. Том 16. Стр.4. [http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr_26_b.php?reg=77 Всесоюзная перепись населения 1926 г. Белорусская, Украинская, Закавказская, Узбекская, Туркменская республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население.]&lt;/ref&gt;։ Ժամանակակից Արցախի Հանրապետության տարածքում են ոչ միայն ԼՂԻՄ-ը, այլ նաև Խորհրդային Ադրբեջանի ևս 7 շրջաններ, որոնցից վեցի տարածքում ([[Քելբաջարի շրջան|Քելբաջար]], [[Լաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Լաչին]], [[Կուբաթլուի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Կուբաթլու]], [[Զանգելանի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Զանգելան]], [[Ջաբրայիլի շրջան|Ջաբրայիլ]] և [[Ֆիզուլիի շրջան|Ֆիզուլի]]) 1926 թվականին եղել է 126797 բնակիչ, այդ թվում՝ քաղաքային 3595 (2 քաղաք՝ [[Լաչին]] և [[Ֆիզուլի]]), և գյուղական 123202 (778 գյուղ)։ Այդպիսով, ԼՂԻՄ-ում և ապագա ազատագրված տարածքներում 1926 թվականին եղել է հավասար բնակչություն, միասին՝ քառորդ միլիոն։
{| class=&quot;wikitable &quot;
|+ ԼՂԻՄ բնակչություն
|-
! Շրջաններ !! !! 1939&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_2.php Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность наличного населения СССР по районам и городам]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_4.php Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность сельского населения СССР по районам, крупным селам и сельским населенным пунктам - районным центрам]&lt;/ref&gt; !! 1959&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по регионам союзных республик (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1970&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg1.php Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1979&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1989&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полу]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt;
|-
| '''[[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի շրջան]]''' || '''Ընդամենը''' || '''27128''' || '''16808''' || '''15937''' || '''14479''' || '''14487'''
|-
| || գ․ (1970` քտա․ ) [[Հադրութ]] || 2408 || 1761 || 2082 || 2230 || 2614
|-
| || այլ գյուղական || 24720 || 15047 || 13855 || 12249 || 11873
|-
| [[Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|'''Մարդակերտի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''40812''' || '''37734''' || '''44004''' || '''44075''' || '''47047'''
|-
| || գ․ (1970` քտա․ ) [[Մարտակերտ|Մարդակերտ]] || 3721 || 3830 || 5683 || 6937 || 8325
|-
| || քտա․ [[Մատաղիս]] || || 471 || 271 || || 
|-
| || քտա․ [[Մարաղա (գյուղ)|Լենինավան]] || || || 3905 || 3984 || 4644
|-
| || այլ գյուղական || 37091 || 33433 || 34145 || 33154 || 34078
|-
| '''[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]''' || '''Ընդամենը''' || '''32298''' || '''24841''' || '''26178''' || '''26779''' || '''28202'''
|-
| || գ․ (1970` քտա․ ) [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]] || 1906 || 2669 || 4654 || 5504 || 6998
|-
| || քտա․ [[Կարմիր Շուկա]] || || 682 || 1081 || 1083 || 1061
|-
| || այլ գյուղական || 30392 || 21490 || 20443 || 20192 || 20143
|-
| [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|'''Շուշիի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''10819''' || '''10626''' || '''13664''' || '''16813''' || '''20374'''
|-
| || ք․ [[Շուշի]] || 5424 || 6117 || 8693 || 11729 || 15039
|-
| || Գյուղական || 5395 || 4509 || 4971 || 5084 || 5335
|-
| '''Ստեփանակերտի շրջան&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;''' || '''Ընդամենը''' || '''39780''' || '''40397''' || '''50530''' || '''58755''' || '''77659'''
|-
| || ք․ [[Ստեփանակերտ]] || 10459 || 20333 || 30293 || 38980 || 56705
|-
| || քտա․ Ասկերան || || || 667 || 945 || 2024
|-
| || Գյուղական || 29321 || 20064 || 19570 || 18830 || 18930
|-
| '''ԼՂԻՄ''' || '''Ընդամենը''' || '''150837''' || '''130406''' || '''150313''' || '''160901''' || '''187769'''
|-
| || Քաղաքային || 15883 || 27603 || 57329 || 71392 || 97410
|-
| || Գյուղական || 134954 || 102803 || 92984 || 89509 || 90359
|-
| [[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|'''''Շահումյանի շրջան''''']] || '''''Ընդամենը''''' || '''''14032''''' || '''''16459''''' || '''''19599''''' || '''''19909''''' || '''''20825'''''
|-
| || գ․ (1979` քտա․ ) [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]] || 2166|| || 3381 || 3514 || 4166
|-
| || գ․ (1979` քտա․ ) Վերին Շեն || || || || 4253 || 4871
|-
| || այլ գյուղական || 11866|| || 16218 || 12142 || 11788
|-
| colspan=&quot;7&quot; | &lt;small&gt;&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; ''1970 թվականի մարդահամարում Ստեփանակերտն առանձնացված էր, իսկ մնացած տարածքները հայտնի էին որպես [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|«Ասկերանի շրջան»'']]&lt;/small&gt;&lt;/small&gt; 
|}
[[Պատկեր:Agdam 2017 3.jpg|աջից|280px|մինի|[[Ջումա մզկիթ (Ակնա)|Ջումա մզկիթի]] արտաքին տեսք․ Աղդամի՝ դեռևս կանգուն կառույցներից մեկը]]
Խորհրդային տարիներին աճ գրանցվել է միայն 1926-1939 թվականներին, ավելին՝ քաղաք է վերադարձել հայ բնակչության մի մասը (1476 հայ և 3701 ադրբեջանցի)։ Հետագա 50 տարվա ընթացքում ԼՂԻՄ-ի հայ բնակչությունը գրեթե չի աճել․ 150837-ից դառնալով 187769՝ այն ներառել է ոչ թե 14100, այլ արդեն 40600 ադրբեջանցի։ Հակառակ դրան՝ խրախուսվել է ադրբեջանցիների ներհոսքը երկրամաս։ Ադրբեջանի կառավարությունն աստիճանաբար կրճատել է ներդրումների ծավալը ԼՂԻՄ-ում, և աշխատուժը ստիպված զանգվածաբար հեռացել է մարզից։ 1939 թվականին Ադրբեջանի քաղաքներում ու շրջաններում աշխատել են ավելի քան 52 հազար ղարաբաղցի հայ շինարարներ և բանվորներ (մարզի բնակչության շուրջ 1/3-ը)։ Միևնույն ժամանակ, 1940-1960-ական թվականներին Արցախի գյուղերից ֆաբրիկագործարանային ուսուցման ծրագրով հավաքագրել են հայ երիտասարդների և ուղարկել աշխատելու [[Բաքու]], [[Սումգայիթ]] և այլ քաղաքներ։ 1945-1960 թվականներին մարզում ոչ միայն չեն կառուցվել նոր ֆաբրիկա, գործարան, մշակութային, կենցաղսպասարկման օբյեկտներ, այլև քանդվել, ոչնչացվել են եղած արտադրական կարողությունները, սոցիալ-տնտեսական ոլորտի հաստատությունները։ Արտադրական ձեռնարկությունները տեղաբաշխված էին հիմնականում Ստեփանակերտում և Շուշիում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941-1945) ժամանակ մարզի բնակչության 35 %-ը (45 հազար մարդ) զորակոչվել է բանակ, 22 հազարը զոհվել է։ 1949 թվականին մարզից արտաքսել և [[Ալթայի երկրամաս]] (Ռուսաստան) են աքսորել հազարավոր հայ ընտանիքների։ 1959 թվականին հայ բնակչության թվաքանակը 1946 թվականի համեմատությամբ նվազել է 37 հազարով։ Կտրուկ փոխվել է նաև բնական աճի պատկերը․ եթե 1961 թվականին մարզում 1000 շնչի հաշվով ծնվել է 40,5 երեխա, բնական աճը կազմել է 33,3 մարդ, ապա 1986 թվականի այդ ցուցանիշը եղել է ընդամենը 16,2։ Ամբողջովին փոխվել է մարզի և հատկապես [[Շուշի]]ի ժողովրդագրական պատկերը․ 1989 թվականին քաղաքում ոչ մի հայ չէր մնացել։ Հետագայում՝ 2002 թվականին արդեն, [[Հեյդար Ալիև]]ը հարցազրույցում ասել էր. «Դրանով ես փորձեցի ավելացնել ադրբեջանցիների թիվը և կրճատել հայերի թիվը»&lt;ref&gt;&quot;Гейдар Алиев: '[https://web.archive.org/web/20120524164730/http://www.echo-az.com/archive/2002_07/383/facts.shtml#11 Государство с оппозицией лучше]'&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Кто на стыке интересов? [https://web.archive.org/web/20121124110914/http://www.regnum.ru/english/628362.html США, Россия и новая реальность на границе с Ираном]&quot;. Regnum. April 4, 2006.&lt;/ref&gt;։

{| class=&quot;wikitable &quot;
|+ '''«Յոթ շրջանների» բնակչություն'''
|-
! Շրջաններ !! !! 1939&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_2.php Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность наличного населения СССР по районам и городам]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_4.php Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность сельского населения СССР по районам, крупным селам и сельским населенным пунктам - районным центрам]&lt;/ref&gt; !! 1959&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по регионам союзных республик (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1970&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg1.php Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1979&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt; !! 1989&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg1.php Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полу]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу]&lt;/ref&gt;
|-
| [[Աղդամի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|'''Աղդամի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''60663''' || '''66868''' || '''93422''' || '''107902''' || '''131293'''
|-
| || ք․ [[Աղդամ]] || 10746 || 16061 || 21277 || 23559 || 28031
|-
| || Գյուղական || 49917 || 50807 || 72145 || 84343 || 103262
|-
| [[Զանգելանի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|'''Զանգելանի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''21362''' || '''18857''' || '''28058''' || '''30251''' || '''32698'''
|-
| || քտա․ (1979` ք․) [[Զանգելան]] || || 2980 || 4103 || 5164 || 6968
|-
| || գ․ (1959` քտա․) [[Մինջևան]] || 1103 || 3435 || 4530 || 4583 || 5506
|-
| || Գյուղական || 20259 || 12442 || 19425 || 20504 || 20224
|-
| [[Լաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|'''Լաչինի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''20356''' || '''24734''' || '''35642''' || '''44577''' || '''47339'''
|-
| || ք․ [[Լաչին]] || 1063 || 2329 || 4990 || 6191 || 7829
|-
| || Գյուղական || 19293 || 22405 || 30652 || 38386 || 39510
|-
| [[Կուբաթլուի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|'''Կուբաթլուի շրջան''']] || '''Ընդամենը''' || '''22026''' || '''19187''' || '''25748''' || '''26613''' || '''28110'''
|-
| || գ․ (1970` քտա․) [[Կուբաթլու]] || || 1017 || 2669 || 3460 || 5508
|-
| || Գյուղական || 21009 || 19187 || 23079 || 23153 || 22602
|-
| '''[[Ջաբրայիլի շրջան]]''' || '''Ընդամենը''' || '''23502''' || '''26377''' || '''37227''' || '''43184''' || '''49156'''
|-
| || գ․ (1959` քտա․) [[Ջաբրայիլ]] || 760 || 2916 || 3739 || 4796 || 6070
|-
| || Գյուղական || 22742 || 23461 || 33488 || 38388 || 43086
|-
| '''[[Քելբաջարի շրջան]]''' || '''Ընդամենը''' || '''20931''' || '''22635''' || '''33487''' || '''40105''' || '''43713'''
|-
| || գ․ (1970` քտա․) [[Քելբաջար]] || 1089 || || 4775 || 5670 || 7246
|-
| || քտա․ [[Ջերմաջուր (Շահումյանի շրջան)|Իստիսու]] || || || 678 || 811 || 830
|-
| || Գյուղական || 19842 || 22635 || 28034 || 33624 || 35637
|-
| '''[[Ֆիզուլիի շրջան]]''' || '''Ընդամենը''' || '''43487''' || '''48330''' || '''67397''' || '''76504''' || '''89417'''
|-
| || ք․ [[Ֆիզուլի (քաղաք)|Ֆիզուլի]] || 5953 || 7597 || 11253 || 13201 || 17090
|-
| || քտա․ [[Հորադիզ]] || || 2669 || 4561 || 5106 || 5689
|-
| || Գյուղական || 37534 || 38064 || 51583 || 58197 || 66638
|-
| '''«Յոթ շրջաններ»''' || '''Ընդամենը''' || '''212327''' || '''226988''' || '''320981''' || '''369136''' || '''421726'''
|-
| || Քաղաքային || 21731 || 37987 || 62575 || 72541 || 90767
|-
| || Գյուղական || 190596 || 189001 || 258406 || 296595 || 330959
|}

Աղյուսակներից երևում է, որ եթե ԼՂԻՄ-ի բնակչությունը ավելացել է հիմնականում ադրբեջանցիների հաշվին, ապա շրջակա յոթ շրջաններում բնակչությունը կրկնապատկվել է։ Այդպիսով, 1989 թվականին ԼՂԻՄ-ի տարածքում և շրջակա յոթ շրջաններում ադրբեջանցիների քանակը հասել էր 421726 մարդու։ Նրանցից 30 հազարը բնակվում էր Արցախի ազատագրած յոթ շրջաններից երկուսի՝ Աղդամի ու Ֆիզուլու, դեռ չազատագրված հատվածում։

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
'''ԼՂԻՄ (1926-1989) և Արցախի Հանրապետության ազգային կազմը (2005-2015)՝ համաձայն մարդահամարի&lt;ref name=rgae1&gt;{{cite web |title=население азербайджана |url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html |website=www.ethno-kavkaz.narod.ru |accessdate=2020 թ․ հոկտեմբերի 12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=rgae2&gt;РГАЭ, ф. 1562, оп. 336, д. 999, 1244, 1565, 1566-д, 1567, 5925, 7879&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/ 2005 census of the Nagorno-Karabach Republic]&lt;/ref&gt;'''
|-bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; | Ազգություն
! colspan=&quot;2&quot; | 1926
! colspan=&quot;2&quot; | 1939
! colspan=&quot;2&quot; | 1959
! colspan=&quot;2&quot; | 1970
! colspan=&quot;2&quot; | 1979
! colspan=&quot;2&quot; | 1989
! colspan=&quot;2&quot; | 2005
! colspan=&quot;2&quot; | 2015&lt;ref&gt;{{cite web |script-title=ru:Таблица 5.2-1 Население (городское, сельское) по национальности, полу |url=http://stat-nkr.am/files/publications/2016/Mardahamar_2015_rus/MAS_2/5_2-1_189_190.pdf |accessdate=2018 թ․ հուլիսի 31 |language=Russian}}&lt;/ref&gt;
|-bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
! Թիվ
! %
|-
| Հայեր
| align=&quot;right&quot; | 111,694
| align=&quot;right&quot; | 89.1
| align=&quot;right&quot; | 132,800
| align=&quot;right&quot; | 88.0
| align=&quot;right&quot; | 110,053
| align=&quot;right&quot; | 84.4
| align=&quot;right&quot; | 121,068
| align=&quot;right&quot; | 80.5
| align=&quot;right&quot; | 123,076
| align=&quot;right&quot; | 75.9
| align=&quot;right&quot; | 145,450
| align=&quot;right&quot; | 76.9
| align=&quot;right&quot; | 137,380
| align=&quot;right&quot; | 99.7
| align=&quot;right&quot; | 144,683
| align=&quot;right&quot; | 99.7
|-
| [[Ադրբեջանցիները Հայաստանում|Ադրբեջանցիներ]]
| align=&quot;right&quot; | 12,592
| align=&quot;right&quot; | 10.0
| align=&quot;right&quot; | 14,053
| align=&quot;right&quot; | 9.3
| align=&quot;right&quot; | 17,995
| align=&quot;right&quot; | 13.8
| align=&quot;right&quot; | 27,179
| align=&quot;right&quot; | 18.1
| align=&quot;right&quot; | 37,264
| align=&quot;right&quot; | 23.0
| align=&quot;right&quot; | 40,688
| align=&quot;right&quot; | 21.5
| align=&quot;right&quot; | 6
| align=&quot;right&quot; | 0.0
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
|-
| [[Ռուսները Հայաստանում|Ռուսներ]]
| align=&quot;right&quot; | 596
| align=&quot;right&quot; | 0.5
| align=&quot;right&quot; | 3,174
| align=&quot;right&quot; | 2.1
| align=&quot;right&quot; | 1,790
| align=&quot;right&quot; | 1.4
| align=&quot;right&quot; | 1,310
| align=&quot;right&quot; | 0.9
| align=&quot;right&quot; | 1,265
| align=&quot;right&quot; | 0.8
| align=&quot;right&quot; | 1,922
| align=&quot;right&quot; | 1.0
| align=&quot;right&quot; | 171
| align=&quot;right&quot; | 0.1
| align=&quot;right&quot; | 238
| align=&quot;right&quot; | 0.1
|-
| [[Ուկրաինացիները Հայաստանում|Ուկրաինացիներ]]
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 436
| align=&quot;right&quot; | 0.3
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; |
| align=&quot;right&quot; | 193
| align=&quot;right&quot; | 0.1
| align=&quot;right&quot; | 140
| align=&quot;right&quot; | 0.1
| align=&quot;right&quot; | 416
| align=&quot;right&quot; | 0.2
| align=&quot;right&quot; | 21
| align=&quot;right&quot; | 0.0
| align=&quot;right&quot; | 26
| align=&quot;right&quot; | 0.0
|-
| [[Եզդիները Հայաստանում|Եզդիներ]]
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; |
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 16
| align=&quot;right&quot; | 0.0
|-
| [[Ասորիները Հայաստանում|Ասորիներ]]
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; |
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 16
| align=&quot;right&quot; | 0.0
|-
| [[Վրացիները Հայաստանում|Վրացիներ]]
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; |
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 
| align=&quot;right&quot; | 15
| align=&quot;right&quot; | 0.0
|-
| Այլ ազգեր
| align=&quot;right&quot; | 416
| align=&quot;right&quot; | 0.3
| align=&quot;right&quot; | 374
| align=&quot;right&quot; | 0.2
| align=&quot;right&quot; | 568
| align=&quot;right&quot; | 0.4
| align=&quot;right&quot; | 563
| align=&quot;right&quot; | 0.4
| align=&quot;right&quot; | 436
| align=&quot;right&quot; | 0.3
| align=&quot;right&quot; | 609
| align=&quot;right&quot; | 0.3
| align=&quot;right&quot; | 159
| align=&quot;right&quot; | 0.1
| align=&quot;right&quot; | 59
| align=&quot;right&quot; | 0.0
|-bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
! align=&quot;left&quot; | Ընդհանուր [[ԼՂԻՄ]]
! colspan=&quot;2&quot; | 125,300
! colspan=&quot;2&quot; | 150,837
! colspan=&quot;2&quot; | 130,406
! colspan=&quot;2&quot; | 150,313
! colspan=&quot;2&quot; | 162,181
! colspan=&quot;2&quot; | 189,085 
! colspan=&quot;2&quot; | 137,737
! colspan=&quot;2&quot; | 145,053 
|-bgcolor=&quot;#e0e0e0&quot;
|-
|}

== Արցախի Հանրապետության բնակչություն ==
=== Մարդահամարներ և այլ գրանցումներ ===
[[Պատկեր:Mardakert 002.jpg|աջից|280px|մինի|Տեսարան [[Մարտակերտ]]ից]]
Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզն ուներ 145,593 հայ (76,4%), ինչպես նաև 42,871 ադրբեջանցի (22,4%) բնակչություն&lt;ref&gt; Human Rights Watch. Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. December 1994, p. xiii, ISBN 1-56432-142-8, citing: Natsional'nyi Sostav Naseleniya SSSR, po dannym Vsesoyuznyi Perepisi Naseleniya 1989 g., Moskva, &quot;Finansy i Statistika&quot; &lt;/ref&gt;։ Մնացածների մեջ գերակշռում էին քրդերը, կային որոշ քանակությամբ ռուսներ, հույներ և ասորիներ։ Ադրբեջանական և քրդական բնակչության մեծ մասը՝ շուրջ 400 հազար մարդ, 1992-1993 թվականների պատերազմի ամենածանր տարիներին լքել է տարածաշրջանը։ Արցախում հիմնական լեզուն հայերենն է. սակայն, տեղացի հայերը խոսում են [[Ղարաբաղի բարբառ|արցախյան բարբառով]], որը տեղ-տեղ տարբերվում է հայերենից, քանի որ այն շերտավորված է ռուսերեն, թուրքերեն և պարսկերեն բառերով&lt;ref&gt; de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. ISBN 0-8147-1945-7. &lt;/ref&gt;։ Ավագ սերնդի մեծ մասը խոսում է նաև [[ադրբեջաներեն]], տարածված է ռուսերենը։

Մինչև 2000 թվականը բնակչության տեղաշարժը եղել է զուտ բացասական&lt;ref&gt; Regnum News Agency. [https://web.archive.org/web/20080905181618/http://www.regnum.ru/english/793359.html Nagorno Karabakh prime minister: We need to have at least 300,000 population] &lt;/ref&gt;։ 2001 թվականին Արցախի բնակչությունը 95% հայ էր, մնացած ընդհանուր թվաքանակը `ասորիներ, հույներ և քրդեր։ 2007 թվականի մարտին տեղական կառավարությունը հայտարարեց, որ իր բնակչությունն աճել է ՝ կազմելով 138,000։ Ծնելիության տարեկան մակարդակը գրանցվել է տարեկան 2,200-2,300, 1999 թվականի գրեթե 1500-ի փոխարեն։ 2011 թվականին «[[Նոր Ադրբեջան]]» կուսակցության պաշտոնյաները ԵԱՀԿ էին ուղարկել մի նամակ, որում ասվում էր. «Անցյալ տարի հրապարակված ԵԱՀԿ փաստահավաք առաքելության զեկույցը նաև ցույց է տալիս, որ շուրջ 15,000 հայ ապօրինի բնակություն է հաստատել Ադրբեջանի գրավյալ տարածքներում»&lt;ref&gt;https://www.rferl.org/a/azerbaijani_party_appeals_to_osce_about_armenian_resettlement/24104655.html&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, ԵԱՀԿ զեկույցը, որը հրապարակվել է 2011 թվականի մարտին, ենթադրում է, որ ազատագրված տարածքներում հայերի կողմից վերահսկվող տարածքների բնակչությունը կազմում է 14000, և նշում, որ «էական աճ չի գրանցվել 2005 թվականից ի վեր&lt;ref&gt; &quot;[https://www.rferl.org/a/azerbaijani_party_appeals_to_osce_about_armenian_resettlement/24104655.html Azerbaijani Party Appeals To OSCE About Armenian Resettlement]&quot;. RFERL. 2011-05-13. Retrieved 13 May 2011. &lt;/ref&gt;։

'''Բնակչություն ըստ տարիքային խմբի'''
{| class = &quot;wikitable&quot;
!Տարիքային խումբ
!Բնակչություն՝ հազարներով
!Քաղաքային 
!Գյուղական 
!Բնակչության տոկոս
!Քաղաքային բնակչության տոկոս
!Գյուղական բնակչության տոկոս
|----
|0-6
|15.7
|7.5
|8.2
|11.4
|10.6
|12.3
|----
|7-17
|25.2
|12.8
|12.4
|18.3
|18.1
|18.5
|----
|18-59
|75.8
|41.9
|33.9
|55.0
|59.2
|50.7
|----
|60+
|21.0
|8.6
|12.4
|15.3
|12.1
|18.5
|----
|}

'''Բնակչություն ըստ շրջանի'''&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081030200307/http://www.spyur.am/images/htmfix/armenia/map_eng.gif Map of Provinces]&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Բնակչություն՝ հազարներով
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2015
|----
|'''Ընդհանուր'''
|'''134.4'''
|'''135.7'''
|'''136.6'''
|'''137.0'''
|'''137.2'''
|'''137.7'''
|'''137.7'''
|'''148.9'''
|----
|[[Ստեփանակերտ]]
|49.5
|49.5
|49.7
|49.8
|49.9
|50.0
|50.4
|55.2
|----
|[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]
|22.8
|22.9
|23.0
|23.0
|23.0
|23.2
|23.1
|24.3
|----
|[[Մարտակերտի շրջան]]
|18.9
|18.7
|18.8
|18.8
|18.8
|18.9
|18.9
|19.9
|----
|[[Ասկերանի շրջան]]
|16.0
|16.6
|16.6
|16.8
|16.9
|17.0
|17.0
|18.1
|----
|[[Հադրութի շրջան]]
|11.4
|11.4
|11.8
|11.9
|11.9
|12.0
|12.4
|13.6
|----
|[[Քաշաթաղի շրջան]]
|9.8
|10.0
|10.0
|9.9
|9.8
|9.7
|8.6
|9.3
|----
|[[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]]
|4.0
|4.1
|4.2
|4.3
|4.4
|4.4
|4.5
|5.4
|----
|[[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջան]]
|2.0
|2.5
|2.5
|2.5
|2.5
|2.5
|2.8
|3.1
|}

'''Քաղաքային բնակչություն ըստ շրջանի'''
{|class=&quot;wikitable&quot;
!Բնակչություն՝ հազարներով
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2015
|----
|Ընդհանուր
|68.4
|68.7
|69.3
|69.1
|69.8
|70.5
|70.8
|84.5
|----
|[[Ստեփանակերտ]]
|49.5
|49.5
|49.7
|49.8
|49.9
|50.0
|50.4
|55.2
|----
|[[Ասկերանի շրջան]]
|2.3
|2.1
|2.0
|1.9
|2.0
|2.0
|2.1
|2.3
|----
|[[Հադրութի շրջան]]
|2.5
|2.5
|2.8
|2.8
|2.7
|2.8
|3.0
|4.1
|----
|[[Մարտակերտի շրջան]]
|3.8
|3.8
|3.8
|3.8
|4.0
|4.2
|3.8
|4.6
|----
|[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]
|4.3
|4.5
|4.7
|4.5
|4.8
|4.9
|4.9
|10.2
|----
|[[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջան]]
|0.4
|0.5
|0.6
|0.5
|0.5
|0.4
|0.5
|0.6
|----
|[[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]]
|2.7
|2.9
|3.0
|3.1
|3.1
|3.3
|3.3
|4.2
|----
|[[Քաշաթաղի շրջան]]
|2.9
|2.9
|2.7
|2.7
|2.8
|2.9
|2.7
|3.3
|}

'''Գյուղական բնակչություն ըստ շրջանի'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Բնակչություն՝ հազարներով
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2015
|----
|Ընդհանուր
|66.0
|67.0
|67.3
|67.9
|67.4
|67.2
|66.9
|64.4
|----
|[[Ստեփանակերտ]]
|0.0
|0.0
|0.0
|0.0
|0.0
|0.0
|0.0
|0.0
|----
|[[Ասկերանի շրջան]]
|13.7
|14.5
|14.6
|14.9
|14.9
|15.0
|14.9
|15.8
|----
|[[Հադրութի շրջան]]
|8.9
|8.9
|9.0
|9.1
|9.2
|9.2
|9.4
|9.5
|----
|[[Մարտակերտի շրջան]]
|15.1
|14.9
|15.0
|15.0
|14.8
|14.7
|15.1
|15.3
|----
|[[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]]
|18.5
|18.4
|18.3
|18.5
|18.2
|18.3
|18.2
|14.1
|----
|[[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջան]]
|1.6
|2.0
|1.9
|2.0
|2.0
|2.1
|2.2
|2.5
|----
|[[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]]
|1.3
|1.2
|1.2
|1.2
|1.3
|1.1
|1.2
|1.2
|----
|[[Քաշաթաղի շրջան]]
|6.9
|7.1
|7.3
|7.2
|7.0
|6.8
|5.9
|6.0
|}

=== Արցախի ազգային վիճակագրության տվյալներ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Տարի
! width=&quot;80pt&quot;|Միջին բնակչություն &lt;ref&gt;[http://www.stat-nkr.am/index.php?lang=en The National Statistical Service of Nagorno-Karabach Republic]&lt;/ref&gt;
! width=&quot;80pt&quot;|Կենդանի ծնունդներ
! width=&quot;80pt&quot;|Մահեր
! width=&quot;80pt&quot;|Բնական աճ
! width=&quot;80pt&quot;|Ընդհանուր ծնելիություն (1000 մարդու հաշվով)
! width=&quot;80pt&quot;|Ընդհանուր մահացություն (1000 մարդու հաշվով)
! width=&quot;80pt&quot;|Բնական աճ (1000 մարդու հաշվով)
! width=&quot;70pt&quot;|Մանկամահություն (1000 մարդու հաշվով)
! width=&quot;70pt&quot;|Տղամարդկանց կյանքի տևողություն
! width=&quot;70pt&quot;|Կանանց կյանքի տևողություն
|-
| 1995
| align=&quot;right&quot; | 125,000
| align=&quot;right&quot; | 1,799
| align=&quot;right&quot; | 1,197
| align=&quot;right&quot; |  602
| align=&quot;right&quot; | 14.4
| align=&quot;right&quot; | 9.6
| align=&quot;right&quot; | 4.8
|-
| 1996
| align=&quot;right&quot; | 123,000
| align=&quot;right&quot; | 1,964
| align=&quot;right&quot; | 1,323
| align=&quot;right&quot; |  641
| align=&quot;right&quot; | 15.9
| align=&quot;right&quot; | 10.7
| align=&quot;right&quot; | 5.2
|-
| 1997
| align=&quot;right&quot; | 126,000
| align=&quot;right&quot; | 1,887
| align=&quot;right&quot; | 1,205
| align=&quot;right&quot; |  682
| align=&quot;right&quot; | 14.9
| align=&quot;right&quot; | 9.5
| align=&quot;right&quot; | 5.4
|-
| 1998
| align=&quot;right&quot; | 130,000
| align=&quot;right&quot; | 1,897
| align=&quot;right&quot; | 1,207
| align=&quot;right&quot; |  690
| align=&quot;right&quot; | 14.6
| align=&quot;right&quot; | 9.3
| align=&quot;right&quot; | 5.3
|-
| 1999
| align=&quot;right&quot; | 132,000
| align=&quot;right&quot; | 1,645
| align=&quot;right&quot; | 1,104
| align=&quot;right&quot; |  541
| align=&quot;right&quot; | 12.5
| align=&quot;right&quot; | 8.4
| align=&quot;right&quot; | 4.1
|-
| 2000
| align=&quot;right&quot; | 134,000
| align=&quot;right&quot; | 2,222
| align=&quot;right&quot; | 1,185
| align=&quot;right&quot; | 1,037
| align=&quot;right&quot; | 16.6
| align=&quot;right&quot; | 8.9
| align=&quot;right&quot; | 7.7
|-
| 2001
| align=&quot;right&quot; | 135,000
| align=&quot;right&quot; | 2,306
| align=&quot;right&quot; | 1,075
| align=&quot;right&quot; | 1,231
| align=&quot;right&quot; | 17.1
| align=&quot;right&quot; | 8.0
| align=&quot;right&quot; | 9.1
|-
| 2002
| align=&quot;right&quot; | 136,000
| align=&quot;right&quot; | 2,190
| align=&quot;right&quot; | 1,242
| align=&quot;right&quot; |  948
| align=&quot;right&quot; | 16.1
| align=&quot;right&quot; | 9.1
| align=&quot;right&quot; | 7.0
|-
| 2003
| align=&quot;right&quot; | 137,000
| align=&quot;right&quot; | 2,058
| align=&quot;right&quot; | 1,232
| align=&quot;right&quot; |  826
| align=&quot;right&quot; | 15.0
| align=&quot;right&quot; | 9.0
| align=&quot;right&quot; | 6.0
|-
| 2004
| align=&quot;right&quot; | 137,000
| align=&quot;right&quot; | 2,095
| align=&quot;right&quot; | 1,306
| align=&quot;right&quot; |  789
| align=&quot;right&quot; | 15.3
| align=&quot;right&quot; | 9.5
| align=&quot;right&quot; | 5.8
|-
| 2005
| align=&quot;right&quot; | 137,000
| align=&quot;right&quot; | 2,004
| align=&quot;right&quot; | 1,260
| align=&quot;right&quot; |  744
| align=&quot;right&quot; | 14.6
| align=&quot;right&quot; | 9.2
| align=&quot;right&quot; | 5.4
|-
| 2006
| align=&quot;right&quot; | 138,000
| align=&quot;right&quot; | 2,102
| align=&quot;right&quot; | 1,235
| align=&quot;right&quot; |  867
| align=&quot;right&quot; | 15.3
| align=&quot;right&quot; | 9.0
| align=&quot;right&quot; | 6.3
|-
| 2007
| align=&quot;right&quot; | 138,000
| align=&quot;right&quot; | 2,145
| align=&quot;right&quot; | 1,227
| align=&quot;right&quot; |  918
| align=&quot;right&quot; | 15.5
| align=&quot;right&quot; | 8.9
| align=&quot;right&quot; | 6.6
|-
| 2008
| align=&quot;right&quot; | 139,000
| align=&quot;right&quot; | 2,418
| align=&quot;right&quot; | 1,317
| align=&quot;right&quot; | 1,101
| align=&quot;right&quot; | 17.4
| align=&quot;right&quot; | 9.5
| align=&quot;right&quot; | 7.9
| align=&quot;right&quot; | 13.6
| align=&quot;right&quot; | 70.0
| align=&quot;right&quot; | 76.3
|-
| 2009
| align=&quot;right&quot; | 141,000
| align=&quot;right&quot; | 2,821
| align=&quot;right&quot; | 1,266
| align=&quot;right&quot; | 1,555
| align=&quot;right&quot; | 20.0
| align=&quot;right&quot; | 9.0
| align=&quot;right&quot; | 11.0
| align=&quot;right&quot; | 10.6
| align=&quot;right&quot; | 70.3
| align=&quot;right&quot; | 76.9
|-
| 2010
| align=&quot;right&quot; | 143,000
| align=&quot;right&quot; | 2,694
| align=&quot;right&quot; | 1,341
| align=&quot;right&quot; | 1,353
| align=&quot;right&quot; | 18.8
| align=&quot;right&quot; | 9.3
| align=&quot;right&quot; | 9.5
| align=&quot;right&quot; | 12.6
| align=&quot;right&quot; | 71.2
| align=&quot;right&quot; | 76.5
|-
| 2011
| align=&quot;right&quot; | 144,000
| align=&quot;right&quot; | 2,586
| align=&quot;right&quot; | 1,297
| align=&quot;right&quot; | 1,289
| align=&quot;right&quot; | 17.9
| align=&quot;right&quot; | 9.0
| align=&quot;right&quot; | 8.9
| align=&quot;right&quot; | 12.0
| align=&quot;right&quot; | 70.8
| align=&quot;right&quot; | 75.9
|-
| 2012
| align=&quot;right&quot; | 146,000
| align=&quot;right&quot; | 2,500
| align=&quot;right&quot; | 1,232
| align=&quot;right&quot; | 1,268
| align=&quot;right&quot; | 17.0
| align=&quot;right&quot; | 8.4
| align=&quot;right&quot; | 8.6
| align=&quot;right&quot; | 7.6
| align=&quot;right&quot; | 71.8
| align=&quot;right&quot; | 77.4
|-
| 2013
| align=&quot;right&quot; | 147,000
| align=&quot;right&quot; | 2,371
| align=&quot;right&quot; | 1,344
| align=&quot;right&quot; | 1,027
| align=&quot;right&quot; | 16.0
| align=&quot;right&quot; | 9.1
| align=&quot;right&quot; | 6.9
| align=&quot;right&quot; | 11.8
| align=&quot;right&quot; | 71.0
| align=&quot;right&quot; | 76.0
|-
| 2014
| align=&quot;right&quot; | 148,000
| align=&quot;right&quot; | 2,428
| align=&quot;right&quot; | 1,309
| align=&quot;right&quot; | 1,119
| align=&quot;right&quot; | 16.3
| align=&quot;right&quot; | 8.8
| align=&quot;right&quot; | 7.5
| align=&quot;right&quot; | 8.6
| align=&quot;right&quot; | 71.6
| align=&quot;right&quot; | 76.8
|-
| 2015
| align=&quot;right&quot; | 146,000
| align=&quot;right&quot; | 2,582
| align=&quot;right&quot; | 1,290
| align=&quot;right&quot; | 1,292
| align=&quot;right&quot; | 17.8
| align=&quot;right&quot; | 8.9
| align=&quot;right&quot; | 8.9
| align=&quot;right&quot; | 10.8
| align=&quot;right&quot; | 71.5
| align=&quot;right&quot; | 76.6
|-
| 2016
| align=&quot;right&quot; | 145,000
| align=&quot;right&quot; | 2,471
| align=&quot;right&quot; | 1,222
| align=&quot;right&quot; | 1,249
| align=&quot;right&quot; | 16.9
| align=&quot;right&quot; | 8.4
| align=&quot;right&quot; | 8.5
| align=&quot;right&quot; | 12.5
| align=&quot;right&quot; | 71.3
| align=&quot;right&quot; | 77.4
|-
| 2017
| align=&quot;right&quot; | 146,000
| align=&quot;right&quot; | 2,336
| align=&quot;right&quot; | 1,238
| align=&quot;right&quot; | 1,098
| align=&quot;right&quot; | 15.9
| align=&quot;right&quot; | 8.4
| align=&quot;right&quot; | 7.5
| align=&quot;right&quot; | 6.4
| align=&quot;right&quot; | 72.6
| align=&quot;right&quot; | 77.5
|}

'''Քաղաքային բնակչության տվյալներ․'''
{|class=&quot;wikitable&quot;
!Տարի
!Ծնունդներ
!Մահեր
!Բնական աճ
!Ընդհանուր ծնելիություն (1000 մարդու հաշվով)
!Ընդհանուր մահացություն (1000 մարդու հաշվով)
!Բնական աճ (1000 մարդու հաշվով)
|----
|2000
|1,158
|566
|592
|16.9
|8.3
|8.7
|----
|2001
|1,162
|519
|643
|16.9
|7.6
|9.4
|----
|2002
|1,120
|539
|581
|16.2
|7.8
|8.4
|----
|2003
|1,106
|579
|527
|16.0
|8.4
|7.6
|----
|2004
|1,235
|662
|573
|17.7
|9.5
|8.2
|----
|2005
|1,132
|640
|492
|16.1
|9.1
|7.0
|----
|2006
|1,202
|605
|597
|17.0
|8.6
|8.4
|----
|}

'''Գյուղական բնակչության տվյալներ․'''
{|class=&quot;wikitable&quot;
!Տարի
!Ծնունդներ
!Մահեր
!Բնական աճ
!Ընդհանուր ծնելիություն (1000 մարդու հաշվով)
!Ընդհանուր մահացություն (1000 մարդու հաշվով)
!Բնական աճ (1000 մարդու հաշվով)
|----
|2000
|1,064
|619
|445
|16.1
|9.4
|6.7
|----
|2001
|1,144
|556
|588
|17.1
|8.3
|8.8
|----
|2002
|1,070
|703
|367
|15.9
|10.4
|5.5
|----
|2003
|952
|653
|299
|14.0
|9.6
|4.4
|----
|2004
|860
|644
|216
|12.8
|9.6
|3.2
|----
|2005
|872
|620
|252
|13.0
|9.2
|3.8
|----
|2006
|900
|630
|270
|13.5
|9.4
|4.0
|----
|}
[[Պատկեր:Hadrout001.JPG|աջից|280px|մինի|Տեսարան [[Հադրութ]]ից․ Արցախի առավել փոքր բնակչությամբ քաղաքներից մեկը]]
Հանրապետության կարևոր առանձնահատկությունը 1987-2007 թվականներին մեկ անձից բաղկացած ընտանիքների թվի նվազումն էր&lt;ref&gt;http://static.iea.ras.ru/neotlozhka/203-Ter-Sarkisyanz.pdf&lt;/ref&gt;․ 1987 թվականին մարզում ընտանիքների 17.1% -ը բաղկացած էր 1 անձից, իսկ 2007-ին `միայն 15.1% -ը։ Բացի այդ, այս ժամանակահատվածում աճեց մի քանի սերունդների անձանցից ընտանիքների մասնաբաժինը․ 4 սերունդների ընտանիքների մասնաբաժինը 1987-2007 թվականներին աճել է `1.0-ից դառնալով 2.2%: Բազմազավակ ընտանիքների (որոնցում կա 4 կամ ավելի անչափահաս երեխա) մասնաբաժինը 7.3% -ից նվազել է 4.3%: Այնուամենայնիվ, այս ժամանակահատվածում նույնպես անզավակ ընտանիքների տեսակարար կշիռը նվազել է ՝ 46.3% -ից դառնալով 44.2%:

2010-ական թվականներին [[Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմ]]ի պատճառած խառնաշփոթի պատճառով սիրիահայ մի քանի հարյուր քաղաքացի տեղափոխվել է Արցախի Հանրապետություն։ Այս փախստականներից շատերին կառավարությունը օգնություն է առաջարկում հողերի, բնակարանների, լրացուցիչ կրթական օգնության և այլ այնպիսի հիմունքների տեսքով, որոնք կօգնեն նրանց արագ ձուլվել և սկսել իրենց նոր կյանքը։

== Տես նաև ==
* [[Հայաստանի Հանրապետության բնակչություն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
{{ՀՍՀ}}

[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետություն]]</text>
      <sha1>h54j01nnaj86ievr9jbud1g20tun45f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քրիս Սալվատոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79980</id>
    <revision>
      <id>8492185</id>
      <parentid>8150646</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:36:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկացի երգահաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2850" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Դերասան
| Բնագիր անուն = Քրիս Սալվատոր
| պատկեր = 
| նկարագիր = 
| Բնագիր ԱԱՀ = Chris Salvatore
| Ծնվել է՝ = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1985|5|22}}
| Ծնվելու վայր՝ = {{Դրոշավորում|ԱՄՆ}}
| Վախճանի օր՝ = 
| Վախճանվել է՝ =
| Քաղաքացիություն՝ =
| Հպատակություն՝ =
| Ազգություն՝ = ամերիկացի
| Կրոն՝ =
| Այլ անուն(ներ) = 
| Մասնագիտություն = դերասան
| Ակտիվ շրջան = 2007-ից սկսած
| Ժանրեր = 
| Ընտրանի =
| Ամուսին(ներ) = 
| Համատեղ ապրող(ներ) = 
| Երեխա(ներ) = 
| Պարգևներ և մրցանակներ՝ = 
| imdb_id = 
| Վեբկայք = 
}}

'''Քրիս Սալվատոր''' ([[անգլերեն]]՝ Chris Salvatore, {{ԱԾ}}), ամերիկացի դերասան, երգիչ, երգերի հեղինակ, մոդել և գեյ ակտիվիստ։ Նա 41-րդ հորիզոնականն է զբաղեցնում AfterElton-ի Թոփ 50 գեյ աստղերի ցանկում։

== Կենսագրություն ==
Քրիս Սալվատորը ծնվել և մեծացել է Ռիկբորո (Փենսիլվանիա) քաղաքում։ Մանկուց սիրել է երաժշտությունը և մինչև 15 տարեկանը գրել է իր առաջին երգը։ [[2005]] թվականին սկսում է իր կարիերան [[Բոստոն]]ի Բերկլի երաժշտական քոլեջում։

Երգելու հետ մեկտեղ Քրիսը նաև դերասանական աշխատանքով էր զբաղվում, և [[2007]] թվականին ստացավ իր առաջին դերը ֆիլմում։ [[2009]] թվականին նկարահանվեց «[[Խղճի խայթ 3։ Այն ինչ դուք կարող եք ուտել|Խղճի խայթ»]] ֆիլմի երրորդ մասում, որպես համասեռամոլ Զաքի դերակատար։ [[2011]] թվականին նկարահանվեց ֆիլմի [[Խղճի խայթ 4։ Թատերական խմբակ|չորրորդ]] իսկ [[2012]] թ.-ին [[Խղճի խայթ 5|հինգերորդ]] մասերում։
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սալվատոր, Քրիս}}
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Երգերի հեղինակներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի փոփ երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի տղամարդ կինոդերասաններ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի երգահաններ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>krnexybgg17q2sexnvjdlm6k22njcjf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գուգլ (որոնողական համակարգ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82082</id>
    <revision>
      <id>8492630</id>
      <parentid>8459307</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:13:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46623" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ընկերություն
| կայք = https://www.google.am/
}}

Ամենաշատ գործածվող [[որոնողական համակարգ]]ն է (79.65 %&lt;ref&gt;[http://marketshare.hitslink.com/report.aspx?qprid=4&amp;qptimeframe=M&amp;qpsp=107&amp;qpdt=1&amp;qpct=3&amp;qpf=1 Net Applications ընկերության տվյալներով, 2007թ․-ին Google որոնողական համակարգի բաժինն աշխարհում կազմել է 77,05 %, [[Yahoo]]-ինը՝ 12,46 %, [[MSN]]-ինը՝ 3,33 %, [[Microsoft Live Search]]-ինը՝ 2,57 %, [[AOL]]-ինը՝ 2,12 %, [[Ask]]-ինը՝ 1,38 %, [[AltaVista]]-ինը՝ 0,13 %, [[Excite]]-ինը՝ 0,07 %, [[Lycos]]-ինը՝ 0,02 %, [[All the Web]]-ինը՝ 0,02 %]&lt;/ref&gt;)։ Ամսական ընդունում է ավելի քան 41 միլիարդ 345 մլն հարցում, ինդեքսավորումորում է ավելի քան 25 միլիարդ վեբ-էջ, կարող է տեղեկատվություն գտնել 191 լեզուներով ([[2009]] թ. [[հոկտեմբերի 15]]-ից սկսած)։

Կարող է որոնել [[Portable Document Format|PDF]], [[Rich Text Format|RTF]], [[PostScript]], [[Մայքրոսոֆտ Վորդ]], [[Մայքրոսոֆտ Էքսել]], [[Մայքրոսոֆտ ՓաուերՓոյինթ]] և այլ ձևաչափերի փաստաթղթերում։

== Ստեղծման պատմություն ==
Գուգլ որոնման համակարգն ստեղծվել է որպես [[Սթենֆորդի համալսարան|Սթենֆորդի]] համալսարանի ուսանողներ [[Լարի Փեյջ]]ի և [[Սերգեյ Բրին]]ի ուսումնական նախագիծ։ Նրանք [[1996 թվական]]ին աշխատում էին BackRub որոնման համակարգի վրա, իսկ [[1998 թվական]]ին դրա հիման վրա ստեղծեցին նոր Գուգլ որոնման համակարգը։ Գոյության առաջին տարվանից Գուգլում սկսեցին կիրառել թափանցիկ ղեկավարման OKR մեթոդը, որը որոշում էր ընկերության զարգացման պլանավորման և կորպորատիվ ղեկավարման մոտեցումները։
Չնայած ընկերությունը հիմնվել է 1998 թվականի [[սեպտեմբերի 2]]-ին, իսկ Google.com դոմենը գրանցվել է [[1997 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 15]]-ին, որոնիչը (2000 թվականից) երբեմն իր ծննդյան օրը նշում է ուրիշ օր․ ինչպես [[սեպտեմբերի 7]]-ին, այնպես էլ 27-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=395328 |title=27.09.2010 Գուգլը նշում է ծննդյան տասներկուերորդ օրը |archiveurl=https://archive.is/20120914/http://www.vesti.ru/doc.html?id=395328 |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 14 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://habrahabr.ru/blogs/google/104992/ |title=Ծնունդդ շնորհավոր Գուգլ |archiveurl=https://archive.is/20120710/http://habrahabr.ru/blogs/google/104992/ |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 10 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։
Գուգլ բառն առաջացել է 10 թվի 100 աստիճան թվի (10&lt;sup&gt;100&lt;/sup&gt;)&lt;ref&gt;[http://ru-an.info/news_content.php?id=1026 Русское Агентство Новостей. О Google! Что в имени твоём?!]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/men/the-filter/qi/5157798/QI-Quite-Interesting-facts-about-100.html QI: Quite Interesting facts about 100] // The Telegraph, 2009 թվականի ապրիլի 15&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://articles.chicagotribune.com/2013-08-04/opinion/ct-perspec-0804-things-20130804_1_ernest-hemingway-web-domain-name-10-things 10 things you might not know about misspellings] // Chicago Tribune, 4 августа 2013 года&lt;/ref&gt;[[գուգոլ]] անվանման աղավաղումից։

== Կայքերի ինդեքսավորում ==
Գուգլի [[որոնիչ ռոբոտ]]ն ունի User Agent — Googlebot (Որոնիչ ռոբոտ), որը հանդիսանում է որոնիչ ինդեքսի համար էջի բովանդակությունը տեսածրող հիմնական ռոբոտը։ Նրա հետ մեկտեղ գոյություն ունեն ևս մի քանի մասնագիտացված ռոբոտներ․
* Googlebot-Mobile - բջջային սարքավորումների, նոթբուքների համար կայքերն ինդեքսավորող ռոբոտ
* Google Search Appliance (Google) gsa-crawler - Search Appliance նոր ապարատա-ծրագրային որոնիչ ռոբոտ
* Googlebot-Image - նկարների ինդեքսի համար էջերը տեսածրող ռոբոտ
* Mediapartners-Google - AdSense բովանդակության որոշման համար էջի կոնտենտը տեսածրող ռոբոտ
* Adsbot-Google - AdWords նպատակային էջերի որակի գնահատման համար կոնտենտը տեսածրող ռոբոտ։

=== Խնդիրներ հեղինակային իրավունքների հետ ===
[[KaZaA]]-ն և սաենտոլոգիայի եկեղեցին թվային դարաշրջանում (DMCA) օգտագործում էին Հեղինակային իրավունքի մասին օրենքը, որպեսզի պահանջեն Գուգլից հեռացնել իրենց կայքերի նյութերի հղումները, որոնք իբր պաշտպանված էին [[հեղինակային իրավունք]]ով&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{cite web |url=http://www.technewsworld.com/story/31481.html |title=Technology News: News: Google Pulls P2P Links Over Kazaa Copyright Claims |archiveurl=https://archive.is/20120920/http://www.technewsworld.com/story/31481.html |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=nytdmca&gt;{{cite web |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E5D7103FF931A15757C0A9649C8B63 |title=New Economy; A copyright dispute with the Church of Scientology is forcing Google to do some creative linking |archiveurl=https://archive.is/20120920/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E5D7103FF931A15757C0A9649C8B63 |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }} New York Times&lt;/ref&gt;։ Գուգլն ըստ օրենքի պարտավոր է հեռացնել այդ հղումները, բայց որոնման արդյունքները հեռացնելու փոխարեն նախընտրում է կապել արդյունքները այդ կազմակերպությունների ներկայացրած բողոքների հետ&lt;ref name=nytdmca/&gt;։
[[Նյու Յորք Թայմս]]-ը բողոքում էր, որ որոնիչ ռոբոտի կողմից իրենց բովանդակության քեշավորումն առանձնահատկություն է, որ կիրառում են որոնիչները, այդ թվում Google Web Search-ը, խախտում է հեղինակային իրավունքը&lt;ref name=autogenerated3&gt;{{cite web |url=http://www.news.com/2100-1038_3-1024234.html |title=Google cache raises copyright concerns — CNET News.com |archiveurl=https://archive.is/20120911/http://www.news.com/2100-1038_3-1024234.html |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 11 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Գուգլը պահպանում է ստանդարտ Ինտերնետ-հնարքներ՝ ստանդարտ մեխանիզմ robots.txt նիշքի միջոցով քեշավորման անջատման հարցումների համար, մեգա-[[թեգ]]երի միջոցով որը վեբ-կայքերի ադմինիստրատորներին թույլ է տալիս բացառել որոնման արդյունքներից իր կայքը կամ դրա մասը, կամ կոնտենտի խմբագրին թույլ է տալիս նշել, կարելի է արդյոք ինդեքսավորել կամ արխիվացնել փաստաթուղթը և կարելի է անցնել փաստաթղթի հղումներով։ [[ԱՄՆ]]-ի [[Նևադա]] նահանգի շրջանային դատարանը որոշեց, որ Գուգլ ընկերության [[քեշ]]երը Field v. Google և Parker v. Google-ի գործում&lt;ref name=autogenerated5&gt;[http://www.eff.org/IP/blake_v_google/google_nevada_order.pdf Case No. CV-S-04-0413-RCJ-LRL] United States District Court (District of Nevada). Filed on January 19, 2006&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated2&gt;[http://www.paed.uscourts.gov/documents/opinions/06D0306P.pdf Case No. 04-CV-3918] United States District Court (Eastern District of Pennsylvania). March 10, 2006&lt;/ref&gt; համաձայն ամերիկյան օրենսդրության, չեն խախտում իրավունքները։

=== Խնդիրներ անձնական կյանքի անձեռնմխելության հետ ===
[[Մարդու իրավունքներ]]ի խախտման հետ կապված խնդիրներն առաջին անգամ Գուգլի համար սկսվեցին [[2005 թվական]]ին։ [[Google Earth]] քարտեզի ստեղծման ընթացքում օգտագործվել էին ամերիկյան [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տան]] տանիքի նկարներ, ինչը Միացյալ Նահանգների ազգային անվտանգության համար սպառնալիք էր ներկայացնում։ Ամերիկյան հասարակությունը վրդովվել էր նրանով, որ հնարավոր ահաբեկիչներն առաջին անգամ հնարավորություն էին ստացել մանրամասն դիտել Սպիտակ տան տանիքին տեղակայված պաշտպանության համակարգը։
[[2008 թվական]]ին Պերսիլվանիա նահանգի Բորինգների ընտանիքը մեղադրեց Գուգլ ընկերությանը, իրենց անձնական կյանքի անձեռնմխելիության խախտման համար։ [[Google Street View]] համաշխարհային քաղաքային վիրտուալ քարտեզների ստեղծման ընթացքում օգտագործվել էին ամուսնական զույգի տան և լողավազանի նկարները։ Բորինգներն անհապաղ դատի տվեցին Գուգլին և պահանջեցին 25 000 դոլար, որպես պատճառած բարոյական վնասի փոխհատուցում։ Սակայն դատարանի որոշմամբ [[2010 թվական]]ին ընկերությունից նրանք ստացան ընդամենը 1 դոլար&lt;ref&gt;[http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2373754,00.asp Chloe Albanesius. 'Boring' Family Gets $1 in Google Street View Trespass Case. 02.12.10]&lt;/ref&gt;։
Ընդդեմ Գուգլի ելույթ է ունենում նաև Ամերիկյան Ազգային Իրավաբանական և Քաղաքական Կենտրոնը (NLPC)։ Ծառայության կողմից անձնական իրավունքների խախտումն ապացուցելու համար կենտրոնի անդամները ներկայացնում են Գուգլի ղեկավարներից մեկի մասին տվյալներ (նրա տան նկարներ, դրա մոտ կայանված մեքենաների համարներ, տարածքները բարեկարգող ֆիրմայի անվանումը, անգամ պահապան ֆիրմայի անվանումը, որի հաճախորդն էին հանդիսանում նրա հարևանները)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://compulenta.computerra.ru/archive/net/365397/ |title=Գուգլին մեղադրում են անձնական կյանքի իրավունքների խախտման մեջ։ 04.08.08 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029202817/http://compulenta.computerra.ru/archive/net/365397/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, որոնք կես ժամից պակաս ժամանակամիջոցում հավաքել էր ծառայությունը։
Բացի այդ, [[2010 թվական]]ին հայտնի դարձավ, որ Street View ծառայության վրա աշխատելիս Գուգլ ընկերությունը տեսածրել է քաղաքացիների [[IP հասցե]]ները և ծածկագրերը։ Տեսախցիկներով սարքավորված հատուկ մեքենաներից տարբեր քաղաքների փողոցների և հրապարակների լուսանկարման ժամանակ Գուգլի մասնագետները զբաղվում էին [[Wi-Fi]] անլար ցանցերի ազդանշանների տեսածրմամբ նույնպես։ Արդյունքում ընկերությունն ստանում է անհատ և [[իրավաբանական անձ]]անց [[էլեկտրոնային փոստ]]երի մուտքի համար անհրաժեշտ գաղտնի բնույթի ծածկագրեր և այլ տեղեկություն&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=402067&amp;cid=9 Գուգլը հայտնվել է սկանդալային իրավիճակում Համացանցից օգտվողների կոնֆիդենցիալ տեղեկություններ հավաքելու պատճառով]&lt;/ref&gt;։ 
Ներկայումս Գուգլ ընկերությանը լուրջ քննադատում են [[Google Glass]] նախագծի իրագործման հետ կապված մարդու իրավունքների խախտման համար։ Գուգլի ակնոցների կրումն արդեն արգելվում է ամերիկյան կինոթատրոններում, խաղատներում և ստրիպ-ակումբներում։ Դրանց տերերն զգուշանում են, որ իրենց այցելուներն այդ ակնոցներով կարող են նկարահանել։ Բացի այդ, ակնոցների կրման արգելքը շուտով կարող են ընդունել ամերկյան բանկերն ու զբոսայգիների տնօրենությունները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://digit.ru/technology/20130513/401385651.html |title=ԱՄՆ-ում արգելել են սրճարանում օգտվել լրացուցիչ իրականության ակնոցներից |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029204908/http://digit.ru/technology/20130513/401385651.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Օգտատերերի տվյալների տրամադրում ==
2012 թվականին Գուգլը ԱՄՆ իշխանություններին տրամադրեց WikiLeaks-ի մի քանի աշխատողների տվյալներ՝ փոստային առաքումների բովանդակություն, մետատվյալներ, գրանցումների վերաբերյալ տեղեկություն, այլ տվյալներ, և միայն 2,5 տարի անց այդ մասին տեղեկացրեց օգտատերերին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theguardian.com/technology/2015/jan/25/wikileaks-google-staff-emails-us-government|title=WikiLeaks demands answers after Google hands staff emails to US government|accessdate=2015 թ․ հունվարի 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.smh.com.au/technology/technology-news/google-provided-wikileaks-journalists-metadata-in-julian-assange-investigation-20150126-12y0pt.html|title=Google provided WikiLeaks journalists' metadata in Julian Assange investigation|accessdate=2015 թ․ հունվարի 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.upi.com/Top_News/World-News/2015/01/25/Wikileaks-writes-Google-a-letter-about-staff-emails-handed-over-to-the-FBI/8451422227058/|title=Wikileaks writes Google a letter about staff emails handed over to the FBI|accessdate=2015 թ․ հունվարի 26}}&lt;/ref&gt;։
2013 թվականի ամռանը շնորհիվ ամերիկյան հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակից Էդվարդ Սնուդենի, հայտնի դարձավ, որ ամերիկյան կառավարությունը միլիոն դոլարներ է վճարել Google-ին, Yahoo-ին, Microsoft-ին և Ֆեյսբուքին, համացանց-օգտատերերի մասին տեղեկության բացահայտման համար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.ru/news/politics/2013/8/31/15769.html |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029204350/http://russia.ru/news/politics/2013/8/31/15769.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Համաձայն փաստաթղթերի, ծախսերը ծածկում էին Հատուկ աղբյուրների հետ աշխատանքի բաժին անունով հայտնի Ազգային անվտանգության գործակալության ստորաբաժանումը։ Ի պատասխան դրան, Գուգլի գլխավոր իրավաբան Դեյվիդ Դրամմոնդը բլոգում հրապարակում է [[ԱՄՆ]] գլխավոր դատախազին և ՀԴԲ ({{lang-en|''Federal Bureau of Investigation''}}, ''FBI'') տնօրենին հասցեագրված ընկերության բաց նամակը, որում խնդրում է թույլատրել Transparency Report կանոնավոր հաշվետվությամբ հրապարակել մանրամասն տեղեկություն կառավարական հարցումների, այդ թվում՝ Արտասահմանյան հատուկ ծառայությունների գործունեության հսկողության մասին օրենքի հիման վրա հարցումների մասին։ Դրամմոնդի հաստատմամբ, այդ հարցումները չեն ապահովել ԱՄՆ կառավարության ուղիղ մուտքը օգտատերերի տվյալներ&lt;ref&gt;[http://newsru.co.il/world/12jun2013/snowden4561.html]&lt;/ref&gt;։

== Մարդու իրավունքների պաշտպանություն ==
Գուգլի որոշ մասնագետներ մասնակցել են [[Արաբական գարուն|Արաբական գարնան]] իրադարձություններին, հանդես գալով «ժողովրդավարական արժեքների և մարդու իրավունքների պաշտպանության» օգտին։ [[Մերձավոր Արևելք]]ում և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում Գուգլի մարքեթինգի տնօրեն Վաիլ Գոնիմը [[2011 թվական]]ին [[Եգիպտոս]]ում անկարգությունների ժամանակ հանդես է գալիս [[Հոսնի Մուբարաք]]ի ռեժիմի տապալման օգտին։ Նա [[Ֆեյսբուք]] սոցցանցում ստեղծում է էջ, որտեղ դատապարտվում էր կառավարող իշխանության կողմից Եգիպտոսի քաղաքացիների հանդեպ բռնությունը և իրագործվում էր ցուցարարների գործողությունների կոորդինացիա։ Գոնիմը եգիպտական բողոքական շարժումը բնութագրել է ինչպես «Facebook revolution» և նշել է, որ Համացանցն ունեցավ արտակարգ կարևոր դեր&lt;ref&gt;[http://www.theguardian.com/media/pda/2011/may/18/google-wael-ghonim-mubarak Josh Halliday. Arab spring: Google’s Wael Ghonim on the fall of Mubarak. 18.05.11]&lt;/ref&gt;։
Բացի այդ, Արաբական գարնան իրադարձություններից անմիջապես հետո Գուգլի ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ իրենք աշխատում են հեշտացնել Մերձավոր Արևելքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում տեղեկատվություն և ընկերության արտադրանքների ստացումը։ Դրա հետ կապված ամերիկյան ընկերության նպատակը հանդիսանում է ավելի մեծ թվով արաբալեզու իրենց արտադրանքին դիմելու ապահովումը։ 2011 թվականին ընկերությունը թողարկում է [[Google Voice]]-ի և [[Google+]]-ի արաբերեն տարբերակները և ներկայացնում է Art Project-ում [[Քաթար]]ում տեղակայված երկու թանգարան, իսկ [[2012 թվական]]ին հրավիրում է [[Թունիս]]ի նախագահին հանդես գալ [[Google+ Hangout On Air]] տեսաթողարկման ծառայության միջոցով&lt;ref&gt;[https://plus.google.com/+google/posts/bSLASDoPDqo Новости Google]&lt;/ref&gt;։ Գուգլ ընկերությունն ունի նաև լուրջ պահանջներ [[Չինաստան]]ի ղեկավարությանը՝ իր քաղաքացիների մուտքը համացանցի տեղեկատվություն սահմանափակելու համար։

== Հղումների դասակարգման ալգորիթմ ==
Կայքերի հղումների դասակարգման ընթացքում Keywords մետաթեգը չի գործում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://seopulse.ru/google-otkazalsya-ot-meta-tega-keywords/ |title=Գուգլը հրաժարվել է Keywords մետաթեգից |archiveurl=https://archive.is/20120713/http://seopulse.ru/google-otkazalsya-ot-meta-tega-keywords/ |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 13 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== PageRank ===
''Հիմնական հոդված։ [[PageRank]]''
[[Պատկեր:PageRanks-Example.svg|մինի|PageRank ալգորիթմի լուսաբանում]]
Գուգլն օգտագործում է PageRank հեղինակավորության հաշվարկի ալգորիթմ։ Որոնման արդյունքներում կայքերի հղումների դասակարգման ժամանակ PageRank-ը օգնող գործոններից մեկն է։ PageRank-ը ոչ միակ, բայց շատ կարևոր միջոց է Գուգլի որոնման արդյունքներում կայքերի դիրքի որոշման համար։ Հիմնական միտքը հետևյալն է․ որքան շատ են հղումներն այդ էջին, այնքան այն կարևոր է և համապատասխանորեն ընկնում է որոնման արդյունքների առաջին տեղերը։

Գուգլը հաշվի է առնում օգտատերերի անձնական տվյալները, այն արդյունքների դուրս բերման համար, որոնք նրան պետք են։ Այս երևույթն ունի բացասական կողմեր, օրինակ՝ եթե օգտատերը սոցիալական կայքերում քննադատում է նախագահին, ապա քաղաքացիական կարծիքը նախագահի մասին հարցման վերաբերյալ նա կստանա միայն բացասական բնութագրերով արդյունքներ։ Ընդհանրապես ցանկացած հարցման օգտատերը կստանա իր կարծիքին չհակասող տեղեկություն, ինչը անշուշտ լավ չի ազդում նրա քաղաքացիական կարծիքի վրա։ Իլայ Փարայզերն այս անվանել է զտիչների պղպջակ ({{lang-en|«Filter bubble»}})։
Այժմ Գուգլում հնարավոր է կայքերի դիտման ժամանակ անձնական արդյունքների դիտման գործառույթի անջատումը։

== Որոնողական հարցումներ ==
=== Հարցումների սինտակսիս ===
Գուգլի միջերեսը պարունակում է առանձին [[դոմեն]]ներով, լեզուներով, նիշքերի տիպով և այլն, որոնման շրջանակը սահմանափակել թույլատրող հարցումների բավականին բարդ լեզու։ Օրինակ՝ «intitle:Google site:wikipedia.org» որոնումը դուրս է բերում Վիքիպեդիայի բոլոր լեզուներով բոլոր հոդվածները, որոնց վերնագրում հանդիպում է Google բառը։ Հաքերների ձեռքում հարցումների հզոր լեզուն կարող է օգտագործվել վեբ-կայքերի խոցելիության հետազոտման համար&lt;ref name=hack&gt;{{cite web |url=http://www.securitylab.ru/contest/212086.php |title=Google-ի օգնությամբ կայքի ջարդում |archiveurl=https://archive.is/20120920/http://www.securitylab.ru/contest/212086.php |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Որոնում գտածի մեջ ===
Որոնման արդյունքների համար Գուգլը նախկինում ներկայացնում էր կրկնակի որոնման հնարավորությունը, ինչը թույլ էր տալիս որոնումը դուրս բերել ավելի մանրամասն։ Ավելի մանրամասն որոնման համար օգտվողները նշելու էին լրացուցիչ պարամետրեր, որոնցով կատարվում էր արդյունքների ընտրություն, ինչը թույլ էր տալիս դուրս բերել ոչ միայն հարցումը, այլ նաև ենթատեքստը, որտեղ այն կիրառվել էր։ Այս հնարավորությունը պարզեցնում էր որոնման գործընթացը, բացառելով յուրաքանչյուր արդյունքի բացվելը։

=== Վիքիորոնում ===
Օգտվողին որոնման հարցումներով արդյունքներ տալու կարգավորումը թույլատրող որոնողական տեխնոլոգիա է։ Օգտվողը կարող է ցանկից հեռացնել արդյունքները և վեր բարձրացնել ցանկը։ Գուգլ ընկերությունն այս տեխնոլոգիան թողարկել է [[2009 թվական]]ի գարնանը և մշակել է այն մինև աշուն։ Որոնման կարգավորումներում մնացել է «վիքիորոնումը» միացնելու կարգավորումը, բայց դուրս բերման մեջ ղեկավարման համապատասխան տարրերը բացակայում են։ Այլ որոնման համակարգեր նման գործառույթներ դեռևս չեն ներկայացրել։

=== Ձայնային որոնում ===
Որոնումն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է սեղմել հեռախոսի որոնման տողի կողքի սեղմակին և արտաբերել հարցումը, հեռախոսը ձեր ձայնն ուղարկում է սերվերին և բրաուզերը դուրս է բերում ձեր հարցումը պարունակող տող և դրա որոնման արդյունքը։ [[2014 թվական]]ից հասանելի է ձայնային որոնման ակտիվացումն առանց էկրանին հպվելու։ [[Android]] 4․3-ից ոչ ցածր տարբերակով հեռախոսներում բավական է ասել {{lang-en|«OK Google»}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url = https://support.google.com/websearch/answer/6031948?hl=ru|title = OK Google&quot;|author = |work = |date = |publisher = }}&lt;/ref&gt;, և գործառույթն ակտիվանում է։

== Գուգլի լոգոտիպը ==
Գուգլի ընթացիկ պաշտոնական լոգոտիպը գործում է [[2015 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 1]]-ից․ Ի տարբերություն նախկին լոգոտիպի, նորում կիրառվել է առանց նշարարման տառատեսակ (Product Sans), ինչպես նաև՝ ավելի մեղմ գույներ&lt;ref&gt;[https://googleblog.blogspot.com/2015/09/google-update.html Official Google Blog: Google’s look, evolved]&lt;/ref&gt;։ Որևէ տոնի կամ լայն ճանաչում ունեցող հայտնի անձի հոբելյանական տարեթվի առիթով Գուգլի լոգոտիպը մի քանի, երբեմն էլ բոլոր տարածաշրջանային դոմեններում կարող է փոխվել որոշակի թեմատիկա, միտք ունեցող տոնականի, բայց Գուգլի ոճով {{lang-en|Holiday and Events — Google style!}}․
Երկարատև սպասումից հետո, [[2011 թվական]]ի [[մարտի 22]]-ին Գուգլը շահեց «[[Google Doodle]]»-ի արտոնագիրը։

== Google-ի գործառնական կառավարման 10 ոլորտներ ==

«Գուգլել» [[Google Chrome|Google]]- ի գործառնական կառավարումը ներառում է կառավարման տարբեր թիմեր և նպատակներ։ Ընկերությունը իր բոլոր գործունեությունների մեջ կիրառում է գործառնական կառավարման 10 որոշում։ Գործառնությունների կառավարման գործընթացում որոշումների այս 10 ոլորտները վերաբերում են տարբեր գործողությունների, որոնք նպաստում են կազմակերպչական հաջողություններին։ Օրինակ ՝ Google- ի արտադրանքի ձևավորման գործընթացը անմիջականորեն առնչվում է ապրանքների և ծառայությունների որոշման ոլորտի ձևավորմանը , ինչպես նաև գործառնական կառավարման այլ որոշումների ոլորտներին, ինչպիսիք են որակի կառավարումը (ինչպես պահպանել ապրանքի որակը հետևողական) և աշխատանքի ձևավորումը և մարդկային ռեսուրսները (ինչպես արտադրության համար մարդկային ռեսուրսների բավարարությունը ապահովելու համար)։ Անդրադառնալով գործառնական կառավարման այս 10 որոշման ոլորտներին ՝ [[Google Chrome|Google]]- ը պահպանում է արդյունավետ գործողություններ, որոնք կատարում են շահութաբերության նպատակները։ Գործառնական կառավարման 10 որոշումները վերաբերում են [[Google Chrome|Google]]- ի բիզնեսներին։ Ընկերությունն օգտագործում է ամբողջական մոտեցում, որպեսզի կարողանա հաջողությամբ լուծել այս որոշումների ոլորտները։

# Ապրանքների և ծառայությունների ձևավորում ։ [[Google Chrome|Google]]- ի արտադրանքի դիզայնը ներառում է տարբեր թիմեր `ընկերության տարբեր ապրանքների համար։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը կիրառվում է շուկայի ուսումնասիրության, միտումների և կանխատեսումների հիման վրա։ Օրինակ ՝ [[Google Chrome|Google]]- ը օգտագործում է օգտագործողների ապագա սպասումների կանխատեսումները ՝ աշխատասեղանի և բջջայիններ օգտագործողների համար առավելագույն ծրագրեր մշակելու համար։
# Որակի կառավարում ։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը կիրառվում է Google- ում`կրկնելով թեստավորումը, կարգավորումը և նորարարությունը, ինչպես նաև օգտագործողի ներգրավմամբ։ Կրկնակի փորձարկումը և կարգավորումը օգտագործվում են ընկերության օբյեկտներ`ապահովելու համար, որ ապրանքները շուկա դուրս գան նվազագույն սխալներով։ Նաև Google- ը հաճախակի հրավիրում է օգտվողներին ուղարկել սխալների մասին հաշվետվություններ , որոնք ընկերությունը կարող է օգտագործել `ապրանքի որակը բարելավելու համար։
# Գործողությունների և կարողությունների ձևավորում. [[Google Chrome|Google]]- ի վրա հիմնված և ծրագրային ապահովման ապրանքների համար գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը նվազագույնն է ուշադրություն դարձնում, քանի որ ընկերությունը պահպանում է գրեթե նույն թվով աշխատողներ, նույնիսկ եթե այդ ապրանքների պահանջարկը մեծանա։ Վեբ վրա հիմնված կամ ծրագրային ապահովման արտադրանքը կարելի է հեշտությամբ տարածել ինտերնետի միջոցով ՝ առանց էականորեն ազդելու ընկերության կադրերի կարողությունների վրա։ Կարողությունների ձևավորումը Google- ին ուղղված է ծրագրային ապահովման զարգացման ստանդարտացված գործընթացների միջոցով։ Այնուամենայնիվ, Nexus- ի և Chromecast- ի նման ապրանքների համար գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը ավելի մեծ ազդեցություն ունի։ Google- ը կիրառում է գործընթացի ու կարողությունների ձևավորումը պայմանագրերի արտադրության միջոցով։ Օրինակ ՝ [[Google Chrome|Google-]] ը մշակում է [[Nexus 6|Nexus]] սմարթֆոնները, բայց արտադրանքը դուրս է բերում բնօրինակ սարքավորումների արտադրողներին (OEMs): 
# Տեղադրության ռազմավարություն ։ Google- ի վրա հիմնված թվային ապրանքների համար գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը նվազագույն նշանակություն ունի, քանի որ այդ ապրանքները բաշխվում են ինտերնետի միջոցով։ Այնուամենայնիվ, օժանդակ գործողությունների համար ընկերությունը պահպանում է օբյեկտներ ամբողջ աշխարհում, ինչպիսիք են գրասենյակները [[Կալիֆոռնիա]]յում և [[Սինգապուր]]ում։ Nexus- ի և Chromecast- ի նման ապրանքների համար, գործողությունների կառավարման այս որոշման ոլորտը կիրառվում է Google- ում `մատակարարների կամ բնօրինակ սարքավորումների արտադրողների (OEM- ների) հետ ցանցային կապի միջոցով։
# Դասավորության ձևավորում և ռազմավարություն ։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտը կիրառվում է Google- ում `ընկերության կողմից իր աշխատանքային հոսքերի և հնարավորությունների նախագծման առումով։ Ընկերությունը հայտնի է նորարար և ստեղծագործական միջավայրերով։ Համացանցային և ծրագրային ապահովման արտադրանքներ մշակելիս [[Google Chrome|Google]]- ը օգտագործում է արդյունավետ աշխատանքային հոսքեր, որոնք ինտեգրված են ստեղծագործական գաղափարների համար իրենց գրասենյակների համար, ինչպիսիք են [[Կալիֆոռնիա]]յի Googleplex- ը։ Այս ռազմավարությունը համատեղում է արդյունավետությունն ու ստեղծագործականությունը։
# Մարդկային ռեսուրսներ և աշխատանքի ձևավորում ։ [[Google Chrome|Google]]- ի կադրային ռեսուրսների կառավարումը դիմում է գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտին`աշխատողների խելամտության և գերազանցության վրա շեշտը դնելով։ Ընկերությունը կողմ է խելացի աշխատակիցներին ՝ ավելի քիչ հաշվի առնելով փորձը։ Տաղանդը պահպանելու համար Google- ը օգտագործում է խիստ մրցակցային փոխհատուցման փաթեթներ, որոնք ներառում են բարձր աշխատավարձ և խթաններ`ինչպես անվճար սնունդ։
# Մատակարարման ցանցի կառավարում ։ [[Google Chrome|Google]]- ը օգտագործում է իր առաջադեմ տեղեկատվական համակարգերը`իր մատակարարման ցանցը կառավարելու համար։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտի համար ընկերությունը վերլուծում է գույքագրման գրառումները `կանխատեսելու պահանջարկը և տեղեկացնել մատակարարներին և օրիգինալ սարքավորումների արտադրողներին (OEM):
# Գրապահոցների կառավարում ։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտում Google- ի գույքագրման կառավարումն օգտագործում է գույքագրման տարբեր տեսակներ, որոնք համապատասխանում են իր տարբեր բիզնեսների կարիքներին։ Ընկերությունը նաև օգտագործում է ավտոմատացում ՝ գույքագրումը վերահսկելու համար։ Նման ավտոմատացումը հատկապես նշանակալի է [[Google Chrome|Google]]- ի կողմից վեբ-համակարգչային և ծրագրային ապահովման ապրանքների գույքագրման կառավարման մեջ։
# Պլանավորումը ։ Գործառնական կառավարման այս որոշման ոլորտում [[Google Chrome|Gօogle]]- ը կատարելագործեց ավտոմատացման կիրառումը։ Ընկերությունը ավտոմատացնում է որոշակի գործընթացներ, ինչպիսիք են ստուգումները և արտադրողականության մակարդակների մոնիտորինգը։ Գրասենյակներում գործունեության համար Google- ը նաև կիրառում է պլանավորումը ճկուն մոտեցումների միջոցով ՝ հաշվի առնելով աշխատողների մատչելիության փոփոխությունները։
# Սպասարկում ։ [[Google Chrome|Google-]] ին անհրաժեշտ է պահպանել տեղեկատվական համակարգերը, սերվերները և հնարավորությունները։ Դա անելու համար ընկերությունը հատուկ թիմեր է հատկացրել պահպանման համար։ Այս թիմերը դասակարգվում են որպես գործառություններ և աջակցություն։

== ենգը ==
Որոնման համակարգի հանրահայտության պատճառով անգլերեն լեզվում հայտնվել է to google կամ to Google [[նորաբանություն]]ը, որը օգտագործվում է Համացանցում Գուգլի օգնությամբ տեղեկության որոնման նշանակման համար։ Հենց այսպիսի նշանակությամբ բայը մտցվել է անգլերեն լեզվի առավել հեղինակավոր բառարաններ՝ Անգլերեն լեզվի օքսֆորդյան բառարան և Merriam-Webster&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.m-w.com/dictionary/google |title=Google — Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |archiveurl=https://archive.is/20120904/http://www.m-w.com/dictionary/google |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 4 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;, չնայած այլ աղբյուրներում բերվում են բառի օգտագործման օրինակներ ընդհանրապես Համացանցում ինչ-որ որոնում կատարելու նշանակությամբ։
Բառը իբրև բայ առաջին օգտագործողը եղել է Լերիի Փեյջը, 1998 թվականի հուլիսի 8-ին առաքման ցանկի իր հաղորդագրություններից մեկն ստորագրելով․ «Have fun and keep googling!»&lt;ref&gt;{{cite web |author=Larry Page. |date=8 июля 1998 |url=http://www.egroups.com/group/google-friends/3.html |title=Google Search Engine: New Features |publisher=Google Friends Mailing List |accessdate=2007 թ․ օգոստոսի 6 |archive-date=1999-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/19991009052012/http://www.egroups.com/group/google-friends/3.html |dead-url= }}&lt;/ref&gt;: Ամերիկյան դիալեկտիկական հասարակությունը «to google» բայն անվանել է տասնամյակի բառ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://internetua.com/guglit--stalo-slovom-desyatiletiya00 |title=to google |archiveurl=https://archive.is/20120731/http://internetua.com/guglit--stalo-slovom-desyatiletiya00 |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 31 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
Ապրանքանշանի հնարավոր կորստից զգուշանալով Գուգլը հավանություն չի տալիս բայի օգտագործումը, հատկապես, երբ ենթադրվում է ընդհանրապես Համացանցում որոնում կատարելը։ Օրինակ՝ 2003 թվականի փետրվարի 23-ին ընկերությունը «դադարեցնել և ձեռնպահ մնալ» ({{lang-en|cease and desist}}) նամակ&lt;ref&gt;{{cite web|author=Paul McFedries.|date=23 февраля 2003|url=http://listserv.linguistlist.org/cgi-bin/wa?A2=ind0302D&amp;L=ads-l&amp;P=R2450|title=Google trademark concerns|publisher=American Dialect Society Mailing List|lang=en|accessdate=???|archiveurl=https://www.webcitation.org/659XiV0tx?url=http://listserv.linguistlist.org/cgi-bin/wa?A2=ind0302D|archivedate=2012-02-02|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; է ուղղում նորաբանություններին հետևող Word Spy կայքի հիմնադիր Փոլ ՄակՖեդրիսին&lt;ref&gt;Duffy, Jonathan. {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/3006486.stm |title=Google calls in the «language police» |archiveurl=https://archive.is/20120629/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/3006486.stm |archivedate=2012 թ․ հունիսի 29 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }}{{ref-en}} [[BBC]], 20 июня 2003&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նաև, Ֆրենկ Արենսը [[Վաշինգտոն Փոստ]]ի իր հոդվածում քննարկում է Գուգլի իրավաբաններից ստացած բայի «ճիշտ» և «ոչ ճիշտ» օգտագործումը լուսաբանող նամակը։ Ի պատասխան այս հոդվածին, Merriam-Webster բառարանի բառարանագրերը նկատում են, որ to google բայը գրել են փոքրատառով, բայց որոնման համակարգ Գուգլի նշանակման համար օգտագործել են մեծատառ ({{lang-en|to use the Google search engine to seek online information - Համացանցում տեղեկության որոնման համար օգտվել Գուգլից}}), սակայն օքսֆորդյան բառարանի խմբագիրները պատմության համար չեն պահպանել երկու «տարբերակները»&lt;ref&gt;Chris Noon. {{cite web |url=http://www.forbes.com/2006/07/06/page-brin-google-cx_cn_0706autofacescan01.html |title=Brin, Page See «Google» Take Its Place In Dictionary |archiveurl=https://archive.is/20120920/http://www.forbes.com/2006/07/06/page-brin-google-cx_cn_0706autofacescan01.html |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }} {{ref-en}} Forbes, 6 июля 2006&lt;/ref&gt;։ 2006 թվականին Գուգլը հրապարակայնորեն հանդես եկավ հայտարարությամբ՝ պահանջելով օգտագործել Գուգլից ձևավորված բառերը միայն երբ խոսքը Գուգլ ընկերության կամ նրա ծառայությունների մասին է&lt;ref&gt;Michael Krantz. {{cite web |url=http://googleblog.blogspot.com/2006/10/do-you-google.html |title=Do you «Google»? |archiveurl=https://archive.is/20120530/http://googleblog.blogspot.com/2006/10/do-you-google.html |archivedate=2012 թ․ մայիսի 30 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 17 |dead-url=no }} {{ref-en}} The Official Google Blog, 25 октября 2006&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Գուգլի ծառայությունների ցանկ]]
* [[Գուգլի դոմենների ցանկ]]
* [[Գուգլի քննադատություններ]]
* [[Googlewhack]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Հղումներ ==
* [https://www.google.am/ Գուգլ որոնողական համակարգը]
* [https://about.google Գուգլի պատմությունը՝ պաշտոնական կայքում]
{{Nasdaq 100}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Գուգլ| ]]
[[Կատեգորիա:Որոնողական համակարգեր]]</text>
      <sha1>hwrwc3niwki1zpq8xyuditisuqy4icu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ինդիրա Գանդի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82422</id>
    <revision>
      <id>8492254</id>
      <parentid>8434657</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:09:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31668" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ինդիրա Գանդի''' ({{lang-hi|इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी}} ''Indirā Priyadarśinī Gāndhī'' {{audio|Hi-IndiraGandhi.ogg|listen}}, {{ԱԾ}}), հնդիկ քաղաքական գործիչ, [[Հնդկաստան]]ի երրորդ վարչապետը, որը ծառայել է եռաժամկետ ([[1966]]-[[1977]]) և քառաժամկետը ([[1980]]-[[1984]])։

[[Ջավահառլալ Ներու]]ի դուստրը։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է Ժողովրդական համալսարանը, ապա ուսումը շարունակել [[Շվեյցարիա]]յում և [[Օքսֆորդ]]ում, որտեղ էլ ծանոթացել է ապագա ամուսնու հետ։ Ինդիրա Գանդին հոր մահից հետո՝ [[1964]] թվականին, ընտրվել է խորհդարանի ստորին պալատի պատգամավոր, ապա աշխատել Լալ Բախադուրա Շաստրիի գլխավորած կառավարությունում։ Շաստրիի մահվանից հետո նա դարձել է [[Հնդկական ազգային կոնգրես]]ի առաջնորդ և Հնդկաստանի [[վարչապետ]] (աշխարհում երկրորդ կին-վարչապետը Սիրիմավո Բանդարանայիկից հետո)։ [[1971]] թվականին նա հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում' «աղքատության դեմ պայքար» կոչի ներքո։ Ինդիրա Գանդին անցկացրել է բանկերի ազգայնացում, նրա կառավարման տարիներին երկրում արագ տեմպերով զարգացել է արդյունաբերությունը, այդ թվում՝ [[ծանր արդյունաբերություն]]ը, [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] բնագավառում կատարվում է «կանաչ հեղափոխություն», որի շնորհիվ Հնդկաստանն առաջին անգամ երկար տարիների ընթացքում արտադրանքի ներմուծման բնագավառում դառնում է անկախ։ Ինդիրան բազմիցս ընդգծել է իր կառավարության հավատարմությունը Ներուի քաղաքական սկզբունքներին։ Գանդին վարել է ռազմական բլոկներին չմիանալու, խորհրդային միության և սոցիալիստական մյուս երկրների հետ բարեկամական հարաբերությունները զարգացնելու և ամրապնդելու քաղաքականություն։ Պաշտոնական այցով բազմիցս եղել է [[ԽՍՀՄ]]-ում, [[1976]] թվականի հունիսին այցելել է [[Հայաստան]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/796824/indira-gandi-mayr-tereza-20-21-rd-dareri-amenazdecik-kananc.html|title=Ինդիրա Գանդի, Մայր Թերեզա. 20-21-րդ դարերի ամենաազդեցիկ կանանց այցը Հայաստան|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2020 թ․ մարտի 1}}&lt;/ref&gt;։

Սակայն ոչ բոլոր բարեփոխումներն են ժողովրդականություն վայելել, դրանց թվում՝ բնակչության աճը կանգնեցնելու նպատակով իրականացված ստիպողական խիստ միջոցառումները և քաղաքական ազատությունների սահմանափակումները։ [[1977]] թվականին Գանդին պարտվել է խորհրդարանական ընտրություններում, իսկ [[1980]] թվականին նորից վերադարձել իշխանության։ Նրա կառավարման երկրորդ փուլը բնորոշվել է [[Փենջաբ]] նահանգում ապրող [[սիկհեր]]ի հետ բախումներով։ Սիկհերի առաջնորդը սիկհերի համայնքը հայտարարել է անկախ ինքնակառավարվող մարմին։ Նրանք հարձակվել են հինդուիստների վրա և գրավել սիկհերի գլխավոր սրբատեղին՝ Ոսկե տաճարը։ Ի պատասխան՝ [[1984]] թվականին հնդկական կառավարությունն իրականացրել է պատերազմական գործողություն՝ «Երկնագույն աստղ» անունով, որի ընթացքում տաճարն ազատագրվել է, սակայն զոհվել են 500 մարդ։ Սիկհերի վրեժը երկար սպասեցնել չի տվել։ [[1984]] թվականի [[հոկտեմբերի 31]]-ին Ինդիրա Գանդին սպանվել է անձնական թիկնապահների կողմից։

== Վաղ կյանք և գործունեություն ==
[[Պատկեր:Gandhi and Indira 1924.jpg|thumb|ձախից|Ինդիրա Գանդին [[Մահաթմա Գանդի]]ի հետ հանդիպման ժամանակ]]
Ինդիրա Գանդիի անունն ի ծնե եղել է Ինդիրա Ներու։ Ծնվել է [[1917]] թվականի [[նոյեմբերի 19]]-ին [[Իլահաբադ]]ում։ Հայրը՝ [[Ջավահառլալ Ներու]]ն, ականավոր քաղաքական գործիչ էր Հնդկաստանը բրիտանական ազդեցությունից ազատելու հարցում։ Ընտանիքի միակ զավակն է եղել։ Նրան մեծացրել է մայրը՝ [[Կամալա Ներու]]ն։ Մանկությունն անցկացրել է միայնության և տխրության մեջ։ Մայրը մահացել է [[տուբերկուլոզ]]ից{{sfn|Frank|2010|p=32}}, իսկ հոր հետ կապը եղել է միայն նամակագրական, որովհետև նա միշտ շրջագայել է քաղաքական գործերով{{sfn|Frank|2010|p=55}}։

[[Պատկեր:Young Indira Gandhi.jpg|thumb|upright=.6|Ինդիրան 1930-ական թվականներին]]
Ինդիրան հիմնականում կրթություն է ստացել տանը։ Ընդմիջումներով դպրոց է հաճախել մինչև [[1934]] թվականը։ Նա սովորել է Դելիի մասնագիտացված դպրոցում, Սբ. Սեսիլիայի և Սբ. Մերիի քրիստոնեական եկեղեցիների դպրոցներում&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Gupte|first1=Pranay|title=Mother India : a political biography of Indira Gandhi / Pranay Gupte.|date=2011|publisher=Penguin Books|location=New York|isbn=9780143068266|pages=151–152|edition=Rev.|url=https://books.google.am/books?id=OOmK1lPWq80C&amp;pg=PA151|accessdate=օգոստոսի 16, 2016}}&lt;/ref&gt;, Ժնևի միջազգային դպրոցում, Փանրայի և Բոմբեյի դպրոցում{{sfn|Frank|2010|pp=29,75,83}}։ Երբ Ինդիրան եկել էր Եվրոպա՝ հիվանդ մորը տեսնելու, ցանկություն էր առաջացել մնալու և իր կրթությունը շարունակելու [[Օքսֆորդի համալսարան]]ում{{sfn|Gupte|2012|p=181}}։ Նա 2 անգամ հանձնել է ընդունելության քննությունը, որովհետև առաջին քննության ժամանակ լատիներենի իմացությունը թույլ էր{{sfn|Frank|2010|p=116}}։ Օքսֆորդում նա լավ էր պատմությունից, քաղաքական գիտություններից, տնտեսագիտությունից{{sfn|Somervill|2007|p=36}}{{sfn|Gupte|2012|p=184}}։ Եվրոպայում բնակվելու ժամանակաշրջանում Ինդիրան հիվանդացել է և ստիպված եղել թողնելու Օքսֆորդն ու մեկնել Շվեյցարիա՝ բուժվելու նպատակով։ Հետագայում Օքսֆորդի համալսարանը նրան շնորհել է դիպլոմ։ Մեծ Բրիտանիայում նա հանդիպել է իր ապագա ամուսնուն՝ [[Ֆերոզ Գանդի]]ին (կապված չէ [[Մահաթմա Գանդի]]ի հետ)։ Իլահաբադում ամուսնանալուց հետո զույգն ունեցել է երկու որդի՝ [[Ռաջիվ Գանդի]] և [[Սանջայ Գանդի]]։

== Առաջին ժամկետը որպես վարչապետ (1966-1977 թվականներ) ==
Ինդիրայի կառավարման ժամանակաշրջանում Հնդկաստանը վերելք է ապրել։ Կոնգրեսականներն անգամ սիրում էին նշել, որ Հնդկաստանն Ինդիրան է, Ինդիրան՝ Հնդկաստանը&lt;ref&gt;Ghosh, P.S., 1999. Whither Indian Polity?. Economic and Political Weekly, pp.3340-3342.&lt;/ref&gt;։

=== Առաջին տարի ===
Ինդիրան կազմել է կառավարություն Մորարջի Դեսայի հետ, որը նշանակվել էր փոխվարչապետ և ֆինանսների նախարար։ Իր կառավարման սկզբում նրա որոշումներն անընդհատ քննադատվել են, նրան անգամ տվել էին «անպետք խաղալիք» մականունը&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Derichs|first1=Claudia (editor)|last2=Thompson|first2=Mark R.|title=Dynasties and female political leaders in Asia : gender, power and pedigree|date=2013|publisher=s.n.]|location=[S.l.|isbn=978-3-643-90320-4|pages=32, 50|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=UKBcLhCxSvQC&amp;oi=fnd&amp;pg=PA27&amp;dq=%22goongi+gudiya%22+indira&amp;ots=ix8SJMpZ4-&amp;sig=c7ZQ2VK8yDn0iUr-ZW7HOOGmK5M#v=onepage&amp;q=%22goongi%20gudiya%22%20indira&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shankar|first1=Kalyani|title=Pandora's daughters|date=2013|publisher=Bloomsbury Pub. India|location=London|isbn=9789382951049|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=_knCBwAAQBAJ&amp;oi=fnd&amp;pg=PT8&amp;dq=%22goongi+gudiya%22+indira&amp;ots=PWaM-JSs1D&amp;sig=rcBUCxlfHIdZWwRrd0pedjnGh8g#v=onepage&amp;q=goongi&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;։

=== 1967-1971 թվականներ ===
Ինդիրայի առաջին ընտրական թեստը տեղի է ունեցել [[1967]] թվականի Լոկ Սաբայի և պետական համագումարների ընդհանուր ընտրություններում։ Ձայների մեծամասնությամբ Կոնգրեսական կուսակցությունն այս ընտրություններում հաղթել է։ Ընտրվող կուսակցությունը պարտավոր էր լուծել ապրանքների, գործազրկության, տնտեսական լճացման և սննդի ճգնաժամին վերաբերող բոլոր հարցերը։ Ինդիրան համաձայնվել է [[ռուպի]]ի արժեզրկմանը, որը հնդիկ գործարարներին և սպառողներին դրել է ծանր դրության մեջ, իսկ ԱՄՆ-ից ցորենի ներմուծումը նվազել է քաղաքական վեճերի պատճառով։

=== 1971-1977 թվականներ ===
[[1971]] թվականին ընտրվելուց հետո Գանդիի ամենամեծ ձեռքբերումը եղել է 1971 թվականի դեկտեմբերին հնդկական զորքերի հաղթանակն ընդդեմ [[Պակիստան]]ի, ինչը հետագայում նպաստել է [[Բանգլադեշ]]ի անկախացմանը։ Այս հաղթանակից հետո ընդդիմությունը նրան տվել է «Աստվածուհի [[Դուրգա]]» մականունը&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Hellmann-Rajanayagam|first1=D|title=Dynasties and Female Political Leaders in Asia: Gender, Power and Pedigree|date=2013|publisher=LIT Verlag GMBH|location=Vienna, Zurich|isbn=978-3-643-90320-4|page=27|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=UKBcLhCxSvQC&amp;oi=fnd&amp;pg=PA27&amp;dq=indira+durga+vajpayee+bangladesh&amp;ots=ix1RPPkZ37&amp;sig=aQ-zGKtFahKhTnPqTkjdIBChYwA#v=onepage&amp;q=indira%20durga%20vajpayee%20bangladesh&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Puri|first1=Balraj|title=Indian Muslims since Partition|journal=Economic and Political Weekly|date=1993|volume=28|issue=40|page=2144|jstor=4400229}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sanghavi, Nagindas. &quot;From Navnirman to the anti-Mandal riots: the political trajectory of Gujarat (1974–1985).&quot; South Asian History and Culture 1.4 (2010): 480–493.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Copeman,|first1=Jacob (Editor)|last2=Ikegame|first2=Aya (Editor)|last3=Jaffrelot|first3=, Christophe|title=The Guru in South Asia: New Interdisciplinary Perspectives Chapter 4 The political guru.|date=2012|publisher=Routledge|location=London, New York|isbn=978-0-415-51019-6|page=85|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=q_byVNXT1aEC&amp;oi=fnd&amp;pg=PA80&amp;dq=vajpayee+durga+indira+&amp;ots=-WqvOKwcAb&amp;sig=68noihWxvn9O6gRVgcF2fg_Rzyk#v=snippet&amp;q=vajpayee&amp;f=false|accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 30}}&lt;/ref&gt;։ Պակիստանին հաղթելուց հետո անգամ այս ժամկետում Կոնգրեսական կուսակցությունը մի շարք խնդիրներ է ունեցել։ Դրանցից մի քանիսը կապված էին բարձր գնաճի հետ, որն իր հերթին պայմանավորված էր պատերազմի ժամանակ ծախսերով, երկրի որոշ մասերում երաշտով և [[1973]] թվականի նավթային ճգնաժամով։

=== Ընտրական բողոքարկման վերաբերյալ վճիռ ===
[[1975]] թվականի [[հունիսի 12]]-ին Իլահաբադի բարձր դատարանը բողոքարկեց Գանդիի թեկնածությունը Լոկ Սաբայի ընտրություններում։ Ինդիրան մեղադրվում էր պետական ռեսուրսների չարաշահման մեջ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/12/newsid_2511000/2511691.stm|title=BBC ON THIS DAY {{!}} 12 {{!}} 1975: Gandhi found guilty of corruption|website=news.bbc.co.uk|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Priyadarshi, D., 1975. Case Study: Smt. Indira Nehru Gandhi vs. Shri Raj Narain and Anr. on 7 November 1975. Indira Nehru Gandhi vs. Shri Raj Narain and Anr. on, 7.&lt;/ref&gt;։ Դատարանը որոշում կատարեց զրկել նրան 6 տարի որևէ ձեռնարկությունում աշխատելուց։ Գանդին իր կոլեգաներից մեկին՝ Աշոկ Կումար Սենին խնդրեց դառնալ իր փաստաբանը։ Դատի արդյունքում Ինդիրան ճանաչվեց մեղավոր, բայց շարունակվեց սիրվել ժողովրդի կողմից։

== 1980 թվականի ընտրություն ու 3-րդ ժամկետ ==
Գանդիի իշխանության ներքո [[1980]] թվականին Կոնգրեսական կուսակցությունը վերադարձավ կառավարման&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.history.com/this-day-in-history/indira-gandhi-becomes-indian-prime-minister|title=Indira Gandhi becomes Indian prime minister - Jan 19, 1966 - HISTORY.com|work=HISTORY.com|access-date=2017 թ․ դեկտեմբերի 5}}&lt;/ref&gt;։ Գանդին միայն իր ընտանիքի անդամներին կարող էր վստահել պետության առաջնորդությունը, սակայն նրա որդիներից մեկը, ով պետք է ստանար այս պատասխանատվությունը, [[հունիսի 23]]-ին սպանվում է&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1980/06/23/sanjay-gandhi-killed-in-plane-crash/76d13092-8233-483a-b8e4-54f29dfbd2e6/|title=Sanjay Gandhi Killed in Plane Crash|last=Auerbach|first=Stuart|date=հունիսի 23, 1980|work=The Washington Post|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19|last2=|first2=|language=en-US|issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;։ Մյուս որդին կտրականապես դեմ էր քաղաքական գործիչ դառնալուն։

=== Սպանություն ===
Իր մահից մեկ օր առաջ՝ [[1984]] թվականի [[հոկտեմբերի 30]]-ին, Ինդիրա Գանդին այցելել է Օրիսա, որտեղ վերջին անգամ ելույթ է ունեցել Օրիսայի քարտուղարության առջև։ Այդ ելույթում նա զարմանալիորեն խոսել է իր արյան և «երկրի առողջության» մասին։ Նա ասել է. «Ես այսօր ողջ եմ, բայց վաղը կարող եմ այստեղ չլինել։ Ես պարտավոր եմ ծառայել իմ երկրին մինչև իմ վերջին շունչը։ Երբ մահանամ, կարող եմ ասել, որ իմ արյան ամեն մի կաթիլը կբուժի և կհզորացնի Հնդկաստանը»&lt;ref name=assassination&gt;{{cite news|title=Last speech of Prime Minister Indira Gandhi prior to her assassination|url=http://www.indiastudychannel.com/resources/142182-Last-speech-Indira-Gandhi-at-Bhubaneswar.aspx|accessdate=2013 թ․ մարտի 9|newspaper=''India Study Channel''|date=հունիսի 21, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dnaindia.com/india/report-remembering-indira-gandhi-on-her-29th-death-anniversary-1911491|title=Remembering Indira Gandhi on her 29th death anniversary {{!}} Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=հոկտեմբերի 30, 2013|website=dna|language=en-US|access-date=2016 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Indira Gandhi's Saree.jpg|thumb|left|Ինդիրա Գանդիի սարին, որ հագել էր իր սպանության օրը]]
[[Պատկեր:PathOfMartyrdom.JPG|thumb|left|Գանդիի գերեզմանը]]
1984 թվականի [[հոկտեմբերի 31]]-ին Գանդիի երկու թիկնապահները` Սաթվանտ Սինգը և Բիանդ Սինգը, իրենց ծառայողական զենքով վարչապետի նստավայրի այգում սպանել են Գանդիին&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/01/06/world/india-hangs-two-sikhs-convicted-in-assassination-of-indira-gandhi.html|title=India Hangs Two Sikhs Convicted In Assassination of Indira Gandhi|last=Crossette|first=Barbara|date=1989|work=The New York Times|access-date=2017 թ․ դեկտեմբերի 5|last2=Times|first2=Special to the New York|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;։ Նա պետք է հարցազրույց ունենար բրիտանացի լրագրողի հետ, բայց ճանապարհին իր երկու թիկնապահներն ավելի քան 30 կրակոց են հասցնում&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/indira-gandhi-assassination-death-anniversary-things-to-know-operation-blue-star/1/799136.html|title=32 years of Indira Gandhi assassination, anti-Sikh riots: All you need to know|access-date=2017 թ․ դեկտեմբերի 5}}&lt;/ref&gt;։ Թիկնապահներից մեկը տեղում սպանվել է, մյուսը՝ դատապարտվել մահապատժի։

Գանդիի հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել [[նոյեմբերի 3]]-ին Ռաջ Գաթի մոտ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1984/11/04/indira-gandhi-cremated-in-hindu-ritual/124ca3f5-3121-4289-9c7d-51a953ab7b39/|title=Indira Gandhi Cremated in Hindu Ritual|last=Claiborne|first=William|date=1984-11-04|work=Washington Post|access-date=2017 թ․ դեկտեմբերի 5|last2=report|first2=Washington Post Foreign Service; Lena Sun of the Washington Post Foreign Service contributed to this|language=en-US|issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;։ Այն վայրը, որտեղ նա թաղված է, այսօր հայտնի է որպես Շատտի Սթալ։ Նրա հուղարկավորությունը հեռարձակվել է ներքին և միջազգային կայաններով, այդ թվում` [[BBC]]-ով։ Նրա մահից հետո միլիոնավոր սիկհներ տեղահանվել և մոտ երեք հազար մարդ սպանվել են հակասիկհական խռովություններում&lt;ref&gt;{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8306420.stm|title= Indira Gandhi's death remembered|date= նոյեմբերի 1, 2009|work=BBC News }}&lt;/ref&gt;։ Ռաջիվ Գանդին հեռուստատեսային շոուում խոսել է կոտորածի մասին. «Երբ մեծ ծառ է ընկնում, երկիրը ցնցվում է»&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/india/india-news-india/video-of-rajiv-gandhis-infamous-tree-falls-comment-released-by-aap-bjp-leaders/|title=HS Phoolka releases video of Rajiv Gandhi's speech justifying 1984 riots|date=նոյեմբերի 19, 2015|work=The Indian Express|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.dnaindia.com/india/report-watch-the-shocking-video-where-rajiv-gandhi-justified-1984-anti-sikh-riots-2147228|title=Watch: The shocking video where Rajiv Gandhi justified 1984 anti-Sikh riots   {{!}} Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=նոյեմբերի 20, 2015|work=dna|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։

== Արտաքին հարաբերություններ ==
Ինդիրա Գանդին կարողացել է իր կառավարման շրջանում հարաբերություններ հաստատել մի շարք պետությունների հետ։

=== Հարավային Ասիա ===
1971 թվականին, երբ Պակիստանում սրվել էր պատերազմական իրավիճակը, մոտ 10 միլիոն փախստականներ գաղթեցին Հնդկաստան&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Reynolds|first1=David|title=One world divisible : a global history since 1945|date=2001|publisher=W.W. Norton|location=New York|isbn=978-0393321081|pages=244–247|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=AHsGJxAJTU0C&amp;oi=fnd&amp;pg=PR14&amp;dq=%22indira+gandhi%22+brandt&amp;ots=Z7H3_ygJ7_&amp;sig=zLpAC5cC9MySVoG-FT-otN5RK48#v=snippet&amp;q=indira%20gandhi&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;։ Շուտով՝ դեկտեմբեր ամսին, Ինդիրան հավաքում է զորք և ազատագրում է Արևելյան Պակիստանը&lt;ref&gt;{{cite book|first=Hermann|last=Kulke|title=A History of India|url=https://archive.org/details/historyindia00kulk|publisher=Routledge|year=2004|page=[https://archive.org/details/historyindia00kulk/page/359 359]|isbn=978-0415329194}}&lt;/ref&gt;։ Եթե Ինդիրան համաձայնագրով օգնություն էր ստանում ԽՍՀՄ-ից&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Reynolds|first1=David|title=One world divisible : a global history since 1945|date=2001|publisher=W.W. Norton|location=New York|isbn=978-0393321081|pages=246|url=https://books.google.am/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=AHsGJxAJTU0C&amp;oi=fnd&amp;pg=PR14&amp;dq=%22indira+gandhi%22+brandt&amp;ots=Z7H3_ygJ7_&amp;sig=zLpAC5cC9MySVoG-FT-otN5RK48#v=snippet&amp;q=indira%20gandhi&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;, ապա Պակիստանին էլ աջակցում էր ԱՄՆ-ն&lt;ref name=&quot;NixonWitchBBC&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4633263.stm Nixon's dislike of 'witch' Indira, BBC News, 29 June 2005]. BBC News (29 June 2005). Retrieved on 18 June 2011.&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ-ի նախագահ [[Ռիչարդ Նիքսոն]]ը տանել չէր կարողանում Գանդիին։ Իր հեռախոսազրույցի ժամանակ նա անգամ Գանդիին անվանել է «կախարդ, խորամանկ աղվես»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4633263.stm|title=BBC NEWS {{!}} South Asia {{!}} Nixon's dislike of 'witch' Indira|website=news.bbc.co.uk|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindustantimes.com/delhi-news/this-woman-suckered-us-said-nixon-of-indira-gandhi/story-WGR773bfTnuAsEffYYvq5O.html|title='This woman suckered us', said Nixon of Indira Gandhi|last=|first=|date=մարտի 2, 2010|work=www.hindustantimes.com|access-date=2017 թ․ հուլիսի 19|language=en}}&lt;/ref&gt;։ Հարաբերություններն ԱՄՆ-ի հետ ավելի վատացան, երբ Ինդիրայի կառավարման ժամանակաշրջանում Հնդկաստանի քաղաքական, ռազմական և առևտրային գործերում ամենամերձ բարեկամը դարձավ ԽՍՀՄ-ը&lt;ref&gt;{{cite book|first=Linda |last=Racioppi|title=Soviet Policy towards South Asia since 1970|url=https://archive.org/details/sovietpolicytowa1970raci |location=|publisher=Cambridge University Press|year=1994|page=[https://archive.org/details/sovietpolicytowa1970raci/page/n76 65]|ISBN=978-0521414579}}&lt;/ref&gt;։

=== Միջին Արևելք ===
[[File:Pahlavis meet Indira Gandhi in India, 1970.jpg|thumb|left|Ինդիրան Իրանի կառավարիչների հետ]]
Ինդիրան [[Արաբա-իսրայելական հակամարտություն|Արաբա-իսրայելական հակամարտության]] ժամանակ ցույց է տվել իր աջակցությունը Պաղեստինին{{sfn|Gupte|2012|p=5}}։ Ինդիրան Հնդկաստանի և Իսրայելի բարեկամական հարաբերությունները հաստատեց համաձայնագրով, բայց երկու երկրների միջև կապը թուլացավ Պակիստանի հետ պատերազմի պատճառով&lt;ref name=&quot;Kaur&quot;&gt;{{cite book|first=Ranjit|last=Kaur|title=Islamic Co-Operation and Unity|location=|publisher=Deep and Deep Publications |year=1993 |pages=168–170|isbn=978-8171005642}}&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք, կյանք և հայացքներ ==
[[Պատկեր:Indira Gandhi, Jawaharlal Nehru, Rajiv Gandhi and Sanjay Gandhi.jpg|thumb|right|Ինդիրա Գանդին հոր և որդիների հետ]]
[[1942]] թվականին՝ 25 տարեկանում, Գանդին ամուսնացել է [[Ֆերոզ Գանդի]]ի հետ։ Ամուսնությունը տևել է 18 տարի՝ մինչև [[1960]] թվականը, երբ Ֆերոզը մահացել է սրտի կաթվածից։ Նրանք ունեցել են երկու որդի՝ Ռաջիվ Գանդի (ծնված [[1944]] թվականին) և Սանջայ Գանդի (ծնված [[1946]] թվականին)։ Փոքր որդին՝ Սանջայը, պետք է ժառանգեր իր մոր դիրքը, բայց հանկարծակի մահը խլում է այդ հնարավորությունը։ Գանդին համոզել է մյուս որդուն թողնել իր աշխատանքը՝ որպես օդաչու, և դառնալ քաղաքական գործիչ։ 1984 թվականին՝ մոր մահից հետո, Ռաջիվ Գանդին դարձել է վարչապետ՝ պաշտոնավարելով մինչև [[1989]] թվականը։ 1989 թվականի [[մայիսի 21]]-ին նրան պայթուցիկով սպանել են։ Գանդիի յոգայի ուսուցիչը՝ Դիրենդրան Բրամմաչարին, օգնել է նրան որոշումներ կայացնելիս, հատկապես [[1975]]-ից [[1977]] թվականներին, երբ Գանդին «արտակարգ դրություն էր հայտարարել և կասկածի տակ էր դրել քաղաքացիական ազատությունները»&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/1994/06/10/obituaries/dhirendra-brahmachari-yoga-master-70.html Dhirendra Brahmachari, Yoga Master, 7], ''The New York Times'', 10 June 1994&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.outlookindia.com/article.aspx?211174 Mrs G's String of Beaus], Outlook India, 26 March 2001&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Feroze and Indira Gandhi.JPG|thumb|right|alt=Personal Life|Ֆերոզ և Ինդիրա Գանդիների դիմանկարը]]
[[2017]] թվականին Պրիյա Պոլ անունով մի կին հայտարարել է, որ ինքը Գանդիի թոռն է՝ որպես Սանջայ Գանդիի դուստր։ Նա ասել է, որ իրեն հանձնել են մանկատուն, որովհետև Ինդիրան ցանկացել էր գաղտնի պահել երեխայի գոյությունը&lt;ref&gt;{{cite news|title=Priya Singh Paul claimed to be Daughter of Sanjay Gandhi|url=http://www.patrika.com/news/ludhiana/priya-singh-paul-claimed-to-be-daughter-of-sanjay-gandhi-1484774/|accessdate=2017 թ․ հուլիսի 6|date=հունվարի 10, 2017}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
1971 թվականին Պակիստանին պարտության մատնելուց հետո Գանդին պարգևատրվեց Հնդկաստանի ամենաբարձր շքանշանով՝ [[Բհարատ Ռատնա]]յով&lt;ref&gt;{{cite web|title=Padma Awards Directory (1954–2007) |url=http://www.mha.nic.in/pdfs/PadmaAwards1954-2007.pdf |publisher=Ministry of Home affairs |accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 26 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090304070427/http://mha.nic.in/pdfs/PadmaAwards1954-2007.pdf |archivedate=2009 թ․ մարտի 4 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Shankar, A. (1987). Indira Priyadarshini. Children's Book Trust, page 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Awards earned, awards fixed?|url=http://www.thehindu.com/2003/01/19/stories/2003011900251600.htm|accessdate=2015 թ․ հունվարի 24|publisher=The Hindu|date=հունվարի 19, 2003}}&lt;/ref&gt;։ [[2011]] թվականին նա հետմահու պարգևատրվել է Բանգլադեշի ամենաբարձր շքանշանով Բանգլադեշի ազատագրման մեջ իր հսկայական ներդրման համար&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/international/bangladesh-honours-indira-gandhi-with-highest-award/article2293016.ece|title=Bangladesh honours Indira Gandhi with highest award|work=The Hindu|access-date=2017 թ․ հուլիսի 21|language=en}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Jawaharlal Nehru and his family in 1918.jpg|
Gandhi and Indira.jpg|
Nehru Gandhi Roerich.jpg|
Indira and Nixon.JPG|
Blok_5256.jpg|
1984_CPA_5588.jpg|
Stamps_of_Germany_(DDR)_1986,_MiNr_3056.jpg|
1987_CPA_5888.jpg|
Indira_Gandhi_1977.jpg|
Indira_Gandhi_%26_Nicolae_Ceau%C5%9Fescu.jpg|
Jacqueline_Kennedy_and_Indira_Gandhi.jpg|
Pahlavis_meet_Indira_Gandhi_in_India,_1970.jpg|
Indira_Gandhi_and_LBJ_meeting_in_the_Oval_Office_(1).tif|
Indira_Gandhi,_Jawaharlal_Nehru,_Rajiv_Gandhi_and_Sanjay_Gandhi.jpg|
Feroze_and_Indira_Gandhi.JPG|
Indira_Gandhi_1966.jpg|
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{վիքիքաղվածք}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=684}}

{{DEFAULTSORT:Գանդի, Ինդիրա}}
[[Կատեգորիա:Հնդկաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հնդկաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Սպանվածներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հնդիկ սոցիալիստներ]]
[[Կատեգորիա:Հնդկաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կիևի պատվավոր քաղաքացիներ]]
[[Կատեգորիա:Կանայք քաղաքականությունում]]
[[Կատեգորիա:Հրաձգային զենքից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հնդկաստանում հրազենից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>kwfjt083djb7kqem1t874r655cj2vji</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ամառային օլիմպիական խաղեր 2012</title>
    <ns>0</ns>
    <id>84687</id>
    <revision>
      <id>8492688</id>
      <parentid>8415547</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T03:39:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Āčēģīķļņsūž</username>
        <id>118358</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30324" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Օլիմպիական խաղեր
| պատկերանիշ = Ամառային օլիմպիական խաղեր 2012.svg
| հյուրընկալող քաղաք = [[Լոնդոն]]&lt;br /&gt;{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}}[[Մեծ Բրիտանիա]] 
| կարգախոս = ''Ներշնչել սերունդին''
| մարզիկներ = 10 500 (հաշվարկված)
| մասնակից երկրներ = 197 (որակավորված)&lt;br /&gt;205 (հաշվարկված)
| մեդալներ = 302 հավաքածու 26 [[Օլիմպիական խաղերի մարզաձևեր|մարզաձևում]] 
}}

'''Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012''', կամ '''XXX Օլիմպիական խաղեր''' և նույնպես հայտնի է որպես '''Լոնդոն 2012''', որպես օլիմպիական խաղերը ընդունող [[քաղաք]]։ [[Օլիմպիական խաղեր]]ը մեկնարկել են [[2012]] թ. [[հուլիսի 27]]-ին [[Մեծ Բրիտանիա]]յի մայրաքաղաք [[Լոնդոն]]ում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.olympic.org/uk/games/london/index_uk.asp |title=Միջազգային օլիմպիական կոմիտե – Լոնդոն 2012 |publisher=IOC |accessdate=2008 թ․-ի օգոստոսի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080801100305/http://www.olympic.org/uk/games/london/index_uk.asp |archivedate=2008 թ․ օգոստոսի 1 |deadurl=no }}&lt;/ref&gt;։

Լոնդոնն առաջին քաղաքն էր, որը ընդունեց օլիմպիական խաղերը երեք անգամ&lt;ref&gt;{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/olympics_2012/4654821.stm |title=Կոուն խոստանում է, որ օլիմպիադան կհիշվի  |publisher=BBC Sport |date=6 Հուլիս 2005 |accessdate=2008 թ․-ի օգոստոսի 3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Աթենք]]ը նույնպես ընդունել է միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից կազմակերպված երեք միջոցառում։ Սակայն 1906-ի խաղերը պաշտոնապես չեն համարվում օլիմպիական խաղեր ՄՕԿ-ի կողմից։&lt;/ref&gt;, մինչ այս այստեղ անցկացվել են [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1908|1908 թ.]]-ի և [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1948|1948 թ.]]-ի ամառային օլիմպիական խաղերը&lt;ref&gt;{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/7361921.stm |title=Լոնդոնի առաջին օլիմպիադան |publisher=BBC Sport |date=26 Ապրիլ 2008 |accessdate=2008 թ․-ի օգոստոսի 3 |first=Mark |last=Barden}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/modern/olympics_1948_gallery.shtml |title=1948-ի Լոնդոնի օլիմպիական խաղերի ցուցահանդես |publisher=BBC History |accessdate=2008 թ․-ի օգոստոսի 3 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080718202435/http://www.bbc.co.uk/history/british/modern/olympics_1948_gallery.shtml |archivedate=2008 թ․ հուլիսի 18 |deadurl=no }}&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքի ընտրություն ==
[[2003]] թ. [[հուլիսի 15]]-ին՝ մասնակից քաղաքների հայտերի ներկայացման վերջնաժամկետին, XXX Օլիմպիական խաղերն անցկացնելու դիմում էին ներկայացրել 9 քաղաքներ՝ [[Հավանա]]ն ([[Կուբա]]), [[Ստամբուլ]]ը ([[Թուրքիա]]), [[Լայպցիգ]]ը ([[Գերմանիա]]), [[Լոնդոն]]ը ([[Մեծ Բրիտանիա]]), [[Մադրիդ]]ը ([[Իսպանիա]]), [[Մոսկվա]]ն ([[Ռուսաստանի Դաշնություն]]), [[Նյու Յորք]]ը ([[ԱՄՆ]]), [[Փարիզ]]ը ([[Ֆրանսիա]]) և [[Ռիո դե Ժանեյրո]]ն ([[Բրազիլիա]])։ [[2004]] թ. [[մայիսի 18]]-ին [[Միջազգային Օլիմպիական Կոմիտե]]ն հետագա պայքարի համար ընտրեց դրանցից 5-ը։

[[2005]] թ. [[հուլիսի 6]]-ին՝ ՄՕԿ-ի 117-րդ նստաշրջանին, որը տեղի ունեցավ [[Սինգապուր]]ում, ձայների մեծամասնությամբ հաղթեց Լոնդոնը առաջ անցնելով Մոսկվայից, Նյու Յորքից, Մադրիդից և Փարիզից&lt;ref name=&quot;Election&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.olympic.org/en/content/Olympic-Games/All-Future-Olympic-Games/Summer/London-2012/ |title=Լոնդոն 2012. Ընտրություն |publisher=Միջազգային օլիմպիական կոմիտե |accessdate=2009 թ․-ի հոկտեմբերի 2 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091004234329/http://www.olympic.org/en/content/Olympic-Games/All-Future-Olympic-Games/Summer/London-2012/ |archivedate=2009 թ․ հոկտեմբերի 4 |deadurl=no }}&lt;/ref&gt;։

'''Քաղաքի ընտրության արդյունքները'''
{|
|----- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
! Քաղաք
! Երկիր
! 1-ին փուլ
! 2-րդ փուլ
! 3-րդ փուլ
! 4-րդ փուլ
|----- gbcolor=&quot;white&quot;
| [[Լոնդոն]]
| {{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} [[Մեծ Բրիտանիա]]
! 22
! 27
! 39
! 54
|----- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
| [[Փարիզ]]
| {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]
! 21
! 25
! 33
! 50
|----- gbcolor=&quot;white&quot;
| [[Մադրիդ]]
| {{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]
! 20
! 32
! 31
! -
|----- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
| [[Նյու Յորք]]
| {{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[ԱՄՆ]]
! 19
! 16
! -
! -
|----- gbcolor=&quot;white&quot;
| [[Մոսկվա]]
| {{Դրոշ|Ռուսաստանի Դաշնություն}} [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]
! 15
! -
! -
! -
|}

== Անցկացման վայրը ==
Մինչ խաղերի բյուջետային հարցերը քննադատության տեղիք դարձան&lt;ref&gt;{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/london_2012/4025027.stm |title=Լոնդոնի ծրագիրը առաջին հայացքից |date=2005 հունիսի 5 |publisher=BBC News |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.politics.co.uk/briefings-guides/issue-briefs/culture-media-and-sport/london-2012-olympics-$366671.htm |title=Ինչ է Լոնդենյան օլիմպիադան։ |date=2008 ապրիլի 24 |publisher=politics.co.uk |accessdate=2009 թ․ հոկտեմբերի 2 |archive-date=2020-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201018140720/https://www.politics.co.uk/reference/london-2012-olympics |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանք ողջունվեցին հասարակության որոշ շերտի կողմից, որոնք կարծում էին, որ Լոնդոնի որոշ շրջաններ կզարգանան ընդունելով տարբեր մարզաձևեր և դա կնպաստի նաև շրջակա միջավայրի պահպանությանը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.london2012.com/plans/sustainability/getting-ready/index.php |title=Օլիմպիական շինությունների շինարարություն |publisher=Լոնդոն 2012 |accessdate=2009 թ․-ի հոկտեմբերի 2 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091018073244/http://www.london2012.com/plans/sustainability/getting-ready/index.php |archivedate=2009 թ․ հոկտեմբերի 18 |deadurl=no }}&lt;/ref&gt;։ Հիմնական ուշադրությունը պետք է սևեռվեր նոր 200 հա [[Օլիմպիական այգի (Լոնդոն)|Օլիմպիական այգու]] վրա, նախագծված արդյունաբերական շրջան [[Սթրաթֆորդ (Լոնդոն)|Սթրաթֆորդում]], Լոնդենի արևելքում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.newham.gov.uk/2012Games/AboutThe2012Games/TheOlympicPark.htm |title=Newham London: Օլիմպիական այգի |publisher=Newham-ի Լոնդոնյան գրասենյակ |accessdate=2012 ապրիլի 1 |archive-date=2018 թ․ դեկտեմբերի 25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225175436/http://www.newham.gov.uk/2012Games/AboutThe2012Games/TheOlympicPark.htm%20 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Խաղերը նաև կկայանան այլ վայրերում, որոնք նախապես ներկայացված են եղել։

== Բացման արարողություն ==
{{Հիմնական հոդված|Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012-ի բացման արարողություն}}
Բացման արարողությունը տեղի է ունենեցել հուլիսի 27-ին և կոչվել է «Հրաշքների կղզի» ({{lang-en|The Isles of Wonder}})։ Արարողության ռեժիսորն էր [[օսկար]]ակիր Դեննի Բոյլը։ Խաղերը բացել է Մեծ Բրիտանիայի թագուհի [[Եղիսաբեթ II]]ը, իսկ արարողության վերջում երգել է [[Փոլ Մաքքարթնի]]ն։

== Մարզաձևեր ==
{{col-begin}}
{{col-4}}
* [[Պատկեր:Rowing pictogram.svg|20px]] [[Ակադեմիական թիավարություն]]
* [[Պատկեր:Badminton pictogram.svg|20px]] [[Բադմինթոն]]
* [[Պատկեր:Basketball pictogram.svg|20px]] [[Բասկետբոլ]]
* [[Պատկեր:Boxing pictogram.svg|20px]] [[Բռնցքամարտ]]
* [[Պատկեր:Wrestling pictogram.svg|20px]] [[Ըմբշամարտ]]
** [[Ազատ ոճի ըմբշամարտ]]
** [[Հունահռոմեական ըմբշամարտ]]
* [[Հեծանվային սպորտ]]
** [[Պատկեր:Cycling (track) pictogram.svg|20px]] Խճուղային հեծանվավազք
** [[Պատկեր:Cycling (road) pictogram.svg|20px]] Ճանապարհային հեծանվավազք
** [[Պատկեր:Cycling (mountain biking) pictogram.svg|20px]] Լեռնային
** [[Պատկեր:Cycling (BMX) pictogram.svg|20px]] BMX
{{col-4}}
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Water polo.png|20px]] [[Ջրագնդակ]]
* [[Պատկեր:Swimming pictogram.svg|20px]] [[Լող]]
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Diving.png|20px]] [[Ջրացատկ]]
* [[Պատկեր:Synchronized swimming pictogram.svg|20px]] [[Գեղալող]]
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Volleyball.png|20px]] [[Վոլեյբոլ]]
** Վոլեյբոլ
** Ծովափնյա վոլեյբոլ
* [[Պատկեր:Handball pictogram.svg|20px]] [[Հանդբոլ]]
* [[Պատկեր:Canoeing (flatwater) pictogram.svg|20px]] [[Բայդարկաներով և կանոեներով թիավարություն|Թիավարություն]]
** Բայդարկաներով և կանոեներով թիավարություն
** Թիավարության սլալոմ
{{col-4}}
* [[Մարմնամարզություն]]
** [[Պատկեր:Gymnastics (artistic) pictogram.svg|20px]] [[Սպորտային մարմնամարզություն]]
** [[Պատկեր:Gymnastics (rhythmic) pictogram.svg|20px]] [[Գեղարվեստական մարմնամարզություն]]
** [[Պատկեր:Gymnastics (trampoline) pictogram.svg|20px]] [[Բատուտացատկ]]
* [[Պատկեր:Judo pictogram.svg|20px]] [[Ձյուդո]]
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Equestrian.png|20px]] [[Ձիասպորտ]]
* [[Պատկեր:Athletics pictogram.svg|20px]] [[Աթլետիկա]]
* [[Պատկեր:Table tennis pictogram.svg|20px]] [[Սեղանի թենիս]]
* [[Պատկեր:Sailing pictogram.svg|20px]] [[Առագաստային սպորտ]]
* [[Պատկեր:Modern pentathlon pictogram.svg|20px]] [[Ժամանակակից հնգամարտ]]
* [[Պատկեր:Shooting pictogram.svg|20px]] [[Հրաձգային սպորտ]]
{{col-4}}
* [[Պատկեր:Archery pictogram.svg|20px]] [[Նետաձգություն]]
* [[Պատկեր:Tennis pictogram.svg|20px]] [[Թենիս]]
* [[Պատկեր:Triathlon pictogram.svg|20px]] [[Տրիաթլոն]]
* [[Պատկեր:Taekwondo pictogram.svg|20px]] [[Թաեքվոնդո]]
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Weightlifting.png|20px]] [[Ծանրամարտ]]
* [[Պատկեր:Olympic pictogram Fencing.png|20px]] [[Սուսերամարտ]]
* [[Պատկեր:Football pictogram.svg|20px]] [[Ֆուտբոլ]]
* [[Պատկեր:Field hockey pictogram.svg|20px]] [[Մականախաղ]]
{{col-end}}

== Օրացույց ==
{{2012 թվականի օլիմպիական խաղերի օրացույց}}

== Մասնակից երկրներ ==
{{col-begin}}
{{col-5}}
* {{Դրոշ|Ադրբեջան}} [[Ադրբեջան]]
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} [[Ալբանիա]]
* {{Դրոշ|Ալժիր}} [[Ալժիր]]
* {{Դրոշ|Ամերիկյան Սամոա}} [[Ամերիկյան Սամոա]]
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[ԱՄՆ]]
* {{Դրոշ|Անգոլա}} [[Անգոլա]]
* [[Պատկեր:Flag of Andorra.svg|22px]] [[Անդորա]]
* [[Պատկեր:Olympic Rings.svg|22px]] Անկախ մասնակիցներ
* {{Դրոշ|Անտիգուա և Բարբուդա}} [[Անտիգուա և Բարբուդա]]
* {{Դրոշ|Արաբական Միացյալ Էմիրություններ}} [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|ԱՄԷ]]
* {{Դրոշ|Արգենտինա}} [[Արգենտինա]]
* {{Դրոշ|Արուբա}} [[Արուբա]]
* {{Դրոշ|Ավստրալիա}} [[Ավստրալիա]]
* {{Դրոշ|Ավստրիա}} [[Ավստրիա]]
* {{Դրոշ|Աֆղանստան}} [[Աֆղանստան]]
* [[Պատկեր:Flag of the Bahamas.svg|22px]] [[Բահամյան Կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Բահրեյն}} [[Բահրեյն]]
* {{Դրոշ|Բանգլադեշ}} [[Բանգլադեշ]]
* {{Դրոշ|Բարբադոս}} [[Բարբադոս]]
* {{Դրոշ|Բելառուս}} [[Բելառուս]]
* {{Դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]]
* {{Դրոշ|Բելիզ}} [[Բելիզ]]
* {{Դրոշ|Բենին}} [[Բենին]]
* {{Դրոշ|Բերմուդյան կղզիներ}} [[Բերմուդյան կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Բոլիվիա}} [[Բոլիվիա]]
* {{Դրոշ|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]
* [[Պատկեր:Flag of Botswana.svg|22px]] [[Բոտսվանա]]
* {{Դրոշ|Բրազիլիա}} [[Բրազիլիա]]
* {{Դրոշ|Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ}} [[Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} '''[[Մեծ Բրիտանիա]]'''
* {{Դրոշ|Բրունեյ}} [[Բրունեյ]]
* {{Դրոշ|Բութան}} [[Բութան]]
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} [[Բուլղարիա]]
* {{Դրոշ|Բուրկինա Ֆասո}} [[Բուրկինա Ֆասո]]
* {{Դրոշ|Բուրունդի}} [[Բուրունդի]]
* {{Դրոշ|Գաբոն}} [[Գաբոն]]
* {{Դրոշ|Գամբիա}} [[Գամբիա]]
* {{Դրոշ|Գայանա}} [[Գայանա]]
* {{Դրոշ|Գանա}} [[Գանա]]
* {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Գերմանիա]]
* {{Դրոշ|Գվատեմալա}} [[Գվատեմալա]]
* {{Դրոշ|Գվինեա}} [[Գվինեա]]
{{col-5}}
* [[Պատկեր:Flag of Guinea-Bissau.svg|22px]] [[Գվինեա Բիսաու]]
* {{Դրոշ|Գրենադա}} [[Գրենադա]]
* {{Դրոշ|Գուամ}} [[Գուամ]]
* {{Դրոշ|Դանիա}} [[Դանիա]]
* {{Դրոշ|Դոմինիկա}} [[Դոմինիկա]]
* {{Դրոշ|Դոմինիկյան Հանրապետություն}} [[Դոմինիկյան Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Եգիպտոս}} [[Եգիպտոս]]
* {{Դրոշ|Եմեն}} [[Եմեն]]
* {{Դրոշ|Եթովպիա}} [[Եթովպիա]]
* {{Դրոշ|Զամբիա}} [[Զամբիա]]
* {{Դրոշ|Զիմբաբվե}} [[Զիմբաբվե]]
* {{Դրոշ|Էկվադոր}} [[Էկվադոր]]
* {{Դրոշ|Էստոնիա}} [[Էստոնիա]]
* {{Դրոշ|Էրիթրեա}} [[Էրիթրեա]]
* {{Դրոշ|Թաիլանդ}} [[Թայլանդ]]
* [[Պատկեր:Flag of Chinese Taipei for Olympic games.svg|22px]] [[Թայվան]]
* {{Դրոշ|Թունիս}} [[Թունիս]]
* [[Պատկեր:Flag of Tuvalu.svg|22px]] Տուվալու
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} [[Թուրքիա]]
* {{Դրոշ|Թուրքմենստան}} [[Թուրքմենստան]]
* {{Դրոշ|Ինդոնեզիա}} [[Ինդոնեզիա]]
* {{Դրոշ|Իռլանդիա}} [[Իռլանդիա]]
* {{Դրոշ|Իսլանդիա}} [[Իսլանդիա]]
* {{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Իսպանիա]]
* {{Դրոշ|Իսրայել}} [[Իսրայել]]
* {{Դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]
* {{Դրոշ|Իրան}} [[Իրան]]
* {{Դրոշ|Իրաք}} [[Իրաք]]
* [[Պատկեր:Flag of Laos.svg|22px]] [[Լաոս]]
* {{Դրոշ|Լատվիա}} [[Լատվիա]]
* {{Դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
* {{Դրոշ|Լեսոթո}} [[Լեսոթո]]
* {{Դրոշ|Լիբանան}} [[Լիբանան]]
* {{Դրոշ|Լիբիա}} [[Լիբիա]]
* [[Պատկեր:Flag of Liberia.svg|22px]] [[Լիբերիա]]
* {{Դրոշ|Լիխտենշտայն}} [[Լիխտենշտեյն]]
* {{Դրոշ|Լիտվա}} [[Լիտվա]]
* {{Դրոշ|Լյուքսեմբուրգ}} [[Լյուքսեմբուրգ]]
* {{Դրոշ|Խորվաթիա}} [[Խորվաթիա]]
* {{Դրոշ|Կամբոջա}} [[Կամբոջա]]
* {{Դրոշ|Կամերուն}} [[Կամերուն]]
* {{Դրոշ|Կայմանյան կղզիներ}} [[Կայմանյան կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Կանադա}} [[Կանադա]]
{{col-5}}
* {{Դրոշ|Կաբո Վերդե}} [[Կաբո Վերդե|Կանաչ Հրվանդան]]
* {{Դրոշ|Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն}} [[Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} [[Կիպրոս]]
* [[Պատկեր:Flag of Kiribati.svg|22px]] [[Կիրիբատի]]
* {{Դրոշ|Կոլումբիա}} [[Կոլումբիա]]
* [[Պատկեր:Flag of the Comoros.svg|22px]] [[Կոմորյան Կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Կոնգո}} [[Կոնգոյի Հանրապետություն|Կոնգո]]
* [[Պատկեր:Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg|22px]] [[Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Կոստա Ռիկա}} [[Կոստա Ռիկա]]
* [[Պատկեր:Flag of Cote d'Ivoire.svg|22px]] [[Կոտ դ'Իվուար|Կոտ դ’Իվուար]]
* {{Դրոշ|Կուբա}} [[Կուբա]]
* [[Պատկեր:Flag of the Cook Islands.svg|22px]] [[Կուկի կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Հայիթի}} [[Հայիթի]]
* {{Դրոշ|Հայաստան}} [[Հայաստանը 2012 ամառային օլիմպիական խաղերում|Հայաստան]]
* {{Դրոշ|Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն}} [[Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Հարավային Կորեա}} [[Հարավային Կորեա]]
*{{Դրոշ|Հյուսիսային Կորեա}} [[Հյուսիսային Կորեա]]
*{{Դրոշ|Հնդկաստան}} [[Հնդկաստան]]
*{{Դրոշ|Հոնդուրաս}} [[Հոնդուրաս]]
* [[Պատկեր:Flag of Hong Kong.svg|22px]] [[Հոնկոնգ]]
* {{Դրոշ|Հորդանան}} [[Հորդանան]]
* {{Դրոշ|Հունաստան}} [[Հունաստան]]
* {{Դրոշ|Հունգարիա}} [[Հունգարիա]]
* {{Դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
* {{Դրոշ|Ղրղզստան}} [[Ղրղզստան]]
* {{Դրոշ|Ճամայկա}} [[Ճամայկա]]
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} [[Ճապոնիա]]
* {{Դրոշ|Մադագասկար}} [[Մադագասկար]]
* {{Դրոշ|Մալայզիա}} [[Մալայզիա]]
* {{Դրոշ|Մալավի}} [[Մալավի]]
* {{Դրոշ|Մալդիվներ}} [[Մալդիվներ]]
* {{Դրոշ|Մալթա}} [[Մալթա]]
* {{Դրոշ|Մալի}} [[Մալի]]
* {{Դրոշ|Հյուսիսային Մակեդոնիա}} [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]
* {{Դրոշ|Մավրիտանիա}} [[Մավրիտանիա]]
* {{Դրոշ|Մավրիկիոս}} [[Մավրիկիոս]]
* [[Պատկեր:Flag of the Marshall Islands.svg|22px]] [[Մարշալյան Կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Մարոկո}} [[Մարոկո]]
{{col-5}}
* {{Դրոշ|Մեքսիկա}} [[Մեքսիկա]]
* {{Դրոշ|Միկրոնեզիա}} [[Միկրոնեզիա]]
* {{Դրոշ|Մյանմա}} [[Մյանմա]]
* {{Դրոշ|Մոզամբիկ}} [[Մոզամբիկ]]
* {{Դրոշ|Մոլդովա}} [[Մոլդովա]]
* {{Դրոշ|Մոնակո}} [[Մոնակո]]
* {{Դրոշ|Մոնղոլիա}} [[Մոնղոլիա]]
* [[Պատկեր:Flag of Montenegro.svg|22px]] [[Մոնտենեգրո]]
* {{Դրոշ|Նամիբիա}} [[Նամիբիա]]
* [[Պատկեր:Flag of Nauru.svg|22px]] [[Նաուրու]]
* {{Դրոշ|Նեպալ}} [[Նեպալ]]
* [[Պատկեր:Flag of Niger.svg|22px]] [[Նիգեր]]
* {{Դրոշ|Նիգերիա}} [[Նիգերիա]]
* {{Դրոշ|Նիդերլանդներ}} [[Նիդերլանդներ]]
* {{Դրոշ|Նիկարագուա}} [[Նիկարագուա]]
* {{Դրոշ|Նոր Զելանդիա}} [[Նոր Զելանդիա]]
* {{Դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
* {{Դրոշ|Շվեդիա}} [[Շվեդիա]]
* {{Դրոշ|Շվեյցարիա}} [[Շվեյցարիա]]
* {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Շրի Լանկա]]
* {{Դրոշ|Չադ}} [[Չադ]]
* {{Դրոշ|Չեխիա}} [[Չեխիա]]
* {{Դրոշ|Չիլի}} [[Չիլի]]
* {{Դրոշ|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն}} [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Պալաու}} [[Պալաու]]
* {{Դրոշ|Պակիստան}} [[Պակիստան]]
* {{Դրոշ|Պաղեստին}} [[Պաղեստին]]
* {{Դրոշ|Պանամա}} [[Պանամա]]
* {{Դրոշ|Պապուա Նոր Գվինեա}} [[Պապուա Նոր Գվինեա]]
* {{Դրոշ|Պարագվայ}} [[Պարագվայ]]
* {{Դրոշ|Պերու}} [[Պերու]]
* {{Դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիա]]
* {{Դրոշ|Պուերտո Ռիկո}} [[Պուերտո Ռիկո]]
* {{Դրոշ|Ջիբութի}} [[Ջիբութի]]
* [[Պատկեր:Flag of Rwanda.svg|22px]] [[Ռուանդա]]
* {{Դրոշ|Ռումինիա}} [[Ռումինիա]]
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ռուսաստան]]
* {{Դրոշ|Սալվադոր}} [[Սալվադոր]]
* {{Դրոշ|Սամոա}} [[Սամոա]]
* {{Դրոշ|Սան Մարինո}} [[Սան Մարինո]]
{{Col-5}}
* {{Դրոշ|Սան Տոմե և Պրինսիպի}} [[Սան Տոմե և Պրինսիպի]]
* {{Դրոշ|Սաուդյան Արաբիա}} [[Սաուդյան Արաբիա]]
* [[Պատկեր:Flag of Seychelles.svg|22px]] [[Սեյշելյան Կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Սենեգալ}} [[Սենեգալ]]
* [[Պատկեր:Flag of Saint Lucia.svg|22px]] [[Սենթ Լյուսիա]]
* [[Պատկեր:Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg|22px]] [[Սենթ Վինսենթ և Գրենադիններ]]
* [[Պատկեր:Flag of Saint Kitts and Nevis.svg|22px]] [[Սենթ Քիթս և Նևիս]]
* {{Դրոշ|Սերբիա}} [[Սերբիա]]
* {{Դրոշ|Սիերա Լեոնե}} [[Սիերա Լեոնե]]
* {{Դրոշ|Սինգապուր}} [[Սինգապուրի Հանրապետություն]]
* {{Դրոշ|Սիրիա}} [[Սիրիա]]
* {{Դրոշ|Սլովակիա}} [[Սլովակիա]]
* {{Դրոշ|Սլովենիա}} [[Սլովենիա]]
* [[Պատկեր:Flag of the Solomon Islands.svg|22px]] [[Սոլոմոնյան Կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Սոմալի}} [[Սոմալի]]
* {{Դրոշ|Սվազիլենդ}} [[Սվազիլենդ]]
* {{Դրոշ|Սուդան}} [[Սուդան]]
* {{Դրոշ|Սուրինամ}} [[Սուրինամ]]
* [[Պատկեր:Flag of Vanuatu.svg|22px]] [[Վանուատու]]
* {{Դրոշ|Վենեսուելա}} [[Վենեսուելա]]
* [[Պատկեր:Flag of the United States Virgin Islands.svg|22px]] [[Վիրջինյան կղզիներ]]
* {{Դրոշ|Վիետնամ}} [[Վիետնամ]]
* {{Դրոշ|Վրաստան}} [[Վրաստան]]
* {{Դրոշ|Տանզանիա}} [[Տանզանիա]]
* {{Դրոշ|Տաջիկստան}} [[Տաջիկստան]]
* {{Դրոշ|Տոգո}} [[Տոգո]]
* [[Պատկեր:Flag of Tonga.svg|22px]] [[Տոնգա]]
* {{Դրոշ|Տրինիդադ և Տոբագո}} [[Տրինիդադ և Տոբագո]]
* {{Դրոշ|Ուգանդա}} [[Ուգանդա]]
* {{Դրոշ|Ուզբեկստան}} [[Ուզբեկստան]]
* {{Դրոշ|Ուկրաինա}} [[Ուկրաինա]]
* {{Դրոշ|Ուրուգվայ}} [[Ուրուգվայ]]
* {{Դրոշ|Քատար}} [[Քատար]]
* {{Դրոշ|Քենիա}} [[Քենիա]]
* {{Դրոշ|Քուվեյթ}} [[Քուվեյթ]]
* {{Դրոշ|Օման}} [[Օման]]
* {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} [[Ֆիլիպիններ]]
* {{Դրոշ|Ֆինլանդիա}} [[Ֆինլանդիա]]
* {{Դրոշ|Ֆիջի}} [[Ֆիջի]]
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիա]]
{{col-end}}

=== Հայաստանը 2012 ամառային օլիմպիական խաղերում ===
{{main|Հայաստանը 2012 ամառային օլիմպիական խաղերում}}
Հայաստանը մասնակցեց օլիմպիադային 9 մարզաձևերով։ Հայաստանը ներկայացրեցին 25 մարզիկ մարզուհիներ, որոնց թվում՝
* 4 մարզիկ - աթլետիկա
* 1 - բռնցքամարտ
* 7 - ըմբշամարտ
* 1 - թաեքվանդո
* 2 - լող
* 6 - ծանրամարտ
* 1 - հրաձգություն
* 2 - ձյուդո
* 1 - մարմնամարզություն

== Խորհրդանիշեր ==
[[Պատկեր:2012 Summer Olympics torch @ Cardiff.jpg|մինի|Խաղերի պաշտոնական Օլիմպիական կրակի ջահը]]

Խաղերի պատկերանիշը իրենից ներկայացնում է 4 անկանոն բազմանկյուններ, որոնք խորհրդանշում են և նմանեցված են «2», «0», «1», «2» թվերին։ Մասերից մեկում գրված է Լոնդոն բառը, մյուսում օլիմպիական օղակները։ Պատկերանիշը գործածվում է 4 տարբերակի գույներով՝ կապույտ, կանաչ, նարնջագույն և դեղին։ Այն մշակվել է մոտ 1 տարի «Wolff Olins» ընկերության կողմից և արժեցել է 400,000 ֆունտ ստերլինգ։ Պատկերանիշի հետ կապված մի քանի երկրներում եղել են բողոքներ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.securitylab.ru/news/422907.php |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 25 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120627041322/http://www.securitylab.ru/news/422907.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://lenta.ru/news/2011/02/28/lionzion/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.newsinfo.ru/news/2007-06-06/item/694271&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rumol.ru/news/2208.html |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 25 |archive-date=2012 թ․ հունիսի 29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120629000415/http://rumol.ru/news/2208.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։.

=== Թալիսմաններ ===
Խաղերի թալիսմանները հայտարարվել են [[2010]] թ., [[մայիսի 19]]-ին&lt;ref&gt;http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/olympic_games/london_2012/8690467.stm {{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Ըստ հեղինակների դրանք պողպատի երկու կաթիլ են՝ Վենլոկը և Մանդեվիլը։ Նրանք այդպես են անվանվել Մաչ-Բենլոկ քաղաքի պատվին, որտեղ առաջին անգամ անցկացվել են Օլիմպիական խաղերի նման խաղեր և Սթոք-Մանդեվիլ գյուղի պատվին, որտեղ Մեծ Բրիտանիայում տարածքում առաջին անգամ անցկացվել են Հաշմանդամների Օլիմպիական խաղերը։ Թալիսմանները ունեն 1 աչք, նրանց գլխին հեծանվային սաղավարտներ են ու նրանց վրա պատկերված են խաղերի պատկերանիշը։

=== Մեդալներ ===
Մեդալի [[տրամագիծ]]ը կազմում է 85 մմ, հաստություն՝ 7 մմ։ Քաշը՝ 375 - 400 գրամ։ Այս մեդալները Օլիմպիական խաղերի պատմության մեջ ամենամեծ մեդալներն են։ Թողարկվել է ընդհանուր թվով մոտ 2100 մեդալ։

Մեդալների հեղինակը դիզայներ Դեվիդ Ուոտկինսն է։ Դիմացի երեսին պատկերված է խաղերի պատկերանիշը շողերի մեջ, իսկ ետևի երեսին հաղթանակի աստվածուհի Նիկան և [[Թեմզա]] գետը։

=== Հիմն ===
Օլիմպիադայի պաշտոնական հիմն է դարձել [[Մյուզ]] խմբի «Survival» երգը։ Երգը հնչելու է ինչպես պաշտոնական բացման արարողության ժամանակ, այնպես էլ բոլոր մրցանակաբաշխությունների ժամանակ։ Երգը նաև կօգտագործվի Օլիմպիադան հեռարձակող հեռուստաընկերությունների կողմից&lt;ref&gt;http://www.sports.ru/others/cycle-racing/141694869.html&lt;/ref&gt;։

== Հովանավորներ ==
Արդեն 2011 թ. Լոնդոնում մեկնարկեց [[Կոկա-Կոլա]] ընկերության կողմից կազմակերպված «Move to the beat» անվանում շոուն, որին մասնակցում էին մի շարք հայտնի մարզիկներ։

== Անվտանգություն ==
Օլիմպիական խաղերում անվտանգությունը պահպանելու համար Անգլիայի կառավարության կողմից ձեռնարկվել են մեծ քայլեր։ Անվտանգության միջոցառումներին նախատեսվում է ներգրավվել մոտ 40,000 մարդու՝ 13,000 ոստիկանի և 17,000 զինծառայողների։ Անվտանգության համար ծախսվող միջոցների բյուջեն կազմում է մոտ 500,000 ֆունտ ստերլինգ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Վիքիպահեստ երկար|2012 Summer Olympics}}

{{Օլիմպիական խաղեր}}

{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Ամառային օլիմպիական խաղեր]]
[[Կատեգորիա:Օլիմպիական խաղեր|*]]
[[Կատեգորիա:2012 սպորտում]]</text>
      <sha1>o8huzd1s5w7wkibo4pi2t4dmb2i1x8s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գառնաքար</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91751</id>
    <revision>
      <id>8492514</id>
      <parentid>8204608</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:34:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10785" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Գառնաքար
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 40 |lat_min = 02 |lat_sec = 06
 |lon_dir = E|lon_deg = 46 |lon_min = 34 |lon_sec = 05
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան (վարչական միավոր){{!}}Շրջան
 | շրջան = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | շրջանը աղյուսակում = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն =
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =
 | բարձրության տեսակ = Բարձրություն ծովի մակարդակից
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = հայերեն
 | բնակչություն = 124&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf Population of Nagorno-Karabakh Republic (2005)]&lt;/ref&gt;
| մարդահամարի թվական = 2003
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]
 | էթնոհորոնիմ = աղաբեկալանջցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
 | պարամետրի անվանում2 = 
 | պարամետր2 = 
}}
'''Գառնաքար''', գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում` Խաչեն գետի վերին ավազանի ձախափնյա լեռնալանջին՝ 1000 մետր բարձրության վրա։ Տարածքը՝ 500 հեկտար։ Գտնվում է հանրապետության հյուսիսային հատվածում, Մարտակերտ շրջկենտրոնից՝ 52 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից 46 կմ հեռավորության վրա։

== Պատմություն ==
Գառնաքար գյուղը [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ նահանգ]]ի հին բնակավայրերից է, որը հնում [[Խաչեն]] գավառի մաս էր կազմում ու եղել է [[Խաղբակյաններ|Խալբակյան]] կամ [[Պռոշյաններ|Պռոշյան]] և [[Հասանյան]] իշխանական տան նստավայրը։ 12-րդ դարում [[Հասան-Ջալալ Դոլա|Հասան-Ջալան Դոլա]]ն ամուսնացել է [[Կապան]]ի թագավոր Գրիգորիի դստեր Մամքանի հետ և ժառանգել թագավորական գահը, սակայն 1666 թվականին լքել է թուրքերի կողմից պաշարված թագավորանիստը և վերադարձել Խաչեն։ 13-րդ դարում Զաքարե Զաքարյանը Խաղբակյաններին տիրույթներ է նվիրաբերում [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձոր]]ում և [[Այրարատ նահանգ|Այրարատ նահանգում]] նահանգում, իսկ Գառնաքարը իր շրջակայքով մնում է [[Հասան-Ջալալյաններ]]ին։ Հին Գառնաքար գյուղը՝ հայտնի 4-րդ դարից պահպանված խաչքարերով, գտնվում է ներկայիս Գառնաքար գյուղի վերևի հատվածում։

Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիների հիմնական մասը եկել է [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]] և [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղերից։ Գյուղի բնակչուհի Օֆելյա Սահակյանը պատմում է, որ ըստ ավանդութան իշխանների կողմից հալածված Մանգին, Զաքարը, Մելքումն ու Բաղդասարը, լսելով Առաջաձոր գյուղի Հասան աղայի բարության մասին, 1751 թվականին [[Հադրութի շրջան]]ի [[Տող (գյուղ)|Տող]] գյուղից գալիս և հաստատվում են Առաջաձոր գյուղում։ Մելքումը որպես ժիր ու ճարպիկ մարդ, գնում է [[Աստրախան]]ի խանի մոտ խնդրագրով։ Աստրախանի խանը հանձնարարագիր է ուղարկում Հասան աղային, որի համաձայն Գառնաքար գյուղը տրվում է Մելքում քյոխվային, որով էլ հիմնվում է Նոր Գառնաքար գյուղը, որտեղ Տող գյուղից տեղափոխված եղբայրները զբաղվում են անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ Եղբայրների մահվանից հետո Գառնաքար գյուղի ժառանգորդներ են դառնում Մելքումի որդի Մարդին, Մանգիի որդի Սարգիսը, Զաքարի որդի Վանեսը և Բաղդասարի որդի Պետրոսը։ 1911 թվականին Հասան-Ջալալյանները ցանկացել են գյուղը սեփականացնել, բայց Մելքումի թոռ Գրիգորը և Մանգիի թոռ Աղաբեկը կաշառում են գավառապետին՝ պաշտպանելով իրենց իրավունքները&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը|last=Մանուկյան|first=Մարտին|publisher=ԱՍՈՂԻԿ|year=2020|location=Երևան|pages=242-244}}&lt;/ref&gt;։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը լեռնային է, ունի 448,30 հա տարածք, որից 170,32 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 242 հա անտառային հողեր։ Գառնաքար համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Խաչեն գետը։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 8 աղբյուրներ` «Չինգիլին», «Առջին ձորի», «Տզընոտեն ձորի», «Երե արտերեն», «Ներքե Խզուլներ», «Ավագեն», «Մուշահով» և «Դահնին»։

== Գառնաքարը Արցախյան պատերազմում ==
1989 թվականին Գառնաքարում կազմավորվել է կամավորական ինքնապաշտպանական ջոկատ, որն առանձին, 1992 թվականից [[Մարտակերտի պաշտպանական շրջան]]ի կազմում մասնակցել է Մարտակերտի (Վաղուհաս, Կիչան-Սրխավենդ ուղղություն), Ասկերանի, Աղդամի և այլ շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Գառնաքարից զոհվել է 3 ազատամարտիկ&lt;ref&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 151։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
Գառնաքար համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 161 մարդ, կա 45 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 140
| 140
| 136
|-
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
Կան պատմամշակութային հուշարձաններ` գերեզմանոց (XII-XIII դդ.), խաչքար (XII-XIII դդ.), Նատարին (Դեդ) ամրոց (XII-XIII դդ.), գյուղատեղի (XII-XIII դդ.), «Մուղդուսի» եկեղեցի (XII-XIII դդ.), քարանձավ «Մուղդուսի», Համամի եկեղեցի (IX դ.), խաչքար (XIII դ.), գյուղատեղի «Համամի ձոր» (XII-XIII դդ.), գերեզմանոց (XVIII-XIX դդ.), «Հանգած» եկեղեցի (XI-XIII դդ.), հաշվառված է 49 հուշարձան։

== Հասարարակական կառույցներ ==
Համայնքում գործում են գյուղապետարան, բուժկետ, գործում է հիմնական դպրոց, որտեղ սովորում են 20 աշակերտներ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=149}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մարտակերտի շրջան}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=689}}
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>r5ykjg6s3ztbyurgx23d7owd6im2bwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարտակերտի պաշտպանական շրջան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92633</id>
    <revision>
      <id>8492513</id>
      <parentid>7820928</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:33:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2379" xml:space="preserve">'''Մարտակերտի պաշտպանական շրջան, ՄՊՇ, (5-րդ ՊՇ)''', կազմավորվել է 1992 թ.-ի սեպտեմբերի սկզբին՝ համաձայն [[ԼՂՀ ինքնապաշտպանաթյան կոմիտե]]ի նախագահի 1992 թ.-ի օգոստոսի 14-ի «Պաշտպանական շրջանների և շրջանային ուժերի ու միջոցների լրակազմի հաստիքակազմակերպչական կառուցվածքի կազմակերպման մասին» թիվ 002 հրամանի (հրամանատար՝ Ն. Դանիելյան)։ 4-րդ ՊՇ-ի ստեղծման ակունքներում կանգնած էին նաև Վ. Բալայանը, [[Լեոնիդ Ազգալդյան]]ը և այլք։
ՄՊՇ-ի ստեղծման փուլում հակառակորդի վերահսկողության տակ էր [[ԼՂՀ]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի տարածքի գերակշիռ մասը, այդ թվում՝ [[Մարտակերտ|շրջկենտրոնը]]։ Ռազմական գործողություններ են ընթացել [[Վաղուհաս]]-[[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]-[[Կիչան]]-[[Առաջաձոր]] բնագծում։ 1993 թ.-ի սկզբին սկսվել է Մարտակերտի շրջանի բռնազավթված գյուղերի և ԼՂՀ հյուսիսային տարածքների ազատագրումը, որին, ինչպես և մի շարք այլ խոշոր ռազմական գործողությունների, ակտիվ մասնակցություն են ունեցել 5-րդ ՊՇ-ի ստորաբաժանումները։ Մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել են ՊՇ-ի շուրջ 600 ազատամարտիկներ, շատերն արժանացել են մարտական շքանշանների և մեդալների&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 471։&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև` ==
* [[Մարտակերտի ազատագրման ռազմական գործողություն (1993)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Մարտակերտի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջան]]
[[Կատեգորիա:Արցախյան հակամարտություն]]


{{Անավարտ}}</text>
      <sha1>4z2p7dlq833rwrmah36qpo6m4bpm3wv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նինո Բուրջանաձե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92760</id>
    <revision>
      <id>8492388</id>
      <parentid>8434294</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:49:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7690" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
|բնագիր ԱԱՀ = {{lang-ka|ნინო ანზორის ასული ბურჯანაძე}}
}}

'''Նինո Ազնորիի Բուրջանաձե''' ({{lang-ka|ნინო ანზორის ასული ბურჯანაძე}}, ''Նինո Անզորիս ասուլի Բուրջանաձե'', {{ԱԾ}}), [[վրացի]] պետական և քաղաքական գործիչ, [[2001]]-[[2008]] թթ. [[Վրաստան]]ի խորհրդարանի նախագահ, [[2003]]-[[2004]] թթ. և [[2007]]-[[2008]] թթ.` Վրաստանի նախագահի պաշտոնակատար։ [[2013]] թվականի հոկտեմբերին մասնակցել է Վրաստանի նախագահի ընտրություններին, որում գրավել է երրորդ տեղը` հավաքելով 10%-ից փոքր-ինչ ավելի ձայն։

== Կրթություն ==
Ծնվել է Անզոր Բուրջանաձեի ընտանիքում, ով եղել է [[Թերջոլայի շրջան|Թերջոլայի]] շրջանի առաջին քարտուղարը։ [[1981]] թվականին գերազանցությամբ ավարտել է [[Քութայիս]]ի [[Ակակի Ծերեթելի|Ակակի Ծերեթելու]] անվան երկրորդ միջնակարգ դպրոցը, այնուհետև ընդունվել է [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետը։

[[1986]] թվականին համալսարանն ավարտելուց հետո ընդունվել է [[Մոսկվայի պետական համալսարան|Մոսկվայի Միխայիլ Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի]] միջազգային իրավունքի ասպիրանտուրա։ [[1990]] թվականին պաշտպանել է թեկնածուական դիսերտացիա միջազգային կազմակերպությունների և միջազագային ծովային իրավունքի խնդրի մասին։ Իրավագիտական գիտությունների թեկնածու է։

[[1991]] թվականից աշխատել է Թբիլիսի պետական համալսարանի միջազգային իրավագիտական ֆակուլտետում որպես դոցենտ։ 1991-1992 թվականներին աշխատել է Միջավայրի պաշտպանության նախարարությունում՝ որպես մասնագետ-֊խորհրդատու։ [[1992]]-[[1995]] թվականներին եղել Վրաստանի խորհրդարանի Արտաքին հարաբերությունների կոմիտեի փորձագետ-խորհրդատու։

Վրացերեն, ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով տպագրված ավելի քան 20 աշխատությունների հեղինակ է, այդ թվում նաև 1 մենագրության՝ նվիրված միջազգային միջկառավարական կազմակերպությունների նոր տեսակի իրավական հարցերին։

[[1995]] թվականից Վրաստանի խորհրդարանի անդամ է։ [[1995]]-[[1998]] թվականներին եղել է սահմանադրական, իրավաբանական հարցերի ու օրինականության հանձնաժողովի նախագահի առաջին տեղակալ, իսկ [[1998]]-[[1999]] թվականներին՝ նշված հանձնաժողովի նախագահ։

[[2000]]-[[2001]] թվականներին եղել է խորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ, [[1995]]-[[1998]] թվականներին՝ [[Վրաստան]]ի խորհրդարանի՝ [[Մեծ Բրիտանիա]]յի խորհրդարանի հետ համագործակցության մշտական պատվիրակության ղեկավար, իսկ [[1999]]—[[2002]] թվականներին՝ [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] ու Վրաստանի միջև խորհրդարանական համագործակցության համաներկայացուցիչ։

[[1998]] թվականին ընտրվել է [[ԵԱՀԿ]] խորհրդարանական վեհաժողովի ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հումանիտար հարցերի հանձնաժողովի զեկուցող, [[2000]] թվականից նրա փոխնախագահն է։
Նոյեմբերից մինչ [[2001]] թվականի մայիս Նինո Բուրջանաձեն [[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն (ՍԾՏՀ)|Սևծովյան տնտեսական համագործակցության]] խորհրդարանական վեհաժողովի նախագահն էր, [[2001]] թվականի նոյեմբերից մինչև [[2008]] թվականը՝ Վրաստանի խորհրդարանի նախագահը։ [[2007]] թվականի [[նոյեմբերի 25]]-ից մինչև [[2008]] թվականի [[հունվարի 20]]-ը կատարել է [[Վրաստան]]ի նախագահի պարտականությունները։ Այնուհետև հայտարարել է մեծ քաղաքականությունից հեռանալու մասին։

[[2008]] թվականի հոկտեմբերի [[27]]-ին Նինո Բուրջանաձեն հայտնել է քաղաքականություն վերադառնալու և «Ժողովրդավարական շարժում ''Միացյալ Վրաստան''» անվամբ կուսակցություն ստեղծելու մտադրության մասին։ [[2008]] թվականի [[նոյեմբերի 23]]-ին տեղի է ունեցել կուսակցության առաջին համագումարը, որտեղ Բուրջանաձեն, ընտրվելով կուսակցության նախագահ, ասել է, որ այն պետք է լինի «կտրուկ ընդդիմադիր»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.mail.ru/politics/2125612/ |title=Բուրջանաձեն ստեղծում է ընդդիմադիր կուսակցություն |accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-date=2008 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081031044123/http://news.mail.ru/politics/2125612/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2008/11/23/231750.html Բուրջանաձեն հիմնել է կուսակցություն] // Взгляд. — 23 նոյեմբերի, 2008։&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Վրաստանի նախագահներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պորտալ|Վրաստան|Կենսագրություն}}

{{DEFAULTSORT:Բուրջանաձե, Նինո}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Քութայիս քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Թբիլիսիի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի վրացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Իրավաբանական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Մոսկվայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>1v7gcw5guipptqb8ivxrkxhr255amu9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանք (այլ կիրառումներ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92905</id>
    <revision>
      <id>8492443</id>
      <parentid>5953451</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:11:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2435" xml:space="preserve">'''Վանք''' կարող է վերաբերել՝

* [[Վանք]]՝ վանականների կրոնական միավորում,
* [[Վանք (Հադրութի շրջան)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում, 
* [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]՝ գյուղ [[ԼՂՀ|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում,
* [[Վանք (Ակնի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Ակնի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Արաբկիրի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Արաբկիրի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Երզնկայի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Երզնկայի գավառ]]ում
* [[Վանք (Կիսկիմի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Կիսկիմի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Սպերի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Սպերի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Լազիստանի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Օսմանյան կայսրություն]]ում, [[Տրապիզոնի վիլայեթ]]ի [[Լազիստանի գավառ]]ում
* [[Վանք (Պելյանի նահանգ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Կիլիկիա]]յի [[Պելյանի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Շապին Գարահիսարի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Սեբաստիայի վիլայեթ]]ի [[Շապին Գարահիսարի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Տևրիկի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Սեբաստիայի վիլայեթ]]ի [[Տևրիկի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Քյախթայի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Քյախթայի գավառակ]]ում
{{Բազմիմաստություն}}</text>
      <sha1>b049grulgcivkfhlf254f3mk92bzecg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492512</id>
      <parentid>8492443</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:33:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2459" xml:space="preserve">'''Վանք''' կարող է վերաբերել՝

* [[Վանք]]՝ վանականների կրոնական միավորում,
* [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում, 
* [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]՝ գյուղ [[ԼՂՀ|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում,
* [[Վանք (Ակնի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Ակնի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Արաբկիրի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Արաբկիրի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Երզնկայի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Երզնկայի գավառ]]ում
* [[Վանք (Կիսկիմի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Կիսկիմի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Սպերի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Սպերի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Լազիստանի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Օսմանյան կայսրություն]]ում, [[Տրապիզոնի վիլայեթ]]ի [[Լազիստանի գավառ]]ում
* [[Վանք (Պելյանի նահանգ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Կիլիկիա]]յի [[Պելյանի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Շապին Գարահիսարի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Սեբաստիայի վիլայեթ]]ի [[Շապին Գարահիսարի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Տևրիկի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Սեբաստիայի վիլայեթ]]ի [[Տևրիկի գավառակ]]ում
* [[Վանք (Քյախթայի գավառ)|Վանք]]՝ գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Քյախթայի գավառակ]]ում
{{Բազմիմաստություն}}</text>
      <sha1>792ar3lht1aakm4981cnhm3g2t4v2mh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92906</id>
    <revision>
      <id>8492442</id>
      <parentid>8204731</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:09:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9917" xml:space="preserve">{{Այլ|Վանք (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Վանք
 | բնօրինակ անվանում = -
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = Vank Village in Karabakh.jpg
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 40 |lat_min = 03 |lat_sec = 30
 |lon_dir = E|lon_deg = 46 |lon_min = 31 |lon_sec = 30
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ =
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան (վարչական միավոր){{!}}Շրջան
 | շրջան = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | շրջանը աղյուսակում = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն =
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =
 | բարձրության տեսակ = Բարձրություն ծովի մակարդակից
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = հայերեն
 | բնակչություն = 1284&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf Population of Nagorno-Karabakh Republic (2005)]&lt;/ref&gt;
| մարդահամարի թվական = 2005
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]
 | էթնոհորոնիմ = վանքեցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր =

 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
 | պարամետրի անվանում2 = 
 | պարամետր2 = 
}}
'''Վանք''', գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում` շրջկենտրոնից 53 կմ հարավ-արևմուտք` 1100 մետր բարձրության վրա։ Այն երբեմն անվանվել է Գանձասար, նաև Վանկլու հետո վերանվանվել է Վանք։ Տարածքը՝ 2237։ Գտնվում է հանրապետության հյուսիսային հատվածում, Մարտակերտ շրջկենտրոնից 56 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 48 կմ հեռավորության վրա։

Վանք գյուղը հնում եղել է Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Մեծ Առանք նաև Խաչեն գավառի մեջ է եղել  է Հասան-Ջալալյան իշխանատոհմի սեփականությունը, հետագայում Ելիզավետպոլ նահանգի Ջևանշիր գավառի կազմի մեջ և եղել է զուտ հայաբնակ, որը հիվնադրվել է 9-րդ դարում։

Վանք համայնքի կազում ընդգրկված են նաև Անձավներ, Դաշտագլուխ, Ծաղկունք, Ճրագ և Նարեշտար գյուղերը։ Անձավներ գյուղում բնակվում է 8 մարդ, կա 4 տնտեսություն, Դաշտագլուխ գյուղում բնակվում է 5 մարդ, կա 3 տնտեսություն, Ծաղկունք գյուղում բնակվում է 3 մարդ, կա 2 տնտեսություն, Ճրագ գյուղում բնակվում է 6 մարդ, կա 4 տնտեսություն և Նարեշտար գյուղում բնակվում է 4 մարդ, կա 2 տնտեսություն։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը լեռնային է, ունի 12478,25 հա տարածք, որից 9972,61 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 2110,12 հա անտառային հողեր։ Վանք համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Խաչեն գետը։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 9 աղբյուրներ` «Հոռ», «Գելջուկի», «Քրդաղբյուր», «Ռուզանանց», «Նովեր», «Ղզնող», «Դրբսների», «Ավանց» և «Գաղ»։

Սռկա են պղնձի (կատարվում են հետազոտություններ), տուֆի և ծծմբային կրաքարի հանքային պաշարներ։

== Վանքը Արցախյան պատերազմում ==
1988-ի վերջին Վանքում կազմավորվել է կամավորական ջոկատ, 1992-ի սեպտեմբերին ջոկատի հիմքի վրա ստեղծվել գումարտակ, որոնք մասնակցել են գյուղի և Մարտակերտի Քաշաթաղի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Վանքից հրամանատար է եղել Յ. Հակոբյանը, զոհվել է 30 ազատամարտիկ&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 615-616։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
2015 թվականին Վանք համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 1574 մարդ, կա 391 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 1447
| 1472	
| 1512
|-
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում, բլրի վրա է գտնվում [[Գանձասար]] վանքը (1216-1238 թթ., որից առաջացել է գյուղի անունը), շրջակայքում՝ Իշխանաբերդը ([[Խոխանաբերդ]]), Թարխանաբերդը (12-րդ դար), [[Դարպասներ]] պալատ-ամրոցը (13-րդ դար), Պառավաձորի զույգ եկեղեցին (13-րդ դար), «Հավատուկ» վանք (XII-XIII դդ.), «Եղեգյան նահատակ» սրբավայր (միջնադար), «Եղցուն խութ» եկեղեցի (XII դ.), գյուղատեղի (XIII դ.), գերեզմանոց (XII-XIII դդ.), խաչքար (XIIIդ.), [[Վաճառ]] գյուղաքաղաքը (12-13-րդ դդ.), Նատարին բերդը (13-րդ դար), Համամի եղցեն, Նարեշտար գյուղում ևս կան պատմամշակութային հուշարձաններ` դամբարաններ (մ.թ.ա. II-I հազ.), հաշվառված է 208 հուշարձան։

== Հասարարակական կառույցներ ==
2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր  գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում էին 246 աշակերտներ, Մարտակերտի շրջանի «Վանքի արվեստի դպրոց» ՊՈԱԿ, համայնքն ունի 1 պետական մանկապարտեզ, որտեղ հաճախում  էին 65 երեխաներ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=203}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Lion of the Vank village.jpg|[[Ժայռակերտ առյուծ (Արցախ)|Վանք գյուղի առյուծը]]
Գյուղատեղի, Վանք ArmAg (1).jpg
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների հուշարձան, ArmAg.jpg
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների հուշարձան, ArmAg (1).jpg
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
*[[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)]]
*[[Ժայռակերտ առյուծ (Արցախ)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Մարտակերտի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>qg6hj7p4ndpu2pkqit3jlhlhudn64db</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492445</id>
      <parentid>8492442</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:12:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Վանք (Մարտակերտի շրջան)]]»-ից «[[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)]]»: Վանք բառը կարող է շփոթմունք առաջացնել, քանի որ իսկզբանե նշանակում է վանականների գործելու շինությունների միավորում։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9917" xml:space="preserve">{{Այլ|Վանք (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Վանք
 | բնօրինակ անվանում = -
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = Vank Village in Karabakh.jpg
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 40 |lat_min = 03 |lat_sec = 30
 |lon_dir = E|lon_deg = 46 |lon_min = 31 |lon_sec = 30
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ =
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան (վարչական միավոր){{!}}Շրջան
 | շրջան = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | շրջանը աղյուսակում = Մարտակերտի շրջան{{!}}Մարտակերտի
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն =
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =
 | բարձրության տեսակ = Բարձրություն ծովի մակարդակից
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = հայերեն
 | բնակչություն = 1284&lt;ref&gt;[http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf Population of Nagorno-Karabakh Republic (2005)]&lt;/ref&gt;
| մարդահամարի թվական = 2005
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]
 | էթնոհորոնիմ = վանքեցի
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր =

 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
 | պարամետրի անվանում2 = 
 | պարամետր2 = 
}}
'''Վանք''', գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում` շրջկենտրոնից 53 կմ հարավ-արևմուտք` 1100 մետր բարձրության վրա։ Այն երբեմն անվանվել է Գանձասար, նաև Վանկլու հետո վերանվանվել է Վանք։ Տարածքը՝ 2237։ Գտնվում է հանրապետության հյուսիսային հատվածում, Մարտակերտ շրջկենտրոնից 56 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 48 կմ հեռավորության վրա։

Վանք գյուղը հնում եղել է Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Մեծ Առանք նաև Խաչեն գավառի մեջ է եղել  է Հասան-Ջալալյան իշխանատոհմի սեփականությունը, հետագայում Ելիզավետպոլ նահանգի Ջևանշիր գավառի կազմի մեջ և եղել է զուտ հայաբնակ, որը հիվնադրվել է 9-րդ դարում։

Վանք համայնքի կազում ընդգրկված են նաև Անձավներ, Դաշտագլուխ, Ծաղկունք, Ճրագ և Նարեշտար գյուղերը։ Անձավներ գյուղում բնակվում է 8 մարդ, կա 4 տնտեսություն, Դաշտագլուխ գյուղում բնակվում է 5 մարդ, կա 3 տնտեսություն, Ծաղկունք գյուղում բնակվում է 3 մարդ, կա 2 տնտեսություն, Ճրագ գյուղում բնակվում է 6 մարդ, կա 4 տնտեսություն և Նարեշտար գյուղում բնակվում է 4 մարդ, կա 2 տնտեսություն։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը լեռնային է, ունի 12478,25 հա տարածք, որից 9972,61 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 2110,12 հա անտառային հողեր։ Վանք համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Խաչեն գետը։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 9 աղբյուրներ` «Հոռ», «Գելջուկի», «Քրդաղբյուր», «Ռուզանանց», «Նովեր», «Ղզնող», «Դրբսների», «Ավանց» և «Գաղ»։

Սռկա են պղնձի (կատարվում են հետազոտություններ), տուֆի և ծծմբային կրաքարի հանքային պաշարներ։

== Վանքը Արցախյան պատերազմում ==
1988-ի վերջին Վանքում կազմավորվել է կամավորական ջոկատ, 1992-ի սեպտեմբերին ջոկատի հիմքի վրա ստեղծվել գումարտակ, որոնք մասնակցել են գյուղի և Մարտակերտի Քաշաթաղի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Վանքից հրամանատար է եղել Յ. Հակոբյանը, զոհվել է 30 ազատամարտիկ&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 615-616։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
2015 թվականին Վանք համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 1574 մարդ, կա 391 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021 թ․ հունիսի 15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 1447
| 1472	
| 1512
|-
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում, բլրի վրա է գտնվում [[Գանձասար]] վանքը (1216-1238 թթ., որից առաջացել է գյուղի անունը), շրջակայքում՝ Իշխանաբերդը ([[Խոխանաբերդ]]), Թարխանաբերդը (12-րդ դար), [[Դարպասներ]] պալատ-ամրոցը (13-րդ դար), Պառավաձորի զույգ եկեղեցին (13-րդ դար), «Հավատուկ» վանք (XII-XIII դդ.), «Եղեգյան նահատակ» սրբավայր (միջնադար), «Եղցուն խութ» եկեղեցի (XII դ.), գյուղատեղի (XIII դ.), գերեզմանոց (XII-XIII դդ.), խաչքար (XIIIդ.), [[Վաճառ]] գյուղաքաղաքը (12-13-րդ դդ.), Նատարին բերդը (13-րդ դար), Համամի եղցեն, Նարեշտար գյուղում ևս կան պատմամշակութային հուշարձաններ` դամբարաններ (մ.թ.ա. II-I հազ.), հաշվառված է 208 հուշարձան։

== Հասարարակական կառույցներ ==
2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր  գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում էին 246 աշակերտներ, Մարտակերտի շրջանի «Վանքի արվեստի դպրոց» ՊՈԱԿ, համայնքն ունի 1 պետական մանկապարտեզ, որտեղ հաճախում  էին 65 երեխաներ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=203}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Lion of the Vank village.jpg|[[Ժայռակերտ առյուծ (Արցախ)|Վանք գյուղի առյուծը]]
Գյուղատեղի, Վանք ArmAg (1).jpg
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների հուշարձան, ArmAg.jpg
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների հուշարձան, ArmAg (1).jpg
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
*[[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)]]
*[[Ժայռակերտ առյուծ (Արցախ)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Մարտակերտի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>qg6hj7p4ndpu2pkqit3jlhlhudn64db</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջուլիա Գիլարդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>94394</id>
    <revision>
      <id>8492256</id>
      <parentid>8491498</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:09:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3804" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ջուլիա Գիլարդ''' ({{ԱԾ}}), ավստրալիացի քաղաքական գործիչ, [[Ավստրալիա]]յի ներկա վարչապետը և Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդը [[2010]] թ. [[հունիսի 24]]-ից։ Ավստրալիայի առաջին կին վարչապետն է։

Գիլարդը ծնվել է [[Բարրի]]ում ([[Ուելս]]) և [[1966]] թ. ընտանիքի հետ տեղափոխվել է [[Ադելաիդա]]՝ հարավային Ավստրալիա, հաճախել է Միտչեմ տարրական դպրոց և Անլի բարձրագույն դպրոց։ [[1982]] թ. նա տեղափոխվում է [[Մելբուռն]], [[1986]] թ. ավարտում է Մելբուրնի համալսարանը, ստանում արվեստի և իրավունքի բակալավրի աստիճան։ [[1987]] թ. Գիլարդը աշխատանքի է ընդունվում Slater &amp; Gordon իրավաբանական ընկերություն և մինչև քաղաքականություն մտնելն աշխատում արդյունաբերական օրենքի ոլորտում&lt;ref name=&quot;Biog&quot;&gt;[http://www.aph.gov.au/Senators_and_Members/Parliamentarian?MPID=83L Ավստրալիայի Ներկայացուցիչների պալատ «Ջուլիա Գիլլարդ»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Book review of Gillard Biography&quot;&gt;[http://www.themonthly.com.au/books-christine-wallace-other-biography-jacqueline-kent039s-quotthe-making-julia-gillardquot-2015?page=0%2C0 Քրիստին Ուոլլաս «Ջուլիան Գիլլարդի կենսագրությունը»]&lt;/ref&gt;։

Գիլարդն առաջին անգամ ընտրվեց որպես [[Ներկայացուցիչների պալատ]]ի անդամ [[1998]] թ.։ Լեյբորիստների՝ ընդդիմություն դառնալուց հետո, Գիլարդը դարձավ բնակչության և ներգաղթի հարցերով ստվերային նախարար ([[2001]]-[[2003]]), առողջապահության նախարար ([[2003]]-[[2006]]), ընդդիմության առաջնորդի տեղակալ ([[2006]]-[[2007]])&lt;ref name=&quot;ref0&quot;&gt;[http://www.abc.net.au/worldtoday/content/2010/s2935655.htm Australian Broadcasting Corporation «Գիլլարդը դառնում է առաջին կին վարչապետը»]&lt;/ref&gt;:

Գիլարդը դառնում է Ավստրալիայի առաջին կին վարչապետը [[2007]] թ. դաշնային ընտրություններում լեյբորիստական կուսակցության հաղթանակի արդյունքում։ Հանդիսանում է նաև Կրթության և Աշխատանքի և զբաղվածության նախարար։ [[2010]] թ. [[հունիսի 24]]-ին, երբ Ռադը կորցրեց իր կուսակցության աջակցությունը և հրաժարական տվեց, Գիլարդն ընտրվեց Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդ՝ դառնալով Ավստրալիայի 27-րդ վարչապետը&lt;ref name=&quot;ref0&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Գիլլարդ, Ջուլիան}}
[[Կատեգորիա:Ավստրալիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրալիայի իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրալիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>lmdygs554pwholcs6wmcl7v87csisbz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ա-ԹԻՎԻ հեռուստաընկերություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>97356</id>
    <revision>
      <id>8492737</id>
      <parentid>8471117</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:51:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гриша Андреасяан</username>
        <id>122378</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7689" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{այլ|ATV (այլ կիրառումներ)||Հայկական հեռուստաընկերության}}
{{Տեղեկաքարտ Հեռուստաընկերություն
| ընկերության անվանում = 
| ամբողջական անվանում =Ա ԹիՎի Հեռուստաընկերություն 
| պատկերանիշ =[[File:Atvnew.png|170px]]
| երկիր = {{ARM}}
| հեռարձակման գոտի = {{ARM}}
| լեզու = հայերեն
| ստեղծված = [[2009]]
| փոխարինել է = [[Արմենակոբ]]
| նախկին անվանում =
| հիմնադիր = Օթարի Հակոբյան
| սեփականատեր = [[Պանարմենիան Մեդիա Գրուպ]]
| ղեկավարներ = 
|թեմատիկա=լրատվական, մշակութային, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական, ժամանցային, մանկական, քաղաքական, հասարակական}}

'''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ԱԹԻՎԻ]]''' կամ  '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]],''' հայկական մասնավոր ժամանցային հեռուստաալիք։ Հիմնադրվել է [[2009 թվական]]ին՝ փոխարինելով [[Արմենակոբ]] հեռուստաալիքին։

Համագործակցում է ռուսական [[ՏՆՏ (հեռուստաընկերություն)|ՏՆՏ]] հեռուստաընկերության հետ։ Հեռարձակվում է Երևանում և մարզերում։ '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]'''-ն հեռուստադիտողին է առաջարկում է լրատվական, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական ծրագրեր, ժամանցային և քաղաքական բնույթի թոք - շոուներ, սեփական արտադրության հեռուստասերիալներ, ինչպես նաև հայկական, ռուսական և արտասահմանյան կինոարտադրության լավագույն ֆիլմերը։

[[2015 թվական]]ի [[փետրվարի 2]]-ից [[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]-ի եթերը համալրվել է «Այսօր» լրատվական ծրագրով։ [[2015]] թ.-ից եթեր է հեռարձակվել «Լույսի պահապանը» բազմասերիանոց հեռուստաֆիլմը` հիմնված է իրական պատմության վրա։

[[2016 թվական]]ի [[մայիսի 1]]-ին ATV-ն ներկայացրեց 5 նոր թեմատիկ կաբելային հեռուստաալիքներ` տարբեր հեռուստալսարանների համար։ 
* '''Կինոման'''՝ հոլիվուդյան կինոարտադրության ամենաճանաչված և դիտված ֆիլմերը։
* '''Հայ TV'''՝ ալիք, որտեղ կհնչի բացառապես հայկական երաժշտություն։
* '''Թավա TV'''՝ որսորդություն, ձկնորսություն, խոհանոցային հաղորդումներ և այլ ժամանցային նախագծեր նախատեսված թե՛ կանանց և թե՛ տղամարդկանց համար։
* '''Խաղալիք'''՝ Հոլիվուդյան և Եվրոպական արտադրության բարձրակարգ մուլտֆիլմեր։ Փոխարինել է '''Բազմոց TV'''-ին։
* '''Ֆիլմզոն'''՝ անիմացիոն մուլտֆիլմեր, ծիծաղաշարժ կոմեդիաներ մեծահասակների համար։

== Եթերացանկ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Սերիալներ
!Սիթքոմներ
!Հաղորդումներ
!Լրատվություններ
|-
|Մեր թաղի տղերքը&lt;br&gt;[[Օջախ]]ի [[Երգ|երգը]]&lt;br&gt;[[Աղթամար (այլ կիրառումներ)|Աղթամար]]&lt;br&gt;Սիրուն [[Սոնա (այլ կիրառումներ)|Սոնա]]&lt;br&gt;Մոր [[Խոստումը (ֆիլմ, 2016)|խոստումը]]&lt;br&gt;[[Կարմիր]] [[Բլուր (այլ կիրառումներ)|բլուր]]&lt;br&gt;Եթե գտնեմ քեզ&lt;br&gt;[[Կայարան]]&lt;br&gt;[[Աբելի քույրը]]&lt;br&gt;Վերջին [[Հայրիկ (ֆիլմ)|հայրիկը]]&lt;br&gt;[[Կյանք]]ից Արավել&lt;br&gt;Գժուկ&lt;br&gt;Երբ իմը լինես&lt;br&gt;
|[[Աստղ]]երի [[Դպրոց|դպրոց]]&lt;br&gt;Ռեստարտ&lt;br&gt;[[Քարե Դարդ]]&lt;br&gt;Ունիվեր&lt;br&gt;[[Ինտերնները]]
|tete a tete&lt;br&gt;թխված է սիրով Լիկայի հետ&lt;br&gt;Կիսաբաց [[Լուսամուտ (ճարտարապետություն)|Լուսամուտներ]]&lt;br&gt;[[Արի (այլ կիրառումներ)|Արի]] ամուսնանանք&lt;br&gt;Մեծերի N&lt;br&gt;Թթու [[Թան (ըմպելիք)|Թան]] չի&lt;br&gt;[[Աստղ]]երն [[Ապրում]] են&lt;br&gt;Cosmic Show&lt;br&gt;[[Սպիտակ]] [[Անկյուն]]&lt;br&gt;Շոու նյուզ&lt;br&gt;Բնության արեղծվածները&lt;br&gt;OOPS&lt;br&gt;Մինի OOPS&lt;br&gt;Թաքնված OOPS&lt;br&gt;[[Բարտեր]]&lt;br&gt;Սոված [[Խաղ|խաղեր]]&lt;br&gt;Պորտֆոլիո&lt;br&gt;[[Կյանքի համը]]&lt;br&gt;[[Առողջություն]]&lt;br&gt;[[Ամեն]]ից [[Ամեն]]ա&lt;br&gt;Տնից հեռու&lt;br&gt;[[Վեց]]երորդ Զգայարան&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են Show&lt;br&gt;[[Հայաստան]]ի [[Համ]]ը&lt;br&gt;Քարից Փափուկ&lt;br&gt;Մյուզիք Բոքս&lt;br&gt;[[Կադր]]ից Դուրս&lt;br&gt;[[Ամեն]] ինչ [[Կամ|կամ]] [[Ոչինչ|ոչինչ]]&lt;br&gt;Վերջին [[Այցելուն (ֆիլմ)|Այցելուն]]&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;[[Առավոտ]] [[Առանց]] [[Կանոն]]ների&lt;br&gt;[[Կիրակի|Կիրակնօրյա]] [[Զարթուցիչ|զարթուցիչ]]&lt;br&gt;Մուլտծրագիր&lt;br&gt;Բարձրաշխարհիկ [[Կյանք|կյանք]]&lt;br&gt;Էլիտ լայֆ&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;Մեծերի համար&lt;br&gt;Ռադիոսերիալ&lt;br&gt;[[Խենթ]]երը&lt;br&gt;KamoBlog TV&lt;br&gt;[[Երաժշտություն]]&lt;br&gt;Եկ այս [[Գիշեր|գիշեր]]&lt;br&gt;[[7]] [[Երգ]]&lt;br&gt;Բուդուար&lt;br&gt;[[Հրաշալի յոթնյակը|Հրաշալի յոթնյակ]]&lt;br&gt;Մշակութային [[Հայացք (ամսագիր)|հայացք]]&lt;br&gt;[[Արևիկ (այլ կիրառումներ)|Արևիկ]]&lt;br&gt;[[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;[[Կարաոկե]] [[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;Բումբումիկ Շոու&lt;br&gt;[[Տանը մենակ]]&lt;br&gt;Հայելուկ&lt;br&gt;[[Դինամիտ]]&lt;br&gt;Նաշա Ռաշա&lt;br&gt;[[Comedy Club|Քոմեդի Քլաբ]]&lt;br&gt;Քոմեդի Բաթլ&lt;br&gt;[[Comedy Woman|Քոմեդի Վուման]]&lt;br&gt;Քոմեդի Միքս
|[[Փաստ]]&lt;br&gt;Այսօր&lt;br&gt;Մաքսիմում
|}

== Տարբերանշաններ ==
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:ATV (2009-2012).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2009]]-[[2012]])
Պատկեր:ATV (2012-2014).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2012]]-[[2014]])
Պատկեր:Atvnew.png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2014]]թ․-ից)
&lt;/gallery&gt;&lt;br /&gt;

[[Կատեգորիա:Հայաստանի հեռուստաալիքներ]] 
[[Կատեգորիա:Հայալեզու հեռուստաալիքներ]]
[[Կատեգորիա:Լրատվական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մշակութային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ժամանցային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Երաժշտական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մանկական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:2009 հիմնադրումներ]]</text>
      <sha1>tp5b7bj1ohkyltdffz08uxt448ctyn0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492741</id>
      <parentid>8492737</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гриша Андреасяан</username>
        <id>122378</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7705" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{այլ|ATV (այլ կիրառումներ)||Հայկական հեռուստաընկերության}}
{{Տեղեկաքարտ Հեռուստաընկերություն
| ընկերության անվանում = 
| ամբողջական անվանում =Ա ԹիՎի Հեռուստաընկերություն 
| պատկերանիշ =[[File:Atvnew.png|170px]]
| երկիր = {{ARM}}
| հեռարձակման գոտի = {{ARM}}
| լեզու = հայերեն
| ստեղծված = [[2009]]
| փոխարինել է = [[Արմենակոբ]]
| նախկին անվանում =
| հիմնադիր = Օթարի Հակոբյան
| սեփականատեր = [[Պանարմենիան Մեդիա Գրուպ]]
| ղեկավարներ = 
|թեմատիկա=լրատվական, մշակութային, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական, ժամանցային, մանկական, քաղաքական, հասարակական}}

'''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ԱԹԻՎԻ]]''' կամ  '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]],''' հայկական մասնավոր ժամանցային հեռուստաալիք։ Հիմնադրվել է [[2009 թվական]]ին՝ փոխարինելով [[Արմենակոբ]] հեռուստաալիքին։

Համագործակցում է ռուսական [[ՏՆՏ (հեռուստաընկերություն)|ՏՆՏ]] հեռուստաընկերության հետ։ Հեռարձակվում է Երևանում և մարզերում։ '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]'''-ն հեռուստադիտողին է առաջարկում է լրատվական, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական ծրագրեր, ժամանցային և քաղաքական բնույթի թոք - շոուներ, սեփական արտադրության հեռուստասերիալներ, ինչպես նաև հայկական, ռուսական և արտասահմանյան կինոարտադրության լավագույն ֆիլմերը։

[[2015 թվական]]ի [[փետրվարի 2]]-ից [[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]-ի եթերը համալրվել է «Այսօր» լրատվական ծրագրով։ [[2015]] թ.-ից եթեր է հեռարձակվել «Լույսի պահապանը» բազմասերիանոց հեռուստաֆիլմը` հիմնված է իրական պատմության վրա։

[[2016 թվական]]ի [[մայիսի 1]]-ին ATV-ն ներկայացրեց 5 նոր թեմատիկ կաբելային հեռուստաալիքներ` տարբեր հեռուստալսարանների համար։ 
* '''Կինոման'''՝ հոլիվուդյան կինոարտադրության ամենաճանաչված և դիտված ֆիլմերը։
* '''Հայ TV'''՝ ալիք, որտեղ կհնչի բացառապես հայկական երաժշտություն։
* '''Թավա TV'''՝ որսորդություն, ձկնորսություն, խոհանոցային հաղորդումներ և այլ ժամանցային նախագծեր նախատեսված թե՛ կանանց և թե՛ տղամարդկանց համար։
* '''Խաղալիք'''՝ Հոլիվուդյան և Եվրոպական արտադրության բարձրակարգ մուլտֆիլմեր։ Փոխարինել է '''Բազմոց TV'''-ին։
* '''Ֆիլմզոն'''՝ անիմացիոն մուլտֆիլմեր, ծիծաղաշարժ կոմեդիաներ մեծահասակների համար։

== Եթերացանկ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Սերիալներ
!Սիթքոմներ
!Հաղորդումներ
!Լրատվություններ
|-
|Մեր թաղի տղերքը&lt;br&gt;[[Օջախ]]ի [[Երգ|երգը]]&lt;br&gt;[[Աղթամար (այլ կիրառումներ)|Աղթամար]]&lt;br&gt;Սիրուն [[Սոնա (այլ կիրառումներ)|Սոնա]]&lt;br&gt;Մոր [[Խոստումը (ֆիլմ, 2016)|խոստումը]]&lt;br&gt;[[Կարմիր]] [[Բլուր (այլ կիրառումներ)|բլուր]]&lt;br&gt;Եթե գտնեմ քեզ&lt;br&gt;[[Կայարան]]&lt;br&gt;[[Աբելի քույրը]]&lt;br&gt;Վերջին [[Հայրիկ (ֆիլմ)|հայրիկը]]&lt;br&gt;[[Կյանք]]ից Արավել&lt;br&gt;Գժուկ&lt;br&gt;Երբ իմը լինես&lt;br&gt;
|[[Աստղ]]երի [[Դպրոց|դպրոց]]&lt;br&gt;Ռեստարտ&lt;br&gt;[[Քարե Դարդ]]&lt;br&gt;Ունիվեր&lt;br&gt;[[Ինտերնները]]
|tete a tete&lt;br&gt;թխված է սիրով Լիկայի հետ&lt;br&gt;Կիսաբաց [[Լուսամուտ (ճարտարապետություն)|Լուսամուտներ]]&lt;br&gt;[[Արի (այլ կիրառումներ)|Արի]] ամուսնանանք&lt;br&gt;Մեծերի N&lt;br&gt;Թթու [[Թան (ըմպելիք)|Թան]] չի&lt;br&gt;[[Աստղ]]երն [[Ապրում]] են&lt;br&gt;Cosmic Show&lt;br&gt;[[Սպիտակ]] [[Անկյուն]]&lt;br&gt;Շոու նյուզ&lt;br&gt;Բնության արեղծվածները&lt;br&gt;OOPS&lt;br&gt;Մինի OOPS&lt;br&gt;Թաքնված OOPS&lt;br&gt;[[Բարտեր]]&lt;br&gt;Սոված [[Խաղ|խաղեր]]&lt;br&gt;Պորտֆոլիո&lt;br&gt;[[Կյանքի համը]]&lt;br&gt;[[Առողջություն]]&lt;br&gt;[[Ամեն]]ից [[Ամեն]]ա&lt;br&gt;Տնից հեռու&lt;br&gt;[[Վեց]]երորդ Զգայարան&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են Show&lt;br&gt;[[Հայաստան]]ի [[Համ]]ը&lt;br&gt;Քարից Փափուկ&lt;br&gt;Մյուզիք Բոքս&lt;br&gt;[[Կադր]]ից Դուրս&lt;br&gt;[[Ամեն]] ինչ [[Կամ|կամ]] [[Ոչինչ|ոչինչ]]&lt;br&gt;Վերջին [[Այցելուն (ֆիլմ)|Այցելուն]]&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;[[Առավոտ]] [[Առանց]] [[Կանոն]]ների&lt;br&gt;[[Կիրակի|Կիրակնօրյա]] [[Զարթուցիչ|զարթուցիչ]]&lt;br&gt;Մուլտծրագիր&lt;br&gt;Բարձրաշխարհիկ [[Կյանք|կյանք]]&lt;br&gt;Էլիտ լայֆ&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;Մեծերի համար&lt;br&gt;Ռադիոսերիալ&lt;br&gt;[[Խենթ]]երը&lt;br&gt;KamoBlog TV&lt;br&gt;[[Երաժշտություն]]&lt;br&gt;Եկ այս [[Գիշեր|գիշեր]]&lt;br&gt;[[7]] [[Երգ]]&lt;br&gt;Բուդուար&lt;br&gt;[[Հրաշալի յոթնյակը|Հրաշալի յոթնյակ]]&lt;br&gt;Մշակութային [[Հայացք (ամսագիր)|հայացք]]&lt;br&gt;[[Արևիկ (այլ կիրառումներ)|Արևիկ]]&lt;br&gt;[[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;[[Կարաոկե]] [[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;Բումբումիկ Շոու&lt;br&gt;[[Տանը մենակ]]&lt;br&gt;Հայելուկ&lt;br&gt;[[Փազլ]]&lt;br&gt;[[Դինամիտ]]&lt;br&gt;Նաշա Ռաշա&lt;br&gt;[[Comedy Club|Քոմեդի Քլաբ]]&lt;br&gt;Քոմեդի Բաթլ&lt;br&gt;[[Comedy Woman|Քոմեդի Վուման]]&lt;br&gt;Քոմեդի Միքս
|[[Փաստ]]&lt;br&gt;Այսօր&lt;br&gt;Մաքսիմում
|}

== Տարբերանշաններ ==
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:ATV (2009-2012).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2009]]-[[2012]])
Պատկեր:ATV (2012-2014).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2012]]-[[2014]])
Պատկեր:Atvnew.png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2014]]թ․-ից)
&lt;/gallery&gt;&lt;br /&gt;

[[Կատեգորիա:Հայաստանի հեռուստաալիքներ]] 
[[Կատեգորիա:Հայալեզու հեռուստաալիքներ]]
[[Կատեգորիա:Լրատվական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մշակութային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ժամանցային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Երաժշտական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մանկական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:2009 հիմնադրումներ]]</text>
      <sha1>3x3i62uc5scelb37wfbwh9ep68xuzno</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492743</id>
      <parentid>8492741</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:23:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гриша Андреасяан</username>
        <id>122378</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7763" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{այլ|ATV (այլ կիրառումներ)||Հայկական հեռուստաընկերության}}
{{Տեղեկաքարտ Հեռուստաընկերություն
| ընկերության անվանում = 
| ամբողջական անվանում =Ա ԹիՎի Հեռուստաընկերություն 
| պատկերանիշ =[[File:Atvnew.png|170px]]
| երկիր = {{ARM}}
| հեռարձակման գոտի = {{ARM}}
| լեզու = հայերեն
| ստեղծված = [[2009]]
| փոխարինել է = [[Արմենակոբ]]
| նախկին անվանում =
| հիմնադիր = Օթարի Հակոբյան
| սեփականատեր = [[Պանարմենիան Մեդիա Գրուպ]]
| ղեկավարներ = 
|թեմատիկա=լրատվական, մշակութային, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական, ժամանցային, մանկական, քաղաքական, հասարակական}}

'''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ԱԹԻՎԻ]]''' կամ  '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]],''' հայկական մասնավոր ժամանցային հեռուստաալիք։ Հիմնադրվել է [[2009 թվական]]ին՝ փոխարինելով [[Արմենակոբ]] հեռուստաալիքին։

Համագործակցում է ռուսական [[ՏՆՏ (հեռուստաընկերություն)|ՏՆՏ]] հեռուստաընկերության հետ։ Հեռարձակվում է Երևանում և մարզերում։ '''[[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]'''-ն հեռուստադիտողին է առաջարկում է լրատվական, սպորտային, առավոտյան, երաժշտական ծրագրեր, ժամանցային և քաղաքական բնույթի թոք - շոուներ, սեփական արտադրության հեռուստասերիալներ, ինչպես նաև հայկական, ռուսական և արտասահմանյան կինոարտադրության լավագույն ֆիլմերը։

[[2015 թվական]]ի [[փետրվարի 2]]-ից [[ATV (այլ կիրառումներ)|ATV]]-ի եթերը համալրվել է «Այսօր» լրատվական ծրագրով։ [[2015]] թ.-ից եթեր է հեռարձակվել «Լույսի պահապանը» բազմասերիանոց հեռուստաֆիլմը` հիմնված է իրական պատմության վրա։

[[2016 թվական]]ի [[մայիսի 1]]-ին ATV-ն ներկայացրեց 5 նոր թեմատիկ կաբելային հեռուստաալիքներ` տարբեր հեռուստալսարանների համար։ 
* '''Կինոման'''՝ հոլիվուդյան կինոարտադրության ամենաճանաչված և դիտված ֆիլմերը։
* '''Հայ TV'''՝ ալիք, որտեղ կհնչի բացառապես հայկական երաժշտություն։
* '''Թավա TV'''՝ որսորդություն, ձկնորսություն, խոհանոցային հաղորդումներ և այլ ժամանցային նախագծեր նախատեսված թե՛ կանանց և թե՛ տղամարդկանց համար։
* '''Խաղալիք'''՝ Հոլիվուդյան և Եվրոպական արտադրության բարձրակարգ մուլտֆիլմեր։ Փոխարինել է '''Բազմոց TV'''-ին։
* '''Ֆիլմզոն'''՝ անիմացիոն մուլտֆիլմեր, ծիծաղաշարժ կոմեդիաներ մեծահասակների համար։

== Եթերացանկ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Սերիալներ
!Սիթքոմներ
!Հաղորդումներ
!Լրատվություններ
|-
|Մեր թաղի տղերքը&lt;br&gt;[[Օջախ]]ի [[Երգ|երգը]]&lt;br&gt;[[Աղթամար (այլ կիրառումներ)|Աղթամար]]&lt;br&gt;Սիրուն [[Սոնա (այլ կիրառումներ)|Սոնա]]&lt;br&gt;Մոր [[Խոստումը (ֆիլմ, 2016)|խոստումը]]&lt;br&gt;[[Կարմիր]] [[Բլուր (այլ կիրառումներ)|բլուր]]&lt;br&gt;Եթե գտնեմ քեզ&lt;br&gt;[[Կայարան]]&lt;br&gt;[[Աբելի քույրը]]&lt;br&gt;Վերջին [[Հայրիկ (ֆիլմ)|հայրիկը]]&lt;br&gt;[[Կյանք]]ից Արավել&lt;br&gt;Գժուկ&lt;br&gt;Երբ իմը լինես&lt;br&gt;
|[[Աստղ]]երի [[Դպրոց|դպրոց]]&lt;br&gt;Ռեստարտ&lt;br&gt;[[Քարե Դարդ]]&lt;br&gt;Ունիվեր&lt;br&gt;[[Ինտերնները]]
|tete a tete&lt;br&gt;թխված է սիրով Լիկայի հետ&lt;br&gt;Ամանորը Աթիվիում&lt;br&gt;Կիսաբաց [[Լուսամուտ (ճարտարապետություն)|Լուսամուտներ]]&lt;br&gt;[[Արի (այլ կիրառումներ)|Արի]] ամուսնանանք&lt;br&gt;Մեծերի N&lt;br&gt;Թթու [[Թան (ըմպելիք)|Թան]] չի&lt;br&gt;[[Աստղ]]երն [[Ապրում]] են&lt;br&gt;Cosmic Show&lt;br&gt;[[Սպիտակ]] [[Անկյուն]]&lt;br&gt;Շոու նյուզ&lt;br&gt;Բնության արեղծվածները&lt;br&gt;OOPS&lt;br&gt;Մինի OOPS&lt;br&gt;Թաքնված OOPS&lt;br&gt;[[Բարտեր]]&lt;br&gt;Սոված [[Խաղ|խաղեր]]&lt;br&gt;Պորտֆոլիո&lt;br&gt;[[Կյանքի համը]]&lt;br&gt;[[Առողջություն]]&lt;br&gt;[[Ամեն]]ից [[Ամեն]]ա&lt;br&gt;Տնից հեռու&lt;br&gt;[[Վեց]]երորդ Զգայարան&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են&lt;br&gt;Արդյոք Ովքե՞ր Են Show&lt;br&gt;[[Հայաստան]]ի [[Համ]]ը&lt;br&gt;Քարից Փափուկ&lt;br&gt;Մյուզիք Բոքս&lt;br&gt;[[Կադր]]ից Դուրս&lt;br&gt;[[Ամեն]] ինչ [[Կամ|կամ]] [[Ոչինչ|ոչինչ]]&lt;br&gt;Վերջին [[Այցելուն (ֆիլմ)|Այցելուն]]&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;[[Առավոտ]] [[Առանց]] [[Կանոն]]ների&lt;br&gt;[[Կիրակի|Կիրակնօրյա]] [[Զարթուցիչ|զարթուցիչ]]&lt;br&gt;Մուլտծրագիր&lt;br&gt;Բարձրաշխարհիկ [[Կյանք|կյանք]]&lt;br&gt;Էլիտ լայֆ&lt;br&gt;Չվերթ&lt;br&gt;Մեծերի համար&lt;br&gt;Ռադիոսերիալ&lt;br&gt;[[Խենթ]]երը&lt;br&gt;KamoBlog TV&lt;br&gt;[[Երաժշտություն]]&lt;br&gt;Եկ այս [[Գիշեր|գիշեր]]&lt;br&gt;[[7]] [[Երգ]]&lt;br&gt;Բուդուար&lt;br&gt;[[Հրաշալի յոթնյակը|Հրաշալի յոթնյակ]]&lt;br&gt;Մշակութային [[Հայացք (ամսագիր)|հայացք]]&lt;br&gt;Բրենդ Թայմ&lt;br&gt;[[Արևիկ (այլ կիրառումներ)|Արևիկ]]&lt;br&gt;[[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;[[Կարաոկե]] [[Արև (այլ կիրառումներ)|Արևներ]]&lt;br&gt;Բումբումիկ Շոու&lt;br&gt;[[Տանը մենակ]]&lt;br&gt;Հայելուկ&lt;br&gt;[[Փազլ]]&lt;br&gt;[[Դինամիտ]]&lt;br&gt;Նաշա Ռաշա&lt;br&gt;[[Comedy Club|Քոմեդի Քլաբ]]&lt;br&gt;Քոմեդի Բաթլ&lt;br&gt;[[Comedy Woman|Քոմեդի Վուման]]&lt;br&gt;Քոմեդի Միքս
|[[Փաստ]]&lt;br&gt;Այսօր&lt;br&gt;Մաքսիմում
|}

== Տարբերանշաններ ==
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:ATV (2009-2012).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2009]]-[[2012]])
Պատկեր:ATV (2012-2014).png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2012]]-[[2014]])
Պատկեր:Atvnew.png|«Ա-Թի-ՎԻ» հեռուստաընկերության տարբերանշանը ([[2014]]թ․-ից)
&lt;/gallery&gt;&lt;br /&gt;

[[Կատեգորիա:Հայաստանի հեռուստաալիքներ]] 
[[Կատեգորիա:Հայալեզու հեռուստաալիքներ]]
[[Կատեգորիա:Լրատվական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մշակութային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ժամանցային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Երաժշտական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մանկական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:2009 հիմնադրումներ]]</text>
      <sha1>lwramwfmwniwau1xyblg6rbacrl50sl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արմենակոբ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>226203</id>
    <revision>
      <id>8492739</id>
      <parentid>8485537</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:54:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гриша Андреасяан</username>
        <id>122378</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4839" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Հեռուստաալիք|անվանում='''«Արմենակոբ» հեռուստաընկերություն'''|պատկերանիշ= |երկիր={{Դրոշավորում|Հայաստան}},&lt;br&gt;{{դրոշավորում|Երևան}}|բացվեց=[[2000]]|փոխարինվեց=[[ATV_(Հայաստան)|ATV]]|փակվեց=[[2009]]|սեփականատեր=Mediaconcern|լեզու=[[հայերեն]]|հիմնադիր=[[Արմեն Ամիրյան]]|տեսակ=հեռուստաալիք|հեռարձակման գոտի={{Դրոշավորում|Հայաստան}}|թեմատիկա=տեղեկատվական, մշակութային, գիտամատչելի, երաժշտական, ժամանցային, մանկական, հասարակական, երիտասարդական}}

'''Արմենակոբ''', հայկական հեռուստաընկերություն, հիմնվել է [[Հայաստանի հանրային ռադիո|Հայաստանի հանրային ռադիոյի]] տնօրեն [[Արմեն Ամիրյան]]ի կողմից [[2000 թվական]]ին&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=695 Արմեն Ամիրյանի կենսագրությունը ԱՎ Փրոդաքշն կայքում]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mediaconcern.am/arm/about.html|title=Ar Radio Intercontinental|date=2011-06-08|website=web.archive.org|accessdate=2020 թ․ մայիսի 14|archive-date=2011-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20110608165316/http://www.mediaconcern.am/arm/about.html|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ Հեռուստաալիքը ներկայացնում էր տեղեկատվական, մշակութային, ժամանցային, երաժշտական, մանկական, գիտամատչելի և երիտասարդական հաղորդումներ։ [[2009]] թ. հեռուստաալիքը վաճառվեց «Հոպար Մեդիա» ընկերությանը&lt;ref&gt;[http://www.7or.am/am/news/view/2306/ «Հոպար մեդիան» է գնել «Արմենակոբի» բաժնետոմսերը]&lt;/ref&gt;, և այդ հաճախականությամբ սկսվեց հեռարձակել նորաստեղծ [[ATV (Հայաստան)|ATV]] հեռուստաալիքը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://old.hetq.am/am/media/tv-14/ |title=Հայկական եթերի հետքերով |accessdate=2013 թ․ փետրվարի 1 |archive-date=2017 թ․ մարտի 14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314232749/http://old.hetq.am/am/media/tv-14 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.lragir.am/index.php/arm/0/country/view/54445 Լրագիր.am --&gt; Ներքին կյանք]&lt;/ref&gt;։

== Հաղորդումներ ==

* Ստերեո ստուդիա
* Համանվագ
* Ժամանակի վկան
* «Ես» նախագիծ
* «Go» նախագիծ
* «16» երիտասարդական ծրագիր
* 1 օրը՝ 30 րոպեում
* Հանդիպում (հեռարձակվել է [[Արարատ (հեռուստաալիք)|Արարատով]])
* Արևիկ (հեռարձակվել է նաև [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|Առաջին ալիքով]], հետագայում հեռարձակվել է [[Արարատ (հեռուստաալիք)|Արարատով]] և [[ATV (Հայաստան)|ATV]]-ով)
* Մուլտիկնիկ (հետագայում հեռարձակվել է [[Հայկական երկրորդ հեռուստաալիք|Հայկական երկրորդ հեռուստաալիքով]], այժմ հեռարձակվում է [[Կենտրոն (հեռուստաընկերություն)|Կենտրոն]]ով)
* Հեքիաթների մոլորակ
* 7 երգ (հեռարձակվել է նաև [[ATV (Հայաստան)|ATV]]-ով, հետագայում հեռարձակվել է [[Շանթ ՀԸ|Շանթ USA]]-ով)
* Բուդուար (հեռարձակվել է [[ATV (Հայաստան)|ATV]]-ով)
* Դպրոցական պատմություն
* Մեր կինոն
* Մեր թատրոնը
* Մինչև 18 և ավելի

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}https://web.archive.org/web/20050212131733/http://www.mediaconcern.am/
[[Կատեգորիա:Հայաստանի հեռուստաալիքներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Հեռարձակումը դադարեցրած հեռուստաալիքներ]]
[[Կատեգորիա:Մշակութային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ժամանցային հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Երաժշտական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Մանկական հեռուստաընկերություններ]]
[[Կատեգորիա:Հեռուստաընկերություններ այբբենական կարգով]]</text>
      <sha1>6zgn0c1li1fm64h0y299wz0p7uhob6e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աքրամ Այլիսլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>226450</id>
    <revision>
      <id>8492027</id>
      <parentid>8430672</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:24:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54938" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող
| բնագիր անուն = Əkrəm Əylisli
| ազգություն = ադրբեջանցի
}}

'''Աքրամ Նաջաֆ օղլու Նաիբով''' (''{{lang-az|Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov}}'') կամ [[Գրական անուն|ծածկանունով]]՝ '''Աքրամ Այլիսլի'''  (''{{lang-az|Əkrəm Əylisli}}'', {{ԱԾ}}), [[Ադրբեջանցիներ|ադրբեջանցի]] [[գրող]], [[Արձակ|արձակագիր]], [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]], [[սցենարիստ]] և [[Թարգմանություն|թարգմանիչ]]։ Նախկինում՝ [[Ադրբեջան]]ի ժողովրդական գրող&lt;ref&gt;[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/49222 Աքրամ Այլիսլիի մասին dic.academic.ru կայքում]&lt;/ref&gt;, [[Ադրբեջանի գրողների միություն|Ադրբեջանի գրողների միության]] անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://az.apa.az/news/287825|title=APA - AYB: Əkrəm Əylisli Yazıçılar Birliyinin üzvü deyil|date=2013-02-11|website=web.archive.org|accessdate=2021 թ․ հունիսի 4|archive-date=2013-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20130211011940/http://az.apa.az/news/287825|dead-url=}}&lt;/ref&gt; և [[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|խորհրդարանի]] երրորդ գումարման պատգամավոր&lt;ref name=&quot;IIIç&quot;&gt;''{{lang-az|Əkrəm Əylisli}}'' &quot;[http://www.meclis.gov.az/?/az/content/85 Üçüncü çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları haqqında seçildikləri tarixə olan qısa MƏLUMATLAR].&quot; ''Meclis.gov.az''. (Համառոտ տեղեկություններ   [[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|Ադրբեջանի Հանրապետության Միլլի Մեջլիսի]] երրորդ գումարման պատգամավորների մասին)&lt;/ref&gt;։

Նրա ստեղծագործությունները նրա մայրենի [[Ադրբեջաներեն|ադրբեջաներենից]] թարգմանվել են նախկին [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] և աշխարհի մի շարք լեզուներով&lt;ref name=&quot;Türk Edebiyatı&quot;&gt;&quot;[https://www.scribd.com/doc/51756495/Akram-Aylisli Akram Aylisli],&quot; in ''Azerbaycan XX.yy Yakın Dönem Türk Edebiyatı''. Accessed February 2, 2013. ադրբեջաներեն&lt;/ref&gt;։ [[Իլհամ Ալիև|Ադրբեջանի նախագահը]] նրան շնորհել է հեղինակավոր «Իսթիգլալ» (2002) և «Շոխրատ» շքանշաններ։ 2013 թվականին, Այլիսլիի «[[Քարե երազներ|Քարակերտ երազներ]]» վեպի հրապարակումից հետո, որում պատկերված էին [[Սումգայիթի ջարդեր|ադրբեջանցիների կողմից հայերի դեմ իրականացված ջարդերը Սումգայիթում]] և [[Բաքվի ջարդեր (1990)|Բաքվում]]&lt;ref name=&quot;Enson Haber&quot;&gt; &quot;[http://www.ensonhaber.com/azeri-yazarin-ezber-bozan-ermeni-cikisi-2013-02-04.html Azeri yazarın ezber bozan Ermeni çıkışı].&quot; ''Enson Haber''. February 4, 2013. Retrieved February 4, 2013. {{ref-tr}}&lt;/ref&gt;, և որտեղ հայերը կարեկից լույսի ներքո էին ներկայացված, [[Իլհամ Ալիև|նախագահ Ալիևը]] ստորագրել է [[Դեկրետ|նախագահական հրամանագիր]], որով Այլիսլին զրկվել է «Ժողովրդական գրող» կոչումից և նախագահական կենսաթոշակից&lt;ref name=&quot;Trend.az&quot;&gt;&quot;[http://en.trend.az/news/politics/2116873.html Azerbaijani President signs orders to deprive Akram Aylisli of presidential pension and honorary title] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140327182556/http://en.trend.az/news/politics/2116873.html|date=March 27, 2014}}.&quot; ''Trend.az''. February 7, 2013. Retrieved February 7, 2013.&lt;/ref&gt;։ Նրա գրքերը այրել են ադրբեջանական մտավորականությունն ու հարազատ հայրենակիցները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://todayszaman.com/news-307281-stone-dreams-breaks-stereotypes-between-azeris-armenians.html|title='Stone Dreams' breaks stereotypes between Azeris, Armenians|archive-url=https://web.archive.org/web/20131202234341/http://todayszaman.com/news-307281-stone-dreams-breaks-stereotypes-between-azeris-armenians.html|archive-date=December 2, 2013|access-date=November 28, 2013|url-status=dead|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;, որդին և կինը հեռացվել են աշխատանքից, իսկ գրողի ականջը կտրելու համար «Ժամանակակից Մուսավաթ» իշխանամետ կուսակցության առաջնորդը կուսակցության երիտասարդական թևի անդամներին խոստացել է «առատ վարձատրություն»՝ $ 13,000&lt;ref name=&quot;independent.co.uk&quot;&gt;&quot;[https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/bring-me-the-ear-of-akram-aylisli-politician-offers-8000-for-attack-on-writer-8492268.html Bring me the ear of Akram Aylisli! Politician offers £8,000 for attack on writer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170722225452/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/bring-me-the-ear-of-akram-aylisli-politician-offers-8000-for-attack-on-writer-8492268.html |date=2017-07-22 }}.&quot; ''[[The Independent]]''. Retrieved February 13, 2013.&lt;/ref&gt; (10 հազար մանաթ)&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/754586/|title=«Քարե երազներ»-ը ճշմարտության վրա հիմնված պատմություններ են. Աքրամ Այլիսլի|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2021 թ․ հունիսի 4}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի մարտին ամբողջ աշխարհի տարբեր հասարակական գործիչներ հանդես են եկել Այլիսլիին [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի]] թեկնածու առաջադրելու պաշտոնական խնդրանքով&lt;ref name=&quot;en.apa.az&quot;&gt;{{cite news|title=Request made to nominate Azerbaijani writer Akram Aylisli for Nobel Peace Prize|url=http://en.apa.az/news/208412|newspaper=Azeri-Press Agency (APA)|date=11 March 2014|access-date=March 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140313095436/http://en.apa.az/news/208412|archive-date=March 13, 2014|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։

Աքրամ Այլիսլիի «&lt;nowiki/&gt;[[Քարե երազներ|Քարակերտ երազներ]]&lt;nowiki/&gt;» գիրքը ճանաչվել է  [[Արմենպրես|«Արմենպրես» լրատվական գործակալության]] «Երևանյան բեսթսելեր» հատուկ նախագծի  2014 թվականի «Տարվա արտասահմանյան բեսթսելեր»'''&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://bookmark.am/product/%d6%84-227179/|title=Երևանյան Բեսթսելլեր, Աքրամ Այլիսլի - Քարակերտ երազներ|date=2020-12-24|year=2013|website=Bookmark|publisher=Էդիթ Պրինտ|pages=160|language=hy-AM|isbn=978-9939-52-665-2|accessdate=2021 թ․ հունիսի 5}}&lt;/ref&gt;'''&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/754586/|title=«Քարե երազներ»-ը ճշմարտության վրա հիմնված պատմություններ են. Աքրամ Այլիսլի|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2021 թ․ հունիսի 4}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի դրությամբ Աքրամ Այլիսլին գտնվում է [[Բաքու|Բաքվում]], փաստացի տնային կալաքի տակ։

== Կենսագրություն ==
Այլիսլին ծնվել է [[Վերին Ագուլիս|Այլիս գյուղում]] (այժմ՝ [[Ներքին Ագուլիս|Աշաղը Այլիս]]), 1937 թվականին Խորհրդային Ադրբեջանի մաս կազմող [[Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Նախիջևանի]] [[Օրդուբադի շրջան|Օրդուբադի շրջանում]]՝ Հայաստանի և Իրանի սահմանների մոտ&lt;ref name=&quot;Türk Edebiyatı&quot; /&gt;։ Նրա մայրը՝ Լեյա Ալի Կիզին, գյուղի հեքիաթասացն է եղել։ Հայրը մահացել է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում]], երբ Աքրամը հինգ տարեկան էր։ 

Աքրամ Այլիսլիի ստեղծագործական պատանությունը համընկել է Խորհրդային Միության ավելի ազատ ժամանակաշրջաններից մեկին՝ [[Նիկիտա Խրուշչով|Նիկիտա Խրուշչովի]] ղեկավարությամբ [[Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում#Գրաքննությունը 1953֊1966 թվականներին#|ապաստալինացման]] և «[[Խրուշչովյան ձնհալ|ձնհալի տարիներին]]»։ Այլիսլին իր ասպիրանտական կրթությունն ստացել է  [[Մաքսիմ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտ|Մոսկվայի Ա․ Մ․ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտում]]՝ սովետական գրողների ստեղծագործական էլիտար դպրոցում։

Գրական գործունեությունը սկսել է բանաստեղծություններով։ Նրա առաջին՝ «Քեսեմը և նրա բահը» (''Qeşem ve onun Kürekeni'')  բանաստեղծությունը տպագրվել է «Azerbaycan» ամսագրում։ Խորհրդային տարիներին Այլիսլին բանաստեղծ էր, թարգմանիչ և դրամատուրգ։ Մի շարք պատմվածքների ու վիպակների հեղինակ է․ «Ծառեր առանց ստվերի», «Վեց արևի փայլ», «Գունավոր զգեստների սեզոնը», «Սպիտակ ձորը», «Պատնեշը», «Ժողովուրդներ և ծառեր» և այլն։ Այլիսլիի աշխատանքների մեծ մասը կապված է իր հայրենի գյուղի հետ։ Այլիսլիի պատմություններն ու վեպերը, որոնք այդքան նուրբ և լի են գյուղացիական կյանքի նկատմամբ սիրով, մեծ ժողովրդականություն են վայելել Ադրբեջանում և Խորհրդային Միությունում։ Նրա «Ժողովուրդներ և ծառեր» վեպը թարգմանվել է ավելի քան երեսուն լեզուներով և հրատարակվել Արևելյան Եվրոպայի երկրների խորհրդային սահմաններից դուրս&lt;ref name=&quot;Türk Edebiyatı&quot; /&gt;։ Հայեցակարգային առումով և անձնապես Այլիսլին մոտ է եղել ռուսական «Գյուղական արձակ» (Деревенская проза) շարժմանը։

Այլիսլին նաև հեղինակ է մի շարք դրամաների և պիեսների, այդ թվում ՝ «Ճյուղերով թռչող թռչուն»  (''Quşu Uçan Budaqlar)'', «Իմ Նեգբեքար Բիբիմ» (''Menim Neğmekar Bibim''), «Կա ուղևորություն դեպի Բաղդադ» (''Bağdada Putyovka Var'') և «Պարտք» (''Vezife''), որոնք բեմադրվել և ցուցադրվել են [[Բաքու|Բաքվի]], [[Նախիջևան (քաղաք)|Նախիջևանի]], [[Գանձակ|Գյանջայի]] թատրոններում և [[Երևան|Երևանում]]&lt;ref name=&quot;Türk Edebiyatı&quot; /&gt;։ Ավելին, Այլիսլին աշխատում էր որպես թարգմանիչ։ Նա ադրբեջաներեն է թարգմանել [[Վասիլի Շուկշին]]ի, [[Գաբրիել Գարսիա Մարկես]]ի, [[Իվան Տուրգենև]]ի, [[Հայնրիխ Բյոլ|Հայնրիխ Բյոլի]], [[Կոնստանտին Պաուստովսկի|Կոնստանտին Պաուստովսկու]], [[Վլադիմիր Կորոլենկո|Վլադիմիր Կորոլենկոյի]], [[Անտոն Չեխով|Անտոն Չեխովի]], [[Չինգիզ Այթմատով|Չինգիզ Այթմատովի]], [[Սալման Ռուշդի|Սալման Ռուշդիի]] գրքերը և այլոց ստեղծագործություններից։

1968-1970 թվականներից նա դարձել է «Գենչլիք» (Gençlik) հրատարակչության գլխավոր խմբագիր, իսկ հետո եղել է Mozalan երգիծական ամսագրի ղեկավար։ 1974-1978 թվականներին ծառայել է [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանի ԽՍՀ]] կինեմատոգրաֆիայի պետական կոմիտեում։

Այլիսլին արժանացել է «Ժողովրդական գրողի» կոչմանը, ինչպես նաև Ադրբեջանի բարձրագույն պետական պարգևներին՝ «Շոխրատ» («Փառք») և «Իստիգլալ» («Անկախություն») շքանշաններին։ 2005 թվականի նոյեմբերին նա ընտրվել է [[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|Ադրբեջանի Ազգային ժողովի (Միլլի Մեջլիս)]] պատգամավոր, որպես [[Ջուղա (Նախիջևան)|Ջուլֆա]]-[[Օրդուբադ|Օրդուբադում]] իր ընտրատարածքը ներկայացնող պատգամավոր։ Նա ծառայել է մեկ ժամկետ, որն ավարտվել է 2010 թվականի նոյեմբերի 7-ին&lt;ref name=&quot;IIIç&quot; /&gt;։

Այլիսլին հիմնականում հարել է ձախ հայացքներին։ Խորհրդային Միությունում տպագրված նրա աշխատանքները չեն համապատասխանել սոցիալիստական ռեալիզմին, ինչպես այդ ժամանակ Ադրբեջանի ԽՍՀ որոշ գրողներինը, և նա որոշ ժամանակ բացասաբար է արտահայտվել մինչև 1990-ական թվականների Խորհրդային Միության ժամանակաշրջանի մասին։ ANS TV հեռուստաալիքով հեռարձակված իր վերջին հարցազրույցներից մեկում նա հայտարարել է, որ կարծում է, որ [[Կարլ Մարքս|Մարքսը]] հանճար էր, և աշխարհը վաղ թե ուշ կհանգի նրա գաղափարներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bizimyolinfo.com/?sehife=1&amp;xeber=480|title=Intellectuals by Mammad Suleymanov|archive-url=https://archive.is/20130118081538/http://bizimyolinfo.com/?sehife=1&amp;xeber=480|archive-date=January 18, 2013|access-date=February 7, 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։

== ''Քարակերտ երազներ'' ռեքվիեմ-վիպակ ==
[[2007]] թվականին ավարտել է «[[Քարե երազներ|Քարակերտ երազներ]]» (Daş yuxular) ռեքվիեմ-վիպակը, որը պատմում է [[1989]] թվականին [[Բաքու|Բաքվում]] և [[Ագուլիսի ջարդեր|1919 թվականին Ագուլիսում]] ադրբեջանցիների կազմակերպած հայկական ջարդերի մասին&lt;ref&gt;[http://magazines.russ.ru/druzhba/2012/12/aa5.html «Քարե երազներ» վիպակը «Դրուժբա նարոդով» ամսագրում։] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ 

2012 թվականի վերջին և 2013 թվականի սկզբին Այլիսլին հետապնդումների է ենթարկվել, երբ «Քարակերտ երազներ» վեպը լույս է տեսել ռուսալեզու «Դրուժբա նարոդով» (''Дружба народов -'' Ժողովուրդների բարեկամություն) ամսագրում։ Վեպում միահյուսված են [[Բաքվի ջարդեր (1990)|Բաքվում՝ ոչ վաղ անցյալի տեսարաններն]] ու [[Ագուլիսի ջարդեր|իր հայրենի գյուղում հայկական ջարդերի մասին տարեց մարդկանց պատմությունները]]։ Բնօրինակը գրվել է 2006 թվականին, ադրբեջաներեն, բայց հեղինակը հետաձգել էր հրատարակությունը, քանի որ ռուսերեն թարգմանությունից դժգոհ էր, ինչը հետագայում կատարել է ինքը։ Դրանից հետո ադրբեջաներեն լեզվով բնօրինակ գիրքն այլևս երբեք չի տպագրվել։ 

[[2013]] թվականի [[փետրվարի 7]]-ին [[Ադրբեջան]]ի նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի [[Դեկրետ|հրամանագրով]] Աքրամ Այլիսլին զրկվել է «Ադրբեջանի ժողովրդական գրող» կոչումից և իր իսկ հրամանով նշանակած պետական կենսաթոշակից։ Ըստ Իլհամ Ալիևի, գրողն իր «[[Քարե երազներ|Քարակերտ երազներ]]» գրքում վիրավորել է իր համաքաղաքացիներին «ադրբեջանցի գրողին ոչ պատշաճ ձևով», և «աղավաղել է ադրբեջանի պատմությանը առնչվող իրողությունը»&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/457885/ Աքրամ Այլիսլին զրկվել է «Ադրբեջանի ժողովրդական գրող» կոչումից]&lt;/ref&gt;։

Աքրամ Այլիսլիի դեմ Ադրբեջանի իշխանությունների հրահրած զանգվածային հետապնդումների իրական պատճառն այն է, որ նա վեպում ակնարկել է իշխանության գալու նպատակով [[Սումգայիթի ջարդեր|Սումգայիթում հայկական ջարդերը]] [[Հեյդար Ալիև|Հեյդար Ալիևի]] կողմից հրահրված լինելու մասին&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

2020 թվականի դեկտեմբերին Այլիսլին տարիներ անց առաջին անգամ հանդես է եկել հանրության առջև և '''«Այրված գրքեր. Աքրամ Այլիսլին, գրականությունը և մարդու իրավունքները ներկայիս Ադրբեջանում»''' առցանց միջոցառման ընթացքում պատասխանել է համաշխարհային հանրության կողմից իրեն ուղղված հարցերին։ Միջոցառումը հովանավորում էին [[Կոլումբիայի համալսարան|Կոլումբիայի համալսարանի]] [[Վիլյամ Ավերել Հարիման|Հարիման]] ինստիտուտը, Մարդու իրավունքների ուսումնասիրությունների ինստիտուտը և ամերիկյան [[PEN միջազգային կազմակերպություն|PEN ակումբը]]։ Իր գրած վեպերի մասին խոսելիս առավել կարևորելով «Քարակերտ երազներ» վեպը, Այլիսլին ասել է․ 

{{քաղվածք|Ես «Քարե երազները» գրել եմ ադրբեջանցիների, ոչ թե հայերի համար։ Ես գրեցի վեպը այն հույսով, որ մեր ժողովուրդների միջև բոլոր կամուրջները չէ, որ այրվելու են։ Գրեցի հուսալով, որ օտարացումը չի խորանա, հատկապես՝ մշակութային օտարացումը։ Մենք, ի վերջո, թուրք ժողովուրդ ենք, սակայն փաստացի մենք կովկասցի ենք։ Մեր աշխարհընկալումը թուրքական չէ, միջին ասիական չէ, այն տիպիկ կովկասյան աշխարհընկալում է։ Ես գրեցի «Քարե երազները» մարդկանց իրար մոտեցնելու փափագով, որպեսզի նրանք դադարեն մտածել, որ պետք է թշնամանալ իրար հանդեպ, որ պետք է սպանել իրար&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;[https://azg.am/am/այրված-գրքեր-ադրբեջանցի-գրող-աքրամ-այ/ Այրված գրքեր. Ադրբեջանցի գրող Աքրամ Այլիսլին՝ գրականության և մշակութային հիշողության մասին] [[Ազգ (շաբաթաթերթ)]] անգլերենից թագմանությունը՝ Լուսինե Ղալումյան, {{ref-hy}} 28/03/2021&lt;/ref&gt;։|Աքրամ Այլիսլի, 2020 թվականի դեկտեմբեր}}

=== Սյուժե ===
Վեպը պատմում է ադրբեջանցի դերասան Սադայ Սադըխլիի և [[ԽՍՀՄ փլուզում|Խորհրդային Միության վերջին գոյության տարիներին]] [[Սումգայիթի ջարդեր|Սումգայիթի]] և [[Բաքվի ջարդեր (1990)|Բաքվի ջարդերի]] ժամանակ [[Հայեր|հայ]] հարևաններին պաշտպանելու նրա ջանքերի մասին&lt;ref name=&quot;Enson Haber3&quot;&gt;&quot;[http://www.ensonhaber.com/azeri-yazarin-ezber-bozan-ermeni-cikisi-2013-02-04.html Azeri yazarın ezber bozan Ermeni çıkışı].&quot; ''Enson Haber''. February 4, 2013. Retrieved February 4, 2013, ադրբեջաներեն&lt;/ref&gt;։ Վեպը սկսվում է այն բանից հետո, երբ դաժան ծեծի ենթարկված Սադըխլին տեղափոխվում է հիվանդանոց. իր հայ հարևանին պաշտպանելիս նա բռնության էր ենթարկվել նաև Բաքվի փողոցներում գտնվող [[Երազ (ադրբեջանցիներ)|երազների]] (Հայաստանից եկած ադրբեջանցի փախստականների) կողմից, որոնք նույնպես կարծել են, որ նա հայ է։ 

Սադըխլին թեև սկզբում սկսում է վերականգնվել, բայց ի վերջո նրա մարմինը չդիմանալով ինչպես ֆիզիկական վնասվածքներին, այնպես էլ նյարդային ճնշմանը, մահանում է։

==== Գլխավոր հերոսներ ====
Վեպի գլխավոր հերոսները հիմնականում չորսն են․ Դերասան Սադայ Սադըխլին, նրա ընկերը՝ Նունավրիշ Կարաբահլին, նույնպես դերասան, Սադըխլիի աները՝ հոգեբուժության պրոֆեսոր, դոկտոր Աբբասալիևը և դոկտոր Ֆարիդ Ֆարզանեհը՝ այն հիվանդանոցի վիրաբույժը, որտեղ Սադըխլին տեղափոխվել էր իր վրա հարձակումից անմիջապես հետո։

=== Մեղադրանք ===
{{rquote|right|Եթե յուրաքանչյուր սպանված հայի համար մի մոմ վառվեր, այդ մոմերի լույսն ավելի պայծառ կլիներ, քան լուսնի լույսը։|''[[Քարե երազներ]]''&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2013/feb/19/world/la-fg-azerbaijan-author-20130220|accessdate=2013-03-09 Azerbaijani novelist vilified for his call for reconciliation]&lt;/ref&gt;}}
Ադրբեջանում շատերը նեղսրտել էին, որ Այլիսլին հայերի նկատմամբ ցավակից տեսանկյուն էր ներկայացրել․ 1990-ականների սկզբին սկսված [[Լեռնային Ղարաբաղ|Լեռնային Ղարաբաղի]] տարածաշրջանը վերահսկելու համար հայերի հետ մղած [[Արցախյան ազատամարտ|վեցամյա հակամարտությունը]] տանուլ էին տվել։ Վեպը առաջացրել է դժգոհություն, քանի որ պատկերում է միայն ադրբեջանական դաժանությունը հայերի նկատմամբ հակամարտության ընթացքում, միևնույն ժամանակ երբեք չնշելով ադրբեջանցիների նկատմամբ հայերի իրականացրած գործողությունները, ինչպես, օրինակ, [[Իվանյան|Խոջալուի]] [[Խոջալուի արյունահեղություն|արյունահեղությունը]]&lt;ref name=&quot;RFERL&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rferl.org/content/azerbaijan-author-akram-aylisli/24897008.html|title=In Azerbaijan, Anger at an Author, But Not Necessarily at His Argument|last=Sindelar|first=Daisy|publisher=[[RFE/RL]]|access-date=February 8, 2013}}&lt;/ref&gt;։

Վեպում կան որոշ այլ վիճահարույց կողմեր։ 1988 թվականի մարտի սկզբին Սումգայիթյան ջարդերից անմիջապես հետո Սադըղլին ցանկանում է «գնալ [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], որպեսզի [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|հայ կաթողիկոսի]] օրհնությամբ քրիստոնեություն ընդունի, ընդմիշտ մնա [այնտեղ] որպես վանական, որը աղաչում է Աստծուն ներել մահմեդականներին բոլոր չարիքների համար, որը նրանք գործեցին հայերի դեմ»։ Վեպի այս դրվագը, հավանաբար, խորը հիասթափեցնող կլինի ադրբեջանցի շատ ընթերցողների համար՝ հաշվի առնելով 1980-ականների վերջին իրադարձություններում Հայոց կաթողիկոսի երկիմաստ դերը։ [[Վազգեն Ա Բուխարեստցի|Վազգեն I- ը]] հանդես չի եկել Հայաստանի ադրբեջանական բնակչությանը պաշտպանելու կամ նրանց արտաքսումը կանխելու համար, այդպիսով Ադրբեջանում դարձել էր ժողովրդականություն չվայելող գործիչ, իսկ նրա անունը՝ ստորացուցիչ&lt;ref name=&quot;scandal&quot;&gt;[http://www.caucasus-survey.org/vol2/mamedov-stone-dreams-scandal.php The Stone Dreams scandal: the Nagorny Karabakh conflict and Armenian-Azerbaijani relations in contemporary literature] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150129111054/http://www.caucasus-survey.org/vol2/mamedov-stone-dreams-scandal.php |date=January 29, 2015 }}. http://www.caucasus-survey.org/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804025350/https://www.caucasus-survey.org/ |date=2020-08-04 }}.&lt;/ref&gt;։

Այլիսլին, հավանաբար, կասկածի տակ է դնում մեկ այլ զգայուն [[տաբու]], դա [[Թլպատում|թլփատության]] նշանակությունն է՝ [[Խիտան|խիտանի]] արարողություն, որը սուրբ է յուրաքանչյուր մահմեդականի համար։ Բժիշկ Ֆարզանին, որն ամուսնացած է մի ռուս կնոջ հետ, ցանկանում է թլպատել իրենց որդուն։ Բայց նրա կինը հարցնում է Ֆարզանիին՝ արդյո՞ք [[Մուհամմադ|մարգարեն]] Աստծուց իմաստուն է։ Ի վերջո, նրանց որդին թլփատությունը տեսնում է որպես մարմնի վրա բռնության ակտ, և այս արձագանքը, ի վերջո, քանդում է Ֆարզանիի ընտանիքը։ Թլփատության պես սրբազան հասկացության այսպիսի հակասական կերպարը, հավանաբար, սաստիկ կբորբոքեր ադրբեջանցի շատ ընթերցողներին&lt;ref name=&quot;scandal&quot; /&gt;։

=== Հետապնդում ===
«Քարե երազները» լույս տեսնելուց անմիջապես հետո վաստակավոր գրողը դարձավ պետության թշնամին։ Զանգվածային լրատվամիջոցները սկսեցին ահաբեկչության լայնածավալ արշավ։
{{rquote|right|Թող այրեն իմ բոլոր գրքերը, քանի որ ոչ ոքի չեն փրկել ...|Աքրամ Այլիսլի&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://drujba-narodov.livejournal.com/18900.html |title=Archived copy |access-date=2014 թ․ դեկտեմբերի 11 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://archive.is/20141210223150/http://drujba-narodov.livejournal.com/18900.html |archive-date=December 10, 2014 }}{{cite web|url=http://drujba-narodov.livejournal.com/ |title=Archived copy |access-date=2014 թ․ դեկտեմբերի 11 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161212131530/http://drujba-narodov.livejournal.com/ |archive-date=December 12, 2016 }}&lt;/ref&gt;}}
Բաքվում, Գյանջայում և գրողի հայրենի գյուղում հավաքույթներ էին կազմակերպվում, որտեղ մարդիկ «Մահ Աքրամ Այլիսլիին», «Դավաճան», «Ինչու՞ եք վաճառվել հայերին», «Աքրամը հայ է» կարգախոսներ վանկարկելով հրկիզում էին նրա գրքերը և դիմանկարները&lt;ref&gt;Sultanova, Aida and Peter Leonard. &quot;[http://www.businessweek.com/ap/2013-02-08/azerbaijani-writer-punished-for-pitying-armenians Azerbaijani writer punished for pitying Armenians].&quot; ''Businessweek''. February 8, 2013. Retrieved February 8, 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT&quot;&gt;Sultanova, Shahla, [https://www.nytimes.com/2013/02/02/world/europe/novellas-sympathetic-portrayal-of-armenians-causes-uproar-in-azerbaijan.html?smid=pl-share &quot;Novella's Sympathetic Portrayal of Armenians Causes Uproar in Azerbaijan&quot;]. ''[[The New York Times]]''. February 1, 2013. Retrieved February 2, 2013.&lt;/ref&gt;։ Լեռնային Ղարաբաղի փախստական ադրբեջանցիների երիտասարդական կազմակերպությունը հայտարարեց, որ իրենք և այլ ՀԿ-ները, որոնք զբաղվում են վետերանների, փախստականների և տեղահանվածների գործերով, պատրաստվում են Այլիսլիի դեմ դատական գործընթաց սկսել&lt;ref&gt;[http://www.contact.az/docs/2013/Social/020600027356en.htm &quot;A group of NGOs to sue Akram Aylisli&quot;] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303230534/http://www.contact.az/docs/2013/Social/020600027356en.htm|date=March 3, 2016}}. ''APA''. February 6, 2013. Retrieved February 7, 2013.&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի փետրվարի 7-ին [[Ադրբեջանի նախագահ]] [[Իլհամ Ալիև|Ալիևը]] ստորագրել է [[Դեկրետ|նախագահի հրամանագիր]], որով Այլիսլին զրկվել է «Ժողովրդական գրող» կոչումից և այդ կապակցությամբ հատկացված անձնական կենսաթոշակի իրավունքից&lt;ref&gt;[http://ru.president.az/articles/7230 Распоряжение Президента Азербайджанской Республики о лишении Акрама Айлисли (Акрама Наджаф оглу Наибова) персональной пенсии Президента Азербайджанской Республики]. Официальный сайт Президента Азербайджанской Республики&lt;/ref&gt;։

Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի հասարակական-քաղաքական վարչության պետ Ալի Հասանովը դատապարտել է Այլիսլիին՝ որպես ազգային ոգի կամ մարդկության զգացում չունեցող, պատերազմի ընթացքում զոհվածների հիշատակը չհարգող և որ իրեն ներկայացնում է իբրև մարդկային արժեքների պաշտպան։ Նա ավելացրել է, որ Այլիսլին հայ երիտասարդներին է ներկայացուցիչ է, ովքեր սպանել են հազարավոր ադրբեջանցիներ, վերահսկողություն են հաստատել ադրբեջանական հողերի վրա և իրականացրել [[Խոջալուի արյունահեղություն|սպանդ Խոջալուում]], և որ նա ադրբեջանցիներին ներկայացնում է որպես մարդասպաններ և թույլ անհատականություններ։ Նա նաև ավելացրել է, որ որպես ադրբեջանցի՝ իրենք «պետք է հասարակության ատելությունն արտահայտեն այդ մարդկանց նկատմամբ»&lt;ref&gt;&quot;[http://en.trend.az/news/politics/2116003.html Top Official: Writer Akram Aylisli disrespects memory of thousands of martyrs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130208065002/http://en.trend.az/news/politics/2116003.html|date=February 8, 2013}}.&quot; ''Trend.az''. February 6, 2013. Retrieved February 7, 2013.&lt;/ref&gt;։
{{rquote|right|Եթե ես հայ լինեի, այդ մասին բոլորն արդեն կիմանային։ Եվ ես չէի ամաչի դրանից։|Աքրամ Այլիսլի&lt;ref&gt;[http://haqqin.az/news/3533 Несогласных похороним] haqqin.az&lt;/ref&gt;}}
[[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] խորհրդարանականներն արտահերթ նստաշրջանի ընթացքում պահանջում էին Այլիսլիին զրկել բոլոր պետական պարգևներից, ինչպես նաև նրա Ադրբեջանի քաղաքացիությունից և պնդում էին, որ նա տեղափոխվի [[Հայաստան]]։ Խորհրդարանականները մեկնաբանությամ՝ վեպը «վիրավորեց ոչ միայն ադրբեջանցիներին, այլև ամբողջ թուրք ազգին», քանի որ հիշատակում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] հայերի նկատմամբ պատմական հետապնդումների մասին։ Նրանք առաջարկել են, որ Այլիսլին [[ԴՆԹ]] հետազոտություն անցնի՝ պարզելու համար, արդյոք նա գենետիկորեն էթնիկ հայ է։ Ազգային ժողովի նախագահներ [[Օքտայ Ասադով|Օքտայ Ասադովը]] հայտարարել է. «Այլիսլիին սատարող յուրաքանչյուր մարդու արյան մեջ կասկածելի բան կա&lt;ref name=&quot;Enson Haber&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;NYT&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://newdaynews.ru/inworld/423311.html В Азербайджане устроили травлю писателя, осудившего армянские погромы. Бакинские политики требуют проверить его «генетический код»] // NewDayNews.Ru. 06.02.13&lt;/ref&gt;։

Կրթության նախարարությունը հանեց նրա աշխատանքները դպրոցական ծրագրից&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/exussr/2013/02/20/1096706.html В Азербайджане изымают из школьных учебников произведения опального писателя] // Росбалт, 20/02/2013&lt;/ref&gt;։ Այլիսլիի պիեսները արգելվեցին թատրոններում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kavpolit.com/kamennye-sny-prodolzhayut-budorazhit-azerbajdzhanskoe-obshhestvo|title=&quot;Каменные сны&quot; продолжают будоражить азербайджанское общество|archive-url=https://web.archive.org/web/20141215004343/http://kavpolit.com/kamennye-sny-prodolzhayut-budorazhit-azerbajdzhanskoe-obshhestvo/|archive-date=December 15, 2014|access-date=December 11, 2014|url-status=dead|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;։ Շատ ադրբեջանցի գրողներ, արվեստագետներ և ակադեմիկոսներ հրաժարվեցին նրանից&lt;ref name=&quot;1news.az_06.02.2013&quot;&gt;[http://www.1news.az/society/20130206124955776.html Книга «Каменные сны» унижает азербайджанский народ — Махмуд Керимов] // 1news.az. 06.02.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.zerkalo.az/2013/otkryitoe-pismo-borisu-akuninu|title=Чингиз Абдуллаев ОТКРЫТОЕ ПИСЬМО БОРИСУ АКУНИНУ|archive-url=https://web.archive.org/web/20140927195131/http://www.zerkalo.az/2013/otkryitoe-pismo-borisu-akuninu/|archive-date=September 27, 2014|access-date=December 11, 2014|url-status=dead|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.1news.az/analytics/20130208093222177.html Рахман Гаджиев &quot;Прекрасные элои&quot; и &quot;каннибалы-морлоки&quot; Акрама Айлисли...]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;day.az_8.2.2013&quot;&gt;[http://news.day.az/society/382822.html Габиль Алиев: «Акрам Айлисли — предатель родины»] // Day.az. 8.2.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;1news.az&quot;&gt;[http://www.1news.az/analytics/20130208023233232.html Акиф Меликов: «Мне как азербайджанцу протест против романа „Каменные сны“ понятен и вполне естественен»] // 1news.az. 08.02.2013&lt;/ref&gt;։  [[Ադրբեջանի գրողների միություն|Ադրբեջանի գրողների միությունը]] ժողով գումարեց և Այլիսլիին հեռացրեց իր անդամությունից&lt;ref&gt;[http://kavpolit.com/kamennye-sny-prodolzhayut-budorazhit-azerbajdzhanskoe-obshhestvo/?print Рустам Шахсуваров. «Каменные сны» продолжают будоражить азербайджанское общество.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141215031044/http://kavpolit.com/kamennye-sny-prodolzhayut-budorazhit-azerbajdzhanskoe-obshhestvo/?print|date=December 15, 2014}} ''Кавказская политика, 09.02.2013''&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;soyuzpisateley&quot;&gt;[http://ann.az/ru/акрам-айлисли-обратился-к-русской-инт/ Акрам Айлисли исключён из Союза Писателей, в котором не состоял] // ann.az. 8.02.2013&lt;/ref&gt;։

Այլիսիլիի կինն ու որդին աշխատանքից հեռացվեցին&lt;ref&gt;&quot;[http://www.contact.az/docs/2013/Social/020600027356en.htm Akram Aylisli: I will not leave the country!] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303230534/http://www.contact.az/docs/2013/Social/020600027356en.htm|date=March 3, 2016}}.&quot; ''Contact.az''. February 6, 2013. Retrieved February 7, 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://haqqin.az/news/3722 Жители Айлиса: «Смерть Акраму Айлисли»] // haqqin.az. 9.2.2013&lt;/ref&gt;։

''Կովկասի մահմեդական վարչության'' նախագահ շեյխ [[Ալլահշուքյուր Փաշազադե|Ալլահշուքյուր Փաշազադեն]] նրան անվանել է հավատուրաց&lt;ref&gt;[http://www.1news.az/society/20130213014619759.html Духовенство Азербайджана призвало лишить Акрама Айлисли всех наград] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141221004849/http://www.1news.az/society/20130213014619759.html|date=December 21, 2014}} // 1news.az. 13.02.2013&lt;/ref&gt;։

Իշխանամետ «Մուասիր Մուսավաթ» («Ժամանակակից հավասարություն») կուսակցության առաջնորդ Հաֆիզ Հաջիևը հայտարարել է, որ իր կուսակցությունը 13 հազար դոլար կվճարի նրան, ով Այլիսլիի ականջը կկտրի&lt;ref name=&quot;independent.co.uk2&quot;&gt;&quot;[https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/bring-me-the-ear-of-akram-aylisli-politician-offers-8000-for-attack-on-writer-8492268.html Bring me the ear of Akram Aylisli! Politician offers £8,000 for attack on writer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170722225452/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/bring-me-the-ear-of-akram-aylisli-politician-offers-8000-for-attack-on-writer-8492268.html |date=2017-07-22 }}.&quot; ''[[The Independent]]''. Retrieved February 13, 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://regnum.ru/news/polit/1623599.html|title=&quot;Современный Мусават&quot; объявил награду за ухо писателя Айлисли (Азербайджан)|archive-url=https://web.archive.org/web/20130214011816/http://regnum.ru/news/polit/1623599.html|archive-date=February 14, 2013|url-status=live|df=mdy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.obyektiv.tv/index.php?option=com_jomtube&amp;view=video&amp;id=4028&amp;Itemid=33&amp;lang=az|title=H. HACIYEV: ƏKRƏM ƏYLİSLİNİN QULAĞINI KƏSMƏKLƏ ONU ÖLÜMDƏN QURTARACAĞIQ|archive-url=https://archive.today/20130418184840/http://www.obyektiv.tv/index.php?option=com_jomtube&amp;view=video&amp;id=4028&amp;Itemid=33&amp;lang=az|archive-date=April 18, 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Ադրբեջանի կառավարության նկատմամբ օտարերկրյա դեսպանությունների և ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի կողմից ուժեղ ճնշումից հետո ՆԳՆ-ն ստիպեց Մուասիր Մուսավաթին չեղարկել պարգևը&lt;ref&gt;[http://www.zerkalo.az/2013/hafiz-gadzhiev-ne-poluchal-ofitsialnogo-preduprezhdeniya-ot-mvd/ Хафиз Гаджиев не получал официального предупреждения от МВД] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141213013616/http://www.zerkalo.az/2013/hafiz-gadzhiev-ne-poluchal-ofitsialnogo-preduprezhdeniya-ot-mvd/|date=December 13, 2014}} // Зеркало. 15 Фев 2013&lt;/ref&gt;։

=== Հեղինակի արձագան ===
Պատասխանելով իր կողմնակալ լինելու մեջ մեղադրող քննադատներին՝ գրողն ասել է. «Եթե ես կասկածեի, որ խայտառակել եմ իմ ժողովրդին, դա ինձ կկոտրեր։ Բայց նրանք կարծում են, որ երբ ես ասում եմ երկու լավ խոսք հայի մասին, ապա պետք է ասեմ երեք լավ խոսք ադրբեջանցու մասին։ Բայց իմ գործը չէ, այդ հիմար հավասարակշռությունը պահելը։ Իմ պատմության մեջ ես պատկերում եմ հերոսին և իրականության նրա ընկալումը։ Նրա միտքը շատ փխրուն է, նա խելագարության եզրին է»&lt;ref&gt;[http://www.rusrep.ru/article/2014/12/08/aylisli/ ''It is like being pregnant all your life...'']. 12.11.2013.&lt;/ref&gt;։

Այլիսլին իր հարցազրույցներից մեկում իրեն պաշտպանել է՝ մեկնաբանելով, որ «Հայերն ինձ համար թշնամիներ չեն ... Ինչպե՞ս կարող էին նրանք լինել։ Ես 21-րդ դարում ապրող գրող եմ։ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծումը ձգձգվում է, և թշնամությունն աճում է։ Ես ուզում եմ նպաստել խաղաղ լուծմանը»&lt;ref name=&quot;NYT&quot; /&gt;։

Ի պատասխան դավաճանության մեղադրանքին Այլիսլին պնդել է, որ ինքը հայրենասեր չէ. Որտե՞ղ եք տեսել գրողին որպես հայրենասեր։ Նա պետք է գրի այն ամենը, ինչ իրեն ասում են իր միտքն ու բանականությունը»&lt;ref&gt;&quot;[http://haqqin.az/news/12799 Акрам Айлисли: Я не патриот Азербайджана (Обновлено)].&quot;&lt;/ref&gt;։

== Աջակցություն ==
Փետրվարի 3-ին մի խումբ անկախ մտավորականներ մի խումբ փոքրիկ ցույց կազմակերպեցին [[Միրզա Էլեքպեր Սաբիր|Միրզա Ալաքբար Սաբիրի]] հուշարձանի մոտ՝ Աքրամ Այլիսլիին սատարելու համար։ Ի պաշտպանություն Այլիսլիի, ելույթ ունեցան նաև մի շարք ադրբեջանցի գրողներ և մտավորականներ, այդ թվում՝ հայտնի գրող և սցենարիստ [[Ռուստամ Իբրահիմբեկով|Ռուստամ Իբրահիմբեկովը]]։ Ադրբեջանցի առաջատար իրավապաշտպան [[Լեյլա Յունուս|Լեյլա Յունուսը]] պնդում է, որ «&lt;nowiki/&gt;[[Ռամիլ Սաֆարով|Ռամիլ Սաֆարովի]] պատմությունից հետո միայն Այլիսլին է պաշտպանում մեր ազգի պատիվն ու արժանապատվությունը»&lt;ref&gt;[http://haqqin.az/news/3732 Лейла Юнус: «Акрам Айлисли рассказал правду»] // haqqin.az. 9.2.2013&lt;/ref&gt;։ Այլիսլիին սատարել է նաև [[Ռագըփ Զարաքօլու|Ռագըփ Զարաքոլուն]]՝ թուրք իրավապաշտպան առաջատար ակտիվիստ և հրատարակիչ, որը հայտնի է նրանով, որ երկար ժամանակ բախվել է իրավական հետապնդումների՝ [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] մասին գրքեր տպագրելու համար&lt;ref&gt;[http://www.agos.com.tr/tr/yazi/4257/ragip-zarakolu-ekrem-eylisli-ile-dayanisma-icin-toplanti-duzenliyor Ragıp Zarakolu, Ekrem Eylisli ile dayanışma için toplantı düzenliyor] // agos.com.tr 12.02.2013&lt;/ref&gt;։

[[Human Rights Watch]], [[Helsinki Citizens' Assembly]] և ԶԼՄ-ների պաշտպանության ինստիտուտը հանդես եկան ի պաշտպանություն Այլիսլիի։ [[Human Rights Watch|HRW]] - ն իր մտահոգությունն է հայտնել Այլիսլիի ֆիզիկական անվտանգության վերաբերյալ և կոչ է արել Ադրբեջանի «կառավարությանը վերջ տալ ահաբեկման թշնամական արշավին»։ «Ադրբեջանի կառավարությունը ծաղրում է խոսքի ազատության վերաբերյալ իր միջազգային պարտավորությունները», - նկատել է HRW- ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնօրեն Հյու Ուիլյամսոնը&lt;ref&gt;&quot;[https://www.hrw.org/news/2013/02/12/azerbaijan-stop-harassing-writer Azerbaijan: Stop Harassing Writer].&quot; [[Human Rights Watch]]. February 12, 2013. Accessed February 13, 2013.&lt;/ref&gt;։

[[Հայաստանի գրողների միություն|Հայաստանի գրողների միության]] նախագահ [[Լևոն Անանյան|Լևոն Անանյանը]] փետրվարի 8-ին պաշտոնապես պատասխանել է հակասություններին՝ ասելով. «Փառք մեր ադրբեջանցի գործընկերոջը. Նա այն քաջ մարդն է, ով ճանապարհ է հարթում, ապաշխարության տանող ճանապարհ»։ Անանյանը հավելել է, որ «Ոչ միայն հայերը, այլև ռուսները, բոլոր մարդիկ, ովքեր մտահոգ են երկրի ապագայով ... պետք է կիսեն այս քաջությունը»&lt;ref name=&quot;RFERL&quot; /&gt;։

Այիլիսլիին իրենց աջակցությունն են հայտնել նաև [[PEN միջազգային կազմակերպություն|PEN միջազգային կազմակերպության]] Ռուսաստանի կենտրոնը և մի շարք ռուս հայտնի գրողներ, ինչպիսիք են [[Բորիս Ակունին|Բորիս Ակունինը]], [[Անդրեյ Բիտով|Անդրեյ Բիտովը]], [[Վիկտոր Երոֆեև|Երոֆեևը]], [[Սերգեյ Կալեդին|Կալեդինը]] և [[Լև Անինսկի|Անինսկին]]&lt;ref name=&quot;bbc-pen&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2013/02/130212_rn_pencenter_azeri_writer.shtml|title=Русский ПЕН-центр против преследований писателя Айлисли|date=2013-02-12|publisher=[[BBC]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323080438/http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2013/02/130212_rn_pencenter_azeri_writer.shtml|archive-date=March 23, 2013|access-date=2013 թ․ փետրվարի 12|url-status=live|df=mdy}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարին աշխարհի տարբեր հասարակական գործիչներ հանդես են եկել Այլիսլիին [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի]] առաջադրելու պաշտոնական պահանջով՝ «Ադրբեջանական և հայ ժողովրդին հաշտեցնելու իր ջանքերում ցուցաբերած քաջության համար»։ Առաջադրողների թվում էին հասարակական գիտությունների պրոֆեսորներ և համալսարանների նախագահներ, ինչպիսիք են [[Քրեյգ Կալհուն|Քրեյգ Կալհունը]] և [[Իմմանուել Վալլերշտայն|Իմանուել Վալերշթայնը]] ԱՄՆ-ից և [[Թեոդոր Շանին|Թեոդոր Շանինը]] Մեծ Բրիտանիայից։ Նրանք նշել են, որ Աքրամ Այլիսլին, հավանաբար, առաջին թյուրք հեղինակն է, ով գրել է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ապաշխարության գիրք։ 

«Այլիսլին առաջինն էր, որ արտահայտեց այդ ցավը գրական ստեղծագործության մեջ, որը շատ անձնական է, խորը և դժվարությամբ հաղթահարած։ Պարոն Այլիսլիի գործողությունները կարևոր են ոչ միայն հայերի և ադրբեջանցիների, այլ նաև նախկին Խորհրդային Միության ողջ տարածքում բնակցողների համար, ովքեր կուրացել են էթնիկական ատելությունից։

Նրա օրինակն իրականում դուրս է տեղանքից, էթնիկ պատկանելությունից կամ քաղաքական համոզմունքներից։ Նրա միայնակ դիմադրությունը, անհնազանդությունը, բոլորը հանուն ճշմարտության զոհաբերելու պատրաստակամությունը ոջեշնչում է յուրաքանչյուրիս համար։&lt;...&gt; Պարոն Այլիսլին այն հազվագյուտ մարդկանցից է, ինչպիսիք են [[Մարտին Լյութեր Քինգ|Մարտին Լյութեր Քինգը]] և [[Անդրեյ Սախարով|Անդրեյ Սախարովը]], որոնց անձնական խիզախությունն ու բարոյական ազդակը կարող են փոխել ազգի ճակատագիրը և քանդել ազգերը բաժանող պատերը»&lt;ref name=&quot;en.apa.az&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://1news.az/society/20140311045845150.html Акрама Айлисли предлагают в качестве кандидата на Нобелевскую премию мира]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://akramaylisli.info/english/nomination/|title=Akram Aylisli - for courage shown in his efforts to reconcile Azerbaijani and Armenian people|archive-url=https://web.archive.org/web/20141209133851/http://akramaylisli.info/english/nomination/|archive-date=December 9, 2014|access-date=December 9, 2014|url-status=dead|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://armenpress.am/eng/news/753795 Sergey Abashin explains reason for Aylisli's nomination for the Nobel Prize]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://bookmark.am/akram-aylisli/ Աքրամ Այլիսլի]

* {{Cite web |url=http://akramaylisli.info/ |title=Книги - Акрам Айлисли |date=2014-12-09 |website=web.archive.org |accessdate=2021 թ․ օգոստոսի 10 |archive-date=2014-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141209134238/http://akramaylisli.info/ |dead-url= }}, [https://bookmark.am/akram-aylisli/ Akram Aylisli's web page]
* [https://web.archive.org/web/20141209133851/http://akramaylisli.info/english/nomination/][https://bookmark.am/akram-aylisli/ The Nobel Peace Prize Nomination]
* [http://www.rusrep.ru/article/2014/12/08/aylisli/][https://bookmark.am/akram-aylisli/ &quot;It is like being pregnant all your life...&quot; Akram Aylisli is the first Turkic author who has written a novel about the Armenian genocide, by Shura Burtin]
* [https://web.archive.org/web/20150129111054/http://www.caucasus-survey.org/vol2/mamedov-stone-dreams-scandal.php][https://bookmark.am/akram-aylisli/ The Stone Dreams scandal: the Nagorny Karabakh conflict and Armenian-Azerbaijani relations in contemporary literature, by Mikail Mamedov]
* [https://web.archive.org/web/20150129111148/http://www.caucasus-survey.org/vol2/sanamyan-armenian-reactions-to-stone-dreams.php][https://bookmark.am/akram-aylisli/ Acknowledgement and praise: Armenian reactions to Akram Aylisli's novel Stone Dreams, by Emil Sanamyan]
* [https://www.amazon.co.uk/Farewell-Aylis-Non-Traditional-Novel-Three/dp/1618117947][https://bookmark.am/akram-aylisli/ Farewell, Aylis: A Non-Traditional Novel in Three Works] [https://bookmark.am/akram-aylisli/ (Central Asian Literatures in Translation, Academic Studies Press, 2018). Prose by Aylisli, translated by Katherine E. Young.]
* [https://web.archive.org/web/20150129111122/http://www.caucasus-survey.org/vol2/ismayil-role-of-stone-dreams-in-azerbaijani-armenian-conflict.php][https://bookmark.am/akram-aylisli/ Sincerity, truth and mercy in action: the role of Akram Aylisli's Stone Dreams in revisiting and questioning Azerbaijanis' views on their conflict with Armenians, by Ulvi Ismayil]
* [http://www.deutschlandfunk.de/schriftsteller-akram-ailisli-axt-und-feder.1247.de.html?dram:article_id=301057][https://bookmark.am/akram-aylisli/ &quot;Axt und Feder&quot; - the &quot;Deutschlandfunk&quot; broadcast (in German), by Ernst von Waldenfels]

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Այլիսլի Աքրամ}}

[[Կատեգորիա:Ադրբեջանցի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանցի դրամատուրգներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի տղամարդ գրողներ]]</text>
      <sha1>g6kxtcmdgkiehy1g3mworu4gztiy3dk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>234133</id>
    <revision>
      <id>8492046</id>
      <parentid>8486808</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.109.64.86</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10851" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |հայերեն անվանում = Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան
 |բնօրինակ անվանում = 
 |զինանշան = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |կնիք = 
 |կնիքի նկարագրում = 
 |պատկեր = 
 |նկարագրություն = 
 |երկիր = Հայաստան
 |մասն է = 
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = 
 |մտնում է = 
 |ներառում է = 
 |վարչական կենտրոն = 
 |խոշորագույն քաղաք = 
 |ամենաբարձր կետ = 
 |բծմ = 
 |օրենսդրական մարմին = 
 |դատական մարմին = 
 |ղեկավար =Նարե Ճաղարյան
 |ղեկավարի պաշտոն =Վարչական շրջ. ղեկ.
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 =  
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = 
 |լեզուներ = 
 |մարդահամարի թվական = 2011
 |տոկոսը բնակչությունից =7.08 
 |տեղը ըստ բնակչության = 
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = 
 |կրոնական կազմ = 
 |տոկոսը տարածքից =3.4 
 |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն =  
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = 
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |հիմնադրման թվական = 
 |առաջին հիշատակում = 
 |պատմական շրջան = 
 |սահմանում է = 
 |ժամային գոտի = [[UTC+4]]
 |հապավում = 
 |նախորդ = 
 |փոխարինեց = 
 |ISO = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |անվանված է = 
 |մականուն = 
 |կայք = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}

'''Քանաքեռ-Զեյթուն''', [[Երևան]]ի 12 վարչական շրջաններից մեկը։ Գտնվում է քաղաքի հյուսիսարևելյան մասում։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով, թաղամասի բնակչությունը 73.886 է։

* '''մակերեսը'''` 775 հա (Երևան քաղաքի ընդհանուր տարածքի` 3.4%)
* '''բնակչությունը'''՝ 74 100 մարդ&lt;ref name=HH_mshtakan_bnakchutyuny_2015_hulisi_1-i_drutyamb&gt;{{cite web|url=http://armstat.am/file/article/bnakch_01.07.2015.pdf |title=Հայաստանի Հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի հուլիսի մեկի դրությամբ|date= |accessdate=2015 Օգոստոսի 9}}&lt;/ref&gt; (Երևանի բնակչության 7.08%)

Երևանի կենտրոնական հատված նայող, բլրի վրա գտնվող Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանը ընդհանուր սահմաններ ունի [[Ավան վարչական շրջան|Ավան]], [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր]], [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Նոր Նորք վարչական շրջան|Նոր Նորք]] թաղամասերի հետ։

Տարածքը բաժանված է փոքրիկ թաղամասերի, ինչպիսիք են Քանաքեռը, Նոր Զեյթունը և Մոնումենտը։

== Պատմություն ==
Քանաքեռում բազմաթիվ պատմական եկեղեցիներ և հուշարձաններ խիստ վնասվել են 1679 թ. երկրաշարժի ժամանակ։ Քաղաքը կարևոր դեր է խաղացել Երևանի 1827 թ. Ռուսական պաշարման ժամանակ։

Հայ գրականության և արվեստի շատ հայտնի գործիչներ Քանաքեռի բնակիչներն են` պատմաբան [[Զաքարիա Քանաքեռցի|Զաքարյա Քանաքեռցին]], գրող [[Խաչատուր Աբովյան]]ը և երաժիշտ [[Ջիվան Գասպարյան]]ը։

Նոր Զեյթունը հիմնադրվել է 1946-1948թթ. Լիբանանից, Սիրիայից, Եգիպտոսից, Իրանից, Իրաքից և Հունաստանից հայրենադարձվածների կողմից։

Երևանի արագ զարգացման հետևանքով Քանաքեռը և Նոր Զեյթունը դարձան Հայաստանի մայրաքաղաքի մի մաս։ Հայաստանի անկախացումից հետո Քանաքեռ-Զեյթունը միավորվել է մայրաքաղաք Երևանում մեկ ընդհանուր անվամբ՝ Քանաքեռ-Զեյթուն անունով։

Քանաքեռ-Զեյթունն աստիճանաբար զարգացող թաղամաս է, որը ունի 79,600 բնակչություն 8,1 կմ² տարածք։

Թաղամասում գտնվում է բազմաթիվ արդյունաբերական ձեռնարկություններ՝ այդ թվում՝ Երևանի Շամպայնի և գինիների գործարանը, Coca-Cola Bottlers Armenia գործարանը և Pepsi Bottlers Armenia գործարանը։ Թաղամասում է գտնվում նաև «Գազպրոմ Արմենիա»-ի շտաբը։

== Փողոցներ և տեսարժան վայրեր ==

=== Փողոցներ ===

* [[Ազատության պողոտա (Երևան)|Ազատության պողոտա]]
* [[Դավիթ Անհաղթ փողոց]]
* [[Ավետիս Ահարոնյան փողոց]]
* [[Պարույր Սևակ փողոց]]
* [[Ռուբինյանց փողոց]]
* [[Զաքարիա Քանաքեռցու փողոց]]
* [[Թբիլիսյան Խճուղի]]

=== Տեսարժան վայրեր ===

* [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևան)|'''Սուրբ Հակոբ եկեղեցի''']] Քանանքեռում, կառուցվել է 17-րդ դարի վերջում 1679 թ. երկրաշարժի ժամանակ վնասված Քանաքեռի հին եկեղեցու հիմքերի վրա։ Եկեղեցին երեք զույգ բազիլիկ տիպի է, երկու զույգ զարդարանքներով։ Շինության արևմտյան ճակատում ամրագրված են 1504, 1571 և 1621 թվականներին գտնվող քանդակված քանդակները։ Եկեղեցին սովետական իշխանության տարիներին փակվեց մինչև 1990 թվականը, այն վերականգնվել և վերաբացվել է կառավարության կողմից,[[Պատկեր:Azatutyan avenue Yerevan.jpg|մինի|[[Ազատության պողոտա (Երևան)|Ազատության պողոտա]]]]
* Քանաքեռի [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Քանաքեռ)|'''Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին''']], որը կառուցվել է 1695 թվականին 1679թ. Երկրաշարժի հետևանքով վնասված հին եկեղեցու հիմքերի վրա։ Խորհրդային տարիներին եկեղեցին վերածվեց պահեստի։ 1959-1963 թթ. եկեղեցին վերանորոգվել է Հայաստանի պատմական հուշարձանների պահպանման կազմակերպության ջանքերով։
* Քանաքեռի հին գերեզմանոցը իր պատմական մատուռով,
* 1265 թ. Պետրոսյան գերեզմանաքարը,
* 1912-1916 թվականներին կառուցված Սուրբ Աստվածածնի միջեկեղեցական ռուսական ուղղափառ եկեղեցին, կանգնած է Երևանի ռուսական ռազմակայանի մոտ,
* Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարան,
* Քանաքեռի միջնադարյան ջրհորը,
* '''[[Մայր Հայաստան հուշահամալիր|Մայր Հայաստան]]'''. Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հուշահամալիր, ռազմական թանգարան և անհայտ զինվորի գերեզման,
* Հայաստանի խորհրդայնացման 50-ամյակի հուշարձանը,
* [[Հաղթանակի զբոսայգի (Երևան)|Հաղթանակի զբոսայգի]],
* Դավիթ Անհաղթ զբոսայգի,
* Պարույր Սևակ զբոսայգի,
* Եվրասիա միջազգային համալսարան,
* [[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան|Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարան]],
* Եվրոպական տարածաշրջանային կրթական ակադեմիա (ERIICTA),
* Սուրբ Ներսես Մեծի բժշկական հետազոտությունների և կրթական կենտրոն,
* Ուռուցքաբանության և ռադիոլոգիայի ինստիտուտ,
* Գիտությունների ազգային ակադեմիայի մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ,
* Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտական տեխնոլոգիական կենտրոն։

== Պատկերասրահ ==
[[Պատկեր:Kanakerr-Zeytun from Avan.jpg|կենտրոն|մինի|874x874փքս|Քանաքեռ-Զեյթունի համայնապատկերը Ավանից]]
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Church of the Intercession of the Holy Mother of God1.jpg|[[Սուրբ Աստվածածին ռուսական եկեղեցի (Երևան)]]
Պատկեր:French University in Armenia.jpg|[[Հայաստանում ֆրանսիական համալսարան]]
Պատկեր:Kanaker Zeytun administration, Yerevan, 26.06.2017.jpg|Քանաքեռ-Զեյթուն թաղապետարան
Պատկեր:The Holy Mother of God Church, Kanaker, Yerevan1.JPG|Քանաքեռի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի
Պատկեր:Խաչատուր Աբովյանի Թանգարանի Շենքը.JPG|[[Աբովյանի տուն-թանգարան|Խաչատուր Աբովյանի տուն-թանգարան]]
&lt;/gallery&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
[http://www.yerevan.am/1-184-%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%BC%20%D4%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B6%20%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%20%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6.html Համայնքը Երևանի քաղաքապետարանի կայքում]

== Ծանոդագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Երևանի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան]]</text>
      <sha1>lfp66owg02upquvoizjnagl2m6tgj5h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ասլանի լեռնանցք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>235971</id>
    <revision>
      <id>8492000</id>
      <parentid>7584043</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="649" xml:space="preserve">'''Ասլանի լեռնանցք''', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7–8 կմ արևելք։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։

{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհ]]
[[Կատեգորիա:Լեռնանցքներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>ksojtor5beeu9i3y8uaboi71tup62v9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492008</id>
      <parentid>8492000</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:05:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="914" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7–8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]]—Սինակ հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհ]]
[[Կատեգորիա:Լեռնանցքներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>id6vm8ain8w0knmip6d8fnl94w3eb1x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492015</id>
      <parentid>8492008</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:12:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Լեռնանցքներ ըստ երկրի]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="915" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7–8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]]—Սինակ հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]]</text>
      <sha1>b2zey8sanovhd9dzoplztz8op3xvj14</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492018</id>
      <parentid>8492015</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:12:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լեռնանցքներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="940" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7–8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]]—Սինակ հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լեռնանցքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]]</text>
      <sha1>bc4e0yziy7m9qodfd644h59zyvrb9hj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492019</id>
      <parentid>8492018</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:13:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="944" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7–8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]]—[[Սինակ]] հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լեռնանցքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]]</text>
      <sha1>d1c4az07gpqdagc7jlseeoa68lerbsg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492166</id>
      <parentid>8492019</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:47:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="952" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7-8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]][[Սինակ|-Սինակ]] հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։ Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լեռնանցքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]]</text>
      <sha1>hk5ql6a0w0gqly6h4dtql784gvk0kds</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492667</id>
      <parentid>8492166</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:05:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="953" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Ասլանի լեռնանցք''', ''Ասլանլուի լեռնանցք'', [[Հայկական Պար]] լեռների կենտրոնական մասում, [[Գայլատու]] լճից 7-8 կմ արևելք, [[Մեծ Մասիս]][[Սինակ|-Սինակ]] հատվաղիում։ Բարձրությունը 2617 մ է, ունի զառիթափ, դժվարամատչելի վերելք։ Ձմռանը փակվում է։ Ասլանի լեռնանցքով անցնող արահետային ճանապարհը [[Արարատյան դաշտ]]ը կապում է [[Կոգովիտ]] գավառի հետ։ Նշարվում են հին քարավանատան հետքեր։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայկական լեռնաշխարհի լեռնանցքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռնանցքներ]]</text>
      <sha1>me8v6dyieicqxerk8ag3pk7hbxfpdgz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրիգոր Խալաթյանց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>236801</id>
    <revision>
      <id>8492199</id>
      <parentid>8187680</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:05:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լազարյան ճեմարանի սաներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12692" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Գրիգոր Աբրահամի Խալաթյանց''' ({{ԱԾ}}), հայագետ, պատմաբան-բանասեր, մանկավարժ, մշակութային գործիչ։ Պատմական գիտությունների դոկտոր (1903), պրոֆեսոր (1906)։ Հայտնի է իր ծայրահեղ և անհեթեթ մեղադրանքներով V դարի հայ պատմիչների նկատմամբ։

== Ուսում և գործունեություն ==
1868-1877 թվականներին սովորել է Մոսկվայի [[Լազարյան ճեմարան]]ում, 1877-1880 թվականներին՝ [[Մոսկվա]]յի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում, ապա՝ տեղափոխվել պատմա-լեզվաբանական ֆակուլտետը և ավարտել 1884 թվականին։ Այնուհետև կատարելագործվել է [[Գերմանիա]]յում։ 1886 թվականից մինչև կյանքի վերջն աշխատել է Լազարյան ճեմարանում՝ դասավանդելով հայագիտական տարբեր առարկաներ։ 1890 թվականից գլխավորել է նաև հայագիտության ամբիոնը, իսկ 1897-1903 թվականներին եղել ճեմարանի տեսուչը։

Գործուն կերպով մասնակցել է [[Մոսկվա]]յի, [[Պետերբուրգ]]ի, [[Թիֆլիս]]ի, [[Կ. Պոլս]]ի, [[Էրզրում]]ի, [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] հայ մշակութային կյանքին, նպաստել [[Ռուսաստան]]ում հայագիտության զարգացմանը։ Աշխատակցել է հայ և օտար պարբերական մամուլին։ Գրել է (աշխարհաբար, գրաբար, ռուսերեն և գերմաներեն) ավելի քան 30 գիտական աշխատություն ու հոդված՝ հայ ժողովրդի պատմության, մատենագրության, բանասիրության և ազգագրության տարբեր հարցերի ու խնդիրների վերաբերյալ։ Խալաթյանցի անդրանիկ գործն է «[[Սասունցի Դավիթ]]» հայ ժողովրդական էպոսի ռուսերեն թարգմանությունը (1881), որը հրատարակվել է նաև գերմաներեն (1886)&lt;ref&gt;«Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր առաջին, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2007։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://echmiadzin.asj-oa.am/997/1/1950%2D7%2D8(49).pdf |title=Շահազիզ, Ե. (1950) Գրիգոր Աբրահամի Խալաթյանցը. Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, Է (7-8). pp. 49-55. |accessdate=2019-07-03 |archive-date=2019-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703175028/http://echmiadzin.asj-oa.am/997/1/1950-7-8(49).pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Հայ պատմիչներին նվիրված քննադատություն ==
Խալաթյանցին առանձնապես հետաքրքրել է [[Մովսես Խորենացի]]ն։ Զբաղվելով նրա, [[Եղիշե]]ի և [[Ղազար Փարպեցի|Ղազար Փարպեցու]] երկերի աղբյուրների ու դրանց փոխադարձ առնչությունների քննությամբ՝ ուշադրություն է դարձրել այդ երկերում առկա միևնույն նյութերի բովանդակությունից բխող որոշ նմանություններին, դրանք համարել նույնություններ, անգամ՝ արտագրություններ և փորձել տալ դրանց լուսաբանումը։ Սկզբում ընդունելով, որ երեքն էլ [[V դար]]ի պատմիչներ են և որ Ղազար Փարպեցին մի փոքր ավելի ուշ է գրել առաջիններից, անհիմն կերպով մեղադրել է նրան, պնդելով, թե նա իր «Հայոց պատմություն»-ը գրելիս իբր առատորեն օգտվել, որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ արտագրել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն» և Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկերից, սակայն դիտավորյալ լռել ու չի նշել թե՝ դրանք, թե՝ դրանց հեղինակներին («Ղազար Փարպեցի և գործք նորին», 1883, Խալաթյանցի առաջին գրաբար աշխատությունը)։ Բայց հետո Խալաթյանցը հրաժարվել է այդ տեսակետից և դիտումնավորության մեջ մեղադրել նախ՝ Եղիշեին, ընդունելով, թե նա [[VII դար]]ի պատմիչ է, հետևաբար օգտվող-արտագրողը նա է («Նամակ առ խմբագրություն Եղիշեի աղբյուրների առթիվ», «ՀԱ», 1895, № 4), իսկ այնուհետև՝ Մովսես Խորենացուն։ Ընկնելով ծայրահեղության մեջ՝ Խալաթյանցը նրան համարել է ոչ վաղ, քան [[VIII դար]]ի հեղինակ, նրա երկը՝ դիտումնավոր, կողմնակալ գրվածք և անվստահելի աղբյուր։ Ըստ Խալաթյանցի, Մովսես Խորենացին ինքն է հորինել, կազմել «Հայոց վեպ», որի նյութը վերցրել է գլխավորապես Սուրբ Գրքից։ Խալաթյանցի կարծիքով այդ վեպն արհեստական է և կապ չունի իրական պատմության հետ («Հայոց վեպը Մովսես ԽորենացուՊատմության մեջ», 1896, ռուսերեն։ Այս աշխատության համար Խալաթյանցը ստացել է մագիստրոսի կոչում)։ Մովսես Խորենացու և նրա «Հայոց պատմության» աղբյուրների քննությանն են նվիրված Խալաթյանցի նաև այլ աշխատություններ. «Մովսես Խորենացի և յուր աղբյուրները» (1898), «Մովսես Խորենացու նորագույն աղբյուրների մասին» (1898) և այլն։

== Արշակունիներին նվիրված քննդատություն ==
Հայ Արշակունիների և նրանց մասին Մովսես Խորենացու տեղեկությունների առնչությունների խնդրին է նվիրված «Հայ Արշակունիները Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ» (1903, ռուսերեն) ստվարածավալ աշխատությունը՝ Խալաթյանցի գլուխգործոցը, որի համար Պետերբուրգի կայսերական ակադեմիան Խալաթյանցին շնորհել է դոկտորի կոչում։ 1903 թվականին Խալաթյանցը մասնակցել է նաև արևելագետների միջազգային համաժողովին ([[Համբուրգ]]), որտեղ գերմաներեն լեզվով երկու դասախոսություն է կարդացել հնագույն հայոց պատմության վերաբերյալ։ Հայ ժողովրդի պատմությանն է նվիրված նաև «Ակնարկ Հայաստանի պատմության...» (1910, ռուսերեն) մեծարժեք երկը, որում Խալաթյանցը շարադրել է երկրի քաղաքական ու տնտեսական պատմությունը հնագույն շրջանից մինչև քրիստոնեության պաշտոնական մուտքը Հայաստան։

== Այլ աշխատություններ ==
Խալաթյանցի բանասիրական գործերից ուշագրավ է «Հայ ժողովրդական հեքիաթների ընդհանուր ուրվագիծ» (1885 ռուսերեն, նաև՝ գերմաներեն 1886) աշխատությունը, որում աշխատել է ցույց տալ հայոց, սլավոնների և գերմանացիների ժողովրդական [[հեքիաթ]]ների միջև եղած կապը։ Գիտության համար չափազանց արժեքավոր էին «Ա և Բ Մնացորդաց գրքերի նորագիւտ հայ թարգմանութհւնը» (1896) և «Գիրք Մնացորդաց ըստ հնագոյն հայ թարգմանութեան» (1899) երկերի հրատարակությունները, որոնք անմիջապես իրենց վրա բևեռեցին նշանավոր արևելագետների ու հայագետների ուշադրությունը և որոնք կարևոր ներդրում են Սուրբ Գրոց հայ թարգմանության պատմության լուսաբանման, ընդհանրապես, [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] պատմության ուսումնասիրման համար։ «Ծրագիր հայ ազգագրության և ազգային իրավաբանական սովորությունների» (1887) գործով Խալաթյանցը մատնանշել է այն ուղին, որով պետք է ընթանա ազգագիր-բանահավաքը (տես Ազգագրական հարցարան)՝ Խալաթյանցի նախաձեռնությամբ է հիմնվել «[[Էմինյան ազգագրական ժողովածու]]ին (անձամբ խմբագրել է 1—8 գրքերը)։ Թեպետ Խալաթյանցը որոշ երկերում թույլ է տվել սխալ դրույթներ ու տեսակետներ, որոնք հետագայում մերժել է հայագիտությունը, սակայն այսօր էլ Խալաթյանցի բազմաթիվ երկեր պահպանել են իրենց գիտական արժեքը։

Խալաթյանցը թաղվել է [[Թիֆլիս]]ում։

== Երկեր ==
* Ղազար Փարպեցի եւ գործք նորին ։ Պատմական եւ գրական քննութիւն, 1883։
* Общий очерк армянских сказок, 1885.
* Ծրագիր հայ ազգագրութեան եւ ազգային իրաւաբանական սովորութիւնների, 1887։
* Մովսէս Խորենացու &quot;Հայոց պատմութիւնը&quot; : Քննադատութիւն, 1890։
* Եղիշէի Վարդանանց պատմութիւնը, 1892։
* Զենոբ Գլակ, Վնտ., 1893: 
* Ընտիր երկասիրութիւններ։ Երեք հատորով, 1893։
* Մարաբա Մծուրնացի կամ կեղծ-Ագաթանգեղոս։ Համեմատական ուսումնասիրութիւն, 1896։
* Յիշատակարան աղէտից, պատմական վիպասանութիւն, 1897։
* Մարաբա Մծուրնացի կամ կեղծ Ագաթանգեղոս, Վնտ., 1898: 
* Գիրք մնացորդաց ըստ հնագոյն հայ թարգմանութեան, 1899։
* Армянские Аршакиды в &quot;Истории Армении&quot; Моисея Хоренскаго : Опыт критики источников, 1903.
* Հայ Արշակունիք ըստ Մովս. Խորենացւոյ կամ նոր ուսումնասիրութիւններ Մովս. Խորենացւոյ մասին, 1906։

== Գրականություն ==
* Շահնազարյան Ա., Պրոֆ. Գրիգոր Աբրահամյան Խալաթյան, «ԱՀ», 1912, գիրք 12, № l։ 
* Աբրահամյան Ռ., Գրիգոր Խալաթյանց («Արարատ», 1912, 3)։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lraber.asj-oa.am/3495/1/47.pdf Եղիշե Մադաթյանի և Գրիգոր Խալաթյանցի նամակագրությունից] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190703175034/http://lraber.asj-oa.am/3495/1/47.pdf |date=2019-07-03 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=704}}

{{DEFAULTSORT:Խալաթյանց, Գրիգոր}}

[[Կատեգորիա:Հայ պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հայագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ բանասերներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ մշակութային գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Լազարյան ճեմարանի սաներ]]</text>
      <sha1>pyayx0v30uq7jixycnxqssygpbzu593</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դավո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258861</id>
    <revision>
      <id>8492731</id>
      <parentid>7767489</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:35:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4949" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Դավո (այլ կիրառումներ)}}
{{Արևմտյան Հայաստանի բնակավայրեր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = 
|բնագիր անվանում = Դավո
|ենթարկում = 
|երկիր = Արևմտյան Հայաստան
|պատկեր = 
|զինանշան = 
|զինանշանի լայնություն = 
|զինանշանի նկարագրում = 
|դրոշ = 
|դրոշի լայնություն = 
|դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
| երկրի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի տեսակ = վիլայեթ
| երկրամաս = Էրզրումի վիլայեթ
| երկրամասը աղյուսակում = 
|շրջանի տեսակ = գավառակ
|շրջան = Ալաշկերտի գավառակ
|շրջանը աղյուսակում = 
|համայնքի տեսակ = 
|համայնք = 
|համայնքը աղյուսակում = 
|երկրի քարտեզ = 
|երկրամասի քարտեզ = 
|շրջանի քարտեզ = 
|ներքին բաժանում = 
|ղեկավարի տեսակ = 
|ղեկավար = 
|հիմնադրման թվական = 
|առաջին հիշատակում = 
|այլ անվանումներ = Դավոյի գեղ, Տավու
|տարածք = 
|բարձրության տեսակ = 
|կենտրոնի բարձրություն = 
|կլիմա = 
|պաշտոնական լեզու = Հայերեն
|բնակչություն = 
|մարդահամարի թվական = 
|խտություն = 
|ագլոմերացիա = 
|ազգային կազմ = Հայեր (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը)
|կրոնական կազմ = [[Քրիստոնյա]] (մինչև [[Մեծ եղեռն]]ը)
|էթնոհորոնիմ = դավոյեցի
|ժամային գոտի = +3
|DST = 
|հեռախոսային կոդ = 
|փոստային ինդեքս = 
|փոստային ինդեքսներ = 
|ավտոմոբիլային կոդ = 
|իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
|թվային իդենտիֆիկատոր = 
|կատեգորիան Վիքիպահեստում = 
|կայք = 
|կայքի լեզու = 
}}

'''Դավո''', գյուղ Այրարատ աշխարհի Բագրևանդ գավառում, իսկ ապա գյուղ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Ալաշկերտի գավառակ]]ում&lt;ref name=western_armenia&gt;{{cite web|url=http://akunq.net/am/?p=6361 |title=Էրզրումի նահանգ |date= |accessdate=2015 ապրիլի 14}}&lt;/ref&gt;։ Գտնվում էր Շառիան գետի ձախ ափին, Ս. Գևորգ եկեղեցու դիմաց։

== Աշխարհագրություն ==
Գյուղն ուներ փարթամ արտովայրեր և բերրի ընդարձակ դաշտեր։

== Պատմություն ==
Տեղի [[հայեր]]ը 1854-1856 թվականներին ամբողջությամբ գաղթել են [[Արևելյան Հայաստան]], իսկ գյուղում բնակվել են [[քրդեր]]։

== Բնակչություն ==
Հայաբնակ է եղել մինչև [[XIX դար]]ի 70-ական թվականները։ 1850-1851 թվականներին գյուղն ուներ 150 տուն` մոտ 1000 բնակչով։ XX դարի սկզբին բնակվում էր 40 տուն անասնապահ քրդեր։

== Տնտեսություն ==
Բնակչության հիմնական զբաղմունքը երկրագործություն, անասնապահություն և արհեստներն էին։

== Պատմամշակութային կառույցներ ==
Դավոն ուներ հին [[եկեղեցի]], [[մատուռ]] և տապանաքարեր ունեցող մեծ գերեզմանոց։

== Կրթություն ==
Գյուղում գործել էր վարժարան։

== Գրչություն ==
Միջին դարերում Դավոյում ընդօրինակվել են ձեռագրեր&lt;ref name=texanunneri_bararan&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 2, էջ 45&lt;/ref&gt;։

== Աղբյուրներ ==
* «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
* [http://www.arevmdahaiastan.net/am/ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն]

== Տես նաև ==
* [[Էրզրումի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Ալաշկերտի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևմտյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>gl60zu9itq4s8h56ea3x36xga5fcvhc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Խոխանաբերդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>265396</id>
    <revision>
      <id>8492519</id>
      <parentid>7991682</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:36:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17636" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական կառույց
|հայերեն անվանում = Խոխանաբերդ
|բնօրինակ անվանում = Հասան Ջալալ Դոլայի դղյակ կամ Խոխանաբերդ
|ինչի մասն է = Ամրոց
|տեղագրություն = [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 4 կմ հարավ-արևմուտք։
|պատկեր = [[Պատկեր:Княжеский дворец Хачена7.jpg|300px]]
|նկարագրություն = Բերդի պատը
|երկիր = Արցախ
|լայնք = 40.0575647
|երկայնք = 46.5309025
|քարտեզի չափ = 300
|ալտերնատիվ քարտեզ = 
|քարտեզի նկարագրություն = 
|տիպ = 
|կոորդինատներ = 
|կոդ = 
|կառուցման ժամանակ = [[13-րդ դար]]
|կառուցող = [[Ջալալ Ա]]
|շինանյութ = 
|բարձրություն = 
|օգտագործման ժամանակաշրջան = 
|ավերված = 
|ընթացիկ վիճակ = 
|ընթացիկ սեփականատեր = 
|հանրային մատչելիություն = 
|վերահսկող = 
|կայազոր = 
|ընթացիկ հրամանատար = 
|հրամանատարներ = 
|կապված անձինք = 
|ճակատամարտեր = 
|ոչ ռազմական իրադարձություններ = 
|պատկեր2 = 
|նկարագրություն2 = 
}}
'''Խոխանաբերդ''', Խավախան, Խոյախան, բերդ [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ]] նահանգի [[Ներքին Խաչեն]] գավառում, Խաչենագետի աջ ափին, ժայռաբլրի վրա, ներկայումս [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 4 կմ հարավ-արևմուտք։ Նրա ուղիղ դիմացը Գանձասարն է,իսկ հարավում բարձրանում է անտառապատ Թարխանասարը, որի գագաթը, 13-րդ դարում, Հասան-Ջալալը կառուցապատել և վերածել է անմատչելի բերդի։

== Հիշատակություններ ==

Հ. Ջալալյանցը&lt;ref&gt;Հ. Ջալալյանց, Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփխիս, 1842 թվական, էջ 192&lt;/ref&gt; Մ. Բարխուտարյանցը&lt;ref&gt;Մ. Բարխուտարյանց, Արցախ, Բաքու, 1893 թվական, էջ 198-199&lt;/ref&gt; ամրոցն անվանում են Թարխանաբերդ՝ կապված ամրոցի հարավում գտնվող Թարխանասար լեռան անվան հետ։

Ամենավաղ տեղեկությանը հանդիպում ենք [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] «Պատմություն Հայոցի» մեջ, որտեղ հեղինակը ամրոցին անդրադառնում է մոնղոլների արշավանքների, ինչպես նաև [[Գանձասար]]ի վանքի կառուցման կապակցությամբ&lt;ref&gt;Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմություն Հայոց, Երևան, 1961թվական, 269, 270, 313&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Կեչառիս վանքի վերակառուցման առթիվ Հասան-Ջալալը իրեն անվանել է «տէր Խայախանաբերդոյ»։ Չնայած նրան, որ Խոխանաբերդի տերերն ունեին շատ ու շատ այլ նշանավոր ամրոցներ, բայց, այնուամենայնիվ, Խոխանաբերդն էր իշխանանիստը և Խաչենի պայազատները իրենց տիրապետությունը շեշտում էին այս բերդի անունով՝ «տէր Խայախանաբերդոյ»։

Գրիգոր Տեր Հովհաննիսյանցը Խոխանաբերդի կառուցումը վերագրում է Սահլ իշխանին&lt;ref&gt;Գրիգոր Տեր Հովհաննիսյանց, Բաղղասար Մետրոպոլիտ Հասան Ջալալյանցի համաոոտ կենսագրությունը (Փորձ, 1880 թվական, համար 5, էջ 133&lt;/ref&gt;, ամրոցից հյուսիս, Խաչենագետի ափին գտնվող մի հարթ և բավական ընդարձակ տարածքի ղեկավարի անվանը։ Այս տարածքը կրում է նրա անունը՝ Սահլատափ (Սահլի հող)։ Այս վայրում է գործել Սահլ Սմբատյան Առանշահիկ իշխանը։ Նա Շիկաքարի տերն էր, որի մատույցներում 837 թվականին բռնեց «մարդախողխող, աշխարհավեր, արյունարբու գազան&lt;ref&gt;Մ. Կաղանկատվացի, Պատմություն Աղվանից, Եբևան, 1909, էջ 259&lt;/ref&gt;» Բաբեկին և հանձնեց արաբների ձեռքը։

Ամրոցի վերաբերյալ 10-րդ դարից հիշատակություններ հայտնի չեն։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին Խաչենում իրենց տիրապետությունը հաստատեցին սելջուկ-թուրքերը, այնուհետև սելջուկ-թուրքերից իրենց անկախ հռչակած ամիրաները (12-րդ դարի երկրորդ կես)։ Խոխանաբերդը Ներքին Խաչենի վարչական կենտրոնն էր։ Ամրոցում իշխում էին սկզբում՝ Գրիգոր&lt;ref&gt;[[Ղևոնդ Ալիշան]], Հայապատում, Վենետիկ, 1901 թվական, էջ 387&lt;/ref&gt;, իսկ հետո՝ Վախթանգ&lt;ref&gt;Բ. Ուլուբաբյան , Խաչենի իշխանությունը X—XVI դդ., Երևան, 1975, էջ 168&lt;/ref&gt; իշխանները։

1220-ական թվականներին սկսվեցին [[Ջալալ-էդ-Դին]]ի ասպատակությունները։ Արաբական աղբյուրները (Իբն Խալդուն) հաղորդում են, որ 1227 թվականին Ջալալ-էդ-Դինի վեզիր [[Շարաֆ ալ-Մուլք]]ը , հարկահավաքություն կատարելով, մոտեցավ Խաչեն-[[Կաչաղակաբերդ]]ին&lt;ref&gt;Ղևոնդ Ալիշան, Արցախ, Բազմավեպ, 1988, X 1—4, Էջ 268&lt;/ref&gt;։ Այստեղ գտնվող Զալալ իշխանը ստիպված էր 20000 դինար փրկագին վճարել և ազատել շուրջ 700
գերիների։

Խոխանաբերդը Ներքին Խաչենի տեր Հասան Ջալալյանների գլխավոր [[ամրոց]]ն էր։ Ներքին Խաչենի իշխանությունը հաճախ նրա անվամբ կոչվել է «Խոխանաբերդի Վախտանգյանների» իշխանություն, ի տարբերություն Հաթերքի վախտանգյանների իշխանության։ Գոյություն է ունեցել վաղ միջնադարից։ [[Սելջուկ թուրքերի արշավանքները Հայաստան|Սելջուկ-թուրքերի ասպատակությունների]] ժամանակ (XII դար) Խաչենի իշխաններն այստեղ էին ամրանում և դիմադրում օտար նվաճողներին։ [[XII դար]]ի 1-ին կեսին երկու անգամ ավերվել է։

Հասան-Ջալալ Ա ([[XIII դար]]ի 1-ին կես) այն նորոգել է, կառուցել նոր պարիսպներ, կացարաններ ու մթերանոցներ։ Մոնղոլների արշավանքների և ասպատակությունների ժամանակ գավառի բնակչության մեծ մասը այնտեղ էր ապաստանում և պաշտպանվում։ Վերջնականապես ավերվել է XV - XVI դդ. ակ-կոյունլու և կարա-կոյունլու թուրքերի արշավանքների ժամանակ։ Պահպանվում են պարիսպների ու շինությունների մնացորդները։

== Տեղանքի նկարագրություն ==

Ամրոցի կենտրոնական մասն ընդգրկում է Խոխանա ժայռագագաթը՝ իր շրջակայքով։ Այստեղ, ժայռազանդվածի հարավային կողմում (նրա թիկունքին), մի կիսահարթ լանջ-սարավանդակի վրա, որի հարավային հատվածներն է կազմում լեռնազանգվածի շարունակությունը, տեղադրված է Խոխանաբերդ պատմական ամրոց-բնակավայրը՝ շրջապատված լեռնադագաթներով ու ժայռապատնեշներով, ինչպես նաև՝ դարավոր անտառով։ Սարավանդակը հարավից և մասամբ արևելքից ավարտվում է անդնդախոր ձորերով , որոնք էլ ավելի անառիկ են դարձնում անգամ ամրոցամերձ տարածքը։ Տեղանքի ընտրությունը պատահական չէր. հայ իշխանները, ավելորդ արյունահեղություններից խուսափելու նպատակով, ստիպված էին ժողովրդին պատսպարել անմատչելի, դժվարագնաց լեռներում, որպեսզի կարողանային հաջողությամբ պայքարել զավթիչների, դեմ և դրանով իսկ
ազատ պահել երկրամասը։

== Ամրոցի նկարագրություն ==

Այժմ բնակատեղիից պահպանվում են տների մնացորդները՝ ծածկված հողի շերտերով։ Կացարանների թիվն անցնում է հիսունից։ Քանի որ բնակատեղին հարավից և մասամբ արևելյան կողմից
հարում է ժայռազանգվածի կտրվածքին, պաշտպանական նկատառումներով (վայր չընկնելու նպատակով) եզրագծով պատ է կառուցվել, որը չի պահպանվեր։ Առանձին սենյակներ առաջապահ, պաշտպանական նշանակություն ունեին։ Բնակատեղիի արևելյան կողմում տեղադրված բնակարանը, որն ունի քառակուսի հատակագիծ (չափերը՝ 6 մետր x 6 մետր), նպատակ ուներ պաշտպանելու ամրոցամերձ արևելյան դժվարամատչելի մուտքը։ Տուն-կացարանները ներսի բնակարանների համեմատությամբ կառուցված են բավական մեծ քարերով և ունեն 1.20 մետր հաստություն։

Բնակատեղին, որն ընդգրկում է շուրջ 0.5 հեկտար և տարածվում է ամրոցի երկու ժայռագագաթների ստորոտով, հարավ-արևելք-արևմուտք ուղղությամբ, անի մի այնպիսի, դիրք, որը հնարավորություն է տալիս պահպանության տակ առնելու դեպի գլխավոր ամրոց՝ Խոխանա քար տանող մուտքը։

Խոխանաբերդի արևմտյան և հարավ-արևմտյան հատվածներում տարածվում են վարուցանքի համար հատկացված ոչ մեծ տափարակները (ժայռազանգվածի ստորոտում մնացել են ընդեղենի և ցորենի մի քանի հորեր), դրանցից արևմուտք՝ գերեզմանոցը և աղբյուրը, որը կրում է Ռուզանի (Հասան Ջալալի աղջկա) անունը։

Խոխանաբերդ ամրոցի գլխավոր ժայռագագաթը Խոխանա քարն է՝ միջնաբերդը, որը տեղադրված է լեռան արևմտյան եզրին։ Ամրոցակալ ժայռի բարրձությունը շուրջ 100 մետր է։ Միակ մուտքը արևելյան կողմից է։
{{քաղվածք|«Սաստիկ զառիվեր, խիստ վտանգավոր և միշտ ահարկու կածան ժեռ քարի վրայով արևելյան կողմից դեպի հարավ-արևմուտք բարձրանում է մանվածո ձևով։ Ահա այսպիսի դժվարատար և միանգամայն սոսկալի է նեղ կածանն, քանզի, Տերն մի արասցե, եթե սահեցավ բարձրացողի ոտքն կամ փոքր ինչ ծռվեցավ նորա մարմնո հավասարակշռության դիրքն, իսպառ կորսված է, վասն զի ընկնելուց հետո սեպացյալ ժայռերին զարկվելով պիտի գլորվի անդունդն։»|Մ. Բարխուտարյանց, Արցախ, Բաքու, 1893 թվական, էջ 199}}
Կածանը, որ վիմափոր է և 2-ից 3 մետր լայնություն ունի, տանում է ամրոցի վերնամասը, որի մակերևույթը բավականին հարթ է և ընդգրկում է ոչ մեծ տարածություն՝ մոտ 250 մ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;։

Զուրը Խոխանաբերդի և ընդհանրապես ամրոցների համար ունեցել է առաջնահերթ նշանակություն։ Պաշարման ժամանակ թշնամին չկարողանա խափանել ջրամատակարարման գործը ամրոցի վրա, ժայռագագաթի արևմտյան կողմում, իրար կից փորված են երկու վիմափոր ջրամբար։ Առաջինի երկարությունը 3.85 մետր է, լայնությունը՝ 2.95 մետր, խորությունը անցնում է 2.5 մետրից (հողածածկ է)։ Երկրորդի չափերն են՝ 3 մետր երկարություն, 3.3 մետր լայնություն և 2 մետր խորություն։

Ջրամբարները ներքուստ սվաղված էին անջրաթափանց կրաշաղախի ամուր շերտով, որի մնացորդները տեղ-տեղ պահպանվում են։ Ջրամբարից արևելք հավանաբար իշխանական տան մնացորղներն են։ Նշված բոլոր ջրամբարները կառուցվել են անձրևաջրերի հավաքման համար և կարևոր նշանակություն ունեին հատկապես պատերազմների ժամանակ, երկարատև պաշարման պայմաններում։

Խոխանաբերդ ամրոցի գլխավոր ժայռագագաթը երկրամասի ռազմապաշտպանական համակարգում կարևոր դեր ունեցող ազդանշանային կենտրոնական դիտակետ է։ Ամրոցի հարավ-արևմտյան կողմում, մոտ 10 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Կաչաղակաբերդը, նրանից այն կողմ՝ Քիրսի լեռնաշղթան՝ Շուշին իր շրջակայքով, Թարկառ գետը հովիտը, արևելքից՝ Խաչենագետի ստորին հովտում՝ Ուրախաչի Սուրբ Գևորգի սարը, իսկ սրանից արևելք՝ [[Շիկաքար ամրոց]]ի արևմտյան և հյուսիսային հատվածները, ընդհուպ մինչև Տիգրանակերտ։ Հյուսիսային կողմում Մռավի լեռնազանգվածն է, որից հարավ և հարավ-արևմուտք՝ Հաթերք, Ականա, Հավքախաղաց և այլ ամրոցները։ Արևմտյան կողմում, Խաչենագետի վերին հոսանքի ուղղությամբ պատմական Ծոր սահմանամերձ գավառի արևելյան տարածքներն են, ինչպես նաև՝ Բերդաձոր գավառի հյուսիսային հատվածները։ Ամրոցի արևելյան և հյուսիսային կողմերում, մոտ 400-500 մետր հեռավորության վրա գտնվում են ազդանշանային համակարգի մյուս կարևոր կետերը, որոնք պետք է հսկողության տակ պահեին Խաչենագետի ձորահովիտը՝ արևելք արևմուտք ուղղությամբ։

== Ավանդություն ==
Ըստ մի ավանդության՝ Ջալալ Դոլուն լուր են բերում, թե «կնեկդ խոխան բերալ ա»։ Իշխանն ի պատիվ երեխայի՝ բերդն անվանում է Խոխանաբերդ&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան։ Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երեւան, 1988։&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[ՀՀ վանական համալիրների ցանկ]]
* [[ՀՀ տաճարների ու եկեղեցական համալիրների ցանկ]]
* [[Արցախի վանական համալիրների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմություն Հայոց, Ե., 1961

{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=68}}

[[Կատեգորիա:Հայկական բերդեր և ամրոցներ (Արցախ)]]
[[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական բերդեր և ամրոցներ]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի շենքեր և կառույցներ]]
[[Կատեգորիա:7-րդ դարի հայկական բերդեր և ամրոցներ]]</text>
      <sha1>1a3vcgnbkzftfwvn7jai9kca051gqpq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>291309</id>
    <revision>
      <id>8492520</id>
      <parentid>8463121</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68816" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (այլ կիրառումներ)}}
Այս հոդվածը ներկայացնում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը&lt;ref&gt;Ցանկը կազմվել է Արցախի կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչությունը&lt;/ref&gt;։ Ցանկում ներառված է ընդամենը 208 հուշարձան։

{{Հուշարձան վերնագիր |մարզ = NK-MK |համայնք = Վանք |վիքիպահեստ = Cultural heritage monuments in Vank}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Վանական համալիր «Գանձասար» |հոդված = Գանձասար |նշանակություն = |կառուցված = 1216-1238 թթ. |հասցե = գյուղից 1 կմ ամ |լայն = 40.0574167 |երկ = 46.5321111 | բարձրություն =1205 |համարանիշ = NK1/336 |հղում = |պատկեր =Gandzasar Monastery1.jpg |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գավիթ |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.1 |հղում = |պատկեր = Գանձասար, գավիթ.JPG |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Արձանագրություն (վանքի աղբրի արձանագրություն) |հոդված = |նշանակություն =  |կառուցված = 1886 թ |հասցե = վանքի մոտ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.2 |հղում = |պատկեր = |նշում =գյուղից 1կմ ամ }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1181 թ. |հասցե = վանքի հս պատի տակ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.3 |հղում = |պատկեր = Cross in Kantsasar Church Artsakh.jpg|նշում =  գյուղից 1 կմ ամ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = վանքի տարածք |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.4 |հղում = |պատկեր = |նշում =  գյուղից 1 կմ ամ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.7 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.8 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.9 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.10 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.11 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1249 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.12 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.13 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.14 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.15 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.16 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.17 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.18 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.19 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1224 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.20 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 10 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.21 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար (Վախթանգի) |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1202 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.22 |հղում = |պատկեր =Khachkar-Gandzasar1.jpg |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար (Ամադի) |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.23 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.24 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.25 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 14 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.26 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.27 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.28 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.29 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.30 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.31 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1151 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.32 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Տապանաքար |հոդված = |նշանակություն =  |կառուցված = 1886-1911 թթ. |հասցե = Գանձասարի վանք հս պատի տակ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.33 |հղում = |պատկեր = Գանձասարի տապաններ.JPG |նշում = գյուղից 1 կմ ամ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն =  |կառուցված = 1194 թ. |հասցե = Գանձասարի վանքի հրապարակամերձ տարածք |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.34 |հղում = |պատկեր = Խաչքարեր.jpg |նշում = գյուղից 1 կմ ամ }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.35 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.36 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.37 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց «Գանձասար» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 18-20 դդ. |հասցե = գյուղից 1 կմ ամ |լայն = 40.0574167 |երկ = 46.5321111 | բարձրություն =1205 |համարանիշ = NK1/336.38 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1563 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1507 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1217 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1202 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.7 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/336.38.8 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Ամրոց-բնակատեղի «Խոխանաբերդ» |հոդված =Խոխանաբերդ |նշանակություն = |կառուցված = 7-17 դդ. |հասցե = գյուղից 4 կմ հր-ամ |լայն = 40.0244722 |երկ = 46.5333056 | բարձրություն =1739 |համարանիշ = NK1/337 |հղում = |պատկեր = Княжеский дворец Хачена7.jpg|նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = [[Հավապտուկ վանք (Արցախ)|Վանական համալիր «Հավապտուկ»]] |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1163 թ. |հասցե = գյուղից 1.6 կմ հր |լայն = 40.0345 |երկ = 46.5500833 | բարձրություն =1361 |համարանիշ = NK1/338 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Ռուզանի բերդ» տեղավայր}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց խաչքարերով «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = գյուղից 2 կմ հս-ամ |լայն = 40.0343056 |երկ = 46.5487778 | բարձրություն =1361 |համարանիշ = NK1/338.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.7 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.8 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.9 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.10 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.11 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.12 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.13 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.14 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.15 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.16 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.17 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.18 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.19 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.20 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.21 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.22 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.23 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.24 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.25 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.26 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.27 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.28 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.29 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.30 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.31 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.32 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.33 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.34 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.35 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.36 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.37 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1181 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.38 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.39 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.40 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.41 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1194 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.42 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.43 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.44 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.45 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.46 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.47 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.48 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.49 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.50 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.51 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.52 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.53 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.54 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.55 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1202 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.56 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Հավապտուկ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1181 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/338.57 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Ապարանք «Դարպասներ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = գյուղից 3 կմ հր-ամ |լայն = 40.0348333 |երկ = 46.5360556 | բարձրություն =1198 |համարանիշ = NK1/339 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Դարպասներ» կոչվող վայրում}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Շինություն «Դարպասներ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = գյուղից 3 կմ հր-ամ |լայն = 40.0343056 |երկ = 46.5356111 | բարձրություն =1205 |համարանիշ = NK1/340 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Մատուռ «Դարպասներ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/341 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1151 թ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/342 |հղում = |պատկեր = |նշում = Ռոբերտ Հարությունյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/343 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/344 |հղում = |պատկեր = |նշում = Գագիկ Ավանեսյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/345 |հղում = |պատկեր = |նշում = տեղադրված է վետերան ազատամարտիկների հիշատակին կառուցված հուշաղբյուրի վրա}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/346 |հղում = |պատկեր = |նշում = տեղադրված է վետերան ազատամարտիկների հիշատակին կառուցված հուշաղբյուրի վրա}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/347 |հղում = |պատկեր = |նշում = Դադիկ Քարդումյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/348 |հղում = |պատկեր = |նշում = Գագիկ Ջալալյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = գյուղից 2.5 կմ հր-ամ |լայն = 40.0373611 |երկ = 46.5306667 | բարձրություն =1244 |համարանիշ = NK1/349 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Հացոտ խութին» կոչվող վայրում}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-19 դդ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350 |հղում = |պատկեր = |նշում = էլեկտրական կայանի մոտ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Տապանաքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1773 թ. |հասցե = գյուղի մեջ գերեզմանոցում |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/350.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/351 |հղում = |պատկեր = |նշում = Ջալալ Ջալալյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/352 |հղում = |պատկեր = |նշում = ագուցված է զոհվածների հուշարձանին}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/353 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/354 |հղում = |պատկեր = |նշում = Ժորիկ Թևոսյանի տնամերձ}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/355 |հղում = |պատկեր = |նշում = մանրահատակի կոմբինատի տարածք}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/356 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/357 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/358 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/359 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/360 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/361 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/362 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/363 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/364 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գյուղատեղի |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9-13 դդ. |հասցե = գյուղից 1.5-2 կմ հս-ամ |լայն = 40.0669167 |երկ = 46.5355833 | բարձրություն =1161 |համարանիշ = NK1/365 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» տեղամաս}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց «Քոլատակեն բաղեն կլոխ » |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12 դդ. |հասցե = գյուղից 1.5 կմ հս-ամ |լայն = 40.0678056 |երկ = 46.5383056 | բարձրություն =1167 |համարանիշ = NK1/365.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար – տապանաքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = գյուղից 1.5 կմ հս-ամ |լայն = 40.0673889 |երկ = 46.5385833 | բարձրություն =1182 |համարանիշ = NK1/365.1.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13  դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Քոլատակեն բաղեն կլոխ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = գյուղից 1.5 կմ հս-ամ |լայն = 40.0675 |երկ = 46.5382222 | բարձրություն =1164 |համարանիշ = NK1/365.1.7 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքարի մաս |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/365.1.8 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13  դդ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = 40.0564444 |երկ = 46.5458056 | բարձրություն =1085 |համարանիշ = NK1/366 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12  դդ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = 40.05925 |երկ = 46.5460556 | բարձրություն =1132 |համարանիշ = NK1/367 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց «Գերեզմանոտեն յալ» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-13 դդ. |հասցե = գյուղից 3.5 կմ հր-ար |լայն = 40.03525 |երկ = 46.5288611 | բարձրություն =1324 |համարանիշ = NK1/368 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Գերեզմանոտեն յալ» կոչվող վայրում}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1229 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/368.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գյուղատեղի «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9-13 դդ. |հասցե = գյուղից 3.6 կմ հր-ամ |լայն = 40.0495 |երկ = 46.5076389 | բարձրություն =1243 |համարանիշ = NK1/369 |հղում = |պատկեր = |նշում = «Քեարխանի հարթ» տեղավայրում}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Վանական համալիր «Պառավաձորի-վանք» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ |հասցե = գյուղից 3 կմ հր-ամ |լայն = 40.0466667 |երկ = 46.5048889 | բարձրություն =1328 |համարանիշ = NK1/369.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Կոթող «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = գյուղից 3 կմ հր-ար |լայն = 40.0464722 |երկ = 46.5035833 | բարձրություն =1328 |համարանիշ = NK1/369.1.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = գյուղից 3 կմ հր-ար |լայն = 40.0464722 |երկ = 46.5040556 | բարձրություն =1026 |համարանիշ = NK1/369.1.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11-12 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.5 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.6 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.7 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.8 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.9 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.10 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.11 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.12 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1210 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.13 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1214 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.14 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.15 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.16 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.17 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.18 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1211 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.19 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.20 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.21 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.22 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.23 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1209 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.24 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1178 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.25 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1195 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.26 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.27 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.28 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.29 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 11 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.30 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.31 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1214 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.32 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.33 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.34 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.35 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.36 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.37 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1180 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.38 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 9-11 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.39 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.40 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.41 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 13 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.42 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12 դ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.43 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.44 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.45 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.46 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար «Պառավաձոր» |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1290 թ. |հասցե = -//- |լայն = |երկ = | բարձրություն = |համարանիշ = NK1/369.1.2.47 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների հուշարձան |հոդված = |նշանակություն = |կառուցված = 1960-ական թ. և Արցախյան պատերազմից հետո ընկած ժամանակաշրջան |հասցե = գյուղի հր-ար կողմ |լայն = 40.0465278 |երկ = 46.54925 | բարձրություն =955 |համարանիշ = NK1/370 |հղում = |պատկեր =Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում և Արցախի պատերազմում զոհվածների (1).jpg |նշում = }}
|}

== Տես նաև ==
* [[Արցախի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ|Արցախի Հանրապետության պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Մարտակերտի շրջանի հուշարձանների ցանկեր}}

[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի հուշարձանների ցանկեր]]</text>
      <sha1>gfc3qdsswj1ikq8ge7dqmjhl1usedvg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Հադրութի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>298953</id>
    <revision>
      <id>8492543</id>
      <parentid>7097877</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:44:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4938" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (այլ կիրառումներ)}}
Այս հոդվածը ներկայացնում է [[Արցախի Հանրապետություն]] [[Հադրութի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը&lt;ref&gt;Ցանկը կազմվել է Արցախի կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչության կողմից։&lt;/ref&gt;։ Ցանկում ներառված է ընդամենը 11 հուշարձան։

{{Հուշարձան վերնագիր |մարզ = NK-HT |համայնք = Վանք |վիքիպահեստ = Cultural heritage monuments in Vank, Nagorno-Karabakh}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Վանական համալիր «Սպիտակ խաչ» |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 13-17 դդ. |հասցե = գյուղի հս-ար եզրին |լայն = 39.5135556 |երկ = 47.0236667 | բարձրություն =830 |համարանիշ = NK5/96 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Սեղանատուն |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 1735 թ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/96.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = հուշարձանը գտնվում է «Սպիտակ խաչ» եկեղեցու հս կողմում}}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Կհոլ |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 17-18 դդ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = 39.5135278 |երկ = 47.0224167 | բարձրություն =832 |համարանիշ = NK5/97 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Կհոլ |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 17-18 դդ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/98 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Կհոլ |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 17-18 դդ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/99 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Գերեզմանոց |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 19-20 դդ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = 39.5130833 |երկ = 47.0219722 | բարձրություն =832 |համարանիշ = NK5/100 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Տապանաքար |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 1854 թ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/100.1 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Տապանաքար |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 18 դ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/100.2 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 12-13 դդ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/100.3 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Խաչքար |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 17 դ. |հասցե = -//- |լայն =  |երկ =  | բարձրություն = |համարանիշ = NK5/100.4 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
{{Հուշարձան ցանկ |հուշարձան = Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածների |հոդված = |նշանակություն = Տ |կառուցված = 1985 թ. |հասցե = գյուղի մեջ |լայն = 39.5130833 |երկ = 47.0223056 | բարձրություն =836 |համարանիշ = NK5/101 |հղում = |պատկեր = |նշում = }}
|}

== Տես նաև ==
* [[Արցախի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Հադրութի շրջանի հուշարձանների ցանկեր}}

[[Կատեգորիա:Հադրութի շրջանի հուշարձանների ցանկեր]]</text>
      <sha1>8xpals2elxjht7v04i6hzi0jm7vw2vf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Ելիզավետպոլի գավառ</title>
    <ns>10</ns>
    <id>412238</id>
    <revision>
      <id>8492560</id>
      <parentid>8481856</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:50:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15723" xml:space="preserve">{{Նավարկման աղյուսակ
|անվանում = Ելիզավետպոլի գավառ
|գույն = {{հիմնական գույն}}
|navbar =
|state = collapsed
|հիմնական_վերնագրի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերնագիր = [[Ելիզավետպոլի գավառ]]
|պատկեր = 
|մարմնի_ոճ = 
|վերնագրերի_ոճ = text-align:left; background:{{հիմնական գույն}};
|ցանկերի_ոճ = text-align:left;background:#FFEFD5
|կենտերի_ոճ = 
|զույգերի_ոճ =
|վերևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում = 
|վերնագիր1 = Քաղաքներ
|ցանկ1 = [[Գանձակ]] • [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]]
|վերնագիր2 = Գյուղեր
|ցանկ2 = [[Աբլահ]] • [[Ագարաջա]] • [[Ադաբաշ]] • [[Ազանլը]] • [[Ազատ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ազատ]] • [[Ազար-Ահմեդլը]] • [[Ազգիլի]] • [[Աթաբեկ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Աթաբեկ]] • [[Աիմրվար]] • [[Աիփլի Աշաղա]] • [[Ալաբաշլը]] • [[Ալաբաշլի]] • [[Ալաբաշլի (Կասում-Իսմայլով)]] • [[Ալեքսեևկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալեքսեևկա]] • [[Ալի-Խան-Ալի]] • [[Ալիխանչալի]] • [[Ալիխան Ուշաղը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալիխան Ուշաղը]] • [[Ալինաբադ]] • [[Ալինջալը]] • [[Ալիուշաղը]] • [[Ալիքենդ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալիքենդ]] • [[Ալմալու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալմալու]] • [[Ալյաքչի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալյաքչի]] • [[Ալնաբադ]] • [[Ալփաուտ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալփաուտ]] • [[Ախարջա]] • [[Ախմեդբեկլու]] • [[Ախմեդլի]] • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Աղասըբեգլը]] • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Աղասըբեգլը]] (այլ գյուղ) • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ, գյուղակ)|Աղասըբեգլը]] (գյուղակ) • [[Աղ-Եղուշ]] • [[Աղկրիխլի]] • [[Աղջաքենդ Ներքին]] • [[Աղջաքենդ Վերին]] • [[Աջիքենդ-Բախ]] • [[Շամքոր (քաղաք)|Աննենֆելդ]] • [[Ատախան]] • [[Արեյվան]] • [[Արիգրան]] • [[Արիխդան]] • [[Արմավիր-Ղուշչի]] • [[Բադաքենդ]] • [[Բալաքյուրդ]] • [[Բալլա-Կայա]] • [[Բալլուկայա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Բալլուկայա]] • [[Բալչալը]] • [[Բախշի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Բախշի]] • [[Բանանց (Դաշկեսանի շրջան)|Բայան]] • [[Բայրամլը]] • [[Բարսում (Շամքորի շրջան)|Բարսում]] • [[Բարսունլի]] • [[Բեյուք-Կարա-Մուրադ]] • [[Բիտիլի]] • [[Բիրգեզ]] • [[Բուզլուխ]] • [[Բուլակայա]] • [[Գախտուտ]] • [[Գամամ-Չայ]] • [[Գամանլի]] • [[Գաչա-Կայա]] • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գաջալի]] • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Գաջալի]] (այլ գյուղ) • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ, հայաբնակ)|Գաջալի]] (հայաբնակ) • [[Գաջի-Ակպերլի]] • [[Գեյգելդի]] • [[Գեյուկ-Պայա]] • [[Գեորգիևսկ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գեորգիևսկ]] • [[Գերաիլու]] • [[Գերան (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գերան]] • [[Գորանբոյ|Գերան-Բոյ-Ահմեդ]] • [[Գյուլիստան (Արցախ)|Գյուլիստան]] • [[Գյուզալար|Գյուրզալիլար]] • [[Գյունեյ-Դամա]] • [[Մարտունի (Շամքորի շրջան)|Գոլիցինո]] • [[Գորան (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գորան]] • [[Գումլը]] • [[Դագերմանդագ]] • [[Դալակլի]] • [[Դալլար (Ելիզավետպոլի գավառ)|Դալլար]] • [[Դալլար (Ելիզավետպոլի գավառ այլ գյուղ)|Դալլար]] ( այլ գյուղ) • [[Դալլար-Տաոս]] • [[Դալ-Մամեդլի]] • [[Դամջիլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Դամջիլի]] • [[Դայակարաբուլախ]] • [[Դանագիր]] • [[Քարհատ|Դաշկեսան Ներքին]] • [[Վերին Քարհատ|Դաշկեսան Վերին]] • [[Դարաբեգլի]] • [[Դարդերե]] • [[Դարյուրդ]] • [[Դյուգյարլի]] • [[Դոստաֆուր]] • [[Ելենգուչ]] • [[Մանասինշեն|Ենգիքենդ]] • [[Զագադարասի]] • [[Փիփ]] • [[Զազալի]] • [[Զազալի Մյուս]] • [[Զեյվա (Շահումյանի շրջան)|Զեյվա]] • [[Զիյադլի]] • [[Ցնծահալ|Զինզաhալ]] • [[Զուրնաբադ]] • [[Էգարչի-Կազխլյար]] • [[Էգլգուլիլյար]] • [[Գյոյգյոլ|Էլենդորֆ]] • [[Էյգյալդի]] • [[Էյվազլիլար]] • [[Էմուլիլյար]] • [[Էրքեջ]] • [[Թոդան (Շահումյանի շրջան)|Թոդան]] • [[Իբրահիմ-Գաջալի]] • [[Իոլփախ]] • [[Իչկանույ]] • [[Իրմաշլը]]  (գերմանաբնակ) • [[Իրմաշլը (հայաբնակ)|Իրմաշլը]] (հայաբնակ) • [[Իրմաշլը (թաթարաբնակ)|Իրմաշլը]] (թաթարաբնակ) • [[Ինջա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ինջա]] • [[Լաիչ]] • [[Լաշքյար]] • [[Լյակ]] • [[Խարխափուտ]] • [[Կաբախթափա]] • [[Կադիլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կադիլի]] • [[Կադիլի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կադիլի]] (այլ գյուղ) • [[Կադիլի (Խանլարի շրջան)|Կադիլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Կալոթաղլիր]] • [[Կապանլի]] • [[Կասումբեգլի]] • [[Կարաեր]] • [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Կարաբուլաղ]] &lt;small&gt;(Մարտունաշեն)&lt;/small&gt; • [[Կարակոյունլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարակոյունլը]] • [[Կարակոյունլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարակոյունլու]] • [[Ղարաղուլլար|Կարակուլլար]] • [[Կարակուջախ (Ելիզավետպոլից արևելք)|Կարաբուլաղ]] (Ելիզավետպոլից արևելք) • [[Կարաբուլաղ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարաբուլաղ]] • [[Կարակուջախ (Ելիզավետպոլից հարավ-արևելք)|Կարաբուլաղ]] (Ելիզավետպոլից հարավ-արևելք) • [[Կարգուջաղ]] • [[Կարգուջաղ (այլ գյուղ)|Կարգուջաղ]] (այլ գյուղ) • [[Կարաչինար]] • [[Կարամուսալի]] • [[Կարասախկալ]] • [[Կարասախկալ Ներքին]] • [[Կարասախկալ Վերին]] • [[Կարասու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարասու]] • [[Կարասուչի]] • [[Կարաչանախ]] • [[Կարապիրումլի]] • [[Գետաբեկ|Կեդաբեկ]] • [[Կելլու]] • [[Կիզիլջա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կիզիլջա]] • [[Կիզիլջա (Ելիզավետպոլի գավառ, հայաբնակ)|Կիզիլջա]] (հայաբնակ) • [[Կիզիլ-Գաջալի]] • [[Կիիխլի]] • [[Կիյասլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կիյասլու]] • [[Կիչիկլի]] • [[Կիրմազլի-Ղազախլար]] • [[Կյուրոկչայ]] • [[Կովլար (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կովլար]] • [[Կովլար-Սարլի]] • [[Կովլար-Սարլի (Խանլարի շրջան)|Կովլար-Սարլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կրըխլը]] • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կրըխլը]] (այլ գյուղ) • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ, Դյուզկըրըխլը)|Կրըխլը]] (Դյուզկըրըխլը) • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կրիխլի]] • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կրիխլի]] (այլ գյուղ) • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ, մեկ այլ գյուղ)|Կրիխլի]] (մեկ այլ գյուղ) • [[Խաչակապ|Կուշչի]] • [[Կուրուլուխ]] • [[Հայքենդ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Հայքենդ]] • [[Հերհեր (Ելիզավետպոլի գավառ)|Հերհեր]] • [[Ձեգամ (թաթարաբնակ)|Ձեգամ]] (թաթարաբնակ) • [[Ձեգամ (վրացաբնակ)|Ձեգամ]] (վրացաբնակ) • [[Ձեգամսկիյ]] • [[Ղազախ-Ելչիլար]] • [[Ղազախլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղազախլի]] • [[Ղազախլի (Խանլարի շրջան)|Ղազախլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Ղազախլի Հայկական]] • [[Ղարաբաղլար]] • [[Ղարաբաղլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղարաբաղլի]] • [[Ղարաբուլաղ (Գետաբեկի շրջան)|Ղարաբուլաղ]] (Գետաբեկի շրջան) • [[Ղարաբուլաղ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղարաբուլաղ]] • [[Ղարադաղլա հայկական]] • [[Ղարալուջախ]] • [[Ղարակովախ]] • [[Ղարամուրադ]] • [[Ղարաջամիրլի]] • [[Բրաջուր|Ղարաքեշիշ]] • [[Ղուշչի-Հասանլի]] • [[Մանաշիդ]] • [[Մանսուրլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մանսուրլու]] • [[Մաշադի Հաջիլար]] • [[Մարակլի]] • [[Միխայլովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Միխայլովկա]] • [[Մինգեչաուր]] • [[Վարդաշեն (Միրզիկ)|Միրզակ]] • [[Մոլլաավազլի]] • [[Մոլլա Իսմայիլլը]] • [[Մոլլա Հասանլը]] • [[Մոլլա Ջալլը]] • [[Մոլլա Վալադլու]] • [[Մոլլա Օսման (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մոլլա Օսման]] • [[Մորուլ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մորուլ]] • [[Մորուլ (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Մորուլ]] (այլ գյուղ) • [[Մուլկադարլի]] • [[Մուշաբաղ]] • [[Մուսայալ]] • [[Մուրուտ]] • [[Յալղշլաղ]] • [[Յաղուբլը]] • [[Յաղուբլը (այլ գյուղ)|Յաղուբլը]] (այլ գյուղ) • [[Յուխարի-Այփլի]] • [[Նաբիաղլը]] • [[Նովոգորելովկա]] • [[Նովոիվանովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Նովոիվանովկա]] • [[Նովոսարատովկա]] • [[Նովոսպասովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Նովոսպասովկա]] • [[Նովո-Տրոիցկոյե]] • [[Նուզգեր]] • [[Նոր Բանանց|Շուրթան Վերին]] • [[Չանախչի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Չանախչի]] • [[Խաչիսար|Չարդախլի]] • [[Հայ Պարիս|Պարիս Հայ]] • [[Պարքենդ]] • [[Պիրվարդիլլյար]] • [[Պոյլի]] • [[Ջագիր (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ջագիր]] • [[Ջինլու-Բոլուսլու]] • [[Ջիրդախանլի]] • [[Ջուլուկլի]] • [[Ռոզալինովկա]] • [[Ռոզամոնովկա]] • [[Ռուս Պարիս]] • [[Սաբաթգեչմազ]] • [[Սալախլը]] • [[Սալախլը Մյուս]] • [[Սալախնը]] • [[Սանգեր]] • [[Սարատովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարատովկա]] • [[Սարիղամիշ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարիղամիշ]] • [[Սարիկայա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարիկայա]] • [[Սարի-Սու]] • [[Սարկեր]] • [[Սարով հայկական]] • [[Սարով թաթարական]] • [[Սաֆըքյուրդ]] • [[Սաֆըքյուրդ (այլ գյուղ)|Սաֆըքյուրդ]] (այլ գյուղ)

 • [[Վառվառա]] • [[Վեյսալլու]] • [[Փանախլար]] • [[Քեսաման (Գետաբեկի շրջան)|Քեսաման]]  (Գետաբեկի շրջան) • [[Քեսաման (Խանլարի շրջան)|Քեսաման]]  (Խանլարի շրջան) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 26 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 26 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 27 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 27 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 28 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 28 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 29 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 29 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քիչիկ Կարամուրադ]] • [[Քյալակ]] • [[Քյոլագիր]] • [[Քուրդալլար]] • [[Օթախչի Թաքնալի]] • [[Օմարաղլի]]

 &lt;!--
 • [[Деид-Кенд]] • [[Сейфалы]] • [[Славянка]] • [[Согутлы]] • [[Согутлы]] • [[Сулейманбеклы]] • [[Сунуляр]] • [[Тазакенд]] • [[Такналы-Кел]] • [[Талыш]] • [[Тангриулляр]] • [[Тап-Каракоюнлы]] • [[Тап-Молаканское]] • [[Тараханлу]] • [[Тарли]] • [[Тарс-Даляр]] • [[Татарлы]] • [[Тикдаш]] • [[Товлапы]] • [[Тоганлы]] • [[Тодан]] • [[Томахлы]] • [[Топаль-Гасанлы]] • [[Тулаляр]] • [[Тюллиляр]] • [[Усублы]] • [[Фидилы]] • [[Фахралы]] • [[Фрезево]] • [[Ханкенды]] • [[Хан-Карвенд]] • [[Харапут]] • [[Хархапут]] • [[Хасадарлы]] • [[Хача-Кая]] • [[Хидирлу]] • [[Хилхина]] • [[Хинналы]] • [[Чайкенд]] • [[Чайляр]] • [[Чалдаш]] • [[Чальбурун]] • [[Чанахчи]] • [[Чардахлы]] • [[Ченахчи]] • [[Чирахлы]] • [[Чобан-Абдалы]] • [[Човдар]] • [[Чугунлы]] • [[Шадалы]] • [[Шакарбеклы]] • [[Шамхор]] • [[Шафибеклу]] • [[Шахвалатлы]] --&gt;

|վերնագիր3 = Նահանգի գյուղեր
|ցանկ3 = [[Ազիր-Ահմեդլի]] • [[Աիպլին Ներքին]] • [[Աիպլին Վերին]]
|ներքևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|ներքևում = [[Պորտալ:Արևմտյան Հայաստան]]
}}
[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի գավառի բնակավայրեր]]
&lt;noinclude&gt;[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Հայաստանի աշխարհագրություն]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lxxjx8t7zjws1hjhf919z8v6hss66cg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492579</id>
      <parentid>8492560</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:03:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Նույն Շահումյանն է։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15685" xml:space="preserve">{{Նավարկման աղյուսակ
|անվանում = Ելիզավետպոլի գավառ
|գույն = {{հիմնական գույն}}
|navbar =
|state = collapsed
|հիմնական_վերնագրի_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերնագիր = [[Ելիզավետպոլի գավառ]]
|պատկեր = 
|մարմնի_ոճ = 
|վերնագրերի_ոճ = text-align:left; background:{{հիմնական գույն}};
|ցանկերի_ոճ = text-align:left;background:#FFEFD5
|կենտերի_ոճ = 
|զույգերի_ոճ =
|վերևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|վերևում = 
|վերնագիր1 = Քաղաքներ
|ցանկ1 = [[Գանձակ]] • [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]]
|վերնագիր2 = Գյուղեր
|ցանկ2 = [[Աբլահ]] • [[Ագարաջա]] • [[Ադաբաշ]] • [[Ազանլը]] • [[Ազատ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ազատ]] • [[Ազար-Ահմեդլը]] • [[Ազգիլի]] • [[Աթաբեկ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Աթաբեկ]] • [[Աիմրվար]] • [[Աիփլի Աշաղա]] • [[Ալաբաշլը]] • [[Ալաբաշլի]] • [[Ալաբաշլի (Կասում-Իսմայլով)]] • [[Ալեքսեևկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալեքսեևկա]] • [[Ալի-Խան-Ալի]] • [[Ալիխանչալի]] • [[Ալիխան Ուշաղը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալիխան Ուշաղը]] • [[Ալինաբադ]] • [[Ալինջալը]] • [[Ալիուշաղը]] • [[Ալիքենդ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալիքենդ]] • [[Ալմալու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալմալու]] • [[Ալյաքչի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալյաքչի]] • [[Ալնաբադ]] • [[Ալփաուտ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալփաուտ]] • [[Ախարջա]] • [[Ախմեդբեկլու]] • [[Ախմեդլի]] • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Աղասըբեգլը]] • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Աղասըբեգլը]] (այլ գյուղ) • [[Աղասըբեգլը (Ելիզավետպոլի գավառ, գյուղակ)|Աղասըբեգլը]] (գյուղակ) • [[Աղ-Եղուշ]] • [[Աղկրիխլի]] • [[Աղջաքենդ Վերին]] • [[Աջիքենդ-Բախ]] • [[Շամքոր (քաղաք)|Աննենֆելդ]] • [[Ատախան]] • [[Արեյվան]] • [[Արիգրան]] • [[Արիխդան]] • [[Արմավիր-Ղուշչի]] • [[Բադաքենդ]] • [[Բալաքյուրդ]] • [[Բալլա-Կայա]] • [[Բալլուկայա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Բալլուկայա]] • [[Բալչալը]] • [[Բախշի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Բախշի]] • [[Բանանց (Դաշկեսանի շրջան)|Բայան]] • [[Բայրամլը]] • [[Բարսում (Շամքորի շրջան)|Բարսում]] • [[Բարսունլի]] • [[Բեյուք-Կարա-Մուրադ]] • [[Բիտիլի]] • [[Բիրգեզ]] • [[Բուզլուխ]] • [[Բուլակայա]] • [[Գախտուտ]] • [[Գամամ-Չայ]] • [[Գամանլի]] • [[Գաչա-Կայա]] • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գաջալի]] • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Գաջալի]] (այլ գյուղ) • [[Գաջալի (Ելիզավետպոլի գավառ, հայաբնակ)|Գաջալի]] (հայաբնակ) • [[Գաջի-Ակպերլի]] • [[Գեյգելդի]] • [[Գեյուկ-Պայա]] • [[Գեորգիևսկ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գեորգիևսկ]] • [[Գերաիլու]] • [[Գերան (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գերան]] • [[Գորանբոյ|Գերան-Բոյ-Ահմեդ]] • [[Գյուլիստան (Արցախ)|Գյուլիստան]] • [[Գյուզալար|Գյուրզալիլար]] • [[Գյունեյ-Դամա]] • [[Մարտունի (Շամքորի շրջան)|Գոլիցինո]] • [[Գորան (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գորան]] • [[Գումլը]] • [[Դագերմանդագ]] • [[Դալակլի]] • [[Դալլար (Ելիզավետպոլի գավառ)|Դալլար]] • [[Դալլար (Ելիզավետպոլի գավառ այլ գյուղ)|Դալլար]] ( այլ գյուղ) • [[Դալլար-Տաոս]] • [[Դալ-Մամեդլի]] • [[Դամջիլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Դամջիլի]] • [[Դայակարաբուլախ]] • [[Դանագիր]] • [[Քարհատ|Դաշկեսան Ներքին]] • [[Վերին Քարհատ|Դաշկեսան Վերին]] • [[Դարաբեգլի]] • [[Դարդերե]] • [[Դարյուրդ]] • [[Դյուգյարլի]] • [[Դոստաֆուր]] • [[Ելենգուչ]] • [[Մանասինշեն|Ենգիքենդ]] • [[Զագադարասի]] • [[Փիփ]] • [[Զազալի]] • [[Զազալի Մյուս]] • [[Զեյվա (Շահումյանի շրջան)|Զեյվա]] • [[Զիյադլի]] • [[Ցնծահալ|Զինզաhալ]] • [[Զուրնաբադ]] • [[Էգարչի-Կազխլյար]] • [[Էգլգուլիլյար]] • [[Գյոյգյոլ|Էլենդորֆ]] • [[Էյգյալդի]] • [[Էյվազլիլար]] • [[Էմուլիլյար]] • [[Էրքեջ]] • [[Թոդան (Շահումյանի շրջան)|Թոդան]] • [[Իբրահիմ-Գաջալի]] • [[Իոլփախ]] • [[Իչկանույ]] • [[Իրմաշլը]]  (գերմանաբնակ) • [[Իրմաշլը (հայաբնակ)|Իրմաշլը]] (հայաբնակ) • [[Իրմաշլը (թաթարաբնակ)|Իրմաշլը]] (թաթարաբնակ) • [[Ինջա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ինջա]] • [[Լաիչ]] • [[Լաշքյար]] • [[Լյակ]] • [[Խարխափուտ]] • [[Կաբախթափա]] • [[Կադիլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կադիլի]] • [[Կադիլի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կադիլի]] (այլ գյուղ) • [[Կադիլի (Խանլարի շրջան)|Կադիլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Կալոթաղլիր]] • [[Կապանլի]] • [[Կասումբեգլի]] • [[Կարաեր]] • [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Կարաբուլաղ]] &lt;small&gt;(Մարտունաշեն)&lt;/small&gt; • [[Կարակոյունլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարակոյունլը]] • [[Կարակոյունլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարակոյունլու]] • [[Ղարաղուլլար|Կարակուլլար]] • [[Կարակուջախ (Ելիզավետպոլից արևելք)|Կարաբուլաղ]] (Ելիզավետպոլից արևելք) • [[Կարաբուլաղ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարաբուլաղ]] • [[Կարակուջախ (Ելիզավետպոլից հարավ-արևելք)|Կարաբուլաղ]] (Ելիզավետպոլից հարավ-արևելք) • [[Կարգուջաղ]] • [[Կարգուջաղ (այլ գյուղ)|Կարգուջաղ]] (այլ գյուղ) • [[Կարաչինար]] • [[Կարամուսալի]] • [[Կարասախկալ]] • [[Կարասախկալ Ներքին]] • [[Կարասախկալ Վերին]] • [[Կարասու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կարասու]] • [[Կարասուչի]] • [[Կարաչանախ]] • [[Կարապիրումլի]] • [[Գետաբեկ|Կեդաբեկ]] • [[Կելլու]] • [[Կիզիլջա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կիզիլջա]] • [[Կիզիլջա (Ելիզավետպոլի գավառ, հայաբնակ)|Կիզիլջա]] (հայաբնակ) • [[Կիզիլ-Գաջալի]] • [[Կիիխլի]] • [[Կիյասլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կիյասլու]] • [[Կիչիկլի]] • [[Կիրմազլի-Ղազախլար]] • [[Կյուրոկչայ]] • [[Կովլար (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կովլար]] • [[Կովլար-Սարլի]] • [[Կովլար-Սարլի (Խանլարի շրջան)|Կովլար-Սարլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կրըխլը]] • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կրըխլը]] (այլ գյուղ) • [[Կրըխլը (Ելիզավետպոլի գավառ, Դյուզկըրըխլը)|Կրըխլը]] (Դյուզկըրըխլը) • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Կրիխլի]] • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Կրիխլի]] (այլ գյուղ) • [[Կրիխլի (Ելիզավետպոլի գավառ, մեկ այլ գյուղ)|Կրիխլի]] (մեկ այլ գյուղ) • [[Խաչակապ|Կուշչի]] • [[Կուրուլուխ]] • [[Հայքենդ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Հայքենդ]] • [[Հերհեր (Ելիզավետպոլի գավառ)|Հերհեր]] • [[Ձեգամ (թաթարաբնակ)|Ձեգամ]] (թաթարաբնակ) • [[Ձեգամ (վրացաբնակ)|Ձեգամ]] (վրացաբնակ) • [[Ձեգամսկիյ]] • [[Ղազախ-Ելչիլար]] • [[Ղազախլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղազախլի]] • [[Ղազախլի (Խանլարի շրջան)|Ղազախլի]] (Խանլարի շրջան) • [[Ղազախլի Հայկական]] • [[Ղարաբաղլար]] • [[Ղարաբաղլի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղարաբաղլի]] • [[Ղարաբուլաղ (Գետաբեկի շրջան)|Ղարաբուլաղ]] (Գետաբեկի շրջան) • [[Ղարաբուլաղ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ղարաբուլաղ]] • [[Ղարադաղլա հայկական]] • [[Ղարալուջախ]] • [[Ղարակովախ]] • [[Ղարամուրադ]] • [[Ղարաջամիրլի]] • [[Բրաջուր|Ղարաքեշիշ]] • [[Ղուշչի-Հասանլի]] • [[Մանաշիդ]] • [[Մանսուրլու (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մանսուրլու]] • [[Մաշադի Հաջիլար]] • [[Մարակլի]] • [[Միխայլովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Միխայլովկա]] • [[Մինգեչաուր]] • [[Վարդաշեն (Միրզիկ)|Միրզակ]] • [[Մոլլաավազլի]] • [[Մոլլա Իսմայիլլը]] • [[Մոլլա Հասանլը]] • [[Մոլլա Ջալլը]] • [[Մոլլա Վալադլու]] • [[Մոլլա Օսման (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մոլլա Օսման]] • [[Մորուլ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Մորուլ]] • [[Մորուլ (Ելիզավետպոլի գավառ, այլ գյուղ)|Մորուլ]] (այլ գյուղ) • [[Մուլկադարլի]] • [[Մուշաբաղ]] • [[Մուսայալ]] • [[Մուրուտ]] • [[Յալղշլաղ]] • [[Յաղուբլը]] • [[Յաղուբլը (այլ գյուղ)|Յաղուբլը]] (այլ գյուղ) • [[Յուխարի-Այփլի]] • [[Նաբիաղլը]] • [[Նովոգորելովկա]] • [[Նովոիվանովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Նովոիվանովկա]] • [[Նովոսարատովկա]] • [[Նովոսպասովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Նովոսպասովկա]] • [[Նովո-Տրոիցկոյե]] • [[Նուզգեր]] • [[Նոր Բանանց|Շուրթան Վերին]] • [[Չանախչի (Ելիզավետպոլի գավառ)|Չանախչի]] • [[Խաչիսար|Չարդախլի]] • [[Հայ Պարիս|Պարիս Հայ]] • [[Պարքենդ]] • [[Պիրվարդիլլյար]] • [[Պոյլի]] • [[Ջագիր (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ջագիր]] • [[Ջինլու-Բոլուսլու]] • [[Ջիրդախանլի]] • [[Ջուլուկլի]] • [[Ռոզալինովկա]] • [[Ռոզամոնովկա]] • [[Ռուս Պարիս]] • [[Սաբաթգեչմազ]] • [[Սալախլը]] • [[Սալախլը Մյուս]] • [[Սալախնը]] • [[Սանգեր]] • [[Սարատովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարատովկա]] • [[Սարիղամիշ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարիղամիշ]] • [[Սարիկայա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Սարիկայա]] • [[Սարի-Սու]] • [[Սարկեր]] • [[Սարով հայկական]] • [[Սարով թաթարական]] • [[Սաֆըքյուրդ]] • [[Սաֆըքյուրդ (այլ գյուղ)|Սաֆըքյուրդ]] (այլ գյուղ)

 • [[Վառվառա]] • [[Վեյսալլու]] • [[Փանախլար]] • [[Քեսաման (Գետաբեկի շրջան)|Քեսաման]]  (Գետաբեկի շրջան) • [[Քեսաման (Խանլարի շրջան)|Քեսաման]]  (Խանլարի շրջան) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 26 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 26 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 27 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 27 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 28 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 28 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քեչիլի (Ելիզավետպոլից 29 կմ հյուսիս-արևմուտք)|Քեչիլի]] (Ելիզավետպոլից 29 կմ հյուսիս-արևմուտք) • [[Քիչիկ Կարամուրադ]] • [[Քյալակ]] • [[Քյոլագիր]] • [[Քուրդալլար]] • [[Օթախչի Թաքնալի]] • [[Օմարաղլի]]

 &lt;!--
 • [[Деид-Кенд]] • [[Сейфалы]] • [[Славянка]] • [[Согутлы]] • [[Согутлы]] • [[Сулейманбеклы]] • [[Сунуляр]] • [[Тазакенд]] • [[Такналы-Кел]] • [[Талыш]] • [[Тангриулляр]] • [[Тап-Каракоюнлы]] • [[Тап-Молаканское]] • [[Тараханлу]] • [[Тарли]] • [[Тарс-Даляр]] • [[Татарлы]] • [[Тикдаш]] • [[Товлапы]] • [[Тоганлы]] • [[Тодан]] • [[Томахлы]] • [[Топаль-Гасанлы]] • [[Тулаляр]] • [[Тюллиляр]] • [[Усублы]] • [[Фидилы]] • [[Фахралы]] • [[Фрезево]] • [[Ханкенды]] • [[Хан-Карвенд]] • [[Харапут]] • [[Хархапут]] • [[Хасадарлы]] • [[Хача-Кая]] • [[Хидирлу]] • [[Хилхина]] • [[Хинналы]] • [[Чайкенд]] • [[Чайляр]] • [[Чалдаш]] • [[Чальбурун]] • [[Чанахчи]] • [[Чардахлы]] • [[Ченахчи]] • [[Чирахлы]] • [[Чобан-Абдалы]] • [[Човдар]] • [[Чугунлы]] • [[Шадалы]] • [[Шакарбеклы]] • [[Шамхор]] • [[Шафибеклу]] • [[Шахвалатлы]] --&gt;

|վերնագիր3 = Նահանգի գյուղեր
|ցանկ3 = [[Ազիր-Ահմեդլի]] • [[Աիպլին Ներքին]] • [[Աիպլին Վերին]]
|ներքևում_ոճ = background:{{հիմնական գույն}};
|ներքևում = [[Պորտալ:Արևմտյան Հայաստան]]
}}
[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի գավառի բնակավայրեր]]
&lt;noinclude&gt;[[Կատեգորիա:Կաղապարներ:Հայաստանի աշխարհագրություն]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>35f877iep9gar7kglh0ewmw920hnzd7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ալեքսան Բաբայան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>412806</id>
    <revision>
      <id>8492521</id>
      <parentid>8366775</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:37:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4806" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ}}

'''Ալեքսան Անդրանիկի Բաբայան''' ('''Բաբունց''', {{ԱԾ}}), հայ քանդակագործ։

== Կենսագրություն ==
* [[1983]] թվականին ավարտել է Մարտիրոս Սարյանի անվան Երևանի արվեստի պետական քոլեջը։
* [[1995]] թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիա]]յի [[քանդակագործություն]] բաժինը։
* [[1996]] թվականից [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] անդամ է։
* [[1998]] թվականից [[Ռուսաստան]]ի և [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի նկարիչների միության անդամ։

Մասնակցել է հանրապետական և միջազգային սիմպոզիումների ու ցուցահանդեսների ([[Երևան]], [[Մոսկվա]], [[Նովոռոսիյսկ]], [[Փարիզ]])։

Ստեղծագործությունները ցուցադրվում են [[Հայաստան]]ի թանգարաններում, մի շարք մասնավոր հավաքածուներում, արվեստի սրահներում։

Ստեղծագործությունները գտնվում են Հայաստանում, [[Արցախ]]ում, [[Ռուսաստան]]ում, [[Մոնղոլիա]]յում&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=5457 Ալեքսան Բաբայան]&lt;/ref&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
* «Երկրպագություն», [[1992]] թվական, [[Երևան]]
* «Խորհրդավոր ընթրիք», [[2001|2001 թվական]], Երևան
* «Վերադարձ», [[2002|2002 թվական]], Երևան
* «Ջիվան Գասպարյանի արձան», [[2004|2004 թվական]] (գյուղ [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], Ղարաբաղ)
* Արցախյան ազատամարտի զոհերի հուշարձան Վանք գյուղում, [[2004|2004 թվական]] (Ղարաբաղ)
* «Գուրգեն Հայրապետյանի կիսանդրին» [[2008|2008 թ]]&lt;nowiki/&gt;վական, (գյուղ Վանք, Ղարաբաղ)
* «Մուտք Ախթալա», [[2007]] թվական
* «Նշանդրեք», [[2009]] թվական ([[Ստեփանակերտ]])
* «Մարուսյա Սաղումյանի հուշարձանը», [[2011|2011 թվական]] (Բերդ)
* «Գանձասարի առյուծները», (Վանք գյուղի մուտքի մոտ, Ղարաբաղ, 2010-2011 թվականներ)
* «Արծիվ մահապարտը», [[2012]] թվական (Տավուշ, գյուղ [[Չինարի]])

==== Ստեղծագործություններ թանգարաններում ====
* «Անլռելի Զանգակատուն» (Բերդ քաղաքի թանգարան, փայտից, 1987-1988 թվականներ)
* Ադմիրալ Սերեբրյակովի կիսանդրին (Նովոռոսիյսկի քաղաքային թանգարան, [[1998|1998 թվական]])
* «Երկրպագություն» (Հ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոն)
* Եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված փայտե խաչքար (Հ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոն, կաղնի, [[1986|1986 թվական]])

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Alexan Babayan-Babunts exhibition, Yerevan (1).jpg|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
A. Babunts Exhibition.JPG|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
Alexan Babayan-Babunts exhibition, Yerevan (3).jpg|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
Խորհրդավոր ընթրիք.JPG|«Խորհրդավոր ընթրիք», [[2001]], Երևան
Lion-akhtala.jpg|Ախթալայի մուտքի առյուծ
Return by Aleksan Babayan.jpg|«Վերադարձ», Բաբայան փողոց, Երևան
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.babuntz.com/ Ալեքսան Բաբայանի կայքը]

{{DEFAULTSORT:Բաբայան, Ալեքսան}}
[[Կատեգորիա:Հայ քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի նկարիչների միության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>12u18k5fznary4d35kuvoqp93lcmjs3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492522</id>
      <parentid>8492521</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:38:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4922" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Քանդակագործ}}

'''Ալեքսան Անդրանիկի Բաբայան''' ('''Բաբունց''', {{ԱԾ}}), հայ քանդակագործ։

== Կենսագրություն ==
* [[1983]] թվականին ավարտել է Մարտիրոս Սարյանի անվան Երևանի արվեստի պետական քոլեջը։
* [[1995]] թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիա]]յի [[քանդակագործություն]] բաժինը։
* [[1996]] թվականից [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] անդամ է։
* [[1998]] թվականից [[Ռուսաստան]]ի և [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի նկարիչների միության անդամ։

Մասնակցել է հանրապետական և միջազգային սիմպոզիումների ու ցուցահանդեսների ([[Երևան]], [[Մոսկվա]], [[Նովոռոսիյսկ]], [[Փարիզ]])։

Ստեղծագործությունները ցուցադրվում են [[Հայաստան]]ի թանգարաններում, մի շարք մասնավոր հավաքածուներում, արվեստի սրահներում։

Ստեղծագործությունները գտնվում են Հայաստանում, [[Արցախ]]ում, [[Ռուսաստան]]ում, [[Մոնղոլիա]]յում&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=5457 Ալեքսան Բաբայան]&lt;/ref&gt;։

== Ստեղծագործություններ ==
* «Երկրպագություն», [[1992]] թվական, [[Երևան]]
* «Խորհրդավոր ընթրիք», [[2001|2001 թվական]], Երևան
* «Վերադարձ», [[2002|2002 թվական]], Երևան
* «Ջիվան Գասպարյանի արձան», [[2004|2004 թվական]] (գյուղ [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], Արցախի Հանրապետություն)
* Արցախյան ազատամարտի զոհերի հուշարձան Վանք գյուղում, [[2004|2004 թվական]] (Արցախի Հանրապետություն)
* «Գուրգեն Հայրապետյանի կիսանդրին» [[2008|2008 թ]]&lt;nowiki/&gt;վական, (գյուղ Վանք, Արցախի Հանրապետություն)
* «Մուտք Ախթալա», [[2007]] թվական
* «Նշանդրեք», [[2009]] թվական ([[Ստեփանակերտ]])
* «Մարուսյա Սաղումյանի հուշարձանը», [[2011|2011 թվական]] (Բերդ)
* «Գանձասարի առյուծները», (Վանք գյուղի մուտքի մոտ, Արցախի Հանրապետություն, 2010-2011 թվականներ)
* «Արծիվ մահապարտը», [[2012]] թվական (Տավուշ, գյուղ [[Չինարի]])

==== Ստեղծագործություններ թանգարաններում ====
* «Անլռելի Զանգակատուն» (Բերդ քաղաքի թանգարան, փայտից, 1987-1988 թվականներ)
* Ադմիրալ Սերեբրյակովի կիսանդրին (Նովոռոսիյսկի քաղաքային թանգարան, [[1998|1998 թվական]])
* «Երկրպագություն» (Հ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոն)
* Եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված փայտե խաչքար (Հ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոն, կաղնի, [[1986|1986 թվական]])

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Alexan Babayan-Babunts exhibition, Yerevan (1).jpg|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
A. Babunts Exhibition.JPG|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
Alexan Babayan-Babunts exhibition, Yerevan (3).jpg|Ալեքսան Բաբայանի ցուցահանդեսը Հայաստանի նկարիչների միությունում, 2016
Խորհրդավոր ընթրիք.JPG|«Խորհրդավոր ընթրիք», [[2001]], Երևան
Lion-akhtala.jpg|Ախթալայի մուտքի առյուծ
Return by Aleksan Babayan.jpg|«Վերադարձ», Բաբայան փողոց, Երևան
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.babuntz.com/ Ալեքսան Բաբայանի կայքը]

{{DEFAULTSORT:Բաբայան, Ալեքսան}}
[[Կատեգորիա:Հայ քանդակագործներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի նկարիչների միության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>6dv4jl1eqe79crr02he0siuyextr20f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բաբառու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>429726</id>
    <revision>
      <id>8492033</id>
      <parentid>7666884</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:35:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1200" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = գյուղ
}}
'''Բաբառու''', '''Բաբա ռուդ''', '''Բաբառի'''&lt;ref&gt; Babarud can be found at GEOnet Names Server, at this link, by opening the Advanced Search box, entering &quot;-3813067&quot; in the &quot;Unique Feature Id&quot; form, and clicking on &quot;Search Database&quot;.&lt;/ref&gt;, հայաբնակ գյուղ [[Իրան]]ում, Բարանդուզ գավառում, Բաբառուդ գետի ափին։ Ունի եկեղեցի (Սբ․ Աստվածածին) և վարժարան։ Բնակիչները զբաղվում են երկրագործությամբ և անասնապահությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.amar.org.ir/DesktopModules/FTPManager/upload/upload2360/newjkh/newjkh/04.xls |title=Wayback Machine |date=2011-09-20 |website=web.archive.org |accessdate=2020-08-01 |archive-date=2011-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110920094953/http://www.amar.org.ir/DesktopModules/FTPManager/upload/upload2360/newjkh/newjkh/04.xls |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=188}}

[[Կատեգորիա:Իրանի գյուղեր]]


{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>eqq6a46fqcsnbunqmtzz80d84jza3hf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կազակական ջոկատ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>438125</id>
    <revision>
      <id>8492525</id>
      <parentid>7796761</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:39:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1943" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական ստորաբաժանում}}
'''Կազակական ջոկատ''', [[Արցախյան պատերազմ]]ում հայկական կողմից մասնակցած ջոկատ, որը կազմավորված էր [[Կուբան]]ից կամավոր Հայաստան մեկնած կազակներից։

== Պատմություն ==
[[1992]] թվականին [[Կուբան]]ից 85 կազակ [[Հայաստան]] է մեկնել, [[Արցախ]]ը պաշտպանելու նպատակով, որոնցից 14 զոհվել են [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] և [[Վաղուհաս]] գյուղերի ազատագրության ժամանակ։

== Հիշատակ ==
[[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղում զոհված 14 կուբանցի կազակների հիշատակին նվիրված խաչքար է տեղադրվել [[2011]] թվականին, որոնց անունները դաջված են խաչքարի վրա&lt;ref name=&quot;արցախհը&quot;&gt;[http://www.artsakh.tv/am/news/show/2062 Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղում բացվեց խաչքար-հուշարձան` նվիրված Արցախում զոհված 14 կուբանցի կազակների հիշատակին]&lt;/ref&gt;։ Խաչքարի բացումը նվիրված էր [[մայիսի 28]]-ին նշվող Հայաստանի առաջին հանրապետության օրվան և Սարդարապատում ու Բաշ-Ապարանում թուրք զավթիչների նկատմամբ հայ ժողովրդի մայիսյան հաղթանակներին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմի հայկական ջոկատներ]]</text>
      <sha1>gpfdcid0wip60q5bopr71j13ou64ywd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանաձոր կամավորական ջոկատ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>439468</id>
    <revision>
      <id>8492526</id>
      <parentid>7955942</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3495" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական ստորաբաժանում
 | գործառույթ = հայկական բնակավայրերի ինքնապաշտպանություն և ազատագրում
}}
'''«Վանաձոր» կամավորական ջոկատ'''։ Կազմավորվել է [[1991]] թվականին [[Վանաձոր]] քաղաքի գործարաններում, հիմնարկ-ձեռնարկություններում ստեղծված ջոկատների միավորմամբ։ Ունեցել է ռազմական խորհուրդ։ [[1993]] թվականին «Վանաձորի» հիմքի վրա ստեղծվել է պայմանագրային գումարտակ։ 1991-[[1994]] թվականներին Վանաձորի ջոկատներն ու պայմանագրային գումարտակը մասնակցել են [[Հայաստան]]ի [[Նոյեմբերյանի շրջան|Նոյեմբերյանի]] ([[Բագրատաշեն]], [[Կողբ (Հայաստան)|Կողբ]], Բերդավան), [[Իջևանի շրջան|Իջևանի]] ([[Վազաշեն]]), [[Շամշադինի շրջան|Տավուշի]] ([[Այգեպար]]), [[Մեղրիի շրջան|Մեղրիի]], [[Կապանի շրաջն|Կապանի]] ([[Ագարակ (քաղաք)|Ագարակ]], [[Սրաշեն]]), [[Վարդենիսի շրջան|Վարդենիսի]] ([[Կութ]]), Գորիսի (Խոզնավար), [[Արցախ|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտի]] ([[Դրմբոն]], [[Վաղուհաս]], [[Գետավան]], [[Մեծշեն (Մարտակերտի շրջան)|Մեծշեն]], [[Մաղավուզ]], [[Մինգրելսկ]], [[Կուսապատ]], [[Հարությունագոմեր]], [[Կոճողոտ]], [[Վերին Հոռաթաղ]], [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]]), [[Քաշաթաղի շրջան|Քաշաթաղի]], [[Քարվաճառի շրջան|Քարվաճառի]] ([[Չայքենդ (Քարվաճառ)|Չայքենդ]] և այլ գյուղեր, [[Օմարի լեռնանցք]]), [[Մարտունիի շրջան|Մարտունիի]], [[Հադրութի շրջան|Հադրութի]], [[Ֆիզուլիի շրջան|Ֆիզուլիի]] շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Մարտական տարբեր գործողությունների ժամանակ հրամանատարներ են եղել Վ.Ասլոյանը, Կ.Հովհաննիսյանը, Հ.Հարությունյանը։ Զինադադարից հետո ջոկատի հրամանատարներից շատերը ներգրավվել են [[Հայաստանի զինված ուժեր]]ի շարքերում։ «Վանաձոր» կամավորական ջոկատից [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշան]]ով պարգևատրվել է Հ. Հարությունյանը, [[Հայաստանի Հանրապետության «Արիության» մեդալ]]ով՝ 4, [[«Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալ]]ով ՝ 2 ազատամարտիկ։ Մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է ջոկատի 21 ազատամարտիկ։

{{ՂԱՊ}}

[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմի հայկական ջոկատներ]]</text>
      <sha1>91kt5yatsfueziqgavmjip648zzii14</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աղավնո (գյուղ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>439713</id>
    <revision>
      <id>8492754</id>
      <parentid>8489651</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:08:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Revolution Saga</username>
        <id>36034</id>
      </contributor>
      <comment>պատմություն, անվանում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31654" xml:space="preserve">{{ընթացիկ|20220807}}
{{Այլ կիրառումներ|Աղավնո (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Աղավնո
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  | lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =0
  | lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Արցախի Հանրապետության վարչական բաժանում {{!}} Շրջան
 | շրջան = Քաշաթաղի շրջան {{!}} Քաշաթաղ
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Համայնքապետ
 | ղեկավար = Անդրանիկ Չավուշյան&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am Աղավնոյի համայնքապետ&quot;&gt;[https://www.artsakhpress.am/arm/news/151326/v-sobore-svyatiykh-muchenikov-v-agavno-krestilas-gruppa-zhiteleiy.html «Աղավնոյի Սուրբ Նահատակաց եկեղեցում համայնքի մի խումբ բնակիչներ մկրտություն են ստացել» հոդված] artsakhpress.am կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220701154515/https://www.artsakhpress.am/arm/news/151326/v-sobore-svyatiykh-muchenikov-v-agavno-krestilas-gruppa-zhiteleiy.html ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 4889,0
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Հայերեն]]
 | բնակչություն = 175
 | մարդահամարի թվական = 
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = հայեր
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
}}
'''Աղավնո''', գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ում&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;&gt;[https://artsakhlib.am/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/ Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։]&lt;/ref&gt;։ Հանդիսանում է ռազմավարական կարևորագույն հանգույց [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի մարզի]] և Արցախի Հանրապետության ենթակառուցվածքների միացման համար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot;/&gt;։

2020 թվականի [[44-օրյա պատերազմ|44-օրյա պատերազմից]] հետո՝ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|եռակողմ համաձայնագրով]] անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված [[Ռուսաստանի զինված ուժեր|Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժեր]]ի խաղապահ զորամիավորման վերահսկողության ներքո։

== Անուն ==
Բնակավայրի հայկական անունը Աղավնո է&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։ Ավելի ուշ այն սկսել են նաև անվանել Արիավան&lt;ref name=&quot;Արցախի Արիավան նոր գյուղում 50 ընտանիք կապրի&quot;&gt;[https://www.panarmenian.net/arm/news/220460/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%B8%D6%80_%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4_50_%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84_%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D6%80%D5%AB «Արցախի Արիավան նոր գյուղում 50 ընտանիք կապրի» հոդված panarmenian.net կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220628162331/https://www.panarmenian.net/arm/news/220460/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%B8%D6%80_%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4_50_%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84_%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D6%80%D5%AB ''(արխիվացված 28․06․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արիավան բնակավայրի առանձնատները պատրաստ են շահագործման&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/45456/ «Արիավան բնակավայրի առանձնատները պատրաստ են շահագործման» հոդված artsakhpress.am կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220628162631/https://artsakhpress.am/arm/news/45456/ ''(արխիվացված 28․06․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Գյուղը հաճախ նույնացվում է 13-րդ դարում [[Ստեփանոս Օրբելյան|Ստ․ Օրբելյանի]] հիշատակած Շաբակի գյուղի հետ&lt;ref name=&quot;Ստեփանոս Օրբելյան, Սյունիքի պատմության, Երեւան, 1986&quot;&gt;[[Ստեփանոս Օրբելյան]], «Սյունիքի պատմության», Երեւան, 1986, էջ 399։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ստեփանոս Օրբէլեան, Պատմութիւն նահանգին Սիսական, Թիֆլիս, 1911&quot;&gt;[[Ստեփանոս Օրբելյան|Ստեփանոս Օրբէլեան]], «Պատմութիւն նահանգին Սիսական», Թիֆլիս, 1911, էջ 516։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ղեւոնդ Ալիշան, Սիսական, Վենետիկ, 1893&quot;&gt;[[Ղևոնդ Ալիշան|Ղեւոնդ Ալիշան]], Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 268։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Մորուս Հասրաթյան, Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ, Երեւան, 1985&quot;&gt;[[Մորուս Հասրաթյան]], «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 156։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Армен Карагезян, К локализации гавара Кашатаг&quot;&gt;Армен Карагезян, К локализации гавара Кашатаг, «ԼՂՀ», 1987, N 1, էջ 43։{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot;/&gt;։ Ադրբեջանցիները բնակավայրն անվանում են Զաբուխ (երբեմն՝ Զաբուկ), ինչը նաև [[Հագարի]] գետի աջակողմյան վտակ [[Աղօղլան (գետ, Արցախ)|Աղօղլան]] կամ Ահմեդլի գետի ստորին հոսանքի անվանումներից մեկն է&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot;/&gt;։ 

== Աշխարհագրություն ==
Աղավնո գյուղը գտնվում է Արցախի Հանրապետության հարավ-արևմտյան մասում։ Ունի լեռնային տարածք, որով հոսում է [[Աղավնո (գետ)|Աղավնո]] գետը։ Ունի 4889,0 հա տարածք, որից 1099,2 հա-ը անտառային նշանակության են&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot;&gt;{{Cite book|title=ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ|last=Բալայան|first=Վահրամ|publisher=Զանգակ|year=2020|location=Երևան|pages=613-616}}&lt;/ref&gt;։ 

Վարչական կենտրոն [[Բերձոր]] քաղաքից հեռու է 14 կմ, իսկ մայրաքաղաք [[Ստեփանակերտ]]ից՝ 61 կմ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

== Պատմություն ==
Աղավնոն Արցախի Հանրապետության հինավուրց բնակավայրերից է&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot; /&gt;։ Որոշ ուսումնասիրողներ այն նույնացնում են պատմական [[Աղահեճք|Աղահեճ]] գավառի Շաբակի (երբեմն՝ Շապոկի) գյուղի հետ, որն, ըստ Ստ․ Օրբելյանի, 7 դրամ հարկաչափ էր վճարում [[Տաթևի վանք|Տաթևի վանքին]]։ Սակայն [[Տեղ (գյուղ)|Տեղ]] և Աղավնո գյուղերի միջև գտնվող Շպկի կոչվող գյուղատեղի առկայությունը կարող է բացասել Շաբակիի և Աղավնոյի նույնացումը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot; /&gt;։ Գյուղի նախնական հայաթափման տարեթիվը հայնի չէ։

=== Հայ-թուրքական ընդհարումներ, 1905-1906 թթ. ===
1905-1906 թվականներին հայ-թուրքական (թաթարական) ընդհարումների ժամանակ բնակավայրի թրքացած քրդերը շրջանի ամենաակտիվ հակահայ կազմավորումներից մեկն էին։ Պարբերաբար հարձակումներ են գործել մոտակա հայաբնակ բնակավայրերի նկատմամբ։ Այդպիսի դեպքերից մեկը տեղի է ունեցել 1905 թվականի դեկտեմբերի 29-30, երբ զաբուխցի թուրքացած քրդերը հսկայական ուժերով հարձակում են գործել Ղարաղշլաղ կոչվող գյուղի վրա։ Դիմադրության հանդպելով՝ նահանջել են&lt;ref name=&quot;«Մշակ», 1906, N 11, 18 յունվարի էջ 22&quot;&gt;«Մշակ», 1906, N 11, 18 յունվարի էջ 2։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot; /&gt;։ 

=== Արցախյան ազատամարտ (1991-1994) ===
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ}}&lt;!-- 1992 թվականի մայիսի 18-ին «Սյունիքի աշխարհազորի», Աբովյանի` «Կոտայք», Հոկտեմբերյանի՝ «Սև հովազներ», Սիսիանի և այլ կամավորական ջոկատների հարվածների տակ ազատագրվեց Զաբուխը։ Մյուս կողմից էլ Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակը ազատագրեց Լաչինի շրջկենտրոնը, և երկու հայկական զորամիավորումները միմյանց հանդիպեցին Աղավնոյի գետանցի կողմերում։ Բացվեց Արցախի Հանրապետությունն Հայաստանի Հանրապետությունին միացնող կյանքի ճանապարհը&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot; /&gt;։ --&gt;

==== Բերձորի մարդասիրական միջանցքի բացում ====
{{Հիմնական|Բերձորի մարդասիրական միջանցքի բացում}}

==== Բերձորի ճակատամարտ (հոկտեմբեր, 1992) ====
{{Հիմնական|Բերձորի ճակատամարտ (հոկտեմբեր, 1992)}}

=== 44-օրյա պատերազմ ===
{{Հիմնական|44-օրյա պատերազմ}}

==== Եռակողմ համաձայնագիր ====
{{Հիմնական|Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|280px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]
2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը համաձայնել է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի հետ միասին ստորագրել [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|եռակողմ համաձայնագիր]], որով Աղավնո գյուղը, այն Գորիսին ու Ստեփանակերտին կապող ավտոճանապարհն անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի խաղաղապահ զորախմբի վերահսկողությանը&lt;ref&gt;[https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201110/25248960/Voyna-budet-priostanovlena-Pashinyan-soobschil-o-trudnom-dlya-nego-reshenii.html &quot;Война будет приостановлена: Пашинян сообщил о трудном для него решении&quot;].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kremlin.ru եռակողմ համաձայնագիր&quot;&gt;[http://kremlin.ru/events/president/news/64381 &quot;Заявление Президента Российской Федерации&quot;,] [https://web.archive.org/web/20220510152340/http://kremlin.ru/events/president/news/64381 ''(արխիվացված 10․05․2022թ․)''].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։

=== Աղավնոյի հանձնում ===
2022 թվականի հունիսի 27-ին [[Հայաստանի վարչապետ|Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ]] [[Նիկոլ Փաշինյան|Նիկոլ Փաշինյանը]] մամուլի ասուլիսի ընթացքում հայտարարում է, որ Աղավնո գյուղի մոտով անցնող Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհի երթուղու փոփոխությունից հետո Աղավնո գյուղը, Բերձոր քաղաքն ու հարակից բնակավայրերն անցնելու են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am Փաշինյանի հայտարարություն, Բերձորի հանձնում&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/165748/nor-ertuxu-shahagortsumic-heto-lxim-sahmanic-durs-gtnvox-taratsqnery-ancnelu-en-adrbejanin%E2%80%A4-pashinyany-andradardzav-berdzori-ev-axavnoyi-harcin.html «Նոր երթուղու շահագործումից հետո ԼՂԻՄ սահմանից դուրս գտնվող տարածքները անցնելու են Ադրբեջանին․ Փաշինյանը անդրադարձավ Բերձորի և Աղավնոյի հարցին» հոդված artsakhpress.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220627184930/https://artsakhpress.am/arm/news/165748/nor-ertuxu-shahagortsumic-heto-lxim-sahmanic-durs-gtnvox-taratsqnery-ancnelu-en-adrbejanin%E2%80%A4-pashinyany-andradardzav-berdzori-ev-axavnoyi-harcin.html ''(արխիվացված 27․06․2022 թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakh.news Փաշինյանի հայտարարություն, Բերձորի հանձնում&quot;&gt;[https://artsakh.news/am/news/243204 ««Նոր երթուղու շահագործումից հետո ԼՂԻՄ սահմանից դուրս գտնվող տարածքներն անցնելու են Ադրբեջանին»․ Փաշինյանը՝ Լաչինի, Աղավնոյի բնակիչների ապագայի մասին» հոդված artsakh.news կայքում], [https://web.archive.org/web/20220627183047/https://artsakh.news/am/news/243204 ''(արխիվացված 27․06․2022 թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

2022 թվականի օգոստոսի 5-ին Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար [[Հայկ Խանումյան]]ը Աղավնո գյուղում հանդիպել է տեղի բնակչության հետ և հայտարարել, որ Աղավնո, [[Ներքին Սուս]] գյուղերի ու [[Բերձոր]] քաղաքի բնակիչները պետք է մինչև սույն թվականի օգոստոսի 25-ը լքեն իրենց բնակավայրերը, քանի որ այդ օրը տվյալ տարածքները հանձնվելու են [[Ադրբեջանի զինված ուժեր|Ադրբեջանի զինված ուժերի]] վերահսկողությանը&lt;ref name=&quot;news.am Հակ Խանումյան Բերձորի հանձնում&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/715084.html ''«Հայկ Խանումյանը Աղավնոյի, Բերձորի եւ Սուսի բնակիչների հետ քննարկել է մինչեւ օգոստոսի 25-ը տարհանման հարցերը»''], [https://web.archive.org/web/20220807163029/https://news.am/arm/news/715084.html ''(արխիվացված 07․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Պատմամշակութային հուշարձաններ ===
Աղավնոյի և հարակից տարածքների հին պատմամշակութային շերտը սկսած 1800-ական թվականներից, երբ այդտեղ են սկսել հաստատվել թյուրքական և քրդական ցեղերի ներկայացուցիչները, գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվել է վերջինների կողմից։ Այնուամենայնիվ, առկա տեղեկությունները վկայում են, որ բնակավայրի տարածքում գտնված որոշ պատմամշակութային հուշարձանների մասին։ 1898 թվականին գերմանացի հնագետ Էմիլ Ռյոսլերը գյուղի մերձակայքում գտնվող հնավայրն ուսումնասիրելու ժամանակ հայտնաբերել է հայկական գերեզմանոցի հետքեր, մասնավորապես, տապանաքարերի բեկորների&lt;ref name=&quot;Эмиль Реслер, Археологическое изыскание в Закавказье&quot;&gt;Эмиль Реслер, Археологическое изыскание в Закавказье, &quot;Кавказ&quot;, 1903, N 134, էջ 2։{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան, բռնակցված շրջաններ&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ|«Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ»]], [[Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում (գիրք)|«Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում»,]] Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 1999 թվական, ISBN 5-8080-0144-8։&lt;/ref&gt;։ 

==== Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի ====
[[Պատկեր:Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի (Աղավնո) 02.jpg|280px|մինի|աջից|Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին]]
{{Հիմնական|Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի (Աղավնո)}}
Աղավնո գյուղում՝ [[Հայաստան]]-Արցախ հսկիչ-անցագրային կետի մոտ է գտնվում 2002 թվականին կառուցված [[Հայ առաքելական եկեղեցի|հայկական առաքելական]] Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին&lt;ref name=&quot;artsakhdiocese.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցու մասին&quot;&gt;[https://artsakhdiocese.am/churches/gortsox/gortsogh-vanqer-yekeghetsiner/kashataghi-shrjan «Սրբոց Նահատակաց եկեղեցու մասին Արցախի թեմի կայքում» հոդված Արցախի թեմի artsakhdiocese.am կայքում]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am Աղավնոյի եկեղեցի 1&quot;&gt;[https://www.artsakhpress.am/arm/news/151326/v-sobore-svyatiykh-muchenikov-v-agavno-krestilas-gruppa-zhiteleiy.html «Աղավնոյի Սուրբ Նահատակաց եկեղեցում համայնքի մի խումբ բնակիչներ մկրտություն են ստացել» հոդված artsakhpress.am կայքում,] [https://web.archive.org/web/20220701154515/https://www.artsakhpress.am/arm/news/151326/v-sobore-svyatiykh-muchenikov-v-agavno-krestilas-gruppa-zhiteleiy.html ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցի 1&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/64015 «Անկախությունից ի վեր Արցախում 12 եկեղեցի է կառուցվել, 4-ի շինարարությունն էլ ընթացքում է»], [https://web.archive.org/web/20220701164149/https://hetq.am/hy/article/64015 ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhdiocese.am Արցախի թեմ Աղավնոյի եկեղեցի 1&quot;&gt;[https://artsakhdiocese.am/news/mkrtutyun-aghavnoyi-sb-nahatakats-yekeghetsum «Մկրտություն Աղավնոյի Սբ․ Նահատակաց եկեղեցում» հոդված Արցախի թեմի artsakhdiocese.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220701190037/https://artsakhdiocese.am/news/mkrtutyun-aghavnoyi-sb-nahatakats-yekeghetsum ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;a1plus.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցի 1&quot;&gt;[https://a1plus.am/hy/article/414421 «Աղավնոյի Սբ․ Նահատակաց եկեղեցում երեկ 60 մարդ է մկրտվել» հոդված a1plus.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220701192051/https://a1plus.am/hy/article/414421 ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցի մկրտություն&quot;&gt;[https://168.am/2021/11/18/1609889.html «Բերձորի սուրբ Համբարձման եկեղեցում պատարագ է մատուցվել» հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220701194323/https://168.am/2021/11/18/1609889.html ''(արխիվացված 01․07․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Կրոնական կառույցը բաղկացած է եկեղեցուց և [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան ազատամարտի]] հուշահամալիրից&lt;ref name=&quot;hetq.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցի 1&quot;/&gt;։

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը համաձայնել է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի հետ միասին ստորագրել [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|եռակողմ համաձայնագիր]], որով Աղավնո գյուղը, այն Գորիսին ու Ստեփանակերտին կապող ավտոճանապարհը, այդ թվում՝ Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին, անցել է Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի խաղաղապահ զորախմբի վերահսկողությանը&lt;ref&gt;[https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201110/25248960/Voyna-budet-priostanovlena-Pashinyan-soobschil-o-trudnom-dlya-nego-reshenii.html &quot;Война будет приостановлена: Пашинян сообщил о трудном для него решении&quot;].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kremlin.ru եռակողմ համաձայնագիր&quot;&gt;[http://kremlin.ru/events/president/news/64381 &quot;Заявление Президента Российской Федерации&quot;,] [https://web.archive.org/web/20220510152340/http://kremlin.ru/events/president/news/64381 ''(արխիվացված 10․05․2022թ․)''].{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։

==== Արցախյան ազատամարտի հուշահամալիր ====
[[Պատկեր:Արցախյան ազատամարտի հուշահամալիր (Սրբոց Նահատակաց եկեղեցի, Աղավնո) 01.jpg|280px|մինի|աջից|Արցախյան ազատամարտում զոհված մի շարք ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիր]]
Սրբոց Նահատակաց եկեղեցու կողքին է գտնվում Բերձորի և հարակից տարածքների ազատագրական և ինքնապաշտպանական մարտերի ժամանակ զոհված ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը, այն կազմված է 4 քարե սալիկներից, որոնց վրա վերին մասում փորագրված է «Նրանք հավերժ մեզ հետ են», իսկ ներքևի մասում նահատակված մի շարք ազատամարտիկների անուններ&lt;ref name=&quot;hetq.am Սուրբ Նահատակաց եկեղեցի 1&quot;/&gt;։

== Բնակչություն ==
Ի տարբերություն մյուս գյուղերի՝ վերաբնակեցման գործը Աղավնոյում սկսվել է դեռևս պատերազմական թեժ օրերին։ 1992 թվականի հունիսից այստեղ հաստատվեց Արցախի Հանրապետության [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտի շրջանի]] [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղա]] գյուղում ցեղասպանության զոհ դարձած Լավրենտ Առաքելյանի և Լյուդմիլա Խոջաևայի ընտանիքը։ 1994 թվականի պատերազմի ավարտից հետո այդ գործընթացը նոր թափ ստացավ&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot; /&gt;։

2014 թվականին Աղավնոյում սկսել են իրականացնել բնակարանաշինության ծրագիր։ Մինչև 2019 թվականին կառուցվել է 50 առանձնատներից բաղկացած առանձին թաղամաս։ Նախատեսվում էր կառուցել ևս 10 նոր բնակարաններ։ Այդ քաղաքականության շնորհիվ Աղավնոյում վերաբնակեցման գործը նոր ընթացք ստացավ։ Արդյունքում ավելացավ դպրոցահասակ երեխաների թվաքանակը&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot; /&gt;։

2015 թվականին Աղավնո համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմել է 175 մարդ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021-06-15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| 2008
| 2009
| 2010
|-
! Բնակիչ
| 143
| 135
| 128
|-
|}

== Համայնքային կյանք ==
Աղավնոյի համայնքային ենթակառուցվածքները զարգացած էին։ Գյուղում կար գյուղապետարան, միջնակարգ դպրոց և այլ հաստատություններ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot; /&gt;։

Մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի, Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի կողմից [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|եռակողմ համաձայնագրի]] ստորագրումը Աղավնո գյուղի մոտ գործում էր Հայաստանի և Արցախի Հանրապետության հիմնական անցագրային-հսկիչ կետը։

&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Lachin corridor (checkpoint) - 7.JPG|Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
Lachin corridor (checkpoint) - 9.JPG|Արցախի հիմնական հսկիչ-անցագրային կետը, որտեղով անցնում է Գորիս-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհը, 27․07․2017թ․
Աղավնոյի կամուրջ (cropped).jpg|Աղավնոյի կամուրջը, 02․07․2021թ․
|
&lt;/gallery&gt;

== Կրթություն ==
1994 թվականի սեպտեմբերից գյուղում գործում է [[Գարեգին Նժդեհ|Գարեգին Նժդեհի]] անունը կրող միջնակարգ դպրոց։ Սկզբում դպրոցն ուներ 43 աշակերտ&lt;ref name=&quot;Աղավնո&quot; /&gt;։

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությամբ]]՝ [[Անասնապահություն|անասնապահությամբ]] և [[Հողագործություն|հողագործությամբ]]&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Քաշաթաղի շրջան}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}
{{ՂԱՊ}}

[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության համայնքներ]]</text>
      <sha1>4ujsd1j83x3eu9qp4ygsmn0zxbl82ld</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արթուր Օհանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>440006</id>
    <revision>
      <id>8492528</id>
      <parentid>8128410</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:39:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2887" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Արթուր Միքայելի Օհանյան''' («Փոքրիկ»), ([[հուլիսի 21]], [[1975]], [[Ստեփանակերտ]] - [[փետրվարի 4]], [[1995]], [[Գյուլիջա]] (Աղդամի շրջան)), ազատամարտիկ-հրամանատար, [[Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակ|ՊԲ]] [[ավագ լեյտենանտ]] (1993)։

== Կենսագրություն ==
1992 թվականին ավարտել է [[Ստեփանակերտ]]ի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցը։ Դպրոցի ավարտական վերջին քննությունը հանձնելուց հետո մեկնել է ռազմաճակատ։ Աչքի է ընկել հրամանատարությամբ և քաջությամբ։ Եղել է [[Կենտրոնական պաշտպանական շրջան]]ի [[Մոտոհրաձգային զորքեր|մոտոհրաձգային]] 3-րդ [[գումարտակ]]ի 9-րդ [[վաշտ]]ի [[դասակ]]ի, ապա՝ վաշտի հրամանատար, գումարտակի հրամանատարի տեղակալ։ Մասնակցել է [[Մարտակերտի շրջան]]ի գյուղերի՝ [[Վաղուհաս]]ի, [[Չլդրան]]ի, [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանքի]], [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձորի]] համար մղված մարտերին։ Վաղուհասի «Կարմիր քար» ռազմավարական նշանակության բարձունքի ազատագրման ժամանակ, երբ թշնամին նահանջում էր, Արթուր Օհանյանը, նկատելով դիմացի լանջին հակառակորդի մեծաքանակ խումբը, գնդացրի կրակահերթով ոչնչացրել է թշնամու զինվորների մեծ մասին։ Չորս անգամ վիրավորվել է, բուժվել դաշտային հոսպիտալներում։ Զոհվել է Աղդամի դիրքեր գնալու ճանապարհին՝ հակատանկային ականի պայթյունից։

Արթուր Օհանյանը հետմահու պարգևատրվել է [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշան]]ով։ Ամուսնացած չէր։ Թաղված է Ստեփանակերտում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՂԱՊ}}

{{DEFAULTSORT:Օհանյան, Արթուր}}
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:Ստեփանակերտ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:1975 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Հուլիսի 21 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1995 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 4 մահեր]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>d2xx7ymwfq1d0zxd71xspjgwsxj6jgj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վոլոդյա Աբրահամյան (ազատամարտիկ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>440088</id>
    <revision>
      <id>8492529</id>
      <parentid>7757323</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:39:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2440" xml:space="preserve">{{այլ|Վոլոդյա Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ}}

'''Վոլոդյա Աբրահամյան''' ({{ԱԾ}}, [[ Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]]), հայ ազատամարտիկ, [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Վոլոդյա Աբրահամյանը ծնվել է 1956 թ. հունվարի 1-ին [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղում։ Ավարտել է գյուղի միջնակարգ դպրոցը, ուսումը շարունակել [[Երևան]]ի ռադիոէլեկտրոնային տեխնիկումում։ Ծառայել է Խորհրդային բանակի շարքերում։ Զորացրվելուց հետո [[Ստեփանակերտ]]ում աշխատել է որպես շինարար։ Այնուհետև տեղափոխվել է հայրենի գյուղ ու անդամագրվել ֆիդայական շարժմանը, իսկ կանոնավոր բանակի ստեղծումից հետո՝ ԿՊՇ-ի թիվ 3 մոտոհրաձգային գումարտակի կազմում որպես ականաձիգ մասնակցել ռազմագործողություններին։ Զոհվել է 1993 թ. ապրիլի 10-ին Մարտակերտի շրջանի [[Ճանկաթաղ]] գյուղի համար մղված մարտում։ Հետմահու պարգևատրվել է ՀՀ «[[Հայաստանի Հանրապետության «Արիության» մեդալ|Արիության համար]]» մեդալով։ Ամուսնացած էր, ունի երեք երեխա։ Հանգչում է հայրենի Վանք գյուղի գերեզմանատանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://anmahner.com/?B3EMYVBpVmFQbAJhVXoFIAM+AGsMOl9+UiNbKAJwVjIDalM1X2MANlRzUwpTR11PUm9aal0z.1 |title=Վոլոդյա Աբրահամյանը Արցախյան պատերազմի թանգարանի կայքում |accessdate=2014-02-18 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305123200/http://anmahner.com/?B3EMYVBpVmFQbAJhVXoFIAM+AGsMOl9+UiNbKAJwVjIDalM1X2MANlRzUwpTR11PUm9aal0z.1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Աբրահամյան, Վոլոդյա}}
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]</text>
      <sha1>t4u3lcrx6r6z0s5cae17hfhtshxhzal</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492530</id>
      <parentid>8492529</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:40:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2386" xml:space="preserve">{{այլ|Վոլոդյա Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ}}

'''Վոլոդյա Աբրահամյան''' ({{ԱԾ}}), հայ ազատամարտիկ, [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Վոլոդյա Աբրահամյանը ծնվել է 1956 թ. հունվարի 1-ին [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղում։ Ավարտել է գյուղի միջնակարգ դպրոցը, ուսումը շարունակել [[Երևան]]ի ռադիոէլեկտրոնային տեխնիկումում։ Ծառայել է Խորհրդային բանակի շարքերում։ Զորացրվելուց հետո [[Ստեփանակերտ]]ում աշխատել է որպես շինարար։ Այնուհետև տեղափոխվել է հայրենի գյուղ ու անդամագրվել ֆիդայական շարժմանը, իսկ կանոնավոր բանակի ստեղծումից հետո՝ ԿՊՇ-ի թիվ 3 մոտոհրաձգային գումարտակի կազմում որպես ականաձիգ մասնակցել ռազմագործողություններին։ Զոհվել է 1993 թ. ապրիլի 10-ին Մարտակերտի շրջանի [[Ճանկաթաղ]] գյուղի համար մղված մարտում։ Հետմահու պարգևատրվել է ՀՀ «[[Հայաստանի Հանրապետության «Արիության» մեդալ|Արիության համար]]» մեդալով։ Ամուսնացած էր, ունի երեք երեխա։ Հանգչում է հայրենի Վանք գյուղի գերեզմանատանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://anmahner.com/?B3EMYVBpVmFQbAJhVXoFIAM+AGsMOl9+UiNbKAJwVjIDalM1X2MANlRzUwpTR11PUm9aal0z.1 |title=Վոլոդյա Աբրահամյանը Արցախյան պատերազմի թանգարանի կայքում |accessdate=2014-02-18 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305123200/http://anmahner.com/?B3EMYVBpVmFQbAJhVXoFIAM+AGsMOl9+UiNbKAJwVjIDalM1X2MANlRzUwpTR11PUm9aal0z.1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Աբրահամյան, Վոլոդյա}}
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]</text>
      <sha1>kak7t3ahnbv4rvs5b0u8p3uv41ek95h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Յուլիա Տիմոշենկո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>441047</id>
    <revision>
      <id>8492282</id>
      <parentid>8479144</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:15:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156200" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Յուլիա Տիմոշենկո''' ({{lang-uk|Юлія Володимирівна Тимошенко}}, {{ԱԾ}}), ուկրաինացի պետական և քաղաքական գործիչ։ [[Ուկրաինա]]յի ժողովրդական պատգամավոր (1997-2000, 2002-2005, 2006-2007, 2007, 2014 թվականից)։

Նա 2005 թվականի հունվարի 8-ից մինչև սեպտեմբերի 24-ը և 2007 թվականի դեկտեմբերի 18-ից մինչև 2010 մարտի 4-ը [[Ուկրաինայի վարչապետ]]ն էր։

Ուկրաինայի պատմության մեջ առաջին և առայժմ միակ կին վարչապետը, ինչպես նաև առաջին կինը, որն այդ պաշտոնը զբաղեցնում էր [[ԱՊՀ]] երկրներում։ 2004 թվականին Տիմոշենկոն (Վիկտոր [[Յուշչենկո Վիկտոր|Յուշչենկոյի]] հետ) [[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]] կազմակերպիչն ու առաջնորդն էր։ 2005 թվականին [[Ֆորբս]] ամսագրի վարկանիշում աշխարհի ազդեցության մակարդակով երրորդ կինն է&lt;ref name=forbes&gt;[https://www.forbes.com/2005/07/27/powerful-women-world-cz_05powom_land_print.html 100 самых влиятельных женщин мира] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124182000/https://www.forbes.com/2005/07/27/powerful-women-world-cz_05powom_land_print.html |date=2020-01-24 }}.{{ref-en}}.&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչի նախագահության ժամանակ Յուլիա Տիմոշենկոյի դեմ մի շարք քրեական գործեր են հարուցվել։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Տիմոշենկոն ձերբակալվել էր, 2011 թվականի հոկտեմբերի 11-ին դատապարտվել 7 տարվա ազատազրկման՝ 2009 թվականի հունվարին Ռուսաստանի հետ գազային պայմանագրեր կնքելիս իշխանության և ծառայողական լիազորությունների չարաշահման գործով&lt;ref name=&quot;korrespondent.net&quot;&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/1270836-sud-prigovoril-timoshenko-k-semi-godam-tyurmy|title=Суд приговорил Тимошенко к семи годам тюрьмы|publisher=korrespondent.net|accessdate=2011-11-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65BTybk5d?url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/1270836-sud-prigovoril-timoshenko-k-semi-godam-tyurmy|archivedate=2012-02-03|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Первый канал&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.1tv.ru/news/world/195504|title=Экс-премьера Украины Юлию Тимошенко перевезли из СИЗО в харьковскую колонию|date=30.12.2011|publisher=Первый канал|accessdate=2012-03-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/682Zr3Jql?url=http://www.1tv.ru/news/world/195504|archivedate=2012-05-30|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Դանիայի Հելսինկյան կոմիտեն, հետևելով դատական գործընթացին, հանգել է նրա քաղաքական մոտիվացիայի և մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի կոպիտ խախտումների մասին եզրակացության&lt;ref&gt;{{cite web||url=http://zn.ua/POLITICS/helsinkskiy_komitet_dela_protiv_oppozitsionnyh_politikov_kriminaliziruyut_obychnye_politicheskie_res.html|title=Хельсинкский комитет: Дела против оппозиционных политиков криминализируют обычные политические решения|publisher=ZN.UA|date=16 августа 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lb.ua/news/2011/10/10/118631_datskie_pravozashchitniki_zapodozri.html|title=Датские правозащитники заподозрили неладное в процессе над Тимошенко|publisher=LB.ua|date=10 октября 2011}}&lt;/ref&gt;։ Մի շարք իրավապաշտպաններ Յուլիա Տիմոշենկոյին քաղբանտարկյալ են համարում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/676066-zakharov_zayavil_chto_timoshenko_bezuslovno_politzaklyuchennaya.htm|title=Захаров заявил, что Тимошенко - безусловно политзаключённая|publisher=ЛІГАБізнесІнформ|date=7 червня 2012}}&lt;/ref&gt;։ Նույն մտքին է նաև Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի «քաղաքական և քրեական պատասխանատվության բաժանման մասին» պաշտոնական զեկույցը, որը 2013 թվականի ապրիլի 23-ին հավանության է արժանացել Մարդու իրավունքների և իրավական հարցերի հանձնաժողովի կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.assembly.coe.int/Communication/ajdoc15_2013.pdf|title=Keeping political and criminal responsibility separate. Report. Rapporteur: Mr Pieter Omtzigt|publisher=[[Парламентская ассамблея Совета Европы]]|date=23 апреля 2013|language=На английском|accessdate=2013-09-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104025241/http://www.assembly.coe.int/Communication/ajdoc15_2013.pdf|archivedate=2013-11-04|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated2&gt;{{cite web|url=http://lb.ua/news/2013/06/28/209562_dokladchik_pase_timoshenko_mozhno.html|title=Докладчик ПАСЕ: Тимошенко можно назвать политзаключённой|publisher=LB.ua|date=28 июня 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated20140128-1&gt;{{cite web|url=http://glavcom.ua/news/73002.html|title=В ОБСЕ убедились, что Тимошенко - политзаключённая|publisher=Главком|date=9 марта 2012}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի փետրվարի 22-ին իշխանափոխությունից հետո [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն Ռադան]] Տիմոշենկոյին ազատ էր արձակել կալանքից։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի Գերագույն դատարանը բոլոր պալատների համատեղ նիստի ընթացքում 48 դատավորներից 42-ի որոշմամբ փակել էր Յուլիա Տիմոշենկոյի «գազային» գործը&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1511771/|title=Верховный суд закрыл «газовое дело» Тимошенко|publisher=fakty.ictv|date=14 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;։

Իր թեկնածությունն առաջադրել Է Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում երեք անգամ՝ 2010, 2014 և 2019 թվականներին։ Ուկրաինայի նախագահական ընտրություններում 2019 թվականի մարտի 31-ին զբաղեցրել է 3-րդ տեղը՝ ստանալով ընտրողների ձայների 13,40 %-ը՝ այդպիսով չանցնելով երկրորդ փուլ։

== Ծագում ==
Յուլիա Գրիգյանը ծնվել է [[Դնեպրոպետրովսկ]]ում 1960 թվականի նոյեմբերի 27-ին Վլադիմիր Աբրամովիչ Գրիգյանի և Լյուդմիլա Նիկոլայի Տելեգինայի ընտանիքում։ Հայրը թողել է ընտանիքը, երբ Յուլիան 3 տարեկան էր։

Մայրը՝ Լյուդմիլա Նիկոլայի Տելեգինան ծնվել է 1937 թվականի օգոստոսի 11-ին Դնեպրոպետրովսկում&lt;ref name=&quot;Неизвестная нам Юля&quot; /&gt;, աշխատել է որպես դիսպետչեր տաքսոպարկում&lt;ref&gt;https://ua.krymr.com/a/dosye-kandydata-13-faktiv-pro-tymoshenko/29821984.html&lt;/ref&gt;։

Հայրը՝ Վլադիմիր Աբրամովիչ Գրիգյանը, ծնվել է 1937 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Դնեպրոպետրովսկում, Ուկրաինայի գերմանական օկուպացիայի ժամանակ (1941-1943 թվականներին) մոր հետ բնակվել է Դնեպրոպետրովսկում&lt;ref name=&quot;Про&quot;/&gt;։ Նրա մայրը՝ Գրիգյան Մարիա Իոսիֆի (ծնված 1909 թվականին)։

Հայրական պապը՝ Աբրամ Քելմանովիչ Կապիտելմանը (ծնված 1914 թվականին), Դնեպրոպետրովսկի պետական համալսարանի ավարտից հետո՝ 1940 թվականին, աշխատել է [[Արևմտյան Ուկրաինա]]յում (Իվանո-Ֆրանկովսկի շրջանի ժողովրդական կրթության բաժին)&lt;ref name=&quot;Про&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20110721222046/http://makuha.info/makuha/book2.html ''Дмитро Чобит''. Происхождение Ю. Тимошенко//Макуха или Штрихи к политическому портрету «Блока Юлии Тимошенко».]&lt;/ref&gt;։ 1940 թվականի աշնանը զորակոչվել է բանակ, զոհվել է ռազմաճակատում 1944 թվականի նոյեմբերի 8-ին, ունեցել է կապի զորքերի ավագ լեյտենանտի կոչում&lt;ref name=&quot;Про&quot;/&gt;։

Մեծ պապը՝ Քելման Գդալիևիչ Կապիտելմանը, մինչև [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ը ապրել Է [[Կիև]]ում&lt;ref&gt;[http://obd-memorial.ru/memorial/fullimage?id=74962825&amp;id1=faecaf74b75c0ab8e740386e27a825b8&amp;path=Z/011/033-0563784-0028/00000512.jpg Капительман Абрам Кельманович]&lt;/ref&gt;։

=== Հարազատներ ===
Մոր մորաքույրը՝ Անտոնինա Նիկոլաևնա Ուլյախինան (ծնված 1949 թվականի հուլիսի 18), Դնեպրոպետրովսկի «Բատկիվշչինա» կուսակցության մարզային կազմակերպության նախագահ, Դնեպրոպետրովսկի մարզային խորհրդի պատգամավոր է եղել, զբաղվել է կաթնային բիզնեսով, ամուսնացած է եղել Վալերի Ալեքսանդրովիչ Ուլյախինի հետ, երկու գիրք է գրել Յուլիա Տիմոշենկոյի մասին՝ «Յուլիա, Յուլիչկա» (Դնեպրոպետրովսկ, 2007) և «Յուլիա, Յուլիա Վլադիմիրովնա» (Դնեպրոպետրովսկ, 2007)&lt;ref name=&quot;Неизвестная нам Юля&quot;&gt;[http://blog.i.ua/user/5563610/1168910/ Неизвестная нам Юля или вся правда о роде Тимошенко! Часть № 1.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://glavnoe.dp.ua/articles/Tetya-Yulii-Timoshenko-razozlila-ukraintsev-svoim-zayavleniem&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ТЕТЯ ТИМОШЕНКО&quot;&gt;[http://zerkalo.mk.ua/novini/tetya-timoshenko-zanimaetsya-molochnym-biznesom-i-vladeet-elitnoj-nedvizhimostyu.html ТЕТЯ ТИМОШЕНКО ЗАНИМАЕТСЯ МОЛОЧНЫМ БИЗНЕСОМ И ВЛАДЕЕТ ЭЛИТНОЙ НЕДВИЖИМОСТЬЮ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://oblrada.dp.gov.ua/oblasna-rada/deputats/ульяхіна-антоніна-миколаївна/&lt;/ref&gt;։

Զարմիկ Տատյանա Վալերիևնա Շարապովան (1972 թվականի մարտի 24-ից 2019 թվականի սեպտեմբերի 2&lt;ref&gt;[https://glavred.info/ukraine/10100903-v-seme-timoshenko-sluchilos-gore-stalo-izvestno-kto-umer.html В семье Тимошенко случилось горе: стало известно, кто умер]&lt;/ref&gt;), Դնեպրոպետրովսկի «Ոսկե ձկնիկ» սրճարանի սեփականատեր, Անտոնինա Ուլյախինայի դուստրը։ Զարմուհու ամուսին Ռուսլան Յուրիևիչ Շարապովը (ծնված 1971 թվականի մարտի 31-ին), գործարար, «Բեյուտագա» ընկերության նախկին ղեկավար, որը զբաղվում է կարմիր գրանիտի արդյունահանմամբ և վաճառքով&lt;ref&gt;https://www.segodnya.ua/politics/biznec-cemi-timoshenko-jajtsa-muzha-i-hranit-na-million-dollarov-83871.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://blog.i.ua/user/5563610/1174228/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://beyutaga.biz-gid.ru&lt;/ref&gt;։ Յուլիա Տիմոշենկոյի զարմուհին՝ Քրիստինա Ռուսլանովնա Ռեզվորովիչը, եղել է Դնեպրոպետրովսկի Կիրովի շրջանային խորհրդի պատգամավոր «Բատկիվշչինա» կուսակցությունից, զարմուհու ամուսինը՝ Վլադիսլավ Օլեգ Ռեզվորովիչը (ծնված 1990 թվականին), 2017 թվականից Դնեպր քաղաքի Շևչենկովսկի շրջանի նախագահի տեղակալ&lt;ref name=&quot;ТЕТЯ ТИМОШЕНКО&quot; /&gt;&lt;ref&gt;http://shevrada.dp.ua/zastupnik-golovi-rajonnoyi-u-misti-radi-z-pitan-diyalnosti-vikonavchih-organiv-3/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://declarations.com.ua/declaration/nacp_e7566b79-28c2-4a07-913b-a6bf5f302b4c&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://glavnovosti.com/napk-proverit-deklaracii-yulii-timoshenko/ |title=Архивированная копия |accessdate=2019-04-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190402173942/https://glavnovosti.com/napk-proverit-deklaracii-yulii-timoshenko/ |archivedate=2019-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.litsa.com.ua/show/a/17369&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://blogs.korrespondent.net/blog/users/3234769-rodstvennyky-tymoshenko-pluiuit-na-ee-sudbu-foto&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.depo.ua/rus/politics/zmi-bezdomna-timoshenko-zhive-u-rozkishniy-villi-kuzini-09122015122800 СМИ: «Бездомная» Тимошенко живёт на роскошной вилле кузины по соседству с Ахметовым]&lt;/ref&gt;։

== Կրթություն  և բիզնես կարիերա ==
1977 թվականին Յուլիա Տիմոշենկոն ավարտել է Դնեպրոպետրովսկ քաղաքի № 75 միջնակարգ դպրոցը։ Մինչ օրս օգնում է դպրոցին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://comments.ua/politics/284607-shkoli-povezlo.html|title=Школы, которым повезло|publisher=Комментарии.уа|date=31.08.2011|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Դպրոցն ավարտելուց առաջ վերցրել է մոր՝ Տելեգինի ազգանունը&lt;ref&gt;Анна Усик: [https://gazeta.ua/ru/articles/people-newspaper/_u-ulii-timoshenko-odnoklassniki-spisyvali-kontrolnye-po-matematike/342490 ''«У Юлии Тимошенко одноклассники списывали контрольные по математике»'']. «Газета по-украински», № 1039 за 09.06.2010&lt;/ref&gt;։

1978 թվականին ընդունվել է Դնեպրոպետրովսկի լեռնային ինստիտուտի ավտոմատացման-հեռուստամեխանիկայի ֆակուլտետ։ Հաջորդ տարի ամուսնացել է Ալեքսանդր Տիմոշենկոյի հետ, 1980 թվականին դուստր է ունեցել։ 1981 թվականին տեղափոխվել է Դնեպրոպետրովսկի պետական համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետ։

1984 թվականին ավարտել է համալսարանը ճարտարագետ-տնտեսագետի որակավորմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=SQd2KsIZ03Y|title=Документальный фильм «Юлия»|publisher=Youtube.com|date=25 января 2013}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականին Կիևի ազգային տնտեսագիտական համալսարանում պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «տնտեսության կառավարման, պլանավորման և կարգավորման կազմակերպություն» մասնագիտության «հարկային համակարգի պետական կարգավորում» թեմայով։ Ստացել է տնտեսագիտության թեկնածուի գիտական աստիճան&lt;ref&gt;Тимошенко Ю. В. «Государственное регулирование налоговой системы: Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук». 1999. Национальная библиотека Украины им. В. И. Вернадского&lt;/ref&gt;։

== Աշխատանքային գործունեության սկիզբ, ձեռներեցություն ==
1984-1988 թվականներին աշխատել է Դնեպրովի մեքենաշինական գործարանում որպես ինժեներ-տնտեսագետ։

1988 թվականին (վերակառուցման սկզբում) Յուլիան և Ալեքսանդր Տիմոշենկոն գրավեցին 5000 ռուբլի և բացեցին «տեսավարձույթի կետ» կոոպերատիվը, հավանաբար, նրանց օգնություն ցուցաբերեց Գենադի Տիմոշենկոն (Ալեքսանդր Տիմոշենկոյի հայրը), որը գլխավորում էր «կինովարձույթի բաժինը» Դնեպրոպետրովսկի մարզում&lt;ref name=d2000&gt;[http://2000.net.ua/2000/svoboda-slova/realii/71218 Александр Фидель, «Непотопляемая Тимошенко». Еженедельник «2000», № 3 (542), 21-27 января 2011 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111003121331/http://2000.net.ua/2000/svoboda-slova/realii/71218 |date=2011-10-03 }}.&lt;/ref&gt;։

1989 թվականին Յուլիան Ալեքսանդրի հետ ստեղծել է «տերմինալ» երիտասարդական կենտրոնը (Դնեպրոպետրովսկի կոմսոմոլի մարզկոմի հովանու ներքո)&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = https://www.kommersant.ru/gallery/3100487#id=1329103
 |title       = Последний призыв комсомола
 |author      = 
 |date        = 2017-10-29
 |website     = [[Коммерсантъ (издательский дом)|Коммерсантъ]]
 |publisher   = 
 |accessdate  = 2018-02-02
 |lang        = 
}}&lt;/ref&gt;։ 1989-1991 թվականներին Յուլիա Տիմոշենկոն այդ կենտրոնի կոմերցիոն տնօրենն էր։

1991 թվականին հիմնադրել է ամուսնու հետ «Ուկրաինական Բենզին» կորպորացիան։ 1991 թվականից «Ուկրաինական բենզին կորպորացիա» ՀՁ-ի առևտրային, ապա գլխավոր տնօրեն (խորանարդ)։ 1995-1996 թվականներին գլխավորել Է Կուբայի հիման վրա ստեղծված «Ուկրաինայի միասնական էներգետիկ համակարգեր» կորպորացիան&lt;ref name=yt&gt;{{citeweb|url=http://www.kommersant.ru/factbook/20459|title=Юлия Тимошенко|publisher=Коммерсантъ|date=06.06.2014|accessdate=2022-05-23|archive-date=2014-10-17|archive-url=https://archive.today/20141017161217/http://www.kommersant.ru/factbook/20459|dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=ogoniok&gt;{{citeweb|url=http://www.ogoniok.com/archive/2001/4682/07-10-15/|title=Под высоким напряжением|publisher=Огонёк|date=18.02.2001|accessdate=2014-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141017164800/http://www.ogoniok.com/archive/2001/4682/07-10-15/|archivedate=2014-10-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.youtube.com/watch?v=SQd2KsIZ03Y|title=Документальный фильм «Юлия»|publisher=Youtube.com|date=25 января 2013}}&lt;/ref&gt;։

ԵԷՍ-ի գործունեության գագաթնակետին հասել է 1996-1997 թվականներին։ Համացանցում կան պնդումներ, որ ԵՏՄ տարեկան շրջանառությունը կազմում է 11 միլիարդ դոլար, բայց դա անհավանական թիվ է, քանի որ գազի գինը այդ տարիներին ցածր էր (մոտ 30 դոլար)։ Եվ նման գումարի հասնելու համար անհրաժեշտ կլիներ 366 միլիարդ խմ-ի խմբաքանակ։ Իրականում ԵՏՄ-ի միջոցով գազի մատակարարումները տասն անգամ փոքր էին, քանի որ այդ տարիներին Ուկրաինան Ռուսաստանից գազ էր գնում տարեկան մոտ 60 միլիարդ խորանարդ մետր (2013 թվականին՝ 26 միլիարդ խորանարդ մետր, 2014 թվականի պլաններով՝ 18 միլիարդ խորանարդ մետր)&lt;ref name=gaz-2013&gt;[http://economics.lb.ua/state/2013/08/14/219734_ukraina_viletela_troyki.html Украина вылетела из тройки крупнейших клиентов «Газпрома». 14 августа 2013].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=gaz-2014&gt;[http://nbnews.com.ua/ru/news/91286/ Украина закупит у «Газпрома» в 2014 году 18 млрд кубометров газа. 14.06.2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140831082924/http://nbnews.com.ua/ru/news/91286/ |date=2014-08-31 }}.&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական կարիերայի սկիզբ ==
«Ռեպրեսիաների» պատճառով քաղաքականություն նրա առաջին արշավի նախօրեին նրա բիզնես-կորպորացիան՝ ԵԷՍՈՒ-ն, հիմնովին ավերվել էր։ «Թողել էին այրված հողը»-սիրում է կրկնել Տիմոշենկոն&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://biz.liga.net/all/all/stati/2722192-kakoy-biznes-est-u-kandidatov-v-prezidenty.htm/section2/|title=От вареничной до Roshen: Какой бизнес у кандидатов в президенты|publisher=Лига.нет|date=4.04.2014}}&lt;/ref&gt;։

1997 թվականի հունվարի 16-ից 1998 թվականի մայիսի 12-ը՝ Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր (Գերագույն ռադայի երկրորդ գումարմաբ)։ Ընտրվել է Կիրովոգրադի մարզի № 229 Բոբրինեցկի ընտրատարածքից։ Այն ժամանակ Տիմոշենկոյի օգտին քվեարկել Էր ընտրողների 92,3 %-ը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://kp.ua/politics/210191-malenkye-sekrety-yulyy-tymoshenko|title=Маленькие секреты Юлии Тимошенко|publisher=Комсомольская правда в Украине|date=15.01.2010}}&lt;/ref&gt;։

1998 թվականի մայիսի 12-ից 2000 թվականի մարտի 2-ը՝ Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր (Գերագույն Ռադա III գումարմանբ)։ Ընտրվել է Կիրովոգրադի մարզի № 99 ընտրատարածքից&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://ksf.openukraine.org/ua/ksf/2014/speakers/79-speaker|title=Юлия Тимошенко|publisher=Киевский форум}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/2542-iii|title=Бюджетный кодекс Украины|publisher=Верховная Рада Украины|date=21.06.2001}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=6039|title=Предложения Президента в Бюджетный кодекс Украины|publisher=Верховная Рада Украины|date=14.06.2001}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/kmu/control/ru/publish/article?showHidden=1&amp;art_id=243832813&amp;cat_id=1635595&amp;ctime=1290431448488|title=Руководители правительств Украины. Юлия Владимировна Тимошенко|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;։ 1999 թվականի մարտին ստեղծվել է «Բատկիվշչինա» պատգամավորական խմբակցությունը&lt;ref&gt;Мицик Ю. А., Бажан О. Г., Власов В. С. [http://www.ebk.net.ua/Book/history/mitsyk_iu/part25/2502.htm Формирование предпосылок «Оранжевой революции» // История Украины. учебное пособие]. — К.: Издательский дом «Киево-Могилянская академия», 2008.&lt;/ref&gt;։ Եղել է «Բատկիվշչինա» «''համաուկրաինական միավորում»'' քաղաքական կուսակցության հիմնադիրներից մեկը, որը ստեղծվել է 1999 թվականի հուլիսին&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|title=Тимошенко и Ющенко-история взаимоотношений и путь к президентству (первая часть)|publisher=Политическая мысль|date=4 января 2010|accessdate=2014-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141022193905/http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|archivedate=2014-10-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նույն թվականի դեկտեմբերի 18-ին ընտրվել է կուսակցության նախագահ&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.rbc.ua/ukr/news/politics/yu-timoshenko-pereizbrana-predsedatelem-partii-batkivshchina--20052011122800|title=Ю. Тимошенко переизбрана председателем партии «Батькивщина»|publisher=РБК-Украина|date=20.05.2011}}&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Julija tymoschenko 2002.jpg|thumb|right|200px|Յուլիա Տիմոշենկոն 2002 թվականին]]

1999 թվականի դեկտեմբերի 30-ին նշանակվել է Վիկտոր Յուշչենկոյի կառավարությունում վառելիքաէներգետիկ համալիրի փոխվարչապետ։ Այդ պաշտոնում Տիմոշենկոն աշխատեց վառելիքաէներգետիկ համալիրում և պետբյուջե հավաքեց զգալի գումարներ։ Այդ գործողությունները առաջացրել են նախագահ Լեոնիդ Կուչմայի թիմի դիմադրությունը, և 2000 թվականի օգոստոսին ձերբակալվել է Յուլիա Տիմոշենկոյի ամուսինը։

2001 թվականի փետրվարի 9-ին Տիմոշենկոյի նախաձեռնությամբ ստեղծվեց ազգային փրկության ֆորումը՝ հասարակական-քաղաքական միավորում, որն ընդդիմադիր էր Կուչմայի ռեժիմին&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2001/02/9/4361056/|title=9 февраля - историческая дата?|publisher=Украинская правда|date=9 февраля 2001}}&lt;/ref&gt;։ 2001 թվականի հունվարի 19-ին Տիմոշենկոն ազատվել է իր պաշտոնից, և փետրվարի 13-ին ձերբակալվել է։ Նա ազատ է արձակվել՝ 42 օր անցկացնելով մեկուսարանում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://economics.unian.net/energetics/558843-gpu-vozobnovila-delo-timoshenko-po-eesu.html|title=ГПУ возобновила дело Тимошенко по ЕЭСУ|date=24.10.2011|publisher=UNIAN.NET|accessdate=2014-12-08}}&lt;/ref&gt;։

2001 թվականի օգոստոսի 9-ին Կիևի մարզի Կիևո-Սվյատոշինսկի դատարանի որոշմամբ ազատ է արձակվել կալանքից Ալեքսանդր Տիմոշենկոն&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2001/08/9/4362348/|title=Суд освободил экс-руководителей ЕЭСУ Тимошенко и Фальковича из-под ареста|publisher=Украинская правда|date=2001-08-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/Article/879124.html Бывшие руководители корпорации «Единые энергетические системы Украины» Александр Тимошенко и Валерий Фалькович освобождены из Житомирского СИЗО] ''[[Радио Свобода]]'', 10.08.2001&lt;/ref&gt;։ 2002 թվականի ապրիլի 30-ին Կիևո-Սվյատոշինսկի դատարանը փակել է Յուլիա և Ալեքսանդր Տիմոշենկոյի նկատմամբ հարուցված քրեական գործերը ՝ դրանք անօրինական համարելով&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2002/05/8/4367460/|title=Юлия и Александр Тимошенко ОПРАВДАНЫ|publisher=Украинская правда|date=8 мая 2002}}&lt;/ref&gt;։ 2003 թվականի ապրիլի 9-ին այդ որոշումը հաստատեց Կիևի Վերաքննիչ դատարանը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2003/04/9/4372342/|title=Тимошенко закрыла часть уголовных дел. Другие её не интересуют|publisher=Украинская правда|date=9 апреля 2003}}&lt;/ref&gt;։ 2004 թվականի սեպտեմբերին Տիմոշենկոն դատի էր տվել Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության գործողություններին՝ պահանջելով վերջնականապես փակել ԵՏՄ-ի վերաբերյալ բոլոր գործերը։

2001 թվականի սեպտեմբերի 5-7-ը Կրինիցայում (Լեհաստան) կայացած տնտեսական համաժողովի ժամանակ Յուլիա Տիմոշենկոն Ուկրաինան ներկայացրել է «Կենտրոնական-Արևելյան Եվրոպայի Տարվա մարդ» կոչման հավակնորդների ցուցակում (հավակնորդների մեջ միակ կինը)&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://postup.brama.com/usual.php?what=4660|title=Тимошенко привезла харизму|publisher=Поступ|date=10 сентября 2002}}&lt;/ref&gt;։

2001 թվականի նոյեմբերին Ազգային փրկության ֆորումի հիման վրա ստեղծվեց Յուլիա Տիմոշենկոյի դաշինքը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2001/11/7/4363893/|title=Создан блок Юлии Тимошенко|publisher=Украинская правда|date=7 ноября 2001}}&lt;/ref&gt;։

== Դեր Նարնջագույն հեղափոխությունում ==
{{main|Նարնջագույն հեղափոխություն}}
[[Պատկեր:Joesjtsjenko Marion Kiev 2004.jpg|thumb|right|255px|Նարնջագույն հեղափոխության ժամանակ Տիմոշենկոն բազմիցս ելույթ է ունեցել Կիևի Անկախության Մայդանում հավաքված մարդկանց առջև, 2004 թվականի նոյեմբերի 25]]

2003-2014 թվականների ընթացքում շարունակվել են բանակցությունները Յուլիա Տիմոշենկոյի դաշինքի, «Մեր Ուկրաինան» դաշինքի և Սոցիալիստական կուսակցության միջև՝ կոալիցիա ստեղծելու և Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնի համար միասնական թեկնածու առաջադրելու շուրջ&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2003/05/30/2994058/|title=Тимошенко ставит условие Ющенко: или договариваемся, или я баллотируюсь|publisher=Украинская правда|date=30 мая 2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2004/03/2/2998400/|title=«Наша Украина», БЮТ и СПУ готовятся выдвинуть единого кандидата|publisher=Украинская правда|date=2 марта 2004}}&lt;/ref&gt;։ Յուլիա Տիմոշենկոն հրաժարվել է պաշտպանել Վիկտոր Յուշչենկոյի թեկնածությունը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2003/12/5/2996822/|title=Тимошенко сказала канадцам, что не будет участвовать в выборах|publisher=Украинская правда|date=5 декабрь 2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://for-ua.com/interview/2009/11/24/070427.html|title=Филенко: Я сожалею, что поддержал Ющенко во время «оранжевой революции»|publisher=ForUm|date=24 ноября 2009}}&lt;/ref&gt;։

2004 թվականի հուլիսի 2-ին Յուլիա Տիմոշենկոն Յուշչենկոյի անունից ստորագրեց նախագահական ընտրություններում Վիկտոր Յուշչենկոյի օգտին ստեղծված «ժողովրդի ուժը»&lt;ref name=sila-naroda&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2004/07/2/4379578/ Союз Ющенко и Тимошенко теперь называется «Сила народа». Сайт «Украинская правда». Пятница, 2.7.2004].&lt;/ref&gt; կոալիցիա ստեղծելու մասին համաձայնագիրը, որը Տիմոշենկոյի համար ապագա կառավարությունը ղեկավարելու հնարավորություն էր նախատեսում։

2004 թվականի հուլիսի 3-ին սկսվեց նախագահական քարոզարշավը։  Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Յուշչենկոն սովորաբար ավելի շատ ուշադրություն դարձնել հայրենասիրական թեմային, իսկ Տիմոշենկոն ավելի հաճախ հանդես է եկել «օլիգարխների դեմ պայքարի» թեմայով, որի նպատակն է բարելավել կյանքը ժողովրդի, փոքր և միջին բիզնեսի համար։ Տիմոշենկոն ազդեցություն է ունեցել նաև «հայրենասեր ընտրողի» վրա։

Ընտրությունների երկրորդ փուլի նախօրեին Տիմոշենկոն ընդդիմության կողմնակիցներին կոչ է արել նոյեմբերի 21-22-ին հավաքվել Կիևի Անկախության Մայդանում՝ իրենց կամարտահայտության արդյունքները պաշտպանելու համար&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2004/11/19/4382971/|title=Ющенко на Майдане организовывает праздник победы на выборах. Тимошенко придёт с дочкой|publisher=Украинская правда|date=19 ноября 2004}}&lt;/ref&gt;։ 2004 թվականի նոյեմբերի 21-ին, երբ հայտնի դարձավ, որ ընտրությունները կեղծված են, նա կոչ է արել դուրս գալ գործադուլի&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2004/11/22/4383090/|title=Тимошенко призывает граждан к забастовке|publisher=Украинская правда|date=22 ноября 2004}}&lt;/ref&gt;։ Տիմոշենկոն դարձել է նախագահական ընտրությունների կեղծման դեմ զանգվածային բողոքների առաջնորդներից մեկը, որոնք ստացել են «նարնջագույն հեղափոխություն» անվանումը։

Նարնջագույն հեղափոխությանը Տիմոշենկոն ակտիվորեն մասնակցել է որպես երկրորդ առաջնորդ Վիկտոր Յուշչենկոյից հետո։

Տիմոշենկոն եղել է ազգային փրկության կոմիտեի ղեկավարներից մեկը՝ «Ուկրաինայի Սահմանադրության պաշտպանության ժողովրդական մարմինը», որը ստեղծվել է 2004 թվականի նոյեմբերի 25ին&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2004/11/25/3004671/|title=Ющенко издал первый декрет|publisher=Украинская правда|date=25 ноября 2004}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2004/11/28/3004780/|title=Ющенко выдвигает Кучме ультиматум — иначе его заблокирует на даче. Сепаратизм придумал Пинчук|publisher=Украинская правда|date=28 ноября 2004}}&lt;/ref&gt;։ 2004 թվականի դեկտեմբերի 26-ին Ուկրաինայի նախագահի ընտրությունների երկրորդ փուլում կրկնակի քվեարկության արդյունքում հաղթանակ տարավ Վիկտոր Յուշչենկոն՝ ձայների 51,99 % արդյունքով։ Վիկտոր Յանուկովիչին պաշտպանել Է ընտրողների 44,2 %-ը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.cvk.gov.ua/pls/vp2004/wp0011|title=Выборы Президента Украины|publisher=Центральная избирательная комиссия}}&lt;/ref&gt;։

== Ռուսաստանում Յուլյա Տիմոշենկոյի դեմ հարուցված քրեական գործ ==
2004 թվականի հունիսին՝ Ուկրաինայում նախագահական ընտրությունների մեկնարկից առաջ, Ռուսաստանի գլխավոր զինվորական դատախազությունը Տիմոշենկոյի նկատմամբ միջազգային հետախուզում էր հայտարարել «ՌԴ պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյաներին կաշառք տալու մեղադրանքով՝ ակնհայտորեն ուռճացված գներով շինանյութերի մատակարարման պայմանագիր կնքելու նպատակով»։ Ուկրաինայում Տիմոշենկոյի դեմ գործը կարճվել է «նարնջագույն հեղափոխության» հաղթանակից հետո, իսկ Ռուսաստանի դատախազության քրեական գործը փակվել է 2005 թվականի դեկտեմբերին՝ վաղեմության ժամկետի լրանալու առիթով&lt;ref&gt;[http://www.rian.ru/politics/20080909/151115415.html Уголовные дела, по которым проходила Юлия Тимошенко. Справка] // РИА Новости, 9 сентября 2008&lt;/ref&gt;։

2005 թվականի հունվարի վերջին՝ Տիմոշենկոյի վարչապետի պաշտոնակատարի նշանակումից երկու օր անց, Ռուսաստանի գլխավոր դատախազ Ուստինովը հայտարարել էր, որ Տիմոշենկոյի՝ Ռուսաստան ժամանելու դեպքում նա կձերբակալվի։ Սակայն փետրվարի 15-ին, այն բանից հետո, երբ Գերագույն ռադան հաստատել է Տիմոշենկոյին պաշտոնում, գլխավոր դատախազ Ուստինովը հայտարարել է, որ «ոչ մի խնդիր չի լինի, եթե նա ցանկանա ժամանել Մոսկվա», բայց քրեական գործը չի փակվել։ «Տիմոշենկոյի ժամանման հնարավորությունը և նրա նկատմամբ քրեական գործի հետաքննության շարունակումը ոչ մի կապ չունեն, հետաքննությունը կշարունակվի»,- ասել է Ուստինովը։

Մարտի 19-ին կայացել է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ի այցը Կիև։ Մասնավորապես, Վլադիմիր Պուտինն առաջին անգամ հանդիպել Է Յուլիա Տիմոշենկոյի հետ։ Յուլիա Տիմոշենկոն հայտարարել է, որ Ուկրաինայի և [[Ռուսաստան]]ի միջև ոչ մի չլուծված խնդիր չկա։ Նա հավաստիացրել է հյուրին, որ պատրաստ է աջակցել այցի պահին քննարկված բոլոր ռուսական նախաձեռնություններին, բացի միասնական տնտեսական տարածքի ստեղծումից։

2005 թվականի ապրիլի 4-ին, այն ժամանակ, երբ նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն այցով մեկնել էր ԱՄՆ, Յուլիա Տիմոշենկոն հայտարարեց աշխատանքային այցով Ռուսաստան այցելելու հրավեր ստանալու մասին, որտեղ նախատեսվում էին նրա հանդիպումները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, վարչապետ Միխայիլ Ֆրադկովի, ինչպես նաև արդյունաբերողների և գործարարների ռուսական միության ներկայացուցիչների հետ։ Որպես այցի համաձայնեցված ժամկետներ նշվում էին ապրիլի 14-15-ը։

Սակայն ապրիլի 11-ին հնչել է գլխավոր դատախազ Ուստինովի հայտարարությունը, որ Տիմոշենկոյի նկատմամբ գործը չի դադարեցվել․ «նա նախկինի պես հետախուզման մեջ է»։ Սակայն նա անմիջապես հավելել է, որ այցը «կիրականացվի արձանագրությանը և միջազգային նորմերին համապատասխան»։

Ապրիլի 13-ին հայտնի դարձավ, որ այցը հետաձգվում է։ Նախագահ Յուշչենկոն հեռուստատեսությամբ ապրիլի 13-ի իր ելույթում վարչապետին խնդրել է զերծ մնալ արտերկիր մեկնելուց՝ «գարնանային-դաշտային աշխատանքների մեծ ծավալի, ինչպես նաև նավթամթերքների շուկայում խնդիրների անհապաղ լուծման անհրաժեշտության կապակցությամբ»։ Ուկրաինայի էկոնոմիկայի նախարար Սերգեյ Տերեխինը հայտարարել է. «երբ վարչապետի առաջին այցից առաջ նման հայտարարություններ են արվում դատախազին, դա միջազգային սկանդալ է»։

Ապրիլի 20-ին հայտարարվել էր, որ Տիմոշենկոյի փոխարեն Մոսկվա կայցելի Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։

Ի վերջո, Յուլիա Տիմոշենկոն Ռուսաստան է այցելել միայն վարչապետի պաշտոնից հեռանալուց հետո՝ 2005 թվականի սեպտեմբերին։ Մոսկվայում նա հանդիպել է Գլխավոր դատախազության ներկայացուցիչների հետ, պատասխանել նրանց հարցերին և, Տիմոշենկոյի խոսքով, նրա դեմ բոլոր մեղադրանքները հանվել են։ Ռուսաստանի գլխավոր զինվորական դատախազությունը միայն 2005 թվականի դեկտեմբերի 26-ին հայտարարել է, որ Ռուսաստանում Յուլիա Տիմոշենկոյի նկատմամբ քրեական գործը կարճվել է վաղեմության ժամկետի լրանալու կապակցությամբ։ Սակայն Յուլիա Տիմոշենկոյի փաստաբանը ենթադրում է, որ անհեռանկար գործը փակելու համար դատախազության աշխատակիցները, հավանաբար, ստիպված են եղել վերաորակել նրան։

== Ուկրաինայի վարչապետի պաշտոնում (2005 փետրվար-սեպտեմբեր) ==
[[Պատկեր:Tymoshenko Appointment Feb04 2005.jpg|thumb|300px|Յուլիա Տիմոշենկոն Գերագույն Ռադայում, 2005 թվականի փետրվարի 4-ին]]
2005 թվականի հունվարի 24-ին նշանակվել է Ուկրաինայի վարչապետի պաշտոնակատար։ 2005 թվականի փետրվարի 4-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Յուլիա Տիմոշենկոյին հաստատեց երկրի վարչապետի պաշտոնում՝ 375 «կողմ» (450-ից) ձայներով։ Դեռևս «ժողովրդի ուժը» կոալիցիայի մասին համաձայնագրերի շրջանակներում Տիմոշենկոի համար նախատեսված էր վարչապետի պաշտոնը։ Այդ նշանակման պարզաբանման ժամանակ Յուշչենկոն ասել է. «Եվ, հնարավոր է, ամենակարևորը, հասարակության մեջ մեծ հույսեր կան. նախագահ Յուշչենկոն, վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոն»&lt;ref&gt;[http://www.interami.com/2005-19.html ''Влад Красуцкий,'' «Трёхглавая Сила народа», Газета «Событие», 28.1.2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101228035444/http://www.interami.com/2005-19.html |date=2010-12-28 }}.&lt;/ref&gt;։

Հարկ է նշել, որ այդ նախարարների կաբինետում Տիմոշենկոյի դաշինքը չուներ ոչ մի նախարար։

Յուլիա Տիմոշենկոյի նախարարների կաբինետի ներքին տնտեսական գործունեությունը բնութագրող հիմնական կետերն էին.

* աշխատավարձերի, կենսաթոշակների, կրթաթոշակների բարձրացում՝ մեկուկես-երկու անգամ (2005 թվականի սեպտեմբերին 2004 թվականի հունիսի համեմատ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rabota.ua/Info/Jobsearcher/post/2009/03/17/srednyaya_zarplata.aspx |title=Средняя зарплата на Украине: итоги 2008 года и прогнозы. Таблица 1. Динамика средней зарплаты по Украине, грн., 1995—2008 гг. |accessdate=2011-01-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090408074011/http://rabota.ua/Info/Jobsearcher/post/2009/03/17/srednyaya_zarplata.aspx |archivedate=2009-04-08 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mediaport.ua/news/ukraine/25700 За год (июнь к июню) номинальная зарплата на Украине выросла почти на 40 % (сайт Медиапорт, 02.08.2005)].&lt;/ref&gt;
* կատարելով նախագահի նախընտրական խոստումները։ Յուշչենկոյի կառավարությունը 2005 թվականին 12 անգամ բարձրացրել է երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստի չափը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/107-17/ed20071228/page3?nreg=107-17&amp;ed=20071228&amp;find=3&amp;text=%ED%E0%F0%EE%E4%E6%E5%ED&amp;x=0&amp;y=7#w11|title=Про Державний бюджет України на 2008 рік та про внесення змін до деяких законодавчих актів України|publisher=Верховна Рада України|lang=uk|accessdate=2013-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zakona.net.ua/links12_5.htm «Таблица. Помощь при рождении ребёнка (2001—2008)». Сайт «Киевский правовой портал»].&lt;/ref&gt;
* «մաքսանենգություն-ստոպ» արշավն ու «օլիգարխիկ բիզնեսի» ստվերից դուրս բերումը։ Միևնույն ժամանակ, այդ «մաքսանենգության կանխման գործողությունները» վնասեցին միջին բիզնեսի մի մասը
* 3000 ձեռնարկությունների զանգվածային վերաբաշխման անհրաժեշտության մասին հայտարարություններ։ Արդյունքում պետությանը վերադարձվել է վերահսկողությունը միայն «Կրիվորոժստալ» խոշորագույն մետկոմբինատի նկատմամբ (որը 2005 թվականի հոկտեմբերին վերավաճառել են վեց անգամ ավելի թանկ, այսինքն՝ գրեթե 4 միլիարդ դոլարով ավելի թանկ։ Միևնույն ժամանակ, 1991-2004 թվակասնների ընթացքում «Ուկրաինայում մասնավորեցումից ստացված մուտքերը» կազմել են ընդամենը մոտ 8.5 միլիարդ դոլար)։ 2005 թվականի հունիսի 16-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]] Վիկտոր Յուշչենկոն, Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Լիտվինը և Յուլիա Տիմոշենկոն ստորագրեցին հուշագիր սեփականության իրավունքների երաշխիքների և դրանց իրականացման ժամանակ օրինականության ապահովման մասին․ փաստաթղթի ստորագրումից հետո Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել է, որ «ուկրաինական իշխանությունը վերջակետ է դրել մասնավորեցման խնդրահարույց հարցերի շուրջ բանավեճին», իբր, վերատեղաբաշխում չի լինի, քանի որ բյուջեում դրա համար միջոցներ չկան&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2005/02/16/4385734/ Тмошенко может реприватизировать до 3000 предприятий, которые покрывал Кучма и Ко] // «Украинская правда» 16 февраля 2005&lt;/ref&gt;

2005 թվականի ամռանը մամուլում հաղորդագրություններ հայտնվեցին, որ 2005 թվականի աշնանը Տիմոշենկոյի կաբինետը պաշտոնանկ կարվի, իսկ վարչապետի պաշտոնը կզբաղեցնի Պորոշենկոն։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի Անկախության օրը Մայդանում ունեցած ելույթում նախագահ Յուշչենկոն Տիմոշենկոյի կառավարությունը լավագույնն է անվանել։ Սակայն 2005 թվականի սեպտեմբերի 8-ին՝ Ա. Զինչենկոյի ցուցադրական հեռանալուց երկու շաբաթ անց, որին Պորոշենկոյին մեղադրել էր «[[կոռուպցիա]]յի և դավադրության» մեջ, Վիկտոր Յուշչենկոն պաշտոնաթող եղավ Յուլիա Տիմոշենկոյի կառավարությանը՝ իշխանության գործադիր ճյուղի ներսում տեղի ունեցած հակամարտությունների պատճառով։ Միևնույն ժամանակ Յուշչենկոն աշխատանքից ազատել է Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Պորոշենկոյին, ով հայտնվել է կոռուպցիոն սկանդալի կիզակետում և բավարարել է պետքարտուղար Ալեքսանդր Զինչենկոյի հրաժարականի դիմումը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2005/09/3/4391545/|title=Ющенко принял отставку Зинченко|publisher=Украинская правда|date=3 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2005/09/5/4391564/|title=Зинченко тоже обвиняет Порошенко, Третьякова и Мартыненко в коррупции. На его пресс-конференцию пришёл Порошенко|publisher=Украинская правда|date=5 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2005/09/8/3013154/|title=Все формальности соблюдены. Подписанные указы о Тимошенко, Порошенко и Третьякова|publisher=Украинская правда|date=8 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;։ Տիմոշենկոյի կարծիքով՝ Յուշչենկոն իրեն պաշտոնանկ է արել իր շրջապատի ազդեցության տակ, «որպեսզի ուշադրությունը շեղվի իր շրջապատի կոռուպցիայի մեջ մեղադրանքներից», ինչպես նաև նրանով, որ նրա վարկանիշը գերազանցել Է նախագահի ժողովրդականությունը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2005/09/9/4391785/|title=Тимошенко на Интере: Меня подставило окружения Ющенко|publisher=Украинская правда|date=9 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2005/09/20/3013596/|title=Ющенко уволил Тимошенко, потому что не знает как конкурировать с женщиной?|publisher=Украинская правда|date=20 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/260677/print Российский бизнесмен Борис Березовский, ныне проживающий в Лондоне, заявляет, что распад политического союза Президента Украины Виктора Ющенко и экс-премьер-министра Юлии Тимошенко был вполне прогнозируемым, передаёт Интерфакс-Украина. Сайт «Корреспондент.net», 12.9.2005].&lt;/ref&gt;։

Ընդ որում, Տիմոշենկոյի կառավարության ՀՆԱ աճի տեմպերը մի փոքր ավելի բարձր են եղել, քան Եվրամիությունում, թեև զգալիորեն ավելի ցածր են, քան Ռուսաստանում։

Դեռևս 2000 թվականին ՏԵԿ-ի գծով փոխվարչապետի պաշտոնում Յուշչենկո Տիմոշենկոն հայտարարել էր Ուկրաինայում օլիգարխների իշխանության սահմանափակման անհրաժեշտության մասին։ 2005 թվականի փետրվարին վարչապետ Տիմոշենկոն հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի ազգային հարստությունները սեփականաշնորհվել են կոռուպցիոն սխեմաներով անգին լինելու պատճառով, ուստի անհրաժեշտ է անցկացնել երեք հազար ձեռնարկությունների սեփականաշնորհման օրինականության ստուգում&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/548096 Юлия Тимошенко хочет вернуть государству три тысячи предприятий. Газета «Коммерсантъ», № 28 (3112), 17.02.2005].&lt;/ref&gt;։ Այդ ուղղությամբ կառավարության կողմից կատարվել են հետևյալ քայլերը․

* իրականացվել է Ուկրաինայի խոշորագույն մետալուրգիական կոմբինատի «Կրիվորոժստալի» (սեփականաշնորհումն իրականացվել է 2004 թվականին, առանց մրցույթի, Ախմետովի և Պինչուկի ընկերությունների կողմից), 2005 թվականի հոկտեմբերին, բաց մրցույթում, այդ ձեռնարկությունը վերավաճառվել է վեց անգամ ավելի թանկ, սեփականաշնորհումների միջև տարբերությունը 2004 թվականին և 2005 թվականին կազմել է 4 միլիարդ դոլար&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/society/86606-timoshenko-nashla-dengi-ot-prodaji-krivorojstali.html Тимошенко нашла деньги от продажи «Криворожстали»: Новости УНИАН].&lt;/ref&gt;
* Տիմոշենկոն և նրա դաշինքը թույլ չեն տվել օրենքների ընդունում, որոնք ուղղված են Ուկրաինայի գյուղատնտեսական հողերի խոշոր կապիտալով սեփականաշնորհմանը&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/timoshenko-ukrala-ideyu-u-svobodyi.htm Тимошенко украла идею у «Свободы». Обозреватель].&lt;/ref&gt;։ Տիմոշենկոն դեմ է հանդես եկել Ուկրաինայի գյուղատնտեսական հողերի վաճառքին ինչպես հայրենական օլիգարխներին, այնպես էլ օտարերկրյա՝ դրանով իսկ ձգտելով նպաստել միջին և փոքր բիզնեսի զարգացմանը
* ուկրաինական պետությունը վերականգնել է վերահսկողությունը Կիևի «Արսենալի», Խարկովի «Տուրբոատոմի» (ատոմային էլեկտրակայանների համար տուրբինների արտադրության մոնոպոլիստ) և մի շարք այլ ընկերությունների նկատմամբ։ Տիմոշենկոն թույլ չի տվել մասնավորեցնել այնպիսի ռազմավարական ձեռնարկությունների, ինչպիսիք են Ուկրտելեկը, «Օդեսայի նավահանգստային գործարանը»։

Այս բոլոր իրադարձությունները հողի, շելֆի և ռազմավարական ձեռնարկությունների սեփականաշնորհման շուրջ հսկայական ազդեցություն են ունեցել Ուկրաինայի քաղաքական կյանքի վրա և հանգեցրել են Տիմոշենկոյի քաղաքական խզմանը ոչ միայն Յանուկովիչի թիմի, այլ նաև նախագահ Յուշչենկոյի հետ։

Կառավարության ղեկավարի պաշտոնից Յուլիա Տիմոշենկոյի հրաժարականի հետ միաժամանակ Յուլիա Տիմոշենկոն ճանաչվել է [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական]] և [[Արևելյան Եվրոպա]]յի Տարվա մարդ «տարածաշրջանի քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործում ունեցած նշանակալի դրական ավանդի և 2004-2005 թվականներին իր երկրում ունեցած ձեռքբերումների համար»։ Նման որոշում է կայացվել լեհական Կրինիցա Գուրսկայա քաղաքում կայացած XV միջազգային տնտեսական համաժողովում&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2005/09/8/3013135/|title=Тимошенко стала человеком года|publisher=Украинская правда|date=8 сентября 2005}}&lt;/ref&gt;։

=== Հակասություններ Տիմոշենկոյի և Յուշչեկոյի միջև  ===
2005 թվականի ապրիլ-մայիս ամիսներին անցան այսպես կոչված «բենզինով և շաքարային ճգնաժամերը», երկու ճգնաժամերն էլ ունեին քարտային դավադրության նշաններ և քննվում էին հակամենաշնորհային կոմիտեի կողմից, որին գրեթե մեկ տարի պահանջվեց մեղավորներին գտնելու համար։ Դավադրության մեջ մեղադրվել և տուգանվել են շաքարի խոշորագույն արտադրողները՝ Իգոր Սուրկիսի և Վալենտին Զգուրսկու ուկրաինական պարենային ընկերությունը&lt;ref&gt;[http://podii.com.ua/politics/2009/03/19/180208.html Тимошенко спишет сахарный кризис-2005, сайт «proUA.com», 19.03.2009] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131104111700/http://podii.com.ua/politics/2009/03/19/180208.html |date=2013-11-04 }}.&lt;/ref&gt;։ Փոխվարչապետ Նիկոլայ Տոմենկոն «շաքարի ճգնաժամը» անվանել Է «Պորոշենկոյի ընտանիքի և շաքարի բիզնեսի ճգնաժամ»&lt;ref&gt;[http://world.pravda.com.ua/rus/news/2005/11/8/4393788/ Экс вице-премьер Николай Томенко обвинил экс-первого помощника президента Александра Третьякова и экс-секретаря СНБО Петра Порошенко в причастности к бензиновому и сахарному кризису. Об этом он заявил в интервью газете «Дело», которое будет опубликовано в среду (19.5.2005). Сайт «Украинская правда» (www.pravda.com.ua); вторник, 08.11.2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110522071450/http://world.pravda.com.ua/rus/news/2005/11/8/4393788/ |date=2011-05-22 }}.&lt;/ref&gt;։ «Նավթամթերքները, ինչպես կախարդական փայտիկի հարվածով, հայտնվել են նավթային օլիգարխների և Յուշչենկոյի զրույցի ժամանակ։ Տիմոշենկոն իրավունք էր տալիս, երբ խոսում էր շուկայում դավադրության մասին... Բենզինի և դիզելային վառելիքի մաքսատուրքի վերացում, ակցիզի սահմանային մակարդակի նվազում. վարչապետ Տիմոշենկոյի բոլոր այդ գործողությունները հնարավորություն էին տալիս մեկ շաբաթ, առավելագույնը երկու շաբաթ դուրս գալ վառելիքային քաոսից»,- նկատել է Իգոր Լուցենկոն&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2005/05/24/4388570/ ''Игорь Луценко, экономист,'' «Бензиновый кризис, часть вторая», сайт «Украинская правда», 24.5.2005].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/digests/show/benzinovyy_krizis_hronika_sobytiy01042010 «Бензиновый кризис: хроника событий», «РБК-Украина», 01.04.2010].&lt;/ref&gt;։

Տիմոշենկոյի կառավարությունը մեկ ամսվա ընթացքում վերացրել է բենզինի և ապրանքային ինտերվենցիաների մաքսատուրքերը չեղարկելու յուրաքանչյուր «ճգնաժամ» (մասնավորապես՝ եղեգնյա շաքար է ներկրվել)։ Սակայն նախագահ Յուշչենկոն անվտանգության խորհրդի նիստում խստորեն քննադատել է և Տիմոշենկոյի վրա ճնշում գործադրելու համար մեծածախ առևտրականների վրա բենզին է լցրել&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/2005/05/21/oa_158276.shtml ''Федор Румянцев.'' «Ющенко послал Тимошенко „дудеть в дудки“», сайт «Газета. Ru», 21.5.2005.]&lt;/ref&gt;։

Սա Յուշչենկոյի և Տիմոշենկոյի միջև հանրային հակասությունների առաջին դեպքն էր։

Շուտով Յուշչենկոն կառավարությանը մեղադրել է նաև ժամանակացույցից լուրջ հետ մնալու մեջ, որն Ուկրաինային կապահովի [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]]-ին անդամագրվելը արդեն 2005 թվականին։ Նրա կարծիքով՝ Տիմոշենկոն չափից շատ սահմանափակումներ է մտցրել ուկրաինական տնտեսության մի քանի ճյուղերում, ինչը նոր խոչընդոտներ է ստեղծել ԱՊՀ-ին անդամակցելու ճանապարհին։

Յուլիա Տիմոշենկոյի կառավարության հրաժարականից հետո Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն «Associated Press» գործակալությանը տված հարցազրույցում 2005 թվականի սեպտեմբերի 13-ին մեղադրել էր Տիմոշենկոյին այն բանում, որ նա վարչապետի պաշտոնն օգտագործել է նախկին ԵԷՍ ընկերության պարտքերը 8 միլիարդ գրիվեն գումարի պետական բյուջեին դուրս գրելու համար&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_4243000/4243836.stm Би-би-си | Главная | Ющенко обвиняет Тимошенко в злоупотреблениях].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tribuna.com.ua/news/97453.htm Трибуна \ Бокий требует от Ющенко публичных обвинений в адрес Тимошенко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524064130/http://tribuna.com.ua/news/97453.htm |date=2011-05-24 }}.&lt;/ref&gt;։ Հայտարարությունը Յուշչենկոն չի ունեցել ոչ մի շարունակելու, թեև այն, ինչպես նախագահը, հնարավորություն է ունեցել ազդեցության Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությանը և գլխավոր դատախազություն. Տիմոշենկոն նախընտրել է չպատասխանել մեղադրանքներին, այլ հայտարարել Է, որ Յուշչենկոն իր դեմ կօգտագործի այն նույն մեթոդները, որոնք նախկինում օգտագործել է Կուչմայի վարչակազմը։

Ուկրաինական մի շարք [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ներում լուրջ հետաքննությունների փորձերը ցույց են տվել, որ վիճելի գումարի չափը տատանվում է 5,2 միլիարդից մինչև 8 միլիարդ գրիվեն, իսկ գումարը պարտք չէ, այլ 3 ստուգումների արդյունքներով ԱԱՀ-ի նկատմամբ հաշվարկված տուգանային պատժամիջոցներ է&lt;ref&gt;[https://zn.ua/ECONOMICS/sudebno-politicheskaya_retrospektiva_iskov_k_eesu.html Судебно-политическая ретроспектива исков к ЕЭСУ — Газета — Зеркало недели. Украина].&lt;/ref&gt;։

=== Տիմոշենկոյի և Պորոշենկոյի առճակատում ===
[[Պետրո Պորոշենկո]]ն նոր կառավարությունում հավակնում էր վարչապետի պաշտոնին։ 2005 թվականի փետրվարի 8-ին նա նշանակվել է Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի պաշտոնում։ Սպասվում է, «որ ոլորտում անվտանգության խորհրդի մեջ մտնում են բոլոր հարցերը կառավարության»։ Ավելի ուշ Յուշչենկոն հայտարարել էր, որ ԱԱՊԽ-ն պետք է դառնա «միակ վայրը, որտեղ կընդունվեն բոլոր ռազմավարական որոշումները»։ Փաստորեն, Յուշչենկոն և Պորոշենկոն սկսել են ԱԱՊԽ-ից ստեղծել նախարարների կաբինետի կրկնօրինակման համակարգ։

2005 թվականի մարտի 29-ին Վիկտոր Յուշչենկոն հրապարակավ խոստովանեց, որ իր թիմում կոնֆլիկտ կա Յուլիա Տիմոշենկոյի և Պետրո Պորոշենկոյի միջև, և որ նա «փորձում է այդ տարաձայնությունները հարթել»։

Արդեն ապրիլի 14-ին Տիմոշենկոյի «Բատկիվշչինա» կուսակցության Ժիտոմիրի մարզային կազմակերպության ղեկավար Օլեգ Անտիպովը հայտարարել էր, որ Տիմոշենկոն իրեն ասել է, որ, հավանաբար, իրեն կառավարության ղեկավարի պաշտոնից կհեռացնեն մայիսին կամ սեպտեմբերին։

Ապրիլին, մամուլի հրապարակումներից հետո, Տիմոշենկոն ասել է. «միանգամայն ակնհայտ է, որ Ուկրաինայում կան որոշակի շրջանակներ, որոնք պարզապես զառանցում են իրադարձությունների նման զարգացման մասին»։ Սակայն նրանց երազանքները մարմնավորման ոչ մի շանս չունեն։ Վիկտոր Յուշչենկոն նաև հերքել է վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյի հրաժարականի հնարավորության մասին լուրերը։ «Դա պարզապես հիմարություն է»,-ասել Է Յուշչենկոն։ «Յուլիա Վլադիմիրովնան երկար կաշխատի և երկար կապրի։ Աստված չանի, որ այնտեղ ինչ-որ կասկածներ լինեն»։

== Ուկրաինայի վարչապետի պաշտոնում (2007—2010) ==
[[Պատկեր:GeorgeBush-Juliia_Tymoshenko_(2008)-Ukraine.JPG|աջից|մինի|422x422փքս|[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Ջորջ Ու. Բուշ|Ջորջ Բուշն]] ու Յուլիա Տիմոշենկոն, 2008 թվականի ապրիլի 1-ին:]]
2007 թվականի նոյեմբերի 29-ին Գերագույն ռադայի ընտրությունների արդյունքներով ստեղծվեց ԲՅՈՒԹ և ՆՈՒՆՍ խմբակցությունների կառավարող կոալիցիան, այդ խմբակցությունները հաշվեցին 229 պատգամավոր։ 2007 թվականի դեկտեմբերի 4-ին ԲՅՈՒԹ և ՆՈՒՆՍ կոալիցիան Յուլիա Տիմոշենկոյին առաջադրել Էր Ուկրաինայի վարչապետի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2007/12/4/3330754/|title=Коалиция согласовала Яценюка и Тимошенко|date=4 декабря 2007|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականի դեկտեմբերի 18-ին իշխող կոալիցիան Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի ղեկավարի պաշտոնում հաստատել է Յուլիա Տիմոշենկոյին (226 ձայն՝ համանուն քվեարկության ժամանակ, երկրորդ փորձից՝ դեկտեմբերի 11-ին նրա համար անհաջող քվեարկությունից հետո)։

2008 թվականի հունվարի 16-ին Տիմոշենկոն հաստատել է կառավարության «Ուկրաինական ճեղքում․ մարդկանց, այլ ոչ թե քաղաքական գործիչների համար» ծրագրի նախագիծը և քննարկման է հանձնել Գերագույն ռադա։  Ծրագիրը հիմնականում կրկնում էր նախընտրական ծրագիրը. նախատեսում էր աշխատավարձերի և կենսաթոշակների բարձրացում, արդյունաբերության զարգացում, կոռուպցիայի դեմ պայքարի ուժեղացում&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/ru/article/nota-bene/ukrainskiy-proryv-immunitet-pravitelstva-ili-putevoditel-dlya-strany «Украинский прорыв»: иммунитет правительства или путеводитель для страны? | Газета «День»].&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, վարչապետ Տիմոշենկոն հինգ գերակա խնդիր է սահմանել յուրաքանչյուր նախարարության համար&lt;ref&gt;[http://base.spinform.ru/show_doc.fwx?rgn=21597 Распоряжение Кабинета Министров Украины «Об одобрении приоритетов деятельности министерств на 2008 год»].&lt;/ref&gt;։

Վերատեղաբաշխման հարցեր չեն բարձրացվել, բայց ավելի խիստ են դարձել պետական ձեռնարկությունների սեփականաշնորհման պայմանները։ 2008 թվականի հունվարի 23-ին Յուլիա Տիմոշենկոն «մասնավորեցման պետական ծրագրի մասին» Ուկրաինայի օրենքի նոր խմբագրության նախագծի վերաբերյալ կառավարական ճեպազրույցի ժամանակ ասել էր․ {{Քաղվածքի սկիզբ}} Մենք ուզում ենք, որ օրենքում նորմ առաջանա, որ սեփականաշնորհման պայմանագրի պայմանները չկատարելու դեպքում նման սեփականաշնորհման պայմանագիրը կլուծարվի առանց այն գումարի վերադարձման, որը վճարվել է ձեռնարկության համար։ {{Oq|uk|… ми хочемо, щоб у законі з’явилася норма, що за невиконання умов приватизаційної угоди, така приватизаційна угода буде розриватися без повернення тих грошей, які заплатили за підприємство}}{{Քաղվածքի ավարտ|источник=[http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=107186218&amp;cat_id=43255 Пресс-служба Кабмина].{{ref-uk}}.}}

Կատարելով իր նախընտրական խոստումը՝ 2008 թվականի հունվարի 11-ին Տիմոշենկոն սկսեց վճարումներ կատարել ԽՍՀՄ Խնայբանկի ավանդատուներին, յուրաքանչյուր ավանդատուին վճարվեց հազար գրիվնա՝ 1 գրիվնա 1 խորհրդային ռուբլու դիմաց&lt;ref&gt;[http://www.glavnoe.kharkov.ua/news/n703 Кабмин утвердил механизм компенсационных выплат по обесцененным сбережениям вкладчиков Сбербанка СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090123090513/http://www.glavnoe.kharkov.ua/news/n703 |date=2009-01-23 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/ukraine/vkladchiki-cberbanka-nado-pobyctree-poluchit-tycjachu-poka-julju-ne-turnuli.html Вкладчики Сбербанка: «Надо побыстрее получить тысячу, пока Юлю не турнули». Последние новости Украины. Мёрзнущие в многочасовых очередях пенсионеры ругают и хвалят премьер-министра].&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի օգոստոսին ռուս-վրացական ռազմական հակամարտության ժամանակ վարչապետ Տիմոշենկոն հավասարակշռված դիրքորոշում էր որդեգրել (ի տարբերություն Յուշչենկոյի հայտարարությունների, որը շուտով այցելեց Թբիլիսի)։ Տիմոշենկոն սահմանափակվել է ռազմական գործողությունների անհապաղ դադարեցման կոչով։ Դրան ի պատասխան՝ նախագահ Յուշչենկոյի քարտուղարության պաշտոնյաները նրան մեղադրել են «հայրենիքի դավաճանության մեջ»&lt;ref&gt;[http://newsru.com/world/18aug2008/tim_support.html Секретариат президента Украины: премьер Тимошенко работает на Россию]. [[NEWSru.com]] 18 августа 2008 г.&lt;/ref&gt;։ Մեկնաբանելով այդ մեղադրանքը՝ Տիմոշենկոն ասել է, որ «անհրաժեշտ է ատաղձագործներ վարձել և Ուկրաինայի նախագահի քարտուղարության ցուցանակը փոխել «''թիվ 6 պալատ»''»։

Յուլիա Տիմոշենկոյի երկրորդ վարչապետությունը 2008-2009 թվականների համաշխարհային ֆինանսա-տնտեսական ճգնաժամի ժամանակաշրջանում էր, որը կառավարության առաջ բազմաթիվ ոչ ստանդարտ մարտահրավերներ էր դրել։ Մյուս կողմից, իրավիճակը բարդացրել Է նախագահի հետ առճակատումը, որն ակտիվորեն միջամտում էր նախարարների կաբինետի աշխատանքին&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/171-yushchenko-tymoshenko-stosunki-2.html|title=Тимошенко и Ющенко-история взаимоотношений и путь к президентству (вторая часть)|date=10 января 2010|publisher=Политическая мысль|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924075259/http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/171-yushchenko-tymoshenko-stosunki-2.html|archivedate=2015-09-24|accessdate=2014-12-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://gazeta.dt.ua/POLITICS/yuschenko_sistematichno_vtruchaetsya_v_robotu_kabminu.html|title=Ющенко систематически вмешивается в работу Кабмина|date=28 марта 2008|publisher=Зеркало недели}}&lt;/ref&gt;։ Յուշչենկոյի ներկայացուցիչները մեծամասնություն էին կազմում կառավարության կազմում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2007/12/18/4429719/|title=Новые министры для Тимошенко|date=18 декабря 2007|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի սեպտեմբերի 16-ին իշխող կոալիցիայից դուրս եկավ ՆՈՒՆՍ խմբակցությունը և պաշտոնապես հայտարարվեց ԲՅՈՒԹ-ի հետ կոալիցիայի փլուզման մասին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/16sep2008/raspad.html Новости NEWSru.com:: На Украине официально распалась «оранжевая» коалиция: её хватило на год].&lt;/ref&gt;։ Սակայն չկարողանալով վերստեղծել կոալիցիան՝ 2008 թվականի հոկտեմբերի 8-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]] Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարեց Գերագույն ռադայի լուծարման մասին, հրամանագրում սահմանված է արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների օրը՝ 2008 թվականի դեկտեմբերի 7-ը&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/ru/documents/8411.html Указ Президента Украины № 911/2008 — Официальное представительство Президента Украины].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7660000/7660530.stm BBC: Ющенко назначил дату внеочередных выборов в Раду].&lt;/ref&gt;։ Երկու օր անց՝ հոկտեմբերի 10-ին, ԲՅՈՒԹԸ բոլոր փաստաթղթերը պատրաստել է արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների վերաբերյալ Ուկրաինայի նախագահի որոշման դատական բողոքարկման համար&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/parliament/2008/10/08/559705.html БЮТ обжалует указ президента о роспуске Рады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140731094628/http://podrobnosti.ua/power/parliament/2008/10/08/559705.html |date=2014-07-31 }}.&lt;/ref&gt;։ Եվ արդեն 2008 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Կիևի շրջանային վարչական դատարանը կասեցրեց Գերագույն ռադայի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարեցման մասին Ուկրաինայի նախագահի հրամանագրի գործողությունը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2008/10/11/stop/index.htm Киевский суд отменил досрочные выборы в Раду].&lt;/ref&gt;։ Քաղաքական ճգնաժամն ավարտվեց Վլադիմիր Լիտվինի ընտրությամբ Գերագույն ռադայի խոսնակի պաշտոնում 2008 թվականի դեկտեմբերի 8-ին։ Հաջորդ օրը Վլադիմիր Լիտվինը հայտնել է ժողովրդավարական կոալիցիայի վերականգնման մասին, որում այժմ ընդգրկվել է նաև Լիտվինի դաշինքը։ Կոալիցիոն համաձայնագիրը ստորագրել են 226 պատգամավորներ. Տիմոշենկոյի կառավարությունը շարունակել է աշխատանքը&lt;ref&gt;[https://ru.tsn.ua/ukrayina/v-rade-sozdana-koalitsiya-troih.html В Раде создана «коалиция трёх» (16.12.2008): Сегодня в Верховной раде было подписано коалиционное соглашение между фракциями БЮТ, НУ-НС и блоком Литвина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331042706/https://ru.tsn.ua/ukrayina/v-rade-sozdana-koalitsiya-troih.html |date=2019-03-31 }}.&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Տիմոշենկոն առաջին անգամ Ազգային բանկին մեղադրել էր գրիվնայի գիտակցված մանիպուլյացիայի մեջ, իսկ նախագահ Յուշչենկոյին՝ Ազգային բանկի ղեկավարության հետ դավադրության մեջ, որը հանգեցրել է ազգային արժույթի փոխարժեքի անկմանը՝ ԱՄՆ դոլարի դիմաց մինչև 8 գրիվնայի մակարդակի&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://newsvote.bbc.co.uk/mpapps/pagetools/print/news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7660000/7660530.stm|title=Ющенко назначил дату внеочередных выборов в Раду|date=09.10.2008|publisher=BBCRussian|accessdate=2020-02-06|archive-date=2012-07-14|archive-url=https://archive.today/20120714074649/http://newsvote.bbc.co.uk/mpapps/pagetools/print/news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7660000/7660530.stm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2009 թվականի փետրվարի 25-ին վարչապետը կրկին մեղադրել էր Ուկրաինայի կենտրոնական բանկի ղեկավարությանը գրիվնայի փոխարժեքի գիտակցված մանիպուլյացիան շարունակելու մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2009/02/25/4469874/|title=Тимошенко решила, что гривну обваливают, чтобы отменить выборы|date=25 февраля 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի հուլիսի 11-ին և 2009 թվականի փետրվարի 5-ին Գերագույն ռադան երկու անգամ չաջակցեց Տիմոշենկոյի կառավարությանն անվստահություն հայտնելու Ռեգիոնների կուսակցության նախաձեռնությանը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2008/07/11/3489757/|title=Регионы не смогли отправить Тимошенко в отставку|date=11 июля 2008|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/02/5/3714265/|title=Янукович не смог избавиться от Тимошенко|date=5 февраля 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

Յուլիա Տիմոշենկոյի կառավարության հաջողությունների շարքում կարելի է առանձնացնել հետևյալը&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243232327|title=Стенограмма брифинга Премьер-министра Украины Юлии Тимошенко от 29 декабря 2009|date=29.12.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;․

* համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի թեժ պահին հաջողվել է թույլ չտալ երկրի դեֆոլտ, որի անխուսափելիության մասին հայտարարել Է նախագահ Յուշչենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|title=Тимошенко и Ющенко-история взаимоотношений и путь к президентству (первая часть)|date=4 января 2010 года|publisher=Политическая мысль|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141022193905/http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|archivedate=2014-10-22|accessdate=2014-11-19|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://weather.tsn.ua/ukrayina/timoshenko-vsuperech-prezidentu-vr-i-opozitsiyi-mi-ne-dopustili-defoltu.html|title=Тимошенко вопреки президенту, ВР и оппозиции мы не допустили дефолта|date=29 декабря 2009|publisher=TCH.ua|accessdate=2020-02-06|archive-date=2014-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20140413155909/http://weather.tsn.ua/ukrayina/timoshenko-vsuperech-prezidentu-vr-i-opozitsiyi-mi-ne-dopustili-defoltu.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
* հակաճգնաժամային աջակցություն լեռնամետալուրգիական համալիրին, ագրարային հատվածին, քիմիական արդյունաբերությանը, շինարարությանը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=208417634|title=Богдан Данилишин: Антикризисные меры и целенаправленная деятельность правительства способствуют оживлению производства в реальном секторе экономики|date=15.04.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=208864820|title=Госкомстат: Рост объёмов производства зафиксирован во всех отраслях экономики|date=17.04.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243174770|title=Минэкономики: За счёт антикризисных программ Правительства экономика нашей страны демонстрирует способность Украины в ближайшее время преодолеть кризис|date=23.11.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243247724|title=Богдан Данилишин: Итоги 2009 года показали, что пик кризиса в отраслях промышленности прошёл, но впереди - модернизация и коренное структурная перестройка|date=19.01.2010|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* հացահատիկի ռեկորդային բերքատվությունը և ԱԱՀ-ում արտադրության անկում թույլ չտալը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.zerno.org.ua/35-статистика/64-врожай-2008-року-є-рекордним-для-україни-за-всю-історію-с-г|title=Урожай 2008 года является рекордным для Украины за всю историю с/х|date=12 января 2009|publisher=Зерно.org.ua}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.zerno.org.ua/35-статистика/157-у-2009-році-в-україні-зібрано-46-млн-тонн-зерна|title=У 2009 році в Україні зібрано 46 млн. тонн зерна|date=15 января 2010|publisher=Зерно.org.ua|lang=uk}}&lt;/ref&gt;
* բարձր տեխնոլոգիական և գիտատար արտադրությունների, մասնավորապես, տիեզերական և ավիաշինարարության, Ան մակնիշի ինքնաթիռների սերիական արտադրության նորացման վերածնունդ&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=182037704|title=Правительство одобрило стратегию развития авиационной промышленности|date=30.12.2008|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* ժամանակին վճարում բյուջետային հիմնարկների աշխատավարձերը, կենսաթոշակները, կրթաթոշակները ճգնաժամային ժամանակահատվածում, հավելավճարը ուսուցիչներին, բժիշկներին և գրադարանավարներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|title=Тимошенко и Ющенко-история взаимоотношений и путь к президентству (первая часть)|date=4 января 2010|publisher=Политическая мысль|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141022193905/http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/170-yushchenko-tymoshenko-stosunki-1.html|archivedate=2014-10-22|accessdate=2014-11-19|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243254408|title=Минфин: Правительство все финансовые возможности для выплаты надбавок медикам, работникам образования и культуры|date=25.01.2010|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* դրամական միջոցների վերադարձ խնդրահարույց բանկերի ավանդատուներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/ru/publish/article?art_id=243158247&amp;cat_id=244313975|title=Игорь Уманский: Вкладчики «Укрпромбанка» получат доступ к своим депозитам с 23 ноября|date=12.11.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=235747801|title=Юлия Тимошенко: программа Правительства по оздоровлению коммерческих банков выполняется успешно|date=17.08.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243220753|title=Юлия Тимошенко: Вкладчики «Надра банка» на Новый год получат доступ к своим сбережениям|date=23.12.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=167107076|title=Премьер-министр Украины Юлия Тимошенко настаивает на обеспечении государством возврата банковских вкладов граждан|date=29.10.2008|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* բնակչության համար բնական գազի և էլեկտրական էներգիայի կայուն սակագներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=205106756|title=Юлия Тимошенко: Правительство предлагает НКРЭ отменить постановление о повышении тарифов на электроэнергию|date=02.04.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/ru/publish/article?art_id=215026731|title=Юлия Тимошенко: Тарифы на природный газ для населения расти НЕ будут|date=13.05.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* գազի ոլորտում ՌԴ-ի հետ ուղղակի առևտրային հարաբերությունների անցում&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/171-yushchenko-tymoshenko-stosunki-2.html|title=Тимошенко и Ющенко-история взаимоотношений и путь к президентству (вторая часть)|date=10 января 2010|publisher=Политическая мысль|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924075259/http://www.politdumka.kiev.ua/analytics/politological-journalism/171-yushchenko-tymoshenko-stosunki-2.html|archivedate=2015-09-24|accessdate=2014-12-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/19/3680138/|title=Россия и Украина подписали газовый контракт на 10 лет|date=19 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;
* 2008 թվականի մայիսի 16-ին Ուկրաինայի կողմից Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը լիիրավ անդամակցություն ստանալը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.unian.net/society/116385-segodnya-ukraina-stala-152-m-chlenom-vto.html|title=Сегодня Украина стала 152-м членом ВТО|date=16.05.2008|publisher=УНИАН}}&lt;/ref&gt;
* ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու շուրջ բանակցությունների մեկնարկը, ուղեցույցի մշակումը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://eeas.europa.eu/delegations/ukraine/documents/virtual_library/dcfta_guidebook_web.pdf|title=ЕС-Украина: углубленная и всеобъемлющая зона свободной торговли|date=2013|publisher=Представительство ЕС на Украине|accessdate=2020-02-06|archive-date=2014-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20140118175338/http://eeas.europa.eu/delegations/ukraine/documents/virtual_library/dcfta_guidebook_web.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
* Սև ծովի շելֆում նավթագազային հանքավայրերի վերադարձը պետական վերահսկողության տակ, որոնք 2007 թվականին Յանուկովիչի կառավարությունը փոխանցել է Ախմետովի և Ֆիրտաշի ընկերություններին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/KR080740.html|title=Распоряжение КМУ «О прекращении Соглашения между Кабинетом Министров Украины и компанией «Венко интернэшнл лимитед» о распределении углеводородов, которые будут добываться в пределах Прикерченского участка недр континентального шельфа Чёрного моря»|date=21 мая 2008|publisher=ЛИГА ЗАКОН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/economics/398870-timoshenko-schitaet-chto-vernula-ukraine-shelf-chernogo-morya.htm|title=Тимошенко считает, что вернула Украине шельф Чёрного моря|date=08.09.2008|publisher=ЛИГАБизнесИнформ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://txt.newsru.com/finance/08sep2008/nafgogaz.html|title=Тимошенко: Украина сама будет разрабатывать месторождения на шельфе Чёрного моря|date=8 сентября 2008|publisher=NEWSru}}&lt;/ref&gt;
* հակակոռուպցիոն քաղաքականության հարցերով կառավարության լիազորած ինստիտուտի հիմնումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/410-2009-п|title=Постановление КМУ «Об утверждении Положения о Правительственного уполномоченного по вопросам антикоррупционной политики»|date=24.04.2009|publisher=Верховная Рада Украины}}&lt;/ref&gt;, հակակոռուպցիոն օրենքների և կառավարության նորմատիվ ակտերի փաթեթի ընդունումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/1688-2009-р|title=Распоряжение КМУ «об одобрении Основ антикоррупционной политики»|date=08.12.2009|publisher=Верховная Рада Украины}}&lt;/ref&gt;
* երեխայի ծննդյան օգնության ավելացում&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?Art_id=225267833|title=Минтруда: Кризис не повлиял на рождаемость в Украина|date=26.06.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* շուրջ 6 հազար բնակարանների հերթագրվածներին անվճար հատկացում&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?Art_id=243206526|title=Минрегионстрой: Достройка объектов незавершённого жилищного строительства опережает графики|date=14.12.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/ru/publish/article?art_id=243251541&amp;cat_id=244313955|title=Юлия Тимошенко вручила ордера на квартиры в новостройках города Никополя|date=21.01.2010|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* ԽՍՀՄ Խնայբանկում ավանդների փոխհատուցման վճարումը ավելի քան 6 միլիոն քաղաքացիների&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=243229694|title=Юлия Тимошенко: Мы завершим возвращение сбережений вкладчиков &quot;Сбербанка&quot; СССР|date=29.12.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* հողամասերի նկատմամբ սեփականության պետական ակտի քաղաքացիներին անվճար ձևակերպումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/844-2009-п|title=Постановление КМУ «Некоторые вопросы реализации права собственности на землю гражданами Украины»|date=05.08.2009|publisher=Верховная Рада Украины}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/ru/publish/article?art_id=237636795&amp;cat_id=244313955|title=Юлия Тимошенко: Правительство упрощает процедуру выдачи актов землепользования на приусадебные участки|date=26.08.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/ru/publish/article?art_id=243194826&amp;cat_id=244313955|title=Юлия Тимошенко призвала органы местного самоуправления помочь гражданам получить акты землепользования|date=07.12.2009|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի վերջնական որոշումը Ուկրաինայում Եվրո-2012-ի անցկացման մասին (Ուկրաինայի չորս քաղաքներում խաղերի և Կիևի եզրափակիչ խաղի անցկացման իրավունք)&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2009/12/11/4531511/|title=ЕВРО-2012 пройдёт в четырёх городах Украины|date=11 декабря 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;
* բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ընդունելության համար արտաքին անկախ գիտելիքների գնահատման ներդրումը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=127879159|title=Информация Министерства юстиции Украины относительно внедрения внешнего независимого оценивания и мониторинга качества образования|date=22.04.2008|publisher=Правительственный портал}}&lt;/ref&gt;
* Լվովում շուրջօրյա ջրամատակարարում է իրականացվել, որտեղ իրականացվել է տաք և սառը ջրամատակարարման համակարգերի լայնածավալ վերակառուցում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zaxid.net/news/showNews.do?timoshenko_u_lvovi_zapustila_tsilodobove_vodopostachannya&amp;objectId=1092719|title=Тимошенко во Львове запустила круглосуточное водоснабжение|date=29 декабря 2009|publisher=Zaxid.net}}&lt;/ref&gt;
* խաղային բիզնեսի փակում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://economics.unian.net/soc/218942-vse-igrovyie-zalyi-na-pervyih-etajah-jilyih-domov-doljnyi-byit-zakryityi.html|title=Все игровые залы на первых этажах жилых домов должны быть закрыты|date=2009-05-07|publisher=УНИАН|deadlink=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tsn.ua/ua/ukrayina/v-ukrayini-zakrili-99-zaliv-gralnih-avtomativ.html|title=В Украине закрыли 99% залов игровых автоматов|date=12 мая 2009|publisher=ТСН.ua|accessdate=2020-02-06|archive-date=2009-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20090615171709/http://tsn.ua/ua/ukrayina/v-ukrayini-zakrili-99-zaliv-gralnih-avtomativ.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.unian.net/society/221779-timoshenko-igornyiy-biznes-ne-mojet-uyti-v-ten-on-i-byil-v-teni.html|title=Тимошенко: игорный бизнес не может уйти &quot;в тень&quot;, он и был &quot;в тени&quot;|date=16.05.2009|publisher=УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://ru.tsn.ua/ukrayina/rada-preodolela-veto-yushchenko-na-zapret-igrovogo-biznesa.html|title=Рада преодолела вето Ющенко на запрет игорного бизнеса|date=11 июня 2009|publisher=ТСН.ua|accessdate=2020-02-06|archive-date=2019-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190331042708/https://ru.tsn.ua/ukrayina/rada-preodolela-veto-yushchenko-na-zapret-igrovogo-biznesa.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Յուլիա Տիմոշենկոյի երկրորդ վարչապետության շրջանում՝ 2008 թվականի փետրվարին, նրա գլխավորած կուսակցությունը «Բատկիվշչինա» դարձավ Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության (ԵԺԿ) ասոցացված անդամ՝ Եվրոպայի կենտրոնամետ և Քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցությունների միավորումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2008/02/8/4433200/|title=Тимошенко взяли в Европу|date=8 февраля 2008|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի հունիսի 7-ին Յուլիա Տիմոշենկոն բանակցություններ է սկսել Վիկտոր Յանուկովիչի Ռեգիոնների կուսակցության հետ Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու (փոփոխություններ կատարելու համար պահանջվում է 300 ձայն) և «լայն կոալիցիայի» մասին Ռեգիոնների կուսակցության հետ։ Այդ փոփոխությունները պետք է նվազեցնեին նախագահ Յուշչենկոյի լիազորությունները, սակայն Վիկտոր Յանուկովիչը վճռորոշ պահին հայտարարեց բանակցային գործընթացից դուրս գալու մասին (կողմերը չէին վստահում միմյանց, քաղաքական գործիչներն ու մամուլը նույնպես չափազանց թերահավատորեն էին վերաբերվում նման համագործակցության հնարավորությանը)&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/866026 Партия регионов продолжает переговоры с БЮТ по изменениям в Конституцию «Новости политики Украины» — Корреспондент].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ru.tsn.ua/ukrayina/v-rade-sozdana-koalitsiya-troih.html Что думали в мире, когда Украину хотели разделить на двоих: Новости УНИАН] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331042706/https://ru.tsn.ua/ukrayina/v-rade-sozdana-koalitsiya-troih.html |date=2019-03-31 }}.&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, այդ բանակցություններն, այնուամենայնիվ, արդյունք տվեցին. նախագահ Յուշչենկոն մինչև 2009 թվականի վերջ արդեն չէր փորձում պաշտոնանկ անել Տիմոշենկոյի կառավարությանը։

2009թ. սեպտեմբերին Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանն արգելել էր կառավարության ղեկավարի գործունեության մասին «անբարեխիղճ գովազդի ցանկացած հրապարակում» և Տիմոշենկոյի նախընտրական արշավի կարգախոսի օգտագործումը «Այն աշխատում է»&lt;ref name=&quot;egodn59764&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/news/14081188.html Суд запретил ругать Тимошенко].&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետևանքով Ուկրաինայում տեղի է ունեցել․

* արտաքին պարտքի ավելացումը 2007 թվականին ՀՆԱ-ի 12,31 %-ից 2009 թվականին մինչև 35,38 %&lt;ref&gt;[http://www.google.com/publicdata/explore?ds=k3s92bru78li6_&amp;hl=en&amp;dl=en#!ctype=l&amp;strail=false&amp;bcs=d&amp;nselm=h&amp;met_y=ggxwdg_ngdp&amp;scale_y=lin&amp;ind_y=false&amp;rdim=world&amp;idim=world:Earth&amp;idim=country:UA&amp;ifdim=world&amp;hl=en_US&amp;dl=en&amp;ind=false International Monetary Fund, World Economic Outlook — Google Public Data Explorer].&lt;/ref&gt;
* 2008 թվականին գրիվնան արժեզրկվել է 60 %-ով
* 2009 թվականին Ուկրաինայի ՀՆԱ-ն կրճատվել է 14,8 %-ով&lt;ref&gt;[http://www.google.com/publicdata/explore?ds=k3s92bru78li6_&amp;hl=en&amp;dl=en#!ctype=l&amp;strail=false&amp;bcs=d&amp;nselm=h&amp;met_y=ngdp_rpch&amp;scale_y=lin&amp;ind_y=false&amp;rdim=world&amp;idim=country:UA&amp;ifdim=world&amp;hl=en_US&amp;dl=en&amp;ind=false International Monetary Fund, World Economic Outlook — Google Public Data Explorer].&lt;/ref&gt;
* 2008 և 2009 թվականներին գնաճը Ուկրաինայում կազմել է 25,2% և 15,9% համապատասխանաբար&lt;ref&gt;[http://www.google.com/publicdata/explore?ds=k3s92bru78li6_&amp;hl=en&amp;dl=en#!ctype=l&amp;strail=false&amp;bcs=d&amp;nselm=h&amp;met_y=pcpipch&amp;scale_y=lin&amp;ind_y=false&amp;rdim=world&amp;idim=country:UA&amp;ifdim=world&amp;tstart=1197324000000&amp;tend=1512943200000&amp;hl=en_US&amp;dl=en&amp;ind=false International Monetary Fund, World Economic Outlook — Google Public Data Explorer].&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական հետապնդում Վիկտոր Յանուկովիչի նախագահության ժամանակ ==
{{main|Յուլիա Տիմոշենկոյի նկատմամբ քրեական հետապնդում (2011-2014)}}
[[Պատկեր:Meeting_Clinton.jpg|մինի|300x300փքս|Տիմոշենկոն և [[Հիլարի Քլինթոն]]ը, 2010 թվականի հունիսի 2]]
2010 թվականի մայիսից ի վեր Յուլիա Տիմոշենկոյի դեմ մի շարք գործեր են բացվել, առավել հայտնի են գործերը՝ Կիոտոյի փողերով, գյուղական բժշկության համար նախատեսված մեքենաներով։ 2010 թվականի մայիսից քրեական գործեր են հարուցվել Տիմոշենկոյի համախոհների, «Տիմոշենկոյի երկրորդ կառավարության» պաշտոնյաների դեմ (նրանցից ոմանք 8-14 ամիս անցկանցրել են մեկուսարանում), նրանց հիմնականում մեղադրանք է առաջադրվել ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու համար&lt;ref name=&quot;vsi_hto_syt2&quot;&gt;[http://glavkom.ua/articles/2562.html «Все, кто сидит, и только готовится». '' Павел Вуец ''. Сайт «Главком», 10.01.2011.]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[https://zn.ua/POLITICS/unichtozhenie_stroptivogo.html «Уничтожение строптивого». '' Владимир Арьев ''. Газета «Зеркало недели. Украина», № 18 20.5.2011.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;focus.ua&quot;&gt;[http://www.focus.ua/politics/139683 Генпрокуратура: бывший и. о. министра обороны арестован. Сайт «Фокус», 25.8.2010.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[https://zn.ua/POLITICS/chehiya_predostavila_politicheskoe_ubezhische_danilishinu.html «Чехия предоставила политическое убежище Данилишину», 14.01.2011, сайт газеты «Зеркало недели».]&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականի ապրիլի 28-ին Ուկրաինայի վարչապետ Ազարովը հայտարարել էր, որ Տիմոշենկոյի կառավարության գործողությունները պետությանը 100 միլիարդ գրիվնա վնաս են հասցրել, ինչի կապակցությամբ Տիմոշենկոն և պաշտոնատար անձինք պետք է քրեական պատասխանատվություն կրեն։ 2010 թվականի մայիսի 12-ին Յուլիա Տիմոշենկոն Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունում որոշում էր հանձնել իր նկատմամբ քրեական գործ հարուցելու մասին՝ դատավորներին կաշառք տալու փորձի մեղադրանքով (հենց «փորձ», այլ ոչ թե «կաշառք տալու փաստի» վերաբերյալ) 2003-2004 թվականներին, թեև այդ գործն արդեն փակվել էր դեռևս 2004 թվականին, նախագահ Կուչմայի օրոք&lt;ref name=&quot;rian.ru&quot;&gt;[http://rian.ru/politics/20100512/233416152.html Тимошенко получила постановление о возбуждении уголовного дела] // РИА Новости, 12 мая 2010.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;[http://www.rian.ru/politics/20100428/227694848.html Азаров: правительство Тимошенко нанесло Украине многомиллиардный ущерб] // РИА Новости, 28 апреля 2010.&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ իրավապահ մարմինները մի շարք քրեական գործեր են հարուցել Յուլիա Տիմոշենկոյի համախոհների, այդ թվում՝ պաշտոնատար անձանց նկատմամբ, հիմնականում նրանց մեղադրել են պաշտոնեական լիազորություններն անցնելու մեջ&lt;ref name=&quot;vsi_hto_syt2&quot;/&gt;։

2010 թվականի սեպտեմբերի 30-ին կայացած տեղական ընտրություններից հետո Վերահսկիչ-վերստուգիչ վարչությունը ավարտել Է Տիմոշենկոյի կառավարության աուդիտը&lt;ref name=&quot;audyt12&quot;&gt;[https://old.delo.ua/ukraine/na-audit-timoshenko-potratili--146498/ На аудит деятельности Тимошенко потратили $ 10 млн. ''Федор Орищук, Татьяна Недоризанюк,''газета «Дело», 20.10.2010].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ru.tsn.ua&quot;&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/auditory-podtverdili-chto-timoshenko-ne-tratila-kiotskie-dengi.html Аудиторы подтвердили, что Тимошенко не тратила киотские деньги — Новости Украины на 1+1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331054734/https://ru.tsn.ua/ukrayina/auditory-podtverdili-chto-timoshenko-ne-tratila-kiotskie-dengi.html |date=2019-03-31 }}.&lt;/ref&gt;։ Աուդիտի հիման վրա, որին միացվել են ԱՄՆ-ի ընկերությունները (սակայն ԱՄՆ-ի դեսպանատունը փախել է այդ ֆիրմաներից), հայտարարվել է 43 միլիարդ գրիվեն «չարաշահումների» մասին։ Այնուհետև, մեկ ամիս անց, այդ գումարը կրճատվել է ավելի քան տասն անգամ՝ մինչև 320 միլիոն եվրո, և ոչ թե յուրացումներ են եղել, այլ Կիոտոյի արձանագրության շրջանակներում ստացված միջոցների ոչ նպատակային օգտագործում։ «Կիոտոյի արձանագրության» կանոնների համաձայն՝ այդ գումարը պետք է ծախսվեր անտառների ափհանման համար, սակայն գումարն ուղղվեց Ուկրաինայի կենսաթոշակային հիմնադրամին։ Դրանից հետո գործը վերաորակավորվել է որպես միջոցների ոչ նպատակային օգտագործում&lt;ref name=&quot;censor.net.ua&quot;&gt;[http://censor.net.ua/ru/news/view/147615/pravitelstvo_ukrainy_sdelalo_ofitsialnoe_zayavlenie_po_kiotskomu_protokolu__obnovleno 21.12.10 19:41 Правительство Украины сделало официальное заявление по Киотскому протоколу].&lt;/ref&gt;։

== Յուլիա Տիմոշենկոյի դեմ ամենահայտնի քրեական գործեր ==
2010 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Տիմոշենկոն կանչվել է առաջին հարցաքննության «Կիոտոյի փողերի» մասին։ Գլխավոր դատախազությունը Տիմոշենկոյին մեղադրել է Կիոտոյի արձանագրությամբ ստացված միջոցներն օգտագործելու մեջ՝ բնակչությանը 2009 թվականի ճգնաժամային տարում թոշակներ վճարելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2010/12/2/5639226/?attempt=1|title=Тимошенко: следователям нечего было мне предъявить|date=2 декабря 2010|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականի դեկտեմբերի 30-ին նրան հարցաքննել են 12 ժամվա ընթացքում։

Երկրորդ հայտնի գործը գյուղական վայրերում բժշկական օգնության մեքենաների գնման գործն է։ Գլխավոր դատախազությունը խախտումներ է տեսել այն բանում, որ հազար ավտոմեքենա է ձեռք բերվել վարկով (2010 թվականի վճարով) և դրանց ձեռքբերումը նախատեսված չէր 2009 թվականի բյուջեով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/515624-dosudebnoe-sledstvie-po-delu-timoshenko-zakryto.htm|title=Досудебное следствие по делу Тимошенко закрыто|date=21.02.2011|publisher=ЛІГАБізнесІнформ}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում՝ 2010 թվականին, Ուկրաինայի Հաշվիչ պալատի աուդիտի արդյունքներով ապացուցվեց, որ այդ ավտոմեքենաների ձեռքբերումը նախատեսված էր պետական բյուջեով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/835-17|title=Закон Украины «О Государственном бюджете Украины на 2009 год»|date=26 декабря 2008|publisher=Официальный портал Верховной Рады Украины}}&lt;/ref&gt;, բյուջետային օրենսգրքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/2542-14/page|title=Бюджетный кодекс Украины|date=21 июня 2001|publisher=Официальный портал Верховной Рады Украины}}&lt;/ref&gt; և «պետական նպատակային ծրագրերի մասին» օրենքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/1621-15|title=Закон Украины« О государственных целевых программах»|date=18 марта 2004|publisher=Официальный портал Верховной Рады Украины}}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը Ուկրաինայի կառավարությանը հայտնել էր իր անհանգստությունների մասին, և նշել էր, որ «հետապնդումը չպետք է ընտրովի կամ քաղաքականապես մոտիվացված լինի»&lt;ref&gt;[https://www.inopressa.ru/article/31Dec2010/ft/ukraina.html 31.12.10, The Financial Times: США предупреждают Украину в связи с арестами оппозиции].&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի հունվարի 13-ին Չեխիան քաղաքական ապաստան է տրամադրել էկոնոմիկայի նախկին նախարար Բոգդան Դանիլիշինին&lt;ref&gt;[http://www.zn.ua/online/articles/73203 «Чехия предоставила политическое убежище Данилишину», 13.01.2011, сайт газеты «Зеркало недели»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323113442/http://www.zn.ua/online/articles/73203 |date=2011-03-23 }}.&lt;/ref&gt;
[[Պատկեր:EPP_Summit_March_2011_(67).jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|Յուլիա Տիմոշենկոն և [[Անգելա Մերկել]]ը «Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության» 2011 թվականի մարտի 24-ի գագաթնաժողովում]]
&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/articles/2011/06/18/6308683/|title=Совместное заявление Covington &amp; Burling LLP и BDO относительно обвинений в адрес Тимошенко|date=18 июня 2011|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին պետական գանձապետական ծառայության նախագահ Տատյանա Սլյուզը հաստատել է, որ Տիմոշենկոյի կառավարությունը երբեք «Կիոտոյի փողեր» չի ծախսել, դրանք գտնվել են հատուկ հաշվարկների վրա և 2010 թվականին փոխանցվել Յանուկովիչի կառավարությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbc.ua/ukr/news/politics/pravitelstvo-timoshenko-ne-tratilo-kiotskie-sredstva--07082014151000|title=Правительство Тимошенко не тратило киотские средства — Госказначейство|date=07.08.2014|publisher=РБК-Украина}}&lt;/ref&gt;։

Չնայած աղմկահարույց մեղադրանքներին՝ Տիմոշենկոյի քաղաքական ժողովրդականությունը մնացել է բարձր մակարդակի վրա։ 2013 թվականի դեկտեմբերին անցկացված սոցհարցման արդյունքներով Տիմոշենկոն պահպանել է ընդդիմադիր առաջնորդների շրջանում ամենաբարձր վարկանիշը, և գրեթե յուրաքանչյուր երրորդ ուկրաինացին (31,6 %) ընդդիմության առաջնորդ է համարում նախկին վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյին պատիժը կրող&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/25/7008348/|title=Соцопрос: Янукович при любых раскладах проигрывает во втором туре|date=25 декабря 2013|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://podrobnosti.ua/society/2013/04/29/902545.html|title=Каждый третий украинец считает лидером оппозиции Тимошенко, – опрос &amp;#124; Новости. Новости дня на сайте Подробности|accessdate=2013-05-02}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանում անցկացված սոցիոլոգիական հարցումների արդյունքներով Տիմոշենկոն ճանաչվել է «օտարերկրյա քաղաքական գործիչ, որին առավել հաճախ են հիշատակել ռուսական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ները 2012 թվականին», իսկ Ուկրաինայում նրան անվանել են «Ուկրաինայի լավագույն վարչապետ» (2012 թվականի դեկտեմբերին անցկացված հարցումը՝ Տիմոշենկո՝ 19,5 %, Յանուկովիչ՝ 11,4 %, Ազարով՝ 8,6 %, Կուչմա՝ 5,6 %, Յուշչենկո՝ 3,9 %)&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/1446504-timoshenko-lidiruet-v-rejtinge-premer-ministrov-ukrainy-opros Тимошенко лидирует в рейтинге премьер-министров Украины — опрос. 27 декабря 2012].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://top.novostimira.biz/fulltext_13971.html Юлия Тимошенко самый популярный зарубежный политик в российских СМИ. Январь 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331044224/http://top.novostimira.biz/fulltext_13971.html |date=2019-03-31 }}.&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական գործ՝ «գազային համաձայնագրերի» վերաբերյալ ===
2011 թվականի մարտի 17-ին «Ռեգիոնների կուսակցության» նախաձեռնությամբ Գերագույն ռադայում ստեղծվել է ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով «Նաֆտոգազ Ուկրաինա» և «Գազպրոմ» ընկերությունների միջև 2009 թվականի գազային համաձայնագրերի կնքման հանգամանքների հետաքննության նպատակով&lt;ref&gt;[http://rss.novostimira.com/n_718346.html «ВР создала ВСК по вопросам газовых соглашений 2009 года». Сайт «Послезавтра.ua», 17.3.2011] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130718204314/http://rss.novostimira.com/n_718346.html |date=2013-07-18 }}.&lt;/ref&gt;։ 2011-ի ապրիլի 11-ին Ռենատ Կուզմինը հայտարարել է «2009 թվականին Ռուսաստանի հետ գազային համաձայնագրեր կնքելիս իշխանության և ծառայողական լիազորությունների չարաշահման համար» նոր գործ հարուցելու մասին։ Տիմոշենկոյի և նրա համախոհների կարծիքով, նրան դատում են այն բանի համար, որ Ռուսաստանի հետ պայմանավորվածությամբ այդ բանակցություններում վերացվել է գազի առևտրի միջնորդ Դմիտրի Ֆիրտաշ Ռոսուկրէներգոյի ընկերությունը&lt;ref name=&quot;Turcinov11&quot;&gt;[http://donbass.ua/news/politics/2011/08/11/turchinov-timoshenko-spasla-evropu-i-ukrainu.html «Турчинов: Тимошенко спасла Европу и Украину». Сайт «Донбасс.ua», 11.08.2011].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blogs.korrespondent.net/celebrities/blog/press-nk/a42768 «Регионал-Ющенко должен нести уголовную ответственность». ''Зорян Шкиряк.'' Сайт «КорреспондентЪ.нет». 18.8.2011] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120718124204/http://blogs.korrespondent.net/celebrities/blog/press-nk/a42768 |date=2012-07-18 }}.&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի հունիսի 24-ին Կիևի Պեչերյան շրջանային դատարանում սկսվեց այդ գործով դատավարությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/photo-video/2011/06/24/6326224/|title=Суд над Тимошенко. Началось|date=24 июня 2011|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ն և միջազգային կազմակերպությունները հայտարարել են, որ դատավարությունը քաղաքական դրդապատճառներ ուներ, այդ դատավճիռը անվանել են «քաղաքական ընդդիմախոսների ընտրական հետապնդում» և նախազգուշացրել, որ դա կարող է խանգարել Եվրամիությանը Ուկրաինայի ինտեգրմանը&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-14459446 Q&amp;A: Ukraine’s Yulia Tymoshenko on trial].&lt;/ref&gt;։ Կանադայի վարչապետ Սթիվեն Հարփերը Յանուկովիչին կոչ է արել «հարգել դատական իշխանության անկախությունը, դադարեցնել ընդդիմության ներկայացուցիչների հետապնդումը և անցկացնել իսկապես ազատ և արդար ընտրություններ»&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/751367-premer_kanady_raskritikoval_yanukovicha_za_presledovaniya.htm# Премьер Канады раскритиковал Януковича за преследования].&lt;/ref&gt;։

Սակայն, չնայած դրան, 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Պեչերյան դատարանը որոշում է կայացրել Տիմոշենկոյին դատարանի դահլիճում կալանավորելու մասին, քանի որ նա, ըստ դատավորի, «խոչընդոտել է վկաների հարցաքննությանը», նկատի է առնվել վարչապետ Ազարովի հետ Տիմոշենկոյի բանավեճը նրա հարցաքննության ժամանակ։ Տիմոշենկոն Ազարովին բազմաթիվ հարցեր է ուղղել «Ռոսուկրէներգոյի հետ կոռուպցիոն կապերի» և Ազարովի որդու բիզնեսի մասին&lt;ref name=&quot;azarov-sud&quot;&gt;[http://focus.ua/politics/195930/ «Тимошенко: Меня арестовали из-за неудобных вопросов Азарову о коррупции». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.dni.ru/polit/2011/8/5/216705.html Юлию Тимошенко арестовали].&lt;/ref&gt;։

Կալանավայրում գտնվելու առաջին ժամերին Տիմոշենկոն հայտարարություն է գրել, որ ինքը վախենում է իր կյանքի համար և հայտարարում է, որ «երբեք ինքնասպան չի լինի» և նրա բանտապահները «չարժե նրա հետ հնարքներ անել ինչպես Կուբայով և (ոստիկանության նախարար) Կրավչենկոյի հետ»&lt;ref&gt;[http://focus.ua/politics/195945/ «Тимошенко: Никогда не покончу свою жизнь самоубийством». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011].&lt;/ref&gt;։

Ձերբակալման փաստով նույն օրը հայտարարություն են արել․

* Ուկրաինայի ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների մեծ մասը (բացի Յուշչենկոյից և Տյագնիբոկից) կտրուկ դեմ են արտահայտվել Տիմոշենկոյի ձերբակալությանը։
* Բատկիվշչինա կուսակցությունը հայտարարել է բողոքի անժամկետ ակցիաների մասին և Կրեշչատիկայում տեղադրել է «վրանային ավան» (20 վրան)։
* Փոքր և միջին բիզնեսի ձեռնարկատերերի «Ընդհանուր գործ» կազմակերպությունը («հարկային Մայդանի-2010» զանգվածային ելույթների կազմակերպիչները) հայտարարել են կողմնակիցների մոբիլիզացիա և ընդհանուր հանրահավաքի անցկացում&lt;ref&gt;[http://focus.ua/politics/195937/ «Общественное движение „Общее дело“ объявляет об акции на Майдане в понедельник, 8 августа 2011, в поддержку Тимошенко». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011].&lt;/ref&gt;։
* «Ուկրաինացիների համաշխարհային կոնգրեսը» կոչ է արել անհապաղ ազատ արձակել նախկին վարչապետ Տիմոշենկոյին&lt;ref&gt;[http://focus.ua/politics/195978/ «Всемирный конгресс Украинцев призывает немедленно освободить бывшего премьер-министра Украины Юлию Тимошенко из-под ареста». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011].&lt;/ref&gt;։
* «Freedom House»-ը պահանջել է անհապաղ ազատ արձակել Տիմոշենկոյին&lt;ref&gt;[http://focus.ua/politics/195968/ «Freedom House требует освободить Тимошенко». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011].&lt;/ref&gt;։
* ԵՄ-ի անունից հայտարարություններ են արել Եվրահանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը և Եվրոպական հարևանության քաղաքականության հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն&lt;ref&gt;[http://focus.ua/politics/195977/ «В Евросоюзе обеспокоены арестом Тимошенко». Сайт журнала «Фокус», 05.08.2011].&lt;/ref&gt;։
* Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Տիմոշենկոյի ձերբակալությունից մի քանի ժամ անց հայտարարել է, որ 2009 թվականի «բոլոր «''գազային»'' համաձայնագրերը կնքվել են երկու պետությունների ազգային օրենսդրությանը և միջազգային իրավունքին խիստ համապատասխան, և դրանց ստորագրման համար ստացվել են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահների անհրաժեշտ ցուցումները»։

2011 թվականի օգոստոսի 17-ին Ուկրաինայի նախկին նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն դատարանին առաջարկել էր որպես վկաներ կանչել «Գազպրոմի» ղեկավար Ալեքսեյ Միլլերին և Ռուսաստանի վարչապետ Վլադիմիր Պուտինին։ Նախկին վարչապետի դեմ «''գազային»'' գործով մեղադրող դատախազ Միխայիլ Շորինը հայտարարել է, որ դրա անհրաժեշտությունը չի տեսնում&lt;ref&gt;[http://ural.kp.ru/online/news/957319/ Суд на Тимошенко — дело внутриукраинское].&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանը Տիմոշենկոյին մեղավոր էր ճանաչել Ուկրաինայի վարչապետի ծառայողական լիազորությունները գերազանցելու մեջ&lt;ref&gt;[http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536012 Приговор Печерского районного суда города Киева от 11.10.2011. судебное дело № 1-657/11.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111015185952/http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536012 |date=2011-10-15 }} См. также постановления суда [http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103200619/http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536019 |date=2013-11-03 }}, [http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536021] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103200621/http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536021 |date=2013-11-03 }}, [http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536015] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103200626/http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/18536015 |date=2013-11-03 }}.&lt;/ref&gt;։ Դատարանի կարծիքով՝ Տիմոշենկոն վարչապետի իր լիազորությունները գերազանցել է նրանով, որ 2009 թվականի հունվարի 19-ին Ռուսաստանի վարչապետ Պուտինի հետ բանակցություններից հետո կարգադրել է գազի մատակարարման և տարանցման մասին ռուս-ուկրաինական պայմանագրեր կնքել, ինչը, դատարանի կարծիքով, հանգեցրել է պետության՝ ի դեմս «Նավթոգազի»՝ 189,5 միլիոն դոլարի չափով կորուստների&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://inotv.rt.com/2011-10-11/Timoshenko-otvetit-za-previshenie-polnomochij Тимошенко ответит за превышение полномочий] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111221116/http://inotv.rt.com/2011-10-11/Timoshenko-otvetit-za-previshenie-polnomochij |date=2012-01-11 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inotv.rt.com/2011-10-11/Eks-premer-Ukraini-osuzhdena-za-kontrakti Экс-премьер Украины осуждена за контракты с Россией] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111112075534/http://inotv.rt.com/2011-10-11/Eks-premer-Ukraini-osuzhdena-za-kontrakti |date=2011-11-12 }}.&lt;/ref&gt;։ Դատարանը Յուլիա Տիմոշենկոյին դատապարտել է 7 տարվա ազատազրկման, պետական իշխանության մեջ որոշակի պաշտոններ զբաղեցնելու իրավունքից զրկել հիմնական պատիժը կրելուց հետո 3 տարով, ինչպես նաև պարտավորեցրել է 189 միլիոն դոլարի վնասը փոխհատուցել «Նաֆտոգազին»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://inotv.rt.com/2011-10-11/Ukrainskij-sud-priznal-Timoshenko-vinovnoj Украинский суд признал Тимошенко виновной] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111221103/http://inotv.rt.com/2011-10-11/Ukrainskij-sud-priznal-Timoshenko-vinovnoj |date=2012-01-11 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.infosud.ru/international_publication/20111011/256229004.html Семь лет тюрьмы не остановят Тимошенко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140125043436/http://www.infosud.ru/international_publication/20111011/256229004.html |date=2014-01-25 }} // Российское агентство правовой и судебной информации, 11 октября 2011.&lt;/ref&gt;։ Յուլիա Տիմոշենկոյի և նրա համախոհների, ինչպես նաև ժողովրդավարական երկրների մի շարք առաջնորդների կարծիքով նրան դատապարտել են նաև այն բանի համար, որ Ռուսաստանի հետ պայմանավորվածությամբ այդ բանակցություններում վերացվել է գազի առևտրում ուկրաինացի միջնորդը՝ Շվեյցարիայում գրանցված Ռոսուկրէներգո ընկերությունը&lt;ref&gt;[http://donbass.ua/news/politics/2011/08/11/turchinov-timoshenko-spasla-evropu-i-ukrainu.html «Турчинов: Тимошенко спасла Европу и Украину». Сайт «Донбасс.ua», 11.08.2011.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://blogs.korrespondent.net/celebrities/blog/press-nk/a42768|title=«Регионал Ющенко должен нести уголовную ответственность».''Шкиряк''. Сайт «Корреспонденть.нет». 18.8.2011.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120718124204/http://blogs.korrespondent.net/celebrities/blog/press-nk/a42768|archivedate=2012-07-18|accessdate=2011-10-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքական փորձագետները նաև նշում են, որ Յուլյա Տիմոշենկոն դատապարտվել Է Յանուկովիչի ցուցումով՝ 2015 թվականի նախագահական ընտրություններին մասնակցելուց նրան որպես գլխավոր մրցակից վերացնելու նպատակով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tvi.ua/new/2013/07/29/za_mayzhe_2_roky_perebuvannya_za_gratamy_tymoshenko_ne_vtratyla_svoyikh_pozyciy__politolohy|title=За почти 2 года пребывания за решеткой Тимошенко не утратила своих позиций, - политологи|date=30 июля 2013|publisher=тви|accessdate=2020-02-07|archive-date=2013-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20130808224443/http://tvi.ua/new/2013/07/29/za_mayzhe_2_roky_perebuvannya_za_gratamy_tymoshenko_ne_vtratyla_svoyikh_pozyciy__politolohy|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?yanukovich_hoche_ugodu_z_yes_bez_zvilnennya_timoshenko__euobzerver&amp;objectId=1286075|title=Янукович хочет Соглашение с ЕС без освобождения Тимошенко,- EUObserver|date=29 мая 2013|publisher=Zaxid.net}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինային գազի մատակարարման դադարեցումը 2009 թվականի հունվարի 1-ից ===
2009 թվականի հունվարի 1-ի ժամը 9:00-ից «Գազպրոմն» ամբողջությամբ դադարեցրել է Ուկրաինա գազի մատակարարումը&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/1/3657181/|title=Газпром заявляет, что полностью перекрыл газ|date=1 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ 2009 թվականի հունվարի 4-ին ռուս մոնոպոլիստն առաջարկել էր գազ մատակարարել Ուկրաինային հունվարին 450 դոլար գնով 1000 խմ-ի համար&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.interfax.ru/55450|title=«Газпром» требует от «Нефтегаза» за поставки в январе $ 450 за тысячу кубометров|date=4 января 2009|publisher=Интерфакс}}&lt;/ref&gt;։ Տեպլոկոմմունէներգոյի ձեռնարկություններն աշխատել են հնարավորությունների սահմաններում, Ուկրաինական ողջ համակարգի կոլապսի սպառնալիք է առաջացել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.unian.net/society/178457-v-jitomire-otklyuchili-goryachuyu-vodu-davlenie-gaza-nedostatochnoe.html|title=В Житомире отключили горячую воду: давление газа недостаточное|date=2009-01-09|publisher=УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/9/3664489/|title=в областях потихоньку закручивают краны, в основном предприятиям|date=9 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/11/3667230/|title=В Киеве заканчивается мазут. От Черновецкого ждут денег|date=11 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ, սկսվել է Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի երկրներ գազի մատակարարման կրճատումը։ Հունվարի 7-ին Ռուսաստանն ամբողջությամբ դադարեցրել Է Ուկրաինայի տարածքով գազի տարանցումը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/7/3661167/|title=Россия полностью прекратила транзит через Украину. Австрия и Словакия уже без газа|date=7 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Եվրոպական միությունը հանդես է եկել մի շարք հայտարարություններով, որտեղ պահանջում էր Ռուսաստանի և Ուկրաինայի անհապաղ լուծել հակամարտությունը և վերականգնել գազի մատակարարումները ԵՄ երկրներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/6/3660689/|title=В ЕС требуют немедленно возобновить поставки газа|date=6 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/8/3663167/|title=ЕС возлагает ответственность за газовую войну на Москву и Киев|date=8 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 17-ին Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարել էր, որ բանակցություններում ուկրաինական պատվիրակության մի մասը պաշտպանում է միջնորդի պահպանման անհրաժեշտությունը՝ վկայակոչելով «վերևի ստացած հրահանգները»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.unian.net/politics/181402-medvedev-chast-ukrainskoy-delegatsii-hotela-ostavit-posrednika.html|title=Медведев: часть украинской делегации хотела оставить посредника|date=2009-01-17|publisher=УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== «Գազային համաձայնագրերի» կնքում ===
2009 թվականի հունվարի 18-ին երկարատև բանակցությունների արդյունքում վարչապետներ Պուտինը և Տիմոշենկոն պայմանավորվել են վերականգնել գազի փոխադրումն Ուկրաինա և ԵՄ երկրներ։ Պայմանավորվածությունները ներառում էին հետևյալը. 1․ «Գազպրոմի» և «Նաֆտոգազի Ուկրաինայի» միջև ուղիղ պայմանագրային հարաբերությունների անցումը, ոչ թափանցիկ միջնորդների վերացումը վերացվել է «Ռոսուկրէներգոյի» միջնորդը։

2. Ուկրաինայի համար գնի ձևավորման ձևական սկզբունքի ներդրումը, որը բնորոշ է եվրոպական այլ երկրներին (բանաձևը ներառում էր համաշխարհային շուկաներում մազութի արժեքը և այլն), որը նախազգուշացնում էր գազի գնի մասին տարեկան վեճերը։

3. Տրանզիտային խաղադրույքի անցում (2,7 ԱՄՆ դոլար), որը մոտենում է միջին եվրոպական ցուցանիշներին։

Նոր գազային պայմանագրերի համաձայն՝ Ուկրաինայի համար ռուսական բնական գազի միջին գինը 2009 թվականին կազմել է 232,98 դոլար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2009/01/18/4461914/|title=Тимошенко выторговала газ со скидкой в 20%|date=18 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2009/01/19/4462183/|title=Россия и Украина подписали газовый контракт на 10 лет|date=19 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Պայմանագրի ստորագրումից անմիջապես հետո Ռուսաստանը վերսկսել է գազի մատակարարումը Եվրոպա&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2009/01/20/3680893/|title=«Газпром» пустил газ в Европу — Тимошенко|date=20 января 2009|publisher=Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի հունվարի 29-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություններ հայտնվեցին, որ «Ռոսուկրէներգոյի» ուկրաինացի համասեփականատերեր Դմիտրի Ֆիրտաշը և Իվան Ֆուրսինը Ռուսաստանում դաշնային հետախուզում են հայտարարվել Ս. Մոգիլևիչի գործունեությանը նրանց մասնակցության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/569284-echo.html Совладельцы компании RosUkrEnergo бизнесмены Дмитрий Фирташ и Иван Фурсин объявлены в России в Федеральный розыск]. [[Эхо Москвы|«Эхо Москвы»]] 29.01.2009.&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Flickr_-_europeanpeoplesparty_-_EPP_Congress_Bonn_(781).jpg|մինի|325x325փքս|Յուլիա Տիմոշենկոն «Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության» կոնգրեսում, Բոնն, 2009 թվականի դեկտեմբերի 9]]
Ուկրաինայի էլեկտրաէներգետիկայի կարգավորման ազգային հանձնաժողովը, կատարելով ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի հանձնարարականը նախագահ Յուշչենկոյի ղեկավարությամբ, 2008 թվականի դեկտեմբերի 1-ից բնակչության համար գազի գինը բարձրացրել է 35 %-ով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://24.ua/news/show/id/73306.htm |title=24.ua — Минюст зарегистрировал повышение цен на газ для населения |accessdate=2020-03-04 |archive-date=2013-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131104004815/http://24.ua/news/show/id/73306.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, կառավարությունը ստիպված է եղել 2009 թվականի հունիսի 1-ից բարձրացնել գազի մեծ ծավալներ սպառող բնակչության համար գների 5-10%-ով՝ կապված սպառման կառուցվածքի փոփոխման հետ և, որպես հետևանք, «Նաֆտոգազ Ուկրաինայի» ՆԱԿ-ի ֆինանսական անհավասարակշռության հետ&lt;ref&gt;[http://unian.net/rus/news/news-311602.html Униан — В НКРЕ поделились планами повышения цен на газ и электрику].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/business/economics/866422 Корреспондент.нет].&lt;/ref&gt;։

Գազի գնի ձևավորման շուկայական սկզբունքին անցումը առաջին խոշոր քայլն էր դեպի Ուկրաինայի էներգետիկ անկախությունը։ Նրա հետագա ամրապնդումն ուղղակիորեն կախված է Յուլիա Տիմոշենկոյի կառավարության կողմից սկսված էներգառեսուրսների աղբյուրների էներգախնայողության&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/economics/440242-timoshenko-stremitsya-sozdat-energeticheskuyu-bezopasnost-ukrainy.htm|title=Тимошенко стремится создать энергетическую безопасность Украины|date=22 января 2009|publisher=ЛІГАБізнесІнформ}}&lt;/ref&gt; և դիվերսիֆիկացման կուրսի զարգացումից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20091106/78229285.html|title=Тимошенко призывает к диверсификации поставок газа для промышленности|date=6 ноября 2009|publisher=РИАНовости}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://versii.com/news/277980/ Физический реверс из Европы на Украину возможен — эксперт]. — Версии, 24 апреля 2013 года.&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական հետապնդում Վիկտոր Յանուկովիչի նախագահության ժամանակ ==
[[Պատկեր:Meeting Clinton.jpg|thumb|300px|Տիմոշենկոն և Հիլարի Քլինթոնը 2010 թվականի հունիսի 2-ին]]2010 թվականի մայիսից ի վեր Յուլիա Տիմոշենկոյի դեմ մի շարք գործեր են բացվել։ 2 010 թվականի մայիսից նաև քրեական գործեր են հարուցվել Տիմոշենկոյի համախոհների, «Տիմոշենկոյի երկրորդ կառավարության» պաշտոնյաների դեմ, նրանց հիմնականում մեղադրանք է առաջադրվել ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու համար&lt;ref name=&quot;vsi_hto_syt2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;focus.ua&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։ 2010 թվականի ապրիլի 28-ին Ուկրաինայի վարչապետ Ազարովը հայտարարել էր, որ Տիմոշենկոյի կառավարության գործողությունները պետությանը 100 միլիարդ գրիվնա վնաս են հասցրել, ինչի կապակցությամբ Տիմոշենկոն և պաշտոնատար անձինք պետք է քրեական պատասխանատվություն կրեն։ 2010 թվականի մայիսի 12-ին Յուլիա Տիմոշենկոն Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունում որոշում էր հանձնել իր նկատմամբ քրեական գործ հարուցելու մասին՝ դատավորներին կաշառք տալու փորձի մեղադրանքով (հենց «փորձ», այլ ոչ թե «կաշառքի փաստի» վերաբերյալ) 2003-2004 թվականներին, թեև այդ գործն արդեն փակվել էր դեռևս 2004 թվականին, նախագահ Կուչմայի օրոք&lt;ref name=&quot;rian.ru&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;։ Այդ ժամանակ էլ իրավապահ մարմինները մի շարք քրեական գործեր են հարուցել Յուլիա Տիմոշենկոյի համախոհների, այդ թվում՝ պաշտոնատար անձանց նկատմամբ, հիմնականում նրանց մեղադրել են պաշտոնեական լիազորությունները չարաշահելու մեջ&lt;ref name=&quot;vsi_hto_syt2&quot; /&gt;։

2010 թվականի սեպտեմբերի 30-ին կայացած տեղական ընտրություններից հետո Վերահսկիչ-վերստուգիչ վարչությունը ավարտել Է Տիմոշենկոյի կառավարության աուդիտը&lt;ref name=&quot;audyt12&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ru.tsn.ua&quot;/&gt;։ Աուդիտի հիման վրա, որին միացվել են ԱՄՆ-ի ընկերությունները (սակայն ԱՄՆ-ի դեսպանատունը փախել է այդ ֆիրմաներից), հայտարարվել է 43 միլիարդ գրիվեն «չարաշահումների» մասին։ Այնուհետև, մեկ ամիս անց, այդ գումարը կրճատվել է ավելի քան տասն անգամ՝ մինչև 320 միլիոն եվրո, և ոչ թե յուրացումներ են եղել, այլ Կիոտոյի արձանագրության շրջանակներում ստացված միջոցների ոչ նպատակային օգտագործում։ «Կիոտոյի արձանագրության» կանոնների համաձայն՝ այդ գումարը պետք է ծախսվեր անտառների ափհանման համար, սակայն գումարն ուղղվեց Ուկրաինայի կենսաթոշակային հիմնադրամին։ Դրանից հետո գործը վերաորակավորվել է որպես միջոցների ոչ նպատակային օգտագործում&lt;ref name=&quot;censor.net.ua&quot;/&gt;։[[Պատկեր:Medvedev, Putin and Tymoshenko.jpg|thumb|left|300px|Յուլիա Տիմոշենկոն, Վլադիմիր Պուտինը և Դմիտրի Մեդվեդևը՝ գազային հարցերի շուրջ ռուս-ուկրաինական բանակցությունների ժամանակ, 2009 թվականի հունվարի 17]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Տիմոշենկո, Յուլիա}}
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Եվրամայդանի մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինացի գործարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինացի տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>lh3ewiiftbeegjn5ntbz4j2n6xtudyd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Տիգրան Զարգարյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>442800</id>
    <revision>
      <id>8492673</id>
      <parentid>8491895</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15443" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ|Անունը հայերեն=Զարգարյան Տիգրան Կարոյի |պատկեր=[[Պատկեր:Տիգրան Զարգարյան.jpg|մինի|330x330փքս]]|աշխատավայր=ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան}}
'''Տիգրան Կարոյի Զարգարյան''' ({{ԱԾ}}), հայ գրադարանավար, ճարտարագետ, [[Հայաստանի Ազգային գրադարան]]ի տնօրեն (2011-2019 թթ․)։

== Կենսագրություն ==
Տիգրան Զարգարյանը ծնվել է [[1954]] թվականի [[փետրվարի 25]]-ին, [[Երևան]]ում։ Սովորել է [[Ճարտարապետության և շինարարարության Հայաստանի ազգային համալսարան|Երևանի ճարտարագիտական համալսարանում]], մասնագիտացումը՝ գրադարանների և արխիվների թվայնացում և կառավարում։ Ունի ավելի քան 25 տարվա մասնագիտական փորձ։

Մասնակցել է Հայաստանի գրադարանների ավտոմատացված ցանցի նախագծման աշխատանքներին։

[[1994]]-[[2003]] թվականներին աշխատել է հանրապետական գիտաբժշկական գրադարանի ավտոմատացման բաժնի վարիչ, ապա՝ ԵՊՀ գրադարանի ավտոմատացման բաժնի վարիչ։

[[2006|2006-2011]] թվականներին եղել է ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի տնօրենը։

[[2007]]-[[2009]] թվականներին աշխատել է eIFL-FOSS (ազատ կոդերով ծրագրաշարեր) միջազգային ծրագրի համակարգող, իսկ ՀՀ ԳԱԱ միջազգային գիտակրթական կենտրոնում 2008 թվականին «Գրադարանային գործ և տեղեկատվական աղբյուրներ» ամբիոնի վարիչ։

[[2011]] թվականին նշանակվել է Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրեն&lt;ref&gt;[https://news.am/arm/news/63657.html Ազգային գրադարանի տնօրեն է նշանակվել Տիգրան Զարգարյանը]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականին խրախուսվել է ՀՀ վարչապետի շնորհակալագրով։

2013 թ. փետրվարի 14-ին պարգևատրվել է ՀՀ Մշակույթի նախարարության Գրիգոր Նարեկացի հուշամեդալով։

2013 թ.  փետրվարի 27-ին պարգևատրվել է Հայաստանի ազգային գրադարանի Հակոբ Մեղապարտ հուշամեդալով։։

2013 թ․ գովասանքի վկայական In recognition of his outstanding contribution to the promotion of Open Access in Developing Countries. ‘Electronic Publishing Trust for Development’ Foundation.

2014 թվականի մայիսի 23-ին ՀՀ Նախագահի հրամանագրով պարգևատրվել է [[Մովսես Խորենացու մեդալ]]ով&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/1175 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԴԱԼՆԵՐՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարի 27-ին պարգևատրվել է ՀՀ Մշակույթի նախարարության Ոսկե մեդալով։

2019 թ․ առ այսօր ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի գիտական ղեկավար։

2021 թ․ առ այսօր &quot;Հայ գրադարանավարների և արխիվագետների միջազգային ասոցիացիայի&quot; գործադիր խորհրդի հիմնադիր անդամ (International Association of Armenian Librarians and Archivists):

2021 թ․ առ այսօր «Վիքիմեդիա Հայաստան» ԳՀԿ Խորհրդի նախագահ։
== Հրապարակումներ ==
Տիգրան Զարգարյանն ունի մի քանի տասնյակ հրապարակումներ&lt;ref name=&quot;հրապարակումներ&quot;&gt;[https://www.flib.sci.am/index.php/en/contacts-structure/selected-publications/ Տիգրան Զարգարյանի հրապարակումների ցանկ]&lt;/ref&gt;։

* Հայ գիրքը Թուրքիայում։ Պրակ Ա. Ստամբուլ։ Հայերեն և հայատառ թուրքերեն գրքերի մատենագիտություն /Կազմ.՝ Աստղիկ Վարդանյան; Մայա Գրիգորյան; Արմինե Մսրլյան; Խմբ.՝ Տիգրան Զարգարյան, Մայա Գրիգորյան.- Երևան։ Անտարես, 2022.- XXI, 514, 9 չհ. էջ։
* Zargaryan Tigran, Astsatryan Hrachya and Mateusz Matela  “Armenian Research &amp; Academic Repository In Action: Towards Challenges Of The 21st Century”. Kachar scientific periodical 2020, #2. pp. 67-79. ISSN 2579-2903
* Tigran Zargaryan. &quot;Steps Towards Developing Armenological Internet Portal 'Armeniaca' in Armenian Libraries&quot;. International Conference on Romanian-Armenian Cultural Heritage. Bucharest, 29 October - 2 November
* «Հայկականք հայագիտական հանգույցի ձևավորման ուղղությամբ Հայաստանի գրադարններում կատարվող աշխատանքների ներկա վիճակը». Second International Congress on Armenian Studies. “Armenian Studies and the Challenges of Modern Times” 17-19 October, 2013. Papers of the Plenary Sessions. ISBN 978-5-8080-1044-4 pp.&amp;nbsp;103–107.
* Заргарян Т. К. Портал “Armeniaca”։современное состояние. Вестник библиотечной ассамблеи Евразии. 2, 2013. 
стр. 65-67
* Alan Hopkinson, Tigran Zargaryan. &quot;[http://www.ariadne.ac.uk/issue68/hopkinson-zargaryan Peculiarities of Digitising Materials from the Collections of the National Academy of Sciences, Armenia]&quot;. March 2012, Ariadne Issue 68 
* Տիգրան Զարգարյան «Թղթային նյութերի թվայնացման առանձնահատկությունները»։ Գիտության աշխարհում, 2011, 1, էջ 21-27
* Տիգրան Զարգարյան «Հայ հնատիպ գրքի պահպանության և հասանելիության ապահովման ուղղությամբ տարվող աշխատանքները ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանում»։ Գիրքը պատմամշակութային և տեղեկատվական հաղորդակցության համակարգում հանրապետական գիտաժողովի զեկուցումների ժողովածու։ 15-16 ապրիլի, 2010 թ. ISBN 978-99941-69-22-1
* Tigran Zargaryan, Digitization models and algorithms for preservation of Armenian rare books. International Conference “Computer Science and Information Technologies”. 2009. Yerevan, Armenia. pp.&amp;nbsp;317–319
* Alan Hopkinson, Tigran Zargaryan. [http://www.ala.org/ala/mgrps/rts/irrt/intlleads/leadsarchive/200906.pdf Developing a New Masters Program in Library and Information Science in Armenia, Georgia and Uzbekistan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221141650/http://www.ala.org/ala/mgrps/rts/irrt/intlleads/leadsarchive/200906.pdf |date=2011-02-21 }}. Internationla Leads, A Publication of the International Relations Round Table of the American Library Association. Volume 23, number 2, June, 2009. ISSN 0892-4546
* Tigran Zargaryan, Alan Hopkinson։ [http://www.ease.org.uk/sites/default/files/may_2009_352.pdf Scientific publishing in Armenia. European Science Editing]. Vol. 35(2) May 2009. pp.&amp;nbsp;43–44.
* Տ. Զարգարյան «Թվային գրադարանի ստեղծման ներկա վիճակը Հայաստանում. ձեռքբերումներ, ապագայի զարգացումներ»։ Գիտության աշխարհում, 2008, 1, էջ 30-37.
* Т. Заргарян “Программа ‘Библиотека в коробке’։ новая инициатива eIFL в области открытого программного обеспечения для библиотек из развивающихся стран и стран с переходной экономикой”. 8-я международная конференция ‘Библиотеки и демократизация общества’. Кыргызстан, 2007. 
* Tigran Zargaryan. “[http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&amp;cpsidt=18568438 Armenian libraries on the Threshold of a Digital Era: Fifteen Years of Library Automation in Armenia]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}”. International Cataloguing and Bibliographic Control. Vol. 36. No. 1, 2007. pp.&amp;nbsp;8–11
* Tigran Zargaryan and Lusine Khachatryan “Train the trainers’ courses in Yerevan State University using ‘Moodle’ Open Source Software”. Conference proceedings. International Conference “Information Technologies in Education in the 21st Century”, Yerevan, May 21-23, 2007, pp.&amp;nbsp;173–183
* Rolf Dalin, Tigran Zargaryan, Arevik Hakobyan, Sona Martirosyan “[http://lttf.ieee.org/learn_tech/issues.html Swedish SPIDER Project: Life Long Learning Pilot Course for Armenian Specialists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140510063313/http://lttf.ieee.org/learn_tech/issues.html |date=2014-05-10 }}” Learning Technology; publication of IEEE Computer Society; Technical Committee on Learning Technology (TCLT), Volume 7 Issue 4, October 2005, ISSN 1438-0625
* Տ. Զարգարյան «Հայաստանի գրադարանների համահավաք քարտարանը՝ գործողության մեջ» Գիտություն և տեխնիկա 2003, 5, էջ 2-5
* «Թվային գրադարաններ» մենագրություն։ 2002, 167 էջ
* Robert M. Braude, Anna Shirinyan, Tigran Zargaryan. “[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC31703/ Republican Scientific Medical Library, the Republic of Armenia: Progress &amp; Programs].” Bulletin Medical Library Associations. 89(1), January, 2000. pp.&amp;nbsp;45–50 
* Տ. Զարգարյան «Երևանի պետական համալսարանի գրադարանը որպես ուսումնագիտական հետազոտությունների համակարգման և տեղեկատվության կենտրոն»։ Կրթությունը Հայաստանում անցումային շրջանում սեմինարի և գիտաժողովի զեկուցումների ժողովածու, 2000, էջ 133-138.
* Tigran Zargaryan. “Libraries of Armenia at the gate of 21st Century – Tendencies and Development.” Universal Bibliographic Control and UNIMARC, Transcaucasian workshop. 1999. pp.&amp;nbsp;48–51
* Tigran Zargaryan. “Implementing Armenian Scripts in Bibliographic Databases.” Universal Bibliographic Control and UNIMARC, Transcaucasian workshop. 1999. pp.&amp;nbsp;32–34
* Tigran Zargaryan and Chris Kirk. “Some Aspects of Automation of Yerevan State University Library”. International Cataloguing and Bibliographic Control. Vol. 27. No. 4, 1998. pp.&amp;nbsp;76–77
* Տ. Զարգարյան «Տեղեկտվական պահոցների ավտոմատացումը»։ Գիտություն և տեխնիկա, 1998, 7-9, էջ 26-30.
* CDS/ISIS համակարգ. Մեթոդական ձեռնարկ գրադարանների ավտոմատացման համար։ 1998. 48 էջ
* Տ. Զարգարյան «ԵՊՀ գիտական գրադարանի ավտոմատացման մի շարք հարցերի մասին»։ Հանդես Երևանի համալսարանի, 1997, 2, էջ 41-46.
* Շիրինյան Ա., Զարգարյան Տ. «Հանրապետության տեղեկատվական պահոցների մեքենայացումը»։ Գիտություն և տեխնիկա, 1997, 1-3, էջ 21-23.
* Ինտերնետ համակարգչային ցանց և գրադարաններ։ Մեթոդական ձեռնարկ։ ՀԳԲԳ, Երևան, 1997, 88 էջ
* Գրադարանները փոփոխվող աշխարհում. նոր տեխնոլոգիաներ, համագործակցության նոր ձևեր։ Մեթոդական ձեռնարկ։ ՀԳԲԳ, Երևան, 1996. 68 էջ.
* Շիրինյան Ա., Զարգարյան Տ. «XXI դարի գրադարան. ինչպիսին կլինի այն»։ Գիտություն և տեխնիկա, 1996, 1-3, էջ 22-25.
* Շիրինյան Ա., Զարգարյան Տ. «Մատենագիտական գործունեության հեռանկարները»։ Գիտություն և տեխնիկա, 1995, 7-9, էջ 16-21.

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=xUmiBze0ngw&amp;t=50s “The Armenian Digital Landscape” with Tigran Zargaryan. IAALA in Focus event.]
* [https://www.youtube.com/watch?v=1rt6fyBH1hU&amp;t=97s «Վերնատուն»․ Արհեստական բանականությունը՝ նաև գրադարաններում. հարցազրույց Տիգրան Զարգարյան։]
* [https://www.youtube.com/watch?v=amXHQfaI4cc&amp;t=9s «Սադրանքը բացառվում է, Ազգային գրադարանը փակ կառույց է»․ Տիգրան Զարգարյան։]
* [https://www.youtube.com/watch?v=VufHSnp6Efk Տիգրան Զարգարյանի հարցազրույցը «Սիվիլնեթին»]
*[https://www.youtube.com/watch?v=aaR_Mvi-rjY&amp;ab_channel=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6 ArmSIG Tigran Zargaryan Online education․the current state of digital libraries in Armenia]
*«[https://www.youtube.com/watch?v=SbTIjfYQKYU&amp;ab_channel=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6 Առավոտ լուսո»․ հարցազրույց Տիգրան Զարգարյան։]
*[https://www.youtube.com/watch?v=_ObHvZyfL98&amp;ab_channel=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6 Պարգևատրում ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության Ոսկե մեդալով։]
*[https://www.youtube.com/watch?v=0v6MTJJkNLA&amp;ab_channel=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6 «Գրատպության թանգարան»-ի բացում։] 
*[https://www.youtube.com/watch?v=zvY0YtGUf3s&amp;ab_channel=MbLFamilyTV «Հայացք ներսից» հաղորդման հյուրն է Տիգրան Զարգարյանը։]  
*[https://www.youtube.com/watch?v=WKwrkugpnNk&amp;ab_channel=YerkirMedia%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80 Երկիր մեդիա «Երկրի հարցը» հաղորդման հյուրն է Տիգրան Զարգարյանը։]  
*[https://www.youtube.com/watch?v=aV1vxABjFFY&amp;ab_channel=ArmenianPublicTV «Հանրային հեռուստաընկերություն»։ «Արտկանոն». Տիգրան Զարգարյան, Խաչիկ Վարդանյան։]  
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Զարգարյան, Տիգրան}}
[[Կատեգորիա:Հայ գրադարանավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Մովսես Խորենացու մեդալակիրներ]]</text>
      <sha1>8fvuao1w4qpo5h5opmru8dr24yc4u73</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրեբյոնկայի շրջան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>443729</id>
    <revision>
      <id>8492644</id>
      <parentid>8076206</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:48:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6112" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 = {{հիմնական գույն}}
 |հայերեն անվանում = Գրեբյոնկայի շրջան
 |բնօրինակ անվանում = &lt;small&gt;{{lang-uk|Гребінківський район}}&lt;/small&gt;
 |զինանշան = Coat of arms of Grebinkivskij district.jpg
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = Grebenkov.gif
 |դրոշի նկարագրում = 
 |երկիր = Ուկրաինա
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = շրջան&lt;ref name=radaSTAT&gt;[http://static.rada.gov.ua/zakon/new/ADM/zmist.html Ուկրաինայի վարչական միավորների մասին վիճակագրական տեղեկություններ Գերագույն Ռադայի կայքում] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
 |մտնում է = [[Պոլտավայի մարզ]]
 |ներառում է = 
 |վարչական կենտրոն = [[Գրեբյոնկա (քաղաք, Ուկրաինա)|Գրեբյոնկա]]
 |խոշորագույն քաղաք = 
 |խոշոր քաղաքներ = 
 |կազմավորման թվական = 1923&lt;ref name=radaSTAT /&gt;
 |ղեկավար = 
 |ղեկավարի պաշտոն =
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 = 
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = [[ուկրաիներեն]]
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 26263&lt;ref name=BN&gt;[http://www.ukrstat.gov.ua/express/expr2013/02_13/29.zip Ուկրաինայի բնակչության վիճակագրական տվյալները Պետական վիճակագրական ծառայության տվյալներով] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170924044336/http://www.ukrstat.gov.ua/express/expr2013/02_13/29.zip |date=2017-09-24 }} {{ref-ua}}&lt;/ref&gt;
 |մարդահամարի թվական = 2001
 |տոկոսը բնակչությունից = 
 |տեղը ըստ բնակչության = 
 |խտություն = 43,77&lt;ref name=BN /&gt;
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = 
 |կրոնական կազմ = 
 |տարածք = 600&lt;ref name=radaSTAT /&gt;
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն = 
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |լայնք = 
 |երկայնք = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Grebinkivskyi-Raion.png
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |պատմական շրջան = 
 |ժամային գոտի = UTC+2&lt;ref&gt;[http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/KP960509.html Ուկրաինայի Մինիստրների խորհրդի 1996 թվականի ապրիլի 13-ի որոշում «Ուկրաինայի տարածքում ժամանակի հաշվարկի կարգի մասին»]{{ref-ua}}&lt;/ref&gt;
 |հապավում = 
 |ISO = 
 |FIPS = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն =
 |ավտոմոբիլային կոդ =BI (2004)&lt;br /&gt;HI (2013)&lt;ref&gt;[http://vnsvu.com.ua/?page_id=637 Ուկրաինայի պետ ստանդարտի կողմից սահմանված ДСТУ 4278:2006 ստանդարտը տրանսպորտային միջոցների պետ-համարանիշերի մասին] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121130064341/http://vnsvu.com.ua/?page_id=637 |date=2012-11-30 }} {{ref-ua}}&lt;/ref&gt;
 |կայք =
 |վիքիպահեստում = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Գրեբյոնկայի շրջան''' ({{lang-uk|Гребінківський район}}), շրջան [[Ուկրաինա]]յի [[Պոլտավայի մարզ]]ում։

Ստեղծվել է 1923 թվականին։ Վարչական կենտրոնը՝ [[Գրեբյոնկա (քաղաք, Ուկրաինա)|Գրեբյոնկա]]&lt;ref name=radaSTAT /&gt;

Շրջանը [[Ուկրաինա]]յի [[2020 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ի վարչական բարեփոխման արդյունքում լուծարվել է. նրա տարածքը միացվել է [[Պոլտավայի շրջան |Պոլտավայի շրջան]]ին (ամբողջ մարզում թողնվել է ընդամենը չորս շրջան)&lt;!-- The area of Velyka Bahachka Raion was merged into [[Poltava Raion]].--&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Про утворення та ліквідацію районів. Постанова Верховної Ради України № 807-ІХ.|url=http://www.golos.com.ua/article/333466|access-date=2020-10-03|date=2020-07-18|website=Голос України|language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Нові райони: карти + склад |url=https://www.minregion.gov.ua/press/news/novi-rajony-karty-sklad/ |publisher=Міністерство розвитку громад та територій України |language=Ukrainian}}&lt;/ref&gt;: Լուծարումից առաջ անցկացված մարդահամարի տվյալներով շրջանի բնակչության թվաքանակը եղել է 21.601:
== Աշխարհագրություն ==
Շրջանի տարածքի մակերեսը կազմում է 600&lt;ref name=radaSTAT /&gt;&amp;nbsp;կմ²։

== Բնակչություն ==
[[2001]] թվականի մարդահամարի արդյունքներով շրջանում բնակվում էր 26263&lt;ref name=BN /&gt;&amp;nbsp;մարդ։ Բնակչության խտությունը կազմում էր 43,77&lt;ref name=BN /&gt;&amp;nbsp;մարդ/կմ²։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ukrstat.gov.ua/ Ուկրաինայի Պետական վիճակագրական ծառայության կայքը] {{ref-uk}}

{{Ուկրաինայի Պոլտավայի մարզի Գրեբյոնկայի շրջանի բնակավայրեր}}
{{Պոլտավայի մարզ}}

[[Կատեգորիա:Պոլտավայի մարզ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի շրջաններ]]</text>
      <sha1>39cihhy7ko2rbl9jmk6bcazp3cm77lm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էդուարդ Առստամյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>446373</id>
    <revision>
      <id>8492531</id>
      <parentid>7637369</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:40:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3467" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
 | ամբողջական անուն = Էդուարդ Նապոլեոնի Առստամյան
 | բնօրինակ անուն =
 | կյանքի ժամանակաշրջան = [[7 նոյեմբերի]], [[1964]] - [[28 հոկտեմբերի]], [[1992]]
 | պատկեր = 
 | նկարագրություն =  
 | մականուն =
 | ծննդյան վայր = {{դրոշ|ՀԽՍՀ}} [[Բերդաձոր]], [[Շուշիի շրջան]]    
 | վախճանի վայր = {{դրոշ|ԼՂՀ}} [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
 | պատկանելություն = 
 | զորքի տեսակ = 
 | ծառայության թվականներ = 
 | կոչում = 
 | զորամաս = 
 | հրամանատար էր = 
 | պաշտոն = 
 | մարտեր = 
 | պարգևներ =
 | կապեր =
 | պաշտոնաթող =
 | Վիքիպահեստ = 
 | Ռոդովոդ =
}}

'''Էդուարդ Առստամյան''' ([[7 նոյեմբերի]], [[1964]], [[Բերդաձոր]], [[Շուշիի շրջան]]&amp;nbsp;-&amp;nbsp;[[28 հոկտեմբերի]], [[1992]], [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]), հայ ազատամարտիկ, [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Էդուարդ Առստամյանը ծնվել է 1964 թ. նոյեմբերի 7-ին Շուշիի շրջանի Բերդաձոր գյուղում։ Ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը։ Աշխատել է [[Ստեփանակերտ]]ի կոշկի ֆաբրիկայում։ Զինվորական պարտադիր ծառայությունն անցել է [[Գերմանիա]]յում։ Զորացրվելուց հետո՝ 1985 թ-ից աշխատանքի է անցել Ստեփանակերտի էլեկտրատեխնիկական գործարանում, միաժամանակ սովորել է [[Կապան]]ի շինարարական տեխնիկումի հեռակա բաժնում։ Միացել է հայրենի գյուղի պաշտպաններին, այնուհետև տեղափոխվել կապի վաշտ («61»)։ Զոհվել է 1992 թ. հոկտեմբերի 28-ին Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղում, ինքնաթիռի ռմբակոծության ժամանակ։ Հետմահու պարգևատրվել է ԼՂՀ «[[Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության համար]]» մեդալով։ Ամուսնացած էր, ունի մեկ երեխա։ Հանգչում է Ստեփանակերտի քաղաքային գերեզմանատանը&lt;ref&gt;[http://anmahner.com/?ViAMYV9mUWZVaQdkVHtVcFRpAWoKPFR1UyJaKQt5UTUGb1QyUW0FM1B3VA1QRAUXUG1TZwpkUjk.2 Էդուարդ Առստամյանը Արցախյան պատերազմի թանգարանի կայքում]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Առստամյան, Էդուարդ}}
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:Նոյեմբերի 7 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1964 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 28 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1992 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Բերդաձոր գյուղում ծնվածներ]]</text>
      <sha1>ojc060cl131uc8vlu9n7f6il2pkhw2u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492533</id>
      <parentid>8492531</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:41:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3479" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
 | ամբողջական անուն = Էդուարդ Նապոլեոնի Առստամյան
 | բնօրինակ անուն =
 | կյանքի ժամանակաշրջան = [[7 նոյեմբերի]], [[1964]] - [[28 հոկտեմբերի]], [[1992]]
 | պատկեր = 
 | նկարագրություն =  
 | մականուն =
 | ծննդյան վայր = {{դրոշ|ՀԽՍՀ}} [[Բերդաձոր]], [[Շուշիի շրջան]]    
 | վախճանի վայր = {{դրոշ|ԼՂՀ}} [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
 | պատկանելություն = 
 | զորքի տեսակ = 
 | ծառայության թվականներ = 
 | կոչում = 
 | զորամաս = 
 | հրամանատար էր = 
 | պաշտոն = 
 | մարտեր = 
 | պարգևներ =
 | կապեր =
 | պաշտոնաթող =
 | Վիքիպահեստ = 
 | Ռոդովոդ =
}}

'''Էդուարդ Առստամյան''' ([[7 նոյեմբերի]], [[1964]], [[Բերդաձոր]], [[Շուշիի շրջան]]&amp;nbsp;-&amp;nbsp;[[28 հոկտեմբերի]], [[1992]], [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]), հայ ազատամարտիկ, [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Էդուարդ Առստամյանը ծնվել է 1964 թ. նոյեմբերի 7-ին Շուշիի շրջանի Բերդաձոր գյուղում։ Ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը։ Աշխատել է [[Ստեփանակերտ]]ի կոշկի ֆաբրիկայում։ Զինվորական պարտադիր ծառայությունն անցել է [[Գերմանիա]]յում։ Զորացրվելուց հետո՝ 1985 թ-ից աշխատանքի է անցել Ստեփանակերտի էլեկտրատեխնիկական գործարանում, միաժամանակ սովորել է [[Կապան]]ի շինարարական տեխնիկումի հեռակա բաժնում։ Միացել է հայրենի գյուղի պաշտպաններին, այնուհետև տեղափոխվել կապի վաշտ («61»)։ Զոհվել է 1992 թ. հոկտեմբերի 28-ին Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղում, ինքնաթիռի ռմբակոծության ժամանակ։ Հետմահու պարգևատրվել է ԼՂՀ «[[Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության համար]]» մեդալով։ Ամուսնացած էր, ունի մեկ երեխա։ Հանգչում է Ստեփանակերտի քաղաքային գերեզմանատանը&lt;ref&gt;[http://anmahner.com/?ViAMYV9mUWZVaQdkVHtVcFRpAWoKPFR1UyJaKQt5UTUGb1QyUW0FM1B3VA1QRAUXUG1TZwpkUjk.2 Էդուարդ Առստամյանը Արցախյան պատերազմի թանգարանի կայքում]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Առստամյան, Էդուարդ}}
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:Նոյեմբերի 7 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1964 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 28 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1992 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Բերդաձոր գյուղում ծնվածներ]]</text>
      <sha1>m72flsdqufxplw6r8irjtwgry3pv4zh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյան (ԼՂՀ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>449478</id>
    <redirect title="Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492561</id>
      <parentid>8436264</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:51:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Changed redirect target from [[Շահումյան (Շահումյանի շրջան)]] to [[Շահումյան (գյուղ, Շահումյանի շրջան)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Շահումյան (գյուղ, Շահումյանի շրջան)]]</text>
      <sha1>fsotcd1dy2ajyn5f1c4etgal15n3bxs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492563</id>
      <parentid>8492561</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:51:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Changed redirect target from [[Շահումյան (գյուղ, Շահումյանի շրջան)]] to [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</text>
      <sha1>qde3tyli37cu4vpzzpy9zt8s7y377t6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հեծելազոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>450380</id>
    <revision>
      <id>8492605</id>
      <parentid>7991037</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:39:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Revolution Saga</username>
        <id>36034</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4907" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Bundesarchiv_Bild_101I-725-0190-11,_Russland,_Rückzug_deutscher_Truppen,_Kavallerie.jpg|thumb|Գերմանական հեծելազորը [[1943]] թ.]]
[[Պատկեր:8e hussards 1804(fr).jpg|thumb|Նապոլեոնի հուսարը]]

'''Հեծելազոր''' ({{lang-fr|cavalerie}}, {{lang-it|cavaleria}}, {{lang-la|caballus}} «ձի» բառից), զորատեսակ, որը կազմված է ձի հեծած մարտիկներից։

[[Եգիպտոս]]ի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Չինաստան]]ի, [[Միջագետք]]ի երկրների [[բանակ]]ներում, ինչպես նաև Հայկական լեռնաշխարհում մինչև հեծելազորի երևան գալը կիրառվել են ձի լծած [[Մարտակառք|մարտակառքեր]]։ Հեծելազորը որպես զորատեսակ երևան է եկել Ասորեստանում, Ուրարտուում և ստրկատիրական այլ պետություններում։ Մ․թ․ա․ VI դարում Պարսկաստանում այն հիմնական զորատեսակ էր (ծանր և թեթև)։ Կանոնավոր հեծելազոր Հին Հունաստանում առաջին անգամ օգտագործվել է մեր թվարկությունից առաջ IV դարում և ավելի կատարելագործվել Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակում (ծանր, միջին, թեթև)։ Իր մարտունակությամբ և հզորությամբ հռչակված էր հայկական հեծելազորը (տես [[Այրուձի]])։ Հին հռոմեական բանակում հեծելազորը օժանդակ զորատեսակ էր լեգեոնի կազմում։ Արևմտյան Եվրոպայում ֆեոդալական զորքերի գլխավոր ռազմական ուժը կազմել է ասպետական հեծելազորը (ծանրազեն, զրահակիր)։ IX—X դարերում Կիևյան Ռուսիայի զորքերում իշխանական դրուժինաները կազմված էին հեծելազորից։ Իր բարձր մարտունակությամբ XIII—XIV դարերում աչքի է ընկել թաթար-մոնղոլական թեթև հեծելազորը։ [[14-րդ դար|XIV դարում]] հրազենի երևան գալով և հետևազորի դերի ուժեղացմամբ ասպետական ծանր հեծելազորը կորցրել է իր նշանակությունը։ [[16-րդ դար|XVI դարից]] սկսած մեծ դեր է խաղացել թեթև հեծելազորը, որը զինված էր հրազենով։ XVI դարի վերջից ռուսական բանակում կարևոր էր կազակական հեծելազորը։ [[Պետրոս I]]-ի օրոք ստեղծվեց կանոնավոր հեծելազոր։ [[Նապոլեոնյան պատերազմներ|Նապոլեոնյան պատերազմների]] ընթացքում մարտական լուրջ ուժ էր ֆրանսիական հեծելազորը, որը, սակայն, [[1812]] թվականի [[Ֆրանսիացիների ներխուժումը Ռուսաստան|արշավանքների ժամանակ]] զիջեց ռուսական հեծելազորին։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ([[1914]]-[[1918]] թթ.) սկզբին պատերազմող կողմերի բանակներում հեծելազորը կազմում էր 8—10%։ Ռազմական տեխնիկայի տարբեր տեսակների զարգացման հետևանքով հեծելազորային գրոհները պատերազմում դարձան սակավ արդյունավետ, և ետպատերազմյան շրջանում հեծելազորները կրճատվեց, իսկ [[1930]]-ական թվականների վերջին արևմտյան պետությունների մեծ մասում փաստորեն վերացվեց։ Մինչև [[1939]]-[[1945]] թթ.-ի [[երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը հեծելազորը պահպանվել էր միայն մի քանի երկրներում (Լեհաստան, Հունգարիա, Ռումինիա, Հարավսլավիա, ԽՍՀՄ և այլն)։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբի ռազմական գործողությունների փորձը, տանկային և օդային մեծ ուժերի կիրառումը հանգեցրին հեծելազորի քանակի (դիվիզիաներ) կրճատմանը։ 
{{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=342}}

[[Կատեգորիա:Ցամաքային զորքեր]]
[[Կատեգորիա:Զորքերի տեսակներ]]
[[Կատեգորիա:Հեծելազոր]]
[[Կատեգորիա:Ոչ արդիական մասնագիտություններ]]
[[Կատեգորիա:Միջնադարի ռազմական պատմություն]]</text>
      <sha1>pcm6v7s84f3ei4hdcje8724id1szt1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վարդան Մեշտուճյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>454720</id>
    <revision>
      <id>8492335</id>
      <parentid>8298296</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:31:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2965" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Վարդան (Վիկտոր) Գեորգի Մեշտուճյան''' ({{ԱԾ}}), ռումինահայ հրապարակախոս, [[մանկավարժ]], [[գրող]], [[պատմաբան]], թարգմանիչ։

== Կենսագրություն ==
Սովորել, ապա դասավանդել է [[Կ․ Պոլիս|Կ․ Պոլսի]] Ենի Գափու թաղամասում՝ հոր բացած [[Մեշտուճյան վարժարան]]ում։ 1890-ական թթ․ կեսին, հետապնդվելով թուրք ոստիկանությունից, անցել է [[Բուլղարիա]], 1896-1897 թվականներին աշխատակցել է «[[Իրավունք (թերթ)|Իրավունք]]» թերթին, 1898 թվականին գրող [[Երուխան]]ի հետ հիմնադրել «Շարժում» թերթը։ 1899 թվականին տեղափոխվել է [[Բուխարեստ]]։ 1906 թվականին հրատարակել է «Աուրորա», 1924-1942 թթ «Արարատ» ռումինական հայագիտական ամսագրերը։ Եղել է 1920 թվականին Բուխարեստում վերաբացված [[Միսաքյան-Քեսիմյան ազգային վարժարան|Միսաքյան ազգային վարժարանի]] տնօրենը, հայ գաղթականների հարցով զբաղվող «[[Հայերը Ռումինիայում|Ռումինիայի հայերի միության]]» ընդհանուր քարտուղարը, ապա՝ տնօրենը։ Մեշտուճյանը հրապարակել է ռումինական «Նախագծեր և ֆիլմեր» (1913) պատմվածքների ժողովածուն, «Զետտա» (1916) վեպը, «Բուխարեստ Սահարա» (1913), [[Երուսաղեմ]] (1914) ուղեգրությունները, «Հայոց պատմություն» (1923-1926) պատմաքննական երկը։ Ռումինիայում է թարգմանել Հ․ Զոհրաբյանի «Հայ եկեղեցու պատմությունը քրիստոնեության մուտքից մինչև մեր օրերը» (1934), «Հայկական պատարագը» (1937), կազմել և թարգմանել «Հայ բանաստեղծների փոքր ժողովածու»-ն (1934)։ [[Ֆրանսերեն]]ից [[ռումիներեն]] է թարգմանել Վ․ Հյուգոյի «[[Թշվառները]]» (1913), [[Գի դը Մոպասան]]ի նովելներից։

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=466}}

{{DEFAULTSORT:Մեշտուճյան, Վարդան}}

[[Կատեգորիա:Ռումինահայ թարգմանիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռումինահայ արձակագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Ռումինահայ պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հրապարակախոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ռումինահայ գրողներ]]</text>
      <sha1>lwqvkwth9bpj227j0hqgl4o9otks7qh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զարինջա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>456205</id>
    <revision>
      <id>8492750</id>
      <parentid>8247084</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:51:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>45.153.212.89</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3317" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | երկրամասի տեսակ = Հայաստանի վարչական բաժանում{{!}}Մարզ
 | երկրամաս = Արագածոտնի մարզ
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | բնակչություն = 585&lt;ref name=census2011&gt;[https://www.armstat.am/file/doc/99486813.pdf 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները]&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2011
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]] 
}}

'''Զարինջա''', գյուղ [[Հայաստան]]ի [[Արագածոտնի մարզ]]ում, [[Աշտարակ (քաղաք)|մարզկենտրոնից]]՝ 67 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Զարինջա գյուղում մարդիկ զբաղվում են անասնապահությամբ ու գյուղատնտեսությամբ։Գյուղում ապրուստը հիմնված է դաշտերի մշակության վրա ,առկա չէ ոռոգման ջրի մատակարարում,այսինքն եթե տարին բարենպաստ եղավ ՝անձրևային, գյուղացին շահում է հակառակ դեպքում՝ տուժում,ինչը բազմիցս խնդիր է հանդիսացել գյուղացիների եկամտի վրա։

== Բնակչություն ==
Զարինջայի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=&quot;armstat.am&quot;&gt;[http://www.armstat.am/file/article/marz_08_33.pdf Արագածոտնի մարզի մարդահամար]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=hay_gyux&gt;{{cite web|url=http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|title=Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 84|date=|accessdate=2014 Մայիսի 25|archive-date=2014-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարի !! [[1873]] !! [[1897]] !! [[1926]] !! [[1939]] !! [[1959]] !! [[1979]] !! [[1989]] || [[2001]] !! [[2004]] !! [[2008]] !! [[2011]] 
|-
| Բնակիչ || 268 || 514 || 585 || 585 || 589 || 508 || 573&lt;ref name=texanunneri_bararan_lrac&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 5, էջ 667&lt;/ref&gt; || 646 || 704 || 638 || 585&lt;ref name=census2011/&gt;
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը զբաղվում է [[անասնապահություն|անասնապահությամբ]] և [[դաշտ]]ավարությամբ։

== Շինություններ ==
Գյուղի հյուսիսային մասում է գտնվում Սբ. Խաչ (Կարմիր վանք) եկեղեցին (VII դար), 3 կմ արևելքում՝ Կոնդ գյուղատեղին (XVII-XVIII դարեր)։

== Տես նաև ==
* [[Զարինջայի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արագածոտնի մարզ)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Արագածոտնի մարզ}}
{{Ալեքսանդրապոլի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արագածոտնի մարզի գյուղեր]]</text>
      <sha1>h4e86qhdgd6hv47x911tk5pwg8107hz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492751</id>
      <parentid>8492750</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:52:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>45.153.212.89</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3317" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | երկրամասի տեսակ = Հայաստանի վարչական բաժանում{{!}}Մարզ
 | երկրամաս = Արագածոտնի մարզ
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | բնակչություն = 585&lt;ref name=census2011&gt;[https://www.armstat.am/file/doc/99486813.pdf 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները]&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2011
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]] 
}}

'''Զարինջա''', գյուղ [[Հայաստան]]ի [[Արագածոտնի մարզ]]ում, [[Աշտարակ (քաղաք)|մարզկենտրոնից]]՝ 67 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Զարինջա գյուղում մարդիկ զբաղվում են անասնապահությամբ ու գյուղատնտեսությամբ։Գյուղում ապրուստը հիմնված է դաշտերի մշակության վրա ,առկա չէ ոռոգման ջրի մատակարարում,այսինքն եթե տարին բարենպաստ եղավ ՝անձրևային, գյուղացին շահում է,հակառակ դեպքում՝ տուժում,ինչը բազմիցս խնդիր է հանդիսացել գյուղացիների եկամտի վրա։

== Բնակչություն ==
Զարինջայի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=&quot;armstat.am&quot;&gt;[http://www.armstat.am/file/article/marz_08_33.pdf Արագածոտնի մարզի մարդահամար]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=hay_gyux&gt;{{cite web|url=http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|title=Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 84|date=|accessdate=2014 Մայիսի 25|archive-date=2014-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140912150541/http://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարի !! [[1873]] !! [[1897]] !! [[1926]] !! [[1939]] !! [[1959]] !! [[1979]] !! [[1989]] || [[2001]] !! [[2004]] !! [[2008]] !! [[2011]] 
|-
| Բնակիչ || 268 || 514 || 585 || 585 || 589 || 508 || 573&lt;ref name=texanunneri_bararan_lrac&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 5, էջ 667&lt;/ref&gt; || 646 || 704 || 638 || 585&lt;ref name=census2011/&gt;
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը զբաղվում է [[անասնապահություն|անասնապահությամբ]] և [[դաշտ]]ավարությամբ։

== Շինություններ ==
Գյուղի հյուսիսային մասում է գտնվում Սբ. Խաչ (Կարմիր վանք) եկեղեցին (VII դար), 3 կմ արևելքում՝ Կոնդ գյուղատեղին (XVII-XVIII դարեր)։

== Տես նաև ==
* [[Զարինջայի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արագածոտնի մարզ)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Արագածոտնի մարզ}}
{{Ալեքսանդրապոլի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արագածոտնի մարզի գյուղեր]]</text>
      <sha1>5e4hstexfg5xe01rtug26byanyckcr0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վլադիմիր Կրամնիկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>461510</id>
    <revision>
      <id>8492007</id>
      <parentid>8086136</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:05:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6192" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Շախմատիստ
| անուն = Վլադիմիր Կրամնիկ
| բնօրինակ = Владимир Борисович Крамник
| պատկեր = Vladimir Kramnik 2005.jpg
| նկարագրում = Վլադիմիր Կրամնիկը 2005 թ.
| պետություն = {{դրոշավորում|ԽՍՀՄ}}&lt;br /&gt; {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}
| Ծննդյան ամսաթիվ = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1975|6|25}}
| ծննդավայր = [[Տուապսե]], [[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[ՌԽՖՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]]
| Մահվան ամսաթիվ = 
| մահվան վայր = 
| բնակություն = 
| կոչում = {{Շախմատային կոչումներ| գմ= 2002 | մմ= 1997}}
| առավելագույն վարկանիշ = 2811 &lt;small&gt;(հունվար, 2002)&lt;/small&gt;
| ներկայիս վարկանիշ =
| պարգև և մրցանակ = 
| ՖԻԴԵ համար = 4101588
| կայք = [http://www.kramnik.com Պաշտոնական կայք]
}}

'''Վլադիմիր Բորիսի Կրամնիկ''' ({{lang-ru|''Владимир Борисович Крамник''}}, {{ԱԾ}}), ռուս շախմատիստ, «դասական շախմատի» 2000-2006 թթ. աշխարհի չեմպիոն ([[Պրոֆեսիոնալ շախմատիստների ասոցիացիա|ՊՇԱ]] վարկածով), [[ՖԻԴԵ]] աշխարհի չեմպիոն (2006-2007), Աշխարհի գավաթակիր (2013)։ Ռուսաստանի հավաքականի կազմում Համաշխարհային [[շախմատային օլիմպիադա]]յի եռակի հաղթող ([[1992]], [[1994]], [[1996]]), [[Շախմատի Եվրոպայի թիմային առաջնություն|Եվրոպայի]] ([[1992]]) և [[Շախմատի աշխարհի թիմային առաջնություն|աշխարհի]] ([[2013]]) թիմային առաջնության հաղթող։ Ռուսաստանի սպորտի վաստակավոր վարպետ։

== Կենսագրություն ==

11 տարեկանում ընդունվել է [[Միխայիլ Բոտվիննիկ|Բոտվիննիկի]] շախմատային դպրոց։

[[1991]]-ին դարձել է միջազգային գրոսմայստեր։ Եղել է մինչև 16 և 18 տարեկան պատանիների աշխարհի չեմպիոն։ Աշխարհի առաջնության հավակնորդների մրցության մասնակից է ([[1993]] թվականից)։ Հաղթել է մի շարք միջազգային խոշոր մրցաշարերում և հանդիպումներում։

[[2000]] թվականին Կրամնիկը ՊՇԱ վարկածով դարձել է աշխարհի չեմպիոն՝ [[Լոնդոն]]ում հաղթելով [[Գարի Կասպարով]]ին։ [[2004]] թվականին պաշտպանել է տիտղոսը [[Պետեր Լեկո]]յի հետ խաղում։ 2006 թվականին միավորիչ խաղում հաղթել է ՖԻԴԵ վարկածով չեմպիոն [[Վեսելին Տոպալով]]ին՝ նվաճելով ՊՇԱ վարկածով աշխարհի չեմպիոնի («դասական շախմատից») և ՖԻԴԵ աշխարհի չեմպիոնի տիտղոսները՝ դառնալով շախմատի աշխարհի 14-րդ չեմպիոնը։ [[2007]] թվականին կորցրել է չեմպիոնական տիտղոսը [[Մեխիկո]]յի առաջնության ժամանակ՝ պարտվելով [[Վիշվանաթան Անանդ|Վիշի Անանդ]]ին։ [[2008]] թվականին Բոննում Անանդին պարտվել է աշխարհի առաջնության հանդիպումը։

[[2011]] թվականի մայիսին [[Կազան]]ում Վլադիմիր Կրամնիկը շախմատի աշխարհի չեմպիոնական տիտղոսի համար մրցաշարի մասնակիցներից էր։ Մրցաշարի 1/4-ում «դասական շախմատի» համառ մրցապայքարում Կրամնիկը հաղթեց [[Թեյմուր Ռաջաբով]]ին, սակայն կիսաեզրափակչու տանուլ տվեց խաղը մեկ այլ ռուս շախմատիստ [[Ալեքսանդր Գրիշչուկ]]ին։

[[2013]] թվականին Կրամնիկը [[Մագնուս Կարլսեն]]ի հետ բաժանեց 1—2-րդ տեղերը հավակնորդների մրցաշարում, սակայն լրացուցիչ արդյունքներով (հաղթանակների քանակ) բաց թողեց խաղարկելու աշխարհի չեմպիոնական տիտղոսը Անանդի հետ&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/sport/2013/04/01/a_5240673.shtml Драма Крамника] // Газета.ру, 2.04.2013&lt;/ref&gt;։

== Վարկանիշի փոփոխության գծապատկեր ==
{{Էլո գծապատկեր}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* В. Крамник, Я. Дамский: Прорыв. — Москва: Наука. Интерпериодика, 2000. ISBN 5-7846-0032-X
== Արտաքին հղումներ ==

* [http://www.kramnik.com/ Kramnik — Official website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110130073201/http://kramnik.com/ |date=2011-01-30 }} {{ref-en}}
* [http://www.peoples.ru/sport/chees_player/kramnik/ Վլադիմիր Բորիսի Կրամնիկ]
* [https://web.archive.org/web/20070619142536/http://community.livejournal.com/kramnik Կրամնիկի երկրպագուների խումբ]
* ''Известия'': [https://archive.is/20130113143624/www.izvestia.ru/sport/article3104452/ «Շախմատը և երաժշտությունը փոխկապակցված են»]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Շախմատի_աշխարհի_առաջնություն}}
{{Շախմատի աշխարհի չեմպիոններ}}

{{DEFAULTSORT:Կրամնիկ, Վլադիմիր}}
[[Կատեգորիա:Շախմատի աշխարհի չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս շախմատիստներ‎]]
[[Կատեգորիա:Շախմատի գրոսմայստերներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի սպորտի վաստակավոր վարպետներ]]</text>
      <sha1>53vv09xq7enefx4rk59rro5id5x38u8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զբոսաշրջությունն Արցախում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>463395</id>
    <redirect title="Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում" />
    <revision>
      <id>8492509</id>
      <parentid>8463177</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:31:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում]]</text>
      <sha1>i0r2nl53hl3c39udlbttvg14qa30caf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լևոն Հայրապետյան (բարերար)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>470328</id>
    <revision>
      <id>8492532</id>
      <parentid>8116588</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:41:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9553" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Լևոն Հայրապետյան (այլ կիրառումներ)}}

{{Անձ
|պատկեր = Լևոն Հայրապետյան (բարերար).jpg|ծննդյան օր=1949թ. մարտի 12}}
'''Լևոն Գուրգենի Հայրապետյան''' ({{ԱԾ}}), հայ բարեգործ։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Մոսկվայի պետական համալսարան]]ի փիլիսոփայության ֆակուլտետը։ Որպես լրագրող աշխատել է «[[Կոմսոմոլսկայա պրավդա]]», «[[Սոբեսեդնիկ]]» թերթերում, «[[Օգոնյոկ (ամսագիր)|Օգոնյոկ]]» ամսագրում։ «[[Սովրեմեննիկ]]» հրատարակչական տան հիմնադիրն է։ Զբաղվել է [[նավթ]]ի վաճառքի հետ կապված բիզնեսով։

=== Բարեգործություն ===
Ակտիվ մասնակցություն է ունեցել [[ԼՂՀ]] ստեղծման գործում և համարվում է դրա գլխավոր հովանավորներից մեկը։ Համարվում է ամենախոշոր ներդրողը [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի ժամանակակից պատմության մեջ։ Նրա ծրագրերն իրագործվել են [[Ստեփանակերտ]]ում, [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղում]]։ Գործարարի միջոցներով [[2000]]-[[2002]] թվականներին վերակառուցվել է հայկական հռչակավոր [[Գանձասարի վանք|Գանձասարի վանական համալիրը]] ([[13-րդ դար]]), որը ներկայիս օրերում Ղարաբաղի ամենաբարեկարգված սրբավայրերից մեկն է համարվում։ Զգալի միջոցներ են ներդրվել Վանք գյուղի վանական համալիրի շրջակայքում տեղակայված ենթակառուցվածքների զարգացման գործում։ Կառուցվել է փայտամշակման գործարան, չինական խոհանոցով բարձրակարգ [[հյուրանոց]], հանգստյան գոտիներ, դպրոց։ Լևոն Հայրապետյանը իր վրա է վերցրել նաև [[Հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղի|«Հյուսիս-հարավ» ավտոմայրուղու]] այն հատվածի շինարարության ծախսերը, որն անցնում է Գանձասարի վանական համալիրի շրջակայքով։

[[2007]] թվականին Լևոն Հայրապետյանը ֆինանսավորեց 2,5 միլիոն մ&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; տարողությամբ ջրամբարի կառուցումը Խաչեն գետի վրա։ Միայն 26 մ բարձրությամբ ամբարտակի կառուցումը բարերարին արժեցավ 7 միլիոն [[դոլլար|դոլար]]։ Ապագա ջրամբարի շուրջ որոշված էր տուրիստական ենթակառուցվածքների և հանգստյան գոտիների կառուցումը։ «Մենք կկարողանանք լուծել մի քանի խնդիր միանգամից՝ ձեռք բերել քաղցրահամ ջրի ահռելի պաշարներ, արտադրել էլեկտրաէներգիա, աշխատանքով ապահովել մոտակա բոլոր գյուղերի բնակիչներին և աջակցել զբոսաշրջության զարգացմանը»,-մեկնաբանեց Լևոն Հայրապետյանը&lt;ref name=&quot;kavkaz-uzel.ru&quot;&gt;[http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/245959/ Кавказский узел: Энциклопедия: Айрапетян Левон Гургенович: Инвестиционная деятельность]&lt;/ref&gt;։

Նույն [[2007]] թվականին Լևոն Հայրապետյանը կազմակերպեց [[Ռուսաստան]]ի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Բելառուսիա]]յի, [[Մերձդնեստր]]ի, [[Հարավային Օսեթիա]]յի և [[Աբխազիա]]յի կազակների այցը [[Հայաստան]] և [[Արցախի Հանրապետություն]]՝ ռուսական բանակի [[Գեներալ-լեյտենանտ (զինվորական կոչում)|գեներալ-լեյտենանտ]], իշխան [[Վալերիան Մադաթով]]ի 225-ամյակին նվիրված տոնակատարությունների շրջանակներում։

2008թ. հոկտեմբերի 16-ին, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության մայրաքաղաք Ստեփանակերտին մոտ՝ հինավուրց Շուշիում և պատմական Գանձասարում բարերարը կազմակերպել է նորապսակների համատեղ պսակադրություն։ Այդ արարողությունը, 700 երիտասարդների մասնակցությամբ, իր տեսակով առաջինն էր ոչ միայն Արցախում, այլև ողջ Հայաստանում։ Մեծ հարսանիքի օրը 200 զույգ պսակադրվել է Գանձասարի վանքում։ Մի քանի ժամ անց ևս 500 զույգ պսակադրվել է Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցում։ Երիտասարդներից յուրաքանչյուրն ուներ իր տեղը մարզադաշտում գցված սեղանների շուրջ։ Յուրօրինակ այս հարսանիքը հավատարիմ էր մեր ազգային ծիսակարգին։ Մնացած հյուրերն արարողությանը հետևել են մերձակա բլուրներից։

Այս նախաձեռնության իրականացման համար «Լևոն Հայրապետյան» ֆոնդի միջոցներով իրականացվեց [[Վերածննդի կենտրոնական հրապարակ|Վերածննդի հրապարակ]]ից մինչև [[Ստեփանակերտ]]ի կենտրոնական մարզադաշտ ձգվող աստիճանների լիակատար վերանորոգում։ «Մեր նպատակը Ղարաբաղի ժողովրդագրական զարգացման խթանումն է։  [[ԼՂՀ]] բնակչությունը պետք է կազմի 300 հազարից ոչ պակաս։ Հովանավորներից յուրաքանչյուրը կդառնա մի քանի ընտանիքի քավոր, իսկ քավոր լինելն արդեն որոշակի պարտավորվածություն է։ Ընտանիքում ծնված առաջին երեխային կտրվի 2 հազար դոլլար, երկրորդին՝ 3 հազար, երրորդին՝ 5 հազար, չորրորդին՝ 10 հազար, վեցերորդին՝ 50 հազար և յոթերորդին՝ 100 հազար դոլար գումար»,- նշել է գործարարը&lt;ref name=&quot;kavkaz-uzel.ru&quot;/&gt;։

Հայրենի Վանք գյուղում հիմնել է հյուրանոցային համալիրներ, բանկեր, հանդիսությունների սրահ, բարեկարգել է Արցախի կենդանաբանական և բուսաբանական այգիները, վերակառուցել է Արցախի բազմաթիվ միջպետական և հանրապետական ավտոճանապարհներ։

Հայրապետյանի առաջնային ծրագրերից է համարվում Արցախում ռազմական ակադեմիայի հիմնումը, որի նպատակն է Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի Հանրապետության համար բարձրաստիճան սպայակազմի պատրաստումը։[[2012]] թվականին Լևոն Հայրապետյանը իրագործեց նախաձեռնությունը և ֆինանսավորեց ռազմական ուսումնարանի կառուցումը Լեռնային Ղարաբաղի Վանք գյուղում, որտեղ, այդ թվում, կտեղակայվի գործող ռազմական գիմնազիա։

== Ձերբակալություն ==
2014թ. հուլիսի 15-ին Մոսկվայի «Դոմոդեդովո» օդանավակայանում Լևոն Հայրապետյանին ձերբակալել են, ուր նա ժամանել էր Մոնակոյից։

== Պարգևներ ==
* [[Պատվո շքանշանի ասպետների ցանկ|Պատվո շքանշան]]&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/%D0%90%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8F%D0%BD_%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BD_%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Армянская энциклопедия фонда «Хайазг»:  Айрапетян Левон Гургенович: Награды]&lt;/ref&gt; ([[2011]] թվական)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* [http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/245959/ Кавказский узел: Энциклопедия: Айрапетян Левон Гургенович]
*[//ru.hayazg.info/%D0%90%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8F%D0%BD_%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BD_%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 АрмянскаяАрмянская энциклопедия фонда «Хайазг»։ Айрапетян Левон Гургенович]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հայրապետյան, Լևոն}}
[[Կատեգորիա:Հայ բարերարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կալանավորներ և ձերբակալվածներ]]</text>
      <sha1>4r3uho6gjdul5qwbvyf6bilgfgocue5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>471040</id>
    <revision>
      <id>8492180</id>
      <parentid>8387339</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:16:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Soghomon Matevosyan</username>
        <id>38514</id>
      </contributor>
      <comment>/* Տեխնիկա */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5527" xml:space="preserve">__NOTOC__
{{Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ/աղյուսակ}}
{| width=&quot;100%&quot; style=&quot;background:#FFFFFF; border:solid 1px #a163a1;&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;10&quot;
|-
| colspan=&quot;2&quot; |{{shortcut|ՎՊ:ԸՑՊ}}
[[Պատկեր:Feat lists.svg]] [[Պատկեր:Feat Portal.svg|30px]] '''Ընտրյալ ցանկերը և պորտալները'''  համարվում են նախագծի ամենաորակյալ ցանկերը և պորտալները։ Մինչև այս էջում հայտնվելը, այդպիսի ցանկերը և պորտալները ընտրվում են [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ դառնալու թեկնածուներ]] էջում, որտեղ քննարկվում է դրանց ճշտությունը, չեզոքությունը, լիաչափությունը, շարադրման ոճը և [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ դառնալու թեկնածուներ#Կանոններ|չափանիշների]] համապատասխանությունը։

Այժմ, Հայերեն Վիքիպեդիայում '''{{ընտրյալ ցանկերի քանակ}}''' ընտրված ցանկ կա, իսկ պորտալ '''չկա'''։ 
Ընտրյալության չափանիշներին չհամապատասխանող ցանկերը, պորտալները կարող են առաջադրվել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ դառնալու թեկնածուներ/Կարգավիճակի զրկում|կարգավիճակի զրկման]] համար։

Ընտրյալ դարձած ցանկում կամ պորտալում հարկավոր է տեղադրել {{tl|Ընտրյալ ցանկ կամ պորտալ}} կաղապարը, որը նաև ընդգրկում է դրանք [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ|Վիքիպեդիա:Ընտրյալ ցանկեր և պորտալներ]] կատեգորիայում։

{| width=&quot;100%&quot;
|-
| style=&quot;vertical-align:top; padding-right: 1em; width:50%&quot; |

{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P countries.png|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Աշխարհագրություն ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
'''Ցանկեր՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt; 
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P parthenon.svg|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Պատմություն ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt;
'''Ցանկեր՝'''
* [[Մեծ Հայքի գավառների ցանկ]]
*  
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P sport.png|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Սպորտ ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt; 
'''Ցանկեր՝'''
*[[Չելսիի ֆուտբոլիստների ցանկ (100 և ավելի խաղեր)|Չելսիի ֆուտբոլիստներ]]
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:Refdesk misc.png|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Տարբեր ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
*  --&gt;
'''Ցանկեր՝'''
* [[Տնտեսագիտության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ]]
* [[Հայաստանի Հանրապետության հուշադրամներ]]
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
*
| style=&quot;vertical-align:top; &quot; |
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P train.svg|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Տեխնիկա ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
'''Ցանկեր՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P art.png|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Գիտություն ===
&lt;/div&gt;
|}
'''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
'''Ցանկեր՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt; 
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P parthenon.svg|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Արվեստ և մշակույթ ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* [[Փիլիսոփաների ցանկ]]
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt;
'''Ցանկեր՝'''
* [[Գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ]]
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P videogame controller.svg|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Զվարճանքներ ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
'''Ցանկեր՝'''
ԴԱՏԱՐԿ
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt; 
{| width=&quot;100%&quot;
|[[Պատկեր:P social sciences.png|35px]]
| width=&quot;100%&quot;|&lt;div style=&quot;border-bottom: solid 2px #a163a1;&quot;&gt;

=== Մարդ և Հանրություն ===
&lt;/div&gt;
|}
&lt;!-- '''Պորտալներ՝'''

* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* --&gt;
'''Ցանկեր՝'''
*[[Հունաստանի վարչապետների ցանկ]] 
*[[Հայկական ծագում ունեցող անձնանունների ցանկ]] 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
* 
*  
|}
|}

[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Ցուցափեղկ]]</text>
      <sha1>6mi3mkhgwqqiecpelrc3sncv4rikbfk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արշավիր Ղուկասյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>473945</id>
    <revision>
      <id>8492535</id>
      <parentid>8470108</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:41:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2231" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}}
'''Արշավիր Ավանեսի Ղուկասյան''' ( [[փետրվարի 16]], [[1925]], գյուղ Մոշխմհատ ([[ԼՂՀ]] [[Ասկերանի շրջան]])- [[ապրիլի 4]], [[2004]], [[Ստեփանակերտ]]), վիրաբույժ։

== Կենսագրություն ==
[[1944]]-[[1946]] թվականներին ծառայել է [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|ԽՍՀՄ ԶՈՒ-ում]]։ Մասնակցել է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին։

Ավարտել է [[Բաքու|Բաքվի]] պետական բժշկական համալսարանը ([[1953]] թվական)։ 1953-[[1985]] թվականներին՝ Ստեփանակերտի մարզային հիվանդանոցի վիրաբուժական բաժանմունքի վարիչ, գլխավոր բժիշկ։

1991 թվականին [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի հիվանդանոցում Ղուկասյանը հիմնել է վիրահատարան։ Հանրապետական հիվանդանոցում, [[Հադրութ]]ի, [[Մարտունի]]ի ՊՇ-ների ռազմական գործողությունների առաջին գծի դաշտային հոսպիտալներում վիրահատել է հարյուրավոր ազատամարտիկների և խաղաղ բնակիչների։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՂԱՊ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ղուկասյան, Արշավիր}}
[[Կատեգորիա:Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած հայեր]]
[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմի մասնակիցներ հայկական կողմից]]
[[Կատեգորիա:Հայ վիրաբույժներ]]
[[Կատեգորիա:1925 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:2004 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 16 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ապրիլի 4 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Բաքվի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>o7fecjzxd8i0oaqljg0afpz7nv20ed8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սերոբ Միքայելյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>474544</id>
    <revision>
      <id>8492568</id>
      <parentid>8093405</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:54:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1616" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}}
'''Սերոբ Ալբերտի Միքայելյան''' ({{ԱԾ}}), անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ։ Բժշկական ծառայության պահեստի ավագ լեյտենանտ ([[1986]])։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտ]]ը ([[1982]])։ [[1985]]-[[1987]] թվականներին ծառայել է [[ԽՍՀՄ]] ԶՈՒ-ում։ [[1982]]-[[1985]] թվականներին աշխատել է Վանաձորի քաղաքային, [[1987]]-[[2001]] թվականներին՝ Երևանի հանրապետական հիվանդանոցներում, [[2000]] թվականից՝ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում։

== 1988-1995 ==
[[1988]]-[[1995]] թվականներին կամավոր մեկնել է [[Հադրութ]], [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]], [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]], [[Մարտակերտ]], [[Ստեփանակերտ]], մասնակցել է հիվանդ և վիրավոր ազատամարտիկների, խաղաղ բնակիչների բուժօգնության աշխատանքներին, վիրահատել է հարյուրավոր ազատամարտիկների։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Bio-stub}}
{{ՂԱՊ}}

{{DEFAULTSORT:Միքայելյան, Սերոբ}}
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական բժշկական համալսարանի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>ldf7pjg89gzsj7egpc6qd3aj7554ii0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սամվել Գրիգորյան (գիտնական)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>476971</id>
    <revision>
      <id>8492544</id>
      <parentid>8121112</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:44:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Սամվել Գրիգորյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Սամվել Սամվելի Գրիգորյան''' ([[մարտի 18]], [[1930]], գյուղ [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]], ԼՂԻՄ Հադրութի շրջան - [[ապրիլի 11]], [[2015]], [[Նոգինսկ]], [[Մոսկվայի մարզ]]), [[հայ]] խորհրդային մեխանիկ, լեռնային ապարների և գրունտների դինամիկայի ժամանակակից տեսության հիմնադիրը։ Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր ([[1965]]), պրոֆեսոր ([[1968]])։ Տիեզերագնացության միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս ([[1976]])։ Տեսական և կիրառական մեխանիկայի [[ԽՍՀՄ]] ազգային կոմիտեի անդամ ([[1972]])։ [[ԽՄԿԿ]] անդամ [[1973 թվական]]ից։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Մոսկվայի պետական համալսարան]]ը ([[1953]])։ [[1958]] թվականից աշխատել է նույն համալսարանի մեխանիկայի ինստիտուտում ([[1962]] թվականից՝ տնօրենի տեղակալ, [[1963]] թվականից ղեկավարել է նաև գրունտների և ապարների լաբորատորիան)։ Աշխատանքները վերաբերում են հիդրոաերոդինամիկայի, գրունտներում և ապարներում պայթյունների ուսումնասիրման, գազանավթարդյունահանման, կենսամեխանիկայի, ձնեհոսքերի և սելավների քանակական նկարագրության հարցերին։

Պատրաստել է ավելի քան 40 թեկնածուների և 10-ից ավելի գիտական դոկտորների, մոտ 300 գիտական աշխատանքների հեղինակ է, ունեցել է 70-ից ավելի հայտնագործություն և արտոնագիր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/cgi-bin/library.cgi?e=d-01000-00---off-0academic--00-1----0-10-0---0---0direct-10---4------..-0-0l--11-cs-50---20-about---00-3-1-00-0--4--0--0-0-11-10-0utfZz-8-00&amp;a=d&amp;c=academic&amp;cl=CL2&amp;d=HASH010c9608a73f8785b3dc6025.1|title=Գրիգորյան Սամվել Սամվելի (1929-)։ Ս. Ս. ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ ԿՅԱՆՔԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ|website=greenstone.flib.sci.am|accessdate=2017-05-18}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* «Չին-ռուսական բարեկամություն» մեդալ, 1960
* ՄՊՀ Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան մրցանակ, 1967
* Ս. Ա. Չապլիգենի անվան մրցանակ, 1970
* ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի մրցանակ, 1985
* ԽՍՀՄ ԳԱ Մ. Ա. Լավրենտևի անվան ոսկե մեդալ և մրցանակ, 1986
* Ուկրաինայի Պետական մրցանակ, 1991
* Ռուսաստանի բնական ԳԱ «Գիտության և արվեստի ասպետ» և մեդալ, 2000
* ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ, 2000
* ՌՀՄ «Արծաթե խաչ» շքանշան նվաճումների համար, 2002
* Ս. Ն. Ֆեոդորովի անվան մրցանակ, 2004
* «Մեծն Եկատերինա» եվրոպական շքանշան

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=227}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Գրիգորյան, Սամվել}}
[[Կատեգորիա:Հայ մեխանիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Մոսկվայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային մեխանիկներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ ԳԱ թղթակից անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի ԳԱ իսկական անդամներ]]</text>
      <sha1>fd75vslm7vy0zv4mhqd18cvhpg8k5is</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պավել Դաուգե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>478827</id>
    <revision>
      <id>8492710</id>
      <parentid>8071585</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:16:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2424" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Պավել Գեորգիևիչ Դաուգե''' ({{lang-lv|Pauls Dauge}}, կուսակցական ծածկանունը՝ '''Պիկ''', {{ԱԾ}}), լատվիացի հեղափոխական գործիչ, [[ԽՍՀՄ]]-ում ստոմատոլոգիայի հիմնադիրներից, ԽՄԿԿ անդամ ([[1903]])։

[[1897]] թվականին ավարտել է [[Մոսկվա]]յի ատամնաբուժական դպրոցը, սովորել [[Բեռլին]]ի ատամնաբուժական ինստիտուտում։ [[1904]] թվականին ծանոթացել է [[Վլադիմիր Լենին]]ի հետ։ Թղթակցել է բոլշևիկյան «Բորբա» («{{lang-ru|Борьба}}», [[1905]]), «Սվետոչ» («{{lang-ru|Светоч}}», [[1906]]) թերթերին։ Լատիշերեն է թարգմանել [[Ֆրիդրիխ Էնգելս]]ի աշխատություններից։ 1917 թվականին Մոսկվայում մասնակցել է խորհրդային ռեժիմի համար մղված խռովություններին։ [[1918]]—[[1928]] թվականներին աշխատել է ՌՍՖՍՀ առողջապահության ժողկոմատում։ 

Դաուգեյի նախաձեռնությամբ Մոսկվայում ստեղծվել է պետական գիտագործնական ատամնաբուժության ինստիտիտուտը։ Դաուգեն [[Վաշինգտոն]]ի միջազգային ատամնաբուժական ակադեմիայի (1929 թվականից) և [[Վիեննա]]յի ատամնաբուժական ընկերության (1931 թվականից) պատվավոր անդամ էր։ Գրել է աշխատություններ՝ նվիրված [[Լատվիա]]յում հեղափոխական շարժումների պատմությանը, ինչպես նաև ստոմատոլոգիային։


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Անձ-անավարտ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=319}}

{{DEFAULTSORT:Դաուգե, Պավել}}
[[Կատեգորիա:Ռուս հեղափոխականներ]]
[[Կատեգորիա:1869 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1946 մահեր]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային հուշագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>8hgbvzix533tfmj13pdeqic6l5tnaph</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492711</id>
      <parentid>8492710</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:17:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորհրդային մանկավարժներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2493" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Պավել Գեորգիևիչ Դաուգե''' ({{lang-lv|Pauls Dauge}}, կուսակցական ծածկանունը՝ '''Պիկ''', {{ԱԾ}}), լատվիացի հեղափոխական գործիչ, [[ԽՍՀՄ]]-ում ստոմատոլոգիայի հիմնադիրներից, ԽՄԿԿ անդամ ([[1903]])։

[[1897]] թվականին ավարտել է [[Մոսկվա]]յի ատամնաբուժական դպրոցը, սովորել [[Բեռլին]]ի ատամնաբուժական ինստիտուտում։ [[1904]] թվականին ծանոթացել է [[Վլադիմիր Լենին]]ի հետ։ Թղթակցել է բոլշևիկյան «Բորբա» («{{lang-ru|Борьба}}», [[1905]]), «Սվետոչ» («{{lang-ru|Светоч}}», [[1906]]) թերթերին։ Լատիշերեն է թարգմանել [[Ֆրիդրիխ Էնգելս]]ի աշխատություններից։ 1917 թվականին Մոսկվայում մասնակցել է խորհրդային ռեժիմի համար մղված խռովություններին։ [[1918]]—[[1928]] թվականներին աշխատել է ՌՍՖՍՀ առողջապահության ժողկոմատում։ 

Դաուգեյի նախաձեռնությամբ Մոսկվայում ստեղծվել է պետական գիտագործնական ատամնաբուժության ինստիտիտուտը։ Դաուգեն [[Վաշինգտոն]]ի միջազգային ատամնաբուժական ակադեմիայի (1929 թվականից) և [[Վիեննա]]յի ատամնաբուժական ընկերության (1931 թվականից) պատվավոր անդամ էր։ Գրել է աշխատություններ՝ նվիրված [[Լատվիա]]յում հեղափոխական շարժումների պատմությանը, ինչպես նաև ստոմատոլոգիային։


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Անձ-անավարտ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=319}}

{{DEFAULTSORT:Դաուգե, Պավել}}
[[Կատեգորիա:Ռուս հեղափոխականներ]]
[[Կատեգորիա:1869 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1946 մահեր]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային հուշագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային մանկավարժներ]]</text>
      <sha1>455xye5iukohhoazg28jcj0gssh25wo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492712</id>
      <parentid>8492711</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:19:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս հրատարակիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2552" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Պավել Գեորգիևիչ Դաուգե''' ({{lang-lv|Pauls Dauge}}, կուսակցական ծածկանունը՝ '''Պիկ''', {{ԱԾ}}), լատվիացի հեղափոխական գործիչ, [[ԽՍՀՄ]]-ում ստոմատոլոգիայի հիմնադիրներից, ԽՄԿԿ անդամ ([[1903]])։

[[1897]] թվականին ավարտել է [[Մոսկվա]]յի ատամնաբուժական դպրոցը, սովորել [[Բեռլին]]ի ատամնաբուժական ինստիտուտում։ [[1904]] թվականին ծանոթացել է [[Վլադիմիր Լենին]]ի հետ։ Թղթակցել է բոլշևիկյան «Բորբա» («{{lang-ru|Борьба}}», [[1905]]), «Սվետոչ» («{{lang-ru|Светоч}}», [[1906]]) թերթերին։ Լատիշերեն է թարգմանել [[Ֆրիդրիխ Էնգելս]]ի աշխատություններից։ 1917 թվականին Մոսկվայում մասնակցել է խորհրդային ռեժիմի համար մղված խռովություններին։ [[1918]]—[[1928]] թվականներին աշխատել է ՌՍՖՍՀ առողջապահության ժողկոմատում։ 

Դաուգեյի նախաձեռնությամբ Մոսկվայում ստեղծվել է պետական գիտագործնական ատամնաբուժության ինստիտիտուտը։ Դաուգեն [[Վաշինգտոն]]ի միջազգային ատամնաբուժական ակադեմիայի (1929 թվականից) և [[Վիեննա]]յի ատամնաբուժական ընկերության (1931 թվականից) պատվավոր անդամ էր։ Գրել է աշխատություններ՝ նվիրված [[Լատվիա]]յում հեղափոխական շարժումների պատմությանը, ինչպես նաև ստոմատոլոգիային։


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Անձ-անավարտ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=319}}

{{DEFAULTSORT:Դաուգե, Պավել}}
[[Կատեգորիա:Ռուս հեղափոխականներ]]
[[Կատեգորիա:1869 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1946 մահեր]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային հուշագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս հրատարակիչներ]]</text>
      <sha1>rfrsb0fpfvqx3kh0np9no26sf9iu5ui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրոտաֆերատա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>480397</id>
    <revision>
      <id>8492121</id>
      <parentid>8187758</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:21:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3357" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Գրոտաֆերատա
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = Grottaferrata-abbazia01.jpg
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | latd = 41 |latm = 47 |lats = 18 |lat_dir = N
 | longd = 12 |longm = 40 |longs = 18 |lon_dir = E
 | դրոշի նկարագրում = 
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 180
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Լացիո
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Հռոմ (գավառ){{!}}Հռոմ
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | տարածք = 18
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 329
 | պաշտոնական լեզու = [[իտալերեն]]
 | բնակչություն = 19&amp;nbsp;606
 | մարդահամարի թվական = 2004
 | խտություն = 962
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = իտալացիներ
 | ժամային գոտի = +1 
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 06
 | փոստային ինդեքս = 046
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | կայք = {{official website|http://www.comune.grottaferrata.roma.it}}
}}

'''Գրոտաֆերատա''' ({{lang-it|Grottaferrata}}), քաղաք [[Իտալիա]]յում, տեղակայված է [[Լացիո]] մարզի [[Հռոմ (գավառ)|Հռոմ]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web |url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia: Roma |date= |accessdate=2017 հունիսի 29 |archive-date=2019-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է 19&amp;nbsp;606 մարդ ([[2004]] թվական), խտությունը կազմում է 962 մարդ/քառ. կմ։ Զբաղեցնում է 18 քառ.կմ տարածք։ Փոստային ինդեքս - 046, հեռախոսային կոդ - (+39) 06։

Սուրբ Նիլոս Ռոսանացին հարգվում է որպես կոմունայի հովանավոր։ Տոնը նշվում է ամեն տարի սեպտեմբերի 26-ին։

==Պատկերասրահ==
&lt;gallery&gt;
Grottaferrata centro.jpg|Կենտրոնում
Abbazia Grottaferrata02.jpg|
&lt;/gallery&gt;

==Արտաքին հղումներ==
* [http://www.comune.grottaferrata.roma.it/ Բնակավայրի պաշտոնական կայքը {{ref-it}}]
* http://www.comune.grottaferrata.roma.it

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Հռոմի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի քաղաքներ]]


{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>hie9v004t6tw3khyexd4373wpznsar3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սերգեյ Միրզոյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>488080</id>
    <revision>
      <id>8492192</id>
      <parentid>8094306</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:50:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայ գրաֆիկներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2398" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկարիչ
| ծննդյան անուն = Սերգեյ Միրզոյան
| բնագիր անուն =
| պատկեր =
| նկարագրություն =
| ծնվել է = [[1925]]
| ծննդավայր = [[Լենինական]]
| վախճանվել է= [[2010]]
| վախճանի վայր = 
| ազգություն =[[հայ]]
| Ոճ(եր)ը = 
| ժանրերը =  [[Գրաֆիկա]]
| գործունեություն = գրաֆիկ
| ակտիվ շրջան =
| ներշնչվել է = 
| ներշնչել է=
}}
'''Սերգեյ Հրանտի Միրզոյան''' ({{ԱԾ}}), հայ [[Գրաֆիկա|գրաֆիկ]]։

== Կենսագրություն ==
[[1955]] թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը, ապա աշխատանքի անցել Լենինականի նկարչական դպրոցում։ [[1960]] թվականից մասնակցել է ցուցահանդեսների։ Գործերից են՝ «Երևանի ծայրամասը», «Աստղիկ Պետրոսյան», «Ռիմայի դիմանկարը», «Աշուն», «Ձմեռ», «Գետափ»&lt;ref&gt;«Հայ կերպարվեստագետներ, համառոտ բառարան», Դանիել Դզնունի, «Լույս» հրատարակչություն, Երևան, 1977 թ.:&lt;/ref&gt;։ Աշխատանքներից գտնվում են [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ]]ում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://test.gallery.am/hy/database/?d_l=1&amp;d_s=0&amp;d_a=1480&amp;kyw=&amp;search-it=%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC |title=Սերգեյ Միրզոյանի ստեղծագործություններից ՀԱՊ-ում |accessdate=2014-09-20 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304213813/http://test.gallery.am/hy/database/?d_l=1&amp;d_s=0&amp;d_a=1480&amp;kyw=&amp;search-it=%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Միրզոյան, Սերգեյ}}
[[Կատեգորիա:Հայ նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:1925 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:2010 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գրաֆիկներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>owzsepkwtj2clyo4gw9iynqs7f00y94</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Օստրա Վետերե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>503648</id>
    <revision>
      <id>8492717</id>
      <parentid>8179458</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6798" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Օստրա Վետերե
 | բնօրինակ անվանում =Ostra Vetere
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր =Ostra_Vetere.jpg
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 43|lat_min = 36|lat_sec =19 
|lon_dir = E|lon_deg = 13|lon_min = 3|lon_sec =39 
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 280
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Մարկե
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Անկոնա (գավառ){{!}}Անկոնա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 30 
 | կենտրոնի բարձրություն = 250
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 3506 
 | մարդահամարի թվական = 2008
 | խտություն = 118 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 071
 | փոստային ինդեքս = 60010
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 042036
 | Վիքիպահեստում = Ostra Vetere
 | կայք =http://www.comune.ostravetere.an.it/
}}

'''Օստրա Վետերե''' ({{lang-it|Ostra Vetere}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, գտնվում է [[Մարկե]] մարզի [[Անկոնա (գավառ)|Անկոնա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Ancona)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 13|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
Բնակչությունը կազմում է 3506 մարդ ([[2008]]), բնակչության խտությունը՝ 118 մարդ/կմ²։ Տարածքը կազմում է 30 կմ²։ Փոստային ինդեքս՝ 60010։ Հեռախոսային կոդ՝ 071։

Կոմունայի հովանավորն է [[ Հովհաննես Մկրտիչ|Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ]]ը: Տոնը նշվում է [[հունիսի 24]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:5000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 3297
 bar:1871 from:0 till: 3429
 bar:1881 from:0 till: 3340
 bar:1901 from:0 till: 3801
 bar:1911 from:0 till: 3918
 bar:1921 from:0 till: 4276
 bar:1931 from:0 till: 4430
 bar:1936 from:0 till: 4440
 bar:1951 from:0 till: 4567
 bar:1961 from:0 till: 3873
 bar:1971 from:0 till: 3463
 bar:1981 from:0 till: 3508
 bar:1991 from:0 till: 3497
 bar:2001 from:0 till: 3536
PlotData=
 bar:1861 at: 3297 fontsize:S text: 3.297 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 3429 fontsize:S text: 3.429 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 3340 fontsize:S text: 3.340 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 3801 fontsize:S text: 3.801 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 3918 fontsize:S text: 3.918 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 4276 fontsize:S text: 4.276 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 4430 fontsize:S text: 4.430 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 4440 fontsize:S text: 4.440 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 4567 fontsize:S text: 4.567 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 3873 fontsize:S text: 3.873 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 3463 fontsize:S text: 3.463 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 3508 fontsize:S text: 3.508 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 3497 fontsize:S text: 3.497 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 3536 fontsize:S text: 3.536 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Համայնքի վարչակազմ ==
* Հեռախոսահամար։ 071 965053
* Էլեկտրոնային փոստ։ info@comune.ostravetere.an.it
* Պաշտոնական կայք։ http://www.comune.ostravetere.an.it/

== Քույր քաղաքներ ==
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Ասիսի]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Լուգո դի Վիչենցա]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Ուջանո լա Կիեզա]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Պոջո Բուստոնե]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ուրզու]], [[Ֆրանսիա]]
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Նումանա]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Իտալիա}} [[Բորգո Պաչե]], [[Իտալիա]]
*{{դրոշ|Բոսնիա և Հերցեգովինա}} [[Չիտլուկ]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]
*{{դրոշ|Գերմանիա}} [[Կամպ Բորնհոֆեն]], [[Գերմանիա]]

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.comune.ostravetere.an.it/ Պաշտոնական էջ {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Անկոնայի գավառ}}</text>
      <sha1>sqgnp9gihqf23da8ym4e87y7q12y4pg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վահե Շահվերդյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>505172</id>
    <revision>
      <id>8492087</id>
      <parentid>8374154</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:01:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.252.92.177</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9993" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Շահվերդյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Վահե (Ֆլոբեր) Սուրենի Շահվերդյան''' ({{ԱԾ}}), «ռեժիսորական ներկայացումների» բեմադրիչ, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր '''գործիչ''' ([[1989]]), [[ՀՀ ժողովրդական արտիստ]] ([[2003]])։

Բեմադրիչ, հաղորդավար [[Սուրեն Շահվերդյան (բեմադրիչ)|Սուրեն Շահվերդյան]]ի հայրն է։

== Կենսագրություն ==
1971 թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը (ուսանել է Ռաֆայել Ջրբաշյանի մոտ)։ 1973-1996 թվականներին եղել է [[Վանաձորի դրամատիկական թատրոն]] գեղարվեստական ղեկավար։ 1992 թվականից դասախոսում է [[Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտ]]ում, 1994-1998 թվականներին՝ ռեկտոր, 2003 թվականից [[պրոֆեսոր]], 1996-2008 թվականներին՝ [[Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոն]]ի գեղարվեստական ղեկավար։ ՀՀ Աժ պատգամավոր՝ 1995-1999 թվականներին։ 2008 թվականից Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, էջ 248, Երևան, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=1016 Վահե Շահվերդյանի կենսագրությունը AV production կայքում]&lt;/ref&gt;։ Աշխատում է ԵԹԿՊԻ-ում, ինչպես նաև ԵԹԿՊԻ Վանաձորի մասնաճյուղում։

== Ստեղծագործական ուղի ==
Վահե Շահվերդյանը ութսունհինգ բեմադրությունների հեղինակ է, որոնցից շատերը հաջողությամբ ներկայացվել են աշխարհի տարբեր երկրներում՝ [[Ռուսաստան]], [[Լիտվա]], [[Լատվիա]], [[Վրաստան]], [[Ուկրաինա]], [[Մոլդովա]], [[Պորտուգալիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Շվեյցարիա]], [[Իտալիա]], [[Կոլումբիա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Թուրքիա]], [[Պարսկաստան]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |title=Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ Վահե Շահվերդյան |accessdate=2014-11-12 |archive-date=2015-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150216202948/http://nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանի լավագույն ներկայացումը համարվում է Ա. Չեխովի «Երեք քույր» ներկայացումը և ինքնատիպ աշխատանք է համարվում նաև Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբայի աղջիկները» դրաման, որտեղ անսամբլային դերակատարման շնորհիվ ներկայացումը հաջողություն գրանցեց, իսկ ինքնատիպ դերակատարումով առանձնացավ և «Վահագն» մրցանակի արժանացավ Պոնսիայի դերակատար, Հայաստանի վաստակավոր արտիստուհի, բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր Գրետա Մեջլումյանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/381821|title=Ամփոփվել են «Վահագնե մրցանակաբաշխության երկրորդ փուլի արդյունքները|last=|first=|date=00:00, 3 Մայիս, 2002|website=armenpress.am|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանական բեմադրությունների հատկապես առաջին և երկրորդ շրջանում նկատելի էր աճեմյանական ռեժիսորական ձեռագրի ազդեցությունը։

== Բեմադրություններ ==
* Մետեռլինկի «Կապույտ թռչուն», 1980 
* [[Անտոն Չեխով]]ի «Երեք քույր», 1987, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Լիսաբոն]], 1990 
* Ռ. Հակոբջանյանի «Նոյի ժառանգները», 1991, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Ուժգորոդ (քաղաք, Ուկրաինա)|Ուժգորոդ]], 1991
* [[Ալեքսանդր]] Օստրովսկու «Անմեղ մեղավորներ», Ռուս դասական դրամատուրգիայի միջազգային փառատոնի 1-ին մրցանակ, 1993, Օրյոլ
* Մ. Կոլտեսի «Ռոբերտո Ձուկկո», 1995, Ստրասբուրգի Ազգային թատրոն
*Մուրացան «Ռուզան» - վերաբեմադրվել է մի քանի անգամ
* [[Լևոն Շանթ]]ի «[[Հին աստվածներ (դրամա)|Հին աստվածներ]]», 1999
* [[ Թենեսի Ուիլյամս]]ի «[[Տրամվայ ցանկություն]]» , 1999
* [[Գարսիա Լորկա]]յի «Բեռնարդա Ալբայի տունը», 2001
* [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի «Պատվի համար», միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Տրապիզոն]], 2006
* Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքան», 2010
*Դ. Դեմիրճյան «Երկիր հայրենի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/e15eb056489835fae7dba385d902aaf6|title=Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»-ն՝ Վանաձորի թատրոնի բեմում|date=20 Սեպտեմբեր 2021|website=hraparak.am}}&lt;/ref&gt;՛- 2021

Ղեկավարել է Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետթատրոնը, որի բեմադրությունների շնորհիվ Վանաձորի դրամատիկական թատրոնն արժանացել է ճանաչման։ Շահվերդյանի արվեստին բնորոշ են դասական գործերի նոր ու ինքնատիպ ընթերցումը, վառ թատերայնությունը և ասելիքի հոգեբանական խորությունը, սիմվոլներն ու մետաֆորները, վիզուալ գեղեցկությունը։ Նրա «ռեժիսորական» ներկայացումներում կարևորվում են ոչ թե դերասանի անհատականությունը, այլ ռեժիսորական գաղափարները դերասանի միջոցով մատուցելը։ Ռեժիսորական լուծումները և գերապատվությունը ռեժիսուրային նրա բեմադրությունների մեկնակետերն են։ Նրա լավագույն բեմադրություններ են համարվում Ա. Չեխովի «Երեք քույր», Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբան և նրա աղջիկները» և Շեքսպիրի «Լիր արքա» ներկայացումները։ Նրա բեմադրություններում առաջին պլանում ռեժիսուրայի կարևորումն է։ Նրա ներկայացումները կոչվում են ռեժիսորական, քանի որ ռեժիսորական լուծումները գերակա դիրք ունեն դերասական խաղի նկատմամբ։

== Պարգևներ ==
* ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 1989
* [[Մովսես Խորենացու մեդալ]], 1996
* ՀՀ ժողովրդական արտիստ, 2003
* Վահագն համահայկական մրցանակ, 2003
* [[ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն|ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* [[ՀՀ մշակույթի նախարարություն|ՀՀ մշակույթի նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* ԵՊՀ ոսկե մեդալ, 2006
* ՀԳԹՄ «Արտավազդ» մրցանակ, 2006
* [[«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]], 2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/decrees/item/3145 |title=ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=նախագահ.հայ|accessdate=2016-09-28}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Մութաֆյան Լ., Վահե Շահվերդյան, Ե., 2004։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.panorama.am/am/culture/2013/11/18/shahverdyan-babayan/ Վահե Շահվերդյան. Այսօր թատրոնը շատ հիվանդություններ ունի]

{{DEFAULTSORT:Շահվերդյան, Վահե}}
[[Կատեգորիա:Հայ բեմադրիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԱԺ 1-ին գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ժողովրդական արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կինոռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]]</text>
      <sha1>c7218s3otfnazcha5unpj2ha2vsyzzw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492089</id>
      <parentid>8492087</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:01:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.252.92.177</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9987" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Շահվերդյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Վահե (Ֆլոբեր) Սուրենի Շահվերդյան''' ({{ԱԾ}}), «ռեժիսորական ներկայացումների» բեմադրիչ, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ([[1989]]), [[ՀՀ ժողովրդական արտիստ]] ([[2003]])։

Բեմադրիչ, հաղորդավար [[Սուրեն Շահվերդյան (բեմադրիչ)|Սուրեն Շահվերդյան]]ի հայրն է։

== Կենսագրություն ==
1971 թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը (ուսանել է Ռաֆայել Ջրբաշյանի մոտ)։ 1973-1996 թվականներին եղել է [[Վանաձորի դրամատիկական թատրոն]] գեղարվեստական ղեկավար։ 1992 թվականից դասախոսում է [[Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտ]]ում, 1994-1998 թվականներին՝ ռեկտոր, 2003 թվականից [[պրոֆեսոր]], 1996-2008 թվականներին՝ [[Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոն]]ի գեղարվեստական ղեկավար։ ՀՀ Աժ պատգամավոր՝ 1995-1999 թվականներին։ 2008 թվականից Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, էջ 248, Երևան, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=1016 Վահե Շահվերդյանի կենսագրությունը AV production կայքում]&lt;/ref&gt;։ Աշխատում է ԵԹԿՊԻ-ում, ինչպես նաև ԵԹԿՊԻ Վանաձորի մասնաճյուղում։

== Ստեղծագործական ուղի ==
Վահե Շահվերդյանը ութսունհինգ բեմադրությունների հեղինակ է, որոնցից շատերը հաջողությամբ ներկայացվել են աշխարհի տարբեր երկրներում՝ [[Ռուսաստան]], [[Լիտվա]], [[Լատվիա]], [[Վրաստան]], [[Ուկրաինա]], [[Մոլդովա]], [[Պորտուգալիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Շվեյցարիա]], [[Իտալիա]], [[Կոլումբիա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Թուրքիա]], [[Պարսկաստան]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |title=Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ Վահե Շահվերդյան |accessdate=2014-11-12 |archive-date=2015-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150216202948/http://nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանի լավագույն ներկայացումը համարվում է Ա. Չեխովի «Երեք քույր» ներկայացումը և ինքնատիպ աշխատանք է համարվում նաև Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբայի աղջիկները» դրաման, որտեղ անսամբլային դերակատարման շնորհիվ ներկայացումը հաջողություն գրանցեց, իսկ ինքնատիպ դերակատարումով առանձնացավ և «Վահագն» մրցանակի արժանացավ Պոնսիայի դերակատար, Հայաստանի վաստակավոր արտիստուհի, բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր Գրետա Մեջլումյանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/381821|title=Ամփոփվել են «Վահագնե մրցանակաբաշխության երկրորդ փուլի արդյունքները|last=|first=|date=00:00, 3 Մայիս, 2002|website=armenpress.am|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանական բեմադրությունների հատկապես առաջին և երկրորդ շրջանում նկատելի էր աճեմյանական ռեժիսորական ձեռագրի ազդեցությունը։

== Բեմադրություններ ==
* Մետեռլինկի «Կապույտ թռչուն», 1980 
* [[Անտոն Չեխով]]ի «Երեք քույր», 1987, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Լիսաբոն]], 1990 
* Ռ. Հակոբջանյանի «Նոյի ժառանգները», 1991, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Ուժգորոդ (քաղաք, Ուկրաինա)|Ուժգորոդ]], 1991
* [[Ալեքսանդր]] Օստրովսկու «Անմեղ մեղավորներ», Ռուս դասական դրամատուրգիայի միջազգային փառատոնի 1-ին մրցանակ, 1993, Օրյոլ
* Մ. Կոլտեսի «Ռոբերտո Ձուկկո», 1995, Ստրասբուրգի Ազգային թատրոն
*Մուրացան «Ռուզան» - վերաբեմադրվել է մի քանի անգամ
* [[Լևոն Շանթ]]ի «[[Հին աստվածներ (դրամա)|Հին աստվածներ]]», 1999
* [[ Թենեսի Ուիլյամս]]ի «[[Տրամվայ ցանկություն]]» , 1999
* [[Գարսիա Լորկա]]յի «Բեռնարդա Ալբայի տունը», 2001
* [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի «Պատվի համար», միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Տրապիզոն]], 2006
* Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքան», 2010
*Դ. Դեմիրճյան «Երկիր հայրենի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/e15eb056489835fae7dba385d902aaf6|title=Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»-ն՝ Վանաձորի թատրոնի բեմում|date=20 Սեպտեմբեր 2021|website=hraparak.am}}&lt;/ref&gt;՛- 2021

Ղեկավարել է Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետթատրոնը, որի բեմադրությունների շնորհիվ Վանաձորի դրամատիկական թատրոնն արժանացել է ճանաչման։ Շահվերդյանի արվեստին բնորոշ են դասական գործերի նոր ու ինքնատիպ ընթերցումը, վառ թատերայնությունը և ասելիքի հոգեբանական խորությունը, սիմվոլներն ու մետաֆորները, վիզուալ գեղեցկությունը։ Նրա «ռեժիսորական» ներկայացումներում կարևորվում են ոչ թե դերասանի անհատականությունը, այլ ռեժիսորական գաղափարները դերասանի միջոցով մատուցելը։ Ռեժիսորական լուծումները և գերապատվությունը ռեժիսուրային նրա բեմադրությունների մեկնակետերն են։ Նրա լավագույն բեմադրություններ են համարվում Ա. Չեխովի «Երեք քույր», Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբան և նրա աղջիկները» և Շեքսպիրի «Լիր արքա» ներկայացումները։ Նրա բեմադրություններում առաջին պլանում ռեժիսուրայի կարևորումն է։ Նրա ներկայացումները կոչվում են ռեժիսորական, քանի որ ռեժիսորական լուծումները գերակա դիրք ունեն դերասական խաղի նկատմամբ։

== Պարգևներ ==
* ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 1989
* [[Մովսես Խորենացու մեդալ]], 1996
* ՀՀ ժողովրդական արտիստ, 2003
* Վահագն համահայկական մրցանակ, 2003
* [[ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն|ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* [[ՀՀ մշակույթի նախարարություն|ՀՀ մշակույթի նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* ԵՊՀ ոսկե մեդալ, 2006
* ՀԳԹՄ «Արտավազդ» մրցանակ, 2006
* [[«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]], 2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/decrees/item/3145 |title=ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=նախագահ.հայ|accessdate=2016-09-28}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Մութաֆյան Լ., Վահե Շահվերդյան, Ե., 2004։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.panorama.am/am/culture/2013/11/18/shahverdyan-babayan/ Վահե Շահվերդյան. Այսօր թատրոնը շատ հիվանդություններ ունի]

{{DEFAULTSORT:Շահվերդյան, Վահե}}
[[Կատեգորիա:Հայ բեմադրիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԱԺ 1-ին գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ժողովրդական արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կինոռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]]</text>
      <sha1>syygdgc83ld7q4td7lxqx8yup6js3mh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492090</id>
      <parentid>8492089</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:02:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.252.92.177</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9993" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Շահվերդյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Վահե (Ֆլոբեր) Սուրենի Շահվերդյան''' ({{ԱԾ}}), «ռեժիսորական ներկայացումների» բեմադրիչ, ՀԽՍՀ '''արվեստի''' վաստակավոր գործիչ ([[1989]]), [[ՀՀ ժողովրդական արտիստ]] ([[2003]])։

Բեմադրիչ, հաղորդավար [[Սուրեն Շահվերդյան (բեմադրիչ)|Սուրեն Շահվերդյան]]ի հայրն է։

== Կենսագրություն ==
1971 թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը (ուսանել է Ռաֆայել Ջրբաշյանի մոտ)։ 1973-1996 թվականներին եղել է [[Վանաձորի դրամատիկական թատրոն]] գեղարվեստական ղեկավար։ 1992 թվականից դասախոսում է [[Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտ]]ում, 1994-1998 թվականներին՝ ռեկտոր, 2003 թվականից [[պրոֆեսոր]], 1996-2008 թվականներին՝ [[Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոն]]ի գեղարվեստական ղեկավար։ ՀՀ Աժ պատգամավոր՝ 1995-1999 թվականներին։ 2008 թվականից Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, էջ 248, Երևան, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=1016 Վահե Շահվերդյանի կենսագրությունը AV production կայքում]&lt;/ref&gt;։ Աշխատում է ԵԹԿՊԻ-ում, ինչպես նաև ԵԹԿՊԻ Վանաձորի մասնաճյուղում։

== Ստեղծագործական ուղի ==
Վահե Շահվերդյանը ութսունհինգ բեմադրությունների հեղինակ է, որոնցից շատերը հաջողությամբ ներկայացվել են աշխարհի տարբեր երկրներում՝ [[Ռուսաստան]], [[Լիտվա]], [[Լատվիա]], [[Վրաստան]], [[Ուկրաինա]], [[Մոլդովա]], [[Պորտուգալիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Շվեյցարիա]], [[Իտալիա]], [[Կոլումբիա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Թուրքիա]], [[Պարսկաստան]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |title=Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ Վահե Շահվերդյան |accessdate=2014-11-12 |archive-date=2015-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150216202948/http://nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանի լավագույն ներկայացումը համարվում է Ա. Չեխովի «Երեք քույր» ներկայացումը և ինքնատիպ աշխատանք է համարվում նաև Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբայի աղջիկները» դրաման, որտեղ անսամբլային դերակատարման շնորհիվ ներկայացումը հաջողություն գրանցեց, իսկ ինքնատիպ դերակատարումով առանձնացավ և «Վահագն» մրցանակի արժանացավ Պոնսիայի դերակատար, Հայաստանի վաստակավոր արտիստուհի, բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր Գրետա Մեջլումյանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/381821|title=Ամփոփվել են «Վահագնե մրցանակաբաշխության երկրորդ փուլի արդյունքները|last=|first=|date=00:00, 3 Մայիս, 2002|website=armenpress.am|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանական բեմադրությունների հատկապես առաջին և երկրորդ շրջանում նկատելի էր աճեմյանական ռեժիսորական ձեռագրի ազդեցությունը։

== Բեմադրություններ ==
* Մետեռլինկի «Կապույտ թռչուն», 1980 
* [[Անտոն Չեխով]]ի «Երեք քույր», 1987, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Լիսաբոն]], 1990 
* Ռ. Հակոբջանյանի «Նոյի ժառանգները», 1991, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Ուժգորոդ (քաղաք, Ուկրաինա)|Ուժգորոդ]], 1991
* [[Ալեքսանդր]] Օստրովսկու «Անմեղ մեղավորներ», Ռուս դասական դրամատուրգիայի միջազգային փառատոնի 1-ին մրցանակ, 1993, Օրյոլ
* Մ. Կոլտեսի «Ռոբերտո Ձուկկո», 1995, Ստրասբուրգի Ազգային թատրոն
*Մուրացան «Ռուզան» - վերաբեմադրվել է մի քանի անգամ
* [[Լևոն Շանթ]]ի «[[Հին աստվածներ (դրամա)|Հին աստվածներ]]», 1999
* [[ Թենեսի Ուիլյամս]]ի «[[Տրամվայ ցանկություն]]» , 1999
* [[Գարսիա Լորկա]]յի «Բեռնարդա Ալբայի տունը», 2001
* [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի «Պատվի համար», միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Տրապիզոն]], 2006
* Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքան», 2010
*Դ. Դեմիրճյան «Երկիր հայրենի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/e15eb056489835fae7dba385d902aaf6|title=Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»-ն՝ Վանաձորի թատրոնի բեմում|date=20 Սեպտեմբեր 2021|website=hraparak.am}}&lt;/ref&gt;՛- 2021

Ղեկավարել է Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետթատրոնը, որի բեմադրությունների շնորհիվ Վանաձորի դրամատիկական թատրոնն արժանացել է ճանաչման։ Շահվերդյանի արվեստին բնորոշ են դասական գործերի նոր ու ինքնատիպ ընթերցումը, վառ թատերայնությունը և ասելիքի հոգեբանական խորությունը, սիմվոլներն ու մետաֆորները, վիզուալ գեղեցկությունը։ Նրա «ռեժիսորական» ներկայացումներում կարևորվում են ոչ թե դերասանի անհատականությունը, այլ ռեժիսորական գաղափարները դերասանի միջոցով մատուցելը։ Ռեժիսորական լուծումները և գերապատվությունը ռեժիսուրային նրա բեմադրությունների մեկնակետերն են։ Նրա լավագույն բեմադրություններ են համարվում Ա. Չեխովի «Երեք քույր», Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբան և նրա աղջիկները» և Շեքսպիրի «Լիր արքա» ներկայացումները։ Նրա բեմադրություններում առաջին պլանում ռեժիսուրայի կարևորումն է։ Նրա ներկայացումները կոչվում են ռեժիսորական, քանի որ ռեժիսորական լուծումները գերակա դիրք ունեն դերասական խաղի նկատմամբ։

== Պարգևներ ==
* ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 1989
* [[Մովսես Խորենացու մեդալ]], 1996
* ՀՀ ժողովրդական արտիստ, 2003
* Վահագն համահայկական մրցանակ, 2003
* [[ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն|ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* [[ՀՀ մշակույթի նախարարություն|ՀՀ մշակույթի նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* ԵՊՀ ոսկե մեդալ, 2006
* ՀԳԹՄ «Արտավազդ» մրցանակ, 2006
* [[«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]], 2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/decrees/item/3145 |title=ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=նախագահ.հայ|accessdate=2016-09-28}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Մութաֆյան Լ., Վահե Շահվերդյան, Ե., 2004։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.panorama.am/am/culture/2013/11/18/shahverdyan-babayan/ Վահե Շահվերդյան. Այսօր թատրոնը շատ հիվանդություններ ունի]

{{DEFAULTSORT:Շահվերդյան, Վահե}}
[[Կատեգորիա:Հայ բեմադրիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԱԺ 1-ին գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ժողովրդական արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կինոռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]]</text>
      <sha1>03wrs0ke0bo0g5idkdhjqxv88r8rc6b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492091</id>
      <parentid>8492090</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:02:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.252.92.177</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9987" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Շահվերդյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Վահե (Ֆլոբեր) Սուրենի Շահվերդյան''' ({{ԱԾ}}), «ռեժիսորական ներկայացումների» բեմադրիչ, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ([[1989]]), [[ՀՀ ժողովրդական արտիստ]] ([[2003]])։

Բեմադրիչ, հաղորդավար [[Սուրեն Շահվերդյան (բեմադրիչ)|Սուրեն Շահվերդյան]]ի հայրն է։

== Կենսագրություն ==
1971 թվականին ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը (ուսանել է Ռաֆայել Ջրբաշյանի մոտ)։ 1973-1996 թվականներին եղել է [[Վանաձորի դրամատիկական թատրոն]] գեղարվեստական ղեկավար։ 1992 թվականից դասախոսում է [[Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտ]]ում, 1994-1998 թվականներին՝ ռեկտոր, 2003 թվականից [[պրոֆեսոր]], 1996-2008 թվականներին՝ [[Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոն]]ի գեղարվեստական ղեկավար։ ՀՀ Աժ պատգամավոր՝ 1995-1999 թվականներին։ 2008 թվականից Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, էջ 248, Երևան, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=1016 Վահե Շահվերդյանի կենսագրությունը AV production կայքում]&lt;/ref&gt;։ Աշխատում է ԵԹԿՊԻ-ում, ինչպես նաև ԵԹԿՊԻ Վանաձորի մասնաճյուղում։

== Ստեղծագործական ուղի ==
Վահե Շահվերդյանը ութսունհինգ բեմադրությունների հեղինակ է, որոնցից շատերը հաջողությամբ ներկայացվել են աշխարհի տարբեր երկրներում՝ [[Ռուսաստան]], [[Լիտվա]], [[Լատվիա]], [[Վրաստան]], [[Ուկրաինա]], [[Մոլդովա]], [[Պորտուգալիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Շվեյցարիա]], [[Իտալիա]], [[Կոլումբիա]], [[Լեհաստան]], [[Չեխիա]], [[Թուրքիա]], [[Պարսկաստան]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |title=Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ Վահե Շահվերդյան |accessdate=2014-11-12 |archive-date=2015-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150216202948/http://nationaltheater.am/htmls/link_bemadrich.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանի լավագույն ներկայացումը համարվում է Ա. Չեխովի «Երեք քույր» ներկայացումը և ինքնատիպ աշխատանք է համարվում նաև Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբայի աղջիկները» դրաման, որտեղ անսամբլային դերակատարման շնորհիվ ներկայացումը հաջողություն գրանցեց, իսկ ինքնատիպ դերակատարումով առանձնացավ և «Վահագն» մրցանակի արժանացավ Պոնսիայի դերակատար, Հայաստանի վաստակավոր արտիստուհի, բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր Գրետա Մեջլումյանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/381821|title=Ամփոփվել են «Վահագնե մրցանակաբաշխության երկրորդ փուլի արդյունքները|last=|first=|date=00:00, 3 Մայիս, 2002|website=armenpress.am|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Շահվերդյանական բեմադրությունների հատկապես առաջին և երկրորդ շրջանում նկատելի էր աճեմյանական ռեժիսորական ձեռագրի ազդեցությունը։

== Բեմադրություններ ==
* Մետեռլինկի «Կապույտ թռչուն», 1980 
* [[Անտոն Չեխով]]ի «Երեք քույր», 1987, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Լիսաբոն]], 1990 
* Ռ. Հակոբջանյանի «Նոյի ժառանգները», 1991, միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Ուժգորոդ (քաղաք, Ուկրաինա)|Ուժգորոդ]], 1991
* [[Ալեքսանդր]] Օստրովսկու «Անմեղ մեղավորներ», Ռուս դասական դրամատուրգիայի միջազգային փառատոնի 1-ին մրցանակ, 1993, Օրյոլ
* Մ. Կոլտեսի «Ռոբերտո Ձուկկո», 1995, Ստրասբուրգի Ազգային թատրոն
*Մուրացան «Ռուզան» - վերաբեմադրվել է մի քանի անգամ
* [[Լևոն Շանթ]]ի «[[Հին աստվածներ (դրամա)|Հին աստվածներ]]», 1999
* [[ Թենեսի Ուիլյամս]]ի «[[Տրամվայ ցանկություն]]» , 1999
* [[Գարսիա Լորկա]]յի «Բեռնարդա Ալբայի տունը», 2001
* [[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]ի «Պատվի համար», միջազգային թատերական փառատոնի 1-ին մրցանակ, [[Տրապիզոն]], 2006
* Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքան», 2010
*Դ. Դեմիրճյան «Երկիր հայրենի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hraparak.am/post/e15eb056489835fae7dba385d902aaf6|title=Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»-ն՝ Վանաձորի թատրոնի բեմում|date=20 Սեպտեմբեր 2021|website=hraparak.am}}&lt;/ref&gt;՛- 2021

Ղեկավարել է Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետթատրոնը, որի բեմադրությունների շնորհիվ Վանաձորի դրամատիկական թատրոնն արժանացել է ճանաչման։ Շահվերդյանի արվեստին բնորոշ են դասական գործերի նոր ու ինքնատիպ ընթերցումը, վառ թատերայնությունը և ասելիքի հոգեբանական խորությունը, սիմվոլներն ու մետաֆորները, վիզուալ գեղեցկությունը։ Նրա «ռեժիսորական» ներկայացումներում կարևորվում են ոչ թե դերասանի անհատականությունը, այլ ռեժիսորական գաղափարները դերասանի միջոցով մատուցելը։ Ռեժիսորական լուծումները և գերապատվությունը ռեժիսուրային նրա բեմադրությունների մեկնակետերն են։ Նրա լավագույն բեմադրություններ են համարվում Ա. Չեխովի «Երեք քույր», Գ. Լորկայի «Բեռնարդա Ալբան և նրա աղջիկները» և Շեքսպիրի «Լիր արքա» ներկայացումները։ Նրա բեմադրություններում առաջին պլանում ռեժիսուրայի կարևորումն է։ Նրա ներկայացումները կոչվում են ռեժիսորական, քանի որ ռեժիսորական լուծումները գերակա դիրք ունեն դերասական խաղի նկատմամբ։

== Պարգևներ ==
* ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 1989
* [[Մովսես Խորենացու մեդալ]], 1996
* ՀՀ ժողովրդական արտիստ, 2003
* Վահագն համահայկական մրցանակ, 2003
* [[ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն|ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* [[ՀՀ մշակույթի նախարարություն|ՀՀ մշակույթի նախարարության]] ոսկե մեդալ, 2005
* ԵՊՀ ոսկե մեդալ, 2006
* ՀԳԹՄ «Արտավազդ» մրցանակ, 2006
* [[«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]], 2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.am/hy/decrees/item/3145 |title=ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ|website=նախագահ.հայ|accessdate=2016-09-28}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Մութաֆյան Լ., Վահե Շահվերդյան, Ե., 2004։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.panorama.am/am/culture/2013/11/18/shahverdyan-babayan/ Վահե Շահվերդյան. Այսօր թատրոնը շատ հիվանդություններ ունի]

{{DEFAULTSORT:Շահվերդյան, Վահե}}
[[Կատեգորիա:Հայ բեմադրիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԱԺ 1-ին գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ժողովրդական արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կինոռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]]</text>
      <sha1>syygdgc83ld7q4td7lxqx8yup6js3mh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լուսիկ Ագուլեցի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>505515</id>
    <revision>
      <id>8492230</id>
      <parentid>8405684</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:51:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9030" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկարիչ
| պատկեր = Lousig Aguletsi.jpeg
}}

'''Լուսիկ Ագուլեցի''' (Լուսիկ Ժորժիկի Սամվելյան, {{ԱԾ}}), հայ նկարչուհի, [[ազգագրություն|ազգագրագետ]], [[Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի վաստակավոր գործիչ|ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ]] (2014)։

Քանդակագործ [[Յուրի Սամվելյան]]ի կինն է։

== Կենսագրություն ==
Լուսիկ Ագուլեցին ծնվել է [[1946 թվական]]ի [[մայիսի 31]]-ին՝ [[Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Նախիջևան]]ի [[Վերին Ագուլիս]] գյուղաքաղաքում, 1919 թվականին թուրք-ադրբեջանցիների կողմից իրագործված Ագուլիսի եղեռնից հետո այնտեղ բնակվող վերջին հայերի՝ Հարությունյանների ընտանիքում։ 1953 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել են Երևան։ 1963-1967 թվականներին սովորել է Երևանի [[Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարան]]ում։ 1966 թվականին՝ ուսումնառության տարիներին արժանացել է [[Ավանգարդ (թերթ)|«Ավանգարդ» թերթի]] հատուկ մրցանակի։ 1974 թվականից [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] անդամ է&lt;ref&gt;[http://a1plusvernisage.wordpress.com/2010/07/27/%D5%BD%D5%A1%D5%B4%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%AF-%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D6%81%D5%AB-%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB/ A1+ Vernissage, Սամվելյան Լուսիկ Ագուլեցի ]&lt;/ref&gt;։

Լուսիկ Ագուլեցու կտավները գտնվում են [[Հայաստան]]ի և արտերկրի թանգարաններում, մասնավոր հավաքածուներում։

== Ցուցահանդեսներ ==
1968 թվականից մասնակցել է հանրապետական տարբեր ցուցահանդեսների Հայաստանում և արտերկրում։

=== Անհատական ցուցահանդեսներ ===
* 1996 թվականին [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ]]
* 1997 թվականին [[Ստեփանակերտ]]
* 1997 թվականին «Մկրտչյան» ցուցասրահ
* 1999 թվականին Հունաստան, [[Սալոնիկ]]

=== Խմբակային ցուցահանդեսներ ===
* 1977 թվականին [[Փարիզ]]
* 1977 թվականին [[ԱՄՆ]]
* 1978 թվականին [[Գերմանիա]]
* 1981 թվականին [[Իրաք]]
* 1983 թվականին [[Լոս Անջելես]], [[Դեթրոյթ]], [[Տորոնտո]], [[Մոնրեալ]]
* 1985 թվականին [[Մոսկվա]]
* 1986 թվականին [[Ճապոնիա]]
* 1987 թվականին Հունաստան
* 1987 թվականին [[Իջևան]]
* 1989 թվականին «Հայ արվեստագետները «Հայաստան» հիմնադրամին», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
* 1994 թվականին [[Բելգիա]], [[Նորմանդիա]], [[Ֆրանսիա]]
* 1995, 1997 թվականներին Սիմպոզիում [[Արցախ]]ում
* 1998 թվականին «Ժամանակակից արվեստը 21-րդ դարի շեմին»
* 2003 թվականին [[Մինսկ]], ցուցահանդես նվիրված Հայաստանի անկախության տոնին
* 2003 թվականին «Հայաստան-Սփյուռք» համաժողովին նվիրված ցուցահանդես

== Պարգևներ, մրցանակներ ==
* 1967 թվականին Մրցանակ Անդրկովկասյան ցուցահանդեսում
* 1968 թվականին Կին նկարիչների ցուցահանդեսի առաջին մրցանակ
* 1975 թվականին Մոսկվայի համամիութենական ցուցահանդեսի Գեղարվեստի ակադեմիայի մրցանակ
* ՀՀ մշակույթի նախարարության պատվոգիր
* Երևանի քաղաքապետարանի պատվոգիր
* 2003 թվականին Մեսրոպ Մաշտոցի անվան մշակույթի կենտրոնի կողմից համամարդկային արժեքները պապհանելու համար մրցանակ
* 2010 թվականին [[Մովսես Խորենացու մեդալ]]&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/406 Հայաստանի Հանրապետության շքանշանով և մեդալով պարգևատրելու մասին]&lt;/ref&gt;
* 2011 թվականին «Գրքարվեստ» հանրապետական չորրորդ մրցանակաբաշխությանը Լուսիկ Ագուլեցու «Անցյալի մասունքներ» գիրքն արժանացել է գլխավոր մրցանակի, ստացել է նաև ԱՊՀ երկրների «Գրքարվեստ» միջազգային մրցանակաբաշխության «Արվեստի  գիրք» անվանակարգում առաջին մրցանակ
* 2014 թվականին ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/1176 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՎԱՎՈՐ ԿՈՉՈՒՄՆԵՐ ՇՆՈՐՀԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]&lt;/ref&gt;
*2014 թվականին Երևանի քաղաքապետի ոսկե մեդալ

== Լուսիկ Ագուլեցի տուն-թանգարան ==
Երևանի [[Մուրացանի փողոց (Երևան)|Մուրացան փողոցի]] 79 տունը, որտեղ շուրջ 45 տարի ապրել և ստեղծագործել է Լուսիկ Ագուլեցին, ընտանիքի անդամների նախաձեռնությամբ վերածվելու է տուն-թանգարանի, որտեղ կազմակերպվում են ժողովրդական համերգներ, նկարչության, պարի և վարպետության դասեր։ Թանգարանին կից գործում է «Ագուլեցի արտ-սրճարան»-ը, որտեղ ներկայացված է հայկական ավանդական խոհանոցը՝ ագուլիսյան ուտեստներով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armtimes.com/hy/article/158344|title=Ապրիլի 6-ից կբացվի Լուսիկ Ագուլեցի տուն-թանգարանը, որին կից կգործի «Ագուլեցի արտ-սրճարան»-ը|website=Armtimes.com|language=hy|accessdate=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azat.tv/lusik-agulecu-bnakarany-kdarna-tun-tangaran/|title=Լուսիկ Ագուլեցու բնակարանը կդառնա տուն-թանգարան|date=2019-04-06|website=Azat TV|language=hy|accessdate=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;։

== Մեջբերումներ Լուսիկ Ագուլեցուց ==
{{քաղվածք|Նկարչությունն ինձ օգնեց ծավալվելու մշակույթի տարբեր ճյուղերում, տեսնելու, ընկալելու և գնահատելու այն արժեքները, որոնք ստեղծել է մեր ժողովուրդը, ուստի ուսումնասիրում եմ ժողովրդական մշակույթը, հատկապես ազգային տոները, ծեսերը, տարազները։|}}

== Երկեր ==
* Լուսիկ Ագուլեցի «Անցյալի մասունքներ», Երևան, 2010։
* Լուսիկ Ագուլեցի «Յուրի Սամվելյան», Երևան, 2012։

== Գրականություն ==
* Լուսիկ Ագուլեցի-Սամվելյան, Երևան, 2004, 90 էջ։
* Նազիկ Արմենակյան, Հայոց տոնածիսական մշակույթն ըստ գեղանկարչուհի Լուսիկ Ագուլեցու ստեղծագործությունների, Երևան, 2015, 408 էջ։

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://hetq.am/arm/multimedia/videos/160/ Աքրամ Այլիսլի և Լուսիկ Ագուլեցի]
* [http://www.yafa.am/en/?p=4880 Հանդիպում նկարչուհի, ազգագրագետ Լուսիկ Ագուլեցու հետ]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}
* [https://www.aravot.am/2013/01/26/154151/ Ուտել աղի բլիթ, թե ոչ.ազգագրագետի և քահանայի տեսակետները]
* [http://ladynews.am/arm/news/309/ Մինչև ամուսնությունը տարազ չէի կրում, Լուսիկ Ագուլեցի]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ագուլեցի, Լուսիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ազգագրագետներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչներ]]</text>
      <sha1>fwr7umvqiudprs29eqd2onov5nlkm78</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492231</id>
      <parentid>8492230</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:52:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայաստանի նկարիչների միության անդամներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9127" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկարիչ
| պատկեր = Lousig Aguletsi.jpeg
}}

'''Լուսիկ Ագուլեցի''' (Լուսիկ Ժորժիկի Սամվելյան, {{ԱԾ}}), հայ նկարչուհի, [[ազգագրություն|ազգագրագետ]], [[Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի վաստակավոր գործիչ|ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ]] (2014)։

Քանդակագործ [[Յուրի Սամվելյան]]ի կինն է։

== Կենսագրություն ==
Լուսիկ Ագուլեցին ծնվել է [[1946 թվական]]ի [[մայիսի 31]]-ին՝ [[Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Նախիջևան]]ի [[Վերին Ագուլիս]] գյուղաքաղաքում, 1919 թվականին թուրք-ադրբեջանցիների կողմից իրագործված Ագուլիսի եղեռնից հետո այնտեղ բնակվող վերջին հայերի՝ Հարությունյանների ընտանիքում։ 1953 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել են Երևան։ 1963-1967 թվականներին սովորել է Երևանի [[Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարան]]ում։ 1966 թվականին՝ ուսումնառության տարիներին արժանացել է [[Ավանգարդ (թերթ)|«Ավանգարդ» թերթի]] հատուկ մրցանակի։ 1974 թվականից [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] անդամ է&lt;ref&gt;[http://a1plusvernisage.wordpress.com/2010/07/27/%D5%BD%D5%A1%D5%B4%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%AF-%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A5%D6%81%D5%AB-%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB/ A1+ Vernissage, Սամվելյան Լուսիկ Ագուլեցի ]&lt;/ref&gt;։

Լուսիկ Ագուլեցու կտավները գտնվում են [[Հայաստան]]ի և արտերկրի թանգարաններում, մասնավոր հավաքածուներում։

== Ցուցահանդեսներ ==
1968 թվականից մասնակցել է հանրապետական տարբեր ցուցահանդեսների Հայաստանում և արտերկրում։

=== Անհատական ցուցահանդեսներ ===
* 1996 թվականին [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ]]
* 1997 թվականին [[Ստեփանակերտ]]
* 1997 թվականին «Մկրտչյան» ցուցասրահ
* 1999 թվականին Հունաստան, [[Սալոնիկ]]

=== Խմբակային ցուցահանդեսներ ===
* 1977 թվականին [[Փարիզ]]
* 1977 թվականին [[ԱՄՆ]]
* 1978 թվականին [[Գերմանիա]]
* 1981 թվականին [[Իրաք]]
* 1983 թվականին [[Լոս Անջելես]], [[Դեթրոյթ]], [[Տորոնտո]], [[Մոնրեալ]]
* 1985 թվականին [[Մոսկվա]]
* 1986 թվականին [[Ճապոնիա]]
* 1987 թվականին Հունաստան
* 1987 թվականին [[Իջևան]]
* 1989 թվականին «Հայ արվեստագետները «Հայաստան» հիմնադրամին», Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
* 1994 թվականին [[Բելգիա]], [[Նորմանդիա]], [[Ֆրանսիա]]
* 1995, 1997 թվականներին Սիմպոզիում [[Արցախ]]ում
* 1998 թվականին «Ժամանակակից արվեստը 21-րդ դարի շեմին»
* 2003 թվականին [[Մինսկ]], ցուցահանդես նվիրված Հայաստանի անկախության տոնին
* 2003 թվականին «Հայաստան-Սփյուռք» համաժողովին նվիրված ցուցահանդես

== Պարգևներ, մրցանակներ ==
* 1967 թվականին Մրցանակ Անդրկովկասյան ցուցահանդեսում
* 1968 թվականին Կին նկարիչների ցուցահանդեսի առաջին մրցանակ
* 1975 թվականին Մոսկվայի համամիութենական ցուցահանդեսի Գեղարվեստի ակադեմիայի մրցանակ
* ՀՀ մշակույթի նախարարության պատվոգիր
* Երևանի քաղաքապետարանի պատվոգիր
* 2003 թվականին Մեսրոպ Մաշտոցի անվան մշակույթի կենտրոնի կողմից համամարդկային արժեքները պապհանելու համար մրցանակ
* 2010 թվականին [[Մովսես Խորենացու մեդալ]]&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/406 Հայաստանի Հանրապետության շքանշանով և մեդալով պարգևատրելու մասին]&lt;/ref&gt;
* 2011 թվականին «Գրքարվեստ» հանրապետական չորրորդ մրցանակաբաշխությանը Լուսիկ Ագուլեցու «Անցյալի մասունքներ» գիրքն արժանացել է գլխավոր մրցանակի, ստացել է նաև ԱՊՀ երկրների «Գրքարվեստ» միջազգային մրցանակաբաշխության «Արվեստի  գիրք» անվանակարգում առաջին մրցանակ
* 2014 թվականին ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/1176 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՎԱՎՈՐ ԿՈՉՈՒՄՆԵՐ ՇՆՈՐՀԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]&lt;/ref&gt;
*2014 թվականին Երևանի քաղաքապետի ոսկե մեդալ

== Լուսիկ Ագուլեցի տուն-թանգարան ==
Երևանի [[Մուրացանի փողոց (Երևան)|Մուրացան փողոցի]] 79 տունը, որտեղ շուրջ 45 տարի ապրել և ստեղծագործել է Լուսիկ Ագուլեցին, ընտանիքի անդամների նախաձեռնությամբ վերածվելու է տուն-թանգարանի, որտեղ կազմակերպվում են ժողովրդական համերգներ, նկարչության, պարի և վարպետության դասեր։ Թանգարանին կից գործում է «Ագուլեցի արտ-սրճարան»-ը, որտեղ ներկայացված է հայկական ավանդական խոհանոցը՝ ագուլիսյան ուտեստներով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://armtimes.com/hy/article/158344|title=Ապրիլի 6-ից կբացվի Լուսիկ Ագուլեցի տուն-թանգարանը, որին կից կգործի «Ագուլեցի արտ-սրճարան»-ը|website=Armtimes.com|language=hy|accessdate=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azat.tv/lusik-agulecu-bnakarany-kdarna-tun-tangaran/|title=Լուսիկ Ագուլեցու բնակարանը կդառնա տուն-թանգարան|date=2019-04-06|website=Azat TV|language=hy|accessdate=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;։

== Մեջբերումներ Լուսիկ Ագուլեցուց ==
{{քաղվածք|Նկարչությունն ինձ օգնեց ծավալվելու մշակույթի տարբեր ճյուղերում, տեսնելու, ընկալելու և գնահատելու այն արժեքները, որոնք ստեղծել է մեր ժողովուրդը, ուստի ուսումնասիրում եմ ժողովրդական մշակույթը, հատկապես ազգային տոները, ծեսերը, տարազները։|}}

== Երկեր ==
* Լուսիկ Ագուլեցի «Անցյալի մասունքներ», Երևան, 2010։
* Լուսիկ Ագուլեցի «Յուրի Սամվելյան», Երևան, 2012։

== Գրականություն ==
* Լուսիկ Ագուլեցի-Սամվելյան, Երևան, 2004, 90 էջ։
* Նազիկ Արմենակյան, Հայոց տոնածիսական մշակույթն ըստ գեղանկարչուհի Լուսիկ Ագուլեցու ստեղծագործությունների, Երևան, 2015, 408 էջ։

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://hetq.am/arm/multimedia/videos/160/ Աքրամ Այլիսլի և Լուսիկ Ագուլեցի]
* [http://www.yafa.am/en/?p=4880 Հանդիպում նկարչուհի, ազգագրագետ Լուսիկ Ագուլեցու հետ]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}
* [https://www.aravot.am/2013/01/26/154151/ Ուտել աղի բլիթ, թե ոչ.ազգագրագետի և քահանայի տեսակետները]
* [http://ladynews.am/arm/news/309/ Մինչև ամուսնությունը տարազ չէի կրում, Լուսիկ Ագուլեցի]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ագուլեցի, Լուսիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ նկարչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ազգագրագետներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի նկարիչների միության անդամներ]]</text>
      <sha1>bz9pnide1ea90fd5y5zjl3juu9u08kd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մոմպերոնե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>513604</id>
    <revision>
      <id>8492137</id>
      <parentid>8167408</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5802" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Մոմպերոնե 
 | բնօրինակ անվանում = Momperone
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 44|lat_min = 50|lat_sec = 22
 |lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 02|lon_sec = 07
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 280
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Պիեմոնտ
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Ալեսանդրիա (գավառ){{!}}Ալեսանդրիա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = քաղաքապետ
 | ղեկավար = Պեր Դժուզեպե Բրուզասկո
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 9
 | կենտրոնի բարձրություն = 279
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 233
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 26
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 0131
 | փոստային ինդեքս = 15050
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 06098
 | Վիքիպահեստում = Momperone
| կայք = 
}}

'''Մոմպերոնե''' ({{lang-it|Momperone}}), [[կոմունա]] [[Իտալիա]]յի [[Պիեմոնտ]] մարզի [[Ալեսանդրիա (գավառ)|Ալեսանդրիա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Alessandria)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 7|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
Բնակչությունը կազմում է 223 մարդ ([[2008]])։ Բնակչության խտությունը՝ 26 մարդ/կմ²։ Տարածքը կազմում է 9 կմ²։ Փոստային ինդեքս՝ 15050։ Հեռախոսային կոդ՝ 0131։

Բնակավայրի հովանավորն է հանդիսանում սուրբ Վիկտորը։ Տոնը նշվում է մայիսի 8-ին:

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության աճը։
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:650
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:10 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 470
 bar:1871 from:0 till: 536
 bar:1881 from:0 till: 516
 bar:1901 from:0 till: 472
 bar:1911 from:0 till: 551
 bar:1921 from:0 till: 614
 bar:1931 from:0 till: 590
 bar:1936 from:0 till: 603
 bar:1951 from:0 till: 503
 bar:1961 from:0 till: 466
 bar:1971 from:0 till: 345
 bar:1981 from:0 till: 293
 bar:1991 from:0 till: 267
 bar:2001 from:0 till: 232
PlotData=
 bar:1861 at: 470 fontsize:S text: 470 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 536 fontsize:S text: 536 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 516 fontsize:S text: 516 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 472 fontsize:S text: 472 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 551 fontsize:S text: 551 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 614 fontsize:S text: 614 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 590 fontsize:S text: 590 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 603 fontsize:S text: 603 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 503 fontsize:S text: 503 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 466 fontsize:S text: 466 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 345 fontsize:S text: 345 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 293 fontsize:S text: 293 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 267 fontsize:S text: 267 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 232 fontsize:S text: 232 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:ISTAT
&lt;/timeline&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.tor.it/momperone/ Բնակավայրի պաշտոնական էջ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303165951/http://www.tor.it/momperone/ |date=2016-03-03 }}
* [http://www.istat.it/en/ Վիճակագրական ազգային ինստիտուտ]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ալեսանդրիայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>9k6jvcgq09p73vgpjfh7rzk5qeey1o6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492669</id>
      <parentid>8492137</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5803" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Մոմպերոնե 
 | բնօրինակ անվանում = Momperone
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 44|lat_min = 50|lat_sec = 22
 |lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 02|lon_sec = 07
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 280
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Պիեմոնտ
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Ալեսանդրիա (գավառ){{!}}Ալեսանդրիա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = քաղաքապետ
 | ղեկավար = Պեր Դժուզեպե Բրուզասկո
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 9
 | կենտրոնի բարձրություն = 279
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 233
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 26
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 0131
 | փոստային ինդեքս = 15050
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 06098
 | Վիքիպահեստում = Momperone
| կայք = 
}}

'''Մոմպերոնե''' ({{lang-it|Momperone}}), [[կոմունա]] [[Իտալիա]]յի [[Պիեմոնտ]] մարզի [[Ալեսանդրիա (գավառ)|Ալեսանդրիա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Alessandria)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 7|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
Բնակչությունը կազմում է 223 մարդ ([[2008]])։ Բնակչության խտությունը՝ 26 մարդ/կմ²։ Տարածքը կազմում է 9 կմ²։ Փոստային ինդեքս՝ 15050։ Հեռախոսային կոդ՝ 0131։

Բնակավայրի հովանավորն է հանդիսանում սուրբ Վիկտորը։ Տոնը նշվում է մայիսի 8-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության աճը։
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:650
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:10 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 470
 bar:1871 from:0 till: 536
 bar:1881 from:0 till: 516
 bar:1901 from:0 till: 472
 bar:1911 from:0 till: 551
 bar:1921 from:0 till: 614
 bar:1931 from:0 till: 590
 bar:1936 from:0 till: 603
 bar:1951 from:0 till: 503
 bar:1961 from:0 till: 466
 bar:1971 from:0 till: 345
 bar:1981 from:0 till: 293
 bar:1991 from:0 till: 267
 bar:2001 from:0 till: 232
PlotData=
 bar:1861 at: 470 fontsize:S text: 470 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 536 fontsize:S text: 536 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 516 fontsize:S text: 516 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 472 fontsize:S text: 472 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 551 fontsize:S text: 551 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 614 fontsize:S text: 614 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 590 fontsize:S text: 590 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 603 fontsize:S text: 603 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 503 fontsize:S text: 503 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 466 fontsize:S text: 466 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 345 fontsize:S text: 345 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 293 fontsize:S text: 293 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 267 fontsize:S text: 267 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 232 fontsize:S text: 232 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:ISTAT
&lt;/timeline&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.tor.it/momperone/ Բնակավայրի պաշտոնական էջ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303165951/http://www.tor.it/momperone/ |date=2016-03-03 }}
* [http://www.istat.it/en/ Վիճակագրական ազգային ինստիտուտ]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ալեսանդրիայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>emv6s173le8ftvghdvcb2wfycyem6f1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դոնատո (քաղաք)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>517120</id>
    <revision>
      <id>8492748</id>
      <parentid>8076733</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:48:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5851" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Դոնատո
 | բնօրինակ անվանում = Donato
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 32|lat_sec =00
 |lon_dir = E|lon_deg = 7|lon_min = 52|lon_sec = 00
 |CoordAddon = 
 |CoordScale =
 | երկրի քարտեզի չափ = 280
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Պիեմոնտ
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Բիելլա (գավառ){{!}}Բիելլա 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Քաղաքապետ
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 11
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն =713
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 66
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 015
 | փոստային ինդեքս = 13050
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 096024
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = http://www.comunedidonato.it/
}}

'''Դոնատո''' ({{lang-it|Donato}}), կոմունա [[Իտալիա]]յի [[Պիեմոնտ]] մարզի [[Բիելլա (գավառ)|Բիելլա]] գավառում։

Բնակչությունը կազմում է՝ 713 [[մարդ]] ([[2008]])։ Բնակչության խտությունը՝ 66 մարդ/կմ²։ Տարածքը կազմում է 11 կմ²։ Փոստային ինդեքս՝ 13050։ Հեռախոսային կոդ՝ 015։

Կոմունայի հովանավորն է [[Պետրոս առաքյալ|Սուրբ Պետրոս Առաքյալ]]ը: Տոնը նշվում է [[ապրիլի 7]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:2000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 1546
 bar:1871 from:0 till: 1688
 bar:1881 from:0 till: 1794
 bar:1901 from:0 till: 1756
 bar:1911 from:0 till: 1577
 bar:1921 from:0 till: 1618
 bar:1931 from:0 till: 1324
 bar:1936 from:0 till: 1165
 bar:1951 from:0 till: 1035
 bar:1961 from:0 till: 812
 bar:1971 from:0 till: 774
 bar:1981 from:0 till: 753
 bar:1991 from:0 till: 731
 bar:2001 from:0 till: 725
PlotData=
 bar:1861 at: 1546 fontsize:S text: 1.546 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 1688 fontsize:S text: 1.688 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 1794 fontsize:S text: 1.794 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 1756 fontsize:S text: 1.756 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 1577 fontsize:S text: 1.577 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 1618 fontsize:S text: 1.618 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 1324 fontsize:S text: 1.324 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 1165 fontsize:S text: 1.165 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 1035 fontsize:S text: 1.035 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 812 fontsize:S text: 812 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 774 fontsize:S text: 774 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 753 fontsize:S text: 753 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 731 fontsize:S text: 731 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 725 fontsize:S text: 725 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text: ISTAT
&lt;/timeline&gt;

== Կոմունայի վարչակազմ ==
* Հեռախոս. 015 641903
* Էլեկտրոնային փոստ. info@comunedidonato.it
* Պաշտոնական կայք. http://www.comunedidonato.it/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304182436/http://www.comunedidonato.it/ |date=2010-03-04 }}

== Արտաքին հղումներ ==
* http://www.comunedidonato.it/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304182436/http://www.comunedidonato.it/ |date=2010-03-04 }}
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Բիելլայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>fghmbdlm1nl1nyqxumeafi92u6y9qhd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թման</title>
    <ns>0</ns>
    <id>517245</id>
    <revision>
      <id>8491978</id>
      <parentid>6712562</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:13:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="845" xml:space="preserve">'''Թման''', պատմական բնակավայր [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգի [[Ներքին Կորդրիք]] գավառում։

Գտնվել է Արարադ (այժմ՝ Ջուդի-Դաղ) լեռան հարավային փեշին։ Հիշատակվում է VII դ. «Աշխարհացոյց»-ում։ Ըստ տեղական ավանդության, Նոյի տապանը կանգ է առել Արարադի լեռնագագաթին և Նոյը իր տոհմով հաստատվել է Թմանում։

[[Ստրաբոն]]ը վկայում է, որ [[Կորդրիք]] գավառը Թմանի անունով կոչվել է Թամոնիտիս։

{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=192}}

[[Կատեգորիա:Արևմտյան Հայաստանի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Կորճայքի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>ekhnr5b0hqm3hka8cg7jh06ypdpprii</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բասաուրի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>526392</id>
    <revision>
      <id>8492063</id>
      <parentid>5139929</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:43:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3397" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Քաղաք
 | հայերեն անվանում = Բասաուրի
 | բնօրինակ անվանում = Basauri
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իսպանիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = Escudo de Basauri.svg
 | զինանշանի լայնություն = 
 | դրոշ = Bandera de Basauri.svg
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_dir=N|lat_deg=43|lat_min=14|lat_sec=0
  |lon_dir=W|lon_deg=2|lon_min=53|lon_sec=0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = Գռան Բիլբառո
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = Բասկայա
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Քաղաքապետ
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1075
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում =
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 7,16
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 40
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = Իսպաներեն
 | բնակչություն = 42452
 | մարդահամարի թվական = 2010
 | խտություն =
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | էթնոհորոնիմ = Basauritarra, Basauriense o Basauriano–a
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = կա
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = 
 | կայքի լեզու = 
}}

'''Բասաուրի''' ({{lang-es|Basauri}}), բնակավայր և [[մունիցիպալիտետ]] Իսպանիայում։ Մտնում է [[Բասկայա]] պրովինցիայի [[Ստռանա Բասկով]] ինքնավար [[Համայնք (վարչատարածքային միավոր)|համայնքի]] կազմում։ [[Մունիցիպալիտետ]]ը գտնվում է ''Գռան Բիլբառո'' շրջանի կազմում։ Տարածքը զբաղեցնում է 7,16 [[կմ²]]։ Բնակչությունը՝ 42452 մարդ ([[2010 թվական]]ի տվյալներով)։ Հեռավորուֆյունը ադմինիստրատական կենտրոնից՝ 7 կմ։ [[Մունիցիպալիտետ]]ով է հոսում Նեռվոն [[գետ]]ը։

== Պատմություն ==
Քաղաքը հիմնադրվել է [[1075]] թվականին։
 
== Արտաքին հղումներ ==
[http://www.basauri.net/ Պաշտոնական կայք] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120718001554/http://www.basauri.net/ |date=2012-07-18 }}

[[Կատեգորիա:Իսպանիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>li3x1s36y1807tu1hp0ulgsicvhikgl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արմեն Սարգսյան (պրոդյուսեր)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>527043</id>
    <revision>
      <id>8492220</id>
      <parentid>8491462</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:40:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гриша Андреасяан</username>
        <id>122378</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11929" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Արմեն Սարգսյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ
| ԱԱՀ = Արմեն Սարգսյան
| աշխատանք = [[2009]]-ներկա
}}
'''Արմեն Սարգսյան''' ({{ԱԾ}}), հաղորդավար, [[պրոդյուսեր]], լրագրող, Էյ Վի Փրոդաքշն պրոդյուսերական կենտրոնի հիմնադիր տնօրեն, [[Երևանի ավագանի|Երևանի ավագանու]] անդամ՝ [[Իմ քայլը դաշինք]]ից, [[Հայաստանի երգի պետական թատրոն]]ի տնօրեն։

== Կրթություն ==
[[2000 թվական]]ին ավարտել է Երևանի թիվ 142 միջնակարգ դպրոցը։ [[2000]]-[[2004 թվական]]ներին սովորել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ի ժուռնալիստիկայի (հեռուստալրագրություն ուղղությամբ) ֆակուլտետում։ [[2007]] թ. մասնակցել է նաև էքսկուրսավարի դասընթացների։

== Աշխատանք ==
[[2000]]-[[2003 թվական]]ներին թղթակցել է [[ԵՊՀ]] «Ժուռնալիստ» ուսումնական թերթին։ Ուսանողական տարիներին համալսարանում հիմնել և ղեկավարել է մամուլի ակումբ, որի շրջանակներում կազմակերպել է բազմաթիվ ներբուհական միջոցառումներ, հանդիպումներ մշակութային, քաղաքական, հասարակական գործիչների հետ և եղել է հանդիսավար։ Եղել է նաև ֆակուլտետի գիտական ընկերության քարտուղարը։ [[2001 թվական]]ից նկարահանվել է երաժշտական և գովազդային հոլովակներում, ֆիլմերում։
[[2009 թվական]]ին աշխատել է [[Հայաստան]]ի Հանրային հեռուստաընկերությունում ([[Հ1]]), որտեղ վարել է «Երկու աստղ» հեռուստաշոուի օրագրերը։ Նույն թվականին եղել է [[Երևանի քաղաքապետարան]]ի մամլո վարչության գլխավոր մասնագետը։ [[2010]]-[[2016 թվական]]ներին աշխատել է «[[Ա-ԹԻՎԻ հեռուստաընկերություն|Ա-Թի Վի» հեռուստաընկերություն]]ում, որտեղ վարել է «Բրենդ Թայմ» կոմերցիոն հաղորդումը։ [[2010 թվական]]ից հիմնել է [[Էյ Վի Փրոդաքշն]] պրոդյուսերական կենտրոնը, որը ղեկավարում է մինչ օրս։ Կազմակերպել է բազմաթիվ համերգային երեկոներ, բարեգործական միջոցառումներ, ցուցահանդեսներ, որտեղ եղել է նաև հանդիսավար։ [[2011 թվական]]ին հեղինակել է «[[Հայեր]]» ամսագիրը, որի գլխավոր խմբագիրն է եղել։ [[2012 թվական]]ին հեղինակել է հայ մշակութային և հեռուստատեսության գործիչների համացանցային հանրագիտարանը՝ avproduction.am։ Նույն թվականից եղել է «[[Ա-ԹԻՎԻ հեռուստաընկերություն|Ա-Թի Վի» հեռուստաընկերությամբ]] հեռարձակվող «Մեգաինֆո» հաղորդման պրոդյուսերը, [[2014 թվական]]ից՝ նաև հաղորդավարը։ [[2013 թվական]]ին եղել է «Luxury Group» ընկերության գործադիր տնօրենը։ [[2015 թվական]]ին հեղինակել է «Հայտնի և Անհայտ» մշակութային հաղորդաշարը, որը հեռարձակվել է «Կենտրոն» հեռուստաընկերությամբ։ Որպես ռեժիսոր ու պրոդյուսեր հանդես է եկել [[Առնո Բաբաջանյան]]ի, [[Սոս Սարգսյան]]ի, [[Սվետլանա Գրիգորյան]]ի, [[Մհեր Մկրտչյան]]ի, [[Գոհար Գասպարյան]]ի, [[Էլվինա Մակարյան]]ի, [[Վանուշ Խանամիրյան]]ի և այլ հայտնի արվեստագետների ֆիլմաշարերում։ Նույն թվականից դասավանդում է «TV իդեալ» հեռուստահաղորդավարների և լրագրողների մասնագիտացված դպրոց-ստուդիայում։
[[2016 թվական]]ին որպես դերասան աշխատել է [[Հայաստան]]ի Հանրային հեռուստաընկերությունում ([[Հ1]]), որտեղ նկարահանվել է «Կյանքը շարունակվում է» ֆիլմաշարում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.1tv.am/hy/program/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8-%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A7|title=Կյանքը շարունակվում է|website=www.1tv.am|accessdate=2016-10-07|archive-date=2016-10-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20161014095653/http://www.1tv.am/hy/program/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A8-%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A7|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
[[2016]] թ. [[դեկտեմբերի 14]]-ին նշանակվել է [[ՀՀ]] [[ԴԱՀԿ]] ծառայության մամուլի խոսնակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20161214/dahk-xosnak-5792817.html|title=ԴԱՀԿ-ի մամուլի խոսնակ է նշանակվել Արմեն Սարգսյանը|last=Արմենիա|first=Sputnik|date=20161214T2307+0400|website=Sputnik Արմենիա|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;։
[[2018 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 23]]-ին կայացած [[Երևանի ավագանու ընտրություններ 2018|Երևանի ավագանու արտահերթ ընտրությունների արդյունքում]] [[«Իմ քայլը» դաշինք]]ի համամասնական ցուցակով ընտրվել է Երևան քաղաքի ավագանու անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yerevan.am/am/alderman-staff/|title=yerevan.am {{!}} Պաշտոնական կայք {{!}} Խմբակցություններ|website=www.yerevan.am|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;։
[[2019 թվական]]ին նշանակվել, իսկ [[2020 թվական]]ի [[մարտի 10]]-ին ընտրվել է [[Հայաստանի երգի պետական թատրոն]]ի տնօրենի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/life/am/news/2020/03/10/armen-sargsyan/64224/|title=Արմեն Սարգսյանն ընտրվել է Հայաստանի երգի պետական թատրոնի տնօրեն|website=www.tert.am|accessdate=2021-11-22|archive-date=2022-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20220211190619/https://www.tert.am/life/am/news/2020/03/10/armen-sargsyan/64224/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Ամուսնացած է, ունի մեկ որդի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://bravo.am/news/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%A5%D5%AC_%D5%A7__%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D5%B8%D6%82_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D6%80%D6%84%D5%AB%D6%80_%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8____29781|title=Արմեն Սարգսյանն ամուսնացել է. հարսանիքի լուսանկարներն ու հետաքրքիր դրվագները :)|last=Mediamax|website=Bravo.am|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azat.tv/tsnvel-e-armen-sargsyanni-ev-nare-hambardzumyani-arajneky/|title=Ծնվել է Արմեն Սարգսյանի և Նարե Համբարձումյանի առաջնեկը|last=TV|first=Azat|date=2019-08-19|website=Azat TV|language=en-US|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;։

== Հեռուստանախագծեր, ֆիլմեր ==
* [[2009 թվական]]ին [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությունում]] ([[Հ1]]) վարել է «Երկու աստղ» երաժշտական նախագծի օրագրերը&lt;ref&gt;{{Citation|title=2 Star - Oragir|url=https://www.youtube.com/watch?v=yjRD5tA3v3Y|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;
* «Կյանքի գինը» հեռուստասերիալ ([[2008]]-[[2009]] թթ.)&lt;ref&gt;{{Citation|title=Կյանքի Գինը - սերիա 220|url=https://www.youtube.com/watch?v=bj6TArhLwkM|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;
* «[[Պահանջվում է միլիոնատեր]]» (էպիզոդիկ դեր, [[2010]] թ.)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=bQpbwxGe-DA|title=- YouTube|website=www.youtube.com|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;
* [[2010]]-[[2016|16]] թթ․ ««[[Ա-ԹԻՎԻ հեռուստաընկերություն|ATV]]» հեռուստաընկերությունում վարում է «Բրենդ Թայմ» կոմերցիոն հաղորդումը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Z1Gb8NszG_k|title=Brand Time 1 - YouTube|website=web.archive.org|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722163914/https://www.youtube.com/watch?v=Z1Gb8NszG_k|dead-url=}}&lt;/ref&gt;
* [[2014]] թ. «[[Ա-ԹԻՎԻ հեռուստաընկերություն|ATV]]» հեռուստաընկերությամբ վարել է «Մեգաինֆո» հաղորդումը&lt;ref&gt;{{Citation|title=Մեգա ինֆո 01.05.14 ԽՍՀՄ|url=https://www.youtube.com/watch?v=-034N1N5niQ|accessdate=2021-11-22}}&lt;/ref&gt;
* [[2016]] թ. [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությունում]] ([[Հ1]]) «Կյանքը շարունակվում է» ֆիլմաշար

=== Տեսագրություններ ===
* [https://www.youtube.com/watch?v=Bd-lJ2HSLDo «Տանը մենակ» 2011 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]
* [https://www.youtube.com/watch?v=yhiNBWmQKbA&amp;index=1&amp;list=LLO3nWxQ7HfTaNIdReqdsXhg «Մեգաինֆո» անոնս 2014 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]
* [https://www.youtube.com/watch?v=jNci2cVeYDY Արմեն Սարգսյանը «Կռվախնձոր» հաղորդաշարի հյուր 2012 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]
* [https://www.youtube.com/watch?v=ZaDoq3z5OgM «Հայտնի և Անհայտ» հաղորդաշարը, /Առնո Բաբաջանյան/ 2015 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]
* [https://www.youtube.com/watch?v=yTqIe4ksFis Արմեն Սարգսյանը «Սկսենք նորից» առավոտյան հաղորդման հյուր 2015 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]
* [https://www.youtube.com/watch?v=nZZpC5wLODY Արմեն Սարգսյանը «Կյանքը շարունակվում է» ֆիլմաշարում 2016 թ. տեսանյութը youtube.com կայքում]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=696 Արմեն Սարգսյանի մասին avproduction.am կայքում]

{{DEFAULTSORT:Սարգսյան, Արմեն}}
[[Կատեգորիա:1983 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Սեպտեմբերի 26 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Երևան քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ հաղորդավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոդյուսերներ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի ավագանու 4-րդ գումարման անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:ԵՊՀ շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>17hju12n50fyca0zze5gpx8ogdnpe47</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հավապտուկ վանք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>528990</id>
    <revision>
      <id>8492502</id>
      <parentid>7140845</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:27:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4954" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց
| հայերեն անվանում = Հավապտուկ վանք 
| պատկեր = 
| պատկերի չափ = 300px
| նկարագրություն = 
| երկիր = Արցախ
| քարտեզի չափ = 275
| քարտեզի նկարագրություն = 
| տեղագրություն = {{դրոշ|ԼՂՀ}} գ. [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախի Հանրապետություն]]
| կոորդինատներ 
| լայնք = 39.513594
| երկայնք =47.022442
| կրոնադավանություն = {{դրոշավորում|ՀԱԵ}}
| տարածշրջան = 
| նահանգ = 
| տարածք = 
| պրեֆեկտուրա = 
| մարզ = 
| շրջան = 
| թաղամաս = 
| մունիցիպալիտետ = 
| օծման թվական =
| ներկա վիճակ = 
| ժառանգության կարգավիճակում = 
| առաջնորդ = 
| թեմ = 
| կայք = 
| ճարտարապետ = 
| ճարտարապետական տիպ = [[Վանք]]
| ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]]
| գլխավոր կապալառու = 
| ճակատի ուղղություն = 
| կառուցման սկիզբ =
| կառուցման ավարտ = 1233
| առաջին հիշատակում = 
| կառուցման արժեք = 
| առանձնահատկություններ = 
| ընդունակություն = 
| երկարություն = 
| լայնություն = 
| նավի լայնություն = 
| բարձրություն = 
| գմբեթների թիվ = 
| արտաքին գմբեթի բարձրություն = 
| ներքին գմբեթի բարձրություն = 
| արտաքին գմբեթի տրամագիծ = 
| ներքին գմբեթի տրամագիծ = 
| ծայրաձողերի թվաքանակ = 
| ծայրաձողի բարձրություն = 
| շինանյութ = 
| Վիքիպահեստում = 
}}

'''Հավապտուկ վանք''', '''Հավոցպտուկ''', վանական համալիր [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտ (շրջան)|Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 5 կիլոմետր հարավ, բարձր լեռան գագաթին։ Ընդգրկված է [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]ում։

== Պատմություն==
Վանքը բաղկացած է ոչ մեծ եկեղեցուց, գավթից և փոքր եկեղեցուց։ Շրջակայքում կան շինությունների հետքեր։ Եկեղեցու արևելյան մասի բլրալանջին կա գերեզմանատուն՝ զանազան ձևերով մշակված կենցաղային ու երկրաչափական քանդակներ ունեցող տապանաքարերով։

Եկեղեցու հարավային խորանի ճակատակալ քարին պահպանվել է 9 տողով շինարարական արձանագրություն.{{քաղվածք|Թիվն ՈԺԲ (1163 թ.) էր։ Յիշխանութեան Հասանայ որդոյ Վախտանգայ եվ ամուսնոյ նորա Մամքանայ ես տէր Յոհան քվերորդի տէր Գրիգորոյ եվ Գևորգ եղբարորդի եվ այլ միանաբքս շինեցաք եկեղեցիքս ի փրկութիւն հոգոց մերոց և յիշատակ ծնողաց մերոց...|}}

Ըստ արձանագրության եկեղեցին կառուցվել է [[1233]] թվականին, Հասան Ջալալ Դոլայի իշխանության օրոք։ Եկեղեցին ունի փոքր հատակագիծ, ծածկը թաղակապ է, պատերը շինված են անմշակ կրաքարերով&lt;ref&gt;[http://www.armeniatur.am/eng/modules.php?name=News&amp;file=view&amp;news_id=438 Արցախ, Հայոց աշխարհ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան, 1985}}&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:13-րդ դարի հայկական վանքեր և եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի շենքեր և կառույցներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի թեմի վանքեր և եկեղեցիներ]]</text>
      <sha1>qunysgziq0f8evuijbciaetlx6s4wxd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շեյխ Հասինա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>538879</id>
    <revision>
      <id>8492291</id>
      <parentid>8085475</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2271" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Շեյխ Հասինա
 | բնօրինակ անուն = শেখ হাসিনা
 | պատկեր = Sheikh Hasina - 2009.jpg
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Բանգլադեշի Վարչապետ
 | կարգ = 10
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag of Bangladesh.svg
 | դրոշ2 = National emblem of Bangladesh.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[հունվարի 6]], [[2009]]
 | կառավարման ավարտ = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = Ահմեդ Ֆահրդին
 | հաջորդող =

 | ազգություն = [[Բենգալացիներ|Բենգալացի]]
 | դավանանք = [[Իսլամ]]
 | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1947|9|28}}
 | ծննդավայր = Ֆարիդպուր
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = Մուջիբուր Ռահման
 | մայր = Ավամի Լիգ
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
}}

'''Շեյխ Հասինա''' ([[Բենգալերեն|Բենգ.]] শেখ হাসিনা , {{ԱԾ}}), [[Բենգալացիներ|բենգալացի]] քաղաքական-պետական գործիչ։ [[Բանգլադեշ]]ի [[Վարչապետ]]ը սկսած [[2009]] [[հունվար]]ի 6-ից։ Ավամի Լիգ կուսակցության Ղեկավար։

== Աղբյուրներ ==
* [http://pmo.portal.gov.bd/site/biography/e58c7488-d4ce-4986-8cbd-6d0b5366d23c Շեյխ Հասինա]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Հասինա, Շեյխ}}
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>iq63g7dtk2kfqosvgnevn8wbz5vr72r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քեթրին Էշթոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>545721</id>
    <revision>
      <id>8492329</id>
      <parentid>8433841</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:30:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3834" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Բարոնուհի Քեթրին Էշթոն Ափհոլանդ
 | բնօրինակ անուն = The Baroness Ashton of Upholland
 | տիտղոս = Եվրահանձնաժողովի փոխնախագահ
 | կառավարման սկիզբ = [[փետրվարի 9]], [[2010]] 
 | կառավարման ավարտ = [[նոյեմբերի 1]], [[2014]]
 | տիտղոս_2 = Եվրամիության արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով գերագույն հանձնակատար
 | կառավարման սկիզբ_2 = [[դեկտեմբերի 1]], [[2009]]  
 | կառավարման ավարտ_2 = [[նոյեմբերի 1]], [[2014]]
 | տիտղոս_3 = Եվրամիության առևտրի հարցերով հանձնակատար
 | կառավարման սկիզբ_3 =[[հոկտեմբերի 3]],  [[2008]] 
 | կառավարման ավարտ_3 = [[դեկտեմբերի 1]], [[2009]]
 | տիտղոս_4 = Լորդերի պալատի խոսնակ&lt;br /&gt;Գաղտնի խորհրդի լորդ-նախագահ
 | կառավարման սկիզբ_4 = [[հունիսի 27]],  [[2007]] 
 | կառավարման ավարտ_4 = – [[հոկտեմբերի 3]], [[2008]]
 | կարգ_6 = 3
 | ազգություն = բրիտանուհի
 | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1956|3|20}}  
 | ծննդավայր = Ափհոլանդ&lt;br&gt;{{դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}
 | ամուսին = Պիտեր Կելներ
 | կուսակցություն = «Լեյբորիստական կուսակցություն»
 | կրթություն = Լոնդոնի համալսարան 
}}
'''Քեթրին Մարգարետ Էշթոն''' ({{lang-en|Catherine Margaret Ashton, Baroness Ashton of Upholland}}, {{ԱԾ}}), Եվրամիության արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով գերագույն հանձնակատար (2009–2014), առևտրի հարցերով եվրահանձնակատար, Լորդերի պալատի խոսնակ։

== Կենսագրություն ==
Քեթրին Մարգարետ Էշթոնը, բարոնուհի Էշթոն Ափհոլանդը ծնվել է 1956 թվականի մարտի 20-ին Հարոլդ Էշթոնի ընտանիքում։ Լեյբորիստների կուսակցության անդամ է։ Ավարտել է Ափհոլանդի բիլանգ քերականական դպրոցը, Վիգանի տեխնիկական քոլեջը, 1977 թվականին Լոնդոնի Բեդֆորդ քոլեջում ստացել է սոցիոլոգի որակավորում (ներկայումս՝ Royal Holloway, University of London, Լոնդոնի համալսարան)։

1999 թվականին նրան շնորհվել է պերի ցմահ կոչում&lt;ref&gt;[http://www.nytimes.com/2009/11/20/world/europe/20union.html?ref=catherineashton&amp;_r=1&amp; Low-Profile Leaders Chosen for Top European Posts]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://ec.europa.eu/archives/commission_2004-2009/ashton/index_en.htm Քեթրին Էշթոն]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Էշթոն, Քեթրին}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>30nc1etl1mr1bhdt60zv7e2ry3oo0b3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միրելա Կումբարո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>546237</id>
    <revision>
      <id>8492361</id>
      <parentid>8434323</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2124" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| ԱԱՀ = ''Միրելա Կումբարո'' 
| բնագիր ԱԱՀ = Միրելա Կումբարո
| պատկեր = 
| background = 
| նկարագրում = 
| ծննդյան օր = 1966
| ծննդավայր = [[Տիրանա]], [[Ալբանիա]]
| ազգություն = ալբանացի
| վախճանի վայրը = 
}}

'''Միրելա Կումբարո Ֆուրքսի''' ([[ալբաներեն]]՝ Mirela Kumbaro), [[ալբանացի]] քաղաքական և պետական գործիչ։ 2013 թվականին ընտրվել է [[Ալբանիա]]յի մշակույթի նախարար&lt;ref&gt;http://www.tiranatimes.com/news.php?id=15453&amp;cat=15 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140111150448/http://www.tiranatimes.com/news.php?id=15453&amp;cat=15 |date=2014-01-11 }} Tirana Times. Accessed January 11, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/print/AL.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140111150007/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/print/AL.pdf |date=2014-01-11 }} CIA: Chiefs of State and Cabinet Members of Foreign Governments list. Updated December 6, 2013&lt;/ref&gt;։ Ունի դոցենտի աստիճան, սկսած [[2012]] թվականից լեզվաբանության ասպարեզում հասած հաջողությունների համար։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Կումբարո, Միրելա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:1966 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանացի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Փարիզի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>917mnx2wztnbvhrwpt9ce0nsqqrv0jy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միլենա Հարիտո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>546352</id>
    <revision>
      <id>8492364</id>
      <parentid>8434332</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:40:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7849" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Միլենա Հարիտո
 | բնօրինակ անուն = Milena Harito
 | պատկեր = Milenaprofwiki.jpg
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Ալբանիայի ինովացիայի և հանրային կառավարման նախարար
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = 
 | դրոշ2 = 
 | կառավարման սկիզբ = [[սեպտեմբերի 15]], [[2013]] 
 | կառավարման ավարտ =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 =
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_2 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | տիտղոս_3 = 
 | կարգ_3 = 
 | կարգ-ին_3 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_3 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_3 =
 | կառավարման սկիզբ_3 =
 | կառավարման ավարտ_3 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_3 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_3 = 
 | հաջորդող_3 =

 | տիտղոս_4 = 
 | կարգ_4 = 
 | կարգ-ին_4 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_4 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_4 = 
 | կառավարման սկիզբ_4 = 
 | կառավարման ավարտ_4 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_4 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_4 =
 | հաջորդող_4 =

 | տիտղոս_5 = 
 | կարգ_5 = 
 | կարգ-ին_5 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_5 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_5 =
 | կառավարման սկիզբ_5 = 
 | կառավարման ավարտ_5 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_5 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_5 = 
 | հաջորդող_5 =

 | տիտղոս_6 = 
 | կարգ_6 = 3
 | կարգ-ին_6 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_6 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_6 = 
 | կառավարման սկիզբ_6 =
 | կառավարման ավարտ_6 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_6 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_6 = 
 | հաջորդող_6 =

 | ազգություն = ալբանացի
 | դավանանք = 
 | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1966|10|4}}  
 | ծննդավայր = [[Տիրանա]]&lt;br&gt;{{դրոշավորում|Ալբանիա}}
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = Իսիդոր Շտետո
 | զավակներ =

 | կուսակցություն = «[[Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցություն]]»
 | գործունեություն = &lt;!-- անձի գործունեությունը --&gt;
 | կրթություն = [[Տիրանայի համալսարան]]&lt;br /&gt;Պիեռ և Մարի Կյուրի համալսարան
 | մասնագիտություն = Ձեռնարկատիրություն
 | գիտական աստիճան = &lt;!-- անձի գիտական աստիճանը --&gt;

 | պարգևներ = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Միլենա Հարիտո''' ({{lang-sq|Milena Harito}}, {{ԱԾ}}), ալբանացի կին քաղաքական գործիչ, [[Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցություն|Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության]] անդամ։ Ալբանիայի ինովացիայի և հանրային կառավարման նախարար ([[2013]] թվականի [[Սեպտեմբերի 13|սեպտեմբերի13]]-ից)։

== Կենսագրություն ==
Միլենա Հարիտոն ծնվել է [[1966]] թվականին Տիրանայում։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է Տիրանայի Sami Frasheri ավագ դպրոցում։ [[1984]]-[[1989]] թթ. սովորել է [[Տիրանայի համալսարան]]ի հասարակագիտական ֆակուլտետում, [[1993]] թվականին ավարտել է Պիեռ և Մարի Կյուրի համալսարանը մասնագիտացված բարձրագույն կրթության մագիստրոսի դիպլոմով, 1997 թվականին՝ նույն համալսարանի հեռահաղորդակցման և ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների բաժինը դոկտորի կոչումով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kryeministria.al/en/government/prime-minister-cabinet/harito-milena |title=Միլենա Հարիտո, Ինովացիայի և հանրային կառավարման նախարար |accessdate=2015-03-21 |archive-date=2015-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150225124019/http://www.kryeministria.al/en/government/prime-minister-cabinet/harito-milena |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Միլենա Հարիտոնը կարիերան սկսել է 1989 թվականին Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ինստիտուտում որպես գիտաշխատող, այնուհետև 1991 թվականի ապրիլից մինչև 1992 թվականի սեպտեմբեր [[Ֆրանսիա]]յում մասնավոր կազմակերպությունում աշխատել է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում։ Միաժամանակ իրականացնելով թեկնածուական գիտական աստիճանի աշխատանքները՝ ներգրավվել է Եվրոպական հեռահաղորդակցության ամենամեծ հետազոտական կենտրոնում, CNET, Ֆրանս Տելեկոմ, [[Փարիզ]]։

Հաջորդաբար աշխատել է Ֆրանս Տելեկոմ-Օրանժ կազմակերպության ռազմավարական վարչությունում՝ իրականացնելով ֆրանս-եվրոպական կարգավորող մարմնի գործառույթները։ Այնուհետև նույն կառույցում զբաղեցրել է մի շարք ղեկավար պաշտոններ։

2013 թվականին ընտրվել է Ալբանիայի պառլամենտի անդամ։ Տիրապետում է [[ֆրանսերեն]]ի, [[անգլերեն]]ի, [[իտալերեն]]ի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.parlament.al/web/Minister_of_Innovation_and_Public_Administration_Mrs_Milena_Harito_reports_in_the_European_Integra_18529_2.php Parliamentary Documents, Milena Harito]

{{DEFAULTSORT:Հարիտո, Միլենա}}
[[Կատեգորիա:1966 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 4 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4tpzblvfbg0th8z0vmxndoog5u30u1z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միմի Կոդհելի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>546418</id>
    <revision>
      <id>8492358</id>
      <parentid>8434317</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7831" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Միմի Կոդհելի
 | բնօրինակ անուն = Mimi Kodheli
 | պատկեր = 
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Ալբանիայի պաշտպանության նախարար
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = 
 | դրոշ2 = 
 | կառավարման սկիզբ = [[սեպտեմբերի 15]], [[2013]] 
 | կառավարման ավարտ =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 =
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_2 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | տիտղոս_3 = 
 | կարգ_3 = 
 | կարգ-ին_3 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_3 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_3 =
 | կառավարման սկիզբ_3 =
 | կառավարման ավարտ_3 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_3 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_3 = 
 | հաջորդող_3 =

 | տիտղոս_4 = 
 | կարգ_4 = 
 | կարգ-ին_4 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_4 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_4 = 
 | կառավարման սկիզբ_4 = 
 | կառավարման ավարտ_4 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_4 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_4 =
 | հաջորդող_4 =

 | տիտղոս_5 = 
 | կարգ_5 = 
 | կարգ-ին_5 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_5 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_5 =
 | կառավարման սկիզբ_5 = 
 | կառավարման ավարտ_5 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_5 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_5 = 
 | հաջորդող_5 =

 | տիտղոս_6 = 
 | կարգ_6 = 3
 | կարգ-ին_6 = &lt;!-- համարը կարգով կնոջ համար --&gt;
 | անվան տակ_6 = &lt;!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր --&gt;
 | դրոշ_6 = 
 | կառավարման սկիզբ_6 =
 | կառավարման ավարտ_6 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_6 = &lt;!-- կառավարման ժամանակ --&gt;
 | նախորդող_6 = 
 | հաջորդող_6 =

 | ազգություն = ալբանացի
 | դավանանք = 
 | ծննդյան օր = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1966|10|4}}  
 | ծննդավայր = [[Տիրանա]]&lt;br&gt;{{դրոշավորում|Ալբանիա}}
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = Լեկա
 | զավակներ =Միկել

 | կուսակցություն = Սոցիալիստական կուսակցություն
 | գործունեություն = &lt;!-- անձի գործունեությունը --&gt;
 | կրթություն = [[Տիրանայի համալսարան]]&lt;br /&gt;Վերոնայի համալսարան&lt;br /&gt;Նեբրասկայի Լինկոլն համալսարան
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = &lt;!-- անձի գիտական աստիճանը --&gt;

 | պարգևներ = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Միմի Կոդհելի''' ({{lang-sq|Mimi Kodheli}}, {{ԱԾ}}), Ալբանիայի պաշտպանության նախարար ([[2013]] թվականի [[սեպտեմբերի 13]]-ից)։ Այս պաշտոնը զբաղեցնող առաջին կին նախարարն է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Women Given Unprecedented Role In Albania Cabinet |url=http://www.eurasiareview.com/01082013-women-given-unprecedented-role-in-albania-cabinet/|work=Eurasia Review|date=օգոստոսի 1, 2013}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Միմի Կոդհելին ծնվել է [[1964]] թվականին, [[Ալբանիա]]յում։ [[1986]] թվականին ավարտել է [[Տիրանայի համալսարան]]ի տնտեսագիտական ֆակուլտետը, մագիստրոսի աստիճան ստացել է [[Նեբրասկա]]յի Լինկոլն համալսարանի հանրային կառավարում ֆակուլտետից, [[2000]] թվականից համագործակցելով Տիրանայի համալսարանի հետ։ Դոկտորի կոչում ձեռք է բերել Վերոնայի համալսարանի ([[Իտալիա]]) տնտեսագիտական ֆակուլտետում։

Քաղաքական գործունեությունն սկսել է [[2002]] թվականին՝ նշանակվելով Տիրանայի փոխքաղաքապետ։ [[2005]] թվականին նշանակվել է Տիրանա համայնքի ոստիկանապետ, [[2009]] թվականին ընտրվել է խորհրդարանի անդամ՝ օրենսդիր մարմնում զբաղեցնելով տնտեսա-ֆինանսական հանձնաժողովի փոխնախագահի պաշտոնը։ [[2007]] թվականից սոցիալիստական կուսակցության անդամ է։ Աշխատել է նաև այլ ոլորտներում, ինչպիսիք են, միջազգային շուկաներ, պարտատոմսեր և ակտիվներ, աշխատանքի ներդրումային շուկաներ։ Մասնակցել է ԱՄՆ Պետ դեպարտամենտի կազմակերպած «Կանայք քաղաքականության մեջ» և անվտանգության ուսումնառության Մարշալ եվրոպական կենտրոնի ծրագրերին։

Տիրապետում է [[անգլերեն]]ի, [[իտալերեն]]ի, [[ֆրանսերեն]]ի և [[իսպաներեն]]ի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.mod.gov.al/arkiv/eng/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2317:mimi-kodheli&amp;catid=98&amp;Itemid=474 Միմի Կոդհելի, Ալբանիայի պաշտպանության նախարար] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307183113/http://www.mod.gov.al/arkiv/eng/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2317:mimi-kodheli&amp;catid=98&amp;Itemid=474 |date=2016-03-07 }}
* [http://www.kryeministria.al/en/government/prime-minister-cabinet/kodheli-mimi  Ալբանիայի նախարարների խորհրդի պաշտոնական կայքը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150316123531/http://www.kryeministria.al/en/government/prime-minister-cabinet/kodheli-mimi |date=2015-03-16 }}

{{DEFAULTSORT:Կոդհելի, Միմի}}
[[Կատեգորիա:1964 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Սեպտեմբերի 11 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի պաշտպանության նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>sh9twgl85pb6mny503isrnpxdovnise</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կազելե Լանդի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>551230</id>
    <revision>
      <id>8492196</id>
      <parentid>8194323</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:01:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3468" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Կազելե Լանդի
 | բնօրինակ անվանում = Caselle Landi
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = Caselle-Landi-Italia-Stemma.jpg 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 1|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 42|lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ 
 | երկրամաս = Լոմբարդիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Լոդի (գավառ){{!}}Լոդի
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =25
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 1765
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 71
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0377
 | փոստային ինդեքս = 26842
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր =  098011
 | Վիքիպահեստում = Caselle Landi
 | կայք =
}}

'''Կազելե Լանդի''' ({{lang-it|Caselle Landi}}), կոմունա Իտալիայում, գտնվում է [[Լոմբարդիա]] մարզի [[Լոդի (գավառ)|Լոդի]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Cremona)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 6|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է 1765 մարդ ([[2008]] թվականի տվյալներով)։ Խտությունը կազմում է 71 մարդ/կմ²։ Տարածքը գրավում է 25 կմ²։ Էլեկտրոնային փոստ՝ 20070։ Հեռախոսային կոդ՝ 0377։

Կոմունայի հովանավորն է Պյաչենցայի Սուրբ Սավինը: Տոնը նշվում է հոկտեմբերի չորրորդ կիրակի օրը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Լոդիի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>b92amhdcl6dcrsqye21qu5anq5wfkq4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492666</id>
      <parentid>8492196</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:05:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3469" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Կազելե Լանդի
 | բնօրինակ անվանում = Caselle Landi
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = Caselle-Landi-Italia-Stemma.jpg 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 1|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 42|lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ 
 | երկրամաս = Լոմբարդիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Լոդի (գավառ){{!}}Լոդի
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =25
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 1765
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 71
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0377
 | փոստային ինդեքս = 26842
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր =  098011
 | Վիքիպահեստում = Caselle Landi
 | կայք =
}}

'''Կազելե Լանդի''' ({{lang-it|Caselle Landi}}), կոմունա Իտալիայում, գտնվում է [[Լոմբարդիա]] մարզի [[Լոդի (գավառ)|Լոդի]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Cremona)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 6|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է 1765 մարդ ([[2008]] թվականի տվյալներով)։ Խտությունը կազմում է 71 մարդ/կմ²։ Տարածքը գրավում է 25 կմ²։ Էլեկտրոնային փոստ՝ 20070։ Հեռախոսային կոդ՝ 0377։

Կոմունայի հովանավորն է Պյաչենցայի Սուրբ Սավինը։ Տոնը նշվում է հոկտեմբերի չորրորդ կիրակի օրը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Լոդիի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>qxgrcik9phw2aue80r5vbcmtladed37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վալերա Ֆրատա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>551622</id>
    <revision>
      <id>8492674</id>
      <parentid>8491863</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6176" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Վալերա Ֆրատա
 | բնօրինակ անվանում = Valera Fratta
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 17|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 18|lon_sec =0
  | CoordAddon = 
  | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ 
 | երկրամաս = Լոմբարդիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Լոդի (գավառ){{!}}Լոդի
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =8
 | կենտրոնի բարձրություն = 78
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն =1208
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն = 151
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = +39 0371
 | փոստային ինդեքս = 26859
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր =098059
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = http://www.comuni-italiani.it/098/059/
}}

'''Վալերա Ֆրատա''' ({{lang-it|Valera Fratta}}), կոմունա Իտալիայում, գտնվում է [[Լոմբարդիա]] մարզի [[Լոդի (գավառ)|Լոդի]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Cremona)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 6|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է՝ 1208 մարդ։ Խտությունը կազմում է՝ 151 մարդ/կմ²։ Տարածքը՝ 8 կմ²։ Էլեկտրոնային փոստ՝ 26859։ Հեռախոսային կոդ՝ 0371։

Կոմունայի հովանավորն է [[Վերոնա]]յի եպիսկոպոս Զենոնը։ Տոնը նշվում է [[հոկտեմբեր]]ի երրորդ կիրակի օրը։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize  = width:455 height:373
PlotArea   = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period     = from:0 till:1500
TimeAxis   = orientation:vertical
AlignBars  = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
  bar:1861 text:1861
  bar:1871 text:1871
  bar:1881 text:1881
  bar:1901 text:1901
  bar:1911 text:1911
  bar:1921 text:1921
  bar:1931 text:1931
  bar:1936 text:1936
  bar:1951 text:1951
  bar:1961 text:1961
  bar:1971 text:1971
  bar:1981 text:1981
  bar:1991 text:1991
  bar:2001 text:2001
PlotData=
  color:barra width:20 align:left
  bar:1861 from:0 till: 994
  bar:1871 from:0 till: 1012
  bar:1881 from:0 till: 1082
  bar:1901 from:0 till: 993
  bar:1911 from:0 till: 1002
  bar:1921 from:0 till: 961
  bar:1931 from:0 till: 862
  bar:1936 from:0 till: 880
  bar:1951 from:0 till: 859
  bar:1961 from:0 till: 716
  bar:1971 from:0 till: 687
  bar:1981 from:0 till: 801
  bar:1991 from:0 till: 931
  bar:2001 from:0 till: 1208
PlotData=
  bar:1861 at: 994 fontsize:S text: 994 shift:(-8,5)
  bar:1871 at: 1012 fontsize:S text: 1.012 shift:(-10,5)
  bar:1881 at: 1082 fontsize:S text: 1.082 shift:(-10,5)
  bar:1901 at: 993 fontsize:S text: 993 shift:(-10,5)
  bar:1911 at: 1002 fontsize:S text: 1.002 shift:(-10,5)
  bar:1921 at: 961 fontsize:S text: 961 shift:(-10,5)
  bar:1931 at: 862 fontsize:S text: 862 shift:(-10,5)
  bar:1936 at: 880 fontsize:S text: 880 shift:(-10,5)
  bar:1951 at: 859 fontsize:S text: 859 shift:(-10,5)
  bar:1961 at: 716 fontsize:S text: 716 shift:(-10,5)
  bar:1971 at: 687 fontsize:S text: 687 shift:(-10,5)
  bar:1981 at: 801 fontsize:S text: 801 shift:(-10,5)
  bar:1991 at: 931 fontsize:S text: 931 shift:(-10,5)
  bar:2001 at: 1208 fontsize:S text: 1.208 shift:(-10,5)
TextData=
  fontsize:S pos:(20,20)
  text: ISTAT
&lt;/timeline&gt;

== Կոմունայի վարչակազմ ==
* Հէռախոս. 0371 99000
* Էլեկտրոնային փոստ. comunevalerafratta@virgilio.it
* Պաշտոնական կայք. http://www.comuni-italiani.it/098/059/

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.comuni-italiani.it/098/059/ Բնակավայրի պաշտոնական կայք {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Լոդիի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>spea1vq30lkob09nxpcjfagijswwu4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բեդերո Վալկուվիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>555216</id>
    <revision>
      <id>8492677</id>
      <parentid>8491790</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:07:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6324" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Քաղաք
 | հայերեն անվանում = Բեդերո Վալկուվիա
 | բնօրինակ անվանում = Bedero Valcuvia 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 55|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 8|lon_min = 48|lon_sec =0 
 |CoordAddon =
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Լոմբարդիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Վարեզե (գավառ) {{!}}Վարեզե
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար =
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 2
 | կենտրոնի բարձրություն =520
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 602
 | մարդահամարի թվական =2008
 | խտություն = 301
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի =+1 
 | DST =կա 
 | հեռախոսային կոդ =0332
 | փոստային ինդեքս = 21039
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ =
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT կոդ
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 012010
 | Վիքիպահեստում = Bedero Valcuvia 
 | կայք =http://www.bederockcity.it Bedero Valcuvia]
}}

''' Բեդերո Վալկուվիա''' ({{lang-it|Bedero Valcuvia}}), քաղաք [[Իտալիա]]յում, գտնվում է [[Լոմբարդիա]] մարզում՝ [[Վարեզե (գավառ)|Վարեզե]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Varese)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 4|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը 602 մարդ է, ըստ [[2008]] թվականին տվյալների։ Բնակչության միջին խտությունը՝ 301 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 2 կմ² տարածք։ Փոստային ինդեքս՝ 21039: Հեռախոսային կոդը՝ 0332։

Քաղաքի հովանավորն է հանդիսանում Սանտ Իլարիո առաքյալը։ Տոնը նշվում է [[հունվարի 13]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9) 
 id:darkgrey value:gray(0.7) 
 id:sfondo value:rgb(1, 1, 1) 
 id:barra value:rgb(0.6, 0.8, 0.6) 
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:650
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:10 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 535
 bar:1871 from:0 till: 532
 bar:1881 from:0 till: 508
 bar:1901 from:0 till: 573
 bar:1911 from:0 till: 508
 bar:1921 from:0 till: 520
 bar:1931 from:0 till: 462
 bar:1936 from:0 till: 404
 bar:1951 from:0 till: 400
 bar:1961 from:0 till: 380
 bar:1971 from:0 till: 392
 bar:1981 from:0 till: 398
 bar:1991 from:0 till: 504
 bar:2001 from:0 till: 602
PlotData=
 bar:1861 at: 535 fontsize:S text: 535 shift:(-8, 5) 
 bar:1871 at: 532 fontsize:S text: 532 shift:(-10, 5) 
 bar:1881 at: 508 fontsize:S text: 508 shift:(-10, 5) 
 bar:1901 at: 573 fontsize:S text: 573 shift:(-10, 5) 
 bar:1911 at: 508 fontsize:S text: 508 shift:(-10, 5) 
 bar:1921 at: 520 fontsize:S text: 520 shift:(-10, 5) 
 bar:1931 at: 462 fontsize:S text: 462 shift:(-10, 5) 
 bar:1936 at: 404 fontsize:S text: 404 shift:(-10, 5) 
 bar:1951 at: 400 fontsize:S text: 400 shift:(-10, 5) 
 bar:1961 at: 380 fontsize:S text: 380 shift:(-10, 5) 
 bar:1971 at: 392 fontsize:S text: 392 shift:(-10, 5) 
 bar:1981 at: 398 fontsize:S text: 398 shift:(-10, 5) 
 bar:1991 at: 504 fontsize:S text: 504 shift:(-10, 5) 
 bar:2001 at: 602 fontsize:S text: 602 shift:(-10, 5) 
TextData=
 fontsize:S pos:(20, 20) 
 text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Կապի տվյալներ ==
* Հեռախոս՝ 0332 724587
* Պաշտոնական կայք՝ [http://www.bederockcity.it Bedero Valcuvia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100822165620/http://www.bederockcity.it/ |date=2010-08-22 }}

== Արտաքին հղում ==
* http://www.bederockcity.it {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100822165620/http://www.bederockcity.it/ |date=2010-08-22 }}
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ{{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Վարեզեի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>0ijtzdd0ut075w7n8kdmc3ta2qrpdg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սոմա Լոմբարդո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>555953</id>
    <revision>
      <id>8492723</id>
      <parentid>8175001</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:55:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3939" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Սոմա Լոմբարդո
 | բնօրինակ անվանում = Somma Lombardo 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = Castello di San Vito.JPG
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = Somma Lombardo-Stemma.png
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 41|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 8|lon_min = 42|lon_sec =0
 |CoordAddon =
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Լոմբարդիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Վարեզե (գավառ) {{!}}Վարեզե
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար =
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 30
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 16 597
 | մարդահամարի թվական = [[2004]]
 | խտություն = 541
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = sommesi
 | ժամային գոտի =+1 
 | DST =կա 
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0331
 | փոստային ինդեքս = 21019
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ =
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 012123
 | Վիքիպահեստում = Somma Lombardo
 | կայք = 
}}

'''Սոմա Լոմբարդո''' ({{lang-it|Somma Lombardo}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, գտնվում է [[Լոմբարդիա]] մարզում՝ [[Վարեզե (գավառ)|Վարեզե]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Varese)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 4|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[Բնակչություն]]ը ըստ [[2004]] թվականի տվյալների կազմում է 16 597 [[մարդ]]։ Բնակչության միջին խտությունը՝ 541 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 30 [[կմ²]] տարածք։ [[Փոստային ինդեքս]]՝ 21019։ [[Հեռախոսային կոդ]]ը՝ 0331։

Կոմունայի հովանավորն է Հռոմի Սուրբ Ագնեսան: Տոնը նշվում է ամեն տարի [[հունվարի 21]]-ին։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.castelloviscontidisanvito.it/ Castello Visconti]
* [http://www.chiesasanrocco.it/index.html Chiesa di San Rocco]
* [http://www.unitresestocalende.it/La%20ferrovia%20delle%20barche%20da%20Tornavento%20a%20Sesto%20Calende%20(UNI3) .pdf La ferrovia delle barche]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Վարեզեի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>aszvbaa8fk4bddgwdgtscie4std0hn9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բեզենելո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>557109</id>
    <revision>
      <id>8492113</id>
      <parentid>8185677</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:18:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3985" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Բրիոնե 
 | բնօրինակ անվանում = ''Besenello'' 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = Besenello-panorama.jpg
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 45|lat_min = 56|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 11|lon_min = 7|lon_sec =0
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Տրենտինո Ալտո Ադիջե
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Տրենտո (գավառ) {{!}}Տրենտո
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 25
 | կենտրոնի բարձրություն = 218
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 1753
 | մարդահամարի թվական = 2001
 | խտություն = 70
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = ''besenellesi''
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0464
 | փոստային ինդեքս = 38060
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 022013
 | Վիքիպահեստում = Besenello 
 | կայք = http://www.comune.besenello.tn.it/
}}

'''Բրիոնե''' ({{lang-it|''Besenello''}}), [[Կոմունա (Իտալիա)|կոմունա]] [[Իտալիա]]յում։ Գտնվում է [[Տրենտինո Ալտո Ադիջե]] մարզի [[Տրենտո (գավառ)|Տրենտո]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Trento)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 8|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է 1753 մարդ, բնակչության խտություն՝ 70 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 25 կմ² մակերես։ Փոստային ինդեքս՝ 38060։ Հեռախոսային կոդ՝ 0464։

Սուրբ Ագաֆիան համարվում է բնակավայրի հովանավորը։ Տոնը նշվում է ամեն տարի փետրվարի 5-ին։

== Կապի տվյալներ ==
* Պաշտոնական կայք՝ http://www.comune.besenello.tn.it/

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.comune.besenello.tn.it/ Պաշտոնական կայք {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տրենտոյի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>aig0ou423xldczs5czd2r5rcdwmo2bn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Օստելատո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>562091</id>
    <revision>
      <id>8492275</id>
      <parentid>8179451</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6011" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Օստելատո 
 | բնօրինակ անվանում = ''Ostellato'' 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 44|lat_min = 45|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 11|lon_min = 56|lon_sec =0 
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Էմիլիա Ռոմանիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Ֆերերա (գավառ){{!}}Ֆերերա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 173
 | կենտրոնի բարձրություն = 2
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն = 3426 
 | մարդահամարի թվական = 2004
 | խտություն = 6762
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0533
 | փոստային ինդեքս = 44020
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 0683911
 | Վիքիպահեստում = Ostellato
 | կայք = http://www.comune.ostellato.fe.it/
}}

'''Օստելատո''' ({{lang-it|Ostellato}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում՝ [[Էմիլիա Ռոմանիա]] մարզի [[Ֆերերա (գավառ)|Ֆերերա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Ferrara)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 24|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է՝ 6762 մարդ, [[2004]] թվականի մարդահամարի տվյալների։ Խտությունը կամում է՝ 40 կմ²։ Տարածքը զբաղեցնում է 173 կմ² ։ Փոստային ինդեքս՝ 44020։ Հեռախոսային կոդ՝ 0533։

Կոմունայի հովանավորներն են [[Պետրոս առաքյալ|սուրբ Պետրոս]] և [[Պողոս առաքյալ]]ները: Տոնը նշվում է [[հունիսի 29]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:505 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:15000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:5000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:1000 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
 bar:2011 text:2011
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 4254
 bar:1871 from:0 till: 4662
 bar:1881 from:0 till: 5198
 bar:1901 from:0 till: 6328
 bar:1911 from:0 till: 7260
 bar:1921 from:0 till: 8583
 bar:1931 from:0 till: 9492
 bar:1936 from:0 till: 9626
 bar:1951 from:0 till: 10592
 bar:1961 from:0 till: 8861
 bar:1971 from:0 till: 8010
 bar:1981 from:0 till: 7864
 bar:1991 from:0 till: 7488
 bar:2001 from:0 till: 6944
 bar:2011 from:0 till: 6453
PlotData=
 bar:1861 at: 4254 fontsize:S text: 4254 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 4662 fontsize:S text: 4662 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 5198 fontsize:S text: 5198 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 6328 fontsize:S text: 6328 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 7260 fontsize:S text: 7260 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 8583 fontsize:S text: 8583 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 9492 fontsize:S text: 9492 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 9626 fontsize:S text: 9626 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 10592 fontsize:S text: 10592 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 8861 fontsize:S text: 8861 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 8010 fontsize:S text: 8010 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 7864 fontsize:S text: 7864 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 7488 fontsize:S text: 7488 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 6944 fontsize:S text: 6944 shift:(-10,5)
 bar:2011 at: 6453 fontsize:S text: 6453 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Արտաքին տվյալներ ==
* [http://www.comune.ostellato.fe.it/ Պաշտոնական կայք {{ref-it}}]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ֆերերայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Էմիլիա Ռոմանիայի քաղաքներ]]</text>
      <sha1>1a0x1fisvsmk74mndrq9ye1iy04hy6k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492664</id>
      <parentid>8492275</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:05:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6012" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Օստելատո 
 | բնօրինակ անվանում = ''Ostellato'' 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 44|lat_min = 45|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 11|lon_min = 56|lon_sec =0 
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Էմիլիա Ռոմանիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Ֆերերա (գավառ){{!}}Ֆերերա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 173
 | կենտրոնի բարձրություն = 2
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն = 3426 
 | մարդահամարի թվական = 2004
 | խտություն = 6762
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 0533
 | փոստային ինդեքս = 44020
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = ISTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 0683911
 | Վիքիպահեստում = Ostellato
 | կայք = http://www.comune.ostellato.fe.it/
}}

'''Օստելատո''' ({{lang-it|Ostellato}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում՝ [[Էմիլիա Ռոմանիա]] մարզի [[Ֆերերա (գավառ)|Ֆերերա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia (search key: Ferrara)|date=|accessdate=2017 հուլիսի 24|archive-date=2019-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է՝ 6762 մարդ, [[2004]] թվականի մարդահամարի տվյալների։ Խտությունը կամում է՝ 40 կմ²։ Տարածքը զբաղեցնում է 173 կմ² ։ Փոստային ինդեքս՝ 44020։ Հեռախոսային կոդ՝ 0533։

Կոմունայի հովանավորներն են [[Պետրոս առաքյալ|սուրբ Պետրոս]] և [[Պողոս առաքյալ]]ները։ Տոնը նշվում է [[հունիսի 29]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:505 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:15000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:5000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:1000 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
 bar:2011 text:2011
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 4254
 bar:1871 from:0 till: 4662
 bar:1881 from:0 till: 5198
 bar:1901 from:0 till: 6328
 bar:1911 from:0 till: 7260
 bar:1921 from:0 till: 8583
 bar:1931 from:0 till: 9492
 bar:1936 from:0 till: 9626
 bar:1951 from:0 till: 10592
 bar:1961 from:0 till: 8861
 bar:1971 from:0 till: 8010
 bar:1981 from:0 till: 7864
 bar:1991 from:0 till: 7488
 bar:2001 from:0 till: 6944
 bar:2011 from:0 till: 6453
PlotData=
 bar:1861 at: 4254 fontsize:S text: 4254 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 4662 fontsize:S text: 4662 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 5198 fontsize:S text: 5198 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 6328 fontsize:S text: 6328 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 7260 fontsize:S text: 7260 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 8583 fontsize:S text: 8583 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 9492 fontsize:S text: 9492 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 9626 fontsize:S text: 9626 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 10592 fontsize:S text: 10592 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 8861 fontsize:S text: 8861 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 8010 fontsize:S text: 8010 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 7864 fontsize:S text: 7864 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 7488 fontsize:S text: 7488 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 6944 fontsize:S text: 6944 shift:(-10,5)
 bar:2011 at: 6453 fontsize:S text: 6453 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Արտաքին տվյալներ ==
* [http://www.comune.ostellato.fe.it/ Պաշտոնական կայք {{ref-it}}]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ֆերերայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Էմիլիա Ռոմանիայի քաղաքներ]]</text>
      <sha1>3dey1obbrbzviwt2txliiyeer6jpapd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զիմերսհոֆեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>566031</id>
    <revision>
      <id>8492129</id>
      <parentid>8110652</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:25:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1344" xml:space="preserve">{{Բնակավայր}}

'''Զիմերսհոֆեն ''' ({{lang-de|Simmershofen}}), կոմունա [[Գերմանիա]]յում, [[Բավարիա]] երկրամասում։

Ենթարկվում է [[Միջին Ֆրանկոնիա]] օկրուգին։ Գտնվում է [[Այշեի Նոյշտադ-Բադ Վինդսհայմ]] շրջանում։ Բնակչությունը կազմում է 910 մարդ ([[2010 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 31]]-ի տվյալներով)&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt;։ Տարածքը 34.19 կմ² է։ Պաշտոնական կոդը՝ '' 09 5 75 163''։

Կոմունան ստորաբաժանվում է 6 վարչական միավորի:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.simmershofen.de/ Պաշտոնական կայք]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Այշեի Նոյշտադ-Բադ Վինդսհայմի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Գերմանիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>lg8atr1c4sskq0qma49qdrddl2bgn3u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492670</id>
      <parentid>8492129</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1345" xml:space="preserve">{{Բնակավայր}}

'''Զիմերսհոֆեն ''' ({{lang-de|Simmershofen}}), կոմունա [[Գերմանիա]]յում, [[Բավարիա]] երկրամասում։

Ենթարկվում է [[Միջին Ֆրանկոնիա]] օկրուգին։ Գտնվում է [[Այշեի Նոյշտադ-Բադ Վինդսհայմ]] շրջանում։ Բնակչությունը կազմում է 910 մարդ ([[2010 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 31]]-ի տվյալներով)&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt;։ Տարածքը 34.19 կմ² է։ Պաշտոնական կոդը՝ '' 09 5 75 163''։

Կոմունան ստորաբաժանվում է 6 վարչական միավորի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.simmershofen.de/ Պաշտոնական կայք]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Այշեի Նոյշտադ-Բադ Վինդսհայմի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Գերմանիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>7jwz9gtil84t41kvvbddg0609c9u1w1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռեկալե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>571562</id>
    <revision>
      <id>8492676</id>
      <parentid>8491791</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:07:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3074" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Ռեկալե 
 | բնօրինակ անվանում = Recale 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 3|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 14|lon_min = 18|lon_sec =0  
|CoordAddon = 
|CoordScale =
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Կամպանիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Կազերտա (գավառ){{!}}Կազերտա 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 3
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 7264
 | մարդահամարի թվական = 2004
 | խտություն = 2380
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = aversani 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 0823
 | փոստային ինդեքս = 81020
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[ISTAT]] 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 061067
 | Վիքիպահեստում = Recale 
 | կայք = http://www.comune.recale.ce.it
}}

'''Ռեկալե ''' ({{lang-it|Recale }}), [[Կոմունա (Իտալիա)|կոմունա]] [[Իտալիա]]յի [[Կամպանիա]] մարզի [[Կազերտա (գավառ)|Կազերտա]] [[գավառ]]ում։

[[Բնակչություն]]ը կազմում է 7264 [[մարդ]]։ Բնակչության խտություն կազմում է 2380 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 3 կմ² մակերես տարածք։ Փոստային ինդեքս՝ 81020, հեռախոսային կոդ՝ 0823։

Կոմունայի հովանավորն է Հռոմի սուրբ նահատակ Անֆիմը։ Տոնը նշվում է մայիսի 11-ին։
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Կազերտայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]


{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>rwpyyxq38isnks5k7a2kag7aak80l53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գալիկիո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>575412</id>
    <revision>
      <id>8492583</id>
      <parentid>8186785</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:14:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6224" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = կոմունա
 | հայերեն անվանում = Գալիկիո 
 | բնօրինակ անվանում = ''Gallicchio'' 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
|lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 17|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 16|lon_min = 8|lon_sec =0 
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Բազիլիկատա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Պոտենցա (գավառ){{!}}Պոտենցա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 23
 | կենտրոնի բարձրություն = 730
 | կլիմա = 
 | լեզու = Իտալերեն
 | բնակչություն = 952
 | մարդահամարի թվական = 2008
 | խտություն = 44
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = 0971
 | փոստային ինդեքս = 85010
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = INSTAT
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 076035
 | Վիքիպահեստում = Gallicchio
 | կայք = http://www.comune.gallicchio.pz.it/
}}

'''Գալիկիո''' ({{lang-it|Gallicchio}}), [[կոմունա]] [[Իտալիա]]յում, [[Բազիլիկատա]] մարզում՝ [[Պոտենցա (գավառ)|Պոտենցա]] գավառում&lt;ref name=Istat&gt;{{cite web |url=http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |title=Bilancio demografico Anno 2016 Gennaio Provincia: Potenza |date= |accessdate=2017 հունիսի 28 |archive-date=2019-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190311225842/http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Բնակչությունը կազմում է 952 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 44 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 23 կմ² տարածք։ Փոստային ինդեքսն է՝ 85010։ Հեռախոսային կոդը՝ 0971։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները.
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:1500
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till:1233
 bar:1871 from:0 till:1248
 bar:1881 from:0 till:1318
 bar:1901 from:0 till:1145
 bar:1911 from:0 till:1254
 bar:1921 from:0 till:1156
 bar:1931 from:0 till:1150
 bar:1936 from:0 till:1189
 bar:1951 from:0 till:1290
 bar:1961 from:0 till:1307
 bar:1971 from:0 till:1247
 bar:1981 from:0 till:1182
 bar:1991 from:0 till:1130
 bar:2001 from:0 till:1018
PlotData=
 bar:1861 at: 1233 fontsize:S text:1.233 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 1248 fontsize:S text:1.248 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 1318 fontsize:S text:1.318 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 1145 fontsize:S text:1.145 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 1254 fontsize:S text:1.254 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 1156 fontsize:S text:1.156 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 1150 fontsize:S text:1.150 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 1189 fontsize:S text:1.189 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 1290 fontsize:S text:1.290 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 1307 fontsize:S text:1.307 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 1247 fontsize:S text:1.247 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 1182 fontsize:S text:1.182 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 1130 fontsize:S text:1.130 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 1018 fontsize:S text:1.018 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Կապի տվյալներ ==
* Հեռախոս՝ 0971 752388
* Էլեկտրոնային փոստ՝ comune.gallicchio@rete.basilicata.it
* Պաշտոնական կայք՝ http://www.comune.gallicchio.pz.it/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100514105122/http://www.comune.gallicchio.pz.it/ |date=2010-05-14 }}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.comune.gallicchio.pz.it/ Բնակավայրի պաշտոնական կայք {{ref-it}}] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100514105122/http://www.comune.gallicchio.pz.it/ |date=2010-05-14 }}
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պոտենցայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>bhz9cvh5g44zvit1dhclgvgsgsdnj2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայդեք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>579055</id>
    <revision>
      <id>8492141</id>
      <parentid>4661115</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:30:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3548" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Հայդեք
 | հայերեն անվանում = Ռոհր 
 | բնօրինակ անվանում =  Heideck
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Գերմանիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =Wappen_von_Heideck.svg
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir=N
|lat_deg=49
|lat_min=7
|lat_sec=0
|lon_dir=E
|lon_deg=11
|lon_min=7
|lon_sec=0
|CoordAddon=
|CoordScale=
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 300
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Երկրամաս
 | երկրամաս = Բավարիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան (վարչական միավոր){{!}}Շրջան
 | շրջան = Ռոթ (շրջան){{!}}Ռոթ
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =58,64 
 | կենտրոնի բարձրություն =407
 | կլիմա = 
 | լեզու = 
 | բնակչություն = 4645
 | մարդահամարի թվական = [[2010]]
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 09177
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 91180
 | ավտոմոբիլային կոդ = RO
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = Պաշտոնական կոդ
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 09 5 76 126
 | Վիքիպահեստում =  Heideck
 | կայք = http://www.heideck.de/
}}

'''Հայդեք''' ({{lang-de| Heideck}}), [[կոմունա]] [[Գերմանիա]]յում՝ [[Բավարիա]] երկրամասում։

Ենթարկվում է [[Միջին Ֆրանկոնիա]] վարչական շրջանին։ Մտնում է [[Ռոթ (շրջան)|Ռոթ]] շրջանի կազմի մեջ։ [[Բնակչություն]]ը կազմում է 4645 [[մարդ]] ([[դեկտեմբերի 31]], [[2010]] թվական)&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt;։ Զբաղեցնում է 58,64 [[կմ²]] [[մակերես]] տարածք։ Պաշտոնական կոդ՝ '' 09 5 76 126''։

Քաղաքը բաժանված է 16 քաղաքային շրջանների։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.heideck.de/ Պաշտոնական կայք]

{{Ռոթի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Գերմանիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>156d1c99fqlg3dxmndwipqdf1qyq4w8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անահիտ Ներսիսյան (դաշնակահար)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>581478</id>
    <revision>
      <id>8492200</id>
      <parentid>8154042</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:06:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:ՀՀ վաստակավոր արտիստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4936" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ
| գույն = non_vocal_instrumentalist
| Born = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1954|6|16}} 
}}
'''Անահիտ Սերգեյի Ներսիսյան''' ({{ԱԾ}}), հայ դաշնակահար, մանկավարժ, պրոֆեսոր (2003)։ ՀՀ վաստակավոր արտիստ (2007)։

== Կենսագրություն ==
Անահիտ Ներսիսյանը ծնվել է 1954 թվականին Երևանում։ 1972 թվականին ավարտել է [[Երևանի միջնակարգ մասնագիտական երաժշտական դպրոց|Երևանի Պյոտր Չայկովսկու անվան երաժշտական դպրոցը]] ([[Էլեոնորա Ոսկանյան]]ի դաշնամուրի դասարան), 1977 թվականին՝ [[Մոսկվայի կոնսերվատորիա]]ն (Վիկտոր Մերժանովի դասարան)։ 1977 թվականից դասավանդում է [[Երևանի կոնսերվատորիա]]յում, 1981 թվականից՝ [[Հայֆիլհարմոնիա]]յի մենակատար&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=2518|title=AV Production - Անահիտ Ներսիսյան|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2016-06-16}}&lt;/ref&gt;։ 1977-80թ․ Մոսկվա ասպիրանտուրա (հեռակա բաժին)։

Հյուրախաղերով հանդես է եկել բազմաթիվ երկրներում։ Հանդես է եկել [[Կոմիտասի անվան քառյակ]]ի հետ։ Մի շարք միջազգային մրցույթների ժյուրիի անդամ է՝ Ռուսաստան, Բելորուսիա, Գերմանիա, Լեհաստան, Բուլղարիա։ Բաց դասեր է ունեցել Ճապոնիայում, Լեհաստանում, Ռուսաստանում։ Որպես հատուկ հրավիրված պրոֆեսոր  հանդես է եկել Տոկիոյի «Գեյդայ» համալսարանում (2018)։

== Մրցանակներ ==
* ՀՀ վաստակավոր արտիստ, 2007
* Անդրկովկասյան IV մրցույթի դափնեկիր, Բաքու, 1972
* Բախի անվան միջազգային մրցույթի դափնեկիր [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգ]], 1-ին մրցանակ, 1980
* Հայաստանի երիտասարդական մրցույթի դափնեկիր, 1985
* Ճապոնիայում Հայաստանի դեսպանատան պատվավոր պարգև, 2018
*Ճանպոնիայի Արտաքին գործերի նախարարի կողմից պարգև՝  Ճապոնիայի և Հայաստանի միջև երաժշտության միջոցով Ճապոնիայի և Հայաստանի միջև փոխըմբռնումը խթանելու համար, 2020

== Ձայնագրություններ ==
* Ս. Ֆեյնբերգ – Սոնատ N10, Մելոդիա, 1980
* Յ.Ս. Բախ – Ստեղծագործություններ, Մելոդիա, 1981
* Գ. Հովունց – Սոնատ N2, Մելոդիա, 1983
* Դ. Շոստակովիչ – Ստեղծագործություններ, Մելոդիա, 1984
* Հայ կոմպոզիտորների ստեծագործություններ, ԱՄՆ, 1994
* Սկանդինավյան կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները դաշնամուրի եւ ջութակի համար - Մեգումի Օգատա (ջութակ), Ճապոնիա, 2001
* Հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ, Հայաստան, 2005
* Գ. Սարաջյանի ստեղծագործություններ, Հայաստան, 2011
* Հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ մանուկների համար, Հայաստան, 2012
* Հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ մանուկների համար, Հայաստան, 2013
* Հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ երկու դաշնամուրի համար, Լիլիթ Զաքարյան (դաշնամուր), Հայաստան, 2014
* Հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ մանուկների համար, Հայաստան, 2015

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.arteria.am/hy/1322654854 Real Willy. Վիլի Վայների դաշնամուրային պիեսների ժողովածուի շնորհանդեսի առիթով]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ներսիսյան, Անահիտ}}

[[Կատեգորիա:Հայ դաշնակահարուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ վաստակավոր արտիստներ]]</text>
      <sha1>k3dxr9x3qo9iey24glybz377leq3l45</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գնչուներ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>588463</id>
    <revision>
      <id>8492622</id>
      <parentid>8266595</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T22:31:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21950" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Էթնիկ խումբ
|անվանում = Գնչուներ
|քանակություն = 8~10 մլն
|պատկեր = [[Պատկեր:Flag of the Romani people.svg|220px]]
|պատկերի_նկարագրում = Գնչուական դրոշը՝ ներկայացված [[1933]] թվականին և հաստատված [[1971]] թվականի Գնչուական համաշխարհային համագումարի ժամանակ
|երկրամաս1 ={{դրոշավորում|ԱՄՆ}}
|հղում1 =&lt;ref&gt;[http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/pxrfh Handbook of Texas ]&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
|քանակ1 = 1 000 000
|երկրամաս2 ={{դրոշավորում|Բրազիլիա}}
|քանակ2 = 678 000
|հղում2 =&lt;ref&gt;[http://www.presidencia.gov.br/seppir/informativos/not/001.htm Povo cigano comeзa mobilizaзгo para participaзгo na 1a Conferкncia Nacional de Promoзгo da Igualdade Racial]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս3 = {{դրոշավորում|Իսպանիա}}
|քանակ3 = 650 000
|հղում3 =&lt;ref&gt;[http://www.eumap.org/reports/2002/eu/international/sections/spain/2002_m_spain.pdf Open Society Foundations]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս4 = {{դրոշավորում|Ռումինիա}}
|քանակ4 = 535 140
|հղում4 = 
|երկրամաս5 = {{դրոշավորում|Բուլղարիա}}
|քանակ5 = 353 000
|հղում5 = 
|երկրամաս6 = {{դրոշավորում|Արգենտինա}}
|քանակ6 = 300 000
|հղում6 =&lt;ref&gt;[http://www.errc.org/cikk.php?cikk=1847 ERRC.org — European Roma Rights Centre]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս7 = {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}
|քանակ7 = 220 000 (2010)
|հղում7 =&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm |title=Перепись-2002 |accessdate=2015-07-12 |archive-date=2012-02-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120220192938/http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|երկրամաս8 = {{դրոշավորում|Ալբանիա}}
|քանակ8 = 1 300-120 000
|հղում8 =&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.greekhelsinki.gr/pdf/cedime-se-albania-roma.doc |title=Center for Documentation and Information on Minorities in Europe - Southeast Europe (CEDIME-SE) |accessdate=2015-07-12 |archive-date=2008-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080227020740/http://www.greekhelsinki.gr/pdf/cedime-se-albania-roma.doc |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|երկրամաս9 ={{դրոշավորում|Սերբիա}}
|քանակ9 = 108 000
|հղում9 =&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://home.cogeco.ca/~rcctoronto/pdfs/fs08canada.pdf |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2007-06-14 |archive-date=2007-06-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070614111814/http://home.cogeco.ca/~rcctoronto/pdfs/fs08canada.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
|երկրամաս10 = {{դրոշավորում|Կանադա}}
|քանակ10 =80 000
|հղում10 =&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;
|երկրամաս11 = {{դրոշավորում|Սլովակիա}}
|քանակ11 =65 000
|հղում11 = 
|երկրամաս12 = {{դրոշավորում|Բոսնիա և Հերցեգովինա}}
|քանակ12 = 60 000
|հղում12 =&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://web.amnesty.org/library/Index/ENGEUR630142006 |title=Bosnia and Herzegovina: Roma and the right to education. Factsheet {{!}} Amnesty International |accessdate=2006-11-17 |archive-date=2006-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061117115015/http://web.amnesty.org/library/Index/ENGEUR630142006 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|երկրամաս13 = {{դրոշավորում|Ուկրաինա}}
|քանակ13 =47 587 (2001)
|հղում13 =&lt;ref&gt;[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&amp;box=5.1W&amp;k_t=00&amp;p=100&amp;rz=1_1&amp;rz_b=2_1%20%20&amp;n_page=5 Распределение населения по национальности и родному языку]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս14 = {{դրոշավորում|Մոլդովա}}
|քանակ14 =12 271 (2004)
|հղում14 =&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/moldova-ethnic2004.htm Перепись населения Молдавии 2004]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս15 = {{դրոշավորում|Բելառուս}}
|քանակ15 =7 079 (2009&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |title=Население по национальности и родному языку |accessdate=2010-09-18 |archive-date=2010-09-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;br /&gt;17 000 (ոչ պաշտոնապես&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://bvolya.org/zakon.htm |title=bvolya.org — это наилучший источник информации по теме Belarus. Этот веб-сайт продается |accessdate=2015-07-12 |archive-date=2007-09-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070917092127/http://bvolya.org/zakon.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;)
|հղում15 = 
|երկրամաս16 = {{դրոշավորում|Ֆրանսիա}}
|քանակ16 = 20 000
|հղում16 =[http://www.fontanka.ru/2013/10/11/012/]
|երկրամաս17 = {{դրոշավորում|Խորվաթիա}}
|քանակ17 = 9 463-14 000 (2001)
|հղում17 =&lt;ref&gt;[http://www.dzs.hr/Hrv/censuses/Census2001/Popis/H01_02_02/H01_02_02.html STANOVNIŠTVO PREMA NARODNOSTI, PO GRADOVIMA/OPĆINAMA, POPIS 2001.]&lt;/ref&gt;
|երկրամաս18 = {{դրոշավորում|Լատվիա}}
|քանակ18 =6 452 (2011)
|հղում18 =&lt;ref name=&quot;Национальности Латвии 2011&quot;&gt;[http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/2011gada-tautas-skaitisana-galvenie-raditaji-33608.html 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji | Latvijas statistika] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120129110714/http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/2011gada-tautas-skaitisana-galvenie-raditaji-33608.html |date=2012-01-29 }} {{ref-lv}}&lt;/ref&gt;              
|լեզու = [[գնչուերեն]], դոմարի լեզու, լոմավրեն
|հավատք = [[քրիստոնեություն]], [[իսլամ]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gypsy-life.net/mif-25.htm |title=Миф о религиозном конформизме |accessdate=2015-07-12 |archive-date=2015-06-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150618231050/http://gypsy-life.net/mif-25.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|բարեկամ =
|ծագում=[[Հնդկաստան]]
}}
[[Պատկեր:Romani people Lviv Ukraine.jpg|մինի|Գնչուներ, [[Լվով]], [[Ուկրաինա]]]]
[[Պատկեր:Romany musician.jpg|մինի|Գնչու երաժիշտը հարսանիքի ժամանակ, [[Բռնո]]]]
'''Գնչուներ''' (ինքնանվանումը՝ ռոմ, լոմ— մարդ), ժողովուրդ, ծագումով կապվում են հյուսիսարևմտյան [[Հնդկաստան]]ում ապրող վաչկատուն ժողովուրդների հետ։ Տարբեր երկրներում գնչուներին տարբեր կերպ են անվանում․ Հնդկաստանում՝ լոխարներ, նատեր, [[Միջին Ասիա]]յում՝ լյուլիներ, մազանգներ, ջուղիներ, Իրանում՝ ղարաչիներ, Թուրքիայում՝ չինգենեներ, մյութրուբներ, [[Ռուսաստան]]ում և առհասարակ Եվրոպայում՝ ցիգաններ և այլն։ Հայերը գնչուներ են անվանում նաև հայախոս քրիստոնյա [[բոշաներ]]ին։ Աշխարհում ապրող գնչուների քանակի վերաբերյալ վիճակագրական տվյալները հակասական են (2 միլիոնից 12 մլն), ԽՍՀՄ-ում ապրում էին շուրջ 175 հզ․ (1970) գնչուներ։ Պատմական որոշակի պայմաններում, մոտավորապես V— X դարերում, գնչուները զանգվածաբար լքել են Հնդկաստանը, սփռվել [[Առաջավոր Ասիա]]յի, ապա (XV դար) Եվրոպայի երկրներում։

Գնչուական լեզուն դասվում է նոր հնդկական լեզվախմբում։ Պահպանելով ծագումնաբանական, լեզվական, կենցաղավարման ն հավատալիքների զգալի ընդհանրություններ՝ գնչուները առավել կամ պակաս չափով ընդօրինակել են մշակութային շատ տարբեր (նաև՝ գերիշխող կրոնը) այն ժողովուրդներից, որոնց շրջապատում ապրել են։ Համարյա բոլոր երկրներում նրանց տարբեր հատվածները վարում են թափառաշրջիկ, կիսանստակյաց կամ նստակյաց կյանք, հասարակական փոխհարաբերություններում և ընտանեկան կենցաղում դեռնս պահպանվում են նախնադարյան-համայնական կարգերի վերապրուկներ։ Գնչուների տարբեր խմբերում, հատկապես անցյալում, գերիշխում էին տնայնագործական բնույթի տարբեր արհեստներ՝ փայտամշակություն, կլայեկագործություն, մաղագործություն, զամբյուղագործություն և այլն։ Նրանք հայտնի էին նաև որպես հմուտ ձիաբույծներ, ձիավաճառներ, ձեռնածուներ և, առավելապես, նվագածուներ։ Կանայք, բացի ընտանեկան գործերից, զբաղվում էին նաև ապրանքափոխանակությամբ, փերեզակությամբ, գուշակությամբ և մուրացկանությամբ։

Ժողովրդի որոշ ներկայացուցիչներ [[Խտրականություն|խտրական]] են համարում «գնչու» բառը՝ հորդորելով անվանել իրենց «ռոմա»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.utexas.edu/features/archive/2003/romani.html|title=What's in a name?|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archive-date=2005-02-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20050205135317/http://www.utexas.edu/features/archive/2003/romani.html|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ 1935-1945 թթ․ իրենց էթնիկ պատկանելության պատճառով նացիստների կողմից կազմակերպված [[Գնչուների ցեղասպանություն|ցեղասպանության]] զոհ է դարձել ռոմա ժողովրդի  200000-500000 ներկայացուցիչ։ 1982 թվականին Արևմտյան Գերմանիան պաշտոնապես ընդունել է այդ փաստը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/history/world-war-two/8284274/Holocaust-Memorial-Day-Forgotten-Holocaust-of-Roma-finally-acknowledged-in-Germany.html|title=Holocaust Memorial Day: 'Forgotten Holocaust' of Roma finally acknowledged in Germany|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402135301/http://www.telegraph.co.uk/history/world-war-two/8284274/Holocaust-Memorial-Day-Forgotten-Holocaust-of-Roma-finally-acknowledged-in-Germany.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին Հնդկաստանը ճանաչել է ռոմաներին, իբրև հնդկական սփյուռքի ներկայացուցիչների&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.india.com/news/india/romas-are-indias-children-sushma-swaraj-943499/7/|title=Romas are India’s children: Sushma Swaraj|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==
* Баранников А․, Цыганы СССР, М․, 1931.
* Санаров В․, Проблемы историко-этнографического изучения цыган, «Советская этнография», 1971, N 3․
* {{ռուսերեն գիրք
|автор = 
|часть = Цыгане
|заглавие = Народы России. Атлас культур и религий
|оригинал = 
|ссылка =
|место = М.
|издательство = Дизайн. Информация. Картография
|год = 2010
|страниц = 320
|isbn = 978-5-287-00718-8}}
* {{ռուսերեն գիրք|автор= |часть=Цыгане|ссылка часть=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas/0/etno_id/107|заглавие=Этноатлас Красноярского края |оригинал= |ссылка=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas |викитека= |ответственный=Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев |издание=2-е изд., перераб. и доп |место=Красноярск |издательство=Платина (PLATINA) |год=2008 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=224 |серия= |isbn=978-5-98624-092-3 |тираж= |ref=Этноатлас Красноярского края }}
* ''Бессонов Н.'' Цыганская трагедия. Вооружённый отпор. — Издательский дом «Шатра», 2010. ISBN 978-5-86443-161-0
* ''Бессонов Н., Деметер Н., Кутенков В.'' История цыган։ новый взгляд. — Воронеж. ISBN 5-89981-180-3 [http://ec-dejavu.ru/g/Gipsy.html Две главы из этой книги]
* ''Бугай Н. Ф.'' Цыгане России. — М.։ «Куликово поле», «Лавандр», — 2012. ISBN 978-5-9950-0254-3
* ''Вилькинс А. И.'' Среднеазiатская богема // Антропологическая выставка. Т. III. М., 1878—1882.
* ''Герман А. В.'' Библиография о цыганах. Указатель книг и статей с 1780 по1930 гг. — М.։ 1930.
* [http://kulturom.ru/publicatios_of_literature.html ''Джурич Р.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110404015359/http://www.kulturom.ru/publicatios_of_literature.html |date=2011-04-04 }} Цыганская литература // Lacio Drom. Anno 35 — nov. dic. 1999. С. 4-10. Пер. с итальянского.
* [http://kulturom.ru/publicatios_of_literature.html ''Калинин В., Русаков А.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110404015359/http://www.kulturom.ru/publicatios_of_literature.html |date=2011-04-04 }} Обзор цыганской литературы бывшего Советского Союза, стран СНГ и Балтии.
* ''Кенрик Д., Паксон Г.'' Цыгане под свастикой. — М.։ 2001.
* ''Марушиакова Е., Попов В.'' Историческа съдба и съвременна картина на циганските общности в Източна Европа // Studii Romani. Т. VII. София, 2007.
* ''Марушакова Е., Попов В.'' Цигани в Турция и Иран (статья).
* Народы России։ живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 227
* [http://www.cr-journal.ru/rus/journals/139.html&amp;j_id=10 Сеславинская М. В.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190802211923/http://www.cr-journal.ru/rus/journals/139.html%26j_id%3D10 |date=2019-08-02 }} К истории «большой цыганской миграции» в Россию։ социокультурная динамика малых групп в свете материалов этнической истории // Культурологический журнал. 2012, № 2.
* [http://kulturom.ru/publicatios_of_literature.html ''Смирнова-Сеславинская М. В.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110404015359/http://www.kulturom.ru/publicatios_of_literature.html |date=2011-04-04 }} Цыганская литература или цыганские литературы? // Журнал Андрал. София, 2010, № 56-57. С. 31-34. — Перевод с болг.
* [http://kulturom.ru/books.html ''Смирнова-Сеславинская М. В., Цветков Г. Н.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113094810/http://www.kulturom.ru/books.html |date=2012-11-13 }} Антропология социокультурного развития цыганского населения России. М.։ ФГУ ФИРО, 2011. — 129 с.
* [http://kulturom.ru/books.html ''Смирнова-Сеславинская М. В., Цветков Г. Н.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113094810/http://www.kulturom.ru/books.html |date=2012-11-13 }} Цыгане. Происхождение и культура. — серия Academica Balkanica. Изд-во Paradigma. София, Москва, 2009. 830 с.
* [http://www.kulturom.ru/publications_history.html Цветков Г. Н.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113095103/http://www.kulturom.ru/publications_history.html |date=2012-11-13 }} История и социальное развитие цыган-ловаря // Науковi записки. Т. 15. Тематичний випуск «Роми Украини: iз минулого в майбутнε». Київ, 2008.
* A catalogue of the Gypsy books collected by R. A. Scott Macfie, Liverpool, 1936
* ''Black G. F.'' A Gypsy bibliography. Ann Arbor (Michigan), 1971
* Catalogue of the Romany collection formed by Me Grigor Phillips D. U., Edinburgh, 1962.
* «Études Tsigines», P., 1955-; «Roma», Chandigarh, 1974-, v. 1-.
* «Journal of the Gypsy lore Society», old series, 1888-92, v. 1-3, new series, 1907—1916, v. 1-9, third series, Edinburgh, 1922-, v. 1-;
* ''Marushiakova, Elena; Popov, Vesselin.'' Gypsies in the Ottoman Empire. Hatfield։ University of Hertfordshire Press, 2001.
* [http://212.72.210.78/sr-www/files/Virtual%20library/Gypsies...pdf ''Marushiakova, E., Popov, V.'' Gypsies, Roma, Sinti in Central and Eastern Europe]
* ''Mikiosich F.'' Über die Mundarten und die Wanderungen der Zigeuner Europas, W., 1872-80
* ''Pott А. Г.'' Die Zigeuner in Europa und Asien, Bd 1-2, Lpz., 1964
* ''Vaux de Foletier F.'' de, Mille ans d’histoire des Tsiganes, [P., 1970]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.kulturom.ru/ Российский центр исследований цыганской культуры]. Сайт центра и веб-библиотека научных публикаций российских и зарубежных авторов
* [http://gypsy-life.net/ Цыгане России]
* [http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1803971919 Цыгане в Пермском крае] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307014938/http://enc.permculture.ru/showObject.do?object=1803971919 |date=2016-03-07 }}
* [http://www.sakharov-center.ru/museum/exhibitionhall/prishelci/hall_exhibitions_current_prishelci.htm Цыгане люли]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120826095724/http://www.sakharov-center.ru/museum/exhibitionhall.html |date=2012-08-26 }}
* [http://liloro.ru/romanes/dom1.htm Лилоро. Цыгане дом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200607175616/http://liloro.ru/romanes/dom1.htm |date=2020-06-07 }}
* [http://www.islamnn.ru/modules.php?name=News&amp;file=article&amp;sid=728 Этнические и конфессиональные меньшинства в мусульманских странах: проблемы развития и взаимодействия с доминирующим населением]
* [http://www.rambler.ru/news/russia/0/13485124.html?print=1 Названа самая угнетаемая нация в России]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} По мнению членов Европейской комиссии по борьбе с расизмом и нетерпимостью, в России самым угнетаемым нацменьшинством являются цыгане. Статья.
* [http://photopolygon.com/photostories/details/991 Фотографии цыган Турции]
* [http://arche.bymedia.net/2004-2/frydman204.htm Александр Фридман. Неизвестный геноцид: уничтожение белорусских цыган в 1941—1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100810193827/http://arche.bymedia.net/2004-2/frydman204.htm |date=2010-08-10 }}
* [http://www.studiiromani.org. Specialised library with archive «Studii Romani» ]
* [http://www.nicolshow.ru/articles/42-cyganskaya-svadba.html Цыганская свадьба — Статьи от Владимира Никольского ]
* [http://svenko.net/history/artists_war.htm Цыганские артисты во время Великой Отечественной войны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304132003/http://svenko.net/history/artists_war.htm |date=2016-03-04 }}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=140}}

[[Կատեգորիա:Բրազիլիայի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:Իսպանիայի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:Ռումինիայի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:Բուլղարիայի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:Արգենտինայի ազգեր]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի ազգեր]]</text>
      <sha1>tiitgx664id86l0tz77l7ytunddgmz2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սանտա Մարիա դի Լիկոդիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>590137</id>
    <revision>
      <id>8492678</id>
      <parentid>8491789</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3105" xml:space="preserve">{{անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Սանտա Մարիա դի Լիկոդիա
 | բնօրինակ անվանում = Santa Maria di Licodia 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 37|lat_min = 37|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 14|lon_min = 54|lon_sec =0 
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սիցիլիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Կատանիա (գավառ){{!}}Կատանիա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 26
 | կենտրոնի բարձրություն =442
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն =6745
 | մարդահամարի թվական = 
 | խտություն =259
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = Կա
 | հեռախոսային կոդ = (+39) 095
 | փոստային ինդեքս = 95038
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[ISTAT]]
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 087047
 | Վիքիպահեստում = Santa Maria di Licodia 
 | կայք = 
}}
'''Սանտա Մարիա դի Լիկոդիա''' ({{lang-it|Santa Maria di Licodia }}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, [[Սիցիլիա]] մարզում՝ [[Կատանիա (գավառ)|Կատանիայի]] գավառում։

Բնակչությունը կազմում է 6745 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 259 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 26 կմ² մակերես տարածք։ Փոստային ինդեքսն է՝ 95038։ Հեռախոսային կոդը՝ 095։

Կոմունայի հովանավորն է [[Սուրբ Հովսեփ]]ը։ Տոնը նշվում է օգոստոսի առաջին կիրակի օրը։

{{Կատանիայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]


{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>jbngk41aifamcq293l14ewji3jggzq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միխայիլ Ցվետ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>590908</id>
    <revision>
      <id>8492719</id>
      <parentid>7131484</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:42:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս ֆիզիոլոգներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1980" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Միխայիլ Սեմյոնովիչ Ցվետ''' ({{ԱԾ}}), ռուս բուսաբան–ֆիզիոլոգ և կենսաքիմիկոս։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Ժնևի համալսարան]]ը ([[1893]] թվականին)։ [[1908]] թվականից [[բուսաբանություն]] է դասավանդել [[Վարշավա]]յի համալսարանում, [[1908]] թվականից՝ պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, [[1917]] թվականից՝ Ցուրևի (այժմ՝ [[Տարտու]]), [[1918]] թվականից՝ [[Վորոնեժ]]ի համալսարանների [[պրոֆեսոր]]։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են [[բույսեր]]ի պլաստիդների և պիգմենտների ուսումնասիրմանը և դրանց հետա–զոտության մեթոդների մշակմանը։ Կարևոր նշանակություն ունի տարբեր կլանիչներով (ադսորբենտներ) հետազոտվող խառնուրդի բաղադրիչների ընտրողական կլանման վրա հիմնված նյութերի բաժանման Ցվետի մեթոդը ([[1903]] թվականին)։ Այդ մեթոդով մաքուր ձևով առանձնացրել է a, b և с քլորոֆիլները և քսանտոֆիլի որոշ իզոմերներ։ Ցվետի հայտնագործությունը հիմք է հանդիսացել քրոմատագրաֆիայի մի շարք նոր ուղղությունների ստեղծման համար։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=12|էջ=168}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ցվետ, Միխայիլ}}
[[Կատեգորիա:Ռուս բուսաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ժնևի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս ֆիզիոլոգներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>7wovvpd2olcg0n5oopdg6te48iwwmpy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492720</id>
      <parentid>8492719</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:43:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս կենսաքիմիկոսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2043" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Միխայիլ Սեմյոնովիչ Ցվետ''' ({{ԱԾ}}), ռուս բուսաբան–ֆիզիոլոգ և կենսաքիմիկոս։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Ժնևի համալսարան]]ը ([[1893]] թվականին)։ [[1908]] թվականից [[բուսաբանություն]] է դասավանդել [[Վարշավա]]յի համալսարանում, [[1908]] թվականից՝ պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, [[1917]] թվականից՝ Ցուրևի (այժմ՝ [[Տարտու]]), [[1918]] թվականից՝ [[Վորոնեժ]]ի համալսարանների [[պրոֆեսոր]]։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են [[բույսեր]]ի պլաստիդների և պիգմենտների ուսումնասիրմանը և դրանց հետա–զոտության մեթոդների մշակմանը։ Կարևոր նշանակություն ունի տարբեր կլանիչներով (ադսորբենտներ) հետազոտվող խառնուրդի բաղադրիչների ընտրողական կլանման վրա հիմնված նյութերի բաժանման Ցվետի մեթոդը ([[1903]] թվականին)։ Այդ մեթոդով մաքուր ձևով առանձնացրել է a, b և с քլորոֆիլները և քսանտոֆիլի որոշ իզոմերներ։ Ցվետի հայտնագործությունը հիմք է հանդիսացել քրոմատագրաֆիայի մի շարք նոր ուղղությունների ստեղծման համար։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=12|էջ=168}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ցվետ, Միխայիլ}}
[[Կատեգորիա:Ռուս բուսաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ժնևի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս ֆիզիոլոգներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս կենսաքիմիկոսներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>0r5sj3e07ji5cx9qn3dilw6eh95pdwx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492721</id>
      <parentid>8492720</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:43:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս քիմիկոսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2096" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Միխայիլ Սեմյոնովիչ Ցվետ''' ({{ԱԾ}}), ռուս բուսաբան–ֆիզիոլոգ և կենսաքիմիկոս։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Ժնևի համալսարան]]ը ([[1893]] թվականին)։ [[1908]] թվականից [[բուսաբանություն]] է դասավանդել [[Վարշավա]]յի համալսարանում, [[1908]] թվականից՝ պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, [[1917]] թվականից՝ Ցուրևի (այժմ՝ [[Տարտու]]), [[1918]] թվականից՝ [[Վորոնեժ]]ի համալսարանների [[պրոֆեսոր]]։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են [[բույսեր]]ի պլաստիդների և պիգմենտների ուսումնասիրմանը և դրանց հետա–զոտության մեթոդների մշակմանը։ Կարևոր նշանակություն ունի տարբեր կլանիչներով (ադսորբենտներ) հետազոտվող խառնուրդի բաղադրիչների ընտրողական կլանման վրա հիմնված նյութերի բաժանման Ցվետի մեթոդը ([[1903]] թվականին)։ Այդ մեթոդով մաքուր ձևով առանձնացրել է a, b և с քլորոֆիլները և քսանտոֆիլի որոշ իզոմերներ։ Ցվետի հայտնագործությունը հիմք է հանդիսացել քրոմատագրաֆիայի մի շարք նոր ուղղությունների ստեղծման համար։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=12|էջ=168}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ցվետ, Միխայիլ}}
[[Կատեգորիա:Ռուս բուսաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ժնևի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս ֆիզիոլոգներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս կենսաքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քիմիկոսներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>knnp28x3rvditvmseg8l6hf1mqbrygt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492722</id>
      <parentid>8492721</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:44:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ռուս կենսաբաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2151" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Միխայիլ Սեմյոնովիչ Ցվետ''' ({{ԱԾ}}), ռուս բուսաբան–ֆիզիոլոգ և կենսաքիմիկոս։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Ժնևի համալսարան]]ը ([[1893]] թվականին)։ [[1908]] թվականից [[բուսաբանություն]] է դասավանդել [[Վարշավա]]յի համալսարանում, [[1908]] թվականից՝ պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, [[1917]] թվականից՝ Ցուրևի (այժմ՝ [[Տարտու]]), [[1918]] թվականից՝ [[Վորոնեժ]]ի համալսարանների [[պրոֆեսոր]]։ Հիմնական աշխատանքները վերաբերում են [[բույսեր]]ի պլաստիդների և պիգմենտների ուսումնասիրմանը և դրանց հետա–զոտության մեթոդների մշակմանը։ Կարևոր նշանակություն ունի տարբեր կլանիչներով (ադսորբենտներ) հետազոտվող խառնուրդի բաղադրիչների ընտրողական կլանման վրա հիմնված նյութերի բաժանման Ցվետի մեթոդը ([[1903]] թվականին)։ Այդ մեթոդով մաքուր ձևով առանձնացրել է a, b և с քլորոֆիլները և քսանտոֆիլի որոշ իզոմերներ։ Ցվետի հայտնագործությունը հիմք է հանդիսացել քրոմատագրաֆիայի մի շարք նոր ուղղությունների ստեղծման համար։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=12|էջ=168}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ցվետ, Միխայիլ}}
[[Կատեգորիա:Ռուս բուսաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ժնևի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս ֆիզիոլոգներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս կենսաքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս քիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս կենսաբաններ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>kzen850fyhsh6chs3cgvoqfftwjleem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռոչելլա Վալդեմոնե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>591055</id>
    <revision>
      <id>8492729</id>
      <parentid>8098000</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:25:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6014" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում = Ռոչելլա Վալդեմոնե
 | բնօրինակ անվանում = Roccella Valdemone
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 37|lat_min = 56|lat_sec =00
|lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 01|lon_sec =00
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սիցիլիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Մեսինա (գավառ){{!}}Մեսինա
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Քաղաքապետ
 | ղեկավար = Giuseppe Sparta
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 40
 | կենտրոնի բարձրություն =812
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն =842
 | մարդահամարի թվական = [[2008]]
 | խտություն =21
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = UTC+2
 | հեռախոսային կոդ = +39 0942
 | փոստային ինդեքս = 98030
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[ISTAT]]
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 083074
 | Վիքիպահեստում = Roccella Valdemone
 | կայք = comune.roccellavaldemone.me.it
}}
'''Ռոչելլա Վալդեմոնե''' ({{lang-it|Roccella Valdemone}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, գտնվում է [[Սիցիլիա (մարզ)|Սիցիլիա]]յի մարզում, [[Մեսինա (գավառ)|Մեսինա]]յի գավառում։

Բնակչությունը կազմում է 842 մարդ ([[2008]] թվականի տվյալներով), բնակչության խտությունը կազմում է 21 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 40 կմ² մակերես տարածք։ Փոստային ինդեքսն է՝ 98030։ Հեռախոսային կոդը՝ 0942։

Կոմունայի հովանավորներն են Ամենասուրբ Աստվածածինը, տոնակատարությունը [[օգոստոսի 15]]-ին և Սուրբ Նիկոլաս Միրացի հրաշագործը:

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության աճ։
&lt;timeline&gt;
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.7)
 id:sfondo value:rgb(1,1,1)
 id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:2500
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
 bar:1861 text:1861
 bar:1871 text:1871
 bar:1881 text:1881
 bar:1901 text:1901
 bar:1911 text:1911
 bar:1921 text:1921
 bar:1931 text:1931
 bar:1936 text:1936
 bar:1951 text:1951
 bar:1961 text:1961
 bar:1971 text:1971
 bar:1981 text:1981
 bar:1991 text:1991
 bar:2001 text:2001
PlotData=
 color:barra width:20 align:left
 bar:1861 from:0 till: 1879
 bar:1871 from:0 till: 1958
 bar:1881 from:0 till: 2058
 bar:1901 from:0 till: 2183
 bar:1911 from:0 till: 2358
 bar:1921 from:0 till: 2249
 bar:1931 from:0 till: 2017
 bar:1936 from:0 till: 1958
 bar:1951 from:0 till: 2055
 bar:1961 from:0 till: 1761
 bar:1971 from:0 till: 1492
 bar:1981 from:0 till: 1325
 bar:1991 from:0 till: 990
 bar:2001 from:0 till: 841
PlotData=
 bar:1861 at: 1879 fontsize:S text: 1.879 shift:(-8,5)
 bar:1871 at: 1958 fontsize:S text: 1.958 shift:(-10,5)
 bar:1881 at: 2058 fontsize:S text: 2.058 shift:(-10,5)
 bar:1901 at: 2183 fontsize:S text: 2.183 shift:(-10,5)
 bar:1911 at: 2358 fontsize:S text: 2.358 shift:(-10,5)
 bar:1921 at: 2249 fontsize:S text: 2.249 shift:(-10,5)
 bar:1931 at: 2017 fontsize:S text: 2.017 shift:(-10,5)
 bar:1936 at: 1958 fontsize:S text: 1.958 shift:(-10,5)
 bar:1951 at: 2055 fontsize:S text: 2.055 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 1761 fontsize:S text: 1.761 shift:(-10,5)
 bar:1971 at: 1492 fontsize:S text: 1.492 shift:(-10,5)
 bar:1981 at: 1325 fontsize:S text: 1.325 shift:(-10,5)
 bar:1991 at: 990 fontsize:S text: 990 shift:(-10,5)
 bar:2001 at: 841 fontsize:S text: 841 shift:(-10,5)
TextData=
 fontsize:S pos:(20,20)
 text:ISTAT-ի տվյալներով
&lt;/timeline&gt;
== Համայնքի վարչակազմ ==
* Հեռախոսահամար՝ 0942 965409
* Էլեկտրոնային փոստ՝ serverroccella@virgilio.it
* Պաշտոնական կայք՝ http://www.comune.roccellavaldemone.me.it/

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.comune.roccellavaldemone.me.it/ Բնակավայրի պաշտոնական կայք {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Վիճակագրության ազգային ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}

{{Մեսինայի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Իտալիայի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>e9tgp8hayd5fvaz03pwqa09nqtxcd3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քերոլայն Քոքս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>592468</id>
    <revision>
      <id>8492313</id>
      <parentid>8138267</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8775" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| ԱԱՀ = Քերոլայն Քոքս
| բնագիր ԱԱՀ = Caroline Ann Cox, Baroness Cox of Queensbury
}}
'''Քերոլայն Քոքս''' ({{lang-en|Caroline Ann Cox, Baroness Cox of Queensbury}}, օրիորդական անունը՝ '''Քերոլայն Էնն ՄաքՆիլ Լավ''', {{ԱԾ}}), բարոնուհի, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի Լորդերի պալատի անդամ և նախկին փոխխոսնակ։ Իրավապաշտպան։ [[Փիլիսոփայություն|Փիլիսոփայության]] և [[սոցիոլոգիա]]յի դոկտոր։ [[Երևանի պետական համալսարան]]ի պատվավոր դոկտոր ([[1994]]), Թագավորական դաշնության բուժքույրերի միության նախագահ, Միջազգային քրիստոնեական համերաշխություն կազմակերպության ղեկավար մարմնի անդամ և Մեծ Բրիտանիայում նույնանուն կազմակերպության նախագահ։

== Կենսագրություն ==
Քուինսբերիացի բարոնուհի Քոքսը (Baroness Cox of Queensbury) հարթֆորդցի վիրաբույժի դուստր է։ [[1958]] թվականից Լոնդոնի հիվանդանոցում աշխատել է բուժքույր։ [[1967]] թվականին ավարտել է Լոնդոնի համալսարանը` ստանալով [[Սոցիոլոգիա|սոցիոլոգի]] մասնագիտությամբ գերազանցության դիպլոմ։ Հետագայում նա ստացել է նաև [[Տնտեսագիտություն|տնտեսագիտության]] մասնագետի աստիճան։

[[1974]] թվականից եղել է Հյուսիսային Լոնդոնի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի սոցիոլոգիայի ամբիոնի վարիչը, դասավանդել և բարձր պաշտոններ է զբաղեցրել Լոնդոնի տարբեր ուսումնական հաստատություններում։

Լորդերի պալատի անդամ է 1982 թվականից, 1986-2006 թվականներին եղել է այդ պալատի փոխխոսնակը։ Ունի սոցիալիստական&lt;ref&gt;Mill and Liberalism, by Maurice Cowling, Cambridge University Press, 1990, p. xxxix&lt;/ref&gt; և քրիստոնեական հայացքներ։

== Քոքսը և Արցախը ==
Լինելով ակադեմիկոս [[Անդրեյ Սախարով]]ի զինակիցը՝ Քոքսը մշտապես հետևել է նրա մարդասիրական սկզբունքներին և հայտարարել. «Ես այնտեղ եմ, որտեղ ցավ կա»։ Քոքսն այցելել է բոլոր այն երկրները, որտեղ զանգվածաբար ոտնահարվել են մարդկանց և ժողովուրդների իրավունքները։ Հաճախակի եղել է նաև [[ԽՍՀՄ]]-ում, մասնակցել մարդու իրավունքների և որբ երեխաների խնդիրներին նվիրված միջազգային խորհրդաժողովներին։

[[1991]] թվականի [[մայիսի 21]]-ին, [[Մոսկվա]]յում Անդրեյ Սախարովի 70-ամյակին նվիրված միջազգային կոնգրեսում որպես տարբեր երկրների իրավապաշտպանների խմբի ղեկավար, [[ԱՄՆ]]-ի, [[Ճապոնիա]]յի, Մեծ Բրիտանիայի, [[Նորվեգիա]]յի, [[Իտալիա]]յի և այլ երկրների գիտնականներից, գրողներից, հասարակական գործիչներից կազմավորվել է 13 հոգուց բաղկացած խումբ, որն ուղևորվել է [[Հայաստան]]։ [[Գորիսի շրջան]]ի [[Տեղ (գյուղ)|Տեղ]] գյուղում խումբը հանդիպել է հայ փախստականների, արձանագրել նրանց նկատմամբ ադրբեջանցիների կողմից գործադրված բռնությունների փաստեր և ներկայացրել ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի ու պաշտպանության նախարարության ղեկավարությանը։

Քոքսը ռազմական [[ուղղաթիռ]]ով շրջել և նկարահանել է Արցախի հրդեհվող ու ավերված գյուղերը և դրանք ցուցադրել [[Եվրոպա]]յի, ԱՄՆ-ի հեռուստաալիքներով։ Հանդիպել է ՀՀ ղեկավարների, [[սփյուռք]]ի համայնքների ներկայացուցիչների հետ։ Մեծ Բրիտանիայի Լորդերի պալատում բազմիցս ներկայացրել է Արցախյան հիմնախնդրի տարբեր կողմերը։ [[1992]] թվականին [[Ստեփանակերտ]]ը ռմբահարած [[ԲՄ-21|«Գրադ» կայանքի]] հրթիռների բեկորները ցույց է տվել Մոսկվայում հավատարմագրված տարբեր երկրների դեսպաններին, եվրոպական երկրների խորհրդարանների ղեկավարներին, ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գծով նախագահի խորհրդականին։

[[Արցախյան պատերազմ]]ի ընթացքում Քոքսը նյութական ու բարոյական մեծ ու անգնահատելի օգնություն է ցույց տվել շրջափակման մեջ գտնվող արցախահայությանը։ Զինադադարից հետո նրա ակտիվ աջակցությամբ և գերմանացի մասնագետների համագործակցությամբ՝ Ստեփանակերտում ստեղծվել է պրոթեզավորման մասնագիտացված կլինիկա, իսկ սեփական միջոցներով Ստեփանակերտում ողնաշարի վնասվածքներով հիվանդների համար հիմնադրել [[Ստեփանակերտի Քերոլայն Քոքսի անվան վերականգնողական կենտրոն|վերականգնողական կլինիկա]]։

Արցախյան պատերազմի բոլոր տարիներին և զինադադարից հետո Քոքսն ավելի քան 50 անգամ այցելել է Արցախ, համագործակցել է [[Զորի Բալայան]]ի հետ։

Ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Վազգեն Առաջին]]ը Քոքսի ծառայությունները հայ ժողովրդի հանդեպ գնահատել է՝ ասելով. «Դուք մի հրեշտակ եք, իջած մեր ազգի համար»։ Քերոլայն Քոքսի մասին Բակուր Կարապետյանը գրել և 1994 թ. Երևանում հրատարակել է 188 էջից բաղկացած վիպակ՝ «Անգլուհու արցախեան ոդիսականը» խորագրով։

== Աշխատություններ ==
Քոքսի գիտական աշխատանքները վերաբերում են մարդու իրավունքների խախտումների հիմնահարցերին։ Ունի Արցախին վերաբերող երկու մենագրություն։

== Պարգևներ ==
* Արցախի «Երախտագիտություն» մեդալ։
* [[Պատվո շքանշան (Հայաստան)|Պատվո շքանշան]] (2009)&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/227 Ք. Քոքսին Պատվո շքանշանով պարգևատրելու մասին]&lt;/ref&gt;։

== Երկեր ==
* ''A Sociology of Medical Practice'' (1975)
* ''Rape of Reason: The Corruption of the Polytechnic of North London ''(Keith Jacka, with Caroline Cox and John Marks, jt au 1975)
* ''The Right to Learn ''(jt au 1982)
* ''Sociology: A Guide for Nurses, Midwives and Health Visitors'' (jt au 1983)
* ''Choosing a State School: how to find the best education for your child'' (jt au 1989)
* ''Trajectories of Despair; misdiagnosis and maltreatment of Soviet orphans'' (with John Eibner 1991)
* ''Ethnic Cleansing in Progress: war in Nagorno Karabakh'' (1993)
* ''Islam, Islamism and the West: Is ideological Islam compatible with liberal democracy?'' (2005)
* ''Made to Care: the case for residential and village communities for people with a mental handicap''
* ''Baroness Cox: A voice for the voiceless.'' (1999) Boyd, A. Lion Books. ISBN 0-7459-3735-7

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՂԱՊ}}

{{DEFAULTSORT:Քոքս, Քերոլայն}}
[[Կատեգորիա:Լոնդոն քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Պատվո շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>q6t45pu5zih5jffz8clsg4giah7nb3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սան Վիտո Լո Կապո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>593819</id>
    <revision>
      <id>8492315</id>
      <parentid>8098983</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:27:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5902" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում =  Սան Վիտո Լո Կապո 
 | բնօրինակ անվանում =  San Vito Lo Capo
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 38|lat_min = 10|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 12|lon_min = 45|lon_sec =0 
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սիցիլիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Տրապանի (գավառ){{!}}Տրապանի 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 60
 | կենտրոնի բարձրություն =6 
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն = 4180
 | մարդահամարի թվական =  [[2008]]
 | խտություն =70
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 0923
 | փոստային ինդեքս = 91010
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[ISTAT]]
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 081020
 | Վիքիպահեստում =  San Vito Lo Capo
 | կայք = http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/
}}
'''Սան Վիտո Լո Կապո ''' ({{lang-it|San Vito Lo Capo}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, [[Սիցիլիա]]յի մարզում՝ [[Տրապանի (գավառ)|Տրապանի]] գավառում։

Բնակչությունը կազմում է 4180 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 70 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 60 կմ² մակերես տարածք։
Փոստային ինդեքսն է՝ 91010 ։ Հեռախոսային կոդը՝ (+39) 0923։

Կոմունայի հովանավորն է Սուրբ Վիտուսը: Տոնը նշվում է [[հունիսի 15]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության աճ։
&lt;timeline&gt;
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:4500
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
  bar:1861 text:1861
  bar:1871 text:1871
  bar:1881 text:1881
  bar:1901 text:1901
  bar:1911 text:1911
  bar:1921 text:1921
  bar:1931 text:1931
  bar:1936 text:1936
  bar:1951 text:1951
  bar:1961 text:1961
  bar:1971 text:1971
  bar:1981 text:1981
  bar:1991 text:1991
  bar:2001 text:2001
PlotData=
  color:barra width:20 align:left
  bar:1861 from:0 till: 2304
  bar:1871 from:0 till: 2674
  bar:1881 from:0 till: 3256
  bar:1901 from:0 till: 4330
  bar:1911 from:0 till: 3644
  bar:1921 from:0 till: 3944
  bar:1931 from:0 till: 4242
  bar:1936 from:0 till: 4266
  bar:1951 from:0 till: 3896
  bar:1961 from:0 till: 4022
  bar:1971 from:0 till: 3623
  bar:1981 from:0 till: 3612
  bar:1991 from:0 till: 3567
  bar:2001 from:0 till: 3798
PlotData=
  bar:1861 at: 2304 fontsize:S text: 2.304 shift:(-8,5)
  bar:1871 at: 2674 fontsize:S text: 2.674 shift:(-10,5)
  bar:1881 at: 3256 fontsize:S text: 3.256 shift:(-10,5)
  bar:1901 at: 4330 fontsize:S text: 4.330 shift:(-10,5)
  bar:1911 at: 3644 fontsize:S text: 3.644 shift:(-10,5)
  bar:1921 at: 3944 fontsize:S text: 3.944 shift:(-10,5)
  bar:1931 at: 4242 fontsize:S text: 4.242 shift:(-10,5)
  bar:1936 at: 4266 fontsize:S text: 4.266 shift:(-10,5)
  bar:1951 at: 3896 fontsize:S text: 3.896 shift:(-10,5)
  bar:1961 at: 4022 fontsize:S text: 4.022 shift:(-10,5)
  bar:1971 at: 3623 fontsize:S text: 3.623 shift:(-10,5)
  bar:1981 at: 3612 fontsize:S text: 3.612 shift:(-10,5)
  bar:1991 at: 3567 fontsize:S text: 3.567 shift:(-10,5)
  bar:2001 at: 3798 fontsize:S text: 3.798 shift:(-10,5)
TextData=
  fontsize:S pos:(20,20)
  text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Համայնքի վարչակազմ ==
* Հեռախոսահամար՝ 0923 621211
* Էլեկտրոնային հասցե՝ segresanvito.tp@libero.it
* Գլխավոր կայք՝ http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/ Քաղաքի պաշտոնական կայք {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Ազգային վիճակագրության ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տրապանիի գավառ}}

[[Կատեգորիա:1859 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>kvzpq0ltt1r93my8tnauchb4jmh1u98</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492662</id>
      <parentid>8492315</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:04:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5903" xml:space="preserve">{{Անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Կոմունա
 | հայերեն անվանում =  Սան Վիտո Լո Կապո 
 | բնօրինակ անվանում =  San Vito Lo Capo
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Իտալիա
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = N|lat_deg = 38|lat_min = 10|lat_sec =0 
|lon_dir = E|lon_deg = 12|lon_min = 45|lon_sec =0 
 |CoordAddon = 
 |CoordScale = 
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սիցիլիա
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Գավառ
 | շրջան = Տրապանի (գավառ){{!}}Տրապանի 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 60
 | կենտրոնի բարձրություն =6 
 | կլիմա = 
 | լեզու = [[Իտալերեն]]
 | բնակչություն = 4180
 | մարդահամարի թվական =  [[2008]]
 | խտություն =70
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +1
 | DST = +2
 | հեռախոսային կոդ = 0923
 | փոստային ինդեքս = 91010
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[ISTAT]]
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 081020
 | Վիքիպահեստում =  San Vito Lo Capo
 | կայք = http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/
}}
'''Սան Վիտո Լո Կապո ''' ({{lang-it|San Vito Lo Capo}}), կոմունա [[Իտալիա]]յում, [[Սիցիլիա]]յի մարզում՝ [[Տրապանի (գավառ)|Տրապանի]] գավառում։

Բնակչությունը կազմում է 4180 մարդ, բնակչության խտությունը կազմում է 70 մարդ/կմ²։ Զբաղեցնում է 60 կմ² մակերես տարածք։
Փոստային ինդեքսն է՝ 91010 ։ Հեռախոսային կոդը՝ (+39) 0923։

Կոմունայի հովանավորն է Սուրբ Վիտուսը։ Տոնը նշվում է [[հունիսի 15]]-ին։

== Ժողովրդագրություն ==
Բնակչության աճ։
&lt;timeline&gt;
Colors=
  id:lightgrey value:gray(0.9)
  id:darkgrey  value:gray(0.7)
  id:sfondo value:rgb(1,1,1)
  id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.6)
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:4500
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:500 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
  bar:1861 text:1861
  bar:1871 text:1871
  bar:1881 text:1881
  bar:1901 text:1901
  bar:1911 text:1911
  bar:1921 text:1921
  bar:1931 text:1931
  bar:1936 text:1936
  bar:1951 text:1951
  bar:1961 text:1961
  bar:1971 text:1971
  bar:1981 text:1981
  bar:1991 text:1991
  bar:2001 text:2001
PlotData=
  color:barra width:20 align:left
  bar:1861 from:0 till: 2304
  bar:1871 from:0 till: 2674
  bar:1881 from:0 till: 3256
  bar:1901 from:0 till: 4330
  bar:1911 from:0 till: 3644
  bar:1921 from:0 till: 3944
  bar:1931 from:0 till: 4242
  bar:1936 from:0 till: 4266
  bar:1951 from:0 till: 3896
  bar:1961 from:0 till: 4022
  bar:1971 from:0 till: 3623
  bar:1981 from:0 till: 3612
  bar:1991 from:0 till: 3567
  bar:2001 from:0 till: 3798
PlotData=
  bar:1861 at: 2304 fontsize:S text: 2.304 shift:(-8,5)
  bar:1871 at: 2674 fontsize:S text: 2.674 shift:(-10,5)
  bar:1881 at: 3256 fontsize:S text: 3.256 shift:(-10,5)
  bar:1901 at: 4330 fontsize:S text: 4.330 shift:(-10,5)
  bar:1911 at: 3644 fontsize:S text: 3.644 shift:(-10,5)
  bar:1921 at: 3944 fontsize:S text: 3.944 shift:(-10,5)
  bar:1931 at: 4242 fontsize:S text: 4.242 shift:(-10,5)
  bar:1936 at: 4266 fontsize:S text: 4.266 shift:(-10,5)
  bar:1951 at: 3896 fontsize:S text: 3.896 shift:(-10,5)
  bar:1961 at: 4022 fontsize:S text: 4.022 shift:(-10,5)
  bar:1971 at: 3623 fontsize:S text: 3.623 shift:(-10,5)
  bar:1981 at: 3612 fontsize:S text: 3.612 shift:(-10,5)
  bar:1991 at: 3567 fontsize:S text: 3.567 shift:(-10,5)
  bar:2001 at: 3798 fontsize:S text: 3.798 shift:(-10,5)
TextData=
  fontsize:S pos:(20,20)
  text:Ըստ ISTAT-ի տվյալների
&lt;/timeline&gt;

== Համայնքի վարչակազմ ==
* Հեռախոսահամար՝ 0923 621211
* Էլեկտրոնային հասցե՝ segresanvito.tp@libero.it
* Գլխավոր կայք՝ http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.comune.sanvitolocapo.tp.it/ Քաղաքի պաշտոնական կայք {{ref-it}}]
* [http://www.istat.it/ Ազգային վիճակագրության ինստիտուտ {{ref-it}}]
* http://www.istat.it/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091207102304/http://www.istat.it/english/ |date=2009-12-07 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Տրապանիի գավառ}}

[[Կատեգորիա:1859 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>gw6myfcjqo1b2vcek117xd9lzv9i71y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռաուլ Ասլան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>597185</id>
    <revision>
      <id>8491993</id>
      <parentid>7849281</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:34:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Վիեննայի համալսարանի շրջանավարտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5228" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դերասան}}
'''Ռաուլ Ասլան''' ('''Տիգրան Ասլանյան''', {{ԱԾ}}), ավստրիական թատրոնի հայազգի դերասան և ռեժիսոր&lt;ref&gt;Բախտիար Հովակիմյան, Հայոց ծածկանունների բառարան, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2005, էջ 562։&lt;/ref&gt;։ Վիեննայի երաժշտության և թատրոնի ակադեմիայի պատվավոր անդամ (1954)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է հոկտեմբերի 16-ին Սալոնիկում։ Հայրը հայ էր, մայրը՝ իտալուհի։ Նախնական կրթությունն ստացել է հայերեն, ապա սովորել [[Վիեննայի համալսարան]]ում։

Դերասանական վարպետության դասեր է առել Ա. Զոնենթալից։ 1906 թվականից եղել է [[Համբուրգ]]ի, [[Բեռլին]]ի, [[Գրաց]]ի, [[Շտուտգարտ]]ի և այլ թատրոնների, 1920 թվականից՝ Վիեննայի «Բուրգթեատրի» (1945-1948 թվականներին՝ տնօրեն) դերասան և ռեժիսոր։ Ստեղծել է խորամիտ, ողբերգական կերպարներ՝Համլետ, Անտոնիոս, Կորիոլան, Օթելլո, Ֆիլիպ II, Ֆրանց Մոոր, Օկտավիո, Նաթան, Էդիպ։ Խաղացել է նաև կատակերգություններում։ 1926 թվականից եղել է նաև ռեժիսոր, բեմադրել անտիկ դրամատուրգերի թատերգություներ, [[Լեսսինգ Գոտհոլդ|Լեսսինգ]]ի, [[Գյոթե]]ի, [[Իբսեն Հենրիկ|Իբսեն]]ի, [[Շեքսպիր]]ի և այլոց պիեսներից։ 1954 թվականից եղել է Վիեննայի Երաժշտության և թատրոնի ակադեմիայի պատվավոր անդամ&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005}}&lt;/ref&gt;։

== Դերեր թատրոնում ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Դեր !! Հեղինակ !! Ներկայացում
|-
| Համլետ || [[Շեքսպիր]] || «Համլետ»
|-
| Կորիոլան || Շեքսպիր || «Կորիոլան»
|-
|Ֆրանց Մոոր || [[Շիլլեր Ֆրիդրիխ|Շիլլեր]] || «Ավազակներ»
|}

== Ընտրյալ ֆիլմեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ֆիլմի անվանումն անգլերեն !! Ֆիլմի հայերեն անվանում !! Դեր !! Տարի
|-
|The Other I || «Այլ I» || Ֆրից|| 1918
|-
|The Venus || «Վեներան» || Պոլ Գրևիլ || 1922
|-
|The Flute Concert of Sanssouci || «Սանսուսիի ֆլեյտայի համերգը» || Հենրիխ ֆոն Բրյուլ || 1930
|-
|Yorck || «Յորք» ||Գեներալ ՄաքԴոնալդ || 1931
|-
|The White Demon || «Սպիտակ հրեշը» || Յուրսու || 1932
|-
|Narcotics || «Թմրամիջոցներ» || Ուրսեֆ || 1932
|-
|Gently My Songs Entreat || «Երգերս մեղմորեն թախանձում են» || [[Անտոնիո Սալիերի|Սալիերի]] || 1933
|-
|Invisible Opponent || «Անտեսանելի հակառակորդ» || Ջ. Դելմոնտ || 1933
|-
|The Oil Sharks || «Նավթային շնաձկներ» || Դելմոնդ ||1933
|-
|Mirror of Life || «Կյանքի հայելի» || Պրոֆեսոր Թլասթի || 1938
|-
|Goetz von Berlichingen || || Քայզը Մաքսիմիլան || 1955
|}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Grinzinger Friedhof - Raoul Aslan.jpg|Ռաուլ Ասլանի գերեզմանը
Raoul Aslan-Büste, Wiener Burgtheater.jpg|Ռաուլ Ասլանի կիսանդրին [[Բուրգ թատրոն]]ում, քանդակագործ՝ Անդրե Ռոդե
Plaque Raoul Aslan, Strudlhofgasse 13, Alsergrund.jpg|հուշատախտակը Վիեննայի ''Strudlhofgasse 13'' հասցեում
&lt;/gallery&gt;

== Գրականություն ==
* Minna von Alth, Gertrude Olzyna e Rudolf Holaubek, Burgtheater 1776-1976. Aufführungen und Besetzungen von zweihundert Jahren, Vienna, Carl Ueberreuter, 1992.
* Didier Aslan, Ein Lebensbericht über Raoul Aslan, Vienna, Wilhelm Frick Verlag, 1953.
* Aslan D., Nichts Menschliches ist mir Frend, Lebensbericht uber R.A., Wien, 1953.
* Andreas Brunner e Hannes Sulzenbacher, Schwules Wien - Reiseführer durch die Donaumetropole, Promedia, 1998.
* Erhard Buschbeck, Raoul Aslan und das Burgtheater, Vienna, Müller, 1946.
* Felix Czeike, Historisches Lexikon Wien, I, Vienna, Kremayr &amp; Scheriau, 1992.
* Herta David, Aslans Direktionszeit am Burgtheater, Vienna, 1966.
* Margarethe Gruber, Raoul Aslan Begegnung im Licht – Briefwechsel mit Tonio Riedl, Vienna, Wilhelm Braumüller Verlag, 1978.
* Lucian O. Meysels, Die Welt der Lotte Tobisch, Vienna, Edition Va Bene, 2002.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլան, Ռաուլ}}

[[Կատեգորիա:Ավստրիահայ դերասաններ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրիահայ ռեժիսորներ]]</text>
      <sha1>9qizf3pz23nt9ukua446qym8r4pokln</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թախտեն կամուրջ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>605582</id>
    <revision>
      <id>8492503</id>
      <parentid>7779218</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:27:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="704" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Կամուրջ}}
'''Թախտեն կամուրջ''', կամուրջ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում՝ [[Խաչեն (գետ)|Խաչեն]] գետի վրա, [[Գանձասար]]ի վանքի և [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի մատույքում&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ2|էջ 1439}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=11|էջ=280}}

[[Կատեգորիա:Արցախի կամուրջներ]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջանի շենքեր և կառույցներ]]</text>
      <sha1>6t88bkqvwl4y980zch10ij9jhpbx076</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ժայռակերտ առյուծ (Արցախ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>606406</id>
    <revision>
      <id>8492504</id>
      <parentid>8276447</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:28:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2436" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ  հուշարձան
 |անուն        = Ժայռակերտ առյուծ
 |Պատկեր      = Cave Lion, ArmAg.jpg
 |նկարագիր     = 
 |Գտնվում է     = {{դրոշավորում|Արցախ}}, [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]
 |Կառուցվել է    = [[2007]]
 |Շինության ձև  =  հուշարձան
 |Շինարար	= Նկարիչ` Արամ Ավագյան&lt;br /&gt;Մտահղացումը` [[Լևոն Հայրապետյան (մեկենաս)|Լևոն Հայրապետյանի]]
 |Ներկա վիճակը  = Կանգուն
|latd = | latm = | lats = | latNS = N
|longd = | longm = | longs = | longEW = E
}}
'''Ժայռակերտ առյուծ''', առյուծի ժայռաքանդակ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղ]]ի Գանձասարի համալիրի տարածքում։

== Պատմություն ==
Առյուծի ժայռաքանդակի ստեղծման մտահղացումը եղել է [[2006]] թվականից։ Նկարիչ Արամ Ավագյանը [[առյուծ]]ի քանդակի վրա սկսել է աշխատել [[2007]] թվականից։ Այն կերտվել է Գանձասարի համալիրի «Ծովին քար» հյուրանոցին հարակից տարածքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.tert.am/am/news/2013/08/06/hraparak3/834066 |title=«Հրապարակ». Գանձասարի ժայռակերտ առյուծի հեղինակին չե՞ն վճարել աշխատանքի համար |accessdate=2015-08-26 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704231152/https://www.tert.am/am/news/2013/08/06/hraparak3/834066 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gandzasartour.com/hy/gallery/photo/karabakh/aryuc.html Ժայռակերտ առյուծ ]&lt;/ref&gt;։

== Հեղինակներ ==
*Նկարիչ՝ Արամ Ավագյան
*Մտահղացումը՝ [[Լևոն Հայրապետյան (մեկենաս)|Լևոն Հայրապետյանի]]

== Պատկերասրահ==
&lt;gallery&gt;
Cave Lion, ArmAg (2).jpg
Cave Lion, ArmAg (1).jpg
Cave Lion, ArmAg (4).jpg
&lt;/gallery&gt;
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Վիքիպահեստ|Category:Cave Lion}}

[[Կատեգորիա:Արցախի հուշարձաններ]]


{{Անավարտ}}</text>
      <sha1>7na5632c8pdqftg896p8lel4bbigt8q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անդրեաս Ֆուրտվենգլեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>611288</id>
    <revision>
      <id>8492732</id>
      <parentid>7888593</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:39:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Գերմանացի մարդաբաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4000" xml:space="preserve">{{անձ}}
'''Անդրեաս Էրնստ Գոթֆրիդ Ֆուրտվենգլեր''' ({{lang-de|''Andreas Ernst Gottfried Furtwängler''}}, {{ԱԾ}}), գերմանացի դասական [[հնագիտություն|հնագետ]] և [[Դրամագիտություն|դրամագետ]], [[Մարտին Լյութերի անվան Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան]]ի դասական հնագիտության պրոֆեսոր&lt;ref&gt;[http://archaeology.altertum.uni-halle.de/furtwaengler/ Homepage von Andreas E. Furtwängler an der Universität Halle]&lt;/ref&gt;։ Խմբավար [[Վիլհելմ Ֆուրտվենգլեր]]ի որդին է և հնագետ [[Ադոլֆ Ֆուրտվենգլեր]]ի թոռն է։

[[2009]]-ին նրա աշխատանքները նշանավորվել են հոբելյանական ժողովածուով&lt;ref&gt;Einicke, Ralph, and Andreas E. Furtwängler. Zurück zum Gegenstand: Festschrift für Andreas E. Furtwängler 1. Langenweißbach: Beier &amp; Beran, 2009. ISBN 978-3-941171-16-9 [http://www.worldcat.org/title/zuruck-zum-gegenstand-festschrift-fur-andreas-e-furtwangler-1/oclc/643768156&amp;referer=brief_results]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Einicke, Ralph, and Andreas E. Furtwängler. Zurück zum Gegenstand: Festschrift für Andreas E. Furtwängler 2. Langenweißbach: Beier &amp; Beran, 2009. ISBN 978-3-941171-16-9 [http://www.worldcat.org/title/zuruck-zum-gegenstand-festschrift-fur-andreas-e-furtwangler-2/oclc/643768191&amp;referer=brief_results]&lt;/ref&gt;։
== Կենսագրություն ==
Դոկտորական աստիճան ստացել է [[1973]] թվականին [[Հայդելբերգի համալսարան]]ում [[Հին Հունաստան]]ի դրամագիտության վերաբերյալ դիսերտացիայով, ղեկավար՝ Հերբերտ Ա․ Կան։ 1976-1981 թվականներին աշխատել է [[Աթենքի գերմանական հնագիտական ինստիտուտ]]ում։ 1991 թվականին [[Սահարայի համալսարան]]ի կողմից ստացել է որակավորում։ Աթենքի գերմանական հնագիտական ինստիտուտի թղթակից անդամ է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dainst.org/zh-hant/node/21813?ft=all |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015-09-11 |archive-date=2012-07-24 |archive-url=https://archive.is/20120724080359/http://www.dainst.org/zh-hant/node/21813?ft=all |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

1993-ից 2003 թվականները հնագիտական պեղումներ և ուսումնասիրություններ է անցկացրել Վրաստանում, 2002 թվականից ընդգրկված է Դայզեն Դիդումա նախագծում։

== Աշխատություններ ==
* ''Monnaies grecques en Gaule. Le trésor d'Auriol et le monnayage de Massalia 525/520 - 460 av. J.C.'', Fribourg 1978 (Typos, 3)
* Hermann J. Kienast: ''Samos, 3. Der Nordbau im Heraion von Samos'', Bonn 1989 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;
* Thanassis Kalpaxes; Alain Schnapp: ''Eλεύθερνα, 2, 2. Éνα ελληνιστικό σπίτι (σπίτι A) στη θέση Nησί'', Rethymnon 1994 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;
* Gerhard Zimmer; G. Schneider: ''Demetrias, 6. Hellenistische Bronzegusswerkstätten in Demetrias. Lampenproduktion und -importe im hellenistischen Demetrias. Amphorenfunde in Demetrias.'', Würzburg 2003 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Ֆուրտվենգլեր, Անդրեաս}}
[[Կատեգորիա:1944 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Նոյեմբերի 11 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի հնագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայդելբերգի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի արվեստագետներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի մարդաբաններ]]</text>
      <sha1>d7nr0nn7o7a99n22ejwyf95ov1t5g3t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492733</id>
      <parentid>8492732</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:42:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4001" xml:space="preserve">{{անձ}}
'''Անդրեաս Էրնստ Գոթֆրիդ Ֆուրտվենգլեր''' ({{lang-de|''Andreas Ernst Gottfried Furtwängler''}}, {{ԱԾ}}), գերմանացի դասական [[հնագիտություն|հնագետ]] և [[Դրամագիտություն|դրամագետ]], [[Մարտին Լյութերի անվան Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան]]ի դասական հնագիտության պրոֆեսոր&lt;ref&gt;[http://archaeology.altertum.uni-halle.de/furtwaengler/ Homepage von Andreas E. Furtwängler an der Universität Halle]&lt;/ref&gt;։

Խմբավար [[Վիլհելմ Ֆուրտվենգլեր]]ի որդին է և հնագետ [[Ադոլֆ Ֆուրտվենգլեր]]ի թոռն է։

[[2009]]-ին նրա աշխատանքները նշանավորվել են հոբելյանական ժողովածուով&lt;ref&gt;Einicke, Ralph, and Andreas E. Furtwängler. Zurück zum Gegenstand: Festschrift für Andreas E. Furtwängler 1. Langenweißbach: Beier &amp; Beran, 2009. ISBN 978-3-941171-16-9 [http://www.worldcat.org/title/zuruck-zum-gegenstand-festschrift-fur-andreas-e-furtwangler-1/oclc/643768156&amp;referer=brief_results]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Einicke, Ralph, and Andreas E. Furtwängler. Zurück zum Gegenstand: Festschrift für Andreas E. Furtwängler 2. Langenweißbach: Beier &amp; Beran, 2009. ISBN 978-3-941171-16-9 [http://www.worldcat.org/title/zuruck-zum-gegenstand-festschrift-fur-andreas-e-furtwangler-2/oclc/643768191&amp;referer=brief_results]&lt;/ref&gt;։
== Կենսագրություն ==
Դոկտորական աստիճան ստացել է [[1973]] թվականին [[Հայդելբերգի համալսարան]]ում [[Հին Հունաստան]]ի դրամագիտության վերաբերյալ դիսերտացիայով, ղեկավար՝ Հերբերտ Ա․ Կան։ 1976-1981 թվականներին աշխատել է [[Աթենքի գերմանական հնագիտական ինստիտուտ]]ում։ 1991 թվականին [[Սահարայի համալսարան]]ի կողմից ստացել է որակավորում։ Աթենքի գերմանական հնագիտական ինստիտուտի թղթակից անդամ է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dainst.org/zh-hant/node/21813?ft=all |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2015-09-11 |archive-date=2012-07-24 |archive-url=https://archive.is/20120724080359/http://www.dainst.org/zh-hant/node/21813?ft=all |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

1993-ից 2003 թվականները հնագիտական պեղումներ և ուսումնասիրություններ է անցկացրել Վրաստանում, 2002 թվականից ընդգրկված է Դայզեն Դիդումա նախագծում։

== Աշխատություններ ==
* ''Monnaies grecques en Gaule. Le trésor d'Auriol et le monnayage de Massalia 525/520 - 460 av. J.C.'', Fribourg 1978 (Typos, 3)
* Hermann J. Kienast: ''Samos, 3. Der Nordbau im Heraion von Samos'', Bonn 1989 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;
* Thanassis Kalpaxes; Alain Schnapp: ''Eλεύθερνα, 2, 2. Éνα ελληνιστικό σπίτι (σπίτι A) στη θέση Nησί'', Rethymnon 1994 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;
* Gerhard Zimmer; G. Schneider: ''Demetrias, 6. Hellenistische Bronzegusswerkstätten in Demetrias. Lampenproduktion und -importe im hellenistischen Demetrias. Amphorenfunde in Demetrias.'', Würzburg 2003 &lt;small&gt;(համահեղինակությամբ)&lt;/small&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Ֆուրտվենգլեր, Անդրեաս}}
[[Կատեգորիա:1944 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Նոյեմբերի 11 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի հնագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայդելբերգի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի արվեստագետներ]]
[[Կատեգորիա:Գերմանացի մարդաբաններ]]</text>
      <sha1>8ehtq71z6yw2nt9k5o9und70yu06imq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քրիստիան Դիոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>626810</id>
    <revision>
      <id>8492715</id>
      <parentid>7763650</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի գործարարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2279" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Քրիստիան Դիոր''' ({{lang-fr|Christian Dior}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիացի]] դիզայներ, ճանաչված է որպես աշխարհահռչակ նորաձևության տներից մեկի՝ Քրիստիան Դիորի հիմնադիր, որն այժմ պատկանում է [[Գրուպ Առնոլտ]] ընկերությանը։

== Վաղ կյանք ==
Քրիստիան Դիորը ծնվել է [[Ֆրանսիա]]յում` [[Նորմանդիա]]յի ափամերձ քաղաքում` Գրանվիլլում, Մորիս Դիորի հինգ երեխաներից երկրորդն է։ Երբ Քրիստիանը մոտ հինգ տարեկան էր, նրա ընտանիքը տեղափոխվեց [[Փարիզ]], բայց ամառային արձակուրդներին միշտ վերադառնում էին Նորմանդիա։

Դիորի ընտանիքը հույսեր ուներ, որ իրենց տղան կդառնա [[փաստաբան]], բայց նա սիրում էր արվեստը և ցանկանում էր խորանալ արվեստի մեջ։ Փող աշխատելու համար նա վաճառում էր իր նորաձևության էսքիզները, յուրաքանչյուրը մոտավորապես 10 ցենտով։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.dior.com/ Քրիստիան Դիորի պաշտոնական կայքէջ]
* [http://www.digitalcollection.chicagohistory.org/cdm/search/collection/p16029coll3/searchterm/dior/field/creato/mode/all/conn/and/order/title Քրիստիան Դիորը Չիկագոյի պատմության թանգարանի թվային հավաքածուում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150115041004/http://www.digitalcollection.chicagohistory.org/cdm/search/collection/p16029coll3/searchterm/dior/field/creato/mode/all/conn/and/order/title |date=2015-01-15 }}

{{Մոդա}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Դիոր, Քրիստիան}}
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի դիզայներներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի նորաձևության դիզայներներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի գործարարներ]]


{{Bio-stub}}</text>
      <sha1>06raid5ycgb0n7rt4in68oujoqh3l5b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ասլան Աղա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>627586</id>
    <revision>
      <id>8491997</id>
      <parentid>7584137</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:47:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1664" xml:space="preserve">{{միացնել|Ասլան աղա}}
'''Ասլան Աղա''', հայ Ժողովրդական վիպերգ։ Ունի հին հավատալիքների ե միջնադարյան կենսահայեցողության դրոշմ։ Ասլան աղան, իմանալով մի աղքատի մահվան մասին, վրդովվում, մենամարտի է հրավիրում [[Գաբրիել հրեշտակ]]ին, բայց պարտվում է ե ծանր հիվանդանում։ Հոգեառն ուզում է նրա կամ դրա փոխարեն հարազատներից մեկի հոգին։ Հայրն ու մայրը չեն համաձայնում, պատրաստա կամություն է հայտնում կինը՝ Մարգարիտը։ [[Աստված]] սիրո այդ անձնազոհության համար երկար կյանք է տալիս երկուսին Էլ։ Ասլան աղա «''իդեալական տիրակալի''» կերպար Է, «''ժողովրդի պաշտպան''», որի համար Էյ ժողովուրդը սիրում է նրան։ Վիպերգը արժեքավոր գեղարվեստական ստեղծագործություն Է, երգվել է ամբողջովին կամ հատվածաբար, ունի տարբերակներ։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gallery.am/en/database/item/125/ Եղիշե Թադևոսյան Ասլան աղա (1912)]
* [http://treasury.am/hy/laquo%D5%A1%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%B2%D5%A1raquo-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%A7%D5%BD%D6%84%D5%AB%D5%A6 Եղիշե Թադևոսյան Ասլան-աղա]
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Վեպեր]]</text>
      <sha1>kbvq0lud3fyk5wfsa3pc2dzwjl2fwh4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491998</id>
      <parentid>8491997</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:49:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1737" xml:space="preserve">{{միացնել|Ասլան աղա}}
{{Տեղեկաքարտ Գրական ստեղծագործություն}}
'''Ասլան Աղա''', հայ Ժողովրդական վիպերգ։ Ունի հին հավատալիքների ե միջնադարյան կենսահայեցողության դրոշմ։ Ասլան աղան, իմանալով մի աղքատի մահվան մասին, վրդովվում, մենամարտի է հրավիրում [[Գաբրիել հրեշտակ]]ին, բայց պարտվում է ե ծանր հիվանդանում։ Հոգեառն ուզում է նրա կամ դրա փոխարեն հարազատներից մեկի հոգին։ Հայրն ու մայրը չեն համաձայնում, պատրաստա կամություն է հայտնում կինը՝ Մարգարիտը։ [[Աստված]] սիրո այդ անձնազոհության համար երկար կյանք է տալիս երկուսին Էլ։ Ասլան աղա «''իդեալական տիրակալի''» կերպար Է, «''ժողովրդի պաշտպան''», որի համար Էյ ժողովուրդը սիրում է նրան։ Վիպերգը արժեքավոր գեղարվեստական ստեղծագործություն Է, երգվել է ամբողջովին կամ հատվածաբար, ունի տարբերակներ։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gallery.am/en/database/item/125/ Եղիշե Թադևոսյան Ասլան աղա (1912)]
* [http://treasury.am/hy/laquo%D5%A1%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%B2%D5%A1raquo-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%A7%D5%BD%D6%84%D5%AB%D5%A6 Եղիշե Թադևոսյան Ասլան-աղա]
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Վեպեր]]</text>
      <sha1>e7jcenui0sv19maswbh3tndgqvk1zh1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491999</id>
      <parentid>8491998</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:49:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Վեպեր]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայերեն վեպեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1752" xml:space="preserve">{{միացնել|Ասլան աղա}}
{{Տեղեկաքարտ Գրական ստեղծագործություն}}
'''Ասլան Աղա''', հայ Ժողովրդական վիպերգ։ Ունի հին հավատալիքների ե միջնադարյան կենսահայեցողության դրոշմ։ Ասլան աղան, իմանալով մի աղքատի մահվան մասին, վրդովվում, մենամարտի է հրավիրում [[Գաբրիել հրեշտակ]]ին, բայց պարտվում է ե ծանր հիվանդանում։ Հոգեառն ուզում է նրա կամ դրա փոխարեն հարազատներից մեկի հոգին։ Հայրն ու մայրը չեն համաձայնում, պատրաստա կամություն է հայտնում կինը՝ Մարգարիտը։ [[Աստված]] սիրո այդ անձնազոհության համար երկար կյանք է տալիս երկուսին Էլ։ Ասլան աղա «''իդեալական տիրակալի''» կերպար Է, «''ժողովրդի պաշտպան''», որի համար Էյ ժողովուրդը սիրում է նրան։ Վիպերգը արժեքավոր գեղարվեստական ստեղծագործություն Է, երգվել է ամբողջովին կամ հատվածաբար, ունի տարբերակներ։

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gallery.am/en/database/item/125/ Եղիշե Թադևոսյան Ասլան աղա (1912)]
* [http://treasury.am/hy/laquo%D5%A1%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%B2%D5%A1raquo-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%A7%D5%BD%D6%84%D5%AB%D5%A6 Եղիշե Թադևոսյան Ասլան-աղա]
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

[[Կատեգորիա:Հայերեն վեպեր]]</text>
      <sha1>n1rynkvpz3ijrgduizyr9k2bd3ipu37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան - Գանձասար գիտամշակութային կենտրոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>642031</id>
    <revision>
      <id>8492505</id>
      <parentid>8458013</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:28:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4746" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Թանգարան
 |պատկեր = Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան - Գանձասար գիտամշակութային կենտրոն.jpg
 |երկիր = [[Արցախ]]
 |տեղագրություն = [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]
|պատկանում է = [[Երևանի Մաշտոցի անվան Մատենադարան]]ի մասնաճյուղ
| քարտեզ2 = -
}}
'''Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան - Գանձասար գիտամշակութային կենտրոն''', [[Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան]]ի արցախյան մասնաճյուղը, որը տեղակայված է [[Գանձասարի վանք]]ի հարակից տարածքում։

== Պատմություն==
Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղը կառուցվել է Գանձասարի վանքին կից հոգևոր ճեմարանի համար կառուցված շենքի հիման վրա՝ ճարտարապետ Վալերի Հայրապետյանի նախագծմամբ։ Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղի նախագծմանը խորհրդատվության կարգով մասնակցել է ճարտարապետ [[Արթուր Մեսչյան]]ը&lt;ref&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/9290/matenadaran-construction-works-started-in-artsakh.html Մեկնարկել են Մատենադարանի արցախյան մասնաճյուղի շինարարական աշխատանքները]&lt;/ref&gt;։
Գանձասարի վանքին հարակից շինությունը հիմնանորոգվել է «Փյունիկ» մարդկային ռեսուրսների զարգացման համահայկական հիմնադրամի միջոցներով, հիմնադրամի համանախագահներ Գաբրիել Չեմպերճյանի և Լևոն Սարգսյանի մեկենասությամբ&lt;ref&gt;[http://www.matenadaran.am/?id=549&amp;lng=3#.VmaMBNJ94rg ՀԱՅՈՑ ՄԻԱՍՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇԸ]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Վանական համալիր «Գանձասար», ArmAg (18).jpg|մինի]]
Կենտրոնի բացման արարողությանը մասնակցել են [[Հայաստանի նախագահ]] [[Սերժ Սարգսյան]]ը, Արցախի նախագահ [[Բակո Սահակյան]]ը, Արցախի մշակույթի նախարար [[Նարինե Աղաբալյան]]ը, Երևանի Մատենադարանի տնօրեն [[Հրաչյա Թամրազյան]]ը, [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]յի նախագահ [[Ռադիկ Մարտիրոսյան]]ը, [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի [[պրոֆեսոր]], հայագետ Թել Մարտենվանլինդը, պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, հոգևոր դասի և գիտական հանրության ներկայացուցիչներ։

Կենտրոնն ունի գիտական ուսումնասիրությունների բաժին և թանգարանային համալիր, որտեղ ցուցադրված են [[պատմական Հայաստան]]ի [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] և [[Սյունիք նահանգ]]ներում գրչագրված 100-ից ավելի ձեռագիր մատյաններ, [[Արցախի պատմություն|Արցախի պատմությանն]] առնչվող հազվագյուտ վավերագրերի բնագրեր ու ընդօրինակություններ, հնատիպ գրքեր, ինչպես նաև պատմական հանգամանքների բերումով Արցախի վանքերում և եկեղեցիներում այլ շրջաններից բերված կամ փրկագնված ձեռագրեր, Երևանի Մատենադարանում պահվող ձեռագրերի կրկնօրինակները, գիտաժողովների, մշակութային տարաբնույթ միջոցառումների անցկացման համար նախատեսված դահլիճից, գրադարանից ու ընթերցասրահից։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=bEf8DW-I2Zc Opening of the Matenadaran in Artsakh]
* [https://www.youtube.com/watch?v=smGX2eYi_S4 Նախագահն Արցախում մասնակցել է «Մատենադարան-Գանձասար» գիտամշակութային կենտրոնի բացմանը]

[[Կատեգորիա:Հայոց պատմության թանգարաններ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության թանգարաններ]]</text>
      <sha1>9k5b1ph3vxf15u16p4qbtotmspekbcv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վաղինակ Ասլանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>651508</id>
    <revision>
      <id>8492762</id>
      <parentid>7864440</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:59:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>−[[Կատեգորիա:Երևանի պետական գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի շրջանավարտներ]], −[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5594" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկարիչ}}

'''Վաղինակ Սիրեկանի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ նկարիչ, գծանկարիչ, [[Հայկական ԽՍՀ]] վաստակավոր նկարիչ։ Հայկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի մասնակից։ Հայրենական մեծ պատերազմի երկրորդ կարգի հաշմանդամ&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։ 

== Կենսագրություն ==
Վաղինակ Ասլանյանը ծնվել է [[1918]] թվականի [[դեկտեմբերի 21]]-ին, [[Երևան]]ում, [[Արևմտյան Հայաստան]]ից գաղթած բանվորի ընտանիքում։ 1934-1938 թվականներին սովորել և  ավարտել է [[Երևանի գեղարվեստի ուսումնարան]]ը, 1950 թվականին՝ [[Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ]]ը, 1938-1939 թվականներին աշխատել է [[Կալինինոյի շրջան]]ի [[Սարատովկա (Հայաստան)|Սարատովկա]] գյուղում, որպես մանկավարժ։ 1938-1941 թվականներին սովորել է [[Գեղարվեստի և ճարտարապետության ազգային ակադեմիա (Կիև)|Կիևի գեղարվեստի ակադեմիայում]], Բ. Վ. Յոհանսոնի արվեստանոցում (1950-1953, Մոսկվա)։ 

1939-1942 թվականներին ծառայել է [[Կարմիր բանակ]]ում (63-րդ Անդրկովկասյան հրաձգային դիվիզիայի 170-րդ սակրավորների հատուկ գումարտակում)։ 1941 թվականի [[օգոստոսի 25]]-ից Ասլանյանի [[դիվիզիա]]ն գտնվել է [[Պարսկաստան]]ում ([[Խոյ (քաղաք)|Խոյ]] և [[Մակու]] քաղաքներում՝ թուրքական սահմանի մոտ)։ 1941 թվականի դեկտեմբերի 31-ին [[Նովոռոսիյսկ]]ից մեկնած զորքերի հետ գրավել են [[Թեոդոսիա]] քաղաքը։ 1942 թվականին վիրավորվել է , տեղափոխվել [[Կերչ]]ի հոսպիտալ, այնուհետև՝ [[Տուապսե]] քաղաք, ապա՝ [[Կիսլովոդսկ]]։ Բուժվելուց հետո ուղարկել են [[Բաքու]], որտեղից էլ զորացրվել է , որպես Հայրենական մեծ պատերազմի հաշմանդամ։ Պարգևատրվել է Հայրենական մեծ պատերազմի երկրորդ աստիճանի շքանշանով և բազմաթիվ այլ [[մեդալ]]ներով&lt;ref name=&quot;books&quot;&gt;[https://books.google.am/books/about/Musaner%C4%9B_ch%CA%BBl%E1%B9%9Bets%CA%BBin.html?id=M5pWtQEACAAJ&amp;redir_esc=y Մուսաները չլռեցին: Հայաստանի մշակույթի գործիչները 1941-1945 թթ. հայրենական մեծ պատերազմում, զոհված հայ արվեստագետներ: Գիրք I. - Եր.: Խորհրդային գրող, 1989 թ., 392 էջ:]&lt;/ref&gt;։

[[1960]] թվականից դասավանդել է Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում, պրոֆեսոր՝ [[1987]] թվականից&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005}}&lt;/ref&gt;։

Աշխատանքներից գտնվում են [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ]]ում&lt;ref&gt;[http://www.gallery.am/hy/database-egov/?d_l=0&amp;d_s=0&amp;d_a=59&amp;kyw=&amp;search-it=%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC Վաղինակ Ասլանյանի ստեղծագործություններից ՀԱՊ-ում]&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
*ՀԽՍՀ վաստակավոր նկարիչ
*ՀԽՍՀ  արվեստի վաստակավոր գործիչ
*Հայրենական մեծ պատերազմի երկրորդ աստիճանի շքանշան

== Ստեղծագործություններ ==
Ստեղծել է հիմնականում դիմանկարներ, դիմանկարային կոմպոզիցիաներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=3039|title=AV Production - Վաղինակ Ասլանյան|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2017-03-13}}&lt;/ref&gt;։
* «Գորկին Հայաստանում», 1945
* «Երիտասարդ Ալեքսանդր Սպենդիարյանը և Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովը» 1952-1953
* «Կոմիտասի անվան քառյակը» 1955-1957
* «Արամ Խաչատրյանի հեղինակային համերգը» 1960
* «Իմ Էրեբունի», 1984-1985
* «Կանտատ խաղաղության» 1987
* «Գ. Դոլիձեի դիմնանկարը», 1961
* «Մարտիրոս Սարյանի դիմանկարը», 1967&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gallery.am/hy/database/item/4410/|title=Ասլանյան Վաղինակ Սիրեկանի {{!}} Մարտիրոս Սարյանի դիմանկարը - Շտեմարան - Հավաքածու -  Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|website=www.gallery.am|language=en|accessdate=2017-03-13}}&lt;/ref&gt;
* «Գուրգեն Ջանիբեկյանի դիմանկարը», 1972
* «Պրոֆեսոր Ա. Լ. Միքայելյանի դիմանկարը», 1993

== Ծանոթագրություններ == 
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=565}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Վաղինակ}}

[[Կատեգորիա:Հայ նկարիչներ]]</text>
      <sha1>remy5afj6gdtw5v9s2tb6hz175huxcg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Վահան Ֆարյան</title>
    <ns>2</ns>
    <id>655601</id>
    <revision>
      <id>8492037</id>
      <parentid>8491581</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:55:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վահան Ֆարյան</username>
        <id>45740</id>
      </contributor>
      <comment>/* Իմ ստեղծած հոդվածները */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6550" xml:space="preserve">{|width=90% cellspacing=&quot;20&quot; cellpadding=&quot;5&quot;
|-
!style=&quot;background: #F1FAFF; border:2px solid #C6E4F2; -moz-border-radius-topleft: 0px;&quot; width=33% height=120|[[File:Crystal Clear action info.png|40px]]&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.0em 0.1em 0.2em&quot;&gt;
&lt;font color=#C6E4F2 font size=7 face=&quot;Calibri&quot;&gt;[[User talk:VFaryan|Քննարկում]]&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;
!style=&quot;background: #F1FAFF; border:2px solid #C6E4F2; -moz-border-radius: 0px;&quot; width=33% height=120|[[File:Crystal Clear action gohome.png|40px]]&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.0em 0.1em 0.2em&quot;&gt;
&lt;font color=#C6E4F2 font size=7 face=&quot;Calibri&quot;&gt;[[Special:Contributions/VFaryan|Ներդրում]]&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;
|-
!style=&quot;background: #F1FAFF; border:2px solid #C6E4F2; -moz-border-radius: 0px;&quot; width=33% height=120|[[File:Crystal Clear action configure.png|40px]]&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.0em 0.1em 0.2em&quot;&gt;
&lt;font color=#C6E4F2 font size=7 face=&quot;Calibri&quot;&gt;[[User:VFaryan/Ավազարկղ|Ավազարկղ]]&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
|}
{{Userbox   |id = [[Պատկեր:Bouncywikilogo.gif|50px]]   |id-c = r= black   |info = &lt;font color=black&gt;Այս մասնակիցը սիրում է&lt;/font&gt;  &lt;font color=black&gt;[[Հայերեն]]&lt;/font&gt;&lt;font color=black&gt; Վիքիպեդիան&lt;/font&gt;   |info-c = white   |info-fc = white   |info-s = 8   |border-c = red }}&lt;includeonly&gt;{{#if: {} | | [[Կատեգորիա:Վիքիպեդիան սիրող մասնակիցներ|{{PAGENAME}}]]}}&lt;/includeonly&gt; &lt;noinclude&gt;

[[Կատեգորիա:Մասնակցի կաղապարներ:Հետաքրքրություններ|Աշխարհագրություն]]
&lt;/noinclude&gt;&lt;noinclude&gt;

[[Կատեգորիա:Մասնակցի կաղապարներ:Հետաքրքրություններ|Ֆուտբոլ]]
&lt;/noinclude&gt;&lt;noinclude&gt; 
[[Կատեգորիա:Մասնակցի կաղապարներ:Հետաքրքրություններ|Վիքիպեդիա]]
{{Ներկա պահին}} 
{| cellpadding=&quot;0&quot; style=&quot;border:none; background: none; border-radius:20px; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em&quot;
|- 
{{Աճի սանդղակ
 |text=  , '''{{NUMBEROFARTICLES:R}} հոդված''', Հայոց Վիքիպեդիան 500 000 հոդվածի ճանապարհին
 |center=yes
 |width=75%
 |header=yes
 |1={{NUMBEROFARTICLES:R}}
 |total=500000
 |color1=lightgreen
 |color2=grey
 |height=
 |padding=2
}}
{| cellpadding=&quot;0&quot; style=&quot;border:none; background: none; border-radius:20px; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em&quot;
|-
| || || || || || 
| [[Պատկեր:Բեն (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Այբ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Րէ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Ինի (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Գիմ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Այբ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Լիւն (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Ո (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Վիւն (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Սէ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| [[Պատկեր:Տիւն (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|x72px]]
| || || || || || 
|}
{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
&lt;div style = &quot;clear: right; float: right; border: solid DarkGreen 1px; margin: 1px&quot;&gt;
{{Userbox
  |id = [[Պատկեր:The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png|45px|link=Աշխարհագրություն|]] 
  |id-c = white
  |info = &lt;font color=white&gt;Այս մասնակցին հետաքրքրում է&lt;/font&gt; &lt;font color=white&gt;[[աշխարհագրություն]]ը&lt;/font&gt;
  |info-c = DarkGreen
  |info-fc = 
  |info-s = 8
  |border-c = DarkGreen
}}
&lt;includeonly&gt;{{#if: {{{nocat|}}} | | [[Կատեգորիա:Աշխարհագրությունով հետաքրքրված մասնակիցներ|{{PAGENAME}}]]}}&lt;/includeonly&gt;

{{CEE Spring 2022/մասնակից}}{{Տեղեկաքարտ Անձ
| ԱԱՀ = Վահան Էդուարդի Ֆարյան
| բնագիր ԱԱՀ =  Վահան Էդուարդի Ֆարյան
| պատկեր = 
| չափ = 
| նկարագրում = 
| ծննդյան օր = հունիսի 3, 2004
| ծննդավայր = Հայաստան, Աբովյան
| վախճանի օր = 
| վախճանի վայրը = 
| քաղաքացիություն = հայ
| հպատակություն = 
| ազգություն = Հայ
| կրոն = Քրիստոնյա
| ազդվել է = 
| ազդել է = 
| գրքեր = 
| աշխատանք = 
| կարողություն = 
| մասնագիտություն = աշակերտ
| ամուսին = 
| ծնողներ = Էդուարդի Ֆարյան, Թերեզա Ֆարյան
| երեխաներ = 
| պարգևներ և մրցանակներ = 
| կայք = 
| ստորագրություն = 
}}


&lt;font color=&quot;firebrick&quot;&gt;[[Պատկեր:Wikimedia Armenia-Logo.svg|25px]] '''Իրական անուն ազգանուն'''&lt;/font&gt;` Վահան Ֆարյան &lt;br&gt;
&lt;font color=&quot;firebrick&quot;&gt;[[Պատկեր:Wikimedia Armenia-Logo.svg|25px]] '''Մասնակցի անուն'''&lt;/font&gt;՝ &lt;big&gt;'''VFaryan'''&lt;/big&gt;&lt;br&gt;
&lt;font color=&quot;firebrick&quot;&gt;[[Պատկեր:Wikimedia Armenia-Logo.svg|25px]] '''Ծննդյան թվական'''&lt;/font&gt;՝ [[2004]]&lt;br&gt;
&lt;font color=&quot;firebrick&quot;&gt;[[Պատկեր:Wikimedia Armenia-Logo.svg|25px]] '''Ծննդավայր'''&lt;/font&gt;՝ ք. [[Աբովյան (քաղաք)|Աբովյան]]&lt;br&gt;
&lt;font color=&quot;firebrick&quot;&gt;[[Պատկեր:Wikimedia Armenia-Logo.svg|25px]] '''Ապրելավայր'''&lt;/font&gt;՝ ք. [[Աբովյան (քաղաք)|Աբովյան]]{{Մասնակից/Հայ}}
{{Կանաչ բայթեր}}{{Մասնակից/¡No pasarán!}}
{{Մասնակից/ԽՍՀՄ-ը պատմական սխալ է}}
{{Մասնակից/Հայաստանի միակ դաշնակիցը հայ ժողովուրդն է}}{{Մասնակից/Ազատ Քուրդիստան}}
[[Կատեգորիա:Ֆուտբոլով հետաքրքրվող մասնակիցներ|{{PAGENAME}}]]
&lt;br /&gt;{{Մասնակից/Ուղղեցեք}}{{Մասնակցի տարիք|day=03|month=06|year=2004}}
{{Շաբաթը մեկ հոդված}}
{{Մասնակից/Հոդվածների տոկոսային հաշվիչ|135}}

==  Իմ ստեղծած հոդվածները ==
{{Մոլորակի շուրջը/մասնակից}}Իմ ստեղծած հոսվածների [[xtools:pages/hy.wikipedia.org/Վահան Ֆարյան|ցանկը։]]</text>
      <sha1>koizipo8zhz4nc193ub9k1y160cgxwl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեծ Պամաճ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>658211</id>
    <revision>
      <id>8492753</id>
      <parentid>8474939</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:05:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34061" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը, որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի Հարավային Կովկաս, բնակություն հաստատել Ախալցխայի շրջանում և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
2002 թվականի վիճակագրական տվյալների համաձայն բնակչության 98%-ը հայեր են, ընդհանուր առմամբ, 591 բնակչից 270-ը տղամարդ, 321-ը՝ կին, իսկ 2014 թվականի տվյալներով 405 բնակչից 183-ը՝ տղամարդ, 222-ը՝ կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են Խորհրդային Միության վրա։ Այդուհետ սկսվել է Մեծ Հայրենական պատերազմը։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Վրաստանի Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան Ծղալթբիլա։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ Քվեմո Քարթլիի և Սամցխե-Ջավախեթիի մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի Ծղալթբիլա, Մեծ Պամաճ, Սխվիլիսի և Սազել հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2019 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 111-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
* [[Արամ Սահարյան]] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ
*[[Հովհաննես Մազմանյան (գեղանկարիչ)|Հովհաննես Մազմանյան]] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Ձմեռ
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան (ակումբի) տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>2wdhp263s32t0f755ohfz80l34g6oli</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492755</id>
      <parentid>8492753</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34084" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը, որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի Հարավային Կովկաս, բնակություն հաստատել Ախալցխայի շրջանում և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
Համաձայն [[2002]] թվականի վիճակագրական տվյալների, գյուղն ուներ 591 բնակիչ, հիմնականում [[հայեր]] (98%), որից 270 տղամարդ և 321 կին, իսկ [[2014]] թվականին գյուղում ապրում էր արդեն 405 մարդ, որից 183 տղամարդ և 222 կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են Խորհրդային Միության վրա։ Այդուհետ սկսվել է Մեծ Հայրենական պատերազմը։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Վրաստանի Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան Ծղալթբիլա։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ Քվեմո Քարթլիի և Սամցխե-Ջավախեթիի մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի Ծղալթբիլա, Մեծ Պամաճ, Սխվիլիսի և Սազել հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2019 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 111-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
* [[Արամ Սահարյան]] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ
*[[Հովհաննես Մազմանյան (գեղանկարիչ)|Հովհաննես Մազմանյան]] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Ձմեռ
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան (ակումբի) տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>5guf7xa70zd9rqm5boovztaq90ck4k1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492757</id>
      <parentid>8492755</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:24:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34277" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը, որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի Հարավային Կովկաս, բնակություն հաստատել Ախալցխայի շրջանում և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
Համաձայն [[2002]] թվականի վիճակագրական տվյալների, գյուղն ուներ 591 բնակիչ, հիմնականում [[հայեր]] (98%), որից 270 տղամարդ և 321 կին, իսկ [[2014]] թվականին գյուղում ապրում էր արդեն 405 մարդ, որից 183 տղամարդ և 222 կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են Խորհրդային Միության վրա։ Այդուհետ սկսվել է Մեծ Հայրենական պատերազմը։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Վրաստանի Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան Ծղալթբիլա։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ Քվեմո Քարթլիի և Սամցխե-Ջավախեթիի մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի Ծղալթբիլա, Մեծ Պամաճ, Սխվիլիսի և Սազել հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2019 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 111-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
* [http://ysu.am/science/hy/Aram-Saharyan Արամ Սահարյան] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[:ru:Гимишян,_Мкртыч_Егикович|Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ
*[http://ru.hayazg.info/%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD_%D0%9E%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%81_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Հովհաննես Մազմանյան] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Ձմեռ
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան (ակումբի) տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>lgi8u3ymsic5xvhkd1vnl17ofhbfh0d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492759</id>
      <parentid>8492757</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատմական փաստեր */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34277" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը, որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի Հարավային Կովկաս, բնակություն հաստատել Ախալցխայի շրջանում և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
Համաձայն [[2002]] թվականի վիճակագրական տվյալների, գյուղն ուներ 591 բնակիչ, հիմնականում [[հայեր]] (98%), որից 270 տղամարդ և 321 կին, իսկ [[2014]] թվականին գյուղում ապրում էր արդեն 405 մարդ, որից 183 տղամարդ և 222 կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են Խորհրդային Միության վրա։ Այդուհետ սկսվել է Մեծ Հայրենական պատերազմը։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Վրաստանի Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան Ծղալթբիլա։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ Քվեմո Քարթլիի և Սամցխե-Ջավախեթիի մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի Ծղալթբիլա, Մեծ Պամաճ, Սխվիլիսի և Սազել հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2018 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 110-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
* [http://ysu.am/science/hy/Aram-Saharyan Արամ Սահարյան] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[:ru:Гимишян,_Мкртыч_Егикович|Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ
*[http://ru.hayazg.info/%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD_%D0%9E%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%81_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Հովհաննես Մազմանյան] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Ձմեռ
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան (ակումբի) տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>a8o0cc8xtb00agau78hugislhch115s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492760</id>
      <parentid>8492759</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:38:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատկերասրահ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34322" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը, որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի Հարավային Կովկաս, բնակություն հաստատել Ախալցխայի շրջանում և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
Համաձայն [[2002]] թվականի վիճակագրական տվյալների, գյուղն ուներ 591 բնակիչ, հիմնականում [[հայեր]] (98%), որից 270 տղամարդ և 321 կին, իսկ [[2014]] թվականին գյուղում ապրում էր արդեն 405 մարդ, որից 183 տղամարդ և 222 կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են Խորհրդային Միության վրա։ Այդուհետ սկսվել է Մեծ Հայրենական պատերազմը։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու և Վրաստանի Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան Ծղալթբիլա։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ Քվեմո Քարթլիի և Սամցխե-Ջավախեթիի մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի Ծղալթբիլա, Մեծ Պամաճ, Սխվիլիսի և Սազել հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2018 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 110-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [http://ysu.am/science/hy/Aram-Saharyan Արամ Սահարյան] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար
*[http://ru.hayazg.info/%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD_%D0%9E%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%81_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Հովհաննես Մազմանյան] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[:ru:Гимишян,_Мкртыч_Егикович|Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Մեծ Պամաճ, ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Մեծ Պամաճ, աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Մեծ Պամաճ, ''ձ''մեռ 
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>t4yh0oe5rxce33nlxze44xmkb1wk15k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492761</id>
      <parentid>8492760</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:51:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ashot-Gimishyan-21</username>
        <id>124133</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34925" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր 
 | կարգավիճակ = գյուղ
 | հայերեն անվանում = Մեծ Պամաճ
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Վրաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
  |lat_deg = 41|lat_min = 37|lat_sec = 11
  |lon_deg = 42|lon_min = 54|lon_sec = 11
  |CoordAddon = 
  |CoordScale =  
 | շրջանի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի տեսակ = Մարզ
 | երկրամաս = Սամցխե-Ջավախք
 | երկրամասը աղյուսակում = Սամցխե-Ջավախք
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = 
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1830 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | կենտրոնի բարձրություն =
 | կլիմա = 
 | լեզու =հայերեն 
 | բնակչություն = 405&lt;ref name=&quot;აღწერა 2014&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&amp;p_id=2152&amp;lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2014
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]] 97,3 %
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +995
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Didi Pamaji
 | կայք = 
}}
'''Մեծ Պամաճ''' ({{lang-ka|დიდი პამაჯი}}), հայաբնակ գյուղ [[Վրաստան]]ի [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ]]ի [[Ախալցխայի շրջան]]ում։ Գտնվում է [[Ախալցխա]] քաղաքից ուղիղ գծով 7,5 կմ հարավ-արևմուտք՝ հյուսիսարևելահայաց մեղմ թեքություն ունեցող սարահարթին, ծովի մակերևույթից 1150-1190 մետր բարձրության վրա։

== Պատմություն ==
Հայտնի է, որ ներկայիս բնակիչների նախնիները «...գաղթած են Արզրումի Թորթում գաւառից» 1826-1829 թվականներին։ Խնդիրն ավելի մանրամասնող մեկ այլ հաղորդման մեջ կարդում ենք. «Նոքա ևս գաղթած են Կարնի Վերն գիւղից...»։ Վերնգեղ կամ Վերին գեղ բնակավայրը գտնվել է [[Էրզրումի վիլայեթ|Էրզրումի վիլայեթի]] [[Էրզրումի գավառ|Էրզրումի գավառի]] [[Թորթումի գավառակ|Թորթումի գավառակում]]։ Գավառի նշանավոր գյուղերից է եղել, ունեցել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցի և Մուշեղյան վարժարան։

Մինչև [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)|երկրորդ ռուս-թուրքական պատերազմը]], որն սկսվել է 1828 թվականի ապրիլին և ավարտվել 1829 թվականի սեպտեմբերին, տեղաբնիկ հայերն ապրել են իրենց հայրենի գյուղում՝ զբաղվելով անասնապահությամբ, երկրագործությամբ, այգեգործությամբ, արհեստներով, մասամբ նաև առևտրով։ Պատերազմից հետո բնակիչների մի մասն արքեպիսկոպոս [[Կարապետ Բագրատունի|Կարապետ Բագրատունու]] առաջնորդությամբ ուղևորվել է դեպի [[Հարավային Կովկաս]], բնակություն հաստատել [[Ախալցխայի շրջան|Ախալցխայի շրջանում]] և հիմնել Մեծ Պամաճ գյուղը։

== Ազգատոհմեր ==
Ավանդաբար վկայվելով՝ մեզ է հասել Մեծ Պամաճում հաստատված 16 տոհմերի անվանացանկը․

* Աբելենք
* Ավոյենք
* Գաբրիելենք
* Գիմիշենք
* Թաթոյենք
* Թոսունենք
* Թորոսենք
* Համբարենք
* Հաջիենք
* Մղտեսանք
* Սահարենք
* Սուքիասենք
* Տացուենք
* Տերտերանք
* Փոլատենք
* Քոչոյենք։

== Բնակչություն ==

==== Ժողովրդագրություն ====
1840 թվականից ի վեր առկա տվյալների համադրումը փաստում է, որ ցարդ ընդհանուր առմամբ Մեծ Պամաճ գյուղում արձանագրվել է բնակչության քանակի հարատև աճ ընդհուպ մինչև 1989 թվականը։ Մասնավորապես 1983 թվականին գյուղն ունեցել է 668 բնակիչ (204 տուն), իսկ 2007 թվականին՝ 632 բնակիչ (177 տուն)։

==== Վիճակագրություն ====
Համաձայն [[2002]] թվականի վիճակագրական տվյալների, գյուղն ուներ 591 բնակիչ, հիմնականում [[հայեր]] (98%), որից 270 տղամարդ և 321 կին, իսկ [[2014]] թվականին գյուղում ապրում էր արդեն 405 մարդ, որից 183 տղամարդ և 222 կին։

== 1918 թվականի ինքնապաշտպանություն ==
[[Պատկեր:Hayk_Avagyan.jpg|alt=|border|աջից|frameless|138x138px|Հայկ Ավագյան-Խակցյան]]
1918 թվականի ինքնապաշտպանության տարիներին Հայկ Ավագյան-Խակցյանը, որպես համարձակ ու հմուտ զորահրամանատար, ստանձնել է Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների միացյալ հրամանատարությունը։ Նա, իր ջոկատների կազմում ընդգրկելով պատերազմի առանձնապես մեծ փորձ չունեցող կամավորների, կարողացել է կարճ ժամանակամիջոցում դարձնել նրանց ուժեղ, մարտունակ զինվորներ։ Ամեն գյուղ ունեցել է իր պաշտպանական պահակակետը։ Մեծ Պամաճում պաշտպանական հենակետի տեղադրման և ռազմական գործողությունների ծավալման համար նպաստավոր դիրք է ընտրվել ներկայիս «Սուրբ Գևորգ» կոչվող սրբավայրի տարածքը։ Հերոսական մեծ մարտեր են մղվել «Դիբակ» կոչվող սարերում։ Գյուղից շատերն են մասնակցել, եղել են վիրավորներ և զոհեր։

== Մեծ Հայրենական պատերազմ ==
1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին սկսվել է Երկրորդ աշխարհամարտը։ Ֆաշիստական զորքերը, գրավելով Արևելյան Եվրոպան, 1941 թվականի հունիսի 22-ին հարձակվել են [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] վրա։ Այդուհետ սկսվել է [[Հայրենական մեծ պատերազմ|Մեծ Հայրենական պատերազմը]]։ Ողջ ժողովուրդը նվիրվել է հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործին։ Չի եղել օր, որ Ախալցխայի շրջանի գյուղերից բանակ գնացող չլինի։ Ոմանք միանգամից են մեկնել ռազմաճակատ, ոմանք էլ՝ ռազմական կարճատև ուսուցում ստանալուց հետո։ Այդ պատմական և դժվարին տարիներին Մեծ Պամաճում անցկացվել են կրակային պատրաստության պարապմունքներ՝ զինակոչիկներին զենքին ծանոթացնելու նպատակով։ Բանակ են զորակոչվել սկզբում բարձրագույն և թերի բարձրագույն կրթություն ունեցողները, հետո՝ տեխնիկական ու միջնակարգ։

Մեծ Հայրենական պատերազմն ավարտվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Մեծ Պամաճից պատերազմին մասնակցել է 103 հոգի, որից 77-ը զոհվել է։ Գյուղացիների նվիրատվությամբ, ի հավերժություն մարտի դաշտում ընկած հերոսների, 1983-1985 թվականներին կառուցվել է հուշարձան-կոթող։

== Հուշարձան-կոթող ==
[[Պատկեր:Հուշարձանը.jpg|thumb|Հուշարձան-կոթող|231x231px]]Շրջկենտրոնից 8 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք՝ ճանապարհի ձախ կողմում, վեր է խոյանում մի գեղեցիկ կառույց։ Դա Հայրենական պատերազմում Մեծ Պամաճ գյուղի նահատակված հերոսների հուշարձան-կոթողն է։ Հուշարձանի կառուցման մտահղացումը եղել է դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, սակայն բուն աշխատանքներն սկսվել են միայն 1983 թվականին և ավարտվել 1985-ի ապրիլին՝ տևելով ավելի քան մեկուկես տարի։ Ձգձգման պատճառ են հանդիսացել ֆինանսական դժվարությունները, պետության կողմից օգնության բացակայությունը։ Կառուցման համար պահանջվող գումարը գյուղի բնակիչների հանգանակությամբ է հավաքվել։ Շատերն աշխատել են անհատույց, յուրաքանչյուրը կատարել է իրեն հանձնարարվածը։

1985 թվականի մայիսի 9-ին` Հաղթանակի 40-ամյա տարեդարձի օրը, հանդիսավոր կերպով կատարվել է հուշարձանի բացումը։ Այդ արարողությանը, գյուղի բնակիչներից բացի, ներկա են գտնվել նաև պետական պաշտոնյաներ, զինվորական զորամասի սպաներ՝ իրենց պատվո պահակ կանգնած զինվորներով։ Զեկուցման խոսքը տրվել է գյուղխորհրդի նախագահ Գևորգյանին, իսկ բացման ժապավենը կտրելու պատվին արժանացել է Իսկուհի Գիմիշյանը, որը պատերազմում 4 որդի է կորցրել։

Հուշարձան-կոթողի բարձրությունը 10 մետր է, հողատարածությունը՝ 60 x 40 մ։ Նրա չորս կողմում 60 սմ բարձրությամբ ցանկապատ է տեղադրված։ Ամբողջ հողահատակը կանաչապատ է։ Այս հոյակերտ կոթողի ճարտարապետը Վանաձոր քաղաքի բնակիչ Բաբկեն Սարգսյանն է։

== Սուրբ Խաչ եկեղեցի ==
[[Պատկեր:Սուրբ Խաչ (2019թ․).jpg|մինի|298x298px|Սուրբ Խաչ, 2019թ․]]
Մեծ Պամաճ գյուղի Սուրբ Խաչ եկեղեցու վերաբերյալ հիշատակություն պահպանվել է [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] և [[Վրաստան|Վրաստանի]] Իմերեթիի թեմի կոնսիստորիայի արխիվային վավերագրերում։ Մասնավորապես թեմի եկեղեցիների 1837 թվականին կազմված շարժական և անշարժ կալվածքների ցուցակներում առկա է նաև սույն եկեղեցին։

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն XIX դարի վերջին, սակայն 1903 թվականին ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով։ Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը։

====Անվանափոխություն և վերանորոգություններ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին բազմիցս ենթարկվել է հիմնանորոգումների և վերաօծումների։ Ըստ այդմ, պատահական չեն եկեղեցու հաճախակի անվանափոխությունները։ 1840 թվականի արխիվային վավերագրերում հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ, 1841 և 1846 թվականների վավերագրերում՝ Սուրբ Ստեփանոս, իսկ 1863 թվականին՝ Սուրբ Խաչ անվանաձևերով։

Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվում են 1903-1911 թվականներին եկեղեցու վերանորոգման և տնտեսական ծախսերի մասին արխիվային վավերագրերը, ինչը ևս փաստում է եկեղեցու գործունեության և մատուցած հոգևոր ծառայությունների մասին։

==== Վերաօծում ====
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս [[Գարեգին Ա Քեսաբցի|Գարեգին Ա]]-ի օրհնությամբ Սուրբ Խաչ եկեղեցին 70 տարվա ընդմիջումից հետո վերաբացվել և օծվել է 1996 թվականի ապրիլի 23-ին։ Մեծ Պամաճի ժողովուրդն առաջին անգամ ներկա է գտնվել գյուղի եկեղեցու վերաօծման հոգեպարար արարողությանը և ունկնդրել սրբարար մեծ ուշադրությամբ։ Օծման արարողակարգը կատարել են Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տեր Գևորգ արք. Սերայդարյանն ու Մայր Աթոռի միաբան Բարեշնորհ Հարություն սարկավագ Փիլավչյանը։ Արարողության վերջում Սրբազան Հայրը շնորհակալություն է հայտնել Վեհափառ Հայրապետի անունից։ Իրենց հերթին շնորհակալական խոսքերով են հանդես եկել նաև մտավորականներ և պետական պաշտոնյաներ։ Օծումից հետո տեղի է ունեցել պսակադրության արարողություն։ Հավատացյալներն ուշադրությամբ հետևել են սուրբ խորհրդի կատարմանը։ Այնուհետև եկեղեցու բակում տրվել է մատաղ։ Նույն օրը հոգևորականների դասն այցելել է գյուղի դպրոց, որտեղ զրույց է անցկացվել նախ աշակերտների, ապա ուսուցիչների և դպրոցի ղեկավարության հետ։

==== Ճարտարապետություն ====
Սուրբ Խաչ եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը՝ 18,80 x 11,08 մ) կառույց է։

==== Եկեղեցական իրեր ====
1837 թվականին կազմվել է Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի՝ այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն։ Ըստ նույն ցուցակի՝ եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր։ Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ։
[[Պատկեր:Didi Pamaji 4.jpg|մինի|Մեծ Պամաճի Սուրբ Խաչ եկեղեցին ներսից|300x300px]]

==== Ժամանակագրություն ====
* 1840 թ․ հիշատակվում է Սուրբ Փրկիչ անվամբ։
*1841 թ. հիշատակվում է Սուրբ Ստեփանոս անվամբ։ Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846 և 1851 թվականների վավերագրերում։
* 1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց։
*1863 թ. հիշվում է Սուրբ Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել և անվանափոխվել է։
* 1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է որպես ծխական քարաշեն եկեղեցի։

==== Քահանա ====
*1876 թվականին գյուղում քահանայագործել են Կարապետ Տեր-Մարտիրոսյանցը և ուրարակիր Ղազարոս Ալեքսանյանը։
* 1909-1910 թվականներին քահանան եղել է Ղազարոս Տեր-Ղազարոսյան Սիմեոնյանցը (ծնվ. 1837 թ., ձեռն. 1880 թ. հունիսի 18-ին)։

==== Տպագիր Ճաշոց ====
Եկեղեցում ցարդ պահվում է 1723 թվականին Կոստանդնուպոլսում հրատարակված «Ճաշոց գիրք գեղեցկատիպ եւ վայելուչ գաղափարեցեալ մատենից հընոց թագաւորացն Հայոց» գիրքը։

== Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցի ==
Գյուղամիջում տարածված հին գերեզմանոցում տակավին կանգուն է տեղաբնիկ հայերից ավանդված միանավ թաղածածկ եկեղեցին՝ կառուցված անմշակ քարով, կրաշաղախով։ Հորինվածքային և հատկապես կառուցողական առանձնահատկությունները բնորոշ են տարածաշրջանի XV-XVI դարերում կառուցված հուշարձաններին։ Հյուսիսային պատի մեջ պահպանված մկրտարանի խորշը վկայում է, որ նախապես եղել է ծխական եկեղեցի և միայն հավանաբար XIX դարում է վերածվել սոսկ գերեզմանատան եկեղեցու։ Արտաքին չափերն են՝ 6,18 x 4,63 մ։

== Կրթություն ==
[[Պատկեր:Գյուղի դպրոցը.jpg|thumb|Մեծ Պամաճի իննամյա դպրոցը|221x221px]]
[[Պատկեր:Դպրոցի միջանցքը.jpg|մինի|Դպրոցի միջանցքը]]
Կրթօջախի բացման ստույգ տարեթիվը պարզել չի հաջողվել։ Գործել է 1880-ականների սկզբներից, սակայն տնտեսական դժվարությունները հաճախ խափանումների պատճառ են դարձել։ 1891 թվականից պահպանված վկայության մեջ ականատեսը մասնավորապես նշել է. «Առաջ ունեցել են ուսումնարան, բայց իմ գնացած ժամանակը՝ չունէին»։ 1909 թվականին Բաքվի հայոց մշակութային միության դրամական օժանդակությամբ Մեծ Պամաճում կրկին դպրոց է բացվել, իսկ 1917-ին կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը։ Այդ է վկայում դպրոցական դրամագլխի տոկոսներից դպրոցներ կառուցող հանձնաժողովին միանվագ 300 ռուբլի տրամադրելու մասին սինոդին ուղղված կաթողիկոսի՝ 1917 թվականի կարգադրությունը։

Մինչ 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունը գյուղում գրաճանաչ մարդիկ քիչ են եղել։ Մասնավոր տներում ցանկացողներին ուսուցանվել է կրոն ու թվաբանություն։ Այնուհետև տնային դպրոցներին փոխարինել են խորհրդային կարգի առաջին դպրոցները։ Այսպիսով, 1923 թվականին Միսակ Գալստյանի տանը հիմնադրվել է պետական տարրական դպրոց։ Ավելի ուշ՝ 1935 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1938 թ․), կառուցվել է գյուղի չորս սենյականոց յոթնամյա դպրոցը, իսկ բարձր դասարաններ հաճախել են հարևան [[Նորշեն (Վրաստան)|Ծղալթբիլա]]։ 1969 թվականին կառուցվել է դպրոցի ներկայիս շենքը։ Սկզբնական շրջանում այն ութնամյա ուսուցում է տվել 128 աշակերտների (այժմ իննամյա է)։ Դպրոցի մասնաշենքը հիմնանորոգման է ենթարկվել 2008 թվականին։

== Տնտեսություն ==
1891 թվականին տրված նկարագրության համաձայն՝ «Մօտաւորապէս 150 դեսեատնից աւելի հող ունէին իրանց ձեռքը. դրանից 4 մասը պետական, 1 մասը կալւածական։ Սրանք էլ էին հողի քչութիւնից գանգատւում...: Բերքերն էին՝ ցորեն, գարի, սիմինդր ու կարտոֆիլ։ Պարապում էին և պարտէզպանութիւնով (գլխաւորապէս «ճանճուլ», խնձոր և տանձ) ու բանջարեղէնների մշակութիւնով։ Պարտէզները գիւղացիների սեփականութիւն էին. իրանց փողով էին գնել»։

1929 թվականին կազմավորվել է գյուղի առաջին կոլեկտիվ տնտեսությունը։ Սկզբնական շրջանում այն բաղկացած է եղել ընդամենը 28 հոգուց։ Մեծ Պամաճը համատարած կոլեկտիվացում է ապրել 1935 թվականին։ Կոլտնտեսության առաջին նախագահ է ընտրվել Սամվել Սամվելյանը, իսկ հաշվապահ՝ Գրիգոր Պետրոսյանը։ Տարեցների հավաստմամբ այս տարիներին գյուղը տնտեսական ու մշակութային նկատելի վերելք է ապրել։

== Հաղթանակներ և նվաճումներ ==

==== Դպրոցական բանավեճեր ====
[[Պատկեր:1-փուլ,Սխվիլիսի.jpg|thumb|Առաջին կիսաեզրափակիչ, Սխվիլիսիի հանր․ դպրոց|187x187px|alt=]]
2015 թվականի փետրվարին մեկնարկել է «Ճանապարհ դեպի խորհրդարան» (վրաց.՝ გზა პარლამენტისაკენ) ծրագիրը, որն աջակցում է եվրոինտեգրման, մարդու և երեխաների իրավունքների, ինչպես նաև ժողովրդավարության մասին տեղեկատվության տարածմանը։ Բացի դրանից, այն նպաստում է երեխաների մեջ բանավիճելու կարողության զարգացմանը, սովորեցնում լսել ընդդիմակցին, արտահայտել ու պաշտպանել սեփական կարծիքը։ Այս ծրագրին, նախնական քվեարկությամբ, մասնակցելու իրավունք է ստացել 16 դպրոցական թիմ [[Քվեմո Քարթլիի մարզ|Քվեմո Քարթլիի]] և [[Սամցխե-Ջավախքի մարզ|Սամցխե-Ջավախեթիի]] մարզերի ոչ վրացալեզու կրթական օջախներից։ Ի թիվս այլոց, մասնակիցների թվում են եղել նաև Ախալցիխեի մունիցիպալիտետի [[Նորշեն (Վրաստան)|Ծղալթբիլա]], Մեծ Պամաճ, [[Սուխլիս|Սխվիլիսի]] և [[Սազել]] հայաբնակ գյուղերի հանրային դպրոցների՝ 10-ական ակտիվ աշակերտներից կազմված թիմերը։ Ապրիլի 17-ին Սխվիլիսիի հանրային դպրոցում կայացել է վերոնշյալ ծրագրի բաղկացուցիչ մաս կազմող «Դպրոցական բանավեճեր» (վրաց.՝ სასკოლო დებატები) խաղ-մրցույթի տարածաշրջանային փուլի առաջին կիսաեզրափակիչը։ Վիճակահանության միջոցով որոշվել են հետևյալ մրցակից զույգերը․ «Մեծ Պամաճ - Ծղալթբիլա», «Սխվիլիսի - Սազել»։ Մասնակիցներին տրվել է երկուական րոպե խորհելու և հինգական րոպե բանավիճելու համար։ Մրցակցությունն ավարտվել է մի դեպքում Մեծ Պամաճի, մյուս դեպքում՝ Սազելի հաղթանակով։ Վերջնախաղում ավելի ուժեղ է գտնվել Մեծ Պամաճի թիմը և նվաճել եզրափակիչ փուլին մասնակցելու ուղեգիր։ Հաջորդ օրերին կայացած խաղերում հաղթել են Գանձայի թիվ 2 հայկական, Գարդաբանիի 3-րդ և Գետայի ադրբեջանական միջնակարգ դպրոցների թիմերը։

Civitas Georgica միջազգային ասոցիացիայի և Agora Central Europe չեխական կազմակերպության միասնական նախագծի («Վրաստանի քաղաքացիները Եվրոպայում — Վիշեգրադի երկրների փորձի փոխանակում») շնորհիվ նույն թվականի հունիսի 13-ին մայրաքաղաք Թբիլիսիում՝ Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարության դահլիճում, անցկացվել է բանավեճերի եզրափակիչ փուլը։ Բոլոր մասնակից թիմերն էլ լավ են բանավիճել, սակայն Մեծ Պամաճն աչքի է ընկել մասնավորապես հետաքրքիր փաստարկումներով ու մեջբերումներով և համոզիչ հաղթանակ տարել։ Չեմպիոններին տրվել են նվերներ, դպրոցին՝ ժամացույց, առավել ակտիվներին՝ հուշանվեր (Մարգարյան Աննա) և ամառային ճամբարի ուղեգիր դեպի Կախեթի (Գիմիշյան Աշոտ) ու վերջապես՝ գավաթ, որն էլ գյուղին բերել է մեծ փառք ու պատիվ։ Առաջին կիսաեզրափակչից հետո Մեծ Պամաճի թիմում տեղի է ունեցել 2 փոփոխություն մասնակիցների շրջանում։ Բացի այդ, ի տարբերություն մյուսների, այս թիմում ընդգրկված սաների տարիքն ավելի փոքր է եղել՝ 6-9-րդ դասարանցիներ. Գիմիշյան Աշոտ, Գիմիշյան Արմեն, Մարգարյան Աննա, Համբարյան Արմեն, Համբարյան Արամ (Մարգարյան Էլմիրա), Մարգարյան Անդրեյ, Մարգարյան Խաչատուր, Թորոսյան Արմենուհի (Սահարյան Հասմիկ), Գաբրիելյան Ալինա, Նազարեթյան Նիկողոս (թիմի մարզիչ-ուսուցչուհի՝ Ինգա Պետրիաշվիլի, դպրոցի տնօրեն՝ Հակոբ Պոզոյան)։

== Պատմական փաստեր ==
* 2014 թվականին դպրոցի տնօրինության նախաձեռնությամբ նշվել է [[Հովհաննես Թումանյան|Հովհաննես Թումանյանի]] ծննդյան 145-ամյակը։
* 2015 թվականին հիմնովին վերանորոգվել է մշակույթի տան (ակումբի) մասնաշենքը։
* 2018 թվականին գյուղն ամբողջությամբ գազաֆիկացվել է։
*2018 թվականին լրացել է Սուրբ Խաչ եկեղեցու 110-ամյակը։
*2020 թվականին բարեկարգվել են գյուղի ներքին ճանապարհները։ Կառուցվել է ֆուտբոլային բարձրորակ մարզադաշտ։

== Անվանի մարդիկ ==
* [http://ysu.am/science/hy/Aram-Saharyan Արամ Սահարյան] — ֆիզիկոմաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ֆիզիկոս, 2005 թվականին պարգևատրվել է ՀՀ Նախագահի մրցանակով
* [[Արշավիր Թորոսյան]] — բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, բուսաբույծ
*[[Գրիգոր Համբարյան]] — հայ հայրենասիրական և ազգագրական երգերի կատարող, «Գանձեր» համույթի մեներգիչ
*[[Հայկ Ավագյան-Խակցյան]] — զորահրամանատար, 1918-1920 թվականներին Ախալցխայի շրջանի դեպի Թուրքիայի սահմանը տեղաբաշխված գյուղերի ինքնապաշտպանական ջոկատների հրամանատար
*[http://ru.hayazg.info/%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD_%D0%9E%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%81_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Հովհաննես Մազմանյան] — գեղանկարիչ, խորհրդային պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ
*[[:ru:Гимишян,_Мкртыч_Егикович|Սոս Գիմիշյան]] — քաղաքական գործիչ, ֆիզիկոս, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցության հիմնադիր-նախագահ

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot;&gt;
Պատկեր:ImageDidi Pamaji 6.jpg|Հուշարձան-կոթող, 1988թ.
Պատկեր:Մեծ Պամաճ 2.jpg|Մեծ Պամաճ, 1988թ.
Պատկեր:Սուրբ Խաչ ● 1988թ..jpg|Սուրբ Խաչ, 1988թ.
Պատկեր:Didi Pamaji 3.jpg|Սուրբ Խաչ, XXI դարի սկիզբ
Պատկեր:Սբ Խաչ եկեղեցու ներսի յուղաներկ սրբապատկերները.jpg|Եկեղեցու յուղաներկ սրբապատկերները
Պատկեր:Didi Pamaji 9.jpg|1882 թվականին կառուցված աղբյուրը
Պատկեր:Մեծ Պամաճ նկար.jpg|Մեծ Պամաճի գեղանկարներից
Պատկեր:Պամաճ Մեծ (Վարի Պամաճ). գերեզմանոցի եկեղեցու տեսքը հյուսիս-արևելքից.jpg|Գյուղամիջյան գերեզմանատան եկեղեցին
Պատկեր:Didi Pamaji 1.jpg|Մեծ Պամաճ, ամառ
Պատկեր:Մեծ Պամաճ ● աշուն.jpg|Մեծ Պամաճ, աշուն
Պատկեր:Didi Pamaji 2.jpg|Մեծ Պամաճ, ''ձ''մեռ 
Պատկեր:Արևմտյան ճակատից բացված մուտքի ճակատակալ հատվածը (1908 թ.).jpg|Եկեղեցու մուտքի ճակատակալ հատվածը
Պատկեր:Didi pamaji Surb Gevorq.jpg|Սուրբ Գևորգ
Պատկեր:Մեծ Պամաճցիք.jpg|XX դարի II կես
Պատկեր:Ակումբի տեսքը հարավարևելքից.jpg|Մշակույթի տան տեսքը հարավարևելքից
Պատկեր:Debatebi 2015.jpg|Հունիսի 13, 2015թ․
&lt;/gallery&gt;

== Աղբյուրներ ==
* Դիւան Հայոց Պատմութեան, գիրք ԺԳ, Թիֆլիս, 1915, էջ 31։
* Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 252, 253-255, 257։
* Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 194, 197։
* Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 325։
* Մաթևոսյան Լ., Ախալցխայի հայկական դպրոցը, Երևան, 2007, էջ 124, 144։
* Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 510։
* ՀԱԱ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125-ի շրջ.; ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114-ի շրջ.:
* Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 15:
* «Մեղու Հայաստանի», 1873, N 22, էջ 3։
* «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58։
* «Էջմիածին», 1996 (Դ), էջ 108։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}{{Սամցխե-Ջավախք}}
{{Ախալցխայի հայաբնակ գյուղեր}}

[[Կատեգորիա:Վրաստանի գյուղեր]]
[[Կատեգորիա:Ախալցխայի շրջան]]</text>
      <sha1>54m9369w49psf9kw3fwyqgdrpaej5tj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Տանձենի խառնված</title>
    <ns>0</ns>
    <id>658754</id>
    <revision>
      <id>8492506</id>
      <parentid>7869555</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5169" xml:space="preserve">{{taxobox
| name = Տանձենի խառնված
| image file = 
 | regnum = Բույսեր
 | phylum =
 | classis = 
 | ordo = [[վարդածաղկավորներ]]
 | familia = [[վարդազգիներ]]
 | genus =  [[տանձենի]]
 | species = Տանձենի խառնված
| latin = Pyrus complexa
}}
'''Տանձենի խառնված''' ({{lang-lat|Pyrus complexa}}), [[վարդազգիներ]]ի ընտանիքին պատկանող [[տանձենի]] ցեղի ծածկասերմ բույս։ Գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։

Տերևաթափ, փոքր ծառ է՝ 6-10 մ բարձրությամբ և 10-20 սմ բնի տրամագծով։ Սաղարթը անկանոն է, խոնարհված։ Ճյուղերը փշապատ են, մուգ շագանակագույն։ [[Ընձյուղ]]ները սկզբում սարդոստայնանման աղվամազով են ծածկված, այնուհետև համարյա մերկանում են։ Բողբոջները բավականին խոշոր են, ձվաձև կամ կոնաձև, մուգ դարչնագույն, կարմրող։ [[Տերև]]ները օվալաէլիպսաձև են կամ համարյա ձվաձև, 6,5-8 սմ երկարությամբ և 3,5-4 սմ լայնությամբ, կարճ սրածայր, կարճացած ընձյուղների վրա ավելի նեղ երկարավուն, քան երկարացած ընձյուղների վրա, երկու կողմից մոխրավուն կամ սպիտակավուն թաղիքանման մազմզուկներով պատված, խոշոր սղոցաեզր։ Տերևակոթունները կարճ են, 1,5-2 սմ երկարությամբ, թաղիքամազմզուկապատ։ Վահանիկները բազմածաղիկ են։ Պտուղները կլորավուն են, տափակ, մանր, 2-3 սմ տրամագծով, դեղնավուն։ Պտղակոթերի երկարությունը հավասար է կամ մի փոքր գերազանցում է պտղի երկարությանը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Տիպիկ հայկական էնդեմ է, որը Հայաստանի սահմաններից դուրս չի հանդիպում։ Տարածված է Զանգեզուրի անտառներում, [[Մեղրի|Մեղրու]] շրջանի [[Մուլք]] և [[Տաշտուն]] գյուղերի շրջակայքում, անտառների եզրերին, այգիների մոտ, ստորինից մինչև միջին լեռնային գոտի&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Գիրք:ՀԴՖ|1|343}}&lt;/ref&gt;։

== Նկարագրություն ==
10 մ բարձրությամբ փշիկներով ծառ է։ 6,5-8 սմ երկարությամբ, 3,5-4 սմ լայնությամբ աղեղնասղոցաեզր, երկու կողմից խիտ թաղիքե թավոտությամբ, վերևում՝ կարճ սրացած, սպիտակավուն, կոթերը՝ թավոտ տերևները էլիպսաձև են։ 2-3 սմ տրամագծով դեղնավուն, տափակացածկլորավուն, մանր, կոթերը բարակ են, պտղին հավասար երկարությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։

== Տարածվածություն ==
Հանդիպում է Գեղամի (Միլլի գետի կիրճ), Դարեղեգիսի ([[Խաչիկ (գյուղ)|Խաչիկ]], [[Եղեգիս (գետ)|Եղեգիս]] գետի կիրճ) և [[Մեղրու շրջան|Մեղրու]] (Գուդեմնիս, [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], Ջինդարա, [[Մուլք (Խիզանի գավառ)|Մուլք]], [[Վահրավար (գետ)|Վահրավար]]) ֆլորիստիկական շրջաններում&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։

== Էկոլոգիա ==
Աճում է միջին և վերին լեռնային գոտիներում՝ ծովի մակարդակից 1200-2100 մ բարձրությունների վրա, [[լայնատերև անտառներ]]ում անտառների եզրերին։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիս ամիսներին, պտղաբերում՝ հունիս-սեպտեմբերին&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։

== Պահպանություն ==
Վտանգված տեսակ է, որի տարածման շրջանի մակերեսը 5000 կմ²-ից պակաս է, բնակության շրջանի մակերեսը՝ 500 կմ²-ից պակաս։ Համարվում է [[Հայաստան]]ի [[էնդեմիկ]]։ [[Արեալ]]ը խիստ մասնատված է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ, CITES-ի և [[Բեռնի կոնվենցիա]]ների հավելվածներում ընդգրկված չէր&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։

Պահպանության գործողություններ չեն իրականացվում&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Գիրք:Կարմիր գիրք}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{Տաքսոնի նավարկում}}

[[Կատեգորիա:Վարդազգիներ]]
[[Կատեգորիա:Ծածկասերմեր]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված բույսեր]]</text>
      <sha1>05r96d82k713509dnnwve6o06l9z5gw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հովտաշեն (Մարտակերտի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>659684</id>
    <revision>
      <id>8492507</id>
      <parentid>8462584</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:29:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11918" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Հովտաշեն
 | բնօրինակ անվանում = 
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | շրջանի տեսակ = 
 | շրջան = Մարտակերտ | շրջանը աղյուսակում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Գյուղապետ
 | ղեկավար = 
 | տարածք = 1079.61
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = [[Հայերեն]]
 | բնակչություն = 275
 | մարդահամարի թվական = 2015
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[Հայեր]]
 | կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]
 | էթնոհորոնիմ = 
 | ժամային գոտի = +4
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]

'''Հովտաշեն''', գյուղական համայնք [[Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ում, նախկին [[Ջրաբերդ (Մարտակերտի շրջան)|Ջրաբերդ գավառում]]։ Տեղաբաշխված է հանրապետության արևելյան հատվածում։ Մարտակերտ շրջկենտրոնից գտնվում է 30 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք [[Ստեփանակերտ]]ից՝ 51 կմ հեռավորության վրա։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը հարթավայրային է, ունի 1079.61 հա տարածք, որից 288.52 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 690.87 հա անտառային հողեր։ Հովտաշեն համայնքի սահմանային գոտով հոսում է [[Խաչեն գետ]]ը։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 3 աղբյուրներ` «Վովայի», «Գյուղի» և «Ժորիկի»։

== Պատմություն ==
Հովտաշենի շրջակայքում եղած Ք. ա. 2-1-ին հազարամյակների դամբարանաբլուրներն ու հելենիստական դարաշրջանի դամբարանները խոսում են այն մասին, որ վերոնշյալ տարածքներում հնագույն ժամանակներից բնակավայր է եղել&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot;&gt;{{Cite book|title=ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ|last=Բալայան|first=Վահրամ|publisher=Զանգակ|year=2020|location=Երևան|pages=564-566}}&lt;/ref&gt;։

Գյուղի պատմության միջնադարյան ժամանակահատվածի վերաբերյալ մեզ տեղեկություններ չեն հասել։

19-րդ դարի վերջերին բնակավայրը անվանվել է Ալիաղալու կամ Ղարխին&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

[[Սարգիս Հայկունի|Սարգիս Հայկունին]] գրում է, որ 1880-ական թվականներին գյուղում ապրում էր 27 հայ ընտանիք։ Գյուղի մոտ էր գտնվում Ալի փենջա ուխտատեղին։

Քանի որ Ղարխին հարթավայրային տեղանքում է գտնվում, 1905-1906 թվականների [[Հայ-թաթարական ընդհարումներ|հայ-թաթարական ընդհարումների]] ժամանակ հայ բնակչությունը դժվար իրավիճակում էր հայտնվել։ Չնայած [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության]] ինքնապաշտպանական ջոկատը կարողացել էր կազմակերպել Խաչենի հովտի գյուղերի պաշտպանությունը, այնուամենայնիվ մշտապես կրկնվող թալանից և սպանություններից խուսափելու համար տեղի բնակչությունը տարիների ընթացքում լքել է հարազատ օջախը&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

Խորհրդային առաջին տարիներին գյուղը լիովին հայաթափվել էր։ Գյուղի տարածքը 1923 թվականին բռնակցվել էր [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությանը]]&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

Ղարխինի հողահանդակները մտցվել էին [[Աղդամի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Աղդամի]] վարչական շրջանի կազմի մեջ` նեղ շերտով հայտնվելով [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] բնակավայրերի արանքում։

Խորհրդային [[Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականություն|Ադրբեջանի]] կառավարության որոշմամբ հանրապետության տարբեր վայրերից մի քանի թաթար ընտանիքներ հաստատվել են նախկին հայկական գյուղում&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

[[Ղազանչի (գյուղ, Արցախ)|Ղազանչիի]] հայ բնակիչներն իրենց հողատարածքները մշակելու համար ստիպված պետք է անցնեին արդեն Ալիաղալու պաշտոնական անունը ստացած բնակավայրով&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

1993 թվականին [[Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակ|ԱՀ ՊԲ]] հարվածների տակ Ալիաղալուն ազատագրվել է։

Բնակլիմայական հարմարավետ պայմաններն ու աշխարհագրական դիրքը հնարավորություն են տվել վերաբնակեցման գործն ավելի հեշտ իրագործել&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

Պատերազմի ավարտից հետո՝ 1994 թվականին Ադրբեջանից բռնագաղթված, ինչպես նաև Արցախի Հանրապետության [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղից]] ու [[Հայաստանի Հանրապետություն|ՀՀ]] մարզերից մի քանի ընտանիքներ հաստատվել են Ալիաղալույում։ Վերաբնակեցված գյուղը ստացել է Հովտաշեն անունը։ Գյուղից [[Արցախի Հանրապետություն|ԱՀ]] «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանի է արժանացել Էռնեստ Արամայիսի Շեկյանը&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

1995 թվականին գյուղում դպրոց է բացվել։ Հովտաշենի և Սեյսուլանի մոտ լինելու հանգամանքը նպաստել է, որպեսզի երկու բնակավայրերի տարրական դպրոցները միավորվեն և գործեն որպես Նոր Սեյսուլանի միջնակարգ դպրոց&lt;ref name=&quot;Հովտաշեն&quot; /&gt;։

=== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) ===
{{Հիմնական|Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)}}
2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
Հովտաշեն համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 275 մարդ, կա 83 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը&lt;ref name=nkr-estimation&gt;{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm|title=Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների|date=|accessdate=2021 Մայիսի 1|archive-date=2021-06-15}}&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| [[2008]]
| [[2009]]
| [[2010]]
|-
! Բնակիչ
| 256
| 233
| 260
|-
|}

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությ]]ամբ [[Անասնապահություն|անասնապահությ]]ամբ և [[Հողագործություն|հողագործությ]]ամբ։

== Պատմամշակութային հուշարձաններ ==
Կան պատմամշակույթային հուշարձաններ՝ դամբարան (վաղ միջնադար), դամբարանաբլուր (մ․թ․ա 2-1 հազ․)։

== Հասարարակական կառույցներ ==
Համայնքում գործում են գյուղապետարան, բուժկետ, դպրոց&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի|last=Ղահրամանյան|first=Հակոբ|publisher=|year=2015|isbn=|location=Երևան|pages=172}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
Հակոբ Ղահրամանյան, ՏԵՂԵԿԱՏՈւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.


{{Մարտակերտի շրջան}}</text>
      <sha1>euxspwavdv42w4oo92b2h4c3c9mvc8g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մայա Սանդու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>673215</id>
    <revision>
      <id>8492276</id>
      <parentid>8432342</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7668" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | բնօրինակ անուն = {{lang-mo|Maia Sandu}}
 | տիտղոս = Մոլդովայի Հանրապետության լուսավորության նախարար
 | դրոշ = Flag of Moldova.svg
 | կառավարման սկիզբ = 24 հուլիսի, 2012
 | կառավարման ավարտ  = 30 հուլիսի, 2015
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = Միխայիլ Շլյախտիցկի
 | հաջորդող =Կորինա Ֆուսու
}}
'''Մայա Սանդու''' ({{lang-mo|Maia Sandu}}, {{ԱԾ}}), մոլդովացի քաղաքական և պետական գործիչ, Մոլդովայի Հանրապետության լուսավորության նախարարը 2012-2015 թվականներին։

== Կենսագրություն==
Մայա Սանդուն ծնվել է 1972 թվականի մայիսի 24-ին Մոլդովական ԽՍՀ Ֆալեշտիի շրջանի Ռիսիպեն գյուղում։[[1989]]-[[1994]] թվականներին սովորել է Մոլտովայի տնտեսագիտական ակադեմիայում (ASEM)։ [[1995]]-[[1998]] թվականներին Պետական կառավարման ակադեմիայում ուսումնասիրել է միջազգային հարաբերություններ։ [[2010 թվական]]ին ավարտել է Հարվարդի Ջոն Ֆ. Քենեդիի անվան պետական կառավարման ինստիտուտը։

[[2010]]-[[2012]] թվականներին Մայա Սանդուն [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնում]] ([[Կոլումբիայի շրջան]], ԱՄՆ) աշխատել է որպես [[Համաշխարհային բանկ]]ի գործադիր տնօրենի խորհրդական։

=== Կրթության նախարար ===
[[2012 թվական]]ի [[հուլիսի 24]]-ին Մայա Սանդուն նշանակվել է Մոլդովայի Հանրապետության լուսավորության նախարար։ Որպես նախարար՝ Սանդուն սկսել է իրականացնել մի շարք բարեփոխումներ. մասնավորապես փոխվել է ազգային քննությունների (դպրոցի ավարտական քննություններ) անցկացման կարգը։ Խստացվել է քննության անցկացման հսկողության համակարգը, բակալավրիատի ընդունելության քննությունների անցկացման կենտրոններում տեղադրվել են մետաղաորոնման սարքեր, բոլոր լսարաններում տեղադրվել են տեսանկարահանող սարքեր։ Միևնույն ժամանակ, այն սովորեղների աշխատանքները, ում նկատել են արտագրելիս, անվավեր է հայտարարվել, իսկ նրանք զրկվել են լրացուցիչ քննաշրջանի ընթացքում քննությունը վերահանձնելու իրավունքից։ Նման փոփոխություններն արժանացել են ոչ միանշանակ արձագանքների հասարակության շրջանում. որոշ քաղաքացիներ ու քաղաքական գործիչներ կարծիք են հայտնել, թե նման խիստ վերահսկողությունն հոգեբանական մեծ ճնշում է գործում սովորողների ու քննություն հանձնողների վրա&lt;ref&gt;[http://www.kem.kp.ru/daily/26157.5/3045220/?geoid=1&amp;cp=0 Ужасы БАКа — 2014 в Молдове: металлоискатели, суды и отмена всех сданных экзаменов за списывание]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի վերջին համընդհանուր քննարկման է ներկայացվել կրթության մասին նոր օրենքը։ Այդ նախագծի համաձայն՝ կրթությունը կարող է դառնալ պարտադիր մինչև 18 տարեկանը, իսկ դպրոցների տնօրենները կարող են իրենց պաշտոնում ընտրվել միայն երկու անգամ անընդմեջ, անգլերենը կարող է ընդգրկվել պարտադիր ուսումնական ծրագրում, իսկ ռուսերենը աշակերտները կարող են սովորել իրենց ընտրությամբ։ Դրանից բացի՝ առաջարկվում էր բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ներդնել գնահատման եվրոպական տառային համակարգը։ Նոր օրինագիծը նախատեսում էր ստեղծել ատեստավորման ու կրթության որակի ապահովման նոր համակարգ և մասնավորապես ստեղծել Ազգային դպրոցական տեսչություն և Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային գործակալություն, բարձրագույն կրթության համակարգում՝ Ռազմավարական ու ինստիտուցիոնալ զարգացման խորհուրդ, իսկ միջնակարգ կրթության մակարդակում՝ Ուսումնական հաստատության ադմինիստրատիվ խորհուրդ&lt;ref&gt;[http://aif.md/izmeneniya-v-sisteme-obraovaniya-ot-maji-sandu/ Изменения в системе образования от Майи Санду. Русский язык станет иностранным]&lt;/ref&gt;։

Կիրիլ Գաբուրիչի կառավարության հրաժարականից հետո Մոլդովայի լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունը Մայա Սանդուին առաջադրել է որպես վարչապետի թեկնածու, սակայն նրա թեկնածությունը չեն սատարել մյուս կուսակցությունները։ Վալերի Ստրելեցի գլխավորությամբ նոր կառավարության կազմի հաստատումից հետո՝ [[2015 թվական]]ի [[հուլիսի 30]]-ին, Մայա Սանդուն ստիպված է եղել լքել նախարարի պաշտոնը, քանի որ իշխող խմբավորման կազմավորման ժամանակ այդ պաշտոնը նախատեսվել էր Լիբերալ կուսակցության համար։

=== Հետագա քաղաքական գործունեություն ===
[[2015 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 22]]-ին Մայա Սանդուն հայտարարել է սեփական քաղաքական նախագծի՝ Գործողության ու համերաշխության կուսակցության հիմնադրման մասին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://unimedia.info/tag/sandu-maia Maia Sandu, Ministru al Educației în Guvernul Gaburici] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160302172837/http://unimedia.info/tag/sandu-maia |date=2016-03-02 }}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սանդու, Մայա}}
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովացի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովացի տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>m7qzcc4sidkt74k3bf3qbztedx5iamr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիգո Պոսիո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685328</id>
    <revision>
      <id>8492362</id>
      <parentid>8084251</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:40:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9982" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| բնագիր ԱԱՀ = {{lang-sq|Marigo Posio}}
| ազգություն = ալբանացի
}}
'''Մարիգո Պոսիո''' ({{lang-sq|Marigo Posio}}, [[2 փետրվարի]], [[1882]], [[Կորչա]], [[Օսմանյան կայսրություն]] - [[23 փետրվարի]], [[1932]], [[Վլյորա]], [[Ալբանիա]]), ալբանացի հասարակական գործիչ&lt;ref name=&quot;Vlora&quot;&gt;{{citation|url=https://books.google.am/books?id=bnsITEI0l4IC&amp;pg=PA8&amp;dq=marigo+posio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=VcSgVMHLMIj5yQTbooHgAw&amp;ved=0CDQQ6AEwATgK#v=onepage&amp;q=marigo%20posio&amp;f=false| page=8|author=Ekrem Vlora|title=Lebenserinnerungen: 1912 bis 1925| publisher=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|isbn=978-3486475715 | year= 1973|editor= Edgar Hösch, Karl Nehring }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation|url=https://books.google.am/books?id=CSG3AAAAIAAJ&amp;q=marigo+pozio&amp;dq=marigo+pozio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=msKgVNe4MIK1yQSFhoHADQ&amp;ved=0CCkQ6AEwAg| author=Edi Shukriu| pages=58–59| publisher=Forumi i Gruas i LDS-së|year=2000|volume=1| oclc=654545043|title=Gra te shquare shqiptare|trans_title=Distinguished Albanian women}}&lt;/ref&gt;, Ալբանական ազգային շարժման ակտիվիստ&lt;ref&gt;{{citation|url= https://books.google.am/books?id=lJjiAAAAMAAJ&amp;q=marigo+pozio&amp;dq=marigo+pozio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=msKgVNe4MIK1yQSFhoHADQ&amp;ved=0CFgQ6AEwCQ| title=Disa sqarime e plotesime per jeten e Marigo Posios|author= 	Instituti i Historisë (Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë)| publisher=Akademia e Shkencave, Instituti i Historisë| ISSN=0563-5799| OCLC =3648264 | page=223|volume=41| year=1987 }}&lt;/ref&gt;, պայքարել է Ալբանիայում կանանց իրավունքների պաշտպանության համար։

== Կենսագրություն==
Մարիգո Պոսիոն ծնվել է 1882 թվականի փետրվարի 2-ին [[Կորչա]] քաղաքում&lt;ref name=&quot;Vlora&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Shqiperia&quot;&gt;{{citation|url=https://www.shqiperia.com/Botohet-per-here-te-pare-ditari-i-nje-prej-firmetareve-te-aktit-te-Pavaresise.9282/| language=Albanian| author=Ferit Vokopola| title=Botohet per here te pare ditari i nje prej firmetareve te aktit te Pavaresise| year=2009| publisher=shqiperia.com | quote=...emrin e Marigo Posios, me origjinë nga Korça...}}&lt;/ref&gt; (այլ աղբյուրների համաձայն՝ Կորչա քաղաքի մոտ գտնվող Հոչիշտ գյուղում&lt;ref name=&quot;Buda&quot;&gt;{{citation|url=https://books.google.am/books?id=NDNBAQAAIAAJ&amp;q=marigo+pozio&amp;dq=marigo+pozio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=msKgVNe4MIK1yQSFhoHADQ&amp;ved=0CDcQ6AEwBA| title=Fjalor enciklopedik shqiptar| year=1985|publisher=Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë| page=375|editor=Aleks Buda|oclc=15296028}}&lt;/ref&gt;)՝ Պապա Կոստա Պոչիի ու Լենկա Բալաուրիի ընտանիքում։ Մարիգո Պոսիոյի քույրն ամուսնացել է ալբանացի քաղաքական գործիչ և դրամատուրգ Քրիստո Ֆլոքիի հետ։ Նրա երկու եղբայրները՝ Նիկոն ու Քրիստոն, տեղափոխվել են ԱՄՆ. Նիկոն ապրել է [[Մասսաչուսեթս]] նահանգի Նաթիք քաղաքում, Քրիստոն՝ [[Յուտա]] նահանգի [[Սոլթ Լեյք Սիթի]] քաղաքում։

Մարիգո Պոսիոն սովորել է Կորչա քաղաքի առաջին ալբանական դպրոցում&lt;ref&gt;{{citation|url=http://www.top-channel.tv/english/artikull.php?id=12534|title=Korce, commemoration of Marigo Posio|publisher=Top-Channel|quote=The National Museum of Education in Korce is commemorating the 82-nd anniversary of the death of Marigo Posiso, the girl that sew the independence flag. She was one of the first students of the first Albanian school.&lt;br&gt;Marigo Posio is a figure that has many merits in the history of Albania, of Korce and in the consolidation of the Albanian woman.|date=2014-08-23|accessdate=2016-04-15|archivedate=2016-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160422144730/http://top-channel.tv/english/artikull.php?id=12534|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;։ Բավական վաղ տարիքում նա ամուսնացել է Ջովան Պոսիոյի հետ։ Զույգը [[1904 թվական]]ին տեղափոխվել է Վլյորա, որտեղ նրանց տունը դարձել է ալբանացի հայրենասեր գործիչների հանդիպման վայր։ Մարիգո Պոսիոն եղել է ''Labëria'' հայրենասիրական ակումբի անդամ, որ հիմնադրվել էր Վլյորայում 1908 թվականին։ Նա եղել է նաև ալբանական դպրոցի հիմնադրման նախաձեռնողներից մեկը. դպրոցը բացվել է 1909 թվականին։

[[Պատկեր:28nentor.jpg|thumb|left|Ալբանիայի անկախության հռչակումը Վլյորայում տեղի ունեցած ցույցի ժամանակ]]

Երբ [[1912 թվական]]ի նոյեմբերի 28-ին Վլյորայում հայտարարվել է Ալբանիայի անկախության հռչակագրի ընդունման մասին, քաղաքում բարձրացվել է Մարիգո Պոսիոյի կարած դրոշը&lt;ref name=&quot;Shqiperia&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Buda&quot;/&gt;։ Ալբանացի հեղինակավոր քաղաքական գործիչ Լեֆ Նոսին նշում է, որ սև արծիվը կտրվել է կերպասից և կարվել կարմիր կտավի վրա։ Մարիգո Պոսիոն սեփական միջոցներով կարել է ևս մի քանի դրոշներ Վլյորայի պետական տարբեր հիմնարկների համար։

Մարիգո Պոսիոն գլխավորել է Ալբանացի կանանց կազմակերպությունը, որ հիմնադրվել է [[1914 թվական]]ի մայիսի 13-ին։ Այդ կազմակերպությունը, որի անդամ էին նաև այդ ժամանակի ալբանացի մի շարք հայտնի գործիչների կանայք, մասնավորապես օգնություն էր ցուցաբերում Ալբանիայի ու [[Հունաստան]]ի սահմանային պատերազմի ժամանակ վիրավորված զինվորներին։

1921 թվականի փետրվարի 6-ին Մարիգո Պոսիոն սկսում է հրատարակել ''Shpresa shqiptare'' («Ալբանական հույս») թերթը, սակայն լույս են տեսել նրա միայն վեց համարներ&lt;ref&gt;{{citation| url= https://books.google.am/books?id=lORDAQAAIAAJ&amp;q=marigo+pozio&amp;dq=marigo+pozio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=msKgVNe4MIK1yQSFhoHADQ&amp;ved=0CDAQ6AEwAw| author = Blendi Fevziu| publisher=Shtëpia Botuese &quot;Marin Barleti&quot;|location=Tirana| oclc=40158801| year=1996|title=Histori e shtypit shqiptar 1848-1996| page=131}}&lt;/ref&gt;։

Մարիգո Պոսիոն հիվանդանում է [[Տուբերկուլոզ|թոքախտով]]։ Ալբանացի քաղաքական գործիչ և դրամատուրգ Քրիստո Ֆլոքին բարձրաձայնել է նրա վիճակի մասին՝ հիշեցնելով նրա ներդրումը Ալբանիայի անկախության ձեռքբերման գործում և նշելով, որ նա չի ստացել վետերանի կարգավիճակ, ինչպես 1912 թվականի իրադարձությունների շատ մասնակիցներ&lt;ref&gt;{{citation|url=http://www.regione.basilicata.it/giunta/files/docs/GIORNALE_FILE_603157.pdf|date=2012-12-02|page=14|journal=Rilindasi|title=Lef Nosi: Çfarë dinte dhe ç'dëshmi la për flamurin e Pavarësisë|issue=45|quote=Në një shkrim rreth ligjit të veteranëve në Gazeta e Re, më 9 dhjetor 1928 Kristo Floqi, ngre zërin për faktin se Marigo Pozio, veprimtare e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, njëkohësisht qëndistare e flamurit të ngritur nga Ismail Qemali, nuk merrte shpërblimin e veteranit.|author=Ledia Dushku|accessdate=2016-04-15|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304064054/http://www.regione.basilicata.it/giunta/files/docs/GIORNALE_FILE_603157.pdf|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարիգո Պոսիոն մահացել է 1932 թվականի փետրվարի 23-ին Վլյորա քաղաքում։ Նա թաղված է ''Zvërnec Monastery'' գերեզմանատանը&lt;ref name=&quot;Bemetours&quot;&gt;{{citation| url= https://books.google.am/books?id=_YTi42g97l4C&amp;pg=PA230&amp;lpg=PA230&amp;dq=marigo+posio&amp;source=bl&amp;ots=bmN0b_DdDp&amp;sig=x2OJd4LmYU7w9kTpgDe8OAu1TXw&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=n8igVLzpGMiBygSOgIKgAw&amp;ved=0CGAQ6AEwCTgo#v=onepage&amp;q=marigo%20posio&amp;f=false| page=230|title=Albanie 2012-2013 (avec cartes, photos + avis des lecteurs)| author=Dominique Auzias, Jean-Paul Labourdette|year=2012| isbn=978-2-7469-5908-8| publisher=Bemetours}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation|url=https://books.google.am/books?id=gRgjAQAAIAAJ&amp;q=marigo+posio&amp;dq=marigo+posio&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=VcSgVMHLMIj5yQTbooHgAw&amp;ved=0CGAQ6AEwCDgK| title=Thalassia Salentina|volume=31| page=24| publisher=Stazione di Biologia Marina del Salento| year=2008|author=Genuario Belmonte, Salvatore Moscatello}}&lt;/ref&gt;։

Մարիգո Պոսիոյի անունն է կրում Վլյորայի դպրոցներից մեկը&lt;ref&gt;[http://wikimapia.org/19521621/sq/Shkolla-9-vje%C3%A7are-Marigo-Posio Shkolla 9-vjeçare &quot;Marigo Posio&quot; (Vlorë)]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ==
* [http://telegraf.al/femra-shqiptare/marigo-posio-atdhetarja-e-shquar-qe-ndrit-ne-palet-e-flamurit-te-pavaresise Marigo Posio, atdhetarja e shquar që ndrit në palët e Flamurit të Pavarësisë] {{ref-sq}}

{{DEFAULTSORT:Պոսիո, Մարիգո}}
[[Կատեգորիա:Ալբանացի հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տուբերկուլոզից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>hsmr12q995324td7hn1ed0l0xjr8vxq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մուսինե Կոկալարի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685332</id>
    <revision>
      <id>8492359</id>
      <parentid>8434321</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9466" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող
| բնագիր անուն = {{lang-sq|Musine Kokalari}}
| ազգություն = ալբանացի
| կրթություն = Լա Սապիենցա համալսարան
}}
'''Մուսինե Կոկալարի''' ({{lang-sq|Musine Kokalari}}, {{ԱԾ}}), ալբանացի գրող և քաղաքական գործիչ։ 1943 թվականին հիմնադրել է Ալբանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.ikubinfo.com/ikubLAJME/NewsDetails.aspx?id=4b3f95f7-c984-41e8-a916-5cf8aabfa222| trans-title=Musine Kokalari: My Italian Love| title=Musine Kokalari: Dashuria ime italiane| publisher=Ikubinfo.com| language=sq| accessdate=2016-04-15| archive-date=2009-09-04| archive-url=https://web.archive.org/web/20090904141855/http://www.ikubinfo.com/ikubLAJME/NewsDetails.aspx?id=4b3f95f7-c984-41e8-a916-5cf8aabfa222| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ալբանիայի առաջին կին գրողը&lt;ref name=&quot;Wilson&quot;&gt;{{cite book|last=Wilson|first=Katharina |title=An Encyclopedia of continental women writers|url=https://books.google.am/books?id=2Wf1SVbGFg8C&amp;pg=PA646&amp;dq=musine+kokalari&amp;cd=1#v=onepage&amp;q=musine%20kokalari&amp;f=false|volume=2|isbn=0-8240-8547-7 |pages=646 }}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն==
Մուսինե Կոկալարին ծնվել է 1917 թվականի փետրվարի 10-ին Ադանա քաղաքում՝ ալբանացիների ընտանիքում, որ այդտեղ էր եկել Գիրոկաստրա քաղաքից։

1920 թվականին Մուսինե Կոկալարին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Ալբանիայի [[Տիրանա]] քաղաք։ Այստեղ նա հաճախել է դպրոց։ Դեռ դպրոցում սովորելու տարիներին նա հակում է ունեցել գիտելիքների ու գրքերի նկատմամբ։ 1938 թվականի հունվարին Մուսինե Կոկալարին մեկնել է [[Հռոմ]], որտեղ գրականություն է սովորել Լա Սապիենցա համալսարանում, որն ավարտել է 1941 թվականին։ Նրա դիպլոմային աշխատանքը նվիրված է եղել ալբանացի բանաստեղծ և արձակագիր [[Նայիմ Ֆրաշերի]]ի ստեղծագործությանը։ Հռոմում կրթությունն ավարտելուց հետո Մուսինե Կոկալարին վերադարձել է Ալբանիա և սկսել զբաղվել գրական գործունեությամբ։

[[1941 թվական]]ին քսանչորս տարեկան հասակում Մուսինե Կոկալարին հրատարակել է իր առաջին ժողովածուն՝ «Ինչպես իմ ծեր մայրն է ասել ինձ» ({{lang-sq|Siç me thotë nënua plakë}}), որում ընդգրկված էին տասը մանկական հեքիաթներ՝ գրված Գիրոկաստրայի բարբառով։ Այդ ժողովածուն համարվում է Ալբանիայի պատմության մեջ առաջին գիրքը, որ գրվել ու հրատարակվել է կնոջ կողմից։ Երեք տարի անց՝ [[1944 թվական]]ին, չնայած [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի դժվարին տարիներին, Մուսինե Կոկալարին [[Տիրանա]]յում հրատարակել է իր պատմվածքների ու ուրվանկարների ''Sa u-tunt jeta'' ժողովածուն։ Նույն թվականին Տիրանայում տպագրվել է նրա ստեղծագործությունների երրորդ ժողովածուն՝ «Սրտի շուրջ» ({{lang-sq|Rreth vatrës}})։

[[File:Musine Kokalari during the process.jpg|250 px|ձախից|thumb|Մուսինա Կոկալարին 1946 թվականին՝ դատավարության ժամանակ]]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Մուսինե Կոկալարին բացել է սեփական գրախանութ։ Նա հրավիրվել է անդամակցելու Ալբանիայի գրողների ու նկարիչների լիգային, որ հիմնադրվել էր [[1945 թվական]]ի հոկտեմբերի 7-ին գրող Սեյֆուլա Մալեշովայի նախագահությամբ։

1944 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ալբանիայի կոմունիստական իշխանության կողմից առանց դատի ու հետաքննության գնդակահարվել են Մուսինե Կոկալարիի երկու եղբայրները։ Բռնաճնշումների տարիներին՝ 1946 թվականի հունվարի 17-ին, Մուսինե Կոկալարին ձերբակալվել է և նույն թվականի հուլիսի 2-ին Տիրանայի ռազմական դատարանի կողմից դատապարտվել 20 տարվա ազատազրկման՝ հայտարարվելով ժողովրդի թշնամի&lt;ref name=&quot;International Pen&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.internationalpen.org.uk/go/freedom-of-expression/campaigns/because-writers-speak-their-minds-50-years-of-defending-freedom-of-expression/1960-musine-kokalari | title=1960: Musine Kokalari | publisher=International Pen | accessdate=2016-04-15 | archive-date=2010-03-28 | archive-url=https://web.archive.org/web/20100328140859/http://www.internationalpen.org.uk/go/freedom-of-expression/campaigns/because-writers-speak-their-minds-50-years-of-defending-freedom-of-expression/1960-musine-kokalari | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դատավարության ժամանակ Մուսինե Կոկալարին ասել է&lt;ref name=&quot;International Pen&quot;/&gt;.
{{քաղվածք|
Պարտադիր չէ լինել կոմունիստ, որ սիրես հայրենիքդ։ Ես սիրում եմ իմ երկիրը, նույնիսկ եթե կոմունիստ չեմ։ Ես սիրում եմ նրա առաջընթացը։ Դուք պարծենում եք, որ հաղթել եք պատերազմում, և հիմա դուք հաղթողն եք ու ուզում եք ոչնչացնել նրանց, ում համարում եք քաղաքական հակառակորդ։ Ես ձեզնից տարբեր եմ մտածում, բայց ես սիրում եմ իմ երկիրը։ Դուք պատժում եք ինձ իմ իդեալների համար։|}}

1964 թվականին՝ 18 տարի Մատի շրջանի ''Burgu i Burrelit'' բանտում անցկացնելուց հետո, Մուսինե Կոկալարին ազատվել է կալանքից, սակայն մնացել է ոստիկանության մշտական հսկողության տակ։ Իր կյանքի հաջորդ 19 տարիները նա անցկացրել է Միրդիտա շրջանի Ռեշեն քաղաքում, որտեղ ստիպված է եղել աշխատել որպես փողոցները մաքրող&lt;ref name=&quot;Moisiu&quot;&gt;{{cite news | last=Moisiu | first=Rajmonda | url=http://www.fjalaelire.com/index.php/arkiva/6168.html | title=Appreciation for Musine Kokalari and Imprisoned Writers in the World! | publisher=Fjala e Lire | date=հուլիսի 7, 2010 | access-date=2016-04-15 | archive-date=2016-08-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160803082638/http://www.fjalaelire.com/index.php/arkiva/6168.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մուսինե Կոկալարիին արգելված էր ստեղծագործելը&lt;ref name=&quot;International Pen&quot;/&gt;։

Մուսինե Կոկալարիի մոտ հայտնաբերվել է [[քաղցկեղ]], սակայն նա հրաժարվել է գնալ հիվանդանոց։ Նա մահացել է 1983 թվականի օգոստոսի 14-ին Ռեշենում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.albanianhistory.net/texts20_3/AH1972.html Musine Kokalari: How the Social Democratic Party was created] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160421183941/http://www.albanianhistory.net/texts20_3/AH1972.html |date=2016-04-21 }} {{ref-en}}
* [http://www.radiandradi.com/bermude-te-gjirokastres-musine-ismail-enver-nga-shpend-sollaku-noe/testata-kryesore/gazeta/ Bermude të Gjirokastrës: Musine, Ismail, Enver nga Shpend Sollaku &amp;ndash; Noé] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160424032044/http://www.radiandradi.com/bermude-te-gjirokastres-musine-ismail-enver-nga-shpend-sollaku-noe/testata-kryesore/gazeta/ |date=2016-04-24 }} {{ref-sq}}
* [http://sot.com.al/kultura/musine-kokalarit-p%C3%ABrkujtohet-30-vjetori-i-ndarjes-nga-jeta Musine Kokalarit, përkujtohet 30 vjetori i ndarjes nga jeta] {{ref-sq}} 
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կոկալարի, Մուսինե}}
[[Կատեգորիա:Ալբանացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանացի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Ադանայից]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղցկեղից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանացի հակակոմունիստներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի պատմվածքագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>azrly3zuoe8a3mop7aodnlx25j7fzp2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թանսու Չիլլեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>701475</id>
    <revision>
      <id>8492293</id>
      <parentid>8141428</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4947" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Տանսու Փենբե Չիլլեր''' ({{lang-tr|Tansu Penbe Çiller}}, {{ԱԾ}}), թուրք տնտեսագետ և քաղաքական գործիչ։ Դեռևս առաջին և միակ կինը, ով զբաղեցրել է [[Թուրքիա]]յի վարչապետի պաշտոնը։

== Կարիերայի սկիզբը ==

Ավարտել է [[Ստամբուլի համալսարան]]ի կանանց համար նախատեսված տնտեսագիտության Ռոբերի քոլեջը։ Գիտական ուսումնասիրություններ է կատարել Կոնեկտիկուտի համալսարանում և [[Եյլի համալսարան]]ում։ [[1978]] թվականից դասավանում է [[Ստամբուլ]]ի Բոսֆորի համալսարանում։ [[1983]] թվականից ունի պրոֆեսորի կոչում։ Զուգահեռ աշխատել է նաև Ստամբուլի բանկի գործադիր տնօրեն։

== Քաղաքական կարիերա ==

Ակտիվ քաղաքական գործունեությամբ զբաղվում է [[1990]] թվականի նոյեմբերից՝ համալրելով պահպանողական «Ճիշտ ճանապարհի կուսակցության» շարքերը։ [[1991]] թվականին դարձել է թուրքական մեջլիսի անդամ՝ [[Ստամբուլ]]ից։ [[Սուլեյման Դեմիրել]]ի կոալիցիոն կառավարության օրոք զբաղեցրել է էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնը։ [[1993]] թվականի հունիսին դարձել է միևնույն կուսակցության առաջնորդը։

1996—1997 թվականներին զբաղեցրել է [[Թուրքիա]]յի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոն։ Ակտիվ պայքար է ծավալել անջատողական քրդերի և [[ԱՍԱԼԱ]]յի դեմ։ [[1993]] թվականի [[հունիսի 25]]-ից մինչև [[1996]] թվականի [[մարտի 6]]-ը զբաղեցրել է [[Թուրքիա]]յի վարչապետի պաշտոնը։ Նրա կառավարման օրոք կնքվել է մաքսային համաձայնագիրը՝ [[ԵՄ]]-ի և [[Թուրքիա]]յի միջև։ [[2002]] թվականին վերջնականապես հեռացել է մեծ քաղաքականությունից։ Ներկայումս զբաղեցնում է [[Ստամբուլ]]ի քաղաքապետի քաղաքական հարցերով խորհրդականի պաշտոնը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* Biyografi.net — [http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=278 ''Biography of Tansu Çiller'']
* Who is Who — ''Biographies'' : [http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=353 ''Prof. Dr. Tansu Çiller'']
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Չիլլեր, Տանսու}}
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի թուրք քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ստամբուլում ծնված անձինք]]
[[Կատեգորիա:Ստամբուլի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի քաղաքական կուսակցությունների առաջնորդներ]]
[[Կատեգորիա:Ռոբերտ քոլեջի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի փոխվարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Ոչ գեղարվեստական ժանրի թուրք գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրք կին ակադեմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացական ծագմամբ թուրքեր]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի ընդդիմության առաջնորդներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրք գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրք ակադեմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի կառավարության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի 21-րդ գումարման մեջլիսի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի 20-րդ գումարման մեջլիսի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Բոսֆորի համալսարանի դասախոսներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի պետնախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Եյլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրք տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>f1oe6q84psg6a4xni57mo7ochkr80vu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վասիլիկի Թանու-Խրիստոֆիլու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>706562</id>
    <revision>
      <id>8492381</id>
      <parentid>7865064</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4682" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Վասիլիկի Թանու-Խրիստոֆիլու''' ({{Lang-el|Βασιλική Θάνου-Χριστοφίλου}}, {{ԱԾ}}), [[Հույներ|հույն]] [[Իրավաբանություն|իրավաբան]], [[2015 թվական]]ի [[Հուլիսի 1|հուլիսի 1-ից]] Հունաստանի Գերագույն դատարանի նախագահ։ [[2015 թվական]]ի [[Օգոստոսի 27|օգոստոսի 27-ից]] [[Սեպտեմբերի 21|սեպտեմբերի 21-ը]]  գլխավորել է Հունաստանի անցումային կառավարություն։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1950 թվական]]ին Հունաստանի Հալկիս քաղաքում։ Ավարտել է [[Աթենքի համալսարան]]ի իրավունքի դպրոցը։ 1975 թվականից աշխատում է [[Դատական ատյան|դատական համակարգում]]։ 1992 թվականին նշանակվել է առաջին ատյանի դատարանի նախագահի, 1996 թվականին տեղափոխվել է վերաքննիչ դատարան։ 2005-ին դարձել է վճռաբեկ դատարանի նախագահ, իսկ [[2008 թվական]]ից մտել է Հունաստանի Գերագույն դատարանի անդամների կազմի մեջ։ [[2014 թվական]]ին դարձել է դատարանի նախագահի տեղակալը և պաշտոնում մնացել հուլիսի 1-ից։ 2009 թվականից դատարանի ազգային դպրոցում դասավանդում է [[քաղաքացիական իրավունք]]։ Ամուսնացած է, ունի երեք երեխա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://greece.greekreporter.com/2015/08/20/the-judge-who-could-be-greeces-first-female-prime-minister/|title=The Judge Who Could be Greece’s First Female Prime Minister|author=Philip Chrysopoulos|date=2015-08-20|work=|publisher=Greek Reporter|accessdate=2015-08-28|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;.

2015 թվականին Օգոստոսի 27-ին [[Ալեքսիս Ցիպրաս]]ի հրաժարականից հետո Հունաստանի նախագահ Պրոկոպիս Պավլոպուլոսը Սահմանադրության հիման վրա  նրան նշանակել է Հունաստանի ղեկավարության առաջնորդ։ Նա դառնում է անցումային կառավարության առաջին կին ղեկավարը՝ վարչապետը։
Վասիլիկան վարչապետի պաշտոնում  մնացել է մինչև նույն թվականի սեպտեմբերի 21-ը։

== Կառավարության ==
Պաշտոնը ստանձնելուց մեկ շաբաթ անց նա ստիպված է եղել որոշում կայացնել բարդ քաղաքական հարցում։ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ն]] պահանջում էր ինքնաթիռների համար օդային տարածքը փակելու [[Ռուսաստան]]ի կողմից Սիրիային մատուցվող մարդասիրական օգնություն համար։ Կառավարությունը մերժել է ամերիկացի գործընկերներին այո պահանջ&lt;ref&gt;[http://news.rambler.ru/world/31253829/?track=news_othernews США просили Афины закрыть небо для РФ с гумпомощью Сирии.]&lt;/ref&gt;.

2015 թվականի Սեպտեմբերի 21-ին Թանու Խրիստոֆիլուն կրկին փոխանցում է ղեկավարությունը [[Ալեքսիս Ցիպրաս]]ին, ով հաղթանակ էր տարել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150921/1270958127.html#14428590383114&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration Алексис Ципрас принес гражданскую присягу в качестве премьера Греции.]&lt;/ref&gt;.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Հունաստանի վարչապետներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Թանու-Խրիստոֆիլու, Վասիլիկի}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն դատավորներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>cpowmo6vgu64f673pnvxw77kkkslgdg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թերեզա Մեյ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>711776</id>
    <revision>
      <id>8492271</id>
      <parentid>8433880</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22528" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Թերեզա Մերի Մեյ''' ({{lang-en|Theresa Mary May}}, в девичестве ''Брэйзье'' (''Brasier)''; {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, 1997 թվականի մայիսի 1-ից [[Համայնքների պալատ]]ի անդամ է։

[[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] վարչապետը 2016 թվականի հուլիսի 13-ից մինչև 2019 թվականի հուլիսի 24-ը։ Պահպանողական կուսակցության առաջնորդը 2016 թվականի հուլիսի 11-ից մինչև 2019 թվականի հուլիսի 23-ը&lt;ref&gt;{{cite news |title=Тереза Мэй покинула пост лидера Консервативной партии |url=https://ria.ru/20190607/1555387630.html|accessdate=2019-06-08|work=РИА |date=2019-06-07}}&lt;/ref&gt;։ Զբաղեցրել է նաև կանանց և իրավահավասարության հարցերով նախարարի (2010-2012 թվականներ) և ներքին գործերի նախարարի (2010-2016 թվականներ) պաշտոնները։

== Կենսագրություն ==

=== Վաղ տարիներ ===
Ավարտել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ը՝ աշխարհագրության բակալավրի աստիճանով։ Համալսարանն ավարտելուց հետո 1977-1983 թվականներին Մեյը աշխատել է [[Անգլիայի բանկ]]ում։ 1985-1997 թվականներին աշխատել է քլիրինգային ծառայությունների ասոցիացիայի ֆինանսական խորհրդատու և միջազգային հարցերով ավագ խորհրդական&lt;ref&gt;[http://www.itv.com/news/meridian/2016-07-07/theresa-may-then-and-now-as-she-makes-a-bid-for-prime-minister-we-look-at-her-first-foray-into-westminster/ As Theresa May makes a bid for prime minister we look at her first foray into politics | Meridian — ITV News]&lt;/ref&gt;։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1986-1994 թվականներին եղել է [[Լոնդոն]]ի Բորո Մերթոնի տեղական խորհրդի պատգամավոր։ Մասնակցել է 1992 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին Նորթ Ուեսթ Դարեմի շրջանում և 1994 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին Բարքինգի շրջանում, սակայն հաջողություն չի ունեցել։

1997 թվականի ընտրություններում առաջին անգամ ընտրվել է բրիտանական խորհրդարանի Համայնքների պալատի անդամ՝ [[Բերքշիրի Մեյդենհեդ]]ի նոր ձևավորված ընտրատարածքից և այդ ժամանակից ի վեր վերընտրվել է։

1997-2002 թվականներին զբաղեցրել է տարբեր երկրորդական պաշտոններ պահպանողականների ստվերային կառավարությունում։ 2002 թվականին դարձել է Պահպանողական կուսակցության առաջին կին նախագահը և զբաղվել է կուսակցության առաջնորդի, պահպանողականների գործունեության ապահովման տեխնիկական հարցերով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.tmay.co.uk/biography |title=Биография на официальном сайте. |accessdate=2010-05-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160704011930/http://www.tmay.co.uk/biography |archivedate=2016-07-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

2003-2005 թվականներին եղել է տրանսպորտի ստվերային նախարար և, միաժամանակ, պարենի և բնապահպանության ստվերային նախարար։ 2005 թվականի մայիսից մինչև դեկտեմբեր եղել է մշակույթի, [[ԶԼՄ]]-ների և սպորտի ստվերային նախարար։ 2005 թվականի դեկտեմբերի 6-ին նշանակվել է Համայնքների պալատի ստվերային առաջնորդ։ 2009-2010 թվականներին զբաղեցրել է աշխատանքի և կենսաթոշակների ստվերային նախարարի պաշտոնը։

2010 թվականի ընտրություններից հետո նշանակվել է ներքին գործերի նախարար՝ միաժամանակ ստանալով կանանց գործերի և իրավահավասարության նախարարի պորտֆելը։ Այդ պաշտոնում նա հանդես է եկել միասեռ զույգերին հավասար իրավունքներ տրամադրելու օգտին՝ դառնալով Մեծ Բրիտանիայի առաջին բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներից մեկը, որը հրապարակավ իր աջակցությունն է հայտնել միասեռ ամուսնությունների օրինականացմանը&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://meduza.io/feature/2016/07/12/liberalizm-vo-vsem-krome-immigratsii|title=Либерализм во всём, кроме иммиграции: Что нужно знать о Терезе Мэй — новом премьер-министре Великобритании|work=Meduza |date=2016-07-12 |accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |url= http://www.pinknews.co.uk/2012/05/24/breaking-news-home-secretary-theresa-may-comes-out4marriage/ |title=Home Secretary Theresa May comes @Out4Marriage |work=Pink News |date=2012-05-24 |accessdate=2012-05-24}}&lt;/ref&gt;։ Աշխատանքի և կենսաթոշակների հարցերով նախարարի պաշտոնը, որին նա կարող էր հավակնել ստվերային կառավարությունում իր վերջին պաշտոնի պատճառով ստացել է [[Իան Դունկան Սմիթ]]ը։

Համայնքների պալատում Մեյը քվեարկել է [[Իրաք]] ներխուժելու, կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի օրենքների ընդունման&lt;ref&gt;[https://www.theyworkforyou.com/mp/theresa_may/maidenhead Тереза Мэй на сайте проекта They Work For You.]&lt;/ref&gt;, Եվրամիությանը Մեծ Բրիտանիայի հետագա ինտեգրման դեմ, հասարակական վայրերում ծխելը արգելելու, գեյ-զույգերին երեխաներ որդեգրելու հնարավորություն ընձեռելու և միասեռ ամուսնություններն օրինականացնելու օգտին&lt;ref&gt;[http://www.ibtimes.co.uk/theresa-may-what-are-new-prime-ministers-views-brexit-human-rights-gay-marriage-more-1570209 What Theresa May has to say about Brexit, gay marriage, human rights and business. International Business Times]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/programs/48minut/1796302-echo/ Обсуждение министра внутренних дел Великобритании Терезы Мэй в передаче «48 минут» радиостанции Эхо Москвы]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://attitude.co.uk/theresa-may-what-you-need-to-know-about-the-lgbt-rights-record-of-britains-next-pm/ |title=Theresa May: What you need to know about the LGBT rights record of Britain’s next PM |accessdate=2016-07-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160715062639/http://attitude.co.uk/theresa-may-what-you-need-to-know-about-the-lgbt-rights-record-of-britains-next-pm |archivedate=2016-07-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մեյը նաև պաշտպանել է օրինագիծը, որը ստացել է «լրտեսական կանոնադրություն» (Snoopers' Charter) ոչ պաշտոնական անվանումը, որը ինտերնետ-պրովայդերներին և բջջային կապի օպերատորներին պարտավորեցրել է պահպանել օգտատերերի ակտիվության մասին տվյալները ցանցում, ձայնային զանգերը, հաղորդագրությունները և էլեկտրոնային փոստը մեկ տարվա ընթացքում, այն դեպքում, եթե ոստիկանությունը հանցագործության հետաքննության ընթացքում գրառումների հասանելիություն խնդրի։ Լիբերալ-դեմոկրատները արգելափակել են առաջին փորձը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Gayle|first1=Damien|title=Theresa May to revive her 'snooper's charter' now Lib Dem brakes are off|url=https://www.theguardian.com/politics/2015/may/09/theresa-may-revive-snoopers-charter-lib-dem-brakes-off-privacy-election|accessdate=2016-07-13|work=The Guardian|date=2015-05-09}}&lt;/ref&gt;, բայց այն բանից հետո, երբ պահպանողական կուսակցությունը մեծամասնություն է ստացել 2015 թվականին, Մեյը հայտարարել է «հետաքննության լիազորությունների մասին» նոր նախագծի մասին, որը նման է Communications Data Bill նախագծին, թեև ավելի սահմանափակ լիազորություններով&lt;ref&gt;{{cite news|title=Theresa May says 'contentious' parts of web surveillance plan dropped|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-34691956|accessdate=2015-11-09|work=BBC|date=2015-11-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Britain to present new watered down surveillance bill|url=http://uk.reuters.com/article/2015/11/01/uk-britain-security-surveillance-idUKKCN0SQ1PG20151101|accessdate=2015-11-10|work=Reuters|date=2015-11-01|archive-date=2016-07-15|archive-url=https://archive.today/20160715180622/http://uk.reuters.com/article/2015/11/01/uk-britain-security-surveillance-idUKKCN0SQ1PG20151101|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ակտն ուժի մեջ է մտել 2017 թվականից&lt;ref name=&quot;gb:snop-chart16_meduza-20161130&quot;&gt;{{cite news|url=https://meduza.io/feature/2016/11/30/paket-yarovoy-britanskaya-versiya|title=«Пакет Яровой». Британская версия Королева Елизавета II одобрила «закон ищеек», разрешающий слежку за подданными|date=2016-11-30|publisher=Meduza|accessdate=2016-12-01}}&lt;/ref&gt;։

=== Վարչապետի պաշտոնում ===
ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու հանրաքվեից առաջ 2016 թվականի արշավի ընթացքում աջակցել է վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ին և եղել Brexit'а-ի հակառակորդը։ Սակայն հանրաքվեի անցկացումից հետո, որտեղ հաղթել են եվրասկեպտիկները և վարչապետ Դևիդ Քեմերոնի հայտարարությունը իր առաջիկա հրաժարականի մասին, իր թեկնածությունն է առաջադրել Պահպանողական կուսակցության ղեկավարի և, հետևաբար, [[Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ]]ի պաշտոնում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160630/1454695214.html Глава МВД Британии Тереза Мэй выдвинула свою кандидатуру на пост премьера.] // [[РИА Новости]]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 5-ին ընտրությունների առաջին փուլում Պահպանողական կուսակցության առաջնորդ Թերեզա Մեյը միանգամից դարձել է ընտրարշավի ֆավորիտը՝ հավաքելով 165 ձայն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160705/1459306710.html Мэй назвала себя лучшим кандидатом на пост премьера Британии.] // [[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;։ Իսկ հուլիսի 7-ին բրիտանացի պահպանողականների և երկրի վարչապետի պաշտոնի համար մրցավազքի եզրափակիչ փուլ անցած երկու կանայք՝ Թերեզա Մեյը, որը ստացել էր 199 խորհրդարանականների աջակցությունը, և էներգետիկայի փոխնախարար [[Անդրեա Լեդս]]ը, որը հավաքել էր 84 ձայն, դրանից հետո Թերեզան համարվում էր Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնի ամենահավանական թեկնածուն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160707/1461047553.html Премьером Британии будет женщина: финалистами гонки стали Мэй и Лидсом.] // [[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 11-ին Լեդսն ավարտել է իր արշավը՝ Մեյին թողնելով որպես միակ թեկնածու։ Շուտով նա հայտարարվել է կուսակցության առաջնորդ։ Դևիդ Քեմերոնը հայտարարել է, որ ինքը վարչապետ Թերեզայի լիազորությունները կփոխանցի հուլիսի 13-ին։ Մեծ Բրիտանիայի [[Եղիսաբեթ II]] թագուհին ընդունել է նրա հրաժարականը և լսել Թերեզա Մեյին և առաջարկել նրան նոր կառավարություն ձևավորել։ Թերեզա Մեյը տվել է իր համաձայնությունը և այդպիսով դարձել երկրորդ կինը Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ, որը զբաղեցրել է վարչապետի պաշտոնը ([[Մարգարետ Թետչեր]]ից հետո)։

2016 թվականի հոկտեմբերի 19-ին բրիտանական կառավարությունը հայտարարել էր «Ալան Թյուրինգի օրենքի» քննարկման մասին, այսինքն՝ համասեռամոլության համար դատապարտվածներին հետմահու ներում շնորհելու մասին։ Չնայած խորհրդարանում ընդդիմության դիմադրությանը, օրինագիծն ընդունվել է։ 2017 թվականի հունվարի 31-ին օրենքը ստացել է ուժի մեջ է մտել, հետմահու ներում է շնորհել 49 հազար դատապարտյալների։

2017 թվականի հունիսի 8-ին տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընտրություններ, որոնցում Պահպանողական կուսակցությունը՝ Թերեզա Մեյի գլխավորությամբ, փաստորեն զրկվել է Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանում մեծամասնությունից՝ հաղթելով նվազագույն առավելությամբ։ Ստեղծվել է այսպես կոչված «կախաղան հանված խորհրդարանի» իրավիճակ։ Կուսակցության առաջնորդը ստիպված է եղել մեկնել Մեծ Բրիտանիայի թագուհու մոտ և խնդրել նրան թույլ տալ նոր կաբինետ ձևավորել։ Լեյբորիստներն ու լիբերալ-դեմոկրատները միաժամանակ հանդես են եկել վարչապետ Թերեզա Մեյի պաշտոնաթողության օգտին։ Լեյբորիստների ղեկավար Ջերեմի Քորբինը հայտարարել է, որ ընտրությունների արդյունքները համարում է իր կուսակցության հաղթանակը։ 2017 թվականի հունիսի 29-ին Մեյի հրաժարականի մասին լուրեր են հայտնվել, սակայն դրանք հերքվել են։

==== Brexit ====
2017 թվականի մարտի 29-ին Թերեզա Մեյը նամակ է ստորագրել Եվրախորհրդի ղեկավար Դոնալդ Տուսկի անունով՝ ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու ընթացակարգի մեկնարկի մասին ծանուցելով Եվրամիության իշխանություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2017/03/29/tereza-mej-podpisala-pismo-v-es-o-zapuske-brexit.html|title=Тереза Мэй подписала письмо в ЕС о запуске Brexit|publisher=Российская газета|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170427003625/https://rg.ru/2017/03/29/tereza-mej-podpisala-pismo-v-es-o-zapuske-brexit.html|archivedate=2017-04-27|accessdate=2017-04-26|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, սպասվում էր, որ Եվրամիությունից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու շուրջ բանակցությունները կտևեն շուրջ երկու տարի և, այդպիսով, երկիրը կարող է լքել քաղաքական միությունը 2019 թվականի մարտին։

2018 թվականի հունիսի 27-ին, նախորդ օրերին խորհրդարանի երկու պալատներում տեղի ունեցած բուռն բանավեճերից հետո, ԵՄ-ի օրենքների վերացման մասին օրինագիծն ընդունվել է Համայնքների պալատի ձայների մեծամասնությամբ և Եղիսաբեթ II ստորագրումից հետո դարձել է օրենք։ Օրենքի համաձայն՝ ԵՄ-ի իրավունքի նորմերը կպահպանեն իրենց գործողությունը Մեծ Բրիտանիայի տարածքում, բայց արդեն որպես բրիտանական օրենքներ։

2019 թվականի հունվարի 15-ին վարչապետ Թերեզա Մեյը ջախջախիչ պարտություն է կրել խորհրդարանում, որտեղ պատգամավորները մերժել են ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու մասին նրա համաձայնագիրը։ 2019 թվականի մարտի 12-ին Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանը կրկին մերժել է ԵՄ-ից դուրս գալու մասին համաձայնագրի նախագիծը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6210674|title=Британский парламент повторно отверг проект соглашения с ЕС о Brexit|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 29-ին Համայնքների պալատը երրորդ անգամ մերժել է Եվրամիությունից դուրս գալու համաձայնագրի նախագիծը&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/%D1%81%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BE-%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%B2-%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B9-%D1%80%D0%B0%D0%B7-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C-%D0%B2-%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B5/a-48118428 Соглашение о «Брекзите» в третий раз провалилось в британском парламенте]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի ապրիլի 8-ին Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանը ամենակարճ ժամկետում օրենք է ընդունել, որի համաձայն կառավարությունը պարտավոր է ԵՄ-ի հետ համաձայնեցնել տարկետումը երկրի խորհրդարանի կողմից հաստատվող ժամանակահատվածի համար, որպեսզի խուսափի Եվրամիությունից առանց համաձայնագրի դուրս գալուց&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20190409/1552497378.html|title=В Британии приняли закон, предотвращающий &quot;жесткий&quot; Brexit|date=20190409T0133+0300Z|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2019-04-09|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/cda/ru/%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD-%D0%BE%D0%B1-%D0%BE%D1%82%D1%81%D1%80%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B5-%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B0/a-48257692|title=Британский парламент одобрил закон об отсрочке &quot;Брекзита&quot; {{!}} DW {{!}} 08.04.2019|publisher=DW.COM|accessdate=2019-04-09|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի ապրիլի 11-ին ԵՄ-ից երկրի դուրս գալու ժամկետի հետաձգումը ստացվել է մինչև 2019 թվականի հոկտեմբերի վերջը&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ|заглавие=Великобритания получила вторую отсрочку|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3940332}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.tmay.co.uk/ Պաշտոնական կայք էջ]
* [http://www.conservatives.com/People/Members_of_Parliament/May_Theresa.aspx Մեյի կենսագրությունը պահպանողական կուսակցության պաշտոնական կայք էջում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100216161058/http://www.conservatives.com/People/Members_of_Parliament/May_Theresa.aspx |date=2010-02-16 }}
* [http://www.homeoffice.gov.uk/about-us/ministers11/home-secretary/ Կենսագրությունը ''Home Office'' -ում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100516185837/http://www.homeoffice.gov.uk/about-us/ministers11/home-secretary/ |date=2010-05-16 }}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մեյ, Թերեզա}}
[[Կատեգորիա:Միացյալ Թագավորության վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>6w08rqou8s8c5nz7uq9jfacit6j93z4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492319</id>
      <parentid>8492271</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:28:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22624" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Թերեզա Մերի Մեյ''' ({{lang-en|Theresa Mary May}}, в девичестве ''Брэйзье'' (''Brasier)''; {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, 1997 թվականի մայիսի 1-ից [[Համայնքների պալատ]]ի անդամ է։

[[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] վարչապետը 2016 թվականի հուլիսի 13-ից մինչև 2019 թվականի հուլիսի 24-ը։ Պահպանողական կուսակցության առաջնորդը 2016 թվականի հուլիսի 11-ից մինչև 2019 թվականի հուլիսի 23-ը&lt;ref&gt;{{cite news |title=Тереза Мэй покинула пост лидера Консервативной партии |url=https://ria.ru/20190607/1555387630.html|accessdate=2019-06-08|work=РИА |date=2019-06-07}}&lt;/ref&gt;։ Զբաղեցրել է նաև կանանց և իրավահավասարության հարցերով նախարարի (2010-2012 թվականներ) և ներքին գործերի նախարարի (2010-2016 թվականներ) պաշտոնները։

== Կենսագրություն ==

=== Վաղ տարիներ ===
Ավարտել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ը՝ աշխարհագրության բակալավրի աստիճանով։ Համալսարանն ավարտելուց հետո 1977-1983 թվականներին Մեյը աշխատել է [[Անգլիայի բանկ]]ում։ 1985-1997 թվականներին աշխատել է քլիրինգային ծառայությունների ասոցիացիայի ֆինանսական խորհրդատու և միջազգային հարցերով ավագ խորհրդական&lt;ref&gt;[http://www.itv.com/news/meridian/2016-07-07/theresa-may-then-and-now-as-she-makes-a-bid-for-prime-minister-we-look-at-her-first-foray-into-westminster/ As Theresa May makes a bid for prime minister we look at her first foray into politics | Meridian — ITV News]&lt;/ref&gt;։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1986-1994 թվականներին եղել է [[Լոնդոն]]ի Բորո Մերթոնի տեղական խորհրդի պատգամավոր։ Մասնակցել է 1992 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին Նորթ Ուեսթ Դարեմի շրջանում և 1994 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին Բարքինգի շրջանում, սակայն հաջողություն չի ունեցել։

1997 թվականի ընտրություններում առաջին անգամ ընտրվել է բրիտանական խորհրդարանի Համայնքների պալատի անդամ՝ [[Բերքշիրի Մեյդենհեդ]]ի նոր ձևավորված ընտրատարածքից և այդ ժամանակից ի վեր վերընտրվել է։

1997-2002 թվականներին զբաղեցրել է տարբեր երկրորդական պաշտոններ պահպանողականների ստվերային կառավարությունում։ 2002 թվականին դարձել է Պահպանողական կուսակցության առաջին կին նախագահը և զբաղվել է կուսակցության առաջնորդի, պահպանողականների գործունեության ապահովման տեխնիկական հարցերով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.tmay.co.uk/biography |title=Биография на официальном сайте. |accessdate=2010-05-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160704011930/http://www.tmay.co.uk/biography |archivedate=2016-07-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

2003-2005 թվականներին եղել է տրանսպորտի ստվերային նախարար և, միաժամանակ, պարենի և բնապահպանության ստվերային նախարար։ 2005 թվականի մայիսից մինչև դեկտեմբեր եղել է մշակույթի, [[ԶԼՄ]]-ների և սպորտի ստվերային նախարար։ 2005 թվականի դեկտեմբերի 6-ին նշանակվել է Համայնքների պալատի ստվերային առաջնորդ։ 2009-2010 թվականներին զբաղեցրել է աշխատանքի և կենսաթոշակների ստվերային նախարարի պաշտոնը։

2010 թվականի ընտրություններից հետո նշանակվել է ներքին գործերի նախարար՝ միաժամանակ ստանալով կանանց գործերի և իրավահավասարության նախարարի պորտֆելը։ Այդ պաշտոնում նա հանդես է եկել միասեռ զույգերին հավասար իրավունքներ տրամադրելու օգտին՝ դառնալով Մեծ Բրիտանիայի առաջին բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներից մեկը, որը հրապարակավ իր աջակցությունն է հայտնել միասեռ ամուսնությունների օրինականացմանը&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://meduza.io/feature/2016/07/12/liberalizm-vo-vsem-krome-immigratsii|title=Либерализм во всём, кроме иммиграции: Что нужно знать о Терезе Мэй — новом премьер-министре Великобритании|work=Meduza |date=2016-07-12 |accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |url= http://www.pinknews.co.uk/2012/05/24/breaking-news-home-secretary-theresa-may-comes-out4marriage/ |title=Home Secretary Theresa May comes @Out4Marriage |work=Pink News |date=2012-05-24 |accessdate=2012-05-24}}&lt;/ref&gt;։ Աշխատանքի և կենսաթոշակների հարցերով նախարարի պաշտոնը, որին նա կարող էր հավակնել ստվերային կառավարությունում իր վերջին պաշտոնի պատճառով ստացել է [[Իան Դունկան Սմիթ]]ը։

Համայնքների պալատում Մեյը քվեարկել է [[Իրաք]] ներխուժելու, կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի օրենքների ընդունման&lt;ref&gt;[https://www.theyworkforyou.com/mp/theresa_may/maidenhead Тереза Мэй на сайте проекта They Work For You.]&lt;/ref&gt;, Եվրամիությանը Մեծ Բրիտանիայի հետագա ինտեգրման դեմ, հասարակական վայրերում ծխելը արգելելու, գեյ-զույգերին երեխաներ որդեգրելու հնարավորություն ընձեռելու և միասեռ ամուսնություններն օրինականացնելու օգտին&lt;ref&gt;[http://www.ibtimes.co.uk/theresa-may-what-are-new-prime-ministers-views-brexit-human-rights-gay-marriage-more-1570209 What Theresa May has to say about Brexit, gay marriage, human rights and business. International Business Times]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/programs/48minut/1796302-echo/ Обсуждение министра внутренних дел Великобритании Терезы Мэй в передаче «48 минут» радиостанции Эхо Москвы]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://attitude.co.uk/theresa-may-what-you-need-to-know-about-the-lgbt-rights-record-of-britains-next-pm/ |title=Theresa May: What you need to know about the LGBT rights record of Britain’s next PM |accessdate=2016-07-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160715062639/http://attitude.co.uk/theresa-may-what-you-need-to-know-about-the-lgbt-rights-record-of-britains-next-pm |archivedate=2016-07-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մեյը նաև պաշտպանել է օրինագիծը, որը ստացել է «լրտեսական կանոնադրություն» (Snoopers' Charter) ոչ պաշտոնական անվանումը, որը ինտերնետ-պրովայդերներին և բջջային կապի օպերատորներին պարտավորեցրել է պահպանել օգտատերերի ակտիվության մասին տվյալները ցանցում, ձայնային զանգերը, հաղորդագրությունները և էլեկտրոնային փոստը մեկ տարվա ընթացքում, այն դեպքում, եթե ոստիկանությունը հանցագործության հետաքննության ընթացքում գրառումների հասանելիություն խնդրի։ Լիբերալ-դեմոկրատները արգելափակել են առաջին փորձը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Gayle|first1=Damien|title=Theresa May to revive her 'snooper's charter' now Lib Dem brakes are off|url=https://www.theguardian.com/politics/2015/may/09/theresa-may-revive-snoopers-charter-lib-dem-brakes-off-privacy-election|accessdate=2016-07-13|work=The Guardian|date=2015-05-09}}&lt;/ref&gt;, բայց այն բանից հետո, երբ պահպանողական կուսակցությունը մեծամասնություն է ստացել 2015 թվականին, Մեյը հայտարարել է «հետաքննության լիազորությունների մասին» նոր նախագծի մասին, որը նման է Communications Data Bill նախագծին, թեև ավելի սահմանափակ լիազորություններով&lt;ref&gt;{{cite news|title=Theresa May says 'contentious' parts of web surveillance plan dropped|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-34691956|accessdate=2015-11-09|work=BBC|date=2015-11-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Britain to present new watered down surveillance bill|url=http://uk.reuters.com/article/2015/11/01/uk-britain-security-surveillance-idUKKCN0SQ1PG20151101|accessdate=2015-11-10|work=Reuters|date=2015-11-01|archive-date=2016-07-15|archive-url=https://archive.today/20160715180622/http://uk.reuters.com/article/2015/11/01/uk-britain-security-surveillance-idUKKCN0SQ1PG20151101|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ակտն ուժի մեջ է մտել 2017 թվականից&lt;ref name=&quot;gb:snop-chart16_meduza-20161130&quot;&gt;{{cite news|url=https://meduza.io/feature/2016/11/30/paket-yarovoy-britanskaya-versiya|title=«Пакет Яровой». Британская версия Королева Елизавета II одобрила «закон ищеек», разрешающий слежку за подданными|date=2016-11-30|publisher=Meduza|accessdate=2016-12-01}}&lt;/ref&gt;։

=== Վարչապետի պաշտոնում ===
ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու հանրաքվեից առաջ 2016 թվականի արշավի ընթացքում աջակցել է վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ին և եղել Brexit'а-ի հակառակորդը։ Սակայն հանրաքվեի անցկացումից հետո, որտեղ հաղթել են եվրասկեպտիկները և վարչապետ Դևիդ Քեմերոնի հայտարարությունը իր առաջիկա հրաժարականի մասին, իր թեկնածությունն է առաջադրել Պահպանողական կուսակցության ղեկավարի և, հետևաբար, [[Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ]]ի պաշտոնում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160630/1454695214.html Глава МВД Британии Тереза Мэй выдвинула свою кандидатуру на пост премьера.] // [[РИА Новости]]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 5-ին ընտրությունների առաջին փուլում Պահպանողական կուսակցության առաջնորդ Թերեզա Մեյը միանգամից դարձել է ընտրարշավի ֆավորիտը՝ հավաքելով 165 ձայն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160705/1459306710.html Мэй назвала себя лучшим кандидатом на пост премьера Британии.] // [[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;։ Իսկ հուլիսի 7-ին բրիտանացի պահպանողականների և երկրի վարչապետի պաշտոնի համար մրցավազքի եզրափակիչ փուլ անցած երկու կանայք՝ Թերեզա Մեյը, որը ստացել էր 199 խորհրդարանականների աջակցությունը, և էներգետիկայի փոխնախարար [[Անդրեա Լեդս]]ը, որը հավաքել էր 84 ձայն, դրանից հետո Թերեզան համարվում էր Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնի ամենահավանական թեկնածուն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20160707/1461047553.html Премьером Британии будет женщина: финалистами гонки стали Мэй и Лидсом.] // [[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 11-ին Լեդսն ավարտել է իր արշավը՝ Մեյին թողնելով որպես միակ թեկնածու։ Շուտով նա հայտարարվել է կուսակցության առաջնորդ։ Դևիդ Քեմերոնը հայտարարել է, որ ինքը վարչապետ Թերեզայի լիազորությունները կփոխանցի հուլիսի 13-ին։ Մեծ Բրիտանիայի [[Եղիսաբեթ II]] թագուհին ընդունել է նրա հրաժարականը և լսել Թերեզա Մեյին և առաջարկել նրան նոր կառավարություն ձևավորել։ Թերեզա Մեյը տվել է իր համաձայնությունը և այդպիսով դարձել երկրորդ կինը Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ, որը զբաղեցրել է վարչապետի պաշտոնը ([[Մարգարետ Թետչեր]]ից հետո)։

2016 թվականի հոկտեմբերի 19-ին բրիտանական կառավարությունը հայտարարել էր «Ալան Թյուրինգի օրենքի» քննարկման մասին, այսինքն՝ համասեռամոլության համար դատապարտվածներին հետմահու ներում շնորհելու մասին։ Չնայած խորհրդարանում ընդդիմության դիմադրությանը, օրինագիծն ընդունվել է։ 2017 թվականի հունվարի 31-ին օրենքը ստացել է ուժի մեջ է մտել, հետմահու ներում է շնորհել 49 հազար դատապարտյալների։

2017 թվականի հունիսի 8-ին տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընտրություններ, որոնցում Պահպանողական կուսակցությունը՝ Թերեզա Մեյի գլխավորությամբ, փաստորեն զրկվել է Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանում մեծամասնությունից՝ հաղթելով նվազագույն առավելությամբ։ Ստեղծվել է այսպես կոչված «կախաղան հանված խորհրդարանի» իրավիճակ։ Կուսակցության առաջնորդը ստիպված է եղել մեկնել Մեծ Բրիտանիայի թագուհու մոտ և խնդրել նրան թույլ տալ նոր կաբինետ ձևավորել։ Լեյբորիստներն ու լիբերալ-դեմոկրատները միաժամանակ հանդես են եկել վարչապետ Թերեզա Մեյի պաշտոնաթողության օգտին։ Լեյբորիստների ղեկավար Ջերեմի Քորբինը հայտարարել է, որ ընտրությունների արդյունքները համարում է իր կուսակցության հաղթանակը։ 2017 թվականի հունիսի 29-ին Մեյի հրաժարականի մասին լուրեր են հայտնվել, սակայն դրանք հերքվել են։

==== Brexit ====
2017 թվականի մարտի 29-ին Թերեզա Մեյը նամակ է ստորագրել Եվրախորհրդի ղեկավար Դոնալդ Տուսկի անունով՝ ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու ընթացակարգի մեկնարկի մասին ծանուցելով Եվրամիության իշխանություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2017/03/29/tereza-mej-podpisala-pismo-v-es-o-zapuske-brexit.html|title=Тереза Мэй подписала письмо в ЕС о запуске Brexit|publisher=Российская газета|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170427003625/https://rg.ru/2017/03/29/tereza-mej-podpisala-pismo-v-es-o-zapuske-brexit.html|archivedate=2017-04-27|accessdate=2017-04-26|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, սպասվում էր, որ Եվրամիությունից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու շուրջ բանակցությունները կտևեն շուրջ երկու տարի և, այդպիսով, երկիրը կարող է լքել քաղաքական միությունը 2019 թվականի մարտին։

2018 թվականի հունիսի 27-ին, նախորդ օրերին խորհրդարանի երկու պալատներում տեղի ունեցած բուռն բանավեճերից հետո, ԵՄ-ի օրենքների վերացման մասին օրինագիծն ընդունվել է Համայնքների պալատի ձայների մեծամասնությամբ և Եղիսաբեթ II ստորագրումից հետո դարձել է օրենք։ Օրենքի համաձայն՝ ԵՄ-ի իրավունքի նորմերը կպահպանեն իրենց գործողությունը Մեծ Բրիտանիայի տարածքում, բայց արդեն որպես բրիտանական օրենքներ։

2019 թվականի հունվարի 15-ին վարչապետ Թերեզա Մեյը ջախջախիչ պարտություն է կրել խորհրդարանում, որտեղ պատգամավորները մերժել են ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու մասին նրա համաձայնագիրը։ 2019 թվականի մարտի 12-ին Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանը կրկին մերժել է ԵՄ-ից դուրս գալու մասին համաձայնագրի նախագիծը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6210674|title=Британский парламент повторно отверг проект соглашения с ЕС о Brexit|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 29-ին Համայնքների պալատը երրորդ անգամ մերժել է Եվրամիությունից դուրս գալու համաձայնագրի նախագիծը&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/%D1%81%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BE-%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%B2-%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B9-%D1%80%D0%B0%D0%B7-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C-%D0%B2-%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B5/a-48118428 Соглашение о «Брекзите» в третий раз провалилось в британском парламенте]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի ապրիլի 8-ին Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանը ամենակարճ ժամկետում օրենք է ընդունել, որի համաձայն կառավարությունը պարտավոր է ԵՄ-ի հետ համաձայնեցնել տարկետումը երկրի խորհրդարանի կողմից հաստատվող ժամանակահատվածի համար, որպեսզի խուսափի Եվրամիությունից առանց համաձայնագրի դուրս գալուց&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20190409/1552497378.html|title=В Британии приняли закон, предотвращающий &quot;жесткий&quot; Brexit|date=20190409T0133+0300Z|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2019-04-09|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/cda/ru/%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD-%D0%BE%D0%B1-%D0%BE%D1%82%D1%81%D1%80%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B5-%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B0/a-48257692|title=Британский парламент одобрил закон об отсрочке &quot;Брекзита&quot; {{!}} DW {{!}} 08.04.2019|publisher=DW.COM|accessdate=2019-04-09|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի ապրիլի 11-ին ԵՄ-ից երկրի դուրս գալու ժամկետի հետաձգումը ստացվել է մինչև 2019 թվականի հոկտեմբերի վերջը&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ|заглавие=Великобритания получила вторую отсрочку|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3940332}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.tmay.co.uk/ Պաշտոնական կայք էջ]
* [http://www.conservatives.com/People/Members_of_Parliament/May_Theresa.aspx Մեյի կենսագրությունը պահպանողական կուսակցության պաշտոնական կայք էջում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100216161058/http://www.conservatives.com/People/Members_of_Parliament/May_Theresa.aspx |date=2010-02-16 }}
* [http://www.homeoffice.gov.uk/about-us/ministers11/home-secretary/ Կենսագրությունը ''Home Office'' -ում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100516185837/http://www.homeoffice.gov.uk/about-us/ministers11/home-secretary/ |date=2010-05-16 }}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մեյ, Թերեզա}}
[[Կատեգորիա:Միացյալ Թագավորության վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ck0k8xg4993ob8v9axxzspkbe7hx75i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>716016</id>
    <revision>
      <id>8492629</id>
      <parentid>7592942</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:03:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10171" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 = {{հիմնական գույն}}
 |հայերեն անվանում = Քաղաք Գորյաչի Կլյուչ
 |բնօրինակ անվանում = &lt;small&gt;{{lang-ru|Муниципальное образование город Горячий Ключ}}&lt;/small&gt;
 |զինանշան = Coat of Arms of Goryachy Klyuch (Krasnodar krai).png
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = Flag of Goryachy Klyuch (Krasnodar krai).png
 |դրոշի նկարագրում = 
 |երկիր = Ռուսաստան
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = [[քաղաքային օկրուգ]]
 |մտնում է = [[Կրասնոդարի երկրամաս]]
 |ներառում է = 1 քաղաք և 7 գյուղական օկրուգ
 |վարչական կենտրոն = [[Գորյաչի Կլյուչ]]
 |խոշորագույն քաղաք = 
 |խոշոր քաղաքներ = 
 |կազմավորման թվական = 2005
 |ղեկավար = 
 |ղեկավարի պաշտոն =
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 = 
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = [[ռուսերեն]]
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 63 615&lt;ref name=BN&gt;[http://krsdstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krsdstat/ru/news/rss/917411004c32493d8436e7b4bce00d93 Оценка численности населения на 1 января 2016 года по муниципальным образованиям Краснодарского края] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;
 |մարդահամարի թվական = 2016
 |տոկոսը բնակչությունից = 
 |տեղը ըստ բնակչության = 
 |խտություն = 
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = [[ռուսներ]], [[հայեր]], [[ուկրաինացիներ]]
 |կրոնական կազմ = [[քրիստոնեություն|քրիստոնյաներ]]
 |տարածք = 1755,6
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն = 
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |լայնք = 
 |երկայնք = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Location Goryachy Klyuch Urban Okrug Krasnodar Krai.svg
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |պատմական շրջան = 
 |ժամային գոտի = UTC+3&lt;ref&gt;[http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_114656/ Федеральный закон от 03.06.2011 N 107-ФЗ (ред. от 03.07.2016) &quot;Об исчислении времени&quot;] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;
 |հապավում = 
 |ISO = 
 |FIPS = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն =
 |ավտոմոբիլային կոդ =23, 93, 123&lt;ref&gt;[http://docs.cntd.ru/document/901815383 Ռուսաստանի Ներքին գործերի նախարարության «Տրանսպորտային միջոցների պետ-համարանիշերի մասին» հրաման] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;
 |կայք =http://www.gorkluch.ru/
 |վիքիպահեստում = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Քաղաք Գորյաչի Կլյուչ''' ({{lang-ru|Муниципальное образование город Горячий Ключ}}) կամ պարզապես '''Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ''' ({{lang-ru|Городской округ Горячий Ключ}}), մունիցիպալ կազմավորում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] [[Կրասնոդարի երկրամաս]]ում։ Վարչական կենտրոնը [[Գորյաչի Կլյուչ]] քաղաքն է։

== Բնակավայրեր ==
Քաղաքայի օկրուգի կազմում ընդգրկված է 31 բնակավայր․
* վարչական կենտրոն — քաղաք [[Գորյաչի Կլյուչ]] — 30 126 բնակիչ&lt;ref name=մկ&gt;[https://web.archive.org/web/20130124073700/http://krsdstat.ru/perepis/vpn2010/ekspres/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%92%D0%9F%D0%9D_2010.pdf Перепись 2010 года в Краснодарском крае] {{ref-ru}} /արխիվացված է 2012-08-18/&lt;/ref&gt;;
* [[Բակինսկայա]]յի գյուղական օկրուգ — 2 519 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ստանիցա [[Բակինսկայա]];
* [[Բեզիմյաննոե (Կրասնոդարի երկրամաս)|Բեզիմյաննոեի]] գյուղական օկրուգ — 3 184 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ավան [[Միրնի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Միրնի]] (օկրուգի կենտրոն),
::գյուղ [[Բեզիմյաննոե (Կրասնոդարի երկրամաս)|Բեզիմյաննոե]],
::ստանիցա [[Պյատիգորսկայա]],
::գյուղ [[Ֆանագորիյսկոե]],
::գյուղ [[Խրեբտովոե]];
* [[Իմերետինսկայա]]յի գյուղական օկրուգ — 1 609 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ստանիցա [[Իմերետինսկայա]];
* [[Կուտաիս (Կրասնոդարի երկրամաս)|Կուտաիսի]] գյուղական օկրուգ — 2 116 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ավան [[Կուտաիս (Կրասնոդարի երկրամաս)|Կուտաիս]],
::խուտոր [[Վեսյոլի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Վեսյոլի]],
::խուտոր [[Դոմիկի (Կրասնոդարի երկրամաս)|Դոմիկի]],
::ավան [[Կուրա-Պրոմիսել]],
::ավան [[Կուրա-Տրանսպորտնի]],
::խուտոր [[Կուրա-Ցեցե]],
::ավան [[Օկտյաբրսկի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Օկտյաբրսկի]],
::ավան [[Պրոմիսլովի (Կրասնոդարի երկրամաս)|Պրոմիսլովի]],
::ավան [[Տրանսպորտնի (Կրասնոդարի երկրամաս)|Տրանսպորտնի]],
::ավան [[Շիրոկայա Բալկա (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Շիրոկայա Բալկա]];
* [[Սարատովսկայա (ստանիցա)|Սարատովսկայայի]] գյուղական օկրուգ — 11 211 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ստանիցա [[Սարատովսկայա (ստանիցա)|Սարատովսկայա]],
::խուտոր [[Մոլկին]],
::խուտոր [[Պապորոտնի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Պապորոտնի]],
::ավան [[Պրիռեչենսկի]],
::խուտոր [[Սևեռնի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Սևեռնի]],
::խուտոր [[Սոլյոնի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Սոլյոնի]],
::խուտոր [[Սորոկին (Կրասնոդարի երկրամաս)|Սորոկին]];
* [[Սուզդալսկայա]]յի գյուղական օկրուգ — 2 697 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ստանիցա [[Սուզդալսկայա]],
::ստանիցա [[Մարտանսկայա]],
::խուտոր [[Կրասնի Վոստոկ (Կրասնոդարի երկրամաս)|Կրասնի Վոստոկ]];
* [[Չեռնոմորսկայա]]յի գյուղական օկրուգ — 3 827 բնակիչ&lt;ref name=մկ /&gt;․
::ավան [[Պերվոմայսկի (Գորյաչի Կլյուչի քաղաքային օկրուգ)|Պերվոմայսկի]],
::ստանիցա [[Չեռնոմորսկայա]],
::ստանիցա [[Կուտաիսկայա]]։

== Բնակչություն ==
[[2016]] թվականի տվյալներով օկրուգում բնակվում է 63 615 մարդ&lt;ref name=BN /&gt;։
;Ազգային կազմը
[[2010]] թվականի մարդահամարի արդյունքներով քաղաքային օկրուգում 57 289 բնակվողներից 55 763-ը նշել են իրենց ազգությունը&lt;ref&gt;[http://krsdstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krsdstat/resources/e105100040b4a742a3f5e7367ccd0f13/pub-04-04.pdf Итоги: Краснодарстат. Том 4. Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305173103/http://krsdstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/krsdstat/resources/e105100040b4a742a3f5e7367ccd0f13/pub-04-04.pdf |date=2016-03-05 }} {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;․
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ազգություն !! Բաժինը !! Թվաքանակը
|-
| [[Ռուսներ]] || 86,68 % || 48 338
|-
| [[Հայեր]] || 5,46 % || 3 042
|-
| [[Ուկրաինացիներ]] || 2,13 % || 1 187
|-
| [[Քրդեր]] || 1,38 % || 772
|-
| [[Թաթարներ]] || 0,56 % || 310
|-
| [[Վրացիներ]] || 0,46 % || 255
|-
| [[Բելառուսներ]] || 0,39 % || 217
|-
| [[Ադըղեներ]] || 0,39 % || 216
|-
| [[Գերմանացիներ]] || 0,37 % || 205
|-
| [[Ադրբեջանցիներ]] || 0,24 % || 136
|-
| [[Եզդիներ]] || 0,18 % || 102
|-
| Այլ ազգություններ || 1,76 % || 983
|-
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gorkluch.ru/ Պաշտոնական կայք] {{ref-ru}}
* [http://www.krasnodar.ru/content/40/show/34746/ Մունիցիպալ կազմավորման էջը Կրասնոդարի երկրամասի պաշտոնական կայքում] {{ref-ru}}
* [http://government.ru/ Ռուսաստանի Կառավարության կայք. Տարածաշրջանների մասին տարաբնույթ տեղեկություններ։ ''Անհրաժեշտ է փնտրել ըստ շրջանի անվանման։''] {{ref-ru}}
* [http://www.gks.ru/ Ռուսաստանի Պետական վիճակագրական ծառայության կայքը] {{ref-ru}}

{{Կրասնոդարի երկրամաս}}

[[Կատեգորիա:Կրասնոդարի երկրամասի քաղաքային օկրուգներ]]</text>
      <sha1>hsp0w9kd485n25g7opn2jv6f8pq679e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բենազիր Բհուտտո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>719604</id>
    <revision>
      <id>8492252</id>
      <parentid>8274403</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78095" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Բենազիր Բհուտոո''' ({{ԱԾ}}), պակիստանցի քաղաքական գործիչ, [[Պակիստան]]ի վարչապետը [[1988]]- [[1990]] և [[1993]]-[[1996]] թվականներին։ Բենազիր Բհուտտոն համարվում է իսլամադավան աշխարհի առաջին կին բարձրաստիճան պաշտոնյան։

Ունենալով [[Սինդհի]] և [[Քրդեր|քուրդ]] ծնողներ՝ Բհուտոն ծնվել է [[Կարաչի]]ում, քաղաքականապես կարևոր, հարուստ և արիստոկրատ ընտանիքում։ Իր հայրը՝ Զուլֆիկարը, եղել է Պակիստանի ժողովրդական կուսակցության հիմնադիրն ու ղեկավարը, ով ընտրվել է Պակիստանի սոցիալիստական վարչապետ [[1973]] թվականին։ Բհուտտոն սովորել է [[Հարվարդի համալսարան|Հարվարդի]] և [[Օքսֆորդի համալսարան|Օքսֆորդի]] համալսարաններում, որտեղ նա  եղել «Օքսֆորդի միության» ղեկավար։ Նա վերադարձել է Պակիստան [[1977]] թվականին, երբ նրա հայրը հեռացվել էր պաշտոնից ռազմական ոստիկանության կողմից։ Բհուտտոն և իր մայրը՝ Նուսրաթը վերցրեցին Պակիստանի ժողովրդական կուսակցության կառավարումը և առաջնորդեցին երկիրը հանուն ժողովրդավարության վերականգնման։ Բհուտտոն պարբերաբար ձերբակալվում էր Մուհամադ Զիա-ուլ-Հաքսի ռազմական կառավարության կողմից, ապա [[1984]] թվականին արտաքսվեց Բրիտանիա։ Նա վերադարձավ [[1986]] թվականին և [[Մարգարետ Թետչեր]]ի  տնտեսական մոդելից տպավորված վերափոխեց Պակիստանի ժողովրդական կուսակցության տնտեսական գաղափարները սոցիալիստականից դեպի ազատական՝ նախքան [[1988]] թվականի ընտրություններում իրենց կրած հաղթանակը։ Որպես վարչապետի  իր բարեփոխումների փորձերը ճնշվեցին տեղի պահպանողակնների և իսլամական ուժերի կողմից ընդհուպ նույնիսկ Ղուլամ Իշաք Խանի և զինված ուժերի կողմից։  Իր ղեկավարությունը մեղադրվեց կոռուպցիայի և [[Ընտանեվարություն|նեպոտիզմի]] մեջ և հեռացվեց [[1990]] թվականին Խանի կողմից։ Հատուկ ծառայությունները ապահովեցին, որ այդ ընտրություններում տեղի ունենա Իսլամաժողովրդավարական դաշինքի հաղթանակը, որից հետ Բհուտտոն դարձավ որպես ընդդիմության ղեկավար։

Վարչապետ [[Նավազ Շարիֆ]]ի գլխավորած ԻԺԴ-ի կառավարությունը ևս հեռացվեց կոռուպցիայի պատճառով, որից հետո Բհուտտոն իր կուսակցության հետ [[1993]] թվականին նորից հաղթեց ընտրություններում։ Իր երկրորդ ժամկետի ընթացքում տեղի ունեցավ տնտեսության մասնավորեցում, և փորձեր կատարվեց զարգացնելու կանանց իրավունքները։ Իր կառավարությունը տուժել է մի քանի ապստամբություններից ներառյալ իր եղբայր Մուրթազայի սպանությունը, [[1995]] թվականի հեղաշրջման փորձը, և կոռուպցիոն սկանդլներիցմ որոնք կապված էին իր և իր ամուսին [[Ասիֆ Ալի Զարդարի]] հետ։ Վերջին դեպքից հետո նախագահը կրկին ցրեց կառավարությունը։ [[1997]] թվականին Պակիստանի ժողովրդական կուսակցությունը պարտվեց ընտրություններում և [[1998]] թվականին Բենզամին Բհուտտոն ինքնաաքսորվեց [[Դուբայ]]՝ ղեկավարելով իր կուսակցությունը իր լիազորների միջոցով։ Սկանդալային կոռուպցիոն մեղադրանքները հաստատվեցին [[2003]] թվականի Շվեցարական դատարանի որոշմամբ և նա պարտավորվեց Պակիստանի բյուջե վճարել  մոտավորապես 12 միլիոն դոլլար։ Հետագայում Պակիստանի նախագահ Պերվեզ Մուշարաֆի հետ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի միջնորդված բանակցություններից հետո Բենազիմը վերադարձավ Պակիստան մասնակցելու [[2008]] թվականի ընտրությունների քաղաքացիական ակտիվության զարգացման և աճող իսլամիստական դաժանությունների մերժման գաղափարախոսությամբ։ [[Ռավալպինդի]]ի ընտրապայքարից հետո նա սպանվեց, որի պատսխանատվությունը իր վրա վերցրեց [[Ալ-Կաիդա]]ն՝ չնայած Պակիստանի թալիբանները և հատուկ ծառայությունները լայնորեն կասկածվում են սպանության մեջ։ Բհուտտոն թաղվեց իրենց ընտանեկան դամբարանում։

Բհուտտոն հակասական կերպար է։ Նա շատ հաճախ քննադատվել է անփորձության և կոռուպցիայի պատճառով և Պակիստանի իսլամիստական լոբբիի կողմից  բախվել է շատ ուժեղ ընդդիմության իր աշխարհիկ և մոդեռն օրակարգի պատճառով։ Իր գործունեության սկզբնական շրջանում նա երբեք չի համարվել լոկալ ժողովրդական անձ, բացի դրանց նա հրապուրված է եղել արևմտյան ազգերի աջակցությամբ, որոնց համար նա համարվել է ժողովրդավարության չեմպիոն։ Հետագայում նա ճանաչվել է կանանց իրավուքների պաշտպանությա խորհրդանիշ տղամարդկանց կողմից ղեկավարվող հասարակության մեջ իր քաղաքական հաջողությունների շնորհիվ։
==Վաղ կյանք==

===Մանկություն։ 1953–68===
{{See also|Բհուտտոների ընտանիք}}
Բհուտտոն ծնվել է 1953 թվականի հունիսի 21-ին Պակիստանի Կարաչի քաղաքում{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Khuhro|2a2=Soomro|2y=2013|2p=274|3a1=Allen|3y=2016|3p=10}}։ Իր հայրը քաղաքական գործիչ Զուլֆիկար Բհուտտոն էր, իսկ իր մայրը Բեգուն Նուսրաթ Իսֆահնին էր, ում ծնողները Իրանի քրդեր էին:{{sfn|Khuhro|Soomro|2013|p=274}}  Զուլֆիկարը Շահ Նավազ Բհուտտոյի որդին էր, նախկին քաղաքական գործիչ էր, ով եղել է Ջունագատի շրջանի վարչապետ:{{sfnm|1a1=Bhargava|1y=1990|1pp=14–15|2a1=Bhatia|2y=2008|2pp=12–13|3a1=Muñoz|3y=2013|3p=20|4a1=Allen|4y=2016|4p=4}} Բհուտոնները Արիստոկրատ էին,{{sfnm|1a1=Bhargava|1y=1990|1p=14|2a1=Lamb|2y=1991|2p=29}}Սհինդի շրջանի հարուստ հողատերերից{{sfn|Bhatia|2008|p=x}},որոնք տեղափոխվել էին [[Սինդ]] [[Ռաջաստան]]ի Ջայսալմեր քաղաքից&lt;ref&gt;{{книга|автор=Salmaan Taseer.&amp;nbsp;|заглавие=Bhutto: a political biography|ссылка=http://www.panhwar.com/Books_By_Sani/Bhutto%20a%20political%20biography.pdf|место=New Delhi|издательство=Vikas Publishing House|год=1980|allpages=208|isbn=0-7069-1085-0}} — P. 9.&lt;/ref&gt;:Նրանք սուննիներ էին:{{sfn|Bhatia|2008|p=12}} Չնայած Նուսրաթը ծնվել էր Շիաների ընտանիքում, նա ընդունել էչ Սուննիզմ հարանիքին:{{sfn|Allen|2016|p=8}} Զույգը ամուսնացել էր 1951 թվականի սեպտեմբերին{{sfn|Allen|2016|p=9}} և Բենազիրը առաջին զավակն էր{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=19}}։ TՀետագայում նրանք ունեցան ևս երեք զավակ։ Մուրտազան ծնվել է 1954-ին, Սանամը՝ 1957-ին և Շահնավազը՝ 1958-ին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Allen|2y=2016|2p=12}} Երբ Շահ Նավազը մահացավ 1957 թվականին, Զուլֆիկարը ժառանգեց ընտանեկան հողատարածքները, որի արդյունքում նա դարձավ շատ հարուստ:{{sfn|Allen|2016|p=12}}

[[File:Zulfikar Ali Bhutto.jpg|thumb|left|200px|Զուլֆիկար Բհուտտոն՝ Բենազիրի հայրը, ով եղել է Պակիստանի վարչապետը և ՊԺԿ հիմնադիրն ու ղեկավարը:]]

Բենազիրի առաջին լեզուն անգլերեն էր, երբ նա երեխա էր նա ավելի շատ խոսում էր անգլերեն, քան Ուրդուով, և դժվարությամբ էր խոսում տեղի Սինդհ լեզվով:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=19|2a1=Allen|2y=2016|2p=15}} Բենազիրը սկզբում հաճախում էր Կարաչիի ledi Ջենինգսի նակապարտեզը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Allen|2y=2016|2p=15}} Հետագայում նրան տարան Կարաչիի Հիսուսի և Մարիամ Աստվածածնի մենաստան-դպրոցը, իսկ այնտեղից նույնանուն գիշերօթիկ դպրոց, որը գտնվում էր Մուրեում:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=13, 14|2a1=Allen|2y=2016|2pp=15, 17}} Մուրեն գտնվում է Հնդկաստանի սահմանին, և 2-րդ հնդպակիստանական պատերազմ ժամանակ Բհուտտոն և այլ աշակերտներ ենթարկվել են օդային հարձակումների փորձությունների{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=60|2a1=Allen|2y=2016|2p=17}} 1968 թվականի քնությունների ժամանակ, Բհուտտոն հանձնել է իր O-մակարդակի որակավորումը բարձր գնահտականներով:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Allen|2y=2016|2p=21}}

Երիտասարդ տարիքում Բհուտոն իդեալացնում էր իր հորը,{{sfn|Bhatia|2008|p=16}} իսկ հայրը քաջալերում էր նրան, որ նա սովորի ի հակադրություն Պակիստանի ավանդական մեթոդներ, որոնք տարածված էին պակիստանում:{{sfn|Bhatia|2008|p=14}} Այնուամենայնիվ իր մանկության ընթացքում հարաբերությունը իր ծնողների հետ լարված էր։ Զոլֆիկարը ուներ արտաամուսնական կապեր այլ կնոջ հետ, և Նուսրատը առարկում էր, որ նա հեռացնի այդ կնոջը իրենց տնից։ Նուսրաթը մեկնեց Իրան բայց երբ Զուլֆիկարը պաշտպանեց իր երեխաներին միանալու իրենց մորը, կինը վերադարձավ Պակիստան վեց ամիս հետո՝ ապրեով Կարաչիում:{{sfn|Allen|2016|pp=15–16}} Իր կյանքի ընթացքում Բհուտտոն, երբեք հանրային չի խոսել այս թեմայով:{{sfn|Allen|2016|p=16}}

Երբ Բհուտտոն 5 տարեկան էր, իր հայրը դարձավ Էներգետիկայի նախարար, և երբ նա 9 տարեկան էր իր հայրը դարձավ արտաքին գործերի նախարար{{sfn|Bhatia|2008|p=13}} Վաղ տարիքից նա արդեն բացահայտված էր այլազգի դիվանագետների և քաղաքական գործիչների կողմից, ովքեր այցելում էին իր հորը, որոնց մեջ էին Ջոու Էնլայը, Հենրի Կիսինջերը և Հաբերտ Համֆրեյն:{{sfn|Bhatia|2008|p=15}} Երբ նա տասներեք տարեկան էր, նրա հայրը վայր դրեց պորտֆելը և մեկ տարի անց ստեղծեց իր սեփական կուսակցությունը՝ Պակիստանի ժողովորդների կուսակցությունը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=13|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=42|3a1=Allen|3y=2016|3p=18}} ՊԺԿ-ի կարգածոսն էր &lt;&lt;Իսլամը մեր հավատքն է, ժողովրդավարությունը՝ մեր քաղաքականությունը, սոցիալիզմը՝ մեր տնտեսությունը։ Ամբողջ իշխանությունը ժողովրդին&gt;&gt;: {{sfn|Allen|2016|p=18}} Այն գործարկում էր պոպուլիստական ռազմավարություն ձայներ ներգրավելու համար, խոստանալով հաց, հագուստ և կացարան յուրաքանչյուր պակիստանցու համար և պնդում էր, որ Քաշմիրի վիճարկելի տարածքները կվերադարձվեն Հնդկաստանից Պակիստանին:.{{sfn|Allen|2016|p=18}} Բենազիրը միանգամից միացավ:{{sfn|Bhatia|2008|p=13}} Պակիստանի նախագահ Այուբ Խանի դեմ խռովությունների ժամանակ՝ 1968 թվականին, Զուլֆիակրը ձերբակալվեց և բանտարկվեց երեք ամսով, որի ընթացքում նա գրեց Բենազիրին, ոգևորելու իր ուսմունքները:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=14|2a1=Allen|2y=2016|2pp=19, 20}} Բենազիր Բհուտտոն հիշում էր՝&lt;blockquote&gt;
«Իմ հայրը հավատացյալ մուսուլման էր։ Երբ մայրս ինձ չադրա հագցրեց 12 տարեկանում, հայրս ասաց՝ «Թող Նա մեծանա և ինքը կորոշի՝ բացել իր դեմքը, թե ոչ։ Իսլամը տալիս է կնոջը հնարավորություն դասավորելու իր կյանքը ինքնուրույն»։ Դրանից հետո ես երբեք էլ չադրա չկրեցի»
&lt;/blockquote&gt;

===Ուսանողական տարիներ։ 1969–77===

[[File:Byerly Hall - Radcliffe Yard, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, USA - IMG 6593.JPG|thumb|right|Բհուտտոն ստացավ իր բակալավրի աստիճանը Ռադկլիֆի քոլեջում՝ Հարվարդում]]

1968 թվականից մինչև 1973 թվականը Բհուտտոն սովորեց բակալավրի աստիճանի համար Ռադկլիֆի քոլեջում՝ Հարվարդի Համալսարանում:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=5–6|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=49}} Նա սկսեց սովորել, երբ նա ընդամենը տասնվեց տարեկան էր, որը նորմայի ավելի երիտասարդ տարիք է, բայց Զուլֆիկարը օգտագործեց իր կապերը, որպեսզի թույլ տան նրան սովորել այնտեղ վաղ տարիքից:{{sfn|Allen|2016|p=21}} Զուլֆիկարը խնդրեց իր ընկեր Ջոն Քեննեթ Գալբրեյթին՝ Հարվարդի համալսարանի տնտեսագիտության պրոֆեսորին, ով եղել էր Հնդկաստանում ԱՄՆ-ի նախկին դեսպանը, լինել իր աղջկա խնամակալը Հարվարդում։ {{sfn|Bhatia|2008|p=46}} Մչա միջոցով, Բհուտտոն հանդիպեց իր որդուն՝ Պիտռ Գալբրեյթին, ով դարձավ Բենազիրի կյանքի ընկերը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=46|2a1=Allen|2y=2016|2p=23}} Մեկ տարի անց Մուրտազան միացավ Բենազիրին Հարվարդում:{{sfn|Bhatia|2008|pp=106–107}} Բհուտտոն դժվարանում էր հարմարվեր ԱՄՆ-ի կյանքին,{{sfn|Allen|2016|p=22}} չնայած հետագայում Բհուտտոն իր ապրած տարիները Հրավարդում անվանեց իր կյանքի ամենաերջանիկ չորս տարիները:{{sfn|Muñoz|2013|p=49}} Նա դարձավ հանրակացարանի տուրիստական գիդը և իրենց հանրակացարանի՝ Էլիոտ Հաուսի լիազորը:{{sfn|Allen|2016|p=23}} Նա ներգրավվեց ԱՄՆ-ին Վիետնամական պատերազմից հեռացնելու արշավին՝ միանալով Մորատորիումի օրվա բողոքի ցույցերին Բոստոնի Քոմմոն զբոսայոգում։ {{sfnm|1a1=Bhargava|1y=1990|1p=36|2a1=Allen|2y=2016|2p=24}} Նա բախվեց երկրորդ ֆեմինիստական շարժման մեջ ներգրաված ակտիվիստների հետ, չնայած նա թերահավատոչեն էր մոտենում շարջման որոշ գաղափարներին:{{sfn|Allen|2016|p=24}} Այստեղ, համաձայն Բենազիրի հիշողությունների, «ինքը զգաց դեմոկրատիայի համը»։ Հարվարդում Բհուտտոն մասնագիտացավ համեմատական կառավարման մեջ և ստացավ արվեստի բակալավրի աստիճան 1973 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/1988/12/02/world/woman-in-the-news-daughter-of-determination-benazir-bhutto.html WOMAN IN THE NEWS; Daughter of Determination: Benazir Bhutto] ''NY Times''&lt;/ref&gt;{{sfn|Muñoz|2013|p=49}}
Նույն տարվա աշնանը ընդունվել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Լեդի Մարգարետ Հոլլի քոլեջ, որտեղ ուսանել է [[քաղաքագիտություն]], [[փիլիսոփայություն]] և [[տնտեսագիտություն]]։ Ուսումն ավարտելուց հետո մեկ տարի հավելյալ ուսանել է [[միջազգային իրավունք]] և [[դիվանագիտություն]]։ Օքսֆորդում ուսանելու տարիների Բհուտտոն սկզբում ընտրվել է «Օքսֆորդյան միություն» եղբայրության սկզբում մշտական հանձնաժողովի անդամ, այնուհետև հանձնաժողովի նախագահ&lt;ref name=&quot;StoryOfP&quot;&gt;[http://storyofpakistan.com/benazir-bhutto/ Benazir Bhutto] // Storyofpakistan.com&lt;/ref&gt;։ Նրա հայրը Զուլֆիքար Ալի Բհուտտոն այդ տարիներին զբաղեցնում էր [[Պակիստան]]ի նախագահի, այնուհետ՝ վարչապետի պաշտոնը։

==Զիայի Պակիստան==

===Զուլֆիկարի մահը և Բենազիրի ձերբակալությունը։ 1977–84===

1977 թվականին Զուլֆիկար Բհուտտոն, ով նոր էր վերընտրվել խորհրդարանական ընտրություններում, հեռացվեց ռազմական հեղաշրջման արդյունքում, որւ ղեկավարվում էր գեներակ Մուհամադ Զիա-Ուլ Հաքի՝ Պաշտպանության ուժերի ղեկավարի կողմից։ .{{sfnm|1a1=Khuhro|1a2=Soomro|1y=2013|1p=274|2a1=Allen|2y=2016|2p=43}} Զուլֆիկարն ու Բենազիրը հավատում էին, որ Զիան աջակցություն է ստացել ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունների կողմից։ Զուլֆիկարը պնդում էր, որ 1976 թվականին ԱՄՆ-ի դիվանագետ Հենրի Կիսինջերը ասել էր նրան, որ ԱՄՆ-ն կստեղծի իր սարսափելի օրինակը, եթե նա չդադարեցնի Պակիստանիմիջուկային զենք ստեղծելու ջանքերը:{{sfn|Allen|2016|p=58}} Այդ պահին երկրի ղեկավարման ղեեկկը ստանձնելով՝ Զիան Պակիստանը հռչակեց ռազմական օրենքներովով ապրող երկիր{{sfn|Khuhro|Soomro|2013|p=274}} և նախաձեռնեց մի ռեժիմ։ որը միախառնում էր ռազմական օրենքը և իսլամաիզացման սոցիալական ծրագիրը:{{sfn|Allen|2016|p=46}} Սոցիալիստները, մտավորականներն ու լրագրողները ձեռբակալվեցին:{{sfn|Allen|2016|p=46}} Մի ամիս չտևեց, երբ Զուլֆիկարը նույնպես ձերբակլավեց:{{sfn|Allen|2016|pp=45–46}} Երբ Կարաչիում մեկ միլիոնանոց ամբոխ հավաքվեց ողջունելու Զուլֆիկարի հեռացումը, և ցույցեր տեղի ունեցան ի պաշտպանություն հեռացված նախագահի, Զիա որոշեց վերացնել նրան առհավետ:{{sfn|Allen|2016|pp=46–47}}

Սեպտեմբերին Զուլֆիկարը վերաձերբակալվեց և մեղադրվեց Մուհամեդ Ահմեդ Խան Կասուրի սպանության մեջ:{{sfnm|1a1=Khuhro|1a2=Soomro|1y=2013|1p=274|2a1=Allen|2y=2016|2p=47}} Հեղաշրջումից հետո Զուլֆիկարի որդիները ուղարկվեցին արտերկիր հայցեու միջազգային աջակցությւոն իրենց հոր համար:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=18|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=51|3a1=Allen|3y=2016|3p=48}} Բենազիրն ու իր մայրը մնացին Պակիստանում, չնայած նրանք ժամանակ առ ժամանակ կարճ ժամանակով ձերբակալվում էին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=18|2a1=Allen|2y=2016|2p=53}} Երբ նա ի վիճակի էր լինում, այցելում էր իր հորը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=18|2a1=Talbot|2y=2009|2p=258|3a1=Allen|3y=2016|3p=53}} Նա և իր մայրը հրատարակել էին մի գիրք իր հոր մասին և քաջալերերլ ՊԺԿ-ի աջակիցներին ցույց անել ի աջակցություն Զուլֆիկարին:{{sfn|Allen|2016|p=52}} Բենազիրը նույնպես աջակցում էր պաշտպանական հարցի պատրաստմանը, որը դրվել էր Պակիստանի վճռաբեկ դատարանում, որը դտաապարտեց նրան մահվան, ապա Բարձրագույն դատարանը ևս պահպանեց որոշումը։  .{{sfn|Bhatia|2008|p=19}} ԱՄՆ-ի նախկին գլխավոր դատախազ Ռամզեյ Կլառկը, նշել է որ սա կենգուրու դատարան է և Զուլֆիկարի դատը չի եղել արդար։ {{sfn|Allen|2016|p=49}} Մահապատժից առաջ Զուլֆիկարը պնդեց իր կնոջը, և աղջկան, որ  հեռանան Պակիստանից, բայց նրանք մերժեցին:{{sfn|Bhatia|2008|p=19}} Նրա մահապատիժը իրագործվեց 1979 թվականի ապրիլին:Բհուտտոն և Նուսրատը ձերբակալվեցին 6 ամսով, մինչև նրանք ձերբակալված պահվեցին ավելի քան վեց ամիս։  նրանք լրիվ ազատ արձակվեցին միայն 1980 թվականի ապրիլին:{{sfn|Bhatia|2008|p=47}}

Հեղաշրջումից հետո Զուլֆիկարը իր կնոջը նշանակեց որպես ՊԺԿ-ի համանախագահ,{{sfn|Allen|2016|p=48}} մինչդեռ 1977 թվականին Բենազիրը նշանակվեց ՊԺԿ-ի կենտրոնական կոմիտեի անդամ:{{sfn|Allen|2016|p=50}} Զուլֆիկարի մահվաից հետո Բենազիրը զբաղեցրեց իր տեղը կուսակցությունում:{{sfn|Khuhro|Soomro|2013|p=274}}1981 թվականի փետրվարին, նա պաշտոնապես ստեղծեց Ժողովրդավարության վերականգնման շարժումը(ԺՎՇ), մի խումբ, որը միավորեվ ՊԺԿ-ն այլ կուսակցությունների հետ. Պակիստանի իսլամական լիգան, Պակիստանի Ժողովրդավարական կուսակցությունը, Պակիստանի Մազդուրկիսան կուսակցությունը, Ազգայն Ավանի կուսակցությւոնըմ ՔուոմիՄահազ-է-Ազադին, Ջամիատ-Ի-Ուլեմա-Ի-Իսլամը, և Թահրիկ-ի-Իստիքալը:{{sfnm|1a1=Khuhro|1a2=Soomro|1y=2013|1pp=274–275|2a1=Allen|2y=2016|2pp=62–63}} ԺՎՇ ստեղծվել էր 4 կետից բաղկացած ծրագիրը իրականացնելու համար՝ ռազմական օրենքների վերացում, 1973 թվականի սահմանդրության վերականգնում, խորհրդարանական ընտրությունների անցկացում և քաղաքական ուժի փոխանցումը ռազմականից ընտրություններով ընտրված ներկայացուցիչներին:{{sfn|Khuhro|Soomro|2013|p=275}}Երբեք  չէր եղել ԺՎՇ-ի կուսակցությունների միջև այնքան անվստահություն, ինչքքան   Բհուտտոն դժկամությամբ թույլատրեց խմբերին միանալ շարջմանը, որոնք կոպտորեն ընդդիմանում էին միանալու իր հոր կառավարությանը:{{sfn|Allen|2016|p=63}}

Իր եղբայրները՝ Մուրտազան և Շահնավազը, դիմել էին զինված գործողությունների՝ գտնելով ԱԼ Զուլֆիկարի խումբը, որը պարապեցնում էր իր անդամներին՝ կատարելու սպանության գործողություններ և սաբոտաժներ ռազմական կառավարությանը հեռացնելու համար:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=20|2a1=Allen|2y=2016|2pp=63–64}} 1981 թվականին ԱԼ Զուլֆիկարի կազմակերպած Պակիստանի միջազգային ավիաուղիների ինքնաթիռի առևանգումից հետո կառավարությունը օգտագործեց սա որպես նախաբան մարտին կրկին անգամ ձերբակալելու Բհուտտոյին և իր մորը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=47|2a1=Khuhro|2a2=Soomro|2y=2013|2p=275|3a1=Allen|3y=2016|3pp=66–67}}Բհուտտոն հավանություն չտվեց առևանգմանը՝ հավատալով, որ այն կհոզարացնի Զիայի ուժը {{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=63|2a1=Allen|2y=2016|2p=66}}1981 թվականի Հուլիսին Նուսրաթը ազատ արձակվեցմ որպեսզի նա կարողան բուժում ստանալ քաղցկեղից արտասահմանում, բայց Բհուտտոն մնաց բանտում:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=47|2a1=Allen|2y=2016|2p=67}} Որոշ ժամանակ նա պահվեց Կարաչիում, հետո նա տեղափոխվեց Սուկկուրի բանտ, և վերջում նորից վերադարձավ Կարաչի:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=47|2a1=Allen|2y=2016|2p=67}}Այս ամբողջ ժամանակահատվածում նա պահվել է մեկուսարանում {{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=47–48|2a1=Allen|2y=2016|2p=67}} և ունեցել է շատ տարբեր հիվանդություններ՝ ներառյալ մազերի կորուստ, գինեկոլոգիական խնդիրներ և անորեքսիա:{{sfn|Allen|2016|p=67}}Դեկտեմբերին նա տեղափոխվեց տնային կալանք, որտեղ մնաց 2 տարի:{{sfn|Allen|2016|p=67}} Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Զուլֆիկարի հիմնական դաշնակից Պիտռ Գալբրեյթը օգնեց միավորելու Բհուտտոյի աջակիցներին, որոնց մեջ էին հայտնի քաղաքական գործիչներ Կլայբոռն Պելլը և  Ջեյմս Լ. Բուկլեյը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=48–49|2a1=Allen|2y=2016|2pp=69–70}}Երբ Զիան այցելեց Վաշինգտոն նրանք 1982 թվականի դեկտեմբերին, նրան բարձրացրեցին Բենազիրի ձերբակալման հիմնահարցը նրա հետ:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=49–50|2a1=Allen|2y=2016|2pp=70}} Ինչպես միշտ միջազգային ճնշումը անցնում է, Պակիստանի կառավարութունը համաձայնեց ազատ արձակել նրան՝ {{sfn|Khuhro|Soomro|2013|p=275}} ուղարկելով նրան Ժնև 1984 թվականի հունվարին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=52|2a1=Allen|2y=2016|2p=70}}

===Քարոզարշավ։ 1988===

[[File:Flag of Pakistan People's Party.svg|thumb|right|TՊակիստանի ժողովուրդների կուսակցության դրոշը, որտեղ Բհուտտոն համանախագահել է իր հոր մահապատժից հետո]]

1988 թվականի մայիսին Զիան ցրում է օրենսդիր ժողովը և հայտարարում Նոյեմբերրին տեղի ունենալիք ընտրությունների մասին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=22|2a1=Khuhro|2a2=Soomro|2y=2013|2p=275|3a1=Allen|3y=2016|3p=89}} Նա չէր ցանկանում, որ Բհուտտոն հաղթի, և իր ընտրած ամասաթիվը ազատարոեն ընտրված էր այն օրը,երբ Բհուտտոն սպասում էր ունենալու երեխա, սա շատ էր խանգարում նրան մասնակցելու քարոզարշավին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=53|2a1=Khuhro|2a2=Soomro|2y=2013|2p=275|3a1=Allen|3y=2016|3p=89}}Զիան ձգտում էր նաև խանգարել Բհուտտոյի շանսերը՝ հայտարարելով, որ ընտրությունները տեղի են ունենալ ոչ-կուսակցական ցուցակներով, թեկնածուներով, որոնք անկախ են, քան թե որևիցե կուսակցության ներկայացուցիչներով:{{sfnm|1a1=Khuhro|1a2=Soomro|1y=2013|1p=275|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=53|3a1=Allen|3y=2016|3p=89}} Bhutto and the PPP launched a legal challenge against this latter stipulation.{{sfnm|1a1=Khuhro|1a2=Soomro|1y=2013|1p=275|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=53}} Օգոստոսին Զիան հանկարծակի մահանում է լինում, իր ինքնաթիռը վթարվում է Բահավալպուր օդանավակայնից թռչելուց մի քանի րոպե անց։  {{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1pp=88–89|2a1=Bhatia|2y=2008|2p=22|3a1=Khuhro|3a2=Soomro|3y=2013|3p=275|4a1=Muñoz|4y=2013|4p=53–54|5a1=Allen|5y=2016|5pp=89–90}} ԱՄՆ-Պակիստանական միացյալ հետախույզները ի վիճակի չեն լինում հստակեցնել վթարի պատճառը, չնայած սաբոտաժը լայնորեն կասկածվում էր, Խորհրդային միության, Հնդկաստանի և Իսրայելի կողմից:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1pp=54–55|2a1=Allen|2y=2016|2p=90}} Bhutto privately attributed it to an act of God.{{sfn|Allen|2016|pp=91–92}} Իր մահից հետո, Բարձրագույն դատարանը որոշեց, որ ընտրությունները լինելու են համամասնական համակարգով, այսինքն կուսակցական ցուցակներով, ոչ թե ոչ կուսակցական ցուցակներով, որը ցանկացել էր Զիան։ {{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1p=45|2a1=Bhatia|2y=2008|2p=91|3a1=Khuhro|3a2=Soomro|3y=2013|3p=275|4a1=Allen|4y=2016|4pp=94–95}}

Բհուտտոն պնդեց, որ ՊԺԿ առանձին գործի ԺՎՇ-ից,{{sfn|Lamb|1991|p=53}}և փոխեց իր սոցիալիստական ուղղությունը դեպի տնտեսական Թեչերականության և շուկաների ազատականույթուն:{{sfn|Lamb|1991|p=56}} Իհարկե կանխատեսումները, որ ՊՇԿ-ը կհաղթի, այն ուներ 18,000 թեկնածուներ, շատերը առաջարկում էին գումար կուսակցությանը իրենց ընտրության համար, ինչը բերեց մեծ շատ հիմնադիր անդամների հիասթափության, ովքեր կարծում էին, որ Բհուտտոն լքում է իրենց:{{sfn|Lamb|1991|pp=54–55}} Ընտրություններին պատրաստվելիս կար մեծ հույս Պակիստանի հասարակության լիբերալ հատվածում:{{sfn|Allen|2016|pp=92–93}} Այնուամենայինիվ իսլամական ֆունդամենատլիստները դեմ արտահայտվեցին կնոջ ղեկավարման գաղափարին՝ պնդելով, որ դա ոչ իսլամական երևույթ է:{{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1p=39|2a1=Allen|2y=2016|2p=95}} Նրանց քարոզչությունը ամրապնդվեց այն փաստով, որ Բենազիրը ունբի ոչ իսլամական պահված ներառյալ իր նկարները Փարիզի գիշերային ակումբում:{{sfn|Lamb|1991|p=39}}Զիայի հավատարիմները և Իսլամական ֆունդամենտալիստները միավորվեցին ստեղծելու նոր քաղաքական կուսակցություն, Իսլամական Ջամուրի Իթիաթ (ԻՋԻ),{{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1pp=58–59|2a1=Khuhro|2a2=Soomro|2y=2013|2p=275|3a1=Allen|3y=2016|3p=95}} որը ֆինանսավորվում էր հատուկ ծառայությունների կողմից։ {{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=91|2a1=Allen|2y=2016|2p=95}} ԻՋԻ-ն ներգրավված էր նաև ընտրությւոնների կեղծման փորձի մեջ, որպեսզի ապահովի ԻՋԻ-ի հաղթանակը:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=91|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=56}}

Չնայած այս փորձերի՝ Բհուտտոն տարավ ՊԺԿ-ին հաղթանակի՝ վերցնելով 205 մանդատներից 93-ը:{{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1p=45|2a1=Bhatia|2y=2008|2pp=22, 91|3a1=Khuhro|3a2=Soomro|3y=2013|3p=275}} ԻՋԻ ստացավ ընդամնեը 54 մանդատ,{{sfn|Bhatia|2008|p=91}}Չնայած Պունջաբի շրջանի՝ երկրի ամենամեծ  ևամենահզոր շրջանի ուժեղացված վերահսկողության տակ:{{sfn|Allen|2016|p=96}} Սա նշանակում է, որ ՊԺԿ-ը ուներ ամենաշատ թվով տեղեր, չնայած լրիվ մեծամասնություն չէր կազմում:{{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1pp=16, 45|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=59}} Երկու կուսակցություններն էլ փորձում էին անկախ պատգամավորներին հրապուրել իրենց կողմը,{{sfn|Lamb|1991|pp=49–50}} անհաջող փորձեր կատարվեց նաև երկրի աջակողմյա ուժերի կողմիվ համոզելու որոշ ՊԺԿ-ի պատգամավորներին փոխելու իրեբց կողմնորոշումը դեպի ԻՋԻ:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=91|2a1=Allen|2y=2016|2p=97}}

{{Quote box
| quote =Պակիստանի ժողովուրդը մերժեց մոլեռանդությունն ու նախապաշարմունքը՝ ընտրելով կնոջը վարչապետ։ Դա մեծ պատիվ է և մեծ պատասխանատվություն:Ես չեմ խնդրել այս դերի համար, ես չեմ խնդրել այս թիկնոցի համար։ Բայց նախնիների և պատմության ուժը ինձ առաջ տարավ և ես ինձ զգացի առանձնահատուկ և ապշած։
| source=— Բհուտտոյի խոսքը իր վարչապետ դառնալու մասին իր ինքնակենսագրականում{{sfn|Allen|2016|p=99}}
| align = left
| width = 25em
}}

Նախագահ Ղուլան Իշաք Խանը սահմանդրորեն պարտավորված էև հրավրիրելու Բհուտտոյին ստեղծելու նոր կառավարություն, բայց հապաղում էր կատարելու այդ գործողությունը։ Աճող ճնշման տակ ներառյալ ԱՄՆ-ի՝ իրենց հիմնական դաշնակցի, ընտրություններից երկու շաբաթ անց նա դժկամորեն համաձայնեց կատարել այն:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=55, 92|2a1=Allen|2y=2016|2pp=97–98}} Իր կառավարությունը ստեղծելու համար Բհուտտոն հիմնեց կոալիցիա Մուտտահիդա Քաումի շարժում կուսակցության հետ, որն ուներ 13 մանդատ խորհրդարանում, որը բերեց իր կուսակցության Սինդհի ազգայնական թևի դժգոհության:{{sfn|Lamb|1991|p=48}}  Նրա երդման արարողությունը տեղի ունեցավ 1988 թվականի դեկտեմբերի 2-ին։ {{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=22|2a1=Akhter|2y=2009|2p=68|3a1=Allen|3y=2016|3p=99}} Բհուտտոն դարձավ աշխարհի չորրորդ կին վարչապետը և իսլամադավան աշխարհի առաջին կին վարչապետը:{{sfn|Muñoz|2013|p=59}}  Նա աշխարհի ամենաերիտասարդ վարչապետն էր,{{sfn|Lamb|1991|p=30}} ամենաերիտասարդ ընտրված կին վարչապետը,{{sfn|Ahmed|2005|p=21}} և Պակիստանի ազգային ընտրված վարչապետը:{{sfn|Lamb|1991|p=21}}  Իր ընտրություններից հետո կուսակցականները քաջալերված էին ՝ անվանելով նրան Մոհթարմա՝ հարգված կին:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=1|2a1=Allen|2y=2016|2p=103}} Հետևողների կողմից մեծ հույս կար, որ իր վարչապետության կնշվի բազմակուսակցական ժողովրդավարության ժամանակաշրջանով, աճող գենդերային հավասարությամբ և Հնդկաստանի հետ լավ հարաբերությամբ:{{sfn|Talbot|2009|p=287}}

1988 թվականին Բհուտտոն հրապարակեց իր մասն ինքնակենսագրական, որը վերնագիրն էր «Արևելքի դուստրը» Բրիտանական հրտարակությունում և «Նախնիների դուստրը» Ամերիկյան հրտարակությունում:{{sfn|Allen|2016|p=10}} Այն գրվել է Ամերիկյան «ուրվական գրողների»  աջակցությամբ:{{sfn|Bhargava|1990|p=86}} Բհուտտոյի կենսագիր Բրուկի Ալլենը պնդում էր, որ դա նախընտրական քաղաքական հրապարկում էր՝ գրված արևմտյան լսարանի համար, նպատակ ունենալով  հրապուրելու արևմտյան կարծիքը և կարծիք ստեղծողներին:{{sfn|Allen|2016|pp=9–10}}  Նա փորձել է արդարցնել իր հոր վարչակարգը,{{sfn|Bhargava|1990|p=86}} Բհուտտոյի ինքնակենսագրականը պարունակում էր որոշ փաստագրական կեղծիքներ։ Նա փորձում էր ներկայացնել իրեն որպես գենդերային հիմնախնդիրների լուծման նախամարտիկ, և ներկայացնու էր իր մորը որպես ավելի պահպանողական անձ, քան նա իրականում կ, օրինակ նա պնդում, թե իբր թե,երբ նա դարձել էր չափահաս, իր մայրը հորդորում էր իրեն հագնել Բուրկա:{{sfn|Allen|2016|pp=9–0}}

==Առաջին վարչապետության շրջան (1988–90)==
[[File:Benazir bhutto 1988.jpg|thumb|Բենազիր Բհուտտոն Վաշինգտոն այցելության ժամանակ, 1989 թվական. Որպես քաղաքական գործիչ ն ամիշտ կրում էր սպիտակ գլխաշոր իր գլխն, որպես քաղաքական քայլ՝ ստանալու Իսլամական հոգևորականների աջակցությունը:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=60|2a1=Allen|2y=2016|2p=109}}]]
Բհուտտոյի առաջին կառավարություն Պակիստանի կառավարությունների մեջ ամենախոշորն է եղել:{{sfn|Lamb|1991|p=72}} Նա ինքն իրեն նշանակել էր, որպես հարստության նախարար, իսկ իր մորը ավագ նախարար առանց որևիցե պորտֆելի, իսկ իր խորթ հորը նշանակել էր որպես խորհրդարանի հանրային հաշիվների հանձնաժողովի  ղեկավար ՝ մեծ հույս ունենալով, որ իր իշխանությունը կվերրացնի երկրում արմատացած կլանային կապիտալիզմը։
{{sfn|Allen|2016|p=103}}  Կառավարությունում գտնվողներից շատերը չունեին բավարար քանակի փորձառություն:{{sfn|Lamb|1991|p=47}} Տարբեր հնաբնակ ՊԺԿ-ականներ՝ ներառյալ Մումտազ Ալի Բհուտտոն, լքել էին կուսակցությունը կուսակցության դեպի կապիտալիստական ուղվածության փոփոխության պատճառով:{{sfn|Allen|2016|p=103}} Իր ընտրություններից հետո կար շատ նշանակալի չափի անվստահություն Բհուտտոյի և աջակողմյա ռազմական ղեկավարների միջև, քանի որ շատ ռազմական գործիչներ տեսնում էւն նրան որպես իր հոր հետնորդ, ով վտանգ էր ներկայացրել ռազմական գործիչների համար, քանի որ նվազեցրել էր նրանց ազդեցությունը Պակիստանի քաղաքական դաշտում։ {{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=80|2a1=Allen|2y=2016|2p=105}}  երկրի երեք ամենաազդեցիկ ֆիգուրները՝ բանակի ղեկավար Ասլամ Բեկը, Հատուկ ծառայությունների ղեկավար Համիդ Գուլը և նախագահ Խանը, ունեն արհամարհական վերաբերմունք իրենց ընտանիքի նկատմամբ։ {{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=89–90|2a1=Allen|2y=2016|2pp=93–94}} Այս ընդդիմությունը շատ էական դեր խաղաց Բհուտտոյի առաջին պաշտոնավարման ընթացքում, որոնց պատճառով որևէ լուրջ օրենսդրական նախաձեռնություն չընդունվեց 2 տարվա ընթացքում։ {{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1p=111|2a1=Bhatia|2y=2008|2p=89}}

Բհուտտոն ի վիճակի եղավ ապահովելու քաղբանտարկյալների ձերբազատումը, ովքեր ձերբակալվել էին Զիայի կառավարման ընթացքում, {{sfnm|1a1=Lamb|1y=1991|1p=111|2a1=Bhatia|2y=2008|2p=98|3a1=Allen|3y=2016|3p=100}} ինչպես նաև վերացրեց երկրի արգելքները առևտրային և ուսանողական միավորումների վրա,{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=60|2a1=Allen|2y=2016|2p=100}} և վերացրեց շատ սահմանափակումներ, որոնք դրված էին ոչ կառավարական կազմակերպությունների վրա:{{sfn|Muñoz|2013|p=60}} Նա նաև վերացրեց չափանիշները գրաքննության նկատմամբ, որոնք ստեղծվել էին նախկին ռազմական իշխանության կողմից:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=98|2a1=Allen|2y=2016|2p=100}} Նա վստահեց Շամշսուլ Հասանին Ազգային  մամուլի վստահություն 15 թերթերի կոնգլոմերատը ցրելու հարցում, բայց նախագահ Խանը ուշացրեց փաստաթղթի ստորագրումը և այդ պատճառով այն վերացվեց միայն իր երկրորդ իշխանավարման ընթացքում:{{sfn|Bhatia|2008|p=98}}

Բհուտտոյի ղեկավարման ժամանակ խնդիրներից մեկը աճող աշխատանքներն և բարձր գործազրկությունն էր:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=99|2a1=Allen|2y=2016|2p=101}}  Պակիստանի կառավարությունը սնանկ էր ճանաչվել, քանի որ Զիան վերցրել էր բարձր տոկոսադրույքով վարկեր, որպեսզի վճարի կառվարության աշխատակիցների աշխատավարձը:{{sfn|Lamb|1991|p=47}} Շատ բաներ, որոնք Բհուտտոն խոստացել էր իր նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ չիրականացան, քանի որ Պակիստանի բյուջեում չկար բավականին քանակությամբ գումար, որպեսզի ֆինանսավորեն այն։ Նա պնդում էր, որ միլիոնավոր տներ կկառուցվեն ամեն տարի և կներդրվի անվճար առողջապահական համակարգ և անվճար համալսարանական կրթություն։ Սրանցից ոչ մեկ հնարավոր չդարձավ իր կառավարության ղոկավարման տարիներին:{{sfn|Allen|2016|p=101}} Երկիրը բախվում էր նաև աճող անօրինակ թմրանյութերի վաճառքի խնդրին, և Պակիստանը համարվում էր աշխարհի առաջին թմրանյութ արտահանող երկիրը և ուներ բարձ աճող տեղի սպառում:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=99|2a1=Allen|2y=2016|2p=101}} Բհուտտոն խոստացավ, որ նա կդիմի շատ կոշտ միջոցներիհզոր նարկոդիլլերների դեմ:{{sfn|Lamb|1991|p=47}}

[[File:Nawaz Sharif detail, 981203-D-9880W-117.jpg|thumb|left|Նավազ Շարիֆ, պահպանողական քաղաքական գործիչ, ով մնաց հավատարիմ Զիային, պահպանեց հաստատուն վրեժ Բհուտտոյի նկատմամբ ամբողջ կարիերայի ընթացքում]]

Բհուտտոն շատ հաճախ վիճում էր Բեկի, Գուլի և Խանի հետ իր ցանկալի քաղաքականության հետ կապված, և ըստ Ալլենի,-«նա հաղթել էր որոշ ճակատամարտերում, բայց պարտվել է  նրանց դեմ պատերազմում։» {{sfn|Allen|2016|p=105}} Բհուտտոն հաջողել էր ստանալ համաձայնություն փոխելու երկրի չորս մարզպետերից երկուսին,{{sfn|Bhatia|2008|p=94}} Նա նշանակել էր գեներալ Տիկկա Խանին, մի քանի ռազմական սպաներից մեկը, ով հավատարիմ էր նրան, որպես Պունջաբի շրջանի ղեկավար:{{sfn|Bhatia|2008|p=81}} Նա ձգտում էր փոխել նաև փոխել գլախավոր շտաբի պետ Իֆտիխար Ահմեդ Սիրոհեյին, բայց նախագահը հրաժարվեց թույլ տալ կատարելու այդ գործողությունը։ {{sfn|Bhatia|2008|p=94}} Բհուտտոյին դուր չէր գալիս Խանի թշնամանքը իր նկանմամբ, բայց Խանը ուներ զիվորականության աջակցությունը:{{sfn|Bhatia|2008|p=93}} Նախագահական ընտրությունների ժամանակ Բհուտտոն առաջադրեց Մալիք Քասիմին, ով ներգրաված է եղել ԺՎՇ-ն մեջ, որպես ՊԺԿ-ի թեկնածու, բայց զինվորականությունը հրաժարվեց համաձայնվել դրա հետ։ Բհուտտոն մեղմացավ և համաձայնվեց, որ Խանը կարող է լինել որպես ՊԺԿ-ի նախագահի թեկնածուն:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=93–94|2a1=Allen|2y=2016|2p=105}} 
Բհուտտոն նաև ցանկանում էր փոխարինել Մահբւբ Ուլ Հաքին որպես ֆինանսների նախարար, բայց զինվորականությունը կրկին ընդդիմացավ։ Համաձայնության գալով՝ նա համաձայնեց, որ ուլ Հաքը կշարունակի կատարել ֆինանսների նախարարի պաշտոնը և նշանակեց Վասիմ Ջաֆիրին իր ֆինանսական գծով խորհրդական:{{sfn|Bhatia|2008|p=93}}
Բեգը հստակեցրեց Բհուտտոյւի համար, որ զինվորականությունը չի հանդուրժ իր միջամտությունը իրենց պաշտապանության վերահսկողության և արտաքին գործերի մեջ{{sfn|Bhatia|2008|p=93}}
Երկրի բնակչության 60 տոկոսը ապրում է Փունջաբի շրջանում, որը գտնվում էր Զիայի հետնորդի՝ Նավազ Շարիֆի ենթակայության տակ, որպես նահանգի ղեկավար-նախարար,{{sfn|Lamb|1991|p=48}} Շարիֆն ու Բհուտտոն փորձում էին հեռացնեին մյուսին իշխանությունից,{{sfn|Lamb|1991|pp=98–99}} երբ Բհուտտոն մեղադրում էր Շարիֆին ղեկավար-նախարար դառնալու ընտրությունները կեղծելու մեջ:{{sfn|Lamb|1991|p=98}} ՇԱրիֆը օգուտներ էր քաղում աճող Փունջաբական շովինիզմի  շնորհիվ, որը ուղված էր Սինդհի փոքրամասնության դեմ,{{sfn|Lamb|1991|p=99}} քանի որ ընկալվում էր, որ Բհուտտոն, լինելով սինդհի, հարձակվում է փունջաբների վրա։ {{sfn|Lamb|1991|p=100}} Չնայած Բհուտտոն աջակցում էր Պակիստանի նահանգների ինքնավարությանը, նա ընդդիմանում էր Փունջաբի պարագայում։ {{sfn|Lamb|1991|pp=112–113}}  Շարիֆի Փունջաբօ իշխանություննեևը հրաժարվեցին ընդունելու նոր դաշնային ղեկավարին, ում Բհուտտոն նշանակել էր այնտեղ:{{sfn|Lamb|1991|p=112}} 
Բհուտտոյի և Պակիստանի քաղծառայության միջև հարաբերությունները ևս վատթարացել էին՝ պատճառելով շատ պետական աշխատանքների պարալիզացում։ Բհուտտո խոսում էր դրա մասին, որպես «Զիայի բյուրոկրատիա» և  նա ընկալվում էր որպես հակափունջաբական դիրքորոշում շատ քաղծառայողների կողմից, որոնց 80 տոկոսը Փունջաբցի էին:{{sfn|Lamb|1991|pp=100, 107–109}}
1989 թվականի ապրիլին, ընդդիմադիր ուժերը կազմակերպել էին խորհրդարանական անվստահություն քվեի հայտնում Նհուտտոյի նկատմամբ, բայց նրանք պարտվեցին 12 ձայնի տարբերությամբ:{{sfnm|1a1=Akhter|1y=2009|1p=78|2a1=Muñoz|2y=2013|2pp=60–61}} Բհուտտոն պնդում էր, որ շատ պատգամավորներ կաշառվել էին $10&amp;nbsp;միլիոն տրված Սաւդյան Սալաֆի հոգևորական Օսամա բին Լադենի կողմից, որպեսզի քվեարկեին իր դեմ, քանի որ բին Լադենը ձգտում էր հեռացներ Բհուտտոյի իշխանությունը և փոխարինել իսլամական կրոնապետությամբ։ {{sfn|Muñoz|2013|pp=60–61}}

==Գաղափարախոսությունը==

Ալլեն կարծում է, որ Բհուտտոյի քաղաքական արժեքները դժվար է ընկալել։ {{sfn|Allen|2016|p=38}} Բհատիան նկարագրում է Բհուտտոյին, որպես լիբերալ համոզմունքներ և ակնառու պռոգրեսիվ հայացքներ ունեցող մարդու,{{sfn|Bhatia|2008|pp=x, xi}} մինչդեռ կենսագիր Գ. Ս. Բհարգավան կարծում է, որ Բհուտտոն Պակիստաի քաղաքականության մեջ Բհուտտոն եղել է որպես սոցիալ դեմոկրատ:{{sfn|Bhargava|1990|p=18}}  Իր ընկեր Կատերին Դրուկերը, ով գիտեր նրան Օքսֆորդի համալսարանից, նկատել է, որ Բհուտտոյի քաղաքական հայացքները ուսանողական տարիներին եղել են շատ հասարակ մի փոքր շեղված դեպի ձախականություն:{{sfn|Allen|2016|p=38}}  Բհարգավան ավելացրել է, որ Բհուտտոյի կրթությունը կառավարման և քաղաքականության ոլորտում Հարվարդի և Օքսֆորդի համալսարանում Բհուտտոն մանրակրկտորեն ուսումնասիրել է քաղաքագիտությունը և նրա կիրառությունները պատմական տեսանկյունից և ներկա ժամանակների համար:{{sfn|Bhargava|1990|p=22}}

Բհուտտեն հիացած էր Թեչերականությամբ՝ այն տնտեսական քաղաքակնությամբ, որը առաջ է քաշել Միացյալ Թագավորության վարչապետ Մարգարիտ Թեչերը:{{sfn|Lamb|1991|p=30}} Ըստ կենսագիր Մուշտաք Ահմեդի նա մասնավորեցման և շուկայական տնտեսության եռանդուն կողմանկիցն է եղել:{{sfn|Ahmed|2005|p=284}}  Նա պաշտպան է կանգնել Պակիստանում միջին խավի ստեղծմանը, ովքեր տնտեսապես և քաղաքապես կայուն կլինեին, քանի որ նա հավատում էր, որ միջին խավը ժողովրդավարության պահպանաման անհրաժեշտ պայման է:{{sfn|Muñoz|2013|p=228}} Ինչպես նկատել էր Ալլենը, չնայած ՊԺԿ-ն  պաշտոնապես սոցիալիստական կուսակցություն էր, Բհուտտոն բնական սոցիալիստ չէր, և նույնիսկ այդքան ճարտա չէր այդ հարցով ինչպես իր հայր Զուլֆիակրնե էր:{{sfn|Allen|2016|p=102}}  Նա համաձայն չէր իր հոր սոցիալիստական տնտեսական քաղաքականությամբ և երբ իշխանության էր ձեռնարկեց մասնավորեցնել տարբեր արդյունաբերական հիմնարկներ, որոնք պետականացվել էին 1970ականներին:{{sfn|Allen|2016|pp=102–103}} Ահմմեդը  այսպսիով ենթադրում էր, որ մինչ Բհուտտոյի կառավարման ժամանակ ՊԺԿ-ն շարունակում էր կեղծել հավասարության գաղափարը և պնդում էր որ հավասարությունը կխթանի բանվորների և գյուղացիների բարեկեցությունը։ Այսպիսի պրոգրեսիվ արտահայտությունները ցույց տվեցին աղքատներին օգնելու տնտեսական քաղաքականության բացակայությունը:{{sfn|Ahmed|2005|pp=136, 271}} Դրա փոխարենւ Ահմեդը կարծում էր, որ այս քաղաքականությունը օգուտներ է տալիս արտոնյալ դասերին և այս քաղաքականությունը ավելի շատ աջակողմյա է, քան ձախակողմյա:{{sfn|Ahmed|2005|p=284}}

Ւր իշխանության տարիներ Բհուտտոն ոչինչ չարեց վերացնելու ավատատիրությունը՝ տարածված Պակիստանի գյուղական շրջաններում:{{sfnm|1a1=Ahmed|1y=2005|1p=311|2a1=Allen|2y=2016|2p=103}} Բհուտտոյի իշխանության ժամանակ, ըստ Ահմեդի, հարուստ ավատատերերի դասը գերիշխում էր ՊԺԿ-ում և՛ դաշնային, և՛ մարզային մակարդակներում:{{sfn|Ahmed|2005|p=313}}  Բհարգավան ենթանդրում էր, որ քանի որ Բհուտտոյի պաշտոնավարման ընթացքում նա կարիք չուներ ներգրավելու ռադիկալ գաղափարներ, որոնք գործածվել էին իր հոր կողմից, կարիք չուներ  աղմուկ բարձրացներ սոցիալիստական գաղափարների համար, որպեսզի հաղթեր ընտրություններում և հնարավորություն ընձեռվեց նրան լինել պրագմատիկ և՛ խոսքով և՛ գործով։  {{sfn|Bhargava|1990|p=12}}

==Ընդդիմության ղեկավարման առաջին շրջան (1990–93)==

Խանը հայտարարեց նոր ընտրություններ:{{sfn|Allen|2016|p=109}} Միևնույն ժամանակ, Բհուտտոն և իր ամուսնուն արգելվեց լքել Պակիստանը,{{sfn|Allen|2016|p=109}} Չնայած նրանք բնակարան էին գնել Լոնդոնի Քուինսգեյթ շրջանում։ {{sfn|Bhatia|2008|p=107}} Հոկտեմբերին Զարդարին ձերբակալվեց շորթման մեղադրանքով։ Ըստ մեղադրանքների նա կցել էր  հեռակա կառավարվող ռումբը գործարարի ոտքին և վերջինիս ստիպել էր մտնել բանկ և  հանել գումար։ Նա դատապարտվեց և մնաց բանտում 3 տարի:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1pp=30–31|2a1=Allen|2y=2016|2p=110}}

1990 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին, ՊԺԿ-ը ստացավ 217 տեղերից 45-ը։ {{sfn|Lamb|1991|p=17}} ԻԺԴ-ն Նավազ Շարիֆի գլխավորությամբ ստացավ խորհրադարանի տեղերի մեծամասնությունը, և Շարիֆը դարձավ վարչապետ:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=62|2a1=Allen|2y=2016|2p=110}} Բհուտտոն դարձավ ընդդիմության առաջնորդ:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=62|2a1=Allen|2y=2016|2p=110}} Այս դիրքից նա հարձակում թր գործում Շարիֆի յուրաքանչյուր քաղաքական գործունեության վրա՝  նշելով Շարիֆի կառավարության ձախողումները կախված Պակիստանի աղքատության խնդիրների, գործազրկության և առողջապահության անբավարար վիճակի, չնայած նա չէ խոսում, որ նույն խնդիրներին բախվել էր նաև իր կառավարությունը:{{sfn|Allen|2016|p=111}} Լրագրողների համար Բհուտտոն մնաց անբացահայտելի, քանի որ նապնդում էր, որ իր կառավարման ընթացքում որև սխալ չի արել:{{sfn|Lamb|1991|p=17}}
Քանի որ Շարիֆի կառավարության նկատմամբ անբավարարությունները աճեցին, ՊԺԿ-ն նորից սկսեց հավաքել աջակիցներ, որոնց կորցրել էլ Բհուտտոյի կառավարման ընթացքում:{{sfn|Allen|2016|p=111}}  Խրախուսելով հանարային բողոքի ցույցերը՝ 192 թվականի նոյեմբերի նա ձեռնարկեց 10 մղոնանոց քայլարշավ Պավալպինդից դեպի Իսլամաբադ  ԻԺԴ-ի կառաավուրթյան դեմ։ {{sfn|Allen|2016|p=111}}&lt;ref&gt;
 {{cite news
|url=https://www.nytimes.com/1992/11/18/world/Pakistan-threatens-to-arrest-bhutto-if-march-goes-ahead.html
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130507061521/http://www.nytimes.com/1992/11/18/world/Pakistan-threatens-to-arrest-bhutto-if-march-goes-ahead.html
|archivedate=մայիսի 7, 2013 |title=Pakistan Threatens to Arrest Bhutto if March Goes Ahead
|work=The New York Times
|date=նոյեմբերի 18, 1992
}}&lt;/ref&gt; Շարիֆը հրամայեց նրան գտնվելու տնային կալանքի մեջ պաշտպանելու համար որևէ ապստամբությունից:{{sfn|Allen|2016|p=111}}

Չնայած տնտեսական վերականգնումների 1993 թվականի վերջերին, ԻժԴ-ի կառավարությունը առերեսվեց հանրային դժգոհությունների հետ կապվախ երկրի ղեկավարման և արդյունաբերացման հետ, քանի որ այն կատարվում էր հիմնականում միայն Պունջաբի շրջանում։ Հուժկու ցույցերն ու քաղաքացիական անհնազնադությունները Սինդհի շրջանում բերերցին Մաքրելու Գործողության կատարման,   կառավարությունը կորցրեց շրջանի նկատմամբ վերահսկողությունը&lt;ref&gt;
{{cite news
|author=Edward A. Gargan
|url=https://www.nytimes.com/1993/07/19/world/pakistan-government-collapses-elections-are-called.html
|title=Pakistan Government Collapses; Elections Are Called
|work=The New York Times
|date= հուլիսի 19, 1993
}}
&lt;/ref&gt;։ ՊԺԿ-ն հարձակվեց կառավարության արձանագրած գործազրկության և արդյունաբերական ռասիզմի վրա&lt;ref name=oppurtunity&gt;
{{cite news
|url= http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=19930719&amp;slug=1711814
|title=Top Two Political Powers Resign in Pakistan – Benazir Bhutto Sees Opportunity To Regain Status
|accessdate=նոյեմբերի 25, 2008
|date=հուլիսի 19, 1993
|work=The Seattle Times
}}&lt;/ref&gt;։

Շարիֆը փորձում էր նվազեցնել նախագահի լիազորույթունները:{{sfn|Muñoz|2013|p=62}} Շարիֆի և նախագահ Խանի հարաբերություններւ նույնպես լարվել էին և վարչապետը զինված ուժերի ճնշման տակ հրաժարական տվեց։ {{sfn|Allen|2016|p=111}} Աճող լարվածությունը  Շարիֆի և նախագահ Խանի միջև 1993 թվականի ապրիլին 8-րդ  սխալի ուղղումը բերեցի, որպեսզի հեռացնի Շարիֆին վարչապետի պաշտոնից՝ հղում անելով նրա մասնակցույթունը կոռուպցիայի մեջ և վատ կառավարումը:{{sfnm|1a1=Muñoz|1y=2013|1p=62|2a1=Allen|2y=2016|2p=111}}  Համաձայնության գալով՝ որոշում կայացվեց, որ երկուսն էլ կհեռանան նախագահի և վարչապետի պաշտոնից:{{sfn|Allen|2016|p=111}} Ռազմական ուժերը ստեղծեցին ժամանակավոր կառավարություն և 1993 թվականի հոկտեմբերին հայտարարվեց նոր խորհրդարանական ընտրույթուններ:{{sfn|Allen|2016|p=111}} 
Իրենց վարած քաղաքականությունները շատ նման էին, բայց անհատական բածծումներ տեղի ունեցան երկու կուսակցությունների կողմից, ովքեր տալիս էին շատ խոստումներ առանց բացատրելու թե ինչպես են վճարելու դրա համար&lt;ref name=tumult&gt;
{{cite news
|author=Edward A. Gargan
|url=https://www.nytimes.com/1993/10/06/world/after-a-year-of-tumult-pakistanis-will-vote.html
|title=After a Year of Tumult, Pakistanis Will Vote
|work=The New York Times
|date=հոկտեմբերի 6, 1993
}}
&lt;/ref&gt;։ Բհուտտոն խոսք տվեց սուբսիդիաներ հատկացնել գյուղատնտեսության համար, համագործակցույթւոն հաստատել ձեռնարկատերերի հետ և քարոզարշավ էր անցկացնում կանանց ձայները ստանալու համար&lt;ref name=second&gt;
{{Cite news
|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,979436,00.html
|title=Second Time Lucky?
|accessdate=նոյեմբերի 25, 2008
|date=հոկտեմբերի 18, 1993
|work=Time
|deadurl=yes
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101028025005/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C979436%2C00.html
|archivedate=հոկտեմբերի 28, 2010

}}&lt;/ref&gt;։

1993 թվականին Բհուտտոն հռչակեց ինքն իրեն ՊԺԿ-ի ցմահ ղեկավար։ {{sfn|Allen|2016|p=51}}  Այս քայլը շատ ուժեղ վնաս ներպատճառեց կուսակցության ներքին ժողովրդավարության վրա. շուտով ՊԺԿ-ին սկսվեցին կոչել որպես Բհուտտոների Ընտանեկան Կուսակցություն:{{sfn|Allen|2016|pp=50–51}} Մուրթազան, ով ապաստան էր ստացել Սիրիայում, որոշեց մասնակցել առաջիկա ընտրություններին, սակայն Բհուտտոն չէր ցանկանում, որ նա միանա ՊԺԿ-ին՝ վախենալով, որ նա կդառնա իր պոտենցիալ մրցակիցը կուսակցության ղեկավարման մեջ և իրենց մայրը աջակցում էր հենց Մուրտազայի քաղաքական կարիերային։ {{sfn|Allen|2016|pp=117–118}}

Զարդարին ազատվեց բանտից, երբ Բհուտտոն վերականգնեց իր վարչապետի պաշտոնը 1993 թվականին:{{sfn|Bhatia|2008|p=31}}

==Վարչապետության երկրորդ շրջանը (1993–96)==
[[File:Mohammad Mosaddak Ali met with Prime Minister of Pakistan Benazir Bhutto atthe Organisation of Islamic Cooperation (OIC) Conference in Cyprus.jpg|thumb|right|At the 1993 meeting of the Organisation of Islamic Cooperation in Cyprus]]

1993 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին ՊԺԿ-ն հաղթեց ընտրություններում և ստացավ մանդատների մեծամասնությունը,{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=99|2a1=Allen|2y=2016|2p=111}} չնայած նրան պակասում էր բացարձակ մեծամասնություն ունենալ:{{sfn|Allen|2016|p=111}} Նրանք ունեին 86 մանդատ, իսկ Շարիֆի ստեղծած նոր կուսակցությունը՝ Պակիստանի մուսուլմանական լիգան, երկրորդ տեղում էր 73 մանդատով:{{sfn|Allen|2016|p=111}}&lt;ref name=Moore&gt;{{cite news|last=Moore|first=Molly|title=Bhutto Elected Pakistan's Premier, Says She Hopes to End Isolation|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/27/AR2007122701006_pf.html|accessdate=նոյեմբերի 18, 2011|newspaper=Washington Post Foreign Service|date=հոկտեմբերի 20, 1993}}&lt;/ref&gt;  ՊԺԿ-ն ուժեղ հաղթանակ էր տարել Սինհիի շրջանում և Փունջաբի գյուղական տարածքներում, մինչդեռ ՕՄԼ-ն ուժեղ է եղել Փունջաբի արդյունաբերական տարածքներում և խոշոր քաղաքներում, ինչպիսիք են Կարաչին, Լահորը և Պավալպինդին&lt;ref name=Gargan&gt;Edward A. Gargan. &quot;[https://www.nytimes.com/1993/10/08/world/bhutto-wins-plurality-and-faces-a-new-struggle.html Bhutto Wins Plurality and Faces a New Struggle]&quot;. ''The New York Times''. 8 October 1993.&lt;/ref&gt;։ Բհուտտոն նորից վարչապետ էր, բայց այս անգամ ավելի թույլ խորհրդրանական մանդատով, քան առաջին կառավարման ժամանակ:{{sfn|Allen|2016|pp=111–112}} 1993 թվականի հոկտեմբերի 19-ին տեղի ունեցավ նրա երդման արարողությունը:{{sfn|Allen|2016|p=112}}

Բհուտտոն իր մորը հեռացրեց ՊԺԿ-ի պատվավոր համանախագահի պաշտոնից՝ հայտարարելով ինքն իրեն կուսակցության ցմահ ղեկավար:{{sfn|Allen|2016|p=118}} Սա բարկացրեց Նուսրաթին, ով ''The New York Times''-ին ասաց, որ Բհուտտոն շատ է խոսում  ժողովրդավարությունից, բայց նա դարձել էր փոքր բռնապետ:{{sfn|Allen|2016|pp=118–119}} Բհուտտոյի և իր մոր միջև հարաբերությունները  վատացան և նրանք սկսեցին բացահայտորեն քննադատել իրար:{{sfn|Allen|2016|p=119}}

Գիտակցելով իր վարչապետության նկատմամբ սպառնալիքը անբարեխիղճ նախագահի կողմից  ՝ նա վստահեցրեց, որ ՊԺԿ-ն կունենա իր սեփական թեկնածուին՝ Ֆարուք Լեղարին, նոյեմբերի նախագահական ընտրություններում։ {{sfnm|1a1=Ahmed|1y=2005|1p=240|2a1=Bhatia|2y=2008|2p=99|3a1=Allen|3y=2016|3p=112}}&lt;ref name=Moore/&gt;
Իր երկրորդ պաշտոնավարման ընթացքում իր ամուսնուն և մորը Բհուտտոն նշանակել էր կառավարության անդամ:{{sfnm|1a1=Bhatia|1y=2008|1p=30|2a1=Muñoz|2y=2013|2p=62}} Առաջինընշանակեց ներդրումների նախարար, հետախուզման բյուրոյի ղեկավար, Դաշնային քննչական գործակալության ղեկավար և Միջավայրի պաշտպանության խորհրդի նախագահ:{{sfn|Allen|2016|pp=113–114}} Նա տվեց իր ամուսնուն ոսկու ներկրման մենաշնորհը, պաշտոնով, որով նա վաստակեց 10 միլիոն$, որը նա ավանդ դրեց Հնդկական բանկում:{{sfn|Allen|2016|p=114}}  Ալլենը կարծում էր, որ սա չափում է, թե ինչպես էր Բհուտտոն հանձնվել  էր իր նախկին գաղափարներից և պարզ ձևով ավերում էր երկիրը՝ գերազանցելով կոռուպցիոն բոլոր տեսակները տարբեր այլ ոլորտներում:{{sfn|Allen|2016|p=113}}

''[[The New York Times]]-ի'' լրագրող Ջոհն Բուրնսը բացահայտել է Բհուտտոյի և իր ամուսնու ֆինանսական փոխանցումները՝ բացահայտելով կոռուպցիայի մակարդակը:{{sfn|Allen|2016|p=114}} Մինչև 1996 թվականը, իրենց վերցած գումարները տարբեր գործարքների միջոցով մոտավորապես գնահատվեց $1.5 միլիարդ:&amp;nbsp;{{sfn|Allen|2016|p=114}} Պակիստանի հաշվետվողական բյուրոյի հարցումին ի պատասխան Բհուտտոն, իր ամուսինը և մայրը հայտարարագրել էին $1.2&amp;nbsp;միլիոն՝ թաքցնելով արտասահմանյան հաշիվներն ու իրենց ունեցած կարողությունները:{{sfn|Allen|2016|p=115}} Չնայած իրենց խոշոր եկամուտների, զույգը չէր վճարում այնքան հարկ, որքան որ պետք է. 1993 և 1994 թվականներին Բհուտտեն ընդհանրապես չէր վճարում եկամտահարկ:{{sfn|Allen|2016|p=115}} 1996 թվականին Թրանսփարենսի Ինտենեյշնլը Պակիստանին դասակարգեց աշխարհի երկրորդ ամենակոռումպացված երկիրը:{{sfn|Allen|2016|p=130}}

Բհուտտոն պատվիրեց  կառուցում  նոր նստավայր Իսլամաբադում. Այն պարունակում է 110 ակր հող, և կառուցումն արժեր $50 միլիոն:{{sfn|Allen|2016|p=116}} 1993 թվականին Բհուտտոն հայտարարեց, որ իրենց ընտանեկան գերեզմանը կվերափոխվի պաշտոնական դամբարանի և կպահանջվի մեծ գումարներ:{{sfn|Allen|2016|p=115}} Նա հեռացրեց առաջին ճարտարապետին, որին նշանակել էր անելու այդ աշխատանքը, քանի որ նա որոշեց, որ ավելի մուսուլմանական ոճով կառուցել դամբարանը։ Հաջորդ ճարտարապետը եղավ Վաքար Աքբար Ռիզվին, ում Բհուտտոն ուղարկեց այցելելու Մուսթաֆա քեմալ Աթաթուրքի և Ռուհոլահհ Խոմեյնիի  դամաբարանները, որպեսզի ոգեշնչվի։

== Ընտանիք ==
[[1987]] թվականի [[դեկտեմբերի 18]]-ին (այլ տվյալներով՝ [[դեկտեմբերի 17]]-ին) [[Կարաչի]]ում Բհուտտոն ամուսնացել է [[Ասիֆ Ալի Զարդարի]]ի հետ։ Ինչպես Բենազիրը, Զարդարին նույնպես Սինդի հայտնի տոհմերից մեկն էր։ Եվ Բհուտտոն, և Զարդարին [[շիա]] էին։ ԶԼՄ-ների փոխանցմամբ, սա եղել է հաշվարկված հարսանիք, որին Բհուտտոն կամավոր համաձայնվել է։ Զարդարիի մեջ նա տեսել է մի մարդու, ով իրեն կարող է ընդունել այնպես, ինչպես ինքը կա։ Ամուսնությունից հետո Բենազիրը պահպանեց իր հայրական ազգանունը։ Նրանք ունեին 3 զավակ՝ որդին Բիլավալ Զարդարին և դուստրերը՝ Բահթավարը և Ասիֆան։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

===Գրականություն===

: {{cite book |last=Allen |first=Brooke |title=Benazir Bhutto: Favored Daughter |url=https://archive.org/details/benazirbhuttofav0000alle |year=2016 |publisher=Amazon/New Harvest |location=New York |series=Icons Series |isbn=978-0-544-64893-7 |ref=harv}}

: {{cite book |last=Bhargava |first=G. S. |year=1990 |title=Benazir: Pakistan's New Hope |location=London |publisher=Aspect Publications |isbn=978-1855290532 |ref=harv}}

: {{cite journal |last1=Houtman |first1=Gustaaf |last2=Ahmed |first2=Akbar |year=2008 |title=Benazir Bhutto (1953–2007): A Conversation with Akbar Ahmed |journal=Anthropology Today |volume=24 |issue=1 |pages=4–5 |ref=harv}}

: {{cite journal |first1=K. A. |last1=Ahmed |first2=I. A. |last2=Choudhry |title=Benazir Bhutto's Struggle for Democracy |journal=European Journal of Social Sciences |volume=10 |number=1 |year=2009 |ref=harv}}

: {{cite book |last=Ahmed |first=Mushtaq |title=Benazir: Politics of Power |location=Karachi |publisher=Royal Book Company |year=2005 |ref=harv}}

: {{cite journal |last=Akhter |first=M. Javaiid |year=2009 |title=Politics of Reconciliation and Accommodation: A Study of Benazir Bhutto's First Era Democratic Government 1988–1990 |journal=Journal of Political Studies |volume=16 |pages=63–80 |ref=harv}}

: {{cite book |first=Shyam |last=Bhatia |title=Goodbye Shahzadi: A Political Biography of Benazir Bhutto |year=2008 |isbn=9788174366580 |publisher=Lotus Collection |ref=harv}}

: {{cite journal |last1=Khuhro |first1=Amir Ahmed |last2=Soomro |first2=Ali Nawaz |title=The Role of Benazir Bhutto in the Movement for the Restoration of Democracy: An Analysis |journal=International Journal of Social Science and Humanity |volume=3 |number=3 |year=2013 |pages=274–277 |doi=10.7763/IJSSH.2013.V3.243 |ref=harv}}

: {{cite book |first=Christina |last=Lamb |title= Waiting for Allah: Pakistan's Struggle for Democracy |year=1991 |isbn=978-0-14-014334-8 |location= |publisher=Penguin |ref=harv }}

: {{cite book |last=Muñoz |first=Heraldo |year=2013 |title=Getting Away with Murder: Benazir Bhutto's Assassination and the Politics of Pakistan |url = https://books.google.com/?id=DSRCAgAAQBAJ&amp;pg=PA6 |location= |publisher=W. W. Norton &amp; Company |isbn=978-0393062915 |ref=harv}}

: {{cite book |last=Talbot |first=Ian |year=2009 |title=Pakistan: A Modern History |edition=third |location=London |publisher=C. Hurst and Co. |isbn=978-1850659891 |ref=harv}}
{{refend}}
{{Refbegin|33em|indent=yes}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բհուտտո, Բենազիր}}
[[Կատեգորիա:Պակիստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Պակիստանի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Սպանվածներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Գինեսի գրքի ռեկորդակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Պակիստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սպանված քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>ratu0ye6hamzj9d0cfaiy2scqygaruh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռաֆիկ Հակոբյան (ֆիզիկոս)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>723485</id>
    <revision>
      <id>8492749</id>
      <parentid>8105504</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:49:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4580" xml:space="preserve">{{այլ|Ռաֆիկ Հակոբյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Անձ}}
'''Ռաֆիկ Սերգեյի Հակոբյան''' ({{ԱԾ}}), հայ [[ֆիզիկոս]]։ Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր ([[1995]]), [[պրոֆեսոր]] ([[2000]]):

== Կենսագրություն ==
Ռաֆիկ Հակոբյանը ծնվել է 1956 թվականին [[Սիսիան]] քաղաքում։ 1973-1978 թվականներին սովորել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ի ֆիզիկայի ֆակուլտետում, այնուհետև՝ ասպիրանտուրայում, 1981-1984 թվականներին՝ ԵՊՀ ստացիոնար ասպիրանտուրա` հեռակայելով [[Մոսկվա]]յի մեխանիկայի պրոբլեմների ինստիտուտի լազերային բաժնում։

1978 թվականից աշխատում է ԵՊՀ-ում։ 1978-1981 թվականներին եղել է Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի օպտիկայի ամբիոնի լաբորանտ, 1985-1986 թվականներին՝ ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնի կրտսեր գիտաշխատող, 1986-1993 թվականներին՝ ԵՊՀ, օպտիկայի ամբիոնի ավագ գիտաշխատող, 1993-2000 թվականներին՝ ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնի դոցենտ, 2000-2007 թվականներին՝ ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնի պրոֆեսոր։ 2007 - 2012 թվականներին ղեկավարել է ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնը։ 2018 թվականից ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետի դեկանն է։ 2016 թվականից ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետի ֆիզիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտի «Օպտոէլեկտրոնիկայի և ֆոտոնիկայի» գիտահետազոտական լաբորատորիայի գիտական ղեկավարն է։ 2011 թվականից «Ճառագայթային ճարտարագիտություն առաջադեմ չափումների համար» ընկերության (Օռլանդո, Ֆլորիդա, ԱՄՆ) առաջատար գիտաշխատող է։ Ամերիկյան օպտիկական ընկերության անդամ է։ 1995 թվականից ԵՊՀ «049» մասնագիտական խորհրդի անդամ է։

Աշխատանքները վերաբերում են [[լազեր]]ով մակածված հիդրոդինամիկական ու կողմնորոշումային շարժումներին, հեղուկ բյուրեղների ոչ գծային օպտիկային և ջերմադինամիկային։ Հեղինակ է ուսումնական ձեռնարկների&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ysu.am/persons/hy/Rafik-Hakobyan|title=Ռաֆիկ Սերյոժայի Հակոբյան|website=ysu.am|accessdate=2016-08-11}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ == 
* Գիտատեխնիկական ընկերության Հայաստանի հանրապետության խորհրդի նախագահության պատվավոր դիպլոմ (1986)
* [[Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա]]յի պատվոգիր (2005)

== Երկեր ==
* Լ. Ս. Ասլանյան, Ռ. Ս. Հակոբյան, Յու. Ս. Չիլինգարյան, Ոչ գծային ֆիզիկա, Մեթոդական աշխատանք, Երևան, 2006, 165 էջ։
* Ասլանյան Լ. Ս., Հակոբյան Ռ. Ս., Չիլինգարյան Յու. Ս. Ոչ գծային ֆիզիկայի ներածություն, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2006, 166 էջ։
* Ռ. Ս. Հակոբյան, Յու. Ս. Չիլինգարյան, Մակածված փուլային անցումներ և հիդրոդինամիկական անկայունություններ հեղուկ բյուրեղներում, «Մանկավարժ», Երևան, 2000, 184 էջ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Հակոբյան, Ռաֆիկ}}
[[Կատեգորիա:Հայ ֆիզիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:ԵՊՀ դասախոսներ]]</text>
      <sha1>irnk4pt9f4cu5rdem2cdr02j784t9ro</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սալման Ռուշդի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>723791</id>
    <revision>
      <id>8492619</id>
      <parentid>8487757</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:41:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Revolution Saga</username>
        <id>36034</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12196" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող
| անուն = 
| բնագիր անուն = Salman Rushdie
}}
'''Սալման Ռուշդի''' ({{lang-en|Ahmed Salman Rushdie}}, {{lang-ur|أحمد سلمان رشدی}}, {{lang-hi|अहमद सलमान रुश्‍दी}}, ծնվ. {{ԱԾ}}), բրիտանացի գրող, [[Թագավորական գրական հասարակություն|Թագավորական գրական հասարակության]] անդամ, [[Ասպետ-բակալավր]], [[1981]] թվականին իր «Կեսգիշերի զավակները» վեպի համար արժանացել է [[Բուքերյան մրցանակ]]ի։ Համարվում է ժամանակակից գրականության ամենահեղինակավոր դեմքերից մեկը։

== Կենսագրություն ==
Սալման Ռուշդին ծնվել է [[1947]] թվականի [[հունիսի 19]]-ին [[Մումբայ|Բոմբեյ]] քաղաքում՝ [[Քաշմիր|քաշմիրյան]] ծագում ունեցող&lt;ref&gt;{{cite news | title=Sir Salman Rushdie: Pakistan on the road to tyranny|publisher=BBC|date=սեպտեմբերի 18, 2012| url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-19624100|author=Robin Banerji | lang=ru}}&lt;/ref&gt; մուսուլմանական ընտանիքում&lt;ref name=&quot;Atlantic Companion To Literature In English&quot;/&gt;։ Նրա պապը բանաստեղծ էր, որ ստեղծագործում էր [[ուրդու]] լեզվով&lt;ref name=&quot;Atlantic Companion To Literature In English&quot;&gt;{{книга
|автор        =  
|заглавие     = Atlantic Companion To Literature In English
|издательство =Atlantic Publishers &amp; Dist
|ссылка   =https://books.google.am/books?id=A_YatfLrgnMC&amp;pg=PA453&amp;lpg=PA453&amp;dq=Salman+Rushdie+grandfather+was+an+Urdu+poet&amp;source=bl&amp;ots=Qxfq2DPKLu&amp;sig=J7wyJLK_M_0kmt9j87kVb8H3p0o&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=k-klUdfjAaTh4QS_k4DwCQ&amp;ved=0CDMQ6AEwATgK#v=onepage&amp;q=Salman%20Rushdie%20grandfather%20was%20an%20Urdu%20poet&amp;f=false
|год          = 2007
|страницы     = 453
|isbn         = 978-81-269-0832-5
}}&lt;/ref&gt;։ 14 տարեկան հասակում ուսման է մեկնել [[Անգլիա]], որտեղ հետագայում [[Քեմբրիջի համալսարան]]ի [[Արքայական քոլեջ (Քեմբրիջ)|Արքայական քոլեջում]] ուսումնասիրել է պատմություն։ Որոշ ժամանակ աշխատել է թատրոնում, ապա զբաղվել լրագրությամբ։ [[1964]] թվականին ստացել է [[Մեծ Բրիտանիա|բրիտանական]] քաղաքացիություն։

Ռուշդիի [[1988]] թվականին լույս տեսած «Սատանայական բանաստեղծություններ» վեպն արժանացավ մուսուլման հավատացյալների խիստ բարկությանը, որի պատճառը [[Մուհամմադ|Մուհամմադ մարգարեի]] կերպարի բացասական (որոշ մուսուլմանների ընկալմամբ) օգտագործումն էր վեպում։ Իրանի հոգևոր առաջնորդ այաթոլլա [[Ռուհոլլահ Խոմեյնի|Ռուհոլլա Խոմեինին]] հրապարակայնորեն անիծեց Ռուշդիին և իր [[ֆաթվա]]յով նրան դատապարտեց մահվան՝ կոչ անելով ողջ աշխարհի մուսուլմաններին ջանալ այս դատավճիռն իրագործել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ogoniok.com/archive/1998/4560/25-14-19/ |title=Приговор для всех |accessdate=2016-08-13 |archive-date=2011-10-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111016210338/http://www.ogoniok.com/archive/1998/4560/25-14-19/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այս հանգամանքը հանգեցրեց [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Իրան]]ի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների խզմանը։ Իրանական «5-Khordad Foundation» հիմնադրամը Ռուշդիի համար գլխագին սահմանեց 2 մլն. ամերիկյան դոլար, որը հետագայում բարձրացվեց մինչև 2,5 միլիոնի։ Համաձայն վերոնշյալ ֆոնդի ղեկավար այաթոլլա Սանեիի [[1997]] թվականին «Ջոմհուրի իսլամի» պարբերականին տված հարցազրույցի, պարտադիր չէ, որ Ռուշդիի սպանողը լինի իսլամադավան, այլ ամեն ոք, ով ի կատար կածի դատավճիռը, կստանա սույն գումարը&lt;ref&gt;{{cite news | title=Рушди|publisher=Газета &quot;Коммерсантъ&quot;, №73 (1476)|date=24.04.1998| url=http://kommersant.ru/doc/197214|author=ИЯ Ъ-МОЦКОБИЛИ | lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

Գրողը երկար տարիներ առանձնացած կյանք էր վարում, հազվադեպ հանդես գալով հասարակության առջև։ Այաթոլլա Խոմեինին հաջորդած [[Ալի Խամենեի]]նին մերժեց գրողի զղջումը և վստահեցրեց, որ Ռուշդիի հանդեպ մահապատժի որոշումը կմնա անփոփոխ «եթե անգամ նա զղջա և դառնա իր ժամանակի ամենաարդարր մարդը»։ [[1998]] թվականին [[Իրան]]ի կառավարությունը վստահեցրեց, որ «մտադիր չէ որևէ գործողություն ձեռք առնել «Սատանայական բանաստեղծություններ»-ի հեղինակի կամ այս գրքի հետ կապված որևէ անձի կյանքի նկատմամբ»։ Երեք տարի անց [[Իրան]]ի նախագահ [[Մոհամադ Խաթամի|Մոհամմադ Խաթամին]] անձնապես հայտարարեց, որ Ռուշդիի գործը «պետք է փակված համարել»։ Սակայն [[2003]] թվականին իրանական «Հեղափոխական պահակազոր» կազմակերպությունը հայտարարեց, որ գրողի հանդեպ կայացված մահապատիժը մնում է ուժի մեջ, իսկ [[2005]] թվականին այաթոլլա [[Ալի Խամենեի]]նին հայտարարեց, որ Ռուշդիի սպանությունը «աստվածահաճո գործողություն կլինի»։ [[2012]] թվականի սեպտեմբեր ամսին «15-Khordad Foundation» հիմնարկը գրողի սպանության պարգևավճարը բարձրացրեց մինչև 3,3 մլն. դոլարի։

2022 թվականի օգոստոսի 12-ին, ԱՄՆ Նյու Յորք նահանգի Չոտոկվա քաքաքում տեղի ունեցող հանրային միջոցառման ժամանակ, Ռուշդին դանակահարվել է 24-ամյա ամերիկացի տղամարդու կողմից։ Գրողը վնասվածքներ է ստացել պարանոցին, ստամոցքին և աչքին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.panorama.am/am/news/2022/08/13/Սալման-Ռուշդի-դանակահարել/2718688|title=Գրող Սալման Ռուշդիին դանակահարածը Նյու Ջերսիի 24-ամյա մի տղամարդ է|last=|first=|date=2022-08-13|website=www.panorama.am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==
=== Վեպեր ===
* [[1975]] - «Գրիմուս» (''Grimus'')
* [[1981]] - Կեսգիշերի զավակները
* [[1983]] - [[Ամոթ (վեպ, Ռուշդի)|Ամոթ]]
* [[1988]] - «Սատանայական բանաստեղծություններ» (''The Satanic Verses'')
* [[1995]] - «Մավրի հրաժեշտի հոգոցը» (''The Moor’s Last Sigh'')
* [[1999]] - «Հողը նրա ոտքերի տակ» (''The ground beneath her feet'')
* [[2001]] - «Բարկություն» (''Fury'')
* [[2005]] - «Շալիմար ծաղրածուն» (''Shalimar the Clown'')
* [[2008]] - «Ֆլորենտացի հրաշագործը» (''The Enchantress of Florence'')
* [[2015]] - «Երկու տարի, ութ ամիս և քսանութ գիշեր» (''Two Years Eight Months and Twenty-Eight Nights'')

=== Պատմվածքներ ===
* [[1992]] - «Ընտրությամբ անօթևան» (''Homeless by Choice'')
* [[1994]] - «Արևելք, Արևմուտք» (''East, West'')
* [[2008]] - «Լավագույն ամերիկյան կարճ պատմվածքներ» (''The Best American Short Stories'')

=== Երեխաների համար ===
* [[1990]] - «Հարունը և ծով պատմություններ» (''Haroun and the Sea of Stories'')
* [[2010]] - «Լուկան և կյանքի կրակը» (''Luka and the Fire of Life'')

=== Էսսեներ և հրապարակախոսություններ ===
* [[1987]] - «Հովազի ժպիտը. նիկարագուական ճանապարհորդություն» (''The Jaguar Smile: A Nicaraguan Journey'')
* [[1990]] - «Բարեխղճորեն» (''In Good Faith'')
* [[1992]] - «Երևակայական ճառեր. Էսսեներ և քննադատություններ, 1981-1991» (''Imaginary Homelands: Essays and Criticism, 1981–1991'')
* [[1992]] - «Հրաշագործն Օզ երկրից. BFI դասական ֆիլմեր» (''The Wizard of Oz: BFI Film Classics'')
* [[1998]] - «Մահաթմա Գանդի» (''Mohandas Gandhi'')
* [[1999]] - «Պատկերացրեք այնտեղ դրախտ չկա» (''Imagine There Is No Heaven'')
* [[2002]] - «Քայլք ամբողջ երկայնքով. Վավերագրությունների ժողովածու 1992-2002» (''Step Across This Line: Collected Nonfiction 1992–2002'')
* [[2009]] - «Հիանալի թթու» (''A fine pickle'')
* [[2012]] - «Հարավում» (''In the South'')
* [[2012]] - «Ջոզեֆ Անտոն. Հուշեր» (''Joseph Anton: A Memoir'')

== Գրականություն ==
* Raphaël Aubert: ''L’Affaire Rushdie''. Le Cerf, Paris 1990, ISBN 2-204-04193-9.
* Thierry Chervel (Hrsg.): ''„Redefreiheit ist das Leben“. Briefe an Salman Rushdie''. Piper, München 1992, ISBN 3-492-11717-1.
* Bernd Hirsch: ''Geschichte und Geschichten. Zum Verhältnis von Historizität, Historiographie und Narrativität in den Romanen Salman Rushdies''. Winter, Heidelberg 2001, ISBN 3-8253-1248-8 (= ''Anglistische Forschungen'', Band 300, zugleich Dissertation an der Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg, 1999.
* Peter Priskil: ''Salman Rushdie. Portrait eines Dichters''. Ahriman, Freiburg im Breisgau 1989, ISBN 3-922774-28-8.
* Gereon Vogel: ''Blasphemie – Die Affäre Rushdie in religionswissenschaftlicher Sicht''. Lang, Bern 1998, ISBN 3-631-32892-3 (= ''Europäische Hochschulschriften'', Reihe 23: ''Theologie'', zugleich Dissertation an der Ruhr-Universität Bochum, 1997.
* Lisa Freigang: ''Formations of identity in Salman Rushdie's fictions''. Tectum, Marburg 2009, ISBN 978-3-8288-2065-4.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://zangak.am/product_info.php?products_id=1504&amp;language=am Կեսգիշերի զավակները Զանգակ հրատարակչությունում]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ռուշդի, Սալման}}
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի արձակագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Բուքերյան մրցանակի դափնեկիրներ]]
[[Կատեգորիա:Քեմբրիջի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի վիպասաններ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի հումանիստներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի վիպասաններ]]
[[Կատեգորիա:Կրոնների քննադատներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի աթեիստներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի անգլիացի վիպասաններ]]
[[Կատեգորիա:Պոստմոդեռնիստ գրողներ]]</text>
      <sha1>qz7j2fgpk81mqphjes2e82w3t08mj10</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գորյաչեվոդսկի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>725360</id>
    <revision>
      <id>8492628</id>
      <parentid>8360007</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:03:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6583" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = քաղաքատիպ ավան
 | հայերեն անվանում = Գորյաչեվոդսկի
 | բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Горячеводский}}
 | երկիր =Ռուսաստան
 | պատկեր =
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան =
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ =
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 | lat_deg = 44 |lat_min = 02 |lat_sec = 17
 | lon_deg = 43 |lon_min = 05 |lon_sec = 50
 | CoordAddon = type:city_region:RU
 | երկրի քարտեզի չափ = 300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Ռուսաստանի դաշնային սուբյեկտներ{{!}}Դաշնային սուբյեկտ
 | երկրամաս = Ստավրոպոլի երկրամաս
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = քաղաքային օկրուգ
 | շրջան = Պյատիգորսկի քաղաքային օկրուգ
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 1825
 | տվյալ կարգավիճակում = 1966
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = ստանիցա Գորյաչեվոդսկայա
 | տարածք = 
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 483
 | պաշտոնական լեզու = [[ռուսերեն]]
 | բնակչություն = 36 678&lt;ref name=&quot;gks.ru&quot;&gt;[http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2016
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = [[ռուսներ]], [[հայեր]], [[ադրբեջանցիներ]]
 | կրոնական կազմ = [[քրիստոնեություն|քրիստոնյաներ]], [[իսլամ|մուսուլմաններ]]
 | ժամային գոտի = +3
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = +7 8793
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 357560
 | ավտոմոբիլային կոդ = 26, 126
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = [[Սուբյեկտների վարչա-տարածքային բաժանման համառուսաստանյան դասակարգիչ|ՍՎՏԲՀԴ]]
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 07427553
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = http://pyatigorsk.org/
 | կայքի լեզու = 
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
 | պարամետրի անվանում1 =
 | պարամետր1 = 
}}

'''Գորյաչեվոդսկի'''{{ref+|«Горячеводский» անվանումը տառադարձվում է «Գորյաչ'''եվ'''ոդսկի» ձևով, ոչ թե «Գորյաչ'''և'''ոդսկի», քանի որ բարդ բառերում տարածված արմատների դեպքում օգտագործվում է «եվ» տառակապակցությունը։|ն}} ({{lang-ru|Горячеводский}}), [[քաղաքատիպ ավան]] [[Ռուսաստան|Ռուսաստան Դաշնության]] [[Ստավրոպոլի երկրամաս]]ի [[Պյատիգորսկի քաղաքային օկրուգ]]ի կազմում։

Տեղակայված է [[Պոդկումոկ]] գետի աջ ափին՝ [[Ստավրոպոլ]]ից 144 կմ հեռավորության վրա։ [[Պյատիգորսկ]]ի հետ կապվում է երեք ավտոմոբիլային կամուրջներով։ Արևմուտքում սահմանակցում է [[Պոսյոլոկ Սվոբոդի]] ավանի հետ։

Բնակչությունը [[2016]] թվականին գրանցված տվյալներով կազմում էր 36 678 մարդ&lt;ref name=&quot;gks.ru&quot;/&gt;։

; Ազգային կազմը
2010 թվականի մարդահամարի արդյունքներով այստեղ բնակվում են հետևյալ ազգությունները&lt;ref&gt;[http://stavstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/stavstat/resources/52f1a4804f47c390bed9ffe1000af5d8/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+3+%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+1.rar Всеросийская перепись населения 2010 года на территории Ставропольского края. Том 3 книга 1 «Национальный состав и владение языками, гражданство»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305044452/http://stavstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/stavstat/resources/52f1a4804f47c390bed9ffe1000af5d8/%D0%A2%D0%BE%D0%BC+3+%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+1.rar |date=2016-03-05 }} {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;․
{| class='standard'
|-
! Ազգություն || Թվաքանակը, հազ. մարդ || Բաժինը, %
|-
| [[Ռուսներ]] || align=right | 25 214 || align=right | 68,2 
|-
| [[Հայեր]] || align=right | 6 681 || align=right | 18,1 
|-
| [[Ադրբեջանցիներ]] || align=right | 1 282 || align=right | 3,5 
|-
| [[Ուկրաինացիներ]] || align=right | 466 || align=right | 1,2 
|-
| [[Հույներ]] || align=right | 451 || align=right | 1,2 
|-
| Այլ ազգություններ || align=right | 2 873 || align=right | 7,8 
|-
| '''Ընդամենը''' || align=right | 36 967|| align=right | 100,00
|}
== Նշումներ ==
{{ծանցանկ|group=ն}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.worldtimezone.com/time-russia12.php Ռուսաստանի ժամային գոտիները, worldtimezone.com կայքում] {{ref-en}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ստավրոպոլի երկրամաս}}

[[Կատեգորիա:Ստավրոպոլի երկրամասի քաղաքային բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Ստավրոպոլի երկրամասի Պյատիգորսկի քաղաքային օկրուգի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:1825 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>2rxglsqbpn2dwyum314uczpzix3ivv0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>726225</id>
    <revision>
      <id>8492508</id>
      <parentid>8463176</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:30:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30072" xml:space="preserve">{{միացնել|Զբոսաշրջությունն Արցախում}}
{{Թարմացնել}}
[[Պատկեր:2014 Szuszi, Katedra Chrystusa Zbawiciela (12).jpg|մինի|աջից|300px|[[Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար]]ը [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շուշի]] քաղաքում]]
'''Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում''', [[ԼՂՀ տնտեսություն|Արցախի Հանրապետության տնտեսության]] գլխավոր և ամենադինամիկ տեմպերով զարգացող ճյուղը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://mineconomy.nkr.am/?page_id=583|title=Հիմնական|language=hy-am|accessdate=2016-08-28|archive-date=2016-11-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20161105095515/http://mineconomy.nkr.am/?page_id=583|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Զբոսաշրջության ոլորտի կարգավորման նպատակով [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] կառավարության կողմից ընդունվել է ''«Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին»'' ԼՂՀ օրենքը։ Արցախի Հանրապետությունում զբոսաշրջության զարգացման ուղղությամբ աշխատանքներն իրականացվում են ԼՂՀ էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության վարչության կողմից։

Արցախի Հանրապետությունը հայկական երկրորդ պետությունն է։ Այն տեղակայված է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում և հիմնականում ունի լեռնային մակերևույթ։ Հայտնի է հարուստ և գեղեցիկ բնությամբ։

Արցախի մակերևույթը կտրտված է բազմաթիվ լեռնաշղթաներով։ Հյուսիսում [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավի]], հյուսիս-արևմուտքում՝ [[Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա]]ներն են, արևմուտքում՝ [[Սյունիքի բարձրավանդակ]]ը, կենտրոնական հատվածում՝ [[Արցախի լեռնաշղթա]]ն, որից դեպի արևելք են տարածվում մի շարք մանր լեռնաճյուղեր։ Արցախը գտնվում է սեյսմիկ ակտիվ գոտում։

Զբոսաշրջության ոլորտում իրականացվող հիմնական քաղաքական նպատակներն են զբոսաշրջության զարգացման միջոցով [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն#Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) Հանրապետության միջազգային իրավական կարգավիճակը|Արցախի Հանրապետության անկախ պետության միջազգային ճանաչումը]], ինչպես նաև երկրի զբոսաշրջային հայտնի ուղղություն վերածվելու շնորհիվ ազգային եկամտի ավելացման գործընթացի արագացումը, որի արդյունք է զբոսաշրջության բնագավառում զբաղվածության ավելացմանը։ Դրան էլ կհետևի բնակչության կենսամակարդակի բարձրացումը։

[[2014 թվական]]ին ԼՂՀ-ում գրանցվել է 12 տոկոս զբոսաշրջիկների քանակի նվազում նախորդ տարվա համեմատ։ Չնայած սրան, միևնույն ժամանակ աճել է օտարերկրյա զբոսաշրջիկների գիշերակացի տևողությունը, ինչպես նաև [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ից այցելուների քանակը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://karabakh.travel/hy/news/news-articles/summarizing-press-conference-for-2014-by-the-head-of-nkr-governments-department-of-tourism-and-historical-environment-protection/100/|title=ԼՂՀ ԿԱ զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչության պետի 2014 թ.-ի ամփոփիչ մամլո ասուլիսը - ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ - Karabakh Travel|website=karabakh.travel|accessdate=2016-08-28}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ [[2015 թվական]]ի տվյալներով նախորդ տարվա համեմատ ըդնունած զբոսաշրջիկների թիվը ավելացել է 40%-ով՝ հասնելով տնտեսական բարձրակետի։

2015 թվականի տվյալներով՝ աշխարհի 86 երկրներից (այդ թվում և Հայաստանի Հանրապետությունից) Արցախ են ժամանել 16,000 զբոսաշրջիկներ, որոնք Արցախում ծախսել են շուրջ 6 միլիոն դոլար։

Արցախի Հանրապետությունում [[ապրիլի 18]]-ը պաշտոնապես նշվում է զբոսաշրջության և տեսարժան վայրերի օր։

== Զբոսաշրջության պատմություն ==
[[Պատկեր:Gandzasar_Monastery1.jpg|մինի|աջից|275px|[[Արցախ|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղ]]ի մոտակայքում տեղակայված [[Գանձասար|Գանձասարի վանական համալիրը]]: Գանձասարը առաջնորդարան էր և Խաչենի իշխանների տոհմական տապանատունը]]
[[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունը]] [[ԼՂՀ անկախության հռչակագիր|անկախության հռչակագիրը]] ընդունել է [[1991 թվական]]ի [[Սեպտեմբերի 2|սեպտեմբերի 2-ին]]՝ Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանի ընթացքում՝ ժողովրդական պատգամավորների կողմից։

Երկրի անկախության առաջին տարիներին երկիրը ունեցել է զրոյական ցուցանիշներ։ [[Արցախյան ազատամարտ|Պատերազմի]] արդյունքում կազմալուծված էր նորանկախ պետության տնտեսությունը, ինչպես նաև ավերված էին երկրի տարածքում գտնվող պատմա-մշակութային կառույցները։

Որպես [[ԼՂՀ տնտեսություն|Արցախի Հանրապետության տնտեսության]] գերական ճյուղ՝ զբոսաշրջությունը սկսել է առաջընթաց գրանցել [[21-րդ դար]]ում։

Ստեփանակերտի կառավարչական մարմինները գրանցել են ոչ հայ զբոսաշրջիկների տարեկան համաչափ աճ [[2007 թվական]]ից սկսած, երբ Արցախ ժամանած զբոսաշրջիկների թիվը դեռ 5000 էր։ Զբոսաշրջության նման աճի մասին վկայում են [[Ստեփանակերտ]]ի, ինչպես նաև [[Շուշի]]ի և այլ քաղաքների հյուրանոցների և հյուրատների զբաղվածության ցուցանիշները։

Արցախի Հանրապետության Էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության վարչության պետ [[Սերգեյ Շահվերդյան]]ի խոսքով այդ թվի աճը ցույց է տալիս, որ [[ԼՂՀ կառավարություն|Արցախի Հանրապետության կառավարությանը]] հաջողվում է զարգացնել երբեմնի պատերազմից ավերված երկիրը որպես զբոսաշրջային վայր։ Զբոսաշրջության զարգացման առջի ծառացած լուրջ խնդիրներ են [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] ստեղծած արգելքները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://karabakh.travel/hy/news/news-articles/number-of-foreign-tourists-to-nagornokarabakh-grows-rapidly/49/|title=Լեռնային Ղարաբաղում օտարերկրյա  զբոսաշրջիկների թիվը արագորեն աճում է - ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ - Karabakh Travel|website=karabakh.travel|accessdate=2016-08-28}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

{{Քաղվածք|Դա  ներառում է Արցախի Հանրապետության հաճելի պատկեր ստեղծելը զբոսաշրջային շուկաներում հատուկ բրոշյուրների և տարբեր հեղինակային հրատարակություններում գովազդային հոդվածների միջոցով։ Մեր աշխատանքների մյուս ուղղությունը զբոսաշրջիկների այցելության համար ավելի հարմար պայմաններ ստեղծելն է։ Դա նշանակում է ոչ միայն տեղական տուրիզմի ենթակառուցվածքի զարգացում, այլև զբոսաշրջիկներին ավելի շատ պատմական վայրեր ներկայացնելը|[[Սերգեյ Շահվերդյան]]}}

[[2014 թվական]]ին Արցախում գրանցվել է 12 տոկոս զբոսաշրջիկների քանակի նվազում նախորդ տարվա համեմատ, սակայն միևնույն ժամանակ աճել է օտարերկրյա զբոսաշրջիկների գիշերակացի տևողությունը, ինչպես նաև [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ից այցելուների քանակը։ [[2015 թվական]]ի տվյալներով նախորդ տարվա համեմատ ըդնունած զբոսաշրջիկների թիվը ավելացել է 40%-ով՝ հասնելով բարձրակետի։

2015 թվականի տվյալներով աշխարհի 86 երկրներից (այդ թվում և Հայաստանից) Արցախ են ժամանել 16,000 զբոսաշրջիկներ, որոնք Արցախում ծախսել են 6 միլիոն դոլար։ Ներկայումս ԼՂՀ Զբոսաշրջության վարչության առաջնահերթ խնդիր է հանդիսանում Արցախում պատասխանատու զբոսաշրջության և պատմական ժառանգության պահպանության զարգացումը։

== Մայրաքաղաք Ստեփանակերտ ==
{{Հիմնական|Ստեփանակերտ}}
[[Պատկեր:2014_Stepanakert,_Monument_My_i_Nasze_Góry_(02).jpg|մինի|աջից|265x265px|[[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր լեռները»]] կոթողը]]
[[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] մայրաքաղաքը [[Ստեփանակերտ]]ն է։ Երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է։ Ավելի քան երկուհազարամյա պատմություն ունեցող այս քաղաքը նախկինում կոչվել է ''Վարակն''։

Ինչպես մյուս մայրաքաղաքները, այնպես էլ Արցախի Հանրապետության մայրաքաղաք Ստեփանակերտը ունի իր խորհրդանիշները։ Ստեփանակերտի գլխավոր խորհրդանիշը [[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր սարերը»]] հուշակոթողն է, որը նաև պատկերված է [[Արցախի Հանրապետության զինանշան]]ի վրա։

=== «Մենք ենք, մեր սարերը» ===
[[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր սարերը» կոթողը]] շատերին հայտնի է որպես «Պապիկ-տատիկ»։ [[Ստեփանակերտ]]ում տեղադրվել է [[1967 թվական]]ին և գտնվում է բլրի գագաթին։ Ճարտարապետական այս գլուխգործողի [[Քանդակագործություն|Քանդակագործն]] է [[Սարգիս Բաղդասարյան]]ը, իսկ [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետ]]ը՝ [[Յուրի Հակոբյան]]ը։

Քանդակը պատրաստված է կարմիր [[տուֆ]]ից։ Այն խորհրդանշում է արցախյան հողի և ժողովրդի արմատների միջև արյունակցական կապը։ Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է ավանդական տարազով տարեց ղարաբաղցի ամուսինների՝ ուս-ուսի, հպարտ ու անհողդողդ կեցվածքով ու սևեռուն հայացքով։ Կոթողը պատվանդան չունի։

Քանդակը «Մենք ենք, մեր լեռները» անունով է կնքել [[Բագրատ Ուլուբաբյան]]ը։ Այն [[Ստեփանակերտ]]ի մուտքի մոտ որպես հուշարձան ունենալու գաղափարը կյանքի է կոչվել այդ տարիներին [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի մարզխորհրդի գործկոմի նախագահ Մուշեղ Օհանջանյանի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.armnewstv.am/news/15663 «Մենք ենք, մեր լեռները». նորոգումից հետո բացվեց Արցախի գլխավոր խորհրդանիշը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.armeniatur.am/eng/modules.php?name=News&amp;file=view&amp;news_id=438 Արցախ, Հայոց աշխարհ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան, 1985}}&lt;/ref&gt;։

«Մենք ենք, մեր լեռները» հուշահամալիրը վերակառուցվել ու բարեկարգվել է գործարար Կարեն Ավագյումյանի կողմից։

=== Կրոնական կառույցներ ===
Ստեփանակերտը եկեղեցիների քաղաք է, սակայն ներկայումս քաղաքում գործող միակ եկեղեցին [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Ստեփանակերտ)|Սուր Հակոբ վանք]]ն է։ Այս եկեղեցու հիմքերը դրվել են 2005 թվականի սեպտեմբերին, իսկ կառուցման աշխատանքները տևել են շուրջ 1,5 տարի՝ մինչև 2007 թվականի սկիզբ։

Եկեղեցու օծումը տեղի է ունեցել 2007 թվականի մայիսի 6-ի երեկոյան։ Իր յուրօրինակ ճարտարապետական ոճով Սուրբ Հակոբի վանքը գրավում է Արցախ ժամանած զբոսաշրջիկներին և համարվում է Արցախի ամենից այցելվող պատմա-ճարտարապետական հուշարձաններից մեկը։

Ճարտարապետական յուրահատուկ տեսքով աչքի էր ընկնում նաև Արցախի և Ստեփանակերտի կենտրոնում տեղակայված [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Ստեփանակերտ)|Սուրբ Գևորգ եկեղեցի]]ն, որը կառուցվել էր 19-րդ դարի վերջին։ Փակվել է խորհրդային իշխանությունների կողմից։ Եկեղեցու տարածքում ներկայումս գործում է Վահրամ Փափազյանի անվան դրամատիկ թատրոնը։

Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի առաջնորդության տարիներին Ստեփանակերտում սկսվել է նաև [[Սուրբ Աստվածամոր Հովանու մայր տաճար (Ստեփանակերտ)|Սուրբ Աստվածամոր Հովանու մայր տաճարի]] և [[Ստեփանակերտի ռուսական եկեղեցի|Ստեփանակերտի ռուսական եկեղեցու]] շինարարությունները։

=== Քաղաքային կյանք ===
[[Պատկեր:Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ).JPG|մինի|աջից|319x319px|Ստեփանակերտի [[Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ)|Հայոց ցեղասպանության հուշարձանը]]]]
Արցախի Հանրապետության քաղաքային կյանքի գլխավոր կենտրոններից է կենտրոնական [[Վերածննդի հրապարակ (Ստեփանակերտ)|Վերածննդի հրապարակը]]։ Համարվում է Արցախի Հանրապետության զբոսաշրջային և քաղաքական կարևորագույն հրապարակներից մեկը։

Վերածննդի հրապարակը գտնվում է Ստեփանակերտի կենտրոնական հատվածում։ Հարավում ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանի նստավայրն է։

Շրջապատված է մի կողմից Կնունյացների, մյուս կողմից փետրվարի 20-ի փողոցներով։ Հարևանությամբ գտնվում է նաև Պյատաչոկ պուրակը և «Արցախ» բանկը։

Վերածննդի հրապարակից արևմուտք գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության մշտական ներկայացուցչությունը Արցախի Հանրապետությունում։ Ստեփանակերտի գլխավոր գրադարաններն են [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հանրապետական գրադարան (Ստեփանակերտ)|Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հանրապետական]]ը և [[Մուրացանի անվան քաղաքային գրադարան (ԼՂՀ)|Մուրացանի անվան քաղաքային գրադարանը]]։

Գլխավոր զբոսայգին կրում է Բոգդան Կնունյանցի անունը։

Հայրենական մեծ պատերազմի և Արցախյան ազատամարտի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշահամալիրում վեր է խոյանում [[Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ)|Հայոց ցեղասպանության հուշարձանը]], որը տեղադրվել է [[2015 թվական]]ին&lt;ref&gt;[http://www.armradio.am/hy/2015/04/20/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81-%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%B8%D6%80-%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A8/ Հայոց ցեղասպանության նոր հուշարձանը՝ Սպիտակ զանգակատունը՝ Ստեփանակերտում]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/3037/a-memorial-will-be-erected-in-stepanakert-memorial-complex-in-memory-of-the-victims-of-the-armenian-genocide.html Ստեփանակերտի հուշահամալիրում Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշակոթող կկանգնեցվի]&lt;/ref&gt;։

«Զանգակատունը» կառուցվել է Սզնեքի սպիտակ մարմարով։ Հայկական ավանդական ճարտարապետական լուծումներով կառուցված երկաստիճան գմբեթով զանգակատունը ունի 18 մետր բարձրություն և պսակված է 9 մետր բարձրությամբ խաչով։ Զանգակատան հիմքում Արցախի թեմակալ առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը Ցեղասպանության նահատակների մասունքների զետեղման կարգ է կատարել։ Մասունքները բերվել են [[Դեր Զոր]]ից&lt;ref&gt;[http://topnews.mediamall.am/?id=104083 Մարտի վերջին Ստեփանակերտում վեր կխոյանա Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված Զանգակատունը]&lt;/ref&gt;։

== Հյուրանոցներ ==
[[Պատկեր:2014 Stepanakert, Hotel Armenia.jpg|right|300px|thumb|Ստեփանակաերտի «Արմենիա» հյուրանոցը]]
Ամեն տարի [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] հյուրանոցներին օգտվում են ավելի քան 1000 զբոսաշրջիկներ՝ տեղակայված տարբեր քաղաքներում։

=== Ստեփանակերտ ===
* Չորս աստղանի հյուրանոց «Արմենիա»&lt;ref&gt;[http://www.armeniahotel.am/ Официальный сайт гостицы «Армения» «Արմենիա» հյուրանոցի պաշտոնական կայք], Արցախի հյուրանոցներ&lt;/ref&gt;
* Չորս աստղանի հյուրանոց «Երևան»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.yerevanhotel.travel/ |title=«Երևան» հյուրանոցի պաշտոնական կայք |accessdate=2021-01-15 |archive-date=2010-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100709202914/http://www.yerevanhotel.travel/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Պարկ Հոթել Արցախ»&lt;ref&gt;[http://www.parkhotelartsakh.ru «Պարկ Հոթել Արցախ» Հյուրանոցի պաշտոնական կայք և տեղեկատվություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120212070353/http://www.parkhotelartsakh.ru/ |date=2012-02-12 }} «Պարկ Հոթել Արցախ», Ստեփանակերտ, ԼՂՀ&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Նաիրիր»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.hotelnairi.com/ru/index.php |title=Ամեն ինչ Արցախի «Նաիրի» հյուրանոցի մասին |accessdate=2016-08-28 |archive-date=2008-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080603010226/http://www.hotelnairi.com/ru/index.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Եգինար»
* Արցախյան հյուրանոց «Էդ-էմ»&lt;ref name=autogenerated2&gt;{{Cite web |url=http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |title=Արցախի հյուրանոցների ցանկ — Էդ-էմ հյուրանոց |accessdate=2016-08-28 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111151439/http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Լոտոս»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Արարատ»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Դղյակ»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Կարս»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Օլիմպ+»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Մհեր»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;

==== Մայրաքաղաքից դուրս ====
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Շուշի».&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 ԼՂՀ-ի պաշտոնական զբոսաշրջային կայք — հյուրանոցների ցանկ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111151439/http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |date=2012-01-11 }}, Շուշի, Արցախի Հանրապետություն&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.atb.am/ru/hotels/searchresult/?hotelCheckIn=09-02-2011&amp;hotelCheckOut=11-02-2011&amp;cityID=30&amp;hotelStars=&amp;hotelID= «Շուշի» հյուրանոցի մասին]&lt;/ref&gt; — քաղաք [[Շուշի]]
* Հյուրանոց «Անի Պարադիզ»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - քաղաք [[Ասկերան]]
* Հյուրանոց «Փարոս»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - քաղաք [[Ասկերան]]
* Հյուրանոց «Էկլեկտիկա»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
* Հյուրանոց «Ծովին քար»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]

== Տեսարժան վայրեր ==
[[Պատկեր:Dadivank.jpg|մինի|աջից|260px|Դադիվանք]]
Ստորև ներկայացված են [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] նշանավոր տեսարժան վայրերը.
* [[Ազոխի քարանձավ]] — կրաքարե քարանձավ [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում։ Այն տարածաշրջանի հնագիտության և հնէաբանության կարևոր հնավայրերից է, որով ուսումնասիրվել է նախնադարի մարդկանց տեղաշարժերը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ով։ 
* Հին քաղաքի ավերակներ — ենթադրվում է, որ Հայոց հզորագույն թագավոր [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան II-ի]] աշխարհակալ տերության մայրաքաղաք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]] գտնվում է Արցախի [[Ասկերանի շրջան]]ի տարածքում։
* [[Ամարասի վանք]] — վանական համալիր Արցախի Հանրապետության [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջանի]] [[Մաճկալաշեն]] գյուղի մոտ, Խազազ և Լուսավորիչ սարերի միջև ընկած գոգահովտում։ Հնում մտել է [[Մեծ Հայք]]ի Արցախ նահանգի Մյուս Հաբանդ գավառի մեջ։
* [[Ծիծեռնավանք]] — [[4–րդ դար|4-րդ դարի]] վանական համալիր Արցախի [[Քաշաթաղի շրջան]]ում։ 
* [[Գանձասար]] — վանական համալիր Արցախի Հանրապետությունում, Մարտակերտի շրջանի [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղի]] մոտակայքում, պատմական [[Մեծ Հայք]]ի Արցախ նահանգի Մեծ Առանք գավառում։ Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր։
* [[Դադիվանք]] — հնագույն վանական համալիր է Արցախում, գտնվում է [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավ սարի]] անտառապատ լանջերին՝ [[Թարթառ|Թարթառ գետի]] ձախ ափին։ Ըստ ավանդության՝ կառուցվել է դեռևս I դարում Սուրբ Դադեի գերեզմանատեղիում։ Եղել է [[Մեծ Կվենք]] գավառի հոգևոր առաջնորդարանը։ Դարերի ընթացքում վանքը բազմիցս ավերի ու ավարի է ենթարկվել արաբական, ապա սելջուկական արշավանքների ժամանակ։ Սակայն ամեն անգամ կրկին վերականգնվել է և ավելի ընդարձակվել։ [[12-րդ դար]]ում [[Մխիթար Գոշ]]ը միառժամանակ այստեղ է բնակվել է աշխատել իր [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|«Դատաստանագրքի»]] վրա, որը հսկայական դեր պիտի խաղար միջնադարյան հայ քաղաքակրթական կյանքում։
* [[Երից Մանկանց]] — [[17-րդ դար]]ի հայկական վանք Մարտակերտի շրջանում։ Այն միջնադարյան հայ եկեղեցաշինության փայլուն օրինակ է։
* [[Կաղանկատույք]] — Մեծ Հայքի [[Ուտիք|Ուտիք նահանգի]] ավանի ավերակները, որը գտնվում է Մարտակերտի շրջանում։
* [[Շուշիի բերդ]] — հայկական միջնադարյան ամրոց-բնակավայր։ Գտնվում է Արցախի Հանրապետության [[Շուշի]] քաղաքում։
* [[Մայրաբերդ]] — ամրոց Լեռնային Ղարաբաղի Ասկերանի շրջանում։ Գտնվում է Ստեփանակերտից 14 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։ 
* [[Խոխանաբերդ]] — Ներքին Խաչենի տեր [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան Ջալալյանների]] գլխավոր ամրոցը։
* [[Կարմիրավան (վանք)|Կարմիրավան]] — կիսավեր հայկական եկեղեցի է Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի [[Վաղուհաս|Վաղուհաս գյուղի]] մոտ։

== Տե՛ս նաև ==
* [[Արցախի Հանրապետության տնտեսություն]]
* [[Զբոսաշրջությունը Հայաստանում]]
* [[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|Մենք ենք, մեր սարերը]]

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ|2}}

{{ՎՊԵ|Category:Nagorno-Karabakh Republic}}
{{Պորտալ|Արցախ|գույն=1}}

[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության տնտեսություն]]
[[Կատեգորիա:Զբոսաշրջությունն Արցախում]]</text>
      <sha1>bg3ao9243vlv5qig4z8vlies6c9se9l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492536</id>
      <parentid>8492508</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:42:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30084" xml:space="preserve">{{միացնել|Զբոսաշրջությունն Արցախում}}
{{Թարմացնել}}
[[Պատկեր:2014 Szuszi, Katedra Chrystusa Zbawiciela (12).jpg|մինի|աջից|300px|[[Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար]]ը [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շուշի]] քաղաքում]]
'''Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում''', [[ԼՂՀ տնտեսություն|Արցախի Հանրապետության տնտեսության]] գլխավոր և ամենադինամիկ տեմպերով զարգացող ճյուղը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://mineconomy.nkr.am/?page_id=583|title=Հիմնական|language=hy-am|accessdate=2016-08-28|archive-date=2016-11-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20161105095515/http://mineconomy.nkr.am/?page_id=583|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Զբոսաշրջության ոլորտի կարգավորման նպատակով [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] կառավարության կողմից ընդունվել է ''«Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին»'' ԼՂՀ օրենքը։ Արցախի Հանրապետությունում զբոսաշրջության զարգացման ուղղությամբ աշխատանքներն իրականացվում են ԼՂՀ էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության վարչության կողմից։

Արցախի Հանրապետությունը հայկական երկրորդ պետությունն է։ Այն տեղակայված է [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելքում և հիմնականում ունի լեռնային մակերևույթ։ Հայտնի է հարուստ և գեղեցիկ բնությամբ։

Արցախի մակերևույթը կտրտված է բազմաթիվ լեռնաշղթաներով։ Հյուսիսում [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավի]], հյուսիս-արևմուտքում՝ [[Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա]]ներն են, արևմուտքում՝ [[Սյունիքի բարձրավանդակ]]ը, կենտրոնական հատվածում՝ [[Արցախի լեռնաշղթա]]ն, որից դեպի արևելք են տարածվում մի շարք մանր լեռնաճյուղեր։ Արցախը գտնվում է սեյսմիկ ակտիվ գոտում։

Զբոսաշրջության ոլորտում իրականացվող հիմնական քաղաքական նպատակներն են զբոսաշրջության զարգացման միջոցով [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն#Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) Հանրապետության միջազգային իրավական կարգավիճակը|Արցախի Հանրապետության անկախ պետության միջազգային ճանաչումը]], ինչպես նաև երկրի զբոսաշրջային հայտնի ուղղություն վերածվելու շնորհիվ ազգային եկամտի ավելացման գործընթացի արագացումը, որի արդյունք է զբոսաշրջության բնագավառում զբաղվածության ավելացմանը։ Դրան էլ կհետևի բնակչության կենսամակարդակի բարձրացումը։

[[2014 թվական]]ին ԼՂՀ-ում գրանցվել է 12 տոկոս զբոսաշրջիկների քանակի նվազում նախորդ տարվա համեմատ։ Չնայած սրան, միևնույն ժամանակ աճել է օտարերկրյա զբոսաշրջիկների գիշերակացի տևողությունը, ինչպես նաև [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ից այցելուների քանակը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://karabakh.travel/hy/news/news-articles/summarizing-press-conference-for-2014-by-the-head-of-nkr-governments-department-of-tourism-and-historical-environment-protection/100/|title=ԼՂՀ ԿԱ զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչության պետի 2014 թ.-ի ամփոփիչ մամլո ասուլիսը - ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ - Karabakh Travel|website=karabakh.travel|accessdate=2016-08-28}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ [[2015 թվական]]ի տվյալներով նախորդ տարվա համեմատ ըդնունած զբոսաշրջիկների թիվը ավելացել է 40%-ով՝ հասնելով տնտեսական բարձրակետի։

2015 թվականի տվյալներով՝ աշխարհի 86 երկրներից (այդ թվում և Հայաստանի Հանրապետությունից) Արցախ են ժամանել 16,000 զբոսաշրջիկներ, որոնք Արցախում ծախսել են շուրջ 6 միլիոն դոլար։

Արցախի Հանրապետությունում [[ապրիլի 18]]-ը պաշտոնապես նշվում է զբոսաշրջության և տեսարժան վայրերի օր։

== Զբոսաշրջության պատմություն ==
[[Պատկեր:Gandzasar_Monastery1.jpg|մինի|աջից|275px|[[Արցախ|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղ]]ի մոտակայքում տեղակայված [[Գանձասար|Գանձասարի վանական համալիրը]]: Գանձասարը առաջնորդարան էր և Խաչենի իշխանների տոհմական տապանատունը]]
[[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունը]] [[ԼՂՀ անկախության հռչակագիր|անկախության հռչակագիրը]] ընդունել է [[1991 թվական]]ի [[Սեպտեմբերի 2|սեպտեմբերի 2-ին]]՝ Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանի ընթացքում՝ ժողովրդական պատգամավորների կողմից։

Երկրի անկախության առաջին տարիներին երկիրը ունեցել է զրոյական ցուցանիշներ։ [[Արցախյան ազատամարտ|Պատերազմի]] արդյունքում կազմալուծված էր նորանկախ պետության տնտեսությունը, ինչպես նաև ավերված էին երկրի տարածքում գտնվող պատմա-մշակութային կառույցները։

Որպես [[ԼՂՀ տնտեսություն|Արցախի Հանրապետության տնտեսության]] գերական ճյուղ՝ զբոսաշրջությունը սկսել է առաջընթաց գրանցել [[21-րդ դար]]ում։

Ստեփանակերտի կառավարչական մարմինները գրանցել են ոչ հայ զբոսաշրջիկների տարեկան համաչափ աճ [[2007 թվական]]ից սկսած, երբ Արցախ ժամանած զբոսաշրջիկների թիվը դեռ 5000 էր։ Զբոսաշրջության նման աճի մասին վկայում են [[Ստեփանակերտ]]ի, ինչպես նաև [[Շուշի]]ի և այլ քաղաքների հյուրանոցների և հյուրատների զբաղվածության ցուցանիշները։

Արցախի Հանրապետության Էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության վարչության պետ [[Սերգեյ Շահվերդյան]]ի խոսքով այդ թվի աճը ցույց է տալիս, որ [[ԼՂՀ կառավարություն|Արցախի Հանրապետության կառավարությանը]] հաջողվում է զարգացնել երբեմնի պատերազմից ավերված երկիրը որպես զբոսաշրջային վայր։ Զբոսաշրջության զարգացման առջի ծառացած լուրջ խնդիրներ են [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] ստեղծած արգելքները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://karabakh.travel/hy/news/news-articles/number-of-foreign-tourists-to-nagornokarabakh-grows-rapidly/49/|title=Լեռնային Ղարաբաղում օտարերկրյա  զբոսաշրջիկների թիվը արագորեն աճում է - ՆՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ - Karabakh Travel|website=karabakh.travel|accessdate=2016-08-28}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

{{Քաղվածք|Դա  ներառում է Արցախի Հանրապետության հաճելի պատկեր ստեղծելը զբոսաշրջային շուկաներում հատուկ բրոշյուրների և տարբեր հեղինակային հրատարակություններում գովազդային հոդվածների միջոցով։ Մեր աշխատանքների մյուս ուղղությունը զբոսաշրջիկների այցելության համար ավելի հարմար պայմաններ ստեղծելն է։ Դա նշանակում է ոչ միայն տեղական տուրիզմի ենթակառուցվածքի զարգացում, այլև զբոսաշրջիկներին ավելի շատ պատմական վայրեր ներկայացնելը|[[Սերգեյ Շահվերդյան]]}}

[[2014 թվական]]ին Արցախում գրանցվել է 12 տոկոս զբոսաշրջիկների քանակի նվազում նախորդ տարվա համեմատ, սակայն միևնույն ժամանակ աճել է օտարերկրյա զբոսաշրջիկների գիշերակացի տևողությունը, ինչպես նաև [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ից այցելուների քանակը։ [[2015 թվական]]ի տվյալներով նախորդ տարվա համեմատ ըդնունած զբոսաշրջիկների թիվը ավելացել է 40%-ով՝ հասնելով բարձրակետի։

2015 թվականի տվյալներով աշխարհի 86 երկրներից (այդ թվում և Հայաստանից) Արցախ են ժամանել 16,000 զբոսաշրջիկներ, որոնք Արցախում ծախսել են 6 միլիոն դոլար։ Ներկայումս ԼՂՀ Զբոսաշրջության վարչության առաջնահերթ խնդիր է հանդիսանում Արցախում պատասխանատու զբոսաշրջության և պատմական ժառանգության պահպանության զարգացումը։

== Մայրաքաղաք Ստեփանակերտ ==
{{Հիմնական|Ստեփանակերտ}}
[[Պատկեր:2014_Stepanakert,_Monument_My_i_Nasze_Góry_(02).jpg|մինի|աջից|265x265px|[[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր լեռները»]] կոթողը]]
[[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] մայրաքաղաքը [[Ստեփանակերտ]]ն է։ Երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է։ Ավելի քան երկուհազարամյա պատմություն ունեցող այս քաղաքը նախկինում կոչվել է ''Վարակն''։

Ինչպես մյուս մայրաքաղաքները, այնպես էլ Արցախի Հանրապետության մայրաքաղաք Ստեփանակերտը ունի իր խորհրդանիշները։ Ստեփանակերտի գլխավոր խորհրդանիշը [[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր սարերը»]] հուշակոթողն է, որը նաև պատկերված է [[Արցախի Հանրապետության զինանշան]]ի վրա։

=== «Մենք ենք, մեր սարերը» ===
[[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|«Մենք ենք, մեր սարերը» կոթողը]] շատերին հայտնի է որպես «Պապիկ-տատիկ»։ [[Ստեփանակերտ]]ում տեղադրվել է [[1967 թվական]]ին և գտնվում է բլրի գագաթին։ Ճարտարապետական այս գլուխգործողի [[Քանդակագործություն|Քանդակագործն]] է [[Սարգիս Բաղդասարյան]]ը, իսկ [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետ]]ը՝ [[Յուրի Հակոբյան]]ը։

Քանդակը պատրաստված է կարմիր [[տուֆ]]ից։ Այն խորհրդանշում է արցախյան հողի և ժողովրդի արմատների միջև արյունակցական կապը։ Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է ավանդական տարազով տարեց ղարաբաղցի ամուսինների՝ ուս-ուսի, հպարտ ու անհողդողդ կեցվածքով ու սևեռուն հայացքով։ Կոթողը պատվանդան չունի։

Քանդակը «Մենք ենք, մեր լեռները» անունով է կնքել [[Բագրատ Ուլուբաբյան]]ը։ Այն [[Ստեփանակերտ]]ի մուտքի մոտ որպես հուշարձան ունենալու գաղափարը կյանքի է կոչվել այդ տարիներին [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի մարզխորհրդի գործկոմի նախագահ Մուշեղ Օհանջանյանի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.armnewstv.am/news/15663 «Մենք ենք, մեր լեռները». նորոգումից հետո բացվեց Արցախի գլխավոր խորհրդանիշը]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.armeniatur.am/eng/modules.php?name=News&amp;file=view&amp;news_id=438 Արցախ, Հայոց աշխարհ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=|title=Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան, 1985}}&lt;/ref&gt;։

«Մենք ենք, մեր լեռները» հուշահամալիրը վերակառուցվել ու բարեկարգվել է գործարար Կարեն Ավագյումյանի կողմից։

=== Կրոնական կառույցներ ===
Ստեփանակերտը եկեղեցիների քաղաք է, սակայն ներկայումս քաղաքում գործող միակ եկեղեցին [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Ստեփանակերտ)|Սուր Հակոբ վանք]]ն է։ Այս եկեղեցու հիմքերը դրվել են 2005 թվականի սեպտեմբերին, իսկ կառուցման աշխատանքները տևել են շուրջ 1,5 տարի՝ մինչև 2007 թվականի սկիզբ։

Եկեղեցու օծումը տեղի է ունեցել 2007 թվականի մայիսի 6-ի երեկոյան։ Իր յուրօրինակ ճարտարապետական ոճով Սուրբ Հակոբի վանքը գրավում է Արցախ ժամանած զբոսաշրջիկներին և համարվում է Արցախի ամենից այցելվող պատմա-ճարտարապետական հուշարձաններից մեկը։

Ճարտարապետական յուրահատուկ տեսքով աչքի էր ընկնում նաև Արցախի և Ստեփանակերտի կենտրոնում տեղակայված [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Ստեփանակերտ)|Սուրբ Գևորգ եկեղեցի]]ն, որը կառուցվել էր 19-րդ դարի վերջին։ Փակվել է խորհրդային իշխանությունների կողմից։ Եկեղեցու տարածքում ներկայումս գործում է Վահրամ Փափազյանի անվան դրամատիկ թատրոնը։

Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի առաջնորդության տարիներին Ստեփանակերտում սկսվել է նաև [[Սուրբ Աստվածամոր Հովանու մայր տաճար (Ստեփանակերտ)|Սուրբ Աստվածամոր Հովանու մայր տաճարի]] և [[Ստեփանակերտի ռուսական եկեղեցի|Ստեփանակերտի ռուսական եկեղեցու]] շինարարությունները։

=== Քաղաքային կյանք ===
[[Պատկեր:Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ).JPG|մինի|աջից|319x319px|Ստեփանակերտի [[Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ)|Հայոց ցեղասպանության հուշարձանը]]]]
Արցախի Հանրապետության քաղաքային կյանքի գլխավոր կենտրոններից է կենտրոնական [[Վերածննդի հրապարակ (Ստեփանակերտ)|Վերածննդի հրապարակը]]։ Համարվում է Արցախի Հանրապետության զբոսաշրջային և քաղաքական կարևորագույն հրապարակներից մեկը։

Վերածննդի հրապարակը գտնվում է Ստեփանակերտի կենտրոնական հատվածում։ Հարավում ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանի նստավայրն է։

Շրջապատված է մի կողմից Կնունյացների, մյուս կողմից փետրվարի 20-ի փողոցներով։ Հարևանությամբ գտնվում է նաև Պյատաչոկ պուրակը և «Արցախ» բանկը։

Վերածննդի հրապարակից արևմուտք գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության մշտական ներկայացուցչությունը Արցախի Հանրապետությունում։ Ստեփանակերտի գլխավոր գրադարաններն են [[Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հանրապետական գրադարան (Ստեփանակերտ)|Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հանրապետական]]ը և [[Մուրացանի անվան քաղաքային գրադարան (ԼՂՀ)|Մուրացանի անվան քաղաքային գրադարանը]]։

Գլխավոր զբոսայգին կրում է Բոգդան Կնունյանցի անունը։

Հայրենական մեծ պատերազմի և Արցախյան ազատամարտի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշահամալիրում վեր է խոյանում [[Հայոց ցեղասպանության հուշարձան (Ստեփանակերտ)|Հայոց ցեղասպանության հուշարձանը]], որը տեղադրվել է [[2015 թվական]]ին&lt;ref&gt;[http://www.armradio.am/hy/2015/04/20/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81-%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B6%D5%B8%D6%80-%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A8/ Հայոց ցեղասպանության նոր հուշարձանը՝ Սպիտակ զանգակատունը՝ Ստեփանակերտում]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/3037/a-memorial-will-be-erected-in-stepanakert-memorial-complex-in-memory-of-the-victims-of-the-armenian-genocide.html Ստեփանակերտի հուշահամալիրում Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշակոթող կկանգնեցվի]&lt;/ref&gt;։

«Զանգակատունը» կառուցվել է Սզնեքի սպիտակ մարմարով։ Հայկական ավանդական ճարտարապետական լուծումներով կառուցված երկաստիճան գմբեթով զանգակատունը ունի 18 մետր բարձրություն և պսակված է 9 մետր բարձրությամբ խաչով։ Զանգակատան հիմքում Արցախի թեմակալ առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը Ցեղասպանության նահատակների մասունքների զետեղման կարգ է կատարել։ Մասունքները բերվել են [[Դեր Զոր]]ից&lt;ref&gt;[http://topnews.mediamall.am/?id=104083 Մարտի վերջին Ստեփանակերտում վեր կխոյանա Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված Զանգակատունը]&lt;/ref&gt;։

== Հյուրանոցներ ==
[[Պատկեր:2014 Stepanakert, Hotel Armenia.jpg|right|300px|thumb|Ստեփանակաերտի «Արմենիա» հյուրանոցը]]
Ամեն տարի [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] հյուրանոցներին օգտվում են ավելի քան 1000 զբոսաշրջիկներ՝ տեղակայված տարբեր քաղաքներում։

=== Ստեփանակերտ ===
* Չորս աստղանի հյուրանոց «Արմենիա»&lt;ref&gt;[http://www.armeniahotel.am/ Официальный сайт гостицы «Армения» «Արմենիա» հյուրանոցի պաշտոնական կայք], Արցախի հյուրանոցներ&lt;/ref&gt;
* Չորս աստղանի հյուրանոց «Երևան»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.yerevanhotel.travel/ |title=«Երևան» հյուրանոցի պաշտոնական կայք |accessdate=2021-01-15 |archive-date=2010-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100709202914/http://www.yerevanhotel.travel/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Պարկ Հոթել Արցախ»&lt;ref&gt;[http://www.parkhotelartsakh.ru «Պարկ Հոթել Արցախ» Հյուրանոցի պաշտոնական կայք և տեղեկատվություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120212070353/http://www.parkhotelartsakh.ru/ |date=2012-02-12 }} «Պարկ Հոթել Արցախ», Ստեփանակերտ, ԼՂՀ&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Նաիրիր»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.hotelnairi.com/ru/index.php |title=Ամեն ինչ Արցախի «Նաիրի» հյուրանոցի մասին |accessdate=2016-08-28 |archive-date=2008-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080603010226/http://www.hotelnairi.com/ru/index.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Եգինար»
* Արցախյան հյուրանոց «Էդ-էմ»&lt;ref name=autogenerated2&gt;{{Cite web |url=http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |title=Արցախի հյուրանոցների ցանկ — Էդ-էմ հյուրանոց |accessdate=2016-08-28 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111151439/http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Լոտոս»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Արարատ»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Դղյակ»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Կարս»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Օլիմպ+»&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;
* Արցախյան հյուրանոց «Մհեր»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;

==== Մայրաքաղաքից դուրս ====
* Երեք աստղանի հյուրանոց «Շուշի».&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 ԼՂՀ-ի պաշտոնական զբոսաշրջային կայք — հյուրանոցների ցանկ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111151439/http://karabakh.travel/news.phtml?lang=ru&amp;m=s48 |date=2012-01-11 }}, Շուշի, Արցախի Հանրապետություն&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.atb.am/ru/hotels/searchresult/?hotelCheckIn=09-02-2011&amp;hotelCheckOut=11-02-2011&amp;cityID=30&amp;hotelStars=&amp;hotelID= «Շուշի» հյուրանոցի մասին]&lt;/ref&gt; — քաղաք [[Շուշի]]
* Հյուրանոց «Անի Պարադիզ»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - քաղաք [[Ասկերան]]
* Հյուրանոց «Փարոս»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - քաղաք [[Ասկերան]]
* Հյուրանոց «Էկլեկտիկա»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]
* Հյուրանոց «Ծովին քար»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; - [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]], [[Մարտակերտի շրջան]]

== Տեսարժան վայրեր ==
[[Պատկեր:Dadivank.jpg|մինի|աջից|260px|Դադիվանք]]
Ստորև ներկայացված են [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] նշանավոր տեսարժան վայրերը.
* [[Ազոխի քարանձավ]] — կրաքարե քարանձավ [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ում։ Այն տարածաշրջանի հնագիտության և հնէաբանության կարևոր հնավայրերից է, որով ուսումնասիրվել է նախնադարի մարդկանց տեղաշարժերը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ով։ 
* Հին քաղաքի ավերակներ — ենթադրվում է, որ Հայոց հզորագույն թագավոր [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան II-ի]] աշխարհակալ տերության մայրաքաղաք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտը]] գտնվում է Արցախի [[Ասկերանի շրջան]]ի տարածքում։
* [[Ամարասի վանք]] — վանական համալիր Արցախի Հանրապետության [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջանի]] [[Մաճկալաշեն]] գյուղի մոտ, Խազազ և Լուսավորիչ սարերի միջև ընկած գոգահովտում։ Հնում մտել է [[Մեծ Հայք]]ի Արցախ նահանգի Մյուս Հաբանդ գավառի մեջ։
* [[Ծիծեռնավանք]] — [[4–րդ դար|4-րդ դարի]] վանական համալիր Արցախի [[Քաշաթաղի շրջան]]ում։ 
* [[Գանձասար]] — վանական համալիր Արցախի Հանրապետությունում, Մարտակերտի շրջանի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք գյուղի]] մոտակայքում, պատմական [[Մեծ Հայք]]ի Արցախ նահանգի Մեծ Առանք գավառում։ Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր։
* [[Դադիվանք]] — հնագույն վանական համալիր է Արցախում, գտնվում է [[Մռավի լեռնաշղթա|Մռավ սարի]] անտառապատ լանջերին՝ [[Թարթառ|Թարթառ գետի]] ձախ ափին։ Ըստ ավանդության՝ կառուցվել է դեռևս I դարում Սուրբ Դադեի գերեզմանատեղիում։ Եղել է [[Մեծ Կվենք]] գավառի հոգևոր առաջնորդարանը։ Դարերի ընթացքում վանքը բազմիցս ավերի ու ավարի է ենթարկվել արաբական, ապա սելջուկական արշավանքների ժամանակ։ Սակայն ամեն անգամ կրկին վերականգնվել է և ավելի ընդարձակվել։ [[12-րդ դար]]ում [[Մխիթար Գոշ]]ը միառժամանակ այստեղ է բնակվել է աշխատել իր [[Մխիթար Գոշի դատաստանագիրք|«Դատաստանագրքի»]] վրա, որը հսկայական դեր պիտի խաղար միջնադարյան հայ քաղաքակրթական կյանքում։
* [[Երից Մանկանց]] — [[17-րդ դար]]ի հայկական վանք Մարտակերտի շրջանում։ Այն միջնադարյան հայ եկեղեցաշինության փայլուն օրինակ է։
* [[Կաղանկատույք]] — Մեծ Հայքի [[Ուտիք|Ուտիք նահանգի]] ավանի ավերակները, որը գտնվում է Մարտակերտի շրջանում։
* [[Շուշիի բերդ]] — հայկական միջնադարյան ամրոց-բնակավայր։ Գտնվում է Արցախի Հանրապետության [[Շուշի]] քաղաքում։
* [[Մայրաբերդ]] — ամրոց Լեռնային Ղարաբաղի Ասկերանի շրջանում։ Գտնվում է Ստեփանակերտից 14 կմ դեպի հյուսիս-արևելք։ 
* [[Խոխանաբերդ]] — Ներքին Խաչենի տեր [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան Ջալալյանների]] գլխավոր ամրոցը։
* [[Կարմիրավան (վանք)|Կարմիրավան]] — կիսավեր հայկական եկեղեցի է Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի [[Վաղուհաս|Վաղուհաս գյուղի]] մոտ։

== Տե՛ս նաև ==
* [[Արցախի Հանրապետության տնտեսություն]]
* [[Զբոսաշրջությունը Հայաստանում]]
* [[Մենք ենք, մեր սարերը (կոթող)|Մենք ենք, մեր սարերը]]

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ|2}}

{{ՎՊԵ|Category:Nagorno-Karabakh Republic}}
{{Պորտալ|Արցախ|գույն=1}}

[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության տնտեսություն]]
[[Կատեգորիա:Զբոսաշրջությունն Արցախում]]</text>
      <sha1>oe20h4l9p373imue74p9ehh4v7ctcsh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կոլինդա Գրաբար Կիտարովիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>727636</id>
    <revision>
      <id>8492415</id>
      <parentid>7801571</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:00:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4851" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կոլինդա Գրաբար Կիտարովիչ''' ({{ԱԾ}}), խորվաթ քաղաքական գործիչ և դիվանագետ։ [[2015]] թվականից Կիտարովիչը [[Խորվաթիա]]յի նախագահն է։ [[2011]]- [[2014]] թվականներին եղել է հանրային դիվանագիտության հարցերով [[ՆԱՏՕ]]-ի գլխավոր քարտուղարի օգնականը։ [[2008]]- [[2011]] թվականներին եղել է [[Խորվաթիա]]յի դեսպանը [[ԱՄՆ]]-ում։ [[2002]]- [[2005]] թվականներին եղել է [[Խորվաթիա]]յի եվրոպական ինտեգրացման հարցերով նախարար։

== Կենսագրություն ==

Կոլինդա Գրաբարը ծնվել է [[Ռիեկա]] ավանում։ Մեծացել է քաղաքից հյուսիս գտնվող գյուղում, որտեղ նրա ընտանիքը ուներ խանութ և տնտեսություն։ Սովորել է գերազանցության դիպլոմով։ 17 տարեկանում շահել է կրթաթոշակ՝ սովորելու [[ԱՄՆ]]-ում, որտեղ սովորել է անգլերեն։ Կիտարովիչը խնդիրներ է ունեցել [[խորվաթերեն]]ի արտասանության հետ&lt;ref&gt;[http://news.yahoo.com/grabar-kitarovic-croatias-first-female-president-223833498.html Grabar-Kitarovic: Croatia’s first female president]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1472684-echo/ Колинда Грабар-Китарович, президент Хорватии//передача радиостанции «Эхо Москвы»]&lt;/ref&gt;։ Կոլինդա Գրաբարը ստացել է մագիստրոսի կոչում [[Զագրեբի համալսարան]]ի քաղաքագիտության ֆակուլտետի միջազգային հարաբերությունների բաժնում։ Նա եղել է նաև Ֆուլբրայթ ծրագրի ուսանող՝ սովորելով Ջորջ Վաշինգտոնի անվան համալսարանում։ Սովորել է նաև [[Հարվարդի համալսարան]]ի Քենեդու անվան պետական կառավարման դպրոցում։ Իր քաղաքական կարիերան սկսել է [[1992]] թվականին։ Սկզբնական շրջանում եղել է [[Խորվաթիա]]յի Կրթության և տեխնոլոգիայի նախարարության միջազգային համագործակցության վարչության պետի խորհրդական, այնուհետև նշանակվել է արտգործ նախարարի խորհրդական։

[[1995]] թվականին Գրաբարը դարձել է ԱԳՆ հյուսիսամերիկյան վարչության պետ, իսկ [[1997|199]]- [[2000]] թվականներին աշխատել է [[Կանադա]]յում [[Խորվաթիա]]յի դեսպանի տեղակալ և խորհրդական։ Այնուհետև վերադարձել է ԱԳՆ որպես խորհրդական- դեսպանորդ։

[[2003]] թվականի նոյեմբերին ընտրվել է Խորվաթիայի խորհրդարանի անդամ, իսկ նույն տարվա դեկտեմբերին զբաղեցրել է եվրոպական ինտեգրացիայի հարցերով նախարարի պաշտոնը։ [[2005]] թվականի փետրվարին նշանակվել է [[Խորվաթիա]]յի արտաքին գործերի նախարար և նրա հիմնական խնդիրը եղել է երկրի անդամակցումը [[ԵՄ]]-ին և [[ՆԱՏՕ]]-ին։

[[2008]]- [[2011]] թվականներին եղել է [[Խորվաթիա]]յի դեսպանը [[ԱՄՆ]]-ում։ [[2011]]- [[2014]] թվականներին եղել է հանրային դիվանագիտության հարցերով [[ՆԱՏՕ]]-ի գլխավոր քարտուղարի օգնականը։ [[2015]] թվականին ընտրվել է [[Խորվաթիա]]յի նախագահ։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Գրաբար Կիտարովիչ, Կոլինդա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթ կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆուլբրայթի կրթաթոշակակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>bprtxl6b2wqy615hb4rlg9px94h5yph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»</title>
    <ns>0</ns>
    <id>728081</id>
    <revision>
      <id>8492627</id>
      <parentid>8459334</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:01:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="187873" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ահաբեկչական գործողություն
| բնօրինակ անվանում = Operation Neptune Spear
| նկարագրում = [[Ուսամա բեն Լադեն]]ի թաքստոցը Աբոթաբադում
| երկիր = [[ԱՄՆ]]
| գրոհի վայր = [[Աբոթաբադ]], [[Պակիստան]]
| գրոհի նպատակ = [[Ուսամա բեն Լադեն]]
| զոհվածներ = 5 &lt;br /&gt;([[Ուսամա բեն Լադեն]], Հալիդ բեն Լադեն, Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի, Աբրար (Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի եղբայրը), Բուշրա (Աբրարի կինը))
| ահաբեկիչների քանակ = 24 
| կազմակերպիչներ = [[ԿՀՎ]], &lt;br /&gt; Հատուկ գործողությունների բաժին&lt;br /&gt;Արագ ծավալման հատուկ ծովային ջոկատ (SEAL)&lt;br /&gt;Հատուկ օդային ջոկատ&lt;br /&gt;VMAQ-4
}}
'''Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»''' ({{lang-en|Operation Neptune Spear}}), հակաահաբեկչական գործողություն, որի նպատակը [[Ուսամա բեն Լադեն]]ի ոչնչացումն էր։ Ուսամա բեն Լադենը [[Իսլամական հանրապետություն|իսլամական]] «[[Ալ Քաիդա]]» ահաբեկչական կազմակերպության առաջնորդն էր և սպանվել է [[Պակիստան]]ում [[2011]] թվականի [[մայիսի 2]]-ին, տեղական ժամանակով գիշերվա ժամը 2-ին&lt;ref name=&quot;waposurveil&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author=Cooper, Helene|title=Obama Announces Killing of Osama bin Laden|date=մայիսի 1, 2011|url=http://thelede.blogs.nytimes.com/2011/05/01/bin-laden-dead-u-s-official-says/|work=The New York Times|accessdate=մայիսի 1, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;, [[ԱՄՆ]] հատուկ ջոկատայինների կողմից։ «Նեպտունի եռաժանի» պայմանական անվանումով գործողությունը հաստատվել էր ԱՄՆ նախագահ [[Բարաք Օբամա]]յի կողմից{{ref+|2008 թվականին՝ իր նախագահական արշավի ժամանակ Օբաման քննադատեց Բուշին նրա այն հայտարարության համար, որ Ուսամա բեն Լադենը պետք է «բռնվի կենդանի կամ մեռած»։ Օբաման այն ժամանակ հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ում պետք է խուսափեն «Ալ-Քաիդայի» ղեկավարին մուսուլմանների համար նահատակ դարձնելուց&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.epochtimes.com.ua/ru/world/politics/obama-provel-soveshhanyja-po-bezopasnosty-pokrytykoval-busha-y-poobeshhal-vzjatsja-za-terrorystov-80470.html |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2016-09-11 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111160226/http://www.epochtimes.com.ua/ru/world/politics/obama-provel-soveshhanyja-po-bezopasnosty-pokrytykoval-busha-y-poobeshhal-vzjatsja-za-terrorystov-80470.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;|Ն}} և իրակացվել DEVGRU հատուկ ջոկատի զինծառայողների կողմից (հայտնի որպես SEAL Team Six), որը մտնում է «Արագ ծավալման հատուկ ծովային ջոկատ»-ի (SEAL) մեջ և գտնվում է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության իրավասության տակ՝ ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչության (ԿՀՎ) հետ համագործակցությամբ&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot;&gt;{{cite web |title=Osama bin Laden killed: Behind the scenes of the deadly raid |author=Philip Sherwell |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8500431/Osama-bin-Laden-killed-Behind-the-scenes-of-the-deadly-raid.html |newspaper=[[The Daily Telegraph]] |date=մայիսի 7, 2011 |accessdate=մայիսի 9, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CIAled&quot;&gt;{{cite web |last=Dilanian |first=Ken |url=http://www.latimes.com/news/politics/la-pn-osama-bin-laden-cia-20110502, 0, 6466214.story |title=CIA led U.S. special forces mission against Osama bin Laden |work=Los Angeles Times |date=2011-05-02 |accessdate=2011-05-14 |lang=en }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Աբոթաբադում ([[Պակիստան]]) գտնվող բեն Լադենի տան վրա հարձակման համար խումբ է ուղարկվել [[Աֆղանստան]]ից&lt;ref name=&quot;aftermath&quot;&gt;{{cite web|url=http://afpak.foreignpolicy.com/posts/2011/05/04/the_bin_laden_aftermath_the_us_shouldnt_hold_pakistans_military_against_pakistans_c|title=The bin Laden aftermath: The U.S. shouldn't hold Pakistan's military against Pakistan's civilians|author=C. Christine Fair|date=մայիսի 4, 2011|work=Foreign Policy|accessdate=մայիսի 10, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSAjeLY?url=http://afpak.foreignpolicy.com/posts/2011/05/04/the_bin_laden_aftermath_the_us_shouldnt_hold_pakistans_military_against_pakistans_c|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Գործողության ավարտից հետո ամերիկյան զինծառայողները բեն Լադենի մարմինը նույնականացման համար տեղափոխել են Աֆղանստան, իսկ այնուհետև՝ նույն օրը, այն թաղել ծովի մեջ&lt;ref name=&quot;ref-5&quot;&gt;[http://www.bbc.com/news/world-us-canada-13256676 Osama Bin Laden, al-Qaeda leader, dead - Barack Obama]&lt;/ref&gt;։

«Ալ Քաիդա»-ն Ուսամա բեն Լադենի մահը հաստատել է [[մայիսի 6]]-ին, խոստանալով վրեժ լուծել սպանության համար&lt;ref name=&quot;revenge&quot; /&gt;։ Գործողության արդյունքները դրական են ընդունվել ԱՄՆ հասարակական կարծիքի կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://pewresearch.org/pubs/1978/poll-osama-bin-laden-death-reaction-obama-bush-military-cia-credit-first-heard-news|title=Public 'Relieved' By bin Laden's Death, Obama's Job Approval Rises|work=pewresearch.org|year=2011|accessdate=մայիսի 19, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSBdPvS?url=http://pewresearch.org/pubs/1978/poll-osama-bin-laden-death-reaction-obama-bush-military-cia-credit-first-heard-news|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.gallup.com/poll/147395/Americans-Back-Bin-Laden-Mission-Credit-Military-CIA.aspx|title=Americans Back Bin Laden Mission; Credit Military, CIA Most|first=Frank|last=Newport|work=gallup.com|year=2011|accessdate=մայիսի 19, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSC6XXa?url=http://www.gallup.com/poll/147395/Americans-Back-Bin-Laden-Mission-Credit-Military-CIA.aspx|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, հավանության են արժանացել [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] (ՄԱԿ), Հյուսիս-ատլանտյան պայմանագրի կազմակերպության ([[ՆԱՏՕ]]), [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական միության]] (ԵՄ) և մեծաքանակ երկրների կառավարությունների կողմից&lt;ref name=&quot;ref-16&quot;&gt;[http://www.reuters.com/article/us-binladen-un-idUSTRE7414W720110502 U.N. chief Ban hails bin Laden death as &quot;watershed&quot;]&lt;/ref&gt;, սակայն քննադատվել է [[Կուբա]]յի նախկին ղեկավար [[Ֆիդել Կաստրո]]յի&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://articles.cnn.com/2011-05-05/world/cuba.castro.bin.laden_1_bin-unarmed-man-fidel-castro?_s=PM:WORLD |title=Fidel Castro slams 'assassination' of unarmed bin Laden |publisher=CNN |date=մայիսի 5, 2011 |accessdate=մայիսի 7, 2011 |lang=en |archive-date=2011-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513063437/http://articles.cnn.com/2011-05-05/world/cuba.castro.bin.laden_1_bin-unarmed-man-fidel-castro?_s=PM:WORLD |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; և [[Գազայի հատված]]ում [[պաղեստին]]ական «[[Համաս]]» խմբավորման առաջնորդի կողմից&lt;ref name=&quot;ref-60&quot;&gt;[http://www.reuters.com/article/us-binladen-palestinians-idUSTRE7414SS20110502 Abbas government welcomes bin Laden death, Hamas deplores]&lt;/ref&gt;{{ref+|«Եթե տեղեկությունները հավաստի են, ապա այս սպանությունն ամերիկյան քաղաքականության մի մասն է, որը հիմնված է արաբական և մուսուլմանական քաղաքացիների արյունահեղության և տանջանքների վար», — հայտարարեց Իսմայիլ Խանիան՝ Գազայի հատվածի կառավարության ղեկավարը։ Իսլամիստների ղեկավարը վստահաբար դատապարտեց սպանությունը՝ հայտարարելով, որ կաղոթի Ալլահի կողմից բեն Լադենի գթասրտության և ընդունելու համար&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://ria.ru/world/20110502/370320768.html | title=США и Интерпол опасаются мести за бен Ладена | publisher=РИА Новости | date=Մայիս 02, 2011 | accessdate=Սեպտեմբեր 12, 2016}}&lt;/ref&gt;։|Ն|Хания}}։ «Միջազգային ամնիստիա» ({{lang-en|Amnesty International}}) ոչ կառավարական միջազգային կազմակերպությունը քննադատել է սպանության մի շարք իրավական և էթիկական տեսանկյունները, ինչպես այն, թե ինչու բեն Լադենին գերի չեն վերցրել, չնայած նրա անզեն լինելուն&lt;ref&gt;{{cite web|title=Questions around operation against Osama bin Laden|url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/questions-around-operation-against-osama-bin-laden-2011-05-04|accessdate=մայիսի 6, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSCsSwQ?url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/questions-around-operation-against-osama-bin-laden-2011-05-04|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Բեն Լադենի գտնվելու վայրի բացահայտումը ==
=== Սուրհանդակի անձը ===
«Ալ Քաիդա»-ի սուրհանդակների նույնականացումը եղել է [[ԿՀՎ]] գաղտնի բանտերում և [[Գուանտանամոյի բանտ]]ում քննիչների գերակա խնդիրներից մեկը, քանի որ բեն Լադենը, ինչպես ենթադրում էին, հաղորդակցվում էր այդպիսի սուրհանդակների միջոցով՝ թաքցնելով իր գտնվելու վայրը ամերիկյան հետևակայիններից և «Ալ Քաիդա»-ի բարձրագույն հրամանատարությունից։ Հայտնի է եղել, որ Բեն Լադենը հեռախոս չի օգտագործել այն բանից հետո, երբ [[ԱՄՆ]]-ն [[1998]] թվականին հրթիռային հարվածներ էր հասցրել [[Աֆղանստան]]ում և [[Սուդան]]ում գտնվող նրա ռազմական բազաների վրա՝ հետևելով արբանյակային հեռախոսներին&lt;ref&gt;{{cite web| title=Tracking use of bin Laden's satellite phone| url=http://blogs.wsj.com/washwire/2008/05/28/tracking-use-of-bin-ladens-satellite-phone/ | date=մայիսի 28, 2008 | accessdate=մայիսի 8, 2011 | work=The Wall Street Journal|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

[[2002]] թվականին քննիչներին չհաստատված տեղեկություններ են գալիս Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի անունով (երբեմն հիշատակվում է որպես շեյխ Աբու Ահմեդ՝ [[Քուվեյթ]]ից) «Ալ Քաիդա»-ի սուրհանդակի մասին։ [[2003]] թվականին Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը՝ «Ալ Քաիդա»-ի ենթադրվող օպերատիվ հրամանատարը, հարցաքննության ժամանակ հայտարարել է, որ նա ծանոթ է եղել ալ-Քուվեյթիի հետ, սակայն նա ակտիվ չի եղել «Ալ Քաիդա»-ում&lt;ref name=&quot;torture&quot;&gt;{{cite web |title=Bin Laden Raid Revives Debate on Value of Torture |first=Scott |last=Shane |last2=Savage | first2=Charlie |url=http://www.nytimes.com/2011/05/04/us/politics/04torture.html |newspaper=The New York Times|date=մայիսի 3, 2011 |accessdate=մայիսի 4, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

[[2004]] թվականին կալանավորված Հասան Գուլը քննիչներին հայտնել է, որ ալ-Քուվեյթին մտերիմ է եղել բեն Լադենի հետ այնպես, ինչպես Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը և Մուհամեդի ժառանգորդ Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին։ Հետագայում Գուլը հայտնել է, որ ալ-Քուվեյթիին որոշ ժամանակ ոչ մեկը չի տեսել՝ փաստ, որը ամերիկացիներին բերել է ենթադրության, որ նա եղել է բեն Լադենի հետ։ Իմանալով Գուլի ցուցմունքների մասին՝ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը չի հրաժարվել իր սկզբնական ցուցմունքներից&lt;ref name=&quot;torture&quot; /&gt;։ Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին ձերբակալվել է [[2005]] թվականին և [[2006]] թվականի սեպտեմբերին բերվել Գունտանամոյի բանտ&lt;ref name=&quot;miamifaraj&quot;&gt;[http://www.miamiherald.com/latest-news/article1938082.html Tip to bin Laden may have come from Guantánamo]&lt;/ref&gt;։ Նա ԿՀՎ-ի քննիչներին պատմել է, որ բեն Լադենի սուրհանդակը եղել է Մաուլավի Աբդ ալ-Հալիկ Յան անունով մարդ և հերքել է ալ-Քուվեյթիի հետ ծանոթությունը։ Քանի որ Մուհամեդը և ալ-Լիբին նվազագույնի են հասցրել Ալ-Քուվեյթիի նշանակությունը, քննիչները ենթադրել են, որ նա եղել է բեն Լադենի ներքին շրջանակի անդամը&lt;ref name=&quot;torture&quot; /&gt;։

[[2007]] թվականին քննիչներն իմանում են ալ-Քուվեյթիի իրական անունը&lt;ref name=&quot;realname&quot;&gt;{{cite web |title=Osama Bin Laden: Navy SEALS Operation Details of Raid That Killed 9/11 Al Qaeda Leader |author=Brian Ross |author2=Matthew Cole |author3=Avni Patel |url=http://abcnews.go.com/Blotter/khalid-sheikh-muhammad-capture-osama-bin-laden-courier/story?id=13506413 |work=ABC News |date=մայիսի 2, 2011 |accessdate=մայիսի 7, 2011 |lang=en |archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSDYo2L?url=http://abcnews.go.com/Blotter/khalid-sheikh-muhammad-capture-osama-bin-laden-courier/story?id=13506413 |archivedate=2012-05-23 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Քանի որ Մաուլավի Աբդ ալ-Հալիկ Յան անունը հիշատակվում էր Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբիի վրա JTF-GTMO-ի գործում՝ հրապարակված [[2011]] թվականի [[ապրիլի 24]]-ին «[[WikiLeaks]]» նախագծում&lt;ref name=&quot;wikileaksfaraj&quot;&gt;[https://wikileaks.ch/gitmo/pdf/ly/us9ly-010017dp.pdf S E C R E T / / NOFORN / / 20330910]&lt;/ref&gt;, ենթադրություն կար, որ Աբոթաբադում թաքստոցի վրա ԱՄՆ հարձակման նախապատրաստությունը արագացվել է որպես նախազգուշական միջոց&lt;ref name=&quot;dailymailwikileaks&quot;&gt;[http://www.dailymail.co.uk/news/article-1382908/Osama-Bin-Laden-dead-Did-WikiLeaks-force-Obama-out.html Did latest WikiLeaks revelations force U.S. to take out Bin Laden?]&lt;/ref&gt;։ ԿՀՎ-ն այդպես էլ ոչ մեկին Մաուլավի Յան անունով չի գտել և եկել է ենթադրության, որ ալ-Լիբին հորինել է այն&lt;ref name=&quot;torture&quot;/&gt;։

[[2010]] թվականին մեկ այլ կասկածյալի գաղտնալսումներն օգնել են իմանալ ալ-Քուվեյթիի հետ խոսակցությունները։ ԿՀՎ-ն ալ-Քուվեյթիին հայտնաբերել է 2010 թվականի օգոստոսին և հետևել է նրան մինչև բեն Լադենի թաքստոցը։ Սուրհանդակը և նրա ազգականը (հարազատ կամ խորթ եղբայրը) սպանվել են [[2011]] թվականի [[մայիսի 2]]-ի գրոհի ժամանակ&lt;ref name=&quot;torture&quot; /&gt;։ Հետագայում, որոշ տեղացի բնակիչներ, տղամարդկանց ճանաչել են որպես Արշադ և Թարիկ Խան անունով [[Աֆղաններ|փուշթուններ]]&lt;ref name=&quot;pashtuns&quot;&gt;{{cite web |title=Two quiet men lived in house of wonder |first=Emmanuel |last=Duparcq |first2=Sajjad | last2 = Tarakzai |url=http://www.theaustralian.com.au/two-quiet-men-lived-in-house-of-wonder/story-fn8ljzlv-1226049481980 |agency=[[Agence France-Presse]] | publisher=The Australian |date=մայիսի 4, 2011 |accessdate=մայիսի 7, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Արշադ Խանի մոտ հայտնաբերել է հին, ոչ էլեկտրոնային նույնականացման քարտ, որում նշված է, որ նա եղել է Պակիստանի հյուսիս-արևելքում գտնվող Չարսադ քաղաքի մոտակա Կատ Կուրուն գյուղից։ Պակիստանցի պաշտոնյաները այդ շրջանում ոչ մի արձանագրություն չեն գտել Արշադ Խանի մասին և եկել են այն եզրակացության, որ տղամարդը ապրել է ուրիշի անվան տակ&lt;ref name=&quot;nytpakinvest&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/05/05/world/asia/05compound.html|title=Pakistani Military Investigates How Bin Laden Was Able to Hide in Plain View|last=Gall|first=Carlotta|date=2011-05-04|newspaper=The New York Times|issn=0362-4331|access-date=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։

=== Բեն Լադենի թաքստոցը ===
[[Պատկեր:Osama bin Laden compound1.jpg|225px|մինի|Բեն Լադենի թաքստոցի արտաքին տեսքը]]
Շնորհիվ արբանյակային լուսանկարների և հետախուզության հաշվետվությունների՝ ԿՀՎ-ն պարզել է Աբոթաբադում տան բնակիչների անձանց, որոնց այցելել էր սուրհանդակը։ [[2010]] թվականի սեպտեմբերին ԿՀՎ-ն եկել է ենթադրության, որ այն «հատուկ պատրաստվել է ինչ-որ կարևոր անձի թաքցնելու համար», շատ հավանական է, որ բեն Լադենին&lt;ref name=&quot;MazzettiCooper&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/05/02/world/asia/02reconstruct-capture-osama-bin-laden.html|title=Bin Laden Captured Through Detective Work|last=Mazzetti|first=Mark|date=2011-05-02|last2=Cooper|first2=Helene|newspaper=The New York Times|issn=0362-4331|access-date=2016-09-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Dedman&quot; /&gt;։ Պաշտոնյա անձինք ենթադրել են, որ նա այնտեղ ապրել է իր երիտասարդ կնոջ հետ&lt;ref name=&quot;Dedman&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nbcnews.com/id/42853221/ns/world_news-south_and_central_asia/|title=How the US tracked couriers to elaborate bin Laden compound|date=2011-05-03|accessdate=2016-09-11}}&lt;/ref&gt;։

[[2004]] թվականին կառուցված եռահարկ շինությունը&lt;ref name=&quot;ZengerleBull&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-compound-idUSTRE7411NX20110502 |title=Bin Laden was found at luxurious Pakistan compound |accessdate=2016-09-11 |archive-date=2015-05-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150508210437/http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-compound-idUSTRE7411NX20110502 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; գտնվել է նեղ բնահողային ճանապարհի վերջնամասում&lt;ref name=&quot;ref-96&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.nytimes.com/2011/05/03/world/asia/osama-bin-laden-dead.html | title = Obama Calls World 'Safer' After Pakistan Raid | work = The New York Times | first1 = Steven Lee | last1 = Myers | first2 = Elisabeth | last2 = Bumiller | date = մայիսի 2, 2011 | accessdate = մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ «Google Երկիր Մոլորակ»-ի ({{lang-en|Google Earth}}) քարտեզներում երևացել է, որ թաքստոցը [[2001]] թվականին չի եղել, սակայն այն եղել է լուսանկարներում, արված [[2005]] թվականին&lt;ref name=&quot;ref-88&quot;&gt;{{cite web |url = http://www.wired.com/dangerroom/2011/05/video-inside-bin-ladens-drone-proof-compound/all/1 |title = Video: Inside bin Laden's Drone-Proof Compound |first = Spencer |last = Ackerman |first2 = Noah |last2 = Shachtman |work = Wired |date = մայիսի 2, 2011 |accessdate = մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Շինությունը գտնվում էր Աբոթաբադի կենտրոնից 4 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևելք&lt;ref name=&quot;MazzettiCooper&quot; /&gt;։ Աբոթաբադը գտնվում է մոտավորապես 160 կիլոմետր հեռու [[Աֆղանստան]]ի սահմանից (մոտ 300 կիլոմետր [[Հնդկաստան]]ից)։ Թաքստոցը տեղակայված էր Պակիստանի ռազմական ակադեմիայից 1, 3 կիլոմետր հարավ-արևմուտք&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot; /&gt;, հողամասում, որն ութ անգամ մեծ է հարևան տներից և շրջապատված էր 3, 7-5, 5 մետր բարձրությամբ բետոնե պարսպով&lt;ref name=&quot;Dedman&quot; /&gt;՝ պատված փշալարով&lt;ref name=&quot;MazzettiCooper&quot; /&gt;։

Տանը չեն եղել ո՛չ [[համացանց]], ո՛չ էլ հեռախոսային կապ, իսկ նրա բնակիչներն այրել են իրենց աղբը՝ ի տարբերություն հարևանների, ովքեր աղբը ուղղակի հանում էին հավաքման համար&lt;ref name=&quot;ZengerleBull&quot; /&gt;։ Տեղացի բնակիչները տունն անվանում էին «Վազիրիստան հավելի», քանի որ համարում էին, որ նրա տերը [[Վազիրիստան]]ից էր&lt;ref name=&quot;WaziristanHaveli&quot;&gt;{{cite web|title=Osama mansion was called Waziristan Haveli|url=http://www.ndtv.com/article/world/osama-mansion-was-called-waziristan-haveli-103135|work=Indo-Asian News Service|date=մայիսի 3, 2011|accessdate=մայիսի 7, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSEJoF2?url=http://www.ndtv.com/article/world/osama-mansion-was-called-waziristan-haveli-103135|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ «հավելի»-ն բառ է, որն օգտագործվում է [[Հնդկաստան]]ում և [[Պակիստան]]ում և մոտավորապես թարգմանվում է որպես «առանձնատուն»։

=== Հետախուզականի տվյալների հավաքագրում ===
[[Պատկեր:CIA aerial view Osama bin Laden compound Abbottabad.jpg|225px|մինի|Թաքստոցի օդալուսանկարը, արված ԿՀՎ-ի կողմից]]
Հետախուզական տվյալների հավաքագրումը և հետազոտումը իրականացնում էր «ԿՀՎ-ն, որն իրականացնում էր գործողությունը, իսկ Ազգային անվտանգության գործակալությունը ({{lang-en|National Security Agency}}, NSA), Ազգային գեոտարածական հետախուզությունը, ODNI-ն (Ազգային հետախուզության տնօրենի գործակալություն) և ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարությունը նույնպես կարևոր դեր են խաղացել»&lt;ref name=&quot;fedtimes&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.federaltimes.com/article/20110509/AGENCY02/105090301/1055/AGENCY|title=Intelligence fusion got bin Laden|author=Stephen Losey|publisher=Federal Times|accessdate=2011-05-13|lang=en}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ]] [[Կենտրոնական հետախուզական վարչություն]]ը ընդհատակյա բնակարան էր կազմակերպել Աբոթաբադում, որտեղից թիմը մի քանի ամիսների ընթացքում հետազոտում էր իրականացնում տան նկատմամբ։ Ընդհատակյա բնակարանը անմիջապես լքվել է բեն Լադենի մահից հետո&lt;ref name=&quot;waposurveil&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.washingtonpost.com/world/cia-spied-on-bin-laden-from-safe-house/2011/05/05/AFXbG31F_story.html|title=CIA spied on bin Laden from safe house|newspaper=[[The Washington Post]]|date=մայիսի 5, 2011|author=Greg Miller|accessdate=մայիսի 6, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Ազգային գեոտարածական հետախուզության գործակալությունն օգնել է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարությանը ստեղծելու [[ուղղաթիռ]]ների օդաչուների համար ուսումնական սարքեր և վերլուծել RQ-170 [[անօդաչու թռչող սարք]]ի տվյալները մինչ, ընթացքում և թաքստոցի վրա հարձակման գործողությունից հետո։ Գործակալությունը նաև ստեղծել է տան եռաչափ տեսապատկերը, գնահատման է ենթարկել նրա բնակիչների քանակը, նրանց տարիքը և սեռը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theatlantic.com/politics/archive/2011/05/the-little-known-agency-that-helped-kill-bin-laden/238454/|title=The Little-Known Agency That Helped Kill Bin Laden|work=The Atlantic|date=մայիսի 8, 2011|accessdate=մայիսի 8, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSG8KUf?url=http://www.theatlantic.com/politics/archive/2011/05/the-little-known-agency-that-helped-kill-bin-laden/238454/|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի» ==
=== Նպատակներ ===

«[[Ասսոշեյթեդ պրես]]»-ը մեջբերել է երկու ԱՄՆ ներկայացուցիչների, ովքեր հայտարարել են, որ գործողությունը եղել է «առաքելություն սպանության կամ ձերբակալման համար, քանի որ ԱՄՆ-ն չի սպանում անզեն մարդկանց, ովքեր ցանկություն ունեն հանձնվել», նաև, որ «հենց սկզբից պարզ է եղել, որ ով էլ լիներ այդ պատերից այն կողմ, նա չէր պատրաստվում հանձնվել»&lt;ref name=&quot;aprisks&quot; /&gt;։ [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տան]] ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցերով խորհրդական Ջոն Բրենանը գրոհից հետո ասել է. «Եթե մենք հնարավորություն ունենաինք բեն Լադենին կենդանի բռնել, եթե նա ոչ մի վտանգ չներկայացներ, մասնակից անձինք ունակ և պատրաստ էին այն իրականացնել»&lt;ref name=&quot;stormedroom&quot;&gt;{{cite web |newspaper=[[The Salt Lake Tribune]] |agency=[[Associated Press]] |url=http://www.sltrib.com/sltrib/world/51742983-68/bin-laden-seals-compound.html.csp?page=1 | date = մայիսի 11, 2011 | title=Bin Laden was unarmed when SEALs stormed room |author=Matt Apuzzo |author2=Adam Goldman |accessdate=մայիսի 22, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt;։ ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան «Public Broadcasting Service»-ի NewsHour-ում նշել է. «Իշխանություններն այստեղ բեն Լադենին սպանելու համար էին։ Եվ, ակնհայտորեն, մարտի վարման կանոնների հետ համապատասխան, եթե նա իրականում ձեռքերը վեր բարձրացներ և հանձնվեր և չներկայացներ ոչ մի վտանգ, ապա նրանք նրան կձերբակալեին։ Սակայն նրանք լիիրավ իշխանություն են ունեցել սպանելու նրան»&lt;ref name=&quot;pbsinterview&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pbs.org/newshour/bb/terrorism/jan-june11/panetta_05-03.html|title=CIA Chief Panetta: Obama Made 'Gutsy' Decision on Bin Laden Raid|date=մայիսի 3, 2011|publisher=PBS NewsHour|author=Jim Lehrer|lang=en|accessdate=2016-09-11|archive-date=2015-06-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20150601022424/http://www.pbs.org/newshour/bb/terrorism/jan-june11/panetta_05-03.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սակայն, ամերիկյան հատուկ ծառայությունների անանուն ներկայացուցիչը «[[Ռոյթերս]]» գործակալությանը հատնել է, որ ««դա եղել է ոչնչացման գործողություն», հասկացնել տալով, որ Պակիստանում «բեն Լադենին կենդանի բռնելու ցանկություն չի եղել»&lt;ref name=&quot;commandos&quot;&gt;{{cite web|author=Mark Hosenball|agency=[[Reuters]]|url=http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-kill-idUSTRE74151S20110502|title=U.S. commandos knew bin Laden likely would die|date=մայիսի 3, 2011|accessdate=մայիսի 22, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSH7Pzq?url=http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-kill-idUSTRE74151S20110502|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Մեկ այլ աղբյուր հայտնել է, որ զինծառայողը, ով անմիջապես իրականացնում էր գործողությունը, ասել է. «Մենք համարում ենք, որ մենք հայտնաբերել ենք Ուսամա բեն Լադենին և ձեր խնդիրը նրան սպանելն է»&lt;ref name=&quot;politico1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.politico.com/story/2011/05/exclusive-raid-yields-trove-of-data-054151|title=Exclusive: Raid yields trove of data|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։

=== Ծրագրավորում ===
[[2010]] թվականի սեպտեմբերից սկսված սուրհանդակի պակիստանյան թաքստոցի մասին հետախուզական տվյալների հավաքագրումից հետո, նախագահ [[Բարաք Օբամա|Օբաման]] [[մարտի 14]]-ին հանդիպել է ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականի հետ՝ գործողության նախագծի ստեղծման համար։ Նրանք գրոհին նախորդող վեց շաբաթվա ընթացքում հանդիպել են ևս չորս անգամ ([[մարտի 29]]-ին, [[ապրիլի 12]]-ին, [[ապրիլի 19]]-ին և [[ապրիլի 28]]-ին)։ Մարտի 29-ին Օբաման ծրագիրն անձամբ քննարկել է Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության հրամանատար, փոխ-ադմիրալ Ուիլյամ Մակրեյվենի հետ&lt;ref name=&quot;MazzettiCooper&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-94&quot;&gt;{{Cite web|url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/05/president-obama-to-national-security-team-its-a-go-.html|title=President Obama to National Security Team: 'It’s a Go'|last=News|first=ABC|website=ABC News|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։ Մարտին Օբամային են ներկայացվել «գործողության իրականացման տարբեր հնարավոր տարբերակներ» և նրանք «կատարելագործվել են հետագա մի քանի շաբաթների ընթացքում»&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/05/president-obama-had-authorized-bombing-of-compound-in-march-but-wanting-evidence-of-obls-death-cance.html|title=In March, President Obama Authorized Development of Plan to Bomb Compound but Wanting Evidence of OBL’s Death, Did Not Execute*|last=News|first=ABC|website=ABC News|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։

Առաջին տարբերակը, որը դիտվել է ԱՄՆ պաշտոնատար անձանց կողմից, եղել է տան ռմբակոծումը, օգտագործելով B-2 Spirit ռմբակոծիչները, որոնք կարող են գցել 32 հատ&lt;ref name=&quot;ref-106&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/05/03/world/asia/03intel.html|title=Clues Gradually Led to the Location of Osama bin Laden|last=Cooper|first=Mark Mazzetti, Helene|date=2011-05-02|last2=Baker|first2=Peter|newspaper=The New York Times|issn=0362-4331|access-date=2016-09-12}}&lt;/ref&gt; 900-կիլոգրամանոց «JDAM» տեսակի ղեկավարվող համակարգեր։ Օբաման մերժել է այդ տարբերակը, ընտրելով հարձակումը, որը կապահովեր ճշգրիտ ապացույց նրա, որ բեն Լադենը եղել է ներսում և կնվազեցներ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհերը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Եվս մեկ նախագիծ, առաջարկված Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության կողմից, եղել է «համատեղ գրոհը պակիստանյան հետախույզների հետ, որոնց առաքելության իրական նպատակների մասին տեղյան կպահվեր գրոհի սկզբից մի քանի ժամ առաջ»&lt;ref name=&quot;ref-106&quot; /&gt;։ [[Անօդաչու թռչող սարք]]երի ծավալումը, հավանաբար, չի եղել իրագործելի մոտեցում, մասամբ այն պատճառով, որ առանձնատունը եղել է «Պակիստանի օդային պաշտպանության վերահսկողության գոտու մեջ»&lt;ref name=&quot;ref-88&quot; /&gt;։ Սակայն, զինծառայողների օգտագործմամբ ծրագիրը պահանջում էր առաքելության նպատակի իրագործման համար լայնածավալ պատրաստվածություն և ուսուցում, ինչը «հետագա ամիսների ընթացքում տեղեկության արտահոսքի մեծ հնարավորություններ էր թույլ տալիս, ինչը կտապալեր գործողությունը և բեն Լադենին թույլ կտար ավելի խոր ընդհատակ անցնել»&lt;ref name=aprisks&gt;{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/2011/05/04/bin-laden-mission-risk-obama_n_857320.html|title=Osama Bin Laden Death: Obama Ran Serious Risks With Mission To Kill Terrorist Leader|agency=Associated Press|author=Lolita C. Baldor|accessdate=2011-05-13|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

DEVGRU խմբի անդամները սկսել են գրոհի նախապատրաստությունը (որի նպատակը նրանց համար անհայտ էր մնում) ազգային անգտանգության հարցերով [[մարտի 22]]-ի խորհրդակցությունից հետո, մարզվելով շինությունների վրա, որը ստեղծվել էր տան նմանությամբ&lt;ref name=&quot;ref-106&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Naylor, Sean D.|title=SEALs in bin Laden raid drawn from Red Squadron|work=|publisher=''Military Times''|date=2011-05-05|url=http://www.navytimes.com/news/2011/05/army-seals-in-bin-laden-raid-drawn-from-red-squadron-050511/|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլին DEVGRU խումբը սկսել է առավել մասնագիտացված ուսուցումը մեկ ակր տարածության վրա կառուցված Վազիրիստան-հավելիի կրկնօրինակի վրա, կառուցված Ալֆա ճամբարում՝ [[Աֆղանստան]]ի Բահրամ օդային բազայի սահմանազատված տարածքում&lt;ref name=&quot;secretteam&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nationaljournal.com/whitehouse/the-secret-team-that-killed-bin-laden-20110502 |title=The secret team that killed bin Laden |accessdate=2016-09-11 |archive-date=2015-09-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908182150/http://www.nationaljournal.com/whitehouse/the-secret-team-that-killed-bin-laden-20110502 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;whiteknuckle&quot;&gt;{{cite web | last = Tapper | first = Jake | work = ABC News | url = http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/05/some-white-knuckle-moments-for-elite-navy-seals-team.html | title = Some White Knuckle Moments for Elite Navy SEALs Team | date = մայիսի 2, 2011 | accessdate=մայիսի 22, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

[[Ապրիլի 29]]-ին, ժամը 08:20-ին, Օբաման [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տան]] դիվանագիտական առանձնասենյակում խորհրդակցություն է անց կացրել Բրենանի, Թոմաս Դոնիլոնիի և ազգային անվտանգության հարցերով այլ խորհրդականների հետ և տվել է Աբոթաբադի տան վրա հարձակման վերջնական հրամանը։

Հարձակումն ամպամած եղանակի պատճառով հետաձգվել է մեկ օրով&lt;ref name=&quot;ref-94&quot; /&gt;։

== Գործողության իրականացում ==
=== Մոտեցում և ներթափանցում ===
[[Պատկեր:Osama bin Laden hideout-en.svg|225px|մինի|Ուսամա բեն Լադենի թաքստոցի գծագիրը]]
Նրանից հետո, երբ նախագահ [[Բարաք Օբամա|Օբաման]] լիազորել է [[Ուսամա բեն Լադեն]]ի սպանության կամ ձերբակալման առաքելությունը, մայիսի 1-ի կեսօրին [[ԿՀՎ]]-ի տնօրեն Լեոն Պանետան գործողության սկսման հրաման է տվել&lt;ref name=&quot;CIAled&quot; /&gt;։

Գրոհն իրականացվել է 24 զինծառայողների ուժերով&lt;ref name=&quot;ST6return&quot;&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/Politics/navy-seals-return-united-states-killing-osama-bin/story?id=13525344|title=Navy SEALs Who Captured, Killed Osama Bin Laden Return to United States|coauthors=By PIERRE THOMAS (@PierreTABC), MARTHA RADDATZ (@martharaddatz), JAKE TAPPER (@jaketapper) and JESSICA HOPPER|date=մայիսի 4, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;, ովքեր DEVGRU հատուկ ջոկատից էին, որը մտնում է SEAL-ի կազմի մեջ և գտնվում էր Հատուկ գործողությունների միավորված հրամանատարության ենթակայության տակ։ Նրանք ժամանակավորապես հանձնվել էին ԿՀՎ-ի ենթակայությանը&lt;ref name=&quot;soldierspy&quot;&gt;{{cite web |author= Kimberly Dozier |author2=Robert Burns |title=Raid raises question: Who's soldier, who's spy? |url = http://www.boston.com/news/nation/articles/2011/05/05/raid_raises_question_whos_soldier_whos_spy/ |date=մայիսի 5, 2011 |newspaper=[[The Boston Globe]] |agency=[[Associated Press]] |accessdate=մայիսի 17, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

DEVGRU-ի մարտիկները բաժանվել էին երկու խմբի՝ յուրաքանչյուրում 12 մարդ&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot;/&gt;։ Ըստ «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ի տվյալների, ընդհանուր առմամբ գործողության մեջ ներգրավված էին «79 հատուկ ջոկատայիններ և շուն»&lt;ref name=&quot;ref-96&quot; /&gt;։ Հատուկ նշանակության 160-րդ ավիացիոն գունդը՝ ԱՄՆ բանակի հատուկ ջոկատի ստորաբաժանումը, հայտնի որպես «Գիշերային հետապնդողներ» ({{lang-en|Night Stalkers}}), տրամադրել էր «Black Hawk» երկու հարվածային ուղղաթիռներ (հատուկ հարմարեցված) և երեք պահուստային ծանր փոխադրական «Chinook» ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;politico1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;secretteam&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;whiteknuckle&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;oneshotdeal&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Martin, David, ''CBS Evening News'', May 3, 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-23&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.newsmax.com/KenTimmerman/osamabinladen-seals-specialforces-pakistan/2011/05/02/id/394830/|title=SEALs Sent to Kill bin Laden|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։ Բացի ուղղաթիռներից, գործողությանը մասնակցել են մի քանի այլ թռչող սարքեր, այդ թվում ռմբակոծիչ-ինքնաթիռ և անօդաչու սարքեր&lt;ref name=&quot;ref-24&quot;&gt;{{Cite web|url=http://news.blogs.cnn.com/2011/05/02/obama-to-make-statment-tonight-subject-unknown/|title=U.S. troops kill Osama bin Laden in Pakistan|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։ Ըստ [[CNN]]-ի տվյալների, «ռազմաօդային ուժերն ունեին մարտական փնտրողա-փրկարարական ուղղաթիռների ամբողջական կազմ»&lt;ref name=&quot;ref-24&quot; /&gt;։

Գրոհը ծրագրավորվել էր փոքր լուսնային լուսավորության ժամանակ, որպեսզի ուղղաթիռները կարողանային [[Պակիստան]]ի տարածք ներթափանցել աննկատ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Հատուկ ջոկատայինները Պակիստան ուղևորվել էին [[Ջելալաբադ]]ից, [[Աֆղանստան]]&lt;ref&gt;{{cite web|last=Woodward, Calvin|title=Inside bin Laden’s lair with SEAL Team 6|work=|publisher=''Military Times''|date=2011-05-04|url=http://www.airforcetimes.com/news/2011/05/ap-inside-bin-ladens-lair-with-seal-team-six-050411/|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt; «Black Hawk» ուղղաթիռներով&lt;ref&gt;{{cite web|author=Max Behrman|url=http://gizmodo.com/5797783/the-berzerker-black-hawk-helicopter-that-helped-kill-osama-bin-laden|title=The Berzerker Black Hawk Helicopter That Helped Kill Osama bin Laden|publisher=Gizmodo.com|date=մայիսի 2, 2011|accessdate=մայիսի 12, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSHzj61?url=http://gizmodo.com/5797783/the-berzerker-black-hawk-helicopter-that-helped-kill-osama-bin-laden|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, և զինված էին M4 ինքնաձիգներով, գիշերային տեսանելիության ակնոցներով և ատրճանակներով&lt;ref name=&quot;abckillshot&quot;&gt;{{cite news|title=ABC News' Kill Shot: The Story Behind bin Laden's Death|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Ուղղաթիռները բլրապատ տարածքի վրա ցածր են թռել, որպեսզի առանձնատան մոտ հայտնվեին առանց պակիստանյան զինվորական ռադարների կողմից հայտնաբերվելու։ Այնուամենայնիվ, պակիստանցիները օդ են բարձրացրել իրենց կործանիչները, սակայն գրոհի ընթացքի մեջ չեն խառնվել&lt;ref name=&quot;ref-96&quot; /&gt;։ SEAL-ի խմբերից մեկը պետք է ճոպաններով իջներ տան տանիքին, միևնույն ժամանակ, մյուս «Black Hawk»-ի կազմը պետք է բակ իջներ և ներթափանցեր առաջին հարկից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.zaaph.com/laden-mission-obama/|title=Bin Laden mission was roll of the dice for Obama|publisher=Zaaph|date=|accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110517034208/http://www.zaaph.com/laden-mission-obama/|archivedate=2011-05-17|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն, երբ նրանք հասել են նպատակակետին, ուղղաթիռներից մեկը ընկել է մրրկային օղակի մեջ՝ առավել բարձր, քան սպասվում էր, օդի ջերմաստիճանի և բարձր պատերի պատճառով&lt;ref name=&quot;globalsecneptune&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/ops/neptune-spear.htm|title=GlobalSecurity.org: Operation Neptune Spear|lang=en}}&lt;/ref&gt;, որի պատճառով նա «դիպել է պատերից մեկին»&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot; /&gt;` «վնասելով [[ռոտոր]]ը»&lt;ref name=&quot;ST6return&quot; /&gt;։ Ուղղաթիռը «կողաշրջվել է»&lt;ref name=apcallcrash&gt;{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/2011/05/02/osama-bin-laden-dead-one-phone-call_n_856674.html|title=Osama Bin Laden Dead: How One Phone Call Led U.S. To Bin Laden's Doorstep| author = Adam Goldman | coauthors = Matt Apuzzo |agency=Associated Press |accessdate=2011-05-13|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Զինծառայողները, ովքեր գտնվում էին ուղղաթիռում, լրջորեն չեն վնասվել։ Ջոկատները միավորվել են և շարունակել գրոհը&lt;ref&gt;Woodward, Bob, «Trail To Bin Laden Began With One Call», ''[[The Washington Post]]'', May 7, 2011, p. 1.&lt;/ref&gt;։

Մոտավորապես տեղական ժամանակով ժամը 01:00-ին (մայիսի 1-ի ժամը 20:00-ին՝ ըստ UTC-ի)&lt;ref name=&quot;ref-19&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/technology-13257940|title=Bin Laden raid was revealed on Twitter - BBC News|language=en-GB|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ross&quot;&gt;{{Cite web|url=http://abcnews.go.com/Blotter/osama-bin-laden-killed-navy-seals-firefight/story?id=13505792|title=Osama Bin Laden Killed By Navy SEALs in Firefight|last=News|first=A. B. C.|date=2011-05-02|website=ABC News|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt; հատուկ ջոկատայինները թաքստոցի պատերը խորտակել են [[Պայթուցիկ նյութեր|պայթուցիկով]]&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ref-98&quot;&gt;Katie Couric, CBS Evening News, May 2, 2011&lt;/ref&gt;։

=== Ոչնչացում ===
[[Պատկեր:Obama and Biden await updates on bin Laden.jpg|225px|մինի|ԱՄՆ ազգային անվտանգության խորհրդի անդամները հետևում են գործողության ընթացքին]]
SEAL-ի և բնակիչների բախումը տեղի է ունեցել թաքստոցի հյուրատնակում, առաջին հարկի գլխավոր շինությունում՝ որտեղ բնակվում էին երկու տղամարդ, և երկրորդ և երրորդ հարկերում, որտեղ բնակություն էր հաստատել բեն Լադենը և նրա ընտանիքը&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;.

Բացի [[Ուսամա բեն Լադեն]]ից, գործողության ընթացքում ոչնչացվել են ևս երեք այլ տղամարդիկ և կին։ Դրանք եղել են բեն Լադենի որդին (Հալիդ&lt;ref name=&quot;ref-106&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;telegraphhamza&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8488238/Osama-bin-Laden-dead-son-and-presumed-heir-also-killed-in-raid.html | title=Osama bin Laden dead: son and presumed heir also killed in raid | date=մայիսի 2, 2011 | work=Daily Telegraph |lang=en}}&lt;/ref&gt; կամ Համզա&lt;ref name=&quot;nytonesided&quot; /&gt;), բեն Լադենի սուրհանդակը (Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի), սուրհանդակի եղբայր Աբրարը&lt;ref name=&quot;nytcompoundreporting&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.nytimes.com/2011/05/04/world/asia/04compound.html | title=Behind High Walls, Model Neighbors Were Harboring a Fugitive | work=The New York Times | first=Carlotta | last=Gall | date=մայիսի 3, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt; և նրա կին Բուշրան&lt;ref name=&quot;nytpakinvest&quot; /&gt;։

Ալ-Քուվեյթին [[Կալաշնիկովի ինքնաձիգ]]ից SEAL-ի առաջին ջոկատի վրա կրակ է բացել հյուրատնակի դռան ետևից և նրա և SEAL-ի միջև փոխհրաձգություն է սկսվել, որի ընթացքում ալ-Քուվեյթին սպանվել է&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot; /&gt;&lt;ref name=autogenerated4&gt;''CBS Evening News'', May 12, 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;theaustralian1&quot;&gt;{{cite web|author=Christina Lamb and Nicola Smith|url=http://www.theaustralian.com.au/news/world/geronimo-ekia-38-minutes-to-mission-success/story-e6frg6so-1226052094513|title=Geronimo! EKIA 38 minutes to mission success|publisher=The Australian|date=|accessdate=մայիսի 12, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSIuoJN?url=http://www.theaustralian.com.au/news/world/geronimo-ekia-38-minutes-to-mission-success/story-e6frg6so-1226052094513|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Սուրհանդակի եղբայր Աբրարը սպանվել է մինչ զենքին հասնելը, որը նրա կողքին ընկած գտնվել է SEAL-ի երկրորդ ջոկատի կողմից, գլխավոր տան առաջին հարկում։ Կինը, որը հետագայում ճանաչվել է որպես Աբրարի կինը, նույնպես սպանվել էր։ Բեն Լադենի 22-ամյա որդին դեպի SEAL է նետվել գլխավոր տան սանդուղքին և սպանվել է երկրորդ ջոկատի կողմից&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.msnbc.msn.com/id/42906279/ns/world_news-death_of_bin_laden/ | title=Bin Laden 'firefight': Only one man was armed | author=Jim Miklaszewski | date=մայիսի 5, 2011 | publisher = msnbc.com |lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nytonesided&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.nytimes.com/2011/05/05/us/politics/05binladen.html | title=Account Tells of One-Sided Battle in Bin Laden Raid | date=մայիսի 5, 2011 | author = Mark Landler | coauthors = Mark Mazzetti | work = The New York Times |lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;theaustralian1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;foxnews1&quot;&gt;{{cite web|last=Rosen|first=James|url=http://www.foxnews.com/politics/2011/05/06/bin-laden-killing-white-house-pentagon-cia-botched-storyline/|title=Bin Laden Killing: How the White House, Pentagon and CIA Botched the Storyline|publisher=Fox News|date=ապրիլի 7, 2010|accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSJR4uv?url=http://www.foxnews.com/politics/2011/05/06/bin-laden-killing-white-house-pentagon-cia-botched-storyline/|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ անանուն բարձրաստիճան ներկայացուցիչը հայտնել է, որ հինգ սպանվածներից միայն մեկն է եղել զինված&lt;ref name=&quot;APsource&quot;&gt;{{cite web|last=Pauline Jelinek, Robert Burns|title=US: Only Single Bin Laden Defender Shot at SEALs|work=|publisher=abcnews|date=2011-06-06|url=http://abcnews.go.com/Politics/wireStory?id=13541431|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

SEAL-ը բեն Լադենի հետ բախվել է գլխավոր տան երկրորդ կամ երրորդ հարկում&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;montrealtechnology&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.montrealgazette.com/news/Laden+Obama+team+drama+unfold/4720187/story.html | title=Bin Laden: How Obama team saw drama unfold | work=Montreal Gazette | author=Martin Evans | coauthors=Gordon Rayner | date=մայիսի 3, 2011 | lang=en | accessdate=2016-09-11 | archive-date=2011-05-07 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110507060353/http://www.montrealgazette.com/news/Laden+Obama+team+drama+unfold/4720187/story.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Բեն Լադենը «հագած է եղել տեղական ազատ շապիկ և վարտիք, հայտնի որպես կուրտա-գիշերազգեստ»&lt;ref name=&quot;ref-106&quot; /&gt;, որում հետագայում հայտնաբերվել են 500 եվրո և երկու հեռախոսային համարներ՝ կարված հագուստի մեջ&lt;ref name=&quot;theaustralian1&quot; /&gt;&lt;ref name=autogenerated5&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/Politics/navy-seals-return-united-states-killing-osama-bin/story?id=13525344|title=Navy SEALs Who Captured, Killed Osama Bin Laden Return to United States|accessdate=մայիսի 4, 2011 |author = Pierre Thomas |coauthors=Martha Raddatz, Jake Tapper and Jessica Hopper |date = մայիսի 4, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Բեն Լադենը երրորդ հարկի ելուստից նայել է ամերիկացիների վրա, ովքեր բարձրանում էին աստիճաններով և վերադարձել է իր սենյակը։ Հատուկ ջոկատայինը կրակել է նրա վրա, սակայն վրիպել է&lt;ref&gt;{{cite web|last=Hirsh|first=Michael|title=Chambliss Has Questions on bin Laden Raid|url=http://www.nationaljournal.com/nationalsecurity/chambliss-has-questions-on-bin-laden-raid-20110505|accessdate=մայիսի 9, 2011|newspaper=[[National Journal]]|date=մայիսի 5, 2011|lang=en|archive-date=2015-09-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20150919021445/http://www.nationaljournal.com/nationalsecurity/chambliss-has-questions-on-bin-laden-raid-20110505|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ SEAL-ը արագ նրա հետևից հետևել է սենյակ&lt;ref name=&quot;waposurveil&quot; /&gt;։

Ննջասենյակի ներսում կանգնած են եղել բեն Լադենի երկու կանայք՝ փակելով նրան։ Նրանցից մեկը՝ Ամալ Ահմեդ Աբդուլ Ֆատահը, արաբերեն գոռացել է և կատարել սպառնացող շարժում։ Հատուկ ջոկատայիններից մեկը կրակել է նրա ոտքին, այնուհետև բռնել է երկու կանանց և հրել մի կողմ։ Երկրորդ հատուկ ջոկատայինը մտել է սենյակ և կրակել բեն Լադենի կրծքին, իսկ այնուհետև՝ HK416 հրացանից, գլխին&lt;ref&gt;{{cite book|last=Pfarrer|first=Chuck|title=Seal Target Geronimo|url=https://archive.org/details/sealtargetgeroni00pfar_0|year=2011|publisher=St. Martin's Press|location=Thirty-Eight Minutes|isbn=978-1-250-00635-6|pages=[https://archive.org/details/sealtargetgeroni00pfar_0/page/192 192]–193|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Սենյակում բեն Լադենի կողքին եղել են երկու զենք՝ АКС74У ինքնաձիգ և [[Մակարովի ատրճանակ|«Մակարով» ատրճանակ]], սակայն, համաձայն նրա կին Ամալի ցուցմունքի, նա սպանված է եղել մինչ այն, երբ կկարողանար հասնել ինքնաձիգին&lt;ref&gt;{{cite book|last=Pfarrer|first=Chuck|title=Seal Target Geronimo|url=https://archive.org/details/sealtargetgeroni00pfar_0|year=2011|publisher=St. Martin's Press|location=Thirty-Eight Minutes|isbn=978-1-250-00635-6|pages=[https://archive.org/details/sealtargetgeroni00pfar_0/page/189 189]–198|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8502363/Osama-bin-Laden-was-a-user-of-herbal-viagra.html |title=Osama bin Laden was a user of herbal viagra |work=Telegraph |date=ապրիլի 6, 2011 |accessdate=մայիսի 12, 2011 |location=London |first=Our |last=Foreign|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Համաձայն «[[Ասսոշեյթեդ պրես]]» գործակալության, զենքը դրված է եղել դռան կողքի դարակին և հատուկ ջոկատայիններն այն նկատել են միայն այն ժամանակ, երբ լուսանկարում էին դիակը&lt;ref name=&quot;oneshotdeal&quot;/&gt;։

Բեն Լադենի 12-ամյա դուստրը ոտքից կամ ոտնաթաթից վիրավորված է եղել բեկորից&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;GuardianBooth&quot;&gt;[https://www.theguardian.com/world/2011/may/05/bin-laden-death-family-compound Osama bin Laden death: How family scene in compound turned to carnage]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC_Intel_Failure&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-13268517 Bin Laden: Pakistan intelligence agency admits failures]&lt;/ref&gt;։ Գրոհի ժամանակ SEAL-ը բախվել է մի քանի կանանց և երեխաների։ Նրանք կապել են նրանց և թողել տեղում՝ մինչ գրոհի ավարտը, որից հետո նրանց դուրս են հանել պակիստանյան ուժերին հանձնելու համար&lt;ref name=&quot;stormedroom&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot;/&gt;։

Մինչ բեն Լադենի մարմինը վերցրել են ամերիկյան ուժայինները, գրոհի ընթացքում սպանված չորս այլ դիակները թողնվել են թաքստոցի տարածքում, նրանք հետագայում վերցրել են պակիստանյան ուժերը&lt;ref name=&quot;nytpakinvest&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ref-108&quot;&gt;[http://articles.latimes.com/2011/may/03/world/la-fg-bin-laden-raid-20110503 Obama's gamble]&lt;/ref&gt;։

=== Արդյունքներ ===
Գրոհը պետք է տևեր 30 րոպե։ Ինչպես հայտնվում է, ջոկատների ներս մտնելու և դուրս գալու միջև անցել է 38 րոպե&lt;ref name=&quot;politico1&quot; /&gt;։ Ներսում ժամանակը ծախսվել է պաշտպանների ոչնչացման&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;, «թաքստոցում խնամքով շարժման՝ սենյակից սենյակ, հարկից հարկ», կանանց և երեխաների անվտանգության ապահովմամբ, «զենքով պահուստարանների և բարիկադների» մաքրման&lt;ref name=&quot;nbcpentagon&quot; /&gt; և թաքստոցի խուզարկության&lt;ref name=&quot;ref-21&quot;&gt;[http://abcnews.go.com/Blotter/inside-operation-brought-osama-bin-laden/story?id=13506413&amp;singlePage=true Osama Bin Laden: Navy SEALS Operation Details of Raid That Killed 9/11 Al Qaeda Leader]&lt;/ref&gt; վրա։ Թաքստոցից հետագա ուսումնասիրման համար հայտնաբերվել են համակարգչային սկավառակներ, փաստաթղթեր, DVD, ֆլեշ-կուտակիչներ և «էլեկտրոնային սարքավորումներ»&lt;ref name=&quot;politico1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;APGoldman&quot;&gt;[https://www.yahoo.com/?err=404&amp;err_url=https%3a%2f%2fwww.yahoo.com%2fnews%2fap%2fus_bin_laden%3fref%3dgs Bin Laden’s demise: Long pursuit, burst of gunfire Последний процесс]&lt;/ref&gt;։

Ուղղաթիռը, որը վթարային վայրէջք էր կատարել, վնասվել էր և չէր կարող օգտագործվել թռիչքի համար&lt;ref name=&quot;whiteknuckle&quot; /&gt;։ Այն որոշեցին ոչնչացնել։ Նրանից հետո, երբ ամերիկյան զինվորականները «կանանց և երեխաներին տեղափոխեցին անվտանգ վայր», նրանք ականապատեցին և պայթեցրին ուղղաթիռը&lt;ref name=&quot;Dedman&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-106&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-110&quot;&gt;[http://www.politico.com/story/2011/05/the-daring-seal-assault-054080 The daring SEAL assault]&lt;/ref&gt;։

Գրոհային ջոկատը կանչեզ է պահուստային ուղղաթիռ։ Չնայած ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչը չնշեց ավիաբազաները, որոնք օգտագործվել էին գործողության ժամանակ&lt;ref name=&quot;DODCNN&quot;&gt;{{cite web|url=http://whitehouse.blogs.cnn.com/2011/05/03/what-happened-at-the-obl-compound/|title=What DOD says happened at the OBL compound|lang=en}}&lt;/ref&gt;, հետագա հաղորդագրություններում նշվում էին, որ ուղղաթիռները վերադարձել են Բագրամի ավիաբազա&lt;ref name=&quot;oneshotdeal&quot;&gt;{{cite web |author=Kimberly Dozier |title=AP sources: Raiders, White House knew secret bin Laden raid was a one-shot deal |url=http://www.startribune.com/nation/121987829.html |date=մայիսի 17, 2011 |newspaper=[[Star Tribune]] |agency=[[Associated Press]] |accessdate=մայիսի 17, 2011 |lang=en }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ «[[The Washington Times]]»-ը հայտարարել է, որ դիակը Բագրամից «Կարլ Վինսոն» ({{lang-en|USS Carl Vinson (CVN-70)}}) [[ականակիր]] է տեղավոխվել «V-22 Osprey»-ով՝ ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ի երկու F/A-18 ուղղաթիռների ուղեկցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gertz, Bill|title=Inside the Ring: Osama’s Escorts|work=|publisher=''The Washington Times''|date=2011-05-12|url=http://www.washingtontimes.com/news/2011/may/11/inside-the-ring-320207052/?page=4|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ ԱՄՆ ներկայացուցիչների խոսքերի, բեն Լադենը թաղվել է ծովում, քանի որ ոչ մի երկիր չէր ընդունի նրա աճյունը։ «Կարլ Վինսոնի» տախտակամածին, [[Արաբական ծով]]ի հյուսիսային մասում, բեն Լադենի մահվանից հետո մեկ օրվա ընթացքում, անց է կացվել մուսուլմանական կրոնական ծիսակատարություններ։ Մարմինը լվացվել է, փաթաթվել սպիտակ սավանով և տեղադրվել ծանրեցված պոլիէթիլենային պարկի մեջ։ Սպան կարդացել է նախապատրաստված կրոնական մեկնաբանությունները, որոնք թարգմանվել են արաբերեն լեզվով։ Նախապատրաստությունը սկսվել է տեղական ժամանակով ժամը 10:10-ին և հուղարկավորությունն ավատվել է առավոտյան ժամը 11-ին։ Դրանից հետո բեն Լադենի մարմինը տեղադրվել է տախտակի վրա, որը թեքել են այնպես, որ մարմինը այնտեղից սահելով ընկնի ծովը&lt;ref name=&quot;navyburial&quot;&gt;{{cite web|author=Jim Garamone|title=Bin Laden Buried at Sea|url=http://www.navy.mil/search/display.asp?story_id=60124|publisher=American Forces Press Service|date=մայիսի 2, 2011|accessdate=մայիսի 2, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSK8ryC?url=http://www.navy.mil/search/display.asp?story_id=60124|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Տեղեկությունների փոխանակում ԱՄՆ-ի և Պակիստանի միջև ===
Ըստ [[Բարաք Օբամա|Օբամային]] վարչակազմի ներկայացուցչի խոսքերի, [[ԱՄՆ]] իշխանությունները գրոհի մասին [[Պակիստան]]ի կառավարությունը չեն հայտնել մինչ նրա ավարտը&lt;ref name=&quot;ref-5&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dawn20110502&quot;&gt;[http://www.dawn.com/news/625466/osama-bin-laden-killed-in-pakistan-says-obama Osama bin Laden killed in Pakistan, says Obama]&lt;/ref&gt;{{ref+|Հարկ է նշել, որ ամերիկացիները նախկինում նույնպես Պակիստանի տարածքում գործողություններ են իրականացրել առանց նրանց համաձայնության։ Այսպես, 2008 թվականին նվազագույնը 15 մարդ, որոնց շրջանում կային կանայք և երեխաներ, մահացել են Աֆղանստանին սահմանակցող Հարավային Վազիրիստանի ցեղային գյուցերից մեկում ԱՄՆ գործողության ընթացքում, որտեղ, ըստ ամերիկյան հատուկ ծառայությունների ենթադրության, կարող էին թաքնվել «Ալ Քաիդա»-ի առաջին դեմքեր Այման ալ-Զավահիրին և Ուսամա բեն Լադենը&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.vz.ru/society/2008/9/4/204058.html | title=Америка продолжает вторжения | publisher=Взгляд | date=Սեպտեմբեր 4, 2004 | accessdate=Սեպտեմբեր 12, 2016 | author=Наталья Ямницкая}}&lt;/ref&gt;։ «Այդ շրջան են ուղարկվել Աֆղանստանում գտնվող կոալիցիոն ուժերի երեք ուղղաթիռներ, որում գտնվում էին մոտ 30 զինվոր, ովքեր գրոհ սկսեցին գետնից»|Ն|ref-118}}։ Շտաբի պետերի միավորված կոմիտեի ղեկավար Մայքլ Մալենը Պակիստանի բանակի ղեկավար Աշֆակ Փարվեզ Կայանիին զանգահարել է մոտավորապես տեղական ժամանակով ժամը 03:00-ին, որպեսզի հայտնի Աբոթաբադում գործողության մասին&lt;ref name=&quot;nyt20110505&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2011/05/06/world/asia/06react.html|title=Pakistani Army Chief Warns U.S. on Another Raid|last=Perlez|first=Jane|date=մայիսի 5, 2011|work=The New York Times|accessdate=մայիսի 5, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Համաձայն Պակիստանի Արտաքին գործերի նախարարության, ամբողջ գործողությունն իրականացվել է ԱՄՆ զինված ուժերի կողմից&lt;ref name=&quot;ref-32&quot;&gt;[http://www.dawn.com/news/625467/bin-laden-operation-conducted-by-us-forces-pakistan Bin Laden operation conducted by US forces: Pakistan]&lt;/ref&gt;։ Պակիստանի միջգերատեսչական հետախուզության ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ նրանք նույնպես ներկա են գտնվել այն ժամանակ, ինչը նրանք անվանել են համատեղ գործողություն&lt;ref name=&quot;LAT20110502&quot;&gt;[http://articles.latimes.com/2011/may/02/world/la-fg-bin-laden-pakistan-20110502 Suspicions grow over whether Pakistan aided Osama bin Laden]&lt;/ref&gt;, սակայն նախագահ Ասիֆ Ալի Զարդարին կտրականապես հերքել է այդ լուրը&lt;ref name=&quot;ref-111&quot;&gt;{{cite web | last = Zardari | first = Asif Ali | url = http://www.washingtonpost.com/opinions/pakistan-did-its-part/2011/05/02/AFHxmybF_story.html | title = Pakistan did its part | work = [[The Washington Post]] | date = մայիսի 3, 2011 | accessdate = մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ «ABC News»-ի տվյալների, պակիստանյան կործանիչներն օդ են բարձրացվել, փորձելով գտնել և պարզել այն, ինչը պարզվել է ամերիկյան ուղղաթիռներ էին, որոնք օգտագործվել են գրոհի ժամանակ&lt;ref name=&quot;whiteknuckle&quot; /&gt;։ Պակիստանի Արտաքին գործերի նախարար Սալման Բաշիրը&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;Սալմն Բաշիրի պաշտոնի պաշտոնական անվանումը «Foreign Secretary» է, սակայն ռուսական ԶԼՄ-ներում այն հիմնականում թարգմանվում է որպես Արտաքին գործերի նախարար&lt;/ref&gt; հետագայում հաստատել է, որ պակիստանյան զինվորականները F-16 կործանիչներն օդ են բարձրացրել նրանից հետո, երբ իմացել են գրոհի մասին, սակայն նրանք բեն Լադենի տան օդային տարածք հասել են այն ժամանակ, երբ ամերիկյան ուղղաթիռներն արդեն հեռացել էին&lt;ref name=&quot;wsj20110505&quot;&gt;{{cite web|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704810504576305033789955132.html|title=Pakistan Rejects U.S. Criticism|last=Wright|first=Tom|date=մայիսի 5, 2011|work=The Wall Street Journal|accessdate=մայիսի 5, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSKiLT3?url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704810504576305033789955132.html|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Դիակի նույնականացում ===
Ամերիկյան զինվորականները մի քանի մեթոդներ են օգտագործել Ուսամա բեն Լադենի դիակի ճշգրիտ նույնականացման համար։

* '''Մարմնի չավում''' - և դիակը, և բեն Լադենը եղել են 1, 93 մետր հասակի։ SEAL-ի մոտ տեղում չափերիզ չի եղել դիակի չափման համար, այդ պատճառով հայտնի հասակով հատուկ ջոկատայինը պառկել է դիակի կողքին և հասակը սահմանվել է համեմատությամբ&lt;ref name=&quot;ST6return&quot; /&gt;։
* '''Դեմքի ճանաչման համար ծրագրային ապահովում''' - լուսանկարը, որը SEAL-ը դեմքի ճանաչման համար հանձնել է Լենգլիի ԿՀՎ-ի շտաբ-բնակարան, ունեցել է 90—95 % համընկնում&lt;ref name=&quot;ref-94&quot; /&gt;։
* '''Ճանաչում մարդկանց կողմից''' - թաքստոցից մեկ կամ երկու կին, այդ թվում բեն Լադենի կանանցից մեկը&lt;ref name=&quot;ref-47&quot;&gt;[http://www.nytimes.com/2011/05/03/world/asia/03burial.html Islamic Scholars Split Over Sea Burial for Bin Laden]&lt;/ref&gt;, մահվանից հետո ճանաչել են բեն Լադենի մարմինը&lt;ref name=&quot;ref-94&quot; /&gt;։ Բեն Լադենի կինը, հավանաբար, նրան անունով է դիմել հարձակման ժամանակ, ոչ դիտավորյալ կերպով օգնություն ցուցաբերելով ամերիկյան զինվորականների կողմից տեղում նրա ճանաչման հարցում&lt;ref name=&quot;ref-30&quot;&gt;[http://www.reuters.com/article/us-binladen-usa-women-idUSTRE74166F20110502 Bin Laden hid behind women in firefight: White House]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-20&quot;&gt;[http://www.washingtonpost.com/blogs/blogpost/post/bin-ladens-wives-children-arrested-in-raid--1-son-killed/2011/05/02/AFwSTuZF_blog.html Updated: Bin Laden’s wife not used as human shield]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-114&quot;&gt;[http://usatoday30.usatoday.com/news/washington/2011-05-02-osama-bin-laden-dna_n.htm AP source: DNA IDs bin Laden, wife named him in raid]&lt;/ref&gt;։
* '''[[ԴՆԹ]]-ի անալիզ''' - «[[Ասսոշեյթեդ պրես]]»-ը և «[[Նյու Յորք Թայմս]]»-ը հայտնել են, որ բեն Լադենի մարմինը կարող է նույնականացվել ԴՆԹ-ի անալիզով&lt;ref name=&quot;ref-96&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-13&quot;&gt;[http://www.forbes.com/feeds/ap/2011/05/02/general-us-bin-laden_8445246.html AP sources: DNA testing confirms bin Laden death]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, նրա քրոջ արյան և հյուսվածքների նմուշների օգտագործմամբ, ով մահացել էր գլխուղեղի ուռուցքից&lt;ref name=&quot;ref-14&quot;&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8488004/Osama-Bin-Ladens-body-identified-by-sisters-brain.html Osama Bin Laden's body 'identified by sister's brain']&lt;/ref&gt;։ «ABC News»-ը հայտարարել է, որ «բեն Լադենից վերցրել են երկու օրինակ՝ այդ ԴՆԹ-ի նմուշներից մեկը վերլուծման է ենթարկվել և տեղեկությունը էլեկտրոնային տեսքով Բագրամիից ուղարկվել է [[Վաշինգտոն]]։ Ինչ-որ մեկը Աֆղանստանից այդ օրինակը տեղ կհասցնի»&lt;ref name=&quot;ref-94&quot; /&gt;։ Ըստ ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան աշխատակցի խոսքերի&lt;ref name=&quot;globalDOD&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.globalsecurity.org/security/library/news/2011/05/sec-110507-dod01.htm|title=Background Briefing with Senior Intelligence Official at the Pentagon on Intelligence Aspects of the U.S. Operation Involving Osama Bin Laden|date=մայիսի 7, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;. &lt;blockquote&gt;ԴՆԹ-ի անալիզը, որն առանձին-առանձին անց է կացվել Պաշտպանության նախարարության լաբորատորիայի և ԿՀՎ-ի կողմից, ճշգրիտ նույնականացրել է Ուսամա բեն Լադենին։ Նրա դիակի ԴՆԹ-ի նմուշները համեմատվել են բեն Լադենի մեծ ընտանիքի ԴՆԹ-ի համագումար կտրվածքի հետ։ Ելնելով այդ հետազոտությունից, ԴՆԹ-ն, անկասկած, նրանն է։ Այդ վերլուծության հիման վրա նույնականացման սխալմունքի հավանականությունը հավասար է մոտ 1-ը 11, 8 կվադրիլիոնի։&lt;/blockquote&gt;

=== Տեղական հաղորդագրություններ ===
Սկսած տեղական ժամանակով ժամը 00:58-ից, Աբոթաբադի բնակիչներից մեկը մի քանի թվիթներ է գրել ուղղաթիռների աղմուկի և մի քանի պայթյունների նկարագրություններով։ 01:44-ի մոտերքում ամեն ինչ լուռ էր մինչք այն պահը, երբ 03:39-ին քաղաքի վրայով ինքնաթիռ է թռել&lt;ref name=&quot;livetwitter&quot;&gt;{{cite web|url=http://eu.techcrunch.com/2011/05/02/heres-the-guy-who-unwittingly-live-tweeted-the-raid-on-bin-laden/|title=Here’s the guy who unwittingly live-tweeted the raid on Bin Laden|author=Mike Butcher|date=մայիսի 2, 2011|work=[[TechCrunch|TechCrunch Europe]]|accessdate=մայիսի 18, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSM6YYb?url=http://techcrunch.com/2011/05/02/heres-the-guy-who-unwittingly-live-tweeted-the-raid-on-bin-laden-2/|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Պակիստանյան միջգերատեսչական հետախուզությունը գրոհից հետո կենդանի մնացած մարդկանց հարցաքննությունից հետո հայտարարել է, որ թաքստոցում գրոհի պահին եղել են 17 կամ 18 մարդ, և, որ ամերիկացիներկ ևս մեկ կենդանի մարդու վերցրել են իրենց հետ, հնարավոր է, բեն Լադենի որդուն։ Պակիստանյան հետախուզոությունը նաև հայտարարել է, որ կենդանի մնացածների շրջանում են կինը, դուստրը և ութ-ինը այլ երեխաներ, հավանաբար ոչ բեն Լադենինը։ Պակիստանյան հետախուզության անանուն աշխատակիցը, ինդպես պնդվում է, հայտնել է, որ բեն Լադենի դուստրերից մեկը պակիստանյան քննիչներին պատմել է, որ բեն Լադենը գնդակահարվել է ընտանիքի անդամների առջև։ Դուստրը նաև ասել է, որ բեն Լադենը կենդանի է գերվել, իսկ այնուհետև սպանվել է ամերիկյան զինվորականների կողմից և քարշ տրվել ուղղաթիռ&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Differing accounts emerge of bin Laden raid|work=|publisher=msnbc.com|date=2011-05-04|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42892575/ns/world_news-death_of_bin_laden/|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Shot dead 'with money sewn into his clothes': Bin Laden was captured alive and then executed, 'claims daughter, 12'|work=|publisher=DailyMail. UK|date=2011-05-04|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1383106/Osama-Bin-Laden-dead-Wife-watched-die-White-House-reveals-WASNT-armed.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Bin Laden’s daughter confirms her father shot dead by U.S. Special Forces in Pakistan|work=|publisher=Alarabiya|date=2011-05-04|url=http://english.alarabiya.net/articles/2011/05/04/147782.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Տան բնակիչներ ===
Ըստ ԱՄՆ ներկայացուցիչների խոսքերի, տանը եղել են 22 բնակիչներ։ Նրանցից հինգն սպանվել են, ներառյալ Ուսամա բեն Լադենը&lt;ref name=&quot;secretteam&quot;/&gt;։ Պակիստանի ներկայացուցիչների կողմից եղել են հակասական հայտարարություններ այն մասին, որ այնտեղ եղել են 12-ից մինչև 17 կենդանի մնացածներ&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;&gt;[http://www.nytimes.com/2011/05/11/world/asia/11pakistan.html?ref=osamabinladen U.S. Still Waits for Access to Bin Laden Widows]&lt;/ref&gt;։

* '''5 մեծահասակ մահացածներ''' - [[Ուսամա բեն Լադեն]], 54 տարեկան&lt;ref name=&quot;abuhamza&quot;&gt;[http://www.pakistantoday.com.pk/2011/05/09/national/us-asks-pakistan-for-access-to-osama%E2%80%99s-family/ US asks Pakistan for access to Osama’s family]&lt;/ref&gt;, Հալիդ; նրա որդին Սիհամից (սկզբնական հայտարարություններում նրան անվանում էին Համզա), 23 տարեկան&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;binladenmole&quot;&gt;[http://www.dailymail.co.uk/news/article-1389662/Bin-Lade-Mole-helped-compile-book-Navy-Seals-used-Pakistan-raid.html Was there a mole inside Bin Laden's hideout helping the Navy SEALs? The secret 'pocket guide' that may prove Al Qaeda leader was betrayed from within]&lt;/ref&gt;; Արշադ Խան, նաև հայտնի որպես Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթի, սուրհանդակ, 33 տարեկան&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;; Աբրար, Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի եղբայրը, 30 տարեկան; և Բուշրա, Աբրարի կինը, տարիքն անհայտ է&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.irishtimes.com/newspaper/world/2011/0803/1224301774407.html |title='No one wanted detainees' in raid on bin Laden house |work=The Irish Times |date=օգոստոսի 3, 2011 |accessdate=օգոստոսի 23, 2011 |archiveurl=https://archive.today/20120906014335/http://www.irishtimes.com/newspaper/world/2011/0803/1224301774407.html |archivedate=2012-09-06 |deadlink=404 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;goodneighbours&quot;&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8490859/Osama-bin-Laden-dead-the-mysterious-Khan-family-who-were-good-neighbours.html http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8490859/Osama-bin-Laden-dead-the-mysterious-Khan-family-who-were-good-neighbours.html]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;secretlife&quot;&gt;[http://www.nytimes.com/2011/05/08/world/asia/08binladen.html?pagewanted=1 Bin Laden’s Secret Life in a Diminished World]&lt;/ref&gt;։
* '''4 կենդանի մնացած կանայք''' - Հայրիա (Ում Համզա), բեն Լադենի երրորդ կինը, 62 տարեկան&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;; Սիհամ (Ում Հալիդ), բեն Լադենի չորրորդ կինը, 54 տարեկան&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;; Ամալ (Ամալ Ահմեդ Աբդուլ Ֆատհ), բեն Լադենի հինգերորդ կինը, 29 տարեկան (վիրավոր)&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;; և չճանաչված կին կամ Արշադ Խանի երկրորդ կինը&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;, կամ Հալիդի կինը և Խան եղբայրների քույրը, տարիքն անհայտ է (վիրավոր)&lt;ref name=&quot;secretlife&quot;/&gt;։
* '''Ուսամայի և Ամալի 5 անչափահաս երեխաներ''' - Սաֆիա, դուստր, 9 տարեկան (վիրավոր); որդի, 5 տարեկան; մյուս որդի, տարիքն անհայտ է; և նորածին տարիքի երկվորյակ-դուստրեր&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;demandsreturn&quot;&gt;[http://tribune.com.pk/story/170755/operation-against-osama-yemeni-family-of-bin-laden-widow-demands-her-return/ Yemeni family of Bin Laden widow demands her return]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;saudirefuses&quot;&gt;[http://tribune.com.pk/story/171786/saudi-arabia-refuses-to-accept-osamas-family/ Saudi Arabia refuses to accept Osama’s family]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;haripur&quot;&gt;[http://www.dawn.com/news/626609/osama-lived-in-haripur-before-moving-to-abbottabad-wife Osama lived in Haripur before moving to Abbottabad]&lt;/ref&gt;։
* '''Բեն Լադենի 4 թոռներ''' - չճանաչված դուստրից, ով սպանվել էր [[Վազիրիստան]]ում օդային ռմբակոծության ժամանակ։ Հնարավոր է, նրանցից երկուսը եղել են մոտ 10 տարեկան տղաներ, ովքեր խոսել են պակիստանցի քննիչների հետ&lt;ref name=&quot;nytchildren&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;daughterinfo&quot;&gt;[http://english.aawsat.com/news.asp?section=1&amp;id=25294 Umer Farooq. Bin Laden daughter providing valuable information- Pakistani official]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։
* '''Արշադ Խանի 4 երեխաներ''' - երկու որդիներ՝ Աբդուր Ռահման և Հալիդ, 6 կամ 7 տարեկան; դուստր, տարիքն անհայտ է; և ևս մեկ զավակ, տարիքն անհայտ է&lt;ref name=&quot;goodneighbours&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;plainsight&quot;&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8500399/Osama-bin-Laden-killed-Hidden-in-plain-sight.html Osama bin Laden killed: Hidden in plain sight]&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
=== ԱՄՆ նախագահի դիմումը ===
[[Պատկեր:President Obama on Death of Osama bin Laden.ogv|225px|մինի|աջից|Նախագահ Բարաք Օբամայի դիմումը]]
[[2008]] թվականին լինելով [[ԱՄՆ նախագահների ցանկ|ԱՄՆ Նախագահի]] ընտրության թեկնածու, Օբաման այն հարցին, թե նա ինչ կանի, եթե բեն Լադենը վերի վերցվի նրա նախագահության ժամանակարշրջանում, ենթադրություն արտահայտեց, որ դժվար թե հնարավոր լինի «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդին կենդանի վերցնել։ Սակայն, եթե դա հաջողվի, ապա միակ ճիշտ որոշումը կլինի «համար մեկ ահաբեկչին» հանձնել դատարան&lt;ref&gt;{{cite web|last=Дудов, Михаил|title=Обама провел совещания по безопасности: Покритиковал Буша и пообещал «взяться» за террористов|work=|publisher=epochtimes.com.ua|date=2008-06-20|url=http://www.epochtimes.com.ua/ru/world/politics/obama-provel-soveshhanyja-po-bezopasnosty-pokrytykoval-busha-y-poobeshhal-vzjatsja-za-terrorystov-80470.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120111160226/http://www.epochtimes.com.ua/ru/world/politics/obama-provel-soveshhanyja-po-bezopasnosty-pokrytykoval-busha-y-poobeshhal-vzjatsja-za-terrorystov-80470.html|archivedate=2012-01-11|accessdate=2016-09-11|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2011]] թվականի [[մայիսի 1]]-ի ուշ երեկոյան ամերիկյան խոշոր [[ԶԼՄ]]-ները տեղեկացվել են այն մասին, որ նախագահը կարևոր ճառ կարտասանի ազգային անվտանգության հետ կապված թեմայով։ Սկզբնապես թեմայի մասին տարածվել էին չավազանց տարբեր լուրեր&lt;ref name=&quot;ref-49&quot;&gt;{{Cite web|url=http://mediadecoder.blogs.nytimes.com/2011/05/01/how-the-osama-announcement-leaked-out/|title=How the Bin Laden Announcement Leaked Out|last=Stelter|first=Brian|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;, մինչ պարզ դարձավ, որ նախագահ [[Բարաք Օբամա]]ն պետք է հայտարարի [[Ուսամա բեն Լադեն]]ի մահվան մասին։

Հյուսիսամերիկյան արևելյան ժամանակով ժամը 23:35-ին (մայիսի 2-ի ժամը 3:35-ին՝ ըստ UTC-ի) Օբաման հատատել է այդ լուրը և ասել, որ բեն Լադենը սպանվել է «ամերիկացիների փոքրաքանակ խմբի կողմից»&lt;ref name=&quot;ref-123&quot;&gt;[http://edition.cnn.com/videos/politics/2011/05/01/sot.obama.bin.laden.dead.cnn 2011: Obama announces bin Laden's death]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-50&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2011-05-02/obama-to-announce-bin-laden-is-dead-in-white-house-address-official-says|title=Bin Laden Said to Be Killed by U.S. Operation in Pakistan|last=Goldman|first=Julianna|website=Bloomberg.com|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։ Նա պարզաբանել է, թե ինչպես են հասել բեն Լադենի սպանությանը, իր դերկ իրադարձությունում և ինչ է նշանակում բեն Լադենի մահը խորհրդանշական և գործնական մակարդակում&lt;ref name=&quot;ref-51&quot;&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/n/a/2011/05/01/national/w195249D11.DTL&amp;ao=all Goldman, Adam; Brummitt, Chris. Bin Laden's demise: U.S. rejoices after a decade]&lt;/ref&gt;։
{{քաղվածք|Այսօր, ըստ իմ ցուցումների, Միացյալ Նահանգներն անց են կացրել նպատակաուղղված գործողություն Աբոթաբադում այդ շինության դեմ, Պակիստան։ Ամերիկացիների փոքրական խումբը գործողությունն իրականացրել է անհավանական քաջությամբ և արհեստավարժությամբ։ Ամերիկացիներից տուժածներ չկան։ Նրանք նաև հոգ են տարել այն մասին, որպեսզի խուսափեն քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհերից։ Փոխհրաձգությունից հետո նրանք սպանել են Ուսամա բեն Լադենին և վերցրել են նրա դիակը։
{{oq|en|Today, at my direction, the United States launched a targeted operation against that compound in Abbottabad, Pakistan. A small team of Americans carried out the operation with extraordinary courage and capability. No Americans were harmed. They took care to avoid civilian casualties. After a firefight, they killed Osama bin Laden and took custody of his body.}}|}}

=== Անդրադարձ ===
Պաշտոնական հայտարարությունից մի քանի րոպե անց հրճվալից ամբոխը տարերայնորեն հավաքվել է [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տան]] մոտ, [[Համաշխարհային առևտրի կենտրոն]]ի մոտ, [[Պենտագոն]]ի մոտ և [[Նյու Յորք]]ի [[Թայմս Սքվեր]]ում։ [[Դիրբորն]]ում, [[Դետրոյտ]]ի արվարձանի մուհմեդական և արաբական բնակչության տոկոսայնությամբ քաղաքում, քաղաքապետարանի մոտ հավաքվել էին սակավաթիվ մարդիկ, մեծամասնությամբ մերձավոր արևելյան ծագմամբ&lt;ref name=&quot;ref-56&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fn%2Fa%2F2011%2F05%2F01%2Fstate%2Fn220658D41.DTL |title=Salazar, Evan. Crowds gather in NYC, DC after bin Laden killed |accessdate=2022-06-10 |archive-date=2013-12-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131204005346/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fn%2Fa%2F2011%2F05%2F01%2Fstate%2Fn220658D41.DTL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Կապված Օբամայի հայտարարության հետ, [[Թվիթեր]]ում պիկային պահին գրվել է 5106 հաղորդագրություն վայրկյանում, Թվիթերի նախկին ռեկորդը կապված է եղել [[Երկրաշարժ Ճապոնիայում (2011)|Ճապոնիայում երկրաշարժի և ցունամիի հետ]]&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Сосед Бен Ладена вёл прямой репортаж его уничтожения через Twitter|work=|publisher=newzz.in.ua|date=|url=http://newzz.in.ua/mir/1148863924-sosed-ben-ladena-vel-pryamoj-reportazh-ego-unichtozheniya-cherez-twitter.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ «Ֆիլադելֆիա Ֆիլիս» և «Նյու Յորք Մեթս» թիմերի միջև խաղի ժամանակ [[բեյսբոլ]]ի երկրպագուները, ի պատասխան լուրի, սկսել են գոչել «U-S-A!»&lt;ref name=&quot;ref-58&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/mlb/news/story?id=6463361|title=Fans hear of bin Laden news, chant 'U-S-A!'|date=2011-05-03|website=ESPN.com|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։

«[[Մուսուլման եղբայրներ]]» եգիպտական կազմակերպության առաջնորդի տեղակալը հայտարարել է, որ քանի որ բեն Լադենը մահացել է, ապա արևմտյան ուժերը պետք է անհապաղ լքեն [[Իրաքյան պատերազմ|Իրաքը]] և [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)|Աֆղանստանը]], [[Իրան]]ի իշխանություններն արել են նմանատիպ մեկնաբանություններ։ [[Պաղեստինյան ազգային վարչություն|Պաղեստինյան ինքնավարության]] առաջնորդ [[Մահմուդ Աբբաս]]ը ողջունել է բեն Լադենի սպանությունը, [[Գազայի հատված]]ում «[[Համաս]]»-ի վարչակազմը դատապարտել է «արաբական սուրբ ռազմիկի» սպանությունը&lt;ref name=&quot;ref-60&quot; /&gt;{{ref+||Ն|Хания}}։

Պակիստանյան վարչակազմի անանուն ներկայացուցիչը [[մայիսի 2]]-ին «[[Ֆրանսպրես]]» գործակալությանը հաստատել է, որ բեն Լադենը սպանվել է հատուկ գործողության ընթացքում&lt;ref name=&quot;ref-54&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.geo.tv/|title=Geo.tv: Latest News Breaking Pakistan, World, Live Videos|website=www.geo.tv|accessdate=2016-09-12}}&lt;/ref&gt;։ «Թեհրիկ Թալիբան-ե-Պակիստան» իսլամական ռազմական կազմակերպությունը մայիսի 2-ին հանդես է եկել հայտարարությամբ, հերքելով բեն Լադենի մահվան մասին հայտարարությունները&lt;ref name=&quot;ref-54&quot;/&gt;։ Մի քանի ժամ անց պակիստանյան [[Աֆղաններ|թալիբների]] ներկայացուցիչ Էհսանուլա Էհսանը հայտարարել է, որ եթե իրականում բեն Լադենը սպանվել է, ապա դա «մեծ հաղթանակ է մեզ համար, քանի որ նահատակությունը հանդիսանում է մեր ընդհանուր նպատակը» և երդվել է վրեժ լուծել [[Պակիստան]]ից և [[ԱՄՆ]]-ից&lt;ref name=&quot;ref-55&quot;&gt;[https://www.geo.tv/ Taliban threaten US, Pakistan over Osama]&lt;/ref&gt;։ «Թեհրիկ Թալիբան-ե-Պակիստան»-ը հետագայում հաստատել է բեն Լադենի մահը&lt;ref name=&quot;ref-124&quot;&gt;{{Cite web|url=http://geo.tv/5-3-2011/81025.htm|title=Geo.tv: Latest News Breaking Pakistan, World, Live Videos|website=geo.tv|accessdate=2016-09-12|archive-date=2011-05-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110504160834/http://www.geo.tv/5-3-2011/81025.htm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ «Ալ Քաիդա»-ն բեն Լադենի մահը հաստատել է [[2011]] թվականի [[մայիսի 6]]-ին և խոստացել է վրեժ լուծել&lt;ref name=&quot;revenge&quot;/&gt;։

Բեն Լադենի մահվան մասին լուրերը ֆինանսական շուկայում հանգեցրել են կարճատև տատանումների, ամերիկյան դոլարի բազմօրյա անկումը կտրուկ աճ է արձանագրել&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Сообщение о смерти Бен Ладена привело к краткосрочным колебаниям на рынке|work=|publisher=people.com.cn|date=2011-05-03|url=http://russian.people.com.cn/31520/7367263.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Օրինականություն ==
=== Համապասխանությունը ԱՄՆ օրենսդրության հետ ===
[[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից]] հետո ԱՄՆ Կոնգրեսն ընդունել է «Ահաբեկիչների դեմ ռազմական ուժի կիրառման թույլտվության» բանաձևը, որը ԱՄՆ նախագահին թույլ է տալիս օգտագործել «անհրաժեշտ և համապատասխան ուժեր այն երկրների, կազմակերպությունների և անձանց դեմ», ովքեր, ինչպես նա սահմանել է, մասնակցություն են ունեցել 9/11 ահաբեկչությանը&lt;ref name=&quot;WSJlegal&quot;&gt;{{cite web|last=Searcey |first=Dionne |url=http://www.morningstar.co.uk/uk/markets/newsfeeditem.aspx?id=138501958327804 |title=Killing Was Legal Under U.S. and International Law, Many Experts Say |work=The Wall Street Journal |agency=Morningstar |date= մայիսի 6, 2011 |accessdate=մայիսի 18, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Օբամայի վարչակազմը արդարացրել է ուժի կիրառումը, հիմնվելով այդ բանաձևի վրա, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի վրա, որն ամրապնդված է պատերազմի պայմանագրերով և օրենքներով&lt;ref name=&quot;ABC_13538365&quot;&gt;{{cite web|author=Ariane de Vogue |url=http://abcnews.go.com/Politics/osama-bin-laden-killing-legal-international-law/story?id=13538365 |title= Was Killing of Osama bin Laden Legal Under International Law? |publisher=ABC News |date= մայիսի 6, 2011 |accessdate=մայիսի 6, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Ջոն Բելինգերը՝ նախագահի պաշտոնում Ջորջ Բուշի երկրորդ կառավարման ժամանակ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի նախկին ավագ իրավաբանը, հայտարարել է, որ տեղի ունեցածը եղել է օրինական ռազմական գործողություն&lt;ref name=&quot;killingslegality&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/may/03/osama-bin-laden-killing-legality | work=The Guardian | author=Owen Bowcott | title=Osama bin Laden: US responds to questions about killing's legality | date=մայիսի 3, 2011 | accessdate = մայիսի 5, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt;։
 {{քաղվածք|Այդ սպանությունը չի արգելվում վաղուց գոյություն ունեցող սպանության արգելման մասին նախագահի 12333 (ստորագրված 1981 թվականին) հրամանով, քանի որ այն եղել է ռազմական գործողություն ԱՄՆ և «Ալ Քաիդա»-ի միջև գոյություն ունեցող այժմյան ռազմական կոնֆլիկտի շրջանակներում և սպանել հակառակորդի կոնկրետ առաջնորդի արգելված չէ։ Սպանության արգելքը չի տարածվում նաև ինքնապաշտպանության նպատակներւվ սպանությունների վրա։|Ջոն Բելինգեր}}

Դևիդ Շեֆերը՝ Հյուսիս-արևելյան համալսարանի իրավունի դպրոցի Միջազգային իրավունքի կենտրոնի տնօրենը, հայտարարել է, որ այն փաստը, որ բեն Լադենը [[1988]] թվականին մեղադրվել է [[Մանհեթեն]]ի ԱՄՆ շրջանային դատարանի կողմից՝ ամերիկյան պաշտպանական կառույցների վրա նպատակով դավադրության մեջ, եղել է ծանրացուցիչ հանգամանք. «Սովորաբար, երբ մարդը գտնվում է մեղադրանքի տակ, նպատակ հանդիսանում է այդ անձի փերբակալումը և նրան դատարան ներկայացնելը»։ Շեֆերը կարծիք է հայտնել, որ կարևոր է սահմանել, արդյոք առաքելության նպատակը եղել է բեն Լադենի ձերբակալումը կամ նրա սպանությունը։ Եթե հատուկ ջոկատին հանձնարարված է եղել սպանել բեն Լադենին, չփորձելով նրան ձերբակալել, ապա դա «կարող է խաթարել ամերիկյան իդեալները, եթե ոչ միջազգային իրավունքը»&lt;ref name=&quot;reuters-legality&quot; /&gt;։

=== Համապատասխանություն միջազգային իրավունքի հետ ===
[[Պակիստան]]ի Արտաքին գործերի նախարարությունը «խորը անհանգստություն է» արտահայտել ԱՄՆ «չվավերացված միակողմանի գործողության» վերաբերյալ{{ref+||Ն|ref-118}}: Պակիստանի նախկին նախագահ Փերվեզ Մուշարաֆը հայտարարել է, որ գործողությունը եղել է «երկրի ինքնիշխանության խախտում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://m.indiatoday.in/itwapsite/story?sid=136896&amp;secid=113|title=Osama dead: Musharraf says U.S. op violated Pak sovereignty|work=India Today|date=մայիսի 2, 2011|accessdate=մայիսի 5, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSPawy0?url=http://m.indiatoday.in/story?sid=136896|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ըստ գերմանական նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտի խոսքերի, «դա եղել է միջազգային իրավունքի բացահայտ, ակնհայտ խախտում»&lt;ref&gt;{{cite web|publisher=Al Jazeera|title=Bin Laden 'was unarmed' when shot dead | url = http://english.aljazeera.net/news/americas/2011/05/20115319011610215.html | date = մայիսի 4, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Սակայն, Դյուկի համալսարանի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Սքոթ Սիլիմանը հայտարարել է, որ ռազմական կոնֆլիկտների մասին միջազգային իրավունքը և [[ՄԱԿ]]-ի կանոնադրությունը օտարերկրյա կառավարությանը թույլ են տալիս ռազմական գործողություն իրականացենլ այլ երկրի տարածքում, եթե այդ երկիրը ինլն ունակ չէ և պատրաստ չէ լուծել խնդիրը&lt;ref name=&quot;WSJlegal&quot; /&gt;։ Ջոն Բելինգերը հայտարարել է, որ այդպիսի ենթադրությունը արդարացված է «Պակիստանի և Թալիբանի միջև սերտ կապերի առիթով մտահոգությամբ և այն փաստով, որ բեն Լադենը եղել է տանը, պակիստանյան ռազմական բազայի ուղիղ ճանապարհին»&lt;ref name=&quot;ABC_13538365&quot; /&gt;։

Նավի Պիլեյը՝ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքի հարցերով գլխավոր կոմիսարը, ամերիկյան կառավարությանը խնդրել է բացատրություն տալ, արդյոք ամերիկյան ուժերը բեն Լադենի սպանության ժամանակ գործել են իրավական հիմունքներով&lt;ref name=&quot;vansun&quot;&gt;{{cite web|work = The Vancouver Sun | author = Steven Edwards | url=http://www.vancouversun.com/news/human+rights+boss+questions+legality+Laden+killing/4725624/story.html|title=UN human rights boss questions U.S. on legality of bin Laden killing | date = մայիսի 4, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt;. «Միջազգային ամնիստիան» հայտարարել է, որ փնտրում է «ավելի շատ բացատրություններ» այն մասին, ինչ տեղի է ունեցել&lt;ref name=&quot;vansun&quot; /&gt;։

«[[Միչիգանի համալսարան]]»-ի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Սթիվեն Ռատները հայտարարել է, որ տեղի ունեցած սպանությունը «իրավական տեսանկյունից դժվար հարց է» և, որ ամեն ինչ կախված է նրանից, «համարում եք դուք, որ Ուսամա բեն Լադենը [[կոմբատանտ]] է եղել պատերազմում կամ կասկածյալ մասսայական սպանություններում»։ Եթե առաջինը, ապա «օրենքով թույլատրվում է սպանել կոմբատանտներին»։ Երկրորդ դեպքում «դուք կարող եք սպանել կասկածյալին, միայն եթե նա անմիջական վտանգ կներկայացնի ձեզ համարт»&lt;ref name=&quot;reuters-legality&quot;&gt;{{cite web|last=Longstreth|first=Andrew|url=http://www.reuters.com/article/2011/05/05/us-binladen-usa-legal-idUSTRE7442NA20110505|title=Analysis: Legal questions remain over bin Laden killing|publisher=Reuters|date=փետրվարի 9, 2009|accessdate=մայիսի 5, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSQNKBT?url=http://www.reuters.com/article/2011/05/05/us-binladen-usa-legal-idUSTRE7442NA20110505|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ջոն Բելինգերը հայտարարել է, որ գործադիր իշխանությունը «պնդում է, որ տեղի ունեցածը հնարավորինս համապատասխանում է միջազգային իրավունքի նորմերին, որպես ԱՄՆ-ի և «Ալ Քաիդա»-ի միջև կոնֆլիկտում ուժի թույլատրելի կիրառում և որպես ինքնապաշիպանության նպատակներով իրավական գործողություն, հաշվի առնելով, որ բեն Լադենը ակնհայտորեն ծրագրում էր լրացուցիչ հարձակումներ»։ ԱՄՆ Գերագույն դատախազ Էրիկ Հոլդերըտայտարարել է, որ ԱՄՆ գրոհը եղել է օրինական, «որպես ազգային ինքնապաշտպանության գործողություն», և, որ բեն Լադենը «եղել է «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդը, կազմակերպություն, որը իրավործել է սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները։ Մարտի դաշտում թշնամուն սպանելն օրինական է»&lt;ref name=&quot;reuters-legality&quot; /&gt;։ [[Լոնդոն]]ում ԱՄՆ դեսպանության ներկայացուցիչը հայտարարել է. «Պատերազմի ժամանակ դուք իրավունք ունեք հարձակում գործել թշնամու վրա»&lt;ref name=&quot;killingslegality&quot; /&gt;։

Տեխասի համալսարանի իրավունքի դպրոցի պրոֆեսոր Ռոբերտ Չեսնին հայտարարել է, որ բեն Լադենին սպանելը օրինական էր, «եթե նա կատարել է ինչ-որ բան, բացի անձնատուր լինելը»&lt;ref name=&quot;WSJlegal&quot; /&gt;։ Ըստ [[СNN]]-ի տվյալների, Մարտին Շեյնին՝ ահաբեկչության դեմ պայքարում մարդու իրավունքների պաշտպանության և հիմնական ազատությունների աջակցման և պաշտպանության հարցերով ՄԱԿ-ի հիմնական զակուցողը, մայիսի 3-ին հայտարարել է. «Միացյալ Նահանգները բեն Լադենին հնարավորություն են տվել հանձնվելու, սակայն նա հրաժարվել է։ Բեն Լադենը կխուսափեր ոչնչացումից, եթե սպիտակ դրոշ բարձրացներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.cnn.com/2011-05-04/world/bin.laden.legal_1_al-qaeda-leader-bin-cia-director-leon-panetta/|title=The killing of bin Laden: Was it legal?|first=Alan|last=Silverleib|publisher=CNN|date=մայիսի 4, 2011|accessdate=մայիսի 6, 2011|quote=The United States offered bin Laden the possibility to surrender, but he refused», Martin Scheinin, the United Nations' special rapporteur for human rights, said Tuesday. «Bin Laden would have avoided destruction if he had raised a white flag.|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSR6AEc?url=http://articles.cnn.com/2011-05-04/world/bin.laden.legal_1_al-qaeda-leader-bin-cia-director-leon-panetta?_s=PM:WORLD|archivedate=2012-05-23|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Համաձայն ՄԱԿ-ի պորտալի հաղորդագրության, մայիսի 6-ին Շեյնին ոչ դատական մահապատիժների հարցերով զեկուցող Կ. Հայնսի հետ համատեղ հայտարարություն է հրապարակել, որում ասվել է, որ «ԱՄՆ-ին հարկավոր է բացահայտել գործողության հանգամանքները, որպեսզի հնարավոր լինի գնահատական տալ մարդու իրավունքների միջազգային իրպավունքների հասկացությունների սահմանում»&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Osama bin Laden: statement by the UN Special Rapporteurs on summary executions and on human rights and counter-terrorism|work=|publisher=ohchr.org|date=2011-05-06|url=http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=10987&amp;LangID=E|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Բենջամին Ֆերենցը՝ [[Նյուրնբերգյան դատավարություն]]ում գլքավոր մեղադրողներից մեկը&lt;ref name=&quot;FerenczLaw&quot;&gt;{{Cite journal| issn = 0022-197X| volume = 52| issue = 2| pages = 456–470| last = Ferencz| first = B.| title = A prosecutor's personal account: from Nuremberg to Rome| url = https://archive.org/details/sim_journal-of-international-affairs_spring-1999_52_2/page/456| journal = Journal of International Affairs| year = 1999|lang=en}}&lt;/ref&gt;, կասկածանքի տակ է դրել սպանության օրինականությունը և ասել, որ ավելի լավ կլիներ «ձերբակալել բեն Լադենին և նրան հանձնել դատարան». «Դահիճի սպանությունը, ով անմիջական վտանգ չի ներկայացնում, ռազմական օրենսդրության հետ համապատասխան, հանդիսանում է հանցագործություն, ինչպես նաև ցանկացած այլ օրենսդրության հետ»&lt;ref name=Ferencz-legality&gt;{{cite web| title = Obama meets Bin Laden raid team | publisher = BBC News | accessdate = մայիսի 6, 2011 | date = մայիսի 6, 2011 | url = http://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-13318372 | quote = «Killing a captive who poses no immediate threat is a crime under military law as well as all other law», he told the BBC World Service. |lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Մարդու իրավունքների հարցով փաստաբան Ջեֆրի Ռոբերտսոնը հայտարարել է, որ սպանությունը կարող է խաթարել օրենքի գերակայունությունը. «Անվտանգության խորհուրդը [[Հաագա]]յում կարող էր ստեղծել միջազգային դատավորներով դատարան, որպեսզի ապահովեր դատական հետաքննության արդարացիությունը»&lt;ref name=&quot;legality&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/opinion/news-analysis/the-point-is-bin-laden-should-have-been-captured-15150306.html|title=The point is, bin Laden should have been captured|first=Geoffrey|last=Robertson|work=The Belfast Telegraph|date=մայիսի 4, 2011|accessdate=մայիսի 5, 2011|quote=The Security Council could have set up a tribunal in The Hague with international judges to provide a fair trial|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSRhDE7?url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/opinion/news-analysis/the-point-is-bin-laden-should-have-been-captured-15150306.html|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Նիկ Գրիֆը՝ Քենտի համալսարանի միջազգային իրավունքի իրավաբանը, հայտարարել է, որ հարձակումը դիտվում է որպես «ոչ դատական դատավճիռ առանց պատշաճ իրավական գործընթացի»&lt;ref name=&quot;killingslegality&quot; /&gt;։ «Հուման Ռայթ Վոթչ» ({{lang-en|Human Rights Watch}}) ոչ կառավարական կազմակերպությունը հայտարարել է, որ պետք է իրականցվեին իրավական միջոցներ&lt;ref name=&quot;vansun&quot; /&gt;։

=== Վարվեցողությունը դիակի հետ ===
Իսլամական ավանդույթներում ծովում թաղումը, ըստ որոշների կարծիքի, անընդունելի է, երբ հասանելի են հուղարկավորության այլ հնարավորություններ, և մի քանի հայտնի իսլամական հոգևոր անձինք քննադատության են ենթարկել այդ որոշումը&lt;ref name=&quot;ref-47&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-46&quot;&gt;[http://www.huffingtonpost.com/2011/05/02/osama-bin-laden-sea-burial-muslim-scholars_n_856315.html Hamza Hendawi Osama Bin Laden Dead: Muslim Scholars Call Al Qaeda Leader’s Sea Burial 'Humiliating]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-117&quot;&gt;[http://www.newsday.co.tt/news/0, 139904.html Agile Telecom Ltd. and Xidemia. Local Muslims question sea-burial, By AZARD ALI, Trinidad and Tobago Newsday, Tuesday, May 3, 2011]&lt;/ref&gt;։

Ծովում թաղելու հայտարարած առավելությունը կայանում էր նրանում, որ այն չի թողնում ճշգրիտ տեղագրություն, այդպիսով գերեզմանը չի կարող դառնալ ուշադրության կենտրոն կամ «ահաբեկչական սրբավայր»&lt;ref name=&quot;ref-41&quot;&gt;[http://blogs.abcnews.com/thenote/2011/05/osama-bin-laden-body-headed-for-burial-at-sea-officials-say.html Osama Bin Laden Body Headed for Burial at Sea, Officials Say]&lt;/ref&gt;։ «[[The Guardian]]»-ը տարակուսանք է հայտնել նրանում, որ բեն Լադենի գերեզմանը կարող էր դառնալ սրբավայր, քանի որ դա հասասում է [[Վահաբականներ|վահաբականությանը]]։ Եգիպտական իսլամական վերլուծաբան Մոնտասեր էլ-Զայաթը հայտարարել է, որ եթե ամերիկացիները ցանկանում էին խուսափել բեն Լադենի սրաբավայրի ստեղծումից, ապա երկրի վրա անանուն գերեզմանը կարող էր հասնել նույն նպատակին&lt;ref name=&quot;ref-46&quot; /&gt;։ Բացի այդ, «The Guardian»-ը նշել է, որ մահվան օրը թացումը, համաձայն իսլամական ավանդույթների, ոչ միշտ է կիրառվել ԱՄՆ-ի կողմից։ Այդպես, [[Սադդամ Հուսեյն]]ի որդիներ Քուսայը և Ուդեյը թացվել էին նրանց մահվանից միայն 11 օր անց&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Bin Laden’s body buried at sea|work=|publisher=The Guardian|date=2011-05-02|url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/may/02/bin-laden-body-buried-sea|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Իրանյան Press TV գործակայության հրապարակումում նույնպես պնդվում էր, որ [[իսլամ]]ում ոչ մի պահանջ գոյություն չունի ժամանակի մասին, որի ընթացքում պետք է հուղարկավորվի հանգուցյալը&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title='Bin Laden dead lon before US raid'|work=|publisher=PressTV|date=2011-05-08|url=http://www.presstv.ir/detail/178898.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

[[2011]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին Ուսամայի որդի Օմար բեն Լադենը «[[Նյու Յորք Թայմս]]» թերթում բողոք է հրապարակել այն բանին, որ ծովում թաղումը իր ընտանիքին զրկել է պատշաճ հուղարկավորության հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Statement From the Family of Osama bin Laden|work=|publisher=''[[Նյու Յորք Թայմս]]''|date=2011-05-10|url=http://www.nytimes.com/2011/05/11/world/asia/binladen-statement.html|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Լուսանկարներ ===
[[CNN]]-ը մեջբերել է ԱՄՆ բարձրաստիճան ներկայացուցիչին, ով հայտարարել է, որ գոյություն ունեն բեն Լադենի դիակի լուսանկարների երեք հավաքածուներ. լուսանկարներ, արված հարձակման ժամանակ, լուսանկարներ, արված [[Աֆղանստան]]ի օդանավաշենքում, նկարագրված որպես ամենաճանաչելի և սարսափելի, ինչպես նաև լուսանկարներ, արված «Կարլ Վինսոն» ականակրի վրա ծովում թաղելու ժամանակ, մինչ այն, երբ նրա մարմինը փաթաթվել է սավանի մեջ&lt;ref name=&quot;cnnpictures&quot;&gt;{{cite web|url=http://whitehouse.blogs.cnn.com/2011/05/03/even-more-on-the-photos/|title=Even more details on the OBL photos|date=մայիսի 3, 2011|publisher=CNN|coauthors=Stacia Deshishku &amp; Jessica Yellin|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Լուսանկարների հրապարակման անհրաժեշտության շուրջ վեճեր են ծագել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://content.usatoday.com/communities/ondeadline/post/2011/05/to-release-or-not-to-release-bin-laden-death-photos-spark-debate/1 |title=White House: Releasing 'gruesome' bin Laden photo could be 'inflammatory' |work=USA Today |date=մայիսի 3, 2011 |accessdate=մայիսի 3, 2011 |first=Michael |last=Winter|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Նրանք, ովքեր հանդես են եկել հրապարակման օգտին, հայտարարել են, որ լուսանկարները կապացուցեն բեն Լադենի մահը և կկանխեն դավադրության թեորիան այն մասին, որ բեն Լադենը դեռևս ողջ է։ Հրապարակման հակառակորդները անհանգստություն են արտահայտել, որ դա [[Մերձավոր Արևելք]]ում կուժեղացնի հակաամերիկյան տրամադրությունները&lt;ref name=&quot;ABC News&quot;&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/Politics/desire-osama-bin-laden-death-photo-grows/story?id=13516795|title=Release Bin Laden Death Photos? CIA Director Thinks It Will Happen|publisher=ABC News|date=մայիսի 3, 2011|accessdate=մայիսի 3, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/67sSTt6ds?url=http://abcnews.go.com/Politics/desire-osama-bin-laden-death-photo-grows/story?id=13516795|archivedate=2012-05-23|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[ԿՀՎ]]-ի տնօրեն Լեոն Պանետան «NBC Nightly News»-ին տված հարցազրույցում ասել է, որ մահացած բեն Լադենի լուսանկարները «վերջնական արդյունքում» կհրապարակվեն, սակայն [[Սպիտակ տուն]]ը անմիջապես հերքել է այն, ասելով որ որոշումն արդեն ընդունված է, հիմնվելով նրան, որ լուսանկարները, որում ցուցադրվում են բեն Լադենի գանգի վնասված մասը, «ահարկու են»&lt;ref name=&quot;ABC News&quot;/&gt;։

Արդյունքում նախագահ Օբաման որոշում է ընդունել չհրապարակել լուսանկարները&lt;ref name=&quot;abcnophotos&quot;&gt;{{cite web|url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/05/concerned-about-potential-backlash-president-obama-wont-release-photo-of-bin-laden-corpse.html|title=Concerned About Potential Backlash, President Obama Won't Release Photo of Bin Laden Corpse|author=Jake Tapper|accessdate=2011-05-13|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Հարցազրույցում, ցուցադրված [[մայիսի 4]]-ին «60 րոպե» ծրագրում, Օբաման հայտարարել է. «մենք այդ նյութին ընթացք չենք տա որպես ավար» և նա կհատևի նրան, որ «ինչ-որ մեկի գեղեցիկ լուսանկարները, սպանված գլխին կրակոցով, չտարածվեն և չդառնան պատճառ նոր բռնությունների կամ պրոպագանդայի գործիք»&lt;ref&gt;{{cite web|last=David Jackson|title=Obama on bin Laden photos: 'We don’t trot out this stuff as trophies'|work=|publisher=''USA Today''|date=2011-05-04|url=http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2011/05/obama-decides-whether-to-release-dead-bin-laden-photos/1|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Կոնգրեսի հանրապետական անդամներից որոշումը քննադատության է ենթարկել սենատոր Լինդսի Գրեմը, ով հայտարարել է, որ նա ցանկանում է լուսանկարները տեսնել մամուլում, այն ժամանակ, երբ սենատոր Ջոն ՄակՔեյնը և ներկայացուցիչ Մայք Ռոջերսը (հետախուզական գործունեության հարցերով կոմիտեի նախագահ) պաշտպանել են լուսանկարները չհրապարակելու որոշումը&lt;ref&gt;{{cite web|last=James Rosen, Steven Thomma|title=S.C. Sen. Graham wants bin Laden photos released|work=|publisher=McClatchy Newspapers|date=2011-05-05|url=http://www.miamiherald.com/2011/05/05/2202186/sc-sen-graham-wants-bin-laden.html |archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Domenico Montanaro|title=Key Republicans say don’t release bin Laden photo|work=|publisher=NBC News|date=2011-05-04|url=http://firstread.msnbc.msn.com/_news/2011/05/04/6583783-key-republicans-say-dont-release-bin-laden-photo|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150619134216/http://firstread.msnbc.msn.com/_news/2011/05/04/6583783-key-republicans-say-dont-release-bin-laden-photo|archivedate=2015-06-19|accessdate=2016-09-11|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[Մայիսի 11]]-ին, [[Կոնգրես]]ի առանձին անդամների (հետախուզության, ազգային անգտանգության, դատական իշխանության, միջազգային և ռազմական հարաբերությունների կոմիտեների անդամներին և ղեկավարությանը) ցուցադրվել են բեն Լադենի 15 լուսանկարներ&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Members of Congress see bin Laden photos|work=|publisher=CNN|date=2011-05-11|url=http://www.cnn.com/2011/POLITICS/05/11/congress.bin.laden.photos/index.html?hpt=T2|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

«Judicial Watch» կազմակերպությունը հայտարարել է այն մասին, որ հարցում է ներկայացրել՝ համաձայն Տեղեկատվության ազատության մասին օրենքի, լուսանկարները դիտելու թույլտվության համար և հայտնել է, որ նրանք պատրաստ են հայց ներկայացնել դրանց հրապարակման ապահովման համար&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kevin Bogardus|title=Watchdog group is prepared to sue for photos of bin Laden|work=|publisher=''The Hill''|date=2011-05-05|url=http://thehill.com/blogs/blog-briefing-room/news/159503-watchdog-group-prepared-to-sue-for-bin-laden-photos|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150414231328/http://thehill.com/blogs/blog-briefing-room/news/159503-watchdog-group-prepared-to-sue-for-bin-laden-photos|archivedate=2015-04-14|accessdate=2016-09-11|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;foia&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.law.com/jsp/nlj/PubArticleNLJ.jsp?id=1202493006424&amp;slreturn=1&amp;hbxlogin=1|title=Experts predict difficulties for news orgs' FOIA requests to release bin Laden photos|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

== Պակիստանի դերը ==
[[Պատկեր:Abbottabad View.JPG|225px|մինի|Աբոթաբադի տեսքը]]
Հարձակումից հետո Պակիստանը հայտնվել է միջազգային ուշադրության կենտրոնում։ Պակիստանյան կառավարությունը հերքել է, որ նա պաշտպանել է բեն Լադենին։ Նա հայտարարել է, որ ԿՀՎ-ին և այլ հատուկ ծառայություններին առանձնատան մասին տեղեկություններ հանձնել է 2009 թվականից&lt;ref name=scrutiny&gt;{{cite web |title=Pakistan says had no knowledge of U.S. bin Laden raid |author=Chris Allbritton |author2=Augustine Anthony |url=http://www.reuters.com/article/2011/05/03/us-binladen-pakistan-statement-idUSTRE74242R20110503 |newspaper=[[Reuters]] |date=մայիսի 3, 2011 |accessdate=մայիսի 7, 2011 |lang=en |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121033300/http://www.reuters.com/article/2011/05/03/us-binladen-pakistan-statement-idUSTRE74242R20110503 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== Մեղադրանքներ Պակիստանի հասցեին ===
[[Պակիստան]]ի կառավարության հասցեին արվել են բազմաթիվ մեղադրանքներ այն մասին, որ նա պաշտպանել է բեն Լադենին&lt;ref name=&quot;LAT20110502&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;wsj20110503&quot;&gt;[http://www.wsj.com/articles/SB10001424052748704569404576299003523779890 Pakistan's bin Laden Connection Is Probed]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-62&quot;&gt;[http://archive.indianexpress.com/news/did-pakistan-army-shelter-osama/784511/0 Did Pakistan Army shelter Osama?]&lt;/ref&gt;։ Քննադատները նշում էին բեն Լադենի ամրացված տան և պակիստանյան ռազմական ակադեմիայի մոտիկությունը, այն, որ ԱՄՆ-ն որոշել է նախապես Պակիստանի իշխանություններին տեղյակ չպահել գործողության մասին և Պակիստանի կրկնակի ստանդարտներն այն անձանց նկատմամբ, ովքեր [[2008]] թվականին ահաբեկչություն էին իրականացրել [[Մումբայ]]ում&lt;ref name=&quot;ref-62&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-61&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.inewsone.com/2011/05/02/obama-kept-pakistan-in-dark-about-osama-attack/47604/ |title=Obama kept Pakistan in dark about Osama attack |accessdate=2016-09-11 |archive-date=2016-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331200235/http://www.inewsone.com/2011/05/02/obama-kept-pakistan-in-dark-about-osama-attack/47604/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ref-63&quot;&gt;{{Cite web |url=http://archive.mid-day.com/news/2011/may/020511-Did-Pakistan-know-Osama-hideout.htm |title=Did Pakistan know of US raid to kill Osama? |accessdate=2016-09-11 |archive-date=2016-01-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160117175043/http://archive.mid-day.com/news/2011/may/020511-Did-Pakistan-know-Osama-hideout.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ կառավարության փաստաթղթերը, հրապարակված [[WikiLeaks]]-ի կողմից, բացահայտել են, որ ամերիկյան դիվանագետներին հայտնել են, որ պակիստանյան հատուկ ծառայությունները բեն Լադենին ամեն անգամ զգուշացրել են, երբ մոտեցել են ամերիկյան զորքերը։ Պակիստանյան միջգերատեսչական հետախուզությունը նույնպես օգնել է «Ալ Քաիդա»-ի ահաբեկիչներին [[Աֆղանստան]] տեղափոխելու հարցում՝ [[ՆԱՏՕ]]-ի զոքերի դեմ պայքարելու համար։ Համաձայն այդ փաստաթղթերի, [[2009]] թվականի դեկտեմբերին [[Տաջիկստան]]ի կառավարությունը նույնպես ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչներին հայտնել է, որ [[Պակիստան]]ում շատերը տեղեկացված են բեն Լադենի գտնվելու վայրի մասին&lt;ref name=&quot;DT20110502&quot;&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8488236/WikiLeaks-Osama-bin-Laden-protected-by-Pakistani-security.html Ross, Tim WikiLeaks: Osama bin Laden 'protected' by Pakistani security]&lt;/ref&gt;։

[[ԿՀՎ]]-ի տնօրեն Լեոն Պանետան հայտարարել է, որ ԿՀՎ-ն բացառել է Պակիստանի մասնակցությունը գործողությունում, քանի որ երկյուղ էին կրում, որ «պակիստանցիների հետ աշխատանքի ցանկացած ջանքերը կարող էին վտանգի տակ դնել առաքելությունը։ Նրանք կարող էին նախազգուշացնել թիրախներին»&lt;ref name=&quot;time20110503&quot;&gt;{{cite web|url=http://swampland.time.com/2011/05/03/cia-chief-breaks-silence-u-s-ruled-out-involving-pakistan-in-bin-laden-raid-early-on/|title=CIA Chief Breaks Silence: Pakistan Would Have Jeopardized bin Laden Raid, 'Impressive' Intel Captured|last=Calabresi|first=Massimo|date=մայիսի 3, 2011|work=TIME|accessdate=մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն, ԱՄՆ պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն]]ը հայտարարել է, որ «Պակիստանի հետ համագործակցությունը օգնել է մեզ մոտենալ բեն Լադենին և թաքստոցին, որում նա թաքնվում էր»&lt;ref name=&quot;ref-86&quot;&gt;[http://www.forbes.com/feeds/ap/2011/05/02/general-us-bin-laden-clinton-pakistan_8445354.html Clinton: Pakistan helped lead U.S. to bin Laden]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Նախագահ Օբաման արտահայտել է նույն կարծիքը&lt;ref name=&quot;Walsh&quot;&gt;[http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/05/02/bin.laden.pakistan.role/ Walsh, Nick Paton Official: Pakistan had but didn't probe data that helped make raid]&lt;/ref&gt;։ Դեռևս լինելով 2008 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների թեկնածու, Օբաման հայտարարել է, որ եթե Պակիստանի կառավարությունը հարկ եղած ձևաչափով չհամագործակցի ԱՄՆ-ի հետ իր տարածքում ահաբեկչության դեմ պայքարում, ապա. «Եթե մենք ունենանք հուսալի հետախուզական տվյալներ ահաբեկչական կարևոր թիրախների մասին, իսկ նախագահ Փերվազ Մուշարաֆը ցանկություն չի ունենա ոչին անելու, ապա այդ կանենք մենք»&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Барак Обама готов ввести войска США в Пакистан|work=|publisher=[[BBC]]|date=2007-08-01|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_6927000/6927057.stm|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Ահաբեկչության դեմ պայքարում Օբամայի գլխավոր խորհրդական Ջոն Բրենանը հայտնել է, որ բեն Լադենը չէր կարող աջակցություն չունենալ Պակիստանի կողմից։ Բացի այդ, նա ավելացրել է. «Այժմ մենք հետաքննում ենք, թե ինչպես նա այդքան երկար ժամանակ կարող էր թաքնվել այնտեղ»&lt;ref name=&quot;Guard20110502&quot;&gt;[https://www.theguardian.com/world/2011/may/02/osama-bin-laden-pakistan-awkward-questions Osama bin Laden: Dead, but how did he hide so long?]&lt;/ref&gt;։

Ազգային անվտանգության հարցերով ԱՄՆ նախագահի խորհրդական Թոմ Դոնիլոնը գործողությունից քիչ անց պնդել է, որ իրենք ոչ մի վկայություն չունեն այն բանի, որ պակիստանյան կառավարությունը կամ նրա առանձին ներկայացուցիչներ համաձայնության են եկել բեն Լադենի հետ և թաքցրել նրան&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{cite web|last=|title=Жён бен Ладена хочет допросить ЦРУ / Сейчас с ними говорят пакистанские спецслужбы|work=|publisher=LENTA.com.ua|date=2011-05-10|url=http://lenta.com.ua/862503.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304131709/http://lenta.com.ua/862503.html|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-09-11|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, որ նա չի տեսել ապացույց այն բանի, որ իբր պակիստանյան «քաղաքական, ռազմական կամ հետախուզական աշխատակազմի» ներկայացուցիչներ իմացել են, թե որտեղ է թաքնվել բեն Լադենը&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Аль-Завахири не выдержал сравнения с бин Ладеном|work=|publisher=LENTA.com.ua|date=2011-05-08|url=http://lenta.com.ua/862152.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304121118/http://lenta.com.ua/862152.html|archivedate=2016-03-04|accessdate=2016-09-11|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[Հնդկաստան]]ի Արտաքին գործերի նախարար Պ. Չիդամբարամը հայտարարել է, որ բեն Լադենը, ով թաքնվել էր Պակիստանի «խորքում», եղել է Հնդկաստանի համար լուրջ անհանգստության առարկա, և դա ցույց է տալիս, որ [[Մումբայ]]ի ահաբեկչության մեղավորներից շատերը առաջվա պես թաքնվում են Պակիստանում։ Նա Պակիստանին կոչ է արել ձերբակալել նրանց&lt;ref&gt;{{cite web|title=India Uses Osama Death to Pressure Pakistan|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704569404576298211101277924.html|date=մայիսի 2, 2011|work=The Wall Street Journal |first=Tom|last=Wright|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Պակիստանում ծնված բրիտանական պառլամենտական գործիչ Հալիդ Մահմուդը հայտարարել է, որ նա «ապշած և շփոթված» է եղել, իմանալով, որ բեն Լադենն ապրել է պակիստանյան բանակի հազարավոր զինծառայողներով կայազորով քաղաքում, ինչը հարց է բարձրացնում «Ալ Քաիդա»-ի և Պակիստանի անվտանգության ուժերում տարրեի միջև ենթադրվող կապերի մասին&lt;ref name=&quot;ind20110502&quot;&gt;[http://www.independent.co.uk/news/world/asia/mp-shocked-at-bin-laden-pakistan-discovery-2277941.html Woodcock, Andrew MP 'shocked' at bin Laden Pakistan discovery]&lt;/ref&gt;։

=== Պակիստանի պատասխանը ===
Համաձայն պակիստանյան հետաքուզության ներկայացուցչի, չմշակված հեռաքոսային խոսակցությունները ԱՄՆ-ին են հանձնվել առանց պակիստնի վերլուծման։ Չնայած ԱՄՆ-ն այդ տեղեկության «վրա կենտոնացել է» 2010 թվականի սեպտեմբերից, բեն Լադենի և թաքստոցի բնակիչների մասին տաղեկությունները «պակիստանյան ռադարներից ամիսներով վրիպել է»։ Բեն Լադենը թողել է անտեսանելի հետք և շփումներ չի ունեցել ահաբեկիչների այլ ցանցերի հետ։ Նշվել է, որ մեծ ուշադրություն է դարձվել թաքստոց սուրհանդակի մուտք ու ելքին։ Համաձայն պաշտոնատար անձի, հետաքուզական տվյալների հանձնումը ԱՄՆ-ին եղել է սովորական երևույթ, նա նաև հայտնել է գրոհի մասին, որ «աս կարծում են, որ նրանք եկել են աննկատ և հեռացել են նույն օրը» և, որ Պակիստանը չի համարում, որ ամերիկյան զինծառայողները մինչ գործողությունը եղել են այդ շրջանում&lt;ref name=&quot;Walsh&quot; /&gt;։

Ըստ [[Մեծ Բրիտանիա]]յում պակիստանյան դիվանագետ Վադջիդ Շամսուլ Հասանի խոսքերի, Պակիստանը նախապես իմացել է գործողության մասին։ Պակիստանը եղել է «որոշ գործողություններին տեղյակ և կատարվածը տեղի է ունեցել մեր համաձայնությամբ»։ ԱՄՆ-ում Պակիստանի դեսպան Հուսեյն Հականին հայտարարել է, որ Պակիստանը կհետապնդեր բեն Լադենին, եթե նրան հայտնի լինեին նրա գտնվելու վայրի մասին տեղեկույթյուններ և, որ Պակիստանը «շատ ուրախ է եղել նրան, ինչ արել են մեր ամերիկյան գործընկերները։ Նրանք ունեն հիանալի հետախուզություն, հիանալի տեխնոլոգիաներ և մենք շնորհակալ ենք նրանց»&lt;ref name=&quot;Walsh&quot; /&gt;։

Մեկ այլ պակիտանցի պաշտոոնյա հատարարել է, որ Պակիստանը «օգնել է միայն մեր օդային տարածքում ուղղաթիռների թռիչքի թույլտվության հարցում» և, որ գործողությունը իրականացվել է Միացյալ Նահանգների կողմից։ Նա նաև ասել է, որ «ցանկացած դեպքում, մենք չէինք ցանկանա ոչ մի ընդհանուր բան ունենալ այդպիսի գործողության հետ այն դեպքում, եթե ինչ-որ բան այնպես չընթանար»&lt;ref name=&quot;Walsh&quot; /&gt;։

Գործողությունից քիչ անց Պակիստանի Ներքին գործերի նախարար Ռեհման Մալիկը հերքել է տեղեկատվությունը այն մասին, որ երկրի կառավարությունը թաքցրել է Ուսամա բեն Լադենին. «Ինչպե՞ս է դա հնարավոր այն մարդու հետ, ում մենք կասկածում ենք վարչապետ [[Բենազիր Բհուտտո]]յի սպանության մեջ», — հայտարարել է նա&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։ Նախարարը նշել է, որ Ուսամա բեն Լադենի գտնվելու վայրի մասին տեղեկության բացակայությունը փաստում է պակիստանյան հատուկ ծառայությունների աշխատանքում ձախողման մասին, սակայն, ձաքողումներ լինում են ցանկացած հատուկ ծառայությունների աշխատանքում և որպես օրինակ բերել է, որ նույնիսկ [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունները]] ԱՄՆ-ում եղել են ամերիկյան հատուկ ծառայությունների ոչ արդյունավետ աշխատանքի արդյունք. «Սակայն դա չի նշանակում, որ այդպիսի դեպքերում ծայրահեղականները օգտվել են հատուկ ծառայությունների կողմից աջակցության»։ Նա նաև նշել է. «Մենք երբեք բեն Լադենին Պակիստան չենք հրավիրել։ Նա տարածաշրջան է եկել արաբական երկրներից իր հարյուրավոր համախոհների հետ դեռևս [[Աֆղանական պատերազմ (1979—1989)|Աֆղանստանում խորհրդային զորքերի ներկայության ժամանակ]] և բոլորին հայտնի է, թե ինչ [[ԿՀՎ|հատուկ ծառայություն]] է նրան օգնություն և աջակցություն ցուցաբերել»։

Պակիստանի նախարարների խորհրդի ղեկավար Յուսուֆ Ռեզա Գիլանին նշել է, որ Պակիստանի տարածքում Ուսամա բեն Լադենի սպանությունը չի կարող խոսել ոչ երկրի իշխանությունների անհեղինակության մասին, ոչ ահաբեկիչների հետ նրանց կապի մասին&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Հայտնի է, որ գործողությունից քիչ անց Պակիստանի իշխանությունները պատրաստվել են մանրակրկիտ հետաքննություն անց կացնել այն պատճառների հարցում, ըստ որոնց բեն Լադենը այդքան երկար ժամանակաշրջանի ընթացքում անպատիժ գտնվել է Պակիստանում։ ԱՄՆ-ն նույնպես հետաքննություն անց կկացնի Ուսամա բեն Լադենին բռնելու նախորդ անհաջող փորձերում պակիստանյան հետախուզության մասնակցության հարցով&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։

== Պայմանական անվանում ==
Սկզբնապես, մամուլում հաղորդագրություններում&lt;ref name=&quot;ref-106&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;CBS_20059015&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2011/05/02/eveningnews/main20059015.shtml |title=To the bottom of the sea: Bin Laden's last day|publisher=CBS Evening News | date = մայիսի 2, 2011 | accessdate = մայիսի 4, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt; պնդվում էր, որ գրոհի ժամանակ բեն Լադենին նշելու համար օգտագործվել է «Ջերոնիմո» անունը, սակայն հետագայում դա հերքվել է պաշտոնական աղբյուրներով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cnn.com/2011/US/05/05/bin.laden.geronimo/index.html|title=Native Americans object to linking Geronimo to bin Laden|publisher=CNN|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Առաքելության պաշտոնական պայմանական անունը եղել է «Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»»&lt;ref name=&quot;deadlyraid&quot; /&gt;, «Ջեքփոթ» պայմանական անվանումով՝ անձամբ բեն Լադենի նշման համար և «Ջերոնիմո» պայմանակն անվանումով՝ բեն Լադենի ձերբակալման կամ մահվան համար&lt;ref&gt;{{cite web|title='For God and Country Geronimo, Geronimo, Geromimo'|date=մայիսի 3, 2011 | url = http://blogs.cbn.com/beltwaybuzz/archive/2011/05/03/for-god-and-country-geronimo-geronimo-geromimo.aspx |work=CBN News|publisher=Christian Broadcasting Network|accessdate=մայիսի 4, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ [[Նեպտուն]]ի նիզակը [[եռաժանի]] էր, որը պատկերված է SEAL-ի ստորաբաժանման տարբերանշանների վրա, որի երեք ժանիքները խորհրդանշում են SEAL-ի հնարավորությունները ծովում, օդում և ցամաքում։

Ջերոնիմոն եղել է չիրիկաուա-ապաչիների ռազմական առաջնորդը, ով [[ԱՄՆ]]-ի դեմ պայքարել է [[ХІХ դար]]ի երկրորդ կեսին&lt;ref&gt;John C. Fredriksen (1999) «''[https://books.google.am/books?id=-7MwvwL5UR0C&amp;pg=PA291&amp;dq&amp;hl=en#v=onepage&amp;q=&amp;f=false American military leaders: from colonial times to the present]''». ABC-CLIO. p.291. ISBN 1-57607-001-8&lt;/ref&gt;։ Պակիստանից զինծառայողների «''Geronimo E KIA''» («Ջերոնիմո, թշնամին զոհվել է մարտում») հաղորդագրությունը առաքելության ղեկավարներին հայտնել է բեն Լադենի մահվան մասին&lt;ref name=&quot;CBS_20059015&quot; /&gt;։ Որոշ [[Հնդկացիներ|բնիկ ամերիկացիներ]] առարկել են այդ ենթատեքստում «Ջերոնիմո» անվան օգտագործման հետ, քանի որ այն հավերժացնում էր հնդկացիների մասին ամերիկացիների տպավորությունը որպես թշնամիների&lt;ref&gt;{{cite web|author=Tucker, Neely|title=American Indians object to 'Geronimo' as code for bin Laden raid|url=http://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/american-indians-object-to-geronimo-as-code-name-for-bin-laden-raid/2011/05/03/AF2FZIjF_story.html|date=մայիսի 3, 2011|work=[[The Washington Post]] |accessdate=մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Նավախո ցեղի նախագահը ԱՄՆ նախագահ Օբամային կոչ է արել ետին թվով վերանվանել պայմանական անվանումը և Հնդկացիների հարցերով Սենատի կոմիտեն այդ հարցը ընդգրկել է իր օրակարգում&lt;ref name=&quot;Montoya&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.timesnews.net/article.php?id=9031832|title=Some Native Americans angry over use of Geronimo's name in bin Laden operation|author=Susan Montoya Bryan|agency=[[Associated Press]]|publisher=Kingsport Times-News|date=մայիսի 4, 2011|lang=en|accessdate=2016-09-11|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323094012/http://www.timesnews.net/article.php?id=9031832|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքական ակտիվիստ Նոամ Համսկին «Ջերոնիմո» անվան օգտագործման մասին գրել է, որ «ոչ մեկի չի կարող ընկալել, որ նրանք բեն Լադենին փառաբանում են զավթիչների դեմ անվեհեր ընդիմության հետ նույնականացնելով»&lt;ref&gt;{{cite web|author=Chomsky, Noam|title=My Reaction to Osama bin Laden's Death|url=http://www.guernicamag.com/blog/2652/noam_chomsky_my_reaction_to_os/|date=մայիսի 6, 2011|work=Guernica Magazine|accessdate=մայիսի 12, 2011|lang=en|archive-date=2011-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110513033734/http://www.guernicamag.com/blog/2652/noam_chomsky_my_reaction_to_os/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Հետախուզական տվյալների աղբյուր ==
Բեն Լադենի մահից հետո Բուշի վարչակազմից որոշ պաշտոնյաներ, այնպիսիներ, ինչպես իրավախորհրդատվական ծառայության նախկին ղեկավար Ջոն Յուն&lt;ref&gt;{{cite web|last=Yoo |first=John |url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703834804576301032595527372.html |title=John Yoo: From Guantanamo to Abbottabad |work=The Wall Street Journal |date=մայիսի 4, 2011 |accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theatlantic.com/politics/archive/2011/05/the-unrepentant-john-yoo-enhanced-interrogation-got-us-bin-laden/238356|title=The Unrepentant John Yoo: 'Enhanced Interrogation' Got Us bin Laden&amp;nbsp;— Andrew Cohen&amp;nbsp;— Politics|work=The Atlantic|date=մայիսի 5, 2011|accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9Y7bl6?url=http://www.theatlantic.com/politics/archive/2011/05/the-unrepentant-john-yoo-enhanced-interrogation-got-us-bin-laden/238356|archivedate=2012-06-18|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; և նախկին գլխավոր դատախազ Մայքլ Մուկասեյը&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mukasey |first=Michael B. |url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703859304576305023876506348.html |title=Michael B. Mukasey: The Waterboarding Trail to bin Laden |work=The Wall Street Journal |date=մայիսի 6, 2011 |accessdate=մայիսի 13, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Thiessen |first=Marc A. |url=http://www.washingtonpost.com/blogs/post-partisan/post/mukasey-responds-to-mccains-op-ed/2011/05/12/AFhhVO1G_blog.html |title=Mukasey responds to McCain's op-ed – PostPartisan |work=The Washington Post |date=մայիսի 12, 2011 |accessdate=մայիսի 13, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;, հտայտարարել են, որ նրանց կողմից վավերացված հարցաքննության կատարելագործված մեթոդները թույլ են տվել ստանալ հետախուզական տվյալներ, որոնք բերել են բեն Լադենի թաքստոցի վայրի հայտնաբերմանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usatoday.com/news/opinion/editorials/2011-05-09-If-torture-led-to-bin-Laden-do-ends-justify-the-means_n.htm |title=Our view: If torture led to bin Laden, do ends justify the means? |work=USA Today |date= մայիսի 9, 2011|accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42863247/ns/world_news-death_of_bin_laden/t/bin-ladens-death-rekindles-enhanced-interrogation-debate/|title=Bin Laden death rekindles interrogation debate|publisher=msnbc.com|date=մայիսի 2, 2011|accessdate=մայիսի 11, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9Ynf5M?url=http://www.msnbc.msn.com/id/42863247/ns/world_news-death_of_bin_laden/t/bin-ladens-death-rekindles-enhanced-interrogation-debate/|archivedate=2012-06-18|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Մուկասեյը, մասնավորապես, հայտարարել է, որ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդի ջրով տանջանքը թույլ է տվել իմանալ կարևոր տեղեկություն՝ բեն Լադենի սուրհանդակի կեղծանունը&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mukasey |first=Michael |url= http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703859304576305023876506348.html |title= The Waterboarding Trail to bin Laden |work=The Wall Street Journal |date=մայիսի 6, 2011 |accessdate=մայիսի 15, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Ամերիկյան պաշտոնյաները&lt;ref&gt;Alexander, Matthew, [http://www.foreignpolicy.com/articles/2011/05/04/tortured_logic Tortured Logic: The United States Didn’t Need to Waterboard Anyone to Get Osama Bin Laden] {{ref-en}} Foreign Policy, May 8, 2011.&lt;/ref&gt; և օրանսդիրները, այդ թվում հանրապետական Ջոն ՄակՔեյնը&lt;ref name=&quot;stoplying&quot;&gt;[https://www.washingtonpost.com/blogs/plum-line/post/john-mccain-to-bush-apologists-stop-lying-about-bin-laden-and-torture/2011/03/03/AF10AnzG_blog.html?utm_term=.450fb88bd761 Sargent, Greg John McCain to Bush apologists: Stop lying about Bin Laden and torture – The Plum Line]&lt;/ref&gt; և դեմոկրատ Դայեն Ֆայնստայնը (հետախուզության հարցերով ԱՄՆ Սենատի կոմիտեի նախագահ), հայտարարել են, որ այդ հայտարարությունները սխալ են, նշելով ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետայի զեկույցը, որում ասվում է, որ առաջին անգամ սուրհանդակի կեղծանունը հիշատակել է ոչ թե Մուհամեդը, այլ մեկ ուրիշ կասկածյալ, որի հարցաքննությունը, ըստ նրա խոսքերի, անց կացվել առանց տանջանքների։ Մակկեյնը Մուկասեյին կոչ է արել հրաժարվել իր հայտարարություններից&lt;ref name=&quot;WashPostMcCain&quot;&gt;[http://www.washingtonpost.com/opinions/bin-ladens-death-and-the-debate-over-torture/2011/05/11/AFd1mdsG_story.html McCain, John Bin Laden's death and the debate over torture]&lt;/ref&gt;։

{{քաղվածք|«Ես լրացուցիչ տեղեկություն խնդրեցի հետախուզության հարցերով Սենատի կոմիտեի աշխատակիցներից և նրանք ինձ հաստատեցին, որ, ըստ էության, լավագույն հետախուզական տվյալները՝ տեղեկությունները, որոնք նկարագրում են Աբու Ահմեդ ալ-Քուվեյթիի իրական դերը «Ալ Քաիդա»-ում և նրա իրական կապը Ուսամա բեն Լադենի հետ, ԿՀՎ-ի կողմից ստացվել են ստանդարտ միջոցներով, առանց հարկադրման, այլ ոչ թե ինչ-որ «''հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների''» օգնությամբ»։|Ջոն ՄակՔեյն}}
{{oq|en|«I have sought further information from the staff of the Senate Intelligence Committee, and they confirm for me that, in fact, the best intelligence gained from a CIA detainee—information describing Abu Ahmed al-Kuwaiti’s real role in Al-Qaeda and his true relationship to Osama bin Laden—was obtained through standard, non-coercive means, not through any 'enhanced interrogation technique'».&lt;ref name=&quot;stoplying&quot;/&gt;}}

ԿՀՎ-ի տնօրեն Լեոն Պանետան նամակ է գրել Մակկեյնին, որում հայտարարել է. «Ձերբակալվածներից ոմանք, ովքեր օգտակար տեղեկություն են տրամադրել միջնորդի/սուրհանդակի դերի մասին, ենթարկվել են հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների։ Եղել են արդյոք այդ մեթոդները «միակ արդյունավետ և արագ եղանակները» այդպիսի տեղեկություններ ստանալու համար, բանավեճի առարկա են»&lt;ref name=&quot;WashPostMcCain&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;informantstreatment&quot;&gt;[http://www.reuters.com/article/us-binladen-ghul-idUSTRE74D0EJ20110514 Mark Hosenball. Bin Laden informant's treatment key to torture debate]&lt;/ref&gt;։ Չնայած որոշ տեղեկություններ կարող են ստացված լինել ձերբակալվածներից, ովքեր ենթարկվել են հարցաքննության կատարելագործվաթ մեթոդներով, Պանետայի նամակը Մակկեյնին հաստատել է, որ հարցաքննության կատարելագործված մեթոդները կարող էին խանգարել բեն Լադենին փնտրելու գործում, հանգեցնելով հարցաքննությունների ժամանակ կեղծ տեղեկությունների ստացմանը։ Նամակում ԿՀՎ-ի տնօրեն Պանետան սենատոր Մակկեյնին գրել է.

{{քաղվածք|«Մենք միջնորդի/սուրհանդակի կեղծանունի մասին առաջին անգամ իմացանք ոչ ԿՀՎ-ի բանտում ձերբալվածից 2002 թվականին։ Կարևոր է նաև նշել, որ որոշ ձերբակալվածներ, որոնք ենթրակվել են հարցաքննության կատարելագործված մեթոդների, փորձել են ներկայացնել կեղծ կամ մոլորության տանող տեղեկություն միջնորդի/սուրհանդակի մասին։ Այդ փորձերը կեղծելու միջնորդի/սուրհանդակի դերը, կանխվել են։ Արդյունքում, լրիվ իրական անունը և ճշգրիտ գտնվելու վայրը հայտնել է ոչ ԿՀՎ-ի բանտում ձերբակալվածը։ Այդ տեղեկությունը ստացվել է հետախուզության այլ միջոցների կիրառման օգնությամբ»։|Լեոն Պանետա}}
{{oq|en|«We first learned about the facilitator/courier’s nom de guerre from a detainee not in CIA custody in 2002. It is also important to note that some detainees who were subjected to enhanced interrogation techniques attempted to provide false or misleading information about the facilitator/courier. These attempts to falsify the facilitator/courier’s role were alerting. In the end, no detainee in CIA custody revealed the facilitator/courier’s full true name or specific whereabouts. This information was discovered through other intelligence means».&lt;ref name=&quot;cialetterwapo&quot;&gt;[https://www.washingtonpost.com/blogs/plum-line/post/exclusive-private-letter-from-cia-chief-undercuts-claim-torture-was-key-to-killing-bin-laden/2011/03/03/AFLFF04G_blog.html?utm_term=.ebe8e366f8cd Sargent, Greg Exclusive: Private letter from CIA chief undercuts claim torture was key to killing Bin Laden]&lt;/ref&gt;}}

Բացի այդ, այլ ամերիկյան պաշտոնյաներ հայտարարել են, որ [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից]] քիչ անց ԿՀՎ-ի գաղտնի բանտերում ձերբակալվածները քննիչներին հայտնել են սուրհանդակ «ալ-Քուվեյթիի» կեղծանվան մասին և այն, որ երբ Հալիդ Շեյխ Մուհամեդը հետագայում ձերբակալվել է, նա միայն «հաստատել է» սուրհանդակի կեղծանունը։ Իր ձերբակալումից հետո Աբու Ֆարաջ ալ-Լիբին ներկայացրել է կեղծ կամ մոլորության տանող տեղեկություն։ Նա հերքել է, որ ճանաչել է ալ-Քուվեյթիին և հնարել է այլ անուն։ Քննիչների խումբը նաև պնդել է, որ սուրհանդակի կեղծանունը ստացվել է ոչ «տանջանքների ժամանակ, այլ մի քանի ամիս անց, երբ ձերբակալվածները հարցաքննվել են քննիչների կողմից, առանց կոշտ մեթոդների օգտագործման»&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mulrine, Anna|title=Military interrogators: Waterboarding didn’t yield tips that led to bin Laden|work=|publisher=Christian Science Monitor|date=2011-05-05|url=http://www.csmonitor.com/USA/Military/2011/0505/Military-interrogators-Waterboarding-didn-t-yield-tips-that-led-to-bin-Laden/(page)/2|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետախուզական տվյալներ գործողությունից հետո ===
Բեն Լադենի ամենաերիտասարդ կինը պակիստանյան քննիչներին պատմել է, որ ընտանիքը ապրել է Մոհամադ Խանի Չակա Շախա ֆեոդալական գյուղում, հարևան Հարիպուր շրջանում, երկուս ու կես տարվա ընթացքում, մինչ [[2005]] թվականի վերջին Աբոթաբադի թաքստոց տեղափոխվելը&lt;ref name=&quot;haripur&quot;/&gt;։

Թաքստոցից բռնագրավվել են տասը շարժական հեռախոսներ, հինգից մինչև տասը համակարգիչներ, տասներկու կոշտ սկավառակներ, մոտ 100 համակարգչային սկավառակներ (այդ թվում ֆլեշ-կուտակիչներ և DVD), ձեռագիր նշումներ, փաստաթղթեր, զենք և անձնական իրեր&lt;ref name=&quot;cbsphonenos&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot;&gt;{{cite web|title=New bin Laden documents released|url=http://www.washingtonpost.com/world/national-security/new-bin-laden-documents-released/2012/05/03/gIQAYOcnyT_story.html |date=մայիսի 3, 2012|work=The Washington Post|accessdate=մայիսի 3, 2012|author=Greg Miller and Peter Finn|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Հետախուզության վերլուծաբանները նաև ուսումնասիրել են երկու հեռախոսային համարներից կանչերի ձայնագրությունները, որոնք կարված էին բեն Լադենի հագուստի մեջ&lt;ref name=&quot;cbsphonenos&quot;&gt;[http://www.cbsnews.com/stories/2011/05/04/eveningnews/main20059850.shtml Bob Orr. Bin Laden phone numbers help spin intel web]&lt;/ref&gt;։ Դրանք օգնեցին մի քանի ամսվա ընթացքում ձերբակալել «Ալ Քաիդա»-ի մի քանի անդամների մի շարք երկրներում և Պակիստանում ԿՀՎ-ի հպարձակումների ընթացքում ոչնչացնել բեն Լադենի մի քանի համախոհների&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot; /&gt;։

Հավաքված նյութերը պահվում են Կվանտիկոյի ([[Վիրջինիա նահանգ]]) [[ՀԴԲ]]-ի լաբորատորիայում, որտեղ դատա-բժշկական մասնագետները վերլուծեցին մատնահետքերը, [[ԴՆԹ]]-ն և նյութերում մնացած այլ տվյալները&lt;ref name=&quot;cbsphonenos&quot;/&gt;։ ԿՀՎ-ի հատուկ խմբի վրա պատասխանատվություն էր դրված թվային նյութերի և փաստաթղթերի վերլուծության հարցում, որոնք բռնագրավվել էին բեն Լադենի թաքստոցից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/Blotter/osama-bin-laden-evidence-trove-us-al-qaedas/story?id=13517804|title=Osama Bin Laden Evidence Trove: U.S. Hopes to Follow al Qaeda's Money Trail|first=Matthew|last=Mosk|publisher=ABC News|accessdate=մայիսի 3, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Բռնագրավված նյութերը պարունակում էին [[2014]] թվականին [[Աֆղանստան]]ից ամերիկյան զորքերի դուրս բերումից հետո երկրում «Ալ Քաիդա»-ի մարտավարությունը&lt;ref name=&quot;WP20120428&quot; /&gt;, ինչպես նաև հազարավոր էլեկտրոնային գրություններ և ուղերձներ, որոնք ընդգրկում էին ամբողջ աշխարհով մեկ բեն Լադենի և նրա օգնականների խոսակցությունները&lt;ref name=&quot;WP20120501&quot; /&gt;։ Համաձայն դրանց, բեն Լադենը կապի մեջ է մնում «Ալ Քաիդա»-ի ստաղծված մասնաճյուղերի հետ և դաշինք էր փնտրում այնպիսի խմբերի հետ, ինչպիսիք են «[[Բոկո Հարամ]]»-ը [[Նիգերիա]]յում&lt;ref name=&quot;WP20120428&quot;&gt;{{cite web|last=Miller|first=Greg|title=Al-Qaeda is weaker without bin Laden, but its franchise persists|url=http://www.washingtonpost.com/world/national-security/manhunt-details-us-mission-to-find-osama-bin-laden/2012/04/27/gIQAz5pLoT_story.html|accessdate=մայիսի 1, 2012|newspaper=The Washington Post|date=ապրիլի 28, 2012|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Համաձայն նյութերի, նա ձգտում էր [[Սոմալի]]ում վերականգնել վերահսկողությունը [[Եմեն]]ից թույլ կապակցված ջիհադիստների խմբավորումների վրա&lt;ref name=&quot;WP20120501&quot;&gt;{{cite web|title=Bin Laden's last stand: In final months, terrorist leader worried about his legacy|url=http://www.washingtonpost.com/lifestyle/food/bin-ladens-last-stand-in-final-months-terrorist-leader-worried-about-his-legacy/2012/04/30/gIQAStCjsT_story.html|accessdate=մայիսի 1, 2012|newspaper=The Washington Post|date=մայիսի 1, 2012|author=Joby Warrick|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Բեն Լադենը ժամանակավորապես անհանգստացած էր իր անձնական անվտանգության համար և դժգոհ էր նրանից, որ նրա կազմակերպությունը [[Արաբական գարուն]]-ը չէր օգտագործում իր իմիջի ամրապնդման և լավացման համար&lt;ref name=&quot;WP20120501&quot; /&gt;։

Նա, համաձայն «[[Washington Post]]»-ի, գործում էր, մի կողմից, որպես «ղեկավար, ով լիարժեք կերպով մասնակցում էր խմբի բազմաթիվ խնդիրներին, կարգի բերելով ֆինանսական խնդիրները, վարձույթով, տեղերում չենթարկվող ղեկավարներով և անսպասելի թափուր պաշտոններով, որոնք առաջանում էին ամերիկյան զինվորականների չդադարող հարձակումների արդյունքում»&lt;ref name=&quot;WP20120501&quot; /&gt;, իսկ մյուս կողմից, որպես «մենեջեր, ով մասնակցություն էր ունենում օպերատիվ ծրագրավորումում և ահաբեկչական խմբի մարտավարական մտածողությունում, միևնույն ժամանակ հրամաններ և խորհուրդներ էր տալիս տեղերում աշխատակիցներին, որոնք սփռված էին աշխարհով մեկ»&lt;ref name=&quot;WP20120501&quot; /&gt;։

Տասնյոթ փաստաթղթեր, բռնագրավված Աբոթաբադում մարտարշավի ժամանակ, որոնց մեջ կային էլեկտրոնային նամականեր և նամակների սևագրություններ՝ սկսած [[2006]] թվականի սեպտեմբերից մինչ [[2011]] թվականի ապրիլը, բեն Լադենի մահվանից մեկ տարի և մեկ օր անց հրապարակվել են Վեստ Փոինթի «Ահաբեկչության դեմ պայքարի կենտրոն»-ի կողմից&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot; /&gt;, նրանք հասանելի են «Washington Post»-ի կայքում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Osama bin Laden documents captured during raid|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/world/documents/osama-bin-laden-compound-documents.html|work=The Washington Post|accessdate=մայիսի 3, 2012|date=մայիսի 3, 2012|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Նամակներում քննարկվում են նորությունների ամերիկյան լրատվական միջոցները, մասնաճյուղերը, նպատակները, Ամերիկան, անվտանգությունը և [[Արաբական գարուն]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|last=Corera|first=Gordon|title=Analysis: Bin Laden papers details|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-17943175|publisher=BBC News Online|accessdate=մայիսի 3, 2012|date=մայիսի 3, 2012|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9ZnNab?url=http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-17943175|archivedate=2012-06-18|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Նամակներում բեն Լադենը հայտարարում էր, որ «Ալ Քաիդա»-ի ուժերը սահմանափակ են և, որ ԱՄՆ-ի վրա հարձակվելու լավագույն միջոցը, որը նա համեմատում էր ծառի հետ, «բնի հատման վրա կենտրոնանալն է»&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot; /&gt;։ Ուսամա բեն Լադենը հրաժարվել է օժանդակել Անվար ալ-Ավլակիին, երբ այդ մասին նրան խնդրել է Նասիր ալ-Վուհայշին՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]] «Ալ Քաիդա»-ի առաջնորդը։ «Northwest Airlines»-ի 253 չվերթի ինքնաթիռի պայթեցման անհաջող փորձից հետո բեն Լադենը Արաբական թերակղզում «Ալ Քաիդա»-ին հանձնարարություն է տվել ընդլայնել իր գործունեությունը ԱՄՆ-ում՝ գրելով. «Մենք պետք է ընդլայնենք և զարգացնենք մեր գործունեությունը Ամերիկայում, այն չսահմանափակելով ինքնաթիռներ պայթեցնելով»&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot; /&gt;։

Բռնագրավված նյութերը լույս են սփռել [[Իրան]]ի հետ «Ալ Քաիդա»-ի հարաբերությունների վրա, որտեղ Աֆղանստան ամերիկյան զորքերի ներխուժումից հետո ձերբակալվել էին ջիհադիստներ և նրանց հարազատներ, այդ թվում բեն Լադենի ընտանիքի անդամներ։ Իրանի հետ «Ալ Քաիդա»-ի հարաբերությունները, ըստ Ահաբեկչության դեմ պայքարի կենտրոնի տվյալների, եղել են «տհաճ երկրորդական անհրաժեշտություն փոխադարձ անվստահության և հակամարտության պայմաններում»&lt;ref name=&quot;WP 20120503&quot; /&gt;։ Պակիստանի կողմից որևէ կազմակերպդական աջակցություն փաստաթղթերում չէր հիշատակվում, ընդհակառակը, բեն Լադենը ընտանիքի անդամներին հրահանգավորել է ինչպես խուսափել պակիստանյան հետախուզության հայտնաբերումից&lt;ref name=&quot;BBC20120503&quot;&gt;{{cite web|title=Osama Bin Laden documents released|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-17941778|publisher=BBC News Online|accessdate=մայիսի 3, 2012|date=մայիսի 3, 2012|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9b1FHU?url=http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-17941778|archivedate=2012-06-18|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Համաձայն ստացված նյութերի, Աֆղանստանում միջազգային ուժերի նախկին հրամանատար Դևիդ Պետրեուսը և ԱՄՆ նախագահ [[Բարաք Օբամա]]ն պետք է սպանվեին Պակիստան կամ Աֆղանստան ցանկացած այցի ընթացքում, եթե դրա համար հնարավորություն լիներ։ ԱՄՆ փոխնախագահ [[Ջո Բայդեն]]ը, համաձայն բեն Լադենի, չպետք է թիրախ լիներ, քանի որ «Բայդենը բացարձակ պատրաստ չէ այդ պաշտոնի համար (նախագահ), ինչէ ԱՄՆ-ն կբերի ճգնաժամի»&lt;ref name=&quot;BBC20120503&quot; /&gt;։ Ուսամա բեն Լադենը նաև հայտարարել է, որ մուսուլմանների սպանությունները թուլացրել են «Ալ Քաիդա»-ն և օգնություն չեն բերել կազմակերպությանը։ Նա գրել է, որ մուսուլմանների սպանությունը մոջահեդներին համակրանք չի ավելացրել մուսուլմանների կողմից և, որ «թշնամին օգտագործել է մոջահեդների սխալը, որպեսզի փչացնի նրանց իմիջը հասարակության մեջ»&lt;ref&gt;{{cite web|last=Keath|first=Lee|title=Al Qaeda Leader Worried About Image|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/05/04/osama-bin-laden-documents_n_1476878.html|agency=Associated Press|work=The Huffington Post|accessdate=մայիսի 5, 2012|date=մայիսի 5, 2012|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

== Սթելս-տեխնոլոգիաների բացահայտում ==
Գաղտնի ուղղաթիռի պոչամասը անվնաս է մնացել պայթյունից հետո և հայտնվել է թաքստոցի պատի հարևանությամբ&lt;ref name=&quot;helostealth&quot;&gt;[http://aviationweek.com/aw/generic/story_generic.jsp?channel=awst&amp;id=news/awst/2011/05/09/AW_05_09_2011_p22-318890.xml&amp;headline=null&amp;prev=10 Bill Sweetman; Amy Butler. Bin Laden Raid Crash Helo Reveals Stealth]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Արևածագին Պակիստանի անվտանգության ուժերը բեկորները ծածկել են կտորով&lt;ref name=&quot;myneighbor&quot;&gt;[http://www.thedailybeast.com/articles/2011/05/02/osama-bin-laden-was-my-neighbor-in-abbottabad.html Ron Moreau. Osama bin Laden Was My Neighbor in Abbottabad]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում այն բրեզենտի տակ թաքցրած դուրս են հանել տարածքից&lt;ref name=&quot;littlenotice&quot;&gt;[http://www.nytimes.com/2011/05/03/world/asia/03compound.html Salman Masood. Big Compound Stood Out, but Not Its Occupants, Neighbors Say]&lt;/ref&gt;։ Լրագրողներին, այնուամենայնիվ, հաջողվել է ստանալ լուսանկարները, որոնք ցուցադրել են նախկինում թաքցված սթելս-տեխնոլոգիաները (նկատելիության իջեցման տեխնոլոգիա)։

Համաձայն «Aviation Week»-ի, ուղղաթիռը զգալիորեն փոփոխված «MH-60 Black Hawk» ուղղաթիռն էր։ Սերիական համարը, հայտնաբերված իրադարձության վայրում, համատեղելի էին 2009 թվականին կառուցված MH-60-ի հետ&lt;ref name=&quot;notnew&quot;&gt;[http://www.ainonline.com/aviation-news/aviation-international-news/2011-05-29/bin-laden-raid-copters-effective-not-new Mark Huber. Bin Laden Raid Copters Effective, But Not New]&lt;/ref&gt;։ Նրա օգտագործումը գործողության ժամանակ, հաստատել է, որ սթելս-ուղղաթիռը կարող է խուսափել հայտնաբերումը։ Լուսանկարները ցուցադրել են, որ «Black Hawk»-ի պոչամասը ունեցել է սթելս-ձևաչափ և զալիզ, նետաձև կայունացուցիչներ և «թասակ» աղմկապաշտպանիչ հինգ կամ վեց թիականի պոչային պտուտակի վրա։ Ուղղաթիռի մակերևույթը վրա արծաթե շերտով պատելու օգնությամբ նրա մոտ իջեցվել է ինֆրակարմիր սիգնատուրան, ինչպես որոշ V-22 Osprey-ի մոտ&lt;ref name=&quot;helostealth&quot;/&gt;։

ԱՄՆ-ն պահանջել է վերադարձնել բեկորները։ Պակիստանը այն պահպանում էր երկու շաբաթվա ընթացքում, երբ ամերիկյան սենատոր [[Ջոն Քերի]]ն ապահովել է նրանց վերադարձը&lt;ref name=&quot;kerry&quot;&gt;[http://www.washingtonpost.com/world/sen-john-kerry-arrives-in-pakistan-for-meetings-that-could-sway-future-us-aid-prospects/2011/05/16/AFJJIZ4G_story.html Karin Brulliard. Pakistan to return U.S. helicopter tail, Kerry says]&lt;/ref&gt;։ Հայտնվում էր, որ տեղացի երեխաները հավախում էին բեկորների կտորները և այն վաճառում որպես հուշանվեր&lt;ref name=&quot;goodneighbours&quot;/&gt;։

Փորձագետները բաժանվել են այն կարծիքների մեջ, թե ինչքան շատ տեղեկություն կարելի է ստանալ պոչամասի կտորից։ Սթելս-տեխնոլոգիան արդեն գործում էր մի քանի ինքնաթիռների վրա և «RAH-66 Comanche» չեղարկված ուղղաթիռի վրա, սակայն փոփոխված «Black Hawk»-ը եղել է առաջին հաստատված գործող «սթելս-ուղղաթիռը»։ Հավանաբար, առավել արժեքավոր տեղեկություն կարող էր ստացվել ռադար-կլանող ներկից, օգտագործված պոչամասում&lt;ref name=&quot;helostealth&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armsrace&quot;&gt;[http://www.fastcompany.com/1753355/bin-laden-raid-could-transform-asias-21st-century-arms-race Greg Lindsay. The Bin Laden Raid Could Transform Asia's 21st Century Arms Race]&lt;/ref&gt;։

[[2011]] թվականի օգոստոսին հաղորդագրություն հայտնվեց այն մասին, որ Պակիստանը չինական գիտնականներին թույլ է տվել ուսումնասիրել ուղղաթիռի պոչամասը և նրանք առանձնապես հետաքրքրված էին ռադար-կլանող ներկով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.foxnews.com/world/2011/08/15/report-pakistan-granted-china-access-to-uss-top-secret-bin-laden-raid-chopper|title=Report: Pakistan Granted China Access to U.S.'s Top-Secret Bin Laden Raid Chopper|publisher=Fox News | date=օգոստոսի 15, 2011|lang=en}}&lt;/ref&gt;։ [[Պակիստան]]ը և [[Չինաստան]]ը հետագայում հերքեցին այդ պնդումները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tribune.com.pk/story/232466/army-denies-providing-china-access-to-bin-laden-raid-chopper/|title=US helicopter wreckage: Pakistan denies giving China access|work=The Express Tribune|date=օգոստոսի 14, 2011|accessdate=օգոստոսի 23, 2011|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9c3U29?url=http://tribune.com.pk/story/232466/army-denies-providing-china-access-to-bin-laden-raid-chopper/|archivedate=2012-06-18|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Պակիստանցի իրազեկիչի բանտարկում ==
Շաքիլ Աֆրիդին, պակիստանցի բժիշկը, ով ԿՀՎ-ին օգնել էր գտնել բեն Լադենին, պակիտանյան դատարանի կողմից դետական դավաճանության համար դատապարտվել էր 30 տարվա ազատազրկման&lt;ref name=autogenerated3&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-18201077 |title=US cuts Pakistan aid over jailing of 'Bin Laden doctor' |work=BBC |date=մայիսի 25, 2012 |accessdate= |lang=en |archiveurl=https://www.webcitation.org/68V9dXLaT?url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-18201077 |archivedate=2012-06-18 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Պակիստանյան պաշտոնյաները հայտարարել են, որ դատավճիռը համապատասխան էր պակիստանցի քաղաքացու համար, ով օգնել է արտաքին հետախուզությանը՝ առանց Պակիստանի անվտանգության օրգանների իմացության&lt;ref name=autogenerated3 /&gt;։ Ամերիկյան քաղաքագետները կտրուկ դատապարտել են այդ որոշումը։ Համաձայն «[[Բի-Բի-Սի]]»-ի, ի պատասխան «ԱՄՆ Սենատի կոմիտեն 33 միլիոն դոլարով (21 միլիոն ֆունտ) կրճատել է Պակիստանին օգնությունը»&lt;ref name=autogenerated3 /&gt;։

== Արժանահավատության կասկածանք և դավադրության թեորիա ==
[[2011]] թվականի [[մայիսի 2]]-ին [[Ուսամա բեն Լադեն]]ի մահվան մասին լուրերը ընդունվել են ոչ բոլորի կողմից&lt;ref&gt;{{cite web |last=Gold |first=Matea |url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-fg-bin-laden-conspiracy-20110503, 0, 3052618.story |title=Osama bin Laden dead: Bin Laden's burial at sea fuels 'death hoax' rumor |work=Los Angeles Times |date=մայիսի 2, 2011 |accessdate=մայիսի 4, 2011 |lang=en }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, չնայած [[ԴՆԹ]]-ի անալիզի, որը հաստատել է նրա անձնավորությունը&lt;ref name=&quot;ref-96&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ref-13&quot; /&gt;, և այն, որ [[2011]] թվականի [[մայիսի 6]]-ին «Ալ Քաիդա»-ն հաստատել է նրա մահվան փաստը&lt;ref name=&quot;revenge&quot;&gt;{{cite web | author = Maggie Michael | url = http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=13543439 | title = Al-Qaida Vows Revenge for Osama Bin Laden's Death | agency = [[Associated Press]] | publisher = ABC News| date = մայիսի 6, 2011 | accessdate = մայիսի 6, 2011 |lang=en}}&lt;/ref&gt;։ Ծովում բեն Լադենի դիակի հապշտապ հուղարկավորումը և Օբամայի որոշումը չհրապարակել մահացած մարմնի լուսանկարները, դավադրության թեորիայի հիմքն են կազմել այն մասին, որ բեն Լադենը չի մահացել մայիսի 2-ի գրոհի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web |last=Egan |first=Mark |url=http://www.reuters.com/article/2011/05/03/us-binladen-conspiracies-idUSTRE7427LY20110503 |title=Bin Laden dead? Again? Conspiracy theories abound |publisher=Reuters |date=մայիսի 3, 2011 |accessdate=մայիսի 4, 2011 |lang=en |archive-date=2015-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150225123650/http://www.reuters.com/article/2011/05/03/us-binladen-conspiracies-idUSTRE7427LY20110503 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Որոշ բլոգներում ենթադրություններ են արտահայտվել, որ ԱՄՆ կառավարությունը կեղծել է հարձակումը, իսկ մի շարք ֆորումներում բանավեճեր են առաջացել ենթադրյալ մոլորեցման շուրջ&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8489304/Osama-bin-Laden-killed-conspiracy-theories-proliferate-in-wake-of-raid.html | title=Osama bin Laden killed: conspiracy theories proliferate in wake of raid | date=մայիսի 3, 2011 | work=The Daily Telegraph | location=UK | accessdate=մայիսի 3, 2011 | quote = As well as demands from Americans and Pakistanis for the U.S. government to release photographs that show bin Laden deceased, several of Facebook groups have sprung up with titles such as «Osama bin Laden NOT DEAD». Blogs have also been humming with suggestions that the U.S. government faked the raid and internet forums have lit up with debate over the «death hoax». |lang=en}}&lt;/ref&gt;։

Որոշ փորձագետներ կասկածանքներ են հայտնել նաև ապացույցներում, որոնք ներկայացվել էին ԶԼՄ-ներին։ Մասնավորապես, «[[Ֆրանսպրես]]»-ը հայտնել է այսպես կոչված «մահացած բեն Լադենի լուսանկարների» բացահայտման մասին, հայտնված պակիստանյան թերթերում&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Эксперты France Press: фото мертвого бен Ладена — фальшивка|work=|publisher=[[Вести.Ru]]|date=2011-05-02|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=449600&amp;tid=90234|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7CpT2TS?url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=449600|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, [[2001]]-ից մինչև [[2010]] թվականը բեն Լադենի մահվան մասին հայտնվել է վեց անգամ&lt;ref&gt;{{cite web|last=Рудакова, Дарина|title=Усама бен Ладен мёртв: Америка ликует|work=|publisher=[[РБК daily]]|date=2011-05-02|url=http://www.rbcdaily.ru/2011/05/02/world/562949980184417|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7CsDDpM?url=http://www.rbcdaily.ru/world/562949980184417|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Смерть бен Ладена докажут по ДНК|work=|publisher=[[Голос России]]|date=2011-05-02|url=http://rus.ruvr.ru/2011/05/02/49731460.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7Cu8K0u?url=http://rus.ruvr.ru/2011/05/02/49731460.html|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ, Իրանում մի շարք քաղաքագետներ հայտարարել են, որ բեն Լադենը փաստացիորեն աշխատել է ԱՄՆ-ի համար։ Այսպես, իրանյան պառլամենտի անդամ Ջավադ Ջահանգիրզադեն հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն անձամբ է կազմակերպել ահաբեկչական հարձակումներ և, որ բեն Լադենը դրանում նրանց օգնություն էր ցուցաբերում։ Ըստ Ջահանգիրզադեի կարծիքի, արևմտյան երկրները ստիպված էին սպանել բեն Լադենին նրա համար, որպեսզի «կանխեին հնարավոր տեղեկության արտահոսքը, որը նա ուներ և որը ոսկուց էլ թանկ էր»։

Մեկ այլ իրանցի պառլամենտական՝ Իսմաիլ Կոսարին, հայտարարել է, որ բեն Լադենը «…լոկ խամաճիկ է եղել, վերահսկվող ազգայնամոլական համակարգով, նպատակ ունենալով սեպտեմբերի 11-ից հետո ստեղծել իսլամի ագրեսիվ կերպար։ Բեն Լադենի մահը իրենից ներկայացնում էր ԱՄՆ ժամանակավոր զինվորի անհետացում և խորհրդանշում էր տարածաշրջանում ԱՄՆ քաղաքականության մի դարաշրջանի ավարտը և նոր դարաշրջանի սկիզբը»&lt;ref&gt;{{cite web|last=Ghosh, Palash|title=Iran’s reaction to Osama death ranges from skepticism to conspiracy theories|work=|publisher=International Buisness Times|date=2011-05-04|url=http://www.ibtimes.com/articles/141350/20110504/iran-us-osama-israel.htm|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7Cxh42E?url=http://www.ibtimes.com/irans-reaction-osama-death-ranges-skepticism-conspiracy-theories-282307|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[2011]] թվականի [[մայիսի 8]]-ին [[Իրան]]ի հետախուզության ղեկավար Հեյդար Մոսլեհին հերքել է բեն Լադենի մահվան մասին ամերիկյան հաղորդագրությունը և հայտարարել, որ նրա տրամադրության տակ հավաստի տեղեկություններ կան այն մասին, որ բեն Լադենը «որոշ ժամանակ առաջ» մահացել է հիվանդությունից։

Որոշ ռուս վերլուծաբաններ կարծիք հայտնեցին, որ [[2011]] թվականի [[օգոստոսի 6]]-ին [[Աֆղանստան]]ում [[ՆԱՏՕ]]-ի ուղղաթիռի աղետը, որը SEAL-ի բազմաթիվ ռազմիկների կյանք է խլել, հանգեցրել է բեն Լադենի սպանության գործողություն համարյա բոլոր մասնակիցների վերացմանը։ Գեոքաղաքական խնդիրների ակադեմիայի նախագահ Լեոնիդ Իվաշովը նշել է&lt;ref&gt;{{cite web|last=Савенков, Виктор; Полунин, Андрей|title=Эхо 11 сентября: Тысячелетний рай по американскому образцу. Мир вплотную подошел к ситуации всеобщего хаоса|work=|publisher=Свободная Пресса|date=2011-09-11|url=http://svpressa.ru/society/article/47625/|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7CyjHFb?url=http://svpressa.ru/society/article/47625/|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;. «Ըստ պաշտոնական վարկածի, բեն Լադենին սպանել է 25 մարդուց բաղկացած «Ծովակատուներ» ստորաբաժանումը։ Այդ ամբողջ ստորաբաժանումը երեք ամիս անց զոհվել է Աֆղանստանում՝ «ծովակատուներով» ուղղաթիռը խոցվել է հրթիռով»։ Սակայն, աղետում զոհված ԱՄՆ 22 ռազմածառյողներից միայն 15-ն էին ծառայում DEVGRU ջոկատում, որը ոչնչացրել է բեն Լադենին, ևս երկուսը եղել են SEAL-ի այլ ստորաբաժանումից, իսկ մնացած հինգը՝ ռազմա-օդային ուժերի օժանդակ ստորաբաժանումից&lt;ref name=&quot;goldsqn&quot;&gt;{{cite web|last=Naylor, Sean D.|title=Tragedy devastates special warfare community|work=|publisher=[[USA Today]]|date=2011-08-07|url=http://www.usatoday.com/news/military/2011-08-07-naval-special-warfare-reaction-afghanistan_n.htm|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7D2L4Gd?url=http://usatoday30.usatoday.com/news/military/2011-08-07-naval-special-warfare-reaction-afghanistan_n.htm|archivedate=2013-02-01|quote=Two of the SEALs were from a West Coast SEAL unit, but the others were from the Gold Squadron of Naval Special Warfare Development Group, or DevGru, sometimes known as SEAL Team 6, said the NSW source.|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, DEVGRU-ի զոհված ռազմիկները եղել են «Gold» էսկադրոնից&lt;ref name=&quot;goldsqn&quot; /&gt;, այն դեպքում, երբ բեն Լադենի ոչնչացման գործողությունն իրականացրել են «Red» էսկադրոնի հատուկ ջոկատայինները&lt;ref&gt;{{cite web|last=Naylor, Sean D.|title=A Triumph for JSOC|work=|publisher=Defense News|date=2011-05-09|url=http://www.defensenews.com/story.php?i=6442506|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7D3RK5n?url=http://www.defensenews.com/story.php?i=6442506|archivedate=2013-02-01|quote=&quot;It was Red Squadron, &quot; said the recently retired SEAL officer.|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, այսինքն, այլ ստորաբաժանումից։ Ըստ ամերիկյան զինվորականների հայտարարության, ուղղաթիռում զոհվածների շրջանում չեն եղել գործողության մասնակիցներ&lt;ref&gt;{{cite web|last=Rivera, Ray; Rubin, Alissa J.; Shanker, Thom|title=Copter Downed by Taliban Fire; Elite U.S. Unit Among Dead|work=|publisher=[[Նյու Յորք Թայմս]]|date=2011-08-06|url=http://www.nytimes.com/2011/08/07/world/asia/07afghanistan.html?_r=2&amp;hp|archiveurl=https://www.webcitation.org/6E7D3s54q?url=http://www.nytimes.com/2011/08/07/world/asia/07afghanistan.html?_r=3|archivedate=2013-02-01|accessdate=2016-09-11|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Նշումներ ==
{{ծանցանկ|group=&quot;Ն&quot;}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|30em|group=note}}&lt;div class=&quot;references&quot; style=&quot;height: 250px; overflow: auto; padding: 3px&quot; &gt;{{ծանցանկ|2}}&lt;/div&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* Phillips, Macon. «[http://www.whitehouse.gov/blog/2011/05/02/osama-bin-laden-dead Osama Bin Laden Dead].» The White House Blog. May 2, 2011. {{ref-en}}
* «[http://www.whitehouse.gov/photos-and-video/photogallery/may-1-2011 Photo Gallery May 1, 2011] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110504052919/http://www.whitehouse.gov/photos-and-video/photogallery/may-1-2011 |date=May 4, 2011 }}.» The White House {{ref-en}}
* Garamone, Jim. «[http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=63765 Obama Declares 'Justice Has Been Done'].» American Forces Press Service, U.S. Department of Defense. {{ref-en}}
* Garamone, Jim. «[http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=63771 Intelligence, Operations Team Up for bin Laden Kill].» American Forces Press Service, U.S. Department of Defense. {{ref-en}}
* «[http://www.embassyofpakistanusa.org/news482_05022011.php Office of the Spokesperson Press Release Death of Osama bin Ladin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120114201426/http://www.embassyofpakistanusa.org/news482_05022011.php |date=2012-01-14 }}.» Embassy of Pakistan in Washington. May 2, 2011. {{ref-en}}
* «[http://www.fbi.gov/news/stories/2011/may/binladen_050211/binladen_050211 Most Wanted Terrorist Dead] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110506162422/http://www.fbi.gov/news/stories/2011/may/binladen_050211/binladen_050211/ |date=2011-05-06 }}.» Federal Bureau of Investigation. May 2, 2011. {{ref-en}}
* «[https://www.cia.gov/news-information/press-releases-statements/press-release-2011/justice-done.html Message from the Director: Justice Done].» ( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110506051518/https://www.cia.gov/news-information/press-releases-statements/press-release-2011/justice-done.html |date=2011-05-06 }}). Central Intelligence Agency. May 2, 2011. {{ref-en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=P4VOHxnrn4k Փաստագրական ֆիլմ «Ահաբեկիչ համար #1 Բեն Լադեն»]
{{ՎՊԵ|Death of Osama bin Laden|Գործողություն «Նեպտունի եռաժանի»}}
{{ՕՀՆՄ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Հակաահաբեկչական գործողություններ]]</text>
      <sha1>efdbfue0bpzevq0qu6xzjb08lapc694</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աղջաքենդ Ներքին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>729479</id>
    <redirect title="Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492577</id>
      <parentid>8478376</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:00:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Changed redirect target from [[Շահումյան (Շահումյանի շրջան)]] to [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</text>
      <sha1>qde3tyli37cu4vpzzpy9zt8s7y377t6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կերստի Կալյուլայդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>731342</id>
    <revision>
      <id>8492487</id>
      <parentid>8423965</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:23:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12042" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
| բնօրինակ անուն ={{lang-et|Kersti Kaljulaid}}
}}
[[Պատկեր:Kersti Kaljulaid 2021. aasta Arvamusfestivalil.jpg|մինի|Kersti Kaljulaid (2021)]]
'''Կերստի Կալյուլայդ''' ({{lang-et|Kersti Kaljulaid}}, {{ԱԾ}}), էստոնացի քաղաքական գործիչ, 2016 թվականի հոկտեմբերի 3-ին ընտրվել է [[Էստոնիա]]յի նախագահ։ Պաշտոնը զբաղեցնում է 2016 թվականի հոկտեմբերի 10-ից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rus.postimees.ee/3859005/prezident-ilves-pozdravil-kersti-kaljulajd|title=Президент Ильвес поздравил Керсти Кальюлайд|publisher=Postimees.ee|date=2016-10-03|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Կալյուլայդը ծնվել է 1969 թվականի դեկտեմբերի 30-ին [[Տարտու]] քաղաքում և հանդիսանում է [[Էստոնիա]]յի քաղաքացի&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд представлена на пост президента ЭР|url=http://rus.postimees.ee/3856561/kersti-kaljulajd-predstavlena-na-post-prezidenta-jer|publisher=postimees|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ 1987 թվականին ավարտել է Տալինի № 44 միջնակարգ դպրոցը&lt;ref&gt;[http://www.mg.edu.ee/#vilistlased&amp;lend=XXI Tallinna Mustamäe Gümnaasiumi vilistlased] (in Estonian). Accessed on September 30, 2016.&lt;/ref&gt;, իսկ 1992 թվականին՝ [[Տարտուի համալսարան]]ի կենսաբանության ֆակուլտետը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Кандидат в президенты Эстонии Керсти Кальюлайд. Досье|url=http://www.aif.ru/dontknows/file/kandidat_v_prezidenty_estonii_kersti_kalyulayd_dose|date=2016-10-03|publisher=Аргументы и факты|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ 2001 թվականին նույն համալսարանում ստանում է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։

Եղել է Էստոնիայի գենային հիմնադրամի և Տարտուի համալսարանի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Как партии пришли к кандидатуре Кальюлайд|url=http://rus.postimees.ee/3854125/kak-partii-prishli-k-kandidature-kaljulajd|date=2016-09-29|publisher=postimees|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականից գլխավորում է Տարտուի համալսարանի խորհուրդը։

1998-1999 թվականներին աշխատել է Hansapank Markets-ի բանկային ներդրումների բաժնում՝ որպես նախագծի ղեկավար։ 1999 թվականին վարչապետ [[Մարտա Լաարա]]յի խորհրդատուն էր՝ [[Էստոնիայի տնտեսություն|տնտեսական]] գծով&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд — новый президент Эстонской Республики|url=http://ru.sputnik-news.ee/politics/20161003/3418478/kersti-kaljulajd-novyj-prezident-jestonskoj-respubliki.html|date=2016-10-03|publisher=ru.sputnik-news.ee|accessdate=2016-10-03|archive-date=2016-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20161005163429/http://ru.sputnik-news.ee/politics/20161003/3418478/kersti-kaljulajd-novyj-prezident-jestonskoj-respubliki.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;err-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://rus.err.ee/v/elections/e5c73718-2fa0-4926-878f-c3c9559ce204/kersti-kalyulayd-izbrana-prezidentom-estonii |author=Артур Тооман, Виктор Сольц.|title=Керсти Кальюлайд избрана президентом Эстонии|publisher=ERR |date= 2016-10-03|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։

2002 թվականի փետրվարին նշանակվել է «Իրու» էլեկտրակայանի վարչական հաշվառման բաժնի ղեկավար։ 2002 թվականի սեպտեմբերին նշանակվել է նույն էլեկտրակայանի տնօրեն&lt;ref name=&quot;err-1&quot; /&gt;։

2001-2004 թվականներին «Հայրենիքի միություն» կուսակցության անդամն էր։

2004 թվականի մայիսից մինչև 2016 թվականի սեպտեմբերն Էստոնիայի ներկայացուցիչն էր [[Եվրոպայի աուդիտորների պալատ]]ում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Кто такая Керсти Кальюлайд и почему ее предложили выдвинуть кандидатом в президенты|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/kto-takaya-kersti-kalyulajd-i-pochemu-ee-predlozhili-vydvinut-kandidatom-v-prezidenty?id=75747811|date=2016-09-28|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ 2010-2014 թվականներին պատասխանատու էր վերահսկման մեթոդների և տարեկան հաշվետվությունների համար։ 2014 թվականից ղեկավարում էր գյուղատնտեսության ոլորտում կատարվող աուդիտը և պալատի կառուցվածքի փոփոխությունների իրականացումը&lt;ref name=&quot;err-1&quot; /&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերից գլխավորում էր Ռիյգիկոգու դիվանատանը կից ձևավորված Զարգացման մոնիտորինգի խորհուրդը&lt;ref name=&quot;err-1&quot; /&gt;։

[[Ռիյգիկոնգու]]ի նախագահական ընտրությունների 3 և Ընտրողների կոլեգիայի 2 անարդյունք փուլերից հետո [[Էստոնիայի պառլամենտ]]ի ավագանիների խորհուրդը սեպտեմբերի 27-ին Կալյուլայդին առաջադրեց որպես երկրի ղեկավարի միակ թեկնածու&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд выдвинута единственным кандидатом в президенты Эстонии|url=https://ria.ru/world/20160927/1477974833.html|date=2016-09-27|publisher=РИА Новости|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Էստոնիայի նախագահական ընտրություններում՝ Ռիյգիկոնգուում հավաքեց 81 ձայն 101-ից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Новым президентом Эстонии стала Керсти Кальюлайд|url=https://russian.rt.com/article/324098-novym-prezidentom-estonii-stala-kersti-kalyulaid|date=2016-10-03|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt; և դարձավ երկրի առաջին կին նախագահը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд стала новым президентом Эстонии|url=http://rus.delfi.ee/daily/president/pryamaya-translyaciya-i-tekstovyj-onlajn-kersti-kalyulajd-stala-novym-prezidentom-estonii?id=75789827|date=2016-10-03|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд стала президентом Эстонии|url=http://rus.postimees.ee/3858817/kersti-kaljulajd-stala-prezidentom-jestonii|date=2016-10-03|publisher=postimees|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ Երկրի ղեկավար ընտրվելուց հետո Կալյուլայդը ցանկություն հայտնեց շարունակել ապրել իր տանը՝ Տալինի Նիմե թաղամասում և չտեղափոխվել [[Կադրիորգ]] նախագահական պալատ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Первый брифинг Керсти Кальюлайд: я готова общаться с людьми на русском языке|url=http://www.mke.ee/sobytija/pervyj-brifing-kersti-kalyulajd-ya-gotova-obshchatsya-s-lyudmi-na-russkom-yazyke|date=2016-10-03|publisher=mke.ee|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։

Պաշտոնը ստանձնելուց հետո Կալյուլայդը նախատեսում է առաջին պաշտոնական այցերը կատարել [[Ֆինլանդիա]] և [[Լատվիա]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Визиты и канцелярия: что первым делом сделает Кальюлайд на президентском посту|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/vizity-i-kancelyariya-chto-pervym-delom-sdelaet-kalyulajd-na-prezidentskom-postu?id=75800331|date=2016-10-04|publisher=delfi|accessdate=2016-10-04}}&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
2011 թվականից ամուսնացած է Գեորգի Ռենե Մաքսիմովսկու հետ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд: мой муж занимался секретной работой|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/kersti-kalyulajd-moj-muzh-zanimalsya-sekretnoj-rabotoj?id=75765685|date=2016-09-29|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։ Ունի 4 զավակ&lt;ref&gt;{{cite web|title=«АК»: Керсти Кальюлайд готова разговаривать с русскими на русском языке|url=http://rus.err.ee/v/elections/c70faae3-e25d-4fd7-b668-0e45d54fadc5/ak-kersti-kalyulayd-gotova-razgovarivat-s-russkimi-na-russkom-yazyke|publisher=rus.err.ee|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Kersti Kaljulaid ujub presidendiakvaariumis üksinda: nad on kõik mu seljataga olemas, mu perekond|url=http://publik.delfi.ee/news/inimesed/kersti-kaljulaid-ujub-presidendiakvaariumis-uksinda-nad-on-koik-mu-seljataga-olemas-mu-perekond?id=75756461|date=2016-09-28|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03|language=et}}&lt;/ref&gt; (առաջին ամուսնությունից՝ որդի և դուստր, Գեորգի Ռենե Մաքսիմովսկու հետ ամուսնությունից՝ 2 որդի)։

Կերստի Կալյուլայդը եղբայր ունի՝ Ռայմոնդ Կալյուլայդը, որը 2016 թվականի մարտից զբաղեցնում է Տալինի [[Պիխիա Տալին]] թաղամասի ավագանու պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Старейшиной Пыхья-Таллинна станет Раймонд Кальюлайд|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/starejshinoj-pyhya-tallinna-stanet-rajmond-kalyulajd?id=73899629|date=2016-03-09|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։

== Այլ ==
Տիրապետում է [[էստոներեն]], [[անգլերեն]] և [[ռուսերեն]] լեզուների&lt;ref&gt;{{cite web|title=Керсти Кальюлайд на пресс-конференции: сегодня выиграла вся Эстония|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/kersti-kalyulajd-na-press-konferencii-segodnya-vyigrala-vsya-estoniya?id=75794617|date=2016-10-03|publisher=delfi|accessdate=2016-10-03}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.president.ee/ru/ Официальный сайт Президента Эстонской Республики]
* [https://ria.ru/spravka/20161003/1478350746.html Биография Керсти Кальюлайд]
* [http://rus.postimees.ee/3859669/smi-opublikovali-foto-kersti-kaljulajd-tridcatiletnej-davnosti СМИ опубликовали фото Керсти Кальюлайд тридцатилетней давности]
{{Եվրոպական պետությունների առաջնորդներ}}

{{DEFAULTSORT:Կալյուլայդ, Կերստի}}
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Տարտուի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:«Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>f1aonligsc4bnxsnwybni2i2829irjs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լեոնորա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>732694</id>
    <revision>
      <id>8492718</id>
      <parentid>8047714</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T07:41:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Բեմական կեղծանուններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12193" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ
| անուն =Լեոնորա
| բնօրինակ_անուն = Արևիկ Թանաշեան
| պատկեր =
| ալտերնատիվ = 
| նկարագրություն = 
| լայնություն = 220px
| landscape = &lt;!-- այո, եթե պատկերը լայն է, հակառակ դեպքում թողնել դատարկ --&gt;
| գույն = solo_singer
| ի ծնե անուն =
| մականուն = 
| ծննդյան օր = 
| վախճանի վայր = 
| ժանրեր = [[օպերա]]
| մասնագիտություն = [[օպերա]]յին [[Երգիչ|երգչուհի]] ([[սոպրանո]])
| գործիքներ = 
| գործունեության տարիներ = 
| լեյբլեր = 
| կապված է = 
| կայք = 
| հայտնի գործիքներ = 
}}
'''Արևիկ Թանաշեան''' (օրիորդական ազգանունը՝ '''Գրիգորյան''', բեմական անունը՝ '''Լեոնորա''', {{ԱԾ}}), հայազգի օպերային երգչուհի, քնարական [[սոպրանո]], վեց միջազգային մրցույթների «Գրան պրիի» դափնեկիր&lt;ref&gt;[https://armlur.am/434793/ Չորս ամսում 3 «Գրան Պրի» ստացած երգչուհին հայրենիքում իր տեղը չի գտնում]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=2386|title=AV Production - Leonora|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2016-10-16}}&lt;/ref&gt;, 2016 թվականին Հայաստանի լավագույն դասական երգչուհի &lt;ref&gt;http://shamshyan.com/hy/article/2016/12/30/105412/&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Արևիկ Գրիգորյանը ծնվել է 1985 թվականին։ Սովորել է Գյումրու Շիրվանզադեի անվան առաջին վարժարանում, միաժամանակ հաճախել է [[Գյումրիի Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն|Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան դրամատիկական թատրոն]] և մասնակցել [[Խորեն Աբրահամյան]]ի և [[Երվանդ Ղազանչյան]]ի գլխավորած ներկայացումներին։ 1998 թվականին ավարտել է Գյումրու Կոմիտասի անվան 2-րդ երաժշտական դպրոցը և ստացել դաշնակահարի և ջութակահարի որակավորում։ Հաճախել է Գյումրու գեղարվեստի կենտրոն՝ սովորել երգ, պար, յուղանկարչություն ու գորգագործություն։

Լեոնորան [[2001]] թվականին ընդունվել է Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի Գյումրու մասնաճյուղի ձայնամարզության դասարանը, այն ավարտել գերազանցությամբ և ընդունվել [[Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա]]յի ասպիրանտուրան։ Նրա դասախոսը եղել է պրոֆեսոր Սվետլանա Կոլոսարյանը։ 2009 թվականին Լեոնորան գերազանցությամբ ավարտել է ասպիրանտուրան։ Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի Գյումրու մասնաճյուղի տասնամյա տարելիցին նվիրված երաժիշտ-կատարողների հանրապետական առաջին մրցույթ փառատոնին արժանացել է ոսկե մեդալի ու դափնեկրի կոչման։

Անհատական և երգչախմբային համերգներով հանդես է եկել [[Հայաստան]]ում, [[Արցախ]]ում, [[Ավստրիա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում, [[Ուրուգվայ]]ում, [[Լիբանան]]ում, [[Արգենտինա]]յում, [[Սիրիա]]յում և մի շարք այլ երկրներում։ 2013 թվականին Լեոնորան [[Անուշ (օպերա)|«Անուշ» օպերայի]] 100-ամյակի առթիվ [[Գյումրի]]ում ելույթ է ունեցել Անուշի դերերգով&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://imhayastan.am/%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1-%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%AB%D5%AF-%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%AC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6/|title=Լեոնորա (Արևիկ) Թանաշյան (Լիբանան)|newspaper=«ԻՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆ»|access-date=2016-10-16}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://en.hayernaysor.am/%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB-%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%B6-%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BD-%D5%AF/|title=Singer Leonora to give concert dedicated to Armenian Genocide Centennial in Isfahan|date=2015-12-03|newspaper=Hayern Aysor|access-date=2016-10-16}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականին [[Երևան]]ում, [[Գյումրի]]ում և [[Արցախ]]ում Լեոնորան հանդես է եկել տարբեր մենահամերգներով՝ նվիրված [[Մեծ Եղեռն]]ին, [[Կոմիտաս]]ին և ռուս կոմպոզիտոր [[Սերգեյ Ռախմանինով]]ին։ Լեոնորան որպես մեներգչուհի երգել է [[Սուրբ Յոթ Վերք|Գյումրու Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում]], եղել է [[Գոհար սիմֆոնիկ նվագախումբ և երգչախումբ|«Գոհար» երգչախմբի]] անդամ և [[Խաչատուր Ավետիսյանի անվան երաժշտական դպրոց]]ի երգի ուսուցչուհի։

Արաբական աշխարհում հայտնի դաշնակահար և կոմպոզիտոր Էլիաս Ռահբանի հովանավորությամբ 2014 թվականի փետրվարի 12-ին [[Լիբանան]]ում լույս է տեսել Լեոնորայի «Պռօսխումէ» խորագրով առաջին հոգևոր ձայնասկավառակը, 2016 թվականին՝ «Հայոց արծիվներ» երկրորդ ձայնասկավառակը&lt;ref&gt;http://operativ.am/?p=201459&amp;l=am&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://shamshyan.com/hy/article/2016/11/19/101735/&lt;/ref&gt;։  Կանանց և մայրության տոնին նվիրված մենահամերգով 2014 թվականի [[մարտի 7]]-ին Լեոնորան ելույթ է ունեցել [[Լիբանան]]ում։

2013-2014 թվականներին դասավանդել է ձայնամարզություն [[Լիբանան]]ի Համազգային մշակութային միության «Բարսեղ Կանաչեան» երաժշտական դպրոցում։ [[Բուենոս Այրես]]ում 2014 թվականի [[հոկտեմբերի 19]]-ին ելույթ է ունեցել մենահամերգով՝ նվիրված կանանց և մայրության տոնին։ [[Մեծ Եղեռն]]ի 100-ամյակի առթիվ՝ «Հիշում եմ և պահանջում» խորագրով 2015 թվականի [[դեկտեմբերի 7]]-ին [[Իրան]]ի [[Նոր Ջուղա]] քաղաքում հանդես է եկել մենահամերգով։ Լեոնորան 2016 թվականի սեպտեմբերի 28-ին մասնակցել է «Իմ Հայաստան» համահայկական փառատոնի շրջանակներում [[Կոմիտասի անվան Կամերային երաժշտության տուն|Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տանը]] տեղի ունեցած «100+1» խորագրով համերգին և [[ՀՀ Սփյուռքի նախարարություն|ՀՀ սփյուռքի նախարարության]] կողմից արժանացել մեդալի ու հավաստագրի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://hayernaysor.am/1001-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE-%D5%A5%D5%A6%D6%80%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%AF%D5%BE%D5%A5%D6%81-%D5%AB%D5%B4-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6/ |title=«100+1» համերգով եզրափակվեց «Իմ Հայաստան» համահայկական փառատոնը |accessdate=2016-10-18 |archive-date=2016-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161001034457/http://hayernaysor.am/1001-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE-%D5%A5%D5%A6%D6%80%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%AF%D5%BE%D5%A5%D6%81-%D5%AB%D5%B4-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի դեկտեմբերի 11-ին  մենահամերգով, ազգային և ժողովրդական երգերով ելույթ է ունեցել Լիբանանի Հակոբ Տեր-Մելքոնյան համերգասրահում, որից ստացված հասույթը փոխանցել է սիրիահայերին&lt;ref&gt;http://www.kantsasar.com/news/?p=14628{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

Երգչուհու համերգային գործունեությունը վարում է ամուսինը՝ պրոդյուսեր Վիգէն Թանաշեանը&lt;ref&gt;[https://www.aravot.am/2016/03/07/664812/ Հայաստանը «Մոնսերատի ոսկյա ձայնը» միջազգային մրցույթում կներկայացնի գյումրեցի Լեոնորան]&lt;/ref&gt;։ Նրանք ունեն երկու որդի։

==Մրցանակներ==
*«Գրան Պրի», 2015 թվականի հունիսի 13-18, «Կովկասյան առաջնություն, [[Երևան]]։
*«Գրան Պրի», 2015 թվականի սեպտեմբերի 13-18, «Սոֆիա Գրան Պրի-2015», [[Սոֆիա]]&lt;ref&gt;[http://newsbook.am/?p=68846%2Fleonorayi+nor+haxtanaky&amp;l=am Լեոնորայի նոր հաղթանակը]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.asparez.am/news-hy/gyumreci_ergchuhi_elianora_gran_pri-hy/ Գյումրեցի երգչուհին Սոֆիայից վերադարձել է «Գրան Պրի» մրցանակով]&lt;/ref&gt;։
*«Գրան Պրի», 2015 թվականի հոկտեմբերի 18-20, «Victoria-2015», [[Վարշավա]]&lt;ref&gt;[https://armenpress.am/arm/news/822637 Լեոնորան Լեհաստանից վերադառնում է նոր հաղթանակով]&lt;/ref&gt;։
*«Գրան Պրի», 2016 թվականի հունվարի 15-18, «Winter Tale-2016», [[Պյատիգորսկ]]&lt;ref&gt;[http://operativ.am/?p=154253&amp;l=am Հայ երգչուհի Լեոնորան միջազգային մրցույթում արժանացել է «Գրան Պրի»-ի]&lt;/ref&gt;։
*«Առաջին գլխավոր մրցանակ», 2016 մարտի 20-24, «Մոնսերատի ոսկե ձայներ», [[Լորետ դե Մար]] ([[Իսպանիա]])։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://cyberspaceandtime.com/Leonora_&amp;_Vicken_Tanashian_Reportage/OD0fG3xRSM4.video Լեոնորա և Վիգեն Թանաշյաններ]
* [https://www.aypoupen.com/5620/opera-diva-offers-to-sing-for-funding-syrian-armenians-airline-tickets/ Opera Diva Offers to Sing For Funding Syrian]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}

== Տեսանյութեր ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=oNpopBQS_zc Անուշ օպերա / խելագարության տեսարան Լեոնորա՝ Անուշի դերակատար][[ՅուԹուբ]]ում
*[https://www.youtube.com/watch?v=haG3TD3KC9U «Կռունկ բարով դառնաս» Լեոնորայի կատարմամբ][[ՅուԹուբ]]ում
*[https://www.youtube.com/watch?v=rv5UXQ9BrdQ «Պատերազմ եք գնում»] [[ՅուԹուբ]]ում
*[https://www.youtube.com/watch?v=mcLz6NxT2vo Հայ ենք մենք] [[ՅուԹուբ]]ում
*[https://www.youtube.com/watch?v=J7MDSl7zvcw Ախպերս ու ես] [[ՅուԹուբ]]ում

{{DEFAULTSORT:Թանաշյան, Արևիկ}}
[[Կատեգորիա:Հայ օպերային երգիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ սոպրանոներ]]
[[Կատեգորիա:Բեմական կեղծանուններ]]</text>
      <sha1>ftp4rc2vbkhc5pyrlf4d9uftrqde396</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արցախի վանական համալիրների ցանկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>733519</id>
    <revision>
      <id>8492510</id>
      <parentid>8463163</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:32:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5534" xml:space="preserve">Ստորև Ներկայացվում է [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|Արցախում]] գտնվող վանական համալիրների ցանկը&lt;ref&gt;Ցանկը կազմվել է Արցախի կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչությունը&lt;/ref&gt;

'''[[Մարտակերտի շրջան]]ի վանական համալիրների ցանկը'''

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width= | Անուն
! width=18% | Կառուցման տարեթիվ 
! width= | Բնակավայր
! width= | Դիրքը բնակավայրից
! width=18% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || || [[Կարմիր քարի վանք|Վանական համալիր «Կարմիր քարի վանք»]] || 11-14-րդ դարեր || [[Գետավան]] || գյուղից 7 կմ հս-ամ || Գետավան և Չարեկտար գյուղերի միջև
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Հոռեկա վանք.JPG|200px|Վանական համալիր «Հոռեկա վանք» (Գլխո վանք) Horeka Monastery]] || [[Հոռեկա վանք|Վանական համալիր «Հոռեկա վանք» (Գլխո վանք)]] || 13-18-րդ դարեր || [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ]] || գյուղից 4 կմ հր-ամ || Խարխլված
|-
|| 3 || || [[Խութավանք|Կիչանի «Անապատ» (Խութավանք)]] || 18-րդ դար || [[Կիչան]] || գյուղից 2 կմ հս-ամ || 
|-
|| 4 || || [[Մեսիս վանք|Վանք «Մեսիս»]] || 14-17-րդ դարեր || [[Հաթերք (ԼՂՀ)|Հաթերք]] || գյուղից 6 կմ հս || 
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Yeghishe Arakyal Monastery - Եղիշե առաքյալի վանք.JPG|200px|Եղիշե առաքյալի վանք Yeghishe Arakyal Monastery]] || [[Եղիշե առաքյալի վանք|Եղիշե առաքյալի վանք (Ջրվշտիկի վանք)]] || 12-13-րդ դարեր || [[Մատաղիս]] || գյուղից 7 կմ հս- ամ || Կանգուն
|-
|| 6 || || [[Մայրաքաղաք (Տիրամայր) վանք|Վանական համալիր «Մայրաքաղաք» (Տիրամայր)]] || 1181 թվական || [[Վաղուհաս]] || գյուղի մեջ ||
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Khatyrvank temple in Qozlu.jpg|200px|Վանական համալիր «Կարմիր վանք» Red Monastery]] || [[Կարմիրավան (վանք)|Վանական համալիր «Կարմիր վանք»]] || 1224 թվական || [[Վաղուհաս]] || գյուղից 3 կմ հր-ամ || Կիսավեր
|-
|| 8 || || [[Խաթրավանք|Վանական համալիր Խաթրավանք]] || 1204 թվական || [[Վաղուհաս]] || գյուղից 9 կմ հս-ամ || 
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Gandzasar01.JPG|200px|Վանական համալիր «Գանձասար» Gandzasar Monastery]] || [[Գանձասար|Վանական համալիր «Գանձասար»]] || 1216-1238 թվականներ || [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] || գյուղից 1 կմ ամ || Վերանորոգված է
|-
|| 10 || || [[Հավապտուկ վանք (Արցախ)|Վանական համալիր «Հավապտուկ»]] || 1163 թվական || [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] || գյուղից 1.6 կմ հր || Կիսավեր, «Ռուզանի բերդ» տեղավայր
|-
|| 11 || || [[Պառավաձորի վանք|Վանական համալիր «Պառավաձորի-վանք»]] || 12-13-րդ դարեր || [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] || գյուղից 3 կմ հր-ամ || Կիսավեր
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Yerits Mankants 14.jpg|200px|Երից Մանկանց Yerits Mankants Monastery]] || [[Երից Մանկանց|Երից Մանկանց վանք]] || 1691 թվական || [[Տոնաշեն]] || գյուղից 18 կմ հր-ամ || Կիսավեր
|-
|| 13 || || [[Կոշիկ անապատ|Վանական համալիր «Կոշիկ անապատ»]] || 12-13-րդ դարեր || [[Քոլատակ]] || գյուղից 8 կմ ամ || Կիսավեր
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Metsaranits vanq 19.jpg|200px|Վանական համալիր «Մեծառանից վանք» (Սբ. Հակոբավանք) Hakobavank Monastery]] || [[Հակոբավանք|Վանական համալիր «Մեծառանից վանք» (Սբ. Հակոբավանք)]] || 7-13-րդ դարեր || [[Քոլատակ]] || գյուղից 1կմ հս || Կիսավեր
|-
|}

== Տես նաև ==
* [[Արցախի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]
* [[Հայաստանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]
* [[ՀՀ վանական համալիրների ցանկ]]
* [[ՀՀ տաճարների ու եկեղեցական համալիրների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{ՎՊԵ|Monasteries in the Nagorno-Karabakh Republic}}

[[Կատեգորիա:Վանքեր ըստ երկրի|ԼՂՀ]]
[[Կատեգորիա:Հայկական ճարտարապետություն]]
[[Կատեգորիա:Ցանկեր:Ճարտարապետություն]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի Հայ Առաքելական գործող եկեղեցիներ և վանքեր]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի հոգևոր կենտրոններ]]</text>
      <sha1>cn4kg0ankzrld96x7gnnfq9ifridaou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աշոտ Ասլանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>734148</id>
    <revision>
      <id>8492026</id>
      <parentid>8183661</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:24:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>−[[Կատեգորիա:ԵՊՀ դասախոսներ]], −[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչներ]], −[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8354" xml:space="preserve">{{այլ|Աշոտ Ասլանյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Աշոտ Տիգրանի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային երկրաբան։ ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1965), ակադեմիկոս (1986)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/membersview.php?l=1&amp;id=37&amp;oid=&amp;oid2=&amp;d=1&amp;langid=1|title=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|website=www.sci.am|accessdate=2019-02-07}}&lt;/ref&gt;, պրոֆեսոր (1960), ՀԽՍՀ գիտության վաստկավոր գործիչ ([[1961]])։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (2).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (3).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
Ծնվել է փետրվարի 7-ին, Քարվանսարայում (այժմ՝ [[Իջևան]] քաղաք)։ ԽՄԿԿ անդամ 1945 թվականից։ Աշխատել [[ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտում]] (1944-1955 թվականներ), ապա ՀԽՍՀ Մինիստրների Խորհրդի երկրաբանական վարչությունում որպես գլխավոր ինժեներ (1954-1961 թվականներ) և պետ (1961-1965 թվականներ)։ 1965-1966 թվականներին եղել է [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ]]ի ռեկտոր, 1966 թվականից եղել է ՀԽՍՀ բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության նախարար։ Ասլանյանը դասախոսել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ում և Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում (1950 թվականից)։ Հեղինակ է տնտեսական և գործնական նշանակություն ունեցող աշխատությունների, որոնք հիմնված են առավելապես ճշգրիտ գիտությունների հետազոտման աքսիոմատիկ մեթոդի վրա։ Աշխատություններում լուսաբանված են ՀԽՍՀ երկրաբանական կառուցվածքը, օգտակար հանածոների տեղաբաշխման օրինաչափությունները, ինչպես նաև երկրաբանության ե երկրաֆիզիկայի ընդհանուր տեսական հարցերը։ 1968 թվականից եղել է Հայկական երկրաբանական ընկերության նախագահ, 1970 թվականից՝ Մոլորակաբանության միջազգային ասոցիացիայի անդամ։ Ընտրվել է ՀԽՍՀ 7-րդ և 8-րդ գումարումների Գերագույն Սովետի դեպուտատ&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարի 7-ին [[ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա]]յում տեղի է ունեցել Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով։ [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան|ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ Հովհաննես Կարապետյանի անվան Երկրաբանական թանգարանում]] կազմակերպվել է Ասլանյանի կյանքին ու գործունեությանը նվիրված ժանամակավոր ցուցադրություն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/newsview.php?id=234&amp;langid=1|title=Բազմավաստակ գիտնական Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով ՀՀ ԳԱԱ-ում|last=ակադեմիա|first=ՀՀ գիտությունների ազգային|website=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|accessdate=2019-02-11}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* «[[Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան]]»  (3)
* «Հայրենական պատերազմի» I աստիճանի շքանշան
* «Հայրենական պատերազմի» II աստիճանի շքանշան
* Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան
* Գերմանիայի Աբրահամ Վեռների անվան երկրաբանական միության մեդալ
* ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության Սեմենով-Տյանշանյան մեդալ

== Երկեր ==
* Исследование по теории тектонической деформации Земли, Е., 1955.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1957.
* Региональная геология Армении, Е.,  “Айпетрат”, 1958.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1961 (совместно с А.Т. Вегуни).
* Тектоническая схема Армянской ССР. М., 1970 (совместно с А.Т. Вегуни).
* К расчету скорости векового изменения радиуса Земли // Изв.АН Арм.ССР, Науки о Земле, 1978.
* История тектонического развития Тавро-Кавказской области : Кратк. очерк и критич. анализ. Ер.: изд-во АН Арм.ССР, 1984.
* Тектонические условия становления офиолитовых зон / А. Т. Асланян, М. А. Сатиан ; АН АрмССР, Ин-т геол. наук, 158, с., л. табл. ил. 21 см, Ереван Изд-во АН АрмССР 1987.
* Некоторые соотношения между нутационной динамикой и сейсмической активностью Земли // Изв. НАН РА, науки о Земле, 1990.

== Գրականություն ==
*Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения) Editorial, Board (1989) Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения). ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (1). pp.&amp;nbsp;75–77. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-02-15|title=Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения)|url=http://earth.asj-oa.am/2602/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=75–77|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.
* Ашот Тигранович Асланян, Editorial, Board (1989) ''Ашот Тигранович Асланян.'' ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (2). pp.&amp;nbsp;79–81. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-04-15|title=Ашот Тигранович Асланян|url=http://earth.asj-oa.am/2631/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=79–81|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Աշոտ}}

[[Կատեգորիա:Հայ երկրաբաններ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երկրաբանա-հանքաբանական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>avd1p5q9007kzvftx9p2u22b53rzrs4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492038</id>
      <parentid>8492026</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:55:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանակիրներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8238" xml:space="preserve">{{այլ|Աշոտ Ասլանյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Աշոտ Տիգրանի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային երկրաբան։ ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1965), ակադեմիկոս (1986)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/membersview.php?l=1&amp;id=37&amp;oid=&amp;oid2=&amp;d=1&amp;langid=1|title=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|website=www.sci.am|accessdate=2019-02-07}}&lt;/ref&gt;, պրոֆեսոր (1960), ՀԽՍՀ գիտության վաստկավոր գործիչ ([[1961]])։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (2).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (3).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
Ծնվել է փետրվարի 7-ին, Քարվանսարայում (այժմ՝ [[Իջևան]] քաղաք)։ ԽՄԿԿ անդամ 1945 թվականից։ Աշխատել [[ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտում]] (1944-1955 թվականներ), ապա ՀԽՍՀ Մինիստրների Խորհրդի երկրաբանական վարչությունում որպես գլխավոր ինժեներ (1954-1961 թվականներ) և պետ (1961-1965 թվականներ)։ 1965-1966 թվականներին եղել է [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ]]ի ռեկտոր, 1966 թվականից եղել է ՀԽՍՀ բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության նախարար։ Ասլանյանը դասախոսել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ում և Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում (1950 թվականից)։ Հեղինակ է տնտեսական և գործնական նշանակություն ունեցող աշխատությունների, որոնք հիմնված են առավելապես ճշգրիտ գիտությունների հետազոտման աքսիոմատիկ մեթոդի վրա։ Աշխատություններում լուսաբանված են ՀԽՍՀ երկրաբանական կառուցվածքը, օգտակար հանածոների տեղաբաշխման օրինաչափությունները, ինչպես նաև երկրաբանության ե երկրաֆիզիկայի ընդհանուր տեսական հարցերը։ 1968 թվականից եղել է Հայկական երկրաբանական ընկերության նախագահ, 1970 թվականից՝ Մոլորակաբանության միջազգային ասոցիացիայի անդամ։ Ընտրվել է ՀԽՍՀ 7-րդ և 8-րդ գումարումների Գերագույն Սովետի դեպուտատ&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարի 7-ին [[ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա]]յում տեղի է ունեցել Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով։ [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան|ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ Հովհաննես Կարապետյանի անվան Երկրաբանական թանգարանում]] կազմակերպվել է Ասլանյանի կյանքին ու գործունեությանը նվիրված ժանամակավոր ցուցադրություն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/newsview.php?id=234&amp;langid=1|title=Բազմավաստակ գիտնական Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով ՀՀ ԳԱԱ-ում|last=ակադեմիա|first=ՀՀ գիտությունների ազգային|website=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|accessdate=2019-02-11}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* «[[Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան]]»  (3)
* «Հայրենական պատերազմի» I աստիճանի շքանշան
* «Հայրենական պատերազմի» II աստիճանի շքանշան
* Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան
* Գերմանիայի Աբրահամ Վեռների անվան երկրաբանական միության մեդալ
* ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության Սեմենով-Տյանշանյան մեդալ

== Երկեր ==
* Исследование по теории тектонической деформации Земли, Е., 1955.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1957.
* Региональная геология Армении, Е.,  “Айпетрат”, 1958.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1961 (совместно с А.Т. Вегуни).
* Тектоническая схема Армянской ССР. М., 1970 (совместно с А.Т. Вегуни).
* К расчету скорости векового изменения радиуса Земли // Изв.АН Арм.ССР, Науки о Земле, 1978.
* История тектонического развития Тавро-Кавказской области : Кратк. очерк и критич. анализ. Ер.: изд-во АН Арм.ССР, 1984.
* Тектонические условия становления офиолитовых зон / А. Т. Асланян, М. А. Сатиан ; АН АрмССР, Ин-т геол. наук, 158, с., л. табл. ил. 21 см, Ереван Изд-во АН АрмССР 1987.
* Некоторые соотношения между нутационной динамикой и сейсмической активностью Земли // Изв. НАН РА, науки о Земле, 1990.

== Գրականություն ==
*Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения) Editorial, Board (1989) Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения). ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (1). pp.&amp;nbsp;75–77. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-02-15|title=Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения)|url=http://earth.asj-oa.am/2602/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=75–77|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.
* Ашот Тигранович Асланян, Editorial, Board (1989) ''Ашот Тигранович Асланян.'' ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (2). pp.&amp;nbsp;79–81. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-04-15|title=Ашот Тигранович Асланян|url=http://earth.asj-oa.am/2631/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=79–81|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Աշոտ}}

[[Կատեգորիա:Հայ երկրաբաններ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երկրաբանա-հանքաբանական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>b581w0v7hzluyiwrye4ujj5utdkm1rj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492041</id>
      <parentid>8492038</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:00:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8282" xml:space="preserve">{{այլ|Աշոտ Ասլանյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական
| պատկեր = Աշոտ Ասլանյան.jpg
}}
'''Աշոտ Տիգրանի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային երկրաբան։ ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1965), ակադեմիկոս (1986)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/membersview.php?l=1&amp;id=37&amp;oid=&amp;oid2=&amp;d=1&amp;langid=1|title=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|website=www.sci.am|accessdate=2019-02-07}}&lt;/ref&gt;, պրոֆեսոր (1960), ՀԽՍՀ գիտության վաստկավոր գործիչ (1961)։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (2).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
[[Պատկեր:Ashot Aslanyan 100 anniversary (3).jpg|մինի|Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված ցուցադրություն [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան]]ում]]
Ծնվել է փետրվարի 7-ին, Քարվանսարայում (այժմ՝ [[Իջևան]] քաղաք)։ ԽՄԿԿ անդամ 1945 թվականից։ Աշխատել [[ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտում]] (1944-1955 թվականներ), ապա ՀԽՍՀ Մինիստրների Խորհրդի երկրաբանական վարչությունում որպես գլխավոր ինժեներ (1954-1961 թվականներ) և պետ (1961-1965 թվականներ)։ 1965-1966 թվականներին եղել է [[Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ]]ի ռեկտոր, 1966 թվականից եղել է ՀԽՍՀ բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության նախարար։ Ասլանյանը դասախոսել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ում և Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում (1950 թվականից)։ Հեղինակ է տնտեսական և գործնական նշանակություն ունեցող աշխատությունների, որոնք հիմնված են առավելապես ճշգրիտ գիտությունների հետազոտման աքսիոմատիկ մեթոդի վրա։ Աշխատություններում լուսաբանված են ՀԽՍՀ երկրաբանական կառուցվածքը, օգտակար հանածոների տեղաբաշխման օրինաչափությունները, ինչպես նաև երկրաբանության ե երկրաֆիզիկայի ընդհանուր տեսական հարցերը։ 1968 թվականից եղել է Հայկական երկրաբանական ընկերության նախագահ, 1970 թվականից՝ Մոլորակաբանության միջազգային ասոցիացիայի անդամ։ Ընտրվել է ՀԽՍՀ 7-րդ և 8-րդ գումարումների Գերագույն Սովետի դեպուտատ&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարի 7-ին [[ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա]]յում տեղի է ունեցել Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով։ [[ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ երկրաբանական թանգարան|ՀՀ ԳԱԱ ԵԳԻ Հովհաննես Կարապետյանի անվան Երկրաբանական թանգարանում]] կազմակերպվել է Ասլանյանի կյանքին ու գործունեությանը նվիրված ժանամակավոր ցուցադրություն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sci.am/newsview.php?id=234&amp;langid=1|title=Բազմավաստակ գիտնական Աշոտ Ասլանյանի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով ՀՀ ԳԱԱ-ում|last=ակադեմիա|first=ՀՀ գիտությունների ազգային|website=ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա|accessdate=2019-02-11}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* «[[Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան]]»  (3)
* «Հայրենական պատերազմի» I աստիճանի շքանշան
* «Հայրենական պատերազմի» II աստիճանի շքանշան
* Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան
* Գերմանիայի Աբրահամ Վեռների անվան երկրաբանական միության մեդալ
* ԽՍՀՄ աշխարհագրական ընկերության Սեմենով-Տյանշանյան մեդալ

== Երկեր ==
* Исследование по теории тектонической деформации Земли, Е., 1955.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1957.
* Региональная геология Армении, Е.,  “Айпетрат”, 1958.
*Геологическая карта Армянской ССР. М., 1961 (совместно с А.Т. Вегуни).
* Тектоническая схема Армянской ССР. М., 1970 (совместно с А.Т. Вегуни).
* К расчету скорости векового изменения радиуса Земли // Изв.АН Арм.ССР, Науки о Земле, 1978.
* История тектонического развития Тавро-Кавказской области : Кратк. очерк и критич. анализ. Ер.: изд-во АН Арм.ССР, 1984.
* Тектонические условия становления офиолитовых зон / А. Т. Асланян, М. А. Сатиан ; АН АрмССР, Ин-т геол. наук, 158, с., л. табл. ил. 21 см, Ереван Изд-во АН АрмССР 1987.
* Некоторые соотношения между нутационной динамикой и сейсмической активностью Земли // Изв. НАН РА, науки о Земле, 1990.

== Գրականություն ==
*Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения) Editorial, Board (1989) Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения). ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (1). pp.&amp;nbsp;75–77. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-02-15|title=Ашот Тигранович Асланян (К семидесятилетию со дня рождения)|url=http://earth.asj-oa.am/2602/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=75–77|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.
* Ашот Тигранович Асланян, Editorial, Board (1989) ''Ашот Тигранович Асланян.'' ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին, 42 (2). pp.&amp;nbsp;79–81. ISSN 0515-961X&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Editorial|first=Board|date=1989-04-15|title=Ашот Тигранович Асланян|url=http://earth.asj-oa.am/2631/|journal=ՀԽՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր. Գիտություններ երկրի մասին|volume=42|pages=79–81|issn=0515-961X}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Աշոտ}}

[[Կատեգորիա:Հայ երկրաբաններ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Երկրաբանա-հանքաբանական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>9yea4s8s5sy8dh2abj2es62rkwg7g5e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրանդ Լիսբոա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>734221</id>
    <revision>
      <id>8492639</id>
      <parentid>7764716</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:41:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2984" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բարձրահարկ շինություն}}
'''Գրանդ Լիսբոա''' (新葡京), 47 հարկանի 258 մետր բարձրությամբ երկնաքեր, [[Մակաո]]յի ամենաբարձր շենքը։ Հյուրանոցը կառուցվել է [[2008]] թվականին, պոստմոդեռնիզմի ոճով (ուրվապատկերը լոտոսի ծաղիկ է հիշեցնում)։ Նախագծի արժեքը կազմել է 386 մլն դոլար։ Նախագիծն իրականացնող հանդիսացել է [[SJM Holdings]] ընկերությունը։ Կոմպլեքսն իր կազմում ներառում է 650 հյուրանոցային համարներ, [[2006 թվական]]ին բացված 8 հարկանի գնդաձև հարթակը՝ խաղատնով, խանութներով, ռեստոևաններով և բարերով, չորս ստորգետնյա հարկեր, ավտոկայանատեղի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.emporis.com/building/grand-lisboa-macau-china|title=Grand Lisboa|publisher=EMPORIS GMBH|lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://skyscrapercenter.com/building/grand-lisboa/789|title=Grand Lisboa|publisher=Council on Tall Buildings and Urban Habitat |lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://skyscraperpage.com/cities/?buildingID=35451|title=Hotel &amp; Casino Grand Lisboa|publisher=Skyscraper Source Media Inc.|lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.forbes.com/sites/muhammadcohen/2014/05/25/how-high-can-macau-casino-lows-go/|title=How High Can Macau Casino Lows Go?|publisher=Forbes|lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt;։

Բացի Գրանդ Լիսբոան, կոմպլեքսի մեջ մտնում են 15 հարկանի Լիսբոա հյուրանոցը (Lisboa Hotel)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.emporis.com/building/lisboa-hotel-macau-china|title=Lisboa Hotel|publisher=EMPORIS GMBH|lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt; և 19 հարկանի Լիսբոա խաղատունը (Casino Lisboa), որտեղ գտնվում է Մակաոի խոշորագույն խաղատներից մեկը, ինչպես նաև հյուրանոց, յոթ կոնֆերենց-դահլիճ, 13 ռեստորան և շոու-կաբարե&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.emporis.com/building/casino-lisboa-macau-china|title=Casino Lisboa|publisher=EMPORIS GMBH|lang=en|accessdate=2014-10-13}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
[[Պատկեր:Macau-Casino-Lisboa-at-night-Cimg0825.jpg|200px]]
[[Պատկեր:Grand Lisboa Bridge.jpg|200px]]
[[Պատկեր:Grand Lisboa Lobby View2.jpg|200px]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.grandlisboa.com/en/home/index.html Официальный сайт]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120831043636/http://www.grandlisboa.com/en/home/index.html |date=2012-08-31 }}

[[Կատեգորիա:Երկնաքերներ]]</text>
      <sha1>kbclf8fwhxer0dzsrc7c6zdz2wva87u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թուրիդ Բիրքելանդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>738466</id>
    <revision>
      <id>8492454</id>
      <parentid>7781046</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8904" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Թուրիդ Բիրքելանդ''' ({{lang-no|Turid Birkeland}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] [[մշակույթ]]ի գործիչ, հեռուսալրագրող, հաղորդավար, քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի լեյբորիստական կուսակցության անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|title = Turid Birkeland (53) er død|url = http://www.vg.no/nyheter/innenriks/turid-birkeland-53-er-doed/a/23585910/|publisher = VG}}&lt;/ref&gt;։ [[1996]] թ.-ից [[1997]] թվականներին դարձել է Նորվեգիայի մշակույթի նախարար։ Աշխատել է հեռուստատեսային ոլորտում։ Հեղինակել է բազմաթիվ հեռուստածրագրեր և գրքեր։ Կազմակերպել է կամերային երաժշտության համերգներ&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|author = TV 2 AS|title = Turid Birkeland (53) er død|url = http://www.tv2.no/a/7838821|publisher = TV 2}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==

Թուրիդ Բիրքելանդը ծնվել է [[1962]] թվականի [[նոյեմբերի 5]]-ին նորվեգական [[Հյոուգեսուն]] քաղաքում։ Նրա հայրը դարձավ Նորվեգական երկաթի և մետաղամշակման խորհուրդի քարտուղար 1970-ական թվականներին։ Դրանից հետո էլ  Նորվեգիայի արհմիությունների միացյալ դաշնության քարտուղար ու Սյորմարկա քաղաքի դպրոցի տնօրեն։

Թուրիդ Բիրքելանդը միջնակարգ կրթությունը ստացել է մայրաքաղաք [[Օսլո]]յի Բյորկյոյի գիմնազիայում։ Այն ավարտել է [[1981]] թվականին։ Որից անմիջապես հետո ընդունվում է քոլեջ ու սովորում հընթացս [[1982]]-[[1983]]  թվականների։ Ավարտելուց հետո Թուրիդ Բիրքելանդը քննություն հանձնեց [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայական]] գիտությունների բնագավառում։

=== Կարիերա ===
[[1985]] թ.-ից [[1992]] թվականներին անդամակցում է Աշխատող երիտասարդների խորհրդին։ Բիրքելանդը ընտրվեց Նորվեգիայի պառլամենտի ներկայացուցչի տեղակալ [[1985]] թվականին կայացած պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ։ Թուրիդ Բիրքելանդը նաև Եկեղեցական գործի մշտական կոմիտեի անդամ էր&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|date = 2008-07-08|lang = en-GB|title = The Standing Committee on Education, Research and Church Affairs|url = https://www.stortinget.no/en/In-English/Standing-Commitees/The-Standing-Committee-on-Education-Research-and-Church-Affairs/|publisher = Stortinget}}&lt;/ref&gt;։ [[1993]] թվականից [[1994]] թվականները աշխատանքի է անցնում «Օգնություն նորվեգացի ժողովրդին» բարեգործական հիմնադրամում և  Նորվեգիայի Արհմիությոնների բրյուսելյան  մասնաճյուղում&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|lang = no|title = Landsorganisasjonen i Norge|url = http://www.lo.no/|publisher = Landsorganisasjonen Norge}}&lt;/ref&gt;։ 1994 թվականին Թուրիդ Բիրքելանդը դարձավ Նորվեգիայի [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]] կազմում ընդգրկվելու հանձնաժողովի ղեկավարներից մեկը։ Սակայն այս հարցի շուրջ ռեֆերենդումը անցավ ապարդյուն&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate = 2016-02-14|first = Сергей|last = Джанян|language = Russian|work = Радио Свобода|title = Норвегия и ЕС: рядом, но не вместе|url = http://www.svoboda.org/content/article/26576309.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate = 2016-02-14|first = Сергей|last = Сенинский|language = Russian|work = Радио Свобода|title = Норвегия по-прежнему не стремится в Евросоюз|url = http://www.svoboda.org/content/article/25087581.html}}&lt;/ref&gt;։ [[1995]]-[[1996]] թվականների ընթացքում աշխատանքի անցավ «ТВ+», «Reiseradioen» և «TVNorge» հեռուստաընկերություններում։

[[1996]] թվականի հոկտեմբերից [[1997]] թվականի հոկտեմբեր Թուրիդ Բիրքելանդը դարձավ Նորվեգիայի մշակույթի նախարաը&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|author = Government.no|date = 2013-10-25|lang = en-GB|title = Norwegian Ministry of Culture|url = https://www.regjeringen.no/en/the-government/previous-governments/ministries-and-offices/government-secretariats-and-ministries-s/ministries-since-1814/ministry-of-culture-and-church-affairs/id426298/|publisher = Government.no}}&lt;/ref&gt;։

Հետո Թուրիդը կրկին վերադառնում է լրագրողի մասնագիտությանը։ [[1998]] թվականին նա վերադառնում է  «Reiseradioen» հեռուստաալիք։ 1998 թ.-ից [[1999]] թվականը որպես հաղորդավար է աշխատել «NRK2» հեռուստատեսային ալիքում։ 1999 թ.-ից [[2001]] թվականներին նա «Rubicon TV» ալիքը պրոդյուսերն ու մենեջերն էր։ 2001 թ.-ից մինչև [[2004]] թվականը [[Նորվեգիայի հեռարձակող ընկերություն]] հեռուստաալիքի մշակութային հաղորդաշարերի բաժնի ղեկավարը։ [[2007]] թ.-ից մինչև [[2012]] թվականը Նորվեգիայի ամենամեծ «Telenor» հեռուստաընկերության խորհրդի անդամ է եղել իսկ [[2009]] թվականից՝ Նորվեգիայի երաժշտական ակադեմիայում։

[[1997]] թվականից մինչև [[2001]] թվականը Թուրիդ Բիրքելանդը ղեկավարել է Ռիսյորի երաժշտական փառատոնը (Risør&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|title = Фестивали и праздники » Норвегия - туризм, отдых, достопримечательности, советы туристам|url = http://norwaylife.net/culture/15-festivali-i-prazdniki.html|publisher = norwaylife.net|archive-date = 2016-02-22|archive-url = https://web.archive.org/web/20160222102000/http://norwaylife.net/culture/15-festivali-i-prazdniki.html|dead-url = yes}}&lt;/ref&gt;):

[[2011]] թվականին Թուրիդ Բիրքելանդի մոտ ախտորոշում են [[միելոֆիբրոզ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|accessdate = 2016-02-14|title = Миелофиброз: причины, симптомы, диагностика, лечение {{!}} Компетентно о здоровье на iLive|url = http://ilive.com.ua/health/mielofibroz-prichiny-simptomy-diagnostika-lechenie_78746i15942.html|publisher = ilive.com.ua}}&lt;/ref&gt;։

Թուրիդ Բիրքելանդն իր մահկանացուն կնքում է հիսուներեք տարեկան հասակում՝ [[2015]] թվականի [[դեկտեմբերի 24]]-ին մայրաքաղաք [[Օսլո]]յում։

== Աշխատություններ==
* Turid Birkeland og [[Sigurd Sandvin]]: ''Alle fakta på bordet''. Oslo, 1992 EU-fakta
* ''Stockholm – Din guide til storbyen!'' [[Damm]], 2001 ISBN 82-517-8792-0
* ''London – Din guide til storbyen!'' Damm, 2005. ISBN 82-496-0701-5
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web|accessdate = 2016-02-14|title = En påminnelse om Turid Birkeland|url = http://www.nrk.no/ytring/en-paminnelse-om-turid-birkeland-1.12722375|publisher = NRK}}
* {{Cite web|accessdate = 2016-02-14|title = Til minne om Turid Birkeland - dagsavisen.no|url = http://www.dagsavisen.no/innenriks/til-minne-om-turid-birkeland-1.668690|publisher = www.dagsavisen.no}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Բիրքելանդ, Թուրիդ}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի հաղորդավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիացի քաղծառայողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>qdewhcmdol9f68epkpap1ipgw52ek2j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էռնա Սուլբերգ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>738561</id>
    <revision>
      <id>8492281</id>
      <parentid>7777295</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4876" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Էռնա Սուլբերգ
 | բնօրինակ անուն = Erna Solberg
 | պատկեր = Erna_Solberg,_Wesenberg,_2011_(1).jpg
 | պատկերի լայնություն = 280px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = 
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = 
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = [[փետրվարի 24]], [[1961]]
 | ծննդավայր = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]] [[Բերգեն]]
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = Պահպանողական &lt;br&gt; կուսակցություն
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Էռնա Սուլբերգ''' ({{lang-no|Erna Solberg}}, [[փետրվարի 24]], [[1961]], [[Բերգեն]], [[Նորվեգիա]]), նորվեգացի պետական և քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի օրենսդրության ղեկավար։ [[2004 թվական]]ից Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության ղեկավարն է, իսկ [[2013 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 16]]-ից՝ Նորվեգիայի վարչապետը։

== Կենսագրություն ==
Էռնա Սուլբերգը ծնվել է [[1961 թվական]]ին [[Նորվեգիա]]յի [[Բերգեն]] քաղաքում։ Դպրոցական տարիներին նա մի շարք խնդիրներ է ունեցել սովորելու հետ՝ կապված [[դիսլեքսիա]]յի հետ&lt;ref&gt;[http://www.norge.ru/erna_solberg Էռնա Սուլբերգի կենսագրությունը]&lt;/ref&gt;։ Դպրոցում նա եղել է նվագախմբի անդամ և հաճախել է դաշնամուրի դասերի։

Ավարտելով ավագ դպրոցը, նա ընդունվել է [[Բերգենի համալսարան]], որն էլ ավարտել է [[1986 թվական]]ին։ Ավարտելով համալսարանը՝ Էռնան ստանում է սոցիոլոգի և քաղաքագետի որակավորումներ։

Դեռևս երիտասարդ տարիքից նա դարձավ Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության անդամ։ [[1989 թվական]]ին դարձել Նորվեգիայի խորհրդարանի մշտական անդամ։

[[2001 թվական]]ին նա միացել է Կյել Մագնե Բոնդևիկի կառավարությանը։ Կառավարությունում աշխատել է չորս տարի։ [[2004 թվական]]ի [[մայիսի 9]]-ին դարձել է Նորվեգիայի թագավորության պահպանողական կուսակցության առաջնորդը։

[[2013 թվական]]ի սեպտեմբերին Էռնան հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում՝ առաջ անցնելով մյուս չորս աջակողմյան թեկնածուներին։ Յենս Ստոլտենբերգի հրաժարականից հետո հոկտեմբերի 16-ին ստանձնել է Նորվեգիայի վարչապետի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/politikk/Dette-er-utfordringene-som-moter-de-nye-statsradene-7341175.html#.UmAb8OWg7sw Էռնա Սուլբերգը Նորվեգիայի նոր վարչապետն է]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ}}

{{Պորտալ|Կենսագրություն|Նորվեգիա}}

{{DEFAULTSORT:Սուլբերգ, Էռնա}}
[[Կատեգորիա:1961 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 24 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգեն քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>9gafrzjblwptwmosnmitre6hd55h4s0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492286</id>
      <parentid>8492281</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:16:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3342" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էռնա Սուլբերգ''' ({{lang-no|Erna Solberg}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի պետական և քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի օրենսդրության ղեկավար։ [[2004 թվական]]ից Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության ղեկավարն է, իսկ [[2013 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 16]]-ից՝ Նորվեգիայի վարչապետը։

== Կենսագրություն ==
Էռնա Սուլբերգը ծնվել է [[1961 թվական]]ին [[Նորվեգիա]]յի [[Բերգեն]] քաղաքում։ Դպրոցական տարիներին նա մի շարք խնդիրներ է ունեցել սովորելու հետ՝ կապված [[դիսլեքսիա]]յի հետ&lt;ref&gt;[http://www.norge.ru/erna_solberg Էռնա Սուլբերգի կենսագրությունը]&lt;/ref&gt;։ Դպրոցում նա եղել է նվագախմբի անդամ և հաճախել է դաշնամուրի դասերի։

Ավարտելով ավագ դպրոցը, նա ընդունվել է [[Բերգենի համալսարան]], որն էլ ավարտել է [[1986 թվական]]ին։ Ավարտելով համալսարանը՝ Էռնան ստանում է սոցիոլոգի և քաղաքագետի որակավորումներ։

Դեռևս երիտասարդ տարիքից նա դարձավ Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության անդամ։ [[1989 թվական]]ին դարձել Նորվեգիայի խորհրդարանի մշտական անդամ։

[[2001 թվական]]ին նա միացել է Կյել Մագնե Բոնդևիկի կառավարությանը։ Կառավարությունում աշխատել է չորս տարի։ [[2004 թվական]]ի [[մայիսի 9]]-ին դարձել է Նորվեգիայի թագավորության պահպանողական կուսակցության առաջնորդը։

[[2013 թվական]]ի սեպտեմբերին Էռնան հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում՝ առաջ անցնելով մյուս չորս աջակողմյան թեկնածուներին։ Յենս Ստոլտենբերգի հրաժարականից հետո հոկտեմբերի 16-ին ստանձնել է Նորվեգիայի վարչապետի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/politikk/Dette-er-utfordringene-som-moter-de-nye-statsradene-7341175.html#.UmAb8OWg7sw Էռնա Սուլբերգը Նորվեգիայի նոր վարչապետն է]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ}}

{{Պորտալ|Կենսագրություն|Նորվեգիա}}

{{DEFAULTSORT:Սուլբերգ, Էռնա}}
[[Կատեգորիա:1961 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 24 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգեն քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>otka0oweafbuzr073dhh6148mqepgwk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492465</id>
      <parentid>8492286</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:18:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3431" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էռնա Սուլբերգ''' ({{lang-no|Erna Solberg}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի պետական և քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի օրենսդրության ղեկավար։ [[2004 թվական]]ից Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության ղեկավարն է, իսկ [[2013 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 16]]-ից՝ Նորվեգիայի վարչապետը։

== Կենսագրություն ==
Էռնա Սուլբերգը ծնվել է [[1961 թվական]]ին [[Նորվեգիա]]յի [[Բերգեն]] քաղաքում։ Դպրոցական տարիներին նա մի շարք խնդիրներ է ունեցել սովորելու հետ՝ կապված [[դիսլեքսիա]]յի հետ&lt;ref&gt;[http://www.norge.ru/erna_solberg Էռնա Սուլբերգի կենսագրությունը]&lt;/ref&gt;։ Դպրոցում նա եղել է նվագախմբի անդամ և հաճախել է դաշնամուրի դասերի։

Ավարտելով ավագ դպրոցը, նա ընդունվել է [[Բերգենի համալսարան]], որն էլ ավարտել է [[1986 թվական]]ին։ Ավարտելով համալսարանը՝ Էռնան ստանում է սոցիոլոգի և քաղաքագետի որակավորումներ։

Դեռևս երիտասարդ տարիքից նա դարձավ Նորվեգիայի պահպանողական կուսակցության անդամ։ [[1989 թվական]]ին դարձել Նորվեգիայի խորհրդարանի մշտական անդամ։

[[2001 թվական]]ին նա միացել է Կյել Մագնե Բոնդևիկի կառավարությանը։ Կառավարությունում աշխատել է չորս տարի։ [[2004 թվական]]ի [[մայիսի 9]]-ին դարձել է Նորվեգիայի թագավորության պահպանողական կուսակցության առաջնորդը։

[[2013 թվական]]ի սեպտեմբերին Էռնան հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում՝ առաջ անցնելով մյուս չորս աջակողմյան թեկնածուներին։ Յենս Ստոլտենբերգի հրաժարականից հետո հոկտեմբերի 16-ին ստանձնել է Նորվեգիայի վարչապետի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/politikk/Dette-er-utfordringene-som-moter-de-nye-statsradene-7341175.html#.UmAb8OWg7sw Էռնա Սուլբերգը Նորվեգիայի նոր վարչապետն է]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ}}

{{Պորտալ|Կենսագրություն|Նորվեգիա}}

{{DEFAULTSORT:Սուլբերգ, Էռնա}}
[[Կատեգորիա:1961 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 24 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգեն քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mw170fatqsdrv52df8m1lwl0m06h9rj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գարեգին Ասլանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>739181</id>
    <revision>
      <id>8492689</id>
      <parentid>8463999</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:10:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2158" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ|պատկեր=Գարեգին Ասլանյան.png}}
'''Գարեգին Խաչիկի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային կինոօպերատոր, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1965)։ 

== Կենսագրություն ==
Գարեգին Ասլանյանը ծնվել է Վանում 1906 թվականին։ 1935 թվականին ավարտել է [[Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի համառուսական պետական ինստիտուտ|Մոսկվայի Կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտի]] օպերատաորական ֆակուլտետը։

1936-1939 թվականներին եղել է Մոստեխֆիլմի, 1940 թվականից՝ Հայֆիլմի կինոփաստագրական բաժնի, 1959 թվականից՝ Հայաստանի վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայի օպերատոր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=3377|title=AV Production - Գարեգին Ասլանյան|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2016-11-18}}&lt;/ref&gt;։

== Ֆիլմեր ==
* «Գեներալ Բաղրամյան» (1945)
* «Թամանյան դիվիզիայի վերադարձը» (1945)
* «Սևանի կասկադը» (1948)
* «Գևորգ Բաշինջադյան» (1957)
* «Պոեմ Հայաստանի մասին» (1961, համատեղ)
* «Մեսրոպ Մաշտոց» (1962)
* «Թանգարան բաց երկնքի տակ» (1963)
* «Ամբողջ սրտով» (նաև սցենար, ռեժիսոր)
* «Նելսոն ՍՏեփանյան» (1965)
* «Երևանյան լիճ» (1969)
* «Ղուկաս Ղուկասյան» (1970)
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Գարեգին}}
[[Կատեգորիա:Հայ կինոօպերատորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:ՎԳԻԿ-ի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>3y6p8nu2pjwhqcmhgexwebyu59098dr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492690</id>
      <parentid>8492689</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:13:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2065" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| պատկեր = Գարեգին Ասլանյան.png
}}
'''Գարեգին Խաչիկի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային կինոօպերատոր, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1965)։ 

== Կենսագրություն ==
Գարեգին Ասլանյանը ծնվել է Վանում 1906 թվականին։ 1935 թվականին ավարտել է [[Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի համառուսական պետական ինստիտուտ|Մոսկվայի Կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտի]] օպերատաորական ֆակուլտետը։

1936-1939 թվականներին եղել է Մոստեխֆիլմի, 1940 թվականից՝ Հայֆիլմի կինոփաստագրական բաժնի, 1959 թվականից՝ Հայաստանի վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայի օպերատոր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=3377|title=AV Production - Գարեգին Ասլանյան|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2016-11-18}}&lt;/ref&gt;։

== Ֆիլմեր ==
* «Գեներալ Բաղրամյան» (1945)
* «Թամանյան դիվիզիայի վերադարձը» (1945)
* «Սևանի կասկադը» (1948)
* «Գևորգ Բաշինջադյան» (1957)
* «Պոեմ Հայաստանի մասին» (1961, համատեղ)
* «Մեսրոպ Մաշտոց» (1962)
* «Թանգարան բաց երկնքի տակ» (1963)
* «Ամբողջ սրտով» (նաև սցենար, ռեժիսոր)
* «Նելսոն Ստեփանյան» (1965)
* «Երևանյան լիճ» (1969)
* «Ղուկաս Ղուկասյան» (1970)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Գարեգին}}

[[Կատեգորիա:Հայ կինոօպերատորներ]]
[[Կատեգորիա:ՎԳԻԿ-ի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>dpu3wocige49u6ubrsec2b3l4g2bdn9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492691</id>
      <parentid>8492690</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:17:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:ՎԳԻԿ-ի շրջանավարտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2003" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| պատկեր = Գարեգին Ասլանյան.png
}}
'''Գարեգին Խաչիկի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային կինոօպերատոր, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1965)։ 

== Կենսագրություն ==
Գարեգին Ասլանյանը ծնվել է Վանում 1906 թվականին։ 1935 թվականին ավարտել է [[Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի համառուսական պետական ինստիտուտ|Մոսկվայի Կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտի]] օպերատաորական ֆակուլտետը։

1936-1939 թվականներին եղել է Մոստեխֆիլմի, 1940 թվականից՝ Հայֆիլմի կինոփաստագրական բաժնի, 1959 թվականից՝ Հայաստանի վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայի օպերատոր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://avproduction.am/?ln=am&amp;page=person&amp;id=3377|title=AV Production - Գարեգին Ասլանյան|last=Baghdasaryan|first=Aram|website=avproduction.am|accessdate=2016-11-18}}&lt;/ref&gt;։

== Ֆիլմեր ==
* «Գեներալ Բաղրամյան» (1945)
* «Թամանյան դիվիզիայի վերադարձը» (1945)
* «Սևանի կասկադը» (1948)
* «Գևորգ Բաշինջադյան» (1957)
* «Պոեմ Հայաստանի մասին» (1961, համատեղ)
* «Մեսրոպ Մաշտոց» (1962)
* «Թանգարան բաց երկնքի տակ» (1963)
* «Ամբողջ սրտով» (նաև սցենար, ռեժիսոր)
* «Նելսոն Ստեփանյան» (1965)
* «Երևանյան լիճ» (1969)
* «Ղուկաս Ղուկասյան» (1970)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Գարեգին}}

[[Կատեգորիա:Հայ կինոօպերատորներ]]</text>
      <sha1>f7vaizdzpxnpj54i3hc51t2l5r4h65j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գուրգեն Ասլանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>739183</id>
    <revision>
      <id>8492694</id>
      <parentid>8019534</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:39:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1911" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Գուրգեն Շաքարի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային ագրոքիմիկոս։ Գյուղատնտեսական գիտությունների դոկտոր (1956)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[սեպտեմբերի 23]]-ին, Քարվանսարայում (այժմ՝ [[Իջևան]])։ Ավարտել է [[Հայկական գյուղատնտեսական ակադեմիա|Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտը]] (1931)։ Եղել է ՀԽՍՀ Երկրագործության գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրենի տեղակալ (1944-1952, 1955-1960)։ Աշխատությունները նվիրված են ագրոքիմիայի և պարարտացման տարբեր հարցերին, հատկապես կարևոր են բույսերի վրա միկրոտարրերի ֆիզիոլոգիական ազդեցության վերաբերյալ հետազոտությունները։ [ԽՄԿԿ]] անդամ 1943 թվականին։Մահացել է հոկտեմբերի 8-ին, Երևանում։

== Երկեր ==
* Հացահատիկային կուլտուրաների պարարտացումը, Երևան, 1951։
* Դաշտային կուլտուրաների պարարտացումը Հայկական ԽՍՌ-ում, Երևան, 1959։
* Закавказское совещание по агрохимии, 1959: т.л. (Редкол.: Г. С. Давтян, Е. М. Мовсисян, Г. Ш. Асланян и др.)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Գուրգեն}}

[[Կատեգորիա:Հայ ագրոքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>97jjbc9gjbqdemct669ll4hchxfdgi0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492695</id>
      <parentid>8492694</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:42:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1912" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Գուրգեն Շաքարի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ խորհրդային ագրոքիմիկոս։ Գյուղատնտեսական գիտությունների դոկտոր (1956)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[սեպտեմբերի 23]]-ին, Քարվանսարայում (այժմ՝ [[Իջևան]])։ Ավարտել է [[Հայկական գյուղատնտեսական ակադեմիա|Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտը]] (1931)։ Եղել է ՀԽՍՀ Երկրագործության գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրենի տեղակալ (1944-1952, 1955-1960)։ Աշխատությունները նվիրված են ագրոքիմիայի և պարարտացման տարբեր հարցերին, հատկապես կարևոր են բույսերի վրա միկրոտարրերի ֆիզիոլոգիական ազդեցության վերաբերյալ հետազոտությունները։ [[ԽՄԿԿ]] անդամ 1943 թվականին։Մահացել է հոկտեմբերի 8-ին, Երևանում։

== Երկեր ==
* Հացահատիկային կուլտուրաների պարարտացումը, Երևան, 1951։
* Դաշտային կուլտուրաների պարարտացումը Հայկական ԽՍՌ-ում, Երևան, 1959։
* Закавказское совещание по агрохимии, 1959: т.л. (Редкол.: Г. С. Давтян, Е. М. Мовсисян, Г. Ш. Асланян и др.)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Գուրգեն}}

[[Կատեգորիա:Հայ ագրոքիմիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Գյուղատնտեսական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>ssslt1lch1p9r82x6197f70ultjhih7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հելգա Փեդերսոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>739569</id>
    <revision>
      <id>8492462</id>
      <parentid>7807701</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4185" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Հելգա Փեդերսոն''' ({{lang-no|Helga Pedersen}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի սաամների քաղաքական գործիչ, նախկինում Ստորտինգի անդամ և Նորվեգիայի ձկնորսության և ափային ադմինիստրացիայի նախարար (2005—2009), Նորվեգիայի բանվորական ընկերության պառլամենտական ֆրակցիայի ներկայացուցիչ (2009—2013), [[Ֆինմարք]] ֆյուլքեի քաղաքապետ (2003—2005):

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1973 թվականի հունվարի 13-ին [[Նորվեգիա]]յի արևելյան շրջաններից մեկում` Սյոր-Վարանգերում, ավելի ուշ ընտանիքը տեղափոխվել է Վեստերտանա (Vestertana), Տանայի շրջան։ Հայրը` Տերյե Պեդերսոնը (ծնվ. 1941) զբաղվել է [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությամբ]], [[Ձկնորսություն|ձկնորսությամբ]], շրջանի քաղաքական գործիչներից էր, մայրը` Յորդիս Լանգհոլմը (Hjørdis Langholm) (ծնվ. 1942, Jæren) աշխատել է որպես բուժքույր։ Իր երեք եղբայրների հետ Հելգան մեծացել է սաամական մշակույթի միջավայրում։

[[Պատկեր:Helga Pedersen 2005-10-17.jpg|thumb|left|Հելգա Պեդերսոնը Նորվեգիայի ձկնորսության և ափային ադմինիստրացիայի նախարար աշխատելու ժամանակ (2005)]]
Տարրական դպրոցն ավարտել է Վեստերտանտում և երկրորդ աստիճանը` Վադսյոյում։ Մեկ տարի սովորել է [[Ֆրանսիա]]յի Բայոյի վարժարանում։ [[1996]] թվականին ավարտել է [[Բերգենի համալսարան]]ի ռուսերենի բաժինը` ստանալով բակալավրի դիպլոմ, իսկ [[1998]] թվականին Տրյոմսի համալսարանում ստացել է դիպլոմ` պատմության բաժինն ավարտելու համար։

1992-1993 թվականներին Տանա կոմունայի ''Boftsa Oppvekstsenter'' գյուղական դպրոցում աշխատել է որպես ուսուցիչ և ուսուցչի օգնական։

1998-2000 թվականներին [[Ֆինմարք]]ի շինարարական ադմինիստրացիայում աշխատել է որպես խորհրդատու։

Պեդերսոնն ու իր երկու աղջիկները պաշտոնապես պատկանում են [[Նորվեգիայի սաամներ]]ի փոքրամասնությանը և Նորվեգիայի սաամական պառլամենտի ընտրություններում, նաև գյուղատնտեսության մեջ հարկային ոլորտում ունեն մի շարք առավելություններ։ Պեդերսոնն ազատ խոսում է սաամերեն և պաշտոնական ընդունելությունների և տոնակատարությունների ժամանակ հագնում է սաամական ավանդական հագուստ&lt;ref&gt;Opedal, Hallgeir. [http://www.dagbladet.no/magasinet/2008/07/12/540497.html Hjem til Helga.] Dagbladet.no. {{ref-no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=HPED&amp;tab=Biography Pedersen, Helga (1973-)] {{ref-no}}

{{DEFAULTSORT:Փեդերսոն, Հելգա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կոպենհագենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ghr2ektpxqlb2lz39ks8q9h38z1foww</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրու Հարլեմ Բրունթլան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>739920</id>
    <revision>
      <id>8492290</id>
      <parentid>8490577</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10212" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Գրու Հարլեմ Բրունթլան''' ({{lang-no|Gro Harlem Brundtland}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի հասարակական և քաղաքական գործիչ։ 1981-1996 թվականների ընթացքում երեք անգամ ընտրվել է [[Նորվեգիա]]յի վարչապետ, [[1974]]-[[1979]] թվականներին եղել է Նորվեգիայի բնապահպանության նախարարը։ [[1998]]-[[2003]] թվականներին զբաղեցրել է [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] գործադիր տնօրենի պաշտոնը։ [[2007]] թվականի [[մայիսի 1]]-ից [[ՄԱԿ]]-ի գլխավոր քարտուղարի դեսպանն է կլիմայի փոփոխության հարցերով։

== Կենսագրություն ==
Գրու Հարլեմը ծնվել է [[1939]] թվականի [[ապրիլի 20]]-ին նորվեգացի բժիշկ, քաղաքական գործիչ [[Նորվեգական բանվորական կուսակցություն|Նորվեգական բանվորական կուսակցության]] անդամ Գուդմունդ Հարլեմի ընտանիքում։ Մայրը [[Շվեդիա]]յի հպատակ է եղել։ 1960 թվականին Գրուն ամուսնացել է Արնե Ուլաֆ Բրունթլանի հետ։ 1963 թվականին բժշկության դոկտորի աստիճանով ավարտել է [[Օսլոյի համալսարան]]ը, իսկ [[1965]] թվականին ընդհանուր առողջապահության մագիստրոսի կոչումով` [[Հարվարդի համալսարան]]ը։ 1966-1969 թվականներին աշխատել է բժիշկ Նորվեգիայի առողջապահական համակարգում։ [[1969]] թվականից աշխատել է բժիշկ Օսլոյի հասարակական դպրոցների առողջապահության ծառայությունում։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
Ինչպես և հայրը, Գրու Հարլեմը ևս Նորվեգական բանվորական կուսակցության անդամ է։ 1974-1979 թվականներին զբաղեցրել է Նորվեգիայի բնապահպանության նախարարի պաշտոնը։

[[1981]] թվականին նա դառնում է կուսակցության ղեկավար և ստանում վարչապետի պաշտոն, քանի որ իր կուսակցությունը խորհրդարանում մեծամասնություն էր կազմում։ Այդ պաշտոնը նա զբաղեցրել է փետրվարի 4-ից մինչև [[1981]] թվականի հոկտեմբերի 14-ը։ Նա դարձել է առաջին կին վարչապետը Նորվեգիայում։ 1986 թվականի մայիսի 9-ից մինչև 1989 թվականի հոկտեմբերի 16-ը նա կրկին զբաղեցրել է այդ պաշտոնը։ Նախարարների այդ կաբինետն աչքի է ընկել կանանց մեծ թվով. 18 նախարարներից 8-ը կին են եղել։ [[1990]] թվականի նոյեմբերի 3-ին Գրու Հարլեմը երրորդ անգամ է դառնում վարչապետ։ 1992 թվականին նա թողնում է պաշտոնը` տեղը զիջելով Տուրբյորն Յագլանդին։ 1994 թվականին Գրու Հարլեմն արժանացել է Կառլ Մեծի մրցանակին Եվրոպայի միավորման գործում իր ներդրումների համար։ [[1996]] թվականին թողել է վարչապետի պաշտոնը և հեռացել քաղաքականությունից։

Գրու Հարլեմը ներկա է եղել [[Բիլդերբուրգյան ակումբ]]ի հավաքույթներին, Մադրիդյան ակումբի անդամ է։

Վարչապետի պաշտոնում Գրու Հարլեմը հայտնի է եղել իր մուլտիմշակութային քաղաքականությամբ` կողմ լինելով մշակութային տարբերությունների պահպանմանն ու զարգացմանը։ [[2011]] թվականի [[հուլիսի 22]]-ի [[Անդերս Բրեյվիկ]]ը, հարձակում գործելով Նորվեգական բանվորական կուսակցության երիտասարդական ճամբարի վրա, հայտարարել է, որ իր գլխավոր նպատակն է եղել սպանել Գրու Հարլեմին։ Սակայն Գրուին հաջողվել է զերծ մնալ նրա հարձակումից, քանի որ դեպքից մի քանի ժամ առաջ լքել էր Ուտյոա կղզին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsbalt.ru/detail/?lidsort=comment&amp;ID=918&amp;sphrase_id=2236|title=Главной целью террориста, устроившего стрельбу на острове Утойа, была экс-премьер Норвегии|издательство=NewsBalt|дата=25-07-2011|accessdate=2016-11-22|archive-date=2016-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160326105419/http://newsbalt.ru/detail/?id=918&amp;lidsort=comment&amp;sphrase_id=2236|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Աշխատանք միջազգային կազմակերպություններում ===
[[1983]] թվականին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար [[Խավիեր Պերես դե Կուելյար]]ը Գրու Հարլեմին հրավիրել է ղեկավարելու ՄԱԿ-ի` շրջակա միջավայրի պահպանության միջազգային հանձնաժողովը, որը զբաղվում էր կայուն զարգացման մշակմամբ և հասարակական լայն ու բաց քննարկումներով։ Իր ունեցած նշանակալից դերի համար հանձնաժողովը հաճախ անվանել են «Բրունթլանի հանձնաժողով»։ 1987 թվականին հանձնաժողովը հրապարակել է «Մեր ընդհանուր ապագան» զեկուցումը, որ հայտնի է «Բրունթլանի հաշվետվություն» անունով։ Այն նվիրված է եղել կայուն զարգացման միասնական օպտիմալ տարբերակ ընտրելուն։ Հանձնաժողովը «21-րդ դարի օրակարգ» ծրագրի շրջանակներում [[1992]] թվականին մասնակցել է «Երկրի գագաթնաժողովի» անցկացմանը։

[[1998]] թվականի մայիսին Գրու Հարլեմ Բրունթլանը ընտրվել է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության գործադիր տնօրեն։ Նա անդամակցել է մակրոտնտեսության և առողջապահության հանձնաժողովին, որը գլխավորել է Ջեֆրի Սաքսը։ Գրուն պայքարել է բռնության դեմ` այն համարելով հասարակական առողջապահության հիմնախնդիր, գլխավորել է ծխելու դեմ միջազգային պայքարը։ Նրա ղեկավարությամբ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը դարձել է առաջին խոշոր գործատուն, ով աշխատանքի ընդունման նախապայման է դրել ծխելու վնասակար սովորույթից զերծ լինելը։ [[2003]] թվականին ''Scientific American'' ամսագիրը Բրունթլանին հռչակել է տարվա քաղաքական առաջնորդ [[Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ|սուր անակնկալ շնչառական համախտանիշի]] դեմ պայքարում։ 2003 թվականի [[հուլիսի 21]]-ին թողել է պաշտոնը։

[[2004]] թվականին բրիտանական ''The Financial Times'' թերթը Գրու Հարլեմին դասել է վերջին 25 տարիների առավել ազդեցիկ գործիչների շարքում, որտեղ զբաղեցրել է 4-րդ տեղը [[Հովհաննես Պողոս II]]-ից, [[Միխայիլ Գորբաչով]]ից և [[Մարգարետ Թետչեր]]ից հետո։

[[2006]] թվականին որպես ազդեցիկ քաղաքական գործիչ հետևել է [[ՄԱԿ]]-ի` առևտրի և զարգացման համագումարի աշխատանքներին։ [[2007]] թվականի [[մայիսի 1]]-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Պան Գի Մունը Գրու Հարլեմ Բրունթլանին նշանակել է գլխավոր քարտուղարի` կլիմայի փոփոխության հարցերով հատուկ դեսպան։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.who.int/dg/brundtland/en/ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության գործադիր նախկին տնօրեն Գրու Հարլեմ Բրունթլան]

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հարլեմ Բրունթլան, Գրու}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի հումանիստներ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի պաշտոնյաներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպական ակադեմիայի անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>hcdken4lfxu3m8a6hx7zcwxukebbo73</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492469</id>
      <parentid>8492290</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10301" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Գրու Հարլեմ Բրունթլան''' ({{lang-no|Gro Harlem Brundtland}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի հասարակական և քաղաքական գործիչ։ 1981-1996 թվականների ընթացքում երեք անգամ ընտրվել է [[Նորվեգիա]]յի վարչապետ, [[1974]]-[[1979]] թվականներին եղել է Նորվեգիայի բնապահպանության նախարարը։ [[1998]]-[[2003]] թվականներին զբաղեցրել է [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] գործադիր տնօրենի պաշտոնը։ [[2007]] թվականի [[մայիսի 1]]-ից [[ՄԱԿ]]-ի գլխավոր քարտուղարի դեսպանն է կլիմայի փոփոխության հարցերով։

== Կենսագրություն ==
Գրու Հարլեմը ծնվել է [[1939]] թվականի [[ապրիլի 20]]-ին նորվեգացի բժիշկ, քաղաքական գործիչ [[Նորվեգական բանվորական կուսակցություն|Նորվեգական բանվորական կուսակցության]] անդամ Գուդմունդ Հարլեմի ընտանիքում։ Մայրը [[Շվեդիա]]յի հպատակ է եղել։ 1960 թվականին Գրուն ամուսնացել է Արնե Ուլաֆ Բրունթլանի հետ։ 1963 թվականին բժշկության դոկտորի աստիճանով ավարտել է [[Օսլոյի համալսարան]]ը, իսկ [[1965]] թվականին ընդհանուր առողջապահության մագիստրոսի կոչումով` [[Հարվարդի համալսարան]]ը։ 1966-1969 թվականներին աշխատել է բժիշկ Նորվեգիայի առողջապահական համակարգում։ [[1969]] թվականից աշխատել է բժիշկ Օսլոյի հասարակական դպրոցների առողջապահության ծառայությունում։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
Ինչպես և հայրը, Գրու Հարլեմը ևս Նորվեգական բանվորական կուսակցության անդամ է։ 1974-1979 թվականներին զբաղեցրել է Նորվեգիայի բնապահպանության նախարարի պաշտոնը։

[[1981]] թվականին նա դառնում է կուսակցության ղեկավար և ստանում վարչապետի պաշտոն, քանի որ իր կուսակցությունը խորհրդարանում մեծամասնություն էր կազմում։ Այդ պաշտոնը նա զբաղեցրել է փետրվարի 4-ից մինչև [[1981]] թվականի հոկտեմբերի 14-ը։ Նա դարձել է առաջին կին վարչապետը Նորվեգիայում։ 1986 թվականի մայիսի 9-ից մինչև 1989 թվականի հոկտեմբերի 16-ը նա կրկին զբաղեցրել է այդ պաշտոնը։ Նախարարների այդ կաբինետն աչքի է ընկել կանանց մեծ թվով. 18 նախարարներից 8-ը կին են եղել։ [[1990]] թվականի նոյեմբերի 3-ին Գրու Հարլեմը երրորդ անգամ է դառնում վարչապետ։ 1992 թվականին նա թողնում է պաշտոնը` տեղը զիջելով Տուրբյորն Յագլանդին։ 1994 թվականին Գրու Հարլեմն արժանացել է Կառլ Մեծի մրցանակին Եվրոպայի միավորման գործում իր ներդրումների համար։ [[1996]] թվականին թողել է վարչապետի պաշտոնը և հեռացել քաղաքականությունից։

Գրու Հարլեմը ներկա է եղել [[Բիլդերբուրգյան ակումբ]]ի հավաքույթներին, Մադրիդյան ակումբի անդամ է։

Վարչապետի պաշտոնում Գրու Հարլեմը հայտնի է եղել իր մուլտիմշակութային քաղաքականությամբ` կողմ լինելով մշակութային տարբերությունների պահպանմանն ու զարգացմանը։ [[2011]] թվականի [[հուլիսի 22]]-ի [[Անդերս Բրեյվիկ]]ը, հարձակում գործելով Նորվեգական բանվորական կուսակցության երիտասարդական ճամբարի վրա, հայտարարել է, որ իր գլխավոր նպատակն է եղել սպանել Գրու Հարլեմին։ Սակայն Գրուին հաջողվել է զերծ մնալ նրա հարձակումից, քանի որ դեպքից մի քանի ժամ առաջ լքել էր Ուտյոա կղզին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsbalt.ru/detail/?lidsort=comment&amp;ID=918&amp;sphrase_id=2236|title=Главной целью террориста, устроившего стрельбу на острове Утойа, была экс-премьер Норвегии|издательство=NewsBalt|дата=25-07-2011|accessdate=2016-11-22|archive-date=2016-03-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160326105419/http://newsbalt.ru/detail/?id=918&amp;lidsort=comment&amp;sphrase_id=2236|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Աշխատանք միջազգային կազմակերպություններում ===
[[1983]] թվականին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար [[Խավիեր Պերես դե Կուելյար]]ը Գրու Հարլեմին հրավիրել է ղեկավարելու ՄԱԿ-ի` շրջակա միջավայրի պահպանության միջազգային հանձնաժողովը, որը զբաղվում էր կայուն զարգացման մշակմամբ և հասարակական լայն ու բաց քննարկումներով։ Իր ունեցած նշանակալից դերի համար հանձնաժողովը հաճախ անվանել են «Բրունթլանի հանձնաժողով»։ 1987 թվականին հանձնաժողովը հրապարակել է «Մեր ընդհանուր ապագան» զեկուցումը, որ հայտնի է «Բրունթլանի հաշվետվություն» անունով։ Այն նվիրված է եղել կայուն զարգացման միասնական օպտիմալ տարբերակ ընտրելուն։ Հանձնաժողովը «21-րդ դարի օրակարգ» ծրագրի շրջանակներում [[1992]] թվականին մասնակցել է «Երկրի գագաթնաժողովի» անցկացմանը։

[[1998]] թվականի մայիսին Գրու Հարլեմ Բրունթլանը ընտրվել է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության գործադիր տնօրեն։ Նա անդամակցել է մակրոտնտեսության և առողջապահության հանձնաժողովին, որը գլխավորել է Ջեֆրի Սաքսը։ Գրուն պայքարել է բռնության դեմ` այն համարելով հասարակական առողջապահության հիմնախնդիր, գլխավորել է ծխելու դեմ միջազգային պայքարը։ Նրա ղեկավարությամբ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը դարձել է առաջին խոշոր գործատուն, ով աշխատանքի ընդունման նախապայման է դրել ծխելու վնասակար սովորույթից զերծ լինելը։ [[2003]] թվականին ''Scientific American'' ամսագիրը Բրունթլանին հռչակել է տարվա քաղաքական առաջնորդ [[Սուր Անակնկալ Շնչառական Համախտանիշ|սուր անակնկալ շնչառական համախտանիշի]] դեմ պայքարում։ 2003 թվականի [[հուլիսի 21]]-ին թողել է պաշտոնը։

[[2004]] թվականին բրիտանական ''The Financial Times'' թերթը Գրու Հարլեմին դասել է վերջին 25 տարիների առավել ազդեցիկ գործիչների շարքում, որտեղ զբաղեցրել է 4-րդ տեղը [[Հովհաննես Պողոս II]]-ից, [[Միխայիլ Գորբաչով]]ից և [[Մարգարետ Թետչեր]]ից հետո։

[[2006]] թվականին որպես ազդեցիկ քաղաքական գործիչ հետևել է [[ՄԱԿ]]-ի` առևտրի և զարգացման համագումարի աշխատանքներին։ [[2007]] թվականի [[մայիսի 1]]-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Պան Գի Մունը Գրու Հարլեմ Բրունթլանին նշանակել է գլխավոր քարտուղարի` կլիմայի փոփոխության հարցերով հատուկ դեսպան։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.who.int/dg/brundtland/en/ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության գործադիր նախկին տնօրեն Գրու Հարլեմ Բրունթլան]

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հարլեմ Բրունթլան, Գրու}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի հումանիստներ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի պաշտոնյաներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպական ակադեմիայի անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>652xdourv5hx6ogat2n2z9xx9e2p17y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քիմ Քեմփբել</title>
    <ns>0</ns>
    <id>752435</id>
    <revision>
      <id>8492268</id>
      <parentid>8434614</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9700" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ավրիլ Ֆեդրա Դուգլաս &quot;Քիմ&quot; Քեմփբել''' ({{lang-en|Avril Phædra Douglas &quot;Kim&quot; Campbell}}, {{ԱԾ}}), [[Կանադացիներ|կանադացի]] քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, իրավաբան, գրող, [[Կանադա]]յի 19-րդ վարչապետը (հունիսի 25, 1993 - նոյեմբերի 4, 1993)&lt;ref&gt;Skard, Torild (2014) &quot;Kim Campbell&quot; in ''Women of Power - Half a century of female presidents and prime ministers worldwide'', Bristol: Policy Press, ISBN 978-1-44731-578-0&lt;/ref&gt;։ Առաջին, և մինչև օրս Կանադայի միակ կին վարչապետը։ Կանադայի Գերագույն դատարանի խորհրդատվական խորհրդի նախագահ&lt;ref&gt;[http://www.macleans.ca/politics/ottawa/kim-campbell-to-chair-supreme-court-advisory-board/]&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Քեմփբելը ծնվել է Կանադայի [[Բրիտանական Կոլումբիա]] նահանգի Պորտ Էլբերնի քաղաքում, Ֆիլիս &quot;Լիսա&quot; Մարգարեթի (Ծննդյան անունը՝ Կուկ, 1923–2013) և փաստաբան Ջորջ Թոմաս Քեմփբելի (1920–2002) ընտանիքում&lt;ref&gt;http://www.legacy.com/obituaries/timescolonist/obituary.aspx?pid=169415553&lt;/ref&gt;։ Հայրը ծնվել է [[Մոնրեալ]]ում, ծնողները եղել են [[Գլազգո]]յից տեղափոխված [[շոտլանդացիներ]]&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=aZz213hdj3EC&amp;pg=PA205&amp;dq=%22George+Thomas+Campbell%22&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0CBsQ6AEwAGoVChMI3oKPoYrJyAIVS9keCh2xFwyY#v=onepage&amp;q=%22George%20Thomas%20Campbell%22&amp;f=false]&lt;/ref&gt;։ Մայրը հեռացել է ընտանիքից, երբ Քեմփբելը 12 տարեկան էր՝ թողնելով Քիմին և նրա քրոջը՝ Ալիքսին ամուսնու խնամքին։ Պատանի տարիքում Քեմփբելը իրեն կոչել է Քիմ մականունով դերասանուհի Քիմ Սոյակի պատվին&lt;ref&gt;Gordon Donaldson, ''The Prime Ministers of Canada,'' (Toronto: Doubleday Canada Limited, 1997), p. 351.&lt;/ref&gt;։ Պատանի տարիքում CBC հեռուստաալիքով վարել է Junior Television Club մանկական ծրագիրը&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.cbc.ca/archives/entry/introducing-avril-campbell | work=CBC News | title=Introducing Avril Campbell – Kim Campbell, First and Foremost – CBC Archives |accessdate=June 6, 2015}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև ընտանիքի հետ տեղափոխվել է [[Վանկուվեր (քաղաք)|Վանկուվեր]], որտեղ գերազանց առաջադիմությամբ սովորել է Ուելսի արքայազնի անվան միջնակարգ դպրոցում, որն ավարտել է 1964 թվականին։

1969 թվականին քաղաքագիտության բակալավրի աստիճան է ստացել [[Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարան]]ից։ Ուսանողական տարիներին ակտիվ  գործունեություն է ծավալել&lt;ref&gt;''Time And Chance,'' by Kim Campbell, 1996, pp. 17–23.&lt;/ref&gt;։ 1970 թվականին ընդունվել է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոց՝ աշխատելու «Խորհրդային կառավարություն» դոկտորականի վրա, 1972 թվականի ապրիլից հունիս ամիսներն անց է կացրել [[Խորհրդային Միություն]]ում։ Մի քանի տարի շարունակ սովորել է [[ռուսերեն]]&lt;ref&gt;''Time and Chance,'' by Kim Campbell, 1996, pp. 26–37.&lt;/ref&gt;։ Նաթան Դիվինսկու հետ ամուսնանալուց հետո թողել է դոկտորականը, վերադարձել Վանկուվեր։ 1983 թվականին իրավունքի բակալավրի աստիճան է ստացել Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարանից։

Նաթան Դիվինսկու հետ ամուսնության ընթացքում կես դրույքով քաղաքագիտություն է դասավանդել Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարանում և  Վանկուվերի համայնքային քոլեջում։ Դեռևս իրավագիտական դպրոցում սովորելու տարիներին քաղաքական դաշտ է մտել որպես Վանկուվերի դպրոցի խորհրդի խնամակալ՝ 1983 թվականին դառնալով խորհրդի նախագահ, 1984 թվականին՝ փոխնախագահ։ 1983 թվականին Քեմփբելը և Դիվինսկին ամուսնալուծվել են, և 1986 թվականին Քեմփբելն ամուսնացել է Հովարդ Էդդիի հետ։ Ամուսնությունը տևել է մինչև նրա վարչապետ դառնալը։ Քեմփբելը Կանադայի  երկրորդ վարչապետն է, որ ամուսնալուծվել է Պիեռ Տյուրդոյից հետո։ Կարճ ժամանակահատված հանդիպել է  Գրիգոր Լեխտերմանի հետ։ Այժմ ամուսնացած է դերասան, դրամատուրգ, կոմպոզիտոր, դաշնակահար Հերշի Ֆելդերի հետ&lt;ref&gt;[http://www.kimcampbell.com/node/24 Kim Campbell, online biography].  Retrieved January 13, 2014&lt;/ref&gt;։

== Գործունեություն ==
* 1984-1986 թվականներին որպես իրավապաշտպան աշխատել է Բրիտանական Կոլումբիայում (Վանկուվեր)
* 1986-1988 թթ.՝ Բրիտանական Կոլումբիայի օրենսդիր ժողովի պատգամավոր
* 1988 թվականին ընտրվել է Կանադայի համայնքների պալատի պատգամավոր։ 1989 թվականին ստացել է Կանադայի հնդկական բնակչության և հյուսիսային տարածքների զարգացման պետական նախարարի պաշտոնը
* 1990-1993 թթ.՝ Արդարադատության նախարար, Կանադայի գլխավոր դատախազ
* 1993 թվականին՝ Կանադայի պաշտպանության նախարար և Վետերանների հարցերով նախարար
* 1993 թվականի հուլիսի 13-ին ընտրվել է Առաջադիմական-պահպանողական կուսակցության առաջնորդ։ 1993 թվականի հունիսի 25-ին  Բրայան Մալռունի հրաժարականից հետո դարձել է Կանադայի 19-րդ վարչապետը 
* 1993 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Կանադայի դաշնայի ընտրություններից հետո Առաջադիմական-պահպանողական կուսակցությունից միայն 2 պատգամավոր են ընտրվել և Քեմփբելը կորցրել է իր տեղը խորհրդարանում և հրաժարական է տվել կուսակցության առաջնորդի իր պաշտոնից
* 1994-1996 թթ.՝ [[Հարվարդի համալսարան]]ի դասախոս
* 1996-2000 թթ.՝ [[Լոս Անջելես]]ում Կանադայի գլխավոր հյուպատոս
* 2001-2004 թթ.՝ Ջոն Քենեդու անվան կառավարչական դպրոցի դասախոս
* 2004-2006 թթ.՝ Մադրիդի ակումբի գլխավոր քարտուղար

== Անդամակցություն ==
* Կանադայի հարցերով թագուհու գաղտնի խորհրդի անդամ
* Թագուհու խորհրդի անդամ
* Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցի պատվավոր անդամ 
* Հարվարդի համալսարանի Ջոն Քենեդու անվան կառավարչական դպրոցի Առաջնայնության հանրային կենտրոնի պատվավոր անդամ 
* 2008 թվականին Կանադայի օրը նշանակվել է Կանադայի շքանշանի կավալեր&lt;ref&gt;[http://archive.gg.ca/honours/search-recherche/honours-desc.asp?lang=e&amp;TypeID=orc&amp;id=4573 Canadian honour]&lt;/ref&gt;
* Խորհրդի անդամ, ֆեդերացիաների ֆորում
 
== Պարգևներ ==
* Կանադայի շքանշանի կավալեր
* Բրիտանական Կոլումբիայի շքանշան
* Կանադայի կոնֆեդերացիայի 125 ամյակի մեդալ
* Եղիսաբեթ II թագուհու ոսկե հոբելյանի մեդալ
* Եղիսաբեթ II թագուհու ադամանդե հոբելյանի մեդալ

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.kimcampbell.com/ Պաշտոնական կայք]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Քեմփբել, Քիմ}}
[[Կատեգորիա:Կանադայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կանադայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին ինքնակենսագիրներ]]
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի դասախոսներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կանադացի քաղաքագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կանադացի կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>2cdf3a8pu4emr27rx4a64xzmeu1h5om</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մանանա Կոբախիձե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>753346</id>
    <revision>
      <id>8492391</id>
      <parentid>8434378</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:49:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5430" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Մանանա Կոբախիձե
 | բնօրինակ անուն = {{lang-ka|მანანა კობახიძე}}
 | պատկեր = 
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Վրաստանի խորհրդարանի փոխնախագահ
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag_of_Georgia.svg
 | կառավարման սկիզբ = 
 | կառավարման ավարտ  = 
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = {{Դրոշավորում|Վրաստան}}
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = [[Վրաց ուղղափառ եկեղեցի]]
 | կուսակցություն = [[Վրացական երազանք|«Վրացական երազանք` Ժողովրդավարական Վրաստան»]]
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Մանանա Կոբախիձե''' ({{lang-ka|მანანა კობახიძე}}, {{ԱԾ}}), [[Վրացիներ|վրացի]] [[Քաղաքականություն|պետական և քաղաքական գործիչ]], [[Վրաստանի խորհրդարան]]ի փոխնախագահ, ինչպես նաև ձախակողմյան [[Վրացական երազանք|«Վրացական երազանք՝ ժողովրդավարական Վրաստան» քաղաքական կուսակցության]] առաջնորդ&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = http://www.gd.ge/major.php?id=44&amp;m=2
 |title       = Կենսագրություն
 |author      = 
 |date        = 
 |work        = Մանանա Կոբախիձե
 |publisher   = «Վրացական երազանք՝ ժողովրդավարական Վրաստան»
 |accessdate  = 2013-06-28
 |lang        = ka
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6HqNOzLDE?url=http://www.gd.ge/major.php?id=44
 |archivedate = 2013-07-03
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = http://www.parliament.ge/index.php?option=com_k2&amp;view=item&amp;id=246:kobakhidze-manana&amp;Itemid=129&amp;lang=ge
 |title       = Մանանա Կոբախիձե
 |author      = 
 |date        = 
 |work        = 
 |publisher   = [[Վրաստանի խորհրդարան]]
 |accessdate  = 2013-06-28
 |lang        = ka
 |description = Պաշտոնական կայք
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6HqNNMetb?url=http://www.parliament.ge/index.php?option=com_k2
 |archivedate = 2013-07-03
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Մանանա Կոբախիձեն ծնվել է [[1968 թվական]]ի [[Փետրվարի 3|փետրվարի 3-ին]] [[Թբիլիսի]]ում։

[[1985]]-[[1990|1990 թվականներին]] սովորել է [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]ի պատմաիրավագիտական ֆակուլտետում, իսկ [[1998]]-[[2003 թվական]]ներին՝ Վրաստանի իրավաբանական համալսարանում։ 1990-1991 թվականներին, որպես թղթակից աշխատել է հանրային ռադիոյում, իսկ 1991-2001 թվականներին աշխատել է, որպես ուսուցիչ։ 1995-1996 թվականներին պետդեպարտամենտում աշխատել է, որպես գլխավոր մասնագետ։

Մանանան հիմնադրել է ''«Փաստաբաններ հանուն մասնագիտության»'' կազմակերպությունը, եղել է Վրաստանի իրավաբանների ասոցացիայի անդամ։ [[2012 թվական]]ի [[Ապրիլի 21|ապրիլի 21-ից]] զբաղեցնում է վրացական ձախակողմյան [[Վրացական երազանք|«Վրացական երազանք՝ Ժողովրդավարական Վրաստան»]] քաղաքական կուսակցության առաջնորդը։

== Տե՛ս նաև ==
* [[Վրացական երազանք]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պորտալ|Կենսագրություն|Վրաստան|գույն=1}}

{{DEFAULTSORT:Կոբախիձե, Մանանա}}
[[Կատեգորիա:Թբիլիսիի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>fjkjdodf27aomef1yvmelpiw6dmj7o8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Խատիա Դեկանոիձե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>753623</id>
    <revision>
      <id>8492389</id>
      <parentid>8434316</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:49:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11732" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Խատիա Դեկանոիձե''' ({{lang-ka|ხატია დეკანოიძე}}, {{ԱԾ}}), Վրաստանի և Ուկրաինայի քաղաքական, պետական գործիչ։ Վրաստանի ՆԳՆ Ոստիկանական ակադեմիայի ղեկավար (2007 — 2012), Վրաստանի կրթության և գիտության նախարար (2012), Ուկրաինայի պետական ոստիկանության պետ (2015 — 2016):

== Կենսագրություն ==
=== Երիտասարդ տարիներ ===
Խատիա Դեկանոիձեն ծնվել է 1977 թվականի հունվարի 20-ին Թբիլիսիում։ 1999 թվականին Դեկանոիձեն ավարտել է Թբիլիսիի պետական համալսարանի «Միջազգային հարաբերություններ» բաժինը{{sfn|РИАН-Украина 2015-11-04}}։

=== Պետական ծառայություն ===
==== Վրաստան ====
2007 թվականի մայիսին Խատիա Դեկանոիձեն նշանակվել է [[Վրաստան]]ի ՆԳՆ ակադեմիայի ռեկտոր և պաշտոնավարել մինչև 2012 թվականի մայիսը {{sfn|РИАН-Украина 2015-11-04}}, նա Վրաստանի ոստիկանության բարեփոխումների մեջ ունեցել է անմիջական մասնակցություն{{sfn|Forbes Russia 2010}}։

2012 թվականի մայիսին նա աշխատանքի է անցել Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարությունում, որպես Պետական քննական կենտրոնի տնօրեն{{sfn|Апсны 2012-05-30}}։ 2012 թվականի հուլիսին նշանակվել է Վրաստանի կրթության և գիտության նախարար, պաշտոնավարել է այս պաշտոնում մինչև [[Վանո Մերաբիշվիլի]]ի կառավարության տապալումը, երբ 2012 թվականի հոկտեմբերի 25-ին [[Միասնական ազգային շարժում]] կուսակցությունը պարտվեց խորհրդարանական ընտրություններում{{sfn|РИАН-Украина 2015-11-04}}։

==== Ուկրաինա ====
2014 թվականին Դեկանոիձեն Կիևում կազմակերպեց հասարակական և քաղաքական դպրոց CAPS (''Civil and Political School''), վրացական բարեփոխումների փորձի տարածման և ուկրաինայի ղեկավար կադրերի պատրաստման համար{{sfn|РИАН-Украина 2015-11-04}}{{sfn|УКМЦ 2014-12-16}}։
[[File:Поліція Тернополя, виступає Хатія Деканоідзе - 16038925.jpg|thumb|left|Խատիա Դեկանոիձեն Տերնոպոլում ելույթ է ունենում ոստիկանության առաջ]]
2015 թվականին նա նշանակվել է Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար [[Արսեն Ավակով]]ի խորհրդատու։

2015 թվականի նոյեմբերի 4-ին տեղի ունեցած նախարարների կաբինետի արտահերթ նիստում Դեկանոիձեն նշանակվեց Ուկրաինայի պետական ոստիկանության ղեկավար{{sfn|РБК-Украина 2015-11-04-1}}{{sfn|РБК-Украина 2015-11-04-2}}։

Դեկանոիձեի ղեկավարությամբ սկսվել և անց է կացվել ոստիկանության հիմնական կազմի վերաատեստավորումը, բացառությամբ Կիևի բարձր ղեկավարության{{sfn|Украинская Правда 2016-02-17}}։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
2014 թվականի ամռանը Խատիա Դեկանոիձեն առաջադրեց իր թեկնածությունը (Վրաստանի տեղական ինքնակառավարմն ընտրություններ) [[Ղվարելի շրջան|Ղվարելիի շրջանում]]՝ [[Կախեթի մարզ|Կախեթիում]]{{sfn|Sputnik-GE 2014-07-12}}&lt;!-- {{sfn|Sulakvelidze 2014-07-12}}--&gt;, բայց երկրորդ շրջանում զիջեց [[Վրացական երազանք]] կուսակցության թեկնածուին {{sfn|Sputnik-GE 2014-07-22}}&lt;!-- {{sfn|Sulakvelidze 2014-07-22}}--&gt;:

== Անձնական կյանք ==
Խատիա Դեկանոիձեն ամուսնալուծված է, ունի որդի, բայց կապված Ուկրաինայում աշխատանքի հետ շատ քիչ է նրա հետ հանդիպում{{sfn|Украинская Правда 2016-02-17}}{{sfn|Левый Берег 2016-07-10}}։ Սահակաշվիլիի հետ ունի ընկերական հարաբերություններ{{sfn|Украинская Правда 2016-02-17}}։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{div col|2}}
* {{cite web |url=http://rian.com.ua/dossier/20151104/376391245.html |title=Хатия Деканоидзе. Справка |subtitle= |author= |date=2015-11-04 |publisher=rian.com.ua |accessdate=2015-11-06 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6cpM82AC9?url=http://rian.com.ua/dossier/20151104/376391245.html |archivedate=2015-11-06 |ref=РИАН-Украина 2015-11-04 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2016/02/17/7099292/ |title=Хатия Деканоидзе: Полицейские не могут гадать. Мы просто принимаем сразу решение |subtitle= |author= |date=2016-02-17 |publisher=pravda.com.ua |accessdate=2016-06-25 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iVcn5pRR?url=http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2016/02/17/7099292/ |archivedate=2016-06-24 |ref=Украинская Правда 2016-02-17 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://www.apsny.ge/2012/pol/1338413274.php |title=Хатия Деканоидзе приводит в НЭЦ свою команду |subtitle= |author= |date=2012-05-30 |publisher=apsny.ge |accessdate=2015-11-06 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6cpeoiroI?url=http://www.apsny.ge/2012/pol/1338413274.php |archivedate=2015-11-06 |ref=Апсны 2012-05-30 |dead-url=no }}
* {{Cite web |url =http://www.forbes.ru/ekonomika-column/vlast/52396-poryadok-po-gruzinski |title =Порядок по-грузински |author =Николай Коварский |date =2010-07-06 |publisher =&quot;Русский Forbes&quot; |archiveurl =https://www.webcitation.org/6icjY5CeZ?url=http://www.forbes.ru/print/node/52396 |archivedate =2016-06-29 |accessdate =2016-06-29 |ref =Forbes Russia 2010 |dead-url =no }}
* {{cite web |url=http://uacrisis.org/ru/14889-caps-school-assist-ukraines-administrative-reform |title=Школа CAPS поможет Украине провести административную реформу |subtitle= |author= |date=2014-12-16 |publisher=uacrisis.org |accessdate=2015-11-07 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6cqvvjosg?url=http://uacrisis.org/ru/14889-caps-school-assist-ukraines-administrative-reform |archivedate=2015-11-07 |ref=УКМЦ 2014-12-16 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://www.rbc.ua/rus/news/glavoy-natsionalnoy-politsii-stala-hatiya-1446653985.html |title=Главой Национальной полиции стала Хатия Деканоидзе |subtitle= |author= |date=2015-11-04 |publisher=rbc.ua |accessdate=2015-11-05 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6cnxMFWHF?url=http://www.rbc.ua/rus/news/glavoy-natsionalnoy-politsii-stala-hatiya-1446653985.html |archivedate=2015-11-05 |ref=РБК-Украина 2015-11-04-1 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://www.rbc.ua/styler/zhizn/zrada-peremoga-sotsseti-obsuzhdayut-naznachenie-1446665041.html |title=&quot;Зрада&quot; или &quot;перемога&quot;? Соцсети обсуждают назначение Хатии Деканоидзе |subtitle= |author= |date=2015-11-04 |publisher=rbc.ua |accessdate=2015-11-05 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6cnx7wNMw?url=http://www.rbc.ua/styler/zhizn/zrada-peremoga-sotsseti-obsuzhdayut-naznachenie-1446665041.html |archivedate=2015-11-05 |ref=РБК-Украина 2015-11-04-2 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://sputnik-georgia.ru/georgia/20140712/216756303.html |title=В Грузии в субботу пройдет второй тур выборов мэров и глав администраций |subtitle= |author=Наталия Смольникова |date=2014-07-12 |publisher=sputnik-georgia.ru |accessdate=2016-06-25 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iVn3prPR?url=http://sputnik-georgia.ru/georgia/20140712/216756303.html |archivedate=2016-06-24 |ref=Sputnik-GE 2014-07-12 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://sputnik-georgia.ru/georgia/20140722/216803845.html |title=Центризбирком Грузии официально подтвердил победу &quot;Грузинской мечты&quot; во втором туре |subtitle= |author=Цовик Акопова |date=2014-07-22 |publisher=sputnik-georgia.ru |accessdate=2016-06-25 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iVnXMP0r?url=http://sputnik-georgia.ru/georgia/20140722/216803845.html |archivedate=2016-06-24 |ref=Sputnik-GE 2014-07-22 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://lb.ua/news/2016/07/10/339819_hatiya_dekanoidze_menya_politseyskie.html |title=Хатия Деканоидзе: «Меня полицейские тоже останавливают» |subtitle= |author=Соня Кошкина |date=2016-07-10 |publisher=[http://lb.ua/ Левый Берег] |accessdate=2016-07-10 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lGE5M40d?url=http://lb.ua/news/2016/07/10/339819_hatiya_dekanoidze_menya_politseyskie.html |archivedate=2016-10-14 |ref=Левый Берег 2016-07-10 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://www.rosbalt.ru/world/2016/11/14/1566959.html |title=Деканоидзе подтвердила информацию о своей отставке с поста главы Нацполиции Украины |subtitle= |author= |date=2016-11-14 |publisher=[http://rosbalt.ru/ Росбалт] |accessdate=2016-11-14 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6m0vjJh26?url=http://www.rosbalt.ru/world/2016/11/14/1566959.html |archivedate=2016-11-14 |ref=Росбалт 2016-11-14 |dead-url=no }}
* {{cite web |url=http://news.liga.net/news/politics/13626924-pochemu_ukhodit_dekanoidze_polnyy_tekst_zayavleniya_ob_otstavke.htm |title=Почему уходит Деканоидзе: полный текст заявления об отставке |subtitle= |author= |date=2016-11-14 |publisher=[http://liga.net/ Лига.нет] |accessdate=2016-11-14 |lang= |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6m120KYIl?url=http://news.liga.net/news/politics/13626924-pochemu_ukhodit_dekanoidze_polnyy_tekst_zayavleniya_ob_otstavke.htm |archivedate=2016-11-14 |ref=Лига.нет 2016-11-14 |dead-url=no }}{{div col end}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Դեկանոիձե, Խատիա}}
[[Կատեգորիա:Թբիլիսիի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ktutzl6a42ob678qx85zc58smnbc9em</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եկատերինա Զղուլաձե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>753719</id>
    <revision>
      <id>8492390</id>
      <parentid>8434697</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:49:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23139" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Եկատերինա Զղուլաձե
 | բնօրինակ անուն = {{lang-ka|ეკატერინე ზღულაძე}}
 | պատկեր = Eka MVS.jpg 
 | պատկերի լայնություն = 300px
 | նկարագրություն = Եկատերինա Զղուլաձեն ճեպազրույց է անցկացնում Ուկրաինայի ՆԳՆ-ում
 | տիտղոս = [[Վրաստանի ոստիկանության և հասարակական կարգի պահպանման նախարար]]
 | կարգ = 3
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag of Georgia.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[2012 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 20]]
 | կառավարման ավարտ  = [[2012 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 25]]
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = [[Բաչո Ախալայա]]
 | հաջորդող = [[Իրակլի Գարիբաշվիլի]]

 | տիտղոս_2 = [[Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար]]ի տեղակալ
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = Flag of Ukraine.svg
 | կառավարման սկիզբ_2 = [[2014 թվական]]ի [[դեկտեմբերի 17]]
 | կառավարման ավարտ_2 = [[2016 թվական]]ի [[մայիսի 11]]
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = [[Վլադիմիր Եվդոկիմով]]
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր =
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}

'''Եկատերինա (Էկա) Զղուլաձե''' ({{lang-ka|ეკატერინე ზღულაძე}}, {{ԱԾ}}), Վրաստանի և Ուկրաինայի քաղաքական, պետական գործիչ։

== Կենսագրություն ==

=== Երիտասարդ տարիներ ===
Եկատերինա Զղուլաձեն ծնվել է 1978 թվականին Թբիլիսիում։

Մանկությունը անցկացրել է Մթածմինդայում, սովորել է Չիտաձե փողոցի վրա գտնվող թբիլիսյան համար 47 դպրոցում&lt;ref name=&quot;tabula&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.apsny.ge/society/1314219836.php |title=Кто разрушает стереотипы? |author= |date=2011-08-24 |publisher=Грузия Online&quot; |accessdate=2014-12-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYoyoyPI?url=http://www.apsny.ge/society/1314219836.php |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

1992 թվականին Freedom Support Act ծրագրի կողմից ստացել է կրթաթոշակ և մեկ տարի սովորել [[Օկլահոմա]] նահանգի ամերիկյան դպրոցում։ Ուսումը շարունակել է [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]ի լրագրության ֆակուլտետում&lt;ref name=&quot;tabula&quot; /&gt;։ Համալսարանն ավարտելուց հետո միջազգային կազմակերպություններում աշխատել է որպես թարգմանիչ։

2004-2005 թվականներին աշխատել է ամերիկյան կառավարական Millenium Challenge Corporation գործակալության վրացական բաժանմունքում՝ «Հազարամյակի մարտահրավերներ - Վրաստան» կազմակերպությունում։

=== Աշխատանքը Վրաստանի կառավարությունում ===
2005 թվականին 27 տարեկանում նշանակվել է Վրաստանի ներքին գործերի նախարարի տեղակալ&lt;ref name=&quot;tabula&quot; /&gt;, իսկ հետո դարձել է ներքին գործերի նախարարի առաջին տեղակալ. այդ պաշտոնն զբաղեցրել է մինչև [[2012 թվական]]ը։ Աշխատելով փոխնախարարի պաշտոնում՝ Զղուլաձեն բազմիցս մամուլում և ժողովրդի հայտարարել է Վրաստանի ՆԳՆ-ի պաշտոնական տեսակետը&lt;ref name=&quot;kommersant1&quot;&gt;{{cite web |url=http://kommersant.ru/doc/997079 |title=Грузия согласна на переговоры с Абхазией без условий |date=2007-01-23 |publisher=Kommersant.ru |accessdate=2014-12-15 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYp8Su1k?url=http://kommersant.ru/doc/997079 |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant2&quot;&gt;{{cite web |url=http://kommersant.ru/doc/1010278 |title=Грузия пожалуется на Россию в Гаагу |date=2008-08-11 |publisher=Kommersant.ru |accessdate=2014-12-15 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYpHvuzX?url=http://kommersant.ru/doc/1010278 |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant3&quot;&gt;{{cite web |url=http://kommersant.ru/doc/1165791 |title=Грузинская оппозиция пошла на контакт с властями |date=2009-05-08 |publisher=Kommersant.ru |accessdate=2014-12-15 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYpOuuhA?url=http://kommersant.ru/doc/1165791 |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Վրաստանի ոստիկանության կրճատման և վերակառուցման գործում [[Միխեիլ Սաակաշվիլի|Սաակաշվիլիի]] ու Բենդուկիձեի բարեփոխումների շրջանում&lt;ref name=&quot;forbes-2010&quot;&gt;{{Cite web |url =http://www.forbes.ru/ekonomika-column/vlast/52396-poryadok-po-gruzinski |title =Порядок по-грузински |author =Николай Коварский |date =2010-07-06 |publisher =&quot;Русский Forbes&quot; |archiveurl =https://www.webcitation.org/6icjY5CeZ?url=http://www.forbes.ru/print/node/52396 |archivedate =2016-06-29 |accessdate =2016-06-29 |dead-url =no }}&lt;/ref&gt;։

Գլդանսկի բանտում խոշտանգումների սկանդալի պատճառով նախարար Բաչո Ախալայայի թոշակի անցնելուց հետո՝ 2012 թվականի սեպտեմբերի 20-ից մինչև հոկտեմբերի 25-ը, Զղուլաձեն կատարել է Վրաստանի ոստիկանության և հասարակական կարգի պահպանման նախարարի պարտականությունները&lt;ref name=&quot;newsge1&quot;&gt;{{cite web |url=http://news.ge/ru/news/story/31188-bacho-ahalaja-peredal-svoi-polnomochija-jeke-zguladze |title=Бачо Ахалая передал свои полномочия Эке Згуладзе |author= |date=2012-09-21 |publisher=News.Ge |accessdate=2014-12-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYqgWgWw?url=http://news.ge/ru/news/story/31188-bacho-ahalaja-peredal-svoi-polnomochija-jeke-zguladze |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնը թողել է [[Վանո Մերաբիշվիլի|Մերաբիշվիլիի]] կառավարության հետ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում ընդդիմության հաղթանակից հետո։

=== Աշխատանքը Ուկրաինայի կառավարությունում ===
[[Պատկեր:Эка Згуладзе Вадим Чуприна ©.JPG|thumb|299x299px|Զղուլաձեն խորհրդարանի ամբիոնում]]
2014 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Զղուլաձեն ստացել է Ուկրաինայի քաղաքացիություն [[Պետրո Պորոշենկո]]յի հրամանով&lt;ref name=&quot;kommersant4&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.kommersant.ru/doc/2633433 |title=Порошенко предоставил гражданство Украины Екатерине Згуладзе |author= |date=2014-12-13 |publisher=kommersant.ru |accessdate=2014-12-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYqq3Btq?url=http://www.kommersant.ru/doc/2633433 |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքացիություն ստանալը կապեցին նրա հետ, թե հնարավոր է, որ նա նշանակվի [[Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար]]ի տեղակալ&lt;ref name=&quot;kommersant4&quot; /&gt;։ Միաժամանակ լուրեր են տարածվել այն մասին, որ այդ փաստի հետ համաձայն չէ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար [[Արսեն Ավակով]]ը&lt;ref name=&quot;pn1&quot;&gt;{{cite web |url=https://news.pn/ru/politics/119859 |title=Первым замминистра МВД Украины планируют назначить реформатора из Грузии. Коррумпированная система и Аваков сопротивляются |author= |date=2014-12-01 |work= |publisher=Преступности.NET |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYqyCMeD?url=https://news.pn/ru/politics/119859 |archivedate=2016-06-26 |accessdate=2014-12-08 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;, սակայն ներքին գործերի նախարարի խորհրդական [[Անտոն Գերաշենկո]]ն հերքել է այս տեղեկությունը&lt;ref name=&quot;pn2&quot;&gt;{{cite web |url=https://news.pn/ru/public/120257 |title=Бывшая глава МВД Грузии всё-таки будет реформировать украинскую милицию и сажать взяточников |author= |date=2014-12-04 |work= |publisher=Преступности.NET |accessdate=2014-12-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYrAyJOn?url=https://news.pn/ru/public/120257 |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի դեկտեմբերի 17-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի նիստում Զղուլաձեն նշանակվեց Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարի առաջին տեղակալ&lt;ref name=&quot;deloua1&quot;&gt;{{cite web |url=http://delo.ua/ukraine/zguladze-naznachena-pervym-zam-glavy-mvd-286144/ |title=Згуладзе назначена первым замглавы МВД |author= |date=2014-12-17 |publisher=Delo.UA |accessdate=2014-12-18 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYvsaD2e?url=http://delo.ua/ukraine/zguladze-naznachena-pervym-zam-glavy-mvd-286144/ |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Նշանակմանը բացասական արձագանք տվեց Վրաստանի վարչապետ [[Իրակլի Գարիբաշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;tvzvezda.ru&quot;&gt;{{cite web |url=http://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201412210706-7pxc.htm |title=Грузия возмущена, что на Украине к власти пришли сторонники Саакашвили |author= |date=2014-12-21 |publisher=[http://tvzvezda.ru &quot;Звезда&quot;] |accessdate=2014-12-21 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYwCy8FW?url=http://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201412210706-7pxc.htm |archivedate=2016-06-26 |lang= |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի [[դեկտեմբերի 25]]-ին ներքին գործերի նախարարությունում տեղի ունեցած ճեպազրույցի ընթացքում Զղուլաձեն հայտնեց ոստիկանության հնարավոր անվանափոխության և պարեկային ծառայության առաջնահերթ բարեփոխումների ունոր տիպի ոստիկանական դպրոցի ընդունելության մասին&lt;ref name=&quot;hromadske01&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=yB0ZNz7bkpU|title=Ека Згуладзе про реформы в МВС|author= |date=2014-12-25 |publisher=[http://hromadske.tv Громадське Телебачення]|accessdate=2014-12-28 |lang=uk}}&lt;/ref&gt;։ [[2015 թվական]]ի հունվարի 21-ին, մեկնաբանելով պարեկային ծառայության հայտերի ընդունման նախանական արդյունքները, հայտնել է, որ հավաքի առաջին երկու օրվա ընթացքում ստացվել է գրեթե 11 000 հայտ, որոնց ավելի քան 30 %-ը ներկայացրել են կանայք&lt;ref name=&quot;hromadske02&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=q83ISlyjNts |title=Ека Згуладзе: У чому секрет успішної реформи? |author= |date=2015-01-21 |work= |publisher=Громадське Телебачення |accessdate=2015-01-23 |lang=uk}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին ստորաբաժանումը ստեղծելու համար պահանջվեց կես տարի, և 2015 թվականի հունիսի 13-ին Զղուլաձեն ներկայացրեց Կիևի ոստիկանության պարեկային ծառայության նոր կազմը&lt;ref name=&quot;nv01&quot;&gt;{{cite web |url=http://nv.ua/photo/kruto-byt-policeyskimi-v-kieve-predstavili-novuyu-patrulnuyu-sluzhbu-53562.html |title=Круто быть полицейскими. В Киеве представили новую патрульную службу |author= |date=2015-06-13 |work= |publisher=nv.ua |accessdate=2015-06-13 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYwSn3DN?url=http://nv.ua/photo/kruto-byt-policeyskimi-v-kieve-predstavili-novuyu-patrulnuyu-sluzhbu-53562.html |archivedate=2016-06-26 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ծառայությունը բաժանված է չորս գումարտակի, գումարտակների հրամանատարների պաշտոնում նշանակվեցին Ուկրաինայի ՆԳՆ «Сокол» հատուկ ստորաբաժանման սպաներ&lt;ref name=&quot;nv01&quot; /&gt;։

«[[Foreign Policy]]» ամսագրի վարկածով՝ 2015 թվականին Զգուլաձեն ընդգրկվել է մարտահրավերների դեմ պայքարող աշխարհի թոփ-100 մտածողների շարքում&lt;ref name=&quot;capital&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.capital.ua/ru/news/56553-zguladze-voshla-v-top-100-vydayuschikhsya-mirovykh-mysliteley-goda |title=Згуладзе вошла в ТОП-100 выдающихся мировых мыслителей года. |author= |date=2015-06-13 |work= |publisher=Деловой портал «Капитал» |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYx8E1VK?url=http://www.capital.ua/ru/news/56553-zguladze-voshla-v-top-100-vydayuschikhsya-mirovykh-mysliteley-goda |archivedate=2016-06-26 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Լրագրողները և փորձագետները Էկա Զղուլաձեին ներառեցին «հատուկ բարեփոխումներ» թիմում. դրանք այն օտարերկրացի բարենորոգիչներն էին, ովքեր աշխատում էին Ուկրաինայի պետական առանցքային պաշտոններում Արսենի Յացենյուկի կառավարությունում 2014-2016 թվականներին։

Համաձայն Ուկրաինայի ՆԳՆ կայքում տեղադրված հայտարարության՝ 2015 թվականին Էկա Զղուլաձեն ուկրաինական աղբյուրներից ստացել է շուրջ 165 հազար գրիվեն շահույթ, իսկ օտարերկրյա աղբյուրներից՝ շուրջ 33 հազար [[եվրո]]&lt;ref name=&quot;declaration-2015&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.mvs.gov.ua/upload/leadership/declaration/zguladze-2015.PDF |title=Декларация за 2015 год |author=Згуладзе-Глуксманн Екатерина |date=2016-03-29 |publisher=МВД Украины |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYogVbo0?url=http://www.mvs.gov.ua/upload/leadership/declaration/zguladze-2015.PDF |archivedate=2016-06-26 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի մայիսի 11-ին Զղուլաձեն դիմում է ներկայացրել ներքին գործերի նախարարի առաջին տեղակալի պաշտոնից ազատվելու մասին&lt;ref name=&quot;20 минут Украина&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.20khvylyn.com/news/politics/news_18018.html |title=Згуладзе уходит в отставку |author= |date=2016-05-11 |publisher=[http://www.20khvylyn.com &quot;20 минут Украина&quot;] |accessdate=2016-05-11 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYxV3Qjq?url=http://www.20khvylyn.com/news/politics/news_18018.html |archivedate=2016-06-26 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը ընդունել է որոշում, որ Էկա Զղուլաձեն ազատվել է պաշտոնից իր խնդրանքով&lt;ref name=&quot;tass-01&quot;&gt;{{cite web |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3272517 |title=ТАСС: Международная панорама — Аваков объявил об увольнении Згуладзе с должности замглавы МВД Украины |author= |date=2016-05-11 |publisher=[http://tass.ru ТАСС] |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYy4SYO6?url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3272517 |archivedate=2016-06-26 |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ukranews.com/news/208293.Kabmin-uvolil-Zguladze.ru|title=Кабмин уволил Згуладзе|author=|work=Украинские новости|date=2016-05-11|publisher=ukranews.com|accessdate=2016-06-26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYyPocpv?url=http://ukranews.com/news/427451-kabmyn-uvolyl-zguladze|archivedate=2016-06-26|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Հենց այդ օրը Էկա Զղուլաձեն հայտարարել է, որ մնում է Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության բարենորոգիչների խմբում և գլխավորելու խորհրդականների հատուկ խումբը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ukranews.com/news/208353.Eka-Zguladze-obyasnila-prichini-svoey-otstavki.ru|title=Эка Згуладзе объяснила причины своей отставки|author=|work=Украинские новости|date=2016-05-11|publisher=ukranews.com|accessdate=2016-06-26|archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYykI4Xc?url=http://ukranews.com/news/427569-ehka-zguladze-obyasnyla-prychyny-svoey-otstavky|archivedate=2016-06-26|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/ua/news/1237_Oficiyna_zayava_Eki_Zguladze.htm |title=Офіційна заява Еки Згуладзе |author= |work= |date=2016-05-11 |publisher=mvs.gov.ua |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYz2oTpJ?url=http://mvs.gov.ua/ua/news/1237_Oficiyna_zayava_Eki_Zguladze.htm |archivedate=2016-06-26 |lang=uk |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
20 տարեկանում ամուսնացել է վրացի հայտնի շոումեն Գեորգի Պալավանդիշվիլիի հետ, 12 տարի անց ամուսնալուծվել է&lt;ref name=&quot;sanage&quot;&gt;{{cite web |url=http://sana.ge/address/news/cat/6446/id/102204/%EF%BB%BF%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%90+%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98+%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90 |title=Гега Палавандишвили готовится к свадьбе |date=2012-01-13 |publisher=Sana.ge |accessdate=2014-12-08 |archiveurl=https://archive.is/20141215193906/http://sana.ge/address/news/cat/6446/id/102204/%EF%BB%BF%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%90+%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98+%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90 |archivedate=2014-12-15 |lang=ka |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականին ամուսնացել է ֆրանսիացի հայտնի լրագրող և ռեժիսոր Ռաֆայել Գլյուկսմանի հետ, ով Միխաիլ Սահակաշվիլու խորհրդականն էր&lt;ref name=&quot;marianne&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.marianne.net/Georgie-la-french-connection_a223854.html |title=Грузия: &quot;французский след&quot; |author=Anne Dastakian |date=2012-11-02 |publisher=Marianne.Net |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iYzqhGrW?url=http://www.marianne.net/Georgie-la-french-connection_a223854.html |archivedate=2016-06-26 |lang=fr |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Զղուլաձեն երկրորդ ամուսնությունից ունեցել է մեկ որդի՝ Ալեքսանդրը&lt;ref name=&quot;ambebi&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.ambebi.ge/faceambebi/93270-gega-falavandishvilis-yofili-meughle-akhal-qmar-shvilthan-erthad-17-foto.html |title=У бывшей жены Гега Палавандишвили новый муж и сын |author= |date=2013-12-24 |publisher=Ambebi |accessdate=2016-06-26 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6iZ0ABasO?url=http://www.ambebi.ge/faceambebi/93270-gega-falavandishvilis-yofili-meughle-akhal-qmar-shvilthan-erthad-17-foto.html |archivedate=2016-06-26 |lang=ka |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=V1Wk1M0YcQY Ека Згуладзе о реформах в МВД] - видеозапись выступления Екатерины Згуладзе в МВД Украины
* [https://www.youtube.com/watch?v=q83ISlyjNts Ека Згуладзе о реформах в МВД] - видеозапись выступления Екатерины Згуладзе на Громадське Телебачення Украины
{{ՎՊԵ|Eka Zguladze}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

{{DEFAULTSORT:Զղուլաձե, Եկատերինա}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թբիլիսիի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>skah28x03smhcgomrmec6mculkirgco</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ադա Մարշանիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>753847</id>
    <revision>
      <id>8492392</id>
      <parentid>7721097</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:49:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7438" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ադա Մարշանիա''' ({{lang-ka|ადა მარშანია}}, {{ԱԾ}}, [[Սուխում]], [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՎԽՍՀ]]), վրացական քաղաքական և ռազմական գործիչ։ Աշխատել է [[Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետություն|Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետության]] իշխանության մարմիններում։ [[Վրաստանի հայրենասերների դաշինք]] Կուսակցության քաղաքական քարտուղար, կուսակցություն, որը [[2016]] թվականի խորհրդարանական ընտրություններին անցել է [[Վրաստանի խորհրդարան]]։

== Կենսագրություն ==
Ադա Մարշանիան ծնվել է [[1961]] թվականի [[հուլիսի 1]]-ին [[Սուխում]] քաղաքում {{sfn|Биография, сайт АПГ}}, նշանավոր սովետական գիտնական և պետական գործիչ Լորիկ Մարշանիայի ընտանիքում։ Մանկությունը անց է կացրել Սուխումիում և այնտեղ էլ ավարտել է համար 19 միջնակարգ դպրոցը։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է [[Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարան]] և ավարտել համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը, «իրավագիտություն» մասնագիտությամբ։

Վերադառնալով Վրաստան Ադա Մարշանիան սկսեց զբաղվել հասարակական և քաղաքական գործունեությամբ, մասնակեցել է ազգային ազատագրական պայքարին, որը ավարտվեց [[1990]] թվականին Վրաստանի անկախացմամբ և [[1991]] թվականին [[ԽՍՀՄ փլուզում]]ով{{sfn|Биография, сайт АПГ}}։ Անկախության հռչակումից և [[Աբխազական պատերազմ (1992—1993)|Աբխազիայում զինված բախումից]] հետո, անհրաժեշտ էր իր ընտանիքի հետ մեկնել [[Թբիլիսի]]{{sfn|Биография, сайт АПГ}}։

Ադա Մարշանիան [[1992]]-[[1995]] թվականներին եղել է Վրաստանի պետական խորհրդի պատգամավոր, [[1995]]-[[1999]] թվականներին և [[1999]]-[[2004]] թվականներին եղել է Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավոր{{sfn|Биография, сайт АПГ}}։ [[2003]] թվականին մասնակցել է ԵԱՀԿ խորհրդարանական պատվիրակության աշխատանքին Վրաստանում, քննարկել աբխազական հակամարտության լուծման ուղիները{{sfn|Civil.Ge 2003}}։

[[Միխեիլ Սաակաշվիլի|Սաակաշվիլիի]] ղեկավարության գալուց հետո Ադա Մարշանիան անցավ ընդդիմադիր [[Վրաստանի լեյբորիստական կուսակցություն|Վրաստանի լեյբորիստական կուսակցության]] շարքերը և մասնակցեց [[2008]] թվականի ընտրություններին լինելով կուսակցության 12 համարը, իսկ մեծամասնականով առաջադրվել էր Զուգդիդիի շրջանում։

Մարշանիան դուրս է գալիս Լեյբորիստական կուսակցությունից և անցնում «Ընդդիմադիր» Դավիդ Մոուրավիի կողմը, մասնակցություն է ունենում խորհրդարանում Սաակաշվիլիի կառավարության քաղաքականության դեմ տեղի ունեցած գործողություններին{{sfn|Regnum 2011}}։ 2012 թվականի դեկտեմբերին Մարշանիան անցնում է [[Վրաստանի հայրենասերների դաշինք]] կուսակցության շարքերը{{sfn|Georgia Times 2013}}։

[[2016]] թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում անցել է խորհրդարան [[Վրաստանի հայրենասերների դաշինք]] կուսակցության 2-րդ համարով։

== Իշխանական տոհմ ==
Ադա Մարշանիան պատկանում է [[Աբխազիա]]յի հին տոհմերից մեկին՝ Մարշանիա տոհմին։

== Ընտանիք ==
Ադա Մարշանիան ամուսնացած է{{sfn|Биография, сайт АПГ}}։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |url=http://patriots.ge/leadership-ada-marshania/ |title=Ada MARSHANIA, Political Secretary |subtitle= |author= |date= |publisher=Alliance of Patriots of Georgia |accessdate=2016-11-12 |lang=en |deadlink= |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lx0Arb4k?url=http://patriots.ge/leadership-ada-marshania/ |archivedate=2016-11-11 |ref=Биография, сайт АПГ |dead-url=no }}
* {{Cite web |author= |title=Бурджанадзе выдвинет проблему Абхазии на заседании Парламентской Ассамблеи ОБСЕ |url=http://www.civil.ge/rus/article.php?id=1959 |date=2003-02-19 |publisher=''Civil.Ge'' |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lx8qnRLY?url=http://www.civil.ge/rus/article.php?id=1959 |archivedate=2016-11-12 |ref=Civil.Ge 2003 |accessdate=2017-02-05 |dead-url=no }}
* {{Cite web |author= |title=4 лидера объединенной оппозиции будут баллотироваться в Самегрело и Кахети |url=http://www.civil.ge/rus/article.php?id=16220 |date=2008-04-18 |publisher=''Civil.Ge'' |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lxD65UJx?url=http://www.civil.ge/rus/article.php?id=16220 |archivedate=2016-11-12 |ref=Civil.Ge 2008 |accessdate=2017-02-05 |dead-url=no }}
* {{Cite web |author= |title=В Тбилиси задержаны участники акции &quot;Я - заключенный&quot; |url=https://regnum.ru/news/polit/1391050.html |date=2011-04-05 |publisher=''Regnum'' |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lxA8MNI5?url=https://regnum.ru/news/polit/1391050.html |archivedate=2016-11-12 |ref=Regnum 2011 |accessdate=2017-02-05 |dead-url=no }}
* {{Cite web |author= |title=Иванишвили не хватает третьей силы? |url=http://www.georgiatimes.info/interview/89318.html |date=2013-04-16 |publisher=''Georgia Times'' |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lAi4QFkh?url=http://www.georgiatimes.info/interview/89318.html |archivedate=2016-10-11 |ref=Georgia Times 2013 |accessdate=2017-02-05 |dead-url=no }}

{{DEFAULTSORT:Մարշանիա, Ադա}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի վրացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացի ռազմական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ay2i045ahfpfar91v6k6jp584s1mer4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ելենա Թևդորաձե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>754766</id>
    <revision>
      <id>8492394</id>
      <parentid>8434336</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3764" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ
| ԱԱՀ = Ելենա Կոնստանտինի Թևդորաձե
| բնագիր ԱԱՀ = ელენე თევდორაძე
| background-color = #ededed
| պատկեր = 
| չափ = 
| նկարագրում = 
| ծննդյան օր = 
| ծննդավայր = 
| վախճանի օր = 
| վախճանի վայրը = 
| քաղաքացիություն = {{Դրոշ|Վրաստան}}
| ազգություն = 
| ալմա մատեր =
| կրոն = 
| ազդվել է = 
| ազդել է = 
| գրքեր = 
| աշխատանք = 
| կարողություն = 
| մասնագիտություն = իրավապաշտպան
| գործունեություն =
| աշխատավայր =
| ամուսին = 
| ծնողներ = 
| երեխաներ = 
| պարգևներ և մրցանակներ = [[Պատվո շքանշան (Վրաստան)|Պատվո շքանշան]] (2008)
| կայք = 
| ստորագրություն =
| Վիքիպահեստ =
}}

'''Ելենա Կոնստանտինի Թևդորաձե''' ({{ԱԾ}}), [[Վրաստան|վրացի]] քաղաքական և հասարակական գործիչ, Վրաստանի նախագահին առընթեր համաներման հանձնաժողովի նախագահ, իրավապաշտպան։

1957 թվականին ընդունվել և 1962 թվականին ավարտել է [[Իլյա Ճավճավաձե]]ի անվան արևմտաեվրոպական լեզուների և մշակույթի համալսարանը։

1962 թվականին աշխատել է [[Ռուսթավ]]ի միջնակարգ դպրոցում։ 1995-2004 թվականներին եղել է [[Վրաստանի խորհրդարան]]ի պատգամավոր [[Միասնական ազգային շարժում|«Միասնական ազգային շարժում»]] կուսակցության կողմից, գլխավորել է [[մարդու իրավունքներ]]ի հանձնաժողովը։ Հետո աշխատել է Վրաստանի ինտեգրացման նախարարի տեղակալ&lt;ref name=ab&gt;{{cite web
 |url         = http://abkhazeti.info/news/1221768603.php
 |title       = Ելենա Թևդորաձեն պետք է պարգևատրվի Պատվո շքանշանով
 |author      = 
 |date        = 2008-09-18
 |work        = 
 |publisher   = Մեր Աբխազիան
 |accessdate  = 2013-06-28
 |lang        = 
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6HqMwwhBf?url=http://abkhazeti.info/news/1221768603.php
 |archivedate = 2013-07-03
 |dead-url    = yes
}}&lt;/ref&gt;:.

Այս պահին համաներման պետական հանձնաժողովի նախագահ։

== Մրցանակներ ==

2008 թվականին պարգևատրվել է [[Պատվո շքանշան (Վրաստան)|Պատվո շքանշանով]], Վրաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանության գործում կատարած ներդրման համար&lt;ref name=ab /&gt;.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Թևդորաձե, Ելենա}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացի հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի վրացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Պատվո շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>2ickjevt9a8xy8or2q4blnmiqlp75v9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գոգիտա Գոգուա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>756037</id>
    <revision>
      <id>8492623</id>
      <parentid>7762880</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T22:32:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31873" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ
 | անուն = Գոգիտա Գոգուա
 | բնագիր անուն = გოგიტა გოგუა
 | պատկեր = 
 | պատկերի չափ = 
 | alt = 
 | պատկերի նկարագիր = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագիր = 
 | ամբողջական անուն = Գոգիտա Հազիզովիչ Գոգուա
 | ծննդյան ամասիվ = 
 | մահվան ամսաթիվ = 
 | ծննդավայր = {{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Վրացական ԽՍՀ]], [[Չխորոծղու]]
 | մահվան վայր = 
 | հասակ = 174
 | դիրք = [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|Կիսապաշտպան]]
 | ազգությունը = 
 | քաղաքացիությունը = 
 | մականուն = 
 | քաշ = 72
 | ներկա ակումբ = {{Դրոշ|Ղազախստան}} [[Իրդաբասի]]
 | ակումբի համար = 34
 | երիտ ակումբ = {{Ֆուտբոլային կարիերա|1992—|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} 21-րդ դար (Թբիլիսի)|
| |{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Դինամո Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Դինամո (Թբիլիսի)]]}}
 | ակումբ = {{Ֆուտբոլային կարիերա
|1999—2000|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Գուրիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Գուրիա]]|1 (0)
|2001—2002|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Դինամո Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Դինամո-2 (Թբիլիսի)]]|12 (0)
|2002—2003|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Մերանի (ֆուտբոլային ակումբ)|Մերանի-91]]|1 (0)
|2003—2005|{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Թբիլիսի]]|41 (2)
|2005|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Հիմկի (ֆուտբոլային ակումբ)|Հիմկի]]|5 (0)
|2006|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սպարտակ Նալչիկ|Սպարտակ]]|23 (2)
|2007|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սատուրն (ֆուտբոլային ակումբ)|Սատուրն]]|15 (0)
|2008—2010|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սպարտակ Նալչիկ]]|61 (5)
|2009|{{Վարձավճար}}{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Թերեք (ֆուտբոլային ակումբ)|Թերեք]]|5 (0)
|2011|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Վոլգա (ֆուտբոլային ակումբ)|Վոլգա]]|13 (1)
|2011—2013|{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Դինամո Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Դինամո (Թբիլիսի)]]|13 (3)
|2012—2013|{{Վարձավճար}}{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Դիլա Գորի]]|22 (2)
|2013—2015|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Էներգիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Էներգիա]]|49 (9)
|2015|{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Դիլա Գորի]]|10 (1)
|2016|{{Դրոշ|Ղազախստան}} [[Իրտիշ (ֆուտբոլային ակումբ)|Իրտիշ]]|12 (4)
|2016—մինչև հիմա|{{Դրոշ|Ղազախստան}} [[Օրդաբասի]]|9 (1)}}
 | ընդհանուր տարիներ = 
 | ընդհանուր խաղեր = 
 | ընդհանուր գոլեր = 
 | ազգային թիմ = {{Ֆուտբոլային կարիերա
|2004—2005|{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Վրաստանի ֆուտբոլի երիտասարդական հավաքական|Վրաստան (մինչև 21 տարեկան)]]|4 (0)
|2005—2011|{{Ֆուտբոլ|Վրաստան}}|27 (1)}} 
 | մարզչական ակումբ = 
 | պարգևների փոխարեն = 
 | մեդալ = 
 | մեդալ-ծալել = 
 | մասնագիտական ըստ = 
 | հավաքականի ըստ = 
}}
'''Գոգիտա Գոգուա''' ({{lang-ka|გოგიტა ხაზიზის ძე გოგუა}}; {{ԱԾ}}), վրացի ֆուտբոլիստ։ Հանդես է գալիս ղազախական «Օրդաբաս» ֆուտբոլային ակումբում որպես կիսապաշտպան։ Վրաստանի ազգային հավաքականի նախկին ֆուտբոլիստ։

== Կարիերա ==

=== Ակումբային ===
[[Պատկեր:Gogita Gogua 2008.JPG|մինի|ձախից|180px|Երիտասարդ Գոգիտան «Սպարտակ»-ի կազմում (2008 թվական)]]
Գոգիտան վրացական «Դինամո» և «21-րդ դար» ֆուտբոլային ակումբների սան է։ Ֆուտբոլային կարիերան սկսել է 1999 թվականին, երբ 16 տարեկան էր։ Նա մասնակցեց Վրացական առաջին լիգային՝ խաղալով «Գուրիա» ակումբում։ 2001/02 մրցաշրջանից սկսել է հանդես գալ «Դինամո» ակումբի երիտասարդական հավաքականում։ Մրցաշրջանի երկրորդ կեսը Գոգիտան անցկացրել է վրացական «Մերանի Օլիմպ» ակումբում, սակայն թիմում նա աչքի չի ընկել։ Կես տարում կարողացել է մասնակցել ընդամենը 1 խաղի։  Իր առաջին փորձը ձեռք է բերել վրացական «Դինամոյում»՝ անցկացնելով երկու մրցաշրջան. մասնակցել է 41 խաղի և դարձել 2 գոլի հեղինակ։

2005 մրցաշրջանի երկրորդ կեսը Գոգիտան անցկացրել է Ռուսաստանի առաջին լիգայի «Հիմկի» ակումբում, որտեղ մասնակցել է ընդամենը 5 խաղի։ Հաջորդ մրցաշրջանում պայմանագիր է կնքել «Սպարտակ» ակումբի հետ, որտեղ միանգամից դարձել է հիմնական կազմի խաղացող։ Գոգիտայի դեբյուտը Ռուսաստանի Պրեմիեր լիգայում կայացել է 2016 թվականի մարտի 18-ին [[ԲԿՄԱ (ֆուտբոլային ակումբ, Մոսկվա)|Մոսկովյան զինվորներ]]ի դեմ խաղում։ Գոգիտան խաղադաշտում անցկացրել է  61 րոպե, ապա փոխարինման է դուրս եկել Ասլան Մաշուկովի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rus.rfpl.org/match/match_2340.html|title=Чемпионат России по футболу. Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — ЦСКА (Москва) 0:1|publisher=Официальный сайт РФПЛ|date=2006-03-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvMCGRn?url=http://rus.rfpl.org/index.php/match/index/2340|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Մրցաշրջանում ֆուտբոլիստն անցկացրել է 23 խաղ և հեղինակել 2 գոլ։

Հաջորդ մրցաշրջանը սկսվելուն պես ֆուտբոլիստը հեռացել է «Կաբարդինո Բալկարի» ակումբից և համաձայնել է Շոտլանդական «Հարթս» ակումբի առաջարկին՝ հանդես գալ ակումբում կես տարի։ Բայց պայմանագիրը չստորագրվեց, քանի որ Գոգիտան չկարողացավ վիզա ստանալ Շոտլանդիա մեկնելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/Russia/premier_league/spbnews_Gogita-Gogua-V-Rossii-esti-treneri-luchshe-Gullita|title=Гогита Гогуа: «В России есть тренеры лучше Гуллита»|publisher=''[[Sportbox.ru]]''|date=2011-05-24|author=Елена Новикова.|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvNbNRF?url=http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/Russia/premier_league/spbnews_Gogita-Gogua-V-Rossii-esti-treneri-luchshe-Gullita|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/1673231.html|title=Гогуа не будет играть в «Хартс»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2007-01-31|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvPTgkG?url=http://www.sports.ru/football/1673231.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այս ամենից հետո Գոգիտան համալրեց «Սատուրն» ակումբի շարքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://fcgazovik.ru/se/football/index.php?action=show&amp;nid=4568|title=Гогита Гогуа перешел в «Сатурн»|publisher=Официальный сайт ФК «Газовик» (Оренбург)|date=2007-03-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvROcVj?url=http://fcgazovik.ru/se/football/index.php?action=show|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Բայց ակումբում ֆուտբոլիստը չկարողացավ ամրանալ հիմնական կազմում և նորից վերադարձավ «Նալչիկ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/4080063.html|title=Гогуа подписал контракт с нальчикским «Спартаком»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2008-02-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvSOXUo?url=http://www.sports.ru/football/4080063.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի կեսերին վարձավճարով տեղափոխվել է «Թերեք» ակումբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/26253224.html|title=Гогуа и Кутарба перешли в «Терек»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2009-08-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvUHZlK?url=http://www.sports.ru/football/26253224.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, բայց անցկացնելով 5 խաղ՝ վերադարձել է  հին ակումբ։ «Սպարտակ» ակումբի կազմում 2008-2010 թվականներին անցկացրել է 61 խաղ՝ դառնալով 5 գոլի հեղինակ։ 2011/12 մրցաշրջանում հեռացավ «Նալչիկից» և պայմանագիր ստորագրեց «Վոլգա» ակումբի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.webcitation.org/6IzvWDHty|title=Новый футбольный сезон Гогита Гогуа начнёт в ФК «Волга»|publisher=Регион 07|date=2011-01-03}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Տնօրենի փոխվելուց հետո ֆուտբոլիստը լքեց ակումբը՝ դառնալով ազատ գործակալ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eurosport.ru/football/russian-premier-league/2011-2012/story_sto2874607.shtml|title=Гогита Гогуа покинет «Волгу»|publisher=''Eurosport.ru''|date=2011-07-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Izve09Gb?url=http://www.eurosport.ru/football/russian-premier-league/2011-2012/story_sto2874607.shtml|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Հետագայում Գոգիտան վերադարձավ հարազատ երկիր՝ Վրաստան, և պայմանագիր կնքեց տեղի «Դինամո» ակումբի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/134615702.html|title=Гогита Гогуа перейдёт в тбилисское «Динамо»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2012-01-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvfsO8c?url=http://www.sports.ru/football/134615702.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, որտեղ անցկացրեց ամբողջ մրցաշրջանը։ 2012/13 մրցաշրջանում ֆուտբոլիստը վարձավճարով տեղափոխվեց «Դիլա» ֆուտբոլային ակումբ, որտեղ անցկացրեց ընդամենը 1 տարի։

Պայմանագիրն ավարտվելուց հետո ֆուտբոլիստը տեղափոխվեց Ռուսաստան՝ դառնալով «Էներգիա»&lt;ref name=&quot;СКА&quot;&gt;{{cite web|url=http://fc-skaenergy.ru/main/index.php/the-news-lenta/35-demo-content/1005--l-r-|title=В заявке «СКА-Энергии» восемь новичков|publisher=Официальный сайт ФК «СКА-Энергия» (Хабаровск)|date=2013-07-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Izvhzxn2?url=http://fc-skaenergy.ru/main/index.php/the-news-lenta/35-demo-content/1005--l-r-|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; ակումբի ֆուտբոլիստ։ Ռուսաստանում հանդես է եկել Առաջին լիգայում։ Դեբյուտը կայացել է 2013 թվականի հուլիսի 18-ին «Տորպեդո» ակումբի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://1fnl.ru/champioship/results/186/225/189/1013/|title=Первенство ФНЛ. Протокол матча «СКА-Энергия» (Хабаровск) — «Торпедо» (Москва) 0:0|publisher=Официальный сайт ФНЛ|date=2013-07-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IJnq6Hsk?url=http://1fnl.ru/champioship/results/186/225/189/1013/|archivedate=2013-07-23|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականին վերադարձել է Վրաստան՝ հանդես գալով «Դիլա» ակումբում, բայց 2016 թվականի փետրվարին պայմանագիր է ստորագրել «Իրտիշ» ակումբի հետ&lt;ref&gt;[http://www.sports.kz/news/gogua-igrok-irtyisha Гогита Гогуа — игрок «Иртыша»]&lt;/ref&gt;։ Նույն թվականի հունիսին հեռացել է ակումբից&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.prosportkz.kz/ru/news/90269.html |title=Гогита Гогуа перейдет в «Ордабасы» |accessdate=2017-02-22 |archive-date=2016-06-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160610165713/http://prosportkz.kz/ru/news/90269.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում դարձել է «Օրդաբաս» ակումբի ֆուտբոլիստ՝ ստորագրելով 1.5 տարվա պայմանագիր։

=== Ազգային հավաքականում ===
Դեբյուտը Վրաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականում կայացել է 2015 թվականի փետրվարի 9-ին Լիտվիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.weltfussball.de/spielbericht/freundschaft-2005-februar-georgien-litauen/|title=Протокол матча. Сборная Грузии — Сборная Литвы 1:0|date=2005-02-09|publisher=''Weltfussball.de''|lang=de|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvjxUUr?url=http://www.weltfussball.de/spielbericht/freundschaft-2005-februar-georgien-litauen/|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին և միակ գոլը հեղինակել է 2005 թվականի նոյեմբերի 12-ին Բուլղարիայի ազգային հավաքականի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.weltfussball.de/spielbericht/freundschaft-2005-november-bulgarien-georgien/|title=Протокол матча. Сборная Болгарии — Сборная Грузии 6:2|date=2005-11-12|publisher=''Weltfussball.de''|lang=de|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvkoL7w?url=http://www.weltfussball.de/spielbericht/freundschaft-2005-november-bulgarien-georgien/|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարտի 27-ին, երբ ավարտվեց Եվրոպայի 2012 թվականի առաջնության Խորվաթիայի ընտրանու դեմ խաղը, Գոգիտայի և հավաքականի մարզիչ Տիմուր Կեցբայի միջև վեճ առաջացավ, որի պատճառով Գոգիտան կորցրեց տեղը ազգային հավաքականում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.saqinform.ge/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=6715:gogita-gogua-v-pervie-govorit&amp;catid=42:pravo&amp;Itemid=400#axzz2c7LWDgM6|title=Гогита Гогуа впервые говорит о деталях инцидента|publisher=Информационно-аналитическое агентство «Грузинформ»|date=2011-11-21|author=Магда Клдиашвили.|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvldJXg?url=http://ru.saqinform.ge/index.php?option=com_content#axzz2c7LWDgM6|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ամենալավ թիմը համարում է «Բարսելոնան», լավագույն ֆուտբոլիստը՝ Մեսսին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/70495317.html|title=Гогита Гогуа: «У Нальчика футболисты не хуже, чем у грандов»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2010-05-05|author=Юрий Дудь.|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvpSaRq?url=http://www.sports.ru/football/70495317.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed&quot; width=1000
|-
!style=&quot;color:black; background-color:white&quot; colspan=7|Գոգիտայի խաղերը և գոլերը ազգային հավաքականում
|-
!align=center width=50|№
!align=center width=150|Տարեթիվ
!align=center width=200|Անցկացման վայրը
!align=center width=200|Մրցակից
!align=center width=100|Հաշիվ
!align=center width=100|Գոլեր
!align=center width=200|Առաջնություն
|-
|align=center|1
|2005 թվականի փետրվարի 9
|[[Թբիլիսի]]
|{{Ֆուտբոլ|Լիտվա}}
|align=center|1:0
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|2
|2005 թվականի մարտի 26
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Հունաստան}} 
|align=center|1:3
|align=center|-
|2006 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն
|-
|align=center|3
|2005 թվականի մարտի 30
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Թուրքիա}}
|align=center|2:5
|align=center|-
|2006 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն
|-
|align=center|4
|2005 թվականի սեպտեմբերի 3
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Ուկրաինա}}
|align=center|1:1
|align=center|-
|2006 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն
|-
|align=center|5
|2005 թվականի սեպտեմբերի 7
|[[Կոպենհագեն]]
|{{Ֆուտբոլ|Դանիա}} 
|align=center|1:6
|align=center|-
|2006 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն
|-
|align=center|6
|2005 թվականի հոկտեմբերի 12
|[[Պիրեյ]]
|{{Ֆուտբոլ|Հունաստան}} 
|align=center|0:1
|align=center|-
|2006 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն
|-
|align=center|7
|2005 թվականի նոյեմբերի 12
|[[Սոֆիա]]
|{{Ֆուտբոլ|Բուլղարիա}}
|align=center|2:6
|align=center|1
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|8
|2005 թվականի նոյեմբերի 16
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Հորդանան}} 
|align=center|3:2
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|9
|2006 թվականի մարտի 22
|[[Տիրանա]]
|{{Ֆուտբոլ|Ալբանիա}}
|align=center|0:0
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|10
|2006 թվականի մայիսի 27
|[[Ալտենկիրհեն]]
|{{Ֆուտբոլ|Նոր Զելանդիա}}
|align=center|1:3
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|11
|2006 թվականի մայիսի 31
|[[Դորնբիրն]]
|{{Ֆուտբոլ|Պարագվայ|1990}}
|align=center|0:1
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|12
|2006 թվականի օգոստոսի 16
|[[Տոֆտիր]]
|{{Ֆուտբոլ|Ֆարերյան կղզիներ}}
|align=center|6:0
|align=center|-
|2008 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|13
|2006 թվականի սեպտեմբերի 2 
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Ֆրանսիա}}
|align=center|0:3
|align=center|-
|2008 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|14
|2006 թվականի սեպտեմբերի 6
|[[Կիև]]
|{{Ֆուտբոլ|Ուկրաինա}}
|align=center|2:3
|align=center|-
|2008 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|15
|2006 թվականի հոկտեմբերի 7
|[[Ռոստոկ]]
|{{Ֆուտբոլ|Գերմանիա}} 
|align=center|0:2
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|16
|2006 թվականի նոյեմբերի 15
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Ուրուգվայ}}
|align=center|2:0
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|17
|2007 թվականի փետրվարի 7
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Թուրքիա}} 
|align=center|1:0
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|18
|2007 թվականի մարտի 24 
|[[Գլազգո]]
|{{Ֆուտբոլ|Շոտլանդիա}}
|align=center|1:2
|align=center|-
|2008 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|19
|2008 թվականի փետրվարի 6
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Լատվիա}}
|align=center|1:3
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|20
|2010 թվականի մարտի 3
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Էստոնիա}}
|align=center|2:1
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|21
|11 августа 2010 թվականի 
|[[Քիշինյով]]
|{{Ֆուտբոլ|Մոլդովա}}
|align=center|0:0
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|22
|2010 թվականի սեպտեմբերի 3
|[[Պիրեյ]]
|{{Ֆուտբոլ|Հունաստան}}
|align=center|1:1
|align=center|-
|2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|23
|2010 թվականի սեպտեմբերի 7
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Իսրայել}}
|align=center|0:0
|align=center|-
|2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|24
|2010 թվականի հոկտեմբերի 8
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Մալթա}}
|align=center|1:0
|align=center|-
|2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|25
|2010 թվականի հոկտեմբերի 12
|[[Ռիգա]]
|{{Ֆուտբոլ|Լիտվա}}
|align=center|1:1
|align=center|-
|2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|-
|align=center|26
|2011 թվականի փետրվարի 9
|[[Լամասոլ]]
|{{Ֆուտբոլ|Հայաստան}}
|align=center|2:1
|align=center|-
|Ընկերական խաղ
|-
|align=center|27
|2011 թվականի մարտի 26
|Թբիլիսի
|{{Ֆուտբոլ|Խորվաթիա}}
|align=center|1:0
|align=center|-
|2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն
|}

'''Արդյունքում՝ 27 խաղ / 1 գոլ; 9 հաղթանակ, 6 ոչ-ոքի, 12 պարտություն'''&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://eu-football.info/_player.php?id=6965|title=Статистика выступлений Гогиты Гогуа за сборную Грузии|publisher=''EU-Football.info''|lang=en|archiveurl=http://www.peeep.us/1ac79f13|archivedate=2014-11-11}}&lt;/ref&gt;.

== Ձեռքբերումներ ==
* 2012/13 թվականի Վրաստանի չեմպիոն։

== Անձնական կյանք ==
Ամուսնացած է&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sports.ru/football/4338426.html|title=Гогита Гогуа: «„Сатурну“ я ещё забью»|publisher=''[[Sports.ru]]''|date=2008-03-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IzvnQv7p?url=http://www.sports.ru/football/4338426.html|archivedate=2013-08-19|accessdate=2017-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ելույթների վիճակագրություն ==
{|border=1 align=center cellpadding=4 style=&quot;border:1px #aaaaaa; border-collapse:collapse&quot;
|- align=center style=background:beige
!rowspan=2 width=220|Թիմ
!rowspan=2 width=70|Մրցաշրջան
!colspan=3 width=140|Առաջնություն
!colspan=2 width=90|Գավաթ
!colspan=2 width=90|Եվրոգավաթ
!colspan=2 width=90|Արդյունքում
|- align=center style=background:beige
!Մակ.
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Գուրիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Գուրիա]]
|align=center|1999/00
|align=center|[[1999/2000 թվականի Վրաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|?]]
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|1
!align=center|0
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Դինամո Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Դինամո-2 (Թբիլիսի)]]
|align=center|2001/02
|align=center|[[2001/2002 թվականի Վրաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|II]]
|align=center|12
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|12
!align=center|0
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}} [[Մերանի (ֆուտբոլային ակումբ, Թբիլիսի))|Մերանի-91]]
|align=center|2002/03
|align=center|[[2002/2003 թվականի Վրաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|1
!align=center|0
|-
!rowspan=3 align=left valign=center|{{Դրոշ|Վրաստան|1990}}{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Թբիլիսի]]
|align=center|2003/04
|align=center|[[2003/2004 թվականի Վրաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|II]]
|align=center|24
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|24
!align=center|0
|-
|align=center|2004/05
|align=center|[[2004/2005 թվականի Վրաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|17
|align=center|2
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|1
|align=center|0
!align=center|18
!align=center|2
|- align=center style=background:lemonchiffon
!colspan=2|Արդյունքում
!41!!2!!0!!0!!1!!0!!42!!2
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Հիմկի (ֆուտբոլային ակումբ)|Հիմկի]]
|align=center|2005
|align=center|[[2005 թվականի Ռուսաստանի առաջին դիվիզիոն (ֆուտբոլ)|II]]
|align=center|5
|align=center|0
|align=center|3
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|5
!align=center|0
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սպարտակ Նալչիկ]]
|align=center|2006
|align=center|[[2006 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|23
|align=center|2
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|24
!align=center|2
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սատուրն (ֆուտբոլային ակումբ)|Սատուրն]]
|align=center|2007
|align=center|[[2007 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|15
|align=center|0
|align=center|2
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|17
!align=center|0
|-
!rowspan=4 align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Սպարտակ Նալչիկ]]
|align=center|2008
|align=center|[[2008 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|21
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|21
!align=center|1
|-
|align=center|2009
|align=center|[[2009 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|14
|align=center|1
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|15
!align=center|1
|-
|align=center|2010
|align=center|[[2010 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|26
|align=center|3
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|26
!align=center|3
|- align=center style=background:lemonchiffon
!colspan=2|Արդյունքում
!61!!5!!1!!0!!0!!0!!62!!5
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Թերեք (ֆուտբոլային ակումբ)|Թերեք]]
|align=center|2009
|align=center|[[2009 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|5
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|5
!align=center|0
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Վոլգա (ֆուտբոլային ակումբ)|Վոլգա]]
|align=center|2011/12
|align=center|[[2011/12 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|13
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|13
!align=center|1
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Դինամո Թբիլիսի (ֆուտբոլային ակումբ)|Դինամո (Թբիլիսի)]]
|align=center|2011/12
|align=center|[[2011/12 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|13
|align=center|3
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|13
!align=center|3
|-
!align=left valign=center|{{Դրոշ|Վրաստան}} [[Դիլա Գորի]]
|align=center|2012/13
|align=center|[[2012/13 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|22
|align=center|2
|align=center|1
|align=center|0
|align=center|5
|align=center|0
!align=center|28
!align=center|2
|-
!rowspan=3 align=left valign=center|{{Դրոշ|Ռուսաստան}} [[Էներգիա (ֆուտբոլային ակումբ)|Էներգիա]]
|align=center|2013/14
|align=center|[[201/14 թվականի Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնություն|I]]
|align=center|26
|align=center|4
|align=center|2
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
!align=center|28
!align=center|4
|-
|align=center|2014/15
|align=center|[[Первенство Футбольной национальной лиги 2014/2015|II]]
|align=center|13
|align=center|5
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|0
|align=center|
!align=center|13
!align=center|5
|- align=center style=background:lemonchiffon
!colspan=2|Արդյունքում
!39!!9!!2!!0!!0!!0!!41!!9
|- align=center style=background:beige
!colspan=3|Ամբողջ  կարիերայի ընթացքում
!251!!28!!10!!0!!6!!0!!267!!28
|}

&lt;small&gt;'''''Աղբյուրնե՝'''''
* Վիճակագրությունը ըստ [http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Futbol/Gogita-Gogua-Futbol-04091983 спортивного медиа-портала ''Sportbox.ru'' կայքի]
* Վիճակագրությունը ըստ [http://footballfacts.ru/players/15436 спортивного медиа-портала ''FootballFacts.ru'' կայքի]&lt;/small&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{nfteams|8454}}
* {{transfermarkt|gogita-gogua|43435}}

{{DEFAULTSORT:Գոգուա, Գոգիտա}}
[[Կատեգորիա:Վրացի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացի մարզիկներ]]
[[Կատեգորիա:Դինամո Թբիլիսիի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի կիսապաշտպաններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի Պրեմիեր Լիգայի խաղացողներ]]</text>
      <sha1>8ydpu7p69veafo8anogn7rv9impsfen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ուկրաիներենի այբուբեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>759658</id>
    <revision>
      <id>8492618</id>
      <parentid>7712649</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2003:D2:5720:CE67:3C8C:D5C1:81FB:71E3</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18813" xml:space="preserve">'''Ուկրաինական գիրը''' այբուբեն է, որ օգտագործվում է ուկրաիներենում, Ուկրաինայի պաշտոնական լեզուն է։ Այն [[կիրիլիցա]]յի ազգային տարատեսակներից է։

Ուկրաիներենում ուկրաիներենի այբուբենը կոչվում է українська абетка (IPA: [ukrɑˈjinʲsʲkɑ ɑˈbɛtkɑ]; &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrayins’ka abetka''), որ առաջացել է [[А (կիրիլիցա)|а]] և [[б]] տառերից` ''алфавіт'', կամ հին ձևով` ''азбука''` [[Ակրոֆոնիկ գիր|ակրոֆոնիկ]] վաղ կիրիլիցայի ''азъ'' և ''буки'' տառերից։

Ուկրաիներեն տեքստերը երբեմն [[Ռոմանիզացիա|ռոմանիզացված]] են` գրված լատինական այբուբենով կիրիլիցայով կարդալ չկարողացողների համար կամ տառադարձման համակարգով ({{lang-en|transcription systems}}):

== Այբուբեն ==
[[Պատկեր:Azbuka 1574 by Ivan Fyodorov.png|մինի|Իվան Ֆեոդորովիչի այբուբենի գրքի առաջին էջը` տպագրված Լվովում 1574 թվականին]]
А а Б б В в Г г Ґ ґ Д д Е е Є є Ж ж З з И и І і Ї ї Й й К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ь ь Ю ю Я я

Ուկրաիներենի պաշտոնական ուղղագրության հրապարակումից (1990) առաջ այբուբենի դասավորությունը վերջանում էր հետևյալ կերպ` ю, я, ь:

Այբուբենը ներառում է 33 [[տառ]], 38 [[Հնչյուն (խոսքի միավոր)|հնչյուն]] և մեկ հավելյալ նշան` [[ապաթարց]]։ Ուկրաիներենի ուղղագրությունը հիմնված է ֆոնեմատիկ տրամաբանության վրա. յուրաքանչյուր տառի հիմնականում համապատասխանում է մեկ հնչույթ (ֆոնեմա)։ Կան նաև դեպքեր, երբ գործում են իմաստաբանական, պատմական կամ ձևաբանական կանոնները։

Այբուբենում կան 20 բաղաձայններ (б, г, ґ, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ), 10 ձայնավորներ (а, е, є, и, і, ї, о, у, ю, я) և 2 կիսաձայներ (й/yot, և в): Փափկացնող նշանը` ь, հնչյունական արժեք չունի, սակայն հանդես է գալիս բաղաձայնը փափկացնելու համար։

Համեմատած կիրիլիցայի մյուս այբուբենների հետ` ժամանակակից ուկրաիներեն այբուբենը ավելի շատ նման է [[Արևելյան Եվրոպա]]յի մյուս լեզուներին` [[բելառուսերեն]]ին, [[ռուսերեն]]ին և ռուսիներենին։ Այն պահպանել է երկու վաղ կիրիլիցայի տառեր` ի (i) և կոշտ ի (и): Կան նաև յուրահատուկ տառեր.
* [[Ґ]], օգտագործվում է քիչ տարածված հնչուն ետնալեզվային գ բաղաձայնը գրելու համար,
* [[Ï]], օգտագործվում է յի երկհնչյունը գրելու համար։

Ապաթարցն օգտագործվում է նաև [[բելառուսերեն]]ում, իսկ ռուսերենում դրա փոխարեն օգտագործվում է կոշտ նշանը (ъ): Օրինակ` ուկրաիներենում օբյեկտ բառը գրվում է ''об'єкт'', բելառուսերենում` ''аб'ект'', իսկ ռուսերենում` ''объект'':

{| class=&quot;wikitable&quot;
! ուկրաինատառ !! այբբենական անվանում !! մոտավոր արտասանություն
|-
|А а || ա || ա
|-
|Б б || բե || բ
|-
|В в || վե || վ
|-
|Г г || հե || հ
|-
|Ґ ґ || գե || գ&lt;ref&gt;Ґ տառը ուկրաիներենում հանդիպում է շատ հազվադեպ։ Հիմնականում հանդիպում է անձնանուններում։ Ուկրաինացիները այս տառը արտասանում են ինչպես „գ“, թեև դա ավելի նման է հայերեն „ղ“-ի (որոշ դեպքերում հնչում է ինչպես „ղ“ և „հ“ տառերի միջև ընկած մի տառ)։&lt;/ref&gt;
|-
|Д д || դե || դ
|-
|Е е || է || է
|-
|Є є || ե || ե ('''IPA։''' je, ʲe)
|-
|Ж ж || ժե || ժ
|-
|З з || զե || զ
|-
|И и || ի || ի ('''IPA։''' I)
|-
|І і || ի || ի ('''IPA։''' i)
|-
|Ї ї || յի || յի ('''IPA։''' ji)
|-
|Й й || յոտ || յ ('''IPA։''' j)
|-
|К к || կա || կ
|-
|Л л || էլ || լ
|-
|М м || էմ || մ
|-
|Н н || էն || ն
|-
|О о || օ || օ
|-
|П п || պե || կ
|-
|Р р || էռ || ռ
|-
|С с || էս || ս
|-
|Т т || տե || տ
|-
|У у || ու || ու
|-
|Ф ф || էֆ || ֆ 
|-
|Х х || խա || խ
|-
|Ц ц || ցե || ց
|-
|Ч ч || չե || չ
|-
|Ш ш || շա || շ
|-
|Щ щ || շչա || շչ
|-
|Ь ь || (м'який знак)  || – ('''IPA։''' ʲ )
|-
|Ю ю || յու || յու ('''IPA։''' ju, ʲu)
|-
|Я я || յա || յա ('''IPA։''' ja, ʲa)
|-
| ’ || (ապաթարց) || –
|}

== Տառաձևեր և տպագիր ==
Ինչպես սլավոնական մյուս այբուբեններում, ձեռագիր տառերը տարբերվում են տպատառերից` հատկապես г, д, и, й, т տառերը։
[[Պատկեր:Cyrillic upright-cursive.png|Տպատառի և ձեռագիր տառերի համեմատությունը]]

Տպատառում փոքրատառերը նման են մեծատառերին։

== Համակարգչում ==
{| border=1 cellpadding=3 cellspacing=0 style=&quot;background:#fff; border:0 none transparent; border-collapse:collapse;&quot; summary=&quot;Cyrillic Unicode blocks. Ukrainian letters are emphasized, with titles showing their Unicode name and number, HTML entity and UTF code.&quot;
|+ style=&quot;background:#fff;font-size:90%;font-weight:bold;&quot; | Ուկրաիներեն տառերը Unicode-ի կիրիլիցայի ցանկում
|- align=&quot;center&quot; style=&quot;border-bottom:1px solid #999;&quot;
| ||
! &lt;code&gt;0&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;1&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;2&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;3&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;4&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;5&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;6&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;7&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;8&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;9&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;A&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;B&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;C&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;D&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;E&lt;/code&gt;!!&lt;code&gt;F&lt;/code&gt;
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0400&lt;/code&gt;
| ||Ѐ||Ё||Ђ||Ѓ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER  UKRAINIAN IE: &amp;#013;Unicode 0404, Entity &amp;amp;#1028;, UTF8 D0 84&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Є&lt;/em&gt;||Ѕ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER BYELORUSSIAN-UKRAINIAN I: &amp;#013;Unicode 0406, Entity &amp;amp;#1030;, UTF8 D0 86&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;І&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER YI: &amp;#013;Unicode 0407, Entity &amp;amp;#1031;, UTF8 D0 87&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ї&lt;/em&gt;||Ј||Љ||Њ||Ћ||Ќ||Ѝ||Ў||Џ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0410&lt;/code&gt;
| ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER A: &amp;#013;Unicode 0410, Entity &amp;amp;#1040 D0 90&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;А&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER BE: &amp;#013;Unicode 0411, Entity &amp;amp;#1041;, UTF8 D0 91&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Б&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER VE: &amp;#013;Unicode 0412, Entity &amp;amp;#1042;, UTF8 D0 92&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;В&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER GHE: &amp;#013;Unicode 0413, Entity &amp;amp;#1043;, UTF8 D0 93&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Г&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER DE: &amp;#013;Unicode 0414, Entity &amp;amp;#1044;, UTF8 D0 94&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Д&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER IE: &amp;#013;Unicode 0415, Entity &amp;amp;#1045;, UTF8 D0 95&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Е&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER ZHE: &amp;#013;Unicode 0416, Entity &amp;amp;#1046;, UTF8 D0 96&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ж&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER ZE: &amp;#013;Unicode 0417, Entity &amp;amp;#1047;, UTF8 D0 97&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;З&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER I: &amp;#013;Unicode 0418, Entity &amp;amp;#1048;, UTF8 D0 98&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;И&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER SHORT I: &amp;#013;Unicode 0419, Entity &amp;amp;#1049;, UTF8 D0 99&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Й&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER KA: &amp;#013;Unicode 041A, Entity &amp;amp;#1050;, UTF8 D0 9A&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;К&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER EL: &amp;#013;Unicode 041B, Entity &amp;amp;#1051;, UTF8 D0 9B&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Л&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER EM: &amp;#013;Unicode 041C, Entity &amp;amp;#1052;, UTF8 D0 9C&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;М&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER EN: &amp;#013;Unicode 041D, Entity &amp;amp;#1053;, UTF8 D0 9D&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Н&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER O: &amp;#013;Unicode 041E, Entity &amp;amp;#1054;, UTF8 D0 9E&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;О&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER PE: &amp;#013;Unicode 041F, Entity &amp;amp;#1055;, UTF8 D0 9F&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;П&lt;/em&gt;
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0420&lt;/code&gt;
| ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER ER: &amp;#013;Unicode 0420, Entity &amp;amp;#1056;, UTF8 D0 A0&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Р&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER ES: &amp;#013;Unicode 0421, Entity &amp;amp;#1057;, UTF8 D0 A1&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;С&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER TE: &amp;#013;Unicode 0422, Entity &amp;amp;#1058;, UTF8 D0 A2&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Т&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER U: &amp;#013;Unicode 0423, Entity &amp;amp;#1059;, UTF8 D0 A3&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;У&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER EF: &amp;#013;Unicode 0424, Entity &amp;amp;#1060;, UTF8 D0 A4&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ф&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER HA: &amp;#013;Unicode 0425, Entity &amp;amp;#1061;, UTF8 D0 A5&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Х&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER TSE: &amp;#013;Unicode 0426, Entity &amp;amp;#1062;, UTF8 D0 A6&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ц&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER CHE: &amp;#013;Unicode 0427, Entity &amp;amp;#1063;, UTF8 D0 A7&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ч&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER SHA: &amp;#013;Unicode 0428, Entity &amp;amp;#1064;, UTF8 D0 A8&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ш&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER SHCHA: &amp;#013;Unicode 0429, Entity &amp;amp;#1065;, UTF8 D0 A9&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Щ&lt;/em&gt;||Ъ||Ы||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER SOFT SIGN: &amp;#013;Unicode 042C, Entity &amp;amp;#1068;, UTF8 D0 AC&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ь&lt;/em&gt;||Э||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER YU: &amp;#013;Unicode 042E, Entity &amp;amp;#1070;, UTF8 D0 AE&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ю&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER YA: &amp;#013;Unicode 042F, Entity &amp;amp;#1071;, UTF8 D0 AF&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Я&lt;/em&gt;
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0430&lt;/code&gt;
| ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER A: &amp;#013;Unicode 0430, Entity &amp;amp;#1072;, UTF8 D0 B0&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;а&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER BE: &amp;#013;Unicode 0431, Entity &amp;amp;#1073;, UTF8 D0 B1&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;б&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER VE: &amp;#013;Unicode 0432, Entity &amp;amp;#1074;, UTF8 D0 B2&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;в&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER GHE: &amp;#013;Unicode 0433, Entity &amp;amp;#1075;, UTF8 D0 B3&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;г&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER DE: &amp;#013;Unicode 0434, Entity &amp;amp;#1076;, UTF8 D0 B4&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;д&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER IE: &amp;#013;Unicode 0435, Entity &amp;amp;#1077;, UTF8 D0 B5&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;е&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER ZHE: &amp;#013;Unicode 0436, Entity &amp;amp;#1078;, UTF8 D0 B6&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ж&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER ZE: &amp;#013;Unicode 0437, Entity &amp;amp;#1079;, UTF8 D0 B7&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;з&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER I: &amp;#013;Unicode 0438, Entity &amp;amp;#1080;, UTF8 D0 B8&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;и&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER SHORT I: &amp;#013;Unicode 0439, Entity &amp;amp;#1081;, UTF8 D0 B9&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;й&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER KA: &amp;#013;Unicode 043A, Entity &amp;amp;#1082;, UTF8 D0 BA&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;к&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER EL: &amp;#013;Unicode 043B, Entity &amp;amp;#1083;, UTF8 D0 BB&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;л&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER EM: &amp;#013;Unicode 043C, Entity &amp;amp;#1084;, UTF8 D0 BC&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;м&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER EN: &amp;#013;Unicode 043D, Entity &amp;amp;#1085;, UTF8 D0 BD&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;н&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER O: &amp;#013;Unicode 043E, Entity &amp;amp;#1086;, UTF8 D0 BE&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;о&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER PE: &amp;#013;Unicode 043F, Entity &amp;amp;#1087;, UTF8 D0 BF&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;п&lt;/em&gt;
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0440&lt;/code&gt;
| ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER ER: &amp;#013;Unicode 0440, Entity &amp;amp;#1088;, UTF8 D1 80&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;р&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER ES: &amp;#013;Unicode 0441, Entity &amp;amp;#1089;, UTF8 D1 81&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;с&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER TE: &amp;#013;Unicode 0442, Entity &amp;amp;#1090;, UTF8 D1 82&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;т&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER U: &amp;#013;Unicode 0443, Entity &amp;amp;#1091;, UTF8 D1 83&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;у&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER EF: &amp;#013;Unicode 0444, Entity &amp;amp;#1092;, UTF8 D1 84&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ф&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER HA: &amp;#013;Unicode 0445, Entity &amp;amp;#1093;, UTF8 D1 85&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;х&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER TSE: &amp;#013;Unicode 0446, Entity &amp;amp;#1094;, UTF8 D1 86&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ц&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER CHE: &amp;#013;Unicode 0447, Entity &amp;amp;#1095;, UTF8 D1 87&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ч&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER SHA: &amp;#013;Unicode 0448, Entity &amp;amp;#1096;, UTF8 D1 88&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ш&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER SHCHA: &amp;#013;Unicode 0449, Entity &amp;amp;#1097;, UTF8 D1 89&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;щ&lt;/em&gt;||ъ||ы||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER SOFT SIGN: &amp;#013;Unicode 044C, Entity &amp;amp;#1100;, UTF8 D1 8C&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ь&lt;/em&gt;||э||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER YU: &amp;#013;Unicode 044E, Entity &amp;amp;#1102;, UTF8 D1 8E&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ю&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER YA: &amp;#013;Unicode 044F, Entity &amp;amp;#1103;, UTF8 D1 8F&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;я&lt;/em&gt;
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0450&lt;/code&gt;
| ||ѐ||ё||ђ||ѓ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER UKRAINIAN IE: &amp;#013;Unicode 0454, Entity &amp;amp;#1108;, UTF8 D1 94&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;є&lt;/em&gt;||ѕ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER BYELORUSSIAN-UKRAINIAN I: &amp;#013;Unicode 0456, Entity &amp;amp;#1110;, UTF8 D1 96&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;і&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER YI: &amp;#013;Unicode 0457, Entity &amp;amp;1111, UTF8 D1 97&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ї&lt;/em&gt;||ј||љ||њ||ћ||ќ||ѝ||ў||џ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0460&lt;/code&gt;
| ||Ѡ||ѡ||Ѣ||ѣ||Ѥ||ѥ||Ѧ||ѧ||Ѩ||ѩ||Ѫ||ѫ||Ѭ||ѭ||Ѯ||ѯ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0470&lt;/code&gt;
| ||Ѱ||ѱ||Ѳ||ѳ||Ѵ||ѵ||Ѷ||ѷ||Ѹ||ѹ||Ѻ||ѻ||Ѽ||ѽ||Ѿ||ѿ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0480&lt;/code&gt;
| ||Ҁ||ҁ||҂||҃||҄||҅||҆||҇||҈||҉||Ҋ||ҋ||Ҍ||ҍ||Ҏ||ҏ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0490&lt;/code&gt;
| ||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC CAPITAL LETTER GHE WITH UPTURN: &amp;#013;Unicode 0490, Entity &amp;amp;#1168;, UTF8 D2 90&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;Ґ&lt;/em&gt;||style=&quot;background:#9cc&quot; title=&quot;CYRILLIC SMALL LETTER GHE WITH UPTURN: &amp;#013;Unicode 0491, Entity &amp;amp;#1169;, UTF8 D2 91&quot;|&lt;em style=&quot;font-style:normal&quot;&gt;ґ&lt;/em&gt;||Ғ||ғ||Ҕ||ҕ||Җ||җ||Ҙ||ҙ||Қ||қ||Ҝ||ҝ||Ҟ||ҟ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;04A0&lt;/code&gt;
| ||Ҡ||ҡ||Ң||ң||Ҥ||ҥ||Ҧ||ҧ||Ҩ||ҩ||Ҫ||ҫ||Ҭ||ҭ||Ү||ү
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;04B0&lt;/code&gt;
| ||Ұ||ұ||Ҳ||ҳ||Ҵ||ҵ||Ҷ||ҷ||Ҹ||ҹ||Һ||һ||Ҽ||ҽ||Ҿ||ҿ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;04C0&lt;/code&gt;
| ||Ӏ||Ӂ||ӂ||Ӄ||ӄ||Ӆ||ӆ||Ӈ||ӈ||Ӊ||ӊ||Ӌ||ӌ||Ӎ||ӎ||ӏ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;04D0&lt;/code&gt;
| ||Ӑ||ӑ||Ӓ||ӓ||Ӕ||ӕ||Ӗ||ӗ||Ә||ә||Ӛ||ӛ||Ӝ||ӝ||Ӟ||ӟ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;04E0&lt;/code&gt;
| ||Ӡ||ӡ||Ӣ||ӣ||Ӥ||ӥ||Ӧ||ӧ||Ө||ө||Ӫ||ӫ||Ӭ||ӭ||Ӯ||ӯ
|- align=&quot;center&quot; style=&quot;border-bottom:1px solid #999;&quot;
!&lt;code&gt;04F0&lt;/code&gt;
| ||Ӱ||ӱ||Ӳ||ӳ||Ӵ||ӵ||Ӷ||ӷ||Ӹ||ӹ||Ӻ||ӻ||Ӽ||ӽ||Ӿ||ӿ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0500&lt;/code&gt;
| ||Ԁ||ԁ||Ԃ||ԃ||Ԅ||ԅ||Ԇ||ԇ||Ԉ||ԉ||Ԋ||ԋ||Ԍ||ԍ||Ԏ||ԏ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0510&lt;/code&gt;
| ||Ԑ||ԑ||Ԓ||ԓ||Ԕ||ԕ||Ԗ||ԗ||Ԙ||ԙ||Ԛ||ԛ||Ԝ||ԝ||Ԟ||ԟ
|- align=&quot;center&quot;
!&lt;code&gt;0520&lt;/code&gt;
| ||Ԡ||ԡ||Ԣ||ԣ||Ԥ||ԥ||Ԧ||ԧ||Ԩ||ԩ||Ԫ||ԫ||Ԭ||ԭ||Ԯ||ԯ
|}
[[Պատկեր:Keyboard layout ua vista ext.png|700px|մինի|կենտրոն|&lt;center&gt;Ուկրաիներեն տառաշարը ժամանակակից ստեղնաշարի վրա` հիմնված ստեղնաշարի ամերիկյան տարբերակի (Qwerty) վրա: «Ґ» տառը կա ոչ բոլոր ստեղնաշարերի վրա:&lt;/center&gt;]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Այբուբեններ]]</text>
      <sha1>5lbrf3jjh0w97yaa7wawj19egmr5v9j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760099</id>
    <revision>
      <id>8492641</id>
      <parentid>8415975</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:47:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="354560" xml:space="preserve">{{Ընտրյալ հոդված}}
{{Տարվա հոդված|2017}}
{{Աուդիո հոդված|Hy-Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում (Censorship in the Soviet Union).ogg|նոյեմբերի 10, 2017|5458355}}
{{Զանգվածային բռնաճնշումները ԽՍՀՄ-ում}}
'''Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում''', [[ԽՍՀՄ]] կուսակցական և այլ մարմինների կողմից տեղեկատվության բովանդակության և տարածման վերահսկումը, այդ թվում՝ տպագրվող նյութերի, երաժշտական և բեմական ստեղծագործությունների, [[կերպարվեստ]]ի, [[կինեմատոգրաֆիա]]կան գործերի, [[լուսանկար]]ների, [[ռադիո]] և [[Հեռուստատեսություն|հեռուստահաղորդումների]]՝ պաշտոնական տեղեկատվությունից տարբերվող տեղեկատվության բոլոր այլընտրանքային աղբյուրների ճնշման&lt;ref name=&quot;медушевский&quot;&gt;{{статья|автор=Медушевский А. Н.|заглавие=Сталинизм как модель. Обозрение издательского проекта «РОССПЭН» «История сталинизма»|ссылка=http://magazines.russ.ru/vestnik/2011/30/me34-pr.html|издание=Вестник Европы|год=2011|том=XXX|страницы=147-168}}&lt;/ref&gt;, խորհրդային տեսանկյունից վնասակար և անցանկալի համարվող գաղափարների և տվյալների տարածումը սահմանափակելու կամ թույլ չտալու նպատակով։

Քաղաքական համընդհանուր գրաքննության համակարգը ներառում էր գաղափարաբանական և քաղաքական վերահսկման տարբեր ձևեր և մեթոդներ․ ուղղակի մեթոդների հետ մեկտեղ (հրատարակման վրա արգելք, գրաքննական միջամտություն, շեղում բնագրից) կիրառվում էին ամենատարբեր անուղղակի մեթոդներ, որոնք վերաբերվում էին կադրային, հրատարակչական, հոնորարային քաղաքականությանը&lt;ref name=&quot;медушевский&quot; /&gt;։

Գրաքննական վերահսկման գործառույթները դրվել էին պետական հատուկ հաստատությունների վրա&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Рукописи не горят?.. К 80-летию основания Главлита СССР и 10-летию его кончины
| издание       = «Звезда»
| тип           = журнал
| место         = М.
| год           = 2002
| номер         = 6
| страницы      = 201-211}}&lt;/ref&gt;։ Գրաքննությունը վերահսկում էր տեղեկատվության տարածման բոլոր ներքին պաշտոնական ուղիները՝ գրքերը, պարբերական հրատարակությունները, ռադիոն, հեռուստատեսությունը, [[կինո]]ն, [[թատրոն]]ը և այլն{{sfn|Горяева|2009|с=8-9}}, դրսից եկող տեղեկատվությունը (ԽՍՀՄ ժողովուրդների լեզվով հեռարձակվող [[Արտասահմանյան ռադիոկայանների հեռարձակումը ԽՍՀՄ տարածքում|արտասահմանյան ռադիոկայանների]] խլացումը, «հակախորհրդականության» թեմայով արտասահմանյան տպագիր ԶԼՄ-ների մանրակրկիտ վերահսկումը)։

Լայն տարածում ուներ նաև [[ինքնագրաքննություն]]ը։

Գրաքննության հիմնական առարկաներն էին այսպես կոչված «[[հակախորհրդայնություն|հակախորհրդային քարոզչությունը]]» (որի մեջ էր մտնում այն ամենը, ինչը չէր համապատասխանում ընթացիկ գաղափարաբանական դրույթներին), ռազմական և տնտեսական գաղտնիքները (օրինակ՝ ազատազրկման վայրերի և աշխարհագրական քարտեզների մասին տեղեկատվությունը), երկրի գործերի մասին բացասական ինֆորմացիան (աղետներ, տնտեսական խնդիրներ, միջազգայնական հակամարտություններ, բացասական սոցիալական երևույթներ և այլն), ցանկացած տեղեկատվություն, որը կարող էր անցանկալի [[Ակնարկ (ոճաբանական)|ալյուզիաներ]] առաջացնել։

ԽՍՀՄ-ում գրաքննությունն առաջին հերթին [[Գաղափարախոսություն|գաղափարաբանական]] բնույթ էր կրում{{sfn|Горяева|2009|с=6}}&lt;ref name=&quot;part&quot;&gt;{{книга|автор= Жирков Г. В.|часть= Партийный контроль над цензурой и её аппаратом
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие|ссылка= http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_bookb98b.html?chapter_num=39&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։ Որոշ հետազոտողներ նշում են, որ խորհրդային գրաքննությունը մասնավորապես չէր խոչընդոտում բռնի տեսարանների ցուցադրմանը, եթե դրանք համապատասխանում էին ընթացիկ գաղափարաբանական դրույթներին, օրինակ՝ ցույց էին տալիս խորհրդային իշխանության թշնամիների ոչնչացումը կամ երևան էին հանում թշնամու վայրագությունը&lt;ref name=&quot;fed&quot;&gt;{{книга|автор = Фёдоров А. В.
|заглавие = Права ребёнка и проблема насилия на российском экране|ссылка= http://window.edu.ru/window_catalog/redir?id=36617&amp;file=ifap23.pdf|издание = Монография|место= Таганрог
|издательство   = Издательство Кучма
|год            = 2004
|страницы       = 6
|страниц        = 418
|isbn = 5-98517-003-9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья| автор = Лапин Е.| заглавие = В погоне за рейтингами
|ссылка = http://www.ostankino.ru/magazin/archive/n-29/text-237.html| издание = «Телецентр»| тип = журнал| место = М.| год = 2008| номер = 4 (29)| страницы = 40-45|archiveurl = http://web.archive.org/web/20090509203129/http://www.ostankino.ru/magazin/archive/n-29/text-237.html|archivedate   =2009-05-09}}
&lt;/ref&gt;, սակայն, այդուհանդերձ, մյուս հետազոտողները նշում են, որ խորհրդային աուդիովիզուալ ողջ պատմության ընթացքում չկար այնպիսի դեպք, երբ հեռարձակվող նյութերում առկա բռնության կերպարները բացասական ազդեցություն թողնեին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://cyberleninka.ru/article/n/svoboda-i-otvetstvennost-v-televeschanii|title=Жабский М. , Коробицын В. СВОБОДА И ОТВЕТСТВЕННОСТЬ В ТЕЛЕВЕЩАНИИ // ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ В РОССИИ . 2002. (дата обращения: 15.10.2015).}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://files.tgpi.ru/nauka/publications/2004/r.doc|title=Рыжих Н. П. Медиаобразование и проблема насилия на экране //Современный человек в пространстве образования и науки. (дата обращения: 15.10.2015).}}&lt;/ref&gt;։

Հետազոտողների մեծամասնությունը նշում է խորհրդային գրաքննության [[Ամբողջատիրություն|ամբողջատիրական]] բնույթը և գրաքննական մարմինների վերահսկվելը [[Խորհրդային Միության Կոմունիստական կուսակցություն|Խորհրդային Միության Կոմունիստական կուսակցության]] կողմից&lt;ref name=&quot;part&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;latynina&quot;&gt;{{статья
| автор         = Латынина А. Н.
| заглавие      = «Пережиток Средневековья» или элемент культуры?
|ссылка         = http://magazines.russ.ru/novyi_mi/2008/10/la10.html
| издание       = «Новый мир»
| тип           = журнал
| место         = М.
| год           = 2008
| номер         = 10}}&lt;/ref&gt;{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава I. Система тотального контроля}}։ [[Իրավապաշտպանական շարժումը ԽՍՀՄ-ում|Իրավապաշտպանները]] պնդում էին, որ գրաքննությունը խախտում է ԽՍՀՄ միջազգային պարտավորվածությունները&lt;ref name=&quot;Dec&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.un.org/russian/documen/convents/pactpol.htm|title=Международный пакт о гражданских и политических правах (ст. 19)|date=16 декабря 1966|publisher=ООН|accessdate=2010-01-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/613DcObhy?url=http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pactpol.shtml|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.memo.ru/history/DISS/chr/XTC45-13.htm|title=Хроника текущих событий. Выпуск 45|date=1977|publisher=Мемориал|accessdate=2010-01-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/613DcvLQu?url=http://www.memo.ru/history/DISS/chr/XTC45-13.htm|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Գիտատեխնիկական տեղեկատվության գրաքննության վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ գոյություն ունեն։ [[Գլավլիտ]]ի բարձրաստիճան աշխատակից [[Վլադիմիր Սոլոդին]]ը պնդում էր, որ «գրաքննությունը երբեք չի վերահսկել տեխնիկական և գիտական գրականությունը», սակայն մի շարք հետազոտողներ գրում են, որ գրաքննության և արգելքների էին ենթարկվում այնպիսի գիտական ուղղություներ, ինչպիսիք են [[միջուկային ֆիզիկա]]ն, [[հոգեբանություն]]ը, [[սոցիոլոգիա]]ն, [[կիբեռնետիկա]]ն, [[կենսաբանություն]]ը, [[գենետիկա]]ն&lt;ref name=&quot;ban1&quot;&gt;{{книга
|автор          = Лютова К. В.
|часть          = Отдел спецфондов в 60-80 гг.
|заглавие       = Спецхран библиотеки Академии Наук
|ссылка         = http://vivovoco.astronet.ru/VV/BOOKS/LUTOVA/LUTOVA_5.HTM
|место          = СПб.
|издательство   = Издательский отдел БАН
|год            = 1999
|страницы       = 
|страниц        = 
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = 200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Колчинский Э. И.
| заглавие      = Несостоявшийся «союз» философии и биологии (20-30-е гг.)
| оригинал      = 
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/books/os/34-70.htm
| автор издания = 
| издание       = Репрессированная наука
| тип           = Сборник
| место         = 
| издательство  = Наука
| год           = 1991
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 34-70
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Бабков В. В.
| заглавие      = Медицинская генетика в СССР
| оригинал      = 
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/papers/bab01vr.htm
| автор издания = 
| издание       = Вестник РАН
| тип           = 
| место         = 
| издательство  = Наука
| год           = 2001
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 10
| страницы      = 928-937
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, գրաքննության էին ենթարկվում առանձին հեղինակների ստեղծագործությունները՝ անկախ դրանց ձևից և բովանդակությունից&lt;ref name=&quot;vli&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Мазурицкий А. М.
 |datepublished = июнь 2000
 |url           = http://library.ntu-kpi.kiev.ua/html/arhiv/arh177/tom2/section2/Doc91.HTML
 |archiveurl    = https://web.archive.org/web/20030827132416/http://library.ntu-kpi.kiev.ua/html/arhiv/arh177/tom2/section2/Doc91.HTML
 |archivedate   = 2003-08-27
 |title         = Влияние Главлита на состояние библиотечных фондов в 30-е годы XX века
 |publisher     = Научно-техническая библиотека Киевского политехнического института имени Денисенко
 |work          = «Библиотеки и ассоциации в меняющемся мире: новые технологии и новые формы сотрудничества»
 |accessdate    = 26 марта 2009
 |description   = Материалы 7 Международной конференции Крым-2000
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
=== Պատմական նախադրյալներ ===
[[Պատկեր:Grech old russian censorship.jpg|thumb|250px|Մինչհեղափոխական գրաքննության օրինակ։ [[Նիկոլայ Գրեչ]]ի «Իմ կյանքի գրառումները»  գիրքը, [[Սանկտ Պետերբուրգ]], 1886 թ., էջ 349։ Գրաքննության ենթարկված մասերը փոխարինվել են կետերով։]]
[[Ռուսիա]]յում որոշ գրքերի ընթերցման վրա արգելք է դրվել՝ սկսած [[Քրիստոնեության ընդունումը Ռուսաստանում|քրիստոնեության ընդունումից]] (առաջին պահպանված «[[Մերժված գրքեր|Մերժված գրքերի ցանկը]]» թվագրվում է 1073 թվականին)։

Կրոնական, այնուհետև նաև հասարակական գրաքննությունը [[Ռուսաստան]]ում գործում էր 16-րդ դարի երկրորդ կեսից, երբ առաջ եկավ [[գրատպություն]]ը&lt;ref&gt;''Кобяк Н. А.'' [http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4646 Списки отреченных книг] (статья в «Словаре книжников и книжности Древней Руси»)&lt;/ref&gt;։

Մինչև 18-րդ դարի վերջը պետությունը [[մենաշնորհ]] ուներ գրքերի տպագրության ոլորտում&lt;ref&gt;[http://www.allpravo.ru/library/doc1972p0/instrum1987/item1989.html Авторское право: Учебное пособие]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = 
|часть          = 
|заглавие       = Труды. История книги. Работы отдела редких книг
|оригинал       = 
|ссылка         = http://orel.rsl.ru/nettext/bibliograf/trudy/14.pdf
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = «Книга»
|год            = 1978
|том            = 14
|страницы       = 
|страниц        = 221
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։ [[Նիկոլայ I]]-ի կառավարման վերջին տարիներն (1848-1855) ընդունված է անվանել «Գրաքննական սարսափի դարաշրջան» կամ «մռայլ յոթ տարիներ»։ [[Առլեմ Բլյում]]ը գրում էր, որ շատ ընդհանրություններ կան այդ շրջանի գրաքննական մեթոդների և կոմունիստական գրաքննական մեթոդների միջև։

Տվյալ ժամանակաշրջանի գրաքննությունը մերկացնողներից էր անվանի գրող [[Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրին]]ը։ Չնայած բոլոր խոչընդոտներին՝ 1901-1916 թվականներին Ռուսաստանում տպագրվում էր 14000 պարբերական, որից 6000-ը՝ [[Պետերբուրգ]]ում և [[Մոսկվա]]յում։ Ինչպես գրում է պրոֆեսոր [[Պավել Ռեյֆման]]ը՝ գրաքննությունը մինչհեղափոխական Ռուսաստանում խիստ էր, սակայն «Խորհրդային Միությունում այն նոր որակ ձեռք բերեց, դարձավ համապարփակ, ամենազոր»&lt;ref name=&quot;reif19&quot;/&gt;։

=== Գրաքննությունը Խորհրդային Ռուսաստանում ===
Իշխանության բռնազավթումից հետո բոլշևիկները խիստ գրաքննություն մտցրեցին։ Նրանք գրավեցին տպարանները և արգելեցին «բուրժուական» թերթերի տպագրումը։ Վլադիմիր Լենինն ասում էր. «Մենք նախկինում ևս հայտարարել էինք, որ կարգելենք բուրժուական թերթերը, եթե իշխանության գլուխ գանք։ Հանդուրժել այդ թերթերի գոյությունը նշանակում է դադարել սոցիալիստ լինել»&lt;ref&gt;''Ленин В. И.'' Сочинения. изд-е 4-е. Т. 26 стр. 253.&lt;/ref&gt;։

Արդեն 1917 թվականի հոկտեմբերի 27-ին (նոյեմբերի 9) [[ՌԽՖՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդ|Ժողկոմխորհը]] հրապարակեց «Տպագրության մասին որոշումը», որով փակվեցին այն թերթերը, որոնք&lt;ref&gt;{{книга
|часть          = Декрет о печати
|заглавие       = Декреты   Советской   власти
|ссылка         = http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/DEKRET/press.htm
|место          = М.
|издательство   = Политиздат
|год            = 1957}}&lt;/ref&gt;
* կոչ էին անում չենթարկվել կառավարությանը
* փաստերի աղավաղման միջոցով խռովություն էին սերմանում
* հանցավոր գործողությունների էին մղում։

Բոլշևիկներին ընդդիմադիր հրատարակչատները տպագրության մասին որոշումը համեմատում էին 1890 թվականի ցարական գրաքննական կանոնների հետ և մատնանշում էին դրանց բովանդակային նմանությունը&lt;ref name=&quot;molchanov&quot;&gt;{{книга
|автор          = Молчанов Л. А.
|часть          = Глава 3. Цензура газет
|заглавие       = Газетная пресса России в годы революции и Гражданской войны (окт. 1917 - 1920 гг.)
|оригинал       = 
|ссылка         = http://evartist.narod.ru/text9/05.htm
|ответственный  = 
|издание        = Монография
|место          = 
|издательство   = Издатполиграфпресс
|год            = 2002
|страницы       = 
|страниц        = 272
|серия          = 
|isbn           = 5-85405-0133-7
|тираж          = 500
}}&lt;/ref&gt;։ «Տպագրության մասին որոշման» հիման վրա 1917 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1918 թվականի հունիսը փակվեց կամ իր գործունեությունը դադարացրեց 470 ընդդիմադիր թերթ&lt;ref name=&quot;k1917&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Советская цензура периода комиссародержавия 1917-1919 гг.
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book4df3.html?chapter_num=30&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = АСПЕКТ ПРЕСС
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 4-ին (17) [[Համառուսաստանյան կենտրոնական կատարողական կոմիտե]]ն ձայների մեծամասնությամբ ընդունեց բոլշևիկների՝ տպագրության բնագավառում Ժողկոմխորհի քաղաքականությունը սատարող բանաձև։ Նոյեմբերի 6 -ին (19) [[Տպագրական գործի աշխատավորների միություն|Տպագրական գործի աշխատավորների միության]] լիազորների ժողովը, որը ղեկավարում էին մենշևիկները, որոշեց համընդհանուր գործադուլ-ցույց սկսել թերթերի փակման կապակցությամբ։ [[Մենշևիկներ]]ի և [[Էսէռներ]]ի կուսակցությունների կենտկոմները, [[Սանկտ Պետերբուրգի քաղաքային դումա|Պետրոգրադի քաղաքային դումա]]ն, Տպագրական գործի աշխատավորների միությունն ստեղծեցին «Տպագրության ազատության համար պայքարի կոմիտե»։ Սակայն գործադուլ տեղի չունեցավ, քանի որ պոլիգրաֆիստների մեծ մասը այդ գաղափարին սատար չկանգնեց&lt;ref name=&quot;k1917&quot;/&gt;։

1917 թվականի նոյեմբերի 8-ին Ժողկոմխորհը հրապարակեց «Հայտարարությունների տպագրման մենաշնորհի մասին» որոշումը, ըստ որի՝ հայտարարություններ տպագրել կարող էին միայն կառավարական հրատարակչատները&lt;ref&gt;{{cite web
 |datepublished = 8 ноября 1917
 |url           = http://www.lawmix.ru/docs_cccp.php?id=8324
 |title         = Декрет СНК РСФСР от 08.11.1917 о государственной монополии на печатание объявлений
 |accessdate    = 26 марта 2009
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DeDmWA?url=http://www.lawmix.ru/docs_cccp.php?id=8324
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։ Սրանով մնացած հրատարակչատները զրկվեցին փողային մուտքերից։

1918 թվականի հունվարի 28-ին ժողկոմխորհն ընդունեց «Տպագրման հեղափոխական տրիբունալի մասին» որոշումը, որով «հակահեղափոխական ելույթների» համար տարբեր պատժամիջոցներ էին սահմանվում՝ տուգանքից և թերթի փակումից մինչև քաղաքական իրավունքների զրկում կամ ազատազրկում&lt;ref name=&quot;gor&quot;&gt;{{книга|заглавие= История советской политической цензуры. Документы и комментарии
|ответственный  = Составитель Т. М. Горяева
|место          = М.
|издательство   = «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН)
|год            = 1997
|страниц        = 672
|isbn           = 5-86004-121-7
}}&lt;/ref&gt;։ Տրիբունալն իրավունք ուներ փակել «սուտ տեղեկություն տարածող» հրատարակությունները&lt;ref&gt;{{cite web
 |datepublished = 28 января 1918
 |url           = http://www.bestpravo.com/ussr/data04/tex17388.htm
 |title         = Декрет СНК РСФСР о Революционном трибунале печати
 |accessdate    = 26 марта 2009
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DfjIlN?url=http://www.bestpravo.ru/ussr/data04/tex17388.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։ Տպագրման տրիբունալները գործեցին մինչև 1918 թվականի մայիսը&lt;ref name=&quot;molchanov&quot;/&gt;։

1918 թվականի մարտի 4-ին ժողկոմխորհն ընդունվեց «Կինոընկերությունների վերահսկման մասին» որոշումը, որով մասնավոր կինեմատոգրաֆը պետք է ենթարկվեր տեղական խորհուրդներին, իսկ 1919 թվականի օգոստոսին բոլոր լուսա- և կինոարդյունաբերություններն [[Ազգայնացում|ազգայնացվեցին]]&lt;ref name=&quot;obzor&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Суров А.
 |datepublished = 1999
 |url           = http://www.bulletin.memo.ru/b20/19.htm
 |title         = Краткий обзор цензурной политики советского государства
 |accessdate    = 30 марта 2009
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DhvofC?url=http://www.bulletin.memo.ru/b20/19.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

1918-1919 թվականներին բոլոր մասնավոր տպարանները և թղթի արդյունաբերություները բռնագրավվեցին, այսպիսով, տպագրական ոչ մի օրգան չէր կարող լույս տեսնել առանց կառավարության թույլտվության։ Այս որոշման իրավաբանական հիմքը ամրագրված էր 1918 թվականի [[ՌԽՖՍՀ օրենսդրություն (1918)|ՌԽՖՍՀ օրենսդրության]] մեջ, որով խոսքի ազատությունը երաշխավորվում էր միայն բանվորներն և ամենաաղքատ գյուղացիներին, սակայն հասարակության ոչ բոլոր խավերին։

[[ԽՄԿԿ]]-ն հայտարարեց «հասարակության սոցիալ-քաղաքական և գաղափարական միասնությունը»&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = 
|часть          = Социально-политическое и идейное единство общества
|заглавие       = Научный коммунизм. Словарь
|ссылка         = http://tapemark.narod.ru/kommunizm/207.html
|ответственный  = Под редакцией академика А. М. Румянцева
|место          = М.
|издательство   = Политиздат
|издание        = 4
|год            = 1983
|страницы       = 
|страниц        = 352
|тираж          = 300000}}&lt;/ref&gt;, իսկ գաղափարական [[պլյուրալիզմ]]ն ընդհանրապես մերժվեց։

{{քաղվածք|Լենինյան կուսակցությունը... անողոքաբար պայքարում է ցանկացած հայացքների և գործողությունների դեմ, որոնք հակասում են կոմունիստական գաղափարախոսությանը&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = 
|часть          = Коммунистическая партия Советского Союза
|заглавие       = Научный коммунизм. Словарь
|ссылка         = http://tapemark.narod.ru/kommunizm/070.html
|ответственный  = Под редакцией академика А. М. Румянцева
|место          = М.
|издательство   = Политиздат
|издание        = 4
|год            = 1983
|страницы       = 
|страниц        = 352
|тираж          = 300000}}&lt;/ref&gt;։|}}

[[Սովետական Մեծ Հանրագիտարան]]ի 2-րդ հրատարակության 46-րդ հատորի (1957) «Գրաքննություն» հոդվածում ասվում է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=030311&amp;page=519&amp;format=html |title=2-е издание БСЭ, т. 476, стр. 519 |accessdate=2017-04-01 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305093041/http://bse2.ru/book_view.jsp?format=html&amp;idn=030311&amp;page=519 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;․

{{քաղվածք|Գ.-ն ԽՍՀՄ-ում ընդհանրապես այլ բնույթ է կրում, քան բուրժուական պետություններում։ Այն սոցիալիստական պետության օրգան է, նրա գործունեությունն ուղղված է տպագրության մեջ պետական և ռազմական գաղտնիքի պահպանմանը, ինչպես նաև այնպիսի նյութերի հրապարակման կանխարգելմանը, որոնք կարող են աշխատավորների շահերին վնաս հասցնել։ ԽՍՀՄ օրենսդրությունը (էջ 125) բոլոր աշխատավորներին երաշխավորում է տպագրության ազատություն, որն ապահովվում է տպագրատներին և աշխատավորներին ու նրանց ներկայացուցիչներին թղթի և այլ նյութական միջոցների տրամադրմամբ։{{բք|ru|Ц. в СССР носит совершенно иной характер, чем в буржуазных государствах. Она является органом социалистического государства, её деятельность направлена на охрану военной и государственной тайны в печати, а также на предотвращение публикации материалов, к-рые могут нанести ущерб интересам трудящихся. Конституция СССР (ст. 125) гарантирует всем трудящимся свободу печати, к-рая обеспечивается предоставлением типографий, запасов бумаги и других материальных условий в распоряжение трудящихся и их представителей.}}}}

Սովետական Մեծ Հանրագիտարանի 3-րդ հրատարակության (1969-1978) «Գրաքննություն» հոդվածում արդեն գրված էր.

{{քաղվածք|ԽՍՀՄ օրենսդրությունը ժողովրդի շահերին համապատասխան և սոցիալիստական կարգերի ամրապնդման և զարգացման նպատակներով քաղաքացիներին երաշխավորում է տպագրության ազատություն։ Պետական վերահսկողությունը սահմանվել է, որպեսզի կանխարգելվի բաց տպագրությունում և զանգվածային լրատվամիջոցներով այնպիսի տեղեկությունների հրապարակումը, որոնք պետական գաղտնիք են հանդիսանում կամ այլ տեղեկություններ, որոնք կարող են աշխատավորների շահերին վնաս հասցնել։{{բք|ru|
Конституция СССР в соответствии с интересами народа и в целях укрепления и развития социалистического строя гарантирует гражданам свободу печати. Государственный контроль установлен с тем, чтобы не допустить опубликования в открытой печати и распространения средствами массовой информации сведений, составляющих государственную тайну, и др. сведений, которые могут нанести ущерб интересам трудящихся.
|}}}}

Պատմական գիտությունների դոկտոր [[Ալեքսանդր Նեկրիչ]]ի կարծիքով խորհրդային գրաքննության նպատակը «ժողովրդի նոր, հավաքական հիշողություն ստեղծելն էր. ամբողջությամբ դուրս նետել իրականում կատարվող իրադարձությունների մասին հիշողությունները, պատմությունից հանել այն ամենը, ինչը չի համապատասխանում կամ ուղղակիորեն մերժում է ԽՄԿԿ-ի պատմական պահանջները»&lt;ref name=&quot;nekrich&quot;&gt;{{статья
| автор         = Некрич А. М.
| заглавие      = Отрешись от страха
| ссылка        = http://vivovoco.astronet.ru/VV/THEME/STOP/NEKRITCH.HTM
| издание       = Нева
| тип           = журнал
| место         = М.
| издательство  = 
| год           = 1995
| номер         = 6
| страницы      = 
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռազմական գրաքննություն և ՄՊՔՎ-ի քաղվերահսկողություն ===
[[Պատկեր:Природа и люди 21 Военная цензура Русской армии.jpg|thumb|250px|Նամակների գրաքննություն ռուսական բանակում, 1915 թ.։]]
Երկրում [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ|քաղաքացիական պատերազմ]] սկսելու հետ կապված, որը վերահսկում էր [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ]]ը, [[ռազմական գրաքննություն]] մտցվեց, որը վերահսկում էր ռազմական թեմայի հետ կապված ցանկացած տեղեկություն։ Սկզբում գրաքննությամբ զբաղվում էր [[Հեղափոխական զինվորական խորհուրդ]]ը և [[ՌԽՖՍՀ փոստերի և հեռագրատների ժողովրդական կոմիսարիատ]]ը, իսկ 1921 թվականին ռազական գրաքննության բոլոր գործառույթները փոխանցվեցին ՀԱՀ-ին ([[Համառուսաստանյան Արտակարգ Հանձնաժողով]], ավելի ուշ՝ [[ՄՊՔՎ]])&lt;ref name=&quot;milch&quot;/&gt;։

1918 թվական հունիսի 21-ին Հեղափոխական զինվորական խորհրդի նախագահ Լև Տրոցկին հաստատեց «թերթերի, ամսագրերի և բոլոր տպագիր ստեղծագործությունների ռազմական գրաքննության ենթարկվելը» և «նախնական զննման ենթակա տեղեկությունների ցուցակը»։ Մշակվեց նաև «Ռազմական գրաքննիչների համար հրահանգ», որն ստեղծեց Հեղափոխական զինվորական խորհրդի օպերատիվ բաժնի ռազմագրաքննական բաժանմունքը։ Դեկտեմբերի 23-ին լույս տեսավ «Ռազմական գրաքննության մասին կանոնակարգը», որի շրջանակներում ռազմագրաքննական բաժիններ հիմնվեցին։ Յուրաքանչյուր տարի կանոնակարգը ճշգրտվում էր և բարելավվում&lt;ref name=&quot;molchanov&quot;/&gt;։

1920 թվականի օգոստոսի 10-ին Հեղափոխական զինվորական խորհուրդը փաստաթուղթ ընդունեց, որի համաձայն թերթերի բոլոր խմբագրությունները, հրատարակչատները և այլն, հրատարակման ենթակա ամբողջ նյութը պետք է «ներկայացնեին ռազմական գրաքննության» (բացառությամբ ձևաթղթերի, առևտրային գրքերի և այլն), իսկ լույս տեսնելուց հետո Ռազմական գրաքննության վարչություն ուղարկեին տպագրված նյութից երկուական նմուշ, որը ենթարկվել էր նախնական գրաքննության։ «Բոլոր կինոարտադրությունները նոր կինոժապավեն թողարկելիս պետք է փորձնական ցուցադրման ժամանակ ռազմական գրաքննության ներկայացուցչի հրավիրեն»&lt;ref name=&quot;k1917&quot;/&gt;։ Ընդ որում, փոստերի, թերթերի և հեռագրերի ռազմական գրաքննության գործառույթները փոխանցվեցին ՀԱՀ-ի Հատուկ բաժին։ ՀԱՀ-ում ռազմական գրաքննության բոլոր գործառույթների ամբողջական փոխանցումն ավարտվեց 1921 թվականի օգոստոսին&lt;ref name=&quot;molchanov&quot;/&gt;&lt;ref&gt;''Клепиков Н. Н.'' [http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/klepikov/?id=740 Становление органов политической цензуры на Европейском Севере РСФСР/СССР в 1920-1930-е гг.]&lt;/ref&gt;։

1921 թվականի դեկտեմբերի 21-ին ՄՊՔՎ-ի շրջանակներում կազմավորվեց քաղվերահսկողության բաժին, որն զբաղվում էր փոստահեռագրային [[գաղտընթերցում|գաղտընթերցմամբ]]։ Այս բաժնի լիազորություններն ավելի ընդարձակ էին, քան վերջերս լուծարված ռազմական գրաքննության լիազորությունները. գաղտընթերցումից, և նամակագրության բռնագրավումից բացի այս ծառայության աշխատակիցները հետևում էին տպարանների, գրախանութների աշխատանքներին, ստուգում էին երկիր բերվող և դուրս տարվող տպագիր հրատարակությունները, կինոարտադրությունները, 1922 թվականի հունիսի 21-ից քաղաքական վերահսկողություն սահմանվեց նաև թատրոնների և կինոթատրոնների գործունեության վրա&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Колпакиди А., Серяков М.
|часть          = 
|заглавие       = Щит и меч
|ссылка         = https://books.google.am/books?id=PbWp68vV6ysC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#PPA357,M1
|ответственный  = А. И. Колпакиди
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Olma Media Group
|год            = 2002
|страницы       = 357-358
|страниц        = 723
|серия          = 
|isbn           = 5765414974
|тираж          = 3000
}}&lt;/ref&gt;։ 1922 թվականի հունիսի 21-ից քաղվերահսկողության բաժինը գլխավորեց [[Բորիս Էտինգոֆ]]ը&lt;ref&gt;{{книга|заглавие=Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ. 1917-1991|ответственный=сост. А. Кокурин, Н. Петров|место=М.|издательство=Международный фонд «Демократия»|год=2003|серия=Россия. XX век. Документы|страницы=26|страниц=763|isbn=5-85646-109-6}}&lt;/ref&gt;, իսկ 1923 թվականի մայիսի 1-ից&lt;ref&gt;[http://www.knowbysight.info/EEE/00042.asp Этингоф Борис Евгеньевич]&lt;/ref&gt; նրան փոխարինեց [[Իվան Սուրտա]]ն&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Мазохин О. Б.
| заглавие      = Образование, развитие сил и средств экономических подразделений ВЧК-ОГПУ
| ссылка        = http://www.fsb.ru/fsb/history/author/single.htm!id%3D10318106%40fsbPublication.html
| издательство  = ФСБ
| год           = 18 февраля 2005
|archiveurl=https://archive.is/ga91|archivedate=2012-08-02|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;։

Հետագայում քաղվերահսկողության աշխատակիցները ղեկավարության դատին ներկայացրին գրական ստեղծագործությունների վերաբերյալ [[Գլավլիտ]]ի և [[Գլավռեպերտկոմ]]ի թույլատրական որոշումների չեղարկման մասին առաջարկություններ։ Մասնավորապես այս բաժնի առաջարկությամբ ՄՊՔՎ-ն որոշում ընդունեց բռնագրավել [[Բորիս Պիլնյակ]]ի «Մահացու հրապույր» պատմվածքների ժողովածուն, որը վրիպել էր գրաքննության աչքից&lt;ref name=&quot;yakovl1&quot;/&gt;։

Ըստ Էտինգոֆի՝ 1922 թվականի սեպտեմբերի 4-ին ՄՊՔՎ-ի գաղտնի օպերատիվ բաժնի պետի տեղակալ [[Հենրիխ Յագոդա]]յին ներկայացրած զեկույցի՝ միայն մեկ ամսվա ընթացքում` 1922 թվականի օգոստոսին, քաղվերահսկողության աշխատակիցներն ստուգել էին արտասահմանից ՌԽՖՍՀ ուղարկված 300 000 փոստային առաքումներից 135 000-ը և գրաքննության ենթարկել ՌԽՖՍՀ-ից արտասահման ուղարկված բոլոր 285 000 նամակները&lt;ref name=&quot;yakovl2&quot;&gt;{{статья
| автор         = Яковлев А. Н.
| заглавие      = Сумерки
| ссылка        = http://www.nv-online.info/index.php?c=ar&amp;i=6213
| издание       = Народная воля
| тип           = газета
| место         = Минск
| издательство  =
| год           = 2007
| номер         = 159-160
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;peabilit&quot;&gt;{{cite web|url=http://orgdiv.adm.gov.ru/konsult/reabil/reabil_ir_5.htm|title=О репрессиях в отношении творческой интеллигенции|work=Комиссия  по  реабилитации  жертв  политических  репрессий|publisher=Администрация Президента Российской Федерации|accessdate=2010-01-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/613DiwD1X?url=http://orgdiv.adm.gov.ru/konsult/reabil/reabil_ir_5.htm|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Գրաքննությունը նէպ-ի տարիներին ===
Քաղաքացիական պատերազմի ավարտից և [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն|նոր տնտեսական քաղաքականության]] (ՆԷՊ) ազդարարումից հետո [[ՌԽՖՍՀ]]-ում ի հայտ եկան բազում նոր մասնավոր հրատարակչություններ, թերթեր և ամսագրեր, առօրյա գործածության մեջ մտավ «նէպ» եզրը՝ անկախ տպագրությունը, իսկ կուսակցական խորհրդային մամուլը հայտնվեց «ծանրագույն ճգնաժամում»&lt;ref name=&quot;ideal&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Цензура и социалистические идеалы
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book1d7e.html?chapter_num=33&amp;bid=79
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = 
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։ Հենց այս ժամանակ տեղի ունեցավ [[Վ. Ի. Լենին|Վ․ Լենին]]ի և [[Գավրիիլ Մյասնիկով|Գ․ Մյասնիկով]]ի հանրային բանավեճը, որով ժողովրդավարացման կոչ էր արվում, այդ թվում՝ «խոսքի և տպագրության ազատության»՝ «տպագրության ազատության՝ միապետականներից մինչև անարխիստները ներառյալ»։

Մյասնիկովի առաջարկին՝ Լենինը գրեց&lt;ref name=&quot;ideal&quot;/&gt;․

{{քաղվածք|Տպագրության ազատությունը ՌԽՖՍՀ-ում, որը շրջապատված է թշնամիներով՝ ամբողջ աշխարհից, բուրժուազիայի քաղաքական կազմակերպման և նրա հավատարիմ ծառաների՝ մենշևիկների և էսեռների ազատությունն է։ Այս փաստն անհերքելի է։ Բուրժուազիան (ամբողջ աշխարհում) մեզանից շատ անգամ ավելի ուժեղ է։ Նրան տալ նաև այնպիսի զենք, ինչպիսին է տպագրության կազմակերպման ազատությունը (տպագրության ազատությունը, քանզի տպագրությունն է հենց քաղաքական կազմակերպման կենտրոնն ու հիմքը), նշանակում է թեթևացնել թշնամու գործը, օգնել դասական թշնամուն։ Մենք չենք ցանկանում ինքնասպան լինել և այդ պատճառով դա չենք անի։|}}

Բացի իր հայտնի արտահայտությունից, որ «բոլոր արվեստներից ամենակարևորը... կինոն է»՝ Լենինը [[Անատոլի Լունաչարսկի|Ա. Լունաչարսկու]] հետ այդ նույն զրույցում հայտարարել է&lt;ref name=&quot;ideal&quot;/&gt;.

{{քաղվածք|Իհարկե, գրաքննությունն այնուամենայնիվ անհրաժեշտ է։ Հակահեղափոխական և անբարոյական ժապավենները չպետք է տեղ ունենան։|}}

Լենինը պահանջում էր ավելի խիստ գրաքննական սահմանափակումներ, հաստատեց նաև Ռուսաստանից գրականագետների, փիլիսոփաների և այլ գիտնականների ու մշակույթի գործիչների ավելի մեծ խմբի [[փիլիսոփայական շոգեքարշ|աքսորը]], որոնց բոլշևիկները համարում էին [[Ժողովրդի թշնամի|խորհրդային իշխանության թշնամիներ]]։

=== Գրաքննության կենտրոնացում ===
1920-ական թվականներին գրաքննության անջատ մարմինները կենտրոնացվեցին։ Բազմաթիվ վերաձևավորումների և վերակազմավորումների արդյունքում դրանցից գլխավորը դարձավ «Գլավլիտ»-ը՝ [[Գրականության և հրատարակչության գլխավոր վարչություն]]ը։ Այդ տարիներին ստեղծված գրաքննության համակարգն այնքան արդյունավետ դարձավ, որ առանց էական փոփոխությունների գործեց մինչև Խորհրդային Միության փլուզումը։

Այդ ժամանակաշրջանում խստացվեցին գրաքննական սահմանափակումները։ ՄՊՔՎ աշխատակիցները ներթափանցում էին գրականագետների շարքերը՝ «հակախորհրդային» հրատարակությունները բացահայտելու և կանխարգելելու նպատակով։ Գրաքննության առաջին զոհերից մեկը դարձավ [[Միխայիլ Բուլգակով]]ը&lt;ref&gt;[http://www.bulgakov.ru/s/dogheart/ «Собачье сердце»]&lt;/ref&gt;։

Արգելվում էր նաև տարածել [[Սոլովեցկի համակենտրոնացման ճամբար]]ների, գնացքների վթարների մասին ինֆորմացիան, անչափահասների գործերով հանձնաժողովի նիստերի զեկույցները, «գործադուլների, զանգվածային հակախորհրդային ցույցերի, անկարգությունների և խռովությունների մասին տեղեկությունները» և այլն։ Վերահսկողություն սահմանվեց թատրոնների խաղացանկերի, գյուղական ակումբների ելույթների և նույնիսկ [[պատի թերթ]]երի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;obzor&quot;/&gt;։

Որպեսզի խուսափեն գրաքննությունից՝ հրատարակչությունները երբեմն ստիպված էին դիմել ամենահնարավոր խորամանկությունների։ Այսպես, [[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի «[[Մարաքոտի անդունդ]]ը» վեպի թարգմանության երկրորդ մասը, որը լույս տեսավ 1929 թվականին «[[Վսեմիրնի սլեդոպիտ]]» ամսագրի 5 և 6-րդ համարներում, կրճատվեց, ընդ որում թարգմանիչը փոխարինեց Կոնան Դոյլի տեքստի մի մասն իր գրած տեքստով&lt;ref&gt;[http://www.fandom.ru/inter/sherbakov_7.htm «Никто не ожидал от Конан-Дойла подвоха…». // Литератор - 1990 - № 17 (22) - С. 4.]&lt;/ref&gt;։

1925 թվականին արգելվեցին անգործության և սովի պատճառով տեղի ունեցած ինքնասպանությունների և խելացնորության դեպքերի մասին հրապարակումները, չէր կարելի գրել «կնճիթավոր բզեզով, տզով և այլ վնասատուներով հացի վարակվածության մասին՝ խուճապից․․․ և այդ տեղեկությունների չարակամ մեկնաբանություններից խուսափելու համար»&lt;ref name=&quot;cjes&quot;&gt;{{статья
| автор         = Суетнов А.
| заглавие      = Тур вокруг цензуры. Недальняя история
| ссылка        = http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&amp;b_id=740&amp;c_id=10086
| издание       = Журналистика и медиарынок
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2006
| номер         = 9
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

1929 թվականին Գլավլիտը կարգադրեց համաձայնեցնել պարերի երեկոների անցկացումը. «Սրանով պարզաբանվում է, որ յուրաքանչյուր առանձին դեպքում պարերի անցկացման թույլտվության հարցը պետք է համաձայնեցվի Գլավլիտի և տեղական քաղլուսօրգանների հետ»&lt;ref name=&quot;cjes&quot;/&gt;։

==== Պետհրատ ====
Պատմաբանների կարծիքով խորհրդային գրաքննության ձևավորման գործում կարևոր դեր խաղաց 1919-1921 թվականների ժամանահատվածը, երբ վերահսկումը կենտրոնացնելու առաջին փորձն արվեց։ Այս նպատակով ստեղծվեց «[[ՌԽՖՍՀ պետական հրատարակչություն]]ը» (Պետհրատ), որտեղ միավորվեցին [[Համառուսաստանյան կենտրոնական կատարողական կոմիտե]]ի, Մոսկվայի ու Պետրոգրադի խորհուրդների և այլ մարմինների մի շարք հրատարակչություններ։ 1919 թվականի մայիսի 21-ին հրապարակվեց «Համառուսաստանյան կենտրոնական կատարողական կոմիտեի կանոնադրությունը Պետական հրատարակչության մասին»։ Պետհրատի ղեկավար նշանակվեց [[Վացլավ Վորովսկի]]ն։ Պետհրատը դարձավ պետական մարմին և իրականացնում էր ողջ հրատարակչական ոլորտի գրաքննական գործառույթները մինչև [[Գլավլիտ]]ի ի հայտ գալը&lt;ref name=&quot;giz&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Советская цензура периода диктата Государственного издательства: 1919-1921 гг.
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_bookee56.html?chapter_num=31&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Соколов А. В.
|часть          = Тотальная цензура. Опыт Советского Союза
|заглавие       = Общая теория социальной коммуникации: Учеб­ное пособие
|ссылка         = http://www.vuzlib.net/beta3/html/1/23490/23593/
|место          = СПб.
|издательство   = Изд-во Михайлова В. А
|год            = 2002
|страницы       = 
|страниц        = 461
|серия          = 
|isbn           = 5-8016-0091-4
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։

Պետհրատի կազմում գրաքննությամբ զբաղվում էր Քաղբաժինը։ Այն գլխավորում էր [[Նիկոլայ Մեշչերյակով]]ը, որն արդյունքում դարձավ Գլավլիտի առաջին ղեկավարը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/personalia/leader/Meshch/ |title=Мещеряков Николай Леонидович - первый заведующий Главлитом (1922) |accessdate=2017-04-23 |archive-date=2009-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090509203033/http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/personalia/leader/Meshch/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Գլավլիտի ստեղծում ====
1922 թվականի հունիսի 6-ին [[ՌԽՖՍՀ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդ|ՌԽՖՍՀ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի]] որոշմամբ [[ՌԽՖՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատ]]ին կից ստեղծվեց [[Գրականության և հրատարակչության գլխավոր վարչություն]]ը (Գլավլիտ), որի նպատակն էր «միավորել տպագիր ստեղծագործությունների բոլոր տեսակի գրաքննությունները»&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Система ограничительных мер и надзора за печатью и Главлит
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book38bd.html?chapter_num=34&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնապես Գլավլիտը ենթարկվում էր ՌԽՖՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատին, իսկ 1946 թվականից՝ [[ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհուրդ|ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդին]], սակայն փաստացի գրաքննությունն առաջին իսկ օրերից վերահսկվում էր կուսակցական մարմինների կողմից&lt;ref name=&quot;part&quot;/&gt;։ Գլավլիտի ղեկավարի թեկնածությունը հաստատում էր [[ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ը՝ Կենտկոմի տպագրության և հրատարակչության բաժնի ղեկավարի առաջարկի հիման վրա&lt;ref name=&quot;obzor&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;nevegin&quot;&gt;{{книга
|автор          = Невежин В. А.
|часть          = Глава вторая. Общая характеристика пропаганды второй половины 1930-х гг.
|заглавие       = «Если завтра в поход…»: Подготовка к войне и идеологическая пропаганда в 30-х - 40-х годах
|ссылка         = http://militera.lib.ru/research/nevezhin_va/02.html
|место          = М.
|издательство   = Яуза, Эксмо
|год            = 2007
|страницы       = 
|страниц        = 320
|серия          = Великая Отечественная: Неизвестная война
|isbn           = 9785699166251
|тираж          = 5000}}&lt;/ref&gt;։ Կազմավորումից հետո ԽՍՀՄ Գլավլիտը ձևավորեց տեղական կառույցներ՝ հանրապետական Գլավլիտներ և [[Գրականության և հրատարակչության շրջանային և քաղաքային վարչություն]]ների ցանց ({{lang-ru|облгорлитов}})։ Միակ հանրապետությունը, որը չուներ առանձին հանրապետական Գլավլիտ, [[ՌԽՖՍՀ]]-ն էր, որին վերահսկում էր միութենական Գլավլիտը։

1923 թվականի փետրվարի 9-ին Գլավլիտի շրջանակներում ստեղծվեց [[Խաղացանկի վերահսկման գլխավոր վարչություն]]ը՝ բոլոր թատերական ներկայացումները վերահսկելու նպատակով&lt;ref name=&quot;glavlit&quot;&gt;{{книга
|автор          = Блюм А. В.
|часть          = Глава II. Главлит и его структура
|заглавие       = Советская цензура в эпоху тотального террора. 1929-1953
|ссылка         = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/blium/total/?id=561
|ответственный  = 
|издание        = Монография
|место          = СПб.
|издательство   = Академический проект
|год            = 2000
|страницы       = 
|страниц        = 283
|серия          = 
|isbn           = 5-7331-0190-3
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։

1925 թվականին «Հույժ գաղտնի» մակագրությամբ Գլավլիտը թողարկեց առաջին «Տեղեկությունների ցանկը, որոնք գաղտնի էին և ենթակա չէին տարածման՝ ԽՍՀՄ քաղաքատնտեսական շահերը պաշտպանելու նպատակով»։ Առաջին ցանկի տեքստը 16 էջ էր և բաղկացած էր 96 կետից&lt;ref name=&quot;monop&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Главлит на пути к монополии в цензуре
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_bookbe9c.html?chapter_num=35&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։ Բացի ցանկից հրապարակվեցին նաև արգելված թեմաները նշող շրջաբերականներ։ Արգելված թեմաների թիվն արագ աճում էր։ Փաստաթուղթը, որի հետ աշխատում էին գրաքննիչները ԽՍՀՄ գոյության վերջին տարիներին, բաղկացած էր 213 պարագրաֆից, որից յուրաքանչյուրն ուներ 5, 6, նույնիսկ 12 կետ&lt;ref name=&quot;simankov&quot;/&gt;։

Հետագայում ի հայտ եկավ «залитовать» եզրը՝ հաստատել Գլավլիտի գրաքննիչի մոտ, ստանալ հրատարակության թույլտվություն։ Գրաքննության էին ենթարկվում բոլոր գրքերը, ամսագրերը, կինոֆիլմերի սցենարները։ Իշխանությանը ոչ պիտանի մասերը հանվում էին, որը հաճախ ազդում էր ստեղծագործության գեղարվեստական արժեքի վրա&lt;ref&gt;{{статья|заглавие=Интервью с фотографом Андреем Чежиным|издание=Санкт-Петербургский университет|тип=журнал|год=2009|номер=1}}&lt;/ref&gt;։ Յուրօրինակ և ստեղծագործական աշխատանքները գրաքննությունը կարող էր մեկնաբանել որպես գործող իշխանության սխալների ակնարկ, քողարկված քննադատություն կամ ծաղր։

{{քաղվածք|Առանց Գլավլիտի մարմինների թույլատրության չէր կարող լույս տեսնել ոչ մի տպագիր ստեղծագործություն, որը կարող էր թեկուզ այլ իմաստային երանգ ունենալ՝ ընդհուպ մինչև նամականիշներ, այցեքարտեր, լուցկու կպչուն պիտակներ և հրավիրատոմսեր։|Առլեն Բլյում, «Советская цензура в эпоху тотального террора»&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Блюм А. В.
|часть          = Глава III. Технология цензурного надзора
|заглавие       = Советская цензура в эпоху тотального террора. 1929-1953
|ссылка         = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/blium/total/?id=569
|ответственный  = 
|издание        = Монография
|место          = СПб.
|издательство   = Академический проект
|год            = 2000
|страницы       = 
|страниц        = 283
|серия          = 
|isbn           = 5-7331-0190-3
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;}}

Գլավլիտի վերահսկողությունից ազատվեցին (այսինքն՝ ցանկացած գրաքննությունից, բացառությամբ՝ ռազմական) Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների), Կոմունիստական ինտերնացիոնալի, Պետհրատի, Համառուսաստանյան կենտրոնական կատարողական կոմիտեի «Իզվեստիա» թերթի հրատարակությունները, Գիտությունների ակադեմիայի գիտական աշխատանքները&lt;ref name=&quot;monop&quot;/&gt;։ Հետագայում նախնական գրաքննությունից ազատվեցին նաև [[Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա|Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի]] Հասարակական գիտությունների գիտական տեղեկատվության ինստիտուտի հրատարակությունները&lt;ref&gt;''Пивоваров Ю. С.'' [http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NEWHIST/INION.HTM Рецензия на книгу] «Мой XX век. Воспоминания»&lt;/ref&gt; և, որոշ տվյալներով, մի շարք նեղ մասնագիտական ամսագրեր&lt;ref name=&quot;simankov&quot;/&gt;։

1927 թվականի մարտի 7-ին Գլավլիտի ղեկավար [[Պավել Լեբեդև-Պոլյանսկի]]ն [[Համառուսաստանյան կոմունիստական կուսակցություն|Համառուսաստանյան կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) Կենտկոմի Կազմբյուրո ներկայացրեց կազմակերպության աշխատանքի մասին զեկույց։ Այնտեղ, մասնավորապես, ասվում էր&lt;ref name=&quot;yakovl1&quot;&gt;{{книга
|автор          = 
|часть          = 
|заглавие       = Власть и художественная интеллигенция. Документы ЦК РКП(б) - ВКП(б), ВЧК - ОГПУ - НКВД о культурной политике. 1917-1953
|ссылка         = 
|ответственный  = под ред. А. Н. Яковлева
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Материк
|год            = 2002
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 872
|серия          = Россия. XX век
|isbn           = 5-85646-040-5 
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Գեղարվեստական գրականության, արվեստի, թատրոնի և երաժշտության ոլորտում վերացնել խորհրդային իշխանությունների դեմ ուղղված գրականությունը... Փիլիսոփայության, սոցիոլոգիայի թեմաներով վառ գաղափարական ուղղվածություն ունեցող գրականությունը չթույլատրել՝ սահմանափակ տպաքանակով թողնելով միայն դասական գրականությունը և գիտական գրքերը... Կարելի է և պետք է խստություն կիրառել գրականագետների լիովին ձևավորված բուրժուական գեղարվեստական միտումների նկատմամբ։ Անհրաժեշտ է անգթություն ցուցաբերել այդպիսի գեղարվեստագրական խմբավորումների նկատմամբ...|}}

1928 թվականի ապրիլի 13-ին Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի որոշմամբ ստեղծվեց մշակույթի ոլորտը ղեկավարող միասնական մարմին՝ [[Գեղարվեստական գրականության և արվեստի գլխավոր վարչություն]]ը (Գլավիսկուստվո)։ Վերջինիս գործառույթներն այնքան հաճախ էին խաչվում Խաղացանկի վերահսկման գլխավոր վարչության գործառույթների հետ, որ 1929 թվականի փետրվարի 26-ին ՌԽՖՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատը հրաման արձակեց «Խաղացանկի վերահսկման գլխավոր վարչության և Գեղարվեստական գրականության և արվեստի գլխավոր վարչության գործառույթների սահմանազատման մասին», ըստ որի՝ Խաղացանկի վերահսկման գլխավոր վարչության վրա էր դրվում «ներկայացումների խաղացանկի քաղաքական վերահսկողությունը»՝ առանց միջամտության «ստեղծագործության այս կամ այն մեկնաբանությանը կամ հասարակական կատարման ոճին»&lt;ref name=&quot;glavlit&quot;/&gt;։

==== Ռադիոյի ի հայտ գալը ====
Պարբերական ռադիոհեռարձակմանը համընթաց 1924 թվականին ի հայտ եկավ նաև ռադիոհաղորդումների գրաքննման համակարգը։ Այն վերջնականապես հաստատվեց 1927 թվականին «Ռադիոհաղորդումներ» բաժնետիրական միության հրամանով, ըստ որի՝ բոլոր հաղորդումների տեքստերը պետք է նախօրոք պատրաստվեին և հաստատվեին գրաքննությամբ&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |datepublished = 11 октября 2008
 |url           = http://echo.msk.ru/programs/staliname/545251-echo/
 |title         = Политический контроль советского радиовещания
 |work          = 
 |publisher     = Эхо Москвы
 |accessdate    = 27 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DjZors?url=http://echo.msk.ru/programs/staliname/545251-echo/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

1928 թվականին «Ռադիոհաղորդումներ»-ի աշխատանքը ոչ արդյունավետ ճանաչվեց, և միությունը լուծարվեց։ 1933 թվականի հունվարին ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդին կից ստեղծվեց [[Ռադիոֆիկացման և ռադիոհեռարձակման համամիութենական կոմիտե]], որը [[ԽՍՀՄ Պետհրատ|Պետհրատի]] նման պետական մարմին էր։

==== Հատուկ պահպանության բաժնի ստեղծում ====
[[Պատկեր:Spisok knig v spetsfondakh.gif|thumb|right|Գրադարանների հատուկ պահպանության բաժիններում պահպանման ենթակա գրքերի ցանկը։]]
1920-ական թվականների սկզբին [[գրադարան]]ների ֆոնդերը սկսեցին զանգվածաբար մաքրել «գաղափարապես օտար» գրականությունից։ Այս արշավի ակտիվ գործիչը [[Լենին]]ի կինն էր՝ [[Նադեժդա Կրուպսկայա]]ն{{sfn|Блюм|2000|с=86}}։

Սկզբնական շրջանում գրքերն ուղղակի ոչնչացվում էին, սակայն 1926 թվականին խոշոր գրադարաններում ստեղծվեցին այսպես կոչված «[[հատուկ պահպանության բաժին]]ներ» ({{lang-ru|спецхраны}}), որտեղ գրաքննական մարմինների որոշմամբ տեղ էին գտնում այն գրքերն ու պարբերականները, որոնք, գրաքննության կարծիքով, կարելի էր տրամադրել միայն հատուկ թույլտվությամբ։ 1926 թվականի նոյեմբերին ընդունված «Գրադարանում հատուկ պահպանության բաժնի մասին որոշման» մեջ ասվում էր, որ հատուկ պահպանության բաժնի մեջ պետք է ընդգրկել՝
* ԽՍՀՄ-ում լույս տեսած այն գրականությունը, որը դուրս է բերվել ընդհանուր կիրառությունից
* արտասահմանյան ռուսական գրականությունը (որոնք գիտական կամ քաղաքական նշանակություն ունեն)
* այլ հաստատությունների կողմից հատուկ պահպանման նպատակով հանրային գրադարանին փոխանցվող հրատարությունները։

Խոշոր գրադարաններում առաջին հատուկ պահպանության բաժինները ստեղծվում էին մինչ հեղափոխությունը գործող «գաղտնի բաժինների» հիման վրա, որտեղ բավականին քիչ գրքեր էին պահ տրված։ Խորհրդային հատուկ պահպանության բաժինների մասշտաբներն ուղղակի վիթխարի էին. 1980-ական թվականների վերջերին դրանցից որոշներում կարելի էր գտնել մինչև կես միլիոն գրքեր և պարբերականներ{{sfn|Блюм|2000|с=95}}։

Հետագայում հատուկ պահպանության բաժիններ փոխանցվող գրականության ցանկն անընդհատ լրացվում էր և մանրամասնվում։ Հատուկ պահպանության բաժին էին փոխանցվում բռնաճնշման ենթարկված հեղինակների գործերը։ Հատուկ կողմնակալ գնահատական էր տրվում արտասահմանյան տպագիր հրատարակություններին։ Հանրային օգտագործման համար արգելված գրքերի թվին էին պատկանում ավելի քան 400 արևմտյան քաղաքական առաջատար թերթերը, ինչպես նաև տարագիրների բոլոր հրատարակությունները՝ բովանդակությունից անկախ&lt;ref name=&quot;ban1&quot;/&gt;։

Ցանկացած արտասահմանյան գրականություն բաժանվում էր 2 մեծ կատեգորիայի՝ ընդհանուր օգտագործման, որոնք հնարավոր էր տարածել խանութներում, գրադարաններում և այլն և ընդհանուր օգտագործման համար փակ։ Արդյունքում փակ կատեգորիայի գրականության համար հասանելիության 4 մակարդակ էր առանձնացվել՝ «1ս», «2ս», «3ս» և «4ս»։

«1ս» մակարդակ մուտք ունեին միայն [[Համամիութենական կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) (ԽՄԿԿ Կենտկոմ) Կենտկոմի հատուկ պահպանության բաժինները, պետական անվտանգության մարմինները, [[Ռուսաստանի Պետական Գրադարան|Լենինի անվան գրադարանը]] և [[Հասարակական գիտությունների գիտական տեղեկատվության ինստիտուտ (Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա)|Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի հասարակական գիտությունների գիտական ինֆորմացիայի ինստիտուտի]] գրադարանը։ Ավելի ցածր մակարդակի հատուկ պահպանության բաժիններն արդեն ամբողջ գրականությունը չէին ստանում։ Օրինակ, «4ս» կատեգորիայի ֆոնդեր (օրինակ, [[ԽՍՀՄ ԳԱ]] հատուկ պահպանության բաժինը) էին ուղարկվում երկրի՝ ընդհանուր օգտագործման համար արգելված գրքերի միայն մեկ քառորդը&lt;ref name=&quot;ban1&quot;/&gt;։ 1960-ական թվականների կեսերին Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի հատուկ պահպանության բաժնում պահպանվում էր 24433 միավոր գիրք&lt;ref&gt;{{статья|автор=Махотина Н. В., Федотова О. П.|заглавие=Фонд литературы ограниченного распространения ГПНТБ СО РАН: предпосылки к исследованию|ссылка=http://www.rba.ru/content/activities/section/12/mag/mag11/13.pdf|издание=Библиотечные фонды: проблемы и решения|тип=препринт|издательство=Российская библиотечная ассоциация|год=ноябрь 2007|номер=11}}&lt;/ref&gt;։

Հասանելիության մակարդակի նշագրումը կատարում էր [[Գլավլիտ]]ի գրաքննությունը։ 1938 թվականի հունիսի 10-ից նշագրումն իրենից վեցանկյան տեսքով կնիք էր ներկայացնում՝ այսպես կոչված «տափօղակ»&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Дворкина М. Д.
| заглавие      = Библиотека до 1931 года и после… (Из истории Государственной общественно-политической библиотеки, 1921-1941 гг.)
| ссылка        = http://web.archive.org/web/20061115125756/http://www.gopb.ru/library/article/dvorkina.htm
| издательство  = Государственная общественно-политическая библиотека
| место         = М.
}}&lt;/ref&gt;։ Մեկ «տափօղակը» նշանակում էր «4ս» կատեգորիա, երկու «տափօղակները»՝«3ս» և այդպես շարունակ մինչև 4 «տափօղակ»&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Мосолов В. Г.
| заглавие      = Alma mater
| ссылка        = http://www.gopb.ru/library/article/mosolov.htm
| место         = М.
| издательство  = Государственная общественно-политическая библиотека
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Джимбинов С.
| заглавие      = Эпитафия спецхрану?..
| ссылка        = http://lib.ru/POLITOLOG/s_specchran.txt
| издание       = Новый мир
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1990
| номер         = 5
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

Լենինի անվան գրադարանի հատուկ պահպանության բաժնում պահպանվող գրականության հատուկ ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ գրադարանում պահվում էին հետևյալ հրատարակությունները&lt;ref name=&quot;rgu&quot;&gt;''Рыжак Н. В.''. [https://web.archive.org/web/20080229170637/http://rumchten.rsl.ru/2007/ru/upload/doc/1169205431.doc «Цензура в СССР и Российская государственная библиотека»]. Доклад на Международной конференции «Румянцевские чтения-2005»&lt;/ref&gt;.
# 19-րդ դարի վերջի 20-րդ դարի սկզբի ռուսական հրատարակությունները և այնպիսի խորհրդային ռուս հեղինակների գրքերը, ինչպիսիք են [[Աննա Ախմատովա]]ն, [[Օսիպ Մանդելշտամ]]ը, [[Միխայիլ Բուլգակով]]ը, [[Իգոր Սևերյանին]]ը, [[Ալեքսեյ Ռեմիզով]]ը, [[Ֆեոդոր Սոլոգուբ]]ը և այլն
# 20-րդ դարի արտասահմանյան գրականությունը, որը հազվադեպ էր հրատարակվում [[ԽՍՀՄ]]-ում, այնպիսի գրողների աշխատանքներ, ինչպիսիք են [[Մարսել Պրուստ]]ը, [[Ջոն Դոս Փասոս]]ը և այլք
# «սամիզդատ» կամ արտասահմանում հրատարակված արգելված խորհրդային և ռուս հեղինակների աշխատանքները ([[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]], [[Բորիս Պաստեռնակ]], [[Վյաչեսլավ Իվանով]] և այլն)
# կրոնական բովանդակության գրքերը ([[Աստվածաշունչ]], [[Ղուրան]], [[Թալմուդ]]), ռուս կրոնական փիլիսոփաների աշխատանքները
# արևմտյան փիլիսոփայական ուղղություն ունեցող և հոգեբանական գրքերը
# [[Նշանագիտություն|նշանագիտության]], [[Կառուցվածքային լեզվաբանություն|կառուցվածքային լեզվաբանության]] և այլն խորհրդային և արտասահմանյան հրատարակությունները ([[Յուրի Լոտման]]ի, [[Միխայիլ Բախտին]]ի, [[Բորիս Էյխենբաում]]ի գրքերը)։

Բացի այդ, հատուկ պահպանության բաժին էին ուղարկում [[Կենսաբանություն|կենսաբանության]], [[միջուկային ֆիզիկա]]յի, [[Հոգեբանություն|հոգեբանության]], [[սոցիոլոգիա]]յի, [[կիբեռնետիկա]]յի, [[գենետիկա]]յի գիտական աշխատությունները։ Ֆոնդի կազմի մեջ էր մտնում նաև տարբեր խորհրդային հաստատություններից և ինստիտուտներից գրադարան ուղարկված գրականությունը՝ «ծառայողական օգտագործման» նշումով․ դրանք հիմնականում տեխնիկական, [[Տնտեսագիտություն|տնտեսագիտական]], [[Վիճակագրություն|վիճակագրական]] գրքեր էին։

[[ՌԳԱ Ս. Վավիլովի անվան Բնագիտության և տեխնիկայի պատմության ինստիտուտ|Բնագիտության և տեխնիկայի պատմության ինստիտուտի]] աշխատակից Միխայիլ Կոնաշևը նշում էր, որ հատուկ պահպանության բաժինն ուներ տեղեկության արտադրման և վերահսկման կուսակցապետական համակարգի բոլոր գծերը՝ «օրենքից վեր լինելը, անանունությունը, խորհրդավորությունը»&lt;ref&gt;''Конашев М. Б.'' [http://www.opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/zelenov/?id=627#_ftn32 Спецхран и историческая наука в Советской России в 1920-1930-е]&lt;/ref&gt;։

==== Պետական գաղտնիքի պահպանություն ====
Մինչև 1921 թվականը Ռուսաստանում փորձ չէր արվում [[պետական գաղտնիք]] պարունակող փաստաթղթերը կարգավորել և պահպանել։ 1921 թվականի հոկտեմբերի 13-ին [[Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդ|Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի]] որոշմամբ հաստատվեց «Տեղեկությունների ցանկը, որոնք գաղտնի էին և ենթակա չէին տարածման»։ Այդ տեղեկությունները բաժանվում էին երկու խմբի՝ ռազմական և տնտեսական։ 1922 թվականի օգոստոսի 30-ին Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների) Կենտկոմի քարտուղարությունը որոշում կայացրեց «Գաղտնի փաստաթղթերի տեղաշարժման և պահպանման կարգի մասին»։ Այդ փաստաթղթով առաջին անգամ նախատեսվում էր կազմակերպություններում գաղտնի բաժիններ ստեղծել՝ գաղտնի գործավարության կազմակերպման և վարման նպատակով&lt;ref name=&quot;agentura&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Чертопруд С.
 |datepublished = 
 |url           = http://www.agentura.ru/press/cenzura/secret-ussr/
 |title         = Зарождение и становление системы защиты государственной тайны в Советском Союзе с 1918 по 1930 год
 |format        = 
 |work          = 
 |publisher     = Агентура.ру
 |accessdate    = 11 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DoFLzV?url=http://www.agentura.ru/press/cenzura/secret-ussr/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

1926 թվականի ապրիլի 24-ին Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը հաստատեց նոր բաց «Տեղեկությունների ցանկը, որոնց բովանդակությունը հատուկ պահպանության ենթակա պետական գաղտնիք» էր։ Այդ տեղեկություններն արդեն բաժանվեցին 3 խմբի՝ ռազմական, տնտեսական և այլ բնույթի։ Բացի այդ, գաղտնիության երեք կատեգորիա ներմուծվեց՝ «հույժ գաղտնի», «գաղտնի» և «հրապարակման ոչ ենթակա»&lt;ref name=&quot;stolyarov&quot;&gt;[http://sec4all.net/gostaina-russ.html «Организация защиты государственной тайны в России»]&lt;/ref&gt;։ 1926 թվականի հունիսին [[ՄՊՔՎ]]-ին կից գործող հատուկ բաժինը հրատարակեց «Հույժ գաղտնի, գաղտնի և հրապարակման ոչ ենթակա հարցերի ցանկը»։ Այս ցանկի բովանդակությունն ավելի մանրամասն նկարագրված էր Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի ապրիլի 24-ի ցանկում, որտեղ գաղտնի տեղեկություններն արդեն բաժանվում էին 4 խմբի՝ ռազմական, ֆինանսատնտեսական, քաղաքական (այդ թվում՝ կուսակցական) և ընդհանուր բնույթի&lt;ref name=&quot;agentura&quot;/&gt;։

1920-ական թվականների վերջին գաղտնի մարմինների կազմի միասնականացում արվեց և հաստատվեց կազմակերպությունների և հաստատությունների գաղտնի ապարատների պաշտոնների ստանդարտ անվանացուցակ։ Խոշոր ժողկոմատներում գաղտնի բաժիններ ստեղծվեցին, մյուսներում՝ գաղտնի մասեր, ավելի փոքր կազմակերպություններում՝ գաղտնի բաժանմունքներ։ Գաղտնի մարմինների կառույցը նախատեսում էր՝ գաղտնի գործավարություն, մեքենագրական բյուրո, գծագրական բյուրո, սղագրական բյուրո, վերահսկիչ խումբ, հաշվարկային-բաշխողական աշխատանքի խումբ, անցագրերի և տեղեկանքների բյուրո&lt;ref name=&quot;stolyarov&quot;/&gt;։

1929 թվականին ընդունվեց «ՄՊՔՎ-ի տեղական մարմինների հրահանգը՝ հաստատությունների և կազմակերպությունների գաղտնի և մոբիլիզացված գործավարությանը հետևելու նպատակով»։ Այսպիսով, գաղտնի գործավարություն վարելու պահանջի վերահսկումը դրվեց ՄՊՔՎ-ի ստորին բաժինների վրա&lt;ref name=&quot;stolyarov&quot;/&gt;։

=== Գրաքննությունը 1930-1953 թվականներին ===
Խորհրդային գրաքննության զարգացման այս շրջանն [[Առլեն Բլյում]]ը կոչում է «համընդհանուր ահաբեկման դարաշրջան»&lt;ref name=&quot;blim&quot;/&gt;, իսկ [[Գենադի Ժիրկով]]ը՝ «համընդհանուր կուսակցական գրաքննության» ժամանակաշրջան&lt;ref name=&quot;part3&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book7731.html?chapter_num=-1&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։ Այս տարիներին վերջնականապես ձևավորվեց գրաքննության բազմամակարդակ համակարգ՝ ինքնագրաքննությունից մինչև գրաքննական ապարատի կուսակցական վերահսկում. գրաքննության արդյունքում արգելվեցին ոչ միայն բռնաճնշումների ենթարկված հեղինակների սիրելի ստեղծագործությունները, այլև դրանց մասին հիշատակումները։ Գիտության ամբողջական ուղղություններ (հատկապես [[Հումանիտար գիտություններ|հումանիտար]] բնագավառում) նույնպես արգելվեցին։

==== Մինչև Հայրենական մեծ պատերազմ ====
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;2&quot; style=&quot;margin:5px; width:210px; border:solid 1px #bbb; float:right;&quot;
| [[Պատկեր:Union-de-Lucha.jpg|200px|Մինչև գրաքննությունը]]
|-
| [[Պատկեր:St Petersburg Union of Struggle for the Liberation of the Working Class - Feb 1897 - Altered.jpg|200px|Գրաքննությունից հետո]]
|-
| style=&quot;text-align:left;&quot;|&lt;small&gt;[[Բանվորական դասի ազատագրման համար պայքարի միություն|Բանվորական դասի ազատագրման համար պայքարի միության]] ղեկավարներից մեկը՝ [[Ալեքսանդր Մալչենկո]]ն 1929 թվականի ձերբակալությունից հետո անհետացավ [[Լենին]]ի համախոհների հետ նկարից&lt;ref name=&quot;Vanishes&quot;&gt;{{книга
|автор          = Кинг Д.
|часть          = 
|заглавие       = Пропавшие комиссары. Фальсификация фотографий и произведений искусства в сталинскую эпоху
|оригинал       = 
|ссылка         = http://www.newseum.org/berlinwall/commissar_vanishes/vanishes.htm
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = 
|издательство   = Контакт-культура
|год            = 2005
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 208
|серия          = 
|isbn           = 5938820235
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;։
|-
|
|-
|
|-
| style=&quot;text-align:left;&quot;|&lt;small&gt;Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսար [[Նիկոլայ Եժով]]ը, որը կանգնած էր [[Ստալին]]ի կողքին, ձերբակալվեց և գնդակահարվեց։ Գրաքննությունը վերախմբագրեց լուսանկարը&lt;ref name=&quot;Vanishes&quot;/&gt;&lt;/small&gt;։
|}
1930 թվականի սեպտեմբերի 5-ին Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների) Կենտկոմի Քաղբյուրոն որոշում կայացրեց «Գլավլիտ կենտրոնական ապարատին ազատել տպագիր նյութի նախնական զննումից»։ Այս նպատակով պետական և հասարակական հրատարկչություններին, ռադիոհեռարձակող կազմակերպություններին, հեռագրային գործակալություններին, փոստատներին և մաքսատներին կից ստեղծվեցին Գլավլիտի լիազոր ինստիտուտներ։ Լիազորվածների թիվը որոշում էր Գլավլիտը, սակայն դրանք պահպանում էին իրենց գոյությունն այն կազմակերպությունների հաշվին, որոնց օրոք գործում էին&lt;ref name=&quot;obzor&quot;/&gt;։ 1931 թվականից գաղտնի, «հակախորհրդային կամ խորհրդային գործունեությունը խեղաթյուրող» նյութերի տպագրությունը թույլ տալու համար լիազորները պատասխանատվության էին ենթարկվում՝ ընդհուպ մինչև քրեական&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;։

1930 թվականին «[[տրոցկիզմ|տրոցկիստական]]» բնորոշմամբ արգելվեցին [[ինֆորմացիա]]յի տեսության բնագավառում կատարված առաջին հետազոտությունները։ «Լրագրության կոմունիստական ինստիտուտի» ղեկավարությունը, որի կազմի մեջ էին մտնում գիտնականներ [[Միխայիլ Գուս]]ը և [[Ալեքսանդր Կուրս]]ը, հայտարարվեց «բուրժուական թերթավարման ներմուծողներ»&lt;ref name=&quot;part2&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = Цензор цензоров
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_bookc19f.html?chapter_num=40&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Алексеев А.
| заглавие      = Замечание об истории социологии «с человеческим лицом»
| ссылка        = http://www.teleskop-journal.spb.ru/files/dir_1/article_content1216017615146483file.pdf
| издание       = Телескоп
| тип           = журнал
| место         = СПб
| издательство  =
| год           = 2008
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 3
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

1930-ական թվականների սկզբին արգելվեցին [[Սովը ԽՍՀՄ-ում (1932֊1933)|ԽՍՀՄ-ում տիրող սովի]], տարերային աղետների և նույնիսկ վատ եղանակի մասին հիշատակումները։ Նույն ժամանակաշրջանում արգելք դրվեց [[Հրեատեցությունը ԽՍՀՄ-ում|ԽՍՀՄ-ում հրեատեցության]] դրսևորումների մասին ցանկացած տեղեկության վրա, իսկ հրեատեցությունը մինչհեղափոխական ժամանակաշրջանում բացառապես ներկայացվում էր որպես ցարական կառավարության կողմից հրահրվող երևույթ։ Արդյունքում 1937 թվականին [[Ալեքսանդր Կուպրին]]ի ժողովածուի «Гамбринус» պատմվածքը հրատարակվեց կրճատումներով&lt;ref name=&quot;total&quot;&gt;{{книга
|автор          = Блюм А. В.
|часть          = 
|заглавие       = Советская цензура в эпоху тотального террора. 1929-1953
|оригинал       = 
|ссылка         = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/blium/total/
|ответственный  = 
|издание        = Монография
|место          = СПб.
|издательство   = Академический проект
|год            = 2000
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 283
|серия          = 
|isbn           = 5-7331-0190-3
|тираж          = 
}}, [http://www.pseudology.org/razbory/tsenzura.htm рецензия]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Еврейская тема глазами советского цензора
| ссылка        = http://jhistory.nfurman.com/lessons9/cenzura.htm
| издание       = Труды по иудаике
| тип           = 
| место         = СПб
| издательство  = Петербургский еврейский университет
| год           = 1995
| выпуск        = 3
| страницы      = 
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;։

Այս ժամանակ որպես «ոչ մարքսիստական» ոչնչացվում է 1920-ական թվականների մանկավարժության այնպիսի նորաձև ուղղությունը, ինչպիսին է [[մանկաբանություն]]ը։ Արդյունքում մանկաբանության բոլոր գրքերը հանվեցին գրադարաններից և գրախանութներից, հանվեցին նաև բոլոր մատենագիտական նյութերը, որոնցում հիշատակվում էին այդ գրքերը, դրանք բոլորը մտան Գլավլիտի հրատարակած «Գրքերի ցանկ, որոնք ենթակա էին գրադարաններից և վաճառքից հանման»։ Վերոնշյալ գրքերն այս ցանկում մնացին մինչև 1987 թվականը&lt;ref name=&quot;blim&quot;&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Советская цензура эпохи большого террора
| ссылка        = http://www.index.org.ru/censor/297blum.html
| автор издания = 
| издание       = Индекс/Досье на цензуру
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1997
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 2
| страницы      = 
| issn          = 18133541
}}&lt;/ref&gt;։

1931 թվականի հուլիսի 6-ին Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը հրապարակեց [[Գլավլիտ]]ի մասին նոր որոշում։ Ինչպես նշում է [[Գենադի Ժիրկով]]ը «պետությունում, այն էլ սոցիալիստական պետությունում միաժամանակ ներդրվեց և նախնական և հաջորդող գրաքննություն»&lt;ref name=&quot;part&quot;/&gt;։

Նույն թվականին Գլավլիտի ղեկավար նշանակվեց [[Բորիս Վոլին]]ը։ Նա բոլոր տեսակի գրաքննությունների միավորման կողմնակից էր, ինչպես նաև կողմ էր բոլոր հանրապետական Գլավլիտների միավորմանը, այսինքն՝ ՌԽՖՍՀ Գլավլիտի հիման վրա ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդին կից Գլավլիտի միության ստեղծմանը։

1933 թվականից խստացվեց ռազմական գրաքննությունը։ 1933 թվականի հունվարին ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը որոշում ընդունեց ուժեղացնել ռազմական գաղտնիքների պահպանումը, որով նախատեսվում էր ԽՍՀՄ ժողկոմխորհի կողմից լիազորված ինստիտուտ ստեղծել՝ տպագիր մամուլում ռազմական գաղտնիքների պահպանման նպատակով։ Այս որոշումը հաստատվեց 1933 թվականի նոյեմբերին ԽՍՀՄ ժողկոմխորհի կողմից։ ԽՍՀՄ ժողկոմխորհի լիազորվածը (նույն ինքը՝ ՌԽՖՍՀ Գլավլիտի պետը) պետք է քաղաքացիական մամուլում ռազմական գաղտնիքի պահպանումն իրականացներ ԽՍՀՄ ամբողջ տարածքում։ Գլխավոր խնդիրը Վոլինը համարում էր նախնական գրաքննությունը&lt;ref&gt;''Кондратенко А. И.'' [http://www.education.rekom.ru/1_2009/115.html Партийное имя профессора - Борис Волин]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=411110 Протокол заседания Политбюро № 145, 1933 г.]&lt;/ref&gt;։

1933-1935 թվականներին ՌԽՖՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատի՝ «Գրադարաններից գրքերի հանման, կոմպլեկտավորման և պահպանման կարգի մասին» հրամանից հետո (1933 թվականի փետրվար) գրքերի հանումը որոշ քանակով կրճատվեց&lt;ref name=&quot;vli&quot;/&gt;։ Սակայն գրադարանների մաքրումը հետագայում կրկին շարունակվեց։ Ինչպես գրում է [[Առլեն Բլյում]]ը, հաշվետվությունների հիման վրա միայն 1935 թվականի հուլիսին «Լենինգրադի 500 ստուգված կոմունիստներ ստուգեցին 1078 գրադարաններ և գրախանութներ, հանեցին մոտ 20000 գիրք, որոնք այրեցին աղբայրման կայանում»&lt;ref name=&quot;total&quot;/&gt;։

1935 թվականի հունիսի 1-ից ԽՍՀՄ Պաշտպանության ժողովրդական կոմիսարի № 031 (0131) հրամանով բանակում և նավատորմում նոր որոշում ընդունվեց «Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակում ռազմական գրաքննություն մտցնելու մասին»։ Այսպիսով բանակում վերականգնվեց ռազմական գրաքննությունը, որը նախկինում փոխանցվել էր [[Համառուսաստանյան Արտակարգ Հանձնաժողով|ՀԱՀ]]/[[ՄՊՔՎ]]-ին։

1935 թվականին Ռադիոկոմիտեի աշխատանքը վերաձևավորվեց՝ 1935 թվականի հուլիսի 9-ի Համառուսաստանյան կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների) Կենտկոմի Կազմբյուրոյի որոշման հիման վրա։ Ռադիոհաղորդումների գրաքննությունը նույնպես վերափոխվեց 1935 թվականի դեկտեմբերի 27-ի ՌԽՖՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատի հրամանի հիման վրա։ Գլավլիտին հանձնարարվեց «հետագա գրաքննությունը և կենտրոնական, տեղական և ստորին օղակների ռադիոհաղորդումների գրաքննության օպերատիվ-կազմակերպչական վերահսկումը»։ Կենտրոնական ռադիոհեռարձակման վարչությանը կից Գլավլիտի լիազորությամբ կազմավորվեց «ինքնուրույն գրաքննական խումբ՝ կենտրոնական հեռարձակման նախնական վերահսկումն իրականացնելու համար»։ Ռադիոկոմիտեն մշակեց ռադիոհաղորդումների բոլոր տեքստերի նախնական գրաքննության մանրամասն կանոնակարգը&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Горяева Т. М.
|часть          = Конец правды
|заглавие       = Радио России. Политический контроль советского радиовещания в 1920-х - 1930-х годах. Документированная история
|оригинал       = 
|ссылка         = http://polit.ru/research/2009/04/21/goryaeva.html
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Фонд Первого Президента России Б. Н. Ельцина
|год            = 2009
|страницы       = 
|страниц        = 160
|серия          = История сталинизма
|isbn           = 978-5-8243-1085-6
|тираж          = 2000
}}&lt;/ref&gt;։

1930-1937 թվականներին վերին կուսակցական մարմինները (Քաղբյուրո, Կազմբյուրո և Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների) Կենտկոմի քարտուղարություն - Համառուսաստանյան կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների)) Գլավլիտի աշխատանքներին վերաբերող 19 որոշում ընդունեցին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/law/tsk/1930/?id=266|title=Постановления ЦК РКП(б) – ВКП(б) о Главлите. 1930-1937 гг. Указатель.|accessdate=2009-10-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/613Dp6iqT?url=http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/law/tsk/1930/?id=266|archivedate=2011-08-19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

1937-1938 թվականներին գրաքննության քաղաքականությունը փոխվեց. եթե նախկինում վերահսկվում էր գրքերի բովանդակությունը, թե արդյոք դրանք տարբերվում են կուսակցության վարած քաղաքականության գաղափարական հայացքներից, ապա այժմ գրքերը հատուկ պահպանության բաժիններ ուղարկելու հիմք հանդիսացավ հեղինակի անձը։ Եթե հեղինակը «[[ժողովրդի թշնամի]]ների» ցանկում էր, նրա գրքերն անմիջապես հանվում էին գրադարաններից։ Ընդ որում հրատարակության բնույթը ոչ մի նշանակություն չուներ՝ հանվում էր ցանկացած գրականություն՝ ներառյալ գիտատեխնիկական։ Բացի գրքերի հանելը, ոչնչացվում էին նաև այլ հրատարակություններից դեպի այդ գրքեր հղումները և պարզապես ազգանվան հիշատակումը&lt;ref name=&quot;vli&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/zelenov/?id=1218 Библиотечные чистки в 1932-1937 гг. в Советской России]&lt;/ref&gt;։ Երկու տարվա ընթացքում գրադարաններից և գրախանութներից հանվեց 16 453 անուն գիրք՝ ընդհանուր 24 138 799 օրինակ&lt;ref name=&quot;obzor&quot;/&gt;։ Նմանատիպ ակցիաներն սկսեցին 1933 թվականից&lt;ref&gt;{{статья|автор=Блюм А. В.|заглавие=За кулисами одного события|ссылка=http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1999/7/blum.html|издание=Новый мир|тип=журнал|год=1999|номер=7|ISSN=0130-7673}}&lt;/ref&gt;։

1930-ական թվականների վերջին Գլավլիտը վերահսկում էր 70 000 գրադարան, մոտ 1800 ամսագիր, նախապես գրաքննության էր ենթարկում գրեթե 40 000 անուն գիրք՝ մոտ 700 մլն օրինակով։ 1938 թվականին Գլավլիտի աշխատակազմը բաղկացած էր 5800 անձից&lt;ref name=&quot;nevegin&quot;/&gt;։

[[Խորհրդա-գերմանական պայմանագիր (1939)|Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտի]] կնքումից հետո գրադարաններից հանվեց հակաֆաշիստական գրականությունը, թատրոնների խաղացանկի և կինովարձույթի ցանկերից հանվեցին [[ֆաշիզմ]]ը քննադատող ստեղծագործությունները։ [[Հիտլեր]]ի և այլ նացիստական առաջնորդների քննադատությունները, որոնք տպագրվում էին մինչև 1939 թվականի օգոստոսը, արգելվեցին։ Բացի այդ արգելքի տակ հայտնվեցին [[Յոթնամյա պատերազմ|ռուս-պրուսական պատերազմի]] մասին ստեղծագործությունները, պատմության մեջ [[Ռուսաստան]]ի և [[Գերմանիա]]յի միջև տեղի ունեցած պատերազմների մասին ցանկացած այլ հիշատակումները&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Начало Второй мировой войны
| ссылка        = http://www.pseudology.org/Tsenzura/Blum_1939.htm
| автор издания = 
| издание       = Посев
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2003
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 11
| страницы      = 
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nevegin1&quot;&gt;{{книга
|автор          = Невежин В. А.
|часть          = Метаморфозы «всеобщей военизации»
|заглавие       = «Если завтра в поход…»: Подготовка к войне и идеологическая пропаганда в 30-х - 40-х годах
|ссылка         = http://militera.lib.ru/research/nevezhin_va/03.html
|место          = М.
|издательство   = Яуза, Эксмо
|год            = 2007
|страницы       = 
|страниц        = 320
|серия          = Великая Отечественная: Неизвестная война
|isbn           = 9785699166251
|тираж          = 5000}}&lt;/ref&gt;։ Արգելքը հանվեց միայն [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի սկսվելուց հետո։

==== Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ ====
[[Պատկեր:Cenyra USSR WWII.jpg|thumb|200px|left|[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիների կնիք, որով կնքվում էին [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ]]ի զինվորականների ստուգված նամակները։]]
[[Պատկեր:Postcard 1942 Artillery USSR f.jpg|thumb|250px|right|[[ԽՍՀՄ պաշտպանության ժողկոմ]]ի գրաքննությունն անցած բացիկ։ Դաշտային փոստով ռազմաճակատից ուղարկվել է [[Աշխաբադ]] 1942 թվականի [[հուլիսի 3]]-ին։]]
1941 թվականի հունիսի 2-ին [[Գլավլիտ]]ի պետ Ն. Սադչիկովը [[Համամիութենական կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) Կենտկոմի ագիտացիայի և քարոզչության բաժանմունք ուղարկեց «Գլխավոր գրաքննության մասին կանոնակարգը»՝ «ԽՍՀՄ-ում ռազմական գրաքննությունն խստացնելու նպատակով»։ Առաջարկվում էր Գլխավոր գրաքննիչի պաշտոն մտցնել, իսկ Գլավլիտի աշխատակիցների մի ամբողջ խմբի համարել զինվորական ծառայության մեջ գտնվող։ Առաջարկվում էր խստացնել փոստահեռագրային գրաքննությունը այն պատճառաբանությամբ, որ տվյալ գրաքննությունն արդեն խստացվել է պատերազմի մեջ գտնվող բոլոր երկրներում։ Սադչիկովը պահանջում էր աշխատակազմի ավելացում։ Ինչպես գրում է [[Պավել Ռեյֆման]]ը, «մինչև պատերազմի սկիզբը 20 օր էր մնացել, իսկ ռազմական գրաքննության հարցն արդեն դրվել էր։ Եվ այս առումով, պատերազմը թվում է, թե արդեն սկսվել է»&lt;ref name=&quot;reif19&quot;&gt;{{книга |автор=Рейфман П. С. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Цензура в дореволюционной, советской и постсоветской России. В 2-х томах|ответственный=Под ред. Г. Г. Суперфина. Пред. И. А. Пильщикова и В. С. Парсамова |издание= |место= М.|издательство=«Пробел-2000» |год=2015 |том=1 |страницы= |столбцы= |страниц=}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:NotificationForRadioEquipmentDeposit1941USSR.jpeg|thumb|250px|Ռադիոհաղորդիչների հանձնման մասին հայտարարություն։]]
1941 թվականի հունիսի 25-ին [[ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհ]]ի որոշմամբ բնակչությունը պետք է [[Համախորհրդային Ռադիոկոմիտե]] (փաստացի՝ մոտակա փոստի բաժանմունք) ժամանակավոր հանձներ իր ռադիոընդունիչները և ռադիոհաղորդիչները։ Փոխարենը ստացական էր տրվում, որով պատերազմից հետո կա՛մ հետ էին վերադարձնում հանձնած ընդունիչները, կա՛մ նույն դասի այլ սարք էին տրամադրում, կա՛մ դրամական փոխհատուցում էին տալիս&lt;ref&gt;[http://www.rkk-museum.ru/documents/archives/images/4-41-01.pdf О сдаче населением радиоприемных и радиопередающих устройств. Подборка документов. Июнь 1941 - февраль 1942 г.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radijoimtuvai.lietuvoje.net/index2.php?did=2207 radijoimtuvai.lietuvoje.net]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.indianaradios.com/RCA%20140%20Radio.htm RCA 140 Radio]&lt;/ref&gt;։ Կազմակերպություններում տեղադրված ընդունիչները վստահվում էին կոնկրետ անձի, որը պատասխանատվություն էր կրում լսվող հաղորդումների բովանդակության համար։

1942 թվականի հոկտեմբերի 23-ին բարձրացվեց Ռազմական գրաքննության կենտրոնական բաժանմունքի կարգավիճակը․ [[Ստալին|Ի․ Ստալին]]ի պաշտպանության ժողկոմի հրամանով այն դուրս բերվեց Գլխավոր հետաքննչական վարչության կազմից և ընդգրկվեց Պաշտպանության ժողկոմխորհի կազմի մեջ&lt;ref&gt;Приказ Народного Комиссара Обороны СССР о реорганизации Главного разведывательного управления Генерального штаба Красной Армии № 00222 от 23 октября 1952 года. РГВА, ф. 4, оп. 11, д. 68, л. 347-348.&lt;/ref&gt;, սակայն 1943 թվականի սեպտեմբերի 18-ին «ռազմական գրաքննության ղեկավարումը բարելավելու նպատակով» ռազմական գրաքննության բաժանմունքը ներառվեց Գլխավոր շտաբի կազմի մեջ&lt;ref&gt;Приказ Народного Комиссара Обороны СССР о включении отдела военной цензуры в состав Генерального штаба Красной Армии № 0420 от 18 сентября 1943 года. РГВА, ф. 4, оп. 11, д. 76, л. 183.&lt;/ref&gt;։

1943 թվականի դեկտեմբերի 16-ին պաշտպանության ժողովրդական կոմիսարի № 0451 հրամանով 1935 թվականի հուլիսի 22-ից գործող կանոնակարգի փոխարեն գործի դրվեց «Կարմիր բանակում ռազմական գրաքննության մասին կանոնակարգը»։ Կանոնակարգում ասվում էր, որ «Կարմիր բանակի ռազմական գրաքննության մարմինները վերահսկում են բոլոր տպագիր հրատարակությունների, ռադիոհաղորդումների և լուսանկարների, կինոարտադրանքի բովանդակությունը՝ հետևելով, որ քարոզչական այդ մարմինները ռազմական գաղտնիք չբացահայտեն»։ Չէին գրաքննվում միայն հրամանները և հրահանգները։ Բոլոր ռազմական գրաքննիչները ենթարկվում էին վերադաս պաշտոնյաներին՝ Գլխավոր շտաբի Ռազմական գրաքննության բաժանմունքի գլխավորությամբ։ Գրաքննական աշխատանքը գաղտնի հայտարարվեց․ «բոլոր գրաքննական փոփոխությունները, ջնջումները և հեռացումները բացի գրաքննիչից պետք է հայտնի լինեն միայն խմբագրին, նրա տեղակալին և նրանց անմիջական պետին»&lt;ref&gt;Приказ народного комиссара обороны № 0451 от 16 декабря 1943 г., г. Москва. О введении в действие «Положения о военной цензуре в Красной Армии (на военное время)»&lt;/ref&gt;։

Ռազմական գրաքննությամբ և գաղտընթերցմամբ զբաղվում էր ԽՍՀՄ պետական անվտանգության ժողկոմի «В» բաժինը, որը տարբեր տարիներին ղեկավարում էին [[Վլադիմիր Սմորոդինսկի]]ն, [[Միխայիլ Գրիբով]]ը և [[Պավել Մատվիևսկի]]ն։

1944 թվականի փետրվարի 15-ին պաշտպանության ժողկոմի տեղակալի № 034 հրամանով սկսեցին կիրառվել «Կարմիր բանակի տպագրության մեջ ռազմական գաղտնիքի պահպանման մասին կանոնները (ռազմական ժամանակաշրջանում)», որոնցում մանրամասն նշվում էին հրապարակման համար արգելված տեղեկությունները&lt;ref&gt;[http://www.lander.odessa.ua/lib20.php Правила по сохранению военной тайны в печати Красной Армии (на военное время)]&lt;/ref&gt;։

Արգելված էր հրապարակային հիշատակել, որ [[ԽՍՀՄ]]-ում գրաքննություն է գործում։ Այսպես, 1943 թվականին արգելվեց Գլավլիտի ղեկավար Ն․ Սադչիկովի «Գրաքննությունը Հայրենական պատերազմի օրերին» գիրքը&lt;ref name=&quot;total&quot;/&gt;։

Ըստ 1926 թվականի [[ՌԽՖՍՀ ՔՕ]] 185 հոդվածի՝ գրաքննական գործընթացների խախտմամբ տեղեկության տարածումը պատժվում էր մինչև 3 ամիս ուղղիչ աշխատանքներով կամ տուգանքով։

==== Հայրենական մեծ պատերազմից հետո ====
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ գրաքննությունը կենտրոնացած էր ռազմական գաղտնիքի պահպանման վրա, սակայն ռազմական գործողությունների ավարտից հետո կրկին գաղափարական մաքրում սկսվեց։ Օրինակ, 1946 թվականին արգելվեց [[Իլյա Էրենբուրգ]]ի և [[Վասիլի Գրոսման]]ի «[[Սև գիրքը]]»՝ [[Հոլոքոստ]]ի ժամանակ [[ԽՍՀՄ]]-ի հրեա բնակչության դեմ գերմանական բռնազավթների կատարած հանցագործությունների մասին փաստագրական ստեղծագործությունը։ Գաղափարական որոշումը պահանջում էր չտարբերակել պատերազմի արդյունքում տուժած ԽՍՀՄ ազգություններին&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Александров Г.
 |datepublished = 03 февраля 1947
 |url           = http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/62106/69319
 |title         = Докладная записка агитпропа ЦК А. А. Жданову по вопросу издания «Чёрной книги»
 |publisher     = Фонд Александра Яковлева
 |work          = Сталин и космополитизм
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DrENQB?url=http://www.alexanderyakovlev.org/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

1950-ական թվականների սկզբին [[Լենինգրադ]]ում լայնածավալ գրաքննական ակցիա անցկացվեց. հանվեցին ոչ վաղ անցյալում «[[Լենինգրադի գործ]]ով» բռնաճնշված հեղինակների ստեղծագործությունները, իսկ բացի այդ նաև [[Լենինգրադի շրջափակում|Լենինգրադի շրջափակման]] հետ կապված նյութերը։ Մասնավորապես [[Գլավլիտ]]ի պետի հրամանով հանվեց [[Օլգա Բերգոլց]]ի «Խոսում է Լենինգրադը» գիրքը, որը տպագրվել էր 1946 թվականին&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Блокадная тема в цензурной блокаде
| ссылка        = http://a-pesni.golosa.info/ww2/oficial/a-bloktema.htm
| автор издания = 
| издание       = Нева
| тип           = журнал
| место         = СПб.
| издательство  =
| год           = 2004
| выпуск        = 
| номер         = 1
| страницы      = 238-245
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

Գրաքննությունը ձգտում էր վերահսկել տեղեկությունը ոչ միայն ԽՍՀՄ ներսում, այլև արտասահմանյան թղթակիցների կողմից տպագրված տեղեկությունները։ 1946 թվականի փետրվարի 25-ին ընդունվեց [[Համամիութենական կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) Կենտկոմի որոշումը ԽՍՀՄ-ից ուղարկվող տեղեկության գրաքննության մասին&lt;ref&gt;{{cite web
 |datepublished = 25 февраля 1946
 |url           = http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/62106/69274
 |title         = Постановление политбюро ЦК ВКП(б) о цензуре информации из СССР
 |work          = Сталин и космополитизм
 |publisher     = Фонд Александра Яковлева
 |accessdate    = 2011-04-02
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DriMKk?url=http://www.alexanderyakovlev.org/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

1947 թվականին Գլավլիտի կազմում 7 բաժանմունք կար, որոնցից մեկն զբաղվում էր ռազմական և պետական գաղտնիքների պահպանմամբ, ևս մեկը վերահսկում էր արտասահմանյան թղթակիցների՝ ԽՍՀՄ-ից ուղարկվող տեղեկությունը, իսկ մնացած 5-ը զբաղվում էր ԽՍՀՄ ներսում գաղափարական գրաքննությամբ&lt;ref name=&quot;bssr&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Матох В. М.
 |datepublished = 23 июля 2007
 |url           = http://www.belgazeta.by/20070723.29/220034991/
 |title         = Цензура в БССР
 |publisher     = Белгазета
 |accessdate    = 23 сентября 2010
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613Ds9T9a?url=http://www.belgazeta.by/20070723.29/220034991/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

Պատերազմից հետո որոշ ժամանակ կինոթատրոնների էկրաններին ցուցադրվում էին այսպես կոչված «հաղթական ֆիլմեր». հետագայում [[Հոլիվուդ]]ի աշխատանքներն անհետացան էկրաններից, և ամբողջ համաշխարհային կինոարտադրությունից խորհրդային հանդիսատեսը կարող էր դիտել միայն ֆրանսիական կատակերգություններ և հնդկական մելոդրամաներ&lt;ref name=&quot;aronson&quot;&gt;{{статья
| автор         = Аронсон О. В.
| заглавие      = Неархивируемое
| ссылка        = http://www.index.org.ru/journal/14/aronson1401.html
| издание       = Индекс/Досье на цензуру
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2001
| выпуск        = 
| номер         = 14
| страницы      = 
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, «կինոհաղթանակները» ևս նախապես գրաքննվում էին, առաջարկվող ֆիլմերի մի մասը թույլ չէր տրվում ցուցադրել, մի մասը վերամոնտաժվում էր, մի մասի ենթագրերն էլ՝ փոխվում&lt;ref name=&quot;saakov&quot;&gt;{{статья
| автор         = Сааков Ю.
| заглавие      = Высочайшая цензура
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/novyi_mi/2004/3/saa12.html
| издание       = Новый мир
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2004
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 3
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Իսկ մինչպատերազմական «[[Քամուց քշվածները (ֆիլմ)|Քամուց քշվածները]]» ֆիլմը խորհրդային հանդիսատեսը կարողացավ դիտել միայն 1990 թվականին։

Կինեմատոգրաֆում գրաքննության պատմության համար հատկանշական է նաև ռեժիսոր [[Ալեքսանդր Դովժենկո]]յի «[[Հաջողությո՜ւն, Ամերիկա՛]]» ֆիլմի հետ կապված իրավիճակը։ Ֆիլմը մտածվել էր, որպես քարոզչական պարսավագիր՝ որը նկարահանվել էր քաղաքական փախստական [[Աննաբել Բյուկար]]ի գրքի մոտիվներով, որը ԽՍՀՄ էր գաղթել ԱՄՆ-ից։ Սակայն, երբ ֆիլմը գրեթե պատրաստ էր, ռեժիսորը հրաման ստացավ դադարեցնել նկարահանումները։ Ֆիլմն այդպես էլ չավարտվեց, 46 տարի մնաց արխիվում և միայն 1995 թվականին էկրան բարձրացավ&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Езерская Б.
| заглавие      = Трагедия художника
| ссылка        = http://www.vestnik.com/issues/2002/0529/win/ezersky.htm
| издание       = Вестник
| тип           = журнал
| место         = Нью-Йорк
| издательство  =
| год           = 2002
| выпуск        = 296
| номер         = 11
| страницы      = 
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;։

Նույն ճակատագրին արժանացավ նաև [[Սերգեյ Էյզենշտեյն]]ի «[[Իվան Ահեղ (ֆիլմ)|Իվան Ահեղ]]» ֆիլմի երկրորդ սերիան, որն արգելվեց ցուցադրել պաշտոնական պատմական ուսմունքի անբավարար արտացոլման պատճառով և էկրան բարձրացավ միայն 1958 թվականին։ Այդուհանդերձ, Էյզենշտեյնի հասցեին հնչած «գեղարվեստական քննադատությանը» կողմ արտահայտվեցին կինեմատոգրաֆում նրա գործընկերներ [[Սերգեյ Գերասիմով (կինոռեժիսոր)|Սերգեյ Գերասիմովը]] և [[Իվան Պիրև]]ը&lt;ref&gt;''Школьник Л.'' [http://jjew.ru/index.php?cnt=5419 Интеллектуальное кино Сергея Эйзенштейна], «Еврейский журнал»&lt;/ref&gt;։

1932-1952 թվականներին ԽՍՀՄ Գլավլիտի և նրա տեղական բաժանմունքների կողմից հանրային օգտագործումից տպագիր հրատարակությունների հանման վերաբերյալ հրապարակվեց 289 ցանկ, մատենագիտական տեղեկատուներ և հրամաններ&lt;ref name=&quot;ban2&quot;&gt;{{книга
|автор          = Лютова К. В.
|часть          = Спецхран как особое подразделение БАН
|заглавие       = Спецхран библиотеки Академии Наук
|ссылка         = http://vivovoco.astronet.ru/VV/BOOKS/LUTOVA/LUTOVA_6.HTM
|место          = СПб.
|издательство   = Издательский отдел БАН
|год            = 1999
|страницы       = 
|страниц        = 
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = 200}}&lt;/ref&gt;։ Տեղում գրաքննիչները բավականին ակտիվ աշխատանք էին տանում. օրինակ, 1949 թվականին [[Խաբարովսկի երկրամաս|Խաբարովսկի տարածաշրջանում]] տպագրված տեքստերից հանվեցին 239-ը, իսկ 1952 թվականին՝ արդեն 630-ը&lt;ref&gt;[http://ihaefe.org/files/publications/full/Soviet_FE.pdf Советский Дальний Восток в Сталинскую и постсталинскую эпохи]&lt;/ref&gt;։

==== Կադրային խնդիրներ====
Գրաքննական մարմնի աշխատակիցներն այդ ժամանակ հաճախ ոչ միայն բարձրագույն, այլև միջնակարգ կրթություն չունեին։ Օրինակ, 1940 թվականին [[ՌԽՖՍՀ]]-ում 5000 գրաքննիչներից միայն 506-ը բարձրագույն կրթություն ուներ&lt;ref name=&quot;monop&quot; /&gt;։ Գլխավոր պահանջն անբասիր դասական ծագում ունենալն էր՝ ցանկալի էր՝ [[Պրոլետարիատ|պրոլետարական]]։ Փաստացի, գրաքննիչներ նշանակում էին նախկին գյուղացիներին, որոնք նոր էին քաղաք եկել{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава IV. Кадры решают всё…}}։ 1933 թվականին [[Գլավլիտ]]ի պետ [[Բորիս Վոլին]]ը բողոքում էր [[Ռուսաստան]]ում որակավորված կադրերի պակասից։ Նույն խնդիրը նաև [[Բելառուս]]ում էր և [[Ուկրաինա]]յում&lt;ref name=&quot;ukr&quot;&gt;{{статья
| автор         = Данилов А.
| заглавие      = Главукрцензура
| ссылка        = http://news2000.org.ua/print?a=%2Fpaper%2F44137
| издание       = 2000
| тип           = еженедельник
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2007
| номер         = 39 (383)
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։
Գրաքննիչների ոչ կոմպետենտ լինելն անհեթեթության էր հասնում։ 1937 թվականին գրաքննիչներից մեկը [[Մայակովսկի|Մայակովսկու]] բանաստեղծություններից ջնջեց մի հատված, որովհետև, ըստ նրա, այդ հատվածը «խեղաթյուրում էր Մայակովսկուն»&lt;ref name=&quot;total&quot;/&gt;։ Շրջանային լիազորներից մեկն առաջարկեց հանել գործարանի աշխատանքի մասին գրառումը միայն որովհետև այնտեղ հիշատակվում էին [[Խառատային հաստոցներ|ռևոլվեր արտադրող հաստոցների]] մասին։ Նա ենթադրում էր, որ քանի որ այդ հաստոցներով ռևոլվերներ էին արտադրում, նշանակում է գրառումը խախտում է ռազմական գաղտնիքը&lt;ref name=&quot;nevegin2&quot;&gt;{{книга
|автор          = Невежин В. А.
|часть          = Общая характеристика пропаганды второй половины 1930-х гг.
|заглавие       = «Если завтра в поход…»: Подготовка к войне и идеологическая пропаганда в 30-х - 40-х годах
|ссылка         = http://militera.lib.ru/research/nevezhin_va/02.html
|место          = М.
|издательство   = Яуза, Эксмо
|год            = 2007
|страницы       = 
|страниц        = 320
|серия          = Великая Отечественная: Неизвестная война
|isbn           = 978–5–699–16625–1
|тираж          = 5000}}&lt;/ref&gt;։ Նույն տրամաբանությամբ գրաքննիչներից մեկն անվանափոխեց «[[Ասք Իգորի ճակատամարտի մասին|Слово о полку Игореве]]»-ն «Слово о подразделении Игореве»-ի{{sfn|Блюм|2000|с=147}}։ Գրաքննիչը [[Յուլի Այխենվալդ]]ին արգելեց «մահանալ, քնել» տողը, որպես [[միստիցիզմ]]։ Արգելքը հանել օգնեց սկզբնաղբյուրի՝ [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]ի «[[Համլետ]]»-ին հղումը&lt;ref name=&quot;dnevnik&quot;&gt;{{книга|автор=Чуковский К. И.|заглавие=Дневник. 1901-1969|ссылка=http://books.google.com.by/books?id=9Df_MSZ1PL8C&amp;pg=PA226&amp;lpg=PA226#v=onepage&amp;q=&amp;f=false|место=М.|издательство=Олма-пресс|год=2003|том=1|серия=Эпохи и судьбы|страницы=226|страниц=638|isbn=5-94850-032-2|тираж=5000}}&lt;/ref&gt;։

Երբեմն գրաքննությունը որպես գործիք էր օգտագործվում գրաքննական ապարատի ներսում անձնական հաշիվների մաքրման համար։ Այսպես, 1922 թվականին [[Եվգենի Զամյատին|Եվգենի Զեմյատինի]] թույլատրված «Քարանձավ» պատմվածքը 2 ամիս անց արգելվեց մեկ այլ գրաքննիչի կողմից, որը կռված էր առաջինի հետ&lt;ref name=&quot;dnevnik&quot;/&gt;։

1944 թվականի օգոստոսի 17-ին [[Համամիութենական կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) Կենտկոմի քարոզչական բաժինը Ա. Իվանովի ստեղծագործությունների վերաբերյալ հրամանի առիթով փաստաթուղթ կազմեց «Գլավլիտի աշխատանքներում լուրջ թերացումների մասին». Իվանովը բռնազավթման ժամանակ համագործակցում էր գերմանացիների հետ, «դավաճանեց հայրենիքը և անցավ թշնամու կողմը»։ Գլավլիտն արգելված գրականության ցանկում ավելացրեց բոլոր Ա. Իվանովների ստեղծագործությունները՝ ներառյալ [[Ռազմածովային բժշկական ակադեմիա]]յի պետ, գեներալ-մայոր [[Ալեքսեյ Իվանով (գեներալ)|Ալեքսեյ Իվանովին]], որը ռազմաճակատում էր և թշնամու կողմն անցած Իվանովի հետ որևէ կապ չուներ&lt;ref name=&quot;reif19&quot;/&gt;։

Գրաքննական արգելքների անհեթեթ դեպքեր եղան նաև հետագա տարիներին։ Այսպես, 1961 թվականի ապրիլի 12-ին [[Յուրի Գագարին]]ի առաջին տիեզերական թռիչքից մեկ տարի անց գրաքննիչն արգելեց «[[Օգոնյոկ]]» ամսագրի նկարիչներին նկարել «տիեզերանավը, քաղաքները և երկրները, որոնք տեսել էր Գագարինը լուսանցույցից», քանի որ նույնիսկ մտացածին նկարները նրանք համարում էին «գերգաղտնի օբյեկտներ»&lt;ref&gt;{{статья|автор=Боровик Г. А.|заглавие=Как я хранил гостайну|ссылка=http://www.ogoniok.com/5000/31/|издание=Огонёк|тип=журнал|место=М.|год=11-17 июня 2007|выпуск=24 (5000)|issn=0131-0097}}&lt;/ref&gt;։

==== Կուսակցական վերահսկողություն ====
Գրաքննության մեջ կուսակցության միջամտությունն առավել պարզ երևաց 1925 թվականից և կտրուկ տեմպերով աճեց 1930-ական թվականներին&lt;ref name=&quot;reif19&quot;/&gt;։

Այդ ժամանակաշրջանում գրաքննական հարցերում կուսակցության ուղիղ վերահսկման մասին են վկայում [[Համամիութենական կոմունիստական կուսակցություն|Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության]] (բոլշևիկների) Կենտկոմի կողմից ընդունված մի շարք կարևորագույն փաստաթղթեր՝ «Գեղարվեստական գրականության ոլորտում կուսակցության քաղաքականության մասին» (1925), «Հրատարակչական աշխատանքի մասին» (1931), «Գրական-գեղարվեստական կազմակերպությունների բարեփոխման մասին» (1932), «Մանկական գրականության հրատարակչության մասին» (1933), «Գրաքննադատության և մատենագրության մասին» (1940), ինչպես նաև 1946-1948 թվականների այլ որոշումներ (մասնավորապես, «Զվեզդա» և «Լենինգրադ» ամսագրերի մասին որոշումները)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/USSR/journal.htm|title=Постановление Оргбюро ЦК ВКП(б) О журналах &quot;Звезда&quot; и &quot;Ленинград&quot; 14 августа 1946 г.    № 274.|last=|first=|date=|website=|publisher=Правда. 21 августа 1946|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։

{{քաղվածք|Կուսակցական թելադրանքը և դրա հետ մեկտեղ կուսակցական գրաքննությունը 1930-1940-ականներին աճում էին երկրաչափական պրոգրեսիայով։ Ամեն ինչ որոշում էին կուսակցական կառույցները՝ սկսած Քաղբյուրոյից, նրա յոթնյակները, հնգյակները, եռյակները, Գլխավոր քարտուղարությունը&lt;ref name=&quot;part&quot;/&gt;։|պրոֆեսոր [[Գենադի Ժիրկով|Գ. Ժիրկով]] «История цензуры в России XIX-XX вв»}}

Տեղական մարմինները հրատարակում էին սեփական գրաքննական ցուցումները։ 1950 թվականի մայիսին [[Բելառուսի Կոմկուսի Կենտկոմ]]ն ընդունեց «Թանգարաններում պետական գաղտնիքների բացահայտման փաստերի վերացման միջոցառումների մասին» որոշումը։ [[Բելառուսի՝ Հայրենական մեծ պատերազմի պատմության պետական թանգարան|Հայրենական մեծ պատերազմի թանգարան]]ի ցուցադրությունից հանեցին [[ԲԽՍՀ]] ժողովրդատնտեսական օբյեկտների պայմանական նշանակումները, [[ռազմատուգանք]]ից ստացված խոշոր եղջերավոր անասունների քանակի մասին տվյալները, [[Խորհրդային պարտիզանները Հայրենական մեծ պատերազմում|պատերազմի ժամանակ պարտիզանական ջոկատների]] տեղաբաշխման քարտեզները և շատ այլ բաներ&lt;ref name=&quot;bssr&quot;/&gt;։

==== Գրաքննություն և բռնաճնշումներ ====
Գրաքննիչները սերտորեն համագործակցում էին անվտանգության մարմինների հետ։ Գլավլիտի պետ (1935֊1938) [[Սերգեյ Ինգուլով]]ը դեռևս 1928 թվականին է գրել&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Ермаков А.
| заглавие      = Ножницы небытия. Сергей Борисович Ингулов (1893-1938)
| ссылка        = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/personalia/leader/ingulov/
| издание       = Учительская газета
| место         = М.
| издательство =ЗАО Издательский дом «Учительская газета»
| год = 2003
| номер = 51 (9976)
| страницы =
| issn =1607-2162
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Քննադատությունը պետք է հետևանքներ ունենա։ Ձերբակալություններ, դատական պատիժ, խիստ դատավճիռներ, ֆիզիկական և բարոյական գնդակահարություններ...|}}

Հայտնի են բազում դեպքեր, երբ գրաքննիչների նկատած սովորական վրիպակները հավասարեցվում էին հակապետական հանցագործություններին, և այսպիսի դեպքերի մասին տեղեկությունը փոխանցվում էր պետական անվտանգության մարմիններին&lt;ref name=&quot;blim&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;total&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = 
| заглавие      = СВОДКА № 10 важнейших изъятий, задержаний и конфискаций, произведенных органами Главлита. 1936
| ссылка        = http://www.tellur.ru/~historia/archive/04/glavlit.htm
| автор издания = 
| издание       = Мир истории
| тип           = электронный журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1999
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 4
| страницы      = 
| issn          = 1561-8463
}}&lt;/ref&gt;։

1943 թվականի հունիսի 21-ին Գլավլիտի պետ (1938֊1946) Ն. Սադչիկովը Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության (բոլշևիկների) Կենտկոմի քարտուղար Պուզինին ուղարկեց [[Կրասնովոդսկ]]ի «Կոմունիստ» թերթում նկատված 2 վրիպակների մասին գաղտնի հաղորդումը․ հունիսի 21-ի թողարկման մեջ «главнокомандующий» բառի մեջ բաց է թողնված «լ» տառը, իսկ մայիսի 14-ի թողարկման մեջ «Сталинград» բառում՝ «ր» տառը&lt;ref name=&quot;bssr&quot;/&gt;։

{{քաղվածք|Հաղորդելով այս մասին, կարծում եմ, որ այս հակահեղափոխական վրիպակները թշնամու ձեռքի գործն են։ Այս փաստերի մասին ես հաղորդել եմ նաև ԽՍՀՄ պետական անվտանգության ժողկոմին...|}}

1947 թվականի ապրիլի 5-ին Գլավլիտի պետ (1946֊1957) Կ. Օմելչենկոն գրել է ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարար [[Վիկտոր Աբակումով]]ին&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Руденский Н.
 |datepublished = 16 декабря 2000
 |url           = http://www.zeka.ru/freepress/facts/ussr/
 |title         = В СССР цензуры не было
 |work          = 
 |publisher     = Грани.ру
 |accessdate    = 28 марта 2009
 |description   = 
 |archive-date  = 2009-05-10
 |archive-url   = https://web.archive.org/web/20090510030933/http://www.zeka.ru/freepress/facts/ussr/
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|1947 թվականի «Մոլոդոյ կոլխոզնիկ» ամսագրի 1-ին համարի տպաքանակի որոշ մասերում «Երջանկություն» բանաստեղծության ձոնման մեջ նույնպես կոպիտ խեղաթյուրում է տեղի ունեցել. «В 1920 году В. И. Ленин охотился в Брянских лесах» («1920 թվականին Վ․ Լենինը որսորդություն էր անում Բրյանսկի անտառներում») նախադասության փոխարեն գրվել է «В 1920 году В. И. Ленин окотился в Брянских лесах»։ Այս փաստերը, ըստ իս, Պետական անվտանգության նախարարության ուշադրության կարիքն ունեն։|}}

Գրաքննիչները ևս ենթարկվում էին բռնաճնշումների. 1937 թվականին Գլավլիտի տասնյակ աշխատակիցներ ձերբակալվեցին, իսկ կազմակերպության պետ Սերգեյ Ինգուլովը՝ գնդակահարվեց։ Որպես «[[ժողովրդի թշնամի]]ներ» պիտակվեցին [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրացական]], [[Ադրբեջանական ԽՍՀ|Ադրբեջանական]] և [[ՈՒկրաինական ԽՍՀ|Ուկրաինական]] ԽՍՀ-ների Գլավլիտների պետերը&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;։ Տարիների ընթացքում գրաքննական կորպուսը գրեթե ամբողջությամբ նորացվեց&lt;ref name=&quot;obzor&quot;/&gt;։

Հետագա տարիներին գրաքննության էական տարրերից դարձան [[ՌԽՖՍՀ ՔՕ (1960)|ՌԽՖՍՀ ՔՕ]] № 70 («հակախորհրդային ագիտացիա և քարոզչություն») և № 190-1 («խորհրդային կարգերն արատավորող ակնհայտ կեղծ հերյուրանքների տարածում») և խորհրդային հանրապետությունների քրեական օրենսգրքերի նմանատիպ հոդվածները։ Այդ հոդվածներով, ԽՍՀՄ պետական անվտանգության կոմիտեի տվյալներով, 1958-1966 թվականներին դատապարտվեց 1448 մարդ, իսկ 1967-1975 թվականներին՝ ևս 1583 մարդ&lt;ref&gt;[{{Cite web |url=http://www.yale.edu/annals/sakharov/documents_frames/Sakharov_108.htm |title=Письмо {{nobr|Ю. В. Андропова}} в ЦК КПСС № 3213-А от 29.12.1975 |accessdate=2017-07-20 |archive-date=2010-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100316182106/http://www.yale.edu/annals/sakharov/documents_frames/Sakharov_108.htm |dead-url=yes }} Письмо {{nobr|Ю. В. Андропова}} в ЦК КПСС № 3213-А от 29.12.1975]&lt;/ref&gt;։ 1956-1987 թվականներին երկու հոդվածներով ընդհանուր առմամբ դատապարտվեց 8145 մարդ&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Козлов В. А.
| заглавие      = Крамола: инакомыслие в СССР при Хрущеве и Брежневе. 1953-1982 годы.
| ссылка        = http://www.krotov.info/lib_sec/11_k/koz/lov2003.htm
| издание       = Отечественная история
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2003
| номер         = 4
| страницы      = 99
}}&lt;/ref&gt;։

Դևիդ Քինգի «Կորած կոմիսարները» լուսանկարչական ալբոմում (1997)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.newseum.org/berlinwall/commissar_vanishes/index.htm|title=Commissar Vanishes|last=|first=|date=|website=|publisher=Internet Archive|accessdate=|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809212557/http://www.newseum.org/berlinwall/commissar_vanishes/index.htm|dead-url=}}&lt;/ref&gt; ակնառու ցույց է տրված, թե ինչպես էին ԽՍՀՄ-ում հրատարակված խմբակային լուսանկարներում որպես յուրօրինակ [[damnatio memoriae]] լղոզում ([[ռետուշ]]ել) «ժողովրդի թշնամի» հայտարարված գործիչների նկարները, այնուհետև դրանք հետ վերադարձնում․

{{քաղվածք|1920 թվականի հուլիսի 19-ի [[Կոմունիստական ինտերնացիոնալ]]ի երկրորդ կոնգրեսին քիչ մարդ կար։ Լուսանկարեցին, ալբոմներ տպեցին, գոհ պատգամավորներն ալբոմները տուն տարան։ Այսպես, Արևմուտքում պահպանվել են այդ օրվա հետ կապված չփոփոխված վկայությունները։ Իսկ Ռուսաստանում լուսանկարներից հեռացրին բոլորին, բացի ամենագլխավորներից։ Մի լուսանկարում ջնջեցին 27 մարդ, որպեսզի [[Լենին]]ին ոչինչ չխանգարի մենակ մնալ [[Մաքսիմ Գորկի|Գորկու]] հետ։ Պետերբուրգի Ուրիցկու պալատի ծեփաթափ զարդաճաղերը նկարում «վերանորոգեցին». իրական նկարում Լենինի մի ոտքը աղբի մեջ էր. աղբը մաքրեցին, այնպես որ Լենինի ոտքը գետնին չի կպչում։ Մաքրեցին և՛ առաջնորդի, և՛ գրողի կոշիկները։ Գաղտիկուրները քաղհանեցին, իսկ մոլախոտերն առողջ, անորոշ կենսաբանական ծագման ցողուններ սարքեցին։ 1980-ական թվականներին ահավոր լիբերալիզմ էր. հանրությունը վերադարձավ նախկինին։ Ճիշտ է հրատարակեցին լուսանկարի միայն կենտրոնական մասը՝ Լենինին ու Գորկուն, սակայն նրանց հետևում կանգնած երևում էին այդ հիշարժան օրը ներկա գտնվողները։ Աղբը վերադարձրին ոտքերի տակ։ Սակայն մի փաստ. և՛ բնօրինակում, և՛ 1933 թվականի վերափոխված տարբերակում Լենինը կանգնած է՝ ձեռքերը գրպանում, այնպես, որ ճկույթը դրսում է։ Լիբերալ 80-ականներին ինչ-որ մեկը նրբորեն ուղղեց մատը, դրեց Լենինի գրպանը, իսկ շալվարը մաքրեց սպիտակավուն կեղտից։|[[Տատյանա Սուխոտինա-Տոլստայա|Տատյանա Տոլստայա]]&lt;ref&gt;https://books.google.am/books?id=H9M_CwAAQBAJ&amp;pg=PT112&lt;/ref&gt;}}

=== Գրաքննությունը 1953֊1966 թվականներին ===
[[Ստալին]]ի մահից հետո գրաքննական սահմանափակումներն ընդհանուր առմամբ աննշան թուլացան (այսպես կոչված «[[Խրուշչովյան ձնհալ]]»), սակայն ավելի ուշ՝ մոտ 1964-1966 թվականներին, արգելքները կրկին խստացան։

1956 թվականին [[ԽՄԿԿ XX համագումար]]ի ժամանակ Ստալինի [[անձի պաշտամունք]]ի դատապարտումը շատերը երկրում ընկալեցին որպես ժողովրդավարացման և ազատության սկիզբ։

«Ձնհալների» կողմնակիցների գլխավոր հարթակը դարձավ «[[Նովի միր]]» գրական ամսագիրը։ Այդ ժամանակաշրջանի որոշ ստեղծագործություններ հայտնի դարձան նաև Արևմուտքում, այդ թվում՝ [[Վլադիմիր Դուդինցև]]ի «Ոչ միայն հացիվ» («Не хлебом единым») վեպը և [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]ի «Իվան Դենիսովիչի մեկ օրը» պատմվածքը։ Ձնհալի ժամանակաշրջանի այլ նշանակալի ներկայացուցիչներից էին գրողներ և պոետներ [[Վիկտոր Աստաֆև]]ը, [[Վլադիմիր Տենդրյակով]]ը, [[Բելլա Ախմադուլինա]]ն, [[Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկի]]ն, [[Անդրեյ Վոզնեսենսկի]]ն, [[Եվգենի Եվտուշենկո]]ն։

Գլավլիտի կարգավիճակը (որն այդ ժամանակ անվանվում էր ԳՈՒՈՏ՝ «Մինիստրների խորհրդին կից պետական և ռազմական գաղտնիքների պահպանման գլխավոր վարչություն») իջեցվեց. այն սկսեց ենթարկվել [[Պետհրատկոմ]]ին&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;։

Գրաքննության կադրերը կրճատվեցին՝ մասնավորապես, վերացվեցին խմբագրությունների գրաքննիչները, որոնց պահում էին թերթերի հաշվին&lt;ref name=&quot;bssr&quot;/&gt;։ Վերականգնված հեղինակների գրքերը հատուկ պահպանության բաժիններից տեղափոխեցին բաց ֆոնդեր&lt;ref name=&quot;ban1&quot;/&gt;։ Մասնավորապես, «Գրականության և արվեստի պետական կենտրոնական արխիվ»-ի բաց ֆոնդեր փոխանցեցին մոտ 30 հազ․ արիխվային գործեր, այդ թվում՝ [[Իսահակ Բաբել|Բաբելի]], [[Կոնստանտին Բալմոնտ|Բալմոնտի]], [[Զամյատին Եվգենի|Զամյատինի]], [[Վսևոլոդ Մեյերխոլդ|Մեյերխոլդի]], [[Դմիտրի Մերեժկովսկի|Մերեժկովսկու]], [[Բորիս Պիլնյակ|Պիլնյակի]], [[Վասիլի Ռոզանով|Ռոզանովի]], [[Իգոր Սևերյանին|Սևերյանինի]], [[Խոդասևիչ Վլադիսլավ|Խոդասևիչի]] և շատ այլոց նյութերը։ Հետագայում՝ 1961 թվականին, ընդհանուր պահպանության փոխանցված առանձին փաստաթղթեր կրկին վերադարձրին հատուկ պահպանության բաժիններ&lt;ref name=&quot;gali&quot;&gt;{{статья
| автор         = Волкова Н. Б.
| заглавие      = «Я считаю, что всё это должно быть в РГАЛИ...» Беседа в Российском государственном архиве литературы и искусства
| ссылка        = http://nasledie-rus.ru/podshivka/6110.php
| издание       = Наше наследие
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2002
| номер         = 61
| страницы      = 54-65
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = vertical
 | վերնագիր = [[Վլադիմիր Սերով]]ի «Վ. Ի. Լենինը հռչակում է խորհրդային իշխանությունը» &lt;br&gt;  կտավի տարբերակները ԽՍՀՄ &lt;br&gt;փոստային դրոշմանիշների վրա։
 | վերնագրի գոտի = center
 | վերնագրի ֆոն = 
 | նկարագրություն = 
 | նկարագրության գոտի = center
 | նկարագրության ֆոն = 
 | լայնություն =

 | պատկեր1 = Stamp Soviet Union 1954 CPA 1749.jpg
 | լայնություն1 = 300
 | նկարագրություն1 = 1954, նկարիչ Ե. Գունդոբին (առաջին տարբերակը՝ Ստալինի հետ, 1947)

 | պատկեր2 = 1987 CPA 5869.jpg
 | լայնություն2 = 300
 | նկարագրություն2 = 1987, նկարիչ Ի. Մարտինով (1962 թվականի տարբերակը՝ առանց Ստալինի)
}}
Գրաքննությունը սահմանափակում էր Ստալինի գովքը, երբեմն ընդհուպ մինչև գեղարվեստական ստեղծագործություններից նրա անվան և կերպարի ջնջում&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Молок Н.
| заглавие      = Пропали комиссары
| ссылка        = http://www.izvestia.ru/premiere/article3078113/
| автор издания = 
| издание       = Известия
| тип           = газета
| место         = М.
| издательство  =
| год           = 22.02.2006
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
|archiveurl=https://archive.is/FMi8Q|archivedate=2013-01-08|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;։ Ստալինի անունից բացի արգելվեցին նաև նրա մի քանի կողմնակիցների անունները։ Մասնավորապես, 1954 թվականին [[Լավրենտի Բերիա]]յի ձերբակալությունից հետո [[Սովետական մեծ հանրագիտարան]]ի յուրաքանչյուր բաժանորդ խմբագրությունից փոստով հրահանգ ստացավ կտրել ժողովրդի թշնամու նկարը և կենսագրական հոդվածը ու դրա փոխարեն սոսնձել «Բերինգի նեղուց»-ի մասին հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.encyclopedia.ru/news/enc/detail/2269/ У России нет герба, но есть Энциклопедия]&lt;/ref&gt;։

1957 թվականին ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդին կից ստեղծվեց Ռադիո- և հեռուստահեռարձակման պետական կոմիտեն։ Այսպիսով, գրաքննության ոլորտում ներառվեց [[ԽՍՀՄ]]-ում զարգացող տեղեկության տարածման նոր միջոցը՝ [[հեռուստատեսություն]]ը։ Գրաքննության ենթարկվեցին նաև կինեմատոգրաֆը և երաժշտությունը։ Բոլոր նոր ֆիլմերը, հաղորդումները, համերգային ծրագրերը և ներկայացումները պետք է հաստատվեին գեղխորհի կողմից։

Այս ժամանակաշրջանում թունավորեցին [[Բորիս Պաստեռնակ]]ին&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Андревв Г., Кашин, А.
 |datepublished = 28 ноября 1958
 |url           = http://www.hrono.info/dokum/195_dok/19581128past.html
 |title         = Письмо К. Е. Ворошилову с требованием прекращения травли Б. Л. Пастернака
 |work          = Альманах Россия. XX век
 |publisher     = Фонд Александра Яковлева
 |accessdate    = 15 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DuSFDY?url=http://www.hrono.info/dokum/195_dok/19581128past.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Голяховский В.
|часть          = Корней Чуковский и Борис Пастернак
|заглавие       = Путь хирурга. Полвека в СССР
|ссылка         = http://www.chukfamily.ru/Kornei/Memories/goliahovskiy.htm
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Захаров
|год            = 2006
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 671
|серия          = 
|isbn           = 5-8159-0574-7
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Нузов В.
 |datepublished = 23 июня 1998
 |url           = http://www.vestnik.com/issues/98/0623/win/nuzov.htm
 |title         = Интервью с Евгением Борисовичем Пастернаком
 |work          = 
 |publisher     = Вестник (США)
 |accessdate    = 17 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DvbkGl?url=http://www.vestnik.com/issues/98/0623/win/nuzov.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Парнис А.
 |datepublished = 16 июня 2005
 |url           = http://antology.igrunov.ru/authors/pasternak/1119025986.html
 |title         = Мы - поимённо - вспомним всех, кто поднял руку…
 |work          = Антология самиздата
 |publisher     = 
 |accessdate    = 17 апреля 2009
 |description   = Виктор Некрасов о Борисе Пастернаке
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613Dw41tO?url=http://antology.igrunov.ru/authors/pasternak/1119025986.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Быков Д. Л.
|часть          = 
|заглавие       = Борис Пастернак
|ссылка         = http://www.belousenko.com/books/new_names/bykov_pasternak.htm
|ответственный  = 
|издание        = 4
|место          = М.
|издательство   = 
|год            = 2007
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 892
|серия          = ЖЗЛ
|isbn           = 978-5-235-02977-4
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;, որը 1958 թվականին արժանացել էր [[Գրականության Նոբելյան մրցանակ]]ի։

1961 թվականին դադարեցվեց «Тарусские страницы» ալմանախի տպաքանակի թողարկումը․ արդեն լույս տեսած օրինակները հանվեցին վաճառքից և գրադարաններից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://paustovskiy.niv.ru/paustovskiy/mesta/tarusa/o-zhurnalah.htm|title=О журналах &quot;Литературная Москва&quot; и &quot;Тарусские страницы&quot; Паустовского|publisher=Сайт о Константине Паустовском|accessdate=2011-06-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/613Dwr856?url=http://paustovskiy.niv.ru/paustovskiy/mesta/tarusa/o-zhurnalah.htm|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ruthenia.ru/moskva/encycl/t/tarussa.htm|title=«Тарусские страницы»|publisher=Говорит Москва|accessdate=2011-06-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/613DxOyhi?url=http://www.ruthenia.ru/moskva/encycl/t/tarussa.htm|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[ԽՄԿԿ]] ղեկավարության շրջանում հասունացան գաղափարական հակասությունները, այդ թվում և գրաքննության քաղաքականության վերաբերյալ։ Որոշ տեղեկություններով [[Նիկիտա Խրուշչով]]ը ծրագրում էր չեղարկել գաղափարական գրաքննությունը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Кацва Л. А.]
| заглавие      = Общественно-политическая жизнь СССР во второй половине 1950-х годов
| ссылка        = http://his.1september.ru/article.php?ID=200100401
| издание       = История
| тип           = газета
| место         = М.
| издательство  = Чистые пруды
| год           = 2001
| номер         = 4
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt; և նույնիսկ [[Լեոնիդ Իլյիչյով]]ին հրահանգեց պատրաստել համապատասխան փոստաթուղթը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Морозов А.
| заглавие      = Евгений Евтушенко: …Брежнев говорил обо мне: «А что я могу с ним сделать!.»
| ссылка        = http://cn.com.ua/N364/faces/maitre/maitre.html
| издание       = Столичные новости
| тип           = газета
| место         = Киев
| издательство  = 
| год           = 2005
| номер         = 27 (364)
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ ԽՄԿԿ ղեկավարների մի խումբ, որոնք այդ քաղաքականությունը վնասակար և անընդունելի էին համարում (շատերի կարծիքով այդ խմբի առաջատարը Քաղբյուրոյի անդամ [[Միխայիլ Սուսլով]]ն էր), կոնֆլիկտ հրահրեցին։ Դրա համար 1962 թվականի դեկտեմբերին [[Մոսկվա]]յի [[Մանեժ]]ում կազմակերպվեց «Նովայա ռեալնոստ» ստուդիայի նկարիչ-[[Ավանգարդիզմ|ավանգարդիստների]] ցուցահանդեսը և [[Խրուշչովի այցն ավանգարդիստների ցուցահանդես|Խրուշչովի այցն այդ ցուցահանդես]]։ Պատրաստ չլինելով արվեստի ընկալմանը, որը զարմանալիորեն տարբերվում էր [[սոցիալիստական ռեալիզմ]]ի կանոններից, Խրուշչովը վրդովվեց, և այդ վրդովմունքին կողմ արտահայտվեց նաև Սուսլովը։ Տպագրության մեջ քարոզչական արշավ սկսվեց [[Գեղարվեստական ձևաստեղծում|ֆորմալիզմի]] և [[աբստրակցիոնիզմ]]ի դեմ, իսկ գրաքննության չեղարկման մասին արդեն խոսելն էլ ավելորդ էր&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Молева Н. М.
| заглавие      = Манеж, которого никто не видел
| ссылка        = http://www.pseudology.org/razbory/Manezh_vystavka_1962.htm
| автор издания = 
| издание       = Москва
| тип           = журнал
| место         = М.
| издательство  = 
| год           = 2003
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Молева Н. М.
| заглавие      = Драматическая встреча с «Новой реальностью»
| ссылка        = http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=421&amp;rubric_id=210
| автор издания = 
| издание       = Культура
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  = 
| год           = 2002
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = №49 (7356)
| страницы      = 
| isbn          =
|archiveurl=http://web.archive.org/web/20070926224346/http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=421&amp;rubric_id=210|archivedate=2007-09-26|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Белютин Э. М.
| заглавие      = 1 декабря 1962 г. Манеж
| ссылка        = http://www.ogoniok.com/archive/1997/4532/49-40-44/
| издание       = Огонёк
| тип           = журнал
| место         = М.
| издательство  =
| год           = 1997
| номер         = 49
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

[[ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ի առաջին քարտուղարի պաշտոնից Նիկիտա Խրուշչովի հեռացումից և [[Լեոնիդ Բրեժնև]]ի իշխանության գլուխ գալուց հետո` 1964 թվականին սկսեց զարգանալ ավելի բաց և ժողովրդավարական քաղաքականությունը։

Քաղբյուրոյի գաղափարաբան Միխայիլ Սուսլովը վրդովվում էր&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Гаман-Голутвина О. В. и др.
|часть          = Глава 3. СССР в середине 1960-х - начале 1980-х гг
|заглавие       = История России 1945 - 2008
|ссылка         = http://www.prosv.ru/Attachment.aspx?Id=6459
|ответственный  = 
|издание        = Учебно-методический комплект. Книга для учителя
|место          = 
|издательство   = Просвещение
|год            = 2008
|том            = 
|страницы       = 192
|страниц        = 
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Միայն մտածեք, առավոտյան բացում եմ «Իզվեստիա»-ն և չգիտեմ, թե ինչ եմ տեսնելու այնտեղ։|}}

Կարևոր ջրբաժան էր գրողներ [[Անդրեյ Սինյավսկի|Անդրեյ Սինյավսկու]] և [[Յուլի Դանիել]]ի ձերբակալումը, որոնք Արևմուտքում տպագրել էին իրենց ստեղծագործությունները, քանի որ գրաքննական սահմանափակումների պատճառով չէին կարող դրանք տպագրել ԽՍՀՄ-ում։ Շատերը երկրում և երկրից դուրս վերջիններիս դատական գործընթացը և խիստ դատավճիռը համարեցին քաղաքական դատաստան։ Նրանց պաշտպանությանն ուղղված նամակի տակ ստորագրեց [[ԽՍՀՄ Գրողների միություն|Գրողների միության]] ավելի քան 60 անդամ&lt;ref&gt;{{Cite book|author=Алексеева Л. М.: История инакомыслия в СССР|title=Первые правозащитные выступления (1965-1968 гг.)|pages=216-220}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | author = Чуковская Л. К. | datepublished = 25 мая 1966 | url = http://www.chukfamily.ru/Lidia/Publ/sholohov.htm | title = Михаилу Шолохову, автору «Тихого Дона» | accessdate = 13 апреля 2009 | description = открытое письмо в защиту Синявского и Даниэля | archiveurl = https://www.webcitation.org/613DyFq6n?url=http://www.chukfamily.ru/Lidia/Publ/sholohov.htm | archivedate = 2011-08-19 | dead-url = no }}&lt;/ref&gt;։

=== Գրաքննությունը 1966֊1986 թվականներին ===
[[Պատկեր:1918 vmayakovsky-lbrik retouched.jpg|left|150px|thumb|[[Վլադիմիր Մայակովսկի]]ն և [[Լիլիա Բրիկ]]ը։ Վերևի լուսանկարը՝ 1918 թվականի է, ներքևինը՝ 1960-ականների՝ ռետուշից հետո։]]
[[Լճացման ժամանակաշրջան]]ում գրաքննությունը խորհրդային քարոզչական մեքենայի անբաժանելի մասը դարձավ, որը հիմնականում պահպանողական-պաշտպանական գործառույթներ էր կատարում։ [[Գլավլիտ]]ի գլխավոր գործառույթը ոչ թե պետական և ռազմական գաղտնիքների պաշտպանությունն էր, այլ Կենտկոմի գաղափարական որոշումների իրականացումը&lt;ref name=&quot;reif19&quot;/&gt;։ Գրաքննական մարմին նոր կադրեր եկան, որոնցից մեծամասնությունը բարձրագույն հումանիտար կրթություն ուներ&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Соколов В.
| заглавие      = Л. Квин: Чужие звезды родной стороны
| ссылка        = http://www.lik-bez.ru/archive/zine_number325/zine_critics329/publication352
| издание       = Ликбез
| тип           = литературный альманах
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2006
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 31
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ամբողջ ժամանակ (1957֊1986) Գլավլիտը ղեկավարում էր [[Պավել Ռոմանով]]ը։

Գաղափարական վերահսկման ուժեղացման առիթով Գլավլիտը 1966 թվականի օգոստոսի 18-ի որոշմամբ կրկին վերադարձրին Մինիստրների խորհրդի ենթակայության տակ&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;։ Փոխվեցին Գլավլիտի և ենթակա կազմակերպությունների փոխգործակցության սկզբունքները՝ արվեստի գործիչներն իրենց ստեղծագործությունները ներկայացնում էին պրոֆիլային կազմակերպություններ՝ գրողների, նկարիչների, քանդակագործների միություններ, թերթերի և ամսագրերի խմբագրություններ։ Այնտեղից ստեղծագործությունները բերվում էին Գլավլիտ՝ համաձայնեցման համար։ Գերատեսչական հրահանգն արգելում էր գրաքննիչներին կոնտակտի մեջ մտնել հեղինակների հետ։ Գրաքննիչները վերածվեցին առասպելական կոնսպիրատիվ կերպարների, ում կարելի էր վկայակոչել (այն էլ միայն բանավոր), սակայն նրանց տեսնել հնարավոր չէր&lt;ref name=&quot;bssr&quot;/&gt;։

Ակտիվ գրաքննական պայքար ծավալվեց [[ալյուզիա]]ներիով, [[ռեմինիսցենցիա]]ներով և այլաբանական այլ ձևերով։ Փաստացի գրաքննվում էր ոչ թե այն, ինչ գրված էր, ասված կամ ցույց տրված, այլ այն, թե ինչ կարող էր ընթերցողը, ունկնդիրը կամ հանդիսատեսը մտածել դրա մասին&lt;ref name=&quot;vv&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Войнович В. Н.
 |datepublished = 
 |url           = http://www.voinovich.ru/home_reader.jsp?book=s8.jsp
 |title         = Главный цензор
 |work          = Галерея Владимира Войновича
 |publisher     = 
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613Dyv1yA?url=http://www.voinovich.ru/home_reader.jsp?book=s8.jsp
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Стругацкий Б. Н.
 |datepublished = 15 декабря 2008
 |url           = http://times.ua/story/69689/
 |title         = «Из-за советской цензуры мы внесли 980 изменений в «Обитаемый остров»
 |work          = 
 |publisher     = 
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = 
 |deadlink      = 404
 |archiveurl    = https://web.archive.org/web/20090510044506/http://times.ua/story/69689/
 |archivedate   = 2009-05-10
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

[[Յուրի Բրուտին]]ը 1960-ական թվականների երկրորդ կեսին այսպես է գրել գրաքննության մասին&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Буртин Ю. Г.
| заглавие      = Власть против литературы (60-е годы): Персональные цензурные дела по документам ЦК КПСС и Главлита
| оригинал      = 
| ссылка        = 
| автор издания = 
| издание       = Вопросы литературы
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1994
| выпуск        = 2
| номер         = 
| страницы      = 225
| issn          = 0042-8795
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Երբեմն ծնվում էր որոշ խառը տարբերակ՝ անծանոթ համաշխարհային գրաքննական պրակտիկայում, սակայն մեզ համար բավականին սովորական. երբ ստեղծագործությունը հղկում էին նախնական գրաքննության ժամանակ, իսկ հենց այն տպագրվում էր, նրա վրա էին թափում «կուսակցական քննադատությունը», իսկ հրատարակչություններին խորհուրդ էին տալիս «դրանք չվերահրատարակել»։|}}

1960-ական թվականների վերջին «անվերահսկելի ենթատեքստ» պատճառաբանությամբ արգելվեց «[[Նովի միր]]» ամսագրում տպված [[Դանիիլ Մելնիկով]]ի և [[Լյուդմիլա Չյորնայա]]յի «Համար առաջին հանցագործը» հոդվածն [[Ադոլֆ Հիտլեր]]ի մասին&lt;ref&gt;{{статья|автор=Виноградов И. И.|заглавие=Слово и дело|ссылка=http://magazines.russ.ru/continent/2007/134/il7-pr.html|издание=«Континент»|тип=журнал|издательство=Независимая редакция журнала «Континент»|год=2007|выпуск=134}}&lt;/ref&gt;։

Գլավլիտի հրահանգներում հայտնվեց նաև [[ստալինյան բռնաճնշումներ]]ի մասին արգելքը։ «Բանտարկման վայրերի» մասին տեղեկությունը դարձավ պետական գաղտնիք&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Прищепа В. П.
|часть          = Позиционная борьба с цензурой
|заглавие       = Российского Отечества поэт (Е.А. Евтушенко: 1965-1995 гг.)
|ссылка         = http://www.russofile.ru/articles/article_134.php#I77
|ответственный  = Редактор Л. Н. Макарова
|издание        = 
|место          = Абакан
|издательство   = Издательство Хакасского государственного университета им. Н. Ф. Катанова
|год            = 1996
|страницы       = 
|страниц        = 344
|серия          = 
|isbn           = 5-7810-0019-4
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։

1967 թվականի վերջին տեղի ունեցավ հեռուստատեսության «4-րդ հաղորդման» բացման փորձը, որը բարձր մտավոր մակարդակ ուներ՝ նախատեսված բարձրագույն կրթություն ունեցող հանդիսատեսի համար։ Հաղորդումը թաքնված միտք ուներ. այն պետք է քարոզեր նույն գաղափարախոսությունը, սակայն ավելի բարձր մակարդակով։ Փորձը շարունակվեց մոտ մեկ տարի, որից հետո [[Կուսակցական բարձրագույն դպրոց]]ի գիտական գրախոսները բացասական արձագանքեցին՝ այն բնութագրելով որպես ոչ բոլորին հասանելի էլիտար հաղորդում ստեղծելու գաղափարապես սխալ և քաղաքականապես վնասակար փորձ։ Դրանից հետո հաղորդումը դադարեցվեց&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Борецкий Р. А.
|часть          = Глава 01. Аршином общим не измерить
|заглавие       = В Бермудском треугольнике ТВ
|ссылка         = http://www.pseudology.org/BermudyTV/Glava01_arshinom.htm
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Икар
|год            = 1998
|страницы       = 
|страниц        = 204
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։

Ընդհանուր առմամբ այդ ժամանակաշրջանում նվազագույնի հասցվեց ուղիղ հեռարձակումը, իսկ գրեթե բոլոր հաղորդումները մանրամասն մոնտաժվում էին և նախապես գրաքննվում։ 1970 թվականին [[ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդին կից Ռադիո- և հեռուստահեռարձակման պետական կոմիտե]]ն վերակազմավորվեց Մինիստրների խորհրդի Ռադիո- և հեռուստահեռարձակման պետական կոմիտեի, իսկ 1978 թվականի հուլիսի 5-ին՝ ԽՍՀՄ հեռուստա- և ռադիոհեռարձակման պետական կոմիտեի։ Վերջին վերակազմավորմամբ հեռուստատեսությունը դուրս եկավ Մինիստրների խորհրդի ենթակայության տակից և անմիջական կախման մեջ ընկավ երկրի ղեկավար [[Լեոնիդ Բրեժնև]]ից&lt;ref name=&quot;global&quot;&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = XX–XXI вв. Цензурный режим в России периода глобализации информационных процессов
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book79ef.html?chapter_num=44&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = АСПЕКТ ПРЕСС
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։

[[Խորհրդային զորքերի ներխուժումը Չեխոսլովակիա|1968 թվականի Չեխոսլովակիայի իրադարձություններից]] հետո գրաքննության չեղարկման հնարավորության մասին քննարկման ժամանակ [[Միխայիլ Սուսլով]]ն ասաց&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Федотов М. А.
| заглавие      = СМИ в отсутствие Ариадны
| ссылка        = http://www.medialaw.ru/publications/books/medialaw/comment/2.html
| автор издания = 
| издание       = Законодательство Российской Федерации о средствах массовой информации
| тип           = Сборник
| место         = 
| издательство  = Институт «Открытое общество», Центр «Право и средства массовой информации»
| год           = 1996
| страницы      = 
| issn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Минералов Ю. И.'' [http://www.mineralov.ru/novymir.htm Отзыв о кандидатской диссертации Дмитриева Дмитрия Петровича «„Новый мир“ А. Т. Твардовского»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090510014624/http://www.mineralov.ru/novymir.htm |date=2009-05-10 }}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Հայտնի է, որ Չեխոսլովակիայում գրաքննության չեղարկումից մինչև խորհրդային տանկերի մուտք գործելը մի քանի ամիս անցավ։ Ցանկանում եմ իմանալ, թե ով պետք է մեզ մոտ տանկեր բերի։|}}

1960-ական թվականների վերջին [[Դամանսկի]] կղզու պատճառով [[Չինաստան]]ի հետ հարաբերությունների սրման ժամանակ Գլավլիտը հրահանգ ստացավ հավելյալ գրաքննական սահմանափակումներ կիրառելու մասին. արգելվեցին Հեռավոր Արևելքի տնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ հրատարակությունները՝ տեքստիլի թողարկումից մինչև ձկնորսություն։ Տեղական թերթերի խմբագիրները բողոքում էին, որ իրենք թերթերում հրապարակելու նյութ չունեն։ Հրահանգը չեղարկվեց խորհրդաչինական սահմանի իրավիճակի բարելավումից հետո&lt;ref name=&quot;simankov&quot;&gt;{{статья
| автор         = Добровольский А.
| заглавие      = Министерство непечати
| ссылка        = https://www.mk.ru/blogs/idmk/2006/12/01/mk-daily/87516/
| издание       = Московский комсомолец
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2006
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| issn          =
}} Интервью с Владимиром Симаньковым&lt;/ref&gt;։

«[[Գարնան տասնյոթ ակնթարթները (ֆիլմ)|Գարնան տասնյոթ ակնթարթները]]» հայտնի հեռուստասերիալն էկրան բարձրացավ 1973 թվականին ԽՍՀՄ Պետանվտանգության կոմիտեի ղեկավար [[Յուրի Անդրոպով]]ի հովանավորության շնորհիվ։ Միխայիլ Սուսլովը պահանջում էր թույլ չտալ ֆիլմի ցուցադրությունը, որտեղ «ցույց չի տրված պատերազմում խորհրդային ժողովրդի կատարած սխրանքը», ինչին Անդրոպովը պատասխանեց, որ «ողջ խորհրդային ժողովուրդը չէր կարող ծառայել Շելենբերգի ապարատում»&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |datepublished = 
 |url           = http://www.rusactors.ru/t/tihonov/
 |title         = Тихонов Вячеслав Васильевич
 |work          = Актеры советского и российского кино
 |publisher     = 
 |accessdate    = 20 мая 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DzOVgQ?url=http://www.rusactors.ru/t/tihonov/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Мехтиев А.
 |datepublished = 27 января 2005
 |url           = http://7days.belta.by/7days.nsf/last/C2D160B6091E9AB042256CD4004999BF?OpenDocument
 |title         = Вячеслав Тихонов стеснялся длинного носа
 |work          = 
 |publisher     = БелТА
 |accessdate    = 20 мая 2009
 |description   = Интервью Вячеслава Тихонова
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E0Sz0U?url=http://7days.belta.by/7days.nsf/last/C2D160B6091E9AB042256CD4004999BF?OpenDocument
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

Այդ ժամանակաշրջանի զանգվածային երևույթներից էր չգրաքննված [[հեղինակային երգ]]ը, որը տարածվում էր բանավոր և մագնիտոֆոնի ձայնագրություններով։ Այս ժանրի առավել հայտնի ներկայացուցիչն էր պոետ և դերասան [[Վլադիմիր Վիսոցկի]]ն&lt;ref&gt;''Стельмах В. П.'' «Владимир Высоцкий и цензура». Доклад на Международной конференции «Владимир Высоцкий и русская культура 1960-1970-х годов». 8-12 апреля 1998.&lt;/ref&gt;։

1973 թվականի ապրիլի 17-ին Վիսոցկին գրել է ԽՄԿԿ Կենտկոմի Քաղբյուրոյի անդամության թեկնածու, ԽՄԿԿ Կենտկոմի քարտուղար [[Դեմիչև Պյոտր|Դեմիչևին]]&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Новиков В. И.
|часть          = Своя заграница
|заглавие       = Высоцкий
|ссылка         = http://magazines.russ.ru/novyi_mi/2002/1/nivikov.html
|место          = М.
|издательство   = Молодая гвардия
|год            = 2008
|издание        = 5
|страницы       = 
|страниц        = 480
|серия          = Жизнь замечательных людей
|isbn           = 978-5-235-03091-6
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Դուք երևի գիտեք, որ երկրում ավելի հեշտ է գտնել այնպիսի մագնիտոֆոն, որով իմ երգերն են նվագում, քան այնպիսի մագնիտոֆոն, որով դրանք չեն նվագում։ 9 տարի է խնդրում եմ նույն բանը. ինձ հնարավորություն տալ կենդանի շփվել հանդիսատեսի հետ, երգեր ընտրել համերգի համար, համաձայնեցնել ծրագիրը։|}}

1974 թվականի սեպտեմբերի 15-ին ցրվեց Մոսկվայի նկարիչ-[[Ավանգարդիզմ|ավանգարդիստների]] այսպես կոչված «[[Բուլդոզերային ցուցահանդես]]ը»։ Ցրման պատճառը դրա՝ պաշտոնապես խրախուսվող [[սոցիալիստական ռեալիզմ]]ի ոճի հետ չհամընկնելն էր&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |datepublished = 16 сентября 2004
 |url           = http://prazdnikinfo.ru/5/7/i21_10990.htm
 |title         = Бульдозерная выставка тридцать лет спустя
 |publisher     = Вечерняя Москва, № 174, стр. 32
 |accessdate    = 25 мая 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E1Em5U?url=http://prazdnikinfo.ru/5/7/i21_10990.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Medvedkova O.
 |datepublished = 
 |url           = http://www.stria.ca/Brochetain/rnoncon.html
 |archiveurl    = https://web.archive.org/web/20080611051210/http://www.stria.ca/Brochetain/rnoncon.html
 |archivedate   = 2008-06-11
 |title         = Russian Non-conformist Art, 1960-1980
 |work          = The Lili Brochetain Collection
 |publisher     = Stria Communicatuonos
 |accessdate    = 25 мая 2009
 |description   = 
 |lang          = en
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Колесников А.
 |datepublished = 14 сентября 2004
 |url           = http://www.gazeta.ru/column/kolesnikov/171885.shtml
 |title         = Бульдозерная технология
 |work          = 
 |publisher     = Газета.ру
 |accessdate    = 25 мая 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E2mt0T?url=http://www.gazeta.ru/column/kolesnikov/171885.shtml
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |datepublished = 28 декабря 2007
 |url           = http://www.antiq.info/news/auction_news/10280.html
 |title         = Соцреализм - другое искусство
 |publisher     = ИА «Русский антиквариат»
 |accessdate    = 16 июня 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/64u3177ma?url=http://www.antiq.info/auth.aspx
 |archivedate   = 2012-01-23
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

Բացի [[հակասովետականություն|հակախորհրդային]] ագիտացիայի և գաղտնիքների հրապարակման դեմ պայքարից, գրաքննությունը դադարեցրեց նաև Իոսիֆ Ստալինի չափազանց (այսինքն [[ԽՄԿԿ]] ընթացիկ քաղաքականությանը չհամապատասխանող) մեծարումը։ Մի կողմից սահմանափակվեց Ստալինի հասցեին հնչող քննադատությունը, որը գերիշխում էր «ձնհալի» շրջանում&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Романов П. К.
 |datepublished = 21 апреля 1967
 |url           = http://www.pseudology.org/Tsenzura/Glavlit.htm
 |title         = Секретная докладная записка в ЦК КПСС и другие документы
 |accessdate    = 16 июня 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E44dya?url=http://www.pseudology.org/Tsenzura/Glavlit.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;, մյուս կողմից էլ որոշում կար, որ պետք է համարել, որ Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակ էր տարվել ամբողջ կոմունիստական կուսակցության և ոչ թե անձնապես Ստալինի շնորհիվ&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Голованов А. Е.
 |datepublished = 8 апреля 1975
 |url           = http://militera.lib.ru/memo/russian/golovanov_ae/01.html
 |title         = Письмо в ЦК КПСС Л. И. Брежневу и в Совет Министров СССР А. Н. Косыгину
 |accessdate    = 16 июня 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E4UK8p?url=http://militera.lib.ru/memo/russian/golovanov_ae/01.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;,։

==== Գրաքննությունը երաժշտության մեջ ====
Գրաքննությունը ձգտում էր վերահսկել նաև երաժշտական խաղացանկը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.svobodanews.ru/content/article/1775848.html|title=Новый Цой родится в интернете?|author=Бобраков-Тимошкин А.|date=13.07.2009|publisher=Радио Свобода|accessdate=2009-10-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/613E55JFK?url=http://www.svobodanews.ru/content/article/1775848.html|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակաշրջանի [[ԽՍՀՄ]]-ում գերիշխում էր [[20-րդ դար]]ի 1930-50-ական թվականներին ձևավորված խորհրդային կոմպոզիտորների դպրոցը։ Նրա պահպանողական դոգմային էին նաև հետևում խորհրդային կոմպոզիտորների մեծ մասը։ Փաստորեն, խորհրդային երաժշտությունը պաշտոնապես 3 հիմնական ուղղություն ուներ. դասական (18-րդ դարասկզբի դասական կոմպոզիտորների երաժշտությունը, 20-րդ դարի ինչպես համաշխարհային առավել հայտնի, այնպես էլ ռուսական երաժշտությունը), ժողովրդական և էստրադային։ ԽՍՀՄ-ում կատարվող բոլոր երգերը ենթարկվում էին նախնական գրաքննման, համերգային ելույթների ծրագրերը հաստատվում էին երաժշտական ստեղծագործությունների տեքստերից առանձին։ 1983 թվականին [[ԽՍՀՄ մշակույթի նախարարություն]]ը որոշում ընդունեց, ըստ որի բոլոր պրոֆեսիոնալ և սիրողական երաժիշտները պարտավոր էին իրենց համերգային երգացանկի 80%-ը կազմել [[ԽՍՀՄ կոմպոզիտորների միություն|ԽՍՀՄ կոմպոզիտորների միության]] անդամ կոմպոզիտորների երգերից։ Այդուհանդերձ, Միության անդամների միջին տարիքը 60 տարի էր, իսկ 1973 թվականից նոր անդամների չէին ընդունում։ Հեռացնում էին նաև փորձարարական երաժշտական ուղղություններով զբաղվող կոմպոզիտորներին։ Մասնավորապես, այդպիսի հեռացման խորհրդանիշներից մեկը դարձավ տխրահռչակ «[[Խրեննիկովի յոթնյակ]]ը», որը բաղկացած էր 7 կոմպոզիտորներից, որոնք 1979 թվականի նոյեմբերին Կոմպոզիտորների միության 6-րդ համագումարին խիստ քննադատության ենթարկվեցին ԽՍՀՄ Կոմպոզիտորների միության առաջին քարտուղար [[Տիխոն Խրեննիկով]]ի կողմից։ Համագումարին այդ կոմպոզիտորները պաշտոնապես բոյկոտի ենթարկվեցին։ Հետագա տարիներին նրանց անունները ռադիոյում, հեռուստատեսությունում և համերգային կազմակերպություններում «սև ցուցակում» ընդգրկվեցին։ Քանի որ 1960-ական թվականներին սկսեց ձևավորվել նոր ուղղության երիտասարդական երաժշտության ժանր և ամենից առաջ ռոք երաժշտությունը․ այն անմիջապես խիստ պետական վերահսկողության տակ առնվեց՝ պրոֆեսիոնալ [[Վոկալ-գործիքային համույթ]]ների ձևավորման ճանապարհով։ Ի տարբերություն արևմտյան ռոք խմբերի՝ այս համույթներում պարտադիր էր հոգևոր բաժինը և դրա առկայությունը երգացանկում։ Խիստ գրքննության էր ենթարկվում նաև երգացանկը։ Այն կարող էր լինել կա՛մ ժողովրդական (ժողովրդական երգերը կամ ժողովրդական մոտիվներով գրված երգերը), կա՛մ էստրադային։ Նույնը վերաբերվում էր նաև ինքնագործ համույթներին։ Այսպիսով, գրաքննությունը խորհրդային վոկալ-գործիքային համույթները հակադրում էր արևմտյան ռոք խմբերին՝ «իրենց ագրեսիվ երաժշտությամբ»։ Ռոք երաժիշտներին, որոնք փորձում էին հենց ռոք խմբեր ձևավորել, հետապնդում էին։ Օրինակ՝ 1983 թվականին [[Յուրի Շևչուկ]]ին [[Ուֆա]]յի Պետանվտանգության կոմիտեի բաժանմունքում առաջարկեցին գրավոր երաշխավորություն տալ, որ նա «երբեք չի կատարի, ձայնագրի կամ գրի սեփական երգեր»&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Пшеничный О.
| заглавие      = Рок против террора!
| ссылка        = http://www.nneformat.ru/archive/?id=4989
| издание       = Комсомольская правда
| тип           = газета
| место         = М.
| издательство  =
| год           = 23 марта 1991
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://russrock.ru/history/18-ddt.html|title=История группы ДДТ|author=Троицкий А. К.|authorlink=|work=Русский рок от А до Я|accessdate=2009-10-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/613E8cHXA?url=http://russrock.ru/history/18-ddt.html|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:List of songs 1986.jpg|thumb|1985 թվականին [[ԽՍՀՄ]]-ում արգելված արտասահմանյան երաժշտական խմբերն ու կատարողները։]]
Երբեմն խիստ գրաքննությունը թերի էր և թույլ էր տալիս անցնել «ոչ ձևաչափային» երաժշտական ուղղություններին և կատարողներին։ Մասնավորապես, այսպիսի ժամանակավոր «ստեղծագործական ազատություն» սկսվեց 1980 թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1980|Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ի նախօրեին, երբ բազմաթիվ օտարերկրյա հյուրերին պետք է ցույց տրվեր խորհրդային կարգերի առաջընթացը և որոշակի ազատությունը։ Այդ ժամանակ էլ ԽՍՀՄ-ում անցկացվեց պաշտոնական ռոք փառատոններից մեկը՝ «[[Գարնանային ռիթմեր. Թբիլիսի-80]]»-ը։ 1980-ական թվականների սկզբին էստրադային կատարումներով դասական վոկալ-գործիքային համույթների հանրաճանաչության նվազումով սկսեցին ի հայտ գալ ռոք կատարումներով երաժշտական խմբեր։ Այդ ժամանակ էլ ԽՍՀՄ-ում հայտնվում են առաջին դիսկոտեկները։ Երիտասարդական դիսկոտեկների տարածմամբ խնդիր առաջացավ վերահսկել այնտեղ կատարվող արտասահմանյան երաժշտությունը, որը տարածվում էր մագնիտոֆոնի ձայներիզներով։ Արտասահմանյան և ինքնագործ խորհրդային ռոք երաժշտության դեմ ձեռնարկված միջոցառումները խստացան 1983 թվականի հունիսյան հանրագումարից հետո։ Դիսկոտեկների երգացանկի վերահսկմամբ զբաղվում էին Կենտկոմի մարմինները&lt;ref&gt;{{книга|автор=Кретзсчмар Д.|часть=Рок-музыка и молодёжная культура при Андропове|заглавие=Политика и культура при Брежневе, Андропове и Черненко: 1970-1985 гг.|ссылка=https://books.google.am/books?id=9jZMAAAAMAAJ|ответственный=пер. Ратгауз М. Г|издательство=&quot;АИРО-XX&quot;|год=1997|страницы=179|страниц=316}}&lt;/ref&gt;։ Օրինակ, 1985 թվականի հունվարի 10-ին Ուկրաինայի Լենինյան կոմունիստական կուսակցության երիտասարդական միության Նիկոլաևսկի շրջկոմը տեղական կազմակերպությունների քարտուղարներին «արտասահմանյան երաժշտական խմբերի և կատարողների մոտավոր ցանկ ուղարկեց, որոնց երգացանկում գաղափարապես վնասակար ստեղծագործություններ կային»։ Սա արվեց դիսկոտեկների գործունեությունը վերահսկելու համար&lt;ref&gt;''Сёмин В., Ильинский В.'' «BACK IN USSR или По волнам нашей памяти», с. 137&lt;/ref&gt;։ Միայն «Բարեփոխումների» և «Դռնբացության» ուղղության հայտարարումից հետո երաժշտական գրաքննությունը թուլացավ։ Շատ ռոք խմբեր դուրս եկան ընդհատակից, ի հայտ եկան բազմաթիվ փոփ կատարողներ և փոփ խմբեր։

Զանգվածային լրատվամիջոցների հետ աշխատանքում գրաքննությունը հետևյալ ձև էր։ Սկզբում խմբագիրը Գլավլիտ էր ներկայացնում տպագրության համար պատրաստ էջկապը 2 օրինակով։ Գլավլիտի աշխատակիցն ուսումնասիրում էր նյութը, թե արդյոք այնտեղ առկա են «տպագրության համար արգելված տեղեկություններ»։ Արգելքները 2 մասի էին բաժանվում. պայմանական և ոչ պայմանական։ Ոչ պայմանականներն ինքնըստինքյան էին արգելվում, իսկ պայմանականի համար պետք էր համապատասխան նախարարությունից նախնական թույլտվություն ստանալ։ Գրաքննիչը նկատառումները ձևակերպում էր «Միջամտություն» կոչվող հատուկ ձևաթղթի վրա, որտեղ նշվում էին հրատարակիչը, ճշգրիտ տեքստը, պահանջվող միջամտությունները, դրանց բնույթն ու հիմնավորումը&lt;ref name=&quot;20let&quot;/&gt;։

==== Գրաքննությունն ու Աֆղանական պատերազմը ====
1980 թվականին գրաքննվեց «[[Շերլոկ Հոլմսի և դոկտոր Վաթսոնի արկածները]]» ֆիլմի առաջին սերիան։ Գրքում, որի հիման վրա նկարահանվել է ֆիլմը, [[Շերլոկ Հոլմս]]ը դեդուկտիվ մեթոդով եկավ այն եզրահանգման, որ այդպես հուսահատված դոկտոր Վաթսոնը վերադարձել է [[Աֆղանական պատերազմ (1979-1989)|Աֆղանստանի պատերազմ]]ից։ Խորհրդային գաղափարաբանները չէին կարող թույլ տալ, որ վերջերս Աֆղանստան մուտք գործած խորհրդային զորքի հետ կապված որևէ միտք առաջանար։ Այդ իսկ պատճառով գրաքննված տարբերակում Վաթսոնը վերադարձավ «ինչ-որ արևելյան երկրից»&lt;ref name=&quot;vv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |datepublished = 6 января 2004
 |url           = http://news.ntv.ru/36649/
 |title         = В СССР Шерлок Холмс попал под цензуру
 |work          = 
 |publisher     = [[НТВ]]
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613E9KaIx?url=http://www.ntv.ru/novosti/36649/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։

Ակադեմիկոս [[Անդրեյ Սախարով]]ի՝ Աֆղանական պատերազմի վերաբերյալ արտասահմանյան ԶԼՄ-ներին տված 2 հարցազրույցներից հետո, որտեղ նա քննադատում էր կառավարության քաղաքականությունը, նրան զրկեցին բոլոր պետական պարգևներից՝ ներառյալ [[Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս]]ի կոչումը և 1980 թվականի հունվարի 22-ին նրան արտաքսեցին [[Նիժնի Նովգորոդ|Գորկի]] քաղաք, որտեղ տնային կալանքի տակ դրվեց&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://taina.aib.ru/biography/andrej-saharov.htm |title=Андрей Дмитриевич Сахаров - биография |accessdate=2017-07-21 |archive-date=2010-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101018174657/http://taina.aib.ru/biography/andrej-saharov.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մինչև 1987 թվականն արգելված էր նաև 1979-1989 թվականների Աֆղանական պատերազմի իրադարձություններին մասնակցած անձանց ստեղծագործությունները&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Огрызко В.
 |datepublished = 16 декабря 2004
 |url           = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_4083000/4083801.stm
 |title         = Феномен афганской песни
 |work          = 
 |publisher     = Русская служба Би-би-си
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = интервью
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EBiMHP?url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_4083000/4083801.stm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

Ընդհուպ մինչև 1980-ական թվականների երկրորդ կեսը խորհրդային զանգվածային լրատվամիջոցներում Աֆղանստանի տարածքում ռազմական գործողություններին [[Խորհրդային բանակ]]ի մասնակցության մասին չափազանց քիչ տեղեկություն էր հրապարակվում։ Օրինակ, հրապարակման ենթակա տեղեկությունների որոշման համաձայն, որը մշակվել էր 1985 թվականին ԽՍՀՄ պաշտպանության և արտաքին գործերի նախարարությունների կողմից, կենտրոնական ԶԼՄ-ը կարող էին հաղորդել «զինվորական պարտքը կատարելիս խորհրդային զինծառայողների մահվան կամ վնասվածքի (ամիսը միայն մեկ հատ), խռովարարների հարձակման, աֆղան ժողովրդին միջազգային օգնություն ցուցաբերելու հետ կապված հանձնարարությունների կատարման առանձին եզակի փաստեր»։ Այս փաստաթուղթն արգելում էր բաց հրատարակություններում տեղեկություն հրապարակել ռազմական գործողություններում խորհրդային ստորաբաժանումների մասնակցության (վաշտից բարձր), ռազմական գործողությունների փորձի, ինչպես նաև մարտի դաշտից ուղիղ ռեպորտաժների մասին&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Ляховский А. А.
|часть          = Перечень сведений, разрешаемых к открытому опубликованию, относительно действий ограниченного контингента советских войск на территории ДРА (в соответствии с постановлением ЦК КПСС № П 206/2 7.6.85 г.)
|заглавие       = Трагедия и доблесть Афганистана
|ссылка         = http://www.rsva.ru/biblio/prose_af/afgan_tragedy_and_glory/7.shtml?part=6
|место          = М.
|издательство   = Искона
|год            = 1995}}&lt;/ref&gt;։

Ընդհանուր առմամբ Աֆղանական պատերազմի թեման գտնվում էր ինչպես ռազմական, այնպես էլ քաղաքացիական գրաքննության ուշադրության ներքո։ Աֆղանստանում զոհված զինվորների ընտանիքների և ծնողների համայնքների Կոորդինացիոն Խորհրդի կարծիքով հենց գրաքննական սահմանափակումները «անհնար դարձրին սուտ քարոզի քննադատումը, անօրինության մերկացումը և ռազմական իշխանությունների բռնությունը»&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |datepublished = 1 июня 1990
 |url           = http://pomnimvse.com/08ar.html
 |title         = Обращение к Верховному Совету СССР. 1 июня 1990 года, г. Москва
 |work          = 
 |publisher     = 
 |accessdate    = 29 марта 2009
 |description   = документ
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ECdm1f?url=http://pomnimvse.com/08ar.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

==== Արտասահմանյան ռադիոկայանների խլացում ====
1940-ական թվականներին, երբ նոր էին իրենց աշխատանքն սկսել ռուսերեն և ԽՍՀՄ այլ ժողովուրդների լեզուներով հեռարձակվող արտասահմանյան ռադիոկայանները («[[Ազատություն ռադիոկայան|Ազատություն]]» ռադիո, «[[Ամերիկայի ձայն]]», «[[Գերմանական ալիք]]», «[[Բի բի սիի ռուսական ծառայություն]]» և այլն), որոնք չէին ենթարկվում խորհրդային գրաքննության, և երբ ժողովրդի մեծ մասը [[Կարճ ալիքներ|կարճալիքային]] [[ռադիոհաղորդիչ]]ներ ուներ, ԽՍՀՄ-ում հզոր ռադիոէլեկտրոնային սարքավորման օգնությամբ սկսեցին այդ ռադիոկայանների զանգվածային [[խլացում]]ը։ Ռադիոխլացման խորհրդային ցանցն ամենահզորն էր աշխարհում&lt;ref&gt;{{книга|автор=Плейкис Р.|заглавие=Радиоцензура|ссылка=http://www.agentura.ru/equipment/radiocenzura/|издательство=Baltijos kopija|год=2002|страниц=71|isbn=9789955942740}}&lt;/ref&gt;։

«Թշնամական քարոզչությունից ռադիոպաշտպանության հարցերով տեղեկությունները և համապատասխան ռադիոտեխնիկական միջոցների օգտագործումը» պետական գաղտնիքներ էին։ 1980 թվականին [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր (1980)|Մոսկվայի Օլիմպիական խաղեր]]ի բացման նախօրեին «Օլիմպիյսկայա պանորամա» ամսագրում գրաքննիչը հայտնաբերեց [[Ֆիլի]]ի շրջանում գտնվող «խլացուցիչի» գրեթե աննկատելի կայանի լուսնակար։ Եվ թեև լուսանկարն արված էր [[Լենինյան լեռներ]]ի բոլորին հասանելի դիտակետից, որտեղից արտասահմանցիներն ամեն օր լուսանկարում էին այդ տեսարանը, գրաքննիչը թույլ տվեց թողարկել այդ համարը միայն լուսանկարից կայանը հեռացնելուց հետո&lt;ref name=&quot;sovsek&quot;/&gt;

Խորհրդային քաղաքացիների համար՝ «դրսից եկող» տեղեկատվության հասանելիությունը սահմանափակելու միջոցներից մեկը 25 մետրից կարճ ալիքների լայնքաչափ ունեցող ռադիոհաղորդիչների արտադրության սահմանափակումն էր։ 1950-ական թվականների կեսերից այսպիսի լայնքաչափով խորհրդային հաղորդիչները միայն արտահանման համար էին, իսկ երկրի ներսում շատ քիչ էին վաճառում։ Այդ իսկ պատճառով ԽՍՀՄ-ում հատկապես արժեքավոր էին կարճալիքային լայնքաչափով արտասահմանյան հաղորդիչները, ինչպես նաև այն վարպետները, որոնք կարողանում էին հաղորդիչները վերափոխել բարձր հաճախականության լայնքաչափի։

==== Խորհրդային փորձն այլ երկրներում ====
Արևելյան Եվրոպայի երկրներում ևս լայնորեն կիրառվում էր տեղեկատվության սահմանափակման խորհրդային փորձը։ Այս նպատակով իրականացվեց արգելող և սահմանափակող միջոցառումների համակարգը՝ քաղաքական գրաքննություն ներմուծելուց, մշակութային֊տեղեկատվական կենտրոնների, գրադարանների և արևմտյան երկրների ինստիտուտների լուծարումից սկսած մինչև օտարերկրյա քաղաքացիների ազատ տեղաշարժի արգելում։ Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում կապիտալիստական պետությունների, իսկ 1948 թվականից նաև Հարավսլավիայի ռադիոկայանների խլացմանը։

Այսպիսով, իշխող կոմունիստական կուսակցությունները «ձգտում էին վերարտադրել տեղեկատվության վերահսկման և տեղեկատվորեն փակ հասարակության ստեղծման խորհրդային մոդելը»&lt;ref&gt;Волокитина Т., Мурашко Г., Носкова А. Москва и Восточная Европа. Власть и церковь в период общественных трансформаций 40-50-х годов XX века. М., 2008&lt;/ref&gt;։

=== Վերակառուցում և գրաքննության թուլացում ===
[[Վերակառուցում (ԽՍՀՄ)|Վերակառուցման]] ժամանակաշրջանում, որը սկսվեց 1986 թվականին և ավարտվեց [[ԽՍՀՄ փլուզում]]ից հետո, գրաքննությունն աստիճանաբար թուլացավ՝ 1991 թվականին ընդհանրապես վերանալով։

Գրաքննության թուլացումն արտահայտվեց ԽՍՀՄ ղեկավարության՝ 1986 թվականի փետրվարի 25-ի «[[գլասնոստ]]ի» քաղաքականության հռչակումից հետո։ [[ԽՄԿԿ 27-րդ համագումար]]ի զեկույցում [[Միխայիլ Գորբաչով]]ն ասաց&lt;ref&gt;''Горбачёв М. С.'' [http://lib.ru/MEMUARY/GORBACHEV/doklad_xxvi.txt Политический доклад центрального комитета КПСС XXVII съезду коммунистической партии Советского Союза]&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Մեզ համար սկզբունքային է գլասնոստի տարածման հարցը։ Սա քաղաքական հարց է։ Առանց գլասնոստի չկա և չի կարող լինել ժողովրդավարություն, զանգվածի քաղաքական գործունեություն, նրանց մասնակցությունը կառավարմանը։|}}

Սա նշանակում էր քննարկել նախկինում արգելված բազում թեմաներ, քննադատել իշխանության այս կամ այն մարմիններին։ Մասնավորապես, ԶԼՄ-ներում հայտնվեցին կուսակցական և պետական գործիչների չարաշահումների, տնտեսական դժվարությունների և ապրանքային դեֆիցիտի, սոցիալական բացասական երևույթների (օրինակ՝ թմրամոլություն և մարմնավաճառություն), երիտասարդական շրջանում երաժշտական և այլ ենթամշակույթների մասին հրապարակումներ։

Գրաքննության փաստը հրապարակայնորեն ճանաչվեց Միխայիլ Գորբաչյովի՝ «[[Յումանիտե]]» ֆրանսիական թերթին տրված հարցազրույցում, որը խորհրդային մամուլում հայտնվեց 1986 թվականի փետրվարի 8-ին։ Կարևոր էր գրաքննական սահմանափակումների խնդիրների մատնանշումը. պետական և ռազմական գաղտնիքների պաշտպանություն, պատերազմի քարոզչության, դաժանության և բռնության արգելք, անձի անձեռնամխելիության պաշտպանություն։ Գաղափարական պատճառաբանությունները («հակախորհրդային քարոզչությունը» և այլն) այդպես էլ չասվեցին&lt;ref name=&quot;latv&quot;&gt;{{статья
| автор         = Штрале А.
| заглавие      = Закат цензуры в Советской Латвии 1985-1990 гг
| ссылка        = http://www.leidykla.eu/fileadmin/Knygotyra/47/AINA_STRALE.pdf
| автор издания = 
| издание       = KNYGOTYRA
| тип           = 
| место         = Рига
| издательство  = Национальная библиотека Латвии
| год           = 2006}}, ISSN 0204-2061&lt;/ref&gt;։

1986 թվականի սեպտեմբերի 4-ին ԽՍՀՄ Գլավլիտն արձակեց № 29с հրամանը, որտեղ գրաքննիչներին հանձնարարված էր ուշադրությունը կենտրոնացնել տպագրության մեջ պետական և ռազմական գաղտնիքների պաշտպանության հետ կապված հարցերի վրա և կուսակցական մարմիններին տեղեկացնել միայն գաղափարական ոլորտում տեղի ունեցող խախտումների մասին&lt;ref name=&quot;latv&quot;/&gt;։

Նոր միտումի առաջին արտահայտումներից էր 1986 թվականին «[[Օգոնյոկ]]» ամսագրի ապրիլյան համարում [[Նիկոլայ Գումիլյով]]ի ստեղծագործությունների հրապարակումը&lt;ref name=&quot;latv&quot;/&gt;։

[[ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ի 1986 թվականի սեպտեմբերի 25-ի որոշմամբ դադարեցվեց որոշ արտասահմանյան ռադիոկայանների հաղորդումների խլացումը («Ամերիկայի ձայն», «[[ԲիԲիՍի]]») և ուժեղացվեց մյուսների խլացումը («Ազատություն», «Գերմանական ալիք»)։ 1987 թվականի մայիսի 23-ին Խորհրդային Միությունում վերջնականապես դադարեցրին «Ամերիկայի ձայն» ռադիոհաղորդման և արևմտյան այլ ռադիոկայանների խլացումը։ ԽՍՀՄ-ում արտասահմանյան ռադիոկայանների խլացումն ամբողջապես դադարեցվեց 1988 թվականի նոյեմբերի 30-ին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.memo.ru/history/exp-kpss/Chapter5.htm |title=Экспертное заключение по делу КПСС |accessdate=2017-07-25 |archive-date=2008-08-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080812063115/http://www.memo.ru/history/exp-kpss/Chapter5.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiojamming.puslapiai.lt/doc/2801.jpg Приказ Министерства связи о прекращении глушения]&lt;/ref&gt;։

1987 թվականին գործի անցավ ԽՍՀՄ Գլավլիտի կողմից ղեկավարվող Միջգերատեսչական կոմիտեն, որն սկսեց հրատարակումների վերանայումը՝ դրանք հատուկ պահպանվող բաժիններից «բաց» ֆոնդեր տեղափոխելու նպատակով։ Այդ ժամանակ [[Ռուսաստանի Պետական Գրադարան|Վ. Լենինի անվան պետական գրադարան]]ի հատուկ պահպանման բաժնի ֆոնդում հաշվվում էր մոտ 27000 խորհրդային և 250000 արտասահմանյան գիրք, արտասահմանյան ամսագրերի 572000 համար, արտասահմանյան թերթերի մոտ 8500 տարեկան փաթեթ&lt;ref name=&quot;rgu&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;total&quot;/&gt;։ 1985 թվականի սկզբին Ռուսաստանի գրականության և արվեստի պետական արխիվի հատուկ պահպանության բաժնում պահվում էր ընդհանուր արխիվային նյութերի 1,5 %-ը՝ մոտ 150 000 միավոր&lt;ref name=&quot;gali&quot;/&gt;։

1988 թվականը բեկումնային էր նախկինում արգելված բազում հեղինակների հրատարակման առումով։ Մասնավորապես, տպագրվեցին [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]ի «[[Արշիպելագ ԳՈՒԼԱԳ]]», [[Բորիս Պաստեռնակ]]ի «[[Դոկտոր Ժիվագո]]», [[Վասիլի Գրոսման]]ի «[[Կյանք և ճակատագիր]]» և այլոց վեպերը։ 1986-1990 թվականներին նախկինում արգելված այնքան գրականություն տպագրվեց, որ [[Յուրի Լոտման]]ն այդ ժամանակաշրջանն անվանեց «մշակութային պայթյուն»&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Иванова Н.
| заглавие      = Ускользающая современность. Русская литература XX–XXI веков: от «внекомплектной» к постсоветской, а теперь и всемирной
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/voplit/2007/3/iv7.html
| автор издания = 
| издание       = Вопросы литературы
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  = 
| номер=3
| год           = 2007}}&lt;/ref&gt;։

1990 թվականի հունիսի 12-ին [[ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդ]]ն ընդունեց ԽՍՀՄ «Տպագրության և զանգվածային լրատվական այլ միջոցների մասին» օրենքը, որտեղ ուղիղ նշվում էր, որ «չի թույլատրվում ԶԼՄ-ների գրաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook091/01/index.html?part-005.htm |title=Демократизация издательской деятельности в России |accessdate=2017-07-25 |archive-date=2011-06-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110616145349/http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook091/01/index.html?part-005.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օրենքի գործարկման մասին Գերագույն խորհրդի որոշման մեջ ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդին հանձնարարված էր «ԽՍՀՄ գերագույն խորհուրդ պատրաստել և ներկայացնել օրենքների նախագծեր, որոնք կարգավորում են պետական և այլ գաղտնիքների պաշտպանության», առանձին զանգվածային լրատվական միջոցների հարցերը՝ ներառյալ հեռուստատեսությունը և ռադիոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ruj.ru/pravcenter/law0.html|title=О введении в действие закона СССР «О печати и других средствах массовой информации»|date=12 июня 1990|description=Постановление Верховного Совета СССР|accessdate=2010-08-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/613EDRn9y?url=http://www.ruj.ru/pravcenter/law0.html|archivedate=2011-08-19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

1990 թվականի հուլիսի 9-ին արձակվեց Գլավլիտի հրամանը «Հատուկ պահպանության բաժինների վերացման» մասին, որտեղ հանձնարարվում էր բոլոր գրքերը փոխանցել ընդհանուր ֆոնդեր։

Տպագրության մասին նոր օրենքի ընդունմամբ նախնական գրաքննությունը դարձավ ծառայություն, որը մատուցում էր Գլավլիտը կամավոր և փոխհատուցվող հիմքով&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Комментарии А. А. Захаровой, Е. Д. Канищевой и П. Е. Гольдина.
| заглавие      = Июль
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/nlo/2007/84/iul9.html
| издание       = НЛО
| тип           = журнал
| номер =  84
| место         = М.
| издательство  = 
| год           = 2007}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես պնդում էր [[Անդրեյ Մալգին]]ը, առանց նախնական գրաքննության թերթերն ու ամսագրերն սկսեցին թողարկվել 1990 թվականի օգոստոսի 1-ից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://avmalgin.livejournal.com/1733904.html?thread=37602832#t37602832|title=Без цензуры|author=Мальгин А. В.|date=20 ноября 2009|accessdate=2009-11-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/615tTOJYU?url=http://avmalgin.livejournal.com/1733904.html?thread=37602832#t37602832|archivedate=2011-08-21|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rulife.ru/mode/article/788/|title=Послесловие редактора|author=Мальгин А. В.|date=3 июля 2008|accessdate=2009-11-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/613EG48aP?url=http://www.rulife.ru/mode/article/788/|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

1991 թվականի սկզբին երկրում մթնոլորտի ապակայունացմամբ ուժեղացավ հեռուստատեսության գրաքննությունը։ Հունվարի 4-ին եթեր չհեռարձակվեց «Հայացք» («Взгляд») հանրահայտ ծրագրի հերթական հաղորդումը, որտեղ ծրագրվում էր ցույց տալ Արտաքին գործերի պաշտոնաթող նախարար Էդուարդ Շևարնաձեի հետ հարցազրույցը։ Հաղորդումը մի քանի ամիս եթեր չհեռարձակվեց։

1991 թվականի օգոստոսի 19-ի խռովության ժամանակ [[Արտակարգ դրության պետական կոմիտե]]ի հրամանով արգելվեցին բոլոր թերթերը, բացի կուսակցականներից։ Օգոստոսի 22-ին հրամանը չեղարկվեց։

1991 թվականի ապրիլի 13-ին ԽՍՀՄ մինիստրների կաբինետի որոշմամբ լուծարվեց [[Գլավլիտ]]ը, որի գործառույթները փոխանցվեցին ԽՍՀՄ տեղեկատվության և տպագրության նախարարությանը։ 1991 թվականի մայիսին Գլավլիտի նախկին ղեկավար Վ. Բոլդիրևը ԽՍՀՄ նախագահ Գորբաչովին նամակ ուղարկեց, որտեղ ասվում էր&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Руденский Н.
 |authorlink    = 
 |datepublished = 16 декабря 2000
 |url           = http://www.grani.ru/Society/Media/Freepress/m.2811.html
 |title         = Конец «золотого века» цензуры
 |work          = 
 |publisher     = Грани.ру
 |accessdate    = 25 мая 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EGbIK1?url=http://www.grani.ru/Society/Media/Freepress/m.2811.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Զանգվածային լրատվական միջոցներում հրապարակումների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հրապարակումների մի մասը քարոզչությամբ է զբաղված, որն ուղղված է մեր հասարակությունն ապակայունացնելուն, պետական իշխանությունը թուլացնելուն, միջազգային հակամարտություններ հրահրելուն, ԽՍՀՄ Զինված ուժերին վարկաբեկելուն, այնպիսի նյութեր է հրապարակում, որոնք վիրավորում և զրպարտում են երկրի բարձրաստիճան մարմիններին և քարոզում են գրեթե չքողարկված պոռնոգրաֆիա և բռնություն... Այս տեսակ բացասական գործընթացների վերացման նպատակով անհրաժեշտ է միության արտագերատեսչական մարմնին հանձնարարել վերահսկել Տպագրության և զանգվածային լրատվական այլ միջոցների օրենքի կատարումը։|}}

Սակայն խորհրդային ղեկավարությունը գրաքննությունն ուժեղացնելու ուղղությամբ արդեն ոչ մի միջոց ձեռք չէր առնում։ 1991 թվականի հուլիսի 25-ին ԽՍՀՄ տեղեկատվության և տպագրության նախարարությանը կից ստեղծված «Զանգվածային լրատվական միջոցներում պետական գաղտնիքների պաշտպանության գործակալությունը», 3 ամիս գործունեություն ծավալելուց հետո, լուծարվեց ՌԽՖՍՀ մինիստրների խորհրդի 1991 թվականի հոկտեմբերի 15-ի որոշմամբ և ԽՍՀՄ տեղեկատվության և տպագրության նախարարության 1991 թվականի հոկտեմբերի 24-ի հրամանով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://guides.rusarchives.ru/browse/gbfond.html?bid=203&amp;fund_id=696642 |title=Главное управление по охране государственных тайн в печати при Совете Министров СССР (Главлит) |accessdate=2017-07-25 |archive-date=2015-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402161415/http://guides.rusarchives.ru/browse/gbfond.html?bid=203&amp;fund_id=696642 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այսպիսով, 1991 թվականի հոկտեմբերի 24-ը կարելի է համարել ԽՍՀՄ-ում պետական գրաքննության վերջին օրը։

1991 թվականի դեկտեմբերի 25-ին [[ԽՍՀՄ]]-ը դադարեց գոյություն ունենալ։ ԽՍՀՄ իրավահաջորդ [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]ը 1991 թվականի դեկտեմբերի 27-ին ընդունեց «Զանգվածային լրատվական միջոցների մասին» ՌԴ օրենքը, որն ուղղակիորեն արգելում էր գրաքննությունը&lt;ref&gt;Ст. 3 Закона РФ от 27 декабря 1991 года № 2124-1 «О средствах массовой информации» // Российская газета. - № 32. - 8 февраля 1992 года&lt;/ref&gt;։

== Գրաքննությունը ՀԽՍՀ-ում ==
Խորհրդային կարգերի հաստատման առաջին օրերից [[ՀԽՍՀ]]-ում սահմանվել է պարբերական մամուլի խստագույն գրաքննություն. մամուլը վերածվել է [[ՀԽՍՀ կոմունիստական կուսակցություն|կոմունիստական կուսակցության]] խոսափողի, փակվել են նախկինում տպվող բոլոր թերթերն ու հանդեսները։ Գլխավոր պարբերականներն էին Հայաստանի կոմկուսի կենտկոմի և գավառական ու շրջանային կոմիտեների պաշտոնաթերթերն ու հանդեսները («Կոմունիստ», «Խորհրդային Հայաստան», «Լենինյան ուղիով», «Բանվորական Երևան» և այլն)։ Կուսակցական մամուլից բացի՝ լույս են տեսել նաև երիտասարդական և մանկապատանեկան («Ավանգարդ», «Պիոներ կանչ», «Ծիծեռնակ»), ժողկրթության բնագավառի («Սովետական մանկավարժ», «Սովետական դպրոց»), գրական-մշակութային («Մուրճ», «Նորք», «Նոր ակոս», «Գրական սերունդ», «Գարուն», «Սովետական արվեստ», «Գրական թերթ»), մարզական («Հայաստանի ֆիզկուլտուրնիկ») և երգիծական («Ոզնի») թերթեր ու հանդեսներ&lt;ref name=&quot;դպրոցական&quot;&gt;{{cite book | url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1341 | title=ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ | publisher=Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք II | author=Հայկական Հանրագիտարան Հրատարակչություն | location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։

ՀԽՍՀ-ում գրաքննության էր ենթարկվում նաև դատապարտյալների նամակագրությունը&lt;ref&gt;{{cite book | url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=15 | title=Հայաստանի Հանրապետության ուղղիչ աշխատանքային օրենսգիրք «Հոդված 41. Ազատազրկման վայրերի ռեժիմի հիմնական պահանջները» | author=ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ | year=07.07.1971 | location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։

Խորհրդային տարիներին գրաքննության գործառույթը կատարել է հատուկ այդ նպատակով ստեղծված ՀԽՍՀ կառավարությանն առընթեր Գրականության և հրատարակչությունների գործերով գլխավոր վարչությունը ([[Գլավլիտ]]), որի երաշխավորությամբ միայն կարող էր ԽՍՀՄ-ում, նաև [[ՀԽՍՀ]]-ում գիրք, պարբերական, հոդված և այլն տպագրվել&lt;ref name=&quot;ՀԳԳՀ&quot;&gt;{{Գիրք:ՀԳԳՀ|288-289}}&lt;/ref&gt;։

Հայկական տպագրության խորհրդային շրջանի կարևոր իրադարձություններից էր 1921 թվականին [[Երևան]]ում [[Հայպետհրատ]]ի ստեղծումը, որտեղ հայերեն և այլ լեզուներով հրատարակվել է բազմաբնույթ գրականություն։ Հիմնվել են նաև այլ հրատարակչություններ՝ [[ԵՊՀ]]-ի, [[ՀԽՍՀ ԳԱ]]-ի, «Լույս», «Գիտելիք» ընկերության, Հայկական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրությունը և այլն։ Չնայած այս շրջանում գրքերը ենթարկվել են խիստ գրաքննության, այդուհանդերձ, ստեղծվել է բարձրարժեք տպագիր գրաֆոնդ, տպագրվել են հայ և համաշխարհային (թարգմանաբար) դասականների բազմահատոր ու հատընտիր երկեր, ժամանակակից հեղինակների ստեղծագործություններ, մանկական պատկերազարդ գրքեր, գիտական և գրաքննադատական աշխատություններ, «[[Հայկական սովետական հանրագիտարան]]ը» (13 հատոր), բազմաթիվ այլ արժեքավոր հրատարակություններ՝ մեծ տպաքանակներով&lt;ref name=&quot;դպրոցական&quot;/&gt;։

1960֊1970-ական թվականներին գրական մթնոլորտը փոքր-ինչ մեղմացել է։ [[Հովհաննես Շիրազ]]ը, [[Պարույր Սևակ]]ը, [[Համո Սահյան]]ը, [[Սիլվա Կապուտիկյան]]ը, [[Խաչիկ Դաշտենց]]ը, [[Հրանտ Մաթևոսյան]]ը, [[Մուշեղ Գալշոյան]]ը և ուրիշներ խորհրդային գաղափարական գրաքննության պայմաններում կարողացել են ստեղծել ազգային մտածողությամբ ու հոգեբանությամբ հագեցած գրականություն։ Թեպետ սոցիալիստական ռեալիզմը կաշկանդում էր գրականության զարգացումը, բայց և այնպես խորհրդային տարիներին ստեղծվել են համաշխարհային նշանակության այնպիսի արժեքներ, ինչպիսիք են Ե. Չարենցի, Ա. Բակունցի, Հ. Շիրազի, Պ. Սևակի, Հ. Սահյանի, Հ. Մաթևոսյանի և ուրիշների ստեղծագործությունները&lt;ref name=&quot;դպրոցական&quot;/&gt;։

«Մամուլի ազատության մասին» ՀՀ օրենքով (սեպտեմբերի 30, 2003, հոդված 6) ՀՀ-ում մամուլի և այլ ԶԼՄ-ների գրաքննությունն արգելված է&lt;ref name=&quot;ՀԳԳՀ&quot;/&gt;։

== Դիմադրություն և բողոքներ ==
Գրաքննության դեմ բողոքում էին շատ հայտնի գրողներ, գիտնականներ և հասարակական գործիչներ։ Բողոքներն սկսվեցին գրաքննության ընդունումից գրեթե անմիջապես հետո։ Արդեն 1917 թվականի նոյեմբերի 26-ին «Ռուս գրողների միությունը» թողարկեց հատուկ մեկօրյա «Թերթ-բողոք։ Ի պաշտպանություն տպագրության ազատության»։ Այնտեղ իրենց նյութերն էին հրապարակում [[Զինաիդա Գիպիուս]]ը, [[Եվգենի Զամյատին]]ը, [[Վերա Զասուլիչ]]ը, [[Վլադիմիր Կորոլենկո]]ն, [[Դմիտրի Մերեժկովսկի]]ն, [[Ալեքսանդր Պոտրեսով]]ը, [[Ֆեոդոր Սոլոգուբ]]ը, [[Պիտիրիմ Սորոկին]]ը և այլք&lt;ref name=&quot;k1917&quot;/&gt;։

«Տեղական բյուրոկրատիայի ամենաթողության», «մեծ և փոքր կոմիսարների» դեմ բողոքում էին 1918 թվականի նոյեմբերին Մոսկվայում ընթացող խորհրդային լրագրողների Համամիութենական առաջին համագումարի պատվիրակները&lt;ref name=&quot;k1917&quot;/&gt;։

1923 թվականի նոյեմբերի 8-ին [[Մաքսիմ Գորկի]]ն գրել է [[Վլադիսլավ Խոդասևիչ]]ին&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Сарнов Б. М.
| заглавие      = Зачем мы открываем запасники
| ссылка        = http://www.lib.ru/POLITOLOG/s_specchran.txt
| издание       = «Огонёк»
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1990
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 3
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Բանականությունը շշմեցնող նորություններից կարող եմ հաղորդել, որ... Ռուսաստանում Նադեժդա Կրուպսկայան և ոմն Մ. Սպերանսկի արգելել են ընթերցել Պլատոն, Կանտ, Շոպենհաուեր, Վլադիմիր Սոլովյով, Տեն, Ռյոսկին, Նիցշե, Լև Տոլստոյ, Լեսկով, Յասինսկի և շատ այլ հերետիկոսներ։ Եվ ասվում է. «Կրոնական բաժանմունքը պետք է միայն հակակրոնական գրքեր պարունակի»։ Այս ամենն անեկդոտ չէ, այլ տպագրված է «Զանգվածային ընթերցողներ սպասարկող գրադարաններից հակագեղարվեստական և հակահեղափոխական գրականության հեռացման ցուցում» գրքում... Իմ առաջին տպավորությունն այնպիսին էր, որ սկսեցի դիմում գրել Մոսկվա իմ՝ ռուսական հպատակությունից դուրս գալու մասին։ Ի՞նչ կարող եմ էլ անել, եթե այս վայրագությունը ճշմարիտ լինի։|}}

Հեղափոխական, զորապետ և դիվանագետ [[Ֆեոդոր Ռասկոլնիկով]]ը 1939 թվականի օգոստոսի 17-ին Փարիզի «Նովայա Ռոսիա» ամսագրում հրապարակեց «Բաց նամակ Ստալինին», որտեղ մասնավորապես գրում էր.

{{քաղվածք|Մտավորականությանը երեսպաշտորեն «հողի աղ» անվանելով՝ դուք գրողի, գիտնականի, գեղանկարչի աշխատանքը զրկեցիք ներքին ազատությունից։ Դուք արվեստը սեղմել եք աքցանների մեջ, որից այն խեղդվում է, մարում և ոչնչանում։ Ձեր գրաքննությամբ դաժանորեն երկյուղած և ամեն ինչի համար իրենց գլխով պատասխան տվող խմբագիրների հասկանալի ամոթխածությունը հանգեցրին խորհրդային գրականության ոսկրացմանը և կաթվածին։ Գրողը չի կարողանում տպագրվել, դրամատուրգը չի կարողանում թատրոնի բեմին պիեսներ բեմադրել, քննադատը չի կարողանում պետական կնիքով չամրագրված իր սեփական կարծիքն արտահայտել։|}}

Մի շարք խորհրդային գիտնականներ բացեիբաց իրենց վրդովմունքն էին արտահայտում խորհրդային գրաքննիչների ոչ կոմպետենտ գործողությունների համար.

{{քաղվածք|Դժվար է հաշվել գրաքննության հասցրած վնասը՝ միանգամայն անտաղանդ, տգետ և հավանաբար գիտակցաբար մեր երկրի գիտական աշխատանքին խանգարող։|ակադեմիկոս [[Վլադիմիր Վերնադսկի]]&lt;ref&gt;Дневник 1939 г. // Дружба народов. – 1992. – № 11-12&lt;/ref&gt;}}

{{քաղվածք|Գլավլիտի միջոցառումները, որից ես բողոքում եմ, դժվարացնում են մեր աշխատանքը և բացի այդ էլ վիրավորական են խորհրդային մարդու համար, քանի որ հասկանալի չէ նրանց հետապնդած նպատակը... Եթե սա գիտելիքն արգելելու միջոցով մեր մտքերի և մտադրությունների անբասիրության մասին հոգ տանելն է, ապա սրա մեջ քիչ իմաստ կա... Ըստ երևույթին Գլավլիտի աշխատակիցները քիչ են կարդացել Շչեդրին, այլապես նրանց համար հասկանալի կլիներ արգելքների հանդեպ բյուրոկրատների ունեցած անհեթեթ ձգտումը։|ակադեմիկոս [[Պյոտր Կապիցա]]&lt;ref name=&quot;sovsek&quot;&gt;{{статья
| автор         = Ямской Н.
| заглавие      = «Плейбой» для академика Капицы
| ссылка        = http://www.sovsekretno.ru/magazines/article/51.pdf
| автор издания = 
| издание       = Совершенно секретно
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  =
| год           = июль 2007
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 7/218
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;}}

1967 թվականի մայիսին գրող [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]ն ուղարկեց խորհրդային մտավորականության շրջանում և Արևմուտքում լայն տարածում գտած [[ԽՍՀՄ Գրողների միություն|ԽՍՀՄ գրողների միությանն]] ուղղված «Հանրագումարի նամակը»։ Նամակում մասնավորապես ասվում էր.

{{քաղվածք|Չնախատեսված սահմանադրությունը և այդ պատճառով էլ անօրինական, ոչ մի տեղ հրապարակայնորեն չանվանված, Գլավլիտի անվան տակ մթագնած գրաքննությունը ճնշում է մեր գեղարվեստական գրականությանը և թույլ է տալիս գրականական առումով անգրագետ մարդկանց ամենաթողությունը գրողների վրա։ Միջնադարի վերապրուկները, գրաքննությունը իրենց Մաթուսաղայի ժամկետներն են քաշեքաշ հասցնում 21-րդ դար։ Փտած նա ձգտում է իրեն վերագրել չփտած ժամանակի մասը՝ արժանի գրքերը վերցնել ոչ արժանիներից։|[[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]&lt;ref name=&quot;latynina&quot;/&gt;}}

1975 թվականի դեկտեմբերի 10-ին [[Ելենա Բոներ]]ը [[Օսլո]]յում կարդաց ակադեմիկոս [[Անդրեյ Սախարով]]ի [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Նոբելյան դասախոսության]] տեքստը, որտեղ նա այլ բաների հետ մեկտեղ պահանջում էր «խղճի ազատություն, իրազեկ հասարակական կարծիքի գոյություն, կրթական համակարգում պլյուրալիզմ, տպագրության ազատություն և տեղեկատվական աղբյուրների հասանելիություն»&lt;ref&gt;[http://www.yabloko.ru/Themes/History/sakharov_nobel_lec.html А. Д. Сахаров Нобелевская лекция «Мир. Прогресс. Права человека»]&lt;/ref&gt;։

Գրաքննության դեմ հրապարակայնորեն բողոքում էին նաև [[Միխայիլ Բուլգակով]]ը&lt;ref name=&quot;part2&quot;/&gt;, [[Միխայիլ Զոշչենկո]]ն, [[Վլադիմիր Վոյնովիչ]]ը, [[Կոնստանտին Սիմոնով]]ը&lt;ref name=&quot;russ.ru&quot;/&gt; [[Ալեքսանդր Տվարդովսկի]]ն&lt;ref name=&quot;sovsek&quot;/&gt;, [[Կորնեյ Չուկովսկի]]ն, [[Կոնստանտին Ֆեդին]]ը, [[Վիկտոր Շկլովսկի]]ն, [[Իլյա Էրենբուրգ]]ը և շատ ուրիշներ&lt;ref name=&quot;chekist&quot;/&gt;։

Որոշ գրաքննական սահմանափակումների դեմ իրենց բողոքն էին հայտնում նաև որոշ գրաքննիչներ։ Մասնավորապես, Գլավլիտի 3-րդ բաժնի պետ Վլադիմիր Սիմանկովը պատմեց, թե ինչպես գրաքննության շնորհիվ արտասահմանյան վերլուծաբանները «գտան» [[Միջին Ասիա]]յում [[ԽՍՀՄ]]-ի պաշտպանական ձեռնարկությունները&lt;ref name=&quot;simankov&quot;/&gt;։

=== Գրաքննությունը և տարագրությունը ===
Գրաքննությունը հաճախ էր հանգեցնում նրան, որ ստեղծագործական մասնագիտություն ունեցող տաղանդավոր մարդիկ չէին կարողանում ԽՍՀՄ-ում լիովին գործի դնել իրենց ընդունակությունները։

Մի շարք հայտնի գրողներ (օրինակ՝ [[Եվգենի Զամյատին]], [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]], [[Վիկտոր Նեկրասով]], [[Վլադիմիր Վոյնովիչ]], [[Սերգեյ Դովլաթով]], [[Անդրեյ Սինյավսկի]], [[Անատոլի Գլադիլին]]), պոետներ ([[Իոսիֆ Բրոդսկի]], [[Յուզ Ալեշկովսկի]] և [[Ալեքսանդր Գալիչ]]), նկարիչներ&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Толстой А. В.
 |datepublished = 2002
 |url           = http://nature.web.ru/db/msg.html?mid=1187419
 |title         = Русская художественная эмиграция в Европе. XX век
 |work          = 
 |publisher     = Научная сеть
 |accessdate    = 30 марта 2009
 |description   = Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора искусствоведения
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EJJaOw?url=http://nature.web.ru/db/msg.html?mid=1187419
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt; ([[Կոնստանտին Կորովին]], [[Ալեքսանդր Բենուա]], [[Միխայիլ Շեմյակին (նկարիչ)|Միխայիլ Շեմյակին]]), երգիչ [[Ֆեոդոր Շալյապին]]ը և մշակութային շատ այլ գործիչներ ստիպված էին գաղթել կամ աքսորվում էին երկրից։

Նմանատիպ խնդիր կար նաև գիտնականների՝ հատկապես հումանիտար գիտությամբ զբաղվողների շրջանում։ Պետական քաղաքական բաժնի որոշմամբ արտասահման աքսորվածների թվում էին սոցիոլոգ [[Պիտիրիմ Սորոկին]]ը, փիլիսոփաներ [[Իվան Իլյին]]ը, [[Նիկոլայ Բերդյաև]]ը և [[Սեմյոն Ֆրանկ]]ը, պատմաբաններ [[Ալեքսանդր Կիզեվետեր]]ը և [[Սերգեյ Մելգունով]]ը, գաղթած սոցիոլոգ [[Գեորգի Գուրվիչ]]ը, փիլիսոփա [[Վասիլի Զենկովսկի]]ն, պատմաբան [[Սեմյոն Դուբնով]]ը և շատ ուրիշներ&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = http://www.ihst.ru/projects/sohist/emigration.htm
 |title       = Эмиграция
 |work        = 
 |publisher   = Институт истории естествознания и техники имени Вавилова
 |accessdate  = 30 марта 2009
 |description = сборник статей
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/613EKEMtR?url=http://www.ihst.ru/projects/sohist/emigration.htm
 |archivedate = 2011-08-19
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։

== Գրաքննական սահմանափակումների շրջանցում ==
[[Պատկեր:C22693-gorbanevskaya02.jpg|200px|thumb|right|Նատալյա Գորբանևսկայա՝ ԽՍՀՄ առաջին սամիզդատ տեղեկագրի՝ «Ընթացիկ իրադարձությունների քրոնիկոն»-ի հիմնադիր]]
Գրաքննությունը շրջանցելու մեթոդներից էին [[այլաբանություն]]ները ([[Եզոպոսյան լեզու]]), [[սամիզդատ]]ը, [[մաքսանենգություն]]ը, արտասահմանում հրատարակվելը («[[տամիզդատ]]») և այլ միջոցները։

Օրինակ՝ 1967-1982 թվականներին [[Օդեսա]]յում գործում էր չգրաքննված գրականության և սամիզդատի ընդհատակյա գրադարան, որից օգտվում էր շուրջ 2000 ընթերցող&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Игрунов В. В.
 |datepublished = август 2005
 |url           = http://www.igrunov.ru/cv/odessa/dissident_od/samizdat/1123138219.html#_ftnref2
 |title         = Одесская библиотека самиздата: 1967-1982
 |work          = Curriculum vitae
 |publisher     = 
 |accessdate    = 30 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/615tVTzfu?url=http://www.igrunov.ru/cv/odessa/dissident_od/samizdat/1123138219.html#_ftnref2
 |archivedate   = 2011-08-21
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

Քաղաքական գրաքննության դեմ ակտիվ պայքարողներից էին խորհրդային [[այլադավան]]ները։ Տեղեկատվության տարածման հիմնական մեթոդը սամիզդատն էր։ Այլադավանական շարժման մի մասն զբաղված էր իրավապաշտպանությամբ՝ քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների, այդ թվում՝ տեղեկության ստացման և տարածման իրավունքի պաշտպանությամբ։ ԽՍՀՄ առաջին չգրաքննված իրավապաշտպանական տեղեկատվական «[[Ընթացիկ իրադարձությունների քրոնիկոն]]» տեղեկագիրը 15 տարի՝ 1968 թվականի ապրիլի 30-ից 1983 թվականի նոյեմբերի 17-ը տարածվեց սամիզդատում։ Նմանատիպ գործունեությամբ էին զբաղված [[Մոսկվայի Հելսինկյան խումբ]]ը, [[Աշխատավորների ազատ միջմասնագիտական միավորում]]ը և այլ կազմակերպություններ։

Հայտնի են նաև գրական խաբեությունների մի շարք դեպքեր, երբ հեղինակները հորինում էին իբր թարգմանական աղբյուր։ Մասնավորապես, պոետ [[Վլադիմիր Լիֆշից]]ը հորինեց ինչ-որ անգլիացի պոետ Ջեյմս Քլիֆորդի, որն իբր մահացել էր 1944 թվականին Արևմտյան ռազմաճակատում, ումից կատարած թարգմանություններն էր տպագրում. թեև դրանք իր սեփական բանաստեղծություններն էին։ Այդպես վարվեց նաև պոետ [[Ալեքսանդր Գիտովիչ]]ը, որը հորինեց «ֆրանսիացի» պոետի անուն և սկսեց իր ստեղծագործությունները տպագրել այդ անվան տակ։ [[Բուլատ Օկուջավա]]ն իր լավագույն բանաստեղծություններից մեկն անվանեց «Ֆրանսուա Վիյոնի աղոթքը», քանի որ համոզված էր, որ այլ ձևով չի կարող անցնել գրաքննությունը&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Прищепа В. П.
|часть          = Потери и приобретения
|заглавие       = Российского Отечества поэт (Е. А. Евтушенко: 1965-1995 гг.)
|ссылка         = http://www.russofile.ru/articles/article_134.php#G15
|ответственный  = Редактор Л. Н. Макарова
|издание        = 
|место          = Абакан
|издательство   = Издательство Хакасского государственного университета им. Н. Ф. Катанова
|год            = 1996
|страницы       = 
|страниц        = 344
|серия          = 
|isbn           = 5-7810-0019-4
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։

Գրաքննության շրջանցման մեկ այլ մեթոդ էր այսպես կոչված «շան մեթոդը»։ Այն կայանում էր նրանում, որ ստեղծագործության մեջ ներառվի ակնհայտ անհեթեթ և գրաքննության ուշադրությունը գրավող վառ դրվագ, որի արդյունքում գրաքննությունը չէր նկատում մանր նրբերանգները։ Մասնավորապես, այս ձևով գրաքննական ուղղումներից հնարավոր եղավ փրկել «[[Ադամանդե ձեռքը]]» ֆիլմը, որտեղ ռեժիսոր [[Լեոնիդ Գայդայ]]ը հատուկ ֆիլմի վերջում միջուկային պայթյուն նկարեց&lt;ref name=ngru1&gt;{{статья
| автор         = Савицкая Н., Лепешкова С.
| заглавие      = Ядерный взрыв в «Бриллиантовой руке»
| ссылка        = http://www.ng.ru/saturday/2003-01-31/13_gayday.html
| издание       = НГ-Антракт. Приложение к Независимой газете
| место         = М.
| издательство = Редакция «Независимой газеты»
| год = 31 января 2003
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| issn =
}}&lt;/ref&gt;։ [[Պետկինո]]յի կոմիտեն սարսափ ապրեց և պահանջեց հեռացնել պայթյունը։ Ձևի համար դիմադրելով՝ Գայդայը հեռացրեց պայթյունը, իսկ ֆիլմը մնաց «չփչացված» գրաքննությամբ, ինչի հույսն էր ուներ Գայդայը&lt;ref&gt;[http://versia.ru/articles/2008/sep/29/briliantovaya_ruka_ubiley Бриллиант чистой руки]&lt;/ref&gt;։

Կինոյում գրաքննական արգելքների հաղթահարման ևս մեկ տարբերակի մասին պատմեց «[[Պետրովի և Վասեչկինի արկածները]]» մանկական երաժշտական ֆիլմի ռեժիսոր [[Վլադիմիր Ալենիկով]]ը։ 1983 թվականին բոլոր կառույցների մերժումից հետո նա կարողացավ ֆիլմի դիտմանը հրավիրել [[ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ի գլխավոր քարտուղար [[Յուրի Անդրոպով]]ի դստերը՝ Իրինային, որը «[[Մուզիկալնայա ժիզն]]» ամսագրի գլխավոր խմբագրի տեղակալն էր։ Սպասվելիք դիտման մասին նորությունը բավական էր, որպեսզի Պետհեռռադիոյի ղեկավարությունը ֆիլմն անմիջապես ներառի Կենտրոնական հեռուստաընկերության ծրագրի մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://alenikov.ru/index.php?page=pravila_igri|title=Правила игры|author=Алеников В. М.|date=1995-1996|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/613ELqI97?url=http://alenikov.ru/index.php?page=pravila_igri|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

1978 թվականի վերջին սամիզդատում հայտնվեց «[[Մետրոպոլ (ալմանախ)|Մետրոպոլ]]» գրական ալմանախը՝ հեղինակների և կազմողների անունների ցանկով, որոնց թվում էին այնպիսի հայտնի գրողներ, ինչպիսիք են [[Վասիլի Ակսյոնով]]ը, [[Անդրեյ Բիտով]]ը, [[Վիկտոր Երոֆեև]]ը, [[Ֆազիլ Իսկանդեր]]ը, [[Եվգենի Պոպով]]ը, [[Բելլա Ախմադուլինա]]ն, [[Վլադիմիր Վիսոցկի]]ն, [[Սեմյոն Լիպկին]]ը, [[Անդրեյ Վոզնեսենսկի]]ն։ Լյուդմիլա Ալեքսեևայի խոսքերով սա «գրող պրոֆեսիոնալների կողմից ստեղծագործության ազատությանը հասնելու համար գրաքննության շրջանցման» առաջին այսպիսի զանգվածային դեպքն էր։ Հեղինակներն ու կազմողները հետապնդվում էին, մասնավորապես, Վ. Երոֆեևին և Ե. Պոպովին հեռացրին Գրողների միությունից&lt;ref&gt;{{Книга|автор = Алексеева Л. М.: История инакомыслия в СССР|глава = Хельсинкский период (1976-1981 гг.)|страницы=285-286}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.museum.ru/C5368|title=Литературный альманах «Метрополь»|publisher=Музей и общественный центр «Мир, прогресс, права человека» имени Андрея Сахарова|accessdate=2013-09-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6JepvoJyO?url=http://www.museum.ru/C5368|archivedate=2013-09-15|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Տեղեկատվության տարածման կարևոր և զանգվածային չգրաքննվող միջոցներն [[անեկդոտ]]ներն էին։ Այս ֆոլկլորային ձևի միջոցով մարդիկ հաճախ էին իրենց քննադատական վերաբերմունքն արտահայտում իշխանության և կոմունիստական գաղափարախոսության նկատմամբ։ Քաղաքական անեկդոտները հատուկ տարածում գտան 1960-1970-ական թվականներին։ 1980-ական թվականների սկզբին լավ անեկդոտը երեք օրվա ընթացքում տարածվում էր [[Մոսկվա]]յից մինչև [[Վլադիվոստոկ]]&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Ольшанский Д. В.
|часть          = Глава 12. Прикладные проблемы политической психологии. Политический анекдот
|заглавие       = Основы политической психологии
|ссылка         =
|ответственный  = 
|издание        = Учебное пособие для вузов
|место          = Екатеринбург
|издательство   = Деловая книга
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 496
|серия          = 
|isbn           = 5-88687-098-9
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանությունները հետապնդում էին անեկդոտների տարածողներին, այդ թվում՝ քրեական կարգով&lt;ref&gt;''Блинушов А'' [http://www.hro.org/node/139 Новые дела «анекдотчиков»?]&lt;/ref&gt;։

Բնակչության շրջանում մեծ թվով կենցաղային մագնիտոֆոնների ի հայտ գալով, գրաքննությունը շրջանցելով՝ սկսեցին տարածվել (կրիչների վրա ազատ պատճենվել) ռոք երաժշտություն և հեղինակային երգեր, իսկ տեսամագնիտոֆոնների ի հայտ գալով՝ մաքսանենգությամբ բերված չգրաքննված արտասահմանյան ֆիլմեր։

Խորհրդային առաջին ռոք երաժիշտը, որը բացեիբաց արհամարհում էր գրաքննական կանոնները, [[Միխայիլ Բորզիկին]]ն էր («[[Տելեվիզոր]]» խումբ), որը 1986 թվականի համերգին կատարեց «Мы идём» և «Выйти из-под контроля» երգերը։ Դրանից հետո խմբին կես տարի արգելեցին ելույթ ունենալ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.b2club.ru/performances/23-10-2008/ |title=«Телевизор» |accessdate=2017-07-26 |archive-date=2009-05-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090510022232/http://www.b2club.ru/performances/23-10-2008/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.peoples.ru/art/music/rock/televizor/ Телевизор] на Peoples.ru&lt;/ref&gt;։

== Ազդեցությունը մշակույթի և գիտության վրա ==
Պատմական գիտությունների դոկտոր [[Տատյանա Գորյաևա]]ն գրում է, որ «խորհրդային գրաքննությունը միշտ գնահատվում էր որպես տոտալիտար իշխանության չափազանց հետադիմական դրսևորում»{{sfn|Горяева|2009|с=7}}։

[[Վլադիմիր Վոյնովիչ]]ը ենթադրում էր, որ քաղաքական գրաքննությունը, եթե այն ընդունվել է գրողի կողմից, ավարտվում էր «անձի և տաղանդի դեգրադացմամբ»։ Նա օրինակ էր բերում [[Ալեքսեյ Տոլստոյ]]ին, [[Ա. Ֆադեև (գրող)|Ֆադեևին]] և [[Շոլոխով-Մ.|Շոլոխով]]ին։ Ըստ նրա՝ գրաքննությունը խթանում էր քիչ տաղանդավոր, սակայն [[ԽՄԿԿ]] քաղաքականությունը քարոզել ցանկացող և կարողացող գրականագետների հրատարակությունները, իսկ տաղանդավոր գրողները, որոնք չէին համաձայնվում գրաքննական սահմանափակումներին ենթարկվել, հետապնդվում էին իշխանությունների կողմից։ Այսպիսով, Վոյնովիչը գրաքննության ազդեցությունը ԽՍՀՄ մշակույթի վրա միանշանակ բացասական երևույթ էր համարում&lt;ref name=&quot;vv&quot;/&gt;։ Վոյնովիչը միայնակ չէր գրաքննության ազդեցության իր գնահատականի մեջ. նույն հայացքներն ունեին կինոռեժիսոր [[Էլդար Ռյազանով]]ը&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Гречанинова М.
 |datepublished = 24 октября 2007
 |url           = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/talking_point/newsid_7056000/7056780.stm
 |title         = Эльдар Рязанов: о цензуре, «большом пу-пу» и душе
 |publisher     = Русская служба Би-би-си
 |accessdate    = 2 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EMYTtL?url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/talking_point/newsid_7056000/7056780.stm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt; և գրող [[Վիտալի Կորոտիչ]]ը&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Коротич В. А.
 |datepublished = 28 сентября 2004
 |url           = http://www.bulvar.com.ua/arch/2004/466-39/41651148747d2/
 |title         = Верхний слой
 |publisher     = Бульвар
 |accessdate    = 4 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ENWNom?url=http://www.bulvar.com.ua/arch/2004/466-39/41651148747d2/
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև շատ այլ մշակութային գործիչներ&lt;ref name=&quot;milch&quot;&gt;{{cite web
 |author        = Мильчин К.
 |datepublished = 6 декабря 2002
 |url           = http://old.russ.ru/krug/kniga/20021206.html
 |title         = Что наша жизнь?.. Цензура
 |publisher     = Русский журнал
 |accessdate    = 26 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EOVH6G?url=http://old.russ.ru/krug/kniga/20021206.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Мельникова Ж.
 |datepublished = октябрь 2002
 |url           = http://magazines.russ.ru/znamia/2002/10/melnik-pr.html
 |title         = Красный карандаш террора
 |publisher     = Знамя
 |accessdate    = 26 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ERlQ4R?url=http://magazines.russ.ru/znamia/2002/10/melnik-pr.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Раппопорт А.
| заглавие      = Александр Гельман: Я старый человек и молодой поэт
| ссылка        = http://www.lechaim.ru/ARHIV/198/lkl.htm
| издание       = Лехаим
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = октябрь 2008
| номер         = 10 (198)
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Հարկ է նշել, որ գաղափարական գրաքննության էր ենթարկվում նաև ռուսական դասական գրականությունը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = Русская классика XIX века под советской цензурой (по материалам секретных архивов Главлита 30-х годов)
| ссылка        = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/blium/?id=609
| издание       = Новое литературное обозрение
| тип           = 
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1998
| номер         = 2
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

[[Կորնեյ Չուկովսկի]]ն ասում էր&lt;ref name=&quot;chekist&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.alexanderyakovlev.org/almanah/inside/almanah-doc/58110/58298 |title=Информация наркома государственной безопасности СССР В. Н. Меркулова секретарю ЦК ВКП(б) А. А. Жданову о политических настроениях и высказываниях писателей |accessdate=2017-07-27 |archive-date=2009-05-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090510024133/http://www.alexanderyakovlev.org/almanah/inside/almanah-doc/58110/58298 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|...Բռնապետական իշխանության պայմաններում ռուսական գրականությունը մարեց և գրեթե մահացավ... Ներկայիս տպագրության կախվածությունը հանգեցրել է տաղանդների լռությանը և հարմարվողների ճիչին՝ ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհի առաջ մեր գրական գործունեության խայտառակությանը։|}}

Ռուս գրողների մի շարք ստեղծագործություններ տասնամյակներ շարունակ չէին կարողանում հասնել խորհրդային ընթերցողին՝ օրինակ, 1928 թվականին [[Բեռլին]]ում տպագրված [[Անատոլի Մարիենգոֆ]]ի «Լկտիները» վեպը ԽՍՀՄ-ում հրատարակվեց միայն 1988 թվականին։

Նկարագրելով մի շարք աբսուրդ գրաքննական արգելքներ՝ Ա. Կուստովան հետևյալ եզրակացությանն է հանգում&lt;ref&gt;{{статья|автор=Кустова А. В.|заглавие=Советская цензура детской литературы на примере произведений К. И. Чуковского|издание=Вестник Московского университета печати|год=2005|номер=8|ссылка=http://www.chukfamily.ru/Kornei/Biblio/kustova.htm}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Այդ տարիներին գրաքննությունը հաճախ բծախնդիր կերպով քննում էր այն տեքստերը, որոնք ընդհանրապես նպատակ չունեին խարխլել հիմքերը։ Բայց բանն էլ հենց դրանում է, որ տոտալիտար գրաքննությունը չի տարբերակում գլխավորը երկրորդականից, էականը քիչ կարևորից։ Նրա գրաքննական կշեռքին նույնն էր և՛ իսկապես քրեական «հակախորհրդային» տեքստը, և՛ վրիպակը խաչբառում և՛ թարգմանության ժամանակ խոսքի ծիծաղաշարժ դարձվածքը։ Նրա գլխավոր խնդիրը բոլոր գրողներին վախեցնելն էր, համատարած վախի ծնումը, գրող կոնֆորմիստների դաստիարակումը և իշխանությանը ոչ պիտանի հեղինակների մեկուսացումը։|}}

Խորհրդային հասարակությունում գրաքննության դերի շուրջ նաև այլ հայացքներ կան։ Օրինակ՝ [[Իոսիֆ Բրոդսկի]]ն համարում էր, որ գրաքննական արգելքները խթանում էին ստեղծագործությունը և զարգացնում տաղանդը&lt;ref name=&quot;latynina&quot;/&gt;. այսպես էր մտածում նաև պոետ և գրականագետ [[Լև Լոսև]]ը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Лосев Л. В.
| заглавие      = Я чувствую Бродского обворованным
| ссылка        = http://www.ogoniok.com/5070/27/
| издание       = Огонёк
| тип           = 
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2008
| номер         = 44
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |authorlink    = 
 |datepublished = 7 августа 2008
 |url           = http://magazines.russ.ru/nz/2008/3/kr16.html
 |title         = «В быту профессор красноречия…»
 |work          = 
 |publisher     = «Неприкосновенный запас»
 |accessdate    = 19 апреля 2009
 |description   = Беседа Томаса Венцлова и Льва Лосева
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ESLRMc?url=http://magazines.russ.ru/nz/2008/3/kr16.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։ Նույն կարծիքին էր նաև արձակագիր և դրամատուրգ [[Յուրի Մամլեև]]ը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Мамлеев Ю. В.
| заглавие      = Тем, кто имеет мощную духовную индивидуальность, открыто всё
| ссылка        = http://www.bigbook.ru/articles/detail.php?ID=5046
| издание       = Аргументы и факты
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2008
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;, դերասան [[Դոնատաս Բանիոնիս]]ը&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Шигарева Ю.
 |datepublished = 
 |url           = http://www.peoples.ru/art/cinema/actor/banionis/history.html
 |title         = Донатас Банионис сделал Путина разведчиком
 |publisher     = 
 |accessdate    = 4 апреля 2009
 |description   = интервью
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ET6lqW?url=http://www.peoples.ru/art/cinema/actor/banionis/history.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt; և այլք&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Гусев Ю.
| заглавие      = Время Андрея Балконского
| ссылка        = http://www.zavtra.ru/cgi//veil//data/zavtra/97/180/6all.html
| издание       = Завтра
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1997
| номер         = 180
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tortev&quot;/&gt;։ Գրաքննությունը շրջանցելու համար գեղարվեստական ձևի վարպետորեն տիրապետումն իր հետևանքներն ունեին ոչ միայն գրողների, այլև ընթերցողների համար՝ այսպիսի յուրօրինակ ձևով նպաստելով լսարանի մշակութային զարգացմանը&lt;ref&gt;{{книга|автор=Петр Г. Дейниченко|заглавие=Россия : полный энциклопедический иллюстрированный справочник|издательство=ОЛМА|год=202|страницы=367|страниц=415|isbn=5-224-03742-5}}&lt;/ref&gt;։

[[Միխայիլ Դելյագին]]ը համարում է, որ հենց խորհրդային գրաքննությունը, որը ձգտում էր «պարզ վրեժ լուծել դասակարգին օտար կերպար» [[Օստապ Բենդեր]]ից, ազդեց, որ [[Իլֆ և Պետրով|Իլֆը և Պետրով]]ը փոխեցին իրենց «[[Ոսկե հորթը]]» վեպի վերջաբանը, և արդյունքը «հրաշալի էր»&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Делягин М. Г.
 |datepublished = 2 апреля 2008
 |url           = http://ej.ru/?a=note&amp;id=7944
 |title         = «…А ещё просил казак правды для народа…» О пользе цензуры
 |publisher     = Ежедневный журнал
 |accessdate    = 19 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613ETlxBk?url=http://ej.ru/?a=note
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։ Երբեմն գրաքննությունն ամբողջովին նոր ստեղծագործություն էր ծնում՝ այսպիսով, ըստ [[Օլեգ Արոնսոն]]ի՝ [[Ֆրից Լանգ]]ի «Դոկտոր Մաբուզե խաղացողը» հայտնի ֆիլմը վերամոնտաժած [[Սերգեյ Էյզենշտեյն]]ն այն վերածեց «հեղափոխական քարոզի»&lt;ref name=&quot;aronson&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Сергей Эйзенштейн, Эсфирь Шуб. Позолоченная гниль. Кинопьеса в 6-ти частях. «Киноведческие записки» № 58, 2002&lt;/ref&gt;։

Տարածված է նաև այլ կարծիք՝ այն է՝ գրաքննությունը զսպում էր անքաղաքավարության, ամենաթողության, խոսքի ազատության չարահաշման և ստի երևույթները։ Այսպիսի տեսակետ ունեն օրինակ քաղաքագետ [[Անդրեյ Սավելև]]ը և պատմաբան [[Գեորգի Կումանյով]]ը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Юшин Е.
| заглавие      = Культура и бескультурье
| ссылка        = http://www.zavtra.ru/denlit/143/21.html
| издание       = Завтра
| тип           = газета
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1995
| номер         = 143
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Савельев А.
| заглавие      = Проклятие сквернословию и похвала цензуре
| ссылка        = http://web.archive.org/web/20080525140729/http://www.russia-today.ru/archive/no_21/21_media_1.htm
| издание       = Российская Федерация сегодня
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2000
| номер         = 21
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Куманев Г.
| заглавие      = Цензура позволяла устанавливать контроль над враньём
| ссылка        = http://www.belgazeta.by/20040705.26/340070752/
| издание       = Белорусская газета
| тип           = 
| место         = Минск
| издательство  =
| год           = 2004
| номер         = 26
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Ռեժիսոր [[Ստանիսլավ Գովորուխին]]ը, նշելով գրաքննության բացասական դերը, ասում է նաև, որ «հենց գրաքննության՝ նախ և առաջ բարոյական գրաքննության օրոք ստեղծվեց իսկական արվեստը, իսկական գրականությունը»&lt;ref&gt;{{статья
| автор = С. Говорухин.
| заглавие = Без нравственной цензуры человек несвободен
| ссылка = http://www.nvspb.ru/tops/bez-nravstvennoy-cenzury-chelovek-nesvoboden-41670
| издание = Невское время
| тип =
| место =
| издательство =
| год = 2010
| номер =
| страницы =
| isbn =
}}&lt;/ref&gt;։

Գրող [[Ֆազիլ Իսկանդեր]]ը համարում է, որ «խորհրդային ժամանակներում գոյություն ունեցող գրաքննությունը 90 տոկոսով կազմված էր քաղաքական սահմանափակումներից, սակայն մնացած 10 տոկոսը հեռացնում էր գռեհկությունն ու կոպտությունը»&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|часть          = XX–XXI вв. Цензурный режим в России периода глобализации информационных процессов
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book79ef.html?chapter_num=44&amp;bid=79
|место          = М.
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страницы       = 
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = }}&lt;/ref&gt;։

Կա նաև տարածված կարծիք, որ միայն հեռուստագրաքննության չեղարկումից հետո կինոյում և հեռուստաէկրանին ցուցադրվող բռնությունը զանգվածային դարձավ&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Жабский М., Коробицын В.
| заглавие      = Свобода и ответственность в телевещании
| автор издания = 
| издание       = Высшее образование в России
| тип           = Сборник
| место         = М.
| издательство  =
| год           = 2002
| страницы      = 61-66
| isbn          =}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն [[մանկավարժական գիտությունների դոկտոր]] [[Ալեքսանդր Ֆեոդորով]]ը նշում է, որ «1920-50-ական թվականներին կինոդահլիճներում, իսկ 1960-80-ական թվականներին կինո/հեռուստաէկրաններին ցուցադրվում էին շատ հայրենական ֆիլմեր, որոնք գովերգում և քարոզում էին այսպես կոչված «հեղափոխական բռնություն», «հեղափոխական ահաբեկում», «դասակարգային պայքարից», «պրոլետարիատի բռնապետությունից», քաղաքացիական պատերազմից ծնվածների և այլն»&lt;ref name=&quot;fed&quot;/&gt;։ Ինչպես գրում է կինոգետ [[Օլեգ Կովալով]]ը, «ավելի դաժան և նատուրալիստական կինեմատոգրաֆ, քան խորհրդայինն է, 1920-ական թվականներին աշխարհում իսկապես ուղղակի չկար. «բուրժուական գրաքննությունը» էկրաններին թույլ չէր տա այն վայրագությունների նույնիսկ մեկ հարյուրերորդ մասը, ինչը որ ցուցադրում էին հեղափոխության մասին հայրենական կինոժապավենները»&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Ковалов О. А.
 |datepublished = июль 2003
 |url           = http://www.kinoart.ru/magazine/07-2003/now/brokeworld/
 |title         = Весь мир насилья мы разрушим
 |publisher     = Искусство кино, № 7/2003
 |accessdate    = 11 марта 2011
 |description   = реплика в дискуссии
 |archive-date  = 2009-05-09
 |archive-url   = https://web.archive.org/web/20090509194828/http://www.kinoart.ru/magazine/07-2003/now/brokeworld/
 |dead-url      = 
}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Russia Permit 1991.jpg|thumb|250px|Ձեռագիրը [[ԽՍՀՄ]]-ից դուրս տանելու թույլտվություն։ Գիտնականներին անհրաժեշտ էր ձեռք բերել այս փաստաթուղթը նույնիսկ իրենց սեփական ձեռագրերի համար։]]
Գաղափարական գրաքննությունը լուրջ վնաս հասցրեց ԽՍՀՄ-ում հումանիտար գիտությունների զարգացմանը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Фирсов Б. М.
| заглавие      = Воспроизводство научной элиты
| ссылка = http://www.nir.ru/sj/sj/1firsov.htm
| издание       = Социологический журнал
| место         = М.
| издательство  =Институт социологии РАН
| год           = 1998
| номер= 1/2
| страницы      = 5-14
| issn          =1684-1581}}&lt;/ref&gt;։ Ցանկացած գիտական հետազոտություն, որը չէր համապատասխանում [[մարքսիզմ-լենինիզմ]]ի գաղափարախոսությանը, փաստացի արգելված էր։ Ընթացիկ քաղաքականությունից ցանկացած շեղում՝ նույնիսկ ընդհանուր կոմունիստական գաղափարախոսության շրջանակներում, ենթարկվում էին [[օստրակիզմ]]ի և բռնաճնշումների&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Новиков К.
| заглавие      = Требуется утвердить один авторитет во всех областях
| ссылка        = http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=757011
| издание       = Коммерсантъ-власть
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2007
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 13 (717)
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ Հայտնի գրականագետ [[Յուրի Լոտման]]ը պատմում էր, որ 1984 թվականին [[Տարտուի համալսարան]]ի «Գիտնականների գրառումներ»-ի 645-րդ համարի ամբողջ տպաքանակը ոչնչացվեց՝ [[Գումիլյով Լև|Գումիլյով]]ի և [[Բերդյաև Նիկոլայ|Բերդյաևի]] անունները հիշատակելու համար&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Киселёва Л.
 |datepublished = 
 |url           = http://www.ut.ee/FLVE/ruslit/kpik.html
 |title         = «Кафедра принадлежит истории культуры»
 |work          = 
 |publisher     = Кафедра русской литературы Тартуского университета
 |accessdate    = 31 марта 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EVb9oe?url=http://www.ut.ee/FLVE/ruslit/kpik.html
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}&lt;/ref&gt;։ Նույնիսկ [[կոմունիզմ]]ի համահիմնադիր [[Կառլ Մարքս]]ի ստեղծագործությունները գրաքննվեցին։ Այսպես, Կ. Մարքսի և [[Ֆ. Էնգելս]]ի լիակատար ժողովածուում չկար Մարքսի «Դիվանագիտության պատմությունը 18-րդ դարում» աշխատությունը. այն տպագրեցին միայն «ձնհալի» ժամանակ՝ 1960-ական թվականներին։ Ակադեմիկոս [[Յուրի Աֆանասև]]ի խոսքերով դա պատահեց այն պատճառով, որ «նա ներխուժեց մեր յուօրինակության սուրբ սրբոց. խոսեց Ռուսիայում իշխանական իշխանության կասկածելի բարոյականության և խղճուկ բնույթի մասին, հայտնեց իր կարծիքը Մոսկվայի վեհացման պատճառների մասին»&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Афанасьев Ю. Н.
| заглавие      = Нацизм в борьбе с нацизмом
| ссылка        = http://www.novayagazeta.ru/data/2009/055/12.html
| издание       = Новая газета
| место         = М.
| издательство  = 
| год           = 27 мая 2009
| выпуск        = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

Ակադեմիկոս [[Դմիտրի Լիխաչյով]]ը գրել է&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Лихачёв Д. С.
| заглавие      = Предисловие
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/books/os/5-6.htm
| автор издания = 
| издание       = Репрессированная наука
| тип           = Сборник
| место         = 
| издательство  = Наука
| год           = 1991
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 5-6
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;.

{{քաղվածք|Գիտության առաջընթացը դիտարկվում էր որպես դաժան պատիժ նրանց, ովքեր համաձայն չէին միակ, սկզբնապես ճշմարիտ ուղղության հետ։ Գիտական բանավեճի փոխարեն մերկացումներ էին, դիմակազերծումներ, գիտությամբ զբաղվելու արգելքներ, իսկ բազում դեպքերում՝ ձերբակալություններ, աքսորներ, պատժաչափեր, ոչնչացում։ Ոչնչացվում էին ոչ միայն ինստիտուտները, լաբորատորիաները, գիտնականները, գիտական դպրոցները, այլև գրքերը, ձեռագրերը, փորձերի տվյալները։|}}

Բնագիտության մեջ գրաքննության խնդիրն այդքան էլ ուժեղ չէր արտահայտված, սակայն մի շարք բնագավառներում (օրինակ՝ [[գենետիկա]]յում և [[կիբեռնետիկա]]յում) այն երկար տարիներ հանգեցրեց լուրջ լճացման&lt;ref&gt;''Конашев М. Б.'' Лысенкоизм под охраной спецхрана / Репрессированная наука. Вып. 2. СПб. 1994. С. 97-112.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Колчинский Э. И.
| заглавие      = Диалектизация биологии
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/papers/kolch97v.htm
| издание       = 
| тип           = 
| место         = 
| издательство  = Институт истории естествознания и техники имени Вавилова
| год           = 
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Музрукова Е. Б., Чеснова Л. В.
| заглавие      = Советская биология в 30-40-е годы: кризис в условиях тоталитарной системы
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/books/os2/45-56.htm
| издание       = 
| тип           = 
| место         = 
| издательство  = Институт истории естествознания и техники имени Вавилова
| год           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Конашев М. Б.
| заглавие      = Один из аспектов диалога отечественных генетиков на родине и за рубежом
| ссылка        = http://www.ihst.ru/projects/sohist/papers/ihst/2003/konashev.htm
| издание       = 
| тип           = 
| место         = 
| издательство  = Институт истории естествознания и техники имени Вавилова
| год           = 
| номер         = 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

[[Այլախոհ]] և գիտնական [[Վալենտին Տուրչին]]ի կարծիքով գրաքննությունը որպես տեղեկատվական հասարակության զարգացման գլխավոր խոչընդոտ, նույնպես վիթխարի նյութական վնաս հասցրեց ԽՍՀՄ-ին։ Նա ենթադրում էր, որ գրաքննությունը ծանր տնտեսական հանցագործություն է&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Работнов Е. С.
| заглавие      = Давно... В шестидесятые
| ссылка        = http://www.index.org.ru/position/297rabot.html
| издание       = Индекс/Досье на цензуру
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 1997
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 2
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

=== Գրաքննությունը և Գրականության Նոբելյան մրցանակակիրները ===
[[Պատկեր:A solzhenitsin1.jpg|[[Գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ|Գրականության Նոբելյան մրցանակ]]ակիր [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]ը, ում հեռացրին [[ԽՍՀՄ գրողների միություն]]ից իր գրական գործունեության համար։|thumb|right|200px]]
[[Գրականության Նոբելյան մրցանակ]]ի բոլոր մրցանակակիրների ռուսական և խորհրդային ծագման գրական ստեղծագործություններն այս կամ այն աստիճանով ենթարկվում էին գրաքննության։

Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ տարագրված [[Իվան Բունին]]ի ստեղծագործությունները 1929-1954 թվականներին ընդհանրապես չէին հրատարակվում [[ԽՍՀՄ]]-ում, իսկ մի շարք ստեղծագործություններ տպագրվեցին միայն [[վերակառուցում]]ից հետո&lt;ref&gt;''Костомарова И.'' [http://bunin.niv.ru/bunin/museum/museum-orel.htm Музей И. А. Бунина в Орле]&lt;/ref&gt;։

[[Բորիս Պաստեռնակ]]ը հեռացվեց [[ԽՍՀՄ գրողների միություն]]ից, իսկ նրա գլխավոր արձակ ստեղծագործությունը՝ «[[Դոկտոր Ժիվագո|Դոկտոր Ժիվագո»]]-ն, արգելվեց տպագրել ԽՍՀՄ-ում, ինչը չէր խանգարում, որ նրանք, ովքեր չէին կարդացել վեպը, դատապարտեին հեղինակին&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Васильцев Ф.
| заглавие      = Лягушка в болоте
| ссылка        = 
| издание       = Литературная газета
| место         = М.
| издательство  =
| год           = 1 ноября 1958
| номер         = 131
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = 
 |datepublished = 2001-2003
 |url           = http://www.alexanderyakovlev.org/almanah/inside/almanah-document/15
 |title         = Борис Пастернак и власть. 1956-1960 гг.
 |publisher     = Фонд Александра Яковлева
 |work          = Альманах Россия. XX век
 |accessdate    = 19 мая 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EW8jXX?url=http://www.alexanderyakovlev.org/almanah/inside/almanah-document/15
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Пригодич В.'' [http://www.1archive-online.com/archive/prigodich/Koshach_my.pdf Кошачий ящик], СПб, 2002&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://antology.igrunov.ru/authors/ivinskaya/with-pasternak.html|title=В плену времени: годы с Борисом Пастернаком|author=Ивинская О.|date=После 1975 года|work=Антология самиздата|accessdate=2009-10-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/613EWaUet?url=http://antology.igrunov.ru/authors/ivinskaya/with-pasternak.html|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Վեպը ԽՍՀՄ-ում հրատարակվեց միայն 1988 թվականին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.infoliolib.info/philol/epasternak/epasternak.html|title=Предисловие к «Доктору Живаго» Б. Пастернака|author=Пастернак Е. Б.|date=май 1988|work=Библиотека Infolio|accessdate=2009-10-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/613EXGXoc?url=http://www.infoliolib.info/philol/epasternak/epasternak.html|archivedate=2011-08-19|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |author        = Чуковская Л. К.
 |datepublished = 7 сентября 1973
 |url           = http://www.chukfamily.ru/Lidia/Publ/gnev.htm
 |title         = Гнев народа
 |accessdate    = 13 апреля 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613EXs4Ry?url=http://www.chukfamily.ru/Lidia/Publ/gnev.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = no
}}&lt;/ref&gt;։

[[Միխայիլ Շոլոխով]]ի ստեղծագործությունների բախտն ավելի բերեց. նրան հաջողվեց, չնայած գրաքննությանը, հրատարակել իր «[[Խաղաղ Դոն]]»-ը, թեև բազում վերամշակումներից հետո&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://newsru.com/cinema/25may2005/vesch.html |title=В станице Вешенской начались торжества, посвященные 100-летию Шолохова |date=25 мая 2005| publisher=NEWSru.com|accessdate=2009-11-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга|автор=Герман Ермолаев.|ссылка=http://feb-web.ru/feb/sholokh/critics/ermol/erm-001-.htm |заглавие=«Тихий Дон» и политическая цензура: 1928-1991|издательство=Институт мировой литературы имени А. М. Горького РАН|год=2005|страниц=253}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://cyclop.com.ua/content/view/324/1/1/18/ | title= Михаил Александрович Шолохов | work = 100 великих Нобелевских лауреатов
 | publisher     = Циклоп: энциклопедии и словари | accessdate= 30 марта 2009}}&lt;/ref&gt;։

[[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]]ը 1965 թվականից իր գործունեության համար հետապնդվում էր։ Հետագայում նրան հեռացրին ԽՍՀՄ գրողների միությունից, զրկեցին քաղաքացիությունից և աքսորեցին երկրից։ «[[Արշիպելագ ԳՈՒԼԱԳ]]» վեպը և այլ ստեղծագործություններն արգելեցին տպագրել ԽՍՀՄ-ում և մինչև վերակառուցումը տարածվում էին միայն սամիզդատի միջոցով&lt;ref&gt;[http://magazines.russ.ru/continent/2008/138/so.html Солженицын: значение подвига]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.chukfamily.ru/Elena/Articles/solg.htm Александр Солженицын. От выступления против цензуры к свидетельству об Архипелаге ГУЛАГ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://antology.igrunov.ru/after_75/memo/1088679091.html Травля Солженицына и Сахарова. Официальные публикации и документы]&lt;/ref&gt;։

[[Իոսիֆ Բրոդսկի]]ն քրեական և հոգեբանական բռնաճնշումներից հետո ստիպված էր հեռանալ ԽՍՀՄ-ից&lt;ref&gt;[http://www.memo.ru/history/diss/perecen/diss_05.htm Диссидентская активность. Персоналии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;«Тунеядец». Отрывки из книги Льва Лосева «Иосиф Бродский»&lt;/ref&gt;, իսկ նրա ստեղծագործություններն սկսեցին հրատարակվել ԽՍՀՄ-ում միայն 1990 թվականից։

Օտարերկրյա Նոբելյան մրցանակակիրների ստեղծագործությունները նույնպես ենթարկվում էին գրաքննության։ Օրինակ՝ «Նևա» ամսագրում [[Էռնեստ Հեմինգուեյ]]ի «[[Ում մահն է գուժում զանգը (վեպ)|Ում մահն է գուժում զանգը]]» վեպի հրատարակությունը, որը նախապես համաձայնեցվել էր հեղինակի հետ, 1960 թվականին արգելվեց [[ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ի կողմից՝ գաղափարական նկրտումների պատճառով։ ԽՍՀՄ-ում վեպը հրատարակվեց 1968 թվականին, ընդ որում տեքստից ավելի քան 20 գրաքննական փոփոխություն կատարվեց&lt;ref name=&quot;neva&quot;&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = «Нева» в годы оттепели и застоя
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/neva/2005/4/bl21.html
| издание       = Нева
| тип           = журнал
| место         = СПб.
| издательство  = 
| год           = 2005
| номер         = 4
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։ 1973 թվականին [[Հայնրիխ Բյոլ]]ի «[[Խմբանկար տիկնոջ հետ]]» վեպում 150 տեղ փոփոխություն արվեց (500 տող)&lt;ref&gt;{{Книга|заглавие=Казак В.: Лексикон русской литературы XX века}}. - С. 452.&lt;/ref&gt;։

=== Գրաքննություն և ազգային հարց ===
Ազգային հարցեր քննարկելիս գրաքննական սահմանափակումները խիստ էին։ Գործող գաղափարական սահմանումների համաձայն՝ ԽՍՀՄ-ում չկային միջազգայնական հակասություններ և խնդիրներ։ Այդ պատճառով տեղի գրաքննական մարմինները հատուկ ուշադրություն էին դարձնում այս կամ այն ազգությանը պատկանող «[[Խորհրդային ժողովուրդ|խորհրդային ժողովրդի]]» հիշատակությամբ նյութերին{{sfn|Блюм|1996|с=32, 37-40, 70-75, 87}}&lt;ref name=&quot;reif19&quot;/&gt;։

1937 թվականին [[Լենինգրադ]]ում փակվեցին մի շարք թերթեր, որոնք տպագրվում էին ազգային լեզուներով ([[ֆիններեն]] և այլն)։ Փակման պատճառն այն էր, որ կուսակցական մարմինները չէին կարողանում վերահսկել դրանց բովանդակությունը&lt;ref name=&quot;tortev&quot;&gt;{{статья
| автор         = Тортев Д.
| заглавие      = Nonumque prematur in annum
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/nlo/2005/74/to44.html
| издание       = НЛО
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2005
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 74
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

Լատվիայում արգելվում էր հրատարակել 1937-1938 թվականներին կոմունիստ լատիշների բռնաճնշումների, 1941 և 1949 թվականներին Լատվիայի բնակչության բռնի [[Տեղահանություն|տեղահանման]] մասին նյութեր, արգելվում էր քննարկել ոչ լատիշների կողմից [[լատիշերեն]]ի յուրացման հարցերը և այլն&lt;ref name=&quot;latv&quot;/&gt;։ Նմանատիպ խնդիրներն կային նաև այլ ազգային հանրապետություններում&lt;ref name=&quot;ukr&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.okupatsioon.ee/rus/1940/okupatsiooniaegne_trykistsensuur.html |title=Цензура печати в оккупированной Эстонии |accessdate=2007-08-23 |archive-date=2007-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070823050615/http://www.okupatsioon.ee/rus/1940/okupatsiooniaegne_trykistsensuur.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

ԽՍՀՄ-ում 1920-ական թվականների սկզբից հրեական թեման պարբերաբար ենթարկվում էր գրաքննության{{sfn|Блюм|1996|с=31-36}}։ [[Եբրայերեն]]ի դասավանդումը (բացառությամբ արևելագիտական ամբիոններում)&lt;ref&gt;{{ЭЕЭ|15420|Советский Союз. Евреи в Советском Союзе в 1967–85 гг.}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև եբրայերեն գրականությունն արգելված էր{{sfn|Блюм|1996|с=34}}։ [[Բելառուս]]ում [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին լռում էին հրեա պարտիզանների և ընդհատակների գործունեության մասին։ Մասնավորապես, 1983 թվականին կուսակցության պատմության ինստիտուտի հրատարակած «Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին Բելառուսի պարտիզանական կազմավորումները» պաշտոնական տեղեկատուի մեջ հիշատակված չէ հրեական «[[Բելսկի (պարտիզաններ)|Տուվիա Բելսկի]]» խոշորագույն պարտիզանական ջոկատի մասին։ Հրեաների մասնակցությունը պարտիզանական շարժմանը նույնպես թաքցվեց «այլ ազգեր» խորագրի տակ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://portal.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=ru&amp;classId=5DD9A4943BEB49E49527D88AFA2307BD |title=Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне (1941-1945) |accessdate=2017-07-28 |archive-date=2013-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113223456/http://portal.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=ru&amp;classId=BFA5327BAA744D18A632DF8A19544D9F |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;melt1&quot;&gt;{{статья|автор=Мельцер Д.|заглавие=Еврейское антинацистское сопротивление в Белоруссии|ссылка=http://www.vestnik.com/issues/1999/0706/win/meltzer.htm|издание=Вестник|год=6 июля 1999|номер=14 (221)}}&lt;/ref&gt;։ [[Հոլոքոստ]]ի ժամանակ զոհվածների հուշարձաններին «հրեա» բառի փոխարեն գրում էին «խաղաղ բնակչություն» կամ «խորհրդային քաղաքացիներ»&lt;ref&gt;{{Книга|заглавие=Смиловицкий Л. Л.:Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941-1944|6|279}}&lt;/ref&gt;։ «Հրեական թեման» գրաքննվում էր ոչ միայն Բելառուսում․ 1964 թվականին «[[Մոլոդայա գվարդիա]]» հրատարակչատանը տպագրվեց Վ․ Տոմինի և Ա․ Սինելնիկովի «Վերադարձն անցանկալի է» փաստագրական պատմվածքը՝ «[[Սոբիբոր]]» նացիստական մահվան ճամբարի մասին, որտեղ ոչնչացվում էին բացառապես հրեաներ․ գրքում «հրեա» բառը ոչ մի անգամ չի հիշատակվում&lt;ref&gt;''Виленский С.'' [http://berkovich-zametki.com/2009/Zametki/Nomer3/Vilensky1.php О статье Ефима Макаровского «Собибор»]&lt;/ref&gt;։

=== Գրաքննությունը և սեքսը ===
1920-ական թվականներին հեղափոխությունից հետո ԽՍՀՄ-ում փաստացի [[սեռական հեղափոխություն]] էր կատարվում, և գրաքննությունը չէր խոչընդոտում սեռական փոխհարաբերությունների թեմաների բացեիբաց քննարկմանը։ Սակայն, 1930-ական թվականներին, հայտնի սեքսոլոգ, պրոֆեսոր [[Իգոր Կոն]]ի խոսքերով, «բոլշևիկյան կուսակցությունը բռնի կերպով ընդհատեց այդ գործընթացը՝ լիովին վերացնելով և՛ սեքսոլոգիական հետազոտությունները, և՛ սեռական գրագիտությունը, և՛ էրոտիկ արվեստը»։ Հետագայում «խորհրդային գաղափարախոսության մեջ սեռականությունը որպես այդպիսին ընդհանրապես չէր ներգրվում»։ Այդ իսկ պատճառով նույնիսկ համապատասխան հանրագիտարանային հոդվածները ([[սեռ]], [[սեռական կյանք]] և այլն) նվիրված էին միայն [[Բժշկություն|բժշկությանը]] և [[Կենսաբանություն|կենսաբանությանը]], սակայն ոչ հոգեբանությանը և մարդկային փոխհարաբերություններին։ Քանի որ [[միասեռականություն]]ը համարվում էր սեռական այլասեռվածություն և քրեորեն պատժելի էր, այս թեմայի հիշատակումը բացառված էր։ Այս բոլոր արգելքների արդյունքը եղավ, ըստ Կոնի, աշխարհում ամենացածր մակարդակ ունեցող սեռական մշակույթը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Паутова О.
| заглавие      = Эффект перевозбуждения
|ссылка         = http://expert.ru/ural/2005/33/33ur-uobsh_64125/
| издание       = «Эксперт Урал»
| тип           = журнал
| место         = 
| год           = 5 сентября 2005
| номер         = 3 (203)|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090509205511/http://www.expert.ru/printissues/ural/2005/33/33ur-uobsh/|archivedate=2009-05-09|deadlink=404}} - интервью с Игорем Коном.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Кон И. С.
| заглавие      = Осечка с гласностью
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Kon/Articles/OsechkaGlasnost.htm
| издание       = «Литературная газета»
| место         = М.
| год = 15 июля 1987
| номер = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Кон И. С.
| заглавие      = Секс имеет значение!
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Kon/Articles/SexImeetZnachenie.htm
| издание       = «Комсомольская правда»
| тип           = газета
| место         = М.
| год = 16 июля 1991
| номер = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Кон И. С.
|часть          = Введение
|заглавие       = Мужское тело в истории культуры
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Kon/ManBodyCulrure/00.htm
|издание        = 
|место          = М.
|издательство = Слово
|год =2003
|страницы =
|страниц = 431
|isbn = 5-85050-704-3
|тираж =
}}&lt;/ref&gt;։ Այսպիսի գրաքննության բնորոշ օրինակ է «[[Անորսալի վրիժառուները]]» ֆիլմում էրոտիկ տեսարանի արգելման պատմությունը&lt;ref&gt;{{cite news |author=Саенко Л|title=Советская цензура не пропустила «эротику» в «Неуловимых мстителях»|url=http://www.rian.ru/culture/20090329/166329480.html|publisher=РИА-Новости |location=Нью-Йорк|date=29 марта 2009 |accessdate=2010-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Եվ թեև էրոտիկ ենթատեքստ ունեցող տեսարանները երբեմն խուսափում էին գրաքննությունից («[[Անձնակազմ (ֆիլմ, 1979)|Անձնակազմ]]», «[[Ամուսնանալ կապիտանի հետ (ֆիլմ)|Ամուսնանալ կապիտանի հետ]]»)&lt;ref&gt;[http://gazeta.aif.ru/online/superstar/49/32_01 Как снимали «Экипаж»] Аргументы и факты&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.film.ru/afisha/movie.asp?code=ZAMUZHZK Фильм «Выйти замуж за капитана»] Кино на Фильм. Ру&lt;/ref&gt;։ Առաջին խորհրդային ֆիլմը, որը վերջնականապես հաղթահարեց սահմանված թույլատրելի սահմանները, [[Վասիլի Պիչուլ]]ի «[[Փոքր Վերան (ֆիլմ)|Փոքր Վերան]]» դրաման էր, որն էկրան բարձրացավ 1988 թվականին&lt;ref&gt;{{статья|автор=Фёдоров А.|заглавие=Русская киноэротика|ссылка=http://www.kino-teatr.ru/kino/art/kino/341/|издание=Видео-Асс Экспресс|тип=журнал|год=1995|выпуск=32|страницы=60-61}}&lt;/ref&gt;։

== Գրաքննական գերատեսչությունները ԽՍՀՄ-ում ==
* [[Պետհրատ]]ը, մինչև Գլավլիտի հայտնվելը, [[ՌԽՖՍՀ]]-ում տպագրության գրաքննության կենտրոնական մարմինն էր։
* [[Գլավլիտ]]ը գլխավոր գրաքննական մարմինն էր, 1922 թվականից վերահսկում էր ամբողջ տպագրական նյութերը՝ դրա բովանդակության համապատասխանումը պետական գաղափարախոսությանը և դրանում պետական գաղտնիքի առկայությունը։
* [[Գլավռեպերտկոմ]]ը հանդիսախաղերի և խաղացանկի վերահսկման կոմիտեն էր, 1920-1930-ական թվականներին վերահսկում էր ցանկացած հանդիսախաղ և ելույթ՝ սկսած դասախոսություններից, զեկույցներից, վերջացրած էստրադային և նույնիսկ երաժշտապարային երեկոներով&lt;ref&gt;[http://www.kino-teatr.ru/kino/history/2-9/36/ Контроль за зрелищами и репертуаром. Цензура в СССР]&lt;/ref&gt;։
* [[Պետկինո]]ն գրաքննում էր կինոֆիլմերը։
* ԽՍՀՄ [[Պետհեռռադիո]]ն գրաքննում էր հեռուստահաղորդումները և ռադիոհաղորդումները։
* [[Առաջին բաժին]]ը գրաքննում էր գիտահետազոտական ինստիտուտների, գործարանների և այլ կազմակերպությունների գիտահետազոտական տեղեկատվությունը, որոնք ինֆորմացիան պատճենելու հնարավորություն ունեին։
* ԽՍՀՄ [[Պետական անվտանգության կոմիտե]]ն և [[մաքսատուն]]ը հանգամանորեն վերահսկում էին արտասահմանից գրքերի, ամսագրերի (և այլ տպագրական նյութերի), աուդիո և վիդեոնյութերի ներմուծման բոլոր փորձերը։ Սակայն, չնայած բոլոր ջանքերին, նրանք չէին կարողանում դիմակայել արտասահմանյան ֆիլմերի (հատկապես երկրում տեսամագնիտոֆոնների տարածումից հետո), արտասահմանյան կատարողների ձայնասկավառակների և այլնի անօրինական ներմուծմանը։

Սակայն գրաքննությամբ զբաղվում էին ոչ միայն հատուկ գերատեսչությունները։ Ցանկացած ստեղծագործություն անհրաժեշտ էր համաձայնեցնել այն գերատեսչության հետ, որը շոշափվում էր տվյալ ստեղծագործության մեջ։ Օրինակ՝ եթե գրողը գրում էր ռազմական թեմայով, նրան նախապես գրաքննում էր Պաշտպանության նախարարության գլխավոր քաղաքական վարչությունը, եթե գրողը գրում էր մետաղագործության մասին, գրաքննությունը հաշվի էր առնում մետաղագործական արդյունաբերության ղեկավարության կարծիքը։

Մեծ թվով «կամավոր գրաքննիչներ» զբաղված էին ինչ-որ գաղափարախոսական վրիպակներ փնտրելով, որը բաց էր թողել պետական գրաքննությունը և այդ մասին պետական ու կուսակցական մարմիններին հայտնելով։ Մի շարք հեղինակների և ստեղծագործությունների դեմ հետգրաքննական հալածանքին մասնակցում էին նաև պետական գրաքննադատները։ Մի քանի խորհրդային ֆիլմեր գրաքննվեցին [[Չինաստան]]ի ղեկավարների պահանջով, իսկ 1960 թվականին [[Հեմինգուեյ, Է.|Հեմինգուեյ]]ի «Ում մահն է գուժում զանգը» վեպի հրատարակման արգելքին նպաստեց [[Դոլորես Իբարուրի]]ի բացասական արձագանքը։

Սակայն ցանկացած վիճելի հարցի վերջնական որոշումը միշտ կայացնում էին կուսակցական մարմինները, որոնք վերահսկում էին ամբողջ գրաքննությունը [[ԽՍՀՄ]]-ում&lt;ref name=&quot;nekrich&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;20let&quot;&gt;{{статья
| автор         = Ануфриев Г.
| заглавие      = 20 лет в Главлите
| ссылка        = http://7days.belta.by/7days.nsf/last/8700D27CD24E06C842256CAA0047604F?OpenDocument
| издание       = 7 дней
| тип           = газета
| место         = Минск
| издательство  = Белорусское телеграфное агентство
| год           = 27 января 2005
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 4 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;russ.ru&quot;&gt;{{статья
| автор         = Беляев А.
| заглавие      = На Старой площади
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/voplit/2002/3/bel-pr.html
| издание       = Вопросы литературы
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  = 
| год           = 2002
| выпуск        = 
| номер         =  3
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Каледин С.Е.
| заглавие      = Стройбат и цензура
| ссылка        = http://www.index.org.ru/censor/kaledin.html
| издание       = Индекс/Досье на цензуру
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  = 
| год           = 1997
| выпуск        = 
| том           = 
| номер         = 1 
| страницы      = 
| isbn          =
}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռազմական գրաքննության մարմիններ ===
1918 թվականին ստեղծված ռազմական գրաքննության մարմինները մինչև ԽՍՀՄ գոյության վերջին տարիները բազմիցս վերակազմավորվեցին&lt;ref&gt;[http://militera.lib.ru/research/kolpakidi_prohorov1/index.html Органы военной цензуры (защиты военных тайн в печати)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vif2ne.ru/nvk/forum/archive/61/61089 |title=История военной цензуры |accessdate=2017-07-29 |archive-date=2009-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090509215553/http://vif2ne.ru/nvk/forum/archive/61/61089 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

* [[Ռազմական գործերով Ժողովրդական կոմիսարիատ]]ի օպերատիվ բաժնին կից ռազմագրաքննական բաժանմունք (հունիսի վերջ - դեկտեմբեր, 1918)&lt;ref name=&quot;k1917&quot;/&gt;
* Երրորդ բաժին՝ Հանրապետության Հեղափոխական ռազմական խորհրդի Դաշտային շտաբի Գրանցման վարչության Ռազմական գրաքննության բաժին (կենտրոնական ռազմագրաքննական բաժին) (դեկտեմբեր, 1918 ֊ հոկտեմբեր, 1919)&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Давидян И.
| заглавие      = Военная цензура в России в годы Гражданской войны
| ссылка        = http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_1252-6576_1997_num_38_1_2485
| издание       = Cahiers du Monde Russe {{ref-fr}}
| тип =
| год = 1997
| номер = 38/1-2
| страницы = 117-125
| ISSN = 1777-5388
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Колпакиди А. И., Прохоров Д. П.
|часть          = Рождение советской военной разведки (1917-1921 гг.) 
|заглавие       = Империя ГРУ. Очерки истории российской военной разведки
|ссылка         = http://militera.lib.ru/research/kolpakidi_prohorov1/02.html
|ответственный  = Колпакиди, Александр Иванович
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Олма-Пресс
|год            = 2000
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 447
|серия          = Досье
|isbn           = 5-224-00767-4
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt; 
* [[Հեղափոխական ռազմական խորհուրդ|Հեղափոխական ռազմական խորհրդի]] Դաշտային շտաբի ռազմագրաքննական բաժին (հոկտեմբեր, 1919 ֊ մարտ, 1921)
* [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ]]ի շտաբի ռազմական գրաքննության վարչություն (մարտ֊ապրիլ, 1921 ֊ օգոստոս, 1921)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://guides.eastview.com/browse/gbfond.html |title=Штаб Рабоче-Крестьянской Красной Армии |accessdate=2007-07-05 |archive-date=2007-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070705065613/http://guides.eastview.com/browse/gbfond.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
* ՌԽՖՍՀ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդին կից Հակահեղափոխության և սաբոտաժի դեմ պայքարի Համառուսաստանյան արտակարգ կոմիտեի Տեղեկատվական բաժնի ռազմական գրաքննության ենթաբաժին (օգոստոս, 1921)
* Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակի Գրանցման վարչության 8-րդ բաժին (կենտրոնական ռազմական գրաքննություն) (1935)
* Կարմիր բանակի Գլխավոր շտաբի Գլխավոր հետաքննչական վարչության ռազմական գրաքննության բաժին (փետրվար, 1942 ֊ հոկտեմբեր, 1942)
* ԽՍՀՄ պաշտպանության ժողովրդական կոմիսարիատի կենտրոնական ռազմական գրաքննության բաժին (հոկտեմբեր, 1942 ֊ սեպտեմբեր, 1943)
* Կարմիր բանակի Գլխավոր շտաբի ռազմական գրաքննության բաժին (սեպտեմբեր, 1943 ֊ փետրվար, 1946)
* [[ԽՍՀՄ Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբ]]ի ռազմական գրաքննության վարչություն (փետրվար, 1946֊1990)
* [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր]]ի Գլխավոր շտաբի Տպագրության և զանգվածային այլ լրատվամիջոցներում գաղտնիքների պաշտպանության բաժին (1990֊1991)

=== Գրաքննության մակարդակներ ===
Խորհրդային գրաքննությունն ուսումնասիրող [[Առլեն Բլյում]]ն առանձնացնում է գրաքննության 5 մակարդակ՝
* [[ինքնագրաքննություն]]
* խմբագրական գրաքննություն
* Գլավլիտ
* [[ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե|գաղտնի քաղաքական ոստիկանական մարմինների]] պատժիչ գրաքննություն
* կուսակցական ղեկավարության գաղափարական գրաքննություն։

Գրող [[Վլադիմիր Վոյնովիչ]]ը գրում էր, որ «Խորհրդային Միությունում ամենագլխավոր գրաքննիչը վախն է»&lt;ref name=&quot;vv&quot;/&gt;։

Եթե խորհրդային առաջին տարիներին գրաքննիչներն ստիպված էին խմբագրել և արգելել կոմունիստական քաղաքականությանը հակասող բազում ստեղծագործություններ, ապա հետագայում հեղինակներն ու խմբագիրներն իրենք սկսեցին ջանալ հարմարվել գրաքննական սահմանափակումներին։ Այսպես առաջացավ ինքնագրաքննության երևույթը։ Արդյունքում գրաքննիչներն արդեն հիմնականում երևան էին հանում վրիպակներ և ալյուզիաներ, ինչպես նաև հեռացնում էին բռնաճնշված հեղինակների ստեղծագործությունները։

1984-1989 թվականներին բարձրաստիճան գրաքննիչներից մեկը՝ Յու. Օտրեշկոն ասել է.

{{քաղվածք|Ոչ ոք իրեն թույլ չէր տալիս գրել ինչ-որ արտառոց բան, որպեսզի հատուկ գրաքննության չենթարկվի։ Մարդիկ, որոնք աշխատում էին խորհրդային գրական կամ լրագրության ոլորտում, գիտեին, թե ինչպես խուսափել գրաքննական խմբագրումներից։ Ճշգրիտ կլիներ ասել, որ իմ ժամանակ գրաքննությունը երբեք չէր արգելում հակասովետականությունը։ Այն պատճառով, որ ոչ ոք չէր գրում հակասովետականություն։ Հնարավոր է, որ գրում էին իրենց համար, սակայն թերթեր, ամսագրեր կամ հրատարակչատներ չէին տանում&lt;ref name=&quot;cjes&quot;/&gt;։|}}

Հաջորդ մակարդակը խմբագրական գրաքննությունն էր և գրաքննությունը ստեղծագործական միություններում։ Ինչպես գրում է Առլեն Բլյումը. «1940-50-ական թվականներին խմբագիրները, որպես կանոն, արդեն փոխարինում էին գրաքննիչներին՝ վերջիններիս թողնելով միայն գաղտնի տվյալների ռազմատնտեսական ցանկի պահպանման վերահսկողությունը»։ Որպես օրինակ կարելի է նշել [[Սերգեյ Վորոնին]]ին, որը 1963 թվականին հեռացվեց «[[Նևա (ամսագիր)|Նևա]]» ամսագրի գլխավոր խմբագրի պաշտոնից՝ «գրաքննական թերակատարման» համար&lt;ref name=&quot;neva&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Блюм А. В.
| заглавие      = «Нева» накануне «второго Октябрьского переворота»
| ссылка        = 
| издание       = Нева
| тип           = журнал
| место         = СПб.
| издательство  = 
| год           = 1996
| страницы      = 214-216
| isbn          = 
}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև 1970 թվականին [[Ալեքսանդր Տվարդովսկի|Ալեքսանդր Տվարդովսկու]] պաշտոնաթողությունը և «[[Նովի միր]]» ամսագրի աշխատակազմի ճակատագիրը&lt;ref&gt;{{книга
|автор          = Лакшин В. Я.
|часть          = Твардовский
|заглавие       = Голоса и лица
|ссылка         = http://books.google.com.by/books?id=Rrt6UlAlUIIC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#PPA239,M1
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = 
|издательство   = Geleos Publishing House
|год            = 2004
|том            = 
|страницы       = 239-253
|страниц        = 606
|серия          = 
|isbn           = 5818902935
|тираж          = 
}}&lt;/ref&gt;։

Գրաքննության մեջ կենտրոնական դիրք էր զբաղեցնում [[Գլավլիտ]]ը՝ պաշտոնական գրաքննական գերատեսչությունը։ Գլավլիտի կողմից հաստատված ստեղծագործություններն արդեն պետք է լիովին բավարարեին գաղափարական մաքրության բոլոր պահանջներին։ Փաստացի այն տպագրված ստեղծագործությունների պետական ընդունման բաժինն էր{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава I. Система тотального контроля}}։ Նմանատիպ գործառույթներ էին կատարում իրենց ոլորտներում [[Պետկինո]]ն և [[Պետհեռռադիո]]ն։

ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության մարմինները՝ Միացյալ պետական քաղաքական վարչությունը, [[ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ|Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատը]], [[ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության նախարարություն|Պետական անվտանգության նախարարություն]]ը և [[ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե|Պետական անվտանգության կոմիտեն]], նույնպես զբաղվում էին գրաքննական հարցերով (սկզբնապես Պետական քաղաքականության վարչությունում ստեղծվեց Քաղբաժին, որը մի շարք բարեփոխումների արդյունքում դարձավ Պետանվտանգության կոմիտեի 5-րդ վարչությունը)։ 1920-ական թվականներին նրանք, փաստորեն, կատարում էին վերագրաքննական գործառույթներ՝ ստուգելով Գլավլիտի գրաքննիչների աշխատանքը և բռնագրավելով այն ստեղծագործությունները, որոնք պատահաբար վրիպել էին։ 1930-ական թվականներին ազդեցության ոլորտների բաժանում կատարվեց, 1940-ական թվականներից պետանվտանգությունն սկսեց Գլավլիտից «հակախորհրդային քարոզի» փաստի փորձաքննություն պահանջել այն ստեղծագործությունների համար, որոնք բռնագրավվել էին{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава I. Система тотального контроля}}։

1970-ական թվականներին Պետանվտանգության կոմիտեն չէր թույլատրում տպագրել գրող [[այլախոհ]]ների ստեղծագործությունները, ինչպես նաև վերահսկում էր նրանց «աշխատանքները»։ Այսպես, [[Սերգեյ Դովլաթով]]ի գրքի առաջին տարբերակը [[Էստոնական ԽՍՀ Պետանվտանգության կոմիտե]]ի հրամանով ոչնչացվեց «Էեստի Ռաամատ» հրատարակչատանը&lt;ref&gt;{{статья
| автор         = Рейн Е. Б.
| заглавие      = Несколько слов вдогонку
| ссылка        = http://www.sergeidovlatov.com/books/rein.html
| издание       = Малоизвестный Довлатов
| тип           = Сборник 
| место         = СПб.
| издательство  = АОЗТ «Журнал &quot;Звезда&quot;»
| год           = 1999
| страницы      = 386-396
| isbn          = 5-7439-0021-3
}}&lt;/ref&gt;։

Պետանվտանգության աշխատանքն ուղղված էր անցանկալի տեղեկատվության՝ նախքան գրաքննությանը դրա հասնելը, ի հայտ բերելու պրոֆիլակտիկային։ Նրանք վերահսկում էին նաև գրաքննական մարմինների կադրերի ընտրությունն ու տեղաբաշխումը, մասնակցում էին գրադարանների «մաքրմանը»։ Սակայն պետանվտանգությունը կարևորագույն դեր էր խաղում արտասահմանից եկած տեղեկատվության վերահսկման մեջ. բոլոր նամակները, ծանրոցները և այլն նրանց ուշադրության կենտրոնում էին{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава I. Система тотального контроля}}։

Կոմունիստական կուսակցության մարմինները գրաքննության վերջին և բարձրագույն կառույցներն էին, որոնք լուծում էին ցանկացած հարց՝ հեղինակների, ստեղծագործությունների, հրատարակչատների, զանգվածային լրատվամիջոցների ճակատագրերն ամբողջովին վերահսկվում էին գաղափարական բաժանմունքների կողմից։ Երկրի գրաքննական մարմինները ենթարկվում էին [[Կենտկոմ]]ին և [[Քաղբյուրո]]յին, որոնք վերահսկում էին գաղափարական ոլորտը։ Կուսակցական կառույցների որոշումները պարտադիր էին բոլոր պետական մարմինների համար։ Առավել կարևոր հարցերում հաշվի էին առնվում բարձրագույն կուսակցական մարմինների հատուկ որոշումները{{sfn|Блюм|2000|loc=Глава I. Система тотального контроля}}։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
* {{книга
|автор          = 
|часть          = 
|заглавие       = История советской политической цензуры. Документы и комментарии
|ссылка         = 
|ответственный  = Составитель Т. М. Горяева
|место          = М.
|издательство   = «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН)
|год            = 1997
|том            = 
|страницы       = 
|страниц        = 672
|серия          = 
|isbn           = 5-86004-121-7
|тираж          = 
}}
* {{книга
|автор= Горяева Т. М.|заглавие = Политическая цензура в СССР. 1917-1991|издание = 2|место          = М.|издательство = «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН)|год = 2009|страниц= 407|серия= История сталинизма|isbn = 978-5-8243-1179-2|тираж = 2000|ref=Горяева}}
* {{книга
|автор = Горяева Т. М.|заглавие = Радио России. Политический контроль советского радиовещания в 1920-х - 1930-х годах. Документированная история|место= М.|издательство = Фонд Первого Президента России Б. Н. Ельцина|год = 2009|страниц = 160|серия= История сталинизма|isbn = 978-5-8243-1085-6|тираж = 2000}}
* {{книга
|автор          = 
|заглавие       = Большая цензура. Писатели и журналисты в Стране Советов. 1917-1956
|ответственный  = Составитель Л. В. Максименков
|издание        = 
|место          = М.
|издательство   = Материк
|год            = 2005
|страниц        = 752
|серия          = 
|isbn           = 5-85646-145-2
|тираж          = 3000
}}
* {{книга
|автор          = Блюм А. В.
|заглавие       = За кулисами «Министерства правды». Тайная история советской цензуры, 1917-1929
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = СПб.
|издательство = Академический проект
|год = 1994
|страниц = 320
|серия =
|isbn = 5-7331-0027-3
|тираж = 2000
}}
* {{книга
|автор          = Блюм А. В.
|заглавие       = Советская цензура в эпоху тотального террора. 1929-1953
|ссылка         = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/libraries/books/blium/total/
|издание        = Монография
|место          = СПб.
|издательство   = Академический проект
|год            = 2000
|страниц        = 321
|серия          = 
|isbn           = 5-7331-0190-3
|тираж          = 
|ref=Блюм}}
* {{книга
|автор          = Блюм А. В.
|заглавие       = Закат Главлита: Как разрушалась система советской цензуры: Документальная хроника 1985-1991 гг. Книга: Исследования и материалы
|место          = М.
|издательство = Терра
|год = 1995
|серия =
|isbn =
|тираж =
}}
* {{книга|автор = Блюм А. В.|заглавие= Еврейский вопрос под советской цензурой: 1917-1991
|ответственный  = Отв. ред. Д. А. Эльяшевич|место = СПб.|издательство = Петербургский еврейский университет|год = 1996|страниц = 185|серия = Петербургская иудаика|том = 1|isbn = |ref = Блюм}}
* {{книга
|автор          = Жирков Г. В.
|заглавие       = История цензуры в России XIX-XX вв. Учебное пособие
|ссылка         = http://www.pseudology.org/Tsenzura/TsetzuraHistory/library_view_book7731.html
|издательство   = Аспект пресс
|год            = 2001
|страниц        = 358
|серия          = 
|isbn           = 5-7567-0145-1
|тираж          = 
}}
* {{книга
|автор          = Кинг Д.
|заглавие       = Пропавшие комиссары. Фальсификация фотографий и произведений искусства в сталинскую эпоху
|оригинал       = The Commissar Vanishes: The Falsification of Photographs and Art in Stalin's Russia
|издательство   = Контакт-культура
|год            = 2005
|страниц        = 208
|серия          = 
|isbn           = 5938820235
|тираж          = 
}}
* {{книга
|автор          = Козлов В. А., Мироненко С. В., Эдельман О. В., Завадская Э. Ю.
|заглавие       = Крамола. Инакомыслие в СССР при Хрущеве и Брежневе. 1953-1982 гг
|место          = М.
|издательство = Материк
|год = 2005
|страниц = 432
|серия =
|isbn = 5-85646-128-2
|тираж =
}}
* {{книга
|автор          =Глазков М. Н.
|заглавие       = Чистки фондов массовых библиотек в годы советской власти (октябрь 1917 - 1939)
|издание        = Монография
|место          = М.
|издательство = Пашков дом
|год = 2001
|страниц = 102
|серия = Отечественная история библиотечного дела
|isbn = 5-7510-0238-5
|тираж =
}}
* {{книга
|автор          = Смыкалин А. С.
|заглавие       = Перлюстрация корреспонденции и почтовая военная цензура в России и СССР
|ответственный  = 
|издание        = Монография
|место          = 
|издательство   = «Юридический центр Пресс»
|год            = 2008
|страниц        = 320
|серия          = Теория и история государства и права
|isbn           = 978-5-94201-519-6
|тираж          = 1000
}}
* {{книга|автор=Jonathon Green, Nicholas J. Karolides.|заглавие=Encyclopedia of Censorship|издательство=Infobase Publishing|год= 2009|серия=Facts on File Library of World History|pages=586-593|allpages=721|isbn=9781438110011|ref=Encyclopedia of Censorship}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web
 |url         = http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/
 |title       = Цензура и текст. После 1917
 |publisher   = Открытый текст
 |work        = 
 |accessdate  = 6 апреля 2009
 |description = Коллекция документов, библиография
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/613HC6iWF?url=http://opentextnn.ru/censorship/russia/sov/
 |archivedate = 2011-08-19
 |dead-url    = no
}}
* {{cite web
 |url         = http://www.alexanderyakovlev.org/db-docs/58380
 |title       = История политической цензуры в СССР
 |publisher   = Фонд Александра Яковлева
 |work        = База данных документов
 |accessdate  = 6 апреля 2009
 |description = 
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/613HDD5sD?url=http://www.alexanderyakovlev.org/db-docs/58380
 |archivedate = 2011-08-19
 |dead-url    = no
}}
* {{книга |автор=Рейфман П. С. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Цензура в дореволюционной, советской и постсоветской России. В 2-х томах|ответственный=Под ред. Г. Г. Суперфина. Пред. И. А. Пильщикова и В. С. Парсамова |издание= |место= М.|издательство=«Пробел-2000» |год=2015 |том=1 }}
* {{статья
| автор         = Аронсон О. В.
| заглавие      = Неархивируемое
| ссылка        = http://www.index.org.ru/journal/14/aronson1401.html
| издание       = Индекс/Досье на цензуру
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2001
| выпуск        = 
| номер         = 14
| страницы      = 
| isbn          =}} - о цензуре в советском кино.
* {{статья
| автор         = Федотов М. А.
| заглавие      = Закон СССР о печати как юридическое чудо
| ссылка        = http://magazines.russ.ru/nlo/2007/83/fe32.html
| издание       = НЛО
| тип           = журнал
| место         = 
| издательство  =
| год           = 2007
| выпуск        = 
| номер         = 83
| страницы      = 
| isbn          =}}
* {{книга
|автор          = Ковалов О., Кудрявцев С.
|часть          = Практика цензуры зарубежных фильмов подвергается резкой критике на секретариате СК СССР
|заглавие       = Новейшая история отечественного кино. 1986-2000. Кино и контекст
|ссылка         = http://russiancinema.ru/template.php?dept_id=3&amp;e_dept_id=5&amp;e_chr_id=49&amp;e_chrdept_id=2&amp;chr_year=1986
|ответственный  = под редакцией Л. Аркус
|издание        = 
|место          = СПб.
|издательство   = Сеанс
|год            = 2004
|том            = 4
|страницы       = 
|страниц        = 
|серия          = 
|isbn           = 5-901586-07-7
|тираж          = 
}}

* {{cite web
 |author        = Суров А.
 |datepublished = 1999
 |url           = http://www.bulletin.memo.ru/b20/19.htm
 |title         = Краткий обзор цензурной политики советского государства
 |publisher     = 
 |work          = 
 |accessdate    = 10 июня 2009
 |description   = 
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/613DhvofC?url=http://www.bulletin.memo.ru/b20/19.htm
 |archivedate   = 2011-08-19
 |dead-url      = yes
}}
* [http://www.polit.ru/research/2010/07/06/goryaeva.html Политическая цензура в период стагнации и кризиса власти и идеологии в СССР (1969-1991 гг.)] // ''Горяева Т. М.'' Политическая цензура в СССР. 1917-1991. М.: РОССПЭН, 2009
* [http://www.agentura.ru/equipment/psih/info/story/ История системы и органов защиты информации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606031532/http://www.agentura.ru/equipment/psih/info/story/ |date=2011-06-06 }} на сайте Agentura.ru
* Индекс/Досье на цензуру - российский журнал, посвящённый проблемам цензуры, в том числе истории советской цензуры
* [http://gazeta.aif.ru/_/online/longliver/86/19_01 Цензура бессмертна. Интервью с начальником Третьего управления Главлита В. Симаньковым] // АиФ
* [http://www.svoboda.org/a/28148315.html Почтовая цензура в СССР] // РС/РСЕ, 10 декабря 1996
* ''Арлен Блюм''. [http://www.fedy-diary.ru/html/042011/24042011-02a.html Как это делалось в Ленинграде. Цензура в годы оттепели, застоя и перестройки, 1953-91]
* ''Арлен Блюм''. [http://magazines.russ.ru/neva/2005/4/bl21-pr.html «Нева» в годы оттепели и застоя. Хроника цензурных репрессий] // magazines.russ.ru, 2005
* [http://www.bbc.com/russian/features-37802585 «Cоветская цензура»]: историческая справка, Би-Би-Си, 28.10.2016
* {{cite web
|author=David King.
|datepublished=1997
|url=https://www.nytimes.com/books/first/k/king-commissar.html
|title=The Commissar Vanishes
|publisher=The New York Times
|accessdate=2015-11-2
|lang=en
|description=
}}

{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից|2017 թվականի [[Կաղապար:Օրվա հոդված/Օգոստոսի 10, 2017 թ.|օգոստոսի 10]]}}
{{Տարվա հոդված/Կատեգորիա|2017}}
{{Ընտրյալ հոդված/Կատեգորիա|2018}}

[[Կատեգորիա:Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում]]
[[Կատեգորիա:Մարդու իրավունքները ԽՍՀՄ-ում]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքագիտություն]]</text>
      <sha1>3eckcdis0hwzahw5yauefbbafhkaq8s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ժոզեֆինա Տոպալի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>761081</id>
    <revision>
      <id>8492363</id>
      <parentid>8438669</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:40:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6312" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Ժոզեֆինա Տոպալի
 | բնօրինակ անուն = {{lang-sq|Jozefina Çoba Topalli}}
 | պատկեր = 
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Ալբանիայի խորհրդարանի նախագահ
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = 
 | կառավարման սկիզբ = [[3 սեպտեմբերի]], [[2005]]
 | կառավարման ավարտ  = [[10 սեպտեմբերի]], [[2013]]
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = Սերվետ Պելումբի
 | հաջորդող = Իլիր Մետա

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = ալբանացի
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = [[Գիտությունների դոկտոր|փիլիսոփայության դոկտոր]]
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Ժոզեֆինա Չոբա Տոպալի''' ({{lang-sq|Jozefina Çoba Topalli}}, {{ԱԾ}}), ալբանացի քաղաքական գործիչ, եղել է Ալբանիայի Ազգային ժողովի խոսնակ [[2005 թվական]]ի սեպտեմբերի 3-ից մինչև 2013 թվականի սեպտեմբերի 10-ը։ Ալբանիայի դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդի տեղակալ։

== Կենսագրություն==
Ժոզեֆինա Տոպալին ծնվել է 1963 թվականի նոյեմբերի 26-ին Շկոդերում։ [[Շկոդերի Լուիջի Գուրակուչիի անվան համալսարան|Լ. Գուրակուչիի անվան համալսարանում]] սովորել է մաթեմատիկա և իրավունք, ապա Պադուի համալսարանում ավարտել է ասպիրանտուրա միջազգային հարաբերությունների գծով։ [[2010 թվական]]ին Ժոզեֆինա Տոպալին պաշտպանել է ատենախոսություն «Ազգային խորհրդարանի դերը երկրի եվրաինտեգրացման գործընթացում» թեմայով և ստացել փիլիսոփայական [[գիտությունների դոկտոր]]ի աստիճան [[Տիրանայի համալսարան]]ում։ Տիրապետում է [[անգլերեն]], ռուսերեն, [[ֆրանսերեն]] և իտալերեն լեզուներին։

Դպրոցն ավարտելուց հետո Ժոզեֆինա Տոպալին աշխատանքի է ընդունվել Շկոդերի Եգիպտացորենի ուսումնասիրության ինստիտուտում, ապա աշխատել է տեղի առևտրաարդյունաբերական պալատում։ [[1995]]-[[1996]] թվականներին դասավանդել է Շկոդերի Լ. Գուրակուչիի անվան համալսարանում։ 1990-ական թվականներին միացել է Ալբանիայի դեմոկրատական կուսակցությանը, իսկ 2000 թվականին դարձել կուսակցության առաջնորդի տեղակալ։

[[1996 թվական]]ի ընտրություններում Ժոզեֆինա Տոպալին առաջին անգամ ստացել է խորհրդարանի պատգամավորի մանդատ, աշխատել է Իրավական ու սահմանադրական հարցերի հանձնաժողովում։ [[2005 թվական]]ի սեպտեմբերին նա ընտրվել է խորհրդարանի նախագահ․ դա դարձել է կնոջ կողմից երբևէ զբաղեցված ամենաբարձր պաշտոնն Ալբանիայում։

[[2009 թվական]]ի ընտրություններից հետո Ժոզեֆինա Տոպալին վերընտրվել է խորհրդարանի նախագահ։

[[2010]] թվականին արժանացել է Միջերկրածովյան մրցանակի ի նպաստ աշխարհի կատարած իր աշխատանքի համար։

[[2012]] թվականին Ժոզեֆինա Տոպալին ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Ալբանիայի անկախության հռչակման հարյուրամյակին և տոտալիտար ռեժիմի՝ ալբանացի մտավորականների նկատմամբ հաշվեհարդարի 61-ամյա տարելիցին նվիրված միջոցառումների կազմակերպմանը&lt;ref&gt;[http://www.panorama.com.al/topalli-masakra-e-26-shkurtit-51-dite-per-te-kerkuar-falje/ Masakra e 26 shkurtit, Topalli: Të kërkohet falje]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://noa.al/lajmi/2012/03/157625.html Firing of 22 intellectuals, Topalli: Heirs, should apologize for crimes of their fathers]&lt;/ref&gt;։

Ժոզեֆինա Տոպալին ամուսնացած է, ունի երկու երեխա (որդի և դուստր)։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=1807 NATO Parliamentary Assembly] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141020111359/http://www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=1807 |date=2014-10-20 }}
{{ՎՊԵ|Jozefina Topalli}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Տոպալի, Ժոզեֆինա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>jnygj37nolmpwumgfn5zurknnv6a5sr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նատալյա Գերման</title>
    <ns>0</ns>
    <id>761504</id>
    <revision>
      <id>8492255</id>
      <parentid>8432319</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:09:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5175" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Նատալյա Միրչևնա Գերման''' ({{Lang-mo|Natalia Gherman}}, ծնվ. [[մարտի 20]] [[1969]], [[Քիշնև]], [[Մոլդովական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Մոլդովական ԽՍՀ]], [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]), [[մոլդովա]]ցի քաղաքական գործիչ, Մոլդովայի առաջին նախագահ Միրչա Սնեգուրայի աղջիկը, փոխվարչապետ, արտաքին գործերի և Մոլդովայի եվրոպական ինտեգրման նախարար։ 2015 թվականի հունիսի 22-ից հուլիսի 30-ը Մոլդովայի վարչապետն էր։

== Կենսագրություն ==
Նատալյա Գերմանը ծնվել է 1969 թվականի [[Մարտի 20|մարտի 20-ին]] [[Քիշնև]]ում։ [[Մոլդովայի պետական համալսարան]]ում սովորել է [[անգլերեն]]ի և [[գերմաներեն]]ի բանասիրական ֆակուլտետում։ [[1992|1992 թվականին]] ավարտել է Բուխարեստի Ազգային քաղաքական և վարչական հետազոտությունների դպրոցը։ Նատալյա Գերմանը եղել է [[Ավստրիա]]յում Մոլդովայի դեսպան, [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]]-ի մշտական ներկայացուցիչ և Վիեննայի այլ միջազգային կազմակերպություններում ([[2002]]-[[2006]])։ Որպես դեսպան եղել է [[Շվեդիա]]յում, [[Նորվեգիա]]յում և [[Ֆինլանդիա]]յում ([[2006]]—[[2009]])։

[[2009|2009 թվականի]] հունիսի 29-ին Նատալյա Գերմանը նախարարի Անդրեյ Ստրատանի առաջարկով նշանակվել է արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ ու եվրոպական ինտեգրացիայի և Մոլդովիայի ու Եվրամիության միջև բանակցությունների գլխավոր միջնորդ։

[[2013|2013 թվականի]] մայիսի 30-ին Նատալյա Գերմանը նշանակվել է փոխվարչապետ և արտաքին գործերի նախարար։

Կողմ է Մոլդովայի եվրաինտեգրմանը և դեմ է ՄՄ-ի ինտեգրմանը։ Կողմնակից է Մոլդովիայում ռուսական հեռուստաալիքների հեռարձակման արգելքին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/22apr2014/telemold.html Новости NEWSru.com :: Молдавия приняла решение отказаться от российских телеканалов, которые занялись пропагандой «альтернативы евроинтеграции»]&lt;/ref&gt;։

== Մրցանակներ ==
* Հանրապետության շքանշան ([[2014]])&lt;ref&gt;[http://www.presedinte.md/rus/comunicate-de-presa/presedintele-nicolae-timofti-a-semnat-un-decret-privind-conferirea-distinctiilor-de-stat-unui-grup-de-deputati-ministri-membri-ai-guvernului-si-inalti-functionari-publici Президент Николае Тимофти наградил государственными наградами группу депутатов, членов правительства и высокопоставленных государственных служащих]&lt;/ref&gt;
* Բևեռային աստղի առաջին կարգի կոմանդորի շքանշան ([[Շվեդիա]], [[2010]])&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.mfa.gov.md/comunicate-presa-md/483763/ |title=Viceministrului Afacerilor Externe şi Integrării Europene, dnei Natalia Gherman, i-a fost conferit Ordinul Regal Steaua Polară |accessdate=2017-04-03 |archive-date=2016-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160805065234/http://www.mfa.gov.md/comunicate-presa-md/483763 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.vipmagazin.md/people/Gherman_Natalia_people/biografia/ Gherman Natalia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130918114335/http://www.vipmagazin.md/people/Gherman_Natalia_people/biografia |date=2013-09-18 }}
* [http://www.mfa.gov.md/viceministri-nonjs-js/ Նատալյա Գերմանի կենսագրությունը МИДЕИ կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190505141208/http://www.mfa.gov.md/viceministri-nonjs-js/ |date=2019-05-05 }}

{{DEFAULTSORT:Գերման, Նատալյա}}
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին բանասերներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>r5gf8tkvf33coadea029hqkiis3vei2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արտա Դադե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>761848</id>
    <revision>
      <id>8492354</id>
      <parentid>8434302</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:38:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8273" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Արտա Դադե
 | բնօրինակ անուն = {{Lang-sq|Arta Dade}}
 | պատկեր = 
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարար
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag of Albania.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[12 սեպտեմբերի]], [[2001]]
 | կառավարման ավարտ  = [[31 հուլիսի]], [[2002]]
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = Պասկալ Միլյո
 | հաջորդող = Իլիր Մետա

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = Flag of Albania.svg
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Արտա Դադե''' ({{Lang-sq|Arta Dade}}, {{ԱԾ}}), ալբանացի մանկավարժ և քաղաքական գործիչ։ Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության անդամ&lt;ref&gt;{{cite web |author= |url=http://www.assembly.coe.int/nw/xml/AssemblyList/MP-Details-EN.asp?MemberID=4136 |title=PACE Member File |website=Assembly.coe.int |date= |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2017-02-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170211021127/http://assembly.coe.int/nw/xml/AssemblyList/MP-Details-EN.asp?MemberID=4136 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ալբանիայի մշակույթի նախարար (1997-1998), արտաքին գործերի նախարար (2001-2002)։

== Կենսագրություն ==
Արտա Դադեն ծնվել է 1953 թվականի մարտի 15-ին Տիրանայում։ 1972 թվականից մինչև 1975 թվականը սովորել է [[Տիրանայի համալսարան]]ի օտար լեզուների ֆակուլտետի անգլերենի բաժնում։ Համալսարանն ավարտելուց հետո որպես ուսուցիչ աշխատել է Տիրանայում՝ օտար լեզուների խորացված ուսուցմամբ ''Asim Vokshi'' միջնակարգ դպրոցում։ [[1985 թվական]]ին Արտա Դադեն աշխատանքի է անցել Տիրանայի համալսարանում, որտեղ դասավանդել է օտար լեզուների ֆակուլտետի անգլերենի բաժնում մինչև 1997 թվականը&lt;ref name=&quot;ps&quot;&gt;[http://ps.al/author/arta-dade/ Arta Dade] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170406110602/http://ps.al/author/arta-dade/ |date=2017-04-06 }} // Partisë Socialiste të Shqipërisë&lt;/ref&gt;։ [[1992]] թվականին ավարտել է ուսումը ասպիրանտուրայում [[Մեծ Բրիտանիա]]յում։

[[1991 թվական]]ին Արտա Դադեն անդամակցել է Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցությանը, իսկ մեկ տարի անց ընտրվել կուսակցության խորհրդի անդամ։ Նշանակալի դեր է կատարել կուսակցությունում 1997 թվականին Ալբանիայում տեղի ունեցած անկարգությունների ժամանակ&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=6inIiCF_930C&amp;pg=PA96&amp;lpg=PA96&amp;dq=Arta+Dade+1953&amp;source=bl&amp;ots=Q-z9ZaE5Dn&amp;sig=yiwbJYfU68PMRnsm6cN1Kof9Iq4&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwintbTatI3TAhUJJ5oKHWygDvYQ6AEIXzAM#v=onepage&amp;q=Arta%20Dade%201953&amp;f=false Historical Dictionary of Albania]&lt;/ref&gt;։ [[1998 թվական]]ին Արտա Դադեն դարձել է Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության քարտուղար միջազգային հարաբերությունների գծով (մի քանի անգամ վերընտրվել է այդ պաշտոնում)։

[[1997]] թվականին Արտա Դադեն առաջին անգամ ստացել է Ալբանիայի Ազգային ժողովի պատգամավորի մանդատ (ներկայացրել է Ֆիերի մարզը)։ 2001 և 2005 թվականներին վերընտրվել է որպես պատգամավոր՝ Ազգային ժողովում մնալով մինչև [[2009 թվական]]ը։

[[1997]]-[[1998]] թվականներին Արտա Դադեն եղել է Ալբանիայի մշակույթի, երիտասարդության ու սպորտի նախարարը, իսկ [[2001]]-[[2002]] թվականներին՝ Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարար և վարչապետի տեղակալ։ Նա նաև եղել է Եվրախորհրդի պառլամենտական ասամբլեային մասնակցած ալբանական պատվիրակության փոխնախագահը։

2013 թվականին Արտա Դադեն եղել է Ալբանիայի արտաքին քաղաքականության հանձնաժողովի նախագահը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.parlament.al/chairwoman-of-foreign-policy-committee-mrs-arta-dade-receives-the-minister-for-dialogue-of-the-republic-of-kosovo-mrs-edita-tahiri-and-the-delegation-accompanying-her/?lang=en |title=Albanian Parlament - Chairwoman of Foreign Policy Committee, Mrs. Arta Dade receives the Minister for Dialogue of the Republic of Kosovo, Mrs. Edita Tahiri and the delegation accompanying her |website=Parlament.al |date=2016-11-14 |accessdate=2016-11-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.parlament.al/atribut/komisionet/komisione-te-perhershme/komisioni-per-politiken-e-jashtme/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2017-04-07 |archive-date=2016-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160418164155/http://www.parlament.al/atribut/komisionet/komisione-te-perhershme/komisioni-per-politiken-e-jashtme/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականից [[Եվրոպայում Անվտանգության և Համագործակցության Կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]] պառլամենտական ասամբլեայի Մոլդովայի հարցերով խմբի նախագահն է&lt;ref&gt;[http://pridnestrovie-daily.net/archives/16903 Эмиссар ОБСЕ — в парламенте]&lt;/ref&gt;։

Արտա Դադեն հեղինակել է մի շարք հոդվածներ քաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական թեմաներով&lt;ref name=&quot;ps&quot;/&gt;։

Արտա Դադեն ամուսնալուծված է, ունի երկու երեխա։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
* Alan Day: A political and economic dictionary of Eastern Europe. Routledge: 2002, s. 163. ISBN 9781857430639.
* Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press: 2010, s. 96-97. ISBN 9780810861886.

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ps.al/author/arta-dade/ Արտա Դադեն Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170406110602/http://ps.al/author/arta-dade/ |date=2017-04-06 }}
{{ՎՊԵ|Arta Dade}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Դադե, Արտա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանացի մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>f6qbpxnicemm34ijizmhjhndh8d5f9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լուկա Կացելի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>762301</id>
    <revision>
      <id>8492373</id>
      <parentid>7793305</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:44:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4507" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Լուկա Կացելի''' ({{lang-el|Λούκα Κατσέλη}}, {{ԱԾ}}), հույն քաղաքական գործիչ, ով 2011 թվականի հունիսի 17-ից զբաղեցնում է [[Հունաստան]]ի աշխատանքի նախարարի պաշտոնը։ 
== Կենսագրություն ==
Լուկայի ծնողները Պելոս և Ալեկա Կացելիները արվեստի գործիչներ են։ 1972 թվականին գերազանցության դիպլոմով ավարտել է [[Սմիթ քոլեջ]]ը։ Մագիստրոսական երկու աստիճան է ստացել [[Փրինսթոնի համալսարան]]ում՝ մասնագիտանալով տնտեսական քաղաքականության և միջազգային ֆինանսական գործունեության ոլորտներում։ 1978 թվականին դոկտորական աստիճան է ստացել Փրինսթոնում։

[[1977]]—[[1985]] թվականներին աշխատել է որպես ասիստենտ, այնուհետև պրոֆեսոր [[Եյլի համալսարան]]ում, որտեղ 1980 թվականին դարձել է լավագույն երիտասարդ դասախոս և ստացել Մարշալի ֆոնդի կրթաթոշակ ([[1982]]—[[1984]]): Հրավիրովի դասախոս է եղել Լոնդոնի Birbeck և [[Աթենքի էկոնոմիկայի և բիզնեսի համալսարան]]ներում։ 1987 թվականից դասավանդում է [[Աթենքի համալսարան]]ում, որտեղ 1997- 2001 թվականներին զբաղեցրել է ռեկտորի պաշտոնը։

Մակրոտնտեսական միջազգային քաղաքականության վերաբերյալ շուրջ 40 աշխատությունների հեղինակ է։ Ամուսնացած է Գերասիմ Արսենիսի հետ։ Ունի երկու երեխա՝ որդին Դիմիտրիսը և դուստրը՝ Ամալյան։
== Քաղաքական կարիերա ==
Իր քաղաքական գործունեությունը սկսել է դեռևս 1976 թվականին։ 2009 թվականի հոկտեմբերի 4-ին նշանակվել է [[Հունաստան]]ի Զարգացման, մրցակցության և ջրային տրանսպորտի հարցերով նախարար։ 2010 թվականի սեպտեմբերի 7-ին Յորգոս Պապանդրեուն մասշտաբային փոփոխություններ է իրականացրել երկրի կառավարությունում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://athensellas.gr/news/v-pravitelstve-grecii-proizoshli-masshtabnye-perestanovki.html |title=В правительстве Греции произошли масштабные перестановки |accessdate=2017-04-10 |archive-date=2010-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100914133955/http://athensellas.gr/news/v-pravitelstve-grecii-proizoshli-masshtabnye-perestanovki.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Արդյունքում Լուկա Կացելին նշանակվել է աշխատանքի հարցերով նախարար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://web.ana-mpa.gr/anarussian/articleview1.php?id=5326 |title=Георгиос Папандреу изменил состав своего правительства — ana-mpa |accessdate=2017-04-10 |archive-date=2012-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120311174448/http://web.ana-mpa.gr/anarussian/articleview1.php?id=5326 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի մարտի 14-ին Հարիս Կաստանիդիսի հետ միասին ստեղծել է «Հանրային համաձայնություն» կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{Citation |title=Former PASOK ministers launch new party |newspaper=Ekathimerini |date=14 March 2012 |url=http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite1_1_14/03/2012_432890}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կացելի, Լուկա}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Փրինսթոնի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն կին տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>kn830ekur9xp9lkhhol8viy9g85za7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բաբադաղ (լեռ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>764108</id>
    <revision>
      <id>8492032</id>
      <parentid>7748511</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3060" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Լեռ}}

'''Բաբադաղ''' ({{lang-tr|Babadağ}}, հնում՝ '''Քրագուսի լեռ'''), լեռ [[Թուրքիա]]յի [[Մուղլայի մարզ]]ի [[Ֆեթհիյե]] քաղաքի մոտ։ Լեռը բաղկացած է երկու գագաթներից։ Առաջինի բարձրությունը կազմում է 1969 մետր, իսկ երկրորդը, որը կոչվում է նաև «Քարաթեփե», ունի 1400 մետր բարձրություն&lt;ref&gt;''Lycia'', ''op. cit.'', vol. ii. p. 301.&lt;/ref&gt; : Երկու գագաթները գտնվում են իրար մոտ, սակայն բաժանված են ցածրադիր հարթավայրով։ Հարթավայրը ունի տրանսպորտային կարևոր նշանակություն։ Լեռան լանջին կան [[կրաքար]]ի մեծ պաշարներ։ Լեռը աչքի է ընկնում իր հարուստ ֆլորայով, ներառյալ նաև [[Մայրի լիբանանական|լիբանանյան մայրին]]։ Լեռը ծովափից գտնվում է հինգ կիլոմետր հեռավորության վրա։ Լեռը օգտագործվում է [[պարապլաներիզմ]]ի սիրահարների կողմից։
[[Ֆեթհիյե]] այցելող զբոսաշրջիկների մեծ մասը այցելում են նաև Բաբադաղ։

Հնում լեռը գտնվել է պատմական [[Լիկիա]]յի կազմում։ [[Ստրաբոն]]ը իր «[[Անաբասիս]]» աշխատության մեջ լեռանը տվել է մի քանի անվանումներ՝ «Անտիկրագուս», «Կրագուս»։ Հետագայում, լեռան ստորոտին կառուցվել է [[Պինարա]] բնակավայրը&lt;ref&gt;''Lycia'', vol. ii.&lt;/ref&gt;։

Կրագուսի ժայռերը և անտառները անտիկ փիլիսոփաների ճառերում նշվել է որպես [[Դիանա (դիցուհի)|Դիանա դիցուհու]] կեցավայր&lt;ref&gt;Horace, Carm. i. 21.)&lt;/ref&gt;։ [[Ֆրենսիս Բոֆորտ]]ի քարտեզում Քարամանիայի ափերը մոտ գտնվող լեռները ունեն մոտ 2000 մետր բարձրություն։ Լեռանը իրենց աշխատություններում անդրադարձել են նաև [[Պլինիոս Ավագ]]ը
[[Պատկեր:Lycia-turkey-ancient.svg|thumb|300px|right|alt=Map of Classical Lycia|Լիկիայի քարտեզը, որտեղ պատկերված են խոշոր քաղաքները, գետերը և լեռները: Կարմիրով նշված են լեռների գագաթների, իսկ սպիտակով՝ անտիկ քաղաքները]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* Hiking Babadağ: [https://web.archive.org/web/20091025230350/http://geocities.com/hikingbabadag/index.htm Index]
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Թուրքիայի լեռներ]]
[[Կատեգորիա:Մուղլայի մարզի ռելիեֆ]]</text>
      <sha1>81wf31wrupn0lo0zf3v4cd729aq1wqd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռահիմ Ղազիև</title>
    <ns>0</ns>
    <id>766053</id>
    <revision>
      <id>8492511</id>
      <parentid>8437070</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:32:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16774" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Ռահիմ Ղազիև
 | բնօրինակ անուն = {{lang-az|Rəhim Həsən oğlu Qazıyev}} 
 | պատկեր = Rəhim Qazıyev.jpg
 | պատկերի լայնություն = 220px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = [[Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարություն|Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար]]
 | կարգ = 4
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Flag of Azerbaijan 1918.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[1992 թվական]]ի [[մարտի 17]]
 | կառավարման ավարտ  = [[1993 թվական]]ի [[փետրվարի 20]]
 | կառավարման ժամանակ = 1 տարի
 | նախորդող = [[Թահիր Ալիև]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.army.lv/?s=2340&amp;id=272 |title=Азербайджанская армия реформируется по натовскому образцу - Army.lv |accessdate=2017-05-06 |archive-date=2011-07-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722161954/http://www.army.lv/?s=2340&amp;id=272 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
 | հաջորդող = [[Դադաշ Ռազաև]]
 | ազգություն = [[Ադրբեջանցիներ|ադրբեջանցի]]
 | ծննդյան օր = 1943
 | ծննդավայր = [[Շաքի (քաղաք, Ադրբեջան)|Շաքի]], [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ԱԽՍՀ]]
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = Հասան Ղազիև
 | մայր = Լիբադա Ղազիևա
 | ամուսին = 
 | զավակներ = դուստրեր՝ Սևիջ, Այթեն, Շեբնեմ
 | դավանանք = [[Իսլամ]]
 | կուսակցություն = [[Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ]]
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = [[Ադրբեջանի ճարտարապետաշինարարական համալսարան]]
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = [[Գիտությունների թեկնածու]]
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}

'''Ռահիմ Ղազիև''' ({{lang-az|Rəhim Həsən oğlu Qazıyev}}, {{ԱԾ}}), ադրբեջանական պետական գործիչ, Արդբեջանի պաշտպանության նախարար ([[1992]]—[[1993]]), [[Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ]] կուսակցության ակտիվիստ։

== Կենսագրություն ==

=== Վաղ կարիերա ===
Ռահիմ Ղազիևը ծնվել է [[1943 թվական]]ին [[Շաքի (քաղաք, Ադրբեջան)|Շաքիում]]։ Ավարտել է [[Ադրբեջանի ճարտարապետաշինարարական համալսարան]]ը և ֆիզիկամաթեմատիկայի ոլորտում թեզ է պաշտպանել։ 1968-ից մինչև 1990 թվականները դասավանդել է նույն համալսարանում&lt;ref name=&quot;labyrinth&quot;&gt;[http://www.labyrinth.ru/content/card.asp?cardid=27536 Рагим Газиев]. ''Labyrinth.ru''&lt;/ref&gt;։ 1988 թվականին Ղազիևը դարձավ [[Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ]]ի հիմնադիրներից և առաջին տասնհինգ անդամներից մեկը։ Նա հայտնի է իր ազգայնական հայացքներով և [[Աբուլֆազ Էլչիբեյ]]ի լուրջ աջակցությամբ։ [[1990 թվական]]ի ամռանը նրան ձերբակալեցին, որպես հակասովետական անկարգությունների կազմակերպիչ, [[Սև հունվար]]ի դեպքերի ժամանակ նրան տարան [[Մոսկվա]]յի [[Լեֆորտովյան բանտ]]&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4682000/4682089.stm Том де Ваал. «Чёрный сад». Глава 13. Июнь 1992 — сентябрь 1993 гг. Эскалация конфликта&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Մի քանի օր անց [[Ադրբեջանի Գերագույն խորհուրդ|Ադրբեջանի Գերագույն խորհրդի]] ընտրություններով պայմանավորված նրան ազատ են արձակել, բայց նրա դեմ հարուցված քրեական գործը չի փակվել &lt;ref name=&quot;alizadeh&quot;&gt;[http://www.azeribook.com/politika/zardusht_alizade/konets_vtoroy_respubliki.htm End of the Second Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100112034654/http://www.azeribook.com/politika/zardusht_alizade/konets_vtoroy_respubliki.htm |date=2010-01-12 }} by Zardusht Alizadeh&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտպանության նախարար ===
Ղազիևի պաշտոնի անցնելու ժամանակ երկիրը [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ում [[Արցախյան ազատամարտ|պատրեազմի]] մեջ էր գտնվում հայկական կամավորական ուժերի հետ։ Մարտի 17-ին երկրի նախագահի պարտականությունները կատարող [[Յագուբ Մամադով]]ը Ղազիևին, որը չուներ պրոֆեսիոնալ զինվորական պատրաստություն նշանակեց Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար&lt;ref name=&quot;de waal&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4673000/4673953.stm Том де Ваал. «Чёрный сад». Глава 11]&lt;/ref&gt;։ Երկու ամիս անց ադրբեջանական բանակը ստիպված էր [[Բերձոր]]ը և [[Շուշի]]ն։ Ի պատասխան Ղազիևը զորքին հրամայեց շարժվել հյուսիսային ուղղությանմբ։ [[Գորանբոյ գործողություն|Ամառային գրոհի]] արդյունքում Ադրբեջանի հսկողության տակ անցավ Մարտակերտը, իսկ ադրբեջանական զորքերը կանգնեցին [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղում՝ [[Ստեփանակերտ]]ից 12 կմ հեռավորության վրա&lt;ref name=&quot;alizadeh&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://artofwar.ru/z/zhirohow_m_a/text_0100.shtml Aviation in Nagorno-Karabakh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100428054526/http://artofwar.ru/z/zhirohow_m_a/text_0100.shtml |date=2010-04-28 }} by Mikhail Zhirokhov&lt;/ref&gt;։ 1980-ական թվականներին իր հակառուսական տրամադրություններով հայտնի Ղազիևը հրաժարվել էր Ռուսական գործընկերությունից&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4682000/4682089.stm Том де Ваал. «Чёрный сад». Глава 13]&lt;/ref&gt;։ 1992 թվականի վերջին և 1993 թվականի սկզբին ադրբեջանական զորքերը դուրս են շպրտվում Մարտակերտի շրջանից, որից հետո [[Քարվաճառի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քարվաճառի շրջանը]] հայտնվեց կիսաշրջափակված վիճակում։ Ժողովրդական ճակատը, որը այդ ժամանակ իշխանության ղեկին էր 1992 թվականի հունիսին հայտարարություն հրապարակեց, որում Ռահիմ Ղազիևին և [[Սուրետ Հուսեյնով]]ին մեղադրում էին իբր Շուշիի կանխամտածված հանձնման մեջ, նպատակ ունենալով Մութալիբովին վերականգնել նախագահի պաշտոնում և վերականգնել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ։ [[1993 թվական]]ի փետրվարին Ռահիմ Ղազիևը պաշտպանության նախարարի պաշտոնից անցավ թոշակի։

1993 թվականի հունիսին [[Հեյդար Ալիև]]ի իշխանության գալուց հետո Ռահիմ Ղազիևին ընտրեցին [[Ադրբեջանի ազգային ժողով]]ում և նրան առաջարկեցին պաշտպանական արդյունաբերության փոխվարչապետի պաշտոնը։ Իմանալով, որ երկրում դեռ չկա պաշտպանական արդյունաբերության (այն ստեղծվեց միայն [[2005 թվական]]ին), Ղազիևը խորհրդարանական լսումների ժամանակ Ալիևին անվանեց ստախոս։ [[1996 թվական]]ին նա հարցազրույցի ժամանակ Ղազիևը ասաց, որ ինքը և Հեյդար Ալիևը ունեցել են համաձայնություն այն մասին, որ Ալիևի ընտրվելու դեպքում ինքը պետք է զբաղեցներ վարչապետի տեղակալի պաշտոնը, արդյունքում Ալիևի իշխանության գալուց հետո բարձր պաշտոնները տրվեցին [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանյան]] կլանի ներկայացուցիչներին&lt;ref&gt;[http://www.memo.ru/hr/hotpoints/karabah/nemcy/Chapter5.htm Azerbaijan: Trials, Investigations and Arrests] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170110203055/http://www.memo.ru/hr/hotpoints/karabah/nemcy/Chapter5.htm |date=2017-01-10 }}. ''Memo.ru''&lt;/ref&gt;։

=== Բանտ ===
1993 թվականի վերջին Ռահիմ Ղազիևին ձերբակալեցին պետական դավաճանության և Շուշիի հանձնման մեղադրանքներով, բայց 1994 թվականի սեպտեմբերին նրան հաջողվում է փախուստի դիմել [[Ադրբեջանի պետական անվտանգության նախարարություն|Ադրբեջանի պետական անվտանգության նախարարության]] քննչական մեկուսարանից և գնալ [[Մոսկվա]]։ Այնտեղ նա իր աջակցությունն է հայտնել Այազ Մութալիբովին&lt;ref name=&quot;А&quot;&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4685000/4685141.stm Том де Ваал. «Чёрный сад». Глава 17]&lt;/ref&gt;։ Ադրբեջանում Ռահիմ Ղազիևին հեռակա կարգով դատապարտել էին մահապատժի գնդակահարության միջոցով&lt;ref name=&quot;Вагиф Гусейнов&quot;&gt;{{cite news | title=Россия не выдает Азербайджану генерала| author=Эльдар Зейналов|publisher=Газета «Коммерсантъ»А| url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=71ec50ef-9f2e-4bad-8dfb-77184abd6c0d&amp;docsid=243655|author=ЮЛИЯ Ъ-ПАПИЛОВА
| date=23.11.1996 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Уход&quot;&gt;{{cite news|title=ЭКСТРАДИЦИИ СТРАНАМИ СНГ ПОЛИТИЧЕСКИХ ЭМИГРАНТОВ ИЗ АЗЕРБАЙДЖАНА|author=Эльдар Зейналов|publisher=ПРАВОЗАЩИТНЫЙ ЦЕНТР АЗЕРБАЙДЖАНА|url=http://mitglied.lycos.de/politzek/reports/asylum97.htm|date=07 Апр. 2008}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Ռահիմ Ղազիևի դատավճիռը հնչում է այսպես՝

{{քաղվածք|Դատական կոլեգիան համարում է, որ Ռահիմ Ղազիևը, մեղադրվում է այն բանի մեջ, որ նա սկսած 1992 թվականի փետրվարի 10-ից ընդհուպ մինչև Շուշիի և Բերձորի ազատագրումը դիտավորյալ չի կատարել օրենքները, կանոնադրությունները, հրամանները և Երկրի Նախագահի կարգադրությունները, որի արդյունքում էական վնաս է հասցվել Ադրբեջանի Հանրապետությանը, առաջացել են ծանր հետևանքներ, ըստ այս ամենի Ռահիմ Ղազիևին մեղադրանք է առաջադրվել Ադրբեջանի Հանրապետության ՔՕ 255 հոդվածով։

Ռ. Ղազիևի կողմից պաշտոնական դիրքի չարաշահմամբ հափշտակված 25 միլիոն ռուբլին և $ 500 000-ը մտնում են հանցագործության կազմի մեջ, որի համար նախատեսված է ՔՕ 88-1 հոդվածը։

Հանցագործության կազմի մեջ է մտնում նաև Բաքու քաղաքում նրա թիկնապահներ՝ Ռ. Բայրամովի և Ն. Կուրբանովի կողմից արտակարգ դրության պայմաններում զենքի ձեռքբերումը, պահպանումը և փոխանցումը, որը պատժվում է ՔՕ 220.2 հոդվածով։
Ռահիմ Ղազիևին պատիժ նշանակելիս կոլեգիան ուշադրություն է դարձնում նրա վրա, որ նրանց կողմից կատարվել է հանցագործությունների շարք, որոնք առաջացրել են ծանր հետևանքներ, որն էլ իր հերթին պատժվում է ՔՕ 37 հոդվածով։ Բացի այդ, դատական կոլեգիան հաշվի է առնում նրա գործողությունների առանձնակի վտանգը, ուղղված պետության անկախության դեմ, վտանգել է Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը, առաջացրել բազմաթիվ մարդկանց մահ, պատճառելով վնասվածքներ, հարյուրավոր մարդկանց իրավունքների խախտումը և այլ հանցագրոծություններ։ Կապված այս ամենի հետ դատական կոլեգիան գտնում է, որ Ղազիևը վտանգավոր է, նրա ուղղումը անհնար է, և դատապարտում է նրան 255 հոդվածով, որը բացառիկ պատժամիջոց է՝ մահապատիժ&lt;ref name=&quot;Уход2&quot;&gt;{{cite news|title=ОТЧЁТ О СОВМЕСТНОЙ ЭКСПЕДИЦИИ В АРМЕНИЮ, АЗЕРБАЙДЖАН И НАГОРНЫЙ КАРАБАХ|author=С.&amp;nbsp;Ганнушкина и Б.&amp;nbsp;Клазен|publisher=[[Мемориал (организация)|Мемориал]]|url=http://mitglied.lycos.de/politzek/reports/asylum97.htm|date=август 1995 года}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։}}

1996 թվականի ապրիլի 16-ին ՌԴ դատախազությունը նախկին պաշտպանության նախարարին Բաքվին արտահանձնելու որոշում է ընդունում&lt;ref&gt;[http://www.ibiblio.org/pub/academic/russian-studies/DailyNews/AiF/030016.pdf Муталибов и Казиев снова сидят] Дмитрий Макаров. ''[[Аргументы и Факты]]''. [[17 апреля]] [[1996]]. Retrieved [[28 September]] [[2016]]&lt;/ref&gt;, որտեղ 1998 թվականին նրա մահապատժի որոշումը փոխարինվեց ցմահ ազատազրկման։ [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով|ԵԽԽՎ-ի]] պնդմամբ 2005 թվական մարտի 21-ին Ռահիմ Ղազիևին ներում է շնորհվել և նրան ազատ են արձակել&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_4367000/4367101.stm В Азербайджане помилованы политзаключенные]. ''BBC Russian''. [[21 марта]] [[2005]]. Retrieved [[28 September]] [[2016]]&lt;/ref&gt;։ Իր ազատ արձակումից հետո Ղազիևը հրապարակել է մի քանի հոդված, հասարակության աչքին իրեն բարձրացնելու համար, բայց դրանք իրենց մեջ հետաքրքություն չունեին&lt;ref name=&quot;alizadeh&quot;/&gt;։

Ղազիևը փորձել է բողոքարկել իր ձերբակալությունը Մարդու Իրավունքների Եվրոպական Դատարանում (բողոք № 2758/05)։ Այն ճանաչվել է 2007 թվականի փետրվարին և մասամբ ընդունվել&lt;ref&gt;[http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-79708 HUDOC Search Page&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, սակայն 2009 թվականին բողոքը մերժվել է&lt;ref&gt;[http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-93906 HUDOC Search Page&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}</text>
      <sha1>27jyxnqvx2hcyydzt6vtw49ncf7c2tj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ասպազիյա (բանաստեղծուհի)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>767208</id>
    <revision>
      <id>8492401</id>
      <parentid>8472707</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:54:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13134" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Ասպազիյա''' կամ '''Ասպազիա''' ({{lang-lv|Aspazija}}, ի ծնե` Յոհա՛ննա Էմի՛լիյա Լիզե՛տե Ռո՛զենբերգա ({{lang-lv|Johanna Emīlija Lizete Rozenberga}}), ամուսնությունից հետո` Էլզա Պլիեկշանե ({{lang-lv|Elza Pliekšāne}}), {{ԱԾ}}), [[Լատիշներ|լատիշ]] [[բանաստեղծ]]ուհի և [[Դրամատուրգիա|դրամատուրգ]]։ 

Գրող, հասարակական գործիչ [[Ռայնիս Յան|Յան Ռայնիսի]] կինն է եղել&lt;ref name=&quot;bre2&quot;&gt;Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 2. Анкилоз — Банка. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт.&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ասպազիյան ծնվել և մեծացել է 1865 թվականին հարուստ գյուղացու ընտանիքում [[Լատվիա]]յի [[Ելգավա]] քաղաքից ոչ հեռու գտնվող բնակավայրում, որտեղ էլ միջնակարգ կրթություն է ստացել և երիտասարդական կազմակերպությունների ակտիվ մասնակիցներից է եղել։ Ուսումնառության վերջին տարում նա թողել է գիմնազիան, իսկ 1886 թվականին ամուսնացել է Վիլհելմ Մաքս Վալտերի հետ։ Հետագայում նա հետաքրքրվել է գրականությամբ, հիմնականում գերմանական հեղինակների ստեղծագործություններով։

Ասպազիան առաջին անգամ տպագրվել է 1887 թվականին «Ամենօրյա թերթիկ» («Dienas Lapa») թերթում։ 1891 թվականին նա ամուսնալուծվել է և մինչև 1893 թվականը մասնավոր ուսուցիչ է աշխատել [[Յաունսվիրլաուկաս]] [[Լատվիայի վարչական բաժանում|երկրամասում]] ({{lang-lv|Jaunsvirlaukas pagasts}})։ 1893 թվականին նա բնակություն է հաստատել [[Ռիգա]]յում և սկսել է աշխատել որպես [[լրագրող]]։ 1894 թվականին Ռիգայում բեմադրվել են նրա առաջին պիեսները` ''Վաիդելոտե'' և ''Կորցնել իրավունքը'' (Vaidelote եւ Zaudētās tiesības)&lt;ref name=&quot;r1/&quot;&gt;[http://www.uzdevumi.lv/p/latviesu-literatura/10-12-klase/aspazija-5491/re-cad579c6-8cdd-417f-bf98-5ca93499f442 1. Aspazija - biogrāfija.] '' uzdevumi.lv'' կայքում&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;r2/&quot;&gt;''Jānis Zālītis'' [http://memorialiemuzeji.lv/personibas/aspazija/ Aspazija.] memorialiemuzeji.lv կայքում&lt;/ref&gt;։

== Սոցիալ-դեմոկրատական հայացքներ ==
Ասպազիան լրագրությամբ զբաղվելու տարիներին հանդիպել է [[Յան Ռայնիս|Յանիս Պլիեկշանսին]] (Janis Pliekšāns, ավելի հայտնի էր որպես Ռայնիս)։ Նա բանաստեղծ էր, իրավաբան, 1891-1896 թվականների ընթացքում «Ամենօրյա թերթիկ» (Dienas Lapa) թերթի խմբագիրն էր և «[[Նոր հոսանք]]» (Jaunā strāva) ձախ սոցիալ-դեմոկրատական զանգվածային շարժման առաջնորդ&lt;ref&gt;Arveds Švābe. Latvijas vēsture 1800-1914. — Uppsala: Daugava, 1958&lt;/ref&gt;։ Ռայնիսի ազդեցության ներքո Ասպազիան միանում է այդ շարժմանը։
[[Պատկեր:Stamp of Latvia 2015 Rainis and Aspazija.jpg|մինի|ձախից|Ռայնիս և Ասպազիա, Լատվիայի 2015 թվականին թողարկած նամականիշ]]
1897 թվականին «Նոր հոսանք» շարժումը ճնշվեց։ Ասպազիան և Ռայնիսը տեղափոխվեցին [[Պանևեժիս]] (Լիտվա) և ամուսնացան։ Նույն թվականին Ասպազիան հրատարակում է բանաստեղծությունների իր առաջին ժողովածուն։ Ռայնիսն իր գործունեության համար բանտարկվեց և հետագայում դատապարտվեց հինգ տարվա աքսորի [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստան]] (1897-1903 թթ.)։ Ասպազիան հետևեց նրան։ Նրանք միասին [[լատվիերեն]] են թարգմանել [[Գյոթե]]ի բազմաթիվ ստեղծագործություններ։ Ավելի ուշ նրանք վերադարձան Լատվիա և շարունակեցին գրել, իսկ Ռայնիսը մասնակցեց նաև սոցիալիստական քաղաքականությանը։

Ռուսաստանում 1905 թվականի [[Ռուսական հեղափոխություն (1905-1907)|հեղափոխությունը]] սկսվեց [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում հունվարյան բողոքի ցույցերից։ Մի քանի օրվա ընթացքում բողոքի ակցիաները հասան Ռիգա և 1905 թվականի հունվարի 13-ին շատերը սպանվեցին։ Ասպազիայի «Վայդելոտե» պիեսը ներկայացվեց հունվարին և մեկնաբանվել է որպես իմպերիալիստական Ռուսաստանի փլուզման կոչ։ Ռայնիսը նաև հրատարակել է «Փոթորիկի դեմքը» (Vētras Seja) հեղափոխական բանաստեղծությունների ժողովածուն։

Ցարի հրամանով հաշվեհարդար տեսան շատերի հետ։ Բազմաթիվ հեղափոխականներ ձերբակալվեցին և սպանվեցին է 1905-1906 թվականներին։ Այդ պատճառով Ռայնիսը և Ասպազիան [[արտագաղթ]]եցին [[Շվեյցարիա]] և 1905-1920 թվականներին բնակություն հաստատեցին [[Լուգանո (լիճ)|Լուգանո լճի]] ափին գտնվող [[Կաստանյոլա]] բնակավայրում։

Ասպազիան [[էմանսիպացիա]]յի կողմնակից էր և պաշտպանում էր իր ամուսնու սոցիալ-դեմոկրատական հայացքները։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո, երբ վերադարձան անկախ Լատվիա, նրանք ջերմ ընդունելություն ունեցան և ի պատիվ նրանց անվանակոչվեցին Ռիգայի ամենագեղեցիկ փողոցները&lt;ref&gt;История Латвии XX век. — Рига: ООО J.L.V. 2005. {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Ասպազիան դարձավ ֆեմինիստական շարժման ակտիվ մասնակից։ Նա ակտիվորեն պաշտպանում էր կանանց իրավունքները։ Ասպազիան նաև դարձավ Լատվիայի 1904 թվականին ստեղծված [[Լատվիայի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն|սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցության]] անդամ և 1920 թվականի ապրիլի 17-18-ին տեղի ունեցած Լատվիայի առաջին [[Սահամանադրական ժողով (Լատվիա)|Սահամանադրական ժողովի]] ({{lang-lv|Satversmes sapulce}}) ընտրություններում պատգամավոր ընտրված հինգ կանանցից մեկը (որը գործել է 1920 թվականի մայիսի 1-ից 1922 թվականի նոյեմբերի 7-ը)&lt;ref name=&quot;r1/&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;r2/&quot; /&gt;։

== Կյանքի վերջին տարիներ ==
Ռայնիսի մահից հետո, 1929 թվականին Ասպազիան մենակյաց կյանք է վարել` բնակվելով Ռիգայում կամ Դուբուլտիի իր ամառանոցում։

Ասպազիան մահացել է 1943 թվականի նոյեմբերի 5-ին, Դուբուլտիում (Յուրմալա), որտեղ բանակվում էր 1933 թվականից սկսած&lt;ref name=&quot;bre2&quot; /&gt;։ Ասպազիան թաղված է Ռիգայի Ռայնիսի գերեզմանոցում, իր ամուսնու կողքին։

== Ստեղծագործություն ==
Ասպազիայի առաջին աշխատանքները [[Ռեալիզմ (գրականություն)|իրատեսական]] են, բայց նրա աշխատանքների մեծ մասը [[նեոռեալիզմ|նեոռեալիստական]] են։ Դրանցից որոշները դեպի անցյալ կարոտախտով են լեցուն։ Օրինակ, 1894 թվականին գրված ''Վաիդելոտե'' ([[Լիտվական դիցաբանություն|դիցաբանության]] աստվածների աղախինը) պիեսում գործողությունները տեղի են ունենում 14-րդ դարում [[Լիտվական մեծ իշխանություն|Լիտվական մեծ դքսությունում]]։ ''Պարզ ճշմարտություններ'' և ''Չիրականացված նպատակներ'' պիեսները բազմաթիվ քննարկումների տեղիք են տվել, քանի որ բողոքում են [[հայրիշխանություն|հայրիշխանական]] հասարակության դեմ։ ''Արծաթե ծածկոց'' պիեսը (Sidraba šķidrauts) համարվում է նրա լավագույն աշխատանքը։ 1923 թվականին նա գրել է «Ասպազիյա» վերնագրված պիես&lt;ref name=&quot;r1/&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;r2/&quot; /&gt;։

«Կարմիր Ծաղիկներ» բանաստեղծությունների ժողովածուում պարզ և հասարակ բաները դիտվում են ռոմանտիկ լույսի ներքո։ Միևնույն ժամանակ նրա բանաստեղծությունները լի են լույսով, ֆանտազիայով, և ապստամբ տրամադրություններով։ «Հոգու մթնշաղներ» (1904 թ.) ժողովածուն լի է հոռետեսական տրամադրություններով&lt;ref name=&quot;r1/&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;r2/&quot; /&gt;։

Արտասահմանում ապրելով Ասպազիյան գրել է «Արևային անկյուն» և «Թևերը տարածել» բանաստեղծությունների ժողովածուները, որոնք պարունակում են ավելի քիչ սոցիալական ասպեկտներ և ավելի մտերմիկ տեքստեր, ավելի պակաս հասարակական բողոք և ավելի անձնական զգացումներ&lt;ref name=&quot;r1/&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;r2/&quot; /&gt;։

== Հիշատակ ==
Բանաստեղծուհու անունն է կրում Ռիգայի կենտրոնական փողոցներից մեկը` [[Ասպազիյա փողոց]]։
2015 թվականին Լատվիայում թողարկվել է Ռայնիսի և Ասպազիայի հիշատակին նվիրված նամականիշ։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;180&quot;&gt;
Latvijas Universitāte – Ekonomikas un vadības fakultāte.jpg|thumb|Ասպազիյա փողոցի վրա գտնվող [[Լատվիայի համալսարան|Լատվիայի համալսարանի Տնտեսագիտության ֆակուլտետը]]
Opera Nacional, Riga, Letonia, 2012-08-07, DD 04.JPG|thumb|Ասպազիյա փողոցի վրա գտնվող [[Լատվիայի ազգային օպերա]]յի շենքը
Aspazijas nams Dubultos.JPG|մինի|Ասպազիյայի ամառանոցը [[Յուրմալա]]յի [[Դուբուլտի]]ում
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
* [[Ռայնիսի և Ասպազիյայի տուն]]

== Գրականություն ==
* Stahnke, Astrida B. Aspazija։ her life and her drama. Lanham, MD.։ Univ. Press of America, 1984. ISBN 0-8191-3681-6 ; ISBN 0-8191-3682-4
* Meskova, Sandra (2003). Two mothers of Latvian literature ։ Aspazija and Anna Brigadere. Journal of Baltic studies. 34.3, 276–297
* Nesaule, Agate (1992). What happened to Aspazija? In search of feminism in Latvia. Hecate. 18.2, 112–125. ISSN 0311-4198

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Լատիշ դրամատուրգներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Կին դրամատուրգներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ բանաստեղծներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ թարգմանիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Գրական կեղծանուններով հայտնի հեղինակներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>12b6pzxkyhthe5s7coc96rhhik2oicz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեսիլա Դոդա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>767579</id>
    <revision>
      <id>8492357</id>
      <parentid>8434303</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4149" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մեսիլա Դոդա''' ({{lang-sq|'''Mesila Doda'''}}, {{ԱԾ}}), [[Ալբանացիներ|ալբանացի]] քաղաքական գործիչ, 2001 թվականից [[Ալբանիայի խորհրդարան]]ի պատգամավոր, [[Ալբանիայի ժողովրդավարական կուսակցություն|Ալբանիայի ժողովրդավարական կուսակցության]] հիմնադիրներից։

== Կենսագրություն ==
Մեսիլա Դոդան ծնվել է 1971 թվականին [[Կուկաս]]ում։ [[Տիրանայի համալսարան]]ում ուսանել է [[տնտեսագիտություն]], [[Հռոմ]]ում՝ [[փիլիսոփայություն]]։ Քաղաքական գործունեությունն սկսել է [[1991]] թվականին` ուսանողական բողոքի ցույցերի ընթացքում, երբ Ալբանիայում տապալվեց կոմունիստական ռեժիմը։ Դոդան զբաղեցրել է տարբեր քաղաքական պաշտոններ, ինչպես նաև աշխատել է որպես լրագրող և հեռուստահաղորդավար։

1991 թվականին միացել է [[Ալբանիայի ժողովրդավարական կուսակցություն|Դեմոկրատական կուսակցությանը]], 2016 թվականին բաց նամակով հեռացել կուսակցությունից՝ նշելով, որ զղջում է կուսակցությունից դուրս գալու համար, մի կուսակցություն, որը նա հիմնադրել է այլ ուսանողների և ուսուցիչների հետ միասին 25 տարի առաջ&lt;ref&gt;[http://www.oranews.tv/ora-english/mp-doda-leaves-dp-mesila-doda-gives-her-reasons-in-an-open-letter/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170510075108/http://www.oranews.tv/ora-english/mp-doda-leaves-dp-mesila-doda-gives-her-reasons-in-an-open-letter/ |date=2017-05-10 }} Doda leaves DP, Mesila Doda gives her reasons in an open letter&lt;/ref&gt;։

Ալբանիայի ժողովրդավարական կուսակցությունից հեռանալուց հետո Դոդան միացել է Արդարադատություն, ինտեգրացիա և միասնություն կուսակցությանը, որի ուշադրության կենտրոնում համազգային հարցերն են, ինչպիսին է Չամ հիմնահարցը&lt;ref&gt;[http://www.albaniannews.com/index.php?idm=5148&amp;mod=2]  Doda joins PJIU&lt;/ref&gt;։

Դոդան Ալբանիայի խորհրդարանի առավել պահպանողական պատգամավորից է։ Նա դեմ է արտահայտվել [[ԼԳԲՏ]] մարդկանց նույնպիսի իրավունքներ տրամադրելու օրենսդրության, ինչպես նաև Ալբանիայում մարիխուանայի և մարմնավաճառության օրինականացման դեմ։ Նրան մեղադրում են ԼԳԲՏ համայնքի նկատմամբ ակնհայտ խտրականության մեջ&lt;ref&gt;[http://www.lgbti-era.org/latest-news/member-of-the-albanian-parliament-accused-of-overt-discrimination-against-lgbt-community] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161118035806/http://www.lgbti-era.org/latest-news/member-of-the-albanian-parliament-accused-of-overt-discrimination-against-lgbt-community |date=2016-11-18 }} MEMBER OF THE ALBANIAN PARLIAMENT ACCUSED OF OVERT DISCRIMINATION AGAINST LGBT COMMUNITY&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Դոդա, Մեսիլա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>905al6eniecun9qyjsafjj2qa0co1jq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մոնիկա Կրիմադի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>767616</id>
    <revision>
      <id>8492360</id>
      <parentid>8434326</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4658" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մոնիկա Կրիմադի''' ({{lang-sq|Monika Kryemadhi}}, {{ԱԾ}}), [[Ալբանացիներ|ալբանացի]] քաղաքական գործիչ, [[Ալբանիայի խորհրդարան]]ի պատգամավոր, Ինտեգրացման սոցիալիստական շարժում կուսակցության առաջատար անդամներից&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.lsi.al/profilet-e-kryesise-se-lsi/ |title=Profilet e Kryesise se Lsi — LSI |accessdate=2017-05-19 |archive-date=2021-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210226090324/https://lsi.al/profilet-e-kryesise-se-lsi/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ։

== Կենսագրություն ==
Մոնիկա Կրիմադին ծնվել է [[1974]] թվականին [[Տիրանա]]յում։ 1992 թվականին իրավունք է ստացել սովորելու [[Տիրանայի համալսարան]]ի բնագիտական ֆակուլտետի բիոքիմիայի բաժնում, [[1999]] թվականին Գարմիշ-Պարտենկիրխենի Ջորջ Մարշալի կենտրոնում տարածաշրջանային անվտանգության քաղաքականության համար կատարել է ուսումնասիրություններ։ 2000-2002 թվականներին բիզնես վարչարարություն է ուսանել Տիրանայի համալսարանի տնտեսագիտական ֆակուլտետում՝ համագործակցելով Նեբրասկայի համալսարանի հետ։ Կատարել է նաև ասպիրանտական այլ աշխատանքներ։

== Քաղաքականություն ==
Քաղաքական գործունեությունն սկսել է [[1991]] թվականին, եղել է FRESSH-ի ([[Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցություն|Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության]] երիտասարդական կազմակերպություն) հիմնադիրներից։ [[1992]] թվականի հունվարին ընտրվել է նախագահության անդամ, նույն տարվա մայիսին՝ FRESSH-ի I և II համագումարի գլխավոր քարտուղար։ Մինչև 2002 թվականի ապրիլ եղել է FRESSH-ի նախագահ, 1995-2000 թվականներին ընտրվել է Երիտասարդ սոցիալիստների միջազգային միության փոխնախագահ, 1991-2004 թվականներին՝ [[Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցություն|Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցության]] անդամ, միաժամանակ՝ 2001-2005 թվականներին՝ [[Ալբանիայի խորհրդարան]]ի պատգամավոր, ինչպես նաև երկու անգամ ընտրվել է Տիրանայի քաղաքային խորհրդի անդամ, որտեղից ընտրվել է Եվրոպայի խորհրդի տեղական կառավարական պատվիրակության քարտուղար։ 2004 թվականի սեպտեմբերին եղել է Սոցիալիստական ինտեգրացման շարժում կուսակցության (LSI) համահիմնադիրներից։ Սոցիալիստական ինտեգրացման շարժում կուսակցության Տիրանայի մասնաճյուղի գլխավոր քարտուղարն է և Սոցիալիստական ինտեգրացման շարժում կուսակցության անդամ։

== Ընտանիք ==
Մոնիկա Կրիմադին ամուսնացած է Իլիր Մետայի հետ։ Զույգն ունի երեք երեխա՝ Բորան, Բեսարը և Էրան։

== Հեռուստատեսություն ==
[[2005]] թվականին Kënga Magjike երաժշտական մրցույթի ժամանակ դուետով հանդես է եկել Մայլինդա Բրեգուի հետ։ Նույն մրցույթում հանդես է եկել նաև ժյուրիի կազմում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=D2rkViXzBzQ MONIKA KRYEMADHI INTERVISTA ABC NEWS 30 PRILL]

{{DEFAULTSORT:Կրիմադի, ոնիկա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տիրանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>p4y7hdwfankrvdqr02uwkpgq1fvak38</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Յադրանկա Կոսոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>769223</id>
    <revision>
      <id>8492267</id>
      <parentid>7636200</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6207" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Յադրանկա Կոսոր
 | բնօրինակ անուն = Jadranka Kosor
 | պատկեր = Jadranka_Kosor_26052011_crop.jpg
 | պատկերի լայնություն = 290px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Խորվաթիայի Հանրապետության վարչապետ
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Coat_of_arms_of_Croatia.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[հուլիսի 6]], [[2009]]
 | կառավարման ավարտ  = [[դեկտեմբերի 23]], [[2011]]
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Յադրանկա Կոսոր''' ({{lang-hr|Jadranka Kosor}}, {{ԱԾ}}), [[Խորվաթներ|խորվաթ]] [[Քաղաքականություն|պետական և քաղաքական գործիչ]], մասնագիտությամբ՝ [[լրագրող]]։

[[2009]]-[[2012|2012 թվականներին]] եղել է Խորվաթիայի Ժողովրդավարական համաձայնություն կուսակցության նախագահը։ [[2009 թվական]]ի [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]] ընտրվել է [[Խորվաթիա|Խորվաթիայի Հանրապետության]] վարչապետ և պաշտոնավարել մինչև [[2011 թվական]]ի [[Դեկտեմբերի 23|դեկտեմբերի 23-ը]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Յադրանկա Կոսորը ծնվել է [[1953|1953 թվականի]] [[Հուլիսի 1|հուլիսի 1-ին]] [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Հարավսլավիայում]]։ Նախնական կրթություն ստանալուց հետո ավարտել է Պակրացի գիմնազիան և Լիպիկի միջնակարգ դպրոցը։ Դրանից հետո ընդունվել է [[Զագրեբի համալսարան|Զագրեբի պետական համալսարան]] և ավարտել իրավաբանության ֆակուլտետը։ Կրթությունն ավարտելուց հետո աշխատել է «Երեկոյան ցուցակում» օրաթերթում, որպես լրագրող և ապա Զագրեբի ռադիոկայանում։

[[1991]]-[[1995|1995 թվականների]] [[Հարավսլավիայի կազմալուծում|Խորվաթիայի անկախության պատերազմի]] ժամանակ եղել է [[BBC|BBC-ի]] թղթակից։ Պատերազմից հետո իր ազգանվեր գործունեության համար պարգևատրվել է պատվո հուշամեդալով։

Յադրանկան իր քաղաքական գործունեությունը սկսկել է [[1995 թվական]]ին, երբ վերջինս ընտրվում է Խորվաթիայի խորհրդարանի պատգամավոր՝ քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցությունից։ Երկրի օրենսդիր մարմինը խորվաթ քաղաքական գործիչը թողել է [[2000|2000 թվականին]]՝ դառնալով կուսակցության փոխնախագահ։ [[1999]]-[[2002|2002 թվականներին]] առաջնորդել է Խորվաթիայի կանանց համախմբակցությունը։

2002 թվականին Յադրանկան դարձել է խորվաթական ՔԴՄ-ի փոխնախագահը։ 2003 թվականին դարձել է Խորվաթիայի փոխվարչապետը։ 2005 թվականի նախագահական ընտրություններում եղել է նախագահի թեկնածու, սակայն պարտվել է։

[[2009|2009 թվականի]] [[Հուլիսի 3|հուլիսի 3-ին]] նշանակվել է վարչապետի պաշտոնակատար, հուլիսի 4-ին՝ քրիստոնեա-դեմոկրատական միության նախագահ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,634261,00.html Յադրանկա Կոսորը՝ Խորվաթիայի Հանրապետության նախագահի պաշտոնում] {{ref-de}}&lt;/ref&gt;, իսկ [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]] Խորվաթիայի խորհրդարանի որոշմամբ ընտրվել է երկրի վարչապետ։ Նրա օգտին են քվեարկել խորվաթական օրենսդիր մարմնի 153 պատգամավորներից 83-ը։ Նրա օրոք նախարարական կազմը մնացել է գրեթե անփոփոխ։ Յադրանկա Կոսորոն եղել է երկրորդ կին առաջնորդը [[Խորվաթիայի պատմություն|Խորվաթիայի պատմության]] մեջ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պորտալ|Կենսագրություն|Խորվաթիա|Եվրոպա|գույն=1}}

{{DEFAULTSORT:Կոսոր, Յադրանկա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթ գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>ag9bvd1jvlpwint9v9c6jil6h2zu04y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492416</id>
      <parentid>8492267</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:00:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6296" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | հայերեն անուն = Յադրանկա Կոսոր
 | բնօրինակ անուն = Jadranka Kosor
 | պատկեր = Jadranka_Kosor_26052011_crop.jpg
 | պատկերի լայնություն = 290px
 | նկարագրություն = 
 | տիտղոս = Խորվաթիայի Հանրապետության վարչապետ
 | կարգ = 
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ = 
 | դրոշ = Coat_of_arms_of_Croatia.svg
 | կառավարման սկիզբ = [[հուլիսի 6]], [[2009]]
 | կառավարման ավարտ  = [[դեկտեմբերի 23]], [[2011]]
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = 
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = 
 | կարգ_2 = 
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 = 
 | դրոշ_2 = 
 | կառավարման սկիզբ_2 = 
 | կառավարման ավարտ_2 = 
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = 
 | հաջորդող_2 =

 | ազգություն = 
 | ծննդյան օր = 
 | ծննդավայր = 
 | վախճանի օր = 
 | վախճանի վայր = 
 | դինաստիա = 
 | հայր = 
 | մայր = 
 | ամուսին = 
 | զավակներ = 
 | դավանանք = 
 | կուսակցություն = 
 | գործունեություն = 
 | կրթություն = 
 | մասնագիտություն = 
 | գիտական աստիճան = 
 | պարգևներ = 
 | կայք = 
 | ինքնագիր = 
 | Վիքիպահեստ = 
}}
'''Յադրանկա Կոսոր''' ({{lang-hr|Jadranka Kosor}}, {{ԱԾ}}), [[Խորվաթներ|խորվաթ]] [[Քաղաքականություն|պետական և քաղաքական գործիչ]], մասնագիտությամբ՝ [[լրագրող]]։

[[2009]]-[[2012|2012 թվականներին]] եղել է Խորվաթիայի Ժողովրդավարական համաձայնություն կուսակցության նախագահը։ [[2009 թվական]]ի [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]] ընտրվել է [[Խորվաթիա|Խորվաթիայի Հանրապետության]] վարչապետ և պաշտոնավարել մինչև [[2011 թվական]]ի [[Դեկտեմբերի 23|դեկտեմբերի 23-ը]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Յադրանկա Կոսորը ծնվել է [[1953|1953 թվականի]] [[Հուլիսի 1|հուլիսի 1-ին]] [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Հարավսլավիայում]]։ Նախնական կրթություն ստանալուց հետո ավարտել է Պակրացի գիմնազիան և Լիպիկի միջնակարգ դպրոցը։ Դրանից հետո ընդունվել է [[Զագրեբի համալսարան|Զագրեբի պետական համալսարան]] և ավարտել իրավաբանության ֆակուլտետը։ Կրթությունն ավարտելուց հետո աշխատել է «Երեկոյան ցուցակում» օրաթերթում, որպես լրագրող և ապա Զագրեբի ռադիոկայանում։

[[1991]]-[[1995|1995 թվականների]] [[Հարավսլավիայի կազմալուծում|Խորվաթիայի անկախության պատերազմի]] ժամանակ եղել է [[BBC|BBC-ի]] թղթակից։ Պատերազմից հետո իր ազգանվեր գործունեության համար պարգևատրվել է պատվո հուշամեդալով։

Յադրանկան իր քաղաքական գործունեությունը սկսկել է [[1995 թվական]]ին, երբ վերջինս ընտրվում է Խորվաթիայի խորհրդարանի պատգամավոր՝ քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցությունից։ Երկրի օրենսդիր մարմինը խորվաթ քաղաքական գործիչը թողել է [[2000|2000 թվականին]]՝ դառնալով կուսակցության փոխնախագահ։ [[1999]]-[[2002|2002 թվականներին]] առաջնորդել է Խորվաթիայի կանանց համախմբակցությունը։

2002 թվականին Յադրանկան դարձել է խորվաթական ՔԴՄ-ի փոխնախագահը։ 2003 թվականին դարձել է Խորվաթիայի փոխվարչապետը։ 2005 թվականի նախագահական ընտրություններում եղել է նախագահի թեկնածու, սակայն պարտվել է։

[[2009|2009 թվականի]] [[Հուլիսի 3|հուլիսի 3-ին]] նշանակվել է վարչապետի պաշտոնակատար, հուլիսի 4-ին՝ քրիստոնեա-դեմոկրատական միության նախագահ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,634261,00.html Յադրանկա Կոսորը՝ Խորվաթիայի Հանրապետության նախագահի պաշտոնում] {{ref-de}}&lt;/ref&gt;, իսկ [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]] Խորվաթիայի խորհրդարանի որոշմամբ ընտրվել է երկրի վարչապետ։ Նրա օգտին են քվեարկել խորվաթական օրենսդիր մարմնի 153 պատգամավորներից 83-ը։ Նրա օրոք նախարարական կազմը մնացել է գրեթե անփոփոխ։ Յադրանկա Կոսորոն եղել է երկրորդ կին առաջնորդը [[Խորվաթիայի պատմություն|Խորվաթիայի պատմության]] մեջ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պորտալ|Կենսագրություն|Խորվաթիա|Եվրոպա|գույն=1}}

{{DEFAULTSORT:Կոսոր, Յադրանկա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթ գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>1jxofotbfia0x5gfnik7k7smu697rl9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (այլ կիրառումներ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>771621</id>
    <revision>
      <id>8492496</id>
      <parentid>5167191</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1852" xml:space="preserve">'''Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ''', կարող է վերաբերել՝
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արարատի մարզ)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]] ՝ [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Արարատի մարզ]]ում՝ պետական սեփականություն հանդիսացող պահուստային ֆոնդի հողերում գտնվող [[Վանք (Արարատի մարզ)|Վանք]] գյուղատեղիի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Հադրութի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ի [[Վանք (Հադրութի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը։
{{բազմիմաստություն}}</text>
      <sha1>cx6ol9k9xrpcwj0n8fix442x96yrux7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492539</id>
      <parentid>8492496</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:42:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1864" xml:space="preserve">'''Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ''', կարող է վերաբերել՝
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արարատի մարզ)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]] ՝ [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Արարատի մարզ]]ում՝ պետական սեփականություն հանդիսացող պահուստային ֆոնդի հողերում գտնվող [[Վանք (Արարատի մարզ)|Վանք]] գյուղատեղիի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Հադրութի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ի [[Վանք (Հադրութի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը։
{{բազմիմաստություն}}</text>
      <sha1>bc6ik8no6gjfoteaicrgldxe9wa632k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492545</id>
      <parentid>8492539</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:44:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1876" xml:space="preserve">'''Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ''', կարող է վերաբերել՝
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Արարատի մարզ)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]] ՝ [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Արարատի մարզ]]ում՝ պետական սեփականություն հանդիսացող պահուստային ֆոնդի հողերում գտնվող [[Վանք (Արարատի մարզ)|Վանք]] գյուղատեղիի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Հադրութի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը,
* [[Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Մարտակերտի շրջան)|Վանքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ]]՝ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը։
{{բազմիմաստություն}}</text>
      <sha1>1rz48a02j7kn6fya5doln0kvtunnzen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բիյոնսեի ձայնագրած երգերի ցանկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>772124</id>
    <revision>
      <id>8492197</id>
      <parentid>8470357</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:01:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77663" xml:space="preserve">Ամերիկացի երգչուհի [[Բիյոնսե]]ի ձայնագրած երգերի ցանկը՝
[[Պատկեր:Beyonce Knowles with necklaces.jpg|225px|thumb|Բիյոնսե-ն 2011 թվականին]]

== Թողարկված երգեր ==
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; |Երաժշտություն
! scope=&quot;col&quot; | Երգիչներ
! scope=&quot;col&quot; | Ալբոմ
! scope=&quot;col&quot; |Տարեթիվ
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; |Ծանոթագրություն
|-

! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[['03 Bonnie &amp; Clyde]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;'03 Bonnie &amp; Clyde&quot; contains an interpolation of &quot;[[If I Was Your Girlfriend]]&quot; by [[Prince (musician)|Prince]] and a sample of &quot;[[Me and My Girlfriend]]&quot; by [[Tupac Shakur]].&lt;/ref&gt;
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե
| ''[[The Blueprint²: The Gift &amp; the Curse]]''*
| 2002
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[Jay Z]]|title=[[The Blueprint 2: The Gift &amp; The Curse]]|year=2002|type=International Edition|publisher=[[Roc-A-Fella Records]]|id=063-381-2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | {{anchor|#}}&quot;[[1+1 (song)|1+1]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;[[6 Inch (song)|6 Inch]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[The Weeknd]]
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[7/11 (song)|7/11]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé: Platinum Edition|Բիյոնսե։ Platinum Edition]]''
| 2014
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|A}}&quot;[[A Woman Like Me (Beyoncé song)|A Woman Like Me]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;pink&quot;&gt;&quot;A Woman Like Me&quot; was originally recorded for the soundtrack album of ''The Pink Panther (2006), but was eventually not used.''&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2006
| &lt;ref name=&quot;PinkPanther&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=531975150&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Woman Like Me, A |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;After All Is Said և Done&quot;
| Բիյոնսե և [[Marc Nelson]]
| ''[[The Best Man (1999 film)|The Best Man]]''
| 1999
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r432383|pure_url=yes}}|title=Review – The Best Man |publisher=[[Allmusic]]. [[Rovi Corporation]]|first=William |last=Ruhlmann|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=310455228&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=10&amp;start=1 |title=After All Is Said and Done |publisher=[[American Society of Composers, Authors and Publishers]] |accessdate=February 3, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[All I Could Do Was Cry]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Cadillac Records: Music from the Motion Picture|Cadillac Records]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;All I Could Do Was Cry&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;All I Could Do Was Cry&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=310025004&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=All I Could Do Was Cry |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=February 3, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;[[All Night (Beyoncé song)|All Night]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;All That I'm Lookin' For&quot;
| Kitten K. Sera, Բիյոնսե և [[Kelly Rowland]]
| ''The Katrina CD''
| 2005
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://itunes.apple.com/us/album/the-katrina-cd-vol-1/id104649216 |title=The Katrina CD – Vol 1 (Various Artists) |publisher=[[iTunes Store]] (US). [[Apple Inc]] |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Amor Gitano]]&quot; 
| [[Alejandro Fernández]] և Բիյոնսե
| ''[[Viento a favor (Alejandro Fernández album)|Viento a favor]]''
| 2007
| &lt;ref&gt;{{cite web|last=Birchmeier |first=Jason |url=http://www.allmusic.com/album/viento-a-favor-r1078338/review |title=Review - Viento a Favor |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[At Last#Beyoncé version|At Last]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;at&quot;&gt;&quot;At Last&quot; is a 1941 song written by Mack Gordon and Harry Warren for the musical film ''Orchestra Wives'' (1942).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Cadillac Records: Music from the Motion Picture|Cadillac Records]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;bill&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/1043534/beyonce-belts-it-out-on-cadillac-soundtrack |title=Beyonce Belts It Out On 'Cadillac' Soundtrack |work=Billboard |date=December 1, 2008 |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Ave Maria (Beyoncé song)|Ave María]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|B}}&quot;[[Baby Boy (Beyoncé song)|Baby Boy]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Sean Paul]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Back to Black (song)#Beyoncé and André 3000 version|Back to Black]]&quot;
| Բիյոնսե և [[André 3000]]
| ''[[The Great Gatsby (2013 film)|The Great Gatsby]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite web|last=Malkin|first=Marc|title=Beyoncé Covering Amy Winehouse for The Great Gatsby|url=http://uk.eonline.com/news/403523/beyonc-covering-amy-winehouse-for-the-great-gatsby|publisher=E News|accessdate=ապրիլի 2, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Back Up&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''*
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Be with You&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Be with You&quot; contains interpolations from &quot;I'd Rather Be with You&quot; by Bootsy's Rubber Band and excerpts from &quot;Strawberry Letter 23&quot; by The Brothers Johnson.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Beautiful Liar]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Shakira]]
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Beautiful Liar#Release|Bello Embustero]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;beau&quot;&gt;&quot;Bello Embustero&quot; is the Spanish-language re-recording of &quot;Beautiful Liar&quot; (''B'Day'' (Deluxe Edition), 2007).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Irreemplazable]]''&lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;rem&quot;&gt;''Irreemplazable'' is the first extended play (EP) by Beyoncé. Featuring Spanish, English and Spanglish re-recordings of songs from her second studio album ''B'Day'' (2006), it was marketed as a bonus disc for the deluxe edition of ''B'Day'', before being released separately on August 28, 2007 by Columbia Records.&lt;/ref&gt;
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Best Thing I Never Had]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Բիյոնսե Interlude&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Bienvenue&quot;
| [[IAM (band)|IAM]] և Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''*
| 2003
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1253172|pure_url=yes}}|title=Revoir un Printemps|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Blow&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;platinum&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Blue&quot;
| Բիյոնսե և Blue Ivy
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Flawless (Beyoncé song)#Background|Bow Down / I Been On]]&quot;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2013
| &lt;ref name=&quot;release&quot;&gt;{{cite web|url=http://iam.beyonce.com/post/45616969837 |title=Bow Down/I Been On |publisher=Beyonce.com |accessdate=December 14, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LA Times&quot;&gt;{{cite news|url=http://articles.latimes.com/2013/mar/18/entertainment/la-et-mg-beyonce-bow-down-i-been-on-babies-shape-20130318 |title=Beyoncé revisits Sasha Fierce in new track 'Bow Down / I Been On' |work=[[The Los Angeles Times]] |date=March 18, 2013 |first=Nardine |last=Saad |accessdate=December 14, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;Billboard release&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/1552441/beyonce-drops-new-hit-boy-produced-track-bow-downi-been-on |title=Beyoncé Drops New Hit Boy-Produced Track, 'Bow Down/I Been On' |first=Chris |last=Payne |work=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |date=March 17, 2013 |accessdate=December 14, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Fitzmaurice|first=Sarah|title=She's back and causing cause controversy! Beyoncé debuts new track Bow Down / I Been On and it's already dividing fans|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2294969/Beyonc-debuts-new-track-Bow-Down--I-Been-On-dividing-fans.html?ito=feeds-newsxml|work=[[Daily Mail]]|accessdate=March 18, 2013|location=London|date=March 17, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Broken-Hearted Girl]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Brown Eyes&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;bro&quot;&gt;Though featured on Destiny's Child's album ''Survivor'' (2001), &quot;Brown Eyes&quot; was performed by Beyoncé only.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Survivor (Destiny's Child album)|Survivor]]''
| 2001
| &lt;ref name=&quot;sur&quot;&gt;{{cite AV media notes|title=[[Survivor (Destiny's Child album)|Survivor]] |others=[[Destiny's Child]] |year=2001 |type=International Edition|publisher=[[Columbia Records]]|id=501783 2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|C}} &quot;Cadillac Car&quot;
| Բիյոնսե, Anne Warren, [[Anika Noni Rose]], [[Eddie Murphy]], [[Jennifer Hudson]], [[Laura Bell Bundy]], [[Rory O'Malley]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Cards Never Lie&quot;&lt;br&gt;
| Բիյոնսե, [[Rah Digga]] և [[Wyclef Jean]]
| ''[[Carmen: A Hip Hopera]]''
| 2001
| &lt;ref name=&quot;Carmen&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=330777736&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=10&amp;start=1 |title=Cards Never Lie |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=February 3, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Check on It]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Slim Thug]]
| ''[[Number 1's (Destiny's Child album)|#1's]]''
| 2005
| &lt;ref name=&quot;PinkPanther&quot;&gt;Shuman, I., Simonds, R., Trench, T. (Producers), &amp; Levy, S. (Director). (2006). ''[[The Pink Panther (2006 film)|The Pink Panther]]''. Los Angeles, CA: Metro-Goldwyn-Mayer.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;num1&quot;&gt;{{cite AV media notes|others=Destiny's Child|title=[[Number 1's (Destiny's Child album)|#1's]]|year=2005|type=inlay cover|publisher=[[Columbia Records]]|id=82876 73928 2}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;bday&quot;&gt;{{cite AV media notes|title=[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]] |others=[[Beyoncé]] |year=2003|type=International Deluxe Edition|publisher=[[Columbia Records]]|id=509395 2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;{{sort|Closer I Get to You|[[The Closer I Get to You#Cover versions|The Closer I Get to You]]}}&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;thec&quot;&gt;&quot;The Closer I Get to You&quot;, originally performed by Roberta Flack and Donny Hathaway in 1978, was re-recorded by Beyoncé as a duet with Luther Vandross for her album ''Dangerously in Love'' (2003).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե և [[Luther Vandross|Luther Vևross]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r642211|pure_url=yes}}|title=Review – Dance with My Father |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=David |last=Jeffries |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Countdown (Beyoncé song)|Countdown]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Countdown&quot; samples &quot;[[Uhh Ahh]]&quot; by [[Boyz II Men]].&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Crazy Feelings&quot;
| [[Missy Elliott]] և Բիյոնսե
| ''[[Da Real World]]''
| 1999
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r421821|pure_url=yes}}|title=Review – Da Real World
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=Keith |last=Farley|accessdate=April 6, 2011}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Crazy in Love]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Crazy in Love&quot; contains samples from &quot;Are You My Woman (Tell Me So)&quot; by The Chi-Lites.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե և [[Jay Z]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Creole&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''*
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|D}}&quot;[[Daddy (Beyoncé song)|Daddy]]&quot; 
| rowspan=&quot;2&quot; | Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Daddy (Beyoncé song)|Daddy]]&quot;
| ''[[Daddy's Little Girls]]''
| 2007
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1984518|pure_url=yes}}|title=Tyler Perry's Daddy's Little Girls|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|accessdate=January 31, 2012}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Daddy Lessons]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Dance for You]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Dangerously in Love 2]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Déjà Vu (Beyoncé song)|Déjà Vu]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Jay Z]]
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Diamonds Are a Girl's Best Friend]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;Beyoncé covered Carol Channing's 1949 song &quot;Diamonds Are a Girl's Best Friend&quot; for Giorgio Armani's new fragrance Emporio Armani ''Diamonds'' in an ad directed by Jake Nava and titled &quot;Can You Resist?&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2007
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://adland.tv/adnews/diamonds-are-beyonces-best-friend/1189684655 |title=Diamonds are Beyonce's Best Friend |date=September 9, 2007 |accessdate=February 1, 2012 |publisher=[[Adland]]. Åsk Wäppling |archive-date=October 5, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151005164906/http://adland.tv/adnews/diamonds-are-beyonces-best-friend/1189684655 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Disappear&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Diva (Beyoncé song)|Diva]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Don't Hurt Yourself (Beyoncé song)|Don't Hurt Yourself]]&quot;
| Բիյոնսե և [[Jack White]]
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
| &lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Dreamgirls&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jennifer Hudson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Dreamgirls (Finale)&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jennifer Hudson]], [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Dreaming&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''*
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Dreams&quot;
| [[Boots (musician)|Boots]] և Բիյոնսե
| ''[[WinterSpringSummerFall]]''
| 2014
| &lt;ref name=&quot;boots&quot;&gt;{{cite web|title=Beyoncé Featured on BOOTS' 'Dreams'|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6062837/beyonce-featured-on-boots-dreams-listen|work=Billboard|publisher=Erica Ramirez|accessdate=May 18, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Drunk in Love]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Jay Z]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Ego (Beyoncé song)|Ego]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Ego&quot; (Remix)
| Բիյոնսե և [[Kanye West]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2009
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Encore for the Fans&quot;&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Encore for the Fans&quot; contains &quot;Encore for the Fans (Interlude)&quot;, &quot;Listen&quot; and &quot;Get Me Bodied (Extended Mix)&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;wembley&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[End of Time (song)|End of Time]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Everything I Do&quot;
| Բիյոնսե և Bilal
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;Temptations&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|F}}&quot;Fake Your Way to the Top&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Eddie Murphy]] և [[Jennifer Hudson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Family&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jamie Foxx]], [[Jennifer Hudson]] և [[Keith Robinson (actor)|Keith Robinson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Family (End Title)&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jamie Foxx]], [[Jennifer Hudson]] և [[Keith Robinson (actor)|Keith Robinson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Feeling Myself (Nicki Minaj song)|Feeling Myself]]&quot;
| [[Nicki Minaj]] և Բիյոնսե
| ''[[The Pinkprint]]''
| 2014
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.allmusic.com/song/feeling-myself-mt0051045884|title=Feeling Myself - Info|publisher=AllMusic}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Fever (1956 song)|Fever]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;fever&quot;&gt;&quot;Fever&quot; is 1956 a song originally performed by Little Willie John.&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; | Բիյոնսե
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;Temptations&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r656058|pure_url=yes}}|title=Review – The Fighting Temptations|publisher=Allmusic. Macrovision|first=Heather |last=Phares|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Fever (1956 song)|Fever]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;fever&quot; /&gt;
| ''[[Heat (perfume)#Heat: Limited edition CD|Heat]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;booklet heatep&quot;&gt;{{cite AV media notes|year=2011 |others=[[Beyoncé]] |title=Heat |publisher=[[Columbia Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Fighting Temptation]]&quot; 
| Բիյոնսե, [[Missy Elliott]], [[MC Lyte]] և [[Free (rapper)|Free]]
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2002
| &lt;ref name=&quot;gold&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Flawless (Beyoncé song)|***Flawless]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Chimamanda Ngozi Adichie|Chimamևa Ngozi Adichie]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Flawless (Beyoncé song)#Remix featuring Nicki Minaj|Flawless (Remix)]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Nicki Minaj]]
| ''[[Beyoncé: Platinum Edition|Բիյոնսե։ Platinum Edition]]''
| 2014
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Flaws and All|Flaws և All]]&quot;
| rowspan=&quot;2&quot; | Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
| ''[[Why Did I Get Married?]]''
| 2007
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1211098|pure_url=yes}}|title=Review – Tyler Perry's Why Did I Get Married?
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=David |last=Jeffries |accessdate=February 2, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Formation (song)|Formation]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
| &lt;ref name=&quot;lemonade&quot;&gt;{{cite AV media notes|title=[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]] |others=[[Beyoncé]] |year=2016|type=Digital Edition|publisher=[[Columbia Records]]|id=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot;&gt;{{cite web|url=http://listen.tidal.com/album/59727856|title=Lemonade / Beyoncé|publisher=Tidal|date=April 23, 2016|accessdate=April 23, 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;[[Forward (Beyoncé song)|Forward]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[James Blake (musician)|James Blake]]
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Freakum Dress]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;[[Freedom]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Kendrick Lamar]]
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|G}} &quot;[[Get Me Bodied]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Gift from Virgo&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Gift from Virgo&quot; is inspired by &quot;Rainy Day&quot; by Shuggie Otis.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[God Bless the USA]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;God Bless the USA&quot; is a 1984 song originally performed by Lee Greenwood.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| [[Charity record]]
| 2008
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.contactmusic.com/news.nsf/story/beyonce-releasing-patriotic-charity-single_1217006|title=Beyoncé - Beyoncé Releasing Patriotic Charity Single|publisher=[[Contactmusic.com]]|date=May 5, 2011|accessdate=February 1, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/471701/beyonce-releases-god-bless-the-usa-for-charity-listen|title=Beyonce Releases 'God Bless the USA' for Charity: Listen|work=Billboard|first=Jason|last=Lipshutz|date=May 6, 2011|accessdate=February 1, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;God Made You Beautiful&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Life Is But a Dream]]'' / ''[[Live in Atlantic City]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rap-up.com/2013/10/30/beyonce-previews-new-song-god-made-you-beautiful-in-dvd-trailer/|title=Beyoncé Previews New Song ‘God Made You Beautiful’ in DVD Trailer|accessdate=October 30, 2013 |work=Rap-Up }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Green Light (Beyoncé song)|Green Light]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Grown Woman&quot;&lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Grown Woman&quot; was only released in music video form on ''[[Beyoncé (album)|Beyoncé]]'' (2013), not as an actual audio track .&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;billboardgrownwoman&quot;&gt;{{cite web|last=Ramirez|first=Erika|title=Beyonce Previews New Song, 'Grown Woman,' In Pepsi Commercial|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/1556326/beyonce-previews-new-song-grown-woman-in-pepsi-commerical|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=April 4, 2013}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|H}} &quot;[[Halo (Beyoncé song)|Halo]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Halo (Beyoncé song)|Halo]]&quot;
| Բիյոնսե և [[Chris Martin]] of [[Coldplay]]
| ''[[Hope for Haiti Now: A Global Benefit for Earthquake Relief]]''
| 2010
| &lt;ref name=&quot;weave&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1630348/20100122/rihanna.jhtml |title='Hope For Haiti Now' Performances: A Track-By-Track List |date=January 22, 2010 |accessdate=January 31, 2012 |publisher=MTV News. MTV Networks}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Hard to Say Goodbye&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Haunted (Beyoncé song)|Haunted]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Have Your Way&quot;
| Բիյոնսե և [[Kelly Rowland|Kelly Rowlև]]
| ''His Woman His Wife''
| 2000
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r502096|pure_url=yes}}|title=Review – His Woman His Wife |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=Heather |last=Phares|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=380879452&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Have Your Way |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Heavy&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Jennifer Hudson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;He Still Loves Me&quot;
| Բիյոնսե և [[The O'Jays|Walter Williams Sr.]]
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;Temptations&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=380595188&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=He Still Loves Me |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Heaven (Beyoncé song)|Heaven]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Hello&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Hey Goldmember&quot;
| Բիյոնսե, [[Devin the Dude|Devin]] և [[Solange Knowles|Solange]]
| ''[[Austin Powers in Goldmember|Austin Powers in: Goldmermber]]''
| 2002
| &lt;ref name=&quot;gold&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r598486|pure_url=yes}}|title=Review – Austin Powers in Goldmember
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=Stephen |last=Thomas Erlewine|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Hip Hop Star&quot;
| Բիյոնսե և [[Big Boi]] և [[Sleepy Brown]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Hold Up (Beyoncé song)|Hold Up]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
| &lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Hollywood (Jay Z song)|Hollywood]]&quot; 
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե
| ''[[Kingdom Come (Jay-Z album)|Kingdom Come]]''
| 2006
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes |title=[[Kingdom Come (Jay-Z album)|Kingdom Come]]|others=[[Jay Z]]|type=International Edition|id=6025 1718085|publisher=[[Roc-A-Fella Records]] |year=2006}}&lt;/ref&gt;
|-
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Honesty (Billy Joel song)|Honesty]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;ho&quot;&gt;&quot;Honesty&quot; is 1979 a song originally performed by Billy Joel.&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; | Բիյոնսե
| ''[[Mathew Knowles &amp; Music World Present Vol.1: Love Destiny]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;mat&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1416105|pure_url=yes}}|title=Mathew Knowles &amp; Music World Present Vol.1: Love Destiny|publisher=Allmusic. Rovi Corporation |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2009
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Hymn for the Weekend]]&quot; 
| [[Coldplay]] և Բիյոնսե &lt;br&gt;&lt;small&gt;(uncredited)&lt;/small&gt;
| ''[[A Head Full of Dreams]]''
| 2015
| &lt;ref name=&quot;A Head Full of Dreams Credits&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.allmusic.com/song/hymn-for-the-weekend-mt0052594359|title=Hymn for the Weekend - Info|publisher=AllMusic}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;I Can't Take No More&quot;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2003
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=https://itun.es/us/AobLt |title=I Can't Take No More |work=iTunes |year=2003 }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[I Care (Beyoncé song)|I Care]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=4 |titlelink=4 (Beyoncé album) |others=[[Beyoncé]] |id=88697 93358 |type=Deluxe Edition |year=2011 |publisher=[[Columbia Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[I Got That]]&quot; 
| [[Amil (rapper)|Amil]] և Բիյոնսե
| ''[[All Money Is Legal]]''
| 2000
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r495950|pure_url=yes}}|title=Review – All Money Is Legal |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=MacKenzie |last=Wilson |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[I Miss You (Beyoncé song)|I Miss You]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;I Want You Baby&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Eddie Murphy]] և [[Jennifer Hudson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[I Was Here (song)|I Was Here]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[I'd Rather Go Blind]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;ra&quot;&gt;&quot;I'd Rather Go Blind&quot; is a 1968 song originally performed by [[Etta James]].&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Cadillac Records: Music from the Motion Picture|Cadillac Records]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;If&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=880272202&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=If |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[If I Were a Boy]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;If Looks Could Kill (You Would Be Dead)&quot;
| Բիյոնսե, [[Mos Def]] և [[Sam Sarpong]]
| ''[[Carmen: A Hip Hopera]]''
| 2001
| &lt;ref name=&quot;Carmen&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r537757|pure_url=yes}}|title=Review – MTV's Hip Hopera: Carmen |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=William |last=Ruhlmann |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=390709223&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=10&amp;start=1 |title=If Looks Could Kill (You Would Be Dead) |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=February 3, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;I'm Leaving&quot;
| Բիյոնսե
| ''Speak My Mind''
| 2005
| &lt;ref name=&quot;amg&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;I'm Somebody&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Irreplaceable]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Irreplaceable#Release|Irreemplazable]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;irre&quot;&gt;&quot;Irreemplazable&quot; is the Spanish-language re-recording of &quot;Irreplaceable&quot; (''B'Day'' (Deluxe Edition), 2007).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Irreemplazable]]''&lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;rem&quot;&gt;''Irreemplazable'' is the first extended play (EP) by Beyoncé. Featuring Spanish, English and Spanglish re-recordings of songs from her second studio album ''B'Day'' (2006), it was marketed as a bonus disc for the deluxe edition of ''B'Day'', before being released separately on August 28, 2007 by Columbia Records.&lt;/ref&gt;
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;It's All Over&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jamie Foxx]], [[Jennifer Hudson]], [[Keith Robinson (actor)|Keith Robinson]], [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Jealous&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|J}} &quot;[[Just Stand Up!|Just Stև Up!]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;just&quot;&gt;&quot;Just Stand Up!&quot; is a 2008 song performed by an all-star charity supergroup artists during the telethon &quot;Stand Up to Cancer&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե among [[Just Stand Up!|Artists Stև Up to Cancer]]
| {{n/a}}
| 2008
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1593043/mariah-beyonce-miley-more-on-cancer-benefit-single.jhtml |title=Mariah Carey, Beyonce, Rihanna, Fergie, Miley Cyrus, More Collaborate On Cancer Benefit Single |publisher=MTV News. MTV Networks |first=Gil |last=Kaufman |date=August 18, 2009 |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|K}} &quot;Keep Giving Your Love to Me&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Bad Boys II (soundtrack)|Bad Boys II]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;keep&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r646844|pure_url=yes}}|title=Review – Bad Boys II
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=Rob |last=Theakston|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=410177367&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Keep Giving Your Love to Me |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012 |archive-date=January 28, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120128194145/http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Kitty Kat (song)|Kitty Kat]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|L}} &quot;{{sort|Last Great Seduction|The Last Great Seduction}}&quot;
| Բիյոնսե և [[Mekhi Phifer]]
| ''[[Carmen: A Hip Hopera]]''
| 2001
| &lt;ref name=&quot;Carmen&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Lay Up Under Me]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Lift Off (song)|Lift Off]]&quot; 
| [[Jay Z]] և [[Kanye West]] և Բիյոնսե
| ''[[Watch the Throne]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;wa&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=[[Watch the Throne]] |others=[[Jay Z]] and [[Kanye West]] |year=2011 |id=06025 2765057 |publisher=[[Roc-A-Fella Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Listen (Beyoncé song)|Listen]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Lorell Loves Jimmy / Family (Reprise)&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Lost Yo Mind&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''*
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Love a Woman]]&quot;
| [[Mary J. Blige]] և Բիյոնսե
| ''[[My Life II... The Journey Continues (Act 1)]]''
| 2011
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rap-up.com/2011/10/08/exclusive-mary-j-blige-duets-with-beyonce-on-my-life-ii/ |title=Mary J. Blige's Duets With Beyoncé on 'My Life II' |accessdate=January 31, 2012 |work=Rap-Up }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Love Drought]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Love in This Club, Part II]]&quot; 
| [[Usher (singer)|Usher]] և Բիյոնսե և [[Lil Wayne]]
| ''[[Here I Stand (Usher album)|Here I Stև]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;HIS&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=[[Here I Stand (Usher album)|Here I Stand]] |others=[[Usher (singer)|Usher]] |year=2008 |id=88697 325532 |publisher=[[LaFace Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Love Love Me Baby&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Love on Top]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|M}} &quot;[[Me, Myself and I (Beyoncé song)|Me, Myself և I]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Mine (Beyoncé song)|Mine]]&quot;
| Բիյոնսե և [[Drake (rapper)|Drake]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Move&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Jennifer Hudson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=dreamgirls-original-soundtrack-deluxe-edition-r936354|pure_url=yes}}|title=&lt;nowiki&gt;Dreamgirls [Original Soundtrack] [Deluxe Edition]&lt;/nowiki&gt;|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=William |last=Ruhlmann|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Mueve el Cuerpo&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;moye&quot;&gt;&quot;Mueve el Cuerpo&quot; is Spanish-language re-recording of &quot;Get Me Bodied&quot; (''B'Day'', 2006).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2011
| &lt;ref name=&quot;ty&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.new-magazine.co.uk/latestnews/view/29583/Beyonce-reworks-Get-Me-Bodied-for-Obama-s-obesity-campaign/ |title=Beyonce reworks Get Me Bodied for Obama's obesity campaign |work=[[New!]] |publisher=[[Northern &amp; Shell]] |date=April 9, 2011 |accessdate=February 1, 2012 |archive-date=March 11, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311003806/http://new-magazine.co.uk/latestnews/view/29583/beyonce-reworks-get-me-bodied-for-obama-s-obesity-campaign |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Move Your Body (Beyonce song)|Move Your Body]]&quot;&lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;move&quot;&gt;&quot;Move Your Body!&quot; is a 2011 re-written version of the 2006 song &quot;Get Me Bodied&quot; for the Let's Move! Flash Workout, which aims to combat child obesity by prompting youngsters to become more active.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2011
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://buzzworthy.mtv.com/2011/04/27/beyonce-move-your-body-video/ |title=Beyonce Is The Hottest Aerobics Instructor Ever In 'Move Your Body' Video |first=Nicole |last=James |publisher=MTV News. MTV Networks |date=April 27, 2011 |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;My First Time&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Live at Wembley (Beyoncé album)|Live at Wembley]]''
| 2004
| &lt;ref name=&quot;wembley&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;My Man&quot;
| Բիյոնսե
| ''Destiny Fulfilled''
| 2004
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|N}} &quot;Naïve&quot;
| [[Solange Knowles]] և Բիյոնսե և [[Da Brat]]
| ''[[Solo Star]]''
| 2003
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r625601|pure_url=yes}}|title=Review – Solo Star|publisher=Allmusic. Rovi Corporation |first=William |last=Ruhlmann|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=440582998&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Naive |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Naughty Girl (Beyoncé song)|Naughty Girl]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Naughty Girl&quot; contains interpolations from &quot;Love to Love You Baby&quot; by Donna Summer.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[No Angel (Beyoncé song)|No Angel]]&quot; &lt;br&gt;&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;No Angel&quot; is officially stylized as &quot;&lt;s&gt;Angel&lt;/s&gt;&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Nothing out There for Me&quot;
| [[Missy Elliott]] և Բիյոնսե
| ''[[Under Construction (Missy Elliott album)|Under Construction]]''
| 2002
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r617144|pure_url=yes}}|title=Review – Under Construction|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=John |last=Bush|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|O}} &quot;[[Part II (On the Run)#Alternate version|On the Run]]&quot;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite web|title=New Song: Beyonce – ‘On The Run’|url=http://thatgrapejuice.net/2013/07/song-beyonce-on-run/|publisher=ThatGrapeJuice.net|accessdate=October 18, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Once in a Lifetime&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Cadillac Records: Music from the Motion Picture|Cadillac Records]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=451692054&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Once in a Lifetime |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[One Night Only (song)|One Night Only (Disco)]]&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Jennifer Hudson]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Oye&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;oye&quot;&gt;&quot;Oye&quot; is Spanish-language re-recording of &quot;Listen&quot; (''B'Day'' (Deluxe Edition), 2007).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Irreemplazable]]''&lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;rem&quot; /&gt;
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|P}}&quot;[[Part II (On the Run)]]&quot;
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե
| ''[[Magna Carta Holy Grail]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[Jay Z]]|title=[[Magna Carta... Holy Grail]]|year=2003|type=International Edition|publisher=[[Roc-A-Fella Records]]|id=063-381-2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Partition (song)|Partition]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Party (Beyoncé song)|Party]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;auto&quot;&gt;&quot;Party&quot; samples &quot;La Di Da Di&quot; by [[Doug E. Fresh]] and the Get Fresh Crew featuring [[Slick Rick|MC Ricky D.]]&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե և [[André 3000]]
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Party (Beyoncé song)|Party]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;auto&quot; /&gt;
| Բիյոնսե և [[J. Cole]]
| {{n/a}}
| 2011
| &lt;ref name=&quot;cole2&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.rap-up.com/2011/10/24/j-cole-calls-beyonce-party-remix-a-blessing/ |title=J. Cole Calls Beyoncé Party Remix a 'Blessing' |work=Rap-Up |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Pepsi's Carmen&quot;&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;Beyoncé recorded &quot;Pepsi's Carmen&quot; for a 2003 Pepsi Commercial.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2003
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://adland.tv/commercials/pepsi-beyonce-knowles-pepsis-carmen-2003-060-usa |title=Pepsi - Beyoncé - Pepsi's Carmen (2003) - 0:60 (USA) |date=March 24, 2003 |accessdate=February 1, 2012 |publisher=Adland. Åsk Wäppling |archive-date=August 14, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160814122100/http://adland.tv/commercials/pepsi-beyonce-knowles-pepsis-carmen-2003-060-usa |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Pink + White&quot;
| [[Frank Ocean]] և Բիյոնսե
| ''[[Blonde (Frank Ocean album)|blond]]''
| 2016
| &lt;ref&gt;https://genius.com/a/here-are-the-full-liner-notes-to-frank-ocean-s-blonde&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Poison (Beyoncé song)|Poison]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2009
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Pray&quot; &lt;small&gt;(uncredited)&lt;/small&gt;
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե
| ''[[American Gangster (album)|American Gangster]]''
| 2007
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[Jay Z]]|title=[[American Gangster (album)|American Gangster]]|year=2007|type=International Edition|publisher=[[Roc-A-Fella Records]]|id=06025 1749989}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=462297738&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Pray |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Pray You Catch Me]]&quot;
| Բիյոնսե 
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
| &lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Pretty Hurts (song)|Pretty Hurts]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=Beyoncé |titlelink=Beyoncé (album) |others=[[Beyoncé]] |year=2013 |type= Digital Edition|publisher=[[Columbia Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Put It in a Love Song]]&quot; 
| [[Alicia Keys]] և Բիյոնսե
| ''[[The Element of Freedom]]''
| 2009
| &lt;ref name=&quot;ele&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=[[The Element of Freedom]] |others=[[Alicia Keys]] |year=2009 |id=88697 608982 |publisher=[[J Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|R}} &quot;[[Radio (Beyoncé song)|Radio]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Rather Die Young]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Resentment (song)#Beyoncé version|Resentment]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Resentment&quot; samples &quot;Think (Instrumental)&quot; by Curtis Mayfield.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Ring Off (song)|Ring Off]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé: Platinum Edition|Բիյոնսե։ Platinum Edition]]''
| 2014
| &lt;ref name=&quot;platinum&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.beyonce.com/album/beyonce/?media_view=songs|title=Beyoncé album credits|publisher=[[Parkwood Entertainment]]|accessdate=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Ring the Alarm]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Rise Up&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Epic (2013 film)|Epic]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rap-up.com/2013/06/05/new-music-beyonce-rise-up/|title=New Music: Beyoncé – ‘Rise Up’|accessdate=June 5, 2013 |work=Rap-Up }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Rocket&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Run the World (Girls)]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Run the World (Girls)&quot; samples &quot;[[Pon de Floor]]&quot; by [[Major Lazer]].&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Runnin' (Lose It All)]]&quot;
| [[Naughty Boy]] և Բիյոնսե և Arrow Benjamin
| {{n/a}}
| 2015
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.allmusic.com/song/runnin-lose-it-all-mt0052430644|title=Runnin' (Lose It All) - Info|publisher=AllMusic}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|S}}&quot;[[Sandcastles (Beyoncé song)|Sևcastles]]&quot; 
| Բիյոնսե 
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
|&lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;Satellites&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Save the Hero&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Say Yes (Michelle Williams song)|Say Yes]]&quot;
| [[Michelle Williams (singer)|Michelle Williams]] և Բիյոնսե և [[Kelly Rowland|Kelly Rowlև]]
| ''[[Journey to Freedom (album)|Journey to Freedom]]''
| 2014
| 
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Scared of Lonely&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Schoolin' Life]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[See Me Now]]&quot;
| [[Kanye West]] և Բիյոնսե, [[Big Sean]] և [[Charlie Wilson (singer)|Charlie Wilson]]
| ''[[My Beautiful Dark Twisted Fantasy]]''
| 2010
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rap-up.com/2010/08/11/new-music-kanye-west-f-beyonce-charlie-wilson-see-me-now/ |title=New Music: Kanye West Feat. Beyoncé &amp; Charlie Wilson – 'See Me Now' |accessdate=January 31, 2012 |work=Rap-Up }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Sex Kitten&quot;
| Kitten K. Sera և Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=https://itunes.apple.com/us/album/sex-kitten-single/id684608924 |title=Sex Kitten - Single (Kitten Kay Sera &amp; Beyoncé) |publisher=[[iTunes Store]] (US). [[Apple Inc]] |accessdate=April 6, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Sexuality&quot;
| Բիյոնսե
| ''Speak My Mind''
| 2005
| &lt;ref name=&quot;amg&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[In da Club|Sexy Lil' Thug]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;lil&quot;&gt;&quot;Sexy Lil' Thug&quot; is Beyoncé's 2005 re-recording of 50 Cent's 2003 song &quot;In da Club&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''Speak My Mind''
| 2005
| &lt;ref name=&quot;amg&quot;&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1309209|pure_url=yes}}|title=Speak My Mind|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|accessdate=February 2, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=391018450&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=In da Club |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012 |archive-date=January 28, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120128194145/http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[If I Were a Boy#Release|Si Yo Fuera un Chico]]&quot;  &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;si&quot;&gt;&quot;Si Yo Fuera un Chico&quot; is the Spanish-language re-recording of &quot;If I Were a Boy&quot; (''I Am... Sasha Fierce'' (Deluxe Edition), 2007).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Signs&quot;
| Բիյոնսե և [[Missy Elliott]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Sing a Song&quot; &lt;br&gt;&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Sing a Song&quot; is a single released for the ''[[Wow! Wow! Wubbzy!]]'' film ''[[Wow! Wow! Wubbzy!: Wubb Idol|Wubb Idol]]'', which starred Beyoncé as Shine, a member of [[Wow! Wow! Wubbzy!: Wubb Idol|The WubbGirlz]].&lt;/ref&gt;
| [[Wow! Wow! Wubbzy!: Wubb Idol|The WubbGirlz]] և Բիյոնսե as Shine
| ''Wow! Wow! Wubbzy!: Sing-a-Song''
| 2009
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=496907292&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Sing a Song |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://itunes.apple.com/us/album/wow!-wow!-wubbzy!-sing-a-song/id334367543 |title=Sing a Song |publisher=iTunes |accessdate=May 9, 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Single Ladies (Put a Ring on It)]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; | &quot;Smash into You&quot;
| rowspan=&quot;2&quot; | [[Beyoncé|Բիյոնսե]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot;&gt;{{cite AV media notes |title=I Am... Sasha Fierce |titlelink=I Am... Sasha Fierce |others=[[Beyoncé]] |id=0088697417352 |year=2008 |type=Platinum Edition |publisher=[[Columbia Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Obsessed (2009 film)|Obsessed]]''
| 2009
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.imusicdaily.com/music-news/jon-mclaughlin-and-beyonce-duet-smacksmash-into-you/ |title=Jon McLaughlin and Beyoncé Duet 'Smack/Smash Into You' |publisher=iMusic Daily |date=September 20, 2009 |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;So Amazing&quot;
| Բիյոնսե և [[Stevie Wonder]]
| ''[[So Amazing: An All-Star Tribute to Luther Vandross|So Amazing: An All-Star Tribute to Luther Vևross]]''
| 2005
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r791370|pure_url=yes}}|title=So Amazing: An All-Star Tribute to Luther Vandross
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=David |last=Jeffries |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Sorry (Beyoncé song)|Sorry]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Lemonade (Beyoncé album)|Lemonade]]''
| 2016
| &lt;ref name=&quot;lemonade&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;LemonadeCredits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Speechless&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Stևing on the Sun&quot;
| Բիյոնսե և [[Mr. Vegas]]
| ''[[Beyoncé: Platinum Edition|Բիյոնսե։ Platinum Edition]]''
| 2014
|
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[The Star-Spangled Banner|Star Spangled Banner]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;star&quot;&gt;&quot;The Star-Spangled Banner&quot; is the national anthem of the United States of America. This recording is Beyoncé's a cappella performance at [[Super Bowl XXXVIII]] (2004).&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{n/a}}
| 2004
| &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itunes.apple.com/us/album/the-star-spangled-banner-super/id193020301 |title=The Star Spangled Banner (Super Bowl XXXVIII Performance) - Single |publisher=iTunes Store (US). Apple Inc |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Start Over (song)|Start Over]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[4 (Beyoncé album)|4]]''
| 2011
| &lt;ref name=&quot;four&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Step on Over&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]] և [[Sharon Leal]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Steppin' to the Bad Side&quot;
| Բիյոնսե, [[Anika Noni Rose]], [[Eddie Murphy]], [[Hinton Battle]], [[Jamie Foxx]], [[Jennifer Hudson]] և [[Keith Robinson (actor)|Keith Robinson]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Kissing You (Des'ree song)|Still in Love (Kissing You)]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;des&quot;&gt;&quot;Still in Love (Kissing You)&quot; is Beyoncé's 2007 re-recording of Des'ree's 1997 song &quot;Kissing You&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Stop That&quot;
| Բիյոնսե և [[Mekhi Phifer]]
| ''[[Carmen: A Hip Hopera]]''
| 2001
| &lt;ref name=&quot;Carmen&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Suga Mama]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Suga Mama&quot; samples &quot;Searching for Soul&quot; by Jake Wade and the Soul Searchers.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Summertime (Beyoncé song)|Summertime]]&quot; 
| Բիյոնսե և [[Sean Combs|P. Diddy]]
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;gold&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Superpower&quot;
| Բիյոնսե և [[Frank Ocean]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Sweet Dreams (Beyoncé song)|Sweet Dreams]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Swing Low, Sweet Chariot&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;Temptations&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|T}} &quot;[[Telephone (song)|Telephone]]&quot; 
| [[Lady Gaga]] և Բիյոնսե
| ''[[The Fame Monster]]''
| 2009
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes |title=[[The Fame Monster]] |others=[[Lady Gaga]] |year=2009 |id=06025 2725276 |publisher=[[Interscope Records]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;That's How You Like It&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;That's How You Like It&quot; contains resung lyrics from &quot;I Like It&quot; by DeBarge.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե և [[Jay Z]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;That's&amp;nbsp;Why&amp;nbsp;You're&amp;nbsp;Beautiful&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Time to Come Home&quot;
| Բիյոնսե, [[Angie Stone]] և [[Melba Moore]]
| ''[[The Fighting Temptations]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;Temptations&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=501747471&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=10&amp;start=1 |title=Time to Come Home |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=February 3, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Trust in Me&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Cadillac Records: Music from the Motion Picture|Cadillac Records]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;Turnt&quot;
| [[The-Dream]] և Բիյոնսե և [[2 Chainz]]
| ''[[IV Play]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[The-Dream]]|title=[[IV Play]]|year=2013|type=International Edition|publisher=[[Def Jam Records]]|id=063-381-2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|U}} &quot;[[Until the End of Time (Justin Timberlake and Beyoncé song)|Until the End of Time]]&quot; 
| [[Justin Timberlake]] և Բիյոնսե
| ''[[FutureSex/LoveSounds]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;until&quot;&gt;{{cite web |last=Birchmeier |first=Jason |url=http://www.allmusic.com/album/futuresexlovesounds-r853181/review |title=Review - FutureSex/LoveSounds |publisher=Allmusic. Rovi Corporation |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Up &amp; Up]]&quot; 
| [[Coldplay]] և Բիյոնսե, [[Merry Clayton]], [[Annabelle Wallis]], [[Noel Gallagher]] և [[Moses Martin]] &lt;br&gt;&lt;small&gt;(uncredited)&lt;/small&gt;
| ''[[A Head Full of Dreams]]''
| 2015
| &lt;ref name=&quot;A Head Full of Dreams Credits&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Upgrade U]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;Upgrade U&quot; samples &quot;Girls Can't Do What the Guys Do (And Still Be a Lady)&quot; by Betty Wright.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե և [[Jay Z]]
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Venus vs. Mars&quot;
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե &lt;br&gt;&lt;small&gt;(uncredited)&lt;/small&gt;
| ''[[The Blueprint 3]]''
| 2009
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rap-up.com/2009/09/03/venus-vs-mars-beyonce-vs-cassie/#more-25661 |title=Venus vs. Mars: Beyoncé vs. Cassie |accessdate=April 6, 2011 |work=Rap Up}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[Jay Z]]|title=[[The Blueprint 3]]|year=2009|type=International Edition|publisher=[[Roc-A-Fella Records]]|id=7567895866}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|V}} &quot;[[Video Phone (song)|Video Phone]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| 2008
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Video Phone (song)|Video Phone]]&quot; &lt;br&gt;(Extended remix)&lt;br /&gt;
| Բիյոնսե և [[Lady Gaga]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2009
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|W}} &quot;[[We Will Rock You]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;Beyoncé, Britney Spears and P!nk covered Queen's 1977 song &quot;We Will Rock You&quot; for an international commercial Pepsi campaign. The song was released on ''Pepsi Music 2004 CD''.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե, [[Britney Spears]] և [[P!nk]]
| ''Pepsi Music 2004 CD''
| 2002
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.people.com/people/beyonce_knowles/biography/0,,,00.html |title=Beyoncé Biography |work=People |first1=Janet |last1=Mock |first2=Julia |last2=Wang |accessdate=February 1, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Hollywood (Jay Z song)|Welcome to Hollywood]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;wes&quot;&gt;&quot;Welcome to Hollywood&quot; is Beyoncé's 2007 re-recording of Jay Z's 2006 song &quot;Hollywood&quot;.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;What's It Gonna Be&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;&quot;What's It Gonna Be&quot; contains a sample of Zapp's &quot;Do It Roger&quot;, written by Larry Troutman and Roger Troutman.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''*
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[What More Can I Give]]&quot; 
| [[What More Can I Give#Artists involved|The All Stars]]
| [[September 11 attacks]] Inspiration promo
| 2001
| &lt;ref name=&quot;usa1&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.usatoday.com/life/music/2001-09-17-michael-jackson.htm|title=Michael Jackson writes, casts a benefit ballad|last=Gunderson|first=Edna|date=September 16, 2001|work=USA Today|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;When I First Saw You (Duet)&quot;
| Բիյոնսե և [[Jamie Foxx]]
| ''[[Dreamgirls: Music from the Motion Picture|Dreamgirls]]''
| 2006
| &lt;ref name=&quot;Dreamgirls&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Why Don't You Love Me (Beyoncé song)|Why Don't You Love Me]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''*
| 2009
| &lt;ref name=&quot;iam&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[Wishing on a Star#Beyoncé version|Wishing on a Star]]&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;we&quot;&gt;&quot;Wishing on a Star&quot; is 1978 a song originally performed by Rose Royce.&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; | Բիյոնսե
| ''[[Live at Wembley (Beyoncé album)|Live at Wembley]]''
| 2004
| &lt;ref name=&quot;wembley&quot;&gt;{{cite AV media notes|others=[[Beyoncé]]|title=[[Live at Wembley (Beyoncé album)|Live at Wembley]]|year=2004|type=CD + DVD Edition|publisher=[[Columbia Records]]|id=517 067 3}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; | &quot;[[Wishing on a Star#Beyoncé version|Wishing on a Star]]&quot;  &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;we&quot; /&gt;
| {{n/a}}
| 2010
| &lt;ref&gt;{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r793613|pure_url=yes}}|title=Review – Roll Bounce
|publisher=Allmusic. Rovi Corporation|first=David |last=Jeffries|accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|X}}&quot;[[Work It Out (Beyoncé song)|Work It Out]]&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Austin Powers in Goldmember|Austin Powers in: Goldmember]]''
| 2002
| &lt;ref name=&quot;gold&quot; /&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;dangerous&quot;&gt;{{cite AV media notes|others=[[Beyoncé]]|title=[[Dangerously in Love]]|year=2003|type=French and Belgian Edition|publisher=[[Columbia Records]]|id=509395 2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;World Wide Woman&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| 2007
| &lt;ref name=&quot;bday&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;background:thistle;&quot; |{{anchor|X}}&quot;[[XO (song)|XO]]&quot; 
| Բիյոնսե
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| 2013
| &lt;ref name=&quot;beyoncé&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |{{anchor|Y}}&quot;Yes&quot;
| Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| 2003
| &lt;ref name=&quot;dangerous&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;You Changed&quot;
| [[Kelly Rowland|Kelly Rowlև]] և Բիյոնսե և [[Michelle Williams (singer)|Michelle Williams]]
| ''[[Talk a Good Game]]''
| 2013
| &lt;ref&gt;{{cite AV media notes|others=[[Kelly Rowland]]|title=[[Talk a Good Game]]|year=2013|type=International Edition|publisher=[[Republic Records]]|id=063-381-2}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;Young Forever&quot; &lt;br&gt;&lt;small&gt;(Live)
| [[Jay Z]] և Բիյոնսե
| ''[[Live in Brooklyn (EP)|Live in Brooklyn]]''
| 2012
|
|}

== Ոչ թողարկված երգեր ==
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; |Երաժշտություն
! scope=&quot;col&quot; |Երգիչ
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; |Գրող(ներ)
! scope=&quot;col&quot; | Ալբոմ
! scope=&quot;col&quot; |Թողարկվել է
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; |Ծանոթագրություն
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Baby, You're The Only Man&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-baby-you-re-the-only-man/10862/ |title=Beyonce Baby, You’re The Only Man |accessdate=January 31, 2012 |date=February 21, 2010 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=December 26, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131226065009/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-baby-you-re-the-only-man/10862/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;glad&quot;&gt;{{cite web |url=http://theybf.com/2010/02/22/new-leaks-beyonces-baby-youre-only-manim-glad-theres-you |title=New Leaks: Beyonce's 'Baby You're The Only Man' + 'I'm Glad There's You' |first=Natasha |last=Eubanks |date=February 22, 2010 |accessdate=January 31, 2012 |publisher=[[Theybf.com]]. Natasha Eubanks}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Beat My Drum&quot;
| Բիյոնսե
| [[Beyoncé|Բիյոնսե]] &lt;br&gt; [[Sean Garrett]] &lt;br&gt; Tracey Serwell
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyid=8016540&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |title=BMI Repertoire - Beat My Drum (Legal Title) |accessdate=January 31, 2012 |publisher=[[Broadcast Music, Inc.|Broadcast Music, Inc]] |archive-date=April 14, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160414060427/http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyid=8016540&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;fader2016&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Black Culture&quot; &lt;br&gt; &lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;blac&quot;&gt;&quot;Black Culture&quot; samples &quot;Don’t Stop 'Til You Get Enough&quot; by Michael Jackson.&lt;/ref&gt;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;black&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.rap-up.com/2009/12/24/new-music-beyonce-black-culture-waiting/ |title=New Music: Beyoncé – ‘Black Culture’ + ‘Waiting’ |work=Rap-Up |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;black&quot;/&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Blind Trust&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.beyoncefan.com/2010/09/06/beyonce-new-unreleased-demo-track-blind-trust-music/ |title=Beyonce: New Unreleased Demo Track 'Blind Trust' [Music] |date=September 6, 2010 |accessdate=January 31, 2012 |publisher=Beyonce Fansite |archive-date=November 14, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114135337/http://www.beyoncefan.com/2010/09/06/beyonce-new-unreleased-demo-track-blind-trust-music/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Cherry&quot;
| Բիյոնսե
| [[J-Roc (record producer)|Jerome Harmon]]&lt;br&gt;[[Beyoncé|Բիյոնսե]]&lt;br&gt;[[Timbaland|Timothy Mosley]]&lt;br&gt;[[Justin Timberlake]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://uk.warnerchappell.com/song-details/WW010389877000 |title=Cherry |accessdate=November 6, 2014 |publisher=[[Warner/Chappell Music]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Control&quot;
| Բիյոնսե
| [[Stargate (production team)|Mikkel Storleer Eriksen]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Tor Erik Hermansen]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;Beyonce Control&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-control/7815/ |title=Beyonce Control |accessdate=January 31, 2012 |date=September 17, 2009 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=March 1, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301182638/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-control/7815/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Donk&quot;
| Բիյոնսե
| [[Beyoncé|Բիյոնսե]]&lt;br&gt;[[The-Dream|Terius Nash]]&lt;br&gt;[[Pharrell Williams]]
| ''[[Beyoncé (album)|Բիյոնսե]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://uk.warnerchappell.com/song-details/WW010401061000 |title=Donk |accessdate=November 6, 2014 |publisher=[[Warner/Chappell Music]]}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Erotic&quot;
| Բիյոնսե
| [[Amanda Ghost|Amևa Ghost]] &lt;br&gt; [[Beyoncé|Բիյոնսե]] &lt;br&gt; [[Johntá Austin]]
| {{unknown}}
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyID=9397230&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |title=BMI Repertoire - Erotic (Legal Title) |accessdate=February 2, 2012 |publisher=Broadcast Music, Inc |archive-date=July 14, 2012 |archive-url=https://archive.today/20120714014727/http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyID=9397230&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Heartbeat&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''4''
| Yes
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=v72jwhN3HxA. |title=Life Is But A Dream |accessdate=March 10, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;He's My Man&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{yes}}
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;I'm Alone Now&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| {{unknown}}
| {{yes}}
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;[[I'm Glad There Is You|I'm Glad There's You]]&quot;
| Բիյոնսե
| [[Jimmy Dorsey]]&lt;br&gt; Paul Madeira 
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;glad&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Ice Cream Truck&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rap-up.com/2009/07/10/new-music-beyonce-ice-cream-truck/ |title=New Music: Beyoncé – ‘Ice Cream Truck’ |work=Rap-Up |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-ice-cream-truck/6884/ |title=Beyonce Ice Cream Truck |accessdate=January 31, 2012 |date=July 10, 2009 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=September 19, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110919060019/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-ice-cream-truck/6884/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Forever to Bleed&quot;
| Բիյոնսե
| [[Clinton Sparks]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://musicremedy.com/b/beyonce/songs/inevitably-51394.html |title=Beyoncé – Inevitably’ |publisher=MusicRemedy |first=Jermy |last=Leeuwis |date=January 27, 2011 |accessdate=March 19, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;fader2016&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.thefader.com/2016/03/03/beyonce-unreleased-songs-formation-album|title=5 Songwriters And Producers Explain Their Unreleased Beyoncé Collaborations|work=[[The Fader]]|first=Steven J.|last=Horowitz |date=March 3, 2016|accessdate=May 2, 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Kick Him Out (Next Ex)&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;bf&quot;&gt;{{cite web |url=http://theybf.com/2008/05/18/more-beyonce-leaks-new-shoes-kick-him-out-full |title=More Beyonce Leaks- 'New Shoes' &amp; 'Kick Him Out (Full' |first=Natasha |last=Eubanks |date=May 18, 2008 |accessdate=January 31, 2012 |publisher=Theybf.com. Natasha Eubanks}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;My Body&quot;
| Բիյոնսե
| [[Novel (musician)|Alonzo Stevenson]] &lt;br&gt; [[Beyoncé|Բիյոնսե]] &lt;br&gt; [[Cristyle|Crystal Johnson]] &lt;br&gt; Tony Reyes
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyid=10074756&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |title=BMI Repertoire - My Body (Legal Title) |accessdate=January 31, 2012 |publisher=Broadcast Music, Inc |archive-date=April 14, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160414060431/http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyid=10074756&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref name=&quot;fader2016&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;New Shoes&quot;
| Բիյոնսե
| [[Ne-Yo|Shaffer Smith]]
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;bf&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Owls Go&quot;
| Բիյոնսե
| Cameron David Bird&lt;br&gt;Cecil James&lt;br&gt;Բիյոնսե
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web|title=Owls Go (Work ID: 450994935)|publisher=[[American Society of Composers, Authors and Publishers]] (ASCAP)|url=https://mobile.ascap.com/aceclient/AceClient/#ace/work/450994935|accessdate=2013-12-25|archive-date=2016-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20160115083213/https://mobile.ascap.com/aceclient/AceClient/#ace/work/450994935|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Roc&quot;
| Բիյոնսե
| [[Johntá Austin]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Mikkel Storleer Eriksen]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Tor Erik Hermansen]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-roc/2500/ |title=Beyonce Roc |accessdate=January 31, 2012 |date=November 28, 2008 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=August 21, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110821054443/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-roc/2500/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=880641849&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1 |title=Roc |publisher=American Society of Composers, Authors and Publishers |accessdate=January 31, 2012}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Runway&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''4''
| {{No}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=A1nOVQ_1Bew |title=Beyonce In the studio ( I Care,Run The World, Runway, Heartbeat) 'Life is but a Dream' |accessdate=March 10, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Scent of You&quot;
| Բիյոնսե
| [[Bryce Wilson]]

| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |first=Corey |last=Moss|url=http://www.mtv.com/news/articles/1480865/another-beyonc233-solo-album-due-next-year.jhtml|title=Another Beyonce Solo LP Due Before Destiny's Child Reunite|accessdate=2013-12-15|publisher=[[MTV News]]|date=2003-12-01}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Settle for You&quot;
| Բիյոնսե
| [[Jay Z|Shawn Carter]]&lt;br&gt;Makeda Davis&lt;br&gt;Բիյոնսե&lt;br&gt;[[Bryce Wilson]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web|title=Settle for You (Work ID: 492035875)|publisher=[[American Society of Composers, Authors and Publishers]] (ASCAP)|url=http://ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=492035875&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-05-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120527170608/http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Slow Love&quot;
| Բիյոնսե
| [[Amanda Ghost|Amևa Ghost]] &lt;br&gt; [[Beyoncé|Բիյոնսե]] &lt;br&gt; [[Ian Dench]] &lt;br&gt; [[Johntá Austin]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Mikkel Storleer Eriksen]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Tor Erik Hermansen]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-slow-love/7407/ |title=Beyonce Slow Love |accessdate=January 31, 2012 |date=August 16, 2009 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=March 1, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301182633/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-slow-love/7407/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyID=10924625&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |title=Slow Love (Legal Title) |publisher=Broadcast Music, Inc |accessdate=January 31, 2012 |archive-date=May 25, 2012 |archive-url=https://archive.today/20120525014946/http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&amp;blnPublisher=True&amp;blnArtist=True&amp;keyID=10924625&amp;ShowNbr=0&amp;ShowSeqNbr=0&amp;querytype=WorkID |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Stop Sign&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-stop-sign-new-song-leaks-in-full/1719/ |title=Beyonce Stop Sign : New Song Leaks In Full |accessdate=January 31, 2012 |date=September 12, 2008 |publisher=RnB Music Blog |archive-date=September 11, 2012 |archive-url=https://archive.is/20120911144153/http://www.rnbmusicblog.com/beyonce-stop-sign-new-song-leaks-in-full/1719/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://theybf.com/2008/07/23/do-we-love-it-beyonces-stop-sign |title=Do We Love It?: Beyonce's 'Stop Sign' |first=Natasha |last=Eubanks |date=July 23, 2008 |accessdate=January 31, 2012 |publisher=Theybf.com. Natasha Eubanks}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Waiting&quot;
| Բիյոնսե
| [[Stargate (production team)|Mikkel Storleer Eriksen]] &lt;br&gt; [[Ne-Yo|Shaffer Smith]] &lt;br&gt; [[Stargate (production team)|Tor Erik Hermansen]]
| ''[[I Am... Sasha Fierce]]''
| {{yes}}
| &lt;ref name=&quot;black&quot; /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;What's Good With You&quot;
| Բիյոնսե
| {{unknown}}
| ''[[B'Day (Beyoncé album)|B'Day]]''
| {{yes}}
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Vunerable&quot;
| Բիյոնսե
| Chad Hugo&lt;br&gt;Բիյոնսե&lt;br&gt;Pharrell Williams
| ''Dangerously in Love''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web|title=Vunerable (Work ID: 520315759 )|publisher=[[American Society of Composers, Authors and Publishers]] (ASCAP)|url=http://ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300&amp;mode=results&amp;searchstr=520315759&amp;search_in=i&amp;search_type=exact&amp;search_det=t,s,w,p,b,v&amp;results_pp=25&amp;start=1|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-05-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120527170608/http://www.ascap.com/ace/search.cfm?requesttimeout=300|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;What Kind of World&quot;
| Բիյոնսե
| [[Louis Biancaniello]]&lt;br&gt;[[Jim Jonsin]]&lt;br&gt;[[Sam Watters]]
| {{unknown}}
| {{no}}
| &lt;ref name=&quot;mobile.ascap.com&quot;&gt;{{cite web|title=What Kind of World (Work ID: 532930633)|publisher=[[American Society of Composers, Authors and Publishers]] (ASCAP)|url=https://mobile.ascap.com/aceclient/AceClient/#ace/work/532930633|accessdate=2013-12-25|archive-date=2016-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20160115083213/https://mobile.ascap.com/aceclient/AceClient/#ace/work/532930633|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | &quot;Wrapped Around Me&quot;
| Բիյոնսե
| [[Missy Elliott]]
| ''[[Dangerously in Love]]''
| {{no}}
| &lt;ref&gt;{{cite web |first=Corey |last=Moss|url=http://www.mtv.com/news/articles/1458738/missy-helping-beyonce-on-lp.jhtml|title=Beyonce Working It With Missy Elliott On Solo Album|accessdate=2013-12-15|publisher=[[MTV News]]|date=2002-11-18}}&lt;/ref&gt;
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Երգերի ցանկեր]]</text>
      <sha1>q5b3l5hv39pflkkbd6itcy2bzmch8fo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նոր Գետաշեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>772702</id>
    <revision>
      <id>8492569</id>
      <parentid>8374452</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:54:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25906" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Գետաշեն (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Գյուղ
 | հայերեն անվանում = Նոր Գետաշեն
 | բնօրինակ անվանում = -
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Արցախ
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ = 
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 10|lat_sec = 44
 |lon_dir = E|lon_deg = 46|lon_min = 09|lon_sec = 41
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 |երկրի քարտեզի չափ = 250
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = 
 | երկրամաս = 
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Արցախի վարչական բաժանում {{!}} Շրջան
 | շրջան = Շահումյանի շրջան (Արցախ) {{!}} Շահումյան
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = 
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = 
 | ղեկավար = 
 | հիմնադրման թվական = 
 | տվյալ կարգավիճակում = 
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք =
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = 
 | բնակչություն = 267&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] ընթացքում [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի, [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի և [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի համատեղ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|ստորագրված համաձայնագրով]] Ներքին Գետաշենը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;
 | մարդահամարի թվական = 2015
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | տեղաբնականուն = 
 | ժամային գոտի = +4
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ = 
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 
 | ավտոմոբիլային կոդ = 
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր = 
 | Վիքիպահեստում = Nadirxanlı
 | կայք = 
}}
[[Պատկեր:Արցախի Հանրապետության քարտեզ 2021.png|300px|մինի|աջից|Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ&lt;ref name=&quot;armenpress.am օկուպացված տարածքներ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1044795.html Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը,] ''([https://web.archive.org/web/20210307040659/https://armenpress.am/arm/news/1044795.html արխիվացված 05․04․2021թ․])''&lt;/ref&gt;]]
'''Նոր Գետաշեն''', գյուղ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանում]]&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ]], [[Մռավականք (գիրք)|«Մռավականք»]], [[Հայաստանի պատմություն (գրքաշար)|«Հայաստանի պատմություն» գրքաշար]], Երևան, 2019 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;&gt;[https://artsakhlib.am/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/ Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի վարչատարածքային բաժանման մասին օրենք&quot;&gt;{{Cite web |url=http://nkrcadastre.am/?p=189 |title=Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։ |accessdate=2021 թ․ մարտի 14 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304140959/http://nkrcadastre.am/?p=189 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/], ([https://web.archive.org/web/20210305142549/https://drive.google.com/file/d/1ipkvWkKgiePtBVhrWepUuDqWPBcCQDKS/view արխիվացված 05․03․2021թ․])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://armenpress.am/arm/news/1037303.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»,] ([https://web.archive.org/web/20210305141921/https://artsakhpress.am/arm/news/136007/hraparakvel-e-arcakhi-adrbejani-hskoxutyan-tak-ancats-hamaynqneri-ev-bnakavayreri-canky.html արխիվացված])։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;&gt;[https://hetq.am/hy/article/125210 «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»]։&lt;/ref&gt;, որը ներկայում գտնվում է [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] [[Ադրբեջանի զինված ուժեր|զինված ուժերի]] վերահսկողության ներքո&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։ Ըստ [[Արցախի վարչական բաժանում|Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման]]՝ այն հանդիսանում է Շահումյանի շրջանի բնակավայր&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;, իսկ ըստ [[Ադրբեջանի վարչական բաժանում|Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման]]՝ համարվում է [[Քելբաջարի շրջան (Ադրբեջան)|Քելբաջարի շրջանի]] բնակավայր&lt;ref name=&quot;İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019&quot;&gt;Ադրբեջանի Հանրապետության պետական ​​վիճակագրական կոմիտե, «Վարչական տարածքային բաժանման դասակարգում 2019», պաշտոնական հրատարակություն, Բաքու 2020, բնօրինակը՝ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. &quot;İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019&quot;, Rəsmi nəşr, Baki 2020.{{ref-az}}&lt;/ref&gt;։ 

== Անուն ==
Բնակավայրի հայկական անունը Նոր Գետաշեն է։ Գյուղն այդպես է անվանվել 1993 թվականին [[Քարվաճառի ազատագրում]]ից հետո ի պատիվ [[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]] գյուղի&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;times.am Նոր Գետաշեն&quot;&gt;[http://www.times.am/?p=19820&amp;l=am «Նոր Գետաշեն համայնքի ղեկավար. մի օր գետաշենցիներով հասկացանք, որ կարելի է նոր Գետաշեն հիմնել» հոդված times.am լրատվական կայքում], [https://web.archive.org/web/20220320090739/https://times.am/?p=19820&amp;l=am ''(արխիվացված 20․03․2022թ․)'']:&lt;/ref&gt;։ Ադրբեջանցիները գյուղն անվանում են Նադիրխանլը։

== Աշխարհագրություն ==
Համայնքը բարձրլեռնային է, վարչական և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ չկան, կադաստրային չափագրումներ չեն իրականացվել։ Նոր Գետաշենի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետը։

Գտնվում է հանրապետության հյուսիս-արևմտյան հատվածում, Քարվաճառ շրջկենտրոնից 14 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 110 կմ հեռավորության վրա։

Բնակավայրի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն սեզոնային աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։

Առկա են քրոմի և լիստվենիտների հանքային պաշարներ։

== Պատմություն ==
=== Արցախյան պատերազմ (1991-1994) ===
{{Հիմնական|Արցախյան ազատամարտ|Քարվաճառի ազատագրում}}

=== Վերաբնակեցում ===
Հիմնվել է 2000 թվականին՝ բռնագաղթած [[Գետաշեն (Արցախ)|գետաշենցիների]] և [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|շահումյանցիների]] կողմից։ Ունի 223 բնակիչ&lt;ref name=&quot;times.am Նոր Գետաշեն&quot;/&gt;։

=== Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) ===
{{Հիմնական|Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|Քարվաճառի հանձնում}}
2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] ընթացքում [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի, [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի և [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի համատեղ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|ստորագրված համաձայնագրով]] [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանի]] քարվաճառյան հատվածը հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողությանը&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;։ 

Եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից և տարածքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելու ժամկետները նշելուց հետո բնակչությունը սկսել է լքել շրջանը, այդ թվում՝ Նոր Գետաշենը։ Հայերի հեռանալն ուղեկցվել է տների հրդեհներով և ենթակառուցվածքների ոչնչացմամբ «որպեսզի չանցնի թշնամուն»&lt;ref&gt;[https://www.1in.am/2857135.html Մենք տուն ենք թողնում, ուրիշները իրենց որդիներին. Քարվաճառում մարդիկ այրում են տները` թշնամուն հանձնելուց առաջ,] ([https://web.archive.org/web/20210405154751/https://www.1in.am/2857135.html արխիվացված 05․04․2021թ․])։&lt;/ref&gt;։

=== Պատմամշակութային հուշարձաններ ===
Նոր Գետաշենի տարածքում չեն պահպանվել պատմամշակութային այնպիսի ամբողջական հուշարձաններ ինչպիսիք են վանքերը, եկեղեցիները, ամրաշինական կառույցները և այլն։ Ըստ [[Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպություն|Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպության]] 2015 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների՝ մինչև 18-րդ դարի կեսերին Քարվաճառի շրջանի տարածք թյուրք-քրդական մահմեդական ցեղերի ներթափանցելը և հայերի հեռանալը եղել են հայկական պատմամշակութային հուշարձաններ։ Դրանք ժամանակի ընթացքում ոչնչացվել են վերաբնակ թուրք և քուրդ բնակիչների կողմից։ [[Արցախյան ազատամարտ]]ի ընթացքում՝ 1993 թվականին տեղի ունեցած [[Քարվաճառի ազատագրում]]ից և գյուղի վերաբնակեցումից հետո տեղի բնակիչները տարբեր տարիներին հայտնաբերել են բնակավայրի հին պատմությանն առնչվող պատմամշակութային նյութական հետքեր։ Ծովի մակարդակից 1257 մ բարձրության վրա՝ գյուղի տարածքում, հայտնաբերվել է եկեղեցատեղի, որտեղ ուսումնասիրության ժամանակ նշմարվել են միայն մեկ պատի մնացորդները, վերջինին պատկանած սրբատաշ քարերը։ Հայտնաբերվել է նաև ոչնչացված գերեզմանոցից պահպանված մի քանի խաչքար, որոնք թվագրվում են 12-ից 16-րդ դարերով։ Երբեմնի հայկական գերեզմանոցը տարածված է եղել եկեղեցու անմիջապես հարևանությամբ։ Եկեղեցին ու գերեզմանոցը վերջնականապես ավերվել են [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] տարիներին, երբ գյուղն ընդգրկված էր [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] [[Քելբաջարի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քելբաջարի շրջանում]]&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;։

== Բնակչություն ==
Մինչև 18-րդ դարի կեսերը Նոր Գետաշենը շրջանի մյուս բնակավայրերի նման ունեցել է հայ բնակչություն, որն աստիճանաբար ստիպված է եղել հեռանալ իր բնակավայրից թյուրքական մահմեդական ցեղերի արշավանքների, լեզգիների թալանչիական արշավանքների հետևանքով։ Հայ ազգաբնակչության հեռացումից հետո այստեղ են հաստատվել քոչվոր թյուրք-քրդական ցեղերը և աստիճանաբար նստակյաց կյանքի անցել։ 1993 թվականին տեղի ունեցած [[Քարվաճառի ազատագրում|Քարվաճառի ազատագրմամբ]] ադրբեջանցիները (նախկին թյուրք-քրդական ցեղերի հետնորդները) հեռացել են, որից հետո բնակավայրում վերաբնակվել են հայեր, այդ թվում՝ [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանից]] գաղթածներ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;։

Ստորև պատկերված աղյուսակով ներկայացված է Նոր Գետաշեն բնակավայրի բնակչության վիճակագրական տվյալներն ըստ տարիների՝.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
| 2008
| 2009
| 2010
| 2015
|-
! Բնակիչ
| 222&lt;ref name=&quot;Արցախի բնակչություն 2008-2010&quot;&gt;[http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm Արցախի Հանրապետության բնակչություն ըստ համայնքների,] [https://web.archive.org/web/20220310100441/http://pop-stat.mashke.org/nkr-estimation.htm ''(արխիվացված 10․03․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;
| 224&lt;ref name=&quot;Արցախի բնակչություն 2008-2010&quot;/&gt;
| 216&lt;ref name=&quot;Արցախի բնակչություն 2008-2010&quot;/&gt;
| 267 (49 տուն)&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;
|-
|}

2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] ընթացքում [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի, [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի և [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի համատեղ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|ստորագրված համաձայնագրով]] Նոր Գետաշենը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողությանը&lt;ref name=&quot;ԱՀ ՏԿԶՆ կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;armenpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;artsakhpress.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hetq.am կորցրած բնակավայրերի ցանկ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;/&gt;։

== Համայնքային կյանք ==
Նոր Գետաշենում գործում էին գյուղապետարան, բուժկետ, դպրոց, մշակութային ակումբ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;times.am Նոր Գետաշեն&quot;/&gt;։

== Կրթություն ==
2001 թվականից Նոր Գետաշենում գործում էր միջնակարգ դպրոց&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ավանեսյան Ա․, Հարությունյան Գ․&quot;/&gt;, որը կառուցվել էր [[Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն|Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության]] [[Սպահանի հայոց թեմ]]ի միջոցներով&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;։ Դպրոցը անվանվել էր Վ․ Նազարյանի անունով։ 2004/2005 ուսումնական տարում ուսումնական հաստատությունն ուներ 34 աշակերտ և 14 ուսուցիչ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;։ 2015 թվականին դպրոցի շենքը հիմնանորոգվել է&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան Մռավականք&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ավանեսյան Ա․, Հարությունյան Գ․&quot;&gt;Ավանեսյան Ա․, Հարությունյան Գ․, «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կրթական համակարգը (1991-2016 թթ․)», հ․ 3, Ստեփանակերտ, 2017 թվական։&lt;/ref&gt;։

== Տնտեսություն ==
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր&lt;ref group=&quot;Ն&quot;&gt;2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|հայ-ադրբեջանական պատերազմի]] ընթացքում [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] նախագահ [[Իլհամ Ալիև]]ի, [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ի և [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի համատեղ [[Արցախում հրադադարի մասին համաձայնագիր (2020)|ստորագրված համաձայնագրով]] Հավսաթաղը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի վերահսկողության ներքո։ Բնակչությունը լքել է բնակավայրը։&lt;/ref&gt; գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

Գյուղի տարածքում առկա են քրոմի և լիստվենիտների հանքային պաշարներ&lt;ref name=&quot;Հակոբ Ղահրամանյան Տեղեկատու 2015&quot;/&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery widths=&quot;300&quot; heights=&quot;200&quot;&gt;
School of Nor Getashen village.jpg|Նոր Գետաշեն գյուղի դպրոցը (2013թ․)
Nor Getashen2.JPG|Նոր Գետաշեն գյուղի մուտքն ազդարարող ճանապարհային նշանը (2010թ․)
&lt;/gallery&gt;

== Տես նաև ==
* [[Քարվաճառի ազատագրում]]
* [[Քարվաճառի հանձնում]]
* [[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]]

== Նշումներ ==
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Նշումներ ==
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

{{ՎՊԵ|Nadirxanlı}}
{{Շահումյանի շրջան}}

[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կողմի բռնազավթված տարածքներ]]</text>
      <sha1>bn2hw8vmjarvr8o9j3w9ilvth7jhcmj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջասթին Գրինինգ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>812067</id>
    <revision>
      <id>8492312</id>
      <parentid>8437189</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8290" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}'''Ջասթին Գրինինգ''' ({{Lang-en|Justine Greening}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|Պահպանողական կուսակցություն]]ից, [[2012]] թվականից եղել է Մեծ Բրիտանիայի միջազգային զարգացման նախարար և [[Դևիդ Քեմերոն]]ի առաջին և երկրորդ աշխատակազմերում,  կրթության, կանանց հարցերի և հավասար հնարավորությունների նախարար [[Թերեզա Մեյ]]ի առաջին և երկրորդ աշխատակազմերում (2016)։

== Կենսագրություն ==
Հիմնական կրթությունն ստացել է Ռոտերմի  Oakwood High School-ում, այնուհետև սովորել է [[Սաութհեմփթոն|Սաութեմփթոնի]] համալսարանում և [[Լոնդոնի բիզնես դպրոց]]ում։

[[2005]] թվականի խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ Գրինինգը Մեծ Լոնդոնի Պուտնի ընտրատարածքում աննախադեպ հաղթանակ է տանում Լեյբորիստական կուսակցության և միլլիոներ Թոնի Կոլմանի հանդեպ՝ ներկայացնելով պահպանողական քաղաքականությանը նոր ձև&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theguardian.com/politics/2005/may/09/conservatives.interviews|title='I'm too normal to be an MP'|author=Stuart Jeffries|date=2005-05-09|work=|publisher=The Guardian|accessdate=2015-06-17|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ [[2010]] թվականին  նույն ընտրատարածքում հաղթում է 52% ձայներով։

2010 թվականի մայիսի 13-ին նշանակվում է էկոնոմիկայի նախարարության պետական քարտուղար (այս պաշտոնը հնարավորություն չէր տալիս մասնակցել Քեմերոնի աշխատակազմի ժողովներին)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theguardian.com/politics/2010/may/13/full-list-of-new-cabinet-ministers|title=Full list of new cabinet ministers and other government appointments|author=|date=2010-05-13|work=|publisher=The Guardian|accessdate=2015-06-17|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;, բայց արդեն 2011 թվականի հոկտեմբերի 14-ին դառնում է կառավարության լիիրավ անդամ՝ տրանսպորտի նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theguardian.com/politics/2011/oct/14/philip-hammond-justine-greening-ministers|title=Philip Hammond and Justine Greening named defence and transport ministers|author=Patrick Wintour and Dan Milmo|date=2011-10-14|work=|publisher=The Guardian|accessdate=2015-06-17|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Գրինինգի պաշտոնավարման ընթացքում Լոնդոնում կայանում են [[Օլիմպիական խաղեր]]ը, որոնց ընդառաջ նա հրապարակորեն կոչ է անում Մեծ Բրիտանիայի քաղաքացիներին նվազագույնի հասցնել դեպի Լոնդոն այցերը հնարավոր տրանսպորտային խնդիրներից խուսափելու համար։

[[2012]] թվականի սեպտեմբերի 4-ին Ջասթին Գրինինգը դարձել է Մեծ Բրիտանիայի միջազգային զարգացման նախարար՝ խնդիր ունենալով իրականացնել իրեն նախորդած Էնդրյու Միտչելի տված խոստումը՝ մինչև 2013 թվականը տնտեսագիտական օգնության միջազգային ծրագրերին հատկացվող բյուջեն հասցնել համախառն ազգային արդյունքի 0,7%-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2012/sep/04/justine-greening-uk-aid-exit-strategy|title=Justine Greening must uphold UK aid spending while devising an exit strategy|last=Sol Oyuela|date=2012-09-04|publisher=The Guardian|accessdate=2015-06-17}}&lt;/ref&gt;։

[[2015]] թվականի ընտրությունները Գրինինգին նոր հաղթանակ են բերում Պուտնի ընտրատարածքում։ Գրինինգը ստանում է ձայների 53,8%-ը, իսկ մրցակիցներից ամենաուժեղը՝ [[Շեյլա Բոսուել]]ը (Sheila Boswell)  Լեյբորիստական կուսակցությունից ստանում է ձայների 30%-ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000887|title=Putney|website=Election 2015|publisher=BBC News|accessdate=2015-06-17}}&lt;/ref&gt;։

Այս ընտրությունների արդյունքում [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|Պահպանողական կուսակցություն]]նը [[Համայնքների պալատ]]ում կարողացավ ապահովել բացարձակ մեծամասնություն և 2015 թվականի մայիսի 11-ին Դևիդ Քեմերոնը ձևավորեց միակուսակցական կաբինետ, որը փոխարինեց նախկինում եղած կոալիցիոն կաբինետին։ Ջասթին Գրինինգը պահպանեց միջազգային զարգացման նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868|title=Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|date=2015-05-11|publisher=BBC News|accessdate=2015-06-17}}&lt;/ref&gt;։

[[2016]] թվականի հուլիսի 13-ին Դևիդ Քեմերոնը հրաժարվեց վարչապետի պաշտոնից Մեծ Բրիտանիայի [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] կազմից դուրս գալու հանրաքվեի արդյունքներով պայմանավորված։ Քեմերոնին փոխարինեց Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար Թերեզա Մեյը, իսկ վերջինիս ձևավորած կառավարությունում 2016 թվականի հուլիսի 14-ին Գրինիգը նշանակվեց կրթության, կանանց հարցերի և հավասար հնարավորությունների նախարար։

== Անձնական կյանք ==
Նախկինում Գրինինգը կապեր ուներ պահպանողական կուսակցության անդամ Մարկ Կլարկի հետ, որին 2015 թվականին հեռացրին կուսակցությունից՝ մեղադրելով հարբեցողության, թմրամոլության, սպառնալիքների և շանտաժների համար։ 2016 թվականի հունիսին Գրինինգն իր թվիթերյան էջում հայտարարում է, որ ինքը սիրային հարաբերությունների մեջ է կնոջ հետ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.conservatives.com/OurTeam/Members_of_Parliament/Greening_Justine Կուսակցական պաշտոնական էջ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111054545/https://www.conservatives.com/OurTeam/Members_of_Parliament/Greening_Justine |date=2016-01-11 }}
* {{Cite web|url=https://twitter.com/justinegreening|title=Justine Greening|publisher=[[Twitter]]|accessdate=2015-06-17}}
* {{Cite web|url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/justine-greening/1555|title=Rt Hon Justine Greening MP|publisher=UK Parliament|accessdate=2015-06-17}}
* {{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/people/justine-greening|title=Rt Hon Justine Greening MP|publisher=UK Government|accessdate=2015-06-17}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Գրինինգ, Ջասթին}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>gh3q9bs0poxyvc5sorfujgbx2a6l9am</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական</title>
    <ns>0</ns>
    <id>815490</id>
    <revision>
      <id>8492005</id>
      <parentid>8491899</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:02:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատմություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15442" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլի ազգային հավաքական
| Պատկերանիշ =
| ՖԻՖԱ կոդ = ARM
| Մականուն = Արարատ
| Կոնֆեդերացիա = [[ՈՒԵՖԱ]] ([[Եվրոպա]])
|stemma kit y= 53
|stemma kit x= 15
|pattern_la1= _whiteborder
|pattern_b1= _adidasliberosmallwhite
|pattern_ra1= _whiteborder
|pattern_sh1=_hummel08_black
|pattern_so1=_hummel08black
|leftarm1= CC0000
|body1= CC0000
|rightarm1=  CC0000
|shorts1= CC0000
|socks1= CC0000
|pattern_la2= _blackborder
|pattern_b2= _adidasliberosmallblack
|pattern_ra2= _blackborder
|pattern_sh2= _hummel08white
|pattern_so2=_hummel08black
|leftarm2= FFFFFF
|body2= FFFFFF
|rightarm2= FFFFFF
|shorts2= CC0000
|socks2= FFFFFF
| ՖԻՖԱ դասակարգում = &lt;ref&gt;[http://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ՖԻՖԱ դասակարգում]&lt;/ref&gt;
| ՖԻՖԱ բարձր = 83
| ՖԻՖԱ բարձր տարեթիվ = Հոկտեմբեր 2003
| ՖԻՖԱ ցածր = 148
| ՖԻՖԱ ցածր տարեթիվ = Սեպտեմբեր 2015
| Առաջին հանդիպում = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 0–11 Ավստրիա {{դրոշ|Ավստրիա}}&lt;br/&gt;(Ուայդհոֆեն, [[Ավստրիա]], Մայիսի 10, 2003)
| Ամենախոշոր հաղթանակ = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 2-0 Լիբանան {{դրոշ|Լիբանան}}&lt;br/&gt;([[Երևան]], [[Հայաստան]], Ապրիլի 8, 2021)
| Ամենախոշոր պարտություն = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա 19–0 Հայաստան {{դրոշ|Հայաստան}}&lt;br&gt;([[Լյովեն]], [[Բելգիա]], Նոյեմբերի 25, 2021)
}}
'''Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական,''' ֆուտբոլի ազգային հավաքական, որը ներկայացնում է [[Հայաստան]]ը [[ֆուտբոլ]]ի միջազգային մրցաշարերում և առանձին հանդիպումներում։ Ստեղծվել է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, կառավարվում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կողմից: Մարզումներն ու տնային հանդիպումները հիմնականում անցկացնում է Երևանի «[[Միկա (մարզադաշտ)|Միկա]]» մարզադաշտում: Իր առաջին միջազգային խաղն անցկացրել է [[Ավստրիա]]յի կանանց ընտրանու դեմ՝ [[2003]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին։ Թիմին դեռևս չի հաջողվել հաղթահարել աշխարհի գավաթի խաղարկության՝ FIFA Women's World Cup-ի և Եվրոպայի կանանց առաջնության՝ UEFA Women's Championship-ի (Women's Euro-ի) որակավորման փուլերը:

== Պատմություն ==
Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականն առաջին հանդիպումն անց է կացրել Ավստրիայի Վայդհոֆեն քաղաքում, և պարտվել 11-0 հաշվով։ Երեք օր անց նորից է մրցել Ավստրիայի դեմ և նորից պարտվել միևնույն՝ 11-0 հաշվով։ Այս երկու հանդիպումից հետո երկուական հանդիպում է անցկացրել [[Սլովակիա]]յի և [[Հունաստան]]ի հետ։

== Աշխարհի գավաթի խաղարկություն ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;9&quot; |Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ
|-
!Տարի
!Արդյունք
!Հ.
!Ո.
!Պ.
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[1991]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Շվեդիա|}} [[1995]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[1999]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[2003]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[2007]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Գերմանիա|}} [[2011]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Կանադա|}} [[2015]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Ֆրանսիա|}} [[2019]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
|'''Ընդամենը'''||0/8||-||-||-||-
|}

==Խաղեր և արդյունքներ==
* 2021-2022 թվականներին Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի անցկացրած հանդիպումներն ու դրանց արդյունքները.

;Legend
{{legend2|#CCFFCC|Հաղթանակ|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFCC|Ոչ-ոքի|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFCCCC|Պարտություն|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFFF|Նշանակված խաղի անցկացման օրը|border=1px solid #AAAAAA}}

===2021===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական]]
| date       = 15 հունիսի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = 0–3
| team2      = {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 թ. FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=Norway Vs Armenia
| date       = 16 սեպտեմբերի
| time       = 18:00
| team1      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} Նորվեգիա
| score      =10–0 
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032415--norway-vs-armenia/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|10}} 
*[[Caroline Graham Hansen|Graham Hansen]] {{goal|28|pen.|78||90+4}}  
*[[Karina Sævik|Sævik]] {{goal|38}} 
*[[Lisa-Marie Utland|L-M Utland]] {{goal|47||79||87}} 
*[[Julie Blakstad|Blakstad]] {{goal|62}} 
*[[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|90}} 
| goals2     = 
| stadium    = Ուլևաալ 
| location   = [[Օսլո]], [[Նորվեգիա]]
| attendance = 
| referee    =Ռազա Գրիգոնե ([[Լիտվա]])
| result     =l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v POL
|date       = 21  սեպտեմբերի
|time       = 17:30 {{small|(19:30 [[Armenia Time|AMT]])}}
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Լեհաստան}} Լեհաստան
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|27}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Կատերինա Կամպուշ ([[Պորտուգալիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032419/
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=ALB v ARM
| date       = 21 հոկտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
| score      = 5–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032422/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Megi Doci|Doci]] {{goal|12||44}}
*[[Mimoza Hamidi|Hamidi]] {{goal|16||62}}
*[[Esi Lufo|Lufo]] {{goal|90+1}}
| goals2     = 
| stadium    = Արենա Կոմբետարե
| location   = [[Տիրանա]]
| attendance = 
| referee    = Մարիա Մարոտտա ([[Իտալիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v KVX
|date       = 26 հոկտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Կոսովո}} [[Կոսովո]]
| goals1     =
|goals2     = 
*[[Liridona Syla|Syla]] {{goal|87}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիոլա Ռաուդինա ([[Լատվիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032425/
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=BEL v ARM
| date       = 25 նոյեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] 
| score      =19–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032426/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Hannah Eurlings|Eurlings]] {{goal|3||30}}
*[[Tessa Wullaert|Wullaert]] {{goal|5||34||51||90||90+2}}
*[[Sarah Wijnants|Wijnants]] {{goal|8}}
*[[Amber Tysiak|Tysiak]] {{goal|10||24||72}}
*[[Tine De Caigny|De Caigny]] {{goal|17||28||33}}
*[[Justine Vanhaevermaet|Vanhaevermaet]] {{goal|39}}
*[[Jarne Teulings|Teulings]] {{goal|78||90+4}}
*[[Janice Cayman|Cayman]] {{goal|81||88}}
| goals2     = 
| stadium    = Դեն Դրեեֆ 
| location   = [[Լյովեն]]
| attendance = 
| referee    =Քըրստի Դոուլ ([[Անգլիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v NOR
|date       = 30 նոյեմբերի{{refn|group=note|Suspended in the 71st minute at 0–9 due to adverse weather. The match resumed on 01 December.}}
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–10
|team2      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
| goals1     =
|goals2     = 
* [[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|31||34}}
* [[Lisa-Marie Karlseng Utland|Karlseng Utland]] {{goal|43||56}}
* [[Frida Maanum|Maanum]] {{goal|47}}
* [[Guro Reiten|Reiten]] {{goal|51}}
* [[Anja Sønstevold|Sønstevold]] {{goal|59}}
* [[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|63}}
* [[Celin Bizet Ildhusøy|Ildhusøy]] {{goal|69}}
* [[Ingrid Syrstad Engen|Syrstad Engen]] {{goal|81|pen.}}
|stadium    = Երևանի ֆուտբոլի ակադեմիայի մարզադաշտ
| location   = [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիկտորյա Բայեր ([[Ֆրանսիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032431/
| result     = L
}}

===2022===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 17 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 20 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=POL v ARM
| date       = 7 ապրիլի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
| score      = 12–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032432/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Nikola Karczewska|Karczewska]] {{goal|4||24||27||46||51||73}}
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|17||58}}
*[[Dominika Grabowska|Grabowska]] {{goal|44}}
*[[Adriana Achcińska|Achcińska]] {{goal|45+2}}
*[[Zofia Buszewska|Buszewska]] {{goal|65}}
*[[Anna Zapała|Zapała]] {{goal|67}}
| goals2     = 
| stadium    = [[Stadion Miejski (Gdynia)|Stadion Miejski w Gdyni]] 
| location   = [[Գդինիա]]
| attendance = 
| referee    = [[Désirée Grundbache]] ([[Swiss Football Association|Switzerland]])
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v ALB
|date       = 12 ապրիլի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–4
|team2      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Megi Doçi|Doçi]] {{goal|13}}
*[[Kristina Maksuti|Maksuti]] {{goal|22||58}}
*[[Luçije Gjini|Gjini]] {{goal|45+2}}
|stadium    = [[Armavir City Stadium]] 
|location   = Արմավիրի քաղաքային մարզադաշտ
|attendance =
|referee    = [[Angelika Söder]] ([[German Football Association|Germany]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032437/
|result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id         = KVX v ARM
| date       = 1 սեպտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Կոսովո}} Կոսովո
| score      =
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032439/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
| goals2     = 
| stadium    = 
| location   = 
| attendance = 
| referee    =
| result     =
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v BEL
|date       = 6  սեպտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 
|team2      = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա
|goals1     =
|goals2     = 
|stadium    = 
| location   =  
|attendance =
|referee    =
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032443/
| result     = 
}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ffa.am/en Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]
* [http://www.armfootball.com Հայկական ֆուտբոլային պորտալ]
{{Արտաքին հղումներ}}</text>
      <sha1>jvk65cjwczuhzj1dvbqlj64b56o5kf3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492020</id>
      <parentid>8492005</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:16:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատմություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16218" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլի ազգային հավաքական
| Պատկերանիշ =
| ՖԻՖԱ կոդ = ARM
| Մականուն = Արարատ
| Կոնֆեդերացիա = [[ՈՒԵՖԱ]] ([[Եվրոպա]])
|stemma kit y= 53
|stemma kit x= 15
|pattern_la1= _whiteborder
|pattern_b1= _adidasliberosmallwhite
|pattern_ra1= _whiteborder
|pattern_sh1=_hummel08_black
|pattern_so1=_hummel08black
|leftarm1= CC0000
|body1= CC0000
|rightarm1=  CC0000
|shorts1= CC0000
|socks1= CC0000
|pattern_la2= _blackborder
|pattern_b2= _adidasliberosmallblack
|pattern_ra2= _blackborder
|pattern_sh2= _hummel08white
|pattern_so2=_hummel08black
|leftarm2= FFFFFF
|body2= FFFFFF
|rightarm2= FFFFFF
|shorts2= CC0000
|socks2= FFFFFF
| ՖԻՖԱ դասակարգում = &lt;ref&gt;[http://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ՖԻՖԱ դասակարգում]&lt;/ref&gt;
| ՖԻՖԱ բարձր = 83
| ՖԻՖԱ բարձր տարեթիվ = Հոկտեմբեր 2003
| ՖԻՖԱ ցածր = 148
| ՖԻՖԱ ցածր տարեթիվ = Սեպտեմբեր 2015
| Առաջին հանդիպում = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 0–11 Ավստրիա {{դրոշ|Ավստրիա}}&lt;br/&gt;(Ուայդհոֆեն, [[Ավստրիա]], Մայիսի 10, 2003)
| Ամենախոշոր հաղթանակ = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 2-0 Լիբանան {{դրոշ|Լիբանան}}&lt;br/&gt;([[Երևան]], [[Հայաստան]], Ապրիլի 8, 2021)
| Ամենախոշոր պարտություն = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա 19–0 Հայաստան {{դրոշ|Հայաստան}}&lt;br&gt;([[Լյովեն]], [[Բելգիա]], Նոյեմբերի 25, 2021)
}}
'''Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական,''' ֆուտբոլի ազգային հավաքական, որը ներկայացնում է [[Հայաստան]]ը [[ֆուտբոլ]]ի միջազգային մրցաշարերում և առանձին հանդիպումներում։ Ստեղծվել է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, կառավարվում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կողմից: Մարզումներն ու տնային հանդիպումները հիմնականում անցկացնում է Երևանի «[[Միկա (մարզադաշտ)|Միկա]]» մարզադաշտում: Իր առաջին միջազգային խաղն անցկացրել է [[Ավստրիա]]յի կանանց ընտրանու դեմ՝ [[2003]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին։ Թիմին դեռևս չի հաջողվել հաղթահարել աշխարհի գավաթի խաղարկության՝ FIFA Women's World Cup-ի և Եվրոպայի կանանց առաջնության՝ UEFA Women's Championship-ի (Women's Euro-ի) որակավորման փուլերը:

== Պատմություն ==
Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականն առաջին հանդիպումն անց է կացրել Ավստրիայի Վայդհոֆեն քաղաքում, և պարտվել 11-0 հաշվով։ Երեք օր անց նորից է մրցել Ավստրիայի դեմ և նորից պարտվել միևնույն՝ 11-0 հաշվով։ Այս երկու հանդիպումից հետո երկուական հանդիպում է անցկացրել [[Սլովակիա]]յի և [[Հունաստան]]ի հետ։
2012-ից 2019 թվականներին պաշտոնական ոչ մի հանդիպում չի անցկացրել:

2020 թվականից վերակազմավորվել է. հավաքական են հրավիրվել, հայաստանցիներից զատ, սփյուռքահայ մարզուհիներ, ինչպես նաև Հայաստանի քաղաքացիություն ընդունած ֆուտբոլիստուհիներ [[Ռուսաստան]]ից և [[Ուկրաինա]]յից&lt;ref&gt;[https://marzik.tv/2020/03/05/iz-ssha-urkainy-rossii-vse-futbolistki-sbornoj-armenii/ ИЗ США, УКРАИНЫ, РОССИИ, ФРАНЦИИ. ВСЯ ЖЕНСКАЯ СБОРНАЯ АРМЕНИИ]{{Недоступная ссылка|date=апреля 2021 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;:

== Աշխարհի գավաթի խաղարկություն ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;9&quot; |Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ
|-
!Տարի
!Արդյունք
!Հ.
!Ո.
!Պ.
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[1991]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Շվեդիա|}} [[1995]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[1999]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[2003]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[2007]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Գերմանիա|}} [[2011]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Կանադա|}} [[2015]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Ֆրանսիա|}} [[2019]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
|'''Ընդամենը'''||0/8||-||-||-||-
|}

==Խաղեր և արդյունքներ==
* 2021-2022 թվականներին Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի անցկացրած հանդիպումներն ու դրանց արդյունքները.

;Legend
{{legend2|#CCFFCC|Հաղթանակ|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFCC|Ոչ-ոքի|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFCCCC|Պարտություն|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFFF|Նշանակված խաղի անցկացման օրը|border=1px solid #AAAAAA}}

===2021===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական]]
| date       = 15 հունիսի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = 0–3
| team2      = {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 թ. FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=Norway Vs Armenia
| date       = 16 սեպտեմբերի
| time       = 18:00
| team1      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} Նորվեգիա
| score      =10–0 
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032415--norway-vs-armenia/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|10}} 
*[[Caroline Graham Hansen|Graham Hansen]] {{goal|28|pen.|78||90+4}}  
*[[Karina Sævik|Sævik]] {{goal|38}} 
*[[Lisa-Marie Utland|L-M Utland]] {{goal|47||79||87}} 
*[[Julie Blakstad|Blakstad]] {{goal|62}} 
*[[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|90}} 
| goals2     = 
| stadium    = Ուլևաալ 
| location   = [[Օսլո]], [[Նորվեգիա]]
| attendance = 
| referee    =Ռազա Գրիգոնե ([[Լիտվա]])
| result     =l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v POL
|date       = 21  սեպտեմբերի
|time       = 17:30 {{small|(19:30 [[Armenia Time|AMT]])}}
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Լեհաստան}} Լեհաստան
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|27}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Կատերինա Կամպուշ ([[Պորտուգալիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032419/
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=ALB v ARM
| date       = 21 հոկտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
| score      = 5–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032422/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Megi Doci|Doci]] {{goal|12||44}}
*[[Mimoza Hamidi|Hamidi]] {{goal|16||62}}
*[[Esi Lufo|Lufo]] {{goal|90+1}}
| goals2     = 
| stadium    = Արենա Կոմբետարե
| location   = [[Տիրանա]]
| attendance = 
| referee    = Մարիա Մարոտտա ([[Իտալիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v KVX
|date       = 26 հոկտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Կոսովո}} [[Կոսովո]]
| goals1     =
|goals2     = 
*[[Liridona Syla|Syla]] {{goal|87}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիոլա Ռաուդինա ([[Լատվիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032425/
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=BEL v ARM
| date       = 25 նոյեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] 
| score      =19–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032426/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Hannah Eurlings|Eurlings]] {{goal|3||30}}
*[[Tessa Wullaert|Wullaert]] {{goal|5||34||51||90||90+2}}
*[[Sarah Wijnants|Wijnants]] {{goal|8}}
*[[Amber Tysiak|Tysiak]] {{goal|10||24||72}}
*[[Tine De Caigny|De Caigny]] {{goal|17||28||33}}
*[[Justine Vanhaevermaet|Vanhaevermaet]] {{goal|39}}
*[[Jarne Teulings|Teulings]] {{goal|78||90+4}}
*[[Janice Cayman|Cayman]] {{goal|81||88}}
| goals2     = 
| stadium    = Դեն Դրեեֆ 
| location   = [[Լյովեն]]
| attendance = 
| referee    =Քըրստի Դոուլ ([[Անգլիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v NOR
|date       = 30 նոյեմբերի{{refn|group=note|Suspended in the 71st minute at 0–9 due to adverse weather. The match resumed on 01 December.}}
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–10
|team2      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
| goals1     =
|goals2     = 
* [[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|31||34}}
* [[Lisa-Marie Karlseng Utland|Karlseng Utland]] {{goal|43||56}}
* [[Frida Maanum|Maanum]] {{goal|47}}
* [[Guro Reiten|Reiten]] {{goal|51}}
* [[Anja Sønstevold|Sønstevold]] {{goal|59}}
* [[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|63}}
* [[Celin Bizet Ildhusøy|Ildhusøy]] {{goal|69}}
* [[Ingrid Syrstad Engen|Syrstad Engen]] {{goal|81|pen.}}
|stadium    = Երևանի ֆուտբոլի ակադեմիայի մարզադաշտ
| location   = [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիկտորյա Բայեր ([[Ֆրանսիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032431/
| result     = L
}}

===2022===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 17 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 20 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=POL v ARM
| date       = 7 ապրիլի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
| score      = 12–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032432/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Nikola Karczewska|Karczewska]] {{goal|4||24||27||46||51||73}}
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|17||58}}
*[[Dominika Grabowska|Grabowska]] {{goal|44}}
*[[Adriana Achcińska|Achcińska]] {{goal|45+2}}
*[[Zofia Buszewska|Buszewska]] {{goal|65}}
*[[Anna Zapała|Zapała]] {{goal|67}}
| goals2     = 
| stadium    = [[Stadion Miejski (Gdynia)|Stadion Miejski w Gdyni]] 
| location   = [[Գդինիա]]
| attendance = 
| referee    = [[Désirée Grundbache]] ([[Swiss Football Association|Switzerland]])
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v ALB
|date       = 12 ապրիլի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–4
|team2      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Megi Doçi|Doçi]] {{goal|13}}
*[[Kristina Maksuti|Maksuti]] {{goal|22||58}}
*[[Luçije Gjini|Gjini]] {{goal|45+2}}
|stadium    = [[Armavir City Stadium]] 
|location   = Արմավիրի քաղաքային մարզադաշտ
|attendance =
|referee    = [[Angelika Söder]] ([[German Football Association|Germany]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032437/
|result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id         = KVX v ARM
| date       = 1 սեպտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Կոսովո}} Կոսովո
| score      =
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032439/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
| goals2     = 
| stadium    = 
| location   = 
| attendance = 
| referee    =
| result     =
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v BEL
|date       = 6  սեպտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 
|team2      = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա
|goals1     =
|goals2     = 
|stadium    = 
| location   =  
|attendance =
|referee    =
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032443/
| result     = 
}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ffa.am/en Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]
* [http://www.armfootball.com Հայկական ֆուտբոլային պորտալ]
{{Արտաքին հղումներ}}</text>
      <sha1>3zgkljhmcg10xeyx6mf8y8bwzoza3a0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492021</id>
      <parentid>8492020</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:19:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2022 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16231" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլի ազգային հավաքական
| Պատկերանիշ =
| ՖԻՖԱ կոդ = ARM
| Մականուն = Արարատ
| Կոնֆեդերացիա = [[ՈՒԵՖԱ]] ([[Եվրոպա]])
|stemma kit y= 53
|stemma kit x= 15
|pattern_la1= _whiteborder
|pattern_b1= _adidasliberosmallwhite
|pattern_ra1= _whiteborder
|pattern_sh1=_hummel08_black
|pattern_so1=_hummel08black
|leftarm1= CC0000
|body1= CC0000
|rightarm1=  CC0000
|shorts1= CC0000
|socks1= CC0000
|pattern_la2= _blackborder
|pattern_b2= _adidasliberosmallblack
|pattern_ra2= _blackborder
|pattern_sh2= _hummel08white
|pattern_so2=_hummel08black
|leftarm2= FFFFFF
|body2= FFFFFF
|rightarm2= FFFFFF
|shorts2= CC0000
|socks2= FFFFFF
| ՖԻՖԱ դասակարգում = &lt;ref&gt;[http://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ՖԻՖԱ դասակարգում]&lt;/ref&gt;
| ՖԻՖԱ բարձր = 83
| ՖԻՖԱ բարձր տարեթիվ = Հոկտեմբեր 2003
| ՖԻՖԱ ցածր = 148
| ՖԻՖԱ ցածր տարեթիվ = Սեպտեմբեր 2015
| Առաջին հանդիպում = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 0–11 Ավստրիա {{դրոշ|Ավստրիա}}&lt;br/&gt;(Ուայդհոֆեն, [[Ավստրիա]], Մայիսի 10, 2003)
| Ամենախոշոր հաղթանակ = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 2-0 Լիբանան {{դրոշ|Լիբանան}}&lt;br/&gt;([[Երևան]], [[Հայաստան]], Ապրիլի 8, 2021)
| Ամենախոշոր պարտություն = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա 19–0 Հայաստան {{դրոշ|Հայաստան}}&lt;br&gt;([[Լյովեն]], [[Բելգիա]], Նոյեմբերի 25, 2021)
}}
'''Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական,''' ֆուտբոլի ազգային հավաքական, որը ներկայացնում է [[Հայաստան]]ը [[ֆուտբոլ]]ի միջազգային մրցաշարերում և առանձին հանդիպումներում։ Ստեղծվել է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, կառավարվում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կողմից: Մարզումներն ու տնային հանդիպումները հիմնականում անցկացնում է Երևանի «[[Միկա (մարզադաշտ)|Միկա]]» մարզադաշտում: Իր առաջին միջազգային խաղն անցկացրել է [[Ավստրիա]]յի կանանց ընտրանու դեմ՝ [[2003]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին։ Թիմին դեռևս չի հաջողվել հաղթահարել աշխարհի գավաթի խաղարկության՝ FIFA Women's World Cup-ի և Եվրոպայի կանանց առաջնության՝ UEFA Women's Championship-ի (Women's Euro-ի) որակավորման փուլերը:

== Պատմություն ==
Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականն առաջին հանդիպումն անց է կացրել Ավստրիայի Վայդհոֆեն քաղաքում, և պարտվել 11-0 հաշվով։ Երեք օր անց նորից է մրցել Ավստրիայի դեմ և նորից պարտվել միևնույն՝ 11-0 հաշվով։ Այս երկու հանդիպումից հետո երկուական հանդիպում է անցկացրել [[Սլովակիա]]յի և [[Հունաստան]]ի հետ։
2012-ից 2019 թվականներին պաշտոնական ոչ մի հանդիպում չի անցկացրել:

2020 թվականից վերակազմավորվել է. հավաքական են հրավիրվել, հայաստանցիներից զատ, սփյուռքահայ մարզուհիներ, ինչպես նաև Հայաստանի քաղաքացիություն ընդունած ֆուտբոլիստուհիներ [[Ռուսաստան]]ից և [[Ուկրաինա]]յից&lt;ref&gt;[https://marzik.tv/2020/03/05/iz-ssha-urkainy-rossii-vse-futbolistki-sbornoj-armenii/ ИЗ США, УКРАИНЫ, РОССИИ, ФРАНЦИИ. ВСЯ ЖЕНСКАЯ СБОРНАЯ АРМЕНИИ]{{Недоступная ссылка|date=апреля 2021 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;:

== Աշխարհի գավաթի խաղարկություն ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;9&quot; |Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ
|-
!Տարի
!Արդյունք
!Հ.
!Ո.
!Պ.
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[1991]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Շվեդիա|}} [[1995]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[1999]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[2003]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[2007]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Գերմանիա|}} [[2011]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Կանադա|}} [[2015]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Ֆրանսիա|}} [[2019]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
|'''Ընդամենը'''||0/8||-||-||-||-
|}

==Խաղեր և արդյունքներ==
* 2021-2022 թվականներին Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի անցկացրած հանդիպումներն ու դրանց արդյունքները.

;Legend
{{legend2|#CCFFCC|Հաղթանակ|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFCC|Ոչ-ոքի|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFCCCC|Պարտություն|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFFF|Նշանակված խաղի անցկացման օրը|border=1px solid #AAAAAA}}

===2021===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական]]
| date       = 15 հունիսի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = 0–3
| team2      = {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 թ. FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=Norway Vs Armenia
| date       = 16 սեպտեմբերի
| time       = 18:00
| team1      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} Նորվեգիա
| score      =10–0 
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032415--norway-vs-armenia/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|10}} 
*[[Caroline Graham Hansen|Graham Hansen]] {{goal|28|pen.|78||90+4}}  
*[[Karina Sævik|Sævik]] {{goal|38}} 
*[[Lisa-Marie Utland|L-M Utland]] {{goal|47||79||87}} 
*[[Julie Blakstad|Blakstad]] {{goal|62}} 
*[[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|90}} 
| goals2     = 
| stadium    = Ուլևաալ 
| location   = [[Օսլո]], [[Նորվեգիա]]
| attendance = 
| referee    =Ռազա Գրիգոնե ([[Լիտվա]])
| result     =l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v POL
|date       = 21  սեպտեմբերի
|time       = 17:30 {{small|(19:30 [[Armenia Time|AMT]])}}
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Լեհաստան}} Լեհաստան
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|27}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Կատերինա Կամպուշ ([[Պորտուգալիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032419/
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=ALB v ARM
| date       = 21 հոկտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
| score      = 5–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032422/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Megi Doci|Doci]] {{goal|12||44}}
*[[Mimoza Hamidi|Hamidi]] {{goal|16||62}}
*[[Esi Lufo|Lufo]] {{goal|90+1}}
| goals2     = 
| stadium    = Արենա Կոմբետարե
| location   = [[Տիրանա]]
| attendance = 
| referee    = Մարիա Մարոտտա ([[Իտալիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v KVX
|date       = 26 հոկտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Կոսովո}} [[Կոսովո]]
| goals1     =
|goals2     = 
*[[Liridona Syla|Syla]] {{goal|87}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիոլա Ռաուդինա ([[Լատվիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032425/
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=BEL v ARM
| date       = 25 նոյեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] 
| score      =19–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032426/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Hannah Eurlings|Eurlings]] {{goal|3||30}}
*[[Tessa Wullaert|Wullaert]] {{goal|5||34||51||90||90+2}}
*[[Sarah Wijnants|Wijnants]] {{goal|8}}
*[[Amber Tysiak|Tysiak]] {{goal|10||24||72}}
*[[Tine De Caigny|De Caigny]] {{goal|17||28||33}}
*[[Justine Vanhaevermaet|Vanhaevermaet]] {{goal|39}}
*[[Jarne Teulings|Teulings]] {{goal|78||90+4}}
*[[Janice Cayman|Cayman]] {{goal|81||88}}
| goals2     = 
| stadium    = Դեն Դրեեֆ 
| location   = [[Լյովեն]]
| attendance = 
| referee    =Քըրստի Դոուլ ([[Անգլիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v NOR
|date       = 30 նոյեմբերի{{refn|group=note|Suspended in the 71st minute at 0–9 due to adverse weather. The match resumed on 01 December.}}
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–10
|team2      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
| goals1     =
|goals2     = 
* [[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|31||34}}
* [[Lisa-Marie Karlseng Utland|Karlseng Utland]] {{goal|43||56}}
* [[Frida Maanum|Maanum]] {{goal|47}}
* [[Guro Reiten|Reiten]] {{goal|51}}
* [[Anja Sønstevold|Sønstevold]] {{goal|59}}
* [[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|63}}
* [[Celin Bizet Ildhusøy|Ildhusøy]] {{goal|69}}
* [[Ingrid Syrstad Engen|Syrstad Engen]] {{goal|81|pen.}}
|stadium    = Երևանի ֆուտբոլի ակադեմիայի մարզադաշտ
| location   = [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիկտորյա Բայեր ([[Ֆրանսիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032431/
| result     = L
}}

===2022===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 17 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 20 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=POL v ARM
| date       = 7 ապրիլի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
| score      = 12–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032432/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Nikola Karczewska|Karczewska]] {{goal|4||24||27||46||51||73}}
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|17||58}}
*[[Dominika Grabowska|Grabowska]] {{goal|44}}
*[[Adriana Achcińska|Achcińska]] {{goal|45+2}}
*[[Zofia Buszewska|Buszewska]] {{goal|65}}
*[[Anna Zapała|Zapała]] {{goal|67}}
| goals2     = 
| stadium    = [[Stadion Miejski (Gdynia)|Stadion Miejski w Gdyni]] 
| location   = [[Գդինյա|Գդինիա]]
| attendance = 
| referee    = [[Désirée Grundbache]] ([[Swiss Football Association|Switzerland]])
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v ALB
|date       = 12 ապրիլի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–4
|team2      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Megi Doçi|Doçi]] {{goal|13}}
*[[Kristina Maksuti|Maksuti]] {{goal|22||58}}
*[[Luçije Gjini|Gjini]] {{goal|45+2}}
|stadium    = [[Armavir City Stadium]] 
|location   = Արմավիրի քաղաքային մարզադաշտ
|attendance =
|referee    = [[Angelika Söder]] ([[German Football Association|Germany]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032437/
|result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id         = KVX v ARM
| date       = 1 սեպտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Կոսովո}} Կոսովո
| score      =
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032439/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
| goals2     = 
| stadium    = 
| location   = 
| attendance = 
| referee    =
| result     =
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v BEL
|date       = 6  սեպտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 
|team2      = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա
|goals1     =
|goals2     = 
|stadium    = 
| location   =  
|attendance =
|referee    =
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032443/
| result     = 
}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ffa.am/en Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]
* [http://www.armfootball.com Հայկական ֆուտբոլային պորտալ]
{{Արտաքին հղումներ}}</text>
      <sha1>14ge6bz4yro226g6w95fyb0l887yw4f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492023</id>
      <parentid>8492021</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:21:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2022 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16220" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլի ազգային հավաքական
| Պատկերանիշ =
| ՖԻՖԱ կոդ = ARM
| Մականուն = Արարատ
| Կոնֆեդերացիա = [[ՈՒԵՖԱ]] ([[Եվրոպա]])
|stemma kit y= 53
|stemma kit x= 15
|pattern_la1= _whiteborder
|pattern_b1= _adidasliberosmallwhite
|pattern_ra1= _whiteborder
|pattern_sh1=_hummel08_black
|pattern_so1=_hummel08black
|leftarm1= CC0000
|body1= CC0000
|rightarm1=  CC0000
|shorts1= CC0000
|socks1= CC0000
|pattern_la2= _blackborder
|pattern_b2= _adidasliberosmallblack
|pattern_ra2= _blackborder
|pattern_sh2= _hummel08white
|pattern_so2=_hummel08black
|leftarm2= FFFFFF
|body2= FFFFFF
|rightarm2= FFFFFF
|shorts2= CC0000
|socks2= FFFFFF
| ՖԻՖԱ դասակարգում = &lt;ref&gt;[http://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ՖԻՖԱ դասակարգում]&lt;/ref&gt;
| ՖԻՖԱ բարձր = 83
| ՖԻՖԱ բարձր տարեթիվ = Հոկտեմբեր 2003
| ՖԻՖԱ ցածր = 148
| ՖԻՖԱ ցածր տարեթիվ = Սեպտեմբեր 2015
| Առաջին հանդիպում = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 0–11 Ավստրիա {{դրոշ|Ավստրիա}}&lt;br/&gt;(Ուայդհոֆեն, [[Ավստրիա]], Մայիսի 10, 2003)
| Ամենախոշոր հաղթանակ = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 2-0 Լիբանան {{դրոշ|Լիբանան}}&lt;br/&gt;([[Երևան]], [[Հայաստան]], Ապրիլի 8, 2021)
| Ամենախոշոր պարտություն = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա 19–0 Հայաստան {{դրոշ|Հայաստան}}&lt;br&gt;([[Լյովեն]], [[Բելգիա]], Նոյեմբերի 25, 2021)
}}
'''Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական,''' ֆուտբոլի ազգային հավաքական, որը ներկայացնում է [[Հայաստան]]ը [[ֆուտբոլ]]ի միջազգային մրցաշարերում և առանձին հանդիպումներում։ Ստեղծվել է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, կառավարվում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կողմից: Մարզումներն ու տնային հանդիպումները հիմնականում անցկացնում է Երևանի «[[Միկա (մարզադաշտ)|Միկա]]» մարզադաշտում: Իր առաջին միջազգային խաղն անցկացրել է [[Ավստրիա]]յի կանանց ընտրանու դեմ՝ [[2003]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին։ Թիմին դեռևս չի հաջողվել հաղթահարել աշխարհի գավաթի խաղարկության՝ FIFA Women's World Cup-ի և Եվրոպայի կանանց առաջնության՝ UEFA Women's Championship-ի (Women's Euro-ի) որակավորման փուլերը:

== Պատմություն ==
Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականն առաջին հանդիպումն անց է կացրել Ավստրիայի Վայդհոֆեն քաղաքում, և պարտվել 11-0 հաշվով։ Երեք օր անց նորից է մրցել Ավստրիայի դեմ և նորից պարտվել միևնույն՝ 11-0 հաշվով։ Այս երկու հանդիպումից հետո երկուական հանդիպում է անցկացրել [[Սլովակիա]]յի և [[Հունաստան]]ի հետ։
2012-ից 2019 թվականներին պաշտոնական ոչ մի հանդիպում չի անցկացրել:

2020 թվականից վերակազմավորվել է. հավաքական են հրավիրվել, հայաստանցիներից զատ, սփյուռքահայ մարզուհիներ, ինչպես նաև Հայաստանի քաղաքացիություն ընդունած ֆուտբոլիստուհիներ [[Ռուսաստան]]ից և [[Ուկրաինա]]յից&lt;ref&gt;[https://marzik.tv/2020/03/05/iz-ssha-urkainy-rossii-vse-futbolistki-sbornoj-armenii/ ИЗ США, УКРАИНЫ, РОССИИ, ФРАНЦИИ. ВСЯ ЖЕНСКАЯ СБОРНАЯ АРМЕНИИ]{{Недоступная ссылка|date=апреля 2021 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;:

== Աշխարհի գավաթի խաղարկություն ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;9&quot; |Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ
|-
!Տարի
!Արդյունք
!Հ.
!Ո.
!Պ.
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[1991]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Շվեդիա|}} [[1995]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[1999]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[2003]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[2007]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Գերմանիա|}} [[2011]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Կանադա|}} [[2015]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Ֆրանսիա|}} [[2019]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
|'''Ընդամենը'''||0/8||-||-||-||-
|}

==Խաղեր և արդյունքներ==
* 2021-2022 թվականներին Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի անցկացրած հանդիպումներն ու դրանց արդյունքները.

;Legend
{{legend2|#CCFFCC|Հաղթանակ|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFCC|Ոչ-ոքի|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFCCCC|Պարտություն|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFFF|Նշանակված խաղի անցկացման օրը|border=1px solid #AAAAAA}}

===2021===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական]]
| date       = 15 հունիսի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = 0–3
| team2      = {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 թ. FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=Norway Vs Armenia
| date       = 16 սեպտեմբերի
| time       = 18:00
| team1      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} Նորվեգիա
| score      =10–0 
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032415--norway-vs-armenia/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|10}} 
*[[Caroline Graham Hansen|Graham Hansen]] {{goal|28|pen.|78||90+4}}  
*[[Karina Sævik|Sævik]] {{goal|38}} 
*[[Lisa-Marie Utland|L-M Utland]] {{goal|47||79||87}} 
*[[Julie Blakstad|Blakstad]] {{goal|62}} 
*[[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|90}} 
| goals2     = 
| stadium    = Ուլևաալ 
| location   = [[Օսլո]], [[Նորվեգիա]]
| attendance = 
| referee    =Ռազա Գրիգոնե ([[Լիտվա]])
| result     =l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v POL
|date       = 21  սեպտեմբերի
|time       = 17:30 {{small|(19:30 [[Armenia Time|AMT]])}}
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Լեհաստան}} Լեհաստան
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|27}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Կատերինա Կամպուշ ([[Պորտուգալիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032419/
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=ALB v ARM
| date       = 21 հոկտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
| score      = 5–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032422/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Megi Doci|Doci]] {{goal|12||44}}
*[[Mimoza Hamidi|Hamidi]] {{goal|16||62}}
*[[Esi Lufo|Lufo]] {{goal|90+1}}
| goals2     = 
| stadium    = Արենա Կոմբետարե
| location   = [[Տիրանա]]
| attendance = 
| referee    = Մարիա Մարոտտա ([[Իտալիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v KVX
|date       = 26 հոկտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Կոսովո}} [[Կոսովո]]
| goals1     =
|goals2     = 
*[[Liridona Syla|Syla]] {{goal|87}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիոլա Ռաուդինա ([[Լատվիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032425/
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=BEL v ARM
| date       = 25 նոյեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] 
| score      =19–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032426/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Hannah Eurlings|Eurlings]] {{goal|3||30}}
*[[Tessa Wullaert|Wullaert]] {{goal|5||34||51||90||90+2}}
*[[Sarah Wijnants|Wijnants]] {{goal|8}}
*[[Amber Tysiak|Tysiak]] {{goal|10||24||72}}
*[[Tine De Caigny|De Caigny]] {{goal|17||28||33}}
*[[Justine Vanhaevermaet|Vanhaevermaet]] {{goal|39}}
*[[Jarne Teulings|Teulings]] {{goal|78||90+4}}
*[[Janice Cayman|Cayman]] {{goal|81||88}}
| goals2     = 
| stadium    = Դեն Դրեեֆ 
| location   = [[Լյովեն]]
| attendance = 
| referee    =Քըրստի Դոուլ ([[Անգլիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v NOR
|date       = 30 նոյեմբերի{{refn|group=note|Suspended in the 71st minute at 0–9 due to adverse weather. The match resumed on 01 December.}}
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–10
|team2      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
| goals1     =
|goals2     = 
* [[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|31||34}}
* [[Lisa-Marie Karlseng Utland|Karlseng Utland]] {{goal|43||56}}
* [[Frida Maanum|Maanum]] {{goal|47}}
* [[Guro Reiten|Reiten]] {{goal|51}}
* [[Anja Sønstevold|Sønstevold]] {{goal|59}}
* [[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|63}}
* [[Celin Bizet Ildhusøy|Ildhusøy]] {{goal|69}}
* [[Ingrid Syrstad Engen|Syrstad Engen]] {{goal|81|pen.}}
|stadium    = Երևանի ֆուտբոլի ակադեմիայի մարզադաշտ
| location   = [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիկտորյա Բայեր ([[Ֆրանսիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032431/
| result     = L
}}

===2022===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 17 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 20 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=POL v ARM
| date       = 7 ապրիլի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
| score      = 12–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032432/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Nikola Karczewska|Karczewska]] {{goal|4||24||27||46||51||73}}
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|17||58}}
*[[Dominika Grabowska|Grabowska]] {{goal|44}}
*[[Adriana Achcińska|Achcińska]] {{goal|45+2}}
*[[Zofia Buszewska|Buszewska]] {{goal|65}}
*[[Anna Zapała|Zapała]] {{goal|67}}
| goals2     = 
| stadium    = Գդինիայի քաղաքային մարզադաշտ 
| location   = [[Գդինյա|Գդինիա]]
| attendance = 
| referee    = Դեզիրե Գրունդբախ ([[Շվեյցարիա]])
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v ALB
|date       = 12 ապրիլի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–4
|team2      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Megi Doçi|Doçi]] {{goal|13}}
*[[Kristina Maksuti|Maksuti]] {{goal|22||58}}
*[[Luçije Gjini|Gjini]] {{goal|45+2}}
|stadium    = [[Armavir City Stadium]] 
|location   = Արմավիրի քաղաքային մարզադաշտ
|attendance =
|referee    = [[Angelika Söder]] ([[German Football Association|Germany]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032437/
|result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id         = KVX v ARM
| date       = 1 սեպտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Կոսովո}} Կոսովո
| score      =
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032439/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
| goals2     = 
| stadium    = 
| location   = 
| attendance = 
| referee    =
| result     =
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v BEL
|date       = 6  սեպտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 
|team2      = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա
|goals1     =
|goals2     = 
|stadium    = 
| location   =  
|attendance =
|referee    =
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032443/
| result     = 
}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ffa.am/en Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]
* [http://www.armfootball.com Հայկական ֆուտբոլային պորտալ]
{{Արտաքին հղումներ}}</text>
      <sha1>93jux6vz16kzoyh48ydw9rb2tasxerz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492671</id>
      <parentid>8492023</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16225" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլի ազգային հավաքական
| Պատկերանիշ =
| ՖԻՖԱ կոդ = ARM
| Մականուն = Արարատ
| Կոնֆեդերացիա = [[ՈՒԵՖԱ]] ([[Եվրոպա]])
|stemma kit y= 53
|stemma kit x= 15
|pattern_la1= _whiteborder
|pattern_b1= _adidasliberosmallwhite
|pattern_ra1= _whiteborder
|pattern_sh1=_hummel08_black
|pattern_so1=_hummel08black
|leftarm1= CC0000
|body1= CC0000
|rightarm1=  CC0000
|shorts1= CC0000
|socks1= CC0000
|pattern_la2= _blackborder
|pattern_b2= _adidasliberosmallblack
|pattern_ra2= _blackborder
|pattern_sh2= _hummel08white
|pattern_so2=_hummel08black
|leftarm2= FFFFFF
|body2= FFFFFF
|rightarm2= FFFFFF
|shorts2= CC0000
|socks2= FFFFFF
| ՖԻՖԱ դասակարգում = &lt;ref&gt;[http://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ՖԻՖԱ դասակարգում]&lt;/ref&gt;
| ՖԻՖԱ բարձր = 83
| ՖԻՖԱ բարձր տարեթիվ = Հոկտեմբեր 2003
| ՖԻՖԱ ցածր = 148
| ՖԻՖԱ ցածր տարեթիվ = Սեպտեմբեր 2015
| Առաջին հանդիպում = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 0–11 Ավստրիա {{դրոշ|Ավստրիա}}&lt;br/&gt;(Ուայդհոֆեն, [[Ավստրիա]], Մայիսի 10, 2003)
| Ամենախոշոր հաղթանակ = {{դրոշ|Հայաստան}} Հայաստան 2-0 Լիբանան {{դրոշ|Լիբանան}}&lt;br/&gt;([[Երևան]], [[Հայաստան]], Ապրիլի 8, 2021)
| Ամենախոշոր պարտություն = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա 19–0 Հայաստան {{դրոշ|Հայաստան}}&lt;br&gt;([[Լյովեն]], [[Բելգիա]], Նոյեմբերի 25, 2021)
}}
'''Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական,''' ֆուտբոլի ազգային հավաքական, որը ներկայացնում է [[Հայաստան]]ը [[ֆուտբոլ]]ի միջազգային մրցաշարերում և առանձին հանդիպումներում։ Ստեղծվել է [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, կառավարվում է [[Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի կողմից։ Մարզումներն ու տնային հանդիպումները հիմնականում անցկացնում է Երևանի «[[Միկա (մարզադաշտ)|Միկա]]» մարզադաշտում։ Իր առաջին միջազգային խաղն անցկացրել է [[Ավստրիա]]յի կանանց ընտրանու դեմ՝ [[2003]] թվականի [[մայիսի 10]]-ին։ Թիմին դեռևս չի հաջողվել հաղթահարել աշխարհի գավաթի խաղարկության՝ FIFA Women's World Cup-ի և Եվրոպայի կանանց առաջնության՝ UEFA Women's Championship-ի (Women's Euro-ի) որակավորման փուլերը։

== Պատմություն ==
Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականն առաջին հանդիպումն անց է կացրել Ավստրիայի Վայդհոֆեն քաղաքում, և պարտվել 11-0 հաշվով։ Երեք օր անց նորից է մրցել Ավստրիայի դեմ և նորից պարտվել միևնույն՝ 11-0 հաշվով։ Այս երկու հանդիպումից հետո երկուական հանդիպում է անցկացրել [[Սլովակիա]]յի և [[Հունաստան]]ի հետ։
2012-ից 2019 թվականներին պաշտոնական ոչ մի հանդիպում չի անցկացրել։

2020 թվականից վերակազմավորվել է. հավաքական են հրավիրվել, հայաստանցիներից զատ, սփյուռքահայ մարզուհիներ, ինչպես նաև Հայաստանի քաղաքացիություն ընդունած ֆուտբոլիստուհիներ [[Ռուսաստան]]ից և [[Ուկրաինա]]յից&lt;ref&gt;[https://marzik.tv/2020/03/05/iz-ssha-urkainy-rossii-vse-futbolistki-sbornoj-armenii/ ИЗ США, УКРАИНЫ, РОССИИ, ФРАНЦИИ. ВСЯ ЖЕНСКАЯ СБОРНАЯ АРМЕНИИ]{{Недоступная ссылка|date=апреля 2021 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== Աշխարհի գավաթի խաղարկություն ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;9&quot; |Աշխարհի գավաթի եզրափակիչ
|-
!Տարի
!Արդյունք
!Հ.
!Ո.
!Պ.
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[1991]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Շվեդիա|}} [[1995]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[1999]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|ԱՄՆ|}} [[2003]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Չինաստան|}} [[2007]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Գերմանիա|}} [[2011]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Կանադա|}} [[2015]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
||{{Դրոշ|Ֆրանսիա|}} [[2019]]||''Չի մուտքագրվել''||-||-||-
|-
|'''Ընդամենը'''||0/8||-||-||-||-
|}

==Խաղեր և արդյունքներ==
* 2021-2022 թվականներին Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքականի անցկացրած հանդիպումներն ու դրանց արդյունքները.

;Legend
{{legend2|#CCFFCC|Հաղթանակ|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFCC|Ոչ-ոքի|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFCCCC|Պարտություն|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend2|#FFFFFF|Նշանակված խաղի անցկացման օրը|border=1px solid #AAAAAA}}

===2021===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական]]
| date       = 15 հունիսի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = 0–3
| team2      = {{դրոշ|Ղազախստան}} [[Ղազախստան]]
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 թ. FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=Norway Vs Armenia
| date       = 16 սեպտեմբերի
| time       = 18:00
| team1      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} Նորվեգիա
| score      =10–0 
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032415--norway-vs-armenia/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|10}} 
*[[Caroline Graham Hansen|Graham Hansen]] {{goal|28|pen.|78||90+4}}  
*[[Karina Sævik|Sævik]] {{goal|38}} 
*[[Lisa-Marie Utland|L-M Utland]] {{goal|47||79||87}} 
*[[Julie Blakstad|Blakstad]] {{goal|62}} 
*[[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|90}} 
| goals2     = 
| stadium    = Ուլևաալ 
| location   = [[Օսլո]], [[Նորվեգիա]]
| attendance = 
| referee    =Ռազա Գրիգոնե ([[Լիտվա]])
| result     =l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v POL
|date       = 21  սեպտեմբերի
|time       = 17:30 {{small|(19:30 [[Armenia Time|AMT]])}}
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Լեհաստան}} Լեհաստան
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|27}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Կատերինա Կամպուշ ([[Պորտուգալիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032419/
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=ALB v ARM
| date       = 21 հոկտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
| score      = 5–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032422/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Megi Doci|Doci]] {{goal|12||44}}
*[[Mimoza Hamidi|Hamidi]] {{goal|16||62}}
*[[Esi Lufo|Lufo]] {{goal|90+1}}
| goals2     = 
| stadium    = Արենա Կոմբետարե
| location   = [[Տիրանա]]
| attendance = 
| referee    = Մարիա Մարոտտա ([[Իտալիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v KVX
|date       = 26 հոկտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–1
|team2      = {{դրոշ|Կոսովո}} [[Կոսովո]]
| goals1     =
|goals2     = 
*[[Liridona Syla|Syla]] {{goal|87}}
|stadium    = Վազգեն Սարգսյանի անվան 
| location   =  [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիոլա Ռաուդինա ([[Լատվիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032425/
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=BEL v ARM
| date       = 25 նոյեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Բելգիա}} [[Բելգիա]] 
| score      =19–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032426/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Hannah Eurlings|Eurlings]] {{goal|3||30}}
*[[Tessa Wullaert|Wullaert]] {{goal|5||34||51||90||90+2}}
*[[Sarah Wijnants|Wijnants]] {{goal|8}}
*[[Amber Tysiak|Tysiak]] {{goal|10||24||72}}
*[[Tine De Caigny|De Caigny]] {{goal|17||28||33}}
*[[Justine Vanhaevermaet|Vanhaevermaet]] {{goal|39}}
*[[Jarne Teulings|Teulings]] {{goal|78||90+4}}
*[[Janice Cayman|Cayman]] {{goal|81||88}}
| goals2     = 
| stadium    = Դեն Դրեեֆ 
| location   = [[Լյովեն]]
| attendance = 
| referee    =Քըրստի Դոուլ ([[Անգլիա]])
| result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v NOR
|date       = 30 նոյեմբերի{{refn|group=note|Suspended in the 71st minute at 0–9 due to adverse weather. The match resumed on 01 December.}}
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–10
|team2      = {{դրոշ|Նորվեգիա}} [[Նորվեգիա]]
| goals1     =
|goals2     = 
* [[Elisabeth Terland|Terland]] {{goal|31||34}}
* [[Lisa-Marie Karlseng Utland|Karlseng Utland]] {{goal|43||56}}
* [[Frida Maanum|Maanum]] {{goal|47}}
* [[Guro Reiten|Reiten]] {{goal|51}}
* [[Anja Sønstevold|Sønstevold]] {{goal|59}}
* [[Guro Bergsvand|Bergsvand]] {{goal|63}}
* [[Celin Bizet Ildhusøy|Ildhusøy]] {{goal|69}}
* [[Ingrid Syrstad Engen|Syrstad Engen]] {{goal|81|pen.}}
|stadium    = Երևանի ֆուտբոլի ակադեմիայի մարզադաշտ
| location   = [[Երևան]]
|attendance =
|referee    = Վիկտորյա Բայեր ([[Ֆրանսիա]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032431/
| result     = L
}}

===2022===
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 17 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Exhibition game|Ընկերական խաղ]]
| date       = 20 փետրվարի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| score      = Չի կայացել
| team2      = {{դրոշ|Վրաստան}}
| report     = 
| goals1     = 
| goals2     = 
| location   = 
| stadium    = 
| attendance = 
| referee    = 
| result     = p
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id=POL v ARM
| date       = 7 ապրիլի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Լեհաստան}} [[Լեհաստան]]
| score      = 12–0
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032432/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
*[[Nikola Karczewska|Karczewska]] {{goal|4||24||27||46||51||73}}
*[[Weronika Zawistowska|Zawistowska]] {{goal|17||58}}
*[[Dominika Grabowska|Grabowska]] {{goal|44}}
*[[Adriana Achcińska|Achcińska]] {{goal|45+2}}
*[[Zofia Buszewska|Buszewska]] {{goal|65}}
*[[Anna Zapała|Zapała]] {{goal|67}}
| goals2     = 
| stadium    = Գդինիայի քաղաքային մարզադաշտ 
| location   = [[Գդինյա|Գդինիա]]
| attendance = 
| referee    = Դեզիրե Գրունդբախ ([[Շվեյցարիա]])
| result     = l
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v ALB
|date       = 12 ապրիլի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 0–4
|team2      = {{դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիա
|goals1     =
|goals2     = 
*[[Megi Doçi|Doçi]] {{goal|13}}
*[[Kristina Maksuti|Maksuti]] {{goal|22||58}}
*[[Luçije Gjini|Gjini]] {{goal|45+2}}
|stadium    = [[Armavir City Stadium]] 
|location   = Արմավիրի քաղաքային մարզադաշտ
|attendance =
|referee    = [[Angelika Söder]] ([[German Football Association|Germany]])
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032437/
|result     = L
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]]
|id         = KVX v ARM
| date       = 1 սեպտեմբերի
| time       = 
| team1      = {{դրոշ|Կոսովո}} Կոսովո
| score      =
| report     =https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032439/
| team2      = {{դրոշ|Հայաստան}}
| goals1     =
| goals2     = 
| stadium    = 
| location   = 
| attendance = 
| referee    =
| result     =
}}
{{Football box collapsible
| format     = 1
| round      = [[Աշխարհի գավաթի 2023 թ. խաղարկության որակավորման խաղ]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification (UEFA)|– UEFA]][[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group F|Group F]]
|id         = ARM v BEL
|date       = 6  սեպտեմբերի
|time       = 
|team1      = {{դրոշ|Հայաստան}}
|score      = 
|team2      = {{դրոշ|Բելգիա}} Բելգիա
|goals1     =
|goals2     = 
|stadium    = 
| location   =  
|attendance =
|referee    =
|report     = https://www.uefa.com/womensworldcup/match/2032443/
| result     = 
}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ffa.am/en Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]
* [http://www.armfootball.com Հայկական ֆուտբոլային պորտալ]
{{Արտաքին հղումներ}}</text>
      <sha1>ftv7rb81y7vrnpsf9gknx0xe8jyjsqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էնցա Հաջիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>820812</id>
    <revision>
      <id>8492186</id>
      <parentid>8487311</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:42:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանացի դերասանուհիներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5683" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Երաժիշտ}}
'''Ռուենսա Հաջիայ''' ({{ԱԾ}}, հայտնի է որպես Էնկա Հախիայ կամ պարզապես Էնկա), ալբանացի երգչուհի է և երգերի հեղինակ&lt;ref&gt;{{cite web |title=Enca Haxhia biography (Albanian) |url=http://www.teksteshqip.com/enca/biografia}}&lt;/ref&gt;։ Ճանաչման է արժանացել 2014 թվականին «A po t'pëlqen» երգի թողարկումով, որը Յություբում ունեցել է 100,000 դիտում՝ 24 ժամվա ընթացքում&lt;ref&gt;{{cite web |title=&quot;A po t’pëlqen&quot; pyet Enca (Video) |url=http://www.telegrafi.com/magazina/a-po-t-pelqen-pyet-enca-video-6-23806.html |accessdate=2017-08-02 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924121252/http://www.telegrafi.com/magazina/a-po-t-pelqen-pyet-enca-video-6-23806.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հախիան իր երաժշտական նորամուտը կատարել է 2012 թվականին «The Best Of» և «Kjo Verë» երգերով։ Ավելի ուշ նա միացել է Big Basta-ին Kënga Magjike-ում և աշխատել այլ արտիստների հետ։ Նա 2 անգամ մասնակցել է Top Fest-ին՝ երկրորդ անգամ հասնելով մինչև կիսաեզրափակիչ։
Նա նաև մասնակցել է Zhurma Show Awards-ին 2016 թվականին և արժանացել 4 մրցանակի՝ գրավելով առաջին տեղը։

==Վաղ կյանք և կարիերա==
Ռուենսա Հախիան ծնվել է 1995 թվականի հոկտեմբերի 19-ին՝ Տիրանայում, ալբանացի ուղղափառների ընտանիքում&lt;ref&gt;{{cite web |title=Enca, 60-second interview (Albanian) |url=https://www.youtube.com/watch?v=UG8sKeeNVuM}}&lt;/ref&gt;։ Նա սկսել է Յություբ ներբեռնել այնպիսի արտիստների երգերի քավերներ, ինչպիսիք են [[Լեդի Գագա]]ն, [[Ջեսսի Ջեյ]]ը, [[Ռիտա Օրա]]ն և այլք։ Նա սկսել է օգտագործել Keek, որը սոցիալական մեդիա է տեսանյութերի համար, և ձեռք է բերել երկրպագուներ։ Նա կատարել է տարբեր երգերի կարճ հատվածներ, ներբեռնել տեսանյութեր իր առօրյա կյանքից և այլն։ Չնայած նրա դեբյուտը չի արժանացել մեծ արձագանքի, նա շարունակել է հանդես գալ որպես մենակատար, նա կատարել է շատ հայտնի երգերի քավեր տարբերակները։ Նա մասնակցել է Top Fest-ին 2 անգամ՝ 2013 և 2014 թվականներին։ 2016 թվականին՝ Zhurma Show Awards-ում Էնկան հաղթել է 4 անվանակարգում, այդ թվում «Լավագույն փոփ», «Լավագույն երգչուհի» «Dreq» երաժշտական հոլովակով և «Ինտերնետ մրցանակ», «Լավագույն տեսանյութ» անվանակարգում «Bow Down» տեսահոլովակով, որ ստեղծել էր ալբանացի ռեփեր Նոյզիի հետ։
 
===Նոր սինգլ և քննադատություն===
Հախիան «A po t'pëlqen» սինգլը ներբեռնել է Keek: Երաժշտական հոլովակը թողարկել է հուլիսի վերջին և արժանացել բարձր գնահատականի։ Բացի իր հայրենակիցներից, նա երկրպագուներ ուներ  նաև արտասահմանում։ Երգը, որ առաջին շաբաթվա ընթացքում ունեցել է հարյուր հազարավոր դիտումներ, ստացել է բազմաթիվ քննադատություններ։ Նա նաև Ալբանիայի հայտնի երգիչներից է։

==Սկավառակագրություն==
* 2012 – &quot;The Best Of&quot;
* 2012 – &quot;Kjo Verë&quot; (This summer)
* 2012 – &quot;100&quot; featuring Big Basta &amp; Etnon
* 2012 – &quot;All That&quot; feat. Big Basta
* 2013 – &quot;Dua të jesh ti&quot; (I want you), Top Fest 2013.
* 2013 – &quot;Jepe Tash&quot; (Give it to me now)
* 2013 – &quot;Real Love&quot; feat. Ardit
* 2013 – &quot;E ke rradhën ti&quot; (It's your turn)
* 2013 – &quot;Baby Girl &amp; Gangsta Boo&quot; feat. B Genius
* 2014 – &quot;Ata nuk e din&quot; (They don't know) feat. Noizy
* 2014 – &quot;Ishim ne&quot; (We were), Top Fest 2014
* 2014 – &quot;A po t'pëlqen&quot; (Do you like it)
* 2014 -Enca &amp; Mozzik &quot;Edhe njo&quot;(anotherone)
* 2015 -Soul Killa
* 2015  -Call Me Goddess
* 2016 -Dreq (Devil)
* 2016 -Bow Down (Përkulu)
* 2017-Love on my body (LOMB)
*2017- CIAO

==Մրցանակներ և անվանակարգեր==

'''Top Music Awards'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
||2016
||&quot;Enca Haxhia&quot;
|Տարվա լավագույն երգչուհի
|{{nom}}
|}

'''Zhurma Show Awards'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
||2014
||&quot;A po t'pelqen&quot;
|Լավագույն ոճ
|{{nom}}
|-
||2015
||&quot;Soul Killa&quot;
|Լավագույն փոփ
|{{nom}}
|-
|rowspan=&quot;5&quot;|2016
|rowspan=&quot;2&quot;|&quot;Dreq&quot;
|Լավագույն փոփ
|{{won}}
|-
|Լավագույն երգչուհի
|{{won}}
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|&quot;Bow Down&quot;(feat.Noizy)
|Լավագույն երգ
|{{nom}}
|-
|Լավագույն տեսահոլովակ/առաջին մրցանակ
|{{won}}
|-
|Ինտերնետային մրցանակ
|{{won}}
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Հախիա, Էնկա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանացի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանացի դերասանուհիներ]]</text>
      <sha1>5outhd94lpdvb3g3pxx8ojm6uil0gqn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ՖԻՖԱ Կոնֆեդերացիաների գավաթ 2017-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>821250</id>
    <revision>
      <id>8492178</id>
      <parentid>7460722</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:01:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2281" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ՖԻՖԱ Կոնֆեդերացիաների գավաթ 2017-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար      = Կոնֆեդերացիաների գավաթ 2017
 | մրցաշարի հղում = ՖԻՖԱ Կոնֆեդերացիաների գավաթ 2017
 | p1        = [[Ռուի Պատրիսիո|Պատրիսիո]]
 | p2        = [[Բրունու Ալվեշ|Ալվեշ]]
 | p3        = [[Պեպե Ֆերեիրա|Պեպե]]
 | p4        = [[Լուիշ Նետու|Նետու]]
 | p5        = [[Ռաֆայել Գերեյրու|Գերեյրու]]
 | p6        = [[Ժոզե Ֆոնտե|Ֆոնտե]]
 | p7        = [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդու]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p8        = [[Ժոաու Մոուտինյու|Մոուտինյու]]
 | p9        = [[Անդրե Սիլվա|Ա. Սիլվա]]
 | p10       = [[Բերնարդու Սիլվա|Բ. Սիլվա]]
 | p11       = [[Նելսոն Սեմեդու|Սեմեդու]] 
 | p12       = [[Ժոզե Սա|Սա]]
 | p13       = [[Դանիլու Պերեյրա|Դանիլո]]
 | p14       = [[Վիլյամ Կարվալյու|Վիլյամ]]
 | p15       = [[Անդրե Գոմեշ|Գոմեշ]]
 | p16       = [[Պիցցի (ֆուտբոլիստ)|Պիցցի]]
 | p17       = [[Նանի]]
 | p18       = [[Ժելսոն Մարտինշ|Ժելսոն]]
 | p19       = [[Էլիզեու]]
 | p20       = [[Ռիկարդու Կուարեժմա|Կուարեժմա]]
 | p21       = [[Սեդրիկ]]
 | p22       = [[Բետու (ֆուտբոլիստ, ծնված 1982)|Բետու]] 
 | p23       = [[Ադրիեն Սեբաստիան Սիլվա|Ադրիեն]]
 | մարզիչ     = [[Ֆերնանդու Սանտուշ|Սանտուշ]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:ՖԻՖԱ Կոնֆեդերացիաների գավաթ 2017-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l2jmqh94bzv4iohl9zdn78n6wjpoqq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Յուվալ Նոյ Հարարի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>822868</id>
    <revision>
      <id>8492643</id>
      <parentid>8438708</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:48:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>212</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Yuval_Harari_(cropped).jpg&quot; Ֆայլը Ջնջվել է: Վիքիպահեստում՝ [[commons:User:Didym|Didym]] մասնակցի կողմից: Պատճառը սա է՝ [[:c:COM:VRT|No permission]] since 12 July 2022:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13298" xml:space="preserve">{{ՎԹ}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական|անուն=Յուվալ Նոյ Հարարի|բնագիր անուն=יובל נח הררי|imagesize=250px|caption=Harari in 2022|birth_date={{Birth date and age|df=yes|1976|02|24}}|birth_place=&amp;nbsp;Կիրյաթ Աթա , Իսրայել|death_date=&lt;!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) --&gt;|residence=Մեսիլատ Սիոն , Իսրայել|nationality=Իսրայելացի|field=History|workplaces=[[Hebrew University of Jerusalem]]|alma_mater=[[Hebrew University of Jerusalem]]&lt;br /&gt;[[Jesus College, Oxford]]|doctoral_advisor=&amp;nbsp;Սթիվեն Ջ. Գունն|known_for=''Սապիենս։ Մարդկության կարճ պատմություն''&lt;br&gt;|influences=Ջերդ Դայմոնդ|awards=* Polonsky Prize for Creativity and Originality (2009 and 2012) * Society for Military History's Moncado Award * Young Israeli Academy of Sciences * [[National Library of China]] best book of the year award|signature=&lt;!--(filename only)--&gt;|պատկեր=}}

'''Յուվալ Նոյ Հարարի''' ({{Lang-he|יובל נח הררי}}; {{ԱԾ}}), իսրայելցի պատմաբան, Երուսաղեմի հրեական համալսարանի պատմության ամբիոնի պրոֆեսոր&lt;ref&gt;[http://www.ynharari.com/ Yuval Harari site], at the [//en.wikipedia.org/wiki/Hebrew_University_of_Jerusalem Hebrew University of Jerusalem] site&lt;/ref&gt;։ Նա 21֊րդ դարի ամենաազդեցիկ գիտնականներից է։2014֊ին լույս է տեսել նրա 《[[Sapiens.Մարդկության համառոտ պատմություն]]》''գիրքը''[https://books.google.am/books?id=mAWwDQAAQBAJ&amp;printsec=frontcover]։ Հարարին պատմում է ,թե զարգացում ապրող մարդն ինչպես է ազդել համաշխարհային էկոհամակարգի վրա,և ինչպես է կայսրություններ ստեղծել։ Հեղինակը միաձուլում է պատմությունն ու գիտությունը ՝ վերանայելով տարածված տեսակետները,անցյալի զարգացումները կապելով ժամանակակից խնդիրների հետ,առանձին իրադարձությունները դիտարկելով ավելի մեծ գաղափարների համատեքստում։ Գիրքը վաճառվել է 12 միլիոն օրինակով ու թարգմանվել 50 լեզվով՝ այդ թվում հայերեն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://newmag.am/book/sapiens|title=Sapiens. Մարդկության համառոտ պատմություն|last=info@f-s.am|first=FutureSystems|website=Newmag Publishing House|language=hy|accessdate=2020-12-05}}&lt;/ref&gt; [[Նյու Յորք Թայմս|New York Times]]-ի բեսթսելլերների ցանկում է ավելի քան 5 տարի։ Բրիտանիայում արժանացել է 《Տարվա գիտական գիրք》 մրցանակին։

Նրա վերջին գիրքը ''Հոմո դեուս` Վաղվա համառոտ պատմությունը'' եբրայերեն հրապարակվել էր 2015 թվականին։ Անգլերեն թարգմանությունը տպագրվել է Մեծ Բրիտանիայում 2016 թվականի սեպտեմբերին, Միացյալ Նահանգներում՝ 2017 թ.-ի փետրվարին։

== Կենսագրություն ==
Հարարին ծնվել է Իսրայելի Կիրյաթ Աթա շրջանում 1976 թվականին։ Նա մեծացել է Իսրայելի Հայֆա քաղաքում, արևելաեվրոպական ծագում ունեցող աշխարհիկ հրեական ընտանիքում &lt;ref name=&quot;guardian0705&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/culture/2015/jul/05/yuval-harari-sapiens-interview-age-of-cyborgs|title=Yuval Noah Harari: The age of the cyborg has begun – and the consequences cannot be known|last=Cadwalladr|first=Carole|date=հուլիսի 5, 2015|accessdate=նոյեմբերի 2, 2016}}&lt;/ref&gt;։

=== Կենդանիների պաշտպանության ===
Հարարին բազմիցս մեկնաբանել է կենդանիների աղետալի վիճակի մասին, մասնավորապես ֆերմային կենդանիների։ Այդ ողբալի վիճակը սկսել է գյուղատնտեսական հեղափոխության ժամանակ, և այդ իսկ պատճառով Հարարին [[Վեգանություն|vegan]] է. 2015 ''Guardian-ի ''հոդվածում, որը կոչվում էր &quot;Արդյունաբերական գյուղատնտեսությունը պատմության ամենասարսափելի հանցագործությունների է &quot; Հարարին գրել էր &quot; Արդյունաբերորեն ֆերմային կենդանիների ճակատագիրը (...) մեր ժամանակների ամենաբարոյական հարցերից մեկն է &quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/books/2015/sep/25/industrial-farming-one-worst-crimes-history-ethical-question|title=Industrial farming is one of the worst crimes in history|last=Harari|first=Yuval Noah|date=2015-09-25|work=The Guardian|language=en-GB|issn=0261-3077|access-date=2017-04-05}}&lt;/ref&gt;։

== Գրքեր ==
* ''Հոմո Դուես։ Համառոտ պատմություն վաղվա օրվա'' (2016), {{ISBN|978-1910701881}}978-1910701881
* ''Հոմո Սապիենս։ Համառոտ պատմությունը'' (London: Harvill Սեքր, 2014) {{ISBN|978-006-231-609-7}}978-006-231-609-7
* ''Անմոռանալի տպավորություններ։ ճակատամարտի Հայտնության ու ձևավորում ժամանակակից պատերազմի մշակույթը, 1450-2000'' (Houndmills: Пэлгрейв-Макмиллан, 2008)&lt;ref name=&quot;ynharari.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ynharari.com/|title=Yuval Harari – YN Harari – Prof. Yuval Noah Harari – Official Site – Sapiens: A Brief History of Humankind|publisher=}}&lt;/ref&gt;, {{ISBN|978-023-058-388-7}}978-023-058-388-7
* ''Հատուկ գործողության դարաշրջանում рыцарства, 1100-1550'' (Վուդբրիիջ։ վարձակալության &amp; Пивовара, 2007), {{ISBN|978-184-383-292-8}}978-184-383-292-8
* ''Վերածնունդ ռազմական Հուշեր։ պատերազմ, Պատմությունը եւ ինքնությունը'', 1450-1600 (Վուդբրիի։ վարձակալության եւ Брюэр, 2004), {{ISBN|978-184-383-064-1}}978-184-383-064-1

== Շարադրություններ ==
* &quot;Ռազմական դերը Франкского Turcopoles – վերագնահատում&quot;, ''Միջերկրական պատմական Ակնարկ'' 12 (1) (փետրվար 1997), էջ 75-116.
* &quot;Ինտեր&quot; -ի ճակատային համագործակցությունը XIV դարում և Էդուարդ III 1346 քարոզարշավի&quot;, ''պատերազմը պատմության մեջ'' 6 (4) (սեպտեմբեր 1999), PP. 379–395
* &quot;Ռազմավարություն և առաջարկություններ տասնչորսերորդ դարում արևմտաեվրոպական ներխուժման քարոզարշավի&quot;, ''ամսագիր ռազմական պատմության'' 64 (2) (ապրիլ 2000), էջ 297-334.
* &quot;Eyewitnessing հաշիվներում առաջին խաչակրաց արշավանքի։ Геста Francorum և ժամանակակից այլ պատմվածքներ&quot;, ''ծավալել հետիոտն'' 3 (օգոստոս, 2004 թ.), PP. 77–99
* &quot;Մարտական պատրանքներից։ Պատերազմ եւ հիասթափություն ՔՍԱՆԵՐՈՐԴ դարի վերածնունդը ռազմական Հուշեր&quot;, ''ամսագիր ռազմական պատմության'' 69 (1) (հունվար 2005թ.), PP. 43–72
* &quot;Ռազմական Հուշեր։ պատմական Ակնարկ ժանրի է Միջնադարի մինչև ժամանակակից դարաշրջանում&quot;, ''պատերազմը պատմության'' 14:3 (2007), էջ 289-309
* &quot;Հասկացությունը 'վճռական ճակատամարտը համաշխարհային պատմության մեջ&quot;, ''ամսագիր համաշխարհային պատմության'' 18 (3) (2007), 251-266
* &quot;Իմացություն, իշխանությունը եւ միջնադարյան ռազմիկ, 1096-1550&quot;, ''&quot;Laudem Hierosolymitani: ուսումնասիրությունները Крестовых hikes եւ միջնադարյան մշակույթի-ի Բենջամին Զ. Кедар'', խմբ. Իրիս Shagrir, Ռոննի Ellenblum եւ Ջոնաթան Riley-Smith, (գրքեր, 2007)
* &quot;Մարտական հոսքի ռազմական, քաղաքական եւ բարոյական ասպեկտները սուբյեկտիվ բարեկեցության պատերազմում&quot;, ''Փնտրել ընդհանուր հոգեբանության'' (սեպտեմբեր 2008)
* Ներածություն Պիտեր Сингерհետ ''ազատագրման կենդանիների'', ի Бодли Headeէ, որ 2015.

== Հարարին հայերենով ==
2020 թվականին Հարարիի հայտնի եռագրությունը թարգմանվել է ավելի քան 50 լեզվով այդ թվում նաև հայերենով։ Հրատարակիչը NewMag-ն է և անգլերենից թարգմանությունը կատարել է Աստղիկ Սարգսյանը։ Եռագրության առաջին՝ [[«Sapiens.Մարդկության համառոտ պատմություն»]] գրքի բացման խոսքը հեղինակել է հայ գործարար [[Գուրգեն Խաչատրյան (այլ կիրառումներ)|Գուրգեն Խաչատրյանը]]՝ գրելով. «Որպես գործարար, որը երազում է տեսնել Հայաստանը ինովացիայի գլոբալ քարտեզի վրա, անձնապես ինձ ու մեր թիմի համար այս գործընկերությունն ու եռագրության թարգմանությունը մի քանի նպատակ ունի։ Նախ, դառնալ համաշխարհային օրակարգի և գլոբալ երկխոսության մաս, ներգրավվել ապագային վերաբերող քննարկումներին։ Երկրորդ՝ համաշխարհային կարևորության ամենաթարմ և ամենաորակյալ գրականությունը ներկայացնել հայերեն։ Եվ երրորդ` ճանաչելով աշխարհը, ընթերցելով ամենաթարմ գիտահանրամատչելի գրականությունը, վերաիմաստավորել նաև մեր երկրի ապագան»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aravot.am/2020/07/03/1121523/|title=Յուվալ Նոյ Հարարիի «Sapiens. մարդկության համառոտ պատմություն» գիրքը թարգմանվել է հայերեն. Newmag-ի և «Գալաքսի» ընկերությունների խմբի նոր նախագիծը|website=www.aravot.am|language=en-US|accessdate=2021-02-09}}&lt;/ref&gt;։ 

== Հղումներ ==
{{ծանցանկ|30em}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://newmag.am/author/yuval-noy-harari Յուվալ Նոյ Հարարին նյու մեգում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200711005423/https://newmag.am/author/yuval-noy-harari |date=2020-07-11 }}
* [http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-29205225 Հանդիպումը հեղինակի հետ – Յուվալ Հարարի տեսանյութ հարցազրույց] – Բի-բի-սի
* Յուվալ Նոյ Հարարին [http://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans Թեդ]-ում
*[https://www.youtube.com/watch?v=cr2o6EWdq9A Հարարիի հարցազրույցը Պոզնեռին] 

{{DEFAULTSORT:Հարարի, Յուվալ Նոյ}}
[[Կատեգորիա:1976 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Հիսուսի քոլեջի (Օքսֆորդ) շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Animal welfare scholars]]
[[Կատեգորիա:Մեծ պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Գեյ գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Երուսաղեմի հրեական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Երուսաղեմի հրեական համալսարանի պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի միջնադարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի ռազմական պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի ապագայաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի տրանսհումանիստներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցիներ լիբանանահրեական սերմամբ]]
[[Կատեգորիա:ԼԳԲՏ հրեաներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայցելի ԼԳԲՏ գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Հրեա աթեիստներ]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելցի աթեիստներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Աթեիստ փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի պատմաբաններ]]</text>
      <sha1>gs0egdt7wly4np8hevuqgoqo19xxrau</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արփենիկ Չարենց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>831792</id>
    <revision>
      <id>8491967</id>
      <parentid>8405009</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:08:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4815" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Արփենիկ Չարենց''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://asbarez.com/arm/47613/%D5%B4%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AE-%D5%A7-%D5%A1%D6%80%D6%83%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF-%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%A8/|title=Մահացած Է Արփենիկ Չարենցը|date=2008-02-12|newspaper=Asbarez - Armenian|language=en-US|access-date=2017-09-19|archive-date=2017-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170920082833/http://asbarez.com/arm/47613/%D5%B4%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AE-%D5%A7-%D5%A1%D6%80%D6%83%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF-%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%A8/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;), հայ գրող, գրականագետ, չարենցյան ուսումնասիրությունների մասնագետ։
[[Հայաստանի գրողների միություն|Հայաստանի գրողների միության]] անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.wua.am/writers/charents_arpenik/eng.htm|title=Արփենիկ Չարենց, ՀԳՄ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archive-date=2007-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20070718204202/http://www.wua.am/writers/charents_arpenik/eng.htm|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

[[Եղիշե Չարենց]]ի դուստրը։

== Կենսագրություն ==
Արփենիկ Չարենցը ծնվել է 1932 թվականին [[Եղիշե Չարենց]]ի և Իզաբելլա Նիազյան-Կոդաբաշյանի ընտանիքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.charents.am/main/am/biography-am/|title=Տարեգրություն {{!}} Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարան ։ charents.am|website=www.charents.am|language=hy|accessdate=2017-09-19|archive-date=2017-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20170922130415/http://www.charents.am/main/am/biography-am/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։
1937 թվականին` ստալինյան ահաբեկչության ժամանակ ծնողների ձերբակալությունից հետո ապրել է Քանաքեռի մանկատանը։ Սովորել է Երևանի պետական համալսարանի [[ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետ|բանասիրության ֆակուլտետում]]։ Արփենիկը [[Չարենցի տուն-թանգարան|Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարան]]ի նախաձեռնողներից և հիմնադիրներից է եղել (նաև գիտական խորհրդի նախագահ), հավաքագրել է հոր 6000 կտոր գրադարանը, ուսումնասիրել և տարածել է Եղիշե Չարենցի գրական ստեղծագործությունը և կյանքի պատմությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.grakantert.am/%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9-%D6%85%D6%80%D5%BD-%D5%AB%D6%80-%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A8-%D5%AC%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%B8%D6%82-%D5%B0%D5%A1%D5%BE%D5%A1/|title=Չարենցին մինչ օրս իր ազգը լսում ու հավատում է… / Հարցազրույց ԱՐՓԵՆԻԿ ՉԱՐԵՆՑԻ հետ {{!}} Գրական Թերթ|website=www.grakantert.am|language=hy|accessdate=2017-09-19}}&lt;/ref&gt;։ Գրել է վեպեր, պատմվածքներ և հուշեր իր տխուր մանկության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://nv.am/26june/kultura.htm|title=www.nv.am|date=2007-10-02|accessdate=2017-09-19|archive-date=2007-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20071002031101/http://nv.am/26june/kultura.htm|dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.aniv.ru/view.php?numer=3&amp;st=15&amp;rub=15|title=Журнал Анив - &quot;Пять тысяч строк из-под земли&quot; - Лусине ТОПУЗЯН|date=2007-01-24|accessdate=2017-09-19|archive-date=2007-01-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20070124173636/http://www.aniv.ru/view.php?numer=3&amp;st=15&amp;rub=15|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Նկարահանվել է [[Լևոն Մկրտչյան (կինոռեժիսոր)|Լևոն Մկրտչյանի]] «Եղիշե Չարենց, հայտնի և անհայտ Էջեր» վավերագրական ֆիլմում։

Արփենիկ Չարենցի որդիներն են՝ Եղիշե Օհանջանյան-Չարենցը և Արմեն Չարենցը&lt;ref&gt;Եղիշե Չարենցի տուն թանգարան, Երևան, «Պերա Պրինտ» ՍՊԸ, 2008, 104 էջ, ISBN 978-99941-874-0-9&lt;/ref&gt;։

Եղիշե Օհանջանյան-Չարենցը մահացել է 2020 թվականի օգոստոսի 27-ին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Չարենց, Արփենիկ}}

[[Կատեգորիա:Հայ գրականագետներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի հայ կին գրողներ]]</text>
      <sha1>9fyybjqz9nr5l2uborypv0ajuapvp9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վայմանգու (գեյզեր)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>834845</id>
    <revision>
      <id>8492614</id>
      <parentid>7753194</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:52:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5224" xml:space="preserve">{{coord|38|17||S|176|24||E|display=title|scale:1000|format=dms}}
[[Պատկեր:Waimangu geyser.jpg|thumb|Վայմանգու գեյզերի ժայթքումը, լուսանկարը 1903 թվականին հրատարակված «Picturesque New Zealand»,գրքից]]
[[File:Zentralbibliothek Zürich - Waimangu Geyser From near Inferno - 400011623.jpg|thumb|Վայմանգու գեյզերի լուսանկարը կատարված 1904 և 1910 թվականների միջև]]
[[Պատկեր:Waimangu geyser 2011.JPG|thumb|Վայմանգու գեյզերի գտնվելու վայրի ժամանակակից տեսքը]]
{{External media
| align  = right
| image1 = [http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/im/a10741.jpg Վայմանգու գեյզերը  (1908 թվականի լուսանկար)]
}}
'''Վայմանգու''' ({{lang-en|Waimangu}}), [[Նոր Զելանդիա]]յի հյուսիսում գտնվող Ռոտոռուա քաղաքից 20 կմ հարավ-արևելք՝ Վայմանգու հովտում գտնվող  չգործող գեյզեր։

Ենթադրվում է, որ գեյզերի ձևավորմանը նպաստել է [[1886]] թվականի [[հունիսի 10]]-ի Տարավերա հրաբխի ժայթքումը&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Moore|first=E. S.|date=November-December, 1917|title=The Active Volcanoes of New Zealand|journal=The Journal of Geology|publisher=University of Chicago Press|volume=25|issue=8|pages=708}}&lt;/ref&gt;։ Գեյզերը առաջին անգամ գործել է 1900 թվականին&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;Кравчук П. А. Рекорды природы. — Л.: Эрудит, 1993. — 216 с. — 60 000 экз. — ISBN 5-7707-2044-1&lt;/ref&gt;։ Վայմանգուի ժայթքումները եղել են ոչ պարբերաբար  5-ից մինչև 30 ժամ հաճախականությամբ։ Յուրաքանչյուր ժայթքման ժամանակ գեյզերը արտամղել է մոտ 800 տոննա ջուր և քարեր, որոնք բարձրացել են 400-460 մետր: Այս ամենի շնորհիվ գեյզերը համարվել է աշխարհի ամենամեծն ու հզորը&lt;ref name=&quot;a&quot;&gt;{{cite journal|last=MacLaren|first=J. Malcolm|date=November, 1906|title=The Source of the Waters of Geysers'|journal=The Geological Magazine|publisher=Cambridge University Press|volume=3|issue=11|pages=512}}&lt;/ref&gt;։

Վայմանգուի յուրաքանչյուր ժայթքում ազդեցիկ տեսարան է եղել, և կարճ ժամանակում գրավել է բազմաթիվ մարդկանց ուշադրություն, և  չնայած վտանգին՝ բազմաթիվ զբոսաշրջիկների սիրելի վայր է դարձել։

Հայտնի է մեկ դժբախտ դեպք։ [[1903]] թվականի [[օգոստոսի 31]]-ին չորս զբոսաշրջիկ անտեսելով գիդի զգուշացումները մոտեցել են գեյզերի խառնարանին վտանգավոր տարածության վրա և ժայթքման ժամանակ զոհվել արտանետված ցեխի զանգվածից&lt;ref&gt;{{cite web | last = United Press Association | date = August 31, 1903 | url = http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~sooty/waimangu1903.html | title = WAIMANGU GEYSER - 1903 | work = New Zealand Disasters and Tragedies | 6 =  | archiveurl = https://www.webcitation.org/69Kn6o7xw?url=http://freepages.genealogy.rootsweb.ancestry.com/~sooty/waimangu1903.html | archivedate = 2012-07-22 }}&lt;/ref&gt;։

Գեյզերի անունը [[մաորիական լեզվով|մաորիներ]] լեզվից թարգմանաբար նշանակում է «սև ջուր», ինչը կապված է արտաժայթքվող ցեխի զանգվածի յուրահատուկ գույնով։

[[1904]] թվականի [[նոյեմբերի 1]]-ին Վայմանգու գեյզերը ժայթքել է վերջին անգամ։ Ենթադրվում է, որ գեյզերի ակտիվության վրա ազդել է դրան նախորդած սահանքը, որն էլ փոխել է  հարակից ստորգետնյա ջրերի հունը։ Նաև ազդել է Տարավերա լճի մակարդակի 11 մետր իջնելը&lt;ref name=&quot;a&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.teara.govt.nz/en/hot-springs-mud-pools-and-geysers/3/5 Waimangu geyser: the world’s largest], 'Hot springs, mud pools and geysers', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Updated 5 November 2007.
* [http://mp.natlib.govt.nz/search/?startResults=0&amp;f=placeid%24114642&amp;l=en Images of the Waimangu Geyser from the Alexander Turnbull Library's Unpublished Collections]
* [http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/doc/a10741.shtml Steam Clouds, Waimangu Geyser, New Zealand picture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110612103135/http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/doc/a10741.shtml |date=2011-06-12 }}, State Library of Victoria
* [http://www.waimangu.co.nz/ Waimangu Volcanic Valley] Официальный сайт долины Уиамангу{{ref-en}}

[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի աշխարհագրություն]]</text>
      <sha1>0ld9srziuurqu0sqzo29r8d5g3em2yw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492649</id>
      <parentid>8492614</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:00:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5225" xml:space="preserve">{{coord|38|17||S|176|24||E|display=title|scale:1000|format=dms}}
[[Պատկեր:Waimangu geyser.jpg|thumb|Վայմանգու գեյզերի ժայթքումը, լուսանկարը 1903 թվականին հրատարակված «Picturesque New Zealand»,գրքից]]
[[File:Zentralbibliothek Zürich - Waimangu Geyser From near Inferno - 400011623.jpg|thumb|Վայմանգու գեյզերի լուսանկարը կատարված 1904 և 1910 թվականների միջև]]
[[Պատկեր:Waimangu geyser 2011.JPG|thumb|Վայմանգու գեյզերի գտնվելու վայրի ժամանակակից տեսքը]]
{{External media
| align  = right
| image1 = [http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/im/a10741.jpg Վայմանգու գեյզերը  (1908 թվականի լուսանկար)]
}}
'''Վայմանգու''' ({{lang-en|Waimangu}}), [[Նոր Զելանդիա]]յի հյուսիսում գտնվող Ռոտոռուա քաղաքից 20 կմ հարավ-արևելք՝ Վայմանգու հովտում գտնվող  չգործող գեյզեր։

Ենթադրվում է, որ գեյզերի ձևավորմանը նպաստել է [[1886]] թվականի [[հունիսի 10]]-ի Տարավերա հրաբխի ժայթքումը&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Moore|first=E. S.|date=November-December, 1917|title=The Active Volcanoes of New Zealand|journal=The Journal of Geology|publisher=University of Chicago Press|volume=25|issue=8|pages=708}}&lt;/ref&gt;։ Գեյզերը առաջին անգամ գործել է 1900 թվականին&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;Кравчук П. А. Рекорды природы. — Л.: Эрудит, 1993. — 216 с. — 60 000 экз. — ISBN 5-7707-2044-1&lt;/ref&gt;։ Վայմանգուի ժայթքումները եղել են ոչ պարբերաբար  5-ից մինչև 30 ժամ հաճախականությամբ։ Յուրաքանչյուր ժայթքման ժամանակ գեյզերը արտամղել է մոտ 800 տոննա ջուր և քարեր, որոնք բարձրացել են 400-460 մետր։ Այս ամենի շնորհիվ գեյզերը համարվել է աշխարհի ամենամեծն ու հզորը&lt;ref name=&quot;a&quot;&gt;{{cite journal|last=MacLaren|first=J. Malcolm|date=November, 1906|title=The Source of the Waters of Geysers'|journal=The Geological Magazine|publisher=Cambridge University Press|volume=3|issue=11|pages=512}}&lt;/ref&gt;։

Վայմանգուի յուրաքանչյուր ժայթքում ազդեցիկ տեսարան է եղել, և կարճ ժամանակում գրավել է բազմաթիվ մարդկանց ուշադրություն, և  չնայած վտանգին՝ բազմաթիվ զբոսաշրջիկների սիրելի վայր է դարձել։

Հայտնի է մեկ դժբախտ դեպք։ [[1903]] թվականի [[օգոստոսի 31]]-ին չորս զբոսաշրջիկ անտեսելով գիդի զգուշացումները մոտեցել են գեյզերի խառնարանին վտանգավոր տարածության վրա և ժայթքման ժամանակ զոհվել արտանետված ցեխի զանգվածից&lt;ref&gt;{{cite web | last = United Press Association | date = August 31, 1903 | url = http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~sooty/waimangu1903.html | title = WAIMANGU GEYSER - 1903 | work = New Zealand Disasters and Tragedies | 6 =  | archiveurl = https://www.webcitation.org/69Kn6o7xw?url=http://freepages.genealogy.rootsweb.ancestry.com/~sooty/waimangu1903.html | archivedate = 2012-07-22 }}&lt;/ref&gt;։

Գեյզերի անունը [[մաորիական լեզվով|մաորիներ]] լեզվից թարգմանաբար նշանակում է «սև ջուր», ինչը կապված է արտաժայթքվող ցեխի զանգվածի յուրահատուկ գույնով։

[[1904]] թվականի [[նոյեմբերի 1]]-ին Վայմանգու գեյզերը ժայթքել է վերջին անգամ։ Ենթադրվում է, որ գեյզերի ակտիվության վրա ազդել է դրան նախորդած սահանքը, որն էլ փոխել է  հարակից ստորգետնյա ջրերի հունը։ Նաև ազդել է Տարավերա լճի մակարդակի 11 մետր իջնելը&lt;ref name=&quot;a&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.teara.govt.nz/en/hot-springs-mud-pools-and-geysers/3/5 Waimangu geyser: the world’s largest], 'Hot springs, mud pools and geysers', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Updated 5 November 2007.
* [http://mp.natlib.govt.nz/search/?startResults=0&amp;f=placeid%24114642&amp;l=en Images of the Waimangu Geyser from the Alexander Turnbull Library's Unpublished Collections]
* [http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/doc/a10741.shtml Steam Clouds, Waimangu Geyser, New Zealand picture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110612103135/http://www.slv.vic.gov.au/pictoria/a/1/0/doc/a10741.shtml |date=2011-06-12 }}, State Library of Victoria
* [http://www.waimangu.co.nz/ Waimangu Volcanic Valley] Официальный сайт долины Уиамангу{{ref-en}}

[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի աշխարհագրություն]]</text>
      <sha1>0pcu1ebkqefjpd0uakbigh59d0si8p2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բուրերի պատերազմի հուշահամալիր (Մոնրեալ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>838450</id>
    <revision>
      <id>8492233</id>
      <parentid>7757002</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:56:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5780" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Հուշարձան
 |հայերեն անվանում = Բուրերի պատերազմի հուշահամալիր
 |բնօրինակ անվանում = {{lang-en|The Boer War Memorial}}
 |Պատկեր = Guerre Boers Montreal.JPG
 |Գտնվում է = [[Կանադա]], [[Մոնրեալ]], [[Դորչեսթեր հրապարակ]]
 |Կառուցվել է = [[1907]], [[մայիսի 24]]
 |Շինության ձևը = հուշահամալիր
 |Կառուցել է = [[Ջորջ Ու. Հիլ]]
 |Շինարար = 
 |Ներկա վիճակը = կանգուն
}}
'''Բուրերի պատերազմի հուշահամալիր''' ({{lang-en|The Boer War Memorial}}), քանդակագործ [[Ջորջ Ու. Հիլ]]ի քանդակած հուշարձանը [[Կանադա]]յի [[Քվեբեկ]] նահանգի [[Մոնրեալ]] քաղաքի Դորչեսթեր հրապարակում։

== Պատմություն ==
Ջորջ Ու. Հիլի (1862-1934) քանդակած Բուրերի պատերազմի հուշահամալիրը [[1907]] թվականի [[մայիսի 24]]-ին բացվել է [[Դորչեսթեր հրապարակ|Դոմինիոնի հրապարակում]] (այժմ հայտնի է որպես Դորչեսթեր հրապարակ)։ Հուշահամալիրը նվիրված է այն մոնրեալցիներին, որոնք բրիտանացիների հետ պայքարեցին [[Անգլո-բուրական պատերազմ|Բուրերի պատերազմում]]։ Նվիրվածության մասին այս հայտարարությունը ճիշտ չէ։ Հուշարձանի վրայի գրությունն ասում է. «Ի երախտագիտություն Լորդ Ստրատոնայի ցուցաբերած հայրենասիրության և հասարակական ոգու՝ [[Հարավային Աֆրիկա]]յում ծառայելու համար հեծելազորը վերազինելու համար»։ Հուշարձանի հակառակ կողմում նշվում է` «Ի հիշատակ այն հերոս կանադացիների և նրանց ընկերների նվիրվածության, որոնք ընկան Հարավային Աֆրիկայի պատերազմում»։ Մոնրեալցիների համար հիշատակում չկա։

Սա Մոնրեալի միակ ձիարձանն է, և, որպես կանոն, հեծված չէ, այլ սանձված է։ Բուրերի պատերազմի հուշահամալիրը կանգնած է դեպի հյուսիս և նայում է դեպի [[Մոն Ռուայալի խաչ]]ը, որը հրապարակում տեսանելի էր մինչև 1929 թվականը։ Հուշարձանի պատվանդանին, պղնձի խորաքանդակներ են և յուրաքանչյուր ճակատամարտի անունը։ 2014 թվականին հուշարձանը կանգնած էր դեպի հարավ-արևելք։ Դորչեսթեր հրապարակը վերականգնվել է, սակայն Place du Canada-ն (ներառում է Մոնրեալի առաջին համաշխարհային պատերազմի անհայտ զինվորի հուշարձանը) դեռևս պարսպապատված էր։

Բուրերի պատերազմը Քվեբեկյան հասարակությունում համակրանք չէր վայելում և դիտվում է որպես կայսերական պատերազմ։ [[Կանադայի վարչապետ]] [[Ուիլֆրիդ Լորե]]ն դեմ էր պատերազմին, սակայն, վերջ ի վերջո, զիջում է զինված ուժերի և զինվորական ծառայության զորակոչի առաջարկին։

Պատերազմից երկու տասնամյակ անց [[կանադացիներ]]ը [[փետրվարի 27]]-ին հավաքվեցին (Կանադայում հայտնի է որպես «Պարդեբերգի օր») Հարավային Աֆրիկյան պատերազմի հուշահամալիրի շուրջ` աղոթելու և մեծարելու վետերաններին։ Դա շարունակվեց մինչև [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ավարտը, երբ նոյեմբերի 11-ը դարձավ զինադադարի օր (հետագայում կոչվեց [[Հիշատակի օր]])&lt;ref&gt;{{cite web|title = Paardeberg: The First Remembrance Day|url = http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/paardeberg-the-first-remembrance-day/|publisher = ''Canadian Encyclopedia''}}&lt;/ref&gt;։

Հրապարակում գտնվող չորս հիմնական հուշարձանները` Ռոբերտ Բյոռնսի հուշահամալիրը, Ուիլֆրիդ Լորեի հուշարձանը և Վիկտորյա թագուհու ադամանդե հոբելյանի ցայտաղբյուրը կազմում են հինգ հավասարակողմ խաչ՝ դեպի Դոմինիոն հրապարակի շենք նայող տաղավարով։

[[2009]] թվականի [[հուլիսի 8]]-ին իրականացվեց 23 միլիոն դոլար արժողությամբ նախագիծ՝ վերականգնելու Բուրերի պատերազմի հուշահամալիրի շուրջ գտնվող Դորչեսթեր հրապարակը և Place du Canada-ն&lt;ref name=&quot;montrealgazette&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.montrealgazette.com/story_print.html?id=1768694&amp;sponsor=|title=Downtown Montreal dig to unearth bones, history|website=Montreal Gazette|accessdate=2017-08-11}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:Կանադայի հուշարձաններ]]
[[Կատեգորիա:Մոնրեալի հուշարձաններ]]</text>
      <sha1>2c00gettpbuifver9w1kfljrkqabaie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Slava Sahakyan70/Ավազարկղ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>842036</id>
    <revision>
      <id>8492035</id>
      <parentid>8491867</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:45:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180490" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson&lt;ref name=&quot;FullName&quot; /&gt;}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Career statistics==
===Club===
{{updated|1 July 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Appearances and goals by club, season and competition
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Season
!colspan=&quot;3&quot;|League
!colspan=&quot;2&quot;|FA Cup{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|League Cup{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Europe{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|-
!Division!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Arsenal W.F.C.|Arsenal]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[FA Women's Super League|FA WSL]]
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Career total
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===International===
:''Statistics accurate as of match played 31 July 2022.''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Year !! colspan=2|[[England women's national football team|England]] !! colspan=2|[[Great Britain women's Olympic football team|Great Britain]]
|-
!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref name=&quot;England1stGoal&quot;/&gt;
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}
==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]&lt;ref name=&quot;FACup&quot; /&gt;
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>jj8zqx4nypj19h1d5hnq54l03l5wrkp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492036</id>
      <parentid>8492035</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180419" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Career statistics==
===Club===
{{updated|1 July 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Appearances and goals by club, season and competition
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Season
!colspan=&quot;3&quot;|League
!colspan=&quot;2&quot;|FA Cup{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|League Cup{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Europe{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|-
!Division!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Arsenal W.F.C.|Arsenal]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[FA Women's Super League|FA WSL]]
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Career total
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===International===
:''Statistics accurate as of match played 31 July 2022.''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Year !! colspan=2|[[England women's national football team|England]] !! colspan=2|[[Great Britain women's Olympic football team|Great Britain]]
|-
!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}
==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>ei5qkfske7997bkvs8bd719y8y4byxw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492039</id>
      <parentid>8492036</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:58:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Career statistics */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180593" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Division!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[FA Women's Super League|FA WSL]]
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Career total
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===International===
:''Statistics accurate as of match played 31 July 2022.''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Year !! colspan=2|[[England women's national football team|England]] !! colspan=2|[[Great Britain women's Olympic football team|Great Britain]]
|-
!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>gfnkcuif00ufrkxi82k481ww4t5yq8x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492043</id>
      <parentid>8492039</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական վիճակագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180725" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Career total
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===International===
:''Statistics accurate as of match played 31 July 2022.''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Year !! colspan=2|[[England women's national football team|England]] !! colspan=2|[[Great Britain women's Olympic football team|Great Britain]]
|-
!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>jph0zgfmhqf2hbtz50cjzuoz4t672ms</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492045</id>
      <parentid>8492043</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:07:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ակումբային */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180767" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===International===
:''Statistics accurate as of match played 31 July 2022.''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Year !! colspan=2|[[England women's national football team|England]] !! colspan=2|[[Great Britain women's Olympic football team|Great Britain]]
|-
!Apps!!Goals!!Apps!!Goals
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>n8g0nh0hp09hq5ggup4u34sgp2txko2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492047</id>
      <parentid>8492045</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:13:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* International */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180752" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքական !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքական
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Total||37||2||3||0
|}

{{Updated|match played 26 October 2021}}
:''Scores and results list England's goal tally first, score column indicates score after each Williamson goal.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ List of international goals scored by Leah Williamson
|-
!scope=&quot;col&quot;|No.
!scope=&quot;col&quot; data-sort-type=&quot;date&quot;|Date
!scope=&quot;col&quot;|Venue
!scope=&quot;col&quot;|Opponent
!scope=&quot;col&quot;|Score
!scope=&quot;col&quot;|Result
!scope=&quot;col&quot;|Competition
!scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|{{Abbr|Ref.|Reference}}
|-
| align=&quot;center&quot;|1
| 12 November 2019 || [[Stadion Střelecký ostrov]], [[České Budějovice]], Czech Republic || {{fbw|CZE}} || align=&quot;center&quot;|3–2 || align=&quot;center&quot;|3–2 || [[Friendly (association football)|Friendly]] || align=&quot;center&quot;|
|-
| align=&quot;center&quot;|2
| 26 October 2021 || [[Daugava Stadium (Liepāja)|Daugava Stadium]], [[Liepāja]], Latvia || {{fbw|LAT}} || align=&quot;center&quot;|8–0 || align=&quot;center&quot;|10–0 || [[2023 FIFA Women's World Cup qualification – UEFA Group D|2023 FIFA World Cup qualification]] || align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/59036575|title=Latvia 0–10 England: Lionesses maintain 100% record in Women's World Cup qualifying|publisher=BBC Sport|date=26 October 2021|accessdate=28 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>tcclwbfg5elo03hh25d2i0bhct3jj71</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492048</id>
      <parentid>8492047</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:14:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Միջազգային */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179533" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Лия Кэтрин Уильямсон''' ({{lang-en|Leah Cathrine Williamson}}, [[29 марта]] [[1997]]) — [[Англия|английская]] [[футболист]]ка, выступающая на [[Позиции в футболе|позиции]] [[Полузащитник (футбол)|полузащитника]] в футбольном клубе «[[Арсенал (женский футбольный клуб)|Арсенал]]». Капитан [[Женская сборная Англии по футболу|национальной сборной Англии]]. Участница [[Чемпионат мира по футболу среди женщин 2019|чемпионата мира 2019]], [[Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022|чемпионата Европы 2022]] и [[Футбол на летних Олимпийских играх 2020|летних Олимпийских игр 2020]]. [[Молодой игрок года по версии ПФА|Лучший молодой игрок года по версии ПФА]] (2015), молодой игрок года в сборной Англии по версии [[Футбольная ассоциация Англии|Футбольной ассоциации]] (2014).

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>jxut02quqxxukeshkcv6l2p76iw24h6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492054</id>
      <parentid>8492048</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:32:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179170" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>mi2ytf71mux265tevkf7voi4w4poedl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492055</id>
      <parentid>8492054</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:34:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179233" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>q4cvpjkylod5zqhneg0j5brszt42rlo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492056</id>
      <parentid>8492055</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:35:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ակումբային */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179296" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Honours==
'''Arsenal'''
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>mnhe2goo3yoql5090v110cd5gmnttpi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492057</id>
      <parentid>8492056</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:37:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Honours */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179408" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
*[[FA Women's Super League|FA WSL]]: [[2018–19 FA WSL|2018–19]]
*[[FA Women's Cup]]: [[2013–14 FA Women's Cup|2013–14]], [[2015–16 FA Women's Cup|2015–16]]
*[[FA WSL Cup]]: [[2015 FA WSL#FA WSL Cup|2015]],&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''England'''
* [[UEFA Women's Championship]]: [[UEFA Women's Euro 2022|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* [[SheBelieves Cup]]: [[2019 SheBelieves Cup|2019]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* [[Arnold Clark Cup]]: [[2022 Arnold Clark Cup|2022]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Individual'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
*[[UEFA Women's Championship]] Team of the Tournament: [[UEFA Women's Euro 2022#Awards|2022]]&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>r1h7q86of8f1wzu3u3724jxegvv8ujf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492077</id>
      <parentid>8492057</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական նվաճումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179887" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
*[[PFA Young Women's Player of the Year]]: 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>amyn38k041o2fqbqdd51doy1xs1a9tk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492084</id>
      <parentid>8492077</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:59:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական նվաճումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180047" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
*[[Freedom of the Borough]] of [[Borough of Milton Keynes|Milton Keynes]]: Planned&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
*FA WSL PFA Team of the Year: [[PFA Team of the Year (2010s)#FA WSL 1 7|2019–20]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>ppz5j1ze7pw6cntw22h9auc06z3zfxw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492099</id>
      <parentid>8492084</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական նվաճումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180097" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
*[[The FA England Awards#England Women’s Youth Player of the Year|England Women's Youth Player of the Year]]: 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
*[[FA WSL Cup|FA WSL Continental Cup]] Player of the Year: 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>hw3ug030qfd4a602ztu84oknbsg7spj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492111</id>
      <parentid>8492099</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:17:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական նվաճումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180456" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում 2-րդ տեղ - 2014, runner-up: 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>nbej8c8lg05ey4js27o86vxktfxzamv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492118</id>
      <parentid>8492111</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:20:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական նվաճումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180462" xml:space="preserve">

{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>09o9l4zu10300ye11sss3at9vkeebm8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492130</id>
      <parentid>8492118</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:25:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="171842" xml:space="preserve">


[http://hy.wikiscan.org/?menu=userstats&amp;usort=total&amp;bot=0&amp;detail=1 Մասնակիցների վիճակագրություն]

https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Start

https://am.wikimedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4/%D4%B1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/15.07.2019

https://am.wikimedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80,_%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D6%84_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A5%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AF/%D4%B3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%87_%D5%AC%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B6%D5%A5%D6%80

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80?fbclid=IwAR1Ku0Ioo2gxY2ohxtP-RaT1dKtuO684fyq5EcwKBgnqczxPYkFYdvqfTpQ

* [[:Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Տեղեկաքարտեր]]

https://wikimediafoundation.org/news/2020/05/22/wikimedia-foundation-board-announces-community-culture-statement/?fbclid=IwAR0IurVZY8ItASi4sa69vQ0q9v7rjmMvz9i6aC-lc7-vWhxXmG9kAcw6lQg
[https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias] 
{{Ներկա պահին}}


https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_AfroCine/Months_of_African_Cinema

= Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=37414
|активні=26208 |показник активності=70,0% |рік старий=1999 |показник активності старий=64,5%
|працювало=22684 |працювало чол=11570 |працювало жін=11114
|безробітні=3524 |безробітні чол=1803 |безробітні жін=1721
|неактивні=11206 |учні=5354 |пенсіонери=2490 |інші неактивні=3362
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 25208 оподаткованих домогосподарств, у яких проживали 54725,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:17891}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі&amp;nbsp;— по 0,5 ОС, діти до 14 років&amp;nbsp;— по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;


2010 թվականին քաղաքի աշխատունակ (15-ից մինչև 64 տարեկան) 1669 բնակիչներից տնտեսական ակտիվություն են դրսևորել 1312-ը, 357—ը եղել են ոչ ակտիվ (ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 78,6 %, իսկ 1999 թվականին եղել է 75,1 %): 1312 աշխատունակ ակտիվ բնակչներից աշխատել են 1230-ը (647 տղամարդ և 583 կին), 82-ը գրանցված են եղել որպես գործազուրկ (42 տղամարդ և 40 կին): 357 աշխատունակ, բայց ոչ ակտիվ բնակիչներից 127-ը եղել են աշակերտ կամ ուսանող, 152—ը՝ թոշակառու, 78-ը չեն աշխատել այլ պատճառներով[14][15]: 542 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 436-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 106։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 80,4 %։ 436 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 398 անձ (221 տղամարդ և 177 կին)։ Գործազուրկ են եղել 38 անձ (16 տղամարդ և 22 կին)։ 106 անաշխատունակներից 36-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 39-ը` թոշակառուներ, իսկ 31-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով[16]։ 2011 թվականին համայնքում հաշվվել է հարկման ենթակա 1222 տնային տնտեսություն՝ 2673 բնակչով: Ընդ որում՝ յուրաքանչյուր հարկատուի միջին եկամուտը կազմել է 21.096 եվրո


'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}


{{Բնակավայր}}
'''Ֆելգեյրաշ''' ([[պորտուգալերեն]]՝ '''Felgueiras'''. {{IPA-pt|fɛlˈɡɐjɾɐʃ|-|Pt-pt Felgueiras FF.ogg}}), քաղաք և համայնք [[Պորտուգալիա]]յում՝ [[Պորտու]]ի շրջանում։ Զբաղեցնում է 115.74&amp;nbsp;կմ² տարածք&lt;ref name=dgt&gt;{{Cite web |url=http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |title=Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país |access-date=5 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181105172426/http://www.dgterritorio.pt/cartografia_e_geodesia/cartografia/carta_administrativa_oficial_de_portugal_caop_/caop__download_/carta_administrativa_oficial_de_portugal___versao_2017__em_vigor_/ |archive-date=5 November 2018 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 58.065&lt;ref name=ine&gt;[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xlang=en&amp;xpid=INE&amp;xpgid=ine_indicadores&amp;indOcorrCod=0005889&amp;contexto=pi&amp;selTab=tab0 Instituto Nacional de Estatística]&lt;/ref&gt;: 

Վարչականորեն բաժանված է 20 շրջանների (''freguesia'')&lt;ref&gt;{{cite web|title=Law nr. 11-A/2013, pages 552 48-49|url=http://dre.pt/pdf1sdip/2013/01/01901/0000200147.pdf |access-date=22 July 2014|author=Diário da República|author-link=Diário da República|language=pt|format=pdf}}&lt;/ref&gt;:

== Awards and honors ==
[[File:Astronaut Virgil I. Grissom MSFC-8772558.jpg|thumb|right|upright|Grissom in his Mercury spacesuit]]
{| style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
| colspan=&quot;3&quot;|[[File:USAF Master Astronaut badge.jpg|200px]]
|-
|colspan=3|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=Distinguished Flying Cross ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=1|type=oak|ribbon=Air Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=oak|ribbon=Army Good Conduct Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=U.S. Congressional Space Medal of Honor ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{Ribbon devices|number=1|type=award-star|ribbon=NasaDisRib.gif|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=USA - NASA Excep Rib.png|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=American Campaign Medal ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=0|type=service-star|ribbon=World War II Victory Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=1|type=service-star|ribbon=National Defense Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=2|type=service-star|ribbon=Korean Service Medal - Ribbon.svg|width=103}}
|-
|{{ribbon devices|number=3|type=award-oak|ribbon=Air Force Longevity Service ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=United Nations Service Medal Korea ribbon.svg|width=103}}
|{{ribbon devices|number=0|type=award-star|ribbon=Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|width=103}}
|}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin:1em auto; text-align:center;&quot;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Astronaut Badge#U.S. Air Force astronauts|Air Force Command Pilot Astronaut Wings]]&lt;ref name=&quot;jscbio&quot; /&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot;|[[Distinguished Flying Cross (United States)|Distinguished Flying Cross]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[Air Medal]] with [[Oak leaf cluster|cluster]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Good Conduct Medal (United States)|Army Good Conduct Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Congressional Space Medal of Honor]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[NASA Distinguished Service Medal]]&lt;ref name=&quot;nasabio&quot; /&gt; with one star
|[[NASA Exceptional Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[American Campaign Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-align=center
|[[World War II Victory Medal (United States)|World War II Victory Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[National Defense Service Medal]]&lt;br /&gt;with one star{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean Service Medal]]&lt;br /&gt;with two stars{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|-
|[[Air Force Longevity Service Award]]&lt;br /&gt;with three bronze oak leaves
|[[United Nations Korea Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|[[Korean War Service Medal]]{{sfn|Burgess|2014|p=264}}
|}
* [[John J. Montgomery Award]]&lt;ref&gt;{{cite book|title=Astronautical and Aeronautical Events of 1963: Report of the National Aeronautics and Space Administration to the Committee on Science and Astronautics|year=1963|publisher=U.S. House of Representatives, 89th Congress|location=Washington, D.C.|url=https://history.nasa.gov/AAchronologies/1963.pdf}}&lt;/ref&gt;{{rp|465}}

To celebrate his spaceflight in 1961, Grissom was made honorary Mayor of [[Newport News, Virginia]], and a new library was dubbed the Virgil I. Grissom Library in the Denbigh section of Newport News, Virginia.&lt;ref name=newnews&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881594/daily_press/|title=Astronaut Grissom is Honorary Mayor, Library Gets Name|newspaper=Daily Press|location=Newport News, Virginia|date=July 25, 1961|page=3|via=Newspapers.com|last=Greiff|first=John B.}}&lt;/ref&gt;

The airport in Bedford, Indiana, where Grissom flew as a teenager was renamed Virgil I. Grissom Municipal Airport in 1965. A three-ton piece of limestone, inscribed with his name, was unveiled at the airport. His fellow astronauts ribbed him about the name, saying that airports were normally named for dead aviators. Grissom replied, &quot;But this time they've named one for a live one.&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28881853/the_indianapolis_star/|title=Bedford Airpor Named in Honor of Grissom|last=Snapp|first=Raymond|newspaper=The Indianapolis Star|location=Indianapolis, Indiana|date=November 20, 1965|page=1|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Virgil Grissom Elementary School in Old Bridge, New Jersey, was named for Grissom the year before his death.&lt;ref&gt;{{cite web|work=Old Bridge Township Public Schools|url=http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20010603233303/http://www.oldbridgeschools.org/grissom/ |url-status=dead |archive-date=June 3, 2001|title=Welcome to Virgil Grissom Elementary School|access-date=January 23, 2008}}&lt;/ref&gt; His death forced the cancellation of a student project to design a flag to represent Grissom and their school, which would have flown on the mission.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/28953803/the_central_new_jersey_home_news/|title=Madison Schools: Living Memorials|newspaper=The Central New Jersey Home News|location=New Brunswick, New Jersey|date=January 28, 1967|page=1|last=Heffernan|first=William|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom was awarded the [[NASA Distinguished Service Medal]] for his Mercury flight and was awarded it a second time for his role in Gemini 3.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/31059610/the_palm_beach_post/|title=Medal Winners|newspaper=The Palm Beach Post|location=Palm Beach, Florida|page=72|date=August 25, 1966|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; The Apollo 1 crew was awarded the medal posthumously in a 1969 presentation of the [[Presidential Medal of Freedom]] to the Apollo 11 crew.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.newspapers.com/clip/27531557/the_honolulu_advertiser/ |title=Astronauts Awed by the Acclaim |newspaper=The Honolulu Advertiser |location=Honolulu, Hawaii |page=1 |date=August 14, 1969 |last1=Smith |first1=Merriman |agency=UPI |via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;

Grissom's family received the [[Congressional Space Medal of Honor]] in 1978 from President Carter (White's and Chaffee's families received it in 1997).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|title=Congressional Space Medal of Honor|publisher=C-SPAN|date=December 17, 1997|access-date=June 16, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016195856/http://www.c-spanvideo.org/program/SpaceMed|archive-date=October 16, 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Grissom was granted an honorary doctorate from [[Florida Institute of Technology]] in 1962, the first-ever awarded by the university.&lt;ref name=&quot;ftech&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/27580117/florida_today/|title=1st Astronaut Doctorate Given Locally|last=Salamon|first=Milt|date=January 30, 1997|newspaper=Florida Today|location=Cocoa, Florida|page=26|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; Grissom was inducted into the [[New Mexico Museum of Space History|International Space Hall of Fame]] in 1981,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nmspacemuseum.org/halloffame/detail.php?id=54|title=Second American to travel in space; first person to enter space twice|publisher=New Mexico Museum of Space History|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/29986892/albuquerque_journal/|title=Hall to Induct Seven Space Pioneers|newspaper=Albuquerque Journal|location=Albuquerque, New Mexico|date=September 27, 1981|page=53|last1=Harbert|first1=Nancy|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt; and the [[National Aviation Hall of Fame]] in 1987.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nationalaviation.org/enshrinees/|title=National Aviation Hall of fame: Our Enshrinees|publisher=[[National Aviation Hall of Fame]]|access-date=February 10, 2011}}&lt;/ref&gt; Grissom was posthumously inducted into the [[United States Astronaut Hall of Fame|U.S. Astronaut Hall of Fame]] in 1990.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://astronautscholarship.org/Astronauts/virgil-i-gus-grissom/|title=Virgil I. (Gus) Grissom|publisher=Astronaut Scholarship Foundation|access-date=January 27, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222502/victoria_advocate/|title=Mercury Astronauts Dedicate Hall of Fame at Florida Site|newspaper=Victoria Advocate|location=Victoria, Texas|date=May 12, 1990|page=38|via=Newspapers.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt; Betty donated his Congressional Space Medal of Honor to the accompanying museum.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/33222839/the_cincinnati_enquirer/|title=Astronaut Hall of Fame is Blast from the Past|newspaper=The Cincinnati Enquirer|date=June 10, 1990|page=66|last1=Clarke|first1=Jay|via=Newspapers.com|agency=Knight News Service}}&lt;/ref&gt;

Grissom posthumously received AIAA's [[Haley Astronautics Award]] for 1968.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.newspapers.com/clip/43359351/the_bedford_dailytimes_mail/|title=Grissom Named for Posthumous Award|newspaper=The Bedford Daily-Times Mail|location=Bedford, Indiana|date=March 23, 1968|agency=Associated Press|page=2|via=Newspapers.com}}&lt;/ref&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Commons category|Richard Gere}}
* {{IMDb name|152}}
* {{iobdb|Richard|Gere}}
* [http://web.archive.org/web/19991009190431/http://www.tibet.ca/wtnarchive/1998/5/23_4.html Defended India's nuclear tests]
* [http://gerefoundation.org/ The Gere Foundation]
* [[The Druk White Lotus School]] ([http://dwls.org/ external link]) of which Gere is an Honorary Patron.
* [http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=1882&amp;Itemid=0 Shambhala Sun Interview]


'''Vitus Jonassen Bering''' (1681 - 1741),&lt;ref name=MFAD&gt;{{cite web |url=http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering/ |title=Vitus Bering |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Denmark |access-date=15 December 2015 |archive-date=18 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180918195458/http://denmark.dk/en/meet-the-danes/great-danes/scientists/vitus-bering |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; also called '''Ivan Ivanovich Bering''' ([[Russia|Russian]] name)&lt;ref name=Lauridsen77&gt;Peter Lauridsen, ''Vitus Bering: The Discoverer of Bering Strait'' (Freeport, NY: Books for Libraries Press, 1969), p. 77&lt;/ref&gt; was a [[Danish people|Danish]] [[Sailor|seafarer]] and [[explorer]]. He went into the service of the Russian [[navy]] in 1704. He was [[Officer|commissioned]] a [[Lieutenant|second lieutenant]]. During the [[Great Northern War]] he distinguished himself and was [[Promotion|promoted]] to the [[rank]] of [[commander]].&lt;ref name=Lauridsen77/&gt;

== First Kamchatka expedition ==
In 1639 a group of Russian ''[[promyshlenniki]]'' ([[hunter]]-[[trade]]rs) sailed from Russia into the [[Pacific ocean]], They were the first [[Europe|European]]s to sailed between [[Asia]] and [[North America]].&lt;ref name=2Speake897&gt;Jennifer Speake, ''Literature of Travel and Exploration'', Vol 2 (New York; London: Fitzroy-Dearborn Publishers, 2003), p. 897&lt;/ref&gt; [[Peter the great]], [[Czar]] of Russia, wanted to send an [[expedition]] to confirm the information. In 1724 he sent the first Kamchatka expedition (1725-30) led by Bering. One of their tasks was to see if [[Siberia]] was connected to North America. They sailed first to the [[Kamchatka Peninsula]] where a ship was built for the exploration. In 1728 Bering sailed [[north]] far enough to discover that Siberia and North America ([[Alaska]]) were not connected.&lt;ref name=MFAD/&gt; 

== Second Kamchatka expedition ==
The Second Kamchatka Expedition (1733-43) was a very large [[scientific]] expedition. It was also led by Bering. The scientific expedition sent out smaller explorations to chart the coasts of Siberia, the Pacific, and several [[research]] expeditions.&lt;ref name=MFAD/&gt; Ships were sent to [[Japan]] and [[United States|America]] to promote Russian interests. Bering reached Alaska in 1741. On the return journey they had to stop at [[Bering Island]]. While there nearly half the [[crew]], including Bering, died. In 1991, Danish [[archaeologists]] found his [[grave]].

== References ==
{{reflist}}
{{commons}}


'''Fátima''' ({{IPA-pt|ˈfatimɐ|-|Br-Fatima.ogg}}) is a [[city]] in the [[concelho|municipality]] of [[Ourém]], in the [[Centro Region, Portugal|Central Region]] and [[Médio Tejo]] intermunicipal community of [[Portugal]], with 71.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; of area and 11,788 inhabitants (2011). Its population density is 162.7 inhabitants/km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.&lt;ref name=ine&gt;[https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/ City Hall of Fátima], Census 2011 (INE) results according to the 2013 administrative division of Portugal&lt;/ref&gt; The homonymous [[Freguesia|civil parish]] encompasses several villages and localities of which the city of Fátima, with a population of 7,756 residents, is the largest.

The civil parish has been permanently associated with the [[Marian apparition]]s that were purportedly witnessed by three local shepherd children at the [[Cova da Iria]] in 1917. The [[Catholic Church]] later recognized these events as &quot;worthy of belief&quot;. A small chapel was built at the site of the apparition, now known as [[Our Lady of Fátima]], beginning in 1918, and a statue of her installed. The chapel and statue have since been enclosed within the [[Sanctuary of Fátima|Sanctuary of Our Lady of Fátima]], a shrine complex containing two [[minor basilica]]s. Associated facilities for pilgrims, including a hotel and medical centre, have also been built over the decades within and around the Sanctuary. The city has become an important international destination for [[religious tourism|religious tourists]], receiving between 6 and 8&amp;nbsp;million [[Christian pilgrimage|pilgrims]] yearly.&lt;ref&gt;[https://www.dn.pt/sociedade/interior/religiao-movimenta-330-milhoes-de-turistas-por-ano-e-seis-milhoes-vao-a-fatima-5677138.html &quot;Religion moves 330 million tourists a year and six million go to Fátima&quot;], Diário de Notícias, 19 February 2017.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24.sapo.pt/atualidade/artigos/fatima-espera-receber-8-milhoes-de-visitantes-em-2017 &quot;Fátima expects to receive 8 million visitors in 2017&quot;], in Sapo20, 15 December 2016.&lt;/ref&gt;

== Ժողովրդագրություն ==

{| {{prettytable1|center}}	
! colspan=&quot;15&quot; | População da freguesia de Fátima&lt;ref&gt;Instituto Nacional de Estatística (Recenseamentos Gerais da População) - https://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&amp;xpgid=ine_publicacoes&lt;/ref&gt;	
|-  	
| align=&quot;center&quot; | '''1864'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1878'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1890'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1900'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1911'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1920'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1930'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1940'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1950'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1960'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1970'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1981'''	
| align=&quot;center&quot; | '''1991'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2001'''	
| align=&quot;center&quot; | '''2011'''	
|-	
| align=&quot;center&quot; |	1 601
| align=&quot;center&quot; |	1 615
| align=&quot;center&quot; |	1 760
| align=&quot;center&quot; |	2 044
| align=&quot;center&quot; |	2 371
| align=&quot;center&quot; |	2 536
| align=&quot;center&quot; |	2 949
| align=&quot;center&quot; |	3 890
| align=&quot;center&quot; |	4 719
| align=&quot;center&quot; |	5 852
| align=&quot;center&quot; |	5 898
| align=&quot;center&quot; |	7 169
| align=&quot;center&quot; |	7 213
| align=&quot;center&quot; |	10 302
| align=&quot;center&quot; |	11 596
|}

==Քույր քաղաքներ==

{{div col|colwidth=30em}}
* {{flagicon|POL}} [[Częstochowa]] in Poland&lt;ref name=&quot;EuropePrize&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.czestochowa.um.gov.pl/europeprize/altotting.htm |title=Association of Towns awarded The Europe Prize|publisher=czestochowa.um.gov.pl |access-date=10 October 2009 }}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon|ITA}} [[Loreto (AN)|Loreto]] in Italy&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|AUT}} [[Droß]] in Austria
* {{flagicon|GER}} [[Altötting]] in Germany&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|FRA}} [[Lourdes]] in France&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
* {{flagicon|TUR}} [[Selçuk]] in Turkey&lt;ref name=EuropePrize/&gt;
{{div col end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commons category|Fátima}}
{{wikivoyage|Fátima}}
* {{Official website|https://www.freguesiadefatima.pt/en/sobre-fatima/|City Hall of Fátima}} – Official website
* [https://www.fatima.pt/en/pages/online-transmissions Sanctuary of Fátima] – Online transmissions
* [http://www.peregrinosdefatima.pt/en/ Pilgrims of Fátima] – Official website
* [https://www.piercedhearts.org/hearts_jesus_mary/apparitions/fatima/MemoriasI_en.pdf &quot;''Fatima in Sister Lucia's own words''&quot;] – Free online version of the memoir book written by Sister Lucia, O.C.D.
* [https://fatima.org/wp-content/uploads/2017/03/The-True-Story-of-Fatima.pdf &quot;''The True Story of Fatima''&quot;] – Free online version of the book written by Father John de Marchi, I.M.C.
* Video documentary: [https://www.youtube.com/watch?v=Tl_Q0SEHj1I Portugal in 150 seconds: Fátima]

{{Արտաքին հղումներ}}


Como atriz, estrelou onze filmes, entre eles &quot;[[The Country Girl|Amar é sofrer]]&quot;, pelo qual ganhou o [[Oscar de Melhor Atriz]] e o [[Golden Globe Award de melhor atriz em filme dramático|Globo de Ouro de melhor atriz em filme dramático]].&lt;ref name=Awards&gt;ttp://www.nndb.com/people/770/000025695/|autor= |obra= |título=Grace Kelly|publicado=NNDB|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; No total, a atriz recebeu dez nomeações aos principais prêmios da [[indústria cinematográfica]] mundial, tais como o BAFTA e o Globo de Ouro, das quais venceu seis vezes.&lt;ref name=Awards2&gt;http://www.imdb.com/name/nm0000038/awards|autor= |obra= |título=Grace Kelly (Awards)|publicado=Internet Movie Database|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt;

Além de atriz e [[Aristocracia|aristocrata]], Grace Kelly também foi uma filantropa dedicada especialmente a pessoas que desejavam seguir a carreira artística.&lt;ref name=Biovinte2565&gt;http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|autor=|obra=|título=Grace Kelly, Princesa de Mônaco|publicado=Portal Terra|data=|acessodata=14 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20130113034214/http://portalalone.terra.com.br/acontece_interna/grace-kelly-princesa-de-monaco-2421|arquivodata=2013-01-13|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; Seus trabalhos humanitários se intensificaram após seu casamento com o príncipe, pois ela ficara impossibilitada de exercer sua profissão de atriz.&lt;ref name=Biography0254&gt;http://www.famous-women-and-beauty.com/grace-kelly-biography.html|autor= |obra= |título= Grace Kelly Biography|publicado=Famous Women|data= |acessodata= 14 de maio de 2012|língua= Inglês}}&lt;/ref&gt; Kelly foi madrinha de várias instituições sociais entre elas a ''Association mondiale des amis de l'enfance'', uma organização internacional criada por ela, que tem como objetivo ajudar crianças carentes.&lt;ref name=Biography0254/&gt;

Em 2011, foi anunciada a compra dos direitos autorais de ''Grace of Mônaco'' pela produtora [[Stone Angels]] para uma adaptação cinematográfica da obra. O longa, com o mesmo nome do livro, foi dirigido por [[Olivier Dahan]], com produção de Pierre-Ange e roteiro de Asash Amel.&lt;ref&gt;http://veja.abril.com.br/noticia/celebridades/nicole-kidman-posta-foto-como-grace-kelly-no-facebook|autor= |obra= |título=Nicole Kidman posta foto como Grace Kelly no Facebook|publicado=Revista Veja|data=12 de novembro de 2012 |acessodata= 29 de maio de 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|autor=|obra=|título=Grace Kelly nos cinemas|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120529135745/http://siterg.ig.com.br/news/2011/10/27/grace-kelly-nos-cinemas/|arquivodata=2012-05-29|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt; O filme, protagonizado pela atriz  [[Nicole Kidman]], está centrado na história do período de dezembro de 1961 a novembro de 1962, quando Grace desempenhou papel decisivo em uma negociação política entre o [[Lista de presidentes da França|presidente da França]], o [[Charles de Gaulle]] e seu marido.&lt;ref&gt;http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|autor=|obra=|título=Nicole Kidman: Grace Kelly?|publicado=Site RG|data=|acessodata=29 de maio de 2012|arquivourl=https://web.archive.org/web/20120508005123/http://siterg.ig.com.br/news/2012/04/07/nicole-kidman-grace-kelly/|arquivodata=2012-05-08|urlmorta=yes}}&lt;/ref&gt;


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Սերիլյոս''' կամ '''Լոս Սերիլյոս''' ({{lang-es|'''Cerrillos'''}}), ոչ մեծ քաղաք [[Ուրուգվայ]]ի հարավային մասում՝ [[Կանելոնես]] դեպարտամենտում: Վարչական կենտրոնն է նույնանուն համայնքի, որը կազմավորվել է 2010 թվականի մարտի 15-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |title= Ley Nº 18.653 |publisher= República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date= 2010 |accessdate= 25 November 2012 |url-status= dead |archiveurl= https://web.archive.org/web/20160304123111/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=18653 |archivedate= 4 March 2016 }}&lt;/ref&gt; և ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է հինգ բնակավայր: աղաքն ընկած է ազգային 36-րդ և 46-րդ ավտոմայրուղիների հատման վայրի մերձակայքում, երկրի մայրաքաղաք [[Մոնտեվիդեո]]յի կենտրոնից մոտավորապես 40 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, դեպարտամենտի վարչական կենտրոնից՝ Կանելոնես քաղաքից 16 կիլոմետր դեպի հարավ-արևմուտք:

== Պատմություն ==
Բնակավայրը հիմնադրվել է [[1896 թվական]]ի [[օգոստոսի 3]]-ին:
[[1907 թվական]]ի [[հուլիսի 5]]-ին ստացել է ''Pueblo''-ի (գյուղի)&lt;ref name=stats/&gt;, [[1958 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 23]]-ին՝ ''Villa''-ի (փոքր քաղաքի)&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |archive-url=https://archive.today/20130421191358/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=12581 |url-status=dead |archive-date=2013-04-21 |title=LEY N° 12.581 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1958 |accessdate=6 September 2012 }}&lt;/ref&gt;, [[1971 թվական]]ի [[հուլիսի 20]]-ին էլ՝ ''Ciudad''-ի (city-ի, քաղաքի) կարգավիճակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |title=LEY N° 13.990 |publisher=República Oriental del Uruguay, Poder Legislativo |date=1971 |accessdate=6 September 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100446/http://www0.parlamento.gub.uy/leyes/AccesoTextoLey.asp?Ley=13990 |archivedate=4 March 2016 }}&lt;/ref&gt;:
==Պաշտամունքի վայրեր==
* Սբ. Միքայել Հրեշտակապետ եկեղեցի (հռոմեադավան կաթոլիկների եկեղեցի է)&lt;ref&gt;[http://www.imcanelones.gub.uy/?q=node/3515 San Miguel Arcángel] {{in lang|es}}&lt;/ref&gt;:

==Բնակչություն==

[[2011 թվական]]ի [[Մարդահամար|մարդահամա]]րի տվյալներով Սերիլյոսում ապրում էր  2.508 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |title=Censos 2011 Cuadros Canelones |date=2012 |publisher=INE |accessdate=25 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121010041513/http://www.ine.gub.uy/censos2011/resultadosfinales/cuadros/NIVEL%20DEPARTAMENTAL/Canelones/P_3_CAN.xls |archivedate=10 October 2012 }}&lt;/ref&gt;: 2010 թվականին՝ ընտրությունների նախօրյակին և ընթացքում, ըստ ''Intendencia de Canelones''-ի տվյալների, Սերիլյոս անվանումը կրող ամբողջ համայնքի ընդհանուր բնակչության թվաքանակը եղել է 7.369&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |title=ELECCIONES - Canelones |publisher=[[El Observador (Uruguay)|El Observador]] |accessdate=2 February 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312024255/http://www.observa.com.uy/Municipales2010/nota.aspx?id=96430&amp;ex=33&amp;ar=1&amp;fi=39 |archivedate=12 March 2012 }}&lt;/ref&gt;:  
[[File:MunCanCerrillos.svg|thumb|Սերիլյոս համայնքի տեղորոշման քարտեզը]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարին || Բնակչությունը
|- align=&quot;right&quot;
| 1908 || 5,010
|- align=&quot;right&quot;
| 1963 || 1,185
|- align=&quot;right&quot;
| 1975 || 1,601
|- align=&quot;right&quot;
| 1985 || 1,763
|- align=&quot;right&quot;
| 1996 || 1,916
|- align=&quot;right&quot;
| 2004 || 2,080
|- align=&quot;right&quot;
| 2011 || 2,508
|}

'''Աղբյուրը'''՝ ''Instituto Nacional de Estadística de Uruguay''&lt;ref name=stats&gt;{{cite web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20091113143716/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/toponimico/Categorizaci%F3n%20localidades%20urbanas%20orden%20alfab%E9tico.pdf |url-status=dead |archive-date=2009-11-13 |title=Statistics of urban localities (1908–2004) |publisher=INE |date=2012 |format=PDF |accessdate=6 September 2012 |df= }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Cerrillos, Canelones}}
* [http://www.loscerrillos.com.uy/ Պաշտոնական կայքէջը]
* [https://web.archive.org/web/20121010043739/http://www.ine.gub.uy/mapas/censos2011/para%20colgar%20en%20web/pdf/03_UYCA/Localidades/A2H_03624%20Cerrillos.pdf INE Սերիլոսի հատակագիծը]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա: Ուրուգվայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ուրուգվայի բնակավայրեր]]


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Ջուրջու''' ({{lang-ro|Giurgiu}}; {{lang-bg|Гюргево}}), քաղաք [[Ռումինիա]]յի հարավում: Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է, ունի մունիցիպի (համեմատաբար մեծ քաղաքի) կարգավիճակ: Ընկած է [[Դանուբ]]ի ձախ ափին՝ բուլղարական [[Ռուսե]] քաղաքի դիմաց: Իր կազմում ունի նաև երեք կղզի, որոնցից ամենաընդարձակի վրա է գտնվում նավահանգիստը՝ Սմարդան: Ջուրջուն երկրի մայրաքաղաք Բուխարեստից գտնվում է մոտավորապես 60 կիլոմետր հեռավորության վրա&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами населених пунктів&lt;/ref&gt; և նրա հետ կապված է թե՛ ավտոմայրուղով, թե՛ երկաթուղով, որը շահագործվում է 1869 թվականից ի վեր (Ջուրջուն եղել է Բուխարեստի հետ երկաթգծով կապված առաջին բնակավայրը Ռումինիայում): 1952-1954 թվականներին Դանուբի վրա, Խորհրդային Միության աջակցությամբ, կառուցվել է 2800 մետր երկարությամբ կամուրջ, որով Ջուրջուն կապվել է բուլղարական Ռուսեի հետ: Քաղաքն արտահանում է փայտանյութ, հացահատիկ, աղ, նավթ, ներմուծում է ածուխ, երկաթ, տեքստիլ:

== Բնակչություն ==
{{Historical populations
|source = Census data, 1930–1948.&lt;ref&gt;[https://sas.unibuc.ro/storage/downloads/analize-regionale-9/AG48a.RECENSAMANT48.pdf Populatia RPR la 25 ianuarie 1948, p. 14]&lt;/ref&gt;
|1900 |13977
|1912 |20629
|1930 |31016
|1941 |26551
|1948 |30197
|1956 |32613
|1966 |39199
|1977 |51544
|1992 |74191
|2002 |69587
|2011 |54655
}}

[[2002 թվական]]ի [[մարդահամար]]ի տվյալների համաձայն՝ Ջուրջուիի բնակչության թվաքանակը եղել է 69.345&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|title=Structura Etno-demografică a României|language=румунською|accessdate=2011-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316131131/http://www.edrc.ro/recensamant.jsp?regiune_id=875&amp;judet_id=1357&amp;localitate_id=1358|archivedate=2008-03-16|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;:

'''Քաղաքի բնակչության ազգային կազմը.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Ազգությունը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիններ
| 66241
| 95,5%
|-
| գնչուներ
| 2964
| 4,3%
|-
| հունգարներ
| 40
| 0,1%
|-
| գերմանացիներ
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքեր
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հույներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալացիներ
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսներ
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբեր
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| բուլղարներ
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայեր
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաինացիներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ազգությունը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}
'''Մայրենի լեզու են հայտարարել՝'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Լեզուն
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ռումիներենը
| 68248
| 98,4%
|-
| գնչուերենը
| 982
| 1,4%
|-
| հունգարերենը
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| գերմաներենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թուրքերենը
| 12
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| իտալերենը
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հունարենը
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| սերբերենը
| 3
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ռուսերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| թաթարերենը
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ուկրաիներենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| չեխերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հայերենը
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մայրենի լեզուն չնշածներ
| 30
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

'''Քաղաքի բնակչության կազմը ըստ դավանանքի.'''
{| class=&quot;standard&quot;
|-
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Դավանանքը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Անձանց թվաքանակը
! style = &quot;background-color:#FFBA80&quot; | Տոկոսը
|-
| ուղղափառ
| 68100
| 98,2%
|-
| կաթոլիկներ (հռոմեադավան)
| 314
| 0,5%
|-
| ադվենտիստներ
| 287
| 0,4%
|-
| ֆրատերականներ
| 149
| 0,2%
|-
| հիսունականներ
| 95
| 0,1%
|-
| կաթոլիկներ (հունադավան)
| 50
| 0,1%
|-
| բապտիստներ
| 49
| 0,1%
|-
| բողոքականներ (ռեֆորմատ.)
| 34
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| աթեիստներ
| 27
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| մուսուլմաններ
| 25
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ
| 22
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| անկրոն
| 19
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հնադավաններ
| 10
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (պրեսվիտերական եկեղեցու)
| 7
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| լյութերականներ (աուգսբուրգյան դավանանքի)
| 6
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| հրեաներ
| 2
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| ունիտար.
| 1
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|-
| դավանանքը չնշածներ
| 31
| &lt;&amp;nbsp;0,1%
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/AllbyUNID/$First?OpenDocument Официален сайт на Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/wallachiamediaevalis/giurgiu-index.htm Снимки, изгледи и възстановки от средновековната крепост Гюргево]
* [http://www.patzinakia.ro/ Уебсайт на Румънската група за алтернативна история]

* [http://www.ghidulprimariilor.ro/business.php/PRIMARIA-GIURGIU/61204/ Дані про місто Джурджу на сайті Ghidul Primăriilor]

{{Արտաքին հղումներ}}

[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի քաղաքներ]]
[[:Կատեգորիա:Ռումինիայի բնակավայրեր]]


== Պատմություն ==

The area around Giurgiu was densely populated at the time of the [[Dacians]] (1st century BC) as archeological evidence shows, and [[Burebista]]'s capital was in this area (it is thought to be in [[Mihăilești|Popeşti]] on the [[Argeş River]]). During [[Roman times]] this was the site of [[Theodorapolis]], a city built by the Roman emperor [[Justinian]] (483-565).

The city of Giurgiu was probably established in the 14th century as a port on the [[Danube]] by the [[Republic of Genoa|Genoese]] merchant adventurers, who established a bank and traded in silks and velvets.

One theory is that they called the city after the patron saint of Genoa, San Giorgio ([[St George]]), however [[Nicolae Iorga]] disputes this theory, arguing that Giurgiu is just an old Romanian form of George.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Iorga |first=Nicolae |date=1928 |title=Istoria Românilor prin călători |trans-title=History of Romanians through travellers |url=https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_românilor_prin_călători/Înainte_de_întemeierea_domniilor |language=ro |location=Bucharest |publisher=Casa Școalelor |page=18}}&lt;/ref&gt;

It was first mentioned in [[Codex Latinus Parisinus]] in 1395, during the reign of [[Mircea I of Wallachia]], and was conquered by the [[Ottoman Empire|Ottomans]] in 1420 as a way to control the Danube traffic. The Ottomans named the city ''Yergöğü'', as if from ''yer'' 'earth' + ''gök'' 'sky,' but the name was probably given because of the similarity between the pronunciations of &quot;(San) Giorgio&quot; and &quot;Yergöğü&quot;.

As a fortified city, Giurgiu figured often in the wars for the conquest of the lower Danube. It was the site of the October 1595 [[Battle of Giurgiu]], and figured in the struggle of [[Michael the Brave]] (1593–1601) against the Turks and in the later [[Russo-Turkish War (1787-1792)]]. It was burned in 1659. In 1771, the Ottomans built the [[monument istoric|historic]] [[Giurgiu Clocktower]] as a surveillance tower for [[Danube]] traffic. In 1829, its fortifications were finally razed, the only defence left being a castle on the island of Slobozia, connected to the shore by a bridge.

In 1952–1954, during the Communist regime, the [[USSR]] helped build the bridge between Giurgiu and [[Rousse|Ruse]], [[Danube Bridge|The Friendship Bridge]], a bridge on the Danube linking Romania and [[Bulgaria]].
.


'''Mariam Ndagire''' es una cantante, animadora, actriz, dramaturga, directora y productora de cine ugandesa.&lt;ref name=&quot;1R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=7431:moses-serugo-mariam-ndagire-has-more-where-that-came-from|título=Mariam Ndagire has more where that came from|fechaacceso=4 de febrero de 2018|autor=Serugo|nombre=Moses|fecha=28 de febrero de 2010|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;2R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.monitor.co.ug/artsculture/Entertainment/-/812796/1033294/-/2a233i/-/index.html%20Mariam%20Ndagire%20to%20release%20new%20movie|título=Mariam Ndagire to release new movie|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Rafsanjan Abbey Tatya|fecha=15 de octubre de 2010|ubicación=Kampla|periódico=[[Daily Monitor]]}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
Ndagire nació en [[Kampala]], capital de Uganda. Asistió a la escuela primaria Buganda Road, antes de transferirse a la secundaria Kampala, donde completó su educación de nivel superior. Después de sus estudios nivel A, asistió al Trinity College Nabbingo, en el [[distrito de Wakiso]], donde se graduó con un diploma de escuela secundaria.&lt;ref name=&quot;3R&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.musicinafrica.net/directory/mariam-ndagire|título=Mariam Ndagire Biography|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Stanley Gazemba|fecha=14 de agosto de 2014|editorial=Musicinafrica.net|ubicación=Johannesburg}}&lt;/ref&gt;

Obtuvo un [[Mercadotecnia|diploma superior en marketing]] de la Escuela de Negocios de la Universidad de Makerere en Nakawa y un ''Diploma en Música, Danza y Teatro'' de la [[Universidad Makerere]], la universidad pública más grande y antigua de Uganda.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;

== Carrera ==
Ndagire comenzó como [[Actor|actriz de teatro]], a los 15 años. Luego se unió a ''Black Pearls'' de Omugave Ndugwa en 1987, donde protagonizó varias obras de teatro hasta 1993. Mientras estuvo allí, coescribió su primera obra titulada &quot;Engabo Y'addako&quot;. Más tarde, junto con Kato Lubwama y Ahraf Simwogerere, formaron su propio grupo ''Diamonds 'Ensemble'' y escribieron varias obras.

Creó ''The Next Ugandan Music'', un programa al estilo de ''[[American Idol]]''.&lt;ref name=&quot;3R&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;4R2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.softpower.ug/strange-but-true-mariam-ndagire-narrates-her-accidental-encounter-with-music/|título=Strange But True, Mariam Ndagire Narrates Her Accidental Encounter With Music|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Pat Robert Larubi|fecha=27 de abril de 2018|editorial=SoftPower Uganda|ubicación=Kampala}}&lt;/ref&gt; También inició un taller de capacitación para cineastas en el Centro de Artes Escénicas y Cinematográficas Mariam Ndagire MNFPAC. Entre los participantes de los talleres se encuentran Sarah Kisauzi Sentongo, una actriz, y la guionista [[Usama Mukwaya]].&lt;ref name=&quot;5R2&quot;&gt;{{Cita web|url=http://www.observer.ug/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=20030:ndagire-opens-tanuulu|título=Ndagire opens Tanuulu|fechaacceso=4 de febrero de 2019|autor=Abu-Baker Mulumba|fecha=26 de julio de 2012|ubicación=Kampala|periódico=[[The Observer (Uganda)]]}}&lt;/ref&gt;
==Film and television==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Year
! Title
! Production role
! Notes
|-
| 2007
| ''Down This Road I Walk''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2008
| ''Strength of a Stranger''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2009
| ''Hearts in Pieces''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2010 – ongoing
| ''[[Tendo Sisters]]''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
| 2011
| ''Where We Belong''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2012
| ''Dear Mum''
| Writer, director, producer, actress
||Feature film
|-
||2013 – on going
| ''Anything But Love''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2013
| ''Belated Trouble''
| Writer, director, producer, actress
| Feature film
|-
| 2013
| ''You Can't Break My Will''
| Writer, director
| Short movie
|-
| 2015 – on going
| ''J-Rose''
| Writer, director, producer
| TV series
|-
| 2016
| ''Vicky's Dilemma''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2016
| ''Intimate Partner Violence series''
| Director, producer
| Short Movie
|-
| 2017
| ''Nsaali''
| Writer, director, producer
| Feature Film
|-
| 2017 – ongoing
| ''BA-AUNT''
| Writer, director, producer, actress
| TV series
|-
|-
| 2017
| ''KAALA''
| Producer
| Short Movie
|-
| 2019 - ongoing
| ''OUR PERFECT WEDDING UGANDA''
| Director, producer
| Wedding Reality TV Show
|-
|-
|}

==Awards and nominations==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
|+ List of awards and nominations
! Year
! Nominated work
! Award
! Category
! Result
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Cinematography
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2013
| ''WHERE WE BELONG''
| Uganda Film Festival Award 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''BA-AUNT''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{WON}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Actress &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Indigenous Language Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Sound
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Screenplay &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Director &quot;Mariam Ndagire&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Supporting Actor &quot;Sebugenyi Rogers&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Nalumu Shamsa&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Young Actor &quot;Dinah Akwenyi&quot;
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2017
| ''NSAALI''
| [[Pearl International Film Festival]] 
| Best Feature Film
| {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |2018
| ''BA-AUNT''
| [[Zanzibar International Film Festival]] 
| Best TV Drama
| {{Nominated}}
|}

==Partial discography==
*''Mulongo Wange'' (1997)
*''Bamugamba'' (1998)
*''Onkyaye'' (2000)
*''Nkusibiddawo'' (2001)
*''Kamuwaane'' (2002)
*''Abakazi Twalaba'' (2003)
*''Akulimbalimba'' (2004)
*''Akalaboko'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web|date=6 February 2007 | url=https://www.youtube.com/watch?v=XWrpdnh5U40 |title=Akalaboko (Your Present)|format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Zacht BGentle |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Maama'' (2007)
*''Byonna Twala'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=8 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=LC_Cvhfygqc |title=Byonna Twala (Take Everything) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Paul Bill Migadde |
access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Majangwa'' (2009)&lt;ref&gt;{{cite web|date=5 October 2009 | url=https://www.youtube.com/watch?v=lxvgbns2FNo |title=Majangwa | format=Music Video |language=Ganda |author=Paul Bill Migadde |via=[[YouTube]] |access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Oly'omu'' (2012)
*''Kiki Onvuma'' (2014)&lt;ref&gt;{{cite web|date=10 March 2014 | url=https://www.youtube.com/watch?v=_e5mHtioRZc | title=Kiki Onvuma (Why Insult Me?) |format=Music Video |language=Ganda |via=[[YouTube]] |author=Mariam Ndagire | access-date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;
*''Kibun'omu'' (2016)

==References==
{{reflist}}

== External links ==
*{{IMDb name|5416522}}

{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ndagire, Mariam}}


== In popular culture ==
== В популярной культуре ==
В 1994 году на экраны вышла картина «[[Миссис Паркер и порочный круг]]» режиссёра Алана Рудольфа. Главную роль блестяще исполнила [[Ли, Дженнифер Джейсон|Дженнифер Джейсон Ли]]. Драма о взлёте и падении известной американской писательницы XX века развенчала многочисленные слухи и домыслы, показав истинную историю жизни Дороти Паркер — «женщины, которую отвергли».

Parker inspired a number of fictional characters in several plays of her day. These included &quot;Lily Malone&quot; in [[Philip Barry]]'s ''Hotel Universe'' (1932), &quot;Mary Hilliard&quot; (played by [[Ruth Gordon]]) in George Oppenheimer's ''Here Today'' (1932), &quot;Paula Wharton&quot; in Gordon's 1944 play ''[[Over 21 (play)|Over Twenty-one]]'' (directed by [[George S. Kaufman]]), and &quot;Julia Glenn&quot; in the Kaufman-[[Moss Hart]] collaboration ''[[Merrily We Roll Along (play)|Merrily We Roll Along]]'' (1934). Kaufman's representation of her in ''Merrily We Roll Along'' led Parker, once his Round Table compatriot, to despise him.&lt;ref&gt;Meade 241.&lt;/ref&gt; She also was portrayed as &quot;Daisy Lester&quot; in [[Charles Brackett]]'s 1934 novel ''Entirely Surrounded''.&lt;ref&gt;Silverstein 10–11.&lt;/ref&gt; She is mentioned in the original introductory lyrics in [[Cole Porter]]'s song &quot;[[Just One of Those Things (song)|Just One of Those Things]]&quot; from the 1935 [[Broadway theatre|Broadway]] musical [[Jubilee (musical)|''Jubilee'']], which have been retained in the standard interpretation of the song as part of the [[Great American Songbook]].

Parker is featured as a character in the novel ''The Dorothy Parker Murder Case'' by [[George Baxt]] (1984), in a series of ''Algonquin Round Table Mysteries'' by J.J. Murphy (2011– ), and in Ellen Meister's novel ''Farewell, Dorothy Parker'' (2013).&lt;ref&gt;Meister, Ellen (2013) ''Farewell, Dorothy Parker''. Putnam Adult.  {{ISBN|039915907X}}&lt;/ref&gt; She is the main character in &quot;Love For Miss Dottie&quot;, a short story by Larry N Mayer, which was selected by writer [[Mary Gaitskill]] for the collection ''Best New American Voices 2009'' (Harcourt).

She has been portrayed on film and television by [[Dolores Sutton]] in ''F. Scott Fitzgerald in Hollywood'' (1976), [[Rosemary Murphy]] in ''[[Julia (1977 film)|Julia]]'' (1977),&lt;ref&gt;{{cite magazine |url=http://www.playbill.com/article/tony-nominee-and-emmy-winner-rosemary-murphy-dies-at-89-com-324377 |title=Tony Nominee and Emmy Winner Rosemary Murphy Dies at 89 |magazine=Playbill |date=July 9, 2014 |author=Simonson, Robert |authorlink1=Robert Simonson}}&lt;/ref&gt; [[Bebe Neuwirth]] in ''[[Dash and Lilly]]'' (1999), and [[Jennifer Jason Leigh]] in ''[[Mrs. Parker and the Vicious Circle]]'' (1994). Neuwirth was nominated for an [[Emmy Award]] for her performance, and Leigh received a number of awards and nominations, including a [[Golden Globe]] nomination.

&lt;!-- In the absence of reliable sources that a particular song is in reference to this Dorothy Parker please do not add it. The Prince song is definitely NOT about this Dorothy Parker, as noted on the talk page, and so should not be re-added. --&gt;
Television creator [[Amy Sherman-Palladino]] named her production company '[[Dorothy Parker Drank Here Productions]]' in tribute to Parker.&lt;ref name=Crusie2007&gt;{{cite book |editor=Crusie, Jennifer |year=2007 |title=Coffee at Luke's: An Unauthorized Gilmore Girls Gabfest |chapter=Palladino on naming her company |chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;pg=PA185&amp;lpg=PA185 |page=185 |url=https://books.google.com/books?id=ZWW72Cwfj14C&amp;printsec=frontcover |place=Dallas |publisher=BenBella Books |isbn=1-933771-17-8 |accessdate=August 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Tucson actress Lesley Abrams wrote and performed the one-woman show ''Dorothy Parker's Last Call'' in 2009 in Tucson, Arizona at the Winding Road Theater Ensemble.&lt;ref&gt;[http://www.tucsonweekly.com/tucson/shaken-not-stirred/Content?oid=1473209 &quot;Shaken Not Stirred&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; She reprised the role at the Live Theatre Workshop in Tucson in 2014.&lt;ref&gt;[http://tucson.com/entertainment/blogs/caliente-tuned-in/last-call-an-energetic-reflection-of-dorothy-parker-s-life/article_bcad569e-fa8e-11e3-ad5f-0019bb2963f4.html &quot;'Last Call' an energetic reflection of Dorothy Parker's life] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt; The play was selected to be part of the Capital Fringe Festival in DC in 2010.&lt;ref&gt;[http://dctheatrescene.com/2010/07/11/dorothy-parkers-last-call &quot;Dorothy Parker's Last Call&quot;] Retrieved July 12, 2014.&lt;/ref&gt;

In 2018, American drag queen [[Miz Cracker]] played Parker in the celebrity-impersonation game show episode of the [[RuPaul's Drag Race (season 10)|Season 10]] of ''[[Rupaul's Drag Race]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Duarte |first1=Amanda |title=‘RuPaul’s Drag Race’ Season 10, Episode 7: Citizens Divided |url=https://www.nytimes.com/2018/05/03/arts/television/rupauls-drag-race-season-10-episode-7-recap.html |website=The New York Times |accessdate=May 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

In the 2018 film ''[[Can You Ever Forgive Me?]]'' (based on the 2008 memoir of the same name), [[Melissa McCarthy]] plays [[Lee Israel]], an author who for a time forged original letters in Dorothy Parker's name.

==Adaptations==
In the 2010s some of her poems from the early 20th century have been set to music by the composer [[Marcus Paus]] as the operatic song cycle ''[[Hate Songs for Mezzo-Soprano and Orchestra]]'' (2014);&lt;ref name=&quot;auto1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;auto2&quot;/&gt; Paus' ''Hate Songs'' was included on [[Tora Augestad]]'s and the [[Oslo Philharmonic]]'s album ''Portraying Passion: Works by Weill/Paus/Ives'' (2018) with works by Paus, [[Kurt Weill]] and [[Charles Ives]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arkiv.klassekampen.no//article/20181203/PLUSS/181209808|title=Mange ansikter|website=Klassekampen}}&lt;/ref&gt; It was described by musicologist [[Ralph P. Locke]] as &quot;one of the most engaging works&quot; in recent years; &quot;the cycle expresses Parker's favorite theme: how awful human beings are, especially the male of the species.&quot;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date= |title=Die sieben Todsünden and other works |url=https://www.kwf.org/images/newsletter/kwn371p12-18.pdf |journal=Kurt Weill Newsletter |volume=37|issue=1 |pages=18 |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Locke |first1=Ralph P. |author-link=Ralph P. Locke |date=2019-12-13|title=Locke's List: Best Opera and Vocal Music of 2019 |url=https://www.classical-scene.com/2019/12/13/lockes-list-2019/ |journal=The Boston Musical Intelligencer |volume=|issue= |pages=|doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

In 2014, lyrics taken from her book of poetry ''Not So Deep as a Well'' were, with the authorization of the [[NAACP]],&lt;ref&gt;[http://tunes.mamabirdrecordingco.com/album/not-so-deep-as-a-well &quot;The composer wishes to thank the National Association for the Advancement of Colored People for authorizing the use of Dorothy Parker's works&quot;.] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; used by Canadian singer [[Myriam Gendron]] to create a [[Contemporary folk music|folk]] album of the same name.&lt;ref&gt;[http://www.cbc.ca/news/canada/montreal/myriam-gendron-inspired-by-dorothy-parker-poems-1.2964068 &quot;Myriam Gendron inspired by Dorothy Parker poems&quot;] Retrieved May 21, 2015.&lt;/ref&gt; Also in 2014, [[Chicago]] [[jazz]] bassist/singer/composer [[Katie Ernst]] issued her album ''Little Words'', consisting of her authorized settings of seven of Parker's poems.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.chicagoreader.com/chicago/katie-ernst-jazz-bass-singer-twin-talk/Content?oid=21877053 |newspaper=[[Chicago Reader]] |author=Margasak, Peter |date=April 26, 2016 |title=Jazz bassist and vocalist Katie Ernst rises like the tide |accessdate=September 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
 |url=https://katieernst.bandcamp.com/album/little-words
 |publisher=Ernst, Katie
 |author=Ernst, Katie
 |date=2014
 |title=Little Words
 |accessdate=September 4, 2017
}}&lt;/ref&gt;


==Education==
===Colleges and universities===
[[File:Ucr-belltower.jpg|thumb|right|The 161-foot, 48-bell, carillon tower at the [[University of California, Riverside]].]]
Institutions of higher learning include:
* [[California Baptist University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.calbaptist.edu/about/|title=California Baptist University|work=calbaptist.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[California Southern Law School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cslawschool.com/|title=California Southern Law School :: Home|work=cslawschool.com}}&lt;/ref&gt; (to close in 2020).
* [[La Sierra University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lasierra.edu/index.php?id=672|title=About La Sierra University - La Sierra University|author=La Sierra University|date=July 15, 2015|work=lasierra.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[National University (California)|National University]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nu.edu/|title=National University|work=nu.edu}}&lt;/ref&gt; (branch campus in Riverside)
* [[Riverside City College]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rcc.edu/riverside/|title=Riverside City College|work=rcc.edu}}&lt;/ref&gt;
* [[University of California, Riverside]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucr.edu/about/|title=About UCR|work=ucr.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last=Medina|first=Jennifer|title=California Cuts Threaten the Status of Universities|url=https://www.nytimes.com/2012/06/02/us/california-cuts-threaten-the-status-of-universities.html?pagewanted=all|access-date=November 4, 2014|work=NY Times|date=June 1, 2012|quote=Students at the University of California, Riverside, taking a midterm exam in a psychology class that has an enrollment of 570.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=California Researchers Find New Tool Against the Asian Citrus Psyllid|url=http://entomologytoday.org/2014/10/27/california-researchers-find-new-tool-against-the-asian-citrus-psyllid/|agency=Entomology Today|date=October 27, 2014|quote=Now a research team at the University of California, Riverside has found a new tool that targets the ACP's olfactory system, and they've identified a suite of odorants (odor molecules) that the insect detects. Some of these odorants can modify the behavior of ACP and may lead to the development of tools to tackle its spread.}}&lt;/ref&gt;

=====Other public secondary schools=====
Two notable institutions of learning, for specified student bodies, are also located in Riverside:
* [[California School for the Deaf, Riverside]] (CSD-R) for the Deaf and Hard of Hearing from Preschool to 12th grade has been open since 1952.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://csdr-cde.ca.gov/history/|title=California School for the Deaf|author=California School for the Deaf - Riverside|work=ca.gov}}&lt;/ref&gt; The CSD-R varsity football team, the Riverside Cubs, had an undefeated season which led to an appearance on a May 2006 segment on [[American Broadcasting Company|ABC]]'s [[20/20 (US television show)|''20/20'']] news series.{{Citation needed|date=February 2007}}
* [[Sherman Indian High School]] of the [[Bureau of Indian Education]],&lt;ref&gt;[http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf Department of the Interior, Bureau of Indian Education, National Directory, March 2009, page 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017092932/http://www.bie.edu/idc/groups/xbie/documents/text/idc-008039.pdf |date=October 17, 2013 }}&lt;/ref&gt; is for Native American tribal members from 9th to 12th grade; it has been open since 1878.

====Private secondary schools====
* Bethel Christian School&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|title=Bethelchristiancenter.cc|website=www.bethelchristiancenter.cc|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925064852/http://www.bethelchristiancenter.cc/pages/schools.html|archive-date=September 25, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Eastside Christian Academy
* [[La Sierra Academy]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lsak12.com/highschool.htm|title=LSA High School|work=lsak12.com}}&lt;/ref&gt; (Seventh-day Adventist)
* [[Notre Dame High School (Riverside, California)|Notre Dame High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ndhsriverside.org/#|title=Notre Dame High School|website=Notre Dame High School}}&lt;/ref&gt; (Roman Catholic)
* [[Riverside Christian High Schoo]]l&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rivchristian.org/|title=Riverside Christian Schools|work=rivchristian.org}}&lt;/ref&gt;
* [[Woodcrest Christian High School]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://hs.woodcrestchristian.org/|title=Woodcrest Christian High School|publisher=|access-date=October 8, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100913171920/http://hs.woodcrestchristian.org/|archive-date=September 13, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* Islamic Academy of Riverside&lt;ref&gt;[http://www.pe.com/localnews/riverside/stories/PE_News_Local_D_islamicschool18.24b0070.html Olsen, David, ''The Press-Enterprise'', &quot;Islamic Academy of Riverside holds graduation tonight amid growing enrollment&quot;, June 17, 2010]&lt;/ref&gt; 
*Carniege Schools Riverside

== Name ==
The Albanian name for the town is ''Gjakova'', while the Serbian name is ''Đakovica'' with the common ''-ica'' [[diminutive]] placename [[suffix]]. There are several theories on the origin of the village name, such as from the personal name ''[[Jakov]]''; the Serbian word ''[[wikt:đak|đak]]'' (pupil); or from the Albanian word for &quot;blood&quot; (''[[wikt:gjak|gjak]]'').&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;&gt;{{cite book|author=Никола Чупић|title=Годишњица Николе Чупића|url=https://books.google.com/books?id=oGc6AQAAIAAJ|year=1898|publisher=Штампа Државне штампарије Краљевине Југославије.|page=151}}&lt;/ref&gt;

The &quot;Jakov theory&quot; derives its name from ''Jakov'', a little known nobility in the service of lord [[Vuk Branković]] who founded and ruled the town, and whose coins have been found, signed &quot;Jakov&quot;.&lt;ref name=Matica&gt;{{cite book|title=Зборник Матице српске за ликовне уметности|url=https://books.google.com/books?id=8PcuAQAAIAAJ|year=1990|publisher=Матица|quote=... господару овог места Јакову, вазалу Вука Бранковића Сачувано је и неколико примерака новца са натписом &quot;Јаков&quot;, који је овај властелин ковао. У турском попису из 1485. уписано је ово место као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домова међу којима је и дом &quot;попа сина Вукашина&quot;. Хаџи Калфа и Евлија Челебија у XVII веку помињу ово место као &quot;Јаковичсе&quot; са 2000 кућа и 300 дућана ..}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Vujinovic&gt;{{cite book|author=Janko Vujinović|title=Kosovo je grdno sudilište|url=https://books.google.com/books?id=DKgMAAAAIAAJ|year=1989|publisher=NIRO &quot;Književne novine&quot;|pages=96–97|quote=Ђаковица је име добила по Јакову, мало познатом феу- далцу, вазалу Вука Бранковића. Јаков је, наиме, оснивач и господар Ђаковице, бар тако, уз име &quot;Иаков&quot;, пише на њего- вом новцу [...] Под именом &quot;Јакова&quot;, &quot;Јаковичса&quot;, &quot;Јаково са околи- ном&quot; и &quot;Ђаковица&quot; помиње се од раног средњег века Звоно, [...] Јак Вул&gt;е, те по имену зем- љовласника место добија име Јаково, Ђаково, и до краја XIX века – Ђаковица Па сад, [...] У тур- ским, веома поузданим пореским тефтерима из 1485. годи- не, место по којем сам корачао у то пролетње поподне упи- сано је као &quot;село Ђаковица&quot; са 67 домаћинстава, од којих су само два домаћинства [...]}}&lt;/ref&gt; According to local Albanians, the name was derived from the name ''Jak'' (Jakov), with the village name meaning &quot;Jakov's field&quot;.&lt;ref name=Zapisi&gt;{{cite book|title=Zapisi|url=https://books.google.com/books?id=IycWAQAAMAAJ|year=1928|publisher=Cetinjsko istorijsko društvo|quote=Арбанаси мештани пак кажу да је име Ђаковица дошло од имена Јак (Јаков) и ова шт0 значи поље, те би Јакова значило Ја- ковљево поље. У арбанашком језику Ђаковица се и зове Јакова, а •не Ђакова и Ђаковица.}}&lt;/ref&gt; According to Vujinović, it was also wrongfully claimed by the Albanians that the name was derived from a Jak Vula, a local landlord who allegedly gave property where the Hadum Mosque was built in the 1590s.&lt;ref name=Vujinovic/&gt;

In Albanian, the name was pronounced ''Jakova'', and not ''Đakova'' or ''Đakovica'' (1928).&lt;ref name=Zapisi/&gt; The &quot;pupil theory&quot; has it that the Serbian kings had schools there,&lt;ref name=&quot;Чупић1898&quot;/&gt; the word ''đak'' is from earlier ''[[wikt:dijak|d(i)jak]]'';&lt;ref name=&quot;amazon.com&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amazon.com/Wars-Balkan-Peninsula-Medieval-Origins/dp/0810858460|title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins|first=Alexandru|last=Madgearu|date=13 November 2007|publisher=Scarecrow Press|via=Amazon}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}&lt;ref&gt;Mirjana Detelić: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004 {{ISBN|86-7179-039-8}}&lt;/ref&gt;{{page needed|date=July 2014}}

== History ==
{{For|Timeline of the History of Kosovo including many places in Prizren |Timeline of Kosovo history}}

=== Ancient ===
The [[Ancient Rome|Roman]]&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], A Roman town about {{convert|76|km|2|abbr=on|lk=out}} SW of Priština on the Bistrica river. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th century, but was of far greater significance during the mediaeval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&lt;/ref&gt; town of '''Theranda''' in [[Ptolemy]]'s ''[[Geographia (Ptolemy)|Geography]]'' is mentioned in the 2nd century AD.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:id=theranda THERANDA (Prizren) Yugoslavia,The Princeton Encyclopedia of Classical Sites], &quot;A Roman town ca. 76 km SW of Priština on the Bistrica river in the region of Kosovo. It lay on the direct route from Lissos in Macedonia to Naissus in Moesia Superior. The town continued to exist during the 4th to 6th centuries, but was of far greater significance during the medieval period and was even capital of Serbia for a short time during the 14th century.&quot;&lt;/ref&gt;

In the 5th century, it is mentioned as being restored in [[Dardania (Roman province)|Dardania]] with the name of ''Petrizên'' by [[Procopius|Procopius of Caesarea]] in ''[[De aedificiis]]'' (Book IV, Chapter 4).&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Buildings/4B*.html|title=LacusCurtius • The Buildings of Procopius — Book&amp;nbsp;4, Part&amp;nbsp;2|website=penelope.uchicago.edu}}&lt;/ref&gt; Sometimes it is mentioned even in relation to the ''[[Justiniana Prima]]''.{{Citation needed|date=April 2007}} It is thought that its modern name comes from old [[Serbian language|Serbian]] Призрѣнь (Prizren), from при-зрѣти (pri-zreti), indicating fortress which could be seen from afar&lt;ref&gt;{{ill|Mirjana Detelić|lt=Detelić, Mirjana|sr}}: Градови у хришћанској и муслиманској епици, Belgrade, 2004, {{ISBN|86-7179-039-8}}.&lt;/ref&gt; (compare with [[Czech Republic|Czech]] ''[[Brno|Přízřenice]]'' or mount [[Ozren (disambiguation)|Ozren]]), and it may also derive from Petrizen mentioned by Procopius.&lt;ref&gt;Procopius. &quot;Buildings&quot;. LacusCurtius. The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius.&lt;/ref&gt;

=== Medieval ===

[[File:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek, Makedonija.jpg|thumb|140px|left|[[Stefan Dušan]] declared Prizren as the capital of the [[Serbian Empire]].]]

[[Konstantin Jireček]] concluded, from the correspondence of bishop [[Demetrios Chomatenos]] of Ohrid (1216–36), that Prizren was the northeasternmost area of Albanian settlement prior to the Slavic expansion.&lt;ref name=&quot;Abulafia1999&quot;&gt;{{cite book|last=Ducellier|first=Alain|title=The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300|url=https://books.google.com/books?id=bclfdU_2lesC&amp;pg=PA781|accessdate=21 November 2012|date=1999-10-21|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36289-4|page=780|quote=The question of Illyrian continuity was already addressed by Jireček, 1916 p&amp;nbsp;69–70, and in the same collection, p&amp;nbsp;127–8, admitting that the territory occupied by the Albanians extended, prior to Slav expansion, from Scutari to Valona and from Prizren to Ohrid, utilizing in particular the correspondence of Demetrios Chomatenos; Circovic (1988) p347; cf Mirdita (1981)}}&lt;/ref&gt;

Bulgarian rulers controlled the Prizren area from the 850s, and Slav migrants arriving in the area were subsequently influenced by the Bulgarian-organized Archbishopric of Ohrid (est. 1018). Bulgarian rule was replaced by Byzantine rule in the early eleventh century.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=43–44}}&lt;/ref&gt;

In 1072, the Bulgarian and Serb nobility of Macedonia [[Uprising of Georgi Voiteh|rose up]] against the Byzantines, and crowned Serbian ruler [[Constantine Bodin]], a descendant of the Serbian [[Vojislavljević dynasty]], as Emperor of Bulgaria in Prizren. The revolt was suppressed by 1073.&lt;ref name=BBF142&gt;Byzantium's Balkan frontier, p. 142; Scylitzes Continuatus: 163&lt;/ref&gt; The area was raided by Serbian ruler [[Vukan of Rascia|Vukan]] in the 1090s.{{sfn|Fine|1994|p=226}}

[[File:Sabor u Prizrenu pred Kosovsku bitku.jpg|thumb|right|230px|Prizren Assembly before the [[Battle of Kosovo]].]]

In 1180 to 1190, the Serbian Grand Prince [[Stefan Nemanja]] conquered the district of Prizren{{sfn|Fine|1994|p=7}} this may refer to the Prizren [[diocese]] rather than the city itself, and he later lost control of these areas.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Novaković|first=R|title=O nekim pitanjima područja današnje Metohije krajem XII i početkom XIII veka|journal=Zbornik Radova Vizantološkog Instituta|year=1966|volume=9|pages=195–215}}&lt;/ref&gt; Stefan Nemanja regained control of Prizren some time between 1208 and 1216. In 1220, the Byzantine Greek Orthodox bishop of the city was expelled as the Serbian rulers imposed their own ecclesiastical jurisdiction.&lt;ref name=&quot;Fine1994&quot;&gt;{{cite book|last=Fine|first=John V. A. (John Van Antwerp)|title=The Late Medieval Balkans: Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|url=https://books.google.com/books?id=LvVbRrH1QBgC&amp;pg=PA7|accessdate=21 November 2012|year=1994|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-08260-5|page=7}}&lt;/ref&gt; [[Stefan Dušan]] used Prizren as capital of [[Serbian Empire]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Sandwith|first=Humphry|title=Notes on the South Slavonic Countries in Austria and Turkey in Europe: Containing Historical and Political Information Added to the Substance of a Paper Read at the Meeting of the British Association at Bath, 1864|url=https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack|year=1865|pages=[https://archive.org/details/notesonsouthslav00mack/page/52 52]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|title=The Albanians: A Modern History|year=1995|pages=97}}&lt;/ref&gt; In the next centuries before the Ottoman conquest the city would pass to the [[Mrnjavčević family|Mrnjavčević]] and [[Balšić noble family|Balsić]] families.

The Catholic church retained some influence in the area; 14th-century documents refer to a catholic church in Prizren, which was the seat of a bishopric between the 1330s and 1380s. Catholic parishes served [[Republic of Ragusa|Ragusan merchants]] and Saxon miners.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Malcolm|first=Noel|title=Bosnia: A Short History|year=1996|isbn=978-0-8147-5561-7|pages=52–53}}&lt;/ref&gt;

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Jan Kasprowicz''' (ur. 12 grudnia 1860 w [[Szymborze|Szymborzu]], zm. 1 sierpnia 1926 w [[Zakopane]]m) – polski [[Poezja|poeta]], [[dramat]]urg, [[krytyka literacka|krytyk literacki]] i tłumacz.

[[File:Jan Kasprowicz - portret.jpg|thumb|Portret Jana Kasprowicza, ok 1910 r.]]

Przedstawiciel [[Młoda Polska|Młodej Polski]], związany z kilkoma głównymi nurtami ówczesnej liryki, przede wszystkim z [[Naturalizm (literatura)|naturalizmem]], [[symbolizm]]em oraz [[ekspresjonizm (literatura)|ekspresjonizmem]]. Prekursor nowoczesnego [[wiersz wolny|wiersza wolnego]], [[katastrofizm (kultura)|katastrofizmu]] oraz szeregu tendencji [[Prymitywizm (sztuka)|prymitywistycznych]] we współczesnej sztuce. Uważany za jednego z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury polskiej, stawianego na równi z [[Adam Mickiewicz|Adamem Mickiewiczem]], czy nawet nobilitowanego do roli [[wieszcz]]a&lt;ref name=&quot;lipski 5&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=5}}&lt;/ref&gt;.

A representative of Young Poland, associated with several of the main currents of lyrics at the time, above all naturalism, symbolism and expressionism. The precursor of a modern free poem, catastrophism and a number of primitivistic tendencies in contemporary art. Considered one of the greatest poets in the history of Polish literature, put on an equal footing with Adam Mickiewicz, or even ennobled for the role of a prophet [1].

Kasprowicz's poetry was valued especially for the originality of style and creative independence [2], as a result of painful life experiences related to poverty, loneliness, the breakdown of family ties and attempts to establish a dialogue with God. Hence the gradual transformation of the aesthetic attitudes of this - at first blasphemous, and then desperate - creativity, which was the final stage of the Franciscan apotheosis of closeness with nature, simplicity and serenity in the midst of adversity. Kasprowicz was, according to Adam Ważyk, &quot;the only religious nature among contemporary poets&quot; [3]; he related every existential experience of his turbulent biography to reflection deeply rooted in Scripture and to Christian tradition. Other researchers, in turn, pay attention to the evolution of Kasprowicz's perception of love: from the destructive eros to caritas, which &quot;kisses enemy soil&quot; [4].

An important place in his poetry was occupied by admiration for the nature of his native Kujawy and wandering in the Tatra Mountains in later years. Some of the poems were influenced by the fascination with Far Eastern culture and Greek mythology

Ceniona zwłaszcza za oryginalność stylu i twórczą niezależność{{r|lange 99}} poezja Kasprowicza powstawała jako owoc bolesnych doświadczeń życiowych związanych z biedą, samotnością, rozpadem więzi rodzinnych i próbami nawiązania dialogu z [[Bóg|Bogiem]]. Stąd też stopniowe przemiany postaw estetycznych tej − początkowo [[bluźnierstwo|bluźnierczej]], później zaś rozpaczliwej − twórczości, której finalnym etapem była [[Franciszkanizm (ruch religijny)|franciszkańska]] apoteoza bliskości z naturą, prostoty i pogody życia pośród przeciwności. Kasprowicz był przy tym, zdaniem [[Adam Ważyk|Adama Ważyka]], „jedyną naturą religijną wśród ówczesnych poetów”&lt;ref name=&quot;ważyk 98&quot;&gt; | autor= Adam Ważyk | tytuł= Cudowny kantorek | rozdział=U modernistów | rok=1979 | wydawca=PIW | miejsce=Warszawa | strony=98 | isbn=83-06-00039-0}}&lt;/ref&gt;; każde doświadczenie [[Egzystencjalizm|egzystencjalne]] swojej burzliwej biografii odnosił bowiem do refleksji głęboko zakorzenionych w [[Biblia|Piśmie Świętym]] oraz tradycji [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]]. Inni badacze zwracają z kolei uwagę na ewolucję postrzegania [[miłość|miłości]] u Kasprowicza: od niszczycielskiego [[Eros (psychologia)|erosa]] po [[Miłość (chrześcijaństwo)|caritas]], która „pocałunkami darzy wrogą ziemię”&lt;ref name=&quot;miłości pełne&quot;&gt; | autor= Jan Kasprowicz | tytuł= Pisma zebrane | rok=1984 | tom=4 | wydawca=Wydawnictwo Literackie | miejsce=Kraków | strony=532 | isbn=83-08-00524-1}}&lt;/ref&gt;.

Ważne miejsce w jego poezji zajmował zachwyt nad przyrodą rodzinnych [[Kujawy|Kujaw]] oraz odbywane w latach późniejszych wędrówki po [[Tatry|Tatrach]]. Część wierszy powstała pod wpływem fascynacji kulturą [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] oraz [[mitologia grecka|mitologią grecką]].

== Կենսագրություն ==
Народився в сім'ї бідного неписьменного селянина. Вчився у німецьких гімназіях в Іновроцлаві, Познані, Ополе, Рацибужі. Брав участь у патріотичних клубах самоосвіти. 1884 р. вступив до Ляйпцидзького університету, потім навчався у Вроцлавському університеті. Був учасником польських і німецьких студентських організацій. Двічі його арештовували в 1887 р. за причетність до соціалістичного руху. Наприкінці 1880-х років оселився у Львові. Писав до газети «Kurier Lwowski» статті на літературні й політичні теми.

1904-го в Львівському університеті здобув вчений ступінь доктора наук, захистивши дисертацію про лірику Теофіля Ленартовича. З 1909 року там само завідував кафедрою літературної компаративістики.

У третьому шлюбі був одружений на Марії Буніній (1911).

Був ректором Львівського університету (1921—1922 роки). З 1924-го постійно проживав на віллі «Гаренда» в Пороніні.

He was born into a poor, illiterate peasant family. He studied at German high schools in Inowroclaw, Poznan, Opole, Raciborz. He participated in patriotic clubs of self-education. In 1884 he entered the University of Leipzig, then studied at the University of Wroclaw. He was a participant in Polish and German student organizations. He was arrested twice in 1887 for his involvement in the socialist movement. In the late 1880's he settled in Lviv. He wrote articles on literary and political topics in the Kurier Lwowski newspaper.
In 1904 he received his Ph.D. in Lviv University, defending his thesis on the lyrics of Theophilus Lenartovich. From 1909 he headed the Department of Literary Comparative Studies.
In the third marriage he was married to Maria Bunini (1911).
He was the rector of Lviv University (1921-1922). From 1924 he resided permanently at the villa &quot;Garenda&quot; in Poronin.

== Recepcja twórczości ==
Uważa się, iż spory wpływ na jego − skądinąd intelektualną i dość hermetyczną{{r|lange 6}} − twórczość mieli tacy poeci jak [[Percy Bysshe Shelley]]&lt;ref name=&quot;lange 95-96&quot;&gt; książkę | autor= Antoni Lange | tytuł= Pochodnie w mroku | rozdział=Jan Kasprowicz | rok=1924 | wydawca=Bibljoteka domu polskiego | miejsce=Warszawa | strony=95-96}}&lt;/ref&gt; czy [[Arthur Rimbaud]]&lt;ref name=&quot;kwiatkowska 83&quot;&gt; książkę | autor= Maria Podraza-Kwiatkowska | tytuł= Literatura Młodej Polski | rok=1997 | wydawca=PWN | miejsce=Warszawa | strony=83 | isbn=83-01-12278-1}}&lt;/ref&gt;. Porównuje się go również do [[Aloysius Bertrand|Aloysiusa Bertranda]]&lt;ref name=&quot;lipski 14&quot;&gt; książkę | autor= Jan Kasprowicz ; Jan Józef Lipski | tytuł= Poezje | rozdział=Wstęp | rok=1957 | wydawca=Czytelnik | miejsce=Warszawa | strony=14}}&lt;/ref&gt;.

It is believed that such poets as Percy Bysshe Shelley [4] and Arthur Rimbaud [5] had a significant impact on his - otherwise intellectual and quite hermetic - work. He is also compared to Aloysius Bertrand

== Twórczość ==
* ''[[Z chałupy]]'' (1887)
* ''[[Z więzienia]]''
* ''Poezje'' (1889)
* ''[[Chrystus (poemat)|Chrystus]]'' (1890)
* ''Z chłopskiego zagonu'' (1891)
* ''Świat się kończy'' (1891)
* ''[[Anima lachrymans|Anima lachrymans i inne nowe poezje]]'' (1894)
* ''Miłość'' (1895)
* ''Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Krzak dzikiej róży |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/krzak-dzikiej-rozy,NDk0NDIx/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1898)
* ''Ginącemu światu'' (1901)
* ''Salve Regina''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Salve Regina : poezye, wyd. 1902 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/salve-regina-poezye,MjA4MzA5/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1902)
* ''Ballada o słoneczniku'' (1908)
* ''Chwile'' (1911)
* ''[[Księga ubogich]]'' &lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Księga ubogich, wyd. 1916 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/ksiaga-ubogich,MzE1MTE2OQ/10/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;(1916)
* ''Hymny''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny,NDk3OTA2/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt; (1921)
* ''O bohaterskim koniu i walącym się domu'' (1930)
* ''Sita''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Sita : indyjski hymn miłości w 3 odsłonach, wyd. 1930 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sita-indyjski-hymn-milosci-w-3-odslonach,NzY4MDk3NzM/4/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''[[Dies irae (hymn Jana Kasprowicza)|Dies irae]]''&lt;ref&gt; |autor = Jan Kasprowicz |tytuł = Hymny, wyd. 1922 |data = |data dostępu = 2018-06-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/hymny-dies-irae,ODA5OTgzMw/3/#info:metadata}}&lt;/ref&gt;
* ''Cisza wieczorna''
* ''Przy wigilijnym stole''

=== Przekłady ===
Jako samouk opanował klasyczną [[łacina|łacinę]] i grekę oraz język francuski i angielski. Tłumaczenia literatury:

* greckiej ([[Ajschylos]], [[Eurypides]]),
* angielskiej ([[William Shakespeare|Szekspir]]&lt;ref&gt;Wszystkie XIX-wieczne edycje przekładów Jana Kasprowicza oraz omówienie jego sylwetki i dorobku przekładowego dostępne są w cyfrowym repozytorium ''[http://polskiszekspir.uw.edu.pl/jan-kasprowicz-tlumacz Polski Szekspir UW]''.&lt;/ref&gt;, [[Christopher Marlowe|Marlowe]], [[George Gordon Byron|Byron]] (''[[s:Wędrówki Rycerza-Harolda|Wędrówki Childe Harolda]]'', 1895), [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]] (''Epipsychidion'', 1888), [[John Keats|Keats]], [[Rabindranath Tagore|Tagore]], [[Algernon Charles Swinburne|Swinburne]], [[Samuel Coleridge|Coleridge]] (''Pieśń o starym żeglarzu''), [[Oscar Wilde|Wilde]] i in.); antologia ''[[Poeci angielscy (antologia)|Poeci angielscy]]'' (1907); ''Faust'' [[Christopher Marlowe|Christophera Marlowe’a]], ''Księżniczka Kasia'' [[William Butler Yeats|Williama Butlera Yeatsa]],
* niemieckiej ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich Schiller|Schiller]]),
* francuskiej ([[Vauvenargues]], [[Aloysius Bertrand|Bertrand]], [[Arthur Rimbaud|Rimbaud]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]]),
* włoskiej ([[Gabriele D’Annunzio|D’Annunzio]]),
* norweskiej ([[Henrik Ibsen|Ibsen]]),
* holenderskiej ([[Herman Heijermans|Heijermans]]).

== Działalność polityczna ==
W młodości należał do organizacji filomackich. Od 1888 we [[Lwów|Lwowie]] pracował m.in. w redakcjach [[Kurier Lwowski|Kuriera Lwowskiego]] i [[Słowo Polskie (Lwów)|Słowa Polskiego]], związanego z [[Narodowa Demokracja|Narodową Demokracją]]. W 1894 r. został członkiem [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]]. Wspólnie ze [[Stefan Żeromski|Stefanem Żeromskim]] i [[Medard Kozłowski|Medardem Kozłowskim]] stworzył Organizację Narodową&lt;ref&gt;Posłowi i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, t. III, Warszawa 2005, s. 207.&lt;/ref&gt;. W 1920 r. był uczestnikiem [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach]].
== Bibliografia ==
* ''Jan Kasprowicz'' [w:] Antoni Lange, ''Pochodnie w mroku'', Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1924.
* Artur Hutnikiewicz |rozdział = Jan Kasprowicz |tytuł = Młoda Polska |data = 2004 |isbn = 83-01-13850-5 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo naukowe PWN |oclc = 69641508 }}

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Franz von Stuck 010.jpg|
Zalishchyky, Kasprowicz House.jpg|
Franz von Stuck - Die Sünde 1893 - Detail.jpg|
Malczewski Jan Kasprowicz.jpg|
Jan Kasprowicz by Leon Wyczółkowski.jpg|
Sarkofagkasprowicza.JPG|
PL Ino JanKasprowicz.JPG
Willa Harenda 1.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://lwow.home.pl/naszdziennik/kasprowicz.html Piotr Czartoryski-Sziler – ''Jan Kasprowicz-twórca „Hymnów”'']
* [http://literat.ug.edu.pl/autors/kasprow.htm biogram Jana Kasprowicza]
* [https://polona.pl/item/10918005/0/ Ojcom na chwałę] w serwisie [https://polona.pl Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona]
{{Արտաքին հղումներ}}


'''Witold Pilecki''' herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]&lt;ref&gt;[http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.22686.1 Witold «Witold» Pilecki h. Leliwa] Wielka Genealogia [[Marek Minakowski|Minakowskiego]] [dostęp z dnia: 2016-04-20]&lt;/ref&gt; [[Pseudonim|ps.]] „Witold”, „Druh”; nazwiska konspiracyjne „Roman Jezierski”, „Tomasz Serafiński”, „Leon Bryjak”, „Jan Uznański”, „Witold Smoliński”; kryptonim T-IV&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.pilecki.ipn.gov.pl ''Rotmistrz Pilecki''], [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]].&lt;/ref&gt; (ur. [[13 maja]] [[1901]] w [[Ołoniec|Ołońcu]], zm. [[25 maja]] [[1948]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[rotmistrz]] [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii Wojska Polskiego]], współzałożyciel [[Tajna Armia Polska|Tajnej Armii Polskiej]], żołnierz [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]], więzień i organizator [[Ruch oporu w Auschwitz|ruchu oporu w KL Auschwitz]]. Autor raportów o [[Zagłada Żydów|Holocauście]], tzw. [[Raporty Pileckiego|Raportów Pileckiego]]. Oskarżony i skazany przez władze [[Komunizm|komunistyczne]] [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] na [[Kara śmierci|karę śmierci]], stracony w 1948. Unieważnienie wyroku nastąpiło w 1990&lt;ref name=&quot;unieważnienie&quot;&gt;{{cytuj książkę | nazwisko = Cyra | imię = Adam | tytuł = Rotmistrz Pilecki ochotnik do Auschwitz | wydawca = RM | miejsce = Warszawa | data = 2014 | strony = 207 | isbn = 9788377732007}}&lt;/ref&gt;. Pośmiertnie, w 2006 otrzymał [[Order Orła Białego]], a w 2013 został awansowany do stopnia [[pułkownik]]a&lt;ref name=&quot;mon&quot;&gt;{{Cytuj stronę|url=http://archiwalny.mon.gov.pl/pl/artykul/14683 |tytuł=Pośmiertny awans dla rotmistrza Witolda Pileckiego |opublikowany=wp.mil.pl |data=6 września 2013 |data dostępu=2013-09-06}}&lt;/ref&gt;


'''Witold Pilecki''' (13 May 1901{{spaced ndash}}25 May 1948; {{IPA-pol|ˈvitɔlt piˈlɛt͡skʲi}}; codenames ''Roman Jezierski, Tomasz Serafiński, Druh, Witold'') was a [[Poles|Polish]] cavalry officer, intelligence agent, and resistance leader. He served as a cavalry officer in the Polish Army in the [[Polish–Soviet War]] and [[World War II]]. Pilecki was also a co-founder of the [[Secret Polish Army]] resistance group and later a member of the [[Home Army]] ({{lang|pl|Armia Krajowa}}). He was the author of [[Witold's Report]], the first comprehensive intelligence report on the atrocities committed at the [[Auschwitz concentration camp]].&lt;ref&gt;[[Marco Patricelli]], Il volontario, Laterza, Roma 2010, {{ISBN|9788842091882}}&lt;/ref&gt; Pilecki was a Catholic and a Polish patriot who viewed his struggle as a moral and patriotic duty.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/|title=The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told|last=Haven|first=Cynthia|website=The Book Haven|access-date=2020-01-23}}&lt;/ref&gt;

During World War II, Pilecki volunteered for a Polish resistance operation that involved being imprisoned in the Auschwitz concentration camp in order to gather intelligence.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Paliwoda|first=D|date=2013|title=Captain Witold Pilecki|url=|journal=Military Review|volume=93|issue=6|pages=88–96|via=ProQuest}}&lt;/ref&gt; At Auschwitz he organized a resistance movement within the camp which eventually numbered in the hundreds, and secretly sent messages to the Western Allies detailing Nazi atrocities at the camp.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp.53-180.&lt;/ref&gt; He escaped in April 1943 after nearly 2½ years of imprisonment.&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 181-202.&lt;/ref&gt; Pilecki later fought in the [[Warsaw Uprising]]&lt;ref&gt;For a detailed history of the Warsaw uprising and the role of Witold Pilecki (known as &quot;Captain Roman&quot;), see Norman Davies, ''Rising '44. &quot;The Battle for Warsaw&quot;'' (London: Pan Books, 2004).&lt;/ref&gt; from August to October 1944.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot; /&gt; He remained loyal to the London-based [[Polish government-in-exile]] after the communist takeover of Poland. In 1947 he was arrested by the [[Urząd Bezpieczeństwa|secret police]] on charges of working for &quot;foreign imperialism&quot; (referring to his work for British intelligence).&lt;ref&gt;[[M. Patricelli]], cit., pp. 247-268.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tch&quot;&gt;{{harvnb|Tchorek|2009}}&lt;/ref&gt; Pilecki was executed after a [[show trial]] in 1948. Information about his exploits and fate was suppressed by Poland's communist regime until democracy returned to Poland in 1989.&lt;ref name=&quot;tch&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;eh&quot;&gt;{{harvnb|Piekarski|1990|p=249}}&lt;/ref&gt; Pilecki's story did not become widely known until after the 1990s.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The volunteer : one man, an underground army, and the secret mission to destroy Auschwitz|last=Fairweather, Jack|isbn=978-0-06-256141-1|edition=First|location=New York, NY|oclc=1045214303|date = 25 June 2019}}&lt;/ref&gt; 

Pilecki is now considered &quot;one of the greatest wartime heroes&quot;.&lt;ref name=&quot;Were We All People?&quot;&gt;Snyder, Timothy (22 June 2012) [https://www.nytimes.com/2012/06/24/books/review/the-auschwitz-volunteer-by-witold-pilecki.html?pagewanted=all&amp;_r=0 Were We All People?], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.thejewishweek.com/blogs/yad/remembering-unsung-heroes-holocaust Remembering Unsung Heroes Of The Holocaust], ''The Jewish Week''. Published on 1 February 2013.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;&gt;[http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/125466,-Auschwitz-inmate-Pilecki-%E2%80%93-%E2%80%98diamond-among-heroes Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'], Thenews.pl (Polish Radio English Section). Published on 28 January 2013.&lt;/ref&gt; Poland's Chief Rabbi [[Michael Schudrich]] writes in ''The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery'':&lt;ref&gt;[http://www.polandww2.com/auschwitz-volunteer/the-auschwitz-volunteer-about-the-book The Auschwitz volunteer: about the book], Los Angeles: Aquila Polonica Publishing, 2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Jack Fairweather|title=The Volunteer:The true Story of the Resistance Hero Who infiltrated Auschwitz|publisher=WH Allen|place=London|date= 2019|isbn= 978-0753545164|author-link=Jack Fairweather (writer)}}&lt;/ref&gt; &quot;When God created the human being, God had in mind that we should all be like Captain Witold Pilecki, [[of blessed memory]].&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;&gt;The Book Heaven, [http://bookhaven.stanford.edu/2012/06/the-man-who-volunteered-for-auschwitz-the-greatest-story-never-told/ The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told], Stanford University. Posted 10 June 2012.&lt;/ref&gt; British historian [[Norman Davies]] writes: &quot;If there was an Allied hero who deserved to be remembered and celebrated, this was a person with few peers.&quot;&lt;ref name=&quot;The man who volunteered for Auschwitz: the greatest story never told&quot;/&gt; [[Ryszard Schnepf]], Polish ambassador to the United States, described Pilecki as a &quot;diamond among Poland's heroes&quot; and &quot;the highest example of Polish patriotism&quot; in 2013.&lt;ref name=&quot;Auschwitz inmate Pilecki – 'diamond among heroes'&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.waszyngton.msz.gov.pl/en/news/captain_witold_pilecki_commemorated_at_the_u_s__holocaust_memorial_museum_in_washington__dc Captain Witold Pilecki commemorated at the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington, DC], Embassy of the Republic of Poland in Washington, DC.&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


==History==
oor social conditions in Trbovlje led to several strikes by mine workers, and the town became a center of the leftist movement and communist agitation.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt; On June 1, 1924 there was a clash between workers and members of the [[Organization of Yugoslav Nationalists]] that resulted in several fatalities on both sides.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |last=Perovšek |first=Jure |title=Orjuna |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1994 |volume=8 |pages=157-158 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; In 1934, miners staged a [[sitdown strike]] at the mine.&lt;ref name=&quot;Gorjanc&quot;/&gt;

===Second World War===
During the Second World War, Trbovlje, along with the rest of [[Styria (Slovenia)|Lower Styria]], was annexed to the [[Third Reich]].&lt;ref&gt;Magocsi, Paul Robert. 1993. ''Historical Atlas of East Central Europe''. Seattle: University of Washington Press, p. 153.&lt;/ref&gt; The coal mine and other industries of Trbovlje were especially important to the German authorities, and they initially lowered unemployment in the town and increased wages, increasing satisfaction with the new regime.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last=Troha |first=Nevenka |title=Trbovlje: Zgodovina |encyclopedia=Enciklopedija Slovenije |year=1999 |volume=13 |pages=318-319 |publisher=Mladinska knjiga |location=Ljubljana}}&lt;/ref&gt; However, the arrest and exile of Slovenes in August 1941 created disaffection. This and other repressive measures resulted in an estimated 90% of the population opposing the Germans by the summer of 1944.&lt;ref name=&quot;Troha&quot;/&gt;

===Mass grave===
&lt;!-- &quot;Abandoned Cemetery Mass Grave&quot; links here --&gt;
The Abandoned Cemetery [[Mass graves in Slovenia|Mass Grave]] ({{lang-sl|Grobišče na opuščenem pokopališču}}) site, associated with World War II, is located in the former cemetery in the northern part of the town, between the fence and Trboveljščica Creek. It is also known as the Town Park Mass Grave ({{lang|sl|Grobišče Mestni park}}), and it contains the remains of about 30 German soldiers.&lt;ref&gt;Ferenc, Mitja, &amp; Ksenija Kovačec-Naglič. 2005. ''Prikrito in očem zakrito: prikrita grobišča 60 let po koncu druge svetovne vojne''. Celje: Muzej novejše zgodovine Celje, p. 124.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ferenc |first1=Mitja |title=Grobišče na opuščenem pokopališču |url=http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 |website=Geopedia |publisher=Služba za vojna grobišča, Ministrstvo za delo, družino in socialne zadeve |accessdate=April 6, 2020 |location=Ljubljana |language=sl |date=December 2009}}&lt;/ref&gt;

==Historia==
År 1849 anslöts orten till järnvägsnätet. Orten är även känd för två [[massgrav]]ar från [[andra världskriget]]. Den ena ligger vid den gamla kyrkogården i norra delen av staden och innehåller kvarlevor av tyska soldater.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:397_x504512.711320399_y112771.976868661_s14_b4 Abandoned Cemetery Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt; Den andra ligger under muren norr om en kyrka i byn Retje och innehåller okända kvarlevor.&lt;ref&gt;[http://www.geopedia.si/?params=T105_L7387_F200#T105_F7387:535_x504523.386068701_y110133.463655668_s14_b4 Retje Mass Grave on Geopedia] {{sl icon}}&lt;/ref&gt;

Приходская церковь - это католическая церковь, первоначально в романском стиле, но позже построенная в готическом и барочном стиле в 18 и 19 веках. [4] В западной части города находится вторая церковь, которая была построена в 18 веке. [5]
==Kyrkor==
Församlingskyrkan är en katolsk kyrka ursprungligen i romansk stil men som senare byggts till i gotisk och barock stil under 1700- och 1800-talen.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3455&lt;/ref&gt; I västra delen av staden finns en andra kyrka som uppfördes under 1700-talet.&lt;ref&gt;[http://rkd.situla.org/ Slovenian Ministry of Culture register of national heritage] reference number ešd 3458&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Trbovlje}}
* http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trbovlje&amp;oldid=553408930
* [http://www.trbovlje.si/ Kommunens webbplats]
{{Արտաքին հղումներ}}

Трбовле известен в основном своими богатыми запасами угля. У местной угольной электростанции самая высокая дымовая труба в Европе - 360 м.&lt;ref&gt;{{Citace elektronického periodika |titul=Historie elektrárny |url=http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina |datum přístupu=2011-01-08 |url archivu=https://web.archive.org/web/20100527002002/http://www.tet.si/si/o-podjetju/zgodovina/ |datum archivace=2010-05-27 |nedostupné=ano }}&lt;/ref&gt; [1] Есть также цементный завод. На южной окраине города проходит главная железнодорожная линия Е70 Любляна - Добова, которая соединяет Любляну с Загребом или Марибором.

Лайбах был основан в городе в 1980 году.


'''Трбовлє&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;/&gt;, Трбовле&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;/&gt;''' ({{lang-sl|Trbovlje}})&amp;nbsp;— [[Місто|міське поселення]] в общині [[Трбовлє (община)|Трбовлє]], [[Засавський регіон]], [[Словенія]]. Висота над рівнем моря: 309,7&amp;nbsp;м.

== Примітки ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;ДАС2010&quot;&gt;Довідковий атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2010.&amp;nbsp;— 328 с. ISBN 978-966-475-507-5&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Атлас2005&quot;&gt;Атлас світу.&amp;nbsp;— {{comment|К.|Київ}} : [[ДНВП «Картографія»]], 2005.&amp;nbsp;— 336 с. ISBN 966-631-546-7&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;УРЕ&quot;&gt;[http://leksika.com.ua/18741013/ure/sloveniya Словенія] // {{УРЕ}}&lt;/ref&gt;
}}

== Посилання ==
* [http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati_html/NAS-T-01ENG-129.htm Статистичне бюро Республіки Словенія, населення, 2002]


== Historia ==
Ptuj jest jednym z najstarszych miast Słowenii, jego historia sięga [[Epoka kamienia|epoki kamienia]]. Ptuj is the oldest recorded town in Slovenia. There is evidence that the area was settled in the [[Stone Age]]. In the Late [[Iron Age]] it was settled by [[Celts]].&lt;ref name=&quot;tourism&quot;&gt;''PtujTourism.si''. &quot;[http://www.ptuj-tourism.si/o_ptuju/zgodovina_ptuj.php?lang=en The History of Ptuj]&quot;. Accessed November 8, 2006.&lt;/ref&gt; Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi ''Historiae'' [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]] gdzie Ptuj w [[69]] roku miał być miejscem wyboru przez [[legiony rzymskie]] [[Wespazjan]]a na [[cesarze rzymscy|cesarza Rzymu]]. Prawa miejskie otrzymał w 977 roku. Przez większość XV wieku okupowany przez wojska [[Królestwo Węgier|węgierskie]]&lt;ref name=&quot;LP&quot;&gt;|nazwisko= Fallon|imię= Steve|tytuł=Lonely Planet Slovenia|wydanie= 5|wydawca= Lonely Planet|miejsce= Londyn|rok= 2007|isbn= 978-1741044805|strony= 232}}&lt;/ref&gt;.

Ptuj is one of the oldest cities in Slovenia, its history dates back to the Stone Age. The first written mention of the city comes from Historia Tacyta where Ptuj in 69 was supposed to be the place of choice by Roman legions of Vespasian as the emperor of Rome. He received city rights in 977. The city had 40,000 inhabitants until it was plundered by the [[Huns]] in 450.&lt;ref name=&quot;tourism&quot;/&gt;
 For most of the 15th century, it was occupied by the Hungarian army [2].

== Zabytki ==
* [[Zamek Ptuj|zamek]]
* kościół świętego Jerzego
* klasztor dominikanów
* klasztor świętego Piotra i Pawła
* wieża miejska
* pozostałości rzymskiej Poetovii
:* [[pomnik Orfeusza]]
:* [[Mitreum|mitrea]]
:* rzymskie [[Spolium|spolia]] na wieży miejskiej
:* Rimska ulica
:* plac Rimska ploščad
:* Cankarjeva ulica
:* Prešernova ulica
* ratusz&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url= https://www.ptuj.info/dozivite-ptuj/kultura-in-dediscina/mestne-znamenitosti/ |tytuł= MESTNE ZNAMENITOSTI |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;

== Dzielnice miasta ==
[[Plik:Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|160px|thumb|[[Uroboros]] z ptujskiego zamku]]
*Center
*Breg–Turnišče
*Ljudski Vrt
*Jezero
*Panorama
*Rogoznica
*Grajena
*Spuhlja&lt;ref&gt;{{cytuj stronę|url=http://www.ptuj.si/cetrtne_skupnosti|tytuł= Četrtne skupnosti |opublikowany=|język=sl|data dostępu=2020-03-21}}&lt;/ref&gt;


Ptuj (German Pettau, Latin Poetovio) is a town and municipality in Slovenia. Ptuj is Slovenia's eighth largest city and also one of the oldest cities in the country, located in Štajerska (Slovenian Styria) near the river Drava. To the east of Ptuj, the picturesque and hilly Slovenian gorice with vineyards rises.

The area has been inhabited since the Stone Age. During the Central European Iron Age, the Celts created an urban settlement on the site, the bay fell under Roman control during the first century BC and became part of the province of Pannonia Superior. The Romans built a stone bridge over Drava. The bridge had strategic significance well into the Middle Ages. Year 69 AD Vespasian was elected Roman Emperor by the Doanu legions in Ptuj and in connection with it the town's name Poetovio is mentioned for the first time. In 103, Emperor Trajan gave the city city rights under the name of Colonia Ulpia Traiana Poetovio. Poetovia was the base camp for the legion Legio XIII Gemina. The city had at least 40,000 inhabitants until it was plundered by the Huns in 450. Around 570, the area was occupied by the Slavic ancestors of the Slovenes and in the 800s during the Slavic Principality of Balaton, Ptuj was an important city where the princes Pribina and Kocelj had two new churches built. [2]. The castle stands on a hill above the town, alongside the river Drava. Its oldest preserved parts date from the 9th century, but the core of the castle complex began to be built around 1140 and has since been built in turns over the centuries, mainly during the Renaissance. The castle was strategically important in the defense of Hungarian looting that went from the Hungarian conquest of the Carpathian Basin 895 and the Principality of Balaton 901 to the unification of the first Hungarian Empire 1001. From 1941 to 1944, Ptuj was only inhabited by Germans, according to an agreement between Adolf Hitler and Benito Mussolini. The Slovenian population was deported from Ptuj during the Second World War, but returned at the end of the war.

The Carnival in February, with traditional masks, carnival characters and customs dating back to ancient times, is a major attraction. The thermal springs in Ptuj were already used by the Romans for bathing.

&lt;gallery&gt;

File:Vischer - Topographia Ducatus Stiriae - 297 Pettau - Ptuj.jpg|Kopparstick av Georg Matthaeus Vischer över Ptuj 1681, från Topographia Ducatus Stiriae.

File:Ptuj Castle inside.JPG|Innergård på Ptujs slott.

File:10 Prešernova ulica (1).JPG|Prešern-gatan i Ptuj.

File:10 Prešernova ulica (11).JPG|Hall i ett hus längs Prešern-gatan i Ptuj.

File:16_Minoritski_samostan_%282%29.JPG|[[Minorit]]klostret i Ptuj grundades 1239 och har ett medeltida långkor med en barockgavel.

File:Basilica of the Virgin Mary Protectress jacketed, Ptujska Gora 4.JPG|På en kulle utanför Ptuj står en vacker gotisk hallkyrka konstruerad av byggmästaren [[Peter Praler]] mot slutet av 1300-talet. Praler byggde även katedralen i [[Prag]].  

Ptuj Castle Ouroboros 27102006 01.jpg|
Ptuj Slowenien Grad.JPG
Ptuj Monastery.JPG|
Ptuj.jpg|
Kurenti v Ptuju.JPG|
Ptuj Town Hall.JPG|
Ptuj Tower.JPG|
PtujskoJezero1.JPG|
Ptuj church.JPG|
Ptuj panorama 02.jpg|
Ptuj panorama 01.jpg
Međimurski fašnjak 2015. - bijeli kurent.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Statistiques ==
=== Statistiques en club ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Statistiques individuelles&lt;ref&gt;{{NFT|joueur|45021}}&lt;/ref&gt;
|+ Performances générales en club
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Club
!rowspan=&quot;2&quot;|Saison
!colspan=&quot;3&quot;|Championnat
!colspan=&quot;2&quot;|Coupe
!colspan=&quot;2&quot;|Total
|- 
!{{abréviation|Comp.|Compétition}}
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
!Matchs
!Buts
|-
|rowspan=&quot;2&quot; |[[MTK Hungária FC|MTK Budapest]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{HUN (1920-1946)-d}})&lt;/small&gt;
|1919-1920 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|-
|1920-1921 ||[[Championnat de Hongrie de football|NB]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total MTK !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;6&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1921-1922 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||11 ||0 ||2 ||1
!13 !!1
|-
|1922-1923 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||24 ||1 ||5 ||1
!29 !!2
|-
|1923-1924 ||[[Championnat d'Autriche de football|EK]] ||21 ||3 ||1 ||0
!22 !!3
|-
|1924-1925 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||16 ||0 ||1 ||0
!17 !!0
|-
|1925-1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||22 ||4 ||0 ||0
!22 !!4
|-
|1926 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||2 ||0 ||0 ||0
!2 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|Brooklyn Wanderers}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926 ||[[American Soccer League|ASL]] ||? ||? ||? ||?
!? !!?
|- 
!colspan=3| Total BK Wanderers !! ? !! ? !! ? !! ? !! ? !! ?
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1926-1927 ||[[American Soccer League|ASL]] ||35 ||0 ||2 ||0
!37 !!0
|-
|1927-1928 ||[[American Soccer League|ASL]] ||43 ||2 ||5 ||0
!48 !!2
|-
|1928-1929 ||[[American Soccer League|ASL]] ||5 ||0 ||0 ||0
!5 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Hakoah}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1929-1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||21 ||0 ||7 ||0
!28 !!0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |{{lien|New York Giants (football)|texte = New York Soccer Club}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1930 ||[[American Soccer League|ASL]] ||22 ||0 ||0 ||0
!22 !!0
|- 
!colspan=3| Total NY Giants/NY SC&lt;ref&gt;Les {{lien|New York Giants (football)|texte=New York Giants}} et les {{lien|Hakoah All-Stars}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 133 !! 2 !! 11 !! 0 !! 144 !! 2
|-
|rowspan=&quot;3&quot; |{{lien|Hakoah All-Stars}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{USA}})&lt;/small&gt;
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||14 ||0 ||1 ||0
!15 !!0
|-
|1931 ||[[American Soccer League|ASL]] ||19 ||0 ||0 ||0
!19 !!0
|-
|1932 ||[[American Soccer League|ASL]] ||17 ||0 ||3 ||0
!20 !!0
|-
!colspan=3| Total NY Hakoah/Hakoah A-S&lt;ref&gt;Le {{lien|New York Hakoah}} et le {{lien|New York Hakoah}} sont un seul et même club.&lt;/ref&gt; !! 71 !! 0 !! 11 !! 0 !! 82 !! 0
|-
|rowspan=&quot;1&quot; |[[SC Hakoah Vienne|Hakoah Vienne]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{AUT}})&lt;/small&gt;
|1932-1933 ||[[Championnat d'Autriche de football|1.K]] ||4 ||0 ||0 ||0
!4 !!0
|-
|- 
!colspan=3| Total Hakoah Vienne !! 100 !! 8 !! 9 !! 2 !! 109 !! 10
|-
!colspan=3| Total carrière !! 276 !! 10 !! 27 !! 2 !! 303 !! 12
|}

=== Matchs internationaux ===
{|  class=&quot;wikitable alternance&quot;
|+Matchs internationaux de Béla Guttmann {{HUN (1920-1946)-d}}
|-
!  !! Date !! Lieu !! Adversaire !! Résultats !! Buts !! Compétitions
|-
| 1 || {{date|5|6|1921|en football}} || [[Budapest]] || {{GER football (1919-1933)}}  ||{{vert|3-0}} || 1 ({{29e}}) || [[Match amical]]
|-
| 2 || {{date|18|5|1924|en football}} || [[Zurich]] || {{SUI football}} || {{rouge|3-0}} || 0 || [[Match amical]]
|-
| 3 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{POL football}} || {{vert|5-0}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
| 4 || {{date|26|5|1924|en football}} || [[Paris]] || {{EGY football (1922-1952)}} || {{rouge|0-3}} || 0 || [[Football aux Jeux olympiques d'été de 1924|JO 1924]]
|-
|}
== Статистика виступів ==
=== Статистика клубних виступів ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:66%;text-align:center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Сезон
!rowspan=&quot;2&quot;|Команда
!colspan=&quot;3&quot;|Чемпіонат
!colspan=&quot;3&quot;|Національний кубок
!colspan=&quot;3&quot;|Континентальні кубки
!colspan=&quot;3&quot;|Інші змагання
!colspan=&quot;2&quot;|Усього
|-
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ліга
!Ігор
!Голів
!Ігор
!Голів
|-
| 1920–21 ||rowspan=2| {{прапорець|HUN|1920}} [[МТК (Будапешт)]] || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1920—1921|Л1]] || 12 || 1 || - || - || - || – || – || – || – || – || – || 12 || 1
|-
| 1921–22 || [[Чемпіонат Угорщини з футболу 1921—1922|Л1]] || 4 || 0 || [[Кубок Угорщини з футболу 1921—1922|КУ]] || - || - || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього МТК Будапешт|| 16 || 1 || || - || - || || – || – || || – || – || 16 || 1
|-
| 1921–22 ||rowspan=6| {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ЕК || 11 || 0 || КА || 2 || 1 || – || – || – || – || – || – || 13 || 1
|-
| 1922–23 || ЕК || 24 || 1 || КА || 5 || 1 || – || – || – || – || – || – || 29 || 2
|-
| 1923–24 || ЕК || 21 || 3 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 22 || 3
|-
| 1924–25 || ІЛ || 16 || 0 || КА || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 17 || 0
|-
| 1925–26 || ІЛ || 22 || 4 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 4
|-
| 1926 || ІЛ || 2 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 2 || 0
|-
| 1926–27 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Джантс || АСЛ || 35 || 0 || НЧК+КЛ || 1+1 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 37 || 0
|-
|| 1927–28 || АСЛ || 43 || 2 || НЧК+КЛ || 2+3 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 48 || 2
|-
|| 1928–29 || АСЛ || 5 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 5 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Нью-Йорк Джантс || 83 || 2 || || 3+4 || 0+0 || || – || – || || – || – || 90 || 2
|-
|| 1929–30 || {{прапорець|USA}} Нью-Йорк Хакоах/Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 21 || 0 || НЧК+КЛ || 2+5 || 0+0 || – || – || – || – || – || – || 28 || 0
|-
|| 1930 || {{прапорець|USA}} СК «Нью-Йорк» || АСЛ || 22 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22 || 0
|-
| 1931 ||rowspan=3| {{прапорець|USA}} Хакоах Олл-Старз || АСЛ || 14 || 0 || НЧК || 1 || 0 || – || – || – || – || – || – || 15 || 0
|-
|| 1931 || АСЛ || 19 || 0 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 19 || 0
|-
|| 1932 || АСЛ || 17 || 0 || НЧК || 3 || 0 || – || – || – || – || – || – || 20 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за Хакоах Ол Старз|| 50 || 0 || || 4+0 || 0+0 || || – || – || || – || – || 54 || 0
|-
| 1932–33 || {{прапорець|AUT}} [[Хакоах (Відень)|«Хакоах» (Відень)]] || ІЛ || 4 || 0 || КА || – || – || – || – || – || – || – || – || 4 || 0
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього Хакоах Відень|| 100 || 8 || || 9 || 2 || || – || – || || – || – || 109 || 10
|-
!colspan=&quot;3&quot;|Усього за кар'єру|| 292 || 11 || || 27 || 2 || || – || – || || – || – || 303 || 12
|}


{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
Nanterre is a municipality in the department of Hauts-de-Seine in the Île-de-France region of northern France. The municipality is the chief lieu of 3 cantons belonging to the district of Nanterre. Year Կաղապար: State / France / Municipalities / Population had Nanterre Կաղապար: State / France / Municipalities / Population inhabitants Կաղապար: State / France / Municipalities / Population
Nanterre is known as the birthplace of Genoveva of Paris, the patron saint of Paris. The city was formerly known for its chemical industry, [1] and still has significant food and electronics industries as well as mechanical workshops. In Nanterre there is also a university and the Paris Opera dance school. [2]
In Nanterre, parts of the La Défense office district are located and the municipality is a suburb of Paris

'''Nanterre''' är en [[Frankrikes kommuner|kommun]] i [[Frankrikes departement|departementet]] [[Hauts-de-Seine]] i regionen [[Île-de-France]] i norra [[Frankrike]]. Kommunen är [[chef-lieu]] över 3 kantoner som tillhör [[arrondissement]]et Nanterre. År {{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|år}} hade Nanterre {{formatnum:{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|92050}}}} invånare.{{Stat/Frankrike/Kommuner/Befolkning|ref}}

Nanterre är känd som födelseplats för [[Genoveva av Paris]], Paris skyddshelgon. Staden var tidigare känd för sin kemiska industri,&lt;ref&gt;{{bokref |redaktör=[[Gunnar Carlquist|Carlquist, Gunnar]] |år=1937 |titel=Svensk uppslagsbok. Bd 18 |utgivningsort=Malmö |utgivare=Svensk Uppslagsbok AB |sid=683}}&lt;/ref&gt; och har fortfarande betydande livsmedels- och elektronikindustri samt mekaniska verkstäder. I Nanterre finns även ett universitet och Parisoperans dansskola.&lt;ref&gt;''Nationalencyklopedin'' multimedia plus, 2000 (uppslagsord Nanterre)&lt;/ref&gt;

I Nanterre ligger delar av kontorsstadsdelen [[La Défense]] och kommunen är en närförort till [[Paris]].

== Poloha ==
Obec má rozlohu {{km2|12.19}}. Najvyšší bod je položený {{mnm|127}} a najnižší bod {{mnm|22 }}&lt;ref name=ign&gt;{{Citácia elektronického dokumentu
  | vydavateľ = Institut national de l'information géographique et forestière (IGN)
  | titul = Répertoire Géographique des Communes
  | url = http://professionnels.ign.fr/ficheProduitCMS.do?idDoc=5323862
  | jazyk = po francúzsky 
}}&lt;/ref&gt; Od [[Point zéro|centra]] Paríža je vzdialené 11,1 km.

Počet obyvateľov obce je {{OBP|FR|92050}} ({{OBD|FR|92050}})&lt;ref&gt;Populations légales 2009 [online] Institut national de la statistique et des études économiques (Insee). [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?depcom=92050 Dostupné online.] (po francúzsky)&lt;/ref&gt;.
== Befolkningsutveckling ==
'''''Antalet invånare i kommunen Nanterre'''''
{{Befolkningsutveckling i Frankrikes kommuner|92050}}

'''Nanterre''' – miasto i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Île-de-France]], w departamencie [[Hauts-de-Seine]], w zespole miejskim [[Paryż]]a, nad [[Sekwana|Sekwaną]]&lt;ref name=sandre&gt;{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=----0010 | tytuł = Fiche cours d'eau / La Seine (----0010) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 25 kwietnia 2016}}&lt;/ref&gt;. 

Według danych na rok 2012 gminę zamieszkiwało 90&amp;nbsp;722 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 7&amp;nbsp;442&amp;nbsp;osób/km². Wśród 1287 gmin regionu [[Île-de-France]] Nanterre plasuje się na 272. miejscu pod względem powierzchni.

W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Gare de Nanterre-Ville]].

city and commune in France, in the region of Île-de-France, in the department of Hauts-de-Seine, in the urban complex of Paris, on the Seine [1].

According to data for 2012, the commune was inhabited by 90,722 people, and the population density was 7 442 people / km². Among 1287 municipalities of the region of Île-de-France, Nanterre ranks 272 in terms of area.

The city has a Gare de Nanterre-Ville train station.
[[Plik:Nanterre map.svg|thumb|left|250px|Położenie Nanterre w ramach aglomeracji paryskiej]]
Нанте́р (фр. Nanterre [nɑ̃.ˈt̪ɛʁ ]) — город во Франции, административный центр департамента О-де-Сен, один из крупнейших пригородов Парижа, находящийся в 11 километрах от центра французской столицы. Население города — около 90 тыс. жителей.

На его территории расположены учреждения и организации регионального, столичного, общегосударственного и международного значения: префектура департамента Верхняя Сена, Торгово-промышленная Палата Парижа, Танцевальная школа Парижской Оперы, Университет Париж X - Нантер (33 000 студентов), Архитектурная школа, консульства иностранных государств (Марокко, Тунис, Алжир), штаб-квартиры ряда крупных компаний и фирм.

Промышленность представлена такими отраслями как электроника, электротехника, металлургия, автоматика.

В мае 1968 года в Нантере прошли студенческие волнения, которые привели ко всеобщей забастовке, ставшей самой крупной забастовкой в истории рабочих движений Франции, а также к кризису общества и, как выразился в то время де Голль, к «кризису цивилизации».

== Współpraca ==
* {{Flaga|ROU}} [[Krajowa]], [[Rumunia]]
* {{Flaga|ITA}} [[Pesaro]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DZA}} [[Tilimsan]], [[Algieria]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowogród Wielki]], [[Rosja]]
* {{Flaga|GBR}} [[Watford]], [[Wielka Brytania]]
* {{Flaga|SVK}} [[Żylina]], [[Słowacja]]
'''Нанте́р''' ({{lang-fr|Nanterre}})&amp;nbsp;— місто та [[Комуна (Франція)|муніципалітет]] у [[Франція|Франції]], у регіоні [[Іль-де-Франс]], адміністративний центр департаменту [[О-де-Сен]]. Населення&amp;nbsp;— {{formatnum:89476}} осіб (2011)&lt;ref name=&quot;dem1&quot;&gt;{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=92&amp;annee=2013#dep_N |title = Кількість населення у 2011 році |publisher=[[INSEE]] |accessdate=28 вересня 2014}}{{ref-fr}}&lt;/ref&gt;.

Муніципалітет розміщений на відстані&lt;ref&gt;Фізичні відстані розраховані за координатами муніципалітетів&lt;/ref&gt; близько 13 км на північний захід від [[Париж|Парижа]].

[[Файл:Sunset on Nanterre, France 02.jpg|thumb|300px|none|&lt;!--Coucher de soleil sur Nanterre--&gt;]]

== Демографія ==
{{Демографія/FRA/Nanterre}}

Розподіл населення за віком та статтю (2006)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|language=фр.|trans_title=Населення за статтю та віком...2006|publisher=[[INSEE]]|accessdate=2011-06-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}&lt;/ref&gt;:
{{СВ-Таблиця-Піраміда
 | макс=3979 | всього=88316
 | ч0=3682 | ж0=3311
 | ч5=3278 | ж5=3007
 | ч10=2757 | ж10=2893
 | ч15=2883 | ж15=3003
 | ч20=3680 | ж20=3737
 | ч25=3760 | ж25=3979
 | ч30=3753 | ж30=3574
 | ч35=3534 | ж35=3212
 | ч40=3098 | ж40=3221
 | ч45=3046 | ж45=3079
 | ч50=2544 | ж50=2946
 | ч55=3078 | ж55=2360
 | ч60=1550 | ж60=1427
 | ч65=1159 | ж65=1089
 | ч70=833 | ж70=1109
 | ч75=758 | ж75=998
 | ч80=416 | ж80=738
 | ч85=212 | ж85=612
}}

== Економіка ==
{{Економічна зайнятість у Франції
|рік= 2010 |працездатні=61411
|активні=44323 |показник активності=72,2% |рік старий=1999 |показник активності старий=71,7%
|працювало=38138 |працювало чол=19465 |працювало жін=18673
|безробітні=6185 |безробітні чол=3294 |безробітні жін=2891
|неактивні=17088 |учні=7194 |пенсіонери=3539 |інші неактивні=6355
|примітка=&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010| title=Base chiffres clés : emploi - population active 2010| language=фр.| trans_title = Базисні показники: зайнятість та активність населення в 2010 році| publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]]| accessdate=15 листопада 2013}} (наближені дані, в 1999 році тимчасова зайнятість врахована частково)&lt;/ref&gt;
}}
У 2010 році в муніципалітеті числилось 34028 оподаткованих домогосподарств у яких проживали 88467,0 особи, медіана доходів виносила {{formatnum:16940}} євро на одного особоспоживача&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&amp;ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage | title=Revenus fiscaux des ménages en 2010| language=фр. | trans_title = Оподатковані доходи домогосподарств у 2010 році | publisher=[[Національний інститут статистики і економічних досліджень Франції|INSEE]] | accessdate=18 жовтня 2013}} Діти та онуки які проживали у двох місцях враховані як 0,5 особи в обох місцях проживання. Перша особа у домогосподарстві це один особоспоживач (ОС), інші дорослі — по 0,5 ОС, діти до 14 років — по 0,3 ОС.&lt;/ref&gt;
=== Lieux et monuments ===
{{article détaillé| Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre}}
La commune comprend de nombreux monuments répertoriés à l'[[inventaire général du patrimoine culturel|inventaire général du patrimoine culturel de la France]]&lt;ref&gt;{{base Mérimée|champ=INSEE|92050|Nanterre}}&lt;/ref&gt;.
* [[Cathédrale Sainte-Geneviève-et-Saint-Maurice de Nanterre]]
[[Fichier:Mur d escalage du Parc départemental André-Malraux Nanterre.jpg|vignette|[[Mur d'escalade]] du parc départemental André-Malraux.]]
* [[Parc André-Malraux]]
[[Fichier:Cimetiere de Nanterre Mont-Valerien4.jpg|vignette|Cimetière-parc du Mont-Valérien.]]
* Cimetière-parc du Mont-Valérien
* Cimetière du Centre
* Hôtel de Ville
* Maison de la Musique
* [[Théâtre des Amandiers]]
* [[Théâtre La Forge]]
* Centre ancien
* Ciné Art
=== Personnalités liées à la commune ===
==== Naissance ====
* [[Sainte Geneviève]] ([[423]]-[[512]]), religieuse née à Nanterre. Sainte patronne du [[diocèse de Nanterre]] et de la ville de Paris.
* [[François Hanriot]] ([[1759]]-[[1794]]), militaire et révolutionnaire français, né à Nanterre.
* Jean Mantelet (1891-1942), commandant le paquebot ''Paul Doumer'' coulé par un U-boot le 30 octobre 1942 au large de Madère, [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/630/jean-mantelet Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[Frank-Will]] ([[1900]]-[[1950]]), artiste peintre, né à Nanterre.
* Jean Nanterre (1907-1996), capitaine du [[501e régiment de chars de combat|501eRCC]], [[Compagnon de la Libération]]&lt;ref&gt;[https://www.ordredelaliberation.fr/fr/les-compagnons/702/jean-nanterre Fiche biographique sur le site de l'Ordre de la Libération]&lt;/ref&gt;
* [[André Frédérique]] ([[1915]]-[[1957]]), poète français, né à Nanterre.
* [[Marcel Gaillard]] ([[1923]]-), ancien footballeur français, né à Nanterre.
* [[Emile Bentz]] ([[1925]]-[[2010]]), boxeur français, né à Nanterre.
* [[Stanislas Bober]] ([[1930]]-[[1975]]), coureur cycliste français, né à Nanterre.
* [[Robert Etcheverry]] ([[1937]]-[[2007]]), acteur français, né à Nanterre.
* [[Marie-Françoise Marais]] ([[1945]]-), haut magistrat français de la Cour de cassation, née à Nanterre.
* [[Bernard Soulage]] ([[1948]]-), personnalité politique française, né à Nanterre.
* [[Bernie Bonvoisin]] ([[1956]]-), chanteur du groupe de hard-rock [[Trust (groupe)|Trust]] et cinéaste français, né à Nanterre.
* [[Farid Lahouassa]] ([[1959]]-), producteur de cinéma.
* [[Souad Amidou]] ([[1959]]-), actrice française, née à Nanterre.
* [[Fabrice Hadjadj]] ([[1971]]-), écrivain et professeur de littérature et de philosophie français, né à Nanterre.
* [[Kader Ayd]] ([[1976]]-), réalisateur, scénariste et acteur de film français et américain, né à Nanterre.
=== Bibliographie ===
* [[Gilbert Wasserman]], ''Nanterre, une histoire'', éditions Messidor/Temps actuels, 1982 {{ISBN|2-201-01588-0}}, 204 p.
* Cécile Moréno, « Par Toutatis les Gaulois ressurgissent », ''Nanterre Info'' {{numéro}}281, {{date||janvier|2004}}.
* [[Patrick Declerck]], ''Les naufragés'', sur les sans-abris du Centre d'Hébergement et de Soins Hospitaliers de Nanterre.
* [[Claude Léonard]], ''Dictionnaire historique des rues de Nanterre'', Société d'Histoire de Nanterre {{n°|36}}, décembre 2005. Livre relié avec carte dépliante.
* Serge Ducrocq, ''1945-1985 Histoire de la CGT à Nanterre'', 1988 {{ISBN|2-209-06076-1}} Éditions Messidor, Paris, 1988, 239 p.
* [[Abdelmalek Sayad]] avec Éliane Dupuy, ''Un Nanterre algérien, terre de bidonvilles'', Série Monde, HS {{n°|85}}, avril 1995.
* Jacques Delahaye et Michel Hébert, ''Nanterre'', collection ''Mémoire en images'', éd. Alan Sutton, 1997.
* ''Nanterre et les Parisii. Une capitale au temps des Gaulois ?'', édité par le conseil général des Hauts-de-Seine, 2008, {{ISBN|978-2-7572-0162-6}}.

== Посилання ==
{{Commonscat|Nanterre}}
* [http://www.nanterre.fr/ Сайт мерії муніципалітету Нантер]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}


{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
Henri Murger, also Henry Murger, named Louis-Henri Murger (March 27, 1822, Paris - January 28, 1861, Paris) [1]. [2] was a French writer, playwright and poet. He lived most of his life in poverty and the life of poor bohemians was also the subject of his most famous work From the Life of the Bohemian Bohemian (Կաղապար: Foreign Languages) [3] [4], parts of which were published gradually in 1845–1849. the novel or short story series was the basis of many other works of art, in particular the opera of Bohem Giacomo Puccini and the opera of the same name by Leoncavall. Aki Kaurismäki, based on the book, made the film Bohemian Life in 1992.

He is chiefly distinguished as the author of Scènes de la vie de bohème (Scenes of Bohemian Life), which is based on his own experiences as a desperately poor writer living in a Parisian garret (the top floor of buildings, where artists often lived) and as a member of a loose club of friends who called themselves &quot;the water drinkers&quot; (because they were too poor to afford wine). In his writing he combines instinct with pathos, humour, and sadness. The book is the basis for the opera La bohème by Puccini, Leoncavallo's opera of the same name, and, at greater removes, the zarzuela Bohemios (Amadeu Vives), the operetta Das Veilchen vom Montmartre (Kálmán), and the Broadway musical Rent. He wrote lyrics as well as novels and stories, the chief being La Chanson de Musette, &quot;a tear,&quot; says Gautier, &quot;which has become a pearl of poetry&quot;.[1]

'''Henri Murger''', též '''Henry Murger''', vlastním jménem '''Louis-Henri Murger''' ([[27. březen|27. března]] [[1822]], [[Paříž]] – [[28. leden|28. ledna]] [[1861]], Paříž)&lt;ref&gt;Note : La base Léonore de la Légion d'honneur donne d'autres dates de naissance et de décès, mais la copie de l'acte de naissance confirme la date de naissance. Pour la date de décès, 28 ou 29 janvier.&lt;/ref&gt;.
&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.larousse.fr/encyclopedie/litterature/Murger/175514|vydavatel = www.larousse.fr|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = |příjmení = }}&lt;/ref&gt; byl [[francie|francouzský]] spisovatel, dramatik a básník. Většinu života prožil v chudobě a život nemajetných [[bohémství|bohémů]] byl rovněž námětem jeho nejslavnějšího díla ''Ze života pařížské bohémy'' (''{{cizojazyčně|fr|Scènes de la vie de bohème}}'')&lt;ref&gt; monografie|titul = Henri Murger|url = http://www.universalis.fr/encyclopedie/henri-murger/|vydavatel = Encyclopædia Universalis|datum přístupu = 2016-01-26|jméno = France|příjmení = CANH-GRUYER}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;|titul = Scènes de la vie de Bohème...|url = http://archive.org/details/scnesdelaviedeb00murggoog|vydavatel = M. Lévy frères|počet stran = 312|jazyk = French|příjmení = Henri Murger}}&lt;/ref&gt;, jehož části byly publikovány postupně v letech 1845–1849 a celek dostal finální podobu roku 1851. Tento román či povídkový cyklus se stal podkladem řady dalších uměleckých děl, zejména opery ''[[Bohéma (Puccini)|Bohéma]]'' [[Giacomo Puccini|Giacoma Pucciniho]] a stejnojmenné opery [[Ruggero Leoncavallo|Leoncavallovy]]. [[Aki Kaurismäki]] podle knihy natočil v roce [[1992]] film ''[[Bohémský život]]''. 

Henri Murger was the son of a German immigrant who had worked as a tailor and porter. The author had a precarious and fragmented education. After dropping out of school at the age of 15 and going through various occupations, he got a job at a law firm. During this period, he already wrote poems, which attracted the attention of playwright Étienne de Jouy. Jouy's contacts led Murger to assume the role of secretary to Count Tolstoy, a Russian nobleman who then lived in Paris. The writer's situation improved considerably when, following the suggestion of the novelist Champfleury, with whom he had lived for a period, he began to dedicate himself to fiction. His first success, Scènes de la vie de bohème, had a sequel, Scènes de la vie de jeunesse, published in 1851. Several works followed, but none of them achieved the popularity of the first.

He lived most of the next ten years in a residence in the countryside of Paris, pursued by financial difficulties and facing recurrent health problems. In 1859, he was awarded the Légion d’honneur; less than two years later, however, he was already almost without resources and convalescing in a Parisian hospital. Count Walewsky, minister of Napoleon III, sent 500 francs to help with medical expenses, but it was too late. Henri Murger died on January 28, 1861, at the age of 39. The French government paid for his funeral, which, according to calculations made at the time by the newspaper Le Figaro, was accompanied by more than 250 blazons for journalism, literature, theater and the arts. Le Figaro also started to raise funds for a monument. Hundreds of people contributed, and in less than two months, more than 6,500 francs were raised&lt;ref&gt;Seigel (1999) pp. 150-153&lt;/ref&gt;:

== Œuvres ==
* ''[[Scènes de la vie de bohème]]'' (1847-49) 
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1851)
* ''[[Le Pays latin]]'' (1851)
* ''[[Le Bonhomme Jadis]]'' (1852)
* ''[[Madame Olympe]]'' (1852)
* ''[[Les Vacances de Camille]]'' (1852)
* ''[[Le Dernier rendez-vous]]'' (1852)
* ''[[Adeline Protat]]'' (1853)
* ''[[Les Buveurs d'eau]]'' (1854)
* ''[[Scènes de campagne]]'' (1854)
* ''[[Ballades et Fantaisies]]'' (1854)
* ''[[Scènes de la vie de jeunesse]]'' (1855)
* ''[[Le Dessous du panier]]'' (1855)
* ''[[Propos de ville et propos de théâtre]]'' (1856)
* ''[[Le Roman de toutes les femmes]]'' (1857)
* ''[[Scènes de la vie de campagne]]'' (1857)
* ''[[Le Sabot rouge]]'' (1860)
* ''[[Le Serment d'Horace]]'' (1861)
* ''[[Les Nuits d’hiver]]'' (1861)
* ''[[Le Roman d'un capucin]]'' (1868)
* ''[[ Le Souper des funérailles]]'' (1873)
* ''[[Les Roueries d'une ingénue]]'' (1874)
==Filmografia==
Dal suo ''[[Scene della vita di Bohème]]'' sono stati tratti alcuni film fin dal periodo del cinema muto:
*''[[La vie de bohème (film 1916)|La vie de bohème]]'' (o ''La bohème'') regia di [[Albert Capellani]] ([[1916]]);
*''[[La bohème (film 1945)|La Bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Marcel L'Herbier]] ([[1945]]);
*''[[Vita da bohème]]'' (''La Vie de bohème'') di [[Aki Kaurismäki]] ([[1992]]).
[[File:Buste Henry Murger.jpg|thumb|Busto di Henri Murger nei [[Giardini del Lussemburgo|giardini del Luxembourg&lt;ref&gt;[http://e-monumen.net/patrimoine-monumental/monument-a-henri-murger-paris-6e-arr/ « Monument à Henri Murger – Paris, 6e arr. »], notice sur e-monumen.net.&lt;/ref&gt;.&lt;/center&gt;]]]]

== Distinction ==
Chevalier de la Légion d'honneur en 1858

== Գրականություն ==
* Loïc Chottard, préface à Henri Murger, ''Scènes de la vie de bohème'', Paris, Gallimard, 1988.
* Claude Foucart, &quot; De la conversation romanesque à l'air d'opéra: d'Henry Murger à Giacomo Puccini &quot;, in ''Opera als Text, Romantische Beiträge zur Libretto-Forschung'', Heidelberg, Universitätsverlag, 1986.
* Niklaus Manuel Güdel, &quot; Henri Murger (1822—1861): réminiscence et fin de la bohème romantique &quot;, in Robert Kopp (dir.), ''Achèvement et dépassement. Romantisme et Révolution(s) III'', Paris, Gallimard, coll. «&amp;nbsp;Cahiers de la NRF&amp;nbsp;», 2010, p.|31-75.
* Vincent Laisney, &quot; De la sociabilité bohémienne à la sociabilité cénaculaire (''les Scènes de la vie de bohème'' de Henry Murger) &quot;, in Sarga Moussa (dir.), ''Le mythe des Bohémiens dans la littérature et les arts en Europe'', Paris, L'Harmattan, 2008, p.|295-314.
* Georges Montorgueil, ''Henri Murger, romancier de la bohème'', Paris, Grasset, 1928.
* Takayasu Ōya, &quot; Henry Murger, peintre des grisettes et réaliste sans le savoir &quot;, in ''Études de Langue et Littérature françaises'', Tokyo, n. 32, 1978, p.|25-45.
* Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, politics, and the boundaries of bourgeois life, 1830—1930, Baltimore and London, The Johns Hopkins University Press, 1986.
* Cyprien Tasset, &quot; Construction d'enquête et définition des groupes sociaux. Réflexions à partir de Bohemian Paris, de Jerrold Seigel &quot;, [http://SociologieS http://sociologies.revues.org/index3214.html]{{Недоступне посилання|date=червень 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, 2010
* статті Ж. Жанена, Т. Готьє, А. Уссе та інші, в посмертному виданні збірника віршів M. «Les nuits d'hiver»; Barbey d'Aurevilly, «Les oeuvres et les hommes» (т. III); Pelloquet, «M.» (1861), «Histoire de M.» (1862); Delvau, &quot;M . et la bohème &quot;, (1866).
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Category:Henry Murger}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/18446 ''Scènes de la vie de bohème''] (1847—1849) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* [http://www.gutenberg.org/etext/18537 ''Scènes de la vie de jeunesse''] (1851) на сайті [[Проект Гутенберг]]
* https://www.facebook.com/pages/Henry-Murger/784671611549716|titolo=Henry Murger|sito=Facebook
* [http://www.databazeknih.cz/autori/henri-murger-14200 Heslo 'Henri Murger'] na stránce [http://www.databazeknih.cz/ Databazeknih.cz]
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հեռուստատեսություն ==
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[Série noire (série télévisée, 1984)|Série noire]]'' : ''[[Neige à Capri]]'' de [[Gian Luigi Calderone]]
* [[1984 à la télévision|1984]] : ''[[L'Amour en héritage]]'' (''Mistral's Daughter''), de [[Douglas Hickox]] et [[Kevin Connor]] (feuilleton TV) : Fauve
* [[1987 à la télévision|1987]] : ''[[La Maison piège]]'', de [[Michel Favart]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Jules Ferry]]'', de [[Jacques Rouffio]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Meurtre avec préméditation : Récidive]]'', de [[Franck Apprederis]]
* [[1993 à la télévision|1993]] : ''[[Le Prix d'une femme]]'', de [[Gérard Krawczyk]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[L'Île aux mômes]]'', de [[Caroline Huppert]]
* [[1994 à la télévision|1994]] : ''[[Les Enfants du faubourg]]'', de [[Louis Grospierre]]
* [[1997 à la télévision|1997]] : ''[[La vérité est un vilain défaut]]'', de [[Jean-Paul Salomé]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Le Feu sous la glace]]'', de [[Françoise Decaux-Thomelet]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Mes enfants étrangers]]'', d'[[Olivier Langlois]]
* [[1998 à la télévision|1998]] : ''[[Jeanne et le loup]]'', de [[Laurent Jaoui (réalisateur)|Laurent Jaoui]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Petit Ben]]'', d'[[Ismaël Ferroukhi]]
* [[2000 à la télévision|2000]] : ''[[Sandra et les siens]]'', de [[Paul Planchon]]
* [[2003 à la télévision|2003]] : ''[[Écoute, Nicolas…]]'', de [[Roger Kahane]]
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Commissaire Valence]]'' (1 épisode)
* [[2005 à la télévision|2005]] : ''[[Vénus et Apollon]]'' (1 épisode)
* [[2008 à la télévision|2008]] : ''[[Le juge est une femme]]'' (1 épisode)
* [[2010 à la télévision|2010]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés]]'', de [[Patrick Volson]]
* [[2011 à la télévision|2011]] : ''[[Ma femme, ma fille, deux bébés : Chacun cherche sa place]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2012 à la télévision|2012]] : ''[[Ma femme, ma fille, un déménagement]]'', de [[Vincent Monnet]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Falco (série télévisée)|Falco]]'', Saison 1 épisode 6 ''Tête à tête avec la mort'' de [[Marwen Abdallah]]
* [[2013 à la télévision|2013]] : ''[[Camping Paradis]]'' (épisode ''Dancing Camping''), dans le rôle d'Anna Lavezzi
* [[2014 à la télévision|2014]] : ''[[Rosemary's Baby (mini-série)|Rosemary's Baby]]'' d'[[Agnieszka Holland]]
* [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Braquo]]'' (saison 4) de [[Xavier Palud]] et [[Frédéric Jardin]] : ''Jacquie Greiner''
* Depuis [[2015 à la télévision|2015]] : ''[[Dix pour cent (série télévisée)|Dix pour cent]]''
* Depuis [[2016 à la télévision|2016]] : ''[[Agathe Koltès]]'' de [[Christian Bonnet (réalisateur)|Christian Bonnet]]
* [[2017 à la télévision|2017]] : ''[[Scènes de ménages|Scènes de ménages, enfin à la montagne!]]''
* [[2019 à la télévision|2019]] : ''[[Mirage (série télévisée)|Mirage]]'' de [[Louis Choquette]]
* Dès [[2020 à la télévision|2020]] : ''[[Emily in Paris]]'' de [[Darren Star]]
== Թատրոն ==
* [[1986 au théâtre|1986]] : ''[[L'Avare ou l'École du mensonge|L'Avare]]'', de [[Molière]], mise en scène [[Roger Planchon]], [[Théâtre national populaire|TNP Villeurbanne]], [[Théâtre Mogador]]
* [[1989 au théâtre|1989]] : ''[[Les Caprices de Marianne]]'', d'[[Alfred de Musset]], mise en scène [[Bernard Murat (metteur en scène)|Bernard Murat]], [[Théâtre Montparnasse]]
* [[2010 au théâtre|2010]] : ''[[Les Monologues du vagin]]'', de [[Eve Ensler]], mise en scène [[Isabelle Rattier]], [[Théâtre Michel (Paris)|Théâtre Michel]]


{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Charles Habib Malik''' ({{lang-ar|شارل مالك}}; Btourram, 1906-[[Beirut]], 28 de diciembre de 1987) fue un [[académico]], [[diplomático]] y [[filósofo]] [[Líbano|libanés]].

Se desempeñó como [[embajador]] de [[Estados Unidos]] y representante permanente del Líbano ante las [[Naciones Unidas]], como presidente de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas|Comisión de Derechos Humanos]] y la [[Asamblea General de las Naciones Unidas]], como ministro de Educación y Artes, y de Asuntos Exteriores y Emigración del Líbano, y como [[teólogo]]. Fue responsable de la redacción y adopción de la [[Declaración Universal de Derechos Humanos]] en 1948.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;&gt;{{Cita web|url=https://www.un.org/ga/55/president/bio13.htm|título=DR. CHARLES HABIB MALIK - 13th Session|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=www.un.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gov&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20090205124948/https://www.america.gov/st/hr-french/2008/December/20081205095640emsutfoL0.1250269.html|título=Portrait : Charles Habib Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=5 de febrero de 2009|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20050216061119/http://www.udhr.org/history/Biographies/biocm.htm|título=Charles Malik Biography|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=16 de febrero de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt; Era [[Iglesia ortodoxa de Grecia|cristiano ortodoxo griego]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cita web|url=https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&amp;cqlMode=true&amp;query=nid=17320578X|título=Katalog der Deutschen Nationalbibliothek|fechaacceso=29 de enero de 2019|sitioweb=portal.dnb.de}}&lt;/ref&gt;

== Biografía ==
=== Primeros años y carrera académica ===
Estudió en la [[Universidad Americana de Beirut]], donde se graduó con una licenciatura en matemáticas y física. Se trasladó a [[El Cairo]] en 1929, donde desarrolló un interés por la [[filosofía]], que procedió a estudiar en la [[Universidad de Harvard]] (Estados Unidos) y en [[Friburgo de Brisgovia|Friburgo]] ([[Alemania]]) con [[Martin Heidegger]] en 1932. En 1937 recibió su doctorado en Harvard. Después de regresar al Líbano, fundó el Departamento de Filosofía de la Universidad Americana de Beirut, así como un programa de estudios culturales. Permaneció allí hasta 1945, cuando fue nombrado representante del Líbano ante las Naciones Unidas.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

=== Carrera diplomática ===
Representó a su país en la [[conferencia de San Francisco]]. Se desempeñó como relator de la [[Comisión de Derechos Humanos de las Naciones Unidas]] en 1947 y 1948, cuando se convirtió en presidente del [[Consejo Económico y Social de las Naciones Unidas|Consejo Económico y Social]]. Ese mismo año, ayudó a redactar la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]] junto a la presidenta de la Comisión de Derechos Humanos y delegada de los [[Estados Unidos]], [[Eleanor Roosevelt]]. Sucedió a Roosevelt como presidente de la Comisión de Derechos Humanos. Regresó a la organización en 1958 para presidir el decimotercer período de sesiones de la [[Asamblea General de las Naciones Unidas|Asamblea General]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225202016/http://www.lebaneseforces.com/malikabout.asp|título=Lebanese Forces : About Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ddhh&quot;/&gt;

Fue [[presidente del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas]] durante los meses de febrero de 1953, y enero y diciembre de 1954.&lt;ref name=naughts&gt;[https://web.archive.org/web/20081231212644/http://www.un.org/Depts/dhl/resguide/scpres1950.htm Presidents of the Security Council : 1950–1959], un.org.&lt;/ref&gt;

Fue embajador ante los [[Estados Unidos]] entre 1953 y 1955.&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

=== Carrera política ===
Fue ministro de Educación Nacional y Bellas Artes en 1956 y 1957, y ministro de Asuntos Exteriores de 1956 a 1958. Mientras era ministro, fue elegido miembro del [[Parlamento del Líbano]] en 1957, ocupando una banca por tres años en representación del distrito Koura de la [[Gobernación de Líbano Norte]].&lt;ref name=&quot;unbio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Tras el estallido de la [[Guerra Civil Libanesa]] en 1975, ayudó a fundar el Frente por la Libertad y el Hombre en el Líbano, que él mismo nombró, para defender la causa cristiana. Posteriormente pasó a llamarse Frente Libanés.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

Falleció en Beirut en 1987.&lt;ref name=&quot;bio2&quot;/&gt;

== Publicaciones ==
Entre sus publicaciones, se encuentran:&lt;ref&gt;{{Cita web|url=https://web.archive.org/web/20051225201856/http://www.lebaneseforces.com/malikworks.asp|título=Lebanese Forces : Works by Charles Malik|fechaacceso=29 de enero de 2019|fecha=25 de diciembre de 2005|sitioweb=web.archive.org}}&lt;/ref&gt;
* ''The Challenge of Human Rights'' (1949)
* ''War and Peace'' (1949)
* ''The Challenge of Communism'' (1950)
* ''The Problem of Asia''(1951)
* ''The Legacy of Imperialism'' (1960)
* ''Christ and Crisis'' (1962)
* ''Man in the Struggle for Peace'' (1963)
* ''God and Man in Contemporary Christian Thought'' (1970)
* ''The Wonder of Being'' (1974)
* ''A Christian Critique of the University'' (1982)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Charles Malek}}
* http://www.un.org/es/sections/universal-declaration/drafters-universal-declaration-human-rights/index.html|título=Los redactores de la Declaración Universal de los Derechos Humanos|fecha=7 de octubre de 2015|sitioweb=www.un.org|idioma=es
{{Արտաքին հղումներ}}

== Հետաքրքիր և օգտակար հղումներ ==
# [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaHY.htm Հայերեն Վիքիպեդիայի վիճակագրություն wikimedia կայքում]
# [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Cooperation_contract_between_Armenian_Encyclopedia_%26_IT_School_signed_on_30.09.2011.pdf Հայկական Հանրագիտարանի և ՏՏ Դպրոցի միջև կնքված համագործակցության պայմանագիրը]
# [http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B9 ժամը մեկ թարմացվող վիքիպեդիաների ցանկ ռուսերեն վիքիպեդիայում]
# [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:OTRS/hy պատկերները Վիքիպահեստ ազատ հեղինակային իրավունքով բեռնելու ուղեցույց]
# [http://hy.forvo.com/ տարբեր լեզուներով արտասանություններ]
# [http://www.alexa.com/siteinfo կայքերի հաճախելիության մասին վիճակագրություն]
# [http://whois.domaintools.com/ IP-ների և դոմենների մասին]
# [http://network.am/Static/ArmNet Հայկական AM Traffic Exchange-ին մասնակցող ցանցեր]
# [[Օգնություն:Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ|Հայերեն առցանց բառարանների ցանկ]]
# [http://issuu.com/5420/docs/texekatu?e=3902245/2725897 Տերմինաբանական և Ուղղագրական Տեղեկատու]
# [http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB հայերեն բառարաններ]
# [http://stleonarmenianschool.wikispaces.com/file/view/Eastern_grammar.pdf/267362632/Eastern_grammar.pdf Հայերենի քերականության համառոտ ձեռնարկ]
# [http://www.armdict.com/tool/unicode-converter/ Յունիքոդ փոխարկիչ]
# [http://giteliq.am/pdf/Paris-Herouni-Hayer@-ev-Hnaguyn%20Hayastan@.pdf Պարիս Հերունու հետաքրքիր գիրք]
# [http://www.kniga.am/book/Chronicle%20of%20Fame%20-%20Badalyan.pdf Արցախյան ազատամարտում զոհվածների ցանկ]

=== Վիքի-գործիքներ ===
# [http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/webchecklinks.py?page=hy:#view:0.0.0.0.0.1 հոդվածում չաշխատող հղումների հայտնաբերում]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/pcount/index.php?lang=hy&amp;wiki=wikipedia&amp;name= = նշանից հետո գրի մասնակցի անունը ու տես] 
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ ընտրիր որ Վիքիում, գրիր մասնակցի անունը և տես]
# [https://tools.wmflabs.org/xtools/adminstats/ Վիքիպեդիաներում ադմինիստրատորների ակտիվության ցուցանիշներ]
# [https://tools.wmflabs.org/wikiviewstats/? էջի դիտումների վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/missingtopics/?language=hy&amp;project=wikipedia&amp;article= հոդվածում կարմիր հղումներ + այդ հղումները ընդհանուր վիքիպեդիայում]
# [http://tools.wmflabs.org/magnustools/tab2wiki.php excel-ի տեղափոխման օրինակ վիքիպեդիայում]
# [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl հոդվածի վիճակագրություն]
# [http://tools.wmflabs.org/xtools/articleinfo/? հոդվածի խմբագրողներ և խմբագրումներ]
# [http://stats.grok.se/ հոդվածի դիտումների վիճակագրություն]


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարեթիվ !! Ծնունդ !! Մահ
|-
| [[2019]] || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || 7 023 մարդ&lt;ref&gt;[https://www.azatutyun.am/a/29849328.html 
Բրիտանիայի խորհրդարանը նորից կանդրադառնա «բրեքզիթին»]&lt;/ref&gt; || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|-
| Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ || Վանդակի տեքստ
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Բանք ==
Սա ոտից գլուխ թաղված է քա.ում, Սպառնում է՝, որ կմտնի Բաքու Եվ Ալիևին կստիպի դուխով, Որ չայ մատուցի շախով ու շուխով...

...Շիկ ավտոներով ժամանել էին Հսկա ո.երը հանրապետության՝ Իբրև մարմնացում հանրագիտության...

Ջուլիետ Գրիգորյանին՝ էքսպրոմտ 

Ջուլիկի ծլիկը   Կարոտ է click-ի. Չուլ Ջուլի ինչի՝ն են Երգերը Գրիգի...

Գալիս են հետույքներ լուսավոր՝ Սրբության նշանով պսակված, Բայց բանի կցվելու սովոր  Եվ արդեն ահագին մշակված...

Քո լուսեղեն ծ.երի լույսն է ցողվել իմ երգին, Դրա համար եմ էսպես ոգեշնչվել ես կրկին...


Ես համեստորեն, նաև հեշտորեն կերպավորում եմ գեղարվեստորեն այն, ինչ շատերը ի վիճակի չեն անել փաստորեն...

Պոետ Զոռնետի սոնետը հռչակում է. «Ով չի գնում ռիսկի, Նա չի խմում վիսկի»:(Ես իմ կողմից կավելացնեի. «Տո, ի՛նչ վիսկի. գինի էլ չի խմունմ իսկի»): Մեկ այլ սոնետ եզրրահանգում է. «Жизнь без секса, Как гарнир без бифштекса». 

Դե, տղա ես՝ մի պայթի, երբ կարդում ես մեծ-մեծ, հաստ-հաստ տառերով գրված՝ «Տիկին Ս. Ա.-ի (կամ՝ օրիորդ Ա. Ս.-ի) կրծքի պտուկների ռումբերը պայթեցրել են ամբողջ համացանցը Զոհերի մասին տվյալները ճշտվում են»: Մնում է հարցնել՝ «Էդ գերհզոր պայթյունից հետո ինչ-որ մեկը, ինչ-որ բան փրկվել է, թե՝ ոչ»:

...Եվ ինչպես ծայրագույն մի գ7, Կորցրած թե՛ խիղճ. թե՛ ամոթ, Բազմել է թալանի դեզին...  Տո՛, ո՝վ չի ճանաչում էս եզին...

...Եկավ մի եզ՝ ձեռը ոռին, Ոռը գցեց մեծ աթոռին...Ու բառաչեց եզավարի Վասն ինչ-որ թարս խիարի...

Իր կերած քաքով շաղախված լրիվ՝ Տալիս է հացի... չէ՛, փողի կռիվ. Չորս կողմից ահա սաստում են նրան. Տռի-դինջացի, վեր-վեր մի՛ թռի...

Օր օրի վիճակը դառել  էր ո.ի. Մարդ ասում էր՝ «Գլուխդ առ, կորի»...

Ո՝վ է էդ փթթուն մռութդ ուտում Գիշերվա մթում... Ավա՜ղ, մի դդում... Եվ ո՝վ է մաժում ազդրերդ շարմաղ, նռներդ շարմաղ... Ավա՜ղ, մի ախմախ...

Հրաշքների երկրում՝ Հրեշավոր գներ... Է՛ս հրաշքն են երկնում Ծաղրածուները մեր...

Որձ հայացքներ էր մագնիսում իր տռուզ տուտուզի վրա...

Հանուն իրենց որովայնի ու ո.ի՝  Եզ ու խոզեր տիրացել էին աթոռի, Էշեր, որոնք հա՛մ հոռի էին, հա՛մ ո.ի,  Պառլամենտը վերածել էին ախոռի՝ Հանուն իրենց որովայն ու ո.ի...

Գորշգույն վարտիքին՝ կարմիր կարկատան - 
Այդ՝ շուրթերն են քո.    Ծաղրածու բախտի նկարած կատակ՝   Զըռ կարմիր ներկով...

Մասնագետը թարս խիարի՝ Հայաշխարն էր տալիս վարի. Լավ է՝ կոտրեց ոտքը չարի  Քաջ Նիկոլը տղավարի՛...

Քոչո ռոբերթը Ընկել է բերդը. Իսկ ե՝րբ է գալու սերժոյի հերթը...

...
Ահա և Սերժոն թախտաբիթի.

Նա մեզ բոլորիս խայթի պիտի,

Ռսի տանձիկի առաջ կզի...

Գողականների հետ պպզի,

Ու կոկաինը քաշի քիթը...

Արտահերթ ցրի  մեր ժպիտը,

Մե՜ծ ղումար խաղա , հա՜  տերը տա,

Միլիարդ գաղանա, ասի՝ Գտա՜...

...

Գոհարափշուրներ Կամ Սար Ցոլազենի  ,,Նոր խաղեր, նոր տաղեր,, անտիպ ժողովածուից

        ԲՐԵԺՆև և ԸՆԿ.
    
Ոռի պետության ՈՌը Գերագույն

Տեռում էր, ճառում էն վերնահարկում.

Ըմբոշխնում էին տեռոցը նրա,

Թքում էին թաքուն, աշկարա՝ հարգում:

     Հատված ,,ԿԼԱՍԻԿ,, պոեմից, որն արտացոլում է պարոն դը Գոյի վսեմաշուք ուղերձը պարոն դը Մորուին
     
...Էդ քո կլասիկ հետույքը շոյեմ,

Վրան գրեմ մի կլասիկ պոեմ,

Կլասիկ ձևով լուծեմ հարցերդ,

Կլաս դարձնեմ փնթի գործերդ,

Աստղեր շրջեմ քո կլաս հետևով

Միայն, մի՛միայն կլասիկ ձևով...

      . . .
...Նա ուներ այնքա՛ն տպավորիչ ո.,

Որ կուզենայիր շոյել նորից նոր...

...
Վարսենին պորտից ցած վարսերին 

Ժամ առաջ քսում է վազելին.

Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած

Փողահոտ, թեկուզ գ7, բոսի մոտ վազելիս...

...

Մեյդանում՝ ծով-ծով ծակեր քացախած՛

Տենչում են հաստ-հաստ տանձեր կատաղած...

«ԱՐԴՅՈՔ ՈՎՔԵՐ ԵՆ, ԻՆՉ ԳՅՈԹՈՒՇՆԵՐ ԵՆ» շարքից

,,Մարդիկ կան, որոնց հետ ծանոթ լինելն անգամ անպատվություն է,,:

             Վիլյամ Շեքսպիր,  ,,Համլետ,,

ՏԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐԸ

Սա գողանում է իր հարազատից, 

Գողոնն անվանում... Աստծո պարգև,

Երկա՜ր ճառում է իր սուրբ հավատից,

Հետն էլ պահանջում, որ իրեն հարգե՛ն...

Չէ՛, հարգելն ի՝նչ է...  Հարգելը քի՜չ է,

Պաշտե՛ն, պարզապես սրբի տեղ պաշտե՛ն...

...Չգիտեմ՝ սրան ի՛նչ կանվանեք դուք,

Ես անվանում եմ գ7թուշ թուրքից թո՛ւրք...

ՖԻՐԴՈՒՍՈՒ ԱՖՈՐԻԶՄՆԵՐԻՑ

Քո գլխին եկած աղետի՛ց անգամ, 

Խելք ունե՝ս՝ դասեր քաղիր, բարեկա՛մ:

...

Хочу любиться я с тобой,

Ну, разве это большой грех?

Ведь я еще так молодой, 

К тому же много ел орех...

И у тебя такой прпрех -

Прямо-таки передовой...


........
Գերեզմանից դուրս է թռել՝ Սեր է որոնում, Որ իր սառած ոսկորները Շիկացնի հրում: Կիրք է ուզում, որ ողջ կյանքում Հեչ չի զգացել, Երազել է միայն թաքուն, Անցել-գնացել...

....
Վարսենին պորտից ցած վարսերին  Ժամ առաջ քսում է վազելին,  Որ հանկարծ չտան կայծ, չընկնեն ցած   Սեքսաքաղց, շեֆաբաղձ վազելիս:

....
Երբ որ բո՝լ-բոլ արև ուտեն  Ծաղիկները իմ պարտեզի,   Կտեսնեք, որ տեղով գյուտ են,  Գունեղ, բուրեղ, հրատեսիլ...

...

... Նռնակի օղիկը քաշած՝   Գոչում է Ռոբերտ պատանին. «Էս դիրքը հանձնողի մե՛րը... Կա՛ց».  Ու նետվում դեպի թշնամին  Եվ նրանց հետ էլ  հնձըված՝,   Գետնամած՝ հանձնվում մահին,  Բայց հոգին, ի Մասիս վերացած,  Ցնծում էր ահագնած այդ պահին...

...

== Մի փառատենչ երիտասարդի ==
Գազերդ մեղմորեն արձակիր,   Որ հանկարծ քամակդ չպայթի. Տենչ ունես բարձրի, բացարձակի,  Դե, գոնե ցածերում մի՛ գայթի:

...
===== Հարևանուհիս =====
Տարված մոլուցքով սեքսի ու փողի՝ Շատ-շատերի հետ մտավ անկողին Ու դեռ զարմացավ, երբ մի օր իրեն Հարազատները մենկ-մենակ թողին:

...
Ալ-Բիրունին վիրունի  Ու դուրս ընկած քիր ունի,  Որ տենչում է նրանց, ով  Հասստ ու երկար բիր ունի...

...
(Կոմունալ շենքում)

... Ու փակված սեփական «ամրոցում»՝ Իրար հետ չեն էլ զրուցում...

....

Իրար շաղախված մի քանի վերհուշ,  Մի քանի ըղձանք ու բաղձանք...   Այսքանը բա՝վ է, ունի՝ ուժ՝ Շահելու փառք ու պարծանք...

...

Անցնում է գնացքը կյանքի,    Կանգնած ես նրա դիմաց,   Դիտում ես դինջից դինջ, հանգի՜ստ,   Լրի՛վ անիմա...

Շատերը գլուխ են ջարդում,    Մաքառում լավ տեղի համար,   Նայում ես (աչքդ էլ չես թարթում)   Եզի պես անտարբեր ու համառ...

...

...Շեֆի հետանցքում՝ կատաղի մարտեր...   Շատերն են անձկում՝ կանչելով առ տեր, Բայց գազ ու վազքից քիչ ուշքի գալով՝ Տզկում են, որձկում. «Դե, գազը շատ էր... Վիճակը բարդ էր...»:

...

Մի շատ փորձված խոզարած  Դարձավ թրծված բոզարած. Թրծեց հազար որս նրան՝  Բոց աչքերը չորս արած...

Ձևափոխելով Չարենցին

Ես ինչպե՝ս քեզ չսիրեմ - դու արվեստ ես, ի՛մ հոգի.

Հնարավո՝ր է արդյոք ֆիգուրան քո չսիրել...

Ժամադրվում եմ քեզ հետ ու զոռ տալիս պոպոքին՝

Տենչալով քեզ այս գիշեր մի ժիր դևիկ նվիրել...

....
...Սեռոժը Բաց արեց դոշը,   Բարձրացրեց դրոշը,   Իրեն գցեց շոշը....

....
Մտնենք շուկա,   Տեսնենք ձու կա՝....

....
...Իսկ խոզ գարիկն ու զահրումարիկը  Անհագ՝ զգում են փողի կարիքը...   Պատրաստ են պստիկ թոռին թալանել   Ու անմեղ գառան կերպարարով հառնել:
....
...Այնտեղ կար մի պառվաբոզ, Որ դրել էր յոթ զույգ պոզ ,,Մուժիկի,, գանգին;; Երբ քամակն էր կոտրատում,  Անդամներ էին ճարճատում Թափով ահագին...
....
...Բայց այնպես եղավ, որ Մեզ մոտ եկավ մի օր Անչափ նշանավոր, Անչափ նշանավոր Մի ո.


......
Դժվարությամբ քարշ տալով գանձերն իր փարթամ՝ Կոտրատվում էր մայթերին մի դմփան մադամ...

....
 Ծուխ է բարձրանում մեր հայոց հողից, Հարց է տալիս ինձ. -«Հը՝, ո՝նց ես փողից...  Եթե քիչումիչ ունես՝ զգույշ կաց   Բազմադեմ գողից ու գռփողից»:

.....
ՆԻԿՈԼԻԿՆԵՐ ՈՒ ԾԻԿՈԼԻԿՆԵՐ
 Մեկմեկու վրա նետելով թրիք՝  Մեր հեգ երկիրը զարկի տակ դրիք  Ու ամպագոռգոռ հայտարարիք, որ  Հազար ու հազար թշնամու կրիք...

...
Թագավորի տեղ՝ մի ք.քաոռ Եվ թագուհու տեղ՝ մի ք.քուհի...
Ամբոխին այս է լոկ հարկավոր,  Որ ծիածանի հազար գույնի:

...
Հավերժական հայացքի տակ Մասիսի   Խուժան Մոսին բկդրել էր մի բոզի...

...
Ծաղկո՜մ է բիզնեսը էս եզի     Մինչև իսկ գիշերվա կեսին...

....
Չքվի՛ր, ապուշ էրդողան,    Սիկտի՛ր, գյոթուշ էրդողան.    Հայ անունը լսելիս Քո չոքերը կդողան....

... 
Վայն էկավ թուրքի հալին.  Շշմեց, գժվեց գող Ալին,   Իսկ Մեհրի բանը թառեց   Հայ զինվորի կոպալին:

...

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Զարկե՛ք թուրքին անխնա,
  
Լեշը օդերը հանեք,
    
Իզն ու թոզը չմնա:

Տեռթողանի մայրիկը
   
Մղկտացրեք, լացացրեք,
  
Գլխին քաշեք վարտիքը,
   
Իրեն ցցի՛ն անցկացրեք:

Տղե՛րք, ձեր ցավը տանենք,
    
Ջարդե՛ք թուրքին անխնա, 
 
Լեշը օդերը հանեք,
    
Ил-хам-ն էշացած մնա:

....

Որջապետ ռեջեբի ջեբի    Շնիկը՝ Ил-хам-ը կատաղած,   Մռութը թրքի մեջ թաղած՝   Հետանցքից անում է թիփի...  Բե-սա՜մթ է քամակը դաղված...

....

Ամենաընտիր գանձերի տերը  Պարոն Քոթոն է՝ ձեր արջ ապերը. Ահա թե ինչու Շատերն են տենչում Անիծել նրա էն տիրու մերը:

....

Ունեմ ցանկություն՝ Ընկնեմ մանկություն Ու այնտեղ գտնեմ Ծով երջանկություն:

ԳՐՉԱԽԱՂԵՐ
----------
Քո վարտիքը վարդագույն  Շքեղ գանձ է պարտակում.  Եթե տաս ինձ, էլ երբեք  Բան չեմ փնտրի բարդակում:

----------
Մեր հին ծանոթ տիզի-վիզին  Հա՜ ուզում է զիզի-պիզի.  Մինչև զիզի չստանա՝  Չի՛ հանգստանա:

---------
Ոչ ավել, ոչ պակաս՝  Պատուհաս ես, որ կաս,    Երանի քեզանից    Փրկվենք վռազ, անվնաս,    Ա՛յ պատուհաս ղազ: (Նիկոլ ջան, տղա՛ս,   Սրտիդ չգնաս):

---------
Հայոց հողը քաքն է ընկել  Նիկոլ Ցռանի օրոք.  Թուրքը, խրոխտ, մատն է տնկել,   Հոխորտում է անողոք...

--------
Դեմքեր են՝ ահավո՛ր ոռի,  Ծայրեծայր՝ թրքով շաղախված.   Ճար լինի՝ բահով բոլորին  Իններորդ հարկից նետես ցած...</text>
      <sha1>7auyr9uux4tu9hbbm96j5zywmtzk2n6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արֆենյա Հովհաննիսյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>851183</id>
    <revision>
      <id>8491990</id>
      <parentid>8444475</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:23:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3160" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դերասան|պատկեր=Արֆենյա Հովհաննիսյան.jpg}}
'''Արֆենյա Գրիգորի Հովհաննիսյան''' ({{ԱԾ}}), խորհրդային հայ դերասանուհի, [[ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստ]] (1982)։

== Կենսագրություն ==
Արֆենյա Հովհաննիսյանը ծնվել է [[1918]] թվականի [[ապրիլի 12]]-ին [[Խերխան]] գյուղում&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/337668/bio/|title=Арфения Аванесян|website=Кино-Театр.РУ|accessdate=2017-12-09}}&lt;/ref&gt;։

1934 թվականից աշխատել է [[Ստեփանակերտի հայկական դրամատիկական թատրոն|Ստեփանակերտի Մ․ Գորկու անվան դրամայի թատրոնում]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մասնակցել է [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ին&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://m.sptatron.fo.ru/wiki/52396_%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8%20%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4%20%D5%A7%20%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81/78380_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Ստեփանակերտի Վ.Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն ։ ՀԵՏԱԴԱՐՁ…|date=2016-11-20|newspaper=archive.li|access-date=2018-01-02|archive-date=2016-11-20|archive-url=https://archive.today/20161120024416/http://m.sptatron.fo.ru/wiki/52396_%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8%20%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4%20%D5%A7%20%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81/78380_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Մահացել է [[2004]] թվականի [[սեպտեմբերի 16]]-ին [[Ստեփանակերտ]]ում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Դերերը թատրոնում ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Հեղինակ
!Ներկայացում
!Դեր
|-
|[[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]
|Նամուս
|Շպպանիկ
|-
|[[Գաբրիել Սունդուկյան]]
|Խաթաբալա
|Քեթևան
|-
|[[Չարլզ Դիքենս]]
|Դավիթ Կոպերֆիլդ
|Բեկուրտին
|-
|[[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր]]
|Սեր և խարդավանք
|տիկին Միլլեր
|-
|[[Ալեքսանդր Օստրովսկի]]
|Անմեղ մեղավորներ
|Գալչիխա
|-
|[[Վլադիմիր Գագլոև]]
|Ասք մոր մասին
|Դուդու
|-
|[[Կիտա Բուաչիձե]]
|Բակում չար շուն կա
|Ցացաննա
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* {{Cite book |title=«Հայուհիներ» հանրագիտարան, հատոր 2 |publisher=Ամարաս |year=2011 |isbn=978-99930-1-133-0 |location=Երևան |pages=105}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հովհաննիսյան, Արֆենյա}}

[[Կատեգորիա:Հայ դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցներ]]</text>
      <sha1>1ctpw7u3chuhl2lgz5v707lfhsxlenz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գուրգեն Գրիգորյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>853751</id>
    <revision>
      <id>8492632</id>
      <parentid>8446574</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:28:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2947" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դերասան|պատկեր=Գուրգեն Գրիգորյան.jpg}}
'''Գուրգեն Բաղիրի Գրիգորյան''' ({{ԱԾ}}), խորհրդային հայ դերասան։

== Կենսագրություն ==
Գուրգեն Գրիգորյանը ծնվել է [[1907]] թվականի [[նոյեմբերի 1]]-ին [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի [[Քռասնի]] գյուղում&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://m.sptatron.fo.ru/wiki/52396_%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8%20%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4%20%D5%A7%20%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81/78380_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Ստեփանակերտի Վ.Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն ։ ՀԵՏԱԴԱՐՁ…|date=2016-11-20|newspaper=archive.li|access-date=2018-01-02|archive-date=2016-11-20|archive-url=https://archive.today/20161120024416/http://m.sptatron.fo.ru/wiki/52396_%D4%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8%20%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4%20%D5%A7%20%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%81/78380_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ 1934 թվականից՝ [[Ստեփանակերտի հայկական դրամատիկական թատրոն|Ստեփանակերտի Մ․ Գորկու անվան հայկական դրամատիկական թատրոնի]] դերասան&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/337676/bio/|title=Гурген (Григорий) Григорян|website=Кино-Театр.РУ|accessdate=2018-01-02}}&lt;/ref&gt;։

Մահացել է [[1978]] թվականի [[փետրվարի 12]]-ին [[Ստեփանակերտ]]ում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Դերերը թատրոնում ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Հեղինակ
!Ներկայացում
!Դեր
|-
|[[Ալեքսանդր Շիրվանզադե]]
|Նամուս
|Բարխուդար
|-
|Ալեքսանդր Շիրվանզադե
|Մորգանի խնամին
|Մինթոև
|-
|[[Գաբրիել Սունդուկյան]]
|Խաթաբալա
|Զամբախով
|-
|Գաբրիել Սունդուկյան
|Քանդած օջախ
|Բարսեղ աղա
|-
|Ա․ Պապայան
|Աշխարհն, այո, շուռ է եկել
|Մարգար
|-
|[[Ժորա Հարությունյան]]
|Սրտի արատ
|Փորսուղյան
|-
|Ժորա Հարությունյան
|Գլխի գինն է 50 միլիոն
|գնդապետ
|-
|[[Ալեքսանդր Օստրովսկի]]
|Հորձանուտ
|Բորովցով
|-
|[[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր]]
|Սեր և խարդավանք
|նախագահ
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Գրիգորյան, Գուրգեն}}
[[Կատեգորիա:Հայ դերասաններ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային դերասաններ]]
[[Կատեգորիա:Թատրոնի հայ դերասաններ]]</text>
      <sha1>humxus87lk9azhl3f0uynjsnpirwtji</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գոնսալու Գեդեշ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>858879</id>
    <revision>
      <id>8492625</id>
      <parentid>8187276</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T22:48:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54890" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ
 | անուն = Գոնսալու Գեդեշ
 | բնագիր անուն = Gonçalo Guedes
 | պատկեր = Gonçalo Guedes (cropped).jpg
 | պատկերի նկարագիր = Գեդեշը [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի հավաքականի]] կազմում 2018 թվականին
 | ամբողջական անուն = Gonçalo Manuel Ganchinho Guedes
 | հասակ = 179 սմ
 | դիրք = [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվող]]
 | քաղաքացիությունը = {{դրոշավորում|Պորտուգալիա}}
 | քաշ = 68 կգ
 | ներկա ակումբ = {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիա]]
 | ակումբի համար = 7
 | երիտ ակումբ = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկա]]
 | երիտ տարիներ = 2005-2014
 | ակումբ = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Բենֆիկա B]]
 | տարի = 2014-2016
 | խաղ = 38
 | գոլ = 11
 | ակումբ2 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկա]]
 | տարի2 = 2014-2017
 | խաղ2 = 39
 | գոլ2 = 5
 | ակումբ3 = {{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Պարի Սեն-Ժերմեն]]
 | տարի3 = 2017-2018
 | խաղ3 = 8
 | գոլ3 = 0
 | ակումբ4 = {{վարձավճար}} {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիա]]
 | տարի4 = 2017-2018
 | խաղ4 = 33
 | գոլ4 = 5
 | ակումբ5 = {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիա]]
 | տարի5 = 2018-ներկա
 | խաղ5 = 26
 | գոլ5 = 5
 | ազգային թիմ = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ15
 | ազգային տարի = 2011
 | ազգային խաղ = 1
 | ազգային գոլ = 0
 | ազգային թիմ2 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ16
 | ազգային տարի2 = 2011-2012
 | ազգային խաղ2 = 14
 | ազգային գոլ2 = 1
 | ազգային թիմ3 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ17
 | ազգային տարի3 = 2012-2013
 | ազգային խաղ3 = 15
 | ազգային գոլ3 = 2
 | ազգային թիմ4 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ18
 | ազգային տարի4 = 2013-2014
 | ազգային խաղ4 = 5
 | ազգային գոլ4 = 3
 | ազգային թիմ5 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ19
 | ազգային տարի5 = 2014
 | ազգային խաղ5 = 3
 | ազգային գոլ5 = 2
 | ազգային թիմ6 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ20
 | ազգային տարի6 = 2015
 | ազգային խաղ6 = 6
 | ազգային գոլ6 = 0
 | ազգային թիմ7 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ21
 | ազգային տարի7 = 2015-2017
 | ազգային խաղ7 = 12
 | ազգային գոլ7 = 5
 | ազգային թիմ8 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} Պորտուգալիա Մ23
 | ազգային տարի8 = 2016
 | ազգային խաղ8 = 1
 | ազգային գոլ8 = 0
 | ազգային թիմ9 = {{դրոշ|Պորտուգալիա}} [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիա]]
 | ազգային տարի9 = 2015-ներկա
 | ազգային խաղ9 = 17
 | ազգային գոլ9 = 4
| մեդալ =
{{MedalCompetition|[[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա]]}}
{{Մեդալ|Ոսկի|[[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա 2018-19|2019 Պորտուգալիա]]|}}
 | մասնագիտական ըստ = օգոստոսի 20-ի, 2019
 | հավաքականի ըստ = օգոստոսի 20-ի, 2019
}}
'''Գոնսալու Գեդեշ''' ({{Lang-pt|Gonçalo Guedes}}, {{ԱԾ}}), պորտուգալացի պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստ։ Ներկայումս հանդես է գալիս [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիայի]] և [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի ազգային հավաքականի]] կազմում։ Խաղում է [[Հարձակվող (ֆուտբոլ)|հարձակվողի]] դիրքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://int.soccerway.com/players/goncalo-guedes/270357/|title=Portugal - Gonçalo Guedes - Profile with news, career statistics and history - Soccerway|website=int.soccerway.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։

== Ակումբային կարիերա ==

=== Բենֆիկա ===
Գեդեշը [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկայի]] ակադեմիայի սան է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://portugoal.net/on-the-rise/329-the-story-of-portugal-s-new-ronaldo-goncalo-guedes|title=The story of Gonçalo Guedes: Portugal’s new Ronaldo?|last=Kundert|first=Tom|website=portugoal.net|language=en-gb|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=2437430.html|title=Meet Paris signing Gonçalo Guedes – the new Ronaldo?|last=UEFA.com|website=UEFA.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ 8 տարեկան հասակում՝ իր առաջին խաղում Գեդեշը խփեց բոլոր գոլերը 5-0 հաշվով ավարտված խաղում&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.espn.co.uk/football/spanish-primera-division/15/blog/post/3241179/goncalo-guedes-is-playing-at-valencia-like-the-ballon-dor-is-in-his-future|title=Hunter: Guedes a future Ballon d'Or winner|newspaper=ESPN.com|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Նա Բենֆիկայի կազմում էր 2013-14 մրցաշրջանում [[ՈՒԵՖԱ Երիտասարդական առաջնություն]]ում՝ օգնելով իր թիմին հաղթել [[Պարի Սեն-Ժերմեն|ՊՍԺ]]-ին, [[Անդերլեխտ ՖԱ|Անդերլեխտին]], [[Մանչեսթեր Սիթի]]ին և [[Ռեալ Մադրիդ]]ին՝ հասնելով առաջնության եզրափակիչ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.uefa.com/uefayouthleague/news/newsid=2090894.html|title='Proud' Benfica hold heads high after final defeat|last=uefa.com|date=2014-04-14|newspaper=UEFA.com|language=en|access-date=2018-02-11|first=|work=|via=}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի 19-ին Գեդեշը նշեց իր դեբյուտը [[Բենֆիկա B]]-ի կազմում՝ [[Պորտու B]]-ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2340754|title=FC Porto B - SL Benfica B, Apr 19, 2014 - Liga Pro - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thefinalball.com/jogo.php?id=2838719|title=FC Porto 4-1 Benfica :: Liga2 Cabovisão 2013/2014 :: Match Events :: thefinalball.com|website=www.thefinalball.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։

Իր պրոֆեսիոնալ դեբյուտը Գեդեշը նշեց 2014 թվականի հոկտեմբերի 18-ին՝ փոխարինման մտնելով [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի գավաթ|Պորտուգալիայի գավաթի]] [[Սպորտինգ Կովիլյան]]ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2506636|title=SC Covilhã - SL Benfica, Oct 18, 2014 - Taça de Portugal Placard - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.zerozero.pt/jogo.php?id=4056522|title=Sp. Covilhã 2-3 Benfica :: Taça de Portugal 2014/2015 :: Ficha do Jogo :: zerozero.pt|website=www.zerozero.pt|language=pt|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին հանդիպումը [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Պորտուգալիայի առաջնությունում]] անցկացերեց 2015 թվականի հունվարի 4-ին՝ փոխարինելով [[Լիմա (ֆուտբոլիստ)|Լիմային]] [[Պենաֆիել ՖԱ|Պենաֆիելի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2480147|title=FC Penafiel - SL Benfica, Jan 4, 2015 - Liga NOS - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ligaportugal.pt/pt/liga/jogo/20142015/primeiraliga/15/6|title=Liga NOS - Jornada 15 - FC Penafiel vs SL Benfica|newspaper=Liga Portugal|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Հուլիսի 4-ին Գեդեշը ճանաչվեց [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի երկրորդ դիվիզիոն|Պորտուգալիայի երկրորդ դիվիզիոնի]] տարվա հայտնություն&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ligaportugal.pt/noticias/premios-oficiais-liga-portugal-2015/|title=Prémios Oficiais Liga Portugal 2015 - Liga Portugal|date=2015-07-04|accessdate=2018-02-11|archive-date=2015-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20150704230034/http://www.ligaportugal.pt/noticias/premios-oficiais-liga-portugal-2015/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Գեդեշը 2 գոլային փոխանցում տվեց [[Բելենենսիշ ՖԱ|Բելենենսիշի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2609352|title=SL Benfica - Belenenses SAD, Sep 11, 2015 - Liga NOS - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին հանդիպումը եվրոպական առաջնություններում Գեդեշը անցկացրեց սեպտեմբերի 15-ին՝ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2015-2016|Չեմպիոնների Լիգայի]] խմբային փուլի [[Աստանա ՖԱ|Աստանայի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2618540|title=SL Benfica - FC Astana, Sep 15, 2015 - UEFA Champions League - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Իր առաջին գոլը պրոֆեսիոնալ կարիերայում խփեց սեպտեմբերի 26-ին՝ [[Պասուշ դե Ֆերեյրա]]յի դեմ խաղում՝ այս խաղում դառնալով նաև 2 գոլային փոխանցման հեղինակ և 3-0 հաշվով հաղթանակ պարգևելով [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկային]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2609364|title=SL Benfica - FC Paços de Ferreira, Sep 26, 2015 - Liga NOS - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ligaportugal.pt/pt/liga/jogo/20152016/liganos/6/2|title=Liga NOS - Jornada 6 - SL Benfica vs FC P.Ferreira|newspaper=Liga Portugal|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա|Չեմպիոնների Լիգայում]] իր առաջին գոլը Գեդեշը խփեց սեպտեմբերի 30-ին՝ [[Ատլետիկո Մադրիդ]]ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2618569|title=Atlético Madrid - SL Benfica, Sep 30, 2015 - UEFA Champions League - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.goal.com/en/match/369232/atletico-madrid-vs-benfica/report|title=Atlético Madrid 1 - 2 Benfica Match report - 9/30/15 UEFA Champions League - Goal.com|website=www.goal.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;՝ դառնալով ամենաերիտասարդ պորտուգալացի ֆուտբոլիստը, ով գոլի հեղինակ է դարձել խմբային փուլում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 2016 թվականի հունվարի 25-ին նա 2 գոլային փոխանցում տվեց [[Մորեյրենսե ՖԱ|Մորեյրենսեի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2636396|title=Moreirense FC - SL Benfica, Jan 25, 2016 - Allianz Cup - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ 2015-16 մրցաշրջանում Գեդեշը անցկացրեց 36 հանդիպում՝ դառնալով 7 գոլի և 10 գոլային փոխանցման հեղինակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=78598&amp;season_id=145|title=Goncalo Guedes {{!}} Football Stats {{!}} Valencia {{!}} Season 2015/2016 {{!}} Soccer Base|website=www.soccerbase.com|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 19-ին Գեդեշը գոլի և գոլային փոխանցման հեղինակ դարձավ [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի գավաթ|Պորտուգալիայի գավաթի]] [[Մարիտիմու ՖԱ|Մարիտիմուի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2768362|title=SL Benfica - CS Marítimo, Nov 19, 2016 - Taça de Portugal Placard - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 23-ին նա գոլ խփեց [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2016-2017|Չեմպիոնների Լիգայի]] խմբային փուլի [[Բեշիկթաշ ՖԱ|Բեշիկթաշի]] դեմ խաղում, իսկ հանդիպումն ավարտվեց 3-3 հաշվով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2755723|title=Besiktas JK - SL Benfica, Nov 23, 2016 - UEFA Champions League - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 2-ին պորտուգալացին գոլի հեղինակ դարձավ [[Մարիտիմու ՖԱ|Մարիտիմուի]] դեմ խաղում, սակայն [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկան]] պարտվեց 2-1 հաշվով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2720852|title=CS Marítimo - SL Benfica, Dec 2, 2016 - Liga NOS - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-ին Գեդեշը 2 գոլային փոխանցում տվեց [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի գավաթ|Պորտուգալիայի գավաթի]] [[Ռեալ Սպորտ Կլուբ]]ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2814309|title=Real SC - SL Benfica, Dec 14, 2016 - Taça de Portugal Placard - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի հունվարի 10-ին նա դուբլ ձևակերպեց [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի լիգայի գավաթ|Պորտուգալիայի լիգայի գավաթի]] [[Վիտորիա Գիմարայնշ]]ի դեմ խաղում՝ 2-0 հաշվով հաղթանակ պարգևելով իր թիմին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2777966|title=Vitória Guimarães SC - SL Benfica, Jan 10, 2017 - Allianz Cup - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ [[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկայի]] կազմում Գեդեշը անցկացրեց 68 հանդիպում՝ դառնալով 11 գոլի ու 16 գոլային փոխանցման հեղինակ և թիմի հետ 3 անգամ հաղթելով [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Պորտուգալիայի առաջնությունը]]&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite news|title=Vitoria Guimaraes 0-0 Benfica|url=https://www.bbc.com/sport/football/32773179|date=2015-05-17|access-date=2019-08-19|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/memberassociations/news/newsid=2365173.html|title=Benfica secure 35th Portuguese crown|last=uefa.com|first=|date=2016-05-15|website=UEFA.com|publisher=|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.espn.com/soccer/portuguese-liga/story/3125601/benfica-win-fourth-straight-portuguese-title-and-36th-overall|title=Benfica win fourth straight Portuguese title|date=2017-05-13|website=ESPN.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

=== ՊՍԺ ===
2017 թվականի հունվարի 25-ին Գեդեշը 4.5 տարվա պայմանագիր կնքեց [[Պարի Սեն-Ժերմեն]]ի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.goal.com/en/news/paris-saint-germain-psg-complete-deal-to-sign-goncalo-guedes/1np4z6rchxkl1861i5z2pay3d|title=Paris Saint-Germain complete deal to sign Goncalo Guedes from Benfica {{!}} Goal.com|website=www.goal.com|accessdate=2019-08-19|archive-date=2019-02-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20190216060813/https://www.goal.com/en/news/paris-saint-germain-psg-complete-deal-to-sign-goncalo-guedes/1np4z6rchxkl1861i5z2pay3d|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.skysports.com/football/news/11820/10743096/paris-st-germain-sign-goncalo-guedes-from-benfica|title=Paris St-Germain sign Goncalo Guedes from Benfica|website=Sky Sports|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://global.espn.com/football/soccer-transfers/story/3046114/paris-saint-germain-complete-signing-of-benficas-goncalo-guedes|title=PSG complete signing of Benfica's Guedes|date=2017-01-25|website=ESPN.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Ակումբը նրա համար վճարեց 25.5 միլիոն ֆունտ ստերլինգ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Goncalo Guedes: PSG sign Benfica midfielder in £25.5m deal|url=https://www.bbc.com/sport/football/38752734|date=2017-01-25|access-date=2019-08-19|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thesun.co.uk/sport/football/2711108/manchester-united-transfer-news-goncalo-guedes-psg/|title=Man Utd lose out as PSG confirm £25.5m signing of 'next Cristiano Ronaldo' Goncalo Guedes|date=2017-01-26|website=The Sun|language=en-GB|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foxsportsasia.com/football/576942/guedes-completes-psg-move/|title=Guedes completes PSG move|date=2017-01-26|website=FOX Sports Asia|language=en-US|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Իր դեբյուտը [[Ֆրանսիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Լիգա 1]]-ում նշեց հունվարի 29-ին՝ փոխարինելով [[Յուլիան Դրաքսլեր]]ին [[Մոնակո (ֆուտբոլային ակումբ)|Մոնակոյի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2717378|title=Paris Saint-Germain - AS Monaco, Jan 29, 2017 - Ligue 1 - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.goal.com/en/match/psg-v-monaco/ehpna5vm9yfzxqjk95q7r7ill|title=PSG v Monaco Match Report, 29/01/2017, Ligue 1 {{!}} Goal.com|website=www.goal.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին հանդիպումը թիմի մեկնարկային կազմում անցկացրեց մարտի 1-ին՝ [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի գավաթ|Ֆրանսիայի գավաթի]] [[Նյոր ՖԱ|Նյորի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2836505|title=FC Chamois Niort - Paris Saint-Germain, Mar 1, 2017 - Coupe de France - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Հուլիսի 29-ին պորտուգալացին փոխարինեց [[Խավիեր Պաստորե]]ին [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի Սուպերգավաթ 2017|Ֆրանսիայի սուպերգավաթի]] [[Մոնակո (ֆուտբոլային ակումբ)|Մոնակոյի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2901150|title=AS Monaco - Paris Saint-Germain, Jul 29, 2017 - Trophée des Champions - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;՝ օգնելով իր թիմին հաղթել 2-1 հաշվով և նվաճել գավաթը&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.skysports.com/football/news/11095/10967107/monaco-1-2-paris-saint-germain-dani-alves-helps-psg-win-trophee-des-champions|title=Monaco 1-2 Paris Saint-Germain: Dani Alves helps PSG win Trophee des Champions|website=Sky Sports|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.besoccer.com/new/psg-beat-monaco-in-french-curtain-raiser|title=PSG beat Monaco in French curtain-raiser|date=2017-07-29|website=BeSoccer|language=en-EN|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ [[Պարի Սեն-Ժերմեն]]ի կազմում Գեդեշը անցկացրեց 13 հանդիպում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.psg.fr/teams/first-team/content/goncalo-guedes-transferred-to-valencia-cf|title=Gonçalo Guedes transferred to Valencia CF|website=EN|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;՝ դառնալով 1 գոլային փոխանցման հեղինակ և թիմի հետ հաղթել [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի գավաթ|Ֆրանսիայի գավաթն]]&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.eurosport.com/football/coupe-de-france/2016-2017/own-goal-earns-psg-record-11th-french-cup-title_sto6184746/story.shtml|title=Own goal earns PSG record 11th French Cup title|date=2017-05-28|website=Eurosport|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt; ու [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի Սուպերգավաթ 2017|Ֆրանսիայի սուպերգավաթը]]&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;։

=== Վալենսիա ===
2017 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Գեդեշը 1 տարվա վարձավճարով միացավ [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիային]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.valenciacf.com/ver/72852/comunicado-oficial--gon%25C3alo-guedes.html|title=Official Statement {{!}} Gonçalo Guedes|last=|first=|date=|website=Valencia CF|publisher=|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.espn.com/soccer/soccer-transfers/story/3194013/valencia-sign-goncalo-guedes-on-loan-from-paris-saint-germain|title=Valencia sign PSG's Guedes on loan|newspaper=ESPN.com|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marca.com/en/football/spanish-football/2017/09/01/59a9afa6e2704ec8198b4692.html|title=One year late... Valencia finally sign Guedes|date=2017-09-01|website=MARCA in English|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.getfootballnewsfrance.com/2017/official-valencia-sign-goncalo-guedes-on-loan/|title=Official {{!}} Valencia sign Gonçalo Guedes on loan {{!}} Get French Football News|website=www.getfootballnewsfrance.com|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Իր դեբյուտը նշեց սեպտեմբերի 9-ին՝ փոխարինելով [[Անդրեաս Պերեյրա]]յին [[Ատլետիկո Մադրիդ]]ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2899576|title=Valencia CF - Atlético Madrid, Sep 9, 2017 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.goal.com/en/match/valencia-v-atl%C3%A9tico-madrid/94mi30eutht73kj9v7gdy2yqy|title=Valencia v Atlético Madrid Match Report, 09/09/2017, Primera División {{!}} Goal.com|website=www.goal.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Սեպտեմբերի 24-ին պորտուգալացին 2 գոլային փոխանցում տվեց [[Ռեալ Սոսիեդադ ՖԱ|Ռեալ Սոսիեդադի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2899602|title=Real Sociedad - Valencia CF, Sep 24, 2017 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Իր առաջին գոլը [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիայի]] կազմում խփեց հոկտեմբերի 15-ին՝ [[Ռեալ Բետիս]]ի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2899626|title=Real Betis Balompié - Valencia CF, Oct 15, 2017 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.bbc.com/sport/football/41631357|title=Real Betis 3-6 Valencia|date=2017-10-15|newspaper=BBC Sport|language=en-GB|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերի 21-ին Գեդեշը 2 գոլի և 1 գոլային փոխանցման հեղինակ դարձավ [[Սևիլյա ՖԱ|Սևիլյայի]] դեմ խաղում՝ օգնելով իր թիմին հաղթել 4-0 հաշվով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2899646|title=Valencia CF - Sevilla FC, Oct 21, 2017 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/soccer/match?gameId=490628|title=Valencia vs. Sevilla FC - Football Match Summary - October 21, 2017 - ESPN|website=ESPN.com|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 13-ին՝ [[Դեպորտիվո Լա Կորունյա]]յի դեմ խաղում նա դարձավ գոլի և գոլային փոխանցման հեղինակ՝ 2-1 հաշվով հաղթանակ պարգևելով [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիային]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2899741|title=Deportivo de La Coruña - Valencia CF, Jan 13, 2018 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ [[Լա Լիգա 2017-18|2017-18 մրցաշրջանում]] Գեդեշը անցկացրեց 40 հանդիպում՝ դառնալով 6 գոլի և 11 գոլային փոխանցման հեղինակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=78598&amp;season_id=150|title=Goncalo Guedes {{!}} Football Stats {{!}} Valencia {{!}} Season 2017/2018 {{!}} Soccer Base|website=www.soccerbase.com|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի օգոստոսի 27-ին [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիան]] 40 միլիոն եվրոյի դիմաց գնեց Գեդեշի լրիվ տրանսֆերը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marca.com/en/football/spanish-football/2018/08/27/5b846227e2704ec5148b4640.html|title=Transfer Market: Valencia finally sign Guedes for 40 million euros from Paris Saint Germain|date=2018-08-27|website=MARCA in English|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.besoccer.com/new/official-guedes-signs-for-valencia-491855|title=OFFICIAL: Guedes signs for Valencia|date=2018-08-27|website=BeSoccer|language=en-EN|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;՝ ֆուտբոլիստի հետ կնքելով 6 տարվա պայմանագիր&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Goncalo Guedes: Valencia sign Portugal international striker from PSG|url=https://www.bbc.com/sport/football/45362542|date=2018-08-30|access-date=2019-08-19|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.skysports.com/football/news/11837/11486117/valencia-sign-goncalo-guedes-from-paris-saint-germain-on-deal-until-2024|title=Valencia sign Goncalo Guedes from Paris Saint-Germain on deal until 2024|website=Sky Sports|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espn.com/soccer/valencia/story/3617724/valencia-confirm-the-permanent-signing-of-goncalo-guedes-from-psg|title=Valencia confirm permanent deal for Guedes|date=2018-08-30|website=ESPN.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի մարտի 14-ին պորտուգալացին գոլ խփեց [[ՈՒԵՖԱ Եվրոպայի Լիգա 2018-2019|Եվրոպայի Լիգայի]] 1/8 եզրափակչի [[Կրասնոդար ՖԱ|Կրասնոդարի]] դեմ խաղում՝ փրկելով իր թիմին պարտությունից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3160734|title=FK Krasnodar - Valencia CF, Mar 14, 2019 - Europa League - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marca.com/en/football/spanish-football/cronica/2019/03/14/5c8ab30dca4741f7098b45bc.html|title=Last minute Guedes strike sends Valencia through in Russia|date=2019-03-14|website=MARCA in English|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 11-ին նա դուբլ ձևակերպեց [[ՈՒԵՖԱ Եվրոպայի Լիգա 2018-2019|Եվրոպայի Լիգայի]] քառորդ եզրափակչի [[Վիլյառեալ ՖԱ|Վիլյառեալի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3167771|title=Villarreal CF - Valencia CF, Apr 11, 2019 - Europa League - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.falkensports.com/football/guedes-scored-twice-as-valencia-defeated-villarreal/|title=Guedes' scored twice as Valencia defeated Villarreal|date=2019-04-12|website=Falken Sports|language=en-US|accessdate=2019-08-19}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 14-ին Գեդեշը գոլի և գոլային փոխանցման հեղինակ դարձավ [[Լևանտե (ֆուտբոլային ակումբ)|Լևանտեի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3080891|title=Valencia CF - Levante UD, Apr 14, 2019 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 21-ին պորտուգալացին դուբլի հեղինակ դարձավ [[Ռեալ Բետիս]]ի դեմ խաղում, իսկ հանդիպումն ավարտվեց 2-1 հաշվով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3080894|title=Real Betis Balompié - Valencia CF, Apr 21, 2019 - LaLiga - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 25-ին նա թիմի մեկնարկային կազմում խաղադաշտ դուրս եկավ [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Իսպանիայի գավաթի]] [[Բարսելոնա ՖԱ|Բարսելոնայի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3162692|title=FC Barcelona - Valencia CF, May 25, 2019 - Copa del Rey - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-18}}&lt;/ref&gt;՝ օգնելով [[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիային]] հաղթել 2-1 հաշվով և նվաճել գավաթը&lt;ref name=&quot;:022&quot;&gt;{{Cite news|title=Valencia shock Barcelona in Copa del Rey final despite Messi’s best efforts|url=https://www.theguardian.com/football/2019/may/25/barcelona-valencia-copa-del-rey-final-match-report|newspaper=The Observer|date=2019-05-25|access-date=2019-08-18|issn=0029-7712|language=en-GB|work=|via=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Copa del Rey final: Valencia end Barcelona's double dream|url=https://www.bbc.com/sport/football/48367455|date=2019-05-25|access-date=2019-08-18|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;։ [[Լա Լիգա 2018-19|2018-19 մրցաշրջանում]] Գեդեշը անցկացրեց 39 հանդիպում՝ դառնալով 8 գոլի և 4 գոլային փոխանցման հեղինակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=78598&amp;season_id=151|title=Goncalo Guedes {{!}} Football Stats {{!}} Valencia {{!}} Season 2018/2019 {{!}} Soccer Base|website=www.soccerbase.com|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային կարիերա ==
Գեդեշը ներկայացրել է [[Պորտուգալիա]]ն բոլոր տարիքային երիտասարդական հավաքականներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hitc.com/en-gb/2016/10/10/who-is-new-cristiano-ronaldo-goncalo-guedes-being-linked-to-arse/|title=Who is 'new Cristiano Ronaldo' Goncalo Guedes being linked to Arsenal?|last=Kabelu|first=Beya|date=2016-10-10|website=HITC|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;՝ ընդհանուր առմամբ անցկացնելով ավելի քան 55 հանդիպում։ 2015 թվականին նա մինչև 20 տարեկանների հավաքականի կազմում մասնակցեց աշխարհի առաջնությանը՝ խաղադաշտ դուրս գալով 3 խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2800341|title=Portugal U21 - Serbia U21, Jun 17, 2017 - 2017 European Under-21 Football Championship - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականին Գեդեշը մասնակցեց Եվրոպայի Մ21 առաջնությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/under21/season=2017/teams/team=200110/squad/index.html|title=Under-21 2017 - History - Portugal|last=uefa.com|website=UEFA.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;՝ անցկացնելով 2 հանդիպում և գոլի հեղինակ դառնալով Սերբիայի դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2800341|title=Portugal U21 - Serbia U21, Jun 17, 2017 - 2017 European Under-21 Football Championship - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/under21/season=2017/matches/round=2000645/match=2021138/index.html|title=Under-21 2017 - History - Portugal-Serbia|last=uefa.com|website=Uefa.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;, սակայն Պորտուգալիան դուրս մնաց խմբային փուլից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/under21/season=2017/standings/round=2000645/group=2003771/index.html|title=Under-21 2017 - History - Standings|last=uefa.com|website=UEFA.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

[[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի ազգային հավաքական]] Գեդեշը առաջին անգամ հրավիրվեց 2015 թվականի նոյեմբերի 6-ին՝ [[Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Ռուսաստանի]] և [[Լյուքսեմբուրգի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Լյուքսեմբուրգի]] դեմ խաղերի համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/cristiano-ronaldo-left-out-portugal-6781898|title=Ronaldo left out of Portugal squad, but two CHAMPIONSHIP players are in!|last=Malyon|first=Ed|date=2015-11-06|website=mirror|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/sports/soccer/2015/11/06/portugal-gives-ronaldo-a-rest-calls-up-newcomers-for-games/75283750/|title=Portugal gives Ronaldo a rest, calls up newcomers for games|newspaper=USA TODAY|language=en|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.beinsports.com/us/soccer/news/real-madrid-get-boost-as-cristiano-ronaldo-le/131940|title=Real Madrid Get Boost As Cristiano Ronaldo Left Out Of Portugal Squad|website=beIN SPORTS USA|language=en-us|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Իր դեբյուտը ազգային հավաքականում նշեց նոյեմբերի 14-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2638016|title=Russia - Portugal, Nov 14, 2015 - International Friendlies - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.fourfourtwo.com/news/russia-1-portugal-0-shirokov-proves-captain-fantastic-krasnodar|title=Russia 1 Portugal 0: Shirokov proves captain fantastic in Krasnodar|date=2015-11-14|newspaper=FourFourTwo|language=en|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;՝ թիմի մեկնարկային կազմում խաղադաշտ դուրս գալով խաղադաշտ [[Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Ռուսաստանի]] դեմ խաղում և դառնալով առաջին 18-ամյա պորտուգալացի ֆուտբոլիստը [[Կրիշտիանու Ռոնալդու]]ից հետո, ով հանդես է եկել [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի ազգային հավաքականում]]&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.espnfc.com/team/portugal/482/blog/post/3044747/goncalo-guedes-five-things-about-new-ronaldo-psg-and-man-united-keen|title=Goncalo Guedes: Five things about 'new Ronaldo'; PSG and United keen|newspaper=ESPNFC.com|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։

Իր առաջին գոլը ազգային հավաքականի կազմում Գեդեշը խփեց 2017 թվականի նոյեմբերի 10-ին՝ [[Սաուդյան Արաբիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Սաուդյան Արաբիայի]] դեմ խաղում՝ այս խաղում դառնալով նաև գոլային փոխանցման հեղինակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2969738|title=Portugal - Saudi Arabia, Nov 10, 2017 - International Friendlies - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.beinsports.com/au/friendlies/news/guedes-stars-for-portugal-in-ronaldos-absence/705224|title=Guedes stars for Portugal in Ronaldo's absence|newspaper=beIN SPORTS Australia|language=en-AU|access-date=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մայիսին նա ընդգրկվեց [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի]]՝ [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2018|աշխարհի առաջնության]] համար վերջնական կազմում&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.sbs.com.au/news/nearly-half-portugal-s-euro-squad-to-miss-world-cup|title=Nearly half Portugal's Euro squad to miss World Cup|newspaper=SBS News|language=en-GB|access-date=2018-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.totalsportek.com/football/portugal-squad-world-cup/|title=Portugal World Cup 2018 Squad (Confirmed)|date=2018-05-18|newspaper=TOTAL SPORTEK|language=en-US|access-date=2018-06-27}}&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 7-ին նա դուբլ ձևակերպեց [[Ալժիրի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Ալժիրի]] դեմ ընկերական խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2986123|title=Portugal - Algeria, Jun 7, 2018 - International Friendlies - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marca.com/en/world-cup/2018/06/08/5b19aa89e5fdeae74c8b4661.html|title=Portugal 3-0 Algeria: Cristiano Ronaldo and Guedes ease Portugal to win over Algeria|date=2018-06-07|website=MARCA in English|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։ Աշխարհի առաջնությունում Գեդեշը անցկացրեց 4 հանդիպում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.fifa.com/worldcup/players/player/384751/|title=2018 FIFA World Cup Russia™ - Players - GONCALO GUEDES - Goncalo Guedes - FIFA.com|last=FIFA.com|website=www.fifa.com|language=en-GB|accessdate=2019-08-19|archive-date=2018-06-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20180622164701/https://www.fifa.com/worldcup/players/player/384751/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;՝ դառնալով գոլային փոխանցման հեղինակ [[Իսպանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Իսպանիայի]] դեմ խաղում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/2977690|title=Portugal - Spain, Jun 15, 2018 - World Cup 2018 - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.fifa.com/worldcup/matches/match/300331524/|title=Ronaldo illuminates stellar draw with Spain|last=FIFA.com|first=|date=|website=www.fifa.com|publisher=|language=en-GB|accessdate=2019-08-19|archive-date=2018-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612212732/https://www.fifa.com/worldcup/matches/match/300331524/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ Պորտուգալիան դուրս մնաց 1/8 եզրափակչում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.fifa.com/worldcup/matches/match/300331544/#match-summary|title=2018 FIFA World Cup Russia™  - Matches - Uruguay - Portugal - FIFA.com|last=FIFA.com|website=www.fifa.com|language=en-GB|accessdate=2018-08-14|archive-date=2018-06-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20180630195700/https://www.fifa.com/worldcup/matches/match/300331544/#match-summary|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/sport/football/44439361|title=World Cup 2018: Edinson Cavani's superb double sees Uruguay beat Portugal|date=2018-06-30|newspaper=BBC Sport|language=en-GB|access-date=2018-08-14}}&lt;/ref&gt;՝ 2-1 հաշվով պարտվելով [[Ուրուգվայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Ուրուգվային]]&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3057975|title=Uruguay - Portugal, Jun 30, 2018 - World Cup 2018 - Match sheet|language=en|access-date=2018-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/football/live/2018/jun/30/uruguay-v-portugal-world-cup-2018-live|title=World Cup 2018: Uruguay 2-1 Portugal – as it happened|last=Murray|first=Scott|date=2018-06-30|newspaper=The Guardian|language=en-GB|issn=0261-3077|access-date=2018-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 23-ին Գեդեշը ընդգրկվեց [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիայի]]՝ [[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա 2018-19|ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգայի]] եզրափակիչ փուլի համար վերջնական կազմում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.skysports.com/football/news/13954/11727023/portugal-name-cristiano-ronaldo-and-joao-felix-in-nations-league-squad|title=Portugal name Cristiano Ronaldo and Joao Felix in Nations League squad|website=Sky Sports|language=en|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espn.com/soccer/portugal/story/3860156/ronaldojoao-felix-headline-portugal-squad|title=Ronaldo, Joao Felix headline Portugal squad|date=2019-05-23|website=ESPN.com|language=en|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marca.com/en/football/international-football/2019/05/24/5ce71e72ca47418a4a8b45ad.html|title=Cristiano Ronaldo and Joao Felix in 23-man Portugal squad for Nations League finals|date=2019-05-23|website=MARCA in English|language=en|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;։ Նա խփեց եզրափակչի [[Նիդերլանդների ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Նիդերլանդների]] դեմ հանդիպման միակ գնդակը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transfermarkt.com/spielbericht/index/spielbericht/3193694|title=Portugal - Netherlands, Jun 9, 2019 - UEFA Nations League Finals - Match sheet|website=www.transfermarkt.com|language=en|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sportsmole.co.uk/fb_361579.html|title=Result: Goncalo Guedes scores winner as Portugal land UEFA Nations League title|website=Sports Mole|language=en-GB|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;՝ 1-0 հաշվով հաղթանակ պարգևելով իր թիմին և օգնելով [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիային]] նվաճել գավաթը&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite news|title=Portugal win Nations League as Gonçalo Guedes does for the Netherlands|url=https://www.theguardian.com/football/2019/jun/09/portugal-netherlands-nations-league-final-match-report|newspaper=The Guardian|date=2019-06-09|access-date=2019-07-21|issn=0261-3077|language=en-GB|work=|via=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uefa.com/uefanationsleague/news/newsid=2590476.html|title=Portugal 1-0 Netherlands: Nations League final at a glance|last=UEFA.com|website=UEFA.com|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Կարիերայի վիճակագրություն ==

=== Ակումբային վիճակագրություն ===
''2019 թվականի օգոստոսի 19-ի դրությամբ''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.worldfootball.net/player_summary/goncalo-guedes/|title=Gonçalo Guedes|website=worldfootball.net|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Ակումբ
! rowspan=&quot;2&quot; |Մրցաշրջան
! colspan=&quot;3&quot; |Առաջնություն
! colspan=&quot;2&quot; |Գավաթ
! colspan=&quot;2&quot; |Եվրոպա
! colspan=&quot;2&quot; |Այլ
! colspan=&quot;2&quot; |Ընդհանուր
|-
!Դիվիզիոն
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
!Խաղեր
!Գոլեր
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |[[Բենֆիկա B]]
|2013–14
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի երկրորդ դիվիզիոն|Սեգունդա Լիգա]]
|1
|0
| colspan=&quot;6&quot; rowspan=&quot;3&quot; |—
|1
|0
|-
|2014–15
|32
|8
|32
|8
|-
|2015–16
|5
|3
|5
|3
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Ընդհանուր
!38
!11
!0
!0
!0
!0
!0
!0
!38
!11
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |[[Բենֆիկա (ֆուտբոլային ակումբ, Լիսաբոն)|Բենֆիկա]]
|2014–15
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Պրիմեյրա Լիգա]]
|5
|0
|1
|0
|0
|0
|3
|0
|9
|0
|-
|2015–16
|18
|3
|1
|0
|7
|1
|5
|0
|31
|4
|-
|2016–17
|16
|2
|4
|1
|6
|2
|2
|2
|28
|7
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Ընդհանուր
!39
!5
!6
!1
!13
!3
!10
!2
!68
!11
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Պարի Սեն-Ժերմեն]]
|[[Ֆրանսիայի ֆուտբոլի առաջնություն 2016/2017|2016–17]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Ֆրանսիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Լիգա 1]]
|7
|0
|4
|0
|0
|0
|0
|0
|11
|0
|-
|[[Ֆրանսիայի ֆուտբոլի առաջնություն 2017/2018|2017–18]]
|1
|0
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|2
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Ընդհանուր
!8
!0
!4
!0
!0
!0
!1
!0
!13
!0
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |[[Վալենսիա ՖԱ|Վալենսիա]]
|[[Լա Լիգա 2017-18|2017–18]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Լա Լիգա]]
|33
|5
|5
|1
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;2&quot; |—
|38
|6
|-
|[[Լա Լիգա 2018-19|2018–19]]
|25
|5
|2
|0
|12
|3
|39
|8
|-
|[[Լա Լիգա 2019-20|2019–20]]
|1
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Ընդհանուր
!59
!10
!7
!1
!12
!3
!0
!0
!78
!14
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Կարիերայի ընդհանուր
!144
!26
!17
!2
!25
!6
!11
!2
!197
!36
|}

=== Միջազգային վիճակագրություն ===
''2019 թվականի օգոստոսի 19-ի դրությամբ''&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.national-football-teams.com/player/61343/Goncalo_Guedes.html|title=Gonçalo Guedes|last=Strack-Zimmermann|first=Benjamin|website=www.national-football-teams.com|language=en|accessdate=2018-02-11}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;3&quot; |[[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Պորտուգալիա]]
|-
!Տարի
!Խաղեր
!Գոլեր
|-
|2015
|2
|0
|-
|2017
|3
|1
|-
|2018
|9
|2
|-
|2019
|3
|1
|-
!Ընդհանուր
!17
!4
|}

=== Միջազգային գոլեր ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!#
!Ամսաթիվ
!Մարզադաշտ
!Մրցակից
!Հաշիվ
!Արդյունք
!Մրցաշար
|-
|1.
|Նոյեմբերի 10, 2017
|[[Էստադիո դե Ֆոնտելո]], [[Վիզեու]], [[Պորտուգալիա]]
|{{Ֆուտբոլ KSA}}
|'''2'''–0
|3–0
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Ընկերական խաղ]]
|-
|2.
| rowspan=&quot;2&quot; |Հունիսի 7, 2018
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Էշտադիու դա Լուշ]], [[Լիսաբոն]], [[Պորտուգալիա]]
| rowspan=&quot;2&quot; |{{Ֆուտբոլ ALG}}
|'''1'''–0
| rowspan=&quot;2&quot; |3–0
|-
|3.
|'''3'''–0
|-
|4.
|Հունիսի 9, 2019
|[[Դրագան մարզադաշտ]], [[Պորտու]], [[Պորտուգալիա]]
|{{Ֆուտբոլ NED}}
|'''1'''–0
|1–0
|[[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա 2018-19|Ազգերի Լիգա 2019 եզրափակիչ]]
|}

== Նվաճումներ ==

=== Ակումբային ===
; Բենֆիկա
* [[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի առաջնություն|Պորտուգալիայի առաջնություն]]․ 2014–15&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;, 2015–16&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;, 2016–17&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;
* [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի գավաթ|Պորտուգալիայի գավաթ]]․ 2016–17&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/sports/soccer/2017/05/28/double-for-benfica-after-portuguese-cup-win/102266506/|title=Double for Benfica after Portuguese Cup win|website=USA TODAY|language=en|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;
* [[Ֆուտբոլի Պորտուգալիայի լիգայի գավաթ|Պորտուգալիայի լիգայի գավաթ]]․ 2014–15&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://pt.uefa.com/memberassociations/association=por/news/newsid=2259104.html|title=Benfica reforça hegemonia na Taça da Liga|last=uefa.com|first=|date=2015-06-17|website=UEFA.com|publisher=|language=pt|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;, 2015–16&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.besoccer.com/new/benfica-clinch-double-with-portuguese-league-cup-win|title=Benfica clinch double with Portuguese League Cup win|date=2016-05-21|website=BeSoccer|language=en-EN|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;
* [[Պորտուգալիայի սուպերգավաթ]]․ 2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://theportugalnews.com/news/benfica-win-the-super-cup/39124|title=Benfica win the Super Cup|website=theportugalnews.com|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;
* [[ՈՒԵՖԱ Երիտասարդական առաջնություն]]․ երկրորդ տեղ․ 2013–14&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
; Պարի Սեն-Ժերմեն
* [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի գավաթ|Ֆրանսիայի գավաթ]]․ 2016–17&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;
* [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի սուպերգավաթ|Ֆրանսիայի սուպերգավաթ]]․ [[Ֆուտբոլի Ֆրանսիայի Սուպերգավաթ 2017|2017]]&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;

'''Վալենսիա'''

* [[Ֆուտբոլի Իսպանիայի գավաթ|Իսպանիայի գավաթ]]. 2018–19&lt;ref name=&quot;:022&quot; /&gt;

=== Միջազգային ===
'''Պորտուգալիա'''

* [[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա]]. [[ՈՒԵՖԱ Ազգերի Լիգա 2018-19|2018–19]]&lt;ref name=&quot;:32&quot; /&gt;

=== Անհատական ===
*[[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի երկրորդ դիվիզիոն|Սեգունդա Լիգայի]] տարվա հայտնություն․ 2014–15&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
*[[Պորտուգալիայի ֆուտբոլի երկրորդ դիվիզիոն|Սեգունդա Լիգայի]] ամսվա լավագույն ֆուտբոլիստ․ հոկտեմբեր 2014&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ligaportugal.pt/noticias/goncalo-guedes-do-benfica-eleito-melhor-jogador-do-mes-de-outubro/|title=Gonçalo Guedes do Benfica eleito Melhor Jogador do mês de Outubro - Liga Portugal|date=2015-10-06|accessdate=2018-02-11|archive-date=2015-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20151006224317/http://www.ligaportugal.pt/noticias/goncalo-guedes-do-benfica-eleito-melhor-jogador-do-mes-de-outubro/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;, դեկտեմբեր 2014&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://desporto.sapo.pt/futebol/campeonato-portugal-seniores/artigos/goncalo-guedes-e-o-melhor-jogador-da-segunda-liga-em-dezembro|title=Gonçalo Guedes é o Melhor Jogador da Segunda Liga em Dezembro|last=SAPO|website=SAPO Desporto|language=pt|accessdate=2019-08-19}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Gonçalo Guedes}}
* [https://web.facebook.com/OficialGuedes Գեդեշի պաշտոնական Ֆեյսբուքի էջը]
* [https://twitter.com/gguedesoficial Գեդեշի պաշտոնական Տվիտերի էջը]
* [https://www.instagram.com/goncaloguedes15/ Գեդեշի պաշտոնական Ինստագրամի էջը]
* [https://www.transfermarkt.co.uk/goncalo-guedes/profil/spieler/225122 Գեդեշը transfermarkt-ում]
* [https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=78598 Գեդեշը soccerbase.com-ում]
* [https://www.whoscored.com/Players/247995/Show/Gon%C3%A7alo-Guedes Գեդեշը WhoScored.com կայքում]
* [https://en.psg.fr/teams/first-team/squad/goncalo-guedes Գեդեշը Պարի Սեն-Ժերմենի պաշտոնական կայքում]
* [https://www.valenciacf.com/en/sports/en-first-team-01/player/goncalo-guedes Գեդեշը Վալենսիայի պաշտոնական կայքում]
* [https://www.ligue1.com/joueur/guedes-goncalo Գեդեշը Լիգա 1-ի պաշտոնական կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170824220155/http://www.ligue1.com/joueur/guedes-goncalo |date=2017-08-24 }}
* [http://www.uefa.com/teamsandplayers/players/player=250054760/profile/index.html Գեդեշը ՈՒԵՖԱ-ի պաշտոնական կայքում]
* [https://static.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=384751/index.html Գեդեշը ՖԻՖԱ-ի պաշտոնական կայքում]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.fpf.pt/pt/Jogadores/Pesquisar-Jogadores-Internacionais/Jogador/playerId/748835 Գեդեշը Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի կայքում]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Վալենսիա ՖԱ կազմ}}
{{Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2018-ում}}

{{DEFAULTSORT:Գեդեշ, Գոնսալու}}
[[Կատեգորիա:Ֆուտբոլի հարձակվողներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալացի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Բենֆիկայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Պարի Սեն Ժերմենի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Վալենսիայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:2018 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Լա Լիգայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:ՈՒԵՖԱ Եվրո 2020-ի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>dscr766vsd32sozk9jdact48as4jbw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննե Հոլթ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>861210</id>
    <revision>
      <id>8492470</id>
      <parentid>8434456</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6818" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Աննե Հոլթ''' ՝ ({{lang-no|Anne Holt}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի հեղինակ, իրավաբան և նախկին Արդարադատության նախարար։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1958 թվական]]ի [[նոյեմբերի 16]]-ին , [[Նորվեգիա]]յի Թագավորության հարավային հատվածում գտնվող [[Լարվիկ]] [[կոմունա]]յում, մեծացել Լիլլյեսթրյոմում և [[Թրոմսյո]]ում, իսկ 1978 թվականին տեղափոխվել [[Օսլո]]։  1986 թվականին Աննե Հոլթն ավարտել է [[Բերգենի համալսարան]]ը,  իրավաբանի որակավորումով։ 1984-ից 1988 թվականներին աշխատել է [[Նորվեգիայի հեռարձակող ընկերություն]]ում (NRK)։
=== Անձնական կյանք ===
Աննե Հոլթն ապրում է Օսլոյում իր զուգընկերոջ և իրենց դստեր՝ Իոհաննայի հետ։

== Կարիերա ==
Աննե Հոլթը երկու տարի աշխատել է Օսլոյի ոստիկանության բաժանմունքում, ձեռք բերել Նորվեգիայում փաստաբան աշխատելու իրավունք։ 1990 թվականին վերադարձել է Նորվեգիայի հեռարձակող ընկերություն (NRK), մեկ տարի աշխատել այնտեղ որպես լրագրող, և վարել է նորությունների ծրագիրը։

Իր իրավաբանական պրակտիկան Աննե Հոլթը սկսել է 1994 թվականին, և կարճ ժամանակով՝ [[1996 թվական]]ի [[նոյեմբերի 25]]-ից մինչև [[1997 թվական]]ի [[փետրվարի 4]]-ը եղել է [[Նորվեգիա]]յի Արդարադատության նախարար։ Հոլթն իր առողջական խնդիրների պատճառով հրաժարական է տվել, իսկ նրան փոխարինել է Գերդ-Լիվ Վալլան։
== Ստեղծագործական աշխատանքներ ==
Աննե Հոլթի դեբյուտային աշխատանքը որպես վիպագիր, եղել է  «Կույր դիցուհին» (Blind gudinne) հանցագործության մասին վեպը, 1993 թվականին, որը պատմում է լեսբուհի ոստիկան Հաննե Վիլհելմսենի մասին։ Հոլթը երկու վեպերի համահեղնակ է իր պետքարտուղար Բերիթ Ռեյիս-Անդերսենի հետ («Løvens gap» 1997, «Uten ekko» 2000)։

Նրա 2015 թվականի «Offline» վեպը իսլամական մշակույթի կենտրոնի վրա ահաբեկչական հարձակման մասին է, որն իրականացվել է մի խումբ նորվեգացի ազգայնամոլների կողմից&lt;ref&gt;Olsen, Pål Gerhard; Anne Holts nye krim: Terroren ikke påtrengende nok; Aftenposten; September 26, 2015; https://www.aftenposten.no/kultur/i/2XJy/Anne-Holts-nye-krim-Terroren-ikke-patrengende-nok&lt;/ref&gt;։

Նա ամենահաջողակ վիպասաններից մեկն է Նորվեգիայում, ով գրել է վեպեր հանցագործությունների մասին։ Նրա գործերը հրատարակվել են 25 երկրներում&lt;ref&gt;[http://www.salomonssonagency.com/authors.php?id=10&amp;bookId=87&amp;collection=no Salomonsson Agency]&lt;/ref&gt;։
== Քաղաքական տեսակետներ ==
Հոլթը Նորվեգական բանվորական կուսակցություն և սոցիալ դեմոկրատական կուսակցության անդամ է։ Նա խիստ պահպանել է մուսուլմանների ներգաղթի բարձր մակարդակը սկանդինավյան երկրներում, և նկարագրել է այդ ռասիստների քաղաքականության քննադատությունները։  2014-ին Աննե Հոլթը շվեդ լրագրողների աշխատանքն ավելի բարձր է գնահատել նորվեգացի լրագրողների աշխատանքից, իսլամի քննադատությունն ու ներգաղթն իրենց հանսարակությանը քաղաքապես ճիշտ ներկայացնելու և իրազեկելու համար&lt;ref&gt;Rustad, Hans; Anne Holt står fast; Document; November 14, 2014; https://www.document.no/2014/11/14/anne-holt-star-fast/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Rustad, Hans; Anne Holt: elsker Sverige for det politisk korrekte; Document; September 25, 2010; https://www.document.no/2010/09/25/anne_holt_elsker_sverige_for_d/&lt;/ref&gt;։
== Պարգևներ ==
Նա պարգևատրվել է տասնյակ մրցանակներով, այդ թվում «Riverton Prize» մրցանակով (1994 թվական) «Երանի՜ նրանց, ովքեր ձգտում են» (Salige er de som tørster), «Bokhandler Prize» (1995 թվական) մրցանակով «Սատանայի մահը» վեպերի համար և «Cappelen Prize» մրցանակ (2001 թվական)&lt;ref&gt;Berge, Toril; Jeg kan skrive krim; VG; March 10, 2004; https://www.vg.no/rampelys/bok/jeg-kan-skrive-krim/a/248044/&lt;/ref&gt;։

== Բիբլիոգրաֆիա ==
*1993  Կույր դիցուհին (Blind gudinne)
*1994  Օրհնված են նրանք, ովքեր ձգտում են (Salige er de som tørster)
*1995  Սատանայի մահը (Demonens død)
*1997  Առյուծի բերանը (Løvens gap)
*1999  Մեռած Ջոկերը (Død joker)
*2000  Արձագանք չկա (Uten ekko)
*2003  Ճշմարտությունն այն կողմ է (Sannheten bortenfor)
*2007  1222
*2015  Տարօրինակ թվեր (Offline)
*2016  Փոշու և մոխրի մեջ (I støv og aske)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.piratforlaget.se/forfattare/anne-holt Anne Holt's Swedish Publisher]
* [http://www.salomonssonagency.se/php/author.php?lang=en&amp;authid=1 The Salomonsson Agency] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140622150031/http://salomonssonagency.se/php/author.php?lang=en&amp;authid=1 |date=2014-06-22 }}
* [http://www.fantasticfiction.co.uk/h/anne-holt Fantastic Fiction]

{{DEFAULTSORT:Հոլթ, Աննե}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Լեսբուհի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>a8nwg6w7ln32cveh34mba2jgprtvrjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննիքեն Հյութֆելդտ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>861314</id>
    <revision>
      <id>8492471</id>
      <parentid>8434454</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7595" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Աննիքեն Հյութֆելդտ''' ({{lang-no|Anniken Scharning Huitfeldt}}, {{ԱԾ}}), նորվեգացի պատմաբան, քաղաքական գործիչ Նորվեգիայի [[Աշխատանքային կուսակցություն (Նորվեգիա)|աշխատանքային կուսակցություն]]ից։

== Կենսագրություն ==
Աննիքեն Հյութֆելդտը ծնվել է 1969 թվականին [[Բերում]]ում դատախազ Իվեր Հյութֆելդտի (1943) և Սիդսել Շարինգի (1940-1990) ընտանիքում&lt;ref name=bio&gt;[https://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=ANNH&amp;tab=Biography Huitfeldt, Anniken]&lt;/ref&gt;։ Քաղաքական գործիչ Ֆրից Հյութֆելդտի և դատավոր Օթե Հյութֆելդտի թոռնուհին է&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|year=|title=Huitfeldt|encyclopedia=Store norske leksikon|editor=|publisher=|location=|url=http://www.snl.no/Huitfeldt|language=Norwegian|accessdate=ապրիլի 1, 2014}}&lt;/ref&gt;։ Հյութֆելդտը մեծացել է  [[Էսհեյմ (քաղաք)|Էսհեյմ]] քաղաքում։

== Վաղ կարիերա ==
1985-1988 թվականներին հաճախել է Ջեսսեյմ միջնակարգ դպրոց, այնուհետև մեկ տարի աշխատել է որպես Աշխատանքային կուսակցության երիտասարդական թևի Երիտասարդ աշխատավորների լիգայի քարտուղար, 1989-1992 թվականներին սովորել է [[Օսլոյի համալսարան]]ում, ստացել քաղաքագետի և պատմաբանի որակավորում, 1992-1993 թվականներին սովորել է [[Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոց]]ում, 1993-1996 թվականներին Օսլոյի համալսարանից ստացել է պատմության մագիստրոսի կոչում&lt;ref name=bio/&gt;։

Դեռևս դպրոցական տարիներից ներգրավված է եղել ուսանողական քաղաքականության մեջ, 1986-1988 թվականներին եղել է Աքերսհուսի շրջանի դպրոցական խորհրդի անդամ։ 1987-1988 թվականներին եղել է Norges Gymnasiastsamband-ի կենտրոնական վարչության անդամ և իր հայրենի Ուլենսաքեր քաղաքում քաղաքային հավասարության հանձնաժողովի անդամ&lt;ref name=bio/&gt;։

1985-1988 թվականներին ղեկավարել է Երիտասարդ աշխատավորների լիգայի Ուլենսաքերի մասնաճյուղը, 1990 թվականին դարձել կենտրոնական վարչության անդամ։ 1994 թվականին դարձել է Աշխատողների երիտասարդական լիգայի փոխնախագահ, 1996-2000 թվականներին՝ նախագահ։ 2000-2001 թվականներին եղել է Սոցիալիստական երիտասարդության միջազգային միության փոխնախագահ&lt;ref name=bio/&gt;։

1993-1997 և 2001-2005 թվականներին ընտրվել է [[Սթորթինգ|Նորվեգիայի խորհրդարանի]] փոխխոսնակ [[Աքերսհուս]]ից, 2002 թվականին ընդունվել է Աշխատանքի կուսակցության կենտրոնական խորհրդի կազմում, սակայն 2000-2005 թվականներին հիմնականում աշխատել է որպես «Ֆաֆո» հիմնադրամի հետազոտող։ Ի լրումն այլ աշխատանքների՝ գրել է զեկույցներ երեխաների ստրկության, [[թրաֆիքինգ]]ի, երեխայի ամուսնության և կանանց իրավունքների մասին։ 2000-2005 թվականներին Հյութֆելդտը եղել է Ֆալբադ կենտրոնի խորհրդի անդամ, 2001-2005 թվականներին՝ Փրկենք երեխաներին (Նորվեգիա) խորհրդի անդամ&lt;ref name=bio/&gt;։

== Խորհրդարանական քաղաքականություն ==
2005 թվականին  Հյութֆելդտն առաջին անգամ ընտրվել է խորհրդարանի լիազոր ներկայացուցիչ, այնուհետև վերընտրվել է 2009 և 2013 թվականներին։ 2005-2008 թվականներին աշխատել է Կրթության, գիտության և եկեղեցական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահի պաշտոնում, 2013 թվականից ղեկավարում է Արտաքին գործերի և պաշտպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովը, ինչպես նաև Արտաքին գործերի և պաշտպանության բարձրագույն կոմիտեն&lt;ref name=bio/&gt;։

2008 թվականի փետրվարի 29-ին Հյութֆելդտը [[Սթոլթենբերգի երկրորդ կաբինետ]]ում դարձել է [[Երեխաների, հավասարության և սոցիալական ներգրավվածության նախարարություն|Երեխաների, հավասարության և սոցիալական ներգրավվածության նախարար]]։  2009 թվականի հոկտեմբերին կառավարության վերակազմավորման ժամանակ դարձել է մշակույթի նախարար։ 2012 թվականի սեպտեմբերի 21-ին նշանակվել է Աշխատանքի և սոցիալական ներգրավվածության նախարար և պաշտոնավարել մինչև Սթոլթենբերգի երկրորդ կառավարության ավարտը։ Խորհրդարանում նրա տեղը զբաղեցրել են պատգամավորներ Գորմ Քյերնլին (2008-2009) և Ար Հելսեթը (2009-2013) &lt;ref name=bio/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{s-start}}
{{s-ppo}}
{{succession box | before=Թրոնդ Գիսկե| title=Աշխատողների երիտասարդական լիգայի առաջնորդ | years=1996&amp;ndash;2000 | after=Եվա Քրիսթին Հանսեն}}
{{s-off}}
{{succession box | before=Մանուելա Ռամին-Օսմունդսեն| title=Երեխաների, հավասարության և սոցիալական ներգրավվածության նախարարություն  | years=2008&amp;ndash;2009 | after=Օդուն Լիսբակեն}}
{{succession box | before=Թրոնդ Գիսկե| title=Մշակույթի նախարարություն| years=2009&amp;ndash;2012 | after= Հադիա Տայիկ}}
{{succession box | before=Հանե Բյուշտրոմ| title=Աշխատանքի և սոցիալական ներգրավվածության նախարարություն  | years=2012&amp;ndash;2013 | after=Ռոբերտ Էրիկսոն}}
{{s-end}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հյութֆելդտ, Աննիքեն}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>dk4w7dzj3davaxjfu22ou59s5yq3vq9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ավգուստա Օսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>861534</id>
    <revision>
      <id>8492461</id>
      <parentid>7742027</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4481" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Ավգուստա Օսեն''' ({{lang-no|Augusta Aasen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի բանվորական կուսակցության առաջամարտիկ։

== Կենսագրություն ==
Ավգուստա Օսենը ծնվել է [[1878]] թվականի [[մայիսի 19]]-ին [[Նորվեգիա]]յի [[Նամսուս]] քաղաքում, որը գտնվում է [[Նորվեգական ծով]]ի ափերին։ Հայրը Ֆրեդրիկ Քրիսթիան Պոշն էր, իսկ մայրը՝ Պաուլին Վոգենը&lt;ref name=&quot;steinkjer3&quot;&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.steinkjerleksikonet.no/index.php?artikkel=984|title=Aasen, Augusta|editor=Stene, Morten|encyclopedia=Steinkjerleksikonet|location=Steinkjer|language=Norwegian|accessdate=սեպտեմբերի 9, 2010}}&lt;/ref&gt;։ Հրատարակիչ Էդոլֆ Օսենի (1877-1969) հետ ամուսնությունից ծնվում է նրանց որդին՝ Առնե Պոշ Օսենը, ով հայտնի բանաստեղծ դարձավ Նորվեգիայում&lt;ref name=&quot;nbl&quot;&gt;{{cite encyclopedia|year=|title=Arne Paasche Aasen|encyclopedia=[[Norsk biografisk leksikon]]|first=Trond|last=Henriksen|editor=[[Knut Helle|Helle, Knut]]|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Arne_Paasche_Aasen/utdypning|language=Norwegian|accessdate=սեպտեմբերի 9, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.steinkjerleksikonet.no/index.php?artikkel=1391|title=Aasen, Edolf|editor=Stene, Morten|encyclopedia=Steinkjerleksikonet|location=Steinkjer|language=Norwegian|accessdate=սեպտեմբերի 9, 2010}}&lt;/ref&gt;։

[[Լևանգեր]]ում ավարտել է մանկավարժական ճեմարանը։

[[1908]]-ից [[1911]] թվականներին [[Թրոնհեյմ]]ի քաղաքային կառավարության անդամ է եղել&lt;ref name=&quot;arbleks3&quot;&gt;{{cite encyclopedia|year=1936|volume=6|title=Åsen, Augusta|encyclopedia=[[Arbeidernes Leksikon]]|editor1=[[Jakob Friis|Friis, Jakob]]|editor2=[[Trond Hegna|Hegna, Trond]]|editor3=[[Dagfin Juel|Juel, Dagfin]]|publisher=Arbeidermagasinets Forlag|location=Oslo|language=Norwegian|pages=1144–1145}}&lt;/ref&gt;։ Նա Նորվեգիայի մեծությամբ երրորդ քաղաքի՝ Թրոնհեյմի կառավարության  առաջին կին աշխատակցուհին էր&lt;ref name=&quot;steinkjer3&quot;/&gt;։

[[1912]]-ից [[1914]] թվականներին դարձել է Նորվեգիայի սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդական խորհրդի քարտուղար&lt;ref name=&quot;arbleks3&quot;/&gt;։

[[Սկանդինավիա]]յում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] հետ համերաշխության շարժման առաջամարտիկներից է եղել Ավգուստա Օսենը։

[[Կոմունիստական ինտերնացիոնալ]]ի 2-րդ կոնգրեսի մասնակից է եղել [[Մոսկվա]]յում։

[[1920]] թվականի [[օգոստոսի 2]]-ին Մոսկվայի Խոդինսկի կոչվող վայրում ավիացիոն միջոցառման ժամանակ վիրավորվում է, երբ ինքնաթիռը ընկնում է ժողովրդի վրա, դրանից մեկ օր հետո կնքում է իր մահկանացուն։

Հուղարկավորված է [[Կրեմլի պատի գերեզմանատուն|Կրեմլի պատի գերեզմանատանը]]։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* Москва. Энциклопедия / Глав. ред. А. Л. Нарочницкий. — {{М.}}: Советская энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
* ''Абрамов Алексей.'' У Кремлёвской стены. — {{М.}}: Политиздат, 1988. — ISBN 5-250-00071-1.

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Օսեն, Ավգուստա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>gwhba8yqkp07f3znbtm34i3rc4ycpnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հադիա Թայիկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>861573</id>
    <revision>
      <id>8492466</id>
      <parentid>8196352</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:18:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7488" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Հադիա Թայիկ''' ({{lang-no|Hadia Tajik}}&lt;ref&gt;{{cite web|title=NRK Nyheter. Tybring-Gjedde møter Hadia Tajik i Dagsrevyen|url=https://www.youtube.com/watch?v=1iOhFuo5l94}}&lt;/ref&gt;, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] լրագրող, իրավաբան և քաղաքական գործիչ։ [[2012]] թվականի [[սեպտեմբերի 21]]-ից Նորվեգիայի մշակույթի նախարար՝ [[Ենս Սթոլթենբերգ]]ի կառավարությունում&lt;ref name=rbc&gt;{{cite web|title=Министром культуры Норвегии стала 29-летняя мусульманка|url=http://top.rbc.ru/politics/21/09/2012/670847.shtml|publisher=[[РБК]]|lang=ru|5=|accessdate=15 апреля 2014|archive-date=2012-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120922121927/http://top.rbc.ru/politics/21/09/2012/670847.shtml|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ [[2013]] թվականի [[հոկտեմբերի 16]]-ին Նորվեգիայի թագավորը փոխեց կառավարությունը և Թայիկին փոխարինեց Թորնհիլդ Ուիդվին&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ansvarsfordelingen i Erna Solbergs regjering|url=http://www.regjeringen.no/nb/dep/smk/pressesenter/pressemeldinger/2013/ansvarsfordelingen-i-erna-solbergs-regje.html?id=742934|publisher=regjeringen.no|lang=no||accessdate=15 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;։

Նորվեգիայի պատմության մեջ ամենաերիտասարդ նախարան է եղել (29 տարեկան) ու առաջին [[մուսուլման]]ը նախարարի պաշտոնում&lt;ref name=&quot;rbc3&quot;&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/21/09/2012/670847.shtml|title=Министром культуры Норвегии стала 29-летняя мусульманка|publisher=[[РБК]]|accessdate=15 апреля 2014|5=|lang=ru|archive-date=2012-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120922121927/http://top.rbc.ru/politics/21/09/2012/670847.shtml|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նախարար դառնալիս Թայիկը հայտնեց, որ Նորվեգիայի մշակութային բազմազանությունը պիտի լինի երկրի ամենօրյա կյանքի անքակտելի մասը&lt;ref name=&quot;rbc3&quot;/&gt;։

[[2015]] թվականին ընտրվել է [[Նորվեգական բանվորական կուսակցություն|Նորվեգիայի բանվորական կուսակցության]] ղեկավարի տեղակալ։

== Կենսագրություն ==
Հադիա Թայիկը ծնվել է [[Պակիստան]]ից եկած ներգաղթյալների ընտանիքում, որոնք Նորվեգիայում են հաստատվել 1970-ական թվականների սկզբներին&lt;ref name=&quot;rbc3&quot;/&gt;։

[[Սթավանգեր]]ի համալսարանում Հադիան ստացել է [[ժուռնալիստիկա]]յի [[Բակալավրի Միջազգային Դիպլոմ ծրագիր|բակալավրի]] աստիճան։

[[Մարդու իրավունքներ]] է ուսումնասիրել [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] Քինգսթոնի համալսարանում՝ հընթացս  2004-2005 թվականներին։

[[Իրավագիտություն|Իրավագիտության]] [[մագիստրոս]]ի կոչում ստացել է 2012 թվականին [[Օսլոյի համալսարան]]ում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stortinget.no/no/In-English/Members-of-the-Storting/Members1/T/Tajik-Hadia/|title=Tajik, Hadia|publisher=Стортинг|accessdate=15 апреля 2014||lang=en}}&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական գործունեություն ==
Հայրենի [[Ստրանդ]] կոմունայում ղեկավարել է Բանվորական կուսակցության երիտասարդական թևը 1999-ից 2002 թվականներին։

Աշխատանքի նախարարի խորհրդականն է եղել 2006-ից 2008 թվականներին։ Հետո վարչապետ [[Ենս Սթոլթենբերգ]]ի խորհրդականը (2008), իսկ 2008-ից 2009 թվականների արդարադատության նախարար Կնուտ Սթորբերգերի խորհրդականը։

[[2009]] թվականին ընտրվել է [[Սթորթինգ]]ի անդամ, որտեղ ներկայացրել Օսլոն։ Արդյունքում, 2013 թվականի պառլամենտական ընտրություններում ընտրվեց պատգամավոր։

2011 թվականի հուլիսի 22-ին Օսլոյում և Ությոա կղզում տեղի ունեցած [[Ահաբեկչական գործողություններ Նորվեգիայում (2011)|ահաբեկչական գործողությունների]] ժամանակ Հադիա Թայիկը էքս-վարչապետ [[Գրու Հարլեմ Բրունթլան]]ի հետ այցելել է Բանվորական կուսակցության երիտասարադական ճամբար և ահաբեկչությունից ժամեր առաջ հեռացել այնտեղից, որտեղ սպանդ կազմակերպեցին ահաբեկիչները։

Սոցիալական մեդիայում ցուցաբերած ակտիվության և էլեկտրոնային գրքերի աջակցման համար նրան անվանում են «մշակույթի առաջին թվային նախարար»&lt;ref name=&quot;a&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nettavisen.no/nyheter/article3571255.ece|title=Ingen snill pike|last=Stavrum|first=Gunnar|work=Nettavisen|publisher=Mediehuset Nettavisen|language=Norwegian|accessdate=փետրվարի 23, 2013|archive-date=2013-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130328215422/http://www.nettavisen.no/nyheter/article3571255.ece|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
[[2014]] թվականից ամուսնացած է իր քաղաքական ընդդիմախոս, Պահպանողական կուսակցության քաղաքական գործիչ Սթեֆան Հեգելունդի հետ։

== Ընտիր ստեղծագործություններ ==
* 2001 — Hadia Tajik: ''Svart på Hvitt'', Tiden Norsk forlag.
* 2009 — Trond Giske; Hadia Tajik: «Hvem snakker for Bob Kåre?», i Mangfold eller enfold, Aschehoug.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.hadia.no Official website (Norwegian)]
* [http://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=HTA Hadia Tajiks biografi fra stortinget.no]
* [https://web.archive.org/web/20140728004814/http://virksommeord.uib.no/personer?id=2701 Politiske taler av Hadia Tajik], virksommeord.uib.no

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Թայիկ, Հադիա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կանայք]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>plohdnnjhd7v0slhq5cdrso3hbv9g8x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննե Էնգեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>861608</id>
    <revision>
      <id>8492473</id>
      <parentid>7738260</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4474" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Աննե Էնգեր''' (ամուսնական ազգանունը՝ '''Լանսթեյն'''&lt;ref&gt;http://nrk.no/nyheter/distrikt/ostfold/1.1068565%7Cutgiver=NRK&lt;nowiki&gt; Østfold|dato=2. oktober 2006}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/ref&gt;) ({{lang-no| Anne Enger Lahnstein}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] պետական-քաղաքական գործիչ, մանկավարժ։

== Կենսագրություն ==
Աննե Էնգերը ծնվել է [[1949]] թվականի [[դեկտեմբերի 9]]-ին [[Թրյոգստադ]]ում։ Մասնագիտությամբ բուժքույր է։ [[Օսլո]]յում [[1975]] թվականին ստացել է սոցիալական աշխատողի որակավորում։

[[1978]] թ.-ից [[1979]] թվականներն աշխատել է Ազատ աբորտի ազգային քարտուղարությունում։ Կենտրոնի  կուսակցության անդամ է։

[[1983]] թվականից [[Կենտրոնի կուսակցություն|Կենտրոնի կուսակցության]] փոխնախագահն է եղել, իսկ [[1991|1991 թ.]]-ից [[1999]] թվականներին նախագահը։

[[1985]] թվականին [[Սթորթինգ|Նորվեգիայի պառլամենտի]] պատգամավոր է եղել։

[[1997]] թ.-ից [[2000]] թվականներին [[Նորվեգիայի վարչապետների ցանկ|վարչապետ]] [[Քիել Մագնե Բուննևիկ]]ի կառավարությունում եղել է մշակույթի նախարար։ Դրանից հետո նույն պաշտոնում փոխնախարարն է եղել։

[[1998]] թվականի [[օգոստոսի 31]]-ից [[սեպտեմբերի 24]]-ը վարչապետ Քիել Մագնե Բուննևիկի հիվանդության պատճառով կատարել է վերջինիսի պարտականությունները՝ որպես Նորվեգիայի վարչապետ։ [[1999]] թվականի հոկտեմբերին դուրս եկավ կառավարության շարքերից և հայտարարեց, որ հեռանում է նաև պառլամենտից։

Աննե Էնգերը եվրոսկեպտիկ է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.russisk.org/modules.php?name=News&amp;file=print&amp;sid=1469 |title=Анне Энгер Ланстейн, как непримиримая противница членства в ЕС даже получила прозвище &quot;королевы нет&quot;. |accessdate=2018-03-04 |archive-date=2014-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141104165728/http://www.russisk.org/modules.php?name=News&amp;file=print&amp;sid=1469 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական միություն]] չմտնելու շարժման ակտիվիստ է&lt;ref&gt;[http://planeta.by/article/699 Журнал &quot;Планета&quot;&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Ակտիվորեն մասնակցում է արհեստական վիժեցման թույլտվությանը։

[[2001]] թվականի աշնանից «''Life Company''» ընկերության գլխավոր քարտուղարն է։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.regjeringen.no/nb/om_regjeringen/tidligere/oversikt/departementer_embeter/embeter/Statsminister-1814-/Anne-Enger-Lahnstein.html?id=465151 Կենսագրություն]{{ref-no}}
* [http://3.capea.ru/38293861/2013/01/24/38293861.html Объявлен состав нового правительства Норвегии ОСЛО, 16 октября 1997. /Корр.ИТАР-ТАСС] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141104170145/http://3.capea.ru/38293861/2013/01/24/38293861.html |date=2014-11-04 }}
* [https://web.archive.org/web/20060222140152/http://www.fylkesmannen.no/fmt_enkel.asp?g5065=x&amp;g5064=x&amp;g5078=x&amp;gid=5124&amp;tgid=5064 Anne Enger] hos Fylkesmannen i Østfold

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Էնգեր, Աննե}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>kwz1676pchr6xnhr6idamf017b99nah</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրեթե Ֆարեմո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>862011</id>
    <revision>
      <id>8492467</id>
      <parentid>8434493</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:18:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8521" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Գրեթե Ֆարեմո''' ({{lang-no|Grete Faremo}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] նախկին քաղաքական գործիչ, իրավաբան և գործարար։ 2014 թվականի օգոստոսից զբաղեցնում է ՄԱԿ-ի Ծրագրային ծառայությունների գրասենյակի (UNOPS) գլխավոր քարտուղարի և գործադիր տնօրենի պաշտոնը։ Քաղաքական կարիերայի ընթացքում Նորվեգիայի կառավարությունում զբաղեցրել է բարձր պաշտոններ, եղել է Արդարադատության նախարար (երկու անգամ), Նավթի և էներգետիկայի նախարար, Միջազգային զարգացման նախարար, Պաշտպանության նախարար։

==Family background and professional career==
Ֆարեմոն ծնվել է 1955 թվականին Արենդալում՝ նորվեգացի քաղաքական Օսմունդ Ֆարեմոյի (1921-1999) և Տորա Աամլիդի (1921) ընտանիքում, մեծացել է Բիգլանդսֆյորդում&lt;ref&gt;Linda Karoline Ringstad: [http://www.nrk.no/kultur-og-underholdning/1.10909556 Hør justisminister Grete Faremos stevleik] NRK, 12 February 2013&lt;/ref&gt;, Սետեսդալ, Հարավային Նորվեգիա։ Ֆարեմոյի վաղ քաղաքական փիլիսոփայության վրա մեծ է հոր ազդեցությունը, ով [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ եղել է պատերազմի բանտարկյալ՝ ձերբակալվելով որպես Ադոլֆ Հիտլերի «Գիշեր և մառախուղ» հրահանգի մաս։

Գրեթե Ֆարեմոն 1973 թվականին ավարտել է Հորնես քաղաքի գիմնազիան, այնուհետև իրավագիտություն է ուսանել [[Օսլոյի համալսարան]]ում, ստացել իրավագիտության մագիստրոսի աստիճան, 1978 թվականի ամառն անց է կացրել [[Հաագայի միջազգային իրավունքի ակադեմիա]]յում&lt;ref&gt;[https://www.regjeringen.no/no/dokumentarkiv/stoltenberg-ii/jd/personer-og-enheter/minister/2011/justisminister-grete-faremo/id662979/ Tidligere justis-og beredskapsminister Grete Faremo ( Ap )]&lt;/ref&gt;։

Հանրային ծառայության բնագավառում գործունեությունը սկսել է 1979 թվականից, երբ Նորվեգիայի ֆինանսների նախարարությունում աշխատել է որպես իրավական պաշտոնյա, 1980-1984 թվականներին՝ Նորվեգական զարգացման համագործակցության գործակալության իրավական ծառայող, այնուհետև նշանակվել է Զարգացման նախարարության բաժնի պետ, 1986 թվականին՝ Aker Eiendom AS Գույքի կառավարման ընկերության գլխավոր բանակցող։ Երկու տարի անց դարձել է Theatrium AS-ի գործադիր տնօրեն, 1990 թվականին՝ Norwegian Arbeiderpresse տնօրեն&lt;ref&gt;[https://www.linkedin.com/pub/grete-faremo/84/a23/6b9 LinkedIn]&lt;/ref&gt; (այժմ՝ Ամեդիա)։

1997 թվականին Ֆարեմոն դարձել է ֆինանսական ծառայություններ մատուցող Storebrand ընկերության գործադիր փոխնախագահ, 2004 թվականին  դարձել է Microsoft կորպորացիայի Հյուսիսային Եվրոպայի գրասենյակի, հետագայում Արևմտյան Եվրոպայի գրասենյակի իրավական տնօրեն,  որտեղ համակարգել է իրավաբանական և հասարակական գործերի բաժինը, որը պատասխանատու է տարածաշրջանում կորպորատիվ համապատասխանության համար։ Պաշտոնից հրաժարվել է 2008 թվականին։ Եղել է նաև Rådgiverne LOS AS անկախ խորհրդատվական ընկերության գործընկեր, նախքան 2009 թվականին կառավարության կազմում աշխատանքի անցնելը։

Կարիերայի ընթացքում Ֆարեմոն եղել է նաև տարբեր խորհրդատվական խորհուրդների և ասոցիացիաների անդամ, այդ թվում՝ Մամուլի խորհրդի (1998-2004), Statnett SF տնօրեն (2000-2005), Նորվեգիայի ժողովրդական օգնության (2003-2007) նախագահ, պատգամավոր Պաշտպանական  հետազոտությունների փոխնախագահ (2006-2009), Norsk Hydro ASA-ի (2006-2009) փոխնախագահ, COWI AS-ի խորհրդի անդամ (2008-2009), Նորվեգիայի առողջապահության ֆեդերացիայի նախագահ (2009), Օսլոյի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի և [[Բերգենի համալսարան]]ի անդամ&lt;ref name=&quot;Norsk Biografisk Leksikon&quot;&gt;[https://nbl.snl.no/Grete_Faremo Norsk Biografisk Leksikon]&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական կարիերա ==
1990 թվականի նոյեմբերի 3-ին Ֆարեմոն նշանակվել է Միջազգային զարգացման նախարար [[Գրու Հարլեմ Բրունթլան]]ի երրորդ կառավարության մաս։ Այս պաշտոնը զբաղեցրել է երկու տարի, այնուհետև 1992 թվականի սեպտեմբերին նշանակվել է Արդարադատության և հասարակական անվտանգության նախարարի պաշտոնում։ 1993 թվականի Նորվեգիայի խորհրդարանական ընտրություններում Ֆարեմոն ընտրվել է [[Սթորթինգ]]ի կազմում` ներկայացնելով Օսլոյի ընտրատարածքը։ Մինչ այդ 1987-1991 թվականներին եղել է Օսլոյի քաղաքային խորհրդի անդամ։

Արդարադատության նախարարի պաշտոնում Ֆարեմոն նախաձեռնել է բանակցություններ Շենգենյան անդամ երկրների և Նորվեգիայի միջև Եվրոպայում անվտանգության և ազատ տեղաշարժի մասին, որն ավարտվել է 1996 թվականին Դանիայի, Ֆինլանդիայի, Իսլանդիայի, Նորվեգիայի և Շվեդիայի կառավարությունների կողմից ստորագրված Շենգենյան համաձայնագրում&lt;ref&gt;[http://issuu.com/dkdiplomat/docs/dk_diplomat_magazine_-_may_issue DK Diplomat May Issue 2015] May, 2015&lt;/ref&gt;։

Ֆարեմոն շարունակել է պաշտոնավարել որպես արդարադատության նախարար մինչև 1996 թվականի հոկտեմբերին կառավարության կազմը փոխվել է, և նորանշանակ վարչապետ Թորբյորն Յագլանդը նրան նշանակել է Նավթի և Էներգետիկայի նախարարի պաշտոնում։ Այնուամենայնիվ, նշանակվելուց երկու ամիս անց Ֆարեմոն ստիպված է եղել հրաժարվել պաշտոնից Բերգ Ֆյուրի գործով, երբ պարզվել է, որ Նորվեգիայի ոստիկանության անվտանգության ծառայությունը ապօրինաբար հետևել է Սոցիալիստական ձախ կուսակցության քաղաքական գործիչ Բերգ Ֆյուրին&lt;ref name=&quot;Norsk Biografisk Leksikon&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ֆարեմո, Գրեթե}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի պաշտոնյաներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>hpt952ypm6fatgkqmgv0a5utjrbx15m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քրիստին Հալվորսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>862496</id>
    <revision>
      <id>8492468</id>
      <parentid>8434452</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14160" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Քրիստին Հալվորսեն''' ({{lang-no|Kristin Halvorsen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] [[Սոցիալիզմ|սոցիալիստ]] քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի ֆինանսների նախարարը 2005 թվականի հոկտեմբերի 17-ից մինչև 2009 թվականի հոկտեմբերի 20-ը։ Եղել է գիտության և կրթության նախարարը [[Ենս Սթոլթենբերգ]]ի երկրորդ կաբինետում 2009 թվականի հոկտեմբերի 20-ից մինչև 2013 թվականի հոկտեմբերի 16-ը։ Սովորել է մանկավարժություն և քրեաբանություն։ 1985 թվականին դարձել է Սոցիալիստական ձախ կուսակցության անդամ, իսկ 1997 թվականին՝ [[Էրիկ Սոլհեյմ]]ի հեռանալուց հետո, ընտրվել է առաջնորդ։ Նա ունեցել է համաձայնության աննախադեպ մակարդակ կուսակցության ներսում։ 1989 թվականից Նորվեգական պառլամենտի անդամ է։

2005 թվականի սեպտեմբերին ձախ սոցիալիստները, Աշխատավորական կուսակցության և Կենտրոնի կուսակցության հետ կոալիցիա կազմելով, հաղթել են պառլամենտական ընտրություններում։ Դրա արդյունքում ձևավորված կոալիցիոն կառավարությունը դարձավ առաջինը, որի կաբինետ անցավ Սոցիալիստական ձախ կուսակցությունը։ 2005 թվականին ձախ սոցիալիստները հավաքել էին ձայների 8.8%-ը, իսկ 2009 թվականին ավելի քիչ՝ 6.2%։ Բազմաթիվ ձախ կուսակցականներ պնդում էին, որ նա հրաժարական տա։ Նրան 2012 թվականի մարտի 11-ին փոխարինել է Աուդուն Լիսբակենը։ Հալվորսենը դարձել է Նորվեգիայի ֆինանսների 78-րդ և առաջին կին նախարարը։ 2006 թվականի հունվարին նա աջակցել է Պաղեստինում ստեղծված իրավիճակի համար սոցիալիստական ձախ կուսակցության կազմակերպավ բոյկոտին՝ ընդդեմ իսրայելական ապրանքների&lt;ref&gt;[http://www.evangelie.ru/forum/t20884.html Министр финансов Норвегии поддержала бойкот израильских товаров]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև դարձել է նորվեգական առաջին կուսակցական առաջնորդը, որը համացանցում վարել է սեփական բլոգը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090806010619/http://www.expert.ru/printissues/countries/2008/07/u_norvegii_zhenskoe_lico/ У Норвегии женское лицо]&lt;/ref&gt;։
== Կենսագրություն ==
Հալվորսենը ծնվել է [[Հորթեն]]ում, [[Վեսթֆոլ]]։ Քրիստին Հալվորսենի հայրը Լեյֆ Գեորգ Հալվերսոնն է՝ ինժեներ-շինարար։ Մայրը՝ Մարիթ Լարսենը, ուսուցչուհի է։ Համալսարանում մանկավարժության (1,5 տարի) և քրեաբանության (1 տարի) դասընթացներից հետո առանց գիտական աստիճան ստանալու աշխատել է որպես փաստաբան։ [[1985]] թվականին նա դարձել է Պառլամենտի փոխանդամ, իսկ 1989 թվականին դարձել է Պառլամենտի ընտրված անդամ՝ ներկայացնելով Օսլոյի շրջանը, որն զբաղեցնում է մինչ օրս։ Նա դարձել է պառլամենտում ֆինանսների մշտական հանձնախմբի (1989–1997) և սահամանադրական հարցեր վերահսկող հանձնախմբի անդամ (1997–2001)։ Այժմ նա Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի և Արտաքին գործերի հանձանժողոմի անդամ է, Սոցիալիստական ձախ կուսակցության պառլամենտական խմբի նախագահը, բայց այս պաշտոնում արձակուրդի մեջ է, քանի որ կառավարության անդամ է։

Հալվորսենը Նորվեգիայում առաջին կուսակցական ղեկավարն է, որ բլոգ է վարում։

Քրիսինն ամուսնացած է Կարլո Հալվորսենի հետ, որը [[Նորվեգիայի հեռարձակող ընկերություն|Նորվեգիայի հեռարձակող ընկերության]] խմբագիրն է&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.aftenbladet.no/okonomi/Kristin-pa-blind-date-men-Charlo-3391591.html |title=Kristin på blind date men Charlo |trans-title=Kristin on blind date with Charlo |date=ապրիլի 4, 2014 |accessdate=ապրիլի 24, 2014 |author=Ellen Kongsnes |newspaper=[[Stavanger Aftenblad]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140424182534/http://www.aftenbladet.no/okonomi/Kristin-pa-blind-date-men-Charlo-3391591.html |archivedate=ապրիլի 24, 2014 |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։
== Վիճաբանություններ ==
=== Մանկապարտեզների վերաբերյալ խոստում ===
[[2005]] թվականի նախընտրական խմբում Հալվորսենը հայտարարել է, որ ինքը կլքի քաղաքականությունը, եթե կառավարությունը չկարողանա ապահովել բոլոր քաղաքացիների երեխաներին մանկապարտեզով մինչև 2007 թվականը և վկայեց, որ «դա այնքան կարևոր է ինձ համար, որ դուք կարող եք ազատվել ինձնից, եթե ես չիրականացնեմ այն».&lt;ref name=dins&gt;{{cite news|url=http://www.dinside.no/344522/halvorsen-gaar-ikke-likevel |title=Halvorsen går ikke likevel |work=DinSide |date=հոկտեմբերի 23, 2006 |language=no |archivedate=հունիսի 30, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090630013226/http://www.dinside.no/344522/halvorsen-gaar-ikke-likevel |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։ Թեպետ նա պնդում էր դա նաև ընտրություններից երկու ամիս անց&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/politikk/article1159399.ece |language=no |work=Aftenposten |title=Halvorsen: - Full barnehagedekning, ellers går jeg av |trans-title=Halvorsen: - Full day care, or I go |date=նոյեմբերի 18, 2005 |archivedate=նոյեմբերի 30, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091130140636/http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/politikk/article1159399.ece |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;, 2006 թվականի հոկտեմբերին պարզապես հրաժարվեց իր խոստումից՝ հայտարարելով, որ «ես ասել եմ, որ մենք կունենանք ամբողջական ընդգրկում 2007 թվականին։ Բայց ոչ ոք չի ազատվի ինձնից, եթե լրիվ ընդգրկումը բացակայի մեկ կամ երկու ինքնավար քաղաքային շրջաններում»&lt;ref name=dins/&gt;։ 2007 թվականի վերջին քաղաքային շրջանների 90 տոկոսը կարող էին մանկապարտեզ առաջարկել բոլոր դիմողներին, ընդ որում ոչ լրիվ ընդգրկում ունեն Նորվեգիայում մոտ 43 քաղաքային շրջան&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.nettavisen.no/innenriks/politikk/article1499939.ece |title=Bryter barnehageløftet |work=Nettavisen |first=Berit |last=Almendingen |date=դեկտեմբերի 18, 2007 |language=no |archivedate=փետրվարի 19, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080219223755/http://www.nettavisen.no/innenriks/politikk/article1499939.ece |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։
=== Աղքատության լուծում «գրչի միջոցով» ===
Նույն նախընտրական խմբում նա հայտարարել է, որ Նորվեգիայի աղքատությունը կարող է ոչնչացնել «գրչի մի հարվածով»։ Ընտրված կառավարության անդամ և ֆինանսների նախարար դառնալուց հետո քառամյա պաշտոնավարության վերջում նա չի հասել դրան, քանի որ անտուններ թիվը փաստացի աճել էր։ 2009 թվականի նախընտրական խմբի մեջ հեռուստատեսային ծրագրին մասնակցելու ընթացքում նա նաև հրաժարվել է ներողություն խնդրել Նորվեգիայի կարիքավորներից իր ձախողման համար&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.nettavisen.no/nyheter/valg/article2689741.ece |title=Nekter å be de fattige om unnskyldning |work=Nettavisen |first=Jars joakim |last=Skarvøy |date=օգոստոսի 20, 2009 |archivedate=օգոստոսի 22, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090822080705/http://www.nettavisen.no/nyheter/valg/article2689741.ece |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։
=== Իսրայելական բոյկոտ ===
[[2006]] թվականի հունվարի 5-ին Հալվորսենը բանավեճերի տեղիք է տել՝ մասնակցելով [[իսրայել]]ական ապրանքների դեմ բոյկոտին՝ որպես [[պաղեստին]]ցիների հանդեպ համերաշխության նշան&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4584738.stm |title=Norway split over Israel boycott |publisher=''[[BBC News]]'' |date=հունվարի 5, 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090630013226/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4584738.stm |archivedate=հունիսի 30, 2009 |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։ Կառավարությունը և կոալիցիայի տարբեր կուսակցություններ չեն խրախուսել դա&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.aftenposten.no/english/local/article1192476.ece |title=SV's boycott call embarrasses government |newspaper=[[Aftenposten]] |accessdate=հունվարի 27, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090630013226/http://www.aftenposten.no/english/local/article1192476.ece |archivedate=հունիսի 30, 2009 |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;, և Հալվորսենն ավելի ուշ ներողություն է խնդրել, քանի որ միջազգային հարցերը չեն համապատասխանում իր պաշտոնական կարգավիճակին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.vg.no/nyheter/innenriks/norsk-politikk/artikkel.php?artid=3701224 |trans-title=Kristin Halvorsen apologizes about boycott statements |language=no |newspaper=''[[Verdens Gang]]'' |author=Hege Lyngved Odinsen |date=հունիսի 1, 2006 |accessdate=հունվարի 27, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531070202/http://www.vg.no/nyheter/innenriks/norsk-politikk/artikkel.php?artid=3701224 |title=Kristin Halvorsen beklager boikott-uttalelser |archivedate=մայիսի 31, 2012 |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;։

[[2009]] թվականին հունվարին Հալվորսենը մասնակցել է հակաիսրայելական բողոքների, որոնք առիթ են հանդիսացել խռովությունների&lt;ref name=&quot;nrk100109&quot;&gt;{{Cite news|title=160 personer innbrakt av politiet|url=http://www.nrk.no/ostlandssendingen/160-personer-arrestert-1.6427157|publisher=NRK|date=հունվարի 10, 2009|language=Norwegian}}&lt;/ref&gt;։
== Գրքեր ==
*''Rett fra hjertet'' («Անկեղծորեն սրտից»), 2004։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20041121064742/http://www.sv.no/oslo/personer/kristin.html Էջը Պառլամենտի կայքում] {{ref-no}}
* [https://web.archive.org/web/20041121064742/http://www.sv.no/oslo/personer/kristin.html Entry at party website] {{ref-no}}
* [http://www.sv.no/bloggere/kristins_blogg/ Blog at party website]{{dead link|date=November 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-no}}
{{s-start}}
{{s-ppo}}
{{s-bef|before=[[Էրիկ Սոլհեյմ]]}}
{{s-ttl|title=[[Սոցիալիստական ձախ կուսակցություն (Նորվեգիա)|Սոցիալիստական ձախ կուսակցության]] առաջնորդ|years=1997–2012}}
{{s-aft|after=[[Աուդուն Լիսբակեն]]}}
|-
{{s-off}}
{{s-bef|before=[[Պեր Քրիստիան Ֆոս]]}}
{{s-ttl|title=[[Ֆինանսների նախարար (Նորվեգիա)|Ֆինանսների նախարար]]|years=2005–2009}}
{{s-aft|after=[[Սիգբյորն Յոնսեն]]}}
|-
{{s-bef|before=[[Բորդ Վեգար Սոլյել]]}}
{{s-ttl|title=[[Գիտության և կրթության նախարարություն (Նորվեգիա)|Գիտության և կրթության նախարար]]|years=2009–2013}}
{{s-aft|after=[[Թորբյորն Ռոե Իսակսեն]]}}
{{s-end}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Հալվորսեն, Քրիստին}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օսլոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կուսակցությունների առաջնորդներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆինանսների նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>kwanzawnuqtxcwkuhrfnbwd52zxz2cg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ինե Մարիե Էրիքսեն Սյորայդե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>862694</id>
    <revision>
      <id>8492475</id>
      <parentid>8272063</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4739" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Ինե Մարիե Էրիքսեն Սյորայդե''' ({{lang-no|Martha Caroline Clement}}), ({{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] քաղաքական գործիչ, որը 2017 թվականից ի վեր [[Արտաքին գործերի նախարար (Նորվեգիա)|արտաքին գործերի նախարար]] է, առաջին կինը, որը զբաղեցնում է այդ պաշտոնը&lt;ref name=&quot;The Nordic Page&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.tnp.no/norway/politics/norway-gets-female-foreign-minister-first-time-history|title=Norway Gets A Female Foreign Minister First Time in History - The Nordic Page|date=2017-10-20|work=The Nordic Page|access-date=2017-10-20|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։ Նախկինում՝ 2013-2017 թվականներին եղել է [[Պաշտպանության նախարար (Նորվեգիա)|պաշտպանության նախարար]]&lt;ref name=wb&gt;{{cite web|title=Norway: new strategy to prevent flow of fighters to Iraq, Syria|url=http://www.worldbulletin.net/todays-news/163519/norway-new-strategy-to-prevent-flow-of-fighters-to-iraq-and-syria|publisher=World Bulletin News desk|accessdate=օգոստոսի 27, 2015|date=օգոստոսի 24, 2015}}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնը զբաղեցրել է 2013 թվականին։ Նորվեգիայի Պահպանողական կուսակցության անդամ։ 2005 թվականին ընտրվել է [[Օսլո]]յի [[Սթորթինգ]]ի անդամ։

Սյորայդեն նշանակվել է Նորվեգիայի արտաքին գործերի նախարար 2017 թվականի հոկտեմբերի 20-ին&lt;ref name=&quot;The Nordic Page&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Ask, Alf Ole (2017-10-20) https://www.aftenposten.no/norge/i/rvAM0/Tre-bytter-i-Regjeringen--Ine-Eriksen-Soreide-forste-kvinnelige-utenriksminister&lt;/ref&gt;։

Ծնվել է [[Լյորենսկուգ]]ում, 1995 թվականից Էրիքսեն Սյորայդեն սովորել է [[Թրոմսյոյի համալսարան]]ում, որտեղ էլ միացել է Պահպանողական կուսակցությանը և զբաղվել տեղական քաղաքականությամբ։ 2000 թվականին դարձել է Կոնսերվատիվ կուսակցության Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի և Նորվեգիայի Երիտասարդ պահպանողականների խորհրդի անդամ։

Էրիքսեն Սյորայդեն սկսել է աշխատել որպես ''«Metropol»'' հեռուստաընկերության [[պրոդյուսեր]], նաև ընտրվել է Օսլոյի Սթորթինգի պատգամավոր։ «Մետրոպոլի» փակման հետևանքով Էրիքսեն Սյորայդեն միացել է «Գրետտե» իրավաբանական ֆիրմային որպես ստաժյոր,  առաջին անգամ Սթորթինգի անդամ է ընտրվել 2005 թվականի սեպտեմբերին, կրկին ընտրվել է՝ [[Նորվեգիայի խորհրդարանական ընտրություններ 2009|2009 թվականի սեպտեմբերին]]։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{Commonscat}}
* [http://snl.no/Ine_Marie_Eriksen_S%C3%B8reide Ine Marie Eriksen Søreide] im [[Store norske leksikon]] {{ref-no}}
* {{Internetquelle |autor= |url=https://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=IME |titel= Søreide, Ine M. Eriksen (1976-)  |titelerg= |werk= |hrsg=stortinget.no |datum= |seiten= |archiv-url= |archiv-datum= |zugriff=2017-08-26 |format= |kommentar= |zitat= |offline=}}
* {{Internetquelle |autor= |url=https://hoyre.no/personprofiler/i/s/ine-marie-eriksen-soreide/ |titel=Ine Marie Eriksen Søreide |titelerg= |werk= |hrsg=hoyre.no |datum= |seiten= |archiv-url= |archiv-datum= |zugriff=2017-08-26 |format= |kommentar= |zitat= |offline= }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170826071326/https://hoyre.no/personprofiler/i/s/ine-marie-eriksen-soreide/ |date=2017-08-26 }}
* [https://www.regjeringen.no/en/dep/ud/organisation/mfa_imes/id2575792/ Արտաքին գործերի նախարար՝ Ինե Մարիե Էրիքսեն Սյորայդե]
{{Արտաքին հղումներ}}{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Սյորայդե, Ինե Մարիե Էրիքսեն }}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mxi4xny0iud00cd3lo5rr3eglhslj20</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Այլի Քեսքիթալո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>863200</id>
    <revision>
      <id>8492456</id>
      <parentid>8434483</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8633" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Այլի Քեսքիթալո''' ({{lang-no|Aili Keskitalo}} {{ԱԾ}}), նորվեգացի սաամ քաղաքական գործիչ, 2008 թվականից Նորվեգիայի սաամերի  ասոցիացիայի ղեկավար, 2005-2007 թվականներին ինչպես նաև 2013 թվականի հոկտեմբերի 16-ից Նորվեգիայի Սաամերի ազգային ժողովի նախագահ&lt;ref name=&quot;Финугор42734&quot;&gt;{{cite web|url=http://finugor.ru/node/42734|title=Айли Кескитало снова возглавила Саамский парламент Норвегии и намерена сотрудничать с северными народами РФ|date=2013-10-27|publisher=Сайт Информационного центра Finugor|accessdate=2013-10-29|archiveurl=http://www.peeep.us/91dab794|archivedate=2013-10-29}}&lt;/ref&gt;։ Նրա մայրենի լեզուն նորվեգերնն է, բայց նա ազատ խոսում է նաև հյուսիսային սաամի լեզվով։

== Կենսագրություն ==
Քեսքիթալոն ունի պետական ​​կառավարման մագիստրոսի կոչում, մագիստրոսական թեզը, որտեղ նա համեմատում է բարձրագույն կրթությունը Նորվեգիայում և Գրենլանդիայում այդ երկու երկրներում գործող երկու բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների օրինակով։ Մագիստրոսական իր թեզը նա պաշտպանել է 2005 թվականին Կոպենհագենի բիզնեսի դպրոցում &lt;ref&gt;Keskitalo, Aili 2005: ''Høyere utdanningsinstitusjoner for urfolk — i en moderniseringstid : en komparativ analyse av endringer i rammebetingelser for Sámi allaskuvla/Samisk høgskole og Ilisimatusarfik ved årtusenskiftet''.&lt;/ref&gt;։
2005 թվականին Քեսքիթալոն դարձավ  Նորվեգիայի Սաամերի ազգային ժողովի ({{lang-se|Sámediggi}}) երրորդ նախագահը փոխարինելով այդ պաշտոնում Սեվն-Ռոալյդ Նյուսին, դառնալով առաջին կինը, ով զբաղեցրեց այդ պաշտոնը։ Սակայն 2007 թվականի սեպտեմբերին խորհրդարանի փոխնախագահ Յոհան Միկկելի հետ տարաձայնությունների պատճառով Այլի Քեսքիթալոն լքեց այդ պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nrk.no/kanal/nrk_sami_radio/1.3566043|title=Ingen hyggelig dag|trans_title=|author=Aslaksen, Eilif.|date=25 сентября 2007|work=|publisher=NRK Sámi Radio|accessdate=2011-06-16|lang=no|archiveurl=https://www.webcitation.org/69qJoJWmD?url=http://www.nrk.no/kanal/nrk_sami_radio/1.3566043|archivedate=2012-08-11}}&lt;/ref&gt;  (խորհրդարանի նոր նախագահ դարձավ Էգիլ Օլլին)։
2003-2005 թվականներին, ինչպես նաև 2008-2013 թվականներին Քեսքիթալոն  Նորվեգիայի սաամերի  ասոցիացիայի  նախագահն էր &lt;ref name=&quot;sametinget&quot;&gt;[http://www.sametinget.no/artikkel.aspx?MId1=3492&amp;AId=3423&amp;sprak=Norsk Айли Кескитало: биография на сайте Саамского парламента]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}{{ref-no}}{{V|16|6|2011}}&lt;/ref&gt;
&lt;nowiki&gt;}}: 
2013 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Քեսքիթալոն  մասնակցել է  Արկտիկայի տարածաշրջանի պատգամավորների մշտական կոմիտեի  ամենամյա նիստին, որը անց է կացվել Մուրմանսկում։ Նույն օրը երեկոյան նա ձերբակալվել է Դաշնային միգրացիոն ծառայության աշխատակիցների կողմից։ Դաշնային միգրացիոն ծառայության տեղական մասնաճյուղում  նա հարցաքննվել է, որից հետո նա տուգանվել է վիզային ռեժիմի խախտման պատճառով, քանի որ դա եղել է Ռուսաստանի տարածքում, գտնվել է զբոսաշրջային վիզայով, այլ ոչ թե բիզնես կամ պաշտոնական մուտքի արտոնագրով, ինչը պահանջվում է ռուսական օրենսդրությամբ։
Նույն օրը նա ազատ է արձակվել&lt;/nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Финугор42734&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://finugor.ru/node/42396|title=Депутата Саамского парламента Норвегии задержали в Мурманске|date=2013-09-20|publisher=Сайт Информационного центра Finugor|accessdate=2013-09-22|archiveurl=http://www.peeep.us/410188c7|archivedate=2013-09-22}}&lt;/ref&gt;: 
Նորվեգիայի Սաամի խորհրդարանի ընտրություններում, որը տեղի է ունեցել 2013 թվականի աշնանը, իր նախընտրական ծրագրի հիմնական կետերից մեկը Սաամի խորհրդարանի Նորվեգիայի հանքարդյունաբերության վետոյի տրամադրման պահանջն էր։ Նա ներկա իրավիճակը համարում էր սխալ, երբ նման նախագծերի վերաբերյալ Նորվեգիայի խորհրդարանը որոշումներ էր ընդունում  առանց հաշվի առնելու Սաամերի կարծիքը։  Ընդհանրապես, նրա կարծիքով, մինչև հանքային ռեսուրսների զարգացմամբ զբաղվելը, «սամայի ժողովուրդը պետք է ստեղծի իր պայմանները սեփական կարիքները բավարարելու համար»&lt;ref name=&quot;sametinget&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Карлсбакк&quot;&gt;{{cite web|url=http://barentsobserver.com/ru/saamskomu-parlamentu-neobhodimo-pravo-veto-10-11|title=Саамскому парламенту необходимо право вето|author=Jonas Karlsbakk.|date=2012-11-10|publisher=Интернет-агентство ''BarentsObserver.com''|accessdate=2012-11-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121119073404/http://barentsobserver.com/ru/saamskomu-parlamentu-neobhodimo-pravo-veto-10-11|archivedate=2012-11-19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
&lt;nowiki&gt;}}: 2013 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Կարասոյում Սամայական խորհրդարանի նիստում նա ընտրվեց նոր նախագահ, փոխարինելով Էգիլ Օլլինին այս պաշտոնում։
Նորվեգիայի Սամիի ասոցիացիայի (կազմակերպություն, որը նա ղեկավարում է) պատգամավորներից բացի, նրա օգտին են քվեարկել նաև Սաամի ազգային միությունը (&lt;/nowiki&gt;{{lang-no|Samenes Folkeforbund}})&lt;ref name=&quot;Финугор42734&quot;/&gt;:

== Հրապարակումներ ==
* Torunn Pettersen, Jorunn Eikjok, Aili Keskitalo (2002): Vil de ikke — eller slipper de ikke til? En undersøkelse av den lave kvinnerepresentasjonen på Sametinget i Norge. Guovdageaidnu/Kautokeino, Sámi Instituhtta/Nordisk Samisk Institutt, Sámi allaskuvla/Samisk høgskole
* Aili Keskitalo (2005): Høyere utdanningsinstitusjoner for urfolk i en moderniseringstid: en komparativ analyse av endringer i rammebetingelser for Sámi allaskuvla/Samisk høgskole og Ilisimatusarfik ved årtusenskiftet

== Ընտանիք ==
Ամուսին՝ Նիլս Յուրգեն  (''Nils Jørgen Nystø''ծնվ. 1963).&lt;br&gt;Երեխաներ՝ ''Anja Márjá'' (ծնվ. 1994), ''Elina Kati'' (ծնվ. 1997), ''Inga Ristin'' (ծնվ. 2008)&lt;ref name=&quot;sametinget&quot;/&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20131017141618/http://www.sametinget.no/Om-Sametinget/Representanter/Aili-Keskitalo Այլի Քեսքիթալոի անձնական էջը Նորվեգիայի Սաամերի խորհրդարանի կայքում]{{ref-no}}{{V|1|11|2013}}
* [https://web.archive.org/web/20110812014439/http://aili-keskitalo.blogspot.com/ Այլի Քեսքիթալոի անձնական էջ]{{ref-no}}{{V|1|11|2013}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Քեսքիթալո, Այլի}}

[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>1so7pcawt0s9odsjqi40ja2783cmni6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռագնա Նիելսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>863764</id>
    <revision>
      <id>8492459</id>
      <parentid>8434465</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5599" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Ռագնա Նիելսեն''' ({{lang-no|''Ragna Vilhelmine Nielsen''}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] մանկավարժ, դպրոցի տնօրեն, հրապարակախոս, կազմակերպիչ, քաղաքական գործիչ և ֆեմինիստ։

== Անձնական կյանք ==
Ռագնա Նիելսենը ծնվել է [[Օսլո|Քրիստիանայում]]։ Ջորգեն Աքսել Նիկոլայ Ուլմաննի և մանկավարժ, հրապարակախոս, գրական քննադատ և ֆեմինիստ Քաթրին Յոհաննե Ֆրեդրիկկե Վիլհելմինե Դունկերի դուստրը։ 1879 թվականին ամուսնացել է Լյուդվիգ Նիելսենի հետ և բնակություն հաստատել Տրոմսոյում։ Զույգը բաժանվել է 1884 թվականին՝ երբ նա վերադարձել է Քրիստիանիա։ Նա քաղաքական գործիչ Վիգգո Ուլլմաննի քույրն էր&lt;ref name=nbl&gt;{{cite encyclopedia |title=Ragna Nielsen |encyclopedia=Norsk biografisk leksikon|first=Astrid |last=Lorenz |editor=Knut Helle |publisher=Kunnskapsforlaget |location=Oslo |url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Ragna_Nielsen/utdypning|language=Norwegian |accessdate=մարտի 2, 2010}}&lt;/ref&gt;։

== Կարիերա ==
Փոքր հասակում Ռագնան հաճախել է իր մայրիկի դպրոցը՝ աղջիկների համար, այնուհետև, մինչև 1860 թվականը սովորել է [[Հարթվիգ Նիսսեն]]ի՝ աղջիկների համար մասնավոր դպրոցում։ 1862 թվականից նա Նիսսենի դպրոցում անցել է աշխատանքի, որտեղ ուսուցանել է մինչև 1879 թվականը։ Մինչև 1884 թվականը Տրոմսոյում աշխատում էր որպես ուսուցիչ&lt;ref name=nbl/&gt;։ 1885 թվականին, Քրիստիանիայում հիմնադրել է ''Fru Nielsens Latin- og Realskole'' դպրոցը&lt;ref name=snl&gt;{{cite encyclopedia |title=Ragna Vilhelmine Nilsen |encyclopedia=[[Store norske leksikon]]|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo |url=http://www.snl.no/Ragna_Vilhelmine_Nielsen |editor=Henriksen, Petter|language=Norwegian|accessdate=մարտի 2, 2010 }}&lt;/ref&gt;։ Այն սկզբում եղել է միայն աղջիկների դպրոց, սակայն շուտով դարձել է սովորական դպրոց՝ և՛ աղջիկների և՛ տղաների համար։ Նա դարձել է Նորվեգիայում միջնակարգ դպրոցի ({{lang-no|gymnas}}) առաջին տնօրենը&lt;ref name=nbl/&gt;։ Երկու ժամանակաշրջան ղեկավարել է Նորվեգիայի կանանց իրավունքների ասոցիացիան՝ 1886-1888 թվականներին և 1889-1895 թվականներին։ Նա հիմնադրել կամ համահիմնադիր է եղել մի շարք կազմակերպությունների, այդ թվում, 1885 թվականին՝ ''Kvindestemmeretsforeningen'', 1890 թվականին՝ ''Norske kvindelige Handelsstands Forening'', 1891 թվականին՝ ''Norsk Fredsforening'' և 1898 թվականին՝ ''Hjemmenes Vel''-ը։ 1901 - 1904 թվականներին ընտրվել է Քրիստիանիայի քաղաքային խորհրդի անդամ։ 1907 թվականին համահիմնադիր է եղել ''Riksmålsforeningen'' լեզվական կրթության կազմակերպությանը, որը ղեկավարել է 1909 - 1910 թվականներին։ Նա մասնակցել է [[Սպիրիտուալիզմ (կրոն)|սպիրիտուալիզմ]] կրոնական շարժմանը և 1917 թվականին համահիմնադիր է եղել ''Norsk Selskap for Psykisk Forskning'' -ին&lt;ref name=nbl/&gt;։

== Գրականություն ==
* Akvarellen av Observatoriet i Oslo er malt av Ragna Ullmann. Akvarellen bærer påskriften R.U. - 1871. Bildet tilhører Oslo Museum.
* Nielsen, Ragna (1892). Hedda Gabler og Thea Elvsted: foredrag : holdt i N.K.F. onsdag 13. januar. Kristiania: Dagbladets bogtrykkeri.
* Nielsen, Ragna (1895). Norsk Kvindesagsforenings Andragende til Justisdepartementet: et Ord til Kvinder i By og Bygd. Kristiania: Aschehoug.
* Nielsen, Ragna (1904). Norske Kvinder i det 19de Aarhundrede. Kristiania: Det norske Aktieforlag.
* Nielsen, Ragna (1915). &quot;Bare en liten hjertefeil&quot; og andre historier. Kristiania: Aschehoug.
* Mari Jonassen ''Livet er et pust Ragna Nielsen en biografi'' 2011 ISBN 978-82-03-29320-7
* Astrid Lorenz ''Fra de frimodiges leir: Ragna Nielsen, født Ullmann skolearkitekt og kvinnereformator'', 2014 ISBN 978-82-03-22271-9

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.nb.no/nbsok/search?action=search&amp;mediatype=privatarkivmateriale&amp;format=Alt&amp;searchString=creator:%22Nielsen%2C+Ragna%22 Arkiv etter Ragna Nielsen] hos Nasjonalbiblioteket  {{ref-no}}
* [https://web.archive.org/web/20140728013728/http://virksommeord.uib.no/personer?id=211 Politiske taler av Ragna Nielsen], virksommeord.uib.no {{ref-no}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Նիելսեն, Ռագնա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>987lsosdya1uwal53qgvqxfns4rb3l6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Tatevik2004/Ավազարկղ1</title>
    <ns>2</ns>
    <id>864055</id>
    <revision>
      <id>8492006</id>
      <parentid>8491853</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:03:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tatevik2004</username>
        <id>57932</id>
      </contributor>
      <comment>Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էլիզաբեթ Շվայգաարդ Սելմեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>864251</id>
    <revision>
      <id>8492472</id>
      <parentid>8147157</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:19:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6232" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Էլիզաբեթ Շվայգաարդ Սելմեր''' ({{lang-no|Ragnhild Elisabeth Schweigaard}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] քաղաքական գործիչ, Նորվեգիայի Պահպանողական կուսակցության իրավաբան։

Նացիստների կողմից Նորվեգիայի օկուպացիայի ժամանակ Էլիզաբեթ Շվայգաարդն ընդգրկվել է Նորվեգական Դիմադրության շարժման մեջ՝ ընդդեմ [[Քուիսլինգի վարչակարգ|Քուիսլինգի նացիստական վարչակարգին]]։ Էլիզաբեթն այդ ժամանակ ընդամենը դեռահաս էր։

== Անձնական կյանք ==
Էլիզաբեթ Շվայգաարդը ծնվել է [[Օսլո|Քրիստիանայում]], Նիլս Անքեր Սթանգ Շվայգաարդի (1884–1955 թթ.) և Բեթթի Ռայմերսի (1886–1968 թթ.) դուստրն է&lt;ref name=bio&gt;{{Cite web |url=https://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=ELSE&amp;tab=Biography |title=Selmer, Elisabeth Schweigaard (1923-2009) |publisher=www.stortinget.no}}&lt;/ref&gt;։ Ունեցել է երկու ավագ քույր, Տելլեֆ Դահլլ Շվայգաարդի թոռնուհին է&lt;ref name=genea&gt;[http://home.online.no/~olillebo/Gunleik.htm Genealogy] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110509030058/http://home.online.no/~olillebo/Gunleik.htm |date=May 9, 2011 }}&lt;/ref&gt;։ Ամուսնացել է իրավագիտության պրոֆեսոր Քնութ Սելմերի հետ&lt;ref name=nbl&gt;{{cite encyclopedia|year=|title=Elisabeth Schweigaard Selmer|encyclopedia=Norsk biografisk leksikon|first=Else Bugge|last=Fougner|authorlink=Else Bugge Fougner|volume=|editor=Helle, Knut|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Elisabeth_Schweigaard_Selmer/utdypning|language=Norwegian|accessdate=մայիսի 24, 2009|editor-link=Knut Helle}}&lt;/ref&gt;։

== Կարիերա ==
1941 թվականին հակա-[[Նացիոնալ-Սոցիալիզմ|նացիստական]] վարքի պատճառով վտարվում է Օսլոյի կաթոլիկ դպրոցից։ 1945 թվականին ընդունվել է որպես ուսանող և ավարտել որպես իրավաբանական գիտությունների թեկնածու՝ 1949 թվականին&lt;ref name=bio/&gt;։ [[Նորվեգիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում|Նորվեգիայի գերմանական օկուպացիայի ժամանակ]] նա մասնակցել է նորվեգական դիմադրությանը&lt;ref&gt;{{cite book|last=Christensen|first=Trygve|title=Bærum og krigen 1940–1945|publisher=Bærum Public Library|location=Bekkestua|date=1995|pages=102|isbn=82-991713-5-0|language=Norwegian}}&lt;/ref&gt;։ Ուսումն ավարտելուց հետո աշխատել է արդարադատության և ոստիկանության նախարարությունում որպես քարտուղար, բայց հետո՝ 1950 թ.-ից 1955 թվականներին աշխատել է որպես փաստաբան։ Հետագայում նորից վերադարձել է Արդարադատության նախարարություն, իսկ 1962 թվականին աշխատում է որպես քարտուղարի օգնական։ 1951 թ.-ից 1955 թվականներին Սելմերը եղել է [[Օսլո]]յի քաղաքային խորհրդի անդամ&lt;ref name=bio/&gt;։

1965 թվականին նշանակվել է Արդարադատության և ոստիկանության նախարար, առաջին կինն էր, որ զբաղեցրել է այդ պաշտոնը&lt;ref name=snl&gt;{{cite encyclopedia |year=2007 |title=Elisabeth Schweigaard Selmer|encyclopedia=[[Store norske leksikon]]|publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://www.snl.no/Elisabeth_Schweigaard_Selmer|language=Norwegian|accessdate=դեկտեմբերի 3, 2010}}&lt;/ref&gt;։ 1970 թվականի հոկտեմբերի 3-ին թողել է Արդարադատության նախարարի պաշտոնը։ Այնուհետև՝ 1971 թ.-ից 1990 թվականներին ծառայության է անցել [[Նորվեգիայի գերագույն դատարան]]ում, նշանակվել է 1970 թվականին&lt;ref name=bio/&gt;։

Շվայգաարդ Սելմերը եղել է բազմաթիվ խորհուրդների և գերատոսչությունների անդամ։ 1975 թվականից 1978 թվականը եղել է Նորվեգիայի ֆեդերացիայի փոխնախագահ և խորհրդի երկարատև անդամ։ Նաև ընդգրկված է եղել [[Օսլո քաղաքի թանգարան]]ի, [[Նորվեգիայի մշակույթի պատմության թանգարան]]ի և [[Նորվեգիայի դիմադրողական թանգարան]]ի խորհրդների կազմում։ Եղել է Նորվեգիայի լեզվի և գրականության ակադեմիայի անդամ։ 1980 թվականին պարգևատրվել է [[Սուրբ Օլաֆի շքանշան]]ով&lt;ref name=bio/&gt; և արժանացել է [[Նորվեգիայի 1940-1945 թթ.-ի պաշտպանության մեդալ]]ի&lt;ref name=nbl/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://nbl.snl.no/Elisabeth_Schweigaard_Selmer Utdypningsartikkel] snl.no {{ref-no}}
* [http://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=ELSE Կենսագրություն] stortinget.no {{ref-no}}
{{Commonscat}}

{{Արտաքին հղումներ}}{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Սելմեր, Էլիզաբեթ Շվայգաարդ}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի դիմադրության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>9skobw6dqq3inheznpygt9z29y8hw4i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դելֆյան խաղեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>864544</id>
    <revision>
      <id>8492692</id>
      <parentid>8483277</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:24:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31203" xml:space="preserve">'''Դելֆյան խաղեր''', արվեստի տարբեր բնագավառներին վերաբերող մրցությունների (մրցույթներ, փառատոններ), ինչպես նաև [[ցուցահանդես]]ների և ցուցադրությունների համախումբ։ Ժամանակակից Դելֆիական խաղերի ակունքները գալիս են անտիկ Պիթիական խաղերից, որ անցկացվել են [[Հին Հունաստան]]ում՝ [[Դելֆի]]ում։ Դելֆիական խաղերի մասնակիցների և հաղթողների թվում բազմաթիվ են այն մարդիկ, որոնք հետագայում շարունակում են իրենց գործունեությունն արվեստի ոլորտում։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Delphi charioteer front DSC06255.JPG|right|thumb|120px|Դելֆյան կառավար, մ.թ.ա. 5-րդ դար, Հնագիտական թանգարան, [[Դելֆի]], [[Հունաստան]]]]
Համազգային հունական Պիթիական խաղերը, որ անցկացվել են [[Դելֆի]]ում՝ [[Պառնաս]] լեռան ստորոտում, նվիրված էին [[Ապոլլոն]] աստծո փառաբանմանը, որը, համաձայն առասպելների, հաղթել է հնագույն պատգամախոսական տաճարը պաշտպանող [[Պիթոն]] վիշապին և իր հաղթանակի պատվին հիմնադրել [[Դելփյան պատգամախոս|պատգամախոսական տաճարը]] և նոր [[Ագոն]]ը&lt;ref&gt;[http://www.hecucenter.ru/word-files/27.05.RUS.doc Святилища Аполлона: Дельфы и Делос] на сайте Греческого культурного центра&lt;/ref&gt;։ Պիթիական խաղերի խաղերի պատմությունը բավական հստակ ներկայացվում է մ.թ.ա. 582 թվականից, երբ առաջին [[Սրբազան պատերազմներ|Սրբազան պատերազմից]] հետո՝ մոտ մ.թ.ա. 586 թվականին, խաղերի ղեկավարումն անցել է Դելֆիական Ամֆիկտիոնիային՝ տասներկու հունական ցեղերի խորհրդին։ Այդ ժամանակից ի վեր Պիթիական խաղերը, որ նախկինում անցկացվում էին ութ տարին մեկ, սկսել են անցկացվել ամեն չորս տարին մեկ՝ [[Օլիմպիական խաղեր]]ի անցկացմանը նախորդող տարում&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.amstd.spb.ru/antichnye-olimpiiskie-igry/istoriya-pifiiskih-igr.html| title=История Пифийских Игр | publisher= amstd.spb.ru| accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vikent&quot;&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://vikent.ru/enc/3925/| title=Пифийские игры в Дельфах| publisher= vikent.ru| accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Բազմաթիվ ավանդազրույցները, լեգենդներն ու պատմական հաղորդագրությունների պահպանված պատառիկները վկայում են, որ անտիկ Պիթիական խաղերը եղել են [[Հին Հունաստան|Հելլադայի]] ինքնատիպ երաժշտական կենտրոն&lt;ref name=&quot;Пифиады&quot;&gt;{{cite web| author= Е. В. Герцман.| datepublished=1995 | url=http://sno.pro1.ru/lib/gerzman/41.htm| title=Пифиады. Музыка Древней Греции и Рима | publisher= «Алетейя», Санкт-Петербург, стр. 150—158 |accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։

Պիթիական խաղերի ծրագրում ներառվել են արվեստի տեսակներ և ատլետիկական մրցություններ ու կառքերով մրցարշավներ։ Երաժշտական մրցույթների շարքում գերակշռել է երգեցողությունը [[կիֆարա]]յի ուղեկցությամբ, որ եղել է Ապոլլոն աստծո սիրած երաժշտական գործիքը։ Պիթիական խաղերն իրենց արտացոլումն են գտել հին հունական արվետում։ Մինչ օրս պահպանվել է Դելֆյան կառավարի արձանը, որ կազմում է Պիթիական խաղերում կառավարների թիմի տարած հաղթանակին նվիրված կոմպոզիցիայի մաս&lt;ref name=&quot;ancient&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ancient-greece.org/art/chiarioteer.html|title=Charioteer of Delphi|publisher=«Ancient-Greece»|accessdate=2017-10-11}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

Միասնական [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] վերջին կայսր [[Թեոդոսիոս Ա Մեծ|Թեոդոսիոս I]]-ն արգելել է Պիթիական խաղերը՝ որպես հեթանոսական հավատքի մնացորդ անտիկ Օլիմպիական խաղերի հետ միասին մեր թվարկության [[394 թվական]]ին&lt;ref name=&quot;vikent&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Пифиады&quot;/&gt;։

Սկսած հինգերորդ Օլիմպիական խաղերից՝ բարոն [[Պիեռ դը Կուբերտեն]]ի նախաձեռնությամբ սկսել են անցկացվել նաև գեղարվեստական մրցույթներ։ Օլիմպիական խաղերում արվեստի մրցույթներ անցկացվել են 1912 թվականից մինչև 1948 թվականը։ Դրանք ներառել են արվեստի տարբեր տեսակներին վերաբերող անվանակարգեր, որոնք բոլորն էլ թեմատիկ կապ են ունեցել սպորտի հետ&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://olympic-museum.de/art/artcompetition.htm| title=Art Competition 1912 - 1948| publisher=«Olympic Museum»| accessdate=2017-10-11| archive-date=2008-02-16| archive-url=https://web.archive.org/web/20080216203621/http://www.olympic-museum.de/art/artcompetition.htm| dead-url=yes}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Delphic Games 1927.svg|right|thumb|150px|[[1927 թվական]]ի Դելֆյան փառատոնի ազդագիր]]
20-րդ դարի առաջին կեսից հույն բանաստեղծ և դրամատուրգ [[Անգելոս Սիկելիանոս]]ն իր ամերիկացի կնոջ՝ արվեստագետ և խորեոգրաֆ [[Եվա Պալմեր Սիկելիանոս]]ի հետ միասին փորձել է վերահաստատել Դելֆյան գաղափարը՝ արվեստի միջոցով համախմբելու մարդկանց հանուն մարմնի և հոգու ներդաշնակ զարգացման։ Նրանք միասին կազմակերպել և անցկացրել են երկու Դելֆյան խաղեր (1927 և 1930 թվականներին) Պիթիական խաղերի հայրենիքում՝ Դելֆիում&lt;ref name=&quot;Sikelianos&quot;&gt;Eva Palmer-Sikelianos, [https://books.google.am/books?id=AsJ9uVgcSBIC Upward Panic — The Autobiography of Eva Palmer-Sikelianos], Edited By John P. Anton. Hardwood Academic Publishers, 1993  {{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Экспресс-киниси&quot;&gt;{{cite web| author=Irina Stepanova-Antonaru.| datepublished=15 октября 2012| url=http://inner-greece.blogspot.de/2012/10/blog-post.html| title=Две любви Евы Палмер| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2016-01-24| archive-url=https://web.archive.org/web/20160124123701/http://inner-greece.blogspot.de/2012/10/blog-post.html| dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած այդ փառատոնների վայելած մեծ ժողովրդականությանը՝ դրանց անցկացումը 1930 թվականից հետո ընդհատվել է [[Մեծ ճգնաժամ]]ի ժամանակ վրա հասած ֆինանսական խնդիրների պատճառով&lt;ref name=&quot;Sikelianos&quot;/&gt;։

Ժամանակակից Դելֆյան խաղերն անցկացվում են Դելֆիի Եվրոպական մշակութային կենտրոնի և քաղաքային մունիցիպալիտետի նախաձեռնությամբ&lt;ref name=&quot;Greeka&quot;&gt;{{cite web
|url=http://www.greeka.com/sterea/delphi/delphi-festivals.htm
|title=Delphi festivals &amp; cultural events
|publisher=Greeka.com
|accessdate=2017-10-11
|lang=en
}}&lt;/ref&gt;։

== Ժամանակակից Դելֆյան խաղեր ==
Դելֆյան խաղերի վերսկսման հերթական նախագիծն ի հայտ է եկել 20-րդ դարի վերջին [[Քրիստիան Կիրշ]]ի նախաձեռնությամբ և հայտնի անձանց, տարբեր երկրների մշակույթի և արվեստի գործիչների աջակցությամբ{{#tag:ref|[[1988 թվական]]ին [[Ժնև]]ում գրանցվել է «Musica Magna International» (MMI) միջազգային միությունը, որ գլխավորել է Քրիստիան Կիրշը&lt;ref&gt;{{cite web| author=К. И. Якубович.| datepublished=1988| url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5d/1988-Mus-Zeitung-ru.jpg| title=Небывало! Невиданно! Здорово! проект века.| publisher=«Российская Музыкальная Газета» № 9| accessdate=2017-10-11| archive-date=2014-06-09| archive-url=https://web.archive.org/web/20140609090446/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5d/1988-Mus-Zeitung-ru.jpg| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Franz Anton''. Ein Jahr der Delphischen Spiele. «Sachsen Spiegel», Nr.9, 1. März 1991, Seite 12. {{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Forum&quot;&gt;{{статья|автор=Hans-Georg Torkel.|ссылка=https://web.archive.org/web/20140218224837/http://innovations-forum.net/heft-und-text-archive/innovations-forum-archiv-2003-2006.html|заглавие=Idee und Geschichte der Delphischen Bewegung|издание=Innovations Forum|место=Nürenberg|номер=2, page 23|год=2003|accessdate=2017-10-11}} {{ref-de}}&lt;/ref&gt;։|name=mmi|group=Ն}}։

[[1994 թվական]]ին [[Բեռլին]]ի Շյոնհաուզեն պալատում հիմնադրվել է [[Դելֆյան միջազգային խորհուրդ]]ը (ՄԴԽ)&lt;ref name=&quot;Founding&quot;&gt;{{cite web|url=https://delphic.org/founding-members/|title=Founding Members|publisher=delphic.org|accessdate=2017-10-12|lang=en|archive-date=2017-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20171013013235/https://delphic.org/founding-members/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Санкт-Петербургские Ведомости&quot;&gt;{{статья|автор=Владимир Кузнецов.|заглавие=Возрождение Дельфийских игр|издание=«Санкт-Петербургские ведомости»|год=8 августа 1995}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Северная столица&quot;&gt;{{статья|автор=Татьяна Лиханова.|заглавие=Оживить Оракула, чтобы получить важнейшие ответы|издание=«Северная столица»|место=Санкт-Петербург|номер=11 (73)|год=22—28 марта 1996}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Ralf Schuler''. Pythia von Pankow. J.C.B.Kirsch will die Delphische Spiele. «Die Welt», Nr.156, 6./7. Juli 1996. {{ref-de}}&lt;/ref&gt;։ [[1996 թվական]]ին [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի, [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] և քաղաքապետարանի հովանու ներքո անցկացվել է ՄԴԽ-ի առաջին Դելֆյան կոնգրեսը, որի ընթացքում [[Օլիմպիական խարտիա]]յի օրինակով ընդունվել է Դելֆյան խարտիան, սահմանվել են Դելֆյան շարժման նպատակներն ու խնդիրները&lt;ref&gt;{{статья|автор=С. Ленский.|заглавие=Брянск готовится стать пупом земли|издание=Брянский рабочий|место=Брянск|номер=|год=11 сентября 2002 года}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Личность и Культура&quot;/&gt;։ Հենց ամենասկզբից Դելֆյան խաղերի կայացման գործում մեծ դերկատարում է ունեցել նաև Ռուսաստանը&lt;ref name=&quot;Культура 2000&quot;&gt;{{статья|автор=Соб.инф.|ссылка=https://archive.is/etkj|заглавие=Сам Аполлон спустился к нам|издание=Культура|номер=46 (7254)|год=7-13 декабря 2000}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://duma.mos.ru/q22.php?type=2&amp;rid=1262|title=Фотогалерея событий / 2003 год|publisher=Московская городская дума|accessdate=2017-10-12|archive-date=2017-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20171013013959/https://duma.mos.ru/q22.php?type=2&amp;rid=1262|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Вартазарова&quot;&gt;{{cite web|author=Л. Вартазарова|datepublished=21.05.2003| url=http://www.greek.ru/news/culture/677/?sphrase_id=743712| title=Дельфийское движение — ставка на молодёжь|publisher=«Greek.ru»|accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Ազգային Դելֆյան կազմակերպությունների ստեղծման գործում առավել մեծ ակտիվություն են ցուցաբերել [[Բելառուս]]ը, Գերմանիան, [[Հունաստան]]ը, Վրաստանը, Չինաստանը, Նիգերիան, Ռուսաստանը, Միացյան Նահանգները, Ֆիլիպինները, Ճապոնիան&lt;ref name=&quot;Архив1999&quot;&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://delphic.ru/6-history/1.asp| title=История на сайте НДС России| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2001-12-03| archive-url=https://web.archive.org/web/20011203161457/http://delphic.ru/6-history/1.asp| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Понявин, 2000&quot;&gt;{{статья|автор=Артемий Понявин.|заглавие=Вместе лучше…|издание=Трибуна|год=12 октября 2000}}&lt;/ref&gt;։ Առաջին տարածաշրջանային երիտասարդական Դելֆիադաներն անցկացվել են Վրաստանում, Ալբանիայում և Ռուսաստանում&lt;ref&gt;''Игорь Побережский''. Идея. Москва Дельфийская. // «Новая Берлинская Газета», Берлин. — № 15, 13—19 декабря 1996&lt;/ref&gt;։ Ազգային կազմակերպությունները, որ ընդգրկվում են ՄԴԽ-ի կազմում&lt;ref&gt;{{статья|ссылка=http://archive.li/LF8UC|автор=Владислав Киселев.|заглавие=От олимпиад — к дельфиадам|издание=«Московский законодатель»|номер=229 (1108)|год=29 ноября 2002}}&lt;/ref&gt;, հնարավորության դեպքում բացում են իրենց պաշտոնական կայքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ndc-germany.de/|title=Сайт НДС Германии|publisher=ndc-germany|lang=de|accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.delphic.ru/1-national-soviet/1.asp| title=Деятельность НДС России| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2002-02-07| archive-url=https://web.archive.org/web/20020207105136/http://www.delphic.ru/1-national-soviet/1.asp| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Молдова&quot;&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://jdmd.narod.ru/ustav.html| title=НДС Республики Молдова| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2014-10-06| archive-url=https://web.archive.org/web/20141006085857/http://jdmd.narod.ru/ustav.html| dead-url=}}&lt;/ref&gt; և հետագայում փոխում այն՝ հաշվի առնելով դելֆիական արդիական իրադարձությունները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.delphic.us/|title=The National Delphic Council of USA|publisher=Сайт НДС США|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170921074634/http://delphic.us/|archivedate=2017-09-21|accessdate=2018-03-28|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.ndcsa.co.za/|title=National Delphic Council South Africa|publisher=Сайт НДС ЮАР (2011)|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210227085405/https://ndcsa.co.za/|archivedate=2021-02-27|accessdate=2018-03-28|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2003 թվական]]ին գրանցվել է Դելֆյան միջազգային կոմիտեն (ԴՄԿ)&lt;ref name=&quot;налоговая&quot;&gt;{{cite web|url=http://egrul.nalog.ru/?n=1&amp;h=047c540cfb0cb1889ae8f7ebdd0d4db0|title=Международная некоммерческая ассоциация &quot;Международный Дельфийский комитет&quot;|publisher=Федеральная налоговая служба|accessdate=|archiveurl=https://www.webcitation.org/65df5tJF8?url=http://egrul.nalog.ru/|archivedate=2012-02-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, որի գլխավոր գրասենյանը տեղակայված է [[Մոսկվա]]յում, իսկ կայքը բացվել է 2006 թվականին&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.idcworld.org/home?lang=ru| title=Открытие сайта МДК| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2007-08-24| archive-url=https://web.archive.org/web/20070824202722/http://www.idcworld.org/home?lang=ru| dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ Դրանում տեղեկություն է հայտնվել Դելֆյան խաղերի պատմությունը&lt;ref&gt;{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.idcworld.org/articles.text?id=24&amp;lang=ru|title=История на сайте МДК|publisher=Архив Интернета|accessdate=2017-10-11|archive-date=2008-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20080804163208/http://www.idcworld.org/articles.text?id=24&amp;lang=ru|dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=Ольга Танасийчук.| datepublished=| url=http://telegrafua.com/archive/491/10379/| title=Дельфийцы тоже спорят| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2011-07-16| archive-url=https://web.archive.org/web/20110716203500/http://telegrafua.com/archive/491/10379/| dead-url=}}&lt;/ref&gt;, որ տարբերվում է նախկինում Ռուսաստանի Դելֆյան ազգային խորհրդի կայքում տեղադրվածից&lt;ref name=&quot;Архив1999&quot;/&gt;։

Ժամանակակից Դելֆյան խաղերն անցկացնում են երկու կազմակերպություններ՝
# Դելֆյան միջազգային խորհուրդը (ԴՄԽ), որի գլխավոր գրասենյակը գտնվում է Բեռլինում, և 1994 թվականից այն գլխավորում է Քրիստիան Կիրշը&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=July 2014| url=http://www.uhuruprinters.co.za/digital/AFRICAN%20ROYALE/offline/download.pdf| title=20th celebration of the Delphics “Arts and Culture Championships”| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| pages=S. 6—7| archive-date=2015-04-02| archive-url=https://web.archive.org/web/20150402102747/http://www.uhuruprinters.co.za/digital/AFRICAN%20ROYALE/offline/download.pdf| dead-url=}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;,
# Դելֆյան միջազգային կոմիտե (ԴՄԿ), որի գլխավոր գրասենյակը գտնվում է Մոսկվայում, [[2004 թվական]]ից այն գլխավորում է Վլադիմիր Պոնյավինը&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://cfo.gov.ru/society/op/1/person/294| title=Владимир Николаевич Понявин| publisher=Центральный федеральный округ| accessdate=2017-10-11| archive-date=2019-04-25| archive-url=https://web.archive.org/web/20190425080906/http://cfo.gov.ru/society/op/1/person/294| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Վրաստանի Դելֆյան միջազգային խորհուրդը և Դելֆյան միջազգային կոմիտեն [[Թբիլիսի]]ում 1997 թվականի ապրիլի 25-30-ին անվցկացրել են միջազգային երիտասարդական Դելֆյան խաղերը&lt;ref name=&quot;europe-97&quot;&gt;{{cite web|url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Council_of_europe_1997.pdf|title=Приветственное письмо от Совета Европы к 25 — 30 апреля 1997|publisher=Викисклад|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130327070205/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Council_of_europe_1997.pdf|archivedate=2013-03-27|accessdate=2018-03-29|dead-url=yes}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Georgia-97&quot;&gt;{{cite web|url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Parlament_of_Georgia_letter_1997.pdf|title=Приветственное письмо от Парламента Грузии, апрель 1997|publisher=Викисклад|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130327070209/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Parlament_of_Georgia_letter_1997.pdf|archivedate=2013-03-27|accessdate=2018-03-29|dead-url=yes}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի Դելֆյան միջազգային խորհուրդը և Դելֆյան միջազգային կոմիտեն Մոսկվայում [[2000 թվական]]ի դեկտեմբերի 1-7-ն առաջին անգամ անցկացրել են չափահասների միջազգային Դելֆյան խաղերը&lt;ref name=&quot;Личность и Культура&quot;&gt;{{cite web| author=Е. Федулова| datepublished=«Личность и Культура», №3, 2010| url=http://www.licpublic.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=33%3A2010-07-14-04-27-36&amp;catid=24%3A2010-05-04-16-06-05&amp;Itemid=28%3F%3Dru| title=О Дельфийских играх 2009| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2011-07-13| archive-url=https://web.archive.org/web/20110713204050/http://www.licpublic.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=33%3A2010-07-14-04-27-36&amp;catid=24%3A2010-05-04-16-06-05&amp;Itemid=28%3F%3Dru| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Вартазарова&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Moscow&quot;&gt;{{cite web
|url=https://delphic.org/2000-i-delphic-games-russia/
|title=First Delphic Games 2000 (Moscow / Russia)|publisher=delphic.org|accessdate=2017-10-12|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.delphic.ru/4-first-games/0.asp| title=Первые Дельфийские Игры| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2002-02-07| archive-url=https://web.archive.org/web/20020207104621/http://www.delphic.ru/4-first-games/0.asp| dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Միջազգային Դելֆյան խաղերին մասնակցելու համար պատվիրակություններ ընտրելիս տարբեր երկրների կազմակերպություններ կարող են անցկացնել մրցութային ընտրություններ և տարբեր մասշտաբների փառատոններ՝ տեղայինից մինչև մայրցամաքային&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://delphic.de/index.php?id=81&amp;L=3| title=Молодёжные Дельфийские Игры охватывают весь мир| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2014-05-22| archive-url=https://web.archive.org/web/20140522142909/http://delphic.de/index.php?id=81&amp;L=3| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=Август 1, 2014| url=http://www.bscsif.ro/bscsif-and-the-african-delphic-games/?lang=RU|title=МФЧМКМ и Африканские Дельфийские Игры| publisher=BSCSIF| accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականից Ռուսաստանի Ազգային Դելֆյան խորհուրդը, որ ընդգրկվել է Միջազգային Դելֆյան խորհրդի կազմում&lt;ref name=&quot;письма НДС&quot;&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.delphic-games.com/downloads/ndcrussialetter_en.pdf| title=Официальные письма В.Н.Понявина К.Киршу (01.11.1999)| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2014-07-14| archive-url=https://web.archive.org/web/20140714215339/http://www.delphic-games.com/downloads/ndcrussialetter_en.pdf| dead-url=}}&lt;/ref&gt;, սկսել է անցկացնել Երիտասարդական Դելֆյան խաղեր Ռուսաստանում։ Միջազգային Դելֆյան խորհրդի հովանու ներքո առաջին անգամ այդ խաղերն անցկացվել են Սարատովում (17-21 նոյեմբերի, 1999 թվական) &lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.delphic.ru/3-junior-game/2.asp| title=Первые Российские молодёжные Дельфийские игры| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-4-28| archive-date=2002-02-07| archive-url=https://web.archive.org/web/20020207104514/http://www.delphic.ru/3-junior-game/2.asp| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Russian_press_in_1999.pdf| title=Пресса о Первых Российских молодёжных Дельфийских играх| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-4-28| archive-date=2014-06-28| archive-url=https://web.archive.org/web/20140628142024/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Russian_press_in_1999.pdf| dead-url=}}&lt;/ref&gt;, իսկ երկրորդ անգամ՝ [[Սմոլենսկ]]ում (21-26 սեպտեմբերի, 2001 թվական)&lt;ref&gt;{{cite web|author=|datepublished=|url=http://delphic.ru/5-smolenks-game/1.asp|title=Вторые Всероссийские молодёжные Дельфийские игры|publisher=Архив Интернета|accessdate=2017-10-11|archive-date=2002-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20020408013127/http://delphic.ru/5-smolenks-game/1.asp|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ Սկսած 2006 թվականից՝ նմանատիպ խաղերն անցկացվում են Դելֆյան միջազգային կոմիտեի հովանու ներքո։

Միջազգային Դելֆյան խորհրդի հովանու ներքո [[Բրյանսկ]]ում 2002 թվականի սեպտեմբերի 13-18-ը Ռուսաստանի Ազգային Դելֆյան խորհուրդն առաջին անգամ անցկացրել է ԱՊՀ երիտասարդական Դելֆյան խաղերը&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.delphic.ru/6-sng-games/1.asp| title=Первые молодёжные Дельфийские игры государств-участников СНГ| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2002-10-17| archive-url=https://web.archive.org/web/20021017110640/http://www.delphic.ru/6-sng-games/1.asp| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья|автор=Елена Коренева.|издание=«Рязанские ведомости»|заглавие=Первые молодёжные Дельфийские игры государств-участников СНГ состоятся в Брянске|номер=177|год=12 сентября 2002}}&lt;/ref&gt;, իսկ Միջազգային Դելֆյան կոմիտեի հովանավորությունն այդ խաղերն սկսել են ստանալ 2008 թվականից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://delphic.games/games/cis/fifth/informatsiya/|title=Пятые молодежные Дельфийские игры государств-участников СНГ|publisher= Сайт НДС России и МДК|accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Սարատովում (19-25 սեպտեմբերի, 2008 թվական) Միջազգային Դելֆյան կոմիտեն ու Ռուսաստանի Ազգային Դելֆյան խորհուրդն անցկացրել են երկրորդ միջազգային Դելֆյան խաղերը&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=25.09.2008| url=http://www.regnum.ru/news/1060060.html| title=В Саратове завершились Дельфийские Игры| publisher=Regnum|accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://narodniki.h15.ru/articles.html|title=С 19 по 23 сентября 2008 года в Саратове прошли Вторые Всемирные Дельфийские игры...|author=Лебедев А. Е.|publisher=Архив Интернета|accessdate=2017-10-11|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006112953/http://narodniki.h15.ru/articles.html|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։ [[Վոլգոգրադ]]ում (2-7 մայիսի, 2014 թվականի) Միջազգային Դելֆյան կոմիտեի հովանու ներքո անցկացվել են առաջին երիտասարդական Եվրոպական Դելֆյան խաղերը&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=22.04.14| url=http://allrussia.ru/partners_news/140422191057.html| title=Со 2 по 8 мая 2014 года в Волгоградской области состоится Культурный проект &quot;Дельфийский Волгоград – 2014&quot;| publisher=Архив Интернета| accessdate=2017-10-11| archive-date=2014-05-29| archive-url=https://web.archive.org/web/20140529182647/http://allrussia.ru/partners_news/140422191057.html| dead-url=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Волгоград-2014&quot;&gt;{{cite web
|author=Анна Закора 
|datepublished=05.05.2014
|url=http://volgograd.bezformata.ru/listnews/proektu-delfijskij-volgograd-2014/19828984/
|title=Культурному проекту «Дельфийский Волгоград-2014» дан официальный старт|publisher=ИА &quot;Безформата&quot;
|accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=10.05.2014| url=http://v102.ru/society/44616.html|title=Дельфийские игры обошлись бюджету Волгоградской области почти в 100 миллионов рублей| publisher=Высота 102| accessdate=2017-10-11}}&lt;/ref&gt;։

== Նշումներ ==
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.delphic.org/ Միջազգային Դելֆյան խորհրդի պաշտոնական կայք]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20140522175929/http://delphic.de/index.php?id=18&amp;L=3 Դելֆյան գաղափար]{{ref-ru}}{{ref-en}}{{ref-de}}
* [http://www.idcworld.org/ Միջազգային Դելֆյան կոմիտեի պաշտոնական կայք]{{ref-ru}}{{ref-en}}

[[Կատեգորիա:Դելֆյան խաղեր]]
[[Կատեգորիա:Մրցույթներ]]</text>
      <sha1>6dkejkfrc1012qb7h76zobm7j5z7tht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մոնիքա Մելանդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>864589</id>
    <revision>
      <id>8492457</id>
      <parentid>8434460</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5011" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մոնիքա Մելանդ''' ({{ԱԾ}})&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bergen.kommune.no/bk/multimedia/archive/00010/Monica_M_lands_CV_10929a.pdf|title=Curriculum Vitae|publisher=Bergen kommune|date=դեկտեմբերի 11, 2009|accessdate=դեկտեմբերի 11, 2009|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304001008/https://www.bergen.kommune.no/bk/multimedia/archive/00010/Monica_M_lands_CV_10929a.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, [[Նորվեգիա|նորվեգական]] Պահպանողական պարտիայի քաղաքական գործիչ, Առևտրի և արդյունաբերության նախարար՝ սկսած [[2013]] թվականի [[հոկտեմբերի 16]]-ից։ Մինչ այդ՝ 2003-2013 թվականներին, եղել է [[Բերգեն]]ի Գլխավոր հանձնակատարը։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:31.05.2014,Monica Mæland.JPG|մինի|ձախից|Մոնիքա Մելանդ]]
Մոնիքա Մելանդը ծնվել է Բերգենում, մեծացել [[Արենդալ]]ում։ Իրավագիտական գիտությունների թեկնածու է [[Բերգենի համալսարան]]ում (1994) և մինչև քաղաքականություն լիարժեք մուտք գործելը եղել է իրավաբան։

== Քաղաքական կարիերա ==
[[1999]] թվականին Մելանդը ընտրվեց Բերգենի Քաղաքային խորհրդում և մինչև Գլխավոր հանձնակատար դառնալը մնաց անդամ։ Իր առաջին խորհուրդը ({{lang-en|cabinet}}) ձևավորեց [[2003]] թվականի հոկտեմբերի 27-ին&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www3.bergen.kommune.no/BKSAK_filer/bystyr/2003/BEBY/2003905651-1.Doc | title=Valg av byråd | publisher=Bergen kommune | accessdate=նոյեմբերի 15, 2009}}&lt;/ref&gt;։ Մելանդի առաջին կաբինետը քաղաքային խորհրդում ձայների փոքրամասնություն ուներ և կազմված էր Պահպանողական պարտիայից, Քրիստոնյաների պարտիայից և Լիբերալների պարտիայից։ 2007 թվականի տեղական ընտրություններից հետո նա ձևավորեց երկրորդ կաբինետը՝ մեծամասնությունը, որը կազմված էր Քրիստոնյաների պարտիայից և Առաջընթացի պարտիայից։ 2009 թվականի ապրիլի 28-ին վերջինս լքեց կաբինետը տարաձայնությունների պատճառով, որոնք պայմանավորված էին վճարովի զանգի ծառայության շարունակությամբ, որը ֆինանսավորում էր Բերգենի նախագիծը։ Մեկ տարի անց Պարտիան վերադարձավ կաբինետ և շարունակեց քաղաքական համագործակցությունը 2007 թվականի ընտրություններից հետո ստորագրված համաձայնագրի հիման վրա։

[[2011]] թվականի ընտրություններից հետո Մոնիքա Մելանդը ձևավորեց իր երրորդ կաբինետը նույն պարտիաներով, ինչպես նախորդը։

Մելանդը եղել է նաև Նորվեգական Պահպանողական պարտիայի Քաղաքային ճյուղի ղեկավարը, իսկ դրանից առաջ՝ ղեկավարի տեղակալը։

Մելանդը Բերգենի երկրորդ Գլխավոր հանձնակատարն է 2000 թվականին [[պառլամենտական համակարգ]]ի ներդրումից հետո, և միակն է, ով վերընտրվել է։

{{s-start}}
{{s-off}}
{{s-bef|before=Աննե Գրեթե Սթրյում Էրիքսեն}}
{{s-ttl|title=Բերգենի գլխավոր հանձնակատար|years=2003–2013}}
{{s-aft|after=Ռագնիլդ Սթոլթ-Նիելսեն}}
{{s-bef|before=Թրոնդ Գիսկե}}
{{s-ttl|title=Առևտրի և արդյունաբերության նախարար|years=2013–մինչ օրս}}
{{s-end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www3.bergen.kommune.no/wwwsru/default.asp Bergen kommunes politikerregister] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150529084502/http://www3.bergen.kommune.no/wwwsru/default.asp |date=2015-05-29 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Մելանդ, Մոնիքա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կանայք Նորվեգիայում]]
[[Կատեգորիա:Բերգենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4xi8jey67so9sr8ac5bg88sfi47ftam</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անն-Գրեթե Սթրյոմ-Էրիքսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>864737</id>
    <revision>
      <id>8492464</id>
      <parentid>8434480</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:18:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4550" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Անն-Գրեթե Սթրյոմ-Էրիքսեն''' ({{lang-no|Anne-Grete Strøm-Erichsen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] քաղաքական գործիչ Լեյբորիստական կուսակցությունից։ 2012-2013 թվականներին եղել է Պաշտպանության նախարարը։
== Կրթություն և աշխատանք ==
Սթրյոմ-Էրիքսենը [[1974]] թվականին սովորել է [[Բերգենի համալսարան]]ի [[ՏՏ]] ճարտարագիտության բաժնում։ Այնուհետև նա մինչև 1981 թվականը [[ԱՄՆ]]-ում սովորել է [[Հարավային Դակոտա]]յի հանքարդյունաբերության և ինժեներության դպրոցում, մինչև 1984 թվականը աշխատել է Բերգենի համալսարանի ՏՏ համակարգերի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://rudpedersen.com/anne-grete-str%C3%B8m-erichsen |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2018-03-27 |archive-date=2018-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180407205343/http://www.rudpedersen.com/anne-grete-str%C3%B8m-erichsen |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նա մինչև 1988 թվականը եղել է Siemens Nixdorf Informationssysteme ընկերության ավագ խորհրդական, 1991-1995 թվականներին՝ BDC AS ընկերության&lt;ref name=&quot;Kan få ny jobb&quot;&gt;NTB: [http://www.ba.no/nyheter/irix/article6246838.ece Kan få ny jobb] BA.no, September 21, 2012&lt;/ref&gt;։
== Քաղաքական գործունեություն ==
Անն-Գրեթե Սթրյոմ-Էրիքսեն եղել է [[Բերգեն]]ի քաղաքապետ 1999-2000 թվականներին, քաղաքի խորհրդում տեղ է զբաղեցրել 2000-2003 թվականներին&lt;ref name=&quot;Kan få ny jobb&quot;/&gt;։ Լինելով քաղաքապետ՝ նա եղել է Աշխարհի ժառանգություն քաղաքների կազմակերպության նախագահ 1999-2001 թվականներին։ Նա 1997-1999 թվականներին նաև եղել է կուսակցության տեղի բաժնի ղեկավարը, ինչպես նաև եղել է Լեյբորիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ 2002-2007 թվականներին&lt;ref&gt;NTB: [http://www.bt.no/nyheter/innenriks/Ut-av-sentralstyret-1835945.html Ut av sentralstyret] BT, February 22, 2012&lt;/ref&gt;։

Նա ընտրվել է Նորվեգիայի պառլամենտում [[Հորդալան]]ի կողմից 2005 թվականին։ 2005 թվականին նա նշանակվել է Պաշտպանություն նախարար Կարմիր-կանաչ կոալիցիայի կառավարության ղեկավար [[Ենս Սթոլթենբերգ]]ի կողմից։ Նրա տեղը պառլամենտում զբաղեցրել է [[Դագ Օլե Տայգեն]]ը։ 2009 թվականի Նորվեգիայի պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ նա նշանակվել է Առողջապայության և խնամքի ծառայությունների նախարար, մինչև կրկին զբաղեցրել է Պաշտպանության նախարարի պաշտոնը 2012 թվականին&lt;ref name=&quot;Kan få ny jobb&quot;/&gt;։

Սթրյոմ-Էրիքսենը չի վերընտրվել է 2013 թվականի Նորվեգիայի պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ&lt;ref&gt;Kjetil Løset: [http://www.tv2.no/nyheter/politisk/sptopp-trekker-seg-fra-stortinget-3818805.html Sp-topp trekker seg fra Stortinget] (in Norwegian) [[TV2 (Norway)|TV2]], June 25, 2012. Retrieved December 9, 2012.&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.stortinget.no/no/Representanter-og-komiteer/Representantene/Representantfordeling/Representant/?perid=ANS&amp;tab=Biography &quot;Anne-Grete Strøm-Erichsen&quot; (in Norwegian)]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սթրյոմ-Էրիքսեն, Անն-Գրեթե}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>2ky4y788vo9mhf4xgy8avojadgo8pnp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եկատերինա Տղեշելաշվիլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>866074</id>
    <revision>
      <id>8492395</id>
      <parentid>8434453</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:50:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7596" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Եկատերինա «Եկա» Տղեշելաշվիլի''' ({{lang-ka|ეკატერინე &quot;ეკა&quot; ტყეშელაშვილი}}, {{ԱԾ}}), վրացուհի իրավաբան և քաղաքական գործիչ, 2007-2008 թվականներին եղել է Վրաստանի արդարադատության նախարարը, 2008 թվականին՝ արտաքին գործերի նախարարը, ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարը, 2010 թվականին դարձել է փոխվարչապետ և վերաինտեգրման հարցերով նախարար [[Միխեիլ Սաակաշվիլի|Միխեիլ Սաակաշվիլու]] օրոք։

== Կենսագրություն ==
Տղեշելաշվիլին ծնվել է 1977 թվականի մայիսի 23-ին [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ում։ Ավարտել է Թբիլիսիի պետական համալսարանի միջազգային իրավունքի և միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը 1999 թվականին և աշխատել է որպես փաստաբան Վրաստանի Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեում, ապա ԻՐԻՍ Վրաստանում, [[Մերիլենդի համալսարան]]ի ինստիտուտային բարեփոխումների և ոչ պաշտոնական սեկտորի Թիլիսիի գրասենյակում։ 1997 թվականի հոկտեմբերի 9-ից մինչև 1999 թվականի սեպտեմբերի 10-ը եղել է Վրաստանի արտաքին գործերի նախարարությանն առընթեր արտաքին քաղաքականության ուսումնասիրության և վերլուծության կենտրոնի գլխավոր մասնագետ&lt;ref name=&quot;Min&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.smr.gov.ge/en/about_ministry/state_minister|title=Ministry for Reintegration. Ekaterine Tkeshelashvili|accessdate=2011-02-16}}&lt;/ref&gt;։ 2001 թվականի հունիսի 1-ից մինչև նոյեմբերի 1-ը եղել է իրավաբան Նյու Յորքի մարդու իրավունքների իրավաբանական կոմիտեում, 2002 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2003 թվականի մայիսը [[Հաագա]]յում եղել է պրակտիկանտ Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական դատարանում։

== Քաղաքական կարիերա ==
Տղեշելաշվիլին իր առաջին պետական պաշտոնն զբաղեցրել է 2004 թվականի փետրվարի 1-ին՝ դառնալով Վրաստանի արդարադատության նախարարի տեղակալ։ 2005 թվականի սեպտեմբերի 1-ին դարձել է արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ, իսկ 2006 թվականի մայիսի 1-ից մինչև 2007 թվականի օգոստոսի 1-ը եղել է Թբիլիսիի վճռաբեկ դատարանի նախագահ։
[[Պատկեր:Secretary_Rice_Visit_to_Georgia_(A).JPG|ձախից|մինի|180x180փքս|Եկա Տղեշելաշվիլին ողջունում է [[Կոնդոլիզա Ռայս]]ին Վրաստանում, 2008 թվականի օգոստոս]]
2007 թվականի օգոստոսից մինչև 2008 թվականի հունվար Տղեշելաշվիլին եղել է Վրաստանի արդարադատության նախարար, 2008 թվականի հունվարից մայիս՝ Վրաստանի  գլխավոր դատախազ։ 2008 թվականի մայիսի 5-ին նա  դարձել է արտաքին գործերի նախարար և այդ պաշտոնն զբաղեցրել մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի  5-ը&lt;ref&gt;[http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17764 &quot;Chief Prosecutor Becomes Foreign Minister&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303183800/http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17764 |date=2016-03-03 }}, ''Civil.ge'', May 5, 2008.&lt;/ref&gt;։ Նրա պաշտոնավարումը համընկել է այն ժամանակաընթացքի հետ, երբ սրվել են Վրաստանի՝ իր հյուսիսային հարևան [[Ռուսաստան]]ի հետ հարաբերությունները Աբխազիային և [[Հարավային Օսիայի]] պատճառով, իսկ Վրաստանը ձգտում էր միանալ [[ՆԱՏՕ]]-ին։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում նա խոստացել է շարունակել դիվանագիտական ակտիվ գործունեությունը եղած խնդիրների խաղաղ լուծման ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{ru icon}} [http://www.newsgeorgia.ru/geo1/20080506/42225017.html &lt;&lt;Грузинская дипломатия должна быть активной - глава МИД&gt;&gt;]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} ''NewsGeorgia'', May 6, 2008.&lt;/ref&gt;։ Արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնում Տղեշելաշվիլուն փոխարինել է Գրիգոլ Վաշաձեն 2008 թվականի դեկտեմբերի 5-ին, երբ փոխվել է երկրի կառավարությունը&lt;ref&gt;[http://civil.ge/eng/article.php?id=20083 &quot;Cabinet reshuffled&quot;], ''Civil.ge'', December 5, 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7767799.stm &quot;Senior Georgian ministers sacked&quot;], ''BBC News'', December 5, 2008.&lt;/ref&gt;։  Դեկտեմբերին նա նշանակվել է Ազգային  անվտանգության խորհրդի ղեկավար&lt;ref&gt;[http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20156 &quot;Former FM to Chair NSC&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303190412/http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20156 |date=2016-03-03 }}, ''Civil.ge'', December 18, 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20183 &quot;Saakashvili: NSC Becomes Stronger with its New Chair&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303213753/http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20183 |date=2016-03-03 }}, ''Civil.ge'', December 23, 2008.&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականից մինչև 2012 թվականը նա դարձել է վերաինտեգրման նախարար&lt;ref name=&quot;Min&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://civil.ge/eng/article.php?id=22866 &quot;Reshuffle in Government, NSC&quot;], ''Civil.ge'', November 20, 2010.&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Տղեշելաշվիլին ամուսնացած է և ունի 2 երեխա։ Մայրենի վրացերենից բացի գիտի նաև անգլերեն, ռուսերեն և ֆրանսերեն&lt;ref&gt;[http://smr.gov.ge/en/about_ministry/state_minister Ekaterine Tkeshelashvili biography], Office of the State Minister of Georgia for Reintegration, Retrieved January 1, 2011.&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Տղեշելաշվիլի, Եկատերինա}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի վրացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացի դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Թբիլիսիի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>iem8e93peem9q8suzcukr5ce40y681c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լիս Վեգա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>868082</id>
    <revision>
      <id>8492187</id>
      <parentid>7791499</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեքսիկացի պարուհիներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4752" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Լիսեկա Վեգա Գալվես''' ({{lang-es|Liseska Vega Galvez}}, հայտնի է որպես '''Լիս Վեգա''' {{lang-es|Liz Vega}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի [[Կուբացիներ|կուբացի]] և [[Մեքսիկացիներ|մեքսիակացի]] դերասանուհի, պարուհի, երգչուհի։ Հասակը՝ 162 սանտիմետր։

== Կենսագրություն ==
Լիս Վեգան ծնվել է 1977 թվականի հոկտեմբերի 20-ին [[Հավանա]] քաղաքում` Լասարո Վեգայի և Մարթա Էլենա Գալսվեսի ընտանիքում։ Ծնողները բաժանվել են, երբ Լիսը եղել է 10 տարեկան։ Լիս Վեգան ունի քույր, որին ծնողները որոշել են անվանել կրկին Լիսեկա Վեգա Գալվես, հետագայում նա որոշել է վերցնել «Լիս Վեգա» կեղծանունը։ Ծնողների հետ շփվում է հազվադեպ, քանի որ նրանք ապրում են Հավանայում, իսկ Լիսը՝ [[Մեքսիկա]]յում։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հանդես է եկել որպես պարուհի և մի քանի տարի աշխատել [[Կուբա]]յում, այնուհետև տեղափոխվել Մեքսիկա, որտեղ շարունակել է իր պարային կարիերան, իսկ 1997 թվականին, երբ ժամանել է Մեքսիկա, որոշել է դառնալ դերասանուհի։ [[Մեքսիկայի կինեմատոգրաֆիա]]յում առաջին անգամ հանդես է եկել 2004 թվականին։

== Անձնական կյանք ==
2008 թվականին ամուսնացել է մեքսիկացի դերասան [[Ֆեդերիկո Դիաս]]ի հետ, սակայն զույգի համատեղ կյանքը չի ստացվել ամուսնու [[Համասեռականություն|համասեռական]] լինելու պատճառով։ Նույն տարում զույգն ամուսնալուծվել է։

== Ֆիլմագրություն ==
=== Հեռուստասերիալներ ===
* 2004 թ. - Misión S.O.S.- Señora de la Tierra
* 2005 թ. - Contra viento y marea (Ճակատագրին հակառակ) - ''Խունկալ''
* 2006 թ. - Duelo de pasiones - ''Կորալ''
* 2008 թ. - Tormenta en el paraíso - ''Լիսեսկա''
* 2010 թ. - Zacatillo, un lugar en tu corazón (Սակատիլյո, տեղ քո սրտում) - ''Օլգա''
* 2011 թ. - Amorcito corazón- ''Դորիս Մոնտիել''
* 2011 թ. - Ինչպես ասում են - ''Սիլվիա''
* 2013 թ. - Santa diabla - ''Լիսետ Գեռերո''
* 2014 թ. - Muchacha matá porqué la mala - ''Տալինա Բելտրան''
* 2017 թ. - La Tijuana - ''Մոնիկա Մանդրագոն''

== Թատերական գործեր==
* 2012 թ. - Հարուստ Մամբոները

== Մրցանակներ ==
{| border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#CCCCCC&quot; align=&quot;center&quot;
|+
! Տարի !! Մրցանակ!! Անվանակարգ !!  Առաջադրված ֆիլմ !!  Արդյունք
|-
|2013
|&quot;Las estrellas del año&quot; de People en Español&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |title=ESTRELLAS DEL AÑO 2013 |accessdate=2018-04-26 |archive-date=2014-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141007113000/http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |dead-url= }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.peopleenespanol.com/gallery/premios-people-en-espanol-2013-categoria-telenovelas Categoría Telenovelas: los nominados]&lt;/ref&gt;
| Լավագույն չարագործը
|''[[Սուրբ սատանան (Չարի արմատը)|Սուրբ սատանան]]''
|Առաջադրվել է
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{imdb name|1683419|Лис Вега}}
* [http://www.kinopoisk.ru/name/1369066/ Лис Вега на сайте [[КиноПоиск]]]
* [http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2011/334472/6/liz-vega-no-ve-como-ofensivo-mostrar-su-cuerpo.htm Подробная биография]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վեգա, Լիս}}
[[Կատեգորիա:Կուբացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի պարուհիներ]]</text>
      <sha1>654skbbkqhdjcnlid2ikxm7c66llrpb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492188</id>
      <parentid>8492187</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:45:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4819" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Լիսեկա Վեգա Գալվես''' ({{lang-es|Liseska Vega Galvez}}, հայտնի է որպես '''Լիս Վեգա''' {{lang-es|Liz Vega}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի [[Կուբացիներ|կուբացի]] և [[Մեքսիկացիներ|մեքսիակացի]] դերասանուհի, պարուհի, երգչուհի։ Հասակը՝ 162 սանտիմետր։

== Կենսագրություն ==
Լիս Վեգան ծնվել է 1977 թվականի հոկտեմբերի 20-ին [[Հավանա]] քաղաքում` Լասարո Վեգայի և Մարթա Էլենա Գալսվեսի ընտանիքում։ Ծնողները բաժանվել են, երբ Լիսը եղել է 10 տարեկան։ Լիս Վեգան ունի քույր, որին ծնողները որոշել են անվանել կրկին Լիսեկա Վեգա Գալվես, հետագայում նա որոշել է վերցնել «Լիս Վեգա» կեղծանունը։ Ծնողների հետ շփվում է հազվադեպ, քանի որ նրանք ապրում են Հավանայում, իսկ Լիսը՝ [[Մեքսիկա]]յում։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հանդես է եկել որպես պարուհի և մի քանի տարի աշխատել [[Կուբա]]յում, այնուհետև տեղափոխվել Մեքսիկա, որտեղ շարունակել է իր պարային կարիերան, իսկ 1997 թվականին, երբ ժամանել է Մեքսիկա, որոշել է դառնալ դերասանուհի։ [[Մեքսիկայի կինեմատոգրաֆիա]]յում առաջին անգամ հանդես է եկել 2004 թվականին։

== Անձնական կյանք ==
2008 թվականին ամուսնացել է մեքսիկացի դերասան [[Ֆեդերիկո Դիաս]]ի հետ, սակայն զույգի համատեղ կյանքը չի ստացվել ամուսնու [[Համասեռականություն|համասեռական]] լինելու պատճառով։ Նույն տարում զույգն ամուսնալուծվել է։

== Ֆիլմագրություն ==
=== Հեռուստասերիալներ ===
* 2004 թ. - Misión S.O.S.- Señora de la Tierra
* 2005 թ. - Contra viento y marea (Ճակատագրին հակառակ) - ''Խունկալ''
* 2006 թ. - Duelo de pasiones - ''Կորալ''
* 2008 թ. - Tormenta en el paraíso - ''Լիսեսկա''
* 2010 թ. - Zacatillo, un lugar en tu corazón (Սակատիլյո, տեղ քո սրտում) - ''Օլգա''
* 2011 թ. - Amorcito corazón- ''Դորիս Մոնտիել''
* 2011 թ. - Ինչպես ասում են - ''Սիլվիա''
* 2013 թ. - Santa diabla - ''Լիսետ Գեռերո''
* 2014 թ. - Muchacha matá porqué la mala - ''Տալինա Բելտրան''
* 2017 թ. - La Tijuana - ''Մոնիկա Մանդրագոն''

== Թատերական գործեր==
* 2012 թ. - Հարուստ Մամբոները

== Մրցանակներ ==
{| border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#CCCCCC&quot; align=&quot;center&quot;
|+
! Տարի !! Մրցանակ!! Անվանակարգ !!  Առաջադրված ֆիլմ !!  Արդյունք
|-
|2013
|&quot;Las estrellas del año&quot; de People en Español&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |title=ESTRELLAS DEL AÑO 2013 |accessdate=2018-04-26 |archive-date=2014-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141007113000/http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |dead-url= }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.peopleenespanol.com/gallery/premios-people-en-espanol-2013-categoria-telenovelas Categoría Telenovelas: los nominados]&lt;/ref&gt;
| Լավագույն չարագործը
|''[[Սուրբ սատանան (Չարի արմատը)|Սուրբ սատանան]]''
|Առաջադրվել է
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{imdb name|1683419|Лис Вега}}
* [http://www.kinopoisk.ru/name/1369066/ Лис Вега на сайте [[КиноПоиск]]]
* [http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2011/334472/6/liz-vega-no-ve-como-ofensivo-mostrar-su-cuerpo.htm Подробная биография]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վեգա, Լիս}}
[[Կատեգորիա:Կուբացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի պարուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]]</text>
      <sha1>0n93x4t3wxfgneh2pc9yr63iowruk2t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492189</id>
      <parentid>8492188</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեքսիկացի կինոդերասաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4890" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Լիսեկա Վեգա Գալվես''' ({{lang-es|Liseska Vega Galvez}}, հայտնի է որպես '''Լիս Վեգա''' {{lang-es|Liz Vega}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի [[Կուբացիներ|կուբացի]] և [[Մեքսիկացիներ|մեքսիակացի]] դերասանուհի, պարուհի, երգչուհի։ Հասակը՝ 162 սանտիմետր։

== Կենսագրություն ==
Լիս Վեգան ծնվել է 1977 թվականի հոկտեմբերի 20-ին [[Հավանա]] քաղաքում` Լասարո Վեգայի և Մարթա Էլենա Գալսվեսի ընտանիքում։ Ծնողները բաժանվել են, երբ Լիսը եղել է 10 տարեկան։ Լիս Վեգան ունի քույր, որին ծնողները որոշել են անվանել կրկին Լիսեկա Վեգա Գալվես, հետագայում նա որոշել է վերցնել «Լիս Վեգա» կեղծանունը։ Ծնողների հետ շփվում է հազվադեպ, քանի որ նրանք ապրում են Հավանայում, իսկ Լիսը՝ [[Մեքսիկա]]յում։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հանդես է եկել որպես պարուհի և մի քանի տարի աշխատել [[Կուբա]]յում, այնուհետև տեղափոխվել Մեքսիկա, որտեղ շարունակել է իր պարային կարիերան, իսկ 1997 թվականին, երբ ժամանել է Մեքսիկա, որոշել է դառնալ դերասանուհի։ [[Մեքսիկայի կինեմատոգրաֆիա]]յում առաջին անգամ հանդես է եկել 2004 թվականին։

== Անձնական կյանք ==
2008 թվականին ամուսնացել է մեքսիկացի դերասան [[Ֆեդերիկո Դիաս]]ի հետ, սակայն զույգի համատեղ կյանքը չի ստացվել ամուսնու [[Համասեռականություն|համասեռական]] լինելու պատճառով։ Նույն տարում զույգն ամուսնալուծվել է։

== Ֆիլմագրություն ==
=== Հեռուստասերիալներ ===
* 2004 թ. - Misión S.O.S.- Señora de la Tierra
* 2005 թ. - Contra viento y marea (Ճակատագրին հակառակ) - ''Խունկալ''
* 2006 թ. - Duelo de pasiones - ''Կորալ''
* 2008 թ. - Tormenta en el paraíso - ''Լիսեսկա''
* 2010 թ. - Zacatillo, un lugar en tu corazón (Սակատիլյո, տեղ քո սրտում) - ''Օլգա''
* 2011 թ. - Amorcito corazón- ''Դորիս Մոնտիել''
* 2011 թ. - Ինչպես ասում են - ''Սիլվիա''
* 2013 թ. - Santa diabla - ''Լիսետ Գեռերո''
* 2014 թ. - Muchacha matá porqué la mala - ''Տալինա Բելտրան''
* 2017 թ. - La Tijuana - ''Մոնիկա Մանդրագոն''

== Թատերական գործեր==
* 2012 թ. - Հարուստ Մամբոները

== Մրցանակներ ==
{| border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#CCCCCC&quot; align=&quot;center&quot;
|+
! Տարի !! Մրցանակ!! Անվանակարգ !!  Առաջադրված ֆիլմ !!  Արդյունք
|-
|2013
|&quot;Las estrellas del año&quot; de People en Español&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |title=ESTRELLAS DEL AÑO 2013 |accessdate=2018-04-26 |archive-date=2014-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141007113000/http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |dead-url= }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.peopleenespanol.com/gallery/premios-people-en-espanol-2013-categoria-telenovelas Categoría Telenovelas: los nominados]&lt;/ref&gt;
| Լավագույն չարագործը
|''[[Սուրբ սատանան (Չարի արմատը)|Սուրբ սատանան]]''
|Առաջադրվել է
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{imdb name|1683419|Лис Вега}}
* [http://www.kinopoisk.ru/name/1369066/ Лис Вега на сайте [[КиноПоиск]]]
* [http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2011/334472/6/liz-vega-no-ve-como-ofensivo-mostrar-su-cuerpo.htm Подробная биография]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վեգա, Լիս}}
[[Կատեգորիա:Կուբացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի պարուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի կինոդերասաններ]]</text>
      <sha1>4v4fet5ob78as2qgrtgqjjq3xb7tzxc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492191</id>
      <parentid>8492189</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4846" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Լիսեկա Վեգա Գալվես''' ({{lang-es|Liseska Vega Galvez}}, հայտնի է որպես '''Լիս Վեգա''' {{lang-es|Liz Vega}}, {{ԱԾ}}), թատրոնի և կինոյի [[Կուբացիներ|կուբացի]] և [[Մեքսիկացիներ|մեքսիակացի]] դերասանուհի, պարուհի, երգչուհի։ Հասակը՝ 162 սանտիմետր։

== Կենսագրություն ==
Լիս Վեգան ծնվել է 1977 թվականի հոկտեմբերի 20-ին [[Հավանա]] քաղաքում` Լասարո Վեգայի և Մարթա Էլենա Գալսվեսի ընտանիքում։ Ծնողները բաժանվել են, երբ Լիսը եղել է 10 տարեկան։ Լիս Վեգան ունի քույր, որին ծնողները որոշել են անվանել կրկին Լիսեկա Վեգա Գալվես, հետագայում նա որոշել է վերցնել «Լիս Վեգա» կեղծանունը։ Ծնողների հետ շփվում է հազվադեպ, քանի որ նրանք ապրում են Հավանայում, իսկ Լիսը՝ [[Մեքսիկա]]յում։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հանդես է եկել որպես պարուհի և մի քանի տարի աշխատել [[Կուբա]]յում, այնուհետև տեղափոխվել Մեքսիկա, որտեղ շարունակել է իր պարային կարիերան, իսկ 1997 թվականին, երբ ժամանել է Մեքսիկա, որոշել է դառնալ դերասանուհի։ [[Մեքսիկայի կինեմատոգրաֆիա]]յում առաջին անգամ հանդես է եկել 2004 թվականին։

== Անձնական կյանք ==
2008 թվականին ամուսնացել է մեքսիկացի դերասան [[Ֆեդերիկո Դիաս]]ի հետ, սակայն զույգի համատեղ կյանքը չի ստացվել ամուսնու [[Համասեռականություն|համասեռական]] լինելու պատճառով։ Նույն տարում զույգն ամուսնալուծվել է։

== Ֆիլմագրություն ==
=== Հեռուստասերիալներ ===
* 2004 - Misión S.O.S.- Señora de la Tierra
* 2005 - Contra viento y marea (Ճակատագրին հակառակ) - ''Խունկալ''
* 2006 - Duelo de pasiones - ''Կորալ''
* 2008 - Tormenta en el paraíso - ''Լիսեսկա''
* 2010 - Zacatillo, un lugar en tu corazón (Սակատիլյո, տեղ քո սրտում) - ''Օլգա''
* 2011 - Amorcito corazón- ''Դորիս Մոնտիել''
* 2011 - Ինչպես ասում են - ''Սիլվիա''
* 2013 - Santa diabla - ''Լիսետ Գեռերո''
* 2014 - Muchacha matá porqué la mala - ''Տալինա Բելտրան''
* 2017 - La Tijuana - ''Մոնիկա Մանդրագոն''

== Թատերական գործեր==
* 2012 - Հարուստ Մամբոները

== Մրցանակներ ==
{| border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|- bgcolor=&quot;#CCCCCC&quot; align=&quot;center&quot;
|+
! Տարի !! Մրցանակ!! Անվանակարգ !!  Առաջադրված ֆիլմ !!  Արդյունք
|-
|2013
|&quot;Las estrellas del año&quot; de People en Español&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |title=ESTRELLAS DEL AÑO 2013 |accessdate=2018-04-26 |archive-date=2014-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141007113000/http://www.peopleenespanol.com/package/premios-people-estrellas-del-ano-2013 |dead-url= }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.peopleenespanol.com/gallery/premios-people-en-espanol-2013-categoria-telenovelas Categoría Telenovelas: los nominados]&lt;/ref&gt;
| Լավագույն չարագործը
|''[[Սուրբ սատանան (Չարի արմատը)|Սուրբ սատանան]]''
|Առաջադրվել է
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{imdb name|1683419|Лис Вега}}
* [http://www.kinopoisk.ru/name/1369066/ Лис Вега на сайте [[КиноПоиск]]]
* [http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2011/334472/6/liz-vega-no-ve-como-ofensivo-mostrar-su-cuerpo.htm Подробная биография]
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վեգա, Լիս}}
[[Կատեգորիա:Կուբացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի երգչուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի պարուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Թատրոնի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Մեքսիկացի կինոդերասաններ]]</text>
      <sha1>3cf9ah2uln6ljui4ph91aercx1z38zc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հելենա Դեմակովա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>868605</id>
    <revision>
      <id>8492404</id>
      <parentid>8029605</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16285" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Հելենա Դեմակովա ''' ({{lang-lv|Helēna Demakova}}, {{ԱԾ}}), արվեստի լատվիացի պատմաբան, ցուցահանդեսների կուրատոր և քաղաքական գործիչ։ Աշխատել է որպես [[Լատվիա]]յի Մշակույթի նախարար 2004-2009 թվականներին, ինչպես նաև` եղել է 9-րդ [[Սեյմ]]ի (Լատվիայի Խորհրդարան) անդամ և Լատվիայի արվեստի ակադեմիայի դասախոս։

==Կրթություն==
Դեմակովան եղել է Մարինա Աինբինդերի անհատական աշակերտը 1978-1982 թվականներին` ավարտելով Լատվիայի արվեստի ակադեմիայի եռամյա նախապատրաստական դասընթացը։ 1987 թվականին բակալավրի աստիճան է ստացել Լատվիայի համալսարանի Օտար լեզուների ֆակուլտետից և մագիստրոսի աստիճան` Լատվիայի մշակույթի ակադեմիայից։

==Մասնագիտական կարիերա==
Դեմակովան սկսել է ցուցահանդեսներ կազմակերպել 1990 թվականից և իրականացրել է մոտավորապես 40 լատվիական ու միջազգային ցուցադրություն&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url = http://www.amicimusicaalcamo.it/Vissi/VissiD-DemakovaENG.html|title = Helena Demakova|date = 2006|accessdate = հուլիսի 21, 2015|website = Associazione “Amici della Musica”|publisher = |last = |first = }}&lt;/ref&gt;։
Որպես կուրատոր նա հիմնականում կենտրոնացած է լատվիական ու Բալթյան շրջանի ժամանակակից արվեստի ուղղությամբ, ներառյալ հետխորհրդային տարածքի վերջին տարիների արվեստն ու հանրային վայրերում ներկայացվող արվեստի գործերը&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.cac.lt/en/exhibitions/past/03/1471|title=2 Show. Young Art from Latvia and Lithuania|newspaper=Contemporary Art Center|language=en|access-date=2017-01-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.artinpublicspace.lv/en/about-the-competition-exhibition-smiling-riga/|title=About the Competition-Exhibition &quot;Riga Smiles&quot;|website=www.artinpublicspace.lv|language=en-US|access-date=2017-01-20|archive-date=2017-04-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170417002428/http://www.artinpublicspace.lv/en/about-the-competition-exhibition-smiling-riga/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://tat.lv/en/video-lectures/190116-helena-demakova-riga-s-new-public-art-programme-a-private-gesture-for-the-public-good-in-latvian-/|title=Helēna Demakova: Riga’s new public art programme: a private gesture for the public good (in Latvian)|newspaper=TÊTE-À-TÊTE|language=en|access-date=2017-01-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=r73fmcC5itkC&amp;lpg=PA275&amp;ots=MtwYNMezX2&amp;dq=Hel%C4%93na%20Demakova%20curator&amp;pg=PA275#v=onepage&amp;q=Hel%C4%93na%20Demakova%20curator&amp;f=false|title=Art of the Baltics: The Struggle for Freedom of Artistic Expression Under the Soviets, 1945-1991|last=Museum|first=Jane Voorhees Zimmerli Art|date=2001-01-01|publisher=Rutgers University Press|isbn=9780813530420|language=en}}&lt;/ref&gt;։
1998-2002 թվականներին Դեմակովան եղել է Լատվիայի Սեյմի պատգամավոր Ժողովրդական կուսակցության կողմից&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ 2004-2009 թվականներին եղել է Լատվիայի Հանրապետության Մշակույթի նախարար&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url = http://latviansonline.com/citing-health-culture-minister-demakova-resigns/|title = Citing Health, Culture Minister Demakova Resigns|last = Straumanis|first = Andris|date = հունվարի 13, 2009|work = Latvians Online|access-date = հուլիսի 21, 2015|via = }}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնի ստանձնումից կարճ ժամանակ անց նա սկսել է ուշադրություն դարձնել լատվերեն լեզվի, լատվիական պատմության ու մշակույթի պահպանման կարևորությանը երկրի ազգային ինքնության տեսանկյունից&lt;ref&gt;{{Cite book|title = Latvians and Latvia's Residents: Representation of National Identity in Public and Private Discourse|last = Kruk|first = Sergei|publisher = Latvijas Universitate|year = 2005|isbn = 9984770672|location = |pages = 101–102|url = http://dspace.lu.lv/dspace/bitstream/handle/7/5297/Zinatniskie_raksti_680_sej_Politikas_zinatne_2005_sn32060.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y#page=100|editor-last = Ozolina|editor-first = Zaneta|access-date = հուլիսի 21, 2015}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ 2009 թվականից նա չի շարունակում իր պաշտոնավարումը առողջական խնդիրների պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite journal|url = http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&amp;db=a9h&amp;AN=55255541&amp;site=ehost-live|title = Latvia|last = Ikstens|first = Janis|date = December 2010|journal = European Journal of Political Research|doi = 10.1111/j.1475-6765.2010.01961.x|pmid = |access-date = հուլիսի 21, 2015|subscription = yes|volume = 49|issue = 7|page = 1049}}&lt;/ref&gt;։ Նրա մոտ ախտորոշվում է ոսկրային վարակ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։
Քաղաքական կարիերիայի ընթացքում Դեմակովայի կարևոր նախաձեռնություններից են տեխնոլոգիաների և ենթակառուցվածքների զարգացումը` մշակույթի ու արվեստի ոլորտներին օժանդակելու համար։ Ուշ 1990-ականներին Դեմակովան գրանտներ և օժանդակություն է ապահովում Լատվիայի Կոնսորտիում գրադարանի համար, որը, սակայն, չի իրագործվում ըստ նախատեսվածի&lt;ref&gt;{{Cite book|title = The Changing Landscape in Eastern Europe: A Personal Perspective on Philanthropy and Technology Transfer|url = https://archive.org/details/changinglandscap00quan|last = Quandt|first = Richard E.|publisher = Oxford University Press|year = 2002|isbn = 978-0195146691|location = New York|pages = [https://archive.org/details/changinglandscap00quan/page/n284 266], 269}}&lt;/ref&gt;։ Նա այնուամենայնիվ շարունակում է աշխատել երկրի ազգային գրադարանի համար։ Դեմակովան մեծապես ներգրավված էր Լատվիայի ազգային գրադարանի կառուցման գործում (2008)&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.studija.lv/en/?parent=789|title = Interview with Helena Demakova|date = 2005|accessdate = հուլիսի 21, 2015|website = Studi Ja|publisher = |last = Slava|first = Laima}}&lt;/ref&gt;։
Գրադարանի շինարարությունը գրեթե միանգամից հանդիպում է գրադարանի հակառակորդների դիմադրությանը։ «Նոր ժամանակ» աջ ընդդիմադիր կուսակցությունը փորձում է դադարեցնել նախագիծը&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://culturelablv.wordpress.com/eng/news/ |title=Latvian National Library |last= |first= |date= |work=Kultra un Attistiba |access-date=հուլիսի 21, 2015 |via= |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150802080001/https://culturelablv.wordpress.com/eng/news/ |archivedate=օգոստոսի 2, 2015 |df= }}&lt;/ref&gt;։
Դեմակովան դժվար պայքար է մղում գրադարանի կառուցման համար, անգամ քննադատության ենթարկվելով երկրի նախագահ Վալդիս Զալտերսի կողմից&lt;ref&gt;{{Cite news|url = http://www.baltictimes.com/news/articles/19478/|title = Dark Times Ahead for the 'Castle of Light?'|last = Archdeacon|first = Talis Saule|date = դեկտեմբերի 12, 2007|work = The Baltic Times|access-date = հուլիսի 21, 2015|via = }}&lt;/ref&gt;։ Նա նաև ներգրավված էր «Ժառանգություն 2018» ծրագրում, որը նախատեսում է վերանորոգել մշակութային հուշարձան հանդիսացող բոլոր պետական կառույցները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tvnet.lv/izklaide/notikumi/53639-valdibas_lemums_finanset_lielas_gildes_restauraciju_ir_vesturisks_lemums|title=Valdības lēmums finansēt Lielās ģildes restaurāciju ir vēsturisks lēmums|publisher=Tvnet.lv|language=Latvian|accessdate=սեպտեմբերի 21, 2015}}&lt;/ref&gt;, մասնակցել է շրջանների քաղաքային կենտրոններում համերգասրահներ կառուցելու ծրագրին, որի արդյուքնում համերգասրահներ են բացվել Ռեզենկե (2013), Սեսիս (2014) և Լիեպաջա (2015) քաղաքներում &lt;ref&gt;{{Cite news|url = https://www.nytimes.com/2006/07/16/travel/16riga.html?pagewanted=all|title = In Riga, Creating an Identity Through the Arts|last = Midgette|first = Anne|date = հուլիսի 16, 2006|work = The New York Times|access-date = հուլիսի 21, 2015|via = }}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ղեկավարել է խորհրդային համակարգի օկուպացիայի զոհերի հիշատակը հարգող հուշարձանի կառուցման մրցույթը։
Դեմակովան նաև մասնակցել է մի շարք լայնամասշտաբ մշակութային փառատոնների կազմակերպմանը, այդ թվում` «Զարմանալի Լատվիա» (''Pārsteidzošā Latvija'', 2005, Ֆրանսիա),  ''Ֆրանսիական  գարուն'' (''Francijas pavasaris'', 2007, Լատվիա), ''Օ՜, Գերմանիա'' (''O! Vācija'', գերմանական մշակութային փառատոն, Լատվիա, 2008), Լատվիական մշակույթի փառատոն Ռուսաստանում (2007/2008) և Ռուսական մշակույթի փառատոն Լատվիայում (2008)։
2005 թվականին, Լատվիայի մշակույթի նախարար եղած տարիներին, Դեմակովան պայմանագիր է ստորագրել ANLV բանկի հետ` Լատվիայի ժամանակակից արվեստի ապագա թանգարանի համար արվեստի հավաքածու ստեղծելու վերաբերյալ։ Նրա` Մշակույթի նախարար եղած տարիներին ստեղծվել են  Sinfonietta Rīga նվագախումբը (2006), Վենտսփիլսում տեղակայվել է Գրողների և թարգմանիչների տունը (2006),  Bill and Melinda Gates Foundation-ը 16.2 միլիոն ամերիկյան դոլար է նվիրաբերել` լատվիական քաղաքային գրադարաններում համակարգիչների ներդնելու համար (2006)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://old.mfa.gov.lv/en/usa/news/news/minister-of-culture-visits-the-us/?print=on |title=Minister of Culture Visits the U.S. |date= |accessdate=հուլիսի 21, 2015 |website=Embassy of the Republic of Latvia to the United States of America |publisher= |last= |first= |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722051554/http://old.mfa.gov.lv/en/usa/news/news/minister-of-culture-visits-the-us/?print=on |archivedate=հուլիսի 22, 2015 |df= }}&lt;/ref&gt;, հիմնվել է Ռոմանս Սութայի և Ալեքսանդրա Բելկովայի թանգարանն ու բացվել է որպես Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանի մասնաճյուղ (2008), ինչպես նաև` սկսվել ու ավարտվել է Ռիգայի Դաիլի թատրոնի վերակառուցումը։
2008 թվականի գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ Ռիգայում համերգարսահի և Ժամանակակից արվեստի թանգարանի կառուցումը դադարեցվել է։

==Պարգևներ==
* Երեք աստղ շքանշան ([[Լատվիա]], 2014)
* Արվետսի և գիտության շքանշան, մշակույթի ոլորտում Ֆրանսիայի բարձրագույն պարգև ([[Ֆրանսիա]], 2007)
* Մեդալ մշակութային վաստակի համար ([[Լեհաստան]], 2007)

==Ցուցահանդեսներ==

* Միդսոմերի գիշերային երազ, Ռաումա արվեստի թանգարան, [[Ֆինլանդիա]]
* ''Հուշարձան'', միջազգային ցուցահանդես Ռիգայի հանրային վայրերում, 1995
* ''Արվեստի նավահանգիստ'',  միջազգային ցուցահանդես Կոտկայի հանրային վայրերում, Ֆինլանդիա, 1995
*  “''Անձնական ժամանակ. լատվիական, էստոնական ու լիտվական արվեստ, 1945–1996''” ցուցահանդեսի լատվիական բաժին. Վարշավա, Լեհաստան և Սանկտ-Պետերբուրգ, Ռուսաստան, 1996
* ''Պատմություններ, պատմողներ'', Լատվիայի ազգային պավիլիոն Վենետիկի Բիենալեում, 1999
* ''Ռիգայի 800 կախարդական ֆլեյտաներ'', Լատվիայի ազգային պավիլիոն Վենետեիկի Բիենալեում,  2001
* ''Բալթյան անվտանգություն'', Արլանդա օդանավակայան, [[Ստոկհոլմ]], 2000
* ''2 շոու'', լատվիացի ու լիտվացի երիտասարդ արվեստագետների աշխատանքների ցուցահանդես, Ժամանակակից արվեստի կենտրոն, [[Վիլնյուս]], 2003
* Արվեստի ժամանակավոր ցուցադրություն, Ստոկհոլմի տնտեսագիտության դպրոց, Ռիգա, 2005
* ''Թեսթ'', Ռիգայի ժամանակակից արվեստի ապագա թանգարանի աշխատանքների հավաքածուի ցուցադրություն, Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարան, 2012
* ''Ողջունող գլուխ'', լատվիական ժամանակակից արվեստի թանգարան, Լատվիայի երկաթգծային պատմության թանգարան, 2014
* ''Ինքնություն. Լատվիական ժամանակակից արվեստի պատմություն'', Լատվիայի ազգային գրադարան, 2014-2015

==Սոցիալական գործունեություն==

* Մարսել Պրուստի ընկերների ասոցիացիայի նախագահ (Ռիգա, սկսած 2010 թվականից)
* «Ռիգայի ժամանակակից արվեստի թանգարանի համար նյութերի ստեղծման» ասոցիացիայի խորհրդի անդամ
* Սև-Բալթյան ծովերի միություն կազմակերպության հիմնադիր (2008)
* Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանի գիտական խորհրդի անդամ  (սկսած 2010 թվականից) 
* Ռիգայի ժամանակակից արվեստի ապագա թանգարանի փորձագետների միջազգային խորհրդի անդամ (սկսած 2005 թվականից)
* Լատվիայի օկուպացիայի թանգարանի խորհրդի անդամ (սկսած 2008 թվականից)
* Լատվիայի արվեստագետների միության անդամ (սկսած 1989 թվականից)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Դեմակովա, Հելենա}}
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>slbhcyepdjojwqz9eu27nrd6657bjjs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սանդրա Կալնիետե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>868607</id>
    <revision>
      <id>8492406</id>
      <parentid>8431868</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9197" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Սանդրա Կալնիետե''' ({{lang-lv|Sandra Kalniete}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի քաղաքական գործիչ։
Եղել է Լատվիայի ազգային ճակատի ակտիվիստ, այնուհետև` դիվանագետ, 2002-2004 թվականներին եղել է [[Լատվիա]]յի արտաքին գործերի նախարար, [[2004]] թվականին` Լատվիայի հարցերով ժամանակավոր եվրոկոմիսար, 2006 թվականին ընտրվել է [[Սեյմ]]ի պատգամավոր «Նոր ժամանակ» կուսակցության կողմից, իսկ 2008 թվականին դարձել է նոր «Քաղաքացիական միություն» կուսակցության ղեկավարներից մեկը, 2009 թվականին ընտրվել է Եվրոխորհրդարանի պատգամավոր, որտեղ միացել է Եվրոպական ազգային կուսակցությանը (քրիստոնյա-դեմոկրատների կուսակցություն)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1952]] թվականի դեկտեմբերի 22-ին, [[Տոմսկի մարզ]]ի [[Կոլպաշևսկի շրջան]]ի Տոգուր բնակավայրում (ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), աքսորյալներ Լիգիտա և Այվար Կալնիետեների ընտանիքում։
Մայրը` Լիգիտան (1926-2006), Դրեյֆելդից էր, իր ծնողների հետ աքսորվել էր [[Սիբիր]] 1941 թվականի հունիսին։ 1948 թվականին Սանդրայի մայրը վերադառնում է [[Լատվիա]], սակայն 1949 թվականին կրկին հետ է ուղարկվում Սիբիր։
Հայրը` Այվարը (ծնվել է 1931 թվականին), իր մոր հետ Սիբիր է աքսորվել 1949 թվականի մարտի 25-ին։
1957 թվականին չորսամյա Սանդրա Կալնիետեն ծնողների հետ վերադարձել է Լատվիա։ 1960-1971 թվականներին սովորել է Ռիգայի 39-րդ ութնամյա, 49-րդ միջնակարգ և 39-րդ միջնակարգ դպրոցներում, 1975-1981 թվականներին հեռակա կրթություն է ստացել Լատվիայի գեղարվեստական ակադեմիայի Արվեստի քննադատության ֆակուլտետի Պատմության ու արվեստի թեորիայի բաժնում։ Այնուհետև  Ս. Կալնիետեն դերձակ է աշխատել «Բալտիյաս մոդես» սրահում (1981-1982)։ 1983 թվականին նշանակվել է Լատվիական ԽՍՀ-ի նկարիչների միության քարտուղար-ռեֆերենտ, եղել է դրա ղեկավարության պատասխանատու քարտուղարը (1987-1990)։ Համատեղությամբ աշխատել է նաև որպես «Լիեսմա» հրատարակչության քարտուղար (1985-1987)։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1988 թվականին Ս. Կալնիետեն անդամակցել է Լատվիայի ազգային ճակատին, ընտրվել է փոխնախագահ։ Լատվիական ԽՍՀ-ի Գերագույն խորհրդի կողմից «Լատվիայի անկախության վերականգնման» մասին հռչակագրի ընդունումից հետո աշխատել է Լատվիայի Հանրապետության Արտաքին գործերի նախարարությունում` որպես պրոտոկոլային ծառայության ղեկավար (1990—1993):
Վարչապես Իվար Գոդմանիսի կառավարության կազմում աշխատել է որպես Լատվիայի արտաքին գործերի փոխնախարար, այնուհետև աշխատել է որպես Մեծ Բրիտանիայում Լատվիայի Հանրապետության դեսպանատան առաջին քարտուղար։ 1992 թվականին ավարտել է Լիդսի Համալսարանի Միջազգային հարաբերությունների դասընթացները։ 1993-1995 թվականներին եղել է ՄԱԿ-ում և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յում Լիտվայի արտակարգ և լիազոր դեսպան։ 1995 թվականին ավարտել է Ժնևի համալսարանի միջազգային հարաբերությունների դասընթացները։
1997-2002 թվականներին աշխատել է որպես Ֆրանսիայում Լատվիայի դեսպան։ 2002 թվականի նոյեմբերին Ս. Կալնիետեն նշանակվել է որպես Լատվիայի Հանրապետության Արտաքին գործերի նախարար (պաշտոնավարել է մինչև 2004 թվականի մարտ)։ 2006 թվականին անդամակցել է աջ պահպանողական «Նոր ժամանակ» կուսակցությանը, նույն տարվա նոյեմբերին այդ կուսակցությունից ընտրվել է Սեյմի անդամ։ 2008 թվականի հունվարին դուրս է եկել «Նոր ժամանակ» կուսակցությունից և միացել է «Քաղաքացիների միություն» նոր քաղաքական ուժի ձևավորմանը։ Ապրիլին ստեղծել է «Քաղաքացիական միություն» կուսակցությունն ու դարձել դրա նախագահը։ 
2009 թվականի հունիսին ընտրվել է Եվրոպական Խորհրդարանի անդամ, որտեղ միացել է Եվրոպական ազգային կուսակցությանը։ Ընտրվել է ներքին շուկայի և սպառողների շահերի պաշտպանության խմբի անդամ և գյուղատնտեսության ու գյուղի զարգացման կոմիտեի փոխնախագահ։
Ճապոնիայում Եվրոխորհրդարանի ներկայացուցչի տեղակալն է և Թուրքիայում ԵՄ միացյալ խորհրդարանական կոմիտեի փոխնախագահը։
2011 թվականին «Նոր ժամանակ», «Քաղաքացիական միություն» և «Այլ քաղաքականության միություն» կուսակցությունները միավորվել են «Միասնություն» կուսակցության մեջ։ 2011 թվականի նոյեմբերի 26-ին «Միասնություն» կուսակցության համաժողովին Սանդրա Կալնիետեն ընտրվել է դրա նախագահ, վերընտրվել է 2012 թվականի դեկտեմբերի 1-ին։
2015 թվականի մարտի 2-ին Բորիս Նեմցովի թաղմանը մասնակցելու համար ՌԴ մեկնելով` ձերբակալվել է «Շերեմետևո» օդանավակայանում և հետ է ուղարկվել հայրենիք` համաձայն այն պատժամիջոցների, որ կիրառվում են ՌԴ-ի կողմից այն անձանց նկատմամբ, ովքեր ապակառուցողական քաղաքականություն են վարում Ռուսաստանի Դաշնության հանդեպ&lt;ref name=&quot;delfi&quot; /&gt;։  ՌԴ-ում անցանկալի անձ է հայտարարված մինչև 2019 թվականի դեկտեմբերի 11-ը&lt;ref name=&quot;delfi&quot;&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/dlya-kalniete-vezd-v-rossiyu-zapreschen-na-neskolko-let.d?id=45641262 Для Калниете въезд в Россию запрещен на несколько лет] delfi.lv, 2 марта 2015&lt;/ref&gt;։

== Մատենագրություն ==
* ''В бальных туфельках по сибирским снегам'', Atena, 2006. - 375 էջ
* ''Latviešu tekstilmāksla'', 1989.
* ''Es lauzu, tu lauzi, mēs lauzām. Viņi lūza'', 2000.
* ''Prjaņiks. Debasmannā. Tiramisū'', 2012.

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.kalniete.lv/ Сайт С. Калниете]{{ref-lv}}
* [http://www.gramata21.lv/users/kalniete_sandra/ Биография]{{ref-lv}}
* [http://rus.delfi.lv/archive/sandra-kalniete-ya-ne-stradayu-rusofobiej.d?id=13617446 Сандра Калниете: «Я не страдаю русофобией!»]
* [http://www.atena.lv/index.php?zoomid=273 В бальных туфельках по сибирским снегам] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513192104/http://www.atena.lv/index.php?zoomid=273 |date=2012-05-13 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կալնիետե, Սանդրա}}
[[Կատեգորիա:Լատիշ կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին դեսպաններ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>9yys8vbsb27ekz75ule3pfdengo2i97</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի հուշահամալիր (Տոլյատի)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>868893</id>
    <revision>
      <id>8492349</id>
      <parentid>7806150</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:37:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6819" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Հուշարձան
 |հայերեն անվանում = Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի հուշահամալիր
 |բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Мемориал в честь 40-летия Победы в Великой Отечественной войне}}
 |Պատկեր = Memorial to 40 years of Victory day, Togliatti, Russia, years on stelas.JPG
 |նկարագիր = Հուշահամալիր Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի պատվին
 |Գտնվում է = {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} Տոլյատի
 |Կառուցվել է = [[1985]]
 |Շինության ձևը = հուշարձան
 |Կառուցել է = Սյոմեն Միխայլովիչ Վինոգրադ
 |Ներկա վիճակը =  կանգուն
}}
'''Հուշահամալիր Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի պատվին''' ({{lang-ru|Мемориал в честь 40-летия Победы в Великой Отечественной войне}}), հուշարձանային շինություն [[Տոլյատի]] քաղաքում` նվիրված [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի հաղթանակին։ 
 
== Պատմություն ==
Հուշահամալիրի շինարարությունը սկսվել է [[1985]] թվականի [[մարտի 6]]-ին, որին մասնակցում էին քաղաքի ավելի քան քսան կազմակերպություններ։ Բացումը կայացավ 1985 թվականի [[մայիսի 8]]-ին։ 
 
Հետագայում հուշահամալիրը լրամշակվեց 1987-1988-ական թվականներին, տեղադրվեցին [[խորաքանդակ]]ներ, շինության կենտրոնում Հավերժական կրակի համար տեղադրվեց աստղ։ 
  
[[1995]] թվականի [[մայիսի 9]]-ին համալիրի թևերից մեկում (Հոբելյանական փողոցի կողմից) տեղադրվեց պարկուճ  [[Մոսկվա]]յի Պոկլոննայա բլրից բերված հողով։ 2007 թվականի ապրիլին Անմար կրակի շրջանակի մի հատվածը գողացան, սակայն շուտով վանդալները բռնվեցին, իսկ հատվածները վերականգնվեցին&lt;ref&gt;[http://citytlt.narod.ru/alfmpobed.htm Мемориал в честь 40-летия Победы]&lt;/ref&gt;։

== Հեղինակներ ==
Նախագծի հեղինակներն են ԱվտոՎԱԶ-ի մի խումբ աշխատակիցներ, Գ. Ս. Ռյաբկովան, Վ. Մ. Դեմիդովցևան, Ա. Մ. Կեխմանը, Վ. Ի. Մակարենկոն, Ն. Դ. Մակարենկոն։ Որպես գլխավոր կապալառու   հանդես էր գալիս «ԱվտոՎԱԶնորոգմոնտաժ» տրեստը։  Շինարարությունը ղեկավարում էր տնօրենի կապիտալ շինարարության գծով տեղակալ  Վ. Ա. Պոպովը։ 
 
Նախագծի հեղինակ` Սյոմեն Միխայլովիչ Վինոգրադ։    
 
Ճարտարապետական տեսանկյունից կառույցը իրենից ներկայացնում էր 10 [[մետր]] բարձրությամբ քարակոթողներ, որոնք միավորված էին օղակով։

Չորս քարակոթողները նվիրված են պատերազմի չորս տարիներին և նրանցից յուրաքանչյուրի գագաթին նշված է պատերազմի տարիները   (1941-1942 թվականներ, 1942-1943 թվականներ, 1943-1944 թվականներ, 1944-1945 թվականներ):

== Ճարտարապետություն ==
Քարակոթողներից յուրաքանչյուրի պատվանդանին արտաքինից կան ելուստներ, որոնց վրա դրված են ոճավորված այլումինից ձուլված ծաղկեպսակներ։ Արտաքին կողմից տեղադրված են քանդակագործ [[Շանդոր Զիխերման]]ի կողմից կերտված չորս հարթաքանդակներ, «Պարտիզաններ», «Ֆաշիզմի զոհեր», «Թիկունք» և «Ռազմաճակատ»։  
[[Պատկեր:Memorial to 40 years of Victory day, Home front, Togliatti, Russia.JPG|մինի|«Ֆաշիզմի զոհեր»]]
Քարակոթողները միավորող օղակը կշռում է շուրջ 7 տոննա և երեսապատված է չժանգոտվող պողպատով։  Ներսի կողմից տեղադրված է ալյումինե տառերով մակագրություն «Հավերժ փառք ժողովրդի սխրագործությանը»։ 
 
Կենտրոնում տեղադրված է Հավերժական կրակի բրոնզե աստղը, որը երիզապատված է հինգ բրոնզե հատվածներով։ Սյունաշարի ստորոտի 24х24 մ  մակերեսով  հրապարակը կառուցված է Պետրոզավոդսկից  բերված  գրանիտե սալիկներից։ Հուշարձանը լավագույն ձևով ներգծված է  տարածության մեջ, իսկ քանդակազարդ սյուները ճշգրտությամբ  տեղակայված են դեպի աշխարհի կողմերը։ Հուշարձանի տարածք մուտքը հնարավոր է բոլոր կողմերից։ Հուշարձանը և նրա տարրերը կառուցված են այնպիսի նյութերից, որոնք ներկման կարիք չունեին, առավելապես գերազանցում էր բնական գորշ գույնը։

== Գրականություն ==
* Маркова, Р. Навечно в памяти народной : [в Парке Победы будет сооружен Памятный знак в честь 40-летия Победы] // Волжский автостроитель. - 1985. - 25 апр. (№ 47). - С. 1.
* Крымчужина, Т. Парк Победы : [репортаж с открытия Мемориала в парке Победы Автозаводского района Тольятти. Автор Ш. Зихерман] // За коммунизм. - 1988. - 11 мая (№ 90). - С. 1.
* Постоногов Ю. И. Памятники г. Тольятти. - Самара: Самарский государственный педагогический университет, 1999. - С. 58 - 61. - 92 с. - 100 экз. - ISBN 5-7699-1330-8.
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}} 
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1985 հիմնադրումներ Ռուսաստանում]]
[[Կատեգորիա:Սամարայի մարզի հուշարձաններ]]</text>
      <sha1>r4ebfo2osxjjwsp3lhcxz4qtrir7uh8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492661</id>
      <parentid>8492349</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:04:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6820" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Հուշարձան
 |հայերեն անվանում = Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի հուշահամալիր
 |բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Мемориал в честь 40-летия Победы в Великой Отечественной войне}}
 |Պատկեր = Memorial to 40 years of Victory day, Togliatti, Russia, years on stelas.JPG
 |նկարագիր = Հուշահամալիր Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի պատվին
 |Գտնվում է = {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} Տոլյատի
 |Կառուցվել է = [[1985]]
 |Շինության ձևը = հուշարձան
 |Կառուցել է = Սյոմեն Միխայլովիչ Վինոգրադ
 |Ներկա վիճակը =  կանգուն
}}
'''Հուշահամալիր Հայրենական մեծ պատերազմի 40-ամյակի պատվին''' ({{lang-ru|Мемориал в честь 40-летия Победы в Великой Отечественной войне}}), հուշարձանային շինություն [[Տոլյատի]] քաղաքում` նվիրված [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի հաղթանակին։ 
 
== Պատմություն ==
Հուշահամալիրի շինարարությունը սկսվել է [[1985]] թվականի [[մարտի 6]]-ին, որին մասնակցում էին քաղաքի ավելի քան քսան կազմակերպություններ։ Բացումը կայացավ 1985 թվականի [[մայիսի 8]]-ին։ 
 
Հետագայում հուշահամալիրը լրամշակվեց 1987-1988-ական թվականներին, տեղադրվեցին [[խորաքանդակ]]ներ, շինության կենտրոնում Հավերժական կրակի համար տեղադրվեց աստղ։ 
  
[[1995]] թվականի [[մայիսի 9]]-ին համալիրի թևերից մեկում (Հոբելյանական փողոցի կողմից) տեղադրվեց պարկուճ  [[Մոսկվա]]յի Պոկլոննայա բլրից բերված հողով։ 2007 թվականի ապրիլին Անմար կրակի շրջանակի մի հատվածը գողացան, սակայն շուտով վանդալները բռնվեցին, իսկ հատվածները վերականգնվեցին&lt;ref&gt;[http://citytlt.narod.ru/alfmpobed.htm Мемориал в честь 40-летия Победы]&lt;/ref&gt;։

== Հեղինակներ ==
Նախագծի հեղինակներն են ԱվտոՎԱԶ-ի մի խումբ աշխատակիցներ, Գ. Ս. Ռյաբկովան, Վ. Մ. Դեմիդովցևան, Ա. Մ. Կեխմանը, Վ. Ի. Մակարենկոն, Ն. Դ. Մակարենկոն։ Որպես գլխավոր կապալառու   հանդես էր գալիս «ԱվտոՎԱԶնորոգմոնտաժ» տրեստը։  Շինարարությունը ղեկավարում էր տնօրենի կապիտալ շինարարության գծով տեղակալ  Վ. Ա. Պոպովը։ 
 
Նախագծի հեղինակ` Սյոմեն Միխայլովիչ Վինոգրադ։    
 
Ճարտարապետական տեսանկյունից կառույցը իրենից ներկայացնում էր 10 [[մետր]] բարձրությամբ քարակոթողներ, որոնք միավորված էին օղակով։

Չորս քարակոթողները նվիրված են պատերազմի չորս տարիներին և նրանցից յուրաքանչյուրի գագաթին նշված է պատերազմի տարիները   (1941-1942 թվականներ, 1942-1943 թվականներ, 1943-1944 թվականներ, 1944-1945 թվականներ)։

== Ճարտարապետություն ==
Քարակոթողներից յուրաքանչյուրի պատվանդանին արտաքինից կան ելուստներ, որոնց վրա դրված են ոճավորված այլումինից ձուլված ծաղկեպսակներ։ Արտաքին կողմից տեղադրված են քանդակագործ [[Շանդոր Զիխերման]]ի կողմից կերտված չորս հարթաքանդակներ, «Պարտիզաններ», «Ֆաշիզմի զոհեր», «Թիկունք» և «Ռազմաճակատ»։  
[[Պատկեր:Memorial to 40 years of Victory day, Home front, Togliatti, Russia.JPG|մինի|«Ֆաշիզմի զոհեր»]]
Քարակոթողները միավորող օղակը կշռում է շուրջ 7 տոննա և երեսապատված է չժանգոտվող պողպատով։  Ներսի կողմից տեղադրված է ալյումինե տառերով մակագրություն «Հավերժ փառք ժողովրդի սխրագործությանը»։ 
 
Կենտրոնում տեղադրված է Հավերժական կրակի բրոնզե աստղը, որը երիզապատված է հինգ բրոնզե հատվածներով։ Սյունաշարի ստորոտի 24х24 մ  մակերեսով  հրապարակը կառուցված է Պետրոզավոդսկից  բերված  գրանիտե սալիկներից։ Հուշարձանը լավագույն ձևով ներգծված է  տարածության մեջ, իսկ քանդակազարդ սյուները ճշգրտությամբ  տեղակայված են դեպի աշխարհի կողմերը։ Հուշարձանի տարածք մուտքը հնարավոր է բոլոր կողմերից։ Հուշարձանը և նրա տարրերը կառուցված են այնպիսի նյութերից, որոնք ներկման կարիք չունեին, առավելապես գերազանցում էր բնական գորշ գույնը։

== Գրականություն ==
* Маркова, Р. Навечно в памяти народной : [в Парке Победы будет сооружен Памятный знак в честь 40-летия Победы] // Волжский автостроитель. - 1985. - 25 апр. (№ 47). - С. 1.
* Крымчужина, Т. Парк Победы : [репортаж с открытия Мемориала в парке Победы Автозаводского района Тольятти. Автор Ш. Зихерман] // За коммунизм. - 1988. - 11 мая (№ 90). - С. 1.
* Постоногов Ю. И. Памятники г. Тольятти. - Самара: Самарский государственный педагогический университет, 1999. - С. 58 - 61. - 92 с. - 100 экз. - ISBN 5-7699-1330-8.
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}} 
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1985 հիմնադրումներ Ռուսաստանում]]
[[Կատեգորիա:Սամարայի մարզի հուշարձաններ]]</text>
      <sha1>m76xmibasfg3cafm8bkcbeqfgn12kqb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2012-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>869821</id>
    <revision>
      <id>8492175</id>
      <parentid>7460719</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2255" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2012-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար= Եվրո 2012
 | մրցաշարի հղում   = Եվրո 2012
 | p1        = [[Էդուարդու Կառվալյու|Էդուարդու]]
 | p2        = [[Բրունու Ալվեշ|Բ.Ալվեշ]]
 | p3        = [[Պեպե Ֆերեիրա|Պեպե]]
 | p4        = [[Միգել Վելոզու|Վելոզու]]
 | p5        = [[Ֆաբիո Կոենտրաո|Կոենտրաո]]
 | p6        = [[Կուշտոդիու Կաշտրու|Կուշտոդիու]]
 | p7        = [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդու]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p8        = [[Ժոաու Մոուտինյու|Մոուտինյու]]
 | p9        = [[Հուգու Ալմեյդա|Հ.Ալմեյդա]]
 | p10       = [[Ռիկարդու Կուարեժմա|Կուարեժմա]]
 | p11       = [[Նելսոն Օլիվեյրա|Օլիվեյրա]]
 | p12       = [[Ռուի Պատրիսիո|Պատրիսիո]]
 | p13       = [[Ռիկարդու Կոշտա|Ռ.Կոշտա]]
 | p14       = [[Ռոլանդո (ֆուտբոլիստ)|Ռոլանդո]]
 | p15       = [[Ռուբեն Միքայել|Միքայել]]
 | p16       = [[Ռաուլ Մեյրելիշ|Մեյրելեշ]]
 | p17       = [[Նանի]]
 | p18       = [[Սիլվեստրե Վարելա|Վարելա]]
 | p19       = [[Միգել Լոպեշ|Մ.Լոպեշ]]
 | p20       = [[Հուգու Վիանա|Վիանա]]
 | p21       = [[Ժուան Պերեյրա (ֆուտբոլիստ)|Ժ.Պերեյրա]]
 | p22       = [[Բետու (ֆուտբոլիստ, ծնված 1982)|Բետու]]
 | p23       = [[Էլդեր Պոշտիգա|Պոշտիգա]]
 | մարզիչ     = [[Պաուլու Բենտու|Բենտու]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Եվրո 2012-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ay8n4snaf3kygkd8olmgxjnyirzapj4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2010-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>869823</id>
    <revision>
      <id>8492169</id>
      <parentid>7460715</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:58:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2193" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2010-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար= ԱԱ 2010
 | մրցաշարի հղում   = Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2010
 | p1        = [[Էդուարդու Կառվալյու|Էդուարդու]]
 | p2        = [[Բրունու Ալվեշ|Բ.Ալվեշ]]
 | p3        = [[Պաուլու Ֆերեյրա|Ֆերեյրա]]
 | p4        = [[Ռոլանդո (ֆուտբոլիստ)|Ռոլանդո]]
 | p5        = [[Դուդա (ֆուտբոլիստ)|Դուդա]]
 | p6        = [[Ռիկարդո Կառվալյու|Կառվալյու]]
 | p7        = [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդու]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p8        = [[Պեդրու Մենդեշ|Պ.Մենդեշ]]
 | p9        = [[Լիեդսոն]]
 | p10       = [[Դաննի]]
 | p11       = [[Սիմաու Սաբրոզա|Սիմաու]]
 | p12       = [[Բետու (ֆուտբոլիստ, ծնված 1982)|Բետու]]
 | p13       = [[Միգել Մոնտեյրու|Միգել]]
 | p14       = [[Միգել Վելոզու|Վելոզու]]
 | p15       = [[Պեպե Ֆերեիրա|Պեպե]]
 | p16       = [[Ռաուլ Մեյրելիշ|Մեյրելեշ]]
 | p17       = [[Ռուբեն Ամորիմ|Ամորիմ]]
 | p18       = [[Հուգու Ալմեյդա|Հ.Ալմեյդա]]
 | p19       = [[Տյագու Մենդիշ|Տիագու]]
 | p20       = [[Դեկու]]
 | p21       = [[Ռիկարդու Կոշտա|Կոշտա]]
 | p22       = [[Դանիել Ֆերնանդեշ|Դ.Ֆերնանդեշ]]
 | p23       = [[Ֆաբիո Կոենտրաո|Կոենտրաո]]
 | մարզիչ     = [[Կառլուս Կեյրոշ|Կեյրոշ]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:ԱԱ 2010-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k2jj88h6inyxxuxtt2v8yzz26zcjmhv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2014-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>870623</id>
    <revision>
      <id>8492170</id>
      <parentid>7460714</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2186" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2014-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար= ԱԱ 2014
 | մրցաշարի հղում   = Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2014
 | p1       = [[Էդուարդու Կառվալյու|Էդուարդու]]
 | p2       = [[Բրունու Ալվեշ|Բ.Ալվեշ]]
 | p3       = [[Պեպե Ֆերեիրա|Պեպե]]
 | p4       = [[Միգել Վելոզու|Վելոզու]]
 | p5       = [[Ֆաբիո Կոենտրաո|Կոենտրաո]]
 | p6       = [[Վիլյամ Կարվալյու|Վիլյամ]]
 | p7       = [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդու]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p8       = [[Ժոաու Մոուտինյու|Մոուտինյու]]
 | p9       = [[Հուգու Ալմեյդա|Հ.Ալմեյդա]]
 | p10      = [[Վիերինյա]]
 | p11      = [[Էդեր (պորտուգալացի ֆուտբոլիստ)|Էդեր]]
 | p12      = [[Ռուի Պատրիսիո|Պատրիսիո]]
 | p13      = [[Ռիկարդու Կոշտա|Կոշտա]]
 | p14      = [[Լուիշ Նետու|Նետու]]
 | p15      = [[Ռաֆա Սիլվա|Ռաֆա]]
 | p16      = [[Ռաուլ Մեյրելիշ|Մեյրելեշ]]
 | p17      = [[Նանի]]
 | p18      = [[Սիլվեստրե Վարելա|Վարելա]]
 | p19      = [[Անդրե Ալմեյդա|Ա.Ալմեյդա]]
 | p20      = [[Ռուբեն Ամորիմ|Ամորիմ]]
 | p21      = [[Ժուան Պերեյրա|Պերեյրա]]
 | p22      = [[Բետու (ֆուտբոլիստ, ծնված 1982)|Բետու]]
 | p23      = [[Էլդեր Պոշտիգա|Պոշտիգա]]
 | մարզիչ     = [[Պաուլու Բենտու|Բենտու]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:ԱԱ 2014-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5drjbtz3mwsypq9njg4ec7d43ns9511</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2016-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>870626</id>
    <revision>
      <id>8492174</id>
      <parentid>7460716</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:00:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2125" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2016-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար= Եվրո 2016
 | մրցաշարի հղում   = Եվրո 2016
 | p1        = [[Ռուի Պատրիսիո|Պատրիսիո]]
 | p2        = [[Բրունու Ալվեշ|Բ.Ալվեշ]]
 | p3        = [[Պեպե Ֆերեիրա|Պեպե]]
 | p4        = [[Ժոզե Ֆոնտե|Ֆոնտե]]
 | p5        = [[Ռաֆայել Գերեյրու|Գերեյրու]]
 | p6        = [[Ռիկարդո Կառվալյու|Կարվալյու]]
 | p7        = [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդու]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p8        = [[Ժոաու Մոուտինյու|Մոուտինյու]]
 | p9        = [[Էդեր (պորտուգալացի ֆուտբոլիստ)|Էդեր]]
 | p10       = [[Ժուան Մարիու|Մարիու]] 
 | p11       = [[Վիերինյա]]
 | p12       = [[Անտոնի Լոպեշ|Լոպեշ]] 
 | p13       = [[Դանիլու Պերեյրա|Դանիլու]]
 | p14       = [[Վիլյամ Կարվալյու|Վիլյամ]]
 | p15       = [[Անդրե Գոմեշ|Գոմեշ]]
 | p16       = [[Ռենատու Սանչեշ|Սանչեշ]]
 | p17       = [[Նանի]]
 | p18       = [[Ռաֆա Սիլվա|Ռաֆա]]
 | p19       = [[Էլիզեու]]
 | p20       = [[Ռիկարդու Կուարեժմա|Կուարեժմա]]
 | p21       = [[Սեդրիկ]]
 | p22       = [[Էդուարդու Կառվալյու|Էդուարդու]]
 | p23       = [[Ադրիեն Սեբաստիան Սիլվա|Ադրիեն]]
 | մարզիչ     = [[Ֆերնանդու Սանտուշ|Սանտուշ]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Եվրո 2016-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7c89bl70ljcp296u58zpx4vs2n98z8o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Օլիմպիական խաղեր 2016-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>870750</id>
    <revision>
      <id>8492177</id>
      <parentid>7460721</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:01:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2033" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Օլիմպիական խաղեր 2016-ում
 | bg        = red
 | fg        = yellow
 | bordercolor = #006600
 | երկիր   = Պորտուգալիա
| երկրի = Պորտուգալիայի
 | մրցաշար= Օլիմպիական խաղեր 2016
 | մրցաշարի հղում   = Ամառային օլիմպիական խաղեր 2016
 | p1        = [[Բրունու Վարելա|Վարելա]] 
 | p2        = [[Ռիկարդու Էսգայո|Էսգայո]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p3        = [[Տիագու Իլորի|Իլորի]] 
 | p4        = [[Տոբիաշ Ֆիգեյրեդու|Ֆիգեյրեդու]] 
 | p5        = [[Էդգար Իէ|Իե]]
 | p6        = [[Տոմաշ Պոդստավկի|Պոդստավկի]]
 | p7        = [[Անդրե Մարտինշ|Ա. Մարտինշ]] 
 | p8        = [[Սերժիու Օլիվեյրա|Ս. Օլիվեյրա]] 
 | p9        = [[Գոնսալու Պասիենսիա|Պասիենսիա]] 
 | p10       = [[Բրունու Ֆերնանդեշ|Բ. Ֆերնանդեշ]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p11       = [[Սալվադոր Ագրա|Ագրա]] 
 | p12       = [[Ժոել Պերեյրա|Պերեյրա]] 
 | p13       = [[Պիտե (ֆուտբոլիստ)|Պիտե]]
 | p14       = [[Պաուլու Էնրիկե Կաբրալ|Պ. Էնրիկե]]
 | p15       = [[Ֆերնանդու Ֆոնսեկա|Ֆոնսեկա]] 
 | p16       = [[Ֆրանսիշկու Ռամոշ|Ռամոշ]] 
 | p17       = [[Կարլուշ Մանե|Մանե]]
 | p18       = [[Տիագու Մայա Սիլվա|Տ. Սիլվա]] 
 | մարզիչ     = [[Ռուի Ժորժե]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Օլիմպիական խաղեր 2016-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Պորտուգալիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dyheywc5spffqxec2nbhfc7kzrabd97</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ֆոֆի Գեննիմատա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>871335</id>
    <revision>
      <id>8492371</id>
      <parentid>7923752</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:44:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5766" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ֆոֆի Գեննիմատա''' ({{lang-el|Φώφη Γεννηματά}}, {{ԱԾ}}), [[հույներ|հույն]] քաղաքական գործիչ։ [[2015]] թվականից նա Համահունական սոցիալիստական շարժման (ՊԱՍՕԿ) նախագահն է։

Գեննիմատան տարբեր կառավարություննում բազմաթիվ պաշտոններ է զբաղեցրել։ [[Գեորգիոս Պապանդրեու|Պապանդրեուի]] կաբինետում նա եղել է առողջապահության նախարարի տեղակալը և ապա՝ կրթության նախարարի տեղակալը։

== Վաղ տարիներ և կրթություն ==
Ծնվել է Աթենքում ՊԱՍՕԿ-ի քաղաքական գործիչ Գեորգիոս Գեննիմատասի ընտանիքում։ 1987 թվականին ավարտել է [[Աթենքի համալսարան]]ի քաղաքագիտության և պետական կառավարման ֆակուլտետը։ Համալսարանում սովորելու տարիներին եղել է ուսանողական սոցիալիստական միության անդամ&lt;ref name=&quot;intel&quot;&gt;{{cite news|title=Fofi Gennimata is the new leader of PASOK|url=http://intelligent-news.com/greece/newsroom/item/3312-fofi-gennimata-is-the-new-president-of-pasok|work=Intelligent News|date=հունիսի 14, 2015|accessdate=սեպտեմբերի 18, 2015|archiveurl=https://archive.is/20150921105508/http://intelligent-news.com/greece/newsroom/item/3312-fofi-gennimata-is-the-new-president-of-pasok|archivedate=2015-09-21}}&lt;/ref&gt;։
== Քաղաքական գործունեություն ==
2001-2004 թվականներին եղել է ՊԱՍՕԿ-ի կենտրոնական կոմիտեի անդամ, իսկ 2003-2009 թվականներին` գործադիր բյուրոյի և ՊԱՍՕԿ կուսակցության քաղաքական միության անդամ։ Նա երկու անգամ՝ 2002 և 2006 թվականներին, ընտրվել է [[Աթենք]]ի և [[Պիրեյ (նոմոս)|Պիրեյի]] պրեֆեկտուրայի նախագահ&lt;ref name=intel /&gt;։

Գեննիմատային թույլ չեն տվել մասնակցել 2007 թվականի ընտրություններին որպես ՊԱՍՕԿ-ի թեկնածու, քանի որ Բարձրագույն դատարանը վճռել է, որ համաձայն [[Հունաստանի սահմանադրություն|Հունաստանի Սահմանադրության]] 57-րդ հոդվածի՝ տեղական ինքնակառավարման պաշտոնատար դեմքերը չեն կարող առաջադրվել պատգամավորի թեկնածու, քանի դեռ իրենց պաշտոնավարման ժամկետը չի ավարտվել&lt;ref name=&quot;blocks&quot;&gt;{{Cite news|title=Court blocks PASOK candidate|url=http://www.ekathimerini.com/51578/article/ekathimerini/news/court-blocks-pasok-candidate|work=Kathimerini|date=սեպտեմբերի 3, 2007|accessdate=սեպտեմբերի 18, 2015}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2010 թվականի սեպտեմբերը Գեննիմատան Գեորգիոս Պապանդրեուի աշխատակազմում զբաղեցրել է առողջապահության և սոցիալական ապահովության նախարարի տեղակալի պաշտոնը, իսկ 2010 թվականի սեպտեմբերից մինչև 2011 թվականի նոյեմբերը նույն աշխատակազմում եղել է կրթության և կրոնի հարցերով նախարարի տեղակալը&lt;ref name=intel /&gt;։

2012 թվականին Գեննիմատան նշանակվել է ՊԱՍՕԿ-ի մամուլի քարտուղար&lt;ref name=&quot;kath&quot;&gt;{{Cite news|title=Minister Gennimata appointed PASOK spokesperson|url=http://www.ekathimerini.com/140241/article/ekathimerini/news/minister-gennimata-appointed-pasok-spokesperson|work=Kathimerini|date=մարտի 22, 2012|accessdate=սեպտեմբերի 18, 2015}}&lt;/ref&gt;։

Գեննիմատան Համահունական սոցիալիստական շարժման տասներորդ կոնֆերանս ընտրվել է նախագահ, երբ Էվանգելոս Վենիզելոսը նախագահի իր կադենցիայի ավարտից մեկ տարի առաջ հեռացավ։ Գեննիմատան ընտրություններում առաջատար էր ձայների 51 % -ով՝ հաղթելով Օդիսեաս Կոնստանտինոպուլոսին և Անդրեաս Լովերդոսին&lt;ref name=&quot;zikak&quot;&gt;{{Cite news|title=PASOK Elects Fofi Gennimata as 5th Party President|first=Ioanna|last=Zikakou|url=http://greece.greekreporter.com/2015/06/14/pasok-elects-fofi-gennimata-as-5th-party-president/|work=Greek Reporter|date=հունիսի 14, 2015|accessdate=սեպտեմբերի 18, 2015}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{official|www.fofigennimata.gr}}{{Ref-en}}{{Ref-el}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Գեննիմատա, Ֆոֆի}}
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>cflw2ausyjn6bsl2obdf23rdi7x4e5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մամե Մադիոր Բոյե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>871745</id>
    <revision>
      <id>8492249</id>
      <parentid>8434603</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6280" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մամե Մադիոր Բոյե''' ({{lang-fr|Mame Madior Boye}}, {{ԱԾ}}), սենեգալցի քաղաքական գործիչ, Սենեգալի առաջին կին վարչապետը։

== Կենսագրություն ==

Ծնվել է Սեն Լուի քաղաքում՝ իրավաբանի ընտանիքում. ինչպես Մամեն, այնպես էլ նրա երեք եղբայրները իրավաբանական կրթություն են ստացել [[Դակար]]ում և [[Փարիզ]]ում։ Այնուհետև էլ աշխատել է [[Սենեգալ]]ի արդարադատության ոլորտում։ Նա զբաղեցրել է դատախազի տեղակալի, դատավորի և մարզային դատարանի առաջին կարգի դատախազի պաշտոնները, ինչպես նաև վերաքննիչ դատարանի նախագահի պաշտոնը։ Բոյեն համարվում է Սենեգալի իրավաբանների ասոցացիայի հիմնադիրը, ինչպես նաև դրա նախագահը 1975-1990 թվականներին&lt;ref name=JA&gt;[http://www.jeuneafrique.com/pays/senegal/article_jeune_afrique.asp?art_cle=LIN13087mamemeyobro0 «Mame Madior Boye»], ''Jeune Afrique'', August 13, 2007 {{fr icon}}.&lt;/ref&gt;։ 1978-1998 թվականներին Բոյեն եղել է Կին իրավաբանների միջազգային ֆեդերացիայի փոխնախագահ։ Աբդու Դիուֆի կառավարման ժամանակահատվածում Մամեին բազմաթիվ պաշտեններ են առաջարկել, բայց նա ամեն անգամ հրաժարվել է&lt;ref&gt;Skard, Torild (2014) «Mame Madior Boye» in ''Women of power — half a century of female presidents and prime ministers worldwide'', Bristol: Policy Press, ISBN 978-1-44731-578-0&lt;/ref&gt;։

2000 թվականի նախագահական ընտրություններում Աբդուլա Վադ Բոյեի հաղթանակ տոնելուց հետո Մամեն նշանակվել է արդարադատության նախարար&lt;ref name=Who&gt;«Who’s Who», ''Senegal: Les Hommes de Pouvoir'', number 5, [http://www.africaintelligence.fr Africa Intelligence], 17 July 2001 {{fr icon}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.int.iol.co.za/index.php?set_id=1&amp;click_id=86&amp;art_id=qw954826144823B252 «New Senegalese government in place»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060615021453/http://www.int.iol.co.za/index.php?set_id=1 |date=2006-06-15 }}, AFP, April 4, 2000.&lt;/ref&gt;։ Շուտով նախագահի և վարչապետի միջև կոնֆլիկտ է առաջացել, և վերջինս հրաժարական է տվել։ 2001 թվականին մարտի 3-ին նախագահ Աբդուլա Վադը նշանակել է Մամեին նոր վարչապետ։ Նրա նշանակումից երկու ամիս անց պետք է անցկացվեին խորհրդարանական ընտրություններ, որից առաջ կանանց ավելի քան 30 ոչ կուսակցական կազմակերպություններ իրականացրել են քարոզարշավ, որի ընթացքում նրանք պահանջել են ավելացնել կանանց թիվը կառավարության կազմում։ Սա կարող էր լինել Բոյեի նշանակման պատճառներից մեկը, քանի որ այդ ժամանակ նա անկուսակցական էր&lt;ref&gt;Diadie Ba, [http://www.int.iol.co.za/index.php?set_id=1&amp;click_id=86&amp;art_id=qw983693102588B252 «Senegal’s first woman premier appointed»], Reuters, March 4, 2001.&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Վադը ստացել է մեծամասնություն՝ 120-ից 89 տեղ։

2002 թվականի նոյեմբերի 4-ին Բոյեի գլխավորությամբ կառավարությունը լուծարվեց, և նա հեռացվեց վարչապետի պաշտոնից։ Նրա հրաժարականի պատճառ կարող էր լինել Բոյեի հայտարարությունը, որն արվել է «Ջուլա» նավի կործանման վերաբերյալ, ինչից մահացել էր 1863 մարդ&lt;ref&gt;[http://www.irinnews.org/Report.aspx?ReportId=35577 «Report blames army for delay in Joola rescue»], IRIN, November 6, 2002.&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի սեպտեմբերի 12-ին ֆրանսիացի դատավորը «Ջուլա» նավի կործանման հետաքննության ժամանակ Բոյեին ձերբակալելու մասին որոշում է կայացրել։ Սենեգալի կառավարությունը մերժել է հանձնման խնդրանքը և իր հերթին նոր վարույթ սկսել դատավորի դեմ&lt;ref&gt;[http://afp.google.com/article/ALeqM5j-sPhLA9zs_Zd5fPIZIiGjvZ-G1g «Senegal to prosecute French judge over ferry disaster»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110520172803/http://afp.google.com/article/ALeqM5j-sPhLA9zs_Zd5fPIZIiGjvZ-G1g |date=2011-05-20 }}, AFP, 19 September 2008.&lt;/ref&gt;։ 2009 թվականի հունիսին Փարիզի վերաքննիչ դատարանը չեղյալ է հայտարարել Բոյեիի ձերբակալման օրդերը&lt;ref&gt;Malick Ciss, [http://fr.allafrica.com/stories/200906170298.html &quot;Dossier du naufrage du bateau &quot; Le Joola « — les mandats d’arrêt internationaux contre mame madior boye et cie annulés»], ''Le Soleil'', 17 June 2009 {{fr icon}}.&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Բոյե, Մամե Մադիոր}}
[[Կատեգորիա:Սենեգալի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սենեգալի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Իսլամական ֆեմինիզմի հետևորդներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>ek8qzm426ddsrveic730xkv5wkx7ej2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2018-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>872293</id>
    <revision>
      <id>8492184</id>
      <parentid>8460027</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:33:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2293" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
 | name      = Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը ԱԱ 2018-ում
 | bg        = #C8102E
 | fg        = white
 | bordercolor = white
 | երկիր   = Դանիա
| երկրի = Դանիայի
 | մրցաշար= ԱԱ 2018
 | մրցաշարի հղում   = Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2018
 | p1        = [[Կասպեր Շմեյխել|Շմեյխել]]
 | p2        = [[Միքայել Կռոն Դելի|Կռոն-Դելի]]
 | p3        = [[Յանիկ Վեստերգոր|Վեստերգոր]]
 | p4        = [[Սիմոն Կյեր|Կյեր]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p5        = [[Յոնաս Կնուդսեն|Կնուդսեն]]
 | p6        = [[Անդրեաս Քրիստենսեն|Քրիստենսեն]]
 | p7        = [[Ուիլիամ Կվիստ|Կվիստ]]
 | p8        = [[Թոմաս Դելանի|Դիլեյնի]]
 | p9        = [[Նիկոլայ Յորգենսեն|Ն. Յորգենսեն]]
 | p10       = [[Քրիստիան Էրիկսեն|Էրիկսեն]]
 | p11       = [[Մարտին Բրեյտուեյտ|Բրեյտուեյտ]]
 | p12       = [[Կասպեր Դոլբերգ|Դոլբերգ]]
 | p13       = [[Մատիաս Յատտախ-Նիե «Զանկա» Յորգենսեն|Մ. Յորգենսեն]]
 | p14       = [[Հենրիկ Դալսգոր|Դալսգոր]]
 | p15       = [[Վիկտոր Ֆիշեր (ֆուտբոլիստ)|Ֆիշեր]]
 | p16       = [[Յոնաս Լյոսլ|Լյոսլ]]
 | p17       = [[Ենս Ստրյուգեր Լարսեն|Ստրյուգեր Լարսեն]]
 | p18       = [[Լուկաս Լերագեր|Լերագեր]]
 | p19       = [[Լասե Շյոնե|Շյոնե]]
 | p20       = [[Յուսուֆ Պոուլսեն|Պոուլսեն]]
 | p21       = [[Անդրեաս Կոռնելիուս|Կոռնելիուս]]
 | p22       = [[Ֆրեդերիկ Ռյոնով|Ռյոնով]]
 | p23       = [[Պիոնե Սիստո|Սիստո]]
 | մարզիչ     = [[Օգե Հարեյդե|Հարեյդե]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:ԱԱ 2018-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1f2r9slft1s7lz8nj9c98o6mp4hsd8j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2012-ում</title>
    <ns>10</ns>
    <id>875282</id>
    <revision>
      <id>8492183</id>
      <parentid>8460026</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:33:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.205.69.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2116" xml:space="preserve">{{Ազգային հավաքականի կազմ
|name=Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմը Եվրո 2012-ում
|bg=#C8102E
|fg=white
|bordercolor=white
|երկիր=Դանիա
|երկրի=Դանիայի
|մրցաշարի հղում=Եվրո 2012
|մրցաշար=Եվրո 2012
 | p1        = [[Ստեֆան Անդերսեն|Անդերսեն]]
 | p2        = [[Քրիստիան Պոուլսեն (ֆուտբոլիստ)|Ք. Պոուլսեն]]
 | p3        = [[Սիմոն Կյեր|Կյեր]]
 | p4        = [[Դանիել Ագգեր|Ագգեր]] ({{Թիմի ավագ}})
 | p5        = [[Սիմոն Պոուլսեն|Ս. Պոուլսեն]]
 | p6        = [[Լարս Յակոբսեն|Յակոբսեն]]
 | p7        = [[Ուիլյամ Կվիստ|Կվիստ]]
 | p8        = [[Քրիստիան Էրիկսեն|Էրիկսեն]]
 | p9        = [[Միքայել Կռոն Դելի|Կռոն Դելի]]
 | p10       = [[Դեննիս Ռոմմեդալ|Ռոմեդալ]]
 | p11       = [[Նիկլաս Բենդտներ|Բենդտներ]]
 | p12       = [[Անդրեաս Բյելան|Բյելան]]
 | p13       = [[Ժորես Օկոր|Օկոր]]
 | p14       = [[Լասե Շյոնե|Շյոնե]]
 | p15       = [[Միքայել Սիլբերբաուեր|Սիլբերբաուեր]]
 | p16       = [[Անդերս Լինդեգոր|Լինդեգոր]]
 | p17       = [[Նիկլաս Պեդերսեն|Պեդերսեն]]
 | p18       = [[Դանիել Վաս|Վաս]]
 | p19       = [[Յակոբ Պոուլսեն|Յ. Պոուլսեն]]
 | p20       = [[Թոմաս Կալենբերգ|Կալենբերգ]]
 | p21       = [[Նիկի Սիմլինգ|Սիմլինգ]]
 | p22       = [[Կասպեր Շմեյխել|Շմեյխել]]
 | p23       = [[Տոբիաս Միկելսեն|Միկելսեն]]
 | մարզիչ= [[Մորտեն Օլսեն|Օլսեն]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Կատեգորիա:Եվրո 2012-ում հավաքականների կազմերի կաղապարներ]]
[[Կատեգորիա:Դանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմերի կաղապարներ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hqmw95aq031y4xr1ozto7pqq4h0v4z6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կոնստանտինա Կունևա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>889644</id>
    <revision>
      <id>8492378</id>
      <parentid>7802219</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4505" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Կոնստանտինա Կունևա''' ({{lang-el|Κωνσταντίνα Κούνεβα}}, {{lang-bg|Константина Кунева}}, {{ԱԾ}}), բուլղարական ծագմամբ հույն ակտիվիստ, արհմիութենական գործիչ, [[2014]] թվականից [[Եվրոպառլամենտ]]ի  պտգամավոր [[Հունաստան]]ից (ձախ պահպանողական «ΣΥΡΙΖΑ» կոալիցիայի ցուցակով)։

Ավարտել է Վելիկո-Տիրնովոյի Սուրբ Կյուրեղի և Մեթոդիոսի անվան համալսարանի «Պատմություն» մասնագիտությունը։ [[2001]] թվականին տեղափոխվել է Հունաստան&lt;ref&gt;[http://www.dw.de/невероятната-съдба-на-константина-кунева/a-17670119 Невероятната съдба на Константина Кунева {{ref-bg}}]&lt;/ref&gt;։ Հավաքարար է աշխատել [[Աթենք]]ի մետրոյում։

Որպես Աթենքի հավաքարարների և դռնապահների միության գլխավոր քարտուղար՝ պաշտպանել է նրանց իրավունքները։ Իր պրոֆմիութենական գործունեության հետ կապված բազմիցս ստացել է սպառնալիքներ՝ ֆիզիկական բնույթի սպառնալիքներից մինչև նույնիսկ մահափորձ։ [[2008]] թվականի [[դեկտեմբերի 22]]-ին երկու անհայտ տղամարդ նրա վրա [[Ծծմբական թթու|ծծմբաթթու]] լցրել, արդյունքում Կունևան ստացել է դեմքի, ձեռքի և մեջքի այրվածքներ, ինչպես նաև ունեցել է տեսողությունը կորցնելու լուրջ վտանգ&lt;ref&gt;[http://www.vesti.bg/novini/konstantina-kuneva-e-poluchila-seriozni-zaplahi-za-zhivota-si-zaradi-sindikalnata-j-dejnost-nasochena-sreshtu-rabotodateli-neosiguriavashti-rabotnicite-kakto-i-rabotata-na-cherno-1261970 Българка залята с киселина в Атина {{ref-bg}}]&lt;/ref&gt;։

Արհմիության ղեկավարի հանդեպ այդ բռնությունը համարվում է վերջին 50 տարիներին ամենադաժան հարձակումը&lt;ref&gt;[http://www.focus-fen.net/opinion/0000/00/00/1819/ Kuneva case — the most severe assault on trade unionist in Greece for 50 years] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Դա դարձել է փողոցային նոր ցույցերի առիթ, որոնք երկու շաբաթ առաջ սկսած զանգվածային անկարգություների շարունակությունն էին&lt;ref&gt;[http://libcom.org/news/bosses-attack-militant-cleaners-syndicalist-vitriolic-acid-athens-protest-march-occupation- Protesters clash with riot police over acid attack on syndicalist cleaner in Athens] — с фотографией {{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Ցույցերը շարունակվել են մինչև [[2009]] թվականի [[հունվարի 22]]-ը, և նրանց մասնակցել են շուրջ 3000 մարդ, իսկ ոստիկանությունը գազ է կիրառել նրանց ցրելու համար&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/greece/4324250/Athens-erupts-in-violence-after-acid-attack-on-immigrant.html Athens erupts in violence after acid attack on immigrant {{ref-en}}]&lt;/ref&gt;։

Առողջության վերականգնումից հետո Կունևան շարունակել է արհմիութենական գողծունեությունը։ Եվրոպական պառլամենտի անդամների [[2014]] թվականի [[մայիս 25]]-ի ընտրության ժամանակ ձախ սոցիալիստական ՍԻՐԻԶԱ կուսակցության ցուցակով ընտրվել է եվրոպատգամավոր։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.vesti.bg/sviat/evropa/bylgarkata-kuneva-shte-e-evrodeputat-ot-gyrciia-6013081 Българката Кунева ще е евродепутат от Гърция {{ref-bg}}]
* http://www.iww.org.au/node/617 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320164002/http://www.iww.org.au/node/617 |date=2016-03-20 }}

[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>0y2x91ka5fr7pu6w9f05xog9eifp9bc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արցախի ֆուտբոլային լիգա 2018</title>
    <ns>0</ns>
    <id>889951</id>
    <revision>
      <id>8492498</id>
      <parentid>8184989</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9081" xml:space="preserve">'''«Արցախի ֆուտբոլային լիգա 2018»-ը''' [[Արցախ]]ի [[ֆուտբոլ]]ի Լիգայի '''1-ին''' առաջնությունն է։ Այն սկսվել է [[2018]] թվականի [[հուլիսի 14]]-ին և ավարտվել նույն թվականի նոյեմբերի 18-ին&lt;ref&gt;{{cite web| title = Արցախի ֆուտբոլի լիգա. Հիմնադիրներ Սևան Ասլանյանը և Հրաչ Յագանը Ստեփանակերտում հանդիպել են լրագրողներին| url = http://www.armsport.am/hy/news/2018/06/20/Artsakh-Football-League/893830| accessdate = 2018-09-22| archive-date = 2018-07-17| archive-url = https://web.archive.org/web/20180717041641/http://www.armsport.am/hy/news/2018/06/20/Artsakh-Football-League/893830| dead-url = yes}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Արցախի ֆուտբոլային լիգա 2018.jpg|մինի|Արցախի ֆուտբոլային լիգայի նշանը]]

Առաջնությունը ընթացել է 14 փուլերով։ Թիմերը միմյանց հետ մրցել են 2-ական անգամ։ Չեմպիոն է հռչակվել [[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]] ֆուտբոլային ակումբը, որը ամենաշատ միավորն է վաստակել։

==Մասնակիցներ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%; text-align:left;&quot;
|- style=&quot;background:#5D8AA8; color:#FFFFFF&quot;
|width=150|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Ակումբ'''&lt;/span&gt;
|width=120|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Թիմ'''&lt;/span&gt;
|width=90|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Քաղաք'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Ավո ՖԱ]]||Ավո||[[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Բերդ Ասկերան ՖԱ]]||Բերդ Ասկերան||[[Ասկերան]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Բերդ Ճարտար ՖԱ]]||Բերդ Ճարտար||[[Ճարտար (քաղաք)|Ճարտար]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Գանձասար Վանք ՖԱ]]||Գանձասար||[[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Երազանք ՖԱ]]||Երազանք||[[Ստեփանակերտ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Լեռնային Արցախ ՖԱ]]||Լեռնային Արցախ||[[Ստեփանակերտ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Ջրաբերդ ՖԱ]]||Ջրաբերդ||[[Մարտակերտ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Քիրս ՖԱ]]||Քիրս||[[Շուշի]]
|}

==Աղյուսակ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%; text-align:center;&quot;
|- style=&quot;background:#5D8AA8; color:#FFFFFF&quot;
|width=25|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Դ'''&lt;/span&gt;
|width=190|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Թիմ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Խ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Հ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Ո'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Պ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԽԳ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԲԳ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԳՏ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Մ'''&lt;/span&gt;
|width=360|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;&lt;/span&gt;
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 1.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]
||14||13||1||0||76||3||+73||'''40'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 2.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]]
||14||9||1||4||50||28||+22||'''28'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot; 
| 3.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Երազանք ՖԱ|Երազանք]] 
||14||8||3||3||35||22||+13||'''27'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 4.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Բերդ Ճարտար ՖԱ|Բերդ Ճարտար]]
||14||7||3||4||27||25||+2||'''24'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 5.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ավո ՖԱ|Ավո]] 
||14||6||2||6||29||23||+6||'''20'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 6.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Քիրս ՖԱ|Քիրս]]
||14||4||1||9||19||42||-23||'''13'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 7.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ջրաբերդ ՖԱ|Ջրաբերդ]] 
||14||2||0||12||17||68||-51||'''6'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 8.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Գանձասար Վանք ՖԱ|Գանձասար]] 
||14||1||1||12||17||59||-42||'''4'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
|- bgcolor=#5D8AA8 style=&quot;color:#FFFFFF&quot;
| colspan=&quot;11&quot; | &lt;small&gt;'''Դ''' = Դիրք; '''Խ''' = Խաղ; '''Հ''' = Հաղթանակ; '''Ո''' = Ոչ-ոքի; '''Պ''' = Պարտություն; '''ԽԳ''' = Խփած Գնդակ; '''ԲԳ''' = Բաց Թողած Գնդակ; '''ԳՏ''' = Գնդակների Տարբերություն; '''Մ''' = Միավոր&lt;/small&gt;
|}

== Արդյունքներ ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%; text-align:center;&quot;
|- style=&quot;background:#5D8AA8; color:#FFFFFF&quot;
|width= 170|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt; '''2018'''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Հուլիս 14 - Նոյեմբեր 18&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Ավո&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Բերդ Ասկերան&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Բերդ Ճարտար&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Գանձասար&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Երազանք&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Լեռնային Արցախ&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Ջրաբերդ&lt;/span&gt;
|width= 40|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;Քիրս&lt;/span&gt;
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ավո ՖԱ|Ավո]]
|||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 3 ||bgcolor=#D0F0C0| 5 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 6 ։ 0 ||bgcolor=#FDFD96| 4 ։ 4 ||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 0 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 3
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]] 
|bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 1 ||||bgcolor=#F4C2C2| 3 ։ 4 ||bgcolor=#D0F0C0| 8 ։ 0 ||bgcolor=#FDFD96| 2 ։ 2 || bgcolor=&quot;#F4C2C2&quot; | 0 ։ 10 ||bgcolor=#D0F0C0| 9 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 4 ։ 0 
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Բերդ Ճարտար ՖԱ|Բերդ Ճարտար]]
|bgcolor=#FDFD96| 0 ։ 0 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 5 || ||bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 1 ||bgcolor=#FDFD96| 0 ։ 0 ||bgcolor=#FDFD96| 0 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 5 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 2
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Գանձասար Վանք ՖԱ|Գանձասար]] 
|bgcolor=#F4C2C2| 3 ։ 5 ||bgcolor=#F4C2C2| 2 ։ 3 ||bgcolor=&quot;#F4C2C2&quot; | 1 ։ 3 || ||bgcolor=&quot;#F4C2C2&quot; | 1 ։ 6 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 7 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 3 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 2
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Երազանք ՖԱ|Երազանք]]
|bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 1 ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 3 ||bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 1 || ||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 2 ||bgcolor=#D0F0C0| 7 ։ 1 ||bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 1
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]] 
|bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 5 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 2 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 8 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 0 || ||bgcolor=#D0F0C0| 10 ։ 0 ||bgcolor=#D0F0C0| 9 ։ 0
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ջրաբերդ ՖԱ|Ջրաբերդ]] 
|bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 2 ||bgcolor=&quot;#F4C2C2&quot; | 1 ։ 8 ||bgcolor=&quot;#F4C2C2&quot; | 0 ։ 3 ||bgcolor=#F4C2C2| 2 ։ 3 ||bgcolor=#F4C2C2| 2 ։ 4 ||bgcolor=#F4C2C2| 2 ։ 7 || ||bgcolor=#F4C2C2| 1 ։ 4
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Քիրս ՖԱ|Քիրս]]
|bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 2 ||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 2 ||bgcolor=#F4C2C2| 2 ։ 4 ||bgcolor=#FDFD96| 2 ։ 2 ||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 2 ||bgcolor=#F4C2C2| 0 ։ 9 ||bgcolor=#D0F0C0| 3 ։ 0 ||
|}

== Առաջնության առաջատարները ==
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:959 height:80
PlotArea = left:3 right:30 bottom:40 top:0
Period = from:0 till:14
ScaleMajor = unit:year increment:1 start:1
TimeAxis = orientation:horizontal
Colors =
  id:Լեռնային  value:red
  id:Ասկերան  value:blue
PlotData=
  bar:Position width:15 color:white align:center

  from:0 till:2 shift:(0,19) text:&quot;[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]&quot; color:Լեռնային
  from:2 till:4 shift:(0,19) text:&quot;[[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]]&quot; color:Ասկերան
  from:4 till:14 shift:(0,19) text:&quot;[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]&quot; color:Լեռնային
&lt;/timeline&gt;

==Ծանոթագրություններ==
{{ծանցանկ}}

{{Արցախի ֆուտբոլային լիգայի մրցաշրջաններ}}

[[Կատեգորիա:2018-19 եվրոպական ֆուտբոլային լիգաներում]]</text>
      <sha1>4t9mrwd2riq1hcrih881cwhpwbn0iq0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Վաչ Վարդանյան/Ավազարկղ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>890054</id>
    <revision>
      <id>8492684</id>
      <parentid>8491886</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T02:11:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Կատեգորիան հեռացնում եմ ավազարկղից</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18012" xml:space="preserve">[[File:Build 2013 sign.jpg|thumb|Build կոնֆերանսի լոգոտիպ]]
'''Build''' (ոճավորած անվանումը՝ '''//build '''), ամենամյա բիզնես կոնֆերանս, որը կազմակերպվում է [[Մայքրոսոֆթ|Microsoft]] ընկերության կողմից։ Կոնֆերանսի հիմնական լսարանը ծրագրավորողներ են, որոնք օգտագործում են [[Մայքրոսոֆթ Վինդոուզ|Windows]], [[Windows Phone 8.1|Windows Phone]], [[Microsoft Azure]] և Microsoft-ի այլ տեխնոլոգիաներ։ Առաջին անգամ կոնֆերանսը անց է կացվել [[2011|2011 թվականին։]] 

== Տարբեր տարիներին անց կացված կոնֆերանսներ ==
Առաջին կոնֆերենսը անց է կացվել [[2011|2011 թվականին]] [[Հուլիսի 13|հուլսի 13-ից]] [[Հուլիսի 16|16-ը]] ընկած ժամանակահատվածում [[Անահայմ|Անահայմում]]։ Հիմանական թեմաներն էին՝ [[Վինդոուզ 8|Windows 8]], [[Windows Server 2012]] և [[Visual Studio Code|Visual Studio 2012,]] միջոցառման ժամանակ ցուցադրվեց [[Օպերացիոն համակարգ|օպերացիոն համակարգի]] տարբերակը, որը նախատեսված է ծրագրավորողների համար։ Կոնֆերանսի մասնակիցներին բաժանվեց Samsung ընկերության [[Պլանշետ|պլանշետներ]] արդեն իսկ տեղադրված Windows 8 Developer Preview օպերացիոն համակարգով&lt;ref&gt;{{cite web|title=BUILD2011|url=https://channel9.msdn.com/Events/Build/BUILD2011|accessdate=2017-05-07|language=en|archive-date=2017-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170704174910/https://channel9.msdn.com/Events/Build/BUILD2011|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2012|2012 թվականին]] կոնֆերանսը անց է կացվել ռեդմոնդկան կամպուսում [[Հոկտեմբերի 30|հոկտեմբերի 30-ից]] [[Նոյեմբերի 2|նոյեմբերի 2-ին]]։ Հիմնական թեմատիկան [[Վինդոուզ 8|Windows 8]] և [[Windows Phone 8.1|Windows Phone 8]] թողարկումն ու Windows Azure-ի մեկնարկն էր&lt;ref&gt;{{cite web|title=Build 2012|url=https://channel9.msdn.com/Events/Build/2012|accessdate=2017-05-07|language=en|archive-date=2017-07-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711061858/https://channel9.msdn.com/Events/Build/2012|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցներին տրամադրվեց Surface RT պլանշետներ Touch Cover-ով և [[Nokia Lumia 720|Nokia Lumia 920-ի]] սմարթֆոններ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.techsnapr.com/2012/10/31/build-attendees-get-surface-tablet-lumia-920-100gb-free-skydrive-storage|title=Build Conference 2012 Giveaway|language=en|accessdate=2017-05-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170428142341/http://www.techsnapr.com/2012/10/31/build-attendees-get-surface-tablet-lumia-920-100gb-free-skydrive-storage/|archivedate=2017-04-28|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ 

Build 2013 անց կացվեց [[Հուլիսի 26|հուլիսի 26-ից]] [[Հուլիսի 28|28-ին]] [[Սան Ֆրանցիսկո|Սան Ֆրանցիսկոյում]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Announcing Build 2013|url=https://blogs.technet.microsoft.com/microsoft_blog/2013/03/26/announcing-build-2013|publisher=Microsoft|accessdate=2017-05-07|archive-date=2017-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20170309135832/https://blogs.technet.microsoft.com/microsoft_blog/2013/03/26/announcing-build-2013/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Կոնֆերանսի ընթացքում հայտարարվեց Windows 8․1 թարմացման մասին&lt;ref name=&quot;pcw-bluerevealed&quot;&gt;{{cite web|title=Microsoft officially acknowledges Windows Blue|url=http://www.pcworld.com/article/2032104/microsoft-officially-acknowledges-windows-blue.html|publisher=PC World|accessdate=2017-05-07|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924130951/http://www.pcworld.com/article/2032104/microsoft-officially-acknowledges-windows-blue.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ms-blueannounce&quot;&gt;{{cite web|title=Windows Keeps Getting Better|url=https://blogs.windows.com/windowsexperience/2013/05/14/windows-keeps-getting-better/|publisher=Microsoft|accessdate=2017-05-07|archive-date=2017-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628124949/https://blogs.windows.com/windowsexperience/2013/05/14/windows-keeps-getting-better/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Յուրաքանչյուր մասնակից ստացավ Surface Pro, Acer Iconia W3 (առաջին 8 դույմանով պլանշետը, որը աշխատում էր Windows 8 օպերացիոն համակարգով&lt;ref&gt;{{cite web|author=Tom Warren|title=Acer Iconia W3 review: a new, smaller kind of Windows 8 tablet|url=https://www.theverge.com/2013/7/16/4527830/acer-iconia-w3-review|date=2013-07-16|accessdate=2017-05-07|language=en|archive-date=2017-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170211175755/http://www.theverge.com/2013/7/16/4527830/acer-iconia-w3-review|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;), [[Bluetooth]] ստեղնաշար, [[Adobe|Adobe Creative Cloud-ի]] մեկ տարվա բաժանորդագրություն և 100 ԳԲ ազատ տարածք [[One Drive|SkyDrive-ում]]&lt;ref&gt;{{cite web|last=Weir|first=Andy|url=http://www.neowin.net/news/build-2013-attendees-get-free-8-inch-acer-iconia-w3-windows-8-tablet|title=BUILD 2013: Attendees get 8-in Acer Iconia W3 tablet [Update: ...and a Surface Pro!]|website=Neowin|publisher=Neowin, LLC|accessdate=2017-05-07|archive-date=2015-10-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20151012023541/http://www.neowin.net/news/build-2013-attendees-get-free-8-inch-acer-iconia-w3-windows-8-tablet|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] կոնֆերանսը նույնպես անց կացվեց Սան Ֆրանցիսկոյում ապրիլի 2-ից 14-ը ընկած ժամանակահատվածում, իսկ միջոցառման տեղը և ամսաթիվը հրապարակվել էր Microsoft-ի կայքում դեռ [[2013|2013 թվականի]] [[Դեկտեմբերի 12|դեկտեմբերի 12-ին]]&lt;ref&gt;{{cite web|last=Guggenheimer|first=Steve|title=Mark your calendars: Announcing Build 2014 by Steve Guggenheimer, Microsoft's Corporate Vice President and Chief Evangelist, Developer &amp; Platform Evangelism|url=https://blogs.technet.microsoft.com/microsoft_blog/2013/12/13/mark-your-calendars-announcing-build-2014/|publisher=Microsoft|accessdate=2017-05-07|archive-date=2017-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170428051558/https://blogs.technet.microsoft.com/microsoft_blog/2013/12/13/mark-your-calendars-announcing-build-2014/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Warren|first=Tom|title=Microsoft schedules BUILD 2014 developer conference for April 2nd|url=https://www.theverge.com/2013/12/12/5205482/microsoft-build-2014-developer-conference-april|publisher=The Verge|accessdate=2017-05-07|archive-date=2013-12-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213061549/http://www.theverge.com/2013/12/12/5205482/microsoft-build-2014-developer-conference-april|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Կոնֆերանսի մասնակիցները անվճար ստացան [[Xbox One]] և [[Microsoft Store|Microsoft Store-ի]] 500 դոլար արժողության նվեր քարտ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft treats Build 2014 attendees to an Xbox One and a $500 Microsoft Store gift card|url=https://thenextweb.com/microsoft/2014/04/02/microsoft-treats-build-2014-attendees-xbox-one-500-microsoft-store-gift-card/|accessdate=2017-05-07|archive-date=2016-08-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20160817054354/https://thenextweb.com/microsoft/2014/04/02/microsoft-treats-build-2014-attendees-xbox-one-500-microsoft-store-gift-card/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հիմնական թեմաներն էին՝ Windows Display Driver Model 2.0 և DirectX 12, Կորտանա, Windows Phone 8.1, Windows 8.1 (Windows 8.1 Update 1)։ Միջոցառման ընթացքում հայտարվեց, որ բոլոր 9-ը դույմ էկրանից փոքր սարքերի համար Windows-ը կլինի անվճար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pcworld.com/article/2139080/microsoft-makes-windows-free-on-iot-and-small-mobile-devices-but-not-pcs.html|title=Windows free on all devices with a screen size of 9&quot; or less and on IoT|language=en|access-date=2017-05-07|archive-date=2015-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914104824/http://www.pcworld.com/article/2139080/microsoft-makes-windows-free-on-iot-and-small-mobile-devices-but-not-pcs.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author=The .NET Team|title=Announcing .NET Native Preview|url=https://blogs.msdn.microsoft.com/dotnet/2014/04/02/announcing-net-native-preview/|date=2014-04-02|accessdate=2017-05-07|language=en|archive-date=2016-11-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20161130214228/https://blogs.msdn.microsoft.com/dotnet/2014/04/02/announcing-net-native-preview/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] կոնֆերանսը անց կացվեց [[Ապրիլի 29|ապրիլի 29-ից]] [[Մայիսի 1 (տոն)|մայիսի 1-ը]] ընկած հատվածում։ Գրանցման արժեքը կազմեց 2095 դոլար&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft announces BUILD 2015 for April 29-May 1, kicks off new Ignite enterprise conference|url=http://www.windowscentral.com/microsoft-ignite-its-new-enterprise-conference-build-2015-dates-are-april-29-may-1|accessdate=2017-05-07|archive-date=2015-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20150905042813/http://www.windowscentral.com/microsoft-ignite-its-new-enterprise-conference-build-2015-dates-are-april-29-may-1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft's Build conference sold out in one hour|url=https://www.theverge.com/2015/1/22/7873369/microsoft-build-conference-sells-out-in-one-hour|accessdate=2017-05-07|archive-date=2015-01-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20150123090158/http://www.theverge.com/2015/1/22/7873369/microsoft-build-conference-sells-out-in-one-hour|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցները ստացան HP Spectre x360 դյուրակիր համակարգիչներ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft Makes Its Case to Developers at Build Conference in San Francisco (Liveblog)|url=https://recode.net/2015/04/29/microsoft-makes-its-case-to-developers-at-build-conference-in-san-francisco-liveblog/|accessdate=2017-05-07|archive-date=2016-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160127192119/http://recode.net/2015/04/29/microsoft-makes-its-case-to-developers-at-build-conference-in-san-francisco-liveblog/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Կոնֆերանսի գլխավոր թեմաններն էին՝ [[Վինդոուզ 10|Windows 10]], Windows 10 Mobile, Microsoft HoloLens և Windows Mixed Reality, Windows Server 2016, Microsoft Exchange Server 2016, Visual Studio 2015, Visual Studio Code&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft HoloLens|url=https://www.microsoft.com/en-us/hololens|accessdate=2017-05-07|archive-date=2017-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506024905/https://www.microsoft.com/en-us/hololens|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2016|2016 թվականի]] կոնֆերանսը անց կացվեց [[Մարտի 30|մարտի 30-ից]] [[Ապրիլի 1|ապրիլի 1-ը]] ընկած հատվածում։ Տոմսերի արժեքը բարձրացավ հասնելով 2195 դոլարի&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Microsoft's Build conference sold out in 1 minute|url=http://www.theverge.com/2016/1/19/10791982/microsoft-build-2016-sold-out-one-minute|website=The Verge|accessdate=2017-05-07|archive-date=2016-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160902092507/http://www.theverge.com/2016/1/19/10791982/microsoft-build-2016-sold-out-one-minute|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, սակայն տոմսերի ողջ քանակությունը վաճառվեց մեկ րոպեյում։ Ի տարբերություն մնացած տարիների այս անգամ մասնակիցներին սարքավորումներ չբաժանվեց&lt;ref&gt;{{cite web|title=Microsoft Build 2016 sells out|url=http://www.businessinsider.com/microsoft-build-2016-sells-out-2016-1|accessdate=2017-05-07|archive-date=2016-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20161006193628/http://www.businessinsider.com/microsoft-build-2016-sells-out-2016-1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Կոնֆերանսի գլխավոր թեմաներն էին՝ Windows Subsystem for Linux, «Կորտանա Chat bot» Skype-ի համար, «Power of the Pen and the PC», .NET Standard Library, ASP.NET Core&lt;ref&gt;{{cite web|last=Friedman|first=Nat|title=Xamarin for Everyone|url=https://blog.xamarin.com/xamarin-for-all/|website=Xamarin Blog|date=31 March 2016|access-date=2017-05-07|archive-date=2016-04-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160412072728/https://blog.xamarin.com/xamarin-for-all/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Remoted iOS Simulator (for Windows)|url=https://developer.xamarin.com/guides/cross-platform/windows/ios-simulator/|website=Xamarin Developer Guides|access-date=2017-05-07|archive-date=2017-07-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170702123241/https://developer.xamarin.com/guides/cross-platform/windows/ios-simulator/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2017|2017 թվականի]] կոնֆերանսը անց կացվեց [[Սիեթլ|Սիեթլում]] [[Մայիսի 10|մայիսի 10-ից]] [[Մայիսի 12|12-ին]]։ Կոնֆերանսին հետևելու համար մշակվել էր «Build 2017» հավելվածը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://mspoweruser.com/microsoft-releases-official-build-2017-app-new-schedule-builder/|title=Microsoft releases official Build 2017 app and new shedule builder|access-date=2017-05-08|archive-date=2017-06-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20170627114312/https://mspoweruser.com/microsoft-releases-official-build-2017-app-new-schedule-builder/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Կոնֆերանսի առաջին օրը նվիրված էր Azure տեխնոլոգիաներին, արհեստական բանականությանը և նոր Microsoft Visual Studio 2017-ին&lt;ref&gt;{{cite news|last=Eremeeva|first=Anna|title=Ключевые анонсы первого дня конференции Build 2017|url=https://blogs.msdn.microsoft.com/rudevnews/2017/05/11/key-announcements-of-the-first-day-of-the-build-2017-conference/|accessdate=2017-05-12|date=2017-05-11|archivedate=2018-09-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180924100921/https://blogs.msdn.microsoft.com/rudevnews/2017/05/11/key-announcements-of-the-first-day-of-the-build-2017-conference/}}&lt;/ref&gt;։ Երկրորդ օրը քննարկվեց Windows 10 Fall Creators Update թարմացումը, NET Standard 2.0, նոր Fluent Design-ը, և Xamarin Live Player-ին&lt;ref&gt;{{cite web|author=Terry Myerson|title=Build 2017: Sparking the next wave of creativity with the Windows 10 Fall Creators Update|url=https://blogs.windows.com/windowsexperience/2017/05/11/build-2017-sparking-the-next-wave-of-creativity-with-the-windows-10-fall-creators-update/|date=2017-05-11|accessdate=2017-05-12|language=en|archive-date=2017-05-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170517021946/https://blogs.windows.com/windowsexperience/2017/05/11/build-2017-sparking-the-next-wave-of-creativity-with-the-windows-10-fall-creators-update/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author=Rich Lander|title=Announcing .NET Core 2.0 Preview 1|url=https://blogs.msdn.microsoft.com/dotnet/2017/05/10/announcing-net-core-2-0-preview-1/|date=2017-05-10|accessdate=2017-05-12|language=en|archive-date=2017-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170511130302/https://blogs.msdn.microsoft.com/dotnet/2017/05/10/announcing-net-core-2-0-preview-1/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Fluent Design System|url=http://fluent.microsoft.com|accessdate=2017-05-12|language=en|archive-date=2017-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20170529210820/http://fluent.microsoft.com/|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author=Miguel de Icaza|title=Visual Studio Tools for Xamarin – Build Updates|url=https://blog.xamarin.com/live-player/|date=2017-05-10|accessdate=2017-05-12|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170602150445/https://blog.xamarin.com/live-player/|archivedate=2017-06-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ 

[[2018|2018 թվականի]] Build կոնֆերանսը անց կացվեց Սիեթլ նահանգում  [[Մայիսի 7|մայիսի 7-ից]] [[Մայիսի 9|9-ին։]] Կոնֆերանսի տոմսերի արժեքը կազմեց 300 դոլարից մինչև 2495 դոլար։ Գլխավոր թեմաներն էին․
* .NET
** [[.NET Core 3]]
** [[ML.NET]]
* Azure
** Azure CDN
** Azure Confidential Computing
** Azure Database Migration Service
** Azure Maps
* [[Microsoft 365]]
* Visual Studio
** App Center
** [[IntelliCode]]
** [[Live Share]]
* [[Windows 10 Redstone 5]]
** [[Cloud Clipboard]]
** [[Microsoft Notepad]]

[[2019|2019 թվականի]] կոնֆերանսը անց կացվեց նույն վայրում [[Մայիսի 6|մայիսի 6-ից]] [[Մայիսի 8|8-ը]] ընկած ժամանակահատվածում։ Գինը կազմեց 100-ից մինչև 2395 դոլար։ Կոնֆերանսի համար գրանցումը սկսվեց [[2019|2019 թվականի]] [[Փետրվարի 27|փետրվարի 27-ին։]] 

Գլխավոր թեմաներն էին՝ 
* [[.NET 5]]
* Azure 
* [[Fluid Framework]]
* Visual Studio: IntelliCode
* Visual Studio Code: Remote Development Extension Pack
* [[Visual Studio Online]]
* [[Windows Subsystem]]
* [[Windows Terminal]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

[[:Կատեգորիա:Կոնֆերանսներ]]
[[:Կատեգորիա:Միջոցառումներ]]
[[:Կատեգորիա:Ամենամյա իրադարձություններ]]</text>
      <sha1>ko8vbu73358fkfbzl6gbvraw3dmdnjh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>891194</id>
    <revision>
      <id>8492556</id>
      <parentid>8490230</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:48:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5670" xml:space="preserve">https://hy.wikipedia.org/wiki/Վիքինախագիծ:Զբոսանք_աշխարհով?fbclid=IwAR0h7K9qAVwBVS5CaCmWmRNrHEtwH_rlmcVqpoy4-LukdjHzIX8asKL0mz4

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/2]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/3]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/4]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/5]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/6]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/7]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/8]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/9]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/10]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/11]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/12]]

[[Մասնակից:ԵՆարինե/Ավազարկղ/13]]


[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Картофельшмаррн, сервированный с апфелькреном и луковым соусом]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պոկված» կամայական ձևի կտորների&lt;ref&gt;{{книга:Das neue Küchenlexikon|Schmarrn|480}}&lt;/ref&gt;: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{примечания}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29</text>
      <sha1>rkq0wfkzwp1njh3g85hyv3mv6qiohzk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բելվյու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>901905</id>
    <revision>
      <id>8492168</id>
      <parentid>7591139</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:51:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3108" xml:space="preserve">{{Այլ կիրառումներ|Լինքոլն (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Բելվյու''' ({{lang-en|Bellevue}}), [[քաղաք]], որը գտնվում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի, [[Նեբրասկա]] նահանգի, [[Սարպի շրջան (Նեբրասկա)|Սարպի]] շրջանում։ 2010 թվականի տվյալներին համաձայն քաղաքը ունի 50․137 բնակիչ։ Անվանումը առաջացել է [[ֆրանսերեն]] բառերից և նշանակում է «հիանալի տեսարան»։  Բելվյուն հիմնադրվել է [[1830|1830 թվականին]] և համարվում է նահանգի առաջին քաղաքամայրը։

== Աշխարհագրություն ==
Ըստ [[ԱՄՆ հաշվառման Բյուրո]]յի կողմից տրամադրված տվյալների, Բելվյու քաղաքը զբաղեցնում է 34․7 քառակուսի կիլոմետր տարածք, որոնցից 34․4 քառակուսի կիլոմետրը ցամաք է, իսկ 0․3 քառակուսի կիլոմետրը ջուր։ Բնակավայրը գտնվում է [[Օմահա]] քաղաքից 12 կիլոմետր հեռավորության վրա՝ [[Միսսուրի (գետ)|Միսսուրի]] գետի ափին։

Բելվյու քաղաքը գտնվում է [[ծովի մակարդակ]]ից 315 մետր բարձրության վրա։

== Բնակչություն ==
2000 թվականի մարդահամարին համաձայն Բելվյու քաղաքում բնակվում է 44․382 մարդ, 11․940 ընտանիք, 16․937 տնային տնտեսություն և 17․439 բնակելի տուն&lt;ref&gt;[http://factfinder.census.gov/ Կայք] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080521160844/http://factfinder.census.gov./ |date=2008-05-21 }} [[ԱՄՆ հաշվառման Բյուրո]]&lt;/ref&gt;։ Բնակչության միջին խտությունը կազմում է 1292 մարդ  մեկ կիլոմետր քառակուսու հարաբերակցությամբ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.bellevue.net Բելվյու քաղաքի պաշտոնական կայք]
* [http://www.bellevuepublicschools.org/ Բելվյուի հանրային դպրոց]
* [http://www.bellevuepd.com/ Բելվյուի ոստիկանական բաժանմումք]
* [http://www.bellevuenebraska.com/ Bellevue Chamber of Commerce]
* [http://www.sarpychamber.org/ Sarpy County Chamber of Commerce]
* [https://web.archive.org/web/20100323004913/http://bellevuemed.com/ Բելվյուի բժշկական կենտրոն]
* [http://www.bellevue.edu Բելվյուի համալսարան]
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի քաղաքներ ըստ շրջանի]]
[[Կատեգորիա:Նեբրասկա]]
[[Կատեգորիա:1822 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի քաղաքներ]]</text>
      <sha1>f32wdsa2hxolyc6osd9qxphfm9xk2ys</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աֆիպսկի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>902174</id>
    <revision>
      <id>8492028</id>
      <parentid>8413092</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:25:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6638" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
 | կարգավիճակ = Քաղաքատիպ ավան
 | հայերեն անվանում = Աֆիպսկի
 | բնօրինակ անվանում = {{lang-ru|Афипский}}
 | ենթարկում = 
 | երկիր = Ռուսաստան
 | պատկեր = 
 | պատկերի նկարագրում = 
 | զինանշան = Герб Афипского городского поселения.gif
 | զինանշանի լայնություն = 
 | զինանշանի նկարագրում = 
 | դրոշ =Flag of Afipsky (Krasnodar krai).png
 | դրոշի լայնություն = 
 | դրոշի նկարագրում = 
    |lat_deg = 44 |lat_min = 54 |lat_sec = 0
  |lon_deg = 38 |lon_min = 50 |lon_sec = 0
  |CoordAddon             = type:city(17977)_region:RU
  |CoordScale             = 30000
 |երկրի քարտեզի չափ =300
 | երկրամասի քարտեզի չափ = 
 | շրջանի քարտեզի չափ = 
 | երկրամասի տեսակ = Ռուսաստանի դաշնային սուբյեկտներ{{!}}Դաշնային սուբյեկտ
 | երկրամաս = Կրասնոդարի երկրամաս
 | երկրամասը աղյուսակում = 
 | շրջանի տեսակ = Շրջան
 | շրջան = Սևերսկայայի շրջան
 | շրջանը աղյուսակում = 
 | համայնքի տեսակ = քաղաքատիպ ավան
 | համայնք = 
 | համայնքը աղյուսակում = 
 | երկրի քարտեզ = 
 | երկրամասի քարտեզ = 
 | շրջանի քարտեզ = 
 | ներքին բաժանում = 
 | ղեկավարի պաշտոն = Քաղաքապետ
 | ղեկավար = Կովալենկո Յուրի Անտոնովիչ
 | հիմնադրման թվական =  1865
 | տվյալ կարգավիճակում =  
 | առաջին հիշատակում = 
 | այլ անվանումներ = 
 | տարածք = 
 | բարձրության տեսակ = 
 | կենտրոնի բարձրություն = 
 | կլիմա = 
 | պաշտոնական լեզու = 
 | բնակչություն = 21 499
| մարդահամարի թվական = 2018
 | խտություն = 
 | ագլոմերացիա = 
 | ազգային կազմ = 
 | կրոնական կազմ = 
 | էթնոհորոնիմ = 
 | ժամային գոտի = +3
 | DST = 
 | հեռախոսային կոդ =  86166
 | փոստային ինդեքս = 
 | փոստային ինդեքսներ = 353235 — 353236
 | ավտոմոբիլային կոդ =
 | իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
 | թվային իդենտիֆիկատոր =
 | Վիքիպահեստում = 
 | կայք = http://afipskij.ru/
 | կայքի լեզու = ru
 | կայքի լեզու 2 = 
 | կայքի լեզու 3 = 
}}
'''Աֆիպսկի''' ({{lang-ru|Афипский}}), քաղաքատիպ ավան [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] [[Կրասնոդարի երկրամաս]]ում, [[Սևերսկայայի շրջան]]ում։

== Աշխարհագրություն ==
Բնակավայրը գտնվում է [[Աֆիպս]] գետի ափերին, [[Կրասնոդար]] քաղաքից 16 կմ հարավ-արևմուտք։

== Բնակչություն ==
Բնակչության աճի դինամիկան՝
{| class=&quot;standard&quot;
!Տարի || [[1865]] || [[1875]] || [[1917]] || [[1959]] || [[1970]] || [[1979]] || [[1989]] || [[2002]] || [[2009]]
!2016
|-
|Բնակչությունը (մարդ) || 1 500 || 9 000 || 15 995&lt;ref name=&quot;popc200819892&quot;&gt;[http://www.mojgorod.ru/pgts/popc200819892.html Изменение численности населения ПГТ России]&lt;/ref&gt; ||9 923&lt;ref name=&quot;Перепись1959&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-kr.htm|title=Всесоюзная перепись населения 1959 г.|archiveurl=https://www.webcitation.org/618gl2DD3?url=http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-kr.htm|archivedate=2011-08-22}}&lt;/ref&gt;|| 13 623&lt;ref name=&quot;Перепись1970&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.webgeo.ru/db/1970/rus-kavkaz.htm|title=Всесоюзная перепись населения 1970 г.|archiveurl=https://www.webcitation.org/617pYhcYG?url=http://www.webgeo.ru/db/1970/rus-kavkaz.htm|archivedate=2011-08-22}}&lt;/ref&gt; || 14 975&lt;ref name=&quot;Перепись1979&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.webgeo.ru/db/1979/rus-kavkaz.htm|title=Всесоюзная перепись населения 1979 г.|archiveurl=https://www.webcitation.org/617pZCObI?url=http://www.webgeo.ru/db/1979/rus-kavkaz.htm|archivedate=2011-08-22}}&lt;/ref&gt; || 15 995&lt;ref name=&quot;Перепись1989&quot;&gt;{{cite web|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php|title=Всесоюзная перепись населения 1989 г.|archiveurl=https://www.webcitation.org/618gmeGGB?url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php|archivedate=2011-08-22}}&lt;/ref&gt; || 17 977&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls |title=Всероссийская перепись населения 2002 |accessdate=2018-12-30 |archive-date=2012-02-03 |archive-url=https://www.webcitation.org/65AdCU0q3?url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ||18 475&lt;ref name=&quot;nas2009&quot;&gt;[http://www.gks.ru/bgd/regl/b09_109/Main.htm Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009г] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021175231/http://www.gks.ru/bgd/regl/b09_109/Main.htm |date=2011-10-21 }}.&lt;/ref&gt;
|20 115
|}

Քաղաքատիպ ավանի բնակչությունը 2018 թվականի գնահատականով կազմում է  21 499։

2002 թվականի մարդահամարի տվյալներով հիմնական բնակչությունը կազմում են ռուսները (88,9 %), բնակվում են նաև ուկրաինացիներ, հայեր, հույներ և այլն&lt;ref&gt;[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/severskaya02.html Результаты всероссийской переписи населения 2002 года]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://ahtirsky.ru/ Աֆիպսկի քաղաքային բնակավայրի կայքը]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Կրասնոդարի երկրամաս}}

[[Կատեգորիա:Կրասնոդարի երկրամասի քաղաքային բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Կրասնոդարի երկրամասի Սևերսկայայի շրջանի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>pc7y59vzxj0rbz2872g3qw1kzzmdez4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սինտիա Մոսլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>910955</id>
    <revision>
      <id>8492318</id>
      <parentid>8433884</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7189" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Սինտիա Բլանշ Մոսլի''' ({{lang-en|Cynthia Blanche Mosley}}, ի ծնե '''Կյորզոն''', {{lang-en|Curzon}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, [[Բրիտանական ֆաշիստական միություն|Բրիտանական ֆաշիստական միության]] հիմնադիր [[Օսվալդ Մոսլի]]ի առաջին կինը&lt;ref name=&quot;Women&quot;&gt;{{книга|автор=Hartley C.|заглавие=A Historical Dictionary of British Women|место=London|издательство=Routledge|год=2003|pages=325|allpages=512|isbn=1857432282}}&lt;/ref&gt;։
== Կենսագրություն ==
=== Վաղ տարիներ ===
Սինտիա Բլանշ Կյորզոնը ծնվել է 1898 թվականի օգոստոսի 23-ին [[Դերբիշիր]] կոմսության Կեդլսթոն հոլ տեղանքում գտնվող Կյորզոնների առանձնատանը։ Եղել է հրապարակախոս և պետական գործիչ, մարկիզ Ջորջ Կյորզոնի (1859–1925) և նրա կնոջ՝ Ալեքսանդրա Կյորզոնի (1870–1906, ի ծնե Լեյտեր) երկրորդ դուստրը։ Նա ունեցել է երկու քույրեր՝ Իռեն Կյորզենը (1896–1966) և Ալեքսանդրա Կյորզենը (1904–1995)&lt;ref name=&quot;Mosley&quot;&gt;{{книга|автор=Jones N.|заглавие=Mosley|место=Chicago|издательство=Trafalgar Square|год=2004|pages=20|allpages=176 |isbn=1904341098}}&lt;/ref&gt;։

=== Ամուսնություն ===
Առաջին անգամ Կյորզոնի և քաղաքական գործիչ, բարոն [[Օսվալդ Մոսլի]]ի հարաբերությունների մասին խոսակցությունները շրջանառվել են 1920 թվականի սկզբին&lt;ref&gt;{{книга|автор=Green E. H. H. |заглавие=The Strange Survival of Liberal England: Political Leaders, Moral Values and the Reception of Economic Debate|место=Cambridge|издательство=Cambridge University Press|год=2011|pages=142|allpages=328|isbn=0521329612}}&lt;/ref&gt;։ Նրանց ամուսնությանը ի սկզբանե դեմ է եղել Ջորջ Կյորզոնը, որը կարծում էր, որ Մոսլին Սինտիայի հետ ամուսնացել է հեռահար նպատակներից ելնելով&lt;ref name=&quot;Mosley&quot; /&gt;։ Այդուհանդերձ, 1920 թվականի մայիսի 11-ին Սինտիա Կյորզոնը ամուսնացել է Մոսլիի հետ&lt;ref name=&quot;Gottlieb&quot;&gt;{{книга|автор=Gottlieb J.|заглавие=Feminine Fascism: Women in Britain's Fascist Movement, 1923-45|место=London |издательство=I. B. Tauris|год=2003|pages=185|allpages=304|isbn=1860649181}}&lt;/ref&gt;։ Նրանց հարսանիքին մասնակցել են այնպիսի հյուրեր, ինչպիսիք են [[Գեորգ V]]-ը, [[Բելգիա]]յի թագավոր [[Լեոպոլդ III]]-ը և [[Աստրիդ Շվեդացի]]ն&lt;ref name=&quot;Mosley&quot; /&gt;։

Ամուսնության արդյունքում ծնվել են երեք երեխաներ՝ Վիվիեն Էլիզաբեթը (1921 թվականի փետրվարի 25- 2002 թվականի օգոստոսի 26), Նիկոլաս Մոսլին (ծնված 1923 թվականի հունիսի 25-ին) և Մայքլ Մոսլին (ծնված 1932 թվականի ապրիլի 25-ին)։ Նիկոլասը հետագայում դարձել է գրող։ Նա հրապարակել է մի քանի վեպեր, ինչպես նաև կենսագրական գիրք՝ իր ծնողների վերաբերյալ։

Ի տարբերություն պետական գործիչների կանանց մեծամասնությունից, լեդի Մոսլին անձամբ զբաղվել է քաղաքականությամբ&lt;ref name=&quot;Women&quot;/&gt;։ 1924 թվականին նա անդամակցել է Մեծ Բրիտանիայի լեյբորիստական կուսակցությանը։ 1929 թվականին ընտրվել է Համայնքների պալատի անդամ։ 1931 թվականին Մոսլին հիմնադրել է [[Նոր կուսակցություն]]ը, որին միացել է կինը՝ կորցնելով իր մանդատը խորհրդարանում։ 1931 թվականին Մեծ Բրիտանիայում կայացած խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, Նոր կուսակցությունը չի հավաքել բավարար թվաքանակով ձայներ և չի ստացել որևէ մանդատ։ 1932 թվականին Մոսլին հիմնել է [[Բրիտանական ֆաշիստական միություն]]ը&lt;ref name=&quot;Women&quot;/&gt;։

Սինտի Մոսլին մահացել է 1933 թվականի մայիսի 16-ին [[Լոնդոն]]ում, [[որովայնամզի բորբոքում]]ից&lt;ref name=&quot;Women&quot;/&gt;։ Այդ ժամանակ արդեն նրա ամուսինը սեռական կապի մեջ էր գտնվում [[Դիանա Միթֆորդ]]ի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/3148299.stm|title=Obituary: Lady Diana Mosley|publisher=BBC News|lang=en|accessdate=2012-07-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/69XtfcxWx?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/3148299.stm|archivedate=2012-07-30|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Սինտիայի մահվանից հետո երեք տարի նա հրաժարվել է ամուսնանալ Միթֆորդի հետ, սակայն 1936 թվականին նրանք ամուսնացել են&lt;ref name=&quot;Hand&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.theage.com.au/articles/2004/01/03/1072908946395.html?from=storyrhs|title=Hand in hand with Hitler|author=Courcy  A.|publisher=The Age|lang=en|accessdate=2012-07-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/69XtqRBvO?url=http://www.theage.com.au/articles/2004/01/03/1072908946395.html?from=storyrhs|archivedate=2012-07-30|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Զանգվածային մշակույթում ==
*«Մոսլի» հեռուստասերիալում Սինտիա Կյորզոնի դերը մարմնավորել է [[Ջեմմա Ռեդգրեյվ]]ը&lt;ref&gt;{{imdb title|id=0140750|title=«Мосли»}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* {{книга|автор=Courcy A.|заглавие=The Viceroy’s Daughters: The Lives of the Curzon Sisters|место=N. Y.|издательство=Harper Perennial|год=2003|allpages=464|isbn=006093557X|ref=Courcy}}
* {{книга|автор=Mosley N.|заглавие=Rules of the Game: Sir Oswald and Lady Cynthia Mosley, 1896–1933|место=N. Y.|издательство=Wm Collins &amp; Sons &amp; Co|год=1982|allpages=288|isbn=0436288494|ref=Mosley}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մոսլի, Սինտիա}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ֆաշիստներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>phz4grkve2q1bogyq4dw9lm2e6a8jis</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիետա Սարգսյան (ազատամարտիկ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>911665</id>
    <revision>
      <id>8492570</id>
      <parentid>7729907</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:54:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2967" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
 | ամբողջական անուն = Մարիետա Բենիկի Սարգսյան
 | կյանքի ժամանակաշրջան =   [[փետրվարի 7]], [[1965]]-  [[ապրիլի 18]], [[1992]]
 | ծննդյան վայր = {{դրոշ|ՀՀ}} [[Նոր Խարբերդ]] Մասիս
}}
'''Մարիետա Բենիկի Սարգսյան''' ([[փետրվարի 7]], [[1965]], [[Նոր Խարբերդ]], [[Մասիսի շրջան]], [[ապրիլի 18]], [[1992]]) կին ազատամարտիկ, արցախյան պատերազմի մասնակից։

== Կենսագրություն ==

Ծնվել է [[1965 թվական]]ին [[Մասիսի շրջան]]ի [[Նոր Խարբերդ]] [[գյուղ]]ում։ [[1997 թվական]]ին զինվորագրվել է «[[Մեծն Տիգրան աշխարհազորային գունդ|Մեծն Տիգրան» աշխարհազորային գնդին]] և մասնակցել է մարտական գործողությունների՝ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյանի]], [[Ստեփանակերտ]]ի, [[Լաչին]]ի շրջաններում։ [[1991 թվական]]ին մարտից տեղափոխվել է [[Զորավար Անդրանիկ կամավորական ջոկատ (Երևան)|«Զորավար Անդրանիկ» ջոկատ]], մասնակցել է մի շարք շրջանների պաշտպանական մարտական գործողություններին։ [[1992 թվական]]ի [[փետրվարի 10]]-ին վիրավորվել է [[արկ]]ի բեկորից։ [[1992 թվական]]ի [[ապրիլի 18]]-ին մահացել է [[հիվանդանոց]]ում։

[[ՀՀ անկախության տոն|Հայաստանի Հանրապետության Անկախության]] հռչակման 10-րդ տարեդարձի առթիվ հետմահու պարգևատրվել է [[Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալով]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.irtek.am/views/act.aspx?aid=14451|title=ԻՐՏԵԿ - Իրավական տեղեկատվական կենտրոն|website=http://www.irtek.am|language=hy|accessdate=2019-03-05}}&lt;/ref&gt;։

Ունի երկու երեխա։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Աղբյուրներ ==
*Մարիետա Սարգսյանի մարտական ուղի
*[https://freedomsoldiers.wordpress.com/2017/03/31/%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%84%D5%A8/ ՍԱՐԳՍՅԱՆ ՄԱՐԻԵՏԱ ԲԵՆԻԿԻ]

{{DEFAULTSORT:Սարգսյան, Մարիետա}}
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 7 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1965 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ապրիլի 18 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1992 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Հայ ազատամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:Արիության մեդալակիրներ]]</text>
      <sha1>0ne2nnd3x73670ceiv2ao0lr89g2fzb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Իվանա Մալետիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>913101</id>
    <revision>
      <id>8492417</id>
      <parentid>8274308</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2697" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Իվանա Մելիտիչ''' ({{lang-hr|Ivana Maletić}}, {{ԱԾ}}), խորվաթ տնտեսագետ և քաղաքական գործիչ, [[Եվրոպական խորհրդարան|Եվրախորհրդարանի]] պատգամավոր։

[[Զագրեբի համալսարան]]ում (1997) ստացել է տնտեսագետի կրթություն։ 1997-2011 թավականներին ֆինանսների նախարարությունում աշխատել է տարբեր պաշտոններում, մասնագիտացած է պետական ֆինանսների և եվրոպական հիմնադրամների բնագավառում։ 2004 թվականից եղել է դեպարտամենտի տնօրեն, 2005 թվականից՝ նախարարի տեղակալի օգնական, 2008 թվականից՝ նախարարության պետական քարտուղար։ Նա նաև վարել է ակադեմիական դասախոսություններ։ Ֆինանսական կառավարման ոլորտում հրապարակումների հեղինակ է։ Իվանա Մալետիչը մտնում է [[Խորվաթիայի անդամակցումը Եվրամիությանը|Եվրամիությանը Խորվաթիայի անդամակցության]] շուրջ բանակցություններ վարելու խմբի կազմի մեջ, 2010 թվականից զբաղեցնում էր գլխավոր բանակցողի տեղակալի պաշտոնը։ 2011 թվականին նա միացել է ոչ պետական հատվածին՝ որպես զարգացման կենտրոնի գլխավոր տնօրեն։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.europarl.europa.eu/meps/de/119436/IVANA_MALETIC_home.html Профиль на сайте Европарламента]
* [http://www.mfin.hr/hr/ivana-maletic Profil na službenoj stranici Ministarstva financija Republike Hrvatske]
* [https://web.archive.org/web/20161027084308/http://ivana-maletic.com/index.php/zivotopis Službene stranice Ureda zastupnice u Europskom parlamentu Ivane Maletić (Životopis)]
* [http://www.hdz.hr/tags/ivana-maletic Stranice Ivane Maletić, kod stranke HDY] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150928011841/http://www.hdz.hr/tags/ivana-maletic |date=2015-09-28 }}

{{DEFAULTSORT:Մալետիչ, Իվանա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>0ftvn9wqo1emegzggijfmnwies2fmmu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արցախի ֆուտբոլային լիգա 2019</title>
    <ns>0</ns>
    <id>913383</id>
    <revision>
      <id>8492497</id>
      <parentid>8184990</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11307" xml:space="preserve">'''«Արցախի ֆուտբոլային լիգա 2019»-ը''' [[Արցախ]]ի [[ֆուտբոլ]]ի Լիգայի '''2-րդ''' առաջնությունն է։ Այն սկսվել է [[2019]] թվականի [[Մարտի 9]]-ին&lt;ref&gt;{{cite web| title = Արցախի ֆուտբոլի լիգա. Հիմնադիրներ Սևան Ասլանյանը և Հրաչ Յագանը Ստեփանակերտում հանդիպել են լրագրողներին| url = http://www.armsport.am/hy/news/2018/06/20/Artsakh-Football-League/893830| accessdate = 2018-09-22| archive-date = 2018-07-17| archive-url = https://web.archive.org/web/20180717041641/http://www.armsport.am/hy/news/2018/06/20/Artsakh-Football-League/893830| dead-url = yes}}&lt;/ref&gt;։

Առաջնությունը կընթանա 22 փուլով։ Թիմերը միմյանց հետ կմրցեն 2-ական անգամ։ Չեմպիոն կհռչակվի ամենաշատ միավոր վաստակած թիմը։

==Մասնակիցներ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%; text-align:left;&quot;
|- style=&quot;background:#5D8AA8; color:#FFFFFF&quot;
|width=150|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Ակումբ'''&lt;/span&gt;
|width=120|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Թիմ'''&lt;/span&gt;
|width=90|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Քաղաք'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Ավո ՖԱ]]||Ավո||[[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Արցախ Մ-21]]||Արցախ Մ-21||[[Ստեփանակերտ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Բերդ Ասկերան ՖԱ]]||Բերդ Ասկերան||[[Ասկերան]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Բերդ Ճարտար ՖԱ]]||Բերդ Ճարտար||[[Ճարտար (քաղաք)|Ճարտար]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Բերձոր ՖԱ]]||Բերձոր||[[Բերձոր]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Գանձասար Վանք ՖԱ]]||Գանձասար||[[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Դիզակ ՖԱ]]||Դիզակ||[[Հադրութ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Երազանք ՖԱ]]||Երազանք||Ստեփանակերտ
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Լեռնային Արցախ ՖԱ]]||Լեռնային Արցախ||Ստեփանակերտ
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Միջնաբերդ ՖԱ]]||Միջնաբերդ||[[Քարվաճառ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Ջրաբերդ ՖԱ]]||Ջրաբերդ||[[Մարտակերտ]]
|- style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| [[Քիրս ՖԱ]]||Քիրս||[[Շուշի]]
|}

==Մրցաշարային աղյուսակ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%; text-align:center;&quot;
|- style=&quot;background:#5D8AA8; color:#FFFFFF&quot;
|width=25|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Դ'''&lt;/span&gt;
|width=190|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Թիմ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Խ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Հ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Ո'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Պ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԽԳ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԲԳ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''ԳՏ'''&lt;/span&gt;
|width=35|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;'''Մ'''&lt;/span&gt;
|width=360|&lt;span style=&quot;color:#FFFFFF&quot;&gt;&lt;/span&gt;
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 1.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]
||6||6||0||0||29||2||+27||'''18'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 2.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ավո ՖԱ|Ավո]] 
||6||4||0||2||29||11||+18||'''12'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 3.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]]
||6||4||0||2||22||12||+10||'''12'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 4.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Արցախ Մ-21]]
||6||4||0||2||20||16||+4||'''12'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 5.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Բերդ Ճարտար ՖԱ|Բերդ Ճարտար]]
||6||3||1||2||19||11||+8||'''10'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot; 
| 6.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Երազանք ՖԱ|Երազանք]]
||5||3||1||1||10||9||+1||'''10'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 7.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Քիրս ՖԱ|Քիրս]]
||6||3||0||3||6||11||-5||'''9'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 8.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Միջնաբերդ ՖԱ|Միջնաբերդ]]
||6||2||1||3||16||16||0||'''7'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
| 9.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Դիզակ ՖԱ|Դիզակ]] 
||6||2||1||3||12||12||0||'''7'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
|10.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Ջրաբերդ ՖԱ|Ջրաբերդ]]
||5||1||0||4||11||18||-7||'''3'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
|11.|| style=&quot;text-align:left;&quot; |[[Գանձասար Վանք ՖԱ|Գանձասար]]
||6||1||0||5||8||19||-11||'''3'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
|12.||style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Բերձոր ՖԱ|Բերձոր]]
||6||0||0||6||4||49||-45||'''0'''
|- align=center style=&quot;background:#FFFFFF;&quot;
|- bgcolor=#5D8AA8 style=&quot;color:#FFFFFF&quot;
| colspan=&quot;11&quot; | &lt;small&gt;'''Դ''' = Դիրք; '''Խ''' = Խաղ; '''Հ''' = Հաղթանակ; '''Ո''' = Ոչ-ոքի; '''Պ''' = Պարտություն; '''ԽԳ''' = Խփած Գնդակ; '''ԲԳ''' = Բաց Թողած Գնդակ; '''ԳՏ''' = Գնդակների Տարբերություն; '''Մ''' = Միավոր&lt;/small&gt;
|- bgcolor=#5D8AA8 style=&quot;color:#FFFFFF; text-align:left;&quot;
| colspan=&quot;11&quot; | &lt;small&gt;...ըստ ապրիլի 18-ի տվյալների&lt;/small&gt;
|}

== Առաջնության առաջատարները ==
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:959 height:80
PlotArea = left:3 right:30 bottom:40 top:0
Period = from:0 till:22
ScaleMajor = unit:year increment:1 start:1
TimeAxis = orientation:horizontal
Colors =
  id:Արցախ  value:orange
  id:Ավո  value:yellow
  id:Լեռնային  value:red
  id:Ասկերան  value:blue
PlotData=
  bar:Position width:15 color:white align:center

  from:0 till:1 shift:(0,19) text:&quot;Արց Մ-21&quot; color:Արցախ
  from:1 till:2 shift:(0,19) text:&quot;Ավո&quot; color:Ավո
  from:2 till:3 shift:(0,19) text:&quot;[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռ. Արց]]&quot; color:Լեռնային
  from:3 till:5 shift:(0,19) text:&quot;Ավո&quot; color:Ավո
  from:5 till:10 shift:(0,19) text:&quot;[[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]&quot; color:Լեռնային
  from:10 till:13 shift:(0,19) text:&quot;[[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]]&quot; color:Ասկերան
&lt;/timeline&gt;

== Արդյունքներ ==
{{#invoke:sports results|main
| source = &lt;!--ffa.am to add when available--&gt;
| update = Մայիսի 2, 2019
| a_note = 
| matches_style = FBR
| team1= ԱՎՈ | team2= Ա21 | team3= ԱՍԿ | team4= ՃԱՐ | team5= ԲԵՐ | team6= ԳԱՆ | team7= ԴԻԶ | team8= ԵՐԱ | team9= ԼԵՌ | team10= ՄԻՋ | team11= ՋՐԱ | team12= ՔԻՐ
| name_ԱՎՈ = [[Ավո ՖԱ|Ավո]]
| name_Ա21 = [[Արցախ Մ-21]] 
| name_ԱՍԿ = [[Բերդ Ասկերան ՖԱ|Բերդ Ասկերան]] 
| name_ՃԱՐ = [[Բերդ Ճարտար]] 
| name_ԲԵՐ = [[Բերձոր ՖԱ|Բերձոր]]
| name_ԳԱՆ = [[Գանձասար Վանք ՖԱ|Գանձասար]]
| name_ԴԻԶ = [[Դիզակ ՖԱ|Դիզակ]]
| name_ԵՐԱ = [[Երազանք ՖԱ|Երազանք]]
| name_ԼԵՌ = [[Լեռնային Արցախ ՖԱ|Լեռնային Արցախ]]
| name_ՄԻՋ = [[Միջնաբերդ ՖԱ|Միջնաբերդ]]
| name_ՋՐԱ = [[Ջրաբերդ ՖԱ|Ջրաբերդ]]
| name_ՔԻՐ = [[Քիրս ՖԱ|Քիրս]]

| match_ԱՎՈ_Ա21 = 
| match_ԱՎՈ_ԱՍԿ = 3-6
| match_ԱՎՈ_ՃԱՐ = 
| match_ԱՎՈ_ԲԵՐ = 13-1
| match_ԱՎՈ_ԳԱՆ = 7-1
| match_ԱՎՈ_ԴԻԶ = 4-1
| match_ԱՎՈ_ԵՐԱ = 
| match_ԱՎՈ_ԼԵՌ = 
| match_ԱՎՈ_ՄԻՋ = 
| match_ԱՎՈ_ՋՐԱ = 
| match_ԱՎՈ_ՔԻՐ = 1-0

| match_Ա21_ԱՎՈ = 
| match_Ա21_ԱՍԿ = 
| match_Ա21_ՃԱՐ = 
| match_Ա21_ԲԵՐ = 
| match_Ա21_ԳԱՆ = 
| match_Ա21_ԴԻԶ = 4-2
| match_Ա21_ԵՐԱ = 0-3
| match_Ա21_ԼԵՌ = 0-7
| match_Ա21_ՄԻՋ = 
| match_Ա21_ՋՐԱ = 1-0
| match_Ա21_ՔԻՐ =

| match_ԱՍԿ_ԱՎՈ = 
| match_ԱՍԿ_Ա21 = 7-2
| match_ԱՍԿ_ՃԱՐ = 5-2
| match_ԱՍԿ_ԲԵՐ = 15-1
| match_ԱՍԿ_ԳԱՆ = 
| match_ԱՍԿ_ԴԻԶ = 
| match_ԱՍԿ_ԵՐԱ = 
| match_ԱՍԿ_ԼԵՌ = 
| match_ԱՍԿ_ՄԻՋ = 
| match_ԱՍԿ_ՋՐԱ = 
| match_ԱՍԿ_ՔԻՐ = 2-1

| match_ՃԱՐ_ԱՎՈ = 
| match_ՃԱՐ_Ա21 = 
| match_ՃԱՐ_ԱՍԿ = 
| match_ՃԱՐ_ԲԵՐ = 12-0
| match_ՃԱՐ_ԳԱՆ = 3-2
| match_ՃԱՐ_ԴԻԶ = 
| match_ՃԱՐ_ԵՐԱ = 
| match_ՃԱՐ_ԼԵՌ = 0-3
| match_ՃԱՐ_ՄԻՋ = 
| match_ՃԱՐ_ՋՐԱ = 
| match_ՃԱՐ_ՔԻՐ = 1-1

| match_ԲԵՐ_ԱՎՈ = 
| match_ԲԵՐ_Ա21 = 0-5
| match_ԲԵՐ_ԱՍԿ = 
| match_ԲԵՐ_ՃԱՐ = 
| match_ԲԵՐ_ԳԱՆ = 
| match_ԲԵՐ_ԴԻԶ = 0-4
| match_ԲԵՐ_ԵՐԱ = 
| match_ԲԵՐ_ԼԵՌ = 
| match_ԲԵՐ_ՄԻՋ = 1-6
| match_ԲԵՐ_ՋՐԱ = 
| match_ԲԵՐ_ՔԻՐ =

| match_ԳԱՆ_ԱՎՈ = 
| match_ԳԱՆ_Ա21 = 2-4
| match_ԳԱՆ_ԱՍԿ = 
| match_ԳԱՆ_ՃԱՐ = 
| match_ԳԱՆ_ԲԵՐ = 
| match_ԳԱՆ_ԴԻԶ = 1-3
| match_ԳԱՆ_ԵՐԱ = 
| match_ԳԱՆ_ԼԵՌ = 
| match_ԳԱՆ_ՄԻՋ = 
| match_ԳԱՆ_ՋՐԱ = 
| match_ԳԱՆ_ՔԻՐ =

| match_ԴԻԶ_ԱՎՈ = 
| match_ԴԻԶ_Ա21 = 
| match_ԴԻԶ_ԱՍԿ = 
| match_ԴԻԶ_ՃԱՐ = 
| match_ԴԻԶ_ԲԵՐ = 
| match_ԴԻԶ_ԳԱՆ = 
| match_ԴԻԶ_ԵՐԱ = 3-5
| match_ԴԻԶ_ԼԵՌ = 
| match_ԴԻԶ_ՄԻՋ = 0-0
| match_ԴԻԶ_ՋՐԱ = 
| match_ԴԻԶ_ՔԻՐ =

| match_ԵՐԱ_ԱՎՈ = 0-4
| match_ԵՐԱ_Ա21 = 
| match_ԵՐԱ_ԱՍԿ = 1-0
| match_ԵՐԱ_ՃԱՐ = 1-1
| match_ԵՐԱ_ԲԵՐ = 
| match_ԵՐԱ_ԳԱՆ = 
| match_ԵՐԱ_ԴԻԶ = 
| match_ԵՐԱ_ԼԵՌ = 
| match_ԵՐԱ_ՄԻՋ = 4-1
| match_ԵՐԱ_ՋՐԱ = 
| match_ԵՐԱ_ՔԻՐ =

| match_ԼԵՌ_ԱՎՈ = 3-0
| match_ԼԵՌ_Ա21 = 
| match_ԼԵՌ_ԱՍԿ = 4-2
| match_ԼԵՌ_ՃԱՐ = 
| match_ԼԵՌ_ԲԵՐ = 
| match_ԼԵՌ_ԳԱՆ = 
| match_ԼԵՌ_ԴԻԶ = 4-0
| match_ԼԵՌ_ԵՐԱ = 5-0
| match_ԼԵՌ_ՄԻՋ = 
| match_ԼԵՌ_ՋՐԱ = 
| match_ԼԵՌ_ՔԻՐ =

| match_ՄԻՋ_ԱՎՈ = 
| match_ՄԻՋ_Ա21 = 2-7
| match_ՄԻՋ_ԱՍԿ = 1-7
| match_ՄԻՋ_ՃԱՐ = 0-1
| match_ՄԻՋ_ԲԵՐ = 
| match_ՄԻՋ_ԳԱՆ = 3-0
| match_ՄԻՋ_ԴԻԶ = 
| match_ՄԻՋ_ԵՐԱ = 
| match_ՄԻՋ_ԼԵՌ = 
| match_ՄԻՋ_ՋՐԱ = 7-0
| match_ՄԻՋ_ՔԻՐ =

| match_ՋՐԱ_ԱՎՈ = 0-5
| match_ՋՐԱ_Ա21 = 
| match_ՋՐԱ_ԱՍԿ = 
| match_ՋՐԱ_ՃԱՐ = 1-2
| match_ՋՐԱ_ԲԵՐ = 9-2
| match_ՋՐԱ_ԳԱՆ = 1-2
| match_ՋՐԱ_ԴԻԶ = 
| match_ՋՐԱ_ԵՐԱ = 
| match_ՋՐԱ_ԼԵՌ = 
| match_ՋՐԱ_ՄԻՋ = 
| match_ՋՐԱ_ՔԻՐ =

| match_ՔԻՐ_ԱՎՈ = 
| match_ՔԻՐ_Ա21 = 
| match_ՔԻՐ_ԱՍԿ = 
| match_ՔԻՐ_ՃԱՐ = 
| match_ՔԻՐ_ԲԵՐ = 12-1
| match_ՔԻՐ_ԳԱՆ = 1-0
| match_ՔԻՐ_ԴԻԶ = 2-0
| match_ՔԻՐ_ԵՐԱ = 
| match_ՔԻՐ_ԼԵՌ = 0-7
| match_ՔԻՐ_ՄԻՋ = 
| match_ՔԻՐ_ՋՐԱ = 2-1
}}

==Ծանոթագրություններ==
{{ծանցանկ}}

{{Արցախի ֆուտբոլային լիգայի մրցաշրջաններ}}

[[Կատեգորիա:2018-19 եվրոպական ֆուտբոլային լիգաներում]]</text>
      <sha1>jgs49rc3nzs7y4hd1wsi0oplvkmnhs1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննա Մարիա Գալոյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>913591</id>
    <revision>
      <id>8492486</id>
      <parentid>8183530</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:22:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24796" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Աննա Մարիա Գալոյան'''  ({{ԱԾ}}), էստոնացի քաղաքագետ&lt;ref name=&quot;ковчег&quot;/&gt;, խուսափել է բանտային ազատազրկումից&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.err.ee/estonia/3dcdf4c0-c8bb-4906-8da9-2bacedd2451e| title=Эстония выдала европейский ордер на арест Галоян| publisher=// rus.err.ee| accessdate=2012-2-27| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aLuDUE9?url=http://rus.err.ee/estonia/3dcdf4c0-c8bb-4906-8da9-2bacedd2451e| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://uudised.err.ee/index.php?06245641| title=Galojani kohta väljastati Euroopa vahistamismäärus| publisher=// uudised.err.ee| accessdate=2012-2-27| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aLwKeOF?url=http://uudised.err.ee/index.php?06245641| archivedate=2012-08-01}}{{ref-et}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.dzd.ee/735324/podan-evropejskij-zapros-na-jekstradiciju-galojan/| title=Подан европейский запрос на экстрадицию Галоян| publisher=// dzd.ee| accessdate=2012-2-27| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aLyEbhu?url=http://www.dzd.ee/735324/podan-evropejskij-zapros-na-jekstradiciju-galojan/| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;,  երեք  առևտրական կազմակերպությունների  կառավարման անդամ է&lt;ref name=&quot;делфи&quot; /&gt;։ The Baltic Times անգլալեզու  թերթի  քաղաքական վերլուծաբան&lt;ref name=&quot;делфи&quot; &gt;[http://rus.delfi.ee/daily/business/posmotri-s-kakimi-firmami-svyazana-anna-mariya-galoyan.d?id=45386383&amp;l=fplead ПОСМОТРИ, с какими фирмами связана Анна-Мария Галоян ]&lt;/ref&gt;,, [[Էստոնիա]]յի բարենորոգումների կուսակցության երիտասարդական թևի նախկին առաջնորդ։

== Կրթություն ==

* 2000—2004 թվականներ, [[Տարտու]]ի [[համալսարան]]՝ քաղաքագիտություն
* 2004 թվական, Տարտուի համալսարան՝ միջազգային հարաբերություններ, գիտական մագիստրատուրա
* 2005—2006 թվականներ, [[Էստոնիա]]յի Դիվանագիտական Դպրոց՝  միջազգային հարաբերություններ և եվրոպական  ինտեգրացում&lt;ref name=&quot;ковчег&quot; /&gt;։

== Քրեական գործ ==
Գալոյանի նկատմամբ  հարուցվել է [[քրեական գործ]]՝  Էստոնիայում եվրոպական շարժման կազմակերպությանը (''эст. «Eesti Euroopa Liikumine»'') պատկանող [[փող]]երի մեծ խմբաքանակի յուրացման և վատնման մեղադրանքով։ Մեղադրանքի համաձայն՝ ընդհանուր վնասը կազմել է  930․000 կրոնո (59․000 [[եվրո]])&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.ee/daily/criminal/anna-mariya-galoyan-predstanet-pered-sudom-8-marta.d?id=38702415 Анна-Мария Галоян предстанет перед судом 8 марта]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.ee/daily/estonia/obvinenie-galoyan-ispolzovala-dengi-rabotodatelya-i-na-lechenie-cellyulita.d?id=44130285 Обвинение: Галоян использовала деньги работодателя и на лечение целлюлита]&lt;/ref&gt;։ 2011  թվականի մայիսին  [[Հարյումաա]]յի գավառային [[դատարան]]ը նրան դատապարտել է  մեկ տարի տաս ամիս ազատազրկման, որից հինգ ամիսը փաստացի  [[բանտ]]ային ազատազրկում, մնացած ժամկետը՝  պայմանական ազատազրկում&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.ee/daily/criminal/foto-sud-prigovoril-annu-mariyu-galoyan-k-pyati-mesyacam-realnogo-tyuremnogo-zaklyucheniya.d?id=45369233 Суд приговорил Анну-Марию Галоян к пяти месяцам реального тюремного заключения]&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ շրջանային դատարանը դատավճիռն ուժի մեջ է թողել &lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/sud-ostavil-v-sile-tyuremnoe-zaklyuchenie-galoyan.d?id=59971117| title=Суд оставил в силе тюремное заключение Галоян| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2011-10-18| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aM13wjT?url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/sud-ostavil-v-sile-tyuremnoe-zaklyuchenie-galoyan.d?id=59971117| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.limon.ee/708766/galojan-ja-byla-gotova-idti-v-tjurmu-hot-prjamo-s-doprosov/| title=Галоян: я была готова идти в тюрьму хоть прямо с допросов| publisher=// limon.ee| accessdate=2012-2-7| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aM2m6qc?url=http://www.limon.ee/708766/galojan-ja-byla-gotova-idti-v-tjurmu-hot-prjamo-s-doprosov/| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;,  Աննա Մարիան պետք է պատիժը կրեր 2012 թվականի  փետրվարի  7-ից&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/anna-mariya-galoyan-dolzhna-sest-v-tyurmu-7-fevralya.d?id=63823790| title=Анна-Мария Галоян должна сесть в тюрьму 7 февраля| publisher=// rus.delfi.ee| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aM5hutF?url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/anna-mariya-galoyan-dolzhna-sest-v-tyurmu-7-fevralya.d?id=63823790| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;, սակայն  մինչև պատիժը կրելու ժամկետը նա լքել է Էստոնիան և մեկնել է [[Լոնդոն|Լոնդոն՝]]&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.postimees.ee/719926/istorija-s-galojan-pokazyvaet-sredi-ravnyh-est-bolee-ravnye/| title=История с Галоян показывает: среди равных есть более равные| publisher=// rus.postimees.ee| accessdate=2012-1-29| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aM8GnJa?url=http://rus.postimees.ee/719926/istorija-s-galojan-pokazyvaet-sredi-ravnyh-est-bolee-ravnye/| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt; քաղաքական ապաստան գտնելու նպատակով, քանի որ համարել է, որ հետապնդվում է էստոնացի քաղաքական գործիչների՝ այդ թվում նաև Էստոնիայի նախագահ [[Թոոմաս Հենդրիկ Իլվես]]ի կողմից&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/anna-mariya-galoyan-budet-prosit-v-londone-politicheskogo-ubezhischa.d?id=63837220| title=Анна-Мария Галоян будет просить в Лондоне политического убежища| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-1-27| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMFKCP6?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/anna-mariya-galoyan-budet-prosit-v-londone-politicheskogo-ubezhischa.d?id=63837220| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/anna-mariya-galoyan-ni-odnogo-ubijcu-ne-muchili-tak-kak-menya.d?id=63842230| title=Анна-Мария Галоян: ни одного убийцу не мучили так, как меня!| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-1-29| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMHEvxy?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/anna-mariya-galoyan-ni-odnogo-ubijcu-ne-muchili-tak-kak-menya.d?id=63842230| archivedate=2012-08-01}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի փետրվարի 19-ին  [[Միացյալ թագավորություն]]ից 
տեղափոխվել է Էստոնիայի  բանտ&lt;ref&gt;[http://rus.err.ee/v/estonia/e318f965-c23d-4388-80a0-fefa3aa76825 Галоян конвоировали из Великобритании на родину и доставили в тюрьму], rus.err.ee&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/foto-delfi-galoyan-deportirovali-iz-velikobritanii-v-estoniyu-i-dostavili-v-tyurmu?id=70835981| title=Галоян депортировали из Великобритании в Эстонию и доставили в тюрьму| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2015-2-19}}&lt;/ref&gt;։

== Հետաքրքիր փաստեր ==
* Մարիայի առաջին և հարազատ լեզուն [[ռուսերեն]]ն է։ Նա ազատ տիրապետում է նաև [[էստոներեն]]ին, լավ է իմանում [[հայերեն]], [[անգլերեն]]ը, [[գերմաներեն]]ն ու [[ֆրանսերեն]] &lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.yerevan-city.com/2010/03/04/anna-marija-galojan-krasivaja.html| title=Анна-Мария Галоян – красивая женщина в политике| publisher=// yerevan-city.com| accessdate=2013-1-27| archiveurl=https://www.webcitation.org/6E9qpI6Fx?url=http://www.yerevan-city.com/2010/03/04/anna-marija-galojan-krasivaja.html| archivedate=2013-02-03}}&lt;/ref&gt;։
* 2009 թվականին  Աննա Մարիան «[[Playboy]]»  ամսագրի համար  էրոտիկ ֆոտեսեսիա է ունեցել&lt;ref&gt;[http://rus.postimees.ee/?id=74577 «Анна-Мария Галоян обнажилась для Playboy»]&lt;/ref&gt;։
* «Jenpromuze» չեխական հրատարակչության վարկանիշի համաձայն Աննա Մարիան զբաղեցնում է աշխարհի ամենասեքսուալ կին քաղաքական գործիչների չորրորդ հորիզոնականը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vrn.kp.ru/photo/548739/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2019-03-19 |archive-date=2012-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120219073426/http://vrn.kp.ru/photo/548739 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իսպանական  «20 Minutos» կայքի տվյալներով՝ վեցերորդը&lt;ref name=&quot;ковчег&quot;&gt;[http://www.noev-kovcheg.ru/mag/2010-03/1984.html «Աննա Մարիա՝ քաղաքականության մեջ գեղեցիկ կին»]&lt;/ref&gt;։
* 2010 թվականին  «The Sun» բրիտանական  տաբլոիդի շոտլանդական բաժինը Գալոյանին համարել է աշխարհի ամենասեքսուալ կին քաղաքական գործիչը&lt;ref&gt;[http://www.ohtuleht.ee/377117 Naisena võtan seda kui komplimenti!]{{ref-et}}&lt;/ref&gt;։
* 2010 թվականին [[բելգիա]]կան «Xocai» շոկոլադ արտադրող  ընկերությունը հրավիրել է Գալոյանին իր արտադրանքը [[գովազդ]]ելու համար&lt;ref&gt;[http://rus.postimees.ee/?id=305027 ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://publik.delfi.ee/news/inimesed/article.php?id=32808343&amp;l=wdelfi Anna-Maria Galojanist sai šokolaaditüdruk]{{ref-et}}&lt;/ref&gt;։
* Աննա Մարիա Գալոյանը Էստոնիայում առավել հայտնի  է համացանցում&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.thewiplist.com/| title=theWIPlist.com: The Most Famous People on the Internet| publisher=// thewiplist.com| accessdate=2011-10-20}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Հրապարակումներ ==
* [http://www.epl.ee/artikkel/358996 Moldova nõrk majandus hirmutab Transnistriat]{{ref-et}}, Eesti Päevaleht, 17.10.2006
* [http://www.moles.ee/06/Dec/15/6-1.php Համագործակցության  հատուկ մոդել], Էստոնիայի երիտասարդություն, 15.12.2006
* [http://ap3.ee/Default2.aspx?ArticleID=8e27cf1a-ae25-4d26-8485-a3f3c56c1d24 Galojan: gaasitoru oleks Eesti ja Venemaa tupikust välja aidanud] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071120053405/http://www.ap3.ee/Default2.aspx?ArticleID=8e27cf1a-ae25-4d26-8485-a3f3c56c1d24 |date=2007-11-20 }}{{ref-et}}, Äripäev, 12.11.2007
* [http://publik.delfi.ee/archive/article.php?id=19000909 Galojan: Sõber võib olla võõras kiirrongis]{{ref-et}}, Delfi, 27.05.2008
* [http://publik.delfi.ee/archive/article.php?id=19379046 Anna-Maria Galojan: Kas olla poksikott?]{{ref-et}}, Delfi, 19.07.2008
* [http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11265 Braavo, Hillary! Sappi ei pritsi ja oskab väärikalt kaotada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185514/http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11265 |date=2016-03-04 }}{{ref-et}}, Kesknädal, 22.10.2008
* [http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11744 Kuidas Euroopa sel talvel külmub ehk Teine gaasisõda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185816/http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11744 |date=2016-03-04 }}{{ref-et}}, Kesknädal, 21.01.2009
* [http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11744 Eesti välispoliitika valusad õppetunnid] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185816/http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=11744 |date=2016-03-04 }}, Kesknädal{{ref-et}}, 6.05.2009
* [http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=12652 Euroopa tulevik on tume, kui seda juhivad vastutustundetud] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185244/http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=12652 |date=2016-03-04 }}{{ref-et}}, Kesknädal, 3.06.2009
* [http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=12788 Kas hobune vankri ees või lüpsilehm?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304133448/http://www.kesknadal.ee/est/uudised?id=12788 |date=2016-03-04 }}{{ref-et}}, Kesknädal, 1.07.2009
* The Difficult Lessons of Estonia’s Foreign Policy, The Baltic Times, 20.08.2009
* Enterprise — a healthy horse pulling a sturdy wagon, or just a cow we can milk?{{ref-en}}, The Baltic Times, 3.09.2009
* Is Estonia really a Nordic country?{{ref-en}} The Female Factor, The Baltic Times, 1.10.2009
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/23745/ EU Common Energy Policy: A Trojan Horse for Member States?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 22.10.2009
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/23933/ BLAME THE RUSSIANS! — An Estonian Myth?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 26.11.2009
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/24134/ The Euro — A Panacea for all of Estonia’s Economic Problems?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 12.01.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/24299/ To be, or not to be, the next president of Estonia ]{{ref-en}}, The Baltic Times, 3.02.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/24912/ Qualities of Statesmanship — is anyone worthy?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 5.03.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/25450/ Red card for EU member-states?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 1.04.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/25607/ Challenging future for English media]{{ref-en}}, The Baltic Times, 21.04.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/26082/ Yes or No for Russian Energy Resources?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 20.05.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/26630/ Freedom of press in Estonia, or just beautiful words?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 21.07.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/26853/ Welcome to the New Europe, on Estonia’s re-Independence Day]{{ref-en}}, The Baltic Times, 26.08.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/27123/ In defense of patriotism]{{ref-en}}, The Baltic Times, 6.10.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/27306/ Estonia’s duty as an EU member state to its open energy market]{{ref-en}}, The Baltic Times, 4.11.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/27615/ The dire situation for local authorities]{{ref-en}}, The Baltic Times, 23.12.2010
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/27863/ The Baltic Times: Elections — kites rise against, not with, the wind]{{ref-en}}, The Baltic Times, 27.01.2011
* [http://www.baltictimes.com/news/articles/28141/ The Baltic Times: Should Estonian voters forgive their politicians?]{{ref-en}}, The Baltic Times, 02.03.2011

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.facebook.com/profile.php?id=742685557 Գալոյանի անհատական պրոֆիլը ֆեյսբուքում]
* [http://lenta.ru/articles/2012/02/16/anna/ ''Օրենքով շիկահերը։ Էստոնիայի աշխարհիկ խրոնիկայի հերոսուհին փախել է Լոնդոն'', Lenta.ru,16.02.2012.]
* [http://www.prospekt.ee/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2411:2011-05-13-08-54-12&amp;catid=35:mnenie&amp;Itemid=99 Դառնալ աստղ՝ դառնալով մսխող]
* Օր օրի [http://www.dzd.ee/?id=430033 Աննա Մարիա Գալոյանը բանտ է նստել] 5 мая 2011
* Թերթ Էքսպրես [http://eg.ru/daily/politics/21975/ Կաբաևան ռեյտինգով աշխարհի ամենասեքսուալ կին քաղաքական գործիչն է] 8 հոկտեմբեր 2010
* Էստոնիայի ԿՈՄՊՐՈՄԱՏ [http://www.compromat.ee/?cat=14 Արխիվ. «Աննա Մարիա Գալոյան»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130502032411/http://www.compromat.ee/?cat=14 |date=2013-05-02 }}
* [[Postimees|Постимеес]]: [https://web.archive.org/web/20080325211732/http://rus.postimees.ee/011107/glavnaja/estonija/24791.php Աննա Մարիա Գալոյանի առաջին ժամանակահատվածում չի հաջողվել վերադարձնել փողերը] 1 նոյեմբեր 2007
* [[DELFI|Rus.Delfi.ee]] [http://rus.delfi.ee/daily/criminal/prigovor-po-delu-galoyan-osporit-i-istec-ostavshijsya-bez-15-tysyach-evro.d?id=45977457&amp;l=fplead Գալոյանի գործով դատավճիռը բողոքարկում է նաև հայցվորը, որը զրկվել է  15 հազար եվրոյից] 15 մայիսի 2011
* Vesti.Az [http://www.vesti.az/news.php?id=76196 Աննա Մարիա Գալոյանը բանտ է նստելու միլիոնների համար, որոնք ծախսել է գեղեցկության սրահներում]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} 6 մայիսի 2011
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/galoyan-zhelaet-chtoby-prezidenta-vyzvali-v-kachestve-svidetelya.d?id=59016376| title=Գալոյանը ցանկանում է, որ նախագահին հրավիրեն՝ որպես վկա| publisher=// rus.delfi.ee| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMJfuy6?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/galoyan-zhelaet-chtoby-prezidenta-vyzvali-v-kachestve-svidetelya.d?id=59016376| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/na-annu-mariyu-galoyan-svalilas-neobyknovennaya-udacha.d?id=59725940| title=На Աննա Մարիա Գալոյանը չտեսնված հաջողության է հասել!| publisher=// bublik.delfi.ee| accessdate=2011-10-18| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMLIOfK?url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/na-annu-mariyu-galoyan-svalilas-neobyknovennaya-udacha.d?id=59725940| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/ministerstvo-yusticii-vydalo-evropejskij-order-na-arest-anny-marii-galoyan.d?id=63903187| title=Արդարադատության նախարարությունը Աննա Մարիա Գալոյանին ձերբակալելու եվրոպական թույլտվություն է տվել| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-2-26| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMMPLO9?url=http://rus.delfi.ee/daily/criminal/ministerstvo-yusticii-vydalo-evropejskij-order-na-arest-anny-marii-galoyan.d?id=63903187| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.dzd.ee/707410/galojan-dolzhna-provesti-v-tjurme-pjat-mesjacev/| title=Գալոյանը պետք է բանտում անցկացնի հինգ ամիս| publisher=// dzd.ee| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMO4kAo?url=http://www.dzd.ee/707410/galojan-dolzhna-provesti-v-tjurme-pjat-mesjacev/| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/foto-sudebnyj-process-galoyan-cherez-prizmu-ee-naryadov.d?id=63794736| title=Գալոյանի դատական պրոցեսը նրա հագուստների լույսի ներքո| publisher=// bublik.delfi.ee| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aMQZ64M?url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/foto-sudebnyj-process-galoyan-cherez-prizmu-ee-naryadov.d?id=63794736| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.dzd.ee/728918/poslezavtra-anna-marija-galojan-dolzhna-sest-v-tjurmu/| title=Послезавтра Աննա Մարիա Գալոյանը պետք է ազատազրկվի| publisher=// dzd.ee| accessdate=2012-2-6| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aR1zE4j?url=http://www.dzd.ee/728918/poslezavtra-anna-marija-galojan-dolzhna-sest-v-tjurmu/| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/na-otdyhe-v-grecii-u-galoyan-uhodilo-kazhdyj-den-okolo-600-evro.d?id=63890533| title=Հունաստանում հանգստանալիս Գալոյանն ամեն օր ծախսել է  600 եվրո| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-2-8| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aR4VyQ4?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/na-otdyhe-v-grecii-u-galoyan-uhodilo-kazhdyj-den-okolo-600-evro.d?id=63890533| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/intervyu-s-annoj-mariej-galoyan-libo-ya-sumasshedshaya-libo-nevinovnaya.d?id=63896283| title=Հարցազրույց Աննա Մարիա Գալոյանի հետ. Կամ ես խելագար եմ, կամ՝ անմեղ| publisher=// bublik.delfi.ee| accessdate=2012-2-25| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aR6WD4u?url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/intervyu-s-annoj-mariej-galoyan-libo-ya-sumasshedshaya-libo-nevinovnaya.d?id=63896283| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/skryvayuschayasya-anna-mariya-galoyan-shantazhiruet-ministra-yusticii-kristena-mihala.d?id=63893919| title=Թաքնվող Աննա Մարիա Գալոյանը շանտաժի է ենթարկում արդարադատության նախարար Կրիստենա Միխալային| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-2-25| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aR7kzCQ?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/skryvayuschayasya-anna-mariya-galoyan-shantazhiruet-ministra-yusticii-kristena-mihala.d?id=63893919| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.err.ee/estonia/2ccd76f4-138d-43e0-84d0-097ab1b48d7d| title=Աննա Մարիա Գալոյանը  ձերբակալվել է Լոնդոնում| publisher=// rus.err.ee| accessdate=2012-2-15| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aR9P9Ya?url=http://rus.err.ee/estonia/2ccd76f4-138d-43e0-84d0-097ab1b48d7d| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/foto-sud-nad-galoyan-perenositsya-svidetelyami-budut-ilves-i-teder.d?id=63993877| title=Գալոյանի դատավարությունը հետաձգվում է։ Վկաները կլինեն Իլվեսը և Տեդերը?| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-3-1| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aRB7bbS?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/foto-sud-nad-galoyan-perenositsya-svidetelyami-budut-ilves-i-teder.d?id=63993877| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/iz-za-sluchaya-s-galoyan-ministr-yusticii-mihal-hochet-izmenit-zakon.d?id=63994407| title=Գալոյանի դեպքի կապակցությամբ  արդարադատության նախարար Միխալը ցանկանում է օրենք փոխել| publisher=// rus.delfi.ee| accessdate=2012-3-1| archiveurl=https://www.webcitation.org/69aRCeWhg?url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/iz-za-sluchaya-s-galoyan-ministr-yusticii-mihal-hochet-izmenit-zakon.d?id=63994407| archivedate=2012-08-01}}
* {{cite web| author=| datepublished=| url=http://rus.err.ee/v/teleuudised-ak/d5fc8caf-7106-4b38-a24c-3b66ccbbf3c1| title=Գալոյանը բողոքարկել է Միացյալ թագավորության Գերագույն դատարան| publisher=// rus.err.ee| accessdate=2015-1-9}}

{{DEFAULTSORT:Գալոյան, Աննա Մարիա}}
[[Կատեգորիա:Տարտուի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>q5hwur34v6xgllar0kkkngs7ubg9kn1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բերնարդիցա Յուրետիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>913983</id>
    <revision>
      <id>8492424</id>
      <parentid>8107303</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:02:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11196" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Բերնարդիցա Յուրետիչ''' ({{Lang-hr|Bernardica Juretić}}, {{ԱԾ}}), [[Խորվաթներ|խորվաթ]] [[հոգեբան]], հումանիտար գործիչ, սոցիալական քաղաքականության և երիտասարդության նախարար Տիխոմիր Օրեշկովիչի կառավարությունում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mspm.hr/ministarstvo/ministrica|title=Naslovna|publisher=mdomsp.gov.hr|accessdate=2018-05-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dnesplus.bg/News.aspx?n=750965|title=Днес+ :: Кариера: Монахиня стана министър в Хърватия|publisher=www.dnesplus.bg|accessdate=2018-05-14|archive-date=2019-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321193249/http://www.dnesplus.bg/News.aspx%3Fn%3D750965|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կրթություն ==
Ծնվել է [[1963 թվական]]ի օգոստոսի 18-ին, [[Օմիշ]]ի մոտ գտնվող [[Դալմաթիա]]յի փոքրիկ Սրիյանե գյուղում։ [[1978 թվական]]ին իր հայրենի քաղաքում ավարտել է Մայիսի 23-ի անվան տարրական դպրոցը, այնուհետև ավարտել է Դուբրովնիկի բժշկական ուսումնարանը, որն ավարտել է [[1982 թվական]]ին։ [[1984 թվական]]ին, 21 տարեկան հասակում, դարձավ «Բարեգործության սպասուհի» ([[Իտալերեն|իտալ]].՝ ''Ancelle Della CaritàAncelle Della Carità'') [[Իտալիա|իտալական]] միաբանության միանձնուհի&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Хърватска министърка: Молете се, само Бог ще ни измъкне! {{!}} Dnes.bg|url=https://www.dnes.bg/balkani/2016/02/05/hyrvatska-ministyrka-molete-se-samo-bog-shte-ni-izmykne.292016|accessdate=2018-05-14|language=bg}}&lt;/ref&gt;։ 1990 թվականին, 27 տարեկանում, նա վերջնականապես դուրս է եկել միաբանությունից՝ կապված այլ պարտավորությունների հետ, որոնք նա ուներ՝ կապված թմրամոլների նկատմամբ մտահոգությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Šest stvari koje trebate znati o bivšoj časnoj sestri i novoj ministrici socijalne politike Bernardici Juretić|url=https://www.telegram.hr/politika-kriminal/sest-stvari-za-znati-o-bivsoj-casnoj-sestri-i-novoj-ministrici-socijalne-politike-bernardici-juretic/|work=Telegram.hr|date=2016-01-21|accessdate=2018-05-14|language=hr-HR}}&lt;/ref&gt;։ Նա շարունակում է իր կրթությունը [[Հռոմ]]ի Պապական Սալեզիանական համալսարանում, որն ավարտել է [[1988 թվական]]ին։ Թեզը պաշտպանել է հոգեբանության բնագավառում «Մարդկային տառապանքի նպատակը Ֆրանկլի լոգոթերապիայի լույսի ներքո» թեմայով։ [[1990 թվական]]ին նույն համալսարանում ստացել է մագիստրոսի աստիճան՝ պաշտպանելով «ՁԻԱՀ-ով ապրող մարդիկ հոգեբանական տեսանկյունից» թեմայով գիտական ​​աշխատանք։ [[1995 թվական]]ին ընդունվել է դոկտորանտուրա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=PRVA ISPOVIJEST BERNARDICE JURETIĆ, MINISTRICE SOCIJALNE SKRBI ‘Sad kreće moja najveća bitka za istinsku socijalnu državu’|url=https://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/prva-ispovijest-bernardice-juretic-ministrice-socijalne-skrbi-%E2%80%98sad-krece-moja-najveca-bitka-za-istinsku-socijalnu-drzavu%E2%80%99/90754/|work=jutarnji.hr|accessdate=2018-05-14|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite news|title=Tko je Bernardica Juretić - nova ministrica socijalne politike i mladih|url=https://dnevnik.hr/vijesti/hrvatska/bernardica-juretic-biografija-nove-ministrice-socijalne-politike-i-mladih---423797.html|work=Dnevnik.hr|accessdate=2018-05-14|language=hr-HR}}&lt;/ref&gt;։

== Գործունեություն ==
[[1984]]-[[1986 թվական]]ներին աշխատել է [[Բավարիա]]յի [[Ֆրեյունգ]] քաղաքի ([[Գերմանիա]]) «Ծերանոցում» որպես [[բուժքույր]]։ [[1990 թվական]]ին հիմնադրել է նախկին [[Հարավսլավիա]]յում առաջին ոչ կառավարական մարդասիրական կազմակերպությունը թմրամոլության կանխարգելման և թմրամոլների բուժման համար՝ ''Zajednica susret''&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;:

[[1992]]-[[1996 թվական]]ներին նա Պաուչեում, Ինովացում և Չիովոյում բացեց երեք հոգեբուժական կլինիկա, ինչպես նաև երեք խորհրդատվական կենտրոններ։ 1991 թվականին նշանակվել է Խորվաթիայի կառավարության թմրամոլության դեմ պայքարի ազգային կոմիտեի անդամ։ [[1994 թվական]]ին դարձել է թմրամոլության կանխարգելման և բուժման ոլորտում ոչ կառավարական կազմակերպությունների ազգային համակարգող։ [[2000 թվական]]ին Բանիա Լուկայում թմրամոլների բուժման համար բացեց հոգեթերապիայի կլինիկա, որը Բոսնիա և Հերցեգովինայում էր։ [[2001]]-[[2003 թվական]]ներին եղել է Չիովոյի թերապևտիկ կենտրոնի ղեկավարը։ [[2002 թվական]]ին նա դարձել է Խորվաթիայի կառավարության թմրամոլության դեմ պայքարի գրասենյակի փորձագիտական ​​խորհրդի նախագահ, իսկ [[2003 թվական]]ին ղեկավարել է թմրամոլության դեմ պայքարի գրասենյակը։ Այս պաշտոնը զբաղեցրեց մինչև [[2008 թվական]]ը։ 2004 թվականից սոցիալական բժշկության ֆակուլտետում աշխատել է մասնագիտական ​​հիվանդությունների բուժման ամբիոնի դասախոս։ [[2008]]-[[2011 թվական]]ներին աշխատել է ''Institut IGH d.d.'' բաժնետիրական ընկերության տնօրենի օգնական և կադրային քաղաքականության բաժնի պետ։ [[2012 թվական]]ին նշանակվել է [[Խորվաթիա]]յի [[խորհրդարան]]ի առողջապահության և սոցիալական հարցերի խորհրդի արտաքին անդամ և ''Zajednica susret'' ոչ կառավարական մարդասիրական կազմակերպության տնօրեն։ [[2016 թվական]]ի [[հունվարի 22]]-ին դարձել է Սոցիալական քաղաքականության և երիտասարդության նախարար։

== Անձնական կյանք ==
Յուրետիչը 2016 թվականին ապրիլին ամուսնացավ խորվաթ գործարար Վլադո Ռոմանի հետ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=INTIMNA SVEČANOST U SHERATONU Prvi brak u novoj Vladi: Bernardica Juretić se udala za poduzetnika Vladu Rožmana|url=https://www.jutarnji.hr/spektakli/ups/intimna-svecanost-u-sheratonu-prvi-brak-u-novoj-vladi-bernardica-juretic-se-udala-za-poduzetnika-vladu-rozmana/4049997/|work=jutarnji.hr|accessdate=2018-05-14|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Udala se Bernardica|url=http://hr.n1info.com/a120545/Showbiz/Showbiz-vesti/Udala-se-Bernardica.html|work=N1 HR|accessdate=2018-05-14|language=hr}}&lt;/ref&gt;։ Բերնարդիցա Յուրետիչը հայտարարեց, որ մի անգամ մտածել է երեխա որդեգրել, սակայն վերջ ի վերջո փոխել է իր միտքը, քանի որ կարծում է, որ «յուրաքանչյուր երեխա հոր և մոր կարիք են զգում, նույնիսկ եթե նրանք վերջապես բաժանվել են»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Potpuna suprotnost Opačićki: &quot;Sestra Bernardica&quot; sama ne bi posvojila dijete, a pomogla je mnogima|url=http://www.index.hr/vijesti/clanak/potpuna-suprotnost-opacicki-sestra-bernardica-sama-ne-bi-posvojila-dijete-a-pomogla-je-mnogima/869718.aspx|accessdate=2018-05-14|language=hr}}&lt;/ref&gt;։

Համոզված հռոմեա-[[կաթոլիկ]] է։ Նախարար դառնալուց մեկ օր առաջ նա ֆեյսբուքյան իր էջում շնորհակալություն է հայտնել իր ընկերներին շնորհավորելու համար և հորդորեց իր ընկերներին, ովքեր հավատում են, աղոթել իր և ամբողջ կառավարության համար, որպեսզի Սուրբ Հոգին լուսավորի նրանց այնպես, որ նրանք կարողանան աշխատել միայն Աստծո փառավորության համար&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Bernardica Juretić: Neka nas Duh sv. prosvijetli da radimo samo na slavu Božju|url=http://hr.n1info.com/a98885/Vijesti/Bernardica-Juretic-Neka-nas-Duh-sv.-prosvijetli-da-radimo-samo-na-slavu-Bozju.html|work=N1 HR|accessdate=2018-05-14|language=hr|archive-date=2016-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20160225191951/http://hr.n1info.com/a98885/Vijesti/Bernardica-Juretic-Neka-nas-Duh-sv.-prosvijetli-da-radimo-samo-na-slavu-Bozju.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

[[2016 թվական]]ի [[փետրվարի 5]]-ին նա հարցազրույց տվեց Զագրեբի կոմերցիոն ''RTL Televizija'' հեռուստաընկերությանը, որում, ի թիվս այլ բաների, հայտարարեց, որ «միայն Աստծո զորությունը և Նրա օգնությունը կարող են մեզ դուրս բերել այս խնդիրներից։ Իհարկե, մեր ջանքերով, բայց, իհարկե, մենք չենք կարող դա անել միայնակ»։

Բերնարդիցան հրաժարվում է խոսել Խորվաթիայում [[աբորտ]]ների, արհեստական ​​բեղմնավորման և [[նույնասեռ ամուսնություն]]ների օրենսդրական ճանաչման մասին, քանի որ նա այդ խնդիրները համարում է գաղափարախոսական&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ministrica Juretić pozvala ljude da mole: Samo nas Bog može izvući, sami ne možemo nikako|url=http://www.index.hr/vijesti/clanak/ministrica-juretic-pozvala-ljude-da-mole-samo-nas-bog-moze-izvuci-sami-ne-mozemo-nikako/872954.aspx|accessdate=2018-05-14|language=hr}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Յուրետիչ, Բերնարդիցա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ հոգեբաններ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի քաղաքականություն]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ibjudkk07gcetpun3a8xjvy1yk9zppc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վլաստա Պավիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>914201</id>
    <revision>
      <id>8492419</id>
      <parentid>8101315</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:01:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6913" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Վլաստա Պավիչ''' ({{lang-hr|Vlasta Pavić}}, {{ԱԾ}}), խորվաթ քաղաքական գործիչ, Խորվաթիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ, 2002-2005 թվականներին [[Զագրեբ]]ի քաղաքապետ։

Պավիչը [[2002 թվական]]ի [[մարտի 1]]-ին ընտրվել է Զագրեբի քաղաքապետ&lt;ref name=election_2002&gt;{{cite web
 |url         = http://www.vjesnik.hr/html/2002/03/01/Clanak.asp?r=zag&amp;c=1
 |title       = Vlasta Pavić nova zagrebačka gradonačelnica
 |date        = 2002-03-01
 |last        = Хорват
 |first       = Ведран
 |accessdate  = 2008-03-17
 |work        = [[Vjesnik]]
 |language    = hr
 |deadlink    = 404
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20020712145338/http://www.vjesnik.hr/html/2002/03/01/Clanak.asp?r=zag&amp;c=1
 |archivedate = 2002-07-12
 |dead-url    = yes
}}&lt;/ref&gt; այն բանից հետո, երբ Միլան Բանդիչը (նույնպես Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ) ստիպված էր սկանդալի պատճառով հրաժարական տալ&lt;ref name=bandic_wanted&gt;{{cite web
 |url         = http://www.nacional.hr/en/articles/view/18310/
 |title       = SDP members want Bandić as their leader
 |date        = 2003-12-30
 |last        = Байруши
 |first       = Роберт
 |accessdate  = 2008-03-17
 |work        = [[Nacional (weekly)|Nacional]]
 |language    = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/69trUlzn3?url=http://www.nacional.hr/en/clanak/18310/sdp-members-want-bandic-as-their-leader
 |archivedate = 2012-08-14
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։ Նա ընտրվել է Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության և Լիբերալ-դեմոկրատների կուսակցության իշխող կոալիցիայի անդամների քաղաքային ժողովի աջակցությամբ&lt;ref name=election_2002 /&gt;։ Ստանձնելով պաշտոնը նշել է, որ մտադիր է շարունակել Բանդիչի սկսած նախագծերը&lt;ref name=election_2002 /&gt;։ Ընտրություններից կարճ ժամանակ անց Միլան Բանդիչը նշանակվել է Վլաստա Պավիչի երկու տեղակալներից մեկը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hrt.hr/arhiv/2002/04/04/HRT0025.html|title=Zagreb dobio novo poglavarstvo, Bandić i Tojčić zamjenici gradonačelnice|accessdate=2019-03-24|archive-date=2008-12-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20081227200357/http://www.hrt.hr/arhiv/2002/04/04/HRT0025.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքապետի պաշտոնում գտնվելու ամբողջ ընթացքում Պավիչը կոնֆլիկտ է ունեցել Բանդիչի հետ։ Նա հրապարակայնորեն մեղադրել է նրան՝ ընտրությունների ժամանակ խախտումներ թույլ տալու մեջ&lt;ref name=&quot;račan_no-bandić&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://www.nacional.hr/articles/view/10240/
 |title       = Račan potiče Vlastu Pavić da vlada bez Bandića
 |date        = 2002-05-15
 |last        = Плеше
 |first       = Младен
 |accessdate  = 2011-07-10
 |work        = [[Nacional (журнал)|Nacional]]
 |language    = hr
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/69trVy7b5?url=http://www.nacional.hr/clanak/10240/racan-potice-vlastu-pavic-da-vlada-bez-bandica
 |archivedate = 2012-08-14
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։

2003 թվականի մայիսին «Nacional» շաբաթաթերթը հայտնել է, որ Պավիչին վարկաբեկելու քարոզարշավի ժամանակ Բանդիչը կապված էր աջ ընդդիմության հետ&lt;ref&gt;http://www.nacional.hr/clanak/10596/bandic-s-desnicarima-rusi-vlastu-pavic {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190324111032/https://www.nacional.hr/clanak/10596/bandic-s-desnicarima-rusi-vlastu-pavic |date=2019-03-24 }}  Nacional 27 мая 2003&lt;/ref&gt;։

2004 թվականի մարտին նա Բանդիչից պահանջել է հրապարակայնորեն ներողություն խնդրել այն բանի համար, որ իբր վիրավորել է իր մորը «գռեհիկ և շատ պարզունակ» ձևով։ Նա հայտարարել է, որ քաղաքի և կոալիցիայի շահերից ելնելով շատ բան չի հայտարարել, բայց այլևս չի կարծում, որ պետք է լռել&lt;ref name=bandic_curse&gt;{{cite web
 |url         = http://www.index.hr/clanak.aspx?id=199287
 |title       = Milan Bandić opsovao majku zagrebačkoj gradonačelnici
 |accessdate  = 2011-07-10
 |date        = 2004-04-28
 |work        = Vijesti.net
 |language    = hr
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/69trWsA4p?url=http://www.index.hr/vijesti/clanak/milan-bandic-opsovao-majku-zagrebackoj-gradonacelnici/199287.aspx
 |archivedate = 2012-08-14
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։

Ի վերջո, մրցակիցները պայմանավորվել են, որ Վլաստա Պավիչը չի առաջադրի իր թեկնածությունը հաջորդ ընտրություններում&lt;ref name=bandic_deal&gt;{{cite web
 |url         = http://www.nacional.hr/articles/view/10895/
 |title       = Vlasta Pavić u zamjenu za primirje ustupa mjesto Bandiću
 |last        = Елинич
 |first       = Берислав
 |language    = hr
 |work        = [[Nacional (журнал)|Nacional]]
 |date        = 2004-02-24
 |accessdate  = 2011-07-10
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/69trXlMIW?url=http://www.nacional.hr/clanak/10895/vlasta-pavic-u-zamjenu-za-primirje-ustupa-mjesto-bandicu
 |archivedate = 2012-08-14
 |dead-url    = no
}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, Բանդիչը ձգտում էր հասնել արտահերթ ընտրությունների անցկացմանը, որոնք տեղի ունեցան 2005 թվականի մայիսի 15-ին&lt;ref name=zgizbori&gt;{{cite web
| url = http://www.zgizbori.hr/2005Lokalni/zgizbori_zg_a/rezultati/r06_021_0021_000.html
| title = Результаты голосования на выборах членов Городского совета Загреба
| date = 2005-05-16
| accessdate = 2011-07-10
| language = hr
| archive-date = 2011-07-21
| archive-url = https://web.archive.org/web/20110721102953/http://www.zgizbori.hr/2005Lokalni/zgizbori_zg_a/rezultati/r06_021_0021_000.html
| dead-url = yes
}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Պավիչ, Վլաստա}}
[[Կատեգորիա:Զագրեբ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>qqnwl3o49vp7bdrl2gftsjo00hgs863</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Grqaser/Ավազարկղ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>914395</id>
    <revision>
      <id>8492234</id>
      <parentid>8489352</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:58:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17070" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}</text>
      <sha1>4dm79pfs314m3atep1hrs5afmo2cai3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492235</id>
      <parentid>8492234</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:02:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17071" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}</text>
      <sha1>8r1zjehlgbczqa07ghi10i43rj027j2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492262</id>
      <parentid>8492235</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17225" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:11:16}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}</text>
      <sha1>c2ci2bo9whj4oe1455zs4ijbqqtgl5x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492264</id>
      <parentid>8492262</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17071" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}</text>
      <sha1>8r1zjehlgbczqa07ghi10i43rj027j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սպիտակ խաչ վանք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>915031</id>
    <revision>
      <id>8492540</id>
      <parentid>7928685</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:42:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2644" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վանք}}
'''Սպիտակ խաչ վանք''', հայկական [[հուշարձան]], որը գտնվում է  [[Հադրութ]]ից հարավ՝ [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի բլրի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.monuments.nkr.am/pages.php?al=home&amp;id=223&amp;act1=more&amp;d=7|title=Monuments - Հուշարձաններ|website=www.monuments.nkr.am|accessdate=2019-03-27}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Գյուղի անունը կապված է վանքին մոտ լինելու հետ։

[[Վանք]]ի ստեղծման ամսաթիվը հայտնի չէ, ամենաուշ կառույցը թվագրում են 14-րդ դարով, քանի որ այդ մասին են վկայում նրա մասերից շատերը։ Վանքը կամ միայն  նախասրահը՝ տիմպանի (նկարազարդ կամ քանդակազարդ ճակատամաս) գրառումների հիման վրա, վերանորոգվել է 1735 թվականին։

Վանքի երկարությունը նախասրահի հետ միասին կազմում է 15,75 մ, լայնությունը՝ 7,1մ։ Հուշարձանը իրենից ներկայացնում է փոքր գմբեթավոր շենք՝ 6 սյուներից ու բրգանման տանիքից բաղկացած։ Զանգակատից արևմուտք դրված է քանդակազարդ [[խաչքար]], որն ունի ավելի քան 2,5 մետր բարձրություն։

Վանքի շուրջը կա գերեզմանատուն, որտեղ որոշ [[Դամբարաններ|դամբարանային]] քարերի վրա արտահայտված են որսի, հողագործության, ցանքի և մարտերի տեսարաններ։ Գերեզմանատանը մնացել է կիսաքանդ շենք, որը կառուցվել է 1735 թվականին և որոշ ժամանակ ուխտավորների համար ապաստարան է ծառայել։ Հուշարձանի տարածքում կան վանական խցեր, որոնք ունեն ընդհանուր մուտք։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* {{книга|автор=Мкртчян Шаген Макичович|заглавие=Историко-архитектурные памятники Нагорного Карабаха|место=Ереван|издательство=Айастан|год=1988|страницы=360|isbn=—5—540—00402—7|тираж=25000}}

{{Կատեգորիա չկա}}</text>
      <sha1>8u16555828hgulxa01gfb20lohvk8ux</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492541</id>
      <parentid>8492540</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:43:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2640" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վանք}}
'''Սպիտակ խաչ վանք''', հայկական [[հուշարձան]], որը գտնվում է  [[Հադրութ]]ից հարավ՝ [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]] գյուղի բլրի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.monuments.nkr.am/pages.php?al=home&amp;id=223&amp;act1=more&amp;d=7|title=Monuments - Հուշարձաններ|website=www.monuments.nkr.am|accessdate=2019-03-27}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Գյուղի անունը կապված է վանքին մոտ լինելու հետ։

[[Վանք]]ի ստեղծման ամսաթիվը հայտնի չէ, ամենաուշ կառույցը թվագրում են 14-րդ դարով, քանի որ այդ մասին են վկայում նրա մասերից շատերը։ Վանքը կամ միայն  նախասրահը՝ տիմպանի (նկարազարդ կամ քանդակազարդ ճակատամաս) գրառումների հիման վրա, վերանորոգվել է 1735 թվականին։

Վանքի երկարությունը նախասրահի հետ միասին կազմում է 15,75 մ, լայնությունը՝ 7,1մ։ Հուշարձանը իրենից ներկայացնում է փոքր գմբեթավոր շենք՝ 6 սյուներից ու բրգանման տանիքից բաղկացած։ Զանգակատից արևմուտք դրված է քանդակազարդ [[խաչքար]], որն ունի ավելի քան 2,5 մետր բարձրություն։

Վանքի շուրջը կա գերեզմանատուն, որտեղ որոշ [[Դամբարաններ|դամբարանային]] քարերի վրա արտահայտված են որսի, հողագործության, ցանքի և մարտերի տեսարաններ։ Գերեզմանատանը մնացել է կիսաքանդ շենք, որը կառուցվել է 1735 թվականին և որոշ ժամանակ ուխտավորների համար ապաստարան է ծառայել։ Հուշարձանի տարածքում կան վանական խցեր, որոնք ունեն ընդհանուր մուտք։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* {{книга|автор=Мкртчян Шаген Макичович|заглавие=Историко-архитектурные памятники Нагорного Карабаха|место=Ереван|издательство=Айастан|год=1988|страницы=360|isbn=—5—540—00402—7|тираж=25000}}

{{Կատեգորիա չկա}}</text>
      <sha1>t2yu0xdflp5nhqhxt614s0njxs0lpci</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էլեն Ուիլկինսոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>916044</id>
    <revision>
      <id>8492328</id>
      <parentid>8433892</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:29:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28960" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էլեն Սիսլի Ուիլկինսոն''' ({{lang-en|Ellen Cicely Wilkinson}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ [[Լեյբորիստական կուսակցություն (ՄԹ)|Լեյբորիստական կուսակցությունից]]։ [[1945]] թվականի հուլիսից մինչև մահ զբաղեցրել է [[Կրթության պետական քարտուղար|Մեծ Բրիտանիայի կրթության նախարարի]] պաշտոնը։ Ավելի վաղ՝ որպես [[Ջարոու (ՄԹ խորհրդարանական ընտրատարածք)|Ջերոու ընտրատարածքից]] ընտրված [[Պատգամավոր|խորհրդարանական]], դարձել է ազգային գործիչ, երբ [[1936]] թվականին [[Ջարոուի երթ]]ի ժամանակ էական դեր է խաղացել գործազուրկ բնակչության համար աշխատանքային իրավունքի խնդրագիր ներկայացնելով։ Չնայած այդ արշավն հաջողություն չունեցավ, այն 1930-ականների համար պատկերավոր կերպար դարձավ և օգնեց ձևավորելու [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|հետպատերազմյա]] հետագա գործազրկության և սոցիալական արդարության նկատմամբ վերաբերմունքը։

Ուիլկինսոնը ծնվել է աղքատ, բայց հավակնոտ [[Մանչեստր]]ում հաստատված ընտանիքում։ [[Մանչեսթերի Վիկտորիայի համալսարան]]ն ավարտելուց հետո աշխատել է [[կանանց ընտրական իրավունք]]ի կազմակերպման հարցերով, հետագայում` որպես արհեստակցական միության պաշտոնյա։ Ոգեշնչված [[1917]] թվականի [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից՝ Ուիլկինսոնը միացել է [[Մեծ Բրիտանիայի կոմունիստական կուսակցություն|Մեծ Բրիտանիայի կոմունիստական կուսակցությանը]] և քարոզել [[հեղափոխական սոցիալիզմ]]ը՝ Լեյբորիստական կուսակցության միջոցով փորձելով սահմանադրորեն հասնելու քաղաքական իշխանության։ [[1924]] թվականին Լեյբորիստական կուսակցությունից ընտրվել է [[Միդլսբրո Իսթ (ՄԹ խորհրդարանական ընտրատարածք)|Միդլսբրո Իսթ ընտրատարածքի]] պատգամավոր և աջակցել [[1926]] թվականի Միացյալ Թագավորության ընդհանուր գործադուլին։ 1929-1931 թվականներին Լեյբորիստական կառավարությունում եղել է [[Մեծ Բրիտանիայի առողջապահության նախարարություն|Առողջապահության կրտսեր նախարարի]] խորհրդարանական մասնավոր քարտուղարը։ [[1931]] թվականի Միդլսբրոյի ընտրատարածքում պարտությունից հետո, Ուիլկինսոնը դարձել է բեղուն լրագրող և գրող, նախքան [[1935]] թվականին Ջարոուի ընտրատարածքից խորհրդարան վերադառնալը։ [[Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ աջակցել է [[Իսպանիայի երկրորդ հանրապետություն|Իսպանիայի երկրորդ հանրապետության]]ը և բազմիցս այցելել է մարտական գոտի։

[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում Ուիլկինսոնը [[Ուինսթոն Չերչիլ|Չերչիլ]]ի կոալիցիայում ծառայել է որպես կրտսեր նախարար, հիմնականում  գործունեություն է ծավալել Ներքին անվտանգության նախարարությունում, որտեղ աշխատել է [[Հերբերտ Մորիսոն]]ի ղեկավարության ներքո։ Նա աջակցել է Մորիսոնին Կլեմենտ Էթլիի փոխարեն դառնալու Աշխատանքի կուսակցության առաջնորդ։ Այնուամենայնիվ, երբ նա ձևավորեց իր հետպատերազմյան կառավարությունը, Էթլին Ուիլկինսոնի նշանակեց կրթության նախարար։ Տարիներ շարունակ լարված աշխատանքի արդյունքում Ուիլկինսոնի առողջությունը վատթարացել է։ Նա իր հիմնական գործառույթը տեսնում էր որպես պատերազմական կոալիցիայի [[1944]] թվականի կրթության ակտի իրականացում և ոչ թե աշխատանքային կուսակցությունից շատերի համար համակողմանի դպրոցների արմատական ներդրում։ Ուիլկինսոնը մեծ աշխատանք է տարել, որպեսզի դպրոցն ավարտողների տարիքը 14-ից 15 դարձնի։ [[1947]] թվականի սկզբի բացառիկ ցուրտ եղանակի ժամանակ Ուիլկինսոնը հիվանդացել է բրոնխտով և մահացել դեղորայքի չափազանց մեծ քանակից։ Դատաքննիչը հետաքննության ժամանակ նշել է, որ մեծ չափաքանակը պատահական է եղել։

== Կենսագրություն ==
=== Մանկություն և կրթություն===
==== Վաղ տարիներ ====
[[File:Nicholls Hospital - geograph.org.uk - 1221637.jpg|thumb|left|Դևոբշիր փողոցի և Հայդ ռոուդ խաչմերուկում տեղակայված այս շենքում 1900-ական թվականներին գործել է Արդվիքի բարձրագույն տարրական դպրոցը&lt;ref group=&quot;Նշում&quot;&gt;The building housed, successively, Ardwick Higher Grade School, 1894–1911, Ardwick Central School, 1911–52, Ardwick Secondary Technical School, 1952–57, Ardwick Technical School, 1957–67, Nicholls-Ardwick High School (later Ellen Wilkinson High School), 1967 until its closure&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;school&quot;&gt;{{cite web|title= Ardwick Schools Collection|url= http://archiveshub.ac.uk/data/gb418-ard|publisher= Archivehub|accessdate= հոկտեմբերի 1, 2014|deadurl= yes|archiveurl= https://web.archive.org/web/20141012023250/http://archiveshub.ac.uk/data/gb418-ard|archivedate= հոկտեմբերի 12, 2014|df= dmy-all}}&lt;/ref&gt;:]]

Էլեն Ուիլկինսոնը ծնվել է [[1891]] թվականի հոկտեմբերի 8-ին, Մանչեսթրի Քորլթոն օն Մեդլոք շրջանի  Կորալ փողոցի 41 հասցեում&lt;ref&gt;Bartley, p. 1.&lt;/ref&gt;։ Բամբակագործ, հետագայում ապահովագրական գործակալ Ռիչարդ Ուիլկինսոնի և նրա կնոջ՝ Էլենի (ծննդյան անունը՝ Վուդ) ընտանիքի երրորդ երեխան է, երկրորդ դուստրը&lt;ref name= odnbW&gt;{{cite web|last= Harrison|first= Brian|title= Wilkinson, Ellen Cicely|url= http://www.oxforddnb.com/view/article/36902?docPos=1|publisher= Oxford Dictionary of National Biography online edition|accessdate=հոկտեմբերի 3, 2014}} {{ODNBsub}}&lt;/ref&gt;։ Ռիչարդ Ուիլկինսոնը տեղական Ուեսլեյան Մեթոդիստական եկեղեցու հիմնասյունն էր և ուներ սոցիալական արդարության ուժեղ զգացում՝ ինքնավստահության մասին իր տեսակետներով&lt;ref&gt;Wilkinson  1938, p. 402.&lt;/ref&gt;։ Լինելով ամբողջովին ինքնակրթված անձնավորություն՝ նա աշխատում էր, որ իր երեխաները լավագույն կրթությունը ստանան, խրախուսում են նրանց կարդալ, ներշնչում էր քրիստոնեական ուժեղ սկզբունքներ&lt;ref&gt;Bartley, p. 2.&lt;/ref&gt;&lt;ref name= V4&gt;Vernon, pp. 4–5.&lt;/ref&gt;։

Վեց տարեկանում Էլենը սկսեց հաճախել ինչպես ինքն է նկարագրում «կեղտոտ տարրական դպրոց, որի հինգ դասարանները մեկ սենյակում էին»&lt;ref&gt;Wilkinson  1938, p. 407.&lt;/ref&gt;։ Մի շարք մանկական հիվանդությունների պատճառով նա երկու տարի տանը մնաց, բայց այդ ժամանակն օգտագործեց կարդալ սովորելով&lt;ref&gt;Wilkinson  1938, p. 403.&lt;/ref&gt;։ Դպրոց վերադառնալով՝ արագ առաջընթաց ունեցավ և 11 տարեկանում ստացավ Արդվիք բարձրագույն տարրական դպրոցի կրթաթոշակ&lt;ref&gt;Vernon, p. 6.&lt;/ref&gt;։ Լինելով անկեղծ, հաճախ էլ՝ խռովարար&lt;ref name= J19&gt;Jackson, p. 19.&lt;/ref&gt;, երկու տարի անց նրան տեղափոխեցին Աղջիկների Սթրեթֆորդի փողոցի միջնակարգ դպրոց, որը հետագայում նա նկարագրում է որպես «սարսափելի և անկառավարելի»&lt;ref name= B3&gt;Bartley, pp. 3–4.&lt;/ref&gt;։ Դպրոցական բացթողումները նա լրացնում էր հոր ոգեշնչմամբ ընտրված գրքերով՝ [[Էռնստ Հեկկել]], [[Թոմաս Հեքսլի]] և [[Չարլզ Դարվին]]&lt;ref&gt;Wilkinson 1938, p. 405.&lt;/ref&gt;։

Ուսուցչությունն այդ տարիներին այն քիչ մասնագիտություններից էր, որոնք հասանելի էին աշխատավոր դասի աղջիկներին, [[1906]] թվականին Էլենն արժանացավ £ 25 կրթաթոշակի, որը հնարավորություն տվեց նրան սկսել իր վերապատրաստումը։ Շաբաթվա կեսը նա մասնակցում էր «Մանչեսթերյան օրվա ուսուցողական քոլեջի» դասընթացներին, իսկ մյուս կեսին դասավանդում էր Օսվալդ Ռոուդ տարրական դպրոցում։ Նա ուներ իր մոտեցումը և ձգտում էր հետաքրքրություն սերմանել աշակերտների մեջ և ոչ թե հարկադրել սովորել, ինչը հաճախ հանգեցնում էր վերադասների հետ բախումների, և նա համոզվեց, որ իր ապագան դասավանդման բնագավառում չէ&lt;ref&gt;Vernon, pp. 7–8.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Wilkinson 1938, p. 408.&lt;/ref&gt;։ Քոլեջում, որտեղ նա խրախուսում էր շատ կարդալ և զբաղվել օրվա հարցերով,  [[Ռոբերտ Բլետչֆորդ]]ի ստեղծագործությունների միջոցով Ուիլկինսոնը բացահայտեց [[սոցիալիզմ]]ը ։ Այդ ժամանակ նա չէր հանդուրժում կրոնը, և սոցիալիզմը եղավ դրա փոխարինողը&lt;ref&gt;Jackson, p. 24.&lt;/ref&gt;։ 16 տարեկանում նա միացավ Անկախ աշխատանքային կուսակցության (ILP) Լոնգսալյթ մասնաճյուղին և իր առաջին ճյուղային հանդիպումներից մեկում առնչվեց [[Քեթրին Գլազիեր|Քեթրին Բրյուս Գլազիերի]] հետ, որի սոցիալիստական հայցքներն իրենց խոր ազդեցություն ունեցան Ուիլկինսոնի վրա&lt;ref name= B3/&gt;։ Երեսուն տարի անց Ուիլկինսոնն իր գործընկեր [[Ջորջ Միդլթոն (քաղաքական գործիչ)|Ջորջ Միդլթոնին]] ասաց, որ Գլազիերը «իրեն տարավ դեպի սոցիալիստական շարժում... և խոնարհումով է հիշում նրա անսաստելի քաջության մասին»&lt;ref&gt;Letter from Wilkinson to Middleton, quoted by Bartley, p. 5.&lt;/ref&gt;։ Սուֆրաժիստուհի Հաննա Միտչելին հանդիպելուց հետո Ուիլկինսոնը սկսեց զբաղվել կանանց ընտրական իրավունքի հարցով, որն այդ ժամանակ կանանց իրավունքներին առնչվող հիմնական հարցն էր։ Թեև սկզբում զբաղվում էին առօրյա խնդիրներով, ինչպիսիք են թռուցիկների բաժանում և պաստառների պատրաստում&lt;ref&gt;Vernon, p. 23.&lt;/ref&gt;&lt;ref name= Debs/&gt;, նա զգալի տպավորություն թողեց Միտչելի վրա, որը հետագայում Ուիլկինսոնին հիշում էր որպես «հիասքանչ և տաղանդավոր»&lt;ref&gt;Mitchell, p. 193.&lt;/ref&gt;։

==== Համալսարանական տարիներ ====
[[File:Universtity Of Manchester Whitworth Hall.jpg|thumb|Ուայթվորֆ Հոլ, Մանչեստրի համալսարանի Օքսֆորդ Ռոուդ մասնաշենք]]
Ուիլկինսոնը որոշում է գործունեություն ծավալել ուսուցչության բնագավառից դուրս և [[1910]] թվականին շահում է պատմության կրթաթոշակ և տեղ ստանում [[Մանչեսթերի Վիկտորիայի համալսարան]]ում&lt;ref&gt;Vernon, p. 9.&lt;/ref&gt;, որտեղ քաղաքական գործունեությունը շարունակելու շատ հնարավորություններ են ի հայտ գալիս։ Ուիլկինսոնը ընդգրկվում է Ֆաբյան միության շարքերը՝ ի վերջո դառնալով դրա համատեղ քարտուղարը&lt;ref name= Debs&gt;Debenham, pp. 221–24.&lt;/ref&gt;։ Նա շարունակում է իր սուֆրաժիստական գործունեությունը և միանում Կին սուֆրաժիստների Մանչեստրի հասարակությանը, որտեղ տպավորություն է գործում Մանչեստրի քաղաքային խորհրդի առաջին կին անդամի՝ [[Մարգարեթ Էշթոն]]ի վրա՝ Հյուսիսային Մանչեսթեր և Գորտոն շրջաններում իր ջանքերի շնորհիվ&lt;ref name= V40&gt;Vernon, p. 40.&lt;/ref&gt;։ Այս և այլ քարոզչական գործողությունների միջոցով Ուիլկինսոնը հանդիպել է արմատական ձախակողմյան ժամանակակից առաջնորդներից շատերին`  Շարլոտ Դեսպարդին, Ուիլյամ Քրոուֆորդ Անդերսոնին, [[Բեատրիս Վեբբ|Բեատրիս]] և [[Սիդնի Ջեյմս Վեբբ|Սիդնի Վեբբերին]]&lt;ref name= V28&gt;Vernon, pp. 28–30.&lt;/ref&gt;։ Ուիլկինսոնի վրա ազդեցություն է գործել նաև ուսանող [[Ուոլթոն Նյուբոլդ]]ը, որը հետագայում դարձավ [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] առաջին կոմունիստ պատգամավորը։ Նրանք նշանադրվեցին, ինչն թեև կարճ տևեց, այնուամենայնիվ երկար տարիներ շարունակեցին մնալ մտերմիկ քաղաքական գործընկերներ&lt;ref&gt;Vernon, pp. 33–37.&lt;/ref&gt;։

Համալսարանում ուսանելու վերջին տարում Ուիլկինսոնը միացել է Համալսարանական սոցիալիստական ֆեդերացիայի (USF) գործադիր կոմիտեին, որը համախմբում է սոցիալիստական մտավոր ունակ ուսանողներին ամբողջ երկրից։ Սա նոր շփումների հնարավորություն ստեղծեց, որոնց սովորաբար հանդիպում էր Ֆաբիյան ամառային դպրոցում, որտեղ կարելի էր լսել [[Ջեյմս Մաքդոնալդ]]ի, [[Արթուր Հենդերսոն]]ի, Բեն Թիլետի և Մարգարեթ Բոնդֆիլդի դասախոսությունները։ Զվարճությունների հետ մեկտեղ Ուիլկինսոնը շարունակում էր ջանասիրաբար ուսանել և արժանանալ մրցանակների։ 1913 թվականի ամռանը նա հանձնեց ավարտական քննություններն ու արժանացավ բակալավրի աստիճանի, ոչ թե առաջին կարգի պատվավոր կոչումների, ինչպես նրա դասախոսներն էին կանխատեսել, այլ՝ բարձր երկրորդ կարգի։ Ուիլկինսոնը ռացիոնալացրել էր սա. «Ես միտումնավոր զոհեցի իմ Առաջին կարգը՝ նվիրաբերելու ազատ ժամանակս Մանչեսթերում կայացած գործադուլին»&lt;ref name= V28/&gt;&lt;ref&gt;Cole 1938, p. 67.&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;Նշում&quot;&gt;In June 1914, 12 months after her graduation, Wilkinson's degree was upgraded to MA. In accordance with the university's regulations at that time, no thesis or further study was required.&lt;/ref&gt;։

=== Վաղ կարիերա ===
==== Արհմիության կազմակերպիչ ====
1913 թվականի հունիսին համալսարանն ավարտելուց հետո Ուիլկինսոնն աշխատանքի անցավ Կանանց սուֆրաժիստական միությունների ազգային միությունում (NUWSS)&lt;ref&gt;Jackson. p. 239.&lt;/ref&gt;: Նա օգնեց կազմակերպելու [[1913]] թվականի հուլիսի Սուֆրաժիստների ուխտագնացությունը, երբ ավելի քան 50000 կանայք ամբողջ երկրից քայլարշավով երթի անցան [[Հայդ պարկ]]ում&lt;ref&gt;Bartley, p. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|last= Cochrane|first= Kira|title= Join the great suffrage pilgrimage|url= https://www.theguardian.com/lifeandstyle/the-womens-blog-with-jane-martinson/2013/jul/11/join-great-suffrage-pilgrimage|newspaper= The Guardian|date= հուլիսի 11, 2013|accessdate= հուլիսի 13, 2016}}&lt;/ref&gt;։ Նա սկսեց մշակել քաղաքականության մեխանիկայի և քարոզչության ավելի ամբողջական հասկացողություն՝ դառնալով պատրաստված բանախոս, որն ունակ է նաև հանդես գալու թշնամական հանրահավաքների ժամանակ&lt;ref&gt;Bartley, p. 7.&lt;/ref&gt;։

Երբ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ը սկսվեց, Ուիլկինսոնը, ինչպես Լեյբորիստական շարժման շատ անդամներ, դատապարտեց այն որպես իմպերիալիստական գործողություն, որը կհանգեցնի միլիոնավոր աշխատողների մահվան։ Այնուամենայնիվ, նա ստանձնեց Կանանց արտակարգ իրավիճակների կորպուսի (WEC) Մանչեստրյան մասնաճյուղի պատվավոր քարտուղարի դերը, կառույց, որտեղ կին կամավորների համար պատերազմական աշխատանք կար։ Պատերազմի սկզբից NUWSS-ը բաժանվեց ռազմատենչ և խաղարար միավորումների։ Նրանք վերջնականապես բաժանվեցին, խաղաղարարները (ներառյալ Ուիլկինսոնի Մանչեստրի մասնաճյուղը), ի վերջո, միավորվեցին [[Խաղաղության և ազատության կանանց միջազգային լիգա]]յին (WIL)&lt;ref&gt;Bartley, pp. 8–9.&lt;/ref&gt;: Քանի որ սուֆրաժիստական քիչ աշխատանք կար, Ուիլկինսոնը սկսեց փնտրել մեկ այլ աշխատանք, և [[1915]] թվականի հուլիսին նշանակվեց Միացյալ աշխատողների միավորման ազգային կազմակերպիչ, որը հատուկ պատասխանատվություն էր կրում կանանց միության մեջ ներգրավելու համար&lt;ref&gt;Vernon, pp. 44–46.&lt;/ref&gt;։ Այս պաշտոնում նա պայքարեց հավասար վարձատրություն հավասար աշխատանքի համար, ինչպես նաև ոչ հմուտ և ցածր վարձատրվող աշխատողների իրավունքների համար, երբ այդ շահերը բախվում էին բարձր վարձատրվող արհեստագործական միությունների հետ&lt;ref&gt;Bartley, pp. 12–13.&lt;/ref&gt;։ Այս նպատակների իրականացման համար նա մի շարք գործադուլներ կազմակերպեց&lt;ref&gt;Perry, pp. 120–125.&lt;/ref&gt;։ [[1918]] թվականի ամռանը Մանչեսթերում Լոնգսայթ տպագրատան աշխատանքների երկարատև վիճաբանություն Ուիլկինսոնը հաջողություն չունեցավ, և հակառակորդները նրա մարտավարությունը նկարագրեցին որպես «անհիմն զինվորական պատերազմ»&lt;ref&gt;Perry, p. 104.&lt;/ref&gt;։ Իր գործողությունների արդյունքում Ուիլկինսոնը կարճ ժամանակով միությունում կորցրեց իր աշխատանքը, միայն անդամների բողոքներից և ներողություն խնդրելուց հետո վերականգնվեց պաշտոնում&lt;ref&gt;Perry, pp. 128–130.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bartley, p. 13.&lt;/ref&gt;։ 1918 թվականին Ուիլկինսոնը եղել է միության առաջադրած թեկնածուն մի քանի առևտրային խորհուրդներում, որոնք փորձել են նվազագույն աշխատավարձ վճարել ցածր վճարվող աշխատողներին&lt;ref&gt;Vernon, pp. 49–50.&lt;/ref&gt;։ [[1921]] թվականին AUCE-ը միացավ Ազգային մեծածախ միությանն ու Աշխատողների ընդհանուր միությանը՝ ստեղծելու Տարանջատված և միացյալ աշխատողների ազգային միություն (NUDAW)&lt;ref&gt;Bartley, pp. 14–15.&lt;/ref&gt;:

Միության համար Ուիլկինսոնի աշխատանքը նոր դաշնակիցներ ու օգտակար նոր ընկերներություններ բերեց, այդ թվում` Ջոն Ջագերին, որը հետագայում դարձավ միության նախագահը&lt;ref&gt;Bartley, p. 10.&lt;/ref&gt;։ Նա մնաց ակտիվ ֆաբիանցի, իսկ երբ Ֆաբիանի հետազոտական բաժինը [[1917]] թվականին դարձավ Աշխատանքի հետազոտման բաժին, Ուիլկինսոնն ընդգրկվեց նոր գործադիր կոմիտեի կազմում&lt;ref&gt;Vernon, pp. 59–60.&lt;/ref&gt;։ Այս կապերի միջոցով նա դարձավ «Ազգային գիլդիայի լիգայի» (NGL) անդամ. կազմակերպություն, որն աջակցում էր արդյունաբերական ժողովրդավարությանը, աշխատողների հսկողությանը և արտադրողների ասոցիացիաների ազգային համակարգում&lt;ref&gt;Perry, pp. 21–23.&lt;/ref&gt;։ Նա շարունակեց իր կապերը Խաղաղության և ազատության կանանց միջազգային լիգայի հետ, որը [[1919]] թվականի կոնֆերանսի ժամանակ ընդունեց ոչ-պացեֆիստական դիրքորոշում, որն արդարացնում էր զինված պայքարը` որպես կապիտալիզմի հաղթահարման միջոց&lt;ref name= B19&gt;Bartley, pp. 19–20.&lt;/ref&gt;։ Իռլանդիա այցելելուց հետո՝ 1927 թվականին, նա դարձավ այնտեղ բրիտանական կառավարության գործողությունների բացահայտ քննադատողը, մասնավորապես, «Սևերի ու խայտաբղետների»՝ որպես ռազմական ուժ օգտագործման։ Այդ տարվա դեկտեմբերին Վաշինգտոնում կայանալիք Կոնգրեսի հանձնաժողովում նա վկայություն տվեց Իռլանդիայում բրիտանական ուժերի վարքագծի մասին&lt;ref&gt;Perry, pp. 157–159.&lt;/ref&gt;։ Նա կոչ արեց անհապաղ զինադադարի և հանրապետական բանտարկյալների ազատ արձակման&lt;ref&gt;Vernon, p. 43.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Leeson, pp. 88 and 179.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Taylor, pp. 204–06.&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;Նշում&quot;&gt;Ireland had been in a state of formal rebellion against the British government since December 1918, when the majority of Irish MPs boycotted the Westminster parliament and convened as Dáil Éireann in Dublin. After January 1919 the rebellion escalated into a prolonged armed struggle.&lt;/ref&gt;։

== Գրքեր ==
*{{cite book|title= A Workers' History of the Great Strike|publisher= Plebs League|location=London|year= 1927|oclc= 1300135}} Co-authored with Frank Horrabin and Raymond Postgate.
*{{cite book|title= Clash ''(Novel)''|publisher = George G. Harrap|location= London|year= 1929|oclc= 867888837}}
*{{cite book|title= Peeps at Politicians|publisher= P. Allen|location= London|year= 1931|oclc= 565308651}}
*{{cite book|title= The Division Bell Mystery|publisher= George G. Harrap|location= London|year= 1932|oclc= 504369261}}
*{{cite book|title= The Terror in Germany|publisher= British Committee for the Relief of Victims of German Fascism|location= London|year= 1933|oclc= 35834826}}
*{{cite book|title= Why Fascism?|url= https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.218082|publisher= Selwyn and Blount|location= London|year= 1934|oclc= 249889269}} Co-authored with Edward Conze
*{{cite book|title= Why War?: a handbook for those who will take part in the Second World War |publisher= N.C.L.C. |location= London |year= 1935|oclc= 231870528}} Co-authored with Edward Conze
*{{cite book|title=  The Town That Was Murdered|publisher= Victor Gollancz|location= London|year= 1939|oclc= 1423543}}
*{{cite book|title=  Plan for Peace: How the People can win the Peace|publisher= Labour Party|location= London|year= 1945}}

== Նշումներ == 
{{Ծանցանկ|group=Նշում}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|3}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.marxists.org/archive/wilkinson/index.htm Ellen Wilkinson profile at Marxists Internet Archive]
*{{cite journal|title= From HORSA huts to ROSLA blocks: the school leaving age and the school building programme in England, 1943–1972|url= http://eprints.ioe.ac.uk/11845/1/From_Horsa_to_Rosla.pdf|journal= History of Education|volume= 41|issue= 3|date= May 2012|pages=361–80}}
*The [https://web.archive.org/web/20160713111543/http://www.phm.org.uk/archive-study-centre/ Labour History Archive and Study Centre] at the People's History Museum in Manchester has material in their collection relating to Wilkinson, such as press cuttings and letters.

{{s-start}}
{{s-par|uk}}
{{succession box
  | title  =  Միդլսբրո Իսթ ընտրատարածքի պատգամավոր
  | years  = 1924-1931
  | before = Փենրի Ուիլյամս
  | after  = Էռնսթ Ջեյմս Յանգ
}}
{{succession box
  | title  = Ջարոու ընտրատարածքի պատգամավոր
  | years  = 1935-1947
  | before = ՈՒիլյամ Ջորջ Փիրսոն
  | after  = Էռնսթ Ֆերնիբոու
}}
{{s-ppo}}
{{succession box | title=Լեյբորիստական կուսակցության ղեկավար | before=Ջորջ Ռիդլի | after=Հարոլդ Լասկի | years= 1944-1945}}
{{s-off}}
{{succession box
  | title  = Կրթության նախարար
  | years  = 1945–1947 (մահացել է պաշտոնավարման ժամանակ)
  | before = Ռիչարդ Լոու
  | after  = Ջորջ Թոմլինսոն
}}
{{s-end}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ուիլկինսոն, Էլեն}}
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի կին խորհրդարանականներ]]
[[Կատեգորիա:Մանչեսթերի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Դեղերի չարաշահումից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>5wty9dsjhd4vf4ouhn6n4shiwm7vu4i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կարմեն Կաս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>916442</id>
    <revision>
      <id>8492489</id>
      <parentid>7799511</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:24:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5316" xml:space="preserve">{{տեղեկաքարտ մոդել}}
'''Կարմեն Կաս''' ({{lang-et|Carmen Kass}}, {{ԱԾ}}), [[Էստոնացիներ|էստոնացի]] թոփ մոդել, դերասանուհի և քաղաքական գործիչ։ ''[[Res Publica կուսակցություն (Էստոնիա)|Res Publica]]'' կուսակցության անդամ, եղել է [[Եվրոպառլամենտ]]ի պատգամավորի թեկնածու [[2000 թվական]]ին։ [[2004 թվական]]ին ընտրվել է [[Էստոնիա]]յի շախմատային միության նախագահ, մասնակցել է շախմատային մրցությունների&lt;ref name=&quot;chessbase&quot;&gt;{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=1834|title=Турнир в Майнце. Статья о Кармен Касс|lang=en|publisher=chessbase.com|accessdate=2010-02-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/66K75bY0W?url=http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=1834|archivedate=2012-03-21}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Կարմենը դարձել է մի քանի գեղեցկության մրցույթների մրցանակակիր, այդ թվում ճանաչվել է «Միսս Պայդե» և «Միսս Յարվամաայի երկրամաս», նախքան Պայդեի սուպերմարկետում նրան կնկատեր [[իտալացիներ|իտալացի]] մոդելային գործակալը&lt;ref name=&quot;chessbase&quot;/&gt;։

Նրա մայրը, որ եղել է միայնակ ծնող, աշխատել է որպես մատուցողուհի և հրաժարվել է ստորագրել իր աղջկան երեք ամսով [[Միլան]] գնալու թույլտվությունը, և Կասն ստիպված է եղել կեղծել նրա ստորագրությունը փաստաթղթերում&lt;ref name=&quot;chessbase&quot;/&gt;։

== Կարիերա ==
14 տարեկանում Կարմենը սկսել է աշխատել որպես մոդել տեղի ''Baltic Models'' գործակալությունում։ Եղել է այնպիսի հայտնի [[բրենդ]]ների դեմք, ինչպիսիք են՝ ''[[Քելվին Քլայն (ընկերություն)|Calvin Klein]]'', ''[[Շանել|Chanel]]'', ''[[Chloé]]'', ''[[Դիոր|Christian Dior]]'', ''[[Դոնա Կարան|Donna Karan]]'', ''[[Dsquared2]]'', ''[[Elle Sport]]'', ''[[Emanuel Ungaro]]'', ''[[Emilio Pucci]]'', ''[[Ֆենդի|Fendi]]'', ''[[Ջեներալ Մոթորս|General Motors]]'', ''[[Givenchy]]'', ''[[Գուչի|Gucci]]'', ''[[Ռոբերտո Կավալի|Just Cavalli]]'', ''[[Kenzo]]'', ''[[Mango]]'', ''[[MaxMara]]'', ''[[Max Factor]]'', ''[[Mercedes-Benz|Mercedes]]'', ''[[Մայքլ Քորս|Michael Kors]]'', ''[[Omega (ընկերություն)|Omega]]'', ''[[Ռալֆ Լորեն|Ralph Lauren]]'', ''[[Revlon]]'', ''[[Salvatore Ferragamo (ընկերություն)|Salvatore Ferragamo]]'', ''[[Սվարովսկի|Swarovski]]'', ''[[Tommy Hilfiger]]'', ''[[Valentino]]'', ''[[Ջաննի Վերսաչե|Versace]]'', ''[[Victoria's Secret]]'' և ''[[Yves Saint Laurent (ապրանքանիշ)|Yves Saint Laurent]]'':

[[2000 թվական]]ին արժանացել է «[[VH1]] / Vogue տարվա մոդել» մրցանակի [[Ժիզել Բունդխեն]]ից մեկ տարի անց։

[[2010 թվական]]ի հայտարարել է, որ պատրաստվում է ավարտել միջնակարգ կրթությունը և ընդունվել բարձրագույն դպրոց&lt;ref&gt;{{cite web|author=|datepublished=|url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/karmen-kass-poobeschala-zakonchit-srednyuyu-shkolu.d?id=32573201|title=Кармен Кассь пообещала закончить среднюю школу|lang=ru|publisher=|accessdate=2010-08-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/66K76yfEy?url=http://bublik.delfi.ee/news/glamour/karmen-kass-poobeschala-zakonchit-srednyuyu-shkolu.d?id=32573201|archivedate=2012-03-21}}&lt;/ref&gt;։

== Հասարակական գործունեություն ==
Եղել է [[Եվրոպառլամենտ]]ի թեկնածու [[Էստոնիա]]յի [[Res Publica կուսակցություն (Էստոնիա)|Հանրապետություն կուսակցությունից]] [[2004 թվական]]ի ընտրություններում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web
 |url         = http://www.miqrogroove.com/carmen-kass/
 |title       = Carmen Kass
 |accessdate  = 9.02.2010
 |lang        = en
 |description = 
 |deadlink    = 403
 |archiveurl  = https://archive.is/20121209073855/http://www.miqrogroove.com/carmen-kass/
 |archivedate = 2012-12-09
}}
* {{cite web
 |url         = http://www.fashionmodeldirectory.com/models/Carmen_Kass
 |title       = Carmen Kass: FMD
 |accessdate  = 9.02.2010
 |lang        = en
 |description = 
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/66K78HLfk?url=http://www.fashionmodeldirectory.com/models/Carmen_Kass
 |archivedate = 2012-03-21
}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կաս, Կարմեն}}
[[Կատեգորիա:Էստոնացի մոդելներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>sps37dwrlu5og9ald3t0oflouvyy2zv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ժելկա Անտունովիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>917220</id>
    <revision>
      <id>8492414</id>
      <parentid>8274303</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:00:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5953" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Ժելկա Անտունովիչ''' ({{lang-hr|Željka Antunović}}, {{ԱԾ}}), Խորվաթիայի ձախ-կենտրոնամետ քաղաքական գործիչ, 2000-2008 թվականներին երկրի խոշորագույն ընդդիմադիր Խորվաթիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության [[Զորան Միլանովիչ|նախագահի]] տեղակալ։

== Կենսագրություն ==
Քաղաքական կարիերան սկսել է 1990 թվականին, երբ անդամագրվել է Խորվաթիայի սոցիալ-դեմոկրատների (ԽՍԴ) ձախ կենտրոնամետ կուսակցությանը, որը ձևավորվել է ամբողջ Հարավսլավիայում ժողովրդավարության հաստատումից հետո և ի սկզբանե եղել է Խորվաթիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության (ԽՍԴԿ) հիմնական մրցակիցը։ Վերջինս ծագել է Խորվաթիայի կոմունիստների միության սոցիալ-դեմոկրատական խմբակցությունից։ Սակայն խորհրդարանական ընտրությունների ձախողված արդյունքներից հետո, ԽՍԴ-ն ընդունեց ԽՍԴԿ-ի միավորման առաջարկը, որն էլ տեղի ունեցավ 1994 թվականին։ Այդպիսով հայտնվելով ԽՍԴԿ-ում, Անտունովիչն աստիճանաբար բարձրանում էր նրա ծառայողական աստիճաններով։

1993-1995 և 1997-1998 թվականներին եղել է Զագրեբի Սկուպշչինայի պատգամավոր։ Ընտրվել է Խորվաթիայի խորհրդարանի պատգամավոր չորս գումարումներում (1995, 2000, 2003 և 2008 թվականներին)։ 2000 թվականին կուսակցական համաժողովում Ժելկա Անտունովիչն ընտրվել է ԽՍԴԿ փոխնախագահ։ 2000-2003 թվականներին զբաղեցրել է Իվիցա Ռաչանի կառավարության սոցիալական և մարդու իրավունքների հարցերով փոխվարչապետի պաշտոնը՝ ղեկավարելով մարդու իրավունքների և գենդերային հավասարության կառավարական հանձնաժողովը, իսկ 2002-2003 թվականներին զբաղեցրել է պաշտպանության նախարարի պաշտոնը։

2007 թվականի հունվարի 31-ին Իվիցա Ռաչանը հայտարարել է, որ ժամանակավորապես հեռանում է առողջապահական քաղաքականությունից։ Անտունովիչն իր վրա է վերցրել կուսակցության նախագահությունը, իսկ ապրիլի 11-ին՝ առողջական վիճակի հետագա վատթարացումից հետո, Ռաչանը հեռացել է կուսակցության առաջնորդի պաշտոնից՝ Անտունովիչին թողնելով որպես ԽՍԴԿ նախագահ մինչև առաջիկա կուսակցական համագումարը ։

Անտունովիչը կուսակցության նախագահի պաշտոնում առաջադրվել էր 2007 թվականի հունիսի 2-ին կայացած համագումարում՝ Միլան Բանդիչի, Զորան Միլանովիչի և Տոնինո Պիցուլայի հետ։ Քվեարկության երկրորդ փուլում նրան շրջանցել է Զորան Միլանովիչը։ 2008 թվականի մարտի 15-ին կուսակցության գլխավոր կոմիտեի նիստում նա հրաժարական տվեց ԽՍԴԿ փոխնախագահի պաշտոնից Զորան Միլանովիչի աշխատանքի մեթոդներից դժգոհության պատճառով, մասնավորապես, «կուսակցության ներսում միասնության խախտման» և ԽՍԴԿ-ի՝ կոալիցիայի պոտենցիալ գործընկերների նկատմամբ վերաբերմունքի պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sdp.hr/vijesti/prihvaceni_nacrt_statuta_i_politicka_ocjena_izbora_ostavka_zeljke_antunovic |title=Izvješće sa sjednice Glavnog odbora |accessdate=2019-04-08 |archive-date=2008-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081103201929/http://www.sdp.hr/vijesti/prihvaceni_nacrt_statuta_i_politicka_ocjena_izbora_ostavka_zeljke_antunovic |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.sdp.hr/ljudi/predsjednistvo/zeljka-antunovic Желька Антунович] на официальном сайте Социал-демократической партии Хорватии 
* [http://www.sabor.hr/Default.aspx?sec=2051 Željka Antunović] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927013746/http://www.sabor.hr/Default.aspx?sec=2051 |date=2011-09-27 }} на сайте хорватского парламента 
* [https://web.archive.org/web/20071124013933/http://assembly.coe.int/ASP/AssemblyList/ALMemberDetails.asp?MemberID=5537 Желька Антунович] на сайте Совета Европы {{ref-en}}{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Անտունովիչ, Ժելկա}}
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>7hs1ffvgzsh5431exlvy5qo200novbz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միլանկա Օպաչիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>917223</id>
    <revision>
      <id>8492418</id>
      <parentid>7823819</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2751" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Միլանկա Օպաչիչ''' ({{lang-sr|Milanka Opačić / Миланка Опачић}}, {{ԱԾ}}), խորվաթ քաղաքական գործիչ, [[Խորվաթիա]]յի փոխվարչապետ և սոցիալական քաղաքականության և երիտասարդության նախարար՝ [[Զորան Միլանովիչ]]ի կառավարությունում, ինչպես նաև [[Խորվաթիայի սաբոր|Խորվաթիայի խորհրդարանում]] հիմնական ձախ կենտրոնամետ քաղաքական ուժի` [[Խորվաթիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Խորվաթիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության]] նախագահի տեղակալ։

1991 թվականին ավարտել է [[Զագրեբի համալսարան]]ի քաղաքագիտության ֆակուլտետը։ Առաջին անգամ խորվաթական խորհրդարանի պատգամավոր է դարձել 1992 թվականի ընտրություններում&lt;ref&gt;[http://www.sdp.hr/ljudi/potpredsjednici/milanka-opacic Milanka Opačić — SDP.hr]&lt;/ref&gt;։ Պարբերաբար ընտրվել է Սաբորի պատգամավոր՝ 2000, 2003, 2007 և 2011 թվականների ընտրություններում։ 2007 թվականին դարձել է Խորվաթիայի խորհրդարանում Խորվաթիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության փոխնախագահ։ Եղել է ընտանիքի, երիտասարդության և սպորտի հարցերով խորհրդարանական կոմիտեի նախագահ։

2011 թվականի ընտրություններում հաղթելուց հետո՝ 2011 թվականի դեկտեմբերի 23-ին նշանակվել է [[Խորվաթիայի վարչապետ|վարչապետի]] տեղակալ և սոցիալ-քաղաքականության ու երիտասարդության նախարար&lt;ref&gt;[http://www.vecernji.hr/vijesti/novi-clanovi-banskih-dvora-milanovicevih-21-clanak-359295 Novi članovi Banskih dvora – Milanovićevih 21 - Aktualno - hrvatska - Večernji list&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Օպաչիչ, Միլանկա}}
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>a8vd893o42ouknv5x9auovg17pdsgaa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ժելկա Ցվիյանովիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>917532</id>
    <revision>
      <id>8492292</id>
      <parentid>7781814</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3289" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | բնօրինակ անուն = {{lang-sr|Željka Cvijanović}}
 | պատկերի լայնություն = 220px
}}

'''Ժելկա Ցվիյանովիչ''' ({{lang-sr|Жељка Цвијановић, Željka Cvijanović}}, {{ԱԾ}}), [[Բոսնիա և Հերցեգովինա|Բոսնիայի և Հերցոգովինայի]] սերբ քաղաքական գործիչ։ 2018 թվականի նոյեմբերի 9-ից [[Սերբական Հանրապետության նախագահ]]։ 2013-2018 թվականներին [[Սերբական Հանրապետություն|Սերբական Հանրապետության]] վարչապետ։

== Կրթություն ==
Սովորել է [[Սարաևո]]յի [[Բանյա Լուկա]]յի համալսարանի փիլիսոփայության և իրավունքի ֆակուլտետում։

Անգլերեն լեզվի և գրականության պրոֆեսոր է, մագիստրոսական աստիճան ունի դիվանագիտական և հյուպատոսական իրավունքով։

== Կենսագրություն ==
Նախքան մեծ քաղաքականություն մտնելն անգլերեն լեզվի ուսուցիչ էր։

2010 թվականի դեկտեմբերի 29-ից նախորդ իշխանությունում Տնտեսական կապերի և տարածաշրջանային զարգացման նախարար էր&lt;ref&gt;[http://www.balkaninside.com/zeljka-cvijanovic-new-prime-minister-of-republic-of-srpska/ Zeljka Cvijanovic new Prime Minister of Republic Srpska]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի մարտի 12-ին դարձավ վարչապետ։

2014 թվականի հոկտեմբերի 10-ին մասնակցել է Բոսնիայի և Հերցոգովինայի նախագահական ընտրություններին սերբերի կողմից։

Ամուսնացած է, ունի երկու որդի։

== Հայացքներ ==
Աջակցում է հատուկ նույնականացաման քարտերի օգտագործումն Բոսնիայի և Հերցոգովինայի յուրաքանչյուր էթնիկ խմբի համար։
 
Ցավակցում է պատերազմի զոհերին և հանդես է գալիս [[Սրեբրենիցա]]յի նյութական աջակցության համար։

== Քաղաքական պաշտոններ ==
{{s-start}}
{{s-off}}
{{s-bef|before=[[Ալեքսանդար Ձոմբիչ]]}}
{{s-ttl|title=[[Սերբական հանրապետության վարչապետները]]|years=2013 - 2018}}
{{s-aft|after=[[Ռադովան Վիսկովիչ]]}}
{{s-bef|before=[[Միլորադ Դոդիկ]]}}
{{s-ttl|title=[[Սերբական Հանրապետության նախագահ]]|years=2018 - մինչ օրս}}
{{s-inc}}
{{s-end}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Ցվիյանովիչ, Ժելկա}}
[[Կատեգորիա:Սերբիայի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆեմինիզմ ըստ տարածաշրջանի]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>of6sioremvyvcjzyr6it17bg99nsg02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>918051</id>
    <revision>
      <id>8492571</id>
      <parentid>8481142</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:54:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39159" xml:space="preserve">{{այլ|Շահումյանի շրջան (այլ կիրառումներ)}}
{{Չշփոթել|Շահումյանի շրջան (Արցախ)}}
{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |հայերեն անվանում = Շահումյանի շրջան
 |բնօրինակ անվանում = -
 |զինանշան = 
 |զինանշանի նկարագրում = 
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |կնիք = 
 |կնիքի նկարագրում = 
 |պատկեր = 
 |նկարագրություն = 
 |երկիր = ԽՍՀՄ
 |մասն է = 
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = շրջան
 |մտնում է = [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջան]]
 |ներառում է = 
 |վարչական կենտրոն = [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]]
 |խոշորագույն քաղաք = [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]]
 |ամենաբարձր կետ = 
 |բծմ = 
 |օրենսդրական մարմին = 
 |դատական մարմին = 
 |ղեկավար = 
 |ղեկավարի պաշտոն =
 |ղեկավար2 = 
 |ղեկավարի պաշտոն2 =  
 |ՀՆԱ = 
 |ՀՆԱ-ի թվական = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
 |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
 |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = 
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 
 |մարդահամարի թվական = 
 |տոկոսը բնակչությունից = 
 |տեղը ըստ բնակչության = 
 |խտություն = 
 |տեղը ըստ խտության = 
 |ազգային կազմ = Հայեր
 |կրոնական կազմ = 
 |տարածք = 630[1]
 |տոկոսը տարածքից = 
 |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն =  
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = 
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |հիմնադրման թվական = 
 |առաջին հիշատակում = 
 |պատմական շրջան = 
 |սահմանակցում է = 
 |ժամային գոտի = UTC+4, ամառը UTC+5
 |հապավում = 
 |նախորդ = 
 |փոխարինեց = 
 |ISO = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |անվանված է = 
 |մականուն = 
 |կայք = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Շահումյանի շրջան''' ({{lang-ru|Шаумяновский район}}, {{lang-az|Şaumyan rayonu}}), վարչական միավոր [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմում գտնվող [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանում]]&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

== Պատմություն ==
=== Հին դարերից մինչև 1900-ականների սկիզբ ===
Շահումյանի շրջանի տարածքն ունի հնագույն և հարուստ պատմություն։ Այն բնակեցված է եղել դեռևս վաղնջական ժամանակներից, ինչի մասին են վկայում տարածքում հայտնաբերված հնագույն հուշարձանները։ Մ.թ.ա. 9-ից 6-րդ դարերում շրջանի տարածքն ընդգրկված է եղել [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] կազմում&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;&gt;Աբրահամյան Հ., Հարությունյան Հ., Արցախի համար զոհված վարանդացիները, Երևան, 2003։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;&gt;[http://www.historyofarmenia-am.armin.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Shahumyani_shrjan Շահումյանի շրջանի մասին պատմական տեղեկություններ Երևանի պետական համալսարանի Հայագիտական հետազոտության ինստիտուտի կայքում։]&lt;/ref&gt;։ Մ․թ․ա․ 4-ից մ․թ․ 5-րդ դարերու՝ [[Մեծ Հայք]]ի ժամանակաշրջանում այն ներառված է եղել [[Ուտիք|Ուտիք նահանգի]] [[Ուտի Առանձնակ]] և [[Արցախ նահանգ]]ի [[Մեծ Կուանք]] գավառների տարածքներում&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում (գիրք)|«Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում»]], Երևան, 1999 ''([http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf էլեկտրոնային տարբերակ])''&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Բ․ Հարությունյան հոդվածների ժողովածու&quot;&gt;Բ․ Հարությունյան, «Հայոց Արևելից կողմերի վարչական բաժանումն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի», «Հայոց Արևելից կողմերի և Աղվանքի պատմության ու պատմական աշխարհագրության հարցեր» հոդվածների ժողովածու, Երևան, 2016 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

Միջնադարում շրջանի տարածքը կամ դրա մի մասը՝ առավելապես [[Պարտավ]] քաղաքի շրջակայքը, հայտնի է եղել Հերգ անունով։ Այդ մասին են առաջին հայտնի գրավոր հիշատակությունը հանդիպում է [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կիրակոս Գանձակեցու]] «Պատմություն Հայոց» աշխատությունում 1200-ական թվականներին&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Պատմություն Հայոց, Գանձակեցի, 1961&quot;&gt;[[Կիրակոս Գանձակեցի]], «Պատմություն Հայոց», Երևան, 1961 թվական։&lt;/ref&gt;։ Այդ անունով է կոչվել առնվազն մինչև 1400-ական թվականները&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հայերեն ձեռագրերի ԺԵ դարի հիշատակություններ, հատոր Ա, 1955&quot;&gt;Հայերեն ձեռագրերի ԺԵ դարի հիշատակություններ, հատոր Ա, Երևան, 1955 թվական։&lt;/ref&gt;։

Հետագա դարերում մինչև 20-րդ դարի վերջերը շրջանի ներկայիս տարածքը բնակեցված է եղել հայերով՝ չնայած մերթ ընդ մերթ նվաճվել է օտարազգիների կողմից&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

1140-ական թվականներին Հերգա բերդը շրջակա տարածքով հանդերձ գտնվում էր [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության]] ենթակա [[Գանձակի ամիրայություն|Գանձակի ամիրայության]] [[ամիրա]]ների տիրապետության ներքո։ Իրենց նվաճած տիրույթները պաշտպանելու համար նրանք երբեմն պատերազմում էին տարածաշրջան թափանցած թուրքմեն ցեղապետերի դեմ, որից մեծապես տուժում էր հայ բնակչությունը։ Որոշ ժամանակ տևած պատերազմներից հետո Ռովադ ամիրան իր քրոջը կնության է տալիս թուրքմեն Ազադին, որից հետո դադարում են պատերազմել։ Որոշ ժամանակ անց Գանձակի ամիրաների և թուրքմեն ցեղապետերի միջև նոր պատերազմ է բռնկվում&lt;ref name=&quot;Գոշ Մատենագիր Հայոց Ի հատոր, գիրք Բ&quot;&gt;[[Մխիթար Գոշ]], «Մատենագիրք Հայոց», Ի հատոր, գիրք Բ, Երևան, 2014 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ 

1000-ից 1261 թվականներին շրջանի տարածքն ընդգրկված է եղել [[Արցախի թագավորություն|Արցախի թագավորության]] մեջ և պարբերաբար ենթարկվել օտար նվաճողների հարձակումների&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

1211 թվականին կարճ ժամանակով [[Զաքարյաններ|Զաքարյան իշխանական տոհմի]] իշխաններն ազատագրում են Հերք (Հերգ) ամրոցն ու համանուն գավառը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոսի Պատմութիւն տան Սիսական&gt;Ստեփաննոս Սիւնեաց եպիսկոպոսի Պատմութիւն տան Սիսական, Մոսկվա, 1861 թվական։&lt;/ref&gt;։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1227-1228 թվականներին գավառի տարածքը անցնում է Գանձակ քաղաքում նստող Ջալալ ադ-Դինի կողմից նշանակված կառավարիչի տիրապետությանը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;Шихаб ад-Дин Мухаммад ан-Насави, &quot;Жизнеописание султана Джалал ад-Дина Манкпурны&quot;. Перевод с арабского, предисловие, комментарии, примечания и указатели З. М. Буниатова, Баку, 1973 г., с. 204.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;։ Կարճ ժամանակ անց գավառին կրկին տիրում են հայ իշխանները՝ Վարհամշահ և Իվանե ամիրաները, ովքեր ամենայն հավանականությամբ եղել են [[Վահրամյաններ|Վահրամյան իշխանական տան]] կամ [[Խաչենի իշխանական տուն|Խաչենի իշխանական տան]] ներկայացուցիչներ։ Այդ մասին առաջին հայտնի հիշատակությունը թվագրվում է 1252 թվականով&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ա․ Շահնազարյան, Վահրամյանների իշխանությունը&quot;&gt;Ա․ Շահնազարյան, «Վահրամյանների իշխանությունը», Երևան, 1990 թվական։&lt;/ref&gt;։

1261-ից 1603 թվականներին տարածքը եղել է [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] մաս, որը, սակայն, տարբեր դարերում պարբերաբար ենթարկվել է օտար նվաճողների հարձակումների&lt;ref name=&quot;Արցախի համար զոհված վարանդացիները &quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;historyofarmenia-am.armin.am Շահումյանի շրջան&quot;/&gt;։

13-ից 16-րդ դարերում Հայաստանի տարածքի մեծ մասի պես Հերգը ենթարկվել է տարբեր օտար նվաճողների, այդ թվում՝ մոնղոլական, թյուրքական, թյուրքմենական և իրանական հարձակման։ Օտար նվաճողները պայքարում էին բնիկ հայերի դեմ, երբեմն էլ միմյանց դեմ։ Այս հարձակումների հետևանքով շրջանի բազմաթիվ բնակավայրեր ամայացել էին, ավերվել բազմաթիվ վանքեր և եկեղեցիներ, սոցիալ-տնտեսական կյանքն էական անկում էր արձանագրել։ Չնայած անկումային ժամանակաշրջանի՝ տեղաբնիկ հայ բնակչությունը կարողանում է պահպանել և զարգացնել սեփական գիրն ու գրականությունը, մշակույթը։ 14-րդ դարում հիշատակվում են Պարիս և Գյուլիստան գյուղերը որպես կարևոր կրթօջախներ&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

16-րդ դարում շրջանը հայտնվում է այդ ժամանակ երկու մեծ տերությունների՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] և [[Սեֆյան Պարսկաստան]]ի միջև միմյանց դեմ պատերազմների թատերաբեմում։ Հին հայկական իշխանական տներից սերող հայ կառավարիչները թուրքերի դեմ առավել արդյունավետ պայքարելու համար, ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակից ելնելով, նախընտրում են դաշնակցել պարսիկների հետ։ Դրա արդյունքում պարսկական տերությունը շահական հրովարտակներով վերահաստատում է հայ մելիքների (իշխանների) իրավունքները իրենց շրջաններում։ Այդպիսով, 17-րդ դարի սկզբում ի հայտ են գալիս հայկական կիսանկախ իշխանություններ (մելիքություններ)։ Այդ իշխանություններից առավել ազդեցիկ հինգը միավորվում են և կազմում [[Արցախի մելիքություններ]]ը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Արցախի մելիքության մեջ էին միավորվել [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի]], [[Խաչենի մելիքություն|Խաչենի]], [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդայի]], [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակի]] և [[Գյուլիստանի մելիքություն|Գյուլիստանի]] մելիքությունները, որոնց տիրույթները տարածվում էին Գանձակի գավառի սահմաններից մինչև [[Արաքս]] գետի ափերը, այսինքն՝ ընդգրկում էր նախկին [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] տարածքը՝ առանց [[Ծարի մելիքություն|Ծար]] և [[Սոթքի մելիքություն|Սոթք]] գավառների&lt;ref name=&quot;ՀՍՀ&quot;&gt;[[Հայկական սովետական հանրագիտարան]]։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;&gt;Թաֆֆի, «Խամսայի մելիքությունները», երկերի ժողովածու, հատոր 10, Երևան, 1964 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв&quot;&gt;Артак Магалян, &quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв, Ереван, 2012 г.{{ref-ru}} [https://artsakhlib.am/2018/04/30/արցախի-մելիքությունները-և-մելիքական/ ''(թվային տարբերակ)'']&lt;/ref&gt;։

Գյուլիստանի մելիքությունը, որի տարածքում է եղել ներկայիս շրջանը, տարածվում էր Գանձակի սահմաններից մինչև Թարթառ գետը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;&gt;Թաֆֆի, «Խամսայի մելիքությունները», երկերի ժողովածու, հատոր 10, Երևան, 1964 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Րաֆֆի Խամսայի մելիքություններ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով Ճշմարտացի պատմություն&quot;&gt;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով, «Ճշմարտացի պատմություն», թարգմանությունը բնագրից, ներածությունը և ծանոթագրությունները՝ Ք․ Կոստիկյանի, Երևան, 2000 թվական։&lt;/ref&gt;։ Գյուլիստանի մելիքությունը հիմնադրել է հայկական իշխանական [[Մելիք-Բեգլարյաններ]] տոհմի ներկայացուցիչ Սև Աբովը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Մելիքության կենտրոն է դառնում [[Գյուլիստան (Շահումյանի շրջան)|Գյուլիստան գյուղը]] [[Գյուլիստանի բերդ]]ով և [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշ գյուղը]]&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Арцахские меликства и меликские дома в XVII-XIX вв&quot;/&gt;։ Մելիքության տիտղոսը փոխանցվում էր ժառանգաբար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով Ճշմարտացի պատմություն&quot;/&gt;։ 

Գյուլիստանի հայկական մելիքության հիմնադրումով վերստին սկսվում է շրջանի բնակչության լուսավորչական, ստեղծագործական և շինարարական վերելքը։ Այդ մասին են նաև վկայում տվյալ ժամանակաշրջանով թվագրվող նյութական մշակույթի մեծ թվով հուշարձանների առկայությունը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։

1710-ական թվականներից առավել հաճախակի են դառնում շրջան ներխուժող [[լեզգիներ]]ի ու [[վրացիներ]]ի թալանչիական արշավանքները։ Այդպիսի դեպքերից մեկը տեղի է ունեցել 1722 թվականին, երբ Գյուլիստան հասած վրացական զորքերը սկսում են կողոպտել հայկական բնակավայրերը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ․ Եսայ Աղուանից կաթողիկոսէ&quot;&gt;Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ․ Եսայ Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, յԵրուսաղէմ, 1868 թուական։&lt;/ref&gt;։

1724 թվականին շրջանում դժվարին իրադրությունը ավելի է սրվում, երբ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] բանակը ներխուժում է տարածաշրջան։ Օսմանական զորքերի ներխուժմամբ սկսվում է հայ մելիքների տևական և կենաց մահու պայքարը տարածաշրջան ներխուժած օսմանական բանակի ու թյուրքական ցեղերի դեմ և սկսվեց հայ ազգային-ազատագրական պայքար&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;։ Այդ ժամանակաշրջանում ձևավորվեցին Արցախի [[սղնախներ]]ը, որոնք իրենցից ներկայացնում էին ամրացված զորակայաններ։ 1729-1731 թվականներին թուրքերի դեմ պայքարում հայկական մելիքների գլխավոր հենակետերից մեկն էր դարձել [[Գյուլիստանի բերդ|Գյուլիստանի սղնախը]], որի առաջնորդն էր Աբրահամ սպարապետը&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հայ ժողովրդի պատմություն, խմբագրակազմ, 1972 հ․ IV&quot;&gt;Խմբագրակազմ՝ Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ., «Հայ ժողովրդի պատմություն», հ․ IV, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան, 1972 թվական։&lt;/ref&gt;։

1740-ական թվականներին Պարսկաստանում քաղաքական իրավիճակը լարվում է, ինչը էլ ավելի է բարդացնում հայկական մելիքությունների առանց այդ էլ բարդ կացությունը։ Օգտվելով ստեղծված իրավիճակից՝ տեղի մահմեդականությունը ազդարարում են մի շարք խանությունների ծնունդը։ Դրանք իրենցից ներկայացնում էին կիսանկախ իշխանություններ։ Այդպիսի խանություններից էր [[Գանձակի խանություն]]ը, [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի խանությունը]] (ստեղծված 1748 թվականին) և այլն։ Ղարաբաղի խանության ձևավորումը մեծ դժգոհություն էր առաջացրել հայ մելիքների մոտ, քանի որ, ըստ էության, այն հռչակվել էր հայկական մելիքությունների տարածքի վրա։ Շուշիում հաստատված [[Փանահ Ալի-խան]]ը, ով [[Վարանդայի մելիքություն|Վարանդայի]] իշխան Մելիք-Շահնազար Բ-ի դավաճանության հետևանքով տիրացել էր բնակավայրին, 1754 թվականին հարձակվում է [[Գյուլիստանի բերդ|մելիքանիստ Գյուլիստանի]] վրա։ Օգոստոսի 26-ին տեղի ունեցած ճակատամարտում հայերի շուրջ 1500 զինված գունդը Մելիք Ուսուփի և մելիք Աթամի ղեկավարությամբ հետ են շպրտում Փանահ Ալի խանի հարձակումը՝ վերջինին պատճառելով 300 սպանված&lt;ref name=&quot;Սամվել Կարապետյան գիրք1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Մելիքսեթ-բեկ Լ․ Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հատոր Գ&quot;&gt;Մելիքսեթ-բեկ Լ․, «Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին», հատոր Գ, Երևան, 1955 թվական։&lt;/ref&gt;։

=== Խորհրդային շրջան ===
[[1988|1988 թվականի]] [[Մարտի 17|մարտի 17-ին]], այն բանից հետո, երբ Շահումյանի շրջանի խորհրդային (սովետական) իշխանությունները և Գետաշենի ենթաշրջանի իշխանությունները խնդրանքով դիմել են ԼՂԻՄ-ին, ԼՂԻՄ-ի ժողովրդական պատգամավորների արտահերթ նստաշրջանից հետո դիմել է Հայաստանի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդին, Ադրբեջանի ԽՍՀ և [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ին]] վերանայել և դրական լուծում տալ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանից Հայաստան տեղափոխելու հարցը&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Дмитриев|first=Александр Владиславович|date=2015-07-03|title=Административно-территориальное деление Ингерманландии и смежных с нею территорий в 1583–1590 годы в контексте новых данных топонимики|url=http://dx.doi.org/10.1080/00806765.2015.1109188|journal=Scando-Slavica|volume=61|issue=2|pages=180–206|doi=10.1080/00806765.2015.1109188|issn=0080-6765}}&lt;/ref&gt;։

[[1991|1991 թվականի]] [[փետրվարի 12]] Ադրբեջանի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի որոշմամբ շրջանը լուծարվեց և մտավ [[Գորանբոյ|Գորանբոյի շրջանի]] մեջ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Бегларян|first=А. А.|last2=Зулумян|first2=Н. О.|last3=Исаакян|first3=А. Р.|last4=Меликян|first4=С. А.|last5=Терзян|first5=А. М.|date=2019|title=Взаимодействие гидроксида кальция с аморфным кремнеземом, полученным из серпентинитов|url=http://dx.doi.org/10.1134/s0044453719050042|journal=Журнал физической химии|volume=93|issue=5|pages=730–737|doi=10.1134/s0044453719050042|issn=0044-4537}}&lt;/ref&gt;։

1991 թվականի [[Սեպտեմբերի 2|սեպտեմբերի 2-ին]] Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի տարածաշրջանային և Շահումյանի շրջանային Ժողովրդական պատգամավորների խորհուրդների համատեղ նիստը հայտարարեց Արցախի Հանրապետության կազմավորումը Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի սահմաններում և Ադրբեջանի ԽՍՀ Շահումյան շրջանի տարածքում։ [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի]] Շահումյանի շրջանի և Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի [[Գյոյգյոլ|Խանլարի շրջանի]] մի մասը մտել է Արցախի Հանրապետության [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան շրջանի]] մեջ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Malikova|first=Irina|date=2019|title=CENSUS AS THE MOST DEFINITE AND RELIABLE INFORMATION SOURCE OF POPULATION|url=http://dx.doi.org/10.32840/1814-1161/2019-5-33|journal=State and regions. Series: Economics and Business|issue=5 (110)|doi=10.32840/1814-1161/2019-5-33|issn=2707-0719}}&lt;/ref&gt;։

1992 թվականի ամռանը, ադրբեջանական զորքերի հարձակման ժամանակ, հայ բնակչությունը ստիպված էր գնալ դեպի հարավ։

Ներկայումս Ադրբեջանի վարչատարածքային բաժանման համաձայն, Ադրբեջանի ԽՍՀ Շահումյանի շրջանի նախկին տարածքը մտել է Ադրբեջանի Հանրապետության [[Գորանբոյ|Գորանբոյի շրջանի]] մեջ։ Համաձայն Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման, Ադրբեջանի ԽՍՀ Շահումյանի շրջանի նախկին տարածքը   մտնում է Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի մեջ՝ գրավված Ադրբեջանի կողմից&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Артьомова|first=Анастасія|date=2018-07-01|title=Актуальні аспекти міграційного права та сучасні демографічні проблеми України|url=http://dx.doi.org/10.24144/2078-1431.2018.1(20).106-117|journal=Геополітика України: історія і сучасність|volume=0|issue=1(20)|pages=106–117|doi=10.24144/2078-1431.2018.1(20).106-117|issn=2078-1431}}&lt;/ref&gt;։

==== Օղակ գործողություն ====
{{Հիմնական|Օղակ գործողություն}}
1991 թվականի ապրիլից մինչև օգոստոս ամիսը [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] իշխանությունները [[Օղակ գործողություն|պատժիչ-ահաբեկչական գործողություններ]] իրականացրեցին [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Հայաստանի]],  [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] կազմում ընդգրկված [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի]], Շահումյանի շրջանի և [[Գետաշենի ենթաշրջան]]ի հայ ազգաբնակչության նկատմամբ։ Ռազմական գործողությանը տրվել էր «Կոլցո օպերացիա» անունը, որի նպատակն էր Խորհրդային Հայաստանին պարտադրել միանալ միութենական նոր պայմանագրին և հայ ժողովրդին ստիպել հրաժարվել անկախության պայքարից։ «Օղակ» գործողությանը մասնակցել են [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|ԽՍՀՄ զինված ուժերի]] բանակային ստորաբաժանումները, [[Խորհրդային Միության ներքին գործերի նախարարություն|ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության]] ներքին զորքերի ստորաբաժանումները, Խորհրդային Ադրբեջանի նորաստեղծ [[Ադրբեջանական ՕՄՈՆ|Միլիցիայի հատուկ նշանակության ուժերը]] (ՕՄՈՆ)&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;&gt;Կիմ Ղահրամանյան, «Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար», գիրք Բ, Երևան, 1993 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Սև այգի&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=pletup86PMQC|title=Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War|last=Waal|first=Thomas De|date=2003-01-01|publisher=NYU Press|isbn=9780814719459|language=}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Ա&quot;&gt;Նվարդ Սողոմոնյան, [https://artsakhlib.am/2018/12/22/1991-%d5%af%d5%b8%d5%ac%d6%81%d5%b8-%d5%b4%d5%a1%d6%80%d5%a4%d5%b8%d6%80%d5%bd%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/ ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Ա], Ստեփանակերտ, 1994 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Բ&quot;&gt;Նվարդ Սողոմոնյան, [https://artsakhlib.am/2018/12/22/1991-%d5%af%d5%b8%d5%ac%d6%81%d5%b8-%d5%b4%d5%a1%d5%bd-2/ ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Բ], Ս․ 1995 թվական։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը&quot;&gt;[[Մհեր Հարությունյան]], «Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը», ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն», Երևան, 2000 թվական&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Маски терора&quot;&gt;Рафаэль Папаян, “Маски терора”, Арачентац, Ереван, 1992 г.  ISBN 5-89700-007-7{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;&gt;Депортация населения армянских сел НКАО и прилегающих районов (апрель-июнь 1991). сост. Вермишева Седа., Е., 1995 г. [https://web.archive.org/web/20220531081238/http://karabakhrecords.info/publication_books_seda-vermisheva.html ''(թվային տարբերակ, արխիվացված 31.05.2022 թ․)''] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;&gt;Мелик-Шахназарян Л., “Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики”, Е., 1997 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лидия Графова, Демократическая Россия, 22 марта, 1991&quot;&gt;Лидия Графова. “Демократическая Россия”, 22 марта, 1991 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DR-Press, 12-31 июля, 1991 г&quot;&gt;“DR-Press”, 12-31 июля, 1991 г.{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Oana&quot;&gt;[http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf Oana Tranca «What Causes Ethnic Conflict Diffusion? A Study of Ethnic Conflicts in Azerbaijan and Macedonia».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121106013435/http://www.peacestudiesjournal.org.uk/dl/Ethnic%20conflict%20Azerbajian%20Macedonia_Oana%20Tranca.pdf |date=2012-11-06 }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

«Օղակ» գործողության ընթացքում ապրիլի 30-ից մինչև մայիսի 8-ը ԽՍՀՄ զինված ուժերի, ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության զորքերի և Խորհրդային Ադրբեջանի ՕՄՈՆ-ի ստորաբաժանումները ռազմական ավիացիայի ու զրահատեխնիկայի (տանկեր, զրահափոխադրիչներ) կիրառմամբ հարձակվել են Գետաշենի ենթաշրջանի [[Գետաշեն (Շահումյանի շրջան)|Գետաշեն]] և [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] հայաբնակ գյուղերի վրա, մտել բնակավայրեր, կողոպտել, սպանել բնակիչներին, բռնաբարել կանանց և տեղահան արել բնակչությանը։ Հարձակման հետևանքով Գետաշեն և Մարտունաշեն գյուղերից տեղահան է արվել շուրջ 3500 հայ&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Սև այգի&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Ա&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Կոլցո մարդորսություն, մաս Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Маски терора&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Лидия Графова, Демократическая Россия, 22 марта, 1991&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;DR-Press, 12-31 июля, 1991 г&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Oana&quot;/&gt;։

Հուլիսի 6-ից մինչև օգոստոսի 19-ը տեղի է ունեցել Շահումյանի շրջանի [[Էրքեջ]], [[Բուզլուխ]], [[Մանաշիդ]] հայաբնակ գյուղերի վրա հարձակում, որն ուղեկցվել է բնակավայրերի ուղղությամբ հրթիռահրետանային կրակով։ Հարձակման հետևանքով սպանվել են բազմաթիվ խաղաղ բնակիչներ, կողոպտվել և ավերվել են բնակավայրերը, իսկ բնակչությունը տեղահանության է ենթարկվել&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար գիրք Բ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Вермишева, Депортация населения&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ Խորհրդաադրբեջանական ուժերը զարգացրել են իրենց հաջողությունները՝ առաջանալով շրջանի խորքը և հասնելով [[Վերին շեն (Շահումյանի շրջան)|Վերինշեն]] գյուղի մատույցներ, որտեղ հանդիպում են հայերի դիմադրության&lt;ref name=&quot;Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики&quot;/&gt;։ 

Խորհրդային Միության զորքերի ու ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ի համատեղ իրականացրած ռազմագործողության ընթացքում Գետաշենի ենթաշրջանի հայության ինքնապաշտպանության կազմակերպման ժամանակ Խորհրդային բանակի հրամանատարության հետ բանակցություններ վարելիս զոհվել են նաև [[Հայաստանի ազգային հերոս]] [[Թաթուլ Կրպեյան]]ը, նրա տեղակալ [[Արթուր Կարապետյան]]ը և Հրաչ Դանիելյանը&lt;ref name=&quot;ՂԱՊ&quot;/&gt;։

== Բնակչություն ==
{|
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;Տարի
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;Հայեր
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;%
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;Ադրբեջանցիներ
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;%
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;Ռուսներ
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;%
! style=&quot;background:#95B2C9; color:black&quot;|&lt;center&gt;Ընդամենը
|-
| 1939
| &lt;center&gt;12 048
| &lt;center&gt;85,9
| &lt;center&gt;429
| &lt;center&gt;3,1
| &lt;center&gt;1 446
| &lt;center&gt;10,3
| bgcolor=&quot;#FFBBBB&quot; | &lt;center&gt;'''14 032'''
|-
| 1959
| &lt;center&gt;12 707
| &lt;center&gt;77,2
| &lt;center&gt;2 744
| &lt;center&gt;16,7
| &lt;center&gt;974
| &lt;center&gt;5,9
| bgcolor=&quot;#FFBBBB&quot; | &lt;center&gt;'''16 459'''
|-
| 1970
| &lt;center&gt;14 599
| &lt;center&gt;74,5
| &lt;center&gt;3 674
| &lt;center&gt;18,7
| &lt;center&gt;1 255
| &lt;center&gt;6,4
| bgcolor=&quot;#FFBBBB&quot; | &lt;center&gt;'''19 599'''
|-
| 1979&lt;ref&gt;[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Данные советских переписей в АзССР]&lt;/ref&gt;
| &lt;center&gt;14 623
| &lt;center&gt;73,2
| &lt;center&gt;4 150
| &lt;center&gt;20,8
| &lt;center&gt;1 147
| &lt;center&gt;5,7
| bgcolor=&quot;#FFBBBB&quot; | &lt;center&gt;'''19 972'''
|-
|}

== Տե՛ս նաև ==
*[[Շահումյանի շրջան (Արցախ)]]

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Artsakh locator Shahumian.png|Շահումյանի շրջանը Արցախի Հանրապետության քարտեզի վրա (կարմիր գծերով)
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Ադրբեջանական ԽՍՀ]]
[[Կատեգորիա:1991 կազմալուծված պետություններ և տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Հյուսիսային Արցախ]]</text>
      <sha1>rvfcrx44ncq7ksgdmyerwjm97uez2kt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիա Սվոլու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>920446</id>
    <revision>
      <id>8492380</id>
      <parentid>8434570</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7630" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Մարիա Սվոլու''' ({{lang-el|'''Μαρία Σβώλου'''}}, ''ծնյալ'' '''Desypri''' {{ԱԾ}}), [[հույն]] ֆեմինիստուհի և սոցիալիստ առաջնորդ։

== Կենսագրություն ==
Մարիա Դեսպիրին ծնվել է [[1892 թվական]]ին, [[Աթենք]]ում, բազմազավակ ընտանիքում. նա երեք քույր ուներ։ Երկու տարեկան էր, երբ նրանց ընտանիքը աթենական [[Պիրեյոս]]ից տեղափոխվեց Լարիսա քաղաք, որտեղ հայրը նշանակվել էր [[Հունաստան]]ի ազգային բանկի բաժանմունքի տնօրեն։ Աղջիկը սովորել է Լարիսայի Արսակեյոն դպրոցում, [[1907 թվական]]ին ավարտել այն։ Հոր մահից հետո՝ [[1915 թվական]]ին ընտանիքով վերադարձել են [[Աթենք]]։ Մարիան խորացել է [[ֆրանսերեն]]ի ուսումնասիրման մեջ, համապատասխան դասընթացներ ավարտել, դասավանդման իրավունք տվող հավաստագրեր ստացել եկեղեցական գործերի և կրթության նախարարություններից (1919 թվական)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Samiou |first=Dimitra|title=Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries|date=2005|publisher=Central European University Press|location=New York|isbn=9637326391|pages=552–557|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=hsgQjbgBOAkC&amp;lpg=PA554&amp;ots=8s8-tOBC85&amp;dq=Maria%20Svolou&amp;pg=PA552#v=onepage&amp;q&amp;f=false|chapter=SVOLOU, Maria (born Desypri) (1892? - 1976)}}&lt;/ref&gt;։

Նա  դեռ պատանեկան հասակից ակտիվորեն ներգրավվել է կանանց իրավունքների համար մղվող պայքարում։ [[1923 թվական]]ին ամուսնացել է իրավունքի պրոֆեսոր Ալեքսանդրոս Սվոլոսի հետ։ Լինելով կանանց իրավունքների լիգայի քարտուղարը՝ պայքարել է աշխատող աղջիկների ու կանանց համար երեկոյան դպրոցներ բացելու համար և պրոստիտուցիայի դեմ։ Էկոնոմիկայի նախարարությունում որպես աշխատանքի գծով վերահսկիչ աշխատելու տարիներին իր պաշտոնի ընձեռած հնարավորությունները գործի է դրել, որպեսզի իրավասու մարմինների ուշադրությունը հրավիրի աղքատության դուռը հասած բանվորուհիների աշխատանքային ու բնակարանային վատթարագույն պայմանների վրա&lt;ref name=&quot;WiWH&quot;&gt;{{cite book|last=Morris|first=Paul|editor1-last=Commire|editor1-first=Anne|title=Women in World History: A Biographical Encyclopedia|date=2002|publisher=Yorkin Publications|location=Waterford, Connecticut|isbn=0-7876-4074-3|url=http://www.highbeam.com/doc/1G2-2591308991.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20160224222816/https://www.highbeam.com/doc/1G2-2591308991.html|dead-url=yes|archive-date=2016-02-24|chapter=Svolou, Maria (d. 1976)|subscription=yes}}&lt;/ref&gt;։

1911-1936 թվականներին Մարիա Սվոլուն ներգրավվել է լիբերալ (ազատական) քաղաքականության գործընթացներում, միաժամանակ ակտիվորեն աջակցել խաղաղության համար պայքարին։ Նա խմբագրել է «Կանանց պայքար» ամսագիրը, դրա էջերում հանդես եկել հրապարակախոսական սուր հոդվածներով։  1936-ից 1940 թվականներին Հունաստանի բռնապետ Իոանիս Մետաքսասի կարգադրությամբ նրան ու ամուսնուն աքսորել են։
 
Սվոլուն կանանց ազատական շարժման առաջնորդներից էր։ Նա գտնում էր, որ սեռերի միջև հավասարության հնարավոր է հասնել միայն հասարակական հիմնավոր փոփոխությունների արդյունքում&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daskalova|first1=Krassimira|title=The Oxford Encyclopedia of Women in World History|date=2008|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=0-19-514890-8|pages=188–189|url=https://books.google.com/books?id=EFI7tr9XK6EC&amp;lpg=PA188&amp;ots=oZfSO3etdK&amp;dq=Maria%20Svolou&amp;pg=PA189#v=onepage&amp;q&amp;f=false|chapter=Balkans}}&lt;/ref&gt;։

[[1940 թվական]]ին վտարանդիությունից վերադառնալով հայրենի [[Հունաստան]]՝ Մարիան կամավոր մեկնել է [[հույն-իտալական պատերազմ]]ի ռազմաճակատ՝ ծառայելու որպես բուժքույր։ Հետագայում՝ գերմանացիների կողմից օկուպացված [[Հունաստան]]ում համագործակցելով [[Կարմիր խաչ]]ի հետ, կազմակերպել է մանուկների շրջանում սննդի բաշխման աշխատանքները։ Նա մասնակցել է ֆաշիստների դեմ իր երկրում ծավալված դիմադրության EAM-ELAS շարժմանը, ընտրվել Հունաստանի Ազգային խորհրդի անդամ, իսկ նրա ամուսինը դարձել է EAM-ի գլխավորած Ազգային ազատագրման քաղաքական կոմիտեի նախագահ։
 
Սվոլուն համակրում էր կոմունիստներին և այդ պատճառով Հունաստանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ՝ [[1948 թվական]]ին կրկին ենթարկվել է աքսորման։ Վերադառնալուց հետո մասնակցել է երկրի [[Խորհրդարան|խորհրդարա]]նի ընտրություններին՝ Ժողովրդավարական ձախերի միավորման կողմից։ Երկու անգամ ընտրվել է խորհրդարանի [[պատգամավոր]], եղել է նաև կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ&lt;ref name=&quot;WiWH&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1465/5/1465_02_Gunaikes_stin_Elliniki_Vouli.pdf Γυναίκες στην ελληνική Βουλή] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304214459/http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1465/5/1465_02_Gunaikes_stin_Elliniki_Vouli.pdf |date=2016-03-04 }} (αρχείο σε μορφή.pdf)
*[http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Books/SVOLOS.pdf Αλέξανδρος Σβώλος]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2009. (αρχείο σε μορφή .pdf)

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սվոլու, Մարիա}}
[[Կատեգորիա:Հույն ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>pml52q093yp2xwl9tnz5jo4scv8ur9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ինեսե Վայդերե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>920577</id>
    <revision>
      <id>8492402</id>
      <parentid>8472615</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3569" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ինեսե Վայդերե''' ({{lang-lv|Inese Vaidere}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի քաղաքական գործիչ և տնտեսագետ, Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավոր։

Վայդերեն «Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական տարածաշրջանային կառույցների պետական մենաշնորհային կարգավորումը» թեմայով թեկնածուական թեզը պաշտպանել է [[1983]] թվականին։ [[1977]] թվականից [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|ԽՄԿԿ-ի]] անդամ է&lt;ref&gt;[http://www.tvnet.lv/zinas/latvija/185593-par_rigas_domes_priekssedetaja_vietnieci_ievel_tblnnk_parstavi_inesi_vaideri TVNET :: Latvijā - Par Rīgas domes priekšsēdētāja vietnieci ievēl TB/LNNK pārstāvi Inesi Vaideri&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Լատվիայի համալսարանի ֆակուլտետի քարտուղար։

[[1990]] թվականին Վայդերեն աշխատել է «ԳՖՀ-ի կառուցվածքային տնտեսական քաղաքականությունը» գիտական ծրագրում` Կիլեի Տնտեսագիտության համաշխարհային ինստիտուտում։ Լատվիայի համալսարանի դոցենտ։ [[Լատվիայի խորհրդարան|Լիտվիայի 8-րդ խորհրդարանի]] և Ռիգայի խորհրդարանի պատգամավոր։ 2011 թվականին և 2012 թվականի սկզբին նա հանդես է եկել ռուսաց լեզվի դեմ ուղղված ազգայնական հռետորաբանությամբ և միջազգային երկպառակտություն է հրահրել, ինչպես օրինակ «Չնայած ճիշտ կլիներ հարգել ռուսերեն լեզուն (Լատվիայում), որքան չուկչաների լեզուն» արտահայտությամբ&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/politics/inese-vajdere-nelzya-pozvolyat-negrazhdanam-sobirat-podpisi.d?id=42102198 Инесе Вайдере: нельзя позволять негражданам собирать подписи]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ves.lv/article/203525 |title=Инесе Вайдере: о языках в Латвии и других местах Европы |accessdate=2019-04-28 |archive-date=2013-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102115736/http://www.ves.lv/article/203525 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.is/20130119000234/http://www.chas-daily.com/win/2009/11/03/l_033.html?r=30 Как обломилась Инесе Вайдере]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20140730205030/http://www.inese-vaidere.lv/cv/ CV]{{ref-lv}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վայդերե, Ինեսե}}
[[Կատեգորիա:Լատվիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Տնտեսագիտական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>p36cpdsle6zpwq40blujavwbp3jf4pf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ավրորինա դեղնաթիթեռ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>920829</id>
    <revision>
      <id>8492538</id>
      <parentid>7743007</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:42:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4232" xml:space="preserve">{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}
'''Ավրորինա դեղնաթիթեռ''' ({{lang-lat|Colias aurorina}}), [[ճերմակաթիթեռներ]]ի ընտանիքին պատկանող [[միջատ]]։ Գրանցված է [[Հայաստանի կենդանիների Կարմիր գիրք|Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում]]։

== Նկարագրություն ==
Միջին չափի [[թիթեռ]] է։ Արուների առջևի թևի երկարությունը 25–35 մմ է, թևերի ստորին մասը հիմնականում դեղին գույնի է, իսկ էգերինը 35–40 մմ է։ Արուների թևերի ընդհանուր գուներանգը օքրագույն է, հաճախ ուժեղ մանուշակագույն փայլով, էգերը սպիտակ կամ նարնջագույն են, առջևի թևերի գագաթը և հետին թևերի արտաքին եզրը և դիսկալ պուտը սև են, իսկ հետին թևերինը` նարնջագույն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Տարածվածություն ==
Տարածված է [[Փոքր Ասիա]]յում, [[Կովկաս]]ում, [[Իրան]]ում, Հարավարևմտյան [[Թուրքմենստան]]ում։ [[Հայաստան]]ում ունի լայն տարածում, հայտնի է [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիքի]] (քաղաք [[Սևան (քաղաք)|Սևան]], գյուղ Շորժա), [[Կոտայքի մարզ|Կոտայքի]] ([[Ջրվեժ (գյուղ)|Ջրվեժ]], [[Գեղադիր (Կոտայքի մարզ)|Գեղադիր]], Մեղրաձոր, Արզական, [[Գառնի (գյուղ)|Գառնի]]), [[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց ձորի]] (Գնիշիկ), [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] ([[Լիճք (Սյունիքի մարզ)|Լիճք]], [[Շվանիձոր]], [[Գուդեմնիս]], [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] և Կալեր լքված գ.) մարզերում, [[Արագած լեռ|Արագածի]] և [[Արայի լեռ]]ներից, [[Խոսրովի անտառ պետական արգելոց|«Խոսրովի անտառ» պետական արգելոց]]ից&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Էկոլոգիա ==
Ապրում են [[քսերոֆիտներ]]ում և [[անտառ]]ի ու տրագանտների վերին սահմանում գտնվող տափաստանացած հատվածներում` տրագանտների ինտրուզիաներով։

Մայիսի վերջից մինչև հուլիսի վերջը տալիս են մեկ սերունդ։ Թրթուրները զարգանում են տրագանտային աստրագալի վրա։ Ձմեռում են երրորդ, չորրորդ հասակի թրթուրները&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Պահպանություն ==
Հազվագյուտ տեսակ է, որը [[Բնության պահպանության միջազգային միություն|Բնության պահպանության միջազգային միության]] Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում է որպես խոցելի տեսակ։

Թվաքանակը և դրա փոփոխության միտումները բավականաչափ բարձր է` զգալի տատանումներով տարբեր տարիներին։

Վտանգման հիմնական գործոններն են արոտների համար տրագանտային ֆորմացիաների խարակումը, տափաստանների հերկումը։

Պահպանվում է «Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցում և [[Սևան ազգային պարկ|«Սևան»]] և [[Արևիկ ազգային պարկ|«Արևիկ» ազգային պարկ]]երում&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Գիրք:Հայաստանի վայրի դեղաբույսեր}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Միջատներ]]
[[Կատեգորիա:Ճերմակաթիթեռներ]]
[[Կատեգորիա:Խոցելի տեսակներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիներ]]</text>
      <sha1>0r6361j1uljlixel5d1d8pep4ewzacl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրաֆիկական վեպ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>923478</id>
    <revision>
      <id>8492642</id>
      <parentid>7764889</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:47:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34952" xml:space="preserve">{{վիքիֆիկացում}}
Գրաֆիկական վեպը գիրք է, որը կազմված է [[կոմիքս]]ներից։ Չնայած «[[վեպ]]» բառը սովորաբար վերաբերում է գեղարվեստական երկար գործերին, «գրաֆիկական վեպ» եզրույթը լայն կիրառություն ունի և ընդգրկում է գեղարվեստական, ոչ գեղարվեստական և անթոլոգիական գործերը։ Այն տարբերվում է «կոմիքսների գիրք» եզրույթից, որը սովորաբար կիրառվում է կոմիքսների պարբերականների համար։

Երկրպագու պատմաբան Ռիչարդ Քայլը ստեղծեց «գրաֆիկական վեպ» եզրույթը Կապա-Ալֆա կոմիքսների թերթի 1964 թ․ նոյեմբերի համարում զետեղված էսսեում&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/659558246|title=Founders of comic fandom : profiles of 90 publishers, dealers, collectors, writers, artists and other luminaries of the 1950s and 1960s|last=Schelly, William, 1951-|date=2010|publisher=McFarland &amp; Co|isbn=9780786457625|location=Jefferson, N.C.|oclc=659558246}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/859155288|title=A primer of the novel : for readers and writers|last=Madden, David, 1933-|others=Bane, Charles, 1971-, Flory, Sean M., 1976-|isbn=9781461655978|edition=Revised edition|location=Lanham, Md.|oclc=859155288}}&lt;/ref&gt;։ Կոմիքսների համայնքում եզրույթը դարձավ հանրաճանաչ այն բանից հետո, երբ տպագրվեց [[:en:Will Eisner|Ուիլ Էյզների]] [[:en:A Contract with God|«Պայմանագիր Աստծո հետ»]]-ը (1978), և սկսվեց [[Marvel Comics|Մարվելի]] Գրաֆիկական վեպերի շարքը (1982), իսկ հանրության շրջանում ճանաչվեց 1980-ականների վերջերին՝ [[:en:Art Spiegelman|Արթ Սպիգլմենի]] [[:en:Maus|«Մաուզ»]] (1986), ի առաջին հատորի, 1986թ․ Ֆրանկ Միլլերի [[:en:The Dark Knight Returns|«Սև ասպետը վերադառնում է»]] հավաքական ժողովածուի և 1987 –ի [[:en:Alan Moore|Ալան Մուրի]] և [[:en:Dave Gibbons|Դեյվ Գիբբոնսի]] [[:en:Watchmen|«Գիշերային պահակ»]] վեպերի կոմերցիոն հաջողություններից հետո։ Գրքերի արտադրության ուսումնասիրությունների խումբը 2001 թ․ սկսեց կիրառել «գրաֆիկական վեպ» եզրույթը՝ իբրև առանձին կատեգորիա գրախանութներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bisg.org/bisac-subject-headings-list-comics-and-graphic-novels|title=BISAC Subject Headings List, Comics and Graphic Novels {{!}} BISG|date=2015-04-14|website=web.archive.org|accessdate=2019-05-23|archive-date=2015-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20150414104950/https://www.bisg.org/bisac-subject-headings-list-comics-and-graphic-novels|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

== Սահմանում ==
Եզրույթը խիստ սահմանում չունի, չնայած [[:en:Merriam-Webster|Մերիամ-Վեբսթերի]] բառարանում սահմանումը հետևյալն է․ «գեղարվեստական պատմություն, որը ներկայացված է կոմիքսի ձևաչափով և տպագրված է իբրև գիրք», մինչդեռ ամենապարզ բացատրությունը այսպիսին է․ «մուլտիպլիկացիոն նկարներ, որոնք պատմություն են պատմում և տպագրված են գրքի տեսքով»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/graphic+novel|title=Definition of GRAPHIC NOVEL|website=www.merriam-webster.com|language=en|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։

Հրատարակչական գործունեության մեջ եզրույթը ընդլայնվում է՝ տարածվելով տվյալ նյութի վրա, որը չէր համարվի վեպ, եթե արտադրվեր այլ ոլորտում (միջավայրում)։ Կոմիքսների հավաքածուները, որոնք չեն կազմում հաջորդական պատմություն, անթոլորգիաները կամ իրար հետ շատ թույլ առնչություն ունեցող ստեղծագործությունների հավաքածուները, նույնիսկ՝ ոչ գեղարվեստական գործերը գրադարանների և գրախանութների կողմից պահեստավորվում են իբրև «գրաֆիկական վեպեր» (այնպես, ինչպես դրամատիկ պատմվածքները ներառվում են կոմիքսներում)։ Երբեմն եզրույթն օգտագործվում է, որպեսզի տարբերակվեն գործերը, որոնք ստեղծված են իբրև ինքնուրույն պատմություններ՝ ի հակադրություն գրքի ձևաչափով տպագրվող այն հավաքածուների կամ ժողովածուների, որ ներառում են կոմիքսների շարքերից վերցրած սյուժետային գծեր&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/55851463|title=The complete idiot's guide to creating a graphic novel|last=Gertler, Nat.|date=2004|publisher=Alpha Books|others=Lieber, Steve.|isbn=1592572332|location=Indianapolis, IN|oclc=55851463}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/64335863|title=Masters of the comic book universe revealed!|last=Kaplan, Arie,|date=2006|publisher=Chicago Review Press|isbn=1556526334|edition=1st ed|location=Chicago|oclc=64335863}}&lt;/ref&gt;։

Մայրցամաքային Եվրոպայում և՛ գրքի երկարության պատմվածքները, ինչպիսին, օրինակ՝ [[:en:Guido Buzzelli|Գուիդո Բուզելի]]ի [[:it:La rivolta dei racchi|«La rivolta dei racchi»]] է (1967), և՛ կոմիքսների հավաքածուները, սկսած 19-րդ դարավերջից, սովորաբար տպագրվում էին հաստ կազմով հատորներով, որոնք հաճախ կոչվում էին «ալբոմներ» (ներառյալ ավելի ուշ շրջանի ֆրանս-բելգիական այնպիսի կոմիքսների շարքեր, ինչպիսիք են [[Թենթենի արկածները|«Տինտինի արկածները»]] 1930-ականներին)։

== Պատմություն ==

«Ծերուկ Օբադիայի արկածները» ճանաչում գտած ամենահին ամերիկյան կոմիքսի օրինակն է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thecomicbooks.com/old/Platinum.html|title=History of Comics - Platinum Age|website=www.thecomicbooks.com|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։  Այն ծագել է 1828 թ․շվեյցարացի ծաղրանկարիչ Ռուդոլֆ Տյոփֆերի «Պատմություններ ծերուկ պրն Բուաից» հրապարակումից և առաջին անգամ անգլերեն թարգմանությամբ հրապարակվել է 1841 թ․ լոնդոնյան Թիլթ և Բոգի կողմից, որն օգտագործել է 1833 թ․փարիզյան՝ հեղինակային իրավունքները խախտող հրատարակությունը&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=O'Luanaigh|first=Cian|date=2011-02|title=A comic book guide to genomics|url=http://dx.doi.org/10.1016/s0262-4079(11)60403-x|journal=New Scientist|volume=209|issue=2800|pages=51|doi=10.1016/s0262-4079(11)60403-x|issn=0262-4079}}&lt;/ref&gt;։

Առաջին ամերիկյան հրատարակությունը տպագրվել է 1842 թ․ ''Ուիլսոն և ընկերության'' կողմից Նյու Յորք քաղաքում՝ օգտագործելով 1841 թ․ հրատարակության օրիգինալ տպագրական կաղապարները։ Վաղ շրջանի մեկ այլ նախատիպերից է «Երեմիա Սադլեբագի ճամփորդությունը դեպի ոսկու հանքեր »՝ գրված Ջ․ Ա․ Դ․ և Դ․Ֆ․ Ռիդ եղբայրների կողմից, որոնք ոգեշնչվել էին «Ծերուկ  Օբադիայի արկածներից»։

=== '''1920- 1960-ականներ''' ===
1920-ական թվականներին վերածնունդ ապրեց փայտի վրա փորագրելու ճանապարհով տպագրելու միջնադարյան ավանդույթը, և բելգիացի Ֆրանս Մասերելը ճանաչվեց այս վերածննդի «անվիճելի թագավոր»&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/861200245|title=Adult comics : an introduction|last=Sabin, Roger, 1961-|isbn=9781134557998|edition=[New edition]|location=London|oclc=861200245}}&lt;/ref&gt;։ Նրա ստեղծագործությունների թվին է դասվում [[:en:Passionate Journey|«Կրքոտ ճանապարհորդությունը»]] (1919)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/17982398|title=Passionate journey : a novel in 165 woodcuts|last=Masereel, Frans, 1889-1972.|date=1988|publisher=City Lights Books|others=Mann, Thomas, 1875-1955,, City Lights Books,|isbn=0872861740|edition=1st City Lights books ed|location=San Francisco|oclc=17982398}}&lt;/ref&gt;։ Ամերիկացի [[:en:Lynd Ward|Լինդ Ուարդը]] նույնպես աշխատել է այս ավանդույթով՝ հրատարակելով «Աստծու Մարդը» 1929-ին և շարունակելով ավելի շատ գործեր հրատարակել 1930-ականներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pabook.libraries.psu.edu/lynd-ward-graphic-novel-prize/press-releases-lynd-ward-prize|title=Press Releases - Lynd Ward Prize {{!}} Pennsylvania Center for the Book|website=pabook.libraries.psu.edu|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։

Այս շրջանի այլ նախատիպային օրինակներից են ամերիկացի [[:en:Milt Gross|Միլթ Գրոսի]] «Նա նրա նկատմամբ սխալ է գործել» (1930) անբառ կոմիքսը, որը տպագրվել է իբրև կոշտ կազմով գիրք, և [[:en:Une semaine de bonté|«Բարության շաբաթը»]] (1934) վեպը, որում զետեղված էին սյուրռեալիստ նկարիչ [[Մաքս Էռնսթ|Մաքս Էրնստի]] կոլաժներից կազմված հաջորդական պատկերները։ Նույնկերպ [[:en:Charlotte Salomon|Շարլոթ Սալմոնի]] «Կյա՞նք, թե՞ թատրոնը» (1941-43) համատեղում է նկարներ, պատմություն և վերնագրեր։

1940-ականներին մեկնարկեց [[:en:Classics Illustrated|«''Classics Illustrated»'']] (դասականները՝ պատկերազարդված) կոմիքս-գրքերի շարքը, որը առաջին հերթին ադապտացրեց նշանավոր, հանրային սեփականություն հանդիսացող վեպերը մեկ առանձին  կոմիքսի գրքում՝ նախատեսված պատանի ընթերցողների համար։ 1947-ին [[:en:Fawcett Comics|«Ֆոսետ կոմիքսները»]] հրատարակեց «Կոմիքս վեպ #1։ Անարխո, մահվան դիկտատոր» 52 էջանոց կոմիքսը, որ ներկայացնում է մի պատմություն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.comics.org/series/511/|title=GCD :: Series :: Comics Novel|website=www.comics.org|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։ 1950-ին [[:en:St. John Publications|«Սբ․ Ջոն հրատարակչություն»]]-ը հրատարակեց տեղեկատուի չափսի, մեծահասակների համար նախատեսված «նկարազարդ վեպը»՝ [[:en:It Rhymes with Lust|«Դա հանգավորվում է ցանկություն բառի հետ»]]։ Շապիկին ներկայանալով որպես ամբողջական վեպ՝ գրական կեղծանվամբ գրող «Դրեյք Ուալերի» (Արնոլդ Դրեյք և Լեյսլի Ուալեր), գծանկարիչ Մեթ Բեյքերի և եզրագծանկարիչ Ռեյ Օսրինի 128 էջանոց ժողովածուն այնքան հաջող եղավ, որ ստեղծվեց վերջինիս հետ առնչություն չունեցող նկարազարդ վեպը՝ «Աչքով անող Բուդդայի գործը» հանրամատչելի վեպերի հեղինակ Լի Սթոքսի և նկարիչ Չարլզ Ռաաբի կողմից։

Կանխազգալով Ուիլ Էյզների բազմասյուժետանոց գրաֆիկական վեպ «Պայմանագիր Աստծո հետ»-ի  (1978) ի հայտ գալը՝ մուլտիպլիկատոր [[:en:Harvey Kurtzman|Հարվի Կուրտցմանը]] գրեց և նկարազարդեց չորս պատմությունից կազմված, զանգվածային սպառման համար նախատեսված փափուկ կազմով [[:en:Harvey Kurtzman's Jungle Book|«Հարվի Կուրտցմանի Ջունգլիի գիրքը»]], որը հրատարակվեց 1959 թ-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.comics.org/issue/543514/|title=GCD :: Issue :: Harvey Kurtzman's Jungle Book #338 K|website=www.comics.org|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։

1960-ականներին ամերիկյան կոմիքսների ստեղծողները ոճի հարցում ավելի արկածախնդիր էին դառնում։ 1968 թ․ [[:en:Gil Kane|Գիլ Կանեն]] և [[:en:Archie Goodwin (comics)|Արչի Գուդվինը]] ինքնուրույն հրատարակեցին 40 էջանոց ամսագրի ձև ունեցող [[:en:His Name Is... Savage|«Նրա անունը․․․Դաժան է»]] կոմիքս- վեպը, նույն տարում [[Marvel Comics|«Մարվել կոմիքսներ»]]-ը նույն ձևաչափով հրատարակեցին [[:en:The Spectacular Spider-Man|«Հրաշալի Սարդ-մարդ»]]-ու երկու համարներ։ Սյունակագիր և կոմիքսներ գրող [[:en:Steven Grant|Սթիվեն Գրանտը]] նույնպես պնդում է, որ [[Ստեն Լի|Սթեն Լինի]] և [[Սթիվ Դիտկո]]յի ՝ «Տարօրինակ պատմություններ #130–146»-ում 1965–1966 թթ սերիանեով տպագրված [[Բժիշկ Սթրենջ|«Բժիշկ Սթրենջ»]]-ի պատմությունը ամերիկյան առաջին գրաֆիկական վեպն է։ Քննադատ Ջեյսոն Սաքսը հիշատակում է «Պանտերայի զայրույթի» 13-րդ համարը՝ որպես Մարվելի առաջին գրաֆիկական վեպ, որը մեզ հայտնի առաջին վերնագրված, ամփոփ, բազմահամար, բազմասյուժետային կոմիքսն է և տպագրվել է 1973-1975 թթ․ Մարվելի «Ջունգլիի գործողության» [[:en:Black Panther (comics)|«Սև պանտերայի»]] սերիաներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.fanboyplanet.com/comics/js-panthersrage.php|title=FANBOY PLANET.com .: js-panthersrage :.|date=2008-07-04|website=web.archive.org|accessdate=2019-05-23|archive-date=2008-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20080704142442/http://www.fanboyplanet.com/comics/js-panthersrage.php|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Մայրցամաքային Եվրոպայում հայտնի պատմությունները սերիաներում հավաքելու ավանդույթը, ինչպիսիք են [[Թենթենի արկածները|«Տինտինի արկածները»]] կամ [[Աստերիքսն ու Օբելիքսը։ Առաքելությունը՝ Կլեոպատրա|«Աստերիքս»]], հանգեցրին երկար պատումների ստեղծմանը, որոնք նախապես տպագրվում էին սերիաներով։ 1969 թ․ գրող [[Ջոն Ապդայկ|Ջոն Ափդայքը]], որ երիտասարդ տարիքում տարված էր մուլտիպլիկատոր դառնալու գաղափարով, դիմեց Բրիսթոլի գրական ընկերությանը՝ «վեպի մահվան» թեմայով։ Ափդայքը վիպագիրների համար նոր ոլորտներ ուսումնասիրելու հնարավորություններ առաջարկեց՝ հայտարարելով, որ չի տեսնում ոչ մի․ «հատուկ պատճառ, թե ինչու չի կարող ի հայտ գալ խիստ տաղանդավոր նկարիչ և ստեղծել կոմիքս վեպի գլուխգործոց»&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/60668426|title=Graphic novels : stories to change your life|last=Gravett, Paul.|date=2005|publisher=Aurum|isbn=1845130685|location=London|oclc=60668426}}&lt;/ref&gt;։

=== Ժամանակակից դարաշրջան ===
[[File:Blackmark.jpg|ձախից|մինի| Մանրամասներ ''Blackmark'' (1971), ից սցենարիստ Արչի Գուդվինի և նկարիչ-պլոտտոր Քիլ Քեյնի կողմից։ |link=Special:FilePath/Blackmark.jpg]]
[[:en:Bantam Books|«Բանթամ Գրքեր»]]-ի կողմից տպագրված Գիլ Քեյնի և Արչի Գուդվինի [[:en:Blackmark|«Սև նշան»]]-ը (1971)՝ սրի և հմայության գիտաֆանտաստիկ գիրքում սկզբնական շրջանում եզրույթը չի օգտագործվում, 30-րդ տարելիցին նվիրված հրատարակության ետևի կազմում (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-56097-456-7&lt;/nowiki&gt;)  հետին ամսաթվով այն անվանված է Ամենաառաջին ամերիկյան վեպը։ Կոմիքս գրքերի արվեստի ակադեմիան Քեյնին 1971 թ-ին շնորհել է հատուկ «Շազամ» պարգևով՝ «իր փափուկ կազմով կոմիքս գրքերի արվեստի համար»։ Ինչ նոմենկլատուրա էլ լինի, «Սև նշան»- ը 119 էջանոց կոմիքս պատմություն է՝ գլխագրերով և բառերի համար նախատեսված [[:en:Speech balloon|ամպերով]], որ տպագրված է ավանդական գրքի ձևաչափով։

Եվրոպացի ստեղծագործողները նույնպես փորձեր էին անում ավելի երկար պատմվածքներ ստեղծել կոմիքսի ձևաչափով։ Մեծ Բրիտանիայում [[:en:Raymond Briggs|Ռեյմոնդ Բրիգսը]] ստեղծում էր այնպիսի աշխատանքներ, ինչպիսիք են [[:en:Father Christmas (comics)|«Սուրբ Ծնունդ հայրիկը»]] (1972) և [[:en:The Snowman|«Ձնեմարդ»]] (1978), որոնք հենց իր կողմից բնութագրվել են որպես «ժապավենային մուլտիպլիկացիայի անտակ անդունդ»-ից եկած, չնայած դրանք Բրիգսի մյուս գործերի հետ միասին, որոնցից է ավելի հասուն [[:en:When the Wind Blows (comics)|«Երբ փչում է քամին»]] (1982 թ.), վաճառվել են որպես գրաֆիկական վեպեր`տերմինի տարածման արդյունքում։ Բրիգսը նշում է, սակայն, «ես չգիտեմ՝ որքանով է այդ եզրույթն ինձ դուր գալիս»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Profile: Raymond Briggs|url=https://www.theguardian.com/books/2004/dec/18/featuresreviews.guardianreview8|newspaper=The Guardian|date=2004-12-18|access-date=2019-05-23|issn=0261-3077|language=en-GB|first=Nicholas|last=Wroe}}&lt;/ref&gt;։

=== Առաջին ինքնահռչակ գրաֆիկական վեպերը `1976-1978թթ .: ===
1976-ին գրաֆիկական վեպ եզրույթը տպագրության մեջ ի հայտ եկավ՝ երեք առանձին աշխատանքներ նկարագրելու համար։ Ռիչարդ Քորբենի [[:en:Bloodstar|«Արյունե աստղ»]] -ում (Bloodstar, ադապտացված Ռոբերտ Ե․ Հովարդի պատմվածքի հիման վրա) եզրույթն օգտագործվում է գրքի հանովի կազմի վրա և ներածության մեջ՝ գիրքը դասակարգելու նպատակով։ Ջորջ Մետցգերի «Ժամանակից անդին և կրկին»-ը, որը  1967-ից 1972-ը մասերով ընդհատակյա կոմիքսների տպագրություն էր, գրքի Kyle &amp; Wheary (Քայլի և Ուեարի) կողմից  48-էջանոց սև ու սպիտակ հաստ կազմով տպագրության   ներսի էջի ենթավերնագրում անվանված է «Գրաֆիկական վեպ»։

[[:en:Jim Steranko|Ջոն Սթերանկոյի]] փոքր թերթի ձևաչափով [[:en:Chandler: Red Tide|«Չանդլեր։ Կարմիր ալիք»]]-ը (Chandler։ Red Tide) (1976 թ.), որը նախատեսված էր թերթերի կրպակներում վաճառելու համար, օգտագործեց «գրաֆիկական վեպ» տերմինը իր ներածության մեջ և «վիզուալ վեպ» եզրույթն  իր կազմի վրա, չնայած Չանդլերը ավելի հաճախ համարվում է պատկերազարդ վեպ, քան՝ կոմիքս։ Հաջորդ տարի Թերի Նանթերը , որ իր պատանեկան տարիներին ապրել էր Փարիզում,  վերադարձավ Միացյալ Նահանգներ և ստեղծեց  «Ֆլայինգ Բաթրես Փաբլիքեյշոնս»-ը , որը հետագայում միացավ «ԷՆ Բի Էմ Փաբլիշինգ»-ի հետ և հրատարակեց «Ռումբա հրթիռ»-ը՝  դետեկտիվի նուառ ժանրի 50 էջանոց ծաղրերգություն, որը գրվել և նկարազարդվել էր ֆրանսիացի նկարիչ Լորոյի կողմից։  Նանթիերը սրանից հետո հրատարակեց [[:en:Enki Bilal|Էնկի Բիլալի]] «Աստղերի կանչը»։ Ընկերությունն այս աշխատանքները վաճառեց որպես «գրաֆիկական ալբոմներ»

Գրող-նկարիչ [[:en:Jack Katz (artist)|Ջեք Քաթցի]] 1974 թ. «Քոմիքս և քոմիքս քո»-ի առաջին վեց համարներում «Առաջին թագավորության» մասերը հավաքեցին որպես կազմով գրքույկ (Pocket Books, մարտի 1978), որում այն նկարագրված է որպես «առաջին գրաֆիկական վեպը»։ Կոմիքսի համարներում դրանք նկարագրված են որպես «գրաֆիկական/գծանկարային արձակ» կամ ուղղակի վեպ։

Նմանապես, գրող [[:en:Don McGregor|Դոն ՄաքԳրեգորի]] և նկարիչ [[:en:Paul Gulacy|Փոլ Գուլաչի]] [[:en:Sabre (Eclipse Comics)|«Սաբրե։ Վտանգված տեսակների դանդաղ անհետացումը»]] (Eclipse Books, օգոստոս 1978), որը ամերիկյան նորաստեղծ կոմքիսների խանութում՝ «անմիջապես շուկայում» վաճառված առաջին գրաֆիկական վեպն էր, հեղինակի կողմից հարցազրույցներում  անվանվում էր «գրաֆիկական ալբոմ», չնայած հրատարակչությունը այն անվանել է «կոմիքս վեպ»։ «Գրաֆիկական ալբոմ» եզրույթն օգտագործվել է նաև հաջորդ տարի Գեն Դեյի կողմից՝ իր «Վաղվա օրը»(Ֆլայինգ Բաթերս Փրես)կարճ պատմվածքների հավաքածուի կազմի վրա։

Չնայած ինքնանկարագրություն չունենալուն՝ գրաֆիկական վեպի մեկ այլ վաղ օրինակ է համարվում «Արծաթե ջրասահորդը» (Simon &amp; Schuster/Fireside Books, օգոստոս, 1978)՝ գրված  «Մարվել քոմիքսի» Սթեն Լիի և Ջեք Քիրբիի կողմից։ Հատկանշական է, որ սա հրատարակվել է գրքի ավանդական հրատարակչության կողմից և տարածվել է գրախանութների միջոցով, ինչպես նաև մուլտիպլիկատոր Ջուլս Ֆեիֆերի «Տանտրում» -ը (1879), որի հանովի կազմի վրա գրված է «նկարներով վեպ»։  

=== Եզրույթի ընդունում ===
[[File:Sabre_graphic_novel.jpg|ձախից|մինի| ''Սաբերը'' (1978), առաջին ժամանակակից գրաֆիկական վեպերից մեկը: Գեղարվեստական արվեստը Պոլ Գուլեյի կողմից : |link=Special:FilePath/Sabre_graphic_novel.jpg]]
Երկար կոմիքսները կազմերի վրա չափազանցված կերպով սկսեցին «վեպեր» անվանել 1940-ական թթ-ից։ [[DC Comics|«ԴԻ Սի քոմիքս»]]-ների վաղ համարները, ինչպես օրինակ՝ «Օլ- ֆլեշը» իրենց բովանդակությունը սկսեցին անվանել «վեպի երկարությամբ պատմվածքներ» և «ամբողջական քառագլուխ վեպեր»։  

Իր՝ ավելի վաղ շրջանից հայտնի հիշատակություններում կոմիքսների տեսաբան Ռիչարդ Քայլը «Կապա Ալֆա # 2 (նոյեմբեր, 1964)-ում՝ « Քոմիք Ամաթուր Փրես Ալայենս» -ի կողմից տպագրված տեղեկագրում օգտագործել է «գրաֆիկական վեպ» եզրույթը և կրկին այն օգտագործել է Բիլ Սփայսերի «ֆենթեզի Իլյուսթրեյթիդ #5 (գարուն,  1966) ամսագրի իր հոդվածում։ Ոգեշնչվելով եվրոպական և արևելյան ասիական գրաֆիկական ալբոմներից (հատկապես՝ ճապոնական մանգաներից)՝ պիտակն օգտագործեց՝ բնութագրելու արվեստի տեսանկյունից «լուրջ» կոմիքսները։  Հաջորդիվ, Սփայցերը Կայլի իմացությամբ խմբագրեց դրանք և հրատարակեց «Գրեֆիք սթորի մագազին» (գրաֆիկ պատմության ամսագիր) պարբերականում 1967 թ աշնանը։ [[:en:Secrets of Sinister House|«Գաղտնի սիրո չարագուշակ տունը»]] թիվ 2-ը (հունվար 1972)՝ DC Comics-ի 48 էջանոց շատ երկար կոմիքսներից մեկում, մասնավորապես օգտագործվում է «Գոթական ահաբեկչության գրաֆիկական վեպ» արտահայտությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.comics.org/issue/75432/cover/4/?style=default|title=GCD :: Cover :: The Sinister House of Secret Love #2|website=www.comics.org|accessdate=2019-05-23}}&lt;/ref&gt;։

«Գրաֆիկական վեպ» եզրույթը սկսեց մարդկանց շրջանում հայտնի դառնալ ամիսներ անց, երբ այն հայտնվեց [[:en:Will Eisner|Ուիլ Էյզների]]  [[:en:A Contract with God|«Պայմանագիր Աստծո հետ»]] (1978 թ. հոկտեմբեր) փափուկ կազմով հրատարակության կազմի վրա։ Կարճ պատմությունների այս հավաքածուն հասուն, բարդ աշխատանք էր, որը նկարագրում էր իրական աշխարհում իրական մարդկանց կյանքը՝ հիմնված Էյզների անձնական փորձի վրա։ Մի գիտնական օգտագործել է գրաֆիկական վեպը՝  ներկայացնելու գրաֆիկացիայի հայեցակարգը, մի տեսություն, համաձայն որի՝  արվեստագետի անհատականությունը տեսանելի է վեպում որոշակի կերպարի, իրադրության, իրադարձության կամ առարկայի տեսողական նկարագրության միջոցով և կարող է օգտագործվել որպես միջոց՝ ուսումնասիրելու և վերլուծելու նկարչության ոճը&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9781139177849.013|title=The Graphic Novel|last=Baetens|first=Jan|last2=Frey|first2=Hugo|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781139177849|location=Cambridge|pages=246–258}}&lt;/ref&gt;։

Թեև [[:en:Will Eisner|Էյզների]] [[:en:A Contract with God|«Պայմանագիր Աստծո հետ»]]-ը վերջիվերջո լույս տեսավ 1978 թ-ին փոքր «Բարոնեթ փրես» կազմակերպության կողմից, Էյզներից շուրջ մեկ տարի պահանջվեց, որպեսզի գտնի մի հրատարակչություն, որը հնարավորություն կտար, որ իր աշխատանքը հասանելի դառնա զանգվածային շուկայում։ Իր ներածության մեջ Էյզները հիշատակում է Լինդ Ուարդի 1930-ականների փայտե փորագրանկարները, որ  ոգեշնչել են իրեն։

[[:en:A Contract with God|«Պայմանագիր Աստծո հետ»]]-ի քննադատական և  առևտրային հաջողությունը նպաստեց, որ «գրաֆիկական վեպ» եզրույթը մտնի ընդհանուր գործածության մեջ, և շատ աղբյուրներ սխալ կերպով Էյզերին հիշատակել են որպես դրա առաջին գործածող։ Դրանց թվին են պատկանում [[Time|«Թայմ»]] ամսագրի կայքը 2003 թ, որտեղ հետո ուղղում արվեց․ «Էյզերը գիտակցում է, որ եզրույթն օգտագործվել է մինչ իր գիրքը», սակայն նա ասում է․ «Ես այդ ժամանակ չգիտեի, որ մեկ ուրիշը նախկինում օգտագործել է եզրույթը», բայց և իրեն չի վերագրում  առաջին գրաֆիկական վեպի ստեղծումը»։

Էյզներից հետո եզրույթի ամենավաղ ժամանակակից կիրառումներից մեկը 1979-ին էր, երբ «Սև նշանի» շարքը (հրատարակվել է «Պայմանագիր Աստծո հետ»-ից մեկ տարի անց, սակայն գրվել և նկարազարդվել է  1970 թ․),  պիտակավորվեց որպես «գրաֆիկական վեպ» Մարվելի սև ու սպիտակ կոմիքսների ամսագիր «Մարվել Փրեվյուի» համար 17-ի (ձմեռ, 1979) կազմի վրա։ Հենց այստեղ «Սև նշան. Դևերի մտադրություն»-ը առաջին անգամ ներկայացրեց իր 117 էջանոց  ամբողջական բովանդակությունը, սակայն որի վահանակային դասավորությունը հետո փոխվեց, որպեսզի տեղավորվի  62 էջում։

Հաջորդիվ «Մարվելը» 1982-ից 1988 թթ․ 10&quot; × 7&quot; չափսի փափուկ կազմով հրատարակեց «Մարվելի գրաֆիկական վեպերի» շարքը, չնայած դրանք համարակալեց իբրև կոմիքս գրքեր՝ համար 1-ից (Ջիմ Սթարլինի «Կապիտան Մարվելի մահը») մինչև համար 35 (դենիս Օ՛Նեյլի, Մայք Կալուտայի և Ռուս Հիթի «Հիտլերի աստղագուշակը», որտեղ հանդես էր գալիս ռադիոյի և զանգվածային գրականության կերպար Ստվերը, և որը հրատարակվել էր կոշտ կազմով)։ Մարվելը յուրօրինակ գրաֆիկական վեպերի պատվերներ տվեց այնպիսի հեղինակների, ինչպիսիք են [[:en:John Byrne (comics)|Ջոն Բյարնը]], [[:en:J. M. DeMatteis|Ջ․ Մ․ ԴըՄեթեյսը]], [[:en:Steve Gerber|Սթիվ Գերբերը]], գրաֆիկական վեպի առաջամարտիկ ՄքԳրեգորը, Ֆրանկ Միլլերը, Բիլ Սենկեվիչը, Ուոլթ Սիմոնսը, Չարլզ Վեսը, Բերնի Ուրինգտսոնը։ Մինչ այս հեղինակների գործերից շատերում հանդես էին գալիս Մարվելի սուպերհերոսները, որոշների մոտ, օրինակ՝ Ռիք Վետչի «Սրտի պայթյուն»-ում  օրիգինալ գիտաֆանտաստիկ/ֆանտաստիկ կերպարներ էին, մյուսները դեռևս օգտագործում էին գեղարվեստական գրականության ադապտացված կերպարներ, իսկ Սամ Գլազմանի «Նավաստու պատմություն»-ը Երկրորդ համաշխարհայինի իրական ռազմածովային պատմություն էր։

Մուլտիպլիկատոր [[:en:Art Spiegelman|Արթ Սփիգլմանի]] [[Պուլիցերյան մրցանակ]]ի արժանացած «Մաուզը» (1986) օգնեց զանգվածային հասարակության լայն շրջանակներում հաստատել թե՛ ''գրաֆիկական վեպ'' տերմինը և թե՛ հայեցակարգը։ Դի Սի –ի երկու վերահրատարակված ամբողջական մինի սերիաների վերահրատարակությունը արեց նույնը, չնայած դրանք սկզբնապես չէին տպագրվել որպես գրաֆիկական վեպեր։ Դրանք են՝ «Բեթմեն։ Սև ասպետը վերադառնում է(1986), որը Ֆրենկ Միլլերի՝ չորս մասից բաղկացած կոմիքսների գրքի սերիաների հավաքածուից էր, որում հանդես էր գալիս ավելի վաղ շրջանի Բեթմենը, որը առերեսվում էր հակաուտոպիական ապագայի խնդիրներին, և «Գիշերային պահակը» (1986-1987), որը  Ալմա Մուրի և Դեյվ Գիբբոնսի սահմանափակ քանակով 12 սերիայից բաղկացած թողարկումների հավաքածուն էր, որտեղ Մուրը նշում է, որ նա «ձեռնամուխ է եղել հետ Հիրոսիմյան աշխարհում իշխանության դինամիկայի ուսումնասիրմանը»։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Կատեգորիա չկա}}</text>
      <sha1>keqsr0p54uah75izp067zlamed4veng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայ-չինական բարեկամության դպրոց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>925550</id>
    <revision>
      <id>8492049</id>
      <parentid>8486288</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:19:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.109.64.86</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3852" deleted="deleted" />
      <sha1 />
    </revision>
    <revision>
      <id>8492053</id>
      <parentid>8492049</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:31:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.109.64.86</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3875" deleted="deleted" />
      <sha1 />
    </revision>
    <revision>
      <id>8492067</id>
      <parentid>8492053</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:46:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>23artashes</username>
        <id>2675</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/78.109.64.86|78.109.64.86]] ([[User talk:78.109.64.86|քննարկում]]) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել [[User:23artashes|23artashes]] մասնակցի վերջին տարբերակին։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3838" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դպրոց
 |անվանված է = 
 |տնօրեն = Սպարտակ Վարդանյան
 |տիպ = Հանրակրթական 
 |հասցե = [[Երևան]], [[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]], Զաքարիա Սարկավագի փողոց, 14
}}
'''Հայ-չինական բարեկամության դպրոց''' ({{lang-zh|亚美尼亚中文学校}}, {{lang-en|Armenian-Chinese Friendship School}}), հանրակրթական դպրոց [[Երևան]]ի [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր վարչական շրջան]]ում։

Դպրոցը նախատեսված է 600 աշակերտի համար։ Դպրոցում չկան տարրական դասարաններ. ընդունելությունը սկսվում է 5-րդ դասարանից&lt;ref name=եմ&gt;{{Cite web |url=http://yerkirmedia.am/social/chinakan-dproc-yerevan/ |title=Երևանում չինական դպրոց է կառուցվում |accessdate=2019-05-30 |archive-date=2019-05-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530195518/http://yerkirmedia.am/social/chinakan-dproc-yerevan/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Ըստ որոշ տեղեկությունների` նման դպրոց հիմնադրելու գաղափարն առաջացել էր 2012 թվականին՝ երկու երկրների միջև կնքված տեխնիկական համագործակցության համաձայնագրի հիման վրա։ Չինաստանի կառավարության հայտարարած մրցույթին մասնակցել է ավելի քան 30 շինարարական կազմակերպություն, իսկ արդյունքում հաղթել է Չինաստանում գործող մի կազմակերպություն, որն արդեն նմանատիպ դպրոցների փորձ ունի։ 2016 թվականին մեկնարկել են նախագծային աշխատանքները&lt;ref name=&quot;եմ&quot; /&gt;։ 

Դպրոցը հիմնադրվել է քանդված 103-րդ դպրոցի տարածքում, որտեղ տարիներ շարունակ ոչ մի շինարարություն չէր ձեռնարկվել։ Կառուցման աշխատանքները սկսվել են 2017 թվականի փետրվարից&lt;ref name=&quot;եմ&quot; /&gt;։

Դպրոցի բացման հանդիսավոր արարողությունը տեղի է ունեցել 2018 թվականի օգոստոսի 22-ին։ Հանդիսավոր բացմանը մասնակցել են [[ՀՀ վարչապետ]] [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը և [[Հայաստանում ՉԺՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան]] [[Թիեն Էրլուն]]ը&lt;ref name=վարչապետ&gt;[http://www.primeminister.am/hy/press-release/item/2018/08/22/Nikol-Pashinyan-meeting-Armenian-Chinese-school/ ««Հայ-չինական բարեկամության դպրոց»-ի բացումը պետք է խորհրդանշի մեր երկրների հարաբերության նոր՝ ավելի արդյունավետ, ավելի սերտ, ավելի բարեկամական էջի բացումը». ՀՀ վարչապետ]&lt;/ref&gt;։

== Համալիր ==
Դպրոցն ունի 8000 քմ տարածք։ Դպրոցի համալիրի մեջ ներառված է մարզասրահ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{ՎՊԵ}}
{{պորտալ|Հայաստան|Չինաստան}}

[[Կատեգորիա:2018 հիմնադրումներ Երևանում]]
[[Կատեգորիա:Հայ-չինական հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:2018 հիմնադրված կրթական հաստատություններ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի դպրոցներ]]
[[Կատեգորիա:Չինարենի ուսուցմամբ դպրոցներ]]</text>
      <sha1>4nycrxemvaf5blcj0mwvj1bnttjcgmd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492073</id>
      <parentid>8492067</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:48:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>23artashes</username>
        <id>2675</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Protected &quot;[[Հայ-չինական բարեկամության դպրոց]]&quot;: Հաճախակի վանդալություններ ([Խմբագրում=Պաշտպանել նոր և չգրանցված մասնակիցներից] (մարում՝ 14:48, 19 փետրվարի 2023 (UTC)) [Տեղափոխել=Պաշտպանել նոր և չգրանցված մասնակիցներից] (մարում՝ 14:48, 19 փետրվարի 2023 (UTC)))</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3838" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դպրոց
 |անվանված է = 
 |տնօրեն = Սպարտակ Վարդանյան
 |տիպ = Հանրակրթական 
 |հասցե = [[Երևան]], [[Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան|Քանաքեռ-Զեյթուն]], Զաքարիա Սարկավագի փողոց, 14
}}
'''Հայ-չինական բարեկամության դպրոց''' ({{lang-zh|亚美尼亚中文学校}}, {{lang-en|Armenian-Chinese Friendship School}}), հանրակրթական դպրոց [[Երևան]]ի [[Արաբկիր (վարչական շրջան)|Արաբկիր վարչական շրջան]]ում։

Դպրոցը նախատեսված է 600 աշակերտի համար։ Դպրոցում չկան տարրական դասարաններ. ընդունելությունը սկսվում է 5-րդ դասարանից&lt;ref name=եմ&gt;{{Cite web |url=http://yerkirmedia.am/social/chinakan-dproc-yerevan/ |title=Երևանում չինական դպրոց է կառուցվում |accessdate=2019-05-30 |archive-date=2019-05-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530195518/http://yerkirmedia.am/social/chinakan-dproc-yerevan/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Ըստ որոշ տեղեկությունների` նման դպրոց հիմնադրելու գաղափարն առաջացել էր 2012 թվականին՝ երկու երկրների միջև կնքված տեխնիկական համագործակցության համաձայնագրի հիման վրա։ Չինաստանի կառավարության հայտարարած մրցույթին մասնակցել է ավելի քան 30 շինարարական կազմակերպություն, իսկ արդյունքում հաղթել է Չինաստանում գործող մի կազմակերպություն, որն արդեն նմանատիպ դպրոցների փորձ ունի։ 2016 թվականին մեկնարկել են նախագծային աշխատանքները&lt;ref name=&quot;եմ&quot; /&gt;։ 

Դպրոցը հիմնադրվել է քանդված 103-րդ դպրոցի տարածքում, որտեղ տարիներ շարունակ ոչ մի շինարարություն չէր ձեռնարկվել։ Կառուցման աշխատանքները սկսվել են 2017 թվականի փետրվարից&lt;ref name=&quot;եմ&quot; /&gt;։

Դպրոցի բացման հանդիսավոր արարողությունը տեղի է ունեցել 2018 թվականի օգոստոսի 22-ին։ Հանդիսավոր բացմանը մասնակցել են [[ՀՀ վարչապետ]] [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը և [[Հայաստանում ՉԺՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան]] [[Թիեն Էրլուն]]ը&lt;ref name=վարչապետ&gt;[http://www.primeminister.am/hy/press-release/item/2018/08/22/Nikol-Pashinyan-meeting-Armenian-Chinese-school/ ««Հայ-չինական բարեկամության դպրոց»-ի բացումը պետք է խորհրդանշի մեր երկրների հարաբերության նոր՝ ավելի արդյունավետ, ավելի սերտ, ավելի բարեկամական էջի բացումը». ՀՀ վարչապետ]&lt;/ref&gt;։

== Համալիր ==
Դպրոցն ունի 8000 քմ տարածք։ Դպրոցի համալիրի մեջ ներառված է մարզասրահ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
{{ՎՊԵ}}
{{պորտալ|Հայաստան|Չինաստան}}

[[Կատեգորիա:2018 հիմնադրումներ Երևանում]]
[[Կատեգորիա:Հայ-չինական հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:2018 հիմնադրված կրթական հաստատություններ]]
[[Կատեգորիա:Երևանի դպրոցներ]]
[[Կատեգորիա:Չինարենի ուսուցմամբ դպրոցներ]]</text>
      <sha1>4nycrxemvaf5blcj0mwvj1bnttjcgmd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիա Պեյչինովիչ Բուրիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>930083</id>
    <revision>
      <id>8492420</id>
      <parentid>7819587</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:02:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5527" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մարիա Պեյչինովիչ Բուրիչ''' ({{lang-hr|Marija Pejčinović Burić}}, {{ԱԾ}})&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sabor.hr/hr/zastupnici/pejcinovic-buric-marija-6-saziv|title=Pejčinović Burić, Marija|website=www.sabor.hr|language=hr|accessdate=հունիսի 26, 2019}}&lt;/ref&gt;, խորվաթ քաղաքական, պետական գործիչ, տնտեսագետ։ Եղել է Խորվաթիայի 14-րդ արտաքին և եվրոպական կապերի նախարարը և 2017 թվականի հունիսի 19-ից Խորվաթիայի փոխվարչապետ ([[Մարտիանա Դալիչ]]ի, [[Դամիր Կրստիչևիչ]]ի և [[Պրեդրար Շտրոմար]]ի հետ միասին)։ Երրորդ կինն է, որ զբաղեցրել է Խորվաթիայի արտաքին և եվրոպական կապերի նախարարի պաշտոնը՝ հաջորդելով [[Կոլինդա Գրաբար Կիտարովիչ]]ին և [[Վեսնա Պուսիչ]]ին։ Պեյչինովիչ Բուրիչը եղել է Վեցերորդ գումարման վեհաժողովի (2008-2011) անդամ՝ ներկայացնելով 6-րդ ընտրատարածքը։ [[Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն|Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության]] կազմում ընդգրկված Խորվաթիայի ժողովրդավարական միության պահպանողական կուսակցության անդամ է։

2019 թվականի հունիսի 26-ին ընտրվել է [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] 14-րդ գլխավոր քարտուղար` հաղթելով Բելգիայի արտաքին գործերի նախարար [[Դիդիե Ռեյնդեր]]ին՝ հավաքելով 159 ձայն։ Պեյչինովիչ Բուրիչը կհաջորդի 2009 թվականից գլխավոր քարտուղար նորվեգացի [[Թուրբյորն Յագլանդ]]ին՝ պաշտոնը ստանձնելով 2019 թվականի հոկտեմբերի 1-ին։

== Կրթություն և վաղ կարիերա ==
1985 թվականին Պեյչինովիչ Բուրիչն ավարտել է [[Զագրեբի համալսարան]]ի տնտեսագիտության բաժինը&lt;ref name=&quot;mvep&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.mvep.hr/hr/ministarstvo/ministrica/zivotopis-ministra/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2019-07-02 |archive-date=2018-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180304175709/http://www.mvep.hr/hr/ministarstvo/ministrica/zivotopis-ministra |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ավարտելուց հետո՝ 1988-1991 թվականներին ''Končar Inženjering'' ընկերությունում աշխատել է որպես առևտրի փորձագետի ասիստենտ։ 1991 թվականին նշանակվել է [[Զագրեբ]]ի Եվրոպական տան գլխավոր քարտուղար և Խորվաթիայի եվրոպական շարժման գլխավոր քարտուղարի տեղակալ։ 1994 թվականին [[Եվրոպական քոլեջ]]ից (Նատոլին կամպուս)&lt;ref name=&quot;mvep&quot;/&gt; ստացել է Եվրոպական ուսումնասիրությունների եվրոպական գիտությունների մագիստրոսի կոչում, որից հետո վերադարձել է աշխատանքի ''Končar Inženjering'' ընկերություն։ 1997 թվականին Նշանակվել է Զագրեբում հիմնադրված դեղագործական ընկերության «Պլիվա» դեղագործական ընկերության կորպորատիվ հաղորդակցության տնօրեն։

== Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար ==
2019 թվականի հունիսի 26-ին [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրախորհրդի]] Խորհրդարանական վեհաժողովը քվեարկել է ընտրելու կազմակերպության 14-րդ գլխավոր քարտուղարին։ Թեկնածուների շարքում են եղել Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Պեյչինովիչ Բուրիչը և նրա [[Բելգիացիներ|բելգիացի]] գործընկեր Դիդիե Ռեյնդերը։ Պեյչինովիչ Բուրիչը հաղթել է Ռեյնդերին` ստանալով 159 ձայն, իսկ Ռեյնդերը՝ 105 ձայն։ Երդման արարողությունը տեղի կունենա [[2019]] թվականի [[սեպտեմբերի 18]]-ին։

== Այլ գործունեություն ==
* Եվրոպական քաղաքականության ուսումնասիրությունների կենտրոն (CEPS), Տնօրենների խորհրդի անդամ (2016 թվականից)&lt;ref name=&quot;mvep&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ceps.eu/about-ceps/ceps-board/|title=CEPS Board|date=2019-04-10|website=CEPS|language=en-US|access-date=2019-06-29}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Պեյչինովիչ Բուրիչ, }}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>l8xpdgje9bl795z1b0t2iu25e1zf4gy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գվեն Արաուհո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>931689</id>
    <revision>
      <id>8492633</id>
      <parentid>7764486</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:34:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13904" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Գվեն Էմբեր Ռոուզ «Գվեն» Արաուհո''', իրական անունը '''Էդվարդ Արաուհո կրտսեր''' ({{lang-en|Gwen Araujo}} {{ԱԾ}}), [[ԱՄՆ|ամերիկացի]] [[տրանսգենդեր]] կին, որը ծեծի է ենթարկվել և խեղդամահ արվել չորս տղամարդու կողմից [[Կալիֆորնիա]] նահանգի [[Նյուարկ]] քաղաքում&lt;ref&gt;[https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D05E0DF1E31F93AA25755C0A9609C8B63 What’s On Tonight By STEVEN McELROY Published: June 19, 2006 SIGN IN TO E-MAIL PRINT 9 P.M. (Lifetime)A GIRL LIKE ME: THE GWEN ARAUJO STORY]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/media/2005/may/27/tvandradio.comment  Body politics Sam Wollaston The Guardian, Friday 27 May 2005 07.45 BST Article history]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2005/09/13/national/13transgender.html Two Guilty of Murder in Death of a Transgender Teenager]&lt;/ref&gt;։ Սպանությունը գրավել է ամերիկյան հանրության ուշադրությունը&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=STMieEKGGikC&amp;pg=PA163&amp;dq=%22gwen+araujo%22&amp;lr=&amp;as_brr=3 Narrative therapy: making meaning … — Google Books&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=HBRR1isU-VAC&amp;pg=PA714&amp;dq=%22gwen+araujo%22&amp;as_brr=3#PPA714,M1 The transgender studies reader — Google Books&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt; և խթան հանդիսացել, որ ԱՄՆ-ի մի քանի նահանգում խստացնեն օրենսդրությունը սեռական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների և հաշմանդամների նկատմամբ ատելության հողի վրա կատարվող հանցագործությունների գործում&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UrEIJ2MzMtYC&amp;pg=PA126&amp;dq=%22gwen+araujo%22&amp;as_brr=3 News and sexuality: media portraits … — Google Books&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Սպանությունը մշտապես համեմատվել է Մեթյու Շեպարդի պատմության հետ, ինչը արդյունքում նպաստել է ամբողջ [[ԼԳԲՏ]] համայնքի միավորմանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2002%2F11%2F11%2FDD156508.DTL |title='Laramie' creator mourns new victim of anti-gay slaying&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2019-07-12 |archive-date=2009-01-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090131220516/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2002%2F11%2F11%2FDD156508.DTL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.usatoday.com/news/nation/2002-10-20-hatecrime_x.htm USATODAY.com — Slaying of transgender boy haunts city&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

== Սպանություն ==
Արաուհոն, որն այդ ժամանակ կրում էր «Լիդա» անունը&lt;ref&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2002/10/19/MN243494.DTL St. John, Kelly; Henry K. Lee (2002-10-19). «Slain Newark teen balanced between two worlds». San Francisco Chronicle]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F03%2F16%2FBAGLD5LHL81.DTL |title=Lee, Henry K. (2004-03-16). Hayward: «Murder trial jury selection. San Francisco Chronicle» |accessdate=2019-07-12 |archive-date=2008-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928042943/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F03%2F16%2FBAGLD5LHL81.DTL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, 2002 թվականի ամռանը ծանոթանում է Մայքլ Մեգիդսոնի, Խոսե Մերելի, Ջերոն Նաբորսսի և Ջեյսոն Կասարեսի հետ&lt;ref name=autogenerated2&gt;[http://www.signonsandiego.com/news/state/20040601-0012-ca-transgenderkilling.html SignOnSanDiego.com &gt; News &gt; State — Case of slain transgender teen could go to a jury this week&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203141117/http://www.signonsandiego.com/news/state/20040601-0012-ca-transgenderkilling.html |date=2009-02-03 }}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդվել է, նա բանավոր սեքսով է զբաղվել Մեգիդսոնի հետ&lt;ref name=autogenerated3&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2004/04/16/BAG3H666781.DTL HAYWARD / Defense calls transgender victim guilty of 'deception and betrayal'&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Իր գործընկերների ինտիմ հարաբերությունների ժամանակ նա հայտնել է, որ [[դաշտանային ցիկլ|դաշտանային արյունահոսություն]] ունի և խնդրել է չանդրադառնալ իր սեռական օրգաններին, քանի որ վախենում էր, որ կարող են հայտնաբերել իր արական սեռական օրգանները&lt;ref&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2004/04/27/BAGIL6BL9I1.DTL HAYWARD / Araujo begged for mercy, witness says&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2002 թվականի հոկտեմբերի 3-ին ներկա է եղել մի տան երեկույթին, որը վարձակալվում էր Խոսե Մերելի և նրա եղբայր Փոլ Մերելի կողմից&lt;ref&gt;[https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9403E4DF113DF93AA25753C1A9649C8B63 3 Are Charged In Death of Man Who Dressed Like a Woman — NYTimes.com&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2003/10/03/BA20787.DTL One year since transgender teen’s death / Gwen Araujo’s family still struggling to cope&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Տանը ներկա են եղել՝ Մեգիդսոնը, Խոսե Մերելը, Նաբորսը, Կասարեսը, Փոլ Մերելը ընկերուհու՝ Նիկոլ Բրաունի և Էմանուել Մերելի հետ&lt;ref name=autogenerated6&gt;[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2004/04/21/BAGH568CBP1.DTL HAYWARD / Witness tells how she learned transgender teen was male&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Բրաունը ուժով հարկադիր զննում է անցկացրել, որի արդյունքում Գվենի մոտ հայտնաբերվել են տղամարդու սեռական օրգաններ, ինչից հետո նրա հետ սկսել են դաժանորեն վարվել&lt;ref name=autogenerated6 /&gt;։ Մեգիդսոնը հարվածել է Արաուհոյի դեմքին և խեղդել է նրան։ Որոշ ժամանակ անց Փոլ Մերելը, Էմանուել Մերելը և Բրաունը լքել են տունը։ Խոսե Մերելը Արաուհոյին հարվածել է թավայով։ Նաբորսն ու Կասարեսը Մեգիդսոնի բեռնատարով ուղևորվեցին Կասարեսի տուն՝ բահի և քլունգի հետևից&lt;ref name=autogenerated7&gt;[http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4176/is_/ai_n15834641 FindArticles.com | CBSi&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.tampabaycoalition.com/files/225GewnAraujoFourArticles.htm |title=アーカイブされたコピー |accessdate=2016-02-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120218211657/http://www.tampabaycoalition.com/files/225GewnAraujoFourArticles.htm |archivedate=2012-02-18 }}&lt;/ref&gt;։ Երբ նրանք վերադարձան, Արաուհոն դեռ գիտակցությունը չէր կորցրել և նստած էր բազմոցին&lt;ref name=autogenerated7 /&gt;։ Մեգիդսոնը ծնկով հարվածել է Արաուհոյին, և նա կորցրել է գիտակցությունը&lt;ref name=autogenerated7 /&gt;&lt;ref&gt;[http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4176/is_/ai_n14571729 FindArticles.com | CBSi&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Կասարեսը սկսել է ոտքերով հարվածել Գվենին։ Դրանից հետո Արաուհոյին տարել են ավտոտնակ։ Նաբորսը ցույց է տվել, որ Մեգիդսոնը խեղդել է նրան պարանով, իսկ Կասարեսը բահով հարվածել է նրան&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2005%2F08%2F16%2FBAaraujo16.DTL |title=Defendant says prosecution witness admitted killing Araujo&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2019-07-12 |archive-date=2009-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090203003524/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2005%2F08%2F16%2FBAaraujo16.DTL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Մեգիդսոնի ցուցմունքներով, հենց Նաբորսն է խեղդել Արաուհոյին և նրան բահով հարվածել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2005%2F08%2F16%2FBAaraujo16.DTL |title=Defendant says prosecution witness admitted killing Araujo&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2019-07-12 |archive-date=2009-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090203003524/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2005%2F08%2F16%2FBAaraujo16.DTL |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Կասարեսը ասել է, որ նա երբեք չի ծեծել Արաուհոյին և չի տեսել նրան մահացած&lt;ref name=autogenerated2 /&gt;։ Արաուհոյի մարմինը փաթաթել են ծածկոցի մեջ և դրել պիկապում։ Մեքենան գնացել է չորս ժամ, նախքան դիակը թաղել են [[Սիեռա Նևադա (Կորդիլիերաներ)|Սիեռա Նևադայի լեռների]] մոտ&lt;ref name=autogenerated1&gt;[https://books.google.com/books?id=6O9Wj8E_PZkC&amp;pg=PA390&amp;dq=%22gwen+araujo%22&amp;as_brr=3 Evolution’s rainbow: diversity … — Google Books&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ Արաուհոյի անհետացման և սպանության մասին մի քանի օրվա ընթացքում ոչինչ չգիտեին&lt;ref name=autogenerated1/&gt;։ Պարզ չէ, թե որ պահին և ինչ հաջորդականությամբ է տեղի ունեցել մահը։ Սակայն դիահերձումը ցույց է տվել, որ աղջիկը մահացել է խեղդվելուց և գլխի ուժեղ վնասվածքից&lt;ref name=autogenerated3 /&gt;։

== Դատ ==
2005 թվականին կայացել է դատը։ Մեգիդսոնը և Խոսե Մերելը մեղավոր են ճանաչվել երկրորդ աստիճանի սպանության մեջ&lt;ref name=autogenerated4&gt;[http://www.ebar.com/news/article.php?sec=news&amp;article=153 The Bay Area Reporter Online | Two murder convictions in Araujo case&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated5&gt;{{Cite web |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,169262,00.html |title=2 Convicted of Murdering Transgender Teen — U.S. &amp; World — FOXNews.com&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |accessdate=2011-01-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121023083035/http://www.foxnews.com/story/0,2933,169262,00.html |archivedate=2012-10-23 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նաբորսան ու Կասարեսը մեղավոր են ճանաչել անզգուշությամբ մահ պատճառելու մեջ&lt;ref name=autogenerated4 /&gt;&lt;ref name=autogenerated5 /&gt;։ Ատելության շարժառիթը, որպես մեղքը ծանրացնող հանգամանք, մերժվել է դատարանում, համապատասխան իրավական նորմերի բացակայության պատճառով։

== Հետևանքներ ==
* 2006 թվականին նկարահանվել է ֆիլմ Գվեն Արաուհոյի մասին, «[[Աղջիկը, ով նման է ինձ։ Գվեն Արաուհոյի պատմությունը]]» (A Girl Like Me: The Gwen Araujo Story) վերնագրով
* Մոր խնդրանքով Արաուհոյի պաշտոնական անունը հետմահու փոխվեց 2004 թվականի հունիսի 23-ին Էդդիից Գվենի&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071016080609/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fc%2Fa%2F2004%2F07%2F01%2Faraujo01.TMP Group creates Araujo memorial fund Oakland Tribune] {{недоступная ссылка|число=05|месяц=09|год=2013|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2004/07/01/araujo01.TMP|id=20110101}}&lt;/ref&gt;

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://archive.wikiwix.com/cache/20171226173855/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2006/01/26/EDGNSGSK5O1.DTL Life after Gwen] {{недоступная ссылка|число=05|месяц=09|год=2013|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2006/01/26/EDGNSGSK5O1.DTL|id=20110101}}{{ref-en}}
* [http://www.homestead.com/Jaimesite/Trans_Panic.pdf Legal Analysis of Trans Panic Defense from Boston College Third World Law Journal]{{ref-en}}
* [http://transgender.ru/tabid/238/Default.aspx Տրանսգենդերների հիշատակի օր (20-21 նոյեմբերին)]{{Недоступная ссылка|date=Май 2018 |bot=InternetArchiveBot }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

{{DEFAULTSORT:Արաուհո, Գվեն}}
[[Կատեգորիա:ԼԳԲՏ]]</text>
      <sha1>9l3e7aldq0vbraxktcsv2lc5q23ad6r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայկազ Ասլանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>933409</id>
    <revision>
      <id>8492698</id>
      <parentid>7805831</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:57:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:ԵՊՀ դասախոսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4781" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Հայկազ (Հայկ) Գաբրիելի Ասլանյան''' ({{ԱԾ}}), հայ [[գիտնական]], [[փիլիսոփա]], փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր (1966), [[պրոֆեսոր]] (1967)։ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ։

== Կենսագրություն ==
Հայկազ Ասլանյանը ծնվել է 1903 թվականի մայիսի 1-ին [[Երևանի նահանգ]]ի [[Սուրմալուի գավառ|Սուրմալու գավառ]]ի [[Կողբ (Թուրքիա)|Կողբ]] գյուղում։ 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության հետևանքով ընտանիքի հետ միասին գաղթել է [[Երևան]]։ Ավելի ուշ, զրկվելով ծնողներից՝ քրոջ հետ տեղափոխվել է Էջմիածնի որբանոց։

1923-1926 թվականներին Հայկազ Ասլանյանը սովորել է Անդրկովկասի կոմունիստական համալսարանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://am.hayazg.info/%D4%B1%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%A6_%D4%B3%D5%A1%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%A5%D5%AC%D5%AB|title=Ասլանյան Հայկազ Գաբրիելի — Hayazg|website=am.hayazg.info|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;, իսկ արդեն 1926-1929 թվականներին՝ նույն համալսարանի ասպիրանտուրայում։ 1929-1931 թվականներին դասախոսել է [[Թիֆլիս]]ի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում։

1931-1953 թվականներին ղեկավարել է Երևանի անասնաբուժական-անասնաբուծական ինստիտուտի, Երևանի ռուսական մանկավարժական ինստիտուտի, Երևանի պետական համալսարանի և [[Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (ՀՀ)|ՀԿԿ]] Կենտկոմին առընթեր հանրապետական կուսակցական դպրոցի փիլիսոփայության ամբիոնները։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ղեկավարել է «Կոմունիստ» և «[[Սովետական Հայաստան (թերթ)|Սովետական Հայաստան]]» թերթերի պրոպագանդայի բաժինը։ 1944-1948 և 1956-1969 թվականներին նա ղեկավարել է ՀԽՍՀ ԳԱ փիլիսոփայության, ապա՝ փիլիսոփայության և իրավունքի բաժանմունքը։ 1958-1961 թվականներին եղել է ՀԽՍՀ ԳԱ «Տեղեկագիր» հանդեսի խմբագիր&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Կենսագրականն հանրագիտարան|last=Խմբագրական խորհուրդ|first=|publisher=ԵՊՀ հրատարակչություն|year=2009|isbn=9785808411623|location=Երևան|pages=102}}&lt;/ref&gt;։

1969-1978 թվականներին եղել է ՀԽՍՀ ԳԱ փիլիսոփայության և իրավունքի ինստիտուտի պատմական մատերիալիզմի և գիտական կոմունիզմի բաժնի վարիչ։

Վախճանվել է 1980 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Երևանում։

== Գիտական գործունեություն ==
1966 թվականին Հայկազ Ասլանյանը պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն, իսկ արդեն 1967 թվականին նրան շնորհվել է պրոֆեսորի կոչում։ Հայկազ Ասլանյանը հեղինակել է ավելի քան 50 գիտական աշխատություններ։ 1963 թվականին Ասլանյանն արժանացել է ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործչի կոչման։ Պարգևատրվել է ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատվոգրերով։

== Երկեր ==
* ՍՄԿԿ XXIV համագումարը և արդի գաղափարախոսական պայքարը, 1972, տիտղթ. (Հ. Գ. Ասլանյան)։
* Դիալեկտիկական մատերալիզմ, 1930, տիտղթ. (Հ. Ասլանյան)։
* Идея прогресса в буржуазной философии истории, 1965, т.л. (Г. Асланян), конц. (Асланян Гайк Габриелович).

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=564}}

{{DEFAULTSORT:Ասլանյան, Հայկազ}}

[[Կատեգորիա:Հայ փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]</text>
      <sha1>h60v4db3ig0j4wwqgbr5ji36xybmp14</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/ֆիլմեր</title>
    <ns>2</ns>
    <id>934527</id>
    <revision>
      <id>8492680</id>
      <parentid>8488085</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:48:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101000" xml:space="preserve">Այս էջում կարող եք գտնել «Ֆիլմեր այբբենական կարգով» կատեգորիայի հոդվածներում կատեգորիա ավելացնելու առաջարկներ։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ հոդված չպետք է հայտնվի այս էջում,․ խնդրում ենք հոդվածի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/ֆիլմեր/անտեսված հոդվածներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ կատեգորիա չպետք է հայտնվի այս էջում, խնդրում ենք կատեգորիայի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/ֆիլմեր/անտեսված կատեգորիաներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։
==Ֆիլմեր_այբբենական_կարգով==

# [[:en:Category:2010s English-language films]] - 1060
# [[:en:Category:2000s English-language films]] - 654
# [[:en:Category:1990s English-language films]] - 341
# [[:en:Category:1980s English-language films]] - 144
# [[:en:Category:Films about dysfunctional families]] - 122
# [[:en:Category:English-language German films]] - 120
# [[:en:Category:1960s Russian-language films]] - 117
# [[:en:Category:2020s English-language films]] - 110
# [[:en:Category:Films using motion capture]] - 100
# [[:en:Category:1970s English-language films]] - 94
# [[:en:Category:1970s Russian-language films]] - 90
# [[:en:Category:1950s Russian-language films]] - 90
# [[:en:Category:Dune Entertainment films]] - 87
# [[:en:Category:1980s Russian-language films]] - 85
# [[:en:Category:American black comedy films]] - 83
# [[:en:Category:English-language Canadian films]] - 81
# [[:en:Category:Films whose cinematographer won the Best Cinematography Academy Award]] - 72
# [[:en:Category:American nonlinear narrative films]] - 71
# [[:en:Category:2010s French-language films]] - 71
# [[:en:Category:Films whose art director won the Best Art Direction Academy Award]] - 70
# [[:en:Category:Golden Raspberry Award winning films]] - 69
# [[:en:Category:1960s English-language films]] - 66
# [[:en:Category:Films about writers]] - 65
# [[:en:Category:American children's comedy films]] - 65
# [[:en:Category:2000s French-language films]] - 63
# [[:en:Category:2010s Russian-language films]] - 63
# [[:en:Category:Censored films]] - 62
# [[:en:Category:British biographical drama films]] - 62
# [[:en:Category:1950s English-language films]] - 62
# [[:en:Category:Films that won the Best Original Score Academy Award]] - 62
# [[:en:Category:American high school films]] - 60
# [[:en:Category:American science fiction adventure films]] - 60
# [[:en:Category:American psychological thriller films]] - 59
# [[:en:Category:American teen romance films]] - 58
# [[:en:Category:Films set in the 1950s]] - 57
# [[:en:Category:Films shot in Montreal]] - 57
# [[:en:Category:Gay-related films]] - 57
# [[:en:Category:Films based on short fiction]] - 56
# [[:en:Category:Films set in country houses]] - 56
# [[:en:Category:Films set in the 1970s]] - 56
# [[:en:Category:Films set in Manhattan]] - 56
# [[:en:Category:Films set in Moscow]] - 55
# [[:en:Category:Films that won the Best Costume Design Academy Award]] - 54
# [[:en:Category:Films shot in New Mexico]] - 54
# [[:en:Category:Films based on non-fiction books]] - 54
# [[:en:Category:American chase films]] - 53
# [[:en:Category:Films set in the Soviet Union]] - 53
# [[:en:Category:Films whose director won the Best Directing Academy Award]] - 53
# [[:en:Category:American war drama films]] - 53
# [[:en:Category:Films whose writer won the Best Adapted Screenplay Academy Award]] - 52
# [[:en:Category:Films adapted into comics]] - 52
# [[:en:Category:1940s English-language films]] - 52
# [[:en:Category:Films set in the 1980s]] - 52
# [[:en:Category:British sequel films]] - 52
# [[:en:Category:Films based on biographies]] - 52
# [[:en:Category:Films based on romance novels]] - 52
# [[:en:Category:American heist films]] - 52
# [[:en:Category:2010s fantasy adventure films]] - 51
# [[:en:Category:Village Roadshow Pictures films]] - 51
# [[:en:Category:American dystopian films]] - 50
# [[:en:Category:DreamWorks Pictures films]] - 50
# [[:en:Category:2000s Russian-language films]] - 50
# [[:en:Category:Sony Pictures Classics films]] - 50
# [[:en:Category:Films featuring a Best Actor Academy Award-winning performance]] - 49
# [[:en:Category:American neo-noir films]] - 49
# [[:en:Category:Films that won the Best Sound Mixing Academy Award]] - 49
# [[:en:Category:1940s Russian-language films]] - 49
# [[:en:Category:English-language Netflix original films]] - 49
# [[:en:Category:Best Drama Picture Golden Globe winners]] - 48
# [[:en:Category:Films set in the 1990s]] - 48
# [[:en:Category:Films shot in Moscow]] - 48
# [[:en:Category:Films based on adaptations]] - 48
# [[:en:Category:Films about actors]] - 48
# [[:en:Category:American films with live action and animation]] - 48
# [[:en:Category:Films shot in San Francisco]] - 48
# [[:en:Category:American superhero films]] - 48
# [[:en:Category:Films set in Germany]] - 47
# [[:en:Category:Films whose director won the Best Director Golden Globe]] - 47
# [[:en:Category:Films shot in Italy]] - 47
# [[:en:Category:1960s Soviet film stubs]] - 47
# [[:en:Category:Films scored by Hans Zimmer]] - 47
# [[:en:Category:Films about time travel]] - 47
# [[:en:Category:American satirical films]] - 47
# [[:en:Category:Films shot in Hertfordshire]] - 47
# [[:en:Category:American teen drama films]] - 47
# [[:en:Category:Films based on science fiction novels]] - 47
# [[:en:Category:Films set in Florida]] - 46
# [[:en:Category:Magic realism films]] - 46
# [[:en:Category:American adventure drama films]] - 46
# [[:en:Category:Films set in Hong Kong]] - 46
# [[:en:Category:Films featuring a Best Actress Academy Award-winning performance]] - 46
# [[:en:Category:1930s English-language films]] - 46
# [[:en:Category:TSG Entertainment films]] - 46
# [[:en:Category:Films postponed due to the COVID-19 pandemic]] - 46
# [[:en:Category:Films set in Italy]] - 45
# [[:en:Category:Films featuring a Best Supporting Actor Academy Award-winning performance]] - 45
# [[:en:Category:American science fiction thriller films]] - 45
# [[:en:Category:Films about father–son relationships]] - 45
# [[:en:Category:Films set in the Las Vegas Valley]] - 45
# [[:en:Category:French black-and-white films]] - 45
# [[:en:Category:1940s Soviet film stubs]] - 45
# [[:en:Category:Films whose editor won the Best Film Editing Academy Award]] - 45
# [[:en:Category:Films shot in Rome]] - 45
# [[:en:Category:Regency Enterprises films]] - 45
# [[:en:Category:Films set in New York (state)]] - 45
# [[:en:Category:Films set in the 19th century]] - 45
# [[:en:Category:2010s monster movies]] - 45
# [[:en:Category:American romantic fantasy films]] - 44
# [[:en:Category:British independent films]] - 44
# [[:en:Category:Films scored by James Newton Howard]] - 44
# [[:en:Category:Films set in Mexico]] - 44
# [[:en:Category:LGBT-related drama films]] - 44
# [[:en:Category:Films shot in New York (state)]] - 44
# [[:en:Category:Films set in Rome]] - 44
# [[:en:Category:English-language Italian films]] - 44
# [[:en:Category:Working Title Films films]] - 44
# [[:en:Category:Films that won the Best Visual Effects Academy Award]] - 43
# [[:en:Category:American serial killer films]] - 43
# [[:en:Category:American mystery thriller films]] - 43
# [[:en:Category:Films featuring a Best Supporting Actress Academy Award-winning performance]] - 43
# [[:en:Category:Films based on multiple works]] - 43
# [[:en:Category:Films set in castles]] - 42
# [[:en:Category:Films about royalty]] - 42
# [[:en:Category:Films adapted into television shows]] - 42
# [[:en:Category:Films set in Texas]] - 42
# [[:en:Category:American dark fantasy films]] - 42
# [[:en:Category:Kung fu films]] - 42
# [[:en:Category:Russian World War II films]] - 42
# [[:en:Category:Russian film stubs]] - 42
# [[:en:Category:Obscenity controversies in film]] - 41
# [[:en:Category:Shōnen manga]] - 41
# [[:en:Category:American children's fantasy films]] - 41
# [[:en:Category:Best Film BAFTA Award winners]] - 41
# [[:en:Category:Films shot in Florida]] - 41
# [[:en:Category:Films about mother–son relationships]] - 41
# [[:en:Category:Best Foreign Language Film Academy Award winners]] - 41
# [[:en:Category:American coming-of-age drama films]] - 41
# [[:en:Category:American monster movies]] - 41
# [[:en:Category:Films based on children's books]] - 41
# [[:en:Category:Lesbian-related films]] - 40
# [[:en:Category:American disaster films]] - 40
# [[:en:Category:1950s Soviet film stubs]] - 40
# [[:en:Category:American historical drama films]] - 40
# [[:en:Category:American vigilante films]] - 40
# [[:en:Category:Films shot at Shepperton Studios]] - 40
# [[:en:Category:Focus Features films]] - 40
# [[:en:Category:Soviet teen films]] - 40
# [[:en:Category:American survival films]] - 39
# [[:en:Category:Films set in Berlin]] - 39
# [[:en:Category:Films about rape]] - 39
# [[:en:Category:Films scored by John Debney]] - 39
# [[:en:Category:American romantic musical films]] - 39
# [[:en:Category:American female buddy films]] - 39
# [[:en:Category:Films based on French novels]] - 39
# [[:en:Category:Films shot in the Czech Republic]] - 39
# [[:en:Category:Films based on young adult literature]] - 39
# [[:en:Category:Films based on Russian novels]] - 39
# [[:en:Category:Films shot in Utah]] - 38
# [[:en:Category:American musical comedy films]] - 38
# [[:en:Category:Films about brothers]] - 38
# [[:en:Category:Miramax films]] - 38
# [[:en:Category:Films about Christianity]] - 38
# [[:en:Category:Films about shapeshifting]] - 38
# [[:en:Category:2010s action adventure films]] - 38
# [[:en:Category:Films about children]] - 38
# [[:en:Category:American ghost films]] - 38
# [[:en:Category:American multilingual films]] - 38
# [[:en:Category:Films about journalists]] - 38
# [[:en:Category:Films about weddings]] - 38
# [[:en:Category:Films shot in Hawaii]] - 38
# [[:en:Category:Films produced by Eric Fellner]] - 38
# [[:en:Category:1970s Soviet film stubs]] - 38
# [[:en:Category:2016 drama films]] - 38
# [[:en:Category:2010s historical drama films]] - 37
# [[:en:Category:Icon Productions films]] - 37
# [[:en:Category:Incest in film]] - 37
# [[:en:Category:American police detective films]] - 37
# [[:en:Category:1990s French-language films]] - 37
# [[:en:Category:Films shot in Louisiana]] - 37
# [[:en:Category:American historical romance films]] - 37
# [[:en:Category:Films shot in Russia]] - 37
# [[:en:Category:Films produced by Tim Bevan]] - 37
# [[:en:Category:Eastern Front of World War II films]] - 37
# [[:en:Category:4DX films]] - 37
# [[:en:Category:Films set in Japan]] - 36
# [[:en:Category:Films about mother–daughter relationships]] - 36
# [[:en:Category:Film controversies]] - 36
# [[:en:Category:American post-apocalyptic films]] - 36
# [[:en:Category:Films shot in North Carolina]] - 36
# [[:en:Category:Films shot in Massachusetts]] - 36
# [[:en:Category:2000s fantasy adventure films]] - 36
# [[:en:Category:American sex comedy films]] - 36
# [[:en:Category:Films set in New Jersey]] - 36
# [[:en:Category:Biographical films about writers]] - 36
# [[:en:Category:Films set in Tokyo]] - 36
# [[:en:Category:American science fiction comedy films]] - 36
# [[:en:Category:Films about educators]] - 36
# [[:en:Category:Films shot in Surrey]] - 36
# [[:en:Category:Treasure hunt films]] - 35
# [[:en:Category:Films shot in Georgia (U.S. state)]] - 35
# [[:en:Category:Films featuring a Best Drama Actor Golden Globe winning performance]] - 35
# [[:en:Category:Films shot in Morocco]] - 35
# [[:en:Category:Films set on ships]] - 35
# [[:en:Category:English-language Spanish films]] - 35
# [[:en:Category:Films shot in Germany]] - 35
# [[:en:Category:War epic films]] - 35
# [[:en:Category:Films based on television series]] - 35
# [[:en:Category:Films set in Boston]] - 35
# [[:en:Category:Films about race and ethnicity]] - 35
# [[:en:Category:Films about interracial romance]] - 35
# [[:en:Category:American Christmas comedy films]] - 35
# [[:en:Category:World War II films based on actual events]] - 35
# [[:en:Category:Soviet war drama films]] - 35
# [[:en:Category:Crime films based on actual events]] - 35
# [[:en:Category:American buddy films]] - 35
# [[:en:Category:2012 drama films]] - 35
# [[:en:Category:Films shot in New Zealand]] - 34
# [[:en:Category:TriStar Pictures films]] - 34
# [[:en:Category:Films set in Miami]] - 34
# [[:en:Category:2004 drama films]] - 34
# [[:en:Category:Films about friendship]] - 34
# [[:en:Category:Films whose writer won the Best Original Screenplay Academy Award]] - 34
# [[:en:Category:Films featuring a Best Supporting Actress Golden Globe-winning performance]] - 34
# [[:en:Category:British historical drama films]] - 34
# [[:en:Category:2010s feminist films]] - 34
# [[:en:Category:Russian black-and-white films]] - 34
# [[:en:Category:Films set in a fictional country]] - 34
# [[:en:Category:American musical drama films]] - 34
# [[:en:Category:Coming-of-age romance films]] - 33
# [[:en:Category:High fantasy films]] - 33
# [[:en:Category:Live-action films based on comics]] - 33
# [[:en:Category:British epic films]] - 33
# [[:en:Category:American mystery films]] - 33
# [[:en:Category:Films set in Massachusetts]] - 33
# [[:en:Category:2007 drama films]] - 33
# [[:en:Category:Film4 Productions films]] - 33
# [[:en:Category:European Film Awards winners (films)]] - 33
# [[:en:Category:Films scored by Alan Silvestri]] - 33
# [[:en:Category:Films scored by John Williams]] - 33
# [[:en:Category:2010s teen romance films]] - 33
# [[:en:Category:American psychological horror films]] - 32
# [[:en:Category:2000s teen comedy films]] - 32
# [[:en:Category:Films shot in Mexico]] - 32
# [[:en:Category:European film stubs]] - 32
# [[:en:Category:Films about capital punishment]] - 32
# [[:en:Category:Films set on fictional islands]] - 32
# [[:en:Category:Films set in Scotland]] - 32
# [[:en:Category:Japan in non-Japanese culture]] - 32
# [[:en:Category:Films whose director won the Best Direction BAFTA Award]] - 32
# [[:en:Category:Films about alcoholism]] - 32
# [[:en:Category:Films set in the 1910s]] - 32
# [[:en:Category:2011 drama films]] - 32
# [[:en:Category:Films shot at Warner Bros. Studios, Leavesden]] - 32
# [[:en:Category:Anime series based on manga]] - 32
# [[:en:Category:Funimation]] - 31
# [[:en:Category:Seinen manga]] - 31
# [[:en:Category:Films scored by James Horner]] - 31
# [[:en:Category:Films scored by Marco Beltrami]] - 31
# [[:en:Category:Films shot in Budapest]] - 31
# [[:en:Category:British fantasy adventure films]] - 31
# [[:en:Category:Films set in hotels]] - 31
# [[:en:Category:American Christmas films]] - 31
# [[:en:Category:American children's adventure films]] - 31
# [[:en:Category:Films set in the San Francisco Bay Area]] - 31
# [[:en:Category:Films set in Connecticut]] - 31
# [[:en:Category:Films set on islands]] - 31
# [[:en:Category:Films produced by Luc Besson]] - 31
# [[:en:Category:Golden Harvest films]] - 31
# [[:en:Category:Casting controversies in film]] - 31
# [[:en:Category:Alien invasions in films]] - 31
# [[:en:Category:BBC Film films]] - 31
# [[:en:Category:Asian film stubs]] - 30
# [[:en:Category:Films that won the Best Sound Editing Academy Award]] - 30
# [[:en:Category:Techno-thriller films]] - 30
# [[:en:Category:American sports drama films]] - 30
# [[:en:Category:Films set in Spain]] - 30
# [[:en:Category:Films set in Virginia]] - 30
# [[:en:Category:British LGBT-related films]] - 30
# [[:en:Category:American buddy cop films]] - 30
# [[:en:Category:American courtroom films]] - 30
# [[:en:Category:Films set in 2012]] - 30
# [[:en:Category:Hong Kong martial arts films]] - 30
# [[:en:Category:Films set in 2014]] - 30
# [[:en:Category:American space adventure films]] - 30
# [[:en:Category:Entertainment One films]] - 30
# [[:en:Category:Soviet World War II films]] - 30
# [[:en:Category:2010s Spanish-language films]] - 30
# [[:en:Category:2010s drama film stubs]] - 30
# [[:en:Category:Disney Channel Original Movie films]] - 29
# [[:Կատեգորիա:Մանգաներ]] - 29
# [[:en:Category:1980s Soviet film stubs]] - 29
# [[:en:Category:2000s fantasy-comedy films]] - 29
# [[:en:Category:American action drama films]] - 29
# [[:en:Category:Films set in 1995]] - 29
# [[:en:Category:Films about nuclear war and weapons]] - 29
# [[:en:Category:Films produced by Scott Rudin]] - 29
# [[:en:Category:2010 drama films]] - 29
# [[:en:Category:Films shot in Hong Kong]] - 29
# [[:en:Category:Films featuring a Best Drama Actress Golden Globe-winning performance]] - 29
# [[:en:Category:2009 drama films]] - 29
# [[:en:Category:Films shot in Pennsylvania]] - 29
# [[:en:Category:Films set in 1996]] - 29
# [[:en:Category:Films that won the Best Original Song Academy Award]] - 29
# [[:en:Category:American aviation films]] - 29
# [[:en:Category:Soviet film stubs]] - 29
# [[:en:Category:2010s high school films]] - 29
# [[:en:Category:Films shot in Oxfordshire]] - 29
# [[:en:Category:Hong Kong action comedy films]] - 29
# [[:en:Category:Best Musical or Comedy Picture Golden Globe winners]] - 29
# [[:en:Category:Films featuring a Best Musical or Comedy Actress Golden Globe winning performance]] - 29
# [[:en:Category:Films based on fairy tales]] - 29
# [[:en:Category:Films scored by Alexandre Desplat]] - 28
# [[:en:Category:Films about father–daughter relationships]] - 28
# [[:en:Category:Films set in Africa]] - 28
# [[:en:Category:Films that won the Academy Award for Best Makeup]] - 28
# [[:en:Category:Best Foreign Language Film Golden Globe winners]] - 28
# [[:en:Category:Films set in the White House]] - 28
# [[:en:Category:American dance films]] - 28
# [[:en:Category:Films about lawyers]] - 28
# [[:en:Category:Films about old age]] - 28
# [[:en:Category:Films shot in the Las Vegas Valley]] - 28
# [[:en:Category:Films about kidnapping]] - 28
# [[:en:Category:Films set on beaches]] - 28
# [[:en:Category:Films about the Central Intelligence Agency]] - 28
# [[:en:Category:British historical romance films]] - 28
# [[:en:Category:2010s teen comedy films]] - 27
# [[:en:Category:Dentsu films]] - 27
# [[:en:Category:Russian biographical drama films]] - 27
# [[:Կատեգորիա:Անավարտ հոդվածներ Հայաստանի մասին]] - 27
# [[:en:Category:Films shot in Spain]] - 27
# [[:en:Category:Drone films]] - 27
# [[:en:Category:Films about curses]] - 27
# [[:en:Category:Italian black-and-white films]] - 27
# [[:en:Category:Films set in the 1900s]] - 27
# [[:en:Category:2000s German-language films]] - 27
# [[:en:Category:British war drama films]] - 27
# [[:en:Category:Films scored by Thomas Newman]] - 27
# [[:en:Category:West German films]] - 27
# [[:en:Category:1990s Russian-language films]] - 27
# [[:en:Category:Films produced by Jason Blum]] - 27
# [[:en:Category:Original Film films]] - 27
# [[:en:Category:Hong Kong martial arts comedy films]] - 27
# [[:en:Category:British romantic comedy films]] - 27
# [[:en:Category:Films shot in South Africa]] - 27
# [[:en:Category:French LGBT-related films]] - 27
# [[:en:Category:Anime with original screenplays]] - 26
# [[:en:Category:Films shot in Berlin]] - 26
# [[:en:Category:Films set in Greece]] - 26
# [[:en:Category:Race-related controversies in film]] - 26
# [[:en:Category:Historical epic films]] - 26
# [[:en:Category:Scott Free Productions films]] - 26
# [[:en:Category:Soviet multilingual films]] - 26
# [[:en:Category:Films set in psychiatric hospitals]] - 26
# [[:en:Category:Epic films based on actual events]] - 26
# [[:en:Category:French multilingual films]] - 26
# [[:en:Category:American martial arts films]] - 26
# [[:en:Category:Films set in Brooklyn]] - 26
# [[:en:Category:Films shot in Madrid]] - 26
# [[:en:Category:Films featuring a Best Supporting Actor Golden Globe winning performance]] - 26
# [[:en:Category:Armenian drama films]] - 26
# [[:en:Category:Films scored by Christophe Beck]] - 26
# [[:en:Category:Films about missing people]] - 26
# [[:en:Category:Films about music and musicians]] - 26
# [[:en:Category:Films about cancer]] - 26
# [[:en:Category:American fantasy action films]] - 26
# [[:en:Category:Films set in 2003]] - 26
# [[:en:Category:Films set in Pennsylvania]] - 26
# [[:en:Category:2010s science fiction adventure films]] - 26
# [[:en:Category:2010s coming-of-age drama films]] - 26
# [[:en:Category:Russian war drama films]] - 26
# [[:en:Category:A24 (company) films]] - 26
# [[:en:Category:2010s supernatural horror films]] - 26
# [[:en:Category:Blumhouse Productions films]] - 26
# [[:en:Category:2015 comedy films]] - 26
# [[:en:Category:Films set in a movie theatre]] - 25
# [[:en:Category:Prequel films]] - 25
# [[:en:Category:Soviet-era Armenian films]] - 25
# [[:en:Category:1960s French-language films]] - 25
# [[:en:Category:American silent feature films]] - 25
# [[:Կատեգորիա:IMAX ֆիլմեր]] - 25
# [[:en:Category:Films set in New Mexico]] - 25
# [[:en:Category:Films shot in Texas]] - 25
# [[:en:Category:Films shot in Buckinghamshire]] - 25
# [[:en:Category:French comedy-drama films]] - 25
# [[:en:Category:Films about the Federal Bureau of Investigation]] - 25
# [[:en:Category:1930s Soviet film stubs]] - 25
# [[:en:Category:Films about bullying]] - 25
# [[:en:Category:Films about grieving]] - 25
# [[:en:Category:Films set in India]] - 25
# [[:en:Category:Films about sisters]] - 25
# [[:en:Category:Midlife crisis films]] - 25
# [[:en:Category:Reboot films]] - 25
# [[:en:Category:Eon Productions films]] - 25
# [[:en:Category:Films set in 1944]] - 25
# [[:en:Category:Films scored by Mark Isham]] - 25
# [[:en:Category:1970s French-language films]] - 25
# [[:en:Category:American science fiction horror films]] - 25
# [[:en:Category:Films scored by Brian Tyler]] - 25
# [[:en:Category:2010s heist films]] - 25
# [[:en:Category:American pregnancy films]] - 25
# [[:en:Category:Films set in 2013]] - 25
# [[:en:Category:Films set on fictional planets]] - 25
# [[:en:Category:Self-reflexive films]] - 24
# [[:en:Category:American drama television films]] - 24
# [[:en:Category:Films shot in Los Angeles County, California]] - 24
# [[:en:Category:Lakeshore Entertainment films]] - 24
# [[:en:Category:2010s disaster films]] - 24
# [[:en:Category:Patricide in fiction]] - 24
# [[:en:Category:Hood films]] - 24
# [[:en:Category:Girls with guns films]] - 24
# [[:en:Category:Films set in 2006]] - 24
# [[:en:Category:Films produced by Joel Silver]] - 24
# [[:en:Category:Films about siblings]] - 24
# [[:en:Category:Films set in Louisiana]] - 24
# [[:en:Category:Films featuring a Best Musical or Comedy Actor Golden Globe winning performance]] - 24
# [[:en:Category:2010s mystery thriller films]] - 24
# [[:en:Category:Films about widowhood]] - 24
# [[:en:Category:Films about vacationing]] - 24
# [[:en:Category:Films set in prison]] - 24
# [[:en:Category:American psychological drama films]] - 24
# [[:en:Category:Cross-dressing in American films]] - 24
# [[:en:Category:American World War II films]] - 24
# [[:en:Category:Films set in 1942]] - 24
# [[:en:Category:2010s teen drama films]] - 24
# [[:en:Category:Films scored by Harry Gregson-Williams]] - 24
# [[:en:Category:Films set in Seattle]] - 24
# [[:en:Category:American comedy road movies]] - 24
# [[:en:Category:World War II film stubs]] - 24
# [[:en:Category:2016 3D films]] - 24
# [[:en:Category:Films set in forests]] - 23
# [[:en:Category:Babelsberg Studio films]] - 23
# [[:en:Category:Films set in Armenia]] - 23
# [[:en:Category:Uxoricide in fiction]] - 23
# [[:en:Category:2000s Spanish-language films]] - 23
# [[:en:Category:Films involved in plagiarism controversies]] - 23
# [[:en:Category:Films set in 1997]] - 23
# [[:en:Category:Films scored by Howard Shore]] - 23
# [[:en:Category:National Society of Film Critics Award for Best Film winners]] - 23
# [[:en:Category:Films set in 1968]] - 23
# [[:en:Category:Films set in China]] - 23
# [[:en:Category:Film spin-offs]] - 23
# [[:en:Category:Films shot in Washington, D.C.]] - 23
# [[:en:Category:Films based on American horror novels]] - 23
# [[:en:Category:Films set in the 1890s]] - 23
# [[:en:Category:1959 drama films]] - 23
# [[:en:Category:2008 drama films]] - 23
# [[:en:Category:Films set in 1988]] - 23
# [[:en:Category:Gaumont Film Company films]] - 23
# [[:en:Category:American screwball comedy films]] - 23
# [[:en:Category:Films about murderers]] - 23
# [[:en:Category:Films set in Switzerland]] - 23
# [[:en:Category:Films shot in Norway]] - 23
# [[:en:Category:Films produced by Neal H. Moritz]] - 23
# [[:en:Category:2006 drama films]] - 23
# [[:en:Category:1980s action comedy films]] - 23
# [[:en:Category:African-American films]] - 23
# [[:en:Category:2010s buddy comedy films]] - 23
# [[:en:Category:Films set in Ukraine]] - 23
# [[:en:Category:Films shot in Sydney]] - 23
# [[:en:Category:Films set in New Orleans]] - 23
# [[:en:Category:2010s adventure comedy films]] - 23
# [[:en:Category:Films about size change]] - 23
# [[:en:Category:2010s fantasy-comedy films]] - 23
# [[:en:Category:Films with screenplays by Woody Allen]] - 23
# [[:en:Category:2015 3D films]] - 23
# [[:en:Category:2019 drama films]] - 23
# [[:en:Category:Films produced by Wyck Godfrey]] - 22
# [[:en:Category:Films shot in Arizona]] - 22
# [[:en:Category:American teen musical films]] - 22
# [[:en:Category:Films based on fantasy novels]] - 22
# [[:en:Category:Films set in 1945]] - 22
# [[:en:Category:Soviet biographical drama films]] - 22
# [[:en:Category:Georgia (country) film stubs]] - 22
# [[:en:Category:Films set in 1941]] - 22
# [[:en:Category:War romance films]] - 22
# [[:en:Category:2000s action adventure films]] - 22
# [[:en:Category:2005 drama films]] - 22
# [[:en:Category:Biographical film stubs]] - 22
# [[:en:Category:French independent films]] - 22
# [[:en:Category:Fiction with unreliable narrators]] - 22
# [[:en:Category:Films set in 1999]] - 22
# [[:en:Category:Films shot in Miami]] - 22
# [[:en:Category:Films shot in Boston]] - 22
# [[:en:Category:Films set on trains]] - 22
# [[:en:Category:Films set in the 2000s]] - 22
# [[:en:Category:English-language Irish films]] - 22
# [[:en:Category:Films adapted into plays]] - 22
# [[:en:Category:American fantasy drama films]] - 22
# [[:en:Category:Films about depression]] - 22
# [[:en:Category:Films shot in Pittsburgh]] - 22
# [[:en:Category:Films set in deserts]] - 22
# [[:en:Category:Films partially in color]] - 22
# [[:en:Category:Films about terrorism in the United States]] - 22
# [[:en:Category:Gambling films]] - 22
# [[:en:Category:Films about murder]] - 22
# [[:en:Category:American action horror films]] - 22
# [[:en:Category:2010s romantic fantasy films]] - 22
# [[:en:Category:Cold War films]] - 22
# [[:en:Category:Films about con artists]] - 22
# [[:en:Category:Direct-to-video sequel films]] - 22
# [[:en:Category:Films produced by Roger Birnbaum]] - 22
# [[:en:Category:American spy action films]] - 22
# [[:en:Category:Films set in Vienna]] - 22
# [[:en:Category:Films about spirit possession]] - 22
# [[:en:Category:Films set in universities and colleges]] - 22
# [[:en:Category:Films with live action and animation]] - 22
# [[:en:Category:Manga adapted into films]] - 22
# [[:en:Category:American coming-of-age comedy-drama films]] - 21
# [[:en:Category:Films set in 2009]] - 21
# [[:en:Category:Fictional-language films]] - 21
# [[:en:Category:British films about revenge]] - 21
# [[:en:Category:Plan B Entertainment films]] - 21
# [[:en:Category:Films set in 1998]] - 21
# [[:en:Category:Films produced by Arnon Milchan]] - 21
# [[:en:Category:Castle Rock Entertainment films]] - 21
# [[:en:Category:Films shot in Virginia]] - 21
# [[:en:Category:Heyday Films films]] - 21
# [[:en:Category:Films set in 2008]] - 21
# [[:en:Category:American business films]] - 21
# [[:en:Category:Films about filmmaking]] - 21
# [[:en:Category:Films about wish fulfillment]] - 21
# [[:en:Category:2000s buddy comedy films]] - 21
# [[:en:Category:Western Front (World War I) films]] - 21
# [[:en:Category:2010s female buddy films]] - 21
# [[:en:Category:Best Foreign Film César Award winners]] - 21
# [[:en:Category:Films shot in Scotland]] - 21
# [[:en:Category:Films set in Europe]] - 21
# [[:en:Category:Films about fictional presidents of the United States]] - 21
# [[:en:Category:Films produced by Jerry Bruckheimer]] - 21
# [[:en:Category:Films set in 2016]] - 21
# [[:en:Category:French action thriller films]] - 21
# [[:en:Category:French sequel films]] - 21
# [[:en:Category:Films produced by Brian Grazer]] - 21
# [[:en:Category:Giant monster films]] - 21
# [[:en:Category:Films about terrorism in Europe]] - 21
# [[:en:Category:Films shot in Iceland]] - 21
# [[:en:Category:Films about automobiles]] - 21
# [[:en:Category:Films scored by Michael Giacchino]] - 21
# [[:en:Category:Films scored by John Barry (composer)]] - 21
# [[:en:Category:1966 drama films]] - 21
# [[:en:Category:Russian romantic comedy films]] - 21
# [[:en:Category:Films about amnesia]] - 21
# [[:en:Category:American teen horror films]] - 21
# [[:en:Category:Superhero crossover films]] - 21
# [[:en:Category:LGBT-related romantic drama films]] - 21
# [[:en:Category:Films set in Washington (state)]] - 20
# [[:en:Category:Adventure anime and manga]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 1989]] - 20
# [[:en:Category:Films shot in Michigan]] - 20
# [[:en:Category:Films produced by Gary Lucchesi]] - 20
# [[:en:Category:2000s action thriller films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 2007]] - 20
# [[:en:Category:Films about bank robbery]] - 20
# [[:en:Category:Films whose writer won the Best Original Screenplay BAFTA Award]] - 20
# [[:en:Category:1990s biographical drama films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 1993]] - 20
# [[:en:Category:Screen Gems films]] - 20
# [[:en:Category:Films about coups d'état]] - 20
# [[:en:Category:Films shot in Colorado]] - 20
# [[:en:Category:American films based on actual events]] - 20
# [[:en:Category:LGBT-related controversies in film]] - 20
# [[:en:Category:Films about television]] - 20
# [[:en:Category:British films based on plays]] - 20
# [[:en:Category:2010s German-language films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 1991]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 2011]] - 20
# [[:en:Category:2010s crime comedy films]] - 20
# [[:en:Category:Silver Pictures films]] - 20
# [[:en:Category:2010s science fiction drama films]] - 20
# [[:en:Category:American computer-animated films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 2017]] - 20
# [[:en:Category:Thriller films based on actual events]] - 20
# [[:en:Category:Cold War spy films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in Detroit]] - 20
# [[:en:Category:2000s adventure comedy films]] - 20
# [[:en:Category:2007 comedy films]] - 20
# [[:en:Category:2000s superhero films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 2005]] - 20
# [[:en:Category:Films about parallel universes]] - 20
# [[:en:Category:1977 drama films]] - 20
# [[:en:Category:Films set in Philadelphia]] - 20
# [[:en:Category:American robot films]] - 20
# [[:en:Category:Viz Media manga]] - 20
# [[:en:Category:2010s biographical films]] - 20
# [[:en:Category:2010s Korean-language films]] - 20
# [[:en:Category:2000s Hindi-language films]] - 20
# [[:en:Category:Drama films from Georgia (country)]] - 20
# [[:en:Category:Films set in 2015]] - 20
# [[:en:Category:2000s teen romance films]] - 19
# [[:en:Category:Films set in Arizona]] - 19
# [[:en:Category:Films set in Egypt]] - 19
# [[:en:Category:Romance anime and manga]] - 19
# [[:en:Category:Films about dreams]] - 19
# [[:en:Category:Action anime and manga]] - 19
# [[:en:Category:Existentialist films]] - 19
# [[:en:Category:2000s chase films]] - 19
# [[:en:Category:Walden Media films]] - 19
# [[:en:Category:Films set in 2010]] - 19
# [[:en:Category:LGBT-related coming-of-age films]] - 19
# [[:en:Category:Films shot in British Columbia]] - 19
# [[:en:Category:Films about film directors and producers]] - 19
# [[:en:Category:Dimension Films films]] - 19
# [[:en:Category:Films about Jews and Judaism]] - 19
# [[:en:Category:Films set in 1963]] - 19
# [[:en:Category:Films produced by David Heyman]] - 19
# [[:en:Category:Films set in Colorado]] - 19
# [[:en:Category:2003 comedy films]] - 19
# [[:en:Category:1997 drama films]] - 19
# [[:en:Category:British black-and-white films]] - 19
# [[:en:Category:American spy comedy films]] - 19
# [[:en:Category:2010s psychological horror films]] - 19
# [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Film winners]] - 19
# [[:en:Category:2000s children's fantasy films]] - 19
# [[:en:Category:Films shot in India]] - 19
# [[:en:Category:American teen comedy-drama films]] - 19
# [[:en:Category:American legal drama films]] - 19
# [[:en:Category:2002 drama films]] - 19
# [[:en:Category:Films shot in Connecticut]] - 19
# [[:en:Category:Films whose writer won the Best Adapted Screenplay BAFTA Award]] - 19
# [[:en:Category:Films set in Nevada]] - 19
# [[:en:Category:Films about security and surveillance]] - 19
# [[:en:Category:American science fiction war films]] - 19
# [[:en:Category:Films produced by Lauren Shuler Donner]] - 19
# [[:en:Category:Films shot in Hungary]] - 19
# [[:en:Category:Films shot in Switzerland]] - 19
# [[:en:Category:Films scored by Henry Jackman]] - 19
# [[:en:Category:American science fiction drama films]] - 19
# [[:en:Category:Films scored by Mark Mothersbaugh]] - 19
# [[:en:Category:LGBT-related films based on actual events]] - 19
# [[:en:Category:ScreenX films]] - 19
# [[:en:Category:Film productions suspended due to the COVID-19 pandemic]] - 19
# [[:en:Category:2013 independent films]] - 18
# [[:en:Category:Films about organized crime in the United States]] - 18
# [[:en:Category:2000s high school films]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Washington (state)]] - 18
# [[:en:Category:American alternate history films]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Bulgaria]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Malta]] - 18
# [[:en:Category:Cyborg films]] - 18
# [[:en:Category:Films set in Atlanta]] - 18
# [[:en:Category:Fictional portrayals of the Los Angeles Police Department]] - 18
# [[:en:Category:Edgar Award-winning works]] - 18
# [[:en:Category:Golden Eagle Award (Russia) for Best Foreign Language Film winners]] - 18
# [[:en:Category:Films about assassinations]] - 18
# [[:en:Category:Films based on newspaper and magazine articles]] - 18
# [[:en:Category:Films about paraplegics or quadriplegics]] - 18
# [[:en:Category:Films set in 1969]] - 18
# [[:en:Category:Films about adoption]] - 18
# [[:en:Category:1975 drama films]] - 18
# [[:en:Category:Films about psychiatry]] - 18
# [[:en:Category:2000s war drama films]] - 18
# [[:en:Category:Police detective films]] - 18
# [[:en:Category:Films scored by Randy Edelman]] - 18
# [[:en:Category:Films scored by John Powell]] - 18
# [[:en:Category:Participant (company) films]] - 18
# [[:en:Category:Films set in 2002]] - 18
# [[:en:Category:1957 drama films]] - 18
# [[:en:Category:Films set in North Carolina]] - 18
# [[:en:Category:2012 3D films]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Thailand]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Detroit]] - 18
# [[:en:Category:Films set in 1943]] - 18
# [[:en:Category:Films set in Poland]] - 18
# [[:en:Category:Films shot in Tokyo]] - 18
# [[:en:Category:2013 3D films]] - 18
# [[:en:Category:Films set in 1994]] - 18
# [[:en:Category:Films set in Saint Petersburg]] - 18
# [[:en:Category:2010s science fiction thriller films]] - 18
# [[:en:Category:American science fantasy films]] - 18
# [[:en:Category:French romantic comedy films]] - 18
# [[:en:Category:2014 independent films]] - 18
# [[:en:Category:Films scored by Theodore Shapiro]] - 18
# [[:en:Category:Open Road Films films]] - 18
# [[:en:Category:Films set in Norway]] - 18
# [[:en:Category:2017 3D films]] - 18
# [[:en:Category:American vampire films]] - 17
# [[:en:Category:American werewolf films]] - 17
# [[:en:Category:Android (robot) films]] - 17
# [[:en:Category:Medical-themed films]] - 17
# [[:en:Category:Films scored by Carter Burwell]] - 17
# [[:en:Category:Teen adventure films]] - 17
# [[:en:Category:2011 3D films]] - 17
# [[:en:Category:Independent Spirit Award for Best Foreign Film winners]] - 17
# [[:en:Category:Vertigo Entertainment films]] - 17
# [[:en:Category:Films set in 1992]] - 17
# [[:en:Category:Films about the United States Army]] - 17
# [[:en:Category:2006 comedy films]] - 17
# [[:en:Category:American haunted house films]] - 17
# [[:en:Category:Films about domestic violence]] - 17
# [[:en:Category:World War I films based on actual events]] - 17
# [[:en:Category:British action thriller films]] - 17
# [[:en:Category:African-American drama films]] - 17
# [[:en:Category:Reliance Entertainment films]] - 17
# [[:en:Category:2011 comedy films]] - 17
# [[:en:Category:American crossover films]] - 17
# [[:en:Category:Films produced by Marc E. Platt]] - 17
# [[:en:Category:Films set on airplanes]] - 17
# [[:en:Category:1940s war drama films]] - 17
# [[:en:Category:Russian Civil War films]] - 17
# [[:en:Category:2010s coming-of-age comedy-drama films]] - 17
# [[:en:Category:2000s monster movies]] - 17
# [[:en:Category:American political drama films]] - 17
# [[:en:Category:2010s psychological drama films]] - 17
# [[:en:Category:Films about aviation accidents or incidents]] - 17
# [[:en:Category:1997 comedy films]] - 17
# [[:en:Category:2000s Japanese-language films]] - 17
# [[:en:Category:Films set in Hawaii]] - 17
# [[:en:Category:Fratricide in fiction]] - 17
# [[:en:Category:Films about computing]] - 17
# [[:en:Category:2000s action films]] - 17
# [[:en:Category:1990s multilingual films]] - 17
# [[:en:Category:British multilingual films]] - 17
# [[:en:Category:Films shot in Illinois]] - 17
# [[:en:Category:Films whose director won the Best Director César Award]] - 17
# [[:en:Category:American political thriller films]] - 17
# [[:en:Category:Films based on musicals]] - 17
# [[:en:Category:Films based on classical mythology]] - 17
# [[:en:Category:2010s historical romance films]] - 17
# [[:en:Category:British 3D films]] - 17
# [[:en:Category:2000s historical drama films]] - 17
# [[:en:Category:1999 drama films]] - 17
# [[:en:Category:Films about child abuse]] - 17
# [[:en:Category:Horror film remakes]] - 17
# [[:en:Category:Films scored by Dario Marianelli]] - 17
# [[:en:Category:Films set in 2018]] - 17
# [[:en:Category:Kodansha manga]] - 17
# [[:en:Category:2010s ghost films]] - 17
# [[:en:Category:Biographical films about LGBT people]] - 17
# [[:en:Category:Best Foreign Language Film BAFTA Award winners]] - 17
# [[:en:Category:Romantic period films]] - 17
# [[:en:Category:2017 science fiction action films]] - 17
# [[:en:Category:2018 biographical drama films]] - 17
# [[:en:Category:2000s romantic fantasy films]] - 16
# [[:en:Category:Films shot in Oregon]] - 16
# [[:en:Category:Films set in Maine]] - 16
# [[:en:Category:1992 comedy films]] - 16
# [[:en:Category:Steampunk films]] - 16
# [[:en:Category:Films about princesses]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by Jon Kilik]] - 16
# [[:en:Category:Films about altered memories]] - 16
# [[:en:Category:Hugo Award for Best Dramatic Presentation winning works]] - 16
# [[:en:Category:1973 drama films]] - 16
# [[:en:Category:American coming-of-age comedy films]] - 16
# [[:en:Category:Jungle adventure films]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by Tom Rosenberg]] - 16
# [[:en:Category:Films set in South Africa]] - 16
# [[:en:Category:Constantin Film films]] - 16
# [[:en:Category:Films set in Austria]] - 16
# [[:en:Category:IFC Films films]] - 16
# [[:en:Category:Films based on thriller novels]] - 16
# [[:en:Category:Films using stop-motion animation]] - 16
# [[:en:Category:1990s chase films]] - 16
# [[:en:Category:Revisionist Western (genre) films]] - 16
# [[:en:Category:Films set in 2004]] - 16
# [[:en:Category:2010s adventure drama films]] - 16
# [[:en:Category:Best British Film BAFTA Award winners]] - 16
# [[:en:Category:1991 drama films]] - 16
# [[:en:Category:1960s Italian-language films]] - 16
# [[:en:Category:2010s sex comedy films]] - 16
# [[:en:Category:Films set in Alabama]] - 16
# [[:en:Category:Films set in Georgia (U.S. state)]] - 16
# [[:en:Category:Golden Lion winners]] - 16
# [[:en:Category:Films scored by Mychael Danna]] - 16
# [[:en:Category:Films shot in Alberta]] - 16
# [[:en:Category:Films about cannibalism]] - 16
# [[:en:Category:Films scored by Maurice Jarre]] - 16
# [[:en:Category:British crime thriller films]] - 16
# [[:en:Category:Films about Hollywood, Los Angeles]] - 16
# [[:en:Category:Films based on crime novels]] - 16
# [[:en:Category:Home invasions in film]] - 16
# [[:en:Category:1990s black comedy films]] - 16
# [[:en:Category:LGBT-related comedy-drama films]] - 16
# [[:en:Category:Films scored by Rupert Gregson-Williams]] - 16
# [[:en:Category:Films scored by Éric Serra]] - 16
# [[:en:Category:Films set in apartment buildings]] - 16
# [[:en:Category:Films set in museums]] - 16
# [[:en:Category:Films shot in China]] - 16
# [[:en:Category:1980s Cantonese-language films]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by Albert R. Broccoli]] - 16
# [[:en:Category:Hyperlink films]] - 16
# [[:en:Category:Films about cloning]] - 16
# [[:en:Category:Films shot in Crimea]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by John Davis]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by Denise Di Novi]] - 16
# [[:en:Category:2000s children's comedy films]] - 16
# [[:en:Category:2010s musical drama films]] - 16
# [[:en:Category:Films produced by Lorenzo di Bonaventura]] - 16
# [[:en:Category:Films set in 1985]] - 16
# [[:en:Category:Films set in Venice]] - 16
# [[:en:Category:Films scored by David Newman]] - 16
# [[:en:Category:Films about the upper class]] - 16
# [[:en:Category:2014 3D films]] - 16
# [[:en:Category:2014 directorial debut films]] - 16
# [[:en:Category:2003 drama films]] - 16
# [[:en:Category:Shueisha manga]] - 16
# [[:en:Category:Canadian independent films]] - 16
# [[:en:Category:Russian children's fantasy films]] - 16
# [[:en:Category:2015 independent films]] - 16
# [[:en:Category:Temple Hill Entertainment films]] - 15
# [[:en:Category:Religious horror films]] - 15
# [[:en:Category:2010s Japanese-language films]] - 15
# [[:en:Category:Annie Award winners]] - 15
# [[:en:Category:Soviet-era films from Georgia (country)]] - 15
# [[:en:Category:Erotic romance films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in 2019]] - 15
# [[:en:Category:Triad films]] - 15
# [[:en:Category:Features based on short films]] - 15
# [[:en:Category:Films shot in Barcelona]] - 15
# [[:en:Category:Film controversies in the United States]] - 15
# [[:en:Category:2000s French film stubs]] - 15
# [[:en:Category:2001 drama films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in 1980]] - 15
# [[:en:Category:2010s mystery films]] - 15
# [[:Կատեգորիա:Ֆիլմեր ապոկալիպսիսի մասին]] - 15
# [[:en:Category:Alternate timeline films]] - 15
# [[:en:Category:2004 comedy films]] - 15
# [[:en:Category:Live-action films based on video games]] - 15
# [[:en:Category:Films about contract killing]] - 15
# [[:en:Category:2010s buddy films]] - 15
# [[:en:Category:British World War II films]] - 15
# [[:en:Category:Czech Lion Awards winners (films)]] - 15
# [[:en:Category:2000s crime comedy films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in 1981]] - 15
# [[:en:Category:2010s Mandarin-language films]] - 15
# [[:en:Category:Films shot at Cinecittà Studios]] - 15
# [[:en:Category:German black-and-white films]] - 15
# [[:en:Category:American road movies]] - 15
# [[:en:Category:Films shot at EMI-Elstree Studios]] - 15
# [[:en:Category:American horror drama films]] - 15
# [[:en:Category:Films featuring puppetry]] - 15
# [[:en:Category:Films shot in Jordan]] - 15
# [[:en:Category:Films set in the Netherlands]] - 15
# [[:en:Category:Films set in the 1880s]] - 15
# [[:en:Category:Swedish drama films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in Alaska]] - 15
# [[:en:Category:Resurrection in film]] - 15
# [[:en:Category:Films set in 1914]] - 15
# [[:en:Category:Films produced by Frank Marshall]] - 15
# [[:en:Category:Films set in the Pacific Ocean]] - 15
# [[:en:Category:Films about divorce]] - 15
# [[:en:Category:1971 drama films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in farms]] - 15
# [[:en:Category:2010s Italian-language films]] - 15
# [[:en:Category:1970s historical drama films]] - 15
# [[:en:Category:German independent films]] - 15
# [[:en:Category:2012 comedy films]] - 15
# [[:en:Category:Films about road accidents and incidents]] - 15
# [[:en:Category:Films about elections]] - 15
# [[:en:Category:2010s teen fantasy films]] - 15
# [[:en:Category:Films based on American comics]] - 15
# [[:en:Category:Films about marriage]] - 15
# [[:en:Category:2000s mystery thriller films]] - 15
# [[:en:Category:Films with screenplays by Luc Besson]] - 15
# [[:en:Category:Juvenile sexuality in films]] - 15
# [[:en:Category:1998 comedy films]] - 15
# [[:en:Category:American remakes of French films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in amusement parks]] - 15
# [[:en:Category:Films about dragons]] - 15
# [[:en:Category:PolyGram Filmed Entertainment films]] - 15
# [[:en:Category:Films about infidelity]] - 15
# [[:en:Category:Films about secret societies]] - 15
# [[:en:Category:2010s coming-of-age films]] - 15
# [[:en:Category:Films about classical music and musicians]] - 15
# [[:en:Category:German war drama films]] - 15
# [[:en:Category:2009 horror films]] - 15
# [[:en:Category:American slapstick comedy films]] - 15
# [[:en:Category:2000s heist films]] - 15
# [[:en:Category:British nonlinear narrative films]] - 15
# [[:en:Category:2010s chase films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in Mumbai]] - 15
# [[:en:Category:2000s Korean-language films]] - 15
# [[:en:Category:Black-and-white documentary films]] - 15
# [[:en:Category:Films about astronauts]] - 15
# [[:en:Category:1990s romantic comedy-drama films]] - 15
# [[:en:Category:American children's animated fantasy films]] - 15
# [[:en:Category:American boxing films]] - 15
# [[:en:Category:Mandeville Films films]] - 15
# [[:en:Category:Live-action films based on Disney's animated films]] - 15
# [[:en:Category:Films shot in Austin, Texas]] - 15
# [[:en:Category:Live-action films based on animated series]] - 15
# [[:en:Category:Soviet romantic comedy films]] - 15
# [[:en:Category:Films set in the Victorian era]] - 15
# [[:en:Category:Films about viral outbreaks]] - 15
# [[:en:Category:Aniplex]] - 15
# [[:en:Category:2015 directorial debut films]] - 15
# [[:en:Category:French-language Belgian films]] - 15
# [[:en:Category:Santa Claus in film]] - 15
# [[:en:Category:2010s Hindi-language films]] - 15
# [[:en:Category:2016 directorial debut films]] - 15
# [[:en:Category:Soviet fantasy films]] - 15
# [[:en:Category:1930s Russian-language films]] - 15
# [[:en:Category:1955 drama films]] - 15
# [[:en:Category:Films impacted by the COVID-19 pandemic]] - 15
# [[:en:Category:Drama anime and manga]] - 14
# [[:en:Category:1990s fantasy-comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in 1918]] - 14
# [[:en:Category:Madhouse (company)]] - 14
# [[:en:Category:Toonami]] - 14
# [[:en:Category:Films shot in Edinburgh]] - 14
# [[:en:Category:Science fiction adventure films]] - 14
# [[:en:Category:Cultural depictions of the Mafia]] - 14
# [[:en:Category:Films about the American Mafia]] - 14
# [[:en:Category:Films scored by Nino Rota]] - 14
# [[:en:Category:American erotic drama films]] - 14
# [[:en:Category:French thriller drama films]] - 14
# [[:en:Category:FilmNation Entertainment films]] - 14
# [[:en:Category:Survival films]] - 14
# [[:en:Category:2000s science fiction action films]] - 14
# [[:en:Category:2009 directorial debut films]] - 14
# [[:en:Category:American historical action films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in Rio de Janeiro (city)]] - 14
# [[:en:Category:American gangster films]] - 14
# [[:en:Category:1990s science fiction action films]] - 14
# [[:en:Category:Films produced by Brad Pitt]] - 14
# [[:en:Category:German action adventure films]] - 14
# [[:en:Category:Films shot at Elstree Film Studios]] - 14
# [[:en:Category:2008 comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in 2001]] - 14
# [[:en:Category:Films à clef]] - 14
# [[:en:Category:Gothic horror films]] - 14
# [[:en:Category:French biographical drama films]] - 14
# [[:en:Category:1994 comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Films about post-traumatic stress disorder]] - 14
# [[:en:Category:Films about telekinesis]] - 14
# [[:en:Category:1993 drama films]] - 14
# [[:en:Category:RKO Pictures films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in the Mediterranean Sea]] - 14
# [[:en:Category:French war drama films]] - 14
# [[:en:Category:2002 comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in Ohio]] - 14
# [[:en:Category:Films about social class]] - 14
# [[:en:Category:Torture in films]] - 14
# [[:en:Category:1960s war drama films]] - 14
# [[:en:Category:Films scored by Max Steiner]] - 14
# [[:en:Category:2010 independent films]] - 14
# [[:en:Category:Films set in 1947]] - 14
# [[:en:Category:2010s sports drama films]] - 14
# [[:en:Category:2000s psychological drama films]] - 14
# [[:en:Category:2010s science fiction films]] - 14
# [[:en:Category:Circus films]] - 14
# [[:en:Category:1980s French-language films]] - 14
# [[:en:Category:1980s multilingual films]] - 14
# [[:en:Category:American road comedy-drama films]] - 14
# [[:en:Category:Films shot in Nevada]] - 14
# [[:en:Category:African-American comedy films]] - 14
# [[:en:Category:1985 drama films]] - 14
# [[:en:Category:Films about fraternities and sororities]] - 14
# [[:en:Category:Pacific War films]] - 14
# [[:en:Category:Rail transport films]] - 14
# [[:en:Category:2010s teen comedy-drama films]] - 14
# [[:en:Category:Best Foreign Film Guldbagge Award winners]] - 14
# [[:en:Category:American mystery drama films]] - 14
# [[:en:Category:British comedy-drama films]] - 14
# [[:en:Category:Southern Gothic films]] - 14
# [[:en:Category:2000s sex comedy films]] - 14
# [[:en:Category:The Kennedy/Marshall Company films]] - 14
# [[:en:Category:American slasher films]] - 14
# [[:en:Category:2010s American animated films]] - 14
# [[:Կատեգորիա:2012 ֆիլմեր]] - 14
# [[:en:Category:1990s crime comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Films about anti-LGBT sentiment]] - 14
# [[:en:Category:Films set in Shanghai]] - 14
# [[:en:Category:2000s serial killer films]] - 14
# [[:en:Category:American films about Halloween]] - 14
# [[:en:Category:Films set in ancient Egypt]] - 14
# [[:en:Category:Films with screenplays by Richard Maibaum]] - 14
# [[:en:Category:American prison films]] - 14
# [[:en:Category:2010 comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Seafaring films]] - 14
# [[:en:Category:Films about Mexican drug cartels]] - 14
# [[:en:Category:Films scored by George Fenton]] - 14
# [[:en:Category:Films set in 1973]] - 14
# [[:en:Category:British action adventure films]] - 14
# [[:en:Category:Films produced by Roy Lee]] - 14
# [[:en:Category:Films scored by Rachel Portman]] - 14
# [[:en:Category:2000s historical romance films]] - 14
# [[:en:Category:Jukebox musical films]] - 14
# [[:en:Category:Annapurna Pictures films]] - 14
# [[:en:Category:American teen films]] - 14
# [[:en:Category:2000s feminist films]] - 14
# [[:en:Category:Films shot in Hamilton, Ontario]] - 14
# [[:en:Category:American feminist films]] - 14
# [[:en:Category:2000s female buddy films]] - 14
# [[:en:Category:Biographical films about sportspeople]] - 14
# [[:en:Category:2015 romantic drama films]] - 14
# [[:Կատեգորիա:Անգլալեզու հեռուստասերիալներ]] - 14
# [[:en:Category:2014 comedy films]] - 14
# [[:en:Category:Sentai Filmworks]] - 14
# [[:en:Category:Mad scientist films]] - 14
# [[:en:Category:Biographical films about musicians]] - 14
# [[:en:Category:1981 drama films]] - 14
# [[:en:Category:Biographical films about painters]] - 14
# [[:en:Category:American musical fantasy films]] - 14
# [[:en:Category:Yen Press titles]] - 14
# [[:en:Category:American teen LGBT-related films]] - 14
# [[:en:Category:2015 science fiction action films]] - 14
# [[:en:Category:Films scored by Daniel Pemberton]] - 14
# [[:en:Category:2015 action thriller films]] - 14
# [[:en:Category:French erotic drama films]] - 14
# [[:en:Category:1958 drama films]] - 14
# [[:en:Category:2015 biographical drama films]] - 14
# [[:en:Category:Shueisha franchises]] - 14
# [[:en:Category:Amazon Studios films]] - 14
# [[:en:Category:2017 directorial debut films]] - 14
# [[:en:Category:2010s musical comedy films]] - 13
# [[:en:Category:Great Depression films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1933]] - 13
# [[:en:Category:Light novels]] - 13
# [[:en:Category:English-language Belgian films]] - 13
# [[:en:Category:Armenian black-and-white films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Sicily]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1940]] - 13
# [[:en:Category:Cyberpunk films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in the 2010s]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Rolfe Kent]] - 13
# [[:en:Category:Armenian comedy films]] - 13
# [[:en:Category:Films shot at Village Roadshow Studios]] - 13
# [[:en:Category:Survival thriller films]] - 13
# [[:en:Category:Films based on German novels]] - 13
# [[:en:Category:Pathé films]] - 13
# [[:en:Category:Fiction about familicide]] - 13
# [[:en:Category:Male bisexuality in film]] - 13
# [[:en:Category:Films about the illegal drug trade]] - 13
# [[:en:Category:1970s multilingual films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1984]] - 13
# [[:en:Category:Films produced by Graham King]] - 13
# [[:en:Category:American sword and sorcery films]] - 13
# [[:en:Category:2006 directorial debut films]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Glasgow]] - 13
# [[:en:Category:Films set in palaces]] - 13
# [[:en:Category:Rating controversies in film]] - 13
# [[:en:Category:1995 drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in the 14th century]] - 13
# [[:en:Category:War films based on actual events]] - 13
# [[:en:Category:British action comedy films]] - 13
# [[:en:Category:1990s French film stubs]] - 13
# [[:en:Category:Martial arts tournament films]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Venice]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Israel]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1974]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Alabama]] - 13
# [[:en:Category:Works subject to a lawsuit]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Rhode Island]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Almería]] - 13
# [[:en:Category:French nonlinear narrative films]] - 13
# [[:en:Category:2000s drama film stubs]] - 13
# [[:en:Category:Films set in the Russian Empire]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Jerry Goldsmith]] - 13
# [[:en:Category:Films about survivors of seafaring accidents or incidents]] - 13
# [[:en:Category:Seafaring films based on actual events]] - 13
# [[:en:Category:1976 drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Aaron Zigman]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Ohio]] - 13
# [[:en:Category:Gun fu films]] - 13
# [[:en:Category:Films about autism]] - 13
# [[:en:Category:20th Century Fox franchises]] - 13
# [[:en:Category:British mystery thriller films]] - 13
# [[:en:Category:Films based on autobiographies]] - 13
# [[:en:Category:CinemaScope films]] - 13
# [[:en:Category:Films about blind people]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in the Bahamas]] - 13
# [[:en:Category:American swashbuckler films]] - 13
# [[:en:Category:Films about summer camps]] - 13
# [[:en:Category:Films about trans women]] - 13
# [[:en:Category:Films about impact events]] - 13
# [[:en:Category:Films produced by Kathleen Kennedy]] - 13
# [[:en:Category:Films produced by Steven Spielberg]] - 13
# [[:en:Category:Films about stalking]] - 13
# [[:en:Category:2010s children's comedy films]] - 13
# [[:en:Category:1968 drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films shot in Kent]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1958]] - 13
# [[:en:Category:Lucasfilm films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1978]] - 13
# [[:en:Category:American zombie films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Yugoslavia]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Michael Kamen]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Afghanistan]] - 13
# [[:en:Category:1990s Cantonese-language films]] - 13
# [[:en:Category:Interquel films]] - 13
# [[:en:Category:American splatter films]] - 13
# [[:en:Category:Overbrook Entertainment films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Siberia]] - 13
# [[:en:Category:Davis Entertainment films]] - 13
# [[:en:Category:Atlas Entertainment films]] - 13
# [[:en:Category:Films about fairies and sprites]] - 13
# [[:en:Category:2013 action thriller films]] - 13
# [[:en:Category:Cooking films]] - 13
# [[:en:Category:Films about reincarnation]] - 13
# [[:en:Category:1998 drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Patrick Doyle]] - 13
# [[:en:Category:2013 biographical drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films produced by David Hoberman]] - 13
# [[:en:Category:British romantic comedy-drama films]] - 13
# [[:en:Category:Cannes Grand Prix winners]] - 13
# [[:en:Category:African-American biographical dramas]] - 13
# [[:en:Category:2000s supernatural horror films]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Graeme Revell]] - 13
# [[:en:Category:Films set in 1987]] - 13
# [[:en:Category:2010s erotic drama films]] - 13
# [[:en:Category:2010s comedy thriller films]] - 13
# [[:en:Category:American comedy thriller films]] - 13
# [[:en:Category:American spy thriller films]] - 13
# [[:en:Category:Films about parenting]] - 13
# [[:en:Category:1990s Spanish-language films]] - 13
# [[:en:Category:School life in anime and manga]] - 13
# [[:en:Category:French historical drama films]] - 13
# [[:en:Category:American fantasy comedy-drama films]] - 13
# [[:en:Category:Time loop films]] - 13
# [[:en:Category:2015 comedy-drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films about abortion]] - 13
# [[:en:Category:American supernatural thriller films]] - 13
# [[:en:Category:Films set in Michigan]] - 13
# [[:en:Category:German multilingual films]] - 13
# [[:en:Category:1972 drama films]] - 13
# [[:en:Category:Live Action Short Film Academy Award winners]] - 13
# [[:en:Category:Soviet war films]] - 13
# [[:en:Category:2017 horror films]] - 13
# [[:en:Category:2018 3D films]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Benjamin Wallfisch]] - 13
# [[:en:Category:2020s superhero films]] - 13
# [[:en:Category:2018 romantic drama films]] - 13
# [[:en:Category:Soviet historical drama films]] - 13
# [[:en:Category:Films scored by Trevor Rabin]] - 12
# [[:en:Category:2010 television films]] - 12
# [[:en:Category:Fantasy adventure films]] - 12
# [[:en:Category:Environmental films]] - 12
# [[:en:Category:Soviet silent feature films]] - 12
# [[:en:Category:Films based on poems]] - 12
# [[:en:Category:2000s Italian-language films]] - 12
# [[:en:Category:1960 drama films]] - 12
# [[:en:Category:French crime thriller films]] - 12
# [[:en:Category:Metaphysical fiction films]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Bruce Davey]] - 12
# [[:en:Category:2010s survival films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1982]] - 12
# [[:en:Category:Films about giants]] - 12
# [[:en:Category:Siege films]] - 12
# [[:en:Category:2000 drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films about child death]] - 12
# [[:en:Category:2001 comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 2000]] - 12
# [[:en:Category:Appian Way Productions films]] - 12
# [[:en:Category:Filicide in fiction]] - 12
# [[:en:Category:Films about technological impact]] - 12
# [[:en:Category:Orion Pictures films]] - 12
# [[:en:Category:British crime drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films based on historical novels]] - 12
# [[:en:Category:American crime action films]] - 12
# [[:en:Category:Murder–suicide in films]] - 12
# [[:en:Category:Films about amputees]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1962]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1964]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1967]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1976]] - 12
# [[:en:Category:American children's drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films about pets]] - 12
# [[:en:Category:Stage 6 Films films]] - 12
# [[:en:Category:American Civil War films]] - 12
# [[:en:Category:Films about miscarriage of justice]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1990]] - 12
# [[:en:Category:Religious controversies in film]] - 12
# [[:en:Category:Romance films based on actual events]] - 12
# [[:en:Category:Romantic epic films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in the Ottoman Empire]] - 12
# [[:en:Category:Photoplay Awards film of the year winners]] - 12
# [[:en:Category:2010s dance films]] - 12
# [[:en:Category:Bisexuality-related films]] - 12
# [[:en:Category:Films about sexual repression]] - 12
# [[:en:Category:Films based on military novels]] - 12
# [[:en:Category:2011 independent films]] - 12
# [[:en:Category:Films about prison escapes]] - 12
# [[:en:Category:Films set in 1965]] - 12
# [[:en:Category:Sports films based on actual events]] - 12
# [[:en:Category:2000s sports drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films about self-harm]] - 12
# [[:en:Category:2010s French film stubs]] - 12
# [[:en:Category:1982 drama films]] - 12
# [[:en:Category:1950s French-language films]] - 12
# [[:en:Category:Hugo Award for Best Dramatic Presentation, Long Form winning works]] - 12
# [[:en:Category:1986 drama films]] - 12
# [[:en:Category:Golden Bear winners]] - 12
# [[:en:Category:French films about revenge]] - 12
# [[:en:Category:Adventure horror films]] - 12
# [[:en:Category:1947 drama films]] - 12
# [[:en:Category:1980s buddy comedy films]] - 12
# [[:en:Category:2010 romantic comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Films about virginity]] - 12
# [[:en:Category:2010s pregnancy films]] - 12
# [[:en:Category:2010s mystery drama films]] - 12
# [[:en:Category:British thriller drama films]] - 12
# [[:en:Category:Female bisexuality in film]] - 12
# [[:en:Category:CJ Entertainment films]] - 12
# [[:en:Category:Matricide in fiction]] - 12
# [[:en:Category:2000s Christmas comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Films about Catholicism]] - 12
# [[:en:Category:Films about narcissism]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Scott Stuber]] - 12
# [[:en:Category:Films set in the 12th century]] - 12
# [[:en:Category:Films with screenplays by John Hughes (filmmaker)]] - 12
# [[:en:Category:Films about Native Americans]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Bedfordshire]] - 12
# [[:en:Category:Films set in the 18th century]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Puerto Rico]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Austria]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Edward Shearmur]] - 12
# [[:en:Category:2010s spy comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in Kansas]] - 12
# [[:en:Category:2009 comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Poland]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Charles Roven]] - 12
# [[:en:Category:Action films based on actual events]] - 12
# [[:en:Category:Science fantasy films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in Houston]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by John Ottman]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Mumbai]] - 12
# [[:en:Category:Films shot at Longcross Studios]] - 12
# [[:en:Category:1990s romantic drama films]] - 12
# [[:en:Category:1996 drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Wiltshire]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Christopher Young]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Steve Jablonsky]] - 12
# [[:en:Category:Di Bonaventura Pictures films]] - 12
# [[:en:Category:Neo-Western films]] - 12
# [[:en:Category:Films set in Colombia]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Michael G. Wilson]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Hampshire]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Beau Flynn]] - 12
# [[:en:Category:2012 directorial debut films]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Ukraine]] - 12
# [[:en:Category:Films about couples]] - 12
# [[:en:Category:2000s musical drama films]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Joe Roth]] - 12
# [[:en:Category:Films shot in Saint Petersburg]] - 12
# [[:en:Category:Live-action films based on manga]] - 12
# [[:en:Category:2013 LGBT-related films]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Junkie XL]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Avi Arad]] - 12
# [[:en:Category:1984 drama films]] - 12
# [[:en:Category:2014 action thriller films]] - 12
# [[:en:Category:Cultural depictions of American men]] - 12
# [[:en:Category:Films about death games]] - 12
# [[:en:Category:American comedy television films]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Rob Simonsen]] - 12
# [[:en:Category:1965 drama films]] - 12
# [[:en:Category:Malpaso Productions films]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Simon Kinberg]] - 12
# [[:en:Category:Films set in Westchester County, New York]] - 12
# [[:en:Category:X-Men (film series)]] - 12
# [[:en:Category:Films set in Pittsburgh]] - 12
# [[:en:Category:Comedy-drama films based on actual events]] - 12
# [[:en:Category:Films scored by Lorne Balfe]] - 12
# [[:en:Category:French-language Canadian films]] - 12
# [[:en:Category:2015 thriller drama films]] - 12
# [[:en:Category:1989 comedy films]] - 12
# [[:en:Category:Chernin Entertainment films]] - 12
# [[:en:Category:2013 comedy films]] - 12
# [[:en:Category:French silent short films]] - 12
# [[:en:Category:1970s Italian-language films]] - 12
# [[:en:Category:Films produced by Letty Aronson]] - 12
# [[:en:Category:2010s Christmas films]] - 12
# [[:en:Category:1972 comedy films]] - 12
# [[:en:Category:2016 romantic drama films]] - 12
# [[:en:Category:1983 drama films]] - 12
# [[:en:Category:Italian multilingual films]] - 12
# [[:en:Category:Coming-of-age anime and manga]] - 11
# [[:en:Category:Japanese animated fantasy films]] - 11
# [[:en:Category:Studio Ghibli animated films]] - 11
# [[:en:Category:Dark fantasy anime and manga]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Clint Mansell]] - 11
# [[:en:Category:2014 anime television series debuts]] - 11
# [[:en:Category:Biographical films about poets]] - 11
# [[:en:Category:Films set in 1960]] - 11
# [[:en:Category:2009 romantic comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Marcelo Zarvos]] - 11
# [[:en:Category:HBO Films films]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by David Arnold]] - 11
# [[:en:Category:2011 action thriller films]] - 11
# [[:en:Category:Australian action adventure films]] - 11
# [[:en:Category:Apartheid films]] - 11
# [[:en:Category:2000s action drama films]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Douglas Wick]] - 11
# [[:en:Category:Films about immigration to the United States]] - 11
# [[:en:Category:Films about cults]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Missouri]] - 11
# [[:en:Category:2005 directorial debut films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in 1939]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Yorkshire]] - 11
# [[:en:Category:Films set in 1955]] - 11
# [[:en:Category:Films shot in South Carolina]] - 11
# [[:en:Category:Vietnam War films]] - 11
# [[:Կատեգորիա:Pinewood Studios-ում նկարահանված ֆիլմեր]] - 11
# [[:en:Category:Cultural depictions of Adolf Hitler]] - 11
# [[:en:Category:Films based on American thriller novels]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Illinois]] - 11
# [[:en:Category:1990s coming-of-age drama films]] - 11
# [[:en:Category:1962 drama films]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Aram Khachaturian]] - 11
# [[:en:Category:Anti-war films about World War I]] - 11
# [[:en:Category:American legal films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Ireland]] - 11
# [[:en:Category:2000s teen drama films]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Chris Columbus]] - 11
# [[:en:Category:Films set on boats]] - 11
# [[:en:Category:1980s crime comedy films]] - 11
# [[:en:Category:D-Box motion-enhanced films]] - 11
# [[:en:Category:American docudrama films]] - 11
# [[:en:Category:2010s serial killer films]] - 11
# [[:en:Category:Films shot in Croatia]] - 11
# [[:en:Category:French avant-garde and experimental films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in the 1860s]] - 11
# [[:en:Category:2004 romantic comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films about dissociative identity disorder]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Cuba]] - 11
# [[:en:Category:American children's animated comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Monaco]] - 11
# [[:en:Category:Films shot in Cologne]] - 11
# [[:en:Category:Films set in hospitals]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Michael Bay]] - 11
# [[:en:Category:Homophobia in fiction]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Adam Sandler]] - 11
# [[:en:Category:Happy Madison Productions films]] - 11
# [[:en:Category:Revolution Studios films]] - 11
# [[:en:Category:CBS Films films]] - 11
# [[:en:Category:Films about Nazis]] - 11
# [[:en:Category:Films with screenplays by George Lucas]] - 11
# [[:en:Category:Films about child abduction in the United States]] - 11
# [[:en:Category:Films about anti-fascism]] - 11
# [[:en:Category:Films about ancient astronauts]] - 11
# [[:en:Category:Films with screenplays by David Koepp]] - 11
# [[:en:Category:Films with screenplays by Akiva Goldsman]] - 11
# [[:en:Category:Films about child abduction]] - 11
# [[:en:Category:Films set in the Caribbean]] - 11
# [[:en:Category:2010s fantasy action films]] - 11
# [[:en:Category:1990s buddy cop films]] - 11
# [[:en:Category:1999 comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Walter F. Parkes]] - 11
# [[:en:Category:Films shot in Prague]] - 11
# [[:en:Category:1990s action comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in South America]] - 11
# [[:en:Category:1996 comedy films]] - 11
# [[:en:Category:2010s science fiction comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films set in Long Island]] - 11
# [[:en:Category:Films about rebellions]] - 11
# [[:en:Category:Films set in the 22nd century]] - 11
# [[:en:Category:2013 horror films]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Craig Armstrong (composer)]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Ilan Eshkeri]] - 11
# [[:en:Category:2008 romantic comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films about animal rights]] - 11
# [[:en:Category:British science fiction action films]] - 11
# [[:en:Category:Films about weddings in the United States]] - 11
# [[:en:Category:British mystery films]] - 11
# [[:en:Category:Films about activists]] - 11
# [[:en:Category:American sports comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films shot in Philadelphia]] - 11
# [[:en:Category:1990 drama films]] - 11
# [[:en:Category:2012 independent films]] - 11
# [[:en:Category:Films about artificial intelligence]] - 11
# [[:en:Category:1990s feminist films]] - 11
# [[:en:Category:Fiction about mind control]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Aleksandr Zatsepin]] - 11
# [[:en:Category:Historical action films]] - 11
# [[:en:Category:2010s comedy film stubs]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Trevor Jones]] - 11
# [[:en:Category:Crunchyroll anime]] - 11
# [[:en:Category:Trading films]] - 11
# [[:en:Category:Films based on Italian novels]] - 11
# [[:en:Category:Films set in schools]] - 11
# [[:en:Category:2010s teen horror films]] - 11
# [[:en:Category:2010 directorial debut films]] - 11
# [[:en:Category:2000s musical comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Films about child sexual abuse]] - 11
# [[:en:Category:2005 comedy films]] - 11
# [[:en:Category:Roadside Attractions films]] - 11
# [[:en:Category:2010s comedy road movies]] - 11
# [[:en:Category:Films about social media]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Steve Golin]] - 11
# [[:en:Category:HIV/AIDS in American films]] - 11
# [[:en:Category:American direct-to-video films]] - 11
# [[:en:Category:2010s science fiction horror films]] - 11
# [[:en:Category:2016 biographical drama films]] - 11
# [[:en:Category:1987 drama films]] - 11
# [[:en:Category:Soviet comedy-drama films]] - 11
# [[:en:Category:1964 drama films]] - 11
# [[:en:Category:1950s war drama films]] - 11
# [[:en:Category:1970 drama films]] - 11
# [[:en:Category:Films featuring an item number]] - 11
# [[:en:Category:Perfect World Pictures films]] - 11
# [[:en:Category:Marvel Cinematic Universe: Phase Three films]] - 11
# [[:en:Category:Films scored by Dmitri Shostakovich]] - 11
# [[:en:Category:2017 action thriller films]] - 11
# [[:en:Category:Films shot at Pinewood Atlanta Studios]] - 11
# [[:en:Category:Soviet romance films]] - 11
# [[:en:Category:2018 LGBT-related films]] - 11
# [[:en:Category:2019 3D films]] - 11
# [[:en:Category:2020 drama films]] - 11
# [[:en:Category:Films produced by Karen Rosenfelt]] - 10
# [[:en:Category:American prison drama films]] - 10
# [[:en:Category:Morgan Creek Productions films]] - 10
# [[:en:Category:Television sequel films]] - 10
# [[:en:Category:Films based on Japanese novels]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Joe Hisaishi]] - 10
# [[:en:Category:Toho animated films]] - 10
# [[:en:Category:British black comedy films]] - 10
# [[:en:Category:Works banned in China]] - 10
# [[:en:Category:Films about puberty]] - 10
# [[:en:Category:Films about pianos and pianists]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Georges Delerue]] - 10
# [[:en:Category:French black comedy films]] - 10
# [[:en:Category:Films about genetic engineering]] - 10
# [[:en:Category:Scanbox Entertainment films]] - 10
# [[:Կատեգորիա:2005 ֆիլմեր]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Ramin Djawadi]] - 10
# [[:en:Category:Films adapted into operas]] - 10
# [[:en:Category:Films with screenplays by Christopher Markus and Stephen McFeely]] - 10
# [[:en:Category:Films about immigration]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Tyler Bates]] - 10
# [[:en:Category:Fiction about regicide]] - 10
# [[:en:Category:2000s coming-of-age drama films]] - 10
# [[:en:Category:Malware in fiction]] - 10
# [[:en:Category:Films set in 1986]] - 10
# [[:en:Category:American Sign Language films]] - 10
# [[:en:Category:Films about deaf people]] - 10
# [[:en:Category:Paramount Vantage films]] - 10
# [[:en:Category:British adventure drama films]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Highland (council area)]] - 10
# [[:en:Category:1963 drama films]] - 10
# [[:en:Category:2011 romantic comedy films]] - 10
# [[:en:Category:1979 drama films]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Eduard Artemyev]] - 10
# [[:en:Category:2000s ghost films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in 1971]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Savannah, Georgia]] - 10
# [[:en:Category:Films with screenplays by Eric Roth]] - 10
# [[:en:Category:American parody films]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Romania]] - 10
# [[:en:Category:American remakes of Japanese films]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Rhode Island]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Iraq]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Toronto]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Elmer Bernstein]] - 10
# [[:en:Category:Films set in 1912]] - 10
# [[:en:Category:Sea adventure films]] - 10
# [[:en:Category:2000s buddy cop films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Oklahoma]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in 16mm]] - 10
# [[:en:Category:American rape and revenge films]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Michael Barnathan]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Michael De Luca]] - 10
# [[:en:Category:Films about striptease]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Houston]] - 10
# [[:en:Category:American Zoetrope films]] - 10
# [[:en:Category:Films about United States Army Special Forces]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Dino De Laurentiis]] - 10
# [[:en:Category:Metafictional works]] - 10
# [[:en:Category:Films set in the Indian Ocean]] - 10
# [[:en:Category:American political satire films]] - 10
# [[:en:Category:Films about technology]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Thailand]] - 10
# [[:en:Category:Films about Nazi Germany]] - 10
# [[:en:Category:Films about Romani people]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Budapest]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Atticus Ross]] - 10
# [[:en:Category:German LGBT-related films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Iran]] - 10
# [[:en:Category:Films set in the 1870s]] - 10
# [[:en:Category:2009 LGBT-related films]] - 10
# [[:en:Category:Disaster films based on actual events]] - 10
# [[:en:Category:Independence Day (United States) films]] - 10
# [[:en:Category:1990s action films]] - 10
# [[:en:Category:Films featuring a Best Actor César Award-winning performance]] - 10
# [[:en:Category:Films about mind control]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Berkshire]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Robert De Niro]] - 10
# [[:en:Category:Films set in 1913]] - 10
# [[:en:Category:1990s science fiction comedy films]] - 10
# [[:en:Category:2000s science fiction comedy films]] - 10
# [[:en:Category:Hong Kong action films]] - 10
# [[:en:Category:Martial arts fantasy films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Maryland]] - 10
# [[:en:Category:Films about the Russian Mafia]] - 10
# [[:en:Category:Films based on mystery novels]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Egypt]] - 10
# [[:en:Category:Films with screenplays by Terry Rossio]] - 10
# [[:en:Category:1960s action films]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Nathan Wang]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Australia]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Australia]] - 10
# [[:en:Category:Films set in airports]] - 10
# [[:en:Category:Universal Pictures direct-to-video films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Warsaw]] - 10
# [[:en:Category:French World War II films]] - 10
# [[:en:Category:Musical films based on actual events]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Belgrade]] - 10
# [[:en:Category:French science fiction action films]] - 10
# [[:en:Category:1990s children's comedy films]] - 10
# [[:en:Category:2000 comedy films]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Emma Thomas]] - 10
# [[:en:Category:Films with screenplays by Christopher Nolan]] - 10
# [[:en:Category:Syncopy Inc. films]] - 10
# [[:en:Category:Fast &amp; Furious films]] - 10
# [[:en:Category:Films about magic and magicians]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Brazil]] - 10
# [[:en:Category:Films about mathematics]] - 10
# [[:en:Category:Skydance Media films]] - 10
# [[:en:Category:Mars in film]] - 10
# [[:en:Category:Films based on Romeo and Juliet]] - 10
# [[:en:Category:Films produced by Ian Bryce]] - 10
# [[:en:Category:American romantic thriller films]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Monaco]] - 10
# [[:en:Category:2003 directorial debut films]] - 10
# [[:en:Category:American spy films]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Vienna]] - 10
# [[:en:Category:The Devil in film]] - 10
# [[:en:Category:2010s satirical films]] - 10
# [[:en:Category:Media Rights Capital films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Montreal]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Moscow Oblast]] - 10
# [[:en:Category:2000s dance films]] - 10
# [[:en:Category:2000s romantic musical films]] - 10
# [[:en:Category:Films about sexuality]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Asia]] - 10
# [[:en:Category:Adventure films based on actual events]] - 10
# [[:en:Category:Troublemaker Studios films]] - 10
# [[:en:Category:2005 horror films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in the Arctic]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in the Republic of Ireland]] - 10
# [[:en:Category:Films about organized crime in France]] - 10
# [[:en:Category:Films about composers]] - 10
# [[:en:Category:2010s dystopian films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in West Germany]] - 10
# [[:en:Category:2008 directorial debut films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Indiana]] - 10
# [[:en:Category:BDSM in films]] - 10
# [[:en:Category:2010s teen films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Portland, Oregon]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Gabriel Yared]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in the Canary Islands]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Serbia]] - 10
# [[:en:Category:ADV Films]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Bear McCreary]] - 10
# [[:en:Category:1992 drama films]] - 10
# [[:en:Category:Sundance Film Festival award winners]] - 10
# [[:en:Category:2014 biographical drama films]] - 10
# [[:en:Category:2009 biographical drama films]] - 10
# [[:en:Category:1960s romantic drama films]] - 10
# [[:en:Category:Superhero adventure films]] - 10
# [[:en:Category:Nu Image films]] - 10
# [[:en:Category:Sidney Kimmel Entertainment films]] - 10
# [[:en:Category:American feminist comedy films]] - 10
# [[:en:Category:English-language Dutch films]] - 10
# [[:en:Category:2015 horror films]] - 10
# [[:en:Category:Films set in Iowa]] - 10
# [[:en:Category:French historical romance films]] - 10
# [[:en:Category:2010s superhero comedy films]] - 10
# [[:en:Category:War drama film stubs]] - 10
# [[:en:Category:American comedy mystery films]] - 10
# [[:en:Category:2010s war films]] - 10
# [[:en:Category:Russian sequel films]] - 10
# [[:en:Category:Post-apocalyptic anime and manga]] - 10
# [[:en:Category:Films shot in Yorkshire]] - 10
# [[:en:Category:1967 drama films]] - 10
# [[:en:Category:2000s biographical films]] - 10
# [[:en:Category:1974 drama films]] - 10
# [[:en:Category:Historical film stubs]] - 10
# [[:en:Category:Films set in 1916]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Andrey Petrov]] - 10
# [[:en:Category:Biographical films about singers]] - 10
# [[:en:Category:Films based on Polish novels]] - 10
# [[:en:Category:British television films]] - 10
# [[:en:Category:2016 comedy films]] - 10
# [[:en:Category:Films scored by Marc Shaiman]] - 10
# [[:en:Category:2016 horror films]] - 10
# [[:en:Category:1980s biographical drama films]] - 10
# [[:en:Category:2017 comedy films]] - 10
# [[:en:Category:2018 directorial debut films]] - 10
# [[:en:Category:Russian historical drama films]] - 10
# [[:en:Category:Films about veterans]] - 9
# [[:en:Category:Films about competitions]] - 9
# [[:en:Category:1980s adventure films]] - 9
# [[:en:Category:Mecha anime and manga]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1927]] - 9
# [[:en:Category:2011 manga]] - 9
# [[:en:Category:Kadokawa Dwango franchises]] - 9
# [[:en:Category:English-language Scottish films]] - 9
# [[:en:Category:English-language Swedish films]] - 9
# [[:en:Category:Mystery anime and manga]] - 9
# [[:en:Category:Films based on American crime novels]] - 9
# [[:en:Category:1969 drama films]] - 9
# [[:en:Category:Flying cars in fiction]] - 9
# [[:en:Category:Hong Kong action thriller films]] - 9
# [[:en:Category:Postmodern films]] - 9
# [[:en:Category:2010 biographical drama films]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Antônio Pinto]] - 9
# [[:en:Category:1960s comedy film stubs]] - 9
# [[:en:Category:Underwater action films]] - 9
# [[:en:Category:2009 independent films]] - 9
# [[:en:Category:WingNut Films films]] - 9
# [[:en:Category:The Stone Quarry films]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Rio de Janeiro (city)]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1983]] - 9
# [[:en:Category:Martial arts science fiction films]] - 9
# [[:en:Category:Media Asia films]] - 9
# [[:en:Category:Silver Bear for outstanding artistic contribution]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Atli Örvarsson]] - 9
# [[:en:Category:French action comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Underground fighting films]] - 9
# [[:en:Category:Religious epic films]] - 9
# [[:en:Category:2000s thriller films]] - 9
# [[:en:Category:1994 drama films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1972]] - 9
# [[:en:Category:1975 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Oregon]] - 9
# [[:en:Category:2010s road movies]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in North Yorkshire]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Steve Kloves]] - 9
# [[:en:Category:Films directed by Lasse Hallström]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Bernard Herrmann]] - 9
# [[:en:Category:Films about angels]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1919]] - 9
# [[:en:Category:Crime horror films]] - 9
# [[:en:Category:1970s biographical drama films]] - 9
# [[:en:Category:1984 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:1990s German-language films]] - 9
# [[:en:Category:2000s spy comedy films]] - 9
# [[:en:Category:1995 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in New Hampshire]] - 9
# [[:en:Category:1920s English-language films]] - 9
# [[:en:Category:2010 LGBT-related films]] - 9
# [[:en:Category:2010 horror films]] - 9
# [[:en:Category:Films based on Irish novels]] - 9
# [[:en:Category:Films with atheism-related themes]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Ingmar Bergman]] - 9
# [[:en:Category:1994 directorial debut films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1966]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in the Philippines]] - 9
# [[:en:Category:War adventure films]] - 9
# [[:en:Category:HanWay Films films]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Kentucky]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in the United States]] - 9
# [[:en:Category:1985 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:1950s Italian-language films]] - 9
# [[:en:Category:1956 drama films]] - 9
# [[:en:Category:American crime comedy-drama films]] - 9
# [[:en:Category:1980s comedy film stubs]] - 9
# [[:en:Category:1983 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:German avant-garde and experimental films]] - 9
# [[:en:Category:German thriller drama films]] - 9
# [[:en:Category:American drama road movies]] - 9
# [[:en:Category:Films about farmers]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Alfred Newman]] - 9
# [[:en:Category:LGBT-related romantic comedy films]] - 9
# [[:en:Category:2006 romantic comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films that won the Academy Award for Best Story]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Sweden]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Sweden]] - 9
# [[:en:Category:English-language Danish films]] - 9
# [[:en:Category:1970s French film stubs]] - 9
# [[:en:Category:French crime drama films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1959]] - 9
# [[:en:Category:Films set in the 1840s]] - 9
# [[:en:Category:1990s psychological thriller films]] - 9
# [[:en:Category:Best Film Lumières Award winners]] - 9
# [[:en:Category:Films about fictional painters]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Tennessee]] - 9
# [[:en:Category:Films about adultery in the United States]] - 9
# [[:en:Category:Films about gender]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1917]] - 9
# [[:en:Category:2011 romantic drama films]] - 9
# [[:en:Category:2006 horror films]] - 9
# [[:en:Category:1980 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Michael Mann]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1938]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by A. R. Rahman]] - 9
# [[:en:Category:1960s French film stubs]] - 9
# [[:en:Category:1967 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films about World War II resistance movements]] - 9
# [[:en:Category:World War II films made in wartime]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Ted Elliott]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Harry Saltzman]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Beijing]] - 9
# [[:en:Category:Fictional portrayals of the New York City Police Department]] - 9
# [[:en:Category:Parkour in film]] - 9
# [[:en:Category:Films set in the Atlantic Ocean]] - 9
# [[:en:Category:1995 directorial debut films]] - 9
# [[:en:Category:1980s martial arts comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Chris Morgan]] - 9
# [[:en:Category:German World War II films]] - 9
# [[:en:Category:German biographical drama films]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Klaus Badelt]] - 9
# [[:en:Category:2000s action comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Films about nannies]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by John Hughes (filmmaker)]] - 9
# [[:en:Category:American Western (genre) comedy films]] - 9
# [[:en:Category:Chinese-American films]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Cesare Zavattini]] - 9
# [[:en:Category:Mixed martial arts films]] - 9
# [[:en:Category:American anthology films]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Lawrence Bender]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Christopher Nolan]] - 9
# [[:en:Category:Films about telepresence]] - 9
# [[:en:Category:Films about consciousness transfer]] - 9
# [[:en:Category:Arthurian films]] - 9
# [[:en:Category:Cultural depictions of Richard I of England]] - 9
# [[:en:Category:2000s science fiction adventure films]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Tom Cruise]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Kent]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Sydney]] - 9
# [[:en:Category:Films based on works by Nicholas Sparks]] - 9
# [[:en:Category:Films based on Charles Perrault's Cinderella]] - 9
# [[:en:Category:Estudios Churubusco films]] - 9
# [[:en:Category:Voltage Pictures films]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Matthew Vaughn]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Norfolk]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Richard D. Zanuck]] - 9
# [[:en:Category:The Zanuck Company films]] - 9
# [[:en:Category:American gang films]] - 9
# [[:en:Category:Films with screenplays by Guillermo del Toro]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Barbara Broccoli]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Shanghai]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Kentucky]] - 9
# [[:en:Category:Films set in the Bahamas]] - 9
# [[:en:Category:Films based on multiple works of a series]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Oxford]] - 9
# [[:en:Category:2013 science fiction action films]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Tennessee]] - 9
# [[:en:Category:2013 directorial debut films]] - 9
# [[:en:Category:Films about psychic powers]] - 9
# [[:en:Category:Films about prostitution in the United States]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Dan Lin]] - 9
# [[:en:Category:1960s drama film stubs]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Todd Lieberman]] - 9
# [[:en:Category:Films about food and drink]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Alberto Iglesias]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Don Murphy]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Elizabeth Avellán]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1961]] - 9
# [[:en:Category:Canadian LGBT-related films]] - 9
# [[:en:Category:2014 science fiction action films]] - 9
# [[:en:Category:British science fiction thriller films]] - 9
# [[:en:Category:Vertigo Films films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in 1970]] - 9
# [[:en:Category:Films set in the 1790s]] - 9
# [[:en:Category:Central Intelligence Agency in fiction]] - 9
# [[:en:Category:1997 television films]] - 9
# [[:en:Category:2011 directorial debut films]] - 9
# [[:en:Category:French films based on plays]] - 9
# [[:en:Category:Spanish independent films]] - 9
# [[:en:Category:Fantasy anime and manga]] - 9
# [[:en:Category:TV Tokyo original programming]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Baltimore]] - 9
# [[:en:Category:2014 romantic drama films]] - 9
# [[:en:Category:British supernatural horror films]] - 9
# [[:en:Category:American auto racing films]] - 9
# [[:en:Category:2010s action war films]] - 9
# [[:en:Category:2014 comedy-drama films]] - 9
# [[:en:Category:Biographical films about scientists]] - 9
# [[:en:Category:Killer Films films]] - 9
# [[:en:Category:Biographical action films]] - 9
# [[:en:Category:World War II spy films]] - 9
# [[:en:Category:Italian historical drama films]] - 9
# [[:en:Category:Polish black-and-white films]] - 9
# [[:en:Category:American musical comedy-drama films]] - 9
# [[:en:Category:3 Arts Entertainment films]] - 9
# [[:en:Category:Films based on horror novels]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Buenos Aires]] - 9
# [[:en:Category:Films based on Canadian novels]] - 9
# [[:en:Category:Films shot in Melbourne]] - 9
# [[:en:Category:Gold Circle Films films]] - 9
# [[:en:Category:Mystery horror films]] - 9
# [[:en:Category:Films set in the 20th century]] - 9
# [[:en:Category:Teen superhero films]] - 9
# [[:en:Category:Mandalay Pictures films]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Matthew Margeson]] - 9
# [[:en:Category:Films about proms]] - 9
# [[:en:Category:Films about singers]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Peter Chernin]] - 9
# [[:en:Category:21 Laps Entertainment films]] - 9
# [[:en:Category:Science fiction anime and manga]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by Michael Andrews]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Stephen Tenenbaum]] - 9
# [[:en:Category:Soviet musical films]] - 9
# [[:en:Category:Louis Delluc Prize winners]] - 9
# [[:en:Category:Films about diseases]] - 9
# [[:en:Category:Films produced by Robert Greenhut]] - 9
# [[:en:Category:1950s drama film stubs]] - 9
# [[:en:Category:Films about women's sports]] - 9
# [[:en:Category:Films scored by George S. Clinton]] - 9
# [[:en:Category:Films set in Montana]] - 9
# [[:en:Category:Supernatural anime and manga]] - 9
# [[:en:Category:BBC television dramas]] - 9
# [[:en:Category:2012 television films]] - 9
# [[:en:Category:Best Documentary Feature Academy Award winners]] - 9
# [[:en:Category:Polish film stubs]] - 9
# [[:en:Category:1990s comedy horror films]] - 9
# [[:en:Category:Disney film remakes]] - 9
# [[:en:Category:1990s Hindi-language films]] - 9
# [[:en:Category:British psychological thriller films]] - 9
# [[:en:Category:2017 independent films]] - 9
# [[:en:Category:Bron Studios films]] - 9
# [[:en:Category:2017 horror thriller films]] - 9
# [[:en:Category:2017 romantic drama films]] - 9
# [[:en:Category:2017 biographical drama films]] - 9
# [[:en:Category:2018 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:2019 comedy films]] - 9
# [[:en:Category:2020s feminist films]] - 9
# [[:en:Category:Films based on Western (genre) novels]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Lalo Schifrin]] - 8
# [[:en:Category:2000s psychological horror films]] - 8
# [[:en:Category:Musical television films]] - 8
# [[:en:Category:1980s fantasy films]] - 8
# [[:en:Category:Animated coming-of-age films]] - 8
# [[:en:Category:1990s Japanese-language films]] - 8
# [[:en:Category:1990s adventure comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Milan]] - 8
# [[:en:Category:Animated films about friendship]] - 8
# [[:en:Category:Anti-war films about World War II]] - 8
# [[:en:Category:Films set in 1932]] - 8
# [[:en:Category:Bones (studio)]] - 8
# [[:en:Category:Kadokawa Shoten manga]] - 8
# [[:en:Category:2002 manga]] - 8
# [[:en:Category:Fuji TV original programming]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Edinburgh]] - 8
# [[:en:Category:Anime and manga about revenge]] - 8
# [[:Կատեգորիա:2014 ֆիլմեր]] - 8
# [[:en:Category:Films set in the Bronx]] - 8
# [[:en:Category:Films about cruelty to animals]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Herbert Stothart]] - 8
# [[:en:Category:Supernatural drama films]] - 8
# [[:en:Category:English-language South African films]] - 8
# [[:en:Category:German psychological thriller films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in ancient Greece]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by William Nicholson]] - 8
# [[:en:Category:Films shot from the first-person perspective]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by James Cameron]] - 8
# [[:en:Category:Carolco Pictures films]] - 8
# [[:en:Category:2007 biographical drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Paul Haslinger]] - 8
# [[:en:Category:1990s historical films]] - 8
# [[:en:Category:Italian comedy-drama films]] - 8
# [[:en:Category:1980s Italian-language films]] - 8
# [[:en:Category:Cruise/Wagner Productions films]] - 8
# [[:en:Category:Films about the afterlife]] - 8
# [[:en:Category:Venice Grand Jury Prize winners]] - 8
# [[:en:Category:Children's fantasy films]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Japan]] - 8
# [[:en:Category:Films about exorcism]] - 8
# [[:en:Category:Films about atonement]] - 8
# [[:en:Category:Best Picture Genie and Canadian Screen Award winners]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Dimitri Tiomkin]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Tunisia]] - 8
# [[:en:Category:Transgender-related films]] - 8
# [[:en:Category:Gangster films]] - 8
# [[:en:Category:Films about interclass romance]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Belgium]] - 8
# [[:Կատեգորիա:Ամերիկյան բադի մուվի կինոկատակերգություններ]] - 8
# [[:en:Category:American adventure thriller films]] - 8
# [[:en:Category:Films about shot-down aviators]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Irving Thalberg]] - 8
# [[:en:Category:2010s horror drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films about ballet]] - 8
# [[:en:Category:2010 romantic comedy-drama films]] - 8
# [[:en:Category:2007 directorial debut films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Mississippi]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Steven Zaillian]] - 8
# [[:en:Category:1970s war drama films]] - 8
# [[:en:Category:Comedy short films]] - 8
# [[:en:Category:Silent American comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films about dwarfs]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Fran Walsh]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Peter Jackson]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Fran Walsh]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Peter Jackson]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Philippa Boyens]] - 8
# [[:en:Category:1951 drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Carlo Ponti]] - 8
# [[:en:Category:British spy thriller films]] - 8
# [[:en:Category:1990s film stubs]] - 8
# [[:en:Category:American films about cannabis]] - 8
# [[:en:Category:Disney controversies]] - 8
# [[:en:Category:Films set in studio lots]] - 8
# [[:en:Category:2005 romantic comedy films]] - 8
# [[:en:Category:1950s biographical drama films]] - 8
# [[:en:Category:2007 romantic comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Vatican City]] - 8
# [[:en:Category:World War II prisoner of war films]] - 8
# [[:en:Category:Ostern films]] - 8
# [[:en:Category:2010 action comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films about police misconduct]] - 8
# [[:en:Category:1920s Soviet film stubs]] - 8
# [[:en:Category:1961 drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films about the aftermath of the Holocaust]] - 8
# [[:en:Category:Films about the labor movement]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Ivan Reitman]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Darryl F. Zanuck]] - 8
# [[:en:Category:2000s avant-garde and experimental films]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Greece]] - 8
# [[:en:Category:Films about prejudice]] - 8
# [[:en:Category:Canal+ films]] - 8
# [[:en:Category:2006 independent films]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Georges Auric]] - 8
# [[:en:Category:2010 action thriller films]] - 8
# [[:en:Category:2004 independent films]] - 8
# [[:en:Category:French psychological drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films scored by Philippe Sarde]] - 8
# [[:en:Category:Films set in the 1830s]] - 8
# [[:en:Category:Ukrainian film stubs]] - 8
# [[:en:Category:Biographical films about actors]] - 8
# [[:en:Category:Films set in department stores]] - 8
# [[:en:Category:Silver Bear Grand Jury Prize winners]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Cambridgeshire]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Gloucestershire]] - 8
# [[:en:Category:Impact of the September 11 attacks on cinema]] - 8
# [[:en:Category:2012 horror films]] - 8
# [[:en:Category:2006 comedy-drama films]] - 8
# [[:en:Category:1990s teen drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films about pedophilia]] - 8
# [[:en:Category:Films based on Norse mythology]] - 8
# [[:en:Category:Biographical films about businesspeople]] - 8
# [[:en:Category:2012 action thriller films]] - 8
# [[:en:Category:1993 comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in the British Raj]] - 8
# [[:en:Category:1960s crime comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Baltimore]] - 8
# [[:en:Category:Films set in 1957]] - 8
# [[:en:Category:1965 comedy films]] - 8
# [[:en:Category:1990s buddy comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in the Alps]] - 8
# [[:en:Category:2000s screwball comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Wushu films]] - 8
# [[:en:Category:Bazelevs Company films]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Will Smith]] - 8
# [[:en:Category:Romantic horror films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Madrid]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Serbia]] - 8
# [[:en:Category:Moon in film]] - 8
# [[:en:Category:2000s buddy films]] - 8
# [[:en:Category:Commedia all'italiana]] - 8
# [[:en:Category:Films directed by Vittorio De Sica]] - 8
# [[:en:Category:1999 romantic comedy films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Saint-Tropez]] - 8
# [[:en:Category:Films shot in Rajasthan]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by David S. Goyer]] - 8
# [[:en:Category:British heist films]] - 8
# [[:en:Category:Escape Artists films]] - 8
# [[:en:Category:British action drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Israel]] - 8
# [[:en:Category:Films set in Barcelona]] - 8
# [[:en:Category:Films about slavery]] - 8
# [[:Կատեգորիա:Ֆիլմեր գիտնականների մասին]] - 8
# [[:en:Category:Films about computer hacking]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by The Wachowskis]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Christopher McQuarrie]] - 8
# [[:en:Category:Mission: Impossible (film series)]] - 8
# [[:en:Category:Films produced by Art Linson]] - 8
# [[:en:Category:2010s romantic musical films]] - 8
# [[:en:Category:IM Global films]] - 8
# [[:en:Category:Films set in the 1850s]] - 8
# [[:en:Category:2013 romantic drama films]] - 8
# [[:en:Category:Films with screenplays by Robert Mark Kamen]] - 8
# [[:en:Category:American zombie comedy films]] - 8</text>
      <sha1>266kmskx8f5jkur6rx6hi3t52lm07xs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կիմ Ղահրամանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>935582</id>
    <revision>
      <id>8492572</id>
      <parentid>7813612</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:55:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13478" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Կիմ Հարությունի Ղահրամանյան''' ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[պատմաբան]]։ Պատմական գիտությունների դոկտոր ([[2000]]), [[պրոֆեսոր]] ([[2005]]):

== Կենսագրություն ==
Կիմ Ղահրամանյանը ծնվել է [[1942]] թվականի [[սեպտեմբերի 5]]-ին, [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]] ([[ԼՂՀ]] [[Շահումյանի շրջան]]ում) ավանում։ [[1964]] թվականին ավարտել է Երևանի [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան]]ը։ [[1964]]-[[1971]] թվականներին եղել է [[Շահումյանի շրջան]]ի Մանաշիդ գյուղի [[ուսուցիչ]], ապա՝ շրջանային «Նոր ուղի» թերթի բաժնի վարիչ, 1971-[[1975]] թվականներին՝ [[ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի]] գիտաշխատող, 1975 թվականից՝ [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան|Երևանի պետական մանկավարժական համալսարան]]ի դասախոս, [[1994]] թվականից, միաժամանակ՝ [[Արցախ]]ի [[Շահումյանի շրջան]]ի վարչակազմի աշխատող։ [[2000]] թվականին ստացել է պատմական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան, ա2005 թվականին՝ պրոֆեսորի կոչում։ Մասնակցել է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]]-[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]] տարածաշրջանի ինքնապաշտպանության կազմակերպման, բնակչության նյութական օգնության, Արցախի հետ Շահումյան-Գետաշենի միավորման փաստաթղթերի փաթեթը կազմելու աշխատանքներին։ [[1992]] թվականից (Դ. Պետրոսյանի հետ) հիմնել է «Մռավի ղողանջներ» և «Եղնիկներ» թերթերը&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005։&lt;/ref&gt;։

Աշխատությունները վերաբերում են [[Հյուսիսային Արցախ]]ի հիմնախնդիրներին։ Արխիվային նյութերի հիման վրա առաջին անգամ շարադրել է Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի ամբողջական պատմությունը, հիմնավորել բռնազավթած հողերի պահանջատիրությունը։ Հեղինակ է «Քաղաքագիտություն» ([[2003]]) [[բացատրական բառարան]]ի։

== Մահ ==
Կիմ Ղահրամանյանը մահացել է [[2014]] թվականի [[հունվարի 31]]-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aspu.am/hy/content/na2603/#sthash.S4r6X3E0.dpbs|title=Կյանքից հեռացավ Կիմ Ղահրամանյանը|website=aspu.am|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://voskanapat.info/?p=5777&amp;l=ru|title=Смерть на боевом посту|website=voskanapat.info|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* ԼՂՀ Եղիշեի անվան մրցանակ ([[1999]]): 
* «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալ ([[2002]]):

== Երկեր ==
* Ուսուցման տեխնիկական միջոցների օգտագործումը գիտական կոմունիզմի դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Ս. Ա. Գաբուզյան, Հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ Երևանի Խ. Աբովյանի անվան, Երևան, Ա. հ., 1983:
* Սոցիալիստական ապրելակերպի պրոբլեմի ուսուցումը հասարակագիտական առարկաների դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1983 (համահեղինակ)։
* Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կազմ.՝ Կ. Հ. Ղահրամանյան, Վ. Ա. Պողոսյան, Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1986 (համահեղինակ)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=65670&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ Մեթոդական ցուցումներ|date=1986|publisher=Ա. հ|editor-last=Ղահրամանյան|editor-first=Կիմ Հարությունի|location=Երևան|editor-last2=Պողոսյան|editor-first2=Վահան Արշակի|editor-last3=Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀՍՍՀ|editor-last4=Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ}}&lt;/ref&gt;։
* Հյուսիսային Արցախ։ Դասախոսություններ, Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Հ. Գ. Մանուչարյան, Ժողովրդական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, տպ. ՀԽՍՀ ժողովրդական կրթության մինիստրություն, 1990։
* Հյուսիսային Արցախ. գոյության պայքար։ Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Բ. Ա. Ուլուբաբյան, Երևան, Միքայէլ Վարանդեան, 1993։
* Լեռնային Ղարաբաղ։ (1917-1920), Ե. Իշխանեան, խմբ.՝ Հ. Աբրահամյան, Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Հայաստան», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=14246&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Լեռնային Ղարաբաղ ։: 1917-1920|last=Իշխանեան|first=Եղիշէ|date=1999|publisher=Հայաստան|editor-last=Աբրահամյան|editor-first=Հրաչ Արմենի|location=Երևան|editor-last2=Ղահրամանյան|editor-first2=Կիմ Հարությունի}}&lt;/ref&gt;։
* 1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը, Կ. Ղահրամանյան, Վ. Հովհաննիսյա, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=80539&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Հովհաննիսյան|first2=Վլադիմիր|date=1999|publisher=Տիգրան Մեծ|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Օջախի գիրք։ Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 2002 (համահեղինակ)։
* Հյուսիսային Արցախ (պատմության քննական վերլուծություն)։ Սեղմ. պատմ. գիտ. դ-րի Է.00.01- «Հայոց պատմություն» մասն., Կ. Հ. Ղահրամանյան, Երևան, Ա. հ., 2000:
* Պատմություն Հայոց։ Մովսես Խորենացի, խմբ.՝ Կ. Ղահրամանյան, աշխարհաբար թարգմ., առաջաբանը և ծանոթագր.՝ Բ. Ուլուբաբյանի, Երևան, Գասպրինտ, 2003։
* Քաղաքագիտություն։ Բացատրական բառարան։ Կ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, Երևան, «Զանգակ-97», 2003։
* Արցունքոտ ժպիտներ։ [Կատակներ և զվարճախոսություններ], Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2004&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=57820&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 1|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2004|publisher=Դալլ|isbn=9789993091585|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2005։
*Արցունքոտ ժպիտներ։ Հատոր 2։ Երևան։ Դալլ, 2006&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=125822&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 2|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2006|publisher=Դալլ|isbn=9789994180608|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն։ Պետականության ակունքները, Կ. Հ. Ղահրամանյան, Ա. Ս. Ղազիյան, ԼՂՀ Ազգային ժողով, Երևան, Վան Արյան, 2008։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք, Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, 2-րդ, լրամշակված հրատարակչություն, Երևան, Դալլ, 2008։
* Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում։ Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Կ. Զախարյան, թարգմ.՝ Լ. Կարապետյան, Լուսանկ.՝ Հ. Դավթյան, Երևան, Դալլ հրատ., 2010&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=106522&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Դավթյան|first2=Հ|date=2010|publisher=Դալլ հրատ|isbn=9789939821030|editor-last=Զախարյան|editor-first=Կ|location=Երևան|translator-last=Կարապետյան|translator-first=Լ}}&lt;/ref&gt;:
* Վարդուտ գավառի բառ ու բանը։ Կազմ.՝ Կիմ Ղահրամանյան, ՀՀ ԳԱԱ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ, Երևան, Գիտություն, 2011։
* Հայ էթնոսի պատմական առաքելությունը։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2012։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ղահրամանյան, Կիմ}}
[[Կատեգորիա:Հայ պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՊՄՀ շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>2cm8l6q4jwq2k696acg34aey3oeifwn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492573</id>
      <parentid>8492572</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:55:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13423" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Կիմ Հարությունի Ղահրամանյան''' ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[պատմաբան]]։ Պատմական գիտությունների դոկտոր ([[2000]]), [[պրոֆեսոր]] ([[2005]]):

== Կենսագրություն ==
Կիմ Ղահրամանյանը ծնվել է [[1942]] թվականի [[սեպտեմբերի 5]]-ին, [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]] ավանում։ [[1964]] թվականին ավարտել է Երևանի [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան]]ը։ [[1964]]-[[1971]] թվականներին եղել է [[Շահումյանի շրջան]]ի Մանաշիդ գյուղի [[ուսուցիչ]], ապա՝ շրջանային «Նոր ուղի» թերթի բաժնի վարիչ, 1971-[[1975]] թվականներին՝ [[ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի]] գիտաշխատող, 1975 թվականից՝ [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան|Երևանի պետական մանկավարժական համալսարան]]ի դասախոս, [[1994]] թվականից, միաժամանակ՝ [[Արցախ]]ի [[Շահումյանի շրջան]]ի վարչակազմի աշխատող։ [[2000]] թվականին ստացել է պատմական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան, ա2005 թվականին՝ պրոֆեսորի կոչում։ Մասնակցել է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]]-[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]] տարածաշրջանի ինքնապաշտպանության կազմակերպման, բնակչության նյութական օգնության, Արցախի հետ Շահումյան-Գետաշենի միավորման փաստաթղթերի փաթեթը կազմելու աշխատանքներին։ [[1992]] թվականից (Դ. Պետրոսյանի հետ) հիմնել է «Մռավի ղողանջներ» և «Եղնիկներ» թերթերը&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005։&lt;/ref&gt;։

Աշխատությունները վերաբերում են [[Հյուսիսային Արցախ]]ի հիմնախնդիրներին։ Արխիվային նյութերի հիման վրա առաջին անգամ շարադրել է Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի ամբողջական պատմությունը, հիմնավորել բռնազավթած հողերի պահանջատիրությունը։ Հեղինակ է «Քաղաքագիտություն» ([[2003]]) [[բացատրական բառարան]]ի։

== Մահ ==
Կիմ Ղահրամանյանը մահացել է [[2014]] թվականի [[հունվարի 31]]-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aspu.am/hy/content/na2603/#sthash.S4r6X3E0.dpbs|title=Կյանքից հեռացավ Կիմ Ղահրամանյանը|website=aspu.am|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://voskanapat.info/?p=5777&amp;l=ru|title=Смерть на боевом посту|website=voskanapat.info|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* ԼՂՀ Եղիշեի անվան մրցանակ ([[1999]]): 
* «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալ ([[2002]]):

== Երկեր ==
* Ուսուցման տեխնիկական միջոցների օգտագործումը գիտական կոմունիզմի դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Ս. Ա. Գաբուզյան, Հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ Երևանի Խ. Աբովյանի անվան, Երևան, Ա. հ., 1983:
* Սոցիալիստական ապրելակերպի պրոբլեմի ուսուցումը հասարակագիտական առարկաների դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1983 (համահեղինակ)։
* Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կազմ.՝ Կ. Հ. Ղահրամանյան, Վ. Ա. Պողոսյան, Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1986 (համահեղինակ)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=65670&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ Մեթոդական ցուցումներ|date=1986|publisher=Ա. հ|editor-last=Ղահրամանյան|editor-first=Կիմ Հարությունի|location=Երևան|editor-last2=Պողոսյան|editor-first2=Վահան Արշակի|editor-last3=Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀՍՍՀ|editor-last4=Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ}}&lt;/ref&gt;։
* Հյուսիսային Արցախ։ Դասախոսություններ, Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Հ. Գ. Մանուչարյան, Ժողովրդական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, տպ. ՀԽՍՀ ժողովրդական կրթության մինիստրություն, 1990։
* Հյուսիսային Արցախ. գոյության պայքար։ Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Բ. Ա. Ուլուբաբյան, Երևան, Միքայէլ Վարանդեան, 1993։
* Լեռնային Ղարաբաղ։ (1917-1920), Ե. Իշխանեան, խմբ.՝ Հ. Աբրահամյան, Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Հայաստան», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=14246&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Լեռնային Ղարաբաղ ։: 1917-1920|last=Իշխանեան|first=Եղիշէ|date=1999|publisher=Հայաստան|editor-last=Աբրահամյան|editor-first=Հրաչ Արմենի|location=Երևան|editor-last2=Ղահրամանյան|editor-first2=Կիմ Հարությունի}}&lt;/ref&gt;։
* 1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը, Կ. Ղահրամանյան, Վ. Հովհաննիսյա, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=80539&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Հովհաննիսյան|first2=Վլադիմիր|date=1999|publisher=Տիգրան Մեծ|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Օջախի գիրք։ Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 2002 (համահեղինակ)։
* Հյուսիսային Արցախ (պատմության քննական վերլուծություն)։ Սեղմ. պատմ. գիտ. դ-րի Է.00.01- «Հայոց պատմություն» մասն., Կ. Հ. Ղահրամանյան, Երևան, Ա. հ., 2000:
* Պատմություն Հայոց։ Մովսես Խորենացի, խմբ.՝ Կ. Ղահրամանյան, աշխարհաբար թարգմ., առաջաբանը և ծանոթագր.՝ Բ. Ուլուբաբյանի, Երևան, Գասպրինտ, 2003։
* Քաղաքագիտություն։ Բացատրական բառարան։ Կ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, Երևան, «Զանգակ-97», 2003։
* Արցունքոտ ժպիտներ։ [Կատակներ և զվարճախոսություններ], Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2004&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=57820&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 1|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2004|publisher=Դալլ|isbn=9789993091585|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2005։
*Արցունքոտ ժպիտներ։ Հատոր 2։ Երևան։ Դալլ, 2006&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=125822&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 2|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2006|publisher=Դալլ|isbn=9789994180608|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն։ Պետականության ակունքները, Կ. Հ. Ղահրամանյան, Ա. Ս. Ղազիյան, ԼՂՀ Ազգային ժողով, Երևան, Վան Արյան, 2008։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք, Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, 2-րդ, լրամշակված հրատարակչություն, Երևան, Դալլ, 2008։
* Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում։ Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Կ. Զախարյան, թարգմ.՝ Լ. Կարապետյան, Լուսանկ.՝ Հ. Դավթյան, Երևան, Դալլ հրատ., 2010&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=106522&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Դավթյան|first2=Հ|date=2010|publisher=Դալլ հրատ|isbn=9789939821030|editor-last=Զախարյան|editor-first=Կ|location=Երևան|translator-last=Կարապետյան|translator-first=Լ}}&lt;/ref&gt;:
* Վարդուտ գավառի բառ ու բանը։ Կազմ.՝ Կիմ Ղահրամանյան, ՀՀ ԳԱԱ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ, Երևան, Գիտություն, 2011։
* Հայ էթնոսի պատմական առաքելությունը։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2012։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ղահրամանյան, Կիմ}}
[[Կատեգորիա:Հայ պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՊՄՀ շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>09yru0nvki9ighe611qtnbs0de71m49</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492574</id>
      <parentid>8492573</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:57:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Դատայից սխալ տեղեկություն էր գալիս, ավելի լավ է ԱԾ կաղապարը չկիրառել։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13604" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Կիմ Հարությունի Ղահրամանյան''' ([[սեպտեմբերի 5]], [[1942]], [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]], [[ԱԽՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]] - [[հունվարի 31]], [[2014]]), [[հայ]] [[պատմաբան]]։ Պատմական գիտությունների դոկտոր ([[2000]]), [[պրոֆեսոր]] ([[2005]]):

== Կենսագրություն ==
Կիմ Ղահրամանյանը ծնվել է [[1942]] թվականի [[սեպտեմբերի 5]]-ին, [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]] ավանում։ [[1964]] թվականին ավարտել է Երևանի [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան]]ը։ [[1964]]-[[1971]] թվականներին եղել է [[Շահումյանի շրջան]]ի Մանաշիդ գյուղի [[ուսուցիչ]], ապա՝ շրջանային «Նոր ուղի» թերթի բաժնի վարիչ, 1971-[[1975]] թվականներին՝ [[ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ|ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի]] գիտաշխատող, 1975 թվականից՝ [[Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան|Երևանի պետական մանկավարժական համալսարան]]ի դասախոս, [[1994]] թվականից, միաժամանակ՝ [[Արցախ]]ի [[Շահումյանի շրջան]]ի վարչակազմի աշխատող։ [[2000]] թվականին ստացել է պատմական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան, ա2005 թվականին՝ պրոֆեսորի կոչում։ Մասնակցել է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]]-[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]] տարածաշրջանի ինքնապաշտպանության կազմակերպման, բնակչության նյութական օգնության, Արցախի հետ Շահումյան-Գետաշենի միավորման փաստաթղթերի փաթեթը կազմելու աշխատանքներին։ [[1992]] թվականից (Դ. Պետրոսյանի հետ) հիմնել է «Մռավի ղողանջներ» և «Եղնիկներ» թերթերը&lt;ref&gt;Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005։&lt;/ref&gt;։

Աշխատությունները վերաբերում են [[Հյուսիսային Արցախ]]ի հիմնախնդիրներին։ Արխիվային նյութերի հիման վրա առաջին անգամ շարադրել է Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի ամբողջական պատմությունը, հիմնավորել բռնազավթած հողերի պահանջատիրությունը։ Հեղինակ է «Քաղաքագիտություն» ([[2003]]) [[բացատրական բառարան]]ի։

== Մահ ==
Կիմ Ղահրամանյանը մահացել է [[2014]] թվականի [[հունվարի 31]]-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://aspu.am/hy/content/na2603/#sthash.S4r6X3E0.dpbs|title=Կյանքից հեռացավ Կիմ Ղահրամանյանը|website=aspu.am|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://voskanapat.info/?p=5777&amp;l=ru|title=Смерть на боевом посту|website=voskanapat.info|accessdate=2019-08-01}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ ==
* ԼՂՀ Եղիշեի անվան մրցանակ ([[1999]]): 
* «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալ ([[2002]]):

== Երկեր ==
* Ուսուցման տեխնիկական միջոցների օգտագործումը գիտական կոմունիզմի դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Ս. Ա. Գաբուզյան, Հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ Երևանի Խ. Աբովյանի անվան, Երևան, Ա. հ., 1983:
* Սոցիալիստական ապրելակերպի պրոբլեմի ուսուցումը հասարակագիտական առարկաների դասավանդման պրոցեսում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1983 (համահեղինակ)։
* Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ (Մեթոդական ցուցումներ), Կազմ.՝ Կ. Հ. Ղահրամանյան, Վ. Ա. Պողոսյան, Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 1986 (համահեղինակ)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=65670&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Գիտական կոմունիզմի ուսումնասիրումը հեռակա բաժնում։ Մեթոդական ցուցումներ|date=1986|publisher=Ա. հ|editor-last=Ղահրամանյան|editor-first=Կիմ Հարությունի|location=Երևան|editor-last2=Պողոսյան|editor-first2=Վահան Արշակի|editor-last3=Բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթության մինիստրություն ՀՍՍՀ|editor-last4=Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ}}&lt;/ref&gt;։
* Հյուսիսային Արցախ։ Դասախոսություններ, Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Հ. Գ. Մանուչարյան, Ժողովրդական կրթության մինիստրություն, ՀԽՍՀ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, տպ. ՀԽՍՀ ժողովրդական կրթության մինիստրություն, 1990։
* Հյուսիսային Արցախ. գոյության պայքար։ Կ. Հ. Ղահրամյան, խմբ.՝ Բ. Ա. Ուլուբաբյան, Երևան, Միքայէլ Վարանդեան, 1993։
* Լեռնային Ղարաբաղ։ (1917-1920), Ե. Իշխանեան, խմբ.՝ Հ. Աբրահամյան, Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Հայաստան», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=14246&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Լեռնային Ղարաբաղ ։: 1917-1920|last=Իշխանեան|first=Եղիշէ|date=1999|publisher=Հայաստան|editor-last=Աբրահամյան|editor-first=Հրաչ Արմենի|location=Երևան|editor-last2=Ղահրամանյան|editor-first2=Կիմ Հարությունի}}&lt;/ref&gt;։
* 1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը, Կ. Ղահրամանյան, Վ. Հովհաննիսյա, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 1999&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=80539&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=1500-ամյա հայկական Սահմանադրությունը։ Ընդունման հանգամանքները և նշանակությունը|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Հովհաննիսյան|first2=Վլադիմիր|date=1999|publisher=Տիգրան Մեծ|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Օջախի գիրք։ Կ. Ղահրամանյան, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 2002 (համահեղինակ)։
* Հյուսիսային Արցախ (պատմության քննական վերլուծություն)։ Սեղմ. պատմ. գիտ. դ-րի Է.00.01- «Հայոց պատմություն» մասն., Կ. Հ. Ղահրամանյան, Երևան, Ա. հ., 2000:
* Պատմություն Հայոց։ Մովսես Խորենացի, խմբ.՝ Կ. Ղահրամանյան, աշխարհաբար թարգմ., առաջաբանը և ծանոթագր.՝ Բ. Ուլուբաբյանի, Երևան, Գասպրինտ, 2003։
* Քաղաքագիտություն։ Բացատրական բառարան։ Կ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, Երևան, «Զանգակ-97», 2003։
* Արցունքոտ ժպիտներ։ [Կատակներ և զվարճախոսություններ], Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2004&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=57820&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 1|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2004|publisher=Դալլ|isbn=9789993091585|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2005։
*Արցունքոտ ժպիտներ։ Հատոր 2։ Երևան։ Դալլ, 2006&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=125822&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Արցունքոտ ժպիտներ. Հատոր 2|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|date=2006|publisher=Դալլ|isbn=9789994180608|location=Երևան}}&lt;/ref&gt;։
* Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն։ Պետականության ակունքները, Կ. Հ. Ղահրամանյան, Ա. Ս. Ղազիյան, ԼՂՀ Ազգային ժողով, Երևան, Վան Արյան, 2008։
* Քաղաքագիտություն։ Բուհական դասագիրք, Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Հ. Մանուչարյան, 2-րդ, լրամշակված հրատարակչություն, Երևան, Դալլ, 2008։
* Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում։ Կ. Հ. Ղահրամանյան, խմբ.՝ Կ. Զախարյան, թարգմ.՝ Լ. Կարապետյան, Լուսանկ.՝ Հ. Դավթյան, Երևան, Դալլ հրատ., 2010&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=106522&amp;query_desc=au:%22%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%22%20and%20au:%D5%82%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6,%20%D4%BF%D5%AB%D5%B4%20%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB.|title=Իրավակարգի 1500-ամյա ակունքներն Արցախում|last=Ղահրամանյան|first=Կիմ Հարությունի|last2=Դավթյան|first2=Հ|date=2010|publisher=Դալլ հրատ|isbn=9789939821030|editor-last=Զախարյան|editor-first=Կ|location=Երևան|translator-last=Կարապետյան|translator-first=Լ}}&lt;/ref&gt;:
* Վարդուտ գավառի բառ ու բանը։ Կազմ.՝ Կիմ Ղահրամանյան, ՀՀ ԳԱԱ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ, Երևան, Գիտություն, 2011։
* Հայ էթնոսի պատմական առաքելությունը։ Կիմ Ղահրամանյան, Երևան, Դալլ, 2012։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ղահրամանյան, Կիմ}}
[[Կատեգորիա:Հայ պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պրոֆեսորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՊՄՀ շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>k0jirbhliukno4r3mqs5ir9xerpfgsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մետե Ֆրեդերիկսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>936281</id>
    <revision>
      <id>8492287</id>
      <parentid>8147155</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:16:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6305" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | տիտղոս = [[Դանիայի վարչապետ]]
 | կարգ = 27
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ =
 | դրոշ =
 | միապետ = [[Մարգրեթե II]]
 | կառավարման սկիզբ = հունիսի 27, 2019
 | կառավարման ավարտ =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = [[Լարս Լյոկե Ռասմուսեն]]
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = [[Սոցիալ դեմոկրատներ (Դանիա)|Սոցիալ դեմոկրատների]] առաջնորդ
 | կարգ_2 =
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 =
 | դրոշ_2 =
 | կառավարման սկիզբ_2 = հունիսի 28, 2015
 | կառավարման ավարտ_2 =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = [[Հելե Թորնինգ-Շմիդտ]]
 | հաջորդող_2 =

 | տիտղոս_3 = [[Ընդդիմության առաջնորդ]]
 | կարգ_3 =
 | կարգ-ին_3 = 
 | անվան տակ_3 =
 | դրոշ_3 =
 | միապետ_3 = [[Մարգրեթե II]]
 | վարչապետ_3 = [[Լարս Լյոկե Ռասմուսեն]]
 | կառավարման սկիզբ_3 = հունիսի 28, 2015
 | կառավարման ավարտ_3 = հունիսի 27, 2019
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_3 = 
 | նախորդող_3 = [[Լարս Լյոկե Ռասմուսեն]]
 | հաջորդող_3 = [[Լարս Լյոկե Ռասմուսեն]]

 | տիտղոս_4 = [[Արդարադատության նախարար (Դանիա)|Արդարադատության նախարար]]
 | կարգ_4 =
 | կարգ-ին_4 = 
 | անվան տակ_4 =
 | դրոշ_4 =
 | վարչապետ_4 = [[Հելե Թորնինգ-Շմիդտ]]
 | կառավարման սկիզբ_4 = հոկտեմբերի 10, 2014
 | կառավարման ավարտ_4 = հունիսի 28, 2015
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_4 = 
 | նախորդող_4 = [[Կարեն Հաեկերուպ]]
 | հաջորդող_4 = [[Սյորեն Պինդ]]

 | տիտղոս_5 = [[Աշխատանքի նախարար (Դանիա)|Աշխատանքի նախարար]]
 | կարգ_5 =
 | կարգ-ին_5 = 
 | անվան տակ_5 =
 | դրոշ_5 =
 | վարչապետ_5 = [[Հելե Թորնինգ-Շմիդտ]]
 | կառավարման սկիզբ_5 = հոկտեմբերի 3, 2011
 | կառավարման ավարտ_5 = հոկտեմբերի 10, 2014
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_5 = 
 | նախորդող_5 = [[Ինգեր Ստյոյբերգ]]
 | հաջորդող_5 = [[Հերնիկ Դամ Քրիստենսեն]]

 | տիտղոս_6 = [[Ֆոլկետինգ]]ի անդամ
 | կարգ_6 =
 | կարգ-ին_6 = 
 | անվան տակ_6 =
 | դրոշ_6 =
 | կառավարման սկիզբ_6 = նոյեմբերի 20, 2001
 | կառավարման ավարտ_6 =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_6 = 
 | նախորդող_6 =
 | հաջորդող_6 = 
}}
'''Մետե Ֆրեդերիկսեն''' ({{lang-da|Mette Frederiksen}}, {{ԱԾ}}), դանիացի քաղաքական գործիչ, 2019 թվականի հունիսի 27-ից [[Դանիա]]յի վարչապետ։ 2001 թվականից Կոպենհագենի շրջանից [[ֆոլկետինգ]]ի պատգամավոր է։ 2011-2014 թվականներին եղել է զբաղվածության նախարար, իսկ 2014-2015 թվականներին արդարադատության նախարար՝ [[Հելլե Թորնինգ Շմիդտ]]ի կառավարությունում։ 2015 թվականի հունիսի 28-ից Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդն է&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://ru.euronews.com/2019/06/06/denmark-election-result|title=Датчане предпочли левый альянс|publisher=[[euronews]]|date=2019-06-06}}&lt;/ref&gt;։

==Կենսագրություն==
Նրա հայրը տպագրող էր, իսկ մայրը՝ ուսուցիչ։ Նա հաճախել է Օլբորգի գիմնազիա և Օլբորգի համալսարանում սովորել վարչարարություն և հասարակական գիտություններ (2007)։ 2000 թվականից աշխատել է LO-ում՝ որպես Դանիայի արհմիությունների կոնֆեդերացիայի երիտասարդական հարցերով խորհրդատու։ 2009 թվականին [[Կոպենհագենի համալսարան]]ում ստացել է աֆրիկյան հետազոտությունների մագիստրոսի աստիճան։

1922 թվականին միացել է Դանիայի Սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդությանը։ Ֆրեդերիկսենը սոցիալ-դեմոկրատների մշակույթի, [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների և գենդերային հավասարության գծով ներկայացուցիչն էր։ Նա 2005 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո դարձել է իր կուսակցության սոցիալական հարցերով ներկայացուցիչը։ Նա նաև զբաղեցնում էր Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության խորհրդարանական խմբի փոխնախագահի պաշտոնը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://mette-frederiksen.dk/ Պաշտոնական կայքէջ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190705065501/https://mette-frederiksen.dk/ |date=2019-07-05 }}
* [https://www.ft.dk/medlemmer/mf/m/mette-frederiksen Պրոֆիլը խորհրդարանի կայքում]

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ֆրեդերիկսեն, Մետե}}
[[Կատեգորիա:Քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Դանիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կոպենհագենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>d0kg36ar3gxrilslx0fbcdxj3hvcznp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պենի Մորդոնտ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>937195</id>
    <revision>
      <id>8492317</id>
      <parentid>8433887</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:27:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13008" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Պենելոպա Մորդոնտ''' ({{lang-en|Penelope Mary Mordaunt}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար առաջին կինը (2019 թվականի մայիսի 1-ից մինչև 2019 թվականի հուլիսի 24-ը)։

== Կենսագրություն ==
Ծագում է ընտանիքից, որը պատմականորեն կապված Է Լեյբորիստական կուսակցության հետ։ Պենի Մորդոնտի նախնիների թվում են ՝ Ֆիլիպ Սնոուդենը, Գանձապետարանի կանցլերի պաշտոնում առաջին լեյբորիստը, ինչպես նաև Ջորջ Լենսբերին, 1930-ական թվականներին կուսակցության առաջնորդ և դերասանուհի [[Անժելա Լենսբերի]]ի պապը&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.dailymail.co.uk/femail/article-2541461/Why-Penny-Mordaunt-MP-flaunting-wibbly-bits-Splash.html| title=Why our sexiest MP (who wants to be the new Mrs Thatcher) is flaunting her wibbly bits on Splash! tonight|author = Jane Fryer |date =2014-01-17|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Ավարտել է Վոթերլուվիլի Օքլենդի կաթոլիկ դպրոցը (Հեմփշիր), այնուհետև աշխատել է իլյուզիոնիստի օգնական և իր ընտանիքում առաջինն ընդունվել է համալսարան ([[Ռեդինգ]]ում ուսումնասիրել է փիլիսոփայություն)։ Ուսանողական տարիներին ակադեմիական արձակուրդ էր վերցրել աշխատել [[Ռումինիա]]յի հիվանդանոցներում և ապաստարաններում (սեփական խոսքերով Պենի Մորդոնտը հենց այդ ժամանակվանից է հետաքրքրվել քաղաքականությամբ)&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/uk-politics-41930719| title= Who is Penny Mordaunt?|author =  |date =|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականին ընտրվել է Հյուսիսային Փորթսմուտի շրջանի Համայնքների պալատ։

[[Մեծ Բրիտանիա]]յի ռազմածովային նավատորմի պահեստազորում է կրտսեր լեյտենանտի կոչումով&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.irishnews.com/news/politicalnews/2017/11/09/news/brexiteer-penny-mordaunt-promoted-to-international-development-secretary-1183814/| title= Brexiteer Penny Mordaunt promoted to international development secretary|author =  |date =2017-11-09|work= |publisher= The Irish News |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին մասնակցել է բրիտանական Splash հեռուստաընկերության ռեալիթի-շոուին՝ ջրի ցատկում մրցելով հայտնի մարդկանց հետ (նրան մարզել է [[Թոմաս Դեյլի]]ն) &lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.telegraph.co.uk/news/politics/conservative/10567810/Tory-MP-Penny-Mordaunt-in-training-for-Splash.html| title=Tory MP Penny Mordaunt in training for Splash!|author = Alice Philipson |date =2014-01-13|work= |publisher= Telegraph |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 15-ին վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ը մի շարք վերադասավորումներ է կատարել իր աշխատասենյակում, ի թիվս այդ միջոցների Պենի Մորդոնտին նշանակելով համայնքների և տեղական ինքնակառավարման նախարարի խորհրդարանական օգնական&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/blog/2014/jul/15/reshuffle-2014-all-the-latest-developments-plus-reaction-and-analysis-politics-live-blog| title=Reshuffle 2014 - Michael Gove leaves education to become chief whip: Politics live blog|author = Andrew Sparrow |date =2014-07-15|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Պահպանողական կառավարություններում ==
2015 թվականի մայիսի 11-ին Քեմերոնը ձևավորել է 18 տարվա ընթացքում առաջին պահպանողական կաբինետը և Պենի Մորդոնտը դարձել է բրիտանական պատմության մեջ զինված ուժերի կրտսեր նախարարի պաշտոնում առաջին կինը&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.itv.com/news/update/2015-05-11/penny-mordaunt-first-female-armed-forces-minister/| title=David Cameron unveils first all-Tory Cabinet in 18 years|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= ITV |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

[[ԵՄ]]-ին Մեծ Բրիտանիայի անդամակցության շուրջ 2016 թվականի հանրաքվեի նախապատրաստման ընթացքում [[Բրեքսիթ]]ի օգտին է քարոզել։ Մասնավորապես՝ ելույթ ունենալով BBC-ում Էնդրյու Մարայի ծրագրում, հայտարարել Է, որ Մեծ Բրիտանիան հնարավորություն չունի կանխել [[Թուրքիա]]յի անդամակցությունը Եվրամիությանը, սակայն նրա այդ պնդումը նույն օրը հերքվել է վարչապետ Քեմերոնի կողմից և քաղաքական հակառակորդների կողմից մեկնաբանվել որպես գիտակցված սուտ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/penny-mordaunt-andrew-marr-uk-veto-tory-minister-accused-of-flat-out-lying-over-turkey-joining-the-a7041956.html| title=Tory minister Penny Mordaunt 'plain and simple lying' over Turkey joining EU|author = Adam Withnall |date =2016-05-22|work= |publisher= Independent |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականին պաշտպանել է Անդրեա Լեդսի թեկնածությունը, որը պայքարում էր պահպանողական կուսակցությունում առաջնորդության համար, այդ թվում մասնակցել է խորհրդարանի շենքի երթին՝ «Leadsom for leader» կարգախոսի ներքո։ Conservative Home-ի համար հոդվածում գրել է, որ կուսակցության նոր առաջնորդին անհրաժեշտ է ամուր վստահություն Մեծ Բրիտանիայի համար բարենպաստ ապագայի նկատմամբ ԵՄ-ից դուրս, ինչպես նաև բանակցողի հնարամիտ ունակությունները, և որ Լեդսը լավագույնս բավարարում է այդ պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/penny-mordaunt-priti-patel-replace-brexiteer-international-development-secretary-tory-cabinet-royal-a8046636.html| title=Penny Mordaunt profile: Royal Navy reservist and Brexiteer replacing Priti Patel as International Development Secretary|author =Ashley Cowburn  |date =2017-11-09|work= |publisher= Independent |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսին [[Թերեզա Մեյ]]ը ձևավորել է իր կառավարությունը, որտեղ Աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարարությունում Մորդոնտը դարձել է հաշմանդամություն ունեցող անձանց գործերի կրտսեր նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.express.co.uk/news/politics/877493/penny-mordaunt-mp-priti-patel-international-development-secretary-spash| title=Who is Penny Mordaunt? MP who stripped to swimwear on TV replaces Priti Patel|author =  |date =2017-11-09|work= |publisher= Express |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով, որոնք որոշ չափով նվազեցրել են պահպանողականների ժողովրդականությունը, Մորդոնտն իր նախկին ընտրատարածքում ստացել է ընտրողների 54,8 տոկոսի աջակցությունը՝ 7,8 տոկոսով բարելավելով 2015 թվականի ընտրությունների արդյունքը (նրա հիմնական մրցակից լեյբորիստ Ռումալ Խանը ստացել է միայն 33,7 տոկոս)&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000883| title=Portsmouth North|author =  |date =|work=Election 2017 |publisher= BBC News |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերի 9-ին Պրիտի Պաթելը հարկադրված հրաժարականից հետո նշանակվել է Մեյի երկրորդ կաբինետում Միջազգային զարգացման նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/penny-mordaunt-priti-patel-replace-theresa-may-international-development-secretary-cabinet-israel-a8046091.html| title=Penny Mordaunt replaces Priti Patel as International Development Secretary following Israel meeting scandal|author = Joe Watts |date =2017-11-09|work= |publisher= Independent |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականից նա Կանանց և հավասարության նախարար է։

2019 թվականի մայիսի 1-ին նշանակվել է Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար՝ դառնալով այդ պաշտոնում առաջին կինը Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2019/may/01/penny-mordaunt-outspoken-navy-reservist-long-tipped-for-defence-role| title=Penny Mordaunt becomes first ever female defence secretary|author = Jessica Elgot |date =2019-05-01|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2019-05-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt; և պահպանելով կանանց ու հավասարության նախարարի պաշտոնը։

2019 թվականի հուլիսի 24-ին ձևավորվել է [[Բորիս Ջոնսոն]]ի կառավարությունը, որտեղ Մորդոնտը ոչ մի նշանակում չի ստացել&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-49043973| title= Prime Minister Boris Johnson: Who's in his cabinet?|author =   |date =2019-07-25|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2019-07-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Գտնվում է [[Տտ|ՏՏ]] ընկերության տնօրեն Իան Լայոնի հետ փաստացի ամուսնության մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.standard.co.uk/news/politics/who-is-the-new-international-development-secretary-penny-mordaunt-a3687091.html| title=Who is Penny Mordaunt? New International Development Secretary and former Splash star who replaces Priti Patel|author = Kate Proctor, Martin Coulter  |date =2017-11-10|work= |publisher= Evening Standard |accessdate= 2017-11-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Մորդոնտը ղեկավարում է քաղաքային իշխանություններին պատկանող Ուայմերինգ Պատմական կալվածքի հիմնադրամը, որի գլխավոր շենքը կառուցվել է 1581 թվականին, գտնվում է Պորտսմուտում և հայտնի է իր նախկին տերերի ուրվականների մասին լեգենդներով&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-england-hampshire-21355760| title=Volunteers' hopes for 'haunted' Wymering Manor|author = Stephen Stafford |date =2013-02-15|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2019-05-18|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://www.parliament.uk/biographies/commons/penny-mordaunt/4017| title=Rt Penny Mordaunt MP|author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մորդոնտ, Պենի}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>tgzo7lxxuobod852byk8p0jau1x1e6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պրիտի Պատել</title>
    <ns>0</ns>
    <id>937503</id>
    <revision>
      <id>8492320</id>
      <parentid>8486076</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:28:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13889" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Պրիտի Պատել''' ({{lang-en|Priti Sushil Patel}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի Աշխատանքի և կենսաթոշակի նախարարության զբաղվածության հարցերով նախկին կրտսեր նախարար (2015 թվականի մայիսի 11-ից մինչև 2016 թվականի հուլիսի 14-ը)։ 2016 թվականի հուլիսի 14-ից մինչև 2017 թվականի նոյեմբերի 8-ը [[Թերեզա Մեյ]]ի առաջին և երկրորդ կաբինետներում եղել է Միջազգային զարգացման նախարար։ 2019 թվականի հուլիսի 24-ից Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարարն է։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1972 թվականին [[Լոնդոնի շրջաններ|Լոնդոնի շրջան]] Իսլինգտոնում, [[Ուգանդա]]յից հնդիկ միգրանտների ընտանիքում։ Ավարտել է Ուոթֆորդի միջնակարգ դպրոցը (Watford Grammar School For Girls), ստացել Քիլի համալսարանի տնտեսագիտության դիպլոմ և Էսսեքսի համալսարանում քաղաքագիտություն մասնագիտությամբ մագիստրոսի աստիճան&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/people/priti-patel-profile-tory-robot-poised-for-anti-eu-reboot-a6885531.html| title= Priti Patel, profile: Tory 'robot' poised for anti-EU reboot|author = Tom Peck |date =2016-02-20|work= |publisher= Independent |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

1995-1997 թվականներին եղել է հանրաքվեի եվրասկեպտիկ կուսակցության մամուլի քարտուղար, որը 1997 թվականի ընտրություններում ստացել է ձայների 2,6 տոկոսը։ Երբ 1997 թվականին Պահպանողական կուսակցությունը փոխել է իր դիրքորոշումը Եվրոպական արժույթի վերաբերյալ, Պատելն անցել է պահպանողականների շարքերը։

2005 թվականին Պատելը Հյուսիսային [[Նոթինգհեմ]] (Nottingham North) ընտրատարածքում Պահպանողական կուսակցությունից Համայնքների պալատ ընտրվելու անհաջող փորձ է արել։ 2010 թվականի մայիսի 6-ի խորհրդարանական ընտրություններում հաջողության է հասել [[Էսսեքս]] կոմսության Ուիթեմ (Witham) ընտրատարածքում։ 2013 թվականից [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] հնդկական սփյուռքի ակտիվիստուհի է, իսկ 2013-2014 թվականներին եղել է Քաղաքական խորհրդատվական խորհրդում (Policy Advisory Board)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/37703.stm | title= Priti Patel MP |author = |date =|work= Democracy Live|publisher= BBC News|accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 15-ին վարչապետ [[Դևիդ Քեմերոն]]ը մի շարք կադրային տեղաշարժեր է կատարել իր առաջին կաբինետում և ընդունած որոշումներից մեկը դարձել է Պրիտի Պիթելի նշանակումը ֆինանսների նախարարությունում գանձապետարանի քարտուղարի պաշտոնում՝ հարկային քաղաքականության բնագավառում պատասխանատվության ոլորտով։ Քեմերոնի քաղաքական քայլը քննարկվել է մամուլում, քանի որ Պաթելը պատկանում էր պահպանողականների աջ թևին և, հատկապես, կողմ էր մահապատժի վերականգնմանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2014/jul/15/priti-patel-tory-rightwinger-promoted-to-treasury| title= Tory rightwinger Priti Patel promoted to Treasury|author = Rowena Mason |date =2015-07-15|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ի հերթական խորհրդարանական ընտրություններում՝ Պրիտի Պատելը համոզիչ հաղթանակ է տարել իր նախկին Ուիթեմ շրջանում ընտրողների ձայների 57,5%-ի արդյունքով՝ Անկախություն կուսակցության ուժեղագույն մրցակից Գերի Կոկրիլի 16%-ի դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14001045| title= Witham|author =  |date =|work= Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 11-ին Քեմերոնը ձևավորել է իր երկրորդ կաբինետը և Պրիտի Պատելին նշանակել Աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարարությունում զբաղվածության հարցերով կրտսեր նախարար, որը նրան իրավունք է տվել մասնակցել կառավարության նիստերին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 13-ին Դևիդ Քեմերոնը պաշտոնաթող Է եղել վարչապետի պաշտոնից՝ Մեծ Բրիտանիայի անդամակցությունը [[Եվրամիություն|Եվրամիության]]ը հանրաքվեի արդյունքների կապակցությամբ, որտեղ ընտրողները քվեարկել են ԵՄ-ից երկրի դուրս գալու օգտին։ Քեմերոնի իրավահաջորդը դարձել է Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար [[Թերեզա Մեյ]]ը, իսկ Պրիտի Պատելը նրա կաբինետում նշանակվել է Միջազգային զարգացման նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/who-theresa-mays-new-cabinet-8410715| title= Who is in Theresa May's new Cabinet? Full line-up after Tory Prime Minister's bombshell reshuffle|author =Dan Bloom, Stephen Jones  |date =2016-07-14|work= |publisher= Mirror |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերի 8-ին, [[Աֆրիկա]] կատարած այցից հետ կանչվելով վարչապետի կողմից, հրաժարական է տվել՝ ճանաչելով Իսրայելի պաշտոնական ներկայացուցիչների, այդ թվում՝ վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հետ իր չարտոնված հանդիպումների փաստը, որը տեղի է ունեցել այդ տարվա օգոստոսին և ավելի ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-41923007| title= Priti Patel quits cabinet over Israel meetings row|author =  |date =2017-11-08|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2017-11-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 9-ին Միջազգային զարգացման նախարարի պաշտոնում Պատելի իրավահաջորդ է նշանակվել [[Պենի Մորդոնտ]]ը, որն ավելի վաղ զբաղեցնում էր աշխատանքի և կենսաթոշակների հարցերի նախարարության փոխնախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4715406
 |title       = Пенни Мордонт назначена министром по вопросам международного развития Великобритании
 |date        = 9 ноября 2017
 |publisher   = [[ТАСС]]
 |accessdate  = 2017-11-09
}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի հուլիսի 24-ին Բորիս Ջոնսոնի կաբինետում նշանակվել է ներքին գործերի նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://tass.ru/ekonomika/6699219| title=Первые назначения Бориса Джонсона. Кто вошел в новый кабмин Великобритании|date=2019-07-24|publisher=ТАСС}}&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Պրիտի Պատելը Սուշիլ և Անժանի Պատելների դուստրն է։ Նրա մոր ընտանիքը [[Հնդկաստան]]ի [[Գուջարաթ]] նահանգից Ուգանդա է գաղթել դեռևս 20-րդ դարի սկզբին և մեծ կարողություն են ստեղծել թեյի, սուրճի եւ բամբակի տնկարկների վրա։ Հոր ընտանիքը նույնպես գաղթել է Գուջարաթից Ուգանդա, բայց այն պատկանում էր բնակչության աղքատ խավին և նրա ամուսնությունը Անջանայի հետ չի ընդունվել նրա հարազատների կողմից։ Մինչև 1972 թվականը, երբ Ուգանդայի նախագահ Իդի Ամինը հայտարարեց հարավասիական ծագում ունեցող բնակչության զանգվածային արտաքսման մասին, ընտանիքն արդեն զրկվեց ամբողջ կարողությունից և տեղափոխվեց Մեծ Բրիտանիա, որտեղ Սուշիլ Պատելը ստեղծեց թերթերի կրպակների ցանց (Newsagent's shops)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3477687/Meet-Minister-born-immigrant-newsagent-says-Britain-regain-control-borders.html| title= Meet the Minister born to an immigrant newsagent, who says Britain MUST regain control of its borders|author = Jane Fryer|date =2016-03-05|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2016-03-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2004 թվականին Պատելն ամուսնացել է [[Մարքեթինգ]]ի և [[հանրային կապեր]]ի գծով խորհրդատու Ալեքս Սոյերի հետ, որն սկսել է իր ժամանակի մի մասը նվիրել իր կնոջ գրասենյակում աշխատանքին։ 2008 թվականին նրանք ունեցել են որդի՝ Ֆրեդին։ 2013 թվականին Սուշիլ Պատելը իր թեկնածությունն է առաջադրել Հերտֆորդշիր կոմսության Հարավային Բուշի օկրուգում՝ Համայնքների պալատի լրացուցիչ ընտրություններում։ Այդ իրադարձությանը սկանդալային երանգ է հաղորդել այն հանգամանքը, որ Պատելը դարձել է Միացյալ Թագավորության անկախության կուսակցության թեկնածու և ընտրությունների արդյունքում հայտնվել երկրորդ տեղում՝ զիջելով պահպանողականին, սակայն առաջ է անցնել լեյբորիստներից և լիբերալ-դեմոկրատներից։ Քանի որ Պրիտի Պատելը նույնպես հայտնի է իր եվրասկեպտիցիզմով, նրա հոր արարքը վերլուծաբանների կարծիքով կարող էր լրացուցիչ քաղաքական խնդիրներ ստեղծել Դևիդ Քեմերոնի համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.express.co.uk/life-style/life/642291/Priti-Patel-could-Brexit-poster-girl-EU-exit-campaign-out-referendum-conservative-Ukip| title= Why Priti Patel could be the poster girl the Brexit campaign needs|author =Dominic Midgley |date =2016-02-08|work= |publisher= Express |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://twitter.com/patel4witham | title= Priti Patel |author =  |date =|work= |publisher= [[Twitter]] |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/priti-patel | title= The Rt Hon Priti Patel MP |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/priti-patel/4066| title= Rt Hon Priti Patel MP|author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.conservatives.com/OurTeam/Members_of_Parliament/Patel_Priti|title= Priti Patel, Member of Parliament for Witham|author= |date= |work= |publisher= Conservatives|accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20160219115939/https://www.conservatives.com/OurTeam/Members_of_Parliament/patel_priti|archivedate= 2016-02-19|dead-url= yes}}
* {{cite web|url= https://www.theyworkforyou.com/mp/24778/priti_patel/witham| title= Priti Patel, MP Witham|author =  |date =|work= |publisher= TheyWorkForYou |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Պատել, Պրիտի}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mtea4xrq4hxfnsdafdqxx4owvb4wt53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննա Սուբրի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>938019</id>
    <revision>
      <id>8492324</id>
      <parentid>8433907</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:29:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10069" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Աննա Սուբրի''' ({{lang-en|Anna Mary Soubry}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի կին քաղաքական գործիչ, փոքր բիզնեսի, արդյունաբերության և ձեռներեցության կրտսեր նախարար (2015-2016)։

== Կենսագրություն ==
Աննա Սուբրիի հայրը ավտոտնակի սեփականատեր էր, մայրը՝ ռենտգենոլոգ։ Ավարտել է պետական դպրոցը և [[Բիրմինգհեմի համալսարան]]ը, որտեղ սովորել է իրավունք։ 1981-1995 թվականներին աշխատել է հեռուստատեսությունում՝ սկզբում շոտլանդական տարածաշրջանային ալիքում, ապա Grampian Television-ում և Central TV-ում, որտեղ 1980-ականների վերջին սկիզբ է առել նրա լրագրողական կարիերայի գագաթնակետը, երբ նա դարձել է «Այս առավոտ» (This Morning) ծրագրի թեմատիկ բաժիններից մեկի վարող։ Թողնելով լրագրությունը, բացել է իրավաբանական Նոթինգեմ պրակտիկան՝ մասնագիտանալով քրեական գործերում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-2198960/Cabinet-reshuffle-3-sacked-reduced-tear-meteoric-rise-Tory-MP-Anna-Soubry.html | title= Reduced to tears, three women who were sacked and the meteoric rise of the former Richard And Judy presenter|author =Daniel Martin |date =|work= |publisher= MailOnline|accessdate= 2016-03-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

1970-ական թվականներին զբաղվում էր ուսանողական քաղաքականությամբ, եղել է Ուսանողների ազգային միության գործադիր կոմիտեի միակ պահպանողական անդամը&lt;ref name=&quot;Times&quot;&gt;{{cite news|last1=Bennett|first1=Rosemary|title=Dave's dolls revive Tory faith in the elite list|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/politics/article2030117.ece|accessdate=փետրվարի 26, 2017|newspaper=[[The Times]]|url-access=subscription|date=հուլիսի 22, 2006}}&lt;/ref&gt;։ 1975 թվականին միացել է Պահպանողական կուսակցությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://twitter.com/Anna_Soubry/status/847507088339222528|title=Anna Soubry|date=հունվարի 4, 2011|website=Twitter|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171124185254/https://twitter.com/Anna_Soubry/status/847507088339222528|archivedate=նոյեմբերի 24, 2017|accessdate=մարտի 30, 2017|deadurl=no}}&lt;/ref&gt;։

2005 թվականին համայնքների պալատի ընտրություններում Պահպանողական կուսակցությունից իր թեկնածությունն է առաջադրել Գեդլինգ ընտրատարածքում, սակայն անհաջողության է մատնվել։ 2010 թվականի մայիսի 6-ին Բրոքստաու շրջանում ընտրվել է խորհրդարանական ընտրություններում (նաև Նոթինգհեմշիրում)։ 2010-2012 թվականներին եղել է առողջապահության կրտսեր նախարար Սայմոն Բրնսի անձնական խորհրդարանական քարտուղար (PPS), 2012-2013 թվականներին զբաղեցրել է հանրային առողջապահության նախարարի խորհրդարանական օգնականի (Parliamentary Under-Secretary of State) պաշտոնը, իսկ 2013-2014 թվականներին՝ պաշտպանության նախարարությունում նույն պաշտոնում, որտեղ ղեկավարել է կադրային հարցեր, զինծառայողների և վետերանների սոցիալական ապահովությունը։ 2014-2015 թվականներին նույն գերատեսչությունում զբաղվել է նույն խնդիրներով, սակայն կրտսեր նախարարի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/35353.stm|title= Anna Soubry MP|author= |date= |work= Democracy Live|publisher= BBC News|accessdate= 2016-03-24|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20160303191737/http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/35353.stm|archivedate= 2016-03-03|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին հերթական խորհրդարանական ընտրություններում հաղթել է նախկին Բրոքստաու շրջանում՝ 47,2 % արդյունքով, մի փոքր առաջ անցնելով ուժեղագույն լեյբորիստ մրցակից Նիկ Փալմերից (37,2%)&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000607| title= Broxtowe|author =  |date =|work= Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2016-03-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 11-ին Քեմերոնը ձևավորել է իր երկրորդ կաբինետը՝ Աննա Սուբրիին նշանակելով փոքր բիզնեսի, արդյունաբերության և ձեռներեցության կրտսեր նախարար, որը նրան իրավունք է տվել մասնակցել կառավարության նիստերին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2016-03-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հանրաքվեում [[Մեծ Բրիտանիա]]յի [[ԵՄ]]-ից դուրս գալու ակտիվ հակառակորդ էր։

2019 թվականի փետրվարի 20-ին երկու համախոհների՝ Հեյդի Ալենի և Սառա Ուոլաստոնի հետ միասին, ի նշան ԵՄ-ից դուրս գալու քաղաքականության անհամաձայնության, լքել է  Պահպանողական կուսակցությունը և անցել անկախ խումբ, որը մի փոքր ավելի վաղ հիմնադրել էին նախկին լեյբորիստները&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-47306022?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cp7dzmzmlq4t/anna-soubry&amp;link_location=live-reporting-story| title= Independent Group: Three MPs quit Tory party to join|author =  |date =2019-02-20|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2019-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի հունիսին պաշտոնապես գլխավորել է կենտրոնամետ «Փոխենք Միացյալ Թագավորությունը» կուսակցությունը, որը ստեղծվել է անկախ խմբի հիման վրա, սակայն արդեն անցել է պառակտման միջով․ խորհրդարանականների մի մասը լքել է կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/voices/change-uk-resignations-centrism-umunna-soubry-allen-wollaston-leslie-a8946716.html| title= There was something inevitable about Change UK’s fall from grace. Centrism has reached the end of the line|author = Lea Ypi |date =2019-06-07|work= |publisher= Independent |accessdate= 2019-06-07|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Աննա Սուբրին [[BBC]]-ին տված հարցազրույցում պատմել է, որ տասնչորս տարեկան հասակում մի անգամ տեսել է, թե ինչպես են մի խումբ աշակերտուհիներ ռասիստական դրդապատճառներով վիրավորում իր հարևանին, բայց չի միջամտել։ Նրա խոսքով՝ հետագայում ինքը զղջացել է և խոստացել իրեն այլևս երբեք անմասն չմնալ նման իրավիճակներում։ 2014 թվականի տվյալներով նա երկու անգամ ամուսնացած է եղել և հերթական ամուսնալուծությունից հետո 11 տարի ապրել է միայնակ, մինչև նրա դուստրը իրեն ծանոթացրել է իր դպրոցական ընկերոջ՝ Նիլի հոր հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-30384642| title= Anna Soubry on impersonations, bottoms and immigration|author =Becky Milligan   |date =2014-12-08|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2016-03-27|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ==
* {{cite web|url= https://twitter.com/anna_soubry | title= Anna Soubry MP |author =  |date =|work= |publisher= [[Twitter]] |accessdate= 2016-02-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/anna-soubry| title= The Rt Hon Anna Soubry MP |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2016-02-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/anna-soubry/3938 | title= Rt Hon Anna Soubry MP|author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2016-02-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.theyworkforyou.com/mp/24772/anna_soubry/broxtowe | title= Anna Soubry, MP Broxtowe |author =  |date =|work= |publisher= TheyWorkForYou |accessdate= 2016-02-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սուբրի, Աննա}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բիրմինգհեմի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>hdo8q44apa3a4rt1leo1j77stu51fph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատրին Յակոբսդոուտիր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>938138</id>
    <revision>
      <id>8492263</id>
      <parentid>7966602</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10357" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
 | տիտղոս = [[Իսլանդիայի վարչապետ]]
 | կարգ = 28
 | կարգ-ին = 
 | անվան տակ =
 | դրոշ =
 | նախագահ = [[Գյուդնի Յոհաննեսոն]]
 | կառավարման սկիզբ = նոյեմբերի 30, 2017
 | կառավարման ավարտ =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ = 
 | նախորդող = [[Բյառնի Բենեդիկտսոն]]
 | հաջորդող =

 | տիտղոս_2 = [[Ձախ-կանաչ շարժում|Ձախ-կանաչ շարժման]] ղեկավար
 | կարգ_2 =
 | կարգ-ին_2 = 
 | անվան տակ_2 =
 | դրոշ_2 =
 | կառավարման սկիզբ_2 = փետրվարի 24, 2013
 | կառավարման ավարտ_2 =
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_2 = 
 | նախորդող_2 = [[Ստեինգրիմուր Սիգֆյուսոն]]
 | հաջորդող_2 =

 | տիտղոս_3 = [[Կրթության, Գիտության և Մշակույթի նախարար (Իսլանդիա)|Կրթության, Գիտության և Մշակույթի նախարար]]
 | կարգ_3 =
 | կարգ-ին_3 = 
 | անվան տակ_3 =
 | դրոշ_3 
 | վարչապետ_3 = [[Յոհաննա Սիգուրդարդոտիր]]
 | կառավարման սկիզբ_3 = փետրվարի 2, 2009
 | կառավարման ավարտ_3 = մայիսի 23, 2013
 &lt;!--կամ՝ --&gt;
 | կառավարման ժամանակ_3 = 
 | նախորդող_3 = [[Թորնգերդուր Գունարսդոուտիր]]
 | հաջորդող_3 = [[Իլուգի Գունարսոն]]
}}
'''Կատրին Յակոբսդոուտիր''' ({{lang-is|Katrín Jakobsdóttir}}, {{ԱԾ}}), իսլանդացի քաղաքական ակտիվիստ, լրագրող և դասախոս։ 2017 թվականի նոյեմբերի 30-ից [[Իսլանդիա]]յի վարչապետն է։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է իսլանդական մտավորական ընտանիքում, որը երկրին տվել է մի քանի հայտնի գրողներ, գիտնականներ, ճարտարագետներ և քաղաքական գործիչներ։ Հայրը ուսուցիչ և բանկային աշխատող էր, իսկ մայրը` հոգեբան։ Նրա քույրն ու մեծ եղբայրները նույնպես զբաղվել են հումանիտար գիտություններով։

Կատրինը գերազանց սովորել է [[Իսլանդիա]]յի համալսարանում, 1999-ին ավարտել է Իսլանդերեն և ֆրանսերեն լեզուների բաժինը՝ բակալավրի աստիճանով։ 2004 թվականին նույն համալսարանում պաշտպանել է մագիստրատուրայի թեզը, որը նվիրված էր հայտնի իսլանդացի հեղինակ Ադնալդյուր Ինդրիդասոնի ստեղծագործություններին։ Ուսանողական տարիներին նկարահանվել է իսլանդական ինդի-փոփ խմբի «Bang Gang» տեսահոլովակում։

1999-2003 թվականներին աշխատել է RÚV հանրային հեռուստաընկերության տեղեկատվական գործակալությունում՝ որպես լեզվի խորհրդատու։ 2004-2006 թվականներին աշխատել է որպես ազատ լրագրող հեռուստատեսության և տպագիր լրատվամիջոցների համար, ինչպես նաև 2004-2007 թվականներին եղել է տեսուչ կրթական ոլորտում։ 2005-2006 թվականներին աշխատել է «Edda» հրատարակչության և JPV ամսագրի խմբագրությունում։

2006-2007 թվականներին եղել է Իսլանդիայի համալսարանի, Ռեյկյավիկի համալսարանի և քոլեջի դասախոս։

Ամուսնացած է, ունի երեք երեխա։

== Քաղաքական գործունեություն ==
Ակտիվորեն մասնակցել է ուսանողական և այլ քաղաքական գործողությունների, այդ թվում՝ որպես Ռեյկյավիկում քաղաքային խորհրդի անդամի օգնական։ Մեկնարկից ի վեր «Ձախ-կանաչ շարժման» մեջ է եղել։

2007 թվականից Իսլանդիայի խորհրդարանի պատգամավոր է՝ Ռեյկյավիկի Հյուսիսային ընտրատարածքից։

2003 թվականին դարձել է «Ձախ-կանաչ շարժում» կուսակցության փոխնախագահ և 2003-2013 թվականներին, 37 տարեկան հասակում զբաղեցրել է նախկին առաջնորդ Սթեյնգրիմյուր Յ. Սիգֆուսոնի տեղը։

Կատրին Յակոբսդոուտիրը եղել է Իսլանդիայի կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար, սոցիալ-դեմոկրատների և «Ձախ-կանաչ շարժման» կառավարությունում &lt;ref&gt;{{Citation|title=Katrín Jakobsdóttir|url=http://www.althingi.is/cv_en.php4?ksfaerslunr=109|publisher=Secretariat of Althingi|access-date=31 January 2009|accessdate=31 January 2009}}&lt;/ref&gt; , ինչպես նաև Հյուսիսային Եվրոպայի երկրների հետ համագործակցության նախարարը 2009 թվականի փետրվարի 2-ից մինչև 2013 թվականի մայիսի 23-ը։

Կարծիքները և հանրային հարցումները ցույց են տվել, որ Կատրին Յակոբսդոուտիրը ունեցել է ամենաբարձր վարկանիշը բոլոր իսլանդացի քաղաքական գործիչների միջև։ Ըստ 2016 թվականի գարնան հարցումների՝ կազմել է 59.2%․&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/overview/20160407/236032098.html СМИ Скандинавии: Исландия — это почти Россия]&lt;/ref&gt; այդ թվերը պահպանվել են հաջորդ տարիների ընթացքում ևս։

2016 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում իր կուսակցությունը, նրա պատմության մեջ առաջին անգամ, զբաղեցրել է երկրորդ տեղը։ Երբ առաջին տեղը զբաղեցրած պահպանողական Անկախության կուսակցության առաջնորդ Բյարնի Բենեդիկտսոնը չկարողացավ կառավարություն ձևավորել առաջին փորձով, նախագահ [[Գվյուդնի Յոհաննեսոն]]ը հանձնեց դա Կատրին Յակոբսդոուտիրին։ Այնուամենայնիվ, ընդդիմության կուսակցությունների միջև կոալիցիա ձևավորելու նրա փորձերը նույնպես անհաջող եղան։

== Իսլանդիայի վարչապետ ==
Մեկ տարի անց՝ 2017 թվականին հերթական խորհրդարանական ընտրություններում, Ձախ-կանաչ շարժումը, չնայած նրան, որ չի հաղթել (ինչպես և կանխատեսում էին սոցիոլոգիական հարցումները), սակայն ամրապնդում է իր դիրքերը, իսկ Կատրին Յակոբսդոուտիրն առաջինն է մանդատ ստանում նախագահից՝ նոյեմբերի 2-ին կառավարություն ձևավորելու համար&lt;ref&gt;{{Citation|url=http://icelandmonitor.mbl.is/news/politics_and_society/2017/11/02/left_green_leader_summoned_to_iceland_s_president/|title=Jakobsdóttir summoned to Iceland's President|date=2017-11-02|publisher=icelandmonitor.mbl.is|accessdate=2017-11-03|język=en}}&lt;/ref&gt;։

Սակայն ձախակենտրոնական ցանկալի կոալիցիան (4 քաղաքական ուժերից` «Ձախ-կանաչ շարժում», «Սոցիալ-դեմոկրատական ​​դաշինք», «Ծովահեն և Առաջադիմական կուսակցություն») կրկին չկարողացավ ձևավորվել, և Կատրինը ստիպված եղավ կառավարություն ստեղծել իր քաղաքական ընդդիմախոսների հետ։ Բանակցություններն ավարտելուն պես նախագահ Գվյուդնի Յոհաննեսոնը նրան շնորհեց վարչապետի մանդատ, և 2017 թվականի նոյեմբերի 30-ից Կատրին Յակոբսդոուտիրը ղեկավարեց կառավարությունը։ Նա դարձավ Իսլանդիայի երկրորդ կին-վարչապետը Յոհաննա Սիգուրդարդոտիրից հետո&lt;ref name=&quot;pilash&quot;&gt;''Денис Пилаш''. [https://commons.com.ua/uk/levye-na-krayu-sveta-chast-2-islandiya/ Левые на краю света. Часть 2: Исландия] // [[Спільне (журнал)|Спільне]]. — 12.01.2017&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* ''Денис Пилаш''. [https://commons.com.ua/uk/levye-na-krayu-sveta-chast-2-islandiya/ Левые на краю света. Часть 2: Исландия] // [[Спільне (журнал)|Спільне]], 12.01.2017.
* [http://www.nordiclabourjournal.org/artikler/portrett/portrait-2013-1/article.2013-03-07.6574746006/ Nordic Labour Journal: Katrín Jakobsdóttir — party leader during times of change]

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Յակոբսդոուտիր, Կատրին}}
[[Կատեգորիա:Փետրվարի 1 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1976 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Ռեյկյավիկ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Իսլանդացի սոցիալիստներ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Իսլանդիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>srxxv3fel3biw4537wx6ikil3dxaw87</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թինա Ստոուել</title>
    <ns>0</ns>
    <id>938824</id>
    <revision>
      <id>8492323</id>
      <parentid>8433909</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:28:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9796" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Թինա Ստոուել''' ({{lang-en|Tina Wendy Stowell, Baroness Stowell of Beeston}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի կին քաղաքական գործիչ, Լորդերի պալատի ղեկավար [[Դևիդ Քեմերոն]]ի առաջին և երկրորդ կաբինետներում (2014-2016)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[1967 թվական]]ի [[հուլիսի 2]]-ին Բիստոնում (Նոթթինգեմշիր ծիսական կոմսություն)։ Հայրը՝ Դևվիդ Ստոուելը, նկարիչ և դեկորատոր էր, եկամուտ էր ապահովում մասնավոր պատվերներով, մայրը՝ Մարգարեթ Ստոուելը, աշխատում էր «Plessey» ընկերության գործարանում։ Թինան ավարտել է պետական միջնակարգ դպրոցը և Բրոքստաու քոլեջը, որտեղ ստացել է քարտուղարի որակավորում (2006 թվականին Բրոքստաու քոլեջը միավորվել է People's College-ի հետ նոր Castle College-ում&lt;ref&gt;{{книга | автор = John P. Wilson| часть = | ссылка часть = | заглавие = The Routledge Encyclopaedia of UK Education, Training and Employment: From the earliest statutes to the present day| оригинал =  | ссылка =https://books.google.co.uk/books?id=SWFcAgAAQBAJ&amp;pg=PT597&amp;lpg=PT597&amp;dq=Broxtowe+College+The+People's+College+castle+college+nottingham+2006&amp;source=bl&amp;ots=-LYJRAsgVg&amp;sig=uPrjvsuRXU3fJ8RmSYodGLhT3k0&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjRv_iIpI7LAhWEvXIKHSYyATMQ6AEINjAD#v=onepage&amp;q=Broxtowe%20College%20The%20People's%20College%20castle%20college%20nottingham%202006&amp;f=false | викитека =  | ответственный =  | издание =  | место =  | издательство  = Routledge| год   = 2013 | volume =  | pages = |isbn=9781317796510}}&lt;/ref&gt;, իսկ այն իր հերթին 2011 թվականին միացել է South College-ի հետ, և 2013 թվականից այդ ուսումնական հաստատությունը կոչվում է Central College Nottingham&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/education/universityeducation/universities-and-colleges/9981401/Central-College-Nottingham-guide.html| title= Central College Nottingham guide|author =Andrew Marszal  |date =2013-04-17|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;)։ 18 տարեկանում պաշտպանության նախարարությունում սկսել է մասնագիտությամբ աշխատել, այնուհետև՝ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] բրիտանական դեսպանատանը։ 1991-1996 թվականներին եղել է վարչապետ Ջոն Մեյջորի մամուլի ծառայության աշխատակից։ 1996 թվականին ստացել Է բրիտանական կայսրության շքանշանի ասպետի աստիճան&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/people/profiles/baroness-stowell-women-want-to-know-we-can-benefit-the-widest-range-of-people-from-all-backgrounds-8907543.html| title= Baroness Stowell: ‘Women want to know we can benefit the widest range of people, from all backgrounds’|author =Andrew Grice   |date =2013-10-27|work= |publisher= Independent |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.nottinghampost.com/Tina-Baroness-Stowell-Beeston/story-12222247-detail/story.html|title= Tina to become Baroness Stowell of Beeston|author= |date= 2010-12-08|work= |publisher= Nottingham Post|accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate= }}{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

Եղել է քարտուղարության ղեկավարի տեղակալ Ուիլյամ Հեյգի ընդդիմության առաջնորդ (1997-2001)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/mobile/uk-politics-11797202| title= In full: New members of the House of Lords|author = |date =2010-11-19|work= |publisher= BBC News|accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2001 թվականին Թինա Ստոուելը եկել է [[BBC]] հեռարձակող կորպորացիա, 2003 թվականին BBC-ի Կառավարիչների խորհրդում գլխավորել է հասարակայնության հետ կապերի ծառայությունը (Head of communicationss&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://careerssearch.bbc.co.uk/jobs/job/Head-of-Communications/12237?jobboard=TwitterSocialAd39| title= Head of Communications|author = |date =|work=Careers |publisher= BBC|accessdate= 2016-02-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;) և համագործակցել Խորհրդի նախագահներ Գևին Դևիսի և Մայքլ Գրեյդի հետ, իսկ 2007 թվականին հիմնադրված BBC-ի Հոգաբարձուների խորհրդում՝ նախագահ Մայքլ Լայոնի հետ։ 2009 թվականին գլխավորել է կորպորատիվ բաժինը (2008 թվականի սեպտեմբերին արված նշանակմանը համապատասխան)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/media/2008/sep/04/bbc.television2| title= Tina Stowell to join BBC management|author =Leigh Holmwood|date =2008-09-04|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի հունվարին արժանացել է բարոնուհի Բիստոնսկայայի տիտղոսին և դարձել Լորդերի պալատի անդամ։ Նույն թվականին պաշտպանել է իշխող կոալիցիայի անհաջող փորձը՝ իրականացնելով խորհրդարանի վերին պալատի բարեփոխումը, որը ներառել է անդամների մի մասի ուղղակի ընտրություններ մտցնելու մասին դրույթը։ Հետագայում Թինա Ստոուելն ընդգծել է, որ բարեփոխումների ձախողումը Համայնքների պալատի որոշման հետևանք էր, այլ ոչ թե Լորդերի պալատի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-england-31164243| title= Effectiveness is key to future of Lords, says leader|author = |date =2015-02-07|work= |publisher= BBC News|accessdate= 2016-02-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 15-ին վարչապետ Դևիդ Քեմերոնը մի շարք կադրային տեղաշարժեր է կատարել իր առաջին կաբինետում և նրա ընդունած որոշումներից մեկը դարձել է Թինա Ստոուելի նշանակումը փոքր մամուլի Լորդերի և լորդ-պահապանի պալատի առաջնորդի պաշտոնում (չլինելով կաբինետի անդամ՝ Ստոուելն իրավունք է ստացել անհրաժեշտության դեպքում մասնակցել այդ նիստերին)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-19475248| title= Cabinet: David Cameron's new line-up |author = |date =2014-07-15|work= |publisher= BBC News|accessdate= 2016-02-20|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 11-ին Քեմերոնը ձևավորել է նոր կաբինետ՝ Թինա Ստոուելի ետևում պահպանելով նախկին պաշտոնները, բայց այժմ արդեն որպես կառավարության լիիրավ անդամ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 14-ին ձևավորվել է Թերեզա Մեյի առաջին կաբինետը, որտեղ Լորդերի պալատի և լորդ-պահառուի պորտֆելները բաժին են հասել Նատալի Էվանսին, իսկ Թինա Ստոուելը կառավորությունում ոչ մի պաշտոն չի ստացել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/who-theresa-mays-new-cabinet-8410715| title= Who is in Theresa May's new Cabinet? Full line-up after Tory Prime Minister's bombshell reshuffle|author =Dan Bloom, Stephen Jones  |date =2016-07-14|work= |publisher= Mirror |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://twitter.com/tinastowell?lang=ru| title= Tina Stowell |author =  |date =|work= |publisher= [[Twitter]] |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/baroness-stowell-of-beeston| title= The Rt Hon Baroness Stowell of Beeston MBE|author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/lords/baroness-stowell-of-beeston/4205| title= Baroness Stowell of Beeston|author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ստոուել, Թինա}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>hdja0sycshh5hif5hpiud544r3dfw52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/սինգլներ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>939645</id>
    <revision>
      <id>8492179</id>
      <parentid>8487898</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:14:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78886" xml:space="preserve">Այս էջում կարող եք գտնել «Սինգլներ այբբենական կարգով» կատեգորիայի հոդվածներում կատեգորիա ավելացնելու առաջարկներ։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ հոդված չպետք է հայտնվի այս էջում,․ խնդրում ենք հոդվածի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/սինգլներ/անտեսված հոդվածներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։ Եթե կարծում եք, որ ինչ-որ կատեգորիա չպետք է հայտնվի այս էջում, խնդրում ենք կատեգորիայի անունը ավելացնել [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/պակասող կատեգորիաներ/սինգլներ/անտեսված կատեգորիաներ]] էջում այնտեղ նշված ֆորմատով։
==Սինգլներ_այբբենական_կարգով==

# [[:en:Category:Pop ballads]] - 220
# [[:en:Category:Number-one singles in Australia]] - 196
# [[:en:Category:Number-one singles in New Zealand]] - 194
# [[:en:Category:Interscope Records singles]] - 192
# [[:en:Category:Number-one singles in Scotland]] - 174
# [[:en:Category:Columbia Records singles]] - 161
# [[:en:Category:2010s ballads]] - 153
# [[:en:Category:Number-one singles in Switzerland]] - 143
# [[:en:Category:Number-one singles in Norway]] - 143
# [[:en:Category:RCA Records singles]] - 138
# [[:en:Category:Dutch Top 40 number-one singles]] - 137
# [[:en:Category:Number-one singles in Sweden]] - 134
# [[:en:Category:Number-one singles in Israel]] - 127
# [[:en:Category:Canadian Hot 100 number-one singles]] - 126
# [[:en:Category:Number-one singles in Germany]] - 125
# [[:en:Category:Atlantic Records singles]] - 122
# [[:en:Category:Number-one singles in Austria]] - 119
# [[:en:Category:Number-one singles in Poland]] - 118
# [[:en:Category:Number-one singles in Denmark]] - 118
# [[:en:Category:European Hot 100 Singles number-one singles]] - 109
# [[:en:Category:Number-one singles in Greece]] - 96
# [[:en:Category:Number-one singles in Finland]] - 94
# [[:en:Category:Ultratop 50 Singles (Flanders) number-one singles]] - 94
# [[:en:Category:Republic Records singles]] - 94
# [[:en:Category:2000s ballads]] - 91
# [[:en:Category:Contemporary R&amp;B ballads]] - 90
# [[:en:Category:Number-one singles in Italy]] - 88
# [[:en:Category:Rock ballads]] - 84
# [[:en:Category:Songs written by Max Martin]] - 82
# [[:en:Category:Epic Records singles]] - 81
# [[:en:Category:RPM Top Singles number-one singles]] - 81
# [[:en:Category:Cashbox number-one singles]] - 80
# [[:en:Category:Number-one singles in Spain]] - 77
# [[:en:Category:SNEP Top Singles number-one singles]] - 73
# [[:en:Category:Song recordings produced by Max Martin]] - 73
# [[:en:Category:Number-one singles in Hungary]] - 72
# [[:en:Category:Number-one singles in Romania]] - 72
# [[:Կատեգորիա:2016 երգեր]] - 71
# [[:en:Category:Number-one singles in Iceland]] - 70
# [[:en:Category:Black-and-white music videos]] - 67
# [[:en:Category:Warner Records singles]] - 65
# [[:en:Category:Ultratop 50 Singles (Wallonia) number-one singles]] - 64
# [[:en:Category:Capitol Records singles]] - 64
# [[:en:Category:1990s ballads]] - 60
# [[:Կատեգորիա:2019 երգեր]] - 58
# [[:en:Category:Number-one singles in Portugal]] - 57
# [[:en:Category:Def Jam Recordings singles]] - 55
# [[:en:Category:Songs written for films]] - 55
# [[:en:Category:2021 songs]] - 55
# [[:en:Category:Songs involved in plagiarism controversies]] - 54
# [[:en:Category:2009 songs]] - 50
# [[:en:Category:2008 songs]] - 50
# [[:Կատեգորիա:2011 երգեր]] - 49
# [[:en:Category:Male–female vocal duets]] - 49
# [[:en:Category:Island Records singles]] - 49
# [[:en:Category:Sony Music singles]] - 48
# [[:Կատեգորիա:2020 երգեր]] - 48
# [[:en:Category:Soul ballads]] - 47
# [[:en:Category:Reprise Records singles]] - 45
# [[:en:Category:2010s hip hop song stubs]] - 45
# [[:en:Category:Songs about loneliness]] - 44
# [[:Կատեգորիա:Billboard Hot 100 գլխավորած սինգլներ]] - 43
# [[:Կատեգորիա:2017 երգեր]] - 43
# [[:en:Category:Hollywood Records singles]] - 42
# [[:en:Category:Trap music songs]] - 42
# [[:Կատեգորիա:2015 երգեր]] - 42
# [[:en:Category:Parlophone singles]] - 42
# [[:en:Category:Electropop songs]] - 41
# [[:en:Category:Elektra Records singles]] - 41
# [[:en:Category:Number-one singles in Malaysia]] - 41
# [[:en:Category:Songs written by Dr. Luke]] - 40
# [[:en:Category:Number-one singles in Russia]] - 40
# [[:en:Category:Songs about dancing]] - 39
# [[:en:Category:Number-one singles in Singapore]] - 39
# [[:en:Category:Korean-language songs]] - 39
# [[:en:Category:Music video controversies]] - 37
# [[:en:Category:Music videos directed by Dave Meyers (director)]] - 37
# [[:en:Category:Song recordings produced by Dr. Luke]] - 37
# [[:en:Category:Music videos directed by Anthony Mandler]] - 36
# [[:en:Category:Songs about heartache]] - 33
# [[:en:Category:Songs written by Taylor Swift]] - 33
# [[:en:Category:Song recordings produced by Stargate (record producers)]] - 32
# [[:Կատեգորիա:2006 երգեր]] - 32
# [[:en:Category:Songs written by Mikkel Storleer Eriksen]] - 31
# [[:en:Category:Songs written by Tor Erik Hermansen]] - 31
# [[:en:Category:Polydor Records singles]] - 31
# [[:en:Category:Macaronic songs]] - 31
# [[:en:Category:1999 songs]] - 31
# [[:en:Category:2000 songs]] - 30
# [[:en:Category:Songs written by Billie Joe Armstrong]] - 30
# [[:en:Category:Songs written by Katy Perry]] - 30
# [[:en:Category:Songs written by Nicki Minaj]] - 30
# [[:en:Category:2004 songs]] - 30
# [[:en:Category:Record Report Pop Rock General number-one singles]] - 29
# [[:en:Category:Song recordings produced by Shellback (record producer)]] - 29
# [[:en:Category:Songs written by Ryan Tedder]] - 29
# [[:Կատեգորիա:Ֆեմինիստական երգեր]] - 29
# [[:en:Category:Songs written by Ed Sheeran]] - 29
# [[:en:Category:EMI Records singles]] - 28
# [[:en:Category:Songs written by Shellback (record producer)]] - 28
# [[:en:Category:Music videos directed by Colin Tilley]] - 28
# [[:en:Category:Syco Music singles]] - 27
# [[:en:Category:Songs written by Lady Gaga]] - 27
# [[:en:Category:Song recordings produced by Cirkut (record producer)]] - 27
# [[:en:Category:Cash Money Records singles]] - 27
# [[:en:Category:Songs written by Benny Blanco]] - 27
# [[:Կատեգորիա:2018 երգեր]] - 27
# [[:en:Category:Songs in memory of deceased persons]] - 26
# [[:en:Category:Funk songs]] - 26
# [[:en:Category:Universal Music Group singles]] - 26
# [[:en:Category:Song recordings produced by Benny Blanco]] - 26
# [[:en:Category:Virgin Records singles]] - 26
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rob Cavallo]] - 25
# [[:en:Category:Songs written by Savan Kotecha]] - 25
# [[:en:Category:Songs written by Cirkut (record producer)]] - 25
# [[:en:Category:Country ballads]] - 25
# [[:en:Category:Songs written by Jacob Kasher]] - 25
# [[:en:Category:Animated music videos]] - 25
# [[:en:Category:Songs written by Sia (musician)]] - 25
# [[:en:Category:Music videos directed by Joseph Kahn]] - 25
# [[:en:Category:Number-one singles in the Czech Republic]] - 25
# [[:en:Category:Big Machine Records singles]] - 24
# [[:en:Category:Electronic dance music songs]] - 24
# [[:en:Category:2020s ballads]] - 24
# [[:en:Category:Obscenity controversies in music]] - 23
# [[:en:Category:Songs written by the Weeknd]] - 23
# [[:en:Category:Songs written by Justin Bieber]] - 23
# [[:en:Category:Songs written by Chris Brown]] - 23
# [[:en:Category:Music videos directed by Hannah Lux Davis]] - 23
# [[:en:Category:1980s ballads]] - 23
# [[:en:Category:Songs written by Cardi B]] - 23
# [[:en:Category:Music videos directed by Sophie Muller]] - 22
# [[:en:Category:Arista Records singles]] - 22
# [[:en:Category:1985 singles]] - 22
# [[:en:Category:1984 songs]] - 22
# [[:en:Category:Synth-pop ballads]] - 21
# [[:en:Category:Songs written by Mike Dirnt]] - 21
# [[:en:Category:Warner Music Group singles]] - 21
# [[:en:Category:2002 songs]] - 21
# [[:en:Category:South African Airplay Chart number-one singles]] - 21
# [[:en:Category:Disco songs]] - 21
# [[:en:Category:1970s ballads]] - 21
# [[:en:Category:Songs written by Future (rapper)]] - 21
# [[:en:Category:Jive Records singles]] - 21
# [[:en:Category:1997 songs]] - 21
# [[:en:Category:2003 songs]] - 21
# [[:en:Category:Songs written by Beyoncé]] - 21
# [[:en:Category:Songs written by Chris Martin]] - 21
# [[:en:Category:Songs written by Louis Bell]] - 21
# [[:en:Category:Motown singles]] - 20
# [[:en:Category:Songs written by Tré Cool]] - 20
# [[:en:Category:Song recordings produced by Taylor Swift]] - 20
# [[:en:Category:Songs written by Drake (musician)]] - 20
# [[:en:Category:Songs containing the I–V-vi-IV progression]] - 20
# [[:en:Category:UK Independent Singles Chart number-one singles]] - 20
# [[:en:Category:Folk ballads]] - 20
# [[:en:Category:Songs written by Madonna (entertainer)]] - 20
# [[:en:Category:Number-one singles in South Africa]] - 20
# [[:Կատեգորիա:2007 երգեր]] - 19
# [[:en:Category:MTV Video of the Year Award]] - 19
# [[:en:Category:American pop rock songs]] - 19
# [[:en:Category:Bubblegum pop songs]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Adam Levine]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Justin Timberlake]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Ariana Grande]] - 19
# [[:en:Category:Anti-war songs]] - 19
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ryan Tedder]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Justin Tranter]] - 19
# [[:en:Category:Coldplay songs]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Guy Berryman]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Jonny Buckland]] - 19
# [[:en:Category:Songs written by Will Champion]] - 19
# [[:en:Category:1995 songs]] - 19
# [[:en:Category:Sony BMG singles]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by will.i.am]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by Rihanna]] - 18
# [[:en:Category:Song recordings produced by Timbaland]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by Timbaland]] - 18
# [[:en:Category:A&amp;M Records singles]] - 18
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mustard (record producer)]] - 18
# [[:en:Category:Song recordings produced by Greg Kurstin]] - 18
# [[:en:Category:Aftermath Entertainment singles]] - 18
# [[:en:Category:Pop-rap songs]] - 18
# [[:en:Category:Mercury Records singles]] - 18
# [[:en:Category:Songs about infidelity]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by Bruno Mars]] - 18
# [[:en:Category:Spanglish songs]] - 18
# [[:en:Category:Song recordings produced by Beyoncé]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by Mariah Carey]] - 18
# [[:en:Category:Songs written by Andrew Watt (record producer)]] - 18
# [[:en:Category:Eurodance songs]] - 17
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mike Will Made It]] - 17
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ilya Salmanzadeh]] - 17
# [[:en:Category:Grammy Hall of Fame Award recipients]] - 17
# [[:en:Category:XL Recordings singles]] - 17
# [[:en:Category:Canadian Singles Chart number-one singles]] - 17
# [[:en:Category:Song recordings produced by Madonna (entertainer)]] - 17
# [[:en:Category:Songs written by Selena Gomez]] - 17
# [[:en:Category:Protest songs]] - 17
# [[:en:Category:Songs written by James Blunt]] - 17
# [[:en:Category:Songs written by Sam Smith (singer)]] - 17
# [[:en:Category:Song recordings produced by Lady Gaga]] - 17
# [[:Կատեգորիա:2010 երգեր]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Christina Aguilera]] - 16
# [[:en:Category:2001 songs]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Miley Cyrus]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Pharrell Williams]] - 16
# [[:en:Category:Number-one singles in Belgium]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Mustard (record producer)]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Adele]] - 16
# [[:en:Category:Songs about alcohol]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Quavo]] - 16
# [[:en:Category:Music videos directed by Hype Williams]] - 16
# [[:en:Category:Charity singles]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Julia Michaels]] - 16
# [[:en:Category:Mute Records singles]] - 16
# [[:en:Category:Songs released posthumously]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Teddy Park]] - 16
# [[:en:Category:Songs written by Dua Lipa]] - 16
# [[:en:Category:Hybe Corporation singles]] - 16
# [[:en:Category:Music videos directed by Jonas Åkerlund]] - 15
# [[:en:Category:2005 songs]] - 15
# [[:en:Category:Dancehall songs]] - 15
# [[:en:Category:American synth-pop songs]] - 15
# [[:en:Category:Songs written by Philip Lawrence (songwriter)]] - 15
# [[:en:Category:Songs written by Eminem]] - 15
# [[:en:Category:Songs written by Pink (singer)]] - 15
# [[:en:Category:Number-one singles in France]] - 15
# [[:Կատեգորիա:Իսպաներեն երգեր]] - 15
# [[:en:Category:Songs written by Ali Tamposi]] - 15
# [[:en:Category:Gaon Digital Chart number-one singles]] - 15
# [[:en:Category:Songs based on actual events]] - 14
# [[:en:Category:MTV Video Music Award for Best Female Video]] - 14
# [[:en:Category:American contemporary R&amp;B songs]] - 14
# [[:en:Category:Music videos directed by Diane Martel]] - 14
# [[:en:Category:Music videos directed by Director X]] - 14
# [[:en:Category:Song recordings produced by Justin Timberlake]] - 14
# [[:en:Category:American disco songs]] - 14
# [[:en:Category:Oricon International Singles Chart number-one singles]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Lil Wayne]] - 14
# [[:en:Category:Grand Hustle Records singles]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Calvin Harris]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by ASAP Rocky]] - 14
# [[:en:Category:Asylum Records singles]] - 14
# [[:en:Category:Music videos directed by Samuel Bayer]] - 14
# [[:en:Category:Electropop ballads]] - 14
# [[:en:Category:Music videos directed by Wayne Isham]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Kanye West]] - 14
# [[:en:Category:Music videos directed by Francis Lawrence]] - 14
# [[:en:Category:1991 songs]] - 14
# [[:en:Category:1994 songs]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Greg Kurstin]] - 14
# [[:en:Category:Tropical house songs]] - 14
# [[:en:Category:Billboard Global 200 number-one singles]] - 14
# [[:en:Category:Billboard Global Excl. U.S. number-one singles]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Rami Yacoub]] - 14
# [[:en:Category:YG Entertainment singles]] - 14
# [[:en:Category:Depeche Mode songs]] - 14
# [[:en:Category:Songs written by Martin Gore]] - 14
# [[:en:Category:Song recordings produced by will.i.am]] - 13
# [[:en:Category:Song recordings produced by RedOne]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by RedOne]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Lana Del Rey]] - 13
# [[:en:Category:APRA Award winners]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Mike Will Made It]] - 13
# [[:en:Category:Music controversies]] - 13
# [[:en:Category:MTV Video Music Award for Best Direction]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Ilya Salmanzadeh]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Robby Krieger]] - 13
# [[:en:Category:The Doors songs]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Ty Dolla Sign]] - 13
# [[:en:Category:Hard rock ballads]] - 13
# [[:Կատեգորիա:2004 սինգլներ]] - 13
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mark Ronson]] - 13
# [[:en:Category:Reggae fusion songs]] - 13
# [[:en:Category:1996 songs]] - 13
# [[:en:Category:Kelly Clarkson songs]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Camila Cabello]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Michael Jackson]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by Post Malone]] - 13
# [[:en:Category:Song recordings produced by Louis Bell]] - 13
# [[:en:Category:Songs written by XXXTentacion]] - 13
# [[:en:Category:Sire Records singles]] - 13
# [[:Կատեգորիա:2012 երգեր]] - 12
# [[:en:Category:Song recordings produced by Kuk Harrell]] - 12
# [[:en:Category:Music videos directed by Rich Lee]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Brian May]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by 2 Chainz]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Kendrick Lamar]] - 12
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Female Pop Vocal Performance]] - 12
# [[:en:Category:Song recordings produced by Paul A. Rothchild]] - 12
# [[:en:Category:Best Original Song Academy Award-winning songs]] - 12
# [[:en:Category:Brit Award for British Single]] - 12
# [[:en:Category:Songs about cannabis]] - 12
# [[:en:Category:Song recordings produced by Kanye West]] - 12
# [[:en:Category:Mosley Music Group singles]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Steve Mac]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Diplo]] - 12
# [[:en:Category:Viral videos]] - 12
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Weeknd]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Shakira]] - 12
# [[:en:Category:Shady Records singles]] - 12
# [[:Կատեգորիա:Էդ Շիրանի սինգլներ]] - 12
# [[:en:Category:Music videos directed by Marc Webb]] - 12
# [[:en:Category:Songs about nostalgia]] - 12
# [[:en:Category:Music videos directed by Jake Nava]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by Frank Dukes]] - 12
# [[:en:Category:Songs written by RM (rapper)]] - 12
# [[:en:Category:Number-one singles in Lebanon]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Theron Thomas]] - 11
# [[:Կատեգորիա:Լեդի Գագայի սինգլներ]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Rick Nowels]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Demi Lovato]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Jason Evigan]] - 11
# [[:en:Category:Roc Nation singles]] - 11
# [[:en:Category:Music videos directed by Melina Matsoukas]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by James Fauntleroy]] - 11
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Short Form Music Video]] - 11
# [[:en:Category:Christmas number-one singles in the United Kingdom]] - 11
# [[:en:Category:Number-one singles in Zimbabwe]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Charli XCX]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Juicy J]] - 11
# [[:en:Category:A&amp;M Octone Records singles]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Big Sean]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by French Montana]] - 11
# [[:en:Category:2014 debut singles]] - 11
# [[:en:Category:Best Original Song Golden Globe winning songs]] - 11
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Rap/Sung Collaboration]] - 11
# [[:en:Category:1960s ballads]] - 11
# [[:en:Category:Music videos directed by Paul Hunter (director)]] - 11
# [[:en:Category:Number-one singles in Turkey]] - 11
# [[:en:Category:Kidinakorner singles]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Ben McKee]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Dan Reynolds (musician)]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Daniel Platzman]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Wayne Sermon]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Ne-Yo]] - 11
# [[:en:Category:Young Money Entertainment singles]] - 11
# [[:en:Category:Song recordings produced by Diplo]] - 11
# [[:en:Category:Music videos directed by Marc Klasfeld]] - 11
# [[:en:Category:Song recordings produced by Steve Mac]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Travis Scott]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Ricky Reed]] - 11
# [[:en:Category:Songs against racism and xenophobia]] - 11
# [[:en:Category:1979 songs]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Jack Antonoff]] - 11
# [[:en:Category:CBS Records singles]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Charlie Puth]] - 11
# [[:en:Category:LaFace Records singles]] - 11
# [[:en:Category:Geffen Records singles]] - 11
# [[:en:Category:Metallica songs]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by James Hetfield]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Lars Ulrich]] - 11
# [[:en:Category:Music videos shot in New York City]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Jordan Johnson (songwriter)]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Stefan Johnson]] - 11
# [[:en:Category:Song recordings produced by Nathan Chapman (record producer)]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Poo Bear]] - 11
# [[:en:Category:2018 debut singles]] - 11
# [[:en:Category:1987 songs]] - 11
# [[:en:Category:Linkin Park songs]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Jimmy Napes]] - 11
# [[:en:Category:1990 singles]] - 11
# [[:en:Category:Song recordings produced by Frank Dukes]] - 11
# [[:en:Category:Song recordings produced by Michael Jackson]] - 11
# [[:en:Category:Male–male vocal duets]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by J-Hope]] - 11
# [[:en:Category:Songs written by Suga (rapper)]] - 11
# [[:Կատեգորիա:UK Singles Chart գլխավորած սինգլներ]] - 10
# [[:en:Category:Universal Records singles]] - 10
# [[:en:Category:House music songs]] - 10
# [[:Կատեգորիա:2007 սինգլներ]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Antonina Armato]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Timothy Thomas]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Emile Haynie]] - 10
# [[:en:Category:Rap rock songs]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Iggy Azalea]] - 10
# [[:en:Category:Juno Award for Single of the Year singles]] - 10
# [[:en:Category:Kemosabe Records singles]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Young Thug]] - 10
# [[:en:Category:Electronic rock songs]] - 10
# [[:Կատեգորիա:Նիքի Մինաժի երգեր]] - 10
# [[:en:Category:Synth-pop songs]] - 10
# [[:en:Category:OneRepublic songs]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Offset (rapper)]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Tricky Stewart]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Cashmere Cat]] - 10
# [[:en:Category:Novelty songs]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Jon Bellion]] - 10
# [[:en:Category:Fueled by Ramen singles]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Tricky Stewart]] - 10
# [[:Կատեգորիա:Ամերիկյան ռոք երգեր]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Freddie Mercury]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Smeezingtons]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Ari Levine]] - 10
# [[:en:Category:Avril Lavigne songs]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Avril Lavigne]] - 10
# [[:en:Category:Travis Scott songs]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Tom Rothrock]] - 10
# [[:Կատեգորիա:1998 երգեր]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Walter Afanasieff]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Starrah]] - 10
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jack Antonoff]] - 10
# [[:en:Category:1990 songs]] - 10
# [[:en:Category:J Balvin songs]] - 10
# [[:en:Category:Female–female vocal duets]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Mike Shinoda]] - 10
# [[:en:Category:Billboard Korea K-Pop number-one singles]] - 10
# [[:en:Category:Songs about kissing]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Scott Harris (songwriter)]] - 10
# [[:en:Category:Khalid (singer) songs]] - 10
# [[:en:Category:Juice Wrld songs]] - 10
# [[:en:Category:Songs written by Juice Wrld]] - 10
# [[:Կատեգորիա:Irish Singles Chart գլխավորած սինգլներ]] - 9
# [[:Կատեգորիա:1993 երգեր]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Ester Dean]] - 9
# [[:en:Category:British hard rock songs]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by T.I.]] - 9
# [[:en:Category:Music videos directed by Warren Fu]] - 9
# [[:en:Category:XO (record label)]] - 9
# [[:en:Category:Songs about musicians]] - 9
# [[:Կատեգորիա:Երգեր Գրված Ջիմ Մորիսոնի կողմից]] - 9
# [[:en:Category:Cherrytree Records singles]] - 9
# [[:en:Category:222 Records singles]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by Danja (record producer)]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Danja (record producer)]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by B.o.B]] - 9
# [[:en:Category:Kesha songs]] - 9
# [[:en:Category:Songs about dreams]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Sir Nolan]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Belly (rapper)]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Cashmere Cat]] - 9
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Pop Solo Performance]] - 9
# [[:en:Category:Sampling controversies]] - 9
# [[:en:Category:Songs about parting]] - 9
# [[:en:Category:American soft rock songs]] - 9
# [[:en:Category:American country music songs]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by George Martin]] - 9
# [[:en:Category:Music videos shot in Los Angeles]] - 9
# [[:en:Category:Custard Records singles]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ken Nelson (British record producer)]] - 9
# [[:en:Category:American folk songs]] - 9
# [[:en:Category:Songs about the media]] - 9
# [[:en:Category:American power pop songs]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by BloodPop]] - 9
# [[:en:Category:Metasongs]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Shawn Mendes]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Brian Lee (songwriter)]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by Quincy Jones]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Harry Styles]] - 9
# [[:en:Category:Songs written by Khalid (singer)]] - 9
# [[:en:Category:Song recordings produced by George Michael]] - 9
# [[:en:Category:Japanese-language songs]] - 9
# [[:Կատեգորիա:2009 սինգլներ]] - 8
# [[:Կատեգորիա:2012 սինգլներ]] - 8
# [[:en:Category:Ministry of Sound singles]] - 8
# [[:en:Category:1992 songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Mark Ronson]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Tim James (musician)]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Fergie (singer)]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Zedd]] - 8
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Remixed Recording, Non-Classical]] - 8
# [[:Կատեգորիա:Սենտիմենտալ սիրային երգեր]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Chris Rowe]] - 8
# [[:en:Category:2013 debut singles]] - 8
# [[:Կատեգորիա:Դրեյքի երգեր]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by David Foster]] - 8
# [[:en:Category:United States National Recording Registry recordings]] - 8
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Male Pop Vocal Performance]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by John Densmore]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Ray Manzarek]] - 8
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Song Written for Visual Media]] - 8
# [[:en:Category:Songs about fame]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Kesha]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Alex da Kid]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Alex da Kid]] - 8
# [[:en:Category:Snoop Dogg songs]] - 8
# [[:en:Category:MTV Video Music Award for Best Male Video]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Scott Storch]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Scott Storch]] - 8
# [[:en:Category:DJ Khaled songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by DJ Khaled]] - 8
# [[:en:Category:Music videos directed by Cameron Duddy]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Ali Payami]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Peter Svensson]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by The-Dream]] - 8
# [[:Կատեգորիա:2003 սինգլներ]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Swae Lee]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Joel Little]] - 8
# [[:en:Category:Music videos directed by Vaughan Arnell]] - 8
# [[:en:Category:Gospel songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Jeff Bhasker]] - 8
# [[:en:Category:Pop rock songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Kid Harpoon]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jeff Bhasker]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Lennon–McCartney]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rick Rubin]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Metro Boomin]] - 8
# [[:Կատեգորիա:1997 սինգլներ]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Monsters &amp; Strangerz]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Giorgio Tuinfort]] - 8
# [[:en:Category:1980 songs]] - 8
# [[:en:Category:ABBA songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Benny Andersson and Björn Ulvaeus]] - 8
# [[:en:Category:1978 songs]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rik Simpson]] - 8
# [[:en:Category:Celine Dion songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Labrinth]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mattman &amp; Robin]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by BloodPop]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by J Balvin]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rick Nowels]] - 8
# [[:en:Category:Songs about music]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Johnny McDaid]] - 8
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mark Ralph (record producer)]] - 8
# [[:en:Category:SM Entertainment singles]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Halsey (singer)]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Tyler Johnson (musician)]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by George Michael]] - 8
# [[:en:Category:American hard rock songs]] - 8
# [[:en:Category:1983 songs]] - 8
# [[:en:Category:Vertically-oriented music videos]] - 8
# [[:en:Category:Destiny's Child songs]] - 8
# [[:en:Category:1985 songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs with music by Elton John]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Tommy Brown (record producer)]] - 8
# [[:en:Category:Music videos directed by Lumpens]] - 8
# [[:en:Category:2022 songs]] - 8
# [[:en:Category:Songs written by Ina Wroldsen]] - 7
# [[:en:Category:Songs about California]] - 7
# [[:en:Category:2011 debut singles]] - 7
# [[:en:Category:Virgin EMI Records singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs about telephone calls]] - 7
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Pop Duo/Group Performance]] - 7
# [[:en:Category:Songs about casual sex]] - 7
# [[:en:Category:1982 singles]] - 7
# [[:en:Category:RCA Victor singles]] - 7
# [[:Կատեգորիա:The Weeknd երգեր]] - 7
# [[:en:Category:Bertelsmann Music Group singles]] - 7
# [[:en:Category:Dirty rap songs]] - 7
# [[:Կատեգորիա:Ջասթին Բիբերի երգեր]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Jay-Z]] - 7
# [[:en:Category:Songs about depression]] - 7
# [[:Կատեգորիա:Ամերիկյան հիփ հոփ երգեր]] - 7
# [[:en:Category:Songs inspired by deaths]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Schoolboy Q]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Wiz Khalifa]] - 7
# [[:en:Category:American dance-pop songs]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Snoop Dogg]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Pitbull (rapper)]] - 7
# [[:en:Category:Music videos directed by Nabil Elderkin]] - 7
# [[:en:Category:300 Entertainment singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Takeoff (rapper)]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Meghan Trainor]] - 7
# [[:en:Category:British disco songs]] - 7
# [[:en:Category:Monitor Latino Top Inglés number-one singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Bebe Rexha]] - 7
# [[:en:Category:Monitor Latino Top General number-one singles]] - 7
# [[:en:Category:FIFA World Cup songs]] - 7
# [[:en:Category:Diss tracks]] - 7
# [[:en:Category:Vertigo Records singles]] - 7
# [[:en:Category:Number-one singles in Slovakia]] - 7
# [[:en:Category:Songs published by Northern Songs]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Bob Rock]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Metro Boomin]] - 7
# [[:en:Category:Music videos directed by Anton Corbijn]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Sting (musician)]] - 7
# [[:en:Category:2002 debut singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Boi-1da]] - 7
# [[:en:Category:Songs about bullying]] - 7
# [[:en:Category:Polar Music singles]] - 7
# [[:en:Category:Moombahton songs]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Avicii]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Dr. Dre]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Labrinth]] - 7
# [[:en:Category:American Christmas songs]] - 7
# [[:en:Category:2016 debut singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Mattias Larsson]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Robin Fredriksson]] - 7
# [[:en:Category:Dance-rock songs]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by David Guetta]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by David Guetta]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rami Yacoub]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Carl Falk]] - 7
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Dance Recording]] - 7
# [[:en:Category:Latin pop songs]] - 7
# [[:en:Category:Decca Records singles]] - 7
# [[:en:Category:1977 singles]] - 7
# [[:en:Category:1977 songs]] - 7
# [[:en:Category:Ricky Martin songs]] - 7
# [[:en:Category:Billboard Japan Hot 100 number-one singles]] - 7
# [[:en:Category:Reggaeton songs]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Reinhold Mack]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by John Deacon]] - 7
# [[:en:Category:Anne-Marie (singer) songs]] - 7
# [[:en:Category:Clean Bandit songs]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Noonie Bao]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Leland (musician)]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Oscar Holter]] - 7
# [[:en:Category:American pop songs]] - 7
# [[:en:Category:British Christmas songs]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Pardison Fontaine]] - 7
# [[:en:Category:MCA Records singles]] - 7
# [[:en:Category:Songs with lyrics by Bernie Taupin]] - 7
# [[:en:Category:Lil Nas X songs]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Lil Nas X]] - 7
# [[:en:Category:Songs about fictional male characters]] - 7
# [[:en:Category:Song recordings produced by Tommy Brown (record producer)]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Bang Si-hyuk]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Pdogg]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Fred Again]] - 7
# [[:en:Category:2019 single stubs]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Michael Pollack (musician)]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Barry Gibb]] - 7
# [[:en:Category:Songs written by Robin Gibb]] - 7
# [[:en:Category:Wanna One songs]] - 7
# [[:Կատեգորիա:2006 սինգլներ]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Floria Sigismondi]] - 6
# [[:Կատեգորիա:Դանս-փոփ երգեր]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Chris Robinson (director)]] - 6
# [[:en:Category:Black Eyed Peas songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Sacha Skarbek]] - 6
# [[:Կատեգորիա:Թեյլոր Սվիֆթի երգեր]] - 6
# [[:en:Category:Songs about poverty]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by George Astasio]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jason Pebworth]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jon Shave]] - 6
# [[:en:Category:Contemporary R&amp;B songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Pharrell Williams]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Nasri (musician)]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Guy-Manuel de Homem-Christo]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Nile Rodgers]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Thomas Bangalter]] - 6
# [[:en:Category:Alternative hip hop songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Ammar Malik]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jerome &quot;J-Roc&quot; Harmon]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jerome &quot;J-Roc&quot; Harmon]] - 6
# [[:Կատեգորիա:2014 սինգլներ]] - 6
# [[:en:Category:Songs about Los Angeles]] - 6
# [[:en:Category:1966 songs]] - 6
# [[:en:Category:Gangsta rap songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Detail (record producer)]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Detail (record producer)]] - 6
# [[:en:Category:1968 songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Brent Kutzle]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Ellie Goulding]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Claude Kelly]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Tyga]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Nic Nac]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Daniel Askill]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Enrique Iglesias]] - 6
# [[:en:Category:GOOD Music singles]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Toby Gad]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jeremih]] - 6
# [[:en:Category:Comedy rap songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Robert John &quot;Mutt&quot; Lange]] - 6
# [[:en:Category:Grunge songs]] - 6
# [[:en:Category:Ryan Adams songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by DaHeala]] - 6
# [[:en:Category:Lava Records singles]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rock Mafia]] - 6
# [[:en:Category:Songs critical of religion]] - 6
# [[:en:Category:Body image in popular culture]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings with Wall of Sound arrangements]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Ammo (record producer)]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Mike Dean (record producer)]] - 6
# [[:en:Category:Songs about parenthood]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Stromae]] - 6
# [[:en:Category:Stromae songs]] - 6
# [[:en:Category:Glam rock songs]] - 6
# [[:en:Category:2015 debut singles]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Amy Winehouse]] - 6
# [[:en:Category:Charlie Puth songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs about jealousy]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Andrew Wyatt]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Bonnie McKee]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Howard Benson]] - 6
# [[:en:Category:Glam metal ballads]] - 6
# [[:en:Category:Songs about fictional female characters]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Clarence Coffee Jr.]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Lasse Hallström]] - 6
# [[:en:Category:1970 songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Butch Vig]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Avicii]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Dr. Dre]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Kara DioGuardi]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jason Derulo]] - 6
# [[:en:Category:Gwen Stefani songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Macklemore]] - 6
# [[:en:Category:American reggae songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Walter Afanasieff]] - 6
# [[:en:Category:Quavo songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Christopher Brody Brown]] - 6
# [[:en:Category:David Guetta songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Eminem]] - 6
# [[:en:Category:Songs about parties]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Rodney Jerkins]] - 6
# [[:en:Category:Cube Entertainment singles]] - 6
# [[:en:Category:Number-one singles in the Commonwealth of Independent States]] - 6
# [[:en:Category:Number-one singles in Brazil]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Tyler Joseph]] - 6
# [[:en:Category:All-star recordings]] - 6
# [[:en:Category:Alessia Cara songs]] - 6
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ed Sheeran]] - 6
# [[:en:Category:Bebe Rexha songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by MNEK]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Kevin Gomringer]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Tim Gomringer]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Andy Morahan]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Jack Patterson (Clean Bandit)]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Kelly Rowland]] - 6
# [[:en:Category:Internet memes introduced in 2018]] - 6
# [[:en:Category:British dance-pop songs]] - 6
# [[:en:Category:ARIA Award-winning songs]] - 6
# [[:en:Category:Empire Distribution singles]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Nick Mira]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Ava Max]] - 6
# [[:en:Category:Music videos directed by Cole Bennett]] - 6
# [[:en:Category:Doja Cat songs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Doja Cat]] - 6
# [[:en:Category:Barbra Streisand songs]] - 6
# [[:en:Category:Music videos shot in London]] - 6
# [[:en:Category:2020s song stubs]] - 6
# [[:en:Category:Songs written by Maurice Gibb]] - 6
# [[:en:Category:2010 debut singles]] - 5
# [[:en:Category:2012 debut singles]] - 5
# [[:Կատեգորիա:2000 սինգլներ]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Jean-Baptiste (songwriter)]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Քեթի Փերրիի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Sandy Vee]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Sandy Vee]] - 5
# [[:en:Category:J Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Alicia Keys]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Robert Hales]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by apl.de.ap]] - 5
# [[:en:Category:604 Records singles]] - 5
# [[:en:Category:1973 songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Roy Thomas Baker]] - 5
# [[:en:Category:Songs involved in royalties controversies]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by 40 (record producer)]] - 5
# [[:en:Category:Songs about nights]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Քենդրիկ Լամարի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Doc McKinney]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Sarah Hudson (singer)]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Լիլ Ուեյնի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Trey Songz]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Noel Zancanella]] - 5
# [[:en:Category:Roc-A-Fella Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Noel Zancanella]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by London on da Track]] - 5
# [[:en:Category:Top Dawg Entertainment singles]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Benny Boom]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Rick Ross]] - 5
# [[:en:Category:Songs about stalking]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by ASAP Ferg]] - 5
# [[:en:Category:Dubstep songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs about BDSM]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Emile Haynie]] - 5
# [[:en:Category:Zedd songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Polow da Don]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Polow da Don]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Muni Long]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Waka Flocka Flame]] - 5
# [[:en:Category:Cultural depictions of Britney Spears]] - 5
# [[:en:Category:Christmas number-one single downloads in the United Kingdom]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Alesso]] - 5
# [[:en:Category:Synthwave songs]] - 5
# [[:en:Category:Radiohead songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Colin Greenwood]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Ed O'Brien]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Jonny Greenwood]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Philip Selway]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Thom Yorke]] - 5
# [[:en:Category:Satirical songs]] - 5
# [[:en:Category:Fifty Shades film music]] - 5
# [[:en:Category:Southern hip hop songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Jimmy Jam and Terry Lewis]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by LunchMoney Lewis]] - 5
# [[:en:Category:Lorde songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Lorde]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Steve Kipner]] - 5
# [[:en:Category:2008 debut singles]] - 5
# [[:en:Category:Backstreet Boys songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by John Hill (record producer)]] - 5
# [[:en:Category:Astralwerks singles]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Բիյոնսեի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Bad Boy Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Oz (record producer)]] - 5
# [[:en:Category:My Chemical Romance songs]] - 5
# [[:en:Category:1965 songs]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Բիթլզ խմբի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Desmond Child]] - 5
# [[:Կատեգորիա:2017 սինգլներ]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Chance the Rapper]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jason Evigan]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Marcus Lomax]] - 5
# [[:en:Category:British soft rock songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by DJ Snake]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Jr Blender]] - 5
# [[:en:Category:1999 debut singles]] - 5
# [[:en:Category:American Idiot]] - 5
# [[:en:Category:Chrysalis Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Sarah Connor (singer) songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jimmy Jam and Terry Lewis]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rudy Pérez]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Diane Warren]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jim Abbiss]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Trey Fanjoy]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mike Elizondo]] - 5
# [[:en:Category:Ultra Music singles]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Matthew Rolston]] - 5
# [[:en:Category:Walt Disney Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Shane Drake]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Hayley Williams]] - 5
# [[:en:Category:2006 debut singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Pop Wansel]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Ryan Lewis]] - 5
# [[:en:Category:A-Teens songs]] - 5
# [[:en:Category:Zayn Malik songs]] - 5
# [[:en:Category:Post-disco songs]] - 5
# [[:en:Category:Scorpions (band) songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Kelly Clarkson]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Benjamin Diehl]] - 5
# [[:en:Category:Cher songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by DJ White Shadow]] - 5
# [[:Կատեգորիա:Մայքլ Ջեքսոնի երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rodney Jerkins]] - 5
# [[:en:Category:Number-one singles in the Netherlands]] - 5
# [[:en:Category:Fergie (singer) songs]] - 5
# [[:en:Category:Dr. Dre songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Jared Leto]] - 5
# [[:en:Category:Thirty Seconds to Mars songs]] - 5
# [[:en:Category:British pop rock songs]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Nigel Dick]] - 5
# [[:Կատեգորիա:1976 երգեր]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Lauren Christy]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Kandi Burruss]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Kevin &quot;She'kspere&quot; Briggs]] - 5
# [[:en:Category:Songs about cross-dressing]] - 5
# [[:en:Category:Safehouse Records singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Emily Warren]] - 5
# [[:en:Category:Psychedelic songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Digital Farm Animals]] - 5
# [[:en:Category:Folktronica songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs about friendship]] - 5
# [[:en:Category:Environmental songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Joel Little]] - 5
# [[:en:Category:SZA songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Cubeatz]] - 5
# [[:en:Category:Wham! songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Klenord Raphael]] - 5
# [[:en:Category:Oricon Weekly number-one singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by John Ryan (musician)]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Bryan Adams]] - 5
# [[:en:Category:George Michael songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Gus Dudgeon]] - 5
# [[:en:Category:1972 singles]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Melanie Fontana]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Taylor Swift]] - 5
# [[:en:Category:Music videos directed by Tanu Muino]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Madison Love]] - 5
# [[:en:Category:LSD (group) songs]] - 5
# [[:en:Category:Electronica songs]] - 5
# [[:en:Category:DaBaby songs]] - 5
# [[:en:Category:Songs about New York City]] - 5
# [[:en:Category:Diana Ross songs]] - 5
# [[:en:Category:Song recordings produced by Nile Rodgers]] - 5
# [[:en:Category:Songs written by Chad Hugo]] - 5
# [[:en:Category:Bee Gees songs]] - 5
# [[:en:Category:Twice (group) songs]] - 5
# [[:en:Category:Iz*One songs]] - 5
# [[:en:Category:English-language Romanian songs]] - 4
# [[:en:Category:James Arthur songs]] - 4
# [[:en:Category:The X Factor (British TV series)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Sebastian Ingrosso]] - 4
# [[:en:Category:Funk rock songs]] - 4
# [[:en:Category:Religious controversies in music]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Alle Benassi]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Benny Benassi]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Dallas Austin]] - 4
# [[:en:Category:2003 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Mozella]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Bilal Hajji]] - 4
# [[:en:Category:Carly Rae Jepsen songs]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Bruce Gowers]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Sean Douglas (songwriter)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Adam Messinger]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Justin Parker]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1992 սինգլներ]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1995 սինգլներ]] - 4
# [[:en:Category:Dolly Parton songs]] - 4
# [[:en:Category:Nu-disco songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Wale (rapper)]] - 4
# [[:en:Category:Wale (rapper) songs]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1968 սինգլներ]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1983 սինգլներ]] - 4
# [[:en:Category:Songs about weather]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Jeezy]] - 4
# [[:en:Category:1967 songs]] - 4
# [[:en:Category:East West Records singles]] - 4
# [[:Կատեգորիա:2014 երգեր]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Jessie J]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Paul Epworth]] - 4
# [[:en:Category:1969 songs]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by The-Dream]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Kurt Cobain]] - 4
# [[:en:Category:Chamber pop songs]] - 4
# [[:en:Category:Timbaland songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Sean Combs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by the Notorious B.I.G.]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by T-Minus (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by T-Minus (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by London on da Track]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Usher (musician)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Verse Simmonds]] - 4
# [[:Կատեգորիա:Էնրիկե Իգլեսիասի երգեր]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Paul Barry (songwriter)]] - 4
# [[:en:Category:2007 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:Casablanca Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Aaquil Brown]] - 4
# [[:en:Category:Songs about cars]] - 4
# [[:en:Category:Hozier (musician) songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Hozier (musician)]] - 4
# [[:en:Category:Doo-wop songs]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Greg Wells]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Eddie Fisher (drummer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Alesso]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Kid Ink]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Tayla Parx]] - 4
# [[:en:Category:Soft rock songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs about consumerism]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Danny O'Donoghue]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Mark Sheehan]] - 4
# [[:en:Category:The Script songs]] - 4
# [[:en:Category:British soul songs]] - 4
# [[:en:Category:Number-one singles in Honduras]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Nate Ruess]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1976 սինգլներ]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Jonas Jeberg]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Nick Monson]] - 4
# [[:en:Category:Country rock songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Gerard Way]] - 4
# [[:en:Category:The Rolling Stones songs]] - 4
# [[:en:Category:Leona Lewis songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Kirk Hammett]] - 4
# [[:en:Category:2000s rock song stubs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Steve Robson]] - 4
# [[:en:Category:V2 Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Allen Ritter]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1996 սինգլներ]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Dann Huff]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by DJ Spinz]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Southside (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Maybach Music Group singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Omarion]] - 4
# [[:en:Category:1988 songs]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by David Mallet (director)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Eskeerdo]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Eg White]] - 4
# [[:Կատեգորիա:1980 սինգլներ]] - 4
# [[:en:Category:Cultural depictions of George W. Bush]] - 4
# [[:en:Category:Maverick Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs about mental health]] - 4
# [[:en:Category:Songs about crime]] - 4
# [[:en:Category:Apple Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Phil Spector]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Freddie Perren]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Kay Denar]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Rob Tyger]] - 4
# [[:en:Category:X-Cell Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs with lyrics by Yasushi Akimoto]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Mark Romanek]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Liz Rose]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Bryan Barber]] - 4
# [[:en:Category:1998 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:1963 songs]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by David LaChapelle]] - 4
# [[:en:Category:Dream pop songs]] - 4
# [[:en:Category:Deep house songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Oak Felder]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ammo (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Universal Republic Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Nineteen85]] - 4
# [[:Կատեգորիա:Մաքլեմորի երգեր]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Ross Golan]] - 4
# [[:Կատեգորիա:Մրայա Քերիի երգեր]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Boi-1da]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Busta Rhymes]] - 4
# [[:en:Category:2009 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:Internet memes introduced in 2021]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Roman White]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Frédéric Riesterer]] - 4
# [[:en:Category:Songs about teenagers]] - 4
# [[:en:Category:Songs about fathers]] - 4
# [[:en:Category:Songs written for animated films]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Narada Michael Walden]] - 4
# [[:en:Category:Atco Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Rap Solo Performance]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Johan Carlsson (musician)]] - 4
# [[:en:Category:Songs about nightclubs]] - 4
# [[:en:Category:Film theme songs]] - 4
# [[:en:Category:Love themes]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Tchami]] - 4
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Rap Performance]] - 4
# [[:en:Category:Rhythm and blues ballads]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by LaShawn Daniels]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Alexander Kronlund]] - 4
# [[:en:Category:Football songs and chants]] - 4
# [[:en:Category:All Around the World Productions singles]] - 4
# [[:en:Category:Official championship anthems]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Draco Rosa]] - 4
# [[:en:Category:Donna Summer songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Jonny Coffer]] - 4
# [[:en:Category:MTV Video Music Award for Best Video with a Social Message]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Flood (producer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Stevie Wonder]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Anne-Marie (singer)]] - 4
# [[:en:Category:Exo songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Bernard Edwards]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Oren Yoel]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Oren Yoel]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ian Kirkpatrick (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Ian Kirkpatrick (record producer)]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Stereotypes]] - 4
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Rock Song]] - 4
# [[:en:Category:Sony Music Latin singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Teddy Geiger]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Lorde]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Caroline Ailin]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Alessia Cara]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Mood Melodies]] - 4
# [[:en:Category:Gucci Mane songs]] - 4
# [[:en:Category:2010s fads and trends]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Digital Farm Animals]] - 4
# [[:en:Category:Martin Garrix songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Martin Garrix]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Troye Sivan]] - 4
# [[:en:Category:Stmpd Rcrds singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Andrew Taggart]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Pablo Bowman]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Lana Del Rey]] - 4
# [[:en:Category:2017 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:LMFAO songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Redfoo]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by SZA]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by J. White Did It]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by J. White Did It]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ben Hillier]] - 4
# [[:en:Category:1984 debut singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Robert John &quot;Mutt&quot; Lange]] - 4
# [[:en:Category:Songs about diseases and disorders]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Josh Abraham]] - 4
# [[:en:Category:Avicii songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Ilsey Juber]] - 4
# [[:en:Category:Marshmello songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Marshmello]] - 4
# [[:en:Category:Becky G songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Tainy]] - 4
# [[:en:Category:DJM Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Brett Ratner]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Michael Masser]] - 4
# [[:en:Category:Novelty and fad dances]] - 4
# [[:en:Category:Aretha Franklin songs]] - 4
# [[:en:Category:6ix9ine songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by 6ix9ine]] - 4
# [[:en:Category:Ozuna (singer) songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Ozuna (singer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Roger Taylor (Queen drummer)]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Happy Perez]] - 4
# [[:en:Category:(G)I-dle songs]] - 4
# [[:Կատեգորիա:Ֆինիս Օ'Քոնելի պրոդյուսերավորած երգեր]] - 4
# [[:en:Category:Jonas Brothers songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Nija Charles]] - 4
# [[:en:Category:British synth-pop songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs from television series]] - 4
# [[:en:Category:American pop punk songs]] - 4
# [[:en:Category:Music videos directed by Steve Barron]] - 4
# [[:en:Category:Lauv songs]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Take a Daytrip]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by DaBaby]] - 4
# [[:en:Category:Eurovision songs of 2020]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Stephen Bray]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Stephen Bray]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Babyface (musician)]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Neptunes]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Albhy Galuten]] - 4
# [[:en:Category:Song recordings produced by Barry Gibb]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Lionel Richie]] - 4
# [[:en:Category:Rosalía songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Rosalía]] - 4
# [[:en:Category:Melanie C songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Melanie C]] - 4
# [[:en:Category:Megan Thee Stallion songs]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Megan Thee Stallion]] - 4
# [[:en:Category:RSO Records singles]] - 4
# [[:en:Category:Songs written by Omer Fedi]] - 4
# [[:en:Category:Romanian songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Eva Simons]] - 3
# [[:en:Category:Spinnin' Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Farin Urlaub]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1994 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Linda Perry]] - 3
# [[:Կատեգորիա:2008 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Basto (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Taboo (rapper)]] - 3
# [[:en:Category:Reggae songs]] - 3
# [[:en:Category:Trip hop songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Dallas Austin]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Ամերիկյան ալտերնատիվ ռոք երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Evanescence songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Amy Lee]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ben Moody]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by David Hodges]] - 3
# [[:en:Category:Wind-up Records singles]] - 3
# [[:en:Category:2010s pop song stubs]] - 3
# [[:en:Category:Rebecca Black songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Stephan Moccio]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by AJ Junior]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Mohombi]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Chris Applebaum]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Robin Thicke]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Daft Punk երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Adam Levine songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Robopop]] - 3
# [[:en:Category:OVO Sound singles]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by David Fincher]] - 3
# [[:en:Category:Columbia Nashville Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Music videos credited to Alan Smithee]] - 3
# [[:en:Category:RCA Records Nashville singles]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Ուիթնի Հյուսթոնի երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Illangelo]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Illangelo]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Invisible Men]] - 3
# [[:en:Category:Songs about socialites]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Kurtis Mckenzie]] - 3
# [[:en:Category:The Collective (band) songs]] - 3
# [[:en:Category:19 Recordings singles]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1971 երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Meek Mill]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1988 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Jessy Terrero]] - 3
# [[:en:Category:Music videos shot in Miami]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Dre Moon]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jennifer Lopez]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Soundz]] - 3
# [[:en:Category:Songs about the military]] - 3
# [[:en:Category:Songs from James Bond films]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Ռիտա Օրայի երգեր]] - 3
# [[:Կատեգորիա:ASAP Rocky երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Bobby Brackins]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Rico Love]] - 3
# [[:en:Category:2010s rhythm and blues song stubs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jesse Shatkin]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sean Paul]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tinashe]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Bangladesh (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Bangladesh (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mike Dean (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Emeli Sandé songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Emeli Sandé]] - 3
# [[:Կատեգորիա:2001 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mark Taylor (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Mark Taylor (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:American electronic songs]] - 3
# [[:en:Category:Hip house songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Alle Benassi]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Benny Benassi]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Brian Kennedy (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Magne Furuholmen]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Morten Harket]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by John Legend]] - 3
# [[:en:Category:Ludacris songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ludacris]] - 3
# [[:en:Category:Music videos shot in the United States]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Gil Green]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Lee on the Beats]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tove Lo]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Needlz]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jesse Carmichael]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by YG (rapper)]] - 3
# [[:en:Category:YG (rapper) songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Skrillex]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Skrillex]] - 3
# [[:en:Category:Disney songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Nigel Godrich]] - 3
# [[:en:Category:Music videos featuring puppetry]] - 3
# [[:en:Category:Pentatonix songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Rickard Göransson]] - 3
# [[:en:Category:Songs about school]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Cory Rooney]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Zach Filkins]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Axwell]] - 3
# [[:en:Category:Sanremo Music Festival songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Hit-Boy]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Mike Posner]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Asheton Hogan]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Paul McCartney]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Fatima Robinson]] - 3
# [[:en:Category:Phonogenic Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Andrew Frampton (songwriter)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Martin Johnson (musician)]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Համացանցային մեմեր]] - 3
# [[:en:Category:The Hunger Games music]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Էմինեմի երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs about monsters]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Billboard (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Bob Ezrin]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Փինքի երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jacquire King]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jake Gosling]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Եվրատեսիլ երգի մրցույթում հաղթած երգեր]] - 3
# [[:en:Category:English-language Albanian songs]] - 3
# [[:en:Category:1972 songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Steven Tyler]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by James Valentine (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by DJ Frank E]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by DJ Frank E]] - 3
# [[:en:Category:Songs about bicycles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Skylar Grey]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Makeba Riddick]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by TMS (production team)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ben Kohn]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Peter Kelleher (songwriter)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tom Barnes (songwriter)]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Liz Friedlander]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Butch Walker]] - 3
# [[:en:Category:Baroque pop songs]] - 3
# [[:en:Category:Bob Dylan songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs of the Iraq War]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1998 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Grammy Award for Best Metal Performance]] - 3
# [[:en:Category:Moby songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Moby]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by The Malloys]] - 3
# [[:en:Category:Capitol Records Nashville singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sean Garrett]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Breyan Isaac]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jim Jonsin]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jim Jonsin]] - 3
# [[:en:Category:Westlife songs]] - 3
# [[:en:Category:Music videos shot in Spain]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Vinylz]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Vinylz]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Axident]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Akon]] - 3
# [[:en:Category:Universal Motown Records singles]] - 3
# [[:en:Category:2000s pop song stubs]] - 3
# [[:en:Category:2004 debut singles]] - 3
# [[:en:Category:Franglais songs]] - 3
# [[:en:Category:Parlophone albums]] - 3
# [[:en:Category:Music medleys]] - 3
# [[:en:Category:American folk rock songs]] - 3
# [[:en:Category:DJ Snake songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs about the United States]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Jacknife Lee]] - 3
# [[:en:Category:U2 songs]] - 3
# [[:en:Category:John Lennon songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by John Lennon]] - 3
# [[:en:Category:Robbie Williams songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs with lyrics by Will Jennings]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1986 սինգլներ]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jason White (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Dance-punk songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Azealia Banks]] - 3
# [[:en:Category:Live singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Mike Elizondo]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Daron Malakian]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Philip Andelman]] - 3
# [[:en:Category:Songs about marriage]] - 3
# [[:en:Category:Vocal jazz songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Rudy Pérez]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Sanaa Hamri]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by J. R. Rotem]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by J. R. Rotem]] - 3
# [[:en:Category:Paramore songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Taylor York]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tom Odell]] - 3
# [[:en:Category:Tom Odell songs]] - 3
# [[:en:Category:1963 singles]] - 3
# [[:en:Category:Zara Larsson songs]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Yoann Lemoine]] - 3
# [[:en:Category:Little Mix songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Cataracs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by David Singer-Vine]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Kshmr]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Nineteen85]] - 3
# [[:en:Category:Songs from Spider-Man films]] - 3
# [[:en:Category:Busta Rhymes songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mariah Carey]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Bryson Tiller]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jermaine Dupri]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Johntá Austin]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Ապրող անձինք]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Gregory Dark]] - 3
# [[:en:Category:Roadrunner Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Ray Kay]] - 3
# [[:en:Category:American soul songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tobias Jesso Jr.]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Zayn Malik]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Klaus Meine]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Freddy Wexler]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Carl Sturken and Evan Rogers]] - 3
# [[:en:Category:2016 single stubs]] - 3
# [[:en:Category:Eurovision Song Contest stubs]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1986 երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by George Merrill (songwriter)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Shannon Rubicam]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Fernando Garibay]] - 3
# [[:en:Category:1961 songs]] - 3
# [[:en:Category:Otis Redding songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Luis Resto (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by the Runners]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Andrew Harr]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jermaine Jackson (hip hop producer)]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Giorgio Moroder]] - 3
# [[:en:Category:Andy Williams songs]] - 3
# [[:en:Category:Hi-NRG songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Britney Spears]] - 3
# [[:en:Category:DC Extended Universe music]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Patrick Leonard]] - 3
# [[:en:Category:Billboard Hot Country Songs number-one singles of the year]] - 3
# [[:en:Category:Curb Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Answer songs]] - 3
# [[:en:Category:John Mayer songs]] - 3
# [[:en:Category:1981 songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs about sexual assault]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Howard Greenhalgh]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Amy Wadge]] - 3
# [[:en:Category:Comic Relief singles]] - 3
# [[:en:Category:2000s fads and trends]] - 3
# [[:en:Category:Line dances]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Mike &quot;Clay&quot; Stone]] - 3
# [[:en:Category:Carrere Records singles]] - 3
# [[:en:Category:G-funk songs]] - 3
# [[:en:Category:UK garage songs]] - 3
# [[:en:Category:1990s fads and trends]] - 3
# [[:en:Category:Tori Amos songs]] - 3
# [[:en:Category:LGBT-related controversies in music]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Steve Lillywhite]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by RuthAnne]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Lester Mendez]] - 3
# [[:en:Category:London Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jagger–Richards]] - 3
# [[:en:Category:Songs about fictional characters]] - 3
# [[:en:Category:Steve Aoki songs]] - 3
# [[:en:Category:Elvis Presley songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Hillary Lindsey]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tameka Cottle]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Miley Cyrus]] - 3
# [[:en:Category:Daddy Yankee songs]] - 3
# [[:en:Category:Internet memes introduced in 2017]] - 3
# [[:en:Category:Latin Grammy Award for Best Urban Fusion/Performance]] - 3
# [[:en:Category:Luis Fonsi songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Daddy Yankee]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Luis Fonsi]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jeremy Reeves]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jonathan Yip]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ray Charles McCullough II]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ray Romulus]] - 3
# [[:en:Category:Latin Grammy Award for Best Urban Song]] - 3
# [[:en:Category:Number-one singles in Colombia]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Դուա Լիպայի երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sarah Aarons]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Berry Gordy]] - 3
# [[:en:Category:Songs about childhood]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Gucci Mane]] - 3
# [[:en:Category:Internet memes introduced in 2016]] - 3
# [[:en:Category:Troye Sivan songs]] - 3
# [[:en:Category:Disruptor Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Future bass songs]] - 3
# [[:en:Category:The Chainsmokers songs]] - 3
# [[:en:Category:Universal Music Australia singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Pebe Sebert]] - 3
# [[:en:Category:Tropical songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Louis Tomlinson]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Richard Boardman]] - 3
# [[:en:Category:Vocal collaborations]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Ferras]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Brian Eno]] - 3
# [[:en:Category:Playboi Carti songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Playboi Carti]] - 3
# [[:en:Category:Trance songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Andrew Wyatt]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by GoonRock]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sky Blu (rapper)]] - 3
# [[:Կատեգորիա:1982 երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Phonogram Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Alan Walker (music producer)]] - 3
# [[:en:Category:Aid songs for Africa]] - 3
# [[:en:Category:Psychedelic pop songs]] - 3
# [[:en:Category:British contemporary R&amp;B songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sermstyle]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Julian Bunetta]] - 3
# [[:en:Category:Pete Waterman Entertainment singles]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Aaron A]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Sebastian Kole]] - 3
# [[:en:Category:Janet Jackson songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Janet Jackson]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Bill Bottrell]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Supa Dups]] - 3
# [[:en:Category:21 Savage songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by 21 Savage]] - 3
# [[:en:Category:Chris Stapleton songs]] - 3
# [[:en:Category:Rudimental songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Rudimental]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Amir Amor]] - 3
# [[:en:Category:Nicky Jam songs]] - 3
# [[:en:Category:Bad Bunny songs]] - 3
# [[:en:Category:Alternative R&amp;B songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Ben Rice (producer)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Raye (singer)]] - 3
# [[:en:Category:1974 songs]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Էլթոն Ջոնի երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs about flowers]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Murda Beatz]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Lisa Lopes]] - 3
# [[:en:Category:TLC (group) songs]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Stuart Price]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Bob Giraldi]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Dave Hall (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Limp Bizkit songs]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Fred Durst]] - 3
# [[:en:Category:Songs with lyrics by Gerry Goffin]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Taz Taylor (record producer)]] - 3
# [[:en:Category:Lil Pump songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Edgar Barrera]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Lil Pump]] - 3
# [[:en:Category:Swae Lee songs]] - 3
# [[:en:Category:Kikki Danielsson songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Charles Anderson]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Victoria Monét]] - 3
# [[:en:Category:Benny Blanco songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Natalie Hemby]] - 3
# [[:Կատեգորիա:Ֆինիս Օ'Քոնելի գրած երգեր]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Joe Jonas]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Kevin Jonas]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Nick Jonas]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Fred Again]] - 3
# [[:en:Category:DreamWorks Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Positiva Records singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Kamille (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by King Henry (producer)]] - 3
# [[:en:Category:Internet memes introduced in 2020]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Bille Woodruff]] - 3
# [[:en:Category:Lizzo songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Lizzo]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Babyface (musician)]] - 3
# [[:en:Category:Emo songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Shinsadong Tiger]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Yeti Beats]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Tay Keith]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Rogét Chahayed]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Tainy]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Jean-Baptiste Mondino]] - 3
# [[:en:Category:Songs about the COVID-19 pandemic]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Jeon So-yeon]] - 3
# [[:en:Category:Kylie Minogue songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Billy Steinberg]] - 3
# [[:en:Category:Music videos directed by Darren Grant]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by el Guincho]] - 3
# [[:en:Category:Hip hop song stubs]] - 3
# [[:en:Category:English-language South Korean songs]] - 3
# [[:en:Category:Prince (musician) songs]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Prince (musician)]] - 3
# [[:en:Category:JYP Entertainment singles]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Park Jin-young]] - 3
# [[:en:Category:Barry Gibb songs]] - 3
# [[:en:Category:2021 debut singles]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Dan Nigro]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Dan Nigro]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Olivia Rodrigo]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Hui (singer)]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Wooseok]] - 3
# [[:en:Category:Song recordings produced by Bomb the Bass]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Becky G]] - 3
# [[:en:Category:Songs written by Tiësto]] - 3
# [[:en:Category:Tiësto songs]] - 3</text>
      <sha1>iflevq8u78fc51lwrlyjica4epw0yat</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/կարևորագույն հոդվածներ/ֆիզիկա</title>
    <ns>2</ns>
    <id>939871</id>
    <revision>
      <id>8492384</id>
      <parentid>8491679</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:47:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114182" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:Top-importance physics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Absolute zero]]||36600||[[Բացարձակ զրո]]||27800|| ||76
|-
|[[:en:Acceleration]]||21600||[[Արագացում]]||46400|| ||131
|-
|[[:en:Acoustics]]||38100||[[Ձայնագիտություն]]||2600|| ||91
|-
|[[:en:Age of the universe]]||32300||[[Տիեզերքի տարիք]]||6700|| ||48
|-
|[[:en:André-Marie Ampère]]||19800||[[Անդրե Մարի Ամպեր]]||5100|| ||111
|-
|[[:en:Angular momentum]]||86300||[[Իմպուլսի մոմենտ]]||23200|| ||75
|-
|[[:en:Angular velocity]]||31300||[[Անկյունային արագություն]]||17000||այո||69
|-
|[[:en:Antimatter]]||74500|| || || ||81
|-
|[[:en:Astronomy]]||100700||[[Աստղագիտություն]]||34300|| ||286
|-
|[[:en:Astrophysics]]||29700||[[Աստղաֆիզիկա]]||54000|| ||104
|-
|[[:en:Atmospheric physics]]||16200|| || || ||28
|-
|[[:en:Atom]]||125700||[[Ատոմ]]||58400|| ||214
|-
|[[:en:Atomic nucleus]]||31400||[[Միջուկ (ատոմ)]]||13600|| ||114
|-
|[[:en:Atomic physics]]||9100||[[Ատոմային ֆիզիկա]]||32800|| ||77
|-
|[[:en:Atomic theory]]||44200|| || || ||60
|-
|[[:en:Azimuthal quantum number]]||14000|| || || ||35
|-
|[[:en:Background radiation]]||51800||[[Ճառագայթային ֆոն]]||76200|| ||27
|-
|[[:en:John Bardeen]]||39800||[[Ջոն Բարդին]]||2600|| ||90
|-
|[[:en:Big Bang]]||150600||[[Մեծ պայթյուն]]||4900|| ||159
|-
|[[:en:Biophysics]]||15800||[[Կենսաֆիզիկա]]||9800|| ||91
|-
|[[:en:Black body]]||47100||[[Բացարձակ սև մարմին]]||12600|| ||69
|-
|[[:en:Black hole]]||164200||[[Սև խոռոչ]]||183300|| ||174
|-
|[[:en:Niels Bohr]]||95700||[[Նիլս Բոր]]||7600|| ||169
|-
|[[:en:Boltzmann constant]]||22800||[[Բոլցմանի հաստատուն]]||11400|| ||66
|-
|[[:en:Ludwig Boltzmann]]||35100||[[Լյուդվիգ Բոլցման]]||2400|| ||83
|-
|[[:en:Boson]]||9200||[[Բոզոն]]||7800|| ||88
|-
|[[:en:Bubble chamber]]||7200||[[Բշտիկային խցիկ]]||3000|| ||46
|-
|[[:en:Capacitance]]||34100||[[Ունակություն]]||4400|| ||72
|-
|[[:en:Causality (physics)]]||15900||[[Պատճառականության սկզբունք]]||8800|| ||13
|-
|[[:en:Cavendish experiment]]||23200|| || || ||31
|-
|[[:en:CERN]]||102800||[[ՑԵՌՆ]]||3500|| ||97
|-
|[[:en:Chaos theory]]||107900|| || || ||68
|-
|[[:en:Charge conservation]]||18800||[[Լիցքի պահպանման օրենք]]||2900|| ||35
|-
|[[:en:Chemical potential]]||28200||[[Քիմիական պոտենցիալ]]||9400|| ||37
|-
|[[:en:Classical electromagnetism]]||12600||[[Էլեկտրադինամիկա]]||17400|| ||60
|-
|[[:en:Classical mechanics]]||47300||[[Դասական մեխանիկա]]||9400||այո||117
|-
|[[:en:Classical physics]]||8500||[[Դասական ֆիզիկա]]||7300|| ||61
|-
|[[:en:Collider]]||12500|| || || ||24
|-
|[[:en:Color charge]]||12100|| || || ||40
|-
|[[:en:Computational physics]]||13700||[[Հաշվողական ֆիզիկա]]||7900|| ||32
|-
|[[:en:Condensed matter physics]]||61100||[[Խտացված նյութի ֆիզիկա]]||4300|| ||53
|-
|[[:en:Conservation law]]||18700||[[Պահպանման օրենքներ]]||8400|| ||52
|-
|[[:en:Conservation of energy]]||39700||[[Էներգիայի պահպանման օրենք]]||69000|| ||96
|-
|[[:en:Copenhagen interpretation]]||81300||[[Կոպենհագենյան մեկնաբանություն]]||21600|| ||38
|-
|[[:en:Cosmological constant]]||44800||[[Կոսմոլոգիական հաստատուն]]||4200|| ||52
|-
|[[:en:Cosmology]]||43400||[[Տիեզերագիտություն]]||7400|| ||104
|-
|[[:en:Charles-Augustin de Coulomb]]||13700||[[Շառլ Օգյուստեն Կուլոն]]||2200|| ||93
|-
|[[:en:Coulomb's law]]||43500||[[Կուլոնի օրենք]]||8600|| ||79
|-
|[[:en:Marie Curie]]||120400||[[Մարի Կյուրի]]||129500|| ||214
|-
|[[:en:Dark matter]]||131300|| || || ||94
|-
|[[:en:Davisson–Germer experiment]]||16300||[[Դեյվիսոն-Ջերմերի փորձ]]||15200|| ||23
|-
|[[:en:Diffraction]]||47400||[[Դիֆրակցիա]]||4900|| ||76
|-
|[[:en:Paul Dirac]]||62600||[[Պոլ Դիրակ]]||4200|| ||117
|-
|[[:en:Discovery of the neutron]]||74600|| || || ||6
|-
|[[:en:Doppler effect]]||36700||[[Դոպլերի էֆեկտ]]||8200|| ||86
|-
|[[:en:Double-slit experiment]]||60800||[[Կրկնակի ճեղքով փորձ]]||14800|| ||36
|-
|[[:en:Down quark]]||11900||[[D-քվարկ]]||16600|| ||52
|-
|[[:en:Albert Einstein]]||208700||[[Ալբերտ Այնշտայն]]||215800|| ||290
|-
|[[:en:Electric charge]]||41500||[[Էլեկտրական լիցք]]||13300|| ||115
|-
|[[:en:Electric current]]||35000||[[Էլեկտրական հոսանք]]||8600|| ||122
|-
|[[:en:Electric field]]||35600||[[Էլեկտրական դաշտ]]||7400|| ||97
|-
|[[:en:Electricity]]||87900||[[Էլեկտրականություն]]||7800|| ||182
|-
|[[:en:Electromagnetic radiation]]||90400||[[Էլեկտրամագնիսական ճառագայթում]]||11500|| ||108
|-
|[[:en:Electromagnetic spectrum]]||47400|| || || ||75
|-
|[[:en:Electromagnetism]]||26400||[[Էլեկտրամագնիսականություն]]||15900|| ||105
|-
|[[:en:Electron]]||155000||[[Էլեկտրոն]]||2300|| ||161
|-
|[[:en:Electronic band structure]]||35800|| || || ||27
|-
|[[:en:Elementary charge]]||19500||[[Տարրական էլեկտրական լիցք]]||11600|| ||49
|-
|[[:en:Elementary particle]]||36100||[[Տարրական մասնիկներ]]||26000|| ||98
|-
|[[:en:Energy]]||57500||[[Էներգիա]]||13200|| ||196
|-
|[[:en:Entropy]]||114000||[[Էնտրոպիա]]||4500|| ||91
|-
|[[:en:Equinox]]||39800||[[Գիշերահավասար]]||9700|| ||99
|-
|[[:en:Experimental physics]]||14300|| || || ||41
|-
|[[:en:Enrico Fermi]]||96900||[[Էնրիկո Ֆերմի]]||26600|| ||150
|-
|[[:en:Feynman diagram]]||92700|| || || ||42
|-
|[[:en:Richard Feynman]]||128300||[[Ռիչարդ Ֆեյնման]]||14400|| ||145
|-
|[[:en:Field (physics)]]||33700||[[Դաշտ (ֆիզիկա)]]||6500|| ||58
|-
|[[:en:First law of thermodynamics]]||96300||[[Թերմոդինամիկայի առաջին օրենք]]||13600|| ||65
|-
|[[:en:First observation of gravitational waves]]||69200|| || || ||22
|-
|[[:en:Fluid mechanics]]||20200||[[Հիդրոմեխանիկա]]||6200|| ||76
|-
|[[:en:Force]]||91200||[[Ուժ]]||9900|| ||159
|-
|[[:en:Friction]]||69500||[[Շփում (ֆիզիկա)]]||31200|| ||86
|-
|[[:en:Galileo Galilei]]||132500||[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||64800|| ||243
|-
|[[:en:Gas]]||50400||[[Գազ]]||15100|| ||158
|-
|[[:en:Gauge theory]]||46400|| || || ||34
|-
|[[:en:Carl Friedrich Gauss]]||72200||[[Կառլ Գաուս]]||69700|| ||178
|-
|[[:en:Geiger–Marsden experiments]]||35900|| || || ||35
|-
|[[:en:Murray Gell-Mann]]||43800||[[Մարի Գել-Ման]]||3300|| ||82
|-
|[[:en:General relativity]]||194800||[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||176500|| ||111
|-
|[[:en:Geophysics]]||42500|| || || ||88
|-
|[[:en:Glossary of physics]]||111300|| || || ||7
|-
|[[:en:Gluon]]||24200||[[Գլյուոն]]||14900|| ||77
|-
|[[:en:Grand Unified Theory]]||33100|| || || ||36
|-
|[[:en:Gravitational wave]]||96600||[[Գրավիտացիոն ալիքներ]]||35200|| ||73
|-
|[[:en:Gravity]]||63300||[[Ձգողականություն]]||34200|| ||166
|-
|[[:en:William Rowan Hamilton]]||41200||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79
|-
|[[:en:Harmonic oscillator]]||34200|| || || ||49
|-
|[[:en:Stephen Hawking]]||186500||[[Սթիվեն Հոքինգ]]||22200|| ||185
|-
|[[:en:Heat]]||70400||[[Ջերմաքանակ]]||10900|| ||119
|-
|[[:en:Werner Heisenberg]]||118700||[[Վերներ Հայզենբերգ]]||9100|| ||126
|-
|[[:en:Heliocentrism]]||98900||[[Արևակենտրոն համակարգ]]||11100|| ||79
|-
|[[:en:Higgs boson]]||240500||[[Հիգսի բոզոն]]||14000|| ||96
|-
|[[:en:Higgs mechanism]]||54300|| || || ||29
|-
|[[:en:History of physics]]||117100||[[Ֆիզիկայի պատմություն]]||189400|| ||51
|-
|[[:en:Christiaan Huygens]]||134200||[[Քրիստիան Հյույգենս]]||4600|| ||111
|-
|[[:en:Hydrogen atom]]||39900|| || || ||35
|-
|[[:en:Imperial and US customary measurement systems]]||85300|| || || ||26
|-
|[[:en:Inertia]]||26300||[[Իներցիա]]||2100|| ||87
|-
|[[:en:Inertial frame of reference]]||66200||[[Իներցիալ հաշվարկման համակարգ]]||9300|| ||52
|-
|[[:en:Infrared]]||77700||[[Ինֆրակարմիր ճառագայթներ]]||5300|| ||112
|-
|[[:en:International System of Units]]||189400||[[Միավորների միջազգային համակարգ]]||16400|| ||136
|-
|[[:en:Introduction to gauge theory]]||31700|| || || ||2
|-
|[[:en:Kelvin]]||29300||[[Կելվին (չափման միավոր)]]||3000|| ||120
|-
|[[:en:Kilogram]]||65900||[[Կիլոգրամ]]||5200|| ||139
|-
|[[:en:Kinematics]]||56400||[[Կինեմատիկա]]||12900|| ||80
|-
|[[:en:Kinetic energy]]||36600||[[Կինետիկ էներգիա]]||2000|| ||93
|-
|[[:en:Lev Landau]]||35700||[[Լև Լանդաու]]||10800|| ||89
|-
|[[:en:Laser]]||99300||[[Լազեր]]||13400|| ||115
|-
|[[:en:Laws of thermodynamics]]||20300|| || || ||39
|-
|[[:en:Lepton]]||42700||[[Լեպտոն]]||22500|| ||78
|-
|[[:en:Light]]||47300||[[Լույս]]||10800|| ||195
|-
|[[:en:Liquid]]||37000||[[Հեղուկ]]||2000|| ||130
|-
|[[:en:List of baryons]]||58600|| || || ||12
|-
|[[:en:List of mesons]]||54200|| || || ||10
|-
|[[:en:List of particles]]||31500|| || || ||28
|-
|[[:en:List of physical constants]]||18700|| || || ||3
|-
|[[:en:List of unsolved problems in physics]]||95300||[[Ֆիզիկայի չլուծված խնդիրների ցանկ]]||7300||այո||29
|-
|[[:en:M-theory]]||63300|| || || ||43
|-
|[[:en:Magnetic field]]||94200||[[Մագնիսական դաշտ]]||11600||այո||109
|-
|[[:en:Magnetism]]||45200||[[Մագնիսականություն]]||9500||այո||89
|-
|[[:en:Mass]]||71500||[[Զանգված]]||21600|| ||153
|-
|[[:en:Mass–energy equivalence]]||94500||[[Զանգվածի և էներգիայի համարժեքություն]]||8700|| ||78
|-
|[[:en:Matter]]||84100||[[Մատերիա (ֆիզիկա)]]||5000|| ||144
|-
|[[:en:Matter wave]]||39900||[[Դը Բրոյլի ալիք]]||14400|| ||46
|-
|[[:en:Maxwell–Boltzmann distribution]]||35000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40
|-
|[[:en:James Clerk Maxwell]]||84300||[[Ջեյմս Մաքսվել]]||171600|| ||142
|-
|[[:en:Maxwell's equations]]||82900||[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||8000|| ||78
|-
|[[:en:Measurement]]||31800||[[Չափումներ]]||6400||այո||130
|-
|[[:en:Mechanics]]||23300||[[Մեխանիկա]]||19300|| ||110
|-
|[[:en:Meteorology]]||71300||[[Օդերևութաբանություն]]||5400|| ||152
|-
|[[:en:Michelson–Morley experiment]]||89900||[[Մայքելսոնի փորձ]]||4100|| ||51
|-
|[[:en:Modern physics]]||5900||[[Ժամանակակից ֆիզիկա]]||1500||այո||40
|-
|[[:en:Molecular orbital]]||34000|| || || ||40
|-
|[[:en:Molecule]]||25100||[[Մոլեկուլ]]||44100|| ||153
|-
|[[:en:Momentum]]||69100||[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||13000|| ||100
|-
|[[:en:Motion]]||26700||[[Շարժում (ֆիզիկա)]]||4000|| ||109
|-
|[[:en:Muon]]||48200||[[Մյուոն]]||17000|| ||70
|-
|[[:en:Nature]]||85800||[[Բնություն]]||104900|| ||205
|-
|[[:en:Neutrino]]||137200||[[Նեյտրինո]]||14500|| ||92
|-
|[[:en:Neutron]]||100100||[[Նեյտրոն]]||1400|| ||132
|-
|[[:en:Isaac Newton]]||140400||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277
|-
|[[:en:Newton's law of universal gravitation]]||43000||[[Նյուտոնի դասական ձգողության տեսություն]]||22500|| ||90
|-
|[[:en:Newton's laws of motion]]||115600||[[Նյուտոնի օրենքներ]]||4200|| ||113
|-
|[[:en:List of Nobel laureates in Physics]]||108700||[[Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ]]||204000|| ||49
|-
|[[:en:Nobel Prize in Physics]]||24300||[[Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ]]||5800|| ||104
|-
|[[:en:Nuclear fission]]||73800||[[Միջուկի ճեղքում]]||87100|| ||100
|-
|[[:en:Nuclear force]]||28100||[[Միջուկային ուժեր]]||3400|| ||44
|-
|[[:en:Nuclear physics]]||37100||[[Միջուկային ֆիզիկա]]||10800|| ||99
|-
|[[:en:Nucleon]]||33900||[[Նուկլոն]]||1100|| ||80
|-
|[[:en:Oil drop experiment]]||24500|| || || ||36
|-
|[[:en:J. Robert Oppenheimer]]||142500||[[Ռոբերտ Օպենհեյմեր]]||5200|| ||104
|-
|[[:en:Optics]]||108000||[[Օպտիկա]]||14000||այո||119
|-
|[[:en:Outline of physics]]||35300|| || || ||14
|-
|[[:en:Particle]]||18100|| || || ||55
|-
|[[:en:Particle accelerator]]||60200|| || || ||70
|-
|[[:en:Particle physics]]||42000||[[Տարրական մասնիկների ֆիզիկա]]||18600|| ||93
|-
|[[:en:Pauli exclusion principle]]||25600||[[Պաուլիի սկզբունք]]||24300|| ||67
|-
|[[:en:Wolfgang Pauli]]||37600||[[Վոլֆգանգ Պաուլի]]||11900|| ||100
|-
|[[:en:Philosophy of physics]]||29000|| || || ||27
|-
|[[:en:Photon]]||102000||[[Ֆոտոն]]||113100|| ||112
|-
|[[:en:Physical chemistry]]||14600||[[Ֆիզիկական քիմիա]]||7200|| ||105
|-
|[[:en:Physical constant]]||24600||[[Ֆիզիկական հաստատուններ]]||19600|| ||65
|-
|[[:en:Physical cosmology]]||75800|| || || ||42
|-
|[[:en:Physical property]]||6400|| || || ||38
|-
|[[:en:Physical quantity]]||17900||[[Ֆիզիկական մեծություն]]||5300||այո||71
|-
|[[:en:Physicist]]||18400||[[Ֆիզիկոս]]|| || ||82
|-
|[[:en:Physics]]||87000||[[Ֆիզիկա]]||32400|| ||285
|-
|[[:en:Planck constant]]||47500||[[Պլանկի հաստատուն]]||27700|| ||79
|-
|[[:en:Max Planck]]||54800||[[Մաքս Պլանկ]]||141900|| ||162
|-
|[[:en:Plasma (physics)]]||70700||[[Պլազմա (ֆիզիկա)]]||10500|| ||116
|-
|[[:en:Potential energy]]||44500||[[Պոտենցիալ էներգիա]]||4600|| ||80
|-
|[[:en:Pressure]]||44700||[[Ճնշում]]||5400|| ||107
|-
|[[:en:Principal quantum number]]||7900|| || || ||33
|-
|[[:en:Proton]]||60700||[[Պրոտոն]]||8000|| ||148
|-
|[[:en:Quantum computing]]||96500|| || || ||19
|-
|[[:en:Quantum electrodynamics]]||46800||[[Քվանտային էլեկտրադինամիկա]]||4700|| ||58
|-
|[[:en:Quantum field theory]]||105500||[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||30100|| ||67
|-
|[[:en:Quantum mechanics]]||93100||[[Քվանտային մեխանիկա]]||24900|| ||152
|-
|[[:en:Quantum number]]||28000||[[Քվանտային թվեր]]||3700|| ||55
|-
|[[:en:Quark]]||78300||[[Քվարկ]]||7200|| ||97
|-
|[[:en:Rutherford model]]||10300||[[Ատոմի մոլորակային մոդել]]||7700|| ||42
|-
|[[:en:Ernest Rutherford]]||50900||[[Էռնեստ Ռեզերֆորդ]]||40600|| ||157
|-
|[[:en:Scalar (physics)]]||7600||[[Սկալյար մեծություն]]||1400||այո||37
|-
|[[:en:Schrödinger equation]]||71000||[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||22700|| ||74
|-
|[[:en:Erwin Schrödinger]]||55600||[[Էրվին Շրյոդինգեր]]||131400|| ||141
|-
|[[:en:Schwarzschild radius]]||21900|| || || ||47
|-
|[[:en:Scientific method]]||162700|| || || ||102
|-
|[[:en:Second law of thermodynamics]]||91600||[[Ջերմադինամիկայի երկրորդ օրենք]]||5900|| ||65
|-
|[[:en:Semiconductor]]||44400||[[Կիսահաղորդիչներ]]||6500|| ||108
|-
|[[:en:William Shockley]]||63600||[[Ուիլյամ Շոկլի]]||2600|| ||81
|-
|[[:en:SI base unit]]||14400||[[ՄՀ հիմնական միավորներ]]||20200|| ||48
|-
|[[:en:Solid]]||40700||[[Պինդ մարմին]]||6800|| ||122
|-
|[[:en:Solid angle]]||26900||[[Մարմնային անկյուն]]||1000|| ||45
|-
|[[:en:Solid-state physics]]||9500|| || || ||44
|-
|[[:en:Sound]]||36900||[[Ձայն]]||17500|| ||165
|-
|[[:en:Space]]||34700||[[Տարածություն]]||40500|| ||104
|-
|[[:en:Spacetime]]||198500||[[Տարածաժամանակ]]||15800|| ||92
|-
|[[:en:Special relativity]]||137600||[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||23900|| ||110
|-
|[[:en:Speed]]||19800|| || || ||79
|-
|[[:en:Speed of light]]||142800||[[Լույսի արագություն]]||4300|| ||125
|-
|[[:en:Spin (physics)]]||65000||[[Սպին]]||29600|| ||76
|-
|[[:en:Standard Model]]||56900||[[Ստանդարտ մոդել]]||35400|| ||80
|-
|[[:en:Star]]||146600||[[Աստղ]]||24000|| ||242
|-
|[[:en:Statistical mechanics]]||37300||[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||4100|| ||63
|-
|[[:en:Statistical physics]]||8500||[[Վիճակագրական ֆիզիկա]]||8000|| ||35
|-
|[[:en:Stellar evolution]]||49600|| || || ||54
|-
|[[:en:Stern–Gerlach experiment]]||25300||[[Շտեռն-Գեռլախի փորձ]]||1900|| ||38
|-
|[[:en:String theory]]||125300||[[Լարերի տեսություն]]||39800|| ||67
|-
|[[:en:Strong interaction]]||18000||[[Ուժեղ փոխազդեցություն]]||50500|| ||96
|-
|[[:en:Subatomic particle]]||24000||[[Ներատոմային մասնիկ]]||8400|| ||78
|-
|[[:en:Sun]]||161600||[[Արեգակ]]||34300|| ||321
|-
|[[:en:Symmetry (physics)]]||25100||[[Սիմետրիա (ֆիզիկա)]]||4300||այո||25
|-
|[[:en:Telescope]]||22300||[[Աստղադիտակ]]||31800|| ||134
|-
|[[:en:Temperature]]||101200||[[Ջերմաստիճան]]||39300|| ||144
|-
|[[:en:Nikola Tesla]]||151900||[[Նիկոլա Տեսլա]]||166400|| ||192
|-
|[[:en:Theoretical physics]]||25800||[[Տեսական ֆիզիկա]]||9200|| ||80
|-
|[[:en:Theory of relativity]]||30500||[[Հարաբերականության տեսություն]]||15200|| ||124
|-
|[[:en:Thermodynamic temperature]]||102600|| || || ||38
|-
|[[:en:Thermodynamics]]||44500||[[Ջերմադինամիկա]]||4300|| ||136
|-
|[[:en:Time]]||108100||[[Ժամանակ]]||101300|| ||228
|-
|[[:en:Ultraviolet]]||108500||[[Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]||11100|| ||109
|-
|[[:en:Uncertainty principle]]||132100||[[Անորոշությունների սկզբունք]]||21500|| ||71
|-
|[[:en:Unit of measurement]]||25400||[[Չափման միավորներ]]||4300|| ||90
|-
|[[:en:Universe]]||143100||[[Տիեզերք]]||8600||այո||207
|-
|[[:en:Up quark]]||12000||[[U-քվարկ]]||16500|| ||54
|-
|[[:en:Vacuum]]||68000||[[Վակուում]]||11200|| ||121
|-
|[[:en:Velocity]]||17500||[[Արագություն]]||3600|| ||132
|-
|[[:en:Visible spectrum]]||20600||[[Տեսանելի ճառագայթում]]||5400|| ||72
|-
|[[:en:W and Z bosons]]||38300||[[W- և Z-բոզոններ]]||17900|| ||51
|-
|[[:en:Water]]||160000||[[Ջուր]]||13400||այո||301
|-
|[[:en:Watt]]||28900||[[Վատտ (չափման միավոր)]]||1400||այո||107
|-
|[[:en:Wave]]||53700||[[Ալիքներ]]||15300|| ||114
|-
|[[:en:Wave function]]||92100||[[Ալիքային ֆունկցիա]]||37300|| ||56
|-
|[[:en:Weak interaction]]||41800||[[Թույլ փոխազդեցություն]]||1600|| ||91
|-
|[[:en:Weight]]||34700||[[Կշիռ]]||10700|| ||116
|-
|[[:en:Steven Weinberg]]||39900||[[Սթիվեն Վայնբերգ]]||3300|| ||89
|-
|[[:en:X-ray]]||101900||[[Ռենտգենյան ճառագայթներ]]||10900||այո||119
|-
|[[:en:Yang Chen-Ning]]||26500||[[Չժեննին Յանգ]]||3500|| ||74
|-
|[[:en:Zeroth law of thermodynamics]]||21100||[[Թերմոդինամիկայի զրոերորդ օրենք]]||11800|| ||48
|}
== [[:en:Category:High-importance physics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:3D rotation group]]||68700|| || || ||13
|-
|[[:en:Alexei Abrikosov (physicist)]]||12700||[[Ալեքսեյ Աբրիկոսով]]||31200|| ||77
|-
|[[:en:Absolute magnitude]]||47400||[[Բացարձակ աստղային մեծություն]]||4400|| ||70
|-
|[[:en:Absolute space and time]]||17800||[[Տարածություն և ժամանակ, Նյուտոնյան տեսություն]]||6300|| ||25
|-
|[[:en:Absorption (electromagnetic radiation)]]||8300||[[Լույսի կլանում]]||6300|| ||29
|-
|[[:en:Absorption band]]||11300|| || || ||19
|-
|[[:en:Accelerometer]]||42100||[[Աքսելերոմետր]]||1600|| ||46
|-
|[[:en:Acoustic resonance]]||23100|| || || ||15
|-
|[[:en:Outline of acoustics]]||9900|| || || ||1
|-
|[[:en:Action (physics)]]||19800||[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||12800|| ||35
|-
|[[:en:AdS/CFT correspondence]]||54700|| || || ||20
|-
|[[:en:Aerodynamics]]||40700||[[Աերոդինամիկա]]||4300|| ||77
|-
|[[:en:Aeronautics]]||22900||[[Օդագնացություն]]||13400|| ||64
|-
|[[:en:Jean le Rond d'Alembert]]||29900||[[Ժան Լը Ռոն Դ'Ալամբեր]]||4800|| ||101
|-
|[[:en:Zhores Alferov]]||22800||[[Ժորես Ալֆյորով]]||4000|| ||77
|-
|[[:en:Hannes Alfvén]]||28700||[[Հանես Ալֆվեն]]||4600|| ||74
|-
|[[:en:Alpha decay]]||18800||[[Ալֆա-տրոհում]]||7900|| ||61
|-
|[[:en:Alpha Magnetic Spectrometer]]||53900|| || || ||27
|-
|[[:en:Alpha particle]]||30000||[[Ալֆա-մասնիկ]]||11200|| ||77
|-
|[[:en:Luis Walter Alvarez]]||53000||[[Լուիս Ուոլթեր Ալվարես]]||2700|| ||73
|-
|[[:en:American Institute of Physics]]||6900|| || || ||16
|-
|[[:en:American Physical Society]]||20900|| || || ||30
|-
|[[:en:Amorphous solid]]||14100|| || || ||53
|-
|[[:en:Amount of substance]]||26600||[[Նյութի քանակ]]||8700|| ||59
|-
|[[:en:Ampere]]||15700||[[Ամպեր (չափման միավոր)]]||1800|| ||113
|-
|[[:en:Ampère's circuital law]]||31800|| || || ||58
|-
|[[:en:Ampère's force law]]||18000||[[Ամպերի օրենք]]||4900|| ||24
|-
|[[:en:Amplitude]]||12900||[[Ամպլիտուդ]]||1100|| ||72
|-
|[[:en:Analytical dynamics]]||9300|| || || ||2
|-
|[[:en:Carl David Anderson]]||8800||[[Կառլ Անդերսոն]]||1900|| ||76
|-
|[[:en:Philip W. Anderson]]||31100||[[Ֆիլիպ Անդերսոն]]||6700|| ||66
|-
|[[:en:Angstrom]]||17800||[[Անգստրեմ]]||1100|| ||85
|-
|[[:en:Anders Jonas Ångström]]||10100||[[Անդերս Յոնաս Անգստրեմ]]||1800|| ||58
|-
|[[:en:Angular displacement]]||14000|| || || ||15
|-
|[[:en:Angular frequency]]||7700||[[Անկյունային հաճախություն]]||2700||այո||45
|-
|[[:en:Angular momentum operator]]||48000|| || || ||16
|-
|[[:en:Annalen der Physik]]||13800|| || || ||30
|-
|[[:en:Annus mirabilis papers]]||28400|| || || ||14
|-
|[[:en:Anomaly (physics)]]||21700|| || || ||10
|-
|[[:en:Antiparticle]]||20100||[[Հակամասնիկներ]]||3000|| ||67
|-
|[[:en:Antiproton]]||16300||[[Հակապրոտոն]]||9200|| ||51
|-
|[[:en:Apparent magnitude]]||61400||[[Տեսանելի աստղային մեծություն]]||6200|| ||77
|-
|[[:en:Edward Victor Appleton]]||22900||[[Էդուարդ Վիկտոր Էփլթոն]]||2200|| ||79
|-
|[[:en:Applications of quantum mechanics]]||10600|| || || ||1
|-
|[[:en:Applied mechanics]]||22600|| || || ||36
|-
|[[:en:Archimedes]]||104100||[[Արքիմեդես]]||92200|| ||220
|-
|[[:en:Archimedes' principle]]||23500||[[Արքիմեդի օրենք]]||4100|| ||75
|-
|[[:en:Argonne National Laboratory]]||36700|| || || ||18
|-
|[[:en:Svante Arrhenius]]||36300||[[Սվանտե Արենիուս]]||4400|| ||96
|-
|[[:en:ArXiv]]||23600||[[ArXiv]]||11100|| ||54
|-
|[[:en:Arthur Ashkin]]||18200||[[Արթուր Էշկին]]||8100|| ||62
|-
|[[:en:Astronomia nova]]||28400|| || || ||23
|-
|[[:en:Astronomical spectroscopy]]||48400|| || || ||31
|-
|[[:en:Astroparticle physics]]||12400|| || || ||19
|-
|[[:en:Atacama Large Millimeter Array]]||43500|| || || ||45
|-
|[[:en:John Vincent Atanasoff]]||29000||[[Ջոն Աթանասով]]||4400|| ||44
|-
|[[:en:Atmosphere]]||17600||[[Մթնոլորտ]]||15000|| ||123
|-
|[[:en:Atmospheric science]]||13700||[[Մթնոլորտի գիտություն]]||23300|| ||38
|-
|[[:en:Atomic clock]]||133500||[[Ատոմային ժամացույց]]||3400|| ||66
|-
|[[:en:Atomic force microscopy]]||76200||[[Ատոմական ուժային մանրադիտակ]]||3700||այո||45
|-
|[[:en:Atomic number]]||14000||[[Ատոմական համար]]||2100|| ||129
|-
|[[:en:Atomic orbital]]||82700||[[Ատոմային օրբիտալ]]||4900|| ||73
|-
|[[:en:Avogadro's law]]||10500||[[Ավոգադրոյի օրենք]]||8800|| ||66
|-
|[[:en:B Reactor]]||23900|| || || ||9
|-
|[[:en:Ballistics]]||21700||[[Ձգաբանություն]]||2100|| ||64
|-
|[[:en:Band gap]]||22300|| || || ||27
|-
|[[:en:Charles Glover Barkla]]||10000||[[Չարլզ Գլովեր Բարկլա]]||3600|| ||73
|-
|[[:en:Barn (unit)]]||13200||[[Բառն]]||3100|| ||40
|-
|[[:en:Baryon]]||29700||[[Բարիոն]]||1800|| ||74
|-
|[[:en:Baryon asymmetry]]||19000|| || || ||18
|-
|[[:en:Baryon number]]||7400|| || || ||37
|-
|[[:en:Nikolay Basov]]||9600||[[Նիկոլայ Բասով]]||5900|| ||70
|-
|[[:en:Henri Becquerel]]||22100||[[Անրի Բեքերել]]||3600|| ||103
|-
|[[:en:Georg Bednorz]]||7300||[[Գեորգ Բեդնորց]]||7300|| ||66
|-
|[[:en:Beer–Lambert law]]||22200|| || || ||38
|-
|[[:en:Bell test]]||58600|| || || ||10
|-
|[[:en:Alexander Graham Bell]]||142100||[[Ալեքսանդր Բելլ]]||11800|| ||145
|-
|[[:en:John Stewart Bell]]||33300|| || || ||43
|-
|[[:en:Bell's theorem]]||81100|| || || ||30
|-
|[[:en:Berman flow]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Bernoulli's principle]]||75400||[[Բեռնուլիի հավասարում]]||2300|| ||63
|-
|[[:en:Michael Berry (physicist)]]||11200|| || || ||20
|-
|[[:en:Beta decay]]||59100||[[Բետա-տրոհում]]||19800|| ||68
|-
|[[:en:Beta particle]]||13300||[[Բետա-մասնիկներ]]||8600|| ||73
|-
|[[:en:Hans Bethe]]||66200||[[Հանս Բետե]]||17100|| ||85
|-
|[[:en:Big Bang nucleosynthesis]]||33800|| || || ||35
|-
|[[:en:Binding energy]]||14400||[[Կապի էներգիա]]||1800|| ||35
|-
|[[:en:Gerd Binnig]]||9500||[[Գերդ Բինինգ]]||5800|| ||69
|-
|[[:en:Biological thermodynamics]]||13800|| || || ||9
|-
|[[:en:Biot–Savart law]]||20100||[[Բիո-Սավար-Լապլասի օրենք]]||17300|| ||63
|-
|[[:en:Kristian Birkeland]]||18800|| || || ||30
|-
|[[:en:BKS theory]]||16900|| || || ||1
|-
|[[:en:Joseph Black]]||20600||[[Ջոզեֆ Բլեք]]||6300|| ||59
|-
|[[:en:Patrick Blackett]]||27400||[[Պատրիկ Բլեկետ]]||3100|| ||68
|-
|[[:en:Felix Bloch]]||15800||[[Ֆելիքս Բլոխ]]||6000|| ||73
|-
|[[:en:Nicolaas Bloembergen]]||27100||[[Նիկոլաս Բլոմբերգեն]]||4900|| ||70
|-
|[[:en:Hendrik Wade Bode]]||47600|| || || ||20
|-
|[[:en:Nikolay Bogolyubov]]||37600||[[Նիկոլայ Բոգոլյուբով]]||6600|| ||40
|-
|[[:en:Bohr magneton]]||9000||[[Բորի մագնետոն]]||12600|| ||35
|-
|[[:en:Bohr model]]||63700||[[Բորի մոդել]]||14500|| ||71
|-
|[[:en:Bohr radius]]||7100|| || || ||40
|-
|[[:en:Aage Bohr]]||23300||[[Օգե Բոր]]||8200|| ||72
|-
|[[:en:Boiling point]]||18300||[[Եռման ջերմաստիճան]]||6500|| ||88
|-
|[[:en:Boiling water reactor]]||53300|| || || ||33
|-
|[[:en:Boltzmann distribution]]||19200|| || || ||26
|-
|[[:en:Boltzmann equation]]||36000||[[Բոլցմանի հավասարում]]||16000|| ||25
|-
|[[:en:Boltzmann factor]]||100|| || || ||26
|-
|[[:en:Boltzmann's entropy formula]]||10800|| || || ||16
|-
|[[:en:Bonding in solids]]||12300|| || || ||7
|-
|[[:en:Born rule]]||14900|| || || ||16
|-
|[[:en:Max Born]]||63700||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108
|-
|[[:en:Bose–Einstein condensate]]||77700||[[Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատ]]||25100|| ||60
|-
|[[:en:Bose–Einstein statistics]]||38300||[[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն]]||10000|| ||49
|-
|[[:en:Satyendra Nath Bose]]||32500||[[Շատենդրանաթ Բոզե]]||4100|| ||74
|-
|[[:en:Walther Bothe]]||33800||[[Վալտեր Բոթե]]||4500|| ||69
|-
|[[:en:Bottom quark]]||10400||[[B-քվարկ]]||9700|| ||46
|-
|[[:en:Bound state]]||13200|| || || ||12
|-
|[[:en:Boundary layer]]||47000||[[Սահմանային շերտ]]||1500|| ||30
|-
|[[:en:Willard Boyle]]||11900||[[Վիլլարդ Բոյլ]]||2700|| ||62
|-
|[[:en:Bra–ket notation]]||43300|| || || ||40
|-
|[[:en:William Henry Bragg]]||31100||[[Ուիլյամ Հենրի Բրեգ]]||1900|| ||95
|-
|[[:en:Lawrence Bragg]]||33300||[[Ուիլյամ Լորենս Բրեգ]]||2600|| ||82
|-
|[[:en:Walter Houser Brattain]]||27100||[[Վոլտր Բրատեյն]]||8200|| ||72
|-
|[[:en:Karl Ferdinand Braun]]||13800||[[Ֆերդինանդ Բրաուն]]||3000|| ||90
|-
|[[:en:Auguste Bravais]]||4900||[[Օգյուստ Բրավե]]||3200|| ||36
|-
|[[:en:Percy Williams Bridgman]]||18600||[[Պերսի Ուիլյամս Բրիջմեն]]||4500|| ||73
|-
|[[:en:Brillouin zone]]||10600|| || || ||22
|-
|[[:en:Bertram Brockhouse]]||7300||[[Բերթրամ Բրոքհաուզ]]||5600|| ||59
|-
|[[:en:Louis de Broglie]]||33800||[[Լուի դը Բրոյլ]]||4300|| ||91
|-
|[[:en:Brookhaven National Laboratory]]||27800|| || || ||32
|-
|[[:en:Robert Brout]]||8000|| || || ||24
|-
|[[:en:Brownian motion]]||52700||[[Բրոունյան շարժում]]||9900|| ||68
|-
|[[:en:Buoyancy]]||28100|| || || ||56
|-
|[[:en:Calorimeter (particle physics)]]||3700||[[Իոնացման կալորիմետր]]||2700|| ||14
|-
|[[:en:Calorimetric Electron Telescope]]||8000|| || || ||5
|-
|[[:en:Canonical ensemble]]||23500|| || || ||17
|-
|[[:en:Carbon nanotube]]||121000||[[Ածխածնային նանոխողովակներ]]||12100|| ||55
|-
|[[:en:Carnot heat engine]]||20600|| || || ||19
|-
|[[:en:Cathode]]||24000||[[Կատոդ (այլ կիրառումներ)]]||1500|| ||65
|-
|[[:en:Cauchy stress tensor]]||57300||[[Լարումների թենզոր]]||6100|| ||19
|-
|[[:en:Causality]]||87700|| || || ||66
|-
|[[:en:Celestial mechanics]]||17100||[[Երկնային մեխանիկա]]||11400|| ||58
|-
|[[:en:Center of mass]]||34900||[[Զանգվածների կենտրոն]]||11100|| ||54
|-
|[[:en:Centimetre]]||4300||[[Սանտիմետր]]||800|| ||94
|-
|[[:en:Central force]]||4800|| || || ||29
|-
|[[:en:Centrifugal force]]||41300||[[Կենտրոնախույս ուժ]]||1500|| ||68
|-
|[[:en:Centripetal force]]||53700||[[Կենտրոնաձիգ ուժ]]||1500|| ||68
|-
|[[:en:James Chadwick]]||65300||[[Ջեյմս Չադվիկ]]||3400|| ||93
|-
|[[:en:Chain reaction]]||17300||[[Շղթայական ռեակցիաներ]]||13500|| ||47
|-
|[[:en:Owen Chamberlain]]||8400||[[Օուեն Չեմբեռլեն]]||2200|| ||65
|-
|[[:en:Subrahmanyan Chandrasekhar]]||57600||[[Սուբռահմանյան Չանդրասեկհար]]||4300|| ||84
|-
|[[:en:Charge density]]||22800||[[Լիցքի խտություն]]||2900|| ||33
|-
|[[:en:Charm quark]]||7600||[[C-քվարկ]]||9600|| ||49
|-
|[[:en:Georges Charpak]]||14700||[[Ժորժ Շարպակ]]||10800|| ||73
|-
|[[:en:Chemical physics]]||4700|| || || ||27
|-
|[[:en:Cherenkov radiation]]||35200||[[Վավիլով-Չերենկովի էֆեկտ]]||6600|| ||57
|-
|[[:en:Pavel Cherenkov]]||6200||[[Պավել Չերենկով]]||3500|| ||72
|-
|[[:en:Chiral media]]||29900|| || || ||1
|-
|[[:en:Chirality]]||31200|| || || ||14
|-
|[[:en:Chronology of the universe]]||139500||[[Տիեզերքի ժամանակագրություն]]||13000|| ||31
|-
|[[:en:Steven Chu]]||47400||[[Սթիվեն Չու]]||8800|| ||71
|-
|[[:en:Circular motion]]||31600|| || || ||46
|-
|[[:en:Circular polarization]]||37700|| || || ||9
|-
|[[:en:Circulation (physics)]]||7700|| || || ||11
|-
|[[:en:Benoît Paul Émile Clapeyron]]||7100||[[Բենուա Պոլ Էմիլ Կլապեյրոն]]||2000|| ||49
|-
|[[:en:Classical field theory]]||27700||[[Դաշտի դասական տեսություն]]||9800|| ||22
|-
|[[:en:Classical limit]]||12400|| || || ||7
|-
|[[:en:Classical unified field theories]]||15800|| || || ||7
|-
|[[:en:Rudolf Clausius]]||16900||[[Ռուդոլֆ Կլաուզիուս]]||9200|| ||74
|-
|[[:en:Closed system]]||7000|| || || ||32
|-
|[[:en:CNO cycle]]||35500|| || || ||44
|-
|[[:en:COBRA Experiment]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Cockcroft–Walton generator]]||10900|| || || ||18
|-
|[[:en:John Cockcroft]]||47800||[[Ջոն Կոկրոֆտ]]||2300|| ||73
|-
|[[:en:Claude Cohen-Tannoudji]]||12300||[[Կլոդ Կոեն-Թուննիջի]]||7400|| ||64
|-
|[[:en:Samuel T. Cohen]]||23900|| || || ||19
|-
|[[:en:Coherence (physics)]]||30100||[[Կոհերենտություն]]||5100|| ||43
|-
|[[:en:Coherence (units of measurement)]]||20700|| || || ||2
|-
|[[:en:Cold fusion]]||146300|| || || ||34
|-
|[[:en:Collider Detector at Fermilab]]||25300|| || || ||9
|-
|[[:en:Colloid]]||44100||[[Կոլոիդների համակարգեր]]||8900|| ||67
|-
|[[:en:Combustion]]||49700||[[Այրում (երևույթ)]]||81000|| ||84
|-
|[[:en:Communicating vessels]]||2900||[[Հաղորդակից անոթներ]]||1300|| ||32
|-
|[[:en:Compton Gamma Ray Observatory]]||19700|| || || ||34
|-
|[[:en:Compton wavelength]]||11800|| || || ||22
|-
|[[:en:Arthur Compton]]||37300||[[Արթուր Քոմփթոն]]||2800|| ||82
|-
|[[:en:Karl Taylor Compton]]||16100|| || || ||19
|-
|[[:en:Computational fluid dynamics]]||66200|| || || ||33
|-
|[[:en:Computational science]]||33200|| || || ||27
|-
|[[:en:Conformal field theory]]||40800|| || || ||17
|-
|[[:en:Conservation of mass]]||24900||[[Զանգվածի պահպանման օրենք]]||2800||այո||67
|-
|[[:en:Conservative force]]||11200|| || || ||38
|-
|[[:en:Constant of motion]]||9700|| || || ||13
|-
|[[:en:Contact mechanics]]||66800||[[Կոնտակտային լարումներ]]||3600|| ||18
|-
|[[:en:Convection]]||54100||[[Կոնվեկցիա]]||4300|| ||69
|-
|[[:en:Cooper pair]]||9900|| || || ||28
|-
|[[:en:Leon Cooper]]||9700||[[Լեոն Կուպեր]]||2100|| ||69
|-
|[[:en:Nicolaus Copernicus]]||157300||[[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս]]||28000|| ||193
|-
|[[:en:Coriolis force]]||82300||[[Կորիոլիսի ուժ]]||2300|| ||73
|-
|[[:en:Allan MacLeod Cormack]]||5700|| || || ||51
|-
|[[:en:Eric Allin Cornell]]||9700|| || || ||60
|-
|[[:en:Correspondence principle]]||19900||[[Համապատասխանության սկզբունք]]||13900|| ||30
|-
|[[:en:Cosmic Background Explorer]]||33700|| || || ||32
|-
|[[:en:Cosmic microwave background]]||107100||[[Մնացորդային ճառագայթում]]||19200|| ||76
|-
|[[:en:Cosmic ray]]||94700||[[Տիեզերական ճառագայթներ]]||5400|| ||84
|-
|[[:en:Cosmic variance]]||7800|| || || ||3
|-
|[[:en:Cosmological principle]]||28100||[[Կոսմոլոգիական սկզբունք]]||20100|| ||36
|-
|[[:en:Cosmos]]||35500||[[Տիեզերք (փիլիսոփայություն)]]||9300|| ||56
|-
|[[:en:Coulomb]]||7900||[[Կուլոն (չափման միավոր)]]||600||այո||90
|-
|[[:en:Cowan–Reines neutrino experiment]]||13500|| || || ||11
|-
|[[:en:Clyde Cowan]]||9000|| || || ||23
|-
|[[:en:CP violation]]||34400|| || || ||25
|-
|[[:en:CPT symmetry]]||11200||[[Լյուդերս-Պաուլիի թեորեմ]]||5700|| ||28
|-
|[[:en:Critical mass]]||19500||[[Կրիտիկական զանգված]]||600|| ||49
|-
|[[:en:Critical point (thermodynamics)]]||21200||[[Կրիտիկական կետ]]||1000|| ||60
|-
|[[:en:James Cronin]]||15500||[[Ջեյմս Կրոնին]]||11600|| ||63
|-
|[[:en:Cross section (physics)]]||37200||[[Էֆեկտիվ լայնական կտրվածք]]||2200|| ||35
|-
|[[:en:Crystal]]||29800||[[Բյուրեղ]]||6700|| ||104
|-
|[[:en:Crystal structure]]||45300||[[Բյուրեղային կառուցվածք]]||5700|| ||61
|-
|[[:en:Crystallization]]||30700||[[Բյուրեղացում]]||3300|| ||57
|-
|[[:en:Crystallography]]||25600||[[Բյուրեղագիտություն]]||3900|| ||82
|-
|[[:en:Curie temperature]]||46300||[[Կյուրիի ջերմաստիճան]]||2100|| ||48
|-
|[[:en:Pierre Curie]]||33000||[[Պիեռ Կյուրի]]||3500|| ||117
|-
|[[:en:Curved mirror]]||17700|| || || ||29
|-
|[[:en:Cyclic model]]||13400|| || || ||19
|-
|[[:en:Cyclotron radiation]]||5900|| || || ||12
|-
|[[:en:D-brane]]||22300|| || || ||17
|-
|[[:en:D'Alembert's principle]]||12400||[[Դ'Ալամբերի սկզբունք]]||1600|| ||29
|-
|[[:en:Gustaf Dalén]]||9600||[[Նիլս Դալեն]]||1900|| ||77
|-
|[[:en:Dalton (unit)]]||34000||[[Զանգվածի ատոմական միավոր]]||3400|| ||75
|-
|[[:en:Dark energy]]||80300||[[Մութ էներգիա]]||2400||այո||72
|-
|[[:en:Data analysis]]||84400|| || || ||37
|-
|[[:en:Data science]]||17000||[[Տվյալների գիտություն]]||39200|| ||44
|-
|[[:en:Raymond Davis Jr.]]||11400||[[Ռայմոնդ Դեյվիս]]||4000|| ||60
|-
|[[:en:Clinton Davisson]]||8100||[[Քլինտոն Դևիսոն]]||2100|| ||77
|-
|[[:en:John M. Dawson]]||9000|| || || ||5
|-
|[[:en:Daylight]]||5000|| || || ||44
|-
|[[:en:De revolutionibus orbium coelestium]]||40500|| || || ||34
|-
|[[:en:Debye length]]||19400|| || || ||22
|-
|[[:en:Peter Debye]]||36300||[[Պետեր Դեբայ]]||4300|| ||76
|-
|[[:en:Decay energy]]||4600|| || || ||30
|-
|[[:en:Decay product]]||3400|| || || ||32
|-
|[[:en:Decibel]]||76500||[[Դեցիբել]]||2800|| ||66
|-
|[[:en:Defining equation (physics)]]||32700|| || || ||3
|-
|[[:en:Deformation (engineering)]]||16600|| || || ||11
|-
|[[:en:Degenerate energy levels]]||39300|| || || ||21
|-
|[[:en:Hans Georg Dehmelt]]||9400||[[Հանս Գեորգ Դեմելտ]]||3100|| ||59
|-
|[[:en:Delta potential]]||16800|| || || ||8
|-
|[[:en:Density]]||32800||[[Խտություն]]||10200|| ||119
|-
|[[:en:Density functional theory]]||73500|| || || ||28
|-
|[[:en:Density of states]]||37000|| || || ||18
|-
|[[:en:Deposition (phase transition)]]||3200|| || || ||38
|-
|[[:en:DESY]]||28400|| || || ||24
|-
|[[:en:Determinism]]||84200||[[Դետերմինիզմ]]||3700|| ||72
|-
|[[:en:Deterministic simulation]]||8500|| || || ||2
|-
|[[:en:Detonation]]||16700||[[Դետոնացում]]||3100|| ||32
|-
|[[:en:James Dewar]]||18400||[[Ջեյմս Դյուար]]||2300|| ||57
|-
|[[:en:Diamagnetism]]||20400||[[Դիամագնիսականություն]]||8700|| ||55
|-
|[[:en:Dielectric]]||37500||[[Դիէլեկտրիկներ]]||11800|| ||59
|-
|[[:en:Diffraction grating]]||46100||[[Դիֆրակցիոն ցանց]]||9700|| ||38
|-
|[[:en:Diffuse sky radiation]]||19000|| || || ||17
|-
|[[:en:Diffusion]]||58200||[[Դիֆուզիա]]||9200|| ||81
|-
|[[:en:Diffusion equation]]||6700|| || || ||17
|-
|[[:en:Dimensional analysis]]||95100||[[Չափայնություն]]||1700|| ||34
|-
|[[:en:Diode]]||65100||[[Դիոդ]]||3700|| ||120
|-
|[[:en:Dirac delta function]]||89400|| || || ||47
|-
|[[:en:Dirac equation]]||74900||[[Դիրակի հավասարում]]||2100|| ||46
|-
|[[:en:Discovery of nuclear fission]]||97900|| || || ||5
|-
|[[:en:Dispersion (optics)]]||34100||[[Լույսի դիսպերսիա]]||6200|| ||62
|-
|[[:en:Dispersion (water waves)]]||30700|| || || ||4
|-
|[[:en:Dispersive prism]]||13400|| || || ||9
|-
|[[:en:Displacement (geometry)]]||4700|| || || ||53
|-
|[[:en:Displacement current]]||28900|| || || ||33
|-
|[[:en:Distance]]||25700||[[Հեռավորություն (երկրաչափություն)]]||43000|| ||104
|-
|[[:en:Distance modulus]]||6700|| || || ||18
|-
|[[:en:Divergence]]||31600||[[Տարամիտություն]]||8300|| ||51
|-
|[[:en:Divergence theorem]]||45800||[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||5400|| ||34
|-
|[[:en:Doping (semiconductor)]]||34500|| || || ||36
|-
|[[:en:Doppler cooling]]||18300|| || || ||7
|-
|[[:en:Drag (physics)]]||41900||[[Ճակատային դիմադրություն]]||10600|| ||50
|-
|[[:en:Ductility]]||24600|| || || ||51
|-
|[[:en:Dye-sensitized solar cell]]||75500|| || || ||22
|-
|[[:en:Dynamics (mechanics)]]||6500||[[Դինամիկա (մեխանիկա)]]||9300|| ||81
|-
|[[:en:Freeman Dyson]]||82900||[[Ֆրիմեն Դայսոն]]||11000|| ||65
|-
|[[:en:Eddington number]]||7000|| || || ||8
|-
|[[:en:Arthur Eddington]]||53000||[[Արթուր Էդինգտոն]]||3000|| ||70
|-
|[[:en:Effusion]]||7700|| || || ||23
|-
|[[:en:Ehrenfest theorem]]||17300|| || || ||27
|-
|[[:en:Paul Ehrenfest]]||22600||[[Պաուլ Էրենֆեստ]]||137200|| ||45
|-
|[[:en:Eightfold way (physics)]]||19100|| || || ||15
|-
|[[:en:Einstein coefficients]]||25600|| || || ||8
|-
|[[:en:Einstein field equations]]||35000||[[Այնշտայնի դաշտի հավասարումներ]]||41100|| ||49
|-
|[[:en:Einstein notation]]||14000|| || || ||30
|-
|[[:en:Artur Ekert]]||14000|| || || ||14
|-
|[[:en:Elastic collision]]||24100|| || || ||26
|-
|[[:en:Elastic scattering]]||4100|| || || ||10
|-
|[[:en:Elasticity (physics)]]||19600||[[Առաձգականություն]]||1800|| ||65
|-
|[[:en:Electric battery]]||67300|| || || ||101
|-
|[[:en:Electric dipole spin resonance]]||22000|| || || ||1
|-
|[[:en:Electric displacement field]]||11800|| || || ||35
|-
|[[:en:Electric flux]]||4700|| || || ||46
|-
|[[:en:Electric generator]]||31400||[[Էլեկտրական գեներատոր]]||8400|| ||78
|-
|[[:en:Electric heating]]||25600|| || || ||26
|-
|[[:en:Electric motor]]||119200||[[Էլեկտրական շարժիչ]]||3500|| ||90
|-
|[[:en:Electric potential]]||17800|| || || ||66
|-
|[[:en:Electric potential energy]]||21800|| || || ||24
|-
|[[:en:Electric power]]||16700||[[Էլեկտրական հզորություն]]||800|| ||67
|-
|[[:en:Electric susceptibility]]||11700|| || || ||26
|-
|[[:en:Electrical impedance]]||30800||[[Էլեկտրական իմպեդանս]]||6900|| ||62
|-
|[[:en:Electrical resistivity and conductivity]]||71500|| || || ||16
|-
|[[:en:Electromagnetic field]]||30100||[[Էլեկտրամագնիսական դաշտ]]||11000|| ||74
|-
|[[:en:Electromagnetic induction]]||25900||[[Էլեկտրամագնիսական ինդուկցիա]]||9400|| ||74
|-
|[[:en:Electromagnetic wave equation]]||21900|| || || ||17
|-
|[[:en:Electromotive force]]||52300||[[Էլեկտրաշարժ ուժ]]||3000|| ||64
|-
|[[:en:Electron configuration]]||60500|| || || ||68
|-
|[[:en:Electron diffraction]]||43300||[[Էլեկտրոնների դիֆրակցիա]]||12500|| ||29
|-
|[[:en:Electron hole]]||14300|| || || ||38
|-
|[[:en:Electron microscope]]||57000||[[Էլեկտրոնային մանրադիտակ]]||8900|| ||74
|-
|[[:en:Electron neutrino]]||9900||[[Էլեկտրոնային նեյտրինո]]||8500|| ||33
|-
|[[:en:Electron shell]]||28800|| || || ||60
|-
|[[:en:Electron-beam lithography]]||33500|| || || ||19
|-
|[[:en:Electron–positron annihilation]]||6900|| || || ||17
|-
|[[:en:Electrospray ionization]]||44100|| || || ||12
|-
|[[:en:Electrostatic generator]]||36400|| || || ||21
|-
|[[:en:Electrostatic induction]]||17600|| || || ||42
|-
|[[:en:Electrostatics]]||33700||[[Էլեկտրաստատիկա]]||8900|| ||79
|-
|[[:en:Electroweak interaction]]||23000||[[Էլեկտրաթույլ փոխազդեցություն]]||11400|| ||42
|-
|[[:en:George F. R. Ellis]]||15800||[[Ջորջ Էլլիս]]||9300|| ||20
|-
|[[:en:Embodied energy]]||28400|| || || ||11
|-
|[[:en:Emission spectrum]]||22900|| || || ||48
|-
|[[:en:Endothermic process]]||6500|| || || ||16
|-
|[[:en:Energy conversion efficiency]]||29700||[[Օգտակար գործողության գործակից]]||3300|| ||41
|-
|[[:en:Energy density]]||59200|| || || ||27
|-
|[[:en:Energy level]]||22900|| || || ||42
|-
|[[:en:Ensemble (mathematical physics)]]||24500|| || || ||20
|-
|[[:en:Ensemble interpretation]]||52100|| || || ||8
|-
|[[:en:Enthalpy]]||43800||[[Էնտալպիա]]||15400|| ||71
|-
|[[:en:Entropy (classical thermodynamics)]]||16700||[[Էնտրոպիա (թերմոդինամիկա)]]||12400|| ||5
|-
|[[:en:Entropy (energy dispersal)]]||20100|| || || ||1
|-
|[[:en:Entropy (order and disorder)]]||23900|| || || ||1
|-
|[[:en:Entropy (statistical thermodynamics)]]||18300|| || || ||10
|-
|[[:en:Entropy as an arrow of time]]||34100|| || || ||4
|-
|[[:en:Entropy of mixing]]||30900|| || || ||7
|-
|[[:en:Environmental impact of wind power]]||136100|| || || ||7
|-
|[[:en:Equation of state]]||37300||[[Վիճակի հավասարումներ]]||42300|| ||47
|-
|[[:en:Equations for a falling body]]||12100|| || || ||11
|-
|[[:en:Equilibrium thermodynamics]]||3300|| || || ||6
|-
|[[:en:Equipartition theorem]]||92400|| || || ||25
|-
|[[:en:Equipotential]]||5100|| || || ||10
|-
|[[:en:Equivalence principle]]||60800||[[Համարժեքության սկզբունք]]||15700|| ||44
|-
|[[:en:Leo Esaki]]||13200||[[Լեո Էսակի]]||3100|| ||67
|-
|[[:en:Escape velocity]]||27400||[[Երկրորդ տիեզերական արագություն]]||3200||այո||71
|-
|[[:en:Euclidean vector]]||61400|| || || ||91
|-
|[[:en:Euler equations (fluid dynamics)]]||77400|| || || ||22
|-
|[[:en:Leonhard Euler]]||96700||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173
|-
|[[:en:Event horizon]]||25900||[[Իրադարձությունների հորիզոն]]||10200|| ||68
|-
|[[:en:Exchange symmetry]]||100|| || || ||24
|-
|[[:en:Excited state]]||8400||[[Գրգռում (ֆիզիկա)]]||3900|| ||38
|-
|[[:en:Exoplanet]]||142300||[[Էկզոմոլորակ]]||30700|| ||99
|-
|[[:en:Exothermic process]]||7400|| || || ||18
|-
|[[:en:Expansion of the universe]]||67000||[[Տիեզերքի ընդլայնում]]||9300|| ||42
|-
|[[:en:Expectation value (quantum mechanics)]]||13100|| || || ||6
|-
|[[:en:Farad]]||13900||[[Ֆարադ]]||1300||այո||75
|-
|[[:en:Faraday effect]]||24000||[[Ֆարադեյի երևույթ]]||1400|| ||33
|-
|[[:en:Michael Faraday]]||66100||[[Մայքլ Ֆարադեյ]]||22700|| ||162
|-
|[[:en:Faster-than-light neutrino anomaly]]||59600|| || || ||3
|-
|[[:en:Fermat's principle]]||59600||[[Ֆերմայի սկզբունք]]||2100|| ||41
|-
|[[:en:Fermi level]]||23900|| || || ||16
|-
|[[:en:Fermi surface]]||11700|| || || ||13
|-
|[[:en:Fermi–Dirac statistics]]||30800||[[Ֆերմի-Դիրակի վիճակագրություն]]||18500|| ||43
|-
|[[:en:Fermi's golden rule]]||27700|| || || ||20
|-
|[[:en:Fermilab]]||62800|| || || ||40
|-
|[[:en:Fermion]]||7100||[[Ֆերմիոն]]||5400||այո||90
|-
|[[:en:Ferromagnetism]]||33400||[[Ֆեռոմագնիսականություն]]||8000|| ||61
|-
|[[:en:Albert Fert]]||10500||[[Ալբեր Ֆերտ]]||4900|| ||72
|-
|[[:en:Fictitious force]]||65900||[[Իներցիայի ուժ]]||1000|| ||39
|-
|[[:en:Fine structure]]||17200|| || || ||27
|-
|[[:en:Fine-structure constant]]||60600||[[Նուրբ կառուցվածքի հաստատուն]]||20300|| ||43
|-
|[[:en:Val Logsdon Fitch]]||20000||[[Վալ Ֆիտչ]]||5500|| ||60
|-
|[[:en:Fizeau–Foucault apparatus]]||27600|| || || ||12
|-
|[[:en:Flame]]||21300|| || || ||69
|-
|[[:en:Flavour (particle physics)]]||24500|| || || ||32
|-
|[[:en:Flight]]||35000||[[Սավառնում]]||1300|| ||69
|-
|[[:en:Flow visualization]]||5600|| || || ||5
|-
|[[:en:Fluctuation theorem]]||23200|| || || ||8
|-
|[[:en:Fluctuation-dissipation theorem]]||28700|| || || ||11
|-
|[[:en:Fluid]]||9400|| || || ||71
|-
|[[:en:Fluid dynamics]]||35500|| || || ||51
|-
|[[:en:Fluorescence]]||92100||[[Ֆլուորեսցենցիա]]||11000||այո||62
|-
|[[:en:Flux]]||29000||[[Վեկտորական դաշտի հոսք]]||2000|| ||41
|-
|[[:en:Focal length]]||15700|| || || ||52
|-
|[[:en:Focus (optics)]]||4200||[[Կիզակետ]]||1000|| ||53
|-
|[[:en:Force carrier]]||6000|| || || ||15
|-
|[[:en:Foucault pendulum]]||32800||[[Ֆուկոյի ճոճանակ]]||4500||այո||64
|-
|[[:en:Léon Foucault]]||13400||[[Լեոն Ֆուկո]]||3000|| ||76
|-
|[[:en:Four-momentum]]||20200|| || || ||23
|-
|[[:en:Four-vector]]||46700|| || || ||29
|-
|[[:en:Fourier optics]]||74900|| || || ||15
|-
|[[:en:William Alfred Fowler]]||18000||[[Ուիլյամ Ալֆրեդ Ֆաուլեր]]||3100|| ||66
|-
|[[:en:Franck–Hertz experiment]]||33200||[[Ֆրանկ-Հերցի փորձ]]||5700||այո||34
|-
|[[:en:James Franck]]||34700||[[Ջեյմս Ֆրանկ]]||3500|| ||80
|-
|[[:en:Ilya Frank]]||7100||[[Իլյա Ֆրանկ]]||4100|| ||67
|-
|[[:en:Rosalind Franklin]]||144400||[[Ռոզալինդ Ֆրանկլին]]||4800|| ||91
|-
|[[:en:Franklin's electrostatic machine]]||27200|| || || ||3
|-
|[[:en:Fraunhofer diffraction]]||23100|| || || ||20
|-
|[[:en:Fraunhofer lines]]||11000||[[Ֆրաունհոֆերյան գծեր]]||1400|| ||44
|-
|[[:en:Joseph von Fraunhofer]]||21500|| || || ||66
|-
|[[:en:Free body diagram]]||14100|| || || ||19
|-
|[[:en:Freezing]]||13500|| || || ||59
|-
|[[:en:Frequency]]||20900||[[Հաճախություն]]||9000|| ||119
|-
|[[:en:Fresnel equations]]||69600|| || || ||24
|-
|[[:en:Augustin-Jean Fresnel]]||207400||[[Օգյուստեն Ֆրենել]]||2200|| ||68
|-
|[[:en:Jerome Isaac Friedman]]||9400||[[Ջերոմ Այզեկ Ֆրիդման]]||2200|| ||63
|-
|[[:en:Friedmann equations]]||22500||[[Ֆրիդմանի հավասարումներ]]||11400|| ||31
|-
|[[:en:Functional integration]]||9100|| || || ||4
|-
|[[:en:Fundamental interaction]]||40900||[[Հիմնարար փոխազդեցություններ]]||12100|| ||72
|-
|[[:en:Fundamental thermodynamic relation]]||14300|| || || ||9
|-
|[[:en:Fusibility]]||2200|| || || ||7
|-
|[[:en:Fusion power]]||171000||[[Ջերմամիջուկային կառավարվող սինթեզ]]||16700|| ||36
|-
|[[:en:Dennis Gabor]]||21400||[[Դենիս Գաբոր]]||2300|| ||82
|-
|[[:en:Galaxy formation and evolution]]||25600|| || || ||29
|-
|[[:en:Galilean invariance]]||9400|| || || ||21
|-
|[[:en:Galilean transformation]]||17600||[[Գալիլեյի ձևափոխություններ]]||8100|| ||41
|-
|[[:en:Gamma ray]]||56100||[[Գամմա ճառագայթներ]]||7100|| ||94
|-
|[[:en:Gamma-ray burst]]||102100|| || || ||53
|-
|[[:en:George Gamow]]||38800|| || || ||59
|-
|[[:en:Crispin Gardiner]]||20100|| || || ||3
|-
|[[:en:Gas laws]]||8900|| || || ||30
|-
|[[:en:Gauge boson]]||6100||[[Տրամաչափային բոզոն]]||6500|| ||57
|-
|[[:en:Gauss's law]]||28000||[[Գաուսի օրենք]]||6700||այո||71
|-
|[[:en:Gay-Lussac's law]]||14000||[[Գեյ-Լյուսակի օրենք]]||5000|| ||45
|-
|[[:en:Geiger counter]]||21900|| || || ||62
|-
|[[:en:Geiger–Müller tube]]||32200|| || || ||11
|-
|[[:en:Andre Geim]]||46600||[[Անդրեյ Գեյմ]]||25800|| ||67
|-
|[[:en:General covariance]]||6000|| || || ||15
|-
|[[:en:Generalized coordinates]]||27900||[[Ընդհանրացված կոորդինատներ]]||1900|| ||25
|-
|[[:en:Generator (mathematics)]]||5400|| || || ||9
|-
|[[:en:Pierre-Gilles de Gennes]]||11600||[[Պիեռ-Ժիլ դը Ժեն]]||5400|| ||60
|-
|[[:en:Reinhard Genzel]]||15100||[[Ռայնհարդ Գենցել]]||4700|| ||54
|-
|[[:en:Geodesic]]||27100||[[Գեոդեզիկ գծեր]]||1000|| ||43
|-
|[[:en:Geodesics in general relativity]]||27700|| || || ||9
|-
|[[:en:Geophysical survey (archaeology)]]||18300|| || || ||5
|-
|[[:en:Riccardo Giacconi]]||7400||[[Ռիկարդո Ջակոնի]]||21300|| ||72
|-
|[[:en:Ivar Giaever]]||17000||[[Այվար Ջայևեր]]||5100|| ||61
|-
|[[:en:Gibbs free energy]]||34100||[[Գիբսի էներգիա]]||10100|| ||54
|-
|[[:en:Josiah Willard Gibbs]]||90600||[[Ջոզայա Գիբս]]||4500|| ||72
|-
|[[:en:William Gilbert (physician)]]||25900||[[Ուիլյամ Գիլբերտ]]||15100|| ||67
|-
|[[:en:Vitaly Ginzburg]]||18200||[[Վիտալի Գինզբուրգ]]||3700|| ||82
|-
|[[:en:Donald A. Glaser]]||16300||[[Դոնալդ Արթուր Գլեզեր]]||2100|| ||69
|-
|[[:en:Sheldon Glashow]]||16100||[[Շելդոն Գլեշոու]]||3000|| ||66
|-
|[[:en:Roy J. Glauber]]||19900||[[Ռոյ Գլաուբեր]]||7000|| ||66
|-
|[[:en:Glossary of classical physics]]||100|| || || ||7
|-
|[[:en:God's units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Gods units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Sergei K. Godunov]]||4700|| || || ||10
|-
|[[:en:Maria Goeppert Mayer]]||30400||[[Մարիա Գյոպերտ-Մայեր]]||2400|| ||94
|-
|[[:en:Eugen Goldstein]]||7700|| || || ||27
|-
|[[:en:William E. Gordon]]||10700|| || || ||6
|-
|[[:en:Gram]]||13800||[[Գրամ]]||3200|| ||100
|-
|[[:en:Grand canonical ensemble]]||37100|| || || ||16
|-
|[[:en:Granular material]]||27100|| || || ||19
|-
|[[:en:Graphane]]||8700|| || || ||8
|-
|[[:en:Graphene]]||242100||[[Գրաֆեն]]||18500|| ||66
|-
|[[:en:Graphyne]]||9300|| || || ||7
|-
|[[:en:Gravitational collapse]]||12200||[[Գրավիտացիոն կոլապս]]||4000|| ||44
|-
|[[:en:Gravitational energy]]||7200||[[Գրավիտացիոն էներգիա]]||4200|| ||22
|-
|[[:en:Gravitational field]]||10600||[[Գրավիտացիոն դաշտ]]||1500|| ||56
|-
|[[:en:Gravitational microlensing]]||52600|| || || ||16
|-
|[[:en:Gravitational potential]]||20000||[[Գրավիտացիոն պոտենցիալ]]||14700|| ||27
|-
|[[:en:Gravitational time dilation]]||16700|| || || ||23
|-
|[[:en:Gravitational two-body problem]]|| || || || ||36
|-
|[[:en:Gravitoelectromagnetism]]||26100|| || || ||25
|-
|[[:en:Graviton]]||20800||[[Գրավիտոն]]||1100|| ||66
|-
|[[:en:Gravity of Earth]]||29400||[[Ծանրության ուժ]]||11500|| ||37
|-
|[[:en:Gray (unit)]]||18300||[[Գրեյ (չափման միավոր)]]||700|| ||60
|-
|[[:en:Brian Greene]]||25100|| || || ||47
|-
|[[:en:David Gross]]||20200||[[Դեյվիդ Գրոս]]||10000|| ||71
|-
|[[:en:Ground state]]||11600|| || || ||31
|-
|[[:en:Group velocity]]||25100||[[Խմբային արագություն]]||2200|| ||30
|-
|[[:en:Peter Grünberg]]||16700||[[Պետեր Գրունբերգ]]||6400|| ||73
|-
|[[:en:Otto von Guericke]]||42400|| || || ||62
|-
|[[:en:Charles Édouard Guillaume]]||8700||[[Շառլ Էդուար Գիյոմ]]||2500|| ||75
|-
|[[:en:Gyromagnetic ratio]]||19500|| || || ||26
|-
|[[:en:Gyroscope]]||49700||[[Գիրոսկոպ]]||8300|| ||77
|-
|[[:en:H-alpha]]||7700|| || || ||16
|-
|[[:en:Hadron]]||15800||[[Հադրոն]]||800|| ||83
|-
|[[:en:Hagen–Poiseuille equation]]||38100|| || || ||26
|-
|[[:en:Otto Hahn]]||111400|| || || ||87
|-
|[[:en:Half-life]]||17500|| || || ||81
|-
|[[:en:Hall effect]]||42200||[[Հոլի էֆեկտ]]||3600|| ||50
|-
|[[:en:Edwin Hall]]||6100|| || || ||32
|-
|[[:en:John L. Hall]]||8600||[[Ջոն Հոլ]]||2800|| ||61
|-
|[[:en:Hamiltonian (quantum mechanics)]]||26800||[[Համիլտոնյան (քվանտային մեխանիկա)]]||8300|| ||37
|-
|[[:en:Hamiltonian fluid mechanics]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:Hamiltonian mechanics]]||40700|| || || ||40
|-
|[[:en:Theodor W. Hänsch]]||11900||[[Թեոդոր Հենշ]]||4400|| ||62
|-
|[[:en:Serge Haroche]]||17800||[[Սերժ Արոշ]]||5200|| ||60
|-
|[[:en:Hartree atomic units]]||25100|| || || ||19
|-
|[[:en:Akira Hasegawa]]||28000|| || || ||5
|-
|[[:en:Herbert A. Hauptman]]||10600|| || || ||51
|-
|[[:en:Hawking radiation]]||48600|| || || ||52
|-
|[[:en:Heat capacity]]||17200||[[Ջերմունակություն]]||7000|| ||69
|-
|[[:en:Heat capacity ratio]]||19300|| || || ||25
|-
|[[:en:Heat death of the universe]]||29900|| || || ||38
|-
|[[:en:Heat engine]]||28200||[[Ջերմային շարժիչներ]]||100|| ||64
|-
|[[:en:Heat equation]]||59000|| || || ||31
|-
|[[:en:Heat pump]]||53900||[[Ջերմային պոմպ]]||2200|| ||54
|-
|[[:en:Heat pump and refrigeration cycle]]||15100|| || || ||12
|-
|[[:en:Heat transfer]]||50100||[[Ջերմափոխանակություն]]||2200|| ||68
|-
|[[:en:Heavy water]]||79400||[[Ծանր ջուր]]||3000|| ||68
|-
|[[:en:Alan J. Heeger]]||9500|| || || ||53
|-
|[[:en:Helium atom]]||29200|| || || ||9
|-
|[[:en:Helium flash]]||12800|| || || ||26
|-
|[[:en:Helmholtz free energy]]||22900||[[Հելմհոլցի ազատ էներգիա]]||6600|| ||33
|-
|[[:en:Hermann von Helmholtz]]||33600||[[Հերման Հելմհոլց]]||3400|| ||77
|-
|[[:en:Henry (unit)]]||5300||[[Հենրի (չափման միավոր)]]||1400|| ||70
|-
|[[:en:Hertz]]||16000||[[Հերց (չափման միավոր)]]||2800|| ||95
|-
|[[:en:Gustav Ludwig Hertz]]||16900||[[Գուստավ Հերց]]||4000|| ||78
|-
|[[:en:Hertzsprung–Russell diagram]]||23300||[[Հերցեպրունգ-Ռեսելի դիագրամ]]||3400|| ||68
|-
|[[:en:Victor Francis Hess]]||9900||[[Վիկտոր Հեսս]]||2000|| ||74
|-
|[[:en:Antony Hewish]]||16900||[[Անտոնի Հյուիշ]]||2000|| ||64
|-
|[[:en:Hierarchy problem]]||26000|| || || ||15
|-
|[[:en:High-energy nuclear physics]]||9500|| || || ||6
|-
|[[:en:High-temperature superconductivity]]||91600|| || || ||32
|-
|[[:en:Hilbert space]]||122100||[[Հիլբերտյան տարածություն]]||1000|| ||56
|-
|[[:en:David Hilbert]]||53900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143
|-
|[[:en:Archibald Hill]]||23500|| || || ||57
|-
|[[:en:History of classical mechanics]]||17000|| || || ||15
|-
|[[:en:History of electromagnetic theory]]||166400|| || || ||20
|-
|[[:en:History of entropy]]||22700|| || || ||5
|-
|[[:en:History of fluid mechanics]]||39500|| || || ||6
|-
|[[:en:History of general relativity]]||36000|| || || ||14
|-
|[[:en:History of geophysics]]||26900|| || || ||3
|-
|[[:en:History of gravitational theory]]||61200|| || || ||7
|-
|[[:en:History of materials science]]||28800|| || || ||4
|-
|[[:en:History of optics]]||47000|| || || ||14
|-
|[[:en:History of radio]]||79200||[[Ռադիոյի պատմություն]]||9400|| ||21
|-
|[[:en:History of spectroscopy]]||50600|| || || ||6
|-
|[[:en:History of the Big Bang theory]]||20900|| || || ||11
|-
|[[:en:History of the periodic table]]||89500|| || || ||18
|-
|[[:en:History of thermodynamics]]||28200|| || || ||15
|-
|[[:en:Alan Hodgkin]]||38600||[[Ալան Լլոյդ Հոջկին]]||3400|| ||58
|-
|[[:en:Robert Hofstadter]]||14200||[[Ռոբերտ Հոֆստեդտեր]]||29300|| ||61
|-
|[[:en:Homestake experiment]]||6100|| || || ||7
|-
|[[:en:Pervez Hoodbhoy]]||46100|| || || ||12
|-
|[[:en:Gerard 't Hooft]]||28900|| || || ||71
|-
|[[:en:Robert Hooke]]||78400||[[Ռոբերտ Հուկ]]||5700|| ||99
|-
|[[:en:Hooke's law]]||57700||[[Հուկի օրենք]]||3500|| ||67
|-
|[[:en:Horizon problem]]||13300|| || || ||16
|-
|[[:en:Fred Hoyle]]||54200||[[Հոյլ Ֆրեդ]]||7200|| ||67
|-
|[[:en:Hubble Legacy Field]]||4300|| || || ||4
|-
|[[:en:Hubble Space Telescope]]||218600||[[Հաբլ (աստղադիտակ)]]||100300|| ||111
|-
|[[:en:Edwin Hubble]]||47100||[[Էդվին Հաբլ]]||3600|| ||101
|-
|[[:en:Hubble's law]]||108400||[[Հաբլի օրենք]]||9400|| ||64
|-
|[[:en:Hulse–Taylor binary]]||10900|| || || ||22
|-
|[[:en:Russell Alan Hulse]]||4600||[[Ռասել Ալան Հալս]]||2600|| ||61
|-
|[[:en:Andrew Huxley]]||24600||[[Էնդրյու Ֆիլդինգ Հաքսլի]]||2600|| ||63
|-
|[[:en:Huygens–Fresnel principle]]||24600||[[Հյույգենս-Ֆրենելի սկզբունք]]||4200|| ||50
|-
|[[:en:Hydraulics]]||23300||[[Հիդրավլիկա]]||10100|| ||70
|-
|[[:en:Hydrogen ion]]||11200|| || || ||20
|-
|[[:en:Hydrogen spectral series]]||19100|| || || ||29
|-
|[[:en:Hydrostatics]]||18000||[[Հիդրոստատիկա]]||3500|| ||66
|-
|[[:en:Hysteresis]]||57600||[[Հիստերեզիս]]||1800|| ||49
|-
|[[:en:Ice]]||74100||[[Սառույց]]||7300|| ||162
|-
|[[:en:Ideal gas]]||24400||[[Իդեալական գազ]]||2400|| ||66
|-
|[[:en:Ideal gas law]]||31900||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66
|-
|[[:en:Identical particles]]||33000|| || || ||24
|-
|[[:en:IEEE Antennas &amp; Propagation Society]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Illuminance]]||6300||[[Լուսավորվածություն]]||1400|| ||45
|-
|[[:en:Impact (mechanics)]]||8400|| || || ||11
|-
|[[:en:Impedance of free space]]||7800||[[Վակուումի դիմադրություն]]||9700|| ||18
|-
|[[:en:Impulse (physics)]]||7700||[[Ուժի իմպուլս]]||5100|| ||55
|-
|[[:en:Inductance]]||56800||[[Ինդուկտիվություն]]||2000|| ||66
|-
|[[:en:Inelastic collision]]||7800|| || || ||20
|-
|[[:en:Inelastic scattering]]||4300|| || || ||8
|-
|[[:en:Inflation (cosmology)]]||107500||[[Տիեզերքի ինֆլյացիոն մոդել]]||6200|| ||55
|-
|[[:en:Inflationary epoch]]||10800|| || || ||12
|-
|[[:en:Instability]]||9800|| || || ||15
|-
|[[:en:Institut Laue–Langevin]]||7400|| || || ||11
|-
|[[:en:Institute of Electrical and Electronics Engineers]]||36500|| || || ||64
|-
|[[:en:Intensive and extensive properties]]||19600|| || || ||22
|-
|[[:en:Interferometry]]||94100|| || || ||41
|-
|[[:en:Intermolecular force]]||24900|| || || ||42
|-
|[[:en:Internal energy]]||32500||[[Ներքին էներգիա]]||4800||այո||66
|-
|[[:en:International Heliophysical Year]]||4000|| || || ||5
|-
|[[:en:International Prototype of the Kilogram]]||42200|| || || ||9
|-
|[[:en:Interpretations of quantum mechanics]]||68900|| || || ||20
|-
|[[:en:Introduction to electromagnetism]]||33200|| || || ||3
|-
|[[:en:Introduction to entropy]]||32000|| || || ||2
|-
|[[:en:Introduction to general relativity]]||73700|| || || ||17
|-
|[[:en:Introduction to M-theory]]||11200|| || || ||6
|-
|[[:en:Introduction to quantum mechanics]]||99000|| || || ||21
|-
|[[:en:Invariant (physics)]]||4200||[[Ինվարիանտություն]]||3900|| ||21
|-
|[[:en:Ion]]||30400||[[Իոն]]||1400|| ||118
|-
|[[:en:Ionization]]||41000||[[Իոնացում]]||2500|| ||69
|-
|[[:en:Ionizing radiation]]||60900||[[Իոնացնող ճառագայթում]]||3500|| ||70
|-
|[[:en:Irradiance]]||7300|| || || ||22
|-
|[[:en:Irreversible process]]||20200|| || || ||25
|-
|[[:en:Ising model]]||105000|| || || ||21
|-
|[[:en:Isospin]]||24800||[[Իզոտոպ սպին]]||6700|| ||33
|-
|[[:en:Isotope]]||47600||[[Իզոտոպներ]]||10300|| ||115
|-
|[[:en:ITER]]||139200||[[Միջազգային ջերմամիջուկային փորձնական ռեակտոր]]||9100|| ||54
|-
|[[:en:James Jeans]]||20500||[[Ջեյմս Հոփվուդ Ջինս]]||2400|| ||54
|-
|[[:en:Jeffery–Hamel flow]]||13100|| || || ||1
|-
|[[:en:J. Hans D. Jensen]]||13700||[[Հանս Ենսեն]]||1800|| ||67
|-
|[[:en:Jet Propulsion Laboratory]]||36300||[[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա]]||2700||այո||55
|-
|[[:en:Brian Josephson]]||62400||[[Բրայան Ջոզեֆսոն]]||7800|| ||67
|-
|[[:en:Joule]]||22700||[[Ջոուլ]]||20000|| ||106
|-
|[[:en:Joule heating]]||20800||[[Ջոուլ-Լենցի օրենք]]||1800|| ||49
|-
|[[:en:James Prescott Joule]]||32200||[[Ջեյմս Ջոուլ]]||27100|| ||124
|-
|[[:en:KAGRA]]||8000|| || || ||12
|-
|[[:en:Michio Kaku]]||36800||[[Միցիո Կակու]]||9000|| ||67
|-
|[[:en:Heike Kamerlingh Onnes]]||16000||[[Հեյկե Կամերլինգ Օնես]]||3200|| ||86
|-
|[[:en:Charles K. Kao]]||103000||[[Չարլզ Կաո]]||5400|| ||64
|-
|[[:en:Pyotr Kapitsa]]||18600||[[Պյոտր Կապիցա]]||9300|| ||83
|-
|[[:en:Kármán line]]||24800|| || || ||53
|-
|[[:en:Theodore von Kármán]]||29600|| || || ||44
|-
|[[:en:Alfred Kastler]]||7000||[[Ալֆրեդ Կաստլեր]]||3100|| ||70
|-
|[[:en:Kelvin's circulation theorem]]||6000|| || || ||9
|-
|[[:en:Henry Way Kendall]]||11600||[[Հենրի Քենդալ]]||3800|| ||56
|-
|[[:en:Kepler problem]]||8300|| || || ||11
|-
|[[:en:Johannes Kepler]]||101700||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170
|-
|[[:en:Kepler's laws of planetary motion]]||56400||[[Կեպլերի օրենքներ]]||5600|| ||82
|-
|[[:en:Kerr–Newman metric]]||28700|| || || ||15
|-
|[[:en:Wolfgang Ketterle]]||12200|| || || ||61
|-
|[[:en:Jack Kilby]]||18100||[[Ջեք Քիլբի]]||4500|| ||71
|-
|[[:en:Kinetic theory of gases]]||42300||[[Մոլեկուլային-կինետիկ տեսություն]]||6800|| ||52
|-
|[[:en:Kirchhoff's circuit laws]]||12700||[[Կիրխհոֆի կանոններ]]||4300|| ||67
|-
|[[:en:Oskar Klein]]||4900|| || || ||30
|-
|[[:en:Klaus von Klitzing]]||9400||[[Քլաուս Ֆոն Քլիտցինգ]]||5000|| ||64
|-
|[[:en:Aaron Klug]]||19500|| || || ||61
|-
|[[:en:Makoto Kobayashi (physicist)]]||10400||[[Մակոտո Կոբայաշի]]||5900|| ||59
|-
|[[:en:Andrey Kolmogorov]]||27700||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||7000|| ||71
|-
|[[:en:Masatoshi Koshiba]]||16600||[[Մասատոշի Կոշիբա]]||6600|| ||68
|-
|[[:en:Kramers–Kronig relations]]||19700|| || || ||17
|-
|[[:en:Herbert Kroemer]]||8000|| || || ||59
|-
|[[:en:Igor Kurchatov]]||20500||[[Իգոր Կուրչատով]]||107100|| ||60
|-
|[[:en:Polykarp Kusch]]||7700||[[Պոլիկարպ Կաշ]]||2900|| ||61
|-
|[[:en:Joseph-Louis Lagrange]]||47600||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99
|-
|[[:en:Lagrangian mechanics]]||83500|| || || ||42
|-
|[[:en:Horace Lamb]]||15600|| || || ||23
|-
|[[:en:Willis Lamb]]||8600||[[Ուիլլիս Լեմբ]]||5000|| ||64
|-
|[[:en:Lambda-CDM model]]||80900|| || || ||32
|-
|[[:en:Paul Langevin]]||12200||[[Պոլ Լանժևեն]]||4400|| ||54
|-
|[[:en:Large Hadron Collider]]||111600||[[Մեծ հադրոնային բախիչ]]||13700|| ||93
|-
|[[:en:Laser cooling]]||18200|| || || ||25
|-
|[[:en:Latent heat]]||12300|| || || ||51
|-
|[[:en:Max von Laue]]||41900||[[Մաքս Լաուե]]||2800|| ||84
|-
|[[:en:Robert B. Laughlin]]||6700||[[Ռոբերտ Լաֆլին]]||3000|| ||65
|-
|[[:en:Ernest Lawrence]]||55900||[[Էռնեստ Լոուրենս]]||2400|| ||84
|-
|[[:en:Least-squares spectral analysis]]||25900|| || || ||4
|-
|[[:en:Leon M. Lederman]]||29800||[[Լեոն Լեդերման]]||5600|| ||68
|-
|[[:en:David Lee (physicist)]]||9000||[[Դեյվիդ Լի (ֆիզիկոս)]]||4900|| ||60
|-
|[[:en:Tsung-Dao Lee]]||19700||[[Ցզուն Դաո Լի]]||2500|| ||67
|-
|[[:en:Anthony James Leggett]]||17800||[[Էնթոնի Ջեյմս Լեգետ]]||6100|| ||65
|-
|[[:en:Georges Lemaître]]||43500|| || || ||75
|-
|[[:en:Philipp Lenard]]||23100||[[Ֆիլիպ Լենարդ]]||7100|| ||89
|-
|[[:en:Length contraction]]||34700||[[Երկարության կրճատում]]||7800|| ||37
|-
|[[:en:Lens]]||47100||[[Ոսպնյակներ]]||15300|| ||98
|-
|[[:en:Lenz's law]]||11300||[[Լենցի կանոն]]||4600|| ||54
|-
|[[:en:Lepton epoch]]||2800|| || || ||16
|-
|[[:en:Gilbert N. Lewis]]||35900|| || || ||59
|-
|[[:en:Lie algebra extension]]||100300|| || || ||3
|-
|[[:en:Lie superalgebra]]||14300|| || || ||7
|-
|[[:en:Evgeny Lifshitz]]||6000||[[Եվգենի Լիֆշից]]||10100|| ||22
|-
|[[:en:Light-emitting diode physics]]||32200|| || || ||1
|-
|[[:en:Light-year]]||25000||[[Լուսային տարի]]||8800|| ||146
|-
|[[:en:LIGO]]||74600|| || || ||53
|-
|[[:en:Andrei Linde]]||17300|| || || ||28
|-
|[[:en:Linear density]]||6400|| || || ||16
|-
|[[:en:Linear motion]]||13300|| || || ||31
|-
|[[:en:Linear particle accelerator]]||41300|| || || ||26
|-
|[[:en:Linearization]]||9400|| || || ||16
|-
|[[:en:Gabriel Lippmann]]||22900||[[Գաբրիել Լիպման]]||2400|| ||87
|-
|[[:en:Liquid crystal]]||87900||[[Հեղուկ բյուրեղներ]]||12200|| ||54
|-
|[[:en:List of accelerators in particle physics]]||33000|| || || ||7
|-
|[[:en:List of American Physical Society prizes and awards]]||19400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of common physics notations]]||19400||[[Ֆիզիկական մեծությունների նշանակումների ցանկ]]||45500|| ||8
|-
|[[:en:List of fluid flows named after people]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of German physicists]]||20100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of important publications in physics]]||132400|| || || ||6
|-
|[[:en:List of materials properties]]||9500||[[Նյութերի հատկությունների ցանկ]]||19100|| ||15
|-
|[[:en:List of neutrino experiments]]||33300|| || || ||4
|-
|[[:en:List of nominees for the Nobel Prize in Physics]]||285500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of physical quantities]]||25800||[[Ֆիզիկական մեծությունների ցանկ]]||10000|| ||17
|-
|[[:en:List of physics awards]]||33300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of quasiparticles]]||6200|| || || ||6
|-
|[[:en:List of topics characterized as pseudoscience]]||354700|| || || ||12
|-
|[[:en:List of unsolved problems in astronomy]]||28600|| || || ||6
|-
|[[:en:Litre]]||32000||[[Լիտր]]||8300|| ||125
|-
|[[:en:Local hidden-variable theory]]||19700|| || || ||4
|-
|[[:en:Lorentz covariance]]||21300|| || || ||22
|-
|[[:en:Lorentz factor]]||12000||[[Լորենց-գործոն]]||11900|| ||37
|-
|[[:en:Lorentz force]]||58000||[[Լորենցի ուժ]]||3300|| ||71
|-
|[[:en:Lorentz group]]||63900|| || || ||19
|-
|[[:en:Lorentz transformation]]||104000||[[Լորենցի ձևափոխություններ]]||3200|| ||52
|-
|[[:en:Hendrik Lorentz]]||45000||[[Հենդրիկ Լորենց]]||142100|| ||106
|-
|[[:en:Lumen (unit)]]||12100||[[Լյումեն (չափման միավոր)]]||800|| ||67
|-
|[[:en:Luminance]]||8900||[[Պայծառություն]]||3300|| ||41
|-
|[[:en:Luminosity]]||24000||[[Լուսատվություն]]||1300|| ||67
|-
|[[:en:Luminous flux]]||6400||[[Լուսային հոսք]]||1600|| ||49
|-
|[[:en:Luminous intensity]]||8200||[[Լույսի ուժ]]||1500|| ||60
|-
|[[:en:Lux]]||15700||[[Լյուքս (չափման միավոր)]]||1100|| ||63
|-
|[[:en:Ernst Mach]]||36600||[[Էռնստ Մախ]]||13900|| ||84
|-
|[[:en:Macroscopic scale]]||8800|| || || ||30
|-
|[[:en:Magnet]]||59800||[[Մագնիս]]||4500|| ||121
|-
|[[:en:Magnetic flux]]||10000||[[Մագնիսական հոսք]]||1600|| ||67
|-
|[[:en:Magnetic flux quantum]]||11700|| || || ||10
|-
|[[:en:Magnetic moment]]||52300||[[Մագնիսական մոմենտ]]||2400|| ||52
|-
|[[:en:Magnetic monopole]]||77400||[[Մագնիսական մոնոպոլ]]||4400|| ||45
|-
|[[:en:Magnetic quantum number]]||8000|| || || ||28
|-
|[[:en:Magnetic resonance]]||800|| || || ||4
|-
|[[:en:Magnetic resonance imaging]]||87900||[[Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն]]||15800|| ||88
|-
|[[:en:Magnetic semiconductor]]||18800|| || || ||7
|-
|[[:en:Magnetic susceptibility]]||27500|| || || ||39
|-
|[[:en:Magnetization]]||12600|| || || ||42
|-
|[[:en:Magnetometer]]||73700||[[Մագնիսամետր]]||3000|| ||45
|-
|[[:en:Magnetosphere]]||16000||[[Մագնիսոլորտ]]||15100|| ||61
|-
|[[:en:Magnetostatics]]||8300|| || || ||49
|-
|[[:en:Magnitude (astronomy)]]||24800||[[Աստղային մեծություն]]||3900|| ||44
|-
|[[:en:Ettore Majorana]]||25800|| || || ||36
|-
|[[:en:Manhattan Project]]||189100||[[Մանհեթենյան նախագիծ]]||8100||այո||78
|-
|[[:en:Guglielmo Marconi]]||82400||[[Գուլիելմո Մարկոնի]]||2300|| ||116
|-
|[[:en:Toshihide Maskawa]]||11200||[[Տոշիհիդե Մասկավա]]||4200|| ||60
|-
|[[:en:Mass number]]||8700||[[Զանգվածային թիվ]]||9000|| ||74
|-
|[[:en:Massless particle]]||2400|| || || ||19
|-
|[[:en:Materials science]]||55800|| || || ||73
|-
|[[:en:Mathematical formulation of quantum mechanics]]||49100|| || || ||28
|-
|[[:en:Mathematical model]]||33200||[[Մաթեմատիկական մոդել]]||4800||այո||55
|-
|[[:en:Mathematical physics]]||48200||[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||4400|| ||64
|-
|[[:en:Mathematics of general relativity]]||43400|| || || ||15
|-
|[[:en:John C. Mather]]||14300||[[Ջոն Քրոմվել Մադեր]]||6100|| ||64
|-
|[[:en:Matrix mechanics]]||65300|| || || ||26
|-
|[[:en:Maxwell relations]]||15400|| || || ||24
|-
|[[:en:Maxwell–Boltzmann statistics]]||22000|| || || ||20
|-
|[[:en:Maxwell's demon]]||36700||[[Մաքսվելի հրեշ]]||17400|| ||44
|-
|[[:en:Mean-field theory]]||18100|| || || ||13
|-
|[[:en:Measurement in quantum mechanics]]||64500|| || || ||14
|-
|[[:en:Measurement problem]]||19700|| || || ||12
|-
|[[:en:Measurement uncertainty]]||29500|| || || ||25
|-
|[[:en:Mechanical equilibrium]]||8300||[[Հավասարակշռում]]||3000|| ||47
|-
|[[:en:Mechanical resonance]]||11100|| || || ||4
|-
|[[:en:Melting point]]||26400||[[Հալման ջերմաստիճան]]||10100|| ||91
|-
|[[:en:Meson]]||46500||[[Մեզոն]]||3800|| ||69
|-
|[[:en:Mesoscopic physics]]||11100|| || || ||18
|-
|[[:en:Metallic hydrogen]]||33400|| || || ||38
|-
|[[:en:Metallic microlattice]]||10300|| || || ||10
|-
|[[:en:Metallization pressure]]||9000|| || || ||2
|-
|[[:en:Metamaterial]]||86900||[[Մետանյութ]]||2400||այո||33
|-
|[[:en:Metamaterial antennas]]||100|| || || ||2
|-
|[[:en:Metamaterial cloaking]]||66800|| || || ||3
|-
|[[:en:Metastability]]||14900||[[Մետաստաբիլ վիճակ]]||2700|| ||32
|-
|[[:en:Michelson interferometer]]||36400|| || || ||31
|-
|[[:en:Albert A. Michelson]]||46000||[[Ալբերտ Մայքելսոն]]||3100|| ||97
|-
|[[:en:Microcanonical ensemble]]||28200|| || || ||19
|-
|[[:en:Microgram]]||3300|| || || ||32
|-
|[[:en:Microscope]]||31500||[[Մանրադիտակ]]||7900|| ||130
|-
|[[:en:Microwave]]||67200|| || || ||77
|-
|[[:en:Robert Andrews Millikan]]||42900||[[Ռոբերտ Միլիկեն]]||3200|| ||96
|-
|[[:en:Minimal Supersymmetric Standard Model]]||40700|| || || ||9
|-
|[[:en:Minkowski space]]||78800||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45
|-
|[[:en:Hermann Minkowski]]||20700||[[Հերման Մինկովսկի]]||2400|| ||69
|-
|[[:en:MKS system of units]]||7400|| || || ||22
|-
|[[:en:Mole (unit)]]||25800||[[Մոլ]]||1100|| ||99
|-
|[[:en:Molecular diffusion]]||16100|| || || ||7
|-
|[[:en:Molecular dynamics]]||79200||[[Մոլեկուլային դինամիկա]]||5100|| ||30
|-
|[[:en:Molecular physics]]||2300||[[Մոլեկուլային ֆիզիկա]]||6600|| ||46
|-
|[[:en:Moment (physics)]]||22900|| || || ||21
|-
|[[:en:Moment of inertia]]||93700||[[Իներցիայի մոմենտ]]||4400|| ||67
|-
|[[:en:Momentum operator]]||13300|| || || ||11
|-
|[[:en:Monte Carlo method in statistical physics]]||11900|| || || ||1
|-
|[[:en:Rudolf Mössbauer]]||8600||[[Ռուդոլֆ Մյոսբաուեր]]||3600|| ||68
|-
|[[:en:Mott insulator]]||13400|| || || ||12
|-
|[[:en:Nevill Francis Mott]]||16900||[[Նևիլ Մոտտ]]||2900|| ||62
|-
|[[:en:Ben Roy Mottelson]]||13300||[[Բեն Ռոյ Մոտելսոն]]||2600|| ||58
|-
|[[:en:Gérard Mourou]]||15900||[[Ժերար Մուրու]]||14800|| ||54
|-
|[[:en:Moving magnet and conductor problem]]||20400|| || || ||6
|-
|[[:en:MRI sequence]]||31100|| || || ||3
|-
|[[:en:K. Alex Müller]]||8600||[[Կարլ Մյուլլեր]]||4800|| ||62
|-
|[[:en:Multiverse]]||56500||[[Բազմատիեզերք]]||17400|| ||63
|-
|[[:en:Muon neutrino]]||7100||[[Մյուոնային նեյտրինո]]||5500|| ||30
|-
|[[:en:N-body problem]]||66200|| || || ||21
|-
|[[:en:Naïve physics]]||10700|| || || ||2
|-
|[[:en:Shuji Nakamura]]||21100|| || || ||65
|-
|[[:en:Yoichiro Nambu]]||15500||[[Յոիչիրո Նամբու]]||7100|| ||65
|-
|[[:en:Nanoparticle]]||120700|| || || ||42
|-
|[[:en:Nanotechnology]]||86400||[[Նանոտեխնոլոգիա]]||33900|| ||114
|-
|[[:en:National High Magnetic Field Laboratory]]||18000|| || || ||4
|-
|[[:en:Natural science]]||48200||[[Բնագիտություն]]||1600|| ||146
|-
|[[:en:Navier–Stokes equations]]||86400||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45
|-
|[[:en:Claude-Louis Navier]]||6300||[[Անրի Նավիե]]||2500|| ||41
|-
|[[:en:Near and far field]]||34900|| || || ||7
|-
|[[:en:Louis Néel]]||10200||[[Լուի Նեել]]||4100|| ||67
|-
|[[:en:Yuval Ne'eman]]||12400||[[Յուվալ Նեեման]]||11200|| ||26
|-
|[[:en:Negative-index metamaterial]]||74500|| || || ||1
|-
|[[:en:Net force]]||18200|| || || ||24
|-
|[[:en:John von Neumann]]||267200||[[Ջոն ֆոն Նոյման]]||5500|| ||109
|-
|[[:en:Neutral particle oscillation]]||48500|| || || ||4
|-
|[[:en:Neutrino astronomy]]||32200|| || || ||28
|-
|[[:en:Neutrino oscillation]]||55200||[[Նեյտրինային տատանումներ]]||10800|| ||29
|-
|[[:en:Neutron radiation]]||20700|| || || ||25
|-
|[[:en:Neutron star]]||103900||[[Նեյտրոնային աստղ]]||27000|| ||87
|-
|[[:en:Newton (unit)]]||8100||[[Նյուտոն (չափման միավոր)]]||2400|| ||109
|-
|[[:en:Newton-metre]]||4700||[[Նյուտոն-մետր (չափման միավոր)]]||1100||այո||43
|-
|[[:en:Newton's law of cooling]]||18100|| || || ||22
|-
|[[:en:No-hair theorem]]||13200|| || || ||16
|-
|[[:en:Node (physics)]]||9000|| || || ||12
|-
|[[:en:Emmy Noether]]||123500||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86
|-
|[[:en:Noether's theorem]]||65100||[[Նյոթերի թեորեմ]]||25400|| ||35
|-
|[[:en:Noise (electronics)]]||16600|| || || ||24
|-
|[[:en:Nonlinear metamaterial]]||23800|| || || ||1
|-
|[[:en:Nonlinear partial differential equation]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:en:Nonlinear system]]||20700|| || || ||37
|-
|[[:en:Normal force]]||9500|| || || ||36
|-
|[[:en:Normal mode]]||21000||[[Սեփական տատանումներ]]||1800|| ||21
|-
|[[:en:Nova]]||22400|| || || ||66
|-
|[[:en:Konstantin Novoselov]]||35100||[[Կոնստանտին Նովոսյոլով]]||38500|| ||67
|-
|[[:en:Nuclear binding energy]]||54100||[[Միջուկային էներգիա]]||7900|| ||38
|-
|[[:en:Nuclear fallout]]||81800||[[Ճառագայթային աղտոտում]]||1100|| ||36
|-
|[[:en:Nuclear fuel cycle information system]]||6300|| || || ||2
|-
|[[:en:Nuclear fusion]]||78700||[[Ջերմամիջուկային ռեակցիա]]||15200|| ||94
|-
|[[:en:Nuclear isomer]]||29100||[[Միջուկային իզոմերիա]]||2000|| ||35
|-
|[[:en:Nuclear magnetic resonance]]||76100||[[Միջուկային մագնիսական ռեզոնանս]]||7500|| ||53
|-
|[[:en:Nuclear magnetic resonance spectroscopy]]||43900|| || || ||31
|-
|[[:en:Nuclear power]]||204800||[[Միջուկային էներգետիկա]]||4500|| ||129
|-
|[[:en:Nuclear power plant]]||43300||[[Ատոմակայան]]||9400|| ||94
|-
|[[:en:Nuclear reaction]]||21400||[[Միջուկային ռեակցիաներ]]||6900|| ||65
|-
|[[:en:Nuclear structure]]||30900|| || || ||8
|-
|[[:en:Nuclear warfare]]||108200||[[Միջուկային պատերազմ]]||1700|| ||58
|-
|[[:en:Nuclear weapon]]||103000||[[Միջուկային զենք]]||18500|| ||134
|-
|[[:en:Observable]]||12400|| || || ||19
|-
|[[:en:Observational cosmology]]||24300|| || || ||13
|-
|[[:en:Ohm]]||27400||[[Օհմ (չափման միավոր)]]||1000||այո||89
|-
|[[:en:Ohm's law]]||46300||[[Օհմի օրենք]]||9100||այո||102
|-
|[[:en:Ohmic contact]]||12900|| || || ||11
|-
|[[:en:On Physical Lines of Force]]||7300|| || || ||4
|-
|[[:en:Operator (physics)]]||28000|| || || ||16
|-
|[[:en:Optical coating]]||14500|| || || ||6
|-
|[[:en:Optical path length]]||3300|| || || ||18
|-
|[[:en:Optical phenomenon]]||100||[[Օպտիկական երևույթներ]]||2100|| ||19
|-
|[[:en:Optical pumping]]||3300|| || || ||17
|-
|[[:en:Optical spectrometer]]||16500|| || || ||29
|-
|[[:en:Orbit]]||56600||[[Ուղեծիր]]||3700||այո||107
|-
|[[:en:Orbital mechanics]]||42000||[[Աստղադինամիկա]]||2700|| ||45
|-
|[[:en:Hans Christian Ørsted]]||22200||[[Հանս Քրիստիան Էրստեդ]]||18400|| ||94
|-
|[[:en:Douglas Osheroff]]||10100||[[Դուգլաս Օշերոֆ]]||4400|| ||58
|-
|[[:en:Outgoing longwave radiation]]||12900|| || || ||13
|-
|[[:en:Outline of applied physics]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:Outline of black holes]]||19100|| || || ||1
|-
|[[:en:Outline of physical science]]||43400|| || || ||30
|-
|[[:en:P–n junction]]||20800|| || || ||41
|-
|[[:en:Pair production]]||10500||[[Զույգի առաջացում]]||3900|| ||45
|-
|[[:en:Salvatore Pais]]||16000|| || || ||2
|-
|[[:en:Giorgio Parisi]]||20800|| || || ||43
|-
|[[:en:Partial pressure]]||20000||[[Պարցիալ ճնշում]]||2000|| ||46
|-
|[[:en:Particle decay]]||10300|| || || ||13
|-
|[[:en:Particle detector]]||11200||[[Տարրական մասնիկների դետեկտորներ]]||3700|| ||34
|-
|[[:en:Particle in a box]]||36500|| || || ||29
|-
|[[:en:Particle number]]||3700|| || || ||10
|-
|[[:en:Particle statistics]]||4000|| || || ||12
|-
|[[:en:Partition function (statistical mechanics)]]||28900|| || || ||26
|-
|[[:en:Parton (particle physics)]]||18000||[[Փարթոններ]]||1800|| ||18
|-
|[[:en:Pascal (unit)]]||14200||[[Պասկալ (չափման միավոր)]]||1600||այո||86
|-
|[[:en:Blaise Pascal]]||52100||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185
|-
|[[:en:Path integral formulation]]||86000||[[Քվանտային մեխանիկայի ձևակերպումն ըստ հետագծերով ինտեգրալների]]||20300|| ||24
|-
|[[:en:Wolfgang Paul]]||6400||[[Վոլֆգանգ Պաուլ]]||4600|| ||60
|-
|[[:en:Pauli matrices]]||43600|| || || ||34
|-
|[[:en:Linus Pauling]]||138000||[[Լայնուս Փոլինգ]]||32200|| ||105
|-
|[[:en:Rudolf Peierls]]||42200|| || || ||34
|-
|[[:en:Pendulum]]||122000||[[Ճոճանակ]]||4200|| ||80
|-
|[[:en:Penrose diagram]]||9200|| || || ||17
|-
|[[:en:Penrose–Hawking singularity theorems]]||20900|| || || ||15
|-
|[[:en:Roger Penrose]]||89100||[[Ռոջեր Փենռոուզ]]||41600|| ||78
|-
|[[:en:Arno Allan Penzias]]||12400||[[Առնո Փենզիաս]]||2200|| ||71
|-
|[[:en:Perfect gas]]||8000|| || || ||7
|-
|[[:en:Martin Lewis Perl]]||13600||[[Մարտին Լյուիս Փեռլ]]||9300|| ||67
|-
|[[:en:Permeability (electromagnetism)]]||22000||[[Մագնիսական թափանցելիություն]]||16800|| ||53
|-
|[[:en:Permittivity]]||32200||[[Դիէլեկտրական թափանցելիություն]]||7900|| ||46
|-
|[[:en:Perpetual motion]]||43800||[[Հավերժական շարժիչ]]||3900|| ||49
|-
|[[:en:Jean Baptiste Perrin]]||13800||[[Ժան Բատիստ Պերրեն]]||3000|| ||82
|-
|[[:en:Perturbation theory]]||20600||[[Խոտորումների տեսություն]]||2500|| ||24
|-
|[[:en:Perturbation theory (quantum mechanics)]]||69000|| || || ||19
|-
|[[:en:Max Perutz]]||28300||[[Մաքս Ֆերդինանդ Պերուց]]||2700|| ||57
|-
|[[:en:Phase (matter)]]||13500|| || || ||63
|-
|[[:en:Phase (waves)]]||19100||[[Տատանումների փուլ]]||2000|| ||47
|-
|[[:en:Phase rule]]||12800|| || || ||27
|-
|[[:en:Phase space]]||16400|| || || ||28
|-
|[[:en:Phase transition]]||48000||[[Փուլային անցում]]||16400|| ||58
|-
|[[:en:Phase velocity]]||8200||[[Փուլային արագություն]]||1900||այո||34
|-
|[[:en:William Daniel Phillips]]||9300||[[Ուիլիամ Դենիել Ֆիլիպս]]||4600|| ||61
|-
|[[:en:Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica]]||96900|| || || ||73
|-
|[[:en:Phonon]]||42000||[[Ֆոնոն]]||5200|| ||52
|-
|[[:en:Photoelectric effect]]||55200||[[Ֆոտոէֆեկտ]]||4400|| ||83
|-
|[[:en:Photolithography]]||44200|| || || ||36
|-
|[[:en:Photon gas]]||9400|| || || ||10
|-
|[[:en:Photonic crystal]]||58900||[[Ֆոտոնային բյուրեղներ]]||16700|| ||23
|-
|[[:en:Photonic metamaterial]]||44800|| || || ||3
|-
|[[:en:Photonics]]||21400||[[Ֆոտոնիկա]]||14400|| ||43
|-
|[[:en:Physical system]]||2200|| || || ||39
|-
|[[:en:List of physicists]]||60000|| || || ||33
|-
|[[:en:Physics beyond the Standard Model]]||41700|| || || ||16
|-
|[[:en:Physics education]]||20700|| || || ||5
|-
|[[:en:Piezoelectricity]]||84500||[[Պիեզոէլեկտրականություն]]||3200|| ||54
|-
|[[:en:Planck (spacecraft)]]||48000|| || || ||35
|-
|[[:en:Planck electrical inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck era]]||100||[[Տիեզերքի ժամանակագրություն]]||13000|| ||31
|-
|[[:en:Planck fluid flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck magnetic field strength]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck magnetic inductance]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck postulate]]||2200|| || || ||8
|-
|[[:en:Planck relation]]||6200|| || || ||11
|-
|[[:en:Planck Scale]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck unit]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck units]]||58500||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck Units]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck viscosity]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck volume flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck volume velocity]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck volumetric flow]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck volumetric flow rate]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck-Stoney units]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Planck's law]]||142300||[[Պլանկի ճառագայթման օրենք]]||2800|| ||45
|-
|[[:en:Plane wave]]||6700|| || || ||25
|-
|[[:en:Plank unit]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Plank units]]||100||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Plasticity (physics)]]||29500||[[Պլաստիկություն (մեխանիկա)]]||4100|| ||44
|-
|[[:en:Plutonium]]||146300||[[Պլուտոնիում]]||700||այո||144
|-
|[[:en:Poincaré group]]||16600|| || || ||26
|-
|[[:en:Point particle]]||10800|| || || ||39
|-
|[[:en:Point source]]||7300|| || || ||8
|-
|[[:en:Poisson bracket]]||19500|| || || ||19
|-
|[[:en:Siméon Denis Poisson]]||34400||[[Սիմեոն Պուասոն]]||4400|| ||60
|-
|[[:en:Poisson's equation]]||16200|| || || ||31
|-
|[[:en:Polarization (waves)]]||82300||[[Ալիքների բևեռացում]]||6500|| ||57
|-
|[[:en:Polarization density]]||23800|| || || ||29
|-
|[[:en:Polaron]]||47100|| || || ||21
|-
|[[:en:Hugh David Politzer]]||7400||[[Հյու Դեյվիդ Փոլիտցեր]]||5400|| ||61
|-
|[[:en:Polymer physics]]||21500||[[Պոլիմերների ֆիզիկա]]||2800|| ||17
|-
|[[:en:Polymer science]]||14600|| || || ||5
|-
|[[:en:Position (geometry)]]||9400||[[Շառավիղ-վեկտոր]]||2800||այո||47
|-
|[[:en:Position and momentum spaces]]||16000|| || || ||8
|-
|[[:en:Position operator]]||18900|| || || ||10
|-
|[[:en:Positron]]||33000||[[Պոզիտրոն]]||26800|| ||89
|-
|[[:en:Potential energy surface]]||12400|| || || ||11
|-
|[[:en:Potential well]]||9800||[[Պոտենցիալ հոր]]||8200|| ||24
|-
|[[:en:C. F. Powell]]||15600||[[Սեսիլ Փաուել]]||2000|| ||69
|-
|[[:en:Power (physics)]]||14500||[[Հզորություն]]||3900|| ||101
|-
|[[:en:Poynting's theorem]]||13100||[[Պոյնտինգի թեորեմ]]||5800||այո||18
|-
|[[:en:Ludwig Prandtl]]||16500||[[Լյուդվիգ Պրանդտլ]]||3000|| ||36
|-
|[[:en:Precession]]||20500||[[Պրեցեսիա]]||10200|| ||58
|-
|[[:en:Present]]||13000|| || || ||90
|-
|[[:en:Primordial black hole]]||42500|| || || ||27
|-
|[[:en:Principle of maximum entropy]]||31300|| || || ||9
|-
|[[:en:Principle of relativity]]||14100||[[Հարաբերականության սկզբունք]]||1300|| ||38
|-
|[[:en:Prism]]||13700||[[Պրիզմա (օպտիկա)]]||11600|| ||73
|-
|[[:en:Probability amplitude]]||30200|| || || ||19
|-
|[[:en:Alexandru Proca]]||12100|| || || ||7
|-
|[[:en:Projectile]]||11400|| || || ||50
|-
|[[:en:Alexander Prokhorov]]||18700||[[Ալեքսանդր Պրոխորով]]||6400|| ||73
|-
|[[:en:Propagator]]||34900|| || || ||15
|-
|[[:en:Proper time]]||21900|| || || ||24
|-
|[[:en:Properties of water]]||81200|| || || ||32
|-
|[[:en:Proton–proton chain]]||21200||[[Պրոտոն-պրոտոնային ցիկլ]]||14500|| ||43
|-
|[[:en:Pulsar]]||55100||[[Պուլսարներ]]||3400|| ||81
|-
|[[:en:Pulsed laser]]||6400|| || || ||9
|-
|[[:en:Edward Mills Purcell]]||9700||[[Էռնեստ Միլս Պարսել]]||3000|| ||67
|-
|[[:en:Pv=nkt]]|| ||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66
|-
|[[:en:Pv=nt]]|| ||[[Իդեալական գազի վիճակի հավասարում]]||9900|| ||66
|-
|[[:en:QCD matter]]||24700|| || || ||10
|-
|[[:en:QCD vacuum]]||32400|| || || ||4
|-
|[[:en:Quadrupole ion trap]]||25500|| || || ||13
|-
|[[:en:Quantization (physics)]]||10000|| || || ||29
|-
|[[:en:Quantum]]||9000||[[Քվանտ]]||7400|| ||67
|-
|[[:en:Quantum biology]]||51000|| || || ||23
|-
|[[:en:Quantum chemistry]]||15600||[[Քվանտային քիմիա]]||6400||այո||64
|-
|[[:en:Quantum chromodynamics]]||45300|| || || ||50
|-
|[[:en:Quantum contextuality]]||40500|| || || ||1
|-
|[[:en:Quantum entanglement]]||106000||[[Քվանտային խճճվածություն]]||5200|| ||61
|-
|[[:en:Quantum fluctuation]]||9600||[[Քվանտային ֆլուկտուացիա]]||13600|| ||27
|-
|[[:en:Quantum gravity]]||49000||[[Քվանտային ձգողություն]]||3400||այո||52
|-
|[[:en:Quantum harmonic oscillator]]||40000||[[Քվանտային ներդաշնակ օսցիլյատոր]]||6400|| ||35
|-
|[[:en:Quantum hydrodynamics]]||1800|| || || ||3
|-
|[[:en:Quantum indeterminacy]]||18200|| || || ||2
|-
|[[:en:Quantum information science]]||5900|| || || ||22
|-
|[[:en:Quantum logic]]||38800||[[Քվանտային տրամաբանություն]]||4500|| ||18
|-
|[[:en:Quantum nonlocality]]||62000|| || || ||4
|-
|[[:en:Quantum optics]]||12900||[[Քվանտային օպտիկա]]||3800|| ||40
|-
|[[:en:Quantum potential]]||58100|| || || ||5
|-
|[[:en:Quantum spin Hall effect]]||10100|| || || ||2
|-
|[[:en:Quantum state]]||36700||[[Քվանտային վիճակ]]||11100|| ||40
|-
|[[:en:Quantum superposition]]||41000||[[Քվանտային վերադրում]]||8500|| ||33
|-
|[[:en:Quantum teleportation]]||75900||[[Քվանտային տելեպորտացիա]]||20000|| ||38
|-
|[[:en:Quantum tunnelling]]||50700||[[Թունելային երևույթ]]||26500|| ||59
|-
|[[:en:Quark model]]||19100|| || || ||15
|-
|[[:en:Quasar]]||65800||[[Քվազար]]||19200|| ||84
|-
|[[:en:Quasiparticle]]||24800||[[Քվազիմասնիկներ]]||5900|| ||35
|-
|[[:en:Qubit]]||32900|| || || ||44
|-
|[[:en:Isidor Isaac Rabi]]||49700||[[Իզիդոր Այզեկ Ռաբի]]||3500|| ||77
|-
|[[:en:Radiance]]||8300|| || || ||20
|-
|[[:en:Radio frequency]]||14300|| || || ||34
|-
|[[:en:Radio wave]]||34100||[[Ռադիոալիքներ]]||13000||այո||84
|-
|[[:en:Radioactive decay]]||84700||[[Ռադիոակտիվություն]]||7300|| ||107
|-
|[[:en:Radioactive source]]||8800|| || || ||7
|-
|[[:en:Radiography]]||36200||[[Ռենտգենագրություն]]||1400|| ||53
|-
|[[:en:James Rainwater]]||16200||[[Լեո Ջեյմս Ռեյնուոթեր]]||2100|| ||56
|-
|[[:en:C. V. Raman]]||131200||[[Չանդրասեկհարա Վենկատա Ռաման]]||4100|| ||99
|-
|[[:en:Norman Foster Ramsey Jr.]]||25900||[[Նորման Ֆոսթեր Ռամզեյ]]||10700|| ||59
|-
|[[:en:Randall–Sundrum model]]||7600|| || || ||7
|-
|[[:en:Range of a projectile]]||9800|| || || ||11
|-
|[[:en:William Rankine]]||20800|| || || ||59
|-
|[[:en:Rapidity]]||16800|| || || ||13
|-
|[[:en:Ray (optics)]]||12600|| || || ||34
|-
|[[:en:Rayleigh problem]]||4400|| || || ||1
|-
|[[:en:Rayleigh scattering]]||23700|| || || ||51
|-
|[[:en:John William Strutt, 3rd Baron Rayleigh]]||25900||[[Ջոն Ուիլյամ Ռելեյ]]||6100|| ||88
|-
|[[:en:Reaction (physics)]]||13900|| || || ||17
|-
|[[:en:Recombination (cosmology)]]||19300||[[Ռեկոմբինացիա (տիեզերագիտություն)]]||21400|| ||15
|-
|[[:en:Redshift]]||86800||[[Կարմիր շեղում]]||8100|| ||79
|-
|[[:en:Reflection (physics)]]||16400||[[Ալիքների անդրադարձում և բեկում]]||4700|| ||76
|-
|[[:en:Refraction]]||21400||[[Լույսի անդրադարձում]]||10900|| ||86
|-
|[[:en:Refractive index]]||72100||[[Բեկման ցուցիչ]]||2800|| ||69
|-
|[[:en:Refrigeration]]||75000|| || || ||35
|-
|[[:en:Frederick Reines]]||27300||[[Ֆրեդերիկ Ռեյնես]]||5400|| ||64
|-
|[[:en:Relative velocity]]||10700|| || || ||18
|-
|[[:en:Relativistic Doppler effect]]||45500||[[Հարաբերական Դոպլերի էֆեկտ]]||66300|| ||16
|-
|[[:en:Relativistic Heavy Ion Collider]]||40900|| || || ||20
|-
|[[:en:Relativistic mechanics]]||36100|| || || ||17
|-
|[[:en:Relativistic quantum mechanics]]||85900|| || || ||11
|-
|[[:en:Relativity of simultaneity]]||19400||[[Միաժամանակության հարաբերականություն]]||14600|| ||19
|-
|[[:en:Renormalization]]||60000|| || || ||25
|-
|[[:en:Renormalization group]]||49200|| || || ||15
|-
|[[:en:Representation theory of the Lorentz group]]||153200|| || || ||5
|-
|[[:en:Resonance]]||56800||[[Ռեզոնանս]]||52900|| ||66
|-
|[[:en:Restoring force]]||2800|| || || ||22
|-
|[[:en:Resultant force]]||9000|| || || ||16
|-
|[[:en:Reversible process (thermodynamics)]]||12900|| || || ||29
|-
|[[:en:Reynolds transport theorem]]||12000|| || || ||14
|-
|[[:en:Owen Willans Richardson]]||8300||[[Օուեն Ուիլանս Ռիչարդսոն]]||2900|| ||73
|-
|[[:en:Robert Coleman Richardson]]||7500||[[Ռոբերտ Քոլման Ռիչարդսոն]]||3800|| ||63
|-
|[[:en:Burton Richter]]||16200||[[Բարտոն Ռիխտեր]]||2100|| ||61
|-
|[[:en:Right-hand rule]]||13600||[[Աջ ձեռքի կանոն]]||1100|| ||49
|-
|[[:en:Rock magnetism]]||16100|| || || ||3
|-
|[[:en:Heinrich Rohrer]]||7500||[[Հենրիխ Ռորեր]]||4300|| ||66
|-
|[[:en:Wilhelm Röntgen]]||21700||[[Վիլհելմ Ռենտգեն]]||8600|| ||147
|-
|[[:en:Rotation]]||22100|| || || ||69
|-
|[[:en:Rotation operator (quantum mechanics)]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Rotational spectroscopy]]||51800|| || || ||12
|-
|[[:en:Carlo Rovelli]]||26100|| || || ||28
|-
|[[:en:Carlo Rubbia]]||17200||[[Կառլո Ռուբիա]]||5300|| ||70
|-
|[[:en:Ernst Ruska]]||5900||[[Էռնստ Ռուսկա]]||5400|| ||68
|-
|[[:en:Rutherford scattering]]||12700||[[Ռեզերֆորդի բանաձև]]||2500|| ||30
|-
|[[:en:RX J1856.5−3754]]||9000|| || || ||22
|-
|[[:en:Rydberg constant]]||12300||[[Ռիդբերգի հաստատուն]]||10900|| ||39
|-
|[[:en:Rydberg formula]]||11900||[[Ռիդբերգի բանաձև]]||12400|| ||29
|-
|[[:en:Martin Ryle]]||18200||[[Մարտին Ռայլ]]||2400|| ||67
|-
|[[:en:Carl Sagan]]||139900||[[Կարլ Սագան]]||3900|| ||135
|-
|[[:en:Andrei Sakharov]]||106700||[[Անդրեյ Սախարով]]||12100|| ||104
|-
|[[:en:Abdus Salam]]||100000||[[Աբդուս Սալամ]]||6300|| ||81
|-
|[[:en:Mayly Sánchez]]||13300|| || || ||8
|-
|[[:en:Scalar field theory]]||29700|| || || ||7
|-
|[[:en:Scalar potential]]||14000||[[Սկալյար պոտենցիալ]]||6500|| ||16
|-
|[[:en:Scale invariance]]||36600|| || || ||11
|-
|[[:en:Scanning probe microscopy]]||27200|| || || ||23
|-
|[[:en:Scanning tunneling microscope]]||47100|| || || ||44
|-
|[[:en:Scattering]]||21500|| || || ||42
|-
|[[:en:Arthur Leonard Schawlow]]||12700||[[Արթուր Լեոնարդ Շավլով]]||3900|| ||65
|-
|[[:en:Schiehallion experiment]]||32300|| || || ||14
|-
|[[:en:Brian Schmidt]]||32600||[[Բրայան Շմիդտ]]||7200|| ||63
|-
|[[:en:John Robert Schrieffer]]||9900||[[Ջոն Ռոբերտ Շրիֆեր]]||2500|| ||59
|-
|[[:en:Schrödinger's cat]]||40400||[[Շրյոդինգերի կատու]]||16700|| ||81
|-
|[[:en:Melvin Schwartz]]||7800||[[Մելվին Շվարց]]||5000|| ||61
|-
|[[:en:Julian Schwinger]]||23400||[[Յուլիան Շվինգեր]]||3100|| ||68
|-
|[[:en:Schwinger's quantum action principle]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:en:Scientific law]]||56900|| || || ||48
|-
|[[:en:Scintillation (physics)]]||5800||[[Սցինտիլյացիա]]||2400|| ||16
|-
|[[:en:Scintillator]]||65500|| || || ||22
|-
|[[:en:Screw axis]]||20100|| || || ||3
|-
|[[:en:Glenn T. Seaborg]]||55400||[[Գլեն Սիբորգ]]||4000|| ||67
|-
|[[:en:Emilio Segrè]]||33900||[[Էմիլիո Սեգրե]]||1700|| ||74
|-
|[[:en:Seismic metamaterial]]||11600|| || || ||1
|-
|[[:en:Self-organized criticality]]||24600|| || || ||9
|-
|[[:en:Nikolay Semyonov]]||9700||[[Նիկոլայ Սեմյոնով]]||5800|| ||62
|-
|[[:en:Shadow]]||16200||[[Ստվեր]]||2100|| ||98
|-
|[[:en:Shape of the universe]]||35300|| || || ||23
|-
|[[:en:Shear modulus]]||12100|| || || ||36
|-
|[[:en:Shear stress]]||13400|| || || ||38
|-
|[[:en:Shock (mechanics)]]||12100|| || || ||8
|-
|[[:en:Clifford Shull]]||10200||[[Կլիֆորդ Շալլ]]||9400|| ||55
|-
|[[:en:SI electromagnetism units]]||400|| || || ||10
|-
|[[:en:Kai Siegbahn]]||4200||[[Կայ Սիգբան]]||3300|| ||61
|-
|[[:en:Manne Siegbahn]]||8600||[[Կարլ Սիգբան]]||3300|| ||73
|-
|[[:en:Siemens (unit)]]||6600||[[Սիմենս (չափման միավոր)]]||800||այո||58
|-
|[[:en:Sievert]]||70800||[[Զիվերտ (չափման միավոր)]]||800|| ||61
|-
|[[:en:Signal frequency spectrum]]||100|| || || ||20
|-
|[[:en:Signal-to-noise ratio]]||23100|| || || ||37
|-
|[[:en:Simple harmonic motion]]||15800||[[Ներդաշնակ տատանումներ]]||9800|| ||43
|-
|[[:en:Simple machine]]||32400||[[Պարզ մեխանիզմ]]||9500|| ||63
|-
|[[:en:Single-layer materials]]||61500|| || || ||9
|-
|[[:en:Single-phase generator]]||20000|| || || ||4
|-
|[[:en:Willem de Sitter]]||10700|| || || ||45
|-
|[[:en:SLAC National Accelerator Laboratory]]||26200|| || || ||25
|-
|[[:en:Slosh dynamics]]||14500|| || || ||6
|-
|[[:en:George E. Smith]]||6300||[[Ջորջ Էլվուդ Սմիթ]]||4800|| ||62
|-
|[[:en:George Smoot]]||24800||[[Ջորջ Սմութ]]||12500|| ||68
|-
|[[:en:Snell's law]]||25000||[[Սնելիուսի օրենք]]||3700||այո||53
|-
|[[:en:Soft matter]]||9700|| || || ||16
|-
|[[:en:Solar cell efficiency]]||37700|| || || ||6
|-
|[[:en:Solar flare]]||37100|| || || ||56
|-
|[[:en:Solar phenomena]]||50600|| || || ||8
|-
|[[:en:Solar thermal energy]]||69300||[[Հելիոթերմային էներգիա]]||3600|| ||38
|-
|[[:en:Solar wind]]||51400||[[Արեգակնային քամի]]||11100|| ||80
|-
|[[:en:Solubility]]||50600||[[Լուծելիություն]]||5300|| ||63
|-
|[[:en:Solvay Conference]]||20600|| || || ||31
|-
|[[:en:Arnold Sommerfeld]]||52900||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69
|-
|[[:en:Sonar]]||101700||[[Էխոլոտ]]||3400|| ||76
|-
|[[:en:Sonic boom]]||27600|| || || ||35
|-
|[[:en:Sound pressure]]||27800||[[Ձայնի ճնշում]]||1100|| ||33
|-
|[[:en:Space physics]]||5300|| || || ||15
|-
|[[:en:Spaceflight]]||61800||[[Տիեզերական թռիչք]]||18900|| ||98
|-
|[[:en:Spacetime diagram]]||47600||[[Մինկովսկու դիագրամ]]||13700|| ||24
|-
|[[:en:Specific heat capacity]]||51500||[[Տեսակարար ջերմունակություն]]||11500|| ||60
|-
|[[:en:Spectral line]]||20800||[[Սպեկտրալ գիծ]]||2800|| ||44
|-
|[[:en:Spectroscopy]]||38600||[[Սպեկտրասկոպիա]]||5400|| ||81
|-
|[[:en:Speed of sound]]||55800||[[Ձայնի արագություն]]||5400|| ||79
|-
|[[:en:Spin-1/2]]||14600|| || || ||7
|-
|[[:en:Spin–orbit interaction]]||26100|| || || ||18
|-
|[[:en:Spinor]]||73100|| || || ||24
|-
|[[:en:Spinthariscope]]||5900||[[Սպինտարիսկոպ]]||1400|| ||17
|-
|[[:en:Spontaneous emission]]||18400||[[Ինքնակամ ճառագայթում]]||10100|| ||30
|-
|[[:en:Spontaneous symmetry breaking]]||29800|| || || ||31
|-
|[[:en:Square metre]]||4900||[[Քառակուսի մետր]]||2900|| ||97
|-
|[[:en:Standing wave]]||44800||[[Կանգուն ալիքներ]]||3400|| ||55
|-
|[[:en:Stark effect]]||18700||[[Շտարկի երևույթ]]||3500|| ||33
|-
|[[:en:Johannes Stark]]||16600||[[Յոհանես Շտարկ]]||2100|| ||79
|-
|[[:en:State of matter]]||38600||[[Ագրեգատային վիճակ]]||59400|| ||111
|-
|[[:en:Statics]]||14300||[[Ստատիկա]]||6200|| ||71
|-
|[[:en:Stationary-action principle]]||25300||[[Փոքրագույն գործողության սկզբունք]]||2100|| ||28
|-
|[[:en:Steady state]]||11200|| || || ||19
|-
|[[:en:Steam]]||13300|| || || ||33
|-
|[[:en:Stefan–Boltzmann constant]]||6400||[[Ստեֆան-Բոլցմանի հաստատուն]]||3600|| ||34
|-
|[[:en:Stefan–Boltzmann law]]||28400||[[Ստեֆան-Բոլցմանի օրենք]]||2100|| ||54
|-
|[[:en:Jack Steinberger]]||35300||[[Ջեք Շտեյնբերգեր]]||5000|| ||59
|-
|[[:en:Stellar black hole]]||27300|| || || ||38
|-
|[[:en:Stellar nucleosynthesis]]||36100|| || || ||35
|-
|[[:en:Steradian]]||6300||[[Ստեռադիան]]||1200|| ||71
|-
|[[:en:Otto Stern]]||9000||[[Օտտո Շտեռն]]||2400|| ||83
|-
|[[:en:Stimulated emission]]||20100||[[Հարկադրական ճառագայթում]]||3000|| ||32
|-
|[[:en:Stirling engine]]||95900||[[Ստիռլինգի շարժիչ]]||9000||այո||51
|-
|[[:en:Stochastic cooling]]||10700|| || || ||8
|-
|[[:en:Stokes problem]]||10800|| || || ||1
|-
|[[:en:Sir George Stokes, 1st Baronet]]||48000||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53
|-
|[[:en:George Johnstone Stoney]]||14900|| || || ||32
|-
|[[:en:Horst Ludwig Störmer]]||6700||[[Հորստ Շտորմեր]]||2900|| ||63
|-
|[[:en:Strange quark]]||14200||[[S-քվարկ]]||16800|| ||48
|-
|[[:en:Stress (mechanics)]]||51400||[[Մեխանիկական լարում]]||3000|| ||63
|-
|[[:en:Stress–energy tensor]]||24100||[[Էներգիա-իմպուլսի թենզոր]]||22800|| ||29
|-
|[[:en:Donna Strickland]]||24800||[[Դոննա Սթրիքլենդ]]||7700|| ||76
|-
|[[:en:String (physics)]]||4800||[[Լար (ֆիզիկա)]]||6400||այո||21
|-
|[[:en:Structure formation]]||30000|| || || ||13
|-
|[[:en:Sublimation (phase transition)]]||18700||[[Սուբլիմացիա (ֆիզիկա)]]||2000|| ||75
|-
|[[:en:Subplanck]]|| ||[[Պլանկի միավորներ]]||24200|| ||45
|-
|[[:en:Sunlight]]||51600||[[Արեգակնային ճառագայթում]]||4100|| ||61
|-
|[[:en:Superconducting magnet]]||28700|| || || ||16
|-
|[[:en:Superconductivity]]||71000||[[Գերհաղորդականություն]]||8700|| ||77
|-
|[[:en:Superfluid helium-4]]||39600||[[Գերհոսուն հելիում-4]]||62100|| ||7
|-
|[[:en:Superheated steam]]||11200|| || || ||15
|-
|[[:en:Superheating]]||7200|| || || ||22
|-
|[[:en:Superlens]]||99200|| || || ||5
|-
|[[:en:Supernova]]||177900||[[Գերնոր աստղեր]]||6000|| ||97
|-
|[[:en:Superposition principle]]||20400||[[Վերադրման սկզբունք]]||6100|| ||39
|-
|[[:en:Superstring theory]]||25400|| || || ||32
|-
|[[:en:Supersymmetry]]||63600||[[Սուպերսիմետրիա]]||10800|| ||51
|-
|[[:en:Surface plasmon]]||13700|| || || ||12
|-
|[[:en:Surface plasmon polariton]]||39100|| || || ||4
|-
|[[:en:Surface science]]||22300|| || || ||23
|-
|[[:en:Surface tension]]||72700||[[Մակերևութային լարվածություն]]||1300|| ||67
|-
|[[:en:Symmetry]]||38900||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94
|-
|[[:en:Symmetry in quantum mechanics]]||64000|| || || ||5
|-
|[[:en:Synchrotron]]||19800|| || || ||42
|-
|[[:en:Synchrotron radiation]]||17600|| || || ||43
|-
|[[:en:Tachyon]]||33500||[[Տախիոն]]||5700|| ||56
|-
|[[:en:Toshiki Tajima]]||14600|| || || ||4
|-
|[[:en:Igor Tamm]]||13900||[[Իգոր Տամմ]]||4700|| ||73
|-
|[[:en:Tau (particle)]]||12900||[[Տաու (մասնիկ)]]||11300|| ||55
|-
|[[:en:Tau neutrino]]||3500||[[Տաու-նեյտրինո]]||3100|| ||28
|-
|[[:en:G. I. Taylor]]||15400|| || || ||31
|-
|[[:en:Joseph Hooton Taylor Jr.]]||13000||[[Ջոզեֆ Հուտոն Թայլոր]]||4300|| ||63
|-
|[[:en:Richard E. Taylor]]||11500||[[Ռիչարդ Թեյլոր]]||10900|| ||62
|-
|[[:en:Edward Teller]]||96200||[[Էդվարդ Թելլեր]]||24600|| ||78
|-
|[[:en:Temperature measurement]]||11400||[[Ջերմաչափություն]]||5500|| ||24
|-
|[[:en:Tension (physics)]]||8300|| || || ||32
|-
|[[:en:Tensor derivative (continuum mechanics)]]||45500|| || || ||1
|-
|[[:en:Terahertz metamaterial]]||51700|| || || ||2
|-
|[[:en:Tesla (unit)]]||13900||[[Տեսլա (չափման միավոր)]]||1100||այո||70
|-
|[[:en:Tesla coil]]||91300|| || || ||41
|-
|[[:en:Test particle]]||4500|| || || ||12
|-
|[[:en:Tevatron]]||23200|| || || ||34
|-
|[[:en:Texture (chemistry)]]||20500|| || || ||13
|-
|[[:en:Theory of everything]]||51200|| || || ||46
|-
|[[:en:The Theory of Everything (2014 film)]]||51400||[[Ամեն ինչի տեսություն (ֆիլմ, 2014)]]||9900|| ||60
|-
|[[:en:Thermal conduction]]||34600||[[Ջերմահաղորդականություն]]||8200|| ||52
|-
|[[:en:Thermal conductivity]]||59400|| || || ||64
|-
|[[:en:Thermal energy]]||7700||[[Ջերմային էներգիա]]||12000|| ||53
|-
|[[:en:Thermal energy storage]]||52300|| || || ||16
|-
|[[:en:Thermal equilibrium]]||17300|| || || ||25
|-
|[[:en:Thermal expansion]]||48100||[[Ջերմային ընդարձակում]]||1900|| ||56
|-
|[[:en:Thermal fluctuations]]||11800|| || || ||19
|-
|[[:en:Thermal mass]]||16100|| || || ||8
|-
|[[:en:Thermal radiation]]||40300||[[Ջերմային ճառագայթում]]||6800|| ||60
|-
|[[:en:Thermocouple]]||59700|| || || ||48
|-
|[[:en:Thermodynamic cycle]]||18500|| || || ||38
|-
|[[:en:Thermodynamic equations]]||24400|| || || ||7
|-
|[[:en:Thermodynamic equilibrium]]||56200||[[Ջերմադինամիկական հավասարակշռություն]]||4100||այո||49
|-
|[[:en:Thermodynamic free energy]]||28400||[[Ազատ էներգիա]]||1700|| ||28
|-
|[[:en:Thermodynamic limit]]||6100|| || || ||10
|-
|[[:en:Thermodynamic potential]]||24500||[[Թերմոդինամիկական պոտենցիալ]]||18700|| ||28
|-
|[[:en:Thermodynamic process]]||16000|| || || ||37
|-
|[[:en:Thermodynamic state]]||11300|| || || ||26
|-
|[[:en:Thermodynamic system]]||35100||[[Թերմոդինամիկական համակարգ]]||29000|| ||46
|-
|[[:en:Thermometer]]||48100||[[Ջերմաչափ]]||8100|| ||99
|-
|[[:en:Thomson scattering]]||9400|| || || ||25
|-
|[[:en:George Paget Thomson]]||10000||[[Ջորջ Փաջեթ Թոմսոն]]||4700|| ||73
|-
|[[:en:J. J. Thomson]]||44700||[[Ջոզեֆ Ջոն Թոմսոն]]||2000|| ||109
|-
|[[:en:William Thomson, 1st Baron Kelvin]]||97700||[[Ուիլյամ Թոմսոն]]||5100|| ||92
|-
|[[:en:Thorium-based nuclear power]]||72700|| || || ||7
|-
|[[:en:Three-dimensional space]]||23700||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67
|-
|[[:en:Tidal force]]||22800|| || || ||43
|-
|[[:en:Tide]]||99800||[[Մակընթացություն և տեղատվություն]]||5600|| ||96
|-
|[[:en:Time derivative]]||8700|| || || ||14
|-
|[[:en:Time dilation]]||52400||[[Ժամանակի դանդաղում]]||33200|| ||53
|-
|[[:en:Time in physics]]||46200|| || || ||9
|-
|[[:en:Time travel]]||67200||[[Ճանապարհորդություն ժամանակի միջով]]||3700|| ||70
|-
|[[:en:Timeline of chemical element discoveries]]||87000|| || || ||25
|-
|[[:en:Timeline of cosmic microwave background astronomy]]||100||[[Մնացորդային ճառագայթում]]||19200|| ||76
|-
|[[:en:Timeline of cosmological theories]]||47000|| || || ||14
|-
|[[:en:Timeline of discovery of Solar System planets and their moons]]||129000|| || || ||26
|-
|[[:en:Timeline of fundamental physics discoveries]]||13600|| || || ||4
|-
|[[:en:Samuel C. C. Ting]]||34500||[[Սեմյուել Թինգ]]||3900|| ||61
|-
|[[:en:Shin'ichirō Tomonaga]]||10400||[[Սինյիտիրո Տոմոնագա]]||3300|| ||69
|-
|[[:en:Top quark]]||33200||[[T-քվարկ]]||8500|| ||51
|-
|[[:en:Topological order]]||43500|| || || ||3
|-
|[[:en:Torque]]||33600||[[Ուժի մոմենտ]]||3100|| ||78
|-
|[[:en:Torsion (mechanics)]]||6200||[[Ոլորում (դեֆորմացիա)]]||2200|| ||39
|-
|[[:en:Charles H. Townes]]||33800||[[Չարլզ Հարդ Թաունս]]||4900|| ||74
|-
|[[:en:Transformation optics]]||28500|| || || ||1
|-
|[[:en:Transistor]]||95400||[[Տրանզիստոր]]||9700|| ||123
|-
|[[:en:Transmission coefficient]]||8000|| || || ||10
|-
|[[:en:Transparency and translucency]]||33400|| || || ||47
|-
|[[:en:Transport phenomena]]||17600|| || || ||30
|-
|[[:en:Transverse mode]]||12300|| || || ||9
|-
|[[:en:Triple point]]||17200||[[Եռակի կետ]]||2000|| ||67
|-
|[[:en:Tritium]]||63100||[[Տրիտիում]]||1900|| ||74
|-
|[[:en:Daniel C. Tsui]]||12700||[[Դենիել Ցուի]]||5900|| ||59
|-
|[[:en:Tsunami warning system]]||17000|| || || ||13
|-
|[[:en:Tunable metamaterial]]||43300|| || || ||1
|-
|[[:en:Turbulence]]||43500||[[Մրրկային շարժում]]||3100|| ||58
|-
|[[:en:John Tyndall]]||94700|| || || ||47
|-
|[[:en:Type Ia supernova]]||47000|| || || ||28
|-
|[[:en:Type-II superconductor]]||10900|| || || ||8
|-
|[[:en:Ultraviolet catastrophe]]||8300|| || || ||27
|-
|[[:en:Uncertainty]]||32400|| || || ||41
|-
|[[:en:Unified field theory]]||11600||[[Դաշտի միասնական տեսություն]]||6800|| ||27
|-
|[[:en:Unit of length]]||12200|| || || ||35
|-
|[[:en:Unitary operator]]||8900|| || || ||18
|-
|[[:en:Unitary transformation (quantum mechanics)]]||13500|| || || ||1
|-
|[[:en:Uranium]]||107500||[[Ուրան (տարր)]]||34400|| ||164
|-
|[[:en:Vacuum energy]]||12000|| || || ||20
|-
|[[:en:Vacuum permeability]]||16700||[[Մագնիսական հաստատուն]]||5700|| ||27
|-
|[[:en:Vacuum permittivity]]||17500||[[Էլեկտրական հաստատուն]]||6300|| ||28
|-
|[[:en:Valence electron]]||16100|| || || ||54
|-
|[[:en:Van de Graaff generator]]||28500|| || || ||44
|-
|[[:en:Simon van der Meer]]||10500||[[Սիմոն վան դեր Մեեր]]||4100|| ||71
|-
|[[:en:Van der Waals equation]]||45600|| || || ||38
|-
|[[:en:John Hasbrouck Van Vleck]]||18000||[[Ջոն Հազբրուկ վան Ֆլեք]]||2900|| ||63
|-
|[[:en:Petr Vaníček]]||12600|| || || ||3
|-
|[[:en:Vaporization]]||4900|| || || ||43
|-
|[[:en:Variational method (quantum mechanics)]]||13000|| || || ||18
|-
|[[:en:Variational principle]]||5600||[[Մեխանիկայի վարիացիոն սկզբունքներ]]||5100|| ||15
|-
|[[:en:Vector (mathematics and physics)]]||8900||[[Վեկտոր]]||15100|| ||22
|-
|[[:en:Vector potential]]||2900||[[Վեկտորական պոտենցիալ]]||1700||այո||23
|-
|[[:en:Martinus J. G. Veltman]]||10900|| || || ||63
|-
|[[:en:Vertical pressure variation]]||10900|| || || ||3
|-
|[[:en:Vibration]]||46900|| || || ||45
|-
|[[:en:Virtual image]]||3500|| || || ||23
|-
|[[:en:Virtual particle]]||22300||[[Վիրտուալ մասնիկներ]]||2100|| ||29
|-
|[[:en:Virtual state]]||6500|| || || ||3
|-
|[[:en:Viscosity]]||95300||[[Մածուցիկություն]]||3200|| ||78
|-
|[[:en:Vlasov equation]]||15100|| || || ||9
|-
|[[:en:Volatility (chemistry)]]||9500||[[Ցնդելիություն]]||1600|| ||25
|-
|[[:en:Volt]]||15800||[[Վոլտ (չափման միավոր)]]||2100|| ||110
|-
|[[:en:Voltage]]||20000||[[Էլեկտրական լարում]]||9300|| ||99
|-
|[[:en:Wernher von Braun]]||123700||[[Վերներ ֆոն Բրաուն]]||9100|| ||101
|-
|[[:en:Johannes Diderik van der Waals]]||25400||[[Յոհանես Դիդերիկ վան դեր Վալս]]||3200|| ||92
|-
|[[:en:Friedrich Wagner]]||10300|| || || ||3
|-
|[[:en:Ernest Walton]]||19700||[[Էռնեստ Ուոլտոն]]||2000|| ||74
|-
|[[:en:James Watson]]||92700||[[Ջեյմս Ուոթսոն]]||4200|| ||91
|-
|[[:en:Wave equation]]||60100||[[Ալիքային հավասարում]]||1800|| ||50
|-
|[[:en:Wave function collapse]]||21100|| || || ||30
|-
|[[:en:Wave interference]]||34500||[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||4600|| ||72
|-
|[[:en:Wave packet]]||33200||[[Ալիքային փաթեթ]]||2200|| ||23
|-
|[[:en:Wave propagation]]||6300|| || || ||16
|-
|[[:en:Wave vector]]||14600|| || || ||27
|-
|[[:en:Wave–particle duality]]||58100||[[Մասնիկ-ալիքային երկվություն]]||36100|| ||60
|-
|[[:en:Waveguide]]||23800||[[Ալիքատար]]||51000|| ||25
|-
|[[:en:Wavelength]]||35700||[[Ալիքի երկարություն]]||4800|| ||97
|-
|[[:en:Wavenumber]]||12500||[[Ալիքային թիվ]]||12700|| ||40
|-
|[[:en:Weak isospin]]||9400|| || || ||18
|-
|[[:en:Weber (unit)]]||9900||[[Վեբեր (չափման միավոր)]]||2000|| ||64
|-
|[[:en:Carl Friedrich von Weizsäcker]]||31000|| || || ||46
|-
|[[:en:Wheeler–Feynman absorber theory]]||24400|| || || ||7
|-
|[[:en:John Archibald Wheeler]]||54600|| || || ||58
|-
|[[:en:White dwarf]]||155000||[[Սպիտակ թզուկ]]||55100|| ||85
|-
|[[:en:White hole]]||18300||[[Սպիտակ խոռոչ]]||3000|| ||56
|-
|[[:en:Carl Wieman]]||13600|| || || ||58
|-
|[[:en:Wien approximation]]||6200|| || || ||16
|-
|[[:en:Wilhelm Wien]]||10800||[[Վիլհելմ Վին]]||2700|| ||87
|-
|[[:en:Wien's displacement law]]||18700||[[Վինի ճառագայթման օրենք]]||2000|| ||46
|-
|[[:en:Eugene Wigner]]||46800||[[Յուջին Վիգներ]]||3200|| ||85
|-
|[[:en:Frank Wilczek]]||41200||[[Ֆրենկ Վիլչեկ]]||4500|| ||68
|-
|[[:en:Wilkinson Microwave Anisotropy Probe]]||51000|| || || ||41
|-
|[[:en:Charles Thomson Rees Wilson]]||15200||[[Չառլզ Թոմսոն Ռիս Վիլսոն]]||2000|| ||83
|-
|[[:en:Kenneth G. Wilson]]||17200||[[Քենետ Վիլսոն]]||2100|| ||62
|-
|[[:en:Robert Woodrow Wilson]]||8200||[[Ռոբերտ Վիլսոն]]||6400|| ||74
|-
|[[:en:Wind wave]]||46600|| || || ||85
|-
|[[:en:David J. Wineland]]||12200||[[Դեյվիդ Ուայնլենդ]]||7100|| ||66
|-
|[[:en:Edward Witten]]||31400|| || || ||53
|-
|[[:en:Wittenberg interpretation of Copernicus]]||30900|| || || ||1
|-
|[[:en:WKB approximation]]||24100|| || || ||18
|-
|[[:en:Women in physics]]||36100|| || || ||5
|-
|[[:en:Work (physics)]]||46000||[[Աշխատանք (ֆիզիկա)]]||2300|| ||102
|-
|[[:en:Work (thermodynamics)]]||47400||[[Թերմոդինամիկական աշխատանք]]||3500|| ||22
|-
|[[:en:World Year of Physics 2005]]||5200|| || || ||22
|-
|[[:en:Wormhole]]||55600||[[Որդնախոռոչ]]||10400|| ||69
|-
|[[:en:Wu experiment]]||29700|| || || ||14
|-
|[[:en:X-ray crystallography]]||148900||[[Ռենտգենակառուցվածքային վերլուծություն]]||2600|| ||48
|-
|[[:en:Yang–Mills existence and mass gap]]||12800|| || || ||9
|-
|[[:en:Yang–Mills theory]]||24100|| || || ||20
|-
|[[:en:Hideki Yukawa]]||11600||[[Հիդեկի Յուկավա]]||3300|| ||83
|-
|[[:en:Pieter Zeeman]]||16600||[[Պիտեր Զեեման]]||9600|| ||94
|-
|[[:en:Frits Zernike]]||9800||[[Ֆրից Ցերնիկե]]||2300|| ||68
|-
|[[:en:Zero-point energy]]||212300||[[Զրոյական տատանումների էներգիա]]||9400|| ||41
|}</text>
      <sha1>4pcrgj9qzaaggf9wwx8hztmiu5n8ibe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/կարևորագույն հոդվածներ/բժշկություն</title>
    <ns>2</ns>
    <id>939933</id>
    <revision>
      <id>8492273</id>
      <parentid>8491655</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83182" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:Top-importance medicine articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Abortion]]||193900||[[Աբորտ]]||174400|| ||170
|-
|[[:en:Addiction]]||179200||[[Ադդիկցիա]]||37800|| ||98
|-
|[[:en:Alcoholism]]||136000||[[Հարբեցողություն]]||33900||այո||117
|-
|[[:en:Allergy]]||107500||[[Ալերգիա]]||118700|| ||113
|-
|[[:en:Alzheimer's disease]]||162200||[[Ալցհայմերի հիվանդություն]]||184400|| ||123
|-
|[[:en:Anaphylaxis]]||56400||[[Անաֆիլաքսիա]]||67100|| ||74
|-
|[[:en:Antimicrobial]]||45600||[[Հակամանրէային դեղամիջոցներ]]||26300|| ||25
|-
|[[:en:Antiseptic]]||16200||[[Անտիսեպտիկա]]||10000|| ||54
|-
|[[:en:Anxiety disorder]]||65100||[[Տագնապային խանգարում]]||43500|| ||56
|-
|[[:en:Asthma]]||160200||[[Բրոնխիալ ասթմա]]||152200|| ||116
|-
|[[:en:Attention deficit hyperactivity disorder]]||190800||[[Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ]]||4500|| ||73
|-
|[[:en:Bipolar disorder]]||151100||[[Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում]]||163800|| ||86
|-
|[[:en:Birth control]]||148300||[[Բեղմնականխում]]||76200|| ||105
|-
|[[:en:Bone fracture]]||43800||[[Կոտրվածք]]||7700|| ||77
|-
|[[:en:Breast cancer]]||178200||[[Կրծքագեղձի քաղցկեղ]]||147200|| ||96
|-
|[[:en:Breastfeeding]]||229500||[[Կրծքով կերակրում]]||16600|| ||84
|-
|[[:en:Burn]]||80300||[[Այրվածք]]||15000|| ||76
|-
|[[:en:Cancer]]||181200||[[Քաղցկեղ]]||223100|| ||173
|-
|[[:en:Cardiovascular disease]]||135100||[[Սիրտ-անոթային հիվանդություն]]||116000|| ||67
|-
|[[:en:Cataract]]||60700||[[Կատարակտ]]||54900|| ||89
|-
|[[:en:Cervical cancer]]||98700||[[Արգանդի վզիկի քաղցկեղ]]||107600|| ||74
|-
|[[:en:Childbirth]]||148100||[[Ծննդաբերություն]]||7900|| ||104
|-
|[[:en:Choking]]||63400|| || || ||23
|-
|[[:en:Chronic obstructive pulmonary disease]]||151300||[[Թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն]]||182600|| ||87
|-
|[[:en:Chronic pain]]||72100|| || || ||24
|-
|[[:en:Cirrhosis]]||104700||[[Լյարդի ցիռոզ]]||36200|| ||85
|-
|[[:en:Colorectal cancer]]||122900||[[Կոլոռեկտալ քաղցկեղ]]||132900|| ||71
|-
|[[:en:Common cold]]||60700||[[Մրսածություն]]||65100|| ||132
|-
|[[:en:COVID-19]]||268300||[[COVID-19]]||69300|| ||204
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic]]||302400||[[COVID-19 համավարակ]]||137600|| ||195
|-
|[[:en:Croup]]||26600||[[Կռուպ]]||27000|| ||53
|-
|[[:en:Dementia]]||186600||[[Դեմենցիա]]||18700|| ||94
|-
|[[:en:Dengue fever]]||82700||[[Մլակային տենդ]]||2100|| ||99
|-
|[[:en:Department of Health and Social Care]]||35300|| || || ||12
|-
|[[:en:Diabetes]]||116300||[[Շաքարային դիաբետ]]||131300|| ||154
|-
|[[:en:Disease]]||58900||[[Հիվանդություն]]||3600|| ||192
|-
|[[:en:Drug class]]||8800||[[Դեղերի տեսակներ]]||10300|| ||5
|-
|[[:en:Epilepsy]]||157300||[[Էպիլեպսիա]]||143400|| ||113
|-
|[[:en:Fever]]||77400||[[Տենդ]]||21300|| ||124
|-
|[[:en:Gastroenteritis]]||66200||[[Սուր գաստրոէնտերիտ]]||9100|| ||78
|-
|[[:en:Gout]]||72500||[[Հոդատապ]]||59900|| ||80
|-
|[[:en:Health]]||58500||[[Առողջություն]]||10700|| ||224
|-
|[[:en:Health care]]||39400||[[Առողջապահություն]]||6700|| ||71
|-
|[[:en:Health effects of tobacco]]||179000||[[Ծխախոտի ազդեցությունն առողջության վրա]]||8100|| ||28
|-
|[[:en:Hearing loss]]||95600|| || || ||27
|-
|[[:en:Hemorrhoid]]||49500||[[Թութք]]||54600|| ||101
|-
|[[:en:Hepatitis]]||164900||[[Հեպատիտ]]||65400|| ||87
|-
|[[:en:Hepatitis A]]||44300||[[Հեպատիտ Ա]]||8700|| ||94
|-
|[[:en:Hepatitis B]]||85000||[[Հեպատիտ Բ]]||101600|| ||87
|-
|[[:en:Hepatitis C]]||108500||[[Հեպատիտ Ց]]||60700|| ||75
|-
|[[:en:Herpes simplex]]||80400||[[Հասարակ հերպես]]||49900|| ||69
|-
|[[:en:HIV/AIDS]]||203000||[[ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ]]||238100|| ||189
|-
|[[:en:Hypercholesterolemia]]||55800|| || || ||30
|-
|[[:en:Hypertension]]||131700||[[Գերճնշում]]||115400|| ||98
|-
|[[:en:Infection]]||102900||[[Վարակ]]||9600|| ||93
|-
|[[:en:Influenza]]||103000||[[Գրիպ]]||15500|| ||156
|-
|[[:en:International Classification of Diseases]]||35900||[[Հիվանդությունների միջազգային դասակարգում]]||6200|| ||70
|-
|[[:en:Liver cancer]]||55100||[[Լյարդի քաղցկեղ]]||53400|| ||52
|-
|[[:en:Low back pain]]||107200|| || || ||52
|-
|[[:en:Lung cancer]]||144300||[[Թոքի քաղցկեղ]]||127200|| ||93
|-
|[[:en:Major depressive disorder]]||178000||[[Մեծ դեպրեսիվ խանգարում]]||18800|| ||87
|-
|[[:en:Major trauma]]||59900|| || || ||25
|-
|[[:en:Malaria]]||203100||[[Մալարիա]]||55700|| ||170
|-
|[[:en:Malnutrition]]||148000||[[Թերսնուցում]]||11300|| ||104
|-
|[[:en:Medicine]]||91100||[[Բժշկություն]]||28400|| ||234
|-
|[[:en:Meningitis]]||89100||[[Մենինգիտ]]||141500|| ||101
|-
|[[:en:Mental disorder]]||182000||[[Հոգեկան հիվանդություններ]]||19100|| ||110
|-
|[[:en:Migraine]]||129500||[[Միգրեն]]||117300|| ||86
|-
|[[:en:Multiple sclerosis]]||123900||[[Ցրված սկլերոզ]]||146200|| ||72
|-
|[[:en:Myocardial infarction]]||129200||[[Սրտամկանի ինֆարկտ]]||144900|| ||114
|-
|[[:en:Myopia]]||75800||[[Կարճատեսություն]]||6400|| ||83
|-
|[[:en:National health insurance]]||12900|| || || ||6
|-
|[[:en:Obesity]]||176600||[[Ճարպակալում]]||185400|| ||126
|-
|[[:en:Osteoarthritis]]||119600||[[Օստեոարթրոզ]]||41300|| ||64
|-
|[[:en:Pain]]||96700||[[Ցավ]]||27800|| ||128
|-
|[[:en:Parkinson's disease]]||148500||[[Պարկինսոնի հիվանդություն]]||116200|| ||103
|-
|[[:en:Physician]]||40500||[[Բժիշկ]]||8500|| ||163
|-
|[[:en:Pneumonia]]||119000||[[Թոքաբորբ]]||55000|| ||132
|-
|[[:en:Polio]]||119000||[[Պոլիոմիելիտ]]||7600|| ||111
|-
|[[:en:Pregnancy]]||147700||[[Հղիություն (մարդ)]]||150300|| ||160
|-
|[[:en:Prostate cancer]]||217000||[[Շագանակագեղձի քաղցկեղ]]||76300|| ||73
|-
|[[:en:Refractive error]]||31800|| || || ||31
|-
|[[:en:Sanitation]]||52500|| || || ||42
|-
|[[:en:SARS-CoV-2]]||123900||[[SARS-CoV-2 (կորոնավիրուս)]]||53500|| ||126
|-
|[[:en:Schizophrenia]]||202400||[[Շիզոֆրենիա]]||315400|| ||115
|-
|[[:en:Sepsis]]||126500||[[Սեպսիս]]||6200|| ||73
|-
|[[:en:Sexually transmitted infection]]||84000||[[Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ]]||91600|| ||113
|-
|[[:en:Skin cancer]]||55400||[[Մաշկի քաղցկեղ]]||46200|| ||66
|-
|[[:en:Stomach cancer]]||75100||[[Ստամոքսի քաղցկեղ]]||30400|| ||60
|-
|[[:en:Stroke]]||176700||[[Կաթված]]||225600|| ||113
|-
|[[:en:Suicide]]||154600||[[Ինքնասպանություն]]||93900|| ||175
|-
|[[:en:Surgery]]||89100||[[Վիրաբուժություն]]||17400||այո||116
|-
|[[:en:Tooth decay]]||125700||[[Ատամների ոսկրափուտ]]||21400|| ||83
|-
|[[:en:Tuberculosis]]||161400||[[Տուբերկուլոզ]]||33600|| ||164
|-
|[[:en:Type 2 diabetes]]||101500||[[2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ]]||70100|| ||52
|-
|[[:en:Urinary tract infection]]||72400||[[Միզուղիների ինֆեկցիաներ]]||54600|| ||54
|-
|[[:en:Vaccination]]||87000||[[Պատվաստումներ]]||6200|| ||101
|-
|[[:en:Vaccine]]||130400||[[Պատվաստանյութ]]||5100|| ||130
|-
|[[:en:Visual impairment]]||89700||[[Տեսողության խանգարում]]||100400|| ||44
|-
|[[:en:Vitamin]]||66800||[[Վիտամին]]||34900|| ||128
|}
== [[:en:Category:High-importance medicine articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:List of countries by hospital beds]]||31000|| || || ||8
|-
|[[:en:9-1-1]]||31700|| || || ||21
|-
|[[:en:2009 swine flu pandemic by country]]||197600|| || || ||10
|-
|[[:en:2022 monkeypox outbreak in Spain]]||15100|| || || ||2
|-
|[[:en:Abdominal pain]]||29300||[[Որովայնային ցավ]]||38100|| ||48
|-
|[[:en:Abscess]]||31500||[[Թարախակույտ]]||51800|| ||84
|-
|[[:en:Access to medicines]]||24600|| || || ||2
|-
|[[:en:Acne]]||162300||[[Ակնե]]||154900|| ||88
|-
|[[:en:Actinic keratosis]]||72200|| || || ||15
|-
|[[:en:Activities of daily living]]||21700|| || || ||19
|-
|[[:en:Acute coronary syndrome]]||43300||[[Սուր կորոնար համախտանիշ]]||39900|| ||37
|-
|[[:en:Acute lymphoblastic leukemia]]||79600||[[Սուր լիմֆոբլաստային լեյկոզ]]||90300|| ||38
|-
|[[:en:Acute myeloid leukemia]]||67500|| || || ||41
|-
|[[:en:Adenocarcinoma of the lung]]||43900||[[Թոքի ադենոկարցինոմա]]||45400|| ||10
|-
|[[:en:Adenoidectomy]]||11100|| || || ||16
|-
|[[:en:Adhesion (medicine)]]||17900||[[Կպում (բժշկություն)]]||23900|| ||14
|-
|[[:en:Adrenergic blocking agent]]||39000|| || || ||1
|-
|[[:en:Advanced airway management]]||23100|| || || ||3
|-
|[[:en:Adverse drug reaction]]||22100|| || || ||30
|-
|[[:en:Aedes albopictus]]||73300|| || || ||50
|-
|[[:en:African trypanosomiasis]]||73000||[[Քնախտ]]||3000|| ||74
|-
|[[:en:Ageing]]||145600||[[Ծերացման գործընթաց]]||150600|| ||67
|-
|[[:en:Air pollution]]||187500||[[Մթնոլորտի աղտոտում]]||12700|| ||95
|-
|[[:en:Airway management]]||41200|| || || ||10
|-
|[[:en:Alcohol and cancer]]||101900|| || || ||7
|-
|[[:en:Alcohol withdrawal syndrome]]||41100||[[Ալկոհոլային զրկանքի համախտանիշ]]||66900|| ||25
|-
|[[:en:Aliskiren]]||12700|| || || ||20
|-
|[[:en:Allergen]]||32900||[[Ալերգեն]]||31500|| ||54
|-
|[[:en:Allergic rhinitis]]||50200||[[Ալերգիկ ռինիտ]]||43500|| ||53
|-
|[[:en:Allow natural death]]||9000|| || || ||2
|-
|[[:en:Alteplase]]||33200|| || || ||11
|-
|[[:en:Alternate care site]]||14500|| || || ||1
|-
|[[:en:Amantadine]]||46700|| || || ||33
|-
|[[:en:Amnesia]]||53400||[[Ամնեզիա]]||5700|| ||70
|-
|[[:en:Amniocentesis]]||29000|| || || ||34
|-
|[[:en:Amphetamine]]||247100||[[Ամֆետամին]]||59800|| ||63
|-
|[[:en:Amyotrophic lateral sclerosis]]||154200||[[Կողմնային ամիոտրոֆիկ սկլերոզ]]||59100|| ||66
|-
|[[:en:Analgesic]]||111800||[[Ցավազրկող դեղամիջոցներ]]||1900|| ||72
|-
|[[:en:Anatomy]]||77600||[[Անատոմիա]]||13400|| ||172
|-
|[[:en:Anemia]]||84400||[[Սակավարյունություն]]||92600|| ||99
|-
|[[:en:Anesthesia]]||76100||[[Անզգայացում]]||1700|| ||81
|-
|[[:en:Anesthesiology]]||35800||[[Անեսթեզիոլոգիա]]||8400|| ||51
|-
|[[:en:Aneuploidy]]||34900||[[Անէուպլոիդիա]]||6800|| ||35
|-
|[[:en:Aneurysm]]||48800||[[Անոթալայնանք]]||3200|| ||63
|-
|[[:en:Angioplasty]]||34300||[[Անգիոպլաստիկա]]||42200|| ||35
|-
|[[:en:Animal testing]]||169400|| || || ||36
|-
|[[:en:Anomaly scan]]||8800|| || || ||3
|-
|[[:en:Anorexia (symptom)]]||17200||[[Անորեքսիա]]||7700||այո||38
|-
|[[:en:Anorexia nervosa]]||138400||[[Նյարդային անորեքսիա]]||99000|| ||77
|-
|[[:en:Anterior cruciate ligament injury]]||46800||[[Առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]||63800|| ||14
|-
|[[:en:Anti-anxiety medication]]||18800|| || || ||1
|-
|[[:en:Antibiotic]]||138500||[[Հակաբիոտիկներ]]||167600|| ||121
|-
|[[:en:Antibiotic misuse]]||35000||[[Հակաբիոտիկների սխալ օգտագործում]]||36400|| ||9
|-
|[[:en:Anticonvulsant]]||53400||[[Հակացնցումային դեղեր]]||56700|| ||35
|-
|[[:en:Antidepressant]]||141700||[[Հակադեպրեսանտներ]]||156200|| ||60
|-
|[[:en:Antidote]]||8100||[[Հակաթույներ]]||4200|| ||47
|-
|[[:en:Antihistamine]]||30100||[[Հակահիստամինային դեղեր]]||36200|| ||45
|-
|[[:en:Antimicrobial copper-alloy touch surfaces]]||14800|| || || ||5
|-
|[[:en:Antimicrobial resistance]]||150300|| || || ||52
|-
|[[:en:Antiparasitic]]||9900||[[Հակապարազիտային դեղեր]]||10600|| ||16
|-
|[[:en:Antipsychotic]]||189300||[[Հոգեմետ դեղեր]]||19200|| ||53
|-
|[[:en:Antiviral drug]]||57400||[[Հակավիրուսային դեղեր]]||8200|| ||44
|-
|[[:en:Anxiety]]||91700||[[Տագնապ]]||12700|| ||94
|-
|[[:en:Anxiolytic]]||22900|| || || ||31
|-
|[[:en:Appendicitis]]||74400||[[Որդանման ելունի բորբոքում]]||88900|| ||78
|-
|[[:en:Arachidonic acid]]||35900||[[Արախիդոնաթթու]]||44600|| ||42
|-
|[[:en:Arrhythmia]]||41400||[[Առիթմիա]]||50700|| ||67
|-
|[[:en:Arterial occlusion]]||31200|| || || ||1
|-
|[[:en:Arteriosclerosis]]||11000||[[Արտերիոսկլերոզ]]||13800|| ||60
|-
|[[:en:Arthritis]]||60100||[[Հոդաբորբ]]||6400|| ||80
|-
|[[:en:Artificial limb]]|| ||[[Պրոթեզներ]]||8300|| ||59
|-
|[[:en:Asbestosis]]||26400||[[Ազբեստոզ]]||25900|| ||36
|-
|[[:en:Asperger syndrome]]||112200||[[Ասպերգերի համախտանիշ]]||52400|| ||74
|-
|[[:en:Aspirin]]||150200||[[Ասպիրին]]||96700|| ||103
|-
|[[:en:Assessment of kidney function]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Astigmatism]]||35600||[[Աստիգմատիզմ]]||31800|| ||64
|-
|[[:en:Atherosclerosis]]||97600||[[Աթերոսկլերոզ]]||16900|| ||49
|-
|[[:en:Atopic dermatitis]]||48200||[[Ատոպիկ մաշկաբորբ]]||48400|| ||42
|-
|[[:en:Atrial fibrillation]]||155900||[[Նախասրտերի ֆիբրիլյացիա]]||66800|| ||46
|-
|[[:en:Attenuated vaccine]]||34500||[[Թուլացված պատվաստանյութ]]||8500|| ||23
|-
|[[:en:Atypical anorexia nervosa]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Atypical antipsychotic]]||93300|| || || ||21
|-
|[[:en:Autism]]||200||[[Աուտիզմի սպեկտր]]||227600|| ||48
|-
|[[:en:Autoimmune disease]]||49400||[[Աուտոիմուն հիվանդություն]]||26200|| ||53
|-
|[[:en:Autoimmune thyroiditis]]||7700||[[Աուտոիմուն թիրեոիդիտ]]||10000|| ||8
|-
|[[:en:Autoimmunity]]||47200||[[Աուտոիմունություն]]||67800|| ||31
|-
|[[:en:Automated external defibrillator]]||30000|| || || ||32
|-
|[[:en:Autosomal dominant polycystic kidney disease]]||55100|| || || ||15
|-
|[[:en:Avicenna]]||114400||[[Ավիցեննա]]||42400|| ||167
|-
|[[:en:Bachelor of Medical Sciences]]||13000|| || || ||3
|-
|[[:en:Bachelor of Medicine, Bachelor of Surgery]]||59600|| || || ||19
|-
|[[:en:Back pain]]||54800||[[Մեջքի ցավ]]||51400|| ||35
|-
|[[:en:Bacteria]]||151700||[[Բակտերիաներ]]||38400|| ||176
|-
|[[:en:Bacterial therapy]]||14300|| || || ||3
|-
|[[:en:Bacterial vaginosis]]||44600||[[Բակտերիալ վագինոզ]]||47000|| ||49
|-
|[[:en:Bariatric surgery]]||54700||[[Բարիատիկ վիրաբուժություն]]||60700|| ||20
|-
|[[:en:Basal-cell carcinoma]]||54100||[[Բազալ բջջային կարցինոմա]]||64600|| ||31
|-
|[[:en:Basic reproduction number]]||46400|| || || ||38
|-
|[[:en:Bed bug]]||59500|| || || ||19
|-
|[[:en:Bell's palsy]]||42200||[[Բելլի պարալիչ]]||43100|| ||42
|-
|[[:en:Benign prostatic hyperplasia]]||76100||[[Շագանակագեղձի բարորակ գերաճ]]||19500|| ||44
|-
|[[:en:Benign tumor]]||27500||[[Բարորակ ուռուցքներ]]||37000|| ||32
|-
|[[:en:Benzodiazepine]]||157600||[[Բենզոդիազեպիններ]]||40300|| ||51
|-
|[[:en:Benzodiazepine dependence]]||72100|| || || ||10
|-
|[[:en:Benzodiazepine withdrawal syndrome]]||98300|| || || ||13
|-
|[[:en:Bifidobacterium]]||27500|| || || ||28
|-
|[[:en:Big Pharma conspiracy theories]]||24500|| || || ||11
|-
|[[:en:Theodor Bilharz]]||53600|| || || ||15
|-
|[[:en:Binge drinking]]||83100|| || || ||16
|-
|[[:en:Biogerontology]]||23600|| || || ||3
|-
|[[:en:Biosafety level]]||70100|| || || ||19
|-
|[[:en:Birth]]||24200|| || || ||93
|-
|[[:en:Birth defect]]||82500||[[Բնածին արատներ]]||11400|| ||44
|-
|[[:en:Birth weight]]||35900|| || || ||11
|-
|[[:en:Bladder cancer]]||136700||[[Միզապարկի քաղցկեղ]]||14900|| ||41
|-
|[[:en:Bleeding]]||21900||[[Արյունահոսություն]]||29200|| ||76
|-
|[[:en:Blood]]||61500||[[Արյուն]]||55400|| ||212
|-
|[[:en:Blood compatibility testing]]||51400|| || || ||4
|-
|[[:en:Blood culture]]||53100||[[Արյան միջավայր]]||7700|| ||20
|-
|[[:en:Blood in stool]]||29200|| || || ||7
|-
|[[:en:Blood pressure]]||69800||[[Արյան ճնշում]]||17400|| ||83
|-
|[[:en:Blood pressure measurement]]||36100|| || || ||9
|-
|[[:en:Blood test]]||16300||[[Արյան բիոքիմիական քննություն]]||22900|| ||50
|-
|[[:en:Blood transfusion]]||100500||[[Արյան փոխներարկում]]||11900|| ||68
|-
|[[:en:Blood type]]||56600||[[Արյան խումբ]]||20100|| ||92
|-
|[[:en:Bloodstream infections]]||32400|| || || ||29
|-
|[[:en:Blue baby syndrome]]||29200||[[Կապույտ երեխայի համախտանիշ]]||22800|| ||10
|-
|[[:en:Blunt trauma]]||30800|| || || ||12
|-
|[[:en:Body image disturbance]]||92700|| || || ||2
|-
|[[:en:Bone density]]||13900||[[Ոսկրի հանքային խտություն]]||14500|| ||21
|-
|[[:en:Bone marrow examination]]||12000||[[Ոսկրածուծի քննություն]]||15500|| ||20
|-
|[[:en:Bone metastasis]]||24400||[[Ոսկրային մետաստազներ]]||25000|| ||11
|-
|[[:en:Borderline personality disorder]]||177400||[[Սահմանային անձնային խանգարում]]||13800|| ||54
|-
|[[:en:Botulism]]||68000||[[Բոտուլիզմ]]||71400|| ||69
|-
|[[:en:Bowel resection]]||2800|| || || ||5
|-
|[[:en:Bradycardia]]||17200||[[Հազվասրտություն]]||25600|| ||49
|-
|[[:en:Brain damage]]||41700||[[Ուղեղի վնասվածք]]||13000|| ||28
|-
|[[:en:Brain injury]]||100||[[Ուղեղի վնասվածք]]||13000|| ||28
|-
|[[:en:Brain tumor]]||86900||[[Գլխուղեղի ուռուցք]]||108200|| ||63
|-
|[[:en:Breast cancer screening]]||51100|| || || ||2
|-
|[[:en:Breathing gas]]||61700|| || || ||17
|-
|[[:en:Bronchiectasis]]||57600||[[Բրոնխոէկտազ]]||41600|| ||41
|-
|[[:en:Bronchiolitis obliterans]]||37700||[[Օբլիտերացնող բրոնխիոլիտ]]||38300|| ||16
|-
|[[:en:Bronchitis]]||46900||[[Բրոնխաբորբ]]||24900|| ||81
|-
|[[:en:Bulimia nervosa]]||74700||[[Նյարդային բուլիմիա]]||87400|| ||34
|-
|[[:en:Cachexia]]||29400||[[Հյուծանք]]||42300|| ||39
|-
|[[:en:Caesarean section]]||114500||[[Կեսարյան հատում]]||36900|| ||72
|-
|[[:en:Candidiasis]]||63300||[[Կանդիդոզ]]||63400|| ||50
|-
|[[:en:Cannabis]]||97800||[[Կանեփ]]||7600|| ||110
|-
|[[:en:Carbamazepine]]||32600||[[Կարբամազեպին]]||32500|| ||44
|-
|[[:en:Carbon monoxide poisoning]]||107300||[[Շմոլ գազով թունավորումներ]]||106200|| ||43
|-
|[[:en:Carcinogenesis]]||115000||[[Քաղցկեղածնություն]]||151500|| ||26
|-
|[[:en:Cardiac arrest]]||118400||[[Սրտի կանգ]]||86100|| ||63
|-
|[[:en:Cardiac catheterization]]||25600||[[Սրտի կաթետերիզացիա]]||39200|| ||26
|-
|[[:en:Cardiac cycle]]||23400||[[Սրտային ցիկլ]]||31100|| ||29
|-
|[[:en:Cardiac surgery]]||29000||[[Սրտային վիրաբուժություն]]||33400|| ||42
|-
|[[:en:Cardiomyopathy]]||24900||[[Կարդիոմիոպաթիա]]||24400|| ||41
|-
|[[:en:Cardiopulmonary bypass]]||35000||[[Արյան արհեստական շրջանառություն]]||4400|| ||29
|-
|[[:en:Cardiopulmonary resuscitation]]||119300||[[Սիրտ-թոքային վերակենդանացում]]||154800|| ||66
|-
|[[:en:Cardiovascular disease in women]]||97600|| || || ||2
|-
|[[:en:Caregiver]]||58400|| || || ||16
|-
|[[:en:Carpal tunnel syndrome]]||78700||[[Դաստակային թունելի համախտանիշ]]||29400|| ||45
|-
|[[:en:Cataract surgery]]||56700|| || || ||18
|-
|[[:en:Catheter]]||27200|| || || ||47
|-
|[[:en:Catholic Church and HIV/AIDS]]||67500|| || || ||3
|-
|[[:en:Cause (medicine)]]||9300||[[Պատճառագիտություն]]||32000|| ||17
|-
|[[:en:Cause of death]]||11300||[[Մահվան պատճառ]]||12300|| ||19
|-
|[[:en:Causes of cancer]]||59600|| || || ||5
|-
|[[:en:Cauterization]]||17600||[[Խարանում]]||1300|| ||25
|-
|[[:en:Centers for Disease Control and Prevention]]||83700|| || || ||44
|-
|[[:en:Central nervous system disease]]||24400||[[Կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդություններ]]||34000|| ||10
|-
|[[:en:Central venous catheter]]||46300|| || || ||23
|-
|[[:en:Cerebral palsy]]||165600||[[Մանկական ուղեղային կաթված]]||10300|| ||54
|-
|[[:en:Cerebrovascular disease]]||39700|| || || ||21
|-
|[[:en:Cervical screening]]||38000|| || || ||5
|-
|[[:en:Chagas disease]]||66900||[[Շագասի հիվանդություն]]||23300|| ||66
|-
|[[:en:Chemotherapy]]||154800||[[Քիմիաթերապիա]]||46100|| ||76
|-
|[[:en:Chest pain]]||38400||[[Կրծքավանդակի ցավ]]||53900|| ||42
|-
|[[:en:Chickenpox]]||59900||[[Ջրծաղիկ]]||6200|| ||103
|-
|[[:en:Chikungunya]]||70200||[[Չիկուգունյայի վիրուս]]||10700|| ||59
|-
|[[:en:Child abuse]]||201200||[[Բռնություն երեխաների նկատմամբ]]||27300|| ||48
|-
|[[:en:Child development stages]]||69200|| || || ||12
|-
|[[:en:Childhood blindness]]||13300|| || || ||3
|-
|[[:en:Childhood cancer]]||28500||[[Մանկական ուռուցքներ]]||36500|| ||17
|-
|[[:en:Childhood chronic illness]]||11500|| || || ||1
|-
|[[:en:Childhood leukemia]]||36700|| || || ||5
|-
|[[:en:Childhood obesity]]||76300||[[Մանկական ճարպակալում]]||91400|| ||19
|-
|[[:en:Children's hospice]]||17400|| || || ||4
|-
|[[:en:Chlamydia]]||38900||[[Քլամիդիա]]||43600|| ||54
|-
|[[:en:Cholecystectomy]]||49000||[[Խոլեցիստէկտոմիա]]||66400|| ||31
|-
|[[:en:Cholecystitis]]||36600||[[Խոլեցիստիտ]]||42400|| ||46
|-
|[[:en:Cholera]]||124000||[[Խոլերա]]||25600|| ||141
|-
|[[:en:Cholesterol]]||76000||[[Խոլեսթերին]]||1700|| ||101
|-
|[[:en:Chronic care management]]||16500|| || || ||1
|-
|[[:en:Chronic kidney disease]]||71700||[[Երիկամի քրոնիկ հիվանդություն]]||78100|| ||40
|-
|[[:en:Chronic lymphocytic leukemia]]||72000||[[Քրոնիկ լիմֆոցիտար լեյկեմիա]]||67200|| ||37
|-
|[[:en:Chronic myelogenous leukemia]]||33500|| || || ||36
|-
|[[:en:Circadian rhythm]]||107800|| || || ||51
|-
|[[:en:Classic autism]]||46200|| || || ||11
|-
|[[:en:Cleft lip and cleft palate]]||95800||[[Նապաստակի շրթունք]]||700|| ||56
|-
|[[:en:Climate change and infectious diseases]]||86100|| || || ||2
|-
|[[:en:Clinical death]]||23200||[[Կլինիկական մահ]]||6900|| ||35
|-
|[[:en:Clonus]]||9100||[[Կլոնուս]]||6500|| ||19
|-
|[[:en:Clostridioides difficile infection]]||92400|| || || ||28
|-
|[[:en:Clostridium]]||35000|| || || ||40
|-
|[[:en:Clubfoot]]||34600||[[Ծուռթաթություն]]||34700|| ||37
|-
|[[:en:Coagulation]]||47800||[[Արյան մակարդում]]||63000|| ||63
|-
|[[:en:Cocaine]]||162600||[[Կոկաին]]||179600|| ||109
|-
|[[:en:Cocaine (data page)]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:Cochlear implant]]||65400|| || || ||34
|-
|[[:en:Coeliac disease]]||137300||[[Ցելիակիա]]||166500|| ||69
|-
|[[:en:Cognitive behavioral therapy]]||144500||[[Կոգնիտիվ-վարքային թերապիա]]||3000|| ||46
|-
|[[:en:Cognitive disorder]]||18600|| || || ||9
|-
|[[:en:Cognitive therapy]]||28600||[[Կոգնիտիվ թերապիա]]||3000|| ||23
|-
|[[:en:Colonoscopy]]||53200||[[Աղեդիտում]]||2900|| ||45
|-
|[[:en:Colorectal polyp]]||30000||[[Կոլոռեկտալ պոլիպ]]||37500|| ||16
|-
|[[:en:Coma]]||49700||[[Կոմա]]||8500|| ||76
|-
|[[:en:Combined hormonal contraception]]||31500|| || || ||1
|-
|[[:en:Combined oral contraceptive pill]]||141100|| || || ||44
|-
|[[:en:Complications of hypertension]]||45400||[[Գերճնշման բարդություններ]]||48500|| ||4
|-
|[[:en:Complications of pregnancy]]||40500|| || || ||10
|-
|[[:en:Concussion]]||111400||[[Ուղեղի ցնցում]]||101300|| ||44
|-
|[[:en:Condom]]||131200||[[Պահպանակ]]||63800|| ||117
|-
|[[:en:Congenital heart defect]]||45800||[[Սրտի բնածին արատներ]]||48300|| ||43
|-
|[[:en:Conjugate vaccine]]||9200|| || || ||13
|-
|[[:en:Conjunctivitis]]||33100||[[Շաղկապենաբորբ]]||46200|| ||75
|-
|[[:en:Constipation]]||47200||[[Փորկապություն]]||58800|| ||81
|-
|[[:en:Contact dermatitis]]||25000||[[Կոնտակտային դերմատիտ]]||7400|| ||19
|-
|[[:en:Contaminated blood scandal in the United Kingdom]]||42600|| || || ||2
|-
|[[:en:Corneal cross-linking]]||12300||[[Եղջերաթաղանթի կոլագենի քրոսլինկինգ]]||16600|| ||5
|-
|[[:en:Corneal opacity]]||24600|| || || ||3
|-
|[[:en:Coronary artery bypass surgery]]||55600||[[Աորտոկորոնար շունտավորման վիրահատություն]]||79200|| ||36
|-
|[[:en:Coronary artery disease]]||96500||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55
|-
|[[:en:Coronary catheterization]]||24100||[[Կորոնար կաթետերիզացիա]]||26000|| ||8
|-
|[[:en:Coronary disease]]|| ||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55
|-
|[[:en:Coronary ischemia]]||33400||[[Կորոնար իշեմիա]]||15100|| ||5
|-
|[[:en:Coronavirus]]||97800|| || || ||126
|-
|[[:en:Coroner]]||36700|| || || ||26
|-
|[[:en:Cortisone]]||15400||[[Կորտիզոն]]||15200|| ||41
|-
|[[:en:Cough]]||25000||[[Հազ]]||4700||այո||112
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic by country and territory]]||64100|| || || ||38
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic in India]]||333000|| || || ||44
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic in Singapore]]||243200|| || || ||23
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic on cruise ships]]||351400|| || || ||17
|-
|[[:en:COVID-19 pandemic on naval ships]]||96200|| || || ||5
|-
|[[:en:COVID-19 testing]]||181300|| || || ||52
|-
|[[:en:COVID-19 vaccine]]||171900|| || || ||80
|-
|[[:en:COVID-19 vaccine misinformation and hesitancy]]||114700|| || || ||3
|-
|[[:en:Crack cocaine]]||34600||[[Կռեկ-կոկաին]]||31200|| ||41
|-
|[[:en:Creutzfeldt–Jakob disease]]||67400||[[Կրեյտցֆելդտ-Յակոբի հիվանդություն]]||68500|| ||50
|-
|[[:en:Crisis plan]]||5100|| || || ||3
|-
|[[:en:Cryptosporidiosis]]||69100|| || || ||24
|-
|[[:en:Cushing's syndrome]]||43400||[[Կուշինգի համախտանիշ]]||53300|| ||48
|-
|[[:en:Cyanosis]]||15400||[[Ցիանոզ]]||12300|| ||46
|-
|[[:en:Cystic fibrosis]]||142600||[[Ցիստիկ ֆիբրոզ]]||172800|| ||63
|-
|[[:en:Cytomegalovirus]]||14500||[[Ցիտոմեգալովիրուս]]||19700|| ||38
|-
|[[:en:Thomas Kennedy Dalziel]]||9400|| || || ||1
|-
|[[:en:Dandruff]]||18200||[[Գլխի թեփոտում]]||2700|| ||71
|-
|[[:en:Death]]||77900||[[Մահ]]||115100|| ||210
|-
|[[:en:Deathcare]]||11800|| || || ||1
|-
|[[:en:Deep vein thrombosis]]||146100||[[Խորանիստ երակների թրոմբոզ]]||124600|| ||31
|-
|[[:en:Defibrillation]]||49500|| || || ||36
|-
|[[:en:Dehydration]]||19100||[[Ջրազրկում]]||22400|| ||61
|-
|[[:en:Delayed puberty]]||44400||[[Ուշացած սեռական հասունացում]]||60800|| ||16
|-
|[[:en:Delirium]]||85100|| || || ||49
|-
|[[:en:Delirium tremens]]||25800||[[Հարբեցատենդ]]||4000|| ||49
|-
|[[:en:Dementia with Lewy bodies]]||134600|| || || ||20
|-
|[[:en:Dentistry]]||51600||[[Ատամնաբուժություն]]||66800|| ||110
|-
|[[:en:Depersonalization-derealization disorder]]||62500|| || || ||19
|-
|[[:en:Dermatitis]]||68000||[[Մաշկաբորբ]]||20100|| ||52
|-
|[[:en:Dermatology]]||24200||[[Մաշկաբանություն]]||6600||այո||83
|-
|[[:en:Destination therapy]]||8800|| || || ||1
|-
|[[:en:Diabetes management]]||84700||[[Շաքարային դիաբետի ինքնավերահսկում]]||34100|| ||10
|-
|[[:en:Diabetes medication]]||47700|| || || ||26
|-
|[[:en:Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders]]||90800|| || || ||48
|-
|[[:en:Diarrhea]]||82700||[[Փորլուծություն]]||89700|| ||116
|-
|[[:en:Diastole]]||12000||[[Դիաստոլա]]||1700|| ||38
|-
|[[:en:Diazepam]]||93100||[[Դիազեպամ]]||16600|| ||54
|-
|[[:en:Diet (nutrition)]]||18100||[[Դիետա]]||11400|| ||64
|-
|[[:en:Dietary Guidelines for Americans]]||42900|| || || ||2
|-
|[[:en:Dietary Reference Intake]]||26600|| || || ||22
|-
|[[:en:Dietary supplement]]||99000|| || || ||50
|-
|[[:en:Digoxin]]||42100||[[Դիգոքսին]]||38800|| ||40
|-
|[[:en:Diphtheria]]||52000||[[Դիֆթերիա]]||60600|| ||88
|-
|[[:en:Diplopia]]||14900||[[Երկտեսություն]]||20700|| ||37
|-
|[[:en:Disability]]||117200||[[Հաշմանդամություն]]||48000|| ||104
|-
|[[:en:Diseases of affluence]]||40800|| || || ||23
|-
|[[:en:Diseases of poverty]]||71200|| || || ||10
|-
|[[:en:Diverticulitis]]||33700||[[Դիվերտիկուլիտ]]||38300|| ||32
|-
|[[:en:Diverticulum]]||14000|| || || ||26
|-
|[[:en:Dizziness]]||13700|| || || ||30
|-
|[[:en:Do not resuscitate]]||86100|| || || ||16
|-
|[[:en:Dobbs v. Jackson Women's Health Organization]]||249800|| || || ||22
|-
|[[:en:Doctor of Medicine]]||101900|| || || ||28
|-
|[[:en:Doctor of Physical Therapy]]||26100|| || || ||2
|-
|[[:en:Doctor's visit]]||6200||[[Բժշկական խորհրդատվություն]]||5900|| ||8
|-
|[[:en:Domperidone]]||61400|| || || ||27
|-
|[[:en:Down syndrome]]||118800||[[Դաունի համախտանիշ]]||23000|| ||90
|-
|[[:en:DPT vaccine]]||50400|| || || ||27
|-
|[[:en:Dracunculiasis]]||41500||[[Դրակունկուլոզ]]||14200|| ||51
|-
|[[:en:Drowning]]||105400||[[Ջրահեղձություն]]||17700|| ||49
|-
|[[:en:Drug]]||31100||[[Կենսաբանական ակտիվ նյութեր]]||8100|| ||102
|-
|[[:en:Drug abuse]]|| || || || ||41
|-
|[[:en:Drug eruption]]||13600|| || || ||12
|-
|[[:en:Drug injection]]||29900|| || || ||12
|-
|[[:en:Drug interaction]]||43400|| || || ||25
|-
|[[:en:Drug liberalization]]||99300|| || || ||12
|-
|[[:en:Drug policy reform]]|| || || || ||12
|-
|[[:en:Drug rehabilitation]]||64400|| || || ||13
|-
|[[:en:Drug resistance]]||27800|| || || ||24
|-
|[[:en:Drugs for acid-related disorders]]||9700|| || || ||3
|-
|[[:en:DSM-5]]||74200|| || || ||19
|-
|[[:en:Ductus deferens]]||100|| || || ||56
|-
|[[:en:Dying]]||4400|| || || ||14
|-
|[[:en:Dysentery]]||33000||[[Դիզենտերիա]]||7900|| ||85
|-
|[[:en:Dyslexia]]||83100||[[Դիսլեքսիա]]||45700|| ||79
|-
|[[:en:Dysphagia]]||24800||[[Դիսֆագիա]]||37500|| ||38
|-
|[[:en:Dysplasia]]||6900||[[Դիսպլազիա]]||7700|| ||28
|-
|[[:en:Dyspnea]]||100||[[Հևոց]]||1800|| ||69
|-
|[[:en:Ear pain]]||40800|| || || ||18
|-
|[[:en:Early pregnancy bleeding]]||16900||[[Վաղ հղիության արյունահոսություն]]||8700|| ||10
|-
|[[:en:Ebers Papyrus]]||13100|| || || ||30
|-
|[[:en:Ebola]]||186000||[[Էբոլա վիրուսային հիվանդություն]]||212400|| ||141
|-
|[[:en:Ebola virus disease treatment research]]||34400|| || || ||3
|-
|[[:en:Echinococcus]]||10000||[[Էխինոկոկ]]||5000|| ||25
|-
|[[:en:Eclampsia]]||42600||[[Էկլամպսիա]]||46000|| ||43
|-
|[[:en:Economic impact of HIV/AIDS]]||11400|| || || ||5
|-
|[[:en:Ectopic pregnancy]]||69100||[[Արտարգանդային հղիություն]]||57100|| ||53
|-
|[[:en:EEG analysis]]||16700|| || || ||3
|-
|[[:en:Electrocardiography]]||80000||[[Էլեկտրասրտագրություն]]||27400|| ||83
|-
|[[:en:Electroencephalography]]||130500||[[Էլեկտրաուղեղագրություն]]||4000|| ||62
|-
|[[:en:Electrolyte imbalance]]||34900||[[Էլեկտրոլիտային անհավասարակշռություն]]||35800|| ||22
|-
|[[:en:Embolus]]||12000||[[Էմբոլ]]||9800|| ||14
|-
|[[:en:Emergency bleeding control]]||19100|| || || ||8
|-
|[[:en:Emergency childbirth]]||31200|| || || ||3
|-
|[[:en:Emergency contraception]]||94700||[[Անհետաձգելի բեղմնականխում]]||27600|| ||27
|-
|[[:en:Emergency medical services]]||83400||[[Շտապ բժշկական օգնություն]]||3900|| ||33
|-
|[[:en:Emergency medicine]]||82400|| || || ||47
|-
|[[:en:Emergency telephone number]]||28600||[[Արտակարգ իրավիճակների հեռախոսահամարներ]]||18500|| ||36
|-
|[[:en:Emphysema]]||39800||[[Թոքերի լայնացում]]||2300|| ||52
|-
|[[:en:End-of-life care]]||52600|| || || ||11
|-
|[[:en:Endocrine disease]]||8700||[[Էնդոկրին հիվանդություններ]]||15500|| ||15
|-
|[[:en:Endocrine disruptor]]||141800|| || || ||24
|-
|[[:en:Endocrinology]]||22800||[[Ներզատաբանություն]]||5000|| ||77
|-
|[[:en:Endometrial ablation]]||10700|| || || ||7
|-
|[[:en:Endometriosis]]||136300||[[Էնդոմետրիոզ]]||130300|| ||54
|-
|[[:en:Environmental enteropathy]]||19900|| || || ||5
|-
|[[:en:Epidemic]]||21600||[[Համաճարակ]]||5100|| ||112
|-
|[[:en:Epidemic typhus]]||42100|| || || ||26
|-
|[[:en:Epidemiology of attention deficit hyperactive disorder]]||12000|| || || ||6
|-
|[[:en:Epidemiology of HIV/AIDS]]||73300|| || || ||12
|-
|[[:en:Epidemiology of measles]]||87800|| || || ||1
|-
|[[:en:Erectile dysfunction]]||56800||[[Էրեկտիլ դիսֆունկցիա]]||52700|| ||77
|-
|[[:en:Erythropoiesis]]||13000||[[Էրիթրոպոեզ]]||20200|| ||36
|-
|[[:en:Esomeprazole]]||28200|| || || ||32
|-
|[[:en:Esophageal cancer]]||69000||[[Կերակրափողի քաղցկեղ]]||92200|| ||47
|-
|[[:en:Estrogen]]||65900||[[Էստրոգեններ]]||64000|| ||74
|-
|[[:en:Estrogen (medication)]]||131700|| || || ||3
|-
|[[:en:Euthanasia]]||68900||[[Էֆթանազիա]]||26700|| ||95
|-
|[[:en:Evidence-based medicine]]||71500|| || || ||34
|-
|[[:en:Excretion]]||6700||[[Արտազատում]]||8700|| ||61
|-
|[[:en:Executive functions]]||93300|| || || ||28
|-
|[[:en:Exercise]]||86400||[[Ֆիզիկական վարժություն]]||900||այո||72
|-
|[[:en:External beam radiotherapy]]||17500|| || || ||6
|-
|[[:en:Eye chart]]||15800|| || || ||11
|-
|[[:en:Failure to thrive]]||54300|| || || ||9
|-
|[[:en:Family medicine]]||57000|| || || ||30
|-
|[[:en:Family planning]]||91700||[[Ընտանիքի պլանավորում]]||27200|| ||50
|-
|[[:en:Far-sightedness]]||23600||[[Հեռատեսություն]]||3200|| ||67
|-
|[[:en:Fatigue]]||36200||[[Գերհոգնածություն]]||31500|| ||66
|-
|[[:en:Fear of medical procedures]]||26600|| || || ||2
|-
|[[:en:Fellowship of the Royal Colleges of Surgeons]]||6500|| || || ||6
|-
|[[:en:Fentanyl]]||119200|| || || ||45
|-
|[[:en:Fetal alcohol spectrum disorder]]||105200|| || || ||6
|-
|[[:en:Fetal circulation]]||16400||[[Պտղի արյան շրջանառություն]]||19500|| ||14
|-
|[[:en:Fetal distress]]||12500|| || || ||10
|-
|[[:en:FFP standards]]||14900|| || || ||13
|-
|[[:en:Fibrinogen]]||37300||[[Ֆիբրինոգեն]]||4300|| ||40
|-
|[[:en:Fibromyalgia]]||133300||[[Ֆիբրոմիալգիա]]||43000|| ||48
|-
|[[:en:Fibrosis]]||11300|| || || ||36
|-
|[[:en:First aid]]||40200||[[Առաջին օգնություն]]||14100|| ||95
|-
|[[:en:First responder]]||7600||[[Առաջին արձագանքող]]||6900|| ||6
|-
|[[:en:Brenda Fitzgerald]]||14700|| || || ||2
|-
|[[:en:Flavivirus]]||49000|| || || ||25
|-
|[[:en:Flea]]||41600||[[Լվեր]]||4700|| ||124
|-
|[[:en:William Fleming (governor)]]||15100|| || || ||10
|-
|[[:en:Flexner Report]]||25600|| || || ||4
|-
|[[:en:Abraham Flexner]]||24200|| || || ||15
|-
|[[:en:Flu season]]||43500|| || || ||11
|-
|[[:en:Fluoxetine]]||105500|| || || ||45
|-
|[[:en:Folate]]||97700||[[Վիտամին B9]]||75400|| ||73
|-
|[[:en:Food allergy]]||97100||[[Սննդային ալերգիա]]||105500|| ||41
|-
|[[:en:Food and Drug Administration]]||108900||[[Սննդի և դեղերի վարչություն]]||141200|| ||52
|-
|[[:en:Food intolerance]]||66300|| || || ||23
|-
|[[:en:Foodborne illness]]||71000||[[Սննդային թունավորումներ]]||7900|| ||57
|-
|[[:en:Foreign body aspiration]]||25500||[[Օտար մարմնի ասպիրացիա]]||19600|| ||6
|-
|[[:en:Friedreich's ataxia]]||44800|| || || ||24
|-
|[[:en:Frostbite]]||34900||[[Ցրտահարություն (բժշկություն)]]||15200|| ||56
|-
|[[:en:Fungal infection]]||27200||[[Միկոզ]]||10600|| ||44
|-
|[[:en:Gallstone]]||41100||[[Լեղային քար]]||46700|| ||44
|-
|[[:en:Gangrene]]||27300||[[Փտախտ]]||31500|| ||80
|-
|[[:en:Gardasil]]||72300||[[Գարդասիլ]]||19200|| ||17
|-
|[[:en:Gastric bypass surgery]]||73500|| || || ||17
|-
|[[:en:Gastritis]]||31000||[[Գաստրիտ]]||33200|| ||73
|-
|[[:en:Gastrointestinal cancer]]||23500||[[Աղեստամոքսային տրակտի քաղցկեղ]]||30700|| ||6
|-
|[[:en:Gastrointestinal disease]]||22700||[[Աղեստամոքսային տրակտի հիվանդություններ]]||24700|| ||18
|-
|[[:en:General anaesthesia]]||54600||[[Թմրաքուն]]||13000|| ||38
|-
|[[:en:General practitioner]]||53100||[[Ընդհանուր պրակտիկայի բժիշկ]]||10800|| ||42
|-
|[[:en:Generalized anxiety disorder]]||104200||[[Ընդհանրացված տագնապային խանգարում]]||5200|| ||36
|-
|[[:en:Generalized tonic–clonic seizure]]||15300||[[Գեներալիզացված տոնիկ-կլոնիկ ցնցում]]||19500|| ||14
|-
|[[:en:Generic drug]]||49200|| || || ||44
|-
|[[:en:Genetic disorder]]||30200||[[Գենետիկ հիվանդություններ]]||46800|| ||52
|-
|[[:en:Genetic testing]]||48500|| || || ||26
|-
|[[:en:Genetics]]||96600||[[Գենետիկա]]||54300|| ||148
|-
|[[:en:Genital herpes]]||19100||[[Սեռական հերպես]]||28000|| ||31
|-
|[[:en:Genital wart]]||24200|| || || ||44
|-
|[[:en:Geriatrics]]||37600|| || || ||52
|-
|[[:en:Gerontology]]||31200|| || || ||53
|-
|[[:en:Gestational diabetes]]||79600||[[Հղիության դիաբետ]]||76400|| ||40
|-
|[[:en:Gigantism]]||20900||[[Գիգանտիզմ]]||24300|| ||41
|-
|[[:en:Gilbert's syndrome]]||31300||[[Ժիլբերտի համախտանիշ]]||31500|| ||34
|-
|[[:en:John Gillies (anaesthetist)]]||11700|| || || ||1
|-
|[[:en:Glanders]]||13200||[[Խլախտ]]||3200|| ||24
|-
|[[:en:Glaucoma]]||95800||[[Գլաուկոմա]]||110200|| ||83
|-
|[[:en:Global health]]||70100|| || || ||10
|-
|[[:en:Glossary of clinical research]]||79700|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of communication disorders]]||34900|| || || ||1
|-
|[[:en:Gravidity and parity]]||13300|| || || ||10
|-
|[[:en:Group A streptococcal infection]]||32500|| || || ||8
|-
|[[:en:Group B streptococcal infection]]||112700|| || || ||6
|-
|[[:en:Gynecomastia]]||52000||[[Գինեկոմաստիա]]||63500|| ||44
|-
|[[:en:Haemophilus influenzae]]||32200|| || || ||35
|-
|[[:en:Head lice infestation]]||29800|| || || ||21
|-
|[[:en:Headache]]||77600||[[Գլխացավ]]||79500|| ||117
|-
|[[:en:Health care quality]]||35100|| || || ||2
|-
|[[:en:Health economics]]||37700|| || || ||28
|-
|[[:en:Health effects of pesticides]]||22300|| || || ||5
|-
|[[:en:Health effects of salt]]||38900|| || || ||6
|-
|[[:en:Health effects of sunlight exposure]]||34200|| || || ||3
|-
|[[:en:Health equity]]||137000|| || || ||8
|-
|[[:en:Health informatics]]||109700|| || || ||34
|-
|[[:en:Health insurance]]||90300||[[Բժշկական ապահովագրություն]]||4600|| ||49
|-
|[[:en:Health policy]]||25000||[[Առողջապահական քաղաքականություն]]||43200|| ||19
|-
|[[:en:Health promotion]]||60500||[[Առողջ ապրելակերպ]]||71400|| ||27
|-
|[[:en:Heart]]||137100||[[Սիրտ]]||142500|| ||224
|-
|[[:en:Heart failure]]||137100||[[Սրտային անբավարարություն]]||109000|| ||73
|-
|[[:en:Heart murmur]]||25800||[[Սրտի աղմուկներ]]||27500|| ||24
|-
|[[:en:Heart rate]]||74300||[[Սրտի կծկումների հաճախականություն]]||112400|| ||38
|-
|[[:en:Heart transplantation]]||28300||[[Սրտի փոխպատվաստում]]||6800|| ||36
|-
|[[:en:Heartburn]]||27100||[[Այրոց]]||3400|| ||54
|-
|[[:en:Heavy menstrual bleeding]]||22600|| || || ||28
|-
|[[:en:Helicobacter pylori]]||132400||[[Հելիկոբակտեր պիլորի վարակ]]||4500||այո||64
|-
|[[:en:Hematocrit]]||23300||[[Հեմատոկրիտ]]||4800|| ||40
|-
|[[:en:Hematopoietic stem cell transplantation]]||69300|| || || ||27
|-
|[[:en:Hematuria]]||24700||[[Արյունամիզություն]]||21900|| ||46
|-
|[[:en:Hemodialysis]]||48200|| || || ||47
|-
|[[:en:Hepatitis E]]||57300|| || || ||39
|-
|[[:en:Hepatocellular carcinoma]]||83100|| || || ||34
|-
|[[:en:Hernia]]||36200||[[Ճողվածք]]||44900|| ||77
|-
|[[:en:Heroin]]||123700||[[Հերոին]]||31800|| ||92
|-
|[[:en:Herpes labialis]]||36600||[[Շրթունքի հերպես]]||26300|| ||30
|-
|[[:en:Hiatal hernia]]||21000||[[Ստոծանիական ճողվածք]]||23700|| ||32
|-
|[[:en:High-grade serous carcinoma]]||45400|| || || ||3
|-
|[[:en:High-risk pregnancy]]||30200|| || || ||5
|-
|[[:en:Hip fracture]]||53100|| || || ||20
|-
|[[:en:Hirsutism]]||18300||[[Հիրսուտիզմ]]||28000|| ||31
|-
|[[:en:History of birth control]]||42900|| || || ||4
|-
|[[:en:History of cancer]]||15400|| || || ||3
|-
|[[:en:History of general anesthesia]]||104700|| || || ||5
|-
|[[:en:History of leprosy]]||53800|| || || ||4
|-
|[[:en:History of medicine in the United States]]||37000|| || || ||2
|-
|[[:en:History of the COVID-19 pandemic in the United Kingdom]]||185100|| || || ||1
|-
|[[:en:History of tracheal intubation]]||61200|| || || ||2
|-
|[[:en:HIV]]||128000||[[ՄԻԱՎ]]||32700||այո||103
|-
|[[:en:HIV and pregnancy]]||75100|| || || ||5
|-
|[[:en:Hodgkin lymphoma]]||78200||[[Հոջկինի լիմֆոմա]]||80100|| ||54
|-
|[[:en:Home care in the United States]]||22600|| || || ||1
|-
|[[:en:Hormonal contraception]]||49400|| || || ||14
|-
|[[:en:Hormone]]||37800||[[Հորմոններ]]||4000|| ||121
|-
|[[:en:Hormone replacement therapy]]||105400|| || || ||19
|-
|[[:en:Hospice]]||44700|| || || ||36
|-
|[[:en:Hospital]]||54200||[[Հիվանդանոց]]||2200||այո||137
|-
|[[:en:Hospital-acquired infection]]||53800|| || || ||38
|-
|[[:en:Human coronavirus HKU1]]||11400||[[Մարդու կորոնավիրուս HKU1]]||4300|| ||24
|-
|[[:en:Human feces]]||32700|| || || ||16
|-
|[[:en:Human nutrition]]||168300|| || || ||20
|-
|[[:en:Human papillomavirus infection]]||148500|| || || ||62
|-
|[[:en:Human reproduction]]||17000|| || || ||20
|-
|[[:en:Human T-lymphotropic virus 1]]||21700|| || || ||11
|-
|[[:en:Huntington's disease]]||130400||[[Հենտինգտոնի հիվանդություն]]||81200|| ||59
|-
|[[:en:Hydronephrosis]]||22000||[[Երիկամի ջրակալում]]||2200|| ||35
|-
|[[:en:Hygiene]]||87100||[[Հիգիենա]]||3600|| ||99
|-
|[[:en:Hyperlipidemia]]||37000||[[Հիպերլիպիդեմիա]]||31400|| ||25
|-
|[[:en:Hypersensitivity]]||17100||[[Գերզգայունություն]]||9000|| ||36
|-
|[[:en:Hypertensive heart disease]]||24800|| || || ||9
|-
|[[:en:Hypoglycemia]]||59500||[[Հիպոգլիկեմիա]]||56600|| ||51
|-
|[[:en:Hyponatremia]]||39300||[[Հիպոնատրեմիա]]||54600|| ||40
|-
|[[:en:Hypotension]]||41600||[[Հիպոտոնիա]]||3200|| ||51
|-
|[[:en:Hypothyroidism]]||75500||[[Հիպոթիրեոզ]]||38800|| ||59
|-
|[[:en:Hypovolemic shock]]||38700|| || || ||18
|-
|[[:en:Hypoxemia]]||25200||[[Թերթթվածնարյունություն]]||28600|| ||25
|-
|[[:en:Hypoxia (medical)]]||35200||[[Թթվածնաքաղց]]||12500|| ||61
|-
|[[:en:Hysterectomy]]||70700|| || || ||36
|-
|[[:en:ICD-10]]||26600|| || || ||41
|-
|[[:en:Immunity (medical)]]||30400||[[Իմունիտետ]]||25700|| ||66
|-
|[[:en:Immunization]]||19900|| || || ||33
|-
|[[:en:Indication (medicine)]]||15800|| || || ||17
|-
|[[:en:Indigestion]]||32500||[[Դիսպեպսիա]]||3900|| ||46
|-
|[[:en:Infection prevention and control]]||42700|| || || ||14
|-
|[[:en:Infectious diarrhea]]|| ||[[Սուր գաստրոէնտերիտ]]||9100|| ||78
|-
|[[:en:Infectious diseases (medical specialty)]]||8000||[[Վարակիչ հիվանդություններ]]||27000|| ||32
|-
|[[:en:Infectious mononucleosis]]||53800||[[Ինֆեկցիոն մոնոնուկլեոզ]]||65100|| ||54
|-
|[[:en:Infective endocarditis]]||62100||[[Ինֆեկցիոն էնդոկարդիտ]]||78900|| ||19
|-
|[[:en:Infertility]]||73500||[[Անպտղություն]]||8100|| ||66
|-
|[[:en:Infestation]]||4100|| || || ||21
|-
|[[:en:Inflammation]]||93000||[[Բորբոքում]]||159000|| ||89
|-
|[[:en:Influenza A virus subtype H1N1]]||55300|| || || ||43
|-
|[[:en:Influenza A virus subtype H5N1]]||89000|| || || ||42
|-
|[[:en:Influenza B virus]]||11400||[[Գրիպի B վիրուս]]||8900|| ||17
|-
|[[:en:Influenza pandemic]]||121400|| || || ||13
|-
|[[:en:Influenza-like illness]]||15900|| || || ||11
|-
|[[:en:Inguinal hernia surgery]]||50700|| || || ||6
|-
|[[:en:Inhaler]]||30200|| || || ||25
|-
|[[:en:Injection (medicine)]]||49300|| || || ||48
|-
|[[:en:Innate resistance to HIV]]||14500|| || || ||3
|-
|[[:en:Insect bites and stings]]||7800|| || || ||17
|-
|[[:en:Insect repellent]]||43100|| || || ||31
|-
|[[:en:Insomnia]]||106900||[[Անքնություն]]||13500|| ||90
|-
|[[:en:Insulin (medication)]]||101000|| || || ||20
|-
|[[:en:Insulin resistance]]||48900|| || || ||32
|-
|[[:en:Integrated care]]||7200|| || || ||3
|-
|[[:en:Intensive care medicine]]||35200|| || || ||29
|-
|[[:en:Internal bleeding]]||16400||[[Արյունազեղում]]||4700|| ||23
|-
|[[:en:Internal medicine]]||22700||[[Ներքին հիվանդություններ]]||14600|| ||61
|-
|[[:en:International health]]||18200|| || || ||5
|-
|[[:en:Intrauterine device]]||55700||[[Ներարգանդային պարույր]]||30200|| ||40
|-
|[[:en:Introduction to viruses]]||58400|| || || ||15
|-
|[[:en:Invasive test]]||4700|| || || ||2
|-
|[[:en:Involuntary treatment]]||49600|| || || ||8
|-
|[[:en:Ionizing radiation]]||60900||[[Իոնացնող ճառագայթում]]||3500|| ||70
|-
|[[:en:Iron-deficiency anemia]]||60400||[[Երկաթ պակասորդային սակավարյունություն]]||53800|| ||38
|-
|[[:en:Irritable bowel syndrome]]||130000||[[Հաստ աղիքի գրգռման համախտանիշ]]||6900|| ||51
|-
|[[:en:Ischaemic heart disease]]|| ||[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն]]||100300|| ||55
|-
|[[:en:Ischemia]]||21500||[[Իշեմիա]]||18900|| ||49
|-
|[[:en:Edward Jenner]]||55700||[[Էդվարդ Ջեններ]]||2600|| ||108
|-
|[[:en:Joint dislocation]]||26200|| || || ||45
|-
|[[:en:Jugular venous pressure]]||13800|| || || ||8
|-
|[[:en:Kaposi's sarcoma]]||36900||[[Կապոշիի սարկոմա]]||43800|| ||39
|-
|[[:en:Ketamine]]||109200|| || || ||59
|-
|[[:en:Ketotic hypoglycemia]]||8500|| || || ||3
|-
|[[:en:Kidney cancer]]||48100||[[Երիկամի քաղցկեղ]]||54300|| ||30
|-
|[[:en:Kidney dialysis]]||35300|| || || ||49
|-
|[[:en:Kidney disease]]||23300|| || || ||31
|-
|[[:en:Kidney failure]]||31000||[[Երիկամային անբավարարություն]]||38200|| ||55
|-
|[[:en:Kidney stone disease]]||131800||[[Երիկամաքարային հիվանդություն]]||118800|| ||72
|-
|[[:en:Kidney transplantation]]||84300|| || || ||33
|-
|[[:en:Kivu Ebola epidemic]]||185500||[[Էբոլայի բռնկում Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում]]||16900|| ||21
|-
|[[:en:Knee replacement]]||65800||[[Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում]]||77800|| ||11
|-
|[[:en:Lactose intolerance]]||69700||[[Լակտոզային անտանելիություն]]||30900|| ||53
|-
|[[:en:Large-cell lung carcinoma]]||6100|| || || ||6
|-
|[[:en:LASIK]]||65000|| || || ||35
|-
|[[:en:Late life depression]]||30000|| || || ||4
|-
|[[:en:Late termination of pregnancy]]||46100|| || || ||4
|-
|[[:en:Laxative]]||22700|| || || ||44
|-
|[[:en:Lead poisoning]]||186000||[[Կապարով թունավորում]]||23200|| ||43
|-
|[[:en:Legionella]]||45600|| || || ||33
|-
|[[:en:Legionellosis]]||100|| || || ||44
|-
|[[:en:Legionnaires' disease]]||55100|| || || ||44
|-
|[[:en:Rudolph Leibel]]||75100|| || || ||5
|-
|[[:en:Leishmaniasis]]||49200||[[Լեշմանիոզ]]||63300|| ||74
|-
|[[:en:Leprosy]]||107100||[[Բոր (հիվանդություն)]]||6100|| ||136
|-
|[[:en:Leukemia]]||80200||[[Լեյկեմիա]]||105800|| ||94
|-
|[[:en:Levonorgestrel]]||85300|| || || ||26
|-
|[[:en:Licensed practical nurse]]||28600|| || || ||7
|-
|[[:en:Limb-sparing techniques]]||8900|| || || ||2
|-
|[[:en:Lipid hypothesis]]||18100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of cancer types]]||10900|| || || ||10
|-
|[[:en:List of circulatory system conditions]]||5200|| || || ||4
|-
|[[:en:List of deaths due to COVID-19]]||301800|| || || ||23
|-
|[[:en:List of epidemics]]||150100||[[Համաճարակների ցանկ]]||84800|| ||21
|-
|[[:en:List of fracture patterns in bone]]||100||[[Կոտրվածք]]||7700|| ||77
|-
|[[:en:List of medical abbreviations]]||17700|| || || ||13
|-
|[[:en:List of medical mnemonics]]||48600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of medicine contamination incidents]]||14400|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mental disorders]]||16300|| || || ||11
|-
|[[:en:List of psychiatric medications]]||2600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of skin conditions]]||202000|| || || ||9
|-
|[[:en:List of unsolved problems in medicine]]||11700|| || || ||2
|-
|[[:en:Lists of health topics]]|| || || || ||2
|-
|[[:en:Liver disease]]||29000||[[Լյարդի հիվանդություններ]]||31600|| ||19
|-
|[[:en:Living medicine]]||14600|| || || ||1
|-
|[[:en:Long-term effects of alcohol]]||139200|| || || ||11
|-
|[[:en:Low birth weight]]||29700|| || || ||10
|-
|[[:en:Low-molecular-weight heparin]]||27400|| || || ||13
|-
|[[:en:Lower gastrointestinal series]]||9000|| || || ||15
|-
|[[:en:Lower respiratory tract infection]]||25200|| || || ||13
|-
|[[:en:Lower urinary tract symptoms]]||17100|| || || ||8
|-
|[[:en:Lumbar puncture]]||45500||[[Գոտկային պունկցիա]]||3800|| ||40
|-
|[[:en:Lupus]]||110600||[[Համակարգային կարմիր գայլախտ]]||18700|| ||68
|-
|[[:en:Lyme disease]]||221800||[[Լայմի հիվանդություն]]||162700|| ||65
|-
|[[:en:Lymphoma]]||67600||[[Լիմֆոմա]]||56800|| ||56
|-
|[[:en:Magnetic resonance imaging]]||87900||[[Մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն]]||15800|| ||88
|-
|[[:en:Major depressive episode]]||42500|| || || ||6
|-
|[[:en:Malaria prophylaxis]]||17900|| || || ||3
|-
|[[:en:Management of drug-resistant epilepsy]]||29500|| || || ||3
|-
|[[:en:Marburgvirus]]||16100|| || || ||10
|-
|[[:en:Mass vaccination]]||39600|| || || ||1
|-
|[[:en:Mastectomy]]||24500|| || || ||30
|-
|[[:en:Master of Medicine]]||19400|| || || ||3
|-
|[[:en:Maternal health]]||89700|| || || ||15
|-
|[[:en:Maternal mortality in the United States]]||68800|| || || ||2
|-
|[[:en:Maternal physiological changes in pregnancy]]||44300|| || || ||7
|-
|[[:en:Measles]]||124300||[[Կարմրուկ]]||41100|| ||130
|-
|[[:en:Measles morbillivirus]]||16900|| || || ||21
|-
|[[:en:Mebendazole]]||18300|| || || ||37
|-
|[[:en:Mechanical ventilation]]||45900|| || || ||28
|-
|[[:en:Medical diagnosis]]||29000||[[Ախտորոշագիտություն]]||4400|| ||81
|-
|[[:en:Medical error]]||88200|| || || ||19
|-
|[[:en:Medical ethics]]||85800||[[Բժշկական էթիկա]]||4400|| ||37
|-
|[[:en:Medical prescription]]||40200||[[Դեղատոմս]]||1200|| ||44
|-
|[[:en:Medical privacy]]||63100||[[Բժշկական գաղտնիք]]||4700|| ||7
|-
|[[:en:Medical psychology]]||15100|| || || ||14
|-
|[[:en:Medical specialty]]||42500|| || || ||37
|-
|[[:en:Medical toxicology]]||3900|| || || ||5
|-
|[[:en:Medical ultrasound]]||117500||[[Ուլտրաձայնային հաստոց]]||2500|| ||56
|-
|[[:en:Medication]]||62400||[[Դեղանյութեր]]||77300|| ||142
|-
|[[:en:Mediterranean diet]]||42400||[[Միջերկրածովյան սննդակարգ]]||13300|| ||41
|-
|[[:en:Melanoma]]||149300||[[Մելանոմա]]||163300|| ||68
|-
|[[:en:Membership of the Royal Colleges of Physicians of the United Kingdom]]||6600|| || || ||3
|-
|[[:en:Menopause]]||109500||[[Դաշտանադադար]]||74000|| ||79
|-
|[[:en:Menstrual cycle]]||52600||[[Դաշտանային ցիկլ]]||14400|| ||67
|-
|[[:en:Mental health]]||93700||[[Հոգեկան առողջություն]]||24200|| ||64
|-
|[[:en:Mental Health Act 1983]]||40700|| || || ||2
|-
|[[:en:Mercury poisoning]]||79600|| || || ||31
|-
|[[:en:Merkel-cell carcinoma]]||50100|| || || ||14
|-
|[[:en:MERS]]||76400|| || || ||40
|-
|[[:en:MERS-related coronavirus]]||42900|| || || ||42
|-
|[[:en:Mesothelioma]]||93800|| || || ||34
|-
|[[:en:Metabolic disorder]]||8200||[[Մետաբոլիկ խանգարում]]||8900|| ||19
|-
|[[:en:Metabolic syndrome]]||52400||[[Մետաբոլիկ համախտանիշ]]||31100|| ||37
|-
|[[:en:Metastasis]]||40500||[[Մետաստազ]]||2200|| ||62
|-
|[[:en:Methamphetamine]]||140800||[[Մեթամֆետամին]]||27600|| ||66
|-
|[[:en:Methylphenidate]]||137200|| || || ||38
|-
|[[:en:Microorganism]]||73300||[[Միկրոօրգանիզմներ]]||7900|| ||114
|-
|[[:en:Midwifery]]||43700||[[Մանկաբարձություն]]||7800|| ||38
|-
|[[:en:Milk allergy]]||72300|| || || ||28
|-
|[[:en:Mineral (nutrient)]]||36300|| || || ||45
|-
|[[:en:Miscarriage]]||107600|| || || ||58
|-
|[[:en:MMR vaccine]]||54900|| || || ||38
|-
|[[:en:Monkeypox]]||70700||[[Կապիկի ծաղիկ (հիվանդություն)]]||40000|| ||71
|-
|[[:en:Mosquito-borne disease]]||44800|| || || ||8
|-
|[[:en:Motor neuron disease]]||22100|| || || ||24
|-
|[[:en:Mouth infection]]||21900|| || || ||2
|-
|[[:en:Mouth-to-mouth resuscitation]]||13200|| || || ||10
|-
|[[:en:MRI sequence]]||31100|| || || ||3
|-
|[[:en:MRNA vaccine]]||77100|| || || ||37
|-
|[[:en:Multidrug-resistant tuberculosis]]||70500|| || || ||11
|-
|[[:en:Multiple drug resistance]]||15400|| || || ||16
|-
|[[:en:Multisystem inflammatory syndrome in children]]||131100|| || || ||23
|-
|[[:en:Myalgia]]||7000||[[Միալգիա]]||3700|| ||36
|-
|[[:en:Naegleria fowleri]]||23700|| || || ||37
|-
|[[:en:Narcissistic personality disorder]]||75700||[[Նարցիստիկ անձնային խանգարում]]||14900|| ||47
|-
|[[:en:Nasal irrigation]]||9600|| || || ||22
|-
|[[:en:Nasal polyp]]||18800||[[Քթի պոլիպ]]||28400|| ||24
|-
|[[:en:National Cancer Institute]]||30100||[[Քաղցկեղի ազգային ինստիտուտ]]||4600|| ||24
|-
|[[:en:National Center for Immunization and Respiratory Diseases]]||8600|| || || ||1
|-
|[[:en:National Health Service]]||76400|| || || ||40
|-
|[[:en:National Institute for Health and Care Excellence]]||39300|| || || ||12
|-
|[[:en:Nausea]]||29000||[[Սրտխառնոց]]||1400|| ||68
|-
|[[:en:Needle sharing]]||16200|| || || ||4
|-
|[[:en:Neisseria gonorrhoeae]]||41200|| || || ||37
|-
|[[:en:Neonatal infection]]||53900|| || || ||7
|-
|[[:en:Neonatology]]||18200||[[Նեոնատոլոգիա]]||17900|| ||34
|-
|[[:en:Neoplasm]]||50300|| || || ||48
|-
|[[:en:Nephritis]]||10200||[[Երիկամաբորբ]]||2300|| ||35
|-
|[[:en:Nephrotic syndrome]]||57600||[[Նեֆրոտիկ համախտանիշ]]||78700|| ||45
|-
|[[:en:Nervous system disease]]||11800||[[Նյարդային համակարգի հիվանդություններ]]||17900|| ||7
|-
|[[:en:Neural tube defect]]||48000|| || || ||13
|-
|[[:en:Neurocysticercosis]]||8500|| || || ||10
|-
|[[:en:Neurology]]||23900||[[Նյարդաբանություն]]||6100|| ||90
|-
|[[:en:Neuropsychology]]||35400||[[Նյարդահոգեբանություն]]||3000|| ||50
|-
|[[:en:Neurotoxin]]||91300|| || || ||43
|-
|[[:en:Nevus]]||13400||[[Խալ]]||2400|| ||40
|-
|[[:en:NIAID/GSK ebolavirus vaccine]]|| || || || ||5
|-
|[[:en:James Henderson Nicoll]]||10500|| || || ||2
|-
|[[:en:Nicotine replacement therapy]]||55200|| || || ||20
|-
|[[:en:Nipah virus infection]]||42600|| || || ||32
|-
|[[:en:Nitazoxanide]]||31100|| || || ||14
|-
|[[:en:Nocturnal enuresis]]||51300||[[Գիշերամիզություն]]||2700|| ||43
|-
|[[:en:Non-small-cell lung carcinoma]]||45900|| || || ||14
|-
|[[:en:Nuclear medicine]]||39500|| || || ||43
|-
|[[:en:Nutrition]]||31600|| || || ||65
|-
|[[:en:Obstetric fistula]]||63700|| || || ||13
|-
|[[:en:Obstetric ultrasonography]]||33500|| || || ||12
|-
|[[:en:Obstetrics and gynaecology]]||26600|| || || ||25
|-
|[[:en:Occupational safety and health]]||130400|| || || ||33
|-
|[[:en:Omega-3 fatty acid]]||103200||[[Օմեգա 3 պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ]]||12400||այո||54
|-
|[[:en:Omega-6 fatty acid]]||8300|| || || ||31
|-
|[[:en:Oncology]]||22100||[[Ուռուցքաբանություն]]||4000|| ||90
|-
|[[:en:Oophorectomy]]||32000|| || || ||19
|-
|[[:en:Open fracture]]||22300||[[Բաց կոտրվածք]]||40600|| ||6
|-
|[[:en:Operation Warp Speed]]||72900|| || || ||12
|-
|[[:en:Ophthalmology]]||43600||[[Ակնաբանություն]]||9200|| ||88
|-
|[[:en:Opioid epidemic]]||64500|| || || ||11
|-
|[[:en:Opioid use disorder]]||86400|| || || ||11
|-
|[[:en:Opportunistic infection]]||30600||[[Օպորտունիստական հիվանդություններ]]||3500|| ||39
|-
|[[:en:Oral cancer]]||63000||[[Լեզվի քաղցկեղ]]||6900|| ||35
|-
|[[:en:Oral rehydration therapy]]||50000|| || || ||31
|-
|[[:en:Organ donation]]||153800|| || || ||41
|-
|[[:en:Organ transplantation]]||132200||[[Տրանսպլանտացիա]]||3500|| ||76
|-
|[[:en:Orthopedic surgery]]||31700||[[Օրթոպեդիա]]||12100|| ||69
|-
|[[:en:Orthostatic intolerance]]||12900|| || || ||3
|-
|[[:en:Osteoporosis]]||115900||[[Օստեոպորոզ]]||51000|| ||79
|-
|[[:en:Otitis externa]]||32600||[[Արտաքին օտիտ]]||6200|| ||28
|-
|[[:en:Otitis media]]||64400||[[Միջին ականջի բորբոքում]]||68500|| ||49
|-
|[[:en:Otoplasty]]||56300|| || || ||11
|-
|[[:en:Outcome measure]]||4600|| || || ||2
|-
|[[:en:Outline of health]]||6900|| || || ||2
|-
|[[:en:Outline of health sciences]]||8000|| || || ||40
|-
|[[:en:Outline of public health]]||2400|| || || ||1
|-
|[[:en:Ovarian cancer]]||173800||[[Ձվարանի քաղցկեղ]]||30200|| ||56
|-
|[[:en:Ovarian cyst]]||36300||[[Ձվարանի կիստա]]||33200|| ||35
|-
|[[:en:Overdiagnosis]]||30500|| || || ||12
|-
|[[:en:Overweight]]||24800|| || || ||32
|-
|[[:en:Oxford–AstraZeneca COVID-19 vaccine]]||213500|| || || ||52
|-
|[[:en:Pain management during childbirth]]||21800|| || || ||10
|-
|[[:en:Pain management in children]]||44600|| || || ||3
|-
|[[:en:Palliative care]]||85800||[[Պալիատիվ օգնություն]]||16000|| ||40
|-
|[[:en:Pancreatic cancer]]||120500||[[Ենթաստամոքսային գեղձի ուռուցք]]||22400|| ||57
|-
|[[:en:Pancreatitis]]||40800||[[Ենթաստամոքսային գեղձի բորբոքում]]||53200|| ||57
|-
|[[:en:Pandemic]]||126900||[[Համավարակ]]||2000|| ||144
|-
|[[:en:Panic attack]]||56400||[[Խուճապային գրոհ]]||59800|| ||48
|-
|[[:en:Pantoprazole]]||34800||[[Պանտոպրազոլ]]||26400|| ||31
|-
|[[:en:Pap test]]||50100||[[Պապ թեստ]]||11300|| ||42
|-
|[[:en:Parasitism]]||117700||[[Մակաբուծություն]]||7800|| ||86
|-
|[[:en:Passive antibody therapy]]||28000|| || || ||1
|-
|[[:en:Passive smoking]]||136500|| || || ||36
|-
|[[:en:Pathogen]]||36700||[[Հարուցիչ]]||6700|| ||78
|-
|[[:en:Pathogen transmission]]||33800|| || || ||30
|-
|[[:en:Pathology]]||49800||[[Ախտաբանություն]]||13200|| ||102
|-
|[[:en:Patient]]||14900|| || || ||72
|-
|[[:en:Patient education]]||18000|| || || ||9
|-
|[[:en:Patient safety]]||138500|| || || ||14
|-
|[[:en:Peanut allergy]]||64700||[[Գետնանուշային ալերգիա]]||22500|| ||12
|-
|[[:en:Pediatrics]]||39400||[[Մանկաբուժություն]]||7200|| ||80
|-
|[[:en:Penicillin]]||99200||[[Պենիցիլիններ]]||3000|| ||108
|-
|[[:en:Peptic ulcer disease]]||55600||[[Պեպտիկ խոց]]||62200|| ||71
|-
|[[:en:Performance-enhancing substance]]||46500|| || || ||10
|-
|[[:en:Pericarditis]]||25800||[[Սրտակրանքի բորբոքում]]||24300|| ||47
|-
|[[:en:Peripheral artery disease]]||67000||[[Ծայրամասային զարկերակների հիվանդություն]]||77800|| ||30
|-
|[[:en:Peritonitis]]||22500||[[Որովայնամզի բորբոքում]]||2000|| ||49
|-
|[[:en:Perseveration]]||11100||[[Պերսևերացիա]]||1400|| ||17
|-
|[[:en:Personal genomics]]||40000|| || || ||5
|-
|[[:en:Pervasive developmental disorder]]||15600|| || || ||23
|-
|[[:en:Pfizer–BioNTech COVID-19 vaccine]]||227500|| || || ||55
|-
|[[:en:Phage therapy]]||98400|| || || ||22
|-
|[[:en:Pharmacology]]||46100||[[Դեղագիտություն]]||2900|| ||100
|-
|[[:en:Pharmacology of antidepressants]]||52800|| || || ||3
|-
|[[:en:Pharmacy]]||63900||[[Դեղաբանություն]]||8300|| ||88
|-
|[[:en:Pharyngitis]]||25400||[[Ֆարինգիտ]]||28300|| ||49
|-
|[[:en:Phenobarbital]]||50000||[[Լյումինալ]]||58400|| ||43
|-
|[[:en:Phenylketonuria]]||57000||[[Ֆենիլկետոնուրիա]]||28700|| ||54
|-
|[[:en:Phenytoin]]||45600|| || || ||40
|-
|[[:en:Phosphene]]||19900|| || || ||25
|-
|[[:en:Physical examination]]||33900|| || || ||39
|-
|[[:en:Physicians in Canada]]||42300|| || || ||1
|-
|[[:en:Physiology]]||34100||[[Ֆիզիոլոգիա]]||1500||այո||120
|-
|[[:en:Plantar fasciitis]]||34600|| || || ||28
|-
|[[:en:Plastic surgery]]||47100||[[Պլաստիկ վիրաբուժություն]]||48800|| ||69
|-
|[[:en:Pleural effusion]]||30900||[[Թոքամզային արտաքիրտ]]||60600|| ||30
|-
|[[:en:Pneumothorax]]||65500||[[Պնևմոթորաքս]]||4400|| ||51
|-
|[[:en:Podiatrist]]||22500|| || || ||7
|-
|[[:en:Podiatry]]||47600|| || || ||13
|-
|[[:en:Poison]]||34600||[[Թույն]]||40500|| ||118
|-
|[[:en:Poisoning]]||7500|| || || ||43
|-
|[[:en:Polycystic ovary syndrome]]||108000||[[Ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշ]]||41000|| ||48
|-
|[[:en:Polypharmacy]]||39700|| || || ||14
|-
|[[:en:Pontiac fever]]||9200|| || || ||7
|-
|[[:en:Post-nasal drip]]||13600|| || || ||11
|-
|[[:en:Post-traumatic stress disorder]]||189700||[[Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում]]||28500|| ||75
|-
|[[:en:Postpartum depression]]||139100||[[Հետծննդաբերական դեպրեսիա]]||37200|| ||43
|-
|[[:en:Pre-eclampsia]]||83000||[[Պրեէկլամպսիա]]||88000|| ||50
|-
|[[:en:Pre-existing disease in pregnancy]]||28500|| || || ||4
|-
|[[:en:Precautionary principle]]||66500|| || || ||31
|-
|[[:en:Prednisolone]]||26700|| || || ||36
|-
|[[:en:Pregnancy category]]||14400|| || || ||26
|-
|[[:en:Pregnancy loss]]||500|| || || ||1
|-
|[[:en:Pregnancy test]]||31200||[[Հղիության թեստ]]||14100|| ||32
|-
|[[:en:Prehypertension]]||14000||[[Նախահիպերտենզիա]]||22200|| ||6
|-
|[[:en:Prelabor rupture of membranes]]||42200|| || || ||17
|-
|[[:en:Premenstrual dysphoric disorder]]||59700|| || || ||22
|-
|[[:en:Premenstrual syndrome]]||26200||[[Նախադաշտանային համախտանիշ]]||32400|| ||49
|-
|[[:en:Prenatal development]]||42900|| || || ||19
|-
|[[:en:Prenatal testing]]||62000||[[Նախածննդյան ախտորոշում]]||6300|| ||35
|-
|[[:en:Presbyopia]]||22000|| || || ||42
|-
|[[:en:Prescription drug]]||32200|| || || ||21
|-
|[[:en:Prescription drug addiction]]||45700|| || || ||1
|-
|[[:en:Preterm birth]]||168600||[[Անհասություն]]||1200|| ||37
|-
|[[:en:Preventive healthcare]]||117500||[[Կանխարգելում]]||2600|| ||33
|-
|[[:en:Primary care physician]]||21000|| || || ||3
|-
|[[:en:Primidone]]||91800|| || || ||23
|-
|[[:en:Morton Prince]]||12600|| || || ||9
|-
|[[:en:Private medicine in the United Kingdom]]||29800|| || || ||1
|-
|[[:en:Procedural sedation and analgesia]]||20000|| || || ||2
|-
|[[:en:Progesterone]]||102200||[[Պրոգեստերոն]]||3200|| ||56
|-
|[[:en:Progesterone (medication)]]||186300|| || || ||3
|-
|[[:en:Project 4.1]]||19100|| || || ||3
|-
|[[:en:Prostate cancer screening]]||43400|| || || ||4
|-
|[[:en:Prostate cancer staging]]||13700|| || || ||1
|-
|[[:en:Prostate-specific antigen]]||51400|| || || ||27
|-
|[[:en:Prosthesis]]||116300||[[Պրոթեզներ]]||8300|| ||59
|-
|[[:en:Proximal humerus fracture]]||14000|| || || ||8
|-
|[[:en:Pseudomonas aeruginosa]]||77600|| || || ||37
|-
|[[:en:Psoriasis]]||108100||[[Փսորիազ]]||33400|| ||74
|-
|[[:en:Psychopathology]]||18000|| || || ||48
|-
|[[:en:Psychopathy]]||175400||[[Անձի խանգարում]]||5100|| ||65
|-
|[[:en:Psychosis]]||129400||[[Փսիխոզ]]||19800|| ||76
|-
|[[:en:Public health]]||108600||[[Հանրային առողջապահություն]]||71100|| ||66
|-
|[[:en:Pulmonary drug delivery]]||27900|| || || ||1
|-
|[[:en:Pulmonary embolism]]||87000||[[Թոքային էմբոլիա]]||105000|| ||50
|-
|[[:en:Pulse]]||18200||[[Անոթազարկ]]||6400|| ||79
|-
|[[:en:Pyramidal tracts]]||15900|| || || ||27
|-
|[[:en:Quality of life (healthcare)]]||30300|| || || ||8
|-
|[[:en:Rabies]]||79600||[[Կատաղություն]]||103100|| ||136
|-
|[[:en:Race and health]]||86200|| || || ||3
|-
|[[:en:Radial keratotomy]]||13000|| || || ||5
|-
|[[:en:Radiation therapy]]||106600||[[Ռադիոթերապիա]]||7800|| ||70
|-
|[[:en:Radiography]]||36200||[[Ռենտգենագրություն]]||1400|| ||53
|-
|[[:en:Radiology]]||43900|| || || ||72
|-
|[[:en:Ranitidine]]||95100||[[Ռանիտիդին]]||38000|| ||40
|-
|[[:en:Rapid plasma reagin]]||5700|| || || ||6
|-
|[[:en:Rat-tailed maggot]]||4000|| || || ||8
|-
|[[:en:Reactive hypoglycemia]]||21600|| || || ||9
|-
|[[:en:Recreational drug use]]||97300|| || || ||22
|-
|[[:en:Reduction (orthopedic surgery)]]||3000|| || || ||5
|-
|[[:en:Reference Daily Intake]]||18900|| || || ||10
|-
|[[:en:Reperfusion therapy]]||30600||[[Ռեպերֆուզիոն թերապիա]]||37100|| ||6
|-
|[[:en:Reproductive medicine]]||17600|| || || ||10
|-
|[[:en:Respirator]]||70600|| || || ||42
|-
|[[:en:Respiratory arrest]]||32500|| || || ||8
|-
|[[:en:Respiratory disease]]||30500||[[Շնչառական հիվանդություններ]]||25600|| ||27
|-
|[[:en:Respiratory sounds]]||12900|| || || ||11
|-
|[[:en:Respiratory syncytial virus]]||62800|| || || ||29
|-
|[[:en:Respiratory therapist]]||58300|| || || ||7
|-
|[[:en:Retinopathy]]||19600||[[Ռետինոպաթիա]]||28200|| ||27
|-
|[[:en:Reuptake inhibitor]]||19600|| || || ||11
|-
|[[:en:Rh disease]]||25700|| || || ||14
|-
|[[:en:Rheumatic fever]]||50700||[[Ռևմատիկ տենդ]]||51000|| ||46
|-
|[[:en:Rheumatoid arthritis]]||156900||[[Ռևմատոիդ արթրիտ]]||146500|| ||62
|-
|[[:en:Rhinitis]]||30400||[[Քթաբորբ]]||25800|| ||51
|-
|[[:en:Rhinorrhea]]||13500|| || || ||21
|-
|[[:en:Rhythm interpretation]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Risk factor]]||11700|| || || ||27
|-
|[[:en:Risperidone]]||54100|| || || ||38
|-
|[[:en:Rituximab]]||47900||[[Ռիտուքսիմաբ]]||47700|| ||33
|-
|[[:en:Roseola]]||20300||[[Վարդացան]]||12100|| ||41
|-
|[[:en:Rotaviral gastroenteritis]]||51000||[[Աղիքների բորբոքում]]||900|| ||11
|-
|[[:en:Rotavirus]]||85800||[[Ռոտավիրուս]]||9900|| ||51
|-
|[[:en:Rubella]]||46000||[[Կարմրախտ]]||54200|| ||78
|-
|[[:en:Safe sex]]||44400|| || || ||51
|-
|[[:en:Salmeterol]]||17300|| || || ||28
|-
|[[:en:Salmonella]]||66300||[[Սալմոնելլա]]||4900||այո||63
|-
|[[:en:Sapovirus]]||17000|| || || ||7
|-
|[[:en:Sarcoma]]||33200||[[Սարկոմա]]||54500|| ||43
|-
|[[:en:SARS-CoV-2 Omicron variant]]||202300|| || || ||51
|-
|[[:en:Saturated fat]]||31000|| || || ||29
|-
|[[:en:Scarlet fever]]||52200||[[Քութեշ]]||63200|| ||70
|-
|[[:en:Charles Schepens]]||9000|| || || ||5
|-
|[[:en:Schistosoma]]||43200|| || || ||27
|-
|[[:en:Schistosomiasis]]||91000||[[Շիստոսոմոզ]]||8900|| ||70
|-
|[[:en:Sciatica]]||38000|| || || ||44
|-
|[[:en:Scientific method]]||162700|| || || ||102
|-
|[[:en:Scoliosis]]||63500||[[Ողնաշարի ծռումներ]]||14100|| ||63
|-
|[[:en:Screening (medicine)]]||34900||[[Դիսպանսերացում]]||1000|| ||34
|-
|[[:en:Seal finger]]||5000|| || || ||4
|-
|[[:en:Seborrheic keratosis]]||13400|| || || ||18
|-
|[[:en:Seizure]]||64700||[[Էպիլեպտիկ նոպա]]||42500|| ||26
|-
|[[:en:Selective serotonin reuptake inhibitor]]||125300|| || || ||40
|-
|[[:en:Sexual and reproductive health]]||106700||[[Վերարտադրողական առողջություն]]||12000|| ||42
|-
|[[:en:Sexual anomalies]]||24600|| || || ||2
|-
|[[:en:Sexual violence]]||79000||[[Սեռական բռնություն]]||77100|| ||42
|-
|[[:en:Shark attack]]||58800||[[Շնաձկների հարձակումներ]]||37600|| ||21
|-
|[[:en:Shingles]]||80200|| || || ||62
|-
|[[:en:Shock (circulatory)]]||44300||[[Շոկ]]||61000|| ||67
|-
|[[:en:Short-term effects of alcohol consumption]]||45400|| || || ||13
|-
|[[:en:Shortness of breath]]||41600||[[Հևոց]]||1800|| ||69
|-
|[[:en:Shoulder dystocia]]||16000|| || || ||13
|-
|[[:en:Sickle cell disease]]||127800||[[Մանգաղաբջջային սակավարյունություն]]||8200|| ||61
|-
|[[:en:Side effect]]||13700|| || || ||22
|-
|[[:en:SIDS]]||57700||[[Նորածինների հանկարծակի մահվան համախտանիշ]]||24900|| ||38
|-
|[[:en:Signs and symptoms of pregnancy]]||26800|| || || ||3
|-
|[[:en:Sinusitis]]||60500||[[Սինուսիտ]]||69500|| ||71
|-
|[[:en:Skin condition]]||27800|| || || ||32
|-
|[[:en:Skin infection]]||22000|| || || ||7
|-
|[[:en:Sleep apnea]]||81500||[[Քնի ապնոէ]]||86300|| ||51
|-
|[[:en:Sleep deprivation]]||110600|| || || ||26
|-
|[[:en:Sleep disorder]]||72700|| || || ||32
|-
|[[:en:Small-cell carcinoma]]||51100|| || || ||18
|-
|[[:en:Smallpox]]||154400||[[Բնական ծաղիկ]]||14500|| ||126
|-
|[[:en:Smoking]]||89400||[[Ծխել]]||81400|| ||59
|-
|[[:en:Snakebite]]||81500||[[Օձի խայթոց]]||81000|| ||46
|-
|[[:en:Snellen chart]]||10900|| || || ||22
|-
|[[:en:Snoring]]||20800||[[Խռմփոց]]||8800|| ||59
|-
|[[:en:Social immunity]]||118600|| || || ||4
|-
|[[:en:Somatic symptom disorder]]||16900|| || || ||35
|-
|[[:en:Specific developmental disorder]]||7900|| || || ||9
|-
|[[:en:Spina bifida]]||75300|| || || ||39
|-
|[[:en:Spinal cord injury]]||109200||[[Ողնուղեղի վնասվածքներ]]||139100|| ||25
|-
|[[:en:Spinal disc herniation]]||51600|| || || ||41
|-
|[[:en:Spinal disease]]||10000||[[Ողնաշարի հիվանդություններ]]||13700|| ||3
|-
|[[:en:Spinal fusion]]||29500|| || || ||10
|-
|[[:en:Splinter]]||13400|| || || ||18
|-
|[[:en:Sports injury]]||54700|| || || ||21
|-
|[[:en:Sprain]]||25500||[[Կապանի վնասում]]||18700|| ||42
|-
|[[:en:Squamous cell skin cancer]]||52500||[[Մաշկի տափակ բջջային քաղցկեղ]]||41300|| ||14
|-
|[[:en:Standard of care]]||16300|| || || ||4
|-
|[[:en:Staphylococcal infection]]||12600|| || || ||6
|-
|[[:en:Starvation]]||28100||[[Սովամահություն]]||8800|| ||39
|-
|[[:en:Statin]]||124000||[[Ստատին]]||76400|| ||46
|-
|[[:en:Alan M. Steinman]]||19000||[[Ալան Մ․ Շտայնման]]||15800|| ||2
|-
|[[:en:Stem-cell therapy]]||78000||[[Ցողունաբջջային թերապիա]]||81000|| ||25
|-
|[[:en:Stethoscope]]||25200||[[Ստետոսկոպ]]||4700|| ||72
|-
|[[:en:Stillbirth]]||57300||[[Մեռելածնություն]]||28700|| ||33
|-
|[[:en:Stratum basale]]||2700|| || || ||11
|-
|[[:en:Stratum corneum]]||9500|| || || ||17
|-
|[[:en:Stratum granulosum]]||2300|| || || ||11
|-
|[[:en:Stratum lucidum]]||2200|| || || ||12
|-
|[[:en:Stratum spinosum]]||3600|| || || ||11
|-
|[[:en:Streptococcal pharyngitis]]||31900||[[Ստրեպտոկոկային ֆարինգիտ]]||33400|| ||50
|-
|[[:en:Streptococcus pyogenes]]||36800|| || || ||36
|-
|[[:en:Stress (biology)]]||62900||[[Սթրես]]||11400|| ||81
|-
|[[:en:Stretcher]]||11100||[[Պատգարակ]]||2100|| ||38
|-
|[[:en:Substance dependence]]||58700||[[Թմրամոլություն]]||3700||այո||53
|-
|[[:en:Substance use disorder]]||40000|| || || ||10
|-
|[[:en:Suicide in colleges in the United States]]||19600|| || || ||1
|-
|[[:en:Suicide prevention]]||51100|| || || ||14
|-
|[[:en:Sunburn]]||42700|| || || ||38
|-
|[[:en:Sunscreen]]||97600|| || || ||40
|-
|[[:en:Surgeon]]||15200||[[Վիրաբույժ]]||19100|| ||59
|-
|[[:en:Surgical instrument]]||5700||[[Վիրաբուժական գործիքներ]]||5300|| ||21
|-
|[[:en:Surgical stress]]||21100|| || || ||4
|-
|[[:en:Sushruta]]||15700||[[Սուշրուտա]]||54300|| ||42
|-
|[[:en:Syndrome]]||15700||[[Համախտանիշ]]||19800|| ||68
|-
|[[:en:Syphilis]]||86000||[[Սիֆիլիս]]||79800|| ||104
|-
|[[:en:Systemic circulation]]||200||[[Արյան շրջանառություն]]||72000|| ||109
|-
|[[:en:Systole]]||20700|| || || ||34
|-
|[[:en:Systolic hypertension]]||8000||[[Սիստոլիկ գերճնշում]]||7400|| ||5
|-
|[[:en:Tablet (pharmacy)]]||28300|| || || ||56
|-
|[[:en:Tachycardia]]||20700||[[Հաճախասրտություն]]||23200|| ||54
|-
|[[:en:Tedros Adhanom Ghebreyesus]]||113000||[[Թեդրոս Հեբրեյեսուս]]||10000|| ||71
|-
|[[:en:Teenage pregnancy]]||100800|| || || ||26
|-
|[[:en:Telehealth]]||170800|| || || ||41
|-
|[[:en:Telemedicine]]||200|| || || ||41
|-
|[[:en:Tendinopathy]]||31500|| || || ||14
|-
|[[:en:Tension headache]]||35000||[[Լարվածության գլխացավ]]||5900|| ||34
|-
|[[:en:Terminal illness]]||47000|| || || ||24
|-
|[[:en:Termination for medical reasons]]||13800|| || || ||1
|-
|[[:en:Testicular self-examination]]||15100|| || || ||7
|-
|[[:en:Testosterone]]||132600||[[Տեստոստերոն]]||7700|| ||82
|-
|[[:en:Testosterone (medication)]]||100700|| || || ||8
|-
|[[:en:Tetanus]]||47100||[[Փայտացում]]||27000|| ||90
|-
|[[:en:Tetrahydrocannabinol]]||42000|| || || ||46
|-
|[[:en:Tetralogy of Fallot]]||79600||[[Ֆալլոյի տետրադա]]||40100|| ||34
|-
|[[:en:Thalidomide]]||68900||[[Թալիդոմիդ]]||62000|| ||51
|-
|[[:en:Therapeutic index]]||21100|| || || ||27
|-
|[[:en:Therapeutic relationship]]||9100|| || || ||8
|-
|[[:en:Therapy]]||28900||[[Թերապիա (բուժում)]]||5300|| ||79
|-
|[[:en:Thoracic aorta injury]]||15900||[[Կրծքային աորտայի վնասվածք]]||21600|| ||3
|-
|[[:en:Thought disorder]]||81700|| || || ||19
|-
|[[:en:Threshold of pain]]||6400|| || || ||14
|-
|[[:en:Thrombin]]||25900||[[Թրոմբին]]||8700|| ||34
|-
|[[:en:Thrombophlebitis]]||8500||[[Թրոմբոֆլեբիտ]]||3900|| ||25
|-
|[[:en:Thrombosis]]||46900||[[Թրոմբոզ]]||33000|| ||53
|-
|[[:en:Thrombus]]||19600||[[Թրոմբ]]||3200|| ||36
|-
|[[:en:Thyroid disease]]||42500|| || || ||11
|-
|[[:en:Tianeptine]]||59700|| || || ||23
|-
|[[:en:Timeline of psychology]]||96200|| || || ||7
|-
|[[:en:Timeline of the 2022 monkeypox outbreak]]||59400|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of the COVID-19 pandemic]]||33800|| || || ||24
|-
|[[:en:Tinnitus]]||74900||[[Աղմուկ ականջներում]]||79000|| ||67
|-
|[[:en:Tobacco]]||94600|| || || ||144
|-
|[[:en:Tobacco smoking]]||122700|| || || ||58
|-
|[[:en:Tonsillitis]]||31800||[[Նշիկաբորբ]]||30700|| ||73
|-
|[[:en:Topical antifungal drugs]]||31200|| || || ||1
|-
|[[:en:Topical drug delivery]]||25900|| || || ||1
|-
|[[:en:Toxic shock syndrome]]||33000||[[Տոքսիկ շոկի համախտանիշ]]||41300|| ||34
|-
|[[:en:Toxicity]]||24300||[[Թունավորություն]]||3000|| ||47
|-
|[[:en:Toxicology]]||33400||[[Թունագիտություն]]||2200|| ||73
|-
|[[:en:Toxin]]||27900||[[Տոքսիններ]]||2800|| ||65
|-
|[[:en:Toxocariasis]]||40900||[[Տոքսոկարոզ]]||8800|| ||23
|-
|[[:en:Toxoplasma gondii]]||88800||[[Տոքսոպլազմա]]||3600||այո||49
|-
|[[:en:Toxoplasmosis]]||132000||[[Տոքսոպլազմոզ]]||164300|| ||50
|-
|[[:en:Tracheal intubation]]||108100||[[Շնչափողի ինտուբացիա]]||45600|| ||27
|-
|[[:en:Tracheobronchial injury]]||43600|| || || ||4
|-
|[[:en:Tracheotomy]]||53000||[[Շնչափողահատում]]||2100|| ||37
|-
|[[:en:Transcultural nursing]]||5100|| || || ||5
|-
|[[:en:Transduction (genetics)]]||12200||[[Տրանսդուկցիա (գենետիկա)]]||2200|| ||34
|-
|[[:en:Transient ischemic attack]]||46200||[[Տրանզիտոր իշեմիկ գրոհ]]||56300|| ||31
|-
|[[:en:Transmission of COVID-19]]||56000|| || || ||13
|-
|[[:en:Transplant rejection]]||29900||[[Տրանսպլանտատի մերժում]]||50800|| ||25
|-
|[[:en:Traumatic brain injury]]||147800||[[Գանգուղեղային վնասվածք]]||13200|| ||34
|-
|[[:en:Trazodone]]||105200|| || || ||29
|-
|[[:en:Triage]]||70600||[[Բժշկական տեսակավորում]]||17100|| ||33
|-
|[[:en:Trichomoniasis]]||31700||[[Տրիխոմոնոզ]]||4300|| ||45
|-
|[[:en:Trichophagia]]||6000|| || || ||16
|-
|[[:en:Tubal ligation]]||35300||[[Արգանդափողերի կապում]]||12100|| ||25
|-
|[[:en:Tuberculoma]]||7500||[[Տուբերկուլոմա]]||10500|| ||8
|-
|[[:en:Tuberculosis in China]]||52700|| || || ||3
|-
|[[:en:Tuberculosis in relation to HIV]]||16500|| || || ||2
|-
|[[:en:Tuberculosis management]]||168300|| || || ||10
|-
|[[:en:Tuberculosis vaccines]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:Turner syndrome]]||76900||[[Տերների համախտանիշ]]||64400|| ||54
|-
|[[:en:Type 1 diabetes]]||93100||[[1-ին տիպի շաքարային դիաբետ]]||69500|| ||41
|-
|[[:en:Typhoid fever]]||94200||[[Որովայնային տիֆ]]||8900||այո||96
|-
|[[:en:Typhus]]||28500||[[Բծավոր տիֆ]]||5400|| ||72
|-
|[[:en:Typical antipsychotic]]||22200|| || || ||15
|-
|[[:en:Ulcer]]||2900|| || || ||14
|-
|[[:en:Ulcerative colitis]]||113400||[[Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ]]||25200|| ||44
|-
|[[:en:Ultraviolet index]]||21300|| || || ||29
|-
|[[:en:Umbilical cord prolapse]]||16600|| || || ||16
|-
|[[:en:Umbrella review]]||2400|| || || ||1
|-
|[[:en:Unassisted childbirth]]||27600|| || || ||3
|-
|[[:en:Undernutrition in children]]||26900|| || || ||5
|-
|[[:en:Unintended pregnancy]]||56200|| || || ||14
|-
|[[:en:Upper gastrointestinal bleeding]]||25000|| || || ||13
|-
|[[:en:Upper respiratory tract infection]]||26900|| || || ||19
|-
|[[:en:Urinary incontinence]]||60400||[[Անմիզապահություն]]||6000|| ||40
|-
|[[:en:Urine flow rate]]||2600|| || || ||8
|-
|[[:en:Urogenital fistula]]||14000|| || || ||3
|-
|[[:en:Urologic disease]]||32400|| || || ||3
|-
|[[:en:Uroscopy]]||12300|| || || ||9
|-
|[[:en:Uterine cancer]]||25400||[[Արգանդի քաղցկեղ]]||13100|| ||27
|-
|[[:en:Vaccine hesitancy]]||225900|| || || ||41
|-
|[[:en:Vaccine misinformation]]||47800|| || || ||5
|-
|[[:en:Vaccine trial]]||10100|| || || ||8
|-
|[[:en:Vagal maneuver]]||11700|| || || ||3
|-
|[[:en:Vaginal delivery]]||15400|| || || ||10
|-
|[[:en:Valproate]]||82500|| || || ||41
|-
|[[:en:Valvular heart disease]]||41000||[[Սրտի փականային հիվանդություն]]||60800|| ||30
|-
|[[:en:Varicella zoster virus]]||25900|| || || ||35
|-
|[[:en:Varicose veins]]||42400|| || || ||53
|-
|[[:en:Variolation]]||32700|| || || ||20
|-
|[[:en:Vas deferens]]||12400|| || || ||56
|-
|[[:en:Vascular dementia]]||32700|| || || ||26
|-
|[[:en:Vasectomy]]||59800||[[Վազէկտոմիա]]||21200|| ||43
|-
|[[:en:Vasoconstriction]]||13200|| || || ||28
|-
|[[:en:Ventricular fibrillation]]||30500||[[Փորոքային ֆիբրիլյացիա]]||35200|| ||39
|-
|[[:en:Vestibular schwannoma]]||56700|| || || ||24
|-
|[[:en:Veterinarian]]||50800||[[Անասնաբույժ]]||8000|| ||72
|-
|[[:en:Violence]]||131900||[[Բռնություն]]||3100|| ||116
|-
|[[:en:Viral disease]]||36600|| || || ||37
|-
|[[:en:Viral hemorrhagic fever]]||19600||[[Վիրուսային հեմոռագիկ տենդեր]]||24400|| ||44
|-
|[[:en:Viral hepatitis]]||25500||[[Վիրուսային հեպատիտ]]||23200|| ||31
|-
|[[:en:Viral meningitis]]||26500||[[Վիրուսային մենինգիտ]]||25500|| ||10
|-
|[[:en:Viral pharyngitis]]|| ||[[Ֆարինգիտ]]||28300|| ||49
|-
|[[:en:Virulence]]||9800||[[Վիրուլենտություն]]||1400|| ||40
|-
|[[:en:Virus]]||150300||[[Վիրուսներ]]||216700|| ||176
|-
|[[:en:Visceral leishmaniasis]]||63100||[[Վիսցերալ լեյշմանիոզ]]||41600|| ||32
|-
|[[:en:Vision disorder]]||8400|| || || ||7
|-
|[[:en:Vitamin A deficiency]]||29500|| || || ||15
|-
|[[:en:Vitamin B3]]||6200||[[Վիտամին B3]]||6600|| ||4
|-
|[[:en:Vitamin B6]]||56200||[[Վիտամին B6]]||10300||այո||56
|-
|[[:en:Vitamin B12]]||109500||[[Վիտամին B12]]||9900|| ||68
|-
|[[:en:Vitamin D]]||156600||[[Վիտամին D]]||20400|| ||83
|-
|[[:en:Vitamin D deficiency]]||65300||[[Վիտամին D-ի անբավարարություն]]||67700|| ||19
|-
|[[:en:Vitamin K]]||70200||[[Վիտամին K]]||11500|| ||67
|-
|[[:en:Vivisection]]||25000|| || || ||35
|-
|[[:en:Vomiting]]||39000||[[Փսխում]]||3700|| ||100
|-
|[[:en:Vulnerable plaque]]||14700|| || || ||3
|-
|[[:en:Wart]]||36300||[[Գորտնուկներ]]||4500|| ||78
|-
|[[:en:Water–electrolyte imbalance]]||100||[[Էլեկտրոլիտային անհավասարակշռություն]]||35800|| ||22
|-
|[[:en:Waterborne diseases]]||29000|| || || ||15
|-
|[[:en:Weaning]]||34100|| || || ||30
|-
|[[:en:Weight loss]]||45800||[[Քաշի կորուստ]]||39100|| ||40
|-
|[[:en:Weight management]]||39200|| || || ||3
|-
|[[:en:West Nile fever]]||63800||[[Արևմտյան Նեղոսի տենդ]]||14500|| ||34
|-
|[[:en:West Nile virus]]||41900|| || || ||40
|-
|[[:en:Western African Ebola virus epidemic]]||326600|| || || ||58
|-
|[[:en:Wheelchair]]||52300|| || || ||59
|-
|[[:en:WHO Model List of Essential Medicines]]||69700|| || || ||40
|-
|[[:en:Whooping cough]]||56000||[[Կապույտ հազ]]||58500|| ||96
|-
|[[:en:Women's health]]||148400||[[Կանանց առողջություն]]||144100|| ||31
|-
|[[:en:World Health Organization]]||175600||[[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն]]||30600|| ||184
|-
|[[:en:Wound]]||24700||[[Վերք]]||8600|| ||98
|-
|[[:en:X-ray]]||101900||[[Ռենտգենյան ճառագայթներ]]||10900||այո||119
|-
|[[:en:Xenotransplantation]]||64700||[[Քսենոտրանսպլանտացիա]]||84800|| ||31
|-
|[[:en:Yellow fever]]||111000||[[Դեղին տենդ]]||8900|| ||79
|-
|[[:en:Zaire ebolavirus]]||47600|| || || ||15
|-
|[[:en:Zika virus]]||72300||[[Զիկա վիրուս]]||82900|| ||95
|-
|[[:en:Zinc deficiency]]||45000|| || || ||12
|}</text>
      <sha1>fuzmrbyfv3ojicpn31g745ch15s6qtd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էլիզաբեթ Թրաս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>940666</id>
    <revision>
      <id>8492326</id>
      <parentid>8433845</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:29:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10954" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Էլիզաբեթ Թրաս''' ({{lang-en|Elizabeth Mary &quot;Liz&quot; Truss}},{{ԱԾ}}), բրիտանացի կին քաղաքական գործիչ, արտաքին առևտրի նախարար (2019 թվականից)։

[[Դևիդ Քեմերոն]]ի առաջին և երկրորդ կաբինետներում շրջակա միջավայրի, սննդի և գյուղատնտեսության նախարար (2014-2016), արդարադատության նախարար և պատմության մեջ առաջին կին լորդ-կանցլերը՝ [[Թերեզա Մեյ]]ի առաջին կաբինետում (2016-2017)։

== Կենսագրություն ==
Էլիզաբեթ Թրասը մանկության տարիներն անցկացրել է [[Լիդս]]ում (Յորքշիր), նրա ծնողները հավատարիմ են մնացել քաղաքական համոզմունքներին և իրենց երիտասարդ դստերը ներգրավել են միջուկային ծանրաբեռնվածության արշավում։ Սովորել է Լիդսի պետական դպրոցում (Roundhay School), այնուհետև [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Մերթոն քոլեջում սովորել է [[փիլիսոփայություն]], [[քաղաքականություն]] և [[տնտեսագիտություն]], որտեղ ղեկավարել է լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության բաժանմունքը։ Ստանալով ֆինանսական կրթություն՝ աշխատել է Shell և Cable &amp; Wireless ազգամիջյան ընկերություններում։ 
2008 թվականին նշանակվել է Reform վերլուծական կենտրոնի փոխտնօրեն, որը մշակել է հանրային ծառայությունների ոլորտում մասնավոր բիզնեսի ներգրավման ծրագրեր&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/liz-truss-mp-the-new-environment-secretary-her-clash-with-the-turnip-taliban-and-a-controversial-9607409.html| title= Liz Truss MP: The new Environment Secretary, her clash with the 'Turnip Taliban' and a controversial rise through the Tory ranks|author =Adam Withnall|date =2014-07-15|work= |publisher= Independent|accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1996 թվականին անդամակցել Է Պահպանողական կուսակցությանը, 1998-2000 թվականներին գլխավորել Է [[Լոնդոն]]ի Լյուսեմ Դեպֆորդի (Lewisham Deptford Conservative Association) ընտրատարածքի պահպանողական ասոցիացիան։ 2001 թվականին ձեռնարկել է Հեմսուորթ շրջանի համայնքների պալատում (արևմտյան Յորքշիր ծիսական կոմսություն) ընտրվելու անհաջող փորձ, 2005 թվականին փորձը կրկնել է նույն կոմսությունում, բայց Քոլդեր Վելիի օկրուգում (և կրկին ապարդյուն)։ Վերջապես, 2010 թվականի մայիսի 6-ի խորհրդարանական ընտրությունները հյուսիս-արևմտյան Նորֆոլկ ընտրատարածքում նրան հաջողություն են բերել&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/40370.stm | title= Elizabeth Truss MP|author = |date =|work= Democracy Live|publisher= BBC News|accessdate= 2016-02-20|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի սեպտեմբերին վարչապետ Դևիդ Քեմերոնը միանգամից 50 նոր նշանակումներ է կատարել իր առաջին կաբինետում, և Էլիզաբեթ Թրասը դարձել է այն ժամանակ կրթության նախարարի խորհրդականի օգնականը (Parliamentary Under-Secretary of State)&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/news/datablog/2012/sep/06/cameron-cabinet-reshuffle-full-list-government-ministers| title= Cameron's cabinet reshuffle: the full list of government ministers|author =John Burn-Murdoch |date =2012-09-06|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 15-ին Քեմերոնի կաբինետում կադրային տեղաշարժերի նոր շարք է եղել և նոր նշանակումներից մեկը դարձել է Էլիզաբեթ Թրասի առաջխաղացումը շրջակա միջավայրի, պարենի և գյուղատնտեսության նախարարի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-19475248| title= Cabinet: David Cameron's new line-up |author = |date =2014-07-15|work= |publisher= BBC News|accessdate= 2016-02-20|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին տեղի են ունեցել հերթական խորհրդարանական ընտրությունները, որոնց արդյունքում Թրասը նախկին շրջանում ստացել է ձայների 50,9%-ը և պահպանել խորհրդարանական մանդատը&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000952| title= Norfolk South West|author =  |date =|work=Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2016-02-20|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 11-ին Դևիդ Քեմերոնը ձևավորել է իր երկրորդ կաբինետը՝ Էլիզաբեթ Թրասի համար պահպանելով շրջակա միջավայրի, պարենի և գյուղատնտեսության նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 14-ին Թերեզա Մեյի առաջին կաբինետում նշանակվել է արդարադատության նախարար և լորդ-կանցլեր&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/blog/live/2016/jul/14/theresa-may-cabinet-reshuffle-boris-johnson-philip-hammond-rules-out-emergency-budget| title= May's cabinet reshuffle: Michael Gove sacked and replaced with Elizabeth Truss - live updates|author =Andrew Sparrow  |date =2016-07-14|work= |publisher= Guardian |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլին նախարարների կաբինետը Թերեզա Մեյից պահանջել էր Էլիզաբեթ Թրասին ազատել լորդ-կանցլերի պարտականություններից և այդ պաշտոնը առանձնացնել արդարադատության նախարարի պաշտոնից՝ տեղի ունեցած մի շարք սխալների պատճառով (պաշտոնները միավորվել են 2007 թվականին Թոնի Բլերի որոշմամբ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2017/04/05/cabinet-ministers-call-prime-minister-strip-liz-truss-lord-chancellor/| title= Liz Truss should be stripped of Lord Chancellor role, Cabinet ministers urge Theresa May |author =Kate McCann  |date =2017-04-05|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2017-06-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 11-ին Թերեզա Մեյի երկրորդ կաբինետում նշանակվել է Գանձապետարանի գլխավոր քարտուղար։

== Անձնական կյանք ==
Պատանեկության տարիներին նա մասնակցել է Փեյսլիի ցույցերին (մինչև Լիդս տեղափոխվելը ընտանիքը որոշ ժամանակ ապրել է [[Շոտլանդիա]]յի այս քաղաքում) և վանկարկել է հակատետրոսյան կոչ՝ Maggie, Maggie, Maggie, out, out, out: Համայնքների պալատի ընտրություններում Էլիզաբեթ Թրասի թեկնածության առաջադրումը ժամանակին ուժեղ դիմադրություն է առաջացրել մոդեռնիզացիոն քաղաքականության առավել պահպանողական տրամադրված հակառակորդների կողմից այն կուսակցությունում, որոնց the Mail on Sunday թերթի լրագրողները տվել են Turnip Taliban, այսինքն՝ «Թալիբան բոլվանով» մականունը։ 2014 թվականին իր առաջին նախարարական պորտֆելը ստանալու պահին Թրասը դարձել է [[Մեծ Բրիտանիա]]յի ամենաերիտասարդ կին նախարարը ողջ պատմության ընթացքում։

2000 թվականին Էլիզաբեթ Թրասն ամուսնացել է ֆինանսական տնօրեն Հյու Օ'Լիրիի հետ, հետագայում ունեցել են երկու երեխա&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.independent.co.uk/news/people/liz-truss-conqueror-of-the-turnip-taliban-9616086.html| title= Liz Truss: Conqueror of the Turnip Taliban|author =Andy McSmith|date =2014-07-18|work= |publisher= Independent|accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://www.facebook.com/ElizabethTrussSWNorfolk/| title= Elizabeth Truss |author =  |date =|work= |publisher= [[Facebook]] |accessdate= 2016-02-22|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/elizabeth-truss| title= The Rt Hon Elizabeth Truss |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/elizabeth-truss/4097| title= Rt Hon Elizabeth Truss|author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2016-02-21|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Թրաս, Էլիզաբեթ}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4veq2xobdv75ljwo0mi2y6cpwn6wd4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/ոչ ազատ պատկերներ հոդվածից դուրս</title>
    <ns>2</ns>
    <id>942396</id>
    <revision>
      <id>8492656</id>
      <parentid>8491757</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:02:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3759" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Պատկեր!!Էջ!!Բեռնման ամսաթիվ
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Beko]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:ArshakMessi]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Արշակ]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Beko/Մասնակցային_էջեր]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Vadgt/Մասնակցի_Էջերը]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Շահէն]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Խորեն_Ամիրխանյան]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-hylogo.gif]]
|[[Մասնակից:Davh2000]]
|20100306161704
|-
|[[:Պատկեր:Wikipedia-logo-hy-1915.png]]
|[[Մասնակից:Pandukht/Արխիվ/2010]]
|20100321165535
|-
|[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Նորություններ]]
|20110919192310
|-
|[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]]
|[[Կաղապար:ԸԻ/Շաբաթ_25,_2022_թ.]]
|20110919192310
|-
|[[:Պատկեր:Գոլդեն_Սթեյթ_Ուորիորս.png]]
|[[Կաղապար:ԸԻ/Շաբաթ_26,_2022_թ.]]
|20110919192310
|-
|[[:Պատկեր:Սամվել_Ալեքսանյան_(ազատամարտիկ).jpg]]
|[[Մասնակից:Voskanyan/Սամվել_Ալեքսանյան_(ազատամարտիկ)]]
|20140220105338
|-
|[[:Պատկեր:Wiki-2015.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Դեկտեմբեր/2014]]
|20141221140908
|-
|[[:Պատկեր:Wiki.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Ինչպես_խմբագրել_էջը]]
|20170102090448
|-
|[[:Պատկեր:Wiki.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հունվար,_2009_-_Հունիս,_2009]]
|20170102090448
|-
|[[:Պատկեր:Wiki.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Օգոստոս_-_Հոկտեմբեր,_2010]]
|20170102090448
|-
|[[:Պատկեր:Wiki.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հոկտեմբեր_2011_-_Դեկտեմբեր_2011]]
|20170102090448
|-
|[[:Պատկեր:Wiki.png]]
|[[Օգնություն:Դասընթաց/Հոդվածի_կառուցվածք]]
|20170102090448
|-
|[[:Պատկեր:Եբրայերեն_ու_հայերեն,_նոյեմբերի_1_-_2015.jpg]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Նոյեմբեր_2015]]
|20190912005401
|-
|[[:Պատկեր:Վերջին_փոփոխություններ.jpg]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/տեխնիկական/Արխիվ/-_2016]]
|20190912005553
|-
|[[:Պատկեր:Screenshot_2021-01-09_Wikipédia,_l'encyclopédie_libre.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]]
|20210109065635
|-
|[[:Պատկեր:Screenshot_2021-02-02_Wikipédia,_l'encyclopédie_libre.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]]
|20210202072612
|-
|[[:Պատկեր:345px-Արցախի_շրջաններ.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Փետրվար_2021]]
|20210223143520
|-
|[[:Պատկեր:345px-Արցախի_շրջաններ.png]]
|[[Վիքիպեդիա:Մռավից_հարավ_տարածաշրջան/Արցախին_վերաբերող_քննարկումներ,_խորհրդատվություն]]
|20210223143520
|-
|[[:Պատկեր:Հայ_Ավետարանական_Փիթեր_և_Ելիզաբեթ_Թորոսյան_դպրոց.jpg]]
|[[Մասնակից:Son_Melkumyan/Հայ_Աւետարանական_Փիթր_և_Էլիզապէթ_Թորոսեան_Վարժարան]]
|20220617123540
|}</text>
      <sha1>3lm27rf3x4h5a2qesle8c4qgg852dic</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/գրեթե անկատեգորիա հոդվածներ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>942844</id>
    <revision>
      <id>8492650</id>
      <parentid>8491752</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:01:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76775" xml:space="preserve">
# [[2022 Ֆորմուլա 1-ի աշխարհի առաջնություն]]
# [[2022 թվականի ապրիլին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի հուլիսին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի հունիսին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի հունվարին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի մայիսին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի մարտին մահացածներ]]
# [[2022 թվականի փետրվարին մահացածներ]]
# [[2022 թվականին մահացածների ցանկ]]
# [[85-մմ դիվիզիոնային հրանոթ Դ-44]]
# [[ARMA: Armed Assault]]
# [[Ace of Base]]
# [[Agar.io]]
# [[BB Talk]]
# [[Baa, Baa, Black Sheep]]
# [[Banana Fish]]
# [[Bandicam]]
# [[Berlin Chemie]]
# [[Bet You Wanna]]
# [[Black Mamba]]
# [[Blender]]
# [[Bully (2006, տեսախաղ)]]
# [[Burn the Stage: The Movie]]
# [[Camtasia]]
# [[Cimorelli]]
# [[Codagenix պատվաստանյութը COVID-19-ի դեմ]]
# [[Constantine (2005, տեսախաղ)]]
# [[Core Design]]
# [[Counter-Strike: Condition Zero]]
# [[C՝ շրջանագծի մեջ]]
# [[Daredevil (հեռուստասերիալ)]]
# [[Dark Chronicle]]
# [[Dark Paradise]]
# [[Dear Socks, Dear Buddy]]
# [[Disney XD]]
# [[Doom 3]]
# [[Doom engine]]
# [[Driver (1999, տեսախաղ)]]
# [[EXO-ի սկավառակագրություն]]
# [[Eidos Interactive]]
# [[Exio.Tech]]
# [[Fancy You]]
# [[Far Cry (2004, տեսախաղ)]]
# [[Fly Arna]]
# [[Fraps]]
# [[Freedom (երգ, Kygo)]]
# [[GOT7 խմբի սկավառակագրություն]]
# [[Gangstar: Crime City]]
# [[Gangstar 2: Kings of L.A.]]
# [[Garry’s Mod]]
# [[Gazgolder]]
# [[Gearbox Software]]
# [[Give It to Me (երգ, Թիմբալենդ)]]
# [[GoldSrc]]
# [[Gran Turismo 3: A-Spec]]
# [[Grand Theft Auto: Liberty City Stories]]
# [[Grand Theft Auto: London 1961]]
# [[Grand Theft Auto: Vice City Stories]]
# [[Grand Theft Auto (1997, տեսախաղ)]]
# [[Grand Theft Auto 2]]
# [[Grand Theft Auto Advance]]
# [[H.O.T.]]
# [[Halcyon Digest]]
# [[Half-Life 2]]
# [[Happier Than Ever (ալբոմ, Բիլլի Այլիշ)]]
# [[Hardwell]]
# [[Harry Potter and the Philosopher’s Stone (2001, տեսախաղ)]]
# [[Havok]]
# [[Hells Angels (մանգա)]]
# [[HeroCraft]]
# [[Hitman: Codename 47]]
# [[Hollywood]]
# [[Honda Clarity]]
# [[Hydrogenics]]
# [[I'll Wait]]
# [[IOS 15]]
# [[IPad mini]]
# [[IPhone (առաջին սերունդ)]]
# [[IPhone 12 Pro]]
# [[IPhone SE (2-րդ սերունդ)]]
# [[IU-ի սկավառակագություն]]
# [[I Love It]]
# [[I Want to Know What Love Is]]
# [[I motif կառուցվածք]]
# [[Incredibox]]
# [[Jah Khalib]]
# [[JayDaYoungan]]
# [[K-Lite Codec Pack]]
# [[KTurtle]]
# [[Kay One]]
# [[Konfuz]]
# [[Kygo]]
# [[Kylie Cosmetics]]
# [[LIZER]]
# [[Lalala]]
# [[Loco (երգ)]]
# [[Lotta Sea Lice]]
# [[Love Again]]
# [[Manhunt]]
# [[Marmok]]
# [[Max Payne (2001, տեսախաղ)]]
# [[MiHoYo]]
# [[Mnet]]
# [[Mod DB]]
# [[Mozgi]]
# [[MrBeast]]
# [[Nara Dreamland]]
# [[National Geographic Magazine]]
# [[Nexus Mods]]
# [[Nothing Happens]]
# [[O!RUL8,2?]]
# [[Occidental Petroleum]]
# [[Oh My Girl-ի սկավառակագրություն]]
# [[One-reeler / Act IV]]
# [[One More Time (երգ, Twice)]]
# [[Onimusha 3: Demon Siege]]
# [[Open Broadcaster Software]]
# [[Our Love]]
# [[Overlord (2007, տեսախաղ)]]
# [[Overwatch]]
# [[POSTAL (2009, տեսախաղ)]]
# [[PandaMR]]
# [[Parallel]]
# [[Patriots: A Nation Under Fire]]
# [[Piëch Automotive]]
# [[Postal 2]]
# [[Prime World]]
# [[Quake II]]
# [[Quake engine]]
# [[RSAC]]
# [[Ralf Ringer]]
# [[Realme]]
# [[RenderWare]]
# [[Resident Evil (1996, տեսախաղ)]]
# [[Roblox]]
# [[Rubius]]
# [[Rush (Monsta X-ի ալբոմ)]]
# [[S.T.A.L.K.E.R Clear Sky]]
# [[SK8 the Infinity]]
# [[Safe with Me]]
# [[Sidewalks (երգ)]]
# [[Signs]]
# [[Silent Hill (1999, տեսախաղ)]]
# [[SketchUp]]
# [[Slither.io]]
# [[So Far Gone]]
# [[Soldier of Fortune (2000, տեսախաղ)]]
# [[Sometimes I Sit and Think, and Sometimes I Just Sit]]
# [[Source]]
# [[Source 2]]
# [[Source Filmmaker]]
# [[Southwest Airlines]]
# [[Spacewar!]]
# [[Stray Kids-ի սկավառակագրություն]]
# [[Surviv.io]]
# [[Table Tennis Touch]]
# [[Takashinga Cricket Club]]
# [[Tchibo]]
# [[Team Fortress 2]]
# [[Team Fortress Classic]]
# [[Thank Me Later]]
# [[The Bell]]
# [[The Birthday Party]]
# [[The Clan Pt. 2 Guilty]]
# [[The Darkness (2007, տեսախաղ)]]
# [[The Legend of Zelda (1986, տեսախաղ)]]
# [[The ReVe Festival: Day 2]]
# [[The Thing (2002, տեսախաղ)]]
# [[This Christmas - Winter Is Coming]]
# [[This Love]]
# [[Tom Clancy's Splinter Cell]]
# [[Toyota Corolla (E170)]]
# [[Treasure EP.Fin: All to Action]]
# [[True Crime: New York City]]
# [[True Crime: Streets of LA]]
# [[Tsuritama]]
# [[Twice-ի սկավառակագրություն]]
# [[Twicecoaster: Lane 1]]
# [[Twicecoaster: Lane 2]]
# [[Unchain My Heart (ալբոմ)]]
# [[Unreal Engine]]
# [[Upside Down]]
# [[WV22]]
# [[Watch the Throne (երգ)]]
# [[Weki Meki]]
# [[Welcome Back (iKon-ի ալբոմ)]]
# [[Wii]]
# [[Windows 95]]
# [[Windows 98]]
# [[Windows 9x]]
# [[Windows Me]]
# [[Wylsacom]]
# [[XO (ձայնագրման լեյբլ)]]
# [[Xbox]]
# [[XxxՀոլիք]]
# [[Yerevan-Avia]]
# [[Yes? No?]]
# [[Yuri on Ice]]
# [[ZombsRoyale.io]]
# [[«Անկախ ոգի» մրցանակ տղամարդու լավագույն դերակատարման համար]]
# [[«Ձայն» Լիբերթար Պահպանողական Կուսակցություն]]
# [[«Պատանի երկրապահ» ճամբար]]
# [[С-- (Ծրագրավորման լեզու)]]
# [[Черника (ալբոմ)]]
# [[ԱՐԻ գրական և տաղանդի գործակալություն]]
# [[Աբբա Պանտալևոն]]
# [[Աբդուլֆաթահ Ասիրի]]
# [[Ագրեսիայի գործողություն]]
# [[Ադոնիզիդ]]
# [[Ադրիան Ագրեստ]]
# [[Ազգային հիշողության թանգարան]]
# [[Ազեմմուր]]
# [[Աթաուալպա]]
# [[Ալ-Ռակկայի թանգարան]]
# [[Ալ Ահրամ]]
# [[Ալանտոին]]
# [[Ալառա]]
# [[Ալբերտ Էյլեր]]
# [[Ալբերտ Թուրգուդ]]
# [[Ալբերտ Հերոյան]]
# [[Ալբերտ Ֆեյսի]]
# [[Ալեն Ռու]]
# [[Ալեքսանդր Անանչենկո]]
# [[Ալեքսանդր Գյոր]]
# [[Ալեքսանդր Ուվարով]]
# [[Ալեքսանդր Վերյովկին]]
# [[Ալեքսանդր Տորմասով]]
# [[Ալի Լիմոնադի]]
# [[Ալինա Սանկո]]
# [[Ալկասար դե Կոլոն]]
# [[Ալմագեստ]]
# [[Ալմագրո]]
# [[Ալմետևսկ]]
# [[Ալյա ալ-Հուսեյն]]
# [[Ալյանս առաջադիմական ցենտրիստական կուսակցություն]]
# [[Ալտո դել Կարմեն]]
# [[Ալֆրեդ Փիթ]]
# [[Ախթար Մանսուր]]
# [[Ակսու (շրջան)]]
# [[Ահաբեկչություն Բուրգասում]]
# [[Ահարոն Սահակյան]]
# [[Աղվես (կաթնասուն)]]
# [[Ամալիա Օլդենբուրգացի (Հունաստանի թագուհի)]]
# [[Ամանդին Լեյնո]]
# [[Ամարաթների քարայր]]
# [[Ամբրոուս Դադլի]]
# [[Ամերիկայի թռչուններ]]
# [[Ամերիկյան սարսափ պատմության դերասանական կազմ]]
# [[Ամերիկյան սարսափ պատմություն։ Երկակի տեսակ]]
# [[Ամչուր]]
# [[Ամպրոպի ժամանակ (ֆիլմ)]]
# [[Ամրոց-Աստաֆյան առանցք]]
# [[Ամրոցի հնագիտական-ազգագրական թանգարանային համալիր]]
# [[Այ Յազավա]]
# [[Այա Մացուրա]]
# [[Այն, ինչ ես պետք է ասեմ]]
# [[Այնբո. Ամազոնի սիրտը]]
# [[Այսպես են դասավորվել աստղերը]]
# [[Անասնաբուժական տեղամաս]]
# [[Անաստասիա Կլիմովա]]
# [[Անաստասիա Շպագինա]]
# [[Անատոլի Յանի]]
# [[Անգելա Վոդե]]
# [[Անգլո-շոտլանդական պատերազմ (1650–1652)]]
# [[Անդալուզյան սոուս]]
# [[Անդրե Շառլ Բուլ]]
# [[Անդրեա Գվարների]]
# [[Անդրեա դա Մուրանո]]
# [[Անժելլա Էմուրվոն]]
# [[Անի Քոչար]]
# [[Անծանոթուհին Ուայլդֆել-Հոլլից]]
# [[Անհպում վճարումներ]]
# [[Անձնական թվային օգնական]]
# [[Անձնական հարց (գիրք)]]
# [[Անն Անդերսոն (դիվանագետ)]]
# [[Աննա Բեշնովայի սպանություն]]
# [[Աննա Գրիգորյան]]
# [[Աննա Պավլովնա]]
# [[Աննե Մարգրեթե Հաուսքեն Նուրբերգ]]
# [[Անորոշ Ինտեգրալ AH]]
# [[Անջատական լեզուներ]]
# [[Անվտանգության համակարգերի արդյունավետությունը համակարգչային գիտության մեջ]]
# [[Անվտանգության և տեղեկատվության ապահովում]]
# [[Անտառային հրդեհներ Ռուսաստանում (2021)]]
# [[Անտոն Կասիպովիչ]]
# [[Անտոն Շապուրմա]]
# [[Անտուան Ժոզեֆ Վիրց]]
# [[Անտուն կենդանիներ]]
# [[Աշխատասեղանի հավելվածների մշակում]]
# [[Աշխատավարձը]]
# [[Աշոտ Հակոբջանյան]]
# [[Ապաթեիզմ]]
# [[Ապատե (աստվածություն)]]
# [[Ապիքսաբան]]
# [[Ապոլին Տրաորե]]
# [[Ապուշը (հեռուստասերիալ)]]
# [[Աջայ Բհաթ]]
# [[Առաքել Ծատուրյան]]
# [[Առողջապահական կետ]]
# [[Ասիայի աշխարհագրություն]]
# [[Ասիայի հիվանդ մարդ]]
# [[Ասլանդուզի ճակատամարտ]]
# [[Աստղաթափ (երգ)]]
# [[Աստղաինֆորմատիկա]]
# [[Աստոր]]
# [[Աստրախանի պետական բժշկական համալսարան]]
# [[Ավազուտի գեներալները]]
# [[Ավանգարդ 1]]
# [[Ավգուստա Գրոներ]]
# [[Ավետ]]
# [[Ավիցեննայի դամբարան]]
# [[Ավհատ Աբդուլին]]
# [[Ավտոբուսի հրդեհ Բուլղարիայում (2021)]]
# [[Ավտոբուսի պայթյուն Բալիգոլիում]]
# [[Ավտոմատացված քլիրինգային տուն]]
# [[Ատոմային կլանման սպեկտրաչափություն]]
# [[Արայիկ Ոսկանյան]]
# [[Արբալետ ԴՄ]]
# [[Արբիտրաժային համաձայնություն]]
# [[Արդյունաբերական Երրորդ հեղափոխություն (գիրք)]]
# [[Արթուր Գրիշայի Սարգսյան]]
# [[Արթուր Մոլիտվին]]
# [[Արիստակես Սեդրակյան]]
# [[Արիստամբուլոս I]]
# [[Արիստոն (Սպարտայի թագավոր)]]
# [[Արհեստական բանականությունը կինոինդուստրիայում]]
# [[Արհեստական բանականությունը հոգեբանությունում]]
# [[Արման Բադեյան]]
# [[Արմավիրի պետական մանակավարժական համալսարան]]
# [[Արմատանա]]
# [[Արմատոտանիներ]]
# [[Արմեն Ավանեսյան (փիլիսոփա)]]
# [[Արյան դեպո]]
# [[Արյանա (քաղաք)]]
# [[Արուտ]]
# [[Արջունա]]
# [[Արսաբիա]]
# [[Արտադրության ինտերնացիոնալացում]]
# [[Արտավազդ Բ]]
# [[Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհ]]
# [[Արցունքները կաթում էին]]
# [[Արքայադուստր Դոքհե]]
# [[Արքայադուստր Հոենլո-Լանգենբուրգցի]]
# [[Արքայազն Ջորջ]]
# [[Արևելյան Ջերսի]]
# [[Արևմտյան Ավստրալիայի համալսարան]]
# [[Արևմտյան Հայաստան պետության դրոշ]]
# [[Արևմտյան Հայաստան պետության զինանշան]]
# [[Արևմտյան Հայաստան պետության օրհներգ]]
# [[Արևմտյան Հայաստանի Ազգային ժողով]]
# [[Արևմտյան Հայաստանի հայերի ազգային խորհուրդ]]
# [[Ացիս և Գալատեա (բալետ)]]
# [[Աքերմանի դաշտերում (Թումանյանի թարգմանություն)]]
# [[Աֆթեր]]
# [[Աֆրոդիտե, Պան և Էրոս]]
# [[Աֆրոսամուրայ]]
# [[Բաբերդի լեռներ]]
# [[Բաբը]]
# [[Բաբի տաճարը Հայֆայում]]
# [[Բաբուլ (լեռ)]]
# [[Բազիլիկա Դոլոչոպի]]
# [[Բազմակառավարելի խաղ]]
# [[Բազուկա]]
# [[Բաթիալ նստվածքներ]]
# [[Բալանտիդիազ]]
# [[Բալշա I]]
# [[Բալշա II]]
# [[Բախչիսարայի շատրվան (բալետ)]]
# [[Բախտիար Վահաբզադեի տուն-թանգարան]]
# [[Բակեթաթոն]]
# [[Բաղչաձոր]]
# [[Բաղրու Քուհ]]
# [[Բամբակի լեռ]]
# [[Բայազետ Աղա Դաշլարի]]
# [[Բանգլադեշի տնտեսություն]]
# [[Բանպո]]
# [[Բանտային աշտարակ]]
# [[Բաշ Օլուկ (լեռ)]]
# [[Բաշյուրդ (լեռնահամակարգ)]]
# [[Բասբի Բերկլի]]
# [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, եզրափակիչ փուլ)]]
# [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ A)]]
# [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ B)]]
# [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ C)]]
# [[Բասկետբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2019 (կանայք, խումբ D)]]
# [[Բարբարա Կվյատկովսկայա-Լաս]]
# [[Բարբարա Պրավի]]
# [[Բարբարա Վիլյերս]]
# [[Բարբին և Շելկունչիկը]]
# [[Բարձունքային հիվանդություն]]
# [[Բարձրագույն դասարան (հեռուստասերիալ)]]
# [[Բարրիդեյլ]]
# [[Բեգդաղ]]
# [[Բելառուսի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Կենտրոնական բուսաբանական այգի]]
# [[Բելգիական վաֆլի]]
# [[Բելկա և Ստրելկա: Կարիբյան գաղտնիք]]
# [[Բեկորներ]]
# [[Բեհրուզ Վոսուգի]]
# [[Բեն Չիֆլի]]
# [[Բենզոդիազեպիններ]]
# [[Բենջամին Բրիգս]]
# [[Բենջամին Հոչքիս]]
# [[Բենջամին Ռոբերտս-Սմիթ]]
# [[Բենջամին Ֆորսթներ]]
# [[Բենսհայմ]]
# [[Բենտ-Անատ]]
# [[Բեռնար Ժոզեֆ «Բեն» Ռիդեր]]
# [[Բերնար Բինլին Դադե]]
# [[Բզոուդաղ]]
# [[Բժեգյան ամրոց]]
# [[Բիբկի լեռ]]
# [[Բիդիրգի]]
# [[Բիզանդաղ]]
# [[Բիլ Աթկինսոն]]
# [[Բիլ Բուլան]]
# [[Բիլան (լեռ)]]
# [[Բիոտեխնոլոգիա]]
# [[Բիսարա]]
# [[Բիրդաշու]]
# [[Բլանկա I (Նավարրայի թագուհի)]]
# [[Բլաս Վալերա]]
# [[Բյուզանդական միջմշակութային զարգացումներ]]
# [[Բո Միրչոֆ]]
# [[Բոբր]]
# [[Բոլդուին Լոնսդեյլ]]
# [[Բոլեսլավ Բարլոգ]]
# [[Բոն (քաղաք, Ֆրանսիա)]]
# [[Բոռնել]]
# [[Բորբոսասնկեր]]
# [[Բորիս Բաղդասարով]]
# [[Բորիս Բլյումին]]
# [[Բորչալա (լեռ)]]
# [[Բուա դյու Կազիե]]
# [[Բուալեմ Բեսսաիխ]]
# [[Բութանի ազգային թանգարան]]
# [[Բուլբիտ]]
# [[Բուկա (ընկերություն)]]
# [[Բուղատենես]]
# [[Բունյուելը կրիաների լաբիրինթոսում]]
# [[Բուսականության աստվածություններ]]
# [[Բուֆֆալոյի պատմության թանգարան]]
# [[Բջջային կապ]]
# [[Բջջային հավելվածների դասակարգում]]
# [[Բռնցքամարտի համաշխարհային ասոցիացիա]]
# [[Բրաուզերներ]]
# [[Բրդաձորի քարակոթող]]
# [[Բրդի ազգային թանգարան (Ջիլոնգ)]]
# [[Բրեդ Ֆալչեք]]
# [[Բրուգիոզ]]
# [[Բրոքեր]]
# [[Գաթանախշիչ]]
# [[Գալայի հնաոճ իրերի թանգարան]]
# [[Գալինա Իվանովա]]
# [[Գաղտնի շրջան (հեռուստասերիալ)]]
# [[Գամալ ալ-Բաննա]]
# [[Գամբիայի Ազգային թանգարան]]
# [[Գայանե Չիլոյան]]
# [[Գայոս Գանիկոս]]
# [[Գայոս Սեքստոս Կալվին]]
# [[Գանձափարախ (լեռ)]]
# [[Գավառա Գյադուկ]]
# [[Գեբելեյն]]
# [[Գելլերի զոհասեղան]]
# [[Գելյանլի]]
# [[Գեղամ Բեգջանյան]]
# [[Գեղամ Ստեփանյան]]
# [[Գեղարվեստական գրականության կանանց մրցանակ]]
# [[Գեղարվեստի դպրոց (Մանհեթեն)]]
# [[Գեյզերիխ]]
# [[Գեյր Հադլգրիմսոն]]
# [[Գենադի Ցիպկալով]]
# [[Գենետաներ]]
# [[Գեներալ Թոմ-Թամ]]
# [[Գեորգի IV Լաշա]]
# [[Գեորգի IX]]
# [[Գեորգի Էրիստով]]
# [[Գեորգյան ճարտարապետություն]]
# [[Գերակա հանրային շահ]]
# [[Գերսոն Գու-Կոնու]]
# [[Գի Լե Գոֆե]]
# [[Գիդեոնը ապստամբում է]]
# [[Գիլդա]]
# [[Գլիկա Ներա]]
# [[Գլինա Բելայա]]
# [[Գլխավոր էջ]]
# [[Գլխատուն (կառույց)]]
# [[Գլոբալ արեգակնային ատլաս]]
# [[Գլոգուվյան ամրոց]]
# [[Գլուխ Ծակ]]
# [[Գծատարում]]
# [[Գյավուրդաղ (լեռ, Ամանոսի լեռնաշղթա)]]
# [[Գյավուրկալասի (լեռ, Զանգեզուրի լեռներ)]]
# [[Գյոգ (լեռ)]]
# [[Գյուզել Բաբա Դաղ]]
# [[Գյուղատնտեսական քարտեզ]]
# [[Գյունեյ Բաշի (լեռ, Անտիպոնտական լեռնահամակարգ)]]
# [[Գյոքչա]]
# [[Գոգնոց]]
# [[Գոշքար Թահմազլի]]
# [[Գոչան (լեռ)]]
# [[Գու Վեյցզյուն]]
# [[Գուրզ]]
# [[Գուրու Արջան Դև]]
# [[Գրամշի]]
# [[Գրանադա (Նիկարագուա)]]
# [[Գրանդ Կուրոն]]
# [[Գրասիլիանու Ռամոս դե Օլիվեյրա]]
# [[Գրեյս Մերա Մոլիսա]]
# [[Գրեսոր]]
# [[Գրիգոր XVI]]
# [[Գրիգոր Հարությունի Հարությունյան]]
# [[Գրինչ]]
# [[Գրոդնոյի պետական բժշկական համալսարան]]
# [[Գրևենա]]
# [[Դալայ Լամա 13]]
# [[Դայան Քենոն]]
# [[Դաշտավլուկ]]
# [[Դաշրատհ Մանջհին]]
# [[Դավադրություն (գաղտնի միաբանություն)]]
# [[Դավիդ Գիրլանդայո]]
# [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)]]
# [[Դավիթ Սարգսյան (ֆիզիոլոգ)]]
# [[Դավիթ Վարդանյան (բալետի արտիստ)]]
# [[Դավուդ Քազիմով]]
# [[Դատական ակտերի իրավաբանական բնույթը վարչական դատավարությունում]]
# [[Դարանջ]]
# [[Դարշիլ Սաֆարի]]
# [[Դափնին և Քլոեն (բալետ)]]
# [[Դաքի Թոթ]]
# [[ԴեՕբիա Օպարեյ]]
# [[Դեգուի մետրոպոլիտենի հրդեհ]]
# [[Դելիմ (թանգարան)]]
# [[Դեմոկրատական այլընտրանք կուսակցություն]]
# [[Դեմքի ճանաչումը առողջապահության ոլորտում]]
# [[Դեյվիդ Բրետ]]
# [[Դեյվիդ Էյմիս]]
# [[Դեյվիդ Մեդյանիկ]]
# [[Դենիս վան Աարսսեն]]
# [[Դենպասար]]
# [[Դեոնտեյ Ուայլդեր]]
# [[Դետ (լեռ)]]
# [[Դիանա Հարությունովա]]
# [[Դիեգո դե Ալմագրո (Չիլի)]]
# [[Դին Քեյմեն]]
# [[Դինա Սաևա]]
# [[Դիսնեյի անիմացիոն ֆիլմերի խաղարկային ռիմեյքերի ցանկ]]
# [[Դիվնա Վեկովիչ]]
# [[Դիրան Թավիջյան]]
# [[Դիֆայ]]
# [[Դմիտրի Բորտնիկով]]
# [[Դմիտրի Բորտնյանսկի]]
# [[Դորինա Բյոցոգիո]]
# [[Դորոթեա Դանիացի (Բրաունշվայգ-Լյունեբուրգի դքսուհի)]]
# [[Դորոթեա Սաքսեն-Լաուենբուրգացի]]
# [[Դուարնենե]]
# [[Դունաշ բեն Լաբրատ]]
# [[Դուպնիցա]]
# [[Դուքս Ալեքսանդր Սոդերմանլանդացի]]
# [[Դրակունկուլոզ]]
# [[Դրոտավերին]]
# [[Եբրանց]]
# [[Եգիպտա-իսրայելական հարաբերություններ]]
# [[Եգիպտացորենի հաց]]
# [[Ելենա Ռիբալկո]]
# [[Ելենա Վերեյսկայա]]
# [[Ելենա Ցագրինու]]
# [[Ելիզավետա, Հարավսլավիայի արքայադուստր]]
# [[Ելիզավետա Դանիացի (1485-1555)]]
# [[Ելիզավետա Դանիացի (դքսուհի Բրաունշվայգ-Վոլֆենբյութելացի)]]
# [[Ելիզավետա Յարոսլավնա]]
# [[Եկատերինա Գելաձե]]
# [[Եկատերինա Կերն]]
# [[Եկատերինա Կորնարո]]
# [[Եկատերինա Շերեմետևա]]
# [[Եկատերինա Սվանիձե]]
# [[Եղբայր (1997, ֆիլմ)]]
# [[Եղբայր 2։ Վերադարձ դեպի Ամերիկա (2000, տեսախաղ)]]
# [[Եղջերախոռ]]
# [[Ենիջե]]
# [[Ես կարմրում եմ]]
# [[Եվպրաքսիա Վսեվոլոդովնա Կիևից]]
# [[Եվրոպական պարտքային ճգնաժամ]]
# [[Երազանքների երկիր]]
# [[Երեք հաստլիկները]]
# [[Երլան Կոժասբայ]]
# [[Երկաթի (II) օքսիդ]]
# [[Երկար Վապեր]]
# [[Երկար տաքդեղ]]
# [[Երկրաշարժ Հայիթիում (2021)]]
# [[Երկրների ցանկ ըստ աղի արտադրության]]
# [[Երկրների ցանկ ըստ պաշտոնական լեզուների]]
# [[Երկրների ցանկ ըստ պողպատի արտադրության]]
# [[Երկրների ցուցակ ըստ բնակչության (ՄԱԿ)]]
# [[Երմոնիա]]
# [[Երևանի Ֆ. Նանսենի անվան N 150 հիմնական դպրոց]]
# [[Երևանի նուրբ բրդյա գործվածքների կոմբինատ]]
# [[Երևանցոց Սուրբ Մինաս եկեղեցի (Թբիլիսի)]]
# [[Եփրեմ Սարգսյան]]
# [[Զանգվածային սպանություն Յոկելայում]]
# [[Զառա Յաքոբ]]
# [[Զարեչնոյե (գյուղ, Օկտյաբրսկի շրջան)]]
# [[Զարնի-Պարնի]]
# [[Զդենեկ Կեպակ]]
# [[Զոլինգեր-Էլիսոնի համախտանիշ]]
# [[Զոյա Լորիե]]
# [[Զուղուլբա (գյուղ)]]
# [[Զրինսկի]]
# [[Էգալիտարիզմ]]
# [[Էգբերթ, Ուեսեքսների թագավոր]]
# [[Էգոն Ռանետ]]
# [[Էդմոնդ Ախթար]]
# [[Էդմունդ Շոտլանդացի]]
# [[Էդուարդ Ազրոյանց]]
# [[Էդուարդ Չիչյան]]
# [[Էդուարդ Սեյմուր Հարթֆորդի 1-ին կոմս]]
# [[Էդուարդա Օ’Բարա]]
# [[Էդուարդո Ֆրանկո]]
# [[Էդվին Էբոթ Էբոթ]]
# [[Էլ-Պենոն-դե-Գուատապե]]
# [[Էլ Կարմեն դե Բոլիվար]]
# [[Էլ Ռայս]]
# [[Էլդար Ջարախով]]
# [[Էլեանոր Անգլիացի]]
# [[Էլեկտրական բաշխիչ հարմարանք]]
# [[Էլեկտրոնային աղյուսակ]]
# [[Էլեոնորա Հաբսբուրգ]]
# [[Էլզա Սկիապարելլի]]
# [[Էլիզաբեթ Բրյուս]]
# [[Էլիյահու Հանավի սինագոգ]]
# [[Էլիսա Զաքարիա Խուրի]]
# [[Էլչին Ալիև]]
# [[Էլսիու Ալվարեշ]]
# [[Էլվիրա Սորոկինա]]
# [[Էկտոր Խիմենես-Բրավո]]
# [[Էմանուելե Պեսարեզի]]
# [[Էմեթ Չափման]]
# [[Էմերիխ Յուտներ]]
# [[Էմմա Անդիևսկա]]
# [[Էնեայի ծառի թանգարան]]
# [[Էներգաաշտարակ]]
# [[Էներգետիկան Հունաստանում]]
# [[Էնլիլ]]
# [[Էնկանտո (մուլտֆիլմ)]]
# [[Էնն-Մարի Թոմասսեն]]
# [[Էնն Սոֆի Ռևենթլոու]]
# [[Էնոլա Հոլմսի առեղծվածները]]
# [[Էնջի Ցան]]
# [[Էուխենիո Դերբես]]
# [[Էռնեստ Հեմինգուեյ (լուսանկար, Քարշ)]]
# [[Էսթեր]]
# [[Էստոնիայի Էներգետիկա]]
# [[Էսքիզ (Սկետչ)]]
# [[Էվե Քիվի]]
# [[Էվրան]]
# [[Էվրի]]
# [[Էրիկ Ուիթնի]]
# [[Էրիկ Ֆլեմինգ]]
# [[Էրկին Օնգարբաև]]
# [[Էրմեսի ճակատամարտ]]
# [[Էրմինիա դել Օրո]]
# [[Էրվին Ամիրյան]]
# [[Թալալ Իբն Աբդուլազիզ Ալ Սաուդ]]
# [[Թալիբանի հարձակում (2021)]]
# [[Թակա Թոնի]]
# [[Թայյուան]]
# [[Թայփի]]
# [[Թաուերի արքայազններ]]
# [[Թաուֆիկ Համիդ]]
# [[Թավջութակի սուիտներ (Բախ)]]
# [[Թատրոն կամ Թշվառներ]]
# [[Թարիմյան մումիաներ]]
# [[Թեթֆորդ]]
# [[Թել Սիթի]]
# [[Թելմա Ռիտեր]]
# [[Թեյմուր Մուսաև]]
# [[Թենիոզ]]
# [[Թեո Բրաուն]]
# [[Թեոդոր Գյոյոկ]]
# [[Թեոդորա]]
# [[Թերեքի մարզ]]
# [[Թերթերի համաշխարհային ասոցիացիա]]
# [[Թերի ՄքԼոուլին]]
# [[Թերմոպիլեի ճակատամարտ]]
# [[Թիա (արքայադուստր)]]
# [[Թիմ Արմսթրոնգ]]
# [[Թիմային պայքարի մարտավարություն (TFT)]]
# [[Թիմուր Ռոդրիգես]]
# [[Թղթադրամների թանգարան]]
# [[Թղթե տուն. Կորեա – Համատեղ տնտեսական տարածք]]
# [[Թոլեդոյի արվեստի թանգարան]]
# [[Թոնյե Անգելսեն]]
# [[Թործում]]
# [[Թուղչե Ալբայրաքի սպանություն]]
# [[Թունավորություն]]
# [[Թուրքիայի հեղաշրջումը (1960)]]
# [[Թոֆիգ Ագաբաբաև]]
# [[Թվային հումանիտար գիտություններ]]
# [[Թրապոչեր]]
# [[Թրիլլեր]]
# [[Թրիպտի]]
# [[Ժամանակակից արվեստի թանգարան (Ֆլորինա)]]
# [[Ժամանակավոր մայրաքաղաքի հիշատակի թանգարան]]
# [[Ժամանակի ծուղակ]]
# [[Ժան Բատիստ Լե Գրեյ]]
# [[Ժան Լուի Բերտո]]
# [[Ժան Պլիյա]]
# [[Ժան Տոմազինի]]
# [[Ժիզելա Ֆրանսացի]]
# [[Ժողովրդավարական համախմբում կուսակցություն]]
# [[Իան Ռոսս (լուրերի հաղորդավար)]]
# [[Իբրահիմ Բուբակար Կեյտա]]
# [[Իբրահիմ Մարաաշլի]]
# [[Իբրահիմ Սադիք]]
# [[Իգոր Կոնդրատյուկ]]
# [[Իգոր Մատովիչ]]
# [[Իգոր Պլոտնիցկի]]
# [[Իգոր Վոյտենկո]]
# [[Իգոր Վովկովինսկի]]
# [[Իդա (փոթորիկ, 2021)]]
# [[Իենգ Սարի]]
# [[Իերապետրա (դիմոս)]]
# [[Իզաբելլա (Դանիայի արքայադուստր)]]
# [[Իզաբելլա Մառեցի]]
# [[Իզաբելլա Մեդիչի]]
# [[Իզաբելլա Նարդոնիի սպանություն]]
# [[Իզաբելլա Պորտուգալացի]]
# [[Իզանամի]]
# [[Իզոֆլուրան]]
# [[Իթան Ալեն]]
# [[Իլյա Պոմազուն]]
# [[Իմպուլսային համակարգ]]
# [[Իյո Արակի]]
# [[Ինգա Ստանիտե-Տոլոչկիենե]]
# [[Ինգեբորգա Էրիկսդաթթեր]]
# [[Ինգրիդ Ալեքսանդրա (Նորվեգիայի արքայադուստր)]]
# [[Ինդրա]]
# [[Ինեսա Կրավեց]]
# [[Իննա Ռազումիխինա]]
# [[Ինտոնացիա]]
# [[Ինքը և իր կատուն]]
# [[Ինֆանտա Մարիա Պորտուգալացի]]
# [[Ինֆորմացիոն անվտանգություն]]
# [[Իշի]]
# [[Իոնացման ազդեցությունը բջիջների վրա]]
# [[Իոսիֆ Ռեուտ]]
# [[Իպ Ման]]
# [[Իսահակ Զիդա]]
# [[Իսայաս Աֆեվերկի]]
# [[Իսաֆյորդուր]]
# [[Իսիդոր Բականժա]]
# [[Իսլամ Մախաչև]]
# [[Իսլամական օլիմպիական խաղեր]]
# [[Իսկանդար Մուդա]]
# [[Իսրայելա-արաբական հարաբերություններ]]
# [[Իսրայելա-շվեյցարական հարաբերություններ]]
# [[Իվ Անրի]]
# [[Իվան Ագուելի]]
# [[Իվան Սուսանին]]
# [[Իվան Ֆիլիպ Վեզդին]]
# [[Իվանգայ]]
# [[Իվետտ Գոնդա]]
# [[Իրագործելիության ուսումնասիրություն]]
# [[Իրադա Ռովշան]]
# [[Իրանի հեղաշրջումը (1953)]]
# [[Իրավահաջորդության ճգնաժամ Անգլիայում (1553)]]
# [[Իրինա Դոբրյակովա]]
# [[Լագերտա]]
# [[Լան Պին]]
# [[Լանգտոկ Գյաստո]]
# [[Լավ Ռադիո]]
# [[Լավ տրամադրությամբ կանայք]]
# [[Լավրելիոպսիս]]
# [[Լատվիայի նախարարների կաբինետ]]
# [[Լարիսայի քաղաքային պատկերասրահ]]
# [[Լեգիզմ]]
# [[Լեգիտիմություն]]
# [[Լեդի Մակբեթի էֆեկտ]]
# [[Լեզուն կտրած ծիտիկը (Թումանյանի թարգմանություն)]]
# [[Լեզվի կենսունակության աստիճան]]
# [[Լելե Թեփեի օպերացիա]]
# [[Լեհական խոհանոց]]
# [[Լեյա Ալբորն]]
# [[Լեյլա Աֆուա Ջանսին]]
# [[Լեյլա Յոզեֆովիչ]]
# [[Լեոն Գոստիշա]]
# [[Լեոնիդ Բալակլավ]]
# [[Լեոնիդ Բլյումեր]]
# [[Լեոնիդ Պասեչնիկ]]
# [[Լեոնին]]
# [[Լեոպոլդ Հոֆման]]
# [[Լեոպոլդ Քուպելվիզեր]]
# [[Լեոքարես]]
# [[Լեսլի Գրոսման]]
# [[Լի Չժուն Իկ]]
# [[Լի Սան-Յոլ]]
# [[Լի Սոլ Չժու]]
# [[Լի Ցինյուն]]
# [[Լիբանանի ճգնաժամ (1958)]]
# [[Լիլ Փիփի մահ]]
# [[Լիլիան Ստայլզ-Ալեն]]
# [[Լին Ի]]
# [[Լիշտ]]
# [[Լիպոֆիլ]]
# [[Լիսե Մյուրե]]
# [[Լյու Յան]]
# [[Լյուդմիլա Զեման]]
# [[Լյուդմիլա Վինոգրադովա]]
# [[Լյուդովիկո Լիպպարինի]]
# [[Լյուդովիկոս 2-րդ]]
# [[Լյուկ Քերբի]]
# [[Լյուսի Ռայթ]]
# [[Լոթայ Ցերինգ]]
# [[Լողակտցարներ]]
# [[Լովատի Սիմոն Ֆրեյզեր]]
# [[Լորի Էրիկա Ռաֆ]]
# [[Լուբոշ Բարտոն]]
# [[Լուի Դոֆին Ֆրանսիացի]]
# [[Լուի Վեստենենկ]]
# [[Լուիզա Մակլենբուրգցի]]
# [[Լուիջի Ադեմոլո]]
# [[Լուկիուս Կլոդիուս Մակեր]]
# [[Լուկրեցիա Մարինելլա]]
# [[Լուսավորման տեղակայանք]]
# [[Լուսինե Խառատյան]]
# [[Լուսնային դեսպանատուն]]
# [[Լուցիոս Կվինկտիոս Ցինցինատոս]]
# [[Լրագրության և նորությունների թանգարան]]
# [[Լրացված իրականության ապագան]]
# [[Լրացված իրականության կիրառումը սպասարկման ոլորտում]]
# [[Լրացված իրականություն: Ծագում]]
# [[Լևոն Պուչինյան]]
# [[Խաթրավանքի կամուրջ]]
# [[Խալիլ Իբրահիմ]]
# [[Խաղադաշտով սեղանի խաղ]]
# [[Խաղային հարթակներ]]
# [[Խաղի մեխանիկա]]
# [[Խան Սոլ Յա]]
# [[Խաչենի հովտի հուշարձաններ]]
# [[Խոհեմության այլաբանություն (նկար)]]
# [[Խոպանի տեսություն]]
# [[Խոսքի զարգացում]]
# [[Խորտկարան]]
# [[Խուան Կառլոս Ագիլերա]]
# [[Խուղակ]]
# [[Խուսափանք]]
# [[Ծաղկաման]]
# [[Ծիսամատյան]]
# [[Ծովային ազգային թանգարան]]
# [[Ծովերի տիրակալը]]
# [[Ծրագրակազմի անվտանգության էթիկա]]
# [[Ծրագրակազմի փորձարկում]]
# [[Կաթնուկ (հիվանդություն)]]
# [[Կաիետեուր ջրվեժ]]
# [[Կաիրի]]
# [[Կալիֆոռնիայի հովիտ]]
# [[Կալմունայ]]
# [[Կախարդական կրպակ]]
# [[Կախարդուհու առաքման ծառայությունը (վեպ)]]
# [[Կակաչների հեղափոխություն]]
# [[Կաղամբով աղցան]]
# [[Կամա Սիվոր Կամանդա]]
# [[Կամաու]]
# [[Կամեհամեհա IV]]
# [[Կամիլ Աբիլի]]
# [[Կամինյա]]
# [[Կամֆորա (դեղանյութ)]]
# [[Կայսր Նորթոն]]
# [[Կապտոպրիլ]]
# [[Կառլ Էմանուել Մեծ]]
# [[Կառլան և Կատրինը]]
# [[Կառլո Բուոնապարտ]]
# [[Կատալին Մակրայ]]
# [[Կատալինա Միկելա Ավստրիացի]]
# [[Կատենստուտ]]
# [[Կատերինա Ջիննազի]]
# [[Կատերինա Տրայկովա Նուրջիևա]]
# [[Կարամայ]]
# [[Կարապետ Հարություն Դաուդյան]]
# [[Կարեն Փարեմուզյան]]
# [[Կարին Միյամոտո]]
# [[Կարինա Կրոս]]
# [[Կարինա Սարկիսովա]]
# [[Կարլ Յունգի ինստիտուտ]]
# [[Կարլսբերգ թանգարան]]
# [[Կարմեն Սահակյան]]
# [[Կարմիր ապարանջաններ]]
# [[Կարմրափորիկ կարմրատուտ]]
# [[Կարնիվալ Ռոու]]
# [[Կարոլինա Կուրկովա]]
# [[Կարպաս]]
# [[Կարպո Աչիմովիչ-Գոդինա]]
# [[Կարրարա ակադեմիա]]
# [[Կարցեր]]
# [[Կեյձյո կայսերական համալսարան]]
# [[Կենզա Ֆոուրաթի]]
# [[Կենտո Մասուդա]]
# [[Կեսարիանի]]
# [[Կետային օրագիր]]
# [[Կեփալոս և Պրոկրիս]]
# [[Կիկլադյան արվեստի թանգարան]]
# [[Կիմ Օկ]]
# [[Կին մարտնչողները]]
# [[Կինոպարկ]]
# [[Կիչանի անապատ]]
# [[Կիսումու]]
# [[Կիրիլ Ալյոշին]]
# [[ԿիևՄուզիկՖեստ]]
# [[Կիևի ջրամբար]]
# [[Կլանման սպեկտր]]
# [[Կլաուս Արմշտրոֆ]]
# [[Կլաուս Գրոտի տուն-թանգարան]]
# [[Կլարա Զամենհոֆ]]
# [[Կլեբեր հրապարակ]]
# [[Կլեմենտինա Վոլկինշոու]]
# [[Կլոնկարի (կոմսություն)]]
# [[Կլոր սեղանի ասպետներ]]
# [[Կղեմենս Խոդիկևիչ]]
# [[Կղզու շշուկը]]
# [[Կյանքից դեպի կյանք]]
# [[Կնեժ]]
# [[Կո Յոն Հի]]
# [[Կոզիմո II Մեդիչի]]
# [[Կոլաչկի]]
# [[Կոլլո Դանիել Սանու]]
# [[Կոլոմբո յոգուրտ]]
# [[Կոլումբոսի ասպետները]]
# [[Կոլչանե]]
# [[Կոխլեար իմպլանտ]]
# [[Կոմինֆորմ]]
# [[Կոնստանդինա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]
# [[Կոնստանտին Ենկոյան]]
# [[Կոշտուկ]]
# [[Կոռնետ]]
# [[Կոռուպցիա]]
# [[Կոսովոյի միջազգային կառավարական խումբ]]
# [[Կոտորած Պիրգիում]]
# [[Կոտրած կամուրջ]]
# [[Կորդիլլերա]]
# [[Կորպորատիվ իրավահարաբերություններից բխող վեճեր]]
# [[Կուերնավակա]]
# [[Կուերնավակա (Մեքսիկա)]]
# [[Կուկ եղբայրներ]]
# [[Կումարագուպտա I]]
# [[Կույր Հարրի]]
# [[Կունեդա ապ Էդերն]]
# [[Կուրանդա]]
# [[Կուրմանբեկ Բակիև]]
# [[Կռունկի կապպա]]
# [[Կրասնոդարի բալետի թատրոն]]
# [[Կրեոլ լեզու]]
# [[Կրետե (պերիֆերիա)]]
# [[Կրետեի ծովային թանգարան]]
# [[Կրետեի պաշտպանության թանգարան]]
# [[Կրետեի պատմության թանգարան]]
# [[Կրիանգսակ Չամանան]]
# [[Կրկնակի ցնցում]]
# [[Կրոնեկերյան արտադրյալ]]
# [[Կրոնը Բելառուսում]]
# [[Կրոնի պատմություն]]
# [[Կրուպկի]]
# [[ՀԹԳՄ ԼՄ թատերական ստուդիա]]
# [[ՀՀ ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն]]
# [[Հաաբեռստի]]
# [[Հաբիբուլլա Խան]]
# [[Հագեն]]
# [[Հազարան բլբուլ (բալետ)]]
# [[Հալիմե սուլթան]]
# [[Հակասոցիալականություն]]
# [[Հակաօքսիդանտ]]
# [[Հակոբ և Արմեն]]
# [[Համախառն ազգային եկամուտ]]
# [[Համակարգչային խաղերի մշակում]]
# [[Համակարգչային տեխնիկայի վերամշակում]]
# [[Համակարգչային ցանցի տեսակներ]]
# [[Համեմատական առավելություն]]
# [[Համերկրացիները]]
# [[Համիլթոն - Հայթս]]
# [[Համիլկար Առաջին]]
# [[Համլետավան]]
# [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]]
# [[Հայ ազգային երիտասարդական միություն (ՀԱԵՄ)]]
# [[Հայ ավետարանական կենտրոնական ավագ դպրոց]]
# [[Հայաստանը հռոմեա-պարսկական հակամարտության ծիրում]]
# [[Հայաստանի բահայիների Ազգային Հոգևոր Ժողովը]]
# [[Հայաստանի կանաչների կուսակցություն]]
# [[Հայաստանի պաուերլիֆտինգի ֆեդերացիա]]
# [[Հայաստանում հեղաշրջման ենթադրյալ փորձ 2021]]
# [[Հայերը Գորիում]]
# [[Հայիթիի արտաքին պարտքը]]
# [[Հայկ Կարապետյան (Հայփոստի տնօրեն)]]
# [[Հայկական Փի Ար ասոցիացիա]]
# [[Հայկե Մակաչ]]
# [[Հայկո Մկո]]
# [[Հայրաքս Հիլլի թանգարան]]
# [[Հայրո Ուլկինակու]]
# [[Հան Սնսու]]
# [[Հանզա (երգիչ)]]
# [[Հանթսվիլ (Տեխաս)]]
# [[Հաշիվների պաշտպանություն]]
# [[Հապսալի ամրոց]]
# [[Հաջի Մուհամեդ Չամկանի]]
# [[Հաջիմե Իսայամա]]
# [[Հասան Նազեր]]
# [[Հասան Ուայթսայդ]]
# [[Հաստակտուց երաշտահավեր]]
# [[Հաստաոտիկ էյխորնիա]]
# [[Հավայան խոհանոց]]
# [[Հավայան վերնաշապիկ]]
# [[Հավայերեն]]
# [[Հավատ]]
# [[Հավատարմություն]]
# [[Հատուկ դասարան]]
# [[Հարաբերական գերբնակչություն]]
# [[Հարալդ Հարդրադա]]
# [[Հարակցում]]
# [[Հարավաֆրիկյան Միություն (Առաջին համաշխարհային պատերազմ)]]
# [[Հարբեցողները (նկար, Յան Ստեն)]]
# [[Հարբուխ (վեպ)]]
# [[Հարթատերև ձնծաղիկ]]
# [[Հարթֆորդ (Վերմոնտ)]]
# [[Հարկաբյուջետային քաղաքականության փոխանցումային մեխանիզմը նորքեյնսյան ենթադրություններով DSGE մոդելներում]]
# [[Հարյուրամյա կամուրջ (Պանամա)]]
# [[Հարություն Կիվիրյան]]
# [[Հարսանիք թիկունքում (ֆիլմ)]]
# [[Հացի թանգարան]]
# [[Հեգեմոնիկ առնականություն]]
# [[Հեկտոր Հոդլեր]]
# [[Հեյդար Ալիևի մահ և հուղարկավորություն]]
# [[Հեյզել Մայներ]]
# [[Հենութմիրե]]
# [[Հենրի I (Ֆրանսիայի թագավոր)]]
# [[Հենրի Գոլդինգ]]
# [[Հենրի Նորիս]]
# [[Հենրիետա Մարիա ֆրանսուհի]]
# [[Հիդրավլիկական կարգավորիչ]]
# [[Հիդրոպնևմատիկ խողովակ]]
# [[Հիզեր Միլլս]]
# [[Հիլդե Յերմուննսյոուգ Փեդերսոն]]
# [[Հիմենոլեպիդոզ]]
# [[Հինթոն (Արևմտյան Վիրջինիա)]]
# [[Հիջուելաս]]
# [[Հիվանդի համաշխարհային օր]]
# [[Հիրկան Երկրորդ]]
# [[Հմայակ Բադալյան]]
# [[Հյուսիսային Ամերիկայի միջազգային ավտոցուցասրահ]]
# [[Հյուսիսային Մակեդոնիայում դիվանագիտական առաքելությունների ցանկ]]
# [[Հյուսիսային Ցի]]
# [[Հյուքումեթություն]]
# [[Հնդկացիական խոհանոց]]
# [[Հնչույթ]]
# [[Հոբարթի կամուրջ]]
# [[Հոգ տար մայրիկի մասին]]
# [[Հոկտեմբեր (ժողովածու)]]
# [[Հողի աղակալում]]
# [[Հոնիական ապստամբություն]]
# [[Հոնկոնգի պատմության ժամանակագրություն]]
# [[Հոնորիոս I]]
# [[Հոսքի էներգիայի մարիչ]]
# [[Հովիկ Աֆյան]]
# [[Հովհան Վիլհելմ]]
# [[Հուբեյ]]
# [[Հրաձգություն Լա Լոշի դպրոցում]]
# [[Հրանուշ Եղոյան]]
# [[Հրաշագործի գլխարկը]]
# [[Հրդեհ Գաոսյուն քաղաքի բնակելի տանը]]
# [[Հրդեհ լաստանավի վրա Բանգլադեշում (2021)]]
# [[Հրեական հնություններ]]
# [[Հրեշտակները ընկնում են]]
# [[Ձմեռային Ասիական խաղեր 2011]]
# [[Ձմեռային երազանքներ]]
# [[Ձմեռը Տանտորում]]
# [[Ձյուդոյի միջազգային ֆեդերացիա]]
# [[Ձյունիտիրո Կոիձումի]]
# [[Ձուլաթերթավորներ]]
# [[Ղազախստանի Հանրապետության խորհրդարան]]
# [[Ղազախստանի տնտեսություն]]
# [[Ղորտինա]]
# [[Ղուկաս Ուլիխանյան]]
# [[Ճան Ցիան]]
# [[Ճանապարհաամբարձիչ]]
# [[Ճապոնիայի մարզերի ցուցակ]]
# [[Ճավշիր]]
# [[Ճարպ-սեռական սնուցախանգարում]]
# [[Մ-46 130-մմ հրանոթ]]
# [[ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության համաժողով (2021)]]
# [[Մաբոկո]]
# [[Մադակինա]]
# [[Մադոննան և երեխան Սբ Դոմինիկի և Սբ Թովմաս Աքվինացու հետ]]
# [[Մակարիմ Մագադեև]]
# [[Մակեթաթոն]]
# [[Մակերևույթի մակերես]]
# [[Մակրի Յալոս (դիմոս)]]
# [[Մամլամայր]]
# [[Մայրեհավեր]]
# [[Մանվել Իսկանդարյան]]
# [[Մանրապատում]]
# [[Մաշակայունություն]]
# [[Մասոնական ուղենիշներ]]
# [[Մասոնական օթյակ]]
# [[Մարգագետնաբուծություն]]
# [[Մարթա Ջեֆերսոն Ռենդոլֆ]]
# [[Մարի ալ-Ատրաշ]]
# [[Մարիա Բերտիլա Բոսկարդին]]
# [[Մարիա Դավիդսոն]]
# [[Մարիա Թերեզա Իսպանացի]]
# [[Մարիա Ժոզեֆի Սաքսոնացի]]
# [[Մարիա Յորք]]
# [[Մարինա Բերբերյան]]
# [[Մարջա-է թաղլիդի սկզբունքը շիայական գաղափարախոսության մեջ]]
# [[Մաքս և Հարվեյ]]
# [[Մեդին (կոմպոզիտոր եղբայրներ)]]
# [[Մեթիլամին]]
# [[Մեթոլ]]
# [[Մելանի Ֆլորենս]]
# [[Մելեքխանըմ Էյուբովա]]
# [[Մեծ բիզնես (ֆիլմ)]]
# [[Մեծ պանդա և փոքր պանդա]]
# [[Մեծ փոքր ստեր (վեպ)]]
# [[Մեծ քաղաք (կտավ)]]
# [[Մեկ Հայաստան կուսակցություն]]
# [[Մեկուսարան]]
# [[Մեհերրեմ Ալիև]]
# [[Մեղմոց]]
# [[Մեղվաթուփ]]
# [[Մեղվապահության թանգարան]]
# [[Մեյ Լան Ֆանի տուն-թանգարան]]
# [[Մեյբլ Պայնս]]
# [[Մետաղածնական դարաշրջան]]
# [[Մետաղափորձական վերլուծություն]]
# [[Մետաօբյեկտ]]
# [[Մեր թաղի տղերքը]]
# [[Մեքենաժամանակ]]
# [[Մի անգամ դպրոցում (ֆիլմ)]]
# [[Միասին երջանիկ (հեռուստասերիալ)]]
# [[Միդազոլամ]]
# [[Միդիաներ]]
# [[Միլտինո]]
# [[Միխել Վարգա]]
# [[Միկո Օլավի Նուսիայնեն]]
# [[Մին Աուն Հլայն]]
# [[Մինդելու (Կաբո Վերդե)]]
# [[Միշա Ստեփանյան]]
# [[Միշել Ալլիո-Մարի]]
# [[Միշել Բոլսոնարու]]
# [[Միության բանակ]]
# [[Միջազգային Կանաչ խաչ]]
# [[Միջազգային ավտոցուցասրահ]]
# [[Միջաձիգ հաստոց]]
# [[Միջերկրածովյան սննդակարգ]]
# [[Միջերկրածովյան և Մերձավորարևելյան ճակատների ռազմական գործողություններ]]
# [[Միջին դաս]]
# [[Միջհարկային ծածկ]]
# [[Միսակ Թերզիբաշյան]]
# [[Միստր Սմիթը մեկնում է Վաշինգտոն]]
# [[Միքայել Խորենի Հակոբյան]]
# [[Միքսոբակտերիաներ]]
# [[Մլակներ]]
# [[Մկնափուշ]]
# [[Մկունդ]]
# [[Մշակութային արժեքների փորձագիտական կենտրոն]]
# [[Մոլլա Փանահ Վագիհի և Մոլլա Վալի Վիդադիի հիշատակի թանգարան]]
# [[Մոնստերա ակումինատա]]
# [[Մոշ (հատապտուղ)]]
# [[Մումթազ Մահալ]]
# [[Մումի դոլ (մուլտֆիլմերի շարք)]]
# [[Մումինջոն Գադոյբոև]]
# [[Յան Վեյն]]
# [[Յուջին]]
# [[Յուջին Քլայն (ֆիլատելիստ)]]
# [[Յուսիֆ Հուսեյնով]]
# [[Յուրե Ռոբիչ]]
# [[Յուրի Լոսսման]]
# [[Յստադ]]
# [[Նաբուգոդոնոսոր I]]
# [[Նաբուգոդոնոսոր II]]
# [[Նադեժդա (հեռուստասերիալ)]]
# [[Նադեժդա Պոլովցովա]]
# [[Նազիկ Բաղդասարյան]]
# [[Նազիմ Բեյքիշիև]]
# [[Նազրան]]
# [[Նաիլյա Ալլահվերդիևա]]
# [[Նախիջևանի արվեստի պետական ​​պատկերասրահ]]
# [[Նախիջևանի դրոշի հրապարակ թանգարան]]
# [[Նահատակների հիշատակի թանգարան]]
# [[Նամակ համագումարին]]
# [[Նամդև]]
# [[Նաոկո Տակեուչի]]
# [[Նապոլեոնի դամբարան]]
# [[Նաջմեդդին Սադիխով]]
# [[Նաջրան]]
# [[Նասիր Իմանկուլիև]]
# [[Նասրին Օրյակհիլ]]
# [[Նավաշինարան]]
# [[Նավաորդ]]
# [[Նավաստի Ջերրի]]
# [[Նատալյա Նարիշկինա]]
# [[Նատաշա Խիմենես]]
# [[Նելլի Քերշոու]]
# [[Նելսոն (գետ)]]
# [[Նեկտոն]]
# [[Նեմանյա Մայդով]]
# [[Նեմատիկ հեղուկ բյուրեղ]]
# [[Նեյրոլեպտիկ դեղամիջոցներ]]
# [[Նենսի Էդբերգ]]
# [[Նենսի Սփեքթոր]]
# [[Նեսլիհան Յիջիթ]]
# [[Ներգալ]]
# [[Ներդրումային ֆոնդ]]
# [[Ներքնակ]]
# [[Նեֆերտարի]]
# [[Նեֆրուրա]]
# [[Նիանզա (նահանգ)]]
# [[Նիգերիայի տնտեսություն]]
# [[Նիգյար հանըմ]]
# [[Նիգուլ Մաատսոո]]
# [[Նիկ Հոլոնյակ]]
# [[Նիկոլ Շմիդհոֆեր]]
# [[Նիկոլայ Ակուլով]]
# [[Նիկոլայ Բելյակով]]
# [[Նիկոլայ Լուկաշենկո]]
# [[Նիկոլայ Պանարին]]
# [[Նիկոլայ Սոբոլև]]
# [[Նիկոս Վետուլաս]]
# [[Նինա Բալագուրովա]]
# [[Նինա Ֆոքս]]
# [[Նինո Ֆեռեր]]
# [[Նիշել Նիկոլս]]
# [[Նիշկա Բանիա]]
# [[Նիրմալա Սիտհարաման]]
# [[Նյա]]
# [[Նյոման (ապակեգործարան)]]
# [[Նյու Յորքի միջազգային ավտոցուցասրահ]]
# [[Նյութըն Մորթոն]]
# [[Նոդար Կումարիտաշվիլի]]
# [[Նովի դիսկ]]
# [[Նոր Զելանդիայի նորաձևության թանգարան]]
# [[Նոր թայվանական դոլար]]
# [[Նորա Ասևալ]]
# [[Նորթոն Սաունդ]]
# [[Նորման Վինսենտ Պիլ]]
# [[Նորման Ֆերքլո]]
# [[Նորվիչի նկարիչների դպրոց]]
# [[Նույնանիշություն]]
# [[Նունցիա Կատալֆո]]
# [[Նոքսիրոն]]
# [[Շահարբի Էբզեև]]
# [[Շարոց]]
# [[Շելդա]]
# [[Շեխլեր]]
# [[Շեյխ Համիդու Կանե]]
# [[Շենունցզյա]]
# [[Շերի Սամբա]]
# [[Շերիֆ Արբուզ]]
# [[Շերոն Թեյթի սպանություն]]
# [[Շեքիի պատմության թանգարան]]
# [[Շիճուկային հիվանդություն]]
# [[Շիմկենդ]]
# [[Շիմոն Կեզացի]]
# [[Շինարարական կառույցների մոնտաժ]]
# [[Շիոֆոկ]]
# [[Շիրին բինթ Շամուն]]
# [[Շղթայական փոխանցումներ]]
# [[Շոլա Ալիսոն]]
# [[Շոհրե Բայաթ]]
# [[Շոպենիանա (բալետ)]]
# [[Շոտլանդիայի ազգային թանգարան]]
# [[Շուբերտը կլավիրի մոտ]]
# [[Շուգ Նայթ]]
# [[Շուշիի հռչակագիր]]
# [[Շուվալան]]
# [[Շվեյցարական խոհանոց]]
# [[Շրի Մուլանի Ինդրավաթի]]
# [[Շրինխալա Խաթիվադա]]
# [[Ոչ օտար]]
# [[Ոսկե կամուրջ (Վիետնամ)]]
# [[Ոսկեուս տամարին]]
# [[Ոսկրակակղանք]]
# [[Որակական տեսություն]]
# [[Որոգայթ (2005, ֆիլմ)]]
# [[Որքին]]
# [[Ու Դունյի]]
# [[Ուգանդայի թանգարան]]
# [[Ուժիցե]]
# [[Ուիլթոն Գբակոլո Սենգբե Սանկավուլո]]
# [[Ուիլիս Օ'Բրայեն]]
# [[Ուիլյամ Բոյդ Ուոթերսոն]]
# [[Ուիլյամ Բրյուս (ճարտարապետ)]]
# [[Ուիլյամ Գոպալլավա]]
# [[Ուիլյամ Դելրիմփլ]]
# [[Ուիլյամ Մեսսի]]
# [[Ուիլյամ Ուոլաս]]
# [[Ուիլյամսոն արվեստի պատկերասրահ և թանգարան]]
# [[Ուլիս (Կանզաս)]]
# [[Ուկի Աժիև]]
# [[Ուշաթռիչք մաշկեղ չղջիկ]]
# [[Ուոլթ Լլոյդ]]
# [[Ուոլքամին]]
# [[Ուսման Սեմբեն]]
# [[Ուտե Բոկ]]
# [[Չաղրի բեկ]]
# [[Չայնաթաուն և Փոքր քաղաք]]
# [[Չան Չոնգ Քիմ]]
# [[Չան Վան Կհե]]
# [[Չանգ և Էնգ Բանկերներ]]
# [[Չանշու]]
# [[Չարլզ Դոնալդ Բեյթմեն]]
# [[Չարլզ Կաման]]
# [[Չարլզ Ֆլոյդ]]
# [[Չափ (տաղաչափություն)]]
# [[Չե Կյու Հա]]
# [[Չեկան (զինատեսակ)]]
# [[Չեն Ցզինժուն]]
# [[Չժան Ժույֆան]]
# [[Չժան Չժի]]
# [[Չժաո Չանձզին]]
# [[Չժեն Չենգուն]]
# [[Չժոու Ցզըյու]]
# [[Չժունշան (քաղաք)]]
# [[Չի ցույլյան]]
# [[Չիլագո]]
# [[Չիկլայո]]
# [[Չիկուգունյայի վիրուս]]
# [[Չինաստանի օրհներգ]]
# [[Չինգիզ Գուրբանով]]
# [[Չմարդը]]
# [[Չոն Հոնվոն]]
# [[Չոուդրի Շուջաթ Հուսեյն]]
# [[Չորս տարերքներ (Արչիմբոլդո)]]
# [[Չուկ և Գեկ (ֆիլմ)]]
# [[Պաբլո Կլարիս]]
# [[Պագանինիի թեմայով ռապսոդիա]]
# [[Պալեկաստրոն]]
# [[Պալյանների Չրաղան պալատը]]
# [[Պակ Սո Յոն]]
# [[Պակսե]]
# [[Պայթյուններ Բատա քաղաքում (2021)]]
# [[Պանագիա Խալկեոն]]
# [[Պանքրոմային լուսանկարչական նյութեր]]
# [[Պաշարում]]
# [[Պաուլինա Շիզիանե]]
# [[Պաչակուտեկ Յուպանկի]]
# [[Պապադոպուլոս Տասսոս]]
# [[Պասվան]]
# [[Պավել Կալմիկով]]
# [[Պավել Կարյագին]]
# [[Պավել Կորչագին]]
# [[Պավլիկ Անանիկյան]]
# [[Պատանեկան ստեղծագործության թատրոն]]
# [[Պատերազմ Բատա դպրոցում]]
# [[Պատերազմների սերունդներ]]
# [[Պատկերակալ]]
# [[Պատկերների ճանաչում]]
# [[Պատկերների սեգմենտավորում]]
# [[Պատկերուսույց գիրք]]
# [[Պատճառ (ժանր)]]
# [[Պատշաճ արտադրական գործունեություն (ՊԱԳ)]]
# [[Պատրիկ Գեդդես]]
# [[Պարադոքսալ մտադրություն]]
# [[Պարկ Յու Նա]]
# [[Պարկ Պատրիսիոս]]
# [[Պեգգի Գուգենհայմ]]
# [[Պեդրո I (Արագոնի թագավոր)]]
# [[Պելգուլին]]
# [[Պեկինի միջազգային ավտոցուցասրահ]]
# [[Պեղիոն]]
# [[Պետր Կելներ]]
# [[Պերմանգանաչափություն]]
# [[Պերմի պետական մանկավարժական համալսարան]]
# [[Պերպետյու Նշիմիրիմանա]]
# [[Պիեռ-Օգյուստ Շարդինյի]]
# [[Պիեռ Ալար]]
# [[Պիետրո Լիբերի]]
# [[Պիզիթ Պիլիկա]]
# [[Պիպին Լանդենացի]]
# [[Պիտեր Պաու]]
# [[Պիրաբադիլի պատմության թանգարան]]
# [[Պլայա դել Կարմեն]]
# [[Պլեշևսկի գավառ]]
# [[Պյատիգորսկի բժշկակադեղագործական ինստիտուտ]]
# [[Պյոտր Կոտլյարևսկի]]
# [[Պյոտր Յան]]
# [[Պյոտր Ռադչենկո]]
# [[Պշչինա]]
# [[Պոզո Ալմոնտե]]
# [[Պոլ Բատլին]]
# [[Պոլ Դյուրան Ռուել]]
# [[Պոլ Ուոթսոն]]
# [[Պոլ Ռոբերտ Միլգրոմ]]
# [[Պոլ Քաբա Թիեբա]]
# [[Պողոս Պետրոսյան]]
# [[Պոմարե II]]
# [[Պոնչո]]
# [[Պովիլաս Լուկշիս]]
# [[Պոտ Սարասին]]
# [[Պորտֆելի արդյունավետ սահման]]
# [[Պուերտո Մոնտ]]
# [[Պուլչինելլա]]
# [[Պունտա Արենաս]]
# [[Պսամետիհ II]]
# [[Պսամետիհ III]]
# [[Պրահլադ Ջանի]]
# [[Պրան Դիտ]]
# [[Պրատիմա Կազմի]]
# [[Պրիմորսկ (Դաղստան)]]
# [[Պֆայզեր]]
# [[Ջաբբար Գասիմով]]
# [[Ջալիլ Մամեդկուլիզադեի տուն-թանգարան (Նախիջևան)]]
# [[Ջահանգիր Ռուստամով]]
# [[Ջամիլյա (ֆիլմ)]]
# [[Ջանալի Աքբարով]]
# [[Ջանգ Գյե Հյանգ]]
# [[Ջանեթ Բանանա]]
# [[Ջասթին Գեյջի]]
# [[Ջեմիլյա Բենաբիբ]]
# [[Ջեյդ Թրիուոլ]]
# [[Ջեյմի Լի Քերթիս]]
# [[Ջեյմս Սքոթ (Մոնմութի առաջին դուքս)]]
# [[Ջեյմս Օջիլվի, Էյրլիի 1-ին կոմս]]
# [[Ջեյսոն Դոլլի]]
# [[Ջեյք Էդվարդ Թուրներ]]
# [[Ջեյքոբին պաշտպանելով]]
# [[Ջեքսոն (Կալիֆոռնիա)]]
# [[Ջիգմե Դորոջի Վանգչուկ]]
# [[Ջիմ Քարթեր]]
# [[Ջիմի Ուայթ]]
# [[Ջիմմի Կլիֆֆ]]
# [[Ջհամակ Գիմիրե]]
# [[Ջո Մոնտանա]]
# [[Ջոզեֆ Բեյթս]]
# [[Ջոզեֆ Կոլոմբո]]
# [[Ջոզեֆ Կոնի]]
# [[Ջոզեֆ Շուստեր]]
# [[Ջոկո Վիլինկ]]
# [[Ջոյս Վինսենթ]]
# [[Ջոն Ալեն Մուհամմադ]]
# [[Ջոն Գոտտի]]
# [[Ջոն Դուբե]]
# [[Ջոն Մագուֆուլի]]
# [[Ջոն Մեյման]]
# [[Ջոն Միդլթոն, Միդլթոնի 1-ին կոմս]]
# [[Ջոն Ռոսելի]]
# [[Ջոնաթան Գոլդ]]
# [[Ջոշ Դասիլվա]]
# [[Ջոշ Վագենար]]
# [[Ջովաննի Գաբրիելի]]
# [[Ջորդան Բելֆորտ]]
# [[Ջորջ Աուլթ]]
# [[Ջորջ Բալանդիեր]]
# [[Ջորջ Դոու]]
# [[Ջորջ Լեզենբի]]
# [[Ջորջ Կարստենսեն]]
# [[Ջորջ Սեթոն, 6-րդ լորդ Սեթոն]]
# [[Ջորջ Քլեյն]]
# [[Ջուզեպպե Պազոտտո]]
# [[Ջուլի Չայկեն]]
# [[Ջուլիանո դա Սանգալո]]
# [[Ջուլիետ Կապուլետ]]
# [[Ջուլիետ Վուդ]]
# [[Ջուլիո Կլովիո]]
# [[Ջուն Էդիթ Սմիթ]]
# [[Ջուստինիանո Պարտեչիպացիո]]
# [[Ջրահովվիկներ]]
# [[Ջրաքիսներ]]
# [[Ջրհեղեղներ Հնդկաստանում (2021)]]
# [[Ռադիոածխածնային թվագրում]]
# [[Ռադհա Պաուդել]]
# [[Ռադչենկո]]
# [[Ռազմական քաղաք]]
# [[Ռաիսա Օդինցովա]]
# [[Ռախման Զիլուր]]
# [[Ռահիմ Ղազիև]]
# [[Ռայան Ուայթ]]
# [[Ռայան Ֆոգլ]]
# [[Ռայման (բժիշկ)]]
# [[Ռանչի]]
# [[Ռաշել Մվանզա]]
# [[Ռաուլ դե Կրեկի]]
# [[Ռասիմ Բաբաև]]
# [[Ռասսել Բերգման]]
# [[Ռատկո Վարդա]]
# [[Ռաֆիկ Մեհտիև]]
# [[Ռեգդոլ]]
# [[Ռեգին]]
# [[Ռեզոլյուտ, Ռեզոլյուտ–Բեյ]]
# [[Ռեկետիր (ֆիլմ)]]
# [[Ռեհման Մալիկ]]
# [[Ռեյկյավիկի զինանշան]]
# [[Ռեյնոսա]]
# [[Ռեյվենսհո]]
# [[Ռիզա Օնտիվերոս]]
# [[Ռիխարդ Ռետի]]
# [[Ռիկարդո Ագիռե Մարտինես-Վալդիվիեսո]]
# [[Ռիկի Նելսոն]]
# [[Ռիկիսա Բիրգերսդոթթեր]]
# [[Ռիկսա Լոթարինգացի]]
# [[Ռինատ Գազիզով]]
# [[Ռիո-Սալադո]]
# [[Ռիչարդ Դով Ուիլիամս]]
# [[Ռիչարդ Նևիլ (Ուորիքի 16-րդ կոմս)]]
# [[Ռիսսա Ագ Բուլա]]
# [[Ռիվ Գոշ]]
# [[Ռյո Յամամատո]]
# [[Ռոբերտ Բերդելլա]]
# [[Ռոբերտ Կիպչումբա]]
# [[Ռոբերտ Հանսեն]]
# [[Ռոբերտ Հրեշ]]
# [[Ռոբերտ Նեմով]]
# [[Ռոբերտ Նոքս (դերասան)]]
# [[Ռոբերտ Փիրս]]
# [[Ռոբերտո Կոզակ]]
# [[Ռոբոտային վիրաբուժություն]]
# [[Ռոդա Դիլեյվըլ]]
# [[Ռոզ ՄակԱյվեր]]
# [[Ռոզի Ալֆարո]]
# [[Ռոման Շտենբերգ]]
# [[Ռոման Ռոմանյուկ]]
# [[Ռոմուալդ Հազումե]]
# [[Ռոյ Թոմաս Բեյքեր]]
# [[Ռոնալդ Բեյթս]]
# [[Ռոշեն գործարան (Լիպեցկ)]]
# [[Ռոջեր Սեյվորի]]
# [[Ռոսինի (կոկտեյլ)]]
# [[Ռոսիտա Մելո]]
# [[Ռոսո Ֆիորենտինո]]
# [[Ռոսսո Ֆորենտինո]]
# [[Ռուբեն Օլիվերա]]
# [[Ռուդոլֆ Ադլեր]]
# [[Ռուդոլֆ Գորման]]
# [[Ռուդոլֆ Իսրայելյան]]
# [[Ռուզվելտ Սկերիտ]]
# [[Ռուլ Բումստրա]]
# [[Ռուշամա Շայն]]
# [[Ռուջեր Բոշկովիչի ինստիտուտ]]
# [[Ռուջերո Պասկարելի]]
# [[Ռուս-մոլդովական հարաբերություններ]]
# [[Ռուսինգա (կղզի)]]
# [[Ռուսլան և Լյուդմիլա (բալետ)]]
# [[Ռուստամ Ռախմատուլին]]
# [[Ռոքֆելլերների ընտանիք]]
# [[Սաադ Աբդուլ-Ամիր]]
# [[Սաբուր]]
# [[Սադգուրու]]
# [[Սադիղջան]]
# [[Սաիդ Բենռահմա]]
# [[Սալավաթ Գայսին]]
# [[Սալուն]]
# [[Սակագների և առևտրի ընդհանուր համաձայնագիր]]
# [[Սահարանպուր]]
# [[Սամատան]]
# [[Սամարայի պետական բժշկական համալսարան]]
# [[Սամի Յուսուֆ]]
# [[Սամիր Աբդուլով]]
# [[Սամսոն Սարգսյան]]
# [[Սայակա Օհարա]]
# [[Սայրուս Հոլլ Մակկորմիկ]]
# [[Սան-Ֆրանսիսկո-դե-Մակորիս]]
# [[Սան Անդրեսի բարձրագույն համալսարան]]
# [[Սան Լորենցո]]
# [[Սան Մարկոյի զոհասեղան]]
# [[Սանդեյ (դեսերտ)]]
# [[Սանդի Սայլենս]]
# [[Սանդուխտ (ողբերգություն)]]
# [[Սանդրա Բեզիկ]]
# [[Սանդրո Նիսևիչ]]
# [[Սանչո IV (Նավարրայի թագավոր)]]
# [[Սանտա Կլաուսն ու ծախսերի գիրքը]]
# [[Սանտա Քրուզ դե Մոմպոքս]]
# [[Սանտոնին]]
# [[Սաշա Այս]]
# [[Սաշա Քոեն]]
# [[Սառա Անդերսեն]]
# [[Սառա Լի Բոլջեր]]
# [[Սառա Նազարբաևա]]
# [[Սառա Ռեկտոր]]
# [[Սասկաչևանի պատմություն]]
# [[Սատոսի Տաձիրի]]
# [[Սարիբեկ Խաչատրյան]]
# [[Սարինա Քրոս]]
# [[Սաֆետ Զեց]]
# [[Սաֆիե սուլթան]]
# [[Սեբաստիան Գոմես]]
# [[Սեբաստիանո Սերլիո]]
# [[Սելենա Գոմեսի սկավառակագրություն]]
# [[Սելիմ Զիլխա]]
# [[Սելֆիի թանգարան]]
# [[Սեհմետ]]
# [[Սեմկա Սոկոլովիչ-Բերտոկ]]
# [[Սեյբա]]
# [[Սեյդու Կեյտա (լուսանկարիչ)]]
# [[Սեյդու Կույատե]]
# [[Սեյկիլի տապանագիրը]]
# [[Սեյնթ Վինսենթ ծոց]]
# [[Սեն Պիեռ (Սեն Պիեռ և Միքելոն)]]
# [[Սենդրոֆ Քոուֆաքս]]
# [[Սենտ Հելինա Բեյ]]
# [[Սեռական տիկնիկ]]
# [[Սեսիլ Կենգե Կեշետու]]
# [[Սեսիլիա Յորք]]
# [[Սետեպենրա]]
# [[Սերաֆիմա Սախանովիչ]]
# [[Սերբիայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիայի նախագահների ցուցակ]]
# [[Սերգեյ Դոբրին]]
# [[Սերգեյ Մավրոդի (պրոֆեսոր)]]
# [[Սերգեյ Յակիմով]]
# [[Սերգեյ Պոպով]]
# [[Սերգեյ Սահակյան]]
# [[Սերգեյ Տերյան]]
# [[Սերգեյ Տուչկով]]
# [[Սերենա Ռոսսի]]
# [[Սերիդո էկոլոգիական կայան]]
# [[Սերիցիտ]]
# [[Սթայնբեք]]
# [[Սթեյթլայն]]
# [[Սթիվ Մատին]]
# [[Սիգրիդ Հպարտ]]
# [[Սիդքափ]]
# [[Սիլիա Սավադոգո]]
# [[Սիլյե Նորենդալ]]
# [[Սիլվա Շահակյան]]
# [[Սիմեոն Առաջին]]
# [[Սիմո Հյայուհյա]]
# [[Սիմոնետա Վեսպուչի]]
# [[Սինգապուրի սպորտի թանգարան]]
# [[Սիսեռո Մոռայիս]]
# [[Սիրակուզա (Նյու Յորք)]]
# [[Սիրաքյուս (քաղաք)]]
# [[Սիրիայի հեղաշրջումը (1963)]]
# [[Սիրողական աստղագիտություն]]
# [[Սիրտ (քաղաք)]]
# [[Սիփան Պետրոսյան]]
# [[Սղինանետ]]
# [[Սղոցում]]
# [[Սյոն Սիգուրդսոն]]
# [[Սյուզեն Քելվին]]
# [[Սյուննյովա Սուլեմդալ]]
# [[Սյուրբրակ]]
# [[Սյուրռեալիստական կոմպոզիցիա]]
# [[Սնդիկաօրգանական միացություններ]]
# [[Սնդիկի հանքանյութեր]]
# [[Սննդային տոքսիկո-ինֆեկցիաներ]]
# [[Սնունդ]]
# [[Սոլա Սոբովալե]]
# [[Սոլապուր]]
# [[Սոկչո]]
# [[Սողնակ]]
# [[Սոմալիի ազգային թանգարան]]
# [[Սոմնիա]]
# [[Սոմչայ Վոնգսավատ]]
# [[Սոյայի սոուս]]
# [[Սոնիի նկարների կոտրելը]]
# [[Սոննամ]]
# [[Սոնոբուդոյո թանգարան]]
# [[Սոչիի ծովային առևտրային նավահանգիստ]]
# [[Սոսի հայ]]
# [[Սովորության ուժը]]
# [[Սոցիալական արդարության մարտիկ]]
# [[Սոցիալական իրավունքներ]]
# [[Սոցիալական կարգավիճակ]]
# [[Սոցիալիստական ​​սեփականության գողության դեմ պայքարի վարչություն]]
# [[Սուբեդեյ]]
# [[Սուբլիմում]]
# [[Սուգուրի Ֆումիե]]
# [[Սուդանի խոտ]]
# [[Սուլեյկա Ռիվերա]]
# [[Սուն Վեն]]
# [[Սունդարբան (ազգային պարկ)]]
# [[Սուշիլա Կարկի]]
# [[Սուչինդա Կրապրայուն]]
# [[Սուսեդգրադ]]
# [[Սուսիլո Բամբանգ Յուդոյոնո]]
# [[Սուվա Պլանինա]]
# [[Սուրբ Ամենափրկիչ վանք (Պողոսագոմեր)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Գավազ)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Թելավ)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Լագոդեխ)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Լալիսղուր)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ծինանդալ)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ղվարել)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Նափառեուլ)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սանավարդո)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Սանիորե)]]
# [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Փշավել)]]
# [[Սուրբ Գրիգորի լեռնաշղթա]]
# [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Թելավ)]]
# [[Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Ծիրա գյուղ)]]
# [[Սուրբ Ղազարոս եկեղեցի]]
# [[Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Սաութհեմփթոն)]]
# [[Սուրբ Յոհանի հիվանդանոց]]
# [[Սուրբ Նիկողայոսի հին եկեղեցի]]
# [[Սուրբ Նշան եկեղեցի (Եվպատորիա)]]
# [[Սուրբ Շուշանավանք]]
# [[Սուրբ Ֆինա]]
# [[Սուրբ երրորդություն եկեղեցի (Թելավ)]]
# [[Սոֆյա Պոմերանիացի]]
# [[Սոֆյա Տոլստայա-Եսենինա]]
# [[Սպառողի հոգեբանություն]]
# [[Սպառում]]
# [[Սպեկտրալուսաչափական վերլուծություն]]
# [[Սպիտակ վիշապը]]
# [[Սվյատոպոլկ I (Մեծ Մորավիայի իշխան)]]
# [[Ստավրոպոլյան բարձրավայր]]
# [[Ստելլա ՄաքՔարթնի]]
# [[Ստեփան Մարյանյան]]
# [[Ստեֆանիա Պրեստիջակոմո]]
# [[Ստեֆանո Դոմենիկալի]]
# [[Ստիչ]]
# [[Ստյուարտ Բեբիջ]]
# [[Ստյուարտ Մեյս]]
# [[Ստուկյան դպրոց]]
# [[Ստուպլե վանք]]
# [[Ստուպոր]]
# [[Սրապիոն Տմուիտցի]]
# [[Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի]]
# [[Սրետեն Ասանովիչ]]
# [[Սֆակիա]]
# [[Սևիլ Շհայդե]]
# [[Վադիմ Բասին]]
# [[Վազող ալիքներ]]
# [[Վալերի Զալուժնի]]
# [[Վալերի Խաիտ]]
# [[Վալերի Սոկոլով]]
# [[Վակֆ]]
# [[Վահե Վանոյան]]
# [[Վաղր]]
# [[Վայտիմ]]
# [[Վայրի բնության համաշխարհային օր]]
# [[Վան Ի]]
# [[Վան Չժեն]]
# [[Վանադիումի օքսիդ (III)]]
# [[Վասիլի Ակսյոնով]]
# [[Վասիլի Ստեֆանովիչ (եպիսկոպոս)]]
# [[Վասյա Բանկովա]]
# [[Վարդան Բախշյան]]
# [[Վարդան Դեմիրճյան]]
# [[Վարդգես Հովսեփյան]]
# [[Վարենդրա գիտահետազոտական թանգարան]]
# [[Վարեսինոբու]]
# [[Վարունա]]
# [[Վարչարարության և կառավարման Ֆրանկոֆոնիայի մասնագիտացված հաստատություն]]
# [[Վելիսցիխե գյուղի դպրոց]]
# [[Վեհը (գեղագիտություն)]]
# [[Վենեսուելացիներ]]
# [[Վետերան Ավիա]]
# [[Վերադարձ (սերիալ)]]
# [[Վերածնվող Հայաստան կուսակցություն]]
# [[Վերականգնվող էներգիա Ավստրալիայում]]
# [[Վերարկու բաճկոն]]
# [[Վերգելդ]]
# [[Վերելք կուսակցություն]]
# [[Վերշիկերեն]]
# [[Վերջնական արտադրանք]]
# [[Վեց Ագռավներ]]
# [[Վիգեն Գևորգյան]]
# [[Վիդա]]
# [[Վիժում (հղիության կրելախախտ)]]
# [[Վիիմսի (թերակղզի)]]
# [[Վիլհելմ II Օրանսկի]]
# [[Վիլյամ Բուլոկար]]
# [[Վիկ Բագրատունի]]
# [[Վիկտոր Գրաշենկով]]
# [[Վիկտոր Օստորոգորսկի]]
# [[Վիկտորյա Էմ]]
# [[Վինչենցո Կատենա]]
# [[Վիջենիցա]]
# [[Վիսարիոն Ջուղաշվիլի]]
# [[Վիտտորիա Թեզի]]
# [[Վիրուսային մարքեթինգ]]
# [[Վլադիմիր Ագեև]]
# [[Վլադիմիր Արինին]]
# [[Վլադիմիր Յակովլև (գրող)]]
# [[Վլադիմիր Պլախոտնյուկ]]
# [[Վլադիմիր Վիսոցկու թանգարան]]
# [[Վլադիսլավ Դեյնեգո]]
# [[Վճարային հաշվեկշիռ]]
# [[Վոյտեկ]]
# [[Վոյցեխ Բուգասլավսկի]]
# [[Վոստոկ-1]]
# [[Վուլկան (Ռումինիա)]]
# [[Վուսալ Հուսեյնով]]
# [[Վուքիպեդիա]]
# [[Տադասի Գոյինո]]
# [[Տակայասուի արտերիտ]]
# [[Տահար Ջաուտ]]
# [[Տայն Դեյլի]]
# [[Տան Ցզյասյուան]]
# [[Տանելլա Բոնի]]
# [[Տանուգու ջրվեժ]]
# [[Տանտունի]]
# [[Տապիո Ռաուտավաառա]]
# [[Տարածաշրջանային համաձայնագրեր]]
# [[Տարբեր քաշային կարգերում բռնցքամարտի աշխարհի չեմպիոնների ցուցակ]]
# [[Տարեկան հրատարակված գրքերի քանակ ըստ երկրների]]
# [[Տարիկ Ալ-Հաշիմի]]
# [[Տափակաթաթություն]]
# [[Տելեպորտացիա]]
# [[Տեխնոլոգիական սարքավորումների մոնտաժ]]
# [[Տեղանվաբանություն]]
# [[Տեղեկատվական համակարգեր]]
# [[Տեմպերս]]
# [[Տետրացիկլիններ]]
# [[Տերպինհիդրատ]]
# [[Տիարա]]
# [[Տիբեստի բարձրավանդակ]]
# [[Տիգրան Սարգսյան (բալետի արտիստ)]]
# [[Տիմոթեոս (նկար, Վան Էյկ)]]
# [[Տինգիր]]
# [[Տիտանի օքսիդ(II)]]
# [[Տյերնո Մոնենեմբո]]
# [[Տնամերձ հողամաս]]
# [[Տնտեսական կարգավորում]]
# [[Տնփեսա (հեռուստասերիալ)]]
# [[Տո Նգոք Վան]]
# [[Տոկիոյի վրիժառուները]]
# [[Տոյոհարա Տիկանոբու]]
# [[Տոնիկա]]
# [[Տոնկացու]]
# [[Տոնուս]]
# [[Տոտինոսին Ցույոսի]]
# [[Տորաջներ]]
# [[Տորպեդային ապարատ]]
# [[Տունլյաո]]
# [[Տուրֆանի իջվածք]]
# [[Տպատախտակ]]
# [[Տսոնգա]]
# [[Տվրդոշ վանք]]
# [[Տրեպակ]]
# [[Ցայ Մինլյան]]
# [[Ցանցային ծրագրավորում]]
# [[Ցանցային վիրուսներ և հակավիրուսներ]]
# [[Ցարիցնո]]
# [[Ցեղասպանություններ պատմության ընթացքում]]
# [[Ցեյա Ստոյկա]]
# [[Ցերեկային ֆիլմ]]
# [[Ցինխոֆեն]]
# [[Ցինկի համաձուլվածքներ]]
# [[Ցորենի արտադրության միջազգային վիճակագրություն]]
# [[Ցու]]
# [[Ցուկեմեն]]
# [[Ցուկույոմի-նո-Միկոտո]]
# [[Ցրման ամպլիտուդ]]
# [[Փանջիհուա]]
# [[Փանջշերի դիմադրություն]]
# [[Փաստերի ստուգման հարթակ]]
# [[Փարկ Հվան հի]]
# [[Փարսման I]]
# [[Փափուկ խաղալիք (սիթքոմ)]]
# [[Փիթեր Թեյլոր վան դեր Հյուլսթ]]
# [[Փիթըր Քուք]]
# [[Փշապոչ]]
# [[Փշավոր արքայախնձոր]]
# [[Փշուրիկներ]]
# [[Փոլ Մայքլ Ռոմեր]]
# [[Փոխադարձ ուսուցում]]
# [[Փոխակերպիչ էլեկտրակայան]]
# [[Փոխանակային արժեք]]
# [[Փոխհրաձգություն Մինսկում 2021 թվականի սեպտեմբերի 28-ին]]
# [[Փորձարկային ջրվազան]]
# [[Փոքրիկ խաչակիրը]]
# [[Փոքրիկ քաոս]]
# [[Փոքրիկի շուրթերով]]
# [[Քագույա արքայադստեր հեքիաթը]]
# [[Քաղաքական բողոք]]
# [[Քաղաքական բռնաճնշումների զոհերի թանգարան]]
# [[Քաղաքային թանգարան Բոլոնիայում]]
# [[Քամիլ Խանլարով]]
# [[Քամրան Ալիև]]
# [[Քաշի կորուստ]]
# [[Քառակուսային բանաձև]]
# [[Քավարան (հայկական հեռուստասերիալ)]]
# [[Քարավազի Հին (Խուդափերինի) կամուրջ]]
# [[Քարեջի]]
# [[Քարշիչ հաստոն]]
# [[Քեթրին Յորք]]
# [[Քելլի Հու]]
# [[Քեյ-քար]]
# [[Քեյթ Քորի]]
# [[Քեյփ Յորք]]
# [[Քեյ֊օն]]
# [[Քենեթ Հեգին]]
# [[Քենիայի ազգային թանգարան]]
# [[Քերոթ Թոփ]]
# [[Քիմ Հյոն Սիկ]]
# [[Քիմ Ջեուկ]]
# [[Քիմիական նշաններ]]
# [[Քին Սան-յուն]]
# [[Քլարենս Հադսոն Ուայթ]]
# [[Քլինթ Ուոքեր]]
# [[Քննադատություն]]
# [[Քոպի (նկարիչ, գրող)]]
# [[Քուենսլենդ]]
# [[Քսենյա Գարանինա]]
# [[Քրեական աստիճանակարգության բարձրագույն կարգավիճակ տալը կամ ստանալը կամ պահպանելը]]
# [[Քրեյ երկվորյակներ]]
# [[Քրիս Բերնարդ]]
# [[Քրիստա Այն]]
# [[Քրիստեն Անդերսոն-Լոպես]]
# [[Քրիստին Բաուեր]]
# [[Քրիստինա Բրյուս]]
# [[Քրիստինե Սահակյան]]
# [[Քրիստոնեությունն Ալբանիայում]]
# [[Քրիստոսի փորձությունները (որմնանկար, Բոտիչելլի)]]
# [[Քրիստոֆեր Բեյլի]]
# [[Քրիստոֆեր Իշերվուդ]]
# [[Քրոմոսկոպ]]
# [[Քևին Բիշոփ]]
# [[Օգթայ Շիխալիև]]
# [[Օգտակար հանածոների երկրաբանությունը և երկրաքիմիան Հայաստանում]]
# [[Օգտատերերի վարքագծի վերլուծություն]]
# [[Օդեթ]]
# [[Օդիլո Գլոբոչնիկ]]
# [[Օզոնացում]]
# [[Օլգա Բոգդանովա]]
# [[Օլգա Մարկովա]]
# [[Օլգա Օրբան]]
# [[Օլինգո]]
# [[Օլիվեր Լանգ]]
# [[Օլիվեր Նասսեն]]
# [[Օլստերի կամավորական ուժեր]]
# [[Օհայոյի համալսարան]]
# [[Օմար Նաբեր]]
# [[Օմար Ռահման]]
# [[Օնեսիմոս Նեսիբ]]
# [[Օնեքս]]
# [[Օպոլ-Ռատիբորյան իշխանություն]]
# [[Օպտիկական պատրանքների թանգարան]]
# [[Օստրակիզմ]]
# [[Օվերի մոտակայքից Վեսնոյի տեսարանը]]
# [[Օտտո «Աբբադաբբա» Բերման]]
# [[Օտտո Ադո]]
# [[Օրենքի առաջ հավասարության իրավունք]]
# [[Օրի-Քելլի]]
# [[Օրինո (Լեսիթիոն)]]
# [[Օրխան Սուլթանով]]
# [[Ֆագոտ (զենք)]]
# [[Ֆաթեմեհ Ռահբար]]
# [[Ֆայզաբադ (Աֆղանստան)]]
# [[Ֆայսոլ Գնոնլոնֆին]]
# [[Ֆայրֆլայ Էսթեյթ]]
# [[Ֆան-արտ]]
# [[Ֆան Տհի Կիմ Ֆուկ]]
# [[Ֆարիդ Գայիբով]]
# [[Ֆարիդ Շաֆիև]]
# [[Ֆարհադ Աբդուլլաև]]
# [[Ֆարհադ Մոլլազադե]]
# [[Ֆելիքս Կուշորո]]
# [[Ֆենեոն Ֆելիքս]]
# [[Ֆերնանդո Գոմես]]
# [[Ֆիզուլիի միջազգային օդանավակայան]]
# [[Ֆիլիպ Ասթլեյ]]
# [[Ֆինանսական առողջացումը սնանկության վարույթում]]
# [[Ֆլաուեր]]
# [[Ֆլորենս Բեյքեր]]
# [[Ֆյոկլա Բիկովա]]
# [[Ֆոլքսվագեն Գոլֆ]]
# [[Ֆրունզե Եսայան]]</text>
      <sha1>jlqtn1vlgtzsraip7gt7yirzykrq4hj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դորա Բակոյաննի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>944378</id>
    <revision>
      <id>8492369</id>
      <parentid>8434514</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31745" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Թեոդորա «Դորա» Բակոյաննի''' ({{lang-el|Θεοδώρα &quot;Ντόρα&quot; Μπακογιάννη}}; {{IPA-el|ˈdoɾa bakoˈʝani|pron}}, օրիորդական ազգանունը՝ '''Միցոտակիս,''' {{lang-el|Μητσοτάκη|links=no}}; {{ԱԾ}}), [[Հույներ|հույն]]  քաղաքական գործիչ։ 2006 - 2009 թվականներին եղել է Հունաստանի արտաքին գործերի նախարար, որը կնոջ կողմից երբևէ զբաղեցված ամենաբարձր պաշտոնն էր [[Հունաստան]]ի կառավարությունում։ 2009 թվականին եղել է նաև [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության]] գործող նախագահը։ Դրանից առաջ, 2003-2006 թվականներին Աթենքի քաղաքապետն էր՝ առաջին կին քաղաքապետը քաղաքի պատմության ընթացքում և առաջին կինը, որն [[Օլիմպիական խաղեր]] հյուրընկալող քաղաքի քաղաքապետ էր։ 1992-1993 թվականներին եղել է Հունաստանի մշակույթի նախարարը։

Բակոյաննին աշխատել է որպես հելլենական պառլամենտի անկախ անդամ, որը ոչ պաշտոնապես ներկայացնում էր 2010 թվականին իր կողմից հիմնադրված «Ժողովրդավարական դաշինք» քաղաքական կուսակությունը, երբ կուսակցության ուղեգծին հակառակ քվեարկելու համար նրան հեռացրել էին «Նոր դեմոկրատիա» կուսակցությունից։ 2012 թվականի մայիսին ընտրություններից առաջ Հունաստանում առաջացած ճգնաժամային իրավիճակի պատճառով «Ժողովրդավարական դաշինք»-ը որոշել է համագործակցել «Նոր դեմոկրատիա»-ի հետ ու կասեցնել իր գործունեությունը&lt;ref&gt;[http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4722752 http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4722752]&lt;/ref&gt;։ Դորա Բակոյաննին միացել է «Նոր դեմոկրատիա»-ին 2012 թվականի մայիսի 21-ին՝ հունիսյան պառլամենտական ընտրություններից առաջ։

==Վաղ կյանք ու կրթություն==
Բակոյաննին ծնվել է 1954 թվականին [[Աթենք]]ում, [[Հույներ|հունական]] քաղաքականության մեջ հայտնի ընտանիքում։ Հույն քաղաքական գործիչ, [[Հունաստանի վարչապետ|Հունաստանի նախկին վարչապետ]] ու «Նոր դեմոկրատիա» աջ - կենտրոնամետ գլխավոր քաղաքական կուսացության նախկին առաջնորդ Կոնստանտինոս Միցոտակիսի ու վերջինիս կնոջ՝ Մարիկա Միցոտակիսի չորս զավակներից ավագն է։ Նրանց ընտանիքը սերում է [[Կրետե]] կղզու [[Խանիա]] քաղաքից և հունական քաղաքականության մեջ մեծ ավանդ ունի։ Բացի իր հայրիկից ու իրենից, ընտանիքի անդամներից հանրահայտ քաղաքական գործիչներ են նաև պապիկը՝ Կիրակոսը և եղբայրը՝ Արիստոմենիսը, իսկ մյուս եղբայր [[Կիրիակոս Միցոտակիս|Կիրիակոսը]] [[Հունաստանի վարչապետ|Հունաստանի գործող վարչապետն]] է։ Դորան նաև [[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]ի քրոջ թոռնուհին է։ Քաղաքականության մեջ տասնամյակների այս ներգրավվածությունը համարվել է Հունաստանի քաղաքական կյանքում ընտանեկան կառավարման վկայություն։

Վաղ մանկության տարիներին հաճախել է Աթենքի գերմանական դպրոցը։ 1968 թվականին, երբ նրանց ընտանիքը հունական ռազմական խունտայի (Սև գնդապետներ) կողմից արտաքսվել է [[Փարիզ]], Դորան միջնակարգն ավարտել  է այնտեղի գերմանական դպրոցում։ Հետո [[Մյունխենի համալսարան]]ում ուսանել է [[քաղաքագիտություն]] ու [[Շփում|հաղորդակցություն]], սակայն համալսարանը չի ավարտել։ Խունտայի տապալումից հետո վերադարձել է Հունաստան ու [[Աթենքի համալսարան]]ում շարունակել ակադեմիական ուսումնառությունը [[հանրային իրավունք]]ի բնագավառում։ Բացի հունարենից տիրապետում է նաև անգլերենին, ֆրանսերենին ու գերմաներենին։

==Քաղաքական կարիերա==

===Մշակույթի նախարար, 1992-1993===
1989 թվականի նոյեմբերի պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ Բակոյաննին հաջողությամբ զբաղեցրել է իր հանգուցյալ ամուսնու տեղը [[Եվրիտանիա]]յի ընտրատարածքում, 1990 թվականի ընտրություններում վերընտրվել որպես հելլենիստական պառլամենտի անդամ ու աշխատել որպես պառլամենտական քարտուղար, որին նախորդել էր իր հայրիկի ընտրությունը որպես վարչապետ։ 1991 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1992 թվականի օգոստոսն աշխատել է միջազգային հարցերով զբաղվող քարտուղարությունում և «Նոր դեմոկրատիա» կուսակցությունը ներկայացրել է Եվրոպական դեմոկրատական միությումնում ու Միջազգային դեմոկրատական միությունում։ 1992 թվականի դեկտեմբերից եղել է Հունաստանի մշակույթի նախարար մինչև 1993 թվականի պառլամենտական ընտրությունը, երբ նա վերընտրվել է որպես գլխավոր ընդդիմադիր կուսակցության՝ «Նոր դեմոկրատիա»-ի պառլամենտական անդամ։

===Ընդդիմության տարիներ===
1994 թվականի ապրիլի 29-ին «Նոր դեմոկրատիա» կուսակցության երրորդ համաժողովը Բակոյաննիին ընտրել է կուսակցության կենտրոնական կոմիտեում։ 1996 թվականի ընտրության ժամանակ նա առաջին անգամ եղել է Աթենքի Ա ընտրատարածքի թեկնածուն և կրկին ընտրվել է պառլամենտի անդամ՝ առաջ անցնելով ցուցակում մյուսներից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&amp;ct=32&amp;artid=103797&amp;dt=02/04/2000|script-title=el:Οι πρωταθλητές της &quot;σταυρομαχίας&quot;|publisher=[[To Vima]] online|language=Greek|date=2000-04-02|accessdate=2009-09-15|archive-date=2012-09-14|archive-url=https://archive.today/20120914102348/http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&amp;ct=32&amp;artid=103797&amp;dt=02/04/2000|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, մի բան, որը կրկնվել է նաև 2000 թվականի ընտրության ժամանակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&amp;ct=32&amp;artid=172439&amp;dt=09/04/2006|title=O κ. Κακλαμάνης στον &quot;λάκκο των δελφίνων&quot;|publisher=[[To Vima]] online|language=Greek|date=2006-04-09|accessdate=2009-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20120430011002/http://www.tovima.gr/default.asp/?pid=2|archive-date=2012-04-30|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 1997 թվականի մարտի 22-ին «Նոր դեմոկրատիա» կուսակցության չորրորդ համաժողովը Բակոյաննիին նորից ընտրել է կուսակցության կենտրոնական կոմիտեում։ Նա հետագայում երկու անգամ եղել է կուսակցության գործադիր կոմիտեի նախագահը։ 1997 թվականի սեպտեմբերին կուսակցության առաջնորդ Կոստաս Կարամանլիսի կողմից նշանակվել է կուսակցության զարգացման բաժնում, որից հետո 2000 թվականի մայիսին՝ արտաքին գործերի ու պաշտպանության ստվերային նախարար (կառավարություն՝ սպասման ռեժիմում)։

===Աթենքի քաղաքապետ, 2002-2006===
2002 թվականի մարտի 29-ին Կոստաս Կարամանլիսը Աթենքի քաղաքապետի պաշտոնի համար Բակոյաննիին առաջադրել է 2002 թվականի տեղական ընտրություններում, որպեսզի ընդգծի «Նոր Դեմոկրատիայի» աճող ազդեցությունը ի հակադրություն գործող պանհելլենիստական - սոցիալական շարժման։ Քաղաքի 3500-ամյա պատմության մեջ նա ընտրվել է որպես առաջին կին քաղաքապետ&lt;ref name=Forbes2006&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2006/11/06women_Dora-Bakoyannis_QR52.html|title=#66 Dora Bakoyannis|publisher=[[Forbes]]|date=2006-08-31|accessdate=2008-04-06}}&lt;/ref&gt;, հաղթելով իր սոցիալիստ հակառակորդ Քրիստոս Պապոութսիսին ու ստանալով ընտրողների ձայների 60.6% -ը։ Որպես քաղաքապետ լրջորեն զբաղվել է [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2004|2004 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի]] կազմակերպմամբ, լինելով [[օլիմպիական խաղեր]]&lt;ref name=Forbes2006/&gt; հյուրընկալող քաղաքի առաջին կին քաղաքապետը  և [[Օլիմպիական խորհրդանիշներ|օլիմպիական դրոշը]] փոխանցել է [[Պեկին]]ի քաղաքապետ Վան Ցիշանին։ 2005 թվականին արժանացել  է «Լավագույն քաղաքապետ» միջազգային մրցանակին&lt;ref&gt;http://www.worldmayor.com/results05/worldmayor_results05.html&lt;/ref&gt;։

2003 թվականին [[Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ]] Ռոմանո Պրոդիի հրավերով Բակոյաննին միացել է [[եվրոպա]]ցի 12 բարձրաստիճան անկախ գործիչների խմբին՝ հանդես գալով որպես հեղինակավոր կլոր սեղանի համաժողովի անդամ, ու ներկայացրել նոր Եվրոպային վերաբերող սոցիալական բնույթի, ինչպես նաև մշակութային ինքնությանն ու տնտեսական ապագային առնչվող առաջարկներ։

===Արտաքին գործերի նախարար, 2006-2009===
[[Image:Dora Bakoyannis and Vuk Jeremic.jpg|right|thumb|Դորա Բակոյաննին Սերբիայի արտաքին գործերի նախարար Վուկ Երեմիչի հետ]]
[[Image:Bakoyannis et Rice.jpg|thumb|Դորա Բակոյաննին ԱՄՆ պետքարտուղար [[Կոնդոլիզա Ռայս]]ի հետ]]
[[Image:Dbosce3.jpg|thumb|[[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]] հավաքական լուսանկար, Վիեննա, 15-01-2009]]
Քաղաքապետի պաշտոնավարման ժամկետը լրանալուց առաջ Բակոյաննին պաշտոնը հանձնել է իր հաջորդ Ֆոտինի Պիպիլիին, որպեսզի 2006 թվականի փետրվարի 15-ին զբաղեցնի Հունաստանի արտգործ նախարարի պաշտոնը՝ այդպիսով դառնալով Հունաստանի կառավարության պատմությոն մեջ առաջին բարձրաստիճան կինը&lt;ref name=Forbes2007&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2007/11/biz-07women_Dora-Bakoyannis_QR52.html|title=#67 Dora Bakoyannis|publisher=[[Forbes]]|date=2007-08-30|accessdate=2008-04-06}}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականի պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ կարողացել է պահպանել պաշտոնը՝ Աթենքի Ա ընտրատարածքից բոլոր թեկնածուներին ևս մեկ անգամ հաղթելով ընտրվելով հելլենական պառլամենտի անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ekloges-prev.singularlogic.eu/v2007/pages_en/index.html|title=National Elections 2007 - A' Athinon - Candidates|publisher=Ministry of Interior website|date=2007-09-27|accessdate=2009-09-15}}&lt;/ref&gt;։  Որպես արտգործ նախարար 2006 թվականի սեպտեմբերին Բակոյաննին ստանձնել է [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդ|ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդում]] Հունաստանի նախագահությունը, երբ միջազգային լարվածություն կար [[Իրան]]ի ու [[Հյուսիսային Կորեա]]յի միջուկային ծրագրերի շուրջ ու [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] կողմից [[Լիբանան]]ում միջնորդավորված անկայուն զինադադար։

Իր պաշտոնավարման ընթացքում Դորան խթանել է համագործակցությունը [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկաններում]], որտեղ հունական ընկերությունները լուրջ ներդրումներ ունեին, ճամփորդել է դեպի [[Միջին Արևելք]]՝ խնդիրներին լուծումներ գտնելու համար ու մասնակցել [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության]] ժողովներին՝ տարածաշրջանի զարգացումը քննարկելու համար&lt;ref name=Forbes2007/&gt;։ Նաև խթանել է [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի պայմանագրի]] վավերացումը և աջակցել [[Միջերկրածովյան միություն|Միջերկրածովյան միության]] [[Նիկոլա Սարկոզի]]ի նախագծին, բայց [[Թուրքիա]]յի ու [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի հետ հաշտության չի հասել համապատասխանաբար [[Կիպրոսի հիմնախնդիր|Կիպրոսի հիմնախնդրի]] ու [[Մակեդոնիայի անվան վիճարկում|Մակեդոնիայի անվան վիճարկման]] հարցի շուրջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2008/11/biz_powerwomen08_Dora-Bakoyannis_QR52.html|title=#78 Dora Bakoyannis|publisher=[[Forbes]]|date=2008-08-27|accessdate=2009-09-13}}&lt;/ref&gt;։

===[[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]] գործող նախագահ===
2009 թվականի հունվարից մինչև նույն տարվա հոկտեմբերի 6-ը Բակոյաննին եղել է [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության]] նախագահ։ Որպես ԵԱՀԿ-ի քաղաքական ղեկավար նա պատասխանատու էր կազմակերպության արտաքին ներկայացուցչության և նշանակումների համար։ Վերահսկում էր նաև ԵԱՀԿ-ի գործառույթները հակամարտության կանխարգելման, ճգնաժամի կառավարման և հետպատերազմյան վերականգնումների բնագավառներում։ Նախագահության ընթացքում նրան օգնում էին իր աշխատակիցները, ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղար Մարկ Պերրեն դե Բրիշամբոն, ինչպես նաև իր նախորդը՝ Ալեքսանդր Ստուբբը և հաջորդը՝ Մարատ Տաժինը, որոնք Բակոյաննիի հետ կազմել էին ԵԱՀԿ [[եռապետություն]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/cio/35779.html/ |title=Chairmanship - Chairperson-in-Office |publisher=[[Organization for Security and Co-operation in Europe|OSCE]] |year=2009 |accessdate=2009-09-13 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090829223507/http://www.osce.org/cio/35779.html |archivedate=օգոստոսի 29, 2009 }}&lt;/ref&gt;։

==Հետագա քաղաքական գործունեություն==
2010 թվականի մայիսի 7-ին Բակոյաննիին վտարել են «Նոր դեմոկրատիա» կուսակցությունից, քանի որ նա ընդիմացել էր կուսակցության գաղափարին ու կողմ քվեարկել օրենսդրական մի նախագծի, որով անհրաժեշտ խիստ միջոցներ էին ձեռնարկվելու [[Եվրոպական միություն|Եվրամիություն]]-[[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]] կազմակերպությունների կողմից ապահովվող վարկավորման համար&lt;ref&gt;[http://www.ana-mpa.gr/anaweb/user/showplain?maindoc=8692015&amp;maindocimg=7736113&amp;service=98 Bakoyannis expelled from ND] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20100508205336/http://www.ana-mpa.gr/anaweb/user/showplain?maindoc=8692015&amp;maindocimg=7736113&amp;service=98 |date=May 8, 2010 }}&lt;/ref&gt;։  Նա շարունակել է պահպանել իր տեղը պառլամենտում, որպես անկախ պատգամավոր։ 2010 թվականին նոյեմբերի 21-ին հիմնել է իր սեփական քաղաքական կուսակցությունը, որը կոչվում էր «Ժողովրդավարական դաշինք»&lt;ref name=&quot;Bakoyannis founds 'Democratic Alliance' party&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ana.gr/anaweb/user/showplain?maindoc=9329698&amp;maindocimg=9329639&amp;service=6&amp;showLink=true|title=Bakoyannis founds 'Democratic Alliance' party|publisher=Athens News Agency}}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականից լինելով Հունաստանի պատվիրակը [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով]]ում, Բակոյաննին [[Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն|Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության]] ու [[Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկ]]ի հետ հարաբերությունների ենթահանձնաժողովի նախագահն է։ Նա նաև քաղաքական գործերի ու ժողովրդավարության հանձնաժողովի անդամ է, որը ղեկավարել է 2014 - 2016 թվականների ընթացքում, [[Եվրոպայի Խորհրդի անդամ երկրներ]]ի մոնիտորինգի հանձնաժողովի անդամ, [[Ռուսաստան]]ի մոնիտորինգային համազեկուցող&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int/nw/xml/News/News-View-EN.asp?newsid=5628&amp;lang=2&amp;cat=135 Russia's new law on 'undesirable' foreign NGOs endangers the right of free expression, said PACE co-rapporteurs] [[Parliamentary Assembly of the Council of Europe]], press release of May 29, 2015.&lt;/ref&gt; և [[Սիրիական ճգնաժամ]]ի մասին զեկուցող&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int/nw/xml/News/News-View-EN.asp?newsid=6982&amp;lang=2&amp;cat=137 Dora Bakoyannis: ‘There is space for Europe to play a useful role in Syria’] [[Parliamentary Assembly of the Council of Europe]], press release of March 13, 2018.&lt;/ref&gt;։  2019 թվականին ներկայացրել է իր թեկնածությունը Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Տուրբյորն Յագլենդին հաջորդելու համար&lt;ref&gt;[https://www.coe.int/en/web/baku/-/election-of-the-secretary-general-of-the-council-of-europe-candidatures-received Election of the Secretary General of the Council of Europe: Candidatures received] [[Council of Europe]], press release of January 11, 2019.&lt;/ref&gt;, սակայն Խորվաթիայի արտգործ նախարար [[Մարիա Պեյչինովիչ Բուրիչ]]ը հաղթել է նրան։

2015 թվականին Վոլֆգանգ Իշինգերի գլխավորած Եվրոպական անվտանգության հարցերով ԵԱՀԿ երևելի անձանց հանձնախմբի անդամ էր&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/cio/133976 Panel of Eminent Persons on European Security as a Common Project] [[Organization for Security and Co-operation in Europe]], press release of January 12, 2015.&lt;/ref&gt;։

==Այլ գործունեություն==
* Եվրոպական քաղաքականության ուսումնասիրությունների կենտրոն, տնօրենների խորհրդի անդամ&lt;ref&gt;[https://www.ceps.eu/content/ceps-board-directors Board of Directors] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181022232856/https://www.ceps.eu/content/ceps-board-directors |date=2018-10-22 }} [[Centre for European Policy Studies]] (CEPS).&lt;/ref&gt;
* Միջազգային հարաբերությունների եվրոպական խորհուրդ, խորհրդի անդամ&lt;ref&gt;[http://www.ecfr.eu/council/members Members of the Council] [[European Council on Foreign Relations]] (ECFR).&lt;/ref&gt;

==Գնահատում ==
1992 թվականի մարտին Կանանց միջազգային կենտրոնը Բակոյաննիին արժանացրել է միջազգային առաջնորդության մրցանակի, իսկ 1993 թվականի հուլիսին մշակույթի բնագավառում արժեքավոր ներդրումների համար Ֆոնտանա դի Ռոմա 14-րդ միջազգային սիմպոզիումը գնահատել է նրան։

2005 թվականին արժանացել է «Լավագույն քաղաքապետ» մրցանակի, որով պարգևատրվում են իրենց քաղաքների համար ջանք չխնայած քաղաքապետները։  [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2004|2004 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերը]] բարձր մակարդակով Աթենքում անցկացնելուն, ինչպես նաև քաղաքն իր բնակիչների շահերին համապատասխանեցնելուն ու ահաբեկչության դեմ նրա պայքարին ուղղված գործողություններն են օգնել նրան ստանալ այդ մրցանակը։ Ինտերնետ քվեարկության մրցույթի ընթացքում նրան մեծապես օգնել է հունական համայնքը, նաև հազարավոր քվեներ է ստացել [[Եվրոպա]]յի, [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի տարբեր երկրներից ու [[Ավստրալիա]]յից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.worldmayor.com/results05/worldmayor_results05.html|title=Dora Bakoyannis, Mayor of Athens wins the 2005 World Mayor Award|publisher=[[World Mayor]]|year=2005|accessdate=2009-09-12}}&lt;/ref&gt;։ Շարունակաբար ընդգրկված է եղել 2006-2008 թվականների Ֆորբս ամսագրի «Աշխարհի 100 ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2006/11/06women_The-100-Most-Powerful-Women_Rank_3.html|title=The 100 Most Powerful Women|publisher=[[Forbes]]|date=2006-08-31|accessdate=2008-04-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2007/11/biz-07women_The-100-Most-Powerful-Women_Rank_3.html|title=The 100 Most Powerful Women|publisher=[[Forbes]]|date=2007-08-30|accessdate=2008-04-06|archive-date=2008-04-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20080404025247/http://www.forbes.com/lists/2007/11/biz-07women_The-100-Most-Powerful-Women_Rank_3.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/2008/11/biz_powerwomen08_The-100-Most-Powerful-Women_Rank_4.html|title=The 100 Most Powerful Women|publisher=[[Forbes]]|date=2008-08-27|accessdate=2009-09-13}}&lt;/ref&gt;։ 2008 թվականին [[Տիրոլ]] նահանգի ու [[Ինսբրուք]] քաղաքի կողմից արժանացել է «Մաքսիմիլիան կայսեր մրցանակ»-ին&lt;ref&gt;[https://archive.is/20120724015142/http://www.ccre.org/news_detail_en.htm?ID=1327 Emperor Maximilian Prize]&lt;/ref&gt;։ 2009 թվականին Հումանիտար և քաղաքական գիտությունների ֆրանսիական ակադեմիայի կողմից ճանաչվել է առաջին օտարերկրացի կին գործընկերը&lt;ref&gt;[http://www2.mfa.gr/www.mfa.gr/AuthoritiesAbroad/North+America/USA/EmbassyWashington/Articles/en-US/FM+Bakoyannis+proclaimed+associate+member+of+the+French+Academy.htm Associate Member of the French Academy]{{dead link|date=December 2016 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նույն տարում Զալցբուրգի Գիտությունների ու Արվեստի եվրոպական ակադեմիայի կողմից արժանացել է «Պատվավոր սենատոր» կոչման&lt;ref&gt;[http://www.augsburger-allgemeine.de/kultur/Europaeischen-Akademie-Ruettgers-neuer-Ehrensenator-id5251731.html Honorary Senator European Academy]&lt;/ref&gt;։  2010 թվականին Դորա Բակոյաննին արժանացել է Ֆրանսիական Հանրապետության Պատվավոր Լեգեոնի շքանշանի&lt;ref&gt;[http://www.amb-grece.fr/politique_etrangere/distinctions.htm National Order of the Chivalry of the Legion of Honour] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110926145417/http://www.amb-grece.fr/politique_etrangere/distinctions.htm |date=September 26, 2011 }}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի մարտի 21-ին [[Ալբանիա]] կատարած պաշտոնական այցի առիթով ստացել է մայրաքաղաք [[Տիրանա]]յի խորհրդանշական բանալու կրկնօրինակը&lt;ref&gt;[http://www.tirana.gov.al/Celesi_qytetit/Dora-RAma-celesi-qytetit.jpg Received a copy of the key of the city of Tirana] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20111005041911/http://www.tirana.gov.al/Celesi_qytetit/Dora-RAma-celesi-qytetit.jpg |date=October 5, 2011 }}&lt;/ref&gt;։

==Անձնական կյանք==
1974 թվականի դեկտեմբերին Դորան ամուսնացել է լրագրող Պավլոս Բակոյաննիի հետ և նրանից ունեցել երկու զավակ՝ Ալեքսիա և Կոստաս։ 1977 թվականին քննություն է հանձնել ֆինանսների նախարարությունում և նշանակվել [[Եվրոպական տնտեսական համագործակցություն|Եվրոպական տնտեսական համագործակցության]] բաժանմունքում։ 1984 թվականին Նոր դեմոկրատիա կուսակցության առաջնորդի պաշտոնում իր հայրիկն ընտրվելուց հետո Դորան դարձել է նրա աշխատակազմի ղեկավարը մինչև 1989 թվականը։ 1989 թվականի սեպտեմբերի 26-ին նրա ամուսինը, որը 1989 թվականի հունիսի ընտրությունների ժամանակ ընտրվել էր հելլենական պառլամենտի անդամ, իր գրասենյակ մտնելիս սպանվել է «Նոյեմբերի 17-ի հեղափոխական կազմակերպության» անդամների կողմից։ 1998 թվականին Դորան երկրորդ անգամ ամուսնացել է գործարար Իզիդորոս Կուվելոսի հետ, սակայն պահպանել է իր հանգուցյալ ամուսնու ազգանունը։

==Ծանոթագրություններ==
{{Ծանցանկ|3}}

==Արտաքին հղումներ==
{{Commons category|Dora Bakoyannis}}
*{{official website}} {{ref-en}} {{ref-el}}
*[https://web.archive.org/web/20081207032706/http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/The+Ministry/The+Minister/Biography/ Dora Bakoyannis' biography] in the Wayback Archive of the Ministry of Foreign Affairs website {{ref-en}} {{ref-fr}} {{ref-el}}
*{{YouTube|user=DoraWebTV|title=Dora Bakoyannis}}
*[http://www.worldmayor.com/results05/worldmayor_results05.html World Mayor 2005]

{{s-start}}
{{s-off}}
{{s-bef|before=[[Աննա Պսարուդա-Բենակի]]}}
{{s-ttl|title=[[Հունաստանի մշակույթի ու սպորտի նախարարություն|Մշակույթի նախարար]]|years=1992–1993}}
{{s-aft|after=[[Մելինա Մերկուրի]]}}
|-
{{s-bef|before=[[Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս]]}}
{{s-ttl|title=[[Աթենքի քաղաքապետ]]|years=2003–2006}}
{{s-aft|after=[[Նիկիտաս Կակլամանիս]]}}
|-
{{s-bef|before=[[Պետրոս Մոլիվիատիս]]}}
{{s-ttl|title=[[Հունաստանի արտաքին գործերի նախարար]]|years=2006–2009}}
{{s-aft|after=[[Գեորգիոս Պապանդրեու Կրտսեր]]}}
|-
{{s-bef|before=[[Ալեքսանդր Ստուբբ]]}}
{{s-ttl|title=[[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության]] նախագահ|years=2009}}
{{s-aft|after=[[Գեորգիոս Պապանդրեու Կրտսեր]]}}
{{s-end}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բակոյաննի, Դորա}}
[[Կատեգորիա:1954 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Արտաքին գործերի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]]
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական ընտանիքներ]]
[[Կատեգորիա:Մյունխենի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն կին դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>2xx82eokuhxp5scinjjgrxxq1oncgwa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թերեզա Վիլերս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>945321</id>
    <revision>
      <id>8492311</id>
      <parentid>8459367</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13093" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Թերեզա Վիլերս''' ({{lang-en|Theresa Anne Villiers}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, շրջակա միջավայրի նախարար (2019 թվականից)։

Եղել է [[Դևիդ Քեմերոն]]ի առաջին և երկրորդ կաբինետներում (2012-2016)։

== Կենսագրություն ==
=== Վաղ տարիներ և քաղաքական գործունեության սկիզբ ===
Թերեզա Վիլերսը ծնվել է [[1968 թվական]]ի [[մարտի 5]]-ին [[Լոնդոն]]ում, սովորել է [[Բրիստոլի համալսարան]]ում, [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի Հիսուսի քոլեջի քաղաքացիական իրավունքի բակալավրում։ Եղել է բարիստեր, Քինգս քոլեջում (Լոնդոն) դասավանդել է իրավունք&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.politics.co.uk/reference/theresa-villiers | title= Theresa Villiers |author =  |date =|work= |publisher= politics.co.uk |accessdate= 2015-04-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Պատկանում է Վիլերս հնագույն արիստոկրատական ազգանունին, որի պատմությունն ունեն մի քանի դքսուհիներ, պերեր և բարոնետներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.express.co.uk/politics/politicians/conservative/theresa-villiers/538| title= Theresa Villiers |author =  |date =|work= |publisher= Express |accessdate= 2015-04-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

1999 և 2004 թվականներին Պահպանողական կուսակցությունից ընտրվել է Եվրոպական խորհրդարան, որում եղել է մինչև 2005 թվականի մայիսի 10-ը և մտել է Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության (քրիստոնյա դեմոկրատներ) խմբակցության մեջ&lt;ref name=EP&gt;{{cite web|url= http://www.europarl.europa.eu/meps/en/4520/THERESA_VILLIERS_home.html |title= Theresa Villiers |author = |date =|work= History of parliamentary service|publisher= [[Европейский парламент]]|accessdate= 2015-04-23|lang= en|archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։

=== Խորհրդական և Հյուսիսային Իռլանդիայի գործերով նախարար ===
2005 թվականին և 2010 թվականին Լոնդոնի Չիփինգ Բարնեթի ընտրատարածքում Պահպանողական կուսակցությունից ընտրվել է Համայնքների պալատ։ 2005-2007 թվականներին՝ Գանձապետարանի ստվերային ավագ քարտուղար, 2007-2010 թվականներին՝ տրանսպորտի ստվերային նախարար։ 2010-2012 թվականներին Թերեզա Վիլերսը եղել է տրանսպորտի կրտսեր նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/29179.stm| title= Theresa Villiers  MP |author =  |date =|work=Democracy Live |publisher= BBC |accessdate= 2016-02-10|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Թերեզա Վիլերսը Դևիդ Քեմերոնի կոբինետում նշանակվել է [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յի հարցերով նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-19476126| title= Theresa Villiers to be new NI Secretary |author =  |date =2012-09-04|work= |publisher= [[BBC]] |accessdate= 2015-04-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցերով նախարարության բելֆաստյան կենտրոնակայանում՝ Stormont House-ում, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Իռլանդիա]]յի կառավարությունների, ինչպես նաև հյուսիսիռլանդական հինգ կուսակցությունների ներկայացուցիչների միջև 26-ժամյա բանակցային մարաթոնից հետո ստորագրվել է այսպես կոչված «Սթորմոնտհաուսի համաձայնագիրը» (Stormont House Agreement), որը նպատակ ուներ հյուսիսիռլանդական խնդրի կարգավորման հետագա միջոցներ ձեռնարկել։ Պայմանագիրը նախատեսում էր բյուջետային բարեփոխումների իրականացում և սոցիալական ապահովության համակարգի բարեփոխումներ, ինչպես նաև 150 մլն [[ֆունտ ստեռլինգ]] (192 մլն եվրո) հատկացում հյուսիսիռլանդական հակամարտությունում զոհերին և ողջ մնացածներին աջակցելու համար (ժամանակակից անգլերենում այն կոչվում է պարզապես the Troubles - «Սմուտա»), 500 մլն ֆունտ՝ միջհամայնքային մերձեցման նախագծերի (մասնավորապես՝ համատեղ ուսուցման ծրագրերի) աջակցության համար և 700 մլն՝ բյուջետային ոլորտի բարեփոխման և չնախատեսված ծախսերը ծածկելու համար պահուստների ապահովման համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.irishtimes.com/news/politics/agreement-reached-in-northern-ireland-talks-1.2047479| title= Agreement reached in Northern Ireland talks |author =  |date =2014-12-23|work= |publisher= Irish Times|accessdate= 2016-02-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մարտի 24-ին Հյուսիս-Իռլանդական գործերի խորհրդարանական կոմիտեն (Northern Ireland affairs select committee) զեկույց է հրապարակել դատարանից թաքնվող [[Իռլանդիայի հանրապետական բանակ]]ի վեց զինյալների համաներման հարցի վերաբերյալ, որոնք մասնակցել են 1980-ական թվականների խոշոր ահաբեկչական գործողություններին (1983 թվականին Harrods bombings-ին և 1987 թվականին Remembrance Day bombing-ին), որը խորհրդարանականների մի մասն անօրինական է համարել։ Այս զեկույցում Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցերով նախարար Թերեզա Վիլերսը լսումների ժամանակ կոմիտեին համաներման ենթակա զինյալների անունները չնշելու համար քննադատության է ենթարկվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/mar/24/ira-fugitives-granted-possibly-unlawful-amnesty-linked-1980s-atrocities| title= IRA fugitives granted 'possibly unlawful' amnesty linked to 1980s atrocities |author = Henry McDonald |date =2012-09-04|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2015-04-24|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին տեղի են ունեցել հերթական խորհրդարանական ընտրությունները, որոնք Թերեզա Վիլերսին հաղթանակ են բերեցին նրա ավանդական Չիփինգ Բարնեթի օկրուգում՝ ձայների 48,6%-ի արդյունքով՝ մի քանի մրցակիցներից ուժեղագույն լեյբորիստուհի Ամի Թրևետանի (Amy Trevethan) 34,1%-ի դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000636| title= Chipping Barnet |author =  |date =2015-05-11|work=Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2015-05-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 11-ին Դևիդ Քեմերոնը ընտրությունների արդյունքում ձևավորել է նոր կաբինետ, որտեղ Թերեզա Վիլերսը պահպանել է Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցերով նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= [[BBC]] |accessdate= 2015-05-12|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Վիլերսի առաջնահերթ խնդիրը «Սթորմոնտհաուսի համաձայնագրի» կյանքի կոչումն է, որից դուրս է եկել Իռլանդական Շինն Ֆեյն կուսակցությունը, որը համաձայն չէ սոցիալական ապահովության համակարգի բարեփոխման պայմանների հետ։ Այս կապակցությամբ ծագած քաղաքական դիմակայությունը սպառնում է Հյուսիսային Իռլանդիայի օրենսդիր և գործադիր իշխանության լայնածավալ ճգնաժամով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/theresa-villiers-to-remain-secretary-of-state-for-north-1.2208083| title= Theresa Villiers to remain secretary of state for North|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= Irish Times|accessdate= 2016-02-09|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 21-ին [[ԵՄ]]-ին Մեծ Բրիտանիայի անդամակցության շուրջ հանրաքվեի նախապատրաստման ընթացքում հայտարարել էր, որ քվեարկելու Է Եվրամիությունից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու օգտին, որպեսզի «վերադարձնի մեր երկրի նկատմամբ վերահսկողությունը, նախապատրաստի մեր օրենքները և վերահսկի մեր սահմանները»։ Այսպիսով, Վիլերսը դարձել Է Քեմերոնի կառավարության հինգ անդամներից մեկը, որոնք աջակցել են «Բրեքսիթին» (նրա դեմ հանդես են եկել 16 նախարարներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-eu-referendum-35622560| title= Theresa Villiers: Leaving EU is safer option|author =  |date =2016-02-21|work= |publisher= [[BBC]] |accessdate= 2017-05-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 14-ին ձևավորվել է Թերեզա Մեյի առաջին կաբինետը, որտեղ Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցերով նախարարի պորտֆելը բաժին է հասել Ջեյմս Բրոքենշիրին, իսկ Թերեզա Վիլերսը կառավարությունում ոչ մի պաշտոն չի ստացել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/who-theresa-mays-new-cabinet-8410715| title= Who is in Theresa May's new Cabinet? Full line-up after Tory Prime Minister's bombshell reshuffle|author =Dan Bloom, Stephen Jones  |date =2016-07-14|work= |publisher= Mirror |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Ջոնսոնը կառավարությունում ===
2019 թվականի հուլիսի 24-ին Բորիս Ջոնսոնի կառավարության ձևավորման ժամանակ ստացել է շրջակա միջավայրի, պարենի և գյուղատնտեսության նախարարի պորտֆելը&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-49043973| title= Prime Minister Boris Johnson: Who's in his cabinet?|author =   |date =2019-07-25|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2019-07-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://www.facebook.com/theresavillierscb/| title= Theresa Villiers for Chipping Barnet|author =  |date =|work= |publisher= [[Facebook]]|accessdate= 2016-02-10|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/mrs-theresa-villiers/1500| title= Rt Hon Theresa Villiers |author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2015-04-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/theresa-villiers | title= The Rt Hon Theresa Villiers |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2015-04-23|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Վիլերս, Թերեզա}}
[[Կատեգորիա:Բրիստոլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>kka8b9xrqjg0qvsmgmq0zdeno55zzf4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գունիլլա Ռյոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>949271</id>
    <revision>
      <id>8492631</id>
      <parentid>8415932</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:20:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11776" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դերասան}}
'''Գունիլլա Կրիստինա Ռյոր''' ({{lang-sv|Gunilla Röör}}, {{ԱԾ}}), [[Շվեդներ|շվեդ]] [[դերասան]]ուհի և [[ռեժիսոր]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://sverigesradio.se/sida/avsnitt/579036?programid=2071|title=Gunilla Röör - Sommar &amp; Vinter i P1|accessdate=2018-01-28|work=sverigesradio.se|lang=sv}}&lt;/ref&gt;։ Էստրադային երգչուհի [[Ինգեր Բերգգրեն]]ի դուստրը&lt;ref name=&quot;sfi&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=PERSON&amp;itemid=171230&amp;iv=OVERVIEW|title=Gunilla Röör|accessdate=25.11.2013|publisher=Svensk Filmdatabas}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո Քրիստինա Ռյորն ընդունվել է Բարձրագույն սոցիալական դպրոց, բայց դուրս եկավ, երբ զգաց, որ չի կարողանում գլուխ հանել։ Փոխարենը նա սկսեց աշխատել հանգստյան տանը, որտեղ ղեկավարում էր թատերական խմբակը։ Թատրոնի նկատմամբ հետաքրքրությունը 1979 թվականին նրան տարավ ''Teaterverkstan'': Նա մի քանի անգամ քննություններ հանձնեց [[Ստոկհոլմ]]ի թատերական ուսումնարանում և 1983 թվականին ընդունվեց։ Ռյորի համակուրսեցիներից էր Լենա Էնդրեն, որի հետ միասին Ռյորը մասնակցեց մի շարք բեմադրությունների, պրակտիկան անցկացրեց [[Մալմյո]]յի քաղաքային թատրոնում, որտեղ էլ նկարահանվեց վավերագրական ֆիլմում։

[[1986]] թվականին՝ ուսումնարանն ավարտելուց հետո, Ռյորը աշխատանքի անցավ Ստոկհոլմի քաղաքային թատրոնում և Ունգա Կլարա թատրոնում, որտեղ նրա բեմական դեբյուտը տեղի ունեցավ ''Rop över floden'' պիեսում։ Ռյորն իր ստեղծագործությունների ոգեշնչող էր համարում Սյուզան Օստենին, և հենց նրա ''Livsfarlig'' ֆիլմում էլ (1988) դերասանուհին կատարեց իր նորամուտը լիամետրաժ կինոյում։

[[1991]] թվականին ''Freud flyttar hemifrån'' ֆիլմում Ռյորը խաղաց Անժելիկ Կոենի դերը, Ֆրեյդ մականունով, և այս աշխատանքի համար արժանացավ «Ոսկե բզեզ» մրցանակին։ 1996 թվականին նա կրկին արժանացավ այս մրցանակին ''Sommaren'' ֆիլմում Թորուն Հագբերգի դերի համար։ 2003 թվականին Ռյորը մասնակցում է լավագույն երկրորդ պլանի դերասանուհի անվանակարգում ''Beck's Sista vittnet''  ֆիլմում Լիմո Ֆրենսոյի դերով, իսկ 2014 թվականին նա կրկին հավակնում էր այս մրցանակին որպես լավագույն դերասանուհի՝ ''En gång om året'' ֆիլմում Մարիայի դերակատարմամբ։ Ռյորի այլ ուշագրավ գործերից թվում է նրա մասնակցությունը ''Lorrygänget'' ռեվյուին, որի հիմքում ընկած էր ''Lorry'' հեռուստասերիալը և ''Yrrol'' ֆիլմը (1994), որի մեջ օգտագործվել են նաև կերպարներ հեռուստասերիալից։ «''Engelen''» ֆիլմում (2009) նկարահանվելու համար Ռյորին շնորհվել է [[Ամանդա (մրցանակ)|«Ամանդա» մրցանակ]]` որպես երկրորդ պլանի  լավագույն կին դերասանուհի&lt;ref name=amanda /&gt;։

[[2007]] թվականի հուլիսի 1-ին Գունիլա Ռյորը դարձել է [[Գյոթեբուրգի համալսարան]]ի գեղարվեստի ֆակուլտետի կինոյի բնագավառի ադյունկտ-պրոֆեսոր&lt;ref name=&quot;stadsteatern&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.stadsteatern.stockholm.se/medverkande/medverkande.asp?id=197|title=Gunilla Röör|accessdate=25.11.2013|publisher=Stockholms Stadsteater|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110609185825/http://www.stadsteatern.stockholm.se/medverkande/medverkande.asp?id=197|archivedate=2011-06-09}}&lt;/ref&gt;։

Գունիլա Ռյորը ամուսնացած է դերասան Պեր Սանդբերգի հետ։ Նրանք ունեն մեկ որդի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://wwwc.aftonbladet.se/nyheter/9804/06/doktorn.html|title=Aftonbladet nyheter: Romansen i ”Skärgårdsdoktorn” var oplanerad|publisher=wwwc.aftonbladet.se|accessdate=2018-04-07}}&lt;/ref&gt;։

== Պարգևներ և մրցանակներ ==
* 1991 - Կուրտ Լինդերի մրցանակ ''Freud flyttar hemifrån…'' ֆիլմի  համար&lt;ref name=&quot;sfi&quot; /&gt;
* 1992 - «Ոսկե բզեզ» մրցանակ ''Freud flyttar hemifrån…'' ֆիլմում լավագույն կանացի դերի համար&lt;ref name=&quot;sfi&quot; /&gt;
* 1996 - Լավագույն դերասանուհի մրցանակ Օբլանի կինոփառատոնում ''Sista körningen'' (Վերջին ուղևորը) ֆիլմի համար&lt;ref name=&quot;sfi&quot; /&gt;
* 1996 - «Ոսկե բզեզ» մրցանակ  ''Sommaren'' ֆիլմում լավագույն կանացի դերի համար&lt;ref name=&quot;sfi&quot; /&gt;
* 2010 - Երկրորդ պլանի լավագույն կանացի դերի համար [[Ամանդա (մրցանակ)|«Ամանդա» մրցանակ]] [[Նորվեգական կինոփառատոն]]ում ''Engelen'' ֆիլմի համար&lt;ref name=amanda&gt;{{Cite web|url=https://filmfestivalen.no/content/uploads/2015/05/Amandavinnere-1985n2017-1.pdf|title=Amandavinnere 1985–2017|author=|website=|date=|publisher=|accessdate=2019-10-27|archive-date=2017-12-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20171226021823/https://filmfestivalen.no/content/uploads/2015/05/Amandavinnere-1985n2017-1.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== Ֆիլմագրություն ==
{{div col|3}}
* 1986 - ''Porttelefonen''
* 1988 - ''Livsfarlig film''
* 1989 - ''Gengångare''
* 1989 - ''Lorry'' (հեռուստասերիալ)
* 1990 - ''Skyddsängeln''
* 1991 - ''Freud flyttar hemifrån''
* 1991 - ''Riktiga män bär alltid slips''
* 1992 - ''En komikers uppväxt'' (հեռուստասերիալ)
* 1992 - ''Min store tjocke far''
* 1992 - ''Sprickan''
* 1993 - ''Hedda Gabler''
* 1994 - ''Pagemaster - den magiska resan''
* 1994 - ''Sommarmord''
* 1994 - ''Yrrol''
* 1995 - ''Jeppe på berget''
* 1995 - ''Sommaren''
* 1996 - ''Pinocchios äventyr''
* 1996 - ''Sista körningen''
* 1996 - ''Skuggornas hus'' (հեռուստասերիալ)
* 1997 - ''Adam &amp; Eva''
* 1997 - ''Detta har hänt'' (հեռուստասերիալ)
* 1997 - ''Pappas flicka'' (հեռուստասերիալ)
* 1997 - ''Pippi Långstrump''
* 1997 - ''Skärgårdsdoktorn'' (հեռուստասերիալ)
* 1998 - ''Under solen''
* 1999 - ''En liten julsaga''
* 1999 - ''If I Give You My Humbleness, Don’t Take Away My Pride''
* 1999 - ''Pippi i Söderhavet''
* 1999 - ''Rackelhane''
* 2000 - ''Gossip''
* 2000 - ''Jesus lever''
* 2000 - ''Mjuka paket''
* 2000 - ''Tyst som en fjäder''
* 2001 - ''Anderssons älskarinna'' (հեռուստասերիալ)
* 2001 - ''Sprängaren''
* 2002 - ''Beck - Sista vittnet''
* 2003 - ''Tusenbröder'' (հեռուստասերիալ)
* 2004 - ''Om Stig Petrés hemlighet'' (հեռուստասերիալ)
* 2004 - ''Valborgsmässoafton''
* 2005 - ''Sigrid &amp; Isaac''
* 2006 - ''Världarnas bok'' (հեռուստասերիալ)
* 2007 - ''Dorotea i dödsriket''
* 2008 - ''Gud, lukt och henne''
* 2008 - ''Habib'' (հեռուստասերիալ)
* 2009 - ''Engelen''
* 2009 - ''Leka med elden''
* 2009 - ''Livet i Fagervik'' (հեռուստասերիալ)
* 2009 - ''Möte i mellanrummet''
* 2010 - ''Gringa''
* 2011 - ''Andens resa, en skapelseberättelse''
* 2011 - ''Bibliotekstjuven'' (հեռուստասերիալ)
* 2012 - ''En gång om året''
* 2013 - ''Hokus pokus Alfons Åberg''
* 2013 - ''Lamento''
* 2017 - ''Rebecka Martinsson'' (հեռուստասերիալ)
* 2017 - ''Enkelstöten'' (հեռուստասերիալ)
{{div col end}}

== Ընտրյալ թատերական գործեր ==

=== Դերասան ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
! Տարի
! Դեր
! Ներկայացում&lt;br&gt;&lt;small&gt;հեղինակ&lt;/small&gt;
! Ռեժիսոր
! Թատրոն
|-
| [[1987]]
|Երգող կին
|«[[Մայրիկ Համարձակությունն ու նրա երեխաները]]» &lt;br&gt;&lt;small&gt;[[Բերտոլդ Բրեխտ]]&lt;/small&gt;
| Ռագնար Լիտ
| Ստոկհոլմի քաղաքային թատրոն
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | [[1996]]
| Կատոս
|«[[Զվարճալի սեթևեթուհիներ]]»
&lt;small&gt;[[Մոլիեր]]&lt;/small&gt;
|Թոմմի Բերգրեն
| [[Թագավորական դրամատիկական թատրոն]]
|-
| Մադլեն ֆոն Ռիպա
|''Fint folk'' &lt;br&gt;&lt;small&gt;Կենտ Անդերսոն&lt;/small&gt;
|Թոմմի Բերգրեն
| Թագավորական դրամատիկական թատրոն
|-
|[[2002]]
|Բեատրիս
|''Utsikt från en bro'' &lt;br&gt;&lt;small&gt;[[Արթուր Միլլեր]]&lt;/small&gt;
|Կառլ Չելբերգ
| Ստոկհոլմի քաղաքային թատրոն
|-
| [[2011]]
|—
|''Bli en dåre''
&lt;small&gt;Կիա Բերգլունդ&lt;/small&gt;
|Կիա Բերգլունդ
|Գիլոտեն թատրոն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://teatergiljotin.se/myportfolio/bli-en-dare-2011/|title=Bli en dåre! 2011 {{!}} TEATER GILJOTIN|date=2015-06-26|accessdate=2018-04-07|archive-date=2015-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626104234/http://teatergiljotin.se/myportfolio/bli-en-dare-2011/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | [[2016]]
|—
| ''Maratondansen'' &lt;br&gt;&lt;small&gt;Հորաս Մակկոյ&lt;/small&gt;
|Կեննետ Կվարստրյոմ
| Կուլտուրխուսետ Ստադստեատերն
|-
| Սենյորա Կապուլետտի
| «[[Ռոմեո և Ջուլիետ]]»
&lt;small&gt; [[Ուիլյամ Շեքսպիր]]&lt;/small&gt;
|Լինուս Տուստրյոմ
| Կուլտուրխուսետ Ստադստեատերն
|-
|  [[2017]]
| Իրմգարդ Լիտտեն
| ''Bortförd vid midnatt &lt;br&gt;Մարկ Հեյհերստ
|Ֆիլիպ Սադեն
| Կուլտուրխուսետ Ստադստեատերն
|-
| [[2018]]
|—
| ''Ilya'' &lt;br&gt;&lt;small&gt;Լարս Ռուդոլֆսոն&lt;/small&gt;
|Լարս Ռուդոլֆսոն
|Կուլտուրխուսետ Ստադստեատերն
|}

=== Ռեժիսոր ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
! Տարի
! Ներկայացում
! Հեղինակ
! Թատրոն
|-
| [[2013]]
| ''Felicia försvann''
| Ֆելիցիա Ֆելդտ
| Կուլտուրխուսետ Ստադստեատերն
|}

== Ընտրյալ ձայնագրություններ ==
* [[2005]] - ''Eldsdansen''՝ ըստ Հելեն Տուրստենի դետեկտիվի
* [[2005]] - ''Familjegraven ''՝ ըստ Կատարինա Մազետտիի սիրային վեպի

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.stadsteatern.stockholm.se/medverkande/medverkande.asp?id=197 Gunilla Röör on the website of Stockholm City Theatre]

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Ռյոր, Գունիլլա}}
[[Կատեգորիա:Շվեդ դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Շվեդ թատերական ռեժիսորներ]]
[[Կատեգորիա:Ստոկհոլմ քաղաքում ծնվածներ]]</text>
      <sha1>nhyvua2tejkr4vguxwin51d3ekbrqng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կորի Բուկեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>954126</id>
    <revision>
      <id>8492171</id>
      <parentid>8258816</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:59:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4712" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կորի Էնթոնի Բուկեր''' ({{lang-en|Cory Anthony Booker}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի քաղաքական գործիչ Դեմոկրատական կուսակցությունից։ 2013 թվականից [[Նյու Ջերսի]] նահանգի սենատոր, 2006-2013 թվականներին Նյուարքի քաղաքապետ։

Բուկերը [[Սթենֆորդի համալսարան]]ի շրջանավարտ է, սովորել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ում և Յեյլի համալսարանի իրավաբանական դպրոցում։

Իր քաղաքական կարիերան սկսել է որպես Նյուարքի քաղաքային խորհրդի անդամ (1998–2002), 2002 թվականին անհաջողորեն առաջադրվել է քաղաքապետի պաշտոնում։

2019 թվականի փետրվարի 1-ին հայտարարել է 2020 թվականի նախագահական ընտրություններում Դեմոկրատական կուսակցությունից իր թեկնածության առաջադրման մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/us-news/2019/feb/01/cory-booker-announces-run-for-presidency-in-2020| title= Cory Booker: Democratic senator announces presidential bid|author = Sabrina Siddiqui and Joanna Walters  |date =2019-02-01|work=  |publisher=The Guardian|accessdate= 2019-02-04|lang= en|archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։

== Նյուարքի քաղաքային խորհուրդ ==
Աշխատլով փաստաբան և իրավաբանական դպրոցը ավարտելուց հետո Նյու Յորքի Քաղաքային արդարադատության կենտրոնի աշխատակազմի փաստաբանն էր և Նյուարք երիտասարդական ծրագրի համակարգողը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.law.yale.edu/news/3232.htm |title=Newark City Councilman Cory Booker '97 to Lecture on Monday, September 24, at 4:30 p.m | archive-url=https://web.archive.org/web/20120417163502/http://www.law.yale.edu/news/3232.htm |archive-date=ապրիլի 17, 2012 |access-date=փետրվարի 3, 2017 | date=սեպտեմբերի 20, 2001 |website=[[Yale University Law School]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.mountunion.edu/mount-union-announces-schooler-lecturer |title=Mount Union Announces Schooler Lecturer |publisher=[[University of Mount Union]] |date=օգոստոսի 8, 2012 |accessdate=սեպտեմբերի 26, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120819231359/http://www.mountunion.edu/mount-union-announces-schooler-lecturer |archive-date=օգոստոսի 19, 2012 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 1998 թվականին Բուկերը Նյուարքի քաղաքային խորհրդի կազմում ստացել է պաշտոն&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.goucher.edu/news-and-events/cory-booker |title=Fall 2011 Robert and Jane Meyerhoff Visiting Professor: Cory Booker, Mayor of Newark, NJ |date=հոկտեմբերի 12, 2011 |accessdate=դեկտեմբերի 15, 2012 |website=[[Goucher College]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102133613/http://www.goucher.edu/news-and-events/cory-booker |archive-date=նոյեմբերի 2, 2013 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ Թմրանյութերի վաճառքի և բռնությունների խնդիրների վրա ուշադրություն հրավիրելու համար հայտարարել է տասօրյա հացադուլ և բնակվել վրանում&lt;ref name=citymayors&gt;{{cite web |author=Andrew Stevens |title=Cory Booker, Mayor of Newark, New Jersey |publisher=[[City Mayors Foundation]] |url=http://www.citymayors.com/mayors/newark-mayor.html |accessdate=մայիսի 29, 2012}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.booker.senate.gov/ U.S. Senator Cory Booker] official Senate site
* [http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=B001288 Cory Booker] at the ''Biographical Directory of the United States Congress''
* [http://www.corybooker.com/ նախագահական քարոզչության կայք]։

{{DEFAULTSORT:Բուկեր, Կորի}}
[[Կատեգորիա:Սթենֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Եյլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի դեմոկրատական կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>9n72e79k1wvaz8p9m4lfilgxmrtynbu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492173</id>
      <parentid>8492171</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:59:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4779" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կորի Էնթոնի Բուկեր''' ({{lang-en|Cory Anthony Booker}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի քաղաքական գործիչ [[ԱՄՆ դեմոկրատական կուսակցություն|Դեմոկրատական կուսակցությունից]]։ 2013 թվականից [[Նյու Ջերսի]] նահանգի սենատոր, 2006-2013 թվականներին Նյուարքի քաղաքապետ։

Բուկերը [[Սթենֆորդի համալսարան]]ի շրջանավարտ է, սովորել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ում և [[Եյլի համալսարան]]ի իրավաբանական դպրոցում։

Իր քաղաքական կարիերան սկսել է որպես Նյուարքի քաղաքային խորհրդի անդամ (1998–2002), 2002 թվականին անհաջողորեն առաջադրվել է քաղաքապետի պաշտոնում։

2019 թվականի փետրվարի 1-ին հայտարարել է 2020 թվականի նախագահական ընտրություններում Դեմոկրատական կուսակցությունից իր թեկնածության առաջադրման մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/us-news/2019/feb/01/cory-booker-announces-run-for-presidency-in-2020| title= Cory Booker: Democratic senator announces presidential bid|author = Sabrina Siddiqui and Joanna Walters  |date =2019-02-01|work=  |publisher=The Guardian|accessdate= 2019-02-04|lang= en|archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։

== Նյուարքի քաղաքային խորհուրդ ==
Աշխատլով փաստաբան և իրավաբանական դպրոցը ավարտելուց հետո Նյու Յորքի Քաղաքային արդարադատության կենտրոնի աշխատակազմի փաստաբանն էր և Նյուարք երիտասարդական ծրագրի համակարգողը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.law.yale.edu/news/3232.htm |title=Newark City Councilman Cory Booker '97 to Lecture on Monday, September 24, at 4:30 p.m | archive-url=https://web.archive.org/web/20120417163502/http://www.law.yale.edu/news/3232.htm |archive-date=ապրիլի 17, 2012 |access-date=փետրվարի 3, 2017 | date=սեպտեմբերի 20, 2001 |website=[[Yale University Law School]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.mountunion.edu/mount-union-announces-schooler-lecturer |title=Mount Union Announces Schooler Lecturer |publisher=[[University of Mount Union]] |date=օգոստոսի 8, 2012 |accessdate=սեպտեմբերի 26, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120819231359/http://www.mountunion.edu/mount-union-announces-schooler-lecturer |archive-date=օգոստոսի 19, 2012 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ 1998 թվականին Բուկերը Նյուարքի քաղաքային խորհրդի կազմում ստացել է պաշտոն&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.goucher.edu/news-and-events/cory-booker |title=Fall 2011 Robert and Jane Meyerhoff Visiting Professor: Cory Booker, Mayor of Newark, NJ |date=հոկտեմբերի 12, 2011 |accessdate=դեկտեմբերի 15, 2012 |website=[[Goucher College]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102133613/http://www.goucher.edu/news-and-events/cory-booker |archive-date=նոյեմբերի 2, 2013 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։ Թմրանյութերի վաճառքի և բռնությունների խնդիրների վրա ուշադրություն հրավիրելու համար հայտարարել է տասօրյա հացադուլ և բնակվել վրանում&lt;ref name=citymayors&gt;{{cite web |author=Andrew Stevens |title=Cory Booker, Mayor of Newark, New Jersey |publisher=[[City Mayors Foundation]] |url=http://www.citymayors.com/mayors/newark-mayor.html |accessdate=մայիսի 29, 2012}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.booker.senate.gov/ U.S. Senator Cory Booker] official Senate site
* [http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=B001288 Cory Booker] at the ''Biographical Directory of the United States Congress''
* [http://www.corybooker.com/ նախագահական քարոզչության կայք]։

{{DEFAULTSORT:Բուկեր, Կորի}}
[[Կատեգորիա:Սթենֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Եյլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի դեմոկրատական կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի ամերիկացի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>kyzllik0d5f6gehd441mqdxqqvbh44e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>954501</id>
    <revision>
      <id>8492562</id>
      <parentid>8211509</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:51:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="333108" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Միջազգային հարաբերություններ
|անվանում = Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ
|պատկեր = Ukraine Russia Locator in Europe.svg
|երկիր1 = Ռուսաստան
|երկիր2 = Ուկրաինա
|գույն1 = orange
|գույն2 = green
}}
'''Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները''' միջպետական մակարդակով հաստատվել են [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, որի կազմում [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՌԽՖՍՀ]]-ն և [[Ուկրաինական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՈՒԽՍՀ]]-ն գտնվել են 1922 թվականի դեկտեմբերից։

[[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] և [[Ուկրաինա]]յի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի փետրվարի 14-ին։

Ներկայումս Ռուսաստանի Դաշնությունը ունի [[Կիև]]ում դեսպանություն և [[Խարկով]]ում, [[Օդեսա]]յում, [[Լվով]]ում գլխավոր հյուպատոսություններ։ Ուկրաինան դեսպանատուն ունի [[Մոսկվա]]յում և գլխավոր հյուպատոսություններ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում, [[Նովոսիբիրսկ]]ում, [[Եկատերինբուրգ]]ում և [[Դոնի Ռոստով]]ում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.mfa.gov.ua/ru/embassy/contacts |title=Посольство Украины в Российской Федерации |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2015-09-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150930223513/http://russia.mfa.gov.ua/ru/embassy/contacts |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;До [[2012 год]]а украинское консульство действовало также во [[Владивосток]]е.&lt;/ref&gt;։

1997 թվականի մայիսի 31-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ [[Բորիս Ելցին]]ը և [[Լեոնիդ Կուչմա]]ն Կիևում ստորագրեցին բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև։ 2019 թվականի ապրիլի 1-ին այդ բազային պայմանագրի գործողությունը դադարեց՝ կապված այն երկարաձգելու ուկրաինական կողմի հրաժարվելու հետ։

Պետությունների միջև հարաբերությունները վատացան 2014 թվականին՝ նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությունից հետո։ Փետրվարի 23-ին Ռուսաստանը Կիևից հետ է կանչել իր դեսպան [[Միխայիլ Զուրաբով]]ին, իսկ ավելի ուշ ապաստան է տրամադրել Վիկտոր Յանուկովիչին։ 2014 թվականի մարտի 17-ին Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի միանալու կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնությունում Ուկրաինայի դեսպան [[Վյաչեսլավ Յելչենկո]]ն հետ էր կանչվել Կիև «խորհրդակցությունների համար»&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1385820 Украина отозвала своего посла из России // Вести.ру, 17.03.2014]&lt;/ref&gt; և այլևս չէր վերադարձել, իսկ 2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի խորհրդարանն օրենք ընդունեց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1207-vii|title=Закон України «Про забезпечення прав і свобод громадян та правовий режим на тимчасово окупованій території України»|date=2014-04-15|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-19|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, որով [[Ղրիմ]]ի տարածքը ճանաչվում էր որպես Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածք&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/15/1257178.html|title=Верховная рада одобрила закон об &quot;оккупированной территории&quot;|date=2014-04-15|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/04/15/rada/|title=Рада утвердила закон об «оккупированном» Крыме|date=2014-04-15|publisher=[[Лента.ру]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հունվարի 27-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան որոշում ընդունեց&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/01/150127_ukraine_rada_russia_agressor|title=Украинская Рада признала Россию страной-агрессором|date=2015-01-27|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;, որով Ղրիմում և Դոնբասում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/world/420391|title=Верховная рада Украины объявила Россию страной-агрессором|date=2015-01-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի գործողությունները որակվեցին որպես ագրեսիա Ուկրաինայի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Top-novyna/102554.html|title=Текст постанови Верховної Ради України щодо визнання Росії країною-агресором|date=2015-01-27|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-18|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, իսկ 2015 թվականի սեպտեմբերին հաստատված Ուկրաինայի նոր ռազմական դոկտրինում Ռուսաստանի Դաշնությունը հայտարարվեց նրա ռազմական հակառակորդ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/political/292422.html|title=Украина определила своим военным противником РФ|date=2015-09-24|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի 31.12.2015 N 683 հրամանով ընդունված «Ռուսաստանի Դաշնության ազգային անվտանգության ռազմավարության» մեջ 2014 թվականի սկզբին Ուկրաինայում տեղի ունեցած իշխանափոխությունը որակվեց որպես «հակասահմանադրական պետական հեղաշրջում», որին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ն և [[Եվրոպական միություն]]ը աջակցեցին և «ուկրաինական հասարակության մեջ խորը պառակտման և զինված հակամարտության առաջացման պատճառ դարձան»։ Փաստաթղթում ասվում է. «ծայրահեղ աջ ազգայնական գաղափարախոսության ամրապնդումը, Ուկրաինայի բնակչության մոտ ի դեմս Ռուսաստանի թշնամու կերպարի նպատակաուղղված ձևավորումը, ներպետական հակասությունների ուժային լուծման անթաքույց խաղադրույքը, խորը սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը Ուկրաինան դարձնում են Եվրոպայում և անմիջապես Ռուսաստանի սահմանների մոտ անկայունության երկարաժամկետ օջախ»&lt;ref&gt;[http://docs.cntd.ru/document/420327289 УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ «О Стратегии национальной безопасности Российской Федерации»]&lt;/ref&gt;։

== Պատմական հարաբերություններ ==
Ինչպես Ուկրաինան, այնպես էլ Ռուսաստանը իրենց պատմական հայրենիք են համարում [[Կիևյան Ռուսիա|Կիևյան Ռոսիա]], իսկ Կիևը հաճախ անվանում են «ռուսների քաղաքների մայր» և արևելյան սլավոնական ուղղափառ քաղաքակրթության օրրան։ Ներկայիս ռուսների և ուկրաինացիների նախնիների պատմական ճակատագրերը սկսեցին բաժանվել մոնղոլ-թաթարական ներխուժման արդյունքում, որին պառակտված Ռուսաստանը չկարողացավ դիմակայել։ Հյուսիս-արևելյան Ռուսաստանը երկու դար անց կարողացավ հաղթահարել ֆեոդալական մասնատվածությունը և ձևավորել հզոր և միասնական ռուսական պետություն։ Հարավ-արևմտյան Ռուսաստանը մտավ Լիտվայի Մեծ իշխանության կազմի մեջ, իսկ ավելի ուշ՝ Ռիչ Պոսպոլիտայի։ XVII դարի կեսերից Գետմանշչինան Պերեյասլավսկու պայմանագրով անցել է Ռուսաստանի պրոտեկտորատի տակ և վերջնականապես Ռուսական կայսրությանը միացվել է XVIII դարի վերջում՝ Զապորոժիեի և Նովոռոսիայի հետ միասին։ Ռուսաստանի կայսրությանը Ուկրաինայի (Մալորոսիայի) աստիճանական ինտեգրման գործընթացն ավարտվել է [[Լեհաստան]]ի բաժանումներով և զապորոժյան Սեչիի լուծարմամբ։

Ռուս կառավարիչներն ընդլայնել և վերափոխել են Ուկրաինայի տարածքը։ Նույնիսկ այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք են Կիևը և Ժիտոմիրը, Վիննիցան և Լվովը (ինչպես հազարավոր բնակավայրեր), դարձան Ուկրաինական, ավելի ճիշտ՝ ռուսական (անցնելով Լեհաստանից, Ղրիմի խանությունից և այլն) շնորհիվ զենքի և/կամ դիվանագիտության։ Ինչպես նշում է Վ.Ա. Ռադզիևսկին, Պետրոս Ա-ն և Եկատերինա II-ը հաճախ պատկերել են որպես ուկրաինական ինքնության խեղդողներ։ Այսպես, օրինակ, ուկրաինացի մշակութաբանների և պատմաբանների կարծիքով, Պետրոս Առաջինը, իբր, կառուցել է Սանկտ Պետերբուրգը «ուկրաինական կազակների ոսկորների վրա», վիրավորել «ուկրաինացի հայրենասերին» Մազեպին և սահմանափակել Ուկրաինական ազատությունները, իսկ Եկատերինա Երկրորդը վերացրել է զապորոժյան Սեչը և իրավունքներ է սահմանել տեղի գյուղացիների համար։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ այդ գործողություններն իրականացվել են Ռուսական կայսրության կենտրոնացման և միասնականացման շրջանակներում, ուղղված են եղել ծայրամասերի և տարածաշրջանների «ազատությունների» սահմանափակմանը&lt;ref name=&quot;радз&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/osnovnye-rezonansnye-subkultury-v-kulturnom-prostranstve-ukrainy-krosskulturnyy-analiz В. А. Радзиевский. Основные резонансные субкультуры в культурном пространстве Украины: кросскультурный анализ // Вестник Санкт-Петербургского государственного университета культуры и искусств, № 4 (17) / 2013]&lt;/ref&gt;։

Ընդ որում, հենց [[Պետրոս I]]-ն է հանդարտեցրել թուրք-թաթարական արշավանքները, որոնք հարյուրամյակներ շարունակ Ուկրաինայի հարավային հարևաններն են իրականացրել՝ գերի վերցնելով տասնյակ հազարավոր ուկրաինացիների։ [[Եկատերինա II|Եկատերինա երկրորդը]], իրականացնելով լեհ-լիտվական համագործակցության հատվածներ, խարխլեց լեհական ընդարձակումը ուկրաինական հողերում (ներառյալ բազմադարյա մշակութային խախտումները, որոնք երբեմն վերածվում էին ակտիվ ագրեսիային)։ Չնայած համառուսաստանյան միավորմանը, այն ստեղծեց բարենպաստ պայմաններ Փոքր Ռուսական ինքնության և տեղական ավանդույթների զարգացման համար (ինչը հանգեցրեց հարավ ռուսական էլիտայի աննախադեպ հետաքրքրությանը իրենց անցյալի նկատմամբ, որը մինչև 18-րդ դարի վերջ որևէ անալոգ չուներ), հնարավորություն տվեց փոքրիկ ռուսներին իրականացնել իրենց մեծ, կայսերական, համառուսական մշակութային և պետական ​​հատվածը։ Հետամնաց ծայրամասը, որը նախկինում ճնշված էր դարավոր արտաքին, հետերդոքս և օտար (թաթարական, թուրքական և լեհական) լծից, զարգանալու հնարավորություն էր ստացել՝ դառնալով կայսերական և եվրոպական մշակութային կենտրոն։ «Վայրի դաշտ» բնակավայրի տեղում կառուցվել են հարավային ենթակառուցվածքը, որի արդյունքում զարգացել են տասնյակ նոր քաղաքներ, «Կիևը վերակենդանացել է»&lt;ref name=&quot;радз&quot; /&gt;։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին Ուկրաինայի ժամանակակից տարածքի մեծ մասը ռուսական կայսրության կազմում էր։ Արևմտյան Ուկրաինայի մի մասը (բացառությամբ Վոլինի) գտնվում էր Ավստրո-Հունգարական կայսրության կազմում.երկու պետությունների միջև սահմանը անցել է Վոլինի և Պրիզարպատի տարածաշրջանների խաչմերուկում և այնուհետև դեպի հարավ՝ Զբրուչ գետի երկայնքով։

19-րդ դարի վերջին տասնամյակներում Մալորոսիայի տարածքում, ի հակակշիռ համաեվրոպական միասնության գերիշխող հայեցակարգի&lt;ref name=&quot;Барановская&quot;&gt;{{cite web|author=Барановская Н.М.|date=|url=http://ena.lp.edu.ua:8080/bitstream/ntb/14054/1/20_130-135_Vis724_Armiya.pdf|title=Актуалізація ідей автономізму та федералізму в умовах національної революції 1917–1921 рр. як шлях відстоювання державницького розвитку України|accessdate=2013-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219012625/http://ena.lp.edu.ua:8080/bitstream/ntb/14054/1/20_130-135_Vis724_Armiya.pdf|archivedate=2013-12-19|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, որի հետևորդները Ռուսական կայսրությունը դիտում էին որպես սեփական պետություն, որը նրանք օգնում էին կառուցել և պաշտպանել հարավային Ռուսաստանի վաղեմի թշնամիների՝ Պոսպոլիտայի, Ղրիմի խանության և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] դեմ պատերազմներում&lt;ref&gt;{{книга|автор=[[Лаппо, Иван Иванович|Лаппо Иван Иванович]] |заглавие=Происхождение украинской идеологии Новейшего времени|ссылка=http://vestnik.malorus.org/vestnik20075-lappo.html|издание=Опубликовано в журнале Вестник Юго-Западной Руси, 2007. № 5.|место=Ужгород|год=1926}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;KogutXVIII&quot;&gt;Когут З. Українська еліта у XVIII столітті та її інтеґрація в російське дворянство // Коріння ідентичности. Студії ранньомодерної та модерної історії України. — К.: «Критика», 2004. — С.46-79&lt;/ref&gt;, ծնվեց ուկրաինական գաղափարը, որի բնորոշ գծերն էին Ռուսաստանի հետ մշակութային և էթնիկ կապերի ժխտումը և քաղաքական կողմնորոշումը դեպի Արևմուտք։ Որոշ ժամանակ անց մալորոսների մի մասի համար նախկին ինքնորոշումը կորցրեց իր լեգիտիմությունը և փոխարինվեց «''ուկրաինեց»'' հասկացությամբ։

Էթնոմշակութային նույնականացման երկու նախագծերի միջև հակամարտության մեջ զգալի փոփոխությունները պայմանավորված էին 1917 թվականի հեղափոխական իրադարձություններով, որոնք հանգեցրին ուկրաինական ազգային շարժման կտրուկ զարգացմանը և նրա առաջնորդների ինքնավարության ձգտումների աճին, իսկ հետագայում նաև Ռուսաստանից լիակատար անջատմանը։

== Փետրվարյան հեղափոխություն (1917) ==
Փետրվարյան հեղափոխությունից անմիջապես հետո ստեղծված Կենտրոնական ռադայում միավորվել են ինչպես անկախության անհապաղ հռչակման կողմնակիցները, այնպես էլ «ինքնավարները» («ֆեդերալիստները»), որոնք Ուկրաինան տեսել են ինքնավար հանրապետության կողմից Ռուսաստանի հետ ֆեդերացիայում։ ՈՒԿԿ-ի նախագահ [[Միխայիլ Գրուշևսկի]]ն, որը Ռուսաստանի Ուկրաինայի ճանաչված առաջնորդն է, շարժման արմատական քաղաքական խնդիր է դրել Ազգային պետականության ձևավորումը, ի սկզբանե Ռուսաստանում Ուկրաինայի ազգային-տարածքային ինքնավարության տեսքով, որը հետագայում ենթադրվում էր վերածել պայմանագրային ֆեդերացիայի&lt;ref name=&quot;mihut&quot;&gt;{{книга|автор = д. и. н. [[Михутина, Ирина Васильевна|Михутина, И. В.]]|заглавие = Украинский Брестский мир. Путь выхода России из первой мировой войны и анатомия конфликта между Совнаркомом РСФСР и правительством Украинской Центральной рады|ссылка = http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/|место = М.|издательство = Европа|год = 2007|том = |страницы = |страниц = 288|серия = |isbn = 978-5-9739-0090-8|тираж = 1000}} {{Cite web |url=http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2017-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170111000537/http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/ |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։

== ՈՒԺՀ-ի հռչակում ==
1917 թվականի հունիսին Կենտրոնական ռադան միակողմանի կարգով հռչակեց Ուկրաինայի ազգային-տարածքային ինքնավարությունը Ռուսաստանի կազմում, իսկ 1917 թվականի հուլիսի 11-ին Պետրոգրադի զինված ապստամբությունից երկու շաբաթ անց, հռչակեց Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետությունը (ՈՒԺՀ) Ռուսաստանի հետ դաշնային կապ ստեղծելով։ Հայտարարվել է ՈՒԺՀ-ի կազմում ընդգրկելու մասին այն տարածքները, որոնց բնակչության մեծ մասը կազմում են ուկրաինացիներ՝ Կիևյան, Վոլինսկի, Պոդոլսկի, Խերսոնսկի, Չերնիգովսկի, Պոլտավսկի, Խարկովսկի, Եկատերինոսլավսկի գուբերնիան և [[Հյուսիսային Տավրիա]]յի գավառները (առանց Ղրիմի)։ ՈՒԺՀ-ի երրորդ Ունիվերսալի տեքստի համաձայն՝ Ուկրաինայի բնակչության մեծամասնության հետ Կուրսկի, Խոլմայի, Վորոնեժի և հարակից շրջանների մասերի միացման տեսանկյունից ՈՒԺՀ-ն պատրաստվում էր իրականացնել «''ժողովուրդների համախմբված կամքի համաձայն»''&lt;ref&gt;Нариси історії української революції 1917—1921 років. — К., 2011. — C. 204.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[s:uk:Третій Універсал Української Центральної Ради|Третій Універсал Української Центральної Ради]]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ ուկրաինական պետականությունը, որը հռչակվել է միակողմանի ակտով, դեռևս ոչ մի միջազգային իրավական ձևակերպում չի ունեցել՝ ոչ այլ պետությունների, ոչ պաշտոնական սահմանների ճանաչում, որոնք սահմանված են հարևանների, այդ թվում՝ Խորհրդային Ռուսաստանի հետ համաձայնեցված տարանջատման միջոցով, առավել ևս, որ Կենտրոնական ռադան հրաժարվել է ճանաչել Պետրոգրադում բոլշևիկյան կառավարությունը, չնայած այն բանին, որ Խորհրդային Ռուսաստանի ղեկավարությունը խոստացել է «''ոչ մի դժվարություն չառաջացնել Ուկրաինայի ինքնորոշմանը»'' և առաջարկել է ՈՒԺՀ-ին միանալ [[Բրեստ]]ում սկսված Խորհրդային Ռուսաստանի խաղաղ բանակցություններին ավստրո-գերմանական բլոկի պետությունների հետ&lt;ref name=&quot;mihut&quot; /&gt;։

== Խորհրդային իշխանության հռչակումը Ուկրաինայում ==
Խորհրդային զորքերի ժամանումով Խարկով էր ժամանել նաև մի խումբ պատվիրակներ, որոնք լքել էին Կիևի խորհուրդների համաուկրաինական համագումարը (բոլշևիկները, Ուկրաինական ձախ էսերների մի մասը և Ուկրաինական մի քանի սոցիալ-դեմոկրատներ), որոնց միացել էին Դոնբասի և Կրիվորոժյեի խորհուրդների 3-րդ շրջանային համագումարի պատգամավորները։

1917 թվականի դեկտեմբերի 11-12 (24-25) [[Խարկով]]ում անցկացվեց խորհուրդների այլընտրանքային համագումար, որը հռչակեց Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետությունը Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետության խորհուրդների (նախնական պաշտոնական անվանումը՝ Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետություն աշխատանքային, գյուղացիական, զինվորական և կազակական պատգամավորների խորհուրդների&lt;ref name=&quot;historyabout4&quot;&gt;[http://www.historyabout.ru/study-47-4.html Государственная символика Украины. Страница 4] // Historyweb.ru История для всех © (www.historyabout.ru) Проверено 07 августа 2012.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;archives&quot;&gt;[http://tsdea.archives.gov.ua/ru/?page=flag_ Ко Дню государственного флага Украины 23 августа 2010 года] // Сайт Центрального государственного электронного архива Украины © (tsdea.archives.gov.ua) Проверено 07 августа 2012.&lt;/ref&gt;), հաստատեց խորհրդային Ուկրաինայի Ֆեդերատիվ կապերը Խորհրդային Ռուսաստանի հետ&lt;ref name=&quot;Солдатенко&quot;&gt;{{статья|автор=[[Солдатенко, Валерий Фёдорович|Солдатенко Валерий]]|заглавие=Донецко-Криворожская Республика. Иллюзии и практика национального нигилизма|ссылка=http://www.zn.ua/3000/3150/48531/|язык=ru|издание=[[Зеркало недели]]|год=2004, 4-10 декабря|выпуск=49 (524)|archiveurl=https://archive.is/Tu3G|archivedate=2012-07-03|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;, ընտրեց բոլշևիկյան ժամանակավոր Կենտրոնական գործադիր կոմիտեն Ուկրաինայի խորհուրդների, որն իր հերթին ստանձնեց ամբողջ իշխանությունը Ուկրաինայում&lt;ref&gt;[http://svoim.info/201104/?04_6_1 Телеграмма ЦИК Советов Украины Совнаркому об единстве интересов украинского и русского народов. 26 (13) декабря 1917 г.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150219140526/http://svoim.info/201104/?04_6_1|date=2015-02-19}}&lt;/ref&gt; և հաստատեց իր կատարողների կազմը&lt;ref&gt;[http://bse.sci-lib.com/article112256.html Триумфальное шествие советской власти. БСЭ]&lt;/ref&gt;։

== ԽՍՀՄ-ի կազմում ==
1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուկրաինական ԽՍՀ-ն ստորագրեց ԽՍՀՄ-ի կազմավորման մասին պայմանագիրը, որը սկիզբ հանդիսացավ նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում միասնական միութենական պետության՝ ԽՍՀՄ-ի ստեղծման համար։

1937 թվականի հունվարի 30-ին ՈՒԽՍՀ-ի նոր Սահմանադրության ընդունման կապակցությամբ վերանվանվեց '''Ուկրաինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն'''։

ՈւԽՍՀ մայրաքաղաքը 1919 թվականից մինչև 1934 թվականը գտնվում էր Խարկովում, որից հետո տեղափոխվել է Կիև։

1939-1940 թվականներին ԽՍՀՄ-ի տարածքին միացվեցին Արևմտյան Ուկրաինան և Հյուսիսային Բուկովինան, 1945 թվականին Անդրկարպատյան Ուկրաինան։

ԽՍՀՄ-ում 1980-ական թվականների կեսերին վերակառուցման և հրապարակայնության քաղաքականության սկիզբը, մասնավորապես, հանգեցրեց ուկրաինական հասարակության կողմից խորհրդային ժամանակաշրջանում Ուկրաինայում տեղի ունեցած մի շարք իրադարձությունների և Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև փոխհարաբերությունների պատմության վերաիմաստավորմանը։ 1990 թվականին կոմունիստական կուսակցությունը որոշում ընդունեց «պատմական հետազոտությունների զարգացման հանրապետական ծրագրի իրականացման, Ուկրաինական ԽՍՀ պատմության ուսումնասիրման և քարոզչության բարելավման» մասին։ Այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ ի հայտ եկավ Ուկրաինայում սովի թեման 1932-1933 թվականներին։ Այս ամենն ազդում էր հասարակական կարծիքի վրա, առաջին հերթին՝ Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններում, որտեղ հակառուսական հայացքներն ու հռետորաբանությունն ավելի մեծ տարածում ստացան։ Նման տրամադրությունների աճի ցուցանիշ կարող են լինել 1991 թվականի նախագահական ընտրությունների արդյունքները, երբ խորհրդային իշխանության նկատմամբ ընդդիմադիր Ուկրաինայի ժողովրդական Ռուխի ներկայացուցիչ Վյաչեսլավ Չերնովոլը ձայների 23 տոկոսով դուրս է զբաղեցրել է երկրորդ տեղ։

== 1992-2004 ==
Ռուսաստանի համար Ուկրաինայի հետ հարաբերություններն առաջնային նշանակություն են ունեցել՝ հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը և Ուկրաինան հետխորհրդային տարածքում խոշորագույն պետություններն էին տնտեսական ներուժի տեսակետից՝ կապված ամենատարբեր ոլորտներում վաղեմի և ամուր կապերի հետ&lt;ref name=&quot;хмыл&quot;&gt;[http://uchebnik-online.com/131/1773.html Хмылёв В. Л. Современные международные отношения. Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010]&lt;/ref&gt;։

1992-2004 թվականներին Ռուսաստանի վերաբերմունքը Ուկրաինայի նկատմամբ որոշվում էր միջպետական ինտեգրումն ամրապնդելու ձգտումով։ Ինչ վերաբերում է հետխորհրդային շրջանի ուկրաինացի առաջնորդներին՝ Կրավչուկից մինչև Յանուկովիչ, ապա փաստացի նրանք բոլորն այսպես թե այնպես ձգտում էին միանալ եվրատլանտյան կառույցներին։ Այդ գործընթացի տեմպերը, սակայն, կախված էին ոչ թե Ուկրաինայից, այլ [[Եվրոպական միություն|Եվրամիությունից]] և [[ՆԱՏՕ]]-ից, որոնք 1990-ական թվականներին և 2000-ական թվականների սկզբին չէին շտապում բացել իրենց դռները Ուկրաինայի առաջ&lt;ref name=&quot;хмыл&quot; /&gt;։

Ուստի, ընդհուպ մինչև 2004 թվականի «[[Նարնջագույն հեղափոխություն]]ը», Ուկրաինայի ղեկավարությունը Ռուսաստանի հետ մերձեցման քաղաքականություն էր վարում, որպեսզի, նախ, հնարավորություն ունենա ռուսական էներգառեսուրսներ ստանալ համեմատաբար ցածր գներով և իրացնել իր արտադրանքը ռուսական շուկայում, երկրորդ՝ օգտագործելով արևմտյան առաջնորդների մտավախությունները Ռուսաստանի հետ Ուկրաինայի հնարավոր մերձեցման վերաբերյալ, հասնել Կիևի նկատմամբ նրանց դիրքորոշման մեղմացմանը&lt;ref name=&quot;хмыл&quot; /&gt;։

Միևնույն ժամանակ, [[ԽՍՀՄ փլուզում]]ը և անկախ [[Ռուսաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի ստեղծումը բացահայտեցին բազմաթիվ կոնֆլիկտային կետեր&lt;ref name=&quot;укр12&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/fleetcrimea/ Заклятые соседи // Период полураспада. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;, որոնց թվում առավել սուր էին տարածքային խնդիրները, որոնց վրա, իր հերթին, հետք էր թողնում Ուկրաինայում ազգայնական տրամադրությունների աճը։ Նման խնդիրներից մեկը Ղրիմի թերակղզու և [[Սևաստոպոլ]]ի պատկանելությունն էր (ի տարբերություն թերակղզու մնացած տարածքի, Սևաստոպոլը խորհրդային տարիներին վարչական առումով ուղղակիորեն ենթակա էր Մոսկվային&lt;ref&gt;Указом Президиума Верховного Совета РСФСР от 29 октября 1948 года [http://www.economics.kiev.ua/download/ZakonySSSR/data04/tex16317.htm], действовавшим и на момент передачи Крымской области Украинской ССР&lt;/ref&gt;)։

Առաջին միջպետական փաստաթուղթը, որը սահմանել է Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ինքնուրույն հարաբերությունների ապագա հարաբերությունները, ստորագրվել է ՌԽՖՍՀ-ի և ՀԽՍՀ-ի կողմից դեռևս Խորհրդային Միության ժամանակ՝ 1990 թվականին։ Պայմանագրի կողմերը միմյանց ճանաչել են «ԽՍՀՄ-ի շրջանակներում ներկայումս գոյություն ունեցող սահմաններում»։ 1992 թվականի հունիսի 23-ին նախագահներ Ելցինն ու Կրավչուկը Դագոմիսում ստորագրեցին «միջպետական հարաբերությունների հետագա զարգացման մասին» համաձայնագիր։ Ընդ որում, երկու պետությունների ղեկավարները խիստ քննադատության են ենթարկվել ծայրահեղ տրամադրված հանրության կողմից։ Ռուսաստանում շատերը կարծում էին, որ այդ «''խայտառակ պայմանագրով»'' ռուսական ղեկավարությունը «''վերջնականապես հրաժարվում է»'' Ղրիմից և Ուկրաինայում ռուսալեզու բնակչության աջակցությունից։ Իսկ Ուկրաինայում դժգոհություն էր հայտնվում, որ փաստաթղթում արտացոլված չէր Ուկրաինական տարածքից ռուսական ռազմակայանների դուրսբերման պահանջը&lt;ref name=&quot;укр3&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/friendship/ Заклятые соседи // Высокие отношения. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

Չնայած երկու պետությունների միջև հարաբերություններում ծագած բոլոր հարցերին, 1997 թվականի մայիսի 31-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ [[Բորիս Ելցին]]ը և [[Լեոնիդ Կուչմա]]ն Կիևում ստորագրել են Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր, որում ամրագրվում էր ռազմավարական գործընկերության սկզբունքը, գոյություն ունեցող սահմանների անխախտելիության ճանաչումը, տարածքային ամբողջականության հարգումը և իրենց տարածքը չօգտագործելու փոխադարձ պարտավորությունը՝ ի վնաս միմյանց անվտանգության։ Պայմանագրի 12-րդ հոդվածը երկու պետություններին պարտավորեցրել է ապահովել «իրենց տարածքում ազգային փոքրամասնությունների էթնիկ, մշակութային, լեզվական և կրոնական ինքնության պաշտպանությունը», ինչպես նաև նպաստել «Ուկրաինայում ռուսաց լեզվի և Ռուսաստանի Դաշնությունում ուկրաիներենի ուսուցման հավասար հնարավորությունների և պայմանների ստեղծմանը»&lt;ref name=&quot;укр3&quot; /&gt;։

Գերագույն ռադան պայմանագիրը վավերացրել է 1998 թվականի հունվարի 14-ին, Պետդուման՝ միայն 1998 թվականի դեկտեմբերի 25-ին։ Երկար ժամանակ ռուս պատգամավորներն ընդհանրապես չէին կարող անցնել քննարկմանը։ Խոչընդոտ է հանդիսացել, մասնավորապես, ուկրաինական կողմի դիրքորոշումը, որը փորձում էր թույլ չտալ պայմանագիրը կապել Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ 1997 թվականի մայիսի 28-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի կառավարությունների ղեկավարների կողմից ստորագրված համաձայնագրերի փաթեթի հետ՝ բարեկամության և համագործակցության մասին «Մեծ պայմանագրի» ստորագրման նախապատրաստման շրջանակներում։ Այդ ժամանակ Ուկրաինան աստիճանաբար դուրս էր գալիս ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցության նոր մակարդակի (1997 թվականի հուլիսին ստորագրվեց «ՆԱՏՕ-ի և Ուկրաինայի հատուկ գործընկերության խարտիան», Կիևում բացվեց [[Արևելյան Եվրոպա]]յում ՆԱՏՕ-ի տեղեկատվության և փաստաթղթերի առաջին կենտրոնը), և հեռանկարում ռուսական նավատորմի տեղակայումը կարող էր լուրջ խոչընդոտ դառնալ դաշինքին լիարժեք անդամակցության համար։ Պայմանագիրը վավերացվել Է Պետդումայում ձայների ոչ մեծ առավելությամբ։ Դաշնային խորհրդում (արդեն 1999 թվականին) պայմանագրին ավելացվել է նախաբանը այն մասին, որ այն ուժի մեջ կմտնի միայն Ուկրաինայի կողմից Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագրերի վավերացման դեպքում&lt;ref name=&quot;укр3&quot; /&gt;։

=== Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակը ===
Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակի խնդիրը, միջպետական մակարդակով ծագելով 1991 թվականի վերջին և 1992 թվականի սկզբին, անմիջապես հանգեցրեց առճակատման և ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում երկարատև ճգնաժամի&lt;ref name=&quot;федоров&quot;&gt;[http://fondiv.ru/articles/3/193/ Андрей Фёдоровых. Раздел Черноморского флота в цифрах и фактах]&lt;/ref&gt;։

1991 թվականի օգոստոսի 24-ին, այսինքն՝ ԽՍՀՄ գոյության պաշտոնական դադարեցումից շատ առաջ, Ուկրաինան, Գերագույն խորհրդի ընդունած «անկախության հռչակման ակտի» հիման վրա, ձեռնամուխ եղավ ինքնիշխան անկախ պետության ստեղծմանը, որի անվտանգության և տարածքային ամբողջականության երաշխավորը պետք է դառնային սեփական զինված ուժերը։ 1991 թվականին Ուկրաինայի տարածքում տեղակայված էին մինչև 780 հազար զինվորական օկրուգներ (թվաքանակով երկրորդ բանակը Եվրոպայում՝ Ռուսաստանից հետո)։ Օկրուգների կազմի մեջ էին մտնում ցամաքային զորքերը, մեկ հրթիռային բանակը, չորս օդային բանակները, հակաօդային պաշտպանության բանակը և Սևծովյան նավատորմը&lt;ref name=&quot;укр12&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի Գերագույն Խորհրդի՝ «Ուկրաինայում զինվորական կազմավորումների մասին» որոշման համաձայն, որն ընդունվել է նույն օրը, բոլոր զինվորական կազմավորումները, որոնք տեղակայված են նրա տարածքում, ձևականորեն վերադասավորվել են Ուկրաինայի Գերագույն Խորհրդի կողմից։ 1991 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը որոշում կայացրեց Ուկրաինային Սևծովյան նավատորմի վերատեղադրելու մասին&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդն ընդունել է «Զինված ուժերի մասին» և «պաշտպանության մասին» օրենքը՝ պաշտոնապես հայտարարելով իր ազգային զինված ուժերի ստեղծումը ԽՍՀՄ զինված ուժերի միավորումների, միավորումների և զորամասերի հիման վրա, որոնք տեղակայված էին նրա տարածքում&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

1991 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Մինսկում տեղի ունեցավ [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] պետությունների ղեկավարների հանդիպումը, որի ընթացքում ԱՊՀ մասնակից երկրները ստորագրեցին ռազմական հարցերի վերաբերյալ մի շարք փաստաթղթեր, որոնց համաձայն նախկին ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարարությունը ենթակա էր լուծարման, իսկ դրա փոխարեն ստեղծվում էր ԱՊՀ զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարությունը (ստեղծվել է 1992 թվականի մարտի 20-ին)։ ԱՊՀ-ի պետություններն իրավունք ստացան ստեղծել սեփական զինված ուժերը ԽՍՀՄ-ի զինված ուժերի զորամասերի և ստորաբաժանումների հիման վրա, որոնք տեղակայված էին այդ պետությունների տարածքում, բացառությամբ նրանց, որոնք համարվում էին «ռազմավարական ուժեր» և պետք է մնային ԱՊՀ-ի միացյալ հրամանատարության ներքո&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Չնայած այն բանին, որ Սևծովյան նավատորմն ուներ օպերատիվ-ռազմավարական միավորման կարգավիճակ, որը կարող էր իրագործվել միայն նրա կառույցի միասնության պահպանման դեպքում, Ուկրաինայի քաղաքական ղեկավարությունը Մինսկի համաձայնություններն այլ կերպ էր մեկնաբանում և փաստորեն ի սկզբանե վերցրել էր նավատորմի բաժանման ուղղությունը։ Դրա հետ չէր կարող համաձայնել Ռուսաստանի ղեկավարությունը, Սևծովյան նավատորմի անձնակազմը և հրամանատարությունը և հիմնականում Ղրիմի և Սևաստոպոլի ռուսամետ բնակչությունը։ Սկսվել է դիմակայությունը, որն ընդհանուր առմամբ տևել է ավելի քան հինգ տարի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։ Այս գործընթացը բավականին ցավոտ էր. շատ զինծառայողներ և նրանց ընտանիքները ստիպված էին լքել Սևաստոպոլը և փոխել քաղաքացիությունը։ Այդ ընթացքում նավերի մեծ մասը դուրս են գրել և վաճառել մետաղի ջարդոն, փակվել են նավատորմը սպասարկող բազմաթիվ ձեռնարկություններ, հազարավոր սևաստոպոլցիներ մնացել են առանց աշխատանքի, քաղաքն ընկղմվել է տնտեսական դաժան ճգնաժամի մեջ&lt;ref name=&quot;укр12&quot; /&gt;։ Մինչև 1997 թվականը Սևծովյան նավատորմը մնում էր միասնական ռազմածովային կառույց, որը պահպանում էր արդեն գոյություն չունեցող ԽՍՀՄ-ի խորհրդանիշներն ու ատրիբուտները։

1992 թվականի ապրիլի 5-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]] [[Լեոնիդ Կրավչուկ]]ը հրամանագիր ստորագրեց «Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը վարչական ենթակայության Սևծովյան նավատորմի անցնելու մասին»։ Ի պատասխան ապրիլի 7-ին Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Բորիս Ելցինը հրամանագիր էր ստորագրել «Ռուսաստանի Դաշնության իրավազորության տակ Սևծովյան նավատորմի անցնելու մասին»։ «Հրամանագրերի պատերազմը» ավարտվել է Դագոմիսում երկու նախագահների հանդիպմամբ։ Երկուսն էլ նախագահի չեղյալ են հայտարարել իրենց հրամանագրեր, ստորագրվել է համաձայնագիր՝ հետագա զարգացման միջպետական հարաբերությունների, որտեղ նշված է բանակցային գործընթացի շարունակության անհարժեշտությունը ստեղծելու Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի և Ուկրաինայի ռազմածովայի ուժերի բազայում Սևծովյան նավատորմի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

1992 թվականի օգոստոսի 3-ին կայացել են ռուս-ուկրաինական բարձր մակարդակի բանակցությունները։  Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահները համաձայնագիր են ստորագրել սկզբունքների ձևավորման ռազմածովային նավատորմի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի բազայում Սևծովյան նավատորմի նախկին ԽՍՀՄ-ի, ըստ որի՝ Սևծովյան նավատորմի դառնում է Միավորված նավատորմի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միացյալ հրամանատարության հետ։ Կողմերը պայմանավորվել են, որ երեք տարվա ընթացքում Սևծովյան նավատորմի բաժանման հարցը կլուծվի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Սակայն, անորոշ կարգավիճակը նավատորմի շարունակում է մնալ պատճառ շփման երկու պետությունների միջև. ուկրաինական և ռուսական նավատորմերի զինծառայողների հարաբերությունները, ինչպես նշում են աղբյուրները, հարաբերությունները բավական լարված են մնացել՝ երբեմն հասնելով կողմերի միջև ֆիզիկական դիմակայության&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/Publication/3799 Холодна війна за Крим]&lt;/ref&gt;։ 1993-1994 թվականներին ստեղծված իրավիճակը թերակղզում գտնվում էր Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև զինված հակամարտության եզրին&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/ru/article/tema-dnya-podrobnosti/evgeniy-marchuk-krym-mozhno-vernut Евгений МАРЧУК: «Крым можно вернуть»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://bintel.com.ua/uk/article/krym-94-chast'-5-pochti-vojna/ КРИМ 94. Частина 5 «За крок до війни…»]&lt;/ref&gt;։

Լարվածությունը հաջողվել է աստիճանաբար նվազեցնել Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև երկկողմ համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնց հիման վրա տեղի է ունեցել ԽՍՀՄ Սևծովյան նավատորմի բաժանումը՝ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի և Ուկրաինայի ՌԾՈՒ-ի ստեղծմամբ՝ Ուկրաինայի տարածքում առանձին տեղակայմամբ։

1994 թվականի ապրիլի 15-ին Մոսկվայում Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ Բորիս Ելցինը և Լեոնիդ Կրավչուկը համաձայնագիր են ստորագրել Սևծովյան նավատորմի խնդրի փուլային կարգավորման մասին, որի համաձայն Ուկրաինայի ՌԾՈՒ-ն և ՌԴ սևծովյան նավատորմը բազավորված են առանձին&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://ria.ru/defense_safety/20090324/165866414.html История раздела Черноморского флота. Справка]&lt;/ref&gt;։

1995 թվականի հունիսի 9-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ Բորիս Ելցինը և Լեոնիդ Կուչման համաձայնագիր են ստորագրել Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի առանձին տեղակայման մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot; /&gt;։

1997 թվականի մայիսի 28-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի կառավարությունների ղեկավարները «մեծ պայմանագրի» ստորագրման նախապատրաստման շրջանակներում Կիևում բարեկամության և համագործակցության մասին երեք համաձայնագիր են ստորագրել Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ․

* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման պարամետրերի մասին&lt;ref&gt;[http://русская-сила.рф/others/srf0.shtml Соглашение между Российской Федерацией и Украиной о параметрах раздела Черноморского флота]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/vtoroy-razdel-chernomorskogo-flota-ukraina-sohranila-10-korabley-iz-61-505582.html Второй «раздел» Черноморского флота: Украина сохранила 10 кораблей из 61 (фото)]&lt;/ref&gt;
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/spravka/20140328/1001483988.html Двусторонние российско-украинские документы по Черноморскому флоту]&lt;/ref&gt;
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման և Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հետ կապված փոխհաշվարկների մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://www.mid.ru/BDOMP/Brp_4.nsf/arh/BD34111BFB4D090444257CAF002F9556?OpenDocument Сообщение для СМИ «О направлении ноты МИД России по Черноморскому флоту» // Официальный сайт МИД РФ, 03 апреля 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Ռուսական կողմը պարտավորվել Է միջուկային զենք չունենալ Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի կազմում&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/643_076 Угода між Україною і Російською Федерацією про статус та умови перебування Чорноморського флоту Російської Федерації на території України]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Vladimir Putin in Ukraine 28-29 July 2001-17.jpg|մինի|Լ. Դ․ Կուչման և Վ. Վ. Պուտինը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ֆլագմանի վրա]] 1997 թվականի երկկողմ համաձայնագրերով նախատեսված են եղել Ուկրաինայի տարածքում Սևծովյան նավատորմի բազայի վարձակալության պայմանները&lt;ref name=&quot;rbc.ru&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20081019151415.shtml|title=РосБизнесКонсалтинг — Новости дня — С.Иванов: Черноморский флот РФ может уйти из Севастополя в 2017 г.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924111935/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20081019151415.shtml|archivedate=2015-09-24|accessdate=2015-10-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի գտնվելու ժամկետը՝ մինչև 2017 թվականի մայիսի 28-ը։

ԽՍՀՄ-ի նախկին կարմիր կարմրավուն Սևծովյան նավատորմի ժառանգության բաժանման և դրա հիման վրա Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի ռազմածովային ուժերի վերջնական ձևավորման գործընթացը հիմնականում ավարտվել է 2000 թվականին։ Այդ ժամանակ նաև պաշտոնապես լուծվել է Սևաստոպոլի կարգավիճակի խնդիրը՝ որպես Սև ծովում երկու նավատորմերի հիմնական ռազմածովային բազա&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

=== Ղրիմի կարգավիճակ ===
Ղրիմի մարզը ՌՍՖՍՀ կազմից Խորհրդային Ուկրաինայի կազմում ընդգրկվել է 1954 թվականին Պերեյասլավայի ռադայի 300-ամյակի տոնակատարության շրջանակներում («Ռուսաստանի և Ուկրաինայի վերամիավորումը»)&lt;ref&gt;[http://constitution.garant.ru/DOC_3846680.htm Закон СССР от 26 апреля 1954 г. «О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав Украинской ССР»]&lt;/ref&gt;։ ԽՍՀՄ փլուզման արդյունքում անկախ Ուկրաինայի կազմում հայտնվեց մի տարածաշրջան (որի բնակչության մեծամասնությունը էթնիկ ռուսներ էին&lt;ref&gt;[http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/general/nationality/crimea/ Всеукраїнський перепис населення 2001]&lt;/ref&gt;), որտեղ ավանդաբար ուժեղ են ռուսամետ տրամադրությունները և տեղակայված է ՌԴ Սևծովյան նավատորմի գլխավոր բազան։ Բացի այդ, Սևծովյան նավատորմի հիմնական քաղաքը՝ Սևաստոպոլը, Ռուսաստանի համար նշանակալի հայրենասիրական խորհրդանիշ է։

1991 թվականի փետրվարին համաղրիմյան հանրաքվեի արդյունքներով վերականգնվեց Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն Ուկրաինայի կազմում, իսկ 1991 թվականի սեպտեմբերին Ղրիմի ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունեց ինքնավարության պետական ինքնիշխանության մասին հռչակագիր։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 1-ին համաուկրաինական հանրաքվեում նրանց բաժինը, ովքեր պաշտպանել են «Ուկրաինայի անկախության ակտը», նվազագույնն է եղել հենց Ղրիմի և Սևաստոպոլի բնակիչների շրջանում (համապատասխանաբար 54 % և 57 %)։

1992 թվականի փետրվարի 26-ին ինքնավարության Գերագույն Խորհրդի որոշմամբ Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանվեց Ղրիմի Հանրապետություն&lt;ref&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/rk.htm О Республике Крым как официальном названии демократического государства Крым]&lt;/ref&gt;, իսկ նույն թվականի մայիսի 6-ին ընդունվեց Ղրիմի Սահմանադրությունը, որը հաստատեց այդ անվանումը, ինչպես նաև սահմանեց Ղրիմի՝ Ուկրաինայի կազմի մեջ մտնելը պայմանագրային հարաբերություններում&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/krym/show/rb076a002-92/print1394702726687636 Конституция Республики Крым от 06.05.1992 № 76/а-1]&lt;/ref&gt;։

1992-1994 թվականներին ռուսամետ քաղաքական ուժերը փորձեր էին ձեռնարկում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու համար, օրինակ՝ 1992 թվականի մայիսի 5-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհուրդը որոշում ընդունեց [[Ղրիմի Հանրապետություն|Ղրիմի Հանրապետության]] անկախության և պետական ինքնուրույնության հարցով համաղրիմյան հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://zakon1.rada.gov.ua/krym/show/rb0073002-92 Постановление Верховного Совета Крыма от 05.05.1992 № 73-I «О проведении общекрымского референдума»]&lt;/ref&gt;, որը հետագայում չեղարկվել էր Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի միջամտության շնորհիվ։

Ռուսաստանում Ղրիմի անջատողականների գործունեությունն առաջին հերթին արձագանք է գտել Մոսկվայի իշխանությունների մոտ։ Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկովը դարձել Է Ղրիմը ՌԴ կազմ վերադարձնելու գաղափարի գլխավոր հետևորդը։ Այն փաստը, որ ոչ մի սահմանազատում կամ սահմանազատում չի իրականացվել, թույլ էր տալիս առավել արմատական տրամադրված գործիչներին կասկածի տակ դնել նույնիսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը։ Լուժկովին արձագանքել են [[Վլադիմիր Ժիրինովսկի]]ն, [[Դմիտրի Ռոգոզին]]ը, [[Սերգեյ Բաբուրին]]ը և ուրիշներ։

1992 թվականի մայիսի 21-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն Խորհուրդը ընդունեց իր սեփական որոշումը, որով ճանաչեց ՌԽՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի նախագահության 1954 թվականի փետրվարի 5-ի «Ղրիմի մարզը ՌԽՖՍՀ կազմից Ուկրաինական ԽՍՀ կազմ փոխանցելու մասին» որոշումը «իրավաբանական ուժ չունեցող» այն բանի պատճառով, որ այն ընդունվել Է «ՌԽՖՍՀ Սահմանադրության (հիմնական օրենքի) և օրենսդրական ընթացակարգի խախտմամբ»&lt;ref name=&quot;post&quot;&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/o1954.htm Постановление ВС России «О правовой оценке решений высших органов государственной власти РСФСР по изменению статуса Крыма, принятых в 1954 году»]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանի խորհրդարանը ճշտել է, որ Ղրիմի մարզի փոխանցման փաստի և Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև 1990 թվականի նոյեմբերի 19-ի պայմանագրի սահմանադրականության կապակցությամբ, որում կողմերը հրաժարվում են տարածքային հավակնություններից, ինչպես նաև ԱՊՀ-ի պետությունների միջև պայմանագրերում&lt;ref&gt;Закон РСФСР от 02.06.1954 «О внесении изменений и дополнений в статью 14 Конституции (Основного Закона) РСФСР»&lt;/ref&gt; և համաձայնագրերում տվյալ սկզբունքի ամրագրման կապակցությամբ, նա անհրաժեշտ է համարում Ղրիմի մասնակցությամբ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջպետական բանակցությունների միջոցով կարգավորել Ղրիմի հարցը և դրա բնակչության կամարտահայտման հիման վրա&lt;ref name=&quot;post&quot; /&gt;։ Ի պատասխան այդ որոշման, Ուկրաինայի Գերագույն ռադան 1992 թվականի հունիսի 2-ին որոշեց Ղրիմի վերաբերյալ ՌԴ ԶՈՒ որոշումը դիտարկել որպես «իրավաբանական նշանակություն չունեցող», իսկ Ուկրաինայի կազմում Ղրիմի կարգավիճակի հարցում ելնել նրանից, որ այն չի կարող միջպետական բանակցությունների առարկա լինել&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2397-12 Про Постанову Верховної Ради Російської Федерації «Про правову оцінку рішень вищих органів державної влади РРФСР щодо зміни статусу Криму, прийнятих у 1954 році»]&lt;/ref&gt;։ Նույն դիրքորոշումն է արտահայտել նաև այդ հարցի վերաբերյալ ուկրաինական խորհրդարանի հաջորդ հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2399-12 Про Заяву Верховної Ради України стосовно рішень Верховної Ради Росії з питання про Крим]&lt;/ref&gt;։

1993 թվականի հուլիսի 9-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն խորհուրդը [[Ռուսլան Խասբուլատով]]ի նախագահությամբ ընդունել է «Սևաստոպոլ քաղաքի կարգավիճակի մասին» որոշումը, որը հաստատել է «Սևաստոպոլ քաղաքի Ռուսաստանի Դաշնային կարգավիճակը քաղաքային օկրուգի վարչատարածքային սահմաններում 1991 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ»&lt;ref name=&quot;Федоров&quot;&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/texstes/fedorov.htm Фёдоров А. Б. Правовой статус Крыма. Правовой статус Севастополя.]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը բացասաբար է արձագանքել Գերագույն խորհրդի գործողություններին՝ հայտարարելով. «Ես ամաչում եմ խորհրդարանի որոշման համար ... պատերազմ չսկսել Ուկրաինայի դեմ»&lt;ref&gt;[http://www.yeltsincenter.ru/digest/release/den-za-dnem-13-iyulya-1993-goda «Известия» / Учредитель: журналистский коллектив «Известий». — 1993. — 13 июля, вторник. — № 129 (23984).]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահը նախընտրել է ուշադրություն չդարձնել Ղրիմի շուրջ ստեղծված իրավիճակին՝ չափազանց կլանված լինելով ներքաղաքական պայքարով և սեփական տարածաշրջանային հակամարտություններով, որպեսզի անզգույշ հայտարարություններ անի հարևան պետության հասցեին, առավել ևս տարածքային հարցերի շուրջ։

Ռուս խորհրդարանականների հայտարարությունը հնչել է 1992-1993 թվականների Ռուսաստանի սուր քաղաքական ճգնաժամի ֆոնին, որը խորհրդարանի և նախագահի միջև կոշտ դիմակայության էր վերածվել։ Սևաստոպոլի կարգավիճակի վերաբերյալ ՌԴ Գերագույն Խորհրդի որոշման կապակցությամբ Ուկրաինան դիմել Է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին&lt;ref&gt;[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/407/65/IMG/N9340765.pdf?OpenElement Записка Председателя Совета Безопасности] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150626124340/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/407/65/IMG/N9340765.pdf?OpenElement|date=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն, ներառյալ Ռուսաստանի ներկայացուցիչը, 1993 թվականի հուլիսի 20-ի իր հայտարարության մեջ հաստատել է իր հավատարմությունը Ուկրաինայի ինքնիշխանության, անկախության, միասնության և տարածքային ամբողջականության սկզբունքներին միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896912-mid-rossiya-stala-olitsetvoreniem-ugrozyi-mejdunarodnomu-miru-i-bezopasnosti-v-21-veke.html МИД: Россия стала олицетворением угрозы международному миру и безопасности в 21 веке]&lt;/ref&gt;։ 1994 թվականին Ուկրաինայում աշխատանքն է սկսել ԵԱՀԿ առաքելությունը, որի գլխավոր խնդիրն էր նպաստել Ղրիմի թերակղզում իրավիճակի կայունացմանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/secretariat/14573?download=true Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе. Ежегодный доклад. 1994 ГОД]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.mtu.gov.ua/content/organizaciya-z-bezpeki-i-spivrobitnictva-v-evropi-obse.html|title=Організація з безпеки і співробітництва в Європі (ОБСЄ) і Україна|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150704080343/http://new.mtu.gov.ua/content/organizaciya-z-bezpeki-i-spivrobitnictva-v-evropi-obse.html|archivedate=2015-07-04|accessdate=2015-10-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

1993 թվականին «Ղրիմի Հանրապետական շարժումը», որն առաջացել է 1980-ական թվականների սահմանագծին, վերածվել է քաղաքական կազմակերպության՝ Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության։ Նրա ղեկավարները բավականին արմատական բնույթի մի շարք կարգախոսներ են առաջ քաշել՝ Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի հետ մերձեցնելու ուղեգիծը, ընդհուպ մինչև լիակատար միացումը, Ռուսաստանի հետ ռազմաքաղաքական միության եզրակացությունը, Ղրիմի բնակիչներին ռուսական քաղաքացիություն տրամադրելը&lt;ref name=&quot;polunov&quot;&gt;Полунов, Александр Юрьевич. [http://e-journal.spa.msu.ru/uploads/vestnik/2009/vipusk__21._dekabr_2009_g./polunov.pdf Общественные организации русского Крыма: политическая деятельность, стратегии взаимоотношений с властью]. Государственное управление. Выпуск № 21. Декабрь 2009 года.&lt;/ref&gt;։

1994 թվականի սկզբին արձանագրվեց Ղրիմի ռուսամետ շարժման բարձրագույն հաջողությունը. հունվարին հայտնի հասարակական գործիչ Յուրի Մեշկովը ընտրվեց Ղրիմի Հանրապետության նախագահ, իսկ ինքնավարության Գերագույն Խորհրդում մեծամասնություն ստացավ Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության աջակցությամբ ստեղծված «Ռուսաստան» դաշինքը&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։ Սակայն նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններում համոզիչ հաղթանակից հետո Ղրիմի նոր ղեկավարությունը բախվեց իրական ինքնավարության ապահովման համար ֆինանսական, տնտեսական, կառավարչական բազայի բացակայության, ինչպես նաև հենց Ռուսաստանի կողմից աջակցության բացակայության հետ, որի ղեկավարությունը փորձում էր այդ ժամանակ մերձենալ Արևմուտքի հետ և այդ պատճառով արտասահմանում ռուսամետ գործիչների ակտիվությունը դիտարկում էր որպես տհաճ խոչընդոտ, որը կարող էր Արևմուտքի վրա վերակենդանացնել Ռուսաստանի «''չսպիացած կայսերական հավակնությունների»'' վերաբերյալ կասկածները&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։

1994 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանեց Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/171/94-вр Про внесення змін і доповнень до Конституції (Основного… | від 21.09.1994 № 171/94-ВР]&lt;/ref&gt;, իսկ 1995 թվականի մարտին միակողմանիորեն չեղյալ հայտարարեց Ղրիմի Հանրապետության 1992 թվականի Սահմանադրությունը և, համապատասխանաբար, վերացրեց Հանրապետության նախագահի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/dossier/20140307/340662386.html Конституция Крыма 1992 года. Справка]&lt;/ref&gt;։ Իր պաշտոնից զրկված Յուրի Մեշկովը մեկնել է Ռուսաստան (և կարողացել է թերակղզի վերադառնալ միայն 2014 թվականի մարտին)։ Ղրիմի մի շարք կուսակցություններ լուծարվել են (մասնավորապես, «Ռուսաստան» դաշինքի կազմում ընդգրկված կուսակցությունները)։

1998 թվականին Ղրիմում ռուսամետ քաղաքական ուժերը, որոնք թուլացան քաղաքական ճգնաժամով, պարտություն կրեցին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի ընտրություններում։ 1998 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Ղրիմի խորհրդարանը նոր Սահմանադրություն է ընդունել, որը համապատասխանեցվել է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/350-14 З А К О Н У К Р А Ї Н И Про затвердження Конституції Автономної Республіки Крим]&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերի 23-ին ՌԴ Պետական դուման դրան արձագանքել է իր հայտարարությամբ՝ «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Սահմանադրությունում ուկրաինական լեզուն որպես Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում միակ պետական լեզուն ամրագրելու կապակցությամբ», որում ուկրաիներենը որպես միակ պետական լեզուն Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում ամրագրելը գնահատել է որպես «Ուկրաինայի կողմից ներքին աշխարհաքաղաքական խնդիրների լուծում՝ Ղրիմի ռուս ժողովրդի կոպիտ խտրականության հաշվին» և համոզմունք է հայտնել, որ «ելնելով լեզվական և մշակութային մերձեցումից սերտ սլավոնական ժողովուրդների ամուր պատմական կապերը, Ուկրաինայի իշխանությունները արդյունավետ միջոցներ կձեռնարկեն ազգային և տարածաշրջանային մասշտաբով պետական քաղաքականության վերանայման, ցանկացած օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի ուղղման, վերացման կամ վերացման համար, որոնք հանգեցնում են էթնիկ ծագման և լեզվի խտրականության առաջացման և ամրապնդման»&lt;ref&gt;[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&amp;link_id=.link_number%20&amp;nd=102056099&amp;intelsearch= ЗАЯВЛЕНИЕ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ДУМЫ ФЕДЕРАЛЬНОГО СОБРАНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ «В связи с закреплением в Конституции Автономной Республики Крым украинского языка как единственного государственного языка на территории Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։

Ինչևէ, Ղրիմը այդպիսով վերջնականապես ամրապնդվեց Ուկրաինայի տարածաշրջանի կարգավիճակում, ինքնավար կրթության ինքնորոշման և այդ գործընթացին ռուս քաղաքական գործիչների միջամտության հարցերը որոշ ժամանակ առաջ մղվեցին երկրորդ պլան։ Դրան մեծապես նպաստել է 1994 թվականին Ուկրաինայի ընտրված նախագահ Լեոնիդ Կուչման։ «Բազմավեկտորության» քաղաքականություն վարելով՝ նա կարողացել է կարգավորել հարաբերությունները Ռուսաստանի նախագահ Ելցինի հետ:

Որոշ ժամանակով ռուսամետ կազմակերպությունների գործունեության մեջ բուն քաղաքական բաղադրիչը երկրորդ պլան է մղվել, ընդ որում՝ ավելի կարևոր դեր են սկսել խաղալ ռուսաց լեզվի, կրոնի, մշակույթի, պատմական ինքնագիտակցության, պատմական հայրենիքի հետ կապերի պահպանման հարցերը&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։ 1995-1996 թվականներին առաջին պլան է մղվել «Ղրիմի ռուսական համայնքը», որը ստեղծվել է դեռևս 1993 թվականի հոկտեմբերին ՌԴԿ/ՔԱԿ առաջնորդների որոշմամբ՝ որպես հասարակական կազմակերպություն, որն իր գործունեության մեջ կողմնորոշված է ռուսական Ղրիմի և բոլոր ղրիմցիների շահերի և իրավունքների պաշտպանությամբ, որոնք ռուսերենն ու ռուսական մշակույթը հարազատ են համարում։

Ղրիմի շուրջ լարվածության նոր փուլ է տեղի ունեցել արդեն նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի օրոք։

=== Ուկրաինայի միջուկային կարգավիճակ և Բուդապեշտի հուշագիր ===
ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով ավելացել Է միջուկային տերությունների թիվը, քանի որ [[Բելովեժյան համաձայնագիր|Բելովեժյան համաձայնագրերի]] ստորագրման պահին խորհրդային միջուկային զենքը տեղակայված էր չորս միութենական հանրապետությունների՝ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, [[Բելառուս]]ի և [[Ղազախստան]]ի տարածքում։ Ռուսաստանի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների համատեղ դիվանագիտական ջանքերը հանգեցրին նրան, որ Ուկրաինան, Բելառուսը և Ղազախստանը հրաժարվեցին միջուկային տերությունների կարգավիճակից և Ռուսաստանին փոխանցեցին իրենց տարածքում հայտնված ողջ ռազմական ատոմային ներուժը։

1991 թվականի հոկտեմբերի 24-ին ընդունվեց Գերագույն ռադայի որոշումը Ուկրաինայի ոչ միջուկային կարգավիճակի մասին։ 1992 թվականի հունվարի 14-ին ստորագրվեց Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի եռակողմ համաձայնագիրը։ Ըստ այդ համաձայնագրի՝ բոլոր ատոմային լիցքերը ապամոնտաժվել և արտահանվել են Ռուսաստան, ռազմավարական ռմբակոծիչներն ու հանքերը հրթիռների արձակման համար ոչնչացվել են ԱՄՆ-ի միջոցներով&lt;ref&gt;[[Збигнев Бжезинский]]. Выбор: мировое господство или глобальное лидерство. — 2006&lt;/ref&gt;։ Փոխարենը ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը Ուկրաինայի անկախության և տարածքային ամբողջականության երաշխիքներ են տվել։

1994 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Ուկրաինայի, ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] ղեկավարները ստորագրեցին անվտանգության երաշխիքների մասին հուշագիր՝ կապված միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրին Ուկրաինայի միանալու հետ (Բուդապեշտի հուշագիր), որը հաստատում էր Ուկրաինայի նկատմամբ [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԽ]]-ի եզրափակիչ ակտի, ՄԱԿ-ի կանոնադրության և միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրի դրույթների կատարումը որպես պայմանագրի մասնակից միջուկային զենք չունեցող պետության&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ru/documents/ods.asp?m=CD/1285 Меморандум о гарантиях безопасности в связи с присоединением Украины к Договору о нераспространении ядерного оружия]&lt;/ref&gt;։

=== ԽՍՀՄ արտաքին պարտք ===
ԽՍՀՄ-ի արտաքին պարտքի կարգավորման և ԽՍՀՄ-ի արտասահմանյան ակտիվների բաժանման շուրջ բանակցությունները տևել են երեք տարի և ավարտվել 1994 թվականի դեկտեմբերին, երբ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև համաձայնագիր ստորագրվեց նախկին ԽՍՀՄ-ի պարտքերի և ակտիվների նկատմամբ իրավահաջորդության հարցերի կարգավորման մասին&lt;ref name=&quot;метл&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/problema-postavok-i-transportirovki-energonositeley-kak-faktor-rossiysko-ukrainskih-otnosheniy-v-1990-e-gg#ixzz3oVzjW5ky Метленко Е. А., ПРОБЛЕМА ПОСТАВОК И ТРАНСПОРТИРОВКИ ЭНЕРГОНОСИТЕЛЕЙ КАК ФАКТОР РОССИЙСКО-УКРАИНСКИХ ОТНОШЕНИЙ В 1990-Е ГГ. // Современные проблемы науки и образования, № 1/2013]&lt;/ref&gt;։

=== Գազի տարանցում ===
{{Main|Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում էներգակիրների մատակարարման և փոխադրման խնդիր}}Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերություններում «գազային հարցը» ծագել է ԽՍՀՄ փլուզումից անմիջապես հետո։ Նախկին ԽՍՀՄ միասնական տնտեսական տարածքի փլուզումը նպաստեց Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ազգային տնտեսությունների և մասնավորապես նավթագազային ոլորտի անկմանը։ Ուկրաինական արդյունաբերության և կոմունալ հատվածի ընդհանուր կողմնորոշումը ռուսական նավթի և գազի նկատմամբ զգալի գործոն էր հանդիսանում Ռուսաստանի Դաշնությունից ուկրաինական պետության կախվածության համար։ Սակայն Ուկրաինայի աշխարհաքաղաքական դիրքը որոշեց նաև հակառակ կախվածությունը՝ ուկրաինական տարածքով բոլոր մայրուղային արտահանվող գազատարների  անցումն ու այլընտրանքային ուղիների կառուցման հեռանկարի հեռավորությունը, մի կողմից, թույլ տվեցին նրան պաշտպանել սեփական դիրքերը տնտեսական հարցերի շուրջ, իսկ մյուս կողմից՝ հնարավորություն ընձեռեցին իրականացնել արտահանման վառելիքի չթույլատրված ընտրություն։ Արդյունքում, 1990-ական թվականների վերջին նման պահվածքը վերածվել էր ուկրաինական ընկերությունների սովորական պրակտիկայի, որի դեմ պայքարի արդյունավետ մեթոդներ գրեթե գոյություն չունեին&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;укр2&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/steal/ Заклятые соседи // Несанкционированный отбор. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

1992 թվականի օգոստոսին ձեռք բերվեցին առաջին պայմանավորվածությունները Ուկրաինա գազի մատակարարման և նրա տարածքով տարանցման, ինչպես նաև այդ գործողությունների գծով փոխհաշվարկների մասին։ Միջկառավարական համաձայնագրով հատուկ նշվում էր, որ տրանզիտային գազն «Ուկրաինայի բնակչության շրջանում բաշխման ենթակա չէ», Ուկրաինայի մեղքով երրորդ երկրներ գազ չհասցնելու դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պետք է ամբողջությամբ փոխհատուցեր այդ կապակցությամբ կրած բոլոր վնասները, Ուկրաինան իրավունք չուներ վերաարտահանելու Ռուսաստանից ստացված բնական գազը&lt;ref name=&quot;метл1&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/gazovyy-konflikt-mezhdu-rossiey-i-ukrainoy-opyt-razresheniya-v-1992-1999-gg#ixzz3oZSycTUj Метленко Е. А. «ГАЗОВЫЙ» КОНФЛИКТ МЕЖДУ РОССИЕЙ И УКРАИНОЙ: ОПЫТ РАЗРЕШЕНИЯ В 1992—1999 ГГ. // Научные ведомости Белгородского государственного университета. Серия: История. Политология. Экономика. Информатика. № 19 (138) / том 24 / 2012]&lt;/ref&gt;։

1992 թվականի երկրորդ կեսից Ուկրաինայի պարտքը մատակարարված էներգառեսուրսների՝ [[բնական գազ]]ի համար արդյունաբերության և բնակչության և նավթի Ուկրաինական նավթավերամշակման գործարանի սկսել է ավելի խորանալ։ Այդ խնդրի լուծման համար Ուկրաինայի կառավարությունն օգտվել է տեխնիկական վարկերի մեխանիզմից (միջպետական դրամական վարկերի, որոնք տրամադրվում են որոշակի ապրանքների գնման համար, որոնք կարող են մարվել կամ ապրանքների հանդիպակաց մատակարարումներով, կամ պետական պարտքի ձևակերպմամբ)։ Հաշվի առնելով, որ Ուկրաինան հնարավորություն չի ունեցել վճարել այդ փոխառությունների համար, կառավարությունը մշտապես խնդրել է մեծացնել դրանց չափերը և նոր վարկերի մասին&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;։ Արդյունքում՝ Ուկրաինայի անկախության արդեն առաջին տարեդարձի կապակցությամբ էներգակիրների համար վճարման հարցը դարձել է ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների առանցքային խնդիրներից մեկը&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

1993 թվականի փետրվարի դրությամբ, Ուկրաինայի պարտքը ՌԱՕ «Գազպրոմին», ռուսական ընկերության տվյալներով, գերազանցել է 138 միլիարդ ռուբլի։ Ի պատասխան Ուկրաինային գազի մատակարարումները դադարեցնելու մասին հայտարարության՝ ուկրաինական իշխանությունները հայտարարել են, որ այդ դեպքում կփակեն տարանցիկ գազատարները&lt;ref name=&quot;gp&quot;&gt;Елена Иванова. [http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=295883 Газовая промышленность] // журнал «Коммерсантъ Власть», № 47 от 27 ноября 2001, стр. 62&lt;/ref&gt;։ Մշակելով դեպի Եվրոպա գազի մատակարարման այլընտրանքային երթուղիները՝ 1993 թվականի մարտին «Գազպրոմը» Վարշավայում համաձայնագիր ստորագրեց Լեհաստանի տարածքով «Յամալ-Արևմտյան Եվրոպա» տարանցիկ գազատարի շինարարության մասին՝ շրջանցելով Ուկրաինան (գործարկվել է 1999 թվականի վերջին, ամբողջ հզորությամբ դուրս է եկել 2006 թվականին)&lt;ref name=&quot;gp&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Хайт&quot;&gt;[http://www.ng.ru/energy/2008-03-11/17_collision.html А. Хайтун, «Углеводородные коллизии» // НГ-Энергия, 11.03.2008]&lt;/ref&gt;։

Չնայած այն բանին, որ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի վարչապետները պայմանավորվել էին իրենց տարածքով անցնող գազա-նավթամթերքների կայուն աշխատանքի ապահովման մասին, և այդ արտադրանքի անարգել տարանցումը երրորդ երկրներ, 1993 թվականի օգոստոսին էներգառեսուրսների արտահանումը Ուկրաինա առաջին անգամ դադարեցվել էր հինգ օրով՝ չվճարման պատճառով&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

Գրեթե անմիջապես պարզվեց, որ ռուսական գազի մատակարարումների կրճատումը պարտքերի վերադարձման ապահովման քիչ արդյունավետ մեխանիզմ է։ Այն պատճառով, որ տարանցիկ երթուղու հիմնական մասը դեպի եվրոպական սպառողներ անցել Է Ուկրաինայի տարածքով, դա ուկրաինական կողմին թույլ է տվել անարգել իրականացնել սեփական կարիքների համար ռուսական արտահանման գազի չարտոնված ընտրություն&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Метленко Е.А.|заглавие=ПРОБЛЕМА ПОСТАВОК И ТРАНСПОРТИРОВКИ ЭНЕРГОНОСИТЕЛЕЙ КАК ФАКТОР РОССИЙСКО-УКРАИНСКИХ ОТНОШЕНИЙ В 1990-Е ГГ.|ссылка=https://www.science-education.ru/ru/article/view?id=8415|язык=Русский|издание=Современные проблемы науки и образования|тип=Журнал|год=2013|месяц=февраль|число=25|том=|номер=1|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։

Չնայած ՌԱՕ «[[Գազպրոմ]]»-ի կորպորատիվ տնտեսական շահերին, այն մշտապես Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև քաղաքական երկխոսության «պատանդը» էր&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

1990-ական թվականների կեսերին ձևավորվեց հետևյալ սխեման. Ռուսաստանը գազ էր մատակարարում Ուկրաինային ֆիքսված գնով (50-80 դոլար հազար խորանարդ մետրի դիմաց) և նույն ֆիքսված գնով վճարում էր տարանցումը, բայց ոչ թե փողով, այլ գազի մատակարարումներով։ Այդ ֆիքսված գնի արդարության մասին արտահայտվել են տրամագծորեն հակառակ կարծիքները։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, օրինակ, 2000-ական թվականների կեսերին հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը 15 տարվա ընթացքում էժան էներգակիրների հաշվին տարեկան 3-հինգ միլիարդ դոլարով հովանավորել է Ուկրաինային։  Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն, սակայն, պնդում էր, որ Ռուսաստանը 1990-ական թվականների ընթացքում Ուկրաինային գազ է մատակարարել միջին եվրոպականից բարձր գներով։ Այսպես թե այնպես, գազի համար վճարման այս սխեման հեռու էր շուկայականից, բայց ձեռնտու էր և Ուկրաինական արդյունաբերությունը, և «Գազպրոմը»&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;։ Ընդ որում, սակայն, մենաշնորհային տարանցման կարգավիճակը թույլ էր տալիս Ուկրաինային ճգնաժամային իրավիճակներում իրականացնել ռուսական գազի «չարտոնված ընտրություն» արտահանման խողովակաշարերից, ինչը ոչ մի կերպ չէր կարող նպաստել պետությունների միջև բարի հարաբերություններին։ Ուկրաինայի տարածքում անսպասելիորեն բացահայտվող «կորուստների» մասին «Գազպրոմը» պարբերաբար հայտարարել է. ուկրաինական իշխանությունները սկզբում ամեն ինչ հերքել են, բայց հետագայում հափշտակումները, այնուամենայնիվ, ընդունել են։ «Մոսկվան տարեկան 130 միլիարդ խորանարդ գազ է տեղափոխում մեր երկրի տարածքով Արևմուտք։ Եթե այստեղ մեկ միլիարդ խորանարդ մետր է թափվում, դա չնչին մասն է»,- հայտարարել է Ուկրաինայի նախագահ Լեոնիդ Կուչման «Spiegel» ամսագրին տված հարցազրույցում։ Այս հայտարարությունը սկանդալ է առաջացրել Ռուսաստանում&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/problemy-i-perspektivy-tranzita-rossiyskih-energoresursov-cherez-belarus Проблемы и перспективы транзита российских энергоресурсов через Беларусь]&lt;/ref&gt;։ Չնայած դրան, Ուկրաինան առնվազն մինչև 2010 թվականի վերջը մնացել է դեպի [[Եվրոպա]] ռուսական գազի խոշորագույն տրանզիտերը&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;։

=== Ավիավթար Սև ծովի վրա ===
2001 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Նովոռոսիյսկից մոտ 280 կմ հեռավորության վրա կործանվել է «Սիբիր» ավիաընկերության Տու-154Մ ինքնաթիռը, որը Թել Ավիվից [[Նովոսիբիրսկ]] էր թռչում, ինքնաթիռում եղել են 66 ուղևորներ՝ Ռուսաստանի և [[Իսրայել]]ի քաղաքացիներ և անձնակազմի 12 անդամներ։

Միջպետական ավիացիոն կոմիտեի եզրակացության համաձայն՝ ինքնաթիռը խփվել Է ուկրաինական c-200 զենիթային հրթիռով, որն արձակվել Է Ղրիմի թերակղզում անցկացված զորավարժությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;vn.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://vn.ru/index.php?id=87796|title=Я не я и ракета не моя|date=23.08.2007|publisher=Вечерний Новосибирск|accessdate=2014-07-17|quote=Киевский апелляционный суд отказался признать версию российских специалистов}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aviation-safety&quot;&gt;[http://aviation-safety.net/database/record.php?id=20011004-0 Описание катастрофы на сайте] [[Aviation Safety Network]]&lt;/ref&gt;։ Երկար ժամանակ Ուկրաինայի իշխանությունները հերքել են այն վկայությունները, որ ինքնաթիռը խփվել Է ուկրաինական հրթիռով, և ձգձգել են զոհերի ընտանիքներին փոխհատուցում վճարել։ Փոխհատուցման արդյունքում, այնուամենայնիվ, վճարվել է, բայց պաշտոնապես ստանձնել աղետի համար պատասխանատվությունը Ուկրաինան, ըստ էության, հրաժարվել է, իսկ քրեական գործը, որի շրջանակներում կարող էին պատժվել կատարվածի կոնկրետ մեղավորները&lt;ref name=&quot;укр4&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/plane/ Заклятые соседи // Ракета ниоткуда. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

=== Տուզլայի հակամարտություն ===
2003 թվականի աշնանը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտություն էր բորբոքվել Կերչի նեղուցում Տուզլի կղզու շուրջ, որը պայմանավորված էր Կերչի նեղուցի և Ազովի ծովի կարգավիճակի կարգավորման հարցում առաջընթացի բացակայությամբ&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?den_v_istorii_konflikt_za_ostrov_tuzla__rf_vpervie_popitalas_zahvatit_krimskuyu_zemlyu&amp;objectId=490789&amp;tag=ukraina&amp;lang=ru День в истории. Конфликт за остров Тузла — РФ впервые попыталась захватить крымскую землю]&lt;/ref&gt;։ [[ԽՍՀՄ փլուզում|ԽՍՀՄ-ի փլուզումից]] հետո նեղուցի նավագնացային մասը (Թնջուկի և Ղրիմի թերակղզու միջև) ամբողջությամբ հայտնվել է Ուկրաինայի տարածքային ջրերում։ Կերչենի նեղուցի ռուսական մասը մանրացած էր և հարմար էր միայն փոքր ձկնորսական նավակների համար&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/240189-2003-y-konflykt-vokruh-tuzly-y-atypychnaia-pnevmonyia 2003-й: Конфликт вокруг Тузлы и атипичная пневмония]&lt;/ref&gt;։ 2003 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Կրասնոդարի երկրամասի իշխանությունները, չկանխելով ուկրաինական կողմին, ձեռնամուխ եղան Թաման թերակղզուց դեպի Տուզլա սահմանային կղզի պատնեշի կառուցմանը՝ դա պատճառաբանելով Թամանի թերակղզու և հյուսքի առափնյա շերտի լղոզումը կանխելու անհրաժեշտությամբ, տարածաշրջանում վերականգնել էկոլոգիական հավասարակշռությունը, պահպանել և վերականգնել ձկան պաշարները և այլ կենսառեսուրսներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.de/конфликт-в-керченском-проливе-просвета-пока-не-видно/a-1011630 Конфликт в Керченском проливе: просвета пока не видно]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/932992-konflikt-vokrug-ostrova-tuzla-10-let-spustja.html Конфликт вокруг острова Тузла: 10 лет спустя]&lt;/ref&gt;։ Կիևը շինարարությունը գնահատել է որպես «ոտնձգություն երկրի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ»&lt;ref&gt;[http://www.kirimtatar.com/Press/tuzla/20031024.html БОМБОЙ ПО ДАМБЕ Между Россией и Украиной начался полномасштабный дипломатический конфликт] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120818000518/http://kirimtatar.com/Press/tuzla/20031024.html|date=2012-08-18}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան ուկրաինական կողմը կղզի է տեղափոխել մի քանի հարյուր սահմանապահների և հրետանային նավակներ ուղարկել Կերչի նեղուց&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/tuzla/ Нашла коса на остров. Как Россия и Украина в Керченском проливе «воевали»]&lt;/ref&gt;։ Շուտով երկու կողմերն էլ սկսեցին մեծացնել իրենց ռազմական ներկայությունը տարածաշրջանում։ Հոկտեմբերի 23-ին պետական սահմանի գծից 102 մետր հեռավորության վրա կանգնեցվել է պատնեշի շինարարությունը նախագահներ [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] և [[Լեոնիդ Կուչմա|Կուչմայի]] հանդիպումից հետո, որոնք 2003 թվականի դեկտեմբերին ստորագրել էին «Ազովի ծովի և Կերչենի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին պայմանագիրը», սակայն Տուզլայի կարգավիճակը&lt;ref&gt;[http://www.dw.de/конфликт-вокруг-тузлы-строительство-дамбы-приостановлено/a-1012305 Конфликт вокруг Тузлы: строительство дамбы приостановлено]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Կերչենի նեղուցի կարգավիճակը, այդպես էլ վերջնականապես չկարգավորվեց կողմերի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/newsarchive/ukraina-i-roccija-v-2003-m-voevali-za-tuzlu.html Украина и Россия в 2003-м воевали за Тузлу]&lt;/ref&gt;։ Այսպես շարունակվեց մինչև 2012 թվականը, երբ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի նախագահներ Վիկտոր Յանուկովիչն ու Վլադիմիր Պուտինը համատեղ հայտարարություն ստորագրեցին ծովային սահմանի ապագա սահմանազատման մասին։ Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանը համաձայնել է Տուզլային թողնել Ուկրաինայի համար՝ [[Կերչի ծոց]]ով երրորդ երկրների նավերի անցումը արգելափակելու իրավունքի պահպանման դիմաց&lt;ref name=&quot;укр5&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/tuzla/ Заклятые соседи // Нашла коса на остров. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== 2005-2009 թվականներ ==

=== Նախագահական ընտրություններ. «Նարնջագույն հեղափոխություն» ===
2001-2004 թվականներն Ուկրաինայի տնտեսության համար դարձել են տնտեսական աճի բարձր տեմպերի և որոշակի սոցիալական կայունության ժամանակաշրջան։ 2003 թվականին Ուկրաինան գլխավորել Է ԱՊՀ-ն, Բելառուսի, Ղազախստանի և Ռուսաստանի հետ համատեղ դարձել Է Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման մասին համաձայնագրի անդամ։ Այդ համաձայնագիրը Միաժամանակ վավերացվել է 2004 թվականին Գերագույն ռադայի և Պետական դումայի կողմից, մեծ աշխատանք է կատարվել չորս երկրների տնտեսական ինտեգրման ընդհանուր նորմատիվ-իրավական բազայի ստեղծման ուղղությամբ։ Հենց Կիևում էր նախատեսվում միասնական տնտեսական տարածքի կառավարման մարմիններ տեղակայել։ Լայնածավալ բնույթ է սկսել ձեռք բերել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի համագործակցությունը բարձր տեխնոլոգիական ոլորտներում (ավիացիոն, ատոմային և նավթագազային), մշակվել են խոշոր նախագծեր, այդ թվում՝ գազատրանսպորտային համակարգի համատեղ օգտագործման վերաբերյալ։ Ինտեգրացիոն գործընթացներն արագացել են նրանով, որ ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի առաջնորդներն Ուկրաինայի ղեկավարությանը հստակ ազդանշաններ են ուղարկել տեսանելի ապագայում այդ կազմակերպություններին Ուկրաինայի միանալու անհնարինության մասին։ Բոլոր սոցիալ-տնտեսական կանխատեսումները երկրին կայուն զարգացում և տնտեսական աճի բարձր դինամիկա են խոստացել&lt;ref name=&quot;кротов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/ekonomika-ukrainy-neobhodimost-novogo-kursa#ixzz3kmO9puWR Кротов М. И. Экономика Украины: необходимость нового курса // Проблемы современной экономики, № 4 (48) / 2013]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինան, ճիշտ է, առաջին իսկ օրերից սկսել է արգելակել ՄՏՏ ձևավորման գործընթացը՝ ձգտելով միակողմանի քաղաքական և տնտեսական առավելություններ ստանալ։ Սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կառավարության մտադրությունը (որը գնում էր 2004 թվականի նախագահական ընտրություններին որպես նախարարների կաբինետի ղեկավար) Ուկրաինան միասնական տնտեսական տարածք ինտեգրելու պատճառներից մեկը դարձավ Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների սկսման պատճառներից մեկը&lt;ref name=&quot;укр6&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/orange/ Заклятые соседи // Фиаско Кремля. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

Միասնական տնտեսական տարածքի թեման մշտապես բարձրացվել է Գերագույն ռադայում՝ կոշտ բանավեճեր առաջացնելով Ռեգիոնների կուսակցությունից պատգամավորների և «Նաշա Ուկրաինա»-ի և [[Յուլիա Տիմոշենկո]]յի ընդդիմադիրների միջև, որոնք կարծում էին, որ Ուկրաինայի անդամակցությունը ՄՏՏ-ին կհանգեցնի ԽՍՀՄ-ի վերածնմանը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Իր հրապարակային ելույթներում Յանուկովիչը խոսել է Ռուսաստանի հետ դաշինքի, ռուսաց լեզվին երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ տալու մասին, ինչն արձագանք է գտել Ուկրաինայի առաջին հերթին արևելյան շրջաններում բնակվող ընտրողների մոտ։ 2004 թվականի նախագահական ընտրությունները, ըստ էության, դարձան Ուկրաինայի Արևելքը տեղակայելու ռուսական ղեկավարության առաջին լուրջ փորձը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Անդրեյ Իլարիոնովը, որը 2000-2005 թվականներին զբաղեցրել Է Վլադիմիր Պուտինի խորհրդականի պաշտոնը, «նարնջագույն կոալիցիայի» հաղթանակը «լրջորեն ցնցել է» և դաժանորեն հիասթափեցրել է Ռուսաստանի նախագահին։ Այդ իրադարձությունը, Իրաքում պատերազմի և Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի հետ դիմակայության ֆոնին, կարծում է Իլարիոնովը, «հանգեցրել է միջազգային ասպարեզում Վլադիմիր Պուտինի գիտակցության, աշխարհայացքի արմատական շրջադարձի»&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

2004 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում քվեարկության հաջորդ օրը, երբ, ըստ նախնական տվյալների, հայտնի դարձավ, որ Յանուկովիչը նվազագույն առավելությամբ հաղթանակ է տարել Վիկտոր Յուշչենկոյի նկատմամբ, Պուտինը շտապեց շնորհավորել նրան հաղթանակի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Երկրում բողոքներից հետո Գերագույն դատարանը չեղարկել է երկրորդ փուլի արդյունքները, ինչի հետևանքով երկրում նախագահ է ընտրվել Յուշչենկոն։ Պուտինը նրան շնորհավորել է միայն մի քանի շաբաթ անց&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;usova&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vneshnyaya-politika-ukrainy-mezhdu-vneblokovostyu-i-evroatlanticheskoy-integratsiey#ixzz3oHzoYcf0 Усова Л. С., ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УКРАИНЫ: МЕЖДУ ВНЕБЛОКОВОСТЬЮ И ЕВРОАТЛАНТИЧЕСКОЙ ИНТЕГРАЦИЕЙ // «Власть», № 7, 2011]&lt;/ref&gt;։

2005 թվականի օգոստոսի վերջին Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման շուրջ համաձայնագրի մասնակից երկրների ղեկավարների գագաթնաժողովում Վիկտոր Յուշչենկոն հաստատեց, որ Ուկրաինայի ղեկավարությունը հնարավոր է համարում ստորագրել ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը կանոնակարգող միայն 15 փաստաթուղթ։ ՄՏՏ-ի վերաբերյալ մնացած փաստաթղթերը, որոնցում խոսքը վերազգային սակագնային մարմնի և Մաքսային միության ստեղծման մասին է, ուկրաինական ղեկավարությանը չէր գոհացնում։ 2007 թվականից սկսվել են Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագրի կնքման շուրջ բանակցությունները։ 2009 թվականի մայիսին Ուկրաինան մտավ «[[Արևելյան գործընկերություն]]», որի գործունեության ուղղություններից մեկը Եվրամիության երկրների հետ տնտեսական ինտեգրման զարգացումն էր։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը, իր կողմից, բացասաբար է գնահատել ինչպես «Նարնջագույն հեղափոխությունը», այնպես էլ նոր Ուկրաինայի նախագահի քաղաքականությունը լեզվական հարցի, Գոլոդոմորի և ուկրաինական ապստամբական բանակի պատմության մեկնաբանությունների, ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու նրա ուղեգծի վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.mgimo.ru/news/experts/document167884.phtml Что ждёт Крым и Севастополь?]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/334921 Россия. Украина. НАТО. Крым]&lt;/ref&gt;։ Այս ամենը քիչ է նպաստել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների զարգացմանը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի նորընտիր նախագահ Յուշչենկոյի առաջին հանդիպումը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ տեղի է ունեցել 2005 թվականի հունվարի 24-ին&lt;ref&gt;[http://www.gordon.com.ua/tv/zinchenko/ Дмитрий Гордон. Официальный сайт]&lt;/ref&gt;, սակայն «Պուտին-Յուշչենկո» միջպետական հանձնաժողովը 2005 թվականի մարտին դրա ստեղծման մասին հայտարարելուց հետո մեկուկես տարվա ընթացքում այդպես էլ ոչ մի անգամ հանդիպում չի ունեցել։

=== Սևծովյան նավատորմ ===
2005 թվականի ապրիլի 17-ին Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարեց, որ Սևաստոպոլում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակը վերանայման կարիք ունի, մինչդեռ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Բորիս Տարասյուկն էլ ավելի պարզ հայտարարություն արեց՝ ռուսական նավատորմի ներկայությունը Սևաստոպոլում, որը, համաձայն գոյություն ունեցող պայմանավորվածությունների, սահմանափակվել էր 2017 թվականին, չի երկարաձգվի։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության այն ժամանակվա ղեկավար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը կարծիք է հայտնել, որ Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի գտնվելը հակասում է Ուկրաինայի ազգային շահերին։

2005 թվականի դեկտեմբերին Ուկրաինան հայտարարեց ռուսական ՉՖ-ի կողմից օգտագործվող բոլոր օբյեկտների գույքագրման անհրաժեշտության մասին։ Այդ գործողությունները համընկել են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև ռուսական գազի՝ Ուկրաինային մատակարարվող գների հետ կապված հակամարտության սրման հետ, թեև ուկրաինական իշխանությունները հրաժարվում էին ճանաչել այստեղ որևէ կապի առկայությունը։

2006 թվականին Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել էր, որ Ուկրաինան կպահպանի Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրի դրույթները միայն մինչև 2017 թվականը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=86076 Ющенко пообещал не трогать российский флот в Крыму до 2017 года]&lt;/ref&gt;։ Յուշչենկոն հայտարարել է, որ Ուկրաինայի Սահմանադրությունը չի նախատեսում ուկրաինական տարածքում օտարերկրյա պետությունների ռազմակայանների գտնվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/425595 Ющенко хочет освободить Крым от Черноморского флота России к 2017 году]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/arch/world/01nov2006/flottt.html Ющенко: Оставить флот России в Севастополе после 2017 года не позволит украинская конституция]&lt;/ref&gt;, ուստի Ուկրաինայի նախագահը հանձնարարել է նախապատրաստվել 2017 թվականից հետո ռուսական նավատորմի դուրսբերմանը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2008-05-22/1_yushenko.html Ющенко приговорил Черноморский флот]&lt;/ref&gt;։

=== Գազային հակամարտություններ ===
{{Also|Գազային հակամարտություն Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև (2005-2006)
|}}«Նարնջագույն հեղափոխությունը», և Յուշչենկոյի արտաքին ու ներքին կուրսը, ծնել են երկու երկրների հարաբերություններում ձգձգվող ճգնաժամերի մի ամբողջ շարք։ Մասնավորապես, Ռուսաստանն ակտիվացրել է իր գործողությունները, որոնք ուղղված են խողովակաշարերի կառուցմանը՝ շրջանցելով Ուկրաինայի տարածքը։ Դեպի Եվրոպա ռուսական գազի փոխադրման այլընտրանքային երթուղիների (Յամալ-Եվրոպա և Հյուսիսային հոսք) ստեղծումը հանգեցրել է Ուկրաինայի տարածքով գազի տարանցման ծավալների աստիճանական նվազմանը։ Չնայած դրան, Ուկրաինան դեռևս 2010-ական թվականների սկզբին խոշոր տարանցիկ պետություն էր մնում Եվրոպա ռուսական գազի մատակարարման համար։

Ինչ վերաբերում է Ուկրաինայի ղեկավարությանը, ապա այն որպես էներգետիկ քաղաքականության առաջնահերթություն հռչակել է ռուսական գազային կախվածությունից ազատվելը և վառելիքի այլընտրանքային աղբյուրների որոնումը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։ Առաջ քաշվեց Կասպից տարածաշրջանից Եվրոպա ածխաջրածինների առուվաճառքի և տեղափոխման բաց և թափանցիկ շուկայի ստեղծման խնդիրը՝ [[նավթ]]ի և գազի մատակարարման ուղիների դիվերսիֆիկացման միջոցով՝ շրջանցելով Ռուսաստանը։ Այդ նպատակով Ուկրաինան վերակենդանացրել է [[ՎՈւԱՄ|ՎՈՒԱՄ]]-ը, ակտիվորեն մասնակցել է Բալտո-Սևծովյան-Կասպիական էներգատրանզիտային տարածքի և ժողովրդավարական ընտրության համագործակցության հռչակմանը։ Այս բոլոր միջոցառումներն աչքի են ընկել քաղաքական նկատառումներով&lt;ref name=&quot;лысе&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vzaimootnosheniya-ukrainy-so-stranami-sng-posle-oranzhevoy-revolyutsii-interesy-i-rezultaty-2005-2009#ixzz3owwfzlG3 Лысенков А. В., ВЗАИМООТНОШЕНИЯ УКРАИНЫ СО СТРАНАМИ СНГ ПОСЛЕ «ОРАНЖЕВОЙ» РЕВОЛЮЦИИ: ИНТЕРЕСЫ И РЕЗУЛЬТАТЫ (2005—2009) // ВЕСТНИК НИЖЕГОРОДСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМ. Н. И. ЛОБАЧЕВСКОГО, № 6-1 / 2011]&lt;/ref&gt;։

Այդ ծրագրերը, սակայն, հայտարարագրերից այդպես էլ չեն վերածվել գործնական գործողությունների։ Եվրոպայի Անկախ (Ռուսաստանից) էներգամատակարարման փորձերը ձախողվել են&lt;ref name=&quot;лысе&quot; /&gt;։

Նշված դեկլարատիվ նախագծերն իրագործելու փորձերն իրականացվել են Ռուսաստանի հետ Ուկրաինայի՝ տարանցման և Ուկրաինայի կողմից ռուսական գազի մատակարարումների ժամանակին վճարման հարցերի շուրջ Երկարատև բարդ բանակցությունների ֆոնին։ Ուկրաինական «նարնջագույն» կոալիցիայի գծով դաշնակիցների միջև տարաձայնությունների ֆոնին ի հայտ են եկել Ռուսաստանի հետ առաջնային հարցերի շուրջ խաղաղ համաձայնության գալու անկարողությունն ու դժկամությունը։ Արդյունքում 2006 և 2008 թվականներին տեղի ունեցան երկու սուր «գազային» հակամարտություններ, որոնք հանգեցրին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինային գազի մատակարարումների անջատմանը։ Դա զգալիորեն բարձրացրել է երկրների միջև անվստահության մակարդակը&lt;ref name=&quot;лысе&quot; /&gt;, խիստ բացասաբար է ազդել Ռուսաստանի՝ որպես Եվրոպա և Ուկրաինա էներգառեսուրսների հուսալի մատակարարի՝ որպես տարանցիկ պետության իմիջի վրա։

=== Ուկրաինան հետխորհրդային տարածքում ===
Վիկտոր Յուշչենկոյի ԱՄՆ կատարած այցից հետո (2005 թվականի ապրիլ) Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն կասկածի տակ դրեց ԱՊՀ գոյության նպատակահարմարությունը՝ հայտարարելով, որ «ԱՊՀ-ում նրա ստեղծման ժամանակ դրված խնդիրներն այսօր ամբողջությամբ կատարվել են»։

Առաջին անգամ պաշտոնական մակարդակով այդ թեզը հնչեց 2005 թվականի փետրվարին, երբ Ուկրաինայի արտգործնախարար Բորիս Տարասյուկը ԱՊՀ-ն անվանեց «անլուրջ կառույց» և հիշեցրեց, որ Ուկրաինան պաշտոնապես Համագործակցության անդամ չէ, քանի որ չի ստորագրել այդ կազմակերպության կանոնադրությունը։ Դրանից հետո Ուկրաինայում սկսել են քննարկել ԱՊՀ-ի լուծարմանն ու ՎՈՒԱՄ-ի վերածնմանը վերաբերող հարցեր։ Վիկտոր Յուշչենկոն պաշտոնը ստանձնելուց գրեթե անմիջապես հետո սկսել է ուշադրությունը կենտրոնացնել «Գուամ գոտու» զարգացման վրա՝ հայտարարելով, որ Ուկրաինան պատրաստ է տարածաշրջանային նոր առաջնորդի դերին։ Մոսկվացի քաղաքագետների կարծիքով՝ Ուկրաինան, Վրաստանը և [[Մոլդովա]]ն ի դեմս ԳՈՒՈՒԱՄ-ի՝ Ռուսաստանի դեմ «բարեկամության» ձևական քաղաքական քողարկում են գտել։ Սակայն ՎՈՒԱՄ-ի ներգրավման հաշվին տարածաշրջանային ավելի լայն կազմակերպություն ստեղծելու Վիկտոր Յուշչենկոյի մտադրությունը, մասնավորապես, Լեհաստանի, Ռումինիայի և Լիտվայի, չիրագործվեց։

2006 թվականի ապրիլի 21-ին Տարասյուկը, որը Մոսկվայում մասնակցում էր ԱՊՀ երկրների ԱԳՆ ղեկավարների խորհրդի նիստին, առաջարկեց նիստի օրակարգում ընդգրկել 1932-1933 թվականներին սովի ճանաչման հարցը ուկրաինացի ժողովրդի ցեղասպանության ակտով։ [[Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարություն|Ռուսաստանի ԱԳ]] նախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ը, սակայն, հայտարարել է, որ «այդ հարցի քննարկումն արդեն անցել է նեղ կազմով, բայց կոնսենսուս ձեռք չի բերվել», ուստի «ԽՍՀՄ ժամանակներում կոլեկտիվացման հետևանքները պետք է դիտարկեն պատմաբանները»։ Բացի Ուկրաինայից, նիստի օրակարգում այդ հարցի ընդգրկմանը պաշտպանել են ՎՈՒԱՄ-ի անդամներ Վրաստանը, Մոլդովան և [[Ադրբեջան]]ը, դեմ են արտահայտվել Ռուսաստանը, Բելառուսը, [[Ղրղզստան]]ը, [[Տաջիկստան]]ը և [[Ուզբեկստան]]ը, ձեռնպահ են մնացել [[Հայաստան]]ը, [[Թուրքմենստան]]ը և [[Ղազախստան]]ը։

Այդ կապակցությամբ [[Բորիս Տարասյուկ]]ը հայտարարել է, որ ԱՊՀ-ն «ցույց է տվել իր անարդյունավետությունը» և «ապագայի հեռանկարներ չունի» ներկայիս ձևաչափով, քանի որ «ԱՊՀ-ն չի արձագանքում այն իրադրությանը, որոնք առավել զգայուն են ԱՊՀ-ի անդամ երկրների համար»։

Մեկնաբանելով Ռուսաստանի դիրքորոշումը՝ Բորիս Տարասյուկը նշել է, որ Ռուսաստանը մի կողմից փորձում է իրեն հաստատել որպես ԽՍՀՄ իրավահաջորդ պետություն, իսկ մյուս կողմից՝ «հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել այն հանցագործությունների համար, որոնք կատարել է երկիրը, որի իրավահաջորդն է նա»։

=== Զինված հակամարտություն Հարավային Օսիայում (2008) ===
2008 թվականի օգոստոսին, Հարավային Օսիայում զինված հակամարտության սկսվելուց հետո, Ուկրաինան դարձավ ԱՊՀ միակ երկիրը, որը բացահայտորեն կանգնեց Վրաստանի կողմը և Ռուսաստանից պահանջեց անհապաղ դուրս բերել զորքերը նրա տարածքից&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/1010061 Украина прикроет Грузию морем Пообещав не пустить корабли ЧФ РФ обратно]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://charter97.org/ru/news/2008/8/25/9429/ «Frankfurter Allgemeine»: «Лукашенко поджал хвост, когда российские ВВС бомбили цели возле Тбилиси»]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան ռուսական կողմին նախազգուշացրել է զերծ մնալ հակամարտությանը Սևծովյան նավատորմի նավերի մասնակցությունից, հակառակ դեպքում սպառնացել է թույլ չտալ նավերի վերադարձը Ղրիմ&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/russia/26249 Украина предостерегает Россию от участия кораблей ЧФ в конфликте вокруг Южной Осетии — заявление МИД]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/136456-ukraina-obeschaet-ne-pustit-korabli-chf-iz-gruzii-obratno-v-kryim.html Украина обещает не пустить корабли ЧФ из Грузии обратно в Крым]&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել է, որ նավերի պատճառով Ուկրաինան ներքաշվում է ռազմական հակամարտության մեջ՝ չցանկանալով դա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/137052-yuschenko-ukraina-vtyagivaetsya-v-voennyie-konfliktyi-ne-jelaya-togo.html Ющенко: Украина «втягивается в военные конфликты, не желая того»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/newsarchive/jushchenko-objacnil-chto-iz-za-korablej-chf-ukraina-vtjahivaetcja-v-vojnu.html Ющенко объяснил, что из-за кораблей ЧФ Украина втягивается в войну]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նախագահը ՌԴ սևծովյան նավատորմի նավերի կողմից ուկրաինական սահմանը հատելու նոր կարգ է սահմանել, որի համաձայն՝ Սևծովյան նավատորմի ուժերը կարող էին հանրապետության սահմանը հատել միայն Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբին առնվազն 72 ժամում իրազեկելով իրենց գործողությունների մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2008/08/13/decree/ Ющенко ограничил передвижения Черноморского флота РФ]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի արտգործնախարարությունը Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ Յուշչենկոյի որոշումը համարեց նոր հակառուսական քայլ&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20080814/150356882.html МИД РФ расценивает указ Ющенко о ЧФ как новый антироссийский шаг]&lt;/ref&gt;, որից հետո Յուշչենկոն անվանեց Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի սպառնալիք Ուկրաինայի անվտանգության համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/05/09/2008/237234.shtml|title=В.Ющенко: Черноморский флот РФ — угроза безопасности Украины|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703215058/http://top.rbc.ru/politics/05/09/2008/237234.shtml|archivedate=2015-07-03|accessdate=2015-10-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմում, սակայն, բնակչության մեծամասնությունը պաշտպանել Է Ռուսաստանի դիրքորոշումը հակամարտության հարցում&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20080916/244046.html Крым: расколотый полуостров, российский флот и украинская гордость]&lt;/ref&gt;։ Այս ֆոնին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն ՌԴ իշխանություններին մեղադրել Է «Ղրիմի բնակիչներին ռուսական անձնագրեր գաղտնի բաժանելու մեջ»&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7601000/7601514.stm Киев обвинил Россию в раздаче паспортов крымчанам]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը չի ընդունել այդ մեղադրանքներ&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7630000/7630745.stm Россия: «раздачи паспортов» в Крыму нет]&lt;/ref&gt;։

=== «Մեծ պայմանագրի» երկարաձգում ===
2008 թվականին, ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում սրված ճգնաժամի ֆոնին, Ռուսաստանում ակտիվորեն քննարկվում էր այն հարցը, թե որքանով է երկու պետությունների միջև գոյություն ունեցող 1997 թվականի բարեկամության&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/643_006|title=Договір про дружбу, співробітництво і партнерство між Україною і Російською Федерацією|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-18|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիրը համապատասխանում սպասելիքներին և ստեղծված իրողություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2008/04/22/477049.html|title=&quot;Большой договор&quot;:разорвать нельзя продлить|date=2008-04-22|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-10-19|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7647000/7647047.stm|title=Украина продлила договор о дружбе с Россией|date=2008-10-01|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Հունիսին Պետական դուման նախագահ [[Դմիտրի Մեդվեդև|Մեդվեդևին]] առաջարկել էր քննարկել պայմանագրի խզման հարցը ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործողությունների պլանին Ուկրաինայի միանալու դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rus.newsru.ua:80/ukraine/04jun2008/gosdymma.html|title=Госдума предлагает расторгнуть Договор о дружбе с Украиной из-за НАТО|date=2008-06-04|publisher=[[NEWSru.com|NEWSru.ua]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080605075455/http://rus.newsru.ua/ukraine/04jun2008/gosdymma.html#|archivedate=2008-06-05|accessdate=|lang=|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unian.net/politics/121429-zatulin-mejdu-druzyami-kakie-schetyi-no-esli-drujba-ne-poluchaetsya.html|title=Затулин: между друзьями – какие счёты, но если дружба не получается...|date=2008-06-06|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի սեպտեմբերին, այն բանից կես տարի առաջ, երբ պետք է ավարտվեր «Մեծ պայմանագրի» գործողության ժամկետը, Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել էր, որ «ուկրաինական իշխանությունների ոչ բարեկամական քաղաքականությունը, մասնավորապես, ռուսական Սևաստոպոլից Սևծովյան նավատորմը դուրս բերելու չդադարող պահանջները և ռուս նավաստիների նկատմամբ սադրանքները, սպառնալիքի տակ են դնում պայմանագրի երկարաձգումը»։

Սեպտեմբերի 29-ին Գերագույն Ռադայի արտաքին գործերի կոմիտեի ղեկավար Օլեգ Բիլորուսը հայտնել էր, որ արտաքին գործերի խորհրդարանական հանձնաժողովը միաձայն որոշում է ընդունել Գերագույն Ռադային խորհուրդ տալ որոշում ընդունել «Մեծ պայմանագրիրը» երկարացնելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/1079295|title=Россия и Украина продлили «большой договор» на десять лет|date=2008-10-01|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Բիլորուսը նշել է, որ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի հարաբերություններում կան մի շարք հարցեր, այդ թվում՝ «սահմանազատման, Սևաստոպոլում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի գտնվելու պայմանների, էներգետիկ ոլորտի հետ կապված հարցեր»։ Այնուամենայնիվ, ինչպես հայտարարել Է ուկրաինացի պատգամավորը, այդ խնդիրները պետք է լուծել՝ հիմնվելով պետությունների միջև բարեկամության մասին պայմանագրի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2008/09/29/4451508/|title=Украина продлит Большой договор с Россией, говорят в ВР|date=2008-09-29|publisher=[[Украинская правда]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

[[Նյու Յորք]]ում [[Գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի]] 63-րդ նստաշրջանի շրջանակներում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Վլադիմիր Օգրիզկոն և Սերգեյ Լավրովը բանակցություններ են անցկացրել, որոնց ընթացքում երկու կողմերը հայտարարել են «Մեծ պայմանագրի երկարաձգման աջակցության և անհրաժեշտության մասին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/russia/35992|title=МИД Украины: Киев выступает за продление Большого договора о дружбе с Россией|date=2008-09-29|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յուշչենկոյի խոսքով՝ և Ուկրաինան, և Ռուսաստանը ըմբռնումով են մոտեցել նրան, թե «որքան կարևոր են սույն պայմանագրի սկզբունքները երկկողմ հարաբերությունների հեռանկարի զարգացման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20081001/78010333.html|title=Украина продлевает действие Большого договора с Россией|date=2008-10-01|publisher=[[РИА Новости|РИА Новости Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;, իսկ Ուկրաինայի ԱԳՆ մամուլի քարտուղար [[Վասիլի Կիրիլիչ]]ը հայտարարել է, որ Կիևում պայմանագիրը համարում են «մեր երկկողմ հարաբերություններում անկյունաքար»։

Պայմանագրի 40-րդ հոդվածի համաձայն՝ դրա գործողությունը ավտոմատ կերպով երկարաձգվում է յուրաքանչյուր տասնամյակ, եթե կողմերից ոչ մեկը չհայտարարի գործողության ժամկետի ավարտից վեց ամիս առաջ դրա գործողությունը դադարեցնելու իր ցանկության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/politics/20081002/151785465.html|title=Украина и Россия автоматически продлили Большой договор ещё на 10 лет|date=2008-10-02|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Քանի որ ոչ Կիևը, ոչ Մոսկվան մինչև 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ը պայմանագրի երկարաձգման դեմ պաշտոնական առարկություններ չեն ներկայացրել, այն ավտոմատ կերպով երկարացվել է 10 տարով՝ առանց դրանում որևէ փոփոխություն կամ լրացումներ կատարելու&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rian.com.ua/analytics/20081001/78010432.html|title=Продление Большого договора: чего ожидать|date=2008-10-01|publisher=[[РИА Новости|РИА Новости Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը որոշում է կայացրել պայմանագրի դադարեցման մասին՝ համաձայն դրա 40-րդ հոդվածի դրույթների&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-uviv-v-diyu-rishennya-rnbou-shodo-pripinennya-diyi-49642|title=Президент ввёл в действие решение СНБО о прекращении действия Договора о дружбе, сотрудничестве и партнёрстве между Украиной и Россией|date=17.09.18|publisher=Администрация Президента Украины|accessdate=2018-11-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Порошенко прекратил договор о дружбе между Украиной и Россией|url=https://www.interfax.ru/world/629536|work=Interfax.ru|date=2018-09-17|accessdate=2018-11-23|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/2842018-24966|title=Указ президента України № 284/2018|date=17.09.18|accessdate=2018-11-23|description=Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 6 вересня 2018 року «Про Договір про дружбу, співробітництво і партнерство між Україною і Російською Федерацією»|lang=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3744250|title=Петр Порошенко разорвал договор о дружбе с Россией|date=2018-09-17|accessdate=2018-11-23|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Սեպտեմբերի 24-ին պաշտոնական գրությունը հանձնվել է Ռուսաստանի արտգործնախարարությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.pnp.ru/politics/mid-rf-poluchil-ot-kieva-notu-o-neprodlenii-dogovora-o-druzhbe.html|title=МИД РФ получил от Киева ноту о непродлении Договора о дружбе|date=2018-9-25|website=pnp.ru|publisher=Парламентская газета|accessdate=2018-11-23|author=Е. Ботороева}}&lt;/ref&gt;։

== 2010-2011 թվականներ ==
2010 թվականին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի ընտրությունը նշանավորվեց ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների նկատելի բարելավմամբ։ Դա եղել է Խարկովի Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագրերի ստորագրման, ապրանքաշրջանառության աճի մեջ մինչև 42 միլիարդ դոլար (2011 թվականին՝ 50,6 միլիարդ դոլար)&lt;ref&gt;[http://unian.net/rus/news/news-387989.html Азаров говорит, что шутка Путина про Газпром и Нафтогаз не была шуткой] // УНИАН, 23 июля 2010&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականին պետությունների նախագահներ Դմիտրի Մեդվեդևն ու Վիկտոր Յանուկովիչը հանդիպել են 10 անգամ։ Կայացել Է Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի պաշտոնական այցն Ուկրաինա&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vneshnyaya-politika-ukrainy-mezhdu-vneblokovostyu-i-evroatlanticheskoy-integratsiey#ixzz3n6Erp6wt Усова Л. С. ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УКРАИНЫ: МЕЖДУ ВНЕБЛОКОВОСТЬЮ И ЕВРОАТЛАНТИЧЕСКОЙ ИНТЕГРАЦИЕЙ // «Власть», № 7, 2011]&lt;/ref&gt;։

Բացատրելով Ուկրաինայի նոր արտաքին քաղաքական կուրսի բովանդակությունը, որն ամրագրված է «ներքին և արտաքին քաղաքականության հիմունքների մասին» պետական օրենքի մակարդակով, որն ընդունվել է Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի կողմից 2010 թվականի հուլիսի 1-ին, արտաքին գործերի նախարար Կոնստանտին Գրիշչենկոն այն բնութագրել է որպես եվրաինտեգրում և եվրոպականացում՝ Ռուսաստանի հետ պրագմատիկ, բարեկամական համագործակցությանը զուգահեռ։ Ընդ որում, սակայն, Ռուսաստանի հետ մերձեցումը, ուկրաինական ԱԳՆ ղեկավարի կարծիքով, կարող էր տեղի ունենալ միայն այնքանով, որքանով այն չի անդրադառնում Ուկրաինայի «ինքնիշխանությանը». առանց Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների ներդաշնակեցման անհնար է ոչ Ուկրաինայի եվրոպական ինտեգրումը, ոչ նրա եվրոպականացումը։ Նշվում էր նաև, որ Ուկրաինայի արտադաշինությունը չի նշանակում ՆԱՏՕ-ի հետ բազմաբնույթ համագործակցության կրճատում, որի ընթացքում ուկրաինական կողմը ելնելու է «ազգային պրագմատիզմից»։

2010 թվականի ապրիլի 21-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահները Խարկովի համաձայնագրեր են ստորագրել Ղրիմում ՌԴ սևծովյան նավատորմի տեղակայման կետերի վարձակալության ժամկետը 25 տարով երկարաձգելու վերաբերյալ (2017 թվականից հետո), այն ևս 5 տարով երկարաձգելու հնարավորությամբ՝ մինչև 2042-2047 թվականը&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2010/4/21/395245.html Россия и Украина подписали соглашение по ЧФ РФ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2010/04/22/4956389/ Харьковское дополнение к газовому контракту Тимошенко-Путина. Текст документа // Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2010/04/22/4956018/ Договор Януковича и Медведева о базировании флота до 2042 года. Текст документа // Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ ՌԴ Պետական Դուման և Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան վավերացրել են ՌԴ սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագիրը&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/news/2010/04/27/yes/ «Госдума ратифицировала соглашение по Черноморскому флоту»] — [[Lenta.ru]] (27.04.2010)&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայում համաձայնագրի վավերացումը տեղի է ունեցել ընդդիմության կազմակերպած բողոքի ակցիաների ֆոնին, ինչպես Ռադայի դահլիճում, այնպես էլ Կիևի կենտրոնում&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/articles/2010/04/27/kviten «Чёрный день календаря»] — Украинская оппозиция не смогла сорвать ратификацию договора с Россией по флоту и газу — [[Lenta.ru]] (27.04.2010)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;С 18 марта 2014 года главная база Черноморского флота в Севастополе де-факто перешла под юрисдикцию России, а Харьковские соглашения были денонсированы Российской Федерацией.&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ, չլուծված են մնացել մի քանի առանցքային հարցեր, որոնք վերաբերում են ուկրաինական տարածքում Սևծովյան նավատորմի տեղակայմանը։ Նախ և առաջ մնում էր Ղրիմում տեղակայված ստորաբաժանումների սպառազինության և տեխնիկայի արդիականացման խնդիրը։ Մոսկվայի համար դա առանցքային հարցերից մեկն էր, քանի որ տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական հնացումը սպառնում էր մոտ ապագայում նավատորմի մարտունակության կորստին։ Ուկրաինայի իշխանությունները պատրաստ էին համաձայնել Ղրիմում ՌԴ ռազմածովային նավատորմի ժամանակակից նավերի հայտնվելուն, սակայն պնդում էին, որ ռազմական տեխնիկայի թարմացման մասին համաձայնագրում Ուկրաինայի հետ պարտադիր համաձայնեցման կետ արձանագրվի, ինչը կտրականապես անընդունելի էր Ռուսաստանի ղեկավարության համար։ Ուկրաինական կողմը պահանջել Է Ռուսաստանից տրամադրել նոր նավերի սպառազինության ամբողջական ցանկը, պայմանագրեր կնքել ուկրաինական նավահրամանատար ձեռնարկությունների հետ։ Նույնը վերաբերում էր ցամաքային տեխնիկային, առափնյա համակարգերին, ավիացիային։ Համաձայնագիրը այդպես էլ չստորագրվեց&lt;ref&gt;[http://www.izvestia.ru/news/504397 Новые корабли Черноморского флота боятся показывать Украине]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.com.ua/rus/main/83009/ |title=Украина хочет получать данные о вооружении новых кораблей Черноморского флота России. interfax.com.ua |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2012-11-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121116100416/http://www.interfax.com.ua/rus/main/83009/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մեկ այլ վիճելի հարց է դարձել ուկրաինական կողմի՝ ռուսական նավատորմի կարիքների համար ներմուծվող բոլոր ապրանքներից մաքսատուրքեր հավաքելու մտադրությունը։ Մոսկվայում դրա հետ բացարձակապես համաձայն չէին, ավելին, ռուսական կողմը փորձում էր հասնել այն բոլոր հարկերի չեղարկմանը, որոնք արդեն գործում էին բեռների նկատմամբ, որոնք ներկրվում էին ռուսական նավատորմի կենսունակությունը ապահովելու համար&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/magazines/rossia_i_novay/2012_02/IFED_kharkovskie.pdf ХАРЬКОВСКИЕ СОГЛАШЕНИЯ ПРЕЗИДЕНТОВ РОССИИ И УКРАИНЫ — ДВА ГОДА СПУСТЯ]&lt;/ref&gt;։ Չլուծված է մնացել նաև Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի մոտ գտնվող փարոսների խնդիրը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/ukraina-opjat-otbiraet-majaki-u-roccijckikh-voennykh.html Украина опять отбирает маяки у российских военных]&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը ռուսական կողմից պահանջել էր վերադարձնել փարոսները&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2011/08/19/111248_minoboroni_hochet_vernut_iz_aren.html Минобороны хочет вернуть из аренды Черноморского флота свои маяки]&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Օլեգ Վոլոշինը հայտարարել է. «Մենք չենք ցանկանում մայակների հարցը վերածել կոնֆլիկտային իրավիճակի»՝ հավելելով, որ փոխզիջման որոնումները կշարունակվեն ռուս-ուկրաինական աշխատանքային խմբի նիստում&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/украина-и-россия-снова-делят-крымские-маяки-раздора/a-15344185 Украина и Россия снова делят крымские маяки раздора]&lt;/ref&gt;։

Չնայած ՆԱՏՕ-ին անդամակցելուց Ուկրաինայի հրաժարմանը և Ղրիմում ՌԴ սևծովյան նավատորմի տեղակայման կետերի վարձակալության ժամկետների երկարաձգման համաձայնությանը, Ռուսաստանը հրաժարվել է զիջումների գնալ գազի բազային գնի հարցում&lt;ref name=&quot;капкан&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275597-The-New-Times-kapkan-dlia-prezydenta The New Times: Капкан для президента]&lt;/ref&gt; (թեև Ուկրաինային զգալի զեղչ է տրամադրել)։

== 2012-2013 թվականներ ==
2011 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ԱՊՀ երկրների մեծ մասի կառավարությունների ղեկավարները, ներառյալ Ռուսաստանը և Ուկրաինան, ստորագրեցին ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու մասին պայմանագիրը։ 2012 թվականի սեպտեմբերի 20-ին պայմանագիրն ուժի մեջ է մտել Բելառուսի, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև՝ այն առաջին երեք երկրների հարաբերությունների մեջ, որոնք կատարել են դրա վավերացումը։

2012 թվականի վերջին և 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինային միանալ ԵԱՏՄ Մաքսային միությանը՝ պատճառաբանելով դա տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կարող էր ստանալ, մասնավորապես, ռուսական էներգակիրների մատակարարումներից ավելի ցածր գներով։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ Վիկտոր Յանուկովիչի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժեց Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման մասին, և գործը հանգեցրին ՄՄ-ին Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարում համագործակցությունը «3+1» ձևաչափով&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|title=Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства|date=2011-07-11|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|accessdate=2012-08-30|archiveurl=https://archive.is/20121222125314/http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|archivedate=2012-12-22|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարել է, որ «3+1» ձևաչափով համագործակցությունն անթույլատրելի է&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://zn.ua/ECONOMICS/medvedev-obrisoval-perspektivy-ukrainy-v-ts-ili-vse-ili-nichego-118931_.html|title=Медведев обрисовал перспективы Украины в ТС: Или все, или ничего|date=2013-17-03|publisher=сайт &quot;zn.ua&quot;|accessdate=2013-03-17}}&lt;/ref&gt;։

Նախագահ Յանուկովիչը, շարունակելով Ուկրաինայի շարժումը դեպի եվրաինտեգրում, միաժամանակ բանակցություններ է վարել Ռուսաստանի հետ՝ փորձելով գտնել ԵվրԱզԷՍ-ի մաքսային միության հետ Ուկրաինայի համագործակցության ընդունելի մոդել&lt;ref name=&quot;aif.ru&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/economic/143277.html Путин готов обсудить с Януковичем будущее отношений Таможенного союза и Украины] // [[Интерфакс-Украина]], 04.03.2013&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան Մաքսային միության հետ համագործակցության հուշագիր կնքեց, որը, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի խոսքով, Ուկրաինային հնարավորություն էր տալիս մասնակցել Մաքսային միության, իսկ հետագայում նաև Եվրասիական տնտեսական միության մարմինների նիստերին՝ չլինելով դրանց անդամ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://interfax.com.ua/news/economic/155190.html|title=Украина и ЕЭК договорились об углублении взаимодействия|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|date=2013-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/publish/article?art_id=246392146|title=Меморандум об углублении взаимодействия между Украиной и Евразийской экономической комиссией|date=2013-06-01|publisher=[[Кабинет министров Украины]]|archiveurl=https://archive.is/20151129202646/http://www.kmu.gov.ua/control/publish/article?art_id=246392146|archivedate=2015-11-29}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն տվեց Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/25109856.html Правительство Украины одобрило соглашение об ассоциации с ЕС] — Радио Свобода, 18.09.2013&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերին [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը հայտարարել էր, որ ԵՄ-ի հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարող միանալ Մաքսային միությանը։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակը, սակայն, չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, չի մարվել «Գազպրոմի» պարտքը օգոստոսին, հոկտեմբերին և նոյեմբերին մատակարարումների համար, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների գծով&lt;ref name=&quot;нг09-12&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275538-nh-evroyntehratsyia-prevraschaetsia-v-novuui-relyhyui-ukrayntsev НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել&lt;ref name=&quot;хазов&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275584-The-New-Times-maidan-s-trybuny-y-s-yznanky The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ այդ ժամանակ Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատից, մասնակցելու «չափազանց շահավետ նախագծերին», ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ վճռորոշ փաստարկ դարձան, որը Յանուկովիչին համոզեց հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ Վիլնյուսում «Արևելյան գործընկերության» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

Այս որոշումը հանգեցրել է զանգվածային բողոքի ակցիայի Կիևի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում։ Նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի ուժային ցրումից հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել։

Ռուսաստանի ղեկավարության դիրքորոշումը իրադարձությունների սկզբում այն էր, որ ուկրաինական կառավարության որոշումը բացարձակ լեգիտիմ էր, Կիևի իրադարձությունները Ուկրաինայի ներքին գործն են, և դրսից միջամտությունն անթույլատրելի է&lt;ref name=&quot;нг09-12&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/russia/3274319-medvedev-u-vas-seichas-dovolno-aktyvnyi-polytycheskyi-sezon-my-vnymatelno-sledym-za-tem-chto-proyskhodyt Медведев — У вас сейчас довольно активный политический сезон, мы внимательно следим за тем, что происходит]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/russia/3274736-medvedev-vmeshatelstvo-ynostrannykh-polytykov-v-sytuatsyui-v-ukrayne-nedopustymo Медведев: Вмешательство иностранных политиков в ситуацию в Украине недопустимо]&lt;/ref&gt;։ Ի տարբերություն Արևմուտքի երկրների, ռուս ներկայացուցիչների բոլոր հրապարակային շփումները սահմանափակվում էին Ուկրաինայի պաշտոնական իշխանությունների կողմից՝ նրա քաղաքացիական հասարակության պահանջների լիակատար անտեսմամբ։ Ռուսաստանի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշումը, որն ընդգծված տարանջատվեց Ուկրաինայի ներքաղաքական խնդիրներից, համապատասխանում էր ռուսական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ներում տարածված տեղեկատվությանը։

== 2014-2019 թվականներ ==

=== Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա արտաքին քաղաքական հետևանքներ ===
2014 թվականի փետրվարի 21-ին, Արևմուտքի երկրների ճնշման տակ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր ստորագրեց ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան իշխանությունից հեռացրեց նախագահ Յանուկովիչին։ Ռուսաստանը կասկած է հայտնել այդ որոշման լեգիտիմության հարցում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140225/996969927.html Думский комитет по делам СНГ: Янукович остаётся легитимным президентом] // [[РИА Новости]], 25.02.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/25/7016292/ В России Януковича все ещё считают президентом — Слуцкий] // [[Украинская правда]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/02/26/newukraine/ Революция желает познакомиться] // [[Лента.ру]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը հրաժարվում էր ճանաչել Ուկրաինայի փաստացի նոր իշխանությունների լեգիտիմությունը, որոնք, նրա կարծիքով, եկել էին երկիրը կառավարելու հակասահմանադրական զինված հեղաշրջման ճանապարհով և չունեն համազգային մանդատ&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20366 Владимир Путин ответил на вопросы журналистов о ситуации на Украине] // [[kremlin.ru]], 04.03.2014&lt;/ref&gt;, ուստի Ռուսաստանը հրաժարվում էր դրանք դիտարկել որպես արտաքին քաղաքական երկխոսության իրավահավասար մասնակից&lt;ref&gt;[http://www.russiaun.ru/ru/news/sc_ukrn Заявление для СМИ Постоянного представителя Российской Федерации при ООН В. И. Чуркина по итогам закрытых консультаций Совета Безопасности ООН по ситуации на Украине]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը կոչ է արել Արևմուտքի երկրներին, որոնք հանդես են եկել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության միջև ստորագրված քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի երաշխավորներ, խստագույնս կատարել այդ համաձայնագրի դրույթները, որոնք նախևառաջ վերաբերում են սահմանադրական բարեփոխումներին, ազգային միասնության կառավարության ստեղծմանը և ընտրությունների անցկացմանը արդեն սահմանադրական բարեփոխումից հետո&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1026613 Лавров: намерения США ввести санкции против России — это уже угроза. ИТАР-ТАСС, 06.03.14]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Ռուսաստանը Կիևից հետ է կանչել իր դեսպան Միխայիլ Զուրաբովին «Ուկրաինայում իրավիճակի սրման և համակողմանի վերլուծության անհրաժեշտության կապակցությամբ»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/998105 МИД РФ вызвал посла на Украине для консультаций в Москву] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt; (Զուրաբովը Կիև է վերադարձել 2014 թվականի հունիսի 7-ին&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3644605 Все входы расписаны. Какие изменения ожидаются в администрации президента // Коммерсантъ, 31.05.2018]&lt;/ref&gt;)։

Փետրվարի 24-ին Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հանդես է եկել պաշտոնական հայտարարությամբ, որում խորը մտահոգություն է հայտնել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի գործողությունների վերաբերյալ նրանց լեգիտիմության տեսանկյունից&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/B395A03608020C3244257C89004F7443 Министерство иностранных дел Российской Федерации: официальный сайт]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360783 МИД РФ озабочен действиями Верховной Рады Украины.] // [[Интерфакс]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում է Ուկրաինայի «գործող նախագահ», իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ։

Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և Ռուսաստանի կողմից աջակցվող տարածաշրջանների կուսակցության դիրքերը&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարի վերջին մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ընդդեմ ծայրահեղ աջակողմյան ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի։ Ակցիաները տեղի են ունեցել հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

=== Ղրիմի հակամարտություն ===
{{Main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}2014 թվականից հետո վերականգնված «Ղրիմի հարցը» դարձավ երկու երկրների հարաբերությունների առանցքային հանգույցներից մեկը։ 1990-ական թվականներին «խաղաղ կարգավորվածություն» համարելով, այնուամենայնիվ, նա պահպանեց «չլուծված կողմերը», որոնք ապացուցվում էին «տարբեր առաջնորդների տակ և տարբեր պայմաններում»&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Gwendolyn Sasse|заглавие=International linkages and the dynamics of conflict: revisiting the post-Soviet conflicts|ссылка=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/21599165.2016.1176560|язык=en|издание=East European Politics|год=2016|том=32|номер=3|страницы=289—296|doi=10.1080/21599165.2016.1176560}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում կայունությունը և նրա կարգավիճակի հետ կապված հարաբերությունները Ղրիմի իշխանությունների, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև հաստատվել են երեք տարրերով՝ Ուկրաինայում Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի, Ղրիմում ռուսաց լեզվի կարգավիճակի (թերակղզում շփման հիմնական լեզվի) և Ղրիմում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի տեղակայման երաշխիքների վրա, ինչը ռազմավարական նշանակություն ուներ Ռուսաստանի համար և ինքնին Ղրիմի ինքնավարության «երաշխիքն» էր, ինչպես նաև էական նշանակություն ուներ Ղրիմի տնտեսության համար։ Այդ գործոններից մեկին (և առավել ևս բոլորին միանգամից) սպառնացող վտանգը չէր կարող չապակայունացնել Ղրիմի իրադրությունը և Ռուսաստանի ու Ուկրաինայի հարաբերությունները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Книга|автор=Tatyana Malyarenko|заглавие=The Routledge Handbook of Ethnic Conflict: 2 nd edition; edited 28 CHAPTER &amp;#39;A GRADUALLY ESCALATING CONFLICT: Ukraine from the Euromaidan to the war with Russia&amp;#39;|ссылка=http://www.academia.edu/25462174/The_Routledge_Handbook_of_Ethnic_Conflict_2_nd_edition_edited_28_CHAPTER_A_GRADUALLY_ESCALATING_CONFLICT_Ukraine_from_the_Euromaidan_to_the_war_with_Russia}}&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից շատերի կողմից ընկալվեց թերակղզում որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի վերացման մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը ղրիմցիները՝ ընդդեմ Ուկրաինայի նոր ղեկավարության, դրան նպաստել է նաև ռուսական ԶԼՄ-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true|title=Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине|date=2014-05-12|website=|publisher=[[БДИПЧ]]|quote=С наступлением политического кризиса в Украине многоэтничное общество Крыма стремительно поляризовалось. Это стало очевидно 26-27 февраля 2014 г., когда выступающие за единство Украины крымские татары противостояли пророссийским демонстрантам в центре г. Симферополя. В ходе противостояния возникла давка, в которой погибло два человека. Опасность межэтнического конфликта обострилась в период, предшествовавший так называемому „референдуму о статусе Крыма“ 16 марта 2014 г., который крымские татары массово бойкотировали. Большинство собеседников ВКНМ заявили, что хотя спорное решение об отмене Закона „О языке“ (невзирая на наложение вето со стороны исполняющего обязанности Президента), а также решения о подготовке закона о люстрации, не стали решающими факторами, спровоцировавшими волнения в Крыму, они способствовали мобилизации значительного количества этнических русских против новых органов власти в Киеве. Действительные страхи перед политикой реваншизма в отношении русскоязычного меньшинства подпитывались слухами и однобокими сообщениями в СМИ, а также беспочвенными радикальными заявлениями ряда политиков|author=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-142&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանը, իր հերթին, մտավախություն ուներ, որ նոր իշխանությունը կզբաղվի Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայման վերաբերյալ պայմանավորվածությունների վերանայմամբ, և ընդհանուր առմամբ Եվրամայդանի ելքն ընկալեց որպես արտաքին քաղաքական խոշոր պարտություն՝ «Ուկրաինայի կորուստը» հօգուտ արևմտյան երկրների, և, ի վերջո, գնաց Ղրիմի միացմանը թերակղզու «ռուսալեզու բնակչության պաշտպանության» հայտարարված նպատակով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/1816491|title=Путин объяснил, в связи с чем принял решение возвратить Крым в состав России|date=|website=|publisher=ТАСС|accessdate=2019-01-27|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի գործողությունները զանգվածային աջակցություն են ստացել Ղրիմի բնակչության շրջանում&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-142&quot; /&gt; և թերակղզում գրեթե դիմադրության չեն հանդիպել ուկրաինական զինված ուժերի կողմից&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանի կազմ Ղրիմի ինտեգրմանը հաջորդած ժամանակ ռուսական ղեկավարությունը ստիպված եղավ բախվել ինչպես Ուկրաինայից Ղրիմի ենթակառուցվածքային կախվածության՝ Ուկրաինայից պահպանված կապերին, այնպես էլ Ռուսաստանին Ղրիմի միացումը միջազգային չճանաչելուն։

==== 2014 թվականի փետրվար-մարտ ====
Փետրվարի 28-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան դիմում է ընդունել Ուկրաինայի ամբողջականության երաշխավոր երկրներին, որոնք 1994 թվականին ստորագրել են Բուդապեշտի հուշագիրը՝ նրանցից պահանջելով «գործնական գործողություններով հաստատել հուշագրում ամրագրված պարտավորությունները՝ հարգել Ուկրաինայի անկախությունը, ինքնիշխանությունը և գոյություն ունեցող սահմանները»։ Բացի այդ, Ռադան Ռուսաստանից պահանջել է «դադարեցնել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության դեմ ոտնձգությանն ուղղված քայլերը և չաջակցվող անջատողականությանը»&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/831-18 Про Звернення Верховної Ради України до держав-гарантів відповідно до Меморандуму про гарантії безпеки у зв’язку з приєднанням України до Договору про нерозповсюдження ядерної зброї]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը պահանջել Է [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդ|ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի]] շտապ նիստ գումարել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող ԱՐԿ-ում իրադրության սրման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/2014/136&amp;Lang=R Письмо Постоянного представителя Украины при Организации Объединённых Наций от 28 февраля 2014 года на имя Председателя Совета Безопасности]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել Է Ռուսաստանի ԱԳՆ մամուլի ծառայությունը, Ռուսաստանը մերժումով Է պատասխանել Ուկրաինայի առաջարկին՝ անհետաձգելի երկկողմ խորհրդակցություններ անցկացնել Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 1997 թվականի բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագրի 7-րդ հոդվածի դրույթներին համապատասխան, քանի որ Ռուսաստանը Ղրիմի իրադարձությունները դիտարկել է որպես Ուկրաինայի ներքաղաքական գործընթացների հետևանք&lt;ref name=&quot;MID-28-2&quot;&gt;[http://mid.ru/brp_4.nsf/newsline/F2C86A40B49E817544257C8D00485C4F О встрече в МИД России с советником-посланником Посольства Украины в Российской Федерации] // [[МИД РФ]], 28.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարությունը բողոքի նոտա է փոխանցել ռուսական կողմին՝ Ուկրաինայի օդային տարածքի խախտման և Ղրիմում չսատարելու վերաբերյալ համաձայնագիրը խախտելու կապակցությամբ։ Նշվել է նաև, որ Ուկրաինան չի դիմել Ռուսաստանին՝ Ղրիմի տարածքում կարգուկանոնի ապահովման համար, ինչի կապակցությամբ Ռուսաստանից պահանջել են զորքերի անհապաղ վերադարձ իրենց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/193522.html Киев высказал протест российской стороне в связи с нарушением воздушного пространства Украины и двусторонних соглашений]&lt;/ref&gt;։ Նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հանդես է եկել հեռուստաուղերձով, որում Ռուսաստանին մեղադրել Է Ղրիմում ռազմական ագրեսիայի մեջ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140228_crimea_friday_tension_russia.shtml Турчинов призвал Путина «остановить провокацию» в Крыму]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հայտնել է, որ ռուսական կողմը Մոսկվայում Ուկրաինայի դեսպանատան խորհրդական-դեսպանորդ Ռուսլան Նիմչինսկիին նոտա է փոխանցել Ղրիմում ՌԴ-ի ԱԺՃ զրահատեխնիկայի տեղաշարժերի վերաբերյալ, «կապված Ուկրաինայի տարածքում Սևծովյան նավատորմի տեղակայման վայրերի պահպանության ապահովման անհրաժեշտության հետ» և տեղի ունեցող՝ «Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ ռուս-ուկրաինական բազային համաձայնագրերին լիովին համապատասխան»&lt;ref name=&quot;MID-28-2&quot; /&gt;։

Մարտի 1-ին նախագահ Պուտինը Դաշնության խորհուրդ է ներկայացրել «Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության զորքերի օգտագործման մասին» դիմումը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/01/gosduma-anons.html Совет Госдумы принял обращение к президенту по ситуации в Крыму] // [[Российская газета]],01.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20353 Президент России]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը ֆեդերացիայի խորհուրդն արտահերթ նիստում միաձայն ընդունել է համապատասխան որոշում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20140301/997696712.html Совет Федерации разрешил использовать ВС России на Украине] // [[РИА Новости]], 01.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]յի հետ հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինը նշել է, որ Ուկրաինայի և Ղրիմի արևելյան շրջաններում բռնության հետագա տարածման դեպքում Ռուսաստանն իրեն իրավունք է վերապահում պաշտպանել իր շահերը և այնտեղ բնակվող ռուսալեզու բնակչությունը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20355 Телефонный разговор с президентом США Бараком Обамой]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ռուսաստանին մեղադրել էր Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրերը խախտելու մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/briefing/1194-brifing-v-mzs |title=Брифінг в МЗС |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2019-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121310/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/briefing/1194-brifing-v-mzs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Վլադիմիր Պուտինը Ուկրաինայի իրադարձություններին նվիրված մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչին համարում Է Ուկրաինայի լեգիտիմ նախագահ, իսկ Ուկրաինայում տեղի ունեցած իրադարձությունները նա գնահատել է որպես հակասահմանադրական հեղաշրջում և իշխանության զինված զավթում&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot; /&gt;։ Վլադիմիր Պուտինը հաստատել է, որ Սերգեյ Ակսենովին համարում է լեգիտիմ ղեկավար, հերքել է, որ Ռուսաստանը դիտարկում է Ղրիմի միացման հնարավորությունը, և հայտարարել է, որ նրա բնակիչներն իրավունք ունեն որոշելու իրենց ապագան, քանի որ «եթե դա թույլ է տրվել անել աշխարհի շատ մասերում», ապա «ազգերի ինքնորոշման իրավունքը ոչ ոք չի վերացրել»։ Պատասխանելով այն հարցին, թե երբ և ինչ ծավալով կարող է կիրառվել Ուկրաինայում ռազմական ուժը, Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը «չի պատրաստվում և չի պատերազմելու ուկրաինացի ժողովրդի հետ»&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot; /&gt;։

Մարտի 6-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի հրամանատար փոխծովակալ Ալեքսանդր Վիտկոյին մեղադրել էր Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում հանցագործությունների կատարման մեջ (պետական դավաճանության հրահրում և դիվերսիայի կազմակերպում)։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հաղորդել են, որ Վիտկոյի հրամանատարը ուկրաինացի զինվորականներից պահանջել է հանձնվել Ղրիմի տարածքում գտնվող Ուկրաինայի զինված ուժերի ստորաբաժանումների և զորամասերի գրոհի սպառնալիքի ներքո&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1025278 Командующему ЧФ РФ инкриминируют совершение преступлений на территории Крыма. ИТАР-ТАСС, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն կանչել է Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Անդրեյ Վորոբյովին և բողոք է հայտնել ՌԴ ԱԳՆ-ի հայտարարության կապակցությամբ, որն իրավաչափ է ճանաչել Ղրիմի և Սևաստոպոլի անկախության մասին հռչակագիրը։ «Ուկրաինան կտրականապես դատապարտում է Ռուսաստանի Դաշնության ուղղակի միջամտությունը պետության ներքին գործերին։ Ռուսական կողմի գործողություններն ուղղակիորեն հակասում են միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքներին և պետությունների համակեցության համընդհանուր ընդունված սկզբունքներին»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19328-zajava-ministerstva-zakordonnih-sprav-ukrajini |title=Заява Міністерства закордонних справ України |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2014-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312212630/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19328-zajava-ministerstva-zakordonnih-sprav-ukrajini |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 11-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան դիմել էր Ուկրաինայի անվտանգության երաշխավոր երկրներին Բուդապեշտի հուշագրով՝ կոչ անելով պահպանել երկրի տարածքային ամբողջականությունը՝ կիրառելով բոլոր հնարավոր միջոցները՝ դիվանագիտական, քաղաքական, տնտեսական և ռազմական&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/195337.html Рада просит участников Будапештского меморандума сохранить территориальную целостность Украины, применяя все возможные меры]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 12-13-ը Ուկրաինայի կառավարության ղեկավար Արսենի Յացենյուկը մեկնել է ԱՄՆ, որտեղ բանակցություններ է վարել Բարաք Օբամայի հետ և ելույթ ունեցել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում, որտեղ ևս մեկ անգամ կոչ է արել Ռուսաստանին դուրս բերել զորքերը Ղրիմից&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/364263 Обама заявляет о неприемлемости крымского референдума]&lt;/ref&gt; և նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ հակամարտության կարգավորման համար։

Մարտի 13-ին Գերագույն ռադան դիմել Է ՄԱԿ-ին՝ խնդրելով աջակցել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը։ Իր հայտարարության մեջ խորհրդարանը Ռուսաստանին մեղադրել է անհիմն ագրեսիայի և ուկրաինական տարածքի մի մասը անեքսիայի ենթարկելու փորձի մեջ։ Ռադան ՄԱԿ-ին կոչ է արել անհապաղ քննարկել Ղրիմի իրադրությունը&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/873-18 Звернення Верховної Ради України до Організації Об'єднаних Націй]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի և Սևաստոպոլի իշխանության նոր տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին հանրաքվե են անցկացրել Ղրիմի կարգավիճակի շուրջ՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմի մեջ մտավ Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև Ռուսաստանի կազմում Ղրիմի Հանրապետության ընդունման մասին պայմանագիր է ստորագրվել&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/1056269 Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։{{Also|Անցումային շրջան Ղրիմում
}}Ռուսաստանի ղեկավարությունը միայն ապրիլի կեսերին, Ռուսաստանին Ղրիմի միանալուց մեկ ամիս անց, խոստովանել է, որ ՌԴ զինված ուժերն իսկապես մասնակից են եղել Ղրիմում տեղի ունեցող ռազմավարական օբյեկտների, Ուկրաինական զորամասերի և շտաբների արգելափակման և գրավման իրադարձություններին, որոնք սկսվել են Սիմֆերոպոլում Ղրիմի խորհրդարանի և կառավարության շենքերի զավթումից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/20796|title=«Прямая линия с Владимиром Путиным»|date=2014-04-17|publisher=// kremlin.ru|accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հունիսի 24-ին Վլադիմիր Պուտինը Դաշնության խորհրդին առաջարկ է ներկայացրել Ուկրաինայում ռուսական զորքերի օգտագործման մասին որոշումը չեղարկելու մասին&lt;ref name=&quot;putin-otmena&quot;&gt;[http://ria.ru/politics/20140624/1013361914.html Путин предложил СФ отменить разрешение на использование ВС на Украине] // [[РИА Новости]], 24.06.2014&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը Դաշնության խորհուրդը չեղյալ է հայտարարել Ուկրաինայում ՌԴ զորքերի օգտագործման մասին իր մարտյան որոշումը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/06/25/sovfedanons/ Совет Федерации отменил постановление об использовании войск на Украине] // Lenta.ru&lt;/ref&gt;։

==== Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները Ղրիմը Ռուսաստանին միանալուց հետո ====
2014 թվականի ապրիլի 2-ին Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարությունը նոտա էր հղել Ռուսաստանում Ուկրաինայի դեսպանությանը՝ տեղեկացնելով «Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու վերաբերյալ համաձայնագրերի գործողության դադարեցման մասին» Դաշնային օրենքի ուժի մեջ մտնելու մասին»։

* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 1997 թվականի մայիսի 28-ի Սևծովյան նավատորմի բաժանման պարամետրերի մասին համաձայնագիր
* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին 1997 թվականի մայիսի 28-ի համաձայնագիր
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման և Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հետ կապված փոխհաշվարկների մասին 1997 թվականի մայիսի 28-ի համաձայնագիր;
* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 2010 թվականի ապրիլի 21-ի համաձայնագիր Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հարցերի վերաբերյալ:

2014 թվականի ապրիլի 25-ից Ղրիմի և Ուկրաինայի միջև հաստատվել է Ռուսաստանի պետական սահմանը&lt;ref&gt;[http://sevastopolnews.info/2014/04/lenta/sobytiya/069219374/ С 25 апреля между Крымом и Украиной установлена государственная граница России.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304085536/http://sevastopolnews.info/2014/04/lenta/sobytiya/069219374/ |date=2016-03-04 }} Sevastopol News, 25.04.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/4/30/ukraina-vyrazila-rossii-protest-izza-obustroistva-krymskoi-granitsy-11266/ Украина выразила России протест из-за обустройства крымской границы.] Новости Крыма. Крымская служба новостей, 30.04.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի դիրքորոշում ====
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն, որը իշխանության է եկել [[Եվրոմայդան]]ի արդյունքում, Ղրիմի իրադարձությունները, որոնք Ուկրաինայի համար ավարտվել են թերակղզու կորստով, Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում են։ Ուկրաինան չի ճանաչել Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին&lt;ref name=&quot;UR&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/365521 Украина не признаёт присоединения Крыма к России] // Интерфакс, 18.03.2014.&lt;/ref&gt; և թերակղզին համարում է ժամանակավորապես օկուպացված տարածք։

Մարտի 16-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Պարուբին հայտարարել է Ուկրաինա «ռուսական գարուն» անվանումով ներխուժման ռուս անջատողականների լայնածավալ գործողության ձախողման մասին։ Նրա խոսքով՝ անջատողականները ծրագրում էին երկրի հարավ-արևելքում իշխանության զավթում՝ Ղրիմի սցենարով&lt;ref name=&quot;лигтв&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1002497-snbo_zayavil_o_sryve_krupnoy_antiukrainskoy_operatsii_v_8_oblastyakh.htm|title=СНБО заявил о срыве крупной антиукраинской операции в 8 областях|date=2014-03-16|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;5тв&quot;&gt;{{cite web|url=http://delo.ua/ukraine/rnbo-zajavljaet-o-predotvraschenii-masshtabnoj-akcii-separatisto-230367/|title=РНБО заявляет о предотвращении масштабной акции сепаратистов|date=2014-03-16|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարությունը կոչ է արել միջազգային հանրությանը չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը, որը հռչակվել Է Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի կողմից «հակասահմանադրական հանրաքվեի արդյունքներով, որն անցկացվել է համաեվրոպական նորմերի և հանրաքվեների անցկացման ստանդարտների աղաղակող խախտումներով»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19773-komentar-mzs-ukrajini-shhodo-postanovi-pro-nezalezhnisty-krimu-vid-17-bereznya-2014-roku |title=Коментар МЗС України щодо постанови «Про незалежність Криму» від 17 березня 2014 року |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2019-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121303/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19773-komentar-mzs-ukrajini-shhodo-postanovi-pro-nezalezhnisty-krimu-vid-17-bereznya-2014-roku |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան խորհրդակցությունների համար հետ է կանչել Ռուսաստանում իր դեսպանին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19729-komentar-mzs-ukrajini|title=Посла України в РФ Володимира Єльченка відкликано для консультацій|date=2014-03-17|publisher=[[МИД Украины]]|accessdate=2015-03-03|archive-date=2019-12-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121305/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19729-komentar-mzs-ukrajini|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 18-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ուկրաինայում Ռուսաստանի Դաշնության գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Ա. Վորոբյովին բողոքի նոտա է հանձնել Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի Հանրապետության ճանաչման և Ռուսաստանի Դաշնության կազմում Ղրիմի Հանրապետության և Սևաստոպոլի ընդունման մասին պայմանագրի ստորագրման դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19988-mzs-ukrajini-viklikalo-timchasovogo-povirenogo-u-spravah-rf-v-ukrajini-dlya-vruchennya-noti-protestu|title=МЗС України викликало Тимчасового повіреного у справах РФ в Україні для вручення ноти протесту|date=2014-03-18|publisher=[[МИД Украины]]|accessdate=2015-04-22|lang=uk|archive-date=2014-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140322014017/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19988-mzs-ukrajini-viklikalo-timchasovogo-povirenogo-u-spravah-rf-v-ukrajini-dlya-vruchennya-noti-protestu|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը որոշում է ընդունել Ռուսաստանի հետ վիզային ռեժիմ սահմանելու և ԱՊՀ-ից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/252499-snbo-ukrainy-prinyal-reshenie-o-vvedenii-vizovogo-rezhima-s-rossiei СНБО Украины принял решение о введении визового режима с Россией | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;։ ԱԱՊԽ քարտուղարի պաշտոնակատար Անդրեյ Պարուբին նաև հայտնել է, որ «նախարարների կաբինետին առաջարկվել է անհապաղ դիմել ՄԱԿ-ին՝ Ղրիմը ապառազմականացված գոտի հայտարարելու նպատակով և միջոցներ ձեռնարկել, որպեսզի Ղրիմը լքեն ՌԴ-ի զորքերը, ինչպես նաև երաշխավորեն պայմաններ ուկրաինական զորքերի վերատեղաբաշխման և Ուկրաինայի մայրցամաքային մասում դրանք տեղակայելու համար»։ Հաջորդ օրը Արսենի Յացենյուկը, սակայն, Բրյուսելում հայտարարել է, որ «''պետք չէ շտապել»'' ոչ Ռուսաստանի հետ վիզային ռեժիմի սահմանման, ոչ էլ արտասահմանյան անձնագրերով ՌԴ ուղևորությունների անցնելու հետ։ Յացենյուկը հիշեցրել է, որ Ռուսաստանն ինքը բազմիցս բարձրացրել է արտասահմանյան անձնագրերով ուղևորությունների և ԱՊՀ-ում այցագրային ռեժիմի սահմանման հարցը, ուստի «հազիվ թե Ուկրաինայի կողմից նման նախաձեռնությունն արդյունավետ լինի» Ռուսաստանի վրա ազդեցության տեսանկյունից, փոխարենը «խնդիրը կարևոր հումանիտար չափում ունի հենց Ուկրաինայի համար, քանի որ առանց վիզայի ռեժիմի պահպանման հարցում շահագրգռված են Ուկրաինայի շատ մեծ թվով քաղաքացիներ, առաջին հերթին պետության Արևելքում և հարավում»&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1061496 Яценюк: Украина не будет спешить с введением визового режима с Россией. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062958 В Совете нацбезопасности Украины недовольны позицией Яценюка по визовому вопросу с РФ. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 11-ին Ուկրաինան միացել Է Եվրամիության անհատական պատժամիջոցներին, որոնք սահմանվել են մի շարք ռուս քաղաքացիների և ղրիմցի ռուսամետ քաղաքական գործիչների դեմ, ինչպես նաև արգելել է Ռուսաստանի ավելի քան 100 պետական ծառայող քաղաքացիներին, որոնք պաշտպանել են Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը, մուտք գործել իրենց տարածք&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/200257.html СБУ запретила въезд в Украину более 100 гражданам РФ — депутат] // [[Интерфакс]]-Украина, 11.04.2014&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի և Ղրիմի միջև հարաբերություններ ====
2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք ընդունեց ''Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների ապահովման և իրավական ռեժիմի մասին'', որում հայտարարվեց, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է, որի վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Այդ տարածքում արգելվում է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը և օրենքներին հակասող կարգով ստեղծված (նշանակված կամ ընտրված) մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց գործունեությունը։ Նման մարմինների և պաշտոնատար անձանց բոլոր որոշումները և ակտերը ճանաչվում են անօրինական և ուժ չունեցող։

Օրենքը չի ճանաչում Ղրիմի բնակիչների կողմից ռուսական քաղաքացիություն ձեռք բերելու համընդհանուր ավտոմատ տարբերակը։ Այսպիսով, ղրիմցիները, որոնք ստացել են ռուսական անձնագրեր, ուկրաինական օրենսդրության տեսանկյունից շարունակում են համարվել Ուկրաինայի քաղաքացիներ, եթե նրանք չեն հրաժարվել դրանից&lt;ref name=&quot;УП-закон&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/15/7022502/|title=Рада определила правила жизни на оккупированных территориях|date=2014-04-15|publisher=Украинская правда|accessdate=2014-04-15}}&lt;/ref&gt;։

Օրենքով հայտարարվում է, որ «Ուկրաինայի պետության, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի, տարածքային համայնքների, պետական մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և հանրային իրավունքի այլ սուբյեկտների նկատմամբ պահպանվում է գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը, որը գտնվում է ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/4/15/682175.html Рада приняла закон о защите прав граждан «оккупированного Крыма»]&lt;/ref&gt;։

Մեկուկես տարի անց Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ռուսական զորքերի կողմից թերակղզու ժամանակավոր օկուպացիան սկսելու պաշտոնական օր է սահմանել 2014 թվականի փետրվարի 20-ը՝ «ՌԴ Զինված ուժերի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանը հատելու կարգը խախտելու» օրը։ Ավելի վաղ, ''Ղրիմ'' ազատ տնտեսական գոտու ստեղծման և Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում տնտեսական գործունեության իրականացման առանձնահատկությունների մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/1636-18 ЗАКОН УКРАЇНИ «Про створення вільної економічної зони „Крим“ та про особливості здійснення економічної діяльності на тимчасово окупованій території України»]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի 2014 թվականի օգոստոսի 12-ի օրենքին համապատասխան, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Ղրիմի ժամանակավոր օկուպացիայի սկսմամբ։ Սևաստոպոլը համարվում էր ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի՝ 2014 թվականի մարտի 27-ի 68/262 բանաձևի ուժի մեջ մտնելու ամսաթիվը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/290336.html Рада уточнила официальную дату начала оккупации Крыма и Севастополя — 20 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի գործադիր իշխանության գլխավոր մարմինը, որը պատասխանատու է ''Ղրիմի և Սևաստոպոլի հետ կապված հարցերով քաղաքականության ձևավորման և իրականացման համար, որոշել է Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլ քաղաքի հարցերով Ուկրաինայի պետական ծառայությունը'', որի գործունեությունն ուղղվում և համակարգվում է Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից&lt;ref&gt;http://ria.ru/world/20150928/1288116408.html#ixzz3n7CtuTqf Кабмин Украины определил задачи госслужбы по Крыму и Севастополю // РИА Новости, 28.09.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/293039.html Кабмин утвердил Положение о Госслужбе Украины по вопросам АР Крым и Севастополя]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 4-ին Ուկրաինան պաշտոնապես փակել է Ղրիմի նավահանգիստները&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/krym/59807-ukraina-oficialno-zakryla-krymskie-porty Украина официально закрыла крымские порты] — Вести, 6 июля 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 27-ից ուկրաինական մաքսակետն աշխատում է Ղրիմի հետ որպես օտարերկրյա պետություն. Ուկրաինայից Ղրիմ ապրանքների արտահանման ժամանակ դրանց վրա ձևակերպվում է արտահանման հռչակագիր, Ղրիմից Ուկրաինա ներմուծման դեպքում՝ ներմուծման հայտարարագիր&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/09/30/1321407.html Украинская таможня теперь считает Крым заграницей] // [[Росбалт]], 30.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/226187.html Украина ввела таможенное декларирование грузов в/из Крыма] // [[Интерфакс-Украина]], 30.09.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 20-ին հրապարակվել Է Ուկրաինայի նախագահի «Ղրիմի թաթարների գործերով Ուկրաինայի լիազոր նախագահի մասին» հրամանագիրը»&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/656/2014 Указ Президента України «Про Уповноваженого Президента України у справах кримськотатарського народу»]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի դեկտեմբերի 27-ից, Ուկրաինայի ԱԱՊԽ-ի որոշման հիման վրա, արգելվել է Ղրիմի Հանրապետության հետ ուղևորատար հաղորդակցության իրականացումը Ուկրաինական երկաթուղային և ավտոմոբիլային փոխադրողների հետ&lt;ref&gt;[http://www.depo.ua/rus/life/v-snbo-rasskazali-pochemu-zapretili-transportnoe-soobshchenie-27122014141500 В СНБО рассказали, почему запретили транспортное сообщение с Крымом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/economic/293015.html «Укрзализныця» с конца 2014 года не возит в Крым ни грузы, ни пассажиров]&lt;/ref&gt;։

Ավելի վաղ ուկրաինական իշխանությունների որոշմամբ դադարեցվել էին դեպի Ղրիմ ջրի մատակարարումները։ 2014 թվականի սեպտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին էլեկտրաէներգիայի մատակարարման սահմանափակումներ են մտցվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/2/703596.html|title=Укрэнерго решило ограничить поставки электроэнергии в Крым|date=2014-09-02|publisher=Взгляд|accessdate=2014-09-02}}&lt;/ref&gt;։ Սահմանափակումները հանվել են այն բանից հետո, երբ 2014 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ստորագրվել են Ռուսաստանից Ուկրաինա ածխի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարման մասին պայմանագրեր&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-inform.info/news/id/24876|title=Украина выполняет соглашения по поставкам электроэнергии в Крым|date=2015-06-23|publisher=Крыминформ|accessdate=2015-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150922/1271668146.html Порошенко: цель блокады Крыма — его возвращение в состав Украины] // РИА Новости, 2015-09-22&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի շրջափակման սահմանման կապակցությամբ ՌԴ տրանսպորտի նախարարության կողմից որոշում է ընդունվել Կերչի լաստանավային անցման միջոցով վառելիքաքսուքային նյութերի և պարենամթերքի առաջնային անցման մասին, ընդ որում՝ սահմանափակվել է բեռների մի շարք այլ կատեգորիաների՝ մասնավորապես, հանքային պարարտանյութերի ներմուծումը&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151013/1101230600.html Минтранспорта РФ ограничило ввоз минеральных удобрений в Крым] // РИА Крым, 2015-10-13&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետությունում ստեղծվել է պարենի ռազմավարական պաշար, որը պետք է թույլ տար խուսափել գների աճից և ապրանքների դեֆիցիտից Կերչի լաստանավային անցման աշխատանքում խափանումների դեպքում&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151013/1101230011.html В Крыму запаслись продуктами на случай сбоев в работе переправы] // РИА Крым, 2015-10-13&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հոկտեմբերին Ղրիմի թաթարական և ուկրաինացի ակտիվիստների կողմից ձեռնարկվել են Ղրիմի «էներգաբլոկադ» մտցնելու առաջին փորձերը՝ Խերսոնի մարզի տարածքում վնասելով էլեկտրահաղորդման գծերի հենասյուները, որոնք թերակղզին կապում են մայրցամաքային Ուկրաինայի հետ։ Նոյեմբերի 20-22-ը Անհայտ անձինք պայթեցրել են չորս էլեկտրահաղորդման գծերի հենարանները, ինչի հետևանքով ամբողջությամբ դադարեցվել են էլեկտրաէներգիայի մատակարարումները Ղրիմ և Ուկրաինայի հարակից տարածքի մի մասը&lt;ref name=&quot;ptv-22-11-2015-blackout&quot;&gt;[http://www.5-tv.ru/news/102252/ Почти 2 миллиона человек остались без электричества в Крыму] // Пятый канал, 22 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Ղրիմում մայրցամաքային Ուկրաինայից ԷլեկտրաԷներգիայի մատակարարման դադարեցմամբ արտակարգ դրության ռեժիմ է սահմանվել, քանի որ տեղական էլեկտրակայաններն ի վիճակի են եղել ապահովել թերակղզու պահանջների ոչ ավելի, քան 30 %-ը&lt;ref name=&quot;meduza-feat-blackout-20151122&quot;&gt;{{cite news|url=https://meduza.io/feature/2015/11/22/krym-bez-sveta-korotko|title=Крым без света. Самое главное об отключении электроэнергии на полуострове|date=20:08, 22 НОЯБРЯ 2015|publisher=MEDUZA|accessdate=2015-11-23}}&lt;/ref&gt;։ Պարզվում է՝ Ղրիմը ստիպված է եղել ավելացնել սեփական էլեկտրոգեներացիայի ծավալը՝ տեղական էլեկտրակայանների, էներգամատակարարման պահուստային աղբյուրների, դիզել-գեներատորային կայանքների և շարժական էլեկտրակայանների աշխատանքի հաշվին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://ria.ru/society/20151203/1334883558.html|title=Аксенов назвал запуск энергомоста в Крым важным политическим шагом|publisher=[[РИА Новости]]|date=2015-12-03}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի կառավարության ձեռնարկած հիմնական միջոցառումներից մեկը՝ կապված էներգաբլոկադի հետ, Ղրիմի էներգակամրջի շինարարությունն արագացնելու մասին որոշումն է&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/politics/20151123/1101673454.html Козак: острота проблемы энергоснабжения Крыма уменьшится в декабре] // РИА Крым, 2015-11-23&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/business/news/2015/11/25/n_7932347.shtml Путин потребовал проложить энергомост в Крым до 20 декабря — Газета. Ru _ Новости]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հատուկ ժամանել էր Սիմֆերոպոլ՝ առաջին հերթին էներգակամրջի գործարկման համար&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50863|title=Президент запустил первую очередь энергомоста в Крым|publisher=[[Kremlin.ru]]|date=2015-12-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151215/1102111671.html Путин дал команду к запуску второй ветки энергомоста с Кубани в Крым // РИА Крым]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերի 23-ին Ուկրաինայի կառավարությունը, ի պատասխան նախագահ Պորոշենկոյի դիմումի, որն առաջարկել էր դադարեցնել բեռների և երկաթուղային տրանսպորտային հաղորդակցությունը և Ղրիմի հետ ապրանքաշրջանառությունը, հայտարարել Էր Ղրիմի հետ սահմանով բեռնատար ավտոտրանսպորտի տեղաշարժի ժամանակավոր արգելքի սահմանման մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[http://www.bbc.com/russian/news/2015/11/151123_poroshenko_crimea_transport Правительство Украины временно запрещает перемещение грузовых потоков в Крым // Русская служба Би-би-си, 23.11.2015]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի կառավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.kmu.gov.ua/control/uk/cardnpd?docid=248714822 Про обмеження поставок окремих товарів (робіт, послуг) з тимчасово окупованої території на іншу територію України та/або з іншої території України на тимчасово окуповану територію]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt; որոշում է ընդունել արգելել աշխատանքների, ապրանքների և ծառայությունների մատակարարումը Ղրիմ և Ղրիմից։ Որոշման գործողությունը չի տարածվում Ղրիմից Ուկրաինա ապրանքների մատակարարման վրա, որոնք ռազմավարական նշանակություն ունեն պետության տնտեսության և անվտանգության ճյուղերի համար, տնտեսական զարգացման և առևտրի նախարարության հաստատմամբ, ինչպես նաև միջազգային հումանիտար կազմակերպությունների կողմից Ղրիմ հումանիտար օգնության ներմուծման վրա՝ սոցիալական քաղաքականության նախարարության կողմից հաստատված ցանկին համապատասխան&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20151217/1343731152.html#ixzz3ubiVbxLV Украина с 16 января прекращает поставки в Крым большинства товаров // РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմ էլեկտրաէներգիայի մատակարարման համար կպահանջվի Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի առանձին թույլտվություն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20151216/1342974994.html#ixzz3uUfRGzqq Яценюк: поставка электричества в Крым возможна только с решения СНБО | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

==== Միջազգային արձագանք ====
ՄԱԿ-ի անդամ պետությունների մեծամասնությունը չի ճանաչել Ղրիմի հանրաքվեի լեգիտիմությունը։ ԱՄՆ-ի&lt;ref&gt;[http://ukraine.usembassy.gov/statements/psaki-crimea-03172015.html One Year Later — Russia’s Occupation of Crimea] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150912145721/http://ukraine.usembassy.gov/statements/psaki-crimea-03172015.html|date=2015-09-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/03/18/press-briefing-press-secretary-jay-carney-3182014 Press Briefing by Press Secretary Jay Carney, 3/18/2014]&lt;/ref&gt;, Եվրամիության պետությունների&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://eeas.europa.eu/delegations/russia/press_corner/all_news/news/2014/20140321_ru.htm |title=Выводы Европейского Совета касательно Украины (21/03/2014) |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2016-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306015419/http://eeas.europa.eu/delegations/russia/press_corner/all_news/news/2014/20140321_ru.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-%2f%2fEP%2f%2fTEXT%2bTA%2bP7-TA-2014-0457%2b0%2bDOC%2bXML%2bV0%2f%2fEN&amp;language=EN|title=European Parliament resolution of 17 April 2014 on Russian pressure on Eastern Partnership countries and in particular destabilisation of eastern Ukraine|date=2014-04-17|publisher=[[Европарламент]]|accessdate=2015-07-08|lang=en}}&lt;/ref&gt; և մի շարք այլ գործընկեր երկրների և ԵՄ-ն&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/mar/03/russian-ambassador-summoned-explain-troops-crimea Russian ambassador to Australia called in to explain troops in Crimea]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140411/1003578175.html Ещё пять стран, включая Украину и Норвегию, ввели санкции против РФ. РИА Новости, 11.04.2014]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև մի շարք միջազգային կազմակերպությունների և միավորումների, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի, ԵԽԽՎ&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=21956&amp;lang=en Consideration of the annulment of the previously ratified credentials of the delegation of the Russian Federation (follow-up to paragraph 16 of Resolution 2034 (2015))]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2014-baku-annual-session/2014-baku-final-declaration/1850-06|title=Resolution on Clear, Gross and Uncorrected Violations of Helsinki Principles by the Russian Federation|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924062038/http://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2014-baku-annual-session/2014-baku-final-declaration/1850-06|archivedate=2015-09-24|accessdate=2015-12-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.oscepa.org/documents/all-documents/annual-sessions/2015-helsinki/declaration-3/2979-2015-helsinki-declaration-rus/file Хельсинкская декларация и резолюции, принятые Парламентской Ассамблеей ОБСЕ на двадцать четвёртой ежегодной сессии. Хельсинки, 5-9 июля 2015 года]&lt;/ref&gt;, գործողությունները բնութագրել է որպես ագրեսիա, օկուպացիան և անեքսիան մասի Ուկրաինայի տարածքում, խաթարվում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության. Ռուսաստանն իր հերթին հղում է կատարում ՄԱԿ-ի կանոնադրական փաստաթղթերում ամրագրված ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքին, որը, ՌԴ դիրքորոշման համաձայն, իրականացվել Է Ղրիմի բնակչության կողմից, որոնք «ապստամբել են» երկրում ուժային իշխանափոխության դեմ&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/BDOMP/Brp_4.nsf/arh/41F16D84381234C144257CD8006C0936?OpenDocument Интервью Министра иностранных дел России С. В. Лаврова телеканалу «Блумберг», Москва, 14 мая 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Արևմտյան հանրակցության պահանջներն ընդունելու Ռուսաստանի մերժումը հանգեցրեց ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի և այդ կազմակերպությունների անդամ պետությունների հետ հարաբերությունների կտրուկ սառեցմանը, իսկ հետագայում՝ Ռուսաստանի և մի շարք ռուսական ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց ու կազմակերպությունների դեմ քաղաքական և տնտեսական պատժամիջոցների սահմանմանը, որոնք, Արևմուտքի երկրների կարծիքով, մեղսակից են Ուկրաինայի իրադրության ապակայունացմանը։

Հետագայում որոշ երկրներ վերանայել են իրենց վերաբերմունքն այդ հարցի նկատմամբ։

=== Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում ===
{{Main|Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում
}}2014 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի արևելքում նոր ուկրաինական իշխանությունների դեմ զանգվածային բողոքները վերաճեցին զինված հակամարտության Ուկրաինայի զինված ուժերի և մի կողմից կամավոր ռազմականացված կազմավորումների և ապստամբների ջոկատների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։

Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07 |title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրել են Ուկրաինայի հարավ-արևելքում զանգվածային բողոքի ակցիաներ կազմակերպելու&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452766 Списки Запада станут восточными. России готовят наказание за восток Украины // Газета «Коммерсантъ» № 64 от 15.04.2014]&lt;/ref&gt;, իսկ ավելի ուշ՝ հակակառավարական ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, ինչպես նաև զենքի մատակարարման և ինքնահռչակ հանրապետություններին ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները՝ հայտարարելով&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

Հակամարտության մեկնարկի ամսաթիվ է համարվում 2014 թվականի ապրիլի 7-ը, երբ Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը Խարկովում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի զավթման և Խարկովի և Դոնեցկի ժողովրդական հանրապետությունների հռչակման կապակցությամբ հայտարարել Է հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը բրիտանական The Guardian թերթում հոդված է հրապարակել Ուկրաինայի իրադրության մասին&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/apr/07/sergei-lavrov-russia-stabilise-ukraine-west Sergei Lavrov. It’s not Russia that is destabilising Ukraine // The Guardian, 07.04.2014]&lt;/ref&gt;՝ հայտարարելով, որ «ոչ ոք չի արել ավելին, քան Ռուսաստանը՝ անկախ Ուկրաինական պետությանը աջակցելու համար»։ Սերգեյ Լավրովը նշել է, որ հենց ԱՄՆ-ն ու Եվրամիությունը «զանգվածային աջակցություն են ցուցաբերել քաղաքական շարժումներին, որոնք համարվում էին արևմտյան ազդեցության իրականացնողներ, ընդ որում դա արվում էր ուկրաինական Սահմանադրության ուղղակի խախտմամբ։ Լավրովը մի շարք քայլեր է առաջարկել, որոնք, Ռուսաստանի կարծիքով, կարող են նպաստել Ուկրաինայում իրավիճակի շուտափույթ կայունացմանը»։

* իրական սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում, որն ապահովում է Ուկրաինայի բոլոր տարածաշրջանների օրինական իրավունքների և շահերի հաշվառումը
* Ուկրաինայի օրենսդրությունում ամրագրված արտադաշինքային կարգավիճակի հստակ երաշխիքների տրամադրումը, ինչը թույլ կտա ապահովել դրա դեր՝ որպես կապող օղակ անբաժանելի եվրոպական անվտանգության ճարտարապետության մեջ
* Ուկրաինայի տարածքում «Աջ սեկտորի» և այլ ծայրահեղ ազգայնական խմբավորումների անօրինական զինված կազմավորումների գործունեության դադարեցման շտապ միջոցառումների իրականացում&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447844?from=doc_vrez Три российских шага к спасению Украины. Сергей Лавров объяснил Западу, как найти выход из украинского кризиса // Коммерсантъ, 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին հայտնել է, որ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին առաջարկել է բանակցություններ վարել ՌԴ-ի, Ուկրաինայի, ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի մասնակցությամբ։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ռուսաստանին մեղադրել էր Ուկրաինայի հետ սահմանին զորքերի կենտրոնացման մեջ և հայտարարել էր երկրի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունների մասնակցության ապացույցներ ներկայացնելու պատրաստակամության մասին&lt;ref name=&quot;ук12-04-14&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2451765 Виктор Янукович: «Украина одной ногой вступила в гражданскую войну». Что происходило на востоке страны в выходные // «Коммерсантъ» от 12.04.2014]&lt;/ref&gt;։ Փորձ է ռուսական կողմի ներկայացնել իր տեսակետը ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդում ոչ մի հնարավորություն չուներ հաջողության հասնելու․ շատերը անվտանգության Խորհրդի անդամները, հիմնվելով տեղեկատվության ուկրաինական կողմի, աջակցել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղալ «ղրիմի սցենարը»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провёл экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի իշխանությունների կարծիքով՝ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքի ելույթներն իրենցից ներկայացնում են «Կիևում ռուս և ռուսալեզու բնակչության շահերը հաշվի առնելու ղեկավարության դժկամության և անկարողության արդյունքը», իսկ հակամարտության կարգավորման համար անհրաժեշտ է «բոլոր հիմնական քաղաքական ուժերին և տարածաշրջաններին ներգրավել նոր սահմանադրության մշակման թափանցիկ գործընթացում, որը երաշխավորում է քաղաքացիների հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները, երկրի դաշնային կառուցվածքը և նրա արտադաշինքային կարգավիճակը»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452941 Президенты России и США обсудили ситуацию на Украине. Владимир Путин призвал Барака Обаму не допустить там кровопролития // «Коммерсантъ» от 15.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 17-ին [[Ժնև]]ում Ուկրաինայի, ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի և ՌԴ-ի բարձրագույն դիվանագիտական ներկայացուցիչների մասնակցությամբ տեղի ունեցան Ուկրաինայում հակամարտության ապաէսկալացման շուրջ քառակողմ բանակցություններ, որոնց արդյունքում ընդունվեց համատեղ հայտարարություն&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda Женевское заявление от 17 апреля 2014 года]&lt;/ref&gt;, որը նախատեսում էր․

* ապօրինի զինված կազմավորումների զինաթափում, գրավված վարչական շենքերի, փողոցների, հրապարակների և այլ հասարակական վայրերի ազատում
* համաներումը բողոքի մասնակիցներին և նրանց, ովքեր ազատ կարձակեն շենքերն ու այլ հասարակական վայրերը և կամավոր վայր կդնեն զենքը, բացառությամբ նրանց, ովքեր մեղավոր կճանաչվեն ծանր հանցագործություններ կատարելու մեջ
* ԵԱՀԿ-ի հատուկ դիտորդական առաքելության ստեղծում՝ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և Ռուսաստանի դիտորդների մասնակցությամբ իրադրության ապաէսկալացմանն ուղղված այդ միջոցառումների անհապաղ իրականացմանը նպաստելու համար
* համապարփակ, թափանցիկ և պատասխանատու սահմանադրական գործընթացի իրականացում՝ ազգային լայն երկխոսության անհապաղ մեկնարկով, որը հաշվի կառնի Ուկրաինայի բոլոր տարածաշրջանների և քաղաքական ուժերի շահերը։

Բայց հակամարտող կողմերի միջև համաձայնության հասնելու փորձը հաջողություն չունեցավ։ Ապրիլի 22-ին Տուրչինովը ուժային կառույցներից պահանջել է վերսկսել «արդյունավետ հակաահաբեկչական միջոցառումների անցկացումը՝ Ուկրաինայի արևելքում բնակվող ուկրաինացի քաղաքացիների ահաբեկիչներից պաշտպանվելու համար»&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html Официальный портал Верховной Рады Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»]// [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 2-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր Սլավյանսկում Ուկրաինայի կողմից Ժնևյան համաձայնագրերի տապալման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договорённостей]&lt;/ref&gt;։

Հետագայում հակամարտության լուծման որոնումը դիվանագիտական մեթոդներով շարունակվել է այսպես կոչված [[Նորմանդական քառյակ|նորմանդական ձևաչափով]]՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների մասնակցությամբ, ինչպես նաև Ուկրաինայի հարցով եռակողմ կոնտակտային խմբի ձևաչափով, ինչը հանգեցրել է, մասնավորապես, 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնագրի]] ստորագրմանը և կարճատև հարաբերական զինադադարին։

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Աստիճանաբար ուկրաինական զինված խմբավորումն ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Быстрая победа в Крыму обернулась долгой войной. Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի սկզբին հակաահաբեկչական գործողության ուժերը չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը՝ գրեթե շրջապատել են Դոնեցկը և Լուգանսկը։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու գնդակոծությունները շարունակվեցին։ 2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները։ Փետրվարի 11-12-ին Մինսկում կայացած գագաթնաժողովում Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարները համաձայնեցրել են հրադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը։

Մինսկի համաձայնությունների ստորագրման օրվանից անցած չորս տարիների ընթացքում, սակայն, փաստացի, դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3882586 Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ դրա ամրագրում, համաներման անցկացում և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2017 թվականի վերջին 2018 թվականի սկզբին Դոնբասում ՄԱԿ-ի ենթադրյալ խաղաղապահ առաքելության ձևաչափը քննարկվել է ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հատուկ ներկայացուցիչներ Կուրտ Վոլկերի և Վլադիսլավ Սուրկովի բանակցություններում։ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի դիրքորոշումների միջև հիմնական տարաձայնությունն այն է, որ Ռուսաստանը պնդում է խաղաղապահների տեղակայումը բացառապես հակամարտող կողմերի սահմանազատման գծում, մինչդեռ ԱՄՆ-ն (և Ուկրաինան) պնդում են, որ խաղաղապահները գրավեն ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող ողջ տարածքը, ինչը, մասնավորապես, ենթադրում է վերահսկողություն ռուս-ուկրաինական սահմանի նկատմամբ՝ չճանաչված հանրապետություններին զենքի մատակարարումը կանխելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3467095 Курт Волкер и Владислав Сурков обменялись форматами. Спецпредставитель Госдепа США и помощник президента РФ обсудили размещение в Донбассе миротворцев ООН // «Коммерсантъ», 14.11.2017]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերին Վլադիմիր Պուտինի և Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարք Կիրիլի աջակցության շնորհիվ տեղի է ունեցել գերիների փոխանակում Կիևի և Դոնբասի չճանաչված հանրապետությունների միջև։ Հակամարտության կողմերի կողմից պահվող անձանց մեծ մասի ազատման մասին պայմանավորվածության հասնելու համար պահանջվել է ավելի քան մեկ տարի։ Դառնալով Մինսկի համաձայնությունների կատարման կարևոր քայլ՝ գերիների փոխանակումը, սակայն, արմատական բեկում չի մտցրել Դոնբասի իրադրության կարգավորման գործում&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3511832 Пленные дождались свободы. Стороны конфликта в Донбассе обменялись «заложниками» // Коммерсантъ, 28.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի դեկտեմբերից Ուկրաինայի արևելքում հակամարտող կողմերը ոչ մի անգամ չեն կարողացել համաձայնության գալ պահված անձանց նոր փոխանակման շուրջ։

2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Ըստ որոշ գնահատականների՝ օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի արձանագրել է Ուկրաինայի իշխանությունների հեռացումը Մինսկի համաձայնագրերից, որոնք դրանում նույնիսկ չեն հիշատակվում։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3523082 С Украиной так не договаривались. Рада приняла закон, фактически отменяющий минские соглашения // Коммерсантъ, 19.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ [[Պետրո Պորոշենկո]]ն օրենք է ստորագրել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt;, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3651766 Путин пригрозил Украине «тяжелыми последствиями» в случае провокаций в Донбассе // Коммерсантъ, 07.06.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3651952 «Все понимают, что в ближайший год не будет никакого продвижения». Максим Юсин — о заявлениях Владимира Путина по Украине // Коммерсантъ, 07.06.2018]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի օգոստոսի 31-ին ահաբեկչության հետևանքով զոհվել է Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ղեկավար [[Ալեքսանդր Զախարչենկո]]ն։ Ռուսական իշխանությունների արձագանքը կոշտ ու օպերատիվ էր։ Վլադիմիր Պուտինը ԴԺՀ-ի ղեկավարությանը հեռագիր է ուղարկել, որում կատարվածը գնահատել է որպես «ևս մեկ վկայություն. նրանք, ովքեր ընտրել են ահաբեկչության, բռնության, ահաբեկման ուղին, չեն ցանկանում հակամարտության խաղաղ, քաղաքական լուծում փնտրել, չեն ցանկանում իրական երկխոսություն վարել հարավ-արևելքի բնակիչների հետ, այլ վտանգավոր խաղադրույք են կատարում իրադրության ապակայունացման, Դոնբասի ժողովրդին ծնկի բերելու վրա»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3730663 Теракт между Москвой и Киевом. В Донецке убит Александр Захарченко // Коммерсантъ, 01.09.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3773543 Путин: печально, если украинские власти пойдут по стопам Михаила Саакашвили // Коммерсантъ, 18.10.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3799870 Путин считает бессмысленной встречу в «нормандском формате» до выборов на Украине // Коммерсантъ, 15.11.2018]&lt;/ref&gt;։

=== Ազովի ծովի և Կերչի նեղուցի կարգավիճակը ===
2014 թվականին Կերչենի նեղուցի իրավական կարգավիճակը, որպես Ռուսաստանի և Ուկրաինայի բաժանող տարածքներ, կանոնակարգվել է ռուս-ուկրաինական մի շարք համաձայնագրերով։ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև «Ազովի ծովի և Կերչի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին» պայմանագիրը, որը 2003 թվականի դեկտեմբերի 24-ին ստորագրել են նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Լեոնիդ Կուչման, որն ուժի մեջ է մտել 2004 թվականի ապրիլի 23-ին, օժտել է առևտրային նավերին և ռազմանավերին, ինչպես նաև այլ պետական նավեր Ռուսաստանի Դաշնության կամ Ուկրաինայի դրոշի ներքո, որոնք շահագործվում են ոչ առևտրային նպատակներով, նեղուցում նավագնացության ազատությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Договор между Российской Федерацией и Украиной о сотрудничестве в использовании Азовского моря и Керченского пролива|url=http://kremlin.ru/supplement/1795|work=Президент России|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181125213217/http://kremlin.ru/supplement/1795|archivedate=2018-11-25}}&lt;/ref&gt;։ Նեղուցով անցնելու և երրորդ երկրների ռազմանավերի և այլ նավերի Ազովի ծով մտնելու համար պահանջվում էր ՌԴ-ի և Ուկրաինայի համաձայնությունը։ Նեղուցի ջրատարածքը չի տարանջատվել պետությունների միջև, պայմանագիրը նեղուցը դասել է երկու երկրների «պատմական ներքին ջրերի» շարքին և հանձնարարել է երկու երկրների «համատեղ կամ համաձայնությամբ» լուծել նեղուցի շուրջ վեճերը&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot;&gt;{{Cite news|title=Инцидент в Керченском проливе: кто прав?|first=Павел|last=Аксенов|url=https://www.bbc.com/russian/features-46343093|work=BBC News Русская служба|date=2018-11-26|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126224528/https://www.bbc.com/russian/features-46343093|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3725996?from=doc_vrez В чём суть договора с Украиной по Азовскому морю // «Коммерсантъ» от 28.08.2018]&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, «ներքին ջրերի» կարգավիճակը երկու երկրների համար նաև թույլ է տալիս ինչպես ռուս, այնպես էլ ուկրաինացի զինվորականներին անարգել ձերբակալել և ստուգել մյուս կողմի և օտարերկրյա տերությունների նավերը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3726071 Море врозь. Украина не желает иметь с Россией ничего общего // Газета «Коммерсантъ» № 155 от 29.08.2018]&lt;/ref&gt;։

2007 թվականին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ծովային վարչակազմերի կողմից ժամանակավոր դրույթ է ստորագրվել Կերչի նեղուցով նավերի անցման կարգի մասին, որի համաձայն՝ նեղուցով անցնող բոլոր նավերը պետք է թույլտվություն խնդրեն Կերչի նավահանգստից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mintrans.ru/press-center/news/869|title=Морские администрации России и Украины подписали временное положение о порядке прохода судов через Керченский пролив|publisher=www.mintrans.ru|accessdate=2018-12-07|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://crimea-portal.gov.ua/kmu/control/uk/publish/article?art_id=97866546&amp;cat_id=244314797|title=Україна та Росія підписали Тимчасове положення про порядок проходження суден у Керченській протоці|publisher=Прес-служба [[Министерство транспорта и связи Украины|Мінтрансзв'язку]]|accessdate=2018-12-19|lang=uk|archive-date=2018-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20181209124730/http://crimea-portal.gov.ua/kmu/control/uk/publish/article?art_id=97866546&amp;cat_id=244314797|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2012 թվականին ստորագրվել է Ազովի ծովում և Կերչենի նեղուցում ծովագնացության անվտանգության մասին համաձայնագիրը&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot; /&gt;։

Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալուց հետո Կերչի նեղուցն ամբողջությամբ գտնվում է ՌԴ-ի վերահսկողության տակ։ Այդ ժամանակից ի վեր Ռուսաստանը նեղուցը դիտարկում է որպես իր տարածքային ջրերի մի մաս&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ФСБ сообщили о пересечении границы России тремя кораблями ВМС Украины|url=https://www.interfax.ru/russia/639325|work=Interfax.ru|date=2018-11-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126025746/https://www.interfax.ru/russia/639325|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt; և [[դե ֆակտո]] իրականացնում է այնտեղ նավագնացության ինքնուրույն կարգավորում, դե ֆակտո ռուսական է դարձել Կերչ նավահանգիստը, որից հարկ կլինի նեղուցով անցնելու թույլտվություն խնդրել&lt;ref name=&quot;port&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2018/11/26/rossiya-zahvatila-ukrainskie-korabli-i-obvinila-ekipazh-v-narushenii-morskih-granits-oni-deystvitelno-chto-to-narushili-spoyler-pohozhe-chto-net|title=Россия захватила украинские корабли и обвинила экипаж в нарушении морских границ. Они действительно что-то нарушили? (Спойлер: похоже, что нет)|publisher=meduza.io|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, որը Ղրիմյան թերակղզին չի ճանաչում Ռուսաստանի մաս&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ъ&quot;&gt;{{Статья|заглавие=Последняя капля в море|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3811578|издание=Коммерсантъ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126221430/https://www.kommersant.ru/doc/3811578|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC0&quot;&gt;{{Cite news|title=Российские корабли обстреляли и захватили украинские катера в Чёрном море|url=https://www.bbc.com/russian/news-46334418|work=BBC News Русская служба|date=2018-11-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126092657/https://www.bbc.com/russian/news-46334418|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;, չի ճանաչում նաև դրան հարող ջրերը ՌԴ տարածքային ջրերով, թեև Ուկրաինայի Ազովի նավահանգիստների բեռնահոսքի կազմակերպումը նրա նավերը դնում է ուկրաինական իշխանությունների կողմից «փակ» նավահանգիստ դիմելու անհրաժեշտության առջև&lt;ref name=&quot;port&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apostrophe.ua/news/society/accidents/2018-09-26/prohojdenie-ukrainskimi-korablyami-kerchenskogo-proliva-stalo-izvestno-o-rossiyanah-na-bortu/141830|title=Прохождение украинскими кораблями Керченского пролива: стало известно о россиянах на борту|publisher=Апостроф|accessdate=2018-12-10|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Ուկրաինան միջնորդ դատարանի մշտական պալատում Ռուսաստանի հետ դատավարություն էր նախաձեռնել՝ ՄԱԿ-ի Ծովային իրավունքի կոնվենցիայի շրջանակներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.pcacases.com/web/search/|title=Dispute Concerning Coastal State Rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait (Ukraine v. the Russian Federation)|date=|website=Permanent Court of Arbitration. PCA Case Repository|publisher=|quote=On 16 September 2016, Ukraine served on the Russian Federation a Notification and Statement of Claim under Annex VII to the 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) referring to a dispute concerning coastal state rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait. The Permanent Court of Arbitration acts as Registry in this arbitration.|author=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ukraine v. Russia: Passage through Kerch Strait and the Sea of Azov|url=https://voelkerrechtsblog.org/ukraine-v-russia-passage-through-kerch-strait-and-the-sea-of-azov/|work=Völkerrechtsblog|date=2018-01-10|accessdate=2018-09-03|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի փետրվարի 19-ին Ուկրաինան միջնորդ դատարանի մշտական պալատ է ներկայացրել հուշագիր, որում Ռուսաստանին մեղադրել Է Սև և Ազովի ծովերում և Կերչի նեղուցում Ուկրաինայի ինքնիշխան իրավունքները խախտելու մեջ։ Ուկրաինան պահանջում է դադարեցնել Ռուսաստանի կողմից ՄԱԿ-ի Ծովային իրավունքի կոնվենցիայի խախտումը, հաստատել Ուկրաինայի իրավունքները սև և Ազովի ծովերում և Կերչի նեղուցում, պարտավորեցնել Ռուսաստանին հարգել Ուկրաինայի ինքնիշխան իրավունքներն իր ջրերում, դադարեցնել Ուկրաինական բնական ռեսուրսների յուրացումը, ինչպես նաև փոխհատուցում վճարել պատճառված վնասի համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/2t9pa|title=Украина собрала доказательства нарушений Россией морского права {{!}} DW {{!}} 24.02.2018|publisher=DW.COM|accessdate=2018-09-03|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pca-cpa.org/ru/cases/|title=2017-06 Dispute Concerning Coastal State Rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait (Ukraine v. the Russian Federation)|date=|website=Постоянная палата третейского суда|publisher=|author=}}&lt;/ref&gt;։

Ազովա-Կերչենսկի ջրային տարածքի շուրջ ռուս-ուկրաինական հակամարտության սրացումը սկսվել է 2018 թվականի մարտին՝ ուկրաինացի սահմանապահների կողմից ռուսական դրոշի ներքո ընթացող «Նորդ» ձկնորսանավի ձերբակալությունից հետո՝ Ուկրաինայի կողմից Ղրիմի սահմանը հատելու սահմանված կարգը խախտելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/11/2018/5bf7dd5f9a7947b502a63ae6|title=Почему у России и Украины возник конфликт в Азовском море|publisher=РБК|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=|заглавие=Азовское море взволновало Европарламент|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3780081|язык=|издание=Коммерсантъ|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5563526|title=Украина направит в район Азовского и Чёрного морей 270 бойцов спецназа|publisher=ТАСС|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը, ի պատասխան, Ուկրաինային մեղադրել է «պետական ծովահենության» մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20180403/1517793973.html|title=ЧФ рассматривает вопрос постоянного присутствия в Азовском море|date=2018-04-03|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2018-12-17|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և խոստացել «կոշտ պատասխան» տալ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/5143051|title=МИД РФ: Москва оставляет за собой право на жесткий ответ Киеву из-за экипажа судна &quot;Норд&quot;|publisher=ТАСС|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, իսկ «նորդի» ձերբակալությունից կարճ ժամանակ անց ուժեղացրել Է Կերչի նեղուցով անցնող նավերի զննումը՝ դա պաշտոնապես պատճառաբանելով «Ռուսաստանի նկատմամբ ծայրահեղականներից բխող սպառնալիքներով»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Российские пограничники объяснили досмотр судов в Керченском проливе|url=https://www.interfax.ru/russia/611182|work=Interfax|date=2018-05-03|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127225855/https://www.interfax.ru/russia/611182|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;karasin&quot;&gt;{{Статья|заглавие=«Азовская тема вброшена в информационное пространство намеренно»|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3806813|издание=Коммерсантъ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126221407/https://www.kommersant.ru/doc/3806813|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt; և «ուկրաինական որսագողերի» դեմ պայքարով»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ФСБ намерена бороться с украинскими браконьерами в Азовском море|url=https://ria.ru/incidents/20180429/1519664331.html?referrer_block=index_main_1|work=РИА Новости|date=2018-04-29|accessdate=2018-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127193840/https://ria.ru/incidents/20180429/1519664331.html?referrer_block=index_main_1|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;։ Զննման ընթացակարգերի խստացումն առաջացրել է Ուկրաինայի իշխանությունների բացասական արձագանքը, որոնց պնդմամբ մինչև 2018 թվականի սեպտեմբեր այդ կերպ կանգնեցվել են ավելի քան 200 նավեր, այդ թվում՝ Եվրամիության 120 նավեր, Իսկ նավերի ձերբակալման ժամկետը, նրանց պնդմամբ, հասել է մեկ շաբաթվա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Европарламент осудил Россию за блокаду Азовского моря. О чём речь?|first=Юри|last=Вендик|url=https://www.bbc.com/russian/features-45981380|work=BBC News Русская служба|date=2018-10-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181026182631/https://www.bbc.com/russian/features-45981380|archivedate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան Ռուսաստանին մեղադրել Է «Ուկրաինայի Ազովի ափի ռազմա-տնտեսական շրջափակումը սկսելու» փորձերի մեջ և Ռուսաստանի գործողություններին «ադեկվատ հակազդելու» համար քայլեր է ձեռնարկել տարածաշրջանում իր ռազմածովային ներկայությունը ուժեղացնելու ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Турчинов: Россия хочет заблокировать Украину в Азовском море|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-45142079|work=BBC Україна|date=2018-08-10|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126224547/https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-45142079|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, հայտարարվել է մինչև 2018 թվականի վերջը ռազմածովային ուժերի բազա ստեղծելու մտադրության մասին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=На Азовском море создают базу ВМС Украины|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2018/09/17/7192291/|work=Украинская правда|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127022409/https://www.pravda.com.ua/rus/news/2018/09/17/7192291/|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;։{{Main|Միջադեպ Կերչի նեղուցում
}}2018 թվականի նոյեմբերի 25-ին Կերչի նեղուցում զինված միջադեպ է տեղի ունեցել, որի ընթացքում ՌԴ Զինված ուժերը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/640169|title=Минобороны РФ подтвердило участие военных в инциденте в Керченском проливе|date=2018-11-30|website=[[Интерфакс]]|accessdate=2018-12-13|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Ռուսաստանի ԱԴԾ Սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության նավերը զենքի կիրառմամբ ձերբակալել են Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի նավերին, որոնք փորձում էին անցնել Կերչի նեղուցով։ Անձնակազմի 3-ից 6 անդամներ վիրավորվել են, անձնակազմի բոլոր 24 անդամները ձերբակալվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։ Նոյեմբերի 26-ին Ուկրաինան մի շարք մարզերում 30 օր ժամկետով ռազմական դրություն Է մտցրել&lt;ref name=&quot;awd&quot;&gt;{{Cite news|title=В Госдуме решили наградить пограничников, захвативших украинские корабли|url=https://www.bbc.com/russian/news-46429200|work=BBC News Русская служба|date=2018-12-03|accessdate=2018-12-07|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

Եվ Ռուսաստանը, և Ուկրաինան պահանջել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստ գումարել։ Քննարկումը տեղի է ունեցել նոյեմբերի 26-ին և 27-ին։ Ռուսաստանն առաջարկել է քննարկել Կերչի միջադեպը «Ռուսաստանի Դաշնության սահմանի խախտման» համատեքստում, սակայն դրանում չի ստացել Անվտանգության խորհրդի անդամների մեծամասնության աջակցությունը (նիստ № 8409)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.8409&amp;Lang=R|title=8409-е заседание Совета Безопасности ООН. 26 ноября 2018 года. Нью-Йорк|publisher=www.un.org|accessdate=2018-11-29}}&lt;/ref&gt;, և հարցի քննարկումը շարունակվել Է Ուկրաինայի ճգնաժամի համատեքստում (նիստ № 8410)&lt;ref name=&quot;MeetingsCoverage&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.un.org/press/en/2018/sc13601.doc.htm|title=Top Political Official Urges Restraint from Ukraine, Russian Federation in Emergency Security Council Meeting on Seized Ukrainian Vessels {{!}} Meetings Coverage and Press Releases|publisher=www.un.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127234227/https://www.un.org/press/en/2018/sc13601.doc.htm|archivedate=2018-11-27|accessdate=2018-11-27|lang=en|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.8410&amp;Lang=R|title=8410-е заседание Совета Безопасности ООН. 26 ноября 2018 года. Нью-Йорк|publisher=www.un.org|accessdate=2018-11-29}}&lt;/ref&gt;, նիստերի արդյունքներով որևէ բանաձև չի ընդունվել։

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան դեկտեմբերի 17-ին դատապարտել է «Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի դեմ ուժի չարդարացված կիրառումը» և կոչ է արել «անվերապահորեն և անհապաղ ազատ արձակել նավերն ու դրանց անձնակազմերն ու սարքավորումները», ինչպես նաև չխոչընդոտել սև և Ազովի ծովերում և Կերչենի նեղուցում Ուկրաինայի նավարկության ազատության իրականացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.un.org/ru/story/2018/12/1345311|title=Генеральная Ассамблея ООН приняла резолюцию о милитаризации Крыма, а также районов Чёрного и Азовского морей|date=2018-12-17|publisher=Новости ООН|accessdate=2018-12-18|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/18/12/2018/5c1836ee9a794770d28ff127|title=Генассамблея ООН осудила открытие Крымского моста|publisher=РБК|accessdate=2018-12-18}}&lt;/ref&gt;։

Կերչի նեղուցում տեղի ունեցած բախման հետևանքներից մեկը ՆԱՏՕ-ի կողմից 2019 թվականի ապրիլի սկզբին Սևծովյան տարածաշրջանում Ուկրաինային և Վրաստանին աջակցելու միջոցառումների փաթեթի ընդունումն էր։ Խոսքը վերաբերում է համատեղ զորավարժություններին, տեղեկատվության փոխանակման և այցերի է ՆԱՏՕ-ի նավերի ուկրաինական և վրացական նավահանգիստները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3932988 Страны НАТО договорились усилить поддержку Украины и Грузии в Чёрном море // Коммерсантъ, 04.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ավելի վաղ ՆԱՏՕ-ին առընթեր ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Քեյ Բեյլի Հաթչիսոնը հայտարարել էր, որ դաշինքը պատրաստվում է ավելի շատ իր նավեր ուղարկել տարածաշրջան՝ «ապահովելու համար ուկրաինական նավերի անվտանգ անցումը Կերչի նեղուցով»։ Այդ նպատակով նախատեսվում է ընդլայնել ռազմական հետախուզության մասշտաբները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3931844 В НАТО пообещали гарантировать проход судов Украины через Керченский пролив // Коммерсантъ, 03.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան դեռ 2018 թվականի հունվարի 1-ին իր օդային տարածքը տրամադրել էր Դոնբասում և Ուկրաինա-ռուսական սահմանին սահմանազատման գծի երկայնքով ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի RQ-4 Global Hawk ռազմավարական անօդաչու թռչող սարքերի կանոնավոր հետախուզական թռիչքների համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514563 Беспилотник США провёл разведку у линии разграничения в Донбассе // Коммерсантъ, 07.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Թռիչքներն իրականացվում են նաև Սև ծովի ջրատարածքում՝ Ղրիմի և Կրասնոդարի երկրամասի ափերի երկայնքով&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3759713 Беспилотник ВВС США провёл разведку у Черноморского побережья России // Коммерсантъ, 04.10.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3937199 Беспилотник ВВС США провёл многочасовую разведку над Донбассом и вблизи Крыма // Коммерсантъ, 06.04.2019]&lt;/ref&gt;։

===[[Վլադիմիր Զելենսկիի նախագահություն]]===

==== Ռուսական ղեկավարությունը ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների հեռանկարների մասին ====
2019 թվականի ապրիլի 21-ին Ուկրաինայում տեղի ունեցավ նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլը, որի արդյունքում նախագահ ընտրվեց Վլադիմիր Զելենսկին։ Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևն այդ կապակցությամբ հայտարարել է.«''Ես կասկած չունեմ. պետության նոր ղեկավարը Ռուսաստանի նկատմամբ կպահպանի հռետորաբանությունը, որը նա օգտագործել է նախընտրական արշավի ընթացքում, կկրկնի բնակչության տարբեր խմբերին ուղղված Հայտնի գաղափարախոսական բանաձևերը»''։ Ընդ որում, վարչապետը հույս է հայտնել, որ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերությունները կբարելավվեն։ Դրա համար նոր Ուկրաինայի նախագահը, նրա խոսքով, պետք է հաշվի առնի ''Ուկրաինայում ստեղծված բոլոր քաղաքական իրողությունները'', ներառյալ երկրի արևելքի իրադրությունը։ «''Ուստի գլխավորը, որ պետք է մաղթել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, առողջամտությունն է։ Եվ իհարկե, մեր երկրների ժողովուրդների հարաբերությունների խորքային արժեքի ըմբռնում, որը պետք է վեր լինի քաղաքական կոնյունկտուրայից։ Միայն այդ հիմքի վրա կարելի է վերակենդանացնել սպանված տնտեսական փոխգործակցությունը։ Իսկ դա նշանակում է լուծել ծանրագույն սոցիալական խնդիրները, որոնք այսօր այդքան սուր են կանգնած միլիոնավոր ուկրաինացիների համար''»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3952578 Дмитрий Медведев пожелал здравомыслия новому президенту Украины]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 25-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է ''վերականգնել Ուկրաինայի հետ հարաբերություններն ամբողջ ծավալով'', բայց չի կարող դա անել ''միակողմանի կարգով''։ Պուտինը Ուկրաինայի ընտրությունների արդյունքներն անվանել Է ''«Պորոշենկոյի քաղաքականության լիակատար ձախողում»'' և նշել է. ''եթե Կիևում իշխանության եկող մարդիկ իրենց մեջ ուժ գտնեն իրականացնելու Մինսկի համաձայնագրերը, ապա մենք ամեն կերպ կաջակցենք դրան և կանենք ամեն ինչ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իրադրությունը կարգավորելու համար''&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584014.html Россия готова восстанавливать отношения с Киевом, но не в одностороннем порядке — Путин // Интерфакс-Украина, 25.04.2019]&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի քաղաքացիներին ՌԴ քաղաքացիություն տրամադրելու պարզեցված կարգի սահմանում ====
Ապրիլի 24-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որը Դոնբասի բնակիչներին թույլ է տալիս պարզեցված կարգով ՌԴ քաղաքացիություն ստանալ&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/acts/news/60358 Указ об определении в гуманитарных целях категорий лиц, имеющих право обратиться с заявлениями о приёме в гражданство России в упрощённом порядке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3954569 «Кремль посылает абсолютно чёткий сигнал в Киев». Максим Юсин — о новых правилах получения гражданства России жителями Донбасса // «Коммерсантъ FM» от 24.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանում հայտարարում են, որ որոշումն ընդունվել է հակամարտության գոտում իրավիճակի բարելավման հեռանկարների լիակատար բացակայության, Դոնբասի սոցիալ-տնտեսական շրջափակման և Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից տարածաշրջանի բնակիչների հիմնական քաղաքացիական իրավունքների ու ազատությունների շարունակական ոտնահարման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[https://tass.ru/politika/6377290 Захарова: упрощение выдачи паспортов РФ жителям Донбасса учитывает ситуацию «на земле» // ТАСС, 25.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, պատասխանելով լրագրողների հարցերին, Պուտինը հայտնել է, որ Մոսկվան դիտարկում է հեշտացված կարգով ՌԴ քաղաքացիություն տրամադրելու հնարավորությունը ոչ միայն ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի բնակիչներին, այլև ամբողջ Ուկրաինայի քաղաքացիներին։ Նա ընդգծել է, որ ընդունված որոշումը ինքնաբուխ չի եղել։ «''նախքան այդ հրամանագիրը ստորագրելը, մենք բոլորս հաշվել ենք և մեր անձնագրերի հնարավոր հավակնորդների թիվը, և այդ թվից թոշակառուների թիվը այն կոնտինգենտի մոտավորապես մեկ երրորդն է, որը, ինչպես կարծում ենք, կարող է հավակնել մեր քաղաքացիությանը»''։ Պարզվել է, որ ռուսական կենսաթոշակային համակարգի վրա լրացուցիչ ծանրաբեռնվածությունը մի քանի տարվա ընթացքում կարող է կազմել մոտ 100 միլիարդ ռուբլի, ինչը, ինչպես սպասվում է, չի հանգեցնի Ռուսաստանի սոցիալական ապահովության համակարգի խափանումների&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/events/president/news/60396 Пресс-конференция по итогам рабочего визита в Китай. 27 апреля 2019 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3959931?from=hotnews Зеленский прокомментировал заявление Путина об упрощённой системе выдачи паспортов для украинцев // Коммерсантъ, 28.04.2019]&lt;/ref&gt;։

Վլադիմիր Պուտինն ի պատասխան նշել է, որ, թերևս, նոր Ուկրաինայի առաջնորդի հետ կարելի է պայմանավորվել. «''եթե մենք ունենանք ընդհանուր քաղաքացիություն, դրանից միայն կշահեն և ռուսներն, և ուկրաինացիները»''։ Պուտինը համոզմունք է հայտնել, որ ռուսներն ու ուկրաինացիները միասնական ժողովուրդ են, թեկուզև իրենց առանձնահատկություններով, մշակույթով ու լեզվով&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584702.html Путин надеется договориться с Зеленским о возможности двойного гражданства // Интерфакс-Украина, 29.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Սակայն [[Վլադիմիր Զելենսկի|Զելենսկին]] հայտարարել է, որ, իր կարծիքով, «''Ղրիմի բռնակցումից և Դոնբասում ագրեսիայից հետո «ընդհանուր» մեզ մոտ մնացել է միայն մեկ բան՝ դա պետական սահմանն է... և ուկրաինական կողմից յուրաքանչյուր միլիմետրի նկատմամբ վերահսկողությունը Ռուսաստանը պետք է վերադարձնի։ Միայն այդ ժամանակ մենք կկարողանանք շարունակել «ընդհանուր» որոնումները''»։ Զելենսկու խոսքով՝ Ուկրաինա նավթամթերքի արտահանման Ռուսաստանի սահմանած արգելքը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի բնակիչներին ռուսական անձնագրերի տրամադրման կետերի բացումը, ինչպես նաև «''գերության մեջ ուկրաինացիների «պահումը» չի մոտեցնում երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորումը «ոչ յոտայի», և «եղբայրական» նման հարաբերությունները հաստատ անվանել չի կարելի»''&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3961492?from=hotnews Зеленский: у России и Украины из «общего» осталась только граница // Коммерсантъ, 02.05.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584728.html Порошенко предостерегает команду новоизбранного президента Украины от необдуманной встречи с Путиным // Интерфакс-Украина, 29.04.2019]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 1-ին նախագահ Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որը հնարավորություն է տալիս պարզեցված կարգով դիմել Ուկրաինայի քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց լրացուցիչ կատեգորիաներին ՌԴ քաղաքացիություն ստանալու համար՝ նրանց, ովքեր ծնվել կամ մշտապես բնակվել են Ղրիմում և Սևաստոպոլում մինչև 2014 թվականի մարտի 18-ը, ինչպես նաև նրանց, ովքեր մշտապես բնակվել են Դոնեցկի մարզում 2014 թվականի ապրիլի 7-ի դրությամբ և Լուգանսկի մարզում 2014 թվականի ապրիլի 27-ի դրությամբ և ներկայումս ունեն Ռուսաստանում ժամանակավոր բնակության թույլտվություն, Ռուսաստանում բնակության թույլտվություն, փախստականի վկայական, Ռուսաստանի տարածքում ժամանակավոր ապաստան տրամադրելու վկայական կամ արտասահմանում բնակվող հայրենակիցների կամավոր վերաբնակեցման աջակցության պետական ծրագրի նման իրավունք է տրվել բոլոր նրանց, ովքեր Ղրիմի ՀԽՍՀ տարածքից ենթարկվել են անօրինական արտաքսման։ Հրամանագիրը տարածվում է նաև նման անձանց երեխաների, ծնողների և ամուսինների վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3961368 Путин упростил получение гражданства для ряда категорий граждан Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/acts/news/60429 Подписан Указ об отдельных категориях иностранных граждан и лиц без гражданства, имеющих право обратиться с заявлениями о приёме в гражданство Российской Федерации в упрощённом порядке. 01 мая 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 17-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որով տարածվում է Ռուսաստանի քաղաքացիություն ստանալու պարզեցված կարգը։

Օգոստոսի 13-ին Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին կառավարությանը հանձնարարել է օրինագիծ մշակել ռուսաստանցիների համար քաղաքացիություն ստանալու պարզեցված կարգի մասին, որոնք «հետապնդումների են ենթարկվել քաղաքական համոզմունքների հիման վրա», ինչպես նաև օտարերկրացիներին և քաղաքացիություն չունեցող անձանց, որոնք մասնակցել են «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության ապահովմանը»։ Ընդ որում, Ուկրաինայի քաղաքացիություն ստանալ ցանկացողները պետք է հրաժարվեն իրենց արդեն իսկ ունեցած քաղաքացիությունից, ինչպես նաև փաստաթղթերով հաստատեն քաղաքական հետապնդման փաստը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4060139 Украина примет в гражданство подвергшихся политическому преследованию россиян // «Коммерсантъ» от 13.08.2019]&lt;/ref&gt;։

==== Նոր նախագահի առաջին հայտարարություններն ու ռուսական արձագանքը ====
Մայիսի 20-ին, պաշտոնն ստանձնելու կապակցությամբ օտարերկրյա պատվիրակությունների ղեկավարների հանդիսավոր ընդունելությունից հետո ելույթ ունենալով, նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին շնորհակալություն է հայտնել նրանց «''այն օգնության համար, որն այս բոլոր տարիներին դուք տրամադրում եք մեզ՝ կոռուպցիայի հաղթահարման, կենսականորեն կարևոր բարեփոխումների, տնտեսության պահպանման գործում, և որ ամենակարևորն է՝ Ուկրաինայի արևելքում և Ղրիմում Ռուսաստանի Դաշնության ռազմական ագրեսիայի դեմ պայքարում»''&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/vitalne-slovo-prezidenta-ukrayini-na-urochistomu-prijomi-dly-55505 Приветственное слово Президента Украины на торжественном приёме для глав иностранных делегаций по случаю вступления в должность. 20 мая 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը չի շնորհավորել Վլադիմիր Զելենսկուն պաշտոնը ստանձնելու կապակցությամբ։ Ինչպես հայտնել է նրա մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, «նախագահ Պուտինը Զելենսկուն կշնորհավորի Ուկրաինայի հարավ-արևելքում ներքին հակամարտության կարգավորման գործում առաջին հաջողությունների, ինչպես նաև ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների կարգավորման գործում առաջին հաջողությունների կապակցությամբ»։ Նա հավելել է, որ Ղրիմի կարգավիճակի հարցը նախկինի պես չի քննարկվում։ Դոնբասի հակամարտությունը մամուլի քարտուղարը «''ներուկրաինական խնդիր»'' է անվանել, որը պետք է լուծի Վլադիմիր Զելենսկին՝ հիմնվելով Մինսկի պայմանավորվածությունների վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3975353 Путин не поздравил Зеленского со вступлением в должность // Коммерсантъ, 20.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Նախագահական լիազորությունների ավարտից մեկ օր առաջ Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն, ելույթ ունենալով Կիևում Եվրոպայի օրվա առթիվ կազմակերպված միջոցառմանը, Վլադիմիր Զելենսկուն մի շարք խորհուրդներ է տվել Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականության վարման վերաբերյալ։ Նրա խոսքով՝ Զելենսկու թիմը պետք է ամրապնդի միջազգային հանրության աջակցությունը Ուկրաինային։ Հենց այդ «''կոալիցիան»'', Պորոշենկոյի խոսքով, «դիմակայում է ռուսական ագրեսիային»։ Այդ կապակցությամբ Մոսկվայի վրա պատժամիջոցային ճնշումը պետք է ուժեղացվի, որպեսզի «ապահովվի գրավյալ տարածքների նկատմամբ Ուկրաինական ինքնիշխանության վերականգնումը և ապահովվի Ղրիմի վերադարձը»&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/18/05/2019/5ce000da9a7947ecd13c9bdc Порошенко накануне конца президентства дал Зеленскому шесть советов // РБК, 18.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականության հարցերով իր առաջին հայտարարություններում Վլադիմիր Զելենսկին հասկացրել է, որ մտադիր է շարունակել ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը վերականգնելու և եվրոպական ու եվրատլանտյան ինտեգրման հետագա զարգացման ուղեգիծը&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-proviv-zustrich-iz-pr-55509 Президент Украины Владимир Зеленский провел встречу с Президентом Грузии Саломе Зурабишвили. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;, կոչ է արել ԱՄՆ-ին ու Եվրամիությանը խստացնել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները, որպեսզի օգնի Ուկրաինային հաղթահարել «ռուսական ագրեսիան»&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-obgovoriv-iz-predstav-55517 Президент Украины Владимир Зеленский обсудил с представителями США реформы и противодействие российской агрессии. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;, ընդգծել է նա, ինչ է ակնկալում ԵՄ-ի աջակցությունը 2019 թվականից հետո Ուկրաինայի գազատրանսպորտային համակարգի միջոցով ռուսական գազի տարանցման շուրջ բանակցություններին և «Հյուսիսային հոսք-2» գազատարի շինարարության իրականացմանը հակազդելու հարցում ԵՄ-ի համերաշխ դիրքորոշմանը&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-obgovoriv-spivpracyu-55529 Президент Украины Владимир Зеленский обсудил сотрудничество между Украиной и ЕС с Вице-президентом Европейской комиссии Марошем Шефчовичем. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Հունիսի 17-18-ը Զելենսկին պաշտոնական այցեր է կատարել Փարիզ և Բեռլին։ Այստեղ անցկացված բանակցությունները ցույց են տվել, որ Զելենսկին շարունակում է Պետրո Պորոշենկոյի կուրսը՝ հավատարիմ մնալով Ռուսաստանի նկատմամբ կոշտ դիրքորոշմանը։ Բանակցությունների գլխավոր թեմաներից մեկը դարձել է Ուկրաինայի արևելքում ռազմական հակամարտության դադարեցումը։ Զելենսկին հայտարարել է, որ «Եվրոպան չի կարողանա իրեն լիարժեք անվտանգ զգալ, քանի դեռ Ռուսաստանը ձևացնում է, թե միջազգային իրավունք պարզապես գոյություն չունի։ Ոչ ոք չի ցանկանում, որ Ուկրաինան դառնա վառոդի տակառիկ, որտեղ Ղրիմն ու Դոնբասը՝ բիկֆորդ Շնուրը»։ Ինչպես և Պորոշենկոն, Զելենսկին պնդում է, որ «Ռուսաստանի վրա դիվանագիտական և պատժամիջոցային ճնշումը կպահպանվի»&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/18/06/2019/5d08b2269a7947abac12f7e7 Визиты Зеленского в Париж и Берлин прояснили его позицию по России // РБК, 18.09.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4004653 «Президент мира» показал себя Европе. Владимир Зеленский изложил в Париже и Берлине свои планы урегулирования конфликта в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 104 от 19.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Հունիսի 25-ին Զելենսկին հիասթափություն է հայտնել ԵԽԽՎ-ի որոշումից, որը թույլ է տվել առանց սահմանափակումների վերադարձնել ռուսական պատվիրակության լիազորությունները&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/595756.html Зеленский разочарован решением ПАСЕ по России // Интерфакс-Украина, 25.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 8-ին Վլադիմիր Զելենսկին դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ առաջարկելով Մինսկում բանակցություններ անցկացնել Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի մասնակցությամբ։ Քննարկմանն առաջարկված թեմաների թվում են Ղրիմի պատկանելությունը և Ուկրաինայի արևելքի հակամարտությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4025110 Зеленский пригласил Путина на переговоры в Минск]&lt;/ref&gt;։ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է նորմանդական ձևաչափով ընդլայնված հանդիպման Ուկրաինայի կառավարության և խորհրդարանի ձևավորումից հետո, սակայն հստակեցրել է, որ տեղյակ չէ, թե ինչպես են Ուկրաինայի առաջարկին «արձագանքում» հանդիպման մյուս պոտենցիալ մասնակիցները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4027149 Путин готов обсуждать расширенную встречу по Донбассу]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4031434 Госдеп выступил против изменения формата переговоров по Донбассу]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 11-ին կայացել է Վլադիմիր Զելենսկիի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջև առաջին հեռախոսազրույցը։ Ինչպես հայտնել Է ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, նախագահները քննարկել են Դոնբասի իրադրությունը, ինչպես նաև «երկու կողմերից պահվող անձանց վերադարձի ուղղությամբ» աշխատանքը&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/11/07/2019/5d275ca49a79478db78f6bcc Путин впервые поговорил с Зеленским] // РБК, 11.07.2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/11/07/2019/5d2767fe9a794793251a7f26 Киев назвал ключевую тему разговора Путина с Зеленским] // РБК, 11.07.2019&lt;/ref&gt;։ Հեռախոսազրույցը գործնական արդյունքներ է ունեցել և հանգեցրել է պահված անձանց ազատման ուղղությամբ ջանքերի զգալի ակտիվացմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4067696 Зеленский связал восстановление России в G8 с возвращением Крыма и освобождением пленных // Коммерсантъ, 22.08.2019]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի սեպտեմբերի 7-ին տեղի է ունեցել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև «35-ից 35» ձևաչափով գերիների փոխանակում&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/obmen-plennyimi2.htm В Украину прибыли пленные моряки, Сенцов, Кольченко и Балух: кого удалось обменять у Путина]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/09/9/7225706/ Помощник президента Андрей Ермак: Фамилия Цемаха на обмен в разговорах Зеленского и Путина была изначально // Украинская правда, 09.09.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/09/7/7225631/ Обмен пленными. Как Зеленский договорился с Путиным об освобождении заложников Кремля // Украинская правда, 07.09.2019]&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանում Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի ===

==== Միջազգային քրեական դատարան ====
2014 թվականի ապրիլից Հաագայի Միջազգային քրեական դատարանը քննում է «Իրավիճակն Ուկրաինայում» գործը։ Ռուսաստանը մեղադրվում Է Ուկրաինայի արևելքում 1,2 հազար ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների կատարման մեջ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Россия не будет оспаривать выводы Международного уголовного суда в Гааге относительно конфликта на Донбассе|url=https://gordonua.com/news/war/rossiya-ne-budet-osparivat-vyvody-mezhdunarodnogo-ugolovnogo-suda-v-gaage-otnositelno-konflikta-na-donbasse-221031.html|accessdate=2018-09-03}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 14-ին հրապարակվել է նախնական զեկույցը, որից հետևում է, որ ՄՔԴ-ի դատախազի գրասենյակը Ղրիմի և Սևաստոպոլի տարածքում ստեղծված իրադրությունը համարժեք է համարում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև միջազգային զինված հակամարտությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.icc-cpi.int/iccdocs/otp/161114-otp-rep-PE-Ukraine.pdf|title=Отчёт о действиях по предварительному расследованию (2016 г.)|date=14.11.2016|website=Международный уголовный суд|publisher=|author=Канцелярия Прокурора Международного уголовного суда}}&lt;/ref&gt;։

Նախնական զեկույցի հրապարակումից երկու օր անց Ռուսաստանը հայտարարել է այդ գործի քննությանը մասնակցելուց հրաժարվելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201611160018|title=Официальный интернет-портал правовой информации|publisher=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2018-09-03}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել Է, որ Ռուսաստանը չի ճանաչում ՄՔԴ իրավասությունը Դոնբասում ռուս և ուկրաինացի զինվորականների ռազմական դիմակայության հարցում և չի վիճարկի նրա որոշումը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В Кремле прокомментировали выводы МУС по ситуации в Донбассе|url=https://ria.ru/world/20171207/1510433911.html|work=РИА Новости|date=20171207T1609+0300Z|accessdate=2018-09-03|language=ru}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինան դիմել էր ՄՔԴ Ղրիմում Ռուսաստանի ունեցվածքի բռնագրավման հարցով՝ գնահատելով վնասը 1 տրիլիոն գրիվնա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина сообщила в Международный уголовный суд о захвате Россией имущества в Крыму|url=https://lb.ua/news/2017/12/12/384565_ukraina_soobshchila_mezhdunarodniy.html|work=LB.ua|accessdate=2018-09-05}}&lt;/ref&gt;։

==== Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ====
2014 թվականից մինչև 2018 թվականը Ուկրաինան 7 միջպետական հայց է ներկայացրել Ռուսաստանի դեմ, որոնք դատարանի կողմից վերախմբավորվել են չորս անգամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf?library=ECHR&amp;id=003-6172867-7998333&amp;filename=New%20inter-state%20application%20brought%20by%20Ukraine%20against%20Russia.pdf|title=New inter-State application brought by Ukraine against Russia|date=27.08.2018|website=|publisher=|author=European Court of Human Rights}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/33rla|title=Украина вновь пожаловалась в ЕСПЧ на Россию {{!}} DW {{!}} 27.08.2018|publisher=DW.COM|accessdate=2018-08-29|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

==== ՄԱԿ-ի միջազգային դատարան ====
{{Հիմնական|ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանում Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի}}Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարան է ներկայացվել 2017 թվականի հունվարին։ Ուկրաինան պահանջում է Դոնբասում Ռուսաստանի գործողությունները ճանաչել որպես ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի միջազգային կոնվենցիա, իսկ Ղրիմում՝ ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիա։ Ղրիմի պատկանելության հարցը հայցում չի քննարկվում։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի պարզաբանումների համաձայն՝ Ռուսաստանը չի պատասխանել Ղրիմի պատկանելության հարցով ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի իրավասությունը ճանաչելու առաջարկին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В МИД объяснили, почему Украина не подает иск в международный суд ООН по возвращению Крыма|url=https://www.unian.net/politics/1729092-v-mid-obyyasnili-pochemu-ukraina-ne-podaet-isk-v-mejdunarodnyiy-sud-oon-po-vozvrascheniyu-kryima.html|accessdate=2018-08-17|language=ru}}&lt;/ref&gt;։

== Հանրային կարծիք ==
[[Պատկեր:Miller,_Medvedev,_Boyko,_Medvedchuk.jpg|մինի|290x290փքս|&lt;center&gt;Ուկրաինացի քաղաքական գործիչներ Յուրի Բոյկոյի և Վիկտոր Մեդվեդչուկի հանդիպումը ՌԴ կառավարության նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի և «Գազպրոմ» ԲԲԸ նախագահ Ալեքսեյ Միլլերի հետ Ուկրաինայի նախագահական ընտրությունների նախաշեմին: Ռուսաստան, 2019 թվականի մարտի 22&lt;/center&gt;]]
2017 թվականի փետրվարին, Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտի տվյալներով, ուկրաինացիների 47 %-ը հայտարարել Է Ռուսաստանի նկատմամբ իր բացասական վերաբերմունքի մասին&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/society/82310-neobuchaemyie-stalo-izvestno-skolko-ukraintsev-vse-esche-simpatiziruyut-rossii.htm Необучаемые: стало известно, сколько украинцев все ещё симпатизируют России]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլին ռուսաստանցիների մեծամասնությունը (հարցվածների 56 տոկոսը) հայտնել Է Ուկրաինայի նկատմամբ իր բացասական վերաբերմունքի մասին։ 2016 թվականին այդ ցուցանիշը կազմել է 59 %&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/04/10/russian/ Россияне назвали Китай и Белоруссию любимыми странами]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսին ռուսաստանցիները, «Լևադա-կենտրոնի» սոցհարցման տվյալների համաձայն, Ուկրաինան (հարցվածների 50 %-ը) համարել են ԱՄՆ-ից հետո իրենց երկրորդ գլխավոր հակառակորդը։ 2016 թվականին այդ ցուցանիշը կազմել է 48 %&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/06/05/vragi/ Россияне назвали главными врагами США и Украину]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի փետրվարին ՀԿՈՒՀԿ-ի անցկացրած սոցիոլոգիական հարցման տվյալներով՝ ռուսաստանցիների 40 %-ը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերությունները գնահատում է լարված, ևս 22 %-ը՝ թշնամական։ Հարցվածների 40 %-ը կարծում է, որ բարեկամական, դաշնակցային հարաբերությունները ժամանակի ընթացքում կվերականգնվեն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://wciom.ru/index.php?id=236&amp;uid=116707|title=Россия-Украина: четыре года после Майдана|date=20.02.2018|website=|publisher=|author=ВЦИОМ|accessdate=2019-12-03|archive-date=2018-11-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20181115030534/https://wciom.ru/index.php?id=236&amp;uid=116707|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի մարտի Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2018 թվականին ռուսաստանցիների 33 %-ը հայտարարել է Ուկրաինայի նկատմամբ դրական վերաբերմունքի մասին (մեկ տարի առաջ՝ 28 %): Ընդ որում, ըստ Լևադա կենտրոնի և Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտի (ՊՄԳ) տվյալների, մինչև 2019 թվականի մարտն Ուկրաինայում արձանագրվել է վերջին հինգ տարվա ընթացքում Ռուսաստանի նկատմամբ դրական վերաբերմունքի առավելագույն մակարդակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ng.ru/cis/2019-03-13/6_7529_elections.html|title=Украинцы готовы помириться c россиянами|publisher=www.ng.ru|accessdate=2019-03-14|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Ուկրաինա-Եվրոպական միություն հարաբերություններ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի երկկողմ հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի երկկողմ հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ]]</text>
      <sha1>ktbj9zjlf2d874ahsac1tjiglj8zhck</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492658</id>
      <parentid>8492562</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:03:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="333110" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Միջազգային հարաբերություններ
|անվանում = Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ
|պատկեր = Ukraine Russia Locator in Europe.svg
|երկիր1 = Ռուսաստան
|երկիր2 = Ուկրաինա
|գույն1 = orange
|գույն2 = green
}}
'''Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները''' միջպետական մակարդակով հաստատվել են [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|Խորհրդային Միության]] փլուզումից հետո, որի կազմում [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՌԽՖՍՀ]]-ն և [[Ուկրաինական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՈՒԽՍՀ]]-ն գտնվել են 1922 թվականի դեկտեմբերից։

[[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] և [[Ուկրաինա]]յի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի փետրվարի 14-ին։

Ներկայումս Ռուսաստանի Դաշնությունը ունի [[Կիև]]ում դեսպանություն և [[Խարկով]]ում, [[Օդեսա]]յում, [[Լվով]]ում գլխավոր հյուպատոսություններ։ Ուկրաինան դեսպանատուն ունի [[Մոսկվա]]յում և գլխավոր հյուպատոսություններ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում, [[Նովոսիբիրսկ]]ում, [[Եկատերինբուրգ]]ում և [[Դոնի Ռոստով]]ում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.mfa.gov.ua/ru/embassy/contacts |title=Посольство Украины в Российской Федерации |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2015-09-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150930223513/http://russia.mfa.gov.ua/ru/embassy/contacts |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;До [[2012 год]]а украинское консульство действовало также во [[Владивосток]]е.&lt;/ref&gt;։

1997 թվականի մայիսի 31-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ [[Բորիս Ելցին]]ը և [[Լեոնիդ Կուչմա]]ն Կիևում ստորագրեցին բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև։ 2019 թվականի ապրիլի 1-ին այդ բազային պայմանագրի գործողությունը դադարեց՝ կապված այն երկարաձգելու ուկրաինական կողմի հրաժարվելու հետ։

Պետությունների միջև հարաբերությունները վատացան 2014 թվականին՝ նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությունից հետո։ Փետրվարի 23-ին Ռուսաստանը Կիևից հետ է կանչել իր դեսպան [[Միխայիլ Զուրաբով]]ին, իսկ ավելի ուշ ապաստան է տրամադրել Վիկտոր Յանուկովիչին։ 2014 թվականի մարտի 17-ին Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի միանալու կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնությունում Ուկրաինայի դեսպան [[Վյաչեսլավ Յելչենկո]]ն հետ էր կանչվել Կիև «խորհրդակցությունների համար»&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1385820 Украина отозвала своего посла из России // Вести.ру, 17.03.2014]&lt;/ref&gt; և այլևս չէր վերադարձել, իսկ 2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի խորհրդարանն օրենք ընդունեց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1207-vii|title=Закон України «Про забезпечення прав і свобод громадян та правовий режим на тимчасово окупованій території України»|date=2014-04-15|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-19|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, որով [[Ղրիմ]]ի տարածքը ճանաչվում էր որպես Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածք&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/15/1257178.html|title=Верховная рада одобрила закон об &quot;оккупированной территории&quot;|date=2014-04-15|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/04/15/rada/|title=Рада утвердила закон об «оккупированном» Крыме|date=2014-04-15|publisher=[[Лента.ру]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հունվարի 27-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան որոշում ընդունեց&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/01/150127_ukraine_rada_russia_agressor|title=Украинская Рада признала Россию страной-агрессором|date=2015-01-27|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;, որով Ղրիմում և Դոնբասում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/world/420391|title=Верховная рада Украины объявила Россию страной-агрессором|date=2015-01-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի գործողությունները որակվեցին որպես ագրեսիա Ուկրաինայի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Top-novyna/102554.html|title=Текст постанови Верховної Ради України щодо визнання Росії країною-агресором|date=2015-01-27|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-18|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, իսկ 2015 թվականի սեպտեմբերին հաստատված Ուկրաինայի նոր ռազմական դոկտրինում Ռուսաստանի Դաշնությունը հայտարարվեց նրա ռազմական հակառակորդ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/political/292422.html|title=Украина определила своим военным противником РФ|date=2015-09-24|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի 31.12.2015 N 683 հրամանով ընդունված «Ռուսաստանի Դաշնության ազգային անվտանգության ռազմավարության» մեջ 2014 թվականի սկզբին Ուկրաինայում տեղի ունեցած իշխանափոխությունը որակվեց որպես «հակասահմանադրական պետական հեղաշրջում», որին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ն և [[Եվրոպական միություն]]ը աջակցեցին և «ուկրաինական հասարակության մեջ խորը պառակտման և զինված հակամարտության առաջացման պատճառ դարձան»։ Փաստաթղթում ասվում է. «ծայրահեղ աջ ազգայնական գաղափարախոսության ամրապնդումը, Ուկրաինայի բնակչության մոտ ի դեմս Ռուսաստանի թշնամու կերպարի նպատակաուղղված ձևավորումը, ներպետական հակասությունների ուժային լուծման անթաքույց խաղադրույքը, խորը սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը Ուկրաինան դարձնում են Եվրոպայում և անմիջապես Ռուսաստանի սահմանների մոտ անկայունության երկարաժամկետ օջախ»&lt;ref&gt;[http://docs.cntd.ru/document/420327289 УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ «О Стратегии национальной безопасности Российской Федерации»]&lt;/ref&gt;։

== Պատմական հարաբերություններ ==
Ինչպես Ուկրաինան, այնպես էլ Ռուսաստանը իրենց պատմական հայրենիք են համարում [[Կիևյան Ռուսիա|Կիևյան Ռոսիա]], իսկ Կիևը հաճախ անվանում են «ռուսների քաղաքների մայր» և արևելյան սլավոնական ուղղափառ քաղաքակրթության օրրան։ Ներկայիս ռուսների և ուկրաինացիների նախնիների պատմական ճակատագրերը սկսեցին բաժանվել մոնղոլ-թաթարական ներխուժման արդյունքում, որին պառակտված Ռուսաստանը չկարողացավ դիմակայել։ Հյուսիս-արևելյան Ռուսաստանը երկու դար անց կարողացավ հաղթահարել ֆեոդալական մասնատվածությունը և ձևավորել հզոր և միասնական ռուսական պետություն։ Հարավ-արևմտյան Ռուսաստանը մտավ Լիտվայի Մեծ իշխանության կազմի մեջ, իսկ ավելի ուշ՝ Ռիչ Պոսպոլիտայի։ XVII դարի կեսերից Գետմանշչինան Պերեյասլավսկու պայմանագրով անցել է Ռուսաստանի պրոտեկտորատի տակ և վերջնականապես Ռուսական կայսրությանը միացվել է XVIII դարի վերջում՝ Զապորոժիեի և Նովոռոսիայի հետ միասին։ Ռուսաստանի կայսրությանը Ուկրաինայի (Մալորոսիայի) աստիճանական ինտեգրման գործընթացն ավարտվել է [[Լեհաստան]]ի բաժանումներով և զապորոժյան Սեչիի լուծարմամբ։

Ռուս կառավարիչներն ընդլայնել և վերափոխել են Ուկրաինայի տարածքը։ Նույնիսկ այնպիսի քաղաքներ, ինչպիսիք են Կիևը և Ժիտոմիրը, Վիննիցան և Լվովը (ինչպես հազարավոր բնակավայրեր), դարձան Ուկրաինական, ավելի ճիշտ՝ ռուսական (անցնելով Լեհաստանից, Ղրիմի խանությունից և այլն) շնորհիվ զենքի և/կամ դիվանագիտության։ Ինչպես նշում է Վ.Ա. Ռադզիևսկին, Պետրոս Ա-ն և Եկատերինա II-ը հաճախ պատկերել են որպես ուկրաինական ինքնության խեղդողներ։ Այսպես, օրինակ, ուկրաինացի մշակութաբանների և պատմաբանների կարծիքով, Պետրոս Առաջինը, իբր, կառուցել է Սանկտ Պետերբուրգը «ուկրաինական կազակների ոսկորների վրա», վիրավորել «ուկրաինացի հայրենասերին» Մազեպին և սահմանափակել Ուկրաինական ազատությունները, իսկ Եկատերինա Երկրորդը վերացրել է զապորոժյան Սեչը և իրավունքներ է սահմանել տեղի գյուղացիների համար։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ այդ գործողություններն իրականացվել են Ռուսական կայսրության կենտրոնացման և միասնականացման շրջանակներում, ուղղված են եղել ծայրամասերի և տարածաշրջանների «ազատությունների» սահմանափակմանը&lt;ref name=&quot;радз&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/osnovnye-rezonansnye-subkultury-v-kulturnom-prostranstve-ukrainy-krosskulturnyy-analiz В. А. Радзиевский. Основные резонансные субкультуры в культурном пространстве Украины: кросскультурный анализ // Вестник Санкт-Петербургского государственного университета культуры и искусств, № 4 (17) / 2013]&lt;/ref&gt;։

Ընդ որում, հենց [[Պետրոս I]]-ն է հանդարտեցրել թուրք-թաթարական արշավանքները, որոնք հարյուրամյակներ շարունակ Ուկրաինայի հարավային հարևաններն են իրականացրել՝ գերի վերցնելով տասնյակ հազարավոր ուկրաինացիների։ [[Եկատերինա II|Եկատերինա երկրորդը]], իրականացնելով լեհ-լիտվական համագործակցության հատվածներ, խարխլեց լեհական ընդարձակումը ուկրաինական հողերում (ներառյալ բազմադարյա մշակութային խախտումները, որոնք երբեմն վերածվում էին ակտիվ ագրեսիային)։ Չնայած համառուսաստանյան միավորմանը, այն ստեղծեց բարենպաստ պայմաններ Փոքր Ռուսական ինքնության և տեղական ավանդույթների զարգացման համար (ինչը հանգեցրեց հարավ ռուսական էլիտայի աննախադեպ հետաքրքրությանը իրենց անցյալի նկատմամբ, որը մինչև 18-րդ դարի վերջ որևէ անալոգ չուներ), հնարավորություն տվեց փոքրիկ ռուսներին իրականացնել իրենց մեծ, կայսերական, համառուսական մշակութային և պետական ​​հատվածը։ Հետամնաց ծայրամասը, որը նախկինում ճնշված էր դարավոր արտաքին, հետերդոքս և օտար (թաթարական, թուրքական և լեհական) լծից, զարգանալու հնարավորություն էր ստացել՝ դառնալով կայսերական և եվրոպական մշակութային կենտրոն։ «Վայրի դաշտ» բնակավայրի տեղում կառուցվել են հարավային ենթակառուցվածքը, որի արդյունքում զարգացել են տասնյակ նոր քաղաքներ, «Կիևը վերակենդանացել է»&lt;ref name=&quot;радз&quot; /&gt;։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին Ուկրաինայի ժամանակակից տարածքի մեծ մասը ռուսական կայսրության կազմում էր։ Արևմտյան Ուկրաինայի մի մասը (բացառությամբ Վոլինի) գտնվում էր Ավստրո-Հունգարական կայսրության կազմում.երկու պետությունների միջև սահմանը անցել է Վոլինի և Պրիզարպատի տարածաշրջանների խաչմերուկում և այնուհետև դեպի հարավ՝ Զբրուչ գետի երկայնքով։

19-րդ դարի վերջին տասնամյակներում Մալորոսիայի տարածքում, ի հակակշիռ համաեվրոպական միասնության գերիշխող հայեցակարգի&lt;ref name=&quot;Барановская&quot;&gt;{{cite web|author=Барановская Н.М.|date=|url=http://ena.lp.edu.ua:8080/bitstream/ntb/14054/1/20_130-135_Vis724_Armiya.pdf|title=Актуалізація ідей автономізму та федералізму в умовах національної революції 1917–1921 рр. як шлях відстоювання державницького розвитку України|accessdate=2013-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219012625/http://ena.lp.edu.ua:8080/bitstream/ntb/14054/1/20_130-135_Vis724_Armiya.pdf|archivedate=2013-12-19|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, որի հետևորդները Ռուսական կայսրությունը դիտում էին որպես սեփական պետություն, որը նրանք օգնում էին կառուցել և պաշտպանել հարավային Ռուսաստանի վաղեմի թշնամիների՝ Պոսպոլիտայի, Ղրիմի խանության և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] դեմ պատերազմներում&lt;ref&gt;{{книга|автор=[[Лаппо, Иван Иванович|Лаппо Иван Иванович]] |заглавие=Происхождение украинской идеологии Новейшего времени|ссылка=http://vestnik.malorus.org/vestnik20075-lappo.html|издание=Опубликовано в журнале Вестник Юго-Западной Руси, 2007. № 5.|место=Ужгород|год=1926}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;KogutXVIII&quot;&gt;Когут З. Українська еліта у XVIII столітті та її інтеґрація в російське дворянство // Коріння ідентичности. Студії ранньомодерної та модерної історії України. — К.: «Критика», 2004. — С.46-79&lt;/ref&gt;, ծնվեց ուկրաինական գաղափարը, որի բնորոշ գծերն էին Ռուսաստանի հետ մշակութային և էթնիկ կապերի ժխտումը և քաղաքական կողմնորոշումը դեպի Արևմուտք։ Որոշ ժամանակ անց մալորոսների մի մասի համար նախկին ինքնորոշումը կորցրեց իր լեգիտիմությունը և փոխարինվեց «''ուկրաինեց»'' հասկացությամբ։

Էթնոմշակութային նույնականացման երկու նախագծերի միջև հակամարտության մեջ զգալի փոփոխությունները պայմանավորված էին 1917 թվականի հեղափոխական իրադարձություններով, որոնք հանգեցրին ուկրաինական ազգային շարժման կտրուկ զարգացմանը և նրա առաջնորդների ինքնավարության ձգտումների աճին, իսկ հետագայում նաև Ռուսաստանից լիակատար անջատմանը։

== Փետրվարյան հեղափոխություն (1917) ==
Փետրվարյան հեղափոխությունից անմիջապես հետո ստեղծված Կենտրոնական ռադայում միավորվել են ինչպես անկախության անհապաղ հռչակման կողմնակիցները, այնպես էլ «ինքնավարները» («ֆեդերալիստները»), որոնք Ուկրաինան տեսել են ինքնավար հանրապետության կողմից Ռուսաստանի հետ ֆեդերացիայում։ ՈՒԿԿ-ի նախագահ [[Միխայիլ Գրուշևսկի]]ն, որը Ռուսաստանի Ուկրաինայի ճանաչված առաջնորդն է, շարժման արմատական քաղաքական խնդիր է դրել Ազգային պետականության ձևավորումը, ի սկզբանե Ռուսաստանում Ուկրաինայի ազգային-տարածքային ինքնավարության տեսքով, որը հետագայում ենթադրվում էր վերածել պայմանագրային ֆեդերացիայի&lt;ref name=&quot;mihut&quot;&gt;{{книга|автор = д. и. н. [[Михутина, Ирина Васильевна|Михутина, И. В.]]|заглавие = Украинский Брестский мир. Путь выхода России из первой мировой войны и анатомия конфликта между Совнаркомом РСФСР и правительством Украинской Центральной рады|ссылка = http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/|место = М.|издательство = Европа|год = 2007|том = |страницы = |страниц = 288|серия = |isbn = 978-5-9739-0090-8|тираж = 1000}} {{Cite web |url=http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2017-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170111000537/http://www.modernlib.ru/books/mihutina_irina/ukrainskiy_brestskiy_mir/read/ |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։

== ՈՒԺՀ-ի հռչակում ==
1917 թվականի հունիսին Կենտրոնական ռադան միակողմանի կարգով հռչակեց Ուկրաինայի ազգային-տարածքային ինքնավարությունը Ռուսաստանի կազմում, իսկ 1917 թվականի հուլիսի 11-ին Պետրոգրադի զինված ապստամբությունից երկու շաբաթ անց, հռչակեց Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետությունը (ՈՒԺՀ) Ռուսաստանի հետ դաշնային կապ ստեղծելով։ Հայտարարվել է ՈՒԺՀ-ի կազմում ընդգրկելու մասին այն տարածքները, որոնց բնակչության մեծ մասը կազմում են ուկրաինացիներ՝ Կիևյան, Վոլինսկի, Պոդոլսկի, Խերսոնսկի, Չերնիգովսկի, Պոլտավսկի, Խարկովսկի, Եկատերինոսլավսկի գուբերնիան և [[Հյուսիսային Տավրիա]]յի գավառները (առանց Ղրիմի)։ ՈՒԺՀ-ի երրորդ Ունիվերսալի տեքստի համաձայն՝ Ուկրաինայի բնակչության մեծամասնության հետ Կուրսկի, Խոլմայի, Վորոնեժի և հարակից շրջանների մասերի միացման տեսանկյունից ՈՒԺՀ-ն պատրաստվում էր իրականացնել «''ժողովուրդների համախմբված կամքի համաձայն»''&lt;ref&gt;Нариси історії української революції 1917—1921 років. — К., 2011. — C. 204.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[s:uk:Третій Універсал Української Центральної Ради|Третій Універсал Української Центральної Ради]]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ ուկրաինական պետականությունը, որը հռչակվել է միակողմանի ակտով, դեռևս ոչ մի միջազգային իրավական ձևակերպում չի ունեցել՝ ոչ այլ պետությունների, ոչ պաշտոնական սահմանների ճանաչում, որոնք սահմանված են հարևանների, այդ թվում՝ Խորհրդային Ռուսաստանի հետ համաձայնեցված տարանջատման միջոցով, առավել ևս, որ Կենտրոնական ռադան հրաժարվել է ճանաչել Պետրոգրադում բոլշևիկյան կառավարությունը, չնայած այն բանին, որ Խորհրդային Ռուսաստանի ղեկավարությունը խոստացել է «''ոչ մի դժվարություն չառաջացնել Ուկրաինայի ինքնորոշմանը»'' և առաջարկել է ՈՒԺՀ-ին միանալ [[Բրեստ]]ում սկսված Խորհրդային Ռուսաստանի խաղաղ բանակցություններին ավստրո-գերմանական բլոկի պետությունների հետ&lt;ref name=&quot;mihut&quot; /&gt;։

== Խորհրդային իշխանության հռչակումը Ուկրաինայում ==
Խորհրդային զորքերի ժամանումով Խարկով էր ժամանել նաև մի խումբ պատվիրակներ, որոնք լքել էին Կիևի խորհուրդների համաուկրաինական համագումարը (բոլշևիկները, Ուկրաինական ձախ էսերների մի մասը և Ուկրաինական մի քանի սոցիալ-դեմոկրատներ), որոնց միացել էին Դոնբասի և Կրիվորոժյեի խորհուրդների 3-րդ շրջանային համագումարի պատգամավորները։

1917 թվականի դեկտեմբերի 11-12 (24-25) [[Խարկով]]ում անցկացվեց խորհուրդների այլընտրանքային համագումար, որը հռչակեց Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետությունը Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետության խորհուրդների (նախնական պաշտոնական անվանումը՝ Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետություն աշխատանքային, գյուղացիական, զինվորական և կազակական պատգամավորների խորհուրդների&lt;ref name=&quot;historyabout4&quot;&gt;[http://www.historyabout.ru/study-47-4.html Государственная символика Украины. Страница 4] // Historyweb.ru История для всех © (www.historyabout.ru) Проверено 07 августа 2012.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;archives&quot;&gt;[http://tsdea.archives.gov.ua/ru/?page=flag_ Ко Дню государственного флага Украины 23 августа 2010 года] // Сайт Центрального государственного электронного архива Украины © (tsdea.archives.gov.ua) Проверено 07 августа 2012.&lt;/ref&gt;), հաստատեց խորհրդային Ուկրաինայի Ֆեդերատիվ կապերը Խորհրդային Ռուսաստանի հետ&lt;ref name=&quot;Солдатенко&quot;&gt;{{статья|автор=[[Солдатенко, Валерий Фёдорович|Солдатенко Валерий]]|заглавие=Донецко-Криворожская Республика. Иллюзии и практика национального нигилизма|ссылка=http://www.zn.ua/3000/3150/48531/|язык=ru|издание=[[Зеркало недели]]|год=2004, 4-10 декабря|выпуск=49 (524)|archiveurl=https://archive.is/Tu3G|archivedate=2012-07-03|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;, ընտրեց բոլշևիկյան ժամանակավոր Կենտրոնական գործադիր կոմիտեն Ուկրաինայի խորհուրդների, որն իր հերթին ստանձնեց ամբողջ իշխանությունը Ուկրաինայում&lt;ref&gt;[http://svoim.info/201104/?04_6_1 Телеграмма ЦИК Советов Украины Совнаркому об единстве интересов украинского и русского народов. 26 (13) декабря 1917 г.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150219140526/http://svoim.info/201104/?04_6_1|date=2015-02-19}}&lt;/ref&gt; և հաստատեց իր կատարողների կազմը&lt;ref&gt;[http://bse.sci-lib.com/article112256.html Триумфальное шествие советской власти. БСЭ]&lt;/ref&gt;։

== ԽՍՀՄ-ի կազմում ==
1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուկրաինական ԽՍՀ-ն ստորագրեց ԽՍՀՄ-ի կազմավորման մասին պայմանագիրը, որը սկիզբ հանդիսացավ նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում միասնական միութենական պետության՝ ԽՍՀՄ-ի ստեղծման համար։

1937 թվականի հունվարի 30-ին ՈՒԽՍՀ-ի նոր Սահմանադրության ընդունման կապակցությամբ վերանվանվեց '''Ուկրաինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն'''։

ՈւԽՍՀ մայրաքաղաքը 1919 թվականից մինչև 1934 թվականը գտնվում էր Խարկովում, որից հետո տեղափոխվել է Կիև։

1939-1940 թվականներին ԽՍՀՄ-ի տարածքին միացվեցին Արևմտյան Ուկրաինան և Հյուսիսային Բուկովինան, 1945 թվականին Անդրկարպատյան Ուկրաինան։

ԽՍՀՄ-ում 1980-ական թվականների կեսերին վերակառուցման և հրապարակայնության քաղաքականության սկիզբը, մասնավորապես, հանգեցրեց ուկրաինական հասարակության կողմից խորհրդային ժամանակաշրջանում Ուկրաինայում տեղի ունեցած մի շարք իրադարձությունների և Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև փոխհարաբերությունների պատմության վերաիմաստավորմանը։ 1990 թվականին կոմունիստական կուսակցությունը որոշում ընդունեց «պատմական հետազոտությունների զարգացման հանրապետական ծրագրի իրականացման, Ուկրաինական ԽՍՀ պատմության ուսումնասիրման և քարոզչության բարելավման» մասին։ Այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ ի հայտ եկավ Ուկրաինայում սովի թեման 1932-1933 թվականներին։ Այս ամենն ազդում էր հասարակական կարծիքի վրա, առաջին հերթին՝ Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններում, որտեղ հակառուսական հայացքներն ու հռետորաբանությունն ավելի մեծ տարածում ստացան։ Նման տրամադրությունների աճի ցուցանիշ կարող են լինել 1991 թվականի նախագահական ընտրությունների արդյունքները, երբ խորհրդային իշխանության նկատմամբ ընդդիմադիր Ուկրաինայի ժողովրդական Ռուխի ներկայացուցիչ Վյաչեսլավ Չերնովոլը ձայների 23 տոկոսով դուրս է զբաղեցրել է երկրորդ տեղ։

== 1992-2004 ==
Ռուսաստանի համար Ուկրաինայի հետ հարաբերություններն առաջնային նշանակություն են ունեցել՝ հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը և Ուկրաինան հետխորհրդային տարածքում խոշորագույն պետություններն էին տնտեսական ներուժի տեսակետից՝ կապված ամենատարբեր ոլորտներում վաղեմի և ամուր կապերի հետ&lt;ref name=&quot;хмыл&quot;&gt;[http://uchebnik-online.com/131/1773.html Хмылёв В. Л. Современные международные отношения. Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010]&lt;/ref&gt;։

1992-2004 թվականներին Ռուսաստանի վերաբերմունքը Ուկրաինայի նկատմամբ որոշվում էր միջպետական ինտեգրումն ամրապնդելու ձգտումով։ Ինչ վերաբերում է հետխորհրդային շրջանի ուկրաինացի առաջնորդներին՝ Կրավչուկից մինչև Յանուկովիչ, ապա փաստացի նրանք բոլորն այսպես թե այնպես ձգտում էին միանալ եվրատլանտյան կառույցներին։ Այդ գործընթացի տեմպերը, սակայն, կախված էին ոչ թե Ուկրաինայից, այլ [[Եվրոպական միություն|Եվրամիությունից]] և [[ՆԱՏՕ]]-ից, որոնք 1990-ական թվականներին և 2000-ական թվականների սկզբին չէին շտապում բացել իրենց դռները Ուկրաինայի առաջ&lt;ref name=&quot;хмыл&quot; /&gt;։

Ուստի, ընդհուպ մինչև 2004 թվականի «[[Նարնջագույն հեղափոխություն]]ը», Ուկրաինայի ղեկավարությունը Ռուսաստանի հետ մերձեցման քաղաքականություն էր վարում, որպեսզի, նախ, հնարավորություն ունենա ռուսական էներգառեսուրսներ ստանալ համեմատաբար ցածր գներով և իրացնել իր արտադրանքը ռուսական շուկայում, երկրորդ՝ օգտագործելով արևմտյան առաջնորդների մտավախությունները Ռուսաստանի հետ Ուկրաինայի հնարավոր մերձեցման վերաբերյալ, հասնել Կիևի նկատմամբ նրանց դիրքորոշման մեղմացմանը&lt;ref name=&quot;хмыл&quot; /&gt;։

Միևնույն ժամանակ, [[ԽՍՀՄ փլուզում]]ը և անկախ [[Ռուսաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի ստեղծումը բացահայտեցին բազմաթիվ կոնֆլիկտային կետեր&lt;ref name=&quot;укр12&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/fleetcrimea/ Заклятые соседи // Период полураспада. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;, որոնց թվում առավել սուր էին տարածքային խնդիրները, որոնց վրա, իր հերթին, հետք էր թողնում Ուկրաինայում ազգայնական տրամադրությունների աճը։ Նման խնդիրներից մեկը Ղրիմի թերակղզու և [[Սևաստոպոլ]]ի պատկանելությունն էր (ի տարբերություն թերակղզու մնացած տարածքի, Սևաստոպոլը խորհրդային տարիներին վարչական առումով ուղղակիորեն ենթակա էր Մոսկվային&lt;ref&gt;Указом Президиума Верховного Совета РСФСР от 29 октября 1948 года [http://www.economics.kiev.ua/download/ZakonySSSR/data04/tex16317.htm], действовавшим и на момент передачи Крымской области Украинской ССР&lt;/ref&gt;)։

Առաջին միջպետական փաստաթուղթը, որը սահմանել է Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ինքնուրույն հարաբերությունների ապագա հարաբերությունները, ստորագրվել է ՌԽՖՍՀ-ի և ՀԽՍՀ-ի կողմից դեռևս Խորհրդային Միության ժամանակ՝ 1990 թվականին։ Պայմանագրի կողմերը միմյանց ճանաչել են «ԽՍՀՄ-ի շրջանակներում ներկայումս գոյություն ունեցող սահմաններում»։ 1992 թվականի հունիսի 23-ին նախագահներ Ելցինն ու Կրավչուկը Դագոմիսում ստորագրեցին «միջպետական հարաբերությունների հետագա զարգացման մասին» համաձայնագիր։ Ընդ որում, երկու պետությունների ղեկավարները խիստ քննադատության են ենթարկվել ծայրահեղ տրամադրված հանրության կողմից։ Ռուսաստանում շատերը կարծում էին, որ այդ «''խայտառակ պայմանագրով»'' ռուսական ղեկավարությունը «''վերջնականապես հրաժարվում է»'' Ղրիմից և Ուկրաինայում ռուսալեզու բնակչության աջակցությունից։ Իսկ Ուկրաինայում դժգոհություն էր հայտնվում, որ փաստաթղթում արտացոլված չէր Ուկրաինական տարածքից ռուսական ռազմակայանների դուրսբերման պահանջը&lt;ref name=&quot;укр3&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/friendship/ Заклятые соседи // Высокие отношения. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

Չնայած երկու պետությունների միջև հարաբերություններում ծագած բոլոր հարցերին, 1997 թվականի մայիսի 31-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ [[Բորիս Ելցին]]ը և [[Լեոնիդ Կուչմա]]ն Կիևում ստորագրել են Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր, որում ամրագրվում էր ռազմավարական գործընկերության սկզբունքը, գոյություն ունեցող սահմանների անխախտելիության ճանաչումը, տարածքային ամբողջականության հարգումը և իրենց տարածքը չօգտագործելու փոխադարձ պարտավորությունը՝ ի վնաս միմյանց անվտանգության։ Պայմանագրի 12-րդ հոդվածը երկու պետություններին պարտավորեցրել է ապահովել «իրենց տարածքում ազգային փոքրամասնությունների էթնիկ, մշակութային, լեզվական և կրոնական ինքնության պաշտպանությունը», ինչպես նաև նպաստել «Ուկրաինայում ռուսաց լեզվի և Ռուսաստանի Դաշնությունում ուկրաիներենի ուսուցման հավասար հնարավորությունների և պայմանների ստեղծմանը»&lt;ref name=&quot;укр3&quot; /&gt;։

Գերագույն ռադան պայմանագիրը վավերացրել է 1998 թվականի հունվարի 14-ին, Պետդուման՝ միայն 1998 թվականի դեկտեմբերի 25-ին։ Երկար ժամանակ ռուս պատգամավորներն ընդհանրապես չէին կարող անցնել քննարկմանը։ Խոչընդոտ է հանդիսացել, մասնավորապես, ուկրաինական կողմի դիրքորոշումը, որը փորձում էր թույլ չտալ պայմանագիրը կապել Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ 1997 թվականի մայիսի 28-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի կառավարությունների ղեկավարների կողմից ստորագրված համաձայնագրերի փաթեթի հետ՝ բարեկամության և համագործակցության մասին «Մեծ պայմանագրի» ստորագրման նախապատրաստման շրջանակներում։ Այդ ժամանակ Ուկրաինան աստիճանաբար դուրս էր գալիս ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցության նոր մակարդակի (1997 թվականի հուլիսին ստորագրվեց «ՆԱՏՕ-ի և Ուկրաինայի հատուկ գործընկերության խարտիան», Կիևում բացվեց [[Արևելյան Եվրոպա]]յում ՆԱՏՕ-ի տեղեկատվության և փաստաթղթերի առաջին կենտրոնը), և հեռանկարում ռուսական նավատորմի տեղակայումը կարող էր լուրջ խոչընդոտ դառնալ դաշինքին լիարժեք անդամակցության համար։ Պայմանագիրը վավերացվել Է Պետդումայում ձայների ոչ մեծ առավելությամբ։ Դաշնային խորհրդում (արդեն 1999 թվականին) պայմանագրին ավելացվել է նախաբանը այն մասին, որ այն ուժի մեջ կմտնի միայն Ուկրաինայի կողմից Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագրերի վավերացման դեպքում&lt;ref name=&quot;укр3&quot; /&gt;։

=== Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակը ===
Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակի խնդիրը, միջպետական մակարդակով ծագելով 1991 թվականի վերջին և 1992 թվականի սկզբին, անմիջապես հանգեցրեց առճակատման և ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում երկարատև ճգնաժամի&lt;ref name=&quot;федоров&quot;&gt;[http://fondiv.ru/articles/3/193/ Андрей Фёдоровых. Раздел Черноморского флота в цифрах и фактах]&lt;/ref&gt;։

1991 թվականի օգոստոսի 24-ին, այսինքն՝ ԽՍՀՄ գոյության պաշտոնական դադարեցումից շատ առաջ, Ուկրաինան, Գերագույն խորհրդի ընդունած «անկախության հռչակման ակտի» հիման վրա, ձեռնամուխ եղավ ինքնիշխան անկախ պետության ստեղծմանը, որի անվտանգության և տարածքային ամբողջականության երաշխավորը պետք է դառնային սեփական զինված ուժերը։ 1991 թվականին Ուկրաինայի տարածքում տեղակայված էին մինչև 780 հազար զինվորական օկրուգներ (թվաքանակով երկրորդ բանակը Եվրոպայում՝ Ռուսաստանից հետո)։ Օկրուգների կազմի մեջ էին մտնում ցամաքային զորքերը, մեկ հրթիռային բանակը, չորս օդային բանակները, հակաօդային պաշտպանության բանակը և Սևծովյան նավատորմը&lt;ref name=&quot;укр12&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի Գերագույն Խորհրդի՝ «Ուկրաինայում զինվորական կազմավորումների մասին» որոշման համաձայն, որն ընդունվել է նույն օրը, բոլոր զինվորական կազմավորումները, որոնք տեղակայված են նրա տարածքում, ձևականորեն վերադասավորվել են Ուկրաինայի Գերագույն Խորհրդի կողմից։ 1991 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը որոշում կայացրեց Ուկրաինային Սևծովյան նավատորմի վերատեղադրելու մասին&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդն ընդունել է «Զինված ուժերի մասին» և «պաշտպանության մասին» օրենքը՝ պաշտոնապես հայտարարելով իր ազգային զինված ուժերի ստեղծումը ԽՍՀՄ զինված ուժերի միավորումների, միավորումների և զորամասերի հիման վրա, որոնք տեղակայված էին նրա տարածքում&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

1991 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Մինսկում տեղի ունեցավ [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] պետությունների ղեկավարների հանդիպումը, որի ընթացքում ԱՊՀ մասնակից երկրները ստորագրեցին ռազմական հարցերի վերաբերյալ մի շարք փաստաթղթեր, որոնց համաձայն նախկին ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարարությունը ենթակա էր լուծարման, իսկ դրա փոխարեն ստեղծվում էր ԱՊՀ զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարությունը (ստեղծվել է 1992 թվականի մարտի 20-ին)։ ԱՊՀ-ի պետություններն իրավունք ստացան ստեղծել սեփական զինված ուժերը ԽՍՀՄ-ի զինված ուժերի զորամասերի և ստորաբաժանումների հիման վրա, որոնք տեղակայված էին այդ պետությունների տարածքում, բացառությամբ նրանց, որոնք համարվում էին «ռազմավարական ուժեր» և պետք է մնային ԱՊՀ-ի միացյալ հրամանատարության ներքո&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Չնայած այն բանին, որ Սևծովյան նավատորմն ուներ օպերատիվ-ռազմավարական միավորման կարգավիճակ, որը կարող էր իրագործվել միայն նրա կառույցի միասնության պահպանման դեպքում, Ուկրաինայի քաղաքական ղեկավարությունը Մինսկի համաձայնություններն այլ կերպ էր մեկնաբանում և փաստորեն ի սկզբանե վերցրել էր նավատորմի բաժանման ուղղությունը։ Դրա հետ չէր կարող համաձայնել Ռուսաստանի ղեկավարությունը, Սևծովյան նավատորմի անձնակազմը և հրամանատարությունը և հիմնականում Ղրիմի և Սևաստոպոլի ռուսամետ բնակչությունը։ Սկսվել է դիմակայությունը, որն ընդհանուր առմամբ տևել է ավելի քան հինգ տարի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։ Այս գործընթացը բավականին ցավոտ էր. շատ զինծառայողներ և նրանց ընտանիքները ստիպված էին լքել Սևաստոպոլը և փոխել քաղաքացիությունը։ Այդ ընթացքում նավերի մեծ մասը դուրս են գրել և վաճառել մետաղի ջարդոն, փակվել են նավատորմը սպասարկող բազմաթիվ ձեռնարկություններ, հազարավոր սևաստոպոլցիներ մնացել են առանց աշխատանքի, քաղաքն ընկղմվել է տնտեսական դաժան ճգնաժամի մեջ&lt;ref name=&quot;укр12&quot; /&gt;։ Մինչև 1997 թվականը Սևծովյան նավատորմը մնում էր միասնական ռազմածովային կառույց, որը պահպանում էր արդեն գոյություն չունեցող ԽՍՀՄ-ի խորհրդանիշներն ու ատրիբուտները։

1992 թվականի ապրիլի 5-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]] [[Լեոնիդ Կրավչուկ]]ը հրամանագիր ստորագրեց «Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը վարչական ենթակայության Սևծովյան նավատորմի անցնելու մասին»։ Ի պատասխան ապրիլի 7-ին Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Բորիս Ելցինը հրամանագիր էր ստորագրել «Ռուսաստանի Դաշնության իրավազորության տակ Սևծովյան նավատորմի անցնելու մասին»։ «Հրամանագրերի պատերազմը» ավարտվել է Դագոմիսում երկու նախագահների հանդիպմամբ։ Երկուսն էլ նախագահի չեղյալ են հայտարարել իրենց հրամանագրեր, ստորագրվել է համաձայնագիր՝ հետագա զարգացման միջպետական հարաբերությունների, որտեղ նշված է բանակցային գործընթացի շարունակության անհարժեշտությունը ստեղծելու Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի և Ուկրաինայի ռազմածովայի ուժերի բազայում Սևծովյան նավատորմի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

1992 թվականի օգոստոսի 3-ին կայացել են ռուս-ուկրաինական բարձր մակարդակի բանակցությունները։  Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահները համաձայնագիր են ստորագրել սկզբունքների ձևավորման ռազմածովային նավատորմի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի բազայում Սևծովյան նավատորմի նախկին ԽՍՀՄ-ի, ըստ որի՝ Սևծովյան նավատորմի դառնում է Միավորված նավատորմի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միացյալ հրամանատարության հետ։ Կողմերը պայմանավորվել են, որ երեք տարվա ընթացքում Սևծովյան նավատորմի բաժանման հարցը կլուծվի&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

Սակայն, անորոշ կարգավիճակը նավատորմի շարունակում է մնալ պատճառ շփման երկու պետությունների միջև. ուկրաինական և ռուսական նավատորմերի զինծառայողների հարաբերությունները, ինչպես նշում են աղբյուրները, հարաբերությունները բավական լարված են մնացել՝ երբեմն հասնելով կողմերի միջև ֆիզիկական դիմակայության&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/Publication/3799 Холодна війна за Крим]&lt;/ref&gt;։ 1993-1994 թվականներին ստեղծված իրավիճակը թերակղզում գտնվում էր Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև զինված հակամարտության եզրին&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/ru/article/tema-dnya-podrobnosti/evgeniy-marchuk-krym-mozhno-vernut Евгений МАРЧУК: «Крым можно вернуть»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://bintel.com.ua/uk/article/krym-94-chast'-5-pochti-vojna/ КРИМ 94. Частина 5 «За крок до війни…»]&lt;/ref&gt;։

Լարվածությունը հաջողվել է աստիճանաբար նվազեցնել Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև երկկողմ համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնց հիման վրա տեղի է ունեցել ԽՍՀՄ Սևծովյան նավատորմի բաժանումը՝ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի և Ուկրաինայի ՌԾՈՒ-ի ստեղծմամբ՝ Ուկրաինայի տարածքում առանձին տեղակայմամբ։

1994 թվականի ապրիլի 15-ին Մոսկվայում Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ Բորիս Ելցինը և Լեոնիդ Կրավչուկը համաձայնագիր են ստորագրել Սևծովյան նավատորմի խնդրի փուլային կարգավորման մասին, որի համաձայն Ուկրաինայի ՌԾՈՒ-ն և ՌԴ սևծովյան նավատորմը բազավորված են առանձին&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://ria.ru/defense_safety/20090324/165866414.html История раздела Черноморского флота. Справка]&lt;/ref&gt;։

1995 թվականի հունիսի 9-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահներ Բորիս Ելցինը և Լեոնիդ Կուչման համաձայնագիր են ստորագրել Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի առանձին տեղակայման մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot; /&gt;։

1997 թվականի մայիսի 28-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի կառավարությունների ղեկավարները «մեծ պայմանագրի» ստորագրման նախապատրաստման շրջանակներում Կիևում բարեկամության և համագործակցության մասին երեք համաձայնագիր են ստորագրել Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ․

* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման պարամետրերի մասին&lt;ref&gt;[http://русская-сила.рф/others/srf0.shtml Соглашение между Российской Федерацией и Украиной о параметрах раздела Черноморского флота]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/vtoroy-razdel-chernomorskogo-flota-ukraina-sohranila-10-korabley-iz-61-505582.html Второй «раздел» Черноморского флота: Украина сохранила 10 кораблей из 61 (фото)]&lt;/ref&gt;
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/spravka/20140328/1001483988.html Двусторонние российско-украинские документы по Черноморскому флоту]&lt;/ref&gt;
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման և Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հետ կապված փոխհաշվարկների մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://www.mid.ru/BDOMP/Brp_4.nsf/arh/BD34111BFB4D090444257CAF002F9556?OpenDocument Сообщение для СМИ «О направлении ноты МИД России по Черноморскому флоту» // Официальный сайт МИД РФ, 03 апреля 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Ռուսական կողմը պարտավորվել Է միջուկային զենք չունենալ Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի կազմում&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/643_076 Угода між Україною і Російською Федерацією про статус та умови перебування Чорноморського флоту Російської Федерації на території України]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Vladimir Putin in Ukraine 28-29 July 2001-17.jpg|մինի|Լ. Դ․ Կուչման և Վ. Վ. Պուտինը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ֆլագմանի վրա]] 1997 թվականի երկկողմ համաձայնագրերով նախատեսված են եղել Ուկրաինայի տարածքում Սևծովյան նավատորմի բազայի վարձակալության պայմանները&lt;ref name=&quot;rbc.ru&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20081019151415.shtml|title=РосБизнесКонсалтинг — Новости дня — С.Иванов: Черноморский флот РФ может уйти из Севастополя в 2017 г.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924111935/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20081019151415.shtml|archivedate=2015-09-24|accessdate=2015-10-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի գտնվելու ժամկետը՝ մինչև 2017 թվականի մայիսի 28-ը։

ԽՍՀՄ-ի նախկին կարմիր կարմրավուն Սևծովյան նավատորմի ժառանգության բաժանման և դրա հիման վրա Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի ռազմածովային ուժերի վերջնական ձևավորման գործընթացը հիմնականում ավարտվել է 2000 թվականին։ Այդ ժամանակ նաև պաշտոնապես լուծվել է Սևաստոպոլի կարգավիճակի խնդիրը՝ որպես Սև ծովում երկու նավատորմերի հիմնական ռազմածովային բազա&lt;ref name=&quot;федоров&quot; /&gt;։

=== Ղրիմի կարգավիճակ ===
Ղրիմի մարզը ՌՍՖՍՀ կազմից Խորհրդային Ուկրաինայի կազմում ընդգրկվել է 1954 թվականին Պերեյասլավայի ռադայի 300-ամյակի տոնակատարության շրջանակներում («Ռուսաստանի և Ուկրաինայի վերամիավորումը»)&lt;ref&gt;[http://constitution.garant.ru/DOC_3846680.htm Закон СССР от 26 апреля 1954 г. «О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав Украинской ССР»]&lt;/ref&gt;։ ԽՍՀՄ փլուզման արդյունքում անկախ Ուկրաինայի կազմում հայտնվեց մի տարածաշրջան (որի բնակչության մեծամասնությունը էթնիկ ռուսներ էին&lt;ref&gt;[http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/general/nationality/crimea/ Всеукраїнський перепис населення 2001]&lt;/ref&gt;), որտեղ ավանդաբար ուժեղ են ռուսամետ տրամադրությունները և տեղակայված է ՌԴ Սևծովյան նավատորմի գլխավոր բազան։ Բացի այդ, Սևծովյան նավատորմի հիմնական քաղաքը՝ Սևաստոպոլը, Ռուսաստանի համար նշանակալի հայրենասիրական խորհրդանիշ է։

1991 թվականի փետրվարին համաղրիմյան հանրաքվեի արդյունքներով վերականգնվեց Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն Ուկրաինայի կազմում, իսկ 1991 թվականի սեպտեմբերին Ղրիմի ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունեց ինքնավարության պետական ինքնիշխանության մասին հռչակագիր։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 1-ին համաուկրաինական հանրաքվեում նրանց բաժինը, ովքեր պաշտպանել են «Ուկրաինայի անկախության ակտը», նվազագույնն է եղել հենց Ղրիմի և Սևաստոպոլի բնակիչների շրջանում (համապատասխանաբար 54 % և 57 %)։

1992 թվականի փետրվարի 26-ին ինքնավարության Գերագույն Խորհրդի որոշմամբ Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանվեց Ղրիմի Հանրապետություն&lt;ref&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/rk.htm О Республике Крым как официальном названии демократического государства Крым]&lt;/ref&gt;, իսկ նույն թվականի մայիսի 6-ին ընդունվեց Ղրիմի Սահմանադրությունը, որը հաստատեց այդ անվանումը, ինչպես նաև սահմանեց Ղրիմի՝ Ուկրաինայի կազմի մեջ մտնելը պայմանագրային հարաբերություններում&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/krym/show/rb076a002-92/print1394702726687636 Конституция Республики Крым от 06.05.1992 № 76/а-1]&lt;/ref&gt;։

1992-1994 թվականներին ռուսամետ քաղաքական ուժերը փորձեր էին ձեռնարկում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու համար, օրինակ՝ 1992 թվականի մայիսի 5-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհուրդը որոշում ընդունեց [[Ղրիմի Հանրապետություն|Ղրիմի Հանրապետության]] անկախության և պետական ինքնուրույնության հարցով համաղրիմյան հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://zakon1.rada.gov.ua/krym/show/rb0073002-92 Постановление Верховного Совета Крыма от 05.05.1992 № 73-I «О проведении общекрымского референдума»]&lt;/ref&gt;, որը հետագայում չեղարկվել էր Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի միջամտության շնորհիվ։

Ռուսաստանում Ղրիմի անջատողականների գործունեությունն առաջին հերթին արձագանք է գտել Մոսկվայի իշխանությունների մոտ։ Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկովը դարձել Է Ղրիմը ՌԴ կազմ վերադարձնելու գաղափարի գլխավոր հետևորդը։ Այն փաստը, որ ոչ մի սահմանազատում կամ սահմանազատում չի իրականացվել, թույլ էր տալիս առավել արմատական տրամադրված գործիչներին կասկածի տակ դնել նույնիսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը։ Լուժկովին արձագանքել են [[Վլադիմիր Ժիրինովսկի]]ն, [[Դմիտրի Ռոգոզին]]ը, [[Սերգեյ Բաբուրին]]ը և ուրիշներ։

1992 թվականի մայիսի 21-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն Խորհուրդը ընդունեց իր սեփական որոշումը, որով ճանաչեց ՌԽՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի նախագահության 1954 թվականի փետրվարի 5-ի «Ղրիմի մարզը ՌԽՖՍՀ կազմից Ուկրաինական ԽՍՀ կազմ փոխանցելու մասին» որոշումը «իրավաբանական ուժ չունեցող» այն բանի պատճառով, որ այն ընդունվել Է «ՌԽՖՍՀ Սահմանադրության (հիմնական օրենքի) և օրենսդրական ընթացակարգի խախտմամբ»&lt;ref name=&quot;post&quot;&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/o1954.htm Постановление ВС России «О правовой оценке решений высших органов государственной власти РСФСР по изменению статуса Крыма, принятых в 1954 году»]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանի խորհրդարանը ճշտել է, որ Ղրիմի մարզի փոխանցման փաստի և Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև 1990 թվականի նոյեմբերի 19-ի պայմանագրի սահմանադրականության կապակցությամբ, որում կողմերը հրաժարվում են տարածքային հավակնություններից, ինչպես նաև ԱՊՀ-ի պետությունների միջև պայմանագրերում&lt;ref&gt;Закон РСФСР от 02.06.1954 «О внесении изменений и дополнений в статью 14 Конституции (Основного Закона) РСФСР»&lt;/ref&gt; և համաձայնագրերում տվյալ սկզբունքի ամրագրման կապակցությամբ, նա անհրաժեշտ է համարում Ղրիմի մասնակցությամբ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջպետական բանակցությունների միջոցով կարգավորել Ղրիմի հարցը և դրա բնակչության կամարտահայտման հիման վրա&lt;ref name=&quot;post&quot; /&gt;։ Ի պատասխան այդ որոշման, Ուկրաինայի Գերագույն ռադան 1992 թվականի հունիսի 2-ին որոշեց Ղրիմի վերաբերյալ ՌԴ ԶՈՒ որոշումը դիտարկել որպես «իրավաբանական նշանակություն չունեցող», իսկ Ուկրաինայի կազմում Ղրիմի կարգավիճակի հարցում ելնել նրանից, որ այն չի կարող միջպետական բանակցությունների առարկա լինել&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2397-12 Про Постанову Верховної Ради Російської Федерації «Про правову оцінку рішень вищих органів державної влади РРФСР щодо зміни статусу Криму, прийнятих у 1954 році»]&lt;/ref&gt;։ Նույն դիրքորոշումն է արտահայտել նաև այդ հարցի վերաբերյալ ուկրաինական խորհրդարանի հաջորդ հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2399-12 Про Заяву Верховної Ради України стосовно рішень Верховної Ради Росії з питання про Крим]&lt;/ref&gt;։

1993 թվականի հուլիսի 9-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն խորհուրդը [[Ռուսլան Խասբուլատով]]ի նախագահությամբ ընդունել է «Սևաստոպոլ քաղաքի կարգավիճակի մասին» որոշումը, որը հաստատել է «Սևաստոպոլ քաղաքի Ռուսաստանի Դաշնային կարգավիճակը քաղաքային օկրուգի վարչատարածքային սահմաններում 1991 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ»&lt;ref name=&quot;Федоров&quot;&gt;[http://sevkrimrus.narod.ru/texstes/fedorov.htm Фёдоров А. Б. Правовой статус Крыма. Правовой статус Севастополя.]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը բացասաբար է արձագանքել Գերագույն խորհրդի գործողություններին՝ հայտարարելով. «Ես ամաչում եմ խորհրդարանի որոշման համար ... պատերազմ չսկսել Ուկրաինայի դեմ»&lt;ref&gt;[http://www.yeltsincenter.ru/digest/release/den-za-dnem-13-iyulya-1993-goda «Известия» / Учредитель: журналистский коллектив «Известий». — 1993. — 13 июля, вторник. — № 129 (23984).]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահը նախընտրել է ուշադրություն չդարձնել Ղրիմի շուրջ ստեղծված իրավիճակին՝ չափազանց կլանված լինելով ներքաղաքական պայքարով և սեփական տարածաշրջանային հակամարտություններով, որպեսզի անզգույշ հայտարարություններ անի հարևան պետության հասցեին, առավել ևս տարածքային հարցերի շուրջ։

Ռուս խորհրդարանականների հայտարարությունը հնչել է 1992-1993 թվականների Ռուսաստանի սուր քաղաքական ճգնաժամի ֆոնին, որը խորհրդարանի և նախագահի միջև կոշտ դիմակայության էր վերածվել։ Սևաստոպոլի կարգավիճակի վերաբերյալ ՌԴ Գերագույն Խորհրդի որոշման կապակցությամբ Ուկրաինան դիմել Է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին&lt;ref&gt;[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/407/65/IMG/N9340765.pdf?OpenElement Записка Председателя Совета Безопасности] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150626124340/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/407/65/IMG/N9340765.pdf?OpenElement|date=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն, ներառյալ Ռուսաստանի ներկայացուցիչը, 1993 թվականի հուլիսի 20-ի իր հայտարարության մեջ հաստատել է իր հավատարմությունը Ուկրաինայի ինքնիշխանության, անկախության, միասնության և տարածքային ամբողջականության սկզբունքներին միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896912-mid-rossiya-stala-olitsetvoreniem-ugrozyi-mejdunarodnomu-miru-i-bezopasnosti-v-21-veke.html МИД: Россия стала олицетворением угрозы международному миру и безопасности в 21 веке]&lt;/ref&gt;։ 1994 թվականին Ուկրաինայում աշխատանքն է սկսել ԵԱՀԿ առաքելությունը, որի գլխավոր խնդիրն էր նպաստել Ղրիմի թերակղզում իրավիճակի կայունացմանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/secretariat/14573?download=true Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе. Ежегодный доклад. 1994 ГОД]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://new.mtu.gov.ua/content/organizaciya-z-bezpeki-i-spivrobitnictva-v-evropi-obse.html|title=Організація з безпеки і співробітництва в Європі (ОБСЄ) і Україна|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150704080343/http://new.mtu.gov.ua/content/organizaciya-z-bezpeki-i-spivrobitnictva-v-evropi-obse.html|archivedate=2015-07-04|accessdate=2015-10-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

1993 թվականին «Ղրիմի Հանրապետական շարժումը», որն առաջացել է 1980-ական թվականների սահմանագծին, վերածվել է քաղաքական կազմակերպության՝ Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության։ Նրա ղեկավարները բավականին արմատական բնույթի մի շարք կարգախոսներ են առաջ քաշել՝ Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի հետ մերձեցնելու ուղեգիծը, ընդհուպ մինչև լիակատար միացումը, Ռուսաստանի հետ ռազմաքաղաքական միության եզրակացությունը, Ղրիմի բնակիչներին ռուսական քաղաքացիություն տրամադրելը&lt;ref name=&quot;polunov&quot;&gt;Полунов, Александр Юрьевич. [http://e-journal.spa.msu.ru/uploads/vestnik/2009/vipusk__21._dekabr_2009_g./polunov.pdf Общественные организации русского Крыма: политическая деятельность, стратегии взаимоотношений с властью]. Государственное управление. Выпуск № 21. Декабрь 2009 года.&lt;/ref&gt;։

1994 թվականի սկզբին արձանագրվեց Ղրիմի ռուսամետ շարժման բարձրագույն հաջողությունը. հունվարին հայտնի հասարակական գործիչ Յուրի Մեշկովը ընտրվեց Ղրիմի Հանրապետության նախագահ, իսկ ինքնավարության Գերագույն Խորհրդում մեծամասնություն ստացավ Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության աջակցությամբ ստեղծված «Ռուսաստան» դաշինքը&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։ Սակայն նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններում համոզիչ հաղթանակից հետո Ղրիմի նոր ղեկավարությունը բախվեց իրական ինքնավարության ապահովման համար ֆինանսական, տնտեսական, կառավարչական բազայի բացակայության, ինչպես նաև հենց Ռուսաստանի կողմից աջակցության բացակայության հետ, որի ղեկավարությունը փորձում էր այդ ժամանակ մերձենալ Արևմուտքի հետ և այդ պատճառով արտասահմանում ռուսամետ գործիչների ակտիվությունը դիտարկում էր որպես տհաճ խոչընդոտ, որը կարող էր Արևմուտքի վրա վերակենդանացնել Ռուսաստանի «''չսպիացած կայսերական հավակնությունների»'' վերաբերյալ կասկածները&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։

1994 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանեց Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/171/94-вр Про внесення змін і доповнень до Конституції (Основного… | від 21.09.1994 № 171/94-ВР]&lt;/ref&gt;, իսկ 1995 թվականի մարտին միակողմանիորեն չեղյալ հայտարարեց Ղրիմի Հանրապետության 1992 թվականի Սահմանադրությունը և, համապատասխանաբար, վերացրեց Հանրապետության նախագահի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/dossier/20140307/340662386.html Конституция Крыма 1992 года. Справка]&lt;/ref&gt;։ Իր պաշտոնից զրկված Յուրի Մեշկովը մեկնել է Ռուսաստան (և կարողացել է թերակղզի վերադառնալ միայն 2014 թվականի մարտին)։ Ղրիմի մի շարք կուսակցություններ լուծարվել են (մասնավորապես, «Ռուսաստան» դաշինքի կազմում ընդգրկված կուսակցությունները)։

1998 թվականին Ղրիմում ռուսամետ քաղաքական ուժերը, որոնք թուլացան քաղաքական ճգնաժամով, պարտություն կրեցին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի ընտրություններում։ 1998 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Ղրիմի խորհրդարանը նոր Սահմանադրություն է ընդունել, որը համապատասխանեցվել է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/350-14 З А К О Н У К Р А Ї Н И Про затвердження Конституції Автономної Республіки Крим]&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերի 23-ին ՌԴ Պետական դուման դրան արձագանքել է իր հայտարարությամբ՝ «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Սահմանադրությունում ուկրաինական լեզուն որպես Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում միակ պետական լեզուն ամրագրելու կապակցությամբ», որում ուկրաիներենը որպես միակ պետական լեզուն Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում ամրագրելը գնահատել է որպես «Ուկրաինայի կողմից ներքին աշխարհաքաղաքական խնդիրների լուծում՝ Ղրիմի ռուս ժողովրդի կոպիտ խտրականության հաշվին» և համոզմունք է հայտնել, որ «ելնելով լեզվական և մշակութային մերձեցումից սերտ սլավոնական ժողովուրդների ամուր պատմական կապերը, Ուկրաինայի իշխանությունները արդյունավետ միջոցներ կձեռնարկեն ազգային և տարածաշրջանային մասշտաբով պետական քաղաքականության վերանայման, ցանկացած օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի ուղղման, վերացման կամ վերացման համար, որոնք հանգեցնում են էթնիկ ծագման և լեզվի խտրականության առաջացման և ամրապնդման»&lt;ref&gt;[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&amp;link_id=.link_number%20&amp;nd=102056099&amp;intelsearch= ЗАЯВЛЕНИЕ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ДУМЫ ФЕДЕРАЛЬНОГО СОБРАНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ «В связи с закреплением в Конституции Автономной Республики Крым украинского языка как единственного государственного языка на территории Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։

Ինչևէ, Ղրիմը այդպիսով վերջնականապես ամրապնդվեց Ուկրաինայի տարածաշրջանի կարգավիճակում, ինքնավար կրթության ինքնորոշման և այդ գործընթացին ռուս քաղաքական գործիչների միջամտության հարցերը որոշ ժամանակ առաջ մղվեցին երկրորդ պլան։ Դրան մեծապես նպաստել է 1994 թվականին Ուկրաինայի ընտրված նախագահ Լեոնիդ Կուչման։ «Բազմավեկտորության» քաղաքականություն վարելով՝ նա կարողացել է կարգավորել հարաբերությունները Ռուսաստանի նախագահ Ելցինի հետ։

Որոշ ժամանակով ռուսամետ կազմակերպությունների գործունեության մեջ բուն քաղաքական բաղադրիչը երկրորդ պլան է մղվել, ընդ որում՝ ավելի կարևոր դեր են սկսել խաղալ ռուսաց լեզվի, կրոնի, մշակույթի, պատմական ինքնագիտակցության, պատմական հայրենիքի հետ կապերի պահպանման հարցերը&lt;ref name=&quot;polunov&quot; /&gt;։ 1995-1996 թվականներին առաջին պլան է մղվել «Ղրիմի ռուսական համայնքը», որը ստեղծվել է դեռևս 1993 թվականի հոկտեմբերին ՌԴԿ/ՔԱԿ առաջնորդների որոշմամբ՝ որպես հասարակական կազմակերպություն, որն իր գործունեության մեջ կողմնորոշված է ռուսական Ղրիմի և բոլոր ղրիմցիների շահերի և իրավունքների պաշտպանությամբ, որոնք ռուսերենն ու ռուսական մշակույթը հարազատ են համարում։

Ղրիմի շուրջ լարվածության նոր փուլ է տեղի ունեցել արդեն նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի օրոք։

=== Ուկրաինայի միջուկային կարգավիճակ և Բուդապեշտի հուշագիր ===
ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով ավելացել Է միջուկային տերությունների թիվը, քանի որ [[Բելովեժյան համաձայնագիր|Բելովեժյան համաձայնագրերի]] ստորագրման պահին խորհրդային միջուկային զենքը տեղակայված էր չորս միութենական հանրապետությունների՝ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, [[Բելառուս]]ի և [[Ղազախստան]]ի տարածքում։ Ռուսաստանի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների համատեղ դիվանագիտական ջանքերը հանգեցրին նրան, որ Ուկրաինան, Բելառուսը և Ղազախստանը հրաժարվեցին միջուկային տերությունների կարգավիճակից և Ռուսաստանին փոխանցեցին իրենց տարածքում հայտնված ողջ ռազմական ատոմային ներուժը։

1991 թվականի հոկտեմբերի 24-ին ընդունվեց Գերագույն ռադայի որոշումը Ուկրաինայի ոչ միջուկային կարգավիճակի մասին։ 1992 թվականի հունվարի 14-ին ստորագրվեց Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի եռակողմ համաձայնագիրը։ Ըստ այդ համաձայնագրի՝ բոլոր ատոմային լիցքերը ապամոնտաժվել և արտահանվել են Ռուսաստան, ռազմավարական ռմբակոծիչներն ու հանքերը հրթիռների արձակման համար ոչնչացվել են ԱՄՆ-ի միջոցներով&lt;ref&gt;[[Збигнев Бжезинский]]. Выбор: мировое господство или глобальное лидерство. — 2006&lt;/ref&gt;։ Փոխարենը ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը Ուկրաինայի անկախության և տարածքային ամբողջականության երաշխիքներ են տվել։

1994 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Ուկրաինայի, ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] ղեկավարները ստորագրեցին անվտանգության երաշխիքների մասին հուշագիր՝ կապված միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրին Ուկրաինայի միանալու հետ (Բուդապեշտի հուշագիր), որը հաստատում էր Ուկրաինայի նկատմամբ [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԽ]]-ի եզրափակիչ ակտի, ՄԱԿ-ի կանոնադրության և միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրի դրույթների կատարումը որպես պայմանագրի մասնակից միջուկային զենք չունեցող պետության&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ru/documents/ods.asp?m=CD/1285 Меморандум о гарантиях безопасности в связи с присоединением Украины к Договору о нераспространении ядерного оружия]&lt;/ref&gt;։

=== ԽՍՀՄ արտաքին պարտք ===
ԽՍՀՄ-ի արտաքին պարտքի կարգավորման և ԽՍՀՄ-ի արտասահմանյան ակտիվների բաժանման շուրջ բանակցությունները տևել են երեք տարի և ավարտվել 1994 թվականի դեկտեմբերին, երբ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև համաձայնագիր ստորագրվեց նախկին ԽՍՀՄ-ի պարտքերի և ակտիվների նկատմամբ իրավահաջորդության հարցերի կարգավորման մասին&lt;ref name=&quot;метл&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/problema-postavok-i-transportirovki-energonositeley-kak-faktor-rossiysko-ukrainskih-otnosheniy-v-1990-e-gg#ixzz3oVzjW5ky Метленко Е. А., ПРОБЛЕМА ПОСТАВОК И ТРАНСПОРТИРОВКИ ЭНЕРГОНОСИТЕЛЕЙ КАК ФАКТОР РОССИЙСКО-УКРАИНСКИХ ОТНОШЕНИЙ В 1990-Е ГГ. // Современные проблемы науки и образования, № 1/2013]&lt;/ref&gt;։

=== Գազի տարանցում ===
{{Main|Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում էներգակիրների մատակարարման և փոխադրման խնդիր}}Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերություններում «գազային հարցը» ծագել է ԽՍՀՄ փլուզումից անմիջապես հետո։ Նախկին ԽՍՀՄ միասնական տնտեսական տարածքի փլուզումը նպաստեց Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ազգային տնտեսությունների և մասնավորապես նավթագազային ոլորտի անկմանը։ Ուկրաինական արդյունաբերության և կոմունալ հատվածի ընդհանուր կողմնորոշումը ռուսական նավթի և գազի նկատմամբ զգալի գործոն էր հանդիսանում Ռուսաստանի Դաշնությունից ուկրաինական պետության կախվածության համար։ Սակայն Ուկրաինայի աշխարհաքաղաքական դիրքը որոշեց նաև հակառակ կախվածությունը՝ ուկրաինական տարածքով բոլոր մայրուղային արտահանվող գազատարների  անցումն ու այլընտրանքային ուղիների կառուցման հեռանկարի հեռավորությունը, մի կողմից, թույլ տվեցին նրան պաշտպանել սեփական դիրքերը տնտեսական հարցերի շուրջ, իսկ մյուս կողմից՝ հնարավորություն ընձեռեցին իրականացնել արտահանման վառելիքի չթույլատրված ընտրություն։ Արդյունքում, 1990-ական թվականների վերջին նման պահվածքը վերածվել էր ուկրաինական ընկերությունների սովորական պրակտիկայի, որի դեմ պայքարի արդյունավետ մեթոդներ գրեթե գոյություն չունեին&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;укр2&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/steal/ Заклятые соседи // Несанкционированный отбор. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

1992 թվականի օգոստոսին ձեռք բերվեցին առաջին պայմանավորվածությունները Ուկրաինա գազի մատակարարման և նրա տարածքով տարանցման, ինչպես նաև այդ գործողությունների գծով փոխհաշվարկների մասին։ Միջկառավարական համաձայնագրով հատուկ նշվում էր, որ տրանզիտային գազն «Ուկրաինայի բնակչության շրջանում բաշխման ենթակա չէ», Ուկրաինայի մեղքով երրորդ երկրներ գազ չհասցնելու դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պետք է ամբողջությամբ փոխհատուցեր այդ կապակցությամբ կրած բոլոր վնասները, Ուկրաինան իրավունք չուներ վերաարտահանելու Ռուսաստանից ստացված բնական գազը&lt;ref name=&quot;метл1&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/gazovyy-konflikt-mezhdu-rossiey-i-ukrainoy-opyt-razresheniya-v-1992-1999-gg#ixzz3oZSycTUj Метленко Е. А. «ГАЗОВЫЙ» КОНФЛИКТ МЕЖДУ РОССИЕЙ И УКРАИНОЙ: ОПЫТ РАЗРЕШЕНИЯ В 1992—1999 ГГ. // Научные ведомости Белгородского государственного университета. Серия: История. Политология. Экономика. Информатика. № 19 (138) / том 24 / 2012]&lt;/ref&gt;։

1992 թվականի երկրորդ կեսից Ուկրաինայի պարտքը մատակարարված էներգառեսուրսների՝ [[բնական գազ]]ի համար արդյունաբերության և բնակչության և նավթի Ուկրաինական նավթավերամշակման գործարանի սկսել է ավելի խորանալ։ Այդ խնդրի լուծման համար Ուկրաինայի կառավարությունն օգտվել է տեխնիկական վարկերի մեխանիզմից (միջպետական դրամական վարկերի, որոնք տրամադրվում են որոշակի ապրանքների գնման համար, որոնք կարող են մարվել կամ ապրանքների հանդիպակաց մատակարարումներով, կամ պետական պարտքի ձևակերպմամբ)։ Հաշվի առնելով, որ Ուկրաինան հնարավորություն չի ունեցել վճարել այդ փոխառությունների համար, կառավարությունը մշտապես խնդրել է մեծացնել դրանց չափերը և նոր վարկերի մասին&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;։ Արդյունքում՝ Ուկրաինայի անկախության արդեն առաջին տարեդարձի կապակցությամբ էներգակիրների համար վճարման հարցը դարձել է ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների առանցքային խնդիրներից մեկը&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

1993 թվականի փետրվարի դրությամբ, Ուկրաինայի պարտքը ՌԱՕ «Գազպրոմին», ռուսական ընկերության տվյալներով, գերազանցել է 138 միլիարդ ռուբլի։ Ի պատասխան Ուկրաինային գազի մատակարարումները դադարեցնելու մասին հայտարարության՝ ուկրաինական իշխանությունները հայտարարել են, որ այդ դեպքում կփակեն տարանցիկ գազատարները&lt;ref name=&quot;gp&quot;&gt;Елена Иванова. [http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=295883 Газовая промышленность] // журнал «Коммерсантъ Власть», № 47 от 27 ноября 2001, стр. 62&lt;/ref&gt;։ Մշակելով դեպի Եվրոպա գազի մատակարարման այլընտրանքային երթուղիները՝ 1993 թվականի մարտին «Գազպրոմը» Վարշավայում համաձայնագիր ստորագրեց Լեհաստանի տարածքով «Յամալ-Արևմտյան Եվրոպա» տարանցիկ գազատարի շինարարության մասին՝ շրջանցելով Ուկրաինան (գործարկվել է 1999 թվականի վերջին, ամբողջ հզորությամբ դուրս է եկել 2006 թվականին)&lt;ref name=&quot;gp&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Хайт&quot;&gt;[http://www.ng.ru/energy/2008-03-11/17_collision.html А. Хайтун, «Углеводородные коллизии» // НГ-Энергия, 11.03.2008]&lt;/ref&gt;։

Չնայած այն բանին, որ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի վարչապետները պայմանավորվել էին իրենց տարածքով անցնող գազա-նավթամթերքների կայուն աշխատանքի ապահովման մասին, և այդ արտադրանքի անարգել տարանցումը երրորդ երկրներ, 1993 թվականի օգոստոսին էներգառեսուրսների արտահանումը Ուկրաինա առաջին անգամ դադարեցվել էր հինգ օրով՝ չվճարման պատճառով&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

Գրեթե անմիջապես պարզվեց, որ ռուսական գազի մատակարարումների կրճատումը պարտքերի վերադարձման ապահովման քիչ արդյունավետ մեխանիզմ է։ Այն պատճառով, որ տարանցիկ երթուղու հիմնական մասը դեպի եվրոպական սպառողներ անցել Է Ուկրաինայի տարածքով, դա ուկրաինական կողմին թույլ է տվել անարգել իրականացնել սեփական կարիքների համար ռուսական արտահանման գազի չարտոնված ընտրություն&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;метл1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Метленко Е.А.|заглавие=ПРОБЛЕМА ПОСТАВОК И ТРАНСПОРТИРОВКИ ЭНЕРГОНОСИТЕЛЕЙ КАК ФАКТОР РОССИЙСКО-УКРАИНСКИХ ОТНОШЕНИЙ В 1990-Е ГГ.|ссылка=https://www.science-education.ru/ru/article/view?id=8415|язык=Русский|издание=Современные проблемы науки и образования|тип=Журнал|год=2013|месяц=февраль|число=25|том=|номер=1|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։

Չնայած ՌԱՕ «[[Գազպրոմ]]»-ի կորպորատիվ տնտեսական շահերին, այն մշտապես Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև քաղաքական երկխոսության «պատանդը» էր&lt;ref name=&quot;метл&quot; /&gt;։

1990-ական թվականների կեսերին ձևավորվեց հետևյալ սխեման. Ռուսաստանը գազ էր մատակարարում Ուկրաինային ֆիքսված գնով (50-80 դոլար հազար խորանարդ մետրի դիմաց) և նույն ֆիքսված գնով վճարում էր տարանցումը, բայց ոչ թե փողով, այլ գազի մատակարարումներով։ Այդ ֆիքսված գնի արդարության մասին արտահայտվել են տրամագծորեն հակառակ կարծիքները։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, օրինակ, 2000-ական թվականների կեսերին հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը 15 տարվա ընթացքում էժան էներգակիրների հաշվին տարեկան 3-հինգ միլիարդ դոլարով հովանավորել է Ուկրաինային։  Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն, սակայն, պնդում էր, որ Ռուսաստանը 1990-ական թվականների ընթացքում Ուկրաինային գազ է մատակարարել միջին եվրոպականից բարձր գներով։ Այսպես թե այնպես, գազի համար վճարման այս սխեման հեռու էր շուկայականից, բայց ձեռնտու էր և Ուկրաինական արդյունաբերությունը, և «Գազպրոմը»&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;։ Ընդ որում, սակայն, մենաշնորհային տարանցման կարգավիճակը թույլ էր տալիս Ուկրաինային ճգնաժամային իրավիճակներում իրականացնել ռուսական գազի «չարտոնված ընտրություն» արտահանման խողովակաշարերից, ինչը ոչ մի կերպ չէր կարող նպաստել պետությունների միջև բարի հարաբերություններին։ Ուկրաինայի տարածքում անսպասելիորեն բացահայտվող «կորուստների» մասին «Գազպրոմը» պարբերաբար հայտարարել է. ուկրաինական իշխանությունները սկզբում ամեն ինչ հերքել են, բայց հետագայում հափշտակումները, այնուամենայնիվ, ընդունել են։ «Մոսկվան տարեկան 130 միլիարդ խորանարդ գազ է տեղափոխում մեր երկրի տարածքով Արևմուտք։ Եթե այստեղ մեկ միլիարդ խորանարդ մետր է թափվում, դա չնչին մասն է»,- հայտարարել է Ուկրաինայի նախագահ Լեոնիդ Կուչման «Spiegel» ամսագրին տված հարցազրույցում։ Այս հայտարարությունը սկանդալ է առաջացրել Ռուսաստանում&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/problemy-i-perspektivy-tranzita-rossiyskih-energoresursov-cherez-belarus Проблемы и перспективы транзита российских энергоресурсов через Беларусь]&lt;/ref&gt;։ Չնայած դրան, Ուկրաինան առնվազն մինչև 2010 թվականի վերջը մնացել է դեպի [[Եվրոպա]] ռուսական գազի խոշորագույն տրանզիտերը&lt;ref name=&quot;укр2&quot; /&gt;։

=== Ավիավթար Սև ծովի վրա ===
2001 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Նովոռոսիյսկից մոտ 280 կմ հեռավորության վրա կործանվել է «Սիբիր» ավիաընկերության Տու-154Մ ինքնաթիռը, որը Թել Ավիվից [[Նովոսիբիրսկ]] էր թռչում, ինքնաթիռում եղել են 66 ուղևորներ՝ Ռուսաստանի և [[Իսրայել]]ի քաղաքացիներ և անձնակազմի 12 անդամներ։

Միջպետական ավիացիոն կոմիտեի եզրակացության համաձայն՝ ինքնաթիռը խփվել Է ուկրաինական c-200 զենիթային հրթիռով, որն արձակվել Է Ղրիմի թերակղզում անցկացված զորավարժությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;vn.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://vn.ru/index.php?id=87796|title=Я не я и ракета не моя|date=23.08.2007|publisher=Вечерний Новосибирск|accessdate=2014-07-17|quote=Киевский апелляционный суд отказался признать версию российских специалистов}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aviation-safety&quot;&gt;[http://aviation-safety.net/database/record.php?id=20011004-0 Описание катастрофы на сайте] [[Aviation Safety Network]]&lt;/ref&gt;։ Երկար ժամանակ Ուկրաինայի իշխանությունները հերքել են այն վկայությունները, որ ինքնաթիռը խփվել Է ուկրաինական հրթիռով, և ձգձգել են զոհերի ընտանիքներին փոխհատուցում վճարել։ Փոխհատուցման արդյունքում, այնուամենայնիվ, վճարվել է, բայց պաշտոնապես ստանձնել աղետի համար պատասխանատվությունը Ուկրաինան, ըստ էության, հրաժարվել է, իսկ քրեական գործը, որի շրջանակներում կարող էին պատժվել կատարվածի կոնկրետ մեղավորները&lt;ref name=&quot;укр4&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/plane/ Заклятые соседи // Ракета ниоткуда. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

=== Տուզլայի հակամարտություն ===
2003 թվականի աշնանը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտություն էր բորբոքվել Կերչի նեղուցում Տուզլի կղզու շուրջ, որը պայմանավորված էր Կերչի նեղուցի և Ազովի ծովի կարգավիճակի կարգավորման հարցում առաջընթացի բացակայությամբ&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?den_v_istorii_konflikt_za_ostrov_tuzla__rf_vpervie_popitalas_zahvatit_krimskuyu_zemlyu&amp;objectId=490789&amp;tag=ukraina&amp;lang=ru День в истории. Конфликт за остров Тузла — РФ впервые попыталась захватить крымскую землю]&lt;/ref&gt;։ [[ԽՍՀՄ փլուզում|ԽՍՀՄ-ի փլուզումից]] հետո նեղուցի նավագնացային մասը (Թնջուկի և Ղրիմի թերակղզու միջև) ամբողջությամբ հայտնվել է Ուկրաինայի տարածքային ջրերում։ Կերչենի նեղուցի ռուսական մասը մանրացած էր և հարմար էր միայն փոքր ձկնորսական նավակների համար&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/240189-2003-y-konflykt-vokruh-tuzly-y-atypychnaia-pnevmonyia 2003-й: Конфликт вокруг Тузлы и атипичная пневмония]&lt;/ref&gt;։ 2003 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Կրասնոդարի երկրամասի իշխանությունները, չկանխելով ուկրաինական կողմին, ձեռնամուխ եղան Թաման թերակղզուց դեպի Տուզլա սահմանային կղզի պատնեշի կառուցմանը՝ դա պատճառաբանելով Թամանի թերակղզու և հյուսքի առափնյա շերտի լղոզումը կանխելու անհրաժեշտությամբ, տարածաշրջանում վերականգնել էկոլոգիական հավասարակշռությունը, պահպանել և վերականգնել ձկան պաշարները և այլ կենսառեսուրսներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.de/конфликт-в-керченском-проливе-просвета-пока-не-видно/a-1011630 Конфликт в Керченском проливе: просвета пока не видно]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/932992-konflikt-vokrug-ostrova-tuzla-10-let-spustja.html Конфликт вокруг острова Тузла: 10 лет спустя]&lt;/ref&gt;։ Կիևը շինարարությունը գնահատել է որպես «ոտնձգություն երկրի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ»&lt;ref&gt;[http://www.kirimtatar.com/Press/tuzla/20031024.html БОМБОЙ ПО ДАМБЕ Между Россией и Украиной начался полномасштабный дипломатический конфликт] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120818000518/http://kirimtatar.com/Press/tuzla/20031024.html|date=2012-08-18}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան ուկրաինական կողմը կղզի է տեղափոխել մի քանի հարյուր սահմանապահների և հրետանային նավակներ ուղարկել Կերչի նեղուց&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/tuzla/ Нашла коса на остров. Как Россия и Украина в Керченском проливе «воевали»]&lt;/ref&gt;։ Շուտով երկու կողմերն էլ սկսեցին մեծացնել իրենց ռազմական ներկայությունը տարածաշրջանում։ Հոկտեմբերի 23-ին պետական սահմանի գծից 102 մետր հեռավորության վրա կանգնեցվել է պատնեշի շինարարությունը նախագահներ [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] և [[Լեոնիդ Կուչմա|Կուչմայի]] հանդիպումից հետո, որոնք 2003 թվականի դեկտեմբերին ստորագրել էին «Ազովի ծովի և Կերչենի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին պայմանագիրը», սակայն Տուզլայի կարգավիճակը&lt;ref&gt;[http://www.dw.de/конфликт-вокруг-тузлы-строительство-дамбы-приостановлено/a-1012305 Конфликт вокруг Тузлы: строительство дамбы приостановлено]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Կերչենի նեղուցի կարգավիճակը, այդպես էլ վերջնականապես չկարգավորվեց կողմերի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/newsarchive/ukraina-i-roccija-v-2003-m-voevali-za-tuzlu.html Украина и Россия в 2003-м воевали за Тузлу]&lt;/ref&gt;։ Այսպես շարունակվեց մինչև 2012 թվականը, երբ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի նախագահներ Վիկտոր Յանուկովիչն ու Վլադիմիր Պուտինը համատեղ հայտարարություն ստորագրեցին ծովային սահմանի ապագա սահմանազատման մասին։ Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանը համաձայնել է Տուզլային թողնել Ուկրաինայի համար՝ [[Կերչի ծոց]]ով երրորդ երկրների նավերի անցումը արգելափակելու իրավունքի պահպանման դիմաց&lt;ref name=&quot;укр5&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/tuzla/ Заклятые соседи // Нашла коса на остров. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== 2005-2009 թվականներ ==

=== Նախագահական ընտրություններ. «Նարնջագույն հեղափոխություն» ===
2001-2004 թվականներն Ուկրաինայի տնտեսության համար դարձել են տնտեսական աճի բարձր տեմպերի և որոշակի սոցիալական կայունության ժամանակաշրջան։ 2003 թվականին Ուկրաինան գլխավորել Է ԱՊՀ-ն, Բելառուսի, Ղազախստանի և Ռուսաստանի հետ համատեղ դարձել Է Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման մասին համաձայնագրի անդամ։ Այդ համաձայնագիրը Միաժամանակ վավերացվել է 2004 թվականին Գերագույն ռադայի և Պետական դումայի կողմից, մեծ աշխատանք է կատարվել չորս երկրների տնտեսական ինտեգրման ընդհանուր նորմատիվ-իրավական բազայի ստեղծման ուղղությամբ։ Հենց Կիևում էր նախատեսվում միասնական տնտեսական տարածքի կառավարման մարմիններ տեղակայել։ Լայնածավալ բնույթ է սկսել ձեռք բերել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի համագործակցությունը բարձր տեխնոլոգիական ոլորտներում (ավիացիոն, ատոմային և նավթագազային), մշակվել են խոշոր նախագծեր, այդ թվում՝ գազատրանսպորտային համակարգի համատեղ օգտագործման վերաբերյալ։ Ինտեգրացիոն գործընթացներն արագացել են նրանով, որ ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի առաջնորդներն Ուկրաինայի ղեկավարությանը հստակ ազդանշաններ են ուղարկել տեսանելի ապագայում այդ կազմակերպություններին Ուկրաինայի միանալու անհնարինության մասին։ Բոլոր սոցիալ-տնտեսական կանխատեսումները երկրին կայուն զարգացում և տնտեսական աճի բարձր դինամիկա են խոստացել&lt;ref name=&quot;кротов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/ekonomika-ukrainy-neobhodimost-novogo-kursa#ixzz3kmO9puWR Кротов М. И. Экономика Украины: необходимость нового курса // Проблемы современной экономики, № 4 (48) / 2013]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինան, ճիշտ է, առաջին իսկ օրերից սկսել է արգելակել ՄՏՏ ձևավորման գործընթացը՝ ձգտելով միակողմանի քաղաքական և տնտեսական առավելություններ ստանալ։ Սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կառավարության մտադրությունը (որը գնում էր 2004 թվականի նախագահական ընտրություններին որպես նախարարների կաբինետի ղեկավար) Ուկրաինան միասնական տնտեսական տարածք ինտեգրելու պատճառներից մեկը դարձավ Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների սկսման պատճառներից մեկը&lt;ref name=&quot;укр6&quot;&gt;[http://lenta.ru/features/rosukr/orange/ Заклятые соседи // Фиаско Кремля. Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

Միասնական տնտեսական տարածքի թեման մշտապես բարձրացվել է Գերագույն ռադայում՝ կոշտ բանավեճեր առաջացնելով Ռեգիոնների կուսակցությունից պատգամավորների և «Նաշա Ուկրաինա»-ի և [[Յուլիա Տիմոշենկո]]յի ընդդիմադիրների միջև, որոնք կարծում էին, որ Ուկրաինայի անդամակցությունը ՄՏՏ-ին կհանգեցնի ԽՍՀՄ-ի վերածնմանը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Իր հրապարակային ելույթներում Յանուկովիչը խոսել է Ռուսաստանի հետ դաշինքի, ռուսաց լեզվին երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ տալու մասին, ինչն արձագանք է գտել Ուկրաինայի առաջին հերթին արևելյան շրջաններում բնակվող ընտրողների մոտ։ 2004 թվականի նախագահական ընտրությունները, ըստ էության, դարձան Ուկրաինայի Արևելքը տեղակայելու ռուսական ղեկավարության առաջին լուրջ փորձը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Անդրեյ Իլարիոնովը, որը 2000-2005 թվականներին զբաղեցրել Է Վլադիմիր Պուտինի խորհրդականի պաշտոնը, «նարնջագույն կոալիցիայի» հաղթանակը «լրջորեն ցնցել է» և դաժանորեն հիասթափեցրել է Ռուսաստանի նախագահին։ Այդ իրադարձությունը, Իրաքում պատերազմի և Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի հետ դիմակայության ֆոնին, կարծում է Իլարիոնովը, «հանգեցրել է միջազգային ասպարեզում Վլադիմիր Պուտինի գիտակցության, աշխարհայացքի արմատական շրջադարձի»&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

2004 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում քվեարկության հաջորդ օրը, երբ, ըստ նախնական տվյալների, հայտնի դարձավ, որ Յանուկովիչը նվազագույն առավելությամբ հաղթանակ է տարել Վիկտոր Յուշչենկոյի նկատմամբ, Պուտինը շտապեց շնորհավորել նրան հաղթանակի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Երկրում բողոքներից հետո Գերագույն դատարանը չեղարկել է երկրորդ փուլի արդյունքները, ինչի հետևանքով երկրում նախագահ է ընտրվել Յուշչենկոն։ Պուտինը նրան շնորհավորել է միայն մի քանի շաբաթ անց&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;usova&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vneshnyaya-politika-ukrainy-mezhdu-vneblokovostyu-i-evroatlanticheskoy-integratsiey#ixzz3oHzoYcf0 Усова Л. С., ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УКРАИНЫ: МЕЖДУ ВНЕБЛОКОВОСТЬЮ И ЕВРОАТЛАНТИЧЕСКОЙ ИНТЕГРАЦИЕЙ // «Власть», № 7, 2011]&lt;/ref&gt;։

2005 թվականի օգոստոսի վերջին Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման շուրջ համաձայնագրի մասնակից երկրների ղեկավարների գագաթնաժողովում Վիկտոր Յուշչենկոն հաստատեց, որ Ուկրաինայի ղեկավարությունը հնարավոր է համարում ստորագրել ազատ առևտրի գոտու ստեղծումը կանոնակարգող միայն 15 փաստաթուղթ։ ՄՏՏ-ի վերաբերյալ մնացած փաստաթղթերը, որոնցում խոսքը վերազգային սակագնային մարմնի և Մաքսային միության ստեղծման մասին է, ուկրաինական ղեկավարությանը չէր գոհացնում։ 2007 թվականից սկսվել են Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագրի կնքման շուրջ բանակցությունները։ 2009 թվականի մայիսին Ուկրաինան մտավ «[[Արևելյան գործընկերություն]]», որի գործունեության ուղղություններից մեկը Եվրամիության երկրների հետ տնտեսական ինտեգրման զարգացումն էր։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը, իր կողմից, բացասաբար է գնահատել ինչպես «Նարնջագույն հեղափոխությունը», այնպես էլ նոր Ուկրաինայի նախագահի քաղաքականությունը լեզվական հարցի, Գոլոդոմորի և ուկրաինական ապստամբական բանակի պատմության մեկնաբանությունների, ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու նրա ուղեգծի վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.mgimo.ru/news/experts/document167884.phtml Что ждёт Крым и Севастополь?]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/334921 Россия. Украина. НАТО. Крым]&lt;/ref&gt;։ Այս ամենը քիչ է նպաստել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների զարգացմանը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի նորընտիր նախագահ Յուշչենկոյի առաջին հանդիպումը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ տեղի է ունեցել 2005 թվականի հունվարի 24-ին&lt;ref&gt;[http://www.gordon.com.ua/tv/zinchenko/ Дмитрий Гордон. Официальный сайт]&lt;/ref&gt;, սակայն «Պուտին-Յուշչենկո» միջպետական հանձնաժողովը 2005 թվականի մարտին դրա ստեղծման մասին հայտարարելուց հետո մեկուկես տարվա ընթացքում այդպես էլ ոչ մի անգամ հանդիպում չի ունեցել։

=== Սևծովյան նավատորմ ===
2005 թվականի ապրիլի 17-ին Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարեց, որ Սևաստոպոլում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակը վերանայման կարիք ունի, մինչդեռ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Բորիս Տարասյուկն էլ ավելի պարզ հայտարարություն արեց՝ ռուսական նավատորմի ներկայությունը Սևաստոպոլում, որը, համաձայն գոյություն ունեցող պայմանավորվածությունների, սահմանափակվել էր 2017 թվականին, չի երկարաձգվի։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության այն ժամանակվա ղեկավար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը կարծիք է հայտնել, որ Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի գտնվելը հակասում է Ուկրաինայի ազգային շահերին։

2005 թվականի դեկտեմբերին Ուկրաինան հայտարարեց ռուսական ՉՖ-ի կողմից օգտագործվող բոլոր օբյեկտների գույքագրման անհրաժեշտության մասին։ Այդ գործողությունները համընկել են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև ռուսական գազի՝ Ուկրաինային մատակարարվող գների հետ կապված հակամարտության սրման հետ, թեև ուկրաինական իշխանությունները հրաժարվում էին ճանաչել այստեղ որևէ կապի առկայությունը։

2006 թվականին Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել էր, որ Ուկրաինան կպահպանի Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրի դրույթները միայն մինչև 2017 թվականը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=86076 Ющенко пообещал не трогать российский флот в Крыму до 2017 года]&lt;/ref&gt;։ Յուշչենկոն հայտարարել է, որ Ուկրաինայի Սահմանադրությունը չի նախատեսում ուկրաինական տարածքում օտարերկրյա պետությունների ռազմակայանների գտնվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/425595 Ющенко хочет освободить Крым от Черноморского флота России к 2017 году]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/arch/world/01nov2006/flottt.html Ющенко: Оставить флот России в Севастополе после 2017 года не позволит украинская конституция]&lt;/ref&gt;, ուստի Ուկրաինայի նախագահը հանձնարարել է նախապատրաստվել 2017 թվականից հետո ռուսական նավատորմի դուրսբերմանը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2008-05-22/1_yushenko.html Ющенко приговорил Черноморский флот]&lt;/ref&gt;։

=== Գազային հակամարտություններ ===
{{Also|Գազային հակամարտություն Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև (2005-2006)
|}}«Նարնջագույն հեղափոխությունը», և Յուշչենկոյի արտաքին ու ներքին կուրսը, ծնել են երկու երկրների հարաբերություններում ձգձգվող ճգնաժամերի մի ամբողջ շարք։ Մասնավորապես, Ռուսաստանն ակտիվացրել է իր գործողությունները, որոնք ուղղված են խողովակաշարերի կառուցմանը՝ շրջանցելով Ուկրաինայի տարածքը։ Դեպի Եվրոպա ռուսական գազի փոխադրման այլընտրանքային երթուղիների (Յամալ-Եվրոպա և Հյուսիսային հոսք) ստեղծումը հանգեցրել է Ուկրաինայի տարածքով գազի տարանցման ծավալների աստիճանական նվազմանը։ Չնայած դրան, Ուկրաինան դեռևս 2010-ական թվականների սկզբին խոշոր տարանցիկ պետություն էր մնում Եվրոպա ռուսական գազի մատակարարման համար։

Ինչ վերաբերում է Ուկրաինայի ղեկավարությանը, ապա այն որպես էներգետիկ քաղաքականության առաջնահերթություն հռչակել է ռուսական գազային կախվածությունից ազատվելը և վառելիքի այլընտրանքային աղբյուրների որոնումը&lt;ref name=&quot;укр6&quot; /&gt;։ Առաջ քաշվեց Կասպից տարածաշրջանից Եվրոպա ածխաջրածինների առուվաճառքի և տեղափոխման բաց և թափանցիկ շուկայի ստեղծման խնդիրը՝ [[նավթ]]ի և գազի մատակարարման ուղիների դիվերսիֆիկացման միջոցով՝ շրջանցելով Ռուսաստանը։ Այդ նպատակով Ուկրաինան վերակենդանացրել է [[ՎՈւԱՄ|ՎՈՒԱՄ]]-ը, ակտիվորեն մասնակցել է Բալտո-Սևծովյան-Կասպիական էներգատրանզիտային տարածքի և ժողովրդավարական ընտրության համագործակցության հռչակմանը։ Այս բոլոր միջոցառումներն աչքի են ընկել քաղաքական նկատառումներով&lt;ref name=&quot;лысе&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vzaimootnosheniya-ukrainy-so-stranami-sng-posle-oranzhevoy-revolyutsii-interesy-i-rezultaty-2005-2009#ixzz3owwfzlG3 Лысенков А. В., ВЗАИМООТНОШЕНИЯ УКРАИНЫ СО СТРАНАМИ СНГ ПОСЛЕ «ОРАНЖЕВОЙ» РЕВОЛЮЦИИ: ИНТЕРЕСЫ И РЕЗУЛЬТАТЫ (2005—2009) // ВЕСТНИК НИЖЕГОРОДСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМ. Н. И. ЛОБАЧЕВСКОГО, № 6-1 / 2011]&lt;/ref&gt;։

Այդ ծրագրերը, սակայն, հայտարարագրերից այդպես էլ չեն վերածվել գործնական գործողությունների։ Եվրոպայի Անկախ (Ռուսաստանից) էներգամատակարարման փորձերը ձախողվել են&lt;ref name=&quot;лысе&quot; /&gt;։

Նշված դեկլարատիվ նախագծերն իրագործելու փորձերն իրականացվել են Ռուսաստանի հետ Ուկրաինայի՝ տարանցման և Ուկրաինայի կողմից ռուսական գազի մատակարարումների ժամանակին վճարման հարցերի շուրջ Երկարատև բարդ բանակցությունների ֆոնին։ Ուկրաինական «նարնջագույն» կոալիցիայի գծով դաշնակիցների միջև տարաձայնությունների ֆոնին ի հայտ են եկել Ռուսաստանի հետ առաջնային հարցերի շուրջ խաղաղ համաձայնության գալու անկարողությունն ու դժկամությունը։ Արդյունքում 2006 և 2008 թվականներին տեղի ունեցան երկու սուր «գազային» հակամարտություններ, որոնք հանգեցրին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինային գազի մատակարարումների անջատմանը։ Դա զգալիորեն բարձրացրել է երկրների միջև անվստահության մակարդակը&lt;ref name=&quot;лысе&quot; /&gt;, խիստ բացասաբար է ազդել Ռուսաստանի՝ որպես Եվրոպա և Ուկրաինա էներգառեսուրսների հուսալի մատակարարի՝ որպես տարանցիկ պետության իմիջի վրա։

=== Ուկրաինան հետխորհրդային տարածքում ===
Վիկտոր Յուշչենկոյի ԱՄՆ կատարած այցից հետո (2005 թվականի ապրիլ) Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն կասկածի տակ դրեց ԱՊՀ գոյության նպատակահարմարությունը՝ հայտարարելով, որ «ԱՊՀ-ում նրա ստեղծման ժամանակ դրված խնդիրներն այսօր ամբողջությամբ կատարվել են»։

Առաջին անգամ պաշտոնական մակարդակով այդ թեզը հնչեց 2005 թվականի փետրվարին, երբ Ուկրաինայի արտգործնախարար Բորիս Տարասյուկը ԱՊՀ-ն անվանեց «անլուրջ կառույց» և հիշեցրեց, որ Ուկրաինան պաշտոնապես Համագործակցության անդամ չէ, քանի որ չի ստորագրել այդ կազմակերպության կանոնադրությունը։ Դրանից հետո Ուկրաինայում սկսել են քննարկել ԱՊՀ-ի լուծարմանն ու ՎՈՒԱՄ-ի վերածնմանը վերաբերող հարցեր։ Վիկտոր Յուշչենկոն պաշտոնը ստանձնելուց գրեթե անմիջապես հետո սկսել է ուշադրությունը կենտրոնացնել «Գուամ գոտու» զարգացման վրա՝ հայտարարելով, որ Ուկրաինան պատրաստ է տարածաշրջանային նոր առաջնորդի դերին։ Մոսկվացի քաղաքագետների կարծիքով՝ Ուկրաինան, Վրաստանը և [[Մոլդովա]]ն ի դեմս ԳՈՒՈՒԱՄ-ի՝ Ռուսաստանի դեմ «բարեկամության» ձևական քաղաքական քողարկում են գտել։ Սակայն ՎՈՒԱՄ-ի ներգրավման հաշվին տարածաշրջանային ավելի լայն կազմակերպություն ստեղծելու Վիկտոր Յուշչենկոյի մտադրությունը, մասնավորապես, Լեհաստանի, Ռումինիայի և Լիտվայի, չիրագործվեց։

2006 թվականի ապրիլի 21-ին Տարասյուկը, որը Մոսկվայում մասնակցում էր ԱՊՀ երկրների ԱԳՆ ղեկավարների խորհրդի նիստին, առաջարկեց նիստի օրակարգում ընդգրկել 1932-1933 թվականներին սովի ճանաչման հարցը ուկրաինացի ժողովրդի ցեղասպանության ակտով։ [[Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարություն|Ռուսաստանի ԱԳ]] նախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ը, սակայն, հայտարարել է, որ «այդ հարցի քննարկումն արդեն անցել է նեղ կազմով, բայց կոնսենսուս ձեռք չի բերվել», ուստի «ԽՍՀՄ ժամանակներում կոլեկտիվացման հետևանքները պետք է դիտարկեն պատմաբանները»։ Բացի Ուկրաինայից, նիստի օրակարգում այդ հարցի ընդգրկմանը պաշտպանել են ՎՈՒԱՄ-ի անդամներ Վրաստանը, Մոլդովան և [[Ադրբեջան]]ը, դեմ են արտահայտվել Ռուսաստանը, Բելառուսը, [[Ղրղզստան]]ը, [[Տաջիկստան]]ը և [[Ուզբեկստան]]ը, ձեռնպահ են մնացել [[Հայաստան]]ը, [[Թուրքմենստան]]ը և [[Ղազախստան]]ը։

Այդ կապակցությամբ [[Բորիս Տարասյուկ]]ը հայտարարել է, որ ԱՊՀ-ն «ցույց է տվել իր անարդյունավետությունը» և «ապագայի հեռանկարներ չունի» ներկայիս ձևաչափով, քանի որ «ԱՊՀ-ն չի արձագանքում այն իրադրությանը, որոնք առավել զգայուն են ԱՊՀ-ի անդամ երկրների համար»։

Մեկնաբանելով Ռուսաստանի դիրքորոշումը՝ Բորիս Տարասյուկը նշել է, որ Ռուսաստանը մի կողմից փորձում է իրեն հաստատել որպես ԽՍՀՄ իրավահաջորդ պետություն, իսկ մյուս կողմից՝ «հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել այն հանցագործությունների համար, որոնք կատարել է երկիրը, որի իրավահաջորդն է նա»։

=== Զինված հակամարտություն Հարավային Օսիայում (2008) ===
2008 թվականի օգոստոսին, Հարավային Օսիայում զինված հակամարտության սկսվելուց հետո, Ուկրաինան դարձավ ԱՊՀ միակ երկիրը, որը բացահայտորեն կանգնեց Վրաստանի կողմը և Ռուսաստանից պահանջեց անհապաղ դուրս բերել զորքերը նրա տարածքից&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/1010061 Украина прикроет Грузию морем Пообещав не пустить корабли ЧФ РФ обратно]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://charter97.org/ru/news/2008/8/25/9429/ «Frankfurter Allgemeine»: «Лукашенко поджал хвост, когда российские ВВС бомбили цели возле Тбилиси»]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան ռուսական կողմին նախազգուշացրել է զերծ մնալ հակամարտությանը Սևծովյան նավատորմի նավերի մասնակցությունից, հակառակ դեպքում սպառնացել է թույլ չտալ նավերի վերադարձը Ղրիմ&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/russia/26249 Украина предостерегает Россию от участия кораблей ЧФ в конфликте вокруг Южной Осетии — заявление МИД]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/136456-ukraina-obeschaet-ne-pustit-korabli-chf-iz-gruzii-obratno-v-kryim.html Украина обещает не пустить корабли ЧФ из Грузии обратно в Крым]&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել է, որ նավերի պատճառով Ուկրաինան ներքաշվում է ռազմական հակամարտության մեջ՝ չցանկանալով դա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/137052-yuschenko-ukraina-vtyagivaetsya-v-voennyie-konfliktyi-ne-jelaya-togo.html Ющенко: Украина «втягивается в военные конфликты, не желая того»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/newsarchive/jushchenko-objacnil-chto-iz-za-korablej-chf-ukraina-vtjahivaetcja-v-vojnu.html Ющенко объяснил, что из-за кораблей ЧФ Украина втягивается в войну]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նախագահը ՌԴ սևծովյան նավատորմի նավերի կողմից ուկրաինական սահմանը հատելու նոր կարգ է սահմանել, որի համաձայն՝ Սևծովյան նավատորմի ուժերը կարող էին հանրապետության սահմանը հատել միայն Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբին առնվազն 72 ժամում իրազեկելով իրենց գործողությունների մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2008/08/13/decree/ Ющенко ограничил передвижения Черноморского флота РФ]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի արտգործնախարարությունը Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ Յուշչենկոյի որոշումը համարեց նոր հակառուսական քայլ&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20080814/150356882.html МИД РФ расценивает указ Ющенко о ЧФ как новый антироссийский шаг]&lt;/ref&gt;, որից հետո Յուշչենկոն անվանեց Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի սպառնալիք Ուկրաինայի անվտանգության համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/05/09/2008/237234.shtml|title=В.Ющенко: Черноморский флот РФ — угроза безопасности Украины|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703215058/http://top.rbc.ru/politics/05/09/2008/237234.shtml|archivedate=2015-07-03|accessdate=2015-10-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմում, սակայն, բնակչության մեծամասնությունը պաշտպանել Է Ռուսաստանի դիրքորոշումը հակամարտության հարցում&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20080916/244046.html Крым: расколотый полуостров, российский флот и украинская гордость]&lt;/ref&gt;։ Այս ֆոնին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն ՌԴ իշխանություններին մեղադրել Է «Ղրիմի բնակիչներին ռուսական անձնագրեր գաղտնի բաժանելու մեջ»&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7601000/7601514.stm Киев обвинил Россию в раздаче паспортов крымчанам]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը չի ընդունել այդ մեղադրանքներ&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7630000/7630745.stm Россия: «раздачи паспортов» в Крыму нет]&lt;/ref&gt;։

=== «Մեծ պայմանագրի» երկարաձգում ===
2008 թվականին, ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում սրված ճգնաժամի ֆոնին, Ռուսաստանում ակտիվորեն քննարկվում էր այն հարցը, թե որքանով է երկու պետությունների միջև գոյություն ունեցող 1997 թվականի բարեկամության&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/643_006|title=Договір про дружбу, співробітництво і партнерство між Україною і Російською Федерацією|publisher=Офіційний сайт [[Верховная рада Украины|Верховної Ради України]]|accessdate=2015-10-18|lang=uk}}&lt;/ref&gt;, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիրը համապատասխանում սպասելիքներին և ստեղծված իրողություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2008/04/22/477049.html|title=&quot;Большой договор&quot;:разорвать нельзя продлить|date=2008-04-22|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-10-19|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7647000/7647047.stm|title=Украина продлила договор о дружбе с Россией|date=2008-10-01|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Հունիսին Պետական դուման նախագահ [[Դմիտրի Մեդվեդև|Մեդվեդևին]] առաջարկել էր քննարկել պայմանագրի խզման հարցը ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործողությունների պլանին Ուկրաինայի միանալու դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rus.newsru.ua:80/ukraine/04jun2008/gosdymma.html|title=Госдума предлагает расторгнуть Договор о дружбе с Украиной из-за НАТО|date=2008-06-04|publisher=[[NEWSru.com|NEWSru.ua]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080605075455/http://rus.newsru.ua/ukraine/04jun2008/gosdymma.html#|archivedate=2008-06-05|accessdate=|lang=|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unian.net/politics/121429-zatulin-mejdu-druzyami-kakie-schetyi-no-esli-drujba-ne-poluchaetsya.html|title=Затулин: между друзьями – какие счёты, но если дружба не получается...|date=2008-06-06|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականի սեպտեմբերին, այն բանից կես տարի առաջ, երբ պետք է ավարտվեր «Մեծ պայմանագրի» գործողության ժամկետը, Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել էր, որ «ուկրաինական իշխանությունների ոչ բարեկամական քաղաքականությունը, մասնավորապես, ռուսական Սևաստոպոլից Սևծովյան նավատորմը դուրս բերելու չդադարող պահանջները և ռուս նավաստիների նկատմամբ սադրանքները, սպառնալիքի տակ են դնում պայմանագրի երկարաձգումը»։

Սեպտեմբերի 29-ին Գերագույն Ռադայի արտաքին գործերի կոմիտեի ղեկավար Օլեգ Բիլորուսը հայտնել էր, որ արտաքին գործերի խորհրդարանական հանձնաժողովը միաձայն որոշում է ընդունել Գերագույն Ռադային խորհուրդ տալ որոշում ընդունել «Մեծ պայմանագրիրը» երկարացնելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/1079295|title=Россия и Украина продлили «большой договор» на десять лет|date=2008-10-01|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Բիլորուսը նշել է, որ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի հարաբերություններում կան մի շարք հարցեր, այդ թվում՝ «սահմանազատման, Սևաստոպոլում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի գտնվելու պայմանների, էներգետիկ ոլորտի հետ կապված հարցեր»։ Այնուամենայնիվ, ինչպես հայտարարել Է ուկրաինացի պատգամավորը, այդ խնդիրները պետք է լուծել՝ հիմնվելով պետությունների միջև բարեկամության մասին պայմանագրի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2008/09/29/4451508/|title=Украина продлит Большой договор с Россией, говорят в ВР|date=2008-09-29|publisher=[[Украинская правда]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

[[Նյու Յորք]]ում [[Գլխավոր ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի]] 63-րդ նստաշրջանի շրջանակներում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Վլադիմիր Օգրիզկոն և Սերգեյ Լավրովը բանակցություններ են անցկացրել, որոնց ընթացքում երկու կողմերը հայտարարել են «Մեծ պայմանագրի երկարաձգման աջակցության և անհրաժեշտության մասին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/russia/35992|title=МИД Украины: Киев выступает за продление Большого договора о дружбе с Россией|date=2008-09-29|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յուշչենկոյի խոսքով՝ և Ուկրաինան, և Ռուսաստանը ըմբռնումով են մոտեցել նրան, թե «որքան կարևոր են սույն պայմանագրի սկզբունքները երկկողմ հարաբերությունների հեռանկարի զարգացման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20081001/78010333.html|title=Украина продлевает действие Большого договора с Россией|date=2008-10-01|publisher=[[РИА Новости|РИА Новости Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;, իսկ Ուկրաինայի ԱԳՆ մամուլի քարտուղար [[Վասիլի Կիրիլիչ]]ը հայտարարել է, որ Կիևում պայմանագիրը համարում են «մեր երկկողմ հարաբերություններում անկյունաքար»։

Պայմանագրի 40-րդ հոդվածի համաձայն՝ դրա գործողությունը ավտոմատ կերպով երկարաձգվում է յուրաքանչյուր տասնամյակ, եթե կողմերից ոչ մեկը չհայտարարի գործողության ժամկետի ավարտից վեց ամիս առաջ դրա գործողությունը դադարեցնելու իր ցանկության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/politics/20081002/151785465.html|title=Украина и Россия автоматически продлили Большой договор ещё на 10 лет|date=2008-10-02|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Քանի որ ոչ Կիևը, ոչ Մոսկվան մինչև 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ը պայմանագրի երկարաձգման դեմ պաշտոնական առարկություններ չեն ներկայացրել, այն ավտոմատ կերպով երկարացվել է 10 տարով՝ առանց դրանում որևէ փոփոխություն կամ լրացումներ կատարելու&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://rian.com.ua/analytics/20081001/78010432.html|title=Продление Большого договора: чего ожидать|date=2008-10-01|publisher=[[РИА Новости|РИА Новости Украина]]|accessdate=2015-10-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը որոշում է կայացրել պայմանագրի դադարեցման մասին՝ համաձայն դրա 40-րդ հոդվածի դրույթների&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-uviv-v-diyu-rishennya-rnbou-shodo-pripinennya-diyi-49642|title=Президент ввёл в действие решение СНБО о прекращении действия Договора о дружбе, сотрудничестве и партнёрстве между Украиной и Россией|date=17.09.18|publisher=Администрация Президента Украины|accessdate=2018-11-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Порошенко прекратил договор о дружбе между Украиной и Россией|url=https://www.interfax.ru/world/629536|work=Interfax.ru|date=2018-09-17|accessdate=2018-11-23|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/2842018-24966|title=Указ президента України № 284/2018|date=17.09.18|accessdate=2018-11-23|description=Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 6 вересня 2018 року «Про Договір про дружбу, співробітництво і партнерство між Україною і Російською Федерацією»|lang=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3744250|title=Петр Порошенко разорвал договор о дружбе с Россией|date=2018-09-17|accessdate=2018-11-23|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Սեպտեմբերի 24-ին պաշտոնական գրությունը հանձնվել է Ռուսաստանի արտգործնախարարությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.pnp.ru/politics/mid-rf-poluchil-ot-kieva-notu-o-neprodlenii-dogovora-o-druzhbe.html|title=МИД РФ получил от Киева ноту о непродлении Договора о дружбе|date=2018-9-25|website=pnp.ru|publisher=Парламентская газета|accessdate=2018-11-23|author=Е. Ботороева}}&lt;/ref&gt;։

== 2010-2011 թվականներ ==
2010 թվականին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի ընտրությունը նշանավորվեց ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների նկատելի բարելավմամբ։ Դա եղել է Խարկովի Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագրերի ստորագրման, ապրանքաշրջանառության աճի մեջ մինչև 42 միլիարդ դոլար (2011 թվականին՝ 50,6 միլիարդ դոլար)&lt;ref&gt;[http://unian.net/rus/news/news-387989.html Азаров говорит, что шутка Путина про Газпром и Нафтогаз не была шуткой] // УНИАН, 23 июля 2010&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականին պետությունների նախագահներ Դմիտրի Մեդվեդևն ու Վիկտոր Յանուկովիչը հանդիպել են 10 անգամ։ Կայացել Է Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի պաշտոնական այցն Ուկրաինա&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/vneshnyaya-politika-ukrainy-mezhdu-vneblokovostyu-i-evroatlanticheskoy-integratsiey#ixzz3n6Erp6wt Усова Л. С. ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА УКРАИНЫ: МЕЖДУ ВНЕБЛОКОВОСТЬЮ И ЕВРОАТЛАНТИЧЕСКОЙ ИНТЕГРАЦИЕЙ // «Власть», № 7, 2011]&lt;/ref&gt;։

Բացատրելով Ուկրաինայի նոր արտաքին քաղաքական կուրսի բովանդակությունը, որն ամրագրված է «ներքին և արտաքին քաղաքականության հիմունքների մասին» պետական օրենքի մակարդակով, որն ընդունվել է Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի կողմից 2010 թվականի հուլիսի 1-ին, արտաքին գործերի նախարար Կոնստանտին Գրիշչենկոն այն բնութագրել է որպես եվրաինտեգրում և եվրոպականացում՝ Ռուսաստանի հետ պրագմատիկ, բարեկամական համագործակցությանը զուգահեռ։ Ընդ որում, սակայն, Ռուսաստանի հետ մերձեցումը, ուկրաինական ԱԳՆ ղեկավարի կարծիքով, կարող էր տեղի ունենալ միայն այնքանով, որքանով այն չի անդրադառնում Ուկրաինայի «ինքնիշխանությանը». առանց Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների ներդաշնակեցման անհնար է ոչ Ուկրաինայի եվրոպական ինտեգրումը, ոչ նրա եվրոպականացումը։ Նշվում էր նաև, որ Ուկրաինայի արտադաշինությունը չի նշանակում ՆԱՏՕ-ի հետ բազմաբնույթ համագործակցության կրճատում, որի ընթացքում ուկրաինական կողմը ելնելու է «ազգային պրագմատիզմից»։

2010 թվականի ապրիլի 21-ին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահները Խարկովի համաձայնագրեր են ստորագրել Ղրիմում ՌԴ սևծովյան նավատորմի տեղակայման կետերի վարձակալության ժամկետը 25 տարով երկարաձգելու վերաբերյալ (2017 թվականից հետո), այն ևս 5 տարով երկարաձգելու հնարավորությամբ՝ մինչև 2042-2047 թվականը&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2010/4/21/395245.html Россия и Украина подписали соглашение по ЧФ РФ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2010/04/22/4956389/ Харьковское дополнение к газовому контракту Тимошенко-Путина. Текст документа // Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2010/04/22/4956018/ Договор Януковича и Медведева о базировании флота до 2042 года. Текст документа // Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ ՌԴ Պետական Դուման և Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան վավերացրել են ՌԴ սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ համաձայնագիրը&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/news/2010/04/27/yes/ «Госдума ратифицировала соглашение по Черноморскому флоту»] — [[Lenta.ru]] (27.04.2010)&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայում համաձայնագրի վավերացումը տեղի է ունեցել ընդդիմության կազմակերպած բողոքի ակցիաների ֆոնին, ինչպես Ռադայի դահլիճում, այնպես էլ Կիևի կենտրոնում&lt;ref&gt;[http://www.lenta.ru/articles/2010/04/27/kviten «Чёрный день календаря»] — Украинская оппозиция не смогла сорвать ратификацию договора с Россией по флоту и газу — [[Lenta.ru]] (27.04.2010)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;С 18 марта 2014 года главная база Черноморского флота в Севастополе де-факто перешла под юрисдикцию России, а Харьковские соглашения были денонсированы Российской Федерацией.&lt;/ref&gt;։

Միևնույն ժամանակ, չլուծված են մնացել մի քանի առանցքային հարցեր, որոնք վերաբերում են ուկրաինական տարածքում Սևծովյան նավատորմի տեղակայմանը։ Նախ և առաջ մնում էր Ղրիմում տեղակայված ստորաբաժանումների սպառազինության և տեխնիկայի արդիականացման խնդիրը։ Մոսկվայի համար դա առանցքային հարցերից մեկն էր, քանի որ տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական հնացումը սպառնում էր մոտ ապագայում նավատորմի մարտունակության կորստին։ Ուկրաինայի իշխանությունները պատրաստ էին համաձայնել Ղրիմում ՌԴ ռազմածովային նավատորմի ժամանակակից նավերի հայտնվելուն, սակայն պնդում էին, որ ռազմական տեխնիկայի թարմացման մասին համաձայնագրում Ուկրաինայի հետ պարտադիր համաձայնեցման կետ արձանագրվի, ինչը կտրականապես անընդունելի էր Ռուսաստանի ղեկավարության համար։ Ուկրաինական կողմը պահանջել Է Ռուսաստանից տրամադրել նոր նավերի սպառազինության ամբողջական ցանկը, պայմանագրեր կնքել ուկրաինական նավահրամանատար ձեռնարկությունների հետ։ Նույնը վերաբերում էր ցամաքային տեխնիկային, առափնյա համակարգերին, ավիացիային։ Համաձայնագիրը այդպես էլ չստորագրվեց&lt;ref&gt;[http://www.izvestia.ru/news/504397 Новые корабли Черноморского флота боятся показывать Украине]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.com.ua/rus/main/83009/ |title=Украина хочет получать данные о вооружении новых кораблей Черноморского флота России. interfax.com.ua |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2012-11-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121116100416/http://www.interfax.com.ua/rus/main/83009/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մեկ այլ վիճելի հարց է դարձել ուկրաինական կողմի՝ ռուսական նավատորմի կարիքների համար ներմուծվող բոլոր ապրանքներից մաքսատուրքեր հավաքելու մտադրությունը։ Մոսկվայում դրա հետ բացարձակապես համաձայն չէին, ավելին, ռուսական կողմը փորձում էր հասնել այն բոլոր հարկերի չեղարկմանը, որոնք արդեն գործում էին բեռների նկատմամբ, որոնք ներկրվում էին ռուսական նավատորմի կենսունակությունը ապահովելու համար&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/magazines/rossia_i_novay/2012_02/IFED_kharkovskie.pdf ХАРЬКОВСКИЕ СОГЛАШЕНИЯ ПРЕЗИДЕНТОВ РОССИИ И УКРАИНЫ — ДВА ГОДА СПУСТЯ]&lt;/ref&gt;։ Չլուծված է մնացել նաև Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի մոտ գտնվող փարոսների խնդիրը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/ukraina-opjat-otbiraet-majaki-u-roccijckikh-voennykh.html Украина опять отбирает маяки у российских военных]&lt;/ref&gt;։ 2011 թվականին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը ռուսական կողմից պահանջել էր վերադարձնել փարոսները&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2011/08/19/111248_minoboroni_hochet_vernut_iz_aren.html Минобороны хочет вернуть из аренды Черноморского флота свои маяки]&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Օլեգ Վոլոշինը հայտարարել է. «Մենք չենք ցանկանում մայակների հարցը վերածել կոնֆլիկտային իրավիճակի»՝ հավելելով, որ փոխզիջման որոնումները կշարունակվեն ռուս-ուկրաինական աշխատանքային խմբի նիստում&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/украина-и-россия-снова-делят-крымские-маяки-раздора/a-15344185 Украина и Россия снова делят крымские маяки раздора]&lt;/ref&gt;։

Չնայած ՆԱՏՕ-ին անդամակցելուց Ուկրաինայի հրաժարմանը և Ղրիմում ՌԴ սևծովյան նավատորմի տեղակայման կետերի վարձակալության ժամկետների երկարաձգման համաձայնությանը, Ռուսաստանը հրաժարվել է զիջումների գնալ գազի բազային գնի հարցում&lt;ref name=&quot;капкан&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275597-The-New-Times-kapkan-dlia-prezydenta The New Times: Капкан для президента]&lt;/ref&gt; (թեև Ուկրաինային զգալի զեղչ է տրամադրել)։

== 2012-2013 թվականներ ==
2011 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ԱՊՀ երկրների մեծ մասի կառավարությունների ղեկավարները, ներառյալ Ռուսաստանը և Ուկրաինան, ստորագրեցին ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու մասին պայմանագիրը։ 2012 թվականի սեպտեմբերի 20-ին պայմանագիրն ուժի մեջ է մտել Բելառուսի, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև՝ այն առաջին երեք երկրների հարաբերությունների մեջ, որոնք կատարել են դրա վավերացումը։

2012 թվականի վերջին և 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինային միանալ ԵԱՏՄ Մաքսային միությանը՝ պատճառաբանելով դա տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կարող էր ստանալ, մասնավորապես, ռուսական էներգակիրների մատակարարումներից ավելի ցածր գներով։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ Վիկտոր Յանուկովիչի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժեց Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման մասին, և գործը հանգեցրին ՄՄ-ին Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարում համագործակցությունը «3+1» ձևաչափով&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|title=Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства|date=2011-07-11|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|accessdate=2012-08-30|archiveurl=https://archive.is/20121222125314/http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|archivedate=2012-12-22|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարել է, որ «3+1» ձևաչափով համագործակցությունն անթույլատրելի է&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://zn.ua/ECONOMICS/medvedev-obrisoval-perspektivy-ukrainy-v-ts-ili-vse-ili-nichego-118931_.html|title=Медведев обрисовал перспективы Украины в ТС: Или все, или ничего|date=2013-17-03|publisher=сайт &quot;zn.ua&quot;|accessdate=2013-03-17}}&lt;/ref&gt;։

Նախագահ Յանուկովիչը, շարունակելով Ուկրաինայի շարժումը դեպի եվրաինտեգրում, միաժամանակ բանակցություններ է վարել Ռուսաստանի հետ՝ փորձելով գտնել ԵվրԱզԷՍ-ի մաքսային միության հետ Ուկրաինայի համագործակցության ընդունելի մոդել&lt;ref name=&quot;aif.ru&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/economic/143277.html Путин готов обсудить с Януковичем будущее отношений Таможенного союза и Украины] // [[Интерфакс-Украина]], 04.03.2013&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան Մաքսային միության հետ համագործակցության հուշագիր կնքեց, որը, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի խոսքով, Ուկրաինային հնարավորություն էր տալիս մասնակցել Մաքսային միության, իսկ հետագայում նաև Եվրասիական տնտեսական միության մարմինների նիստերին՝ չլինելով դրանց անդամ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://interfax.com.ua/news/economic/155190.html|title=Украина и ЕЭК договорились об углублении взаимодействия|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|date=2013-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/publish/article?art_id=246392146|title=Меморандум об углублении взаимодействия между Украиной и Евразийской экономической комиссией|date=2013-06-01|publisher=[[Кабинет министров Украины]]|archiveurl=https://archive.is/20151129202646/http://www.kmu.gov.ua/control/publish/article?art_id=246392146|archivedate=2015-11-29}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն տվեց Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/25109856.html Правительство Украины одобрило соглашение об ассоциации с ЕС] — Радио Свобода, 18.09.2013&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերին [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը հայտարարել էր, որ ԵՄ-ի հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարող միանալ Մաքսային միությանը։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակը, սակայն, չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, չի մարվել «Գազպրոմի» պարտքը օգոստոսին, հոկտեմբերին և նոյեմբերին մատակարարումների համար, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների գծով&lt;ref name=&quot;нг09-12&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275538-nh-evroyntehratsyia-prevraschaetsia-v-novuui-relyhyui-ukrayntsev НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել&lt;ref name=&quot;хазов&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275584-The-New-Times-maidan-s-trybuny-y-s-yznanky The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ այդ ժամանակ Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատից, մասնակցելու «չափազանց շահավետ նախագծերին», ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ վճռորոշ փաստարկ դարձան, որը Յանուկովիչին համոզեց հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ Վիլնյուսում «Արևելյան գործընկերության» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

Այս որոշումը հանգեցրել է զանգվածային բողոքի ակցիայի Կիևի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում։ Նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի ուժային ցրումից հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել։

Ռուսաստանի ղեկավարության դիրքորոշումը իրադարձությունների սկզբում այն էր, որ ուկրաինական կառավարության որոշումը բացարձակ լեգիտիմ էր, Կիևի իրադարձությունները Ուկրաինայի ներքին գործն են, և դրսից միջամտությունն անթույլատրելի է&lt;ref name=&quot;нг09-12&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/russia/3274319-medvedev-u-vas-seichas-dovolno-aktyvnyi-polytycheskyi-sezon-my-vnymatelno-sledym-za-tem-chto-proyskhodyt Медведев — У вас сейчас довольно активный политический сезон, мы внимательно следим за тем, что происходит]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/russia/3274736-medvedev-vmeshatelstvo-ynostrannykh-polytykov-v-sytuatsyui-v-ukrayne-nedopustymo Медведев: Вмешательство иностранных политиков в ситуацию в Украине недопустимо]&lt;/ref&gt;։ Ի տարբերություն Արևմուտքի երկրների, ռուս ներկայացուցիչների բոլոր հրապարակային շփումները սահմանափակվում էին Ուկրաինայի պաշտոնական իշխանությունների կողմից՝ նրա քաղաքացիական հասարակության պահանջների լիակատար անտեսմամբ։ Ռուսաստանի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշումը, որն ընդգծված տարանջատվեց Ուկրաինայի ներքաղաքական խնդիրներից, համապատասխանում էր ռուսական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ներում տարածված տեղեկատվությանը։

== 2014-2019 թվականներ ==

=== Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա արտաքին քաղաքական հետևանքներ ===
2014 թվականի փետրվարի 21-ին, Արևմուտքի երկրների ճնշման տակ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր ստորագրեց ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան իշխանությունից հեռացրեց նախագահ Յանուկովիչին։ Ռուսաստանը կասկած է հայտնել այդ որոշման լեգիտիմության հարցում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140225/996969927.html Думский комитет по делам СНГ: Янукович остаётся легитимным президентом] // [[РИА Новости]], 25.02.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/25/7016292/ В России Януковича все ещё считают президентом — Слуцкий] // [[Украинская правда]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/02/26/newukraine/ Революция желает познакомиться] // [[Лента.ру]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը հրաժարվում էր ճանաչել Ուկրաինայի փաստացի նոր իշխանությունների լեգիտիմությունը, որոնք, նրա կարծիքով, եկել էին երկիրը կառավարելու հակասահմանադրական զինված հեղաշրջման ճանապարհով և չունեն համազգային մանդատ&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20366 Владимир Путин ответил на вопросы журналистов о ситуации на Украине] // [[kremlin.ru]], 04.03.2014&lt;/ref&gt;, ուստի Ռուսաստանը հրաժարվում էր դրանք դիտարկել որպես արտաքին քաղաքական երկխոսության իրավահավասար մասնակից&lt;ref&gt;[http://www.russiaun.ru/ru/news/sc_ukrn Заявление для СМИ Постоянного представителя Российской Федерации при ООН В. И. Чуркина по итогам закрытых консультаций Совета Безопасности ООН по ситуации на Украине]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը կոչ է արել Արևմուտքի երկրներին, որոնք հանդես են եկել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության միջև ստորագրված քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի երաշխավորներ, խստագույնս կատարել այդ համաձայնագրի դրույթները, որոնք նախևառաջ վերաբերում են սահմանադրական բարեփոխումներին, ազգային միասնության կառավարության ստեղծմանը և ընտրությունների անցկացմանը արդեն սահմանադրական բարեփոխումից հետո&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1026613 Лавров: намерения США ввести санкции против России — это уже угроза. ИТАР-ТАСС, 06.03.14]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Ռուսաստանը Կիևից հետ է կանչել իր դեսպան Միխայիլ Զուրաբովին «Ուկրաինայում իրավիճակի սրման և համակողմանի վերլուծության անհրաժեշտության կապակցությամբ»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/998105 МИД РФ вызвал посла на Украине для консультаций в Москву] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt; (Զուրաբովը Կիև է վերադարձել 2014 թվականի հունիսի 7-ին&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3644605 Все входы расписаны. Какие изменения ожидаются в администрации президента // Коммерсантъ, 31.05.2018]&lt;/ref&gt;)։

Փետրվարի 24-ին Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հանդես է եկել պաշտոնական հայտարարությամբ, որում խորը մտահոգություն է հայտնել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի գործողությունների վերաբերյալ նրանց լեգիտիմության տեսանկյունից&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/B395A03608020C3244257C89004F7443 Министерство иностранных дел Российской Федерации: официальный сайт]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360783 МИД РФ озабочен действиями Верховной Рады Украины.] // [[Интерфакс]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում է Ուկրաինայի «գործող նախագահ», իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ։

Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և Ռուսաստանի կողմից աջակցվող տարածաշրջանների կուսակցության դիրքերը&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարի վերջին մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ընդդեմ ծայրահեղ աջակողմյան ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի։ Ակցիաները տեղի են ունեցել հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

=== Ղրիմի հակամարտություն ===
{{Main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}2014 թվականից հետո վերականգնված «Ղրիմի հարցը» դարձավ երկու երկրների հարաբերությունների առանցքային հանգույցներից մեկը։ 1990-ական թվականներին «խաղաղ կարգավորվածություն» համարելով, այնուամենայնիվ, նա պահպանեց «չլուծված կողմերը», որոնք ապացուցվում էին «տարբեր առաջնորդների տակ և տարբեր պայմաններում»&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Gwendolyn Sasse|заглавие=International linkages and the dynamics of conflict: revisiting the post-Soviet conflicts|ссылка=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/21599165.2016.1176560|язык=en|издание=East European Politics|год=2016|том=32|номер=3|страницы=289—296|doi=10.1080/21599165.2016.1176560}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում կայունությունը և նրա կարգավիճակի հետ կապված հարաբերությունները Ղրիմի իշխանությունների, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև հաստատվել են երեք տարրերով՝ Ուկրաինայում Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի, Ղրիմում ռուսաց լեզվի կարգավիճակի (թերակղզում շփման հիմնական լեզվի) և Ղրիմում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի տեղակայման երաշխիքների վրա, ինչը ռազմավարական նշանակություն ուներ Ռուսաստանի համար և ինքնին Ղրիմի ինքնավարության «երաշխիքն» էր, ինչպես նաև էական նշանակություն ուներ Ղրիմի տնտեսության համար։ Այդ գործոններից մեկին (և առավել ևս բոլորին միանգամից) սպառնացող վտանգը չէր կարող չապակայունացնել Ղրիմի իրադրությունը և Ռուսաստանի ու Ուկրաինայի հարաբերությունները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Книга|автор=Tatyana Malyarenko|заглавие=The Routledge Handbook of Ethnic Conflict: 2 nd edition; edited 28 CHAPTER &amp;#39;A GRADUALLY ESCALATING CONFLICT: Ukraine from the Euromaidan to the war with Russia&amp;#39;|ссылка=http://www.academia.edu/25462174/The_Routledge_Handbook_of_Ethnic_Conflict_2_nd_edition_edited_28_CHAPTER_A_GRADUALLY_ESCALATING_CONFLICT_Ukraine_from_the_Euromaidan_to_the_war_with_Russia}}&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից շատերի կողմից ընկալվեց թերակղզում որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի վերացման մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը ղրիմցիները՝ ընդդեմ Ուկրաինայի նոր ղեկավարության, դրան նպաստել է նաև ռուսական ԶԼՄ-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true|title=Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине|date=2014-05-12|website=|publisher=[[БДИПЧ]]|quote=С наступлением политического кризиса в Украине многоэтничное общество Крыма стремительно поляризовалось. Это стало очевидно 26-27 февраля 2014 г., когда выступающие за единство Украины крымские татары противостояли пророссийским демонстрантам в центре г. Симферополя. В ходе противостояния возникла давка, в которой погибло два человека. Опасность межэтнического конфликта обострилась в период, предшествовавший так называемому „референдуму о статусе Крыма“ 16 марта 2014 г., который крымские татары массово бойкотировали. Большинство собеседников ВКНМ заявили, что хотя спорное решение об отмене Закона „О языке“ (невзирая на наложение вето со стороны исполняющего обязанности Президента), а также решения о подготовке закона о люстрации, не стали решающими факторами, спровоцировавшими волнения в Крыму, они способствовали мобилизации значительного количества этнических русских против новых органов власти в Киеве. Действительные страхи перед политикой реваншизма в отношении русскоязычного меньшинства подпитывались слухами и однобокими сообщениями в СМИ, а также беспочвенными радикальными заявлениями ряда политиков|author=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-142&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանը, իր հերթին, մտավախություն ուներ, որ նոր իշխանությունը կզբաղվի Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայման վերաբերյալ պայմանավորվածությունների վերանայմամբ, և ընդհանուր առմամբ Եվրամայդանի ելքն ընկալեց որպես արտաքին քաղաքական խոշոր պարտություն՝ «Ուկրաինայի կորուստը» հօգուտ արևմտյան երկրների, և, ի վերջո, գնաց Ղրիմի միացմանը թերակղզու «ռուսալեզու բնակչության պաշտպանության» հայտարարված նպատակով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/1816491|title=Путин объяснил, в связи с чем принял решение возвратить Крым в состав России|date=|website=|publisher=ТАСС|accessdate=2019-01-27|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի գործողությունները զանգվածային աջակցություն են ստացել Ղրիմի բնակչության շրջանում&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-142&quot; /&gt; և թերակղզում գրեթե դիմադրության չեն հանդիպել ուկրաինական զինված ուժերի կողմից&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։ Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանի կազմ Ղրիմի ինտեգրմանը հաջորդած ժամանակ ռուսական ղեկավարությունը ստիպված եղավ բախվել ինչպես Ուկրաինայից Ղրիմի ենթակառուցվածքային կախվածության՝ Ուկրաինայից պահպանված կապերին, այնպես էլ Ռուսաստանին Ղրիմի միացումը միջազգային չճանաչելուն։

==== 2014 թվականի փետրվար-մարտ ====
Փետրվարի 28-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան դիմում է ընդունել Ուկրաինայի ամբողջականության երաշխավոր երկրներին, որոնք 1994 թվականին ստորագրել են Բուդապեշտի հուշագիրը՝ նրանցից պահանջելով «գործնական գործողություններով հաստատել հուշագրում ամրագրված պարտավորությունները՝ հարգել Ուկրաինայի անկախությունը, ինքնիշխանությունը և գոյություն ունեցող սահմանները»։ Բացի այդ, Ռադան Ռուսաստանից պահանջել է «դադարեցնել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության դեմ ոտնձգությանն ուղղված քայլերը և չաջակցվող անջատողականությանը»&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/831-18 Про Звернення Верховної Ради України до держав-гарантів відповідно до Меморандуму про гарантії безпеки у зв’язку з приєднанням України до Договору про нерозповсюдження ядерної зброї]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը պահանջել Է [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդ|ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի]] շտապ նիստ գումարել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող ԱՐԿ-ում իրադրության սրման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/2014/136&amp;Lang=R Письмо Постоянного представителя Украины при Организации Объединённых Наций от 28 февраля 2014 года на имя Председателя Совета Безопасности]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել Է Ռուսաստանի ԱԳՆ մամուլի ծառայությունը, Ռուսաստանը մերժումով Է պատասխանել Ուկրաինայի առաջարկին՝ անհետաձգելի երկկողմ խորհրդակցություններ անցկացնել Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 1997 թվականի բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագրի 7-րդ հոդվածի դրույթներին համապատասխան, քանի որ Ռուսաստանը Ղրիմի իրադարձությունները դիտարկել է որպես Ուկրաինայի ներքաղաքական գործընթացների հետևանք&lt;ref name=&quot;MID-28-2&quot;&gt;[http://mid.ru/brp_4.nsf/newsline/F2C86A40B49E817544257C8D00485C4F О встрече в МИД России с советником-посланником Посольства Украины в Российской Федерации] // [[МИД РФ]], 28.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարությունը բողոքի նոտա է փոխանցել ռուսական կողմին՝ Ուկրաինայի օդային տարածքի խախտման և Ղրիմում չսատարելու վերաբերյալ համաձայնագիրը խախտելու կապակցությամբ։ Նշվել է նաև, որ Ուկրաինան չի դիմել Ռուսաստանին՝ Ղրիմի տարածքում կարգուկանոնի ապահովման համար, ինչի կապակցությամբ Ռուսաստանից պահանջել են զորքերի անհապաղ վերադարձ իրենց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/193522.html Киев высказал протест российской стороне в связи с нарушением воздушного пространства Украины и двусторонних соглашений]&lt;/ref&gt;։ Նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հանդես է եկել հեռուստաուղերձով, որում Ռուսաստանին մեղադրել Է Ղրիմում ռազմական ագրեսիայի մեջ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140228_crimea_friday_tension_russia.shtml Турчинов призвал Путина «остановить провокацию» в Крыму]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հայտնել է, որ ռուսական կողմը Մոսկվայում Ուկրաինայի դեսպանատան խորհրդական-դեսպանորդ Ռուսլան Նիմչինսկիին նոտա է փոխանցել Ղրիմում ՌԴ-ի ԱԺՃ զրահատեխնիկայի տեղաշարժերի վերաբերյալ, «կապված Ուկրաինայի տարածքում Սևծովյան նավատորմի տեղակայման վայրերի պահպանության ապահովման անհրաժեշտության հետ» և տեղի ունեցող՝ «Սևծովյան նավատորմի վերաբերյալ ռուս-ուկրաինական բազային համաձայնագրերին լիովին համապատասխան»&lt;ref name=&quot;MID-28-2&quot; /&gt;։

Մարտի 1-ին նախագահ Պուտինը Դաշնության խորհուրդ է ներկայացրել «Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության զորքերի օգտագործման մասին» դիմումը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/01/gosduma-anons.html Совет Госдумы принял обращение к президенту по ситуации в Крыму] // [[Российская газета]],01.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20353 Президент России]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը ֆեդերացիայի խորհուրդն արտահերթ նիստում միաձայն ընդունել է համապատասխան որոշում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20140301/997696712.html Совет Федерации разрешил использовать ВС России на Украине] // [[РИА Новости]], 01.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]յի հետ հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինը նշել է, որ Ուկրաինայի և Ղրիմի արևելյան շրջաններում բռնության հետագա տարածման դեպքում Ռուսաստանն իրեն իրավունք է վերապահում պաշտպանել իր շահերը և այնտեղ բնակվող ռուսալեզու բնակչությունը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20355 Телефонный разговор с президентом США Бараком Обамой]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ռուսաստանին մեղադրել էր Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրերը խախտելու մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/briefing/1194-brifing-v-mzs |title=Брифінг в МЗС |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2019-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121310/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/briefing/1194-brifing-v-mzs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Վլադիմիր Պուտինը Ուկրաինայի իրադարձություններին նվիրված մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչին համարում Է Ուկրաինայի լեգիտիմ նախագահ, իսկ Ուկրաինայում տեղի ունեցած իրադարձությունները նա գնահատել է որպես հակասահմանադրական հեղաշրջում և իշխանության զինված զավթում&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot; /&gt;։ Վլադիմիր Պուտինը հաստատել է, որ Սերգեյ Ակսենովին համարում է լեգիտիմ ղեկավար, հերքել է, որ Ռուսաստանը դիտարկում է Ղրիմի միացման հնարավորությունը, և հայտարարել է, որ նրա բնակիչներն իրավունք ունեն որոշելու իրենց ապագան, քանի որ «եթե դա թույլ է տրվել անել աշխարհի շատ մասերում», ապա «ազգերի ինքնորոշման իրավունքը ոչ ոք չի վերացրել»։ Պատասխանելով այն հարցին, թե երբ և ինչ ծավալով կարող է կիրառվել Ուկրաինայում ռազմական ուժը, Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը «չի պատրաստվում և չի պատերազմելու ուկրաինացի ժողովրդի հետ»&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot; /&gt;։

Մարտի 6-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի հրամանատար փոխծովակալ Ալեքսանդր Վիտկոյին մեղադրել էր Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում հանցագործությունների կատարման մեջ (պետական դավաճանության հրահրում և դիվերսիայի կազմակերպում)։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հաղորդել են, որ Վիտկոյի հրամանատարը ուկրաինացի զինվորականներից պահանջել է հանձնվել Ղրիմի տարածքում գտնվող Ուկրաինայի զինված ուժերի ստորաբաժանումների և զորամասերի գրոհի սպառնալիքի ներքո&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1025278 Командующему ЧФ РФ инкриминируют совершение преступлений на территории Крыма. ИТАР-ТАСС, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն կանչել է Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Անդրեյ Վորոբյովին և բողոք է հայտնել ՌԴ ԱԳՆ-ի հայտարարության կապակցությամբ, որն իրավաչափ է ճանաչել Ղրիմի և Սևաստոպոլի անկախության մասին հռչակագիրը։ «Ուկրաինան կտրականապես դատապարտում է Ռուսաստանի Դաշնության ուղղակի միջամտությունը պետության ներքին գործերին։ Ռուսական կողմի գործողություններն ուղղակիորեն հակասում են միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքներին և պետությունների համակեցության համընդհանուր ընդունված սկզբունքներին»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19328-zajava-ministerstva-zakordonnih-sprav-ukrajini |title=Заява Міністерства закордонних справ України |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2014-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140312212630/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19328-zajava-ministerstva-zakordonnih-sprav-ukrajini |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 11-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան դիմել էր Ուկրաինայի անվտանգության երաշխավոր երկրներին Բուդապեշտի հուշագրով՝ կոչ անելով պահպանել երկրի տարածքային ամբողջականությունը՝ կիրառելով բոլոր հնարավոր միջոցները՝ դիվանագիտական, քաղաքական, տնտեսական և ռազմական&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/195337.html Рада просит участников Будапештского меморандума сохранить территориальную целостность Украины, применяя все возможные меры]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 12-13-ը Ուկրաինայի կառավարության ղեկավար Արսենի Յացենյուկը մեկնել է ԱՄՆ, որտեղ բանակցություններ է վարել Բարաք Օբամայի հետ և ելույթ ունեցել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում, որտեղ ևս մեկ անգամ կոչ է արել Ռուսաստանին դուրս բերել զորքերը Ղրիմից&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/364263 Обама заявляет о неприемлемости крымского референдума]&lt;/ref&gt; և նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ հակամարտության կարգավորման համար։

Մարտի 13-ին Գերագույն ռադան դիմել Է ՄԱԿ-ին՝ խնդրելով աջակցել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը։ Իր հայտարարության մեջ խորհրդարանը Ռուսաստանին մեղադրել է անհիմն ագրեսիայի և ուկրաինական տարածքի մի մասը անեքսիայի ենթարկելու փորձի մեջ։ Ռադան ՄԱԿ-ին կոչ է արել անհապաղ քննարկել Ղրիմի իրադրությունը&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/873-18 Звернення Верховної Ради України до Організації Об'єднаних Націй]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի և Սևաստոպոլի իշխանության նոր տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին հանրաքվե են անցկացրել Ղրիմի կարգավիճակի շուրջ՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմի մեջ մտավ Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև Ռուսաստանի կազմում Ղրիմի Հանրապետության ընդունման մասին պայմանագիր է ստորագրվել&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/1056269 Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։{{Also|Անցումային շրջան Ղրիմում
}}Ռուսաստանի ղեկավարությունը միայն ապրիլի կեսերին, Ռուսաստանին Ղրիմի միանալուց մեկ ամիս անց, խոստովանել է, որ ՌԴ զինված ուժերն իսկապես մասնակից են եղել Ղրիմում տեղի ունեցող ռազմավարական օբյեկտների, Ուկրաինական զորամասերի և շտաբների արգելափակման և գրավման իրադարձություններին, որոնք սկսվել են Սիմֆերոպոլում Ղրիմի խորհրդարանի և կառավարության շենքերի զավթումից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/20796|title=«Прямая линия с Владимиром Путиным»|date=2014-04-17|publisher=// kremlin.ru|accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հունիսի 24-ին Վլադիմիր Պուտինը Դաշնության խորհրդին առաջարկ է ներկայացրել Ուկրաինայում ռուսական զորքերի օգտագործման մասին որոշումը չեղարկելու մասին&lt;ref name=&quot;putin-otmena&quot;&gt;[http://ria.ru/politics/20140624/1013361914.html Путин предложил СФ отменить разрешение на использование ВС на Украине] // [[РИА Новости]], 24.06.2014&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը Դաշնության խորհուրդը չեղյալ է հայտարարել Ուկրաինայում ՌԴ զորքերի օգտագործման մասին իր մարտյան որոշումը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/06/25/sovfedanons/ Совет Федерации отменил постановление об использовании войск на Украине] // Lenta.ru&lt;/ref&gt;։

==== Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները Ղրիմը Ռուսաստանին միանալուց հետո ====
2014 թվականի ապրիլի 2-ին Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարությունը նոտա էր հղել Ռուսաստանում Ուկրաինայի դեսպանությանը՝ տեղեկացնելով «Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու վերաբերյալ համաձայնագրերի գործողության դադարեցման մասին» Դաշնային օրենքի ուժի մեջ մտնելու մասին»։

* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 1997 թվականի մայիսի 28-ի Սևծովյան նավատորմի բաժանման պարամետրերի մասին համաձայնագիր
* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին 1997 թվականի մայիսի 28-ի համաձայնագիր
* Համաձայնագիր Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև Սևծովյան նավատորմի բաժանման և Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հետ կապված փոխհաշվարկների մասին 1997 թվականի մայիսի 28-ի համաձայնագիր;
* Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 2010 թվականի ապրիլի 21-ի համաձայնագիր Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հարցերի վերաբերյալ։

2014 թվականի ապրիլի 25-ից Ղրիմի և Ուկրաինայի միջև հաստատվել է Ռուսաստանի պետական սահմանը&lt;ref&gt;[http://sevastopolnews.info/2014/04/lenta/sobytiya/069219374/ С 25 апреля между Крымом и Украиной установлена государственная граница России.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304085536/http://sevastopolnews.info/2014/04/lenta/sobytiya/069219374/ |date=2016-03-04 }} Sevastopol News, 25.04.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/4/30/ukraina-vyrazila-rossii-protest-izza-obustroistva-krymskoi-granitsy-11266/ Украина выразила России протест из-за обустройства крымской границы.] Новости Крыма. Крымская служба новостей, 30.04.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի դիրքորոշում ====
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն, որը իշխանության է եկել [[Եվրոմայդան]]ի արդյունքում, Ղրիմի իրադարձությունները, որոնք Ուկրաինայի համար ավարտվել են թերակղզու կորստով, Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում են։ Ուկրաինան չի ճանաչել Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին&lt;ref name=&quot;UR&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/365521 Украина не признаёт присоединения Крыма к России] // Интерфакс, 18.03.2014.&lt;/ref&gt; և թերակղզին համարում է ժամանակավորապես օկուպացված տարածք։

Մարտի 16-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Պարուբին հայտարարել է Ուկրաինա «ռուսական գարուն» անվանումով ներխուժման ռուս անջատողականների լայնածավալ գործողության ձախողման մասին։ Նրա խոսքով՝ անջատողականները ծրագրում էին երկրի հարավ-արևելքում իշխանության զավթում՝ Ղրիմի սցենարով&lt;ref name=&quot;лигтв&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1002497-snbo_zayavil_o_sryve_krupnoy_antiukrainskoy_operatsii_v_8_oblastyakh.htm|title=СНБО заявил о срыве крупной антиукраинской операции в 8 областях|date=2014-03-16|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;5тв&quot;&gt;{{cite web|url=http://delo.ua/ukraine/rnbo-zajavljaet-o-predotvraschenii-masshtabnoj-akcii-separatisto-230367/|title=РНБО заявляет о предотвращении масштабной акции сепаратистов|date=2014-03-16|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարությունը կոչ է արել միջազգային հանրությանը չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը, որը հռչակվել Է Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի կողմից «հակասահմանադրական հանրաքվեի արդյունքներով, որն անցկացվել է համաեվրոպական նորմերի և հանրաքվեների անցկացման ստանդարտների աղաղակող խախտումներով»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19773-komentar-mzs-ukrajini-shhodo-postanovi-pro-nezalezhnisty-krimu-vid-17-bereznya-2014-roku |title=Коментар МЗС України щодо постанови «Про незалежність Криму» від 17 березня 2014 року |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2019-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121303/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19773-komentar-mzs-ukrajini-shhodo-postanovi-pro-nezalezhnisty-krimu-vid-17-bereznya-2014-roku |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան խորհրդակցությունների համար հետ է կանչել Ռուսաստանում իր դեսպանին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19729-komentar-mzs-ukrajini|title=Посла України в РФ Володимира Єльченка відкликано для консультацій|date=2014-03-17|publisher=[[МИД Украины]]|accessdate=2015-03-03|archive-date=2019-12-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20191203121305/https://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19729-komentar-mzs-ukrajini|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 18-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ուկրաինայում Ռուսաստանի Դաշնության գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Ա. Վորոբյովին բողոքի նոտա է հանձնել Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի Հանրապետության ճանաչման և Ռուսաստանի Դաշնության կազմում Ղրիմի Հանրապետության և Սևաստոպոլի ընդունման մասին պայմանագրի ստորագրման դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19988-mzs-ukrajini-viklikalo-timchasovogo-povirenogo-u-spravah-rf-v-ukrajini-dlya-vruchennya-noti-protestu|title=МЗС України викликало Тимчасового повіреного у справах РФ в Україні для вручення ноти протесту|date=2014-03-18|publisher=[[МИД Украины]]|accessdate=2015-04-22|lang=uk|archive-date=2014-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140322014017/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/news/19988-mzs-ukrajini-viklikalo-timchasovogo-povirenogo-u-spravah-rf-v-ukrajini-dlya-vruchennya-noti-protestu|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը որոշում է ընդունել Ռուսաստանի հետ վիզային ռեժիմ սահմանելու և ԱՊՀ-ից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/252499-snbo-ukrainy-prinyal-reshenie-o-vvedenii-vizovogo-rezhima-s-rossiei СНБО Украины принял решение о введении визового режима с Россией | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;։ ԱԱՊԽ քարտուղարի պաշտոնակատար Անդրեյ Պարուբին նաև հայտնել է, որ «նախարարների կաբինետին առաջարկվել է անհապաղ դիմել ՄԱԿ-ին՝ Ղրիմը ապառազմականացված գոտի հայտարարելու նպատակով և միջոցներ ձեռնարկել, որպեսզի Ղրիմը լքեն ՌԴ-ի զորքերը, ինչպես նաև երաշխավորեն պայմաններ ուկրաինական զորքերի վերատեղաբաշխման և Ուկրաինայի մայրցամաքային մասում դրանք տեղակայելու համար»։ Հաջորդ օրը Արսենի Յացենյուկը, սակայն, Բրյուսելում հայտարարել է, որ «''պետք չէ շտապել»'' ոչ Ռուսաստանի հետ վիզային ռեժիմի սահմանման, ոչ էլ արտասահմանյան անձնագրերով ՌԴ ուղևորությունների անցնելու հետ։ Յացենյուկը հիշեցրել է, որ Ռուսաստանն ինքը բազմիցս բարձրացրել է արտասահմանյան անձնագրերով ուղևորությունների և ԱՊՀ-ում այցագրային ռեժիմի սահմանման հարցը, ուստի «հազիվ թե Ուկրաինայի կողմից նման նախաձեռնությունն արդյունավետ լինի» Ռուսաստանի վրա ազդեցության տեսանկյունից, փոխարենը «խնդիրը կարևոր հումանիտար չափում ունի հենց Ուկրաինայի համար, քանի որ առանց վիզայի ռեժիմի պահպանման հարցում շահագրգռված են Ուկրաինայի շատ մեծ թվով քաղաքացիներ, առաջին հերթին պետության Արևելքում և հարավում»&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1061496 Яценюк: Украина не будет спешить с введением визового режима с Россией. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062958 В Совете нацбезопасности Украины недовольны позицией Яценюка по визовому вопросу с РФ. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 11-ին Ուկրաինան միացել Է Եվրամիության անհատական պատժամիջոցներին, որոնք սահմանվել են մի շարք ռուս քաղաքացիների և ղրիմցի ռուսամետ քաղաքական գործիչների դեմ, ինչպես նաև արգելել է Ռուսաստանի ավելի քան 100 պետական ծառայող քաղաքացիներին, որոնք պաշտպանել են Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը, մուտք գործել իրենց տարածք&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/200257.html СБУ запретила въезд в Украину более 100 гражданам РФ — депутат] // [[Интерфакс]]-Украина, 11.04.2014&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի և Ղրիմի միջև հարաբերություններ ====
2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք ընդունեց ''Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների ապահովման և իրավական ռեժիմի մասին'', որում հայտարարվեց, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է, որի վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Այդ տարածքում արգելվում է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը և օրենքներին հակասող կարգով ստեղծված (նշանակված կամ ընտրված) մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց գործունեությունը։ Նման մարմինների և պաշտոնատար անձանց բոլոր որոշումները և ակտերը ճանաչվում են անօրինական և ուժ չունեցող։

Օրենքը չի ճանաչում Ղրիմի բնակիչների կողմից ռուսական քաղաքացիություն ձեռք բերելու համընդհանուր ավտոմատ տարբերակը։ Այսպիսով, ղրիմցիները, որոնք ստացել են ռուսական անձնագրեր, ուկրաինական օրենսդրության տեսանկյունից շարունակում են համարվել Ուկրաինայի քաղաքացիներ, եթե նրանք չեն հրաժարվել դրանից&lt;ref name=&quot;УП-закон&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/15/7022502/|title=Рада определила правила жизни на оккупированных территориях|date=2014-04-15|publisher=Украинская правда|accessdate=2014-04-15}}&lt;/ref&gt;։

Օրենքով հայտարարվում է, որ «Ուկրաինայի պետության, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի, տարածքային համայնքների, պետական մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և հանրային իրավունքի այլ սուբյեկտների նկատմամբ պահպանվում է գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը, որը գտնվում է ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/4/15/682175.html Рада приняла закон о защите прав граждан «оккупированного Крыма»]&lt;/ref&gt;։

Մեկուկես տարի անց Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ռուսական զորքերի կողմից թերակղզու ժամանակավոր օկուպացիան սկսելու պաշտոնական օր է սահմանել 2014 թվականի փետրվարի 20-ը՝ «ՌԴ Զինված ուժերի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանը հատելու կարգը խախտելու» օրը։ Ավելի վաղ, ''Ղրիմ'' ազատ տնտեսական գոտու ստեղծման և Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքում տնտեսական գործունեության իրականացման առանձնահատկությունների մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/1636-18 ЗАКОН УКРАЇНИ «Про створення вільної економічної зони „Крим“ та про особливості здійснення економічної діяльності на тимчасово окупованій території України»]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի 2014 թվականի օգոստոսի 12-ի օրենքին համապատասխան, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Ղրիմի ժամանակավոր օկուպացիայի սկսմամբ։ Սևաստոպոլը համարվում էր ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի՝ 2014 թվականի մարտի 27-ի 68/262 բանաձևի ուժի մեջ մտնելու ամսաթիվը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/290336.html Рада уточнила официальную дату начала оккупации Крыма и Севастополя — 20 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի գործադիր իշխանության գլխավոր մարմինը, որը պատասխանատու է ''Ղրիմի և Սևաստոպոլի հետ կապված հարցերով քաղաքականության ձևավորման և իրականացման համար, որոշել է Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլ քաղաքի հարցերով Ուկրաինայի պետական ծառայությունը'', որի գործունեությունն ուղղվում և համակարգվում է Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից&lt;ref&gt;http://ria.ru/world/20150928/1288116408.html#ixzz3n7CtuTqf Кабмин Украины определил задачи госслужбы по Крыму и Севастополю // РИА Новости, 28.09.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/293039.html Кабмин утвердил Положение о Госслужбе Украины по вопросам АР Крым и Севастополя]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հուլիսի 4-ին Ուկրաինան պաշտոնապես փակել է Ղրիմի նավահանգիստները&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/krym/59807-ukraina-oficialno-zakryla-krymskie-porty Украина официально закрыла крымские порты] — Вести, 6 июля 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 27-ից ուկրաինական մաքսակետն աշխատում է Ղրիմի հետ որպես օտարերկրյա պետություն. Ուկրաինայից Ղրիմ ապրանքների արտահանման ժամանակ դրանց վրա ձևակերպվում է արտահանման հռչակագիր, Ղրիմից Ուկրաինա ներմուծման դեպքում՝ ներմուծման հայտարարագիր&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/09/30/1321407.html Украинская таможня теперь считает Крым заграницей] // [[Росбалт]], 30.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/226187.html Украина ввела таможенное декларирование грузов в/из Крыма] // [[Интерфакс-Украина]], 30.09.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 20-ին հրապարակվել Է Ուկրաինայի նախագահի «Ղրիմի թաթարների գործերով Ուկրաինայի լիազոր նախագահի մասին» հրամանագիրը»&lt;ref&gt;[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/656/2014 Указ Президента України «Про Уповноваженого Президента України у справах кримськотатарського народу»]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի դեկտեմբերի 27-ից, Ուկրաինայի ԱԱՊԽ-ի որոշման հիման վրա, արգելվել է Ղրիմի Հանրապետության հետ ուղևորատար հաղորդակցության իրականացումը Ուկրաինական երկաթուղային և ավտոմոբիլային փոխադրողների հետ&lt;ref&gt;[http://www.depo.ua/rus/life/v-snbo-rasskazali-pochemu-zapretili-transportnoe-soobshchenie-27122014141500 В СНБО рассказали, почему запретили транспортное сообщение с Крымом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/economic/293015.html «Укрзализныця» с конца 2014 года не возит в Крым ни грузы, ни пассажиров]&lt;/ref&gt;։

Ավելի վաղ ուկրաինական իշխանությունների որոշմամբ դադարեցվել էին դեպի Ղրիմ ջրի մատակարարումները։ 2014 թվականի սեպտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին էլեկտրաէներգիայի մատակարարման սահմանափակումներ են մտցվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/2/703596.html|title=Укрэнерго решило ограничить поставки электроэнергии в Крым|date=2014-09-02|publisher=Взгляд|accessdate=2014-09-02}}&lt;/ref&gt;։ Սահմանափակումները հանվել են այն բանից հետո, երբ 2014 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ստորագրվել են Ռուսաստանից Ուկրաինա ածխի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարման մասին պայմանագրեր&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.c-inform.info/news/id/24876|title=Украина выполняет соглашения по поставкам электроэнергии в Крым|date=2015-06-23|publisher=Крыминформ|accessdate=2015-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150922/1271668146.html Порошенко: цель блокады Крыма — его возвращение в состав Украины] // РИА Новости, 2015-09-22&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի շրջափակման սահմանման կապակցությամբ ՌԴ տրանսպորտի նախարարության կողմից որոշում է ընդունվել Կերչի լաստանավային անցման միջոցով վառելիքաքսուքային նյութերի և պարենամթերքի առաջնային անցման մասին, ընդ որում՝ սահմանափակվել է բեռների մի շարք այլ կատեգորիաների՝ մասնավորապես, հանքային պարարտանյութերի ներմուծումը&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151013/1101230600.html Минтранспорта РФ ограничило ввоз минеральных удобрений в Крым] // РИА Крым, 2015-10-13&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետությունում ստեղծվել է պարենի ռազմավարական պաշար, որը պետք է թույլ տար խուսափել գների աճից և ապրանքների դեֆիցիտից Կերչի լաստանավային անցման աշխատանքում խափանումների դեպքում&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151013/1101230011.html В Крыму запаслись продуктами на случай сбоев в работе переправы] // РИА Крым, 2015-10-13&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հոկտեմբերին Ղրիմի թաթարական և ուկրաինացի ակտիվիստների կողմից ձեռնարկվել են Ղրիմի «էներգաբլոկադ» մտցնելու առաջին փորձերը՝ Խերսոնի մարզի տարածքում վնասելով էլեկտրահաղորդման գծերի հենասյուները, որոնք թերակղզին կապում են մայրցամաքային Ուկրաինայի հետ։ Նոյեմբերի 20-22-ը Անհայտ անձինք պայթեցրել են չորս էլեկտրահաղորդման գծերի հենարանները, ինչի հետևանքով ամբողջությամբ դադարեցվել են էլեկտրաէներգիայի մատակարարումները Ղրիմ և Ուկրաինայի հարակից տարածքի մի մասը&lt;ref name=&quot;ptv-22-11-2015-blackout&quot;&gt;[http://www.5-tv.ru/news/102252/ Почти 2 миллиона человек остались без электричества в Крыму] // Пятый канал, 22 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Ղրիմում մայրցամաքային Ուկրաինայից ԷլեկտրաԷներգիայի մատակարարման դադարեցմամբ արտակարգ դրության ռեժիմ է սահմանվել, քանի որ տեղական էլեկտրակայաններն ի վիճակի են եղել ապահովել թերակղզու պահանջների ոչ ավելի, քան 30 %-ը&lt;ref name=&quot;meduza-feat-blackout-20151122&quot;&gt;{{cite news|url=https://meduza.io/feature/2015/11/22/krym-bez-sveta-korotko|title=Крым без света. Самое главное об отключении электроэнергии на полуострове|date=20:08, 22 НОЯБРЯ 2015|publisher=MEDUZA|accessdate=2015-11-23}}&lt;/ref&gt;։ Պարզվում է՝ Ղրիմը ստիպված է եղել ավելացնել սեփական էլեկտրոգեներացիայի ծավալը՝ տեղական էլեկտրակայանների, էներգամատակարարման պահուստային աղբյուրների, դիզել-գեներատորային կայանքների և շարժական էլեկտրակայանների աշխատանքի հաշվին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://ria.ru/society/20151203/1334883558.html|title=Аксенов назвал запуск энергомоста в Крым важным политическим шагом|publisher=[[РИА Новости]]|date=2015-12-03}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի կառավարության ձեռնարկած հիմնական միջոցառումներից մեկը՝ կապված էներգաբլոկադի հետ, Ղրիմի էներգակամրջի շինարարությունն արագացնելու մասին որոշումն է&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/politics/20151123/1101673454.html Козак: острота проблемы энергоснабжения Крыма уменьшится в декабре] // РИА Крым, 2015-11-23&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/business/news/2015/11/25/n_7932347.shtml Путин потребовал проложить энергомост в Крым до 20 декабря — Газета. Ru _ Новости]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հատուկ ժամանել էր Սիմֆերոպոլ՝ առաջին հերթին էներգակամրջի գործարկման համար&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50863|title=Президент запустил первую очередь энергомоста в Крым|publisher=[[Kremlin.ru]]|date=2015-12-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.ria.ru/economy/20151215/1102111671.html Путин дал команду к запуску второй ветки энергомоста с Кубани в Крым // РИА Крым]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերի 23-ին Ուկրաինայի կառավարությունը, ի պատասխան նախագահ Պորոշենկոյի դիմումի, որն առաջարկել էր դադարեցնել բեռների և երկաթուղային տրանսպորտային հաղորդակցությունը և Ղրիմի հետ ապրանքաշրջանառությունը, հայտարարել Էր Ղրիմի հետ սահմանով բեռնատար ավտոտրանսպորտի տեղաշարժի ժամանակավոր արգելքի սահմանման մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[http://www.bbc.com/russian/news/2015/11/151123_poroshenko_crimea_transport Правительство Украины временно запрещает перемещение грузовых потоков в Крым // Русская служба Би-би-си, 23.11.2015]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի կառավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.kmu.gov.ua/control/uk/cardnpd?docid=248714822 Про обмеження поставок окремих товарів (робіт, послуг) з тимчасово окупованої території на іншу територію України та/або з іншої території України на тимчасово окуповану територію]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt; որոշում է ընդունել արգելել աշխատանքների, ապրանքների և ծառայությունների մատակարարումը Ղրիմ և Ղրիմից։ Որոշման գործողությունը չի տարածվում Ղրիմից Ուկրաինա ապրանքների մատակարարման վրա, որոնք ռազմավարական նշանակություն ունեն պետության տնտեսության և անվտանգության ճյուղերի համար, տնտեսական զարգացման և առևտրի նախարարության հաստատմամբ, ինչպես նաև միջազգային հումանիտար կազմակերպությունների կողմից Ղրիմ հումանիտար օգնության ներմուծման վրա՝ սոցիալական քաղաքականության նախարարության կողմից հաստատված ցանկին համապատասխան&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20151217/1343731152.html#ixzz3ubiVbxLV Украина с 16 января прекращает поставки в Крым большинства товаров // РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմ էլեկտրաէներգիայի մատակարարման համար կպահանջվի Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի առանձին թույլտվություն&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20151216/1342974994.html#ixzz3uUfRGzqq Яценюк: поставка электричества в Крым возможна только с решения СНБО | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

==== Միջազգային արձագանք ====
ՄԱԿ-ի անդամ պետությունների մեծամասնությունը չի ճանաչել Ղրիմի հանրաքվեի լեգիտիմությունը։ ԱՄՆ-ի&lt;ref&gt;[http://ukraine.usembassy.gov/statements/psaki-crimea-03172015.html One Year Later — Russia’s Occupation of Crimea] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150912145721/http://ukraine.usembassy.gov/statements/psaki-crimea-03172015.html|date=2015-09-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/03/18/press-briefing-press-secretary-jay-carney-3182014 Press Briefing by Press Secretary Jay Carney, 3/18/2014]&lt;/ref&gt;, Եվրամիության պետությունների&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://eeas.europa.eu/delegations/russia/press_corner/all_news/news/2014/20140321_ru.htm |title=Выводы Европейского Совета касательно Украины (21/03/2014) |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2016-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306015419/http://eeas.europa.eu/delegations/russia/press_corner/all_news/news/2014/20140321_ru.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-%2f%2fEP%2f%2fTEXT%2bTA%2bP7-TA-2014-0457%2b0%2bDOC%2bXML%2bV0%2f%2fEN&amp;language=EN|title=European Parliament resolution of 17 April 2014 on Russian pressure on Eastern Partnership countries and in particular destabilisation of eastern Ukraine|date=2014-04-17|publisher=[[Европарламент]]|accessdate=2015-07-08|lang=en}}&lt;/ref&gt; և մի շարք այլ գործընկեր երկրների և ԵՄ-ն&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/mar/03/russian-ambassador-summoned-explain-troops-crimea Russian ambassador to Australia called in to explain troops in Crimea]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140411/1003578175.html Ещё пять стран, включая Украину и Норвегию, ввели санкции против РФ. РИА Новости, 11.04.2014]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև մի շարք միջազգային կազմակերպությունների և միավորումների, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի, ԵԽԽՎ&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=21956&amp;lang=en Consideration of the annulment of the previously ratified credentials of the delegation of the Russian Federation (follow-up to paragraph 16 of Resolution 2034 (2015))]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2014-baku-annual-session/2014-baku-final-declaration/1850-06|title=Resolution on Clear, Gross and Uncorrected Violations of Helsinki Principles by the Russian Federation|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924062038/http://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2014-baku-annual-session/2014-baku-final-declaration/1850-06|archivedate=2015-09-24|accessdate=2015-12-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.oscepa.org/documents/all-documents/annual-sessions/2015-helsinki/declaration-3/2979-2015-helsinki-declaration-rus/file Хельсинкская декларация и резолюции, принятые Парламентской Ассамблеей ОБСЕ на двадцать четвёртой ежегодной сессии. Хельсинки, 5-9 июля 2015 года]&lt;/ref&gt;, գործողությունները բնութագրել է որպես ագրեսիա, օկուպացիան և անեքսիան մասի Ուկրաինայի տարածքում, խաթարվում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության. Ռուսաստանն իր հերթին հղում է կատարում ՄԱԿ-ի կանոնադրական փաստաթղթերում ամրագրված ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքին, որը, ՌԴ դիրքորոշման համաձայն, իրականացվել Է Ղրիմի բնակչության կողմից, որոնք «ապստամբել են» երկրում ուժային իշխանափոխության դեմ&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/BDOMP/Brp_4.nsf/arh/41F16D84381234C144257CD8006C0936?OpenDocument Интервью Министра иностранных дел России С. В. Лаврова телеканалу «Блумберг», Москва, 14 мая 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Արևմտյան հանրակցության պահանջներն ընդունելու Ռուսաստանի մերժումը հանգեցրեց ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի և այդ կազմակերպությունների անդամ պետությունների հետ հարաբերությունների կտրուկ սառեցմանը, իսկ հետագայում՝ Ռուսաստանի և մի շարք ռուսական ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց ու կազմակերպությունների դեմ քաղաքական և տնտեսական պատժամիջոցների սահմանմանը, որոնք, Արևմուտքի երկրների կարծիքով, մեղսակից են Ուկրաինայի իրադրության ապակայունացմանը։

Հետագայում որոշ երկրներ վերանայել են իրենց վերաբերմունքն այդ հարցի նկատմամբ։

=== Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում ===
{{Main|Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում
}}2014 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի արևելքում նոր ուկրաինական իշխանությունների դեմ զանգվածային բողոքները վերաճեցին զինված հակամարտության Ուկրաինայի զինված ուժերի և մի կողմից կամավոր ռազմականացված կազմավորումների և ապստամբների ջոկատների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։

Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07 |title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION |accessdate=2019-12-03 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրել են Ուկրաինայի հարավ-արևելքում զանգվածային բողոքի ակցիաներ կազմակերպելու&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452766 Списки Запада станут восточными. России готовят наказание за восток Украины // Газета «Коммерсантъ» № 64 от 15.04.2014]&lt;/ref&gt;, իսկ ավելի ուշ՝ հակակառավարական ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, ինչպես նաև զենքի մատակարարման և ինքնահռչակ հանրապետություններին ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները՝ հայտարարելով&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

Հակամարտության մեկնարկի ամսաթիվ է համարվում 2014 թվականի ապրիլի 7-ը, երբ Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը Խարկովում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի զավթման և Խարկովի և Դոնեցկի ժողովրդական հանրապետությունների հռչակման կապակցությամբ հայտարարել Է հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը բրիտանական The Guardian թերթում հոդված է հրապարակել Ուկրաինայի իրադրության մասին&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/apr/07/sergei-lavrov-russia-stabilise-ukraine-west Sergei Lavrov. It’s not Russia that is destabilising Ukraine // The Guardian, 07.04.2014]&lt;/ref&gt;՝ հայտարարելով, որ «ոչ ոք չի արել ավելին, քան Ռուսաստանը՝ անկախ Ուկրաինական պետությանը աջակցելու համար»։ Սերգեյ Լավրովը նշել է, որ հենց ԱՄՆ-ն ու Եվրամիությունը «զանգվածային աջակցություն են ցուցաբերել քաղաքական շարժումներին, որոնք համարվում էին արևմտյան ազդեցության իրականացնողներ, ընդ որում դա արվում էր ուկրաինական Սահմանադրության ուղղակի խախտմամբ։ Լավրովը մի շարք քայլեր է առաջարկել, որոնք, Ռուսաստանի կարծիքով, կարող են նպաստել Ուկրաինայում իրավիճակի շուտափույթ կայունացմանը»։

* իրական սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում, որն ապահովում է Ուկրաինայի բոլոր տարածաշրջանների օրինական իրավունքների և շահերի հաշվառումը
* Ուկրաինայի օրենսդրությունում ամրագրված արտադաշինքային կարգավիճակի հստակ երաշխիքների տրամադրումը, ինչը թույլ կտա ապահովել դրա դեր՝ որպես կապող օղակ անբաժանելի եվրոպական անվտանգության ճարտարապետության մեջ
* Ուկրաինայի տարածքում «Աջ սեկտորի» և այլ ծայրահեղ ազգայնական խմբավորումների անօրինական զինված կազմավորումների գործունեության դադարեցման շտապ միջոցառումների իրականացում&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447844?from=doc_vrez Три российских шага к спасению Украины. Сергей Лавров объяснил Западу, как найти выход из украинского кризиса // Коммерсантъ, 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին հայտնել է, որ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին առաջարկել է բանակցություններ վարել ՌԴ-ի, Ուկրաինայի, ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի մասնակցությամբ։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Ռուսաստանին մեղադրել էր Ուկրաինայի հետ սահմանին զորքերի կենտրոնացման մեջ և հայտարարել էր երկրի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունների մասնակցության ապացույցներ ներկայացնելու պատրաստակամության մասին&lt;ref name=&quot;ук12-04-14&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2451765 Виктор Янукович: «Украина одной ногой вступила в гражданскую войну». Что происходило на востоке страны в выходные // «Коммерсантъ» от 12.04.2014]&lt;/ref&gt;։ Փորձ է ռուսական կողմի ներկայացնել իր տեսակետը ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդում ոչ մի հնարավորություն չուներ հաջողության հասնելու․ շատերը անվտանգության Խորհրդի անդամները, հիմնվելով տեղեկատվության ուկրաինական կողմի, աջակցել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղալ «ղրիմի սցենարը»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провёл экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի իշխանությունների կարծիքով՝ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքի ելույթներն իրենցից ներկայացնում են «Կիևում ռուս և ռուսալեզու բնակչության շահերը հաշվի առնելու ղեկավարության դժկամության և անկարողության արդյունքը», իսկ հակամարտության կարգավորման համար անհրաժեշտ է «բոլոր հիմնական քաղաքական ուժերին և տարածաշրջաններին ներգրավել նոր սահմանադրության մշակման թափանցիկ գործընթացում, որը երաշխավորում է քաղաքացիների հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները, երկրի դաշնային կառուցվածքը և նրա արտադաշինքային կարգավիճակը»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452941 Президенты России и США обсудили ситуацию на Украине. Владимир Путин призвал Барака Обаму не допустить там кровопролития // «Коммерсантъ» от 15.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 17-ին [[Ժնև]]ում Ուկրաինայի, ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի և ՌԴ-ի բարձրագույն դիվանագիտական ներկայացուցիչների մասնակցությամբ տեղի ունեցան Ուկրաինայում հակամարտության ապաէսկալացման շուրջ քառակողմ բանակցություններ, որոնց արդյունքում ընդունվեց համատեղ հայտարարություն&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda Женевское заявление от 17 апреля 2014 года]&lt;/ref&gt;, որը նախատեսում էր․

* ապօրինի զինված կազմավորումների զինաթափում, գրավված վարչական շենքերի, փողոցների, հրապարակների և այլ հասարակական վայրերի ազատում
* համաներումը բողոքի մասնակիցներին և նրանց, ովքեր ազատ կարձակեն շենքերն ու այլ հասարակական վայրերը և կամավոր վայր կդնեն զենքը, բացառությամբ նրանց, ովքեր մեղավոր կճանաչվեն ծանր հանցագործություններ կատարելու մեջ
* ԵԱՀԿ-ի հատուկ դիտորդական առաքելության ստեղծում՝ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և Ռուսաստանի դիտորդների մասնակցությամբ իրադրության ապաէսկալացմանն ուղղված այդ միջոցառումների անհապաղ իրականացմանը նպաստելու համար
* համապարփակ, թափանցիկ և պատասխանատու սահմանադրական գործընթացի իրականացում՝ ազգային լայն երկխոսության անհապաղ մեկնարկով, որը հաշվի կառնի Ուկրաինայի բոլոր տարածաշրջանների և քաղաքական ուժերի շահերը։

Բայց հակամարտող կողմերի միջև համաձայնության հասնելու փորձը հաջողություն չունեցավ։ Ապրիլի 22-ին Տուրչինովը ուժային կառույցներից պահանջել է վերսկսել «արդյունավետ հակաահաբեկչական միջոցառումների անցկացումը՝ Ուկրաինայի արևելքում բնակվող ուկրաինացի քաղաքացիների ահաբեկիչներից պաշտպանվելու համար»&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html Официальный портал Верховной Рады Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»]// [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 2-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր Սլավյանսկում Ուկրաինայի կողմից Ժնևյան համաձայնագրերի տապալման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договорённостей]&lt;/ref&gt;։

Հետագայում հակամարտության լուծման որոնումը դիվանագիտական մեթոդներով շարունակվել է այսպես կոչված [[Նորմանդական քառյակ|նորմանդական ձևաչափով]]՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների մասնակցությամբ, ինչպես նաև Ուկրաինայի հարցով եռակողմ կոնտակտային խմբի ձևաչափով, ինչը հանգեցրել է, մասնավորապես, 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնագրի]] ստորագրմանը և կարճատև հարաբերական զինադադարին։

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Աստիճանաբար ուկրաինական զինված խմբավորումն ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Быстрая победа в Крыму обернулась долгой войной. Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի սկզբին հակաահաբեկչական գործողության ուժերը չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը՝ գրեթե շրջապատել են Դոնեցկը և Լուգանսկը։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու գնդակոծությունները շարունակվեցին։ 2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները։ Փետրվարի 11-12-ին Մինսկում կայացած գագաթնաժողովում Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարները համաձայնեցրել են հրադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը։

Մինսկի համաձայնությունների ստորագրման օրվանից անցած չորս տարիների ընթացքում, սակայն, փաստացի, դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3882586 Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ դրա ամրագրում, համաներման անցկացում և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2017 թվականի վերջին 2018 թվականի սկզբին Դոնբասում ՄԱԿ-ի ենթադրյալ խաղաղապահ առաքելության ձևաչափը քննարկվել է ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հատուկ ներկայացուցիչներ Կուրտ Վոլկերի և Վլադիսլավ Սուրկովի բանակցություններում։ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի դիրքորոշումների միջև հիմնական տարաձայնությունն այն է, որ Ռուսաստանը պնդում է խաղաղապահների տեղակայումը բացառապես հակամարտող կողմերի սահմանազատման գծում, մինչդեռ ԱՄՆ-ն (և Ուկրաինան) պնդում են, որ խաղաղապահները գրավեն ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող ողջ տարածքը, ինչը, մասնավորապես, ենթադրում է վերահսկողություն ռուս-ուկրաինական սահմանի նկատմամբ՝ չճանաչված հանրապետություններին զենքի մատակարարումը կանխելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3467095 Курт Волкер и Владислав Сурков обменялись форматами. Спецпредставитель Госдепа США и помощник президента РФ обсудили размещение в Донбассе миротворцев ООН // «Коммерсантъ», 14.11.2017]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերին Վլադիմիր Պուտինի և Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարք Կիրիլի աջակցության շնորհիվ տեղի է ունեցել գերիների փոխանակում Կիևի և Դոնբասի չճանաչված հանրապետությունների միջև։ Հակամարտության կողմերի կողմից պահվող անձանց մեծ մասի ազատման մասին պայմանավորվածության հասնելու համար պահանջվել է ավելի քան մեկ տարի։ Դառնալով Մինսկի համաձայնությունների կատարման կարևոր քայլ՝ գերիների փոխանակումը, սակայն, արմատական բեկում չի մտցրել Դոնբասի իրադրության կարգավորման գործում&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3511832 Пленные дождались свободы. Стороны конфликта в Донбассе обменялись «заложниками» // Коммерсантъ, 28.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի դեկտեմբերից Ուկրաինայի արևելքում հակամարտող կողմերը ոչ մի անգամ չեն կարողացել համաձայնության գալ պահված անձանց նոր փոխանակման շուրջ։

2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Ըստ որոշ գնահատականների՝ օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի արձանագրել է Ուկրաինայի իշխանությունների հեռացումը Մինսկի համաձայնագրերից, որոնք դրանում նույնիսկ չեն հիշատակվում։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3523082 С Украиной так не договаривались. Рада приняла закон, фактически отменяющий минские соглашения // Коммерсантъ, 19.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ [[Պետրո Պորոշենկո]]ն օրենք է ստորագրել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt;, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3651766 Путин пригрозил Украине «тяжелыми последствиями» в случае провокаций в Донбассе // Коммерсантъ, 07.06.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3651952 «Все понимают, что в ближайший год не будет никакого продвижения». Максим Юсин — о заявлениях Владимира Путина по Украине // Коммерсантъ, 07.06.2018]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի օգոստոսի 31-ին ահաբեկչության հետևանքով զոհվել է Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ղեկավար [[Ալեքսանդր Զախարչենկո]]ն։ Ռուսական իշխանությունների արձագանքը կոշտ ու օպերատիվ էր։ Վլադիմիր Պուտինը ԴԺՀ-ի ղեկավարությանը հեռագիր է ուղարկել, որում կատարվածը գնահատել է որպես «ևս մեկ վկայություն. նրանք, ովքեր ընտրել են ահաբեկչության, բռնության, ահաբեկման ուղին, չեն ցանկանում հակամարտության խաղաղ, քաղաքական լուծում փնտրել, չեն ցանկանում իրական երկխոսություն վարել հարավ-արևելքի բնակիչների հետ, այլ վտանգավոր խաղադրույք են կատարում իրադրության ապակայունացման, Դոնբասի ժողովրդին ծնկի բերելու վրա»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3730663 Теракт между Москвой и Киевом. В Донецке убит Александр Захарченко // Коммерсантъ, 01.09.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3773543 Путин: печально, если украинские власти пойдут по стопам Михаила Саакашвили // Коммерсантъ, 18.10.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3799870 Путин считает бессмысленной встречу в «нормандском формате» до выборов на Украине // Коммерсантъ, 15.11.2018]&lt;/ref&gt;։

=== Ազովի ծովի և Կերչի նեղուցի կարգավիճակը ===
2014 թվականին Կերչենի նեղուցի իրավական կարգավիճակը, որպես Ռուսաստանի և Ուկրաինայի բաժանող տարածքներ, կանոնակարգվել է ռուս-ուկրաինական մի շարք համաձայնագրերով։ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև «Ազովի ծովի և Կերչի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին» պայմանագիրը, որը 2003 թվականի դեկտեմբերի 24-ին ստորագրել են նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Լեոնիդ Կուչման, որն ուժի մեջ է մտել 2004 թվականի ապրիլի 23-ին, օժտել է առևտրային նավերին և ռազմանավերին, ինչպես նաև այլ պետական նավեր Ռուսաստանի Դաշնության կամ Ուկրաինայի դրոշի ներքո, որոնք շահագործվում են ոչ առևտրային նպատակներով, նեղուցում նավագնացության ազատությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Договор между Российской Федерацией и Украиной о сотрудничестве в использовании Азовского моря и Керченского пролива|url=http://kremlin.ru/supplement/1795|work=Президент России|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181125213217/http://kremlin.ru/supplement/1795|archivedate=2018-11-25}}&lt;/ref&gt;։ Նեղուցով անցնելու և երրորդ երկրների ռազմանավերի և այլ նավերի Ազովի ծով մտնելու համար պահանջվում էր ՌԴ-ի և Ուկրաինայի համաձայնությունը։ Նեղուցի ջրատարածքը չի տարանջատվել պետությունների միջև, պայմանագիրը նեղուցը դասել է երկու երկրների «պատմական ներքին ջրերի» շարքին և հանձնարարել է երկու երկրների «համատեղ կամ համաձայնությամբ» լուծել նեղուցի շուրջ վեճերը&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot;&gt;{{Cite news|title=Инцидент в Керченском проливе: кто прав?|first=Павел|last=Аксенов|url=https://www.bbc.com/russian/features-46343093|work=BBC News Русская служба|date=2018-11-26|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126224528/https://www.bbc.com/russian/features-46343093|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3725996?from=doc_vrez В чём суть договора с Украиной по Азовскому морю // «Коммерсантъ» от 28.08.2018]&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, «ներքին ջրերի» կարգավիճակը երկու երկրների համար նաև թույլ է տալիս ինչպես ռուս, այնպես էլ ուկրաինացի զինվորականներին անարգել ձերբակալել և ստուգել մյուս կողմի և օտարերկրյա տերությունների նավերը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3726071 Море врозь. Украина не желает иметь с Россией ничего общего // Газета «Коммерсантъ» № 155 от 29.08.2018]&lt;/ref&gt;։

2007 թվականին Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ծովային վարչակազմերի կողմից ժամանակավոր դրույթ է ստորագրվել Կերչի նեղուցով նավերի անցման կարգի մասին, որի համաձայն՝ նեղուցով անցնող բոլոր նավերը պետք է թույլտվություն խնդրեն Կերչի նավահանգստից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mintrans.ru/press-center/news/869|title=Морские администрации России и Украины подписали временное положение о порядке прохода судов через Керченский пролив|publisher=www.mintrans.ru|accessdate=2018-12-07|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://crimea-portal.gov.ua/kmu/control/uk/publish/article?art_id=97866546&amp;cat_id=244314797|title=Україна та Росія підписали Тимчасове положення про порядок проходження суден у Керченській протоці|publisher=Прес-служба [[Министерство транспорта и связи Украины|Мінтрансзв'язку]]|accessdate=2018-12-19|lang=uk|archive-date=2018-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20181209124730/http://crimea-portal.gov.ua/kmu/control/uk/publish/article?art_id=97866546&amp;cat_id=244314797|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2012 թվականին ստորագրվել է Ազովի ծովում և Կերչենի նեղուցում ծովագնացության անվտանգության մասին համաձայնագիրը&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot; /&gt;։

Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալուց հետո Կերչի նեղուցն ամբողջությամբ գտնվում է ՌԴ-ի վերահսկողության տակ։ Այդ ժամանակից ի վեր Ռուսաստանը նեղուցը դիտարկում է որպես իր տարածքային ջրերի մի մաս&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ФСБ сообщили о пересечении границы России тремя кораблями ВМС Украины|url=https://www.interfax.ru/russia/639325|work=Interfax.ru|date=2018-11-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126025746/https://www.interfax.ru/russia/639325|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt; և [[դե ֆակտո]] իրականացնում է այնտեղ նավագնացության ինքնուրույն կարգավորում, դե ֆակտո ռուսական է դարձել Կերչ նավահանգիստը, որից հարկ կլինի նեղուցով անցնելու թույլտվություն խնդրել&lt;ref name=&quot;port&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2018/11/26/rossiya-zahvatila-ukrainskie-korabli-i-obvinila-ekipazh-v-narushenii-morskih-granits-oni-deystvitelno-chto-to-narushili-spoyler-pohozhe-chto-net|title=Россия захватила украинские корабли и обвинила экипаж в нарушении морских границ. Они действительно что-то нарушили? (Спойлер: похоже, что нет)|publisher=meduza.io|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, որը Ղրիմյան թերակղզին չի ճանաչում Ռուսաստանի մաս&lt;ref name=&quot;BBCPA&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ъ&quot;&gt;{{Статья|заглавие=Последняя капля в море|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3811578|издание=Коммерсантъ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126221430/https://www.kommersant.ru/doc/3811578|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC0&quot;&gt;{{Cite news|title=Российские корабли обстреляли и захватили украинские катера в Чёрном море|url=https://www.bbc.com/russian/news-46334418|work=BBC News Русская служба|date=2018-11-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126092657/https://www.bbc.com/russian/news-46334418|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;, չի ճանաչում նաև դրան հարող ջրերը ՌԴ տարածքային ջրերով, թեև Ուկրաինայի Ազովի նավահանգիստների բեռնահոսքի կազմակերպումը նրա նավերը դնում է ուկրաինական իշխանությունների կողմից «փակ» նավահանգիստ դիմելու անհրաժեշտության առջև&lt;ref name=&quot;port&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apostrophe.ua/news/society/accidents/2018-09-26/prohojdenie-ukrainskimi-korablyami-kerchenskogo-proliva-stalo-izvestno-o-rossiyanah-na-bortu/141830|title=Прохождение украинскими кораблями Керченского пролива: стало известно о россиянах на борту|publisher=Апостроф|accessdate=2018-12-10|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Ուկրաինան միջնորդ դատարանի մշտական պալատում Ռուսաստանի հետ դատավարություն էր նախաձեռնել՝ ՄԱԿ-ի Ծովային իրավունքի կոնվենցիայի շրջանակներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.pcacases.com/web/search/|title=Dispute Concerning Coastal State Rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait (Ukraine v. the Russian Federation)|date=|website=Permanent Court of Arbitration. PCA Case Repository|publisher=|quote=On 16 September 2016, Ukraine served on the Russian Federation a Notification and Statement of Claim under Annex VII to the 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) referring to a dispute concerning coastal state rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait. The Permanent Court of Arbitration acts as Registry in this arbitration.|author=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ukraine v. Russia: Passage through Kerch Strait and the Sea of Azov|url=https://voelkerrechtsblog.org/ukraine-v-russia-passage-through-kerch-strait-and-the-sea-of-azov/|work=Völkerrechtsblog|date=2018-01-10|accessdate=2018-09-03|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի փետրվարի 19-ին Ուկրաինան միջնորդ դատարանի մշտական պալատ է ներկայացրել հուշագիր, որում Ռուսաստանին մեղադրել Է Սև և Ազովի ծովերում և Կերչի նեղուցում Ուկրաինայի ինքնիշխան իրավունքները խախտելու մեջ։ Ուկրաինան պահանջում է դադարեցնել Ռուսաստանի կողմից ՄԱԿ-ի Ծովային իրավունքի կոնվենցիայի խախտումը, հաստատել Ուկրաինայի իրավունքները սև և Ազովի ծովերում և Կերչի նեղուցում, պարտավորեցնել Ռուսաստանին հարգել Ուկրաինայի ինքնիշխան իրավունքներն իր ջրերում, դադարեցնել Ուկրաինական բնական ռեսուրսների յուրացումը, ինչպես նաև փոխհատուցում վճարել պատճառված վնասի համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/2t9pa|title=Украина собрала доказательства нарушений Россией морского права {{!}} DW {{!}} 24.02.2018|publisher=DW.COM|accessdate=2018-09-03|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pca-cpa.org/ru/cases/|title=2017-06 Dispute Concerning Coastal State Rights in the Black Sea, Sea of Azov, and Kerch Strait (Ukraine v. the Russian Federation)|date=|website=Постоянная палата третейского суда|publisher=|author=}}&lt;/ref&gt;։

Ազովա-Կերչենսկի ջրային տարածքի շուրջ ռուս-ուկրաինական հակամարտության սրացումը սկսվել է 2018 թվականի մարտին՝ ուկրաինացի սահմանապահների կողմից ռուսական դրոշի ներքո ընթացող «Նորդ» ձկնորսանավի ձերբակալությունից հետո՝ Ուկրաինայի կողմից Ղրիմի սահմանը հատելու սահմանված կարգը խախտելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/11/2018/5bf7dd5f9a7947b502a63ae6|title=Почему у России и Украины возник конфликт в Азовском море|publisher=РБК|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=|заглавие=Азовское море взволновало Европарламент|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3780081|язык=|издание=Коммерсантъ|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5563526|title=Украина направит в район Азовского и Чёрного морей 270 бойцов спецназа|publisher=ТАСС|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը, ի պատասխան, Ուկրաինային մեղադրել է «պետական ծովահենության» մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20180403/1517793973.html|title=ЧФ рассматривает вопрос постоянного присутствия в Азовском море|date=2018-04-03|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2018-12-17|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և խոստացել «կոշտ պատասխան» տալ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/5143051|title=МИД РФ: Москва оставляет за собой право на жесткий ответ Киеву из-за экипажа судна &quot;Норд&quot;|publisher=ТАСС|accessdate=2018-12-19|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, իսկ «նորդի» ձերբակալությունից կարճ ժամանակ անց ուժեղացրել Է Կերչի նեղուցով անցնող նավերի զննումը՝ դա պաշտոնապես պատճառաբանելով «Ռուսաստանի նկատմամբ ծայրահեղականներից բխող սպառնալիքներով»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Российские пограничники объяснили досмотр судов в Керченском проливе|url=https://www.interfax.ru/russia/611182|work=Interfax|date=2018-05-03|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127225855/https://www.interfax.ru/russia/611182|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;karasin&quot;&gt;{{Статья|заглавие=«Азовская тема вброшена в информационное пространство намеренно»|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3806813|издание=Коммерсантъ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126221407/https://www.kommersant.ru/doc/3806813|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt; և «ուկրաինական որսագողերի» դեմ պայքարով»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ФСБ намерена бороться с украинскими браконьерами в Азовском море|url=https://ria.ru/incidents/20180429/1519664331.html?referrer_block=index_main_1|work=РИА Новости|date=2018-04-29|accessdate=2018-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127193840/https://ria.ru/incidents/20180429/1519664331.html?referrer_block=index_main_1|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;։ Զննման ընթացակարգերի խստացումն առաջացրել է Ուկրաինայի իշխանությունների բացասական արձագանքը, որոնց պնդմամբ մինչև 2018 թվականի սեպտեմբեր այդ կերպ կանգնեցվել են ավելի քան 200 նավեր, այդ թվում՝ Եվրամիության 120 նավեր, Իսկ նավերի ձերբակալման ժամկետը, նրանց պնդմամբ, հասել է մեկ շաբաթվա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Европарламент осудил Россию за блокаду Азовского моря. О чём речь?|first=Юри|last=Вендик|url=https://www.bbc.com/russian/features-45981380|work=BBC News Русская служба|date=2018-10-25|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181026182631/https://www.bbc.com/russian/features-45981380|archivedate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան Ռուսաստանին մեղադրել Է «Ուկրաինայի Ազովի ափի ռազմա-տնտեսական շրջափակումը սկսելու» փորձերի մեջ և Ռուսաստանի գործողություններին «ադեկվատ հակազդելու» համար քայլեր է ձեռնարկել տարածաշրջանում իր ռազմածովային ներկայությունը ուժեղացնելու ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Турчинов: Россия хочет заблокировать Украину в Азовском море|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-45142079|work=BBC Україна|date=2018-08-10|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181126224547/https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-45142079|archivedate=2018-11-26}}&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, հայտարարվել է մինչև 2018 թվականի վերջը ռազմածովային ուժերի բազա ստեղծելու մտադրության մասին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=На Азовском море создают базу ВМС Украины|url=https://www.pravda.com.ua/rus/news/2018/09/17/7192291/|work=Украинская правда|accessdate=2018-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127022409/https://www.pravda.com.ua/rus/news/2018/09/17/7192291/|archivedate=2018-11-27}}&lt;/ref&gt;։{{Main|Միջադեպ Կերչի նեղուցում
}}2018 թվականի նոյեմբերի 25-ին Կերչի նեղուցում զինված միջադեպ է տեղի ունեցել, որի ընթացքում ՌԴ Զինված ուժերը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/640169|title=Минобороны РФ подтвердило участие военных в инциденте в Керченском проливе|date=2018-11-30|website=[[Интерфакс]]|accessdate=2018-12-13|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Ռուսաստանի ԱԴԾ Սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության նավերը զենքի կիրառմամբ ձերբակալել են Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի նավերին, որոնք փորձում էին անցնել Կերչի նեղուցով։ Անձնակազմի 3-ից 6 անդամներ վիրավորվել են, անձնակազմի բոլոր 24 անդամները ձերբակալվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։ Նոյեմբերի 26-ին Ուկրաինան մի շարք մարզերում 30 օր ժամկետով ռազմական դրություն Է մտցրել&lt;ref name=&quot;awd&quot;&gt;{{Cite news|title=В Госдуме решили наградить пограничников, захвативших украинские корабли|url=https://www.bbc.com/russian/news-46429200|work=BBC News Русская служба|date=2018-12-03|accessdate=2018-12-07|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;

Եվ Ռուսաստանը, և Ուկրաինան պահանջել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստ գումարել։ Քննարկումը տեղի է ունեցել նոյեմբերի 26-ին և 27-ին։ Ռուսաստանն առաջարկել է քննարկել Կերչի միջադեպը «Ռուսաստանի Դաշնության սահմանի խախտման» համատեքստում, սակայն դրանում չի ստացել Անվտանգության խորհրդի անդամների մեծամասնության աջակցությունը (նիստ № 8409)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.8409&amp;Lang=R|title=8409-е заседание Совета Безопасности ООН. 26 ноября 2018 года. Нью-Йорк|publisher=www.un.org|accessdate=2018-11-29}}&lt;/ref&gt;, և հարցի քննարկումը շարունակվել Է Ուկրաինայի ճգնաժամի համատեքստում (նիստ № 8410)&lt;ref name=&quot;MeetingsCoverage&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.un.org/press/en/2018/sc13601.doc.htm|title=Top Political Official Urges Restraint from Ukraine, Russian Federation in Emergency Security Council Meeting on Seized Ukrainian Vessels {{!}} Meetings Coverage and Press Releases|publisher=www.un.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181127234227/https://www.un.org/press/en/2018/sc13601.doc.htm|archivedate=2018-11-27|accessdate=2018-11-27|lang=en|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.8410&amp;Lang=R|title=8410-е заседание Совета Безопасности ООН. 26 ноября 2018 года. Нью-Йорк|publisher=www.un.org|accessdate=2018-11-29}}&lt;/ref&gt;, նիստերի արդյունքներով որևէ բանաձև չի ընդունվել։

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան դեկտեմբերի 17-ին դատապարտել է «Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի դեմ ուժի չարդարացված կիրառումը» և կոչ է արել «անվերապահորեն և անհապաղ ազատ արձակել նավերն ու դրանց անձնակազմերն ու սարքավորումները», ինչպես նաև չխոչընդոտել սև և Ազովի ծովերում և Կերչենի նեղուցում Ուկրաինայի նավարկության ազատության իրականացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.un.org/ru/story/2018/12/1345311|title=Генеральная Ассамблея ООН приняла резолюцию о милитаризации Крыма, а также районов Чёрного и Азовского морей|date=2018-12-17|publisher=Новости ООН|accessdate=2018-12-18|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/18/12/2018/5c1836ee9a794770d28ff127|title=Генассамблея ООН осудила открытие Крымского моста|publisher=РБК|accessdate=2018-12-18}}&lt;/ref&gt;։

Կերչի նեղուցում տեղի ունեցած բախման հետևանքներից մեկը ՆԱՏՕ-ի կողմից 2019 թվականի ապրիլի սկզբին Սևծովյան տարածաշրջանում Ուկրաինային և Վրաստանին աջակցելու միջոցառումների փաթեթի ընդունումն էր։ Խոսքը վերաբերում է համատեղ զորավարժություններին, տեղեկատվության փոխանակման և այցերի է ՆԱՏՕ-ի նավերի ուկրաինական և վրացական նավահանգիստները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3932988 Страны НАТО договорились усилить поддержку Украины и Грузии в Чёрном море // Коммерсантъ, 04.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ավելի վաղ ՆԱՏՕ-ին առընթեր ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Քեյ Բեյլի Հաթչիսոնը հայտարարել էր, որ դաշինքը պատրաստվում է ավելի շատ իր նավեր ուղարկել տարածաշրջան՝ «ապահովելու համար ուկրաինական նավերի անվտանգ անցումը Կերչի նեղուցով»։ Այդ նպատակով նախատեսվում է ընդլայնել ռազմական հետախուզության մասշտաբները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3931844 В НАТО пообещали гарантировать проход судов Украины через Керченский пролив // Коммерсантъ, 03.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան դեռ 2018 թվականի հունվարի 1-ին իր օդային տարածքը տրամադրել էր Դոնբասում և Ուկրաինա-ռուսական սահմանին սահմանազատման գծի երկայնքով ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի RQ-4 Global Hawk ռազմավարական անօդաչու թռչող սարքերի կանոնավոր հետախուզական թռիչքների համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514563 Беспилотник США провёл разведку у линии разграничения в Донбассе // Коммерсантъ, 07.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Թռիչքներն իրականացվում են նաև Սև ծովի ջրատարածքում՝ Ղրիմի և Կրասնոդարի երկրամասի ափերի երկայնքով&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3759713 Беспилотник ВВС США провёл разведку у Черноморского побережья России // Коммерсантъ, 04.10.2018]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3937199 Беспилотник ВВС США провёл многочасовую разведку над Донбассом и вблизи Крыма // Коммерсантъ, 06.04.2019]&lt;/ref&gt;։

===[[Վլադիմիր Զելենսկիի նախագահություն]]===

==== Ռուսական ղեկավարությունը ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների հեռանկարների մասին ====
2019 թվականի ապրիլի 21-ին Ուկրաինայում տեղի ունեցավ նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլը, որի արդյունքում նախագահ ընտրվեց Վլադիմիր Զելենսկին։ Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևն այդ կապակցությամբ հայտարարել է.«''Ես կասկած չունեմ. պետության նոր ղեկավարը Ռուսաստանի նկատմամբ կպահպանի հռետորաբանությունը, որը նա օգտագործել է նախընտրական արշավի ընթացքում, կկրկնի բնակչության տարբեր խմբերին ուղղված Հայտնի գաղափարախոսական բանաձևերը»''։ Ընդ որում, վարչապետը հույս է հայտնել, որ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերությունները կբարելավվեն։ Դրա համար նոր Ուկրաինայի նախագահը, նրա խոսքով, պետք է հաշվի առնի ''Ուկրաինայում ստեղծված բոլոր քաղաքական իրողությունները'', ներառյալ երկրի արևելքի իրադրությունը։ «''Ուստի գլխավորը, որ պետք է մաղթել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, առողջամտությունն է։ Եվ իհարկե, մեր երկրների ժողովուրդների հարաբերությունների խորքային արժեքի ըմբռնում, որը պետք է վեր լինի քաղաքական կոնյունկտուրայից։ Միայն այդ հիմքի վրա կարելի է վերակենդանացնել սպանված տնտեսական փոխգործակցությունը։ Իսկ դա նշանակում է լուծել ծանրագույն սոցիալական խնդիրները, որոնք այսօր այդքան սուր են կանգնած միլիոնավոր ուկրաինացիների համար''»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3952578 Дмитрий Медведев пожелал здравомыслия новому президенту Украины]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 25-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է ''վերականգնել Ուկրաինայի հետ հարաբերություններն ամբողջ ծավալով'', բայց չի կարող դա անել ''միակողմանի կարգով''։ Պուտինը Ուկրաինայի ընտրությունների արդյունքներն անվանել Է ''«Պորոշենկոյի քաղաքականության լիակատար ձախողում»'' և նշել է. ''եթե Կիևում իշխանության եկող մարդիկ իրենց մեջ ուժ գտնեն իրականացնելու Մինսկի համաձայնագրերը, ապա մենք ամեն կերպ կաջակցենք դրան և կանենք ամեն ինչ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իրադրությունը կարգավորելու համար''&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584014.html Россия готова восстанавливать отношения с Киевом, но не в одностороннем порядке — Путин // Интерфакс-Украина, 25.04.2019]&lt;/ref&gt;։

==== Ուկրաինայի քաղաքացիներին ՌԴ քաղաքացիություն տրամադրելու պարզեցված կարգի սահմանում ====
Ապրիլի 24-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որը Դոնբասի բնակիչներին թույլ է տալիս պարզեցված կարգով ՌԴ քաղաքացիություն ստանալ&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/acts/news/60358 Указ об определении в гуманитарных целях категорий лиц, имеющих право обратиться с заявлениями о приёме в гражданство России в упрощённом порядке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3954569 «Кремль посылает абсолютно чёткий сигнал в Киев». Максим Юсин — о новых правилах получения гражданства России жителями Донбасса // «Коммерсантъ FM» от 24.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանում հայտարարում են, որ որոշումն ընդունվել է հակամարտության գոտում իրավիճակի բարելավման հեռանկարների լիակատար բացակայության, Դոնբասի սոցիալ-տնտեսական շրջափակման և Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից տարածաշրջանի բնակիչների հիմնական քաղաքացիական իրավունքների ու ազատությունների շարունակական ոտնահարման կապակցությամբ&lt;ref&gt;[https://tass.ru/politika/6377290 Захарова: упрощение выдачи паспортов РФ жителям Донбасса учитывает ситуацию «на земле» // ТАСС, 25.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, պատասխանելով լրագրողների հարցերին, Պուտինը հայտնել է, որ Մոսկվան դիտարկում է հեշտացված կարգով ՌԴ քաղաքացիություն տրամադրելու հնարավորությունը ոչ միայն ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի բնակիչներին, այլև ամբողջ Ուկրաինայի քաղաքացիներին։ Նա ընդգծել է, որ ընդունված որոշումը ինքնաբուխ չի եղել։ «''նախքան այդ հրամանագիրը ստորագրելը, մենք բոլորս հաշվել ենք և մեր անձնագրերի հնարավոր հավակնորդների թիվը, և այդ թվից թոշակառուների թիվը այն կոնտինգենտի մոտավորապես մեկ երրորդն է, որը, ինչպես կարծում ենք, կարող է հավակնել մեր քաղաքացիությանը»''։ Պարզվել է, որ ռուսական կենսաթոշակային համակարգի վրա լրացուցիչ ծանրաբեռնվածությունը մի քանի տարվա ընթացքում կարող է կազմել մոտ 100 միլիարդ ռուբլի, ինչը, ինչպես սպասվում է, չի հանգեցնի Ռուսաստանի սոցիալական ապահովության համակարգի խափանումների&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/events/president/news/60396 Пресс-конференция по итогам рабочего визита в Китай. 27 апреля 2019 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3959931?from=hotnews Зеленский прокомментировал заявление Путина об упрощённой системе выдачи паспортов для украинцев // Коммерсантъ, 28.04.2019]&lt;/ref&gt;։

Վլադիմիր Պուտինն ի պատասխան նշել է, որ, թերևս, նոր Ուկրաինայի առաջնորդի հետ կարելի է պայմանավորվել. «''եթե մենք ունենանք ընդհանուր քաղաքացիություն, դրանից միայն կշահեն և ռուսներն, և ուկրաինացիները»''։ Պուտինը համոզմունք է հայտնել, որ ռուսներն ու ուկրաինացիները միասնական ժողովուրդ են, թեկուզև իրենց առանձնահատկություններով, մշակույթով ու լեզվով&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584702.html Путин надеется договориться с Зеленским о возможности двойного гражданства // Интерфакс-Украина, 29.04.2019]&lt;/ref&gt;։ Սակայն [[Վլադիմիր Զելենսկի|Զելենսկին]] հայտարարել է, որ, իր կարծիքով, «''Ղրիմի բռնակցումից և Դոնբասում ագրեսիայից հետո «ընդհանուր» մեզ մոտ մնացել է միայն մեկ բան՝ դա պետական սահմանն է... և ուկրաինական կողմից յուրաքանչյուր միլիմետրի նկատմամբ վերահսկողությունը Ռուսաստանը պետք է վերադարձնի։ Միայն այդ ժամանակ մենք կկարողանանք շարունակել «ընդհանուր» որոնումները''»։ Զելենսկու խոսքով՝ Ուկրաինա նավթամթերքի արտահանման Ռուսաստանի սահմանած արգելքը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի բնակիչներին ռուսական անձնագրերի տրամադրման կետերի բացումը, ինչպես նաև «''գերության մեջ ուկրաինացիների «պահումը» չի մոտեցնում երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորումը «ոչ յոտայի», և «եղբայրական» նման հարաբերությունները հաստատ անվանել չի կարելի»''&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3961492?from=hotnews Зеленский: у России и Украины из «общего» осталась только граница // Коммерсантъ, 02.05.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/584728.html Порошенко предостерегает команду новоизбранного президента Украины от необдуманной встречи с Путиным // Интерфакс-Украина, 29.04.2019]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 1-ին նախագահ Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որը հնարավորություն է տալիս պարզեցված կարգով դիմել Ուկրաինայի քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց լրացուցիչ կատեգորիաներին ՌԴ քաղաքացիություն ստանալու համար՝ նրանց, ովքեր ծնվել կամ մշտապես բնակվել են Ղրիմում և Սևաստոպոլում մինչև 2014 թվականի մարտի 18-ը, ինչպես նաև նրանց, ովքեր մշտապես բնակվել են Դոնեցկի մարզում 2014 թվականի ապրիլի 7-ի դրությամբ և Լուգանսկի մարզում 2014 թվականի ապրիլի 27-ի դրությամբ և ներկայումս ունեն Ռուսաստանում ժամանակավոր բնակության թույլտվություն, Ռուսաստանում բնակության թույլտվություն, փախստականի վկայական, Ռուսաստանի տարածքում ժամանակավոր ապաստան տրամադրելու վկայական կամ արտասահմանում բնակվող հայրենակիցների կամավոր վերաբնակեցման աջակցության պետական ծրագրի նման իրավունք է տրվել բոլոր նրանց, ովքեր Ղրիմի ՀԽՍՀ տարածքից ենթարկվել են անօրինական արտաքսման։ Հրամանագիրը տարածվում է նաև նման անձանց երեխաների, ծնողների և ամուսինների վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3961368 Путин упростил получение гражданства для ряда категорий граждан Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/acts/news/60429 Подписан Указ об отдельных категориях иностранных граждан и лиц без гражданства, имеющих право обратиться с заявлениями о приёме в гражданство Российской Федерации в упрощённом порядке. 01 мая 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 17-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել, որով տարածվում է Ռուսաստանի քաղաքացիություն ստանալու պարզեցված կարգը։

Օգոստոսի 13-ին Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին կառավարությանը հանձնարարել է օրինագիծ մշակել ռուսաստանցիների համար քաղաքացիություն ստանալու պարզեցված կարգի մասին, որոնք «հետապնդումների են ենթարկվել քաղաքական համոզմունքների հիման վրա», ինչպես նաև օտարերկրացիներին և քաղաքացիություն չունեցող անձանց, որոնք մասնակցել են «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության ապահովմանը»։ Ընդ որում, Ուկրաինայի քաղաքացիություն ստանալ ցանկացողները պետք է հրաժարվեն իրենց արդեն իսկ ունեցած քաղաքացիությունից, ինչպես նաև փաստաթղթերով հաստատեն քաղաքական հետապնդման փաստը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4060139 Украина примет в гражданство подвергшихся политическому преследованию россиян // «Коммерсантъ» от 13.08.2019]&lt;/ref&gt;։

==== Նոր նախագահի առաջին հայտարարություններն ու ռուսական արձագանքը ====
Մայիսի 20-ին, պաշտոնն ստանձնելու կապակցությամբ օտարերկրյա պատվիրակությունների ղեկավարների հանդիսավոր ընդունելությունից հետո ելույթ ունենալով, նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին շնորհակալություն է հայտնել նրանց «''այն օգնության համար, որն այս բոլոր տարիներին դուք տրամադրում եք մեզ՝ կոռուպցիայի հաղթահարման, կենսականորեն կարևոր բարեփոխումների, տնտեսության պահպանման գործում, և որ ամենակարևորն է՝ Ուկրաինայի արևելքում և Ղրիմում Ռուսաստանի Դաշնության ռազմական ագրեսիայի դեմ պայքարում»''&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/vitalne-slovo-prezidenta-ukrayini-na-urochistomu-prijomi-dly-55505 Приветственное слово Президента Украины на торжественном приёме для глав иностранных делегаций по случаю вступления в должность. 20 мая 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը չի շնորհավորել Վլադիմիր Զելենսկուն պաշտոնը ստանձնելու կապակցությամբ։ Ինչպես հայտնել է նրա մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, «նախագահ Պուտինը Զելենսկուն կշնորհավորի Ուկրաինայի հարավ-արևելքում ներքին հակամարտության կարգավորման գործում առաջին հաջողությունների, ինչպես նաև ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների կարգավորման գործում առաջին հաջողությունների կապակցությամբ»։ Նա հավելել է, որ Ղրիմի կարգավիճակի հարցը նախկինի պես չի քննարկվում։ Դոնբասի հակամարտությունը մամուլի քարտուղարը «''ներուկրաինական խնդիր»'' է անվանել, որը պետք է լուծի Վլադիմիր Զելենսկին՝ հիմնվելով Մինսկի պայմանավորվածությունների վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3975353 Путин не поздравил Зеленского со вступлением в должность // Коммерсантъ, 20.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Նախագահական լիազորությունների ավարտից մեկ օր առաջ Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն, ելույթ ունենալով Կիևում Եվրոպայի օրվա առթիվ կազմակերպված միջոցառմանը, Վլադիմիր Զելենսկուն մի շարք խորհուրդներ է տվել Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականության վարման վերաբերյալ։ Նրա խոսքով՝ Զելենսկու թիմը պետք է ամրապնդի միջազգային հանրության աջակցությունը Ուկրաինային։ Հենց այդ «''կոալիցիան»'', Պորոշենկոյի խոսքով, «դիմակայում է ռուսական ագրեսիային»։ Այդ կապակցությամբ Մոսկվայի վրա պատժամիջոցային ճնշումը պետք է ուժեղացվի, որպեսզի «ապահովվի գրավյալ տարածքների նկատմամբ Ուկրաինական ինքնիշխանության վերականգնումը և ապահովվի Ղրիմի վերադարձը»&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/18/05/2019/5ce000da9a7947ecd13c9bdc Порошенко накануне конца президентства дал Зеленскому шесть советов // РБК, 18.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականության հարցերով իր առաջին հայտարարություններում Վլադիմիր Զելենսկին հասկացրել է, որ մտադիր է շարունակել ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը վերականգնելու և եվրոպական ու եվրատլանտյան ինտեգրման հետագա զարգացման ուղեգիծը&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-proviv-zustrich-iz-pr-55509 Президент Украины Владимир Зеленский провел встречу с Президентом Грузии Саломе Зурабишвили. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;, կոչ է արել ԱՄՆ-ին ու Եվրամիությանը խստացնել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները, որպեսզի օգնի Ուկրաինային հաղթահարել «ռուսական ագրեսիան»&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-obgovoriv-iz-predstav-55517 Президент Украины Владимир Зеленский обсудил с представителями США реформы и противодействие российской агрессии. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;, ընդգծել է նա, ինչ է ակնկալում ԵՄ-ի աջակցությունը 2019 թվականից հետո Ուկրաինայի գազատրանսպորտային համակարգի միջոցով ռուսական գազի տարանցման շուրջ բանակցություններին և «Հյուսիսային հոսք-2» գազատարի շինարարության իրականացմանը հակազդելու հարցում ԵՄ-ի համերաշխ դիրքորոշմանը&lt;ref&gt;[https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-ukrayini-volodimir-zelenskij-obgovoriv-spivpracyu-55529 Президент Украины Владимир Зеленский обсудил сотрудничество между Украиной и ЕС с Вице-президентом Европейской комиссии Марошем Шефчовичем. 20.05.2019]&lt;/ref&gt;։

Հունիսի 17-18-ը Զելենսկին պաշտոնական այցեր է կատարել Փարիզ և Բեռլին։ Այստեղ անցկացված բանակցությունները ցույց են տվել, որ Զելենսկին շարունակում է Պետրո Պորոշենկոյի կուրսը՝ հավատարիմ մնալով Ռուսաստանի նկատմամբ կոշտ դիրքորոշմանը։ Բանակցությունների գլխավոր թեմաներից մեկը դարձել է Ուկրաինայի արևելքում ռազմական հակամարտության դադարեցումը։ Զելենսկին հայտարարել է, որ «Եվրոպան չի կարողանա իրեն լիարժեք անվտանգ զգալ, քանի դեռ Ռուսաստանը ձևացնում է, թե միջազգային իրավունք պարզապես գոյություն չունի։ Ոչ ոք չի ցանկանում, որ Ուկրաինան դառնա վառոդի տակառիկ, որտեղ Ղրիմն ու Դոնբասը՝ բիկֆորդ Շնուրը»։ Ինչպես և Պորոշենկոն, Զելենսկին պնդում է, որ «Ռուսաստանի վրա դիվանագիտական և պատժամիջոցային ճնշումը կպահպանվի»&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/18/06/2019/5d08b2269a7947abac12f7e7 Визиты Зеленского в Париж и Берлин прояснили его позицию по России // РБК, 18.09.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4004653 «Президент мира» показал себя Европе. Владимир Зеленский изложил в Париже и Берлине свои планы урегулирования конфликта в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 104 от 19.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Հունիսի 25-ին Զելենսկին հիասթափություն է հայտնել ԵԽԽՎ-ի որոշումից, որը թույլ է տվել առանց սահմանափակումների վերադարձնել ռուսական պատվիրակության լիազորությունները&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/595756.html Зеленский разочарован решением ПАСЕ по России // Интерфакс-Украина, 25.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 8-ին Վլադիմիր Զելենսկին դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ առաջարկելով Մինսկում բանակցություններ անցկացնել Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի մասնակցությամբ։ Քննարկմանն առաջարկված թեմաների թվում են Ղրիմի պատկանելությունը և Ուկրաինայի արևելքի հակամարտությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4025110 Зеленский пригласил Путина на переговоры в Минск]&lt;/ref&gt;։ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է նորմանդական ձևաչափով ընդլայնված հանդիպման Ուկրաինայի կառավարության և խորհրդարանի ձևավորումից հետո, սակայն հստակեցրել է, որ տեղյակ չէ, թե ինչպես են Ուկրաինայի առաջարկին «արձագանքում» հանդիպման մյուս պոտենցիալ մասնակիցները&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4027149 Путин готов обсуждать расширенную встречу по Донбассу]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4031434 Госдеп выступил против изменения формата переговоров по Донбассу]&lt;/ref&gt;։

Հուլիսի 11-ին կայացել է Վլադիմիր Զելենսկիի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջև առաջին հեռախոսազրույցը։ Ինչպես հայտնել Է ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, նախագահները քննարկել են Դոնբասի իրադրությունը, ինչպես նաև «երկու կողմերից պահվող անձանց վերադարձի ուղղությամբ» աշխատանքը&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/11/07/2019/5d275ca49a79478db78f6bcc Путин впервые поговорил с Зеленским] // РБК, 11.07.2019&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/11/07/2019/5d2767fe9a794793251a7f26 Киев назвал ключевую тему разговора Путина с Зеленским] // РБК, 11.07.2019&lt;/ref&gt;։ Հեռախոսազրույցը գործնական արդյունքներ է ունեցել և հանգեցրել է պահված անձանց ազատման ուղղությամբ ջանքերի զգալի ակտիվացմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4067696 Зеленский связал восстановление России в G8 с возвращением Крыма и освобождением пленных // Коммерсантъ, 22.08.2019]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի սեպտեմբերի 7-ին տեղի է ունեցել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև «35-ից 35» ձևաչափով գերիների փոխանակում&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/obmen-plennyimi2.htm В Украину прибыли пленные моряки, Сенцов, Кольченко и Балух: кого удалось обменять у Путина]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/09/9/7225706/ Помощник президента Андрей Ермак: Фамилия Цемаха на обмен в разговорах Зеленского и Путина была изначально // Украинская правда, 09.09.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2019/09/7/7225631/ Обмен пленными. Как Зеленский договорился с Путиным об освобождении заложников Кремля // Украинская правда, 07.09.2019]&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանում Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի ===

==== Միջազգային քրեական դատարան ====
2014 թվականի ապրիլից Հաագայի Միջազգային քրեական դատարանը քննում է «Իրավիճակն Ուկրաինայում» գործը։ Ռուսաստանը մեղադրվում Է Ուկրաինայի արևելքում 1,2 հազար ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների կատարման մեջ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Россия не будет оспаривать выводы Международного уголовного суда в Гааге относительно конфликта на Донбассе|url=https://gordonua.com/news/war/rossiya-ne-budet-osparivat-vyvody-mezhdunarodnogo-ugolovnogo-suda-v-gaage-otnositelno-konflikta-na-donbasse-221031.html|accessdate=2018-09-03}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 14-ին հրապարակվել է նախնական զեկույցը, որից հետևում է, որ ՄՔԴ-ի դատախազի գրասենյակը Ղրիմի և Սևաստոպոլի տարածքում ստեղծված իրադրությունը համարժեք է համարում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև միջազգային զինված հակամարտությանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.icc-cpi.int/iccdocs/otp/161114-otp-rep-PE-Ukraine.pdf|title=Отчёт о действиях по предварительному расследованию (2016 г.)|date=14.11.2016|website=Международный уголовный суд|publisher=|author=Канцелярия Прокурора Международного уголовного суда}}&lt;/ref&gt;։

Նախնական զեկույցի հրապարակումից երկու օր անց Ռուսաստանը հայտարարել է այդ գործի քննությանը մասնակցելուց հրաժարվելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201611160018|title=Официальный интернет-портал правовой информации|publisher=publication.pravo.gov.ru|accessdate=2018-09-03}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել Է, որ Ռուսաստանը չի ճանաչում ՄՔԴ իրավասությունը Դոնբասում ռուս և ուկրաինացի զինվորականների ռազմական դիմակայության հարցում և չի վիճարկի նրա որոշումը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В Кремле прокомментировали выводы МУС по ситуации в Донбассе|url=https://ria.ru/world/20171207/1510433911.html|work=РИА Новости|date=20171207T1609+0300Z|accessdate=2018-09-03|language=ru}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինան դիմել էր ՄՔԴ Ղրիմում Ռուսաստանի ունեցվածքի բռնագրավման հարցով՝ գնահատելով վնասը 1 տրիլիոն գրիվնա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина сообщила в Международный уголовный суд о захвате Россией имущества в Крыму|url=https://lb.ua/news/2017/12/12/384565_ukraina_soobshchila_mezhdunarodniy.html|work=LB.ua|accessdate=2018-09-05}}&lt;/ref&gt;։

==== Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ====
2014 թվականից մինչև 2018 թվականը Ուկրաինան 7 միջպետական հայց է ներկայացրել Ռուսաստանի դեմ, որոնք դատարանի կողմից վերախմբավորվել են չորս անգամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf?library=ECHR&amp;id=003-6172867-7998333&amp;filename=New%20inter-state%20application%20brought%20by%20Ukraine%20against%20Russia.pdf|title=New inter-State application brought by Ukraine against Russia|date=27.08.2018|website=|publisher=|author=European Court of Human Rights}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/33rla|title=Украина вновь пожаловалась в ЕСПЧ на Россию {{!}} DW {{!}} 27.08.2018|publisher=DW.COM|accessdate=2018-08-29|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

==== ՄԱԿ-ի միջազգային դատարան ====
{{Հիմնական|ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանում Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի}}Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարան է ներկայացվել 2017 թվականի հունվարին։ Ուկրաինան պահանջում է Դոնբասում Ռուսաստանի գործողությունները ճանաչել որպես ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի միջազգային կոնվենցիա, իսկ Ղրիմում՝ ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիա։ Ղրիմի պատկանելության հարցը հայցում չի քննարկվում։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի պարզաբանումների համաձայն՝ Ռուսաստանը չի պատասխանել Ղրիմի պատկանելության հարցով ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի իրավասությունը ճանաչելու առաջարկին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В МИД объяснили, почему Украина не подает иск в международный суд ООН по возвращению Крыма|url=https://www.unian.net/politics/1729092-v-mid-obyyasnili-pochemu-ukraina-ne-podaet-isk-v-mejdunarodnyiy-sud-oon-po-vozvrascheniyu-kryima.html|accessdate=2018-08-17|language=ru}}&lt;/ref&gt;։

== Հանրային կարծիք ==
[[Պատկեր:Miller,_Medvedev,_Boyko,_Medvedchuk.jpg|մինի|290x290փքս|&lt;center&gt;Ուկրաինացի քաղաքական գործիչներ Յուրի Բոյկոյի և Վիկտոր Մեդվեդչուկի հանդիպումը ՌԴ կառավարության նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի և «Գազպրոմ» ԲԲԸ նախագահ Ալեքսեյ Միլլերի հետ Ուկրաինայի նախագահական ընտրությունների նախաշեմին: Ռուսաստան, 2019 թվականի մարտի 22&lt;/center&gt;]]
2017 թվականի փետրվարին, Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտի տվյալներով, ուկրաինացիների 47 %-ը հայտարարել Է Ռուսաստանի նկատմամբ իր բացասական վերաբերմունքի մասին&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/society/82310-neobuchaemyie-stalo-izvestno-skolko-ukraintsev-vse-esche-simpatiziruyut-rossii.htm Необучаемые: стало известно, сколько украинцев все ещё симпатизируют России]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլին ռուսաստանցիների մեծամասնությունը (հարցվածների 56 տոկոսը) հայտնել Է Ուկրաինայի նկատմամբ իր բացասական վերաբերմունքի մասին։ 2016 թվականին այդ ցուցանիշը կազմել է 59 %&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/04/10/russian/ Россияне назвали Китай и Белоруссию любимыми странами]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսին ռուսաստանցիները, «Լևադա-կենտրոնի» սոցհարցման տվյալների համաձայն, Ուկրաինան (հարցվածների 50 %-ը) համարել են ԱՄՆ-ից հետո իրենց երկրորդ գլխավոր հակառակորդը։ 2016 թվականին այդ ցուցանիշը կազմել է 48 %&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/06/05/vragi/ Россияне назвали главными врагами США и Украину]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի փետրվարին ՀԿՈՒՀԿ-ի անցկացրած սոցիոլոգիական հարցման տվյալներով՝ ռուսաստանցիների 40 %-ը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի հարաբերությունները գնահատում է լարված, ևս 22 %-ը՝ թշնամական։ Հարցվածների 40 %-ը կարծում է, որ բարեկամական, դաշնակցային հարաբերությունները ժամանակի ընթացքում կվերականգնվեն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://wciom.ru/index.php?id=236&amp;uid=116707|title=Россия-Украина: четыре года после Майдана|date=20.02.2018|website=|publisher=|author=ВЦИОМ|accessdate=2019-12-03|archive-date=2018-11-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20181115030534/https://wciom.ru/index.php?id=236&amp;uid=116707|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի մարտի Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2018 թվականին ռուսաստանցիների 33 %-ը հայտարարել է Ուկրաինայի նկատմամբ դրական վերաբերմունքի մասին (մեկ տարի առաջ՝ 28 %): Ընդ որում, ըստ Լևադա կենտրոնի և Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտի (ՊՄԳ) տվյալների, մինչև 2019 թվականի մարտն Ուկրաինայում արձանագրվել է վերջին հինգ տարվա ընթացքում Ռուսաստանի նկատմամբ դրական վերաբերմունքի առավելագույն մակարդակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ng.ru/cis/2019-03-13/6_7529_elections.html|title=Украинцы готовы помириться c россиянами|publisher=www.ng.ru|accessdate=2019-03-14|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Ուկրաինա-Եվրոպական միություն հարաբերություններ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի երկկողմ հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի երկկողմ հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ]]</text>
      <sha1>pkrqrf5nuomlbo6sb4u6pf6j8ezsk2j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սաննա Մարին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>955224</id>
    <revision>
      <id>8492269</id>
      <parentid>8434645</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4276" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Սաննա Միրելլա Մարին''' ({{lang-fi|Sanna Mirella Marin}}, {{ԱԾ}}), ֆինլանդացի քաղաքական գործիչ (սոցիալ-դեմոկրատ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.dw.com/ru/в-финляндии-выбран-новый-премьер-министр/a-51581829|title=В Финляндии выбран новый премьер-министр|work=[[Deutsche Welle]]|author=Дмитрий Вачедин|date=08.12.2019|accessdate=9 декабря 2019}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի դեկտեմբերից [[Ֆինլանդիա]]յի [[վարչապետ]]։

== Կենսագրություն ==
2012 թվականին ավարտել է [[Տամպերեի համալսարան]]ը՝ վարչական գիտությունների բակալավրի աստիճանով։ 2017 թվականին ստացել է մագիստրոսի աստիճան&lt;ref name=&quot;eduskuntafi&quot;&gt;[https://www.eduskunta.fi/FI/kansanedustajat/Sivut/1297.aspx Sanna Marin] Parliament of Finland (in Finnish). Retrieved 10 January 2017.&lt;/ref&gt;։

2012 թվականին նա ընտրվել է [[Տամպերե]]ի քաղաքային խորհրդում։ Քաղաքային խորհրդի նախագահն է 2013-2017 թվականներին։ 2017 թվականին նա վերընտրվել է քաղաքային խորհրդում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Elected|url=http://tulospalvelu.vaalit.fi/KV-2017/en/val837.html|website=vaalit.fi|accessdate=հուլիսի 3, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Մարինը նաև Տամպերե տարածաշրջանի խորհրդի վեհաժողովի անդամ է&lt;ref name=&quot;eduskuntafi&quot;/&gt;։

2014 թվականից Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահի երկրորդ տեղակալ&lt;ref name=&quot;eduskuntafi&quot;/&gt;։

2015 թվականից [[Էդուսկունտա|Ֆինլանդիայի խորհրդարանի]] անդամ

2019 թվականի հունիսի 6-ից տրանսպորտի և կապի նախարար&lt;ref name=&quot;eduskuntafi&quot; /&gt;։

2019 թվականի դեկտեմբերից [[Ֆինլանդիա]]յի [[վարչապետ]]։

== Անձնական կյանք ==
Մարինը ունի մեկ երեխա իր նշանած Մարկուս Ռայկկոնենի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://yle.fi/uutiset/3-10050453|title=Kansanedustaja Sanna Marinille syntyi vauva|last=Matson-Mäkelä|first=Kirsi|date=2019-01-31|website=Yle Uutiset|accessdate=2019-12-03|lang=fi}}&lt;/ref&gt;։

Փոքր տարիքում նրա մայրն ու հայրը բաժանվել են, ինչից հետո նա մեծացել է մոր հետ՝ նույնասեռ ընտանիքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mtvuutiset.fi/artikkeli/suomen-uusi-paaministeri-sanna-marin-34-paasi-lukioon-rimaa-hipoen-kasvoi-kahden-aidin-kodissa-eika-uskaltanut-ottaa-opintolainaa-en-luottanut-siihen-etta-pystyn-maksamaan-sen-takaisin/7654766|title=Suomen uusi pääministeri Sanna Marin, 34, pääsi lukioon rimaa hipoen, kasvoi kahden äidin kodissa eikä uskaltanut ottaa opintolainaa: &quot;En luottanut siihen, että pystyn maksamaan sen takaisin&quot;|last=Laurila|first=Salla|date=2019-12-10|website=mtvuutiset.fi|language=fi|accessdate=2020-04-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tamperelainen.fi/artikkeli/215689-uusi-valtuuston-puheenjohtaja-jakoi-nuorena-tamperelaista|title=Uusi valtuuston puheenjohtaja jakoi nuorena Tamperelaista|publisher=Tamperelainen|date=սեպտեմբերի 26, 2013|lang=fi|accessdate=2019-12-09|archive-date=2019-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20191209214059/https://www.tamperelainen.fi/artikkeli/215689-uusi-valtuuston-puheenjohtaja-jakoi-nuorena-tamperelaista|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat}}
* [http://www.sannamarin.net/ Պաշտոնական կայք]{{ref-fi}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Մարին, Սաննա}}
[[Կատեգորիա:Ֆինլանդիայի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆինլանդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>fwobdqx0huzn3y3f5czcblt2jdvywip</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեծ Հայքի գավառների ցանկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>955440</id>
    <revision>
      <id>8491988</id>
      <parentid>8248922</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:21:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կորճայք նահանգ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="308459" xml:space="preserve">{{Ընտրյալ ցանկ կամ պորտալ}}
[[Պատկեր:Map of Great Armenia, 1751.jpg|450px|մինի|աջից|Մեծ Հայք]]
Սույն ցանկում ներկայացված են [[Մեծ Հայք]]ի գավառների ցանկը մանրամասն նկարագրությունով&lt;ref&gt;[https://drive.google.com/file/d/1HUpfGCsnR3klV8XiKSYgJltiH-z19XK6/view Լեո, Երկերի ժողովածու, հատոր առաջին, Երևան, 1966 թվական։]&lt;/ref&gt;։

Մեծ Հայքի աշխարհագրական սահմանները․
#Հարավային սահման` սահմանակից է [[Միջագետք]]ին՝ անցնում է Հարավային [[Տավրոսյան լեռնահամակարգ|Տավրոս]] լեռներով, [[Եփրատ]]ի արմունկով (որով սահմանազատվում էր Կիլիկյան Տավրոսից), Եփրատ և [[Տիգրիս]] գետերով ու [[Նպատ|Նիփատես]] (Նպատական) լեռով։ Վերջիններս սահմանազատում էին Մեծ Հայքը [[Ասորեստան]]ից։
#Արևմտյան սահման՝ սահմանակից է [[Կապադովկիա]]յին՝ Եփրատ գետի գծած մի մասով, Կապադովկիական [[Պոնտոս]]ի այն մասով, որը հասնում է մինչև [[Կողքիս]]՝ [[Մոսքիկյան լեռնաշղթա|Մոսքական]] լեռների գծած գծով։
#Արևելյան սահման՝ սահմանակից է [[Կասպից ծով|Հիրկանյան]] ծովի այն մասին, որը [[Կուր]] գետի գետաբերանից սկսում և հասնում է մինչև [[Արաքս գետ]]ի գետաբերանը, և [[Մարաստան]]ին՝ այստեղից մինչև Կասպիական լեռներ։
#Հյուսիսային սահման՝ սահմանակից է Կողքիսի մի մասին՝ [[Ճորոխ]] գետի ստորին հոսանքում գտնվող [[Եգր]] «փոքր աշխարհին», ապա [[Վիրք]]ին և [[Աղվանք]]ին՝ Կուր գետով։
{{Ազատ}}

== Մեծ Հայք նահանգներն իրենց գավառներով ==

=== Աղձնիք նահանգ ===
{{Հիմնական|Աղձնիք}}

[[Պատկեր:Աղձնիք Նահանգ Page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|350px|մինի|Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգ]]

Մեծ Հայքի հարավարևմտյան նահանգը։ Ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] (ըստ այլ ուսումնասիրողների՝ [[Անանիա Շիրակացի|Անանիա Շիրակացու]]) «[[Աշխարհացույց]]» քարտեզների ժողովածուի՝ հանդիսանում էր [[Մեծ Հայք]]ի երրորդ նահանգը։ Ասուրաբաբելական արձանագրություններում հիշատակվում է ''Ալզի'', ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում՝ ''Ալզինի'' ձևերով։ Հայտնի է նաև ''Ալսե'', ''Ալզինենե'' անուններով&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|102}}&lt;/ref&gt;։ Ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում երբեմն կոչվում է ''Աղզիս''&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|173}}&lt;/ref&gt;։ Այստեղ էր հաստատված սահմանները պահպանող չորս բդեշխներից մեկը, որի սահմանների մեջ ներառվում էր նաև Միջագետքի մի մասը՝ [[Մծբին]] քաղաքով ([[Արվաստան]]), ինչպես նաև հայկական հարավային նահանգները մինչև [[Ուրմիա լիճ|Ուրմիա լճի]] սահմանները&lt;ref&gt;Մարկվարտ, «Հայ բդեաշխք», թարգմ. Հ. Թ. Կետիկյանի, Վիեննա, 1903, եր. 36:&lt;/ref&gt;։ Աղձնիքը գտնվում էր Արևմտյան [[Տիգրիս]]ի և [[Հայկական Տավրոս]]ի միջև՝ մոտ 18 000 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; տարածությամբ։ Բնական պայմաններով բաժանվում է երկու հակադիր մասերի՝ հյուսիսային, որը [[Հայկական Տավրոս]]ի շրջանում ունի դաժան կլիմա, և հարավային, որի կլիման տաք է, մակերևույթը՝ հարթավայրային։ Դաշտային մասում էին [[Անգեղտուն]] (''Քեղ''), [[Նփրկերտ]] և [[Աղձն]] (''Արձն'', ''Արզն''), իսկ լեռնային մասում՝ [[Կեթիկ]], [[Տատիկ]], [[Ազնվաց ձոր]], [[Երխեթք]] (''Խերխեթք''), [[Գզեղխ]], [[Սալնաձոր]] և [[Սանասունք]] (''Սասուն'') գավառները։ [[Արտաշեսյաններ]]ի և [[Արշակունիներ]]ի օրոք Աղձնիքը [[Մեծ Հայք]]ի չորս [[բդեշխություն]]ներից մեկն էր։ Աղձնիքի խոշոր կենտրոն Տիգրանակերտը ''«արքունի քաղաք»'' էր և ունեցել է ներքին ինքնավարություն։ Քաղաքը կառավարում էր թագավորի նշանակած քաղաքապետը՝ ''«շահապը»''։ Աղձնիքը հարուստ էր գետերով ու աղբյուրներով, հայտնի էր իր երկաթի ու կապարի հանքերով (հատկապես [[Անգեղտուն]] և [[Ազնվաց ձոր]] գավառներում) և նավթով։ Զարգացած էր խաղողի մշակությունը, գինեգործությունը և անասնապահությունը։ Կազմված էր 10 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Ազնվաց Ձոր Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Ազնվաց Ձոր Աղձնիք]] || [[Ազնվաց ձոր]] || Այլ անվանումներն են Ազնվաձոր, այժմ՝ Գյուզել-դերե կամ Սուսան։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Աղձն Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Աղձն Աղձնիք]] || [[Աղձն]] || Այլ անվանումներից են ''Արզն, Արաքսենե, Արձն'', ''Խարզան''։ Գտնվում է նահանգի հարավարևելյան մասում՝ [[Տիգրիս]] գետից հյուսիս։ Ընդգրկել է [[Արևմտյան Տիգրիս]]ի [[Արզան (գետ)|Արզան]] և [[Բիթլիս (գետ)|Բաղաղեշ]] վտակների ստորին ավազանները։ Ունեցել է ավելի քան 3500 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; տարածություն։ Անտիկ աղբյուրներում հիշատակվում է ''Arzanenae'' ձևով։ [[Եղիշե]] պատմիչն Աղձնը հիշում է ''Արզնարզյուն'', իսկ [[Թովմա Արծրունի]]ն՝ ''Արզն Աղձնյաց'' անուններով։ Աղձնը ''Բիթլիսի լեռնանցքով'' ([[Ձորապահակ]]) անցնող ճանապարհով կապվում էր [[Մեծ Հայք]]ի կենտրոնական նահանգի՝ [[Այրարատ]]ի հետ։ Գավառը եղել է [[Աղձնիքի բդեշխություն|Աղձնիքի բդեշխության]] կենտրոնը։ Կենտրոնն էր [[Խարզան|Արզն]] կամ Արզան (այժմ՝ Խարզան) քաղաքը։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Անգեղ տուն Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Անգեղ տուն Աղձնիք]] || [[Անգեղտուն]] / [[Քաղ]] || Գտնվում է այժմյան [[Թուրքիա]]յի Դիարբեքիր վիլայեթի Ակլ կամ Էգիլ գավառի տեղում։ Կենտրոնն էր [[Անգղ բերդաքաղաք]]ը, որի ավերակները գտնվում են Դիարբեքիրից հարավ, [[Տիգրիս]]ի վերին [[հոսանք]]ի աջ ափին։ Ենթադրվում է, որ [[Անգեղ]] անունը ծագել է նույնանուն աստվածությունից (Հին կտակարանի թարգմանիչը շումերհեթիթյան ռազմի [[Ներգալ]] աստծո անունը [[հայերեն]]ում փոխվել է Անգեղի)։ Անգեղի անունով տեղանուններ կային նաև [[Հայաստան]]ի [[Ծաղկոտն]] գավառում (Անգղ), [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] նահանգում (Անգեղի, [[Անգեղակոթ]], [[Անգեղաձոր]]), [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] ափին, [[Արտամետ]]ի մոտ (Անգղ) և այլն։ Անգեղ-տան [[հեթանոս]] հայերի նվիրական վայրերից էր Տորք դյուցազնի գլխավոր տաճարատեղը, որտեղից էլ՝ սրա «Տորք Անգեղեայ» («Անգեղի Տորք») անվանումը։ Երբ գավառի անունը Քաղ էր, կենտրոնն էր [[Քղիմար]] բերդաքաղաքը։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Գզեխք Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Գզեղք Աղձնիք]] || [[Գզեղխ]] || Այժմ՝ Խիզան։ Տարածվում էր Բաղեշ գետի վերին հովտում։ Ասուրա-բաբելական արձանագրություններում հիշվում է Gilzanu ձևով։ Ունեցել է ռազմական կարևոր նշանակություն։ Կենտրոնն էր Գզեղխ ավանը։ Գավառի հյուսիսային սահմանագլխում էր Զորապահակ լեռնանցքը։ Գզեխքով էր անցնում [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ից դեպի [[Միջագետք]] տանող ճանապարհը։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Երխերթ Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Երխեթք Աղձնիք]] || [[Երխեթք (Սերխեթք)|Երխեթք]] || Այլ անվանումն է Խերհեթք, այժմ՝ Սղերդ։ Տարածվում էր Բիթլիս գետի ստորին հոսանքի շրջանում՝ [[Աղձն]] գավառից անմիջապես արևելք։ Գտնվում էր Աղձնիքի դաշտային մասում։ Իր տարածությամբ Երխեթքը [[Նփրկերտ]]ից և [[Արզն]]ից անհամեմատ փոքր է։ Սղերթն այժմ էլ գոյություն ունի որպես բնակավայր և գտնվում է Արևելյան ու [[Արևմտյան Տիգրիս]]ների միախառնման տեղից ոչ հեռու՝ Բիթլիս գետի ստորին հոսանքի շրջանում։ Հազվադեպ է հիշատակվում պատմագիրների և աշխարհագիրների կողմից։ Գավառի հիշատակելի բնակավայրերից է Սղերթ (Սերխեթ) բնակավայրը, որը հնում ճանապարհային կայան է հանդիսացել։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Կերթիկ Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|ԵԿեթիկ Աղձնիք]] || [[Կեթիկ]] || Հիշատակվում է «Աշխարացույցում»։ Տեղադրությունն անորոշ է։ Ըստ Հյուբշմանի՝ Կեթիկը գտնվել է ներկայիս Շիրվանի շրջանում՝ Մադենի գետահովիտում։ Երեմյանի կարծիքով՝ Կեթիկն արևելքից սահմանակից է եղել [[Մոկք նահանգ|Մոկք]], հարավից՝ [[Կորճայք նահանգ|Կորճայք]] նահանգներին, արևմուտքից՝ Աղձնիքի Աղձն (Արզան), հյուսիսից՝ Երխեթք (Հերխեթք) գավառներին։ Ենթադրվում էր, որ հենց այս գավառում էր [[Տիգրան Մեծ]] արքան հիմնել [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]] քաղաքը։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Նփրկերտ Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Նփկերտ Աղձնիք]] || [[Նփրկերտ]] || Այլ անվանումն է Մուֆարղին։ Այստեղ հայտնի էր Մարտիրոսաց քաղաքը (Մարտիրոպոլիս, որը հետո անվանափոխվել է Մուֆարղին)։ Տարածվում էր Քաղրիդ գետի միջին և ստորին հոսանքի վրա ընկած շրջաններում։ Հարավում, հավանաբար, ընդգրկել էր [[Տիգրիս]] գետից հարավ ընկած որոշ շրջաններ։ Նփրկերտը տաք և չոր կլիմայով, անտառազուրկ, հարթավայրային գավառ է։ Հյուսիսային մասն ունի լեռնային ռելիեֆ, ձգվում են Իլիջայի ոչ բարձր լեռները։ Նփրկերտի պատմական վայրերից են [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]] քաղաքը, [[Թուխ գետակ]]ը և [[Կլեսուր լեռնանցք]]ը։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Սալնո Ձոր Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Սալնո Ձոր Աղձնիք]] || [[Սալնո ձոր]] || Այժմ, հավանաբար՝ Բադեշ։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Սանասունք Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Սանասունք Աղձնիք]] || [[Սանասունք]] || Այժմ՝ Սասուն։ Սանասունք գավառի տարածքի մեծ մասն ընկած էր Բաթմանա գետի վերին հոսանքում։ Արևելքում սահմանակից էր Խութին, որը հնում կազմում էր Սասունի բաղկացուցիչ մասը։ Սասունը խիստ լեռնային գավառ է, կլիմայական պայմանները խիստ են։ Ըստ ավանդության՝ անունը ստացել է Ասորեստանի Սենեքերիմ արքայի որդու՝ Սանասարի անունից, որն իր եղբոր հետ, սպանելով հորը, փախչել է այստեղ, կառուցել բերդ՝ իր շուրջն ամեն կողմից հավաքելով բազմաթիվ բնակիչներ։ Սասունը տարածվում էր Հայկական Տավրոս լեռների վրա, այդ պատճառով էլ հայ պատմագիրները նրա բնակիչներին երբեմն անվանում են ոչ թե սասունցիներ, այլ «բնակիչք Տորոս լեռին»։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Տատիկ Աղձնիք page258-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Տատիկ Աղձնիք]] || [[Տատիկ (գավառ)|Տատիկ]] || Այլ անվանումներն են Գյոզալդարա, Դադիկ, Դատիկ, Կյուզելտերե, Տաթիկ, Տատկո, Տատկու։ Ուշ ժամանակներում գավառակ [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, [[Բիթլիսի վիլայեթ]]ի [[Բիթլիսի գավառ]]ում։ Գավառը գտնվում էր Տատիկ գետի հովտում, [[Բաղեշ]] քաղաքից հարավ-արևելք։ Նշանավոր գյուղը [[Խուլթիկ]]ն է։
|-
|}

Արշակունյաց թագավորության ժամանակ Աղձնյաց բդեշխությանն էին վերաբերում մի քանի գավառներ կամ երկրներ ևս, որոնք հետո խլվել էին հայերի կողմից&lt;ref&gt;Հյուբշման, եր. 179-184:&lt;/ref&gt;․

# Նոշիրական կամ Նոր Շիրական
# Նիխորական
# Մահկերտան
# Դասան
# Ծավդեք
# Արզնարղյուն
# Ռեիմենա։

=== Այրարատ նահանգ ===
{{Հիմնական|Այրարատ}}

[[Պատկեր:Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգ]]
Մեծ Հայքի կենտրոնական նահանգը։ Հայկական մատենագրության մեջ Այրարատ անվան տակ հասկացվում է [[Արաքս]]ի հովիտը, [[Մեծ Մասիս|Մասիս]] և [[Արագած]] լեռների մեջ, սկսած մոտավորապես [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան գետի]] բերանից մինչև [[Նախճավան (քաղաք)|Նախճավան]]։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Գուգարք]]ին, արևմուտքից՝ [[Բարձր Հայք]]ին ու [[Տայք]]ին, արևելքից՝ [[Սյունիք]]ին և հարավից՝ [[Տուրուբերան]]ին ու [[Վասպուրական]]ին։ Արևմուտքում Այրարատի սահմանը կազմում էր Մեծրաց (կամ Տայոց) լեռնաշղթան, հարավում՝ [[Այծպտկունք (լեռնագագաթ)|Այծպտկունք]] գագաթից մինչև [[Շարիանի լեռնաշղթա]]յի հյուսիսարևմտյան ծայրը, Այրարատի սահմանն անցնում էր [[Հայկական Պար]]ի ջրբաժան բարձրություններով, ապա Շարիան և [[Ծաղկանց լեռներ]]ով դեպի արևելք՝ [[Թոնդրակ (հրաբուխ)|Թոնդրակ]], իսկ այնտեղից էլ հասնում է Արաքս։ Արևելքում Այրարատի սահմանը կազմում էին [[Գեղամա լեռներ]]ը, այս մասում նրա մեջ է մտնում նաև [[Շարուրի դաշտ]]ը, որը տարածվում էր [[Արփա]] գետի ստորին հոսանքի շրջանում։ Հյուսիսում նրա սահմանները անցնում էին այժմ [[Փամբակի լեռներ|Փամբակ]] և [[Չլդըր]] կոչվող լեռնաշղթաներով։ Այրարատն այսպիսի սահմաններով Մեծ Հայքի կազմում հիշատակված «փոքր աշխարհների» մեջ ամենաընդարձակներից է։ Այստեղ են եղել Հայաստանի գրեթե բոլոր մայրաքաղաքները՝ [[Արմավիր]]ը, [[Երվանդաշատ]]ը, [[Արտաշատ]]ը, [[Վաղարշապատ]]ը, [[Դվին]]ը, [[Բագարան (ավերակ)|Բագարանը]], [[Շիրակավան (մայրաքաղաք)|Շիրակավանը]], [[Կարս]]ը, [[Անի]]ն, իսկ այժմ՝ [[Երևան]]ը։ Այրարատը տարածքային այն մեծությամբ, որը նկարագրված է 7-րդ դարի «[[Աշխարհացույց]]ի» մեջ, անծանոթ չէ հնագույն մատենագիրներին։ Վերջիններս ծանոթ են [[Բասեն]], [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակ]], [[Բագրևանդ]] գավառներին և Արաքսի հովտին, որի տակ նրանք հասկացել են Արարատյան հարթությունը՝ [[Ախուրյան]]ի գետախառնուրդից մինչև [[Շարուրի դաշտ]]ը։ 5-րդ դարի մեր պատմիչներն Այրարատ ասելով նկատի են ունեցել այն տարածքը, որը համապատասխանում է «Աշխարհացույցում» նկարագրված Այրարատ աշխարհի արևելյան մասին, իսկ Այրարատն այդպիսի սահմաններով կազմում էր [[Արշակունիներ]]ի ոստանը՝ արքունական սեփականությունը։ Նույն ժամանակաշրջանում Բագրևանդում իշխում էին [[Բագրատունիներ]]ը, Արշարունիքում և Շիրակի մի մասում՝ [[Կամսարականներ]]ը, Շիրակի մյուս մասում՝ [[Դիմաքսյաններ]]ը, Վանանդում՝ Վանանդի իշխանները։ Կազմված էր 23 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Աբեղյանք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Աբեղյանք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Աբեղյանք]] || Այլ անվանումներն են Աբելյանք, Աբելունք Մյուս, Աբեղանք, Աբեղենք, Աբեղենք Մյուս, Աբեղունիք։ [[Ուրարտու|Ուրարտական]] [[Սարդուրի Բ]] թագավորի արձանագրության մեջ հիշատակվում է ''[[Աբիլիանիխի]]'' (Abilianihi) ձևով։ Տեղադրվում է Երասխ ([[Արաքս]]) գետի ձախ ափին՝ [[Մեծրաց լեռներ]]ի միջև, Մժնկերտ գյուղի շրջանում։ Աբեղյանք գավառին ժառանգաբար տիրում էին [[Աբեղյաններ]]ի նախարարական տոհմը։ Գավառի մոտավոր տարածությունն էր՝ 1000 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, կենտրոնն էր [[Մժնկերտ]] բերդաքաղաքը, այստեղից էլ՝ Աբեղյանքի նաև Մժնկերտ անվանումը։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Աշոցք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy.jpg|200px|Աշոցք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Աշոցք (գավառ)|Աշոցք]] || Այլ անվանումներն են Աշոցան կամ Արշոցան։ Գավառի կենտրոնն Աշոցք ավանն էր (ներկայիս [[Ղազանչի (Շիրակի մարզ)|Ղազանչի]] (Ղայղուլի) գյուղի տեղում)։ Աշոցք գավառի տարածքը համապատասխանում է ներկայիս [[Շիրակի մարզ]]ի [[Ղուկասյանի շրջան]]ին։ Աշոցքն [[Ուրարտու|ուրարտական]] արձանագրություններում հիշատակվում է Իշկիգուլա (Iskigulu) ձևով։ Մինչև [[Հայաստանի առաջին բաժանում]]ը, այն, ամենայն հավանականությամբ, մտել է [[Գուգարք նահանգ|Գուգարք]] նահանգի, իսկ այնուհետև` Այրարատ նահանգի կազմի մեջ։ Աշոցքը կազմում էր Աշոցյան նախարարական տան ժառանգական սեփականությունը։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Արագածոտն Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 6.jpg|200px|Արագածոտն գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն]] || Այստեղ են գտնվել Հայաստանի մայրաքաղաքներ [[Արմավիր]]ը և [[Վաղարշապատ]]ը։ Արագածոտնում է գտնվել Վարդագեսավան բնակավայրը, որը [[Վաղարշակ Ա]] թագավորի օրոք (117-140) վերանվանվել է Վաղարշապատ՝ դարձնելով Մեծ Հայքի մայրաքաղաքը։ Միջին դարերում Արագածոտնի հյուսիսային մասը կոչվել է Ամբերդ գավառ՝ [[Ամբերդ (ամրոց)|համանուն ամրոցի]] անունով։ Նշանավոր վայրերից էր [[Սաղմոսավանք]]ը, [[Հովհաննավանք]]ը, [[Աշտարակ]]ը և այլն։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Արած Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 2.jpg|200px|Արած գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Արած]] || Կենտրոնը եղել է [[Արած]] գյուղաքաղաքը։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Արշարունիք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Արշարունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Արշարունիք]] || Գավառը հայտնի էր նաև Երասխաձոր անունով։ Սկզբնապես պատկանել է [[Արշակունիներ]]ի արքունական տանը, սակայն հետագայում անցել է Արշակունիների տան ճյուղերից մեկին՝ [[Կամսարականներ|Կամսարական]] նախարարական տանը։ Ենթադրվում է, որ իր անունը ստացել է գավառի առաջին տիրակալ՝ [[Արշավիր Կամսարական]]ի անունից։ Գավառը տարածվել է [[Երասխ գետ|Երասխ]] և [[Ախուրյան]] գետերի կազմած արևմտյան անկյունում։ Արաբական տիրապետության ժամանակաշրջանում Հայաստանի բազմաթիվ այլ նախարարական տների հետ միասին աստիճանաբար իրենց քաղաքական ազդեցությունը կորցրել են Կամսարականները։ Արշարունիքն առանձնապես կարևոր դեր է խաղացել Բագրատունիների թագավորության շրջանում։ Գավառի առավել նշանավոր պատմական վայրերն են [[Երվանդաշատ]], [[Երվանդակերտ]], [[Բագարան]] քաղաքները և [[Արտագերս (բերդ)|Արտագերս]] ամրոցը։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Բագրեվանդ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 8.jpg|200px|Արշարունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Բագրևանդ]] || Այժմ՝ [[Ալաշկերտ]]։ Վարկածներից մեկի համաձայն՝ Բագրևանդը եղել է [[Բագրատունիներ]]ի տոհմական գավառը, և Բագրևանդ ու Բագրատունի անունները կապ ունեն իրար հետ։ Ըստ հույն մատենագիրների՝ Բագրավանդեն։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ անունը ստացել է [[բագին]]ների ([[Մեհյան|հեթանոսական մեհյանների]]) պատճառով։ Տարածվում էր [[Արածանի]]ի վերնագավառում՝ [[Հայկական Պար]]ի, [[Ծաղկանց]] և [[Դիադին]]ի լեռների միջև։ Հնում Բագրևանդը գրավել է ավելի մեծ տարածք՝ նրա մեջ մտել է նաև [[Ծաղկոտն]] գավառը։ Բագրևանդի տարածքի մեծ մասը կազմել է [[Ալաշկերտի դաշտ]]ը։ Գավառի պատմական նշանավոր վայրերն են [[Վաղարշակերտ]] բերդը, [[Բագավան]] քաղաքը, [[Ձիրավի դաշտ]]ը։ Այստեղ է գտնվել նաև [[Նպատ]] լեռը։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Բասեն Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Արշարունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Բասեն]] || Անունը ծագում է հնում գավառի տարածքում բնակվող բասյաններ ժողովրդի անվանումից (հիշատակվում է հույն պատմիչների, մասնավորապես՝ [[Քսենոֆոն]]ի կողմից [[մ.թ.ա. 5–րդ դար]]ում)։ Բասենը մեծ մասով լայնատարած հովիտ է 1750-ից 1800 մետր բարձրության վրա։ Վերին Բասենն ընդգրկում է Քարկապասարի լեռներից մինչև Մուրցի և Արաքսի գետախառնունքը տարածվող գոտին և հասնում մինչև Վանանդ։ Գավառն անտառազուրկ է, որի պառճառով նաև հիշատակվել է որպես Անփայտ Բասեն։ Ստորին Բասենը տարածված է մինչև Սողանլուի լեռները։ Ստորին Բասենի հյուսիսային մասը ծածկված է Մայրիի անտառներով։ Տարածված է վայրի հոնին, խնձորենին, տանձենին և սալորենին։ Բասենը տարածվում էր [[Կարին]]ից արևելք՝ [[Արաքս]]ի ձախ կողմում՝ այժմյան Բասեն (Բասինլար) սանջակի տեղում։ 4-րդ դարում Բասենում իշխել է Որդունի նախարարական տունը, որոնք [[Ապահունիք]] և [[Հարք]] գավառներում իշխող [[Մանավազյաններ]]ի տան հետ ֆեոդալական կռիվների պատճառով կռվում, [[Խոսրով Կոտակ]]ի հրամանով, կռվում են [[Վաչե Մամիկոնյան]] սպարապետի կողմից, իսկ նրանց կալվածքներն ամբողջությամբ տրվում են եկեղեցուն։ Բասենի հիշարժան վայրերից են [[Որդորու]] և [[Դու (գյուղ)|Դու]] բնակավայրերը, [[Վաղարշավան]] ավանը, [[Օկումի]] ավանը, [[Բողբերդ]]ը, [[Ավնիկ]] բերդը։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Գաբեղյանք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 9.jpg|200px|Արշարունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Գաբեղյանք]] || Եղել է [[Գաբեղյաններ]]ի տոհմի ժառանգական հայրենիքը։ Այստեղ է գտնվել [[Կաղզվան]] քաղաքը։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Ծաղկոտն Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 6.jpg|200px|Ծաղկոտն գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Ծաղկոտն]] || Այլ անվանումներն են Ծաղկեոտն, Ծաղկոոտն, Ծաղկուտն։ Այժմ՝ [[Դիադին]]։ «Աշխարհացույցում» (7-րդ դար) հիշատակված է որպես Այրարատ նահանգի յոթերորդ գավառ։ Տարածվում էր [[Ծաղկանց լեռներ]]ի շրջանում։ Պատկանում էր [[Գնունիներ]]ի նախարարական տանը, սակայն հետագայում անցնում է [[Արշակունիներ]]ի արքունիքին։ Ծաղկոտնը հյուսիս-արևելքից սահմանակից էր [[Կոգովիտ]], արևմուտքից՝ [[Բագրևանդ]] գավառներին, հարավից՝ [[Վասպուրական]], հարավ-արևմուտքից՝ [[Տուրուբերան]] նահանգներին։ Տարածվում էր [[Արածանի (գետ)|Արածանի]] գետի վերին ավազանում՝ [[Ծաղկանց]] (Ալադաղ) լեռների լանջերին, որտեղից սկիզբ է առնում [[Եփրատ]]ի ամենամեծ վտակը՝ Արածանին։ Ծաղկոտնի հարավային մասում ձգվում են Ծաղկանց, իսկ հյուսիսում՝ [[Դիադինի]] լեռները։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Կոգովիտ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 4.jpg|200px|Կոգովիտ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Կոգովիտ]] || Իր տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է ներկայիս Թուրքիայի Դոգու Բայազիդի ([[Բայազետ]]ի) շրջանին։ Նրա մեջ էին մտնում [[Գայլատու]] (այժմ՝ Բալըղ-գյոլ) լիճը և Կոգովիտ կոչված շամբը՝ ծանծաղ լճակը։ Արշակունիների թագավորության ժամանակ Կոգովիտը պատկանում էր արքունիքին, հետագայում անցել է [[Բագրատունի]]ներին։ 9-րդ դարում Կոգովիտը միացել է [[Վասպուրական]]ին։ Կոգովիտում եղած պատմական վայրերից առավել նշանավոր են [[Արշակավան]] քաղաքը, [[Դարոյնք]] և [[Արծափ]] բերդերը։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Կոտայք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 9.jpg|200px|Կոգովիտ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Կոտայք (գավառ)|Կոտայք]] || Այլ անվանումներն են Խատա գավառ, Խատայի գավառ, Խատայոց գավառ, Կըրխբուլաղ, Կոդեք, Կոտա գավառ, Կոտայից գավառ, Կոտայս, Կոտաս, Կոտուաց գավառ, Կոտեաց գավառ, Կոտեից գավառ, Կոտևուց, Կույտա, Կուտայից գավառ, Կուտեից Գավառ, Կուտեուց գավառ, Ղըռխբուլաղ, Ղրխբուլախ, Ղրխբուլաղ։ Առաջին անգամ հիշատակվել է հայ մատենագիր [[Սեբեոս]]ի կողմից (7-րդ դար)։ Մոտավորապես համապատասխանում է ներկայիս [[Կոտայքի մարզ]]ի և [[Երևան]] քաղաքի տարածքներին։ Արևմուտքից սահմանակից էր [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն]], հյուսիս-արևմուտքից՝ [[Նիգ]], [[Վարաժնունիք (Այրարատ)|Վարաժնունիք]], հարավ-արևելքից՝ [[Մազազ]], հարավից՝ [[Ոստան Հայոց|Ոստան]] գավառներին։ Գավառի հարավարևմտյան կողմը, որը ոռոգվում էր [[Հրազդան գետ]]ով, դաշտային և արգավանդ է, իսկ հյուսիս-արևելքը՝ լեռնոտ։ Այստեղով է հոսում նաև [[Գետառ]]ը։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Հավնունիք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Հավնունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Հավնունիք]] || «Աշխարհացույցում» հիշատակվում է որպես Այրարատ նահանգի 4-րդ գավառ։ Տարածվում էր [[Արաքս]]ի ձախ ափին՝ [[Բասեն]]ի և [[Արշարունիք]]ի միջև, կենտրոնն էր Հավնիք կամ [[Ավնիկ]] բերդավանը։ Պատկանում էր [[Հավնունիներ]]ի տոհմին, որն առաջացել է [[Կամսարականներ]]ի նախարարական տոհմի ճյուղավորումից (5-րդ դար)։ Արաբական տիրապետության շրջանում (7-9 դարեր) Հավնունիքում առաջացել էր արաբական փոքր ֆեոդալական իշխանություն, որը ենթակա էր [[Կարին]]ի ամիրայությունը։ 949 թվականին Հայաստանի որոշ շրջանների հետ Հավնունիքը գրավվել է [[Բյուզանդիա]]յի կողմից։ 12-րդ դարի վերջից մինչև 13-րդ դարը պատկանում էր [[Զաքարյաններ]]ին։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Ճակատք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 7.jpg|200px|Ճակատք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Ճակատք]] || Այժմ՝ Սուրմալու։ Տարածվում էր [[Հայկական Պար լեռնաշղթա]]յի և [[Երասխ գետ]]ի միջև, վերջինիս Վարդամարգ և Ագարակ վտակների ավազանում։ Հյուսիս-արևմուտքից և հյուսիս-արևելքից Երասխով սահմանակից էր [[Արշարունիք]] և Արագածոտն, հարավ–արևմուտքից և հարավ–արևելքից (Հայկական պարով)՝ [[Բագրևանդ]] և [[Կոգովիտ]] գավառներին։ Ճակատքի հարավային և արևմտյան մասերը լեռնոտ են, կենտրոնական մասում բարձրանում են [[Բարդող]] և Փարլու (Փերլու) լեռնագագաթները։ Հյուսիսը (Երասխի աջափնյակը) հարթավայրային է։ [[Արշակունիներ]]ի և [[Բագրատունիներ]]ի թագավորության ժամանակներում Ճակատքը մտել է արքունի տիրույթների մեջ։ 13-րդ դարի սկզբին ազատագրվել է սելջուկյան թյուրքերից և անցել [[Զաքարյաններ]]ին։ Ճակատքի բազմաթիվ բնակավայրեր կործանվել են [[1387]] և [[1393]] թվականների Լենկթեմուրի արշավանքների հետևանքով։ 15-րդ դարում Ճակատքը տրոհված է եղել երկու վիճակի՝ Կողբի և Սուրմառուի (համանուն կենտրոնների անունով)։ Այստեղ է գտնվում Սուրմառի բերդը։
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Մազազ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 8.jpg|200px|Մազազ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Մազազ]] || Այժմ՝ Գառնի։ [[Ազատ գետ]]ի վերին ավազանում։ Գառնի բերդն ու նշանավոր քաղաքը՝ Ազատ գետի վրա, հռչակված է հին ժամանակներից իր ամուր դիրքով. Արշակունի թագավորների դաստակերտ և գանձերի պահպանության տեղ։ Այստեղ է Տրդատի թախտ անունը կրող հին փառավոր շինությունը հռոմեական ոչով։ Վաղ Միջնադարում Մազազ գավառն անջատվել է [[Նիգ]] գավառից, որի մասն է կազմել [[Վարաժնունիք]] գավառի հետ միասին։ [[Նիգ]], Մազազ, [[Վարաժնունիք]] գավառների սկզբնական տերերն են եղել [[Գնթունիներ]]ը՝ Մեծ Հայքի թագավորության իշխանական նշանավոր տներից մեկը։ Այստեղ են գտնվում [[Գեղարդի վանք]]ն ու [[Հավուց Թառի վանք]]ը։
|-
|| 15 || [[Պատկեր:Մասյացոտն Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 5.jpg|200px|Մազազ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Մասյացոտն]] || Սեպաձև արձանագրությունների համաձայն՝ այս գավառի հնագույն անունն էր Էրիդուախի&lt;ref&gt;Նիկոլսկի, էջ 20։&lt;/ref&gt;։ Տարածվում էր Մեծ և Փոքր Մասիսների հրաբխային զանգվածների շրջանում, լեռնային գավառ է։ Մասյացոտնի պատմական վայրերից նշանավոր է [[Ակոռի]] գյուղը, որտեղ 481 թվականին [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի դեմ ծավալված երկրորդ ապստամբության ժամանակ (481-484) Վահան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ հայկական 400 հոգանոց զորագունդը հաղթել է իրեն թվաքանակով մի քանի անգամ գերազանցող պարսկական զորքերին։
|-
|| 16 || [[Պատկեր:Նիգ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 5.jpg|200px|Նիգ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Նիգ]] || Այժմ՝ Ապարան և Բջնի։ Կենտրոնն էր [[Ապարան|Քասաղ]] ավանը (այժմ՝ քաղաք Ապարան)։ Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում էր [[ՀԽՍՀ]] հետևյալ [[Շրջան (վարչական միավոր)|վարչական շրջան]]ներին.
1. [[Ապարանի շրջան]],
2. [[Սպիտակի շրջան]],
3. [[Ստեփանավանի շրջան]] կամ [[Գուգարքի շրջան]],
4. [[Հրազդանի շրջան]]ի հյուսիսային և արևելյան մասերը,
5. [[Սևանի շրջան]]ի լճափնյա մասերը,
6. [[Նաիրիի շրջան]]։
Մեծ Հայքի թագավորության ավատականացման (ֆեոդալականացման) գործընթացին զուգընթաց, Նիգ գավառից անջատվել են [[Մազազ]] և [[Վարաժնունիք]] գավառները։ Նիգ գավառի տերերն էին [[Գնթունիներ]]ի նախարարական տոհմ։
|-
|| 17 || [[Պատկեր:Շարուրի Դաշտ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 3.jpg|200px|Նիգ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Շարուրդաշտ]] || Շարուրը մինչև [[5-րդ դար]]ը եղել է Հայոց արքունի կալված-գավառը։ Արաբական տիրապետությունից ազատագրելուց հետո հայոց [[Սմբատ Ա Բագրատունի]] թագավորը Շարուրն ընծայել է [[Սյունիք|Սյունյաց]] իշխաններին։
|-
|| 18 || [[Պատկեր:Շիրակ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 2.jpg|200px|Շիրակ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակ]] || Շիրակ գավառը զբաղեցնում է [[Ախուրյան (գետ)|Ախուրյան]] գետի միջին և ստորին հոսանքի ավազանը։ Գավառի տարածքը կազմում է 3730 կմ²&lt;ref name=&quot;shirakmuseum.am&quot;&gt;[http://www.shirakmuseum.am/HTML/shirak_am.html Շիրակ Աշխարհի Պատմություն:]&lt;/ref&gt;։ Շիրակի սարահարթի միջին բարձրությունը ծովի մակերևույթից կազմում է 1530 մետր։ Գավառով հոսող ամենամեծ գետն [[Ախուրյան]]ն է, որը սկիզբ է առնում [[Արփի լճի ջրամբար|Արփի]] լճից ու այդպիսով կիսում է Շիրակի սարահարթը երկու մասի՝ հարավում միախառնվելով [[Արաքս]]ին։ Գետն ունի մի քանի վտակներ, որոնք ոռոգում են դաշտավայրը։ 10-րդ դարի կեսերից Շիրակում իրենց գործունեությունն են ծավալել Կամսարականների Պահլավունի նախարարական տոհմի ներկայացուցիչները, որոնք զգալի դեր են կատարել Բագրատունյաց թագավորության քաղաքական, ռազմական, տնտեսական և մշակութային կյանքում։ Նրանց կողմից Անիում և Շիրակում կառուցվել են վանքեր, ամրոցներ, զորանոցներ, նպաստել դպրության և մշակույթի զարգացմանը։ Վանքային համալիրներն են եղել [[Հառիճի վանք]], [[Հոռոմոս]], [[Խծկոնք]], [[Մարմաշենի վանք]]ը և այլն, որոնք բացի հոգևոր և մշակութային կենտրոններ լինելուց, նաև արտադրական և տնտեսական խոշոր միավորներ էին։
|-
|| 19 || [[Պատկեր:Ոստան Հայոց Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 10.jpg|200px|Ոստան Հայոց գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Ոստան Հայոց]] || «Ոստան» բառը նշանակում է «իշխանանիստ» կամ «թագավորանիստ», իր անունը, հավանաբար, ստացել է գավառում գտնվող [[Արտաշատ]] և [[Դվին]] քաղաքներից, որոնք Արտաշեսյանների և Արշակունիների թագավորությունների ժամանակաշրջանում եղել են Հայաստանի մայրաքաղաքներ։ Ոստանը գրավում էր Ազատ գետի միջին և ստորին հոսանքների հովիտը։ Ենթադրվում է, որ Ոստանի մեջ էր մտնում նաև [[Շարուր]]ի դաշտը, որը տարածվում էր [[Արփա]] գետի ստորին հոսանքի շրջանում։ Այստեղ է գտնվում [[Խոր Վիրապ]]ը, [[Կաքավաբերդ]]ը և [[Խոսրովի արգելոց]]ը։
|-
|| 20 || [[Պատկեր:Վանանդ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 3.jpg|200px|Վանանդ գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Վանանդ (գավառ)|Վանանդ]] || Կոչվում էր նաև Անփայտ Բասյան (Անփայտ Բասեան) կամ Վերին Բասյան (Վերին Բասեան)։ Կենտրոնը եղել է [[Կարս]] քաղաքը։ Հյուսիսից [[Զարիշատի լեռներ]]ով սահմանակից էր [[Գուգարք]]ի [[Ջավախք]], արլևելքից՝ [[Եղնախաղի լեռնաշղթա|Եղնախաղ]]ի պարով և [[Կարսի սարահարթ]]ով՝ Այրարատի [[Աշոցք (գավառ)|Աշոցք]] և [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակ]], հարավից՝ [[Արշարունիք]]ի ([[Երասխաձոր]]) և [[Մեծրաց լեռներ]]ով՝ [[Աբեղյանք]] գավառներին։ Արևմուտքում [[Կարմիր Փորակ]] լեռնաշղթայով բաժանվում էր [[Տայք]]ի [[Պարտիզաց փոր]], [[Բերդաց փոր]], [[Կող]] և Գուգարքի [[Արտահան]] գավառներից։
|-
|| 21 || [[Պատկեր:Վարաժնունիք Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy 7.jpg|200px|Վարաժնունիք գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Վարաժնունիք (Այրարատ)|Վարաժնունիք]] || Կենտրոնը եղել է [[Դիլիջան|Հովք]] (այժմ՝ քաղաք Դիլիջան) քաղաքը։
|-
|| 22 || [[Պատկեր:Վերին Տաշիր Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.jpg|200px|Վերին Տաշիր գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Վերին Տաշիր]] || Կենտրոնը եղել է Տանձուտ գյուղաքաղաքը։
|-
|| 23 || [[Պատկեր:Ուրծ Այրարատ նահանգ page353-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1 copy.jpg|200px|Ուրծաձոր գավառը Այրարատ նահանգում]] || [[Ուրծաձոր]] || Կենտրոնը եղել է [[Ուրծ (քաղաք)|Ուրծ]] քաղաքը։
|-
|}

=== Արցախ նահանգ ===
{{Հիմնական|Արցախ նահանգ}}

[[Պատկեր:Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Արցախ նահանգ]]
Մեծ Հայքի տասներորդ նահանգը, կոչվում էր նաև Փոքր Սյունիք։ Տարածված էր Փոքր [[Կովկաս]]ի արևելյան և [[Հայկական Լեռնաշխարհ]]ի հյուսիսարևելյան մասում։ Ընդգրկում էր այժմյան [[Արցախի Հանրապետություն]]ը՝ հարակից ազատագրված տարածքներով, և ձգվում մինչև [[Իջևան]]ի շրջանը։ Հյուսիս-արևելքից և արևելքից սահմանակցում էր [[Ուտիք]] նահանգին, արևմուտքից, Աղավնո գետակով՝ [[Սյունիք նահանգ|Սյունիքին]]։ Հյուսիս-արևմուտքում Արցախի սահմանները ձգվում էին [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] արևելյան ափով, հարավից՝ [[Արաքս|Երասխի]] հովտով մինչև Մուխանք դաշտը՝ ընդգրկելով այդ դաշտի արևմտյան կեսը։ Հնագույն ժամանակներից սկսած նահանգի բնակչությունը զբաղվել է հացահատիկային կուլտուրաների մշակությամբ, այգեգործությամբ և շերամապահությամբ։ Ամբողջ արևելքում հայտնի էին Արցախում բուծվող ձիերը, որոնք աչքի էին ընկնում դիմացկունությամբ և արագավազությամբ։ Արցախի նախարարական տունը սերված էր [[Հայկ նահապետ]]ի ժառանգ [[Սիսակ]]ից։ Արցախի առաջին եպիսկոպոս [[Գրիգորիս]]ը խոշոր դեր է խաղացել Արցախի և Ուտիքի բնակչության քրիստոնեացման գործում։ 5-րդ դարի սկզբին [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը և իր աշակերտները Արցախում տարածել են հայերեն գիրն ու դպրությունը և պայքարել հեթանոսության մնացորդների դեմ։ 5-ից 6-րդ դարերում Արցախը մտնում էր պարսկահպատակ [[Աղվանք|Աղվանից]] մարզպանության մեջ։ [[Վարդանանց պատերազմ]]ի մասնակից Արցախի այրուձին [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում գլխավորում էր Առանշահիկ Բակ իշխանը, որը պատերազմից հետո վերադարձել է Արցախ և այն պաշտպանել պարսիկներից։ Օգտվելով Պարսից արքունիքի զիջումներից՝ Արցախի [[Առանշահիկներ]]ը 5-րդ դարի վերջում [[Վաչագան Բարեպաշտ]]ի գլխավորությամբ ստեղծել են [[Հայոց Աղվանք|Աղվանից թագավորությունը]], որի մեջ ընդգրկված էին Ուտիքը և Անդրկուրյան Կամբեճան հայաբնակ գավառը։ Կազմված էր 13 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Բերդաձոր գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 7.jpg|200px|Բերդաձոր գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Բերդաձոր]] || Այլ անվանումներն են Այրում, Բերաձոր, Բերձոր, Բերձորք)&lt;ref&gt;Հայաստանի և Հարակից շրջանների տեղանունների բառարանի, (Հ 1, Ա-Դ, Եր., 1988 թվական, էջ 665։&lt;/ref&gt;։ Ունեցել է համանուն կենտրոն՝ [[Բերձոր]]։ Բերդաձորն ընդգրկում էր Արաքս և Աղավնո (Հագարի) գետերի միջև ընկած տարածությունը (Ջաբրաիլի շրջանն ամբողջությամբ մտել է նրա կազմում)&lt;ref&gt;ՀՍՀ, հ. 2, Երևան 1976, էջ 420։&lt;/ref&gt;։ [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն այն հիշատակում է Բերձոր ձևով։ Ուշ միջնադարում Բերդաձորը բաժանված էր Վարանդայի և Դիզակի մելիքությունների միջև&lt;ref&gt;Մ. Բարխուդարյան, Արցախ, Բաքու, 1895 թվական։&lt;/ref&gt;։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Կողթ գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 8.jpg|200px|Կողթ գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Կողթ]] || Ընդգրկում էր [[Մռավ]]ի լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերը, Շամքոր գետակի ավազանը (մինչև Շամքոր քաղաքը), արևմուտքում հասնել է մինչև Տուս (Տավուշ) գետակի հոսանքը։ Մինչև թաթար-մոնղոլների տիրապետության հաստատումը (13-րդ դարի 1-ին կես), մտել է Արցախի Առանշահիկների իշխանության մեջ, այնուհետև անցել է Զաքարյան իշխանապետության Վահրամյան ճյուղին, որի իշխանանիստն էր [[Գագ բերդ]]ը (Վահրամ Գազեցի և հաջորդներ)։ Ուշ միջնադարում բաժանված էր երկու մասի՝ Շամքոր գավառ և Զակամ։ Առաջինն ընդգրկում էր Շամքոր գետակի, երկրորդը՝ Զակամի ավազանները։ 17-րդ դարի սկզբին երկուսն էլ ունեցել են իրենց մելիքությունները, որոնք կարճատև գոյությունից հետո անցել են նրանց հարևանությամբ գոյացած Գանձակի իշխանության տիրապետության տակ։ Եկեղեցական թեմը ենթարկվել է Աղվանից (հետագայում՝ [[Գանձասար]]ի) կաթողիկոսությանը։ Հոգևոր կենտրոնն էր [[Թարգմանչաց վանք]]ը (Խաչակապ գյուղի մոտ)։ Հետագայում, երբ թեմը բաժանվել է երկու մասի, երկրորդ եպիսկոպոսանիստը դարձել է Վերին Զակամ ավանը։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Հարճլանք գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 3.jpg|200px|Հարճելանք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Հարճլանք]] || Գտնվում է [[Շուշի]]-[[Գորիս]] ճանապարհի և [[Հագարի]] գետի միջև՝ Կարկառ գետի ավազանում։ Ներկայիս [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ի զգալի մասը մտնում էր Հարճլանք գավառի կազմի մեջ։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Մեծ Առանք Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 5.jpg|200px|Մեծ Առանք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Մեծ Առանք]] || Այլ անվանումն է Մեծիրանք։ Զբաղեցնում է Խաչենագետի վերին ավազանը՝ Կարկառ գետից մինչև Տրտու ([[Թարթառ]]) և Քիրսա սարի փեշե­րից Մարտակերտի դաշտի արևմտյան ծայրը։ Գավառի տարածքը կազմում է մոտ 1600 կմ²։ Ուշ միջնադարում կոչվել է «Ջրաբերդ»՝ [[Ջրաբերդ (ամրոց)|Ջրաբերդ]] ամրոցի անունով։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Մեծ Կվենք Արցախ նախագահ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 11.jpg|200px|Մեծ Կվենք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Մեծ Կվենք]] || Տեղադրվում է Թարթառի վտակ Թրղիի և Կուրակ գետակի ավազաններում՝ ընդգրկելով ներկայիս Շահումյանի շրջանը հարակից տարածքները, Գետաշենի ենթաշրջանը։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Մյուս Հաբանդ գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy.jpg|200px|Մյուս Հաբանդ գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Մյուս Հաբանդ]] || Մյուս Հաբանդ գավառի տարածքն ընդգրկել է [[Կարկառ (գետ)|Կարկառ]] գետի աջափնյակից մինչև [[Դիզափայտ]]ի լեռները և Քիրսի լեռնաշղթայից մինչև Մուխանք դաշտի արևմտյան եզերքը&lt;ref name=&quot;Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը&quot;&gt;[http://akunq.net/hy/?p=2195 Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը։]&lt;/ref&gt;։ Հաբանդի տարածքը մոտավորապես համապատասխանում է ներկայիս [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտունու շրջան (ԼՂՀ)|Մարտունու]] և [[Հադրութի շրջան]]ներին։ [[Ամարաս]] ավանի եկեղեցին և վանքը հիմնադրել է Գրիգոր Ա Լուսավորիչը։ Այնտեղ է ամփոփվել Գրիգորիսի (Գրիգոր Ա Լուսավորչի թոռը) աճյունը, որի վրա 5-րդ դարում Վաչագան Գ Բարեպաշտ թագավորը կառուցել է Սուրբ Գրիգորիս մատուռը։ Նշանավոր էր Հաբանդի Գտիչ կամ [[Քթիշ (բերդ)|Քթիշ]] բերդավանը (ներկայիս Հադրութի շրջանում)` համանուն եպիսկոպոսանիստ վանքով։ Գտիչից ոչ հեռու (ներկայիս Տող և Տումի գյուղերի մոտ) գտնվող Գորոզ բերդավանի (հայտնի է 8-9-րդ դարերից) անունով հայ քերական-մեկնիչները (Համամ Արևելցի, Վարդան Արևելցի և ուրիշներ) հաճախ կոչել են բովանդակ Հաբանդ, իսկ «Գորոզու բարբառ» ասելով, հասկացել առհասարակ [[Արցախ]]ի բարբառ։ Ուշ միջնադարում Հաբանդը վարչականորեն բաժանվել է Դիզակի (հարավային մասը) և Վարանդայի (հյուսիսային մասը) գավառների՝ համանուն մելիքություններով, որով մոռացվել է գավառի հնագույն անվանումը։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Մուխանք գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 2.jpg|200px|Մուխանք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Մուխանք]] || Այլ անվանումն է Մոխանք։ Գավառի կենտրոնը եղել է [[Գիշի]] գյուղը։ Գավառը գտնվել է [[Գարգար]] գետից հարավ, և զբաղեցրել է 1250 կմ² տարածք։ Եղել է Մխանց իշխանական տոհմի տիրույթը։ [[5-րդ դար]]ի 2-րդ կեսին Մուխանքը ևս անջատվել է Մեծ Հայքից և միացվել Աղվանից մարզպանությանը։ [[9-րդ դար]]ի սկզբին Մուխանքի իշխանն էր [[Ստեփանոս Աբլասադ]]ը, որը Բաբեկի օգնությամբ հաղթել և իր տիրույթների սահմաններից դուրս է հանել բաղասականցիներին։ Սակայն վերջիններիս հաջողվել է սպանել Ստեփանոս Աբլասադին և տիրել նրա կալվածքները։ 12 տարի անց Հարավային Արցախի իշխան Եսայի Աբու Մուսեն, որը Ստեփանոս Աբլասադի քրոջ որդին էր, բաղասականցիներից ետ է նվաճել Մուխանքը, ինչպես նաև այն գավառները, որոնք մինչ այդ պատկանում էին իր քեռուն։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Պազկանք գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 4.jpg|200px|Պարզկանք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Պարզկանք]] || Այլ անվանումներն են Պարսկանք, Պարծկանք, Պանծկանք, Պայծկան և Պազկանք։ Հիմնականում զբաղեցնում է Արաքսի առափնյա շրջանները։ Գավառը հարավից սահմանակից է Արաքսին, արևել­քից՝ Պիանք գավառին, հյուսիսից՝ Մյուս Հաբանդին, հյուսիսարևմտյան կողմից՝ Բերդաձորին։ Նշված սահմանների մեջ գավառի տարածքը կազմում է մոտ 2000 կմ²։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Պիանք գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 4.jpg|200px|Պիանք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Պիանք]] || Ընդգրկում է Արցախի դաշտավայրային հատվածը։ Հարավից սահմանակցել է Արաքս գետին, արևմուտքից՝ Իշխանագետին, հյուսիսային և հյուսիսարևմտյան կողմերից՝ Մյուս Հաշբանդին, արևելքից՝ Բայլականին։ Տարածքը կազմում է մոտ 800 կմ²։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Սիսական Ոստան Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.jpg|200px|Սիսական Ոստան գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Սիսական-ի-Կոտակ]] || Այլ անվանումն է Սիսական-ի-Ոստան։ Պարսկերենից թարգամանաբար նշանակում է Փոքր Սիսական։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Քուստի գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 10.jpg|200px|Քուստի գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Քուստ-ի-Փառնես|Քուստի]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Փառնես]]։ Ծավալվում է Շամքոր գետակի միջին օժանդակի և Գեղամա լեռնաշղթայի գագաթնագծի շարունակության ու Տավուշ գե­տակի հարավարևելյան օժանդակի Ախնջիի ափերի և դաշտաբերանի միջև։ Գավառի տարածքը կազմում է մոտ 700 կմ²։ Միջնադարում Քուստի և Փառնես գավառներն ընդգրկված էին Փառիսոսի թագավորության կազմում։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Փառնես գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 9.jpg|200px|Փառնես գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Քուստ-ի-Փառնես|Փառնես]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Փառնես]]։ Ծավալավում է է Շամքոր գետակի միջին օժանդակի և Գեղամա լեռնաշղթայի գագաթնագծի շարունակության ու Տավուշ գե­տակի հարավարևելյան օժանդակի Ախնջիի ափերի և դաշտաբերանի միջև։ Գավառի տարածքը կազմում է մոտ 700կմ²։ Միջնադարում Քուստի և Փառնես գավառներն ընդգրկված էին Փառիսոսի թագավորության կազմում։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Վայքունիք գավառ Արցախ page150-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 6.jpg|200px|Վայքունիք գավառը Արցախ նահանգում]] || [[Վայկունիք]] || [[12-րդ դար|12]]-[[13-րդ դար]]երում գավառը կոչվել է Ծար, ընդգրկել է Տրտու ([[Թարթառ]]) գետի ակունքները։ Ծարի արևելյան սահմանն անցել է [[Դադիվանք]]ի կողքով՝ ընդգրկելով [[Լեռնաբերդ]]ը, Թարթառի աջափնյա լեռնային մասը, ներառյալ [[Խադավանք]]-[[Խաթրավանք]]ը և [[Վաղուհաս]] գյուղը։ Հարավից սահմանակից էր [[Սյունիք]]ին ([[Ջերմուկ]]ի մոտ), արևմուտքում սահմանն անցնում էր [[Սևանի ավազան]]ը Թարթառի ակունքներից բաժանող [[Ռմբոստյան լեռնաշղթա]]յով, հյուսիսում ընդգրկում էր [[Մռավ լեռ]]ան հյուսիսային լանջերը՝ [[Քյուրակ]] և [[Շամքոր (գետ)|Շամքոր]] գետակներով։ Ծարի կամ Վերին Խաչենի իշխանության ժամանակ ([[Դոփ]]ի ու նրա ժառանգների իշխանապետության օրոք) ''Ծար'' կամ ''Ծարի երկիր'' էին կոչվում իշխանության բոլոր տիրույթները՝ բուն Ծար-Վայկունիքն ու Սևանի արևելյան ափը՝ հարավ-արևմուտքում ընդգրկելով [[Շողվագ]] բնակավայրը, հյուսիս-արևելքում՝ Արցախի [[Կողթ]] գավառը։ [[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերք]]ի տեր Վախտանգի մահից ([[1220]]-ական թվականներ) հետո Ծարի մեջ էր մտնում նաև Վերին Խաչենի իշխանությանն անցած Հաթերք գավառի մեծ մասը՝ Հաթերք ավանը, Դադիվանքը և շրջակա հողերը։ Բուն Ծարի նշանավոր բնակավայրերից աղբյուրներում հիշատակված են Ծար, [[Ակնա (քաղաք)|Ակնա]] ավանները, Վաղուհաս, [[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]], [[Դարբնոց]] և այլ գյուղերը, [[Հավքախաղաց]]ը, [[Հանդաբերդ]]ը կամ Լեռնաբերդը բերդերը։ Եպիսկոպոսանիստն էր Խադավանք-Խաթրավանքը։
|-
|}

=== Բարձր Հայք նահանգ ===
{{Հիմնական|Բարձր Հայք}}

[[Պատկեր:Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Բարձր Հայք նահանգը]]
Մեծ Հայքի առաջին նահանգը։ Անունը ստացել է իր սարահարթի բարձրությունից։ Ունեցել է նշանավոր դեր հատկապես կրոնական տեսակետից։ Այստեղ են գտնվել հեթանոս հայերի գլխավոր մեհյաններից որոշները։ Իր տարածքով Բարձր Հայքը համապատասխանում է այժմյան [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի հիմնական մասին։ Ունեցել է ընդարձակ սարահարթեր և դաշտեր։ Ձմռանը լինում են խիստ ցրտեր, տեղում է առատ ձյուն, մթնոլորտային տեղումները բավարար են։ Գլխավոր գետը [[Եփրատ]]ն է, որի մեջ Բարձր Հայքի սահմաններում թափվում են մի շարք վտակներ։ Բարձր Հայքը հայտնի էր իր սառնորակ աղբյուրներով, ոսկով, պղնձով, աղահանքերով, քարածուխով, նավթով, երկաթով։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում Բարձր Հայքի արևմտյան շրջանները մտել են խեթական պետության մեջ։ Մ.թ.ա. 15-րդ դարից Բարձր Հայքը, [[Տայք]]ի մի մասը [[Փոքր Հայք]]ի հետ միասին կազմում էին Հայասա-Ազզի հայկական ցեղային միության տարածքը։ Մ.թ.ա. 189 թվականից Բարձր Հայքը մտել է Հայոց [[Արտաշեսյաններ|Արտաշեսյան]] թագավորության մեջ։ Հայտնի էր հեթանոսական հավատքի կենտրոններով։ Նահանգի Եկեղիք գավառի [[Երիզա]] ավանում էր գտնվում [[Անահիտ]] աստվածուհու մեհյանը։ Նույն գավառի [[Թիլ]] ավանում էր գտնվում պտղաբերության աստվածուհի [[Նանե]]ի մեհյանը։ Կազմված էր 9 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Aghivn Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 9.jpg|200px|Աղիվն գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Աղիվն|Առյուծ]] || Այլ անվանումն է Աղիվն։ Կենտրոնը եղել է Արմտանը, որն ունեցել է Սուրբ Աստվածածին անունով եկեղեցի։ Գյուղի մոտակայքում եղել են հին բերդի ավերակներ՝ պատմական Սուրբ Նշան վանքի կիսակործանված համալիրը, Քառասուն Մանկանց եկեղեցու մնացորդները, Սուրբ Լուսավորիչ եկեղեցու փլատակները։ Գավառն ընդգրկել է Եփրատի Աղյունաձոր վտակի հովիտը։ Կենտրոնը Նկոպոլիս-Զիմարա ճանապարհին գտնվող Անի Ադյունո (Անալյուն) ամրոցն էր, որն ըստ Ադոնցի՝ հունական և հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվող Անալիբնան է։ Ուշ միջնադարում Աղյունը կոչվել է նաև Աղնցիք&lt;ref&gt;Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 1, Երևան, 1990։&lt;/ref&gt;։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Daranaghi Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 8.jpg|200px|Դարանաղի գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Դարանաղի]] || Այլ անվանումներն են Աղյաց գավառ, Դարալիստե, Դարանա, Դարանալիս, Դարանաղ, Դարանաղե, Դարանաղիկ, Դարանաղիք, Դարանաղյաց աշխարհ, Դարանաղյաց գավառ, Դարանաղյաց երկիր, Դարանաղյաք, Դարանիսա, Դարյաց գավառ։ Անունը հին ստուգաբանությամբ բացատրվում էր իբրև «դարան» և «աղի» բառերի լծորդում, այսինքն՝ «Աղի հանք»։ [[Լատիներեն]] աղբյուրներում նույնացված է Անալիբլայի հետ, որը համարվում է [[7-րդ դար]]ի «[[Աշխարհացույց]]»-ի Աղյուն կամ Առյուծ գավառը։ Հարուստ էր աղահանքներով, որի պատճառով էլ նրա անունը սովորաբար կապում են աղի հետ։ Կենտրոնը եղել է [[Կամախ (քաղաք)|Կամախ]] քաղաքը։ Տարածվում էր [[Արևմտյան Եփրատ]]ի հովտում։ Հնում մտնում էր [[Ստրաբոն]]ի կողմից հիշատակված [[Ակիլեսենեի]] (հետագայում՝ Եկեղեցյաց գավառ) կազմի մեջ։ Իր տարածքով համապատասխանում է այժմյան Թուրքիայի Կամախի շրջանին, գտնվել է Երզնկայից հարավ-արևմուտք։ Հրաբխային սարահարթ է, ունի սառնորակ աղբյուրներ, հարուստ է հանքային ջրերով։ Պատմաաշխարհագրական վայրերից նշանավոր են [[Թորդան (Կամախի գավառ)|Թորդան]] գյուղը և [[Անի ամրոց]]ը։ Գավառի կենտրոնն Անի ավանն էր՝ [[Արևմտյան Եփրատ]]ի աջ ափին, որի մոտ էր գտնվում Կամախը՝ նույն գետի ձախ ափին։ Այլ պատմական վայրերից են [[Սեպուհ (լեռ)|Սեպուհ]] լեռը, [[Մանյա այրք]]ը և [[Թորդան (Կամախի գավառ)|Թորդան]] ավանը։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Derjan Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 2.jpg|200px|Դերջան գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Դերջան (գավառ)|Դերջան]] || Այլ անվանումներն են Թերջան կամ Տերջան։ Կենտրոնը եղել է [[Դերջան քաղաք]]ը։ Գտնվում է [[Եփրատ]]ի վերին հոսանքի և նրա ձախակողմյան վտակ [[Դերջանի հովիտ|Դերջանի հովտում]]։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Սպեր]], արևելքից՝ [[Կարին (գավառ)|Կարին]], հարավից՝ [[Մանանաղի]], արևմուտքից՝ [[Եկեղյաց]] գավառներին։ Նշանավոր գագաթներն են Մարիամը, Պախրը, Խաչը, Խալխալը։ Դերջանը հնուց ի վեր հայտնի էր իր արգավանդ վարելահողերով, հացահատիկի ընտիր տեսակների մշակմամբ։ Ըստ [[Ագաթանգեղոս]]ի՝ [[Գրիգոր Ա Լուսավորիչ]]ը Դերջանում հիմնել է առանձին եպիսկոպոսություն։ 387 թվականի [[Հայաստանի առաջին բաժանում]]ից հետո Դերջանը միացվել է [[Բյուզանդիա]]յին, եղել է [[Ներքին Հայք]]ի, իսկ 536 թվականի վարչական փոփոխությամբ՝ [[Առաջին Հայք]]ի կազմում։ [[Միհր]] աստծուն նվիրված մեհյաններից մեկը գտնվել է այս գավառի [[Բագահառինճ]] գյուղում։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Ekeghyats Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.jpg|200px|Եկեղյաց գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Եկեղյաց]] || Այլ անվանումներն են Ագիլիսենե, Ագիլիսին, Ակելեսենե, Ակիլեսենե, Ակիլիսին, Ակիլիսինի, Ակիսենե, Ակիսենես, Ակլիսենե, Անաիտիկա, Անահիտի գավառ, Անահտա գավառ, Անահտական, Անահտի երկիր, Անթիսենես, Աջիլիզին, Ասիլիզեն, Ասիկենեսե, Ասկենեսենե, Գավառ Լուսավորչի, Գրիգոր Լուսավորչի գավառ, Եկելեձինե, Եկելեսենե, Եկեղեց գավառ, Եկեղիք, Եկեղյանք գավառ, Եկեղյաց երկիր, Եկլեց, Երիզա գավառ, Էլեկեցի, Էլելեն, Էկելենսենե, Էկլեց, Էկլեցի, Էկկլենսենե, Լեսկենե, Լուսավորիչի գավառ, Կելեսենե, Կելձենե, Կելսենե, Կելտցենք, Կոզլիջան, Հուստինիանուպոլսի գավառ, Չելզինե, Սենե։ Կենտրոնը եղել է [[Երիզա]] քաղաքը, որում գտնվել է [[Անահիտ]]ի աստվածուհու տաճարը։ Նշանավոր բնակավայրերից է [[Թիլ]] ավանը, որտեղ գտնվել է [[Նանե]] աստվածուհու արձանը։ Փռված էր [[Արևմտյան Եփրատ]]ի հովտում (մոտ 40 կմ երկարությամբ և 20 կմ լայնությամբ) և իր տարածքով հիմնականում համապատասխանում է [[Երզնկայի սարահարթ]]ին։ Սահմանները կազմում էին հյուսիսից՝ [[Անտիպոնտական լեռնաշղթա]]ն, արևմուտքից՝ [[Գոհանամ լեռներ]]ը (հնում՝ Մանեարք, Սեպուհ), հյուսիսից՝ [[Մնձուրի լեռնաշղթա]]ն, իսկ արևելքից՝ Անտիպոնտական լեռները Բյուրակնի հետ միացնող լեռնաճյուղը։ Նույնպես հայտնի է եղել իր հեթանոսական տաճարներով։ 
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Karin Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 5.jpg|200px|Կարին գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Կարին (գավառ)|Կարին]] || Այլ անվանումներն են Թեոդուպոլյաց գավառ, Կառնիֆորա, Կարենիտիս, Կարինիտի, Կարինիտիս, Կարնա գավառ, Կարնո գավառ։ Տեղակայված է [[Եփրատ]] գետի վերին հոսանքում։ Կենտրոնը [[Կարին]] քաղաքն էր։ Կարին գավառը տարածքով մոտավորապես համապատասխանում էր [[Էրզրումի դաշտ]]ին։ Գավառը հյուսիսից շրջափակված էր [[Անտիպոնտական լեռներ|Անտիպոնտական]], հարավից՝ [[Այծպտկունքի լեռնաշղթա|Այծպտկունք]], արևելքից՝ [[Ծիրանյաց լեռներ]]ով։ [[387]] թվականի [[Հայաստանի բաժանում (387)|Հայաստանի առաջին բաժանումից]] հետո գավառը մտնում էր բյուզանդական մասի մեջ և կազմում Ներքին Հայքի գավառներից մեկը։ [[Հուստինիանոս Ա|Հուստինիանոս 1-ին]]ի վերափոխությունից հետո Կարինը գտնվում էր [[Առաջին Հայք]] նահանգում։ 6-7-րդ դարերում ունեցել է առանձին եպիսկոպոսություն։ Գավառն [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանցի թուրքերը]] նվաճել են [[1514]] թվականին։ Այն մտնում էր Էրզրումի նահանգի Էրզրումի գավառի մեջ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Mananaghi Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy.jpg|200px|Մանանաղի գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Մանանաղի]] || Այժմ՝ [[Շուշար]] կամ [[Թեքման]]։ Ըստ նորագույն բացատրությունների՝ նշանակում է «Մանյան»՝ Մանների երկիր։ Կենտրոնը [[Կարին]] քաղաքն էր։ Գտնվում է [[Եփրատ]] գետի Մանանաղի (այժմ՝ Թոզլու) վտակի ավազանում։ Հյուսիս-արևելքից սահմանակից էր Այրարատ, արևելքից և հարավ-արևելքից՝ Տուրուբերան, հարավից՝ Չորրորդ Հայք նահանգներին, արևմուտքից՝ Բարձր Հայք, Եկեղյաց, հյուսիսից՝ Դերջան և Կարին գավառներին։ Մակերևույթը հիմնականում հարթավայրային է, հողը՝ արգավանդ։ Նշանավոր են Խաչ և Սմբատա լեռները։ Հարուստ է աղի պաշարներով։ 11-րդ դարում եղել է [[Թոնդրակյան աղանդավորական շարժում|Թոնդրակյան աղանդավորական շարժման]] կենտրոններից։ Ուշ միջնադարում կոչվել է նաև Լակզո ձոր, հետագայում՝ Վերին Դերջան։ Աղբյուրներում հիշատակվում են Մանանաղի Վժան, Շիրնի և Սմբատաբերդ բերդաքաղաքները, Ջերմ, Բազմաղբյուր կամ Խաչ ավանները, Կաշե, Աղյուս ագարակները։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Muzur Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 7.jpg|200px|Մնձուր գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Մնձուր (գավառ)|Մնձուր]] || Այժմ՝ [[Մզուր]] կամ [[Գուրուչա]]։ Կենտրոնը [[Տանձիկ (Էրզրումի գավառ)|Տանձիկ]] գյուղն էր։ [[Արածանի]] գետի աջակողմյան վտակ Քղի գետի Մնձուր օժանդակի հովտում (այժմ՝ Օվաջղի գավառակ)։ Մզուրի մեծ մասը փռված էր համանուն լեռների լանջերին։ Արևմուտքից սահմանակից էր [[Փոքր Հայք]]ին, հարավից՝ [[Ծոփք]] նահանգին։ Մզուրը կազմել է [[Եկեղյաց]] գավառի մի մասը, հետագայում, վերջինիս մասնատման հետևանքով, արդեն հիշատակվել է իբրև առանձին գավառ։ 387 թվականի [[Մեծ Հայք]]ի բաժանումից հետո գտնվել է Հայաստանի [[Բյուզանդիա|բյուզանդական]] մասում և մտել Ներքին Հայքի մեջ, որը [[Հուստինիանոս Ա]] կայսրի (527-565) վարչական վերափոխությունից հետո շրջակա մի քանի գավառաների հետ կոչվել է Առաջին Հայք, իսկ 7-րդ դարի «[[Աշխարհացույց]]»ում՝ Բարձր Հայք։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Shaghagom Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 4.jpg|200px|Շաղագոմ գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Շաղագոմք]] || Այժմ՝ [[Թորթոմ]]։ Այլ անվանումն է Շատգոմք։ Կենտրոնը [[Շաղագոմ]] գյուղն էր։ Գավառը գտնվել է [[Տայք]] նահանգի Ոքաղե գավառից հարավ-արևմուտք՝ Եփրատի վտակ Սարչամայի վերին հոսանքում (այժմ՝ Էրզրումի վիլայեթի Օվաջըկ վիճակ)։ Մովսես Խորենացին այն անվանում է «անապատ և հովանավոր տեղիք»։ Ըստ Խորենացու՝ այստեղ իր առաջին աշակերտներին է ուսուցանել Մեսրոպ Մաշտոցը։ Ղազար Փարպեցի Շաղագոմքը հիշատակում է [[Վահանանց պատերազմ]]ի (481-484) առնչությամբ. Վահան Մամիկոնյանն ամրանալով Շաղագոմքում՝ պայքարել է պարսից զորավար Հազարավուխտի ուժերի դեմ։ Հետագա աղբյուրներում Շաղագոմքի մասին տեղեկություններ չկան։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Sper Bardzr Hayq page322-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2 copy 3.jpg|200px|Սպեր գավառը Բարձր Հայք նահանգում]] || [[Սպեր (գավառ)|Սպեր]] || Այժմ՝ [[Իսփիր]]։ Անտիկ հեղինակները՝ սպերը, հիշատակում են Սիսպիրիտիս, Հեսպերիտիս և այլ անվանումներով («սասպեյրներ» ցեղանունից)։ Գավառն ավելի ուշ գտնվել է [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[էրզրումի վիլայեթ]]ի [[Ճորոխ]] գետի վերին հոսանքի շրջանում։ Եղել է [[Բագրատունիներ]]ի ժառանգական տիրույթը։ Իշխանանիստ կենտրոնն էր [[Սպեր (բերդաքաղաք)|Սպեր]] բերդաքաղաքը։ Մյուս նշանավոր բերդն էր [[Բաբերդ (քաղաք)|Բաբերդը]]։ 20-րդ դարի սկզբին հյուսիսից սահմանակից էր Համշենի և Խոտորջրի, արևելքից՝ Թորթումի, արևմուտքից՝ Բաբերդի և հարավից՝ Էրզրումի գավառներին։ Գավառակի հյուսիսային մասը լեռնային է և անտառապատ, իսկ հարավայինը՝ զգալի հարթավայրային է։
|-
|}

=== Գուգարք նահանգ ===
{{Հիմնական|Գուգարք նահանգ}}

[[Պատկեր:Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգում]]
Մեծ Հայքի հյուսիսային սահմանագլուխ տասներեքերորդ նահանգն է։ Հույն պատմիչները հիշատակում են Գոգարեն անվանաձևով։ Նահանգն անունն ստացել է գուգարացիներից, որոնք կազմում էին առանձին ցեղ։ [[Տիգրան Մեծ]]ը, Հայաստանի և Վրաստանի մեջ սահման հաստատելով [[Կուր]] գետը, Գուգարք նահանգը դարձրեց բդեշխություն։ 4-րդ դարում Գուգարքը հայկական մյուս ծայրագավառների հետ ապստամբեց, բայց նորից նվաճվեց։ Սակայն նույն դարի վերջերում Գուգարքն անցավ Վրաստանին և մնաց նրա կազմի մեջ մինչև 6-րդ դարը։ Վրացիներն այդ կողմերն անվանում են «Սոմխեթի» (սոմեխի նշանակում է հայ)։ 652 թվականի [[Հայ-արաբական պայմանագիր|հայ-արաբական պայմանագրով]] [[Թեոդորոս Ռշտունի]]ն վերամիավորել է նաև Գուգարքը։ 8-րդ դարում Գուգարքի արևմտյան գավառները մտել են Տփղիսի արաբական ամիրայության, 9-րդ դարի կեսից՝ վրաց [[Բագրատունիներ]]ի տիրույթների մեջ, իսկ արևելյան գավառները՝ հայ Բագրատունիների։ 969-970 թվականներին արևելյան Գուգարքում Հայոց թագավոր [[Աշոտ Գ]] Ողորմածի որդի Գուրգենը հիմնել է թագավորություն՝ [[Շամշուլդե]] կենտրոնով։ 1065 թվականին այս թագավորության կենտրոնը տեղափոխվել է Լոռե բերդաքաղաքը, որի համար այն կոչվել է նաև Լոռու թագավորություն։ 11-րդ դարի վերջին և 12-րդ դարի սկզբին Լոռու թագավորությունը տիրել են սելջուկ նվաճողները։ Իսկ 1118-1123 թվականներին այն սելջուկներից գրավել է [[Դավիթ Շինարար]] թագավորը և տվել վրաց [[Օրբելիներ]]ին։ Ճնշելով Օրբելիների խռովությունը` 1177 թվականին վրաց Գեորգի III թագավորը Լոռե բերդաքաղաքը հանձնել է ղփչաղներին, իսկ 1185 թվականից՝ [[Զաքարյաններ]]ին։ 12-13-րդ դարերում Գուգարքում կալվածքներ են ունեցել նաև [[Մամիկոնյաններ]]ը և [[Արծրունիներ]]ը։ [[Կյուրիկյաններ]]ի և [[Զաքարյաններ]]ի օրոք արևելյան Գուգարքը եղել է հայ մշակույթի ու գիտության կենտրոն։ Զարգացած էր [[գորգագործություն]]ը, փայտամշակությունը, [[մետաղագործություն]]ը։ Արևելյան Գուգարքում ապրել և ստեղծագործել են միջնադարյան ականավոր գիտնականներ [[Հովհաննես Սարկավագ]]ը, [[Գրիգոր Տուտեորդի]]ն և [[Մխիթար Գոշ]]ը։ Կազմված էր 14 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Արտահան Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 7.jpg|200px|Արտահան գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Արտահան]] || Այլ անվանումներն են՝ Արտահանք, Արտան(ի)։ Կենտրոնը եղել է [[Արդահան (քաղաք)|Արդահան]] քաղաքը։ Արտահանի կարևոր մշակութային կենտրոններից մեկը Վարձունյաց խաչ վանական համալիրն էր։ Տարածքը (5700 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) հիմնականում հարթավայրային է, բայց բարձրադիր (2000-2500 մ), իսկ լեռների զգալի մասը լերկ է, [[Կուր]] գետի վերին հոսանքի ավազանում` նույնանուն քաղաքի շրջանում, լեռներից քչերն են անտառածածկ։ Արշակունիների թագավորության անկումից հետո (428) մերթ մտել է Հայաստանի, մերթ Վրաստանի կազմի մեջ։ Ըստ վրաց աղբյուրների` Արդահանի սահմաններն Էին՝ հարավից Էրուշեթ, արմևմուտքից՝ Շավշեթ, արևելքից` [[Չուխուրեթի]] և [[Ջավախք]]։ Ընդգրկում էր Գչոլեի (պատմական Կող) ընդարձակ սարահարթը, որտեղ Կուրի ակունքներն են։ Վերջինս հոսելով այդ սարահարթով՝ անցնում է ամբողջ գավառը հարավ-արևմուտք-հյուսիս-արևելք ուղղությամբ և դուրս է գալիս [[Ախալքալաք]]ի սահմանները։ Ըստ թուրքական 14–16-րդ դարերի աղբյուրների՝ Արդահանը թուրքական վարչական բաժանմամբ եղել է Չըլդըրի նահանգի գավառներից մեկը։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Բողնոփոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 5.jpg|200px|Բողնոփոր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Բողնոփոր]] || Գավառը գտնվում է Գաջենագետի (այժմ` [[Մաշավերա]]) վտակ Բոլնիս գետի ձորահովտում։ Կենտրոնը [[Բոլնիս]] (Բողնիս) ավանն էր (հետագայում` [[Բոլնիս-Խաչեն]] գյուղը)։ [[363]] թվականից հետո միացվել է [[Վրաց թագավորություն|Վրաց]] աշխարհին։ Բողնոփորը, ըստ երևույթին, Գուգարաց բդեշխության կենտրոնական [[գավառ]]ն էր, որտեղ պիտի գտնվեր [[բդեշխ]]ների նստավայր [[Ցուրտավ]] կամ Գաջենք քաղաքը, որը տեղադրվում է Գաջենագետի ([[վրացերեն]]` Քցիա) միախառնման տեղում (այժմյան Բոլնիսի [[Արուխլո]] գյուղի մոտ)։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Թռեղք Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.jpg|200px|Արտահան գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Թռեղք]] || Կենտրոնը եղել է [[Ծալկա]] քաղաքը։ Թռեղք գավառի աշխարհագրական դիրքը համընկնում է ներկայիս [[Վրաստան]]ի` [[Ծալկայի մունիցիպալիտետ]]ի տարածքին։ Այն [[Մեծ Հայք]]ի ամենահյուսիսային գավառն էր։ Հարավ-արևմուտքից սահմանակից էր [[Վերին Ջավախք]], արևելքից` [[Մանգլյաց փոր|Մանգլեաց Փոր]], հարավից` [[Կանգարք]] գավառներին, իսկ հյուսիսից` վրացական [[Քարթլի (պատմական մարզ)|Քարթլի]] պատմաաշխարհագրական մարզին։ Թռեղքի հյուսիսային բնական սահման էր [[Թրիալեթի լեռնաշղթա]]ն։ Թրիալեթի լեռնաշղթայից սկիզբ է առնում [[Խրամ (գետ)|Խրամ]] գետը։ Պատմական աղբյուրներում այս գավառն հաճախ անվանել են «Երկիրն Թռեղեաց» կամ «Ծաղկայ»։ Ամենահնագույն հիշատակությունը պահպանել է [[Պլինիոս Ավագ]]ը` vegio Thrire «Թրիար» ձևով, որից առաջացել է «Թռել-ք», «Թռեղ-ք» արտասանական ձևը։ Այստեղ էր [[Ցուրտավ]] քաղաքում նստող [[բդեշխ]]ների ամառանոցը։ Թռեղքում է գտնվում նաև [[Թրիալեթ (հուշարձանախումբ)|Թրիալեթ]] հուշարձանախումբը։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Ձոբոփոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 8.jpg|200px|Ծոբոփոր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Ծոբոփոր գավառ|Ծոբոփոր]] || Այլ անվանումն է Ծոփոփոր։ Կենտրոնը եղել է [[Ծոփաբերդ]]ը։ Ծոբոփոր գավառն ընդգրկում էր Ձոբաց (այժմ` Շուլավեր) գետի հովիտը` մինչև [[Ձորագետ]]ի ([[Դեբեդ]]) ստորին հոսանքը, շուրջ 450 կմ² տարածությամբ։ Կենտրոնն էր [[Ծոբոփորի ամրոց|Ծոբ]] (Ծոփ) ամրոցը, որի անունով կոչվել է գավառը։ Այն միջնադարյան աչքի ընկնող [[հուշարձան]]ներից մեկն է։ Ծոբոփորում էր գտնվում Հյուսիսային Հայաստանի պղնձահանության կենտրոն Պղնձահանքը (այժմյան [[Ախթալա]]յից հյուսիս գտնվող հանքավայրը)։ [[627]] թվականի պարսկական արշավանքի ժամանակ բյուզանդական [[կայսր]] [[Հերակլ]]ը Ծոբոփորում հիմնադրել է Սուրբ Աստվածածին [[եկեղեցի]]ն (ներկայիս [[Ախթալայի վանք]]ը)։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Կանգարք Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 7.jpg|200px|Կանգարք գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Կանգարք]] || Կենտրոնը եղել է [[Կեչուտ գյուղ]]ը։ «[[Աշխարհացույց]]»-ում Կանգարքը հիշատակվում է որպես Գուգարքի 6-րդ գավառ։ Այն զբաղեցնում էր [[Ոսկեպար]] գետի ձորահովիտը (հիմնականում [[Հայաստան]]ի [[Տավուշի մարզ]]ի [[Իջևան]]ի և [[Նոյեմբերյան]]ի տարածաշրջանները) և Մթին (Մթնասար) լեռնաշղթայով սահմանակցում էր [[Ձորափոր|Ձորոփոր]] գավառին։ Համաձայն [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]` Կանգարքը` [[Ջավախք]]ի մի մասի, [[Կողբափոր]]ի, [[Ծոբոփոր գավառ|Ծոբոփոր]]ի և Ձորափորի հետ, որպես ժառանգություն ստացել են [[Շարա]]յի հետնորդները։ [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորական]] շրջանում (1-4-րդ դարեր) Գուգարաց բդեշխության կազմում էր և պատկանում էր տեղական փոքր նախարարական տոհմին։ [[7-րդ դար]]ի վերջին այն նվաճել են [[արաբներ]]ը, [[9-րդ դար]]ում Գուգարքի արևելյան գավառների հետ Կանգարքը միացվեց հայ [[Բագրատունիներ]]ի ոստանին, 10-11-րդ դարերում [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն|Կյուրիկյան թագավորության]] կազմում էր։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Կղարջ գավառ Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 9.jpg|200px|Կղարջք գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Կղարջք]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Արտանուջ]] բերդաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.armenianhouse.org/hakobyan-t/5-cities.html#10 Թադեոս Հակոբյան, Պատմական Հայաստանի քաղաքներչը, Արտանուջ։]&lt;/ref&gt;։ Հայտնի է որպես ''Կլարջեթ'' ({{lang-ka|კლარჯეთი}}, {{IPA-ka|kˈlɑrdʒetʰiː|}}), ''Կաղարջք'', ''Կալարջք'', ''Կլարջք'', ''Կլարճք'' ([[հուն.]]՝ Καλαρ΄ξηνη, Καταρζηνη΄, [[վրաց.]]՝ Կղարջեթի, [[արաբ.]]՝ Qaearîτt), միջնադարյան [[Վրաստան]]ի նահանգների մեկն էր, որն այժմ համապատասխանում է Թուրքիայի Հանրապետության [[Արդվին մարզ]]ին։ Կլարջեթին և հարակից [[Տայք]] (վրացիների մոտ հայտնի է որպես ''Տաո'') ու մի քանի այլ պատմական շրջանները հարուստ պատմություն և մշակույթ ունեցող մեծ տարածաշրջան էին կազմում, որն այժմ վրացիներն անվանում են [[Տաո-Կլարջեթ]]։ Նույնացվում է ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում հիշատակվող Կատարզա և հին հայկական Գոդերձական տուն գավառին։ Մ.թ.ա. 8-րդ դարի սկզբից ընդգրկվել է [[Ուրարտու]] թագավորության, ապա Մեծ Հայքի կազմում։ [[Արշակունյաց թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումից (428) հետո մտել է Վրաց մարզպանության մեջ։ Կղարջքում շարունակել է իշխել հայ նախարարական տներից մեկը, որի ավագը ժառանգաբար կրում էր «Տանուտեր Կղարջքի» տիտղոսը, իսկ գավառը կոչվում «տանուտիրություն Կղարջից»։ Դժվարամատույց լեռներով ու անտառներով պատված՝ Կղարջքը 7-8 դարերին եղել է [[արաբ]]ական հալածանքներից փախչող հայերի` համեմատաբար ապահով ապաստանը։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Կողբափոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 7.jpg|200px|Կողբափոր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Կողբափոր]] || Կողբ գետի հովտում&lt;ref name=&quot;Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը&quot;/&gt;։ Գավառի կենտրոնն էր [[Կողբաքար (բերդ)|Կողբաքար]] բերդաքաղաքը։ 7-րդ դարի «[[Աշխարհացույց]]»-ում հիշատակվում է որպես Գուգարքի 3-րդ գավառ։ Տարածքը համապատասխանում է Հայաստանի Նոյեմբերյանի շրջանին։ Արշակունիների օրոք պատկանում էր տեղական Փոքր նախարարական տանը։ 10-11-րդ դարերում եղել է Լոռու թագավորության, իսկ 12-13-րդ դարերում՝ Զաքարյանների իշխանության կազմում։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Ձորոփոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 6.jpg|200px|Մանգլյաց փոր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Ձորափոր]] || Այլ անվանումն է Կայան։ Տեղակայված էր [[Աղստև]] գետի միջին հոսանքում, համապատասխանում էր վաղ միջնադարի [[Զորոփոր]] գավառին։ Անունն առաջացել է Կայան բերդի անունից։ [[Զաքարյաններ]]ի իշխանության օրոք նախ պատկանել է [[Մահկանաբերդի Արծրունիներ]]ին, ապա՝ [[Իվանե Զաքարյան]]ի ավատատիրական տանը։ 12-13 դարերում եղել է հայ մշակույթի ու գիտության խոշոր կենտրոններից մեկը։ Այստեղ կառուցվել են նշանավոր ճարտարապետական համալիրներ՝ [[Նոր Գետիկ]]ի, [[Հաղարծնի վանք|Հաղարծնի]], [[Մակարավանք]]ի, [[Աճարկուտի Առաքելոց վանք|Առաքելոց]], [[Կիրանցի վանք|Կիրանց]], [[Դեղձնուտ]]ի և այլ վանքեր ու եկեղեցիներ։ Կայանում ապրել ու ստեղծագործել են [[Մխիթար Գոշ]]ը, [[Խաչատուր Տարոնեցի]]ն, [[Գետիկ]]ի վանքում ուսանել է [[Կիրակոս Գանձակեցի]]ն։ Մտավոր-ստեղծագործական կյանքի հետագա զարգացումը Կայանում կասեցվել է մոնղոլական նվաճման և հայկական ֆեոդալական իշխանությունների կազմալուծման պատճառով։ Ուշ միջնադարում գավառը կոչվել է Ղրաղի ձոր։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Մանգլեաց Փոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy.jpg|200px|Մանգլյաց փոր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Մանգլյաց փոր]] || Մանգլյաց փոր գավառի աշխարհագրական դիրքը մոտավորապես համընկնում է ներկայիս [[Վրաստան]]ի [[Թեթրի Ծղարոյի մունիցիպալիտետ]]ին։ Ամենայն հավանականությամբ այն գտնվել է Ալ գետի ձորահովտում։ Այժմ այդ վայրում գտնվում է [[Մանգլիս]] քաղաքատիպ ավանը։ Այստեղ է գտնվում Մանգելաց Սուրբ Խաչ վանքը։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Ներքին Ջավախք Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 6.jpg|200px|Ներքին Ջավախք գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Ներքին Ջավախք]] || Այստեղ է գտնվում [[Թմկաբերդ]]ը։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Շավշեթ Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 8.jpg|200px|Շավշեթ գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Շավշեթ]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Շատբերդ]] քաղաք-ամրոցը։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Վերի Ջավախք Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 5.jpg|200px|Վերին Ջավախք գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Վերին Ջավախք]] || Կենտրոնն [[Ախալքալաք]] քաղաքն է։ Մեզ հասած ամենահին գրավոր տեղեկությունները Ջավախքի մասին (որտեղ այն նշվում է որպես &quot;Զաբախաե&quot;/&quot;Զաբախա&quot;) [[մ.թ.ա. 8-րդ դար]]ի [[Ուրարտու|ուրարտական]] արքա [[Արգիշտի Ա]]-ի կողմից կատարված Խոռխոռյան արձանագրությունն է&lt;ref&gt;Գ.Ա. Մելիկիշվիլի, Ուրարտական արձանագրություններ,1960 թ., էջեր` 210-213։&lt;/ref&gt;։ Ներկայումս [[Ջավախք]] գավառը մտնում է [[Վրաստան]]ի կազմի մեջ, որտեղ սակայն մինչև այսօր մեծամասնություն կազմում են [[հայեր]]ը։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Տաշիր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 7.jpg|200px|Տաշիր գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Տաշիր (գավառ)|Տաշիր]] || Կենտրոնը [[Լոռու բերդ]]ն է։ Տաշիր գավառն ընդգրկել է [[Ձորագետ]], [[Փամբակ (գետ, Լոռու մարզ)|Փամբակ]], [[Դեբեդ]] (վերին և միջին հոսանքը) [[գետ]]երի ավազանները։ Համապատասխանում է ներկայիս [[Լոռու մարզ]]ի [[Կալինինոյի շրջան|Տաշիրի]] (նախկին Կալինինոյի), [[Ստեփանավանի շրջան|Ստեփանավանի]], [[Գուգարքի շրջան|Գուգարքի]] և մասամբ [[Թումանյանի շրջան|Թումանյանի]] շրջանների տարածքին։ Հյուսիսային սահմանագիծը [[Վիրահայոց լեռներ]]ն էին, հարավայինը` [[Հալաբի լեռնաշղթա]]ն։ Արևմուտքում [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակից]] բաժանվում էր [[Բազումի լեռնաշղթա]]յով, արևելքում տարածվում էր մինչև [[Գուգարաց լեռնաշղթա]]ն։ [[Մ.թ.ա. 8-րդ դար]]ից եղել է [[Ուրարտու]]ի, ապա [[Երվանդունիներ]]ի (մ.թ.ա. 6-2-րդ դարեր) և [[Արտաշեսյաններ]]ի (մ.թ.ա. 2-1-ին դարեր) պետության կազմում։ [[Արշակունիներ|Արշակունյաց]] թագավորության օրոք (1-5-րդ դարեր) [[Գուգարք]]ի [[բդեշխ]]ների կալվածն էր։ [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունյաց թագավորության]] անկումից հետո ([[428]]), երբ Պարսից արքունիքը նվաճված [[Հայաստան]]ը, [[Վիրք]]ը, [[Աղվանք]]ը և [[Ատրպատական]]ը միավորել է մեկ վարչական միավորի` Հյուսիսային կամ Կապկոհ (Կովկասյան) [[քուստակ]]ի կազմում, Տաշիրը Գուգարքի հետ մտել է [[Վրաց մարզպանություն|Վրաց մարզպանության]] մեջ։
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Քուիշափոր Գուգարք page241-2000px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3 copy 6.jpg|200px|Վերին Ջավախք գավառը Գուգարք նահանգում]] || [[Քվիշափոր]] || Այլ տեղեկատվություն չկա գավառի վերաբերյալ։
|-
|}

=== Ծոփք նահանգ ===
{{Հիմնական|Ծոփք}}

[[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Ծոփք նահանգ]]
Հայտնի է նաև Չորրորդ Հայք անվամբ։ Մեծ Հայքի երկրորդ նահանգը։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Բարձր Հայք]], հարավից՝ [[Աղձնիք]], արևելքից՝ [[Տուրուբերան]] նահանգներին, արևմուտքից՝ [[Փոքր Հայք]]ին։ [[Արածանի]] գետով բաժանվում էր երկու մասի, որոնցից հարավայինը կոչվում էր Մեծ Ծոփք, հյուսիսայինը՝ Փոքր Ծոփք։ Հավաստի պատմության սկզբներում այս նահանգը կարևոր դեր է կատարել որպես նահանգ, որտեղ կազմակերպվել է Հայաստանի քաղաքական անկախությունը։ Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում Ծոփքի տարածքում ձևավորվել են առաջին ցեղային միավորումները։ Խեթական թագավոր Սուպիլուլիումա I–ի արձանագրություններում հիշատակվում է Ծոփքի միասնական իշխանության մասին, որը ընդդիմացել է խեթական հզոր պետության։ Մ.թ.ա. 13-9-րդ դարերում, պարբերաբար ենթարկվելով [[Ասորեստան]]ի կողոպտչական արշավանքներին, կասեցվել է Ծոփքի զարգացումը։ Մ.թ.ա. 9-րդ դարի վերջին քարորդից Ծոփքը, ընդգրկելով [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] կազմում, նոր վերելք է ապրել։ Մ.թ.ա. 5-րդ դարի սկզբից Ծոփքը եղել է [[Երվանդունիներ]]ի հայկական պետականության կազմում։ Աշխարհագրականորեն մոտիկ գտնվելով հելլենիստական կենտրոններին՝ Ծոփքն ապրել է տնտեսական և մշակութային նոր առաջընթաց։ Մ.թ.ա. 3-րդ դարի կեսին Ծոփքը [[Սելևկյան պետություն|Սելևկյան պետության]] միջամտությամբ անջատվել է Մեծ Հայքից և կազմել ինքնուրույն թագավորություն։ Նույն դարի վերջին [[Անտիոքոս III Մեծ]]ը նվաճել է Ծոփքը և դարձրել Սելևկյան պետության նահանգ՝ այստեղ ստրատեգոս կարգելով Զարեհին։ Հռոմի դեմ [[Մագնեզիայի ճակատամարտ]]ում Անտիոքոս III Մեծի պարտություից հետո Զարեհը Ծոփքը կրկին հռչակել է անկախ թագավորություն։ Արտաքին քաղաքականության հարցերում Զարեհը դաշնակվել է Մեծ Հայքի թագավորին՝ Արտաշես Ա–ին։ Զարեհին հաջորդել է Արկաթիասը, որը հիմնել է նոր մայրաքաղաք [[Արկաթիակերտ]]ը։ Արկաթիոսը սպանվել է Սելևկյան Անտիոքոս IV թագավորի դեմ կռվում։ Ծոփքի գահն անցել է Արկաթիոսի եղբորը՝ Մեհրուժանին, իսկ նրանից հետո՝ Արտանեսին։ Մ.թ.ա. 94-ին [[Տիգրան Բ Մեծ]]ը հաղթել է Արտանեսին և Ծոփքը վերամիավորել Մեծ Հայքին։ 7-9-րդ դարերում Ծոփքը դարձել է արաբա–բյուզանդական պատերազմների ասպարեզ և գտնվել տարբեր տերությունների կազմում։ 9-րդ դարում Ծոփքի արևելյան գավառներն անցել են հայ [[Բագրատունիներ]]ին, իսկ արևմտյան գավառները՝ մտել [[Բյուզանդիա]]յի Միջագետք բանակաթեմի մեջ։ 1555 և 1639 թվականներին [[Սեֆյան Իրան]]ի և [[օսմանյան Թուրքիա]]յի միջև կնքված պայմանագրով Ծոփքը զավթել են օսմանյան թուրքերը։ Ծոփքի հայությունը բնաջնջվել է 1915 թվականին տեղի ունեցած [[Մեծ եղեռն]]ի ժամանակ։ Կազմված էր 8 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Անձիտ]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Անձիտ բերդ]]ը, որը գտնվում էր [[Խարբերդ]] քաղաքից հարավ-արևելք, սարահարթի վրա, այժմյան Թիլ-Էնզիտ գյուղի տեզում, ուր նշմարվում են միջնադարյան Անձիտի ավերակները։: Գտնվում էր [[Արածանի]] գետի ստորին հոսանքում, հարավային ափին։ Ընդգրկում էր [[Խարբերդի դաշտ]]ի մեծ մասը։ հարուստ էր ամրոցներով և բերդերով։ Ասուրա-բաբելական աղբյուրներում հիշատակվում է Էնզիտու ձևով։ Անձիտով էր անցնում [[Տիգրիս]]ի հովտով ձգվող Պարսից [[Արքայական ճանապարհ]]ը։ Անձիտում էին գտնվում [[Անձիտ բերդ|Անձիտ]], [[Խարբերդ]], [[Էլեգիա]] բերդերը, [[Հռանդեա]] վայրը, որտեղ [[62 թվական]]ին հայ-պարթևական միացյալ ուժերը հաղթեցին հռոմեացիներին։ Գավառում հայտնի էր [[Անձտեացիներ]]ի նախարարական տոհմը։ Մեծ Հայքի թագավորության 387-ի բաժանումից հետո Անձիտը դարձավ [[Բյուզանդիա]]յին ենթակա հինգ սատրապություններից մեկը՝ Անզետենե անունով։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Բալահովիտ]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Արշամշատ]] քաղաքը։ Այլ անվանումներն են Արշամաշատ, Բալաբիտենա, Բալաբիտենե, Բալախահովիտ, Բալախոհովիտ, Բալախոյվիտ, Բալախովիտ, Բալահովիտք, Բալավիտենա, Բալավիտենե, Բալիձոր, Բալիոբիտա, Բալիսբիգա, Բալիսբիտա, Բալովիտենա, Բալու, Բալու Հովիտ, Բաղախոհովիտ, Բաղահովիտ, Բաղահովիտք, Բալիբիթենե, Բալաբիտենե, Բալիբետինե, Խոզան, Խոզանա գավառ, Խոզնա գավառ, Պալու։ Տարածվում էր [[Արածանի]] գետի ստորին հոսանքի շրջանում՝ նրա աջակողմյան վտակ [[Պաղին]] (Փերի) գետի միախառնման շրջանում։ Հարավում սահմանակից էր [[Պաղնատուն]], արևմուտքում՝ [[Խորձյան]] գավառներին։ [[377]]-[[378]] թվականներին Բալահովիտը [[Հին Հռոմ|հռոմեացիները]] միացրել են [[Հաշտյանք]] գավառի հետ։ [[6-րդ դար]]ում [[Բյուզանդիա|բյուզանդական]] տիրապետության ժամանակ երկուսն էլ մտնում էին Նախարարական (կամ Սատրապական) [[Սատրապական Հայաստան|Հայաստանի]] մեջ և համարվում էին ինքնավար իշխանություններ կամ պարզապես ժողովուրդներ՝ ''Բալաբիտենե'' կամ ''Բալաբիտենա'' անվամբ։ Հռոմեական պատմիչ [[Պոլիբիոս]]ը (մ․թ․ա․ 3-2-րդ դարեր) Բալահովիտն անվանել է «գեղեցիկ դաշտ»։ Ունի հարթ մակերևույթ, արգավանդ հողեր, համապատասխանում է օսմանյան [[Խարբերդի նահանգ]]ի Բալուի գավառակին։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Գավրեք]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Լուսաթառիճ]] քաղաքը։ Լուսաթառիճն ուներ Սուրբ Հակոբ անունով եկեղեցի։ Մոտակայքում գտնվում էր Քառասուն Մանկունք ավերված վանքը։ Սուրբ Հակոբ եկեղեցուն կից գործում էր հայկական վարժարան&lt;ref name=texanunneri_bararan&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 2, էջ 607։&lt;/ref&gt;։ Այլ տեղեկատվություն գավառի մասին բացակայում է։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Դեգիք]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Կռնի բերդ]] բերդաքաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն գավառի մասին բացակայում է։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Խորձեան]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Կողոբերդ]] բերդաքաղաքը։ Գտնվում է [[Արածանի]] գետի Գայլ վտակի հովտում։ 7-րդ դարի «Աշխարհացույց»-ում հիշատակվում է որպես նահանգի առաջին գավառ։ Մինչև [[13-րդ դար]]ը կոչվել է Խորձյան, իսկ դրանից հետո՝ Կեղի (այժմ՝ Քղի, տարածքը համապատասխանում է այժմյան Քղիի գավառին)։ Կենտրոնն էր Կողոբերդը կամ Կեղին՝ [[Քղի]]ն։ Խորձյանը սահմանակից էր հյուսիսից [[Բարձր Հայք]]ի [[Մուզուր]], [[Մանանաղի]], հարավից և հարավ-արևմուտքից՝ Չորրորդ Հայքի [[Պաղնատուն]], [[Հաշտյանք]], [[Տուրուբերան]], [[Արշամունիք]] և [[Մարդաղի]] գավառներին։ Ունի խիստ լեռնային մակերևույթ։ Հյուսիսային մասով ձգվում են Գայլախոզուտի լեռները Պախր գագաթով (3282 մ)։ Խորձյանով է հոսում Գայլ գետը, որը սկիզբ է առնում Խաչդաղ և Խալխալ լեռների հարավային լանջերից և Խարբերդի մոտ թափվում [[Արածանի]]ի մեջ։ Խորձյանը հետագայում բաժանվել է երկու մասի՝ Վերի Քղի և Վարի Քղի։ Վանքերից նշանավոր էին Սուրբ Կիրակոսը՝ [[Աստղաբերդ (Քըղիի գավառ)|Աստղաբերդ]] գյուղի մոտ, Սուրբ Փրկիչը՝ [[Սերկևլիկ]] գյուղի մոտ։ Գլխավոր ուխտատեղի էր համարվում Սուրբ Լույս լեռն իր քարայրներով։ Խորձյանի պատմական վայրերից հայտնի է [[Էնդիրիս|Արտալես բերդը]] (գրվում է նաև Արտալեսոն ձևով)։ Այն գտնվում էր Քղիից հարավ, Գայլ գետի աջ ափին, որտեղով անցնում էր [[Հայաստանի առաջին բաժանում|Հայաստանի առաջին բաժանման]] (387) սահմանը։ Այդ պատճառով [[Հուստինիանոս]] կայսրն առանձնակի ուշադրություն է դարձրել նրա ամրացման վրա։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Հաշտյանք]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Կթառիճ]] բերդաքաղաքը։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից էր [[Խորձյան]], արևելքից՝ [[Տարոն]], արևմուտքից՝ [[Պաղնատուն]] և [[Բալահովիտ]] գավառներին, հարավից ձգվում էր մինչև [[Հայկական Տավրոս]] լեռնաշղթան և [[Կղեսուր]]ի լեռնանցքը։ Ընդգրկում էր [[Արևմտյան Տիգրիս]]ի հյուսիսարևելյան ակունքների շրջանը, ինչպես նաև [[Արածանի]]ի միջին հոսանքի ու նրա Գինեկ վտակի հովիտները։ Վաղ միջնադարում Հաշտեանքի բնակավայրերից հիշատակվում են Հանդիսյանքը, Ոլորը (այժմ՝ Օլոր), Շտյան կամ Ողինը (այժմ՝ Օղնուտ), Մուշեղան (Մուշեղամարդ), Գիրեհը (Կրեհ), Ալվարը։ Հաշտեանքը եղել է հայ [[Արշակունիներ]]ի սեպուհների ժառանգական տիրույթը։ 5-6-րդ դարերում բյուզանդական տիրապետության ներքո այն կազմել է [[Սատրապական Հայք]] վարչամիավորման հինգ սատրապություններից (նախարարություններ) մեկը։ Հաշտեանքի սատրապն իշխել է ժառանգական իրավունքով, ունեցել սեփական ռազմական ուժեր, ինքնուրույն վարչություն և [[Բյուզանդիա]]ն չի միջամտել նրա ներքին գործերին։ [[479]] թվականին, Սատրապական Հայքի ապստամբությունը ճնշելուց հետո, Զենոն կայսրը Հաշտեանքի իշխանին ևս զրկել է ժառանգաբար կառավարելու իրավունքից։ [[Հուստինիանոս I]] կայսրը [[536]] թվականին հրովարտակով վերացրել է Հաշտեանքի ներքին ինքնավարությունը, Սատրապական Հայքը վերածել բյուզանդական [[Չորրորդ Հայք]] նահանգի՝ Մարտիրոսուպոլիս կենտրոնով։ Բյուզանդական և պարսկական տիրապետությունների սահմանագծին գտնվող [[Կթառիճ]] բերդաքաղաքը (նույնանուն է այժմյան [[Ճապաղջուր]] ավանին) վերածվել է զորակայանի։ [[7-րդ դար]]ի կեսին Հաշտեանքն ազատագրվել և միացվել է առժամանակ անկախացած [[Հայաստանի Էմիրություն|Հայաստանին]]։ 8-9-րդ դարերում տիրել են արաբական զավթիչները։ [[9-րդ դար]]ի վերջից այն մտել է [[Բագրատունյաց Հայաստան|Բագրատունիների թագավորության]] մեջ։ [[11-րդ դար]]ի կեսից Հաշտեանքին տիրել են բյուզանդացիները, սելջուկյան թուրքերը, թաթար-մոնղոլները, [[16-րդ դար]]ից՝ օսմանյան թուրքերը։ Հաշտեանքի (համապատասխանում էր [[Բիթլիսի նահանգ]]ի [[Ճապաղջրի գավառակ]]ին) հայերը գրեթե լիովին բնաջնջվել են [[1915 թվական]]ի [[Մեծ Եղեռն]]ի ժամանակ։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Պաղնատուն]] || Տեղակայված է եղել [[Արածանի|Արածանու]] Պաղին վտակի ավազանում&lt;ref name=&quot;Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը&quot;/&gt;։ Այստեղ է գտնվել նաև [[Արղանա-Մադեն]] քաղաքը։ Կոչվել է իր գլխավոր բերդերի՝ [[Պաղին (Բալուի գավառ, հին)|Պաղինի]] ու Խոզանի անուններով։ Հարավից սահմանակից էր [[Բալահովիտ]], արևելքից՝ [[Հաշտյանք]], հյուսիս-արևելքից՝ [[Խորձյան]], հյուսիս-արևմուտքից՝ [[Մնձուր]] (Մուզուր), արևմուտքից՝ Ծոփք Շահունյաց գավառներին։ Ունի բարեբեր դաշտեր և ոսկու պաշարներ։ [[Մեծ Հայքի բաժանում]]ից ([[387]]) հետո Պաղնատունն անցել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությանը]] (մտել է [[Ներքին Հայք]] կուսակալության մեջ՝ որպես ինքնավար իշխանություն)։ 7-9-րդ դարերի ընթացքում գտնվել է բյուզանդական և արաբական նվաճողների տիրապետությունների ներքո։ 9-11-րդ դարերում մնացել է Բյուզանդիային, [[1071]] թվականից տիրել են սելջուկյան թուրքերը։ 19-րդ դարի վերջից մտել է [[Դիարբեքիրի վիլայեթ]]ի [[Բալու]] գավառակի (կազա) մեջ։ Տարածվում է [[Խորձյան]]ից հարավ՝ Արածանու աջ կողմում։ Գավառի նշանավոր վայրը եղել է Պաղին բերդը, որը գտնվել է այժմ ավերակ դարձած Պաղին գյուղի տեղում։ Պաղինը եղել է հին [[Հայաստան]]ի ամուր բերդերից մեկը։ Այս գավառից է եղել [[Հովսեփ]]ը, որը [[Սահակ]]ի և [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի կողմից արտասահման կրթության ուղարկված «առաջին թարգմանիչներից» մեկն էր։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Tsopq page140-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|200px|Ծոփք նահանգում]] || [[Փոքր Ծոփք]] || Այլ անվանումներն են Շահունյաց Ծոփք, Ծոփք Վերին, Մյուս Ծոփք։ Տեղակայված է եղել [[Արածանի|Արածանու]] ստորին հոսանքի աջ կողմում։ Հնում մտել է Ծոփքի, ապա՝ [[Նախարարական Հայք]]ի կազմի մեջ։ Մոտավորապես համապատասխանել է [[Խարբերդի վիլայեթ]]ի [[Դերսիմի գավառ]]ի [[Չմշկածագ]]ի, [[Խոզաթ]]ի և [[Մեծկերտ]]ի շրջաններին։ [[Արածանի]]ով բաժանված էր Մեծ Ծոփքից։ [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] արձանագրություններում հիշատակվում է Ծուպանի ձևով։ Հնում մտել է [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփքի թագավորության]] մեջ՝ կազմելով նրա կենտրոնական մասը, որտեղ գտնվում էր Ծոփքի սրբավայրը՝ [[Հերապոլիս]]ը (այժմ՝ [[Չմշկածագ]])։ Ծոփքի թագավորության կազմից նրա կենտրոնական մասում գտնվող [[Անձիտ]] գավառի անջատումից հետո Ծոփքը բաժանվել է հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան մասերի, որոնցից առաջինը հայտնի է դառնում Փոքր Ծոփք անունով։ Այստեղ տիրող [[Շահունիներ|Շահունի]] թագավորական հարստության անունով կոչվել է նաև Շահունյաց Ծոփք։ [[Բյուզանդիա|Բյուզանդական]] աղբյուրները Փոքր Ծոփքը շարունակում են կոչել Ծոփքի ընդհանուր անունով՝ Սոֆենա կամ Սոֆենե։ Ասորիները Ծոփքի այս մասը կոչում էին Սոֆ, իսկ Մեծ Ծոփքը՝ Սոֆանենա կամ Սոֆանենե։ Այս անունների տարբերակումը երկար ժամանակ հաստատուն չի եղել։
|-
|}

=== Կորճայք նահանգ ===
{{Հիմնական|Կորճայք}}

[[Պատկեր:Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Կորճայք նահանգը]]
Մեծ Հայքի վեցերորդ նահանգը՝ [[Արևելյան Խաբուր]] և [[Մեծ Զավ]] գետերի վերին հոսանքների շրջանում։ Արևելքից ձգվել է մինչև Զագրոսի լեռնաշղթան, արևմուտքից՝ Տիգրիս գետը։ Հարավից սահմանակից էր Ադիբենեին (Ասորեստան), արևմուտքից՝ Հայոց Միջագետք, հյուսիս-արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]], հյուսիսից՝ [[Մոկք]] և [[Վասպուրական]], արևելքից՝ [[Նոր Շիրական]] նահանգներին։ Աղբյուրներում Կորճայքը հաճախ իր ամենաընդարձակ գավառի՝ Կորդուքի անունով կոչվել է «Կորդվաց աշխարհ»։ [[Արտաշես Ա]]-ի օրոք (մ.թ.ա 189-160) հայկական հողերի վերամիավորումից հետո Կորճայքը մտել է Մեծ Հայքի մեջ, [[Արշակունիներ]]ի ժամանակ եղել Մեծ Հայքի չորս բդեշխություններից կամ սահմանակալ զորաթևերից մեկը, որի բդեշխը, ըստ [[Ագաթանգեղոս]]ի, կոչվել է «Երկրորդ սահմանակալն յԱսորեստանեայց կողմանէն»։ Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Իրանի միջև [[Մեծ Հայքի առաջին բաժանում|Մեծ Հայքի 387 թվականի բաժանումից]] հետո Կորճայքը անջատվել է։ 5-6-րդ դարերում [[Սասանյան Պարսկաստան]] Կորճայքը միացրել է Ադիաբենե-Հեդայաբին և մտցրել Խորավարան քուստակի մեջ։ Սակայն այդ վարչաքաղաքական բաժանումը չի խոչընդոտել Կորճայքի և կենտրոնական Հայաստանի ազգային միասնությանը, տնտեսական և մշակութային կապերին, մանավանդ, որ Կորճայքը կրոնա-եկեղեցական առումով մնում էր Հայոց կաթողիկոսի հոգևոր գերիշխանության ներքո։ Այդ դարերում հայերի կողքին Կորճայքում հաստատվել էին զգալի թվով ասորական, հատկապես՝ նեստորական համայնքներ։ Արաբական տիրապետության ժամանակ Կորճայքի զգալի մասը մտել է Զազիրա կուսակալության մեջ։ 9-րդ դարում Տմորիքի հյուսիսային մասը՝ Ալկի կամ Ալկեքար ամրոցով, և Մեծ Զավի հովտի գավառները՝ Ջլմար, Սրինգ և Ագարակ ամրոցներով, մտել են Վասպուրականի Արծրունյաց իշխանության կազմում։ Սելջուկյան նվաճումների ժամանակ Կորճայքի հարավային շրջաններում գերիշխող են դարձել քրդական վաչկատուն ցեղերը։ Որոշ ուսումնասիրություներ «քուրդ» անվան ծագումը կապում են «Կորճայք» կամ «Կորդուք» անունների հետ։ Այլ ուսումնասիրողներ մերժում են այդ ենթադրությունները՝ պատճառաբանելով, որ հասարակական զարգացման համեմատաբար ցածր մակարդակում ապրող վաչկապուն ու խաշնարած քրդերը ցեղակցական որևէ կապ չեն ունեցել բարձր քաղաքակրթության հասած, երկրագործ կորճայեցիների կամ կորդվացիների հետ։ Օսմանյան տիրապետության հաստատումից հետո Կորճայքը մտել է [[Վան]]ի փաշայության՝ Հեքյարի սանջակի, իսկ նրա Կորդուք գավառը՝ Դիարբեքիրի վիլայեթի մեջ։ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ՝ հայերի ու ասորիների կոտորածից ու բռնագաղթից հետո, Կորճայքը հիմնականում դարձել է քրդաբնակ։ Կազմված էր 11 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Aygark Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy.jpg|200px|Այգարք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Այգարք]] || Համաձայն ավանդազրույցների՝ այստեղ ապրել են խարգայցիները, որից առաջացել է գավառի անվանումը&lt;ref&gt;Մերձավոր և միջին արևելքի երկրներ և ժողովուրդներ, Ն.Հ. Հովհաննիսյան, «Զանգակ 95» տպարան, 2000 թ.։&lt;/ref&gt;։ Շատ քիչ տեղեկատվություն կա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Ayrtuanq Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 7.jpg|200px|Այտրվանք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Այտրվանք]] || Այլ անվանումն է Այտրուանք։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Kartunik Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 3.jpg|200px|Կարթունիք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Կարթունիք]] || Գավառի անունը հիշեցնում է Զագրոս լեռների արևմտյան փեշերին գտնվող [[Կատունինո (գյուղ, Պրիմորսկի շրջան)|Կատունի]] գյուղը։ Կարթունիք անունն առաջացել է [[բաբելոն]]ացիների և Բաբելոն անվան «Կարդունիաշ» ձևից։ Գավառի տարածքը կազմել է շուրջ 550 կմ²։ 7-րդ դարի «[[Աշխարհացույց]]»-ում հիշատակվում է որպես [[Կորճայք]]ի 9-րդ գավառ։ Այս գավառից են ծագում [[Զաքարյաններ]]ի նախնիները։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Korduq Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 10.jpg|200px|Կորդուք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Կորդուք]] || Հայոց հարավային սահմանագավառը։ Կար ավանդություն, որի համաձայն [[Նոյյան տապան]]ը կանգ է առել Կորդվաց բարձր լեռներում։ Գավառի բնակիչները հայտնի են եղել Կորդուք անունով։ Հյուսիսում [[Արևելյան Տիգրիս]] գետով բաժանված էր [[Մոկք]] նահանգից և գրավում էր Արևելյան Տիգրիս ու Խաբուր-սու (Տիգրիսի ձախակողմյան վտակ) գետերի միջև ընկած լեռնային շրջանները։ Գտնվել է Տիգրիս, Ջերմ և Արևելյան Խաբուր գետերի միջև։ Արևմուտքից սահմանակից էր [[Հայոց Միջագետք]]ին, հյուսիս-արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]], հյուսիսից [[Մոկս]] նահանգներին, արևելքից՝ [[Կորճայք]]ի [[Տմորիք]] գավառին, հարավից՝ [[Ադիաբենե]]ին (Ասորեստան)։ Հունահռոմեական պատմիչները Կորդուքի բնակավայրերից հիշատակում են Փինակա (այժմ՝ Փինիկ գյուղ), Սարիսա և Սիդալագա բերդաքաղաքները։ «[[Աշխարհացույց]]ում» հիշատակվում է Կորդուքի [[Թման]] ավանը (Հռիփսիմեանց պատմության մեջ՝ Թմնիս, ասորերեն՝ Թեմանոն, արաբերեն՝ Թամանոն, այժմ՝ Թմնին գյուղ)։ [[Արտաշեսյաններ]]ի և [[Արշակունիներ]]ի թագավորության ժամանակ (մ.թ.ա. 2-րդ-մ.թ. 4-րդ դարեր) Կորդուքի իշխանը եղել է Հայաստանի հարավային զորաթևի կուսակալը՝ բդեշխը։ Քրիստոնեության տարածման ժամանակաշրջանում (1-4-րդ դարեր) Կորդուքում հաստատվել են ասորական համայնքներ։ 640 թվականին Կորդուքը գրավել են արաբները։ Արաբական և սելջուկյան նվաճումներից (11-րդ դար) հետո Կորդուքում հաստատվել են քրդական վաչկատուն աշիրաթներ։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Chahuk Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 6.jpg|200px|Ճահուկ գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Ճահուկ գավառ (Կորճայք)|Ճահուկ]] || Այստեղ են գտնվել Ճահուկ, Սմբատաբերդ և Ջլմար ամրոցները։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Mijin Kordrik Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 9.jpg|200px|Միջին Կորդրիք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Միջին Կորդրիք]] || Նախկինում եղել է Տմորիք գավառի կազմում՝ որպես ենթագավառ։ Գավառի կենտրոնը եղել է Թման գյուղաքաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Motoghank Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 2.jpg|200px|Մոթողանք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Մոթողանք]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Սրինգ (բերդ)|Սրինգ բերդը]], որը հիմնադրվել է [[Արտաշեսյաններ]]ի ժամանակներում (հիշատակվում է [[մ․թ․ա․ 2-րդ դար]]ի դեպքերի կապակցությամբ)։ [[Միջին դարեր]]ում այն վերակառուցել և իրենց հարավային կարևոր ռազմակայանն են դարձրել [[Վասպուրական]]ի [[Արծրունիներ]]ը։ [[Սրինգ (բերդ)|Սրինգն]] առանձնահատուկ նշանակություն է ունեցել արաբական բռնակալների դեմ 9-րդ դարում հայերի ազատագրական կռիվների ժամանակ։ [[851]]-[[852]] թվականներին, երբ արաբ ոստիկան Բուղայի զորքերը ներխուժել էին նաև Վասպուրական, գահերեց իշխան [[Աշոտ Արծրունի]]ն, Սրինգի պաշտպանությունը հանձնարարելով բերդապահներին, ամրացել է Նկան բերդում։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Nerkin Kordiq Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 11.jpg|200px|Ներքին Կորդրիք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Ներքին Կորդրիք]] || Նախկինում եղել է Տմորիք գավառի կազմում` որպես ենթագավառ։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Vorsirank Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 4.jpg|200px|Որսիրանք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Որսիրանք]] || Ընկած էր Տիգրիս գետի ձախակողմյան վտակ՝ Մեծ Զաբի Որսիրանց (այժմ՝ Գավառ կամ Նեհիլ) վտակի հովտում։ Գավառի տարածքում էին գտնվում Թվայ գյուղը և Արյան լիճը։ [[Վասպուրական]]ի զորքերը [[852 թվական]]ին մեծ դիմադրություն են ցույց տվել Բուղայի բանակին, որն [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության]] կողմից ուղարկված էր՝ [[Հայաստան]]ում, [[Վրաստան]]ում և [[Աղվանք]]ում ծավալված ժողովրդա-ազատագրական ապստամբությունները ճնշելու&lt;ref&gt;Հակոբյան Թ.Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհահագրություն, ԵՀՀ հրատ., 1984 թվական։&lt;/ref&gt;։ Մեծ Հայքի 387 թվականի բաժանումից հետո Որսիրանքը Կորճայքի հետ անցել է Սասանյան Պարսկաստանին։ 7-9-րդ դարերում մտել է արաբական Ջազիրա կուսակալության մեջ։ 9-րդ դարում Արծրունիներն այն ազատագրել են նվաճողներից և միացրել իրենց տիրույթներին։ 11-րդ դարի կեսից դարձյալ անցել է օտար նվաճողներին։ Օսմանյան տիրապետության հաստատումից հետո կազմել է Վանի փաշայության Հեքյարի սանջակի Գավառ Նահիեն։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Verin Kardrik Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 8.jpg|200px|Վերին Կորդրիք գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Վերին Կորդրիք]] || Նախկինում եղել է Տմորիք գավառի կազմում՝ որպես ենթագավառ։ Գավառի կենտրոնը եղել է [[Ալկի (ամրոց)|Ալեքար]] ամրոցը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Poqr Aghbak Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5 copy 5.jpg|200px|Փոքր Աղբակ գավառը Կորճայք նահանգում]] || [[Փոքր Աղբակ]] || Արևելքից հարևան էր Վասպուրականի [[Մեծ Աղբակ]] գավառին։ Գավառը հայտնի է իր Ջլմար և Սրինգ բերդերով։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|}

=== Մոկք նահանգ ===
{{Հիմնական|Մոկք}}

[[Պատկեր:Page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.jpg|300px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Մոկք նահանգ]]
Մեծ Հայքի հինգերորդ նահանգը։ Հայտնի է նաև Մոկս անվամբ։ Հյուսիսից և արևելքից սահմանակցում էր [[Վասպուրական]]ի, արևմուտքից՝ [[Աղձնիք]]ի, հարավից՝ [[Կորճայք]]ի հետ։ Նահանգի կենտրոնն էր [[Մոկս (քաղաք)|Մոկս]] բերդաքաղաքը։ Հանդիսանում է Մեծ Հայքի հարավային ծայրագավառ։ Այստեղ տարածվում են [[Տավրոսյան լեռնահամակարգ|Տավրոսի լեռները]]։ Լեռներով ու ամրություններով հարուստ նահանգ է։ Նրա մասին շատ քիչ տեղեկատվություն կա։ 
451 թվականի [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում Մոկքի մեծ իշխանը եղել է հայոց առաջին զորագնդի հրամանատարի օգնական։ Հայոց [[Արշակունի թագավորություն|Արշակունի թագավորության]] անկումից հետո Մոկքի իշխանները պահպանել են իրենց ինքնուրույնությունը։ [[8-րդ դար]]ի սկզբին [[Բագրատունիներ]]ի մի ճյուղը հաստատվել է Մոկքում։ [[9-րդ դար]]ի 2–րդ կեսին Մոկքը ենթարկվել է [[Վասպուրական]]ի [[Արծրունիներ|Արծրունյաց]] իշխաններին։ [[10-րդ դար]]ի 2–րդ կեսին Բյուզանդիան ցանկանում էր նվաճել Մոկքը՝ Վասպուրականի նվաճումը հեշտացնելու նպատակով։ Վասպուրականի թագավորության անկումից հետո Մոկքը միացվել է Բյուզանդիային, սակայն այնտեղ Արծրունիները շարունակում էին ճանաչել Վասպուրականում մնացած Արծրունիների շառավիղներ Խեդենեկյանների գերակայությունը։ [[16-րդ դար]]ի սկզբից Մոկքի տարածքը նվաճել է [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան Թուրքիան]]։ Վերջինիս կազմում այն մտնում էր [[Վան]]ի էյալեթի մեջ՝ որպես առանձին սանջակ՝ Մոկս անունով։ 16-19-րդ դարերում Մոկքում շարունակում էին գոյատևել հայկական կիսանկախ համայնքները։ Այնտեղ ժառանգական հողատերեր էին հայերը, մասամբ՝ քրդերը։ Մոկքում զարգացած էր խաղողամշակությունը, բամբակագործությունը, ձիթատու բույսերի մշակությունը, մեղվաբուծությունը։ Մոկքի 49 բնակավայրերի հայ բնակչությունը, ավելի քան 900 ընտանիք, 1915 թվականին տեղահանվել են։ Փրկվածներն անցել են Արևելյան Հայաստան և բնակություն հաստատել Թալինի, Աշտարակի շրջաններում, Սևանի ավազանում և այլուր։ Կազմված էր 9 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Մովենից Ձոր page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 2.jpg|200px|Մոկքի Առվենից ձոր գավառը]] || [[Առվենից ձոր]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Արգաստովիտ page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.jpg|200px|Մոկքի Արգաստովիտ գավառը]] || [[Արգաստովիտ]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Մովենից Ձոր page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 2.jpg|200px|Մոկքի Արքայից գավառը]] || [[Արքայից գավառ]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Իշայր page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 4.jpg|200px|Մոկքի Իշայր գավառը]] || [[Իշայր]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Իշոց page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 5.jpg|200px|Մոկքի Իշոց գավառը]] || [[Իշոց գավառ|Իշոց]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Միջա page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 6.jpg|200px|Մոկքի Միջա գավառը]] || [[Միջա]] || Այլ անվանումն է Մամռտանք։ Գտնվում է Ջերմ գետի (Արևելյան Տիգրիս) Կեցան վտակի ստորին հոսանքի շրջանում։ Համապատասխանում է [[Բիթլիսի նահանգ]]ի Մամրտանք գավառակին։ Կենտրոնն էր Միջա ավանը (այժմ՝ գյուղ), որը, ըստ [[Շապուհ Բագրատունի (պատմիչ)|Շապուհ Բագրատունու]], բերդ է ունեցել։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Մյուս Իշայր page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 3.jpg|200px|Մոկքի Մյուս Իշայր գավառը]] || [[Մյուս Իշայր]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Մոկք Առանձնակ page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 7.jpg|200px|Մոկքի Մոկք Առանձնակ գավառը]] || [[Մոկք Առանձնակ]] || Մոկք Առանձնակը գտնվում էր [[Որբ]] գետի (այժմ կոչվում է Մոկուս-սու) վրա։ Մոկք Առանձնակը հայտնի է իր [[Մոկք (բերդ)|Մոկք բերդով]] և [[Ամենափրկչի վանք|Ամենափրկիչ վանքով]], որն, ամենայն հավանականությամբ, գտնվել է Մոկք բերդի մոտ՝ այժմյան Մոկուս քաղաքի տեղում։ Մոկք բերդը Մոկաց իշխանների ոստանն էր, որը մինչև օրս գոյություն ունի։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Ջերմածոր page696-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7 copy 8.jpg|200px|Մոկքի Ջերմաձոր Առանձնակ գավառը]] || [[Ջերմաձոր]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Շատախ]] ավանը&lt;ref name=&quot;Հակոբյան&quot;&gt;{{Գիրք։Հակոբյան։Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|234-235}}&lt;/ref&gt;։ Գտնվում է Ջերմ (Արևելյան Տիգրիս) գետի ձորահովտում։ Մակերևույթը լեռնային է, անտառապատ ու ջրառատ։ Ջերմաձորը համապատասխանում է այժմյան Ջերմաձորի շրջանին, որը եղել է Մոկքի ամենաարևելյան գավառը։ Ջերմաձորում էր գտնվում Ջրել Զրել ամրոցը (այժմ՝ Մոկուս քաղաքի արևելք), որը [[Թովմա Արծրունի]]ն հիշատակում է որպես Զռայլ (Զըռղայլ, Զռել)։ Զռայլ բերդում առժամանակ ապաստանել է Վարդան Մամիկոնյանը։
|-
|}

=== Պարսկահայք նահանգ ===
{{Հիմնական|Պարսկահայք}}

[[Պատկեր:Page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգ]]
Մեծ Հայքի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր [[Սյունիք]], [[Արցախ]] և [[Ուտիք]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]] նահանգներին, արեւելքից՝ Կասպից ծովին։ Փայտակարան նահանգն, ըստ մ․թ․ա․ 63 թ․ - մ․թ․  24 թ․ ապրած փոքրասիական հույն աշխարհագէտ եւ պատմիչ [[Ստրաբոն]] Ամասիացու՝ հայերը խլել են Ատրպատականից։ Փայտակարանը Մեծ Հայքի թագաւորության կազմում է եղել մ․թ․ա 165 թվականից մինչեւ մ․թ․ 385 թվականը՝ այսինքն 550 տարի, այլ կերպ ասած՝ ավելի քան կես հազարամյակ։ Նահանգն իր անունը ստացել է [[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] քաղաքի անունից։ Մյուս անունն էր Կասպեից կամ Կազբեից աշխարհ։ Այլ տվյալներ շատ քիչ են պահպանվել։ Կազմված էր 13 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Ayli page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 4.jpg|200px|Այլի գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Այլի]] || Հայտնի է նաև Կուռիճան անվամբ։ Գավառի կենտրոնը եղել է Այլի գյուղը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Arna page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 7.jpg|200px|Առնա գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Առնա]] || Հայտնի է նաև Ըռնա անվամբ։ Գավառի կենտրոնը եղել է Առնա գյուղը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Sraskh page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy.jpg|200px|Արասխ գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Արասխ]] || Հայտնի է նաև Ովէա անվամբ։ Գավառի կենտրոնը եղել է Շնավհ գյուղը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Zarehavan page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 6.jpg|200px|Զարեհավան գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Զարեհավան (գավառ)|Զարեհավան]] || Տեղակայված է եղել Կապուտան լճից հյուսիս-արևմուտք՝ Տարոնո գետի (այժմ՝ Զոլաչայ) հովտում։ Հյուսիսից սահմանակից էր Պարսկահայքի Հեր, հարավից՝ Տամբեր, արևմուտքից՝ Առնա, հարավ-արևմուտքից՝ Վասպուրականի Վարաժնունիք գավառներին, հյուսիս-արևելքից՝ Կապուտան լճին։ 387 թվականի Հայաստանի առաջին բաժանմամբ անցել է պարսկական տիրապետության տակ։ 9-11-րդ դարերում անցել է Արծրունիների իշխանության տիրապետության տակ (908 թվականին՝ թագավորության մեջ)։ Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է [[Սալմաստ]] գավառին։ Նշանակավոր բնակավայրերն էին Զարեհավան քաղաքը (Նոր Շիրական բդեշխության վարչական կենտրոնը) և Սաղամաս ավանը&lt;ref name=&quot;Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը&quot;/&gt;։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Zaravand page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 9.jpg|200px|Զարևանդ գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Զարևանդ (գավառ)|Զարևանդ]] || Տարածքով համապատասխանում էր ներկայիս Սալմաստի և Դիլմանի շրջաններին (Ուրմիա լճից հյուսիս-արևմուտք)։ Գավառի պատմական վայրերից է [[Սալմաստ]] քաղաքը, որը հիշատակվում է դեռևս [[Փավստոս Բուզանդ]]ի մոտ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Trabi page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 3.jpg|200px|Թրաբի գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Թրաբի]] || Թրաբի գավառը գտնվում է [[Կապուտան]] լճից արևմուտք՝ Թրաբի (Թերգևեռ) գետի ավազանում։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Այլի|Կուրիճան]], հարավից՝ [[Մարի]], արևմուտքից՝ [[Կարթունիք]] գավառներին, իսկ արևելքից՝ [[Կապուտան]] լճին։ 387 թվականի Հայաստանի առաջին բաժանմամբ Թրաբին անցել է [[Պարսկաստան]]ի տիրապետության տակ։ 9-11-րդ դարերում մտել է Վասպուրականի Արծրունյաց տիրույթների մեջ։ Նշանավոր էին Թրաբիի Որմի Ուրմիա (1926-80 թվականներին` Ռեզայե) և [[Նախճավան (քաղաք)|Նախճավան]] քաղաքները։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Her page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 8.jpg|200px|Հեր գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Հեր (գավառ)|Հեր]] || Տեղակայված է եղել Կապուտան ([[Ուրմիա լիճ]]) լճից հյուսիս-արևմուտք։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից էր [[Պարսկահայք]]ի [[Զարավանդ]], հարավից՝ [[Զարեհավան]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]]ի [[Անձախի ձոր]] և [[Աղանդ ռոտ]], արևելքից՝ [[Մարանդ]], հարավ-արևելքից՝ [[Գաբիթյան]] գավառներին։ Կենտրոնը եղել է [[Հեր]]ը։ Համապատասխանել է [[Խոյ (գավառ)|Խոյ]] գավառին։ Ենթադրվում է, որ Հերը շնորհվել է [[Խորխոռունիներ]]ի տոհմաճյուղ Մաղխազունիներին, [[Արշակունիներ]]ի ժամանակաշրջանում հարևան [[Զարավանդ]] գավառի հետ միավորվել է մեկ վարչամիավորի մեջ։ [[Մարզպանական Հայաստան]]ում պարսից արքունի կալվածք Հերի նկատմամբ վերահաստատվել են Խորխոռունիների իրավունքները։ Միջին դարերում Հեր և Զարավանդ գավառները հիմնականում հիշատակվում են միասին՝ Ռոտկանց անունով։ 870-ական թվականներին Հերը մտել է Վասպուրականի իշխանության, [[885]] թվականից հետո՝ [[Աշոտ Ա]] Բագրատունու տիրույթների մեջ։ [[1403]] թվականին Հերով (Խոյով) անցած իսպանացի ուղեգրող Կլավիխոյի վկայությամբ՝ Վերին [[Հայաստան]]ի սահմանին գտնվող Խոյի բնակիչների մեծ մասը եղել են [[հայեր]]։ Սեֆյան [[Իրան]]ի կազմում Հերի տարածքում կազմավորվել է Խոյի խանությունը (համանուն կենտրոնով)։ 1827 թվականին ռուսական զորքն առժամանակ գրավել է [[Խոյ գավառ]]ի մեծ մասը։ 1828-1829 թվականներին գավառի հիմնական բնակիչների՝ հայերի մեծ մասը գաղթել է [[Արարատյան դաշտ]]։ Խոյում և գավառի վեց հայաբնակ գյուղերում բնակվող հայերի զգալի մասը բնաջնջվել է [[1918]] թվականի թուրքական հարձակման ժամանակ։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Mari page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 2.jpg|200px|Մարի գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Մարի գավառ|Մարի]] || Գավառի կենտրոնը եղել է Մարի գյուղը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Tamber page209-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 9 copy 5.jpg|200px|Այլի գավառը Պարսկահայք նահանգում]] || [[Տամբեր]] || Գավառի կենտրոնը եղել է Տամբեր գյուղը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|}

=== Սյունիք նահանգ ===
{{Հիմնական|Սյունիք (նահանգ)}}

Մեծ Հայքի իններորդ նահանգը։ Արևմուտքում և հյուսիս-արևմուտքում սահմանակցում էր [[Այրարատ]]ին, հյուսիս-արևելքում և արևելքում՝ [[Արցախ]]ին, հարավում և հարավ-արևելքում՝ [[Վասպուրական]]ին։ Ուրարտական արձանագրություններից մեկում կարդացվում էր Սուինիա երկրանունը։ Սյունիքում տիրող նախարարական տոհմը կոչվում էր Սիսիական, որի անունով էլ պարսիկները նահանգը կոչում էին Սիսիական, իսկ արաբները՝ Սիսաջան։ Կազմված էր 12 գավառներից։

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || ||[[Աղահեճք]]|| Գավառի կենտրոնը եղել է [[Քաշաթաղք]] ամրոցը։ Աղահեջք գավառի մասին շատ քիչ տեղեկություններ կան։ Աղահեջքը եղել է ընդարձակ գավառ։ Այն տարածվում էր Սյունիքի հյուսիսարևելյան մասում և սահմանագծված էր [[Արցախ]]ի [[Ծար]] և Սյունիքի [[Ծղուկք]] ու [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]] գավառներով։ Տաթևի եպիսկոպոսական հարկացուցակում Աղահեջքի տակ հիշատակված է 43 բնակավայրեր։ Աղահեջքում հիշատակված վայրերից համեմատաբար նշանավոր են եղել [[Քաշաթաղք]] և [[Խոժոռաբերդ]] բերդերը&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=212}}&lt;/ref&gt;։
|-
|| 2 || || [[Արևիք]] || Սյունիքի ամենահարավային գավառն է։ Համապատասխանում է ՀԽՍՀ [[Մեղրու շրջան]]ին&lt;ref&gt;{{cite book|author=Ա.Ա.Ասլանյան, Հ.Ղ. Գրգեարյան|title=Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառոտ բառարան|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ|location=Երևան|year=1981|page=31}}&lt;/ref&gt;։ ''Արևիք'' անունը հնագույն ծագում ունի։ Այս անունը, հավանաբար, կապված է նույնանուն ցեղի կամ Արև աստծու հետ։ Արևիքը Սյունիքի ամենափոքր գավառներից է։ Տարածքը գրեթե համընկնում է [[Մեղրի]] գետի ավազանին, նրա միայն մի փոքր մասը տարածվում է դեպի արևելք՝ [[Կովսական]]ի կողմերը՝ այս մասերում իր մեջ ընդգրկելով մի քանի փոքրիկ ձորահովիտներ։ Արևիքը հնում կազմում էր [[Գողթն]]ի մի մասը, իսկ հետագայում նրանից անջատվելով միացել է Սյունիքին։ Այս գավառը 1226 թվականին ավերման է ենթարկվել [[էմիր]] [[Հարուն]]ի կողմից, որը դեռ 1158 թվականին գրավել էր Մեղրին։ Արևիքի պատմաաշխարհագրական վայրերից ամենահայտնիներն են Մեղրին, որը համապատասխանում է այժմյան Մեղրի քաղաքին, [[Կարճավան]] ավանը, որը համապատասխանում է այժմյան [[Կարճևան]] գյուղին (Մեղրի քաղաքից 7-8 կմ արևմուտք՝ Կարճևան գետի հովտում), [[Կաքավաբերդ]]ը, որը գտնվում է այժմյան [[Կալեր-Վանք]]ի շրջանում և հանդիսանում էր [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի թագավորության]] նշանավոր բերդերից մեկը&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ.Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1968|page=200-201}}&lt;/ref&gt;։ Այստեղ [[Ալդարա]] գյուղից հյուսիս գտնվում է Կուսանաց անապատա վանական համալիր։ Նշանավոր հուշարձաններից են [[Մեղրու բերդ]]ը, Մեղրի քաղաքի եկեղեցիներ, ջանցույցը։
|-
|| 3 || || [[Բաղք]] || Բաղքը 10-12-րդ դարերում ունեցել է ավելի մեծ տարածք, քան հնում։ Բաղքը սահմանափակված էր հարավից [[Կովսական]]ով, արևմուտքից՝ [[Ձորք]]ով և [[Ծղուկք]]ով, հյուսիսից՝ [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]]ով, իսկ արևելքից՝ [[Աղավնո]] ([[Հագարի]]) գետով։ [[Տաթևի վանք]]ին տրվող հարկի հին ցուցակում Բաղքը բաժանված էր երկու մասի՝ արևմտյան և արևելյան։ Նրա արևմտյան մասը կոչվում է «Բաղք գվառ», իսկ արևելյանը՝ «Միւս Բաղք», որը կոչվում էր նաև [[Քուշանիք]]։ Տաթևի եպիսկոպոսական թեմի հին հարկացուցակում Բաղքի տակ հիշատակված էր 93 գյուղ&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=204}}&lt;/ref&gt;, որից հայտնի էին Տորթնը, Խոտանանը, Կավարտը, Վժանիսը։ Ուշ միջնադարում կոչվել է Չավնդուր։ Հայտնի էր պղնձահանքերով։
|-
|| 4 || || [[Գեղարքունիք (գավառ)|Գեղարքունիք]] || Գեղարքունիք գավառը զբաղեցնում էր [[Գեղամա լիճ|Գեղամա լճի]] ([[Սևանա լիճ]]) ավազանի խոշորագույն մասը, իսկ ավազանի մյուս փոքրիկ մասը կազմում էր [[Սոթք (գավառ)|Սոթք]] գավառը։ Գեղարքունիքը տարածվում էր լճի ավազանի հյուսիսարևմտյան կողմում, իսկ Սոթքը՝ հարավարևելյան։ Գեղարքունիքն ու Սոթքը միասին կոչել են նաև [[Գեղամա երկիր]]։ Ավանդությունը Գեղարքունիք անունը կապում է ավանդական [[Գեղամ]]ի անվան հետ։ Սևանա լիճը մեծ մասով պատկանում էր Գեղարքունիք գավառին։ Գեղամա երկրի քաղաքական վիճակի մասին վկայությունները սկսել են 8-րդ դարից, երբ այդ երկիրը միացվել էր [[Բագրատունիներ]]ի կենտրոնական իշխանությանը։ [[Սելջուկ թուրքերի արշավանքները Հայաստան|Սելջուկների տիրապետությունը]] Գեղամա երկրում կարճատև է եղել։ Հայ-վրացական միացյալ զորքերը, [[Զաքարյաններ|Զաքարյան]] զորավարների գլխավորությամբ, Գեղամա երկիրը 12-րդ դարի վերջերին ազատել են սելջուկներից։ Այստեղ իրենց իշխանությունն են հաստատել Զաքարյանները և նրանց ազգական [[Դոփյաններ]]ը&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=216-217}}&lt;/ref&gt;։ Գավառը հայտնի է եղել իր փայտագործներով։
|-
|| 5 || || [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] || Տարածվում էր [[Երնջակ գետ]]ի (այժմ՝ [[Ալինջա-չայ]]) ավազանում։ Երնջակը շրջապատված էր [[Գողթն]], [[Ծղուկք]], [[Ճահուկ գավառ (Սյունիք)|Ճահուկ]] և [[Նախճավան]] գավառներով, հարավում, հավանաբար, նրա սահմանը հասնում էր [[Երասխ գետ]]ին։ Երնջակի հարավային մասը հնագույն ժամանակներից ի վեր հայտնի է եղել իր ընտիր մրգերով՝ [[ծիրան]]ով, [[նուռ|նռով]], [[թուզ]]ով, [[տանձ]]ով և այլն։ Այս մասում մշակվում էին նաև [[բամբակ]], իսկ հյուսիսային մասում՝ [[քնջութ]], [[կտավատ]], [[հացահատիկ]]ներ և այլ մշակաբույսեր։ Նրա պատմական տարածքն ընդգրկում է այժմյան [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] Ջուլֆայի շրջանը և տարածվում Արաքս գետի աջ և ձախ կողմի հարթություններում ու լեռնալանջերում` հանրահայտ [[Վիշապասար]] (Օձասար) անվանվող բարձրաբերձ լեռան փեշերին, որը միաժամանակ հանդիսանում է գավառի հիմնական խորհրդանիշներից մեկը։ Լեռը ծովի մակարդակից ունի 2412 մետր բարձրություն, որի երկգագաթ բարձունքի վրա տարբեր հատվածներում կան ճգնարաններ, 10-17-րդ դարերին թվագրվող մատուռ։ Վերջերս նրա վրա հայտնաբերվել է նաև ուրարտական սեպագիր արձանագրություն։ Երնջակի նպաստավոր բնակլիմայական պայմանները, ճոխ բուսականությունն ու խմելու ջրի պաշարները, բարեբեր դաշտերն ու բնական ամրությունները պատճառ են դարձել, որպեսզի տարածքը մշտապես լինի բնակեցված սկսած անհիշելի ժամանակներից։ Երնջակը միջնադարում հռչակված էր որպես «Գեղեցկանիստ երկիր»։ Ս. Երեմյանը տեղադրելով պատմական Երնջակի տարածքը, ժամանակին նշել է, որ այն գրավել է «շուրջ 600 կմ² տարածություն. գրավում էր [[Երնջակ գետ]]ի (այժմ՝ Ալիջա-չայ) գետի վերին հոսանքի շրջանը»&lt;ref&gt;Ղ. Ալիշան - Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 349&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ս. Երեմյան, Հայաստանը ըստ «Աշխարհացույցի», Եր., 1963 թ., էջ 51։&lt;/ref&gt;։ Այս տեղադրությունն այնքան էլ ճիշտ չէ, քանզի գավառի պատական տարածքը 7-17-րդ դարերում ընդգրկել է ոչ միայն Երնջակի վերին, այլ միջին և ստորին հոսանքի տարածքները՝ հաճախ մինչև [[Արաքս գետ]]ի ափերը։ Այսպիսով գավառի տարածքը կազմել է ավելի քան 900 կմ²&lt;ref&gt;[[Արգամ Այվազյան]]- Նախիջևանի վիմագրական ժառանգությունը, Հատոր Դ, Երնջակ Գավառ, Եր., 2008, էջ 5։&lt;/ref&gt;։
|-
|| 6 || || [[Ծղուկք]] || Այլ անվանումն է Սիսիական։ Համապատասխանում է ՀԽՍՀ նախկին [[Սիսիանի շրջան]]ին և [[Գորիսի շրջան]]ի արևմտյան մասին&lt;ref&gt;{{cite book|author=Ա.Ա. Ասլանյան, Հ.Ղ. Գրգեարյան|title=Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառոտ բառարան|publisher=ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն|location=Երևան|year=1981|page=94}}&lt;/ref&gt;։ Ծղուկ գավառը սահմանափակված էր արևելքից [[Աղահեջք]]ով և [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]]ով, արևմուտքից՝ [[Ճահուկ գավառ (Սյունիք)|Ճահուկ]]ով և [[Վայոց ձոր]]ով, որոնց հետ ունեցած սահմանն անցնում է [[Սյունյաց լեռներ]]ի ջրբաժան գծով, հարավից՝ [[Բաղք]], [[Ձորք]], [[Գողթն]] ու [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] գավառներով, որոնց հետ բնական սահման է ծառայում [[Բարկուշատի լեռներ]]ը։ Հյուսիսում Ծղուկքի հարևանն [[Արցախ]]ի [[Ծար]] գավառն է։ Ծղուկ անունը, հավանաբար, էթնիկական ծագում ունի&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Սյունիքի Թագավորությունը|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1966|page=137}}&lt;/ref&gt;։ Սյունյաց իշխանների ոստանն այստեղ գտնվելու պատճառով, այս գավառը հաճախ կոչվում էր նաև Սյունիք կամ Սիսական, որոնք 10-11-րդ դարերին մեր պատմիչների մոտ ավելի հաճախ են հիշատակվել, քան Ծղուկը։ 13-րդ դարից ի վեր Ծղուկ գավառը կոչվել է նաև [[Որոտան]]։ Ծղուկի պատմական վայրերից նշանավոր են [[Շաղատ (գյուղ)|Շաղատ]] գյուղաքաղաքը, [[Որոտն]] գյուղը, [[Որոտնաբերդ]]ը և [[Որոտնավանք]]ը, [[Տաթևի վանք]]ը, [[Թանահատի վանք]]ը, Սիսիան քաղաքի [[Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (Սիսիան)|Սյունի վանք]]ն ու [[Սյունի բերդ]]ը&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=205-209}}&lt;/ref&gt;։ Նշանավոր տոհմերից են Սյունիներն ու Օրբելյանները։
|-
|| 7 || ||[[Կովսական (գավառ)|Կովսական]]|| Կոչվել է նաև Կուսական, Կոսական և [[Գրհամ]]՝ համանուն գլխավոր բերդի անունով։ Կովսականը հիմնականում տարածված էր այժմյան [[Ծավ]] գետի ավազանում և [[Ողջի]] [[գետ]]ի աջակողմյան մի շարք վտակների ([[Բեխ]], [[Վաչագան (գետ)|Վաչագան]], [[Գեղանուշ]] և այլ [[վտակ]]ներ) շրջաններում։ Կովսականում մինչև 13-րդ դարը եղած պատմա-աշխարհագրական վայրերից նշանավորը Գրհամ բերդն է, որը գոյություն է ունեցել 10-13-րդ դարերում&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ.Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1968|page=201}}&lt;/ref&gt;։
|-
|| 8 || || [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]] || Հաբանդ գավառին հայ պատմիչները շատ քիչ են անդրադարձել։ «Աշխարհացույցի» մեջ հիշատակված է երկու Հաբանդ, որոնցից մեկը գտնվում է [[Սյունիք]]ում, իսկ մյուսը՝ [[Արցախ]]ում։ Արցախի Հաբանդ գավառն անմիջապես սահմանակից է Սյունիքի Հաբանդին։ Արևելյան կողմում Հաբանդի սահմանն անցնում է [[Հագարի]] գետով, արևմտյան կողմում սահմանակցում է [[Ծղուկք]]ի Տաթև և Որոտան շրջանների հետ։ Հյուսիսում [[Աղահեջք]]ի հետ սահմանն անցնում էր Հագարի գետի [[Աղողլան]] վտակի աջ ափով տարածվող լեռներով, իսկ հարավային կողմում՝ [[Բարգուշատ]] և [[Որոտան]] գետերի ջրբաժան լեռներով, որտեղ Հաբանդը սահմանակցում էր [[Բաղք]]-[[Քաշունիք]]ի և Բաղք-[[Աճանան]]ի հետ&lt;ref name=&quot;Թ.Խ. Հակոբյան 1981 էջ 209&quot;&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year= 1981|page=209}}&lt;/ref&gt;։ Ավանդության համաձայն՝ [[Ձագիկ]] նահապետը Հաբանդ գավառում կառուցել է մի բերդ և այն անվանել «Ձագեձոր» կամ [[Հաբանդի բերդ]], իսկ այն ձորը, որտեղ գտնվում էր [[ամրոց|բերդ]]ը, իբր, նրա անունով էլ կոչվել է «Ձագեձոր»&lt;ref&gt;{{cite book|author=Ստափանոս Օրբելյան|title=Պատմութիւն նահանգին Սիսական|publisher=Թիֆլիս|location=|year= 1910|page=13}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում Ձագեձոր անունը դարձել է [[Զանգեզուր]], իսկ նրա մյուս անունը՝ Հաբանդն աստիճանաբար հանվել է գործածությունից։ [[Տաթևի վանք]]ին տրվող հարկի հին ցուցակում Հաբանդ գավառի տակ հիշատակվում էր 79 գյուղ&lt;ref name=&quot;Թ.Խ. Հակոբյան 1981 էջ 209&quot;/&gt;։ Պատմական վայրերից են [[Հալիձոր]]ը, [[Շինուհայր]]ը, [[Խոտ (Սյունիքի մարզ)|Խոտ]]ը, [[Խնձորեսկ]]ը, [[Տեղ (գյուղ)|Տեղ]] բնակավայրերը։
|-
|| 9 || || [[Ձորք]] || Ձորք փոքրիկ գավառը տարածվում էր [[Կապան]] գետի վերին հոսանքի շրջանում։ Գավառը 11-րդ դարից սկսած կոչվել է Կապան՝ այնտեղ գտնվող Կապան քաղաքի անունով, իսկ ավելի ուշ՝ [[Բաղաբերդ]]։ Ձորքը Սյունիքի ամենալեռնոտ շրջանն է։ Նրա մի զգալի մասն այժմ էլ ծածկված է խիտ անտառներով։ [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի թագավորության]] գոյության ընթացքում Ձորքը դարձել էր նրա կենտրոնական շրջանը՝ ոստանը։ Ձորք գավառի պատմաաշխարհագրական նշանավոր վայրերն են [[Գեղի]] բնակավայրը, Կապան քաղաքը, [[Վահանավանք]]ը, [[Բաղաբերդ]] և [[Շլորուտ]] [[ամրոց|բերդ]]երը&lt;ref&gt;{{cite book|author=Թ.Խ. Հակոբյան|title=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|publisher=«Միտք»|location=Երևան|year=1981|page=201-202}}&lt;/ref&gt;։
|-
|| 10 || || [[Ճահուկ գավառ (Սյունիք)|Ճահուկ]] || Գտնվել է Նախճավան գետի Ճահուկ (այժմ՝ [[Ջահրի]]) և Շահապոնք (այժմ՝ [[Շահբուզ]]) վտակների ավազաններում։ Անվանահիմքը «ճահ» կամ «ջահ» նշանակում է «ջոկ», «խումբ» կամ «առանձին»&lt;ref&gt;Հյաչյան Աճառյան // Հայերենի արմատական բառարան, հ. 5, էջ 574&lt;/ref&gt;։ Գավառանունը Նախիջևանից անջատվելու կապակցությամբ է ստացել այդ անունը, որովհետև նրա մեջ մտնող մի շարք գյուղեր եղել են Նախիջևան գավառում։ Սահմանակից է եղել հյուսիսից, հյուսիս-արևելքից և հարավից [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] և [[Նախճավան]], արևմուտքից՝ [[Այրարատ]]ի [[Շարուր]] գավառներին։ Կազմված էր Ճահուկ և Շահապոնք վիճակներից՝ համանուն կենտրոններով։ Մակերևույթը լեռնադաշտային է, զգալիորեն անտառավետ, կլիման՝ ցամաքային, հողը՝ բերրի։ [[Արշակունիներ]]ի ժամանակ (1-5-րդ դարեր) Ճահուկը եղել է Շահապունի իշխանական տան ժառանգական տիրույթը։ 6-րդ դարում Ճահուկը հիշատակվում է որպես բյուզանդական և պարսկական նվաճողների դեմ պայքարող հայկական ուժերի զորաճամբար։ 10-րդ դարում Ճահուկը մտնում էր Սյունյաց գահերից իշխան [[Սմբատ Սյունի|Սմբատի]] տիրույթների մեջ։ Սյունյաց իշխանության քաղաքական դերի նվազումից հետո, 12-րդ դարում, Ճահուկն անցել է Համտունյաց իշխանությանը, ապա՝ [[Օրբելյաններ|Օրբելյան]] իշխան Ելիկումին, այնուհետև՝ [[Պռոշյաններ]]ին։ Ճահուկ ավանի Սուրբ Աստվածածին վանքը 14-18-րդ դարերում եղել է ունիթորների միաբանության կենտրոն։ 16-18-րդ դարերում Ճահուկը Նախիջևանի խանության կազմում էր և կոչվում էր Ջահրի։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից Ճահուկը մտնում էր Երևանի նահանգի Նախիջևանի գավառի մեջ։
|-
|| 11 || || [[Սոթք (գավառ)|Սոթք]] || 13-14-րդ դարերի պատմիչ [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը Սյունյաց եկեղեցուն հարկատու Սոդք-Ծարի բնակավայրերից հիշատակում է հետևյալները՝ Սոթք, Ծափաթաղք, Ունջի ձոր (Ունչիձոր), Հովուաթափք (Հավսաթաղք), Ավազան, Համամաբակք, Արավիսաբակք (Արևիսաբակ), Գուկառինճ, Տրետուք, Սափչի անապատ (Սափչանապատ), Խորթագետ, Վարդանաբակք, Նորաբակք։ Ընդգրկել է Գեղամա (Սևանա) լճի հարավարևելյան, ափամերձ շրջանը՝ Սոդից կամ Մազրա (այժմ՝ Մասրիկ) գետի և դրա վտակների (Ականից, Կարմիր աղբյուր, Կալեր) հովիտները։ Մաքենյաց (Կարճաղբյուր) գետով արևմուտքից սահմանակից էր Գեղարքունիք գավառին, Վարդենիսի լեռնաշղթայով հարավից սահմանազատվում էր Վայոց ձոր գավառից, Գանձակի (այժմ՝ Սևանի) լեռնաշղթայով (հյուսիսից)՝ Ուտիքից, Սյունիքի լեռնաշղթայով (արևելքից)՝ Արցախից։ Տարածքով հիմնականում համընկնում է նախկին Վարդենիսի շրջանին։ Մակերևույթը դաշտային է, հողը՝ արգավանդ (թերևս որի համար երբեմն կոչվել է Արտից գավառ)։ Ունի խոտավետ արոտավայրեր, սառնորակ ջրեր, մետաղահանքեր, հյուսիսում՝ կաղնու և գիհու անտառներ։ Սոթքի ոսկին շահագործվել է դեռևս մ.թ.ա 2-րդ հազարամյակից (Սոդքի ոսկու հանքավայր)։ Սոթքը հնում եղել է Սոդացի նախարարական տան ժառանգական տիրույթը՝ Սոդ (այժմ՝ գ. Սոդք) իշխանանիստ կենտրոնով։ Ըստ Զորանամակի՝ Սոթքի իշխանությունը Հայոց զորաբանակին տվել է 50 մարտիկ։ Ենթադրվում է, որ Արշակունյաց թագավորության անկումից (428) հետո միացվել է Արցախ նահանգի Վայկունիք (հետագա դարերում իշխանանիստ կենտրոնի անունով կոչվել է Ծար) գավառին։ Ստույգ հայտնի է, որ 9-րդ դարի 1-ին կեսից Սոթքը մտել է Խաչենի տեր Սահլ Սմբատյանի իշխանության մեջ։ Այնուհետև՝ մինչև 13-րդ դարը Սոթքը պատկանել է Ծար-Վայկունիքում իշխող Սահլ Սմբատյանի տոհմաճյուղին, 13-16-րդ դարերում՝ Դոփյաններին, 16-18-րդ դարերում՝ Մելիք-Շահնազարյաններին։ Սոդ ավանից բացի, Սոթքի հին բնակավայրերից հիշատակվում են Խորասանիբակը, որը հայոց Սմբատ Բ Բագրատունի թագավորը 895 թվականին պարգևել էր Տաթևի վանքին։ Վասակաշեն ավանը (այժմ՝ Վարդենիս), որի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու դամբարանում թաղվել են 16-րդ դարի ժամանակագիր Հովհաննես Ծարեցին և Սարգիս վարդապետը, Վարդանաբակ կամ Վարդանաշեն ավանը (այժմ՝ գյուղ Ակունք), ինչպես նաև Մեծ Մազրա գյուղը (հնում՝ քաղաքավան, այժմ՝ Մեծ Մասրիկ), եղել է Մելիք-Շահնազարյանների իշխանանիստ կենտրոնը։ Այստեղ գտնվում է միջնադարյան նշանավոր վանական համալիրներից մեկը՝ [[Մաքենյաց վանք]]ը, որտեղ [[Սողոմոն Մաքենացի]]ն կրոնական ծիսակատարությունները հուներենից թարգմանել էր հայերեն։
|-
|| 12 || || [[Վայոց ձոր (գավառ)|Վայոց ձոր]] || Համապատասխանում է ՀՀ ներկա [[Վայոց ձորի մարզ]]ին՝ [[Եղեգնաձորի շրջան|Եղեգնաձորի]] ու [[Վայքի շրջան|Վայքի]] շրջաններով։ Վայոց ձորը Սյունիքի առավել նշանավոր գավառներից մեկն էր։ Վայոց ձորի և նրանում գտնվող մի շարք վայրերի մասին հայկական և այլ աղբյուրներում կան բազմաթիվ հիշատակություններ։ Վայոց ձորն իր մեջ ընդգրկում էր [[Արփա]] գետի վերին և միջին հոսանքների ավազանները։ Սահմանափակված էր հյուսիսից [[Գեղարքունիք (գավառ)|Գեղարքունիք]]ով և [[Սոթք (գավառ)|Սոթք]]ով, արևելքից՝ [[Ծղուկք]]ով և [[Արցախ]]ի [[Ծար]] գավառով, հարավից՝ [[Ճահուկ (Սյունիք)|Ճահուկ]]ով և [[Այրարատ]]ի [[Շարուր]] գավառով, իսկ արևմուտքում Այրարատից բաժանված էր [[Գեղամա լեռներ]]ի ջրբաժան գծով։ Վայոց ձորը Սյունիքի ամենաընդարձակ գավառներից մեկն էր։ Այն իրենից ներկայացնում էր բոլոր կողմերից լեռներով պատած մի գոգավորություն։ 
Մինչև 9-րդ դարը Վայոց ձորի մասին տեղեկությունները քիչ են։ 9-րդ դարի կեսերին Վայոց ձորի [[Եղեգիս]] գյուղաքաղաքն է տեղափոխվում Սյունյաց իշխանանիստը։ 11-րդ դարի սկզբին Վայոց ձորը Բագրատունի [[Գագիկ Ա]] թագավորը միացնում է կենտրոնական թագավորությանը։ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների թագավորության]] անկումից հետո Վայոց ձորի իշխաններն աստիճանաբար կորցնում են իրենց քաղաքական նշանակությունը, իսկ [[Սելջուկ-թուրքերի արշավանքները Հայաստան|սելջուկ-թուրքերի արշավանքների]] և տիրապետության հետևանքով նրանք գրեթե հեռանում են քաղաքական ասպարեզից։ 13-րդ դարասկզբին, երբ հայ-վրացական միացյալ զորքերն ազատագրել էին հյուսիսարևելյան Հայաստանը, Վայոց ձորի մեծ մասը [[Զաքարյաններ]]ի միջոցով տրվել էր [[Լիպարիտ Օրբելյան]] իշխանին, իսկ մյուս մասը՝ [[Խաղբակյաններ]]ին (կամ [[Պռոշյաններ]])։ [[Օրբելյաններ]]ը և Խաղբակյանները երկար ժամանակ շարունակում էին իշխել Վայոց ձորում։ Օրբելյանների մասին հիշատակությունները մինչև 15-րդ դարի կեսերը չեն ընդհատվում։ Հավանական կարելի է համարել, որ Օրբելյաններն ու Խաղբակյանները քաղաքական ասպարեզից վերացել են 15-րդ դարի վերջերին։ Այստեղ են գտնվում [[Ցախաց Քար]], [[Թանահատ]], [[Արատես]], [[Սպիտակավոր]], [[Խոտակերաց]] վանքերը, [[Սմբատաբերդ]] և [[Պռոշաբերդ]] ամրոցները, Գլաձորի միջնադարյան համալսարանը։
|-
|}

=== Վասպուրական նահանգ ===
{{Հիմնական|Վասպուրական}}

[[Պատկեր:Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգ]]
Մեծ Հայքի ութերորդ նահանգը։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Այրարատ]], հյուսիս-արևելքից՝ [[Սյունիք]], արևելքից՝ [[Փայտակարան]] և [[Պարսկահայք]], հարավից՝ [[Կորճայք]], [[Մոկք]] և [[Աղձնիք]], արևմուտքից՝ [[Տուրուբերան]] նահանգներին։ Կենտրոնական նահանգներից և ամենամեծը իր տարածությամբ։ Անունը գրականության մեւ հիշատակվում է սկսած 6-րդ դարից։ Անունը հայկական չէ և վերցված է պահլավերենից։ «Վասպուր» էին կոչվում Սասանյան թագավորների ժամանակ Պարսկաստանի յոթ ամենաբարձր ազնվական տոհմերի անդամները։ Ելնելով դրանից երկիրը խոչվում էր «Ազնվականների երկիր» կամ «Ազնվականների գնդիր երկիր»&lt;ref&gt;Հյուբշման, եր. 95։&lt;/ref&gt;։ Վասպուրական նահանգը կոչվում էր նաև «Երկիր Արծրունյաց», քանի որ այստեղի գլխավոր նախարարական տոհմը Արծրունիներն էին։ Կազմված էր 36 գավառներից։
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Akn Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|200px|Ակե գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Ակե]] || Անունը ծագել է Ակեացի ցեղից։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Aghand Rot Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 9.jpg|200px|Աղանդ-ռոտ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Աղանդ-ռոտ]] || Խեթական աղբյուրներում նշված է որպես «Ալլանդա»&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|94}}&lt;/ref&gt;։ Հայտնի է [[Աղանդռոտ]] գետը։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Aghbaq Mets Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy.jpg|200px|Աղբակ Մեծ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Մեծ Աղբակ|Աղբակ Մեծ]] || Այժմ՝ Բաշկալե։ Ակե գավառից դեպի հյուսիս։ Արծրունյաց նախարարական տոհմի բնագավառը։ Այստեղ է գտնվել Ադամակերդ ամրոցը։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Aghihovit Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 22.jpg|200px|Աղովիտ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Աղովիտ գավառ|Աղովիտ]] || Այժմ՝ Բադնոց։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Andzakhi Dzor Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 7.jpg|200px|Անձախի Ձոր գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Անձախի ձոր]] || Այժմ՝ Կոդուր։ Սահմանակից Պարսկահայքի Հեր գավառին։ Գավառի կենտրոնն էր Կոտոր բերդը։ 
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Andzevatsiq Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 6.jpg|200px|Անձևացիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Անձևացիք]] || Երբեմն կոչվել է Գարգահ, համանուն ցեղի անունից։ Տարածվում էր Արևելյան [[Տիգրիս]]ի վտակ՝ [[Ջերմաջուր]] գետի ակունքների դժվարամատչելի լեռնաստանում։ Ասուրա-բաբելական արձանագրություններում հիշատակվում է «Անզի» ձևով։ Ի սկզբանե, Անձևացիքը հանդիսանում էր հայ [[Անձևացիներ|Անձևացի]] (Անձաւացի) իշխանական տոհմի տիրույթը. տոհմական ոստանը՝ [[Կանգավար (ամրոց)|Կանգուար]]։ [[Մեծ Հայք]]ի [[387]] թվականի բաժանման ժամանակ գավառն անցավ [[Սասանյան Պարսկաստան]]ին, իսկ [[7-րդ դար]]ի կեսերին նվաճեցին արաբները։ [[885]] թվականին գավառը մտավ [[Բագրատունյաց Հայաստան|Բագրատունիների թագավորության]] կազմի մեջ, իսկ երբ [[908]] թվականին ստեղծվեց [[Վասպուրականի թագավորություն]]ը, գավառն ընդգրկվեց նրա կազմի մեջ՝ խաղալով ռազմաքաղաքական կարևոր դեր։ [[990]] թվականին Վասպուրականի թագավորությունը բաժանվեց [[Արծրունիներ|Արծրունի]] երեք եղբայրների միջև, և նրա մասերից մեկը հանդիսացող Անձևացյաց գավառում թագավորեց Գուրգեն Արծրունին։ [[1021]] թվականին գավառը Վասպուրականի թագավորության հետ ընկավ [[Բյուզանդիա]]յի գերիշխանության տակ։ Սկսած [[4-րդ դար]]ից` գավառն ուներ իր եպիսկոպոսությունը։ Այս գավառում է գործել [[Բարդուղիմեոս առաքյալ]]ը։ [[10-րդ դար]]ում գավառի եպիսկոպոսն էր [[Գրիգոր Նարեկացի|Գրիգոր Նարեկացու]] հայրը` Խոսրով Անձևացին։ Անձևացյաց գավառում հայտնի էին Կանգավար (Կանգուար) և Նորաբերդ ամրոցները, Ալաման, Լեկ և Աղզի գյուղերը և ուրարտական [[Արուբաինի|Արուբանինիի]] ու հայոց [[Անահիտ]] աստվածուհիների կենտրոն Դարբնացքար կամ Ագռավաքար վայրը՝ Արևելյան Տիգրիսի ափին, որտեղ հետագայում հիմնվել է [[Հոգեաց վանք]]ը։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Arberani Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 8.jpg|200px|Առբերանի գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Առբերանի]] || Այժմ՝ Բերկրի։ Այս գավառին է պատկան էլ [[Լիմ կղզի|Լիմ]] և [[Կտուց կղզի|Կտուց]] կղզիները, որոնցում մինչև հիմա էլ կիսավեր վիճակում պահպանվել են միջնադարյան համանուն հայտնի վանական համալիրները։ Այստեղ է գտնվել Բերկրի ամրոցը՝ համանուն քաղաքով։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Arnoyotn Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 8.jpg|200px|Առնոյոտն գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Առնոյոտն]] || Հայտնի է նաև Առնոհոտն անվամբ։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Archishakovit Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 12.jpg|200px|Արճիշակովիտ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Արճիշակովիտ]] || Այն համապատասխանում է այժմյա Արճեշի շրջանին։ Այստեղ է գտնվել․
1. Ականից Սուրբ Գևորգ վանքը, որում, համաձայն ավանդույթի, պահվում է Սուրբ Գևորգ զորավարի մասունքները&lt;ref&gt;Միրախորեան, Ուղևորություն, գ. էջ 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Շերենց, Սրբավայրեր, էջ 86-88։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Էֆրիկիան, Բնաշխարհ բառարան, հատոր Ա, էջ 77։&lt;/ref&gt;։

2. Այրի ձորի վանք՝ կազմված է 3 եկեղեցիներից՝ Սուրբ Հարություն, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ և Սուրբ Կարապետ։ Առաջին հիշատակությունը եղել է 1294 թվականին՝ Աստվածատուր գրողի կողմից&lt;ref&gt;Ակինեան Հ. Ն. Հավաքումն հիշատակարանաց, Երևան, Թ. 87, Ավետարան։&lt;/ref&gt;։

3. [[Ասպիսակ]] գյուղի մոտ գտնվող Ասպիսընկայ Սուրբ Հարություն վանքը&lt;ref&gt;Սարգեսիան, Տեղեկադրություն, էջ 268։&lt;/ref&gt;։

4. Ականց ավանի հյուսիս-արևելյան կողմում, [[Ծաղկանց լեռներ|Ծականց լեռների]] հարավային աջ լեռան մոտ կառուցված [[Եղրդուտի վանք|Արծվաբեր Սուրբ Աստվածածին կամ Սուխարայ կամ Խառաբաստայ]] վանքը՝ Սոսկուն հայաբնակ գյուղի վերևում։ Ուներ լայնածավալ ու բոլորաձև գավիթ, բարձրակատար կամարակապ կաթողիկե, աշտարակներով պարիսպ&lt;ref&gt;Շերենց, Սրբավայրեր, էջ 89-90։&lt;/ref&gt;։

5. Արջոնից կամ Առջևից կամ Առաջուց Սուրբ Աստվածածին կամ Հավատավոր Սուրբ Գևորգ վանք՝ գտնվել է Սիփան լեռան և Մեծոփայի միջև։ Ծաղկանց լեռնաշղթայի հարավային շղթայի վրա։ Հանդիսանում է գավառի առաջին վանքը, որն օծվել է&lt;ref&gt;Շերենց, Սրբավայրեր, էջ 94։&lt;/ref&gt;։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Artaz Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 22.jpg|200px|Արտազ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Արտազ]] || Գավառի ավելի հին անունն է Շավարշան կամ Շավարշական։ Եղել է [[Ամատունիներ]]ի նախարարական տոհմի ժառանգական տիրույթը։ Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է ներկայիս [[Իրան]]ի Մակու գավառին։ Ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ նախապես կոչվել է Շավարշավան (Շավարշական) և մ.թ.ա. 2-րդ դարի 1-ին կեսին Արտազ է անվանել Ալանանց երկրի Արտազ (Արդոզ, Արդոզական) գավառի անունով, երբ [[Արտաշես Ա]]-ն այնտեղ բնակեցրել է ալան գերիներով։ Արտազով է անցել [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատ]]-[[Եկբատան]] ճանապարհը։ Արտազում տեղի են ունեցել հայ-պարսկական զինաբախումներ՝ [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ը [[451]] թվական, [[Ներսեհապատի ճակատամարտ]]ը [[483]] թվական։ [[8-րդ դար]]ի 2-րդ կեսից Արտազը դարձել է [[Արծրունիներ]]ի սեփականությունը, [[885]] թվականից մտել է [[Բագրատունիներ]]ի, [[908]] թվականից՝ [[Վասպուրականի թագավորություն|Վասպուրականի թագավորության]] մեջ։ 8-րդ դարում ստեղծվել է Մակուի իշխանությունը։ [[14-րդ դար]]ի սկզբից Արտազը զավթվել է Սեֆյան Պարսկաստանի կողմից, Արտազում հիշատակվում են Շավարշավան (այժմ՝ [[Մակու]]) գյուղաքաղաքը, նշանավոր ուխտատեղի [[Սուրբ Թադևոսի վանք|Սուրբ Թադևոս]] վանքը, Եդինդ (Երինդ) գյուղը (ուր ընթացել են [[484]] թվականի [[Նվարսակի պայմանագիր|Նվարսակի պայմանագրի նախնական բանակցությունները]]), դպրոցով ու գրչության կենտրոնով հռչակված [[Ծոր Ծոր|Ծործորի վանքը]]։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Artashisyan Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 11.jpg|200px|Արտաշիսյան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Արտաշիսյան]] || Գավառը եղել է Արտաշիսյան կամ Արտավանյան ավանի տաճարական տիրույթը, համընկել է Արտամետ ավանի շրջակայքին։ Ենթադրվում է, որ Արտաշիսյանը [[Ուրարտու|ուրարտական ժամանակաշրջանում]] եղել է Թարիրախինիլի բնակավայրի տաճարական կալվածքը։ Կոչվել էր նաև Արտավանյան։ Հիշատակվում է «[[Աշխարհացույց]]»-ում&lt;ref name=&quot;Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը&quot;/&gt;։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|200px|Արտավանյան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Արտավանյան գավառ|Արտավանյան]] || Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Baqran Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 18.jpg |200px|Բաքրան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Բաքրան]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Մարանդ]] քաղաքը։ Գավառի կազմում եղել է նաև [[Բակուրակերտ]] հեթանոսական կենտրոնը։ Թավրիզի հյուսիս-արևմտյան կողմում է։ Հին ստուգաբանությունը ասում էր, թե Մարնդ նշանակում է ''մայր անդ'', որովհետր իբր թե, այստեղ է թաղված Նոյի կինը՝ Նոյեմզարը։
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Bogunik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 5.jpg|200px|Բոգունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Բոգունիք]] || Այժմ՝ Համուկ։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 15 || [[Պատկեր:Bujuniq Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 9.jpg|200px|Բուժունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Բուժունիք]] || Այժմ՝ Նորդուզ։ Բոհտան-սու կամ արևելյան [[Տիգրիս]] գետի վերին մասերում։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 16 || [[Պատկեր:Bun Mardastan Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 13.jpg|200px|Բուն Մարդաստան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Բուն Մարդաստան]] || Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 17 || [[Պատկեր:Gabitean Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 17.jpg|200px|Գաբիթյան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Գաբիթյան]] ||[[Կապուտան]] լճից հյուսիս-արևմուտք, Կոտուրի լեռնաշղթայից արևելք, Զարեվանդ և Շավարշավան գավառների սահմանակցությամբ։ Մ․թ․ա․ 8-րդ դարում [[Ասորերեն|ասորեստանական]] սեպագիր արձանագրություններում հիշատակվում է ''Սանգիբտու'' (Սան-գավիթ) անվանումով, որպես [[Ուրարտու]]ի արքունական տիրույթ և ռազմատնտեսական խոշոր հենակետ՝ շուրջ 80 բնակավայրով։ Ասորեստանի [[Սարգոն II]] թագավորն իր արձանագրություններում պատմում է, որ մ․թ․ա․ 714 թվականին ավերել է այդ գավառի բազմաթիվ բնակավայրեր, ինչպես նաև [[Սարդուրի Բ]] և [[Ռուսա Ա]] արքաների ջանքերով ստեղծված տնտեսական և ռազմական համալիրներ։
|-
|| 18 || [[Պատկեր:Gazrik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 2.jpg|200px|Գազրիկյան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Գազրիկյան]] || Տեղադրվում է [[Տարոնո գետ|Տարոնո]] գետի ակունքների շրջանում։ Կենտրոնն էր Գազրիկ ավանը։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 19 || [[Պատկեր:Garni Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|200px|Գառնի գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Գառնի (գավառ)|Գառնի]] || Այժմ՝ Բայազետ։ Տարածվում էր Առեստ գետի վերին ավազանում և Աբաղայի դաշտում։ Միջին դարերում [[Առբերանի]] գավառի հետ միասին կազմել է մեկ գավառ՝ [[Քաջբերունիք]] անունով։
|-
|| 20 || [[Պատկեր:Goghtn Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 19.jpg|200px|Գողթն գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Գողթն]] || Այլ անվանումներն են՝ Գաղթական, Գաղթան, Գոլթանց գավառ, Գողթնաստան, Գողթնաց գավառ, Կոլթենե։ Գավառ Վասպուրական նահանգի հյուսիսարևելյան կողմում, [[Արաքս]] գետից ձախ։ Գողթնը [[Նախնադար|հին]] ու [[միջին դարեր]]ում կազմում էր առանձին նախարարություն, որը երբեմն մտնում էր նաև [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] աշխարհի կազմի մեջ։ Տարածքով համապատասխանում է այժմյան [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] [[Օրդուբադի շրջան|Օրդուբադի]], մասամբ նաև [[Գանձակի շրջան|Գանձակի]] շրջաններին։ Հարավում սահմանակից էր Արաքս գետին, արևելքում՝ [[Արևիք]] ու [[Ձորք]], հյուսիսում՝ [[Ծղուկք]] գավառներին։ Ուներ լեռնային ռելիեֆ։ Սյունյաց լեռնաշղթայից եկող լեռնաճյուղերը գավառը մասնատում էին մոտ 10 առանձին ձորահովիտների։ Գավառի մի մասը՝ Բստաձորի մի հատվածը, անտառապատ էր, հարավը՝ չոր ու տափաստանային։ Գողթնի մեջ, հին ու միջին դարերում, երբեմն մտնում էր նաև Սյունիք աշխարհի [[Երնջակ (գավառ)|Երնջակ]] գավառը&lt;ref&gt;Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երևան, 1986։&lt;/ref&gt;։ Գավառը հիշատակվում է Պտղոմիոսի «Աշխարհագրության» մեջ։ Գողթնի բնիկ տերերը՝ [[Հայկ Նահապետ]]ից սերած Գողթնեցի իշխանական տոհմն էր, որը կազմում էր առանձին նախարարություն. Հայոց արքունիքում գրավել է 16-րդ գահը և, ըստ [[Զորանամակ]]ի, տվել 500 հեծյալ։ 4-րդ դարում Գողթնում քարոզչական գործունեություն է ծավալել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, որը, ըստ ավանդության, հաստատվել էր Մսրվանիս գյուղում։ Գողթնում զբաղվում էին այգեգործությամբ, գինեգործությամբ և շերամապահությամբ։ Հնուց ի վեր Գողթնը հռչակված էր իր ժողովրդական երգիչներով՝ գուսաններով։ 641 թվականին արաբները գրավել են Գողթնը։ 6-րդ դարում Գողթնում ստեղծվել է եկեղեցական առանձին թեմ։ 8-րդ դարում Գողթնը մտել է Սյունիքի կազմի մեջ։ 10-րդ դարում Գողթնին բռնի տիրացել է արաբ ամիրան, որին հովանավորում էին [[Ատրպատական]]ի Սաջյան ամիրաները։ 913 թվականին Յուսուֆ Սաջյանը Սյունիքի տերերից խլել է Երնջակ գավառը և դրել Գողթնի ամիրայի իրավասության տակ։ 990-ական թվականներին Գողթնը գրավվել է Հայոց թագավոր Գագիկ Ա-ի կողմից։ 11-րդ դարի կեսից Գողթնը ընկել է սելջուկների, ապա մոնղոլների գերիշխանության ներքո։ 16-րդ դարի սկզբին Գողթնը եղել է Սեֆյան Պարսկաստանի կազմի մեջ։ Որպես առանձին միավոր, «Ազատ Ջիրան» անունով մտնում էր [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի խանության]] մեջ և բաժանված էր 5 մահալի՝ Օրդուբադ, Ագուլիս, Դաշտ, Բելև, Չանանաբ։ Հայկական գյուղերը կառավարել են տանուտերերը, որոնց անվանել են մելիքներ։ 1604 թվականին Գողթնի բնակչությունը բռնի գաղթեցվել է Պարսկաստան։ 1752 թվականին Գողթնը ենթարկվել է Ատրպատականի Ազատ խանի հրոսախմբի շահատակությանը։ 18-րդ դարի 1-ին քառորդում Գողթնն ընդգրկվել է հայ ազատագրական շարժման ոլորտը. Գողթնի տանուտերերը գործակցել են [[Դավիթ Բեկ]]ի հետ։ Գողթնի եկեղեցիներից նշանավոր էին Շոռոթի Ս. Հակոբ գմբեթավոր բազիլիկը, Վերին Ագուլիսի Ս. Թովմա Առաքյալի վանքը, Ցղնայի Ս. Աստվածածին եկեղեցին, Մսրվանիս գյուղի Ս. Մեսրոպ Վանքը։
|-
|| 21 || [[Պատկեր:Gukants Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 12.jpg|200px|Գուկանք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Գուկանք]] || Այլ անվանումն է Գոկան։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 22 || [[Պատկեր:Tornavan Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 10.jpg|200px|Թոռնավան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Թոռնավան]] || Անձախաձր գավառից դեպի արևելք։ Այստեղ է գտնվել [[Նկան]] (այժմ՝ [[Նագան]]) և Սևան (այժմ՝ [[Սեյվան-Կալա]]) [[ամրոց]]ները։
|-
|| 23 || [[Պատկեր:Krchunik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 6.jpg|200px|Կրճունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Կրճունիք]] || Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 24 || [[Պատկեր:Kukhanhovit Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 8.jpg|200px|Կուղանովիտ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Կուղանովիտ]] || Գավառի վերաբերյալ այլ տեղեկատվություն չկա։
|-
|| 25 || [[Պատկեր:Hayots Dzor Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 10.jpg|200px|Հայոց Ձոր գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Հայոց Ձոր]] || Այլ անվանումն է Երվանդունիք։ հետագայում գավառակ [[Վանի վիլայեթ]]ի [[Վանի գավառ]]ում։ Տեղակայված է նահանգի արևմուտքում՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճից]] հարավ-արևելք, [[Հայոց ձոր գետ]]ի ընդարձակ հովտում&lt;ref name=&quot;Հայոց ձոր 6&quot;&gt;[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], [[Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ]], «Հայոց ձոր, Հայաստանի պատմություն գրքաշար, հատոր Ա», [[Երևան]] 2015 թվական, էջ 6։&lt;/ref&gt;։ Վանա լճի հարավ-արևելյան եզերքից տարածվում է մինչև [[Հայկական Տավրոս]]ի լեռնաշղթան։ Հիմնականում համապատասխանում է հին Երվանդունիք գավառին։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Տոսպ]], հարավ-արևելքից՝ [[Ռշտունիք]], արևելքից՝ [[Կուղանովիտ]] գավառներին։ Կլիման բարեխառն է, հողը՝ արգավանդ։ Հարուստ է հատկապես հացահատիկով։ Հանդերը ջրվում էին Շամիրամի ջրանցքով։ Անունը ծագել է [[Երվանդունիներ|Երվանդունի]] արքայատոհմի անունից։ Երվանդունիները սկզբնապես մ.թ.ա 6-5 դարերում Երվանդունիքում և հարակից շրջաններում են ծավալել իրենց քաղաքական գործունեությունը։ Երվանդունիքում էր գտնվում [[Հայկաբերդ (Հայոց ձոր)|Հայք]] ամրոցը, որի անունը կապվում է առավելապես [[Հայկ նահապետ]]ի հետ։ Այստեղ ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]], Հայկը սպանել է Տիտանյան [[Բել]]ին։ Ըստ ավանդական պատմության, Հայոց ձորում է տեղի ունեցել հայոց նախնի [[Հայոց ձորի ճակատամարտ|Հայկի հաղթական ճակատամարտը]] աշշուրա-բաբելական աշխարհակալ Բելի դեմ։ Ճակատամարտի տեղում Հայկը կառուցել է Հայք կամ [[Հայկաբերդ (Հայոց ձոր)|Հայկաբերդ]] դաստակերտը, որի անունով այնուհետև գավառը կոչվել է Հայոց ձոր։ Միջին դարերում մտել է [[Վասպուրական]]ի իշխանության, ապա՝ թագավորության մեջ։ Մինչև 19 դարի վերջը գավառը եղել է գրեթե միատարր՝ հայաբնակ։ Քրդական ցեղերն այնտեղ հաստատվեցին հատկապես [[1896]] թվականի հայկական կոտորածներից հետո։ Հայոց ձորի շուրջ 10000-ի հասնող հայերը բնաջնջվեցին, իսկ փրկվածները տեղահանվեցին [[1915]] թվականի [[Մեծ Եղեռն]]ի ժամանակ&lt;ref&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 3, էջ 342։&lt;/ref&gt;։
|-
|| 26 || [[Պատկեր:Chuash rot Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 21.jpg|200px|Ճվաշռոտ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Ճվաշռոտ]] || Տեղակայված է համանուն (այժմ՝ Աղ-չայ) գետի հովտում։ Արծրունիք թագավորների ձմեռանոցն ու զբոսատեղին։ Գետս ավանը, Արաքսի վրա, այքայական որսատեղին էր. այդտեղ, Արաքսի շամբերում, առատ էին երեները, վայրի խոզերը, կային նաև առյուծներ։ Հիշատակվում է [[Թովմա Արծրունի|Թովմա Արծրունու]] պատմության մեջ՝ Ճվաշ անունով։
|-
|| 27 || [[Պատկեր:Mardastan Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 23.jpg|200px|Մարդաստան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Մարդաստան]] || Տեղադրվում է [[Մակու]] քաղաքից արևմուտք, Կոտուրի լեռների արևելյան ստորոտներում։ Ըստ երևույթին գավառը Մարդաստան է կոչվել այնտեղ բնակված Մարդ ցեղի անունով։ Մինչև 5-րդ դարը մտել է [[Մարդպետունիներ]]ի տոհմի տիրույթների մեջ, ապա անցել է [[Արծրունիներ]]ին՝ պահպանելով նաև Մարդպետական անունը։ 9-րդ դարից Մարդաստանը հիշվում է որպես Արծրունիների երկրորդական տոհմաճյուղերից մեկի կալված։ Նույն դարի վերջից Մարդաստանի Համբույրազան ավանը դարձել է եպիսկոպոսյան կենտրոն։ 10-րդ դարի սկզբին այստեղ ճակատամարտ է տեղի ունեցել Վասպուրականի և [[Ատրպատական]]ի զորքերի միջև։ 902 թվականին Վասպուրականը Գագիկ և Գուրգեն Արծրունիների միջև բաժանելիս՝ գավառը մտել է Գագիկի տիրույթների մեջ։ 1021 թվականին՝ Վասպուրական թագավորության անկումից հետո, Մարդաստանը ենթարկվել է սելջուկ-թուրքական, մոմղոլ-թաթարական և թուրքմենական ցեղերի ասպատակությունների թատերաբեմ։ 1502 թվականից մտել է Սեֆյան Իրանի կազմի մեջ։
|-
|| 28 || [[Պատկեր:Metsnunik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 7.jpg|200px|Մեծնունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Մեծնունիք]] || [[Մարմետ]] գետի միջին ավազանում։ Միջին դարերում մտել է Վասպուրականի Արծրունյաց իշխանության (908 թվականից՝ թագավորություն) կազմի մեջ։ 902 թվականին Վասպուրականը Գագիկ և Գուրգեն Արծրունիների միջև բաժանելիս՝ Մեծնունիքը մտել է առաջինի տիրույթների մեջ։ 1021 թվականին՝ Վասպուրական թագավորության անկումից հետո, Մեծնունիքը ենթարկվել է սելջուկ-թուրքական, մոնղոլ-թաթարական և թուրքմենական ցեղերի գերիշխանությանը։ 1502 թվականից մտել է [[Սեֆյան Իրան]]ի կազմի մեջ։
|-
|| 29 || [[Պատկեր:Nakhchavan Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 20.jpg|200px|Նախճավան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Նախճավան]] || Գտնվելով հին աշխարհի երկրների տարանցիկ առևտրական երթուղիների կենտրոնում, հնուց ի վեր եղել է [[Հայեր|հայոց ազգի]] հասարակական, քաղաքական ու մշակութային նշանավոր օջախներից մեկը։ Գավառի գյուղերի ու ավանների տարածքում, որոնք հիմնականում գտնվում են Նախճավան գետի հոսանքն ի վեր և [[Արաքս]] գետի մերձակա հարթություններում, հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերն են հասել պատմության և ճարտարապետության մի շարք հուշարձաններ, որոնք վերջին տարիներին ոչնչացվել են։ Դեռևս [[նոր քարի դար]]ի շրջանից սկսած Նախճավան-Նախիջևան քաղաքի մերձակայքում օգտագործվել է աղի հանքը։ Հայտնի են Քյուլ Թափա [[Պղնձի-քարի դարը Հայկական լեռնաշխարհում|պղնձաքարի դարաշրջանի]] (էնեոլիթի) բազմաշերտ բնակատեղին, [[Աստապատ]] գյուղաքաղաքի հնավայր բնակատեղին և այլ նշանավոր պատմական վայրերը, որոնք խոսուն վկաներն են Նախճավան քաղաքի ու գավառի տարածքում մարդու վաղնջական բնակության։ Վաղ միջնադարյան աղբյուրներում հիշատակվող Նախճավան տեղանունը հետագայում հիշատակվում է որպես Նախիջևան։
Ըստ [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] առասպելի Նախիջևան անվանումը կապված է [[Նոյ]]ի իջևանած առաջին վայրի («Նախ իջևան») հետ։ Օտարազգի մատենագրության մեջ Նախիջևանը տարբեր ժողովուրդների մոտ տարբեր անվանումներ է ունեցել։ Օրինակ, [[հույներ]]ը Նախիջևանը կոչել են ''Նախսուանա'', [[արաբներ]]ը՝ ''Նեշևի'', ''Նեշուի'', [[պարսիկներ]]ը՝ ''Նախուա'', ''Նախճեվան'', ''Նաուշա'', ''Նագշիջիհան''։ [[Թուրքեր]]ը Նախիջևանը ևս կոչել են ''Նագշիջիհան'', որ նշանակում է նկար (կամ զարդ) աշխարհի&lt;ref&gt;Ե. Լալայան, Նախիջևանի ոստիկանական շրջան (առանձնատիպ «Ազգագրական հանդեսից»), Թիֆլիս, 1906, էջ 14 —15։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Թուրքակաան աղբյուրներ, հատ. Գ. էվլիյա Չելեբի, ծանոթագրությոլնները Ա. Խ. Սաֆրաստյանի, Եր., 1967, էջ 71։&lt;/ref&gt;։ Նախճավան գավառը հնում գտնվում էր [[Մարդպետունիներ]]ի իշխանության ներքո։ Այս իշխանական տունը [[հայոց արքունիք]]ում արքունի գանձերի ու կանանոցի պատասխանատուն էր։ Պատմական մի շարք փաստեր հավաստում են, որ Մարդպետունիների և [[Վասպուրական]]ի իշխանականաների միջև գոյություն է ունեցել թշնամանք, որը գոյատևել է մինչև [[Արշակունիներ]]ի անկումը՝ [[5-րդ դար]]ը։ Արշակունիների անկումից հետո իրավականորեն վերացվել են նաև Մարդպետունիների իրավասությունները։ Այդ շրջանից էլ Նախճավան գավառը անցել է [[Արծրունիներ]]ի իշխանության ներքո&lt;ref&gt;Н. Адонц, Армения в эпоху Юстиниана, Спб., 1908, с. 319-320&lt;/ref&gt;, և այղ պատճառով էլ [[7-րդ դար]]ի «Աշխարհացույցի» տվյալներով՝ Նախճավանն արդեն Վասպուրականի 34-րդ գավառն էր կազմում&lt;ref&gt;Ա. Աբրահամյան, Անանիա Շիրակացու մատենագրությունը, Եր., 1944, էջ 350։&lt;/ref&gt;։ [[10-րդ դար]]ի պատմիչ [[Թովմա Արծրունի]]ն վկայում է, որ [[705]] թվականին Նախճավանի ու [[Խրամ (ավան)|Խրամ]]ի եկեղեցիներում հայ նախարարներին [[արաբներ]]ի կողմից ողջ-ողջ այրելուց հետո [[Կաշմ]] ոստիկանը Նախճավանն անջատել է Վասպուրականից&lt;ref&gt;Թ. Արծունի, Պատմութիւն տանն Արծրունեաց, Թիֆլիս, 1917, էջ 404։&lt;/ref&gt;։ Այդ անջատումից հետո Նախճավանն իր աշխարհագրական հարմարավետ դիրքով ու տնտեսական արժանիքների շնորհիվ [[Սյունիք|Սյունաց]] և Վասպուրականի իշխանների համար դարձել էր կռվախնձոր։ Այդ է պատճառը, որ [[705]] թվականից հետո մինչև [[10-րդ դար]]ի սկզբները այս գավառը վարչականորեն մեկ գտնվել է Վասպուրականի, մեկ՝ Սյունիքի կազմի մեջ։ Հետագայում Նախճավանը, հարևան մյուս գավառների նման, մինչև 1828 թվականը գտնվել է [[սելջուկներ]]ի ու [[թաթար մոնղոլներ]]ի, [[պարսիկներ]]ի ու [[թուրքեր]]ի տիրապետությունների տակ և ենթարկվել է բազում հրկիզումների ու ավերումների։
|-
|| 30 || [[Պատկեր:Palunik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 6.jpg|200px|Պալունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Պալունիք]] || Պալունիքը գտնվում է Արճիշակ և Վանա լճերի միջև, Մարմետ գետի միջին հոսանքի շրջանում։ Գավառը եղել է Պալունիների նախարարության տիրույթը։ Կենտրոնը Պղուանք ավանն է (հետագայում՝ գ. [[Պողանց]])։ Հիշատակվում է միայն «[[Աշխարհացույց]]»-ում։
|-
|| 31 || [[Պատկեր:Parspatuniq Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 16.jpg|200px|Պարսպատունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Պարսպատունիք]] || Ենթադրվում է որ [[Արտաշես Ա]]-ը [[Փայտակարան]]ի հետ Պարսպատունիքը միացրել է Մեծ Հայքին։ [[Արշակունիներ]]ի ժամանակաշրջանում Պարսպատունիքը եղել է Մեծ Հայքի կազմում՝ ստանալով Մարդպետական անվանումը։ Հայաստանի 387 և 581 թվականների բաժանումից հետո Պարսպատունիքի մի մասը կցվել է Սասանյան Իրանին։ [[Բագրատունիներ]]ի օրոք Պարսպատունիքի մի մասը ազատագրվել է և մտել Հերի ամիրայության կազմի մեջ։ Բագրատունիների անկումից հետո Պարսպատունիքը զավթել են սելջուկյան թուրքերը, մոնղոլ-թաթարները, պարսիկները և այլ զանազան ցեղեր։ Ըստ 1555 թվականի [[Ամասիայի պայմանագիր|Ամասիայի պայմանագրի]]՝ Պարսպատունիքի զգալի մասը անցել է Սեֆյան Պարսկաստանին։ Պարսպատունիքի տարածքը այժմ գտնվում է [[Ուրմիա լիճ|Ուրմիա]] լճի հյուսիսային և հյուսիսարևելյան կողմում, ներկայիս Իրանի տարածքում է։ Այժմ Պարսպատունիքում ապրում են շատ հայեր։ Կենտրոնը [[Հեր]] (այժմ՝ [[Խոյ (քաղաք)|Խոյ]]) քաղաքն էր։
|-
|| 32 || [[Պատկեր:Rshtuniq Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 10.jpg|200px|Ռշտունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Ռշտունիք]] || Տարածվում էր Վանա լճի հարավային առափնյա շրջանում, նրա մեջ էին մտնում նաև [[Աղթամար կղզի|Աղթամար]] ու [[Առտեր կղզի|Առտեր]] կղզիները։ Ենթադրվում է, որ Ռշտունիք անունը Ուրարտու (Ուրաշտու) անվան հայկական ձևերից մեկն է։ Մինչև 8-րդ դարը պատկանում էր Ռշտունի նախարարական տներին, իսկ 9-րդ դարում անցնում է Արծրունիներին։ Ռշտունիքի պատմական վայրերից ուշադրության են արժանի [[Ոստան ավան]]ը, [[Նարեկավանք]]ը, [[Աղթամար]]ը, [[Մանակերտ]] բերդը։ Այս գավառի մեջ է մտել մեջ է մտել հին Ընձաքյարս սարը, որը այժմ կոչվում է Կապուտկող։ Ոստան բերդը ամրացրեց և շինություններով զարդարեց [[Գագիկ Արծրունի]] թագավորը 10-րդ դարում։ 
|-
|| 33 || [[Պատկեր:Varajnunik Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 3.jpg|200px|Վարաժնունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Վարաժնունիք (Վասպուրական)|Վարաժնունիք]] || Այլ անվանումն է Ծաղկոցաձոր։ [[Նիգ]], [[Մազազ]], Վարաժնունիք գավառների սկզբնական տերերն են եղել [[Գնթունիներ]]ը` Մեծ Հայքի թագավորության իշխանական նշանավոր տներից մեկը։ Հետագայում [[Նիգ]]ի մի մասն անցել է [[Վարաժնունիներ]]ին կամ [[Վարաժնունի]] իշխանական տանը, որոնց անունով էլ կազմավորվել է նոր գավառ` Վարաժնունիք։ Վերջիններիս հարևան էր [[Մազազ]] գավառը, որտեղ իր իշխանութիւնն էր պահպանում [[Գնթունիներ]]ի իշխանական տան մի ճյուղը։
|-
|| 34 || [[Պատկեր:Taygrean Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 4.jpg|200px|Տայգրյան գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Տայգրյան]] || Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ պահպանված չէ։
|-
|| 35 || [[Պատկեր:Tosp Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 9.jpg|200px|Տոսպ գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Տոսպ]] || Տարածվում էր Վան քաղաքի շրջակայքում՝ համապատասխանելով ուրարտական Բիայնա երկրի կենտրոնական շրջանին։ Ուներ արգավանդ հողեր, որոնք ոռոգվում էին Վանի թագավոր [[Մենուայի ջրանցք|Մենուայի կողմից կառուցված ջրանցքով]] (հայկական ավանդությունները ջրանցքի կառուցումը վերագրում են [[Շամիրամ]]ին)։ Գավառի պատմական վայրերից են՝ [[Վան]] քաղաքը, [[Առեստ]] ավանը, [[Վարագավանք]]ը։ Տոսպ անունն առաջացել է ուրարտական Տուշպա մայրաքաղաքի անունից։ Տոսպը տարածվում էր Վանա լճի հարավարևելյան առափնյա շրջաններում։ Նա պարզապես իր մեջ ընդգրկում էր Վան քաղաքի շրջակայքը, որը հնագույն շրջանում հանդիսանում էր ուրարտական Բիայնա երկրի կենտրոնական մասը։ Գավառում պատմական տեղերից հիշատակելի է [[Արտամետ]] գյուղ՝ հռչակված իր կլիմայական բարենպաստ պայմաններով. այդ պատճառով էլ Արտաշես թագավորը այստեղ կառուցեց ապարանքներ և այլ շինություններ։
|-
|| 36 || [[Պատկեր:Trpatuniq Vaspurakan page295-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 7.jpg|200px|Տրպատունիք գավառը Վասպուրական նահանգում]] || [[Տրպատունիք]] || Տեղադրությունը ենթադրական է․ Սուրեն Երեմյանը զետեղում է Արևելյան [[Տիգրիս]]ի (Ջերմ) Շահբուր վտակի հովտում։ Տրպատունիքը եղել է համանուն նախարարության ժառանգական տիրույթը։ Ըստ [[Զորանամակ]]ի՝ Տրպատունիք նախարարությունը հայկական բանակին տվել է 100 հեծյալ մարտիկ։ [[Եղիշե]] պատմիչը վկայում է, որ Տրպատունիքի զորաջոկատը մասնակցել է [[Վարդանանց պատերազմ]]ին՝ ընդդեմ պարսկական նվաճողների։ 6-րդ դարում Տրպատունիքի տերերից [[Սեբեոս]]ը հիշատակում է Թեոդորոսին և Սարգսին։ Հետագա աղբյուր ներում Տրպատունիքի մասին տեղեկություններ չեն հանդիպում։
|-
|}

=== Տայք նահանգ ===
{{Հիմնական|Տայք}}

[[Պատկեր:Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Տայք նահանգ]]
Տայքը Դայաենի և Դիաուեխի անվանումներով հիշատակվում է ասորեստանյան և ուրարտական արձանագրություններում։ Մ.թ.ա. 401 թվականին անցնելով Հայաստանով՝ հույն զորավար Քսենոփոնը հիշատակում է «տայոխների» երկիրը։ Մինչև [[3-րդ դար]]ը Տայքը եղել է արքունական կալվածք և զորակայան։ 230–ական թվականներին հայոց արքա [[Խոսրով Ա Մեծ]]ը Տայքի մեծագույն մասը հատկացրել է [[Մամիկոնյաններ]]ի նախարարությանը՝ որպես ժառանգական կալվածք։ 5-6-րդ դարերում Տայքը եղել է [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի դեմ մղված ազատագրական շարժումների կենտրոն։ Ամրանալով Տայքի անտառախիտ լեռներում՝ [[Մամիկոնյաններ]]ն ու նրանց համակիր ուժերը հաջողությամբ պայքարել են պարսկական նվաճողների դեմ։ 591 թվականին Հայաստանի նոր վերաբաժանմամբ Տայքն անցել է Բյուզանդական կայսրությանը։ Մորիկ կայսեր կողմից Հայաստանի վարչական բաժանման ժամանակ ստացել է «Խորագույն Հայք» անվանումը։ 7-րդ դարի կեսից Տայքը մտել է արաբական արշավանքների ժամանակ բյուզանդական զորքերից լքված և [[Թեոդորոս Ռշտունի|Թեոդորոս Ռշտունու]] գլխավորությամբ առժամանակ ինքնուրույնությունը վերականգնած [[Հայաստանի Էմիրություն|Հայաստանի Էմիրության]] կազմում։ 7-րդ դարի վերջին և 8-րդ դարի սկզբին մի շարք հայ իշխանական տներ ապաստանել են Տայքի լեռնավայրերում՝ խուսափելով արաբական նվաճողներից։ Տայքը դարձել է հակաարաբական պայքարի կենտրոն՝ [[Մամիկոնյաններ]]ի գլխավորությամբ։ Անհավասար կռիվներում թուլացած և [[Հայաստան]]ի քաղաքական ասպարեզից հեռացած [[Մամիկոնյաններ]]ի կալվածները, այդ թվում՝ Տայքը, 8-րդ դարի վերջին անցել են [[Բագրատունիներ]]ին։ 10-րդ դարում Տայքի Բագրատունյաց ճյուղն ընդունել է բյուզանդական գերիշխանությունն ու քաղկեդոնական դավանանքը, կառավարել կայսեր շնորհած բարձր տիտղոսներով։ [[1001]] թվականին Տայքը նվաճել Է [[Բյուզանդական կայսրություն]]ը, որը վարել է տեղի հայ բնակչությանը [[քաղկեդոնականություն]] պարտադրելու և նրանց ռազմական ուժերը թուլացնելու քաղաքականություն։ [[1071]] թվականի [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ում սելջուկյան թյուրքերից պարտված [[Բյուզանդիա]]ն հայկական հողերի հետ Տայքը զիջել է նրանց։ 
{{Ազատ}}
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Ajordzats Por Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 5.jpg|200px|Ազորդաց փոր գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Ազորդաց փոր]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Ազորդ]] քաղաքը։ 4-8-րդ դարերում եղել է Մամիկոնյանների սեփականությունը։ Կենտրոնը եղել է Ազորդը։ 10-րդ դարում, երբ Ազորդաց փորը Տայքի կյուրոպաղատության կազմում էր, հայ բնակիչների մի մասը դավանել է է քաղկեդոնականություն։ Գավառի Օշկ, Խախու, Էգրեկ (Ագարակ), Իս և այլ գյուղերում կառուցվել են քաղկեդոն եկեղեցիներ։ 1000 թվականին Ազորդաց փորը Տայքի մեծ մասի հետ միացել է [[Բյուզանդիա]]յին։ Ազորդաց փորի տարածքը 13-րդ դարում կոչվել է Թորթում։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Aseats Por Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 7.jpg|200px|Արսյացփոր գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Արսյացփոր]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Արսիս]] քաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ բացակայում է։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Berdats Por Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy.jpg|200px|Բերդաց փոր գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Բերդաց փոր]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Բանակի տաճար|Բանակ]] քաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ բացակայում է։
|-
|| 4|| [[Պատկեր:BokhghaTayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 4.jpg|200px|Բողխա գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Բողխա]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Օլթի]] քաղաքը՝ [[Էրզրումի մարզ]]ում, որը տեղակայված է [[Ճորոխ]] գետի աջակողմյան վտակ [[Օլթի (գետ)|Օլթիի]] ափին։ Նախքան [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ը Օլթին, որն այն ժամանակ գտնվում էր Ռուսական կայսրության կազմում, ունեցել է 1090 տուն բնակչություն, որից մոտ 1000-ում հայեր էին բնակվում&lt;ref&gt;Հայկական հարց, հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 463։&lt;/ref&gt;։ Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ բացակայում է։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Kogh Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 2.jpg|200px|Կող գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Կող (գավառ)|Կող]] || Տեղակայված է [[Կուր]] գետի ակունքների (Կրիակունք) լեռնահովտային շրջանում և իր տարածքով գրեթե համընկնում էր այժմյան Գյոլեհի շրջանին&lt;ref name=&quot;Հակոբյան&quot; /&gt;։ Այստեղ հիշատակվում է համանուն բերդ, որի աշխարհագրական դիրքը դեռ մնում է անորոշ։ Հյուսիսից սահմանակից էր [[Գուգարք]]ի [[Արդահան]], արևելքից՝ [[Այրարատ]]ի [[Վանանդ]], հարավից՝ Տայքի [[Բերդաց փոր]] և արևմուտքից՝ [[Ճակք]] գավառներին։ Ենթադրաբար նույնացվում է [[Ուրարտու|ուրարտական]] արձանագրություններում հիշատակվող Կուլխային։ Գավառում գտնվել է Կրիակունք ավանը։ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] վկայությամբ՝ հայոց [[Վաղարշակ]] թագավորը Կողում հիմնել է այգիներ և ծաղկաստաններ, այն դարձրել արքունի ամառանոց և որսարան, իսկ նրա որդի Արշակի գահակալման ժամանակ Կովկասից ներխուժած [[բուլղարներ|բուլղար]] ցեղերը հաստատվել են Կողի հարավային արգավանդ, հացառատ դաշտում։ Ըստ [[Ղևոնդ]] պատմիչի՝ արաբական հալածանքներից խուսափող 12 հազար հայեր, Ամատունյաց իշխան Շապուհի և նրա որդի Համամի առաջնորդությամբ, 789 թվականին Կողում հաղթել են նրանց հետապնդող արաբներին և անցել Խաղտիք։ 9-րդ դարի 2-րդ կեսին Կողն անցել է [[Աբխազական թագավորություն|Աբխազական թագավորությանը]], սակայն հայոց թագավոր [[Սմբատ Ա Բագրատունի]]ն (890-914) այն վերամիավորել է Հայաստանին։ 10-րդ դարի 2-րդ կեսին Կողը մտել է [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի կյուրոպաղատության]], 11-րդ դարի սկզբից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]], 12-րդ դարի վերջից՝ [[Վրաստանի պատմություն|Վրացական թագավորության]] մեջ։ 13-րդ դարի 1-ին կեսին Կողը նվաճել են թաթար-մոնղոլները, 16-րդ դարում՝ օսմանյան թուրքերը։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Chakq Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 3.jpg|200px|Ճակք գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Ճակք]] || Այլ տեղեկատվություն գավառի վերաբերյալ բացակայում է։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:VokagheTayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11 copy 6.jpg|200px|Ոքաղե գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Ոքաղե]] || Տարբեր աղբյուրներում գավառը կոչվում է Ուխթիք, Ոքաղե կամ Ոքաղ։ Ոքաղեի մասին տեղեկությունները քիչ են։ Ըստ [[Թադևոս Հակոբյան]]ի՝ Ոքաղե գավառը զբաղեցնում է Օլթի գետի միջին հոսանքի շրջանը։ Այստեղ են գտնվում [[Ղազար Փարպեցի|Ղազար Փարպեցու]] հիշատակած Գեղիկ և Վարդաշեն գյուղերը (Բասենի սահմանակցությամբ)։ Ս.Երեմյանի կարծիքով՝ Ոքաղեն ընդգրկել է [[Ազորդ]] (այժմ՝ Թորթում) գետի վերին և միջին հոսանքի շրջանները։ Համապատասխանում է այժմյան Թորթում գավառին։ Ոքաղե գավառում գտնվում է [[Ուխթիք (բերդաքաղաք)|Ուխթիք]] բերդաքաղաքը, որը համապատասխանում է այժմյան [[Օլթի]]ին։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Partizats Por Tayk unates page560-1024px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.jpg|200px|Պարտիզաց փոր գավառը Տայք Նահանգում]] || [[Պարտիզաց փոր]] || Պարտիզաց փոր գավառը գտնվում է Ուխտիքի Պարտեզ վտակի վերին և միջին հոսանքների շրջանում։ Կենտրոնն էր Պարտեզ ավանը։ Արևելքից Կարմիր Փորակ (այժմ՝ Սողանլու) լեռներով բաժանվում էր [[Այրարատ նահանգ]]ի [[Վանանդ (գավառ)|Վանանդ]] գավառից, հարավից՝ Մեծրաց լեռներով՝ Բասեն և Աբեղյանք գավառներից, հյուսիսից սահմանակից էր Բերդաց փոր, իսկ արևմուտքից՝ Բոխա գավառներից։ Ըստ Ս. Տ. Երեմյանի՝ գավառը զբաղեցրել է 662 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; տարածություն։
|-
|}

=== Տուրուբերան նահանգ ===
{{Հիմնական|Տուրուբերան}}

[[Պատկեր:Տուրուբերան—Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia).jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգ]]
Մեծ Հայքի չորրորդ նահանգը։ Արևմուտքից սահմանակից էր [[Ծոփք]] և [[Բարձր Հայք]], հյուսիսից՝ [[Այրարատ]], արևելքից՝ [[Վասպուրական]], հարավից՝ [[Մոկք]] և [[Աղձնիք]] նահանգներին։ Տուրուբերանի բնական սահմաններն արևմուտքում կազմում էին [[Բյուրակն]]-[[Մնձուրի լեռներ|Մնձուրյան լեռնաշղթայի]] արևելյան հատվածից սկսվող և դեպի հարավ տարածվող Սերոկի լեռները, հյուսիսում՝ [[Հայկական Պար լեռնաշղթա|Հայկական Պար]] և [[Շարիանի լեռնաշղթա]]ները, արևելքում՝ [[Վանա լիճ]]ը և [[Բերկրի գետ|Բերկրի]] ու [[Պատնոց գետ]]երի ջրբաժան լեռները, հարավում՝ [[Հայկական Տավրոս]]ը։ Ընդգրկել է հիմնականում [[Արածանի|Արածանու]] վերին և միջին, ինչպես նաև [[Արաքս]]ի վերին հոսանքների ավազանը։ Այստեղ է գտնվում երրորդ մեծ և բարեբեր հովիտը՝ Մուշի դաշտը (Արածանիի վրա)։ Կազմված էր 16 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Աղիովիտ Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Աղիովիտ գավառը]] || [[Աղիովիտ]] || Գտնվում է նահանգի ծայր արևելքում՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հյուսիսային ափին։ Աղիովիտն ընկած էր [[Աղի գետ]]ի հովտում (որից և ստացել է իր անվանումը)՝ տարածվելով մինչև [[Սիփան|Նեխ Մասիք]] լեռը և [[Աղի լեռնանցք]]ը՝ արևմուտքում, [[Ծաղկանց լեռներ]]ը՝ հյուսիսում, [[Առեստ գետ]]ի արևմտյան ջրբաժանը՝ արևելքում և [[Վանա լիճ]]ը՝ հարավում։ Գավառի անունով [[Վանա լիճ]]ը երբեմն կոչվել է նաև ''«Աղի լիճ»'', իսկ գավառի [[Արճեշ]] քաղաքի անունով ''«Արճեշի ծով»''։ [[Վասպուրական]]ի [[Առբերանի]] և [[Ծոփք|Ծոփաց]] [[Հաշտեանք]] գավառների հետ միասին հանձված էր [[Արշակունիներ|Արշակունյաց]] արքայատոհմի սեպուհներին և համարվում էր արքունի կալվածք, ինչի հետևանքով գավառը կոչվել է նաև ''«Սեպուհական»'' կամ ''«Վասպուրական»''։ Վերջին անվանումն ավելի ուշ տարածվել է ամբողջ նահանգի վրա։ Գավառում էր գտնվում արքունի քաղաք [[Զարիշատ]]ը, որտեղ թաղվել է [[Արշակ Բ]] թագավորի կողմից սպանված [[Գնել Արշակունի]]ն, և որն ավերվել ու գերեվարվել է [[Շապուհ Բ|Շապուհ II]] թագավորի զորքերի կողմից 4-րդ դարի 60-ական թվականներին։ [[Զարիշատ]] քաղաքն ի պատիվ [[Արտաշես Ա]]-ի հոր՝ [[Զարեհ]]ի, ստացել է ''«արքունի քաղաքի»'' իրավունք, նաև հողային տարածություն՝ Աղիովտի արևմտյան մասը ևս, որը ստացել է ''«Զարիշատ Աղիովտի»'' քաղաքային տարածքը։ [[Թովմա Մեծոփեցի|Թովմա Մեծոփեցու]] օրոք Զարիշատը գյուղաքաղաք էր, որը, հեղինակի հավաստմամբ, գտնվում էր ''Քաջբերունյաց'' գավառում։ Պատմիչներն Աղիովիտում հիշատակում են [[Արճեշ]] գյուղը կամ քաղաքը, որի ավերակներն այսօր լճի հայելու բարձրացման հետևանքով ջրասույզ են եղել, [[Երիկավ]]ը, [[Խառաբաստոյ գյուղ]]ը, Խառաբաստայ կամ [[Սուխարայ վանք]]ը, [[Կերմանից գյուղ]]ը, [[Մեծոփավանք]]ը, Ասպիսնակ կամ [[Վարախանից գյուղ]]ը, [[Ասպիսնակա վանք]]ը և այլն։ Աղիովիտն ավելի ուշ ժամանակներում ավելի շատ հայտնի էր ''«Արճիշոյ գավառ»'' կամ ''«Քաջբերունիք»'' անուններով։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին գավառի տարածքի հիմնական մասը համընկնում էր [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] [[Վանի վիլայեթ]]ի [[Արճեշի գավառակ]]ի տարածքին։ Այստեղ է գտնվում միջնադարյան հայտնի վանքերից մեկը՝ [[Մեծոփա վանք]]ը։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Արշամունիք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Արշամունիք գավառը]] || [[Աշմունիք]] || Ունեցել է 2000 կմ&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; տարածություն։ Գավառը [[Մանդակունիներ|Մանդակունի]] նախարարական տոհմի հայրենական տիրույթն էր։ Արշամունքը հիշատակվում է [[Փավստոս Բյուզանդ]]ի «Պատմություն Հայոց»–ում։ Ստացել է իր անունն աշմունի ցեղից։ Գավառի հայտնի քաղաքներից էր Երիզա քաղաքը։ Գավառի կենտրոնը եղել էր [[Բասկան]] քաղաքը, որն ունեցել է հայկական եկեղեցի։ Քաղաքը [[20-րդ դար]]ի սկզբին ունեցել է 85 տուն՝ 566 [[հայ]] բնակչով, որոնք տեղահանվել են [[1915]] թվականի [[Մեծ եղեռն]]ի ժամանակ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Ապահունիք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Ապահունիք գավառը]] || [[Ապահունիք]] || Տարածվում էր [[Վանա]] լճի առափնյա շրջաններում՝ [[Սիփան]] լեռից դեպի հյուսիս, [[Հարք]]ից հյուսիս-արևելք՝ Արածանիի ափերին։ Իր անունը ստացել է Ապահունի տոհմից։ Տանուտիրական Հայքի դարաշրջանում պատկանել է [[Հայկ Նահապետ]]ից սերած [[Ապահունիներ]]ի իշխանական տանը։ Գավառի տարածքում էին գտնվում [[Մանազկերտ]] քաղաքը և [[Զոմիկ (Արճեշի գավառ)|Ծումբ]] բերդը։ Գավառի նշանավոր պատմական վայրերից էր Թոնդուրակ կամ Թոնդրակա բնակավայրը, որն իր անունն է ստացել 9-11-րդ դարերում Հայաստանում լայն տարածում ստացած [[թոնդրակյան շարժում|թոնդրակյան]] աղանդավորական շարժումը։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Ասպակունյաց Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Ասպակունյաց գավառը]] || [[Ասպակունյաց ձոր]] || Գավառի մասին շատ տեղեկատվություն չկա։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Բզնունիք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Բզնունիք գավառը]] || [[Բզնունիք]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Բադեշ]] քաղաքը։ Տարածվում էր Վանա լճի հյուսիսարևմտյան առափնյա շրջանում։ Բզնունիքին էին պատկանում նաև Վանա լճի [[Արծկե]], [[Ծիպան]] և Տոքյան կղզիները։ Հիմնականում ընդգրկում էր այժմյան [[Խլաթ]]ի կամ Ախլաթի գավառի տարածքը։ Ունի բարեխառն կլիմա, անցյալում պտղաբեր էր՝ պարտեզներով, այգիներով, անտառներով հարուստ։ Գավառի հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում անուշահամ ու ձկնառատ [[Նազիկ (լիճ)|Նազուկ կամ Նազիկ]] լիճը։ Բզնունիքի Նեմրութ կամ Նեբրովթ (հնում կոչվել է նաև Սարակ) հանգած հրաբխային լեռան (3050 մ) գագաթի խառնարանում գտնվում է Նեմրութա ծովակը (լիճը)։ Բզնունիքում էին գտնվում [[Խլաթ]] և [[Արծկե]] քաղաքները։ Ըստ ավանդազրույցի՝ Ասորեստանի բռնակալ աստված Բել-Նեբրովթն ուղտերով շինանյութ է կրել, երկնաքեր բերդ կառուցել Սարակ լեռան գագաթին, որպեսզի այնտեղից կռվեր և հաղթեր հայոց աստծուն։ Բայց վերջինս հաղթել է Բել-Նեբրովթին։ Այս ավանդության հետ է կապված Սարակ լեռան՝ Նեբրովթ և մերձակա դաշտի՝ Ուղտու կամ Ըղտու քարեր անվանումները։ Հնագույն ժամանակներից մինչև 4-րդ դարի կեսը Բզնունիքը հղել է Բզնունիների հայկազուն իշխանական կամ նախարարական տոհմի ժառանգական տիրույթը։ Գավառանունն առաջացել է այդ տոհմանունից։ Այս իշխանության անունով Վանա լիճը կոչվել է Բզնունյաց ծով։ Հայոց հարավային զորաթևի հրամանատար Բզնունի Դատաբենի դավաճանության պատճառով 330-ական թվականներին [[Խոսրով Գ Կոտակ]] թագավորի հրամանով բնաջնջվել է Բզնունիների գերդաստանը և Բզնունիքը միացվել է արքունի կալվածներին։ Հայոց Արշակունի թագավորության անկումից (428) հետո Բզնունիքը մնացել է տեղի եպիսկոպոսի տնօրինության ներքո։ 8-րդ դարից Բզնունիքին տիրել են արաբները։ Ըստ [[Շապուհ պատմիչ|Շապուհ Բագրատունի]] պատմիչի՝ [[Սմբատ Բ Տիեզերակալ|Սմբատ Բ Բագրատունի]] թագավորը (իշխել է 890-914) Բզնունիքն ազատագրել է արաբ տիրապետողներից, բարեկարգել գավառը, վերակառուցել Խլաթի ամրոցը։ Բզնունիքի հնագույն բնակավայրերից հիշատակվում են [[Արծկե]]ն, [[Խլաթ]]ը, [[Դատվան]]ը, [[Մատնավանք]]ը, Շամիրամու բերդը։ Կրկնակի պարիսպ ու բերդ ունեցող Արծկե կղզի-քաղաքը միջին դարերում ապաստան է հանդիսացել շրջակա հայերի համար։ Ուշ միջնադարում բերդը ջրածածկ է եղել։ 20-րդ դարի սկզբին դեռևս տեսանելի էին պարսպի աշտարակները, եկեղեցիների գմբեթները և բարձրակառույց այլ շինությունների մնացորդները։ Վահան Գողթնեցու վարքում 8-րդ դարի սկզբին քաղաքին առընթեր հիշատակվում է Երաշխավոր մենաստանը։ Արծկեցիները հետագայում բնակություն են հաստատել լճափի բարձր ու գեղադիր մասում՝ հիմնելով Նոր Արծկեն։ Ըստ Արծկե քաղաքի արաբական Դաթ ալ-Ջաուզ անվանման՝ թուրքերը Նոր Արծկեն կոչում են Ալջավազ կամ Ադլջեազ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Դալառ Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Դալառ գավառը]] || [[Դալառ]] || Այժմ՝ [[Թոլրու]]։ Գավառի կենտրոնը եղել է [[Գովառ]] գյուղը։ Գտնվում է [[Արածանի]] գետի վերին ավազանի արևմտյան կողմում։ Հարավ-արևելքից սահմանակից էր [[Ապահունիք]], հարավից՝ [[Տուարածատափ]], արևմուտքից՝ [[Դաստավորք]] գավառներին, հյուսիսից՝ Այրարատի [[Բագրևանդ]] գավառին։ Այժմ համապասխանում է թուրքական վարչական բաժանման Թոռլու գավառակին։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Դասնավորք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Դասնավորք գավառը]] || [[Դասնավորք]] || Այժմ՝ [[Գարա-Յազ]]։ Գավառի մասին շատ տեղեկատվություն չկա։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Երեարք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Երևարք գավառը]] || [[Երևարք]] || Այժմ՝ [[Գյուզել-դերե]]։ Հիշատակվում է 7-րդ դարի «[[Աշխարհացույց]]»-ում։ Թովմա Արծրունու շարունակողը հիշում է «Երիվարկ» ձևով և գավառում հիշատակում [[Պաղա]] բերդը։ Տեղադրվում է [[Վանա լիճ|Վանա լճից]] հարավ՝ հետագայում Կարճկան գավառակի տեղում։ Ունի լեռնոտ մակերևույթ, բարեխառն կլիմա, հարուստ է անտառներով, արոտներով, ջրերով, վայրի կենդանիներով, աղքատ՝ մշակելի հողերով, պտղատու ծառերով։ Կան արծաթի, պղնձի, կապարի հանքեր։ 1909 թվականին ունեցել է 22 հայաբնակ գյուղ, որոնց բնակիչները զբաղվել են խաղողագործությամբ և խաշնարածությամբ։ [[1915]] թվականին բնակչությունը տեղահանվել և զոհվել է։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Խորխորունիք Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Խորխոռունիք գավառը]] || [[Խորխոռունիք]] || Գավառի կենտրոնը եղել է [[Արծկե]] քաղաքը։ Ենթադրվում է, որ գտնվում էր Բզնունյանց երկրի Կոր գավառի մեջ՝ Նազուք Լճի շրջանակներում։ Ստացել է իր անունը Խոռխոռունի տոհմից։ Հայ մատենագիրները հիշատակում են [[Խորխոռունիներ]]ի նախարարական տոհմը, իսկ, իբրև գավառ, Խորխոռունիք չի հիշատակվում։ Ենթադրում են, որ [[7-րդ դար]]ի «Աշխարհացոյց»-ում գավառի անունը հետագա խմբագիրներն են ավելացրել՝ իմանալով, որ այն եղել է համանուն տոհմի կալվածքը։ Մոտավորապես համապատասխանում էր Բիթլիսի վիլայեթի [[Բուլանըխի գավառակ]]ին։ Մակերևույթը հիմնականում հարթ է, հյուսիսարևմտյան մասում՝ լեռնոտ։ Տարածքն ընդգրկող Բուլանըխի գավառը [[20-րդ դար]]ի սկզբին ունեցել է ավելի քան 68 գյուղ, որոնցից 29-ը՝ հայաբնակ։ Գավառի բնակիչները զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահությամբ։ Հայերի հետ ապրում էին քրդեր ու չերքեզներ։ Գավառի կենտրոնն էր Կոփ գյուղաքաղաքը, որը [[1914]] թվականին ունեցել է 500 ընտանիք (340-ը՝ հայ)։ Խորխոռունիքի հայաբնակ գյուղերն էին Ապրին, Ալիպոճանը, Բլուրը, Գարազելը, Գեաբոլանը, Թեղուտը, Թրքաշենը, Լաթարնը, Խաչլունը, Խարաբաշահարը, Խոշգյալդին, Կոպակը, Կոպոն, Կոփը, Միջիթլուն, Միրիպարը, Մոլլաքյանդը, Յակրակը, Յատկոնը, Շեխեաղութը, Շեխվոտին, Շիրվանշեխը, Ոտնչորը, Պրտոպը, Քեքառլուն, առավել բազմամարդ էին Յոնջալուն (250 ընտանիք), Լիզը (200), Համզաշեխը (150)։ Գավառի հայ բնակիչները բռնությամբ տեղահանվել են [[1915]] թվականի [[Մեծ եղեռն]]ի ժամանակ։ Նրանց մեծ մասը կոտորվել է բռնագաղթի ճանապարհին։
|-
|| 10 || [[Պատկեր:Խութ Տուրուբերան Հայկական Սովետական Հանրագիտարան Turuberan Soviet Armenian Encyclopedia.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Խույթ գավառը]] || [[Խույթ]] || Գտնվում է [[Սասուն]]ի արևելյան կողմում, Տարոն գավառից հարավ-արևելք՝ Սանասունք լեռան հարավային կողմում։ Խիստ լեռնային գավառ է՝ ցուրտ կլիմայով և աղքատ բնությամբ։ Խույթում 15-րդ դարում հիշվում է Քեռգու գյուղաքաղաքը։ Այդտեղ էր գտնվում Սուրբ Աղբյուրիկ (Աղբերկա) կամ Վանդիր [[վանք]]ը, որը կառուցվել էր 5-6-րդ դարերի ընթացքում։ Վանքը եպիսկոպոսանիստ էր, ուր իր կյանքի վերջին տարիներին եղել է [[Գրիգոր Մագիստրոս]]ը։ Գմբեթավոր էր, պարսպապատ և ծառայում էր որպես ամրոց։ 10-13-րդ դարերում այն եղել է Սասունի իշխանների դամբարանը։ 4-րդ դարի երկրորդ կեսին միացվել է Տարոնի Մամիկոնյանների նախարարությանը, իսկ արաբական տիրապետության շրջանում և ավելի ուշ Սասունի հետ կազմում էր մեկ իշխանություն։ 
Խույթից էր [[Հովնան Խութեցի|Հովնան]]ը, որը 9-րդ դարի կեսերին Հայաստանում արաբական լծի դեմ ծավալված ապստամբության նշանավոր առաջնորդներից էր։ 851-852 թթվականի ժողովրդական ապստամբության ժամանակ Խույթի լեռնականները, Հովնան Խութեցու գլխավորությամբ, [[851]] թվականի գարնանամուտին, իջնելով լեռներից, ծանր պարտության են մատնել արաբական խալիֆայության զորքին՝ սպանելով նրա զորապետ Յուսուփին։ Այդ իրադարձությունը հետագայում հիշատակվել է «[[Սասունցի Դավիթ]]» էպոսում։ Ապստամբությունը հիշատակում են նաև արաբ մատենագիրներ Բելազուրին և Թաբարին։ [[1459]]-[[1460]] թվականներին հակաթուրքական պայքարին մասնակցելու նպատակով Խույթից, որպես բանագնաց, Հռոմ է մեկնել (պապի հետ բանակցելու) Հեթումը։ 1514 թվականից հետո Խույթն անցել է [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան Թուրքիայի]] տիրապետության տակ։ Թուրքիայի կազմում Խույթը մտնում էր Բիթլիսի վիլայեթի մեջ՝ Բռնաշենի հետ կազմելով առանձին նահիե։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Կորի Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Կորի գավառը]] || [[Կորի գավառ|Կոր]] || Այժմ՝ [[Բոլանք]]։ Գավառի մասին շատ տեղեկատվություն չկա։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Հարք Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի Հարք գավառը]] || [[Հարք]] || Գավառի կենտրոնը [[Կոփ]] քաղաքն էր։ Տարածվում էր Արածանի գետի վերին հովտում՝ Տարոն, Վարաժնունիք, Ապահունիք և Բզնունիք գավառների միջև։ [[Մար Աբաս Կատինա]] պատմիչը Հարքը և նրա Հայկաշեն բնակավայրը համարում է հայոց անվանադիր նախնի Հայկի բնակության սկզբնատեղը։ Ըստ այդ ավանդական պատմության՝ Հայկը Հարքը ժառանգություն է թողել որդիներից Մանավազին, որն իր անունով հիմնել է Մանավազակերտ բերդաքաղաքը։ Մինչև 4-րդ դարը Հարքին ժառանգաբար տիրել են Մանավազյանները։ Նրանց իշխանանիստ կենտրոնն էր Մանազկերտը։ Մանավագյան նախարարության բնաջնջումից հետո [[Արշակունի]] [[Խոսրով Բ Կոտակ]] թագավորը Հարքը պարգևել է [[Աղբիանոսյաններ]]ին, որոնք Մանազկերտը դարձրել են եպիսկոսանիստ կենտրոն, մանազկերտցի Աղբիանոսյան եպիսկոպոսներից վեցը 4-5-րդ դարերում դարձել են կաթողիկոս։ «Ներսեսի Վարքում» հիշվում է Հարքեանք նախարարությունը։ Հարքի հնագույն բնակավայրերից է Հերյանը, որտեղ, ըստ [[Ստեփանոս Տարոնեցի Ասողիկ|Ստեփանոս Տարոնեցու]], ծնվել է հայ ականավոր իմաստասեր [[Դավիթ Անհաղթ]]ը։ Նույն պատմիչը Հարքի Եղեգակ գյուղը հիշատակվում է որպես [[Սահակ Բ]] կաթողիկոս (534-539) ծննդավայրը։ [[Արիստակես Լաստիվերցի]]ն հիշատակում է Հարքի [[Մանկագոմ]], [[Գյուղք]] և [[Ագարակք]] ավանագյուղերը։ 11-րդ դարի սկզբին Հարքը հիշատակվում է որպես [[Թոնդրակյան շարժում|Թոնդրակյան շարժման]] կենտրոն։ Այժմ Հարքը տրոհված է թուրքական Բուլանըկ և Մանազկերտ գավառների միջև։ Հարք գավառի տարածքը մոտավորապես համապատասխանում է Թուրքիայի [[Մուշի նահանգ]]ի Բուլանիք շրջանին։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Մարդաղի Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի քարտեզը (ՀՍՀ)]] || [[Մարդաղի]] || Տեղակայված է եղել [[Երասխ գետ]]ի ակունքների շրջանում։ Անվանումը կապված է տեղական Մարդ ցեղի հետ, որոնք գաղթել էին [[Ատրպատական]]ից, այդ պատճառով էլ գավառը հայտնի էր նաև Մարդաստան անվանումով&lt;ref&gt;Ն. Ադոնց, 20 և 57 էջ։&lt;/ref&gt;։ Մեկ այլ վարկածով գավառի անունն առաջացել է «մարդ» (ցեղանուն) և «աղխ» (տոհմ) բառերից։ Արևմուտքից [[Մեղեդուխի լեռնաշղթա]]յով բաժանվում էր [[Բարձր Հայք]] նահանգի [[Կարին]] գավառից, արևելքից սահմանակցում էր Տուրուբերանի [[Դասնավորք]], [[Տվարածատափ]] և [[Դալառ]] գավառներին, իսկ հարավից ձգվում մինչև Սերմանց լեռները։ Միջին դարերում Մարդաղն իր կենտրոնական բերդի անունով կոչվել է նաև Սևուկ բերդակ։ Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է հետագայի [[Էրզրումի վիլայեթ]]ի Թեքմանի շրջանին։ Լեռնային է, կլիման՝ ցուրտ, տարեկան տեղումների քանակը 800-900 մմ։ Հայտնի է սառնորակ աղբյուրներով, փարթամ արոտավայրերով ու խոտհարքներով։ Մարդաղիի մասին պատմական տեղեկությունները քիչ են։ Հայկական առաջին [[Աշխարհացույց]]ում Մարդաղին հիշատակվում է որպես սալակ և ձիղկ հանքանյութերով, ինչպես նաև սև և սպիտակ նավթով հարուստ գավառ։ Մարդաղին եղել է առաջին եպիսկոպոսական թեմը։
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Վարաժնունիք Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի քարտեզը (ՀՍՀ)]] || [[Վարաժնունիք (Տուրուբերան)|Վարաժնունիք]] || Անունը ծագել է Վարաժն տոհմից։ Գավառի կենտրոնն էր [[Խնուս]] քաղաքը։ Գավառի մասին շատ տեղեկատվություն չկա։
|-
|| 15 || [[Պատկեր:Տարոն Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի քարտեզը (ՀՍՀ)]] || [[Տարոն (գավառ)|Տարոն]] || Գավառի կենտրոնն էր [[Մուշ]] քաղաքը։ Մ.թ.ա. 4-6-րդ դարերում Տարոնը եղել է Հայկական լեռնաշխարհում կազմավորված առաջին միասնական պետության՝ [[Ուրարտու]]ի կարևոր ազգագավառներից մեկը, առաջնակարգ դեր խաղացել նրա տնտեսական, քաղաքական և կրոնամշակութային կյանքում։ [[301]] թվականին քրիստոնեությունը պետական կրոն ճանաչած հայ ժողովուրդը մկրտվել է Տարոնի հնամենի սրբատեղիներում։ [[Տրդատ Գ]] թագավորի զորքերը տևական մարտերում ընկճել են Տարոնի ընդդիմադիր ուժերին, կործանել հեթանոսական սրբարանները և դրանց տեղում հիմնել եկեղեցիներ։ Արքունի հրովարտակով Վահունի քրմապետական տան տիրույթները տրվել են [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգոր Լուսավորչին]] հայրապետ տոհմին, իսկ [[Սլկունիներ|Սլկունյաց]] տիրությունները՝ [[Մամիկոնյաններ]]ի տոհմի սպարապետական ճյուղին։
5-6-րդ դարերում Տարոնը եղել է Սասանյան Պարսկաստանի դեմ հայ ազատագրական շարժման հզոր կենտրոն։ Այդ պայքարում Մամիկոնյան իշխանները հաճախ աջակցել են Բյուզանդական կայսրությանը։ 6-8-րդ դարերում Մամիկոնյանները Տարոնին են միացրել մերձակա Խույթը, Սասունը և այլ գավառներ։ Հայաստանի 591 թվականի բաժանմամբ Տարոնն անցել է բյուզանդական գերիշխանության ներքո։ 639 թվականից վերամիավորվել է արաբական արշավանքների հետևանքով առժամանակ անկախությունը վերականգնած Հայաստանին։ 774-775 թվականներին արաբական զորաբանակների դեմ ազատագրական մարտերում ծանր պարտություն կրելուց հետո, Մամիկոնյանները Տարոնից գաղթել են Բյուզանդիա, մասամբ՝ [[Տայք]]։ Տարոնն այնուհետև անցել է [[Բագրատունիներ]]ին։ 13-16-րդ դարերում Տարոնն անցել է թաթար–մոնղոլական և թուրքմենական հրոսակ ցեղերի տիրապետության ներքո։ 1535 և 1639 թվականներին կնքված թուրք–պարսկական պայմանագրերով Տարոնն անցել է օսմանյան սուլթանությանը։
|-
|| 16 || [[Պատկեր:Տվարածատափ Տուրուբերան.jpg|200px|Տուրուբերան նահանգի քարտեզը (ՀՍՀ)]] || [[Տվարածատափ]] || Գավառի մասին շատ տեղեկատվություն չկա։
|-
|}

=== Ուտիք նահանգ ===
{{Հիմնական|Ուտիք}}

[[Պատկեր:Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.jpg|350 px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգ]]
Մեծ Հայքի տասներկուերորդ նահանգ։ Տարածվել է [[Կուր]] գետի աջափնյա տափարակում և Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիսարևելյան լեռնային շրջաններում՝ զբաղեցնելով [[Աղստև (գետ)|Աղստև]] գետից մինչև Կուրի և [[Արաքս|Երասխի]] ջրկիցն ընկած տարածքը։ [[Հյուսիս]]ում և [[արևելք]]ում Կուր գետով սահմանակցել է [[Աղվանք]]ին, [[արևմուտք]]ում՝ [[Դեբեդ]]ի և Աղստևի ջրբաժանով՝ [[Գուգարք]]ին, հյուսիս-արևմուտքում [[Մրղուզի լեռնաշղթա|Մրղուզի]] և [[Սևանի լեռնաշղթա|Սևանի]] լեռնաշղթաներով՝ [[Այրարատ]]ին և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքին]], հարավ-արևմուտքում՝ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախին]], հարավում Երասխ գետով՝ [[Փայտակարան]]ին` Արցախի և Կուր գետի մեջ։ Այստեղ ապրում էին ուտիացիները, գարդմանացիները, գարգարացիները և այլ ցեղեր։ Կազմված էր 8 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Aghve Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 8.jpg|200px|Աղվե գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Աղվե]] || Կենտրոնը եղել է [[Կայեան]] ամրոցը։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Aran Rot Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 3.jpg|200px|Առան Ռոտ գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Առան-ռոտ]] || Կենտրոնը եղել է [[մ.թ.ա. 1-ին դար]]ում հայոց արքա [[Տիգրան Մեծ]]ի կողմից [[Խաչեն (գետ)|Խաչեն]] գետի աջ ափին կառուցված [[Տիգրանակերտ (Արցախ)|Տիգրանակերտ]] քաղաքը։ Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են [[7-րդ դար]]ի պատմիչներ [[Սեբեոս]]ը և [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն։ Այն որպես բնակավայր գոյություն է ունեցել մինչև ուշ միջնադար և գտնվել [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի իշխանության]] տարածքում։ Այս շրջանից Խաչենագետի ներքին հովիտը կոչվել է Տիգրանակերտի դաշտ։ Տեղացի ժողովրդի մոտ պահպանվել է «Տկռակերտ» անվանաձևը։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Gardman Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 6.jpg|200px|Գարդման գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Գարդման (գավառ)|Գարդման]] || Գավառի տիրույթները տարածվում էին [[Շամխոր (գետ)|Շամխոր գետի]] ավազանի և նրա հարակից տարածքների վրա։ Գավառը հիշատակվում է նաև ''Գարդմանաձոր'' անունով։ Համաձայն [[Թադևոս Հակոբյան]]ի` այս գավառը տարածվում էր [[Շամքոր գետ]]ի վերին հոսանքի շրջանում։ Գավառի մեծ մասը լեռնային է և անտառապատ։ Երբեմն որոշ հեղինակներ Գարդմանք գավառը սխալմամբ վերագրում էին [[Արցախ նահանգ]]ին&lt;ref name=&quot;Հակոբյան&quot; /&gt;։ Գարդմանում է գտնվում մի հայտնի պղնձահանք, որը գտնվում է այժմյա [[Գետաբեկ]] քաղաքի տեղը։ Այս պղնձահանքերի շահագործումն ունի հնագույն պատմություն, բայց նրա մասին հիշատակությունները հաճախակի են դառնում միայն [[10-րդ դար|10]]-[[13-րդ դար]]երում։ Գարդման գավառի նշանավոր վայրերից է հայ մատենագիրների կողմից հիշատակված [[Գետաբակք բերդ]]ը։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Shakashen Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 5.jpg|200px|Շակաշեն գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Շակաշեն]] || Գավառը հիշատակվում է Շիկաշեն, Շակաշէն, Շիկաշէն ձևերով։ Կուր գետին պատկանող ընդարձակ դաշտավայր։ [[Ստրաբոն]]ն այն անվանում էր Սակասեն։ Ենթադրվում է, որ Շակաշեն անվանումը ծագել է [[սկյութացիներ]]ի (սակերի) անունից։ Շակաշենի պատմաաշխարհագրական նշանավոր վայրերից է [[Գանձակ քաղաք]]ը, որը կառուցվել է 12-րդ դարում և կարճ ժամանակահատվածում դարձել վաճառաշահ, մեծ քաղաք։ Գտնվել է [[Ուտի Առանձնակ]] գավառի արևմտյան կողմում։ [[Ղևոնդ Ալիշան]]ը նույնացնում է հետագայի Գանձակի գավառին։ [[Սուրեն Երեմյան]]ը տեղադրում է Զակամի և Կուրակի Միջագետքում՝ [[Կուր]] գետի աջափնյա հովտում։ Անտիկ հեղինակների երկերում հիշատակվում է Սակասենե անունով։ Ըստ [[Ստրաբոն]]ի` գավառանունն առաջացել է մ.թ.ա. 7-րդ դարում այնտեղ հաստատված սակերի (շակք) ցեղանունից։ Արշակաշեն անվանաձևը (պահպանվել է Մովսես Կաղանկատվացու երկում), ինչպես նշել է [[Հայնրիխ Հյուբշման]]ը, առաջացել է հետագայում` ժողովրդական ստուգաբանությունից։ Աղբյուրներում Շակաշենի բնակավայրերից հիշատակվում է Վարտա ավանը։ 5-րդ դարի 1-ին կեսին Սասանյան Իրանը Շակաշենը ևս անջատեց Մեծ Հայքից և կցեց Աղվանից մարզպանությանը։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Rot Patsean Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy.jpg|200px|Ռոտ Պացյան գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Ռոտ-Պացյան]] || Ռոտ-Պացյան գավառը գտնվել է Ուտիքի արևելյան սահմանում` Երասխի ձախափնյա տարածքում։ Հիշատակվում է միայն «Աշխարհացոյց»-ում։ Այլ տեղեկություններ չեն պահպանվել։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Toi Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 2.jpg|200px|Տռի գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Տռի]] || Կենտրոնը եղել է Փայտակարան քաղաքը (այժմ կոչվում է ''Բեյլագան'' ({{lang-az|Balakən}})), որը ներկայումս [[Ադրբեջան|Ադրբեջանական Հանրապետության]] [[Բեյլագանի շրջան]]ի վարչական կենտրոնն է։ Այլ տեղեկություններ չեն պահպանվել։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:TushqatakUtiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 7.jpg|200px|Տուչքատակ գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Տուչքատակ]] || Տարբեր ժամանակ և տարբեր աղբյուրներում գավառը կոչվում էր Տուչկատակ, Տուզքատակ, Տուչքուստակ, Տուչ Կատակ, Տուզ Քուստակ, Տուզ Քստակ, Տուհաց գավառ կամ Տավուշ&lt;ref name=&quot;Մուրադյան&quot;&gt;{{հոդված | հեղինակ = [[Պարույր Մուրադյան]] | վերնագիր = «Տուհաց գավառի» տեղորոշման հարցի շուրջ | հրատարակություն = | հղում = http://hpj.asj-oa.am/3118/ | թիվ = [[1979]] | համար = Պատմա-բանասիրական հանդես, № 1 . pp. 245-250. }}&lt;/ref&gt;։ Տավուշ գավառը [[Մեծ Հայք]]ի հյուսիսարևելյան գավառներից մեկն է։ Արևմուտքից և հյուսիս-արևմուտքից Տավուշին սահմանակից է [[Ուտիք]]ի [[Աղվե]] գավառը, հյուսիսից՝ [[Աղվանք]]ի [[Կամբեճան]] շրջանը, արևելքից և հարավ-արևելքից [[Ուտիք]]ի [[Գարդմանք գավառ]]ը, իսկ հարավից սահմանակից է [[Այրարատ նահանգ]]ի [[Վարաժնունիք (Այրարատ)|Վարաժնունիք գավառը]]։ Այժմ Տավուշ գավառի արևելյան մասը համապատասխանում է ներկայիս [[Ադրբեջան|Ադրբեջանական Հանրապետության]] [[Թովուզի շրջան|Թովուզի]]ի և մասամբ [[Ղազախի շրջան]]ներին, իսկ արևմտյան մասը կազմում է [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] [[Տավուշի մարզ]]ի արևելյան ծայրամասը (խորհրդային տարիներին Տավուշի այդ մասը կազմում էր [[Հայկական ԽՍՀ]]-ի [[Շամշադինի շրջան]]ը)։ Հնում գավառի տարածքում էր բնակվում [[տուհ ցեղ]]ը, որից էլ շրջանը ժամանակին կոչվում էր Տուհաց գավառ։ Տավուշ գավառի պատմաաշխարհագրական վայրերից նշանավոր են Խաղխաղը և Տավուշը։ Տավուշի բերդը 9-10-րդ դարերում հռչակված վայր էր։ Այստեղ նստող իշխանները մի քանի անգամ ապստամբություն են բարձրացրել Բագրատոնի թագավորների դեմ։ Աշոտ Բ-ն (914-928) զենքի ուժով կոտրում է նրանց դիմադրությունը և գրավում Տավուշի բերդը։ 11-րդ դարում Տավուշի բերդը և գավառը գրավվում է Կորիկյան թագավորության, իսկ 12-րդ դարում` Զաքարյանների կողմից։ Գավառում գտնվում է [[Երգեվանք]]ը, [[Խորանաշատ վանք]]ը, [[Կալերի կամուրջ]]ը, [[Քարե կամուրջ]]ը, [[Երգեվանից բերդ]]ը, [[Տավուշի բերդ]]ը, [[Աղջկաբերդ (Ղազախի շրջան)|Աղջկաբերդը]], [[Նորաշենի կիկլոպյան ամրոց]]ը, [[Տանձուտի ամրոց]]ը։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Uti Arandznak Utiq page268-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 4.jpg|200px|Ուտի Առանձնակ գավառը Ուտիք նահանգում]] || [[Ուտի Առանձնակ]] || Տեղեկայվում է [[Տրտու]] (Թարթառ) գետի ավազանում։ Ընդգրկել է [[Արցախ]] նահանգից մինչև [[Կուր]] գետն ընկած ընդարձակ հարթավայրը։ Հիմնականում համապատասխանում է ներկայիս [[Ադրբեջան]]ի [[Բարդայի շրջան]]ի տարածքին։ Ուտի առանձնակում 462 թվականին հիմնված [[Պարտավ]] քաղաքը [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի տիրապետության ժամանակ (5-7 դարեր) եղել է [[Աղվանից մարզպանություն|Աղվանից մարզպանության]] կենտրոնը, իսկ արաբական տիրապետության հաստատումից (7-րդ դար) հետո՝ [[Արմինա կուսակալություն|Արմինա կուսակալության]] երկրորդ կենտրոնը։ 562 թվականից այն դարձել է նորաստեղծ [[Աղվանից կաթողիկոսություն|Աղվանից կաթողիկոսության]] աթոռանիստը (9-րդ դարասկզբից փոխադրվել է [[Բերդակուր]])։ Ուտի առանձնակի միջնադարյան բնակավայրերից հիշատակվում է [[Կաղանկատույք]] գյուղը, ուր ծնվել է հայ պատմագիր [[Մովսես Կաղանկատվացի]]ն։
|-
|}

=== Փայտակարան նահանգ ===
{{Հիմնական|Փայտակարան}}

[[Պատկեր:Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.jpg|350px|մինի|աջից|Մեծ Հայքի Փայտակարան նահանգ]]
Մեծ Հայքի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր [[Սյունիք]], [[Արցախ]] և [[Ուտիք]], արևմուտքից՝ [[Վասպուրական]] նահանգներին։ Այն հայերը խլել են Ատրպատականից, սակայն այն հայերի իշխանության տակ երկար ժամանակ չմնաց։ Անունն ստացել է [[Փայտակարան (քաղաք)|Փայտակարան]] քաղաքի անունից։ Այլ տվյալներ շատ քիչ են պահպանվել։ Կազմված էր 13 գավառներից։
{{Ազատ}}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width=100px| Պատկեր 
! width=15% | Անուն
! width=85% | Լրացուցիչ տվյալներ
|-
|| 1 || [[Պատկեր:Atshi Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 4.jpg|200px|Աթշի գավառը Փայտակարան նահանգում]] ||[[Աթշի-Բագավան|Աթշի]]|| Կենտրոնը եղել է Բագավան գյուղաքաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 2 || [[Պատկեր:Alevan Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 15.jpg|200px|Ալևան գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Ալևան]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 3 || [[Պատկեր:Aros Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 8.jpg|200px|Առոսպիժան գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Բիճանհանի|Առոսպիժան]] || Այլ անվանումներն են Բիճանհանի, Առոպիժան, Առոս, Առոսբիճան, Առոսպիժան, Առոսպիճան, Բառոս, Բիժանհանի, Բիժանհանի, Բիջանհանի, Բիռոսճանի, Հանի, Պիժան, Պիժանհանճանի, Պիճանհանի, Պիճանհանհանի։ Նշանավոր Առոս ավանի անունով էլ կոչվել է նաև Առոս, Առոսբիճան (Առոս-Բիճան), Առոսպիճան անուններով։ Կոչվել է նաև Հանի (Բաժանհանի, Պիճանհանի), որ բխեցնում են հնում [[Ատրպատական]]ում ապրած ժողովրդի անունից՝ այն ''Aniana'' ձևով նույնացնելով [[Ստրաբոն]]ի ''Aivix''-ի հետ։ Այդ անունը պահպանված են գտնում Անի անվան մեջ՝ վերոհիշյալ ժողովրդի Ատրպատականից [[Հայաստան]] տեղափոխվելու և իր անվամբ բնակավայր թողնելու մեկնաբանությամբ։ Տարածվում էր Փայտակարան աշխարհի հարավային կողմում՝ [[Վիլյաշչայ]] գետի վերին հոսանքի շրջանում։ Համապատասխանում է այժմյան [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] [[Յարդամլիի շրջան]]ի [[Առնուս]] գյուղի շրջակա տարածքին։ Այստեղ նշանավոր էր Առոս ավանը&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ|692}}&lt;/ref&gt;։
|-
|| 4 || [[Պատկեր:Bagavan Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 5.jpg|200px|Բագավան գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Բագավան գավառ|Բագավան]] || Կենտրոնը եղել է Ապարշահր գյուղաքաղաքը։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 5 || [[Պատկեր:Hani Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 12.jpg|200px|Հանի գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Հանի]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 6 || [[Պատկեր:Hraqot Peroj Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 2.jpg|200px|Հրաքոտ-Պերոժ գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Հրաքոտ-Պերոժ]] || Հիշատակվում է «[[Աշխարհացույց]]»-ում (ստույգ տեղադրությունն անորոշ է)։ Ուսումնասիրողների մի մասի կարծիքով` ընդգրկել է ներկայիս Միլի դաշտը՝ Փայտակարան քաղաքով հանդերձ։ Որոշ ուսումնասիրողներ Հրաքոտը և Պերոժը համարել են գավառներ։ [[5-րդ դար]]ի 1-ին կեսին Սասանյան Իրանը Հրաքոտ-Պերոժը [[Փայտակարան]]ի հետ միացրել է [[Ատրպատական]]ին։
|-
|| 7 || [[Պատկեր:Yotnporakyan BaginqPaytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy.jpg|200px|Յոթնփորակյան Բագինք գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Յոթնփորակյան Բագինք]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 8 || [[Պատկեր:Roti Bagha Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 3.jpg|200px|Ռոտ-ի-Բաղա գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Ռոտ-ի-Բաղա]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 9 || [[Պատկեր:Vormizd Paroj Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 6.jpg|200px|Որմիզդ-Պերոժ գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Որմիզդ-Պերոժ]] || Մատենագրության մեջ գավառը հիշվում է Որմիզդպերոժ, Որմզդպերոժ, Որմզդփերուժ, Որմզդան անվանումներով։
|-
|| 10 ||[[Պատկեր:Pichan Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 14.jpg|200px|Պիճան գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Պիճան]] || Պիճանը գտնվում է Փայտակարանի հարավում։ Արևմուտքում սահմանակցում է [[Ալևան]], հյուսիսում և հյուսիս-արևելքում՝ [[Կոեկեան]] գավառների, հարավում և հարավ-արևելքում՝ պարսկական [[Ատրպատական]] շրջանի հետ։ Գավառի տարածքում է եղել երկու խոշոր քաղաք՝ [[Պիճան (քաղաք)|Պիճան]] և [[Վարձական]]։
|-
|| 11 || [[Պատկեր:Spandaryan Paroj Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 7.jpg|200px|Սպանդարան-Պերոժ գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Սպանդարան-Պերոժ]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 12 || [[Պատկեր:Vardanakert Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.jpg|200px|Վարդանակերտ գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Վարդանակերտ]] || Այս անունով մի բերդ գտնվում է Արաքս գետի մոտ, մինչև նրա խառնվելը Կուր գետի հետ&lt;ref&gt;Հյուբշման, եր. 232&lt;/ref&gt;։ Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 13 || [[Պատկեր:Qaghan Rot Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 9.jpg|200px|Քաղան-ռոտ գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Քաղան-ռոտ]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|| 14 || [[Պատկեր:Qoekean Paytakaran page302-2197px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12 copy 13.jpg|200px|Քոեկյան գավառը Փայտակարան նահանգում]] || [[Քոեկյան]] || Այլ տեղեկատվություն չկա այս գավառի վերաբերյալ։
|-
|}

== Տես նաև ==
* [[Մեծ Հայքի նահանգների ցանկ]]

== Գրականություն ==
# Հայ Ժողովրդի Պատմություն, Հ. 1. Խմբ. կոլ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971 .
# Հայ ժողովրդի պատմություն, Հ. 2. Խմբ. կոլ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Ավետիսյան Հ. Ա., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1984 .
# Հայոց պատմություն, հ. II. Միջին դարեր (IV դ. - XVII դ. առաջին կես), գիրք երկրորդ (IX դարի կես-XVII դարի առաջին կես), Երևան, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, &quot;Զանգակ-97&quot; հրատարակչություն, 2014, 800 էջ + 24 ներդիր։ 
# Լեո, Հայոց պատմություն, Առաջին հատոր, Հին պատմություն, «Երկերի ժողովածու տասը հատորով, Առաջին հատոր», «Հայաստան», Եր․ 1966։
# Լեո, Հայոց պատմություն, Երկրորդ հատոր, Լեո ” Հատոր 2։ «Հայոց պատմություն» երկրորդ հատորը պետք է ընդգրկեր 5-15-րդ դարերը, կամ հեղինակի խոսքերով ասած՝ միջին դարերը, հայկական միջնադարը։ Սակայն Լեոն չկարողացավ ամբողջովին իրականացնել իր ծրագիրը. այս հատորում նա շարադրեց միայն 5-11-րդ դարերի պատմությունը։
# Հակոբյան Թ. Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2007, 518 էջ։
# Հակոբյան Թ. Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն (ուրվագծեր), 2-րդ հրատ., Երևան, ԵՊՀ հրատ., 1968, 509 էջ։
# Հարությունյան Բ.Հ․, «Աշխարհացոյցը» և չորս Հայքերի խնդիրը, Երևան, 1997։
# Հարությունյան Բ.Հ․, Մեծ Հայքի վարչաքաղաքական բաժանման համակարգն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի», մաս Ա, Երևան, 2001։
# Հարությունյան Բ.Հ․, Հայոց պատմության ուսումնական ատլաս, Ա հատոր, Երևան, 2003։
# Հարությունյան Բ.Հ․, Հայոց պատմության ուսումնական ատլաս, Բ հատոր, Երևան, 2008։ 
# Հարությունյան Բ.Հ․, Ազգային ատլաս, Բ հատոր, Երևան, 2008։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==

{{Մեծ Հայքի վարչական բաժանում}}
{{Ընտրյալ ցանկ կամ պորտալ/Կատեգորիա}}

[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի վարչական բաժանում]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>ij33sp2wjda02oqyl3bs5kc8q31iys3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ելիզավետպոլի գավառ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>955548</id>
    <revision>
      <id>8492575</id>
      <parentid>8478855</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:57:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14090" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 = {{գույն|Ռուսական կայսրություն}}
 |հայերեն անվանում = Ելիզավետպոլի գավառ
 |բնօրինակ անվանում = Елизаветпольский уезд
 |զինանշան = Coat of Arms of Yelizavetpol Governorate.png
 |զինանշանի նկարագրում = [[Ելիզավետպոլի նահանգի զինանշան]]ը
 |դրոշ = 
 |դրոշի նկարագրում = 
 |երկիր = Ռուսական կայսրություն
 |հիմն = 
 |կարգավիճակ = [[Գավառ (վարչական միավոր)|գավառ]]
 |մտնում է = [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]
 |ներառում է = 52 համայնք
 |վարչական կենտրոն = [[Ելիզավետպոլ]] (Գանձակ)
 |խոշորագույն քաղաք =
 |խոշոր քաղաքներ = 
 |կազմավորման թվական = 1840
 |ղեկավար = 
  |ղեկավարի պաշտոն =
 |ղեկավար2 = 
  |ղեկավարի պաշտոն2 =  
 |ՀՆԱ = 
  |ՀՆԱ-ի թվական = 
  |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = 
  |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = 
  |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = 
 |լեզու = [[Հայերեն]], [[Ադրբեջաներեն|թաթարերեն]], [[ռուսերեն]]
 |լեզուներ = 
 |բնակչություն = 162 788
  |մարդահամարի թվական = 1897
  |տոկոսը բնակչությունից = 
  |տեղը ըստ բնակչության = 
  |խտություն = 
  |տեղը ըստ խտության = 
  |ազգային կազմ = [[հայեր]] (26 %), [[կովկասյան թաթարներ]] (64 %), [[ռուսներ]] և [[բելառուսներ]] (6 %)&lt;ref&gt;Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, [http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=375 Елизаветпольский уезд]&lt;/ref&gt;
  |կրոնական կազմ = {{Դրոշ|Հայ առաքելական եկեղեցի}}
 |տարածք = 8,759
  |տոկոսը տարածքից = 
  |տեղը ըստ տարածքի = 
 |առավելագույն բարձրություն =  
 |միջին բարձրություն = 
 |նվազագույն բարձրություն = 
 |լայնք = 
 |երկայնք = 
 |միավորը երկրի քարտեզին = Elisabethpol Governorate Elisavetpolsky uezd.svg
 |քարտեզի չափ =
 |վարչական միավորի քարտեզ = 
 |պատմական շրջան = [[Գարդման (գավառ)|Գարդման]]&lt;br&gt;([[Շամքորի շրջան|Շամքոր]] և [[Սամուխի շրջան|Սամուխ]])&lt;br&gt; [[Շակաշեն]]&lt;br&gt;([[Գորանբոյի շրջան|Գորանբոյ]] և [[Գյոյգյոլի շրջան|Գյոյգյոլ]])&lt;br&gt; [[Կողթ գավառ|Կողթ]] ([[Դաշկեսանի շրջան|Դաշկեսան]])&lt;br&gt;[[Քուստ-ի-Փառնես]] կամ Փառիսոս ([[Գետաբեկի շրջան|Գետաբեկ]])
 |ժամային գոտի =
 |հապավում = 
 |ISO = 
 |FIPS = 
 |հեռախոսային կոդ = 
 |փոստային ինդեքսներ = 
 |Ինտերնետ-դոմեն = 
 |ավտոմոբիլային կոդ = 
 |կայք = 
 |վիքիպահեստում = 
 |ծանոթագրություններ = 
}}
'''Ելիզավետպոլի գավառ''', վարչաքաղաքական միավոր [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] կազմում։ Ձևավորվել է 1840 թվականին՝ [[Վրացա-Իմերեթական նահանգ|Վրացա-Իմերեթական]] ապա [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] նահանգի կազմում, 1868 թվականին՝ [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի կազմում։ Գավառի կենտրոնը [[Ելիզավետպոլ]] քաղաքն էր։

Ելիզավետպոլի գավառը հյուսիս-արևմուտքից սահմանակցում էր [[Ղազախի գավառ|Ղազախի]], արևելքից՝ [[Արեշի գավառ|Արեշի]], հարավից՝ [[Ջևանշիրի գավառ|Ջևանշիրի]] գավառներին։ Արևմուքում անցնում էր սահմանը [[Երևանի նահանգ|Երևանի]], իսկ հյուսիսում՝ [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] նահանգների հետ։

Ներառել է հիմնականում ժամանակակից ([[Շամքորի շրջան|Շամքոր]]ի, [[Սամուխի շրջան|Սամուխ]]ի, [[Գորանբոյի շրջան|Գորանբոյ]]ի, [[Գյոյգյոլի շրջան|Գյոյգյոլ]]ի, [[Դաշկեսանի շրջան|Դաշկեսան]]ի և [[Գետաբեկի շրջան|Գետաբեկ]]ի շրջանները, ինչպես նաև՝ Արցախի հանրապետության [[Շահումյանի շրջան]]ը։

== Անվանում ==
«Ելիզավետպոլ» անվանումը թվագրվում է 1804 թվականին։ [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)|Ռուս-պարսկական պատերազմի]] (1804-1813) ընթացքում առաջինը ռուսական զորքերը գրավեցին [[Գանձակ]]ը և վերացրին [[Գանձակի խանություն|համանուն խանություն]]ը։ Քաղաքը վերանվանվեց [[Ալեքսանդր I]] կայսեր կնոջ՝ [[Ելիզավետա Ալեքսեևնա (Լուիզա Բադենցի)|Ելիզավետա]] կայսրուհու անունով կոչվում է Ելիզավետպոլ&lt;ref&gt;Е. В. Пчелов. «Монархи России». — ОЛМА Медиа Групп, 2003 — стр. 475 — ISBN 9785224043439&lt;/ref&gt;։ Այդ անունը շարունակվում է գործածվել մինչև 1918 թվականը, երբ նորաստեղծ Ադրբեջանի հանրապետությունը մայրաքաղաք է հռչակում այդ բնակավայրը և հուլիսի 30-ին վերականգնում միջնադարյան «Գյանջա» անունը&lt;ref&gt;Азербайджанская Демократическая Республика (1918―1920). Законодательные акты. (Сборник документов). — Баку, 1998, с. 219&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գավառը կազմվել է 1840 թվականին՝ հիմնականում համանուն գավառի շրջաններում (1804-1840)։ Նախկինում, այն մտնում էր Ղաջարական Պարսկաստանի [[Գանձակի խանություն|Գանձակի խանության]] (1747-1804) մեջ։ Այդպիսով, Գարդման-Շակաշենը [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]] միացել էր ավելի քան 25 տարի [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|Թուրքմենչայի պայմանագրից]] առաջ, և մնացել դրա կազմում ավելի քան հարյուր տասը տարի։

Ռուսական տիրապետության առաջին հինգ տասնամյակների ընթացքում տեղի են ունենում վարչատարածքային մի քանի փոփոխություններ։ 1840 թվականին լուծարվում է [[Վրացական նահանգ]]ը՝ որպես ինքնուրույն միավոր. Կովկասում ստեղծվում են վարչաքաղաքական երկու միավորներ՝ [[Վրացա-Իմերեթական նահանգ]] և [[Կասպիական մարզ]]։ Առաջինի կազմում ընդգրկվում են Ղազախը և Շամշադինը՝ Գանձակի գավառի կազմում։ 1846 թվականից վերոհիշյալ երկու միավորները կիսվում են երկուական մասի. Վրացա-Իմերեթական նահանգում ձևավորվում են [[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] (1846-1918) և [[Քութայիսի նահանգ|Քութայիսի]] (1846-1918) նահանգները։ Թիֆլիսի նահանգից առանձնացվում է Երևանի նահանգը (1849), ապա ևս երկու գավառ՝ [[Ղազախի գավառ|Ղազախը]] և Ելիզավետպոլը։ Դրանց միանում են Բաքվի նահանգից առանձնացած Ղարաբաղ-Զանգեզուրին, և 1868 թվականին հիմնվում է [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ը։ Գավառի տարածքով էր անցնում Կովկասի գլխավոր՝ Թիֆլիս-Բաքու երկաթուղին։

1918-1920 թվականներին Ելիզավետպոլի գավառն ամբողջությամբ մտել է [[Մուսավաթական Ադրբեջան]]ի կազմի մեջ, 1920 թվականից հետո մնացել [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]]ն։

== Բնակչություն ==
1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 162,788 մարդ էր, որի 26,4 տոկոսը հայեր էին (43040 մարդ), իսկ 63,9 տոկոսը՝ [[Ադրբեջանցիներ|թաթարներ]] (103970 մարդ)։ Դա ամբողջ Կովկասում Բաքվի գավառից հետո երկրորդն էր, որում կար 100 հազարից ավելի թյուրքալեզու բնակիչ։ [[Ռուսներ]]ի թիվը 7224 մարդ էր (4,4 %), [[գերմանացիներն Ադրբեջանում|գերմանացիներինը]]՝ 3086 (1,9 %), [[բելառուսներ]]ինը՝ 2835 (1,7 %): Ելիզավետպոլ քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականին 33625 մարդ էր&lt;ref&gt;[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=63 Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Елисаветпольская губерния]&lt;/ref&gt;։

1920 թվականին Ելիզավետպոլի գավառն ամբողջությամբ միացվում է Խորհրդային Ադրբեջանին, որից 1929 թվականին կազմվելու էին [[Շամքորի շրջան|Շամքոր]]ի, [[Սամուխի շրջան|Սամուխ]]ի, Նարիմանի (Խանլարի), [[Դաշկեսանի շրջան|Դաշկեսան]]ի և [[Գետաբեկի շրջան|Գետաբեկ]]ի, [[Շահումյանի շրջան|Շահումյան]]ի շրջանները։

== Վարչական բաժանում ==
1913 թվականին գավառը 326 գյուղերը միավորված էին 52 գյուղական համայնքների միջև&lt;ref&gt;{{գիրք|հեղինակ = |մաս = |վերնագիր = Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія |բնօրինակ = |հղում = http://www.prlib.ru/Lib/pages/item.aspx?itemid=391|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Кіевъ |հրատարակչություն = Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ|թվական = 113|հատոր = |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}&lt;/ref&gt;՝
{{Սյուն|4}}
* [[Ազար-Ահմեդլը]]ի
* [[Ալփաուտ (Ելիզավետպոլի գավառ)|Ալփաուտ]]ի
* Աղջաքենդի ([[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]])
* Աննենֆիլդի ([[Շամքոր (քաղաք)|Շամքոր]])
* Աիփլիի, Վերին ([[Աիփլի Աշաղա|Աիփլի Վերին]])
* Աիփլիի, Ներքին ([[Աիպլին Ներքին]])
* [[Բադաքենդ]]ի
* Բայանի ([[Բանանց (Դաշկեսանի շրջան)|Բանանց]])
* [[Բարսում (Շամքորի շրջան)|Բարսումի]]
* Բոյչալուի
* [[Գետաբեկ]]ի
* [[Գերան (Ելիզավետպոլի գավառ)|Գերան]]ի
* Գերան-Բոյ ահմեդլուի ([[Գորանբոյ]])
* Դալարի
* Դամջալուի
* Դաստաֆյուրի ([[Դաստափոր]])
* Դույարլուի
* Ելենենդորֆի ([[Գյոյգյոլ]] կամ Խանլար)
* [[Փիփ]]
* Զեյվայի ([[Զիվլան]])
* Զիադլուի
* Էլենգուչի
* [[Էրքեջ]]ի
* Իրմաշլուի
* Լաքիի
* Խանքենդի
* Խիլխինայի
* Կեչիլուի
* Ղարաչինարի
* Ղարաջամերլուի
* Ղարասահքալի
* Ղզըլ-Գաջալուի
* Ղուշչիի ([[Խաչակապ]])
* Միսքինլուի
* Միրզիկի ([[Վարդաշեն (Միրզիկ)|Վարդաշեն]])
* Մորուլի
* [[Նովոիվանովկա (Ելիզավետպոլի գավառ)|Նովոիվանովկա]]յի
* [[Նովոսարատովկա]]յի
* Շադիլուի
* Չայքենդի ([[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]])
* [[Չարդախլու]]ի
* Չովդարի ([[Հարցհանգիստ]])
* Չուգունլուի
* Ջինլու-Բոլուսլուի
* [[Ռուս Բորիսներ գյուղ|Ռուս Բորիսների]]
* Սալահլուի
* Սարովի
* Սաֆի-Քյուրդի
* Սեյֆալուի
* [[Սլավյանկա (գյուղ, Ադրբեջան)|Սլավյանկա]]յի
* Վառվառայի
* Քարվենդ-խանի
{{Սյունակ ավարտ}}

== Տես նաև ==
* [[Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

{{Արևելյան Հայաստանի գավառներ}}
{{Ելիզավետպոլի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի նահանգի գավառներ]]</text>
      <sha1>9damzokg34ism2x81dim78wg6lc80xv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լուիզ Լորեյն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>955586</id>
    <revision>
      <id>8492675</id>
      <parentid>8491798</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5329" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Դերասան}}
'''Լուիզ Լորեյն''' (ծնյալ՝ '''Լուիզ Էսկովար''', {{ԱԾ}}), ամերիկացի [[Դերասան|կինոդերասանուհի]]։

== Կյանք և կարիերա ==
Լուիզա Էսկովարը ծնվել է 1904 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Կալիֆոռնիայի [[Սան Ֆրանցիսկո]] քաղաքում։ Մի օր մի լուսանկարիչ թակել է [[Լոս Անջելես]]յան այն տան դուռը, որտեղ Լուիզան ապրում էր իր այրի մոր և հինգ քույրերի հետ։ Դուռը Լուիզան է բացել։ Լուսանկարիչն այնքան է զարմացել երեխայի տեսքից և վարվելակերպից, որ ասել է նրա մորը, որ երեխան պետք է նկարահանվի ֆիլմերում, որոնք այն ժամանակ համր էին, և որ ինքը պայմանագիր ուներ Ince Studio-ի հետ։ Սկզբում Լուիզայի մայրը հրաժարվել է, բայց ի վերջո տեղի տվել։ Լուիզան նկարահանվել է երկու [[Կատակերգություն|կատակերգության]] մեջ, այնուհետև որոշ ժամանակ անցկացրել [[Մետրո-Գոլդուին-Մայեր]] և [[Universal Studios]] կինոստուդիաներում։ Նա շատ սիրվել է այնպիսի գործողություններով լի սերիալներում, ինչպիսին են 1922 թվականին նկարահանված «The Radio King» և «Ստենլիի հետ Աֆրիկայում» կինոնկարները։

Ընդհանուր առմամբ նկարահանվել է 11 ֆիլմում՝ ցուցադրելով էներգիա և խարիզմա, որոնք ոչ հաճախ էին հանդիպում այդ ժանրի իր գործընկերների մոտ։ 1922 թվականին Լուիզան ընտրվել է որպես WAMPAS երիտասարդ աստղերից մեկը։ Նրան շատ լավ հիշում են որպես 1921 թվականին նկարահանված «Տարզանի արկածները» ֆիլմում Ջեյնի դերակատարուհու&lt;ref name=&quot;imdb&quot;/&gt;։ Իր կարիերայի ընթացքում նկարահանվել է ընդամենը հինգ [[հնչուն կինո]]նկարներում, այդ թվում՝ «[[Ծիածանի վերջին մոտ]]» (1930) ֆիլմը, որտեղ նկարահանվել է [[Բոբ Ստիլ]]ի հետ։ Այս ֆիլմից հետո նա հեռացել է կինոարտադրությունից՝ իր ամուսնուն և երկու երեխաներին ժամանակ հատկացնելու համար։

== Անձնական կյանք ==
Ամուսնացել է երեք անգամ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.familysearch.org/tree/person/details/G98F-RBN|title=Familysearch.org}}&lt;/ref&gt;։ 1922 թվականին Ջոզեֆ Բրեյի հետ նրա առաջին ամուսնությունն ավարտվել է ամուսնալուծությամբ։ 1926-1928 թվականներին նրա երկրորդ ամուսինը դերասան Արտ Ակորդն էր։ Չեսթեր Հ. Հաբբարդի հետ նրա երրորդ ամուսնությունը տևել է 1930 թվականից մինչև ամուսնու մահը 1963 թվականը։ Ունեցել է երկու երեխա։ Մահացել է չբացահայտված հանգամանքներում 1981 թվականին, 76 տարեկան հասակում, [[Նյու Յորք]]ում։ Հուղարկավորվել է Հոլիվուդ Հիլզ գերեզմանոցում&lt;ref name=&quot;imdb&quot;&gt;{{IMDb name|id=0521120|name=Louise Lorraine}}&lt;/ref&gt;։

== Կինոընտրանի ==

* Անվախ Էլմոն (1920)
* Բոցավառող սկավառակ (1920)
* Տարզանի արկածները (1921)
* Կրակ ուտողը (1921)
* Ստենլիի հետ Աֆրիկայում (1922)
* Դեպի արևմուտք (1922)
* Զոհասեղանի աստիճանները (1922)
* Ամերիկայից պարոնայք (1923)
* Մի գիշերվա գոռոց (1923)
* Գողացված ցեղը(1926)
* Մեծ կրկեսի առեղծվածը (1925)
* Պարտքով վերցված ֆիններ (1925)
* Երեքը աքսորում (1925)
* Ելքի ժպտում (1926)
* Կապույտ շերտ (1926)
* Լուռ ճանապարհը (1926)
* Լեգեոներները Փարիզում (1927)
* Անապատի հաղթողներ (1927)
* Կոշտ բռունցքը (1927)
* Զինակոչիկ (1927)
* Երեխա իմը (1928)
* Կրկեսային գորգեր (1928)
* Վերջնական հաշվարկ (1928)
* Չինատաուն Չարլի (1928)
* Գիշերային ստվերները (1928)
* Ադամանդի վարպետ (1929)
* Ծիածանի վերջը մոտ է (1930)
* Տանջել տուփը (1930)
* Լուսնի լույս և կակտուս (1932)
{{div col|colwidth=30em}}{{div col end}}

==Ծանոթագրություններ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոդերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի դերասանուհիներ]]</text>
      <sha1>4k65w1czdmm86b7iw9t50l4lahckyfe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եվրամայդանի ժամանակագրություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>955818</id>
    <revision>
      <id>8492578</id>
      <parentid>8417160</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:01:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="516339" xml:space="preserve">[[Եվրամայդան]] ({{lang-uk|Євромайдан}}), զանգվածային բազմահազարանոց բողոքի ակցիա [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև [[Ուկրաինա]]յի այլ քաղաքներում, որը սկսվել է 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին։ Ակցիայի մեկնարկի համար առիթ է հանդիսացել Ուկրաինայի կառավարության կողմից Ուկրաինայի և [[Եվրոպական միություն|Եվրամիության]] միջև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացի կասեցումը։ Մայդանում վրանային քաղաքը ցրելուց և 2014 թվականի հունվարի 16-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] կողմից զանգվածային անկարգություններին մասնակցելու համար պատժամիջոցների խստացում նախատեսող օրենքների ընդունումից հետո ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել և&lt;ref name=&quot;zakony&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ Законы 16 января. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 20.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221092256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է պետական իշխանության փոփոխման։

== Նախապատմություն ==
{{հիմնական|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ին [[Վիլնյուս]]ում կայանալիք «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մի քանի օր առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։ Այս մասին հրամանագիրը պաշտոնապես հրապարակվել է Ուկրաինայի վարչապետ [[Նիկոլայ Ազարով]]ի կողմից։

Ազարովի խոսքով, որը նոյեմբերի 22-ին ելույթ է ունեցել Գերագույն Ռադայում հերթական «կառավարական ժամի» ժամանակ, «վերջին կաթիլը» կառավարության համար ծառայել է [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի նոյեմբերի 20-ի նամակը, որում Ուկրաինային վարկ ստանալու համար կարգադրված էր գազի և ջեռուցման սակագները բարձրացնել 40 %-ով, սառեցնել աշխատավարձերը և կրճատել բյուջետային ծախսերը&lt;ref&gt;[http://korrdon.info/ukraine/51575-azarov-priostanovil-evrointegraciyu-iz-za-trebovaniy-mvf.html Украина — Азаров приостановил евроинтеграцию из-за требований МВФ] // korrdon.info&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, կառավարության ղեկավարը նշել է, որ եվրաինտեգրման արդյունքում Ուկրաինական շատ ձեռնարկություններ կարող են փակվել, իսկ 400 հազար քաղաքացիներ կմնան առանց աշխատանքի&lt;ref&gt;[http://glavred.info/ekonomika/azarov-obyasnil-otkaz-ot-associacii-400-tysyach-ukraincev-mogli-poteryat-rabotu-264530.html Азаров объяснил отказ от Ассоциации: 400 тысяч украинцев могли потерять работу]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի վարչապետը շեշտեց, որ եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելը մարտավարական քայլ է և կապ չունի նախորդ կուրսը լքելու հետ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/azarov-nazval-priostanovku-associacii-edinstvenno-vozmozhnym-takticheskim-hodom-133372_.html Азаров назвал приостановку ассоциации единственно возможным тактическим ходом]. zn.ua.&lt;/ref&gt;։ Իսկ երբ վարչապետը հայտարարեց, որ ԱՄՀ-ի պայմանների կատարմանն այլընտրանք կառավարությունը առաջնահերթություն է դարձրել [[Ռուսաստան]]ի հետ տնտեսական [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|հարաբերությունների]] վերականգնմանը, որոնք արմատախիլ են արվել նախորդ ամիսներին, ընդդիմությունը նրան խոչընդոտեց և սկսեց շրջանցել կառավարական օթյակը։ Վարչապետը հազիվ է կարողացել պայմանավորվել, որից հետո Գերագույն Ռադայի նախագահ Վ. Ռիբակը փակել է նիստ&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ Работа Верховной Рады 19-22 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200309/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 26.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դեռևս նոյեմբերի 13-ին, այսինքն՝ վարչապետ Ազարովի հայտարարությունից մեկ շաբաթ առաջ՝ «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ակտիվ գործիչ Յուրի Լուցենկոն, որը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչի]] օրոք դատապարտվել էր 2012 թվականին պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու համար և ներում էր ստացել 2013 թվականի ապրիլին, կոչ էր արել բանակցություններ վարել ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ՝ զանգվածային ակցիաներ անցկացնելու վերաբերյալ, եթե ուկրաինական ղեկավարությունը ձախողի ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստումը&lt;ref&gt;[http://politrada.com/news/material/id/29306 Юрий Луценко уже готовит новый Майдан]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ժամանակագրություն ==

=== 2013 թվականի նոյեմբերի 21-23։ Զանգվածային ակցիաների սկիզբ ===
[[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը հայտարարել Է վարչապետ Ազարովի դեմ քրեական գործ հարուցելու մասին Գլխավոր դատախազություն դիմելու մտադրության մասին՝ կապված «[[Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականություն|Ուկրաինայի արտաքին]] և ներքին քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքի խախտման և ծառայողական լիազորությունների գերազանցման հետ և կոչ է արել բոլոր ուկրաինացիներին, որոնք անտարբեր չեն իրենց ապագայի նկատմամբ, նոյեմբերի 24-ին դուրս գալ ընդդիմության հանրահավաքին և իշխանություններին&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606615-udar-vimagatime-porushiti-spravu-proti-azarova-za-prizupinennya-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html «УДАР» вимагатиме порушити справу проти Азарова за призупинення підготовки до асоціації з ЄС] // [[УНІАН]], 21.11.2013&lt;/ref&gt;։

Սակայն արդեն նոյեմբերի 21-ի երեկոյան սոցիալական ցանցերում սկսել են տարածվել բողոքի ակցիայի անհապաղ դուրս գալու կոչեր&lt;ref name=&quot;European Square&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/blogs-trending-25050141 European Square: Hashtag of Ukraine protest]. //[[BBC]]. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://life.pravda.com.ua/society/2013/12/17/146099/ 10 мифов о Евромайдане.] [[Українська правда]] — Життя. 17 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2013/11/22/943789.html Девятая годовщина Оранжевой революции превратилась в «евромайдан»]. Подробности. Інтер. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.facebook.com/Mefistoff/posts/10201177280260151 Заклик вийти на Майдан незалежності]. Мустафа Найєм&lt;/ref&gt;։ Առաջին ակցիան սկսվել Է Կիևի Անկախության Մայդանում ժամը 22:00-ի սահմաններում։ Ակցիային մասնակցել են լրագրողներ, հասարակական ակտիվիստներ, ընդդիմադիր քաղաքական առաջնորդներ՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]ն («ՀԱՐՎԱԾ»), [[Օլեգ Տյագնիբոկ]]ը («Ազատություն») և [[Արսենի Յացենյուկ]]ը («Բատկիվշչինա»)&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/22nov2013/ukr.html Противники приостановки евроинтеграции Украины вышли на улицы Киева] // [[Newsru.com]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դիտորդների խոսքով՝ հրապարակում հավաքվածներին տեղափոխել են երկու հիմնական շարժառիթ․

* շատերը անկեղծորեն կարծում էին, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում։ Նախորդ տարվա ընթացքում այդ ներկայացմանը աջակցել են ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարել էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ի երեկոյան Կիևի շրջանային վարչական դատարանը, ի պատասխան Կիևի քաղաքային վարչակազմի դիմումի, որոշել է արգելել խաղաղ զանգվածային ակցիաների անցկացման ժամանակ փոքր ճարտարապետական ձևեր տեղադրել վրանների, կրպակների, այդ թվում ժամանակավոր և շարժական վահանակների տեսքով, 2013 թվականի նոյեմբերի 22-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը Անկախության Մայդանում, Կրեշչատիկ փողոցում և Եվրոպական հրապարակում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3270277-khha-sud-zapretyl-ustanavlyvat-v-tsentre-kyeva-palatky-no-ne-provodyt-aktsyy|title=КГГА: Суд запретил устанавливать в центре Киева палатки, но не проводить акции|author=Комерсант.NET|accessdate=2013-11-25}}&lt;/ref&gt;, այնուամենայնիվ, միացյալ ընդդիմության ներկայացուցիչները Եվրոպական հրապարակում տեղադրել են 15 բանակային բրեզենտ վրաններ և 20 վրանային քաղաքի պարետանտ է դարձել Անդրեյ Պարուբին։ Տեղեկատվական-քարոզչական աշխատանքը գլխավորել է Յացենյուկի զինակից Վյաչեսլավ Կիրիլենկոն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |title=На Европейской площади в Киеве установили палатки для проведения бессрочной акции протеста |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110840/https://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 22-ին ոստիկանությունը, ի կատարումն դատարանի որոշման, փորձել է խանգարել ակտիվիստներին վրաններ տեղադրել, ինչի պատճառով տեղի են ունեցել առաջին բախումները։ Հանրահավաքին մասնակցում էին ընդդիմադիր ակտիվիստներ։ Նոյեմբերի 22-ին, չնայած Կիևի խորհրդի արգելքին, հավաքվածները սկսել են 2004 թվականի օրինակով վրաններ տեղադրել, արդյունքում տեղի են ունեցել առաջին բախումները ոստիկանության հետ&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/249987-khronika-massovogo-protesta-kak-razvivaetsya-evroimaidan/photo/2 22-24 ноября. Начало бессрочной акции протеста]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը իշխանությունները սկսեցին ստահոդ լուրեր տարածել այն մասին, թե «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը ցուցարարներին իբր կոչ է անում ցրվել&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Хакеры от имени Кличко распространяют дезу о провале митинга на Майдане|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 22 ноября 2013 В 11:41}}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 22-ին Լվովում Լվովի Օգի շենքի առջև տեղի է ունեցել շուրջ 2 հազար ուսանողների հանրահավաք&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |title=Во Львове собрался двухтысячный митинг в поддержку евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140413183232/http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նրանց առջև ելույթ են ունեցել Իվան Ֆրանկոյի անվան Լվովի ազգային համալսարանի ռեկտոր Իվան Վակարչուկը և քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը։ Այդ օրը «Եվրոմայդանի» մասնակիցների թվով զգալիորեն ավելի փոքր ակցիաներ են կայացել նաև Ուկրաինայի մի շարք այլ քաղաքներում՝ [[Վիննիցա (քաղաք, Ուկրաինա)|Վիննիցայում]] (500 մարդ)&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/04193-na-evromajdan-v-vinnitse-prishli-poltyisyachi-chelovek.htm На Евромайдан в Виннице пришли полтысячи человек]&lt;/ref&gt;, [[Դոնեցկ]]ում (մոտ 100 մարդ), [[Կրիվոմ Ռոգե]]ում (մոտ 70 մարդ), [[Սումախ]]ում (մոտ 150 մարդ), [[Խարկով]]ում (մոտ 50 մարդ) և [[Չեռնովցի]]ում։

Մի շարք շրջաններում եվրոմայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը։ Բոլոր եվրոմայդաններում գերիշխում էին Ուկրաինայի և ԵՄ դրոշները։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն, տեղի ունեցածը, դիտորդների խոսքով, ոչ թե քաղաքական, այլ քաղաքացիական միջոցառում էր&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 23-ին ոստիկանությունը մի փոքր հետ է մղել ցուցարարներին՝ ընդարձակելով [[տոնածառ]]ի տեղադրման տարածքի շրջակայքը&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Милиция оттеснила евромайдан в Киеве|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 23 ноября 2013 В 10:46}}&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 24-ի զանգվածային հանրահավաքներ ===
[[Պատկեր:Holding an EU flag.jpg|thumb|Հանրահավաք Կիևում նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Lviv (24.11.2013) 11.JPG|thumb|Հանրահավաք Լվովում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի, 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan Paris 1.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Փարիզ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Luhansk.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Լուգանսկ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի ունեցավ «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու ընդդիմության հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման ցույցերը ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)։ Ընդդիմությունը մասնակիցների թիվը գնահատել է 100 հազար&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176535.html ГУМВД Украины в Киеве: В массовых акциях в центре столицы участвовало около 50 тысяч//Интерфакс-Украина, 25.11.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է անժամկետ բողոքի ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը․

*[[Յուրի Լուցենկո]]․ «Եթե Յանուկովիչը չստորագրի համաձայնագիրը, կպահանջենք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Յանուկովիչի կառավարությունը, որը ղեկավարում Է Ազարովը, պետք է հրաժարական տա ուկրաինացի ժողովրդի շահերը դավաճանելու համար»
*[[Յուլիա Տիմոշենկո]] (հայտարարությունը կարդացել է նրա դուստրը)․ «Պետք է ստիպել իշխանություններին ԵՄ-ի հետ համաձայնագիրը ստորագրել հենց նոյեմբերի 29-ին և հենց [[Վիլնյուս]]ում, այլապես նրանք այն երբեք չեն ստորագրի, պետք է պահանջել ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի անհապաղ գումարում, կառավարության հրաժարականը և ԵՄ-ի հետ համաձայնագիր ստորագրելու որոշում ընդունել»
*[[Արսենի Յացենյուկ]]․ «Մենք պահանջում ենք չեղյալ հայտարարել եվրաինտեգրումը դադարեցնելու մասին որոշումը։ Մինչև Վիլնյուս մենք պիկետելու ենք նախարարների կաբինետը՝ պահանջելով վերացնել այդ հակաեվրոպական և հակաուկրաինական որոշումը։ Մենք միլիոնավոր ուկրաինացիների ստորագրահավաք ենք սկսել՝ կոչ անելով Եվրամիությանը. ընդունեք Ուկրաինան, մենք՝ որպես ուկրաինացի ժողովուրդ, արժանի ենք դրան։ Եթե համաձայնագիրը ստորագրվի, այն կկատարի նոր նախագահը, նոր կառավարությունը և նոր խորհրդարանը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

«Ժողովրդական վեչե» բանաձևը նոյեմբերի 24-ին․

* պահանջել կառավարության հրաժարականը՝ ազգային շահերը դավաճանելու համար
* պահանջել Գերագույն ռադայի նոյեմբերի 27-ի արտահերթ նստաշրջանի անցկացում, շտապ քննարկել և ընդունել եվրաինտեգրման բոլոր անհրաժեշտ օրենքները (նստաշրջանն այդպես էլ չկայացավ)
* անհրաժեշտ օրենքների ընդունման անհնարինության դեպքում՝ խորհրդարանը լուծարելու և արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար։
* նախագահից պահանջել անհապաղ չեղարկել Ազարովի կառավարության որոշումը, դադարեցնել քաղաքական հալածանքները, ազատ արձակել Տիմոշենկոյին, վերսկսել եվրոպական ինտեգրացման կուրսը և Ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել Վիլնյուսում կայանալիք գագաթնաժողովում։
* «Այն դեպքում, երբ նախագահը հրաժարվում է կատարել իր սահմանադրական պարտականությունները և չստորագրել համաձայնությունը՝ հասնել նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնազրկմանը պետական դավաճանության համար և կոչ անել աշխարհի բոլոր ժողովրդավարական երկրներին՝ անհապաղ անձնական պատժամիջոցներ կիրառել Յանուկովիչի և նրա կոռումպացված ռեժիմի ներկայացուցիչների դեմ»
* «Անցկացնել զորահավաք բոլոր կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքացիների համար, ովքեր հանդես են գալիս Ուկրաինայի եվրաինտեգրումը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքից հետո ցուցարարների մի մասը (հիմնականում «Ազատություն» կուսակցության կողմնակիցները) փորձել են ճեղքել Կառավարության շենքի կենտրոնական մուտքը և արգելափակել կառավարական ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ Մուտքի մոտ տեղակայված են «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման մի քանի հարյուր մարտիկներ։ Ագրեսիվ տրամադրված ցուցարարները հարձակվել են ոստիկանության վրա և կոտրել ուղեփակոցը։ Ընդդիմադիր լրատվամիջոցների պնդմամբ՝ պայթուցիկները ոստիկանական բաժանմունք էին նետում իբր ոչ թե ցուցարարները, այլ այսպես կոչված «տիտուշները», այսինքն՝ իշխանությունների կողմից վարձված սադրիչները։ Նման պնդումներ հետագայում մշտապես հնչել են։ Ոստիկանությունը նաև արցունքաբեր գազ է կիրառել, սակայն, ՆԳՆ մամուլի քարտուղարի խոսքով, միայն ի պատասխան ցուցարարների գործողությունների։ Մի քանի մասնակիցներ ձերբակալվել են ոստիկանության մարմիններին դիմադրելու համար։ Նրանցից մի քանիսին դատարանը կալանքի տակ պահելը որպես խափանման միջոց է ընտրել&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;gaz-24&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/24/gas/ Милиция применила слезоточивый газ против демонстрантов в Киеве. Lenta.ru, 24 ноября 2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.unian.net/politics/855349-pod-kabminom-snova-nachalis-stolknoveniya-postradal-militsioner.html | title = Под Кабмином снова начались столкновения. УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Կեսգիշերից քիչ առաջ «Բերկուտը» երկու անգամ հարձակվել է Եվրոպական հրապարակում գտնվող վրանային քաղաքի վրա, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է հետ մղել այդ հարձակումները&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Митингующие «отбили» 2 атаки беркутовцев на Европейской площади|work = новости|date = 25.11.2013}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի Միխայլովի հրապարակում հավաքվել է «հակա-Եվրոմայդանը», որը կազմակերպել է Ռեգիոնների կուսակցությունը՝ ի պաշտպանություն կառավարության որոշումների, որին մասնակցել է մինչև հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/24/242529_mihaylovskoy_ploshchadi_kieva.html На Михайловской площади собирается «антимайдан»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/storonniki-regionalov-na-mihaylovskoy-ploschadi-v-kieve-podderzhali-vzveshennye-deystviya-pravitelstva-133523_.html Сторонники регионалов на Михайловской площади в Киеве поддержали «взвешенные действия правительства»]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարների խումբը ձեռքերում պահել է մի մեծ սպիտակ փուչիկ՝ «Եվրո = հոմո» մակագրությամբ և գծված խաչաձև աքաղաղով և ԵՄ դրոշով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polemika.com.ua/news-131933.html |title=В Киеве на митинг «Нет евро-гомо-интеграции» собралось 500 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225070801/http://polemika.com.ua/news-131933.html |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն հանրահավաքում անվանել են «Գեյրոփ»՝ ընդգծելով, որ եվրաինտեգրումը կնշանակի Ուկրաինայում [[գեյ-մշակույթ]]ի ազդեցության ուժեղացում&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-kieve-regionaly-vodyat-horovody-s-plakatami-geyropa-264176.html В Киеве регионалы водят хороводы с плакатами «Гейропа»]&lt;/ref&gt;։ [[Սևաստոպոլ]]ում Հակամայդանին 3 հազար քաղաքացի է մասնակցել&lt;ref&gt;[http://www.arnews.ru/news/1736491.html На «анти-евромайдан» в Севастополе собрались более 3 тысяч человек]&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոմայդանը Ուկրաինայի այլ քաղաքներում ====

*[[Լվով]]․ եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքին, տարբեր աղբյուրների համաձայն, հավաքվել է շուրջ 10 հազար մասնակից&lt;ref name=&quot;koresp-lvov&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3271009-vo-lvove-evromaidan-sobral-18-tysiach-chelovek Во Львове Евромайдан собрал 18 тысяч человек]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/lvov/kak-mitingoval-evromaydan-vo-lvove--477239.html Как митинговал «евромайдан» во Львове]&lt;/ref&gt;, հիմնականում Լվովի բուհերի ուսանողներ։

Ավելի քիչ թվով մասնակիցներ բողոքի ակցիաներ են կազմակերպել Ուկրաինայի այլ քաղաքներում․

*[[Խարկով]]․ մինչև 700 մարդ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kommersant.ua/news/2351780 |title=В Харькове в поддержку евроинтеграции собрались 700 человек |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203045608/http://www.kommersant.ua/news/2351780 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; է հավաքվել [[Տարաս Շևչենկոյի հուշարձան (այլ կիրառումներ)|Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի]] մոտ։
*[[Խերսոն]]․ Ազատության հրապարակում մոտ 400 մարդ է հավաքվել՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման&lt;ref&gt;[http://www.visti.ks.ua/novosti/foto/10648-na-evromaydan-v-hersone-prishlo-okolo-400-chelovek.html На «Евромайдан» в Херсоне пришло около 400 человек]&lt;/ref&gt;։
*[[Դոնեցկ]]․ մոտ 150 քաղաքացի հավաքվել է Տարաս Շևչենկոյի արձանի մոտ՝ Եվրամիության հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար հանրահավաքի&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131122/979102747.html Около 150 человек провели в Донецке акцию в поддержку евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։
*[[Լուգանսկ]]․ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման հանրահավաքը Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ ավելի քան 100 մարդ է հավաքել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |title=В Луганске Евромайдан собрал более 100 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202230313/http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |archivedate=2013-12-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որոնք կոնֆլիկտ են ունեցել տեղի կազակների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|title=Луганск евроинтеграционный: казаки, геи и РПЛ|author=Потёмкина А.|date=2013-11-25|publisher=Сайт «Политика»|accessdate=2013-11-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202222035/http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|archivedate=2013-12-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքն ընթացել Է «Յանուկովիչի հրաժարականը» կարգախոսով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ostro.org/lugansk/politics/news/432386/|title=Луганский евромайдан продолжается|date=2013-12-01|publisher=Информационное агентство «ОстроВ»|accessdate=2013-12-01}}&lt;/ref&gt;։
*[[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաև]]․ չնայած նոյեմբերի 23-ին եվրոմայդանի ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/23/7002804/ У Миколаєві міліція силою розганяє євромайдан. Є постраждалі]&lt;/ref&gt; և 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը քաղաքում զանգվածային ակցիաների արգելմանը, հարյուրավոր նիկոլաևցիներ Եվրոմայդան են դուրս եկել 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին&lt;ref&gt;[http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html Сотні миколаївців вийшли на Євромайдан 1 грудня] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131204044615/http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html |date=2013-12-04 }}&lt;/ref&gt;։
* Նոյեմբերի 24-ին [[Օդեսա]]յում եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքը մի քանի տասնյակ ուսանողների է հավաքել&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/odessa/evromaydan-v-odesse-sobral-neskolko-desyatkov-studentov--477195.html «Евромайдан» в Одессе собрал несколько десятков студентов]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ դրան մասնակցել է արդեն մի քանի հարյուր մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=28.11.2013|url=http://uanews.odessa.ua/politics/2013/11/28/20508.html|title=Одесса поздравила Юлию Тимошенко
|publisher=Odessa.ua|accessdate=2013-12-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, հարյուրավոր օդեսացիներ Եվրոմայդան են ուղևորվել Կիև&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=01.12.2013|url=http://www.segodnya.ua/regions/odessa/sotni-odessitov-poehali-na-evromaydan-v-kieve-479015.html|title=Сотни одесситов поехали на Евромайдан в Киеве|publisher=segodnya.ua|author=Мария Рубан|accessdate=2013-12-02
}}&lt;/ref&gt;։

=== Վիլնյուսյան գագաթաժողովին ընդառաջ (նոյեմբերի 25-29) ===
Նոյեմբերի 25-28-ն ընկած ժամանակահատվածում վրանային ճամբարում մշտապես եղել է շուրջ 300 մասնակից, հիմնականում երիտասարդնե&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176540.html Евромайдан благополучно простоял ночь]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/28/7003325/ «ЕвроМайдан» продолжает стоять] // [[Украинская правда]], 28.11.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ ընթացքում նշվել են որոշ օտարերկրյա քաղաքական գործիչների (մասնավորապես [[Լիտվա]]յի Սեյմի նախագահ Լ. Գրաուժինենեի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |title=Дипломата Литвы вызвали в МИД из-за участия в Евромайдане |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202232503/http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;) առաջին այցելությունները Մայդան։ Մինչդեռ Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի ակցիաները չեղարկվել են&lt;ref&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/palatochniy_gorodok_odesskogo_evromaydana_raznesli_molodchiki_1580060 Палаточный городок одесского Евромайдана разнесли молодчики]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 25-ին ցուցարարները Եվրոպական հրապարակում մեքենա են ջախջախել, որում, ինչպես իրենք էին կասկածում, եղել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության «գաղտնալսումը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Միջադեպին մասնակցել են ընդդիմության առաջնորդներ Տյագնիբոկն ու Յացենյուկը։ ՈՒԱԾ-ի հայտարարության համաձայն, որը հրապարակվել է հաջորդ օրը, «ավտոմեքենայում գտնվել են ՈՒԱԾ-ի աշխատակիցները, որոնք, իրավասությանը համապատասխան, կատարել են մարդկանց զանգվածային կուտակման վայրերում պայթուցիկ սարքերի հնարավոր կառավարման ռադիոալիքների տեխնիկական միջոցների հայտնաբերման խնդիրները»&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/sbu-trebuet-rassledovat-napadenie-na-sluzhebnyy-mikroavtobus-477528.html СБУ требует расследовать нападение на служебный микроавтобус. Сегодня.ua, 26.11.2013]&lt;/ref&gt;։

Քանի որ ցուցարարները չէին ցանկանում տեսնել քաղաքական գործիչներին, Մայդանը նոյեմբերի 24-ին՝ ընդդիմության հանրահավաքի ավարտից հետո, «ձուլվեց». «կուսակցական» վրանային ավանը ստեղծվեց Եվրոպական հրապարակում, «հանրային»՝ Անկախության Մայդանում&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 26-ին երկու հանրահավաքներն էլ միավորվեցին։ Ընդդիմության առաջնորդները և վրանային քաղաքի կազմկոմիտեն հայտարարել են իրենց միասնության մասին։ Յուլիա Տիմոշենկոն կոչ է արել Մայդանից հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Ենթադրվում էր, որ Մայդանը կդիմանա մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ը, որին ընդդիմադիր առաջնորդները նշանակել էին եզրափակիչ ակցիա, որով պետք է «ավարտեր առաջին փուլը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին դասադուլ են հայտարարել այն ուսանողները, որոնք նախագահ Յանուկովիչին առաջադրել են հետևյալ պահանջները․

* կատարել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմանները և հրապարակավ հռչակել Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ձեր գտնվելու նպատակը այդ համաձայնագրի ստորագրումը և պատրաստակամություն հայտնել այն ստորագրել նոյեմբերի 29-ին
* երաշխավորել խաղաղ եվրոմայդանների անվտանգությունը Ուկրաինայի բոլոր քաղաքներում, ինչպես նաև նրանց մասնակիցների նկատմամբ բռնաճնշումների բացակայությունը ինչպես այդ ակցիաների ժամանակ, այնպես էլ դրանց ավարտից հետո&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Կիևի ազգային համալսարանի և Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի վարչակազմերը դասախոսություններով բաց են թողել ուսանողներին&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Սակայն Մայդանում ուսանողների հետ շփվող լրագրողները պարզել են, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունը եկել է Լվովից, Տերնոպոլից և Իվանո-Ֆրանկովսկից&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Առաջին օրերին ուսանողները հանրահավաքների էին գնում ոչ այնքան Ուկրաինական դրոշներով, որքան եվրոպական դրոշներով (հաջորդ օրերին, սակայն, գերիշխում էին ուկրաինականները)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Նոյեմբերի 28-ին [[Յուրի Լուցենկո]]ն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր «Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Վիլնյուսյան գագաթաժողովից առաջ մնացած օրերին ակտիվություն է ծավալել Յուլյա Տիմոշենկոն։ Նոյեմբերի 25-ին նա անժամկետ հացադուլ է հայտարարել՝ «Յանուկովիչին պահանջելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը»։ Նոյեմբերի 26-ին նա կոչ է արել «բոլոր քաղաքական ուժերին հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները, կուսակցական դրոշները, վրանները, կարգախոսները։ Ամեն ինչ, որ խանգարում է մեր բացարձակ միասնությանը, պետք է անմիջապես հեռացվի»։ Նոյեմբերի 27-ին Տիմոշենկոն կոչ է արել Եվրամիությանը Ուկրաինայի հետ ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել՝ չառաջադրելով որևէ պայման, և «գործի դնել բոլոր գործիքները, որպեսզի 2015 թվականին Ուկրաինայում կարողանան արդար ընտրություններ անցկացնել, որոնք թույլ կտան ավտորիտար ռեժիմը փոխարինել նոր ժողովրդավարական իշխանության և ուկրաինացիներին վստահ ճանապարհ կբացի դեպի Միացյալ Եվրոպա»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Վիլնյուսի գագաթնաժողովի նախաշեմին նախագահ Յանուկովիչը հարցազրույց է տվել առաջատար հեռուստաալիքներին, որում, մասնավորապես, հայտարարել է, որ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրն առկա տեսքով չի համապատասխանում Ուկրաինայի ազգային շահերին, դա «հանգույց» է։ ԱՄՀ-ի վարկի հաշվարկները չարդարացան, ուստի Ուկրաինայի կառավարությունն ակտիվ բանակցություններ է վարում Ռուսաստանի հետ գազի գնի նվազեցման և այն խնդիրների կարգավորման շուրջ, որոնք կարող են առաջանալ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում։ «Եվրոմայդանի» մասին հարցին Յանուկովիչը պատասխանել է, որ խաղաղ և օրինական ակցիաների դեմ ուժ չի կիրառվի, կարևորն այն է, որ ցույցերի մասնակիցները չխախտեն օրենքը, բռնության չդիմեն և չփորձեն գրավել իշխանության կառույցները&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ Интервью Януковича 27 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304210917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Ղրիմի Գերագույն խորհուրդն իր «քաղաքական իրադրության մասին» բանաձևով աջակցություն է հայտնել Ուկրաինայի կառավարության որոշմանը, դատապարտել ընդդիմադիր կուսակցությունների գործողությունները, «որոնք շահարկում են եվրոպական արժեքները... հիստերիա են բորբոքում Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ և դիմում շանտաժի քաղաքականությանը…»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ը Վիլնյուսում տեղի ունեցավ «Արևելյան գործընկերության» գագաթաժողովը, որին ներկա էր նաև Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը։ Նոյեմբերի 29-ի կեսօրին հայտնի է դարձել, որ Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև Ասոցացման մասին համաձայնագիրը այդպես էլ չի ստորագրվել։

Նոյեմբերի 29-ին Եվրոպական հրապարակում եռժամանոց հանրահավաք էր կազմակերպվել՝ ի պաշտպանություն նախագահի և կառավարության գործողությունների&lt;ref&gt;[http://kiev.segodnya.ua/kphotovideo/kak-prohodil-maydan-storonnikov-yanukovicha-478635.html Как проходил Майдан сторонников Януковича]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հայտնված ընդդիմության առաջնորդները Յանուկովիչին մեղադրել են պետական դավաճանության մեջ&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.newsru.com/world/29nov2013/maidan.html|title=Новости NEWSru.com На Майдан Незалежности прибыла милиция в противогазах, хотя власти обещали не разгонять митинг за евроинтеграцию Украины|accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանը բանաձև է ընդունել, առանցքային պահանջը Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականն է&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4 |date=2016-03-11 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 29-ի երեկոյան Անկախության հրապարակ են բերվել «Բերկուտի» ուժերը&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;/&gt;։ Պետավտոտեսչության աշխատակիցները փորձել են ձերբակալել և Մայդանից դուրս բերել ընդդիմության երկու մինի ավտոբուս՝ ձայնային արտադրողականությամբ, պատճառաբանությամբ, որ սարքավորումն օգտագործվել է ավելի ուշ, քան 23։ 00-ն&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243411_maydane_berkut_snova.html На Майдане «Беркут» снова заблокировал машины оппозиции, ранен фотограф Reuters]&lt;/ref&gt;։ Արսենի Յացենյուկը և Յուրի Լուցենկոն կարողացել են կանխել տրանսպորտի բռնագրավումը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/potasovka-mezhdu-mitinguyushchimi-i-miliciey-voznikla-iz-oppozicionnogo-transporta-478693.html Потасовка между митингующими и милицией возникла из-за оппозиционного транспорта]&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 30։ Եվրոմայդանի ցրում ===
{{External media||align=right
||video1=[https://www.youtube.com/watch?v=pDsuBrnBVK0 Եվրամայդանի գրոհից մեկ ժամ առաջ՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 29-ին]
||video2=[https://www.youtube.com/watch?v=-talnbWQDpI Магнолія-TV]
||video3=[https://www.youtube.com/watch?v=UkAHmtZtaA4 Ականատեսների վկայությունները (2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին) RadioSvobodaOrg]
||video4=[https://www.youtube.com/watch?v=YkjEDHFYV-s Ականատեսների վիդեո] [[24 (телеканал)|news24]] 
||video6=[https://www.youtube.com/watch?v=lhi8ZwIqSPo Բժիշկները պատմել են Եվրամայդանում տուժածների վնասվածքների մասին:] [[ТСН (телепередача)|ТСН]] 
|[https://www.youtube.com/watch?v=2ZCQdlthEjk Եվրամայդանի ցրումը Կիևում 30.11.2013 Kyiv ARD German TV]|video7=[https://www.youtube.com/watch?v=0tBAR9Wxuzs]
}}

Ըստ Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության վարկածի&lt;ref&gt;20 декабря оппозиция, недовольная предварительными результатами расследования, заявила о намерении провести через Верховную Раду проект постановления о создании временной следственной комиссии по расследованию деятельности правоохранительных органов во время разгона мирных демонстраций в Киеве и других городах Украины (см. [http://www.unian.net/news/613447-oppozitsiya-sozdast-sledstvennuyu-komissiyu-po-rassledovaniyu-razgona-evromaydana.html Оппозиция создаст следственную комиссию по расследованию разгона Евромайдана : Новости УНИАН])&lt;/ref&gt;, նոյեմբերի 30-ին, առավոտյան ժամը 4-ին ոստիկանությունը պահանջել է ազատ արձակել Մայդանը, որպեսզի նախապատրաստի նրան նոր տարվա տոնակատարությանը։ Բողոքի ակցիայի մասնակիցները, որոնք գտնվում էին հրապարակում, անտեսել են այդ պահանջը, նրանց մի մասը ագրեսիվություն է դրսևորել, որը վերածվել է ոստիկանության հետ բախման, ընդ որում ցուցարարները սկսել են ոստիկանության վրա նետել «շշեր, քարեր, մետաղական խողովակներ»&lt;ref name=&quot;290-troops&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/612040-v-razgone-maydana-30-noyabrya-uchastvovali-290-boytsov-berkuta-pshonka.html В разгоне Майдана участвовали бойцы «Беркута» — Пшонка]&lt;/ref&gt;։

Հատուկ գործողությունը, որում ներգրավված է եղել, ականատեսների վկայությամբ, «Բերկուտի» շուրջ 2000 մարտիկներ, որոնք Կիև են տեղափոխվել Ուկրաինայի տարբեր շրջաններից, սկսվել են գիշերվա ժամը 4-ին։ Դրանից մեկ ժամ առաջ հրապարակում խափանվել էր բջջային կապը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003683/ Беркут разогнал Евромайдан]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների խոսքով՝ այդ ժամանակ հրապարակում գտնվել է եվրոմայդանի մոտ հազար մասնակից։ Նրանց մեծ մասը ենթարկվել է հրապարակից հեռանալու պահանջներին և դուրս եկել միջանցքներով, որոնք նրանց տրամադրվել են, սակայն մոտ երկու հարյուր մարդ մնացել է տեղում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expres.ua///news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |title=#Євромайдан жорстоко розігнали беркутівці з трьох областей України |accessdate=2016-08-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131204042900/http://expres.ua/news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |archivedate=2013-12-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» հրամանատար Սերգեյ Կոսյուկը հայտարարել է, որ հավաքվածներն իրենց ագրեսիվ են պահել, չեն արձագանքել հրապարակն ազատելու կոչերին և «Բերկուտի» մարտիկների վրա շշեր, ձողիկներ և ապակիներ են նետել&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243511_sotrudnikov_berkuta.html Сотрудников «Беркута» спровоцировали, — командир]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների և լրագրողների վարկածով՝ այդ պահին հրապարակում էին հիմնականում բուհերի ուսանողներ երիտասարդները&lt;ref&gt;[http://www.fontanka.ru/2013/11/30/015/ СМИ: При разгоне Евромайдана пострадали десятки человек]&lt;/ref&gt;, իշխանությունների վարկածով՝ սադրիչներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244264_azarov_berkut_razognal.html Азаров: «Беркут» разогнал не студентов, а провокаторов]&lt;/ref&gt;։ Ուժային ակցիայի ժամանակ «Բերկուտի» աշխատակիցների կողմից ծեծի են ենթարկվել նույնիսկ աղջիկները&lt;ref name=&quot;autogenerated20131213-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/859814-pogibshaya-devushka-s-evromaydana-berkut-brosal-lyudey-v-avtobus-kak-matrasyi.html|title=«Погибшая» девушка с Евромайдана: «Беркут» бросал людей в автобус, как матрасы : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները մարդկանց հետապնդել են Կրեշչատիկով և հարակից փողոցներով մինչև Միխայլովսկի տաճար, որի վանականները բացել են դարպասները և փակել մինչև երկու հարյուր ցուցարարների&lt;ref name=Goncharenko&gt;{{статья|автор=Гончаренко Анна, Иванов Руслан, Юрьев Виктор. |заглавие=Отчего гудит Киев?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/uadontknows/1036514|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2013|номер=49 (1726) за 4 декабря|страницы=2, 8}} {{v|7|01|2016}}&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցությունից պատգամավոր Գենադի Մոսկալը, որը մասնակցել է իրադարձությունների հետաքննությանը, որը վարել է ընդդիմությունը, դեկտեմբերի կեսերին հայտարարել է, որ վրանային քաղաքը ցրելու խնդիրը դրվել Է Ղրիմի ԱՀ-ի, Պոլտավայի, Չեռնիգովի, Սումսկի, Լուգանսկի մարզերի և Կիևի քաղաքի «Բերկուտի» ստորաբաժանումների առջև։ Նա նաև պնդել է, որ նոյեմբերի 30-ի գիշերը «բերկուտականներին» ոչ թե ռետինե մահակներ են տվել, այլ պլաստիկե, շատ ավելի վտանգավոր&lt;ref&gt;http://www.pravda.com.ua/news/2013/12/14/7006913/ Захарченко відповідатиме перед Гаазьким трибуналом&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պետ Վալերի կորյակի խոսքով, որն իր վրա է վերցրել «Բերկուտի» ակցիայի պատասխանատվությունը, գործողության նպատակը Մայդանի մաքրումն էր ամանորյա եղևնի և սահադաշտի լցման համար&lt;ref name=Goncharenko/&gt;։

Ոստիկանությունը ձերբակալել է ավելի քան 30 մարդու և նրանց տեղափոխել ոստիկանության Շևչենկովի բաժին&lt;ref name=autogenerated21&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |title=«Беркут» задержал несколько десятков активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203011838/http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալվածների թվում հիմնականում եղել են Կիևի, ինչպես նաև Լվովի, Ռովենսկի, Վիննիցկի և Տերնոպոլի մարզերի բնակիչները&lt;ref&gt;[http://vinplace.net/novini-ukraїni-ta-svіtu/krivava-yalinka-abo-berkut-poti-evromajdanu.html Разгон Евромайдана «Беркутом»]&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց, վարչական արձանագրություններ կազմելուց հետո, ձերբակալվածներն ազատ են արձակվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |title=Милиция отпустила задержанных активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204136/http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից հարուցվել է երկու քրեական գործ՝ խուլիգանության և իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչներին դիմադրելու վերաբերյալ հոդվածներով&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;&gt;{{cite web | url=http://ria.ru/world/20131201/980964224.html | title=Глава МВД Украины извинился за чрезмерное применение силы на Майдане, РИА Новости | accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Ուժային ակցիայի ընթացքում 79 մարդ մարմնական վնասվածքներ է ստացել, այդ թվում՝ 7 ոստիկան։ Նրանցից, ըստ պաշտոնական տվյալների, 21 մարդ տեղափոխվել է հիվանդանոց, 10-ը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244660_razgone_evromaydana.html При разгоне «евромайдана» пострадали 79 человек — ГПУ]&lt;/ref&gt;։ Տուժածների թվում են նաև Լեհաստանի քաղաքացիներ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |title=Поляки пострадали при разгоне Евромайдана. |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203101957/http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Հետևանքներ ====
Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ փոփոխության։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ հոգեպես ավելի ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։

Ուկրաինական սոցիալական մեդիայի հաղորդագրությունների վերլուծությունն այդ շրջանում ցույց է տալիս բողոքի փոխաբերությունների օգտագործումը, որոնք արտացոլում են նախագահ Յանուկովիչի՝ որպես «ժողովրդի թշնամու», «բանդիտի» և «դավաճանի» ընկալումը։ Նշված փոխաբերությունները, որոնք ուղղված էին հանրային կարծիքում ուկրաինացիների բարեկեցության սպառնալիքով զուգորդված ուկրաինական իշխանության կերպարի ձևավորմանը, բնորոշ էին նաև Ուկրաինայում բողոքի ակտիվության նախորդ շրջանի (նոյեմբերի 18-30) համար։ Դեկտեմբերի 1-ից սկսած, սակայն, այս դիսկուրսը դառնում է ավելի էմոցիոնալ և բովանդակային հագեցած&lt;ref name=&quot;азар&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/strategii-formirovaniya-ustanovok-protestnogo-povedeniya-v-seti-internet-opyt-primeneniya-kibermetricheskogo-analiza-na-primere-1 Азаров А. А., Бродовская Е. В., Дмитриева О. В., Домбровская А. Ю., Фильченков А. А. Стратегии формирования установок протестного поведения в сети Интернет: опыт применения киберметрического анализа (на примере Евромайдана, ноябрь 2013 г.) // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены, Выпуск № 3 (121) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրել է Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին և Յանուկովիչին դրել է արդարացողի վիճակի մեջ&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներկայացվում են տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ խնդրել էին հրահրվել առաջնորդների խորհրդարանական ընդդիմության, ովքեր փորձում էին գտնել «միավորող գաղափար»&lt;ref name=&quot;азар&quot; /&gt;։

«Ռեգիոնների կուսակցության» խորհրդարանական խմբակցությունից դուրս գալու մասին հայտարարել են Դավիդ Ժվանիան&lt;ref&gt;[http://ua.interfax.com.ua/news/general/178050.html Выход депутата из Партии Регионов] — Интерфакс-Украина.&lt;/ref&gt;, Իննա Բոգոսլովսկայան&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/30/7003828/ Выход члена из Партии Регионов]&lt;/ref&gt;, Նիկոլայ Ռուդկովսկին&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 Выход члена из Партии Регионов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121920/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 |date=2016-03-04 }} — Факты.&lt;/ref&gt; և Վլադիմիր Մելնիչենկոն&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3273468-deputat-rady-melnychenko-vyishov-z-pr Депутат вышел из Партии Регионов] — Корреспондент.net.&lt;/ref&gt;։

Հրաժարական է տվել նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Սերգեյ Լևոչկինը&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | title=Украинская правда. | accessdate=2013-12-3 | archive-date=2013-12-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20131203084321/http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, սակայն նախագահը չի ընդունել նրա հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/609048-yanukovich-ne-priynyav-vidstavku-lovochkina.html Янукович не принял отставку Левочкина] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմությունը Եվրոմայդանի ցրումը որակել է որպես «արյունալի» ակցիա, որի ընթացքում ոստիկանությունը «ծեծել է երեխաներին»։ Ուկրաինական պորտալ gazeta.ua-ը նոյեմբերի 30-ի առավոտյան հայտնել է «արյան ծով»-ի մասին»&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_berkut-zhestoko-razognal-evromajdan-v-kieve-more-krovi-i-33-zaderzhannyh/528996 «Беркут» жестоко разогнал Евромайдан в Киеве]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես իրենց հոդվածում գրել են լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը, &quot;Մայդանի ցրումը ցույց է տվել, որ ի տարբերություն 2004 թվականի, նախագահը չի վերահսկում «''արկղը»''։ Դմիտրի Ֆիրտաշի, Վիկտոր Պինչուկի և նույնիսկ Ռինատ Ախմետովի մեդիահոլդինգները իրադարձությունները լուսաբանում են գրեթե առանց օրինագծերի, ցույց տալով նոյեմբերի 30-ի գիշերը և դեկտեմբերի 1-ի բանկային ակցիաների ժամանակ ցուցարարներին «ծեծելու ամենասարսափելի կադրերը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2013/12/6/7005130/ Сергій Лещенко, Мустафа Найєм. День і ніч Віктора Януковича. Хто утопив ЄвроМайдан у крові. «Украинская правда», 06.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Համացանցում հայտնվում են միայն մասնակիցների ծեծի տեսագրությունը, մինչդեռ մայդաննիկների կողմից ագրեսիայի ակտերի տեսագրությունը բացակայում է։ Առաջին տեսահոլովակը, որտեղ աջ կազմակերպությունների ակտիվիստների կողմից սադրանքների 30 վայրկյան կա, համացանցում հայտնվում է միայն նոյեմբերի 30-ի ցերեկը։ Այն, ինչ տեղի է ունեցել հրապարակում հենց սկզբից, այդպես էլ չի ցուցադրվել&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot; /&gt;։

Ուժային ակցիան ընդդիմությանը ձևական առիթ տվեց, այսպես կոչված, «ազգային դիմադրության շտաբ» ստեղծելու և դեկտեմբերի 1-ին տեղի ունեցած կառավարական շենքերի վրա հարձակումներ կատարելու համար։

Նոյեմբերի 30-ին բողոքի նոր ակցիայի սկիզբը դրեց Միխայլովսկի հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքը, որին, տարբեր գնահատականներով, եկել էր 10-15 հազար մարդ։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը հանրահավաքից առաջ հանդիպում են անցկացրել ԵՄ դեսպանների հետ։ Հանրահավաքում հնչեցվել են ընդդիմության պահանջները, որոնցից գլխավորը նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականն է, ինչպես նաև ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։ Ելույթ ունենալով հանրահավաքում՝ Յացենյուկը կոչ է արել ստեղծել գործադուլ հայտարարելու համար գործադուլ՝ Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության վաղաժամկետ հրաժարականին հասնելու նպատակով&lt;ref name=autogenerated19&gt;{{cite web | url=http://glavred.info/politika/v-kieve-na-mihaylovskoy-ploschadi-uzhe-15-tysyach-oppoziciya-vydvinula-neskolko-trebovaniy-264764.html | title=В Киеве на Михайловской площади уже 15 тысяч.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ, ելույթ ունենալով Լվովում, Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել լվովյանին մասնակցել «ժողովրդական վեչեին հանուն եվրոպական Ուկրաինայի», որի անցկացումը նշանակված էր դեկտեմբերի 1-ին։ Ավելի ուշ այնտեղից Կիև է մեկնել մինչև 10 հազար կամավոր&lt;ref name=autogenerated8&gt;{{cite web | url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v- | title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրադարձությունների արձագանք ====

===== Մայրաքաղաք =====
Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված ուղերձում, որը տեղադրված է իր պաշտոնական կայքում, վրդովմունք է հայտնել նոյեմբերի 30-ի գիշերը Անկախության Մայդանում տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://inpress.ua/ru/politics/21053-sobytiya-na-evromaydane-yanukovich-skazal-svoe-slovo Янукович сказал своё слово]&lt;/ref&gt;․
{{քաղվածքի սկիզբ}}«Ես դատապարտում եմ այն գործողությունները, որոնք հանգեցրել են մարդկանց ուժային դիմակայության և տառապանքների։ Մի քանի օր առաջ ես ամբողջ երկրի առջև հայտարարել էի քաղաքացիական ոչ բռնի ակցիաների աջակցության մասին։ Նրանք, ովքեր չեն լսել Սահմանադրության և նախագահի խոսքերը և իրենց որոշումներով ու գործողություններով Մայդանում կոնֆլիկտ են հրահրել, կպատժվեն»։
{{oq|uk|Звернення Президента до Українського народу

Я засуджую дії, які призвели до силового протистояння та страждань людей.

Кілька днів тому я перед усією країною заявив про підтримку громадянських ненасильницьких акцій.

Ті, хто не почули слова Конституції та Президента і своїми рішеннями та діями спровокували конфлікт на Майдані, будуть покарані.}}
{{քաղվածքի ավարտ|источник=[http://www.president.gov.ua/news/29634.html Официальный сайт Президента Украины]}}

Նույն դիմումում նա Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունից պահանջել է անհապաղ իրեն և ուկրաինական հասարակությանը տրամադրել անհապաղ և օբյեկտիվ հետաքննության արդյունքները՝ մեղավորներին պատշաճ պատժելու համար։

Դեկտեմբերի 1-ին ՆԳՆ ղեկավար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն ներողություն է խնդրել ուժ գործադրելու համար&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;/&gt;։ Նույն օրը Կիևի ոստիկանապետ Վալերի Կորյակը, որը, ըստ պաշտոնական վարկածի&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003900/ Начальник киевской милиции просто прикрывает Захарченко.]&lt;/ref&gt;, անձամբ է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003870/ Начальник милиции Киева готов уйти в отставку]&lt;/ref&gt; տվել ուժի կիրառման հրամանը, հրաժարականի դիմում է ներկայացրել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003955/ Начальник киевской милиции попросил отставку]&lt;/ref&gt;, սակայն այն չի ընդունվել&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/4/7004770/ | title = Украинская правда.}}&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Զախարչենկոն միայն ժամանակավորապես պաշտոնանկ է արել Վ. Կորյակին մինչև ծառայողական քննության ավարտը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции. РБК, 01.12.2013 |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին, ելույթ ունենալով խորհրդարանում կառավարությանն անվստահություն հայտնելու փորձի ժամանակ, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կառավարության անունից ներողություն է խնդրել իրավապահ մարմինների գործողությունների համար և խոստացել, որ մեղավորները պատասխանատվություն կկրեն, իսկ կառավարությունը «վճռական կադրային փոփոխություններ» է սպասում&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5124.html Стенограмма пленарного заседания Верховной Рады Украины от 3 декабря 2013 года]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 11-ին Կիևում ցուցարարների պիկետները կրկին ուժային կերպով ցրելու փորձից հետո Նիկոլայ Ազարովը, փորձելով հանգստացնել հասարակությանը, կառավարության նիստում և իր անձնական կայքի միջոցով հայտարարել է, որ այսուհետ «ուժ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ չի կիրառվի», և որ դեկտեմբերի 17-ին ուկրաինա-ռուսական միջպետական հանձնաժողովի վեցերորդ նիստի ընթացքում «Մաքսային միության մասին ոչ մի խոսք չի լինի»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611375-azarov-silovogo-razgona-maydana-ne-budet.html Силового разгона Майдана не будет]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611220-azarov-klyanetsya-chto-ukraina-v-ts-ne-idet.html Азаров клянется, что Украина в ТС не идет]&lt;/ref&gt;։

[[Թուրքիա]]յում Ուկրաինայի հյուպատոս Բոգդան Յարեմենկոն, որը քննադատել է Եվրոմայդանի ցրումը, հետ է կանչվել [[Ստամբուլ]]ից&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.aif.ua/politic/ukraine/1035475 | title=Из Турции отозван украинский посол.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-]]ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը վրդովմունք է հայտնել Կիևում Եվրոմայդանի ուժային ջախջախման կապակցությամբ՝ ընդ որում ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի ներկայացուցչության ցուցարարներին հայտարարելով՝ «Ես ձեզ հետ եմ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004302/ Украинцы пикетировали ООН.] — Европейская правда.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610848-za-razgon-evromaydana-izvineniy-malo-doljna-byit-politicheskaya-otvetstvennost-ombudsmen.html За разгон Евромайдана извинений мало]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Կիևի պետական համալսարանի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովը հայտարարել է, որ «հակամարտությունների լուծման ոչ մի ուժային տարբերակ մենք սկզբունքորեն չպետք է ունենանք», այլ «կլինի քաղաքակիրթ ժողովրդավարական երկխոսություն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610867-popov-nikakih-silovyih-variantov-ne-doljno-byit.html Интервью Попова.]&lt;/ref&gt;, բայց արդեն դեկտեմբերի 11-ին տեղի է ունեցել վրանային քաղաքի ուժային վերացման հերթական փորձը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611643-popov-schitaet-oshibochnyim-reshenie-o-shturme-silovikami-zdaniya-kgga.html Попов считает ошибочным решение о штурме силовиками здания КГГА]&lt;/ref&gt;, իսկ դեկտեմբերի 14-ին Պոպովին հանձնել են գլխավոր դատախազության ծանուցումը, որի վարկածով նա Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա ճնշման հիմնական մասնակիցներից մեկն էր։

===== Տարածաշրջանային իշխանություններ =====

* Կիևի մարզային խորհուրդը դատապարտել է Եվրոմայդանում ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/ua/news/politics/934350-reg_onali_u_ki_vsk_y_oblrad_zasudili_rozg_n_vromaydanu.htm Регионалы в Киевском облсовете осудили разгон Евромайдану]— ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

;Հարավ-Արևելք

*[[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] Գերագույն Խորհուրդը պաշտպանել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի որոշումը՝ կասեցնել եվրաինտեգրման գործընթացը՝ միաժամանակ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt; և հետագայում կոչ է արել ղրիմցիներին «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի հետ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/27/7003199/ Крымский парламент решил ещё раз поддержать Азарова и заклеймить оппозицию] — Европейская правда, 27 ноября 2013&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 30-ի դեպքերից հետո ինքնավարության խորհրդարանը պաշտոնապես կոչ է արել Ուկրաինայի կառավարությանը հստակ կարգուկանոն հաստատել՝ «կանգ չառնելով, եթե անհրաժեշտ է, արտակարգ դրություն սահմանելուց առաջ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004344/ Парламент Крыма призвал Януковича вводить чрезвычайное положение]&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ «Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-25 }}&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրավիճակը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ, «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները լցնողները ... իշխանությունը», ասվում էր ուղերձում, «պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանել ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611443-parlament-kryima-reshil-evromaydan-ugrojaet-avtonomii-poluostrova.html Парламент Крыма решил: Евромайдан угрожает автономии полуострова] — УНИАН, 11.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Donetsk Oblast.svg|border|22px]] [[Դոնեցկի մարզ]]

* Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի նախագահ Անդրեյ Շիշացկին հայտարարել է, որ կպաշտպանի օրինականությունը և իրավակարգը, իսկ «նախագահն օրինական է ընտրվել, ուստի ոչ մի կասկած չկա, որ Դոնբասը կպաշտպանի իր ընտրությունը»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/608885-donbass-budet-zaschischat-prezidenta-gubernator.html Донбасс будет защищать Президента] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։
* [[Պատկեր:Flag of Donetsk.svg|border|22px]] [[Դոնեցկ]]
** Դոնեցկի քաղաքային խորհուրդը բանաձև է ընդունել, որում դատապարտել է Եվրոմայդանի մասնակիցների դեմ ուժի կիրառումը՝ միաժամանակ մտահոգություն հայտնելով համաուկրաինական գործադուլի կոչերով&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Odesa Oblast.svg|border|22px]] [[Օդեսայի մարզ]]

* Օդեսայի քաղաքային խորհուրդը կոչ է արել ժողովրդին զերծ մնալ արմատական դրսևորումներից, նախագահին՝ միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով ժողովրդի կարծիքը արտաքին տնտեսական որոշումներ կայացնելիս, քաղաքական կուսակցությունները՝ քաղաքակիրթ երկխոսություն վարել իշխանության հետ&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Kharkiv Oblast.svg|border|22px]] [[Խարկովի մարզ]]

* Խարկովի քաղաքային խորհուրդը պաշտպանել Է Ուկրաինայի ժողովրդի ձգտումը՝ միանալու Եվրոպական հանրակցությանը՝ նրա բարեկեցության, ժողովրդավարության և օրենքների հանդեպ հարգանքի մակարդակով, ինչպես նաև հավասարակշռված և հետևողական միջոցներն այդ ուղղությամբ, որոնք ձեռնարկվել են Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության կողմից՝ մարդկանց համար ճանաչելով ազատ կամարտահայտման և խաղաղ հավաքների իրավունքը, բայց դատապարտելով ընդդիմությանը պետության մեջ սոցիալական լարվածության ստեղծմանն ուղղված գործողությունների համար&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2013/12/131203_hk_kharkiv_rada.shtml Харьковский горсовет осудил оппозицию и поддержала правительство] — BBC, 3 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

;Արևմուտք

[[Պատկեր:Flag of Transcarpathian Oblast.png|border|22px]] [[Զակարպատի մարզ]]

* Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդն աջակցություն է հայտնել եվրոմայդանի մասնակիցներին և վրդովմունք հայտնել եվրոմայդանի դաժան ջախջախման կապակցությամբ, այն անվանելով հանցագործություն, պահանջել է կառավարության անհապաղ հրաժարականը՝ իրեն վերապահելով քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաների և համաուկրաինական գործադուլի իրավունքը քաղաքացիների դեմ ուժային մեթոդների կիրառումը շարունակելու դեպքում&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի երեք արևմտյան շրջաններում ղեկավարությունը հայտարարել է Համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба Би-би-си]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ivano-Frankivsk Oblast2.svg|border|22px]] [[Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզ]]

* Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհուրդը դատապարտել է նոյեմբերի 30-ին Եվրոմայդանի ցրումը և կոչ Է արել Եվրամիությանն ու ԱՄՆ-ին պատժամիջոցներ սահմանել ուկրաինական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/evromaydan-v-kieve-polovina-oblsovetov-ukrainy-provedut-ekstrennye-zasedaniya-264866.html Половина облсоветов Украины проведут экстренные заседания] — Главред, 2 декабря 2013&lt;/ref&gt;։ Իվանո-Ֆրանկովսկի քաղաքային ղեկավար Վիկտոր Անուշկևիչուսն իր տեղակալների հետ արձակուրդ է գնացել իր հաշվին՝ «կատարելով բազմահազարանոց վեչեի կամքը, որը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 1-ի վարչակազմի մոտ»&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Իվանո-Ֆրանկովյան ՕԳԱՅԻ շենքի մոտ տեղի է ունեցել վեչեն, որին մասնակցել է ավելի քան 15 հազար մարդ։ Այստեղ հայտարարվել է ընդդիմությանն աջակցելու համար մեկշաբաթյա քաղաքային գործադուլ սկսելու մասին&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;։
* Հետագայում մարզխորհուրդը անվստահություն հայտնեց մարզպետարանի աշխատակազմին և որոշում կայացրեց հետ կանչել իրեն պատվիրակած լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611043-frankovskiy-oblsovet-reshil-likvidirovat-oga.html Франковский облсовет решил ликвидировать ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Lviv Oblast.png|border|22px]] [[Լվովի մարզ]]

* Լվովի քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը հայտարարել է, որ թույլ չի տա Լվովում եվրոմայդանի ցրումը և դատապարտել Է Կիևում «Բերկուտի» ուժային ակցիան&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243458_mer_lvova_obeshchaet_vivesti_gorod.html Мэр Львова обещает вывести весь город в случае разгона Евромайдана] — LB.ua, 30 ноября 2013&lt;/ref&gt;։
* Ինչպես ասված Է Լվովի մարզխորհրդի կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ, համակարգող խորհրդի շտաբի հերթական նիստում, որը վարել է Լվովի մարզային խորհրդի նախագահ Պյոտր Կոլոդին, որոշում է ընդունվել համընդհանուր գործադուլ հայտարարելու մասին։ Կոլոդին նաև համապետական գործադուլի կոչ է արել. «Յուրաքանչյուր ձեռնարկության, յուրաքանչյուր կազմակերպության և հաստատության աշխատողները պետք է ինքնուրույն ընտրեն գործադուլի ձևը և դուրս գան մեր Լվովի եվրոմայդան, որ Ազատության պողոտայում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ»,- հայտարարել է Կոլոդիյը&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։ Նա նաև հայտնել է, որ մարզը «Կիևի մարդկանց առավելագույն մոբիլիզացիա է հայտարարել ի պաշտպանություն եվրոմայդանի»&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 11-ին Լվովի քաղաքային խորհրդում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լուծարվեց&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/frakciya-partii-regionov-vo-lvovskom-gorsovete-prekratila-suschestvovanie-134815_.html Фракция Партии регионов во Львовском горсовете прекратила существование] — ZN,UA, 11 декабря 2013 года&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 17-ին Լվովի մարզային խորհուրդը Իվանո-Ֆրանկովսկիից հետո հետ է կանչել մարզային պետական վարչակազմից պատվիրակված լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612700-lvovskiy-oblsovet-reshil-otozvat-polnomochiya-u-oblgosadministratsii.html Львовский облсовет решил отозвать полномочия у ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ternopil Oblast.svg|border|22px]] [[Տերնոպոլի մարզ]]

* Տերնոպոլի մարզային խորհրդի նախագահը հրավիրել է արտահերթ նստաշրջան, իսկ նրա նախագահ Վասիլի Խոմինեցը շրջանային խորհուրդներին կոչ է արել կողք կողքի կանգնել եվրոմայդանի հետ. Անկախ իր կուսականությունից՝ պետք է դուրս գալ հրապարակ և պաշտպանել իր քաղաքացիական դիրքորոշում։ Նաև կոչ եմ անում շտապ նիստեր հրավիրել շրջանային խորհուրդների՝ ընդդիմության պահանջներին աջակցելու համար&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Տերնոպոլում սկսվել է համաքաղաքային գործադուլը&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Տերնոպոլի մարզային խորհուրդը անվստահություն է հայտնել Տերնոպոլի մարզպետարանի ղեկավարին և կոչ է արել վերացնել հատուկ նշանակության ոստիկանական հատուկ ստորաբաժանումները&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3274975-ternopilska-oblrada-vyslovyla-nedoviru-holovi-oda Тернопольский облсовет выразил недоверие председателю ОГА] — Корреспондент.net, 6 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

==== Հետաքննություն ====
Լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը «Ուկրաինսկայա պրավդա» պորտալում հրապարակել են «Վիկտոր Յանուկովիչի օր ու գիշերը. Ով է արյան մեջ խեղդել Մայդանը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;/&gt;, որում ասվում էր, որ գիշերը, երբ տեղի է ունեցել ուժային ակցիա, Յանուկովիչը, որը վերադարձել է Վիլնյուսից, մի քանի ժամից հետո Մեժիգորյե է մեկնել նախկին պետտնտեսության՝ Կիևից 70 կմ հեռավորության վրա գիշերային որսի։ Լրագրողների տեղեկատվության համաձայն՝ գործողության ղեկավարումն իրականացրել է Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևը, ով դրանից մի քանի օր առաջ իր առաջին տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչի հետ միասին ընտրել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումը, որոնք այնուհետև ներգրավված են եղել այնտեղ։ Ի վերջո, ընտրությունը կանգ է առել Դնեպրոպետրովսկի, Լուգանսկի, Չերկասի մարզերից և Ղրիմից Կիև գործուղված մարտիկների վրա։ Ակցիայի ժամանակ Վլադիմիր Սիվկովիչը գտնվել է Կիևի միլիցիայի ղեկավար Վալերի կորյակի աշխատասենյակում։

2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից դեկտեմբերի 11-ը Կիևում տեղի ունեցած դեպքերի առթիվ հարուցվել է 40 քրեական գործ&lt;ref name=autogenerated20&gt;{{cite web | url = http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | title = В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией — Новости Mail.Ru | accessdate = 2019-12-14 | archive-date = 2014-02-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140202143122/http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան հայտնել էր անցկացվող հետաքննության ընթացքի մասին։ Ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու կասկածանքով ծանուցումներ են հանձնվել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովին, Կիևի ոստիկանապետ Վլադիմիր Կորյակին և հասարակական անվտանգության գծով նրա տեղակալ Պյոտր Ֆեդչուկին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612029-sivkovichu-popovu-koryaku-i-fedchuku-obyyavleno-o-podozrenii-v-prichastnosti-k-razgonu-evromaydana.html Пшонка назвал подозреваемых ответственных за разгон Евромайдана] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Վլադիմիր Սիվկովիչը և Ալեքսանդր Պոպովը Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդություններով հեռացվել էին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոններից՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը մասնակցության կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Президент отстранил от должностей Сивковича и Попова] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարի 12-ին «Կիևի դատարաններում խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի հիման վրա փակվել է Ալեքսանդր Պոպովի, Վլադիմիր Սիվկովիչի և Վալերի կորյակի դեմ հարուցված քրեական վարույթը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/883345-sud-snyal-obvineniya-s-popova-sivkovicha-i-koryaka-po-delu-o-razgone-maydana.html Суд снял обвинения с Попова, Сивковича и Коряка по делу о разгоне Майдана] — УНІАН, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բողոքի ակցիաների մասնակիցների համաներում ====
2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա մտցվեց «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների անցկացման ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը օրինագիծը քննարկվեց և ընդունվեց խորհրդարանի կողմից։ Նրա պաշտպանել ներկայացուցիչների ճնշող մեծամասնությունը խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների, բացառությամբ խմբակցության ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադան որոշեց&lt;ref name=autogenerated12&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49375&amp;pf35401=286620 Закон Украины «Об устранении негативных последствий и недопущении преследования и наказания лиц в связи с событиями, имевшими место во время проведения мирных собраний»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;․

# 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը նրանց գործողությունների և որոշումների համար ազատել պատասխանատվությունից։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ բոլոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը ենթակա են փակման։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ նոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը չեն կարող բացվել։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ վարչական իրավախախտումների համար քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկված անձինք ենթակա են ազատման և ճանաչվում են դատվածություն չունեցող և Վարչական իրավախախտումների համար պատասխանատվություն չկրած։

Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ է մտել «Ուկրաինայի ձայն» և «կառավարական սուրհանդակ» թերթերում դրա հրապարակումից երեք օր անց։

2014 թվականի հունվարի 16-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա է ներկայացվել և ընդունվել (առավելապես Ռեգիոնների կուսակցության և ՔՊԿ խմբակցությունների պատգամավորների աջակցությամբ) «Ուկրաինայի օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3893&amp;skl=8 Официальный портал Верховной Рады Украины]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որը էական փոփոխություններ է մտցրել սկզբնական օրենքում և հստակեցրել է դրա կիրառման կարգը։ Հաջորդ օրը օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից, իսկ փետրվարի 2-ին ուժի մեջ է մտել։ Օրենքի համաձայն՝ 2014 թվականի փետրվարի 17-ից սկսած՝ մեկ ամսվա ընթացքում Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը պետք է փակեր 2013 թվականի դեկտեմբերի 27-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 2-ը&lt;ref&gt;[https://archive.is/20140117215003/www.president.gov.ua/ru/news/29961.html Глава государства подписал ряд законов]&lt;/ref&gt; գործողությունների վերաբերյալ բողոքների մասնակիցների դեմ վարույթները։ Այդ օրենքի գործողությունը չի տարածվել 2014 թվականի փետրվարի 2-ից հետո տեղի ունեցած բողոքի ակցիաների մասնակիցների վրա, այդ թվում նաև այսպես կոչված «Մայդանի ինքնապաշտպանության» ջոկատների դեմ գործերի վրա, որոնք հայտարարվել էին փետրվարի 9-ին՝ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140217_ru_s_amnesty_action.shtml|title=Кого не коснётся амнистия|author=Червоненко В.|date=2014-02-17|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-16}}&lt;/ref&gt;։

=== Դեկտեմբերի 1-ի իրադարձություններ ===
[[Պատկեր:Independence Square on Sunday.jpg|մինի|Դեկտեմբերի 1, Անկախության մայդան]]
[[Պատկեր:Euromaidan Kyiv 1-12-13 by Gnatoush 005.jpg|մինի|Եվրաինտեգրման կողմնակիցները դեկտեմբերի 1-ին Կիևում]]

==== Կիև ====
Ընդդիմությունը Շևչենկոյի այգում հանրահավաք է նշանակել ժամը 12-ին, սակայն մարդիկ սկսել են հավաքվել Միխայլովի հրապարակում և Շևչենկոյի այգում արդեն առավոտից։ Բազմության մեջ շատ են Ուկրաինայի, Եվրամիության, «Հարված», «Բատկիվշչինայի» և «Սվոբոդայի»դրոշները։  Ժամը 12:00-ին հավաքվածների շարասյունը շարժվել է Միխայլովսկի հրապարակով Վլադիմիրի փողոց՝ Շևչենկոյի պուրակ։ Առջևում շարասյուները հսկայական Ուկրաինական դրոշ են կրել։ Շարժումը համակարգել Է Տուրչինովը, դրոշի հետևում եղել են Յացենյուկը, Կլիչկոն և Տյագնիբոկը։ Այդ պահին ակցիայի մասնակիցների թիվը եղել է 50-60 հազար&lt;ref name=vesti01-12&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Գալով Մայդան՝ ամբոխը սկսել է քանդել հրապարակի պարագծով ցանկապատերը և այնտեղ տեղադրված տոնածառի շուրջ վահանակները։  Ոստիկանության աշխատակիցները լքել են հրապարակը։ Հեռացա հրապարակից և գրեթե ողջ կոմունալ տեխնիկան։ ՆԳՆ ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն ցրելու հավաքվածներին, եթե բողոքը խաղաղ բնույթ կրի, սակայն սադրանքների ցանկացած փորձ կկանխվի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ի դրությամբ բողոքի ակցիայի մասնակիցների մեծ մասն արդեն հավաքվել է Անկախության Մայդանում և հարևան փողոցներում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Բողոքի ակցիաների կազմակերպիչների գնահատմամբ՝ Կիևի կենտրոնական հրապարակ և հարակից փողոցներ, ընդհուպ մինչև Շևչենկոյի այգի, դուրս են եկել 500 հազար մասնակիցներ, [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների տվյալներով՝ 100-ից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://obozrevatel.com/politics/41092-militsiya-naschitala-16-mln-evromajdanovtsev-istochnik.htm | title=Милиция насчитала 1,6 млн евромайдановцев|accessdate=2013-12-3}}&lt;/ref&gt;։ Լվովից Կիև կազմակերպված ժամանել է շուրջ 10 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հանրահավաքը սկսվել է ժամը 14:30-ին (մինչդեռ Հրապարակից մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա՝ բանկային փողոցում, ակցիայի մասնակիցների մի մասը փորձել է գրոհել նախագահի վարչակազմի վրա)&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;

Ժամը 20։ 00-ին «Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն հանրահավաքի մասնակիցներին կոչ է արել մնալ Անկախության Մայդանում և թույլ չտալ սադրանքներ։ «Ես կոչ եմ անում բոլորին այսօր մնալ Մայդանում... մենք ամեն ինչ անում ենք Ձեզ պաշտպանելու համար... մենք պետք է բոլորին մոբիլիզացնենք երկրում և չկորցնենք նախաձեռնությունը»։ Նա ասել է, որ Արհմիությունների տանը բոլոր նրանք, ովքեր կմնան Այսօր և վաղը, կարող են ջերմանալ, տաք սնունդ ստանալ և գիշերել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ժամը 20:30-ին ակտիվիստները փորձել են քանդել Լենինի արձանը Շևչենկոյի պուրակում, սակայն նրանց փորձը կանխվել է «Բերկուտի» ուժերով&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ընդդիմության ստեղծած Ազգային դիմադրության շտաբը կոչ է արել կիևցի ուսանողներին համընդհանուր գործադուլ սկսել դեկտեմբերի 2-ից։ Ընդդիմադիրները դիմել են ուսանողներին՝ կոչ անելով դեկտեմբերի 2-ին գալ Անկախության մայդան և պաշտպանել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնաթողության պահանջը&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության կենտրոնական շտաբի ղեկավար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է դեկտեմբերի 2-ի առավոտյան ժամը 6-ից համազգային գործադուլի մասնակիցների կողմից վարչական շենքերի շրջափակման մասին. «Ոչ մի տրանսպորտ չպետք է այստեղ հայտնվի»։ Նա հայտնել Է շրջաններից Կիև ժամանող ուժեղացումների մասին, իսկ շտաբում ցուցարարներին թույլ են տվել դիմադրություն ցույց տալ՝ Մայդանից նրանց դուրս մղելու փորձի դեպքում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

==== Վարչական շենքերի զավթում և նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ ====
Մոտ ժամը մեկին գրավվել է Կրեշչատիկ փողոցի 36 շենքը, որտեղ տեղակայված են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմը (ԿԳԳԱ) և Կիևի քաղաքային խորհուրդը։ «Ուկրաինսկայա պրավդա»- ի փոխանցմամբ՝ շենք են ներխուժել «Աջ սեկտոր» կազմակերպության շուրջ 15 ակտիվիստուհի Տատյանա Չերնովոլով և, զինված մուրճերով և մետաղական ձողերով, կոտրել են մուտքի դռների ապակիներն ու պատուհանները&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27619-v-kieve-podschitali-summu-uwerba-ot-akcij-protesta В Киеве подсчитали сумму ущерба от акций протеста]&lt;/ref&gt;։ Ակտիվիստուհին ցուցարարներին կոչ է արել գրավել շենքը և շրջափակել այն ներսից, սակայն ցուցարարները սկզբում փորձել են կանգնեցնել «Աջ սեկտորի» ակտիվիստներին՝ նրանց սադրիչներ անվանելով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003983/ В КМДА побили окна и двери]&lt;/ref&gt;։ Որոշ ժամանակ անց շենքում արդեն տնօրինում էին «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորները, որոնք շենքում ջեռուցման կետ էին սարքել հանրահավաքի մասնակիցների համար&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27342-v-zdanii-kievskoj-mjerii-sdelali-shtab-revoljucii В здании киевской мэрии сделали штаб революции. Vesti.ua, 01.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Վախենալով ոստիկանությունից՝ շենքը գրաված անձինք սկսել են բարիկադավորվել ներսից՝ օգտագործելով ձեռքի տակ հայտնված ցանկացած կահույք։ Մինչդեռ, ՊԱԿ շենքի մոտ մի քանի հազար մարդ է հավաքվել, որոնց մեծ մասը Մայդանի հանրահավաքից անցել է այնտեղ։

Ժամը 14:40-ին «Վո Սվոբոդայի» և «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչները կոտրել են Արհմիությունների տան դռները (Անկախության մայդան, 18/2), մտել շենք և դադարեցրել գովազդների հեռարձակումը մեծ տեսաէկրանով։ Պահակախումբը լքել է շենքը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |title=Митингующие захватили здание КГГА и Дом Профсоюзов |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140204055040/http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Տյագնիբոկը ցուցարարներին հայտարարել է, որ արհմիությունների ֆեդերացիայի շենքում կտեղակայվի ''ազգային դիմադրության շտաբ''&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|title=Новости Украины NEWSru.ua: «Беркут» применил слезоточивый газ и гранаты против митингующих возле АП|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203021744/http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|archivedate=2013-12-03|accessdate=2013-12-3|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Ուկրաինայի արհմիությունների ֆեդերացիայի ղեկավարության հետ ձևակերպվել է վարձակալության պայմանագիր. տարածքը վարձակալվել է որպես ընդդիմության ժողովրդական պատգամավորների ընդունարան, ինչը հանգեցրել է ՖՄՀ-ի ղեկավարի և նրա նախագահության միջև հակամարտության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |title=ЗАЯВА |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110542/http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 14։ 00-ից մի քանի ժամվա ընթացքում գլխավոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել նախագահի աշխատակազմի բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/infografika/27441-hronika-shturma-administracii-prezidenta Хроника штурма Администрации президента. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Մի խումբ երիտասարդներ (տարբեր գնահատականներով՝ 100-ից մինչև 300 մարդ), որոնցից շատերն իրենց դեմքերը թաքցրել են դիմակներով, զինված են եղել մահակներով և փայտերով, հանդերձված են եղել սաղավարտներով, հեծանիվներով և մոտոցիկլետ սաղավարտներով, փորձել են ճեղքել ոստիկանական շղթան։ Ոստիկանության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ նա մարմնական վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/28019-shturmovavshij-bankovuju-traktor-prignali-s-majdana Штурмовавший Банковую трактор пригнали с Майдана]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում մի խումբ ագրեսիվ տրամադրված երիտասարդներ սկսել են քարեր նետել ոստիկանների ուղղությամբ (լուսանկարներ) և ծեծի ենթարկել անվտանգության աշխատակիցներին։ Գործի են դրվել գազի բալոններ, երկաթե ձողեր, ֆալշֆեյերներ, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր, հարձակվողներից մեկի մոտ մետաղական ծանր շղթա է եղել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |title=На Банковой продолжают столкновения |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131212222445/http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դատելով հարձակվողների հագուստի խորհրդանիշներից, ինչպես նաև ականատեսների պատմություններից՝ հարձակումներին մասնակցել են հիմնականում արմատական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստները՝ «Սև կոմիտեն», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-Ազգային ասամբլեան։ Հարձակվողներից շատերն իրենց վրա ունեցել են «[[Դինամո (ֆուտբոլային ակումբ, Կիև)|Դինամո]]» ֆուտբոլային ակումբի սիմվոլիկան&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27884-kto-bral-bankovuju Ответственность за штурм Банковой взяли на себя ультраправые из СНА]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներքին զորքերի անզեն զինվորների թիկունքում անգործության են մատնվել «Բերկուտ» ստորաբաժանման և ոստիկանության լիովին հանդերձված մարտիկները&lt;ref&gt;[http://zyalt.livejournal.com/942815.html Илья Варламов. Штурм администрации президента, Киев (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։

Այստեղ ներկա հանրահավաքի մասնակիցների մի մասը փորձել է կանգնեցնել հարձակվողներին, բայց ապարդյուն։ Լրագրողները փորձել են կապ հաստատել ընդդիմության առաջնորդների հետ։ Ժամը 15։ 00-ին հայտնվել Է [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը կոչ է արել զերծ մնալ սադրանքներից և խուսափել արյան թափումից։ Սակայն ամբոխից նրան բղավում են՝ «հեռացիր այստեղից»։ Ժամը 16:00-ի դրությամբ բանկով հավաքվում է Անկախության Մայդանից մարդկանց բազմություն, որոնք հետևում են տեղի ունեցածին։

Մինչդեռ ընդդիմության առաջնորդները մամուլի ասուլիս են անցկացրել Արհմիությունների տանը։ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է, որ նախագահի վարչակազմի գրոհին մասնակցել է 500 «տիտուշկա». «Ես կոչ արեցի մարդկանց դադարեցնել այդ սադրանքը, սակայն ինձ կոպիտ ձևով գցեցին այն տրակտորից, որի վրա ես բարձրացել եմ, և խոսելու հնարավորություն չտվեցին։ Այնտեղ են մնացել մեր մարդիկ։ Բայց մենք հայտարարում ենք, որ հրահանգը թույլ չի տվել ցուցարարներին գրոհել վարչական շենքերը»:

Մոտ 16:30-ին սկսվել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումների հակագրոհը, որոնք հարձակվողների դեմ կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և արցունքաբեր գազ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/berkut-s-drakami-i-slezotochivym-gazom-otbil-ataku-na-administraciyu-prezidenta-264824.html «Беркут» с драками и слезоточивым газом отбил атаку на Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները հետ են մղել հարձակվողներին նախագահի աշխատակազմի շենքից և սկսել հետապնդել նրանց։ Ամբոխը փախել է, սակայն որոշ ժամանակ անց հարձակվողները սկսել են վերակառուցվել և պատրաստվել նոր գրոհի։

Ժամը 17:00-ի սահմաններում Բանկում հայտնվել են Վիտալի Կլիչկոն, Պետրո Պորոշենկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, որոնք կանգնել են ծայրահեղականների և ոստիկանության միջև՝ փորձելով հանգստացնել երկու կողմերին։ Կլիչկոն կոչ է արել ակցիայի բոլոր մասնակիցներին վերադառնալ Մայդան և չտրվել սադրանքներին, որոնք, նրա կարծիքով, կազմակերպել է իշխանությունը։

Մայդանում մոտավորապես 17:30-ին Պետրո Պորոշենկոն փորձել է բեմից հայտարարել, որ նախագահի վարչակազմի մոտ ծեծկռտուք են սարքել սադրիչները, նրան և «Բատկիվշչինա»-ի պատգամավոր Ալեքսանդր Կուժելին, որը կանգնած է կողքին, քաշել են բեմից և փորձել ծեծել։ Ավելի ուշ խոսել է «ՀԱՐՎԱԾ»-ի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը կրկնել Է Պորոշենկոյի խոսքերը։ Դա արդեն շատ ավելի հանգիստ է ընկալվել։

«Բերկուտի» երկրորդ հակագրոհն ամբողջությամբ մաքրել է բանկային և ինստիտուտի փողոցները ցուցարարներից։ Մարտիկները ֆիզիկական բռնություն են գործադրել գրեթե բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր բախվել են իրենց ճանապարհին. այսպես, այս օրվա ընթացքում, որոշ տվյալներով, ծեծի է ենթարկվել 40 լրագրող&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/933645-v_kieve_postradali_bolshe_desyatka_zhurnalistov_spisok.htm В Киеве пострадали 40 журналистов//Лига. Новости (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։ Այդ հակագրոհի ընթացքում ձերբակալվածները ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=8eflRkjecks Володимир Тищенко. Беркут по-звірячому бив мітингувальників біля Адміністрації Президента 1 грудня (видео)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են ԿԳՆ առողջապահության դեպարտամենտից, մեկ օրում անհետաձգելի բժշկական օգնության բրիգադներին է դիմել բողոքի ակցիաների 165 տուժած մասնակից։ Պատճառները բուժման-վնասվածքներ և քիմիական աչքի այրվածքներ. ՆԳՆ-ի տվյալներով՝ տուժած ոստիկանների թիվը գերազանցել է 100-ը։ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության կենտրոնական հոսպիտալ ժամը 22:00-ի դրությամբ տեղափոխվել է իրավապահ մարմինների գրեթե 50 աշխատակից, որոնք ստացել են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ։ Իրավապահների մի մասի մոտ գլխի վնասվածքներ են ախտորոշվել, այդ թվում՝ գանգուղեղային փակ վնասվածքներ&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27480-za-medpomowju-v-kieve-obratilis-165-mitingujuwih За медпомощью в Киеве обратились 165 митингующих]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմությունն ավելի ուշ ոստիկանության վրա հարձակվողներին սադրիչներ է անվանել&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков]&lt;/ref&gt; և հայտարարել այդ հարձակմանը իր առնչության մասին՝ պատասխանատվությունը բարդելով Դմիտրի Կորչինսկու&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot; /&gt; (այդ վարկածին աջակցել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն) կամ «վճարված տիտուշկաների» (Պորոշենկոյի վարկածի) վրա&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/oppoziciya-nazvala-provokaciey-shturm-ap-eto-mirnaya-akciya-protesta-134036_.html Оппозиция назвала провокацией штурм АП: Это мирная акция протеста]&lt;/ref&gt;։ Թողարկվել են տարածաշրջանների կուսակցության ժողովրդական պատգամավոր [[Իննա Բոգոսլովսկայա]]ն հայտարարել է, որ սադրանք կազմակերպել են իրենք՝ ոստիկանները&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://news.pn/ru/public/92722 Трактор для провокаций на Банковой мог подогнать полковник «Беркута»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/190155.html Побоище демонстрантов с «Беркутом» на Банковой улице, возможно, — политтехнология «Партии регионов» — Новая Газета]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «սև կոմիտե», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-ազգային ասամբլեան լրագրողներին հայտնել են, որ հենց իրենք են գրոհել և Կիևի քաղխորհուրդը, և Արհմիությունների տունը, սակայն «չափավոր ընդդիմությունը» դավաճանել է նրանց՝ անվանելով «սադրիչներ»&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot; /&gt;։ Կառավարական թաղամասի գրոհի նախաձեռնողներին «սադրիչներ» և «տիտուշկաներ» հայտարարելով՝ ընդդիմության առաջնորդներն արդեն շուտով սկսել են հասնել նրանց ազատ արձակմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|title=Майдан. Линии раскола. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 13.01.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-03-13|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Միրոժենկոն, «Աջ սեկտորի» մեջ մտնող «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գաղափարախոսը, դեռևս դեկտեմբերին ուղղակիորեն հայտարարել էր, որ դեկտեմբերի 1-ի իրադարձությունների հիմնական մասնակիցները նախագահի վարչակազմի մոտ բանկով «''աջ ակտիվիստներ»'' են, և որ «այնտեղ գործել են այն նույն «սադրիչները», որոնք [նույն օրը] ցուցարարների համար գրավել են Կիևի խորհուրդը և Արհմիությունների տունը»։ Ոստիկանության հետ բախումներին ուկրաինացի ծայրահեղ աջերի մասնակցության մասին արդեն այն ժամանակ խոսում էին շատ մասնագետներ, բայց ընդհուպ մինչև 2014 թվականի հունվարի 19-ի իրադարձությունները նման ամբողջ տեղեկատվությունն անցնում էր լայն լսարանի կողքով, որը Մայդանի շուրջ ցանկացած բախումների մասնակիցներին ընկալում էր բացառապես որպես «տիտուշկի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/world/kto_takie_i_chego_khotyat_boevye_otryady_maydana-1051003.xhtml|title=Кто такие и чего хотят боевые отряды Майдана|publisher=Сайт slon|accessdate=|author=Мальцев В.}}&lt;/ref&gt;։ Դա, ի դեպ, չի բացառում նաև իրադարձությունների վայրում արմատական տրամադրված բողոքող իրական սադրիչների հետ միասին ներկայանալու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004468/ Банковую штурмовали на заказ?//Украинская правда, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://argumentua.com/stati/kak-sprovotsirovat-krovavuyu-boinyu-tekhnologii-andreya-klyueva Константин Иванченко. Как спровоцировать кровавую бойню: «Технологии» Андрея Клюева?//Аргумент, 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25191423.html Ірина Штогрін. Керівники «Беркуту» перетворили захисників на карателів?//Радіо «Свобода», 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kyivpost.com/opinion/op-ed/no-provoking-a-state-of-emergency-332870.html Halya Coynash. No provoking a state of emergency//Kyiv Post, 03.12.2013]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության հասարակայնության հետ կապերի բաժնից, ոստիկանությունը բանակցություններ է սկսել ցուցարարների հետ Կիևի քաղաքային վարչակազմի և արհմիությունների ֆեդերացիայի տարածքների կամավոր ազատման շուրջ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|title=Милиция призывает митингующих освободить КГГА и Дом профсоюзов|publisher=[[УНИАН]]|date=2013-12-01|archiveurl=https://archive.is/20151222095036/http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|archivedate=2015-12-22|accessdate=2015-12-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Կիևի ոստիկանությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ այն մասին, որ վարչական շենքերի ինքնակամ զավթումն անօրինական է և ցուցարարներին առաջարկել է ինքնակամ լքել դրանք։ Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՎ-ի հայտարարության համաձայն՝ ոստիկանությունը քրեական վարույթ է հարուցել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն)՝ ՊԵԿ-ի շենքերի և Արհմիությունների տան գրավման ընթացքում ոստիկաններին մարմնական վնասվածքներ հասցնելու կապակցությամբ. Մի խումբ մարդիկ գործել են՝ օգտագործելով կոշտ ուժ, արցունքաբեր գազ և ծխածածկույթ։ Արդյունքում ոստիկանության 14 աշխատակիցներ լուրջ մարմնական վնասվածքներ են ստացել։ Դեպքի առթիվ քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն գործադրելը)։

Դեկտեմբերի 8-ին Կիևում տեղի է ունեցել միլիոնների երկրորդ «ժողովրդական վեչե»-ն&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona «Марш миллионов» и снос Ленина. Vesti.ua, 08.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275340-v-kyeve-na-maidane-nezalezhnosty-nachalos-narodnoe-veche В Киеве на Майдане Незалежности началось Народное вече]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչի հակառակորդները համոզված են, որ դեկտեմբերի 6-ին Սոչիում Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ նա խոստացել է, որ Ուկրաինան կմիանա Մաքսային միությանը։ Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցությանը հակազդելը դառնում է եվրոմայդանի գրեթե գլխավոր կարգախոսը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Euromaidan_on_Maidan_Nezalezhnosti,_Kiev_2013-12-08.webm|մինի|300x300փքս|«Ժողովրդական վեչե», դեկտեմբերի 8-ին: Վիդեո «Ազատություն Ռադիո»]]
Ուկրաինայի կառավարության շենքերին հարող փողոցները՝ Սադովկայա, Մետկովիչնայա և Լիպսկայա փողոցները Ինստիտուտսկոյ փողոցի կողմից առավոտից լկտիաբար փակվել են ոստիկանության ավտոբուսներով։

Մարիինյան այգում այդ ժամանակ տեղի է ունեցել «կառուցենք Եվրոպան Ուկրաինայում» հերթական հանրահավաքը, որին մասնակցել են Ռեգիոնների կուսակցության մի քանի հազար կողմնակիցներ և իշխանություններ երկրի տարբեր շրջաններից։ Ելույթ ունեցողները հայտարարել են նախագահի կուրսին աջակցելու մասին, հանդես են եկել երկրում ստեղծված իրավիճակի խաղաղ լուծման օգտին, դատապարտել ընդդիմադիր ուժերի առաջնորդների գործողությունները՝ ուղղված հասարակության պառակտմանը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275381-oppozytsyia-vvela-try-tysiachy-boevykov-v-kyev-dlia-destabylyzatsyy-y-hosperevorota-partyia-rehyonov Оппозиция ввела три тысячи боевиков в Киев для дестабилизации и госпереворота — Партия регионов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ կայքում հրապարակվել է ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի դիմումը ընդդիմադիր ուժերին և կիևցիներին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնում ընդդիմության կողմից պլանավորված զանգվածային ակցիաների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275296-ne-poddavaites-na-provokatsyy-obraschenye-hlavy-mvd-k-uchastnykam-molchalyvoho-shestvyia Обращение главы МВД к участникам Молчаливого шествия]&lt;/ref&gt;։ Զախարչենկոն քաղաքացիներին կոչ է արել առաջիկա բողոքի ակցիաներում հիշել օրենքի մասին, զգոն լինել և սադրանքների չենթարկվել, զերծ մնալ իրավապահների և նրանց ընտանիքների անդամների հասցեին սպառնալիքներից, ինչպես նաև խոստացել է պատժել Եվրոմայդանի դաժան ցրման մեղավորներին։

Արսենի Յացենյուկը «ժողովրդական վեչեի» ամբիոնից հայտարարել է, որ այդ օրվանից գործող իշխանությունների դեմ Ակցիայի մասնակիցները կընդլայնեն դրա գործողությունը և կսկսեն պիկետել ամբողջ կառավարական թաղամասը։ Մայդանի համակարգող «Բատկիվշչինա» կուսակցության ղեկավարի առաջին տեղակալ Ալեքսանդր Տուրչինովը ցուցարարներին կոչ է արել կառավարական թաղամասում վրանային ավաններ ջարդել։ Դրա համար նա Գրուշևսկու և ինստիտուտի փողոցներում կազմակերպել է ակտիվիստների երկու բազմահազարանոց շարասյուններ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275354-oppozytsyia-obiavyla-o-nachale-pyketyrovanyia-vseho-pravytelstvennoho-kvartala Оппозиция объявила о начале пикетирования всего правительственного квартала]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275362-v-kyeve-mnohotysiachnaia-kolonna-mytynhuuischykh-dvyzhetsia-k-zdanyui-kabmyna В Киеве многотысячная колонна митингующих движется к зданию Кабмина]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները սկսել են բարիկադներ կառուցել Գրուշևսկու փողոցում՝ Կառավարության շենքի մատույցներում։ Գործի են դրվել մետաղական ցանկապատերը, մայթերին ծառերի շուրջը տեղադրված թուջե վանդակաճաղերը։ Առաջին վրանները տեղադրվել են լյութերական, 24։ Բացի այդ, ցուցարարները արգելափակել են Մետաքսկիի փողոցը Բոգոմոլցի փողոցի խաչմերուկում։ Այսպիսով, մետաքսյա փողոցներից դեպի լողավազան և Բեսարաբական շուկա անցնելը փակվել է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275384-vse-vezdy-v-kvartal-hde-nakhodytsia-admynystratsyia-prezydenta-perekryty-mylytseiskymy-avtobusamy-y-boitsamy-berkuta Все въезды в квартал, где находится Администрация президента, перекрыты милицейскими автобусами и бойцами Беркута]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275397-uchastnyky-evromaidana-nachaly-ustanovlyvat-armeiskye-palatky-u-kabmyna Участники Евромайдана начали устанавливать армейские палатки у Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ ամբողջ կառավարական թաղամասը Կիևի կենտրոնում ամբողջությամբ գտնվում է եվրաինտեգրման կողմնակիցների վերահսկողության տակ։ Նրա խոսքով՝ բարիկադներ են կառուցվել և վրաններ են տեղադրվել նախարարների կաբինետի, սպաների տան մոտ, փակվել են Ինստիտուտսկայա և մետաքսյա փողոցները, որոնց վրա տեղադրված են նաև վրաններ և բլոկպոստներ։ Տուրչինովը կոչ է արել շուրջօրյա հերթապահություն ապահովել Մայդանի ողջ պարագծով։

եվրոմայդանի մասնակիցները մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից վրաններ են տեղադրել Ինստիտուտսկայա և Գրուշևսկի փողոցներում։ Բացի վրաններից, ինստիտուտի փողոցի կողմից ճանապարհը մի քանի տասնյակ ավտոմեքենա է արգելափակվում։ Գրուշևսկու փողոցում մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ցուցադրված են ցուցարարների շղթաները, որոնք նույնպես արգելափակում են ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ եվրոմայդանի ակտիվիստները Գրուշևսկու փողոցում բարիկադների հետևից Կառավարության տան մոտ գտնվող վրանային քաղաքում կահավորում են կենցաղը. Անկախության Մայդանից տակառներ, վառելափայտ են քաշել տաքանալու համար խարույկ վառելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275405-mytynhuuischye-vozvodiat-palatky-y-barrykady-onlain-transliatsyia-sobytyi-v-tsentre-kyeva Митингующие возводят палатки и баррикады: онлайн-трансляция событий в центре Киева]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ի երեկոյան Անկախության Մայդանում ցուցարարների թվից կազմավորվել է քաղաքացիական ինքնապաշտպանության առնվազն 15 ջոկատ, որոնք կոչվել են «հարյուրներ»&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ինչպես հայտարարել է «Բատկիվշչինա» խմբակցության ժողովրդական պատգամավոր Սերգեյ Փաշինսկին, ընդդիմությունը կարգելափակի Մեժիգորյեի նախագահական նստավայրը, եթե 48 ժամվա ընթացքում Նիկոլայ Ազարովի կառավարությունը հրաժարական չտա։ Փաշինսկու խոսքով՝ օրվա ընթացքում ցուցարարները պատրաստվում են «լկտիաբար» արգելափակել նախագահի վարչակազմի և նախարարների կաբինետի շենքերը&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել առանձին քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողություններ կատարելու փաստի առթիվ։ Քրեական վարույթը հարուցվել է քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Երեկոյան վանդալների խումբը քանդել է [[Լենինի արձան]]ը, որը 1946 թվականին տեղադրվել էր Բեսարաբսկայա հրապարակում։ Հուշարձանի փոխարեն տեղադրվել է Ուկրաինայի պետական դրոշը և ուկրաինացի ազգայնականների կարմիր-սև դրոշը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005453/|title=Памятник Ленина снесли — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Պատասխանատվությունը ստանձնել է «Ազատություն» կուսակցությունը։ Այս մասին լրագրողներին հայտնել Է Գերագույն Ռադայի «Ազատություն» կուսակցության պատգամավոր Իգոր Միրոշնիչենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005461/|title=Ленина завалила «Свобода» — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ, «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր Անդրեյ Շևչենկոն հավաստիացրել է, որ հուշարձանի քանդումը եվրոմայդանից չի նախաձեռնվել. «Սա ավելի շուտ այն մարդկանց խմբերի նախաձեռնությունն է, որոնք դա արել են»։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Օլեգ Տյագնիբոկը և Վիտալի Կլիչկոն իրենց վրա չեն վերցրել Լենինի արձանը քանդելու պատասխանատվությունը։

Գիշերը ցուցարարների գրաված տարածքում հանգիստ է անցել։ Անկախության Մայդանում ամբողջ գիշեր շարունակվել է համերգը։ Ցուցարարների հիմնական մասը գիշերել է վրաններում, Արհմիությունների տանը, Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքում, Հոկտեմբերյան պալատում, ինչպես նաև պարեկել է կառավարական թաղամասի մի շարք փողոցներում տեղադրված բարիկադները։ Առավել լուրջ բլոկպոստերը տեղադրված են Գրուշևսկի փողոցում՝ Գերագույն Ռադայի մոտ, մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ճանապարհը փակում է ինքնաթափերը և մի քանի ավտոմեքենա։ Լյութերանսկայա փողոցում՝ նախագահի վարչակազմի մոտ, նույնիսկ փշալար է տեղադրվել։ Բացի կիրակի երեկոյան տեղադրված բարիկադներից, դեկտեմբերի 9-ի առավոտյան ևս մեկը հայտնվել է Կրեշչատիկ փողոցում՝ Ցումի շենքի մոտ&lt;ref name=&quot;vesti09-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28895-protestujuwie-vstretili-snezhnyj-ponedelnik-koncertami-i-patrulirovaniem-barrikad Протестующие встретили снежный понедельник концертами и патрулированием баррикад. Vesti.ua, 09.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275476-zhurnalysty-narysovaly-kartu-zablokyrovannoho-aktyvystamy-evromaidana-tsentra-kyeva Журналисты нарисовали карту заблокированного активистами Евромайдана центра Киева]&lt;/ref&gt;։

==== Դեկտեմբերի 9-15 ====
'''Դեկտեմբերի 9-ի''' առավոտյան Գլխավոր դատախազության շենքի մոտ հավաքվել էին շուրջ 300 ցուցարարներ, որոնցից ավելի քան հիսունը պառկած գործադուլ էին կազմակերպել շենքի մուտքի մոտ։

Եվրոմայդան են այցելել Եվրամիության անդամ երկրների դեսպանատների ներկայացուցիչները։ Մասնավորապես, Կիևի կենտրոնական հրապարակ է այցելել Ուկրաինայում [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] դեսպան [[Սայմոն Սմիթ]]ը։

Միաժամանակ, պայթուցիկ սարքի մասին հաղորդագրության կապակցությամբ ոստիկանությունը փակել է մետրոյի Կրեշչատիկ, թատերական և Մայդան կայարաններում բոլոր մուտքերը և ելքերը։ Միխայլովի հրապարակ է ժամանել ներքին զորքերի մարտիկների մեծ շարասյունը։ ՆԳՆ հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները, որոնք մի քանի օրվա ընթացքում արգելափակվել են Վասիլկովի զորամասում, ճեղքել են շրջափակումը և ուղևորվել Կիև։

Երեկոյի ընթացքում ուժայինները հետ են մղել կառավարական թաղամասի Լյութերական, մետաքսանման, Գրուշևսկու և նախարարների կաբինետի մերձակա Կրեպոստնայա նրբանցքում ցուցարարների բլոկպոստերը, բարիկադներից ազատել Լյութերական և Կրուգլոունիվերսիտետային փողոցները&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09dec2013/kiev2.html Демонстрантов оттесняют от правительственных зданий]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275748-sylovyky-okruzhyly-blokposty-mytynhuuischykh-y-nachaly-razbor-barrykad Силовики окружили блокпосты митингующих и начали разбор баррикад]&lt;/ref&gt;։ Մոսկվայի միլիցիայի ղեկավարի պաշտոնակատար Վալերի Մազանը հայտարարել է, որ Կիևի կենտրոնում այսպես կոչված կառավարական թաղամասի ապաշրջափակումն իրականացվել է ի կատարումն Կիևի շրջանային վարչական դատարանի որոշման, որն ընդունվել է այն բանից հետո, երբ ակցիաների կազմակերպիչներն ու մասնակիցները անտեսել են այդ տարածքում ակցիաների անցկացումն արգելելու մասին դատարանի նախորդ որոշումը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610929-v-militsii-obyyasnili-prichinu-vcherashney-zachistki-pravitelstvennogo-kvartala.html Причины зачистки правительственного квартала]&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության գրասենյակ են այցելել Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության զինված աշխատակիցները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/9/7005700/ В офисе «Батькивщины» сотрудники СБУ]&lt;/ref&gt;, որոնք խուզարկություն են իրականացրել և առգրավել սերվերները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/610681-v-batkivschine-zayavili-chto-spetsnaz-fakticheski-ograbil-ih-ofis.html|title=В «Батькивщине» заявили, что спецназ фактически ограбил их офис: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610951-shturm-ofisa-na-turovskoy-v-mvd-govoryat-chto-batkivschina-zdes-ni-pri-chem-video.html Штурм офиса на Туровской]&lt;/ref&gt;։

Գիշերը ոստիկանությունը հանել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցի անկյունում գտնվող ցուցարարների վրանները (սպաների տուն), ազատել Բոգոմոլցի փողոցի ցուցարարներից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275852-mylytsyia-razblokyrovala-pravytelstvennyi-kvartal Милиция разблокировала правительственный квартал]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 10-ին''' Կիև է ժամանել Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը, որն այցելել է Մայդան, բանակցություններ է վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ նրան հասցնելով միացյալ Եվրոպայի տեսակետը բոլոր հարցերը խաղաղ ճանապարհով լուծելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, իսկ հետո հանդիպել խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Կիև է ժամանել նաև ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը։ Հաջորդ օրը նշանակվեց իշխանության և ընդդիմության «կլոր սեղանը»։ Հետևաբար, ենթադրելով խաղաղ ընթացքը հետագա իրադարձությունների, ինչպես նաև հաշվի առնելով 9-աստիճան սառնամանիք, մարդկանց մեծ մասը գնացել է Եվրոմայդանի տաքանալ, հանգստանալ, վերականգնել ուժ. եվրոմայդանում գիշերը մնացել էր մոտ հազար մարդ,ևս 1,5-2 հազարը գտնվում էին Կիևի կենտրոնում գտնվող տարբեր շենքերում։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը «Բերկուտ» ստորաբաժանման մարտիկները, ներքին զորքերն ու կոմունալ ծառայությունների աշխատակիցները մերձակա փողոցներից շարժվել են դեպի բարիկադացված հրապարակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/maidan/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Внутренние войска начали разбор баррикад вокруг Майдана}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/940892-mvd_nazvalo_nochnye_sobytiya_na_maydane_blagoustroystvom_territorii.htm МВД назвало ночной штурм Майдана &quot;благоустройством территории]&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանները հետ են մղել մարդկանց Միխայլովսկայի և ինստիտուտի փողոցի, ինչպես նաև Եվրոպական հրապարակի կողմից։ Կրեշչատիկը մաքրվել է բարիկադներից մինչև Գորոդեցկու փողոց։ Քաղաքի կենտրոնում մետրոյի կայարանները փակվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611093-silovikam-udalos-chastichno-slomat-barrikadu-na-institutskoy-tyisyacha-aktivistov-ih-sderjivaet.html|title=Силовикам удалось частично сломать баррикаду на Институтской, тысяча активистов их сдерживает : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Առավոտյան ժամը 7-ի դրությամբ, սակայն, միլիցիային դիմակայող ցուցարարների թիվը երեք հազարից հասել է 15 հազարի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611174-na-maydane-sobralis-bolee-10-tyisyach-mitinguyuschih.html|title=На Майдане собрались более 10 тысяч митингующих : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, ինչը թույլ է տվել հակազդել ՆԳՆ զորքերի ուժային դիմադրությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611122-klichko-s-lyudmi-ottesnili-berkut-na-institutskoy.html|title=Кличко с людьми оттеснили Беркут на Институтской : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611148-yatsenyuk-prizval-mitinguyuschih-ne-boyatsya-silovikov-i-uveril-chto-na-maydan-vyiydut-millionyi-video.html|title=Яценюк призвал митингующих не бояться силовиков : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611179-u-doma-profsoyuzov-so-storonyi-mihaylovskoy-snyali-otseplenie-militsii.html|title=У Дома профсоюзов со стороны Михайловской сняли оцепление милиции: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մարտիկները, որոնց 12-աստիճան ցուրտ եղանակին ԿԳԳ-ի շենքի պատուհաններից ջուր էին լցնում, ստիպված են եղել հեռանալ։ 11 ժամ անընդմեջ դիմակայությունից հետո, երբ ցուցարարների թիվը հասել է 25 000-ի, ՆԳՆ զորքերը լքել են Եվրոմայդանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/leave/|title=Lenta.ru: «Беркут» покинул Майдан Незалежности}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276196-evromaidan-shturm-pereshel-v-fazu-perehovorov Евромайдан: штурм перешел в фазу переговоров]&lt;/ref&gt;։{{External media|align=right|width=300|image1=[http://content.izvestia.ru/media/3/news/2013/12/562636/5e3c08653a3b96f1a3bb7e2a5dbbb83e.png Վիկտորյա Նուլանդը Եվրամայդանում]}}Առավոտյան ժամը 10-ի դրությամբ բախումների հետևանքով հոսպիտալացվել է 15 մարդ՝ 6 ցուցարարներ և 9 իրավապահներ։ Հոսպիտալացման պատճառ են դարձել ոտնաթաթի ցրտահարությունը, գանգուղեղային վնասվածքները, կողոսկրերի և վերջույթների կոտրվածքները, գլխի և ողնաշարի գոտկային հատվածի կտրատված վերքերը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276322-posle-nochnoi-raschystky-maidana-hospytalyzyrovany-6-mytynhuuischykh-y-9-pravookhranytelei-khha После ночной расчистки Майдана госпитализированы 6 митингующих и 9 правоохранителей — КГГА]&lt;/ref&gt;։

Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների նոր փորձը դատապարտել են արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները։ ԱՄՆ-ն «նողկանք» է հայտնել Մայդանում խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժ կիրառելու Ուկրաինայի իշխանությունների որոշման կապակցությամբ։ ԱՄՆ պետքարտուղարը նման իրավիճակը «անընդունելի» է անվանել։ Գերագույն ներկայացուցիչ Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը նույնպես դատապարտել է ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276247-azarov-nykakoho-prymenenyia-syly-protyv-demonstrantov-ne-budet-ydet-raschystka-doroh Азаров: Никакого применения силы против демонстрантов не будет — идет расчистка дорог]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հստակ հասկացրել է, որ ակտիվորեն ցանկանում է ստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը։ Բայց Ուկրաինայի առջև կանգնած են տնտեսական մարտահրավերներ, և դրանք իրական են։ Այդ մարտահրավերները հաղթահարելու համար եվրոպական կառույցները կարող են աջակցություն ցուցաբերել, բայց այն պայմանով, որ Յանուկովիչը ցույց կտա, որ լուրջ տնտեսական պլան ունի Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման շրջանակներում։ Ընդ որում, Բրյուսելում հրաժարվել են ընդունել ուկրաինական կառավարական պատվիրակությանը, որը պատրաստվում էր դեկտեմբերի 11-ին շարունակել Ասոցացման բանակցությունները և ԵՄ ղեկավարության հետ քննարկել նոր «ճանապարհային քարտեզը»՝ համաձայնագրի ստորագրման պայմաններն ու ժամկետները։ Դրան խանգարել Է Կիևում հերթական ուժային ակցիան, որին ականատես է եղել Էշթոնից բացի, նաև ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3276968-nh-v-kyeve-nazvaly-novuui-tsenu-evroyntehratsyy НГ: В Киеве назвали новую цену евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Գիդո Վեստերվելլեն կոչ է արել ուկրաինական կառավարությանը ձեռնպահ մնալ բռնությունից և իրական երկխոսություն սկսել ստեղծված իրադրության լուծման համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276306-ukraynskoe-pravytelstvo-dolzhno-vozderzhatsia-ot-nasylyia-y-nachat-realnyi-polytycheskyi-dyaloh-vestervelle Украинское правительство должно воздержаться от насилия и начать реальный политический диалог — Вестервелле]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել, դեկտեմբերի 11-ի առավոտյան Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհրդի շուրջ 70 պատգամավորներ եվրոմայդան են մեկնել Կիև «անժամկետ նստաշրջան անցկացնելու համար»։

Կիևո-Մոգիլյայի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը հայտարարել է համալսարանում ստուգարքների և պարապմունքների չեղարկման և Մայդանի Կիևի կոնսերվատորիայում ուսանողական կամպուս կառուցելու պլանների մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276337-yvano-frankovskyi-oblsovet-poekhal-na-kyevskyi-evromaidan-dlia-provedenyia-bessrochnoi-sessyy Ивано-Франковский облсовет поехал на киевский Евромайдан для проведения бессрочной сессии]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան Անկախության Մայդանը, որտեղ շարունակվում էր ցուցարարների և ուժայինների միջև դիմակայությունը, այցելել են [[Վիկտորիա Նուլանդ]]ը և ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որոնք Եվրոմայդանի մասնակիցներին և շրջափակումից մարտիկներին հյուրասիրել են հացով ու թխվածքաբլիթներով&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/12/11/usmaidan/ Замгоссекретаря США накормила участников «Евромайдана» и некоторых бойцов МВД, стоявших в оцеплении, печеньем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276258-razghona-maidana-ne-budet-hlava-mvd Разгона Майдана не будет — глава МВД]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Cityhallhose.JPG|ձախից|մինի|200x200փքս|Դիմակայություն Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 11-ին]]
Օրվա երկրորդ կեսին և գիշերը Եվրոմայդանի մասնակիցները վերականգնել և ամրացրել են բարիկադները և հանել ձյունը հենց հրապարակում և Կրեշչատիկում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611336-na-maydane-svarkoy-montiruyut-oboronnyie-eji-iz-armaturyi-foto.html|title=На Майдане сваркой монтируют оборонные ежи из арматуры (фото) : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276537-nochnoi-maidan-hde-stroiat-barrykady-y-skolko-mytynhuuischykh-ostalos Ночной Майдан: где строят баррикады и сколько митингующих осталось]&lt;/ref&gt;։ Բարիկադների բարձրությունը հասել է 4 մետրի։ Ամրությունները կառուցում են սառույցից և ձյունից, որոնցով լցնում են շինարարական աղբի, ինչպես նաև վառելափայտի, ավտոմեքենայի անվադողերի և այլ նյութերի պարկերը։

Օրվա վերջում նախագահ Յանուկովիչը բոլոր քաղաքական ուժերին, հասարակությանն ու հոգևորականներին հրավիրել է համազգային երկխոսության&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276446-yanukovych-ynytsyyruet-dyaloh-s-uchastyem-vsekh-polytsyl-obschestvennosty-y-dukhovenstva-vydeoobraschenye-prezydenta Янукович инициирует диалог с участием всех политсил, общественности и духовенства — видеообращение президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611374-yanukovich-priglasil-oppozitsiyu-na-kruglyiy-stol.html|title=Янукович пригласил оппозицию на круглый стол : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ մտադիր չեն մասնակցել իշխանության հետ երկխոսությանը, քանի դեռ չեն կատարվել իրենց պահանջները, և քանի դեռ հատուկ ստորաբաժանումները դուրս չեն բերվել Կիևից։ Արսենի Յացենյուկն ընդգծել է, որ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունները նախագահի հետ հնարավոր են միայն նրանց բողոքի ակցիայի մասնակիցների համաձայնությունը ստանալուց հետո&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276477-lydery-oppozytsyy-nazvaly-svoy-uslovyia-dlia-provedenyia-dyaloha-s-yanukovychem Лидеры оппозиции назвали свои условия для проведения диалога с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջեն Պսակին հայտարարել է ճեպազրույցի ընթացքում հայտարարել է, որ ԱՄՆ իշխանությունները քննարկում է հնարավոր տարբերակները գործողությունների նկատմամբ, այդ թվում պատժամիջոցների սահմանումը. Նրա խոսքով՝ ցուցարարներին ցրելը, որը տեղի է ունեցել անցած գիշեր, անթույլատրելի է եվրոպական ժողովրդավարական երկրում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3276516-ssha-rassmatryvauit-vozmozhnye-varyanty-deistvyi-v-otnoshenyy-ukrayny-vkluichaia-sanktsyy-hosdep США рассматривают возможные варианты действий в отношении Украины, включая санкции — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտարարել է, որ այն մեթոդները, որոնք օգտագործվել են դեկտեմբերի 11-ի գիշերը Կիևի կենտրոնում բողոքի ակցիայի մասնակիցներին ցրելու համար, անընդունելի են ժամանակակից ժողովրդավարական եվրոպական հասարակությունում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276364-zamhossekretaria-ssha-dlia-ukrayny-esche-suschestvuet-vozmozhnost-spasty-svoe-evropeiskoe-buduschee Замгоссекретаря США: Для Украины ещё существует возможность спасти свое европейское будущее]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 12-ին''' Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններից Կիև շարունակում են ժամանել մարդիկ։ Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբին Մայդանի բեմից հայտարարել է Եվրոմայդանի վրանային ավանը Կրեշչատիկի ուղղությամբ ընդլայնելու մտադրության մասին Գորոդեցկու և Խմելնիցկու փողոցների միջև, այդ թվում՝ ՊԱԿ շենքի մոտ։ Եվրոմայդանի ինքնապաշտպանության ջոկատների ևս մեկ շտաբ կտեղակայվի Գրինչենկոյի փողոցի ճարտարապետի տանը, որի հետ վարձակալության պայմանագիր է կնքվել մինչև նոր տարի&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276764-palatky-evromaidana-ustanoviat-blyzhe-k-khha-esche-odyn-shtab-mytynhuuischykh-razmestytsia-v-dome-arkhytektora Палатки Евромайдана установят ближе к КГГА, ещё один штаб митингующих разместится в Доме архитектора]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են տեղեկատվական գործակալությունները, Պենտագոնի ղեկավար Չակ Հեյգելն անհրաժեշտ է համարել զանգահարել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևին, որպեսզի զգուշացնի քաղաքացիական բնակչության դեմ զինված ուժերի կիրառումից։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևը հայտարարել է, որ զինված ուժերը չեն մասնակցում Կիևում անցկացվող քաղաքական ակցիաներին, ինչպես նաև չեն զբաղվում այդ ակցիաների նյութատեխնիկական ապահովմամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276850-vooruzhennye-syly-ukrayny-ne-vovlecheny-v-polytycheskye-aktsyy-v-kyeve-mynystr-oborony Вооруженные силы Украины не вовлечены в политические акции в Киеве — министр обороны]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 13-ին''' ցուցարարները պիկետել են ներքին գործերի նախարարության և վերաքննիչ դատարանի շենքերը։ Վերջինս արդեն որոշել է կալանքից ազատել լրագրող Վալերի Գարագուցին, որը մեղադրվում է բանկերի փողոցում դեկտեմբերի 1-ին սադրանքներ կազմակերպելու մեջ։

Ժողովրդավարական Ալյանս կուսակցության ակտիվիստները պիկետ են անցկացրել Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևի տան մոտ՝ Ռուդիկի գյուղում՝ Կոնչ Զասպայից ոչ հեռու, բողոքելով ԶԼՄ-ների վրա նրա ճնշման դեմ՝ Եվրոմայդանի լուսաբանումը սահմանափակելու կարգադրության մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276916-aktyvysty-evromaidana-pyketyruuit-dom-sekretaria-snbo-kluieva Активисты Евромайдана пикетируют дом секретаря СНБО Клюева]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմադիր կուսակցությունների երեք առաջնորդներ՝ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, այնուամենայնիվ, որոշել են «Ուկրաինա» պալատում մասնակցել «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանին և Վիկտոր Յանուկովիչին հանձնել հակակառավարական ցույցերի մասնակիցների պահանջները։ Պահանջների թվում են ձերբակալված մասնակիցների ազատ արձակումը և նրանց դեմ քրեական գործերի փակումը, ինչպես նաև ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի և այլ իրավապահների պատիժը, որոնք պատասխանատու են խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման համար։ Ցուցարարների ևս մեկ պահանջ է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի գլխավորությամբ կառավարության հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277018-oppozytsyia-ydet-na-kruhlyi-stol-s-yanukovychem Оппозиция идет на круглый стол с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

Բացելով «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանի նիստը, որը վարել է Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը, Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ վրդովված է «արմատական գործողություններից, որոնք եղել են Մայդանում ինչպես սադրիչների, այնպես էլ ուժային կառույցների կողմից, որոնք միշտ չէ, որ ադեկվատ են պահել իրենց»։ Նա միաժամանակ ընդգծել է, որ սադրիչները, որոնց գործողությունները հանգեցրել են Կիևում մի շարք վարչական շենքերի ուժային զավթմանը, պետք է պատիժ կրեն. «մեղավորները պետք է պատժվեն, իսկ պատահական մարդիկ՝ այդ գործողության մասնակիցները՝ և նոյեմբերի 30-ին, և մյուս օրերին, պետք է համաներվեն»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ ընդդիմությունն ունի տեղեկատվություն բողոքող քաղաքացիների նկատմամբ իշխանության կողմից ուժային սցենարի նախապատրաստման մասին և նախազգուշացրել Է Վիկտոր Յանուկովիչին երկրի և անձամբ նախագահի համար «սարսափելի հետևանքների» հնարավորության մասին։ «Դուք անձնական պատասխանատվություն եք կրում բոլոր գործողությունների և գործընթացների համար, որոնք տեղի են ունենում և տեղի են ունենալու մեր երկրում»,- ընդգծել Է Կլիչկոն՝ դիմելով Յանուկովիչին։ Իր հերթին Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ «սցենարը», որն այսօր իրականացվում է Ուկրաինայում, պատրաստել են դրա սահմաններից դուրս։ Յացենյուկի խոսքով՝ դրա հեղինակները մարդիկ են, որոնք չեն ցանկանում Ուկրաինան տեսնել անկախ ինքնիշխան պետություն և իրականացնում են իրենց հավակնությունները՝ Ուկրաինան ներքաշելով քաղաքացիական հակամարտության մեջ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277068-klychko-predupredyl-yanukovycha-o-nedopustymosty-sylovoho-varyanta Кличко предупредил Януковича о недопустимости силового варианта]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտարարել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը, Եթե Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ուկրաինան ստորագրեր Ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը Եվրամիության հետ, նրա տնտեսությունն անխուսափելիորեն կտապալվեր։ Նրա խոսքով՝ ԵՄ-ն խոստացել է օգնել Ուկրաինային ԱՄՀ-ի հետ բանակցություններում, սակայն չի կատարել խոստումը, և Հիմնադրամը շարունակում է ավելի խիստ պահանջներ ներկայացնել Ուկրաինային։ Միևնույն ժամանակ, ստորագրելով այդ համաձայնագիրը, Ուկրաինան կկորցներ ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու առավելությունները և անխուսափելիորեն կհայտնվեր դեֆոլտի իրավիճակում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/business/economics/3277082-azarov-zaiavyl-chto-podpysanye-assotsyatsyy-s-es-pryvelo-by-k-krakhu-ekonomyky Азаров заявил, что подписание ассоциации с ЕС привело бы к краху экономики]&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին մինչև Գերագույն Ռադայում բոլոր այն ռիսկերի քննարկումը, որոնք առկա տեսքով կրում Է Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է դեկտեմբերի 17-ին քվեարկել Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Կլոր սեղանի ավարտից հետո Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ իշխանությունը ընդդիմությանն ընդառաջ չի գնացել պահանջներից ոչ մեկով։ Այսպիսով, Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ կլոր սեղան անցկացնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից բարձրաստիճան պաշտոնյաներին հեռացնելու միջոցով իշխանության վրա ճնշումները նվազեցնելու փորձերը ապարդյուն էին։

Ռեգիոնների կուսակցությունը հայտ է ներկայացրել Կիևի կենտրոնում անժամկետ ակցիա անցկացնելու համար, որին մտադիր է մասնակցել 200 հազար մարդ։ Ակցիան կանցկացվի Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում դեկտեմբերի 14-ից սկսած։ Ռեգիոնների կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության մամուլի ծառայությունում հայտնել են, որ նախագահին աջակցելու ցանկություն ունեցող բոլոր մարդիկ Կիև կմեկնեն հատուկ պատվիրված գնացքով, որը վճարել է մարզային կազմակերպությունը։ Երկաթուղայինների տեղեկատվության համաձայն, այդ հատուկ գնացքը կներառի 19 պլացկարտ և կուպեային վագոններ։ Ինչպես հայտարարել է Արսենի Յացենյուկը, իշխանությունը մարդկանց բերում է Կիև, որպեսզի քաղաքացիական հակամարտություն սկսի, «արտակարգ դրություն մտցնի, զորքեր մտցնի, «Բերկուտ» մտցնի, ցրի Մայդանը»։ Կոմունալ ծառայությունները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների ներկայությամբ հանել են Եվրոպական հրապարակում տեղացած ձյունը, ներկրել են բեմի մոնտաժման համար նախատեսված մետաղական կառուցատարրերը, բոլոր կողմերից պարսպապատել են եվրոպական հրապարակը մետաղական ցանկապատով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանի և Եվրոպական հրապարակում գործող իշխանությանը սատարելու հանրահավաքի միջև ցանկապատ է տեղադրվել ավտոբուսներից, բեռնատարներից և Բերկութի մարտիկներից։

ՊՆ-ի մարզային կազմակերպությունների տվյալներով՝ դեկտեմբերի 13-ին Կիևի իշխանությունների աջակցության հանրահավաքին Խերսոնի մարզային կազմակերպությունը 2 գնացք է ուղարկել՝ 2 հազար տեղացի բնակչությամբ։ Բացի այդ, Կրիվոյ Ռոգի 400 բնակիչներ, Սևաստոպոլի հազար բնակիչներ, Չեռնիգովի 3,5 հազար բնակիչներ և Կիրովոգրադի 300 բնակիչներ դեկտեմբերի 12-13-ը գնացել են Կիևի իշխանություններին աջակցող հանրահավաքի։ Կիևը մտադիր է 10 հազար ակտիվիստների ուղարկել Դնեպրոպետրովսկի մարզից և 20 հազար Դոնեցկից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277296-evromaidan-ot-mytynha-storonnykov-partyy-rehyonov-othorodyly-tekhnykoi-y-berkutom Евромайдан от митинга сторонников Партии регионов отгородили техникой и Беркутом]&lt;/ref&gt;։

«ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունն այդ կապակցությամբ հայտարարություն է տարածել, որում իշխանություններին մեղադրել է այն բանում, որ «օգտագործելով ողջ իշխանական ուղղահայացը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, կամավոր-հարկադրական ինքնազբաղություն է կազմակերպվում Կիևում բյուջետային սխեմայի աշխատակիցների կողմից» Արևելյան Ուկրաինայից «վճարված հանրահավաքի» համար՝ ի պաշտպանություն նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի։ Հայտարարության մեջ նշվում է, որ իշխանությունները ծրագրում են սադրանքներ կազմակերպել Հակամայդանի դեմ՝ օգտագործելով վարձու սադրիչներին։ «Դրա հետևանքը պետք է լինեն երկու մայդանների միջև բախումները, զանգվածային բախումները, զանգվածային անկարգությունները և արյունահեղությունը»։ Այսպիսով, Ուկրաինայում փաստացի նպատակասլաց կերպով կազմակերպվում է քաղաքացիական պատերազմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277185-v-udare-schytauit-chto-vlast-mozhet-sprovotsyrovat-stolknovenye-dvukh-maidanov В УДАРе считают, что власть может спровоцировать столкновение двух Майданов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ն հրապարակել Է նոյեմբերի 30-ին Մայդանում իրավապահների գործողությունների ստուգման նախնական արդյունքները․ «նախապես պարզվել է, որ ոստիկանության առանձին աշխատակիցների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ ֆիզիկական ներգործության միջոցների և հատուկ միջոցների կիրառումն իրականացվել է՝ ելնելով ստեղծված իրադրության գնահատականից։ Դա տեղի է ունեցել ակցիայի որոշ մասնակիցների կողմից ակտիվ դիմադրության ձևով հակաիրավական գործողություններ կատարելու, կյանքի և առողջության համար վտանգավոր առարկաների հատուկ ստորաբաժանման աշխատակիցներին նետելու և չպարզված գործողության նյութի փոշիացման պայմաններում»,- ասված էր ՆԳՆ հաղորդագրության մեջ։ Միաժամանակ, ՆԳՆ-ն խոստովանել է, որ «Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պաշտոնատար անձանց կողմից Կիևում, որոնք պատասխանատու են զանգվածային միջոցառումների անցկացման ժամանակ հասարակական կարգի պահպանության կազմակերպման համար, և միլիցիայի առանձին աշխատակիցների կողմից տեղի են ունեցել Ուկրաինայի գործող օրենսդրության և մի շարք գերատեսչական նորմատիվ ակտերի խախտումներ»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277163-otchet-mvd-uchastnyky-evromaidana-30-noiabria-brosaly-v-pravookhranytelei-opasnye-dlia-zhyzny-predmety Отчёт МВД: Участники Евромайдана 30 ноября бросали в правоохранителей опасные для жизни предметы]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունը հայտնել Է Կիևի տարածաշրջանի տարածքում հակաահաբեկչական կենտրոնի ստորաբաժանումների մարտական պատրաստության բերելու մասին՝ կապված «մարդկանց զանգվածային բնակվելու և պայթյուններ կատարելու սպառնալիքների հետ կապված օբյեկտների ականազերծման մասին առանձին անանուն հաղորդագրությունների հետ, որոնք տեղի են ունեցել այս տարվա նոյեմբերին և դեկտեմբերին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնական շրջաններում բարդ իրադրության ֆոնին»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277225-antyterrorystycheskyi-tsentr-pry-sbu-pryveden-v-boevuui-hotovnost Антитеррористический центр при СБУ приведен в боевую готовность]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Схема_оперативної_обстановки_в_центрі_Києва_15_грудня.jpeg|մինի|Օպերատիվ իրավիճակի սխեմա Կիևի կենտրոնում դեկտեմբերի 15-ին։]]
Ուկրաինական իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը դեկտեմբերի 14-15-ին հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և հակաՄայդան։ «Ժողովրդական վեչեին», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների գերակայությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 14-ին''' Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանազանցների՝ Վլադիմիր Սիվկովիչի, Ալեքսանդր Պոպովի, Վալերի կորյակի և Պյոտր Ֆեդչուկի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կընտրվի տնային կալանքը դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանության չարաշահման մեջ կասկածվող պաշտոնյաներին՝ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Ալեքսանդր Պոպովին, Վալերի Կորյակին և Պյոտր Ֆեդչուկին, տնային կալանքի ձևով կընտրեն&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277324-yanukovych-otstranyl-ot-dolzhnostei-hlavu-khha-popova-y-zamestytelia-sekretaria-snbo-syvkovycha Янукович отстранил от должностей главу КГГА Попова и заместителя секретаря СНБО Сивковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277321-pshonka-zamhlavy-snbo-syvkovych-y-hlava-khha-popov-davyly-na-rukovodstvo-mylytsyy-nastayvaia-na-sylovom-razghone-evromaidana Пшонка: Замглавы СНБО Сивкович и глава КГГА Попов давили на руководство милиции, настаивая на силовом разгоне Евромайдана]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277326-pshonka-soobschyl-chto-v-razghone-evromaidana-30-noiabria-prynymaly-uchastye-290-boitsov-berkuta Пшонка сообщил, что в разгоне Евромайдана 30 ноября принимали участие 290 бойцов Беркута]&lt;/ref&gt;։

Եվրոպական հրապարակում ելույթ ունենալով Ռեգիոնների կուսակցության կողմնակիցների հանրահավաքում՝ վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կոչ է արել ուկրաինացիներին դադարեցնել բողոքի ակցիաները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277301-azarov-vystupyl-pered-storonnykamy-pr-na-evropeiskoi-ploschady-y-pryzval-ukrayntsev-prekratyt-aktsyy-protesta Азаров выступил перед сторонниками ПР на Европейской площади и призвал украинцев прекратить акции протеста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277308-azarov-schytaet-chto-ukrayntsy-esche-ne-hotovy-k-uzakonyvanyui-odnopolykh-brakov-y-vvedenyui-byometrycheskykh-pasportov Азаров считает, что украинцы ещё не готовы к узакониванию однополых браков и введению биометрических паспортов]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նախազգուշացրել է, որ ուշադիր հետևելու է հանգստյան օրերին Կիևում տիրող իրավիճակին և կոչ է արել ուկրաինական իշխանություններին ձեռնպահ մնալ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ ուժի կիրառումից։ Պետդեպարտամենտը հիասթափություն է հայտնել, որ իշխանության և ընդդիմության կլոր սեղանը «անարդյունավետ» էր։ Կիև են մեկնել երկու հանրապետական սենատորներ՝ Ջոն Մաքքեյնը և դեմոկրատ Քրիս Մերֆին։ Մինչդեռ հանրապետական և Դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և Ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Նախագծի հեղինակների հայտարարության մեջ ասվում է. «Ուկրաինացիները դուրս են եկել փողոց, քանի որ գիտեն, որ կառավարությունը վաճառել է դրանք կարճաժամկետ դրամական օգնության համար Ռուսաստանից, և նրանք արդարացիորեն անհանգստանում են Ուկրաինայի տնտեսության համար երկարաժամկետ տնտեսական հետևանքների մասին»։ Օրինագծում առաջարկվել է քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277432-odyn-yz-avtorov-proekta-rezoluitsyy-senata-ssha-po-ukrayne-demokrat-merfy-posetyt-sehodnia-evromaidan Один из авторов проекта резолюции Сената США по Украине демократ Мерфи посетит сегодня Евромайдан]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Արսենի Յացենյուկը ճեպազրույցի ժամանակ Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ից և Ռուսաստանի արտգործնախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ից պահանջել է դադարեցնել միջամտությունն Ուկրաինայի ներքին գործերին, որոնք վերաբերում են երկրի արտաքին քաղաքականության ուղեգծի սահմանմանը։ Յացենյուկը վրդովմունք է հայտնել Ուկրաինայի իրադարձությունների վերաբերյալ Լավրովի հայտարարության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277249-moskva-namerena-serezno-pohovoryt-o-sytuatsyy-v-kyeve-s-partneramy-yz-es-hlava-myd-rf Москва намерена серьезно поговорить о ситуации в Киеве с партнёрами из ЕС — глава МИД РФ]&lt;/ref&gt;։ Յացենյուկը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը փորձում է իրագործել Ուկրաինայի՝ Մաքսային միություն մտնելու սցենարը՝ առանց համապատասխան փաստաթղթերի ստորագրման, Ուկրաինայի իրադարձությունների ուժային, արյունահեղ զարգացման միջոցով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277376-yatsenuik-pryzyvaet-putyna-y-lavrova-ne-vmeshyvatsia-vo-vnutrennye-dela-ukrayny Яценюк призывает Путина и Лаврова не вмешиваться во внутренние дела Украины]&lt;/ref&gt;։

«Եղբայրություն» կազմակերպության առաջնորդ Դմիտրի Կորչինսկին միջպետական հետախուզում է հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ին անկարգություններ կազմակերպելու կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612096-korchinskogo-obyyavili-v-mejdunarodnyiy-rozyisk.html Корчинского объявили в международный розыск] — УНІАН, 15.12.2013&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 15-ին''' նախագահ Յանուկովիչի կուրսի օգտին ակցիան շարունակվել է Մարիինյան այգում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277481-tysiachy-luidei-sobralys-na-narodnoe-veche-v-tsentre-kyeva-v-maryynskom-parke-prodolzhaetsia-mytynh-storonnykov-pr Тысячи людей собрались на народное вече в центре Киева. В Мариинском парке продолжается митинг сторонников ПР]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ հերթական «ժողովրդական վեչեի» մասնակիցների առջև ելույթ են ունեցել ամերիկացի սենատորներ Քրիստոֆեր Մըրֆին և Ջոն Մաքքեյնը։ Անկախության Մայդանում հանրահավաքի մասնակիցները Վիկտոր Յանուկովիչից պահանջել են չստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագիրը Մոսկվա այցի ընթացքում, որը նախատեսված է դեկտեմբերի 17-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277512-uchastnyky-evromaidana-potrebovaly-ot-yanukovycha-ne-podpysyvat-sohlashenye-o-vstuplenyy-ukrayny-v-ts Участники Евромайдана потребовали от Януковича не подписывать соглашение о вступлении Украины в ТС]&lt;/ref&gt;։ «Մաքսային միությունը ոչ միայն ժողովրդավարական և ազատ ընտրությունների բացակայություն է, այլ իշխանության կամայականություն, ծախու և պատվիրված դատարաններ, մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումներ, քաղաքական ռեպրեսիաներ, անսահման կոռուպցիա, սա սովխորհուրդ տնտեսություն և ցածր կենսամակարդակ է, դա մեր արժեքները չեն։ Ուկրաինան արժանի է ավելի լավ ապագա. այդ պատճառով Եվրոմայդանը Յանուկովիչին վճռականորեն նախազգուշացնում է մեզ անցյալ վերադարձնելու փորձերից և կտրականապես արգելում է նրան ստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի միանալու մասին համաձայնագիրը»։ Ալեքսանդր Տուրչինովի կոչով Անկախության Մայդանից ցուցարարների երեք շարասյուները գնացել են Վլադիմիր, ՆԳՆ Բոգոմոլցի փողոցում, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի շենքերը պիկետելու՝ Լեսի Ուկրաինկայի հրապարակում։

Ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը դադարեցնում է Կիևի հետ աշխատանքը Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ։ «Համաձայնագրի վերաբերյալ նախագահի և կառավարության խոսքերն ու գործողությունները գնալով ավելի են տարբերվում։ Նրանց փաստարկները ոչ մի կապ չունեն իրականության հետ»,- իր Թվիթերում պարզաբանել է Շտեֆան Ֆյուլեն՝ կայացված որոշման մեղքը բարդելով նախագահ Յանուկովիչի վրա։

==== Դեկտեմբերի 23-31 ====
'''Դեկտեմբերի 23-ին''' Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ստորագրել է դեկտեմբերի 19-ին խորհրդարանի ընդունած օրենքը՝ խաղաղ բողոքի ակցիաների բոլոր ձերբակալված մասնակիցներին քրեական հետապնդումից ազատելու մասին։

'''Դեկտեմբերի 24-ին''' Խարկովում տեղի եվրոմայդանի կազմակերպիչ Դմիտրի Փիլիպցի վրա հարձակվել են երկու անհայտ անձինք և դանակի 12 հարված հասցրել նրան, որից հետո դեպքի վայրից դիմել են փախուստի։

'''Դեկտեմբերի 25-ի''' գիշերը Բորիսպոլի մայրուղու վրա ծեծել են ուկրաինացի հայտնի լրագրող և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3280202-na-boryspolskoi-trasse-yzbyly-zhurnalystku-tatianu-chornovol На Бориспольской трассе избили журналистку Татьяну Чорновол]&lt;/ref&gt;։ Նա հարձակումը կապել է իր ակտիվ հասարակական գործունեության հետ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3280255-chernovol-sviazyvaet-prychyny-svoeho-yzbyenyia-s-obschestvennoi-deiatelnostui-yarema Черновол связывает причины своего избиения с общественной деятельностью — Ярема]&lt;/ref&gt;։ Միջադեպի հետ կապված ակտիվիստների մեծաթիվ խումբը պիկետել է Կիևի ներքին գործերի նախարարության շենքը։

'''Դեկտեմբերի 26-ին''' եվրոմայդանի հարյուրավոր մասնակիցներ կրկին պիկետել են Ուկրաինայի ՆԳՆ շենքը՝ պահանջելով Վիտալի Զախարչենկոյի հրաժարականը և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլի ծեծի գործի քննությունը։

'''Դեկտեմբերի 28-ին''' Յուրի Լուցենկոն, որը Խարկովում ելույթ է ունեցել «Մայդանի ընդլայնումը դեպի արևելք» նախագծի շրջանակներում տեղի Եվրոմայդանի հանրահավաքում, զելենկոյով էր պատված։ Չորս հարձակվողներ ձերբակալվել են։

==== Հակամայդանի ակցիաները մարզերում (2013 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր) ====
[[Պատկեր:Kyiv_Ukraine_'Antimaidan'_14.12.2013_002.JPG|մինի|Հակա-Եվրոմայդան. 2013 թվականի դեկտեմբերի 14]]
եվրոմայդանին զուգահեռ՝ նոյեմբերի վերջին Սիմֆերոպոլում 100 հոգանոց հանրահավաք է անցկացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |title=В Симферополе сторонники ТС митинговали за референдум |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202234958/http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝ ի պաշտպանություն կառավարության։

Դոնեցկում դեկտեմբերի 4-ին հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» դեմ, որին, կազմակերպիչների և ոստիկանության տվյալներով, մասնակցել է 12-15 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/donetsk/politics/articles/432692/ Фоторепортаж с митинга в поддержку президента в Донецке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/214580/ Донецкие газеты против Евромайдана — обзор за неделю]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 7-ին Խերսոնում հանրահավաք է տեղի ունեցել Եվրոմայդանի դեմ, որին մասնակցել է մոտ 10 հազար մարդ։ Հանրահավաքին մասնակցել են մարզպետը, քաղաքային ղեկավարը և բոլոր մակարդակների պատգամավորները&lt;ref&gt;[http://1big.ru/news/society/3166-na-yuge-ukrainy-vystupili-protiv-evromaydana.html На Юге Украины выступили против Евромайдана]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 13-ին Սևաստոպոլի Նախիմովի հրապարակում հանրահավաք է տեղի ունեցել (որին մասնակցել են բայքերները)՝ ի պաշտպանություն Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |title=«Предупредительный митинг» с участием байкеров — ответ «Евромайдану». |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131219232010/http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում և Սևաստոպոլում հանրահավաքներ են անցկացվել «Եվրոմայդանի», «հանուն այլընտրանքի երթի», Ուկրաինայի դաշնայնացման և Մաքսային միությանն անդամակցելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |title=В Одессе прошел митинг за вступление Украины в Таможенный союз |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110553/https://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 16-ին [[Օդեսա]]յի Մայր տաճարում հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» և Մաքսային միության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|title=Прошел митинг против Евромайдана|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219170809/http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|archivedate=2013-12-19|accessdate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Տերնոպոլում վարչական դատարանն արգելել է հանրահավաք անցկացնել ի պաշտպանություն Մաքսային միության&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-ternopole-sud-zapretil-kommunistam-provodit-miting-za-tamozhennyj-soyuz/528502 В Тернополе суд запретил коммунистам проводить митинг за Таможенный союз | Gazeta.ua]&lt;/ref&gt;։

=== 2014 թվականի հունվարի առաջին կես ===
Հունվարի 1-ին Կիևում տեղի է ունեցել «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթը՝ ի պատիվ Ստեփան Բանդերայի ծննդյան օրվա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2016-08-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտարարել է «Հարվածի» առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, երթը բացառապես Ազատության նախաձեռնություն է, և Մայդանի համաուկրաինական միավորումը ոչ մի կապ չունի այդ ակցիայի հետ։ Ջահերով երթի ժամանակ «Պրեմիեր-պալաս» հյուրանոցի շենք է նետվել ծխագնդակ։ Ավելի ուշ «Սվոբոդան» հայտարարել էր, որ այդ միջադեպի համար իր շարքերից հեռացրել է կուսակցության երկու անդամներին։

'''Հունվարի 4-ին''' Անդրեյ Պարուբին ազգային դիմադրության շտաբի մամուլի կենտրոնում կայացած ճեպազրույցում հայտարարել է, որ մինչև հունվարի 8-ը զանգվածային բողոքի ակցիաներ Մայդանի ակտիվիստները չեն ծրագրում։ Պարուբին հայտնել է, որ Մայդանի համաուկրաինական միավորման խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել միավորման տարածաշրջանային կազմակերպություններ։ Անկախության Մայդանում շարունակում են ավելի քան հազար մարդ հանրահավաք անել։

'''Հունվարի 5-ին''' Օլեգ Տյագնիբոկը Մայդանի քաղաքացիական խորհրդի նիստում հայտարարել է, որ ընդդիմությունն արմատական քայլեր չի ձեռնարկում օտարերկրյա պետությունների ներկայացուցիչների ճնշման պատճառով. «դիվանագետները պնդում էին, որ Յանուկովիչը ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված նախագահ է, և եթե մենք ցանկանում ենք նրա դեմ պայքարել, ապա միայն ժողովրդավարական մեթոդներով»,-հավելել է նա։ Տյագնիբոկը խոստովանել է, որ Մայդանը «լավ ժամանակներ չի ապրում», հաշվի առնելով, որ սկսվել են տոները, շատերը հեռացել են։ Բայց, ընդգծել է նա, «Մայդանի գոյության փաստը, ինչպես նաև իշխանության ներկայացուցիչների տների տակ անձնական պիկետները ամենից շատ նյարդայնացնում են նրանց, հետևաբար, երկու ուղղություններով աշխատանքը պետք է շարունակել»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282604-tiahnybok-oppozytsyia-ne-predprynymaet-radykalnykh-shahov-yz-za-davlenyia-predstavytelei-ynostrannykh-hosudarstv Тягнибок: Оппозиция не предпринимает радикальных шагов из-за давления представителей иностранных государств]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 10-ին''' ցուցարարները փորձել են խափանել այսպես կոչված «վասիլկովյան ահաբեկիչների»՝ Կիևի մարզի Վասիլկովա քաղաքի բնակիչների գործով դատավճռի հայտարարությունը, որոնց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը 2011 թվականին ձերբակալել Էր ահաբեկչական գործողություններ նախապատրաստելու կասկածանքով։ ՆԳՆ աշխատակիցների հետ բախումների հետևանքով տուժել են «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորներ Յուրի Բուբլիկն ու Էդուարդ Լեոնովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/616534-militsiya-izbila-deputatov-ot-svobodyi-pod-kievo-svyatoshinskim-sudom.html Милиция избила депутатов от «Свободы»]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Յուրի Լուցենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/mvd-pokazalo-kak-yakoby-pyanyy-lucenko-10-yanvarya-obzyval-komandira-berkuta-p-darasom-343386.html|title=МВД показало, как якобы пьяный Луценко 10 января обзывал командира «Беркута» «п*дарасом» — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3284047-lutsenko-po-prezhnemu-v-bolnytse-press-sekretar Луценко по-прежнему в больнице — пресс-секретарь // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Տարբեր վնասվածքներ են ստացել նաև «Բերկուտ» ստորաբաժանման շուրջ 20 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ua.comments.ua/politics/218719-mvs-narahuvalo-blizko-20-postrazhdalih.html|title=МВД насчитало около 20 пострадавших «беркутовцев»|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3284051-okolo-20-berkutovtsev-postradaly-vo-vremia-stolknovenyi-pod-sviatoshynskym-ruvd-mvd Около 20 беркутовцев пострадали во время столкновений под Святошинским РУВД — МВД // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 11-12-ը''' Խարկովում տեղի է ունեցել Եվրոմայդանների համաուկրաինական համաժողովը, որի պատվիրակները քննարկել են գործողությունների համակարգման, տեղեկատվական քաղաքականության, անվտանգության ապահովման հարցերը։ Ռեժիմի դեմ գործողությունների իրենց փորձով և քաղաքացիական հասարակության կառուցման ռազմավարություններով կիսվեցին Լեհաստանից ժամանած հատուկ հյուրերը՝ Լեհաստանի Հելսինկյան կոմիտեի հիմնադիրներից Զբիգնև Ռոմաշևսկին և «համերաշխության» հիմնադիրներից մեկը՝ Զբիգնև Բույակը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3284221-storonnyky-pr-pyketyruuit-zdanye-v-kharkove-hde-prokhodyt-vseukraynskyi-sezd-evromaidanov Сторонники ПР пикетируют здание в Харькове, где проходит всеукраинский съезд Евромайданов // Корреспондент.net, 12 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 12-ին''' կայացել է 2014 թվականի առաջին «ժողովրդական վեչեն»։ ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ դրան մասնակցել է 50-200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616753-narodnoe-veche-na-maydane-12-yanvarya-fotogalereya.html|title=Народное вече на Майдане 12 января. Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մեժիգորյեում Վիկտոր Յանուկովիչի նստավայրի առջև տեղի է ունեցել Ավտոմայդանի մասնակիցների հանրահավաքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616731-vozle-mejigorya-prohodit-miting.html|title=Возле Межигорья проходит митинг: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 16-ին''' Գերագույն ռադան բողոքի ակցիաների ընթացքում իրավապահների և առանձին պաշտոնատար անձանց անօրինական գործողությունների հետաքննության հարցերով ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով է ստեղծել։ Հանձնաժողովը պետք է պարզի զանգվածային բողոքի ակցիաների մասնակիցների իրավունքների և ազատությունների խախտմանը, ակցիաների ուժային ցրմանը և լրագրողների ծեծին մասնակից անձանց՝ պատասխանատվության ենթարկելու համար։

Ինչպես նշում է Ն. Ս.Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 16-ին օրենքներ ===
Ընդդիմությունը ներկայացնող պատգամավորների և իշխանությանը սատարող մեծամասնության միջև կոշտ դիմակայության պայմաններում խորհրդարանն ընդունել է 2014 թվականի պետական բյուջեն։ Տարբեր լրատվամիջոցներ տեղեկատվություն են տարածել, թե բյուջեն ընդունել են իբր ընթացակարգի խախտմամբ՝ ձեռքերով քվեարկելով, առանց ձայների հաշվարկի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140121_ru_s_laws_published.shtml Правительственная пресса опубликовала скандальные законы] — BBC, 21 января 2014&lt;/ref&gt;, առանց քննարկման, միանգամից երկրորդ ընթերցմամբ, և, ընդհանուր առմամբ, քանի որ ընդդիմությունը խոչընդոտել է դրա քննարկմանն ու հաստատմանը։

Նույն օրը Ռեգիոնների կուսակցության և կոմունիստական կուսակցության խմբակցությունները ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել են 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց ընդունման նախաձեռնողը եղել Է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին Նախագահի ստորագրած օրենքները հրապարակվել են «Ուկրաինայի Ձայնը» թերթի Էլեկտրոնային տարբերակում 2014 թվականի հունվարի 21-ի համարում&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն չեն ունեցել և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում մի շարք լրատվամիջոցներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենսդրական փոփոխությունները պարունակում էին մի շարք նոր սահմանափակումներ, ինչպես նաև ուժեղացնում էին օրենսդրությամբ արդեն իսկ նախատեսված որոշ խախտումների պատասխանատվությունը, որոնցից շատերը վերաբերում են բողոքի ակցիաներին մասնակցությանը։ Այդ թվում ընդունվել են օրենքներ՝ փորձագետների որոշմամբ կայքերի արգելափակման հնարավորության, առանց ցույցերի անցկացման համար վրաններ, տեսարաններ և ձայնային ապարատներ տեղադրելու համար վարչական պատասխանատվության, դիմակներով և զենքով ցույցերին գտնվելու արգելքի, արտասահմանից ֆինանսավորվող քաղաքական կազմակերպություններին գրանցելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |title=Вести недели / Эфир от 26.01.2014 |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215091033/https://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 19-ին Կիևում հերթական «ժողովրդական վեչեին» է հավաքվել 100-ից մինչև 500 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/19/veche/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: На народное вече в Киеве собрались 500 тысяч человек}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-25803233 Ukraine protests: Clashes as thousands defy protest law in Kiev]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք ելույթ են ունեցել հավաքվածների առջև, հայտարարել են, որ իշխանությունը մտադիր Է Ուկրաինայում ավտորիտար բռնապետություն հաստատել, և պահանջել են ժողովրդական ռադայի գումարում Գերագույն ռադայի փոխարեն, որն իրեն վարկաբեկել է «բռնապետական օրենքների» ընդունմամբ, նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնաթողությամբ և արտահերթ նախագահական ընտրություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://comments.ua/politics/447319-yatsenyuk-prizval-vmesto-verhovnoy-radi.html|title=Яценюк призвал вместо Верховной Рады создать Народную Раду|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/klichko-obyavil-o-dosrochnyh-prezidentskih-vyborah-344371.html|title=Кличко заявил о намерении провести досрочные президентские выборы — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ակցիան վերաճել է ցուցարարների արմատական տրամադրված հատվածի և ոստիկանության դիմակայության&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Столкновения после Народного Вече]&lt;/ref&gt;։

Հաջորդ օրերին մի շարք շրջաններում տեղի Եվրոմայդանների մասնակիցները հանրահավաքներից անցան դեպի մարզային և շրջանային վարչակազմերի շենքերի զավթում։ Ուկրաինայի արևմուտքում այդ գործողությունները հաջողություն են ունեցել, մինչդեռ Կենտրոնական Ուկրաինայի շրջաններում այդ փորձերը կասեցվել են իրավապահ մարմինների կողմից։

Հունվարի 20-ին ԵՄ-ի արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը պաշտոնական Կիևին կոչ է արել վերանայել օրենսդրական ակտերը, քանի որ, եվրաբյուրոկրատների կարծիքով, դրանք «զգալիորեն կսահմանափակեն Ուկրաինայի քաղաքացիների հիմնարար իրավունքները՝ միավորելու, ԶԼՄ-ների և մամուլի ազատությունը, ինչպես նաև լրջորեն կազդեն հասարակական կազմակերպությունների գործունեության վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|title=Украина начнет жить по-новому — Новости Mail.Ru|accessdate=2019-12-15|archive-date=2014-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140219171145/http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876259-regional-zaregistriroval-zakonoproekt-ob-otmene-zakonov-16-yanvarya.html «Регионал» зарегистрировал законопроект об отмене «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://www.mediaport.ua/rada-otmenila-zakony-16-yanvarya Рада отменила «законы 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://president.gov.ua/news/30038.html|title=Глава государства подписал ряд законов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140209162824/http://www.president.gov.ua/news/30038.html|archivedate=2014-02-09|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն հունվարի 19-ին ===
Բախումները սկսվել են այն բանից հետո, երբ ոստիկանական շրջափակումը հրաժարվել է բաց թողնել արմատական տրամադրված ցուցարարներին Գերագույն ռադայի շենքի մոտ։ Ցուցարարները մտադիր էին արգելափակել խորհրդարանը, որպեսզի պատգամավորներին ստիպեն չեղարկել հունվարի 16-ին ընդունված օրենքները (հարկ է նշել, սակայն, որ պատգամավորները արձակուրդ են գնացել մինչև փետրվարի 4-ը&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;):

;Ռադիկալների գործողություններ

«Ժողովրդական վեչեի» ընթացքում Ավտոմայդանի առաջնորդ Ս.Կոբան, դժգոհելով Եվրոմայդանի արմատական մասից, խորհրդարանական ընդդիմությունից պահանջել է պատասխանել այն հարցին, թե ում են պատրաստ առաջադրել և սատարել որպես միասնական առաջնորդ. «Թող կողմնորոշվեն, իսկ մենք գնում ենք դեպի Գերագույն ռադան և կանգնենք այնտեղ, մինչև չեղյալ հայտարարեն խայտառակ օրենքները»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ Майдан. Вооруженное противостояние (19 — 24 января). Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 28.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221094615/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/19/7009933/ Митингующие штурмуют границу охраны к правительственному кварталу.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/962112-boi_na_grushevskogo_kak_i_pochemu_vzorvalsya_maydan.htm Правый сектор. Как и почему взорвался Майдан]&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» և Ավտոմայդանի ակտիվիստները, իսկ նրանց հետևում՝ 3-4 հազար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.kommersant.ru/doc/2387737 |title = К ответу по-киевски|publisher=[[Коммерсантъ]]|date=2014-01-20}}&lt;/ref&gt;։ Հրդեհվել են «Բերկուտ»-ի 4 ավտոբուս, 2 բեռնատար&lt;ref&gt;http://www.unian.net/news/618109-na-ulitse-grushevskogo-goryat-dva-militseyskih-avtobusa-i-dva-gruzovika.html{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, «Դինամո»-ի դրամարկղեր&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/events/3286573-mytynhuuischye-sozhhly-kassy-stadyona-dynamo|title= Митингующие сожгли кассы стадиона Динамо — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;, իսկ հենց մարտիկներին հարձակվողները կրակել են Մոլոտովի ճայթռուկների և կոկտեյլների վրա, գործի են դրվել նաև մահակներ և քարեր&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/news/politics/962062-na_grushevskogo_v_silovikov_brosayut_kokteyli_molotova.htm|title = На Грушевского в силовиков бросают «коктейли Молотова»}}&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանությունը հատուկ միջոցներ է կիրառել՝ լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ։ Նաև օգտագործվում է ջրացայտը, որով, ինչպես ավելի ուշ հայտնել են ՆԳՆ-ում, փորձել են մարել այրված ավտոտրանսպորտը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/01/19/7008810/ Водохреща. Віче та штурм Грушевського]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |title=Народное вече переросло в столкновения |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2014-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140122015819/http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.ukrinform.ua/rus/news/v_militsii_oprovergli_informatsiyu_ob_ispolzovanii_vodometov_1595316|title = В милиции опровергли информацию об использовании водомётов |publisher= УКРИНФОРМ}}&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները կրկին փորձել են տարանջատվել բռնությունից, որը սկսվել էր բառացիորեն եռամսյակում հանրահավաքից։ Արսենի Յացենյուկը բեմից հայտարարել է. «սա մեր ճանապարհը չէ, սա Յանուկովիչի ճանապարհն է»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Երբ Վիտալի Կլիչկոն փորձել է անձամբ դադարեցնել բռնությունը և կանխել բախումը ոստիկանության հետ&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья |автор= Ищенко В.|заглавие= Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка= https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык= en|издание= [[The Guardian]]|тип= газета|год= 2014-01-22}}&lt;/ref&gt;, նրան սուլել են, որից հետո նա դեմքին փոշի կրակմարիչի շիթ է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Kyiv clashes, 19.01.16]&lt;/ref&gt;։

«Բերկուտի» մարտիկներից մեկին, որը վիրավորվել էր ձեռնամարտի ժամանակ, տարել են արհմիությունների տուն և քիչ է մնացել սպանեն&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/criminal/2014/01/19/953763.html Митингующие захватили в плен одного из «беркутовцев» — МВД | Новости дня на сайте Подробности]&lt;/ref&gt;։ Եվս 2 իրավապահներ ծեծի են ենթարկվել ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://censor.net.ua/photo_news/266964/demonstranty_zahvatili_berkutovtsev_ih_gospitalizirovali_mvd_fotoreportaj_obnovleno|title = Демонстранты захватили беркутовцев. — МВД.}}&lt;/ref&gt;։ Լուսաձայնային նռնակով հարձակվողներից մեկը պոկել է ձախ ձեռքի վրձինը, շատերի մոտ ախտորոշվել են պատռված վերքեր և գազից թունավորում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tsn.ua/kyiv/pid-chas-sutichok-na-grushevskogo-mitinguvalniku-vidirvalo-ruku-zmi-330188.html|title=Во время столкновений митингующему оторвало руку|date=19 января 2014|publisher=TCH.ua|lang=uk|accessdate=2014-01-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874079-maydan-2014-kreschenie-krovyu.html#ad-image-0|title = Крещение кровью: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշում են Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի փորձագետները, սոցիալական ցանցերի բովանդակության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հերթական ուժային ակցիաների նախապատրաստումը սկսվել է մինչև հունվարի 16-ը։ «Աջ սեկտորը» սկզբում սպասում էր օրինագծերի փաթեթի քվեարկության օրը գրոհելու կամ Գերագույն ռադան արգելափակելու հրամանին։ Իսկ երբ ակնհայտ դարձավ, որ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները չեն տա այդ պատժամիջոցներին, ժամկետները հետաձգվեցին հանգստյան օրերին՝ հունվարի 18-19-ին։ «''Ընդհանուր առմամբ, այն պահին, երբ տրվել է համապատասխան ազդանշան, ամեն ինչ պատրաստ էր, և ոստիկանական պատնեշների հարձակումը պարզապես չէր կարող տեղի չունենալ»''։ Փորձագետները նշում են, որ «Աջ սեկտորի» բաժնետոմսերի պատրաստումը ոչ մի կապ չի ունեցել «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունման հետ&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Ինքը՝ Դմիտրի Յարոշը, ավելի ուշ պնդել է, որ հենց հունվարի 16-ին «բռնապետական օրենքների» ընդունումը խթան է հանդիսացել նրանց արմատական գործողությունների համար&lt;ref name=&quot;80percen&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/02/4/7012683/ ''Найем М., Коваленко О.''. Лидер Правого сектора Дмитрий Ярош: Когда 80 % страны не поддерживает власть, гражданской войны быть не может, Украинская правда, 04.02.2014.]&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 20-ի գիշերը «Աջ սեկտորը» ստանձնել է Գրուշևսկու փողոցում տեղի ունեցած բախումների պատասխանատվությունը։ Նրա ներկայացուցիչը հայտնել է, որ ակտիվիստները եկել են մարդկանց պաշտպանելու համար. «Իսկ ինչ է մնում ցուցարարներին, հասարակ ուկրաինացիներին, երբ երկրում բռնապետություն է մտցվել և ներքին օկուպացիայի ռեժիմ է տիրում»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/955301-otvetstvennost-za-silovye-dejstvie-v-kieve-vzjal-na-sebja-pravyj-sektor.html Ответственность за силовые действия в Киеве взял на себя «Правый сектор»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |title=Кто тут крайне правый? «Репортер» выяснил, что такое на самом деле «Правый сектор» и чем ему не нравился мирный протест |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204249/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

;Խորհրդարանական ընդդիմության գործողություններ

Հունվարի 19-ի երեկոյան Վիտալի Կլիչկոն մի խումբ Ժողովրդական պատգամավորների հետ մեկնել Է Ուկրաինայի նախագահի նստավայր։ Նախագահի հետ հանդիպման ընթացքում Նա Յանուկովիչին կոչ է արել փողոցներից հեռացնել միլիցիան, «Բերկուտը» և «տիտուշկան»։ Վիկտոր Յանուկովիչը խոստացել է հանձնաժողով ստեղծել նախագահի աշխատակազմի, կառավարության և ընդդիմության ներկայացուցիչներից, որը կզբաղվի երկրում ճգնաժամային իրավիճակի լուծմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874008-klichko-yanukovich-poobeschal-chto-zavtra-budet-sozdana-komissiya-po-uregulirovaniyu-politicheskogo-krizisa.html|title = Кличко: Янукович пообещал, что завтра будет создана комиссия по урегулированию политического кризиса: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը զանգահարել է նաև Արսենի Յացենյուկին և առաջարկել բանակցություններ վարել&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874023-klichko-ne-isklyuchaet-veroyatnosti-grajdanskoy-voynyi-v-ukraine.html|title = Кличко не исключает вероятности гражданской войны в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

;Հետևանքներ

Բախումների հետևանքով, Կիևի առողջապահության դեպարտամենտի տվյալներով, հունվարի 20-ի առավոտյան ժամը 8-ի դրությամբ շտապ օգնության բրիգադներին դիմել է ակցիայի 103 մասնակից, 42-ը հոսպիտալացվել է։ Ուկրաինայի ՆԳՆ մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ բժշկական օգնության համար դիմել են գերատեսչության շուրջ 100 աշխատակիցներ, Նրանցից 61-ը հոսպիտալացվել են։ Տուժածների մոտ ախտորոշվել են գանգուղեղային փակ վնասվածքներ, կոտրվածքներ, սալջարդեր և անհայտ նյութերով թունավորումներ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/898802|title = ИТАР-ТАСС: В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 20 ===
Գրուշևսկու փողոցում ուժային դիմակայությունը շարունակվել է.Ցուցարարները քարեր, հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել և իրավապահներին կրակել ճայթռուկների ու հրավառությունների վրա։ Ոստիկանությունը ի պատասխան օգտագործել է ռետինե փամփուշտներ և լուսաձայնային նռնակներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://ukranews.com/ru/news/ukraine/2014/01/20/113470|title = На Грушевского продолжаются столкновения с милицией — Ukranews}}&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները վրդովմունք են հայտնել հունվարի 19-20-ի իրադարձությունների ժամանակ լրագրողների նկատմամբ ուժային կառույցների գործողությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874491-5-kanal-gotovit-iski-k-silovyim-strukturam-za-deystviya-protiv-jurnalistov-vo-vremya-sobyitiy-19-20-yanvarya.html|title = «5 канал» готовит иски к силовым структурам за действия против журналистов во время событий 19-20 января: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Նշվում էր, որ այս օրերին Գրուշևսկի փողոցում տեղի ունեցած բախումների ժամանակ «Բերկուտի» մարտիկները վիրավորվել են շուրջ 30 լրագրողների&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874507-v-stolknoveniyah-na-grushevskogo-ranenyi-uje-pochti-30-jurnalistov-smi.html|title= В столкновениях на Грушевского ранены уже почти 30 журналистов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել ներքին զորքերի և «Բերկուտի» սպաներին ու մարտիկներին չմասնակցել ցուցարարների դեմ բռնարարքներին և «անցնել ժողովրդի կողմը»՝ խոստանալով այդ դեպքում չհետապնդել նրանց և նրանց ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://korrespondent.net/ukraine/politics/3286967-klychko-pryzval-pravookhranytelei-perekhodyt-na-storonu-mytynhuuischykh-v-obmen-na-harantyy-bezopasnosty|title = Кличко призвал правоохранителей переходить на сторону митингующих в обмен на «гарантии безопасности» — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի դիտորդները մատնանշել են ոստիկանության գործողությունների մարտավարության սխալները․

* Ներքին զորքերի զինվորներն ու «Բերկուտը» հենց սկզբից վատ են ապահովվել, ինչը հատկապես նկատելի է դարձել ցրտերի սկսվելուց հետո (հունվարի վերջի դրությամբ ավելի քան 1600 մարդ Է հիվանդացել)։  Բացակայում էին ոչ միայն ջեռուցման կետերը և հանրային շենքերում գիշերակացները (Եվրոմայդանի մասնակիցներն ունեն ՊԵԿ-ի շենքը, Արհմիությունների տունը և այլն), այլև նույնիսկ դաշտային խոհանոցները։ Չնայած ծայրահեղականների կողմից կրակոտ խառնուրդ օգտագործելուն, հատուկ ստորաբաժանումների զինվորների գրպանային կրակմարիչները ապահովում էին ոչ թե հրամանատարությունը, այլ Կիևի բնակչությունը։
* Ինչպես նշել են նույնիսկ «աջ սեկտորում», ներքին զորքերի զինվորների փոփոխություն չի կազմակերպվել։ Ունենալով բազմաթիվ թվային առավելություն հարձակվողների նկատմամբ (մինչև 2000 զինվոր 200-300 ծայրահեղականների դեմ, որոնցից հրապարակում միաժամանակ հազվադեպ է լինում հարյուրից ավելի), զինվորները ժամերով կանգնած էին սառնամանիքին, քարերի և հրկիզող շշերի կարկուտի տակ։ Ընդ որում, արմատականները պարբերաբար փոխվում էին և հանգստանում։ 
* Ակնհայտ սխալ էր դարձել ռետինե փամփուշտներ օգտագործելու հրամանը։ Կրակոցների ֆոնին հնարավոր է դարձել կազմակերպել Եվրոմայդանի մասնակիցների սպանությունը՝ սադրիչ նպատակներով&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 22 ===
Կիևի կենտրոնում արմատական տրամադրված ընդդիմադիրների և իրավապահ մարմինների միջև բախումների ընթացքում հրազենային վնասվածքներից երեք մարդ Է զոհվել։ Ընդամենը հաղորդվում էր չորս մարդու մահվան մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/politics/3287623-na-hrushevskoho-ubyty-uzhe-chetyre-cheloveka-smy|title= На Грушевского снайперы отстреливают протестующих — убиты уже четверо протестующих — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;՝ Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարների (Սերգեյ Նիգոյան, Միխայիլ Ժիզնևսկի և Ռոման Սենիկ) և ընդդիմադիր Յուրի Վերբիցկու մահվան մասին, որը առևանգվել էր Կիևի Ալեքսանդրովյան հիվանդանոցից՝ ընդդիմադիր Իգոր Լուցենկոյի հետ միասին, որից հետո նրա մարմինը հայտնաբերվել էր անտառում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875844-mvd-verbitskiy-umer-ot-pereohlajdeniya-a-ne-ot-pyitok.html|title= МВД: Вербицкий умер от переохлаждения, а не от пыток : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ժիզնևսկու և Նիգոյանի մարմինները հայտնաբերվել են Ուկրաինայի ԳԱԱ շենքում անանուն զանգից հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mir24.tv/news/society/9718554|title=Генпрокуратура Украины подтвердила гибель двух человек в Киеве|date=2014-01-22|accessdate=2014-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140222000448/http://mir24.tv/news/society/9718554|archivedate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ն պնդում էր, որ չի օգտագործում զինամթերքը, որով սպանվել են Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարներ, և որ Վերբիցկին մահացել է ցրտահարությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|title= МВД Украины ожидает новую провокацию в Киеве — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202171356/http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ փետրվարի 3-ին, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որ անցկացված փորձաքննությունների արդյունքում պարզվել է, որ Գրուշևսկու փողոցում բոլոր սպանվածները մահացել են երկու-երեք մետր հեռավորությունից բավականին մեծ անկյան տակ ստացած հրազենային վնասվածքներից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|title=У следователей до сих пор нет информации о свидетелях убийств|author=УСО МВД Украины|date=2014-02-03|publisher=Официальный веб-сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-04|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222030948/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, փորձաքննությունը ցույց է տվել, որ Սերգեյ Նիգոյանի սպանությունը կատարվել է նույն զենքից, ինչ հունվարի 24-ին իրավապահ մարմինների աշխատակցի սպանությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1298498-stali-vidomi-detali-rozsliduvannya-vbivstva-biytsya-dso-mvs-bilya-gurtozhitku-berkuta|title=Стали известны детали расследования убийства бойца ГСО МВД — УНН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության տվյալներով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում մայրաքաղաքում ձերբակալվել է ավելի քան 50 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|title= Кабмин Украины отменил запрет применять водомёты при морозе — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202163956/http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Համացանցում տեսանյութ է հայտնվել, որում ցույց է տրվել, թե ինչպես են ՆԳՆ աշխատակիցները գրավել ակտիվիստներից մեկին, նրան ցրտին բաժանել և լուսանկարվել նրա հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875814-razdetyiy-berkutom-aktivist-uje-na-maydane.html |title = Раздетый «Беркутом» активист уже на Майдане: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի կառավարությունը չեղյալ է հայտարարել կիրառման արգելքը ջրցան մեքենաների տակ, երբ ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.segodnya.ua/ukraine/ispolzovanie-vodometov-v-moroz-oon-schitaet-pytkoy-smi-489535.html|title= «Беркутовцы» разгоняли активистов водой при -7 градусах |publisher= СЕГОДНЯ}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության ներկայացուցիչները հավանություն են տվել «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադայի» հռչակագրին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/22/7010781/|title= В Украине создан народная рада|date=22 січня 2014|publisher=Українська правда|lang=uk|accessdate=2014-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Անկախության հրապարակում հավաքվել է ավելի քան 50 հազար մարդ՝ Յանուկովիչի հետ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունների արդյունքների սպասումով։ Որոշում է կայացվել հետագա բոլոր օրերին մնալ առավելագույն թվով մարդկանց՝ գրոհից խուսափելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875361-lideryi-oppozitsii-rasskazali-ob-itogah-peregovorov-s-yanukovichem.html|title= Лидеры оппозиции рассказали об итогах переговоров: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության» «''հանցավոր սցենարը»'' իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականների և նեոնացիստների», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և «ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին»․․․և չեն ապրի «բանդերական» Ուկրաինայում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
=== Հունվարի 23 ===
;Կիև

Դիմակայությունը շարունակվել է մինչև օրվա կեսը, քանի դեռ Վիտալի Կլիչկոն կողմերին համոզել է հրադադարի գնալ նախագահի հետ բանակցությունների ժամանակ&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/foto/aktivisti-na-grushevskogo-vlashtuvali-dimovu-zavisu-a-klichko-domovivsya-pro-peremir-ya-z-berkutom-330941.html Кличко договорился о «перемирии» с «Беркутом»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության առաջնորդների և նախագահ Յանուկովիչի միջև հինգժամյա բանակցությունների արդյունքում ընդդիմությունը հայտարարել է, որ համաձայնության է եկել իշխանության հետ բողոքի ակցիային մասնակցելու համար ձերբակալվածներին ազատ արձակելու և Գրուշևսկու փողոցի ապաշրջափակման պայմանով։ Սակայն Ցուցարարները մերժել են այդ պայմանավորվածությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875897-oppozitsiya-vyihodit-iz-peregovorov-s-vlastyu-reshenie-maydana.html Оппозиция выходит из переговоров с властью]&lt;/ref&gt;, որից հետո Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է Գրուշևսկու փողոց Մայդանի ընդլայնման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875896-yatsenyuk-obyyavil-o-rasshirenii-maydana-na-ulitsu-grushevskogo.html Яценюк объявил о расширении Майдана]&lt;/ref&gt;։ Առաջնորդները խնդրել են ցուցարարներին չխախտել զինադադարը ուժայինների հետ մինչև հաջորդ օրվա առավոտ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/articles/politics/965101-evromaydan_den_64_y_obnovlyaetsya.htm|title = Евромайдан, день 64-й}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության նախկին պետ Վիտալի Յարեման հայտնել է, որ «Կիևում գործում է քրեական կառույց, որն ունի մոտ 200 տղամարդ, որը ոստիկանության քողի տակ հակաիրավական գործողություններ է իրականացնում... այդ թվում՝ մարդկանց առևանգում»&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875872-v-kieve-deystvuet-kriminalnaya-struktura-kotoraya-pod-prikryitiem-pravoohraniteley-pohischaet-lyudey-yarema.html|title= В Киеве действует криминальная структура: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Մարզերում սկսվել են շրջվարչակազմերի և մարզպետարանների զավթումները&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-mitinguvalniki-blokuyut-rayderzhadministraciyu-331096.html На Львівщині мітингувальники блокують райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-protestuvalniki-zahopili-chergovu-rayderzhadministraciyu-331135.html На Львівщині протестувальники захопили чергову райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;։

;[[Արևմտյան Ուկրաինա]]

[[Պատկեր:Wp lvov oga 2014.jpg|thumb|220px|Լվովի մարզային վարչակազմի գրավված շենքը, որն ամրացվել է պարկերից, ավտոմոբիլային անվադողերից և մասնակարկերից պատրաստված բարիկադով]]

Ցուցարարները գրավել են Լվովի մարզպետարանի շենքը, նրա ղեկավար [[Օլեգ Սալո]]ն հրաժարական է տվել, սակայն շուտով հայտարարել է, որ իրեն ստիպել են դա անել և կխնդրի չեղյալ համարել իր հրաժարականի դիմումը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2390458 Губернатор Львовской области заявил, что его вынудили написать заявление об отставке]&lt;/ref&gt;։ Լվովի Օգա շենքում սկսել են տեղական «ժողովրդական Ռադա» ձևավորել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/23/7010947/ Люди захватили Львовскую ОГА] — 23 января 2014&lt;/ref&gt;։ Նաև գրավել են Ռովնոյի&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/34245-vsled-za-lvovom-protestujuwie-zahvatili-oga-v-rovno Протестующие захватили ОГА в Ровно]&lt;/ref&gt;, Տերնոպոլի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/23/ternopol1/ В Тернополе захватили ОГА] — Lenta.ru&lt;/ref&gt; և Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/hmelnicki-aktivisti-zahopili-budivlyu-oda-330947.html В Хмельницке захватили ОГА]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; շենքերը&lt;ref name=autogenerated20140131-1&gt;[http://www.fontanka.ru/2014/01/23/167/ В Ивано-Франковске и Житомире люди пришли «брать» местные органы власти.]&lt;/ref&gt;։

;Կենտրոնական Ուկրաինա

Գրավելու անհաջող փորձերը տեղի են ունեցել Պոլտավայում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/news/353532 Радикалов, намеревавшихся захватить Полтавскую администрацию, успокоил Гимн Украины, спетый начальником милиции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201193443/http://www.interfax.ru/news/353532 |date=2014-02-01 }} — Интерфакс, 23 января 2014 года&lt;/ref&gt; և Ժիտոմիրում&lt;ref name=autogenerated20140131-1 /&gt;։ Չերկասում ցուցարարները գրավել են Չերկասի մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875866-v-cherkassah-mitinguyuschie-zahvatili-pomeschenie-cherkasskogo-oblsoveta.html В Черкассах митингующие захватили помещение Черкасского облсовета] — УНІАН, 23.01.2014&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 24 ===

; Կիև

Գիշերը ցուցարարները նոր բարիկադներ են կառուցել ինստիտուտի փողոցում և գրավել Կրեշչատիկում գտնվող Ուկրաինայի ագրարային քաղաքականության և պարենի նախարարության շենքը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/kyiv/maydan-rozshiryuyetsya-aktivisti-zahopili-primischennya-minagropolitiki-schob-pogritis-331029.html Активисты захватили помещение Минагрополитики]&lt;/ref&gt;։

Եվրամիության հանձնակատար Ֆյուլեն Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ լուծման ուղիները քննարկել է [[Ուկրաինայի նախագահ|նախագահ]] Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներից մեկի՝ Վլադիմիր Կլիչկոյի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876366-klichko-i-fyule-obsujdali-kak-mirno-reshit-politicheskiy-krizis-v-ukraine.html|title=Кличко и Фюле обсуждали, как мирно решить политический кризис в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ձերբակալված ցուցարարները, չեն կատարել ծանր հանցագործություններ և պետք է համաներում ստանան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3296937-yanukovych-poobeschal-amnystyrovat-zaderzhanykh-aktyvystov|title=Янукович пообещал амнистировать задержанных активистов — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Գրուշևսկու փողոցում վերսկսվել Է դիմակայությունը, որն ուղեկցվել է ավտոմոբիլային անվադողերի այրմամբ, պայթուցիկներով և տրավմատիկ զենքի օգտագործմամբ՝ փոխհրաձգություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876360-na-grushevskogo-vozobnovlyaetsya-protivostoyanie.html|title=Противостояние возобновляется: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ից հայտնել են, որ իրենց «Մայդանի պահապան» անվանող անձինք պատանդ են վերցրել երեք ոստիկանի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?v_mvd_uveryayut_chto_aktivisti_evromaydana_zahvatili_treh_militsionerov&amp;objectId=402219&amp;lang=ru|title=Активисты захватили трех милиционеров}}&lt;/ref&gt; 0&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-136786.html|title=Захваченные протестующими милиционеры освобождены. — Polemika.com.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140203033130/http://polemika.com.ua/news-136786.html|archivedate=2014-02-03|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

[[Պատկեր:Euromaidan_in_Khmelnytskyi_20140124_163608.jpg|մինի|200x200փքս|Խմելնիցկայայի գրաված շենքը]]
Ցուցարարները գրավվել են Իվանո-Ֆրանկովսկում և Լուցկում գտնվող շենքերը։ Լուցկում գրոհի ժամանակ Վոլինի նահանգապետը և մարզխորհրդի ղեկավարը հրաժարական են տվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876139-v-ivano-frankovske-mitinguyuschie-shturmom-zahvatili-oga.html В Ивано-Франковске митингующие штурмом захватили ОГА]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25241255.html Председатели Волынского облсовета и ОГА подали в отставку]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Չեռնովցիում ցուցարարները ներխուժել են մարզխորհրդի տարածք&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876198-v-chernovtsah-mitinguyuschie-prorvalis-v-oga-s-chernogo-hoda-chast-silovikov-pokinula-zdanie.html|title=В Черновцах митингующие прорвались в ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում ցուցարարները կրկին գրավել են մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876269-mitinguyuschie-zahvatili-oga-v-hmelnitskom.html|title=Митингующие захватили ОГА в Хмельницком: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Լվովի «Բերկուտի» մի քանի մարտիկներ աշխատանքից ազատման զեկույց են գրել, քանի որ չեն ցանկացել պատերազմել «իրենց ժողովրդի դեմ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876130-smi-uvolilis-neskolko-boytsov-lvovskogo-berkuta-video.html|title=Уволились несколько бойцов львовского «Беркута»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Քաղաքային Սումի գլուխը և նրա «Рідне місто» խմբակցությունը քաղաքային խորհրդում հայտարարել են բողոքի ակցիաների աջակցության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876316-mer-sum-i-ego-fraktsiya-v-gorsovete-zayavili-o-podderjke-protestov.html|title=Мэр Сум и его фракция в горсовете заявили о поддержке протестов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Չերքասներում շուրջ 4 հազար ցուցարարներ գրոհել են մարզային ոստիկանություն՝ պահանջելով ազատ արձակել 58 մարդու, որոնք նախօրեին ձերբակալվել էին պետական վարչակազմի գրոհի փորձի համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876336-v-cherkassah-okolo-4-tyisyach-jiteley-cherkass-shturmovali-oblastnuyu-militsiyu.html|title=Около 4 тысяч жителей Черкасс пытались прорваться в областную милицию: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հարավ-Արևելք

Ղրիմում «ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել Է ինքնապաշտպանության ջոկատներում «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից ֆինանսավորումը «օրենքից դուրս հայտարարած այն տարածաշրջանների, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Խիստ հայտարարություններով հանդես են եկել նաև Դոնեցկի, Լուգանսկի, Խերսոնի և Դնեպրոպետրովսկի մարզխորհուրդները։

=== Հունվարի 25 ===

; Նախագահի բանակցությունները ընդդիմության առաջնորդների հետ

Ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների ընթացքում Վիկտոր Յանուկովիչը «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավար Արսենի Յացենյուկին առաջարկել է վարչապետի պաշտոնը, իսկ «Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոյին՝ հումանիտար հարցերով փոխվարչապետ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html Януковия предложил Яценюку должность премьер-министра] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228152604/http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պատրաստ է պատասխանատվություն ստանձնել երկրի համար և նրան տանել Եվրամիություն&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876647-yatsenyuk-o-premerstve-myi-ne-otvergaem-predlojenie-no-myi-ego-i-ne-prinimaem.html Яценюк о премьерстве: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Կլիչկոն Եվրամայդանի հանրահավաքում հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պահանջում է նախագահի արտահերթ ընտրություններ արդեն այս տարի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876627-klichko-oppozitsiya-trebuet-dosrochnyih-vyiborov-prezidenta-v-etom-godu-i-prodoljaet-peregovoryi.html Оппозиция требует досрочных выборов президента в этом году: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկը կարծում է, որ նախագահ Յանուկովիչը տարածաշրջանների ակտիվության շնորհիվ սկսել է զիջումների գնալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876632-tyagnibok-schitaet-chto-yanukovich-nachal-idti-na-ustupki-blagodarya-aktivnosti-regionov.html Тягнибок считает, что Янукович начал идти на уступки благодаря активности регионов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Առայժմ, սակայն, ընդդիմությունը հրաժարվել է իշխանության առաջարկներից՝ դրանք համարելով ոչ բավարար&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/26/nodeal/ Украинская оппозиция отказалась от предложений власти]&lt;/ref&gt;։

; Կիև

300 արմատականներից բաղկացած ջոկատը փորձ է ձեռնարկել գրավել ռազմավարական օբյեկտը՝ Ուկրաինայի Էներգետիկայի նախարարությունը։ Էներգետիկայի նախարար Էդուարդ Ստավիցկին ինքն է դուրս եկել զավթիչների մոտ և համոզել նրանց լքել ռազմավարական օբյեկտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|title=Ставицкий выгнал радикалов из здания Министерства энергетики — МК|accessdate=2020-01-18|archive-date=2018-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20180801064121/https://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20140125/991303676.html|title=Ядерные объекты Украины переведут на специальный режим охраны|date=2015-01-25|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։

Ներքին զորքերի զինծառայողները, որոնք տեղակայված են ուկրաինական տանը, որն ավելի վաղ ցուցարարների կողմից չէր զբաղվում տնօրենի խնդրանքով, քանի որ այնտեղ պահվում էին թանգարանային երկու հավաքածուներ, հայտնաբերվել են ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876634-mitinguyuschie-shturmuyut-ukrainskiy-dom.html Митингующие штурмуют Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/834716/ Протестующие с «коктейлями Молотова» штурмуют Украинский дом // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Զինծառայողները փորձել են հետ մղել գրոհը՝ նետելով լուսաձայնային նռնակներ և հարձակվողներին ջրելով խողովակներից ջրով, սակայն պաշտպանության գործուն միջոցների բացակայությունը և հարձակվողների բազմակի թվային առավելությունը ի չիք է դարձրել շենքը պաշտպանելու նրանց փորձերը&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/876638-siloviki-otkazalis-pokinut-ukrainskiy-dom-shturm-prodoljaetsya.html Силовики отказались покинуть Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Նրանց առաջարկվել է դուրս գալ ձևավորված միջանցքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876646-siloviki-soglasilis-uyti-iz-ukrainskogo-doma-u-vhoda-jivoy-koridor.html Силовики согласились уйти из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Կլիչկոյի հետ բանակցություններից հետո իրավապահները շենքը լքել են կողային մուտքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876657-pravoohraniteli-pod-kriki-ganba-vyishli-iz-ukrainskogo-doma.html Правоохранители вышли из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը ՆԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել, որ ոստիկանության աշխատակիցների դեմ դիմակայության ընթացքում, բացի հրկիզող խառնուրդով քարերից և շշերից, քցել են ՌԳԴ-5 մարտական նռնակ, որից կտրոն չի պոկվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-18 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009202214/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Արևելյան Ուկրաինա

Դոնեցկի Ավտոմայդանի ակտիվիստները 7 մեքենաներով Դոնեցկի «Հարված» քաղաքական կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության նախաձեռնությամբ Վիտալի Կլիչկոն պիկետել են Դոնեցկի «Լյուքս» նստավայրը, որտեղ ապրում է ուկրաինացի ամենահարուստ օլիգարխ Ռինատ Ախմետովը։ Ակցիայի անցկացման հաղորդագրության մեջ ասվում է. «Ռինատ Ախմետովը գործադիր և օրենսդիր իշխանության իր ներկայացուցիչն ունի, երկրի ամենահարուստ մարդն է և, անշուշտ, հնարավորություն ունի ազդել Յանուկովիչի և նրա կամակատարների վրա։ Ախմետովը խոստացել է լսել բոլոր նրանց, ովքեր իր մոտ կգան կառուցողական առաջարկներով։ Մենք ցանկանում ենք Ախմետովին առաջարկել հանդես գալ խաղաղարարի դերում և դադարեցնել եղբայրասպան պատերազմը։ Մենք խաղաղությամբ ենք գնում»&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/ahmetov-otreagiroval-na-boi-v-kieve-biznes-ne-mozhet-ostavatsya-v-storone-269390.html Ахметов отреагировал на бои в Киеве. Главред, 25.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Լվովի մարզային խորհուրդը տարածաշրջանում ստեղծել է ինքնակառավարման նոր մարմին՝ գործադիր կոմիտե, որն իր վրա կվերցնի մարզպետարանի գործառույթները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/lviv/ Во Львовской области создали новый орган самоуправления]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Ցուցարարները Վիննիցայում և Պոլտավայում գրավել են մարզպետարանների շենքերը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/vinnitsa/ Оппозиция захватила областную администрацию в Виннице]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=56615 В Полтаве митингующие захватили власть]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Ցուցարարները գրավել են Չերնիգովի մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/chernigov/ Протестующие захватили Черниговскую ОГА]&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 26 ===

; Կիև

Ուկրաինական տան տանիքում «աֆղանցիներ»-ի վետերանները մարտական փամփուշտներ են հայտնաբերել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876685-smi-afgantsyi-nashli-na-kryishe-ukrainskogo-doma-boevyie-patronyi.html «Афганцы» нашли на крыше Украинского дома боевые патроны: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ պատգամավորներին խնդրել են հետաքննել, թե արդյոք դիպուկահարները եղել են ուկրաինական տան տանիքում, քանի որ տանիքի վրա, Բացի ինքնաձիգի փամփուշտներից, դիպուկահար հրացանից երկու փամփուշտ է հայտնաբերվել։ Ուկրաինական տունը գտնվում է Գրուշևսկու բարիկադների դիմաց&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876706-deputatov-prosyat-rassledovat-byili-li-snayperyi-na-kryishe-ukrainskogo-doma.html Депутатов просят расследовать, были ли снайперы на крыше Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիայի խոսքով՝ Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Կանադայի և ԱՄՆ-ի դեսպաններն այցելել են արհմիությունների տուն և այնտեղ ոչ մի զենք չեն գտել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876781-parubiy-poslyi-zapadnyih-stran-ubedilis-chto-v-dome-profsoyuzov-net-orujiya.html Послы западных стран убедились, что в Доме профсоюзов нет оружия: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Սումի մեջ Ժողովրդական վեչեի մասնակիցները գրավել են խորհուրդների տունը, որի տարածքում մարզային և քաղաքային խորհուրդներն անցկացնում են իրենց նիստերը։ Շենքը մտել են ինքնապաշտպանության ջոկատները, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել շենքի բոլոր մուտքերը, ելքերը և շինությունները։ Շենքի խաղաղ փոխանցման մասին հայտարարել Է Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, մարզային ժողովրդական Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Շուլգան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876740-v-sumah-mitinguyuschie-zahvatili-dom-sovetov.html В Сумах митингующие захватили Дом советов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Օդեսայում հանրահավաք է անցկացվել ի պաշտպանություն Եվրոմայդանի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876735-v-odesse-mitinguyut-v-podderjku-maydana-oga-otsepila-militsiya.html В Одессе митингуют в поддержку Майдана: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Դնեպրոպետրովսկում փորձել են գրոհել մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876743-v-dnepropetrovske-shturmuyut-oga-onlayn-vklyuchenie.html В Днепропетровске штурмовали ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի թաթարների մեջլիսը նախաձեռնել է հունվարի 28-ին Սիմֆերոպոլում խաղաղ հանրահավաք անցկացնել բռնապետության դեմ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876747-kryimskie-tataryi-sobirayut-miting-protiv-diktaturyi-v-simferopole.html Крымские татары собирают митинг «против диктатуры»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլում ընդդիմադիրների հանրահավաք անցկացնելու փորձն անհաջող է ավարտվել։ Սևաստոպոլի ՆՏՍ հեռուստաալիքի թղթակիցը հայտարարել է, որ Սևաստոպոլի բնակիչները ճնշող մեծամասնությամբ դեմ են արտահայտվել Ուկրաինայում տեղի ունեցող անկարգություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|title=Защитим Севастополь! Независимое телевидение Севастополя|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219002346/http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|archivedate=2014-02-19|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներում ընդգրկվելու մասին, որոնց նպատակը Սևաստոպոլի՝ որպես Եվրոմայդանի դեմ հանդես եկող քաղաքի պահպանումն է&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны — Лента новостей Севастополя] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 27 ===

; Իշխանության և ընդդիմության բանակցությունների արդյունքներ

Կառավարության և ընդդիմության միջև բանակցություններից հետո, քաղաքական իրավիճակը կարգավորելու աշխատանքային խմբի անդամ, արդարադատության նախարար Ելենա Լուկաշը ասաց, որ Յացենյուկը հրաժարվում է ղեկավարել կառավարությունը։ Նախագահը և ընդդիմությունը պայմանավորվել են հունվարի 16-ին ուժը կորցրած ճանաչել օրենքները և համարել կառավարության պատասխանատվությունը։ Կողմերը քննարկել են սահմանադրական բարեփոխումներին համատեղ մասնակցության հարցեր և այս հարցում եվրոպական ինստիտուտների հետ համագործակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877287-prezident-i-oppozitsiya-dogovorilis-otmenit-zakonyi-16-yanvarya-i-rassmotret-vopros-ob-otvetstvennosti-pravitelstva.html Президент и оппозиция договорились отменить законы 16 января: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կիև
{{External media|align=right|width=300|image1=[http://www.echo.msk.ru/files/1113526.jpg?1390814589 Կիևի Մայդանի տարածքը 27.01.2014]}}Ցուցարարները գրավել են Ուկրաինայի արդարադատության նախարարության շենքերից մեկը Գորոդեցկու փողոցում՝ «տաքանալու և գիշերելու համար»։ Այս մասին ասվում է Ուկրաինայի ՆԳՆ տարածած հայտարարության մեջ։ Արդարադատության նախարարության շենքի մոտ են գտնվում մի քանի տասնյակ ակտիվիստներ, որոնք բարիկադներ են կառուցում, ինչի համար օգտագործում են ձյան պարկեր և աղբամաններ։ Նրանք հրաժարվել են լքել տարածքը՝ չնայած Վիտալի Կլիչկոյի խնդրանքին։ Գրավման պատասխանատվությունը ստանձնել է «աջից ուժեղ է» քաղաքացիական շարժումը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/915997 Участники беспорядков в Киеве захватили здание Минюста Украины]&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր («Բատկիվշչինա» խմբակցություն), Արհմիությունների տան պարետ Ստեփան Կուբիվը սադրանք է անվանել նախարարությունների շենքերի գրավումը և ենթադրել, որ այն կարող են օգտագործել արտակարգ դրություն մտցնելու համար&lt;ref&gt;[http://obkom.net.ua/news/2014-01-27/1239.shtml Комендант Майдана назвал провокацией захват зданий министерств. ОБКОМ]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ ընդդիմության կողմնակիցները ապաշրջափակել են արդարադատության և էներգետիկայի նախարարությունները։

«Աջ սեկտորի» առաջնորդները (Դմիտրի Յարոշ, «Տրիզուբայի» գլխավոր հրամանատար Ա. Ստեմպիցկին և Ունա-ՈՒՆՍՈ-ի ղեկավարի տեղակալ Նիկոլայ Կարպյուկը), իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, իշխանություններին առաջադրել են իրենց պահանջները․

* սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում
* ընդդիմության նկատմամբ ուժային գործողությունների դադարեցում
* ամբողջական համաներման հայտարարումը՝ բողոքի ակցիաների առանց բացառության բոլոր մասնակիցների ազատ արձակում և բոլոր քրեական գործերի և վարույթների փակում
* Ազարովի կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել
* Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի վերաձևակերպում
* օրենքների վերացում հունվարի 16-ից
* «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման լուծարում և ՆԳՆ-ի որակապես այլ հատուկ ստորաբաժանման ձևավորում
* ցուցարարների սպանությունների, ծաղրուծանակի և ծեծի մեղավորների պատիժ
* Մայդանի կորած ակտիվիստների հետախուզում
* մարզահայրենասիրական կազմակերպությունների օրինականացում
* իրենց վարկաբեկած քաղաքական գործիչներին իշխանության չթողնելը։ «Աջ հատվածը», այդպիսով, պահանջում էր իշխանության ամբողջական «վերաբեռնումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|title=«Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 03.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|archivedate=2015-09-28|accessdate=2016-08-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot;&gt;{{Cite web |url=http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |title=ЗАЯВА ДМИТРА ЯРОША — ЛІДЕРА «ПРАВОГО СЕКТОРУ» |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2019-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191206/http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/radikalnaja_organizatsija_pravyj_sektor_vzjala_na_sebja_otvetstvennost_za_revoljutsiju_na_ukraine-361498/ Радикальная организация «Правый сектор» взяла на себя ответственность за «революцию» на Украине]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Չերնիգովում ցուցարարներն անարգել գրավել են մարզխորհրդի շենքը։ Ժողովրդական պատգամավոր Ռուսլան Մարցինկիվը հայտարարել է, որ այսուհետ այստեղ կլինի Ժողովրդական խորհրդի շտաբը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877046-mitinguyuschie-voshli-v-chernigovskiy-oblsovet-onlayn-vklyuchenie.html Митингующие вошли в черниговский облсовет. Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Կիրովոգրադում անցկացվել է Եվրոմայդանի կողմնակիցների երթ, որին մասնակցել է շուրջ հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877261-v-kirovograde-okolo-tyisyachi-aktivistov-evromaydana-proshli-shestviem.html В Кировограде около тысячи активистов прошли шествием — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Դոնեցկում կազակների և Աֆղանստանի պատերազմի վետերանների տեղական հասարակական կազմակերպությունները սկսել են կամավոր ջոկատներ կազմակերպել, որոնք պետք է իրավապահ մարմիններին օգնեն քաղաքում կարգուկանոն ապահովել&lt;ref&gt;[http://newsru.com/arch/world/27jan2014/donetsk.html В Донецке на улицы вышли казачьи патрули — NEWSru.com, 27 января 2014]&lt;/ref&gt;։

Խարկովում Եվրամայդանի աջակցության հանրահավաքին հավաքված մարդկանց վրա երկու պայթուցիկ սարք է նետվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877237-v-harkove-neizvestnyie-molodyie-lyudi-zabrosali-miting-evromaydana-petardami.html В Харькове неизвестные люди забросали митинг Евромайдана петардами — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում «երիտասարդական միասնություն» կազմակերպության առաջնորդ Անտոն Դավիդչենկոն հայտարարել է «ժողովրդական դրուժինայի» ջոկատների ստեղծման մասին՝ քաղաքը «արմատականների ազգայնական կազմակերպություններից» պաշտպանելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timer.od.ua/news/v_odesse_sformirovali_narodnuyu_drujinu_724.html|title=Одесситы сформировали «Народную дружину»|date=2014-01-27|publisher=Новостной сайт «Таймер»|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում 12 ռուսամետ կազմակերպություններ հայտարարել են «Ուկրաինայի իրավական դաշտից դուրս գալու» հնարավորության մասին՝ «Մալոռոսիայի դաշնային պետություն» ստեղծելու համար՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան, եթե Ուկրաինայում իշխանության գա ընդդիմությունը։ Այդ անջատողական հայտարարություններ են անտեսվել է իշխանությունների կողմից Սևաստոպոլի և դատապարտվել իշխանությունների կողմից [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/01/140127_ru_n_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=В Севастополе заявили о возможном «выходе из правового поля Украины»|date=2014-01-27|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսական «Գիշերային գայլեր» բայքերական ակումբը Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ հերթապահություն է սահմանել՝ այն պաշտպանելով ընդդիմադիր ակտիվիստների կողմից հնարավոր գրոհից։ Իրավիճակի հետագա սրման դեպքում նրանք հայտարարել են Սիմֆերոպոլում մի շարք վարչական շենքեր պահպանության տակ վերցնելու պատրաստակամության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/27/wolfs/ «Ночные волки» взяли под охрану администрацию Севастополя]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 28 ===

; Կիև

Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/resign/ Премьер-министр Украины подал в отставку]&lt;/ref&gt;, որը նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդունել է։ Ուկրաինայի Սահմանադրության համաձայն՝ վարչապետի հրաժարականն առաջացնում է նախարարների ամբողջ կաբինետի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/president/ Янукович принял отставку правительства]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի կառավարության ղեկավարի պարտականությունները սկսել է կատարել առաջին փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877662-obyazannosti-premer-ministra-budet-ispolnyat-arbuzov.html Обязанности премьер-министра будет исполнять Арбузов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հունվարի 16-ին չեղյալ են հայտարարվել տասնմեկ օրենքներից ինը&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство «законов 16 января»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ռադան քրեական պատասխանատվություն է սահմանել ֆաշիզմի հանցագործությունների ժխտման կամ արդարացման և նացիզմի դեմ պայքարողների հիշատակին կառուցված հուշարձանների պղծման կամ ոչնչացման համար&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877563-rada-ustanovila-otvetstvennost-za-opravdanie-prestupleniy-fashizma.html Рада установила ответственность за оправдание преступлений фашизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան 5-րդ ալիքի եթերում հայտնել է, որ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության նիստում, որը տեղի է ունեցել հունվարի 28-ին, Ռինատ Ախմետովի (40 պատգամավոր) և Սերգեյ Տիգիպկոյի (38 պատգամավոր) խմբերի մարդիկ հրաժարվել են աջակցել Ուկրաինայում արտակարգ դրություն մտցնելուն, ինչի մասին պնդում էր, մասնավորապես, Կլյուևը (նախագահի վարչակազմի ղեկավար)&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/bogoslovskaya-rasskazala-o-bunte-pochti-80-ti-regionalov-269703.html Богословская рассказала о бунте почти 80 регионалов. Главред, 29.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդը ճանաչել է «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադան» և քվեարկել «Անդրկարպատյան ժողովրդական ռադայի» ստեղծման օգտին»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877574-na-zakarpate-sozdali-narodnuyu-radu.html На Закарпатье создали Народную раду: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում Մայդանի ակտիվիստները բարիկադավորել են մարզպետարանի բոլոր մուտքերն ու ելքերը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877470-aktivistyi-zabarrikadirovali-vse-vhodyi-i-vyihodyi-iz-hmelnitskoy-oga.html Активисты забаррикадировали Хмельницкую ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Լվովում «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորների և «ինքնավար դիմադրության» ներկայացուցիչների միջև բախում է տեղի ունեցել Օգա շենքի պահպանման հետ կապված հետագա գործողությունների շուրջ տարաձայնությունների պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|title=Столкновения между «Свободой» и «Автономным сопротивлением»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140221230802/http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|archivedate=2014-02-21|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/877811-v-ivano-frankovske-tseloe-podrazdelenie-alfa-pereshlo-na-storonu-naroda.html|title=В Ивано-Франковске подразделение «Альфа» перешло на сторону народа: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի Հարավ-Արևելք

Երեք ոստիկաններից մեկը, որոնց ՆԳՆ տվյալներով՝ Խերսոնում ցուցարարները դանակահարել են հունվարի 27-ին, մահացել է հիվանդանոցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009203748/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 29 ===
Ձերբակալված ակտիվիստներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության կապակցությամբ «Մայդանի խորհուրդը» որոշում է ընդունել ազատել Մինագրոպոլիտիկայի տարածքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878034-aktivistyi-spilnoy-spravyi-osvobojdayut-zdanie-minagropolitiki.html|title=Активисты освобождают здание Минагрополитики: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, որը 2014 թվականի հունվարի 24-ին գրավել էին «քնած տեղեկանքի» աջակողմյան ղեկավարները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|title=Оппозиционеры устроили драку за здание министерства: Top.rbc.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301224249/http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ձայների մեծամասնությամբ հավանություն է տվել Ռեգիոնների կուսակցության առաջարկած «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին» օրինագծին, որը նախատեսում է բողոքի ակցիաների բոլոր մասնակիցների համաներում, բացառությամբ առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած անձանց։ Օրինագծում նշվում է, որ համաներումն ուժի մեջ կմտնի միայն այն բանից հետո, երբ ցուցարարները ազատ կարձակեն գրավված բոլոր վարչական շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/30/rada/|title=Парламент Украины принял закон об амнистии}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 30 ===
Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ համաներման մասին օրենքն ընդունվել է սահմանադրական նորմերի խախտմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878751-zakon-ob-amnistii-prinyat-s-narusheniem-konstitutsionnyih-norm-zayavlenie-liderov-oppozitsii.html|title=Закон об амнистии принят с нарушением конституционных норм — заявление лидеров оппозиции : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ութ օր շուտ անհետացած և առևանգված համարվող Ավթոմայդանի առաջնորդներից Դմիտրի Բուլատովը գտնվել է երեկոյան՝ Կիևի մերձակայքում գտնվող Բորիսպոլի շրջանի Վիշենկի գյուղում։ Ինչպես ինքն է ասել Բուլատովը, անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել նրան, խոշտանգել, կտրել ականջը և անգամ խաչել&lt;ref&gt;http://vvc.kiev.ua/news/2594 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221212420/http://vvc.kiev.ua/news/2594 |date=2014-02-21 }} Рецептура приготовления «утки»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878823-v-seti-poyavilos-foto-izbitogo-bulatova.html|title=В сети появилось фото избитого Булатова : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Երկար տանջանքներից հետո նրան դուրս են բերել ու դուրս նետել մեքենայից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878829-bulatova-raspyali-i-otrezali-uho-pohititeli-s-russkim-aktsentom-smi.html|title=Булатова распяли и отрезали ухо похитители с русским акцентом — СМИ : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878836-bulatov-vo-vremya-pyitok-mechtal-chto-vyirvetsya-i-uydet-na-ryibalku.html|title=Булатов во время пыток мечтал, что вырвется и уйдёт на рыбалку : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/31/bulatov/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: СМИ опубликовали фото пропавшего лидера «Автомайдана»}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության մարմինների ներկայացուցիչները կասկածի տակ են դրել Բուլատովի՝ առևանգման և կտտանքների մասին հայտարարությունները՝ նշելով, որ, նրանց կարծիքով, նա չափազանց լավ է նայել առևանգողների ձեռքում ութ օր գտնվելուց հետո։ Նման ենթադրություն Է հայտնել նաև Ուկրաինայի արտգործնախարար Լեոնիդ Կոժարան։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարել է, որ Բուլատովի առևանգման հիմնական վարկածների թվում քննությունը դիտարկում է ընդդիմադիրների կողմից «հասարակությունում էմոցիաներ բորբոքելու համար» բեմադրության վարկածը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140206_bulatov_presser_lithuania.shtml|title=Лидер «Автомайдана» Булатов: меня пытали профессионалы|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 31 ===
Ուկրաինայի ՆԳՆ հայտարարության համաձայն՝ 2013 թվականի նոյեմբերին սկսված բողոքի ակցիաները ոչ թե տարերային էին, այլ ծրագրված, ներառյալ զարգացման ուժային տարբերակը։ Այդ մասին, ըստ ՆԳՆ-ի, վկայում են «Բատկիվշչինայի» գրասենյակում առգրավված սերվերների նյութերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lb.ua/news/2014/01/31/253936_mvd_evromaydan_voznik_planu.html|title=МВД: Евромайдан возник по плану «Батькивщины» — Министерство ссылается на информацию, найденную на изъятых серверах партии. — LB.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել պետական իշխանության զավթման փորձի փաստով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.forbes.ru/news/250387-sbu-ukrainy-zavela-delo-o-popytke-zakhvata-vlasti|title=СБУ Украины завела дело о попытке захвата власти|publisher=Forbes.ru}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 1 ===
[[Պատկեր:ConsMunich_50th_Munich_Security_Conference_2014_(12251565305).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին, 2014 թվականի փետրվարի 1-ին]]
Եվրոմայդանի առաջնորդներ Կլիչկոն և Յացենյուկը մասնակցել են Մյունխենի անվտանգության խորհրդաժողովին, որտեղ մի շարք հանդիպումներ են ունեցել ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերիի և եվրոպական ղեկավարների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|title=Яценюк найдет способ разрешить украинский конфликт|publisher=The Kiev Times|accessdate=2020-01-21|archive-date=2014-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20140204053244/http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ հունվարի 31-ի երեկոյան Մայդանի անվտանգության աշխատակիցները գրավել են ոստիկանության մայոր, որը քաղաքացիական հագուստով գտնվում էր Մայդանում։ Նրան ծեծել են, տարել են ՊԵԿ-ի շենք և խլել վկայականը։ Ավելի ուշ նա ազատ է արձակվել և հոսպիտալացվել գանգուղեղային փակ վնասվածքով, գլխուղեղի ցնցումով և երիկամի սալջարդով&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/449892-mvd-zayavilo-podvale-kgga.html МВД заявило, что в подвале КГГА протестующие пытали милиционера]&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից ձերբակալվել է ավտոմեքենաների հրկիզման մեջ կասկածվողը, որը պատմել է Արհմիությունների տանը նման հանձնարարություն ստանալու մասին&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/449955-podzhigatel-avto-kieve-skazal-mvd.html Поджигатель авто сказал МВД, что получил заказ от людей в масках | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 3 ===
Հայտարարվել է, որ ԱՄՆ-ն և Եվրամիությունը մշակում են Ուկրաինային ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու կարճաժամկետ ծրագիր, որը կտրամադրվի իրական բարեփոխումներ իրականացնելու պայմանով։ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնություն կարող է տրամադրվել ոչ թե Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման, այլ տնտեսական դժվարությունները հաղթահարելու համար։ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Լեոնիդ Կոժարան հայտարարել է, որ ԵՄ-ի կողմից պաշտոնական առաջարկներ դեռ չեն ստացվել&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140203_ukraine_yanukovich_warning.shtml|title=Янукович назвал действия оппозиции экстремизмом|date=2014-02-03|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «ժողովրդավարական գործընթացը և Ուկրաինայում արմատականության սպառնալիքը» կլոր սեղանի շուրջ քննարկումը, որի աշխատանքներին մասնակցել են փորձագետներ՝ քաղաքագետներ, հասարակական, քաղաքական և կրոնական գործիչներ։ Հրավիրվածների թվում էին Ուկրաինայի բոլոր նախագահները։ Ուկրաինայի նախագահ վիկտոր Յանուկովիչն է անվանել ընդդիմության գործողությունները ծայրահեղականության. «Պետք է ''ոչ'' ասել ծայրահեղականությանը, ծայրահեղականությանը, հասարակության մեջ թշնամանք հրահրելուն, որի հիմքում դրված է քաղաքական պայքարը իշխանության համար, - հայտարարել Է Յանուկովիչը [[Վանդալություն|վանդալիզմ]] է, որը մենք տեսնում ենք պետական հաստատությունների գրավման ժամանակ, և կոչերը, որոնք հնչում են, հիշեցնում են պատմության վաղեմի դասերը։ Մենք չէինք ցանկանա, որ Աստված չանի, դա ևս մեկ անգամ կրկնվի»&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot; /&gt;։

Միևնույն ժամանակ գերմանացի քաղաքագետ Ա.Ումլանդը Ֆեսբուքյան իր էջում տեղադրել է «Կիևի Եվրամայդանը ազատագրական, այլ ոչ թե քաղաքացիական անհնազանդության ծայրահեղական զանգվածային ակցիա է» հանրագիրը, որում նախազգուշացրել է Ուկրաինայում բողոքի շարժումը որպես շարժում ներկայացնելուց, որը գլխավորում են տեղի ծայրահեղ ազգայնականները և ենթակա է նրանց գաղափարներին։ Հեղինակը մտադիր չէ ստվերել կամ նսեմացնել ուլտրաաջերի դերն ու դրանցից բխող վտանգները Եվրամայդանի համար, սակայն նա կարծում է, որ հանրագրում նշվում է, որ ազգայնական գաղափարը քաղաքականապես աննշան է հարյուր հազարավոր մարդկանց մասշտաբով, նպատակ ունեցող հիմնական զանգվածում տարբերվում են ազգայնականների նպատակներից, իսկ նորությունների ռեպորտաժները, որոնցում շեշտադրվում է բացառապես այն, որ Կիևում գործում են ֆաշիստներ, ստեղծվում են նրանց կողմից, ովքեր ցանկանում են բավարարել Ռուսաստանի իմպերիալիստական տրամադրությունները։ Խնդրագրի տակ ստորագրել են մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնց թվում են իրավապաշտպաններ, սոցիոլոգներ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ, լրագրողներ և հասարակական գործիչներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/02/140203_rl_umland_petition.shtml|title=Експерти закликали не асоціювати Євромайдан лише з ультраправими групами|date=2014-02-03|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-04|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 4 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել Գերագույն ռադային քվեարկել 2004 թվականի Սահմանադրությունը վերադարձնելու օգտին։ Այդ առաջարկը պաշտպանել է նաև «Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը։ Միևնույն ժամանակ, ինչպես հայտնի է դարձել, Յուլիա Տիմոշենկոն ազատ է արձակել նամակ, որում կոչ է արել «Բատկիվշչինա» խմբակցությանը հրաժարվել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուց և պատրաստվել նախագահական ընտրություններին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/4/671024.html Украинский депутат: Тимошенко не хочет возвращения конституции 2004 года. Взгляд. Деловая газета, 04 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Հարվածի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը Գերագույն ռադայի նիստից հետո հանդիպել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, հայտարարել է, որ նախագահն առաջարկել է սահմանադրական բոլոր փոփոխություններն անցկացնել իրավական դաշտում, ինչի համար կարող է պահանջվել մի քանի ամիս։ «Մենք բոլոր հիմքերն ունենք քաղաքական-իրավական որոշում կայացնելու և 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին ակտ քվեարկելու համար։ Մենք պետք է ընդունենք այդ որոշումը», - ասել է Կլիչկոն։ «Եվ դա կարելի է անել արագ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/880542-klichko-yanukovich-zayavil-chto-na-prinyatie-konstitutsii-2004-ponadobitsya-polgoda.html|title=Кличко: Янукович заявил, что на принятие Конституции-2004 понадобится полгода : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահության նիստում առաջարկվել է «ազգային-ֆաշիստական ուղղվածության խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի վերաբերյալ, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|accessdate=2014-12-02|lang=uk|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 5 ===
«Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ պատրաստ է գլխավորել Ուկրաինայի կառավարությունը, եթե վերականգնվի 2004 թվականի Սահմանադրությունը, իսկ նախարարների կաբինետը ձևավորվի բացառապես ընդդիմության կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881084-yatsenyuk-gotov-stat-premerom-chtobyi-spasti-stranu.html|title=Яценюк готов стать премьером «чтобы спасти страну» : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 6 ===

; Կիև

Մի քանի հազար ցուցարարներ եկել են Գերագույն ռադայի շենքի մոտ՝ պահանջելով, որ պատգամավորները կողմ քվեարկեն 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուն, որը ենթադրում է խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձև։ Արմատականները, որոնք իրենց դեմքերը թաքցնում էին դիմակների տակ, զինված էին բիթերով, սակրավոր թիակներով ու վահաններով։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության պատգամավոր, Մայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիյը հայտարարել է, որ ակցիան նախազգուշական է. «հաջորդ անգամ մենք այլ գործողություններ կձեռնարկենք»։ Արդյունքում ռադայի աշխատանքն ընդհատվել է կես ժամով, ինչից հետո ցուցարարները սկսել են վերադառնալ Անկախության մայդան&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/6/671331.html Рада решила отказаться от комиссии по внесению изменений в конституцию. Взгляд. Деловая газета, 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/6/671328.html Митингующие взяли правительственный квартал в кольцо. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Արհմիությունների տան հինգերորդ հարկում, որը զբաղեցնում է «Աջ սեկտորը», պայթյուն է տեղի ունեցել № 517 աշխատասենյակում։ Պայթյունի հետևանքով մի մարդու ձեռքի վրձինը պոկել է, իսկ մյուսը երրորդ աստիճանի աչքի այրվածքներ է ստացել։ Արհմիությունների տան պարետ, «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Ստեփան Կուբովը հայտնել է, որ պայթել է «''դեղեր»'' գրությամբ փաթեթը, որը փոխանցվել է որպես դրսից մարդասիրական օգնություն։ Եվրամայդանի ներկայացուցիչները ՆԳՆ աշխատակիցներին թույլ չեն տվել մտնել շենք՝ դեպքի վայրը զննելու համար։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որը բաժանել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն, այդ շենքում ցուցարարների կողմից կազմակերպվել է պայթյունավտանգ նյութերի ստեղծման լաբորատորիա, իսկ պայթյունը տեղի է ունեցել «Մոլոտովի կոկտեյլ» պատրաստման ժամանակ՝ դրա բռնկման հետևանքով&lt;ref&gt;{{статья|автор=Shuster S.|заглавие=Leader of Far-Right Ukrainian Militant Group Talks Revolution With TIME|ссылка=http://world.time.com/2014/02/04/ukraine-dmitri-yarosh-kiev/|язык=en|издание=[[The Time]]|тип=журнал|год=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն քրեական գործ է հարուցել «հրազենի կամ զինամթերքի անփույթ պահպանում» հոդվածով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/02/140207_rn_kiev_blast_version.shtml|title=МВД Украины озвучило версию взрыва в «штабе майдана»|date=2014-02-07|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-07}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Ցուցարարները, որոնք գտնվում էին գրավված մարզպետարանի շենքում, լքել են այն։ Այդ որոշումը կայացվել է «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ։ Ընդ որում, վարչակազմի շենքի երկրորդ հարկում շարունակել է գործել «հեղափոխական շտաբը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/06/rovno/|title=Радикалы освободили захваченную администрацию Ровенской области}}&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում հիմնել են հասարակական «Ժիտոմիրի ժողովրդական ռադան», որպեսզի «վերահսկեն տեղի պաշտոնյաների գործողությունները և թույլ չտան արյունահեղություններ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881457-v-jitomire-uchredili-narodnuyu-radu-jitomira.html|title=В Житомире учредили «Народную раду Житомира»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Չերնովցիում ցուցարարները, իշխանությունների հետ փոխզիջման հասնելուց հետո, սկսել են քանդել Չերնովիցկի մարզային խորհրդի և մարզային վարչակազմի շենքի պաշարումը և սկսել են քանդել բարիկադները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881455-v-chernovtsah-protestuyuschie-nachali-snimat-osadu-oga-i-razbirat-barrikadyi.html|title=В Черновцах протестующие начали снимать осаду ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Արտասահմանում

Եվրախորհրդարանը Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, որում կոչ է արել Եվրամիությանը հասցեական պատժամիջոցներ սկսել ուկրաինացի պաշտոնյաների, խորհրդարանականների, օլիգարխների, որոնք պատասխանատու են ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման և ընդդիմադիր ակտիվիստների զոհվելու համար։

Եվրապատգամավորները մտահոգություն են հայտնել ուժային դիմակայության կապակցությամբ՝ դատապարտելով խաղաղ քաղաքացիների, լրագրողների, ուսանողների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների վրա հարձակումները։ Եվրախորհրդարանը Մայդանում ցուցարարներին կոչ է արել «ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից, որպեսզի աջակցի իր գործի օրինականությունը խաղաղ ճանապարհով, և բոլոր ընդդիմադիր առաջնորդներին խնդրում է շարունակել ձեռնպահ մնալ բռնությունից և պահպանել խաղաղ բողոքը»։ Բանաձևում դատապարտվում է ինչպես իրավակարգի ուժերի կողմից ցուցարարների նկատմամբ ուժի չափից ավելի կիրառումը, այնպես էլ ծայրահեղականների բռնի գործողությունները։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել դադարեցնել «Բերկուտի» և այլ հատուկ ստորաբաժանումների օգտագործումը՝ սադրանքների, առևանգումների, կտտանքների, ծեծի և Եվրամայդանի կողմնակիցների նվաստացման համար։ Առաջարկվել է ազատ արձակել ձերբակալված ընդդիմադիրներին, այդ թվում՝ Յուլիա Տիմոշենկոյին, առանց նախապայմանների։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին և ընդդիմությանը լուրջ երկխոսություն սկսել հակամարտության ապաէսկալացման նպատակով և առաջարկել Է Ուկրաինայում ստեղծել իր մշտական առաքելությունը, որպեսզի օգնի վերացնել լարվածությունը և երկխոսություն հաստատել հակամարտող կողմերի միջև։

Եվրախորհրդարանը նաև հանդես է եկել Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի վրա չափազանց մեծ ճնշման դեմ, որն, ըստ եվրապատգամավորների, ուղղված է սեփական ապագան ազատ որոշելու հարևան պետության ինքնիշխան իրավունքի խաթարմանը։

Եվրախորհրդարանի պատգամավորները կոչ են արել Եվրամիությանը, ԱՄՆ-ին, ԱՄՀ-ին, Համաշխարհային բանկին, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկին, Եվրոպական ներդրումային բանկին Ուկրաինային ֆինանսական օգնության Երկարաժամկետ փաթեթ պատրաստել բարեփոխումների դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolutin_ukraine.shtml|title=Европарламент призвал к адресным санкциям|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն, իր հերթին, հիասթափություն է հայտնել Եվրախորհրդարանի գնահատականներից ուկրաինական իշխանությունների գործողությունների վերաբերյալ և «Ուկրաինայի ղեկավարության կառուցողական ջանքերի անտեսմամբ՝ վստահության հաստատման և ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ խաղաղ և ներառական երկխոսության հաստատման ուղղությամբ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolution_reax.shtml|title=МИД называет предвзятыми оценки Европарламента|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/politics/2014/2/6/671357.html Новая резолюция Европарламента критична по отношению и к России, и к Украине. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ավելի վաղ առևանգված Դմիտրի Բուլատովը Լիտվայում պատմել է իր առևանգման և կտտանքների մասին, որոնց նա ենթարկվել է&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881476-smi-opublikovali-fotografii-ran-bulatova-posle-pyitok.html#ad-image-0|title=СМИ опубликовали фотографии ран Булатова после пыток: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 7 ===
Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն հայտնել է, որ իր գերատեսչության օպերատիվ տեղեկատվության համաձայն, աջ արմատական խմբավորումները պատրաստվում են ահաբեկչական գործողություն՝ [[Սոչի]]ում ձմեռային Օլիմպիադայի սկիզբը մթագնելու և իրենց վրա ուշադրություն գրավելու նպատակով։ Զախարչենկոն նախազգուշացրել է, որ «իրավապահները բավարար հնարավորություններ ունեն նրանց գտնելու և քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|title=Обращение министра МВД|date=7-02-2014|publisher=Офіційний сайт МВС України|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222033630/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա» կուսակցությունը Զախարչենկոյի հայտարարությունը որակել է հանրությանը վախեցնելու փորձ և ընդգծել ,որ «հենց իրավապահ մարմիններն են ահաբեկչական լայնածավալ արշավ իրականացնում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների դեմ, որոնք պայքարում են իրենց իրավունքների և ազատությունների համար և հանդես են գալիս իշխանության դեմ»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25256694.html МВС хоче залякати суспільство заявами про підготовку теракту — опозиція]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 8 ===
Ինչպես ճեպազրույցի ժամանակ հայտնել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության պետ Մաքսիմ Լենկոն, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը դադարեցրել է քրեական վարույթում հետաքննությունը պետական իշխանության զավթմանն ուղղված գործողությունների կատարման փաստի կապակցությամբ, այսպես կոչված համաներման մասին առաջին օրենքի գործողության կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/news/356830|title=СБУ прекратила расследование дела о попытке захвата власти|date=08-02-2014|publisher=INTERFAX.RU|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140208225438/http://www.interfax.ru/world/news/356830|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՈՒԱԾ-ում հստակեցրել են, որ հետաքննության ընթացքում այդպես էլ գործով ֆիգուրանտներ չեն հայտնվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/08/sbu/ Спецслужбы Украины прекратили дело о захвате власти]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3303180-evromaidanovtsy-ne-daly-kyevlianam-razobrat-barrykady Евромайдановцы не дали разобрать баррикады — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 9 ===
Կիևում կայացել է հերթական «ժողովրդական վեչեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882274-10-e-narodnoe-veche-na-maydane-nezalejnosti-proshlo-bez-ekstsessov.html#ad-image-0 10-е Народное вече прошло без эксцессов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ալեքսանդր Տուրչինովը կոչ է արել գրանցվել ինքնապաշտպանության ջոկատներում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882232-v-oppozitsii-zayavili-chto-yanukovich-opyat-sobiralsya-siloy-razognat-maydan.html Янукович опять собирался силой разогнать Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Յուրի Լուցենկոն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի բնակիչներին կոչ է արել «Արևելյան Մայդան» կազմակերպել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882241-lutsenko-myi-doljnyi-sovmestno-organizovat-vostochnyiy-maydan.html Мы должны совместно организовать Восточный Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Բողոքի ակցիաներ են տեղի ունեցել Խարկովում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882265-harkovskiy-evromaydan-piketiroval-mestnyiy-telekanal.html Харьковский Евромайдан пикетировал местный телеканал : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Օդեսայում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882280-odesskie-aktivistyi-proveli-marsh-zapadentsev-v-znak-togo-chto-odessa-evropeyskiy-gorod.html Одесские активисты провели «Марш западенцев» в знак того, что Одесса — европейский город : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Սումախում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882282-v-sumah-uchastniki-narodnogo-veche-vyistupili-protiv-federalizatsii-ukrainyi.html В Сумах участники Народного вече выступили против федерализации Украины : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուցկում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882271-v-lutske-na-narodnom-veche-trebuyut-otstavki-predsedatelya-oga.html В Луцке на Народном вече требуют отставки председателя ОГА : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում, Դոնեցկում, Զապորոժյեում&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/101475 Учасники Майдану та Антимайдану побилися в Луганську — Новини — Український тиждень]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 10 ===
Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի խմբակցությունների լիազոր ներկայացուցիչների աշխատանքային խմբի նիստը, որը նվիրված էր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծին, ստիպված է եղել չեղարկել «Հարված» և «Բատկիվշչինա» կուսակցությունների ներկայացուցիչների դիրքերի անհամապատասխանության պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/10/671843.html «УДАР» и «Батькивщина» не смогли договориться об изменении конституции. Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։ Փորձագետների գնահատականով՝ այդ խմբակցությունների ղեկավարների միջև հակասությունները Յացենյուկի և Կլիչկոյի միջև խորացել են «Նուլանդ-գեյտից» հետո (Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպանի հեռախոսազրույցի հրապարակման հետ կապված սկանդալից), որի ընթացքում պարզ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն խաղադրույք է կատարում միայն Յացենյուկի վրա՝ չվստահելով Կլիչկոյին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/world/2014/2/10/671853.html УДАР по «Батькивщине». Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Դմիտրի Յարոշը սոցիալական ցանցերից մեկի իր էջում հայտարարել է, որ «Աջ սեկտորը» մտադիր է վերսկսել ակտիվ գործողությունները և պարտավոր չէ «երկարացնել զինադադարը իշխանության հետ»․ «նպատակ ունենալով հաղթական ավարտին հասցնել ազգային հեղափոխությունը», սակայն գիտակցելով բոլոր վտանգները, որոնք ձգտում են Ուկրաինայի համեմատաբար անկախ պետության վրա, «Աջ սեկտորը» համաձայնել է զինադադարի։ Մենք առաջարկել ենք և ընդդիմությանը, և ներկայիս ռեժիմի այն առանձին ներկայացուցիչներին, որոնք չեն կորցրել առողջ բանականության մնացորդը, երկրում իրավիճակի լուծման իրենց «''Սցենարը»'', սակայն, ըստ նրա, պահանջների մեծ մասը «բավարար չափով չեն կատարվել»։ Յարոշը բողոքի ակցիաների մասնակիցներին կոչ է արել «պատրաստվել համազգային մոբիլիզացիայի՝ կառավարական թաղամասի հետագա արգելափակման հեռանկարով»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |title=«Правый сектор» не намерен продлевать перемирие с властями Украины. Новая политика. Интернет-журнал, 10 февраля 2014 |accessdate=2020-01-29 |archive-date=2014-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222213058/http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Եվրոպայի Խորհրդի Մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Նիլս Մուժնիեկսը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած մամուլի ասուլիսում, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ին մեղադրել Է ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ չհանդիսացող անձանց, ինչպես նաև անկարգությունների մասնակիցների և ձերբակալված քաղաքացիների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների և լրագրողների և բուժաշխատողների վրա հարձակումների մեջ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882701-komissar-soveta-evropyi-schitaet-nedopustimyim-ispolzovanie-titushek-militsiey.html Комиссар Совета Европы считает недопустимым использование «титушек». Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Եվրաչինովնիկի խոսքով՝ Եվրոպայի Խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդն առաջարկել է խորհրդակցական հանձնաժողով ստեղծել, որը կհետևի Ուկրաինայում վերջին ժամանակներս տեղի ունեցած իրադարձությունների հետաքննության գործընթացին։ Նման հանձնաժողովի կազմում կարող էին ընդգրկվել իշխանության, ընդդիմության և Եվրոպայի խորհրդի մեկական ներկայացուցիչ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882696-v-evrope-hotyat-sozdat-komissiyu-kotoraya-budet-nablyudat-za-rassledovaniem-poslednih-sobyitiy-v-ukraine.html В Европе хотят создать комиссию, которая будет наблюдать за расследованием последних событий в Украине. Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 11 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն առաջարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալ 2010 թվականի իր որոշումը Սահմանադրական դատարանի կողմից չեղյալ հայտարարելու միջոցով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/11/671945.html Суд должен вернуть Украине конституцию 2004 года. Взгляд. 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի նախկին նախագահ Լեոնիդ Կուչման պաշտպանել է Ուկրաինայի՝ 2004 թվականի Սահմանադրության նորմերին և խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին վերադառնալու գաղափարը, որից հետո, անհրաժեշտության դեպքում, արդեն ստեղծել հիմնական օրենքի կատարելագործման հանձնաժողով։ Նրա խոսքով՝ անհրաժեշտ է, որ Գերագույն Ռադան կառավարության հետ միասին պատասխանատու լինի երկրում տիրող իրավիճակի համար, և նման պատասխանատվությունը պետք է ամրագրվի սահմանադրորեն&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-vystupil-za-konstituciyu-2004-v-ukraine-nikogda-ne-bylo-carey-270821.html Кучма выступил за Конституцию-2004. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

«Մայդան» համաուկրաինական միավորման խորհուրդը որոշում է կայացրել, որ բողոքողների կողմից վարչական շենքերի և Գրուշևսկու փողոցի ազատ արձակումը կդիտարկվի միայն ձերբակալված բոլոր ակտիվիստների ազատ արձակումից հետո&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/na-maydane-prinyali-reshenie-o-tom-kogda-uydut-iz-kgga-i-s-grushevskogo-270859.html На Майдане приняли решение о том, когда уйдут из КГГА и с Грушевского. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 12 ===
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է անդամների հետ հանդիպման ժամանակ ՆԱՏՕ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի է, որ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը համաձայն է կոալիցիոն կառավարության ստեղծմանը. Ռիբակը հիշեցրել է, որ Ուկրաինայի նախագահը վարչապետի պաշտոնն առաջարկել է ընդդիմության ներկայացուցչին։ Ընդդիմությանը կառավարության ամբողջ կազմը ձևավորելու իրավունք տալու պահանջները խորհրդարանի ղեկավարը համարում է «վերջնագիր և թելադրանք»&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/883962-udar-ne-budet-vhodit-v-sostav-koalitsionnogo-pravitelstva-klichko.html «УДАР» не будет входить в состав коалиционного правительства — Кличко. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և զինված ուժերի համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ (բացառությամբ արևմտյան՝ Վոլինյան, Զակարպատյան, Իվանո Ֆրանկովսկի, Լվովյան, Ռովենսկի, Տերնոպոլի, Չերնովիցկայա, Վիննիցկայա և Կիև)&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 13 ===
Վիկտոր Յանուկովիչն առաջարկել է Տարաս Շևչենկոյի ծննդյան օրը՝ մարտի 9-ը, հռչակել «ուկրաինացի ժողովրդի ազգային հաշտեցման օր»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884002-yanukovich-predlagaet-provozglasit-9-marta-dnem-primireniya-ukrainskogo-naroda.html Янукович предлагает провозгласить 9 марта Днём примирения украинского народа: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է Ռեգիոնների կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության նախագահի առաջին տեղակալ Միխայիլ Չեչետովը, Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը ստորագրություններ է հավաքում նախագահին ուղղված դիմումի տակ՝ խնդրելով Գերագույն Ռադա մտցնել, իր սահմանադրական լիազորությունների համաձայն, վարչապետի պաշտոնի թեկնածությունն առաջադրելու համար։ Չեչետովի խոսքով, «եթե ինչ-որ ընդդիմադիր խմբակցություններ մեծամասնություն կազմեն, նրանք, բնականաբար, կարող են նախարարական պորտֆելների քվոտա ստանալ՝ կուսակցությունների թվաքանակին համամասնորեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884079-pr-prizyivaet-yanukovicha-vnesti-v-radu-kandidaturu-na-post-premera-iz-chisla-chlenov-partii.html ПР призывает Януковича внести в Раду кандидатуру на пост премьера из числа членов партии. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

«Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ «Հարված» կուսակցությունը չի մտնի կոալիցիոն կառավարության կազմի մեջ։ Այն հարցին, թե ինչպես իր կուսակցությունը կարձագանքի, որ «Ազատությունը» կամ «Բատկիվշչինան» կոալիցիոն կառավարության կազմում կմտնեն Ռեգիոնների կուսակցության հետ, Կլիչկոն հայտարարել է, որ «յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի իրավունքն է մասնակցել այս կամ այն կառավարությանը, սակայն իշխանության կողմից ստեղծված կոորդինատային համակարգում «Հարված» կուսակցությունն իրեն չի տեսնում»&lt;ref name=&quot;unian.net2&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 14 ===
«Աջ սեկտորը» ներկայանալով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, փետրվարի 14-ին հայտարարեց իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և պահանջեց «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել խորհրդակցություններ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации. УНИАН, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 15 ===
{{External media||||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=GJQBXRkv57k «Մայդանի գրոհայինները» հարձակվել են «հանուն մաքուր Կիևի» խաղաղ ակցիայի վրա]|video2=[https://www.youtube.com/watch?v=JuFsDljjAqo&amp;list=UUFd0RDi8HbctETAPhmsfx-A Отчёт «Правого сектора» о разгоне демонстрации: «Жорсткий відповідь бійців самооборони на провокацію тітушек і проплачених повій Партій Регіонів…»]}}Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում տնային կալանքի տակ էին վերցվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html Власти отпустили из тюрьмы под домашний арест последнего протестующего. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման մասնակիցների ծեծը, որը կազմակերպել էր Իվան Պրոցենկոն, այսպես կոչված, «ինքնապաշտպանական Մայդանի» մոտ բարիկադների մոտ ակցիա անցկացնելիս։ «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման ակտիվիստների վրա ճայթռուկներ են նետել, իսկ հետո մի խումբ անձինք կամուֆլյաժով, զինված ռետինե և փայտե մահակներով, սակրավոր թիակներով, ատրճանակներով, ծեծել են նրանց մահակներով և արցունքաբեր գազ են արձակել։ ՆԳՆ քաղաքային վարչություն 13 դիմում է ներկայացվել տուժածներից, որոնցից 5-ը հոսպիտալացվել են&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2014/02/15/959175.html На Майдане подрались активисты]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|title=По состоянию на 13.00 в милиции поступило 13 официальных сообщений об избиении участников мирной акции активистами так называемого «Евромайдана»|date=2014-02-15|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053209/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 16 ===
Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարները բացել են Տերնոպոլի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Լվովի և Պոլտավայի մարզպետարանների շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию. Zn.ua, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ՊԱԿ-ի գրաված շենքի «պարետ» Ռուսլան Անդրեյկոն [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]]-ի ներկայացուցիչ, [[Շվեյցարիա]]յի դեսպան Քրիստիան Շենենբերգերի հետ փաստաթուղթ է ստորագրել, որի համաձայն շենքը հանձնվում է ԵԱՀԿ-ի վերահսկողության տակ, որից հետո համապատասխան ակտը ստորագրել է ՊԱԿ-ի նախագահ Վլադիմիր Մակեենկոն։ Մակեենկոն հայտարարել է, որ բողոքավորների նկատմամբ ոչ մի բողոք չկա շենքի վնասից, քաղաքային իշխանությունը չունի։ «Մայդան»-ի խորհրդի անդամ Իգոր Ժդանովը հայտարարել է, որ Կրեշչատիկի և Բոգդան Խմելնիցկու փողոցի անկյունում գտնվող բարիկադները չեն հասկանա. «այստեղ մնում է մեր բլոկ-պահքը, մեր վրանները։ Մենք ոչ մի տեղ չենք գնում։ Սակայն շենքը կգործի սովորական ռեժիմով»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884823-mitinguyuschie-peredali-zdanie-kgga-vlasti-kieva-odnako-ostayutsya-na-barrikadah-vozle-nego.html Митингующие передали здание КГГА власти Киева, однако остаются на баррикадах возле него. УНИАН, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։{{External media|||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=bi1Bi-6YYg0 Побиття міліціантів під КМДА]}}Ցերեկը ՊԵԿ-ի շենք են ներխուժել կամուֆլյաժում (մոտ 150 մարդ) զինված մարդիկ, որոնք իրենց «Նարնիի զինվորներ», «Վիկինգներ» և այլն, որոնք սկսել են կողոպտել վարչակազմի աշխատասենյակները։ 102 արտակարգ կանչի հեռախոսահամարով այդ մասին հայտնել են ոստիկանություն, սակայն երբ երեք ոստիկաններ ժամանել են շենք, նրանց ներս չեն թողել այսպես կոչված «պարետային» ներկայացուցիչները։ Ոստիկանները արագ շրջապատել են դիմակներով, կասկադներով և ձեռնափայտերով ամբոխը, երբ ոստիկանները սկսել են հեռանալ, ամբոխը սկսել է ծեծել նրանց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/37660-novye-zahvatchiki-zdanija-kgga-nazyvajut-sebja-voinami-narnii Новые захватчики здания КГГА называют себя воинами «Нарнии»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|title=Возле КГГА неизвестные в масках оказывали сопротивление милиции|date=2014-02-16|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053053/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Գրուշևսկի փողոցում ավտոբեռնիչները բացվածք են ստեղծել բարիկադներում, որի շնորհիվ հնարավորություն է ստեղծվել վերականգնել միաձայն ավտոմոբիլային երթևեկությունը։ Միևնույն ժամանակ ցուցարարները ավազի և կրաքարի խառնուրդով պարկերով ամրացրել են փողոցի մնացած հատվածը շրջափակած բարիկադները։ Նախորդ ամրոցները ստեղծվել են ձյան պարկերից, որը հալվել է դրական ջերմաստիճանի պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|title=Оппозиция переделывает растаявшие в Киеве баррикады. РБК, 16.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225232813/http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|archivedate=2014-02-25|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 17-ին, սակայն «Աջ սեկտորը» լիակատար պատրաստության է բերել Կիևում և տարածաշրջաններում իր բոլոր ստորաբաժանումները՝ «ազգային դիմադրության շտաբի» հայտարարած «խաղաղ հարձակման» կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/17/7014143/ Правый сектор объявил мобилизацию для «мирного наступления» | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://archive.is/20140221030222/una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору. Українська національна асамблея (УНА-УНСО)]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 18 ===
[[Պատկեր:Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվող ինքնաթափեր, 11:00]]
[[Պատկեր:Protester_injured_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|375x375փքս|Բախումների հետևանքով տուժած, 15:53]]
[[Պատկեր:Water_jets_left_by_interior_troops_in_the_barricade_line._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Ջրցան, 15:18]]
[[Պատկեր:Military_equipment_seen_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Լքված այրված ԲԹՌ-80, 20:09]]
Փետրվարի 18-ին տեղի է ունեցել իրավիճակի կտրուկ սրում, որն ուղեկցվել է զանգվածային արյունահեղությամբ։ Ոստիկանության հետ ցուցարարների վերսկսված բախումները, որոնք ուղեկցվել են անհայտ դիպուկահարների գործողություններով, հանգեցրել են բողոքի ակցիաների տասնյակ մասնակիցների և իրավապահ մարմինների աշխատակիցների զոհվելուն&lt;ref name=&quot;vzg11&quot;&gt;[http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html Смертельный Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225223701/http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html |date=2014-02-25 }} // Взгляд. Деловая газета, 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Киевская битва. Хроника событий. Вести.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/chislo-pogibshih-v-stolknoveniyah-v-kieve-uvelichilos-do-9-umer-esche-odin-pravoohranitel-349779.html Число погибших в столкновениях в Киеве увеличилось до 9: умер ещё один правоохранитель]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ փետրվարի 18-20-ը Կիևում զոհվել է 77 մարդ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/02/21/1236065.html МВД Украины: Число погибших в Киеве милиционеров увеличилось до 16 человек]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 18-20-ը Կիևում ցուցարարների գնդակահարությունների հետաքննության Գերագույն ռադայի ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի հաշվետվության մեջ նշվում էր (2014 թվականի հուլիս), որ փետրվարի 18-20-ը Կիևի կենտրոնում միլիցիայի և ներքին զորքերի 196 աշխատակիցներ հրազենային վնասվածքներ են ստացել, որոնցից սպանվել են ՌՕՎ-ի 7 զինծառայողներ և ոստիկանության 10 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?na_evromaydane_strelyali_po_militsii_i_voennih__vsk&amp;objectId=461843&amp;lang=ru На Евромайдане стреляли по милиции и военных, — ВСК]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի արևմուտքում ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը։  Այսպես, փետրվարի 19-ի գիշերը Լվովի մարզում մեծ քանակությամբ զենք և զինամթերք է առգրավվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|title=Из райотделов милиции Львова похищено более 1000 стволов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140314104840/http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|archivedate=2014-03-14|accessdate=2014-03-14|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== «Խաղաղ հարձակում» ====
Փետրվարի 18-ին Գերագույն ռադայի նիստում ընդդիմությունը պահանջել էր անհապաղ վերադառնալ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին և վերականգնել 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/ukraine/v-oppozicii-schitayut-proishodyashchee-pod-radoy-narodnym-gnevom-a-v-pr-vinyat-oppoziciyu-496402.html В оппозиции считают происходящее под Радой народным гневом, а в ПР винят оппозицию. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ընդդիմության առաջնորդները կազմակերպել են այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար ակտիվիստներ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/pravyy-sektor-privel-vse-podrazdeleniya-v-polnuyu-boevuyu-gotovnost-496307.html «Правый сектор» привел все подразделения в полную боевую готовность] // Сегодня.ua, 17.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140811081102/http://una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору «Українська національна асамблея (УНА-УНСО)»]&lt;/ref&gt;։ Երթը, որը գլխավորել են ժողովրդական պատգամավորներ Անդրեյ Իլյենկոն, Օլեգ Տյագնիբոկը, Օլեգ Լյաշկոն, Անդրեյ Պարուբին&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/kolonna-protestuyushchih-otpravilas-k-verhovnoy-rade-496354.html Колонна протестующих отправилась к Верховной Раде] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, կորցրել է «խաղաղ» բնույթը, երբ շարասյունը, որի գլխավորությամբ գտնվում էին Մայդանի ինքնապաշտպանության մարտիկները, 100 մետր չհասնելով Գերագույն Ռադայի շենքին, շրջվել է այն բեռնատարներով, որոնցով ոստիկանությունը միջնապատել է Մետաքսի փողոցը։ Չունենալով խորհրդարանին ընդհուպ մոտենալու հնարավորություն՝ ակտիվիստները սկսել են ոստիկանների վրա քարեր նետել և հրկիզող խառնուրդով շշերի օգնությամբ հրկիզել բեռնատարները։ Ի պատասխան՝ ոստիկանները հարձակվողներին գնդակոծել են լուսա-աղմկոտ նռնակներով և օգտագործել արցունքաբեր գազ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 Люди гибнут за Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227004242/http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 |date=2014-02-27 }} // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17006804/ Радикалы подожгли грузовик, перекрывающий проход к Раде] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227012608/http://news.mail.ru/politics/17006804/ |date=2014-02-27 }} // РИА Новости, 18.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lb33&quot;&gt;[http://society.lb.ua/accidents/2014/02/18/255817_hronika_krovavih_stolknoveniy.html Хроника кровавых столкновений в Киеве. 18 февраля] // Lb.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Գերագույն ռադա ====
Գերագույն ռադայում ընդդիմությունը նախագահ Վլադիմիր Ռիբակից պահանջել է գրանցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին որոշման նախագիծը։ Նա հրաժարվել է և որպես այլընտրանք առաջարկել Ռադային սկզբում ստեղծել Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծի մշակման հատուկ հանձնաժողով, իսկ հետո արդեն բարեփոխել հիմնական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2411146 Люди гибнут за Майдан] // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Գերագույն ռադայի ամբիոնն ու նախագահությունը արգելափակվել էին ընդդիմադիրների կողմից։ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լքել է դահլիճը։ Նրանց հետևում ցանկանում էին հեռանալ նաև կոմունիստները, բայց ընդդիմադիրները արգելափակել են ելքերը։ Մի քանի ժամ անց ընդդիմությունը հասավ իր օրինագծի գրանցմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/mirnoe-nastuplenie-pervye-itogi-496463.html «Мирное наступление»] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բախումների շարունակություն ====
Սահմանադրական որոշման գրանցման մասին տեղեկատվության հայտնվելուց հետո Գերագույն ռադայի շրջանում բախումները հանդարտվել են։ Միաժամանակ շարունակվել են կատաղի բախումները Ինստիտուտսկայա փողոցում, որտեղ ոստիկանությունը փորձել է ցուցարարներին հետ մղել Մայդան։ Մինչդեռ ցուցարարները ծեծկռտուք են սարքել Մարինյան այգում կառավարամետ ակցիայի մասնակիցների հետ և սկսել բարիկադների կառուցումը։ Գրավվել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցների խաչմերուկում գտնվող սպաների տունը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/978548 Протестующие захватили Дом офицеров] // ИТАР-ТАСС, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, որտեղ կազմակերպվել էր ժամանակավոր բուժկետ, որտեղ տեղափոխում էին վիրավոր ցուցարարներին։ Ցուցարարները հայտնել են, որ գրավել են &quot;Բերկուտի&quot; մի քանի աշխատակիցների, որոնց տարել են Մայդան&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։ Կիևի կենտրոնում շատ փողոցներ պատված են եղել ծխով, Գրուշևսկի փողոցում ցուցարարները կրկին հրդեհել են անվադողերը, կառավարական թաղամասում ջարդել և այրել են փողոցներում կայանված մի քանի մարդատար ավտոմեքենաներ&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

Կեսօրից հետո ցուցարարները հարձակվել են Լիպսկայա փողոցում գտնվող Ռեգիոնների կուսակցության գրասենյակի վրա, ավերել և այրել այն։ Հարձակման ժամանակ գրասենյակի աշխատակից է զոհվել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3307174-v-rezultate-pozhara-v-ofyse-partyy-rehyonov-pohyb-rabotnyk-ofysa-hossluzhba-po-chs В результате пожара в офисе Партии регионов погиб работник офиса — Госслужба по ЧС — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ին սկսել են ստացվել առաջին հաղորդումները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների հրազենային վիրավորումների մասին (ընդամենը մեկ օրում հրազենային վնասվածքներից զոհվել է ներքին զորքերի 5 զինծառայող)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |title=Столицу от жестокости военнослужащие спасали ценой собственной жизни |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117032354/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրավապահ ստորաբաժանումների հակահարձակում ====
17:30-ի դրությամբ «Բերկուտի» մարտիկները և ներքին զորքերը լիովին մաքրեցին կառավարական թաղամասը՝ Հոկտեմբերյան պալատը, հսկողության տակ վերցվեց Եվրոպական հրապարակը։ Ցուցարարները լքել են ուկրաինական տունը՝ վախենալով հնարավոր գրոհից։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարը և երկրի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարը հայտարարել են, որ եթե մինչև ժամը 18:00-ն քաղաքում անկարգությունները չդադարեն, իրավապահ մարմինները պարտավոր կլինեն կարգուկանոն հաստատել օրենքով նախատեսված եղանակներով&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/siloviki-okruzhili-maydan-i-razbirayut-osnovnuyu-barrikadu-496555.html Силовики окружили Майдан. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի «Բերկուտի» 2-րդ վաշտի նախկին հրամանատար Վիկտոր Շապովալովի վկայությամբ՝ ժամը 17:00-ի և 18:00-ի միջև Հոկտեմբերյան պալատ մուտքի մոտ ավտոմեքենա է եկել անձնական ապահովման ծառայությունից, որտեղից գումարտակի հրամանատար Վլադիսլավ Լուկաշի հրամանով սկսվել է նրանց «Ֆորտ» հրացանների և փամփուշտների (սովորական և կապարագույնների) հանձնումը նրանց&lt;ref&gt;''Мария Лебедева''. [http://society.lb.ua/life/2016/04/20/333441_podrobnosti_boyni_18_fevralya.html Подробности бойни 18 февраля: у «Беркута» были ружья «Форт» и свинцовые пули] «LB.ua», 20.04.2016&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան «Բերկուտի» և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները ցուցարարներին հետ են մղել դեպի Անկախության մայդան և գիշերվա ընթացքում փորձել են կազմակերպել դրա մաքրումը։ Օրվա և հաջորդ գիշերվա ընթացքում, ուժային կառույցների հետ ընդդիմության կողմնակիցների ակտիվ բախումների հետևանքով զոհվել է 25 մարդ (նրանց մի մասը ուժայիններ են), ավելի քան 350-ը վիրավորվել են, ավելի քան 250-ը հոսպիտալացվել են։

Ժամը 20։ 00-ին &quot;Բերկուտի&quot; ստորաբաժանումներն ու ներքին զորքերը ձեռնամուխ են եղել Մայդանի մաքրմանը։ Իրադարձությունների վայրից ուղիղ հեռարձակում են իրականացնում Ուկրաինական մի քանի հեռուստաալիքներ։ Ուժայինները օգտագործում են ջրցան մեքենաներ և լուսաձայնային նռնակներ, ցուցարարներն օգտագործում են քարեր, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր։ Դեպքի վայրում պայթյուններ են թափվում։ «Հարգելի կանայք և երեխաներ, ոստիկանությունը խնդրում է Ձեզ լքել Անկախության մայդանի տարածքը. այժմ այստեղ հակաահաբեկչական գործողություն է անցկացվելու»։ Ուժայինները փորձում են ցուցարարներին հետ մղել Անկախության Մայդանից՝ շարժվելով Եվրոպական հրապարակի և ինստիտուտի փողոցի կողմից։ Փողոցի կողմից Միխայլովսկի լեռնանցքը ազատ է։ Մարդկանց համար նաև հնարավորություն է թողնվել մեկնել Բեսարաբական հրապարակ&lt;ref name=&quot;hronika&quot;&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Утреннее перемирие со стрельбой на улице. | Вести]&lt;/ref&gt;։

==== Բանակցություններ ընդդիմության հետ ====
Ուկրաինայի արդարադատության նախարարի պաշտոնակատար, քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման հարցերով աշխատանքային խմբի անդամ Ելենա Լուկաշը հայտարարել Է ընդդիմության կողմից ձեռք բերված պայմանավորվածությունները խախտելու մասին և կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել զինված դիմակայությունը. «բողոքը, որը դեռևս երեկ ընդդիմության կողմից հայտարարվել էր որպես խաղաղ ակցիա, այսօր սկսվել Է ծայրահեղականների բաց զինված դիմակայությամբ... այսօր ընդդիմության առաջնորդներն Անձնապես պատասխանատու են դիմակայությունների սրման նոր փուլի համար։ Նրանց գործողությունները սպառնալիքի տակ են դրել Ուկրաինայի քաղաքացիական խաղաղությունն ու ապագան»։ Լուկաշն աշխատանքային խմբի անունից կոչ է արել դադարեցնել հակամարտության էսկալացիան, զինված դիմակայությունը և անմիջապես նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/lukash-obvinila-oppoziciyu-v-sryve-dogovorennostey-s-vlastyu-496553.html Лукаш обвинила оппозицию в срыве договорённостей с властью. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու շուրջ ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունները հնարավոր են միայն արմատական գործողությունները դադարեցնելու պայմանով․ «բանակցությունները Հնարավոր են, բայց միայն բողոքի մասնակիցների կողմից ցանկացած բռնի գործողությունների և սադրանքների դադարեցման պայմանով... Կիևում արյուն է թափվել, զոհվել են մարդիկ»&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/rybak-anonsiroval-vstrechu-yanukovicha-s-oppoziciey-i-otmenil-zasedanie-rady-349745.html Рыбак анонсировал встречу Януковича с оппозицией] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Վիտալի Կլիչկոն դիմել է Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով անհապաղ հայտարարել արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման մասին։ Կլիչկոն նաև Յանուկովիչին կոչ է արել շտապ դուրս բերել «Բերկուտը» մայրաքաղաքի կենտրոնից&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/klichko-trebuet-srochno-obyavit-dosrochnye-prezidentskie-i-parlamentskie-vybory-349636.html Кличко требует срочно объявить досрочные выборы. ТСН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

16:00-ից քաղաքային իշխանությունների ցուցումով դադարեցրել է մետրոյի աշխատանքը՝ կապված «ահաբեկչությունների սպառնալիքի» հետ&lt;ref&gt;[http://metro.kiev.ua/node/4040 Остановлена работа всех станций метрополитена]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։

Արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքներում «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի կոչով հայտարարվել է կամավորների տեսագրություն՝ Կիև ուղարկելու համար։ Ավտոշարասյունները ձևավորվել են Լվովում և Տերնոպոլում&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/zhiteli-zapadnoy-ukrainy-srochno-edut-na-zaschitu-maydana-v-kiev-349737.html Жители Западной Украины срочно едут на защиту Майдана] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում փաստացի քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել, և կոչ Է արել Վիկտոր Յանուկովիչին արտակարգ միջոցներ ձեռնարկել Ուկրաինայի սահմանադրական կարգի և միասնության հիմքերը պահպանելու համար։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը պաշտոնական հայտարարություն է արել Կիևի իրադարձությունների կապակցությամբ. «կոչ եմ անում արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքային ղեկավարներին կամք չտրամադրել հույզերին՝ զինելով և մարդկանց ուղարկելով հակամարտության գոտի»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ճանապարհային ոստիկանության ծառայությունները սահմանափակել են ավտոտրանսպորտի Մուտքը Կիև։ Մի շարք ճանապարհներով տրանսպորտի երթևեկությունն իրականացվում է կամ մեկ շերտով, կամ էլ ընդհանրապես փակ է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/885912-gai-ogranichila-vyezd-avtotransporta-v-kiev.html ГАИ ограничила въезд автотранспорта в Киев. УНИАН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Կառավարության մամուլի ծառայությունը հայտարարել Է Կիև տրանսպորտի մուտքը սահմանափակելու մասին․ «զանգվածային անկարգությունների կապակցությամբ և մարդկային զոհերի թույլ չտալու և հակամարտության սրման նպատակով Ուկրաինայի քաղաքացիներին խնդրում ենք հաշվի առնել այն, որ տրանսպորտի երթևեկությունը Կիևի ուղղությամբ կսահմանափակվի 2014 թվականի փետրվարի 19-ի ժամը 00:00-ից»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Արսենի Յացենյուկը Մայդանի ամբիոնից դիմել է նախագահ Յանուկովիչին՝ կոչ անելով մինչև առավոտ հրադադար հայտարարել, որից հետո ընդդիմությունը կհամաձայնի վերսկսել բանակցությունները. «մեր ուղերձը հետ կանչեք միլիցիան և անհապաղ հրադադար հայտարարեք։ Այդ ժամանակ մենք պատրաստ ենք գնալ հետագա բանակցությունների՝ մարդկանց փրկելու համար»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Աննա Գերմանը «Ազատություն» ռադիոկայանի մեկնաբանությունում հայտարարել է, որ փետրվարի 19-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների հանդիպումը տեղի կունենա միայն զինված դիմակայության դադարեցման պայմանով․ «բանակցությունները տեղի կունենան միայն այն ժամանակ, երբ դադարեցվեն պայքարի մեթոդները, երբ ընդդիմությունը փողոցներից կհեռացնի զենքով մարդկանց և երբ երկրում հանգստությունը կվերսկսվի։ դա տեղի կունենա միայն այն դեպքում, եթե ընդդիմությունը դադարեցնի պայքարը,-ասել է նա։ Այդ ժամանակ պետք է նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոյի և Արսենի Յացենյուկի հանդիպումը, այնուամենայնիվ, կայացել է, սակայն կողմերը չեն կարողացել համաձայնության գալ՝ սահմանափակվելով փոխադարձ մեղադրանքներով։

Ուկրաինայի ողջ տարածքում դադարեցվել է 5-րդ հեռուստաալիքի եթերային և արբանյակային հեռարձակումը&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Կիևում իրավիճակի սրման կապակցությամբ ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում» արկի Գերագույն խորհուրդն «իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի լույս 19-ի գիշերը նախագահի պաշտոնական կայքում տեղադրվել է Վիկտոր Յանուկովիչի տեսաուղերձն ուկրաինացի ժողովրդին, որտեղ նա ընդդիմության առաջնորդներին մեղադրել է արյունահեղության մեջ։ Յանուկովիչի խոսքով՝ հակամարտությունը վերսկսվել է ընդդիմության՝ «զինված դիմակայության» կոչերի պատճառով. իսկ ընդդիմադիր առաջնորդներին պետք էր այնպես անել, որ արդեն հաջորդ օրը՝ փետրվարի 18-ին, նրանք Մայդանի արմատական հատվածին զինված պայքարի կոչ արեցին։ Ընդդիմադիրները ոչ միայն չեն սպասել խորհրդարանի նիստի բացմանը, որտեղ պետք է քվեարկվեին այն օրենքները, որոնք կփոխեին Ուկրաինան։ Նրանք, ընդհակառակը, արգելափակել են Գերագույն ռադան՝ հնարավորություն չտալով ընդունել այդ փոփոխությունները։ Պահանջել են ընդդիմության ամբողջ իշխանությունը և անհապաղ։ Չունենալով ժողովրդի մանդատը, ապօրինաբար, խախտելով Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, սրանք, ասելիքի թույլտվությամբ, քաղաքական գործիչները, դիմելով ջարդերի, հրկիզումների և սպանությունների, փորձում էին «գրավել իշխանությունը»,- ասվում է հայտարարության մեջ։ Նրանք անցել են, երբ մարդկանց զենքի կոչ են արել։ Իսկ դա օրենքի աղաղակող խախտում է։ Եվ օրենքի խախտողները պետք է կանգնեն դատարանի առաջ, որը նրանց կսահմանի պատժի չափը։ Ելնելով դրանից՝ ես ևս մեկ անգամ կոչ եմ անում ընդդիմության առաջնորդներին, ովքեր պնդում են, որ իրենք ձգտում են խաղաղ կարգավորման, անհապաղ ձերբազատվել այն արմատական ուժերից, որոնք հրահրում են արյունահեղություն և Բախում իրավապահ մարմինների հետ։ Կամ, եթե նրանք չեն ցանկանում հեռանալ, ընդունում են, որ աջակցում են արմատականներին։ Եվ այդ ժամանակ նրանց հետ այլ խոսակցություն կլինի,- ընդգծել Է Յանուկովիչը։

Յանուկովիչը նշել է, որ խորհրդականները «փորձում են նրան դրդել կոշտ տարբերակների»։ «Բայց ես միշտ սխալ մոտեցում եմ համարել ուժի կիրառումը։ Կա ավելի լավ և ավելի արդյունավետ միջոց է գտնել ընդհանուր լեզու. Փոխզիջման գնալ։ Պայմանավորվել. ես արդեն բազմիցս ասել եմ, որ այդ դեպքում մի քիչ կկորցնի իշխանությունը։ Կկորցնի նաև ընդդիմությունը։ Բայց կհաղթի Ուկրաինան։ Ես համառորեն կոչ եմ արել զերծ մնալ արմատական գործողություններից։ Բայց ինձ չլսեցին։ Կրկնում եմ ու նորից եմ դիմում։ Ուշ չէ լսել. դեռ ուշ չէ դադարեցնել հակամարտությունը»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yanukovich-oppoziciya-pytalas-zahvatit-vlast-10356.html Янукович: Или оппозиция отмежуется от радикалов, или с ними будет другой разговор]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը փետրվարի 18-ի իրադարձությունները գնահատելիս ընդգծել է, որ «խաղաղ հարձակման» մասին ընդդիմության հայտարարություններն ի սկզբանե ենթադրում էին իշխանության կողմից ուժի կիրառման սադրանք, և դեռևս փետրվարի 17-ին կայացած կիրակնօրյա ժողովրդական վեչեի ժամանակ կարելի էր կանխատեսել իրադարձությունների ուժային զարգացումը. ''«Եվ ինձ արդեն թվում էր, որ փոխզիջման առաջին քայլերն արդեն արվել են։ Բայց Մայդանում ընդդիմության առաջնորդների կիրակնօրյա ելույթից հետո ինձ ահավոր դարձավ, ես հասկացա, որ խոսքը նոր ուժային դիմակայության մասին է... Ես ոչ մի կերպ չէի կարող հասկանալ, թե խաղաղ ճնշումն ինչպես կարող են իրականացնել այն շարասյուները, որոնք կոչ էին անում գնալ խորհրդարան։ Ցավոք, եղավ այն, ինչ ես կանխատեսում էի։ Սյուները եկան ու սկսեցին ուժային ձևով գործել։ Իսկ այլ բանի վրա էլ չի կարելի հույս դնել։ Կրավչուկի խոսքով՝ ցուցարարներն առաջինն են ուժ կիրառել, ընդ որում՝ շատ յուրահատուկ ձևով. նրանք փորձել են Գերագույն ռադային ստիպել քվեարկել այնպես, ինչպես ցանկանում է ընդդիմությունը»''&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/kravchuk-mitinguyushchie-pytalis-zastavit-vr-golosovat-po-zhelaniyu-oppozicii-10252.html Кравчук: Митингующие пытались заставить ВР голосовать по желанию оппозиции]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 19 ===
[[Պատկեր:Wp_lvov_obl_prokuratura.jpg|աջից|մինի|284x284փքս|Լվովի մարզային դատախազության շենքը, որը գրավել էր 2014 թվականի փետրվարի 19-ի գիշերը, ոչնչացված փաստաթղթերով և համակարգչային տեխնիկայով]]
Նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը 2014 թվականի փետրվարի 20-ը հայտարարել է Ուկրաինայի ողջ տարածքում սգո օր՝ փետրվարի 18-ին և 19-ին տեղի ունեցած զանգվածային անկարգությունների հետևանքով մարդկային զոհերի կապակցությամբ։ Այս մասին ասված է երկրի ղեկավարի հրամանագրում, որը հրապարակվել է նրա պաշտոնական կայքում։

Մինչդեռ Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են Կիևի գլխավոր դատախազության, կոնսերվատորիայի և պետական հեռուստառադիոընկերության շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|title=Активисты Евромайдана захватили Главпочтамт, консерваторию и здание Гостелерадио|date=2014-02-19|publisher=// «Голос Столицы»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407083551/http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|archivedate=2014-04-07|accessdate=2014-04-05|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886703-siloviki-nachali-vozvodit-betonnoe-ograjdenie-vokrug-radyi-deputat.html Силовики начали возводить бетонное ограждение вокруг Рады] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Պավել Լեբեդևը ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ի թղթակցին հայտնել է, որ ինքը հրաման է տվել Կիև ուղարկել 25-րդ առանձին օդադեսանտային բրիգադ Դնեպրոպետրովսկից՝ «բազաների պահպանությունն ուժեղացնելու համար, որտեղ մարտական զենք է պահվում»։ Պետի պաշտոնակատար պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայության Ուկրաինայի գնդապետ Ալեքսանդր Мотузяник հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի ստորաբաժանումները միջոցներ են ձեռնարկում ուժեղացման պահպանության զենքի պահեստների&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17027735/ И. о. министра обороны Украины отправил в Киев воздушно-десантную бригаду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301200742/http://news.mail.ru/politics/17027735/ |date=2014-03-01 }} // [[ИТАР-ТАСС]], 19.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Հրդեհ Արհմիությունների տանը ====
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_12-06.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվել է Արհմիությունների տունը]]
Փետրվարի 19-ի գիշերը դիմակայության ընթացքում հրդեհ է բռնկվել Արհմիությունների տանը։ «Շաբաթվա Հայելիներ»-ի լրագրողների վկայությամբ՝ շենքի վրա է տարածվել Մայդանի վրանները ծածկող կրակը, որոնք ցուցարարներն օգտագործել են որպես կրակահերթ հարձակող ուժայինների դեմ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/v-dome-profsoyuzov-i-tc-globus-nachalsya-pozhar-139052_.html В Доме профсоюзов и ТЦ «Глобус» начался пожар — zn.ua]&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադայի՝ Մայդանում սպանությունների հետաքննության ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի տվյալներով՝ Արհմիությունների տան գրոհն իրականացվել է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Ալեքսանդր Յակիմենկոյի, նրա առաջին տեղակալ Վլադիմիր Տոցկու և Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության հակաահաբեկչական կենտրոնի ղեկավար Անդրեյ Մերկուլովի ցուցումով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://espreso.tv/news/2014/05/15/moskal_nazvav_lyudey_yaki_shturmuvaly_budynok_profspilok_pid_chas_zachystky_maydanu|title=Москаль назвав людей, які штурмували Будинок профспілок під час зачистки Майдану}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/moskal-dom-profsoyuzov-podozhgli-boycy-specpodrazdeleniya-alfa-10956.html Москаль: Дом профсоюзов подожгли бойцы спецподразделения «Альфа»]&lt;/ref&gt;։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Սերգեյ Սոբոլևը պնդել է, որ շենքում ողջ-ողջ այրվել է ավելի քան քառասուն մարդ, սակայն ավելի ուշ այդ տեղեկությունը հերքվել է կուսակցության պաշտոնական կայքում&lt;ref&gt;[&lt;nowiki&gt;http://batkivshchyna.com.ua/news/19331.html&lt;/nowiki&gt;{{недоступная ссылка}} В Доме профсоюзов никто не пострадал]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Կրակը մարել են ավելի քան մեկ օր՝ շարունակվող բախումների ֆոնին, ինչի հետևանքով չորս փրկարարներ վնասվածքներ են ստացել։ Հրշեջ-փրկարարները շենքի տանիքից փրկել են 41 մարդու։ Փլուզվել է մի քանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/844636/ В Киеве пожарным удалось потушить Дом профсоюзов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Հրդեհը մարվել է միայն փետրվարի 20-ի առավոտյան&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/847376 Сгоревший Дом профсоюзов в Киеве может обрушиться в любой момент // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։

==== Կիևի պատմության թանգարանի կողոպուտը ====
Փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը անհայտ անձինք թալանել են Կիևի պատմության թանգարանի ֆոնդերը, որոնք գտնվում են ուկրաինական տան 4-5 հարկերում։ Փետրվարի 18-ի երեկոյան շենքը գտնվել է իրավապահների հսկողության տակ։ Ըստ տեղեկատվության Օլգա ընկեր, ղեկավար թանգարանային բաժնի «Կիև երկրորդ կեսին XVII-XX դարի սկզբին», ցուցարարները թողել են թանգարանի ֆոնդերի տարածքը անձեռնմխելի և անվտանգ, կնքված և ազդանշանային. Թանգարանի աշխատակիցները զգուշացրել են շենքը գրաված ուժայիններին, որ այստեղ թանգարանային ֆոնդեր կան։ Ժամը 00:00-ի սահմաններում ահազանգ է ստացվել, և թանգարանի գլխավոր պահապանը ոստիկանություն է կանչել, սակայն կանչին ոչ ոք չի եկել։ Առավոտյան թանգարանի աշխատակիցները, ընկնելով Ուկրաինական տուն, հայտնաբերել են ավերված ֆոնդապահոցը։ Ուկրաինական տանը գտնվող ուժային կառույցների ներկայացուցիչները հրաժարվել են որևէ մեկնաբանություն տալ&lt;ref&gt;[http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html Этой ночью фонды Музея истории Киева были разграблены] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301135633/http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html |date=2014-03-01 }} // ART Ukraine. — 2014. — 19 февраля.&lt;/ref&gt;։

==== Արևմտյան Ուկրաինայում պետական հաստատությունների զավթումներ են տեղի ունեցել ====
Փետրվարի 19-ի լույս 19-ի գիշերը Լվովում և օրվա ընթացքում գրավվել են վարչակազմի շենքերը, ինչպես նաև Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, դատախազության, հարկային վարչությունների, պետավտոտեսչության մարզային և քաղաքային բաժինները, ՆԳՆ-ի շրջանային բաժանմունքները՝ Գալիցկին, Ֆրանկովսկին, Շևչենկովսկին և Լիչակովսկին, ինչն ուղեկցվել է գրասենյակային տեխնիկայի և փաստաթղթերի ոչնչացմամբ, ավելի քան 1170 միավոր հրազենի զավթմամբ (Մակարովի գրեթե հազար ատրճանակ, Կալաշնիկովի 170 ինքնաձիգ, դիպուկահար հրացաններ և Կալաշնիկովի գնդացիրներ, ավելի քան տրամաչափ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |title=Из трех райотделов и управления милиции Львова исчезло 1500 единиц оружия |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004070920/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փորձ է արվել հրկիզել ՆԳՆ Զալիզնյիչնի շրջկոմը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |title=Во Львове подожгли здание райотдела милиции |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085528/https://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, այրվել է Ֆրանկիվսկի շրջանային դատարանի շենքը գրասենյակային տեխնիկայով և փաստաթղթերով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |title=Во Львове горели Франковский РО и миграционная служба |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004134756/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ներքին զորքերի թիվ 4114 զորանոցի գրոհի ժամանակ Եվրամայդանի կողմնակիցները գրավել են զինվորականների ամունիցիան և հրկիզել զորամասի շենքը, Ավելի ուշ հրդեհն անցել է զինամթերքի պահեստ&lt;ref&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_viyskoviy_chastini_na_striyskiy_zagorivsya_sklad_zi_boyepripasami&amp;objectId=1302875 Загорелся склад с боеприпасами]&lt;/ref&gt;։ Մարզային կենտրոնում դադարել է աշխատել 102 ոստիկանական կանչը&lt;ref name=&quot;zx5&quot;&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_vkradenomu_krosoveri_znayshli_5_kokteyliv_molotova&amp;objectId=1302874 В украденном кроссовере нашли 5 «коктейлей Молотова»]&lt;/ref&gt;, ոչնչացվել է ոստիկանության ավտոտեխնիկայի 30 %-ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |title=Милиция Львовщины вернулась в 1945 |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004120601/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Փորձ է արվել գրավել ՆԳՆ Լվովի համալսարանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |title=Во Львове пьяные молодые пытались захватить университет МВД |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004073547/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ դադարեցվել է գնացքների երթևեկությունը Լվով-Կիև հաղորդագրությամբ, «Ուկրզալիզնիցիի» ներկայացուցիչների հայտարարությունների համաձայն՝ անորոշ ժամանակով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/19/256129_ukrzaliznitsya_prekratila_dvizhenie.html «Укрзализныця» прекратила движение поездов из Львова в Киев] — LB.ua, 19 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկում ապստամբները գրավել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տեղական վարչությունը, որտեղից առևանգվել են զենք՝ երեք գնդացիր, 268 ատրճանակ և 90 նռնակ&lt;ref&gt;[http://censor.net.ua/news/271549/v_ivanofrankovske_vosstavshie_zahvatili_tri_pulemeta_268_pistoletov_i_90_granat_sbu В Ивано-Франковске восставшие захватили оружие]&lt;/ref&gt;։

Լուցկում ցուցարարները գրավել են մարզային վարչակազմի և ոստիկանության մարզային վարչության շենքերը&lt;ref name=&quot;zahv&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/19/7014772/По Украине протестующие штурмуют управления МВД и ОГА]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} — Украинская правда&lt;/ref&gt;։ Վոլինի մարզի նահանգապետ Բաշկալենկոյին, ով հայտնվել է վարչությունում, ծեծել են&lt;ref name=&quot;kan112z&quot;&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |title=В Луцке губернатора поставили на колени и избили |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085531/https://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ջուր լցրել և տեղի Եվրոմայդանի բեմին ձեռնաշղթաներով գամել և պահանջել պաշտոնաթողության դիմում, հանրության ներկայացուցիչները նրա տուն են գնացել՝ ընտանիքին բերելու և նրան աշխատանքից ազատման դիմում գրելու ստիպելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|title=Губернатора Волыни приковали наручниками к сцене|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140302124951/http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|archivedate=2014-03-02|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև ցուցարարներն առաջ են քաշել դատախազության շենքերն ու Վոլինի անվտանգության ծառայությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Խմելնիցկում խռովությունների ժամանակ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքի մոտ կրակ է բացվել ցուցարարների վրա, երկու մարդ ծանր վնասվածքներ է ստացել&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 Работники СБУ расстреляли в Хмельницком женщину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200344/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 |date=2016-03-04 }} — ФАКТИ.ICTV&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան այդ գործողությունների՝ ցուցարարները «Մոլոտովի կոկտեյլներ» են նետել ՈՒԱԾ-ի շենքը, ինչի հետևանքով հրդեհ է բռնկվել&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ukrayina/u-hmelnickomu-shturmuyut-sbu-aktivisti-palyat-shini-i-prigoschayut-kokteylyami-molotova-335412.html В Хмельницком штурмуют СБУ] — ТСН&lt;/ref&gt;, այդ իրադարձությունների ընթացքում մեկ մարդ սպանվել է գլխին արձակված կրակոցից&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/886801-pid-chas-shturmu-hmelnitskoji-sbu-zastrelili-lyudinu.html Во время штурма Хмельницкой СБУ застрелили человека] — УНІАН, 20.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում, ոստիկանության կողմից ցուցարարների կողմն անցնելուց հրաժարվելուց հետո, ակտիվիստները գրոհով վերցրել են մարզային վարչակազմի շենքը և հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել ՆԳՆ-ի տեղական վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/19/7014940/ В Житомире недовольны властью захватили ОГА] — Українська правда&lt;/ref&gt;։

Ուժգորոդում ցուցարարները գրավել են նաև մարզային վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/uk/news/190214-aktivisti-uzhgorodu-zahopili-oda Активісти Ужгорода захопили ОДА] — «День», 19 лютого 2014&lt;/ref&gt;, ինչից հետո սկսել են բարիկադներ կառուցել այնտեղ։ Հետագայում ամբոխը շարժվեց դեպի Ուժգորոդի ազգային համալսարանի Ռեկտորատ՝ պահանջելով ռեկտոր Ֆյոդոր Վաշչուկի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Վիննիցայում ցուցարարները փակել են ավտոտրանսպորտի երթևեկությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

==== ՈՒԱԾ-ի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտարարել է «Ուկրաինայի տարածքում հակաահաբեկչական գործողության դրսևորման» նախապատրաստման մասին՝ կապված տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ նշվում էր. «''Ուկրաինայում վերջին օրերի իրադարձությունները վկայում են ուժային դիմակայությունների աճող էսկալացիայի և ծայրահեղական տրամադրված խմբավորումների կողմից զենքի զանգվածային կիրառման մասին։ Պետության շատ շրջաններում զավթվում են տեղական իշխանության մարմինները, ներքին գործերի նախարարության կառույցները, անվտանգության ծառայությունները, դատախազությունները, զորամասերը, զինամթերքով պահեստները։ Այսօր տեղի է ունենում բռնության գիտակցական, նպատակաուղղված կիրառում՝ հրկիզումների, սպանությունների, պատանդների գրավման, բնակչության ահաբեկման միջոցով՝ հանցավոր նպատակների հասնելու նպատակով, այս ամենը հրազենի օգտագործմամբ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ &quot;«միայն անցած օրվա ընթացքում ավելի քան 1500 միավոր հրազեն և 100 հազար փամփուշտ է ընկել հանցագործների ձեռքում»''»&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251126-sbu-obyavila-rezhim-antiterroristicheskoi-operatsii СБУ объявила на Украине режим АТО | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|title=Заява Голови Служби безпеки України Олександра Якименка|date=2014-02-19|publisher=[[Служба безопасности Украины]]|archiveurl=https://archive.is/20140220054912/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|archivedate=2014-02-20|accessdate=2015-04-30|lang=uk|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունում հայտնել են քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողությունների կատարման փաստով մինչդատական հետաքննություն սկսելու մասին։ Քրեական վարույթն սկսվել Է Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն) և հետաքննվում Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության կողմից&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/ugolovnoe_proizvodstvo_lideram_evromaydana_prigrozili_desyat_yu_godami_tyur_mi_442.html Лидерам «Евромайдана» пригрозили десятью годами тюрьмы. Таймер, 19.02.2014]&lt;/ref&gt;։

==== Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլեսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել է, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլեսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07|accessdate=2015-01-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, արդեն հաջորդ օրը, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքս»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելը երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, Մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2022-05-10 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոպացի դիվանագետների միջնորդություն ====
Փետրվարի 19-ի երեկոյան Լեհաստանի ԱԳ նախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին հայտնել է, որ մեկնում Է Կիև՝ Ուկրաինայում բռնության հետագա էսկալացիան թույլ չտալու նպատակով։ Դրան պետք է միանան Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարները, որոնք ուղևորվում են Կիև՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

==== Յանուկովիչի բանակցությունները ընդդիմության հետ ====
Ուշ երեկոյան բանակցություններ են կայացել Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների միջև։ Կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ Արսենի Յացենյուկի խոսքով՝ Մայդանի գրոհը, որն այս գիշեր պլանավորում էր իշխանությունը, չի լինի. «այժմ հայտարարվել է զինադադար և բանակցային գործընթացի սկիզբ իրավիճակի կայունացման համար»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yacenyuk-shturm-i-zachistka-kotorye-planirovalis-otmeneny-obyavleno-peremirie-10498.html Яценюк: Штурм и зачистка, которые планировались, отменены. Объявлено перемирие]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 20 ===
[[Պատկեր:Bodies_of_protesters_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kiev,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014-2.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]
[[Պատկեր:Dead_bodies_in_a_makeshift_hospital_and_morgue_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]

==== Արյունահեղություն Կիևում ====
Առավոտյան ժամը 9-ին ընդդիմության կողմնակիցները անցան հարձակման, հետ մղեցին Անկախության ստելին և սկսեցին նեղացնել ուժայիններին, որոնք շտապ սկսեցին նահանջել Ինստիտուտսկայա փողոցով՝ թողնելով նաև փետրվարի 18-ին գրավված Հոկտեմբերյան պալատը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886893-aktivistyi-na-maydane-otbili-stellu-nezavisimosti-i-poshli-v-nastuplenie.html Активисты пошли в наступление] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները նաև արհմիությունների տան մոտ ներքին զորքերը հետ են մղել դեպի Եվրոպական հրապարակ՝ մինչև Գրուշևսկի փողոցի կեսը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886903-mitinguyuschie-nastupayut-maydan-okutan-chernyim-dyimom-silovikov-ottesnyayut-v-storonu-evropeyskoy-ploschadi.html Митингующие наступают] // УНИАН&lt;/ref&gt;, ուժայինների կողմից նախօրեին կառուցված բետոնե բարիկադի համար և այնուհետև՝ արվեստի թանգարան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887000-s-grushevskogo-snyali-kordon-silovikov-mitinguyuschie-podoshli-k-hudojestvennomu-muzeyu.html С Грушевского сняли кордон силовиков] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանության շարքերում խուճապ է սկսվել, «Բերկուտը» պնդում է, որ ընդդիմության կողմնակիցները մարտական զենք են կիրառել, նրանք ստիպված են եղել նահանջել&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/886919-pod-vr-u-berkuta-panika-oni-krichat-o-boevyih-patronah-u-mitinguyuschih.html Под ВР у «Беркута» — паника] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ հարձակվողների մոտ հրազենի առկայությունը հաստատվել է տեսագրություններով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311775-strelba-na-ynstytutskoi-vydeokadry-podtverzhdauischye-fakt-yspolzovanyia-ohnestrelnoho-oruzhyia-aktyvystamy Стрельба на Институтской — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։ Նաև հետագայում այն, որ սկզբում կրակը բացվել էր մայդանովցիների կողմից, հաստատել է այն իրադարձությունների հետաքննության խորհրդարանական ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի ղեկավար Գենադի Մոսկալը (նրա կարծիքով՝ դա սադրանք էր՝ նախագահ Յանուկովիչին արտակարգ դրություն մտցնելու պարտադրելու նպատակով)&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/07/04/271826_gennadiy_moskal_yanukovich-.html Геннадій Москаль: Янукович — недосяжний для українських силових органів. Забудьте про нього — портал новостей LB.ua&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտը» դուրս է եկել Օլգինսկայա փողոց և շարունակել է օգտագործել արցունքաբեր գազով նռնակներ։ Ինստիտուտսկայա փողոցում ցուցարարների թիվը հասել է 3 հազարի, նրանք գրոհել են կազմակերպված շարասյուներով ժամը 9:00-ի սահմաններում&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot; /&gt;։ Ժամը 9:30-ի դրությամբ վիրավորվել է «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման 23 մարտիկ և ներքին զորքերի զինվոր&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886922-na-maydane-ranili-23-boytsa-berkuta-i-soldat-vnutrennih-voysk.html На Майдане ранили 23 силовиков: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/566299#ixzz2uehYiMLg Теперь это точно война]&lt;/ref&gt;։

Ինստիտուտի դիպուկահարներին, որոնց պատկանելությունը մինչ օրս հաստատված չէ, սկսել են կրակ բացել, առաջին րոպեներին սպանվել է 7 մարդ, հետո նրանց թիվը հասել է տասնյակ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/proisshestvija/kgga-podtverdila-gibel-pochti-70-chelovek-271690.html Бои на Майдане — Главред]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև հարյուրավոր վիրավորների&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/media/video/25270882.html 12 погибших, 35 раненых]&lt;/ref&gt;։ Դիպուկահարները կրակել են նաև Մայդանից վիրավորներին դուրս բերող բժիշկների վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887308-na-maydane-snayperyi-otstrelivayut-ranenyih-puli-probivayut-bronejiletyi-video.html На Майдане снайперы отстреливают раненых] // УНИАН (видео)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Էստոնիայի ԱԳ նախարար Ուրմաս Պաետը ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Քեթրին Էշթոնի հետ հեռախոսազրույցում ենթադրություն էր հայտնել, որ դիպուկահարներ կարող էին լինել ընդդիմության զինյալները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/05/phone/ В ЕС заподозрили оппозицию в убийствах на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 12:00-ի սահմաններում Գրուշևսկի փողոցից ներքին զորքերի մոտ 70 մարտիկներ հանձնվել են Մայդանի ինքնապաշտպանության անվտանգության երաշխիքներին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887036-desyatki-boytsov-vnutrennih-voysk-sdalis-v-plen-samooboronyi-evromaydana.html Десятки бойцов внутренних войск сдались в плен] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Կիևում Եվրամայդանի ակտիվիստները արգելափակել են ներքին զորքերի ստորաբաժանումների զորանոցներից մեկնումները, որոնք տեղակայված են Օդոֆլոտի պողոտայում, Ուկրաինայի ներքին գործերի ազգային ակադեմիայի անմիջական հարևանությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887058-aktivistyi-blokiruyut-vyiezd-iz-kazarm-vozle-akademii-mvd.html Активисты блокируют выезд из казарм] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Կիևի պետական վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Մակեենկոն դիմում է գրել Ռեգիոնների կուսակցության շարքերից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հայտարարության դուրս է եկել տարածաշրջանների Կուսակցության գրել են տասնյակ Գերագույն Ռադայի պատգամավորներին ղեկավարների մարզային կազմակերպությունների և այլ մարզային պատգամավորները և քաղաքային գլխին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Ավելի քան 150 ցուցարարներ պաշարել են մայրաքաղաքի ոստիկանության Դարիցիայի շրջանային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887206-bolee-150-protestuyuschih-vzyali-v-osadu-darnitskoe-rayupravlenie-stolichnoy-militsii.html Протестующие взяли в осаду Дарницкое райуправление милиции] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

==== Իրավիճակը մարզերում ====
Սումի «Աջ սեկտորը» հայտարարել է իշխանության հետ տեխնիկական հրադադարը դադարեցնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887280-v-sumah-pravyiy-sektor-zayavil-o-prekraschenii-peremiriya.html В Сумах «Правый сектор» заявил о прекращении перемирия] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ժիտոմիրի կենտրոնում քանդել են Լենինի արձանը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887501-v-tsentre-jitomira-snosyat-pamyatnik-leninu-onlayn-translyatsiya.html В центре Житомира сносят памятник Ленину] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկի շրջանային խորհրդի պատգամավորները Պրկարպատիայի բնակիչների անունից անվստահություն են հայտնել նախագահ Յանուկովիչին և նրան ճանաչել են «պետության ոչ լեգիտիմ ղեկավար, որն այս պահին ոչ մի օրինական լիազորություն չունի»։ Հիմք է հանդիսանում «Յանուկովիչի դիտավորյալ հանցավոր գործողությունները ուկրաինական ժողովրդի և ուկրաինական պետության դեմ»,-ասված է մարզխորհրդի որոշման մեջ&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102592 Ивано-Франковский облсовет признал президента нелегитимным] // Український тиждень&lt;/ref&gt;։

Վոլինի մարզի Ներքին գործերի նախարարության գլխավոր վարչությունը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր վարչությունը և դատախազությունը Վոլինի մարզային խորհուրդը ճանաչել են տարածքային համայնքի ինքնակառավարման մարմին։ Համապատասխան որոշումն ընդունվել է արտահերթ նստաշրջանում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887511-vo-lvove-pochti-sotnya-titushek-skontsentrirovalis-v-rayone-rossiyskogo-konsulstva.html Во Львове почти сотня «титушек» сконцентрировались в районе Российского Консульства] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Լվովում անհայտ անձինք այրել են «Բերկուտի» բազան։ Բազան արգելափակող ցուցարարները հերքում են հրկիզման հետ իրենց առնչությունը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/38666-vo-lvove-pri-pozhare-v-kazarme-berkuta-pogibli-dvoe Во Львове при пожаре погибли двое] | Вести&lt;/ref&gt;։ Լվովի մարզային խորհուրդը հասարակական վայրերում արգելել է դիմակների, բալակլավի և այլնի կրումը՝ վանդալիզմի, մարոդերության և սադրանքների դեմ պայքարելու նպատակով։ Ընդ որում, երաշխավորվում է բոլոր քաղաքացիների անվտանգությունը, որոնք մտնում են Մայդանի ինքնապաշտպանության, «Աջ սեկտորի» Գալիցկի լեգեոնի շարքերը&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/society/2014/02/20/960209.html Во Львове запретили носить маски и балаклавы в общественных местах]&lt;/ref&gt;։

==== Միջնորդություն ====
Վիկտոր Յանուկովիչի բանակցությունները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարների հետ տևել են ընդհանուր առմամբ վեց ժամ, ներառյալ ընդմիջումը, որի ընթացքում, ըստ հաղորդագրությունների, Յանուկովիչը կապ է հաստատել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և հիմնականը՝ արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է ընդդիմության հետ հանդիպումը։

Երեկոյան ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչի նախաձեռնությամբ հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Վլադիմիր Պուտինի հետ, որի ընթացքում Ուկրաինայի նախագահը ռուսական պետության ղեկավարին առաջարկել է Ռուսաստանի ներկայացուցիչ ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Վլադիմիր Պուտինը որոշել է Ուկրաինա ուղարկել Մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինին&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Ուշ երեկոյան նախագահի վարչակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Երկրորդ գիշերվա կեսին նախագահի աշխատակազմ են ժամանել Ուկրաինայում Ռուսաստանի դեսպան Միխայիլ Զուրաբովը և ՌԴ-ում Մարդու իրավունքների լիազոր Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Գիշերը վարչակազմի շենքը լքել են Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեսպանները։ Հաղորդվում էր նաև, որ բանակցությունները լքել է Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Լորան Ֆաբիուսը, քանի որ նրան անհրաժեշտ էր մեկնել Պեկին։ Բանակցությունները տևել են 8 ժամ։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը նշանակվել է փետրվարի 21-ի կեսօրին (տեղի է ունեցել ժամը 16:00-ին):

==== Գերագույն ռադա ====
«Այն, որ Գերագույն ռադան, հակառակ ժողովրդական պատգամավորների պահանջներին, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի առջև»,- հայտարարել է Լիտվինը և ընդգծել, որ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան պետք է որոշի, թե ինչ է տեղի ունեցել փետրվարի 20-ին։ «Այն, որ Գերագույն ռադան, ի հեճուկս ժողովրդական պատգամավորների պահանջների, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի,- եթե Ուկրաինան դադարի գոյություն ունենալ որպես պետություն, եթե հետագայում էլ արյուն թափվի, ապա դրա պատասխանատվությունը կրելու է ողջ պատգամավորական կորպուսը»։ Միաժամանակ Ալեքսանդր Տուրչինովը Մայդանի բեմից դիմել է ցուցարարներին Գերագույն ռադայի նիստի ժամանակ խորհրդարանը գրոհելու խնդրանքով։ «Մենք պետք է անվտանգության երաշխիքներ տանք պատգամավորներին, որոնք այսօր կգան այնտեղ»,-հայտարարել Է Տուրչինովը։ Նրա խոսքով՝ առաջին հերթին դա վերաբերում է Ռեգիոնների կուսակցության պատգամավորներին, որոնք ցանկանում են աջակցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու որոշմանը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/deputaty-ekstrenno-sozyvayut-radu-oppoziciya-prosit-ne-shturmovat-parlament-10564.html Депутаты экстренно созывают Раду: Оппозиция просит не штурмовать парламент]&lt;/ref&gt;.

Լիտվինի կոչը պաշտպանել Է Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որը տեսաուղերձ է հղել Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորներին ՝ կոչ անելով շտապ ժամանել Գերագույն Ռադա՝ քաղաքական ճգնաժամի լուծման համար։ «Եթե այսօր երեկոյան Դուք Ռադայում չեք, որպեսզի մշակեք քաղաքական լուծում, ապա դուք բարդացնում եք խնդիրը»,- հայտարարել Է նա&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ssha-prizval-nardepov-sobratsya-v-parlamente-10659.html Посол США призвал нардепов собраться в парламенте]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան Գերագույն ռադայի արտահերթ նիստում որոշում է ընդունվել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։ Որոշումը ստորագրել Է Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը փետրվարի 21-ի առավոտյան։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 21 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_10-30.jpg|ձախից|մինի|333x333փքս|Արհմիությունների տունը փետրվարի 19-ին  ]]
Ուկրաինայի ՆԳՆ-ում հայտարարել են, որ ցուցարարները կրկին խախտել են հրադադարը և կրակ բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա։ Աշխատակիցների մի մասը փորձել է թաքնվել Գերագույն ռադայի շենքում, սակայն նրանց այնտեղից դուրս են բերել։ «Ինստիտուտի փողոցի շրջանում զանգվածային անկարգությունների մասնակիցները կրակ են բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա և փորձել են ներխուժել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ուղղությամբ։ Զոհերի մասին տեղեկությունը ճշտվում է», - ասված Է հաղորդագրության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |title=МВД Украины |accessdate=2022-01-27 |archive-date=2015-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151010022937/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

ՈՒՆԻԱՆ գործակալության փոխանցմամբ՝ Արևմտյան Ուկրաինայից Կիև են ժամանել մի խումբ ոստիկաններ, շուրջ 100 մարդ, այդ թվում՝ բարձրաստիճան սպաներ, որոնք անցել են ցուցարարների կողմը։ Իրավապահների հետ միասին Կիև են ժամանել պաշտոնաթող սպաներ և «աֆղանցիներ»։ Սա Լվովի ոստիկանության և մարզի մի քանի շրջանային ստորաբաժանումների անձնակազմն է՝ իր ղեկավարության գլխավորությամբ։ Նախկին նախարար Յուրի Լուցենկոն հայտարարել է, որ ժամանածների գլխավոր խնդիրը Մայդանի պաշտպանությունն է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887629-militsioneryi-s-zapadnoy-ukrainyi-priehali-v-kiev-ohranyat-maydan.html Милиционеры с Западной Украины приехали в Киев: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ կայքում այդ տեղեկատվության պաշտոնական հաստատում չկա։

Հրաժարական է տվել Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Յուրի Դումանսկին։ «Այսօր տեղի է ունենում զինվորականների ներգրավում քաղաքացիական հակամարտության մեջ, ինչն անթույլատրելի է։ Դա կարող է հանգեցնել ինչպես զինծառայողների, այնպես էլ խաղաղ քաղաքացիների մահվան, ինչը չի կարելի թույլ տալ։ Դա իմ սեփական դիրքորոշումն է՝ որպես քաղաքացի, սպա, ղեկավար, ով պատասխանատու է իր ենթակաների համար։ Դրա համար ես հրաժարական եմ տվել»,-պարզաբանել Է գեներալ-լեյտենանտը։ Նախօրեին Ռապորտը գրել է գլխավոր շտաբի ղեկավար Վլադիմիր Զամանան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887542-zamestitel-nachalnika-genshtaba-podal-v-otstavku.html Заместитель начальника Генштаба подал в отставку: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Կիևում ուսանողները գրավել են Կրթության նախարարության շենքը՝ պահանջելով հանդիպում նախարարի տեղակալի հետ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/21/students/ Студенты захватили министерство образования]&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան հայտարարել է, որ տեսանյութ ունի, որտեղ «Բերկուտի» համազգեստով մարդիկ կրակում են և ցուցարարների, և ոստիկանության վրա&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795041-Ludi-v-forme-Berkyta-strelyali-kak-v-protestyushih-tak-i-v-pravoohranitelei--Bogoslovskaya Люди в форме Беркута стреляли и в протестующих, и в милицию — Богословская]&lt;/ref&gt;։

Օրվա երկրորդ կեսին ներքին զորքերի ստորաբաժանումները լքել են տարածքը Գերագույն ռադայի շենքի մոտ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/vnutrennie-voyska-uehali-ot-verhovnoy-rady-10811.html Внутренние войска уехали от Верховной Рады]&lt;/ref&gt;։ Ներքին զորքերը և «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանումը լքել են կառավարական թաղամասը, հեռացել են Կիևի կենտրոնից և կառավարության կողմնակիցները&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006093418/http://euromaidan.rbc.ua/rus/militsionery-pokidayut-territoriyu-vozle-verhovnoy-rady-21022014150100 Милиционеры покидают территорию возле Верховной Рады. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Չերկասի մարզում Եվրամայդանի հակառակորդների ավտոշարասյան վրա հարձակումներ են տեղի ունեցել&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/krym/38744-31-krymchanin-propal-bezvesti-posle-napadenija-na-avtobusy-pod-kirovogradom 31 крымчанин-антимайдановец пропал без вести после нападения под Кировоградом]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին Ուկրաինայում տեղի է ունեցել Լենինի հուշարձանների զանգվածային ոչնչացում։ Մի շարք քաղաքներում միանգամից մի քանի հուշարձաններ են քանդվել՝ Պոլտավա, Չերնիգով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/21/256573_chernigove_snesli_pamyatnik_lenina.html В Чернигове снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/np/_v-hmelnickom-povalili-pamyatnik-leninu/543456 В Хмельницком снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Սկվիրա, Դունաևցիներ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/453689-hmelnitchine-vinnitchine-kievshchine.html На Хмельнитчине, Виннитчине и Киевщине снесли памятники Ленину]&lt;/ref&gt;, Սպիտակ Եկեղեցի&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/society/social/1110821 В Украине снесли ещё пять памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Ժիտոմիր, Սլավութա, Հոնարներ, Բոյարկա&lt;ref&gt;[http://vestiua.com/ru/news/20140221/43735.html В Украине за последние сутки снесли 6 памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Կոմսոմոլսկոե, Կալինովկա, Իլյինցիներ։ Ավելի քան 6 ժամ փորձել են քանդել Դնեպրոպետրովսկում Լենինի արձանը, քանդման ժամանակ մի քանի մարդ Է տուժել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/comunity/3309551-v-dnepropetrovske-posle-mnohochasovykh-popytok-udalos-svalyt-pamiatnyk-lenynu В Днепропетровске снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել Է ՆԳՆ-ն, Ուկրաինայի բնակավայրերում կարգուկանոնը կհսկեն պարեկները, որոնց կազմում կընդգրկվեն Ուկրաինայի ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցները և տեղի հասարակական ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888033-poryadok-v-naselennyih-punktah-budut-ohranyat-sovmestnyie-patruli-militsii-i-aktivistov.html Новые патрули] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր ===
{{main|Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր}}Փետրվարի 21-ի օրվա երկրորդ կեսին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել «Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին», որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (2 օրվա ընթացքում) Վերադարձ Սահմանադրությանը, այսինքն՝ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորումը, սահմանադրական բարեփոխումը և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Համաձայնագիրը ստորագրել են Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը։ Ստորագրման ականատեսները եղել են Գերմանիայի և Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերը, Ռադոսլավ Սիկորսկին և Ֆրանսիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Մայրցամաքային Եվրոպայի դեպարտամենտի ղեկավար Էրիկ Ֆուրնիեն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/891313-garantom-vyipolneniya-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine-yavlyaetsya-narod-tombinskiy.html|title=Гарантом выполнения Соглашения об урегулировании кризиса в Украине является народ|publisher=УНИАН|accessdate=2014-3-2|datepublished=28.2.2014}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վլադիմիր Լուկինը, որը մասնակցել է բանակցություններին, հրաժարվել է իր ստորագրությունը դնել համաձայնագրի տակ և փաստաթղթի ստորագրմանը բացակայել է։

Համաձայնագիրը նախատեսում էր իրավակարգի ուժերի հետքաշում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1307962&amp;tid=105474 Янукович объявил досрочные выборы президента Украины]&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ապօրինի զենքը, որն առկա է ցուցարարների մոտ, պահանջվում էր հանձնել ՆԳՆ ստորաբաժանումներին 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին օրենքի ստորագրումից և հրապարակումից հետո 24 ժամվա ընթացքում։

Նույն օրը երեկոյան Գերագույն ռադան քվեարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու օգտին և օրենք է ընդունել, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին։ Գերագույն Ռադան օրենք է ընդունել բողոքի ակցիաների ընթացքում բոլոր ձերբակալվածներին ազատելու մասին, պաշտոններից հեռացրել է ներքին գործերի նախարար Զախարչենկոյին, եկամուտների և հավաքների նախարար Կլիմենկոյին և պաշտպանության նախարար Լեբեդևին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/21feb2014/oppagreed.html Украинская оппозиция подписала соглашение с Януковичем]&lt;/ref&gt;։ Նախագահ Յանուկովիչը կարգադրել Է իրավապահ մարմիններին հետ կանգնել Մայդանից, սկսել հատուկ ստորաբաժանումներ ուղարկել մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից ստորագրված համաձայնագրի պայմանները հրապարակային հայտարարելիս, «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենց չի բավարարում փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական լինելը, և պահանջել են անհապաղ հրաժարական տալ նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք մտադիր էին գրոհել նախագահի վարչակազմի և Գերագույն Ռադայի վրա։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն Ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=Правый сектор&quot; недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006113907/http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-3-5|datepublished=21.2.2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/453758-praviy-sektor-zayavil-sdast.html «Правый сектор» заявил, что не сдаст оружие и не освободит админздания до отставки Януковича | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը սպառնացել է, որ եթե մինչև հաջորդ առավոտ Յանուկովիչը հրաժարական չտա, ապա «Աջ սեկտորը» կսկսի նախագահի վարչակազմի գրոհը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006083426/http://euromaidan.rbc.ua/rus/evromaydan-trebuet-otstavki-yanukovicha-k-zavtrashnemu-utru-21022014204000 Евромайдан требует отставки Януковича к утру субботы. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ի երեկոյան Կիևի ժամանակով մոտ 22.40-ին նախագահ Յանուկովիչը խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և ԱՊԿ ղեկավար Անդրեյ Կլյուևի հետ լքել է Կիևը&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/yanukovich-vyletel-v-harkov-139448_.html Янукович вылетел в Харьков (уточнено)]&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ նա մեկնել է Խարկով՝ մասնակցելու Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների պատգամավորների համագումարին&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38887-janukovich-pribyl-v-harkov-dlja-uchastija-v-sezde-deputatov-jugo-vostochnyh-oblastej Янукович прибыл в Харьков]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Յանուկովիչն իր անհետացումը բացատրել է իր ավտոշարասյան վրա հարձակմամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/mashinu-yanukovicha-obstrelyali-neizvestnye-350699.html Машину Януковича обстреляли неизвестные]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի գիշերը Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են կառավարական թաղամասը, որը լքել են իրավապահները՝ իրենց հսկողության տակ վերցնելով Գերագույն ռադայի շենքը, նախագահի վարչակազմը, նախարարների կաբինետը և ՆԳՆ-ն&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/rada Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Протестующие заняли Верховную Раду и администрацию президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij1&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2414596 Коммерсант: Самооборона Майдана контролирует правительственный квартал в Киеве]&lt;/ref&gt;, և առաջադրել են մի շարք նոր պահանջներ, մասնավորապես, պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականը&lt;ref name=&quot;parubij1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij3&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy-497737.html Парубий: «Мы требуем немедленной отставки Януковича.»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij0&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Украинская Правда: Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij2&quot;&gt;[http://kiev.unian.net/888141-maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy.html УНИАН: Майдан полностью контролирует Киев — Парубий]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Յանուկովիչը (տվյալ վարկածը պաշտպանել Է ՌԴ ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков]&lt;/ref&gt;), նրանց և նրա կողմնակիցների կողմից այդ գործողությունները գնահատվել են որպես համաձայնագրի խախտում։ Մի շարք շրջաններում այդ իրադարձությունները հրահրել են Կիևի իշխանությունից հրաժարվելը և ինքնակառավարմանը անցնելը։

=== Փետրվարի 22 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_Kiev_2014-02-18_15-04.JPG|մինի|250x250փքս]]
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան, նախագահի վարչակազմը, կառավարությունը և ՆԳՆ-ն անցել են Մայդանի վերահսկողության տակ։ Այդ մասին հայտարարել է Գերագույն ռադայի պատգամավոր Անդրեյ Պարուբիան։ Ոստիկաններին առաջարկվել է միանալ կառավարական թաղամասը և ամբողջ Կիևը համատեղ պարեկելու համար, ինչի համար նրանց տրվում են կապույտ-դեղին ժապավեններ։ Բացի այդ, «Բատկիվշչինա»-ի հայտարարության համաձայն, ռազմական շտաբը վերցնում է «քաղաքն իր վերահսկողության տակ և հայտարարում է, որ մենք թույլ չենք տալիս որևէ գործողություն առանց շտաբի հետ համաձայնեցման»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140303175219/http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|archivedate=2014-03-03|accessdate=2014-04-12}}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 10։00-ին սկսվել է Գերագույն ռադայի նիստը։ Գրանցվել է 248 պատգամավոր, ավելի ուշ նրանց միացել են ևս իննսուն պատգամավորներ։ Հավանաբար, պատգամավորների այս նիստը տեղի է ունեցել ֆիզիկական ճնշման ներքո&lt;ref&gt;[http://lenta.lviv.ua/other/2014/02/23/33797.html Физическое давление в ВР]&lt;/ref&gt;։ ՌՀ-ի ուղիղ հեռարձակման կադրերում երևում է ֆիզիկական ուժի կիրառումը նաև պատգամավորների շրջանում։ Բացի այդ, պատգամավորների մի մասը նիստին ներկա չի եղել, իսկ նրանց ձայները արձանագրություններում կան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-139773.html|title=В Раде голосуют карточки отсутствующих депутатов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140307040214/http://polemika.com.ua/news-139773.html|archivedate=2014-03-07|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Նիստը վարում էր ԱԺ փոխնախագահ Ռուսլան Կոշուլինսկին։ Նա ընթերցել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականի դիմումները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888154-ryibak-napisal-zayavlenie-o-slojenii-polnomochiy.html Рыбак написал заявление о сложении полномочий] // УНІАН (22.02.2014, 10:22)&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև մի շարք պատգամավորների հայտարարությունները Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հեռուստահարցազրույցում ավելի ուշ բացատրել է, որ ինքն ու Ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակը ուժային ճնշման են ենթարկվել Մայդանի զինված կողմնակիցների կողմից, որ և իր մեքենան, և Ռիբակի մեքենան գնդակոծել են&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156245.html Янукович говорит, что его машину и машину Рыбака вчера обстреляли]&lt;/ref&gt;, բացի այդ Ռիբակին ծեծել են, սակայն ոչ մի փաստ կրակելու կամ ծեծի չի ներկայացվել։ Ինքը՝ Վլադիմիր Ռիբակը, Յանուկովիչի խոսքերը որակել է որպես «աբսուրդ և հորինվածք»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/23/7015967/ Рибак: Повернуся в Раду за кілька днів. Ніхто по мені не стріляв, це абсурд] // «Українська правда» (23.02.2014, 16:06){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հայտնել են նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի «անհետացման» մասին, նրա նստավայրը Մեժիգորյեում դատարկ է, ուժեղացված հսկողությունը հանվել է, «5-րդ ալիքի» հեռուստալրագրողները ռեպորտաժ են անցկացրել նստավայրի տարածքից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888163-na-territorii-mejigorya-pusto-tuda-propuskayut-jurnalistov-smi.html На территории «Межигорья» пусто, туда пропускают журналистов] // УНІАН (22.02.2014, 10:44)&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ցանկացողները գնում են «էքսկուրսիա»&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220 Відеоекскурсія Межигір’ям, яке належало Януковичу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161129210243/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220/ |date=2016-11-29 }} // Телеканал ICTV (22.02.2014, 15:17){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում ասել է. «մենք դեռ կենդանի լեգիտիմ նախագահ ունենք, ճիշտ է, մենք չգիտենք, թե որտեղ է նա»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996401898.html Кандидата в президенты от Партии регионов могут выдвинуть на съезде] // РИА Новости (22.02.2014, 13:06)&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Յանուկովիչը գտնվում է Խարկովում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38883-janukovich-priletel-v-harkov Янукович прилетел в Харьков]&lt;/ref&gt;, սակայն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի պատգամավորների համագումարում նա չի հայտնվել։

Ավելի ուշ UBR հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Վիկտոր Յանուկովիչը երկրի իրադրությունը պետական հեղաշրջում է անվանել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151017161236/http://censor.net.ua/news/272229/v_ukraine_proishodit_gosudarstvennyyi_perevorot_te_kto_vyshel_iz_pr_predateli_yanukovich_video В Украине происходит государственный переворот. Те кто вышел из ПР — предатели, — Янукович.]&lt;/ref&gt;, իսկ Գերագույն Ռադայի բոլոր նոր որոշումները նա անօրինական է հայտարարել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/illegal/ Янукович назвал все решения Рады незаконными]&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին պնդում էր, որ Ուկրաինայում ոչ մի հեղաշրջում չկա&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156251.html В Польше заявляют, что никакого переворота в Киеве нет]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադան 326 ձայների սահմանադրական մեծամասնությամբ ընդունել է Վլադիմիր Ռիբակի և Իգոր Կալետնիկի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада отправила Рыбака и Калетника в отставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժամը 12։ 35-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նոր ղեկավար է ընտրվել Ալեքսանդր Տուրչինովը։ «Կողմ» է քվեարկել 288 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховная Рада избрала спикера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադայի հայտարարության մեջ հաղորդվում է&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/38917-turchinovu-poruchili-koordinirovat-rabotu-kabmina Турчинову поручили координировать работу Кабмина]&lt;/ref&gt;, որ նա իշխանությունն իր ձեռքը է վերցնում ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարին ընտրվել է «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան 247 ձայնով անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկեին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховная Рада выразила недоверие Пшонке] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ավակովը հայտարարել է, որ ՆԳՆ ղեկավարության կազմում կընդգրկվեն Մայդանի Աջ հատվածի և ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015717/ Аваков: представители Правого сектора и Самообороны войдут в состав руководства МВД | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանը նաև Վալենտինա Նալիվայչենկոյին նշանակել է Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության գործունեության վերահսկողության լիազոր։ Նալիվայչենկոն համատեղ աշխատանքի է հրավիրել «Մայդանի ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչներին, հասարակական ակտիվիստներին և ԶԼՄ-ներին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|title=Наливайченко приглашает представителей самообороны Майдана и активистов на встречу {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301105354/http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը Նալիվայչենկոն Գերագույն ռադայի նիստում հայտարարել է, որ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարն ու նրա տեղակալներն ինքնակամ լքել են ծառայությունը. Նալիվայչենկոն հայտնել է, որ միջոցներ են ձեռնարկվել, որպեսզի նրանցից ոչ մեկը չլքի Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/rukovodstvo_sbu_sbejalo_310.html Руководство СБУ сбежало. Таймер, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռադան ընդունել է «անջատողականության դրսևորումները կանխելու մասին» որոշումը, որը ներկայացրել են պատգամավորներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888215-vr-prinyala-postanovlenie-o-predotvraschenii-proyavleniy-separatizma.html ВР приняла постановление о предотвращении проявлений сепаратизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Շուրջ 3 ժամ էլէկտրոնային լրատվամիջոցները տեղեկություն էին տարածել, թե իբր նախագահը հրաժարական է տվել։ Ընդ որում, Յանուկովիչի խորհրդական Աննա Գերմանը հերքել է այդ տեղեկությունը&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/53924-yanukovich-podal-v-otstavku.htm Депутат заявил об отставке Януковича.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 15:59-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հեռուստաալիքը ցուցադրել Է Յանուկովիչի՝ «112 Ուկրաինա» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցի ձայնագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և չի պատրաստվում ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated132&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1308096-prezident-zayavlyaye-pro-derzhavniy-perevorot-i-ne-zbirayetsya-yti-vidstavku Президент заявляет о государственном перевороте — УНН.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 17:10-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;rada-757-VII&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Постановление 
Верховной Рады Украины|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-2-23|datepublished=22.2.2014|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента, РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Որոշման օգտին քվեարկել է 328 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015777/ Рада скинула Януковича // «Українська правда» (22.02.2014, 17:12)]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Այդ ժամանակ, Յանուկովիչի խոսքով, ինքը գտնվում էր Դոնեցկում, որտեղ, մասնավորապես, հանդիպել է Ռինատ Ախմետովի հետ և նրա հետ քննարկել երկրում տիրող իրավիճակը&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20161128/1482344389.html Янукович рассказал, что 22 февраля 2014 года встретился с Ахметовым — РИА Новости, 28.11.2016&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Յանուկովիչին ձերբակալելու նպատակով Ղրիմ են մեկնում Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության նորանշանակ ղեկավար Նալիվայչենկոն, ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Ավակովը՝ «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մարտիկների ուղեկցությամբ&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста — Аргументы.ру]&lt;/ref&gt;։

Նախագահի իրականացրած պաշտոնանկությունը չի համաձայնեցվել Ուկրաինայի Սահմանադրության դրույթների հետ&lt;ref name=&quot;Марксен&quot;&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Marchuk, Iryna|заглавие=Ukraine and the International Criminal Court: Implications of the Ad Hoc Jurisdiction Acceptance and Beyond|ссылка=http://curis.ku.dk/ws/files/170166386/VJTL_Marchuk.pdf|язык=en|издание=Vanderbilt Journal of Transnational Law|год=2016|том=49|страницы=323—370}}&lt;/ref&gt;, սակայն պետական կառավարման մարմինները, մասնավորապես՝ բանակի և ոստիկանության ղեկավարությունը, հայտարարել են նոր կառավարության իրենց աջակցության մասին, իսկ ուկրաինական նոր իշխանությունը միջազգային ճանաչում է ստացել&lt;ref name=&quot;Марксен&quot; /&gt;։

==== Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակումը ====
[[Պատկեր:Yulia_Tymoshenko_addressing_Euromaidan_with_a_speech._Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_22,_2014..jpg|մինի|Յուլիա Տիմոշենկոյի ելույթը Մայդանում 2014 թվականի փետրվարի 22-ին:]]
Դեռ փետրվարի 21-ին Գերագույն Ռադան փոփոխություններ մտցրեց օրենսդրության մեջ, որոնց ուժի մեջ մտնելը կհանգեցներ Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակմանը, սակայն համապատասխան օրենքը չստորագրվեց նախագահ Յանուկովիչի կողմից։ Այդ պատճառով փետրվարի 22-ին որոշում է ընդունվել, որը, Գերագույն ռադայի նոր ղեկավարության կարծիքով, թույլ է տալիս անել առանց նախագահի ստորագրության։ «Ուկրաինայի միջազգային պարտավորությունների կատարման մասին» որոշումը, որոնք վերաբերում են... Յուլիա Տիմոշենկոյին, պաշտպանել են 322 պատգամավոր։ Պատգամավորները քվեարկության արդյունքների հայտարարությունը դիմավորել են ծափահարություններով և «Հուլե կամք» կարգախոսով։

Փետրվարի 22-ի երեկոյան Տիմոշենկոյին ազատ են արձակել Խարկովի հիվանդանոցից, որտեղ նա գտնվում էր կալանքի տակ, մեկնել Է Կիև և ելույթ ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html Юлия Тимошенко вышла из тюрьмы и летит на Майдан] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228111854/http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

==== Համագումար Խարկովում ====
Խարկովի սպորտի պալատում կայացել է Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իշխանության ներկայացուցիչների և պատգամավորների համագումարը (բացի Օդեսայից և Նիկոլաևից)՝ Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար Միխայիլ Դոբկինի նախագահությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|title=Съезд в Харькове: Добкин заявил, что не собирается раскалывать страну|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228075249/http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|archivedate=2014-02-28|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Պատրաստման համագումարի իր ավարտին հայտարարվել է, որ նկատի առնելով առկա անիշխանության և անտերության է երկրում և նրա մայրաքաղաք Կիևում, Խարկովը պատրաստ է դառնալ Ուկրաինայի մայրաքաղաք։ Համագումարը տեղի է ունեցել տակ է ուժեղացված զինված պահպանության մարտիկներ «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38903-sezd-v-harkove-ocepil-po-perimetru-berkut-s-avtomatami Съезд в Харькове оцепил по периметру «Беркут» с автоматами]&lt;/ref&gt;. կազմակերպիչների խոսքով՝ համագումարին մասնակցել է ավելի քան 3 հազար մարդ, այդ թվում Ռուսաստանի ներկայացուցիչները (Ալեքսեյ Պուշկովը, ՌԴ նախագահի ներկայացուցիչ Միխայիլ Մարգելովը և մարզպետները սահմանակից ռուսական մարզերի&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odessa_ne_predstavlena_na_har_kovskom_s_ezde_onlayn_translyatsiya_772.html Одесса не представлена на Харьковском съезде]&lt;/ref&gt;), սակայն, բացակայում էր Ուկրաինայի նախագահ Յանուկովիչը, գտնվում է Խարկովի նույն ժամանակահատվածում։ Համագումարում ընդունվել է համատեղ հայտարարություն․{{quote|Մենք՝ բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմիններս, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը, Սևաստոպոլի մարզը որոշել ենք պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքում օրենքի և քաղաքացիների իրավունքների սահմանադրական կարգի ապահովման համար&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=57664 Юго-восточные области Украины берут на себя обеспечение конституционного порядка на своих территориях]&lt;/ref&gt;}}Ուկրաինական ԶԼՄ-ները տեղեկատվություն են տարածել այն մասին, որ Դոբկինը և Կերնեսը լքել են Ուկրաինայի տարածքը, սակայն Դոբկինի մամուլի քարտուղարը հայտարարել է, որ նա գտնվում է աշխատավայրում&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148046.html Добкин находится на рабочем месте — Городской Дозор]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Եվրոմայդանի կողմնակիցները հարձակվել են Խարկովի մարզային վարչակազմի վրա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38988-v-harkove-pytajutsja-vzjat-shturmom-oga В Харькове пытаются взять штурмом ОГА]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>8pj6pfug7ybcbwd7wpw4ibz20xhwuyi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492580</id>
      <parentid>8492578</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:04:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Փետրվարի 13 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="516314" xml:space="preserve">[[Եվրամայդան]] ({{lang-uk|Євромайдан}}), զանգվածային բազմահազարանոց բողոքի ակցիա [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև [[Ուկրաինա]]յի այլ քաղաքներում, որը սկսվել է 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին։ Ակցիայի մեկնարկի համար առիթ է հանդիսացել Ուկրաինայի կառավարության կողմից Ուկրաինայի և [[Եվրոպական միություն|Եվրամիության]] միջև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացի կասեցումը։ Մայդանում վրանային քաղաքը ցրելուց և 2014 թվականի հունվարի 16-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] կողմից զանգվածային անկարգություններին մասնակցելու համար պատժամիջոցների խստացում նախատեսող օրենքների ընդունումից հետո ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել և&lt;ref name=&quot;zakony&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ Законы 16 января. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 20.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221092256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է պետական իշխանության փոփոխման։

== Նախապատմություն ==
{{հիմնական|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ին [[Վիլնյուս]]ում կայանալիք «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մի քանի օր առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։ Այս մասին հրամանագիրը պաշտոնապես հրապարակվել է Ուկրաինայի վարչապետ [[Նիկոլայ Ազարով]]ի կողմից։

Ազարովի խոսքով, որը նոյեմբերի 22-ին ելույթ է ունեցել Գերագույն Ռադայում հերթական «կառավարական ժամի» ժամանակ, «վերջին կաթիլը» կառավարության համար ծառայել է [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի նոյեմբերի 20-ի նամակը, որում Ուկրաինային վարկ ստանալու համար կարգադրված էր գազի և ջեռուցման սակագները բարձրացնել 40 %-ով, սառեցնել աշխատավարձերը և կրճատել բյուջետային ծախսերը&lt;ref&gt;[http://korrdon.info/ukraine/51575-azarov-priostanovil-evrointegraciyu-iz-za-trebovaniy-mvf.html Украина — Азаров приостановил евроинтеграцию из-за требований МВФ] // korrdon.info&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, կառավարության ղեկավարը նշել է, որ եվրաինտեգրման արդյունքում Ուկրաինական շատ ձեռնարկություններ կարող են փակվել, իսկ 400 հազար քաղաքացիներ կմնան առանց աշխատանքի&lt;ref&gt;[http://glavred.info/ekonomika/azarov-obyasnil-otkaz-ot-associacii-400-tysyach-ukraincev-mogli-poteryat-rabotu-264530.html Азаров объяснил отказ от Ассоциации: 400 тысяч украинцев могли потерять работу]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի վարչապետը շեշտեց, որ եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելը մարտավարական քայլ է և կապ չունի նախորդ կուրսը լքելու հետ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/azarov-nazval-priostanovku-associacii-edinstvenno-vozmozhnym-takticheskim-hodom-133372_.html Азаров назвал приостановку ассоциации единственно возможным тактическим ходом]. zn.ua.&lt;/ref&gt;։ Իսկ երբ վարչապետը հայտարարեց, որ ԱՄՀ-ի պայմանների կատարմանն այլընտրանք կառավարությունը առաջնահերթություն է դարձրել [[Ռուսաստան]]ի հետ տնտեսական [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|հարաբերությունների]] վերականգնմանը, որոնք արմատախիլ են արվել նախորդ ամիսներին, ընդդիմությունը նրան խոչընդոտեց և սկսեց շրջանցել կառավարական օթյակը։ Վարչապետը հազիվ է կարողացել պայմանավորվել, որից հետո Գերագույն Ռադայի նախագահ Վ. Ռիբակը փակել է նիստ&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ Работа Верховной Рады 19-22 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200309/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 26.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դեռևս նոյեմբերի 13-ին, այսինքն՝ վարչապետ Ազարովի հայտարարությունից մեկ շաբաթ առաջ՝ «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ակտիվ գործիչ Յուրի Լուցենկոն, որը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչի]] օրոք դատապարտվել էր 2012 թվականին պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու համար և ներում էր ստացել 2013 թվականի ապրիլին, կոչ էր արել բանակցություններ վարել ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ՝ զանգվածային ակցիաներ անցկացնելու վերաբերյալ, եթե ուկրաինական ղեկավարությունը ձախողի ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստումը&lt;ref&gt;[http://politrada.com/news/material/id/29306 Юрий Луценко уже готовит новый Майдан]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ժամանակագրություն ==

=== 2013 թվականի նոյեմբերի 21-23։ Զանգվածային ակցիաների սկիզբ ===
[[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը հայտարարել Է վարչապետ Ազարովի դեմ քրեական գործ հարուցելու մասին Գլխավոր դատախազություն դիմելու մտադրության մասին՝ կապված «[[Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականություն|Ուկրաինայի արտաքին]] և ներքին քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքի խախտման և ծառայողական լիազորությունների գերազանցման հետ և կոչ է արել բոլոր ուկրաինացիներին, որոնք անտարբեր չեն իրենց ապագայի նկատմամբ, նոյեմբերի 24-ին դուրս գալ ընդդիմության հանրահավաքին և իշխանություններին&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606615-udar-vimagatime-porushiti-spravu-proti-azarova-za-prizupinennya-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html «УДАР» вимагатиме порушити справу проти Азарова за призупинення підготовки до асоціації з ЄС] // [[УНІАН]], 21.11.2013&lt;/ref&gt;։

Սակայն արդեն նոյեմբերի 21-ի երեկոյան սոցիալական ցանցերում սկսել են տարածվել բողոքի ակցիայի անհապաղ դուրս գալու կոչեր&lt;ref name=&quot;European Square&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/blogs-trending-25050141 European Square: Hashtag of Ukraine protest]. //[[BBC]]. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://life.pravda.com.ua/society/2013/12/17/146099/ 10 мифов о Евромайдане.] [[Українська правда]] — Життя. 17 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2013/11/22/943789.html Девятая годовщина Оранжевой революции превратилась в «евромайдан»]. Подробности. Інтер. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.facebook.com/Mefistoff/posts/10201177280260151 Заклик вийти на Майдан незалежності]. Мустафа Найєм&lt;/ref&gt;։ Առաջին ակցիան սկսվել Է Կիևի Անկախության Մայդանում ժամը 22:00-ի սահմաններում։ Ակցիային մասնակցել են լրագրողներ, հասարակական ակտիվիստներ, ընդդիմադիր քաղաքական առաջնորդներ՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]ն («ՀԱՐՎԱԾ»), [[Օլեգ Տյագնիբոկ]]ը («Ազատություն») և [[Արսենի Յացենյուկ]]ը («Բատկիվշչինա»)&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/22nov2013/ukr.html Противники приостановки евроинтеграции Украины вышли на улицы Киева] // [[Newsru.com]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դիտորդների խոսքով՝ հրապարակում հավաքվածներին տեղափոխել են երկու հիմնական շարժառիթ․

* շատերը անկեղծորեն կարծում էին, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում։ Նախորդ տարվա ընթացքում այդ ներկայացմանը աջակցել են ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարել էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ի երեկոյան Կիևի շրջանային վարչական դատարանը, ի պատասխան Կիևի քաղաքային վարչակազմի դիմումի, որոշել է արգելել խաղաղ զանգվածային ակցիաների անցկացման ժամանակ փոքր ճարտարապետական ձևեր տեղադրել վրանների, կրպակների, այդ թվում ժամանակավոր և շարժական վահանակների տեսքով, 2013 թվականի նոյեմբերի 22-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը Անկախության Մայդանում, Կրեշչատիկ փողոցում և Եվրոպական հրապարակում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3270277-khha-sud-zapretyl-ustanavlyvat-v-tsentre-kyeva-palatky-no-ne-provodyt-aktsyy|title=КГГА: Суд запретил устанавливать в центре Киева палатки, но не проводить акции|author=Комерсант.NET|accessdate=2013-11-25}}&lt;/ref&gt;, այնուամենայնիվ, միացյալ ընդդիմության ներկայացուցիչները Եվրոպական հրապարակում տեղադրել են 15 բանակային բրեզենտ վրաններ և 20 վրանային քաղաքի պարետանտ է դարձել Անդրեյ Պարուբին։ Տեղեկատվական-քարոզչական աշխատանքը գլխավորել է Յացենյուկի զինակից Վյաչեսլավ Կիրիլենկոն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |title=На Европейской площади в Киеве установили палатки для проведения бессрочной акции протеста |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110840/https://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 22-ին ոստիկանությունը, ի կատարումն դատարանի որոշման, փորձել է խանգարել ակտիվիստներին վրաններ տեղադրել, ինչի պատճառով տեղի են ունեցել առաջին բախումները։ Հանրահավաքին մասնակցում էին ընդդիմադիր ակտիվիստներ։ Նոյեմբերի 22-ին, չնայած Կիևի խորհրդի արգելքին, հավաքվածները սկսել են 2004 թվականի օրինակով վրաններ տեղադրել, արդյունքում տեղի են ունեցել առաջին բախումները ոստիկանության հետ&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/249987-khronika-massovogo-protesta-kak-razvivaetsya-evroimaidan/photo/2 22-24 ноября. Начало бессрочной акции протеста]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը իշխանությունները սկսեցին ստահոդ լուրեր տարածել այն մասին, թե «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը ցուցարարներին իբր կոչ է անում ցրվել&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Хакеры от имени Кличко распространяют дезу о провале митинга на Майдане|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 22 ноября 2013 В 11:41}}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 22-ին Լվովում Լվովի Օգի շենքի առջև տեղի է ունեցել շուրջ 2 հազար ուսանողների հանրահավաք&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |title=Во Львове собрался двухтысячный митинг в поддержку евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140413183232/http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նրանց առջև ելույթ են ունեցել Իվան Ֆրանկոյի անվան Լվովի ազգային համալսարանի ռեկտոր Իվան Վակարչուկը և քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը։ Այդ օրը «Եվրոմայդանի» մասնակիցների թվով զգալիորեն ավելի փոքր ակցիաներ են կայացել նաև Ուկրաինայի մի շարք այլ քաղաքներում՝ [[Վիննիցա (քաղաք, Ուկրաինա)|Վիննիցայում]] (500 մարդ)&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/04193-na-evromajdan-v-vinnitse-prishli-poltyisyachi-chelovek.htm На Евромайдан в Виннице пришли полтысячи человек]&lt;/ref&gt;, [[Դոնեցկ]]ում (մոտ 100 մարդ), [[Կրիվոմ Ռոգե]]ում (մոտ 70 մարդ), [[Սումախ]]ում (մոտ 150 մարդ), [[Խարկով]]ում (մոտ 50 մարդ) և [[Չեռնովցի]]ում։

Մի շարք շրջաններում եվրոմայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը։ Բոլոր եվրոմայդաններում գերիշխում էին Ուկրաինայի և ԵՄ դրոշները։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն, տեղի ունեցածը, դիտորդների խոսքով, ոչ թե քաղաքական, այլ քաղաքացիական միջոցառում էր&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 23-ին ոստիկանությունը մի փոքր հետ է մղել ցուցարարներին՝ ընդարձակելով [[տոնածառ]]ի տեղադրման տարածքի շրջակայքը&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Милиция оттеснила евромайдан в Киеве|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 23 ноября 2013 В 10:46}}&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 24-ի զանգվածային հանրահավաքներ ===
[[Պատկեր:Holding an EU flag.jpg|thumb|Հանրահավաք Կիևում նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Lviv (24.11.2013) 11.JPG|thumb|Հանրահավաք Լվովում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի, 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan Paris 1.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Փարիզ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Luhansk.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Լուգանսկ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի ունեցավ «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու ընդդիմության հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման ցույցերը ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)։ Ընդդիմությունը մասնակիցների թիվը գնահատել է 100 հազար&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176535.html ГУМВД Украины в Киеве: В массовых акциях в центре столицы участвовало около 50 тысяч//Интерфакс-Украина, 25.11.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է անժամկետ բողոքի ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը․

*[[Յուրի Լուցենկո]]․ «Եթե Յանուկովիչը չստորագրի համաձայնագիրը, կպահանջենք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Յանուկովիչի կառավարությունը, որը ղեկավարում Է Ազարովը, պետք է հրաժարական տա ուկրաինացի ժողովրդի շահերը դավաճանելու համար»
*[[Յուլիա Տիմոշենկո]] (հայտարարությունը կարդացել է նրա դուստրը)․ «Պետք է ստիպել իշխանություններին ԵՄ-ի հետ համաձայնագիրը ստորագրել հենց նոյեմբերի 29-ին և հենց [[Վիլնյուս]]ում, այլապես նրանք այն երբեք չեն ստորագրի, պետք է պահանջել ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի անհապաղ գումարում, կառավարության հրաժարականը և ԵՄ-ի հետ համաձայնագիր ստորագրելու որոշում ընդունել»
*[[Արսենի Յացենյուկ]]․ «Մենք պահանջում ենք չեղյալ հայտարարել եվրաինտեգրումը դադարեցնելու մասին որոշումը։ Մինչև Վիլնյուս մենք պիկետելու ենք նախարարների կաբինետը՝ պահանջելով վերացնել այդ հակաեվրոպական և հակաուկրաինական որոշումը։ Մենք միլիոնավոր ուկրաինացիների ստորագրահավաք ենք սկսել՝ կոչ անելով Եվրամիությանը. ընդունեք Ուկրաինան, մենք՝ որպես ուկրաինացի ժողովուրդ, արժանի ենք դրան։ Եթե համաձայնագիրը ստորագրվի, այն կկատարի նոր նախագահը, նոր կառավարությունը և նոր խորհրդարանը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

«Ժողովրդական վեչե» բանաձևը նոյեմբերի 24-ին․

* պահանջել կառավարության հրաժարականը՝ ազգային շահերը դավաճանելու համար
* պահանջել Գերագույն ռադայի նոյեմբերի 27-ի արտահերթ նստաշրջանի անցկացում, շտապ քննարկել և ընդունել եվրաինտեգրման բոլոր անհրաժեշտ օրենքները (նստաշրջանն այդպես էլ չկայացավ)
* անհրաժեշտ օրենքների ընդունման անհնարինության դեպքում՝ խորհրդարանը լուծարելու և արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար։
* նախագահից պահանջել անհապաղ չեղարկել Ազարովի կառավարության որոշումը, դադարեցնել քաղաքական հալածանքները, ազատ արձակել Տիմոշենկոյին, վերսկսել եվրոպական ինտեգրացման կուրսը և Ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել Վիլնյուսում կայանալիք գագաթնաժողովում։
* «Այն դեպքում, երբ նախագահը հրաժարվում է կատարել իր սահմանադրական պարտականությունները և չստորագրել համաձայնությունը՝ հասնել նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնազրկմանը պետական դավաճանության համար և կոչ անել աշխարհի բոլոր ժողովրդավարական երկրներին՝ անհապաղ անձնական պատժամիջոցներ կիրառել Յանուկովիչի և նրա կոռումպացված ռեժիմի ներկայացուցիչների դեմ»
* «Անցկացնել զորահավաք բոլոր կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքացիների համար, ովքեր հանդես են գալիս Ուկրաինայի եվրաինտեգրումը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքից հետո ցուցարարների մի մասը (հիմնականում «Ազատություն» կուսակցության կողմնակիցները) փորձել են ճեղքել Կառավարության շենքի կենտրոնական մուտքը և արգելափակել կառավարական ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ Մուտքի մոտ տեղակայված են «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման մի քանի հարյուր մարտիկներ։ Ագրեսիվ տրամադրված ցուցարարները հարձակվել են ոստիկանության վրա և կոտրել ուղեփակոցը։ Ընդդիմադիր լրատվամիջոցների պնդմամբ՝ պայթուցիկները ոստիկանական բաժանմունք էին նետում իբր ոչ թե ցուցարարները, այլ այսպես կոչված «տիտուշները», այսինքն՝ իշխանությունների կողմից վարձված սադրիչները։ Նման պնդումներ հետագայում մշտապես հնչել են։ Ոստիկանությունը նաև արցունքաբեր գազ է կիրառել, սակայն, ՆԳՆ մամուլի քարտուղարի խոսքով, միայն ի պատասխան ցուցարարների գործողությունների։ Մի քանի մասնակիցներ ձերբակալվել են ոստիկանության մարմիններին դիմադրելու համար։ Նրանցից մի քանիսին դատարանը կալանքի տակ պահելը որպես խափանման միջոց է ընտրել&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;gaz-24&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/24/gas/ Милиция применила слезоточивый газ против демонстрантов в Киеве. Lenta.ru, 24 ноября 2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.unian.net/politics/855349-pod-kabminom-snova-nachalis-stolknoveniya-postradal-militsioner.html | title = Под Кабмином снова начались столкновения. УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Կեսգիշերից քիչ առաջ «Բերկուտը» երկու անգամ հարձակվել է Եվրոպական հրապարակում գտնվող վրանային քաղաքի վրա, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է հետ մղել այդ հարձակումները&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Митингующие «отбили» 2 атаки беркутовцев на Европейской площади|work = новости|date = 25.11.2013}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի Միխայլովի հրապարակում հավաքվել է «հակա-Եվրոմայդանը», որը կազմակերպել է Ռեգիոնների կուսակցությունը՝ ի պաշտպանություն կառավարության որոշումների, որին մասնակցել է մինչև հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/24/242529_mihaylovskoy_ploshchadi_kieva.html На Михайловской площади собирается «антимайдан»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/storonniki-regionalov-na-mihaylovskoy-ploschadi-v-kieve-podderzhali-vzveshennye-deystviya-pravitelstva-133523_.html Сторонники регионалов на Михайловской площади в Киеве поддержали «взвешенные действия правительства»]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարների խումբը ձեռքերում պահել է մի մեծ սպիտակ փուչիկ՝ «Եվրո = հոմո» մակագրությամբ և գծված խաչաձև աքաղաղով և ԵՄ դրոշով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polemika.com.ua/news-131933.html |title=В Киеве на митинг «Нет евро-гомо-интеграции» собралось 500 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225070801/http://polemika.com.ua/news-131933.html |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն հանրահավաքում անվանել են «Գեյրոփ»՝ ընդգծելով, որ եվրաինտեգրումը կնշանակի Ուկրաինայում [[գեյ-մշակույթ]]ի ազդեցության ուժեղացում&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-kieve-regionaly-vodyat-horovody-s-plakatami-geyropa-264176.html В Киеве регионалы водят хороводы с плакатами «Гейропа»]&lt;/ref&gt;։ [[Սևաստոպոլ]]ում Հակամայդանին 3 հազար քաղաքացի է մասնակցել&lt;ref&gt;[http://www.arnews.ru/news/1736491.html На «анти-евромайдан» в Севастополе собрались более 3 тысяч человек]&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոմայդանը Ուկրաինայի այլ քաղաքներում ====

*[[Լվով]]․ եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքին, տարբեր աղբյուրների համաձայն, հավաքվել է շուրջ 10 հազար մասնակից&lt;ref name=&quot;koresp-lvov&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3271009-vo-lvove-evromaidan-sobral-18-tysiach-chelovek Во Львове Евромайдан собрал 18 тысяч человек]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/lvov/kak-mitingoval-evromaydan-vo-lvove--477239.html Как митинговал «евромайдан» во Львове]&lt;/ref&gt;, հիմնականում Լվովի բուհերի ուսանողներ։

Ավելի քիչ թվով մասնակիցներ բողոքի ակցիաներ են կազմակերպել Ուկրաինայի այլ քաղաքներում․

*[[Խարկով]]․ մինչև 700 մարդ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kommersant.ua/news/2351780 |title=В Харькове в поддержку евроинтеграции собрались 700 человек |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203045608/http://www.kommersant.ua/news/2351780 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; է հավաքվել [[Տարաս Շևչենկոյի հուշարձան (այլ կիրառումներ)|Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի]] մոտ։
*[[Խերսոն]]․ Ազատության հրապարակում մոտ 400 մարդ է հավաքվել՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման&lt;ref&gt;[http://www.visti.ks.ua/novosti/foto/10648-na-evromaydan-v-hersone-prishlo-okolo-400-chelovek.html На «Евромайдан» в Херсоне пришло около 400 человек]&lt;/ref&gt;։
*[[Դոնեցկ]]․ մոտ 150 քաղաքացի հավաքվել է Տարաս Շևչենկոյի արձանի մոտ՝ Եվրամիության հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար հանրահավաքի&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131122/979102747.html Около 150 человек провели в Донецке акцию в поддержку евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։
*[[Լուգանսկ]]․ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման հանրահավաքը Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ ավելի քան 100 մարդ է հավաքել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |title=В Луганске Евромайдан собрал более 100 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202230313/http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |archivedate=2013-12-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որոնք կոնֆլիկտ են ունեցել տեղի կազակների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|title=Луганск евроинтеграционный: казаки, геи и РПЛ|author=Потёмкина А.|date=2013-11-25|publisher=Сайт «Политика»|accessdate=2013-11-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202222035/http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|archivedate=2013-12-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքն ընթացել Է «Յանուկովիչի հրաժարականը» կարգախոսով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ostro.org/lugansk/politics/news/432386/|title=Луганский евромайдан продолжается|date=2013-12-01|publisher=Информационное агентство «ОстроВ»|accessdate=2013-12-01}}&lt;/ref&gt;։
*[[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաև]]․ չնայած նոյեմբերի 23-ին եվրոմայդանի ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/23/7002804/ У Миколаєві міліція силою розганяє євромайдан. Є постраждалі]&lt;/ref&gt; և 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը քաղաքում զանգվածային ակցիաների արգելմանը, հարյուրավոր նիկոլաևցիներ Եվրոմայդան են դուրս եկել 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին&lt;ref&gt;[http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html Сотні миколаївців вийшли на Євромайдан 1 грудня] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131204044615/http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html |date=2013-12-04 }}&lt;/ref&gt;։
* Նոյեմբերի 24-ին [[Օդեսա]]յում եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքը մի քանի տասնյակ ուսանողների է հավաքել&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/odessa/evromaydan-v-odesse-sobral-neskolko-desyatkov-studentov--477195.html «Евромайдан» в Одессе собрал несколько десятков студентов]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ դրան մասնակցել է արդեն մի քանի հարյուր մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=28.11.2013|url=http://uanews.odessa.ua/politics/2013/11/28/20508.html|title=Одесса поздравила Юлию Тимошенко
|publisher=Odessa.ua|accessdate=2013-12-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, հարյուրավոր օդեսացիներ Եվրոմայդան են ուղևորվել Կիև&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=01.12.2013|url=http://www.segodnya.ua/regions/odessa/sotni-odessitov-poehali-na-evromaydan-v-kieve-479015.html|title=Сотни одесситов поехали на Евромайдан в Киеве|publisher=segodnya.ua|author=Мария Рубан|accessdate=2013-12-02
}}&lt;/ref&gt;։

=== Վիլնյուսյան գագաթաժողովին ընդառաջ (նոյեմբերի 25-29) ===
Նոյեմբերի 25-28-ն ընկած ժամանակահատվածում վրանային ճամբարում մշտապես եղել է շուրջ 300 մասնակից, հիմնականում երիտասարդնե&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176540.html Евромайдан благополучно простоял ночь]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/28/7003325/ «ЕвроМайдан» продолжает стоять] // [[Украинская правда]], 28.11.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ ընթացքում նշվել են որոշ օտարերկրյա քաղաքական գործիչների (մասնավորապես [[Լիտվա]]յի Սեյմի նախագահ Լ. Գրաուժինենեի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |title=Дипломата Литвы вызвали в МИД из-за участия в Евромайдане |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202232503/http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;) առաջին այցելությունները Մայդան։ Մինչդեռ Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի ակցիաները չեղարկվել են&lt;ref&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/palatochniy_gorodok_odesskogo_evromaydana_raznesli_molodchiki_1580060 Палаточный городок одесского Евромайдана разнесли молодчики]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 25-ին ցուցարարները Եվրոպական հրապարակում մեքենա են ջախջախել, որում, ինչպես իրենք էին կասկածում, եղել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության «գաղտնալսումը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Միջադեպին մասնակցել են ընդդիմության առաջնորդներ Տյագնիբոկն ու Յացենյուկը։ ՈՒԱԾ-ի հայտարարության համաձայն, որը հրապարակվել է հաջորդ օրը, «ավտոմեքենայում գտնվել են ՈՒԱԾ-ի աշխատակիցները, որոնք, իրավասությանը համապատասխան, կատարել են մարդկանց զանգվածային կուտակման վայրերում պայթուցիկ սարքերի հնարավոր կառավարման ռադիոալիքների տեխնիկական միջոցների հայտնաբերման խնդիրները»&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/sbu-trebuet-rassledovat-napadenie-na-sluzhebnyy-mikroavtobus-477528.html СБУ требует расследовать нападение на служебный микроавтобус. Сегодня.ua, 26.11.2013]&lt;/ref&gt;։

Քանի որ ցուցարարները չէին ցանկանում տեսնել քաղաքական գործիչներին, Մայդանը նոյեմբերի 24-ին՝ ընդդիմության հանրահավաքի ավարտից հետո, «ձուլվեց». «կուսակցական» վրանային ավանը ստեղծվեց Եվրոպական հրապարակում, «հանրային»՝ Անկախության Մայդանում&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 26-ին երկու հանրահավաքներն էլ միավորվեցին։ Ընդդիմության առաջնորդները և վրանային քաղաքի կազմկոմիտեն հայտարարել են իրենց միասնության մասին։ Յուլիա Տիմոշենկոն կոչ է արել Մայդանից հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Ենթադրվում էր, որ Մայդանը կդիմանա մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ը, որին ընդդիմադիր առաջնորդները նշանակել էին եզրափակիչ ակցիա, որով պետք է «ավարտեր առաջին փուլը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին դասադուլ են հայտարարել այն ուսանողները, որոնք նախագահ Յանուկովիչին առաջադրել են հետևյալ պահանջները․

* կատարել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմանները և հրապարակավ հռչակել Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ձեր գտնվելու նպատակը այդ համաձայնագրի ստորագրումը և պատրաստակամություն հայտնել այն ստորագրել նոյեմբերի 29-ին
* երաշխավորել խաղաղ եվրոմայդանների անվտանգությունը Ուկրաինայի բոլոր քաղաքներում, ինչպես նաև նրանց մասնակիցների նկատմամբ բռնաճնշումների բացակայությունը ինչպես այդ ակցիաների ժամանակ, այնպես էլ դրանց ավարտից հետո&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Կիևի ազգային համալսարանի և Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի վարչակազմերը դասախոսություններով բաց են թողել ուսանողներին&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Սակայն Մայդանում ուսանողների հետ շփվող լրագրողները պարզել են, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունը եկել է Լվովից, Տերնոպոլից և Իվանո-Ֆրանկովսկից&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Առաջին օրերին ուսանողները հանրահավաքների էին գնում ոչ այնքան Ուկրաինական դրոշներով, որքան եվրոպական դրոշներով (հաջորդ օրերին, սակայն, գերիշխում էին ուկրաինականները)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Նոյեմբերի 28-ին [[Յուրի Լուցենկո]]ն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր «Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Վիլնյուսյան գագաթաժողովից առաջ մնացած օրերին ակտիվություն է ծավալել Յուլյա Տիմոշենկոն։ Նոյեմբերի 25-ին նա անժամկետ հացադուլ է հայտարարել՝ «Յանուկովիչին պահանջելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը»։ Նոյեմբերի 26-ին նա կոչ է արել «բոլոր քաղաքական ուժերին հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները, կուսակցական դրոշները, վրանները, կարգախոսները։ Ամեն ինչ, որ խանգարում է մեր բացարձակ միասնությանը, պետք է անմիջապես հեռացվի»։ Նոյեմբերի 27-ին Տիմոշենկոն կոչ է արել Եվրամիությանը Ուկրաինայի հետ ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել՝ չառաջադրելով որևէ պայման, և «գործի դնել բոլոր գործիքները, որպեսզի 2015 թվականին Ուկրաինայում կարողանան արդար ընտրություններ անցկացնել, որոնք թույլ կտան ավտորիտար ռեժիմը փոխարինել նոր ժողովրդավարական իշխանության և ուկրաինացիներին վստահ ճանապարհ կբացի դեպի Միացյալ Եվրոպա»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Վիլնյուսի գագաթնաժողովի նախաշեմին նախագահ Յանուկովիչը հարցազրույց է տվել առաջատար հեռուստաալիքներին, որում, մասնավորապես, հայտարարել է, որ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրն առկա տեսքով չի համապատասխանում Ուկրաինայի ազգային շահերին, դա «հանգույց» է։ ԱՄՀ-ի վարկի հաշվարկները չարդարացան, ուստի Ուկրաինայի կառավարությունն ակտիվ բանակցություններ է վարում Ռուսաստանի հետ գազի գնի նվազեցման և այն խնդիրների կարգավորման շուրջ, որոնք կարող են առաջանալ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում։ «Եվրոմայդանի» մասին հարցին Յանուկովիչը պատասխանել է, որ խաղաղ և օրինական ակցիաների դեմ ուժ չի կիրառվի, կարևորն այն է, որ ցույցերի մասնակիցները չխախտեն օրենքը, բռնության չդիմեն և չփորձեն գրավել իշխանության կառույցները&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ Интервью Януковича 27 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304210917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Ղրիմի Գերագույն խորհուրդն իր «քաղաքական իրադրության մասին» բանաձևով աջակցություն է հայտնել Ուկրաինայի կառավարության որոշմանը, դատապարտել ընդդիմադիր կուսակցությունների գործողությունները, «որոնք շահարկում են եվրոպական արժեքները... հիստերիա են բորբոքում Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ և դիմում շանտաժի քաղաքականությանը…»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ը Վիլնյուսում տեղի ունեցավ «Արևելյան գործընկերության» գագաթաժողովը, որին ներկա էր նաև Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը։ Նոյեմբերի 29-ի կեսօրին հայտնի է դարձել, որ Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև Ասոցացման մասին համաձայնագիրը այդպես էլ չի ստորագրվել։

Նոյեմբերի 29-ին Եվրոպական հրապարակում եռժամանոց հանրահավաք էր կազմակերպվել՝ ի պաշտպանություն նախագահի և կառավարության գործողությունների&lt;ref&gt;[http://kiev.segodnya.ua/kphotovideo/kak-prohodil-maydan-storonnikov-yanukovicha-478635.html Как проходил Майдан сторонников Януковича]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հայտնված ընդդիմության առաջնորդները Յանուկովիչին մեղադրել են պետական դավաճանության մեջ&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.newsru.com/world/29nov2013/maidan.html|title=Новости NEWSru.com На Майдан Незалежности прибыла милиция в противогазах, хотя власти обещали не разгонять митинг за евроинтеграцию Украины|accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանը բանաձև է ընդունել, առանցքային պահանջը Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականն է&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4 |date=2016-03-11 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 29-ի երեկոյան Անկախության հրապարակ են բերվել «Բերկուտի» ուժերը&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;/&gt;։ Պետավտոտեսչության աշխատակիցները փորձել են ձերբակալել և Մայդանից դուրս բերել ընդդիմության երկու մինի ավտոբուս՝ ձայնային արտադրողականությամբ, պատճառաբանությամբ, որ սարքավորումն օգտագործվել է ավելի ուշ, քան 23։ 00-ն&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243411_maydane_berkut_snova.html На Майдане «Беркут» снова заблокировал машины оппозиции, ранен фотограф Reuters]&lt;/ref&gt;։ Արսենի Յացենյուկը և Յուրի Լուցենկոն կարողացել են կանխել տրանսպորտի բռնագրավումը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/potasovka-mezhdu-mitinguyushchimi-i-miliciey-voznikla-iz-oppozicionnogo-transporta-478693.html Потасовка между митингующими и милицией возникла из-за оппозиционного транспорта]&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 30։ Եվրոմայդանի ցրում ===
{{External media||align=right
||video1=[https://www.youtube.com/watch?v=pDsuBrnBVK0 Եվրամայդանի գրոհից մեկ ժամ առաջ՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 29-ին]
||video2=[https://www.youtube.com/watch?v=-talnbWQDpI Магнолія-TV]
||video3=[https://www.youtube.com/watch?v=UkAHmtZtaA4 Ականատեսների վկայությունները (2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին) RadioSvobodaOrg]
||video4=[https://www.youtube.com/watch?v=YkjEDHFYV-s Ականատեսների վիդեո] [[24 (телеканал)|news24]] 
||video6=[https://www.youtube.com/watch?v=lhi8ZwIqSPo Բժիշկները պատմել են Եվրամայդանում տուժածների վնասվածքների մասին:] [[ТСН (телепередача)|ТСН]] 
|[https://www.youtube.com/watch?v=2ZCQdlthEjk Եվրամայդանի ցրումը Կիևում 30.11.2013 Kyiv ARD German TV]|video7=[https://www.youtube.com/watch?v=0tBAR9Wxuzs]
}}

Ըստ Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության վարկածի&lt;ref&gt;20 декабря оппозиция, недовольная предварительными результатами расследования, заявила о намерении провести через Верховную Раду проект постановления о создании временной следственной комиссии по расследованию деятельности правоохранительных органов во время разгона мирных демонстраций в Киеве и других городах Украины (см. [http://www.unian.net/news/613447-oppozitsiya-sozdast-sledstvennuyu-komissiyu-po-rassledovaniyu-razgona-evromaydana.html Оппозиция создаст следственную комиссию по расследованию разгона Евромайдана : Новости УНИАН])&lt;/ref&gt;, նոյեմբերի 30-ին, առավոտյան ժամը 4-ին ոստիկանությունը պահանջել է ազատ արձակել Մայդանը, որպեսզի նախապատրաստի նրան նոր տարվա տոնակատարությանը։ Բողոքի ակցիայի մասնակիցները, որոնք գտնվում էին հրապարակում, անտեսել են այդ պահանջը, նրանց մի մասը ագրեսիվություն է դրսևորել, որը վերածվել է ոստիկանության հետ բախման, ընդ որում ցուցարարները սկսել են ոստիկանության վրա նետել «շշեր, քարեր, մետաղական խողովակներ»&lt;ref name=&quot;290-troops&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/612040-v-razgone-maydana-30-noyabrya-uchastvovali-290-boytsov-berkuta-pshonka.html В разгоне Майдана участвовали бойцы «Беркута» — Пшонка]&lt;/ref&gt;։

Հատուկ գործողությունը, որում ներգրավված է եղել, ականատեսների վկայությամբ, «Բերկուտի» շուրջ 2000 մարտիկներ, որոնք Կիև են տեղափոխվել Ուկրաինայի տարբեր շրջաններից, սկսվել են գիշերվա ժամը 4-ին։ Դրանից մեկ ժամ առաջ հրապարակում խափանվել էր բջջային կապը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003683/ Беркут разогнал Евромайдан]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների խոսքով՝ այդ ժամանակ հրապարակում գտնվել է եվրոմայդանի մոտ հազար մասնակից։ Նրանց մեծ մասը ենթարկվել է հրապարակից հեռանալու պահանջներին և դուրս եկել միջանցքներով, որոնք նրանց տրամադրվել են, սակայն մոտ երկու հարյուր մարդ մնացել է տեղում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expres.ua///news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |title=#Євромайдан жорстоко розігнали беркутівці з трьох областей України |accessdate=2016-08-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131204042900/http://expres.ua/news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |archivedate=2013-12-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» հրամանատար Սերգեյ Կոսյուկը հայտարարել է, որ հավաքվածներն իրենց ագրեսիվ են պահել, չեն արձագանքել հրապարակն ազատելու կոչերին և «Բերկուտի» մարտիկների վրա շշեր, ձողիկներ և ապակիներ են նետել&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243511_sotrudnikov_berkuta.html Сотрудников «Беркута» спровоцировали, — командир]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների և լրագրողների վարկածով՝ այդ պահին հրապարակում էին հիմնականում բուհերի ուսանողներ երիտասարդները&lt;ref&gt;[http://www.fontanka.ru/2013/11/30/015/ СМИ: При разгоне Евромайдана пострадали десятки человек]&lt;/ref&gt;, իշխանությունների վարկածով՝ սադրիչներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244264_azarov_berkut_razognal.html Азаров: «Беркут» разогнал не студентов, а провокаторов]&lt;/ref&gt;։ Ուժային ակցիայի ժամանակ «Բերկուտի» աշխատակիցների կողմից ծեծի են ենթարկվել նույնիսկ աղջիկները&lt;ref name=&quot;autogenerated20131213-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/859814-pogibshaya-devushka-s-evromaydana-berkut-brosal-lyudey-v-avtobus-kak-matrasyi.html|title=«Погибшая» девушка с Евромайдана: «Беркут» бросал людей в автобус, как матрасы : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները մարդկանց հետապնդել են Կրեշչատիկով և հարակից փողոցներով մինչև Միխայլովսկի տաճար, որի վանականները բացել են դարպասները և փակել մինչև երկու հարյուր ցուցարարների&lt;ref name=Goncharenko&gt;{{статья|автор=Гончаренко Анна, Иванов Руслан, Юрьев Виктор. |заглавие=Отчего гудит Киев?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/uadontknows/1036514|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2013|номер=49 (1726) за 4 декабря|страницы=2, 8}} {{v|7|01|2016}}&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցությունից պատգամավոր Գենադի Մոսկալը, որը մասնակցել է իրադարձությունների հետաքննությանը, որը վարել է ընդդիմությունը, դեկտեմբերի կեսերին հայտարարել է, որ վրանային քաղաքը ցրելու խնդիրը դրվել Է Ղրիմի ԱՀ-ի, Պոլտավայի, Չեռնիգովի, Սումսկի, Լուգանսկի մարզերի և Կիևի քաղաքի «Բերկուտի» ստորաբաժանումների առջև։ Նա նաև պնդել է, որ նոյեմբերի 30-ի գիշերը «բերկուտականներին» ոչ թե ռետինե մահակներ են տվել, այլ պլաստիկե, շատ ավելի վտանգավոր&lt;ref&gt;http://www.pravda.com.ua/news/2013/12/14/7006913/ Захарченко відповідатиме перед Гаазьким трибуналом&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պետ Վալերի կորյակի խոսքով, որն իր վրա է վերցրել «Բերկուտի» ակցիայի պատասխանատվությունը, գործողության նպատակը Մայդանի մաքրումն էր ամանորյա եղևնի և սահադաշտի լցման համար&lt;ref name=Goncharenko/&gt;։

Ոստիկանությունը ձերբակալել է ավելի քան 30 մարդու և նրանց տեղափոխել ոստիկանության Շևչենկովի բաժին&lt;ref name=autogenerated21&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |title=«Беркут» задержал несколько десятков активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203011838/http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալվածների թվում հիմնականում եղել են Կիևի, ինչպես նաև Լվովի, Ռովենսկի, Վիննիցկի և Տերնոպոլի մարզերի բնակիչները&lt;ref&gt;[http://vinplace.net/novini-ukraїni-ta-svіtu/krivava-yalinka-abo-berkut-poti-evromajdanu.html Разгон Евромайдана «Беркутом»]&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց, վարչական արձանագրություններ կազմելուց հետո, ձերբակալվածներն ազատ են արձակվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |title=Милиция отпустила задержанных активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204136/http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից հարուցվել է երկու քրեական գործ՝ խուլիգանության և իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչներին դիմադրելու վերաբերյալ հոդվածներով&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;&gt;{{cite web | url=http://ria.ru/world/20131201/980964224.html | title=Глава МВД Украины извинился за чрезмерное применение силы на Майдане, РИА Новости | accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Ուժային ակցիայի ընթացքում 79 մարդ մարմնական վնասվածքներ է ստացել, այդ թվում՝ 7 ոստիկան։ Նրանցից, ըստ պաշտոնական տվյալների, 21 մարդ տեղափոխվել է հիվանդանոց, 10-ը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244660_razgone_evromaydana.html При разгоне «евромайдана» пострадали 79 человек — ГПУ]&lt;/ref&gt;։ Տուժածների թվում են նաև Լեհաստանի քաղաքացիներ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |title=Поляки пострадали при разгоне Евромайдана. |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203101957/http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Հետևանքներ ====
Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ փոփոխության։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ հոգեպես ավելի ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։

Ուկրաինական սոցիալական մեդիայի հաղորդագրությունների վերլուծությունն այդ շրջանում ցույց է տալիս բողոքի փոխաբերությունների օգտագործումը, որոնք արտացոլում են նախագահ Յանուկովիչի՝ որպես «ժողովրդի թշնամու», «բանդիտի» և «դավաճանի» ընկալումը։ Նշված փոխաբերությունները, որոնք ուղղված էին հանրային կարծիքում ուկրաինացիների բարեկեցության սպառնալիքով զուգորդված ուկրաինական իշխանության կերպարի ձևավորմանը, բնորոշ էին նաև Ուկրաինայում բողոքի ակտիվության նախորդ շրջանի (նոյեմբերի 18-30) համար։ Դեկտեմբերի 1-ից սկսած, սակայն, այս դիսկուրսը դառնում է ավելի էմոցիոնալ և բովանդակային հագեցած&lt;ref name=&quot;азар&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/strategii-formirovaniya-ustanovok-protestnogo-povedeniya-v-seti-internet-opyt-primeneniya-kibermetricheskogo-analiza-na-primere-1 Азаров А. А., Бродовская Е. В., Дмитриева О. В., Домбровская А. Ю., Фильченков А. А. Стратегии формирования установок протестного поведения в сети Интернет: опыт применения киберметрического анализа (на примере Евромайдана, ноябрь 2013 г.) // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены, Выпуск № 3 (121) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրել է Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին և Յանուկովիչին դրել է արդարացողի վիճակի մեջ&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներկայացվում են տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ խնդրել էին հրահրվել առաջնորդների խորհրդարանական ընդդիմության, ովքեր փորձում էին գտնել «միավորող գաղափար»&lt;ref name=&quot;азар&quot; /&gt;։

«Ռեգիոնների կուսակցության» խորհրդարանական խմբակցությունից դուրս գալու մասին հայտարարել են Դավիդ Ժվանիան&lt;ref&gt;[http://ua.interfax.com.ua/news/general/178050.html Выход депутата из Партии Регионов] — Интерфакс-Украина.&lt;/ref&gt;, Իննա Բոգոսլովսկայան&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/30/7003828/ Выход члена из Партии Регионов]&lt;/ref&gt;, Նիկոլայ Ռուդկովսկին&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 Выход члена из Партии Регионов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121920/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 |date=2016-03-04 }} — Факты.&lt;/ref&gt; և Վլադիմիր Մելնիչենկոն&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3273468-deputat-rady-melnychenko-vyishov-z-pr Депутат вышел из Партии Регионов] — Корреспондент.net.&lt;/ref&gt;։

Հրաժարական է տվել նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Սերգեյ Լևոչկինը&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | title=Украинская правда. | accessdate=2013-12-3 | archive-date=2013-12-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20131203084321/http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, սակայն նախագահը չի ընդունել նրա հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/609048-yanukovich-ne-priynyav-vidstavku-lovochkina.html Янукович не принял отставку Левочкина] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմությունը Եվրոմայդանի ցրումը որակել է որպես «արյունալի» ակցիա, որի ընթացքում ոստիկանությունը «ծեծել է երեխաներին»։ Ուկրաինական պորտալ gazeta.ua-ը նոյեմբերի 30-ի առավոտյան հայտնել է «արյան ծով»-ի մասին»&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_berkut-zhestoko-razognal-evromajdan-v-kieve-more-krovi-i-33-zaderzhannyh/528996 «Беркут» жестоко разогнал Евромайдан в Киеве]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես իրենց հոդվածում գրել են լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը, &quot;Մայդանի ցրումը ցույց է տվել, որ ի տարբերություն 2004 թվականի, նախագահը չի վերահսկում «''արկղը»''։ Դմիտրի Ֆիրտաշի, Վիկտոր Պինչուկի և նույնիսկ Ռինատ Ախմետովի մեդիահոլդինգները իրադարձությունները լուսաբանում են գրեթե առանց օրինագծերի, ցույց տալով նոյեմբերի 30-ի գիշերը և դեկտեմբերի 1-ի բանկային ակցիաների ժամանակ ցուցարարներին «ծեծելու ամենասարսափելի կադրերը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2013/12/6/7005130/ Сергій Лещенко, Мустафа Найєм. День і ніч Віктора Януковича. Хто утопив ЄвроМайдан у крові. «Украинская правда», 06.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Համացանցում հայտնվում են միայն մասնակիցների ծեծի տեսագրությունը, մինչդեռ մայդաննիկների կողմից ագրեսիայի ակտերի տեսագրությունը բացակայում է։ Առաջին տեսահոլովակը, որտեղ աջ կազմակերպությունների ակտիվիստների կողմից սադրանքների 30 վայրկյան կա, համացանցում հայտնվում է միայն նոյեմբերի 30-ի ցերեկը։ Այն, ինչ տեղի է ունեցել հրապարակում հենց սկզբից, այդպես էլ չի ցուցադրվել&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot; /&gt;։

Ուժային ակցիան ընդդիմությանը ձևական առիթ տվեց, այսպես կոչված, «ազգային դիմադրության շտաբ» ստեղծելու և դեկտեմբերի 1-ին տեղի ունեցած կառավարական շենքերի վրա հարձակումներ կատարելու համար։

Նոյեմբերի 30-ին բողոքի նոր ակցիայի սկիզբը դրեց Միխայլովսկի հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքը, որին, տարբեր գնահատականներով, եկել էր 10-15 հազար մարդ։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը հանրահավաքից առաջ հանդիպում են անցկացրել ԵՄ դեսպանների հետ։ Հանրահավաքում հնչեցվել են ընդդիմության պահանջները, որոնցից գլխավորը նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականն է, ինչպես նաև ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։ Ելույթ ունենալով հանրահավաքում՝ Յացենյուկը կոչ է արել ստեղծել գործադուլ հայտարարելու համար գործադուլ՝ Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության վաղաժամկետ հրաժարականին հասնելու նպատակով&lt;ref name=autogenerated19&gt;{{cite web | url=http://glavred.info/politika/v-kieve-na-mihaylovskoy-ploschadi-uzhe-15-tysyach-oppoziciya-vydvinula-neskolko-trebovaniy-264764.html | title=В Киеве на Михайловской площади уже 15 тысяч.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ, ելույթ ունենալով Լվովում, Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել լվովյանին մասնակցել «ժողովրդական վեչեին հանուն եվրոպական Ուկրաինայի», որի անցկացումը նշանակված էր դեկտեմբերի 1-ին։ Ավելի ուշ այնտեղից Կիև է մեկնել մինչև 10 հազար կամավոր&lt;ref name=autogenerated8&gt;{{cite web | url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v- | title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրադարձությունների արձագանք ====

===== Մայրաքաղաք =====
Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված ուղերձում, որը տեղադրված է իր պաշտոնական կայքում, վրդովմունք է հայտնել նոյեմբերի 30-ի գիշերը Անկախության Մայդանում տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://inpress.ua/ru/politics/21053-sobytiya-na-evromaydane-yanukovich-skazal-svoe-slovo Янукович сказал своё слово]&lt;/ref&gt;․
{{քաղվածքի սկիզբ}}«Ես դատապարտում եմ այն գործողությունները, որոնք հանգեցրել են մարդկանց ուժային դիմակայության և տառապանքների։ Մի քանի օր առաջ ես ամբողջ երկրի առջև հայտարարել էի քաղաքացիական ոչ բռնի ակցիաների աջակցության մասին։ Նրանք, ովքեր չեն լսել Սահմանադրության և նախագահի խոսքերը և իրենց որոշումներով ու գործողություններով Մայդանում կոնֆլիկտ են հրահրել, կպատժվեն»։
{{oq|uk|Звернення Президента до Українського народу

Я засуджую дії, які призвели до силового протистояння та страждань людей.

Кілька днів тому я перед усією країною заявив про підтримку громадянських ненасильницьких акцій.

Ті, хто не почули слова Конституції та Президента і своїми рішеннями та діями спровокували конфлікт на Майдані, будуть покарані.}}
{{քաղվածքի ավարտ|источник=[http://www.president.gov.ua/news/29634.html Официальный сайт Президента Украины]}}

Նույն դիմումում նա Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունից պահանջել է անհապաղ իրեն և ուկրաինական հասարակությանը տրամադրել անհապաղ և օբյեկտիվ հետաքննության արդյունքները՝ մեղավորներին պատշաճ պատժելու համար։

Դեկտեմբերի 1-ին ՆԳՆ ղեկավար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն ներողություն է խնդրել ուժ գործադրելու համար&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;/&gt;։ Նույն օրը Կիևի ոստիկանապետ Վալերի Կորյակը, որը, ըստ պաշտոնական վարկածի&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003900/ Начальник киевской милиции просто прикрывает Захарченко.]&lt;/ref&gt;, անձամբ է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003870/ Начальник милиции Киева готов уйти в отставку]&lt;/ref&gt; տվել ուժի կիրառման հրամանը, հրաժարականի դիմում է ներկայացրել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003955/ Начальник киевской милиции попросил отставку]&lt;/ref&gt;, սակայն այն չի ընդունվել&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/4/7004770/ | title = Украинская правда.}}&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Զախարչենկոն միայն ժամանակավորապես պաշտոնանկ է արել Վ. Կորյակին մինչև ծառայողական քննության ավարտը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции. РБК, 01.12.2013 |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին, ելույթ ունենալով խորհրդարանում կառավարությանն անվստահություն հայտնելու փորձի ժամանակ, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կառավարության անունից ներողություն է խնդրել իրավապահ մարմինների գործողությունների համար և խոստացել, որ մեղավորները պատասխանատվություն կկրեն, իսկ կառավարությունը «վճռական կադրային փոփոխություններ» է սպասում&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5124.html Стенограмма пленарного заседания Верховной Рады Украины от 3 декабря 2013 года]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 11-ին Կիևում ցուցարարների պիկետները կրկին ուժային կերպով ցրելու փորձից հետո Նիկոլայ Ազարովը, փորձելով հանգստացնել հասարակությանը, կառավարության նիստում և իր անձնական կայքի միջոցով հայտարարել է, որ այսուհետ «ուժ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ չի կիրառվի», և որ դեկտեմբերի 17-ին ուկրաինա-ռուսական միջպետական հանձնաժողովի վեցերորդ նիստի ընթացքում «Մաքսային միության մասին ոչ մի խոսք չի լինի»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611375-azarov-silovogo-razgona-maydana-ne-budet.html Силового разгона Майдана не будет]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611220-azarov-klyanetsya-chto-ukraina-v-ts-ne-idet.html Азаров клянется, что Украина в ТС не идет]&lt;/ref&gt;։

[[Թուրքիա]]յում Ուկրաինայի հյուպատոս Բոգդան Յարեմենկոն, որը քննադատել է Եվրոմայդանի ցրումը, հետ է կանչվել [[Ստամբուլ]]ից&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.aif.ua/politic/ukraine/1035475 | title=Из Турции отозван украинский посол.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-]]ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը վրդովմունք է հայտնել Կիևում Եվրոմայդանի ուժային ջախջախման կապակցությամբ՝ ընդ որում ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի ներկայացուցչության ցուցարարներին հայտարարելով՝ «Ես ձեզ հետ եմ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004302/ Украинцы пикетировали ООН.] — Европейская правда.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610848-za-razgon-evromaydana-izvineniy-malo-doljna-byit-politicheskaya-otvetstvennost-ombudsmen.html За разгон Евромайдана извинений мало]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Կիևի պետական համալսարանի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովը հայտարարել է, որ «հակամարտությունների լուծման ոչ մի ուժային տարբերակ մենք սկզբունքորեն չպետք է ունենանք», այլ «կլինի քաղաքակիրթ ժողովրդավարական երկխոսություն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610867-popov-nikakih-silovyih-variantov-ne-doljno-byit.html Интервью Попова.]&lt;/ref&gt;, բայց արդեն դեկտեմբերի 11-ին տեղի է ունեցել վրանային քաղաքի ուժային վերացման հերթական փորձը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611643-popov-schitaet-oshibochnyim-reshenie-o-shturme-silovikami-zdaniya-kgga.html Попов считает ошибочным решение о штурме силовиками здания КГГА]&lt;/ref&gt;, իսկ դեկտեմբերի 14-ին Պոպովին հանձնել են գլխավոր դատախազության ծանուցումը, որի վարկածով նա Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա ճնշման հիմնական մասնակիցներից մեկն էր։

===== Տարածաշրջանային իշխանություններ =====

* Կիևի մարզային խորհուրդը դատապարտել է Եվրոմայդանում ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/ua/news/politics/934350-reg_onali_u_ki_vsk_y_oblrad_zasudili_rozg_n_vromaydanu.htm Регионалы в Киевском облсовете осудили разгон Евромайдану]— ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

;Հարավ-Արևելք

*[[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] Գերագույն Խորհուրդը պաշտպանել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի որոշումը՝ կասեցնել եվրաինտեգրման գործընթացը՝ միաժամանակ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt; և հետագայում կոչ է արել ղրիմցիներին «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի հետ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/27/7003199/ Крымский парламент решил ещё раз поддержать Азарова и заклеймить оппозицию] — Европейская правда, 27 ноября 2013&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 30-ի դեպքերից հետո ինքնավարության խորհրդարանը պաշտոնապես կոչ է արել Ուկրաինայի կառավարությանը հստակ կարգուկանոն հաստատել՝ «կանգ չառնելով, եթե անհրաժեշտ է, արտակարգ դրություն սահմանելուց առաջ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004344/ Парламент Крыма призвал Януковича вводить чрезвычайное положение]&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ «Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-25 }}&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրավիճակը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ, «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները լցնողները ... իշխանությունը», ասվում էր ուղերձում, «պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանել ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611443-parlament-kryima-reshil-evromaydan-ugrojaet-avtonomii-poluostrova.html Парламент Крыма решил: Евромайдан угрожает автономии полуострова] — УНИАН, 11.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Donetsk Oblast.svg|border|22px]] [[Դոնեցկի մարզ]]

* Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի նախագահ Անդրեյ Շիշացկին հայտարարել է, որ կպաշտպանի օրինականությունը և իրավակարգը, իսկ «նախագահն օրինական է ընտրվել, ուստի ոչ մի կասկած չկա, որ Դոնբասը կպաշտպանի իր ընտրությունը»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/608885-donbass-budet-zaschischat-prezidenta-gubernator.html Донбасс будет защищать Президента] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։
* [[Պատկեր:Flag of Donetsk.svg|border|22px]] [[Դոնեցկ]]
** Դոնեցկի քաղաքային խորհուրդը բանաձև է ընդունել, որում դատապարտել է Եվրոմայդանի մասնակիցների դեմ ուժի կիրառումը՝ միաժամանակ մտահոգություն հայտնելով համաուկրաինական գործադուլի կոչերով&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Odesa Oblast.svg|border|22px]] [[Օդեսայի մարզ]]

* Օդեսայի քաղաքային խորհուրդը կոչ է արել ժողովրդին զերծ մնալ արմատական դրսևորումներից, նախագահին՝ միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով ժողովրդի կարծիքը արտաքին տնտեսական որոշումներ կայացնելիս, քաղաքական կուսակցությունները՝ քաղաքակիրթ երկխոսություն վարել իշխանության հետ&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Kharkiv Oblast.svg|border|22px]] [[Խարկովի մարզ]]

* Խարկովի քաղաքային խորհուրդը պաշտպանել Է Ուկրաինայի ժողովրդի ձգտումը՝ միանալու Եվրոպական հանրակցությանը՝ նրա բարեկեցության, ժողովրդավարության և օրենքների հանդեպ հարգանքի մակարդակով, ինչպես նաև հավասարակշռված և հետևողական միջոցներն այդ ուղղությամբ, որոնք ձեռնարկվել են Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության կողմից՝ մարդկանց համար ճանաչելով ազատ կամարտահայտման և խաղաղ հավաքների իրավունքը, բայց դատապարտելով ընդդիմությանը պետության մեջ սոցիալական լարվածության ստեղծմանն ուղղված գործողությունների համար&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2013/12/131203_hk_kharkiv_rada.shtml Харьковский горсовет осудил оппозицию и поддержала правительство] — BBC, 3 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

;Արևմուտք

[[Պատկեր:Flag of Transcarpathian Oblast.png|border|22px]] [[Զակարպատի մարզ]]

* Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդն աջակցություն է հայտնել եվրոմայդանի մասնակիցներին և վրդովմունք հայտնել եվրոմայդանի դաժան ջախջախման կապակցությամբ, այն անվանելով հանցագործություն, պահանջել է կառավարության անհապաղ հրաժարականը՝ իրեն վերապահելով քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաների և համաուկրաինական գործադուլի իրավունքը քաղաքացիների դեմ ուժային մեթոդների կիրառումը շարունակելու դեպքում&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի երեք արևմտյան շրջաններում ղեկավարությունը հայտարարել է Համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба Би-би-си]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ivano-Frankivsk Oblast2.svg|border|22px]] [[Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզ]]

* Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհուրդը դատապարտել է նոյեմբերի 30-ին Եվրոմայդանի ցրումը և կոչ Է արել Եվրամիությանն ու ԱՄՆ-ին պատժամիջոցներ սահմանել ուկրաինական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/evromaydan-v-kieve-polovina-oblsovetov-ukrainy-provedut-ekstrennye-zasedaniya-264866.html Половина облсоветов Украины проведут экстренные заседания] — Главред, 2 декабря 2013&lt;/ref&gt;։ Իվանո-Ֆրանկովսկի քաղաքային ղեկավար Վիկտոր Անուշկևիչուսն իր տեղակալների հետ արձակուրդ է գնացել իր հաշվին՝ «կատարելով բազմահազարանոց վեչեի կամքը, որը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 1-ի վարչակազմի մոտ»&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Իվանո-Ֆրանկովյան ՕԳԱՅԻ շենքի մոտ տեղի է ունեցել վեչեն, որին մասնակցել է ավելի քան 15 հազար մարդ։ Այստեղ հայտարարվել է ընդդիմությանն աջակցելու համար մեկշաբաթյա քաղաքային գործադուլ սկսելու մասին&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;։
* Հետագայում մարզխորհուրդը անվստահություն հայտնեց մարզպետարանի աշխատակազմին և որոշում կայացրեց հետ կանչել իրեն պատվիրակած լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611043-frankovskiy-oblsovet-reshil-likvidirovat-oga.html Франковский облсовет решил ликвидировать ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Lviv Oblast.png|border|22px]] [[Լվովի մարզ]]

* Լվովի քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը հայտարարել է, որ թույլ չի տա Լվովում եվրոմայդանի ցրումը և դատապարտել Է Կիևում «Բերկուտի» ուժային ակցիան&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243458_mer_lvova_obeshchaet_vivesti_gorod.html Мэр Львова обещает вывести весь город в случае разгона Евромайдана] — LB.ua, 30 ноября 2013&lt;/ref&gt;։
* Ինչպես ասված Է Լվովի մարզխորհրդի կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ, համակարգող խորհրդի շտաբի հերթական նիստում, որը վարել է Լվովի մարզային խորհրդի նախագահ Պյոտր Կոլոդին, որոշում է ընդունվել համընդհանուր գործադուլ հայտարարելու մասին։ Կոլոդին նաև համապետական գործադուլի կոչ է արել. «Յուրաքանչյուր ձեռնարկության, յուրաքանչյուր կազմակերպության և հաստատության աշխատողները պետք է ինքնուրույն ընտրեն գործադուլի ձևը և դուրս գան մեր Լվովի եվրոմայդան, որ Ազատության պողոտայում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ»,- հայտարարել է Կոլոդիյը&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։ Նա նաև հայտնել է, որ մարզը «Կիևի մարդկանց առավելագույն մոբիլիզացիա է հայտարարել ի պաշտպանություն եվրոմայդանի»&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 11-ին Լվովի քաղաքային խորհրդում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լուծարվեց&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/frakciya-partii-regionov-vo-lvovskom-gorsovete-prekratila-suschestvovanie-134815_.html Фракция Партии регионов во Львовском горсовете прекратила существование] — ZN,UA, 11 декабря 2013 года&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 17-ին Լվովի մարզային խորհուրդը Իվանո-Ֆրանկովսկիից հետո հետ է կանչել մարզային պետական վարչակազմից պատվիրակված լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612700-lvovskiy-oblsovet-reshil-otozvat-polnomochiya-u-oblgosadministratsii.html Львовский облсовет решил отозвать полномочия у ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ternopil Oblast.svg|border|22px]] [[Տերնոպոլի մարզ]]

* Տերնոպոլի մարզային խորհրդի նախագահը հրավիրել է արտահերթ նստաշրջան, իսկ նրա նախագահ Վասիլի Խոմինեցը շրջանային խորհուրդներին կոչ է արել կողք կողքի կանգնել եվրոմայդանի հետ. Անկախ իր կուսականությունից՝ պետք է դուրս գալ հրապարակ և պաշտպանել իր քաղաքացիական դիրքորոշում։ Նաև կոչ եմ անում շտապ նիստեր հրավիրել շրջանային խորհուրդների՝ ընդդիմության պահանջներին աջակցելու համար&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Տերնոպոլում սկսվել է համաքաղաքային գործադուլը&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Տերնոպոլի մարզային խորհուրդը անվստահություն է հայտնել Տերնոպոլի մարզպետարանի ղեկավարին և կոչ է արել վերացնել հատուկ նշանակության ոստիկանական հատուկ ստորաբաժանումները&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3274975-ternopilska-oblrada-vyslovyla-nedoviru-holovi-oda Тернопольский облсовет выразил недоверие председателю ОГА] — Корреспондент.net, 6 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

==== Հետաքննություն ====
Լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը «Ուկրաինսկայա պրավդա» պորտալում հրապարակել են «Վիկտոր Յանուկովիչի օր ու գիշերը. Ով է արյան մեջ խեղդել Մայդանը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;/&gt;, որում ասվում էր, որ գիշերը, երբ տեղի է ունեցել ուժային ակցիա, Յանուկովիչը, որը վերադարձել է Վիլնյուսից, մի քանի ժամից հետո Մեժիգորյե է մեկնել նախկին պետտնտեսության՝ Կիևից 70 կմ հեռավորության վրա գիշերային որսի։ Լրագրողների տեղեկատվության համաձայն՝ գործողության ղեկավարումն իրականացրել է Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևը, ով դրանից մի քանի օր առաջ իր առաջին տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչի հետ միասին ընտրել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումը, որոնք այնուհետև ներգրավված են եղել այնտեղ։ Ի վերջո, ընտրությունը կանգ է առել Դնեպրոպետրովսկի, Լուգանսկի, Չերկասի մարզերից և Ղրիմից Կիև գործուղված մարտիկների վրա։ Ակցիայի ժամանակ Վլադիմիր Սիվկովիչը գտնվել է Կիևի միլիցիայի ղեկավար Վալերի կորյակի աշխատասենյակում։

2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից դեկտեմբերի 11-ը Կիևում տեղի ունեցած դեպքերի առթիվ հարուցվել է 40 քրեական գործ&lt;ref name=autogenerated20&gt;{{cite web | url = http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | title = В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией — Новости Mail.Ru | accessdate = 2019-12-14 | archive-date = 2014-02-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140202143122/http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան հայտնել էր անցկացվող հետաքննության ընթացքի մասին։ Ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու կասկածանքով ծանուցումներ են հանձնվել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովին, Կիևի ոստիկանապետ Վլադիմիր Կորյակին և հասարակական անվտանգության գծով նրա տեղակալ Պյոտր Ֆեդչուկին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612029-sivkovichu-popovu-koryaku-i-fedchuku-obyyavleno-o-podozrenii-v-prichastnosti-k-razgonu-evromaydana.html Пшонка назвал подозреваемых ответственных за разгон Евромайдана] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Վլադիմիր Սիվկովիչը և Ալեքսանդր Պոպովը Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդություններով հեռացվել էին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոններից՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը մասնակցության կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Президент отстранил от должностей Сивковича и Попова] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարի 12-ին «Կիևի դատարաններում խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի հիման վրա փակվել է Ալեքսանդր Պոպովի, Վլադիմիր Սիվկովիչի և Վալերի կորյակի դեմ հարուցված քրեական վարույթը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/883345-sud-snyal-obvineniya-s-popova-sivkovicha-i-koryaka-po-delu-o-razgone-maydana.html Суд снял обвинения с Попова, Сивковича и Коряка по делу о разгоне Майдана] — УНІАН, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բողոքի ակցիաների մասնակիցների համաներում ====
2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա մտցվեց «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների անցկացման ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը օրինագիծը քննարկվեց և ընդունվեց խորհրդարանի կողմից։ Նրա պաշտպանել ներկայացուցիչների ճնշող մեծամասնությունը խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների, բացառությամբ խմբակցության ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադան որոշեց&lt;ref name=autogenerated12&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49375&amp;pf35401=286620 Закон Украины «Об устранении негативных последствий и недопущении преследования и наказания лиц в связи с событиями, имевшими место во время проведения мирных собраний»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;․

# 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը նրանց գործողությունների և որոշումների համար ազատել պատասխանատվությունից։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ բոլոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը ենթակա են փակման։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ նոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը չեն կարող բացվել։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ վարչական իրավախախտումների համար քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկված անձինք ենթակա են ազատման և ճանաչվում են դատվածություն չունեցող և Վարչական իրավախախտումների համար պատասխանատվություն չկրած։

Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ է մտել «Ուկրաինայի ձայն» և «կառավարական սուրհանդակ» թերթերում դրա հրապարակումից երեք օր անց։

2014 թվականի հունվարի 16-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա է ներկայացվել և ընդունվել (առավելապես Ռեգիոնների կուսակցության և ՔՊԿ խմբակցությունների պատգամավորների աջակցությամբ) «Ուկրաինայի օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3893&amp;skl=8 Официальный портал Верховной Рады Украины]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որը էական փոփոխություններ է մտցրել սկզբնական օրենքում և հստակեցրել է դրա կիրառման կարգը։ Հաջորդ օրը օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից, իսկ փետրվարի 2-ին ուժի մեջ է մտել։ Օրենքի համաձայն՝ 2014 թվականի փետրվարի 17-ից սկսած՝ մեկ ամսվա ընթացքում Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը պետք է փակեր 2013 թվականի դեկտեմբերի 27-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 2-ը&lt;ref&gt;[https://archive.is/20140117215003/www.president.gov.ua/ru/news/29961.html Глава государства подписал ряд законов]&lt;/ref&gt; գործողությունների վերաբերյալ բողոքների մասնակիցների դեմ վարույթները։ Այդ օրենքի գործողությունը չի տարածվել 2014 թվականի փետրվարի 2-ից հետո տեղի ունեցած բողոքի ակցիաների մասնակիցների վրա, այդ թվում նաև այսպես կոչված «Մայդանի ինքնապաշտպանության» ջոկատների դեմ գործերի վրա, որոնք հայտարարվել էին փետրվարի 9-ին՝ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140217_ru_s_amnesty_action.shtml|title=Кого не коснётся амнистия|author=Червоненко В.|date=2014-02-17|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-16}}&lt;/ref&gt;։

=== Դեկտեմբերի 1-ի իրադարձություններ ===
[[Պատկեր:Independence Square on Sunday.jpg|մինի|Դեկտեմբերի 1, Անկախության մայդան]]
[[Պատկեր:Euromaidan Kyiv 1-12-13 by Gnatoush 005.jpg|մինի|Եվրաինտեգրման կողմնակիցները դեկտեմբերի 1-ին Կիևում]]

==== Կիև ====
Ընդդիմությունը Շևչենկոյի այգում հանրահավաք է նշանակել ժամը 12-ին, սակայն մարդիկ սկսել են հավաքվել Միխայլովի հրապարակում և Շևչենկոյի այգում արդեն առավոտից։ Բազմության մեջ շատ են Ուկրաինայի, Եվրամիության, «Հարված», «Բատկիվշչինայի» և «Սվոբոդայի»դրոշները։  Ժամը 12:00-ին հավաքվածների շարասյունը շարժվել է Միխայլովսկի հրապարակով Վլադիմիրի փողոց՝ Շևչենկոյի պուրակ։ Առջևում շարասյուները հսկայական Ուկրաինական դրոշ են կրել։ Շարժումը համակարգել Է Տուրչինովը, դրոշի հետևում եղել են Յացենյուկը, Կլիչկոն և Տյագնիբոկը։ Այդ պահին ակցիայի մասնակիցների թիվը եղել է 50-60 հազար&lt;ref name=vesti01-12&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Գալով Մայդան՝ ամբոխը սկսել է քանդել հրապարակի պարագծով ցանկապատերը և այնտեղ տեղադրված տոնածառի շուրջ վահանակները։  Ոստիկանության աշխատակիցները լքել են հրապարակը։ Հեռացա հրապարակից և գրեթե ողջ կոմունալ տեխնիկան։ ՆԳՆ ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն ցրելու հավաքվածներին, եթե բողոքը խաղաղ բնույթ կրի, սակայն սադրանքների ցանկացած փորձ կկանխվի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ի դրությամբ բողոքի ակցիայի մասնակիցների մեծ մասն արդեն հավաքվել է Անկախության Մայդանում և հարևան փողոցներում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Բողոքի ակցիաների կազմակերպիչների գնահատմամբ՝ Կիևի կենտրոնական հրապարակ և հարակից փողոցներ, ընդհուպ մինչև Շևչենկոյի այգի, դուրս են եկել 500 հազար մասնակիցներ, [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների տվյալներով՝ 100-ից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://obozrevatel.com/politics/41092-militsiya-naschitala-16-mln-evromajdanovtsev-istochnik.htm | title=Милиция насчитала 1,6 млн евромайдановцев|accessdate=2013-12-3}}&lt;/ref&gt;։ Լվովից Կիև կազմակերպված ժամանել է շուրջ 10 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հանրահավաքը սկսվել է ժամը 14:30-ին (մինչդեռ Հրապարակից մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա՝ բանկային փողոցում, ակցիայի մասնակիցների մի մասը փորձել է գրոհել նախագահի վարչակազմի վրա)&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;

Ժամը 20։ 00-ին «Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն հանրահավաքի մասնակիցներին կոչ է արել մնալ Անկախության Մայդանում և թույլ չտալ սադրանքներ։ «Ես կոչ եմ անում բոլորին այսօր մնալ Մայդանում... մենք ամեն ինչ անում ենք Ձեզ պաշտպանելու համար... մենք պետք է բոլորին մոբիլիզացնենք երկրում և չկորցնենք նախաձեռնությունը»։ Նա ասել է, որ Արհմիությունների տանը բոլոր նրանք, ովքեր կմնան Այսօր և վաղը, կարող են ջերմանալ, տաք սնունդ ստանալ և գիշերել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ժամը 20:30-ին ակտիվիստները փորձել են քանդել Լենինի արձանը Շևչենկոյի պուրակում, սակայն նրանց փորձը կանխվել է «Բերկուտի» ուժերով&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ընդդիմության ստեղծած Ազգային դիմադրության շտաբը կոչ է արել կիևցի ուսանողներին համընդհանուր գործադուլ սկսել դեկտեմբերի 2-ից։ Ընդդիմադիրները դիմել են ուսանողներին՝ կոչ անելով դեկտեմբերի 2-ին գալ Անկախության մայդան և պաշտպանել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնաթողության պահանջը&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության կենտրոնական շտաբի ղեկավար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է դեկտեմբերի 2-ի առավոտյան ժամը 6-ից համազգային գործադուլի մասնակիցների կողմից վարչական շենքերի շրջափակման մասին. «Ոչ մի տրանսպորտ չպետք է այստեղ հայտնվի»։ Նա հայտնել Է շրջաններից Կիև ժամանող ուժեղացումների մասին, իսկ շտաբում ցուցարարներին թույլ են տվել դիմադրություն ցույց տալ՝ Մայդանից նրանց դուրս մղելու փորձի դեպքում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

==== Վարչական շենքերի զավթում և նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ ====
Մոտ ժամը մեկին գրավվել է Կրեշչատիկ փողոցի 36 շենքը, որտեղ տեղակայված են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմը (ԿԳԳԱ) և Կիևի քաղաքային խորհուրդը։ «Ուկրաինսկայա պրավդա»- ի փոխանցմամբ՝ շենք են ներխուժել «Աջ սեկտոր» կազմակերպության շուրջ 15 ակտիվիստուհի Տատյանա Չերնովոլով և, զինված մուրճերով և մետաղական ձողերով, կոտրել են մուտքի դռների ապակիներն ու պատուհանները&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27619-v-kieve-podschitali-summu-uwerba-ot-akcij-protesta В Киеве подсчитали сумму ущерба от акций протеста]&lt;/ref&gt;։ Ակտիվիստուհին ցուցարարներին կոչ է արել գրավել շենքը և շրջափակել այն ներսից, սակայն ցուցարարները սկզբում փորձել են կանգնեցնել «Աջ սեկտորի» ակտիվիստներին՝ նրանց սադրիչներ անվանելով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003983/ В КМДА побили окна и двери]&lt;/ref&gt;։ Որոշ ժամանակ անց շենքում արդեն տնօրինում էին «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորները, որոնք շենքում ջեռուցման կետ էին սարքել հանրահավաքի մասնակիցների համար&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27342-v-zdanii-kievskoj-mjerii-sdelali-shtab-revoljucii В здании киевской мэрии сделали штаб революции. Vesti.ua, 01.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Վախենալով ոստիկանությունից՝ շենքը գրաված անձինք սկսել են բարիկադավորվել ներսից՝ օգտագործելով ձեռքի տակ հայտնված ցանկացած կահույք։ Մինչդեռ, ՊԱԿ շենքի մոտ մի քանի հազար մարդ է հավաքվել, որոնց մեծ մասը Մայդանի հանրահավաքից անցել է այնտեղ։

Ժամը 14:40-ին «Վո Սվոբոդայի» և «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչները կոտրել են Արհմիությունների տան դռները (Անկախության մայդան, 18/2), մտել շենք և դադարեցրել գովազդների հեռարձակումը մեծ տեսաէկրանով։ Պահակախումբը լքել է շենքը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |title=Митингующие захватили здание КГГА и Дом Профсоюзов |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140204055040/http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Տյագնիբոկը ցուցարարներին հայտարարել է, որ արհմիությունների ֆեդերացիայի շենքում կտեղակայվի ''ազգային դիմադրության շտաբ''&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|title=Новости Украины NEWSru.ua: «Беркут» применил слезоточивый газ и гранаты против митингующих возле АП|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203021744/http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|archivedate=2013-12-03|accessdate=2013-12-3|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Ուկրաինայի արհմիությունների ֆեդերացիայի ղեկավարության հետ ձևակերպվել է վարձակալության պայմանագիր. տարածքը վարձակալվել է որպես ընդդիմության ժողովրդական պատգամավորների ընդունարան, ինչը հանգեցրել է ՖՄՀ-ի ղեկավարի և նրա նախագահության միջև հակամարտության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |title=ЗАЯВА |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110542/http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 14։ 00-ից մի քանի ժամվա ընթացքում գլխավոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել նախագահի աշխատակազմի բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/infografika/27441-hronika-shturma-administracii-prezidenta Хроника штурма Администрации президента. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Մի խումբ երիտասարդներ (տարբեր գնահատականներով՝ 100-ից մինչև 300 մարդ), որոնցից շատերն իրենց դեմքերը թաքցրել են դիմակներով, զինված են եղել մահակներով և փայտերով, հանդերձված են եղել սաղավարտներով, հեծանիվներով և մոտոցիկլետ սաղավարտներով, փորձել են ճեղքել ոստիկանական շղթան։ Ոստիկանության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ նա մարմնական վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/28019-shturmovavshij-bankovuju-traktor-prignali-s-majdana Штурмовавший Банковую трактор пригнали с Майдана]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում մի խումբ ագրեսիվ տրամադրված երիտասարդներ սկսել են քարեր նետել ոստիկանների ուղղությամբ (լուսանկարներ) և ծեծի ենթարկել անվտանգության աշխատակիցներին։ Գործի են դրվել գազի բալոններ, երկաթե ձողեր, ֆալշֆեյերներ, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր, հարձակվողներից մեկի մոտ մետաղական ծանր շղթա է եղել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |title=На Банковой продолжают столкновения |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131212222445/http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դատելով հարձակվողների հագուստի խորհրդանիշներից, ինչպես նաև ականատեսների պատմություններից՝ հարձակումներին մասնակցել են հիմնականում արմատական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստները՝ «Սև կոմիտեն», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-Ազգային ասամբլեան։ Հարձակվողներից շատերն իրենց վրա ունեցել են «[[Դինամո (ֆուտբոլային ակումբ, Կիև)|Դինամո]]» ֆուտբոլային ակումբի սիմվոլիկան&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27884-kto-bral-bankovuju Ответственность за штурм Банковой взяли на себя ультраправые из СНА]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներքին զորքերի անզեն զինվորների թիկունքում անգործության են մատնվել «Բերկուտ» ստորաբաժանման և ոստիկանության լիովին հանդերձված մարտիկները&lt;ref&gt;[http://zyalt.livejournal.com/942815.html Илья Варламов. Штурм администрации президента, Киев (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։

Այստեղ ներկա հանրահավաքի մասնակիցների մի մասը փորձել է կանգնեցնել հարձակվողներին, բայց ապարդյուն։ Լրագրողները փորձել են կապ հաստատել ընդդիմության առաջնորդների հետ։ Ժամը 15։ 00-ին հայտնվել Է [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը կոչ է արել զերծ մնալ սադրանքներից և խուսափել արյան թափումից։ Սակայն ամբոխից նրան բղավում են՝ «հեռացիր այստեղից»։ Ժամը 16:00-ի դրությամբ բանկով հավաքվում է Անկախության Մայդանից մարդկանց բազմություն, որոնք հետևում են տեղի ունեցածին։

Մինչդեռ ընդդիմության առաջնորդները մամուլի ասուլիս են անցկացրել Արհմիությունների տանը։ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է, որ նախագահի վարչակազմի գրոհին մասնակցել է 500 «տիտուշկա». «Ես կոչ արեցի մարդկանց դադարեցնել այդ սադրանքը, սակայն ինձ կոպիտ ձևով գցեցին այն տրակտորից, որի վրա ես բարձրացել եմ, և խոսելու հնարավորություն չտվեցին։ Այնտեղ են մնացել մեր մարդիկ։ Բայց մենք հայտարարում ենք, որ հրահանգը թույլ չի տվել ցուցարարներին գրոհել վարչական շենքերը»:

Մոտ 16:30-ին սկսվել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումների հակագրոհը, որոնք հարձակվողների դեմ կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և արցունքաբեր գազ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/berkut-s-drakami-i-slezotochivym-gazom-otbil-ataku-na-administraciyu-prezidenta-264824.html «Беркут» с драками и слезоточивым газом отбил атаку на Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները հետ են մղել հարձակվողներին նախագահի աշխատակազմի շենքից և սկսել հետապնդել նրանց։ Ամբոխը փախել է, սակայն որոշ ժամանակ անց հարձակվողները սկսել են վերակառուցվել և պատրաստվել նոր գրոհի։

Ժամը 17:00-ի սահմաններում Բանկում հայտնվել են Վիտալի Կլիչկոն, Պետրո Պորոշենկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, որոնք կանգնել են ծայրահեղականների և ոստիկանության միջև՝ փորձելով հանգստացնել երկու կողմերին։ Կլիչկոն կոչ է արել ակցիայի բոլոր մասնակիցներին վերադառնալ Մայդան և չտրվել սադրանքներին, որոնք, նրա կարծիքով, կազմակերպել է իշխանությունը։

Մայդանում մոտավորապես 17:30-ին Պետրո Պորոշենկոն փորձել է բեմից հայտարարել, որ նախագահի վարչակազմի մոտ ծեծկռտուք են սարքել սադրիչները, նրան և «Բատկիվշչինա»-ի պատգամավոր Ալեքսանդր Կուժելին, որը կանգնած է կողքին, քաշել են բեմից և փորձել ծեծել։ Ավելի ուշ խոսել է «ՀԱՐՎԱԾ»-ի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը կրկնել Է Պորոշենկոյի խոսքերը։ Դա արդեն շատ ավելի հանգիստ է ընկալվել։

«Բերկուտի» երկրորդ հակագրոհն ամբողջությամբ մաքրել է բանկային և ինստիտուտի փողոցները ցուցարարներից։ Մարտիկները ֆիզիկական բռնություն են գործադրել գրեթե բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր բախվել են իրենց ճանապարհին. այսպես, այս օրվա ընթացքում, որոշ տվյալներով, ծեծի է ենթարկվել 40 լրագրող&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/933645-v_kieve_postradali_bolshe_desyatka_zhurnalistov_spisok.htm В Киеве пострадали 40 журналистов//Лига. Новости (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։ Այդ հակագրոհի ընթացքում ձերբակալվածները ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=8eflRkjecks Володимир Тищенко. Беркут по-звірячому бив мітингувальників біля Адміністрації Президента 1 грудня (видео)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են ԿԳՆ առողջապահության դեպարտամենտից, մեկ օրում անհետաձգելի բժշկական օգնության բրիգադներին է դիմել բողոքի ակցիաների 165 տուժած մասնակից։ Պատճառները բուժման-վնասվածքներ և քիմիական աչքի այրվածքներ. ՆԳՆ-ի տվյալներով՝ տուժած ոստիկանների թիվը գերազանցել է 100-ը։ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության կենտրոնական հոսպիտալ ժամը 22:00-ի դրությամբ տեղափոխվել է իրավապահ մարմինների գրեթե 50 աշխատակից, որոնք ստացել են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ։ Իրավապահների մի մասի մոտ գլխի վնասվածքներ են ախտորոշվել, այդ թվում՝ գանգուղեղային փակ վնասվածքներ&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27480-za-medpomowju-v-kieve-obratilis-165-mitingujuwih За медпомощью в Киеве обратились 165 митингующих]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմությունն ավելի ուշ ոստիկանության վրա հարձակվողներին սադրիչներ է անվանել&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков]&lt;/ref&gt; և հայտարարել այդ հարձակմանը իր առնչության մասին՝ պատասխանատվությունը բարդելով Դմիտրի Կորչինսկու&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot; /&gt; (այդ վարկածին աջակցել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն) կամ «վճարված տիտուշկաների» (Պորոշենկոյի վարկածի) վրա&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/oppoziciya-nazvala-provokaciey-shturm-ap-eto-mirnaya-akciya-protesta-134036_.html Оппозиция назвала провокацией штурм АП: Это мирная акция протеста]&lt;/ref&gt;։ Թողարկվել են տարածաշրջանների կուսակցության ժողովրդական պատգամավոր [[Իննա Բոգոսլովսկայա]]ն հայտարարել է, որ սադրանք կազմակերպել են իրենք՝ ոստիկանները&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://news.pn/ru/public/92722 Трактор для провокаций на Банковой мог подогнать полковник «Беркута»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/190155.html Побоище демонстрантов с «Беркутом» на Банковой улице, возможно, — политтехнология «Партии регионов» — Новая Газета]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «սև կոմիտե», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-ազգային ասամբլեան լրագրողներին հայտնել են, որ հենց իրենք են գրոհել և Կիևի քաղխորհուրդը, և Արհմիությունների տունը, սակայն «չափավոր ընդդիմությունը» դավաճանել է նրանց՝ անվանելով «սադրիչներ»&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot; /&gt;։ Կառավարական թաղամասի գրոհի նախաձեռնողներին «սադրիչներ» և «տիտուշկաներ» հայտարարելով՝ ընդդիմության առաջնորդներն արդեն շուտով սկսել են հասնել նրանց ազատ արձակմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|title=Майдан. Линии раскола. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 13.01.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-03-13|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Միրոժենկոն, «Աջ սեկտորի» մեջ մտնող «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գաղափարախոսը, դեռևս դեկտեմբերին ուղղակիորեն հայտարարել էր, որ դեկտեմբերի 1-ի իրադարձությունների հիմնական մասնակիցները նախագահի վարչակազմի մոտ բանկով «''աջ ակտիվիստներ»'' են, և որ «այնտեղ գործել են այն նույն «սադրիչները», որոնք [նույն օրը] ցուցարարների համար գրավել են Կիևի խորհուրդը և Արհմիությունների տունը»։ Ոստիկանության հետ բախումներին ուկրաինացի ծայրահեղ աջերի մասնակցության մասին արդեն այն ժամանակ խոսում էին շատ մասնագետներ, բայց ընդհուպ մինչև 2014 թվականի հունվարի 19-ի իրադարձությունները նման ամբողջ տեղեկատվությունն անցնում էր լայն լսարանի կողքով, որը Մայդանի շուրջ ցանկացած բախումների մասնակիցներին ընկալում էր բացառապես որպես «տիտուշկի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/world/kto_takie_i_chego_khotyat_boevye_otryady_maydana-1051003.xhtml|title=Кто такие и чего хотят боевые отряды Майдана|publisher=Сайт slon|accessdate=|author=Мальцев В.}}&lt;/ref&gt;։ Դա, ի դեպ, չի բացառում նաև իրադարձությունների վայրում արմատական տրամադրված բողոքող իրական սադրիչների հետ միասին ներկայանալու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004468/ Банковую штурмовали на заказ?//Украинская правда, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://argumentua.com/stati/kak-sprovotsirovat-krovavuyu-boinyu-tekhnologii-andreya-klyueva Константин Иванченко. Как спровоцировать кровавую бойню: «Технологии» Андрея Клюева?//Аргумент, 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25191423.html Ірина Штогрін. Керівники «Беркуту» перетворили захисників на карателів?//Радіо «Свобода», 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kyivpost.com/opinion/op-ed/no-provoking-a-state-of-emergency-332870.html Halya Coynash. No provoking a state of emergency//Kyiv Post, 03.12.2013]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության հասարակայնության հետ կապերի բաժնից, ոստիկանությունը բանակցություններ է սկսել ցուցարարների հետ Կիևի քաղաքային վարչակազմի և արհմիությունների ֆեդերացիայի տարածքների կամավոր ազատման շուրջ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|title=Милиция призывает митингующих освободить КГГА и Дом профсоюзов|publisher=[[УНИАН]]|date=2013-12-01|archiveurl=https://archive.is/20151222095036/http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|archivedate=2015-12-22|accessdate=2015-12-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Կիևի ոստիկանությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ այն մասին, որ վարչական շենքերի ինքնակամ զավթումն անօրինական է և ցուցարարներին առաջարկել է ինքնակամ լքել դրանք։ Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՎ-ի հայտարարության համաձայն՝ ոստիկանությունը քրեական վարույթ է հարուցել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն)՝ ՊԵԿ-ի շենքերի և Արհմիությունների տան գրավման ընթացքում ոստիկաններին մարմնական վնասվածքներ հասցնելու կապակցությամբ. Մի խումբ մարդիկ գործել են՝ օգտագործելով կոշտ ուժ, արցունքաբեր գազ և ծխածածկույթ։ Արդյունքում ոստիկանության 14 աշխատակիցներ լուրջ մարմնական վնասվածքներ են ստացել։ Դեպքի առթիվ քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն գործադրելը)։

Դեկտեմբերի 8-ին Կիևում տեղի է ունեցել միլիոնների երկրորդ «ժողովրդական վեչե»-ն&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona «Марш миллионов» и снос Ленина. Vesti.ua, 08.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275340-v-kyeve-na-maidane-nezalezhnosty-nachalos-narodnoe-veche В Киеве на Майдане Незалежности началось Народное вече]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչի հակառակորդները համոզված են, որ դեկտեմբերի 6-ին Սոչիում Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ նա խոստացել է, որ Ուկրաինան կմիանա Մաքսային միությանը։ Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցությանը հակազդելը դառնում է եվրոմայդանի գրեթե գլխավոր կարգախոսը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Euromaidan_on_Maidan_Nezalezhnosti,_Kiev_2013-12-08.webm|մինի|300x300փքս|«Ժողովրդական վեչե», դեկտեմբերի 8-ին: Վիդեո «Ազատություն Ռադիո»]]
Ուկրաինայի կառավարության շենքերին հարող փողոցները՝ Սադովկայա, Մետկովիչնայա և Լիպսկայա փողոցները Ինստիտուտսկոյ փողոցի կողմից առավոտից լկտիաբար փակվել են ոստիկանության ավտոբուսներով։

Մարիինյան այգում այդ ժամանակ տեղի է ունեցել «կառուցենք Եվրոպան Ուկրաինայում» հերթական հանրահավաքը, որին մասնակցել են Ռեգիոնների կուսակցության մի քանի հազար կողմնակիցներ և իշխանություններ երկրի տարբեր շրջաններից։ Ելույթ ունեցողները հայտարարել են նախագահի կուրսին աջակցելու մասին, հանդես են եկել երկրում ստեղծված իրավիճակի խաղաղ լուծման օգտին, դատապարտել ընդդիմադիր ուժերի առաջնորդների գործողությունները՝ ուղղված հասարակության պառակտմանը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275381-oppozytsyia-vvela-try-tysiachy-boevykov-v-kyev-dlia-destabylyzatsyy-y-hosperevorota-partyia-rehyonov Оппозиция ввела три тысячи боевиков в Киев для дестабилизации и госпереворота — Партия регионов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ կայքում հրապարակվել է ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի դիմումը ընդդիմադիր ուժերին և կիևցիներին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնում ընդդիմության կողմից պլանավորված զանգվածային ակցիաների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275296-ne-poddavaites-na-provokatsyy-obraschenye-hlavy-mvd-k-uchastnykam-molchalyvoho-shestvyia Обращение главы МВД к участникам Молчаливого шествия]&lt;/ref&gt;։ Զախարչենկոն քաղաքացիներին կոչ է արել առաջիկա բողոքի ակցիաներում հիշել օրենքի մասին, զգոն լինել և սադրանքների չենթարկվել, զերծ մնալ իրավապահների և նրանց ընտանիքների անդամների հասցեին սպառնալիքներից, ինչպես նաև խոստացել է պատժել Եվրոմայդանի դաժան ցրման մեղավորներին։

Արսենի Յացենյուկը «ժողովրդական վեչեի» ամբիոնից հայտարարել է, որ այդ օրվանից գործող իշխանությունների դեմ Ակցիայի մասնակիցները կընդլայնեն դրա գործողությունը և կսկսեն պիկետել ամբողջ կառավարական թաղամասը։ Մայդանի համակարգող «Բատկիվշչինա» կուսակցության ղեկավարի առաջին տեղակալ Ալեքսանդր Տուրչինովը ցուցարարներին կոչ է արել կառավարական թաղամասում վրանային ավաններ ջարդել։ Դրա համար նա Գրուշևսկու և ինստիտուտի փողոցներում կազմակերպել է ակտիվիստների երկու բազմահազարանոց շարասյուններ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275354-oppozytsyia-obiavyla-o-nachale-pyketyrovanyia-vseho-pravytelstvennoho-kvartala Оппозиция объявила о начале пикетирования всего правительственного квартала]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275362-v-kyeve-mnohotysiachnaia-kolonna-mytynhuuischykh-dvyzhetsia-k-zdanyui-kabmyna В Киеве многотысячная колонна митингующих движется к зданию Кабмина]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները սկսել են բարիկադներ կառուցել Գրուշևսկու փողոցում՝ Կառավարության շենքի մատույցներում։ Գործի են դրվել մետաղական ցանկապատերը, մայթերին ծառերի շուրջը տեղադրված թուջե վանդակաճաղերը։ Առաջին վրանները տեղադրվել են լյութերական, 24։ Բացի այդ, ցուցարարները արգելափակել են Մետաքսկիի փողոցը Բոգոմոլցի փողոցի խաչմերուկում։ Այսպիսով, մետաքսյա փողոցներից դեպի լողավազան և Բեսարաբական շուկա անցնելը փակվել է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275384-vse-vezdy-v-kvartal-hde-nakhodytsia-admynystratsyia-prezydenta-perekryty-mylytseiskymy-avtobusamy-y-boitsamy-berkuta Все въезды в квартал, где находится Администрация президента, перекрыты милицейскими автобусами и бойцами Беркута]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275397-uchastnyky-evromaidana-nachaly-ustanovlyvat-armeiskye-palatky-u-kabmyna Участники Евромайдана начали устанавливать армейские палатки у Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ ամբողջ կառավարական թաղամասը Կիևի կենտրոնում ամբողջությամբ գտնվում է եվրաինտեգրման կողմնակիցների վերահսկողության տակ։ Նրա խոսքով՝ բարիկադներ են կառուցվել և վրաններ են տեղադրվել նախարարների կաբինետի, սպաների տան մոտ, փակվել են Ինստիտուտսկայա և մետաքսյա փողոցները, որոնց վրա տեղադրված են նաև վրաններ և բլոկպոստներ։ Տուրչինովը կոչ է արել շուրջօրյա հերթապահություն ապահովել Մայդանի ողջ պարագծով։

եվրոմայդանի մասնակիցները մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից վրաններ են տեղադրել Ինստիտուտսկայա և Գրուշևսկի փողոցներում։ Բացի վրաններից, ինստիտուտի փողոցի կողմից ճանապարհը մի քանի տասնյակ ավտոմեքենա է արգելափակվում։ Գրուշևսկու փողոցում մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ցուցադրված են ցուցարարների շղթաները, որոնք նույնպես արգելափակում են ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ եվրոմայդանի ակտիվիստները Գրուշևսկու փողոցում բարիկադների հետևից Կառավարության տան մոտ գտնվող վրանային քաղաքում կահավորում են կենցաղը. Անկախության Մայդանից տակառներ, վառելափայտ են քաշել տաքանալու համար խարույկ վառելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275405-mytynhuuischye-vozvodiat-palatky-y-barrykady-onlain-transliatsyia-sobytyi-v-tsentre-kyeva Митингующие возводят палатки и баррикады: онлайн-трансляция событий в центре Киева]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ի երեկոյան Անկախության Մայդանում ցուցարարների թվից կազմավորվել է քաղաքացիական ինքնապաշտպանության առնվազն 15 ջոկատ, որոնք կոչվել են «հարյուրներ»&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ինչպես հայտարարել է «Բատկիվշչինա» խմբակցության ժողովրդական պատգամավոր Սերգեյ Փաշինսկին, ընդդիմությունը կարգելափակի Մեժիգորյեի նախագահական նստավայրը, եթե 48 ժամվա ընթացքում Նիկոլայ Ազարովի կառավարությունը հրաժարական չտա։ Փաշինսկու խոսքով՝ օրվա ընթացքում ցուցարարները պատրաստվում են «լկտիաբար» արգելափակել նախագահի վարչակազմի և նախարարների կաբինետի շենքերը&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել առանձին քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողություններ կատարելու փաստի առթիվ։ Քրեական վարույթը հարուցվել է քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Երեկոյան վանդալների խումբը քանդել է [[Լենինի արձան]]ը, որը 1946 թվականին տեղադրվել էր Բեսարաբսկայա հրապարակում։ Հուշարձանի փոխարեն տեղադրվել է Ուկրաինայի պետական դրոշը և ուկրաինացի ազգայնականների կարմիր-սև դրոշը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005453/|title=Памятник Ленина снесли — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Պատասխանատվությունը ստանձնել է «Ազատություն» կուսակցությունը։ Այս մասին լրագրողներին հայտնել Է Գերագույն Ռադայի «Ազատություն» կուսակցության պատգամավոր Իգոր Միրոշնիչենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005461/|title=Ленина завалила «Свобода» — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ, «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր Անդրեյ Շևչենկոն հավաստիացրել է, որ հուշարձանի քանդումը եվրոմայդանից չի նախաձեռնվել. «Սա ավելի շուտ այն մարդկանց խմբերի նախաձեռնությունն է, որոնք դա արել են»։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Օլեգ Տյագնիբոկը և Վիտալի Կլիչկոն իրենց վրա չեն վերցրել Լենինի արձանը քանդելու պատասխանատվությունը։

Գիշերը ցուցարարների գրաված տարածքում հանգիստ է անցել։ Անկախության Մայդանում ամբողջ գիշեր շարունակվել է համերգը։ Ցուցարարների հիմնական մասը գիշերել է վրաններում, Արհմիությունների տանը, Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքում, Հոկտեմբերյան պալատում, ինչպես նաև պարեկել է կառավարական թաղամասի մի շարք փողոցներում տեղադրված բարիկադները։ Առավել լուրջ բլոկպոստերը տեղադրված են Գրուշևսկի փողոցում՝ Գերագույն Ռադայի մոտ, մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ճանապարհը փակում է ինքնաթափերը և մի քանի ավտոմեքենա։ Լյութերանսկայա փողոցում՝ նախագահի վարչակազմի մոտ, նույնիսկ փշալար է տեղադրվել։ Բացի կիրակի երեկոյան տեղադրված բարիկադներից, դեկտեմբերի 9-ի առավոտյան ևս մեկը հայտնվել է Կրեշչատիկ փողոցում՝ Ցումի շենքի մոտ&lt;ref name=&quot;vesti09-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28895-protestujuwie-vstretili-snezhnyj-ponedelnik-koncertami-i-patrulirovaniem-barrikad Протестующие встретили снежный понедельник концертами и патрулированием баррикад. Vesti.ua, 09.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275476-zhurnalysty-narysovaly-kartu-zablokyrovannoho-aktyvystamy-evromaidana-tsentra-kyeva Журналисты нарисовали карту заблокированного активистами Евромайдана центра Киева]&lt;/ref&gt;։

==== Դեկտեմբերի 9-15 ====
'''Դեկտեմբերի 9-ի''' առավոտյան Գլխավոր դատախազության շենքի մոտ հավաքվել էին շուրջ 300 ցուցարարներ, որոնցից ավելի քան հիսունը պառկած գործադուլ էին կազմակերպել շենքի մուտքի մոտ։

Եվրոմայդան են այցելել Եվրամիության անդամ երկրների դեսպանատների ներկայացուցիչները։ Մասնավորապես, Կիևի կենտրոնական հրապարակ է այցելել Ուկրաինայում [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] դեսպան [[Սայմոն Սմիթ]]ը։

Միաժամանակ, պայթուցիկ սարքի մասին հաղորդագրության կապակցությամբ ոստիկանությունը փակել է մետրոյի Կրեշչատիկ, թատերական և Մայդան կայարաններում բոլոր մուտքերը և ելքերը։ Միխայլովի հրապարակ է ժամանել ներքին զորքերի մարտիկների մեծ շարասյունը։ ՆԳՆ հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները, որոնք մի քանի օրվա ընթացքում արգելափակվել են Վասիլկովի զորամասում, ճեղքել են շրջափակումը և ուղևորվել Կիև։

Երեկոյի ընթացքում ուժայինները հետ են մղել կառավարական թաղամասի Լյութերական, մետաքսանման, Գրուշևսկու և նախարարների կաբինետի մերձակա Կրեպոստնայա նրբանցքում ցուցարարների բլոկպոստերը, բարիկադներից ազատել Լյութերական և Կրուգլոունիվերսիտետային փողոցները&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09dec2013/kiev2.html Демонстрантов оттесняют от правительственных зданий]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275748-sylovyky-okruzhyly-blokposty-mytynhuuischykh-y-nachaly-razbor-barrykad Силовики окружили блокпосты митингующих и начали разбор баррикад]&lt;/ref&gt;։ Մոսկվայի միլիցիայի ղեկավարի պաշտոնակատար Վալերի Մազանը հայտարարել է, որ Կիևի կենտրոնում այսպես կոչված կառավարական թաղամասի ապաշրջափակումն իրականացվել է ի կատարումն Կիևի շրջանային վարչական դատարանի որոշման, որն ընդունվել է այն բանից հետո, երբ ակցիաների կազմակերպիչներն ու մասնակիցները անտեսել են այդ տարածքում ակցիաների անցկացումն արգելելու մասին դատարանի նախորդ որոշումը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610929-v-militsii-obyyasnili-prichinu-vcherashney-zachistki-pravitelstvennogo-kvartala.html Причины зачистки правительственного квартала]&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության գրասենյակ են այցելել Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության զինված աշխատակիցները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/9/7005700/ В офисе «Батькивщины» сотрудники СБУ]&lt;/ref&gt;, որոնք խուզարկություն են իրականացրել և առգրավել սերվերները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/610681-v-batkivschine-zayavili-chto-spetsnaz-fakticheski-ograbil-ih-ofis.html|title=В «Батькивщине» заявили, что спецназ фактически ограбил их офис: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610951-shturm-ofisa-na-turovskoy-v-mvd-govoryat-chto-batkivschina-zdes-ni-pri-chem-video.html Штурм офиса на Туровской]&lt;/ref&gt;։

Գիշերը ոստիկանությունը հանել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցի անկյունում գտնվող ցուցարարների վրանները (սպաների տուն), ազատել Բոգոմոլցի փողոցի ցուցարարներից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275852-mylytsyia-razblokyrovala-pravytelstvennyi-kvartal Милиция разблокировала правительственный квартал]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 10-ին''' Կիև է ժամանել Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը, որն այցելել է Մայդան, բանակցություններ է վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ նրան հասցնելով միացյալ Եվրոպայի տեսակետը բոլոր հարցերը խաղաղ ճանապարհով լուծելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, իսկ հետո հանդիպել խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Կիև է ժամանել նաև ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը։ Հաջորդ օրը նշանակվեց իշխանության և ընդդիմության «կլոր սեղանը»։ Հետևաբար, ենթադրելով խաղաղ ընթացքը հետագա իրադարձությունների, ինչպես նաև հաշվի առնելով 9-աստիճան սառնամանիք, մարդկանց մեծ մասը գնացել է Եվրոմայդանի տաքանալ, հանգստանալ, վերականգնել ուժ. եվրոմայդանում գիշերը մնացել էր մոտ հազար մարդ,ևս 1,5-2 հազարը գտնվում էին Կիևի կենտրոնում գտնվող տարբեր շենքերում։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը «Բերկուտ» ստորաբաժանման մարտիկները, ներքին զորքերն ու կոմունալ ծառայությունների աշխատակիցները մերձակա փողոցներից շարժվել են դեպի բարիկադացված հրապարակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/maidan/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Внутренние войска начали разбор баррикад вокруг Майдана}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/940892-mvd_nazvalo_nochnye_sobytiya_na_maydane_blagoustroystvom_territorii.htm МВД назвало ночной штурм Майдана &quot;благоустройством территории]&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանները հետ են մղել մարդկանց Միխայլովսկայի և ինստիտուտի փողոցի, ինչպես նաև Եվրոպական հրապարակի կողմից։ Կրեշչատիկը մաքրվել է բարիկադներից մինչև Գորոդեցկու փողոց։ Քաղաքի կենտրոնում մետրոյի կայարանները փակվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611093-silovikam-udalos-chastichno-slomat-barrikadu-na-institutskoy-tyisyacha-aktivistov-ih-sderjivaet.html|title=Силовикам удалось частично сломать баррикаду на Институтской, тысяча активистов их сдерживает : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Առավոտյան ժամը 7-ի դրությամբ, սակայն, միլիցիային դիմակայող ցուցարարների թիվը երեք հազարից հասել է 15 հազարի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611174-na-maydane-sobralis-bolee-10-tyisyach-mitinguyuschih.html|title=На Майдане собрались более 10 тысяч митингующих : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, ինչը թույլ է տվել հակազդել ՆԳՆ զորքերի ուժային դիմադրությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611122-klichko-s-lyudmi-ottesnili-berkut-na-institutskoy.html|title=Кличко с людьми оттеснили Беркут на Институтской : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611148-yatsenyuk-prizval-mitinguyuschih-ne-boyatsya-silovikov-i-uveril-chto-na-maydan-vyiydut-millionyi-video.html|title=Яценюк призвал митингующих не бояться силовиков : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611179-u-doma-profsoyuzov-so-storonyi-mihaylovskoy-snyali-otseplenie-militsii.html|title=У Дома профсоюзов со стороны Михайловской сняли оцепление милиции: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մարտիկները, որոնց 12-աստիճան ցուրտ եղանակին ԿԳԳ-ի շենքի պատուհաններից ջուր էին լցնում, ստիպված են եղել հեռանալ։ 11 ժամ անընդմեջ դիմակայությունից հետո, երբ ցուցարարների թիվը հասել է 25 000-ի, ՆԳՆ զորքերը լքել են Եվրոմայդանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/leave/|title=Lenta.ru: «Беркут» покинул Майдан Незалежности}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276196-evromaidan-shturm-pereshel-v-fazu-perehovorov Евромайдан: штурм перешел в фазу переговоров]&lt;/ref&gt;։{{External media|align=right|width=300|image1=[http://content.izvestia.ru/media/3/news/2013/12/562636/5e3c08653a3b96f1a3bb7e2a5dbbb83e.png Վիկտորյա Նուլանդը Եվրամայդանում]}}Առավոտյան ժամը 10-ի դրությամբ բախումների հետևանքով հոսպիտալացվել է 15 մարդ՝ 6 ցուցարարներ և 9 իրավապահներ։ Հոսպիտալացման պատճառ են դարձել ոտնաթաթի ցրտահարությունը, գանգուղեղային վնասվածքները, կողոսկրերի և վերջույթների կոտրվածքները, գլխի և ողնաշարի գոտկային հատվածի կտրատված վերքերը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276322-posle-nochnoi-raschystky-maidana-hospytalyzyrovany-6-mytynhuuischykh-y-9-pravookhranytelei-khha После ночной расчистки Майдана госпитализированы 6 митингующих и 9 правоохранителей — КГГА]&lt;/ref&gt;։

Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների նոր փորձը դատապարտել են արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները։ ԱՄՆ-ն «նողկանք» է հայտնել Մայդանում խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժ կիրառելու Ուկրաինայի իշխանությունների որոշման կապակցությամբ։ ԱՄՆ պետքարտուղարը նման իրավիճակը «անընդունելի» է անվանել։ Գերագույն ներկայացուցիչ Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը նույնպես դատապարտել է ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276247-azarov-nykakoho-prymenenyia-syly-protyv-demonstrantov-ne-budet-ydet-raschystka-doroh Азаров: Никакого применения силы против демонстрантов не будет — идет расчистка дорог]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հստակ հասկացրել է, որ ակտիվորեն ցանկանում է ստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը։ Բայց Ուկրաինայի առջև կանգնած են տնտեսական մարտահրավերներ, և դրանք իրական են։ Այդ մարտահրավերները հաղթահարելու համար եվրոպական կառույցները կարող են աջակցություն ցուցաբերել, բայց այն պայմանով, որ Յանուկովիչը ցույց կտա, որ լուրջ տնտեսական պլան ունի Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման շրջանակներում։ Ընդ որում, Բրյուսելում հրաժարվել են ընդունել ուկրաինական կառավարական պատվիրակությանը, որը պատրաստվում էր դեկտեմբերի 11-ին շարունակել Ասոցացման բանակցությունները և ԵՄ ղեկավարության հետ քննարկել նոր «ճանապարհային քարտեզը»՝ համաձայնագրի ստորագրման պայմաններն ու ժամկետները։ Դրան խանգարել Է Կիևում հերթական ուժային ակցիան, որին ականատես է եղել Էշթոնից բացի, նաև ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3276968-nh-v-kyeve-nazvaly-novuui-tsenu-evroyntehratsyy НГ: В Киеве назвали новую цену евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Գիդո Վեստերվելլեն կոչ է արել ուկրաինական կառավարությանը ձեռնպահ մնալ բռնությունից և իրական երկխոսություն սկսել ստեղծված իրադրության լուծման համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276306-ukraynskoe-pravytelstvo-dolzhno-vozderzhatsia-ot-nasylyia-y-nachat-realnyi-polytycheskyi-dyaloh-vestervelle Украинское правительство должно воздержаться от насилия и начать реальный политический диалог — Вестервелле]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել, դեկտեմբերի 11-ի առավոտյան Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհրդի շուրջ 70 պատգամավորներ եվրոմայդան են մեկնել Կիև «անժամկետ նստաշրջան անցկացնելու համար»։

Կիևո-Մոգիլյայի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը հայտարարել է համալսարանում ստուգարքների և պարապմունքների չեղարկման և Մայդանի Կիևի կոնսերվատորիայում ուսանողական կամպուս կառուցելու պլանների մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276337-yvano-frankovskyi-oblsovet-poekhal-na-kyevskyi-evromaidan-dlia-provedenyia-bessrochnoi-sessyy Ивано-Франковский облсовет поехал на киевский Евромайдан для проведения бессрочной сессии]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան Անկախության Մայդանը, որտեղ շարունակվում էր ցուցարարների և ուժայինների միջև դիմակայությունը, այցելել են [[Վիկտորիա Նուլանդ]]ը և ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որոնք Եվրոմայդանի մասնակիցներին և շրջափակումից մարտիկներին հյուրասիրել են հացով ու թխվածքաբլիթներով&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/12/11/usmaidan/ Замгоссекретаря США накормила участников «Евромайдана» и некоторых бойцов МВД, стоявших в оцеплении, печеньем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276258-razghona-maidana-ne-budet-hlava-mvd Разгона Майдана не будет — глава МВД]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Cityhallhose.JPG|ձախից|մինի|200x200փքս|Դիմակայություն Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 11-ին]]
Օրվա երկրորդ կեսին և գիշերը Եվրոմայդանի մասնակիցները վերականգնել և ամրացրել են բարիկադները և հանել ձյունը հենց հրապարակում և Կրեշչատիկում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611336-na-maydane-svarkoy-montiruyut-oboronnyie-eji-iz-armaturyi-foto.html|title=На Майдане сваркой монтируют оборонные ежи из арматуры (фото) : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276537-nochnoi-maidan-hde-stroiat-barrykady-y-skolko-mytynhuuischykh-ostalos Ночной Майдан: где строят баррикады и сколько митингующих осталось]&lt;/ref&gt;։ Բարիկադների բարձրությունը հասել է 4 մետրի։ Ամրությունները կառուցում են սառույցից և ձյունից, որոնցով լցնում են շինարարական աղբի, ինչպես նաև վառելափայտի, ավտոմեքենայի անվադողերի և այլ նյութերի պարկերը։

Օրվա վերջում նախագահ Յանուկովիչը բոլոր քաղաքական ուժերին, հասարակությանն ու հոգևորականներին հրավիրել է համազգային երկխոսության&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276446-yanukovych-ynytsyyruet-dyaloh-s-uchastyem-vsekh-polytsyl-obschestvennosty-y-dukhovenstva-vydeoobraschenye-prezydenta Янукович инициирует диалог с участием всех политсил, общественности и духовенства — видеообращение президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611374-yanukovich-priglasil-oppozitsiyu-na-kruglyiy-stol.html|title=Янукович пригласил оппозицию на круглый стол : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ մտադիր չեն մասնակցել իշխանության հետ երկխոսությանը, քանի դեռ չեն կատարվել իրենց պահանջները, և քանի դեռ հատուկ ստորաբաժանումները դուրս չեն բերվել Կիևից։ Արսենի Յացենյուկն ընդգծել է, որ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունները նախագահի հետ հնարավոր են միայն նրանց բողոքի ակցիայի մասնակիցների համաձայնությունը ստանալուց հետո&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276477-lydery-oppozytsyy-nazvaly-svoy-uslovyia-dlia-provedenyia-dyaloha-s-yanukovychem Лидеры оппозиции назвали свои условия для проведения диалога с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջեն Պսակին հայտարարել է ճեպազրույցի ընթացքում հայտարարել է, որ ԱՄՆ իշխանությունները քննարկում է հնարավոր տարբերակները գործողությունների նկատմամբ, այդ թվում պատժամիջոցների սահմանումը. Նրա խոսքով՝ ցուցարարներին ցրելը, որը տեղի է ունեցել անցած գիշեր, անթույլատրելի է եվրոպական ժողովրդավարական երկրում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3276516-ssha-rassmatryvauit-vozmozhnye-varyanty-deistvyi-v-otnoshenyy-ukrayny-vkluichaia-sanktsyy-hosdep США рассматривают возможные варианты действий в отношении Украины, включая санкции — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտարարել է, որ այն մեթոդները, որոնք օգտագործվել են դեկտեմբերի 11-ի գիշերը Կիևի կենտրոնում բողոքի ակցիայի մասնակիցներին ցրելու համար, անընդունելի են ժամանակակից ժողովրդավարական եվրոպական հասարակությունում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276364-zamhossekretaria-ssha-dlia-ukrayny-esche-suschestvuet-vozmozhnost-spasty-svoe-evropeiskoe-buduschee Замгоссекретаря США: Для Украины ещё существует возможность спасти свое европейское будущее]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 12-ին''' Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններից Կիև շարունակում են ժամանել մարդիկ։ Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբին Մայդանի բեմից հայտարարել է Եվրոմայդանի վրանային ավանը Կրեշչատիկի ուղղությամբ ընդլայնելու մտադրության մասին Գորոդեցկու և Խմելնիցկու փողոցների միջև, այդ թվում՝ ՊԱԿ շենքի մոտ։ Եվրոմայդանի ինքնապաշտպանության ջոկատների ևս մեկ շտաբ կտեղակայվի Գրինչենկոյի փողոցի ճարտարապետի տանը, որի հետ վարձակալության պայմանագիր է կնքվել մինչև նոր տարի&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276764-palatky-evromaidana-ustanoviat-blyzhe-k-khha-esche-odyn-shtab-mytynhuuischykh-razmestytsia-v-dome-arkhytektora Палатки Евромайдана установят ближе к КГГА, ещё один штаб митингующих разместится в Доме архитектора]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են տեղեկատվական գործակալությունները, Պենտագոնի ղեկավար Չակ Հեյգելն անհրաժեշտ է համարել զանգահարել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևին, որպեսզի զգուշացնի քաղաքացիական բնակչության դեմ զինված ուժերի կիրառումից։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևը հայտարարել է, որ զինված ուժերը չեն մասնակցում Կիևում անցկացվող քաղաքական ակցիաներին, ինչպես նաև չեն զբաղվում այդ ակցիաների նյութատեխնիկական ապահովմամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276850-vooruzhennye-syly-ukrayny-ne-vovlecheny-v-polytycheskye-aktsyy-v-kyeve-mynystr-oborony Вооруженные силы Украины не вовлечены в политические акции в Киеве — министр обороны]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 13-ին''' ցուցարարները պիկետել են ներքին գործերի նախարարության և վերաքննիչ դատարանի շենքերը։ Վերջինս արդեն որոշել է կալանքից ազատել լրագրող Վալերի Գարագուցին, որը մեղադրվում է բանկերի փողոցում դեկտեմբերի 1-ին սադրանքներ կազմակերպելու մեջ։

Ժողովրդավարական Ալյանս կուսակցության ակտիվիստները պիկետ են անցկացրել Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևի տան մոտ՝ Ռուդիկի գյուղում՝ Կոնչ Զասպայից ոչ հեռու, բողոքելով ԶԼՄ-ների վրա նրա ճնշման դեմ՝ Եվրոմայդանի լուսաբանումը սահմանափակելու կարգադրության մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276916-aktyvysty-evromaidana-pyketyruuit-dom-sekretaria-snbo-kluieva Активисты Евромайдана пикетируют дом секретаря СНБО Клюева]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմադիր կուսակցությունների երեք առաջնորդներ՝ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, այնուամենայնիվ, որոշել են «Ուկրաինա» պալատում մասնակցել «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանին և Վիկտոր Յանուկովիչին հանձնել հակակառավարական ցույցերի մասնակիցների պահանջները։ Պահանջների թվում են ձերբակալված մասնակիցների ազատ արձակումը և նրանց դեմ քրեական գործերի փակումը, ինչպես նաև ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի և այլ իրավապահների պատիժը, որոնք պատասխանատու են խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման համար։ Ցուցարարների ևս մեկ պահանջ է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի գլխավորությամբ կառավարության հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277018-oppozytsyia-ydet-na-kruhlyi-stol-s-yanukovychem Оппозиция идет на круглый стол с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

Բացելով «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանի նիստը, որը վարել է Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը, Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ վրդովված է «արմատական գործողություններից, որոնք եղել են Մայդանում ինչպես սադրիչների, այնպես էլ ուժային կառույցների կողմից, որոնք միշտ չէ, որ ադեկվատ են պահել իրենց»։ Նա միաժամանակ ընդգծել է, որ սադրիչները, որոնց գործողությունները հանգեցրել են Կիևում մի շարք վարչական շենքերի ուժային զավթմանը, պետք է պատիժ կրեն. «մեղավորները պետք է պատժվեն, իսկ պատահական մարդիկ՝ այդ գործողության մասնակիցները՝ և նոյեմբերի 30-ին, և մյուս օրերին, պետք է համաներվեն»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ ընդդիմությունն ունի տեղեկատվություն բողոքող քաղաքացիների նկատմամբ իշխանության կողմից ուժային սցենարի նախապատրաստման մասին և նախազգուշացրել Է Վիկտոր Յանուկովիչին երկրի և անձամբ նախագահի համար «սարսափելի հետևանքների» հնարավորության մասին։ «Դուք անձնական պատասխանատվություն եք կրում բոլոր գործողությունների և գործընթացների համար, որոնք տեղի են ունենում և տեղի են ունենալու մեր երկրում»,- ընդգծել Է Կլիչկոն՝ դիմելով Յանուկովիչին։ Իր հերթին Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ «սցենարը», որն այսօր իրականացվում է Ուկրաինայում, պատրաստել են դրա սահմաններից դուրս։ Յացենյուկի խոսքով՝ դրա հեղինակները մարդիկ են, որոնք չեն ցանկանում Ուկրաինան տեսնել անկախ ինքնիշխան պետություն և իրականացնում են իրենց հավակնությունները՝ Ուկրաինան ներքաշելով քաղաքացիական հակամարտության մեջ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277068-klychko-predupredyl-yanukovycha-o-nedopustymosty-sylovoho-varyanta Кличко предупредил Януковича о недопустимости силового варианта]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտարարել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը, Եթե Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ուկրաինան ստորագրեր Ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը Եվրամիության հետ, նրա տնտեսությունն անխուսափելիորեն կտապալվեր։ Նրա խոսքով՝ ԵՄ-ն խոստացել է օգնել Ուկրաինային ԱՄՀ-ի հետ բանակցություններում, սակայն չի կատարել խոստումը, և Հիմնադրամը շարունակում է ավելի խիստ պահանջներ ներկայացնել Ուկրաինային։ Միևնույն ժամանակ, ստորագրելով այդ համաձայնագիրը, Ուկրաինան կկորցներ ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու առավելությունները և անխուսափելիորեն կհայտնվեր դեֆոլտի իրավիճակում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/business/economics/3277082-azarov-zaiavyl-chto-podpysanye-assotsyatsyy-s-es-pryvelo-by-k-krakhu-ekonomyky Азаров заявил, что подписание ассоциации с ЕС привело бы к краху экономики]&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին մինչև Գերագույն Ռադայում բոլոր այն ռիսկերի քննարկումը, որոնք առկա տեսքով կրում Է Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է դեկտեմբերի 17-ին քվեարկել Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Կլոր սեղանի ավարտից հետո Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ իշխանությունը ընդդիմությանն ընդառաջ չի գնացել պահանջներից ոչ մեկով։ Այսպիսով, Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ կլոր սեղան անցկացնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից բարձրաստիճան պաշտոնյաներին հեռացնելու միջոցով իշխանության վրա ճնշումները նվազեցնելու փորձերը ապարդյուն էին։

Ռեգիոնների կուսակցությունը հայտ է ներկայացրել Կիևի կենտրոնում անժամկետ ակցիա անցկացնելու համար, որին մտադիր է մասնակցել 200 հազար մարդ։ Ակցիան կանցկացվի Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում դեկտեմբերի 14-ից սկսած։ Ռեգիոնների կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության մամուլի ծառայությունում հայտնել են, որ նախագահին աջակցելու ցանկություն ունեցող բոլոր մարդիկ Կիև կմեկնեն հատուկ պատվիրված գնացքով, որը վճարել է մարզային կազմակերպությունը։ Երկաթուղայինների տեղեկատվության համաձայն, այդ հատուկ գնացքը կներառի 19 պլացկարտ և կուպեային վագոններ։ Ինչպես հայտարարել է Արսենի Յացենյուկը, իշխանությունը մարդկանց բերում է Կիև, որպեսզի քաղաքացիական հակամարտություն սկսի, «արտակարգ դրություն մտցնի, զորքեր մտցնի, «Բերկուտ» մտցնի, ցրի Մայդանը»։ Կոմունալ ծառայությունները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների ներկայությամբ հանել են Եվրոպական հրապարակում տեղացած ձյունը, ներկրել են բեմի մոնտաժման համար նախատեսված մետաղական կառուցատարրերը, բոլոր կողմերից պարսպապատել են եվրոպական հրապարակը մետաղական ցանկապատով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանի և Եվրոպական հրապարակում գործող իշխանությանը սատարելու հանրահավաքի միջև ցանկապատ է տեղադրվել ավտոբուսներից, բեռնատարներից և Բերկութի մարտիկներից։

ՊՆ-ի մարզային կազմակերպությունների տվյալներով՝ դեկտեմբերի 13-ին Կիևի իշխանությունների աջակցության հանրահավաքին Խերսոնի մարզային կազմակերպությունը 2 գնացք է ուղարկել՝ 2 հազար տեղացի բնակչությամբ։ Բացի այդ, Կրիվոյ Ռոգի 400 բնակիչներ, Սևաստոպոլի հազար բնակիչներ, Չեռնիգովի 3,5 հազար բնակիչներ և Կիրովոգրադի 300 բնակիչներ դեկտեմբերի 12-13-ը գնացել են Կիևի իշխանություններին աջակցող հանրահավաքի։ Կիևը մտադիր է 10 հազար ակտիվիստների ուղարկել Դնեպրոպետրովսկի մարզից և 20 հազար Դոնեցկից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277296-evromaidan-ot-mytynha-storonnykov-partyy-rehyonov-othorodyly-tekhnykoi-y-berkutom Евромайдан от митинга сторонников Партии регионов отгородили техникой и Беркутом]&lt;/ref&gt;։

«ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունն այդ կապակցությամբ հայտարարություն է տարածել, որում իշխանություններին մեղադրել է այն բանում, որ «օգտագործելով ողջ իշխանական ուղղահայացը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, կամավոր-հարկադրական ինքնազբաղություն է կազմակերպվում Կիևում բյուջետային սխեմայի աշխատակիցների կողմից» Արևելյան Ուկրաինայից «վճարված հանրահավաքի» համար՝ ի պաշտպանություն նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի։ Հայտարարության մեջ նշվում է, որ իշխանությունները ծրագրում են սադրանքներ կազմակերպել Հակամայդանի դեմ՝ օգտագործելով վարձու սադրիչներին։ «Դրա հետևանքը պետք է լինեն երկու մայդանների միջև բախումները, զանգվածային բախումները, զանգվածային անկարգությունները և արյունահեղությունը»։ Այսպիսով, Ուկրաինայում փաստացի նպատակասլաց կերպով կազմակերպվում է քաղաքացիական պատերազմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277185-v-udare-schytauit-chto-vlast-mozhet-sprovotsyrovat-stolknovenye-dvukh-maidanov В УДАРе считают, что власть может спровоцировать столкновение двух Майданов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ն հրապարակել Է նոյեմբերի 30-ին Մայդանում իրավապահների գործողությունների ստուգման նախնական արդյունքները․ «նախապես պարզվել է, որ ոստիկանության առանձին աշխատակիցների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ ֆիզիկական ներգործության միջոցների և հատուկ միջոցների կիրառումն իրականացվել է՝ ելնելով ստեղծված իրադրության գնահատականից։ Դա տեղի է ունեցել ակցիայի որոշ մասնակիցների կողմից ակտիվ դիմադրության ձևով հակաիրավական գործողություններ կատարելու, կյանքի և առողջության համար վտանգավոր առարկաների հատուկ ստորաբաժանման աշխատակիցներին նետելու և չպարզված գործողության նյութի փոշիացման պայմաններում»,- ասված էր ՆԳՆ հաղորդագրության մեջ։ Միաժամանակ, ՆԳՆ-ն խոստովանել է, որ «Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պաշտոնատար անձանց կողմից Կիևում, որոնք պատասխանատու են զանգվածային միջոցառումների անցկացման ժամանակ հասարակական կարգի պահպանության կազմակերպման համար, և միլիցիայի առանձին աշխատակիցների կողմից տեղի են ունեցել Ուկրաինայի գործող օրենսդրության և մի շարք գերատեսչական նորմատիվ ակտերի խախտումներ»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277163-otchet-mvd-uchastnyky-evromaidana-30-noiabria-brosaly-v-pravookhranytelei-opasnye-dlia-zhyzny-predmety Отчёт МВД: Участники Евромайдана 30 ноября бросали в правоохранителей опасные для жизни предметы]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունը հայտնել Է Կիևի տարածաշրջանի տարածքում հակաահաբեկչական կենտրոնի ստորաբաժանումների մարտական պատրաստության բերելու մասին՝ կապված «մարդկանց զանգվածային բնակվելու և պայթյուններ կատարելու սպառնալիքների հետ կապված օբյեկտների ականազերծման մասին առանձին անանուն հաղորդագրությունների հետ, որոնք տեղի են ունեցել այս տարվա նոյեմբերին և դեկտեմբերին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնական շրջաններում բարդ իրադրության ֆոնին»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277225-antyterrorystycheskyi-tsentr-pry-sbu-pryveden-v-boevuui-hotovnost Антитеррористический центр при СБУ приведен в боевую готовность]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Схема_оперативної_обстановки_в_центрі_Києва_15_грудня.jpeg|մինի|Օպերատիվ իրավիճակի սխեմա Կիևի կենտրոնում դեկտեմբերի 15-ին։]]
Ուկրաինական իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը դեկտեմբերի 14-15-ին հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և հակաՄայդան։ «Ժողովրդական վեչեին», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների գերակայությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 14-ին''' Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանազանցների՝ Վլադիմիր Սիվկովիչի, Ալեքսանդր Պոպովի, Վալերի կորյակի և Պյոտր Ֆեդչուկի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կընտրվի տնային կալանքը դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանության չարաշահման մեջ կասկածվող պաշտոնյաներին՝ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Ալեքսանդր Պոպովին, Վալերի Կորյակին և Պյոտր Ֆեդչուկին, տնային կալանքի ձևով կընտրեն&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277324-yanukovych-otstranyl-ot-dolzhnostei-hlavu-khha-popova-y-zamestytelia-sekretaria-snbo-syvkovycha Янукович отстранил от должностей главу КГГА Попова и заместителя секретаря СНБО Сивковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277321-pshonka-zamhlavy-snbo-syvkovych-y-hlava-khha-popov-davyly-na-rukovodstvo-mylytsyy-nastayvaia-na-sylovom-razghone-evromaidana Пшонка: Замглавы СНБО Сивкович и глава КГГА Попов давили на руководство милиции, настаивая на силовом разгоне Евромайдана]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277326-pshonka-soobschyl-chto-v-razghone-evromaidana-30-noiabria-prynymaly-uchastye-290-boitsov-berkuta Пшонка сообщил, что в разгоне Евромайдана 30 ноября принимали участие 290 бойцов Беркута]&lt;/ref&gt;։

Եվրոպական հրապարակում ելույթ ունենալով Ռեգիոնների կուսակցության կողմնակիցների հանրահավաքում՝ վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կոչ է արել ուկրաինացիներին դադարեցնել բողոքի ակցիաները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277301-azarov-vystupyl-pered-storonnykamy-pr-na-evropeiskoi-ploschady-y-pryzval-ukrayntsev-prekratyt-aktsyy-protesta Азаров выступил перед сторонниками ПР на Европейской площади и призвал украинцев прекратить акции протеста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277308-azarov-schytaet-chto-ukrayntsy-esche-ne-hotovy-k-uzakonyvanyui-odnopolykh-brakov-y-vvedenyui-byometrycheskykh-pasportov Азаров считает, что украинцы ещё не готовы к узакониванию однополых браков и введению биометрических паспортов]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նախազգուշացրել է, որ ուշադիր հետևելու է հանգստյան օրերին Կիևում տիրող իրավիճակին և կոչ է արել ուկրաինական իշխանություններին ձեռնպահ մնալ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ ուժի կիրառումից։ Պետդեպարտամենտը հիասթափություն է հայտնել, որ իշխանության և ընդդիմության կլոր սեղանը «անարդյունավետ» էր։ Կիև են մեկնել երկու հանրապետական սենատորներ՝ Ջոն Մաքքեյնը և դեմոկրատ Քրիս Մերֆին։ Մինչդեռ հանրապետական և Դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և Ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Նախագծի հեղինակների հայտարարության մեջ ասվում է. «Ուկրաինացիները դուրս են եկել փողոց, քանի որ գիտեն, որ կառավարությունը վաճառել է դրանք կարճաժամկետ դրամական օգնության համար Ռուսաստանից, և նրանք արդարացիորեն անհանգստանում են Ուկրաինայի տնտեսության համար երկարաժամկետ տնտեսական հետևանքների մասին»։ Օրինագծում առաջարկվել է քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277432-odyn-yz-avtorov-proekta-rezoluitsyy-senata-ssha-po-ukrayne-demokrat-merfy-posetyt-sehodnia-evromaidan Один из авторов проекта резолюции Сената США по Украине демократ Мерфи посетит сегодня Евромайдан]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Արսենի Յացենյուկը ճեպազրույցի ժամանակ Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ից և Ռուսաստանի արտգործնախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ից պահանջել է դադարեցնել միջամտությունն Ուկրաինայի ներքին գործերին, որոնք վերաբերում են երկրի արտաքին քաղաքականության ուղեգծի սահմանմանը։ Յացենյուկը վրդովմունք է հայտնել Ուկրաինայի իրադարձությունների վերաբերյալ Լավրովի հայտարարության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277249-moskva-namerena-serezno-pohovoryt-o-sytuatsyy-v-kyeve-s-partneramy-yz-es-hlava-myd-rf Москва намерена серьезно поговорить о ситуации в Киеве с партнёрами из ЕС — глава МИД РФ]&lt;/ref&gt;։ Յացենյուկը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը փորձում է իրագործել Ուկրաինայի՝ Մաքսային միություն մտնելու սցենարը՝ առանց համապատասխան փաստաթղթերի ստորագրման, Ուկրաինայի իրադարձությունների ուժային, արյունահեղ զարգացման միջոցով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277376-yatsenuik-pryzyvaet-putyna-y-lavrova-ne-vmeshyvatsia-vo-vnutrennye-dela-ukrayny Яценюк призывает Путина и Лаврова не вмешиваться во внутренние дела Украины]&lt;/ref&gt;։

«Եղբայրություն» կազմակերպության առաջնորդ Դմիտրի Կորչինսկին միջպետական հետախուզում է հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ին անկարգություններ կազմակերպելու կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612096-korchinskogo-obyyavili-v-mejdunarodnyiy-rozyisk.html Корчинского объявили в международный розыск] — УНІАН, 15.12.2013&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 15-ին''' նախագահ Յանուկովիչի կուրսի օգտին ակցիան շարունակվել է Մարիինյան այգում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277481-tysiachy-luidei-sobralys-na-narodnoe-veche-v-tsentre-kyeva-v-maryynskom-parke-prodolzhaetsia-mytynh-storonnykov-pr Тысячи людей собрались на народное вече в центре Киева. В Мариинском парке продолжается митинг сторонников ПР]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ հերթական «ժողովրդական վեչեի» մասնակիցների առջև ելույթ են ունեցել ամերիկացի սենատորներ Քրիստոֆեր Մըրֆին և Ջոն Մաքքեյնը։ Անկախության Մայդանում հանրահավաքի մասնակիցները Վիկտոր Յանուկովիչից պահանջել են չստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագիրը Մոսկվա այցի ընթացքում, որը նախատեսված է դեկտեմբերի 17-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277512-uchastnyky-evromaidana-potrebovaly-ot-yanukovycha-ne-podpysyvat-sohlashenye-o-vstuplenyy-ukrayny-v-ts Участники Евромайдана потребовали от Януковича не подписывать соглашение о вступлении Украины в ТС]&lt;/ref&gt;։ «Մաքսային միությունը ոչ միայն ժողովրդավարական և ազատ ընտրությունների բացակայություն է, այլ իշխանության կամայականություն, ծախու և պատվիրված դատարաններ, մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումներ, քաղաքական ռեպրեսիաներ, անսահման կոռուպցիա, սա սովխորհուրդ տնտեսություն և ցածր կենսամակարդակ է, դա մեր արժեքները չեն։ Ուկրաինան արժանի է ավելի լավ ապագա. այդ պատճառով Եվրոմայդանը Յանուկովիչին վճռականորեն նախազգուշացնում է մեզ անցյալ վերադարձնելու փորձերից և կտրականապես արգելում է նրան ստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի միանալու մասին համաձայնագիրը»։ Ալեքսանդր Տուրչինովի կոչով Անկախության Մայդանից ցուցարարների երեք շարասյուները գնացել են Վլադիմիր, ՆԳՆ Բոգոմոլցի փողոցում, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի շենքերը պիկետելու՝ Լեսի Ուկրաինկայի հրապարակում։

Ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը դադարեցնում է Կիևի հետ աշխատանքը Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ։ «Համաձայնագրի վերաբերյալ նախագահի և կառավարության խոսքերն ու գործողությունները գնալով ավելի են տարբերվում։ Նրանց փաստարկները ոչ մի կապ չունեն իրականության հետ»,- իր Թվիթերում պարզաբանել է Շտեֆան Ֆյուլեն՝ կայացված որոշման մեղքը բարդելով նախագահ Յանուկովիչի վրա։

==== Դեկտեմբերի 23-31 ====
'''Դեկտեմբերի 23-ին''' Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ստորագրել է դեկտեմբերի 19-ին խորհրդարանի ընդունած օրենքը՝ խաղաղ բողոքի ակցիաների բոլոր ձերբակալված մասնակիցներին քրեական հետապնդումից ազատելու մասին։

'''Դեկտեմբերի 24-ին''' Խարկովում տեղի եվրոմայդանի կազմակերպիչ Դմիտրի Փիլիպցի վրա հարձակվել են երկու անհայտ անձինք և դանակի 12 հարված հասցրել նրան, որից հետո դեպքի վայրից դիմել են փախուստի։

'''Դեկտեմբերի 25-ի''' գիշերը Բորիսպոլի մայրուղու վրա ծեծել են ուկրաինացի հայտնի լրագրող և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3280202-na-boryspolskoi-trasse-yzbyly-zhurnalystku-tatianu-chornovol На Бориспольской трассе избили журналистку Татьяну Чорновол]&lt;/ref&gt;։ Նա հարձակումը կապել է իր ակտիվ հասարակական գործունեության հետ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3280255-chernovol-sviazyvaet-prychyny-svoeho-yzbyenyia-s-obschestvennoi-deiatelnostui-yarema Черновол связывает причины своего избиения с общественной деятельностью — Ярема]&lt;/ref&gt;։ Միջադեպի հետ կապված ակտիվիստների մեծաթիվ խումբը պիկետել է Կիևի ներքին գործերի նախարարության շենքը։

'''Դեկտեմբերի 26-ին''' եվրոմայդանի հարյուրավոր մասնակիցներ կրկին պիկետել են Ուկրաինայի ՆԳՆ շենքը՝ պահանջելով Վիտալի Զախարչենկոյի հրաժարականը և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլի ծեծի գործի քննությունը։

'''Դեկտեմբերի 28-ին''' Յուրի Լուցենկոն, որը Խարկովում ելույթ է ունեցել «Մայդանի ընդլայնումը դեպի արևելք» նախագծի շրջանակներում տեղի Եվրոմայդանի հանրահավաքում, զելենկոյով էր պատված։ Չորս հարձակվողներ ձերբակալվել են։

==== Հակամայդանի ակցիաները մարզերում (2013 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր) ====
[[Պատկեր:Kyiv_Ukraine_'Antimaidan'_14.12.2013_002.JPG|մինի|Հակա-Եվրոմայդան. 2013 թվականի դեկտեմբերի 14]]
եվրոմայդանին զուգահեռ՝ նոյեմբերի վերջին Սիմֆերոպոլում 100 հոգանոց հանրահավաք է անցկացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |title=В Симферополе сторонники ТС митинговали за референдум |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202234958/http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝ ի պաշտպանություն կառավարության։

Դոնեցկում դեկտեմբերի 4-ին հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» դեմ, որին, կազմակերպիչների և ոստիկանության տվյալներով, մասնակցել է 12-15 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/donetsk/politics/articles/432692/ Фоторепортаж с митинга в поддержку президента в Донецке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/214580/ Донецкие газеты против Евромайдана — обзор за неделю]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 7-ին Խերսոնում հանրահավաք է տեղի ունեցել Եվրոմայդանի դեմ, որին մասնակցել է մոտ 10 հազար մարդ։ Հանրահավաքին մասնակցել են մարզպետը, քաղաքային ղեկավարը և բոլոր մակարդակների պատգամավորները&lt;ref&gt;[http://1big.ru/news/society/3166-na-yuge-ukrainy-vystupili-protiv-evromaydana.html На Юге Украины выступили против Евромайдана]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 13-ին Սևաստոպոլի Նախիմովի հրապարակում հանրահավաք է տեղի ունեցել (որին մասնակցել են բայքերները)՝ ի պաշտպանություն Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |title=«Предупредительный митинг» с участием байкеров — ответ «Евромайдану». |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131219232010/http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում և Սևաստոպոլում հանրահավաքներ են անցկացվել «Եվրոմայդանի», «հանուն այլընտրանքի երթի», Ուկրաինայի դաշնայնացման և Մաքսային միությանն անդամակցելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |title=В Одессе прошел митинг за вступление Украины в Таможенный союз |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110553/https://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 16-ին [[Օդեսա]]յի Մայր տաճարում հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» և Մաքսային միության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|title=Прошел митинг против Евромайдана|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219170809/http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|archivedate=2013-12-19|accessdate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Տերնոպոլում վարչական դատարանն արգելել է հանրահավաք անցկացնել ի պաշտպանություն Մաքսային միության&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-ternopole-sud-zapretil-kommunistam-provodit-miting-za-tamozhennyj-soyuz/528502 В Тернополе суд запретил коммунистам проводить митинг за Таможенный союз | Gazeta.ua]&lt;/ref&gt;։

=== 2014 թվականի հունվարի առաջին կես ===
Հունվարի 1-ին Կիևում տեղի է ունեցել «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթը՝ ի պատիվ Ստեփան Բանդերայի ծննդյան օրվա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2016-08-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտարարել է «Հարվածի» առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, երթը բացառապես Ազատության նախաձեռնություն է, և Մայդանի համաուկրաինական միավորումը ոչ մի կապ չունի այդ ակցիայի հետ։ Ջահերով երթի ժամանակ «Պրեմիեր-պալաս» հյուրանոցի շենք է նետվել ծխագնդակ։ Ավելի ուշ «Սվոբոդան» հայտարարել էր, որ այդ միջադեպի համար իր շարքերից հեռացրել է կուսակցության երկու անդամներին։

'''Հունվարի 4-ին''' Անդրեյ Պարուբին ազգային դիմադրության շտաբի մամուլի կենտրոնում կայացած ճեպազրույցում հայտարարել է, որ մինչև հունվարի 8-ը զանգվածային բողոքի ակցիաներ Մայդանի ակտիվիստները չեն ծրագրում։ Պարուբին հայտնել է, որ Մայդանի համաուկրաինական միավորման խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել միավորման տարածաշրջանային կազմակերպություններ։ Անկախության Մայդանում շարունակում են ավելի քան հազար մարդ հանրահավաք անել։

'''Հունվարի 5-ին''' Օլեգ Տյագնիբոկը Մայդանի քաղաքացիական խորհրդի նիստում հայտարարել է, որ ընդդիմությունն արմատական քայլեր չի ձեռնարկում օտարերկրյա պետությունների ներկայացուցիչների ճնշման պատճառով. «դիվանագետները պնդում էին, որ Յանուկովիչը ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված նախագահ է, և եթե մենք ցանկանում ենք նրա դեմ պայքարել, ապա միայն ժողովրդավարական մեթոդներով»,-հավելել է նա։ Տյագնիբոկը խոստովանել է, որ Մայդանը «լավ ժամանակներ չի ապրում», հաշվի առնելով, որ սկսվել են տոները, շատերը հեռացել են։ Բայց, ընդգծել է նա, «Մայդանի գոյության փաստը, ինչպես նաև իշխանության ներկայացուցիչների տների տակ անձնական պիկետները ամենից շատ նյարդայնացնում են նրանց, հետևաբար, երկու ուղղություններով աշխատանքը պետք է շարունակել»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282604-tiahnybok-oppozytsyia-ne-predprynymaet-radykalnykh-shahov-yz-za-davlenyia-predstavytelei-ynostrannykh-hosudarstv Тягнибок: Оппозиция не предпринимает радикальных шагов из-за давления представителей иностранных государств]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 10-ին''' ցուցարարները փորձել են խափանել այսպես կոչված «վասիլկովյան ահաբեկիչների»՝ Կիևի մարզի Վասիլկովա քաղաքի բնակիչների գործով դատավճռի հայտարարությունը, որոնց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը 2011 թվականին ձերբակալել Էր ահաբեկչական գործողություններ նախապատրաստելու կասկածանքով։ ՆԳՆ աշխատակիցների հետ բախումների հետևանքով տուժել են «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորներ Յուրի Բուբլիկն ու Էդուարդ Լեոնովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/616534-militsiya-izbila-deputatov-ot-svobodyi-pod-kievo-svyatoshinskim-sudom.html Милиция избила депутатов от «Свободы»]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Յուրի Լուցենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/mvd-pokazalo-kak-yakoby-pyanyy-lucenko-10-yanvarya-obzyval-komandira-berkuta-p-darasom-343386.html|title=МВД показало, как якобы пьяный Луценко 10 января обзывал командира «Беркута» «п*дарасом» — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3284047-lutsenko-po-prezhnemu-v-bolnytse-press-sekretar Луценко по-прежнему в больнице — пресс-секретарь // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Տարբեր վնասվածքներ են ստացել նաև «Բերկուտ» ստորաբաժանման շուրջ 20 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ua.comments.ua/politics/218719-mvs-narahuvalo-blizko-20-postrazhdalih.html|title=МВД насчитало около 20 пострадавших «беркутовцев»|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3284051-okolo-20-berkutovtsev-postradaly-vo-vremia-stolknovenyi-pod-sviatoshynskym-ruvd-mvd Около 20 беркутовцев пострадали во время столкновений под Святошинским РУВД — МВД // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 11-12-ը''' Խարկովում տեղի է ունեցել Եվրոմայդանների համաուկրաինական համաժողովը, որի պատվիրակները քննարկել են գործողությունների համակարգման, տեղեկատվական քաղաքականության, անվտանգության ապահովման հարցերը։ Ռեժիմի դեմ գործողությունների իրենց փորձով և քաղաքացիական հասարակության կառուցման ռազմավարություններով կիսվեցին Լեհաստանից ժամանած հատուկ հյուրերը՝ Լեհաստանի Հելսինկյան կոմիտեի հիմնադիրներից Զբիգնև Ռոմաշևսկին և «համերաշխության» հիմնադիրներից մեկը՝ Զբիգնև Բույակը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3284221-storonnyky-pr-pyketyruuit-zdanye-v-kharkove-hde-prokhodyt-vseukraynskyi-sezd-evromaidanov Сторонники ПР пикетируют здание в Харькове, где проходит всеукраинский съезд Евромайданов // Корреспондент.net, 12 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 12-ին''' կայացել է 2014 թվականի առաջին «ժողովրդական վեչեն»։ ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ դրան մասնակցել է 50-200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616753-narodnoe-veche-na-maydane-12-yanvarya-fotogalereya.html|title=Народное вече на Майдане 12 января. Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մեժիգորյեում Վիկտոր Յանուկովիչի նստավայրի առջև տեղի է ունեցել Ավտոմայդանի մասնակիցների հանրահավաքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616731-vozle-mejigorya-prohodit-miting.html|title=Возле Межигорья проходит митинг: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 16-ին''' Գերագույն ռադան բողոքի ակցիաների ընթացքում իրավապահների և առանձին պաշտոնատար անձանց անօրինական գործողությունների հետաքննության հարցերով ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով է ստեղծել։ Հանձնաժողովը պետք է պարզի զանգվածային բողոքի ակցիաների մասնակիցների իրավունքների և ազատությունների խախտմանը, ակցիաների ուժային ցրմանը և լրագրողների ծեծին մասնակից անձանց՝ պատասխանատվության ենթարկելու համար։

Ինչպես նշում է Ն. Ս.Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 16-ին օրենքներ ===
Ընդդիմությունը ներկայացնող պատգամավորների և իշխանությանը սատարող մեծամասնության միջև կոշտ դիմակայության պայմաններում խորհրդարանն ընդունել է 2014 թվականի պետական բյուջեն։ Տարբեր լրատվամիջոցներ տեղեկատվություն են տարածել, թե բյուջեն ընդունել են իբր ընթացակարգի խախտմամբ՝ ձեռքերով քվեարկելով, առանց ձայների հաշվարկի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140121_ru_s_laws_published.shtml Правительственная пресса опубликовала скандальные законы] — BBC, 21 января 2014&lt;/ref&gt;, առանց քննարկման, միանգամից երկրորդ ընթերցմամբ, և, ընդհանուր առմամբ, քանի որ ընդդիմությունը խոչընդոտել է դրա քննարկմանն ու հաստատմանը։

Նույն օրը Ռեգիոնների կուսակցության և կոմունիստական կուսակցության խմբակցությունները ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել են 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց ընդունման նախաձեռնողը եղել Է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին Նախագահի ստորագրած օրենքները հրապարակվել են «Ուկրաինայի Ձայնը» թերթի Էլեկտրոնային տարբերակում 2014 թվականի հունվարի 21-ի համարում&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն չեն ունեցել և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում մի շարք լրատվամիջոցներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենսդրական փոփոխությունները պարունակում էին մի շարք նոր սահմանափակումներ, ինչպես նաև ուժեղացնում էին օրենսդրությամբ արդեն իսկ նախատեսված որոշ խախտումների պատասխանատվությունը, որոնցից շատերը վերաբերում են բողոքի ակցիաներին մասնակցությանը։ Այդ թվում ընդունվել են օրենքներ՝ փորձագետների որոշմամբ կայքերի արգելափակման հնարավորության, առանց ցույցերի անցկացման համար վրաններ, տեսարաններ և ձայնային ապարատներ տեղադրելու համար վարչական պատասխանատվության, դիմակներով և զենքով ցույցերին գտնվելու արգելքի, արտասահմանից ֆինանսավորվող քաղաքական կազմակերպություններին գրանցելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |title=Вести недели / Эфир от 26.01.2014 |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215091033/https://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 19-ին Կիևում հերթական «ժողովրդական վեչեին» է հավաքվել 100-ից մինչև 500 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/19/veche/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: На народное вече в Киеве собрались 500 тысяч человек}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-25803233 Ukraine protests: Clashes as thousands defy protest law in Kiev]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք ելույթ են ունեցել հավաքվածների առջև, հայտարարել են, որ իշխանությունը մտադիր Է Ուկրաինայում ավտորիտար բռնապետություն հաստատել, և պահանջել են ժողովրդական ռադայի գումարում Գերագույն ռադայի փոխարեն, որն իրեն վարկաբեկել է «բռնապետական օրենքների» ընդունմամբ, նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնաթողությամբ և արտահերթ նախագահական ընտրություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://comments.ua/politics/447319-yatsenyuk-prizval-vmesto-verhovnoy-radi.html|title=Яценюк призвал вместо Верховной Рады создать Народную Раду|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/klichko-obyavil-o-dosrochnyh-prezidentskih-vyborah-344371.html|title=Кличко заявил о намерении провести досрочные президентские выборы — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ակցիան վերաճել է ցուցարարների արմատական տրամադրված հատվածի և ոստիկանության դիմակայության&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Столкновения после Народного Вече]&lt;/ref&gt;։

Հաջորդ օրերին մի շարք շրջաններում տեղի Եվրոմայդանների մասնակիցները հանրահավաքներից անցան դեպի մարզային և շրջանային վարչակազմերի շենքերի զավթում։ Ուկրաինայի արևմուտքում այդ գործողությունները հաջողություն են ունեցել, մինչդեռ Կենտրոնական Ուկրաինայի շրջաններում այդ փորձերը կասեցվել են իրավապահ մարմինների կողմից։

Հունվարի 20-ին ԵՄ-ի արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը պաշտոնական Կիևին կոչ է արել վերանայել օրենսդրական ակտերը, քանի որ, եվրաբյուրոկրատների կարծիքով, դրանք «զգալիորեն կսահմանափակեն Ուկրաինայի քաղաքացիների հիմնարար իրավունքները՝ միավորելու, ԶԼՄ-ների և մամուլի ազատությունը, ինչպես նաև լրջորեն կազդեն հասարակական կազմակերպությունների գործունեության վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|title=Украина начнет жить по-новому — Новости Mail.Ru|accessdate=2019-12-15|archive-date=2014-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140219171145/http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876259-regional-zaregistriroval-zakonoproekt-ob-otmene-zakonov-16-yanvarya.html «Регионал» зарегистрировал законопроект об отмене «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://www.mediaport.ua/rada-otmenila-zakony-16-yanvarya Рада отменила «законы 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://president.gov.ua/news/30038.html|title=Глава государства подписал ряд законов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140209162824/http://www.president.gov.ua/news/30038.html|archivedate=2014-02-09|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն հունվարի 19-ին ===
Բախումները սկսվել են այն բանից հետո, երբ ոստիկանական շրջափակումը հրաժարվել է բաց թողնել արմատական տրամադրված ցուցարարներին Գերագույն ռադայի շենքի մոտ։ Ցուցարարները մտադիր էին արգելափակել խորհրդարանը, որպեսզի պատգամավորներին ստիպեն չեղարկել հունվարի 16-ին ընդունված օրենքները (հարկ է նշել, սակայն, որ պատգամավորները արձակուրդ են գնացել մինչև փետրվարի 4-ը&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;):

;Ռադիկալների գործողություններ

«Ժողովրդական վեչեի» ընթացքում Ավտոմայդանի առաջնորդ Ս.Կոբան, դժգոհելով Եվրոմայդանի արմատական մասից, խորհրդարանական ընդդիմությունից պահանջել է պատասխանել այն հարցին, թե ում են պատրաստ առաջադրել և սատարել որպես միասնական առաջնորդ. «Թող կողմնորոշվեն, իսկ մենք գնում ենք դեպի Գերագույն ռադան և կանգնենք այնտեղ, մինչև չեղյալ հայտարարեն խայտառակ օրենքները»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ Майдан. Вооруженное противостояние (19 — 24 января). Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 28.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221094615/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/19/7009933/ Митингующие штурмуют границу охраны к правительственному кварталу.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/962112-boi_na_grushevskogo_kak_i_pochemu_vzorvalsya_maydan.htm Правый сектор. Как и почему взорвался Майдан]&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» և Ավտոմայդանի ակտիվիստները, իսկ նրանց հետևում՝ 3-4 հազար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.kommersant.ru/doc/2387737 |title = К ответу по-киевски|publisher=[[Коммерсантъ]]|date=2014-01-20}}&lt;/ref&gt;։ Հրդեհվել են «Բերկուտ»-ի 4 ավտոբուս, 2 բեռնատար&lt;ref&gt;http://www.unian.net/news/618109-na-ulitse-grushevskogo-goryat-dva-militseyskih-avtobusa-i-dva-gruzovika.html{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, «Դինամո»-ի դրամարկղեր&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/events/3286573-mytynhuuischye-sozhhly-kassy-stadyona-dynamo|title= Митингующие сожгли кассы стадиона Динамо — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;, իսկ հենց մարտիկներին հարձակվողները կրակել են Մոլոտովի ճայթռուկների և կոկտեյլների վրա, գործի են դրվել նաև մահակներ և քարեր&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/news/politics/962062-na_grushevskogo_v_silovikov_brosayut_kokteyli_molotova.htm|title = На Грушевского в силовиков бросают «коктейли Молотова»}}&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանությունը հատուկ միջոցներ է կիրառել՝ լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ։ Նաև օգտագործվում է ջրացայտը, որով, ինչպես ավելի ուշ հայտնել են ՆԳՆ-ում, փորձել են մարել այրված ավտոտրանսպորտը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/01/19/7008810/ Водохреща. Віче та штурм Грушевського]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |title=Народное вече переросло в столкновения |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2014-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140122015819/http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.ukrinform.ua/rus/news/v_militsii_oprovergli_informatsiyu_ob_ispolzovanii_vodometov_1595316|title = В милиции опровергли информацию об использовании водомётов |publisher= УКРИНФОРМ}}&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները կրկին փորձել են տարանջատվել բռնությունից, որը սկսվել էր բառացիորեն եռամսյակում հանրահավաքից։ Արսենի Յացենյուկը բեմից հայտարարել է. «սա մեր ճանապարհը չէ, սա Յանուկովիչի ճանապարհն է»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Երբ Վիտալի Կլիչկոն փորձել է անձամբ դադարեցնել բռնությունը և կանխել բախումը ոստիկանության հետ&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья |автор= Ищенко В.|заглавие= Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка= https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык= en|издание= [[The Guardian]]|тип= газета|год= 2014-01-22}}&lt;/ref&gt;, նրան սուլել են, որից հետո նա դեմքին փոշի կրակմարիչի շիթ է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Kyiv clashes, 19.01.16]&lt;/ref&gt;։

«Բերկուտի» մարտիկներից մեկին, որը վիրավորվել էր ձեռնամարտի ժամանակ, տարել են արհմիությունների տուն և քիչ է մնացել սպանեն&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/criminal/2014/01/19/953763.html Митингующие захватили в плен одного из «беркутовцев» — МВД | Новости дня на сайте Подробности]&lt;/ref&gt;։ Եվս 2 իրավապահներ ծեծի են ենթարկվել ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://censor.net.ua/photo_news/266964/demonstranty_zahvatili_berkutovtsev_ih_gospitalizirovali_mvd_fotoreportaj_obnovleno|title = Демонстранты захватили беркутовцев. — МВД.}}&lt;/ref&gt;։ Լուսաձայնային նռնակով հարձակվողներից մեկը պոկել է ձախ ձեռքի վրձինը, շատերի մոտ ախտորոշվել են պատռված վերքեր և գազից թունավորում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tsn.ua/kyiv/pid-chas-sutichok-na-grushevskogo-mitinguvalniku-vidirvalo-ruku-zmi-330188.html|title=Во время столкновений митингующему оторвало руку|date=19 января 2014|publisher=TCH.ua|lang=uk|accessdate=2014-01-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874079-maydan-2014-kreschenie-krovyu.html#ad-image-0|title = Крещение кровью: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշում են Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի փորձագետները, սոցիալական ցանցերի բովանդակության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հերթական ուժային ակցիաների նախապատրաստումը սկսվել է մինչև հունվարի 16-ը։ «Աջ սեկտորը» սկզբում սպասում էր օրինագծերի փաթեթի քվեարկության օրը գրոհելու կամ Գերագույն ռադան արգելափակելու հրամանին։ Իսկ երբ ակնհայտ դարձավ, որ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները չեն տա այդ պատժամիջոցներին, ժամկետները հետաձգվեցին հանգստյան օրերին՝ հունվարի 18-19-ին։ «''Ընդհանուր առմամբ, այն պահին, երբ տրվել է համապատասխան ազդանշան, ամեն ինչ պատրաստ էր, և ոստիկանական պատնեշների հարձակումը պարզապես չէր կարող տեղի չունենալ»''։ Փորձագետները նշում են, որ «Աջ սեկտորի» բաժնետոմսերի պատրաստումը ոչ մի կապ չի ունեցել «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունման հետ&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Ինքը՝ Դմիտրի Յարոշը, ավելի ուշ պնդել է, որ հենց հունվարի 16-ին «բռնապետական օրենքների» ընդունումը խթան է հանդիսացել նրանց արմատական գործողությունների համար&lt;ref name=&quot;80percen&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/02/4/7012683/ ''Найем М., Коваленко О.''. Лидер Правого сектора Дмитрий Ярош: Когда 80 % страны не поддерживает власть, гражданской войны быть не может, Украинская правда, 04.02.2014.]&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 20-ի գիշերը «Աջ սեկտորը» ստանձնել է Գրուշևսկու փողոցում տեղի ունեցած բախումների պատասխանատվությունը։ Նրա ներկայացուցիչը հայտնել է, որ ակտիվիստները եկել են մարդկանց պաշտպանելու համար. «Իսկ ինչ է մնում ցուցարարներին, հասարակ ուկրաինացիներին, երբ երկրում բռնապետություն է մտցվել և ներքին օկուպացիայի ռեժիմ է տիրում»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/955301-otvetstvennost-za-silovye-dejstvie-v-kieve-vzjal-na-sebja-pravyj-sektor.html Ответственность за силовые действия в Киеве взял на себя «Правый сектор»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |title=Кто тут крайне правый? «Репортер» выяснил, что такое на самом деле «Правый сектор» и чем ему не нравился мирный протест |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204249/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

;Խորհրդարանական ընդդիմության գործողություններ

Հունվարի 19-ի երեկոյան Վիտալի Կլիչկոն մի խումբ Ժողովրդական պատգամավորների հետ մեկնել Է Ուկրաինայի նախագահի նստավայր։ Նախագահի հետ հանդիպման ընթացքում Նա Յանուկովիչին կոչ է արել փողոցներից հեռացնել միլիցիան, «Բերկուտը» և «տիտուշկան»։ Վիկտոր Յանուկովիչը խոստացել է հանձնաժողով ստեղծել նախագահի աշխատակազմի, կառավարության և ընդդիմության ներկայացուցիչներից, որը կզբաղվի երկրում ճգնաժամային իրավիճակի լուծմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874008-klichko-yanukovich-poobeschal-chto-zavtra-budet-sozdana-komissiya-po-uregulirovaniyu-politicheskogo-krizisa.html|title = Кличко: Янукович пообещал, что завтра будет создана комиссия по урегулированию политического кризиса: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը զանգահարել է նաև Արսենի Յացենյուկին և առաջարկել բանակցություններ վարել&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874023-klichko-ne-isklyuchaet-veroyatnosti-grajdanskoy-voynyi-v-ukraine.html|title = Кличко не исключает вероятности гражданской войны в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

;Հետևանքներ

Բախումների հետևանքով, Կիևի առողջապահության դեպարտամենտի տվյալներով, հունվարի 20-ի առավոտյան ժամը 8-ի դրությամբ շտապ օգնության բրիգադներին դիմել է ակցիայի 103 մասնակից, 42-ը հոսպիտալացվել է։ Ուկրաինայի ՆԳՆ մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ բժշկական օգնության համար դիմել են գերատեսչության շուրջ 100 աշխատակիցներ, Նրանցից 61-ը հոսպիտալացվել են։ Տուժածների մոտ ախտորոշվել են գանգուղեղային փակ վնասվածքներ, կոտրվածքներ, սալջարդեր և անհայտ նյութերով թունավորումներ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/898802|title = ИТАР-ТАСС: В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 20 ===
Գրուշևսկու փողոցում ուժային դիմակայությունը շարունակվել է.Ցուցարարները քարեր, հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել և իրավապահներին կրակել ճայթռուկների ու հրավառությունների վրա։ Ոստիկանությունը ի պատասխան օգտագործել է ռետինե փամփուշտներ և լուսաձայնային նռնակներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://ukranews.com/ru/news/ukraine/2014/01/20/113470|title = На Грушевского продолжаются столкновения с милицией — Ukranews}}&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները վրդովմունք են հայտնել հունվարի 19-20-ի իրադարձությունների ժամանակ լրագրողների նկատմամբ ուժային կառույցների գործողությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874491-5-kanal-gotovit-iski-k-silovyim-strukturam-za-deystviya-protiv-jurnalistov-vo-vremya-sobyitiy-19-20-yanvarya.html|title = «5 канал» готовит иски к силовым структурам за действия против журналистов во время событий 19-20 января: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Նշվում էր, որ այս օրերին Գրուշևսկի փողոցում տեղի ունեցած բախումների ժամանակ «Բերկուտի» մարտիկները վիրավորվել են շուրջ 30 լրագրողների&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874507-v-stolknoveniyah-na-grushevskogo-ranenyi-uje-pochti-30-jurnalistov-smi.html|title= В столкновениях на Грушевского ранены уже почти 30 журналистов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել ներքին զորքերի և «Բերկուտի» սպաներին ու մարտիկներին չմասնակցել ցուցարարների դեմ բռնարարքներին և «անցնել ժողովրդի կողմը»՝ խոստանալով այդ դեպքում չհետապնդել նրանց և նրանց ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://korrespondent.net/ukraine/politics/3286967-klychko-pryzval-pravookhranytelei-perekhodyt-na-storonu-mytynhuuischykh-v-obmen-na-harantyy-bezopasnosty|title = Кличко призвал правоохранителей переходить на сторону митингующих в обмен на «гарантии безопасности» — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի դիտորդները մատնանշել են ոստիկանության գործողությունների մարտավարության սխալները․

* Ներքին զորքերի զինվորներն ու «Բերկուտը» հենց սկզբից վատ են ապահովվել, ինչը հատկապես նկատելի է դարձել ցրտերի սկսվելուց հետո (հունվարի վերջի դրությամբ ավելի քան 1600 մարդ Է հիվանդացել)։  Բացակայում էին ոչ միայն ջեռուցման կետերը և հանրային շենքերում գիշերակացները (Եվրոմայդանի մասնակիցներն ունեն ՊԵԿ-ի շենքը, Արհմիությունների տունը և այլն), այլև նույնիսկ դաշտային խոհանոցները։ Չնայած ծայրահեղականների կողմից կրակոտ խառնուրդ օգտագործելուն, հատուկ ստորաբաժանումների զինվորների գրպանային կրակմարիչները ապահովում էին ոչ թե հրամանատարությունը, այլ Կիևի բնակչությունը։
* Ինչպես նշել են նույնիսկ «աջ սեկտորում», ներքին զորքերի զինվորների փոփոխություն չի կազմակերպվել։ Ունենալով բազմաթիվ թվային առավելություն հարձակվողների նկատմամբ (մինչև 2000 զինվոր 200-300 ծայրահեղականների դեմ, որոնցից հրապարակում միաժամանակ հազվադեպ է լինում հարյուրից ավելի), զինվորները ժամերով կանգնած էին սառնամանիքին, քարերի և հրկիզող շշերի կարկուտի տակ։ Ընդ որում, արմատականները պարբերաբար փոխվում էին և հանգստանում։ 
* Ակնհայտ սխալ էր դարձել ռետինե փամփուշտներ օգտագործելու հրամանը։ Կրակոցների ֆոնին հնարավոր է դարձել կազմակերպել Եվրոմայդանի մասնակիցների սպանությունը՝ սադրիչ նպատակներով&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 22 ===
Կիևի կենտրոնում արմատական տրամադրված ընդդիմադիրների և իրավապահ մարմինների միջև բախումների ընթացքում հրազենային վնասվածքներից երեք մարդ Է զոհվել։ Ընդամենը հաղորդվում էր չորս մարդու մահվան մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/politics/3287623-na-hrushevskoho-ubyty-uzhe-chetyre-cheloveka-smy|title= На Грушевского снайперы отстреливают протестующих — убиты уже четверо протестующих — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;՝ Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարների (Սերգեյ Նիգոյան, Միխայիլ Ժիզնևսկի և Ռոման Սենիկ) և ընդդիմադիր Յուրի Վերբիցկու մահվան մասին, որը առևանգվել էր Կիևի Ալեքսանդրովյան հիվանդանոցից՝ ընդդիմադիր Իգոր Լուցենկոյի հետ միասին, որից հետո նրա մարմինը հայտնաբերվել էր անտառում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875844-mvd-verbitskiy-umer-ot-pereohlajdeniya-a-ne-ot-pyitok.html|title= МВД: Вербицкий умер от переохлаждения, а не от пыток : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ժիզնևսկու և Նիգոյանի մարմինները հայտնաբերվել են Ուկրաինայի ԳԱԱ շենքում անանուն զանգից հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mir24.tv/news/society/9718554|title=Генпрокуратура Украины подтвердила гибель двух человек в Киеве|date=2014-01-22|accessdate=2014-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140222000448/http://mir24.tv/news/society/9718554|archivedate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ն պնդում էր, որ չի օգտագործում զինամթերքը, որով սպանվել են Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարներ, և որ Վերբիցկին մահացել է ցրտահարությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|title= МВД Украины ожидает новую провокацию в Киеве — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202171356/http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ փետրվարի 3-ին, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որ անցկացված փորձաքննությունների արդյունքում պարզվել է, որ Գրուշևսկու փողոցում բոլոր սպանվածները մահացել են երկու-երեք մետր հեռավորությունից բավականին մեծ անկյան տակ ստացած հրազենային վնասվածքներից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|title=У следователей до сих пор нет информации о свидетелях убийств|author=УСО МВД Украины|date=2014-02-03|publisher=Официальный веб-сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-04|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222030948/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, փորձաքննությունը ցույց է տվել, որ Սերգեյ Նիգոյանի սպանությունը կատարվել է նույն զենքից, ինչ հունվարի 24-ին իրավապահ մարմինների աշխատակցի սպանությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1298498-stali-vidomi-detali-rozsliduvannya-vbivstva-biytsya-dso-mvs-bilya-gurtozhitku-berkuta|title=Стали известны детали расследования убийства бойца ГСО МВД — УНН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության տվյալներով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում մայրաքաղաքում ձերբակալվել է ավելի քան 50 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|title= Кабмин Украины отменил запрет применять водомёты при морозе — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202163956/http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Համացանցում տեսանյութ է հայտնվել, որում ցույց է տրվել, թե ինչպես են ՆԳՆ աշխատակիցները գրավել ակտիվիստներից մեկին, նրան ցրտին բաժանել և լուսանկարվել նրա հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875814-razdetyiy-berkutom-aktivist-uje-na-maydane.html |title = Раздетый «Беркутом» активист уже на Майдане: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի կառավարությունը չեղյալ է հայտարարել կիրառման արգելքը ջրցան մեքենաների տակ, երբ ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.segodnya.ua/ukraine/ispolzovanie-vodometov-v-moroz-oon-schitaet-pytkoy-smi-489535.html|title= «Беркутовцы» разгоняли активистов водой при -7 градусах |publisher= СЕГОДНЯ}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության ներկայացուցիչները հավանություն են տվել «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադայի» հռչակագրին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/22/7010781/|title= В Украине создан народная рада|date=22 січня 2014|publisher=Українська правда|lang=uk|accessdate=2014-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Անկախության հրապարակում հավաքվել է ավելի քան 50 հազար մարդ՝ Յանուկովիչի հետ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունների արդյունքների սպասումով։ Որոշում է կայացվել հետագա բոլոր օրերին մնալ առավելագույն թվով մարդկանց՝ գրոհից խուսափելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875361-lideryi-oppozitsii-rasskazali-ob-itogah-peregovorov-s-yanukovichem.html|title= Лидеры оппозиции рассказали об итогах переговоров: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության» «''հանցավոր սցենարը»'' իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականների և նեոնացիստների», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և «ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին»․․․և չեն ապրի «բանդերական» Ուկրաինայում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
=== Հունվարի 23 ===
;Կիև

Դիմակայությունը շարունակվել է մինչև օրվա կեսը, քանի դեռ Վիտալի Կլիչկոն կողմերին համոզել է հրադադարի գնալ նախագահի հետ բանակցությունների ժամանակ&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/foto/aktivisti-na-grushevskogo-vlashtuvali-dimovu-zavisu-a-klichko-domovivsya-pro-peremir-ya-z-berkutom-330941.html Кличко договорился о «перемирии» с «Беркутом»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության առաջնորդների և նախագահ Յանուկովիչի միջև հինգժամյա բանակցությունների արդյունքում ընդդիմությունը հայտարարել է, որ համաձայնության է եկել իշխանության հետ բողոքի ակցիային մասնակցելու համար ձերբակալվածներին ազատ արձակելու և Գրուշևսկու փողոցի ապաշրջափակման պայմանով։ Սակայն Ցուցարարները մերժել են այդ պայմանավորվածությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875897-oppozitsiya-vyihodit-iz-peregovorov-s-vlastyu-reshenie-maydana.html Оппозиция выходит из переговоров с властью]&lt;/ref&gt;, որից հետո Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է Գրուշևսկու փողոց Մայդանի ընդլայնման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875896-yatsenyuk-obyyavil-o-rasshirenii-maydana-na-ulitsu-grushevskogo.html Яценюк объявил о расширении Майдана]&lt;/ref&gt;։ Առաջնորդները խնդրել են ցուցարարներին չխախտել զինադադարը ուժայինների հետ մինչև հաջորդ օրվա առավոտ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/articles/politics/965101-evromaydan_den_64_y_obnovlyaetsya.htm|title = Евромайдан, день 64-й}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության նախկին պետ Վիտալի Յարեման հայտնել է, որ «Կիևում գործում է քրեական կառույց, որն ունի մոտ 200 տղամարդ, որը ոստիկանության քողի տակ հակաիրավական գործողություններ է իրականացնում... այդ թվում՝ մարդկանց առևանգում»&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875872-v-kieve-deystvuet-kriminalnaya-struktura-kotoraya-pod-prikryitiem-pravoohraniteley-pohischaet-lyudey-yarema.html|title= В Киеве действует криминальная структура: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Մարզերում սկսվել են շրջվարչակազմերի և մարզպետարանների զավթումները&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-mitinguvalniki-blokuyut-rayderzhadministraciyu-331096.html На Львівщині мітингувальники блокують райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-protestuvalniki-zahopili-chergovu-rayderzhadministraciyu-331135.html На Львівщині протестувальники захопили чергову райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;։

;[[Արևմտյան Ուկրաինա]]

[[Պատկեր:Wp lvov oga 2014.jpg|thumb|220px|Լվովի մարզային վարչակազմի գրավված շենքը, որն ամրացվել է պարկերից, ավտոմոբիլային անվադողերից և մասնակարկերից պատրաստված բարիկադով]]

Ցուցարարները գրավել են Լվովի մարզպետարանի շենքը, նրա ղեկավար [[Օլեգ Սալո]]ն հրաժարական է տվել, սակայն շուտով հայտարարել է, որ իրեն ստիպել են դա անել և կխնդրի չեղյալ համարել իր հրաժարականի դիմումը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2390458 Губернатор Львовской области заявил, что его вынудили написать заявление об отставке]&lt;/ref&gt;։ Լվովի Օգա շենքում սկսել են տեղական «ժողովրդական Ռադա» ձևավորել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/23/7010947/ Люди захватили Львовскую ОГА] — 23 января 2014&lt;/ref&gt;։ Նաև գրավել են Ռովնոյի&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/34245-vsled-za-lvovom-protestujuwie-zahvatili-oga-v-rovno Протестующие захватили ОГА в Ровно]&lt;/ref&gt;, Տերնոպոլի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/23/ternopol1/ В Тернополе захватили ОГА] — Lenta.ru&lt;/ref&gt; և Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/hmelnicki-aktivisti-zahopili-budivlyu-oda-330947.html В Хмельницке захватили ОГА]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; շենքերը&lt;ref name=autogenerated20140131-1&gt;[http://www.fontanka.ru/2014/01/23/167/ В Ивано-Франковске и Житомире люди пришли «брать» местные органы власти.]&lt;/ref&gt;։

;Կենտրոնական Ուկրաինա

Գրավելու անհաջող փորձերը տեղի են ունեցել Պոլտավայում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/news/353532 Радикалов, намеревавшихся захватить Полтавскую администрацию, успокоил Гимн Украины, спетый начальником милиции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201193443/http://www.interfax.ru/news/353532 |date=2014-02-01 }} — Интерфакс, 23 января 2014 года&lt;/ref&gt; և Ժիտոմիրում&lt;ref name=autogenerated20140131-1 /&gt;։ Չերկասում ցուցարարները գրավել են Չերկասի մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875866-v-cherkassah-mitinguyuschie-zahvatili-pomeschenie-cherkasskogo-oblsoveta.html В Черкассах митингующие захватили помещение Черкасского облсовета] — УНІАН, 23.01.2014&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 24 ===

; Կիև

Գիշերը ցուցարարները նոր բարիկադներ են կառուցել ինստիտուտի փողոցում և գրավել Կրեշչատիկում գտնվող Ուկրաինայի ագրարային քաղաքականության և պարենի նախարարության շենքը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/kyiv/maydan-rozshiryuyetsya-aktivisti-zahopili-primischennya-minagropolitiki-schob-pogritis-331029.html Активисты захватили помещение Минагрополитики]&lt;/ref&gt;։

Եվրամիության հանձնակատար Ֆյուլեն Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ լուծման ուղիները քննարկել է [[Ուկրաինայի նախագահ|նախագահ]] Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներից մեկի՝ Վլադիմիր Կլիչկոյի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876366-klichko-i-fyule-obsujdali-kak-mirno-reshit-politicheskiy-krizis-v-ukraine.html|title=Кличко и Фюле обсуждали, как мирно решить политический кризис в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ձերբակալված ցուցարարները, չեն կատարել ծանր հանցագործություններ և պետք է համաներում ստանան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3296937-yanukovych-poobeschal-amnystyrovat-zaderzhanykh-aktyvystov|title=Янукович пообещал амнистировать задержанных активистов — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Գրուշևսկու փողոցում վերսկսվել Է դիմակայությունը, որն ուղեկցվել է ավտոմոբիլային անվադողերի այրմամբ, պայթուցիկներով և տրավմատիկ զենքի օգտագործմամբ՝ փոխհրաձգություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876360-na-grushevskogo-vozobnovlyaetsya-protivostoyanie.html|title=Противостояние возобновляется: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ից հայտնել են, որ իրենց «Մայդանի պահապան» անվանող անձինք պատանդ են վերցրել երեք ոստիկանի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?v_mvd_uveryayut_chto_aktivisti_evromaydana_zahvatili_treh_militsionerov&amp;objectId=402219&amp;lang=ru|title=Активисты захватили трех милиционеров}}&lt;/ref&gt; 0&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-136786.html|title=Захваченные протестующими милиционеры освобождены. — Polemika.com.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140203033130/http://polemika.com.ua/news-136786.html|archivedate=2014-02-03|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

[[Պատկեր:Euromaidan_in_Khmelnytskyi_20140124_163608.jpg|մինի|200x200փքս|Խմելնիցկայայի գրաված շենքը]]
Ցուցարարները գրավվել են Իվանո-Ֆրանկովսկում և Լուցկում գտնվող շենքերը։ Լուցկում գրոհի ժամանակ Վոլինի նահանգապետը և մարզխորհրդի ղեկավարը հրաժարական են տվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876139-v-ivano-frankovske-mitinguyuschie-shturmom-zahvatili-oga.html В Ивано-Франковске митингующие штурмом захватили ОГА]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25241255.html Председатели Волынского облсовета и ОГА подали в отставку]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Չեռնովցիում ցուցարարները ներխուժել են մարզխորհրդի տարածք&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876198-v-chernovtsah-mitinguyuschie-prorvalis-v-oga-s-chernogo-hoda-chast-silovikov-pokinula-zdanie.html|title=В Черновцах митингующие прорвались в ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում ցուցարարները կրկին գրավել են մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876269-mitinguyuschie-zahvatili-oga-v-hmelnitskom.html|title=Митингующие захватили ОГА в Хмельницком: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Լվովի «Բերկուտի» մի քանի մարտիկներ աշխատանքից ազատման զեկույց են գրել, քանի որ չեն ցանկացել պատերազմել «իրենց ժողովրդի դեմ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876130-smi-uvolilis-neskolko-boytsov-lvovskogo-berkuta-video.html|title=Уволились несколько бойцов львовского «Беркута»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Քաղաքային Սումի գլուխը և նրա «Рідне місто» խմբակցությունը քաղաքային խորհրդում հայտարարել են բողոքի ակցիաների աջակցության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876316-mer-sum-i-ego-fraktsiya-v-gorsovete-zayavili-o-podderjke-protestov.html|title=Мэр Сум и его фракция в горсовете заявили о поддержке протестов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Չերքասներում շուրջ 4 հազար ցուցարարներ գրոհել են մարզային ոստիկանություն՝ պահանջելով ազատ արձակել 58 մարդու, որոնք նախօրեին ձերբակալվել էին պետական վարչակազմի գրոհի փորձի համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876336-v-cherkassah-okolo-4-tyisyach-jiteley-cherkass-shturmovali-oblastnuyu-militsiyu.html|title=Около 4 тысяч жителей Черкасс пытались прорваться в областную милицию: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հարավ-Արևելք

Ղրիմում «ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել Է ինքնապաշտպանության ջոկատներում «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից ֆինանսավորումը «օրենքից դուրս հայտարարած այն տարածաշրջանների, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Խիստ հայտարարություններով հանդես են եկել նաև Դոնեցկի, Լուգանսկի, Խերսոնի և Դնեպրոպետրովսկի մարզխորհուրդները։

=== Հունվարի 25 ===

; Նախագահի բանակցությունները ընդդիմության առաջնորդների հետ

Ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների ընթացքում Վիկտոր Յանուկովիչը «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավար Արսենի Յացենյուկին առաջարկել է վարչապետի պաշտոնը, իսկ «Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոյին՝ հումանիտար հարցերով փոխվարչապետ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html Януковия предложил Яценюку должность премьер-министра] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228152604/http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պատրաստ է պատասխանատվություն ստանձնել երկրի համար և նրան տանել Եվրամիություն&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876647-yatsenyuk-o-premerstve-myi-ne-otvergaem-predlojenie-no-myi-ego-i-ne-prinimaem.html Яценюк о премьерстве: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Կլիչկոն Եվրամայդանի հանրահավաքում հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պահանջում է նախագահի արտահերթ ընտրություններ արդեն այս տարի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876627-klichko-oppozitsiya-trebuet-dosrochnyih-vyiborov-prezidenta-v-etom-godu-i-prodoljaet-peregovoryi.html Оппозиция требует досрочных выборов президента в этом году: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկը կարծում է, որ նախագահ Յանուկովիչը տարածաշրջանների ակտիվության շնորհիվ սկսել է զիջումների գնալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876632-tyagnibok-schitaet-chto-yanukovich-nachal-idti-na-ustupki-blagodarya-aktivnosti-regionov.html Тягнибок считает, что Янукович начал идти на уступки благодаря активности регионов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Առայժմ, սակայն, ընդդիմությունը հրաժարվել է իշխանության առաջարկներից՝ դրանք համարելով ոչ բավարար&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/26/nodeal/ Украинская оппозиция отказалась от предложений власти]&lt;/ref&gt;։

; Կիև

300 արմատականներից բաղկացած ջոկատը փորձ է ձեռնարկել գրավել ռազմավարական օբյեկտը՝ Ուկրաինայի Էներգետիկայի նախարարությունը։ Էներգետիկայի նախարար Էդուարդ Ստավիցկին ինքն է դուրս եկել զավթիչների մոտ և համոզել նրանց լքել ռազմավարական օբյեկտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|title=Ставицкий выгнал радикалов из здания Министерства энергетики — МК|accessdate=2020-01-18|archive-date=2018-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20180801064121/https://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20140125/991303676.html|title=Ядерные объекты Украины переведут на специальный режим охраны|date=2015-01-25|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։

Ներքին զորքերի զինծառայողները, որոնք տեղակայված են ուկրաինական տանը, որն ավելի վաղ ցուցարարների կողմից չէր զբաղվում տնօրենի խնդրանքով, քանի որ այնտեղ պահվում էին թանգարանային երկու հավաքածուներ, հայտնաբերվել են ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876634-mitinguyuschie-shturmuyut-ukrainskiy-dom.html Митингующие штурмуют Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/834716/ Протестующие с «коктейлями Молотова» штурмуют Украинский дом // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Զինծառայողները փորձել են հետ մղել գրոհը՝ նետելով լուսաձայնային նռնակներ և հարձակվողներին ջրելով խողովակներից ջրով, սակայն պաշտպանության գործուն միջոցների բացակայությունը և հարձակվողների բազմակի թվային առավելությունը ի չիք է դարձրել շենքը պաշտպանելու նրանց փորձերը&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/876638-siloviki-otkazalis-pokinut-ukrainskiy-dom-shturm-prodoljaetsya.html Силовики отказались покинуть Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Նրանց առաջարկվել է դուրս գալ ձևավորված միջանցքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876646-siloviki-soglasilis-uyti-iz-ukrainskogo-doma-u-vhoda-jivoy-koridor.html Силовики согласились уйти из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Կլիչկոյի հետ բանակցություններից հետո իրավապահները շենքը լքել են կողային մուտքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876657-pravoohraniteli-pod-kriki-ganba-vyishli-iz-ukrainskogo-doma.html Правоохранители вышли из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը ՆԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել, որ ոստիկանության աշխատակիցների դեմ դիմակայության ընթացքում, բացի հրկիզող խառնուրդով քարերից և շշերից, քցել են ՌԳԴ-5 մարտական նռնակ, որից կտրոն չի պոկվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-18 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009202214/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Արևելյան Ուկրաինա

Դոնեցկի Ավտոմայդանի ակտիվիստները 7 մեքենաներով Դոնեցկի «Հարված» քաղաքական կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության նախաձեռնությամբ Վիտալի Կլիչկոն պիկետել են Դոնեցկի «Լյուքս» նստավայրը, որտեղ ապրում է ուկրաինացի ամենահարուստ օլիգարխ Ռինատ Ախմետովը։ Ակցիայի անցկացման հաղորդագրության մեջ ասվում է. «Ռինատ Ախմետովը գործադիր և օրենսդիր իշխանության իր ներկայացուցիչն ունի, երկրի ամենահարուստ մարդն է և, անշուշտ, հնարավորություն ունի ազդել Յանուկովիչի և նրա կամակատարների վրա։ Ախմետովը խոստացել է լսել բոլոր նրանց, ովքեր իր մոտ կգան կառուցողական առաջարկներով։ Մենք ցանկանում ենք Ախմետովին առաջարկել հանդես գալ խաղաղարարի դերում և դադարեցնել եղբայրասպան պատերազմը։ Մենք խաղաղությամբ ենք գնում»&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/ahmetov-otreagiroval-na-boi-v-kieve-biznes-ne-mozhet-ostavatsya-v-storone-269390.html Ахметов отреагировал на бои в Киеве. Главред, 25.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Լվովի մարզային խորհուրդը տարածաշրջանում ստեղծել է ինքնակառավարման նոր մարմին՝ գործադիր կոմիտե, որն իր վրա կվերցնի մարզպետարանի գործառույթները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/lviv/ Во Львовской области создали новый орган самоуправления]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Ցուցարարները Վիննիցայում և Պոլտավայում գրավել են մարզպետարանների շենքերը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/vinnitsa/ Оппозиция захватила областную администрацию в Виннице]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=56615 В Полтаве митингующие захватили власть]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Ցուցարարները գրավել են Չերնիգովի մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/chernigov/ Протестующие захватили Черниговскую ОГА]&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 26 ===

; Կիև

Ուկրաինական տան տանիքում «աֆղանցիներ»-ի վետերանները մարտական փամփուշտներ են հայտնաբերել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876685-smi-afgantsyi-nashli-na-kryishe-ukrainskogo-doma-boevyie-patronyi.html «Афганцы» нашли на крыше Украинского дома боевые патроны: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ պատգամավորներին խնդրել են հետաքննել, թե արդյոք դիպուկահարները եղել են ուկրաինական տան տանիքում, քանի որ տանիքի վրա, Բացի ինքնաձիգի փամփուշտներից, դիպուկահար հրացանից երկու փամփուշտ է հայտնաբերվել։ Ուկրաինական տունը գտնվում է Գրուշևսկու բարիկադների դիմաց&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876706-deputatov-prosyat-rassledovat-byili-li-snayperyi-na-kryishe-ukrainskogo-doma.html Депутатов просят расследовать, были ли снайперы на крыше Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիայի խոսքով՝ Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Կանադայի և ԱՄՆ-ի դեսպաններն այցելել են արհմիությունների տուն և այնտեղ ոչ մի զենք չեն գտել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876781-parubiy-poslyi-zapadnyih-stran-ubedilis-chto-v-dome-profsoyuzov-net-orujiya.html Послы западных стран убедились, что в Доме профсоюзов нет оружия: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Սումի մեջ Ժողովրդական վեչեի մասնակիցները գրավել են խորհուրդների տունը, որի տարածքում մարզային և քաղաքային խորհուրդներն անցկացնում են իրենց նիստերը։ Շենքը մտել են ինքնապաշտպանության ջոկատները, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել շենքի բոլոր մուտքերը, ելքերը և շինությունները։ Շենքի խաղաղ փոխանցման մասին հայտարարել Է Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, մարզային ժողովրդական Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Շուլգան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876740-v-sumah-mitinguyuschie-zahvatili-dom-sovetov.html В Сумах митингующие захватили Дом советов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Օդեսայում հանրահավաք է անցկացվել ի պաշտպանություն Եվրոմայդանի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876735-v-odesse-mitinguyut-v-podderjku-maydana-oga-otsepila-militsiya.html В Одессе митингуют в поддержку Майдана: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Դնեպրոպետրովսկում փորձել են գրոհել մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876743-v-dnepropetrovske-shturmuyut-oga-onlayn-vklyuchenie.html В Днепропетровске штурмовали ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի թաթարների մեջլիսը նախաձեռնել է հունվարի 28-ին Սիմֆերոպոլում խաղաղ հանրահավաք անցկացնել բռնապետության դեմ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876747-kryimskie-tataryi-sobirayut-miting-protiv-diktaturyi-v-simferopole.html Крымские татары собирают митинг «против диктатуры»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլում ընդդիմադիրների հանրահավաք անցկացնելու փորձն անհաջող է ավարտվել։ Սևաստոպոլի ՆՏՍ հեռուստաալիքի թղթակիցը հայտարարել է, որ Սևաստոպոլի բնակիչները ճնշող մեծամասնությամբ դեմ են արտահայտվել Ուկրաինայում տեղի ունեցող անկարգություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|title=Защитим Севастополь! Независимое телевидение Севастополя|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219002346/http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|archivedate=2014-02-19|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներում ընդգրկվելու մասին, որոնց նպատակը Սևաստոպոլի՝ որպես Եվրոմայդանի դեմ հանդես եկող քաղաքի պահպանումն է&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны — Лента новостей Севастополя] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 27 ===

; Իշխանության և ընդդիմության բանակցությունների արդյունքներ

Կառավարության և ընդդիմության միջև բանակցություններից հետո, քաղաքական իրավիճակը կարգավորելու աշխատանքային խմբի անդամ, արդարադատության նախարար Ելենա Լուկաշը ասաց, որ Յացենյուկը հրաժարվում է ղեկավարել կառավարությունը։ Նախագահը և ընդդիմությունը պայմանավորվել են հունվարի 16-ին ուժը կորցրած ճանաչել օրենքները և համարել կառավարության պատասխանատվությունը։ Կողմերը քննարկել են սահմանադրական բարեփոխումներին համատեղ մասնակցության հարցեր և այս հարցում եվրոպական ինստիտուտների հետ համագործակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877287-prezident-i-oppozitsiya-dogovorilis-otmenit-zakonyi-16-yanvarya-i-rassmotret-vopros-ob-otvetstvennosti-pravitelstva.html Президент и оппозиция договорились отменить законы 16 января: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կիև
{{External media|align=right|width=300|image1=[http://www.echo.msk.ru/files/1113526.jpg?1390814589 Կիևի Մայդանի տարածքը 27.01.2014]}}Ցուցարարները գրավել են Ուկրաինայի արդարադատության նախարարության շենքերից մեկը Գորոդեցկու փողոցում՝ «տաքանալու և գիշերելու համար»։ Այս մասին ասվում է Ուկրաինայի ՆԳՆ տարածած հայտարարության մեջ։ Արդարադատության նախարարության շենքի մոտ են գտնվում մի քանի տասնյակ ակտիվիստներ, որոնք բարիկադներ են կառուցում, ինչի համար օգտագործում են ձյան պարկեր և աղբամաններ։ Նրանք հրաժարվել են լքել տարածքը՝ չնայած Վիտալի Կլիչկոյի խնդրանքին։ Գրավման պատասխանատվությունը ստանձնել է «աջից ուժեղ է» քաղաքացիական շարժումը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/915997 Участники беспорядков в Киеве захватили здание Минюста Украины]&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր («Բատկիվշչինա» խմբակցություն), Արհմիությունների տան պարետ Ստեփան Կուբիվը սադրանք է անվանել նախարարությունների շենքերի գրավումը և ենթադրել, որ այն կարող են օգտագործել արտակարգ դրություն մտցնելու համար&lt;ref&gt;[http://obkom.net.ua/news/2014-01-27/1239.shtml Комендант Майдана назвал провокацией захват зданий министерств. ОБКОМ]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ ընդդիմության կողմնակիցները ապաշրջափակել են արդարադատության և էներգետիկայի նախարարությունները։

«Աջ սեկտորի» առաջնորդները (Դմիտրի Յարոշ, «Տրիզուբայի» գլխավոր հրամանատար Ա. Ստեմպիցկին և Ունա-ՈՒՆՍՈ-ի ղեկավարի տեղակալ Նիկոլայ Կարպյուկը), իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, իշխանություններին առաջադրել են իրենց պահանջները․

* սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում
* ընդդիմության նկատմամբ ուժային գործողությունների դադարեցում
* ամբողջական համաներման հայտարարումը՝ բողոքի ակցիաների առանց բացառության բոլոր մասնակիցների ազատ արձակում և բոլոր քրեական գործերի և վարույթների փակում
* Ազարովի կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել
* Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի վերաձևակերպում
* օրենքների վերացում հունվարի 16-ից
* «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման լուծարում և ՆԳՆ-ի որակապես այլ հատուկ ստորաբաժանման ձևավորում
* ցուցարարների սպանությունների, ծաղրուծանակի և ծեծի մեղավորների պատիժ
* Մայդանի կորած ակտիվիստների հետախուզում
* մարզահայրենասիրական կազմակերպությունների օրինականացում
* իրենց վարկաբեկած քաղաքական գործիչներին իշխանության չթողնելը։ «Աջ հատվածը», այդպիսով, պահանջում էր իշխանության ամբողջական «վերաբեռնումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|title=«Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 03.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|archivedate=2015-09-28|accessdate=2016-08-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot;&gt;{{Cite web |url=http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |title=ЗАЯВА ДМИТРА ЯРОША — ЛІДЕРА «ПРАВОГО СЕКТОРУ» |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2019-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191206/http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/radikalnaja_organizatsija_pravyj_sektor_vzjala_na_sebja_otvetstvennost_za_revoljutsiju_na_ukraine-361498/ Радикальная организация «Правый сектор» взяла на себя ответственность за «революцию» на Украине]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Չերնիգովում ցուցարարներն անարգել գրավել են մարզխորհրդի շենքը։ Ժողովրդական պատգամավոր Ռուսլան Մարցինկիվը հայտարարել է, որ այսուհետ այստեղ կլինի Ժողովրդական խորհրդի շտաբը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877046-mitinguyuschie-voshli-v-chernigovskiy-oblsovet-onlayn-vklyuchenie.html Митингующие вошли в черниговский облсовет. Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Կիրովոգրադում անցկացվել է Եվրոմայդանի կողմնակիցների երթ, որին մասնակցել է շուրջ հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877261-v-kirovograde-okolo-tyisyachi-aktivistov-evromaydana-proshli-shestviem.html В Кировограде около тысячи активистов прошли шествием — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Դոնեցկում կազակների և Աֆղանստանի պատերազմի վետերանների տեղական հասարակական կազմակերպությունները սկսել են կամավոր ջոկատներ կազմակերպել, որոնք պետք է իրավապահ մարմիններին օգնեն քաղաքում կարգուկանոն ապահովել&lt;ref&gt;[http://newsru.com/arch/world/27jan2014/donetsk.html В Донецке на улицы вышли казачьи патрули — NEWSru.com, 27 января 2014]&lt;/ref&gt;։

Խարկովում Եվրամայդանի աջակցության հանրահավաքին հավաքված մարդկանց վրա երկու պայթուցիկ սարք է նետվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877237-v-harkove-neizvestnyie-molodyie-lyudi-zabrosali-miting-evromaydana-petardami.html В Харькове неизвестные люди забросали митинг Евромайдана петардами — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում «երիտասարդական միասնություն» կազմակերպության առաջնորդ Անտոն Դավիդչենկոն հայտարարել է «ժողովրդական դրուժինայի» ջոկատների ստեղծման մասին՝ քաղաքը «արմատականների ազգայնական կազմակերպություններից» պաշտպանելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timer.od.ua/news/v_odesse_sformirovali_narodnuyu_drujinu_724.html|title=Одесситы сформировали «Народную дружину»|date=2014-01-27|publisher=Новостной сайт «Таймер»|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում 12 ռուսամետ կազմակերպություններ հայտարարել են «Ուկրաինայի իրավական դաշտից դուրս գալու» հնարավորության մասին՝ «Մալոռոսիայի դաշնային պետություն» ստեղծելու համար՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան, եթե Ուկրաինայում իշխանության գա ընդդիմությունը։ Այդ անջատողական հայտարարություններ են անտեսվել է իշխանությունների կողմից Սևաստոպոլի և դատապարտվել իշխանությունների կողմից [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/01/140127_ru_n_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=В Севастополе заявили о возможном «выходе из правового поля Украины»|date=2014-01-27|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսական «Գիշերային գայլեր» բայքերական ակումբը Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ հերթապահություն է սահմանել՝ այն պաշտպանելով ընդդիմադիր ակտիվիստների կողմից հնարավոր գրոհից։ Իրավիճակի հետագա սրման դեպքում նրանք հայտարարել են Սիմֆերոպոլում մի շարք վարչական շենքեր պահպանության տակ վերցնելու պատրաստակամության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/27/wolfs/ «Ночные волки» взяли под охрану администрацию Севастополя]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 28 ===

; Կիև

Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/resign/ Премьер-министр Украины подал в отставку]&lt;/ref&gt;, որը նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդունել է։ Ուկրաինայի Սահմանադրության համաձայն՝ վարչապետի հրաժարականն առաջացնում է նախարարների ամբողջ կաբինետի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/president/ Янукович принял отставку правительства]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի կառավարության ղեկավարի պարտականությունները սկսել է կատարել առաջին փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877662-obyazannosti-premer-ministra-budet-ispolnyat-arbuzov.html Обязанности премьер-министра будет исполнять Арбузов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հունվարի 16-ին չեղյալ են հայտարարվել տասնմեկ օրենքներից ինը&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство «законов 16 января»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ռադան քրեական պատասխանատվություն է սահմանել ֆաշիզմի հանցագործությունների ժխտման կամ արդարացման և նացիզմի դեմ պայքարողների հիշատակին կառուցված հուշարձանների պղծման կամ ոչնչացման համար&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877563-rada-ustanovila-otvetstvennost-za-opravdanie-prestupleniy-fashizma.html Рада установила ответственность за оправдание преступлений фашизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան 5-րդ ալիքի եթերում հայտնել է, որ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության նիստում, որը տեղի է ունեցել հունվարի 28-ին, Ռինատ Ախմետովի (40 պատգամավոր) և Սերգեյ Տիգիպկոյի (38 պատգամավոր) խմբերի մարդիկ հրաժարվել են աջակցել Ուկրաինայում արտակարգ դրություն մտցնելուն, ինչի մասին պնդում էր, մասնավորապես, Կլյուևը (նախագահի վարչակազմի ղեկավար)&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/bogoslovskaya-rasskazala-o-bunte-pochti-80-ti-regionalov-269703.html Богословская рассказала о бунте почти 80 регионалов. Главред, 29.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդը ճանաչել է «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադան» և քվեարկել «Անդրկարպատյան ժողովրդական ռադայի» ստեղծման օգտին»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877574-na-zakarpate-sozdali-narodnuyu-radu.html На Закарпатье создали Народную раду: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում Մայդանի ակտիվիստները բարիկադավորել են մարզպետարանի բոլոր մուտքերն ու ելքերը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877470-aktivistyi-zabarrikadirovali-vse-vhodyi-i-vyihodyi-iz-hmelnitskoy-oga.html Активисты забаррикадировали Хмельницкую ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Լվովում «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորների և «ինքնավար դիմադրության» ներկայացուցիչների միջև բախում է տեղի ունեցել Օգա շենքի պահպանման հետ կապված հետագա գործողությունների շուրջ տարաձայնությունների պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|title=Столкновения между «Свободой» и «Автономным сопротивлением»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140221230802/http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|archivedate=2014-02-21|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/877811-v-ivano-frankovske-tseloe-podrazdelenie-alfa-pereshlo-na-storonu-naroda.html|title=В Ивано-Франковске подразделение «Альфа» перешло на сторону народа: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի Հարավ-Արևելք

Երեք ոստիկաններից մեկը, որոնց ՆԳՆ տվյալներով՝ Խերսոնում ցուցարարները դանակահարել են հունվարի 27-ին, մահացել է հիվանդանոցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009203748/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 29 ===
Ձերբակալված ակտիվիստներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության կապակցությամբ «Մայդանի խորհուրդը» որոշում է ընդունել ազատել Մինագրոպոլիտիկայի տարածքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878034-aktivistyi-spilnoy-spravyi-osvobojdayut-zdanie-minagropolitiki.html|title=Активисты освобождают здание Минагрополитики: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, որը 2014 թվականի հունվարի 24-ին գրավել էին «քնած տեղեկանքի» աջակողմյան ղեկավարները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|title=Оппозиционеры устроили драку за здание министерства: Top.rbc.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301224249/http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ձայների մեծամասնությամբ հավանություն է տվել Ռեգիոնների կուսակցության առաջարկած «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին» օրինագծին, որը նախատեսում է բողոքի ակցիաների բոլոր մասնակիցների համաներում, բացառությամբ առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած անձանց։ Օրինագծում նշվում է, որ համաներումն ուժի մեջ կմտնի միայն այն բանից հետո, երբ ցուցարարները ազատ կարձակեն գրավված բոլոր վարչական շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/30/rada/|title=Парламент Украины принял закон об амнистии}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 30 ===
Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ համաներման մասին օրենքն ընդունվել է սահմանադրական նորմերի խախտմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878751-zakon-ob-amnistii-prinyat-s-narusheniem-konstitutsionnyih-norm-zayavlenie-liderov-oppozitsii.html|title=Закон об амнистии принят с нарушением конституционных норм — заявление лидеров оппозиции : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ութ օր շուտ անհետացած և առևանգված համարվող Ավթոմայդանի առաջնորդներից Դմիտրի Բուլատովը գտնվել է երեկոյան՝ Կիևի մերձակայքում գտնվող Բորիսպոլի շրջանի Վիշենկի գյուղում։ Ինչպես ինքն է ասել Բուլատովը, անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել նրան, խոշտանգել, կտրել ականջը և անգամ խաչել&lt;ref&gt;http://vvc.kiev.ua/news/2594 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221212420/http://vvc.kiev.ua/news/2594 |date=2014-02-21 }} Рецептура приготовления «утки»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878823-v-seti-poyavilos-foto-izbitogo-bulatova.html|title=В сети появилось фото избитого Булатова : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Երկար տանջանքներից հետո նրան դուրս են բերել ու դուրս նետել մեքենայից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878829-bulatova-raspyali-i-otrezali-uho-pohititeli-s-russkim-aktsentom-smi.html|title=Булатова распяли и отрезали ухо похитители с русским акцентом — СМИ : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878836-bulatov-vo-vremya-pyitok-mechtal-chto-vyirvetsya-i-uydet-na-ryibalku.html|title=Булатов во время пыток мечтал, что вырвется и уйдёт на рыбалку : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/31/bulatov/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: СМИ опубликовали фото пропавшего лидера «Автомайдана»}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության մարմինների ներկայացուցիչները կասկածի տակ են դրել Բուլատովի՝ առևանգման և կտտանքների մասին հայտարարությունները՝ նշելով, որ, նրանց կարծիքով, նա չափազանց լավ է նայել առևանգողների ձեռքում ութ օր գտնվելուց հետո։ Նման ենթադրություն Է հայտնել նաև Ուկրաինայի արտգործնախարար Լեոնիդ Կոժարան։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարել է, որ Բուլատովի առևանգման հիմնական վարկածների թվում քննությունը դիտարկում է ընդդիմադիրների կողմից «հասարակությունում էմոցիաներ բորբոքելու համար» բեմադրության վարկածը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140206_bulatov_presser_lithuania.shtml|title=Лидер «Автомайдана» Булатов: меня пытали профессионалы|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 31 ===
Ուկրաինայի ՆԳՆ հայտարարության համաձայն՝ 2013 թվականի նոյեմբերին սկսված բողոքի ակցիաները ոչ թե տարերային էին, այլ ծրագրված, ներառյալ զարգացման ուժային տարբերակը։ Այդ մասին, ըստ ՆԳՆ-ի, վկայում են «Բատկիվշչինայի» գրասենյակում առգրավված սերվերների նյութերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lb.ua/news/2014/01/31/253936_mvd_evromaydan_voznik_planu.html|title=МВД: Евромайдан возник по плану «Батькивщины» — Министерство ссылается на информацию, найденную на изъятых серверах партии. — LB.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել պետական իշխանության զավթման փորձի փաստով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.forbes.ru/news/250387-sbu-ukrainy-zavela-delo-o-popytke-zakhvata-vlasti|title=СБУ Украины завела дело о попытке захвата власти|publisher=Forbes.ru}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 1 ===
[[Պատկեր:ConsMunich_50th_Munich_Security_Conference_2014_(12251565305).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին, 2014 թվականի փետրվարի 1-ին]]
Եվրոմայդանի առաջնորդներ Կլիչկոն և Յացենյուկը մասնակցել են Մյունխենի անվտանգության խորհրդաժողովին, որտեղ մի շարք հանդիպումներ են ունեցել ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերիի և եվրոպական ղեկավարների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|title=Яценюк найдет способ разрешить украинский конфликт|publisher=The Kiev Times|accessdate=2020-01-21|archive-date=2014-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20140204053244/http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ հունվարի 31-ի երեկոյան Մայդանի անվտանգության աշխատակիցները գրավել են ոստիկանության մայոր, որը քաղաքացիական հագուստով գտնվում էր Մայդանում։ Նրան ծեծել են, տարել են ՊԵԿ-ի շենք և խլել վկայականը։ Ավելի ուշ նա ազատ է արձակվել և հոսպիտալացվել գանգուղեղային փակ վնասվածքով, գլխուղեղի ցնցումով և երիկամի սալջարդով&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/449892-mvd-zayavilo-podvale-kgga.html МВД заявило, что в подвале КГГА протестующие пытали милиционера]&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից ձերբակալվել է ավտոմեքենաների հրկիզման մեջ կասկածվողը, որը պատմել է Արհմիությունների տանը նման հանձնարարություն ստանալու մասին&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/449955-podzhigatel-avto-kieve-skazal-mvd.html Поджигатель авто сказал МВД, что получил заказ от людей в масках | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 3 ===
Հայտարարվել է, որ ԱՄՆ-ն և Եվրամիությունը մշակում են Ուկրաինային ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու կարճաժամկետ ծրագիր, որը կտրամադրվի իրական բարեփոխումներ իրականացնելու պայմանով։ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնություն կարող է տրամադրվել ոչ թե Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման, այլ տնտեսական դժվարությունները հաղթահարելու համար։ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Լեոնիդ Կոժարան հայտարարել է, որ ԵՄ-ի կողմից պաշտոնական առաջարկներ դեռ չեն ստացվել&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140203_ukraine_yanukovich_warning.shtml|title=Янукович назвал действия оппозиции экстремизмом|date=2014-02-03|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «ժողովրդավարական գործընթացը և Ուկրաինայում արմատականության սպառնալիքը» կլոր սեղանի շուրջ քննարկումը, որի աշխատանքներին մասնակցել են փորձագետներ՝ քաղաքագետներ, հասարակական, քաղաքական և կրոնական գործիչներ։ Հրավիրվածների թվում էին Ուկրաինայի բոլոր նախագահները։ Ուկրաինայի նախագահ վիկտոր Յանուկովիչն է անվանել ընդդիմության գործողությունները ծայրահեղականության. «Պետք է ''ոչ'' ասել ծայրահեղականությանը, ծայրահեղականությանը, հասարակության մեջ թշնամանք հրահրելուն, որի հիմքում դրված է քաղաքական պայքարը իշխանության համար, - հայտարարել Է Յանուկովիչը [[Վանդալություն|վանդալիզմ]] է, որը մենք տեսնում ենք պետական հաստատությունների գրավման ժամանակ, և կոչերը, որոնք հնչում են, հիշեցնում են պատմության վաղեմի դասերը։ Մենք չէինք ցանկանա, որ Աստված չանի, դա ևս մեկ անգամ կրկնվի»&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot; /&gt;։

Միևնույն ժամանակ գերմանացի քաղաքագետ Ա.Ումլանդը Ֆեսբուքյան իր էջում տեղադրել է «Կիևի Եվրամայդանը ազատագրական, այլ ոչ թե քաղաքացիական անհնազանդության ծայրահեղական զանգվածային ակցիա է» հանրագիրը, որում նախազգուշացրել է Ուկրաինայում բողոքի շարժումը որպես շարժում ներկայացնելուց, որը գլխավորում են տեղի ծայրահեղ ազգայնականները և ենթակա է նրանց գաղափարներին։ Հեղինակը մտադիր չէ ստվերել կամ նսեմացնել ուլտրաաջերի դերն ու դրանցից բխող վտանգները Եվրամայդանի համար, սակայն նա կարծում է, որ հանրագրում նշվում է, որ ազգայնական գաղափարը քաղաքականապես աննշան է հարյուր հազարավոր մարդկանց մասշտաբով, նպատակ ունեցող հիմնական զանգվածում տարբերվում են ազգայնականների նպատակներից, իսկ նորությունների ռեպորտաժները, որոնցում շեշտադրվում է բացառապես այն, որ Կիևում գործում են ֆաշիստներ, ստեղծվում են նրանց կողմից, ովքեր ցանկանում են բավարարել Ռուսաստանի իմպերիալիստական տրամադրությունները։ Խնդրագրի տակ ստորագրել են մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնց թվում են իրավապաշտպաններ, սոցիոլոգներ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ, լրագրողներ և հասարակական գործիչներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/02/140203_rl_umland_petition.shtml|title=Експерти закликали не асоціювати Євромайдан лише з ультраправими групами|date=2014-02-03|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-04|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 4 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել Գերագույն ռադային քվեարկել 2004 թվականի Սահմանադրությունը վերադարձնելու օգտին։ Այդ առաջարկը պաշտպանել է նաև «Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը։ Միևնույն ժամանակ, ինչպես հայտնի է դարձել, Յուլիա Տիմոշենկոն ազատ է արձակել նամակ, որում կոչ է արել «Բատկիվշչինա» խմբակցությանը հրաժարվել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուց և պատրաստվել նախագահական ընտրություններին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/4/671024.html Украинский депутат: Тимошенко не хочет возвращения конституции 2004 года. Взгляд. Деловая газета, 04 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Հարվածի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը Գերագույն ռադայի նիստից հետո հանդիպել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, հայտարարել է, որ նախագահն առաջարկել է սահմանադրական բոլոր փոփոխություններն անցկացնել իրավական դաշտում, ինչի համար կարող է պահանջվել մի քանի ամիս։ «Մենք բոլոր հիմքերն ունենք քաղաքական-իրավական որոշում կայացնելու և 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին ակտ քվեարկելու համար։ Մենք պետք է ընդունենք այդ որոշումը», - ասել է Կլիչկոն։ «Եվ դա կարելի է անել արագ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/880542-klichko-yanukovich-zayavil-chto-na-prinyatie-konstitutsii-2004-ponadobitsya-polgoda.html|title=Кличко: Янукович заявил, что на принятие Конституции-2004 понадобится полгода : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահության նիստում առաջարկվել է «ազգային-ֆաշիստական ուղղվածության խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի վերաբերյալ, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|accessdate=2014-12-02|lang=uk|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 5 ===
«Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ պատրաստ է գլխավորել Ուկրաինայի կառավարությունը, եթե վերականգնվի 2004 թվականի Սահմանադրությունը, իսկ նախարարների կաբինետը ձևավորվի բացառապես ընդդիմության կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881084-yatsenyuk-gotov-stat-premerom-chtobyi-spasti-stranu.html|title=Яценюк готов стать премьером «чтобы спасти страну» : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 6 ===

; Կիև

Մի քանի հազար ցուցարարներ եկել են Գերագույն ռադայի շենքի մոտ՝ պահանջելով, որ պատգամավորները կողմ քվեարկեն 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուն, որը ենթադրում է խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձև։ Արմատականները, որոնք իրենց դեմքերը թաքցնում էին դիմակների տակ, զինված էին բիթերով, սակրավոր թիակներով ու վահաններով։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության պատգամավոր, Մայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիյը հայտարարել է, որ ակցիան նախազգուշական է. «հաջորդ անգամ մենք այլ գործողություններ կձեռնարկենք»։ Արդյունքում ռադայի աշխատանքն ընդհատվել է կես ժամով, ինչից հետո ցուցարարները սկսել են վերադառնալ Անկախության մայդան&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/6/671331.html Рада решила отказаться от комиссии по внесению изменений в конституцию. Взгляд. Деловая газета, 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/6/671328.html Митингующие взяли правительственный квартал в кольцо. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Արհմիությունների տան հինգերորդ հարկում, որը զբաղեցնում է «Աջ սեկտորը», պայթյուն է տեղի ունեցել № 517 աշխատասենյակում։ Պայթյունի հետևանքով մի մարդու ձեռքի վրձինը պոկել է, իսկ մյուսը երրորդ աստիճանի աչքի այրվածքներ է ստացել։ Արհմիությունների տան պարետ, «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Ստեփան Կուբովը հայտնել է, որ պայթել է «''դեղեր»'' գրությամբ փաթեթը, որը փոխանցվել է որպես դրսից մարդասիրական օգնություն։ Եվրամայդանի ներկայացուցիչները ՆԳՆ աշխատակիցներին թույլ չեն տվել մտնել շենք՝ դեպքի վայրը զննելու համար։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որը բաժանել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն, այդ շենքում ցուցարարների կողմից կազմակերպվել է պայթյունավտանգ նյութերի ստեղծման լաբորատորիա, իսկ պայթյունը տեղի է ունեցել «Մոլոտովի կոկտեյլ» պատրաստման ժամանակ՝ դրա բռնկման հետևանքով&lt;ref&gt;{{статья|автор=Shuster S.|заглавие=Leader of Far-Right Ukrainian Militant Group Talks Revolution With TIME|ссылка=http://world.time.com/2014/02/04/ukraine-dmitri-yarosh-kiev/|язык=en|издание=[[The Time]]|тип=журнал|год=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն քրեական գործ է հարուցել «հրազենի կամ զինամթերքի անփույթ պահպանում» հոդվածով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/02/140207_rn_kiev_blast_version.shtml|title=МВД Украины озвучило версию взрыва в «штабе майдана»|date=2014-02-07|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-07}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Ցուցարարները, որոնք գտնվում էին գրավված մարզպետարանի շենքում, լքել են այն։ Այդ որոշումը կայացվել է «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ։ Ընդ որում, վարչակազմի շենքի երկրորդ հարկում շարունակել է գործել «հեղափոխական շտաբը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/06/rovno/|title=Радикалы освободили захваченную администрацию Ровенской области}}&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում հիմնել են հասարակական «Ժիտոմիրի ժողովրդական ռադան», որպեսզի «վերահսկեն տեղի պաշտոնյաների գործողությունները և թույլ չտան արյունահեղություններ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881457-v-jitomire-uchredili-narodnuyu-radu-jitomira.html|title=В Житомире учредили «Народную раду Житомира»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Չերնովցիում ցուցարարները, իշխանությունների հետ փոխզիջման հասնելուց հետո, սկսել են քանդել Չերնովիցկի մարզային խորհրդի և մարզային վարչակազմի շենքի պաշարումը և սկսել են քանդել բարիկադները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881455-v-chernovtsah-protestuyuschie-nachali-snimat-osadu-oga-i-razbirat-barrikadyi.html|title=В Черновцах протестующие начали снимать осаду ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Արտասահմանում

Եվրախորհրդարանը Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, որում կոչ է արել Եվրամիությանը հասցեական պատժամիջոցներ սկսել ուկրաինացի պաշտոնյաների, խորհրդարանականների, օլիգարխների, որոնք պատասխանատու են ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման և ընդդիմադիր ակտիվիստների զոհվելու համար։

Եվրապատգամավորները մտահոգություն են հայտնել ուժային դիմակայության կապակցությամբ՝ դատապարտելով խաղաղ քաղաքացիների, լրագրողների, ուսանողների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների վրա հարձակումները։ Եվրախորհրդարանը Մայդանում ցուցարարներին կոչ է արել «ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից, որպեսզի աջակցի իր գործի օրինականությունը խաղաղ ճանապարհով, և բոլոր ընդդիմադիր առաջնորդներին խնդրում է շարունակել ձեռնպահ մնալ բռնությունից և պահպանել խաղաղ բողոքը»։ Բանաձևում դատապարտվում է ինչպես իրավակարգի ուժերի կողմից ցուցարարների նկատմամբ ուժի չափից ավելի կիրառումը, այնպես էլ ծայրահեղականների բռնի գործողությունները։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել դադարեցնել «Բերկուտի» և այլ հատուկ ստորաբաժանումների օգտագործումը՝ սադրանքների, առևանգումների, կտտանքների, ծեծի և Եվրամայդանի կողմնակիցների նվաստացման համար։ Առաջարկվել է ազատ արձակել ձերբակալված ընդդիմադիրներին, այդ թվում՝ Յուլիա Տիմոշենկոյին, առանց նախապայմանների։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին և ընդդիմությանը լուրջ երկխոսություն սկսել հակամարտության ապաէսկալացման նպատակով և առաջարկել Է Ուկրաինայում ստեղծել իր մշտական առաքելությունը, որպեսզի օգնի վերացնել լարվածությունը և երկխոսություն հաստատել հակամարտող կողմերի միջև։

Եվրախորհրդարանը նաև հանդես է եկել Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի վրա չափազանց մեծ ճնշման դեմ, որն, ըստ եվրապատգամավորների, ուղղված է սեփական ապագան ազատ որոշելու հարևան պետության ինքնիշխան իրավունքի խաթարմանը։

Եվրախորհրդարանի պատգամավորները կոչ են արել Եվրամիությանը, ԱՄՆ-ին, ԱՄՀ-ին, Համաշխարհային բանկին, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկին, Եվրոպական ներդրումային բանկին Ուկրաինային ֆինանսական օգնության Երկարաժամկետ փաթեթ պատրաստել բարեփոխումների դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolutin_ukraine.shtml|title=Европарламент призвал к адресным санкциям|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն, իր հերթին, հիասթափություն է հայտնել Եվրախորհրդարանի գնահատականներից ուկրաինական իշխանությունների գործողությունների վերաբերյալ և «Ուկրաինայի ղեկավարության կառուցողական ջանքերի անտեսմամբ՝ վստահության հաստատման և ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ խաղաղ և ներառական երկխոսության հաստատման ուղղությամբ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolution_reax.shtml|title=МИД называет предвзятыми оценки Европарламента|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/politics/2014/2/6/671357.html Новая резолюция Европарламента критична по отношению и к России, и к Украине. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ավելի վաղ առևանգված Դմիտրի Բուլատովը Լիտվայում պատմել է իր առևանգման և կտտանքների մասին, որոնց նա ենթարկվել է&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881476-smi-opublikovali-fotografii-ran-bulatova-posle-pyitok.html#ad-image-0|title=СМИ опубликовали фотографии ран Булатова после пыток: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 7 ===
Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն հայտնել է, որ իր գերատեսչության օպերատիվ տեղեկատվության համաձայն, աջ արմատական խմբավորումները պատրաստվում են ահաբեկչական գործողություն՝ [[Սոչի]]ում ձմեռային Օլիմպիադայի սկիզբը մթագնելու և իրենց վրա ուշադրություն գրավելու նպատակով։ Զախարչենկոն նախազգուշացրել է, որ «իրավապահները բավարար հնարավորություններ ունեն նրանց գտնելու և քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|title=Обращение министра МВД|date=7-02-2014|publisher=Офіційний сайт МВС України|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222033630/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա» կուսակցությունը Զախարչենկոյի հայտարարությունը որակել է հանրությանը վախեցնելու փորձ և ընդգծել ,որ «հենց իրավապահ մարմիններն են ահաբեկչական լայնածավալ արշավ իրականացնում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների դեմ, որոնք պայքարում են իրենց իրավունքների և ազատությունների համար և հանդես են գալիս իշխանության դեմ»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25256694.html МВС хоче залякати суспільство заявами про підготовку теракту — опозиція]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 8 ===
Ինչպես ճեպազրույցի ժամանակ հայտնել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության պետ Մաքսիմ Լենկոն, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը դադարեցրել է քրեական վարույթում հետաքննությունը պետական իշխանության զավթմանն ուղղված գործողությունների կատարման փաստի կապակցությամբ, այսպես կոչված համաներման մասին առաջին օրենքի գործողության կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/news/356830|title=СБУ прекратила расследование дела о попытке захвата власти|date=08-02-2014|publisher=INTERFAX.RU|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140208225438/http://www.interfax.ru/world/news/356830|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՈՒԱԾ-ում հստակեցրել են, որ հետաքննության ընթացքում այդպես էլ գործով ֆիգուրանտներ չեն հայտնվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/08/sbu/ Спецслужбы Украины прекратили дело о захвате власти]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3303180-evromaidanovtsy-ne-daly-kyevlianam-razobrat-barrykady Евромайдановцы не дали разобрать баррикады — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 9 ===
Կիևում կայացել է հերթական «ժողովրդական վեչեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882274-10-e-narodnoe-veche-na-maydane-nezalejnosti-proshlo-bez-ekstsessov.html#ad-image-0 10-е Народное вече прошло без эксцессов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ալեքսանդր Տուրչինովը կոչ է արել գրանցվել ինքնապաշտպանության ջոկատներում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882232-v-oppozitsii-zayavili-chto-yanukovich-opyat-sobiralsya-siloy-razognat-maydan.html Янукович опять собирался силой разогнать Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Յուրի Լուցենկոն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի բնակիչներին կոչ է արել «Արևելյան Մայդան» կազմակերպել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882241-lutsenko-myi-doljnyi-sovmestno-organizovat-vostochnyiy-maydan.html Мы должны совместно организовать Восточный Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Բողոքի ակցիաներ են տեղի ունեցել Խարկովում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882265-harkovskiy-evromaydan-piketiroval-mestnyiy-telekanal.html Харьковский Евромайдан пикетировал местный телеканал : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Օդեսայում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882280-odesskie-aktivistyi-proveli-marsh-zapadentsev-v-znak-togo-chto-odessa-evropeyskiy-gorod.html Одесские активисты провели «Марш западенцев» в знак того, что Одесса — европейский город : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Սումախում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882282-v-sumah-uchastniki-narodnogo-veche-vyistupili-protiv-federalizatsii-ukrainyi.html В Сумах участники Народного вече выступили против федерализации Украины : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուցկում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882271-v-lutske-na-narodnom-veche-trebuyut-otstavki-predsedatelya-oga.html В Луцке на Народном вече требуют отставки председателя ОГА : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում, Դոնեցկում, Զապորոժյեում&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/101475 Учасники Майдану та Антимайдану побилися в Луганську — Новини — Український тиждень]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 10 ===
Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի խմբակցությունների լիազոր ներկայացուցիչների աշխատանքային խմբի նիստը, որը նվիրված էր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծին, ստիպված է եղել չեղարկել «Հարված» և «Բատկիվշչինա» կուսակցությունների ներկայացուցիչների դիրքերի անհամապատասխանության պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/10/671843.html «УДАР» и «Батькивщина» не смогли договориться об изменении конституции. Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։ Փորձագետների գնահատականով՝ այդ խմբակցությունների ղեկավարների միջև հակասությունները Յացենյուկի և Կլիչկոյի միջև խորացել են «Նուլանդ-գեյտից» հետո (Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպանի հեռախոսազրույցի հրապարակման հետ կապված սկանդալից), որի ընթացքում պարզ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն խաղադրույք է կատարում միայն Յացենյուկի վրա՝ չվստահելով Կլիչկոյին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/world/2014/2/10/671853.html УДАР по «Батькивщине». Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Դմիտրի Յարոշը սոցիալական ցանցերից մեկի իր էջում հայտարարել է, որ «Աջ սեկտորը» մտադիր է վերսկսել ակտիվ գործողությունները և պարտավոր չէ «երկարացնել զինադադարը իշխանության հետ»․ «նպատակ ունենալով հաղթական ավարտին հասցնել ազգային հեղափոխությունը», սակայն գիտակցելով բոլոր վտանգները, որոնք ձգտում են Ուկրաինայի համեմատաբար անկախ պետության վրա, «Աջ սեկտորը» համաձայնել է զինադադարի։ Մենք առաջարկել ենք և ընդդիմությանը, և ներկայիս ռեժիմի այն առանձին ներկայացուցիչներին, որոնք չեն կորցրել առողջ բանականության մնացորդը, երկրում իրավիճակի լուծման իրենց «''Սցենարը»'', սակայն, ըստ նրա, պահանջների մեծ մասը «բավարար չափով չեն կատարվել»։ Յարոշը բողոքի ակցիաների մասնակիցներին կոչ է արել «պատրաստվել համազգային մոբիլիզացիայի՝ կառավարական թաղամասի հետագա արգելափակման հեռանկարով»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |title=«Правый сектор» не намерен продлевать перемирие с властями Украины. Новая политика. Интернет-журнал, 10 февраля 2014 |accessdate=2020-01-29 |archive-date=2014-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222213058/http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Եվրոպայի Խորհրդի Մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Նիլս Մուժնիեկսը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած մամուլի ասուլիսում, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ին մեղադրել Է ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ չհանդիսացող անձանց, ինչպես նաև անկարգությունների մասնակիցների և ձերբակալված քաղաքացիների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների և լրագրողների և բուժաշխատողների վրա հարձակումների մեջ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882701-komissar-soveta-evropyi-schitaet-nedopustimyim-ispolzovanie-titushek-militsiey.html Комиссар Совета Европы считает недопустимым использование «титушек». Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Եվրաչինովնիկի խոսքով՝ Եվրոպայի Խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդն առաջարկել է խորհրդակցական հանձնաժողով ստեղծել, որը կհետևի Ուկրաինայում վերջին ժամանակներս տեղի ունեցած իրադարձությունների հետաքննության գործընթացին։ Նման հանձնաժողովի կազմում կարող էին ընդգրկվել իշխանության, ընդդիմության և Եվրոպայի խորհրդի մեկական ներկայացուցիչ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882696-v-evrope-hotyat-sozdat-komissiyu-kotoraya-budet-nablyudat-za-rassledovaniem-poslednih-sobyitiy-v-ukraine.html В Европе хотят создать комиссию, которая будет наблюдать за расследованием последних событий в Украине. Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 11 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն առաջարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալ 2010 թվականի իր որոշումը Սահմանադրական դատարանի կողմից չեղյալ հայտարարելու միջոցով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/11/671945.html Суд должен вернуть Украине конституцию 2004 года. Взгляд. 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի նախկին նախագահ Լեոնիդ Կուչման պաշտպանել է Ուկրաինայի՝ 2004 թվականի Սահմանադրության նորմերին և խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին վերադառնալու գաղափարը, որից հետո, անհրաժեշտության դեպքում, արդեն ստեղծել հիմնական օրենքի կատարելագործման հանձնաժողով։ Նրա խոսքով՝ անհրաժեշտ է, որ Գերագույն Ռադան կառավարության հետ միասին պատասխանատու լինի երկրում տիրող իրավիճակի համար, և նման պատասխանատվությունը պետք է ամրագրվի սահմանադրորեն&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-vystupil-za-konstituciyu-2004-v-ukraine-nikogda-ne-bylo-carey-270821.html Кучма выступил за Конституцию-2004. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

«Մայդան» համաուկրաինական միավորման խորհուրդը որոշում է կայացրել, որ բողոքողների կողմից վարչական շենքերի և Գրուշևսկու փողոցի ազատ արձակումը կդիտարկվի միայն ձերբակալված բոլոր ակտիվիստների ազատ արձակումից հետո&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/na-maydane-prinyali-reshenie-o-tom-kogda-uydut-iz-kgga-i-s-grushevskogo-270859.html На Майдане приняли решение о том, когда уйдут из КГГА и с Грушевского. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 12 ===
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է անդամների հետ հանդիպման ժամանակ ՆԱՏՕ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի է, որ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը համաձայն է կոալիցիոն կառավարության ստեղծմանը. Ռիբակը հիշեցրել է, որ Ուկրաինայի նախագահը վարչապետի պաշտոնն առաջարկել է ընդդիմության ներկայացուցչին։ Ընդդիմությանը կառավարության ամբողջ կազմը ձևավորելու իրավունք տալու պահանջները խորհրդարանի ղեկավարը համարում է «վերջնագիր և թելադրանք»&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/883962-udar-ne-budet-vhodit-v-sostav-koalitsionnogo-pravitelstva-klichko.html «УДАР» не будет входить в состав коалиционного правительства — Кличко. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և զինված ուժերի համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ (բացառությամբ արևմտյան՝ Վոլինյան, Զակարպատյան, Իվանո Ֆրանկովսկի, Լվովյան, Ռովենսկի, Տերնոպոլի, Չերնովիցկայա, Վիննիցկայա և Կիև)&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 13 ===
Վիկտոր Յանուկովիչն առաջարկել է Տարաս Շևչենկոյի ծննդյան օրը՝ մարտի 9-ը, հռչակել «ուկրաինացի ժողովրդի ազգային հաշտեցման օր»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884002-yanukovich-predlagaet-provozglasit-9-marta-dnem-primireniya-ukrainskogo-naroda.html Янукович предлагает провозгласить 9 марта Днём примирения украинского народа: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է Ռեգիոնների կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության նախագահի առաջին տեղակալ Միխայիլ Չեչետովը, Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը ստորագրություններ է հավաքում նախագահին ուղղված դիմումի տակ՝ խնդրելով Գերագույն Ռադա մտցնել, իր սահմանադրական լիազորությունների համաձայն, վարչապետի պաշտոնի թեկնածությունն առաջադրելու համար։ Չեչետովի խոսքով, «եթե ինչ-որ ընդդիմադիր խմբակցություններ մեծամասնություն կազմեն, նրանք, բնականաբար, կարող են նախարարական պորտֆելների քվոտա ստանալ՝ կուսակցությունների թվաքանակին համամասնորեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884079-pr-prizyivaet-yanukovicha-vnesti-v-radu-kandidaturu-na-post-premera-iz-chisla-chlenov-partii.html ПР призывает Януковича внести в Раду кандидатуру на пост премьера из числа членов партии. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

«Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ «Հարված» կուսակցությունը չի մտնի կոալիցիոն կառավարության կազմի մեջ։ Այն հարցին, թե ինչպես իր կուսակցությունը կարձագանքի, որ «Ազատությունը» կամ «Բատկիվշչինան» կոալիցիոն կառավարության կազմում կմտնեն Ռեգիոնների կուսակցության հետ, Կլիչկոն հայտարարել է, որ «յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի իրավունքն է մասնակցել այս կամ այն կառավարությանը, սակայն իշխանության կողմից ստեղծված կոորդինատային համակարգում «Հարված» կուսակցությունն իրեն չի տեսնում»։

=== Փետրվարի 14 ===
«Աջ սեկտորը» ներկայանալով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, փետրվարի 14-ին հայտարարեց իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և պահանջեց «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել խորհրդակցություններ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации. УНИАН, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 15 ===
{{External media||||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=GJQBXRkv57k «Մայդանի գրոհայինները» հարձակվել են «հանուն մաքուր Կիևի» խաղաղ ակցիայի վրա]|video2=[https://www.youtube.com/watch?v=JuFsDljjAqo&amp;list=UUFd0RDi8HbctETAPhmsfx-A Отчёт «Правого сектора» о разгоне демонстрации: «Жорсткий відповідь бійців самооборони на провокацію тітушек і проплачених повій Партій Регіонів…»]}}Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում տնային կալանքի տակ էին վերցվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html Власти отпустили из тюрьмы под домашний арест последнего протестующего. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման մասնակիցների ծեծը, որը կազմակերպել էր Իվան Պրոցենկոն, այսպես կոչված, «ինքնապաշտպանական Մայդանի» մոտ բարիկադների մոտ ակցիա անցկացնելիս։ «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման ակտիվիստների վրա ճայթռուկներ են նետել, իսկ հետո մի խումբ անձինք կամուֆլյաժով, զինված ռետինե և փայտե մահակներով, սակրավոր թիակներով, ատրճանակներով, ծեծել են նրանց մահակներով և արցունքաբեր գազ են արձակել։ ՆԳՆ քաղաքային վարչություն 13 դիմում է ներկայացվել տուժածներից, որոնցից 5-ը հոսպիտալացվել են&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2014/02/15/959175.html На Майдане подрались активисты]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|title=По состоянию на 13.00 в милиции поступило 13 официальных сообщений об избиении участников мирной акции активистами так называемого «Евромайдана»|date=2014-02-15|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053209/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 16 ===
Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարները բացել են Տերնոպոլի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Լվովի և Պոլտավայի մարզպետարանների շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию. Zn.ua, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ՊԱԿ-ի գրաված շենքի «պարետ» Ռուսլան Անդրեյկոն [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]]-ի ներկայացուցիչ, [[Շվեյցարիա]]յի դեսպան Քրիստիան Շենենբերգերի հետ փաստաթուղթ է ստորագրել, որի համաձայն շենքը հանձնվում է ԵԱՀԿ-ի վերահսկողության տակ, որից հետո համապատասխան ակտը ստորագրել է ՊԱԿ-ի նախագահ Վլադիմիր Մակեենկոն։ Մակեենկոն հայտարարել է, որ բողոքավորների նկատմամբ ոչ մի բողոք չկա շենքի վնասից, քաղաքային իշխանությունը չունի։ «Մայդան»-ի խորհրդի անդամ Իգոր Ժդանովը հայտարարել է, որ Կրեշչատիկի և Բոգդան Խմելնիցկու փողոցի անկյունում գտնվող բարիկադները չեն հասկանա. «այստեղ մնում է մեր բլոկ-պահքը, մեր վրանները։ Մենք ոչ մի տեղ չենք գնում։ Սակայն շենքը կգործի սովորական ռեժիմով»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884823-mitinguyuschie-peredali-zdanie-kgga-vlasti-kieva-odnako-ostayutsya-na-barrikadah-vozle-nego.html Митингующие передали здание КГГА власти Киева, однако остаются на баррикадах возле него. УНИАН, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։{{External media|||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=bi1Bi-6YYg0 Побиття міліціантів під КМДА]}}Ցերեկը ՊԵԿ-ի շենք են ներխուժել կամուֆլյաժում (մոտ 150 մարդ) զինված մարդիկ, որոնք իրենց «Նարնիի զինվորներ», «Վիկինգներ» և այլն, որոնք սկսել են կողոպտել վարչակազմի աշխատասենյակները։ 102 արտակարգ կանչի հեռախոսահամարով այդ մասին հայտնել են ոստիկանություն, սակայն երբ երեք ոստիկաններ ժամանել են շենք, նրանց ներս չեն թողել այսպես կոչված «պարետային» ներկայացուցիչները։ Ոստիկանները արագ շրջապատել են դիմակներով, կասկադներով և ձեռնափայտերով ամբոխը, երբ ոստիկանները սկսել են հեռանալ, ամբոխը սկսել է ծեծել նրանց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/37660-novye-zahvatchiki-zdanija-kgga-nazyvajut-sebja-voinami-narnii Новые захватчики здания КГГА называют себя воинами «Нарнии»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|title=Возле КГГА неизвестные в масках оказывали сопротивление милиции|date=2014-02-16|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053053/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Գրուշևսկի փողոցում ավտոբեռնիչները բացվածք են ստեղծել բարիկադներում, որի շնորհիվ հնարավորություն է ստեղծվել վերականգնել միաձայն ավտոմոբիլային երթևեկությունը։ Միևնույն ժամանակ ցուցարարները ավազի և կրաքարի խառնուրդով պարկերով ամրացրել են փողոցի մնացած հատվածը շրջափակած բարիկադները։ Նախորդ ամրոցները ստեղծվել են ձյան պարկերից, որը հալվել է դրական ջերմաստիճանի պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|title=Оппозиция переделывает растаявшие в Киеве баррикады. РБК, 16.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225232813/http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|archivedate=2014-02-25|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 17-ին, սակայն «Աջ սեկտորը» լիակատար պատրաստության է բերել Կիևում և տարածաշրջաններում իր բոլոր ստորաբաժանումները՝ «ազգային դիմադրության շտաբի» հայտարարած «խաղաղ հարձակման» կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/17/7014143/ Правый сектор объявил мобилизацию для «мирного наступления» | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://archive.is/20140221030222/una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору. Українська національна асамблея (УНА-УНСО)]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 18 ===
[[Պատկեր:Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվող ինքնաթափեր, 11:00]]
[[Պատկեր:Protester_injured_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|375x375փքս|Բախումների հետևանքով տուժած, 15:53]]
[[Պատկեր:Water_jets_left_by_interior_troops_in_the_barricade_line._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Ջրցան, 15:18]]
[[Պատկեր:Military_equipment_seen_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Լքված այրված ԲԹՌ-80, 20:09]]
Փետրվարի 18-ին տեղի է ունեցել իրավիճակի կտրուկ սրում, որն ուղեկցվել է զանգվածային արյունահեղությամբ։ Ոստիկանության հետ ցուցարարների վերսկսված բախումները, որոնք ուղեկցվել են անհայտ դիպուկահարների գործողություններով, հանգեցրել են բողոքի ակցիաների տասնյակ մասնակիցների և իրավապահ մարմինների աշխատակիցների զոհվելուն&lt;ref name=&quot;vzg11&quot;&gt;[http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html Смертельный Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225223701/http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html |date=2014-02-25 }} // Взгляд. Деловая газета, 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Киевская битва. Хроника событий. Вести.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/chislo-pogibshih-v-stolknoveniyah-v-kieve-uvelichilos-do-9-umer-esche-odin-pravoohranitel-349779.html Число погибших в столкновениях в Киеве увеличилось до 9: умер ещё один правоохранитель]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ փետրվարի 18-20-ը Կիևում զոհվել է 77 մարդ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/02/21/1236065.html МВД Украины: Число погибших в Киеве милиционеров увеличилось до 16 человек]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 18-20-ը Կիևում ցուցարարների գնդակահարությունների հետաքննության Գերագույն ռադայի ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի հաշվետվության մեջ նշվում էր (2014 թվականի հուլիս), որ փետրվարի 18-20-ը Կիևի կենտրոնում միլիցիայի և ներքին զորքերի 196 աշխատակիցներ հրազենային վնասվածքներ են ստացել, որոնցից սպանվել են ՌՕՎ-ի 7 զինծառայողներ և ոստիկանության 10 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?na_evromaydane_strelyali_po_militsii_i_voennih__vsk&amp;objectId=461843&amp;lang=ru На Евромайдане стреляли по милиции и военных, — ВСК]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի արևմուտքում ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը։  Այսպես, փետրվարի 19-ի գիշերը Լվովի մարզում մեծ քանակությամբ զենք և զինամթերք է առգրավվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|title=Из райотделов милиции Львова похищено более 1000 стволов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140314104840/http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|archivedate=2014-03-14|accessdate=2014-03-14|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== «Խաղաղ հարձակում» ====
Փետրվարի 18-ին Գերագույն ռադայի նիստում ընդդիմությունը պահանջել էր անհապաղ վերադառնալ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին և վերականգնել 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/ukraine/v-oppozicii-schitayut-proishodyashchee-pod-radoy-narodnym-gnevom-a-v-pr-vinyat-oppoziciyu-496402.html В оппозиции считают происходящее под Радой народным гневом, а в ПР винят оппозицию. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ընդդիմության առաջնորդները կազմակերպել են այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար ակտիվիստներ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/pravyy-sektor-privel-vse-podrazdeleniya-v-polnuyu-boevuyu-gotovnost-496307.html «Правый сектор» привел все подразделения в полную боевую готовность] // Сегодня.ua, 17.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140811081102/http://una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору «Українська національна асамблея (УНА-УНСО)»]&lt;/ref&gt;։ Երթը, որը գլխավորել են ժողովրդական պատգամավորներ Անդրեյ Իլյենկոն, Օլեգ Տյագնիբոկը, Օլեգ Լյաշկոն, Անդրեյ Պարուբին&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/kolonna-protestuyushchih-otpravilas-k-verhovnoy-rade-496354.html Колонна протестующих отправилась к Верховной Раде] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, կորցրել է «խաղաղ» բնույթը, երբ շարասյունը, որի գլխավորությամբ գտնվում էին Մայդանի ինքնապաշտպանության մարտիկները, 100 մետր չհասնելով Գերագույն Ռադայի շենքին, շրջվել է այն բեռնատարներով, որոնցով ոստիկանությունը միջնապատել է Մետաքսի փողոցը։ Չունենալով խորհրդարանին ընդհուպ մոտենալու հնարավորություն՝ ակտիվիստները սկսել են ոստիկանների վրա քարեր նետել և հրկիզող խառնուրդով շշերի օգնությամբ հրկիզել բեռնատարները։ Ի պատասխան՝ ոստիկանները հարձակվողներին գնդակոծել են լուսա-աղմկոտ նռնակներով և օգտագործել արցունքաբեր գազ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 Люди гибнут за Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227004242/http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 |date=2014-02-27 }} // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17006804/ Радикалы подожгли грузовик, перекрывающий проход к Раде] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227012608/http://news.mail.ru/politics/17006804/ |date=2014-02-27 }} // РИА Новости, 18.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lb33&quot;&gt;[http://society.lb.ua/accidents/2014/02/18/255817_hronika_krovavih_stolknoveniy.html Хроника кровавых столкновений в Киеве. 18 февраля] // Lb.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Գերագույն ռադա ====
Գերագույն ռադայում ընդդիմությունը նախագահ Վլադիմիր Ռիբակից պահանջել է գրանցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին որոշման նախագիծը։ Նա հրաժարվել է և որպես այլընտրանք առաջարկել Ռադային սկզբում ստեղծել Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծի մշակման հատուկ հանձնաժողով, իսկ հետո արդեն բարեփոխել հիմնական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2411146 Люди гибнут за Майдан] // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Գերագույն ռադայի ամբիոնն ու նախագահությունը արգելափակվել էին ընդդիմադիրների կողմից։ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լքել է դահլիճը։ Նրանց հետևում ցանկանում էին հեռանալ նաև կոմունիստները, բայց ընդդիմադիրները արգելափակել են ելքերը։ Մի քանի ժամ անց ընդդիմությունը հասավ իր օրինագծի գրանցմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/mirnoe-nastuplenie-pervye-itogi-496463.html «Мирное наступление»] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բախումների շարունակություն ====
Սահմանադրական որոշման գրանցման մասին տեղեկատվության հայտնվելուց հետո Գերագույն ռադայի շրջանում բախումները հանդարտվել են։ Միաժամանակ շարունակվել են կատաղի բախումները Ինստիտուտսկայա փողոցում, որտեղ ոստիկանությունը փորձել է ցուցարարներին հետ մղել Մայդան։ Մինչդեռ ցուցարարները ծեծկռտուք են սարքել Մարինյան այգում կառավարամետ ակցիայի մասնակիցների հետ և սկսել բարիկադների կառուցումը։ Գրավվել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցների խաչմերուկում գտնվող սպաների տունը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/978548 Протестующие захватили Дом офицеров] // ИТАР-ТАСС, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, որտեղ կազմակերպվել էր ժամանակավոր բուժկետ, որտեղ տեղափոխում էին վիրավոր ցուցարարներին։ Ցուցարարները հայտնել են, որ գրավել են &quot;Բերկուտի&quot; մի քանի աշխատակիցների, որոնց տարել են Մայդան&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։ Կիևի կենտրոնում շատ փողոցներ պատված են եղել ծխով, Գրուշևսկի փողոցում ցուցարարները կրկին հրդեհել են անվադողերը, կառավարական թաղամասում ջարդել և այրել են փողոցներում կայանված մի քանի մարդատար ավտոմեքենաներ&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

Կեսօրից հետո ցուցարարները հարձակվել են Լիպսկայա փողոցում գտնվող Ռեգիոնների կուսակցության գրասենյակի վրա, ավերել և այրել այն։ Հարձակման ժամանակ գրասենյակի աշխատակից է զոհվել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3307174-v-rezultate-pozhara-v-ofyse-partyy-rehyonov-pohyb-rabotnyk-ofysa-hossluzhba-po-chs В результате пожара в офисе Партии регионов погиб работник офиса — Госслужба по ЧС — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ին սկսել են ստացվել առաջին հաղորդումները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների հրազենային վիրավորումների մասին (ընդամենը մեկ օրում հրազենային վնասվածքներից զոհվել է ներքին զորքերի 5 զինծառայող)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |title=Столицу от жестокости военнослужащие спасали ценой собственной жизни |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117032354/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրավապահ ստորաբաժանումների հակահարձակում ====
17:30-ի դրությամբ «Բերկուտի» մարտիկները և ներքին զորքերը լիովին մաքրեցին կառավարական թաղամասը՝ Հոկտեմբերյան պալատը, հսկողության տակ վերցվեց Եվրոպական հրապարակը։ Ցուցարարները լքել են ուկրաինական տունը՝ վախենալով հնարավոր գրոհից։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարը և երկրի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարը հայտարարել են, որ եթե մինչև ժամը 18:00-ն քաղաքում անկարգությունները չդադարեն, իրավապահ մարմինները պարտավոր կլինեն կարգուկանոն հաստատել օրենքով նախատեսված եղանակներով&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/siloviki-okruzhili-maydan-i-razbirayut-osnovnuyu-barrikadu-496555.html Силовики окружили Майдан. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի «Բերկուտի» 2-րդ վաշտի նախկին հրամանատար Վիկտոր Շապովալովի վկայությամբ՝ ժամը 17:00-ի և 18:00-ի միջև Հոկտեմբերյան պալատ մուտքի մոտ ավտոմեքենա է եկել անձնական ապահովման ծառայությունից, որտեղից գումարտակի հրամանատար Վլադիսլավ Լուկաշի հրամանով սկսվել է նրանց «Ֆորտ» հրացանների և փամփուշտների (սովորական և կապարագույնների) հանձնումը նրանց&lt;ref&gt;''Мария Лебедева''. [http://society.lb.ua/life/2016/04/20/333441_podrobnosti_boyni_18_fevralya.html Подробности бойни 18 февраля: у «Беркута» были ружья «Форт» и свинцовые пули] «LB.ua», 20.04.2016&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան «Բերկուտի» և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները ցուցարարներին հետ են մղել դեպի Անկախության մայդան և գիշերվա ընթացքում փորձել են կազմակերպել դրա մաքրումը։ Օրվա և հաջորդ գիշերվա ընթացքում, ուժային կառույցների հետ ընդդիմության կողմնակիցների ակտիվ բախումների հետևանքով զոհվել է 25 մարդ (նրանց մի մասը ուժայիններ են), ավելի քան 350-ը վիրավորվել են, ավելի քան 250-ը հոսպիտալացվել են։

Ժամը 20։ 00-ին &quot;Բերկուտի&quot; ստորաբաժանումներն ու ներքին զորքերը ձեռնամուխ են եղել Մայդանի մաքրմանը։ Իրադարձությունների վայրից ուղիղ հեռարձակում են իրականացնում Ուկրաինական մի քանի հեռուստաալիքներ։ Ուժայինները օգտագործում են ջրցան մեքենաներ և լուսաձայնային նռնակներ, ցուցարարներն օգտագործում են քարեր, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր։ Դեպքի վայրում պայթյուններ են թափվում։ «Հարգելի կանայք և երեխաներ, ոստիկանությունը խնդրում է Ձեզ լքել Անկախության մայդանի տարածքը. այժմ այստեղ հակաահաբեկչական գործողություն է անցկացվելու»։ Ուժայինները փորձում են ցուցարարներին հետ մղել Անկախության Մայդանից՝ շարժվելով Եվրոպական հրապարակի և ինստիտուտի փողոցի կողմից։ Փողոցի կողմից Միխայլովսկի լեռնանցքը ազատ է։ Մարդկանց համար նաև հնարավորություն է թողնվել մեկնել Բեսարաբական հրապարակ&lt;ref name=&quot;hronika&quot;&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Утреннее перемирие со стрельбой на улице. | Вести]&lt;/ref&gt;։

==== Բանակցություններ ընդդիմության հետ ====
Ուկրաինայի արդարադատության նախարարի պաշտոնակատար, քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման հարցերով աշխատանքային խմբի անդամ Ելենա Լուկաշը հայտարարել Է ընդդիմության կողմից ձեռք բերված պայմանավորվածությունները խախտելու մասին և կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել զինված դիմակայությունը. «բողոքը, որը դեռևս երեկ ընդդիմության կողմից հայտարարվել էր որպես խաղաղ ակցիա, այսօր սկսվել Է ծայրահեղականների բաց զինված դիմակայությամբ... այսօր ընդդիմության առաջնորդներն Անձնապես պատասխանատու են դիմակայությունների սրման նոր փուլի համար։ Նրանց գործողությունները սպառնալիքի տակ են դրել Ուկրաինայի քաղաքացիական խաղաղությունն ու ապագան»։ Լուկաշն աշխատանքային խմբի անունից կոչ է արել դադարեցնել հակամարտության էսկալացիան, զինված դիմակայությունը և անմիջապես նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/lukash-obvinila-oppoziciyu-v-sryve-dogovorennostey-s-vlastyu-496553.html Лукаш обвинила оппозицию в срыве договорённостей с властью. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու շուրջ ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունները հնարավոր են միայն արմատական գործողությունները դադարեցնելու պայմանով․ «բանակցությունները Հնարավոր են, բայց միայն բողոքի մասնակիցների կողմից ցանկացած բռնի գործողությունների և սադրանքների դադարեցման պայմանով... Կիևում արյուն է թափվել, զոհվել են մարդիկ»&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/rybak-anonsiroval-vstrechu-yanukovicha-s-oppoziciey-i-otmenil-zasedanie-rady-349745.html Рыбак анонсировал встречу Януковича с оппозицией] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Վիտալի Կլիչկոն դիմել է Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով անհապաղ հայտարարել արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման մասին։ Կլիչկոն նաև Յանուկովիչին կոչ է արել շտապ դուրս բերել «Բերկուտը» մայրաքաղաքի կենտրոնից&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/klichko-trebuet-srochno-obyavit-dosrochnye-prezidentskie-i-parlamentskie-vybory-349636.html Кличко требует срочно объявить досрочные выборы. ТСН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

16:00-ից քաղաքային իշխանությունների ցուցումով դադարեցրել է մետրոյի աշխատանքը՝ կապված «ահաբեկչությունների սպառնալիքի» հետ&lt;ref&gt;[http://metro.kiev.ua/node/4040 Остановлена работа всех станций метрополитена]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։

Արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքներում «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի կոչով հայտարարվել է կամավորների տեսագրություն՝ Կիև ուղարկելու համար։ Ավտոշարասյունները ձևավորվել են Լվովում և Տերնոպոլում&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/zhiteli-zapadnoy-ukrainy-srochno-edut-na-zaschitu-maydana-v-kiev-349737.html Жители Западной Украины срочно едут на защиту Майдана] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում փաստացի քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել, և կոչ Է արել Վիկտոր Յանուկովիչին արտակարգ միջոցներ ձեռնարկել Ուկրաինայի սահմանադրական կարգի և միասնության հիմքերը պահպանելու համար։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը պաշտոնական հայտարարություն է արել Կիևի իրադարձությունների կապակցությամբ. «կոչ եմ անում արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքային ղեկավարներին կամք չտրամադրել հույզերին՝ զինելով և մարդկանց ուղարկելով հակամարտության գոտի»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ճանապարհային ոստիկանության ծառայությունները սահմանափակել են ավտոտրանսպորտի Մուտքը Կիև։ Մի շարք ճանապարհներով տրանսպորտի երթևեկությունն իրականացվում է կամ մեկ շերտով, կամ էլ ընդհանրապես փակ է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/885912-gai-ogranichila-vyezd-avtotransporta-v-kiev.html ГАИ ограничила въезд автотранспорта в Киев. УНИАН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Կառավարության մամուլի ծառայությունը հայտարարել Է Կիև տրանսպորտի մուտքը սահմանափակելու մասին․ «զանգվածային անկարգությունների կապակցությամբ և մարդկային զոհերի թույլ չտալու և հակամարտության սրման նպատակով Ուկրաինայի քաղաքացիներին խնդրում ենք հաշվի առնել այն, որ տրանսպորտի երթևեկությունը Կիևի ուղղությամբ կսահմանափակվի 2014 թվականի փետրվարի 19-ի ժամը 00:00-ից»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Արսենի Յացենյուկը Մայդանի ամբիոնից դիմել է նախագահ Յանուկովիչին՝ կոչ անելով մինչև առավոտ հրադադար հայտարարել, որից հետո ընդդիմությունը կհամաձայնի վերսկսել բանակցությունները. «մեր ուղերձը հետ կանչեք միլիցիան և անհապաղ հրադադար հայտարարեք։ Այդ ժամանակ մենք պատրաստ ենք գնալ հետագա բանակցությունների՝ մարդկանց փրկելու համար»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Աննա Գերմանը «Ազատություն» ռադիոկայանի մեկնաբանությունում հայտարարել է, որ փետրվարի 19-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների հանդիպումը տեղի կունենա միայն զինված դիմակայության դադարեցման պայմանով․ «բանակցությունները տեղի կունենան միայն այն ժամանակ, երբ դադարեցվեն պայքարի մեթոդները, երբ ընդդիմությունը փողոցներից կհեռացնի զենքով մարդկանց և երբ երկրում հանգստությունը կվերսկսվի։ դա տեղի կունենա միայն այն դեպքում, եթե ընդդիմությունը դադարեցնի պայքարը,-ասել է նա։ Այդ ժամանակ պետք է նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոյի և Արսենի Յացենյուկի հանդիպումը, այնուամենայնիվ, կայացել է, սակայն կողմերը չեն կարողացել համաձայնության գալ՝ սահմանափակվելով փոխադարձ մեղադրանքներով։

Ուկրաինայի ողջ տարածքում դադարեցվել է 5-րդ հեռուստաալիքի եթերային և արբանյակային հեռարձակումը&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Կիևում իրավիճակի սրման կապակցությամբ ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում» արկի Գերագույն խորհուրդն «իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի լույս 19-ի գիշերը նախագահի պաշտոնական կայքում տեղադրվել է Վիկտոր Յանուկովիչի տեսաուղերձն ուկրաինացի ժողովրդին, որտեղ նա ընդդիմության առաջնորդներին մեղադրել է արյունահեղության մեջ։ Յանուկովիչի խոսքով՝ հակամարտությունը վերսկսվել է ընդդիմության՝ «զինված դիմակայության» կոչերի պատճառով. իսկ ընդդիմադիր առաջնորդներին պետք էր այնպես անել, որ արդեն հաջորդ օրը՝ փետրվարի 18-ին, նրանք Մայդանի արմատական հատվածին զինված պայքարի կոչ արեցին։ Ընդդիմադիրները ոչ միայն չեն սպասել խորհրդարանի նիստի բացմանը, որտեղ պետք է քվեարկվեին այն օրենքները, որոնք կփոխեին Ուկրաինան։ Նրանք, ընդհակառակը, արգելափակել են Գերագույն ռադան՝ հնարավորություն չտալով ընդունել այդ փոփոխությունները։ Պահանջել են ընդդիմության ամբողջ իշխանությունը և անհապաղ։ Չունենալով ժողովրդի մանդատը, ապօրինաբար, խախտելով Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, սրանք, ասելիքի թույլտվությամբ, քաղաքական գործիչները, դիմելով ջարդերի, հրկիզումների և սպանությունների, փորձում էին «գրավել իշխանությունը»,- ասվում է հայտարարության մեջ։ Նրանք անցել են, երբ մարդկանց զենքի կոչ են արել։ Իսկ դա օրենքի աղաղակող խախտում է։ Եվ օրենքի խախտողները պետք է կանգնեն դատարանի առաջ, որը նրանց կսահմանի պատժի չափը։ Ելնելով դրանից՝ ես ևս մեկ անգամ կոչ եմ անում ընդդիմության առաջնորդներին, ովքեր պնդում են, որ իրենք ձգտում են խաղաղ կարգավորման, անհապաղ ձերբազատվել այն արմատական ուժերից, որոնք հրահրում են արյունահեղություն և Բախում իրավապահ մարմինների հետ։ Կամ, եթե նրանք չեն ցանկանում հեռանալ, ընդունում են, որ աջակցում են արմատականներին։ Եվ այդ ժամանակ նրանց հետ այլ խոսակցություն կլինի,- ընդգծել Է Յանուկովիչը։

Յանուկովիչը նշել է, որ խորհրդականները «փորձում են նրան դրդել կոշտ տարբերակների»։ «Բայց ես միշտ սխալ մոտեցում եմ համարել ուժի կիրառումը։ Կա ավելի լավ և ավելի արդյունավետ միջոց է գտնել ընդհանուր լեզու. Փոխզիջման գնալ։ Պայմանավորվել. ես արդեն բազմիցս ասել եմ, որ այդ դեպքում մի քիչ կկորցնի իշխանությունը։ Կկորցնի նաև ընդդիմությունը։ Բայց կհաղթի Ուկրաինան։ Ես համառորեն կոչ եմ արել զերծ մնալ արմատական գործողություններից։ Բայց ինձ չլսեցին։ Կրկնում եմ ու նորից եմ դիմում։ Ուշ չէ լսել. դեռ ուշ չէ դադարեցնել հակամարտությունը»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yanukovich-oppoziciya-pytalas-zahvatit-vlast-10356.html Янукович: Или оппозиция отмежуется от радикалов, или с ними будет другой разговор]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը փետրվարի 18-ի իրադարձությունները գնահատելիս ընդգծել է, որ «խաղաղ հարձակման» մասին ընդդիմության հայտարարություններն ի սկզբանե ենթադրում էին իշխանության կողմից ուժի կիրառման սադրանք, և դեռևս փետրվարի 17-ին կայացած կիրակնօրյա ժողովրդական վեչեի ժամանակ կարելի էր կանխատեսել իրադարձությունների ուժային զարգացումը. ''«Եվ ինձ արդեն թվում էր, որ փոխզիջման առաջին քայլերն արդեն արվել են։ Բայց Մայդանում ընդդիմության առաջնորդների կիրակնօրյա ելույթից հետո ինձ ահավոր դարձավ, ես հասկացա, որ խոսքը նոր ուժային դիմակայության մասին է... Ես ոչ մի կերպ չէի կարող հասկանալ, թե խաղաղ ճնշումն ինչպես կարող են իրականացնել այն շարասյուները, որոնք կոչ էին անում գնալ խորհրդարան։ Ցավոք, եղավ այն, ինչ ես կանխատեսում էի։ Սյուները եկան ու սկսեցին ուժային ձևով գործել։ Իսկ այլ բանի վրա էլ չի կարելի հույս դնել։ Կրավչուկի խոսքով՝ ցուցարարներն առաջինն են ուժ կիրառել, ընդ որում՝ շատ յուրահատուկ ձևով. նրանք փորձել են Գերագույն ռադային ստիպել քվեարկել այնպես, ինչպես ցանկանում է ընդդիմությունը»''&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/kravchuk-mitinguyushchie-pytalis-zastavit-vr-golosovat-po-zhelaniyu-oppozicii-10252.html Кравчук: Митингующие пытались заставить ВР голосовать по желанию оппозиции]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 19 ===
[[Պատկեր:Wp_lvov_obl_prokuratura.jpg|աջից|մինի|284x284փքս|Լվովի մարզային դատախազության շենքը, որը գրավել էր 2014 թվականի փետրվարի 19-ի գիշերը, ոչնչացված փաստաթղթերով և համակարգչային տեխնիկայով]]
Նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը 2014 թվականի փետրվարի 20-ը հայտարարել է Ուկրաինայի ողջ տարածքում սգո օր՝ փետրվարի 18-ին և 19-ին տեղի ունեցած զանգվածային անկարգությունների հետևանքով մարդկային զոհերի կապակցությամբ։ Այս մասին ասված է երկրի ղեկավարի հրամանագրում, որը հրապարակվել է նրա պաշտոնական կայքում։

Մինչդեռ Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են Կիևի գլխավոր դատախազության, կոնսերվատորիայի և պետական հեռուստառադիոընկերության շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|title=Активисты Евромайдана захватили Главпочтамт, консерваторию и здание Гостелерадио|date=2014-02-19|publisher=// «Голос Столицы»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407083551/http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|archivedate=2014-04-07|accessdate=2014-04-05|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886703-siloviki-nachali-vozvodit-betonnoe-ograjdenie-vokrug-radyi-deputat.html Силовики начали возводить бетонное ограждение вокруг Рады] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Պավել Լեբեդևը ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ի թղթակցին հայտնել է, որ ինքը հրաման է տվել Կիև ուղարկել 25-րդ առանձին օդադեսանտային բրիգադ Դնեպրոպետրովսկից՝ «բազաների պահպանությունն ուժեղացնելու համար, որտեղ մարտական զենք է պահվում»։ Պետի պաշտոնակատար պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայության Ուկրաինայի գնդապետ Ալեքսանդր Мотузяник հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի ստորաբաժանումները միջոցներ են ձեռնարկում ուժեղացման պահպանության զենքի պահեստների&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17027735/ И. о. министра обороны Украины отправил в Киев воздушно-десантную бригаду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301200742/http://news.mail.ru/politics/17027735/ |date=2014-03-01 }} // [[ИТАР-ТАСС]], 19.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Հրդեհ Արհմիությունների տանը ====
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_12-06.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվել է Արհմիությունների տունը]]
Փետրվարի 19-ի գիշերը դիմակայության ընթացքում հրդեհ է բռնկվել Արհմիությունների տանը։ «Շաբաթվա Հայելիներ»-ի լրագրողների վկայությամբ՝ շենքի վրա է տարածվել Մայդանի վրանները ծածկող կրակը, որոնք ցուցարարներն օգտագործել են որպես կրակահերթ հարձակող ուժայինների դեմ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/v-dome-profsoyuzov-i-tc-globus-nachalsya-pozhar-139052_.html В Доме профсоюзов и ТЦ «Глобус» начался пожар — zn.ua]&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադայի՝ Մայդանում սպանությունների հետաքննության ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի տվյալներով՝ Արհմիությունների տան գրոհն իրականացվել է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Ալեքսանդր Յակիմենկոյի, նրա առաջին տեղակալ Վլադիմիր Տոցկու և Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության հակաահաբեկչական կենտրոնի ղեկավար Անդրեյ Մերկուլովի ցուցումով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://espreso.tv/news/2014/05/15/moskal_nazvav_lyudey_yaki_shturmuvaly_budynok_profspilok_pid_chas_zachystky_maydanu|title=Москаль назвав людей, які штурмували Будинок профспілок під час зачистки Майдану}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/moskal-dom-profsoyuzov-podozhgli-boycy-specpodrazdeleniya-alfa-10956.html Москаль: Дом профсоюзов подожгли бойцы спецподразделения «Альфа»]&lt;/ref&gt;։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Սերգեյ Սոբոլևը պնդել է, որ շենքում ողջ-ողջ այրվել է ավելի քան քառասուն մարդ, սակայն ավելի ուշ այդ տեղեկությունը հերքվել է կուսակցության պաշտոնական կայքում&lt;ref&gt;[&lt;nowiki&gt;http://batkivshchyna.com.ua/news/19331.html&lt;/nowiki&gt;{{недоступная ссылка}} В Доме профсоюзов никто не пострадал]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Կրակը մարել են ավելի քան մեկ օր՝ շարունակվող բախումների ֆոնին, ինչի հետևանքով չորս փրկարարներ վնասվածքներ են ստացել։ Հրշեջ-փրկարարները շենքի տանիքից փրկել են 41 մարդու։ Փլուզվել է մի քանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/844636/ В Киеве пожарным удалось потушить Дом профсоюзов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Հրդեհը մարվել է միայն փետրվարի 20-ի առավոտյան&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/847376 Сгоревший Дом профсоюзов в Киеве может обрушиться в любой момент // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։

==== Կիևի պատմության թանգարանի կողոպուտը ====
Փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը անհայտ անձինք թալանել են Կիևի պատմության թանգարանի ֆոնդերը, որոնք գտնվում են ուկրաինական տան 4-5 հարկերում։ Փետրվարի 18-ի երեկոյան շենքը գտնվել է իրավապահների հսկողության տակ։ Ըստ տեղեկատվության Օլգա ընկեր, ղեկավար թանգարանային բաժնի «Կիև երկրորդ կեսին XVII-XX դարի սկզբին», ցուցարարները թողել են թանգարանի ֆոնդերի տարածքը անձեռնմխելի և անվտանգ, կնքված և ազդանշանային. Թանգարանի աշխատակիցները զգուշացրել են շենքը գրաված ուժայիններին, որ այստեղ թանգարանային ֆոնդեր կան։ Ժամը 00:00-ի սահմաններում ահազանգ է ստացվել, և թանգարանի գլխավոր պահապանը ոստիկանություն է կանչել, սակայն կանչին ոչ ոք չի եկել։ Առավոտյան թանգարանի աշխատակիցները, ընկնելով Ուկրաինական տուն, հայտնաբերել են ավերված ֆոնդապահոցը։ Ուկրաինական տանը գտնվող ուժային կառույցների ներկայացուցիչները հրաժարվել են որևէ մեկնաբանություն տալ&lt;ref&gt;[http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html Этой ночью фонды Музея истории Киева были разграблены] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301135633/http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html |date=2014-03-01 }} // ART Ukraine. — 2014. — 19 февраля.&lt;/ref&gt;։

==== Արևմտյան Ուկրաինայում պետական հաստատությունների զավթումներ են տեղի ունեցել ====
Փետրվարի 19-ի լույս 19-ի գիշերը Լվովում և օրվա ընթացքում գրավվել են վարչակազմի շենքերը, ինչպես նաև Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, դատախազության, հարկային վարչությունների, պետավտոտեսչության մարզային և քաղաքային բաժինները, ՆԳՆ-ի շրջանային բաժանմունքները՝ Գալիցկին, Ֆրանկովսկին, Շևչենկովսկին և Լիչակովսկին, ինչն ուղեկցվել է գրասենյակային տեխնիկայի և փաստաթղթերի ոչնչացմամբ, ավելի քան 1170 միավոր հրազենի զավթմամբ (Մակարովի գրեթե հազար ատրճանակ, Կալաշնիկովի 170 ինքնաձիգ, դիպուկահար հրացաններ և Կալաշնիկովի գնդացիրներ, ավելի քան տրամաչափ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |title=Из трех райотделов и управления милиции Львова исчезло 1500 единиц оружия |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004070920/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փորձ է արվել հրկիզել ՆԳՆ Զալիզնյիչնի շրջկոմը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |title=Во Львове подожгли здание райотдела милиции |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085528/https://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, այրվել է Ֆրանկիվսկի շրջանային դատարանի շենքը գրասենյակային տեխնիկայով և փաստաթղթերով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |title=Во Львове горели Франковский РО и миграционная служба |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004134756/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ներքին զորքերի թիվ 4114 զորանոցի գրոհի ժամանակ Եվրամայդանի կողմնակիցները գրավել են զինվորականների ամունիցիան և հրկիզել զորամասի շենքը, Ավելի ուշ հրդեհն անցել է զինամթերքի պահեստ&lt;ref&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_viyskoviy_chastini_na_striyskiy_zagorivsya_sklad_zi_boyepripasami&amp;objectId=1302875 Загорелся склад с боеприпасами]&lt;/ref&gt;։ Մարզային կենտրոնում դադարել է աշխատել 102 ոստիկանական կանչը&lt;ref name=&quot;zx5&quot;&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_vkradenomu_krosoveri_znayshli_5_kokteyliv_molotova&amp;objectId=1302874 В украденном кроссовере нашли 5 «коктейлей Молотова»]&lt;/ref&gt;, ոչնչացվել է ոստիկանության ավտոտեխնիկայի 30 %-ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |title=Милиция Львовщины вернулась в 1945 |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004120601/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Փորձ է արվել գրավել ՆԳՆ Լվովի համալսարանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |title=Во Львове пьяные молодые пытались захватить университет МВД |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004073547/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ դադարեցվել է գնացքների երթևեկությունը Լվով-Կիև հաղորդագրությամբ, «Ուկրզալիզնիցիի» ներկայացուցիչների հայտարարությունների համաձայն՝ անորոշ ժամանակով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/19/256129_ukrzaliznitsya_prekratila_dvizhenie.html «Укрзализныця» прекратила движение поездов из Львова в Киев] — LB.ua, 19 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկում ապստամբները գրավել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տեղական վարչությունը, որտեղից առևանգվել են զենք՝ երեք գնդացիր, 268 ատրճանակ և 90 նռնակ&lt;ref&gt;[http://censor.net.ua/news/271549/v_ivanofrankovske_vosstavshie_zahvatili_tri_pulemeta_268_pistoletov_i_90_granat_sbu В Ивано-Франковске восставшие захватили оружие]&lt;/ref&gt;։

Լուցկում ցուցարարները գրավել են մարզային վարչակազմի և ոստիկանության մարզային վարչության շենքերը&lt;ref name=&quot;zahv&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/19/7014772/По Украине протестующие штурмуют управления МВД и ОГА]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} — Украинская правда&lt;/ref&gt;։ Վոլինի մարզի նահանգապետ Բաշկալենկոյին, ով հայտնվել է վարչությունում, ծեծել են&lt;ref name=&quot;kan112z&quot;&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |title=В Луцке губернатора поставили на колени и избили |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085531/https://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ջուր լցրել և տեղի Եվրոմայդանի բեմին ձեռնաշղթաներով գամել և պահանջել պաշտոնաթողության դիմում, հանրության ներկայացուցիչները նրա տուն են գնացել՝ ընտանիքին բերելու և նրան աշխատանքից ազատման դիմում գրելու ստիպելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|title=Губернатора Волыни приковали наручниками к сцене|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140302124951/http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|archivedate=2014-03-02|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև ցուցարարներն առաջ են քաշել դատախազության շենքերն ու Վոլինի անվտանգության ծառայությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Խմելնիցկում խռովությունների ժամանակ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքի մոտ կրակ է բացվել ցուցարարների վրա, երկու մարդ ծանր վնասվածքներ է ստացել&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 Работники СБУ расстреляли в Хмельницком женщину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200344/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 |date=2016-03-04 }} — ФАКТИ.ICTV&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան այդ գործողությունների՝ ցուցարարները «Մոլոտովի կոկտեյլներ» են նետել ՈՒԱԾ-ի շենքը, ինչի հետևանքով հրդեհ է բռնկվել&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ukrayina/u-hmelnickomu-shturmuyut-sbu-aktivisti-palyat-shini-i-prigoschayut-kokteylyami-molotova-335412.html В Хмельницком штурмуют СБУ] — ТСН&lt;/ref&gt;, այդ իրադարձությունների ընթացքում մեկ մարդ սպանվել է գլխին արձակված կրակոցից&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/886801-pid-chas-shturmu-hmelnitskoji-sbu-zastrelili-lyudinu.html Во время штурма Хмельницкой СБУ застрелили человека] — УНІАН, 20.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում, ոստիկանության կողմից ցուցարարների կողմն անցնելուց հրաժարվելուց հետո, ակտիվիստները գրոհով վերցրել են մարզային վարչակազմի շենքը և հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել ՆԳՆ-ի տեղական վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/19/7014940/ В Житомире недовольны властью захватили ОГА] — Українська правда&lt;/ref&gt;։

Ուժգորոդում ցուցարարները գրավել են նաև մարզային վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/uk/news/190214-aktivisti-uzhgorodu-zahopili-oda Активісти Ужгорода захопили ОДА] — «День», 19 лютого 2014&lt;/ref&gt;, ինչից հետո սկսել են բարիկադներ կառուցել այնտեղ։ Հետագայում ամբոխը շարժվեց դեպի Ուժգորոդի ազգային համալսարանի Ռեկտորատ՝ պահանջելով ռեկտոր Ֆյոդոր Վաշչուկի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Վիննիցայում ցուցարարները փակել են ավտոտրանսպորտի երթևեկությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

==== ՈՒԱԾ-ի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտարարել է «Ուկրաինայի տարածքում հակաահաբեկչական գործողության դրսևորման» նախապատրաստման մասին՝ կապված տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ նշվում էր. «''Ուկրաինայում վերջին օրերի իրադարձությունները վկայում են ուժային դիմակայությունների աճող էսկալացիայի և ծայրահեղական տրամադրված խմբավորումների կողմից զենքի զանգվածային կիրառման մասին։ Պետության շատ շրջաններում զավթվում են տեղական իշխանության մարմինները, ներքին գործերի նախարարության կառույցները, անվտանգության ծառայությունները, դատախազությունները, զորամասերը, զինամթերքով պահեստները։ Այսօր տեղի է ունենում բռնության գիտակցական, նպատակաուղղված կիրառում՝ հրկիզումների, սպանությունների, պատանդների գրավման, բնակչության ահաբեկման միջոցով՝ հանցավոր նպատակների հասնելու նպատակով, այս ամենը հրազենի օգտագործմամբ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ &quot;«միայն անցած օրվա ընթացքում ավելի քան 1500 միավոր հրազեն և 100 հազար փամփուշտ է ընկել հանցագործների ձեռքում»''»&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251126-sbu-obyavila-rezhim-antiterroristicheskoi-operatsii СБУ объявила на Украине режим АТО | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|title=Заява Голови Служби безпеки України Олександра Якименка|date=2014-02-19|publisher=[[Служба безопасности Украины]]|archiveurl=https://archive.is/20140220054912/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|archivedate=2014-02-20|accessdate=2015-04-30|lang=uk|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունում հայտնել են քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողությունների կատարման փաստով մինչդատական հետաքննություն սկսելու մասին։ Քրեական վարույթն սկսվել Է Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն) և հետաքննվում Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության կողմից&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/ugolovnoe_proizvodstvo_lideram_evromaydana_prigrozili_desyat_yu_godami_tyur_mi_442.html Лидерам «Евромайдана» пригрозили десятью годами тюрьмы. Таймер, 19.02.2014]&lt;/ref&gt;։

==== Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլեսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել է, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլեսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07|accessdate=2015-01-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, արդեն հաջորդ օրը, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքս»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելը երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, Մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2022-05-10 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոպացի դիվանագետների միջնորդություն ====
Փետրվարի 19-ի երեկոյան Լեհաստանի ԱԳ նախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին հայտնել է, որ մեկնում Է Կիև՝ Ուկրաինայում բռնության հետագա էսկալացիան թույլ չտալու նպատակով։ Դրան պետք է միանան Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարները, որոնք ուղևորվում են Կիև՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

==== Յանուկովիչի բանակցությունները ընդդիմության հետ ====
Ուշ երեկոյան բանակցություններ են կայացել Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների միջև։ Կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ Արսենի Յացենյուկի խոսքով՝ Մայդանի գրոհը, որն այս գիշեր պլանավորում էր իշխանությունը, չի լինի. «այժմ հայտարարվել է զինադադար և բանակցային գործընթացի սկիզբ իրավիճակի կայունացման համար»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yacenyuk-shturm-i-zachistka-kotorye-planirovalis-otmeneny-obyavleno-peremirie-10498.html Яценюк: Штурм и зачистка, которые планировались, отменены. Объявлено перемирие]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 20 ===
[[Պատկեր:Bodies_of_protesters_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kiev,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014-2.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]
[[Պատկեր:Dead_bodies_in_a_makeshift_hospital_and_morgue_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]

==== Արյունահեղություն Կիևում ====
Առավոտյան ժամը 9-ին ընդդիմության կողմնակիցները անցան հարձակման, հետ մղեցին Անկախության ստելին և սկսեցին նեղացնել ուժայիններին, որոնք շտապ սկսեցին նահանջել Ինստիտուտսկայա փողոցով՝ թողնելով նաև փետրվարի 18-ին գրավված Հոկտեմբերյան պալատը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886893-aktivistyi-na-maydane-otbili-stellu-nezavisimosti-i-poshli-v-nastuplenie.html Активисты пошли в наступление] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները նաև արհմիությունների տան մոտ ներքին զորքերը հետ են մղել դեպի Եվրոպական հրապարակ՝ մինչև Գրուշևսկի փողոցի կեսը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886903-mitinguyuschie-nastupayut-maydan-okutan-chernyim-dyimom-silovikov-ottesnyayut-v-storonu-evropeyskoy-ploschadi.html Митингующие наступают] // УНИАН&lt;/ref&gt;, ուժայինների կողմից նախօրեին կառուցված բետոնե բարիկադի համար և այնուհետև՝ արվեստի թանգարան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887000-s-grushevskogo-snyali-kordon-silovikov-mitinguyuschie-podoshli-k-hudojestvennomu-muzeyu.html С Грушевского сняли кордон силовиков] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանության շարքերում խուճապ է սկսվել, «Բերկուտը» պնդում է, որ ընդդիմության կողմնակիցները մարտական զենք են կիրառել, նրանք ստիպված են եղել նահանջել&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/886919-pod-vr-u-berkuta-panika-oni-krichat-o-boevyih-patronah-u-mitinguyuschih.html Под ВР у «Беркута» — паника] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ հարձակվողների մոտ հրազենի առկայությունը հաստատվել է տեսագրություններով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311775-strelba-na-ynstytutskoi-vydeokadry-podtverzhdauischye-fakt-yspolzovanyia-ohnestrelnoho-oruzhyia-aktyvystamy Стрельба на Институтской — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։ Նաև հետագայում այն, որ սկզբում կրակը բացվել էր մայդանովցիների կողմից, հաստատել է այն իրադարձությունների հետաքննության խորհրդարանական ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի ղեկավար Գենադի Մոսկալը (նրա կարծիքով՝ դա սադրանք էր՝ նախագահ Յանուկովիչին արտակարգ դրություն մտցնելու պարտադրելու նպատակով)&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/07/04/271826_gennadiy_moskal_yanukovich-.html Геннадій Москаль: Янукович — недосяжний для українських силових органів. Забудьте про нього — портал новостей LB.ua&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտը» դուրս է եկել Օլգինսկայա փողոց և շարունակել է օգտագործել արցունքաբեր գազով նռնակներ։ Ինստիտուտսկայա փողոցում ցուցարարների թիվը հասել է 3 հազարի, նրանք գրոհել են կազմակերպված շարասյուներով ժամը 9:00-ի սահմաններում&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot; /&gt;։ Ժամը 9:30-ի դրությամբ վիրավորվել է «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման 23 մարտիկ և ներքին զորքերի զինվոր&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886922-na-maydane-ranili-23-boytsa-berkuta-i-soldat-vnutrennih-voysk.html На Майдане ранили 23 силовиков: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/566299#ixzz2uehYiMLg Теперь это точно война]&lt;/ref&gt;։

Ինստիտուտի դիպուկահարներին, որոնց պատկանելությունը մինչ օրս հաստատված չէ, սկսել են կրակ բացել, առաջին րոպեներին սպանվել է 7 մարդ, հետո նրանց թիվը հասել է տասնյակ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/proisshestvija/kgga-podtverdila-gibel-pochti-70-chelovek-271690.html Бои на Майдане — Главред]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև հարյուրավոր վիրավորների&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/media/video/25270882.html 12 погибших, 35 раненых]&lt;/ref&gt;։ Դիպուկահարները կրակել են նաև Մայդանից վիրավորներին դուրս բերող բժիշկների վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887308-na-maydane-snayperyi-otstrelivayut-ranenyih-puli-probivayut-bronejiletyi-video.html На Майдане снайперы отстреливают раненых] // УНИАН (видео)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Էստոնիայի ԱԳ նախարար Ուրմաս Պաետը ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Քեթրին Էշթոնի հետ հեռախոսազրույցում ենթադրություն էր հայտնել, որ դիպուկահարներ կարող էին լինել ընդդիմության զինյալները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/05/phone/ В ЕС заподозрили оппозицию в убийствах на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 12:00-ի սահմաններում Գրուշևսկի փողոցից ներքին զորքերի մոտ 70 մարտիկներ հանձնվել են Մայդանի ինքնապաշտպանության անվտանգության երաշխիքներին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887036-desyatki-boytsov-vnutrennih-voysk-sdalis-v-plen-samooboronyi-evromaydana.html Десятки бойцов внутренних войск сдались в плен] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Կիևում Եվրամայդանի ակտիվիստները արգելափակել են ներքին զորքերի ստորաբաժանումների զորանոցներից մեկնումները, որոնք տեղակայված են Օդոֆլոտի պողոտայում, Ուկրաինայի ներքին գործերի ազգային ակադեմիայի անմիջական հարևանությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887058-aktivistyi-blokiruyut-vyiezd-iz-kazarm-vozle-akademii-mvd.html Активисты блокируют выезд из казарм] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Կիևի պետական վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Մակեենկոն դիմում է գրել Ռեգիոնների կուսակցության շարքերից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հայտարարության դուրս է եկել տարածաշրջանների Կուսակցության գրել են տասնյակ Գերագույն Ռադայի պատգամավորներին ղեկավարների մարզային կազմակերպությունների և այլ մարզային պատգամավորները և քաղաքային գլխին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Ավելի քան 150 ցուցարարներ պաշարել են մայրաքաղաքի ոստիկանության Դարիցիայի շրջանային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887206-bolee-150-protestuyuschih-vzyali-v-osadu-darnitskoe-rayupravlenie-stolichnoy-militsii.html Протестующие взяли в осаду Дарницкое райуправление милиции] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

==== Իրավիճակը մարզերում ====
Սումի «Աջ սեկտորը» հայտարարել է իշխանության հետ տեխնիկական հրադադարը դադարեցնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887280-v-sumah-pravyiy-sektor-zayavil-o-prekraschenii-peremiriya.html В Сумах «Правый сектор» заявил о прекращении перемирия] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ժիտոմիրի կենտրոնում քանդել են Լենինի արձանը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887501-v-tsentre-jitomira-snosyat-pamyatnik-leninu-onlayn-translyatsiya.html В центре Житомира сносят памятник Ленину] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկի շրջանային խորհրդի պատգամավորները Պրկարպատիայի բնակիչների անունից անվստահություն են հայտնել նախագահ Յանուկովիչին և նրան ճանաչել են «պետության ոչ լեգիտիմ ղեկավար, որն այս պահին ոչ մի օրինական լիազորություն չունի»։ Հիմք է հանդիսանում «Յանուկովիչի դիտավորյալ հանցավոր գործողությունները ուկրաինական ժողովրդի և ուկրաինական պետության դեմ»,-ասված է մարզխորհրդի որոշման մեջ&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102592 Ивано-Франковский облсовет признал президента нелегитимным] // Український тиждень&lt;/ref&gt;։

Վոլինի մարզի Ներքին գործերի նախարարության գլխավոր վարչությունը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր վարչությունը և դատախազությունը Վոլինի մարզային խորհուրդը ճանաչել են տարածքային համայնքի ինքնակառավարման մարմին։ Համապատասխան որոշումն ընդունվել է արտահերթ նստաշրջանում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887511-vo-lvove-pochti-sotnya-titushek-skontsentrirovalis-v-rayone-rossiyskogo-konsulstva.html Во Львове почти сотня «титушек» сконцентрировались в районе Российского Консульства] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Լվովում անհայտ անձինք այրել են «Բերկուտի» բազան։ Բազան արգելափակող ցուցարարները հերքում են հրկիզման հետ իրենց առնչությունը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/38666-vo-lvove-pri-pozhare-v-kazarme-berkuta-pogibli-dvoe Во Львове при пожаре погибли двое] | Вести&lt;/ref&gt;։ Լվովի մարզային խորհուրդը հասարակական վայրերում արգելել է դիմակների, բալակլավի և այլնի կրումը՝ վանդալիզմի, մարոդերության և սադրանքների դեմ պայքարելու նպատակով։ Ընդ որում, երաշխավորվում է բոլոր քաղաքացիների անվտանգությունը, որոնք մտնում են Մայդանի ինքնապաշտպանության, «Աջ սեկտորի» Գալիցկի լեգեոնի շարքերը&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/society/2014/02/20/960209.html Во Львове запретили носить маски и балаклавы в общественных местах]&lt;/ref&gt;։

==== Միջնորդություն ====
Վիկտոր Յանուկովիչի բանակցությունները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարների հետ տևել են ընդհանուր առմամբ վեց ժամ, ներառյալ ընդմիջումը, որի ընթացքում, ըստ հաղորդագրությունների, Յանուկովիչը կապ է հաստատել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և հիմնականը՝ արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է ընդդիմության հետ հանդիպումը։

Երեկոյան ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչի նախաձեռնությամբ հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Վլադիմիր Պուտինի հետ, որի ընթացքում Ուկրաինայի նախագահը ռուսական պետության ղեկավարին առաջարկել է Ռուսաստանի ներկայացուցիչ ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Վլադիմիր Պուտինը որոշել է Ուկրաինա ուղարկել Մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինին&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Ուշ երեկոյան նախագահի վարչակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Երկրորդ գիշերվա կեսին նախագահի աշխատակազմ են ժամանել Ուկրաինայում Ռուսաստանի դեսպան Միխայիլ Զուրաբովը և ՌԴ-ում Մարդու իրավունքների լիազոր Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Գիշերը վարչակազմի շենքը լքել են Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեսպանները։ Հաղորդվում էր նաև, որ բանակցությունները լքել է Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Լորան Ֆաբիուսը, քանի որ նրան անհրաժեշտ էր մեկնել Պեկին։ Բանակցությունները տևել են 8 ժամ։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը նշանակվել է փետրվարի 21-ի կեսօրին (տեղի է ունեցել ժամը 16:00-ին):

==== Գերագույն ռադա ====
«Այն, որ Գերագույն ռադան, հակառակ ժողովրդական պատգամավորների պահանջներին, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի առջև»,- հայտարարել է Լիտվինը և ընդգծել, որ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան պետք է որոշի, թե ինչ է տեղի ունեցել փետրվարի 20-ին։ «Այն, որ Գերագույն ռադան, ի հեճուկս ժողովրդական պատգամավորների պահանջների, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի,- եթե Ուկրաինան դադարի գոյություն ունենալ որպես պետություն, եթե հետագայում էլ արյուն թափվի, ապա դրա պատասխանատվությունը կրելու է ողջ պատգամավորական կորպուսը»։ Միաժամանակ Ալեքսանդր Տուրչինովը Մայդանի բեմից դիմել է ցուցարարներին Գերագույն ռադայի նիստի ժամանակ խորհրդարանը գրոհելու խնդրանքով։ «Մենք պետք է անվտանգության երաշխիքներ տանք պատգամավորներին, որոնք այսօր կգան այնտեղ»,-հայտարարել Է Տուրչինովը։ Նրա խոսքով՝ առաջին հերթին դա վերաբերում է Ռեգիոնների կուսակցության պատգամավորներին, որոնք ցանկանում են աջակցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու որոշմանը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/deputaty-ekstrenno-sozyvayut-radu-oppoziciya-prosit-ne-shturmovat-parlament-10564.html Депутаты экстренно созывают Раду: Оппозиция просит не штурмовать парламент]&lt;/ref&gt;.

Լիտվինի կոչը պաշտպանել Է Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որը տեսաուղերձ է հղել Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորներին ՝ կոչ անելով շտապ ժամանել Գերագույն Ռադա՝ քաղաքական ճգնաժամի լուծման համար։ «Եթե այսօր երեկոյան Դուք Ռադայում չեք, որպեսզի մշակեք քաղաքական լուծում, ապա դուք բարդացնում եք խնդիրը»,- հայտարարել Է նա&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ssha-prizval-nardepov-sobratsya-v-parlamente-10659.html Посол США призвал нардепов собраться в парламенте]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան Գերագույն ռադայի արտահերթ նիստում որոշում է ընդունվել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։ Որոշումը ստորագրել Է Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը փետրվարի 21-ի առավոտյան։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 21 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_10-30.jpg|ձախից|մինի|333x333փքս|Արհմիությունների տունը փետրվարի 19-ին  ]]
Ուկրաինայի ՆԳՆ-ում հայտարարել են, որ ցուցարարները կրկին խախտել են հրադադարը և կրակ բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա։ Աշխատակիցների մի մասը փորձել է թաքնվել Գերագույն ռադայի շենքում, սակայն նրանց այնտեղից դուրս են բերել։ «Ինստիտուտի փողոցի շրջանում զանգվածային անկարգությունների մասնակիցները կրակ են բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա և փորձել են ներխուժել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ուղղությամբ։ Զոհերի մասին տեղեկությունը ճշտվում է», - ասված Է հաղորդագրության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |title=МВД Украины |accessdate=2022-01-27 |archive-date=2015-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151010022937/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

ՈՒՆԻԱՆ գործակալության փոխանցմամբ՝ Արևմտյան Ուկրաինայից Կիև են ժամանել մի խումբ ոստիկաններ, շուրջ 100 մարդ, այդ թվում՝ բարձրաստիճան սպաներ, որոնք անցել են ցուցարարների կողմը։ Իրավապահների հետ միասին Կիև են ժամանել պաշտոնաթող սպաներ և «աֆղանցիներ»։ Սա Լվովի ոստիկանության և մարզի մի քանի շրջանային ստորաբաժանումների անձնակազմն է՝ իր ղեկավարության գլխավորությամբ։ Նախկին նախարար Յուրի Լուցենկոն հայտարարել է, որ ժամանածների գլխավոր խնդիրը Մայդանի պաշտպանությունն է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887629-militsioneryi-s-zapadnoy-ukrainyi-priehali-v-kiev-ohranyat-maydan.html Милиционеры с Западной Украины приехали в Киев: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ կայքում այդ տեղեկատվության պաշտոնական հաստատում չկա։

Հրաժարական է տվել Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Յուրի Դումանսկին։ «Այսօր տեղի է ունենում զինվորականների ներգրավում քաղաքացիական հակամարտության մեջ, ինչն անթույլատրելի է։ Դա կարող է հանգեցնել ինչպես զինծառայողների, այնպես էլ խաղաղ քաղաքացիների մահվան, ինչը չի կարելի թույլ տալ։ Դա իմ սեփական դիրքորոշումն է՝ որպես քաղաքացի, սպա, ղեկավար, ով պատասխանատու է իր ենթակաների համար։ Դրա համար ես հրաժարական եմ տվել»,-պարզաբանել Է գեներալ-լեյտենանտը։ Նախօրեին Ռապորտը գրել է գլխավոր շտաբի ղեկավար Վլադիմիր Զամանան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887542-zamestitel-nachalnika-genshtaba-podal-v-otstavku.html Заместитель начальника Генштаба подал в отставку: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Կիևում ուսանողները գրավել են Կրթության նախարարության շենքը՝ պահանջելով հանդիպում նախարարի տեղակալի հետ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/21/students/ Студенты захватили министерство образования]&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան հայտարարել է, որ տեսանյութ ունի, որտեղ «Բերկուտի» համազգեստով մարդիկ կրակում են և ցուցարարների, և ոստիկանության վրա&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795041-Ludi-v-forme-Berkyta-strelyali-kak-v-protestyushih-tak-i-v-pravoohranitelei--Bogoslovskaya Люди в форме Беркута стреляли и в протестующих, и в милицию — Богословская]&lt;/ref&gt;։

Օրվա երկրորդ կեսին ներքին զորքերի ստորաբաժանումները լքել են տարածքը Գերագույն ռադայի շենքի մոտ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/vnutrennie-voyska-uehali-ot-verhovnoy-rady-10811.html Внутренние войска уехали от Верховной Рады]&lt;/ref&gt;։ Ներքին զորքերը և «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանումը լքել են կառավարական թաղամասը, հեռացել են Կիևի կենտրոնից և կառավարության կողմնակիցները&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006093418/http://euromaidan.rbc.ua/rus/militsionery-pokidayut-territoriyu-vozle-verhovnoy-rady-21022014150100 Милиционеры покидают территорию возле Верховной Рады. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Չերկասի մարզում Եվրամայդանի հակառակորդների ավտոշարասյան վրա հարձակումներ են տեղի ունեցել&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/krym/38744-31-krymchanin-propal-bezvesti-posle-napadenija-na-avtobusy-pod-kirovogradom 31 крымчанин-антимайдановец пропал без вести после нападения под Кировоградом]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին Ուկրաինայում տեղի է ունեցել Լենինի հուշարձանների զանգվածային ոչնչացում։ Մի շարք քաղաքներում միանգամից մի քանի հուշարձաններ են քանդվել՝ Պոլտավա, Չերնիգով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/21/256573_chernigove_snesli_pamyatnik_lenina.html В Чернигове снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/np/_v-hmelnickom-povalili-pamyatnik-leninu/543456 В Хмельницком снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Սկվիրա, Դունաևցիներ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/453689-hmelnitchine-vinnitchine-kievshchine.html На Хмельнитчине, Виннитчине и Киевщине снесли памятники Ленину]&lt;/ref&gt;, Սպիտակ Եկեղեցի&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/society/social/1110821 В Украине снесли ещё пять памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Ժիտոմիր, Սլավութա, Հոնարներ, Բոյարկա&lt;ref&gt;[http://vestiua.com/ru/news/20140221/43735.html В Украине за последние сутки снесли 6 памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Կոմսոմոլսկոե, Կալինովկա, Իլյինցիներ։ Ավելի քան 6 ժամ փորձել են քանդել Դնեպրոպետրովսկում Լենինի արձանը, քանդման ժամանակ մի քանի մարդ Է տուժել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/comunity/3309551-v-dnepropetrovske-posle-mnohochasovykh-popytok-udalos-svalyt-pamiatnyk-lenynu В Днепропетровске снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել Է ՆԳՆ-ն, Ուկրաինայի բնակավայրերում կարգուկանոնը կհսկեն պարեկները, որոնց կազմում կընդգրկվեն Ուկրաինայի ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցները և տեղի հասարակական ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888033-poryadok-v-naselennyih-punktah-budut-ohranyat-sovmestnyie-patruli-militsii-i-aktivistov.html Новые патрули] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր ===
{{main|Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր}}Փետրվարի 21-ի օրվա երկրորդ կեսին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել «Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին», որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (2 օրվա ընթացքում) Վերադարձ Սահմանադրությանը, այսինքն՝ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորումը, սահմանադրական բարեփոխումը և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Համաձայնագիրը ստորագրել են Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը։ Ստորագրման ականատեսները եղել են Գերմանիայի և Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերը, Ռադոսլավ Սիկորսկին և Ֆրանսիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Մայրցամաքային Եվրոպայի դեպարտամենտի ղեկավար Էրիկ Ֆուրնիեն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/891313-garantom-vyipolneniya-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine-yavlyaetsya-narod-tombinskiy.html|title=Гарантом выполнения Соглашения об урегулировании кризиса в Украине является народ|publisher=УНИАН|accessdate=2014-3-2|datepublished=28.2.2014}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վլադիմիր Լուկինը, որը մասնակցել է բանակցություններին, հրաժարվել է իր ստորագրությունը դնել համաձայնագրի տակ և փաստաթղթի ստորագրմանը բացակայել է։

Համաձայնագիրը նախատեսում էր իրավակարգի ուժերի հետքաշում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1307962&amp;tid=105474 Янукович объявил досрочные выборы президента Украины]&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ապօրինի զենքը, որն առկա է ցուցարարների մոտ, պահանջվում էր հանձնել ՆԳՆ ստորաբաժանումներին 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին օրենքի ստորագրումից և հրապարակումից հետո 24 ժամվա ընթացքում։

Նույն օրը երեկոյան Գերագույն ռադան քվեարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու օգտին և օրենք է ընդունել, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին։ Գերագույն Ռադան օրենք է ընդունել բողոքի ակցիաների ընթացքում բոլոր ձերբակալվածներին ազատելու մասին, պաշտոններից հեռացրել է ներքին գործերի նախարար Զախարչենկոյին, եկամուտների և հավաքների նախարար Կլիմենկոյին և պաշտպանության նախարար Լեբեդևին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/21feb2014/oppagreed.html Украинская оппозиция подписала соглашение с Януковичем]&lt;/ref&gt;։ Նախագահ Յանուկովիչը կարգադրել Է իրավապահ մարմիններին հետ կանգնել Մայդանից, սկսել հատուկ ստորաբաժանումներ ուղարկել մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից ստորագրված համաձայնագրի պայմանները հրապարակային հայտարարելիս, «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենց չի բավարարում փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական լինելը, և պահանջել են անհապաղ հրաժարական տալ նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք մտադիր էին գրոհել նախագահի վարչակազմի և Գերագույն Ռադայի վրա։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն Ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=Правый сектор&quot; недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006113907/http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-3-5|datepublished=21.2.2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/453758-praviy-sektor-zayavil-sdast.html «Правый сектор» заявил, что не сдаст оружие и не освободит админздания до отставки Януковича | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը սպառնացել է, որ եթե մինչև հաջորդ առավոտ Յանուկովիչը հրաժարական չտա, ապա «Աջ սեկտորը» կսկսի նախագահի վարչակազմի գրոհը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006083426/http://euromaidan.rbc.ua/rus/evromaydan-trebuet-otstavki-yanukovicha-k-zavtrashnemu-utru-21022014204000 Евромайдан требует отставки Януковича к утру субботы. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ի երեկոյան Կիևի ժամանակով մոտ 22.40-ին նախագահ Յանուկովիչը խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և ԱՊԿ ղեկավար Անդրեյ Կլյուևի հետ լքել է Կիևը&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/yanukovich-vyletel-v-harkov-139448_.html Янукович вылетел в Харьков (уточнено)]&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ նա մեկնել է Խարկով՝ մասնակցելու Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների պատգամավորների համագումարին&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38887-janukovich-pribyl-v-harkov-dlja-uchastija-v-sezde-deputatov-jugo-vostochnyh-oblastej Янукович прибыл в Харьков]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Յանուկովիչն իր անհետացումը բացատրել է իր ավտոշարասյան վրա հարձակմամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/mashinu-yanukovicha-obstrelyali-neizvestnye-350699.html Машину Януковича обстреляли неизвестные]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի գիշերը Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են կառավարական թաղամասը, որը լքել են իրավապահները՝ իրենց հսկողության տակ վերցնելով Գերագույն ռադայի շենքը, նախագահի վարչակազմը, նախարարների կաբինետը և ՆԳՆ-ն&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/rada Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Протестующие заняли Верховную Раду и администрацию президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij1&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2414596 Коммерсант: Самооборона Майдана контролирует правительственный квартал в Киеве]&lt;/ref&gt;, և առաջադրել են մի շարք նոր պահանջներ, մասնավորապես, պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականը&lt;ref name=&quot;parubij1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij3&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy-497737.html Парубий: «Мы требуем немедленной отставки Януковича.»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij0&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Украинская Правда: Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij2&quot;&gt;[http://kiev.unian.net/888141-maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy.html УНИАН: Майдан полностью контролирует Киев — Парубий]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Յանուկովիչը (տվյալ վարկածը պաշտպանել Է ՌԴ ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков]&lt;/ref&gt;), նրանց և նրա կողմնակիցների կողմից այդ գործողությունները գնահատվել են որպես համաձայնագրի խախտում։ Մի շարք շրջաններում այդ իրադարձությունները հրահրել են Կիևի իշխանությունից հրաժարվելը և ինքնակառավարմանը անցնելը։

=== Փետրվարի 22 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_Kiev_2014-02-18_15-04.JPG|մինի|250x250փքս]]
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան, նախագահի վարչակազմը, կառավարությունը և ՆԳՆ-ն անցել են Մայդանի վերահսկողության տակ։ Այդ մասին հայտարարել է Գերագույն ռադայի պատգամավոր Անդրեյ Պարուբիան։ Ոստիկաններին առաջարկվել է միանալ կառավարական թաղամասը և ամբողջ Կիևը համատեղ պարեկելու համար, ինչի համար նրանց տրվում են կապույտ-դեղին ժապավեններ։ Բացի այդ, «Բատկիվշչինա»-ի հայտարարության համաձայն, ռազմական շտաբը վերցնում է «քաղաքն իր վերահսկողության տակ և հայտարարում է, որ մենք թույլ չենք տալիս որևէ գործողություն առանց շտաբի հետ համաձայնեցման»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140303175219/http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|archivedate=2014-03-03|accessdate=2014-04-12}}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 10։00-ին սկսվել է Գերագույն ռադայի նիստը։ Գրանցվել է 248 պատգամավոր, ավելի ուշ նրանց միացել են ևս իննսուն պատգամավորներ։ Հավանաբար, պատգամավորների այս նիստը տեղի է ունեցել ֆիզիկական ճնշման ներքո&lt;ref&gt;[http://lenta.lviv.ua/other/2014/02/23/33797.html Физическое давление в ВР]&lt;/ref&gt;։ ՌՀ-ի ուղիղ հեռարձակման կադրերում երևում է ֆիզիկական ուժի կիրառումը նաև պատգամավորների շրջանում։ Բացի այդ, պատգամավորների մի մասը նիստին ներկա չի եղել, իսկ նրանց ձայները արձանագրություններում կան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-139773.html|title=В Раде голосуют карточки отсутствующих депутатов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140307040214/http://polemika.com.ua/news-139773.html|archivedate=2014-03-07|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Նիստը վարում էր ԱԺ փոխնախագահ Ռուսլան Կոշուլինսկին։ Նա ընթերցել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականի դիմումները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888154-ryibak-napisal-zayavlenie-o-slojenii-polnomochiy.html Рыбак написал заявление о сложении полномочий] // УНІАН (22.02.2014, 10:22)&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև մի շարք պատգամավորների հայտարարությունները Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հեռուստահարցազրույցում ավելի ուշ բացատրել է, որ ինքն ու Ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակը ուժային ճնշման են ենթարկվել Մայդանի զինված կողմնակիցների կողմից, որ և իր մեքենան, և Ռիբակի մեքենան գնդակոծել են&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156245.html Янукович говорит, что его машину и машину Рыбака вчера обстреляли]&lt;/ref&gt;, բացի այդ Ռիբակին ծեծել են, սակայն ոչ մի փաստ կրակելու կամ ծեծի չի ներկայացվել։ Ինքը՝ Վլադիմիր Ռիբակը, Յանուկովիչի խոսքերը որակել է որպես «աբսուրդ և հորինվածք»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/23/7015967/ Рибак: Повернуся в Раду за кілька днів. Ніхто по мені не стріляв, це абсурд] // «Українська правда» (23.02.2014, 16:06){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հայտնել են նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի «անհետացման» մասին, նրա նստավայրը Մեժիգորյեում դատարկ է, ուժեղացված հսկողությունը հանվել է, «5-րդ ալիքի» հեռուստալրագրողները ռեպորտաժ են անցկացրել նստավայրի տարածքից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888163-na-territorii-mejigorya-pusto-tuda-propuskayut-jurnalistov-smi.html На территории «Межигорья» пусто, туда пропускают журналистов] // УНІАН (22.02.2014, 10:44)&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ցանկացողները գնում են «էքսկուրսիա»&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220 Відеоекскурсія Межигір’ям, яке належало Януковичу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161129210243/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220/ |date=2016-11-29 }} // Телеканал ICTV (22.02.2014, 15:17){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում ասել է. «մենք դեռ կենդանի լեգիտիմ նախագահ ունենք, ճիշտ է, մենք չգիտենք, թե որտեղ է նա»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996401898.html Кандидата в президенты от Партии регионов могут выдвинуть на съезде] // РИА Новости (22.02.2014, 13:06)&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Յանուկովիչը գտնվում է Խարկովում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38883-janukovich-priletel-v-harkov Янукович прилетел в Харьков]&lt;/ref&gt;, սակայն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի պատգամավորների համագումարում նա չի հայտնվել։

Ավելի ուշ UBR հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Վիկտոր Յանուկովիչը երկրի իրադրությունը պետական հեղաշրջում է անվանել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151017161236/http://censor.net.ua/news/272229/v_ukraine_proishodit_gosudarstvennyyi_perevorot_te_kto_vyshel_iz_pr_predateli_yanukovich_video В Украине происходит государственный переворот. Те кто вышел из ПР — предатели, — Янукович.]&lt;/ref&gt;, իսկ Գերագույն Ռադայի բոլոր նոր որոշումները նա անօրինական է հայտարարել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/illegal/ Янукович назвал все решения Рады незаконными]&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին պնդում էր, որ Ուկրաինայում ոչ մի հեղաշրջում չկա&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156251.html В Польше заявляют, что никакого переворота в Киеве нет]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադան 326 ձայների սահմանադրական մեծամասնությամբ ընդունել է Վլադիմիր Ռիբակի և Իգոր Կալետնիկի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада отправила Рыбака и Калетника в отставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժամը 12։ 35-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նոր ղեկավար է ընտրվել Ալեքսանդր Տուրչինովը։ «Կողմ» է քվեարկել 288 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховная Рада избрала спикера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադայի հայտարարության մեջ հաղորդվում է&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/38917-turchinovu-poruchili-koordinirovat-rabotu-kabmina Турчинову поручили координировать работу Кабмина]&lt;/ref&gt;, որ նա իշխանությունն իր ձեռքը է վերցնում ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարին ընտրվել է «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան 247 ձայնով անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկեին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховная Рада выразила недоверие Пшонке] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ավակովը հայտարարել է, որ ՆԳՆ ղեկավարության կազմում կընդգրկվեն Մայդանի Աջ հատվածի և ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015717/ Аваков: представители Правого сектора и Самообороны войдут в состав руководства МВД | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանը նաև Վալենտինա Նալիվայչենկոյին նշանակել է Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության գործունեության վերահսկողության լիազոր։ Նալիվայչենկոն համատեղ աշխատանքի է հրավիրել «Մայդանի ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչներին, հասարակական ակտիվիստներին և ԶԼՄ-ներին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|title=Наливайченко приглашает представителей самообороны Майдана и активистов на встречу {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301105354/http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը Նալիվայչենկոն Գերագույն ռադայի նիստում հայտարարել է, որ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարն ու նրա տեղակալներն ինքնակամ լքել են ծառայությունը. Նալիվայչենկոն հայտնել է, որ միջոցներ են ձեռնարկվել, որպեսզի նրանցից ոչ մեկը չլքի Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/rukovodstvo_sbu_sbejalo_310.html Руководство СБУ сбежало. Таймер, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռադան ընդունել է «անջատողականության դրսևորումները կանխելու մասին» որոշումը, որը ներկայացրել են պատգամավորներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888215-vr-prinyala-postanovlenie-o-predotvraschenii-proyavleniy-separatizma.html ВР приняла постановление о предотвращении проявлений сепаратизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Շուրջ 3 ժամ էլէկտրոնային լրատվամիջոցները տեղեկություն էին տարածել, թե իբր նախագահը հրաժարական է տվել։ Ընդ որում, Յանուկովիչի խորհրդական Աննա Գերմանը հերքել է այդ տեղեկությունը&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/53924-yanukovich-podal-v-otstavku.htm Депутат заявил об отставке Януковича.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 15:59-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հեռուստաալիքը ցուցադրել Է Յանուկովիչի՝ «112 Ուկրաինա» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցի ձայնագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և չի պատրաստվում ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated132&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1308096-prezident-zayavlyaye-pro-derzhavniy-perevorot-i-ne-zbirayetsya-yti-vidstavku Президент заявляет о государственном перевороте — УНН.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 17:10-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;rada-757-VII&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Постановление 
Верховной Рады Украины|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-2-23|datepublished=22.2.2014|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента, РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Որոշման օգտին քվեարկել է 328 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015777/ Рада скинула Януковича // «Українська правда» (22.02.2014, 17:12)]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Այդ ժամանակ, Յանուկովիչի խոսքով, ինքը գտնվում էր Դոնեցկում, որտեղ, մասնավորապես, հանդիպել է Ռինատ Ախմետովի հետ և նրա հետ քննարկել երկրում տիրող իրավիճակը&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20161128/1482344389.html Янукович рассказал, что 22 февраля 2014 года встретился с Ахметовым — РИА Новости, 28.11.2016&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Յանուկովիչին ձերբակալելու նպատակով Ղրիմ են մեկնում Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության նորանշանակ ղեկավար Նալիվայչենկոն, ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Ավակովը՝ «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մարտիկների ուղեկցությամբ&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста — Аргументы.ру]&lt;/ref&gt;։

Նախագահի իրականացրած պաշտոնանկությունը չի համաձայնեցվել Ուկրաինայի Սահմանադրության դրույթների հետ&lt;ref name=&quot;Марксен&quot;&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Marchuk, Iryna|заглавие=Ukraine and the International Criminal Court: Implications of the Ad Hoc Jurisdiction Acceptance and Beyond|ссылка=http://curis.ku.dk/ws/files/170166386/VJTL_Marchuk.pdf|язык=en|издание=Vanderbilt Journal of Transnational Law|год=2016|том=49|страницы=323—370}}&lt;/ref&gt;, սակայն պետական կառավարման մարմինները, մասնավորապես՝ բանակի և ոստիկանության ղեկավարությունը, հայտարարել են նոր կառավարության իրենց աջակցության մասին, իսկ ուկրաինական նոր իշխանությունը միջազգային ճանաչում է ստացել&lt;ref name=&quot;Марксен&quot; /&gt;։

==== Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակումը ====
[[Պատկեր:Yulia_Tymoshenko_addressing_Euromaidan_with_a_speech._Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_22,_2014..jpg|մինի|Յուլիա Տիմոշենկոյի ելույթը Մայդանում 2014 թվականի փետրվարի 22-ին:]]
Դեռ փետրվարի 21-ին Գերագույն Ռադան փոփոխություններ մտցրեց օրենսդրության մեջ, որոնց ուժի մեջ մտնելը կհանգեցներ Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակմանը, սակայն համապատասխան օրենքը չստորագրվեց նախագահ Յանուկովիչի կողմից։ Այդ պատճառով փետրվարի 22-ին որոշում է ընդունվել, որը, Գերագույն ռադայի նոր ղեկավարության կարծիքով, թույլ է տալիս անել առանց նախագահի ստորագրության։ «Ուկրաինայի միջազգային պարտավորությունների կատարման մասին» որոշումը, որոնք վերաբերում են... Յուլիա Տիմոշենկոյին, պաշտպանել են 322 պատգամավոր։ Պատգամավորները քվեարկության արդյունքների հայտարարությունը դիմավորել են ծափահարություններով և «Հուլե կամք» կարգախոսով։

Փետրվարի 22-ի երեկոյան Տիմոշենկոյին ազատ են արձակել Խարկովի հիվանդանոցից, որտեղ նա գտնվում էր կալանքի տակ, մեկնել Է Կիև և ելույթ ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html Юлия Тимошенко вышла из тюрьмы и летит на Майдан] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228111854/http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

==== Համագումար Խարկովում ====
Խարկովի սպորտի պալատում կայացել է Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իշխանության ներկայացուցիչների և պատգամավորների համագումարը (բացի Օդեսայից և Նիկոլաևից)՝ Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար Միխայիլ Դոբկինի նախագահությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|title=Съезд в Харькове: Добкин заявил, что не собирается раскалывать страну|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228075249/http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|archivedate=2014-02-28|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Պատրաստման համագումարի իր ավարտին հայտարարվել է, որ նկատի առնելով առկա անիշխանության և անտերության է երկրում և նրա մայրաքաղաք Կիևում, Խարկովը պատրաստ է դառնալ Ուկրաինայի մայրաքաղաք։ Համագումարը տեղի է ունեցել տակ է ուժեղացված զինված պահպանության մարտիկներ «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38903-sezd-v-harkove-ocepil-po-perimetru-berkut-s-avtomatami Съезд в Харькове оцепил по периметру «Беркут» с автоматами]&lt;/ref&gt;. կազմակերպիչների խոսքով՝ համագումարին մասնակցել է ավելի քան 3 հազար մարդ, այդ թվում Ռուսաստանի ներկայացուցիչները (Ալեքսեյ Պուշկովը, ՌԴ նախագահի ներկայացուցիչ Միխայիլ Մարգելովը և մարզպետները սահմանակից ռուսական մարզերի&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odessa_ne_predstavlena_na_har_kovskom_s_ezde_onlayn_translyatsiya_772.html Одесса не представлена на Харьковском съезде]&lt;/ref&gt;), սակայն, բացակայում էր Ուկրաինայի նախագահ Յանուկովիչը, գտնվում է Խարկովի նույն ժամանակահատվածում։ Համագումարում ընդունվել է համատեղ հայտարարություն․{{quote|Մենք՝ բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմիններս, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը, Սևաստոպոլի մարզը որոշել ենք պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքում օրենքի և քաղաքացիների իրավունքների սահմանադրական կարգի ապահովման համար&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=57664 Юго-восточные области Украины берут на себя обеспечение конституционного порядка на своих территориях]&lt;/ref&gt;}}Ուկրաինական ԶԼՄ-ները տեղեկատվություն են տարածել այն մասին, որ Դոբկինը և Կերնեսը լքել են Ուկրաինայի տարածքը, սակայն Դոբկինի մամուլի քարտուղարը հայտարարել է, որ նա գտնվում է աշխատավայրում&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148046.html Добкин находится на рабочем месте — Городской Дозор]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Եվրոմայդանի կողմնակիցները հարձակվել են Խարկովի մարզային վարչակազմի վրա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38988-v-harkove-pytajutsja-vzjat-shturmom-oga В Харькове пытаются взять штурмом ОГА]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>i5db8u4knufn7e0xz4bg4ofhb9vi6nv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492657</id>
      <parentid>8492580</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:02:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="516315" xml:space="preserve">[[Եվրամայդան]] ({{lang-uk|Євромайдан}}), զանգվածային բազմահազարանոց բողոքի ակցիա [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև [[Ուկրաինա]]յի այլ քաղաքներում, որը սկսվել է 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին։ Ակցիայի մեկնարկի համար առիթ է հանդիսացել Ուկրաինայի կառավարության կողմից Ուկրաինայի և [[Եվրոպական միություն|Եվրամիության]] միջև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացի կասեցումը։ Մայդանում վրանային քաղաքը ցրելուց և 2014 թվականի հունվարի 16-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] կողմից զանգվածային անկարգություններին մասնակցելու համար պատժամիջոցների խստացում նախատեսող օրենքների ընդունումից հետո ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել և&lt;ref name=&quot;zakony&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ Законы 16 января. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 20.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221092256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52dd1706970dc/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է պետական իշխանության փոփոխման։

== Նախապատմություն ==
{{հիմնական|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ին [[Վիլնյուս]]ում կայանալիք «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մի քանի օր առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։ Այս մասին հրամանագիրը պաշտոնապես հրապարակվել է Ուկրաինայի վարչապետ [[Նիկոլայ Ազարով]]ի կողմից։

Ազարովի խոսքով, որը նոյեմբերի 22-ին ելույթ է ունեցել Գերագույն Ռադայում հերթական «կառավարական ժամի» ժամանակ, «վերջին կաթիլը» կառավարության համար ծառայել է [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի նոյեմբերի 20-ի նամակը, որում Ուկրաինային վարկ ստանալու համար կարգադրված էր գազի և ջեռուցման սակագները բարձրացնել 40 %-ով, սառեցնել աշխատավարձերը և կրճատել բյուջետային ծախսերը&lt;ref&gt;[http://korrdon.info/ukraine/51575-azarov-priostanovil-evrointegraciyu-iz-za-trebovaniy-mvf.html Украина — Азаров приостановил евроинтеграцию из-за требований МВФ] // korrdon.info&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, կառավարության ղեկավարը նշել է, որ եվրաինտեգրման արդյունքում Ուկրաինական շատ ձեռնարկություններ կարող են փակվել, իսկ 400 հազար քաղաքացիներ կմնան առանց աշխատանքի&lt;ref&gt;[http://glavred.info/ekonomika/azarov-obyasnil-otkaz-ot-associacii-400-tysyach-ukraincev-mogli-poteryat-rabotu-264530.html Азаров объяснил отказ от Ассоциации: 400 тысяч украинцев могли потерять работу]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի վարչապետը շեշտեց, որ եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելը մարտավարական քայլ է և կապ չունի նախորդ կուրսը լքելու հետ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/azarov-nazval-priostanovku-associacii-edinstvenno-vozmozhnym-takticheskim-hodom-133372_.html Азаров назвал приостановку ассоциации единственно возможным тактическим ходом]. zn.ua.&lt;/ref&gt;։ Իսկ երբ վարչապետը հայտարարեց, որ ԱՄՀ-ի պայմանների կատարմանն այլընտրանք կառավարությունը առաջնահերթություն է դարձրել [[Ռուսաստան]]ի հետ տնտեսական [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|հարաբերությունների]] վերականգնմանը, որոնք արմատախիլ են արվել նախորդ ամիսներին, ընդդիմությունը նրան խոչընդոտեց և սկսեց շրջանցել կառավարական օթյակը։ Վարչապետը հազիվ է կարողացել պայմանավորվել, որից հետո Գերագույն Ռադայի նախագահ Վ. Ռիբակը փակել է նիստ&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ Работа Верховной Рады 19-22 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200309/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946027a6f53/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 26.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դեռևս նոյեմբերի 13-ին, այսինքն՝ վարչապետ Ազարովի հայտարարությունից մեկ շաբաթ առաջ՝ «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ակտիվ գործիչ Յուրի Լուցենկոն, որը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչի]] օրոք դատապարտվել էր 2012 թվականին պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու համար և ներում էր ստացել 2013 թվականի ապրիլին, կոչ էր արել բանակցություններ վարել ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ՝ զանգվածային ակցիաներ անցկացնելու վերաբերյալ, եթե ուկրաինական ղեկավարությունը ձախողի ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստումը&lt;ref&gt;[http://politrada.com/news/material/id/29306 Юрий Луценко уже готовит новый Майдан]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ժամանակագրություն ==

=== 2013 թվականի նոյեմբերի 21-23։ Զանգվածային ակցիաների սկիզբ ===
[[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը հայտարարել Է վարչապետ Ազարովի դեմ քրեական գործ հարուցելու մասին Գլխավոր դատախազություն դիմելու մտադրության մասին՝ կապված «[[Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականություն|Ուկրաինայի արտաքին]] և ներքին քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքի խախտման և ծառայողական լիազորությունների գերազանցման հետ և կոչ է արել բոլոր ուկրաինացիներին, որոնք անտարբեր չեն իրենց ապագայի նկատմամբ, նոյեմբերի 24-ին դուրս գալ ընդդիմության հանրահավաքին և իշխանություններին&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606615-udar-vimagatime-porushiti-spravu-proti-azarova-za-prizupinennya-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html «УДАР» вимагатиме порушити справу проти Азарова за призупинення підготовки до асоціації з ЄС] // [[УНІАН]], 21.11.2013&lt;/ref&gt;։

Սակայն արդեն նոյեմբերի 21-ի երեկոյան սոցիալական ցանցերում սկսել են տարածվել բողոքի ակցիայի անհապաղ դուրս գալու կոչեր&lt;ref name=&quot;European Square&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/blogs-trending-25050141 European Square: Hashtag of Ukraine protest]. //[[BBC]]. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://life.pravda.com.ua/society/2013/12/17/146099/ 10 мифов о Евромайдане.] [[Українська правда]] — Життя. 17 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2013/11/22/943789.html Девятая годовщина Оранжевой революции превратилась в «евромайдан»]. Подробности. Інтер. 22.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.facebook.com/Mefistoff/posts/10201177280260151 Заклик вийти на Майдан незалежності]. Мустафа Найєм&lt;/ref&gt;։ Առաջին ակցիան սկսվել Է Կիևի Անկախության Մայդանում ժամը 22:00-ի սահմաններում։ Ակցիային մասնակցել են լրագրողներ, հասարակական ակտիվիստներ, ընդդիմադիր քաղաքական առաջնորդներ՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]ն («ՀԱՐՎԱԾ»), [[Օլեգ Տյագնիբոկ]]ը («Ազատություն») և [[Արսենի Յացենյուկ]]ը («Բատկիվշչինա»)&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/22nov2013/ukr.html Противники приостановки евроинтеграции Украины вышли на улицы Киева] // [[Newsru.com]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;։

Դիտորդների խոսքով՝ հրապարակում հավաքվածներին տեղափոխել են երկու հիմնական շարժառիթ․

* շատերը անկեղծորեն կարծում էին, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում։ Նախորդ տարվա ընթացքում այդ ներկայացմանը աջակցել են ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարել էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ի երեկոյան Կիևի շրջանային վարչական դատարանը, ի պատասխան Կիևի քաղաքային վարչակազմի դիմումի, որոշել է արգելել խաղաղ զանգվածային ակցիաների անցկացման ժամանակ փոքր ճարտարապետական ձևեր տեղադրել վրանների, կրպակների, այդ թվում ժամանակավոր և շարժական վահանակների տեսքով, 2013 թվականի նոյեմբերի 22-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը Անկախության Մայդանում, Կրեշչատիկ փողոցում և Եվրոպական հրապարակում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3270277-khha-sud-zapretyl-ustanavlyvat-v-tsentre-kyeva-palatky-no-ne-provodyt-aktsyy|title=КГГА: Суд запретил устанавливать в центре Киева палатки, но не проводить акции|author=Комерсант.NET|accessdate=2013-11-25}}&lt;/ref&gt;, այնուամենայնիվ, միացյալ ընդդիմության ներկայացուցիչները Եվրոպական հրապարակում տեղադրել են 15 բանակային բրեզենտ վրաններ և 20 վրանային քաղաքի պարետանտ է դարձել Անդրեյ Պարուբին։ Տեղեկատվական-քարոզչական աշխատանքը գլխավորել է Յացենյուկի զինակից Վյաչեսլավ Կիրիլենկոն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |title=На Европейской площади в Киеве установили палатки для проведения бессрочной акции протеста |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110840/https://112.ua/glavnye-novosti/na-evropeyskoy-ploschadi-v-kieve-nachalas-ustanovka-palatok-dlya-provedeniya-bessrochnoy-akcii-protesta-941.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 22-ին ոստիկանությունը, ի կատարումն դատարանի որոշման, փորձել է խանգարել ակտիվիստներին վրաններ տեղադրել, ինչի պատճառով տեղի են ունեցել առաջին բախումները։ Հանրահավաքին մասնակցում էին ընդդիմադիր ակտիվիստներ։ Նոյեմբերի 22-ին, չնայած Կիևի խորհրդի արգելքին, հավաքվածները սկսել են 2004 թվականի օրինակով վրաններ տեղադրել, արդյունքում տեղի են ունեցել առաջին բախումները ոստիկանության հետ&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/249987-khronika-massovogo-protesta-kak-razvivaetsya-evroimaidan/photo/2 22-24 ноября. Начало бессрочной акции протеста]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը իշխանությունները սկսեցին ստահոդ լուրեր տարածել այն մասին, թե «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը ցուցարարներին իբր կոչ է անում ցրվել&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Хакеры от имени Кличко распространяют дезу о провале митинга на Майдане|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 22 ноября 2013 В 11:41}}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 22-ին Լվովում Լվովի Օգի շենքի առջև տեղի է ունեցել շուրջ 2 հազար ուսանողների հանրահավաք&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |title=Во Львове собрался двухтысячный митинг в поддержку евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140413183232/http://nbnews.com.ua/ru/news/105950/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Նրանց առջև ելույթ են ունեցել Իվան Ֆրանկոյի անվան Լվովի ազգային համալսարանի ռեկտոր Իվան Վակարչուկը և քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը։ Այդ օրը «Եվրոմայդանի» մասնակիցների թվով զգալիորեն ավելի փոքր ակցիաներ են կայացել նաև Ուկրաինայի մի շարք այլ քաղաքներում՝ [[Վիննիցա (քաղաք, Ուկրաինա)|Վիննիցայում]] (500 մարդ)&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/04193-na-evromajdan-v-vinnitse-prishli-poltyisyachi-chelovek.htm На Евромайдан в Виннице пришли полтысячи человек]&lt;/ref&gt;, [[Դոնեցկ]]ում (մոտ 100 մարդ), [[Կրիվոմ Ռոգե]]ում (մոտ 70 մարդ), [[Սումախ]]ում (մոտ 150 մարդ), [[Խարկով]]ում (մոտ 50 մարդ) և [[Չեռնովցի]]ում։

Մի շարք շրջաններում եվրոմայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը։ Բոլոր եվրոմայդաններում գերիշխում էին Ուկրաինայի և ԵՄ դրոշները։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն, տեղի ունեցածը, դիտորդների խոսքով, ոչ թե քաղաքական, այլ քաղաքացիական միջոցառում էր&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 23-ին ոստիկանությունը մի փոքր հետ է մղել ցուցարարներին՝ ընդարձակելով [[տոնածառ]]ի տեղադրման տարածքի շրջակայքը&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Милиция оттеснила евромайдан в Киеве|author = УКРАИНСКАЯ ПРАВДА|work = ГАЗЕТА|date = 23 ноября 2013 В 10:46}}&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 24-ի զանգվածային հանրահավաքներ ===
[[Պատկեր:Holding an EU flag.jpg|thumb|Հանրահավաք Կիևում նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Lviv (24.11.2013) 11.JPG|thumb|Հանրահավաք Լվովում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի, 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ին]]
[[Պատկեր:Euromaidan Paris 1.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Փարիզ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]
[[Պատկեր:Euromaidan in Luhansk.jpg|thumb|Հանրահավաք [[Լուգանսկ]]ում՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինական Եվրոմայդանի]]

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի ունեցավ «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու ընդդիմության հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման ցույցերը ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)։ Ընդդիմությունը մասնակիցների թիվը գնահատել է 100 հազար&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176535.html ГУМВД Украины в Киеве: В массовых акциях в центре столицы участвовало около 50 тысяч//Интерфакс-Украина, 25.11.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է անժամկետ բողոքի ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը․

*[[Յուրի Լուցենկո]]․ «Եթե Յանուկովիչը չստորագրի համաձայնագիրը, կպահանջենք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Յանուկովիչի կառավարությունը, որը ղեկավարում Է Ազարովը, պետք է հրաժարական տա ուկրաինացի ժողովրդի շահերը դավաճանելու համար»
*[[Յուլիա Տիմոշենկո]] (հայտարարությունը կարդացել է նրա դուստրը)․ «Պետք է ստիպել իշխանություններին ԵՄ-ի հետ համաձայնագիրը ստորագրել հենց նոյեմբերի 29-ին և հենց [[Վիլնյուս]]ում, այլապես նրանք այն երբեք չեն ստորագրի, պետք է պահանջել ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի անհապաղ գումարում, կառավարության հրաժարականը և ԵՄ-ի հետ համաձայնագիր ստորագրելու որոշում ընդունել»
*[[Արսենի Յացենյուկ]]․ «Մենք պահանջում ենք չեղյալ հայտարարել եվրաինտեգրումը դադարեցնելու մասին որոշումը։ Մինչև Վիլնյուս մենք պիկետելու ենք նախարարների կաբինետը՝ պահանջելով վերացնել այդ հակաեվրոպական և հակաուկրաինական որոշումը։ Մենք միլիոնավոր ուկրաինացիների ստորագրահավաք ենք սկսել՝ կոչ անելով Եվրամիությանը. ընդունեք Ուկրաինան, մենք՝ որպես ուկրաինացի ժողովուրդ, արժանի ենք դրան։ Եթե համաձայնագիրը ստորագրվի, այն կկատարի նոր նախագահը, նոր կառավարությունը և նոր խորհրդարանը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

«Ժողովրդական վեչե» բանաձևը նոյեմբերի 24-ին․

* պահանջել կառավարության հրաժարականը՝ ազգային շահերը դավաճանելու համար
* պահանջել Գերագույն ռադայի նոյեմբերի 27-ի արտահերթ նստաշրջանի անցկացում, շտապ քննարկել և ընդունել եվրաինտեգրման բոլոր անհրաժեշտ օրենքները (նստաշրջանն այդպես էլ չկայացավ)
* անհրաժեշտ օրենքների ընդունման անհնարինության դեպքում՝ խորհրդարանը լուծարելու և արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար։
* նախագահից պահանջել անհապաղ չեղարկել Ազարովի կառավարության որոշումը, դադարեցնել քաղաքական հալածանքները, ազատ արձակել Տիմոշենկոյին, վերսկսել եվրոպական ինտեգրացման կուրսը և Ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել Վիլնյուսում կայանալիք գագաթնաժողովում։
* «Այն դեպքում, երբ նախագահը հրաժարվում է կատարել իր սահմանադրական պարտականությունները և չստորագրել համաձայնությունը՝ հասնել նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնազրկմանը պետական դավաճանության համար և կոչ անել աշխարհի բոլոր ժողովրդավարական երկրներին՝ անհապաղ անձնական պատժամիջոցներ կիրառել Յանուկովիչի և նրա կոռումպացված ռեժիմի ներկայացուցիչների դեմ»
* «Անցկացնել զորահավաք բոլոր կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքացիների համար, ովքեր հանդես են գալիս Ուկրաինայի եվրաինտեգրումը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքից հետո ցուցարարների մի մասը (հիմնականում «Ազատություն» կուսակցության կողմնակիցները) փորձել են ճեղքել Կառավարության շենքի կենտրոնական մուտքը և արգելափակել կառավարական ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ Մուտքի մոտ տեղակայված են «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման մի քանի հարյուր մարտիկներ։ Ագրեսիվ տրամադրված ցուցարարները հարձակվել են ոստիկանության վրա և կոտրել ուղեփակոցը։ Ընդդիմադիր լրատվամիջոցների պնդմամբ՝ պայթուցիկները ոստիկանական բաժանմունք էին նետում իբր ոչ թե ցուցարարները, այլ այսպես կոչված «տիտուշները», այսինքն՝ իշխանությունների կողմից վարձված սադրիչները։ Նման պնդումներ հետագայում մշտապես հնչել են։ Ոստիկանությունը նաև արցունքաբեր գազ է կիրառել, սակայն, ՆԳՆ մամուլի քարտուղարի խոսքով, միայն ի պատասխան ցուցարարների գործողությունների։ Մի քանի մասնակիցներ ձերբակալվել են ոստիկանության մարմիններին դիմադրելու համար։ Նրանցից մի քանիսին դատարանը կալանքի տակ պահելը որպես խափանման միջոց է ընտրել&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;gaz-24&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/24/gas/ Милиция применила слезоточивый газ против демонстрантов в Киеве. Lenta.ru, 24 ноября 2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.unian.net/politics/855349-pod-kabminom-snova-nachalis-stolknoveniya-postradal-militsioner.html | title = Под Кабмином снова начались столкновения. УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Կեսգիշերից քիչ առաջ «Բերկուտը» երկու անգամ հարձակվել է Եվրոպական հրապարակում գտնվող վրանային քաղաքի վրա, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է հետ մղել այդ հարձակումները&lt;ref&gt;{{Cite news|title = Митингующие «отбили» 2 атаки беркутовцев на Европейской площади|work = новости|date = 25.11.2013}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի Միխայլովի հրապարակում հավաքվել է «հակա-Եվրոմայդանը», որը կազմակերպել է Ռեգիոնների կուսակցությունը՝ ի պաշտպանություն կառավարության որոշումների, որին մասնակցել է մինչև հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/24/242529_mihaylovskoy_ploshchadi_kieva.html На Михайловской площади собирается «антимайдан»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/storonniki-regionalov-na-mihaylovskoy-ploschadi-v-kieve-podderzhali-vzveshennye-deystviya-pravitelstva-133523_.html Сторонники регионалов на Михайловской площади в Киеве поддержали «взвешенные действия правительства»]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարների խումբը ձեռքերում պահել է մի մեծ սպիտակ փուչիկ՝ «Եվրո = հոմո» մակագրությամբ և գծված խաչաձև աքաղաղով և ԵՄ դրոշով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polemika.com.ua/news-131933.html |title=В Киеве на митинг «Нет евро-гомо-интеграции» собралось 500 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225070801/http://polemika.com.ua/news-131933.html |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն հանրահավաքում անվանել են «Գեյրոփ»՝ ընդգծելով, որ եվրաինտեգրումը կնշանակի Ուկրաինայում [[գեյ-մշակույթ]]ի ազդեցության ուժեղացում&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-kieve-regionaly-vodyat-horovody-s-plakatami-geyropa-264176.html В Киеве регионалы водят хороводы с плакатами «Гейропа»]&lt;/ref&gt;։ [[Սևաստոպոլ]]ում Հակամայդանին 3 հազար քաղաքացի է մասնակցել&lt;ref&gt;[http://www.arnews.ru/news/1736491.html На «анти-евромайдан» в Севастополе собрались более 3 тысяч человек]&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոմայդանը Ուկրաինայի այլ քաղաքներում ====

*[[Լվով]]․ եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքին, տարբեր աղբյուրների համաձայն, հավաքվել է շուրջ 10 հազար մասնակից&lt;ref name=&quot;koresp-lvov&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3271009-vo-lvove-evromaidan-sobral-18-tysiach-chelovek Во Львове Евромайдан собрал 18 тысяч человек]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/lvov/kak-mitingoval-evromaydan-vo-lvove--477239.html Как митинговал «евромайдан» во Львове]&lt;/ref&gt;, հիմնականում Լվովի բուհերի ուսանողներ։

Ավելի քիչ թվով մասնակիցներ բողոքի ակցիաներ են կազմակերպել Ուկրաինայի այլ քաղաքներում․

*[[Խարկով]]․ մինչև 700 մարդ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.kommersant.ua/news/2351780 |title=В Харькове в поддержку евроинтеграции собрались 700 человек |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203045608/http://www.kommersant.ua/news/2351780 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; է հավաքվել [[Տարաս Շևչենկոյի հուշարձան (այլ կիրառումներ)|Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի]] մոտ։
*[[Խերսոն]]․ Ազատության հրապարակում մոտ 400 մարդ է հավաքվել՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման&lt;ref&gt;[http://www.visti.ks.ua/novosti/foto/10648-na-evromaydan-v-hersone-prishlo-okolo-400-chelovek.html На «Евромайдан» в Херсоне пришло около 400 человек]&lt;/ref&gt;։
*[[Դոնեցկ]]․ մոտ 150 քաղաքացի հավաքվել է Տարաս Շևչենկոյի արձանի մոտ՝ Եվրամիության հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար հանրահավաքի&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131122/979102747.html Около 150 человек провели в Донецке акцию в поддержку евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։
*[[Լուգանսկ]]․ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման հանրահավաքը Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ ավելի քան 100 մարդ է հավաքել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |title=В Луганске Евромайдан собрал более 100 человек |accessdate=2014-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202230313/http://lugansk.comments.ua/news/2013/11/24/154613.html |archivedate=2013-12-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որոնք կոնֆլիկտ են ունեցել տեղի կազակների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|title=Луганск евроинтеграционный: казаки, геи и РПЛ|author=Потёмкина А.|date=2013-11-25|publisher=Сайт «Политика»|accessdate=2013-11-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202222035/http://politika.lg.ua/2013/11/lugansk-evrointegracionnyj-kazaki-gei-i-rpl/|archivedate=2013-12-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքն ընթացել Է «Յանուկովիչի հրաժարականը» կարգախոսով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ostro.org/lugansk/politics/news/432386/|title=Луганский евромайдан продолжается|date=2013-12-01|publisher=Информационное агентство «ОстроВ»|accessdate=2013-12-01}}&lt;/ref&gt;։
*[[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաև]]․ չնայած նոյեմբերի 23-ին եվրոմայդանի ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/23/7002804/ У Миколаєві міліція силою розганяє євромайдан. Є постраждалі]&lt;/ref&gt; և 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը քաղաքում զանգվածային ակցիաների արգելմանը, հարյուրավոր նիկոլաևցիներ Եվրոմայդան են դուրս եկել 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին&lt;ref&gt;[http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html Сотні миколаївців вийшли на Євромайдан 1 грудня] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131204044615/http://uainfo.org/yandex/240832-sotn-mikolayivcv-viyshli-na-yevromaydan-1-grudnya.html |date=2013-12-04 }}&lt;/ref&gt;։
* Նոյեմբերի 24-ին [[Օդեսա]]յում եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքը մի քանի տասնյակ ուսանողների է հավաքել&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/odessa/evromaydan-v-odesse-sobral-neskolko-desyatkov-studentov--477195.html «Евромайдан» в Одессе собрал несколько десятков студентов]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ դրան մասնակցել է արդեն մի քանի հարյուր մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=28.11.2013|url=http://uanews.odessa.ua/politics/2013/11/28/20508.html|title=Одесса поздравила Юлию Тимошенко
|publisher=Odessa.ua|accessdate=2013-12-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, հարյուրավոր օդեսացիներ Եվրոմայդան են ուղևորվել Կիև&lt;ref&gt;{{cite web|datepublished=01.12.2013|url=http://www.segodnya.ua/regions/odessa/sotni-odessitov-poehali-na-evromaydan-v-kieve-479015.html|title=Сотни одесситов поехали на Евромайдан в Киеве|publisher=segodnya.ua|author=Мария Рубан|accessdate=2013-12-02
}}&lt;/ref&gt;։

=== Վիլնյուսյան գագաթաժողովին ընդառաջ (նոյեմբերի 25-29) ===
Նոյեմբերի 25-28-ն ընկած ժամանակահատվածում վրանային ճամբարում մշտապես եղել է շուրջ 300 մասնակից, հիմնականում երիտասարդնե&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/176540.html Евромайдан благополучно простоял ночь]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/28/7003325/ «ЕвроМайдан» продолжает стоять] // [[Украинская правда]], 28.11.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ ընթացքում նշվել են որոշ օտարերկրյա քաղաքական գործիչների (մասնավորապես [[Լիտվա]]յի Սեյմի նախագահ Լ. Գրաուժինենեի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |title=Дипломата Литвы вызвали в МИД из-за участия в Евромайдане |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202232503/http://qha.com.ua/diplomata-litvi-vizvali-v-mid-izza-uchastiya-v-evromaidane-131643.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;) առաջին այցելությունները Մայդան։ Մինչդեռ Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի ակցիաները չեղարկվել են&lt;ref&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/palatochniy_gorodok_odesskogo_evromaydana_raznesli_molodchiki_1580060 Палаточный городок одесского Евромайдана разнесли молодчики]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 25-ին ցուցարարները Եվրոպական հրապարակում մեքենա են ջախջախել, որում, ինչպես իրենք էին կասկածում, եղել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության «գաղտնալսումը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Միջադեպին մասնակցել են ընդդիմության առաջնորդներ Տյագնիբոկն ու Յացենյուկը։ ՈՒԱԾ-ի հայտարարության համաձայն, որը հրապարակվել է հաջորդ օրը, «ավտոմեքենայում գտնվել են ՈՒԱԾ-ի աշխատակիցները, որոնք, իրավասությանը համապատասխան, կատարել են մարդկանց զանգվածային կուտակման վայրերում պայթուցիկ սարքերի հնարավոր կառավարման ռադիոալիքների տեխնիկական միջոցների հայտնաբերման խնդիրները»&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/sbu-trebuet-rassledovat-napadenie-na-sluzhebnyy-mikroavtobus-477528.html СБУ требует расследовать нападение на служебный микроавтобус. Сегодня.ua, 26.11.2013]&lt;/ref&gt;։

Քանի որ ցուցարարները չէին ցանկանում տեսնել քաղաքական գործիչներին, Մայդանը նոյեմբերի 24-ին՝ ընդդիմության հանրահավաքի ավարտից հետո, «ձուլվեց». «կուսակցական» վրանային ավանը ստեղծվեց Եվրոպական հրապարակում, «հանրային»՝ Անկախության Մայդանում&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 26-ին երկու հանրահավաքներն էլ միավորվեցին։ Ընդդիմության առաջնորդները և վրանային քաղաքի կազմկոմիտեն հայտարարել են իրենց միասնության մասին։ Յուլիա Տիմոշենկոն կոչ է արել Մայդանից հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Ենթադրվում էր, որ Մայդանը կդիմանա մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ը, որին ընդդիմադիր առաջնորդները նշանակել էին եզրափակիչ ակցիա, որով պետք է «ավարտեր առաջին փուլը»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 03.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-22 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին դասադուլ են հայտարարել այն ուսանողները, որոնք նախագահ Յանուկովիչին առաջադրել են հետևյալ պահանջները․

* կատարել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմանները և հրապարակավ հռչակել Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ձեր գտնվելու նպատակը այդ համաձայնագրի ստորագրումը և պատրաստակամություն հայտնել այն ստորագրել նոյեմբերի 29-ին
* երաշխավորել խաղաղ եվրոմայդանների անվտանգությունը Ուկրաինայի բոլոր քաղաքներում, ինչպես նաև նրանց մասնակիցների նկատմամբ բռնաճնշումների բացակայությունը ինչպես այդ ակցիաների ժամանակ, այնպես էլ դրանց ավարտից հետո&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Կիևի ազգային համալսարանի և Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի վարչակազմերը դասախոսություններով բաց են թողել ուսանողներին&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ |date=2017-10-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Սակայն Մայդանում ուսանողների հետ շփվող լրագրողները պարզել են, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունը եկել է Լվովից, Տերնոպոլից և Իվանո-Ֆրանկովսկից&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Առաջին օրերին ուսանողները հանրահավաքների էին գնում ոչ այնքան Ուկրաինական դրոշներով, որքան եվրոպական դրոշներով (հաջորդ օրերին, սակայն, գերիշխում էին ուկրաինականները)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։ Նոյեմբերի 28-ին [[Յուրի Լուցենկո]]ն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր «Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Վիլնյուսյան գագաթաժողովից առաջ մնացած օրերին ակտիվություն է ծավալել Յուլյա Տիմոշենկոն։ Նոյեմբերի 25-ին նա անժամկետ հացադուլ է հայտարարել՝ «Յանուկովիչին պահանջելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը»։ Նոյեմբերի 26-ին նա կոչ է արել «բոլոր քաղաքական ուժերին հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները, կուսակցական դրոշները, վրանները, կարգախոսները։ Ամեն ինչ, որ խանգարում է մեր բացարձակ միասնությանը, պետք է անմիջապես հեռացվի»։ Նոյեմբերի 27-ին Տիմոշենկոն կոչ է արել Եվրամիությանը Ուկրաինայի հետ ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել՝ չառաջադրելով որևէ պայման, և «գործի դնել բոլոր գործիքները, որպեսզի 2015 թվականին Ուկրաինայում կարողանան արդար ընտրություններ անցկացնել, որոնք թույլ կտան ավտորիտար ռեժիմը փոխարինել նոր ժողովրդավարական իշխանության և ուկրաինացիներին վստահ ճանապարհ կբացի դեպի Միացյալ Եվրոպա»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Վիլնյուսի գագաթնաժողովի նախաշեմին նախագահ Յանուկովիչը հարցազրույց է տվել առաջատար հեռուստաալիքներին, որում, մասնավորապես, հայտարարել է, որ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրն առկա տեսքով չի համապատասխանում Ուկրաինայի ազգային շահերին, դա «հանգույց» է։ ԱՄՀ-ի վարկի հաշվարկները չարդարացան, ուստի Ուկրաինայի կառավարությունն ակտիվ բանակցություններ է վարում Ռուսաստանի հետ գազի գնի նվազեցման և այն խնդիրների կարգավորման շուրջ, որոնք կարող են առաջանալ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում։ «Եվրոմայդանի» մասին հարցին Յանուկովիչը պատասխանել է, որ խաղաղ և օրինական ակցիաների դեմ ուժ չի կիրառվի, կարևորն այն է, որ ցույցերի մասնակիցները չխախտեն օրենքը, բռնության չդիմեն և չփորձեն գրավել իշխանության կառույցները&lt;ref&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ Интервью Януковича 27 ноября.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304210917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c5b1a0c288/pagedoc1096_4/ |date=2016-03-04 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 27-ին Ղրիմի Գերագույն խորհուրդն իր «քաղաքական իրադրության մասին» բանաձևով աջակցություն է հայտնել Ուկրաինայի կառավարության որոշմանը, դատապարտել ընդդիմադիր կուսակցությունների գործողությունները, «որոնք շահարկում են եվրոպական արժեքները... հիստերիա են բորբոքում Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ և դիմում շանտաժի քաղաքականությանը…»&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ը Վիլնյուսում տեղի ունեցավ «Արևելյան գործընկերության» գագաթաժողովը, որին ներկա էր նաև Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը։ Նոյեմբերի 29-ի կեսօրին հայտնի է դարձել, որ Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև Ասոցացման մասին համաձայնագիրը այդպես էլ չի ստորագրվել։

Նոյեմբերի 29-ին Եվրոպական հրապարակում եռժամանոց հանրահավաք էր կազմակերպվել՝ ի պաշտպանություն նախագահի և կառավարության գործողությունների&lt;ref&gt;[http://kiev.segodnya.ua/kphotovideo/kak-prohodil-maydan-storonnikov-yanukovicha-478635.html Как проходил Майдан сторонников Януковича]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հայտնված ընդդիմության առաջնորդները Յանուկովիչին մեղադրել են պետական դավաճանության մեջ&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.newsru.com/world/29nov2013/maidan.html|title=Новости NEWSru.com На Майдан Незалежности прибыла милиция в противогазах, хотя власти обещали не разгонять митинг за евроинтеграцию Украины|accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանը բանաձև է ընդունել, առանցքային պահանջը Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականն է&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря. Киевский центр политических исследований и конфликтологии, 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4 |date=2016-03-11 }}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 29-ի երեկոյան Անկախության հրապարակ են բերվել «Բերկուտի» ուժերը&lt;ref name=&quot;NEWSru&quot;/&gt;։ Պետավտոտեսչության աշխատակիցները փորձել են ձերբակալել և Մայդանից դուրս բերել ընդդիմության երկու մինի ավտոբուս՝ ձայնային արտադրողականությամբ, պատճառաբանությամբ, որ սարքավորումն օգտագործվել է ավելի ուշ, քան 23։ 00-ն&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243411_maydane_berkut_snova.html На Майдане «Беркут» снова заблокировал машины оппозиции, ранен фотограф Reuters]&lt;/ref&gt;։ Արսենի Յացենյուկը և Յուրի Լուցենկոն կարողացել են կանխել տրանսպորտի բռնագրավումը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/potasovka-mezhdu-mitinguyushchimi-i-miliciey-voznikla-iz-oppozicionnogo-transporta-478693.html Потасовка между митингующими и милицией возникла из-за оппозиционного транспорта]&lt;/ref&gt;։

=== Նոյեմբերի 30։ Եվրոմայդանի ցրում ===
{{External media||align=right
||video1=[https://www.youtube.com/watch?v=pDsuBrnBVK0 Եվրամայդանի գրոհից մեկ ժամ առաջ՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 29-ին]
||video2=[https://www.youtube.com/watch?v=-talnbWQDpI Магнолія-TV]
||video3=[https://www.youtube.com/watch?v=UkAHmtZtaA4 Ականատեսների վկայությունները (2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին) RadioSvobodaOrg]
||video4=[https://www.youtube.com/watch?v=YkjEDHFYV-s Ականատեսների վիդեո] [[24 (телеканал)|news24]] 
||video6=[https://www.youtube.com/watch?v=lhi8ZwIqSPo Բժիշկները պատմել են Եվրամայդանում տուժածների վնասվածքների մասին:] [[ТСН (телепередача)|ТСН]] 
|[https://www.youtube.com/watch?v=2ZCQdlthEjk Եվրամայդանի ցրումը Կիևում 30.11.2013 Kyiv ARD German TV]|video7=[https://www.youtube.com/watch?v=0tBAR9Wxuzs]
}}

Ըստ Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության վարկածի&lt;ref&gt;20 декабря оппозиция, недовольная предварительными результатами расследования, заявила о намерении провести через Верховную Раду проект постановления о создании временной следственной комиссии по расследованию деятельности правоохранительных органов во время разгона мирных демонстраций в Киеве и других городах Украины (см. [http://www.unian.net/news/613447-oppozitsiya-sozdast-sledstvennuyu-komissiyu-po-rassledovaniyu-razgona-evromaydana.html Оппозиция создаст следственную комиссию по расследованию разгона Евромайдана : Новости УНИАН])&lt;/ref&gt;, նոյեմբերի 30-ին, առավոտյան ժամը 4-ին ոստիկանությունը պահանջել է ազատ արձակել Մայդանը, որպեսզի նախապատրաստի նրան նոր տարվա տոնակատարությանը։ Բողոքի ակցիայի մասնակիցները, որոնք գտնվում էին հրապարակում, անտեսել են այդ պահանջը, նրանց մի մասը ագրեսիվություն է դրսևորել, որը վերածվել է ոստիկանության հետ բախման, ընդ որում ցուցարարները սկսել են ոստիկանության վրա նետել «շշեր, քարեր, մետաղական խողովակներ»&lt;ref name=&quot;290-troops&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/612040-v-razgone-maydana-30-noyabrya-uchastvovali-290-boytsov-berkuta-pshonka.html В разгоне Майдана участвовали бойцы «Беркута» — Пшонка]&lt;/ref&gt;։

Հատուկ գործողությունը, որում ներգրավված է եղել, ականատեսների վկայությամբ, «Բերկուտի» շուրջ 2000 մարտիկներ, որոնք Կիև են տեղափոխվել Ուկրաինայի տարբեր շրջաններից, սկսվել են գիշերվա ժամը 4-ին։ Դրանից մեկ ժամ առաջ հրապարակում խափանվել էր բջջային կապը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003683/ Беркут разогнал Евромайдан]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների խոսքով՝ այդ ժամանակ հրապարակում գտնվել է եվրոմայդանի մոտ հազար մասնակից։ Նրանց մեծ մասը ենթարկվել է հրապարակից հեռանալու պահանջներին և դուրս եկել միջանցքներով, որոնք նրանց տրամադրվել են, սակայն մոտ երկու հարյուր մարդ մնացել է տեղում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expres.ua///news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |title=#Євромайдан жорстоко розігнали беркутівці з трьох областей України |accessdate=2016-08-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131204042900/http://expres.ua/news/2013/11/30/97882-yevromaydan-zhorstoko-rozignaly-berkutivci-troh-oblastey-ukrayiny-hlopciv |archivedate=2013-12-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» հրամանատար Սերգեյ Կոսյուկը հայտարարել է, որ հավաքվածներն իրենց ագրեսիվ են պահել, չեն արձագանքել հրապարակն ազատելու կոչերին և «Բերկուտի» մարտիկների վրա շշեր, ձողիկներ և ապակիներ են նետել&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243511_sotrudnikov_berkuta.html Сотрудников «Беркута» спровоцировали, — командир]&lt;/ref&gt;։ Ականատեսների և լրագրողների վարկածով՝ այդ պահին հրապարակում էին հիմնականում բուհերի ուսանողներ երիտասարդները&lt;ref&gt;[http://www.fontanka.ru/2013/11/30/015/ СМИ: При разгоне Евромайдана пострадали десятки человек]&lt;/ref&gt;, իշխանությունների վարկածով՝ սադրիչներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244264_azarov_berkut_razognal.html Азаров: «Беркут» разогнал не студентов, а провокаторов]&lt;/ref&gt;։ Ուժային ակցիայի ժամանակ «Բերկուտի» աշխատակիցների կողմից ծեծի են ենթարկվել նույնիսկ աղջիկները&lt;ref name=&quot;autogenerated20131213-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/859814-pogibshaya-devushka-s-evromaydana-berkut-brosal-lyudey-v-avtobus-kak-matrasyi.html|title=«Погибшая» девушка с Евромайдана: «Беркут» бросал людей в автобус, как матрасы : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները մարդկանց հետապնդել են Կրեշչատիկով և հարակից փողոցներով մինչև Միխայլովսկի տաճար, որի վանականները բացել են դարպասները և փակել մինչև երկու հարյուր ցուցարարների&lt;ref name=Goncharenko&gt;{{статья|автор=Гончаренко Анна, Иванов Руслан, Юрьев Виктор. |заглавие=Отчего гудит Киев?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/uadontknows/1036514|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2013|номер=49 (1726) за 4 декабря|страницы=2, 8}} {{v|7|01|2016}}&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցությունից պատգամավոր Գենադի Մոսկալը, որը մասնակցել է իրադարձությունների հետաքննությանը, որը վարել է ընդդիմությունը, դեկտեմբերի կեսերին հայտարարել է, որ վրանային քաղաքը ցրելու խնդիրը դրվել Է Ղրիմի ԱՀ-ի, Պոլտավայի, Չեռնիգովի, Սումսկի, Լուգանսկի մարզերի և Կիևի քաղաքի «Բերկուտի» ստորաբաժանումների առջև։ Նա նաև պնդել է, որ նոյեմբերի 30-ի գիշերը «բերկուտականներին» ոչ թե ռետինե մահակներ են տվել, այլ պլաստիկե, շատ ավելի վտանգավոր&lt;ref&gt;http://www.pravda.com.ua/news/2013/12/14/7006913/ Захарченко відповідатиме перед Гаазьким трибуналом&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պետ Վալերի կորյակի խոսքով, որն իր վրա է վերցրել «Բերկուտի» ակցիայի պատասխանատվությունը, գործողության նպատակը Մայդանի մաքրումն էր ամանորյա եղևնի և սահադաշտի լցման համար&lt;ref name=Goncharenko/&gt;։

Ոստիկանությունը ձերբակալել է ավելի քան 30 մարդու և նրանց տեղափոխել ոստիկանության Շևչենկովի բաժին&lt;ref name=autogenerated21&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |title=«Беркут» задержал несколько десятков активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203011838/http://ru.tsn.ua/politika/berkut-zaderzhal-neskolko-desyatkov-aktivistov-evromaydana-336614.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալվածների թվում հիմնականում եղել են Կիևի, ինչպես նաև Լվովի, Ռովենսկի, Վիննիցկի և Տերնոպոլի մարզերի բնակիչները&lt;ref&gt;[http://vinplace.net/novini-ukraїni-ta-svіtu/krivava-yalinka-abo-berkut-poti-evromajdanu.html Разгон Евромайдана «Беркутом»]&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց, վարչական արձանագրություններ կազմելուց հետո, ձերբակալվածներն ազատ են արձակվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |title=Милиция отпустила задержанных активистов Евромайдана |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204136/http://ru.tsn.ua/politika/miliciya-otpustila-zaderzhannyh-aktivistov-evromaydana-336637.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից հարուցվել է երկու քրեական գործ՝ խուլիգանության և իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչներին դիմադրելու վերաբերյալ հոդվածներով&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;&gt;{{cite web | url=http://ria.ru/world/20131201/980964224.html | title=Глава МВД Украины извинился за чрезмерное применение силы на Майдане, РИА Новости | accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Ուժային ակցիայի ընթացքում 79 մարդ մարմնական վնասվածքներ է ստացել, այդ թվում՝ 7 ոստիկան։ Նրանցից, ըստ պաշտոնական տվյալների, 21 մարդ տեղափոխվել է հիվանդանոց, 10-ը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244660_razgone_evromaydana.html При разгоне «евромайдана» пострадали 79 человек — ГПУ]&lt;/ref&gt;։ Տուժածների թվում են նաև Լեհաստանի քաղաքացիներ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |title=Поляки пострадали при разгоне Евромайдана. |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203101957/http://ru.tsn.ua/politika/izbitye-berkutom-polyaki-rasskazali-vsey-strane-kak-im-dubinkami-razbili-golovy-336642.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Հետևանքներ ====
Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ փոփոխության։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ հոգեպես ավելի ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։

Ուկրաինական սոցիալական մեդիայի հաղորդագրությունների վերլուծությունն այդ շրջանում ցույց է տալիս բողոքի փոխաբերությունների օգտագործումը, որոնք արտացոլում են նախագահ Յանուկովիչի՝ որպես «ժողովրդի թշնամու», «բանդիտի» և «դավաճանի» ընկալումը։ Նշված փոխաբերությունները, որոնք ուղղված էին հանրային կարծիքում ուկրաինացիների բարեկեցության սպառնալիքով զուգորդված ուկրաինական իշխանության կերպարի ձևավորմանը, բնորոշ էին նաև Ուկրաինայում բողոքի ակտիվության նախորդ շրջանի (նոյեմբերի 18-30) համար։ Դեկտեմբերի 1-ից սկսած, սակայն, այս դիսկուրսը դառնում է ավելի էմոցիոնալ և բովանդակային հագեցած&lt;ref name=&quot;азар&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/strategii-formirovaniya-ustanovok-protestnogo-povedeniya-v-seti-internet-opyt-primeneniya-kibermetricheskogo-analiza-na-primere-1 Азаров А. А., Бродовская Е. В., Дмитриева О. В., Домбровская А. Ю., Фильченков А. А. Стратегии формирования установок протестного поведения в сети Интернет: опыт применения киберметрического анализа (на примере Евромайдана, ноябрь 2013 г.) // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены, Выпуск № 3 (121) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրել է Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին և Յանուկովիչին դրել է արդարացողի վիճակի մեջ&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներկայացվում են տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ խնդրել էին հրահրվել առաջնորդների խորհրդարանական ընդդիմության, ովքեր փորձում էին գտնել «միավորող գաղափար»&lt;ref name=&quot;азар&quot; /&gt;։

«Ռեգիոնների կուսակցության» խորհրդարանական խմբակցությունից դուրս գալու մասին հայտարարել են Դավիդ Ժվանիան&lt;ref&gt;[http://ua.interfax.com.ua/news/general/178050.html Выход депутата из Партии Регионов] — Интерфакс-Украина.&lt;/ref&gt;, Իննա Բոգոսլովսկայան&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2013/11/30/7003828/ Выход члена из Партии Регионов]&lt;/ref&gt;, Նիկոլայ Ռուդկովսկին&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 Выход члена из Партии Регионов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121920/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1495498 |date=2016-03-04 }} — Факты.&lt;/ref&gt; և Վլադիմիր Մելնիչենկոն&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3273468-deputat-rady-melnychenko-vyishov-z-pr Депутат вышел из Партии Регионов] — Корреспондент.net.&lt;/ref&gt;։

Հրաժարական է տվել նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Սերգեյ Լևոչկինը&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | title=Украинская правда. | accessdate=2013-12-3 | archive-date=2013-12-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20131203084321/http://ukr1.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003951/ | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, սակայն նախագահը չի ընդունել նրա հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/609048-yanukovich-ne-priynyav-vidstavku-lovochkina.html Янукович не принял отставку Левочкина] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմությունը Եվրոմայդանի ցրումը որակել է որպես «արյունալի» ակցիա, որի ընթացքում ոստիկանությունը «ծեծել է երեխաներին»։ Ուկրաինական պորտալ gazeta.ua-ը նոյեմբերի 30-ի առավոտյան հայտնել է «արյան ծով»-ի մասին»&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_berkut-zhestoko-razognal-evromajdan-v-kieve-more-krovi-i-33-zaderzhannyh/528996 «Беркут» жестоко разогнал Евромайдан в Киеве]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես իրենց հոդվածում գրել են լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը, &quot;Մայդանի ցրումը ցույց է տվել, որ ի տարբերություն 2004 թվականի, նախագահը չի վերահսկում «''արկղը»''։ Դմիտրի Ֆիրտաշի, Վիկտոր Պինչուկի և նույնիսկ Ռինատ Ախմետովի մեդիահոլդինգները իրադարձությունները լուսաբանում են գրեթե առանց օրինագծերի, ցույց տալով նոյեմբերի 30-ի գիշերը և դեկտեմբերի 1-ի բանկային ակցիաների ժամանակ ցուցարարներին «ծեծելու ամենասարսափելի կադրերը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2013/12/6/7005130/ Сергій Лещенко, Мустафа Найєм. День і ніч Віктора Януковича. Хто утопив ЄвроМайдан у крові. «Украинская правда», 06.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Համացանցում հայտնվում են միայն մասնակիցների ծեծի տեսագրությունը, մինչդեռ մայդաննիկների կողմից ագրեսիայի ակտերի տեսագրությունը բացակայում է։ Առաջին տեսահոլովակը, որտեղ աջ կազմակերպությունների ակտիվիստների կողմից սադրանքների 30 վայրկյան կա, համացանցում հայտնվում է միայն նոյեմբերի 30-ի ցերեկը։ Այն, ինչ տեղի է ունեցել հրապարակում հենց սկզբից, այդպես էլ չի ցուցադրվել&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot; /&gt;։

Ուժային ակցիան ընդդիմությանը ձևական առիթ տվեց, այսպես կոչված, «ազգային դիմադրության շտաբ» ստեղծելու և դեկտեմբերի 1-ին տեղի ունեցած կառավարական շենքերի վրա հարձակումներ կատարելու համար։

Նոյեմբերի 30-ին բողոքի նոր ակցիայի սկիզբը դրեց Միխայլովսկի հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքը, որին, տարբեր գնահատականներով, եկել էր 10-15 հազար մարդ։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը հանրահավաքից առաջ հանդիպում են անցկացրել ԵՄ դեսպանների հետ։ Հանրահավաքում հնչեցվել են ընդդիմության պահանջները, որոնցից գլխավորը նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականն է, ինչպես նաև ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։ Ելույթ ունենալով հանրահավաքում՝ Յացենյուկը կոչ է արել ստեղծել գործադուլ հայտարարելու համար գործադուլ՝ Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության վաղաժամկետ հրաժարականին հասնելու նպատակով&lt;ref name=autogenerated19&gt;{{cite web | url=http://glavred.info/politika/v-kieve-na-mihaylovskoy-ploschadi-uzhe-15-tysyach-oppoziciya-vydvinula-neskolko-trebovaniy-264764.html | title=В Киеве на Михайловской площади уже 15 тысяч.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ, ելույթ ունենալով Լվովում, Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել լվովյանին մասնակցել «ժողովրդական վեչեին հանուն եվրոպական Ուկրաինայի», որի անցկացումը նշանակված էր դեկտեմբերի 1-ին։ Ավելի ուշ այնտեղից Կիև է մեկնել մինչև 10 հազար կամավոր&lt;ref name=autogenerated8&gt;{{cite web | url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v- | title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրադարձությունների արձագանք ====

===== Մայրաքաղաք =====
Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված ուղերձում, որը տեղադրված է իր պաշտոնական կայքում, վրդովմունք է հայտնել նոյեմբերի 30-ի գիշերը Անկախության Մայդանում տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://inpress.ua/ru/politics/21053-sobytiya-na-evromaydane-yanukovich-skazal-svoe-slovo Янукович сказал своё слово]&lt;/ref&gt;․
{{քաղվածքի սկիզբ}}«Ես դատապարտում եմ այն գործողությունները, որոնք հանգեցրել են մարդկանց ուժային դիմակայության և տառապանքների։ Մի քանի օր առաջ ես ամբողջ երկրի առջև հայտարարել էի քաղաքացիական ոչ բռնի ակցիաների աջակցության մասին։ Նրանք, ովքեր չեն լսել Սահմանադրության և նախագահի խոսքերը և իրենց որոշումներով ու գործողություններով Մայդանում կոնֆլիկտ են հրահրել, կպատժվեն»։
{{oq|uk|Звернення Президента до Українського народу

Я засуджую дії, які призвели до силового протистояння та страждань людей.

Кілька днів тому я перед усією країною заявив про підтримку громадянських ненасильницьких акцій.

Ті, хто не почули слова Конституції та Президента і своїми рішеннями та діями спровокували конфлікт на Майдані, будуть покарані.}}
{{քաղվածքի ավարտ|источник=[http://www.president.gov.ua/news/29634.html Официальный сайт Президента Украины]}}

Նույն դիմումում նա Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունից պահանջել է անհապաղ իրեն և ուկրաինական հասարակությանը տրամադրել անհապաղ և օբյեկտիվ հետաքննության արդյունքները՝ մեղավորներին պատշաճ պատժելու համար։

Դեկտեմբերի 1-ին ՆԳՆ ղեկավար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն ներողություն է խնդրել ուժ գործադրելու համար&lt;ref name=&quot;ria.ru&quot;/&gt;։ Նույն օրը Կիևի ոստիկանապետ Վալերի Կորյակը, որը, ըստ պաշտոնական վարկածի&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003900/ Начальник киевской милиции просто прикрывает Захарченко.]&lt;/ref&gt;, անձամբ է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/30/7003870/ Начальник милиции Киева готов уйти в отставку]&lt;/ref&gt; տվել ուժի կիրառման հրամանը, հրաժարականի դիմում է ներկայացրել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003955/ Начальник киевской милиции попросил отставку]&lt;/ref&gt;, սակայն այն չի ընդունվել&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/4/7004770/ | title = Украинская правда.}}&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Զախարչենկոն միայն ժամանակավորապես պաշտոնանկ է արել Վ. Կորյակին մինչև ծառայողական քննության ավարտը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции. РБК, 01.12.2013 |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին, ելույթ ունենալով խորհրդարանում կառավարությանն անվստահություն հայտնելու փորձի ժամանակ, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կառավարության անունից ներողություն է խնդրել իրավապահ մարմինների գործողությունների համար և խոստացել, որ մեղավորները պատասխանատվություն կկրեն, իսկ կառավարությունը «վճռական կադրային փոփոխություններ» է սպասում&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5124.html Стенограмма пленарного заседания Верховной Рады Украины от 3 декабря 2013 года]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 11-ին Կիևում ցուցարարների պիկետները կրկին ուժային կերպով ցրելու փորձից հետո Նիկոլայ Ազարովը, փորձելով հանգստացնել հասարակությանը, կառավարության նիստում և իր անձնական կայքի միջոցով հայտարարել է, որ այսուհետ «ուժ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ չի կիրառվի», և որ դեկտեմբերի 17-ին ուկրաինա-ռուսական միջպետական հանձնաժողովի վեցերորդ նիստի ընթացքում «Մաքսային միության մասին ոչ մի խոսք չի լինի»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611375-azarov-silovogo-razgona-maydana-ne-budet.html Силового разгона Майдана не будет]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611220-azarov-klyanetsya-chto-ukraina-v-ts-ne-idet.html Азаров клянется, что Украина в ТС не идет]&lt;/ref&gt;։

[[Թուրքիա]]յում Ուկրաինայի հյուպատոս Բոգդան Յարեմենկոն, որը քննադատել է Եվրոմայդանի ցրումը, հետ է կանչվել [[Ստամբուլ]]ից&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.aif.ua/politic/ukraine/1035475 | title=Из Турции отозван украинский посол.| accessdate=2013-12-3 }}&lt;/ref&gt;։ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-]]ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը վրդովմունք է հայտնել Կիևում Եվրոմայդանի ուժային ջախջախման կապակցությամբ՝ ընդ որում ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի ներկայացուցչության ցուցարարներին հայտարարելով՝ «Ես ձեզ հետ եմ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004302/ Украинцы пикетировали ООН.] — Европейская правда.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610848-za-razgon-evromaydana-izvineniy-malo-doljna-byit-politicheskaya-otvetstvennost-ombudsmen.html За разгон Евромайдана извинений мало]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Կիևի պետական համալսարանի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովը հայտարարել է, որ «հակամարտությունների լուծման ոչ մի ուժային տարբերակ մենք սկզբունքորեն չպետք է ունենանք», այլ «կլինի քաղաքակիրթ ժողովրդավարական երկխոսություն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610867-popov-nikakih-silovyih-variantov-ne-doljno-byit.html Интервью Попова.]&lt;/ref&gt;, բայց արդեն դեկտեմբերի 11-ին տեղի է ունեցել վրանային քաղաքի ուժային վերացման հերթական փորձը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611643-popov-schitaet-oshibochnyim-reshenie-o-shturme-silovikami-zdaniya-kgga.html Попов считает ошибочным решение о штурме силовиками здания КГГА]&lt;/ref&gt;, իսկ դեկտեմբերի 14-ին Պոպովին հանձնել են գլխավոր դատախազության ծանուցումը, որի վարկածով նա Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա ճնշման հիմնական մասնակիցներից մեկն էր։

===== Տարածաշրջանային իշխանություններ =====

* Կիևի մարզային խորհուրդը դատապարտել է Եվրոմայդանում ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/ua/news/politics/934350-reg_onali_u_ki_vsk_y_oblrad_zasudili_rozg_n_vromaydanu.htm Регионалы в Киевском облсовете осудили разгон Евромайдану]— ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

;Հարավ-Արևելք

*[[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] Գերագույն Խորհուրդը պաշտպանել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի որոշումը՝ կասեցնել եվրաինտեգրման գործընթացը՝ միաժամանակ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt; և հետագայում կոչ է արել ղրիմցիներին «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի հետ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/27/7003199/ Крымский парламент решил ещё раз поддержать Азарова и заклеймить оппозицию] — Европейская правда, 27 ноября 2013&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 30-ի դեպքերից հետո ինքնավարության խորհրդարանը պաշտոնապես կոչ է արել Ուկրաինայի կառավարությանը հստակ կարգուկանոն հաստատել՝ «կանգ չառնելով, եթե անհրաժեշտ է, արտակարգ դրություն սահմանելուց առաջ»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004344/ Парламент Крыма призвал Януковича вводить чрезвычайное положение]&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ «Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |date=2014-02-25 }}&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրավիճակը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ, «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները լցնողները ... իշխանությունը», ասվում էր ուղերձում, «պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանել ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611443-parlament-kryima-reshil-evromaydan-ugrojaet-avtonomii-poluostrova.html Парламент Крыма решил: Евромайдан угрожает автономии полуострова] — УНИАН, 11.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Donetsk Oblast.svg|border|22px]] [[Դոնեցկի մարզ]]

* Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի նախագահ Անդրեյ Շիշացկին հայտարարել է, որ կպաշտպանի օրինականությունը և իրավակարգը, իսկ «նախագահն օրինական է ընտրվել, ուստի ոչ մի կասկած չկա, որ Դոնբասը կպաշտպանի իր ընտրությունը»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/608885-donbass-budet-zaschischat-prezidenta-gubernator.html Донбасс будет защищать Президента] — УНИАН, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։
* [[Պատկեր:Flag of Donetsk.svg|border|22px]] [[Դոնեցկ]]
** Դոնեցկի քաղաքային խորհուրդը բանաձև է ընդունել, որում դատապարտել է Եվրոմայդանի մասնակիցների դեմ ուժի կիրառումը՝ միաժամանակ մտահոգություն հայտնելով համաուկրաինական գործադուլի կոչերով&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Odesa Oblast.svg|border|22px]] [[Օդեսայի մարզ]]

* Օդեսայի քաղաքային խորհուրդը կոչ է արել ժողովրդին զերծ մնալ արմատական դրսևորումներից, նախագահին՝ միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով ժողովրդի կարծիքը արտաքին տնտեսական որոշումներ կայացնելիս, քաղաքական կուսակցությունները՝ քաղաքակիրթ երկխոսություն վարել իշխանության հետ&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Kharkiv Oblast.svg|border|22px]] [[Խարկովի մարզ]]

* Խարկովի քաղաքային խորհուրդը պաշտպանել Է Ուկրաինայի ժողովրդի ձգտումը՝ միանալու Եվրոպական հանրակցությանը՝ նրա բարեկեցության, ժողովրդավարության և օրենքների հանդեպ հարգանքի մակարդակով, ինչպես նաև հավասարակշռված և հետևողական միջոցներն այդ ուղղությամբ, որոնք ձեռնարկվել են Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության կողմից՝ մարդկանց համար ճանաչելով ազատ կամարտահայտման և խաղաղ հավաքների իրավունքը, բայց դատապարտելով ընդդիմությանը պետության մեջ սոցիալական լարվածության ստեղծմանն ուղղված գործողությունների համար&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2013/12/131203_hk_kharkiv_rada.shtml Харьковский горсовет осудил оппозицию и поддержала правительство] — BBC, 3 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

;Արևմուտք

[[Պատկեր:Flag of Transcarpathian Oblast.png|border|22px]] [[Զակարպատի մարզ]]

* Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդն աջակցություն է հայտնել եվրոմայդանի մասնակիցներին և վրդովմունք հայտնել եվրոմայդանի դաժան ջախջախման կապակցությամբ, այն անվանելով հանցագործություն, պահանջել է կառավարության անհապաղ հրաժարականը՝ իրեն վերապահելով քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաների և համաուկրաինական գործադուլի իրավունքը քաղաքացիների դեմ ուժային մեթոդների կիրառումը շարունակելու դեպքում&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի երեք արևմտյան շրջաններում ղեկավարությունը հայտարարել է Համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба Би-би-си]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ivano-Frankivsk Oblast2.svg|border|22px]] [[Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզ]]

* Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհուրդը դատապարտել է նոյեմբերի 30-ին Եվրոմայդանի ցրումը և կոչ Է արել Եվրամիությանն ու ԱՄՆ-ին պատժամիջոցներ սահմանել ուկրաինական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/evromaydan-v-kieve-polovina-oblsovetov-ukrainy-provedut-ekstrennye-zasedaniya-264866.html Половина облсоветов Украины проведут экстренные заседания] — Главред, 2 декабря 2013&lt;/ref&gt;։ Իվանո-Ֆրանկովսկի քաղաքային ղեկավար Վիկտոր Անուշկևիչուսն իր տեղակալների հետ արձակուրդ է գնացել իր հաշվին՝ «կատարելով բազմահազարանոց վեչեի կամքը, որը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 1-ի վարչակազմի մոտ»&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Իվանո-Ֆրանկովյան ՕԳԱՅԻ շենքի մոտ տեղի է ունեցել վեչեն, որին մասնակցել է ավելի քան 15 հազար մարդ։ Այստեղ հայտարարվել է ընդդիմությանն աջակցելու համար մեկշաբաթյա քաղաքային գործադուլ սկսելու մասին&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;։
* Հետագայում մարզխորհուրդը անվստահություն հայտնեց մարզպետարանի աշխատակազմին և որոշում կայացրեց հետ կանչել իրեն պատվիրակած լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611043-frankovskiy-oblsovet-reshil-likvidirovat-oga.html Франковский облсовет решил ликвидировать ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Lviv Oblast.png|border|22px]] [[Լվովի մարզ]]

* Լվովի քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը հայտարարել է, որ թույլ չի տա Լվովում եվրոմայդանի ցրումը և դատապարտել Է Կիևում «Բերկուտի» ուժային ակցիան&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/11/30/243458_mer_lvova_obeshchaet_vivesti_gorod.html Мэр Львова обещает вывести весь город в случае разгона Евромайдана] — LB.ua, 30 ноября 2013&lt;/ref&gt;։
* Ինչպես ասված Է Լվովի մարզխորհրդի կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ, համակարգող խորհրդի շտաբի հերթական նիստում, որը վարել է Լվովի մարզային խորհրդի նախագահ Պյոտր Կոլոդին, որոշում է ընդունվել համընդհանուր գործադուլ հայտարարելու մասին։ Կոլոդին նաև համապետական գործադուլի կոչ է արել. «Յուրաքանչյուր ձեռնարկության, յուրաքանչյուր կազմակերպության և հաստատության աշխատողները պետք է ինքնուրույն ընտրեն գործադուլի ձևը և դուրս գան մեր Լվովի եվրոմայդան, որ Ազատության պողոտայում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ»,- հայտարարել է Կոլոդիյը&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։ Նա նաև հայտնել է, որ մարզը «Կիևի մարդկանց առավելագույն մոբիլիզացիա է հայտարարել ի պաշտպանություն եվրոմայդանի»&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 11-ին Լվովի քաղաքային խորհրդում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լուծարվեց&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/frakciya-partii-regionov-vo-lvovskom-gorsovete-prekratila-suschestvovanie-134815_.html Фракция Партии регионов во Львовском горсовете прекратила существование] — ZN,UA, 11 декабря 2013 года&lt;/ref&gt;։
* Դեկտեմբերի 17-ին Լվովի մարզային խորհուրդը Իվանո-Ֆրանկովսկիից հետո հետ է կանչել մարզային պետական վարչակազմից պատվիրակված լիազորությունները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612700-lvovskiy-oblsovet-reshil-otozvat-polnomochiya-u-oblgosadministratsii.html Львовский облсовет решил отозвать полномочия у ОГА]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Flag of Ternopil Oblast.svg|border|22px]] [[Տերնոպոլի մարզ]]

* Տերնոպոլի մարզային խորհրդի նախագահը հրավիրել է արտահերթ նստաշրջան, իսկ նրա նախագահ Վասիլի Խոմինեցը շրջանային խորհուրդներին կոչ է արել կողք կողքի կանգնել եվրոմայդանի հետ. Անկախ իր կուսականությունից՝ պետք է դուրս գալ հրապարակ և պաշտպանել իր քաղաքացիական դիրքորոշում։ Նաև կոչ եմ անում շտապ նիստեր հրավիրել շրջանային խորհուրդների՝ ընդդիմության պահանջներին աջակցելու համար&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot; /&gt;։
* Դեկտեմբերի 2-ին Տերնոպոլում սկսվել է համաքաղաքային գործադուլը&lt;ref name=&quot;страйк1&quot; /&gt;։
* Տերնոպոլի մարզային խորհուրդը անվստահություն է հայտնել Տերնոպոլի մարզպետարանի ղեկավարին և կոչ է արել վերացնել հատուկ նշանակության ոստիկանական հատուկ ստորաբաժանումները&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3274975-ternopilska-oblrada-vyslovyla-nedoviru-holovi-oda Тернопольский облсовет выразил недоверие председателю ОГА] — Корреспондент.net, 6 декабря 2013&lt;/ref&gt;։

==== Հետաքննություն ====
Լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը «Ուկրաինսկայա պրավդա» պորտալում հրապարակել են «Վիկտոր Յանուկովիչի օր ու գիշերը. Ով է արյան մեջ խեղդել Մայդանը»&lt;ref name=&quot;pravda.com.ua&quot;/&gt;, որում ասվում էր, որ գիշերը, երբ տեղի է ունեցել ուժային ակցիա, Յանուկովիչը, որը վերադարձել է Վիլնյուսից, մի քանի ժամից հետո Մեժիգորյե է մեկնել նախկին պետտնտեսության՝ Կիևից 70 կմ հեռավորության վրա գիշերային որսի։ Լրագրողների տեղեկատվության համաձայն՝ գործողության ղեկավարումն իրականացրել է Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևը, ով դրանից մի քանի օր առաջ իր առաջին տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչի հետ միասին ընտրել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումը, որոնք այնուհետև ներգրավված են եղել այնտեղ։ Ի վերջո, ընտրությունը կանգ է առել Դնեպրոպետրովսկի, Լուգանսկի, Չերկասի մարզերից և Ղրիմից Կիև գործուղված մարտիկների վրա։ Ակցիայի ժամանակ Վլադիմիր Սիվկովիչը գտնվել է Կիևի միլիցիայի ղեկավար Վալերի կորյակի աշխատասենյակում։

2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից դեկտեմբերի 11-ը Կիևում տեղի ունեցած դեպքերի առթիվ հարուցվել է 40 քրեական գործ&lt;ref name=autogenerated20&gt;{{cite web | url = http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | title = В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией — Новости Mail.Ru | accessdate = 2019-12-14 | archive-date = 2014-02-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140202143122/http://news.mail.ru/politics/16560037/?frommail=1 | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան հայտնել էր անցկացվող հետաքննության ընթացքի մասին։ Ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու կասկածանքով ծանուցումներ են հանձնվել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովին, Կիևի ոստիկանապետ Վլադիմիր Կորյակին և հասարակական անվտանգության գծով նրա տեղակալ Պյոտր Ֆեդչուկին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612029-sivkovichu-popovu-koryaku-i-fedchuku-obyyavleno-o-podozrenii-v-prichastnosti-k-razgonu-evromaydana.html Пшонка назвал подозреваемых ответственных за разгон Евромайдана] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Վլադիմիր Սիվկովիչը և Ալեքսանդր Պոպովը Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդություններով հեռացվել էին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոններից՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը մասնակցության կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612033-prezident-otstranil-ot-doljnostey-sivkovicha-i-popova.html Президент отстранил от должностей Сивковича и Попова] — УНІАН, 14.12.2013&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի փետրվարի 12-ին «Կիևի դատարաններում խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի հիման վրա փակվել է Ալեքսանդր Պոպովի, Վլադիմիր Սիվկովիչի և Վալերի կորյակի դեմ հարուցված քրեական վարույթը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/883345-sud-snyal-obvineniya-s-popova-sivkovicha-i-koryaka-po-delu-o-razgone-maydana.html Суд снял обвинения с Попова, Сивковича и Коряка по делу о разгоне Майдана] — УНІАН, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բողոքի ակցիաների մասնակիցների համաներում ====
2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա մտցվեց «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների անցկացման ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը օրինագիծը քննարկվեց և ընդունվեց խորհրդարանի կողմից։ Նրա պաշտպանել ներկայացուցիչների ճնշող մեծամասնությունը խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների, բացառությամբ խմբակցության ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադան որոշեց&lt;ref name=autogenerated12&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49375&amp;pf35401=286620 Закон Украины «Об устранении негативных последствий и недопущении преследования и наказания лиц в связи с событиями, имевшими место во время проведения мирных собраний»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;․

# 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը նրանց գործողությունների և որոշումների համար ազատել պատասխանատվությունից։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ բոլոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը ենթակա են փակման։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ նոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը չեն կարող բացվել։
# 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ վարչական իրավախախտումների համար քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկված անձինք ենթակա են ազատման և ճանաչվում են դատվածություն չունեցող և Վարչական իրավախախտումների համար պատասխանատվություն չկրած։

Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ է մտել «Ուկրաինայի ձայն» և «կառավարական սուրհանդակ» թերթերում դրա հրապարակումից երեք օր անց։

2014 թվականի հունվարի 16-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա է ներկայացվել և ընդունվել (առավելապես Ռեգիոնների կուսակցության և ՔՊԿ խմբակցությունների պատգամավորների աջակցությամբ) «Ուկրաինայի օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3893&amp;skl=8 Официальный портал Верховной Рады Украины]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որը էական փոփոխություններ է մտցրել սկզբնական օրենքում և հստակեցրել է դրա կիրառման կարգը։ Հաջորդ օրը օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից, իսկ փետրվարի 2-ին ուժի մեջ է մտել։ Օրենքի համաձայն՝ 2014 թվականի փետրվարի 17-ից սկսած՝ մեկ ամսվա ընթացքում Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը պետք է փակեր 2013 թվականի դեկտեմբերի 27-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 2-ը&lt;ref&gt;[https://archive.is/20140117215003/www.president.gov.ua/ru/news/29961.html Глава государства подписал ряд законов]&lt;/ref&gt; գործողությունների վերաբերյալ բողոքների մասնակիցների դեմ վարույթները։ Այդ օրենքի գործողությունը չի տարածվել 2014 թվականի փետրվարի 2-ից հետո տեղի ունեցած բողոքի ակցիաների մասնակիցների վրա, այդ թվում նաև այսպես կոչված «Մայդանի ինքնապաշտպանության» ջոկատների դեմ գործերի վրա, որոնք հայտարարվել էին փետրվարի 9-ին՝ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140217_ru_s_amnesty_action.shtml|title=Кого не коснётся амнистия|author=Червоненко В.|date=2014-02-17|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-16}}&lt;/ref&gt;։

=== Դեկտեմբերի 1-ի իրադարձություններ ===
[[Պատկեր:Independence Square on Sunday.jpg|մինի|Դեկտեմբերի 1, Անկախության մայդան]]
[[Պատկեր:Euromaidan Kyiv 1-12-13 by Gnatoush 005.jpg|մինի|Եվրաինտեգրման կողմնակիցները դեկտեմբերի 1-ին Կիևում]]

==== Կիև ====
Ընդդիմությունը Շևչենկոյի այգում հանրահավաք է նշանակել ժամը 12-ին, սակայն մարդիկ սկսել են հավաքվել Միխայլովի հրապարակում և Շևչենկոյի այգում արդեն առավոտից։ Բազմության մեջ շատ են Ուկրաինայի, Եվրամիության, «Հարված», «Բատկիվշչինայի» և «Սվոբոդայի»դրոշները։  Ժամը 12:00-ին հավաքվածների շարասյունը շարժվել է Միխայլովսկի հրապարակով Վլադիմիրի փողոց՝ Շևչենկոյի պուրակ։ Առջևում շարասյուները հսկայական Ուկրաինական դրոշ են կրել։ Շարժումը համակարգել Է Տուրչինովը, դրոշի հետևում եղել են Յացենյուկը, Կլիչկոն և Տյագնիբոկը։ Այդ պահին ակցիայի մասնակիցների թիվը եղել է 50-60 հազար&lt;ref name=vesti01-12&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Գալով Մայդան՝ ամբոխը սկսել է քանդել հրապարակի պարագծով ցանկապատերը և այնտեղ տեղադրված տոնածառի շուրջ վահանակները։  Ոստիկանության աշխատակիցները լքել են հրապարակը։ Հեռացա հրապարակից և գրեթե ողջ կոմունալ տեխնիկան։ ՆԳՆ ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն ցրելու հավաքվածներին, եթե բողոքը խաղաղ բնույթ կրի, սակայն սադրանքների ցանկացած փորձ կկանխվի&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |title=Площадь Независимости в Киеве снова заняли сторонники евроинтеграции |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140214013218/http://top.rbc.ru/politics/01/12/2013/892080.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ի դրությամբ բողոքի ակցիայի մասնակիցների մեծ մասն արդեն հավաքվել է Անկախության Մայդանում և հարևան փողոցներում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Բողոքի ակցիաների կազմակերպիչների գնահատմամբ՝ Կիևի կենտրոնական հրապարակ և հարակից փողոցներ, ընդհուպ մինչև Շևչենկոյի այգի, դուրս են եկել 500 հազար մասնակիցներ, [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների տվյալներով՝ 100-ից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://obozrevatel.com/politics/41092-militsiya-naschitala-16-mln-evromajdanovtsev-istochnik.htm | title=Милиция насчитала 1,6 млн евромайдановцев|accessdate=2013-12-3}}&lt;/ref&gt;։ Լվովից Կիև կազմակերպված ժամանել է շուրջ 10 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»]&lt;/ref&gt;։

Մայդանում հանրահավաքը սկսվել է ժամը 14:30-ին (մինչդեռ Հրապարակից մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա՝ բանկային փողոցում, ակցիայի մասնակիցների մի մասը փորձել է գրոհել նախագահի վարչակազմի վրա)&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;

Ժամը 20։ 00-ին «Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն հանրահավաքի մասնակիցներին կոչ է արել մնալ Անկախության Մայդանում և թույլ չտալ սադրանքներ։ «Ես կոչ եմ անում բոլորին այսօր մնալ Մայդանում... մենք ամեն ինչ անում ենք Ձեզ պաշտպանելու համար... մենք պետք է բոլորին մոբիլիզացնենք երկրում և չկորցնենք նախաձեռնությունը»։ Նա ասել է, որ Արհմիությունների տանը բոլոր նրանք, ովքեր կմնան Այսօր և վաղը, կարող են ջերմանալ, տաք սնունդ ստանալ և գիշերել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ժամը 20:30-ին ակտիվիստները փորձել են քանդել Լենինի արձանը Շևչենկոյի պուրակում, սակայն նրանց փորձը կանխվել է «Բերկուտի» ուժերով&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Ընդդիմության ստեղծած Ազգային դիմադրության շտաբը կոչ է արել կիևցի ուսանողներին համընդհանուր գործադուլ սկսել դեկտեմբերի 2-ից։ Ընդդիմադիրները դիմել են ուսանողներին՝ կոչ անելով դեկտեմբերի 2-ին գալ Անկախության մայդան և պաշտպանել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնաթողության պահանջը&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության կենտրոնական շտաբի ղեկավար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է դեկտեմբերի 2-ի առավոտյան ժամը 6-ից համազգային գործադուլի մասնակիցների կողմից վարչական շենքերի շրջափակման մասին. «Ոչ մի տրանսպորտ չպետք է այստեղ հայտնվի»։ Նա հայտնել Է շրջաններից Կիև ժամանող ուժեղացումների մասին, իսկ շտաբում ցուցարարներին թույլ են տվել դիմադրություն ցույց տալ՝ Մայդանից նրանց դուրս մղելու փորձի դեպքում&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

==== Վարչական շենքերի զավթում և նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ ====
Մոտ ժամը մեկին գրավվել է Կրեշչատիկ փողոցի 36 շենքը, որտեղ տեղակայված են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմը (ԿԳԳԱ) և Կիևի քաղաքային խորհուրդը։ «Ուկրաինսկայա պրավդա»- ի փոխանցմամբ՝ շենք են ներխուժել «Աջ սեկտոր» կազմակերպության շուրջ 15 ակտիվիստուհի Տատյանա Չերնովոլով և, զինված մուրճերով և մետաղական ձողերով, կոտրել են մուտքի դռների ապակիներն ու պատուհանները&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27619-v-kieve-podschitali-summu-uwerba-ot-akcij-protesta В Киеве подсчитали сумму ущерба от акций протеста]&lt;/ref&gt;։ Ակտիվիստուհին ցուցարարներին կոչ է արել գրավել շենքը և շրջափակել այն ներսից, սակայն ցուցարարները սկզբում փորձել են կանգնեցնել «Աջ սեկտորի» ակտիվիստներին՝ նրանց սադրիչներ անվանելով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003983/ В КМДА побили окна и двери]&lt;/ref&gt;։ Որոշ ժամանակ անց շենքում արդեն տնօրինում էին «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորները, որոնք շենքում ջեռուցման կետ էին սարքել հանրահավաքի մասնակիցների համար&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27342-v-zdanii-kievskoj-mjerii-sdelali-shtab-revoljucii В здании киевской мэрии сделали штаб революции. Vesti.ua, 01.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Վախենալով ոստիկանությունից՝ շենքը գրաված անձինք սկսել են բարիկադավորվել ներսից՝ օգտագործելով ձեռքի տակ հայտնված ցանկացած կահույք։ Մինչդեռ, ՊԱԿ շենքի մոտ մի քանի հազար մարդ է հավաքվել, որոնց մեծ մասը Մայդանի հանրահավաքից անցել է այնտեղ։

Ժամը 14:40-ին «Վո Սվոբոդայի» և «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչները կոտրել են Արհմիությունների տան դռները (Անկախության մայդան, 18/2), մտել շենք և դադարեցրել գովազդների հեռարձակումը մեծ տեսաէկրանով։ Պահակախումբը լքել է շենքը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |title=Митингующие захватили здание КГГА и Дом Профсоюзов |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2014-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140204055040/http://news.finance.ua/ru/~/1/2013/12/01/313972 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Տյագնիբոկը ցուցարարներին հայտարարել է, որ արհմիությունների ֆեդերացիայի շենքում կտեղակայվի ''ազգային դիմադրության շտաբ''&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|title=Новости Украины NEWSru.ua: «Беркут» применил слезоточивый газ и гранаты против митингующих возле АП|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203021744/http://rus.newsru.ua/ukraine/01dec2013/granaty.html|archivedate=2013-12-03|accessdate=2013-12-3|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Ուկրաինայի արհմիությունների ֆեդերացիայի ղեկավարության հետ ձևակերպվել է վարձակալության պայմանագիր. տարածքը վարձակալվել է որպես ընդդիմության ժողովրդական պատգամավորների ընդունարան, ինչը հանգեցրել է ՖՄՀ-ի ղեկավարի և նրա նախագահության միջև հակամարտության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |title=ЗАЯВА |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110542/http://www.fpsu.org.ua/nasha-borotba/2839-7777 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 14։ 00-ից մի քանի ժամվա ընթացքում գլխավոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել նախագահի աշխատակազմի բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/infografika/27441-hronika-shturma-administracii-prezidenta Хроника штурма Администрации президента. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Մի խումբ երիտասարդներ (տարբեր գնահատականներով՝ 100-ից մինչև 300 մարդ), որոնցից շատերն իրենց դեմքերը թաքցրել են դիմակներով, զինված են եղել մահակներով և փայտերով, հանդերձված են եղել սաղավարտներով, հեծանիվներով և մոտոցիկլետ սաղավարտներով, փորձել են ճեղքել ոստիկանական շղթան։ Ոստիկանության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ նա մարմնական վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/28019-shturmovavshij-bankovuju-traktor-prignali-s-majdana Штурмовавший Банковую трактор пригнали с Майдана]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում մի խումբ ագրեսիվ տրամադրված երիտասարդներ սկսել են քարեր նետել ոստիկանների ուղղությամբ (լուսանկարներ) և ծեծի ենթարկել անվտանգության աշխատակիցներին։ Գործի են դրվել գազի բալոններ, երկաթե ձողեր, ֆալշֆեյերներ, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր, հարձակվողներից մեկի մոտ մետաղական ծանր շղթա է եղել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |title=На Банковой продолжают столкновения |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131212222445/http://mynews-in.net/news/2013-12-01/4253961.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դատելով հարձակվողների հագուստի խորհրդանիշներից, ինչպես նաև ականատեսների պատմություններից՝ հարձակումներին մասնակցել են հիմնականում արմատական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստները՝ «Սև կոմիտեն», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-Ազգային ասամբլեան։ Հարձակվողներից շատերն իրենց վրա ունեցել են «[[Դինամո (ֆուտբոլային ակումբ, Կիև)|Դինամո]]» ֆուտբոլային ակումբի սիմվոլիկան&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27884-kto-bral-bankovuju Ответственность за штурм Банковой взяли на себя ультраправые из СНА]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ ներքին զորքերի անզեն զինվորների թիկունքում անգործության են մատնվել «Բերկուտ» ստորաբաժանման և ոստիկանության լիովին հանդերձված մարտիկները&lt;ref&gt;[http://zyalt.livejournal.com/942815.html Илья Варламов. Штурм администрации президента, Киев (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։

Այստեղ ներկա հանրահավաքի մասնակիցների մի մասը փորձել է կանգնեցնել հարձակվողներին, բայց ապարդյուն։ Լրագրողները փորձել են կապ հաստատել ընդդիմության առաջնորդների հետ։ Ժամը 15։ 00-ին հայտնվել Է [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը կոչ է արել զերծ մնալ սադրանքներից և խուսափել արյան թափումից։ Սակայն ամբոխից նրան բղավում են՝ «հեռացիր այստեղից»։ Ժամը 16:00-ի դրությամբ բանկով հավաքվում է Անկախության Մայդանից մարդկանց բազմություն, որոնք հետևում են տեղի ունեցածին։

Մինչդեռ ընդդիմության առաջնորդները մամուլի ասուլիս են անցկացրել Արհմիությունների տանը։ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է, որ նախագահի վարչակազմի գրոհին մասնակցել է 500 «տիտուշկա». «Ես կոչ արեցի մարդկանց դադարեցնել այդ սադրանքը, սակայն ինձ կոպիտ ձևով գցեցին այն տրակտորից, որի վրա ես բարձրացել եմ, և խոսելու հնարավորություն չտվեցին։ Այնտեղ են մնացել մեր մարդիկ։ Բայց մենք հայտարարում ենք, որ հրահանգը թույլ չի տվել ցուցարարներին գրոհել վարչական շենքերը»։

Մոտ 16:30-ին սկսվել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումների հակագրոհը, որոնք հարձակվողների դեմ կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և արցունքաբեր գազ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/berkut-s-drakami-i-slezotochivym-gazom-otbil-ataku-na-administraciyu-prezidenta-264824.html «Беркут» с драками и слезоточивым газом отбил атаку на Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտի» մարտիկները հետ են մղել հարձակվողներին նախագահի աշխատակազմի շենքից և սկսել հետապնդել նրանց։ Ամբոխը փախել է, սակայն որոշ ժամանակ անց հարձակվողները սկսել են վերակառուցվել և պատրաստվել նոր գրոհի։

Ժամը 17:00-ի սահմաններում Բանկում հայտնվել են Վիտալի Կլիչկոն, Պետրո Պորոշենկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, որոնք կանգնել են ծայրահեղականների և ոստիկանության միջև՝ փորձելով հանգստացնել երկու կողմերին։ Կլիչկոն կոչ է արել ակցիայի բոլոր մասնակիցներին վերադառնալ Մայդան և չտրվել սադրանքներին, որոնք, նրա կարծիքով, կազմակերպել է իշխանությունը։

Մայդանում մոտավորապես 17:30-ին Պետրո Պորոշենկոն փորձել է բեմից հայտարարել, որ նախագահի վարչակազմի մոտ ծեծկռտուք են սարքել սադրիչները, նրան և «Բատկիվշչինա»-ի պատգամավոր Ալեքսանդր Կուժելին, որը կանգնած է կողքին, քաշել են բեմից և փորձել ծեծել։ Ավելի ուշ խոսել է «ՀԱՐՎԱԾ»-ի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը կրկնել Է Պորոշենկոյի խոսքերը։ Դա արդեն շատ ավելի հանգիստ է ընկալվել։

«Բերկուտի» երկրորդ հակագրոհն ամբողջությամբ մաքրել է բանկային և ինստիտուտի փողոցները ցուցարարներից։ Մարտիկները ֆիզիկական բռնություն են գործադրել գրեթե բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր բախվել են իրենց ճանապարհին. այսպես, այս օրվա ընթացքում, որոշ տվյալներով, ծեծի է ենթարկվել 40 լրագրող&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/933645-v_kieve_postradali_bolshe_desyatka_zhurnalistov_spisok.htm В Киеве пострадали 40 журналистов//Лига. Новости (02.12.2013)]&lt;/ref&gt;։ Այդ հակագրոհի ընթացքում ձերբակալվածները ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=8eflRkjecks Володимир Тищенко. Беркут по-звірячому бив мітингувальників біля Адміністрації Президента 1 грудня (видео)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են ԿԳՆ առողջապահության դեպարտամենտից, մեկ օրում անհետաձգելի բժշկական օգնության բրիգադներին է դիմել բողոքի ակցիաների 165 տուժած մասնակից։ Պատճառները բուժման-վնասվածքներ և քիմիական աչքի այրվածքներ. ՆԳՆ-ի տվյալներով՝ տուժած ոստիկանների թիվը գերազանցել է 100-ը։ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության կենտրոնական հոսպիտալ ժամը 22:00-ի դրությամբ տեղափոխվել է իրավապահ մարմինների գրեթե 50 աշխատակից, որոնք ստացել են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ։ Իրավապահների մի մասի մոտ գլխի վնասվածքներ են ախտորոշվել, այդ թվում՝ գանգուղեղային փակ վնասվածքներ&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27480-za-medpomowju-v-kieve-obratilis-165-mitingujuwih За медпомощью в Киеве обратились 165 митингующих]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմությունն ավելի ուշ ոստիկանության վրա հարձակվողներին սադրիչներ է անվանել&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков]&lt;/ref&gt; և հայտարարել այդ հարձակմանը իր առնչության մասին՝ պատասխանատվությունը բարդելով Դմիտրի Կորչինսկու&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot; /&gt; (այդ վարկածին աջակցել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն) կամ «վճարված տիտուշկաների» (Պորոշենկոյի վարկածի) վրա&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/oppoziciya-nazvala-provokaciey-shturm-ap-eto-mirnaya-akciya-protesta-134036_.html Оппозиция назвала провокацией штурм АП: Это мирная акция протеста]&lt;/ref&gt;։ Թողարկվել են տարածաշրջանների կուսակցության ժողովրդական պատգամավոր [[Իննա Բոգոսլովսկայա]]ն հայտարարել է, որ սադրանք կազմակերպել են իրենք՝ ոստիկանները&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://news.pn/ru/public/92722 Трактор для провокаций на Банковой мог подогнать полковник «Беркута»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/190155.html Побоище демонстрантов с «Беркутом» на Банковой улице, возможно, — политтехнология «Партии регионов» — Новая Газета]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «սև կոմիտե», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-ազգային ասամբլեան լրագրողներին հայտնել են, որ հենց իրենք են գրոհել և Կիևի քաղխորհուրդը, և Արհմիությունների տունը, սակայն «չափավոր ընդդիմությունը» դավաճանել է նրանց՝ անվանելով «սադրիչներ»&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot; /&gt;։ Կառավարական թաղամասի գրոհի նախաձեռնողներին «սադրիչներ» և «տիտուշկաներ» հայտարարելով՝ ընդդիմության առաջնորդներն արդեն շուտով սկսել են հասնել նրանց ազատ արձակմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|title=Майдан. Линии раскола. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 13.01.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-03-13|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Օլեգ Միրոժենկոն, «Աջ սեկտորի» մեջ մտնող «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գաղափարախոսը, դեռևս դեկտեմբերին ուղղակիորեն հայտարարել էր, որ դեկտեմբերի 1-ի իրադարձությունների հիմնական մասնակիցները նախագահի վարչակազմի մոտ բանկով «''աջ ակտիվիստներ»'' են, և որ «այնտեղ գործել են այն նույն «սադրիչները», որոնք [նույն օրը] ցուցարարների համար գրավել են Կիևի խորհուրդը և Արհմիությունների տունը»։ Ոստիկանության հետ բախումներին ուկրաինացի ծայրահեղ աջերի մասնակցության մասին արդեն այն ժամանակ խոսում էին շատ մասնագետներ, բայց ընդհուպ մինչև 2014 թվականի հունվարի 19-ի իրադարձությունները նման ամբողջ տեղեկատվությունն անցնում էր լայն լսարանի կողքով, որը Մայդանի շուրջ ցանկացած բախումների մասնակիցներին ընկալում էր բացառապես որպես «տիտուշկի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/world/kto_takie_i_chego_khotyat_boevye_otryady_maydana-1051003.xhtml|title=Кто такие и чего хотят боевые отряды Майдана|publisher=Сайт slon|accessdate=|author=Мальцев В.}}&lt;/ref&gt;։ Դա, ի դեպ, չի բացառում նաև իրադարձությունների վայրում արմատական տրամադրված բողոքող իրական սադրիչների հետ միասին ներկայանալու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/2/7004468/ Банковую штурмовали на заказ?//Украинская правда, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://argumentua.com/stati/kak-sprovotsirovat-krovavuyu-boinyu-tekhnologii-andreya-klyueva Константин Иванченко. Как спровоцировать кровавую бойню: «Технологии» Андрея Клюева?//Аргумент, 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25191423.html Ірина Штогрін. Керівники «Беркуту» перетворили захисників на карателів?//Радіо «Свобода», 05.12.2013]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kyivpost.com/opinion/op-ed/no-provoking-a-state-of-emergency-332870.html Halya Coynash. No provoking a state of emergency//Kyiv Post, 03.12.2013]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության հասարակայնության հետ կապերի բաժնից, ոստիկանությունը բանակցություններ է սկսել ցուցարարների հետ Կիևի քաղաքային վարչակազմի և արհմիությունների ֆեդերացիայի տարածքների կամավոր ազատման շուրջ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|title=Милиция призывает митингующих освободить КГГА и Дом профсоюзов|publisher=[[УНИАН]]|date=2013-12-01|archiveurl=https://archive.is/20151222095036/http://www.unian.net/politics/858129-militsiya-prizyivaet-mitinguyuschih-osvobodit-kgga-i-dom-profsoyuzov.html|archivedate=2015-12-22|accessdate=2015-12-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Կիևի ոստիկանությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ այն մասին, որ վարչական շենքերի ինքնակամ զավթումն անօրինական է և ցուցարարներին առաջարկել է ինքնակամ լքել դրանք։ Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՎ-ի հայտարարության համաձայն՝ ոստիկանությունը քրեական վարույթ է հարուցել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն)՝ ՊԵԿ-ի շենքերի և Արհմիությունների տան գրավման ընթացքում ոստիկաններին մարմնական վնասվածքներ հասցնելու կապակցությամբ. Մի խումբ մարդիկ գործել են՝ օգտագործելով կոշտ ուժ, արցունքաբեր գազ և ծխածածկույթ։ Արդյունքում ոստիկանության 14 աշխատակիցներ լուրջ մարմնական վնասվածքներ են ստացել։ Դեպքի առթիվ քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն գործադրելը)։

Դեկտեմբերի 8-ին Կիևում տեղի է ունեցել միլիոնների երկրորդ «ժողովրդական վեչե»-ն&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona «Марш миллионов» и снос Ленина. Vesti.ua, 08.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275340-v-kyeve-na-maidane-nezalezhnosty-nachalos-narodnoe-veche В Киеве на Майдане Незалежности началось Народное вече]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչի հակառակորդները համոզված են, որ դեկտեմբերի 6-ին Սոչիում Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ նա խոստացել է, որ Ուկրաինան կմիանա Մաքսային միությանը։ Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցությանը հակազդելը դառնում է եվրոմայդանի գրեթե գլխավոր կարգախոսը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Euromaidan_on_Maidan_Nezalezhnosti,_Kiev_2013-12-08.webm|մինի|300x300փքս|«Ժողովրդական վեչե», դեկտեմբերի 8-ին: Վիդեո «Ազատություն Ռադիո»]]
Ուկրաինայի կառավարության շենքերին հարող փողոցները՝ Սադովկայա, Մետկովիչնայա և Լիպսկայա փողոցները Ինստիտուտսկոյ փողոցի կողմից առավոտից լկտիաբար փակվել են ոստիկանության ավտոբուսներով։

Մարիինյան այգում այդ ժամանակ տեղի է ունեցել «կառուցենք Եվրոպան Ուկրաինայում» հերթական հանրահավաքը, որին մասնակցել են Ռեգիոնների կուսակցության մի քանի հազար կողմնակիցներ և իշխանություններ երկրի տարբեր շրջաններից։ Ելույթ ունեցողները հայտարարել են նախագահի կուրսին աջակցելու մասին, հանդես են եկել երկրում ստեղծված իրավիճակի խաղաղ լուծման օգտին, դատապարտել ընդդիմադիր ուժերի առաջնորդների գործողությունները՝ ուղղված հասարակության պառակտմանը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275381-oppozytsyia-vvela-try-tysiachy-boevykov-v-kyev-dlia-destabylyzatsyy-y-hosperevorota-partyia-rehyonov Оппозиция ввела три тысячи боевиков в Киев для дестабилизации и госпереворота — Партия регионов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ կայքում հրապարակվել է ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի դիմումը ընդդիմադիր ուժերին և կիևցիներին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնում ընդդիմության կողմից պլանավորված զանգվածային ակցիաների կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275296-ne-poddavaites-na-provokatsyy-obraschenye-hlavy-mvd-k-uchastnykam-molchalyvoho-shestvyia Обращение главы МВД к участникам Молчаливого шествия]&lt;/ref&gt;։ Զախարչենկոն քաղաքացիներին կոչ է արել առաջիկա բողոքի ակցիաներում հիշել օրենքի մասին, զգոն լինել և սադրանքների չենթարկվել, զերծ մնալ իրավապահների և նրանց ընտանիքների անդամների հասցեին սպառնալիքներից, ինչպես նաև խոստացել է պատժել Եվրոմայդանի դաժան ցրման մեղավորներին։

Արսենի Յացենյուկը «ժողովրդական վեչեի» ամբիոնից հայտարարել է, որ այդ օրվանից գործող իշխանությունների դեմ Ակցիայի մասնակիցները կընդլայնեն դրա գործողությունը և կսկսեն պիկետել ամբողջ կառավարական թաղամասը։ Մայդանի համակարգող «Բատկիվշչինա» կուսակցության ղեկավարի առաջին տեղակալ Ալեքսանդր Տուրչինովը ցուցարարներին կոչ է արել կառավարական թաղամասում վրանային ավաններ ջարդել։ Դրա համար նա Գրուշևսկու և ինստիտուտի փողոցներում կազմակերպել է ակտիվիստների երկու բազմահազարանոց շարասյուններ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275354-oppozytsyia-obiavyla-o-nachale-pyketyrovanyia-vseho-pravytelstvennoho-kvartala Оппозиция объявила о начале пикетирования всего правительственного квартала]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275362-v-kyeve-mnohotysiachnaia-kolonna-mytynhuuischykh-dvyzhetsia-k-zdanyui-kabmyna В Киеве многотысячная колонна митингующих движется к зданию Кабмина]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները սկսել են բարիկադներ կառուցել Գրուշևսկու փողոցում՝ Կառավարության շենքի մատույցներում։ Գործի են դրվել մետաղական ցանկապատերը, մայթերին ծառերի շուրջը տեղադրված թուջե վանդակաճաղերը։ Առաջին վրանները տեղադրվել են լյութերական, 24։ Բացի այդ, ցուցարարները արգելափակել են Մետաքսկիի փողոցը Բոգոմոլցի փողոցի խաչմերուկում։ Այսպիսով, մետաքսյա փողոցներից դեպի լողավազան և Բեսարաբական շուկա անցնելը փակվել է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275384-vse-vezdy-v-kvartal-hde-nakhodytsia-admynystratsyia-prezydenta-perekryty-mylytseiskymy-avtobusamy-y-boitsamy-berkuta Все въезды в квартал, где находится Администрация президента, перекрыты милицейскими автобусами и бойцами Беркута]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275397-uchastnyky-evromaidana-nachaly-ustanovlyvat-armeiskye-palatky-u-kabmyna Участники Евромайдана начали устанавливать армейские палатки у Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ ամբողջ կառավարական թաղամասը Կիևի կենտրոնում ամբողջությամբ գտնվում է եվրաինտեգրման կողմնակիցների վերահսկողության տակ։ Նրա խոսքով՝ բարիկադներ են կառուցվել և վրաններ են տեղադրվել նախարարների կաբինետի, սպաների տան մոտ, փակվել են Ինստիտուտսկայա և մետաքսյա փողոցները, որոնց վրա տեղադրված են նաև վրաններ և բլոկպոստներ։ Տուրչինովը կոչ է արել շուրջօրյա հերթապահություն ապահովել Մայդանի ողջ պարագծով։

եվրոմայդանի մասնակիցները մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից վրաններ են տեղադրել Ինստիտուտսկայա և Գրուշևսկի փողոցներում։ Բացի վրաններից, ինստիտուտի փողոցի կողմից ճանապարհը մի քանի տասնյակ ավտոմեքենա է արգելափակվում։ Գրուշևսկու փողոցում մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ցուցադրված են ցուցարարների շղթաները, որոնք նույնպես արգելափակում են ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ եվրոմայդանի ակտիվիստները Գրուշևսկու փողոցում բարիկադների հետևից Կառավարության տան մոտ գտնվող վրանային քաղաքում կահավորում են կենցաղը. Անկախության Մայդանից տակառներ, վառելափայտ են քաշել տաքանալու համար խարույկ վառելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275405-mytynhuuischye-vozvodiat-palatky-y-barrykady-onlain-transliatsyia-sobytyi-v-tsentre-kyeva Митингующие возводят палатки и баррикады: онлайн-трансляция событий в центре Киева]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ի երեկոյան Անկախության Մայդանում ցուցարարների թվից կազմավորվել է քաղաքացիական ինքնապաշտպանության առնվազն 15 ջոկատ, որոնք կոչվել են «հարյուրներ»&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ինչպես հայտարարել է «Բատկիվշչինա» խմբակցության ժողովրդական պատգամավոր Սերգեյ Փաշինսկին, ընդդիմությունը կարգելափակի Մեժիգորյեի նախագահական նստավայրը, եթե 48 ժամվա ընթացքում Նիկոլայ Ազարովի կառավարությունը հրաժարական չտա։ Փաշինսկու խոսքով՝ օրվա ընթացքում ցուցարարները պատրաստվում են «լկտիաբար» արգելափակել նախագահի վարչակազմի և նախարարների կաբինետի շենքերը&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել առանձին քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողություններ կատարելու փաստի առթիվ։ Քրեական վարույթը հարուցվել է քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot; /&gt;։

Երեկոյան վանդալների խումբը քանդել է [[Լենինի արձան]]ը, որը 1946 թվականին տեղադրվել էր Բեսարաբսկայա հրապարակում։ Հուշարձանի փոխարեն տեղադրվել է Ուկրաինայի պետական դրոշը և ուկրաինացի ազգայնականների կարմիր-սև դրոշը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005453/|title=Памятник Ленина снесли — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Պատասխանատվությունը ստանձնել է «Ազատություն» կուսակցությունը։ Այս մասին լրագրողներին հայտնել Է Գերագույն Ռադայի «Ազատություն» կուսակցության պատգամավոր Իգոր Միրոշնիչենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/8/7005461/|title=Ленина завалила «Свобода» — Украинская правда}}&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ, «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր Անդրեյ Շևչենկոն հավաստիացրել է, որ հուշարձանի քանդումը եվրոմայդանից չի նախաձեռնվել. «Սա ավելի շուտ այն մարդկանց խմբերի նախաձեռնությունն է, որոնք դա արել են»։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Օլեգ Տյագնիբոկը և Վիտալի Կլիչկոն իրենց վրա չեն վերցրել Լենինի արձանը քանդելու պատասխանատվությունը։

Գիշերը ցուցարարների գրաված տարածքում հանգիստ է անցել։ Անկախության Մայդանում ամբողջ գիշեր շարունակվել է համերգը։ Ցուցարարների հիմնական մասը գիշերել է վրաններում, Արհմիությունների տանը, Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքում, Հոկտեմբերյան պալատում, ինչպես նաև պարեկել է կառավարական թաղամասի մի շարք փողոցներում տեղադրված բարիկադները։ Առավել լուրջ բլոկպոստերը տեղադրված են Գրուշևսկի փողոցում՝ Գերագույն Ռադայի մոտ, մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ճանապարհը փակում է ինքնաթափերը և մի քանի ավտոմեքենա։ Լյութերանսկայա փողոցում՝ նախագահի վարչակազմի մոտ, նույնիսկ փշալար է տեղադրվել։ Բացի կիրակի երեկոյան տեղադրված բարիկադներից, դեկտեմբերի 9-ի առավոտյան ևս մեկը հայտնվել է Կրեշչատիկ փողոցում՝ Ցումի շենքի մոտ&lt;ref name=&quot;vesti09-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28895-protestujuwie-vstretili-snezhnyj-ponedelnik-koncertami-i-patrulirovaniem-barrikad Протестующие встретили снежный понедельник концертами и патрулированием баррикад. Vesti.ua, 09.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275476-zhurnalysty-narysovaly-kartu-zablokyrovannoho-aktyvystamy-evromaidana-tsentra-kyeva Журналисты нарисовали карту заблокированного активистами Евромайдана центра Киева]&lt;/ref&gt;։

==== Դեկտեմբերի 9-15 ====
'''Դեկտեմբերի 9-ի''' առավոտյան Գլխավոր դատախազության շենքի մոտ հավաքվել էին շուրջ 300 ցուցարարներ, որոնցից ավելի քան հիսունը պառկած գործադուլ էին կազմակերպել շենքի մուտքի մոտ։

Եվրոմայդան են այցելել Եվրամիության անդամ երկրների դեսպանատների ներկայացուցիչները։ Մասնավորապես, Կիևի կենտրոնական հրապարակ է այցելել Ուկրաինայում [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] դեսպան [[Սայմոն Սմիթ]]ը։

Միաժամանակ, պայթուցիկ սարքի մասին հաղորդագրության կապակցությամբ ոստիկանությունը փակել է մետրոյի Կրեշչատիկ, թատերական և Մայդան կայարաններում բոլոր մուտքերը և ելքերը։ Միխայլովի հրապարակ է ժամանել ներքին զորքերի մարտիկների մեծ շարասյունը։ ՆԳՆ հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները, որոնք մի քանի օրվա ընթացքում արգելափակվել են Վասիլկովի զորամասում, ճեղքել են շրջափակումը և ուղևորվել Կիև։

Երեկոյի ընթացքում ուժայինները հետ են մղել կառավարական թաղամասի Լյութերական, մետաքսանման, Գրուշևսկու և նախարարների կաբինետի մերձակա Կրեպոստնայա նրբանցքում ցուցարարների բլոկպոստերը, բարիկադներից ազատել Լյութերական և Կրուգլոունիվերսիտետային փողոցները&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09dec2013/kiev2.html Демонстрантов оттесняют от правительственных зданий]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275748-sylovyky-okruzhyly-blokposty-mytynhuuischykh-y-nachaly-razbor-barrykad Силовики окружили блокпосты митингующих и начали разбор баррикад]&lt;/ref&gt;։ Մոսկվայի միլիցիայի ղեկավարի պաշտոնակատար Վալերի Մազանը հայտարարել է, որ Կիևի կենտրոնում այսպես կոչված կառավարական թաղամասի ապաշրջափակումն իրականացվել է ի կատարումն Կիևի շրջանային վարչական դատարանի որոշման, որն ընդունվել է այն բանից հետո, երբ ակցիաների կազմակերպիչներն ու մասնակիցները անտեսել են այդ տարածքում ակցիաների անցկացումն արգելելու մասին դատարանի նախորդ որոշումը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610929-v-militsii-obyyasnili-prichinu-vcherashney-zachistki-pravitelstvennogo-kvartala.html Причины зачистки правительственного квартала]&lt;/ref&gt;։

«Բատկիվշչինա» կուսակցության գրասենյակ են այցելել Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության զինված աշխատակիցները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/9/7005700/ В офисе «Батькивщины» сотрудники СБУ]&lt;/ref&gt;, որոնք խուզարկություն են իրականացրել և առգրավել սերվերները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/610681-v-batkivschine-zayavili-chto-spetsnaz-fakticheski-ograbil-ih-ofis.html|title=В «Батькивщине» заявили, что спецназ фактически ограбил их офис: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/610951-shturm-ofisa-na-turovskoy-v-mvd-govoryat-chto-batkivschina-zdes-ni-pri-chem-video.html Штурм офиса на Туровской]&lt;/ref&gt;։

Գիշերը ոստիկանությունը հանել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցի անկյունում գտնվող ցուցարարների վրանները (սպաների տուն), ազատել Բոգոմոլցի փողոցի ցուցարարներից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275852-mylytsyia-razblokyrovala-pravytelstvennyi-kvartal Милиция разблокировала правительственный квартал]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 10-ին''' Կիև է ժամանել Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը, որն այցելել է Մայդան, բանակցություններ է վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ նրան հասցնելով միացյալ Եվրոպայի տեսակետը բոլոր հարցերը խաղաղ ճանապարհով լուծելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, իսկ հետո հանդիպել խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Կիև է ժամանել նաև ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը։ Հաջորդ օրը նշանակվեց իշխանության և ընդդիմության «կլոր սեղանը»։ Հետևաբար, ենթադրելով խաղաղ ընթացքը հետագա իրադարձությունների, ինչպես նաև հաշվի առնելով 9-աստիճան սառնամանիք, մարդկանց մեծ մասը գնացել է Եվրոմայդանի տաքանալ, հանգստանալ, վերականգնել ուժ. եվրոմայդանում գիշերը մնացել էր մոտ հազար մարդ,ևս 1,5-2 հազարը գտնվում էին Կիևի կենտրոնում գտնվող տարբեր շենքերում։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը «Բերկուտ» ստորաբաժանման մարտիկները, ներքին զորքերն ու կոմունալ ծառայությունների աշխատակիցները մերձակա փողոցներից շարժվել են դեպի բարիկադացված հրապարակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/maidan/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Внутренние войска начали разбор баррикад вокруг Майдана}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/940892-mvd_nazvalo_nochnye_sobytiya_na_maydane_blagoustroystvom_territorii.htm МВД назвало ночной штурм Майдана &quot;благоустройством территории]&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանները հետ են մղել մարդկանց Միխայլովսկայի և ինստիտուտի փողոցի, ինչպես նաև Եվրոպական հրապարակի կողմից։ Կրեշչատիկը մաքրվել է բարիկադներից մինչև Գորոդեցկու փողոց։ Քաղաքի կենտրոնում մետրոյի կայարանները փակվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611093-silovikam-udalos-chastichno-slomat-barrikadu-na-institutskoy-tyisyacha-aktivistov-ih-sderjivaet.html|title=Силовикам удалось частично сломать баррикаду на Институтской, тысяча активистов их сдерживает : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Առավոտյան ժամը 7-ի դրությամբ, սակայն, միլիցիային դիմակայող ցուցարարների թիվը երեք հազարից հասել է 15 հազարի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611174-na-maydane-sobralis-bolee-10-tyisyach-mitinguyuschih.html|title=На Майдане собрались более 10 тысяч митингующих : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, ինչը թույլ է տվել հակազդել ՆԳՆ զորքերի ուժային դիմադրությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611122-klichko-s-lyudmi-ottesnili-berkut-na-institutskoy.html|title=Кличко с людьми оттеснили Беркут на Институтской : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611148-yatsenyuk-prizval-mitinguyuschih-ne-boyatsya-silovikov-i-uveril-chto-na-maydan-vyiydut-millionyi-video.html|title=Яценюк призвал митингующих не бояться силовиков : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611179-u-doma-profsoyuzov-so-storonyi-mihaylovskoy-snyali-otseplenie-militsii.html|title=У Дома профсоюзов со стороны Михайловской сняли оцепление милиции: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մարտիկները, որոնց 12-աստիճան ցուրտ եղանակին ԿԳԳ-ի շենքի պատուհաններից ջուր էին լցնում, ստիպված են եղել հեռանալ։ 11 ժամ անընդմեջ դիմակայությունից հետո, երբ ցուցարարների թիվը հասել է 25 000-ի, ՆԳՆ զորքերը լքել են Եվրոմայդանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/12/11/leave/|title=Lenta.ru: «Беркут» покинул Майдан Незалежности}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276196-evromaidan-shturm-pereshel-v-fazu-perehovorov Евромайдан: штурм перешел в фазу переговоров]&lt;/ref&gt;։{{External media|align=right|width=300|image1=[http://content.izvestia.ru/media/3/news/2013/12/562636/5e3c08653a3b96f1a3bb7e2a5dbbb83e.png Վիկտորյա Նուլանդը Եվրամայդանում]}}Առավոտյան ժամը 10-ի դրությամբ բախումների հետևանքով հոսպիտալացվել է 15 մարդ՝ 6 ցուցարարներ և 9 իրավապահներ։ Հոսպիտալացման պատճառ են դարձել ոտնաթաթի ցրտահարությունը, գանգուղեղային վնասվածքները, կողոսկրերի և վերջույթների կոտրվածքները, գլխի և ողնաշարի գոտկային հատվածի կտրատված վերքերը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276322-posle-nochnoi-raschystky-maidana-hospytalyzyrovany-6-mytynhuuischykh-y-9-pravookhranytelei-khha После ночной расчистки Майдана госпитализированы 6 митингующих и 9 правоохранителей — КГГА]&lt;/ref&gt;։

Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների նոր փորձը դատապարտել են արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները։ ԱՄՆ-ն «նողկանք» է հայտնել Մայդանում խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժ կիրառելու Ուկրաինայի իշխանությունների որոշման կապակցությամբ։ ԱՄՆ պետքարտուղարը նման իրավիճակը «անընդունելի» է անվանել։ Գերագույն ներկայացուցիչ Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը նույնպես դատապարտել է ոստիկանության գործողությունները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276247-azarov-nykakoho-prymenenyia-syly-protyv-demonstrantov-ne-budet-ydet-raschystka-doroh Азаров: Никакого применения силы против демонстрантов не будет — идет расчистка дорог]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հստակ հասկացրել է, որ ակտիվորեն ցանկանում է ստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը։ Բայց Ուկրաինայի առջև կանգնած են տնտեսական մարտահրավերներ, և դրանք իրական են։ Այդ մարտահրավերները հաղթահարելու համար եվրոպական կառույցները կարող են աջակցություն ցուցաբերել, բայց այն պայմանով, որ Յանուկովիչը ցույց կտա, որ լուրջ տնտեսական պլան ունի Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման շրջանակներում։ Ընդ որում, Բրյուսելում հրաժարվել են ընդունել ուկրաինական կառավարական պատվիրակությանը, որը պատրաստվում էր դեկտեմբերի 11-ին շարունակել Ասոցացման բանակցությունները և ԵՄ ղեկավարության հետ քննարկել նոր «ճանապարհային քարտեզը»՝ համաձայնագրի ստորագրման պայմաններն ու ժամկետները։ Դրան խանգարել Է Կիևում հերթական ուժային ակցիան, որին ականատես է եղել Էշթոնից բացի, նաև ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3276968-nh-v-kyeve-nazvaly-novuui-tsenu-evroyntehratsyy НГ: В Киеве назвали новую цену евроинтеграции]&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Գիդո Վեստերվելլեն կոչ է արել ուկրաինական կառավարությանը ձեռնպահ մնալ բռնությունից և իրական երկխոսություն սկսել ստեղծված իրադրության լուծման համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276306-ukraynskoe-pravytelstvo-dolzhno-vozderzhatsia-ot-nasylyia-y-nachat-realnyi-polytycheskyi-dyaloh-vestervelle Украинское правительство должно воздержаться от насилия и начать реальный политический диалог — Вестервелле]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել, դեկտեմբերի 11-ի առավոտյան Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհրդի շուրջ 70 պատգամավորներ եվրոմայդան են մեկնել Կիև «անժամկետ նստաշրջան անցկացնելու համար»։

Կիևո-Մոգիլյայի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը հայտարարել է համալսարանում ստուգարքների և պարապմունքների չեղարկման և Մայդանի Կիևի կոնսերվատորիայում ուսանողական կամպուս կառուցելու պլանների մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276337-yvano-frankovskyi-oblsovet-poekhal-na-kyevskyi-evromaidan-dlia-provedenyia-bessrochnoi-sessyy Ивано-Франковский облсовет поехал на киевский Евромайдан для проведения бессрочной сессии]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան Անկախության Մայդանը, որտեղ շարունակվում էր ցուցարարների և ուժայինների միջև դիմակայությունը, այցելել են [[Վիկտորիա Նուլանդ]]ը և ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որոնք Եվրոմայդանի մասնակիցներին և շրջափակումից մարտիկներին հյուրասիրել են հացով ու թխվածքաբլիթներով&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/12/11/usmaidan/ Замгоссекретаря США накормила участников «Евромайдана» и некоторых бойцов МВД, стоявших в оцеплении, печеньем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276258-razghona-maidana-ne-budet-hlava-mvd Разгона Майдана не будет — глава МВД]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Cityhallhose.JPG|ձախից|մինի|200x200փքս|Դիմակայություն Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 11-ին]]
Օրվա երկրորդ կեսին և գիշերը Եվրոմայդանի մասնակիցները վերականգնել և ամրացրել են բարիկադները և հանել ձյունը հենց հրապարակում և Կրեշչատիկում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611336-na-maydane-svarkoy-montiruyut-oboronnyie-eji-iz-armaturyi-foto.html|title=На Майдане сваркой монтируют оборонные ежи из арматуры (фото) : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276537-nochnoi-maidan-hde-stroiat-barrykady-y-skolko-mytynhuuischykh-ostalos Ночной Майдан: где строят баррикады и сколько митингующих осталось]&lt;/ref&gt;։ Բարիկադների բարձրությունը հասել է 4 մետրի։ Ամրությունները կառուցում են սառույցից և ձյունից, որոնցով լցնում են շինարարական աղբի, ինչպես նաև վառելափայտի, ավտոմեքենայի անվադողերի և այլ նյութերի պարկերը։

Օրվա վերջում նախագահ Յանուկովիչը բոլոր քաղաքական ուժերին, հասարակությանն ու հոգևորականներին հրավիրել է համազգային երկխոսության&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276446-yanukovych-ynytsyyruet-dyaloh-s-uchastyem-vsekh-polytsyl-obschestvennosty-y-dukhovenstva-vydeoobraschenye-prezydenta Янукович инициирует диалог с участием всех политсил, общественности и духовенства — видеообращение президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611374-yanukovich-priglasil-oppozitsiyu-na-kruglyiy-stol.html|title=Янукович пригласил оппозицию на круглый стол : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ մտադիր չեն մասնակցել իշխանության հետ երկխոսությանը, քանի դեռ չեն կատարվել իրենց պահանջները, և քանի դեռ հատուկ ստորաբաժանումները դուրս չեն բերվել Կիևից։ Արսենի Յացենյուկն ընդգծել է, որ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունները նախագահի հետ հնարավոր են միայն նրանց բողոքի ակցիայի մասնակիցների համաձայնությունը ստանալուց հետո&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276477-lydery-oppozytsyy-nazvaly-svoy-uslovyia-dlia-provedenyia-dyaloha-s-yanukovychem Лидеры оппозиции назвали свои условия для проведения диалога с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջեն Պսակին հայտարարել է ճեպազրույցի ընթացքում հայտարարել է, որ ԱՄՆ իշխանությունները քննարկում է հնարավոր տարբերակները գործողությունների նկատմամբ, այդ թվում պատժամիջոցների սահմանումը. Նրա խոսքով՝ ցուցարարներին ցրելը, որը տեղի է ունեցել անցած գիշեր, անթույլատրելի է եվրոպական ժողովրդավարական երկրում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3276516-ssha-rassmatryvauit-vozmozhnye-varyanty-deistvyi-v-otnoshenyy-ukrayny-vkluichaia-sanktsyy-hosdep США рассматривают возможные варианты действий в отношении Украины, включая санкции — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտարարել է, որ այն մեթոդները, որոնք օգտագործվել են դեկտեմբերի 11-ի գիշերը Կիևի կենտրոնում բողոքի ակցիայի մասնակիցներին ցրելու համար, անընդունելի են ժամանակակից ժողովրդավարական եվրոպական հասարակությունում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276364-zamhossekretaria-ssha-dlia-ukrayny-esche-suschestvuet-vozmozhnost-spasty-svoe-evropeiskoe-buduschee Замгоссекретаря США: Для Украины ещё существует возможность спасти свое европейское будущее]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 12-ին''' Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններից Կիև շարունակում են ժամանել մարդիկ։ Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբին Մայդանի բեմից հայտարարել է Եվրոմայդանի վրանային ավանը Կրեշչատիկի ուղղությամբ ընդլայնելու մտադրության մասին Գորոդեցկու և Խմելնիցկու փողոցների միջև, այդ թվում՝ ՊԱԿ շենքի մոտ։ Եվրոմայդանի ինքնապաշտպանության ջոկատների ևս մեկ շտաբ կտեղակայվի Գրինչենկոյի փողոցի ճարտարապետի տանը, որի հետ վարձակալության պայմանագիր է կնքվել մինչև նոր տարի&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276764-palatky-evromaidana-ustanoviat-blyzhe-k-khha-esche-odyn-shtab-mytynhuuischykh-razmestytsia-v-dome-arkhytektora Палатки Евромайдана установят ближе к КГГА, ещё один штаб митингующих разместится в Доме архитектора]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել են տեղեկատվական գործակալությունները, Պենտագոնի ղեկավար Չակ Հեյգելն անհրաժեշտ է համարել զանգահարել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևին, որպեսզի զգուշացնի քաղաքացիական բնակչության դեմ զինված ուժերի կիրառումից։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևը հայտարարել է, որ զինված ուժերը չեն մասնակցում Կիևում անցկացվող քաղաքական ակցիաներին, ինչպես նաև չեն զբաղվում այդ ակցիաների նյութատեխնիկական ապահովմամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276850-vooruzhennye-syly-ukrayny-ne-vovlecheny-v-polytycheskye-aktsyy-v-kyeve-mynystr-oborony Вооруженные силы Украины не вовлечены в политические акции в Киеве — министр обороны]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 13-ին''' ցուցարարները պիկետել են ներքին գործերի նախարարության և վերաքննիչ դատարանի շենքերը։ Վերջինս արդեն որոշել է կալանքից ազատել լրագրող Վալերի Գարագուցին, որը մեղադրվում է բանկերի փողոցում դեկտեմբերի 1-ին սադրանքներ կազմակերպելու մեջ։

Ժողովրդավարական Ալյանս կուսակցության ակտիվիստները պիկետ են անցկացրել Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևի տան մոտ՝ Ռուդիկի գյուղում՝ Կոնչ Զասպայից ոչ հեռու, բողոքելով ԶԼՄ-ների վրա նրա ճնշման դեմ՝ Եվրոմայդանի լուսաբանումը սահմանափակելու կարգադրության մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276916-aktyvysty-evromaidana-pyketyruuit-dom-sekretaria-snbo-kluieva Активисты Евромайдана пикетируют дом секретаря СНБО Клюева]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմադիր կուսակցությունների երեք առաջնորդներ՝ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, այնուամենայնիվ, որոշել են «Ուկրաինա» պալատում մասնակցել «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանին և Վիկտոր Յանուկովիչին հանձնել հակակառավարական ցույցերի մասնակիցների պահանջները։ Պահանջների թվում են ձերբակալված մասնակիցների ազատ արձակումը և նրանց դեմ քրեական գործերի փակումը, ինչպես նաև ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի և այլ իրավապահների պատիժը, որոնք պատասխանատու են խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման համար։ Ցուցարարների ևս մեկ պահանջ է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի գլխավորությամբ կառավարության հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277018-oppozytsyia-ydet-na-kruhlyi-stol-s-yanukovychem Оппозиция идет на круглый стол с Януковичем]&lt;/ref&gt;։

Բացելով «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանի նիստը, որը վարել է Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը, Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ վրդովված է «արմատական գործողություններից, որոնք եղել են Մայդանում ինչպես սադրիչների, այնպես էլ ուժային կառույցների կողմից, որոնք միշտ չէ, որ ադեկվատ են պահել իրենց»։ Նա միաժամանակ ընդգծել է, որ սադրիչները, որոնց գործողությունները հանգեցրել են Կիևում մի շարք վարչական շենքերի ուժային զավթմանը, պետք է պատիժ կրեն. «մեղավորները պետք է պատժվեն, իսկ պատահական մարդիկ՝ այդ գործողության մասնակիցները՝ և նոյեմբերի 30-ին, և մյուս օրերին, պետք է համաներվեն»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ ընդդիմությունն ունի տեղեկատվություն բողոքող քաղաքացիների նկատմամբ իշխանության կողմից ուժային սցենարի նախապատրաստման մասին և նախազգուշացրել Է Վիկտոր Յանուկովիչին երկրի և անձամբ նախագահի համար «սարսափելի հետևանքների» հնարավորության մասին։ «Դուք անձնական պատասխանատվություն եք կրում բոլոր գործողությունների և գործընթացների համար, որոնք տեղի են ունենում և տեղի են ունենալու մեր երկրում»,- ընդգծել Է Կլիչկոն՝ դիմելով Յանուկովիչին։ Իր հերթին Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ «սցենարը», որն այսօր իրականացվում է Ուկրաինայում, պատրաստել են դրա սահմաններից դուրս։ Յացենյուկի խոսքով՝ դրա հեղինակները մարդիկ են, որոնք չեն ցանկանում Ուկրաինան տեսնել անկախ ինքնիշխան պետություն և իրականացնում են իրենց հավակնությունները՝ Ուկրաինան ներքաշելով քաղաքացիական հակամարտության մեջ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277068-klychko-predupredyl-yanukovycha-o-nedopustymosty-sylovoho-varyanta Кличко предупредил Януковича о недопустимости силового варианта]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտարարել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը, Եթե Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ուկրաինան ստորագրեր Ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը Եվրամիության հետ, նրա տնտեսությունն անխուսափելիորեն կտապալվեր։ Նրա խոսքով՝ ԵՄ-ն խոստացել է օգնել Ուկրաինային ԱՄՀ-ի հետ բանակցություններում, սակայն չի կատարել խոստումը, և Հիմնադրամը շարունակում է ավելի խիստ պահանջներ ներկայացնել Ուկրաինային։ Միևնույն ժամանակ, ստորագրելով այդ համաձայնագիրը, Ուկրաինան կկորցներ ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու առավելությունները և անխուսափելիորեն կհայտնվեր դեֆոլտի իրավիճակում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/business/economics/3277082-azarov-zaiavyl-chto-podpysanye-assotsyatsyy-s-es-pryvelo-by-k-krakhu-ekonomyky Азаров заявил, что подписание ассоциации с ЕС привело бы к краху экономики]&lt;/ref&gt;։

Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին մինչև Գերագույն Ռադայում բոլոր այն ռիսկերի քննարկումը, որոնք առկա տեսքով կրում Է Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է դեկտեմբերի 17-ին քվեարկել Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Կլոր սեղանի ավարտից հետո Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ իշխանությունը ընդդիմությանն ընդառաջ չի գնացել պահանջներից ոչ մեկով։ Այսպիսով, Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ կլոր սեղան անցկացնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից բարձրաստիճան պաշտոնյաներին հեռացնելու միջոցով իշխանության վրա ճնշումները նվազեցնելու փորձերը ապարդյուն էին։

Ռեգիոնների կուսակցությունը հայտ է ներկայացրել Կիևի կենտրոնում անժամկետ ակցիա անցկացնելու համար, որին մտադիր է մասնակցել 200 հազար մարդ։ Ակցիան կանցկացվի Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում դեկտեմբերի 14-ից սկսած։ Ռեգիոնների կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության մամուլի ծառայությունում հայտնել են, որ նախագահին աջակցելու ցանկություն ունեցող բոլոր մարդիկ Կիև կմեկնեն հատուկ պատվիրված գնացքով, որը վճարել է մարզային կազմակերպությունը։ Երկաթուղայինների տեղեկատվության համաձայն, այդ հատուկ գնացքը կներառի 19 պլացկարտ և կուպեային վագոններ։ Ինչպես հայտարարել է Արսենի Յացենյուկը, իշխանությունը մարդկանց բերում է Կիև, որպեսզի քաղաքացիական հակամարտություն սկսի, «արտակարգ դրություն մտցնի, զորքեր մտցնի, «Բերկուտ» մտցնի, ցրի Մայդանը»։ Կոմունալ ծառայությունները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների ներկայությամբ հանել են Եվրոպական հրապարակում տեղացած ձյունը, ներկրել են բեմի մոնտաժման համար նախատեսված մետաղական կառուցատարրերը, բոլոր կողմերից պարսպապատել են եվրոպական հրապարակը մետաղական ցանկապատով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Եվրոմայդանի և Եվրոպական հրապարակում գործող իշխանությանը սատարելու հանրահավաքի միջև ցանկապատ է տեղադրվել ավտոբուսներից, բեռնատարներից և Բերկութի մարտիկներից։

ՊՆ-ի մարզային կազմակերպությունների տվյալներով՝ դեկտեմբերի 13-ին Կիևի իշխանությունների աջակցության հանրահավաքին Խերսոնի մարզային կազմակերպությունը 2 գնացք է ուղարկել՝ 2 հազար տեղացի բնակչությամբ։ Բացի այդ, Կրիվոյ Ռոգի 400 բնակիչներ, Սևաստոպոլի հազար բնակիչներ, Չեռնիգովի 3,5 հազար բնակիչներ և Կիրովոգրադի 300 բնակիչներ դեկտեմբերի 12-13-ը գնացել են Կիևի իշխանություններին աջակցող հանրահավաքի։ Կիևը մտադիր է 10 հազար ակտիվիստների ուղարկել Դնեպրոպետրովսկի մարզից և 20 հազար Դոնեցկից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277296-evromaidan-ot-mytynha-storonnykov-partyy-rehyonov-othorodyly-tekhnykoi-y-berkutom Евромайдан от митинга сторонников Партии регионов отгородили техникой и Беркутом]&lt;/ref&gt;։

«ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունն այդ կապակցությամբ հայտարարություն է տարածել, որում իշխանություններին մեղադրել է այն բանում, որ «օգտագործելով ողջ իշխանական ուղղահայացը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, կամավոր-հարկադրական ինքնազբաղություն է կազմակերպվում Կիևում բյուջետային սխեմայի աշխատակիցների կողմից» Արևելյան Ուկրաինայից «վճարված հանրահավաքի» համար՝ ի պաշտպանություն նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի։ Հայտարարության մեջ նշվում է, որ իշխանությունները ծրագրում են սադրանքներ կազմակերպել Հակամայդանի դեմ՝ օգտագործելով վարձու սադրիչներին։ «Դրա հետևանքը պետք է լինեն երկու մայդանների միջև բախումները, զանգվածային բախումները, զանգվածային անկարգությունները և արյունահեղությունը»։ Այսպիսով, Ուկրաինայում փաստացի նպատակասլաց կերպով կազմակերպվում է քաղաքացիական պատերազմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277185-v-udare-schytauit-chto-vlast-mozhet-sprovotsyrovat-stolknovenye-dvukh-maidanov В УДАРе считают, что власть может спровоцировать столкновение двух Майданов]&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ն հրապարակել Է նոյեմբերի 30-ին Մայդանում իրավապահների գործողությունների ստուգման նախնական արդյունքները․ «նախապես պարզվել է, որ ոստիկանության առանձին աշխատակիցների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ ֆիզիկական ներգործության միջոցների և հատուկ միջոցների կիրառումն իրականացվել է՝ ելնելով ստեղծված իրադրության գնահատականից։ Դա տեղի է ունեցել ակցիայի որոշ մասնակիցների կողմից ակտիվ դիմադրության ձևով հակաիրավական գործողություններ կատարելու, կյանքի և առողջության համար վտանգավոր առարկաների հատուկ ստորաբաժանման աշխատակիցներին նետելու և չպարզված գործողության նյութի փոշիացման պայմաններում»,- ասված էր ՆԳՆ հաղորդագրության մեջ։ Միաժամանակ, ՆԳՆ-ն խոստովանել է, որ «Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պաշտոնատար անձանց կողմից Կիևում, որոնք պատասխանատու են զանգվածային միջոցառումների անցկացման ժամանակ հասարակական կարգի պահպանության կազմակերպման համար, և միլիցիայի առանձին աշխատակիցների կողմից տեղի են ունեցել Ուկրաինայի գործող օրենսդրության և մի շարք գերատեսչական նորմատիվ ակտերի խախտումներ»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277163-otchet-mvd-uchastnyky-evromaidana-30-noiabria-brosaly-v-pravookhranytelei-opasnye-dlia-zhyzny-predmety Отчёт МВД: Участники Евромайдана 30 ноября бросали в правоохранителей опасные для жизни предметы]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունը հայտնել Է Կիևի տարածաշրջանի տարածքում հակաահաբեկչական կենտրոնի ստորաբաժանումների մարտական պատրաստության բերելու մասին՝ կապված «մարդկանց զանգվածային բնակվելու և պայթյուններ կատարելու սպառնալիքների հետ կապված օբյեկտների ականազերծման մասին առանձին անանուն հաղորդագրությունների հետ, որոնք տեղի են ունեցել այս տարվա նոյեմբերին և դեկտեմբերին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնական շրջաններում բարդ իրադրության ֆոնին»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277225-antyterrorystycheskyi-tsentr-pry-sbu-pryveden-v-boevuui-hotovnost Антитеррористический центр при СБУ приведен в боевую готовность]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Схема_оперативної_обстановки_в_центрі_Києва_15_грудня.jpeg|մինի|Օպերատիվ իրավիճակի սխեմա Կիևի կենտրոնում դեկտեմբերի 15-ին։]]
Ուկրաինական իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը դեկտեմբերի 14-15-ին հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և հակաՄայդան։ «Ժողովրդական վեչեին», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների գերակայությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 14-ին''' Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանազանցների՝ Վլադիմիր Սիվկովիչի, Ալեքսանդր Պոպովի, Վալերի կորյակի և Պյոտր Ֆեդչուկի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կընտրվի տնային կալանքը դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանության չարաշահման մեջ կասկածվող պաշտոնյաներին՝ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Ալեքսանդր Պոպովին, Վալերի Կորյակին և Պյոտր Ֆեդչուկին, տնային կալանքի ձևով կընտրեն&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277324-yanukovych-otstranyl-ot-dolzhnostei-hlavu-khha-popova-y-zamestytelia-sekretaria-snbo-syvkovycha Янукович отстранил от должностей главу КГГА Попова и заместителя секретаря СНБО Сивковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277321-pshonka-zamhlavy-snbo-syvkovych-y-hlava-khha-popov-davyly-na-rukovodstvo-mylytsyy-nastayvaia-na-sylovom-razghone-evromaidana Пшонка: Замглавы СНБО Сивкович и глава КГГА Попов давили на руководство милиции, настаивая на силовом разгоне Евромайдана]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277326-pshonka-soobschyl-chto-v-razghone-evromaidana-30-noiabria-prynymaly-uchastye-290-boitsov-berkuta Пшонка сообщил, что в разгоне Евромайдана 30 ноября принимали участие 290 бойцов Беркута]&lt;/ref&gt;։

Եվրոպական հրապարակում ելույթ ունենալով Ռեգիոնների կուսակցության կողմնակիցների հանրահավաքում՝ վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կոչ է արել ուկրաինացիներին դադարեցնել բողոքի ակցիաները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277301-azarov-vystupyl-pered-storonnykamy-pr-na-evropeiskoi-ploschady-y-pryzval-ukrayntsev-prekratyt-aktsyy-protesta Азаров выступил перед сторонниками ПР на Европейской площади и призвал украинцев прекратить акции протеста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277308-azarov-schytaet-chto-ukrayntsy-esche-ne-hotovy-k-uzakonyvanyui-odnopolykh-brakov-y-vvedenyui-byometrycheskykh-pasportov Азаров считает, что украинцы ещё не готовы к узакониванию однополых браков и введению биометрических паспортов]&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նախազգուշացրել է, որ ուշադիր հետևելու է հանգստյան օրերին Կիևում տիրող իրավիճակին և կոչ է արել ուկրաինական իշխանություններին ձեռնպահ մնալ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ ուժի կիրառումից։ Պետդեպարտամենտը հիասթափություն է հայտնել, որ իշխանության և ընդդիմության կլոր սեղանը «անարդյունավետ» էր։ Կիև են մեկնել երկու հանրապետական սենատորներ՝ Ջոն Մաքքեյնը և դեմոկրատ Քրիս Մերֆին։ Մինչդեռ հանրապետական և Դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և Ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Նախագծի հեղինակների հայտարարության մեջ ասվում է. «Ուկրաինացիները դուրս են եկել փողոց, քանի որ գիտեն, որ կառավարությունը վաճառել է դրանք կարճաժամկետ դրամական օգնության համար Ռուսաստանից, և նրանք արդարացիորեն անհանգստանում են Ուկրաինայի տնտեսության համար երկարաժամկետ տնտեսական հետևանքների մասին»։ Օրինագծում առաջարկվել է քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277432-odyn-yz-avtorov-proekta-rezoluitsyy-senata-ssha-po-ukrayne-demokrat-merfy-posetyt-sehodnia-evromaidan Один из авторов проекта резолюции Сената США по Украине демократ Мерфи посетит сегодня Евромайдан]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Արսենի Յացենյուկը ճեպազրույցի ժամանակ Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ից և Ռուսաստանի արտգործնախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ից պահանջել է դադարեցնել միջամտությունն Ուկրաինայի ներքին գործերին, որոնք վերաբերում են երկրի արտաքին քաղաքականության ուղեգծի սահմանմանը։ Յացենյուկը վրդովմունք է հայտնել Ուկրաինայի իրադարձությունների վերաբերյալ Լավրովի հայտարարության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277249-moskva-namerena-serezno-pohovoryt-o-sytuatsyy-v-kyeve-s-partneramy-yz-es-hlava-myd-rf Москва намерена серьезно поговорить о ситуации в Киеве с партнёрами из ЕС — глава МИД РФ]&lt;/ref&gt;։ Յացենյուկը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը փորձում է իրագործել Ուկրաինայի՝ Մաքսային միություն մտնելու սցենարը՝ առանց համապատասխան փաստաթղթերի ստորագրման, Ուկրաինայի իրադարձությունների ուժային, արյունահեղ զարգացման միջոցով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277376-yatsenuik-pryzyvaet-putyna-y-lavrova-ne-vmeshyvatsia-vo-vnutrennye-dela-ukrayny Яценюк призывает Путина и Лаврова не вмешиваться во внутренние дела Украины]&lt;/ref&gt;։

«Եղբայրություն» կազմակերպության առաջնորդ Դմիտրի Կորչինսկին միջպետական հետախուզում է հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ին անկարգություններ կազմակերպելու կասկածանքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/612096-korchinskogo-obyyavili-v-mejdunarodnyiy-rozyisk.html Корчинского объявили в международный розыск] — УНІАН, 15.12.2013&lt;/ref&gt;։

'''Դեկտեմբերի 15-ին''' նախագահ Յանուկովիչի կուրսի օգտին ակցիան շարունակվել է Մարիինյան այգում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277481-tysiachy-luidei-sobralys-na-narodnoe-veche-v-tsentre-kyeva-v-maryynskom-parke-prodolzhaetsia-mytynh-storonnykov-pr Тысячи людей собрались на народное вече в центре Киева. В Мариинском парке продолжается митинг сторонников ПР]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ հերթական «ժողովրդական վեչեի» մասնակիցների առջև ելույթ են ունեցել ամերիկացի սենատորներ Քրիստոֆեր Մըրֆին և Ջոն Մաքքեյնը։ Անկախության Մայդանում հանրահավաքի մասնակիցները Վիկտոր Յանուկովիչից պահանջել են չստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագիրը Մոսկվա այցի ընթացքում, որը նախատեսված է դեկտեմբերի 17-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277512-uchastnyky-evromaidana-potrebovaly-ot-yanukovycha-ne-podpysyvat-sohlashenye-o-vstuplenyy-ukrayny-v-ts Участники Евромайдана потребовали от Януковича не подписывать соглашение о вступлении Украины в ТС]&lt;/ref&gt;։ «Մաքսային միությունը ոչ միայն ժողովրդավարական և ազատ ընտրությունների բացակայություն է, այլ իշխանության կամայականություն, ծախու և պատվիրված դատարաններ, մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումներ, քաղաքական ռեպրեսիաներ, անսահման կոռուպցիա, սա սովխորհուրդ տնտեսություն և ցածր կենսամակարդակ է, դա մեր արժեքները չեն։ Ուկրաինան արժանի է ավելի լավ ապագա. այդ պատճառով Եվրոմայդանը Յանուկովիչին վճռականորեն նախազգուշացնում է մեզ անցյալ վերադարձնելու փորձերից և կտրականապես արգելում է նրան ստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի միանալու մասին համաձայնագիրը»։ Ալեքսանդր Տուրչինովի կոչով Անկախության Մայդանից ցուցարարների երեք շարասյուները գնացել են Վլադիմիր, ՆԳՆ Բոգոմոլցի փողոցում, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի շենքերը պիկետելու՝ Լեսի Ուկրաինկայի հրապարակում։

Ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը դադարեցնում է Կիևի հետ աշխատանքը Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ։ «Համաձայնագրի վերաբերյալ նախագահի և կառավարության խոսքերն ու գործողությունները գնալով ավելի են տարբերվում։ Նրանց փաստարկները ոչ մի կապ չունեն իրականության հետ»,- իր Թվիթերում պարզաբանել է Շտեֆան Ֆյուլեն՝ կայացված որոշման մեղքը բարդելով նախագահ Յանուկովիչի վրա։

==== Դեկտեմբերի 23-31 ====
'''Դեկտեմբերի 23-ին''' Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ստորագրել է դեկտեմբերի 19-ին խորհրդարանի ընդունած օրենքը՝ խաղաղ բողոքի ակցիաների բոլոր ձերբակալված մասնակիցներին քրեական հետապնդումից ազատելու մասին։

'''Դեկտեմբերի 24-ին''' Խարկովում տեղի եվրոմայդանի կազմակերպիչ Դմիտրի Փիլիպցի վրա հարձակվել են երկու անհայտ անձինք և դանակի 12 հարված հասցրել նրան, որից հետո դեպքի վայրից դիմել են փախուստի։

'''Դեկտեմբերի 25-ի''' գիշերը Բորիսպոլի մայրուղու վրա ծեծել են ուկրաինացի հայտնի լրագրող և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3280202-na-boryspolskoi-trasse-yzbyly-zhurnalystku-tatianu-chornovol На Бориспольской трассе избили журналистку Татьяну Чорновол]&lt;/ref&gt;։ Նա հարձակումը կապել է իր ակտիվ հասարակական գործունեության հետ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3280255-chernovol-sviazyvaet-prychyny-svoeho-yzbyenyia-s-obschestvennoi-deiatelnostui-yarema Черновол связывает причины своего избиения с общественной деятельностью — Ярема]&lt;/ref&gt;։ Միջադեպի հետ կապված ակտիվիստների մեծաթիվ խումբը պիկետել է Կիևի ներքին գործերի նախարարության շենքը։

'''Դեկտեմբերի 26-ին''' եվրոմայդանի հարյուրավոր մասնակիցներ կրկին պիկետել են Ուկրաինայի ՆԳՆ շենքը՝ պահանջելով Վիտալի Զախարչենկոյի հրաժարականը և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլի ծեծի գործի քննությունը։

'''Դեկտեմբերի 28-ին''' Յուրի Լուցենկոն, որը Խարկովում ելույթ է ունեցել «Մայդանի ընդլայնումը դեպի արևելք» նախագծի շրջանակներում տեղի Եվրոմայդանի հանրահավաքում, զելենկոյով էր պատված։ Չորս հարձակվողներ ձերբակալվել են։

==== Հակամայդանի ակցիաները մարզերում (2013 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր) ====
[[Պատկեր:Kyiv_Ukraine_'Antimaidan'_14.12.2013_002.JPG|մինի|Հակա-Եվրոմայդան. 2013 թվականի դեկտեմբերի 14]]
եվրոմայդանին զուգահեռ՝ նոյեմբերի վերջին Սիմֆերոպոլում 100 հոգանոց հանրահավաք է անցկացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |title=В Симферополе сторонники ТС митинговали за референдум |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202234958/http://qha.com.ua/v-simferopole-storonniki-ts-mitingovali-za-referendum-131635.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝ ի պաշտպանություն կառավարության։

Դոնեցկում դեկտեմբերի 4-ին հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» դեմ, որին, կազմակերպիչների և ոստիկանության տվյալներով, մասնակցել է 12-15 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/donetsk/politics/articles/432692/ Фоторепортаж с митинга в поддержку президента в Донецке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/214580/ Донецкие газеты против Евромайдана — обзор за неделю]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 7-ին Խերսոնում հանրահավաք է տեղի ունեցել Եվրոմայդանի դեմ, որին մասնակցել է մոտ 10 հազար մարդ։ Հանրահավաքին մասնակցել են մարզպետը, քաղաքային ղեկավարը և բոլոր մակարդակների պատգամավորները&lt;ref&gt;[http://1big.ru/news/society/3166-na-yuge-ukrainy-vystupili-protiv-evromaydana.html На Юге Украины выступили против Евромайдана]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 13-ին Սևաստոպոլի Նախիմովի հրապարակում հանրահավաք է տեղի ունեցել (որին մասնակցել են բայքերները)՝ ի պաշտպանություն Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |title=«Предупредительный митинг» с участием байкеров — ответ «Евромайдану». |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2013-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131219232010/http://news.sevas.ua/politics/sevastopol_miting_za_tamozhennyy_soyuz_baykery_13_dekabrya_2013 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում և Սևաստոպոլում հանրահավաքներ են անցկացվել «Եվրոմայդանի», «հանուն այլընտրանքի երթի», Ուկրաինայի դաշնայնացման և Մաքսային միությանն անդամակցելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |title=В Одессе прошел митинг за вступление Украины в Таможенный союз |accessdate=2019-12-14 |archive-date=2019-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214110553/https://112.ua/obshchestvo/v-odesse-proshel-miting-za-vstuplenie-ukrainy-v-tamozhennyy-soyuz-3552.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 16-ին [[Օդեսա]]յի Մայր տաճարում հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» և Մաքսային միության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|title=Прошел митинг против Евромайдана|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219170809/http://eho-ua.com/2013/12/16/proshel_miting_protiv_evromajjdana.html|archivedate=2013-12-19|accessdate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Տերնոպոլում վարչական դատարանն արգելել է հանրահավաք անցկացնել ի պաշտպանություն Մաքսային միության&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-ternopole-sud-zapretil-kommunistam-provodit-miting-za-tamozhennyj-soyuz/528502 В Тернополе суд запретил коммунистам проводить митинг за Таможенный союз | Gazeta.ua]&lt;/ref&gt;։

=== 2014 թվականի հունվարի առաջին կես ===
Հունվարի 1-ին Կիևում տեղի է ունեցել «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթը՝ ի պատիվ Ստեփան Բանդերայի ծննդյան օրվա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2016-08-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտարարել է «Հարվածի» առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, երթը բացառապես Ազատության նախաձեռնություն է, և Մայդանի համաուկրաինական միավորումը ոչ մի կապ չունի այդ ակցիայի հետ։ Ջահերով երթի ժամանակ «Պրեմիեր-պալաս» հյուրանոցի շենք է նետվել ծխագնդակ։ Ավելի ուշ «Սվոբոդան» հայտարարել էր, որ այդ միջադեպի համար իր շարքերից հեռացրել է կուսակցության երկու անդամներին։

'''Հունվարի 4-ին''' Անդրեյ Պարուբին ազգային դիմադրության շտաբի մամուլի կենտրոնում կայացած ճեպազրույցում հայտարարել է, որ մինչև հունվարի 8-ը զանգվածային բողոքի ակցիաներ Մայդանի ակտիվիստները չեն ծրագրում։ Պարուբին հայտնել է, որ Մայդանի համաուկրաինական միավորման խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել միավորման տարածաշրջանային կազմակերպություններ։ Անկախության Մայդանում շարունակում են ավելի քան հազար մարդ հանրահավաք անել։

'''Հունվարի 5-ին''' Օլեգ Տյագնիբոկը Մայդանի քաղաքացիական խորհրդի նիստում հայտարարել է, որ ընդդիմությունն արմատական քայլեր չի ձեռնարկում օտարերկրյա պետությունների ներկայացուցիչների ճնշման պատճառով. «դիվանագետները պնդում էին, որ Յանուկովիչը ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված նախագահ է, և եթե մենք ցանկանում ենք նրա դեմ պայքարել, ապա միայն ժողովրդավարական մեթոդներով»,-հավելել է նա։ Տյագնիբոկը խոստովանել է, որ Մայդանը «լավ ժամանակներ չի ապրում», հաշվի առնելով, որ սկսվել են տոները, շատերը հեռացել են։ Բայց, ընդգծել է նա, «Մայդանի գոյության փաստը, ինչպես նաև իշխանության ներկայացուցիչների տների տակ անձնական պիկետները ամենից շատ նյարդայնացնում են նրանց, հետևաբար, երկու ուղղություններով աշխատանքը պետք է շարունակել»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282604-tiahnybok-oppozytsyia-ne-predprynymaet-radykalnykh-shahov-yz-za-davlenyia-predstavytelei-ynostrannykh-hosudarstv Тягнибок: Оппозиция не предпринимает радикальных шагов из-за давления представителей иностранных государств]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 10-ին''' ցուցարարները փորձել են խափանել այսպես կոչված «վասիլկովյան ահաբեկիչների»՝ Կիևի մարզի Վասիլկովա քաղաքի բնակիչների գործով դատավճռի հայտարարությունը, որոնց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը 2011 թվականին ձերբակալել Էր ահաբեկչական գործողություններ նախապատրաստելու կասկածանքով։ ՆԳՆ աշխատակիցների հետ բախումների հետևանքով տուժել են «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորներ Յուրի Բուբլիկն ու Էդուարդ Լեոնովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/616534-militsiya-izbila-deputatov-ot-svobodyi-pod-kievo-svyatoshinskim-sudom.html Милиция избила депутатов от «Свободы»]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև Յուրի Լուցենկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/mvd-pokazalo-kak-yakoby-pyanyy-lucenko-10-yanvarya-obzyval-komandira-berkuta-p-darasom-343386.html|title=МВД показало, как якобы пьяный Луценко 10 января обзывал командира «Беркута» «п*дарасом» — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3284047-lutsenko-po-prezhnemu-v-bolnytse-press-sekretar Луценко по-прежнему в больнице — пресс-секретарь // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Տարբեր վնասվածքներ են ստացել նաև «Բերկուտ» ստորաբաժանման շուրջ 20 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ua.comments.ua/politics/218719-mvs-narahuvalo-blizko-20-postrazhdalih.html|title=МВД насчитало около 20 пострадавших «беркутовцев»|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3284051-okolo-20-berkutovtsev-postradaly-vo-vremia-stolknovenyi-pod-sviatoshynskym-ruvd-mvd Около 20 беркутовцев пострадали во время столкновений под Святошинским РУВД — МВД // Корреспондент.net, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 11-12-ը''' Խարկովում տեղի է ունեցել Եվրոմայդանների համաուկրաինական համաժողովը, որի պատվիրակները քննարկել են գործողությունների համակարգման, տեղեկատվական քաղաքականության, անվտանգության ապահովման հարցերը։ Ռեժիմի դեմ գործողությունների իրենց փորձով և քաղաքացիական հասարակության կառուցման ռազմավարություններով կիսվեցին Լեհաստանից ժամանած հատուկ հյուրերը՝ Լեհաստանի Հելսինկյան կոմիտեի հիմնադիրներից Զբիգնև Ռոմաշևսկին և «համերաշխության» հիմնադիրներից մեկը՝ Զբիգնև Բույակը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3284221-storonnyky-pr-pyketyruuit-zdanye-v-kharkove-hde-prokhodyt-vseukraynskyi-sezd-evromaidanov Сторонники ПР пикетируют здание в Харькове, где проходит всеукраинский съезд Евромайданов // Корреспондент.net, 12 января 2014]&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 12-ին''' կայացել է 2014 թվականի առաջին «ժողովրդական վեչեն»։ ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ դրան մասնակցել է 50-200 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616753-narodnoe-veche-na-maydane-12-yanvarya-fotogalereya.html|title=Народное вече на Майдане 12 января. Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Մեժիգորյեում Վիկտոր Յանուկովիչի նստավայրի առջև տեղի է ունեցել Ավտոմայդանի մասնակիցների հանրահավաքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/616731-vozle-mejigorya-prohodit-miting.html|title=Возле Межигорья проходит митинг: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

'''Հունվարի 16-ին''' Գերագույն ռադան բողոքի ակցիաների ընթացքում իրավապահների և առանձին պաշտոնատար անձանց անօրինական գործողությունների հետաքննության հարցերով ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով է ստեղծել։ Հանձնաժողովը պետք է պարզի զանգվածային բողոքի ակցիաների մասնակիցների իրավունքների և ազատությունների խախտմանը, ակցիաների ուժային ցրմանը և լրագրողների ծեծին մասնակից անձանց՝ պատասխանատվության ենթարկելու համար։

Ինչպես նշում է Ն. Ս.Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 16-ին օրենքներ ===
Ընդդիմությունը ներկայացնող պատգամավորների և իշխանությանը սատարող մեծամասնության միջև կոշտ դիմակայության պայմաններում խորհրդարանն ընդունել է 2014 թվականի պետական բյուջեն։ Տարբեր լրատվամիջոցներ տեղեկատվություն են տարածել, թե բյուջեն ընդունել են իբր ընթացակարգի խախտմամբ՝ ձեռքերով քվեարկելով, առանց ձայների հաշվարկի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140121_ru_s_laws_published.shtml Правительственная пресса опубликовала скандальные законы] — BBC, 21 января 2014&lt;/ref&gt;, առանց քննարկման, միանգամից երկրորդ ընթերցմամբ, և, ընդհանուր առմամբ, քանի որ ընդդիմությունը խոչընդոտել է դրա քննարկմանն ու հաստատմանը։

Նույն օրը Ռեգիոնների կուսակցության և կոմունիստական կուսակցության խմբակցությունները ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել են 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց ընդունման նախաձեռնողը եղել Է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին Նախագահի ստորագրած օրենքները հրապարակվել են «Ուկրաինայի Ձայնը» թերթի Էլեկտրոնային տարբերակում 2014 թվականի հունվարի 21-ի համարում&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt; և ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն չեն ունեցել և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում մի շարք լրատվամիջոցներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենսդրական փոփոխությունները պարունակում էին մի շարք նոր սահմանափակումներ, ինչպես նաև ուժեղացնում էին օրենսդրությամբ արդեն իսկ նախատեսված որոշ խախտումների պատասխանատվությունը, որոնցից շատերը վերաբերում են բողոքի ակցիաներին մասնակցությանը։ Այդ թվում ընդունվել են օրենքներ՝ փորձագետների որոշմամբ կայքերի արգելափակման հնարավորության, առանց ցույցերի անցկացման համար վրաններ, տեսարաններ և ձայնային ապարատներ տեղադրելու համար վարչական պատասխանատվության, դիմակներով և զենքով ցույցերին գտնվելու արգելքի, արտասահմանից ֆինանսավորվող քաղաքական կազմակերպություններին գրանցելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |title=Вести недели / Эфир от 26.01.2014 |accessdate=2019-12-15 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215091033/https://russia.tv/video/show/brand_id/5206 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 19-ին Կիևում հերթական «ժողովրդական վեչեին» է հավաքվել 100-ից մինչև 500 հազար մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/19/veche/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: На народное вече в Киеве собрались 500 тысяч человек}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-25803233 Ukraine protests: Clashes as thousands defy protest law in Kiev]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք ելույթ են ունեցել հավաքվածների առջև, հայտարարել են, որ իշխանությունը մտադիր Է Ուկրաինայում ավտորիտար բռնապետություն հաստատել, և պահանջել են ժողովրդական ռադայի գումարում Գերագույն ռադայի փոխարեն, որն իրեն վարկաբեկել է «բռնապետական օրենքների» ընդունմամբ, նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնաթողությամբ և արտահերթ նախագահական ընտրություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://comments.ua/politics/447319-yatsenyuk-prizval-vmesto-verhovnoy-radi.html|title=Яценюк призвал вместо Верховной Рады создать Народную Раду|publisher=КОММЕНТАРИИ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/klichko-obyavil-o-dosrochnyh-prezidentskih-vyborah-344371.html|title=Кличко заявил о намерении провести досрочные президентские выборы — ТСН.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ակցիան վերաճել է ցուցարարների արմատական տրամադրված հատվածի և ոստիկանության դիմակայության&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Столкновения после Народного Вече]&lt;/ref&gt;։

Հաջորդ օրերին մի շարք շրջաններում տեղի Եվրոմայդանների մասնակիցները հանրահավաքներից անցան դեպի մարզային և շրջանային վարչակազմերի շենքերի զավթում։ Ուկրաինայի արևմուտքում այդ գործողությունները հաջողություն են ունեցել, մինչդեռ Կենտրոնական Ուկրաինայի շրջաններում այդ փորձերը կասեցվել են իրավապահ մարմինների կողմից։

Հունվարի 20-ին ԵՄ-ի արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը պաշտոնական Կիևին կոչ է արել վերանայել օրենսդրական ակտերը, քանի որ, եվրաբյուրոկրատների կարծիքով, դրանք «զգալիորեն կսահմանափակեն Ուկրաինայի քաղաքացիների հիմնարար իրավունքները՝ միավորելու, ԶԼՄ-ների և մամուլի ազատությունը, ինչպես նաև լրջորեն կազդեն հասարակական կազմակերպությունների գործունեության վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|title=Украина начнет жить по-новому — Новости Mail.Ru|accessdate=2019-12-15|archive-date=2014-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140219171145/http://news.mail.ru/politics/16576264/?sent=1#articlepoll|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876259-regional-zaregistriroval-zakonoproekt-ob-otmene-zakonov-16-yanvarya.html «Регионал» зарегистрировал законопроект об отмене «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://www.mediaport.ua/rada-otmenila-zakony-16-yanvarya Рада отменила «законы 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://president.gov.ua/news/30038.html|title=Глава государства подписал ряд законов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140209162824/http://www.president.gov.ua/news/30038.html|archivedate=2014-02-09|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն հունվարի 19-ին ===
Բախումները սկսվել են այն բանից հետո, երբ ոստիկանական շրջափակումը հրաժարվել է բաց թողնել արմատական տրամադրված ցուցարարներին Գերագույն ռադայի շենքի մոտ։ Ցուցարարները մտադիր էին արգելափակել խորհրդարանը, որպեսզի պատգամավորներին ստիպեն չեղարկել հունվարի 16-ին ընդունված օրենքները (հարկ է նշել, սակայն, որ պատգամավորները արձակուրդ են գնացել մինչև փետրվարի 4-ը&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;):

;Ռադիկալների գործողություններ

«Ժողովրդական վեչեի» ընթացքում Ավտոմայդանի առաջնորդ Ս.Կոբան, դժգոհելով Եվրոմայդանի արմատական մասից, խորհրդարանական ընդդիմությունից պահանջել է պատասխանել այն հարցին, թե ում են պատրաստ առաջադրել և սատարել որպես միասնական առաջնորդ. «Թող կողմնորոշվեն, իսկ մենք գնում ենք դեպի Գերագույն ռադան և կանգնենք այնտեղ, մինչև չեղյալ հայտարարեն խայտառակ օրենքները»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ Майдан. Вооруженное противостояние (19 — 24 января). Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 28.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221094615/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/19/7009933/ Митингующие штурмуют границу охраны к правительственному кварталу.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/962112-boi_na_grushevskogo_kak_i_pochemu_vzorvalsya_maydan.htm Правый сектор. Как и почему взорвался Майдан]&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» և Ավտոմայդանի ակտիվիստները, իսկ նրանց հետևում՝ 3-4 հազար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.kommersant.ru/doc/2387737 |title = К ответу по-киевски|publisher=[[Коммерсантъ]]|date=2014-01-20}}&lt;/ref&gt;։ Հրդեհվել են «Բերկուտ»-ի 4 ավտոբուս, 2 բեռնատար&lt;ref&gt;http://www.unian.net/news/618109-na-ulitse-grushevskogo-goryat-dva-militseyskih-avtobusa-i-dva-gruzovika.html{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;, «Դինամո»-ի դրամարկղեր&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/events/3286573-mytynhuuischye-sozhhly-kassy-stadyona-dynamo|title= Митингующие сожгли кассы стадиона Динамо — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;, իսկ հենց մարտիկներին հարձակվողները կրակել են Մոլոտովի ճայթռուկների և կոկտեյլների վրա, գործի են դրվել նաև մահակներ և քարեր&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/news/politics/962062-na_grushevskogo_v_silovikov_brosayut_kokteyli_molotova.htm|title = На Грушевского в силовиков бросают «коктейли Молотова»}}&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանությունը հատուկ միջոցներ է կիրառել՝ լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ։ Նաև օգտագործվում է ջրացայտը, որով, ինչպես ավելի ուշ հայտնել են ՆԳՆ-ում, փորձել են մարել այրված ավտոտրանսպորտը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/01/19/7008810/ Водохреща. Віче та штурм Грушевського]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |title=Народное вече переросло в столкновения |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2014-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140122015819/http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/140119_kiev_rally_19january_nk.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.ukrinform.ua/rus/news/v_militsii_oprovergli_informatsiyu_ob_ispolzovanii_vodometov_1595316|title = В милиции опровергли информацию об использовании водомётов |publisher= УКРИНФОРМ}}&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները կրկին փորձել են տարանջատվել բռնությունից, որը սկսվել էր բառացիորեն եռամսյակում հանրահավաքից։ Արսենի Յացենյուկը բեմից հայտարարել է. «սա մեր ճանապարհը չէ, սա Յանուկովիչի ճանապարհն է»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Երբ Վիտալի Կլիչկոն փորձել է անձամբ դադարեցնել բռնությունը և կանխել բախումը ոստիկանության հետ&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья |автор= Ищенко В.|заглавие= Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка= https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык= en|издание= [[The Guardian]]|тип= газета|год= 2014-01-22}}&lt;/ref&gt;, նրան սուլել են, որից հետո նա դեմքին փոշի կրակմարիչի շիթ է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/multimedia/2014/01/140119_kyiv_clashes_gallery.shtml Kyiv clashes, 19.01.16]&lt;/ref&gt;։

«Բերկուտի» մարտիկներից մեկին, որը վիրավորվել էր ձեռնամարտի ժամանակ, տարել են արհմիությունների տուն և քիչ է մնացել սպանեն&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/criminal/2014/01/19/953763.html Митингующие захватили в плен одного из «беркутовцев» — МВД | Новости дня на сайте Подробности]&lt;/ref&gt;։ Եվս 2 իրավապահներ ծեծի են ենթարկվել ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://censor.net.ua/photo_news/266964/demonstranty_zahvatili_berkutovtsev_ih_gospitalizirovali_mvd_fotoreportaj_obnovleno|title = Демонстранты захватили беркутовцев. — МВД.}}&lt;/ref&gt;։ Լուսաձայնային նռնակով հարձակվողներից մեկը պոկել է ձախ ձեռքի վրձինը, շատերի մոտ ախտորոշվել են պատռված վերքեր և գազից թունավորում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tsn.ua/kyiv/pid-chas-sutichok-na-grushevskogo-mitinguvalniku-vidirvalo-ruku-zmi-330188.html|title=Во время столкновений митингующему оторвало руку|date=19 января 2014|publisher=TCH.ua|lang=uk|accessdate=2014-01-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874079-maydan-2014-kreschenie-krovyu.html#ad-image-0|title = Крещение кровью: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշում են Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի փորձագետները, սոցիալական ցանցերի բովանդակության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հերթական ուժային ակցիաների նախապատրաստումը սկսվել է մինչև հունվարի 16-ը։ «Աջ սեկտորը» սկզբում սպասում էր օրինագծերի փաթեթի քվեարկության օրը գրոհելու կամ Գերագույն ռադան արգելափակելու հրամանին։ Իսկ երբ ակնհայտ դարձավ, որ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները չեն տա այդ պատժամիջոցներին, ժամկետները հետաձգվեցին հանգստյան օրերին՝ հունվարի 18-19-ին։ «''Ընդհանուր առմամբ, այն պահին, երբ տրվել է համապատասխան ազդանշան, ամեն ինչ պատրաստ էր, և ոստիկանական պատնեշների հարձակումը պարզապես չէր կարող տեղի չունենալ»''։ Փորձագետները նշում են, որ «Աջ սեկտորի» բաժնետոմսերի պատրաստումը ոչ մի կապ չի ունեցել «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունման հետ&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Ինքը՝ Դմիտրի Յարոշը, ավելի ուշ պնդել է, որ հենց հունվարի 16-ին «բռնապետական օրենքների» ընդունումը խթան է հանդիսացել նրանց արմատական գործողությունների համար&lt;ref name=&quot;80percen&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/02/4/7012683/ ''Найем М., Коваленко О.''. Лидер Правого сектора Дмитрий Ярош: Когда 80 % страны не поддерживает власть, гражданской войны быть не может, Украинская правда, 04.02.2014.]&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 20-ի գիշերը «Աջ սեկտորը» ստանձնել է Գրուշևսկու փողոցում տեղի ունեցած բախումների պատասխանատվությունը։ Նրա ներկայացուցիչը հայտնել է, որ ակտիվիստները եկել են մարդկանց պաշտպանելու համար. «Իսկ ինչ է մնում ցուցարարներին, հասարակ ուկրաինացիներին, երբ երկրում բռնապետություն է մտցվել և ներքին օկուպացիայի ռեժիմ է տիրում»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/955301-otvetstvennost-za-silovye-dejstvie-v-kieve-vzjal-na-sebja-pravyj-sektor.html Ответственность за силовые действия в Киеве взял на себя «Правый сектор»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |title=Кто тут крайне правый? «Репортер» выяснил, что такое на самом деле «Правый сектор» и чем ему не нравился мирный протест |accessdate=2019-12-19 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204249/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

;Խորհրդարանական ընդդիմության գործողություններ

Հունվարի 19-ի երեկոյան Վիտալի Կլիչկոն մի խումբ Ժողովրդական պատգամավորների հետ մեկնել Է Ուկրաինայի նախագահի նստավայր։ Նախագահի հետ հանդիպման ընթացքում Նա Յանուկովիչին կոչ է արել փողոցներից հեռացնել միլիցիան, «Բերկուտը» և «տիտուշկան»։ Վիկտոր Յանուկովիչը խոստացել է հանձնաժողով ստեղծել նախագահի աշխատակազմի, կառավարության և ընդդիմության ներկայացուցիչներից, որը կզբաղվի երկրում ճգնաժամային իրավիճակի լուծմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.unian.net/politics/874008-klichko-yanukovich-poobeschal-chto-zavtra-budet-sozdana-komissiya-po-uregulirovaniyu-politicheskogo-krizisa.html|title = Кличко: Янукович пообещал, что завтра будет создана комиссия по урегулированию политического кризиса: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը զանգահարել է նաև Արսենի Յացենյուկին և առաջարկել բանակցություններ վարել&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874023-klichko-ne-isklyuchaet-veroyatnosti-grajdanskoy-voynyi-v-ukraine.html|title = Кличко не исключает вероятности гражданской войны в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

;Հետևանքներ

Բախումների հետևանքով, Կիևի առողջապահության դեպարտամենտի տվյալներով, հունվարի 20-ի առավոտյան ժամը 8-ի դրությամբ շտապ օգնության բրիգադներին դիմել է ակցիայի 103 մասնակից, 42-ը հոսպիտալացվել է։ Ուկրաինայի ՆԳՆ մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ բժշկական օգնության համար դիմել են գերատեսչության շուրջ 100 աշխատակիցներ, Նրանցից 61-ը հոսպիտալացվել են։ Տուժածների մոտ ախտորոշվել են գանգուղեղային փակ վնասվածքներ, կոտրվածքներ, սալջարդեր և անհայտ նյութերով թունավորումներ&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/898802|title = ИТАР-ТАСС: В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 20 ===
Գրուշևսկու փողոցում ուժային դիմակայությունը շարունակվել է.Ցուցարարները քարեր, հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել և իրավապահներին կրակել ճայթռուկների ու հրավառությունների վրա։ Ոստիկանությունը ի պատասխան օգտագործել է ռետինե փամփուշտներ և լուսաձայնային նռնակներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://ukranews.com/ru/news/ukraine/2014/01/20/113470|title = На Грушевского продолжаются столкновения с милицией — Ukranews}}&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները վրդովմունք են հայտնել հունվարի 19-20-ի իրադարձությունների ժամանակ լրագրողների նկատմամբ ուժային կառույցների գործողությունների կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874491-5-kanal-gotovit-iski-k-silovyim-strukturam-za-deystviya-protiv-jurnalistov-vo-vremya-sobyitiy-19-20-yanvarya.html|title = «5 канал» готовит иски к силовым структурам за действия против журналистов во время событий 19-20 января: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Նշվում էր, որ այս օրերին Գրուշևսկի փողոցում տեղի ունեցած բախումների ժամանակ «Բերկուտի» մարտիկները վիրավորվել են շուրջ 30 լրագրողների&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/874507-v-stolknoveniyah-na-grushevskogo-ranenyi-uje-pochti-30-jurnalistov-smi.html|title= В столкновениях на Грушевского ранены уже почти 30 журналистов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել ներքին զորքերի և «Բերկուտի» սպաներին ու մարտիկներին չմասնակցել ցուցարարների դեմ բռնարարքներին և «անցնել ժողովրդի կողմը»՝ խոստանալով այդ դեպքում չհետապնդել նրանց և նրանց ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://korrespondent.net/ukraine/politics/3286967-klychko-pryzval-pravookhranytelei-perekhodyt-na-storonu-mytynhuuischykh-v-obmen-na-harantyy-bezopasnosty|title = Кличко призвал правоохранителей переходить на сторону митингующих в обмен на «гарантии безопасности» — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի դիտորդները մատնանշել են ոստիկանության գործողությունների մարտավարության սխալները․

* Ներքին զորքերի զինվորներն ու «Բերկուտը» հենց սկզբից վատ են ապահովվել, ինչը հատկապես նկատելի է դարձել ցրտերի սկսվելուց հետո (հունվարի վերջի դրությամբ ավելի քան 1600 մարդ Է հիվանդացել)։  Բացակայում էին ոչ միայն ջեռուցման կետերը և հանրային շենքերում գիշերակացները (Եվրոմայդանի մասնակիցներն ունեն ՊԵԿ-ի շենքը, Արհմիությունների տունը և այլն), այլև նույնիսկ դաշտային խոհանոցները։ Չնայած ծայրահեղականների կողմից կրակոտ խառնուրդ օգտագործելուն, հատուկ ստորաբաժանումների զինվորների գրպանային կրակմարիչները ապահովում էին ոչ թե հրամանատարությունը, այլ Կիևի բնակչությունը։
* Ինչպես նշել են նույնիսկ «աջ սեկտորում», ներքին զորքերի զինվորների փոփոխություն չի կազմակերպվել։ Ունենալով բազմաթիվ թվային առավելություն հարձակվողների նկատմամբ (մինչև 2000 զինվոր 200-300 ծայրահեղականների դեմ, որոնցից հրապարակում միաժամանակ հազվադեպ է լինում հարյուրից ավելի), զինվորները ժամերով կանգնած էին սառնամանիքին, քարերի և հրկիզող շշերի կարկուտի տակ։ Ընդ որում, արմատականները պարբերաբար փոխվում էին և հանգստանում։ 
* Ակնհայտ սխալ էր դարձել ռետինե փամփուշտներ օգտագործելու հրամանը։ Կրակոցների ֆոնին հնարավոր է դարձել կազմակերպել Եվրոմայդանի մասնակիցների սպանությունը՝ սադրիչ նպատակներով&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։

=== Հունվարի 22 ===
Կիևի կենտրոնում արմատական տրամադրված ընդդիմադիրների և իրավապահ մարմինների միջև բախումների ընթացքում հրազենային վնասվածքներից երեք մարդ Է զոհվել։ Ընդամենը հաղորդվում էր չորս մարդու մահվան մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://korrespondent.net/ukraine/politics/3287623-na-hrushevskoho-ubyty-uzhe-chetyre-cheloveka-smy|title= На Грушевского снайперы отстреливают протестующих — убиты уже четверо протестующих — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;՝ Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարների (Սերգեյ Նիգոյան, Միխայիլ Ժիզնևսկի և Ռոման Սենիկ) և ընդդիմադիր Յուրի Վերբիցկու մահվան մասին, որը առևանգվել էր Կիևի Ալեքսանդրովյան հիվանդանոցից՝ ընդդիմադիր Իգոր Լուցենկոյի հետ միասին, որից հետո նրա մարմինը հայտնաբերվել էր անտառում&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875844-mvd-verbitskiy-umer-ot-pereohlajdeniya-a-ne-ot-pyitok.html|title= МВД: Вербицкий умер от переохлаждения, а не от пыток : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Ժիզնևսկու և Նիգոյանի մարմինները հայտնաբերվել են Ուկրաինայի ԳԱԱ շենքում անանուն զանգից հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mir24.tv/news/society/9718554|title=Генпрокуратура Украины подтвердила гибель двух человек в Киеве|date=2014-01-22|accessdate=2014-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140222000448/http://mir24.tv/news/society/9718554|archivedate=2014-02-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ն պնդում էր, որ չի օգտագործում զինամթերքը, որով սպանվել են Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարներ, և որ Վերբիցկին մահացել է ցրտահարությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|title= МВД Украины ожидает новую провокацию в Киеве — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202171356/http://news.mail.ru/politics/16640361/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ փետրվարի 3-ին, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որ անցկացված փորձաքննությունների արդյունքում պարզվել է, որ Գրուշևսկու փողոցում բոլոր սպանվածները մահացել են երկու-երեք մետր հեռավորությունից բավականին մեծ անկյան տակ ստացած հրազենային վնասվածքներից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|title=У следователей до сих пор нет информации о свидетелях убийств|author=УСО МВД Украины|date=2014-02-03|publisher=Официальный веб-сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-04|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222030948/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/972509|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, փորձաքննությունը ցույց է տվել, որ Սերգեյ Նիգոյանի սպանությունը կատարվել է նույն զենքից, ինչ հունվարի 24-ին իրավապահ մարմինների աշխատակցի սպանությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1298498-stali-vidomi-detali-rozsliduvannya-vbivstva-biytsya-dso-mvs-bilya-gurtozhitku-berkuta|title=Стали известны детали расследования убийства бойца ГСО МВД — УНН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության տվյալներով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում մայրաքաղաքում ձերբակալվել է ավելի քան 50 մարդ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|title= Кабмин Украины отменил запрет применять водомёты при морозе — Новости Mail.Ru|accessdate= 2019-12-19|archive-date= 2014-02-02|archive-url= https://web.archive.org/web/20140202163956/http://news.mail.ru/politics/16602800/?frommail=1|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։ Համացանցում տեսանյութ է հայտնվել, որում ցույց է տրվել, թե ինչպես են ՆԳՆ աշխատակիցները գրավել ակտիվիստներից մեկին, նրան ցրտին բաժանել և լուսանկարվել նրա հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875814-razdetyiy-berkutom-aktivist-uje-na-maydane.html |title = Раздетый «Беркутом» активист уже на Майдане: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի կառավարությունը չեղյալ է հայտարարել կիրառման արգելքը ջրցան մեքենաների տակ, երբ ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.segodnya.ua/ukraine/ispolzovanie-vodometov-v-moroz-oon-schitaet-pytkoy-smi-489535.html|title= «Беркутовцы» разгоняли активистов водой при -7 градусах |publisher= СЕГОДНЯ}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության ներկայացուցիչները հավանություն են տվել «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադայի» հռչակագրին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/01/22/7010781/|title= В Украине создан народная рада|date=22 січня 2014|publisher=Українська правда|lang=uk|accessdate=2014-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Անկախության հրապարակում հավաքվել է ավելի քան 50 հազար մարդ՝ Յանուկովիչի հետ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունների արդյունքների սպասումով։ Որոշում է կայացվել հետագա բոլոր օրերին մնալ առավելագույն թվով մարդկանց՝ գրոհից խուսափելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875361-lideryi-oppozitsii-rasskazali-ob-itogah-peregovorov-s-yanukovichem.html|title= Лидеры оппозиции рассказали об итогах переговоров: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության» «''հանցավոր սցենարը»'' իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականների և նեոնացիստների», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և «ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին»․․․և չեն ապրի «բանդերական» Ուկրաինայում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։
=== Հունվարի 23 ===
;Կիև

Դիմակայությունը շարունակվել է մինչև օրվա կեսը, քանի դեռ Վիտալի Կլիչկոն կողմերին համոզել է հրադադարի գնալ նախագահի հետ բանակցությունների ժամանակ&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/foto/aktivisti-na-grushevskogo-vlashtuvali-dimovu-zavisu-a-klichko-domovivsya-pro-peremir-ya-z-berkutom-330941.html Кличко договорился о «перемирии» с «Беркутом»]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության առաջնորդների և նախագահ Յանուկովիչի միջև հինգժամյա բանակցությունների արդյունքում ընդդիմությունը հայտարարել է, որ համաձայնության է եկել իշխանության հետ բողոքի ակցիային մասնակցելու համար ձերբակալվածներին ազատ արձակելու և Գրուշևսկու փողոցի ապաշրջափակման պայմանով։ Սակայն Ցուցարարները մերժել են այդ պայմանավորվածությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875897-oppozitsiya-vyihodit-iz-peregovorov-s-vlastyu-reshenie-maydana.html Оппозиция выходит из переговоров с властью]&lt;/ref&gt;, որից հետո Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է Գրուշևսկու փողոց Մայդանի ընդլայնման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875896-yatsenyuk-obyyavil-o-rasshirenii-maydana-na-ulitsu-grushevskogo.html Яценюк объявил о расширении Майдана]&lt;/ref&gt;։ Առաջնորդները խնդրել են ցուցարարներին չխախտել զինադադարը ուժայինների հետ մինչև հաջորդ օրվա առավոտ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.liga.net/articles/politics/965101-evromaydan_den_64_y_obnovlyaetsya.htm|title = Евромайдан, день 64-й}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության նախկին պետ Վիտալի Յարեման հայտնել է, որ «Կիևում գործում է քրեական կառույց, որն ունի մոտ 200 տղամարդ, որը ոստիկանության քողի տակ հակաիրավական գործողություններ է իրականացնում... այդ թվում՝ մարդկանց առևանգում»&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.unian.net/politics/875872-v-kieve-deystvuet-kriminalnaya-struktura-kotoraya-pod-prikryitiem-pravoohraniteley-pohischaet-lyudey-yarema.html|title= В Киеве действует криминальная структура: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Մարզերում սկսվել են շրջվարչակազմերի և մարզպետարանների զավթումները&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-mitinguvalniki-blokuyut-rayderzhadministraciyu-331096.html На Львівщині мітингувальники блокують райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/na-lvivschini-protestuvalniki-zahopili-chergovu-rayderzhadministraciyu-331135.html На Львівщині протестувальники захопили чергову райдержадміністрацію]&lt;/ref&gt;։

;[[Արևմտյան Ուկրաինա]]

[[Պատկեր:Wp lvov oga 2014.jpg|thumb|220px|Լվովի մարզային վարչակազմի գրավված շենքը, որն ամրացվել է պարկերից, ավտոմոբիլային անվադողերից և մասնակարկերից պատրաստված բարիկադով]]

Ցուցարարները գրավել են Լվովի մարզպետարանի շենքը, նրա ղեկավար [[Օլեգ Սալո]]ն հրաժարական է տվել, սակայն շուտով հայտարարել է, որ իրեն ստիպել են դա անել և կխնդրի չեղյալ համարել իր հրաժարականի դիմումը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2390458 Губернатор Львовской области заявил, что его вынудили написать заявление об отставке]&lt;/ref&gt;։ Լվովի Օգա շենքում սկսել են տեղական «ժողովրդական Ռադա» ձևավորել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/23/7010947/ Люди захватили Львовскую ОГА] — 23 января 2014&lt;/ref&gt;։ Նաև գրավել են Ռովնոյի&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/34245-vsled-za-lvovom-protestujuwie-zahvatili-oga-v-rovno Протестующие захватили ОГА в Ровно]&lt;/ref&gt;, Տերնոպոլի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/23/ternopol1/ В Тернополе захватили ОГА] — Lenta.ru&lt;/ref&gt; և Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/hmelnicki-aktivisti-zahopili-budivlyu-oda-330947.html В Хмельницке захватили ОГА]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; շենքերը&lt;ref name=autogenerated20140131-1&gt;[http://www.fontanka.ru/2014/01/23/167/ В Ивано-Франковске и Житомире люди пришли «брать» местные органы власти.]&lt;/ref&gt;։

;Կենտրոնական Ուկրաինա

Գրավելու անհաջող փորձերը տեղի են ունեցել Պոլտավայում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/news/353532 Радикалов, намеревавшихся захватить Полтавскую администрацию, успокоил Гимн Украины, спетый начальником милиции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201193443/http://www.interfax.ru/news/353532 |date=2014-02-01 }} — Интерфакс, 23 января 2014 года&lt;/ref&gt; և Ժիտոմիրում&lt;ref name=autogenerated20140131-1 /&gt;։ Չերկասում ցուցարարները գրավել են Չերկասի մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/875866-v-cherkassah-mitinguyuschie-zahvatili-pomeschenie-cherkasskogo-oblsoveta.html В Черкассах митингующие захватили помещение Черкасского облсовета] — УНІАН, 23.01.2014&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 24 ===

; Կիև

Գիշերը ցուցարարները նոր բարիկադներ են կառուցել ինստիտուտի փողոցում և գրավել Կրեշչատիկում գտնվող Ուկրաինայի ագրարային քաղաքականության և պարենի նախարարության շենքը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/kyiv/maydan-rozshiryuyetsya-aktivisti-zahopili-primischennya-minagropolitiki-schob-pogritis-331029.html Активисты захватили помещение Минагрополитики]&lt;/ref&gt;։

Եվրամիության հանձնակատար Ֆյուլեն Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ լուծման ուղիները քննարկել է [[Ուկրաինայի նախագահ|նախագահ]] Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներից մեկի՝ Վլադիմիր Կլիչկոյի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876366-klichko-i-fyule-obsujdali-kak-mirno-reshit-politicheskiy-krizis-v-ukraine.html|title=Кличко и Фюле обсуждали, как мирно решить политический кризис в Украине: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ձերբակալված ցուցարարները, չեն կատարել ծանր հանցագործություններ և պետք է համաներում ստանան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3296937-yanukovych-poobeschal-amnystyrovat-zaderzhanykh-aktyvystov|title=Янукович пообещал амнистировать задержанных активистов — Korrespondent.net}}&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Գրուշևսկու փողոցում վերսկսվել Է դիմակայությունը, որն ուղեկցվել է ավտոմոբիլային անվադողերի այրմամբ, պայթուցիկներով և տրավմատիկ զենքի օգտագործմամբ՝ փոխհրաձգություններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876360-na-grushevskogo-vozobnovlyaetsya-protivostoyanie.html|title=Противостояние возобновляется: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ ՆԳՆ-ից հայտնել են, որ իրենց «Մայդանի պահապան» անվանող անձինք պատանդ են վերցրել երեք ոստիկանի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?v_mvd_uveryayut_chto_aktivisti_evromaydana_zahvatili_treh_militsionerov&amp;objectId=402219&amp;lang=ru|title=Активисты захватили трех милиционеров}}&lt;/ref&gt; 0&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-136786.html|title=Захваченные протестующими милиционеры освобождены. — Polemika.com.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140203033130/http://polemika.com.ua/news-136786.html|archivedate=2014-02-03|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

[[Պատկեր:Euromaidan_in_Khmelnytskyi_20140124_163608.jpg|մինի|200x200փքս|Խմելնիցկայայի գրաված շենքը]]
Ցուցարարները գրավվել են Իվանո-Ֆրանկովսկում և Լուցկում գտնվող շենքերը։ Լուցկում գրոհի ժամանակ Վոլինի նահանգապետը և մարզխորհրդի ղեկավարը հրաժարական են տվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876139-v-ivano-frankovske-mitinguyuschie-shturmom-zahvatili-oga.html В Ивано-Франковске митингующие штурмом захватили ОГА]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25241255.html Председатели Волынского облсовета и ОГА подали в отставку]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Չեռնովցիում ցուցարարները ներխուժել են մարզխորհրդի տարածք&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876198-v-chernovtsah-mitinguyuschie-prorvalis-v-oga-s-chernogo-hoda-chast-silovikov-pokinula-zdanie.html|title=В Черновцах митингующие прорвались в ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում ցուցարարները կրկին գրավել են մարզային խորհրդի շենքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876269-mitinguyuschie-zahvatili-oga-v-hmelnitskom.html|title=Митингующие захватили ОГА в Хмельницком: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Լվովի «Բերկուտի» մի քանի մարտիկներ աշխատանքից ազատման զեկույց են գրել, քանի որ չեն ցանկացել պատերազմել «իրենց ժողովրդի դեմ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876130-smi-uvolilis-neskolko-boytsov-lvovskogo-berkuta-video.html|title=Уволились несколько бойцов львовского «Беркута»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Քաղաքային Սումի գլուխը և նրա «Рідне місто» խմբակցությունը քաղաքային խորհրդում հայտարարել են բողոքի ակցիաների աջակցության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876316-mer-sum-i-ego-fraktsiya-v-gorsovete-zayavili-o-podderjke-protestov.html|title=Мэр Сум и его фракция в горсовете заявили о поддержке протестов: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Չերքասներում շուրջ 4 հազար ցուցարարներ գրոհել են մարզային ոստիկանություն՝ պահանջելով ազատ արձակել 58 մարդու, որոնք նախօրեին ձերբակալվել էին պետական վարչակազմի գրոհի փորձի համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/876336-v-cherkassah-okolo-4-tyisyach-jiteley-cherkass-shturmovali-oblastnuyu-militsiyu.html|title=Около 4 тысяч жителей Черкасс пытались прорваться в областную милицию: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Հարավ-Արևելք

Ղրիմում «ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել Է ինքնապաշտպանության ջոկատներում «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից ֆինանսավորումը «օրենքից դուրս հայտարարած այն տարածաշրջանների, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10|accessdate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Խիստ հայտարարություններով հանդես են եկել նաև Դոնեցկի, Լուգանսկի, Խերսոնի և Դնեպրոպետրովսկի մարզխորհուրդները։

=== Հունվարի 25 ===

; Նախագահի բանակցությունները ընդդիմության առաջնորդների հետ

Ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների ընթացքում Վիկտոր Յանուկովիչը «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավար Արսենի Յացենյուկին առաջարկել է վարչապետի պաշտոնը, իսկ «Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոյին՝ հումանիտար հարցերով փոխվարչապետ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html Януковия предложил Яценюку должность премьер-министра] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228152604/http://www.unian.net/politics/876594-yanukovich-predlojil-yatsenyuku-doljnost-premer-ministra-a-klichko-vitse-premera.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պատրաստ է պատասխանատվություն ստանձնել երկրի համար և նրան տանել Եվրամիություն&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876647-yatsenyuk-o-premerstve-myi-ne-otvergaem-predlojenie-no-myi-ego-i-ne-prinimaem.html Яценюк о премьерстве: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Կլիչկոն Եվրամայդանի հանրահավաքում հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պահանջում է նախագահի արտահերթ ընտրություններ արդեն այս տարի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876627-klichko-oppozitsiya-trebuet-dosrochnyih-vyiborov-prezidenta-v-etom-godu-i-prodoljaet-peregovoryi.html Оппозиция требует досрочных выборов президента в этом году: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկը կարծում է, որ նախագահ Յանուկովիչը տարածաշրջանների ակտիվության շնորհիվ սկսել է զիջումների գնալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876632-tyagnibok-schitaet-chto-yanukovich-nachal-idti-na-ustupki-blagodarya-aktivnosti-regionov.html Тягнибок считает, что Янукович начал идти на уступки благодаря активности регионов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Առայժմ, սակայն, ընդդիմությունը հրաժարվել է իշխանության առաջարկներից՝ դրանք համարելով ոչ բավարար&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/26/nodeal/ Украинская оппозиция отказалась от предложений власти]&lt;/ref&gt;։

; Կիև

300 արմատականներից բաղկացած ջոկատը փորձ է ձեռնարկել գրավել ռազմավարական օբյեկտը՝ Ուկրաինայի Էներգետիկայի նախարարությունը։ Էներգետիկայի նախարար Էդուարդ Ստավիցկին ինքն է դուրս եկել զավթիչների մոտ և համոզել նրանց լքել ռազմավարական օբյեկտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|title=Ставицкий выгнал радикалов из здания Министерства энергетики — МК|accessdate=2020-01-18|archive-date=2018-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20180801064121/https://tv.mk.ru/video/2014/01/26/ministr-stavitskiy-vyignal-radikalov-iz-zdaniya-ministerstva-energetiki.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20140125/991303676.html|title=Ядерные объекты Украины переведут на специальный режим охраны|date=2015-01-25|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։

Ներքին զորքերի զինծառայողները, որոնք տեղակայված են ուկրաինական տանը, որն ավելի վաղ ցուցարարների կողմից չէր զբաղվում տնօրենի խնդրանքով, քանի որ այնտեղ պահվում էին թանգարանային երկու հավաքածուներ, հայտնաբերվել են ցուցարարների կողմից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876634-mitinguyuschie-shturmuyut-ukrainskiy-dom.html Митингующие штурмуют Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/834716/ Протестующие с «коктейлями Молотова» штурмуют Украинский дом // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Զինծառայողները փորձել են հետ մղել գրոհը՝ նետելով լուսաձայնային նռնակներ և հարձակվողներին ջրելով խողովակներից ջրով, սակայն պաշտպանության գործուն միջոցների բացակայությունը և հարձակվողների բազմակի թվային առավելությունը ի չիք է դարձրել շենքը պաշտպանելու նրանց փորձերը&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/876638-siloviki-otkazalis-pokinut-ukrainskiy-dom-shturm-prodoljaetsya.html Силовики отказались покинуть Украинский дом: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Նրանց առաջարկվել է դուրս գալ ձևավորված միջանցքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876646-siloviki-soglasilis-uyti-iz-ukrainskogo-doma-u-vhoda-jivoy-koridor.html Силовики согласились уйти из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Վիտալի Կլիչկոյի հետ բանակցություններից հետո իրավապահները շենքը լքել են կողային մուտքով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876657-pravoohraniteli-pod-kriki-ganba-vyishli-iz-ukrainskogo-doma.html Правоохранители вышли из Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը ՆԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել, որ ոստիկանության աշխատակիցների դեմ դիմակայության ընթացքում, բացի հրկիզող խառնուրդով քարերից և շշերից, քցել են ՌԳԴ-5 մարտական նռնակ, որից կտրոն չի պոկվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-18 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009202214/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/967246 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Արևելյան Ուկրաինա

Դոնեցկի Ավտոմայդանի ակտիվիստները 7 մեքենաներով Դոնեցկի «Հարված» քաղաքական կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության նախաձեռնությամբ Վիտալի Կլիչկոն պիկետել են Դոնեցկի «Լյուքս» նստավայրը, որտեղ ապրում է ուկրաինացի ամենահարուստ օլիգարխ Ռինատ Ախմետովը։ Ակցիայի անցկացման հաղորդագրության մեջ ասվում է. «Ռինատ Ախմետովը գործադիր և օրենսդիր իշխանության իր ներկայացուցիչն ունի, երկրի ամենահարուստ մարդն է և, անշուշտ, հնարավորություն ունի ազդել Յանուկովիչի և նրա կամակատարների վրա։ Ախմետովը խոստացել է լսել բոլոր նրանց, ովքեր իր մոտ կգան կառուցողական առաջարկներով։ Մենք ցանկանում ենք Ախմետովին առաջարկել հանդես գալ խաղաղարարի դերում և դադարեցնել եղբայրասպան պատերազմը։ Մենք խաղաղությամբ ենք գնում»&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/ahmetov-otreagiroval-na-boi-v-kieve-biznes-ne-mozhet-ostavatsya-v-storone-269390.html Ахметов отреагировал на бои в Киеве. Главред, 25.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Լվովի մարզային խորհուրդը տարածաշրջանում ստեղծել է ինքնակառավարման նոր մարմին՝ գործադիր կոմիտե, որն իր վրա կվերցնի մարզպետարանի գործառույթները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/lviv/ Во Львовской области создали новый орган самоуправления]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Ցուցարարները Վիննիցայում և Պոլտավայում գրավել են մարզպետարանների շենքերը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/vinnitsa/ Оппозиция захватила областную администрацию в Виннице]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=56615 В Полтаве митингующие захватили власть]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Ցուցարարները գրավել են Չերնիգովի մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/25/chernigov/ Протестующие захватили Черниговскую ОГА]&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 26 ===

; Կիև

Ուկրաինական տան տանիքում «աֆղանցիներ»-ի վետերանները մարտական փամփուշտներ են հայտնաբերել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876685-smi-afgantsyi-nashli-na-kryishe-ukrainskogo-doma-boevyie-patronyi.html «Афганцы» нашли на крыше Украинского дома боевые патроны: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Այդ կապակցությամբ պատգամավորներին խնդրել են հետաքննել, թե արդյոք դիպուկահարները եղել են ուկրաինական տան տանիքում, քանի որ տանիքի վրա, Բացի ինքնաձիգի փամփուշտներից, դիպուկահար հրացանից երկու փամփուշտ է հայտնաբերվել։ Ուկրաինական տունը գտնվում է Գրուշևսկու բարիկադների դիմաց&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876706-deputatov-prosyat-rassledovat-byili-li-snayperyi-na-kryishe-ukrainskogo-doma.html Депутатов просят расследовать, были ли снайперы на крыше Украинского дома: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիայի խոսքով՝ Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Կանադայի և ԱՄՆ-ի դեսպաններն այցելել են արհմիությունների տուն և այնտեղ ոչ մի զենք չեն գտել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876781-parubiy-poslyi-zapadnyih-stran-ubedilis-chto-v-dome-profsoyuzov-net-orujiya.html Послы западных стран убедились, что в Доме профсоюзов нет оружия: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Սումի մեջ Ժողովրդական վեչեի մասնակիցները գրավել են խորհուրդների տունը, որի տարածքում մարզային և քաղաքային խորհուրդներն անցկացնում են իրենց նիստերը։ Շենքը մտել են ինքնապաշտպանության ջոկատները, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել շենքի բոլոր մուտքերը, ելքերը և շինությունները։ Շենքի խաղաղ փոխանցման մասին հայտարարել Է Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, մարզային ժողովրդական Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Շուլգան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876740-v-sumah-mitinguyuschie-zahvatili-dom-sovetov.html В Сумах митингующие захватили Дом советов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Օդեսայում հանրահավաք է անցկացվել ի պաշտպանություն Եվրոմայդանի&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876735-v-odesse-mitinguyut-v-podderjku-maydana-oga-otsepila-militsiya.html В Одессе митингуют в поддержку Майдана: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Դնեպրոպետրովսկում փորձել են գրոհել մարզային պետական վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876743-v-dnepropetrovske-shturmuyut-oga-onlayn-vklyuchenie.html В Днепропетровске штурмовали ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի թաթարների մեջլիսը նախաձեռնել է հունվարի 28-ին Սիմֆերոպոլում խաղաղ հանրահավաք անցկացնել բռնապետության դեմ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/876747-kryimskie-tataryi-sobirayut-miting-protiv-diktaturyi-v-simferopole.html Крымские татары собирают митинг «против диктатуры»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլում ընդդիմադիրների հանրահավաք անցկացնելու փորձն անհաջող է ավարտվել։ Սևաստոպոլի ՆՏՍ հեռուստաալիքի թղթակիցը հայտարարել է, որ Սևաստոպոլի բնակիչները ճնշող մեծամասնությամբ դեմ են արտահայտվել Ուկրաինայում տեղի ունեցող անկարգություններին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|title=Защитим Севастополь! Независимое телевидение Севастополя|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219002346/http://nts-tv.com/main/16097-zashhitim-sevastopol.html|archivedate=2014-02-19|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներում ընդգրկվելու մասին, որոնց նպատակը Սևաստոպոլի՝ որպես Եվրոմայդանի դեմ հանդես եկող քաղաքի պահպանումն է&lt;ref&gt;[http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны — Лента новостей Севастополя] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html|date=2014-02-01}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 27 ===

; Իշխանության և ընդդիմության բանակցությունների արդյունքներ

Կառավարության և ընդդիմության միջև բանակցություններից հետո, քաղաքական իրավիճակը կարգավորելու աշխատանքային խմբի անդամ, արդարադատության նախարար Ելենա Լուկաշը ասաց, որ Յացենյուկը հրաժարվում է ղեկավարել կառավարությունը։ Նախագահը և ընդդիմությունը պայմանավորվել են հունվարի 16-ին ուժը կորցրած ճանաչել օրենքները և համարել կառավարության պատասխանատվությունը։ Կողմերը քննարկել են սահմանադրական բարեփոխումներին համատեղ մասնակցության հարցեր և այս հարցում եվրոպական ինստիտուտների հետ համագործակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877287-prezident-i-oppozitsiya-dogovorilis-otmenit-zakonyi-16-yanvarya-i-rassmotret-vopros-ob-otvetstvennosti-pravitelstva.html Президент и оппозиция договорились отменить законы 16 января: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կիև
{{External media|align=right|width=300|image1=[http://www.echo.msk.ru/files/1113526.jpg?1390814589 Կիևի Մայդանի տարածքը 27.01.2014]}}Ցուցարարները գրավել են Ուկրաինայի արդարադատության նախարարության շենքերից մեկը Գորոդեցկու փողոցում՝ «տաքանալու և գիշերելու համար»։ Այս մասին ասվում է Ուկրաինայի ՆԳՆ տարածած հայտարարության մեջ։ Արդարադատության նախարարության շենքի մոտ են գտնվում մի քանի տասնյակ ակտիվիստներ, որոնք բարիկադներ են կառուցում, ինչի համար օգտագործում են ձյան պարկեր և աղբամաններ։ Նրանք հրաժարվել են լքել տարածքը՝ չնայած Վիտալի Կլիչկոյի խնդրանքին։ Գրավման պատասխանատվությունը ստանձնել է «աջից ուժեղ է» քաղաքացիական շարժումը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/915997 Участники беспорядков в Киеве захватили здание Минюста Украины]&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր («Բատկիվշչինա» խմբակցություն), Արհմիությունների տան պարետ Ստեփան Կուբիվը սադրանք է անվանել նախարարությունների շենքերի գրավումը և ենթադրել, որ այն կարող են օգտագործել արտակարգ դրություն մտցնելու համար&lt;ref&gt;[http://obkom.net.ua/news/2014-01-27/1239.shtml Комендант Майдана назвал провокацией захват зданий министерств. ОБКОМ]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ ընդդիմության կողմնակիցները ապաշրջափակել են արդարադատության և էներգետիկայի նախարարությունները։

«Աջ սեկտորի» առաջնորդները (Դմիտրի Յարոշ, «Տրիզուբայի» գլխավոր հրամանատար Ա. Ստեմպիցկին և Ունա-ՈՒՆՍՈ-ի ղեկավարի տեղակալ Նիկոլայ Կարպյուկը), իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, իշխանություններին առաջադրել են իրենց պահանջները․

* սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում
* ընդդիմության նկատմամբ ուժային գործողությունների դադարեցում
* ամբողջական համաներման հայտարարումը՝ բողոքի ակցիաների առանց բացառության բոլոր մասնակիցների ազատ արձակում և բոլոր քրեական գործերի և վարույթների փակում
* Ազարովի կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել
* Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի վերաձևակերպում
* օրենքների վերացում հունվարի 16-ից
* «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման լուծարում և ՆԳՆ-ի որակապես այլ հատուկ ստորաբաժանման ձևավորում
* ցուցարարների սպանությունների, ծաղրուծանակի և ծեծի մեղավորների պատիժ
* Մայդանի կորած ակտիվիստների հետախուզում
* մարզահայրենասիրական կազմակերպությունների օրինականացում
* իրենց վարկաբեկած քաղաքական գործիչներին իշխանության չթողնելը։ «Աջ հատվածը», այդպիսով, պահանջում էր իշխանության ամբողջական «վերաբեռնումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|title=«Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 03.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/|archivedate=2015-09-28|accessdate=2016-08-02|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot;&gt;{{Cite web |url=http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |title=ЗАЯВА ДМИТРА ЯРОША — ЛІДЕРА «ПРАВОГО СЕКТОРУ» |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2019-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191206/http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/radikalnaja_organizatsija_pravyj_sektor_vzjala_na_sebja_otvetstvennost_za_revoljutsiju_na_ukraine-361498/ Радикальная организация «Правый сектор» взяла на себя ответственность за «революцию» на Украине]&lt;/ref&gt;։

; Հյուսիսային Ուկրաինա

Չերնիգովում ցուցարարներն անարգել գրավել են մարզխորհրդի շենքը։ Ժողովրդական պատգամավոր Ռուսլան Մարցինկիվը հայտարարել է, որ այսուհետ այստեղ կլինի Ժողովրդական խորհրդի շտաբը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877046-mitinguyuschie-voshli-v-chernigovskiy-oblsovet-onlayn-vklyuchenie.html Митингующие вошли в черниговский облсовет. Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

; Կենտրոնական Ուկրաինա

Կիրովոգրադում անցկացվել է Եվրոմայդանի կողմնակիցների երթ, որին մասնակցել է շուրջ հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877261-v-kirovograde-okolo-tyisyachi-aktivistov-evromaydana-proshli-shestviem.html В Кировограде около тысячи активистов прошли шествием — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի հարավ-արևելք

Դոնեցկում կազակների և Աֆղանստանի պատերազմի վետերանների տեղական հասարակական կազմակերպությունները սկսել են կամավոր ջոկատներ կազմակերպել, որոնք պետք է իրավապահ մարմիններին օգնեն քաղաքում կարգուկանոն ապահովել&lt;ref&gt;[http://newsru.com/arch/world/27jan2014/donetsk.html В Донецке на улицы вышли казачьи патрули — NEWSru.com, 27 января 2014]&lt;/ref&gt;։

Խարկովում Եվրամայդանի աջակցության հանրահավաքին հավաքված մարդկանց վրա երկու պայթուցիկ սարք է նետվել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877237-v-harkove-neizvestnyie-molodyie-lyudi-zabrosali-miting-evromaydana-petardami.html В Харькове неизвестные люди забросали митинг Евромайдана петардами — УНІАН, 27.01.2014]&lt;/ref&gt;։

Օդեսայում «երիտասարդական միասնություն» կազմակերպության առաջնորդ Անտոն Դավիդչենկոն հայտարարել է «ժողովրդական դրուժինայի» ջոկատների ստեղծման մասին՝ քաղաքը «արմատականների ազգայնական կազմակերպություններից» պաշտպանելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timer.od.ua/news/v_odesse_sformirovali_narodnuyu_drujinu_724.html|title=Одесситы сформировали «Народную дружину»|date=2014-01-27|publisher=Новостной сайт «Таймер»|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում 12 ռուսամետ կազմակերպություններ հայտարարել են «Ուկրաինայի իրավական դաշտից դուրս գալու» հնարավորության մասին՝ «Մալոռոսիայի դաշնային պետություն» ստեղծելու համար՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան, եթե Ուկրաինայում իշխանության գա ընդդիմությունը։ Այդ անջատողական հայտարարություններ են անտեսվել է իշխանությունների կողմից Սևաստոպոլի և դատապարտվել իշխանությունների կողմից [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/01/140127_ru_n_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=В Севастополе заявили о возможном «выходе из правового поля Украины»|date=2014-01-27|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-01-27}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսական «Գիշերային գայլեր» բայքերական ակումբը Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ հերթապահություն է սահմանել՝ այն պաշտպանելով ընդդիմադիր ակտիվիստների կողմից հնարավոր գրոհից։ Իրավիճակի հետագա սրման դեպքում նրանք հայտարարել են Սիմֆերոպոլում մի շարք վարչական շենքեր պահպանության տակ վերցնելու պատրաստակամության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/27/wolfs/ «Ночные волки» взяли под охрану администрацию Севастополя]&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 28 ===

; Կիև

Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/resign/ Премьер-министр Украины подал в отставку]&lt;/ref&gt;, որը նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդունել է։ Ուկրաինայի Սահմանադրության համաձայն՝ վարչապետի հրաժարականն առաջացնում է նախարարների ամբողջ կաբինետի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/01/28/president/ Янукович принял отставку правительства]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի կառավարության ղեկավարի պարտականությունները սկսել է կատարել առաջին փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877662-obyazannosti-premer-ministra-budet-ispolnyat-arbuzov.html Обязанности премьер-министра будет исполнять Арбузов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հունվարի 16-ին չեղյալ են հայտարարվել տասնմեկ օրենքներից ինը&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство «законов 16 января»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ռադան քրեական պատասխանատվություն է սահմանել ֆաշիզմի հանցագործությունների ժխտման կամ արդարացման և նացիզմի դեմ պայքարողների հիշատակին կառուցված հուշարձանների պղծման կամ ոչնչացման համար&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877563-rada-ustanovila-otvetstvennost-za-opravdanie-prestupleniy-fashizma.html Рада установила ответственность за оправдание преступлений фашизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան 5-րդ ալիքի եթերում հայտնել է, որ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության նիստում, որը տեղի է ունեցել հունվարի 28-ին, Ռինատ Ախմետովի (40 պատգամավոր) և Սերգեյ Տիգիպկոյի (38 պատգամավոր) խմբերի մարդիկ հրաժարվել են աջակցել Ուկրաինայում արտակարգ դրություն մտցնելուն, ինչի մասին պնդում էր, մասնավորապես, Կլյուևը (նախագահի վարչակազմի ղեկավար)&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/bogoslovskaya-rasskazala-o-bunte-pochti-80-ti-regionalov-269703.html Богословская рассказала о бунте почти 80 регионалов. Главред, 29.01.2014]&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդը ճանաչել է «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադան» և քվեարկել «Անդրկարպատյան ժողովրդական ռադայի» ստեղծման օգտին»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877574-na-zakarpate-sozdali-narodnuyu-radu.html На Закарпатье создали Народную раду: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Խմելնիցկում Մայդանի ակտիվիստները բարիկադավորել են մարզպետարանի բոլոր մուտքերն ու ելքերը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/877470-aktivistyi-zabarrikadirovali-vse-vhodyi-i-vyihodyi-iz-hmelnitskoy-oga.html Активисты забаррикадировали Хмельницкую ОГА: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Լվովում «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորների և «ինքնավար դիմադրության» ներկայացուցիչների միջև բախում է տեղի ունեցել Օգա շենքի պահպանման հետ կապված հետագա գործողությունների շուրջ տարաձայնությունների պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|title=Столкновения между «Свободой» и «Автономным сопротивлением»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140221230802/http://micto.cz/2014/01/29/v-prymischenni-lvivskoji-oda-sutychky-mizh-svobodoyu-ta-avtonomnym-oporom/|archivedate=2014-02-21|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/877811-v-ivano-frankovske-tseloe-podrazdelenie-alfa-pereshlo-na-storonu-naroda.html|title=В Ивано-Франковске подразделение «Альфа» перешло на сторону народа: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Ուկրաինայի Հարավ-Արևելք

Երեք ոստիկաններից մեկը, որոնց ՆԳՆ տվյալներով՝ Խերսոնում ցուցարարները դանակահարել են հունվարի 27-ին, մահացել է հիվանդանոցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |title=МВД Украины |accessdate=2020-01-20 |archive-date=2015-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151009203748/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/968031;jsessionid=9166054904542D98BFE79145949FBE53 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 29 ===
Ձերբակալված ակտիվիստներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության կապակցությամբ «Մայդանի խորհուրդը» որոշում է ընդունել ազատել Մինագրոպոլիտիկայի տարածքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878034-aktivistyi-spilnoy-spravyi-osvobojdayut-zdanie-minagropolitiki.html|title=Активисты освобождают здание Минагрополитики: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;, որը 2014 թվականի հունվարի 24-ին գրավել էին «քնած տեղեկանքի» աջակողմյան ղեկավարները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|title=Оппозиционеры устроили драку за здание министерства: Top.rbc.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301224249/http://top.rbc.ru/incidents/29/01/2014/902239.shtml|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ձայների մեծամասնությամբ հավանություն է տվել Ռեգիոնների կուսակցության առաջարկած «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին» օրինագծին, որը նախատեսում է բողոքի ակցիաների բոլոր մասնակիցների համաներում, բացառությամբ առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած անձանց։ Օրինագծում նշվում է, որ համաներումն ուժի մեջ կմտնի միայն այն բանից հետո, երբ ցուցարարները ազատ կարձակեն գրավված բոլոր վարչական շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/30/rada/|title=Парламент Украины принял закон об амнистии}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 30 ===
Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ համաներման մասին օրենքն ընդունվել է սահմանադրական նորմերի խախտմամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878751-zakon-ob-amnistii-prinyat-s-narusheniem-konstitutsionnyih-norm-zayavlenie-liderov-oppozitsii.html|title=Закон об амнистии принят с нарушением конституционных норм — заявление лидеров оппозиции : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ութ օր շուտ անհետացած և առևանգված համարվող Ավթոմայդանի առաջնորդներից Դմիտրի Բուլատովը գտնվել է երեկոյան՝ Կիևի մերձակայքում գտնվող Բորիսպոլի շրջանի Վիշենկի գյուղում։ Ինչպես ինքն է ասել Բուլատովը, անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել նրան, խոշտանգել, կտրել ականջը և անգամ խաչել&lt;ref&gt;http://vvc.kiev.ua/news/2594 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221212420/http://vvc.kiev.ua/news/2594 |date=2014-02-21 }} Рецептура приготовления «утки»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878823-v-seti-poyavilos-foto-izbitogo-bulatova.html|title=В сети появилось фото избитого Булатова : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Երկար տանջանքներից հետո նրան դուրս են բերել ու դուրս նետել մեքենայից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878829-bulatova-raspyali-i-otrezali-uho-pohititeli-s-russkim-aktsentom-smi.html|title=Булатова распяли и отрезали ухо похитители с русским акцентом — СМИ : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/878836-bulatov-vo-vremya-pyitok-mechtal-chto-vyirvetsya-i-uydet-na-ryibalku.html|title=Булатов во время пыток мечтал, что вырвется и уйдёт на рыбалку : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/31/bulatov/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: СМИ опубликовали фото пропавшего лидера «Автомайдана»}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության մարմինների ներկայացուցիչները կասկածի տակ են դրել Բուլատովի՝ առևանգման և կտտանքների մասին հայտարարությունները՝ նշելով, որ, նրանց կարծիքով, նա չափազանց լավ է նայել առևանգողների ձեռքում ութ օր գտնվելուց հետո։ Նման ենթադրություն Է հայտնել նաև Ուկրաինայի արտգործնախարար Լեոնիդ Կոժարան։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարել է, որ Բուլատովի առևանգման հիմնական վարկածների թվում քննությունը դիտարկում է ընդդիմադիրների կողմից «հասարակությունում էմոցիաներ բորբոքելու համար» բեմադրության վարկածը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140206_bulatov_presser_lithuania.shtml|title=Лидер «Автомайдана» Булатов: меня пытали профессионалы|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

=== Հունվարի 31 ===
Ուկրաինայի ՆԳՆ հայտարարության համաձայն՝ 2013 թվականի նոյեմբերին սկսված բողոքի ակցիաները ոչ թե տարերային էին, այլ ծրագրված, ներառյալ զարգացման ուժային տարբերակը։ Այդ մասին, ըստ ՆԳՆ-ի, վկայում են «Բատկիվշչինայի» գրասենյակում առգրավված սերվերների նյութերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lb.ua/news/2014/01/31/253936_mvd_evromaydan_voznik_planu.html|title=МВД: Евромайдан возник по плану «Батькивщины» — Министерство ссылается на информацию, найденную на изъятых серверах партии. — LB.ua}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել պետական իշխանության զավթման փորձի փաստով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.forbes.ru/news/250387-sbu-ukrainy-zavela-delo-o-popytke-zakhvata-vlasti|title=СБУ Украины завела дело о попытке захвата власти|publisher=Forbes.ru}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 1 ===
[[Պատկեր:ConsMunich_50th_Munich_Security_Conference_2014_(12251565305).jpg|մինի|ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին, 2014 թվականի փետրվարի 1-ին]]
Եվրոմայդանի առաջնորդներ Կլիչկոն և Յացենյուկը մասնակցել են Մյունխենի անվտանգության խորհրդաժողովին, որտեղ մի շարք հանդիպումներ են ունեցել ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերիի և եվրոպական ղեկավարների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|title=Яценюк найдет способ разрешить украинский конфликт|publisher=The Kiev Times|accessdate=2020-01-21|archive-date=2014-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20140204053244/http://thekievtimes.ua/authority/315235-yacenyuk-najdet-sposob-razreshit-ukrainskij-konflikt-v-myunxene.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

ՆԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ հունվարի 31-ի երեկոյան Մայդանի անվտանգության աշխատակիցները գրավել են ոստիկանության մայոր, որը քաղաքացիական հագուստով գտնվում էր Մայդանում։ Նրան ծեծել են, տարել են ՊԵԿ-ի շենք և խլել վկայականը։ Ավելի ուշ նա ազատ է արձակվել և հոսպիտալացվել գանգուղեղային փակ վնասվածքով, գլխուղեղի ցնցումով և երիկամի սալջարդով&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/449892-mvd-zayavilo-podvale-kgga.html МВД заявило, что в подвале КГГА протестующие пытали милиционера]&lt;/ref&gt;։

Ոստիկանության կողմից ձերբակալվել է ավտոմեքենաների հրկիզման մեջ կասկածվողը, որը պատմել է Արհմիությունների տանը նման հանձնարարություն ստանալու մասին&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/449955-podzhigatel-avto-kieve-skazal-mvd.html Поджигатель авто сказал МВД, что получил заказ от людей в масках | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 3 ===
Հայտարարվել է, որ ԱՄՆ-ն և Եվրամիությունը մշակում են Ուկրաինային ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու կարճաժամկետ ծրագիր, որը կտրամադրվի իրական բարեփոխումներ իրականացնելու պայմանով։ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնություն կարող է տրամադրվել ոչ թե Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման, այլ տնտեսական դժվարությունները հաղթահարելու համար։ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Լեոնիդ Կոժարան հայտարարել է, որ ԵՄ-ի կողմից պաշտոնական առաջարկներ դեռ չեն ստացվել&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/02/140203_ukraine_yanukovich_warning.shtml|title=Янукович назвал действия оппозиции экстремизмом|date=2014-02-03|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «ժողովրդավարական գործընթացը և Ուկրաինայում արմատականության սպառնալիքը» կլոր սեղանի շուրջ քննարկումը, որի աշխատանքներին մասնակցել են փորձագետներ՝ քաղաքագետներ, հասարակական, քաղաքական և կրոնական գործիչներ։ Հրավիրվածների թվում էին Ուկրաինայի բոլոր նախագահները։ Ուկրաինայի նախագահ վիկտոր Յանուկովիչն է անվանել ընդդիմության գործողությունները ծայրահեղականության. «Պետք է ''ոչ'' ասել ծայրահեղականությանը, ծայրահեղականությանը, հասարակության մեջ թշնամանք հրահրելուն, որի հիմքում դրված է քաղաքական պայքարը իշխանության համար, - հայտարարել Է Յանուկովիչը [[Վանդալություն|վանդալիզմ]] է, որը մենք տեսնում ենք պետական հաստատությունների գրավման ժամանակ, և կոչերը, որոնք հնչում են, հիշեցնում են պատմության վաղեմի դասերը։ Մենք չէինք ցանկանա, որ Աստված չանի, դա ևս մեկ անգամ կրկնվի»&lt;ref name=&quot;bbc0203&quot; /&gt;։

Միևնույն ժամանակ գերմանացի քաղաքագետ Ա.Ումլանդը Ֆեսբուքյան իր էջում տեղադրել է «Կիևի Եվրամայդանը ազատագրական, այլ ոչ թե քաղաքացիական անհնազանդության ծայրահեղական զանգվածային ակցիա է» հանրագիրը, որում նախազգուշացրել է Ուկրաինայում բողոքի շարժումը որպես շարժում ներկայացնելուց, որը գլխավորում են տեղի ծայրահեղ ազգայնականները և ենթակա է նրանց գաղափարներին։ Հեղինակը մտադիր չէ ստվերել կամ նսեմացնել ուլտրաաջերի դերն ու դրանցից բխող վտանգները Եվրամայդանի համար, սակայն նա կարծում է, որ հանրագրում նշվում է, որ ազգայնական գաղափարը քաղաքականապես աննշան է հարյուր հազարավոր մարդկանց մասշտաբով, նպատակ ունեցող հիմնական զանգվածում տարբերվում են ազգայնականների նպատակներից, իսկ նորությունների ռեպորտաժները, որոնցում շեշտադրվում է բացառապես այն, որ Կիևում գործում են ֆաշիստներ, ստեղծվում են նրանց կողմից, ովքեր ցանկանում են բավարարել Ռուսաստանի իմպերիալիստական տրամադրությունները։ Խնդրագրի տակ ստորագրել են մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնց թվում են իրավապաշտպաններ, սոցիոլոգներ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ, լրագրողներ և հասարակական գործիչներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/02/140203_rl_umland_petition.shtml|title=Експерти закликали не асоціювати Євромайдан лише з ультраправими групами|date=2014-02-03|publisher=Би-би-си Украина|accessdate=2014-02-04|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 4 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել Գերագույն ռադային քվեարկել 2004 թվականի Սահմանադրությունը վերադարձնելու օգտին։ Այդ առաջարկը պաշտպանել է նաև «Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը։ Միևնույն ժամանակ, ինչպես հայտնի է դարձել, Յուլիա Տիմոշենկոն ազատ է արձակել նամակ, որում կոչ է արել «Բատկիվշչինա» խմբակցությանը հրաժարվել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուց և պատրաստվել նախագահական ընտրություններին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/4/671024.html Украинский депутат: Тимошенко не хочет возвращения конституции 2004 года. Взгляд. Деловая газета, 04 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Հարվածի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը Գերագույն ռադայի նիստից հետո հանդիպել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, հայտարարել է, որ նախագահն առաջարկել է սահմանադրական բոլոր փոփոխություններն անցկացնել իրավական դաշտում, ինչի համար կարող է պահանջվել մի քանի ամիս։ «Մենք բոլոր հիմքերն ունենք քաղաքական-իրավական որոշում կայացնելու և 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին ակտ քվեարկելու համար։ Մենք պետք է ընդունենք այդ որոշումը», - ասել է Կլիչկոն։ «Եվ դա կարելի է անել արագ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/880542-klichko-yanukovich-zayavil-chto-na-prinyatie-konstitutsii-2004-ponadobitsya-polgoda.html|title=Кличко: Янукович заявил, что на принятие Конституции-2004 понадобится полгода : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահության նիստում առաջարկվել է «ազգային-ֆաշիստական ուղղվածության խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի վերաբերյալ, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|accessdate=2014-12-02|lang=uk|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 5 ===
«Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ պատրաստ է գլխավորել Ուկրաինայի կառավարությունը, եթե վերականգնվի 2004 թվականի Սահմանադրությունը, իսկ նախարարների կաբինետը ձևավորվի բացառապես ընդդիմության կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881084-yatsenyuk-gotov-stat-premerom-chtobyi-spasti-stranu.html|title=Яценюк готов стать премьером «чтобы спасти страну» : Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 6 ===

; Կիև

Մի քանի հազար ցուցարարներ եկել են Գերագույն ռադայի շենքի մոտ՝ պահանջելով, որ պատգամավորները կողմ քվեարկեն 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուն, որը ենթադրում է խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձև։ Արմատականները, որոնք իրենց դեմքերը թաքցնում էին դիմակների տակ, զինված էին բիթերով, սակրավոր թիակներով ու վահաններով։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության պատգամավոր, Մայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիյը հայտարարել է, որ ակցիան նախազգուշական է. «հաջորդ անգամ մենք այլ գործողություններ կձեռնարկենք»։ Արդյունքում ռադայի աշխատանքն ընդհատվել է կես ժամով, ինչից հետո ցուցարարները սկսել են վերադառնալ Անկախության մայդան&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/6/671331.html Рада решила отказаться от комиссии по внесению изменений в конституцию. Взгляд. Деловая газета, 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/6/671328.html Митингующие взяли правительственный квартал в кольцо. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Արհմիությունների տան հինգերորդ հարկում, որը զբաղեցնում է «Աջ սեկտորը», պայթյուն է տեղի ունեցել № 517 աշխատասենյակում։ Պայթյունի հետևանքով մի մարդու ձեռքի վրձինը պոկել է, իսկ մյուսը երրորդ աստիճանի աչքի այրվածքներ է ստացել։ Արհմիությունների տան պարետ, «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Ստեփան Կուբովը հայտնել է, որ պայթել է «''դեղեր»'' գրությամբ փաթեթը, որը փոխանցվել է որպես դրսից մարդասիրական օգնություն։ Եվրամայդանի ներկայացուցիչները ՆԳՆ աշխատակիցներին թույլ չեն տվել մտնել շենք՝ դեպքի վայրը զննելու համար։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որը բաժանել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն, այդ շենքում ցուցարարների կողմից կազմակերպվել է պայթյունավտանգ նյութերի ստեղծման լաբորատորիա, իսկ պայթյունը տեղի է ունեցել «Մոլոտովի կոկտեյլ» պատրաստման ժամանակ՝ դրա բռնկման հետևանքով&lt;ref&gt;{{статья|автор=Shuster S.|заглавие=Leader of Far-Right Ukrainian Militant Group Talks Revolution With TIME|ссылка=http://world.time.com/2014/02/04/ukraine-dmitri-yarosh-kiev/|язык=en|издание=[[The Time]]|тип=журнал|год=2014-02-04}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն քրեական գործ է հարուցել «հրազենի կամ զինամթերքի անփույթ պահպանում» հոդվածով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/02/140207_rn_kiev_blast_version.shtml|title=МВД Украины озвучило версию взрыва в «штабе майдана»|date=2014-02-07|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-07}}&lt;/ref&gt;։

; Արևմտյան Ուկրաինա

Ցուցարարները, որոնք գտնվում էին գրավված մարզպետարանի շենքում, լքել են այն։ Այդ որոշումը կայացվել է «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ։ Ընդ որում, վարչակազմի շենքի երկրորդ հարկում շարունակել է գործել «հեղափոխական շտաբը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/06/rovno/|title=Радикалы освободили захваченную администрацию Ровенской области}}&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում հիմնել են հասարակական «Ժիտոմիրի ժողովրդական ռադան», որպեսզի «վերահսկեն տեղի պաշտոնյաների գործողությունները և թույլ չտան արյունահեղություններ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881457-v-jitomire-uchredili-narodnuyu-radu-jitomira.html|title=В Житомире учредили «Народную раду Житомира»: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

Չերնովցիում ցուցարարները, իշխանությունների հետ փոխզիջման հասնելուց հետո, սկսել են քանդել Չերնովիցկի մարզային խորհրդի և մարզային վարչակազմի շենքի պաշարումը և սկսել են քանդել բարիկադները&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881455-v-chernovtsah-protestuyuschie-nachali-snimat-osadu-oga-i-razbirat-barrikadyi.html|title=В Черновцах протестующие начали снимать осаду ОГА: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

; Արտասահմանում

Եվրախորհրդարանը Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, որում կոչ է արել Եվրամիությանը հասցեական պատժամիջոցներ սկսել ուկրաինացի պաշտոնյաների, խորհրդարանականների, օլիգարխների, որոնք պատասխանատու են ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման և ընդդիմադիր ակտիվիստների զոհվելու համար։

Եվրապատգամավորները մտահոգություն են հայտնել ուժային դիմակայության կապակցությամբ՝ դատապարտելով խաղաղ քաղաքացիների, լրագրողների, ուսանողների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների վրա հարձակումները։ Եվրախորհրդարանը Մայդանում ցուցարարներին կոչ է արել «ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից, որպեսզի աջակցի իր գործի օրինականությունը խաղաղ ճանապարհով, և բոլոր ընդդիմադիր առաջնորդներին խնդրում է շարունակել ձեռնպահ մնալ բռնությունից և պահպանել խաղաղ բողոքը»։ Բանաձևում դատապարտվում է ինչպես իրավակարգի ուժերի կողմից ցուցարարների նկատմամբ ուժի չափից ավելի կիրառումը, այնպես էլ ծայրահեղականների բռնի գործողությունները։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել դադարեցնել «Բերկուտի» և այլ հատուկ ստորաբաժանումների օգտագործումը՝ սադրանքների, առևանգումների, կտտանքների, ծեծի և Եվրամայդանի կողմնակիցների նվաստացման համար։ Առաջարկվել է ազատ արձակել ձերբակալված ընդդիմադիրներին, այդ թվում՝ Յուլիա Տիմոշենկոյին, առանց նախապայմանների։

Եվրախորհրդարանը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին և ընդդիմությանը լուրջ երկխոսություն սկսել հակամարտության ապաէսկալացման նպատակով և առաջարկել Է Ուկրաինայում ստեղծել իր մշտական առաքելությունը, որպեսզի օգնի վերացնել լարվածությունը և երկխոսություն հաստատել հակամարտող կողմերի միջև։

Եվրախորհրդարանը նաև հանդես է եկել Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի վրա չափազանց մեծ ճնշման դեմ, որն, ըստ եվրապատգամավորների, ուղղված է սեփական ապագան ազատ որոշելու հարևան պետության ինքնիշխան իրավունքի խաթարմանը։

Եվրախորհրդարանի պատգամավորները կոչ են արել Եվրամիությանը, ԱՄՆ-ին, ԱՄՀ-ին, Համաշխարհային բանկին, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկին, Եվրոպական ներդրումային բանկին Ուկրաինային ֆինանսական օգնության Երկարաժամկետ փաթեթ պատրաստել բարեփոխումների դիմաց&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolutin_ukraine.shtml|title=Европарламент призвал к адресным санкциям|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն, իր հերթին, հիասթափություն է հայտնել Եվրախորհրդարանի գնահատականներից ուկրաինական իշխանությունների գործողությունների վերաբերյալ և «Ուկրաինայի ղեկավարության կառուցողական ջանքերի անտեսմամբ՝ վստահության հաստատման և ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ խաղաղ և ներառական երկխոսության հաստատման ուղղությամբ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/02/140206_ru_s_ep_resolution_reax.shtml|title=МИД называет предвзятыми оценки Европарламента|date=2014-02-06|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2014-02-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/politics/2014/2/6/671357.html Новая резолюция Европарламента критична по отношению и к России, и к Украине. Взгляд. 06 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ավելի վաղ առևանգված Դմիտրի Բուլատովը Լիտվայում պատմել է իր առևանգման և կտտանքների մասին, որոնց նա ենթարկվել է&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/881476-smi-opublikovali-fotografii-ran-bulatova-posle-pyitok.html#ad-image-0|title=СМИ опубликовали фотографии ран Булатова после пыток: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 7 ===
Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Վիտալի Զախարչենկո]]ն հայտնել է, որ իր գերատեսչության օպերատիվ տեղեկատվության համաձայն, աջ արմատական խմբավորումները պատրաստվում են ահաբեկչական գործողություն՝ [[Սոչի]]ում ձմեռային Օլիմպիադայի սկիզբը մթագնելու և իրենց վրա ուշադրություն գրավելու նպատակով։ Զախարչենկոն նախազգուշացրել է, որ «իրավապահները բավարար հնարավորություններ ունեն նրանց գտնելու և քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|title=Обращение министра МВД|date=7-02-2014|publisher=Офіційний сайт МВС України|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222033630/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/975094;jsessionid=65CC32627ED9D92552579146B6E378E0|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա» կուսակցությունը Զախարչենկոյի հայտարարությունը որակել է հանրությանը վախեցնելու փորձ և ընդգծել ,որ «հենց իրավապահ մարմիններն են ահաբեկչական լայնածավալ արշավ իրականացնում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների դեմ, որոնք պայքարում են իրենց իրավունքների և ազատությունների համար և հանդես են գալիս իշխանության դեմ»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25256694.html МВС хоче залякати суспільство заявами про підготовку теракту — опозиція]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 8 ===
Ինչպես ճեպազրույցի ժամանակ հայտնել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության պետ Մաքսիմ Լենկոն, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը դադարեցրել է քրեական վարույթում հետաքննությունը պետական իշխանության զավթմանն ուղղված գործողությունների կատարման փաստի կապակցությամբ, այսպես կոչված համաներման մասին առաջին օրենքի գործողության կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/news/356830|title=СБУ прекратила расследование дела о попытке захвата власти|date=08-02-2014|publisher=INTERFAX.RU|accessdate=2014-02-07|archive-date=2014-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140208225438/http://www.interfax.ru/world/news/356830|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ ՈՒԱԾ-ում հստակեցրել են, որ հետաքննության ընթացքում այդպես էլ գործով ֆիգուրանտներ չեն հայտնվել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/08/sbu/ Спецслужбы Украины прекратили дело о захвате власти]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3303180-evromaidanovtsy-ne-daly-kyevlianam-razobrat-barrykady Евромайдановцы не дали разобрать баррикады — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 9 ===
Կիևում կայացել է հերթական «ժողովրդական վեչեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882274-10-e-narodnoe-veche-na-maydane-nezalejnosti-proshlo-bez-ekstsessov.html#ad-image-0 10-е Народное вече прошло без эксцессов: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ալեքսանդր Տուրչինովը կոչ է արել գրանցվել ինքնապաշտպանության ջոկատներում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882232-v-oppozitsii-zayavili-chto-yanukovich-opyat-sobiralsya-siloy-razognat-maydan.html Янукович опять собирался силой разогнать Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Յուրի Լուցենկոն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի բնակիչներին կոչ է արել «Արևելյան Մայդան» կազմակերպել&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882241-lutsenko-myi-doljnyi-sovmestno-organizovat-vostochnyiy-maydan.html Мы должны совместно организовать Восточный Майдан: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Բողոքի ակցիաներ են տեղի ունեցել Խարկովում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882265-harkovskiy-evromaydan-piketiroval-mestnyiy-telekanal.html Харьковский Евромайдан пикетировал местный телеканал : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Օդեսայում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882280-odesskie-aktivistyi-proveli-marsh-zapadentsev-v-znak-togo-chto-odessa-evropeyskiy-gorod.html Одесские активисты провели «Марш западенцев» в знак того, что Одесса — европейский город : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Սումախում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882282-v-sumah-uchastniki-narodnogo-veche-vyistupili-protiv-federalizatsii-ukrainyi.html В Сумах участники Народного вече выступили против федерализации Украины : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուցկում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882271-v-lutske-na-narodnom-veche-trebuyut-otstavki-predsedatelya-oga.html В Луцке на Народном вече требуют отставки председателя ОГА : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում, Դոնեցկում, Զապորոժյեում&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/101475 Учасники Майдану та Антимайдану побилися в Луганську — Новини — Український тиждень]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 10 ===
Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի խմբակցությունների լիազոր ներկայացուցիչների աշխատանքային խմբի նիստը, որը նվիրված էր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծին, ստիպված է եղել չեղարկել «Հարված» և «Բատկիվշչինա» կուսակցությունների ներկայացուցիչների դիրքերի անհամապատասխանության պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/10/671843.html «УДАР» и «Батькивщина» не смогли договориться об изменении конституции. Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։ Փորձագետների գնահատականով՝ այդ խմբակցությունների ղեկավարների միջև հակասությունները Յացենյուկի և Կլիչկոյի միջև խորացել են «Նուլանդ-գեյտից» հետո (Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպանի հեռախոսազրույցի հրապարակման հետ կապված սկանդալից), որի ընթացքում պարզ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն խաղադրույք է կատարում միայն Յացենյուկի վրա՝ չվստահելով Կլիչկոյին&lt;ref&gt;[http://vz.ru/world/2014/2/10/671853.html УДАР по «Батькивщине». Взгляд. 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Դմիտրի Յարոշը սոցիալական ցանցերից մեկի իր էջում հայտարարել է, որ «Աջ սեկտորը» մտադիր է վերսկսել ակտիվ գործողությունները և պարտավոր չէ «երկարացնել զինադադարը իշխանության հետ»․ «նպատակ ունենալով հաղթական ավարտին հասցնել ազգային հեղափոխությունը», սակայն գիտակցելով բոլոր վտանգները, որոնք ձգտում են Ուկրաինայի համեմատաբար անկախ պետության վրա, «Աջ սեկտորը» համաձայնել է զինադադարի։ Մենք առաջարկել ենք և ընդդիմությանը, և ներկայիս ռեժիմի այն առանձին ներկայացուցիչներին, որոնք չեն կորցրել առողջ բանականության մնացորդը, երկրում իրավիճակի լուծման իրենց «''Սցենարը»'', սակայն, ըստ նրա, պահանջների մեծ մասը «բավարար չափով չեն կատարվել»։ Յարոշը բողոքի ակցիաների մասնակիցներին կոչ է արել «պատրաստվել համազգային մոբիլիզացիայի՝ կառավարական թաղամասի հետագա արգելափակման հեռանկարով»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |title=«Правый сектор» не намерен продлевать перемирие с властями Украины. Новая политика. Интернет-журнал, 10 февраля 2014 |accessdate=2020-01-29 |archive-date=2014-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222213058/http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Եվրոպայի Խորհրդի Մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Նիլս Մուժնիեկսը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած մամուլի ասուլիսում, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ին մեղադրել Է ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ չհանդիսացող անձանց, ինչպես նաև անկարգությունների մասնակիցների և ձերբակալված քաղաքացիների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների և լրագրողների և բուժաշխատողների վրա հարձակումների մեջ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882701-komissar-soveta-evropyi-schitaet-nedopustimyim-ispolzovanie-titushek-militsiey.html Комиссар Совета Европы считает недопустимым использование «титушек». Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Եվրաչինովնիկի խոսքով՝ Եվրոպայի Խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդն առաջարկել է խորհրդակցական հանձնաժողով ստեղծել, որը կհետևի Ուկրաինայում վերջին ժամանակներս տեղի ունեցած իրադարձությունների հետաքննության գործընթացին։ Նման հանձնաժողովի կազմում կարող էին ընդգրկվել իշխանության, ընդդիմության և Եվրոպայի խորհրդի մեկական ներկայացուցիչ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/882696-v-evrope-hotyat-sozdat-komissiyu-kotoraya-budet-nablyudat-za-rassledovaniem-poslednih-sobyitiy-v-ukraine.html В Европе хотят создать комиссию, которая будет наблюдать за расследованием последних событий в Украине. Новости УНИАН, 10.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 11 ===
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն առաջարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալ 2010 թվականի իր որոշումը Սահմանադրական դատարանի կողմից չեղյալ հայտարարելու միջոցով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/11/671945.html Суд должен вернуть Украине конституцию 2004 года. Взгляд. 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի նախկին նախագահ Լեոնիդ Կուչման պաշտպանել է Ուկրաինայի՝ 2004 թվականի Սահմանադրության նորմերին և խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին վերադառնալու գաղափարը, որից հետո, անհրաժեշտության դեպքում, արդեն ստեղծել հիմնական օրենքի կատարելագործման հանձնաժողով։ Նրա խոսքով՝ անհրաժեշտ է, որ Գերագույն Ռադան կառավարության հետ միասին պատասխանատու լինի երկրում տիրող իրավիճակի համար, և նման պատասխանատվությունը պետք է ամրագրվի սահմանադրորեն&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-vystupil-za-konstituciyu-2004-v-ukraine-nikogda-ne-bylo-carey-270821.html Кучма выступил за Конституцию-2004. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

«Մայդան» համաուկրաինական միավորման խորհուրդը որոշում է կայացրել, որ բողոքողների կողմից վարչական շենքերի և Գրուշևսկու փողոցի ազատ արձակումը կդիտարկվի միայն ձերբակալված բոլոր ակտիվիստների ազատ արձակումից հետո&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/na-maydane-prinyali-reshenie-o-tom-kogda-uydut-iz-kgga-i-s-grushevskogo-270859.html На Майдане приняли решение о том, когда уйдут из КГГА и с Грушевского. Главред, 11 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 12 ===
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է անդամների հետ հանդիպման ժամանակ ՆԱՏՕ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի է, որ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը համաձայն է կոալիցիոն կառավարության ստեղծմանը. Ռիբակը հիշեցրել է, որ Ուկրաինայի նախագահը վարչապետի պաշտոնն առաջարկել է ընդդիմության ներկայացուցչին։ Ընդդիմությանը կառավարության ամբողջ կազմը ձևավորելու իրավունք տալու պահանջները խորհրդարանի ղեկավարը համարում է «վերջնագիր և թելադրանք»&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/883962-udar-ne-budet-vhodit-v-sostav-koalitsionnogo-pravitelstva-klichko.html «УДАР» не будет входить в состав коалиционного правительства — Кличко. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և զինված ուժերի համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ (բացառությամբ արևմտյան՝ Վոլինյան, Զակարպատյան, Իվանո Ֆրանկովսկի, Լվովյան, Ռովենսկի, Տերնոպոլի, Չերնովիցկայա, Վիննիցկայա և Կիև)&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 13 ===
Վիկտոր Յանուկովիչն առաջարկել է Տարաս Շևչենկոյի ծննդյան օրը՝ մարտի 9-ը, հռչակել «ուկրաինացի ժողովրդի ազգային հաշտեցման օր»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884002-yanukovich-predlagaet-provozglasit-9-marta-dnem-primireniya-ukrainskogo-naroda.html Янукович предлагает провозгласить 9 марта Днём примирения украинского народа: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է Ռեգիոնների կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության նախագահի առաջին տեղակալ Միխայիլ Չեչետովը, Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը ստորագրություններ է հավաքում նախագահին ուղղված դիմումի տակ՝ խնդրելով Գերագույն Ռադա մտցնել, իր սահմանադրական լիազորությունների համաձայն, վարչապետի պաշտոնի թեկնածությունն առաջադրելու համար։ Չեչետովի խոսքով, «եթե ինչ-որ ընդդիմադիր խմբակցություններ մեծամասնություն կազմեն, նրանք, բնականաբար, կարող են նախարարական պորտֆելների քվոտա ստանալ՝ կուսակցությունների թվաքանակին համամասնորեն»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884079-pr-prizyivaet-yanukovicha-vnesti-v-radu-kandidaturu-na-post-premera-iz-chisla-chlenov-partii.html ПР призывает Януковича внести в Раду кандидатуру на пост премьера из числа членов партии. УНИАН, 13.02.2014]&lt;/ref&gt;։

«Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ «Հարված» կուսակցությունը չի մտնի կոալիցիոն կառավարության կազմի մեջ։ Այն հարցին, թե ինչպես իր կուսակցությունը կարձագանքի, որ «Ազատությունը» կամ «Բատկիվշչինան» կոալիցիոն կառավարության կազմում կմտնեն Ռեգիոնների կուսակցության հետ, Կլիչկոն հայտարարել է, որ «յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի իրավունքն է մասնակցել այս կամ այն կառավարությանը, սակայն իշխանության կողմից ստեղծված կոորդինատային համակարգում «Հարված» կուսակցությունն իրեն չի տեսնում»։

=== Փետրվարի 14 ===
«Աջ սեկտորը» ներկայանալով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, փետրվարի 14-ին հայտարարեց իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և պահանջեց «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել խորհրդակցություններ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации. УНИАН, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 15 ===
{{External media||||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=GJQBXRkv57k «Մայդանի գրոհայինները» հարձակվել են «հանուն մաքուր Կիևի» խաղաղ ակցիայի վրա]|video2=[https://www.youtube.com/watch?v=JuFsDljjAqo&amp;list=UUFd0RDi8HbctETAPhmsfx-A Отчёт «Правого сектора» о разгоне демонстрации: «Жорсткий відповідь бійців самооборони на провокацію тітушек і проплачених повій Партій Регіонів…»]}}Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում տնային կալանքի տակ էին վերցվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html Власти отпустили из тюрьмы под домашний арест последнего протестующего. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Տեղի է ունեցել «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման մասնակիցների ծեծը, որը կազմակերպել էր Իվան Պրոցենկոն, այսպես կոչված, «ինքնապաշտպանական Մայդանի» մոտ բարիկադների մոտ ակցիա անցկացնելիս։ «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման ակտիվիստների վրա ճայթռուկներ են նետել, իսկ հետո մի խումբ անձինք կամուֆլյաժով, զինված ռետինե և փայտե մահակներով, սակրավոր թիակներով, ատրճանակներով, ծեծել են նրանց մահակներով և արցունքաբեր գազ են արձակել։ ՆԳՆ քաղաքային վարչություն 13 դիմում է ներկայացվել տուժածներից, որոնցից 5-ը հոսպիտալացվել են&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/podrobnosti/2014/02/15/959175.html На Майдане подрались активисты]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|title=По состоянию на 13.00 в милиции поступило 13 официальных сообщений об избиении участников мирной акции активистами так называемого «Евромайдана»|date=2014-02-15|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053209/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/981962|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 16 ===
Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարները բացել են Տերնոպոլի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Լվովի և Պոլտավայի մարզպետարանների շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию. Zn.ua, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ՊԱԿ-ի գրաված շենքի «պարետ» Ռուսլան Անդրեյկոն [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]]-ի ներկայացուցիչ, [[Շվեյցարիա]]յի դեսպան Քրիստիան Շենենբերգերի հետ փաստաթուղթ է ստորագրել, որի համաձայն շենքը հանձնվում է ԵԱՀԿ-ի վերահսկողության տակ, որից հետո համապատասխան ակտը ստորագրել է ՊԱԿ-ի նախագահ Վլադիմիր Մակեենկոն։ Մակեենկոն հայտարարել է, որ բողոքավորների նկատմամբ ոչ մի բողոք չկա շենքի վնասից, քաղաքային իշխանությունը չունի։ «Մայդան»-ի խորհրդի անդամ Իգոր Ժդանովը հայտարարել է, որ Կրեշչատիկի և Բոգդան Խմելնիցկու փողոցի անկյունում գտնվող բարիկադները չեն հասկանա. «այստեղ մնում է մեր բլոկ-պահքը, մեր վրանները։ Մենք ոչ մի տեղ չենք գնում։ Սակայն շենքը կգործի սովորական ռեժիմով»&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884823-mitinguyuschie-peredali-zdanie-kgga-vlasti-kieva-odnako-ostayutsya-na-barrikadah-vozle-nego.html Митингующие передали здание КГГА власти Киева, однако остаются на баррикадах возле него. УНИАН, 16.02.2014]&lt;/ref&gt;։{{External media|||align=right|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=bi1Bi-6YYg0 Побиття міліціантів під КМДА]}}Ցերեկը ՊԵԿ-ի շենք են ներխուժել կամուֆլյաժում (մոտ 150 մարդ) զինված մարդիկ, որոնք իրենց «Նարնիի զինվորներ», «Վիկինգներ» և այլն, որոնք սկսել են կողոպտել վարչակազմի աշխատասենյակները։ 102 արտակարգ կանչի հեռախոսահամարով այդ մասին հայտնել են ոստիկանություն, սակայն երբ երեք ոստիկաններ ժամանել են շենք, նրանց ներս չեն թողել այսպես կոչված «պարետային» ներկայացուցիչները։ Ոստիկանները արագ շրջապատել են դիմակներով, կասկադներով և ձեռնափայտերով ամբոխը, երբ ոստիկանները սկսել են հեռանալ, ամբոխը սկսել է ծեծել նրանց&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/37660-novye-zahvatchiki-zdanija-kgga-nazyvajut-sebja-voinami-narnii Новые захватчики здания КГГА называют себя воинами «Нарнии»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|title=Возле КГГА неизвестные в масках оказывали сопротивление милиции|date=2014-02-16|publisher=Сайт МВД Украины|accessdate=2014-02-18|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222053053/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/982313|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Գրուշևսկի փողոցում ավտոբեռնիչները բացվածք են ստեղծել բարիկադներում, որի շնորհիվ հնարավորություն է ստեղծվել վերականգնել միաձայն ավտոմոբիլային երթևեկությունը։ Միևնույն ժամանակ ցուցարարները ավազի և կրաքարի խառնուրդով պարկերով ամրացրել են փողոցի մնացած հատվածը շրջափակած բարիկադները։ Նախորդ ամրոցները ստեղծվել են ձյան պարկերից, որը հալվել է դրական ջերմաստիճանի պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|title=Оппозиция переделывает растаявшие в Киеве баррикады. РБК, 16.02.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225232813/http://top.rbc.ru/politics/16/02/2014/905405.shtml|archivedate=2014-02-25|accessdate=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 17-ին, սակայն «Աջ սեկտորը» լիակատար պատրաստության է բերել Կիևում և տարածաշրջաններում իր բոլոր ստորաբաժանումները՝ «ազգային դիմադրության շտաբի» հայտարարած «խաղաղ հարձակման» կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/17/7014143/ Правый сектор объявил мобилизацию для «мирного наступления» | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://archive.is/20140221030222/una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору. Українська національна асамблея (УНА-УНСО)]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 18 ===
[[Պատկեր:Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվող ինքնաթափեր, 11:00]]
[[Պատկեր:Protester_injured_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|375x375փքս|Բախումների հետևանքով տուժած, 15:53]]
[[Պատկեր:Water_jets_left_by_interior_troops_in_the_barricade_line._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Ջրցան, 15:18]]
[[Պատկեր:Military_equipment_seen_during_clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_18,_2014.jpg|մինի|250x250փքս|Լքված այրված ԲԹՌ-80, 20:09]]
Փետրվարի 18-ին տեղի է ունեցել իրավիճակի կտրուկ սրում, որն ուղեկցվել է զանգվածային արյունահեղությամբ։ Ոստիկանության հետ ցուցարարների վերսկսված բախումները, որոնք ուղեկցվել են անհայտ դիպուկահարների գործողություններով, հանգեցրել են բողոքի ակցիաների տասնյակ մասնակիցների և իրավապահ մարմինների աշխատակիցների զոհվելուն&lt;ref name=&quot;vzg11&quot;&gt;[http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html Смертельный Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225223701/http://www.vzglyad.ru/world/2014/2/19/673233.html |date=2014-02-25 }} // Взгляд. Деловая газета, 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Киевская битва. Хроника событий. Вести.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/chislo-pogibshih-v-stolknoveniyah-v-kieve-uvelichilos-do-9-umer-esche-odin-pravoohranitel-349779.html Число погибших в столкновениях в Киеве увеличилось до 9: умер ещё один правоохранитель]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ փետրվարի 18-20-ը Կիևում զոհվել է 77 մարդ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/02/21/1236065.html МВД Украины: Число погибших в Киеве милиционеров увеличилось до 16 человек]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 18-20-ը Կիևում ցուցարարների գնդակահարությունների հետաքննության Գերագույն ռադայի ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի հաշվետվության մեջ նշվում էր (2014 թվականի հուլիս), որ փետրվարի 18-20-ը Կիևի կենտրոնում միլիցիայի և ներքին զորքերի 196 աշխատակիցներ հրազենային վնասվածքներ են ստացել, որոնցից սպանվել են ՌՕՎ-ի 7 զինծառայողներ և ոստիկանության 10 աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?na_evromaydane_strelyali_po_militsii_i_voennih__vsk&amp;objectId=461843&amp;lang=ru На Евромайдане стреляли по милиции и военных, — ВСК]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի արևմուտքում ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը։  Այսպես, փետրվարի 19-ի գիշերը Լվովի մարզում մեծ քանակությամբ զենք և զինամթերք է առգրավվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|title=Из райотделов милиции Львова похищено более 1000 стволов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140314104840/http://www.antiterror.kz/oruzhie/news_2014-02-27-01-53-40-224.html|archivedate=2014-03-14|accessdate=2014-03-14|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== «Խաղաղ հարձակում» ====
Փետրվարի 18-ին Գերագույն ռադայի նիստում ընդդիմությունը պահանջել էր անհապաղ վերադառնալ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին և վերականգնել 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/ukraine/v-oppozicii-schitayut-proishodyashchee-pod-radoy-narodnym-gnevom-a-v-pr-vinyat-oppoziciyu-496402.html В оппозиции считают происходящее под Радой народным гневом, а в ПР винят оппозицию. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Առավոտյան ընդդիմության առաջնորդները կազմակերպել են այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար ակտիվիստներ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/pravyy-sektor-privel-vse-podrazdeleniya-v-polnuyu-boevuyu-gotovnost-496307.html «Правый сектор» привел все подразделения в полную боевую готовность] // Сегодня.ua, 17.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140811081102/http://una-unso.in.ua/terminove-povidomlennya-pravogo-sektoru/ Термінове повідомлення Правого Сектору «Українська національна асамблея (УНА-УНСО)»]&lt;/ref&gt;։ Երթը, որը գլխավորել են ժողովրդական պատգամավորներ Անդրեյ Իլյենկոն, Օլեգ Տյագնիբոկը, Օլեգ Լյաշկոն, Անդրեյ Պարուբին&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/kolonna-protestuyushchih-otpravilas-k-verhovnoy-rade-496354.html Колонна протестующих отправилась к Верховной Раде] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, կորցրել է «խաղաղ» բնույթը, երբ շարասյունը, որի գլխավորությամբ գտնվում էին Մայդանի ինքնապաշտպանության մարտիկները, 100 մետր չհասնելով Գերագույն Ռադայի շենքին, շրջվել է այն բեռնատարներով, որոնցով ոստիկանությունը միջնապատել է Մետաքսի փողոցը։ Չունենալով խորհրդարանին ընդհուպ մոտենալու հնարավորություն՝ ակտիվիստները սկսել են ոստիկանների վրա քարեր նետել և հրկիզող խառնուրդով շշերի օգնությամբ հրկիզել բեռնատարները։ Ի պատասխան՝ ոստիկանները հարձակվողներին գնդակոծել են լուսա-աղմկոտ նռնակներով և օգտագործել արցունքաբեր գազ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 Люди гибнут за Майдан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227004242/http://news.mail.ru/politics/17019150/?frommail=1 |date=2014-02-27 }} // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17006804/ Радикалы подожгли грузовик, перекрывающий проход к Раде] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227012608/http://news.mail.ru/politics/17006804/ |date=2014-02-27 }} // РИА Новости, 18.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lb33&quot;&gt;[http://society.lb.ua/accidents/2014/02/18/255817_hronika_krovavih_stolknoveniy.html Хроника кровавых столкновений в Киеве. 18 февраля] // Lb.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Գերագույն ռադա ====
Գերագույն ռադայում ընդդիմությունը նախագահ Վլադիմիր Ռիբակից պահանջել է գրանցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին որոշման նախագիծը։ Նա հրաժարվել է և որպես այլընտրանք առաջարկել Ռադային սկզբում ստեղծել Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծի մշակման հատուկ հանձնաժողով, իսկ հետո արդեն բարեփոխել հիմնական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2411146 Люди гибнут за Майдан] // «Коммерсант», 19.02.2014&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Գերագույն ռադայի ամբիոնն ու նախագահությունը արգելափակվել էին ընդդիմադիրների կողմից։ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լքել է դահլիճը։ Նրանց հետևում ցանկանում էին հեռանալ նաև կոմունիստները, բայց ընդդիմադիրները արգելափակել են ելքերը։ Մի քանի ժամ անց ընդդիմությունը հասավ իր օրինագծի գրանցմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/mirnoe-nastuplenie-pervye-itogi-496463.html «Мирное наступление»] // Сегодня.ua, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Բախումների շարունակություն ====
Սահմանադրական որոշման գրանցման մասին տեղեկատվության հայտնվելուց հետո Գերագույն ռադայի շրջանում բախումները հանդարտվել են։ Միաժամանակ շարունակվել են կատաղի բախումները Ինստիտուտսկայա փողոցում, որտեղ ոստիկանությունը փորձել է ցուցարարներին հետ մղել Մայդան։ Մինչդեռ ցուցարարները ծեծկռտուք են սարքել Մարինյան այգում կառավարամետ ակցիայի մասնակիցների հետ և սկսել բարիկադների կառուցումը։ Գրավվել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցների խաչմերուկում գտնվող սպաների տունը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/978548 Протестующие захватили Дом офицеров] // ИТАР-ТАСС, 18.02.2014&lt;/ref&gt;, որտեղ կազմակերպվել էր ժամանակավոր բուժկետ, որտեղ տեղափոխում էին վիրավոր ցուցարարներին։ Ցուցարարները հայտնել են, որ գրավել են &quot;Բերկուտի&quot; մի քանի աշխատակիցների, որոնց տարել են Մայդան&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։ Կիևի կենտրոնում շատ փողոցներ պատված են եղել ծխով, Գրուշևսկի փողոցում ցուցարարները կրկին հրդեհել են անվադողերը, կառավարական թաղամասում ջարդել և այրել են փողոցներում կայանված մի քանի մարդատար ավտոմեքենաներ&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

Կեսօրից հետո ցուցարարները հարձակվել են Լիպսկայա փողոցում գտնվող Ռեգիոնների կուսակցության գրասենյակի վրա, ավերել և այրել այն։ Հարձակման ժամանակ գրասենյակի աշխատակից է զոհվել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3307174-v-rezultate-pozhara-v-ofyse-partyy-rehyonov-pohyb-rabotnyk-ofysa-hossluzhba-po-chs В результате пожара в офисе Партии регионов погиб работник офиса — Госслужба по ЧС — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 13:30-ին սկսել են ստացվել առաջին հաղորդումները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների հրազենային վիրավորումների մասին (ընդամենը մեկ օրում հրազենային վնասվածքներից զոհվել է ներքին զորքերի 5 զինծառայող)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |title=Столицу от жестокости военнослужащие спасали ценой собственной жизни |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117032354/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/984651 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

==== Իրավապահ ստորաբաժանումների հակահարձակում ====
17:30-ի դրությամբ «Բերկուտի» մարտիկները և ներքին զորքերը լիովին մաքրեցին կառավարական թաղամասը՝ Հոկտեմբերյան պալատը, հսկողության տակ վերցվեց Եվրոպական հրապարակը։ Ցուցարարները լքել են ուկրաինական տունը՝ վախենալով հնարավոր գրոհից։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարը և երկրի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարը հայտարարել են, որ եթե մինչև ժամը 18:00-ն քաղաքում անկարգությունները չդադարեն, իրավապահ մարմինները պարտավոր կլինեն կարգուկանոն հաստատել օրենքով նախատեսված եղանակներով&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/siloviki-okruzhili-maydan-i-razbirayut-osnovnuyu-barrikadu-496555.html Силовики окружили Майдан. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի «Բերկուտի» 2-րդ վաշտի նախկին հրամանատար Վիկտոր Շապովալովի վկայությամբ՝ ժամը 17:00-ի և 18:00-ի միջև Հոկտեմբերյան պալատ մուտքի մոտ ավտոմեքենա է եկել անձնական ապահովման ծառայությունից, որտեղից գումարտակի հրամանատար Վլադիսլավ Լուկաշի հրամանով սկսվել է նրանց «Ֆորտ» հրացանների և փամփուշտների (սովորական և կապարագույնների) հանձնումը նրանց&lt;ref&gt;''Мария Лебедева''. [http://society.lb.ua/life/2016/04/20/333441_podrobnosti_boyni_18_fevralya.html Подробности бойни 18 февраля: у «Беркута» были ружья «Форт» и свинцовые пули] «LB.ua», 20.04.2016&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան «Բերկուտի» և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները ցուցարարներին հետ են մղել դեպի Անկախության մայդան և գիշերվա ընթացքում փորձել են կազմակերպել դրա մաքրումը։ Օրվա և հաջորդ գիշերվա ընթացքում, ուժային կառույցների հետ ընդդիմության կողմնակիցների ակտիվ բախումների հետևանքով զոհվել է 25 մարդ (նրանց մի մասը ուժայիններ են), ավելի քան 350-ը վիրավորվել են, ավելի քան 250-ը հոսպիտալացվել են։

Ժամը 20։ 00-ին &quot;Բերկուտի&quot; ստորաբաժանումներն ու ներքին զորքերը ձեռնամուխ են եղել Մայդանի մաքրմանը։ Իրադարձությունների վայրից ուղիղ հեռարձակում են իրականացնում Ուկրաինական մի քանի հեռուստաալիքներ։ Ուժայինները օգտագործում են ջրցան մեքենաներ և լուսաձայնային նռնակներ, ցուցարարներն օգտագործում են քարեր, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր։ Դեպքի վայրում պայթյուններ են թափվում։ «Հարգելի կանայք և երեխաներ, ոստիկանությունը խնդրում է Ձեզ լքել Անկախության մայդանի տարածքը. այժմ այստեղ հակաահաբեկչական գործողություն է անցկացվելու»։ Ուժայինները փորձում են ցուցարարներին հետ մղել Անկախության Մայդանից՝ շարժվելով Եվրոպական հրապարակի և ինստիտուտի փողոցի կողմից։ Փողոցի կողմից Միխայլովսկի լեռնանցքը ազատ է։ Մարդկանց համար նաև հնարավորություն է թողնվել մեկնել Բեսարաբական հրապարակ&lt;ref name=&quot;hronika&quot;&gt;[http://vesti.ua/politika/37955-demonstracija-sily-pod-verhovnoj-radoj-hronika-sobytij Утреннее перемирие со стрельбой на улице. | Вести]&lt;/ref&gt;։

==== Բանակցություններ ընդդիմության հետ ====
Ուկրաինայի արդարադատության նախարարի պաշտոնակատար, քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման հարցերով աշխատանքային խմբի անդամ Ելենա Լուկաշը հայտարարել Է ընդդիմության կողմից ձեռք բերված պայմանավորվածությունները խախտելու մասին և կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել զինված դիմակայությունը. «բողոքը, որը դեռևս երեկ ընդդիմության կողմից հայտարարվել էր որպես խաղաղ ակցիա, այսօր սկսվել Է ծայրահեղականների բաց զինված դիմակայությամբ... այսօր ընդդիմության առաջնորդներն Անձնապես պատասխանատու են դիմակայությունների սրման նոր փուլի համար։ Նրանց գործողությունները սպառնալիքի տակ են դրել Ուկրաինայի քաղաքացիական խաղաղությունն ու ապագան»։ Լուկաշն աշխատանքային խմբի անունից կոչ է արել դադարեցնել հակամարտության էսկալացիան, զինված դիմակայությունը և անմիջապես նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/lukash-obvinila-oppoziciyu-v-sryve-dogovorennostey-s-vlastyu-496553.html Лукаш обвинила оппозицию в срыве договорённостей с властью. Сегодня.ua, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու շուրջ ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունները հնարավոր են միայն արմատական գործողությունները դադարեցնելու պայմանով․ «բանակցությունները Հնարավոր են, բայց միայն բողոքի մասնակիցների կողմից ցանկացած բռնի գործողությունների և սադրանքների դադարեցման պայմանով... Կիևում արյուն է թափվել, զոհվել են մարդիկ»&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/rybak-anonsiroval-vstrechu-yanukovicha-s-oppoziciey-i-otmenil-zasedanie-rady-349745.html Рыбак анонсировал встречу Януковича с оппозицией] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Վիտալի Կլիչկոն դիմել է Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով անհապաղ հայտարարել արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման մասին։ Կլիչկոն նաև Յանուկովիչին կոչ է արել շտապ դուրս բերել «Բերկուտը» մայրաքաղաքի կենտրոնից&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/klichko-trebuet-srochno-obyavit-dosrochnye-prezidentskie-i-parlamentskie-vybory-349636.html Кличко требует срочно объявить досрочные выборы. ТСН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

16:00-ից քաղաքային իշխանությունների ցուցումով դադարեցրել է մետրոյի աշխատանքը՝ կապված «ահաբեկչությունների սպառնալիքի» հետ&lt;ref&gt;[http://metro.kiev.ua/node/4040 Остановлена работа всех станций метрополитена]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։

Արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքներում «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի կոչով հայտարարվել է կամավորների տեսագրություն՝ Կիև ուղարկելու համար։ Ավտոշարասյունները ձևավորվել են Լվովում և Տերնոպոլում&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/zhiteli-zapadnoy-ukrainy-srochno-edut-na-zaschitu-maydana-v-kiev-349737.html Жители Западной Украины срочно едут на защиту Майдана] // ТСН, 18.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում փաստացի քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել, և կոչ Է արել Վիկտոր Յանուկովիչին արտակարգ միջոցներ ձեռնարկել Ուկրաինայի սահմանադրական կարգի և միասնության հիմքերը պահպանելու համար։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը պաշտոնական հայտարարություն է արել Կիևի իրադարձությունների կապակցությամբ. «կոչ եմ անում արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքային ղեկավարներին կամք չտրամադրել հույզերին՝ զինելով և մարդկանց ուղարկելով հակամարտության գոտի»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ճանապարհային ոստիկանության ծառայությունները սահմանափակել են ավտոտրանսպորտի Մուտքը Կիև։ Մի շարք ճանապարհներով տրանսպորտի երթևեկությունն իրականացվում է կամ մեկ շերտով, կամ էլ ընդհանրապես փակ է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/885912-gai-ogranichila-vyezd-avtotransporta-v-kiev.html ГАИ ограничила въезд автотранспорта в Киев. УНИАН, 18.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Կառավարության մամուլի ծառայությունը հայտարարել Է Կիև տրանսպորտի մուտքը սահմանափակելու մասին․ «զանգվածային անկարգությունների կապակցությամբ և մարդկային զոհերի թույլ չտալու և հակամարտության սրման նպատակով Ուկրաինայի քաղաքացիներին խնդրում ենք հաշվի առնել այն, որ տրանսպորտի երթևեկությունը Կիևի ուղղությամբ կսահմանափակվի 2014 թվականի փետրվարի 19-ի ժամը 00:00-ից»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Արսենի Յացենյուկը Մայդանի ամբիոնից դիմել է նախագահ Յանուկովիչին՝ կոչ անելով մինչև առավոտ հրադադար հայտարարել, որից հետո ընդդիմությունը կհամաձայնի վերսկսել բանակցությունները. «մեր ուղերձը հետ կանչեք միլիցիան և անհապաղ հրադադար հայտարարեք։ Այդ ժամանակ մենք պատրաստ ենք գնալ հետագա բանակցությունների՝ մարդկանց փրկելու համար»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Աննա Գերմանը «Ազատություն» ռադիոկայանի մեկնաբանությունում հայտարարել է, որ փետրվարի 19-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների հանդիպումը տեղի կունենա միայն զինված դիմակայության դադարեցման պայմանով․ «բանակցությունները տեղի կունենան միայն այն ժամանակ, երբ դադարեցվեն պայքարի մեթոդները, երբ ընդդիմությունը փողոցներից կհեռացնի զենքով մարդկանց և երբ երկրում հանգստությունը կվերսկսվի։ դա տեղի կունենա միայն այն դեպքում, եթե ընդդիմությունը դադարեցնի պայքարը,-ասել է նա։ Այդ ժամանակ պետք է նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ»&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոյի և Արսենի Յացենյուկի հանդիպումը, այնուամենայնիվ, կայացել է, սակայն կողմերը չեն կարողացել համաձայնության գալ՝ սահմանափակվելով փոխադարձ մեղադրանքներով։

Ուկրաինայի ողջ տարածքում դադարեցվել է 5-րդ հեռուստաալիքի եթերային և արբանյակային հեռարձակումը&lt;ref name=&quot;hronika&quot; /&gt;։

Կիևում իրավիճակի սրման կապակցությամբ ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում» արկի Գերագույն խորհուրդն «իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-02-02 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի լույս 19-ի գիշերը նախագահի պաշտոնական կայքում տեղադրվել է Վիկտոր Յանուկովիչի տեսաուղերձն ուկրաինացի ժողովրդին, որտեղ նա ընդդիմության առաջնորդներին մեղադրել է արյունահեղության մեջ։ Յանուկովիչի խոսքով՝ հակամարտությունը վերսկսվել է ընդդիմության՝ «զինված դիմակայության» կոչերի պատճառով. իսկ ընդդիմադիր առաջնորդներին պետք էր այնպես անել, որ արդեն հաջորդ օրը՝ փետրվարի 18-ին, նրանք Մայդանի արմատական հատվածին զինված պայքարի կոչ արեցին։ Ընդդիմադիրները ոչ միայն չեն սպասել խորհրդարանի նիստի բացմանը, որտեղ պետք է քվեարկվեին այն օրենքները, որոնք կփոխեին Ուկրաինան։ Նրանք, ընդհակառակը, արգելափակել են Գերագույն ռադան՝ հնարավորություն չտալով ընդունել այդ փոփոխությունները։ Պահանջել են ընդդիմության ամբողջ իշխանությունը և անհապաղ։ Չունենալով ժողովրդի մանդատը, ապօրինաբար, խախտելով Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, սրանք, ասելիքի թույլտվությամբ, քաղաքական գործիչները, դիմելով ջարդերի, հրկիզումների և սպանությունների, փորձում էին «գրավել իշխանությունը»,- ասվում է հայտարարության մեջ։ Նրանք անցել են, երբ մարդկանց զենքի կոչ են արել։ Իսկ դա օրենքի աղաղակող խախտում է։ Եվ օրենքի խախտողները պետք է կանգնեն դատարանի առաջ, որը նրանց կսահմանի պատժի չափը։ Ելնելով դրանից՝ ես ևս մեկ անգամ կոչ եմ անում ընդդիմության առաջնորդներին, ովքեր պնդում են, որ իրենք ձգտում են խաղաղ կարգավորման, անհապաղ ձերբազատվել այն արմատական ուժերից, որոնք հրահրում են արյունահեղություն և Բախում իրավապահ մարմինների հետ։ Կամ, եթե նրանք չեն ցանկանում հեռանալ, ընդունում են, որ աջակցում են արմատականներին։ Եվ այդ ժամանակ նրանց հետ այլ խոսակցություն կլինի,- ընդգծել Է Յանուկովիչը։

Յանուկովիչը նշել է, որ խորհրդականները «փորձում են նրան դրդել կոշտ տարբերակների»։ «Բայց ես միշտ սխալ մոտեցում եմ համարել ուժի կիրառումը։ Կա ավելի լավ և ավելի արդյունավետ միջոց է գտնել ընդհանուր լեզու. Փոխզիջման գնալ։ Պայմանավորվել. ես արդեն բազմիցս ասել եմ, որ այդ դեպքում մի քիչ կկորցնի իշխանությունը։ Կկորցնի նաև ընդդիմությունը։ Բայց կհաղթի Ուկրաինան։ Ես համառորեն կոչ եմ արել զերծ մնալ արմատական գործողություններից։ Բայց ինձ չլսեցին։ Կրկնում եմ ու նորից եմ դիմում։ Ուշ չէ լսել. դեռ ուշ չէ դադարեցնել հակամարտությունը»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yanukovich-oppoziciya-pytalas-zahvatit-vlast-10356.html Янукович: Или оппозиция отмежуется от радикалов, или с ними будет другой разговор]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը փետրվարի 18-ի իրադարձությունները գնահատելիս ընդգծել է, որ «խաղաղ հարձակման» մասին ընդդիմության հայտարարություններն ի սկզբանե ենթադրում էին իշխանության կողմից ուժի կիրառման սադրանք, և դեռևս փետրվարի 17-ին կայացած կիրակնօրյա ժողովրդական վեչեի ժամանակ կարելի էր կանխատեսել իրադարձությունների ուժային զարգացումը. ''«Եվ ինձ արդեն թվում էր, որ փոխզիջման առաջին քայլերն արդեն արվել են։ Բայց Մայդանում ընդդիմության առաջնորդների կիրակնօրյա ելույթից հետո ինձ ահավոր դարձավ, ես հասկացա, որ խոսքը նոր ուժային դիմակայության մասին է... Ես ոչ մի կերպ չէի կարող հասկանալ, թե խաղաղ ճնշումն ինչպես կարող են իրականացնել այն շարասյուները, որոնք կոչ էին անում գնալ խորհրդարան։ Ցավոք, եղավ այն, ինչ ես կանխատեսում էի։ Սյուները եկան ու սկսեցին ուժային ձևով գործել։ Իսկ այլ բանի վրա էլ չի կարելի հույս դնել։ Կրավչուկի խոսքով՝ ցուցարարներն առաջինն են ուժ կիրառել, ընդ որում՝ շատ յուրահատուկ ձևով. նրանք փորձել են Գերագույն ռադային ստիպել քվեարկել այնպես, ինչպես ցանկանում է ընդդիմությունը»''&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/kravchuk-mitinguyushchie-pytalis-zastavit-vr-golosovat-po-zhelaniyu-oppozicii-10252.html Кравчук: Митингующие пытались заставить ВР голосовать по желанию оппозиции]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 19 ===
[[Պատկեր:Wp_lvov_obl_prokuratura.jpg|աջից|մինի|284x284փքս|Լվովի մարզային դատախազության շենքը, որը գրավել էր 2014 թվականի փետրվարի 19-ի գիշերը, ոչնչացված փաստաթղթերով և համակարգչային տեխնիկայով]]
Նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը 2014 թվականի փետրվարի 20-ը հայտարարել է Ուկրաինայի ողջ տարածքում սգո օր՝ փետրվարի 18-ին և 19-ին տեղի ունեցած զանգվածային անկարգությունների հետևանքով մարդկային զոհերի կապակցությամբ։ Այս մասին ասված է երկրի ղեկավարի հրամանագրում, որը հրապարակվել է նրա պաշտոնական կայքում։

Մինչդեռ Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են Կիևի գլխավոր դատախազության, կոնսերվատորիայի և պետական հեռուստառադիոընկերության շենքերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|title=Активисты Евромайдана захватили Главпочтамт, консерваторию и здание Гостелерадио|date=2014-02-19|publisher=// «Голос Столицы»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407083551/http://newsradio.com.ua/rus/2014_02_19/Aktivisti-Evromajdana-zahvatili-Glavpochtamt-konservatoriju-i-zdanie-Gosteleradio/|archivedate=2014-04-07|accessdate=2014-04-05|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886703-siloviki-nachali-vozvodit-betonnoe-ograjdenie-vokrug-radyi-deputat.html Силовики начали возводить бетонное ограждение вокруг Рады] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Պավել Լեբեդևը ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ի թղթակցին հայտնել է, որ ինքը հրաման է տվել Կիև ուղարկել 25-րդ առանձին օդադեսանտային բրիգադ Դնեպրոպետրովսկից՝ «բազաների պահպանությունն ուժեղացնելու համար, որտեղ մարտական զենք է պահվում»։ Պետի պաշտոնակատար պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայության Ուկրաինայի գնդապետ Ալեքսանդր Мотузяник հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի ստորաբաժանումները միջոցներ են ձեռնարկում ուժեղացման պահպանության զենքի պահեստների&lt;ref&gt;[http://news.mail.ru/politics/17027735/ И. о. министра обороны Украины отправил в Киев воздушно-десантную бригаду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301200742/http://news.mail.ru/politics/17027735/ |date=2014-03-01 }} // [[ИТАР-ТАСС]], 19.02.2014&lt;/ref&gt;։

==== Հրդեհ Արհմիությունների տանը ====
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_12-06.jpg|մինի|250x250փքս|Այրվել է Արհմիությունների տունը]]
Փետրվարի 19-ի գիշերը դիմակայության ընթացքում հրդեհ է բռնկվել Արհմիությունների տանը։ «Շաբաթվա Հայելիներ»-ի լրագրողների վկայությամբ՝ շենքի վրա է տարածվել Մայդանի վրանները ծածկող կրակը, որոնք ցուցարարներն օգտագործել են որպես կրակահերթ հարձակող ուժայինների դեմ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/v-dome-profsoyuzov-i-tc-globus-nachalsya-pozhar-139052_.html В Доме профсоюзов и ТЦ «Глобус» начался пожар — zn.ua]&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադայի՝ Մայդանում սպանությունների հետաքննության ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի տվյալներով՝ Արհմիությունների տան գրոհն իրականացվել է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Ալեքսանդր Յակիմենկոյի, նրա առաջին տեղակալ Վլադիմիր Տոցկու և Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության հակաահաբեկչական կենտրոնի ղեկավար Անդրեյ Մերկուլովի ցուցումով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://espreso.tv/news/2014/05/15/moskal_nazvav_lyudey_yaki_shturmuvaly_budynok_profspilok_pid_chas_zachystky_maydanu|title=Москаль назвав людей, які штурмували Будинок профспілок під час зачистки Майдану}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/moskal-dom-profsoyuzov-podozhgli-boycy-specpodrazdeleniya-alfa-10956.html Москаль: Дом профсоюзов подожгли бойцы спецподразделения «Альфа»]&lt;/ref&gt;։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Սերգեյ Սոբոլևը պնդել է, որ շենքում ողջ-ողջ այրվել է ավելի քան քառասուն մարդ, սակայն ավելի ուշ այդ տեղեկությունը հերքվել է կուսակցության պաշտոնական կայքում&lt;ref&gt;[&lt;nowiki&gt;http://batkivshchyna.com.ua/news/19331.html&lt;/nowiki&gt;{{недоступная ссылка}} В Доме профсоюзов никто не пострадал]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Կրակը մարել են ավելի քան մեկ օր՝ շարունակվող բախումների ֆոնին, ինչի հետևանքով չորս փրկարարներ վնասվածքներ են ստացել։ Հրշեջ-փրկարարները շենքի տանիքից փրկել են 41 մարդու։ Փլուզվել է մի քանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/844636/ В Киеве пожарным удалось потушить Дом профсоюзов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։ Հրդեհը մարվել է միայն փետրվարի 20-ի առավոտյան&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/847376 Сгоревший Дом профсоюзов в Киеве может обрушиться в любой момент // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;։

==== Կիևի պատմության թանգարանի կողոպուտը ====
Փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը անհայտ անձինք թալանել են Կիևի պատմության թանգարանի ֆոնդերը, որոնք գտնվում են ուկրաինական տան 4-5 հարկերում։ Փետրվարի 18-ի երեկոյան շենքը գտնվել է իրավապահների հսկողության տակ։ Ըստ տեղեկատվության Օլգա ընկեր, ղեկավար թանգարանային բաժնի «Կիև երկրորդ կեսին XVII-XX դարի սկզբին», ցուցարարները թողել են թանգարանի ֆոնդերի տարածքը անձեռնմխելի և անվտանգ, կնքված և ազդանշանային. Թանգարանի աշխատակիցները զգուշացրել են շենքը գրաված ուժայիններին, որ այստեղ թանգարանային ֆոնդեր կան։ Ժամը 00:00-ի սահմաններում ահազանգ է ստացվել, և թանգարանի գլխավոր պահապանը ոստիկանություն է կանչել, սակայն կանչին ոչ ոք չի եկել։ Առավոտյան թանգարանի աշխատակիցները, ընկնելով Ուկրաինական տուն, հայտնաբերել են ավերված ֆոնդապահոցը։ Ուկրաինական տանը գտնվող ուժային կառույցների ներկայացուցիչները հրաժարվել են որևէ մեկնաբանություն տալ&lt;ref&gt;[http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html Этой ночью фонды Музея истории Киева были разграблены] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301135633/http://www.artukraine.com.ua/articles/1874.html |date=2014-03-01 }} // ART Ukraine. — 2014. — 19 февраля.&lt;/ref&gt;։

==== Արևմտյան Ուկրաինայում պետական հաստատությունների զավթումներ են տեղի ունեցել ====
Փետրվարի 19-ի լույս 19-ի գիշերը Լվովում և օրվա ընթացքում գրավվել են վարչակազմի շենքերը, ինչպես նաև Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, դատախազության, հարկային վարչությունների, պետավտոտեսչության մարզային և քաղաքային բաժինները, ՆԳՆ-ի շրջանային բաժանմունքները՝ Գալիցկին, Ֆրանկովսկին, Շևչենկովսկին և Լիչակովսկին, ինչն ուղեկցվել է գրասենյակային տեխնիկայի և փաստաթղթերի ոչնչացմամբ, ավելի քան 1170 միավոր հրազենի զավթմամբ (Մակարովի գրեթե հազար ատրճանակ, Կալաշնիկովի 170 ինքնաձիգ, դիպուկահար հրացաններ և Կալաշնիկովի գնդացիրներ, ավելի քան տրամաչափ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |title=Из трех райотделов и управления милиции Львова исчезло 1500 единиц оружия |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004070920/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/saveliev_z_troh_rayviddiliv_ta_upravlinnya_militsii_lvova_znyklo_15_tys_odynyts_zbroi_462238 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փորձ է արվել հրկիզել ՆԳՆ Զալիզնյիչնի շրջկոմը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |title=Во Львове подожгли здание райотдела милиции |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085528/https://112.ua/politika/vo-lvove-podozhgli-zdanie-zaliznychnogo-rayotdela-milicii-23666.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, այրվել է Ֆրանկիվսկի շրջանային դատարանի շենքը գրասենյակային տեխնիկայով և փաստաթղթերով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |title=Во Львове горели Франковский РО и миграционная служба |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004134756/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_gorily_frankivskyy_rv_i_migratsiyna_sluzhba_do_sudu_sprava_ne_diyshla_462143 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ներքին զորքերի թիվ 4114 զորանոցի գրոհի ժամանակ Եվրամայդանի կողմնակիցները գրավել են զինվորականների ամունիցիան և հրկիզել զորամասի շենքը, Ավելի ուշ հրդեհն անցել է զինամթերքի պահեստ&lt;ref&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_viyskoviy_chastini_na_striyskiy_zagorivsya_sklad_zi_boyepripasami&amp;objectId=1302875 Загорелся склад с боеприпасами]&lt;/ref&gt;։ Մարզային կենտրոնում դադարել է աշխատել 102 ոստիկանական կանչը&lt;ref name=&quot;zx5&quot;&gt;[http://zaxid.net/home/showSingleNews.do?u_vkradenomu_krosoveri_znayshli_5_kokteyliv_molotova&amp;objectId=1302874 В украденном кроссовере нашли 5 «коктейлей Молотова»]&lt;/ref&gt;, ոչնչացվել է ոստիկանության ավտոտեխնիկայի 30 %-ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |title=Милиция Львовщины вернулась в 1945 |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004120601/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/rudyak_militsiya_lvivshchyny_povernulasya_u_1945_rik_462375 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Փորձ է արվել գրավել ՆԳՆ Լվովի համալսարանը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |title=Во Львове пьяные молодые пытались захватить университет МВД |accessdate=2022-01-06 |archive-date=2015-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004073547/http://zik.ua/ua/news/2014/02/19/u_lvovi_pyani_molodyky_namagalysya_zahopyty_universytet_vnutrishnih_sprav__kolodiy_462339 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ դադարեցվել է գնացքների երթևեկությունը Լվով-Կիև հաղորդագրությամբ, «Ուկրզալիզնիցիի» ներկայացուցիչների հայտարարությունների համաձայն՝ անորոշ ժամանակով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/19/256129_ukrzaliznitsya_prekratila_dvizhenie.html «Укрзализныця» прекратила движение поездов из Львова в Киев] — LB.ua, 19 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկում ապստամբները գրավել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տեղական վարչությունը, որտեղից առևանգվել են զենք՝ երեք գնդացիր, 268 ատրճանակ և 90 նռնակ&lt;ref&gt;[http://censor.net.ua/news/271549/v_ivanofrankovske_vosstavshie_zahvatili_tri_pulemeta_268_pistoletov_i_90_granat_sbu В Ивано-Франковске восставшие захватили оружие]&lt;/ref&gt;։

Լուցկում ցուցարարները գրավել են մարզային վարչակազմի և ոստիկանության մարզային վարչության շենքերը&lt;ref name=&quot;zahv&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/19/7014772/По Украине протестующие штурмуют управления МВД и ОГА]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} — Украинская правда&lt;/ref&gt;։ Վոլինի մարզի նահանգապետ Բաշկալենկոյին, ով հայտնվել է վարչությունում, ծեծել են&lt;ref name=&quot;kan112z&quot;&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |title=В Луцке губернатора поставили на колени и избили |accessdate=2021-02-25 |archive-date=2019-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215085531/https://112.ua/politika/v-lucke-gubernatora-bashkalenko-povalili-na-zemlyu-i-izbili-23620.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ջուր լցրել և տեղի Եվրոմայդանի բեմին ձեռնաշղթաներով գամել և պահանջել պաշտոնաթողության դիմում, հանրության ներկայացուցիչները նրա տուն են գնացել՝ ընտանիքին բերելու և նրան աշխատանքից ազատման դիմում գրելու ստիպելու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|title=Губернатора Волыни приковали наручниками к сцене|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140302124951/http://ru.tvi.ua/new/2014/02/19/gubernatora_volyni_prikovali_naruchnikami_k_scene_v_lucke_foto|archivedate=2014-03-02|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այնուհետև ցուցարարներն առաջ են քաշել դատախազության շենքերն ու Վոլինի անվտանգության ծառայությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Խմելնիցկում խռովությունների ժամանակ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքի մոտ կրակ է բացվել ցուցարարների վրա, երկու մարդ ծանր վնասվածքներ է ստացել&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 Работники СБУ расстреляли в Хмельницком женщину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200344/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1504593 |date=2016-03-04 }} — ФАКТИ.ICTV&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան այդ գործողությունների՝ ցուցարարները «Մոլոտովի կոկտեյլներ» են նետել ՈՒԱԾ-ի շենքը, ինչի հետևանքով հրդեհ է բռնկվել&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ukrayina/u-hmelnickomu-shturmuyut-sbu-aktivisti-palyat-shini-i-prigoschayut-kokteylyami-molotova-335412.html В Хмельницком штурмуют СБУ] — ТСН&lt;/ref&gt;, այդ իրադարձությունների ընթացքում մեկ մարդ սպանվել է գլխին արձակված կրակոցից&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/886801-pid-chas-shturmu-hmelnitskoji-sbu-zastrelili-lyudinu.html Во время штурма Хмельницкой СБУ застрелили человека] — УНІАН, 20.02.2014&lt;/ref&gt;։

Ժիտոմիրում, ոստիկանության կողմից ցուցարարների կողմն անցնելուց հրաժարվելուց հետո, ակտիվիստները գրոհով վերցրել են մարզային վարչակազմի շենքը և հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել ՆԳՆ-ի տեղական վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/19/7014940/ В Житомире недовольны властью захватили ОГА] — Українська правда&lt;/ref&gt;։

Ուժգորոդում ցուցարարները գրավել են նաև մարզային վարչակազմի շենքը&lt;ref&gt;[http://www.day.kiev.ua/uk/news/190214-aktivisti-uzhgorodu-zahopili-oda Активісти Ужгорода захопили ОДА] — «День», 19 лютого 2014&lt;/ref&gt;, ինչից հետո սկսել են բարիկադներ կառուցել այնտեղ։ Հետագայում ամբոխը շարժվեց դեպի Ուժգորոդի ազգային համալսարանի Ռեկտորատ՝ պահանջելով ռեկտոր Ֆյոդոր Վաշչուկի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

Վիննիցայում ցուցարարները փակել են ավտոտրանսպորտի երթևեկությունը&lt;ref name=&quot;zahv&quot; /&gt;։

==== ՈՒԱԾ-ի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտարարել է «Ուկրաինայի տարածքում հակաահաբեկչական գործողության դրսևորման» նախապատրաստման մասին՝ կապված տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ նշվում էր. «''Ուկրաինայում վերջին օրերի իրադարձությունները վկայում են ուժային դիմակայությունների աճող էսկալացիայի և ծայրահեղական տրամադրված խմբավորումների կողմից զենքի զանգվածային կիրառման մասին։ Պետության շատ շրջաններում զավթվում են տեղական իշխանության մարմինները, ներքին գործերի նախարարության կառույցները, անվտանգության ծառայությունները, դատախազությունները, զորամասերը, զինամթերքով պահեստները։ Այսօր տեղի է ունենում բռնության գիտակցական, նպատակաուղղված կիրառում՝ հրկիզումների, սպանությունների, պատանդների գրավման, բնակչության ահաբեկման միջոցով՝ հանցավոր նպատակների հասնելու նպատակով, այս ամենը հրազենի օգտագործմամբ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ &quot;«միայն անցած օրվա ընթացքում ավելի քան 1500 միավոր հրազեն և 100 հազար փամփուշտ է ընկել հանցագործների ձեռքում»''»&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251126-sbu-obyavila-rezhim-antiterroristicheskoi-operatsii СБУ объявила на Украине режим АТО | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|title=Заява Голови Служби безпеки України Олександра Якименка|date=2014-02-19|publisher=[[Служба безопасности Украины]]|archiveurl=https://archive.is/20140220054912/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=122101&amp;cat_id=39574|archivedate=2014-02-20|accessdate=2015-04-30|lang=uk|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունում հայտնել են քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողությունների կատարման փաստով մինչդատական հետաքննություն սկսելու մասին։ Քրեական վարույթն սկսվել Է Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն) և հետաքննվում Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության կողմից&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/ugolovnoe_proizvodstvo_lideram_evromaydana_prigrozili_desyat_yu_godami_tyur_mi_442.html Лидерам «Евромайдана» пригрозили десятью годами тюрьмы. Таймер, 19.02.2014]&lt;/ref&gt;։

==== Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի հայտարարություն ====
Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլեսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել է, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլեսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07|accessdate=2015-01-22|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, արդեն հաջորդ օրը, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքս»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելը երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, Մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2022-05-10 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

==== Եվրոպացի դիվանագետների միջնորդություն ====
Փետրվարի 19-ի երեկոյան Լեհաստանի ԱԳ նախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին հայտնել է, որ մեկնում Է Կիև՝ Ուկրաինայում բռնության հետագա էսկալացիան թույլ չտալու նպատակով։ Դրան պետք է միանան Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարները, որոնք ուղևորվում են Կիև՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

==== Յանուկովիչի բանակցությունները ընդդիմության հետ ====
Ուշ երեկոյան բանակցություններ են կայացել Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների միջև։ Կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ Արսենի Յացենյուկի խոսքով՝ Մայդանի գրոհը, որն այս գիշեր պլանավորում էր իշխանությունը, չի լինի. «այժմ հայտարարվել է զինադադար և բանակցային գործընթացի սկիզբ իրավիճակի կայունացման համար»&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/yacenyuk-shturm-i-zachistka-kotorye-planirovalis-otmeneny-obyavleno-peremirie-10498.html Яценюк: Штурм и зачистка, которые планировались, отменены. Объявлено перемирие]&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 20 ===
[[Պատկեր:Bodies_of_protesters_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kiev,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014-2.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]
[[Պատկեր:Dead_bodies_in_a_makeshift_hospital_and_morgue_in_the_hotel_Ukraine_lobby._Clashes_in_Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_20,_2014.jpg|մինի|Զոհվածների մարմինները]]

==== Արյունահեղություն Կիևում ====
Առավոտյան ժամը 9-ին ընդդիմության կողմնակիցները անցան հարձակման, հետ մղեցին Անկախության ստելին և սկսեցին նեղացնել ուժայիններին, որոնք շտապ սկսեցին նահանջել Ինստիտուտսկայա փողոցով՝ թողնելով նաև փետրվարի 18-ին գրավված Հոկտեմբերյան պալատը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886893-aktivistyi-na-maydane-otbili-stellu-nezavisimosti-i-poshli-v-nastuplenie.html Активисты пошли в наступление] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները նաև արհմիությունների տան մոտ ներքին զորքերը հետ են մղել դեպի Եվրոպական հրապարակ՝ մինչև Գրուշևսկի փողոցի կեսը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886903-mitinguyuschie-nastupayut-maydan-okutan-chernyim-dyimom-silovikov-ottesnyayut-v-storonu-evropeyskoy-ploschadi.html Митингующие наступают] // УНИАН&lt;/ref&gt;, ուժայինների կողմից նախօրեին կառուցված բետոնե բարիկադի համար և այնուհետև՝ արվեստի թանգարան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887000-s-grushevskogo-snyali-kordon-silovikov-mitinguyuschie-podoshli-k-hudojestvennomu-muzeyu.html С Грушевского сняли кордон силовиков] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանության շարքերում խուճապ է սկսվել, «Բերկուտը» պնդում է, որ ընդդիմության կողմնակիցները մարտական զենք են կիրառել, նրանք ստիպված են եղել նահանջել&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/886919-pod-vr-u-berkuta-panika-oni-krichat-o-boevyih-patronah-u-mitinguyuschih.html Под ВР у «Беркута» — паника] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ հարձակվողների մոտ հրազենի առկայությունը հաստատվել է տեսագրություններով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311775-strelba-na-ynstytutskoi-vydeokadry-podtverzhdauischye-fakt-yspolzovanyia-ohnestrelnoho-oruzhyia-aktyvystamy Стрельба на Институтской — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։ Նաև հետագայում այն, որ սկզբում կրակը բացվել էր մայդանովցիների կողմից, հաստատել է այն իրադարձությունների հետաքննության խորհրդարանական ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի ղեկավար Գենադի Մոսկալը (նրա կարծիքով՝ դա սադրանք էր՝ նախագահ Յանուկովիչին արտակարգ դրություն մտցնելու պարտադրելու նպատակով)&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/07/04/271826_gennadiy_moskal_yanukovich-.html Геннадій Москаль: Янукович — недосяжний для українських силових органів. Забудьте про нього — портал новостей LB.ua&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ «Բերկուտը» դուրս է եկել Օլգինսկայա փողոց և շարունակել է օգտագործել արցունքաբեր գազով նռնակներ։ Ինստիտուտսկայա փողոցում ցուցարարների թիվը հասել է 3 հազարի, նրանք գրոհել են կազմակերպված շարասյուներով ժամը 9:00-ի սահմաններում&lt;ref name=&quot;Korrespondent&quot; /&gt;։ Ժամը 9:30-ի դրությամբ վիրավորվել է «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման 23 մարտիկ և ներքին զորքերի զինվոր&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/886922-na-maydane-ranili-23-boytsa-berkuta-i-soldat-vnutrennih-voysk.html На Майдане ранили 23 силовиков: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/566299#ixzz2uehYiMLg Теперь это точно война]&lt;/ref&gt;։

Ինստիտուտի դիպուկահարներին, որոնց պատկանելությունը մինչ օրս հաստատված չէ, սկսել են կրակ բացել, առաջին րոպեներին սպանվել է 7 մարդ, հետո նրանց թիվը հասել է տասնյակ&lt;ref&gt;[http://glavred.info/proisshestvija/kgga-podtverdila-gibel-pochti-70-chelovek-271690.html Бои на Майдане — Главред]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև հարյուրավոր վիրավորների&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/media/video/25270882.html 12 погибших, 35 раненых]&lt;/ref&gt;։ Դիպուկահարները կրակել են նաև Մայդանից վիրավորներին դուրս բերող բժիշկների վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887308-na-maydane-snayperyi-otstrelivayut-ranenyih-puli-probivayut-bronejiletyi-video.html На Майдане снайперы отстреливают раненых] // УНИАН (видео)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Էստոնիայի ԱԳ նախարար Ուրմաս Պաետը ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Քեթրին Էշթոնի հետ հեռախոսազրույցում ենթադրություն էր հայտնել, որ դիպուկահարներ կարող էին լինել ընդդիմության զինյալները&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/05/phone/ В ЕС заподозрили оппозицию в убийствах на Майдане]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 12:00-ի սահմաններում Գրուշևսկի փողոցից ներքին զորքերի մոտ 70 մարտիկներ հանձնվել են Մայդանի ինքնապաշտպանության անվտանգության երաշխիքներին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887036-desyatki-boytsov-vnutrennih-voysk-sdalis-v-plen-samooboronyi-evromaydana.html Десятки бойцов внутренних войск сдались в плен] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Կիևում Եվրամայդանի ակտիվիստները արգելափակել են ներքին զորքերի ստորաբաժանումների զորանոցներից մեկնումները, որոնք տեղակայված են Օդոֆլոտի պողոտայում, Ուկրաինայի ներքին գործերի ազգային ակադեմիայի անմիջական հարևանությամբ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887058-aktivistyi-blokiruyut-vyiezd-iz-kazarm-vozle-akademii-mvd.html Активисты блокируют выезд из казарм] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Կիևի պետական վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Մակեենկոն դիմում է գրել Ռեգիոնների կուսակցության շարքերից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Հայտարարության դուրս է եկել տարածաշրջանների Կուսակցության գրել են տասնյակ Գերագույն Ռադայի պատգամավորներին ղեկավարների մարզային կազմակերպությունների և այլ մարզային պատգամավորները և քաղաքային գլխին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Ավելի քան 150 ցուցարարներ պաշարել են մայրաքաղաքի ոստիկանության Դարիցիայի շրջանային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887206-bolee-150-protestuyuschih-vzyali-v-osadu-darnitskoe-rayupravlenie-stolichnoy-militsii.html Протестующие взяли в осаду Дарницкое райуправление милиции] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

==== Իրավիճակը մարզերում ====
Սումի «Աջ սեկտորը» հայտարարել է իշխանության հետ տեխնիկական հրադադարը դադարեցնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887280-v-sumah-pravyiy-sektor-zayavil-o-prekraschenii-peremiriya.html В Сумах «Правый сектор» заявил о прекращении перемирия] // УНИАН&lt;/ref&gt;։ Ժիտոմիրի կենտրոնում քանդել են Լենինի արձանը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887501-v-tsentre-jitomira-snosyat-pamyatnik-leninu-onlayn-translyatsiya.html В центре Житомира сносят памятник Ленину] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Իվանո-Ֆրանկովսկի շրջանային խորհրդի պատգամավորները Պրկարպատիայի բնակիչների անունից անվստահություն են հայտնել նախագահ Յանուկովիչին և նրան ճանաչել են «պետության ոչ լեգիտիմ ղեկավար, որն այս պահին ոչ մի օրինական լիազորություն չունի»։ Հիմք է հանդիսանում «Յանուկովիչի դիտավորյալ հանցավոր գործողությունները ուկրաինական ժողովրդի և ուկրաինական պետության դեմ»,-ասված է մարզխորհրդի որոշման մեջ&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102592 Ивано-Франковский облсовет признал президента нелегитимным] // Український тиждень&lt;/ref&gt;։

Վոլինի մարզի Ներքին գործերի նախարարության գլխավոր վարչությունը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր վարչությունը և դատախազությունը Վոլինի մարզային խորհուրդը ճանաչել են տարածքային համայնքի ինքնակառավարման մարմին։ Համապատասխան որոշումն ընդունվել է արտահերթ նստաշրջանում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887511-vo-lvove-pochti-sotnya-titushek-skontsentrirovalis-v-rayone-rossiyskogo-konsulstva.html Во Львове почти сотня «титушек» сконцентрировались в районе Российского Консульства] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Լվովում անհայտ անձինք այրել են «Բերկուտի» բազան։ Բազան արգելափակող ցուցարարները հերքում են հրկիզման հետ իրենց առնչությունը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/lvov/38666-vo-lvove-pri-pozhare-v-kazarme-berkuta-pogibli-dvoe Во Львове при пожаре погибли двое] | Вести&lt;/ref&gt;։ Լվովի մարզային խորհուրդը հասարակական վայրերում արգելել է դիմակների, բալակլավի և այլնի կրումը՝ վանդալիզմի, մարոդերության և սադրանքների դեմ պայքարելու նպատակով։ Ընդ որում, երաշխավորվում է բոլոր քաղաքացիների անվտանգությունը, որոնք մտնում են Մայդանի ինքնապաշտպանության, «Աջ սեկտորի» Գալիցկի լեգեոնի շարքերը&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/society/2014/02/20/960209.html Во Львове запретили носить маски и балаклавы в общественных местах]&lt;/ref&gt;։

==== Միջնորդություն ====
Վիկտոր Յանուկովիչի բանակցությունները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարների հետ տևել են ընդհանուր առմամբ վեց ժամ, ներառյալ ընդմիջումը, որի ընթացքում, ըստ հաղորդագրությունների, Յանուկովիչը կապ է հաստատել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և հիմնականը՝ արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է ընդդիմության հետ հանդիպումը։

Երեկոյան ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչի նախաձեռնությամբ հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Վլադիմիր Պուտինի հետ, որի ընթացքում Ուկրաինայի նախագահը ռուսական պետության ղեկավարին առաջարկել է Ռուսաստանի ներկայացուցիչ ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Վլադիմիր Պուտինը որոշել է Ուկրաինա ուղարկել Մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինին&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Ուշ երեկոյան նախագահի վարչակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Երկրորդ գիշերվա կեսին նախագահի աշխատակազմ են ժամանել Ուկրաինայում Ռուսաստանի դեսպան Միխայիլ Զուրաբովը և ՌԴ-ում Մարդու իրավունքների լիազոր Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Գիշերը վարչակազմի շենքը լքել են Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեսպանները։ Հաղորդվում էր նաև, որ բանակցությունները լքել է Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Լորան Ֆաբիուսը, քանի որ նրան անհրաժեշտ էր մեկնել Պեկին։ Բանակցությունները տևել են 8 ժամ։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը նշանակվել է փետրվարի 21-ի կեսօրին (տեղի է ունեցել ժամը 16:00-ին):

==== Գերագույն ռադա ====
«Այն, որ Գերագույն ռադան, հակառակ ժողովրդական պատգամավորների պահանջներին, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի առջև»,- հայտարարել է Լիտվինը և ընդգծել, որ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան պետք է որոշի, թե ինչ է տեղի ունեցել փետրվարի 20-ին։ «Այն, որ Գերագույն ռադան, ի հեճուկս ժողովրդական պատգամավորների պահանջների, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի,- եթե Ուկրաինան դադարի գոյություն ունենալ որպես պետություն, եթե հետագայում էլ արյուն թափվի, ապա դրա պատասխանատվությունը կրելու է ողջ պատգամավորական կորպուսը»։ Միաժամանակ Ալեքսանդր Տուրչինովը Մայդանի բեմից դիմել է ցուցարարներին Գերագույն ռադայի նիստի ժամանակ խորհրդարանը գրոհելու խնդրանքով։ «Մենք պետք է անվտանգության երաշխիքներ տանք պատգամավորներին, որոնք այսօր կգան այնտեղ»,-հայտարարել Է Տուրչինովը։ Նրա խոսքով՝ առաջին հերթին դա վերաբերում է Ռեգիոնների կուսակցության պատգամավորներին, որոնք ցանկանում են աջակցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու որոշմանը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/deputaty-ekstrenno-sozyvayut-radu-oppoziciya-prosit-ne-shturmovat-parlament-10564.html Депутаты экстренно созывают Раду: Оппозиция просит не штурмовать парламент]&lt;/ref&gt;.

Լիտվինի կոչը պաշտպանել Է Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որը տեսաուղերձ է հղել Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորներին ՝ կոչ անելով շտապ ժամանել Գերագույն Ռադա՝ քաղաքական ճգնաժամի լուծման համար։ «Եթե այսօր երեկոյան Դուք Ռադայում չեք, որպեսզի մշակեք քաղաքական լուծում, ապա դուք բարդացնում եք խնդիրը»,- հայտարարել Է նա&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ssha-prizval-nardepov-sobratsya-v-parlamente-10659.html Посол США призвал нардепов собраться в парламенте]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան Գերագույն ռադայի արտահերթ նիստում որոշում է ընդունվել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։ Որոշումը ստորագրել Է Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը փետրվարի 21-ի առավոտյան։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Փետրվարի 21 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_in_Kiev_2014-02-19_10-30.jpg|ձախից|մինի|333x333փքս|Արհմիությունների տունը փետրվարի 19-ին  ]]
Ուկրաինայի ՆԳՆ-ում հայտարարել են, որ ցուցարարները կրկին խախտել են հրադադարը և կրակ բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա։ Աշխատակիցների մի մասը փորձել է թաքնվել Գերագույն ռադայի շենքում, սակայն նրանց այնտեղից դուրս են բերել։ «Ինստիտուտի փողոցի շրջանում զանգվածային անկարգությունների մասնակիցները կրակ են բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա և փորձել են ներխուժել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ուղղությամբ։ Զոհերի մասին տեղեկությունը ճշտվում է», - ասված Է հաղորդագրության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |title=МВД Украины |accessdate=2022-01-27 |archive-date=2015-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151010022937/http://www.mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/985504 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

ՈՒՆԻԱՆ գործակալության փոխանցմամբ՝ Արևմտյան Ուկրաինայից Կիև են ժամանել մի խումբ ոստիկաններ, շուրջ 100 մարդ, այդ թվում՝ բարձրաստիճան սպաներ, որոնք անցել են ցուցարարների կողմը։ Իրավապահների հետ միասին Կիև են ժամանել պաշտոնաթող սպաներ և «աֆղանցիներ»։ Սա Լվովի ոստիկանության և մարզի մի քանի շրջանային ստորաբաժանումների անձնակազմն է՝ իր ղեկավարության գլխավորությամբ։ Նախկին նախարար Յուրի Լուցենկոն հայտարարել է, որ ժամանածների գլխավոր խնդիրը Մայդանի պաշտպանությունն է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887629-militsioneryi-s-zapadnoy-ukrainyi-priehali-v-kiev-ohranyat-maydan.html Милиционеры с Западной Украины приехали в Киев: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ՆԳՆ կայքում այդ տեղեկատվության պաշտոնական հաստատում չկա։

Հրաժարական է տվել Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Յուրի Դումանսկին։ «Այսօր տեղի է ունենում զինվորականների ներգրավում քաղաքացիական հակամարտության մեջ, ինչն անթույլատրելի է։ Դա կարող է հանգեցնել ինչպես զինծառայողների, այնպես էլ խաղաղ քաղաքացիների մահվան, ինչը չի կարելի թույլ տալ։ Դա իմ սեփական դիրքորոշումն է՝ որպես քաղաքացի, սպա, ղեկավար, ով պատասխանատու է իր ենթակաների համար։ Դրա համար ես հրաժարական եմ տվել»,-պարզաբանել Է գեներալ-լեյտենանտը։ Նախօրեին Ռապորտը գրել է գլխավոր շտաբի ղեկավար Վլադիմիր Զամանան&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887542-zamestitel-nachalnika-genshtaba-podal-v-otstavku.html Заместитель начальника Генштаба подал в отставку: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Կիևում ուսանողները գրավել են Կրթության նախարարության շենքը՝ պահանջելով հանդիպում նախարարի տեղակալի հետ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/21/students/ Студенты захватили министерство образования]&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան հայտարարել է, որ տեսանյութ ունի, որտեղ «Բերկուտի» համազգեստով մարդիկ կրակում են և ցուցարարների, և ոստիկանության վրա&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795041-Ludi-v-forme-Berkyta-strelyali-kak-v-protestyushih-tak-i-v-pravoohranitelei--Bogoslovskaya Люди в форме Беркута стреляли и в протестующих, и в милицию — Богословская]&lt;/ref&gt;։

Օրվա երկրորդ կեսին ներքին զորքերի ստորաբաժանումները լքել են տարածքը Գերագույն ռադայի շենքի մոտ&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/maidan/vnutrennie-voyska-uehali-ot-verhovnoy-rady-10811.html Внутренние войска уехали от Верховной Рады]&lt;/ref&gt;։ Ներքին զորքերը և «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանումը լքել են կառավարական թաղամասը, հեռացել են Կիևի կենտրոնից և կառավարության կողմնակիցները&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006093418/http://euromaidan.rbc.ua/rus/militsionery-pokidayut-territoriyu-vozle-verhovnoy-rady-21022014150100 Милиционеры покидают территорию возле Верховной Рады. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Չերկասի մարզում Եվրամայդանի հակառակորդների ավտոշարասյան վրա հարձակումներ են տեղի ունեցել&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/krym/38744-31-krymchanin-propal-bezvesti-posle-napadenija-na-avtobusy-pod-kirovogradom 31 крымчанин-антимайдановец пропал без вести после нападения под Кировоградом]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին Ուկրաինայում տեղի է ունեցել Լենինի հուշարձանների զանգվածային ոչնչացում։ Մի շարք քաղաքներում միանգամից մի քանի հուշարձաններ են քանդվել՝ Պոլտավա, Չերնիգով&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/02/21/256573_chernigove_snesli_pamyatnik_lenina.html В Чернигове снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Խմելնիցկի&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/np/_v-hmelnickom-povalili-pamyatnik-leninu/543456 В Хмельницком снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;, Սկվիրա, Դունաևցիներ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/life/453689-hmelnitchine-vinnitchine-kievshchine.html На Хмельнитчине, Виннитчине и Киевщине снесли памятники Ленину]&lt;/ref&gt;, Սպիտակ Եկեղեցի&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/society/social/1110821 В Украине снесли ещё пять памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Ժիտոմիր, Սլավութա, Հոնարներ, Բոյարկա&lt;ref&gt;[http://vestiua.com/ru/news/20140221/43735.html В Украине за последние сутки снесли 6 памятников Ленину]&lt;/ref&gt;, Կոմսոմոլսկոե, Կալինովկա, Իլյինցիներ։ Ավելի քան 6 ժամ փորձել են քանդել Դնեպրոպետրովսկում Լենինի արձանը, քանդման ժամանակ մի քանի մարդ Է տուժել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/comunity/3309551-v-dnepropetrovske-posle-mnohochasovykh-popytok-udalos-svalyt-pamiatnyk-lenynu В Днепропетровске снесли памятник Ленину]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել Է ՆԳՆ-ն, Ուկրաինայի բնակավայրերում կարգուկանոնը կհսկեն պարեկները, որոնց կազմում կընդգրկվեն Ուկրաինայի ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցները և տեղի հասարակական ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888033-poryadok-v-naselennyih-punktah-budut-ohranyat-sovmestnyie-patruli-militsii-i-aktivistov.html Новые патрули] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր ===
{{main|Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր}}Փետրվարի 21-ի օրվա երկրորդ կեսին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել «Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին», որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (2 օրվա ընթացքում) Վերադարձ Սահմանադրությանը, այսինքն՝ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորումը, սահմանադրական բարեփոխումը և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Համաձայնագիրը ստորագրել են Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը։ Ստորագրման ականատեսները եղել են Գերմանիայի և Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերը, Ռադոսլավ Սիկորսկին և Ֆրանսիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Մայրցամաքային Եվրոպայի դեպարտամենտի ղեկավար Էրիկ Ֆուրնիեն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/891313-garantom-vyipolneniya-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine-yavlyaetsya-narod-tombinskiy.html|title=Гарантом выполнения Соглашения об урегулировании кризиса в Украине является народ|publisher=УНИАН|accessdate=2014-3-2|datepublished=28.2.2014}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վլադիմիր Լուկինը, որը մասնակցել է բանակցություններին, հրաժարվել է իր ստորագրությունը դնել համաձայնագրի տակ և փաստաթղթի ստորագրմանը բացակայել է։

Համաձայնագիրը նախատեսում էր իրավակարգի ուժերի հետքաշում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1307962&amp;tid=105474 Янукович объявил досрочные выборы президента Украины]&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ապօրինի զենքը, որն առկա է ցուցարարների մոտ, պահանջվում էր հանձնել ՆԳՆ ստորաբաժանումներին 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին օրենքի ստորագրումից և հրապարակումից հետո 24 ժամվա ընթացքում։

Նույն օրը երեկոյան Գերագույն ռադան քվեարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու օգտին և օրենք է ընդունել, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին։ Գերագույն Ռադան օրենք է ընդունել բողոքի ակցիաների ընթացքում բոլոր ձերբակալվածներին ազատելու մասին, պաշտոններից հեռացրել է ներքին գործերի նախարար Զախարչենկոյին, եկամուտների և հավաքների նախարար Կլիմենկոյին և պաշտպանության նախարար Լեբեդևին&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/21feb2014/oppagreed.html Украинская оппозиция подписала соглашение с Януковичем]&lt;/ref&gt;։ Նախագահ Յանուկովիչը կարգադրել Է իրավապահ մարմիններին հետ կանգնել Մայդանից, սկսել հատուկ ստորաբաժանումներ ուղարկել մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ին, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից ստորագրված համաձայնագրի պայմանները հրապարակային հայտարարելիս, «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենց չի բավարարում փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական լինելը, և պահանջել են անհապաղ հրաժարական տալ նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք մտադիր էին գրոհել նախագահի վարչակազմի և Գերագույն Ռադայի վրա։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն Ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=Правый сектор&quot; недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006113907/http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|archivedate=2014-10-06|accessdate=2014-3-5|datepublished=21.2.2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/453758-praviy-sektor-zayavil-sdast.html «Правый сектор» заявил, что не сдаст оружие и не освободит админздания до отставки Януковича | КОММЕНТАРИИ]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը սպառնացել է, որ եթե մինչև հաջորդ առավոտ Յանուկովիչը հրաժարական չտա, ապա «Աջ սեկտորը» կսկսի նախագահի վարչակազմի գրոհը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006083426/http://euromaidan.rbc.ua/rus/evromaydan-trebuet-otstavki-yanukovicha-k-zavtrashnemu-utru-21022014204000 Евромайдан требует отставки Януковича к утру субботы. РБК-Украина]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 21-ի երեկոյան Կիևի ժամանակով մոտ 22.40-ին նախագահ Յանուկովիչը խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և ԱՊԿ ղեկավար Անդրեյ Կլյուևի հետ լքել է Կիևը&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/yanukovich-vyletel-v-harkov-139448_.html Янукович вылетел в Харьков (уточнено)]&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ նա մեկնել է Խարկով՝ մասնակցելու Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների պատգամավորների համագումարին&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38887-janukovich-pribyl-v-harkov-dlja-uchastija-v-sezde-deputatov-jugo-vostochnyh-oblastej Янукович прибыл в Харьков]&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ Յանուկովիչն իր անհետացումը բացատրել է իր ավտոշարասյան վրա հարձակմամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/mashinu-yanukovicha-obstrelyali-neizvestnye-350699.html Машину Януковича обстреляли неизвестные]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի գիշերը Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են կառավարական թաղամասը, որը լքել են իրավապահները՝ իրենց հսկողության տակ վերցնելով Գերագույն ռադայի շենքը, նախագահի վարչակազմը, նախարարների կաբինետը և ՆԳՆ-ն&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/rada Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Протестующие заняли Верховную Раду и администрацию президента]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij1&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2414596 Коммерсант: Самооборона Майдана контролирует правительственный квартал в Киеве]&lt;/ref&gt;, և առաջադրել են մի շարք նոր պահանջներ, մասնավորապես, պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականը&lt;ref name=&quot;parubij1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij3&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy-497737.html Парубий: «Мы требуем немедленной отставки Януковича.»]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij0&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015623/ Украинская Правда: Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;parubij2&quot;&gt;[http://kiev.unian.net/888141-maydan-polnostyu-kontroliruet-kiev-parubiy.html УНИАН: Майдан полностью контролирует Киев — Парубий]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Յանուկովիչը (տվյալ վարկածը պաշտպանել Է ՌԴ ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила : Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков]&lt;/ref&gt;), նրանց և նրա կողմնակիցների կողմից այդ գործողությունները գնահատվել են որպես համաձայնագրի խախտում։ Մի շարք շրջաններում այդ իրադարձությունները հրահրել են Կիևի իշխանությունից հրաժարվելը և ինքնակառավարմանը անցնելը։

=== Փետրվարի 22 ===
[[Պատկեր:Euromaidan_Kiev_2014-02-18_15-04.JPG|մինի|250x250փքս]]
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան, նախագահի վարչակազմը, կառավարությունը և ՆԳՆ-ն անցել են Մայդանի վերահսկողության տակ։ Այդ մասին հայտարարել է Գերագույն ռադայի պատգամավոր Անդրեյ Պարուբիան։ Ոստիկաններին առաջարկվել է միանալ կառավարական թաղամասը և ամբողջ Կիևը համատեղ պարեկելու համար, ինչի համար նրանց տրվում են կապույտ-դեղին ժապավեններ։ Բացի այդ, «Բատկիվշչինա»-ի հայտարարության համաձայն, ռազմական շտաբը վերցնում է «քաղաքն իր վերահսկողության տակ և հայտարարում է, որ մենք թույլ չենք տալիս որևէ գործողություն առանց շտաբի հետ համաձայնեցման»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140303175219/http://www.unian.net/politics/888104-verhovnaya-rada-administratsiya-prezidenta-kabmin-i-mvd-pereshli-pod-kontrol-maydana.htm|archivedate=2014-03-03|accessdate=2014-04-12}}&lt;/ref&gt;։

Ժամը 10։00-ին սկսվել է Գերագույն ռադայի նիստը։ Գրանցվել է 248 պատգամավոր, ավելի ուշ նրանց միացել են ևս իննսուն պատգամավորներ։ Հավանաբար, պատգամավորների այս նիստը տեղի է ունեցել ֆիզիկական ճնշման ներքո&lt;ref&gt;[http://lenta.lviv.ua/other/2014/02/23/33797.html Физическое давление в ВР]&lt;/ref&gt;։ ՌՀ-ի ուղիղ հեռարձակման կադրերում երևում է ֆիզիկական ուժի կիրառումը նաև պատգամավորների շրջանում։ Բացի այդ, պատգամավորների մի մասը նիստին ներկա չի եղել, իսկ նրանց ձայները արձանագրություններում կան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://polemika.com.ua/news-139773.html|title=В Раде голосуют карточки отсутствующих депутатов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140307040214/http://polemika.com.ua/news-139773.html|archivedate=2014-03-07|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Նիստը վարում էր ԱԺ փոխնախագահ Ռուսլան Կոշուլինսկին։ Նա ընթերցել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականի դիմումները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888154-ryibak-napisal-zayavlenie-o-slojenii-polnomochiy.html Рыбак написал заявление о сложении полномочий] // УНІАН (22.02.2014, 10:22)&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև մի շարք պատգամավորների հայտարարությունները Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից դուրս գալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հեռուստահարցազրույցում ավելի ուշ բացատրել է, որ ինքն ու Ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակը ուժային ճնշման են ենթարկվել Մայդանի զինված կողմնակիցների կողմից, որ և իր մեքենան, և Ռիբակի մեքենան գնդակոծել են&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156245.html Янукович говорит, что его машину и машину Рыбака вчера обстреляли]&lt;/ref&gt;, բացի այդ Ռիբակին ծեծել են, սակայն ոչ մի փաստ կրակելու կամ ծեծի չի ներկայացվել։ Ինքը՝ Վլադիմիր Ռիբակը, Յանուկովիչի խոսքերը որակել է որպես «աբսուրդ և հորինվածք»&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/23/7015967/ Рибак: Повернуся в Раду за кілька днів. Ніхто по мені не стріляв, це абсурд] // «Українська правда» (23.02.2014, 16:06){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի նիստում հայտնել են նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի «անհետացման» մասին, նրա նստավայրը Մեժիգորյեում դատարկ է, ուժեղացված հսկողությունը հանվել է, «5-րդ ալիքի» հեռուստալրագրողները ռեպորտաժ են անցկացրել նստավայրի տարածքից&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888163-na-territorii-mejigorya-pusto-tuda-propuskayut-jurnalistov-smi.html На территории «Межигорья» пусто, туда пропускают журналистов] // УНІАН (22.02.2014, 10:44)&lt;/ref&gt;։ Բոլոր ցանկացողները գնում են «էքսկուրսիա»&lt;ref&gt;[http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220 Відеоекскурсія Межигір’ям, яке належало Януковичу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161129210243/http://fakty.ictv.ua/ua/index/read-news/id/1505220/ |date=2016-11-29 }} // Телеканал ICTV (22.02.2014, 15:17){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում ասել է. «մենք դեռ կենդանի լեգիտիմ նախագահ ունենք, ճիշտ է, մենք չգիտենք, թե որտեղ է նա»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996401898.html Кандидата в президенты от Партии регионов могут выдвинуть на съезде] // РИА Новости (22.02.2014, 13:06)&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Յանուկովիչը գտնվում է Խարկովում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38883-janukovich-priletel-v-harkov Янукович прилетел в Харьков]&lt;/ref&gt;, սակայն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի պատգամավորների համագումարում նա չի հայտնվել։

Ավելի ուշ UBR հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Վիկտոր Յանուկովիչը երկրի իրադրությունը պետական հեղաշրջում է անվանել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151017161236/http://censor.net.ua/news/272229/v_ukraine_proishodit_gosudarstvennyyi_perevorot_te_kto_vyshel_iz_pr_predateli_yanukovich_video В Украине происходит государственный переворот. Те кто вышел из ПР — предатели, — Янукович.]&lt;/ref&gt;, իսկ Գերագույն Ռադայի բոլոր նոր որոշումները նա անօրինական է հայտարարել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/22/illegal/ Янукович назвал все решения Рады незаконными]&lt;/ref&gt;։ Մինչդեռ Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին պնդում էր, որ Ուկրաինայում ոչ մի հեղաշրջում չկա&lt;ref&gt;[http://mignews.com.ua/ru/articles/156251.html В Польше заявляют, что никакого переворота в Киеве нет]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադան 326 ձայների սահմանադրական մեծամասնությամբ ընդունել է Վլադիմիր Ռիբակի և Իգոր Կալետնիկի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада отправила Рыбака и Калетника в отставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ժամը 12։ 35-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նոր ղեկավար է ընտրվել Ալեքսանդր Տուրչինովը։ «Կողմ» է քվեարկել 288 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховная Рада избрала спикера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն Ռադայի հայտարարության մեջ հաղորդվում է&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/38917-turchinovu-poruchili-koordinirovat-rabotu-kabmina Турчинову поручили координировать работу Кабмина]&lt;/ref&gt;, որ նա իշխանությունն իր ձեռքը է վերցնում ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարին ընտրվել է «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան 247 ձայնով անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկեին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховная Рада выразила недоверие Пшонке] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ավակովը հայտարարել է, որ ՆԳՆ ղեկավարության կազմում կընդգրկվեն Մայդանի Աջ հատվածի և ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015717/ Аваков: представители Правого сектора и Самообороны войдут в состав руководства МВД | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանը նաև Վալենտինա Նալիվայչենկոյին նշանակել է Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության գործունեության վերահսկողության լիազոր։ Նալիվայչենկոն համատեղ աշխատանքի է հրավիրել «Մայդանի ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչներին, հասարակական ակտիվիստներին և ԶԼՄ-ներին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|title=Наливайченко приглашает представителей самообороны Майдана и активистов на встречу {{!}} УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301105354/http://www.ukrinform.ua/rus/news/nalivaychenko_priglashaet_predstaviteley_samooboroni_maydana_i_aktivistov_na_vstrechu_v_sbu_1605739|archivedate=2014-03-01|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը Նալիվայչենկոն Գերագույն ռադայի նիստում հայտարարել է, որ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարն ու նրա տեղակալներն ինքնակամ լքել են ծառայությունը. Նալիվայչենկոն հայտնել է, որ միջոցներ են ձեռնարկվել, որպեսզի նրանցից ոչ մեկը չլքի Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/rukovodstvo_sbu_sbejalo_310.html Руководство СБУ сбежало. Таймер, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռադան ընդունել է «անջատողականության դրսևորումները կանխելու մասին» որոշումը, որը ներկայացրել են պատգամավորներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/888215-vr-prinyala-postanovlenie-o-predotvraschenii-proyavleniy-separatizma.html ВР приняла постановление о предотвращении проявлений сепаратизма: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։

Շուրջ 3 ժամ էլէկտրոնային լրատվամիջոցները տեղեկություն էին տարածել, թե իբր նախագահը հրաժարական է տվել։ Ընդ որում, Յանուկովիչի խորհրդական Աննա Գերմանը հերքել է այդ տեղեկությունը&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/53924-yanukovich-podal-v-otstavku.htm Депутат заявил об отставке Януковича.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 15:59-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հեռուստաալիքը ցուցադրել Է Յանուկովիչի՝ «112 Ուկրաինա» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցի ձայնագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և չի պատրաստվում ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated132&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1308096-prezident-zayavlyaye-pro-derzhavniy-perevorot-i-ne-zbirayetsya-yti-vidstavku Президент заявляет о государственном перевороте — УНН.]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 17:10-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;rada-757-VII&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Постановление 
Верховной Рады Украины|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-2-23|datepublished=22.2.2014|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента, РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Որոշման օգտին քվեարկել է 328 ժողովրդական պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015777/ Рада скинула Януковича // «Українська правда» (22.02.2014, 17:12)]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Այդ ժամանակ, Յանուկովիչի խոսքով, ինքը գտնվում էր Դոնեցկում, որտեղ, մասնավորապես, հանդիպել է Ռինատ Ախմետովի հետ և նրա հետ քննարկել երկրում տիրող իրավիճակը&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20161128/1482344389.html Янукович рассказал, что 22 февраля 2014 года встретился с Ахметовым — РИА Новости, 28.11.2016&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Յանուկովիչին ձերբակալելու նպատակով Ղրիմ են մեկնում Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության նորանշանակ ղեկավար Նալիվայչենկոն, ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Ավակովը՝ «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մարտիկների ուղեկցությամբ&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста — Аргументы.ру]&lt;/ref&gt;։

Նախագահի իրականացրած պաշտոնանկությունը չի համաձայնեցվել Ուկրաինայի Սահմանադրության դրույթների հետ&lt;ref name=&quot;Марксен&quot;&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Статья|автор=Marchuk, Iryna|заглавие=Ukraine and the International Criminal Court: Implications of the Ad Hoc Jurisdiction Acceptance and Beyond|ссылка=http://curis.ku.dk/ws/files/170166386/VJTL_Marchuk.pdf|язык=en|издание=Vanderbilt Journal of Transnational Law|год=2016|том=49|страницы=323—370}}&lt;/ref&gt;, սակայն պետական կառավարման մարմինները, մասնավորապես՝ բանակի և ոստիկանության ղեկավարությունը, հայտարարել են նոր կառավարության իրենց աջակցության մասին, իսկ ուկրաինական նոր իշխանությունը միջազգային ճանաչում է ստացել&lt;ref name=&quot;Марксен&quot; /&gt;։

==== Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակումը ====
[[Պատկեր:Yulia_Tymoshenko_addressing_Euromaidan_with_a_speech._Kyiv,_Ukraine._Events_of_February_22,_2014..jpg|մինի|Յուլիա Տիմոշենկոյի ելույթը Մայդանում 2014 թվականի փետրվարի 22-ին:]]
Դեռ փետրվարի 21-ին Գերագույն Ռադան փոփոխություններ մտցրեց օրենսդրության մեջ, որոնց ուժի մեջ մտնելը կհանգեցներ Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակմանը, սակայն համապատասխան օրենքը չստորագրվեց նախագահ Յանուկովիչի կողմից։ Այդ պատճառով փետրվարի 22-ին որոշում է ընդունվել, որը, Գերագույն ռադայի նոր ղեկավարության կարծիքով, թույլ է տալիս անել առանց նախագահի ստորագրության։ «Ուկրաինայի միջազգային պարտավորությունների կատարման մասին» որոշումը, որոնք վերաբերում են... Յուլիա Տիմոշենկոյին, պաշտպանել են 322 պատգամավոր։ Պատգամավորները քվեարկության արդյունքների հայտարարությունը դիմավորել են ծափահարություններով և «Հուլե կամք» կարգախոսով։

Փետրվարի 22-ի երեկոյան Տիմոշենկոյին ազատ են արձակել Խարկովի հիվանդանոցից, որտեղ նա գտնվում էր կալանքի տակ, մեկնել Է Կիև և ելույթ ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html Юлия Тимошенко вышла из тюрьмы и летит на Майдан] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228111854/http://www.mk.ru/politics/sng/article/2014/02/22/988914-yuliya-timoshenko-vyishla-iz-tyurmyi.html|date=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

==== Համագումար Խարկովում ====
Խարկովի սպորտի պալատում կայացել է Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իշխանության ներկայացուցիչների և պատգամավորների համագումարը (բացի Օդեսայից և Նիկոլաևից)՝ Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար Միխայիլ Դոբկինի նախագահությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|title=Съезд в Харькове: Добкин заявил, что не собирается раскалывать страну|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140228075249/http://news2000.com.ua/news/sobytija/v-ukraine/245246|archivedate=2014-02-28|accessdate=2014-04-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Պատրաստման համագումարի իր ավարտին հայտարարվել է, որ նկատի առնելով առկա անիշխանության և անտերության է երկրում և նրա մայրաքաղաք Կիևում, Խարկովը պատրաստ է դառնալ Ուկրաինայի մայրաքաղաք։ Համագումարը տեղի է ունեցել տակ է ուժեղացված զինված պահպանության մարտիկներ «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38903-sezd-v-harkove-ocepil-po-perimetru-berkut-s-avtomatami Съезд в Харькове оцепил по периметру «Беркут» с автоматами]&lt;/ref&gt;. կազմակերպիչների խոսքով՝ համագումարին մասնակցել է ավելի քան 3 հազար մարդ, այդ թվում Ռուսաստանի ներկայացուցիչները (Ալեքսեյ Պուշկովը, ՌԴ նախագահի ներկայացուցիչ Միխայիլ Մարգելովը և մարզպետները սահմանակից ռուսական մարզերի&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odessa_ne_predstavlena_na_har_kovskom_s_ezde_onlayn_translyatsiya_772.html Одесса не представлена на Харьковском съезде]&lt;/ref&gt;), սակայն, բացակայում էր Ուկրաինայի նախագահ Յանուկովիչը, գտնվում է Խարկովի նույն ժամանակահատվածում։ Համագումարում ընդունվել է համատեղ հայտարարություն․{{quote|Մենք՝ բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմիններս, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը, Սևաստոպոլի մարզը որոշել ենք պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքում օրենքի և քաղաքացիների իրավունքների սահմանադրական կարգի ապահովման համար&lt;ref&gt;[http://sevastopol.su/world.php?id=57664 Юго-восточные области Украины берут на себя обеспечение конституционного порядка на своих территориях]&lt;/ref&gt;}}Ուկրաինական ԶԼՄ-ները տեղեկատվություն են տարածել այն մասին, որ Դոբկինը և Կերնեսը լքել են Ուկրաինայի տարածքը, սակայն Դոբկինի մամուլի քարտուղարը հայտարարել է, որ նա գտնվում է աշխատավայրում&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148046.html Добкин находится на рабочем месте — Городской Дозор]&lt;/ref&gt;։

Երեկոյան Եվրոմայդանի կողմնակիցները հարձակվել են Խարկովի մարզային վարչակազմի վրա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/38988-v-harkove-pytajutsja-vzjat-shturmom-oga В Харькове пытаются взять штурмом ОГА]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>ll1wp7ectwn7rab695nhb8m1d5nds39</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Միլկա Պլանինց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>956745</id>
    <revision>
      <id>8492421</id>
      <parentid>7823896</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:02:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6570" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Միլկա Պլանինց''' ({{lang-sh|Milka Planinc}}), ի ծնե՝ '''Միլկա Մալադա''' ({{lang-hr|Milka Malada}}, {{ԱԾ}}), հարավսլավիացի խորվաթ պետական գործիչ, Հարավսլավիայի Միության գործադիր խորհրդի նախագահ (1982-1986)։

== Կենսագրություն ==
1930 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել են Սպլիտ, որտեղ և ստացել է կրթություն։ 1941 թվականին անդամակցել է Երիտասարդական կոմունիստական կազմակերպությանը։ Մասնակցել է հակաֆաշիստական դիմադրությանը, եղել է վաշտի կոմիսար, դիվիզիայի շտաբի բաժնի պետ, զորացրվել է հարավսլավական ժողովրդա-ազատագրական բանակից լեյտենանտի կոչումով։ 1944 թվականից Հարավսլավիայի Կոմունիստական կուսակցության անդամ է։

1945 թվականին քոչվոր անտառներում կոտորածի կազմակերպիչներից մեկն էր (կոլաբորացիոնիստների և նրանց ընտանիքների զանգվածային մահապատիժ)։

Պատերազմից հետո նա [[Խորվաթիա]]յում կուսակցական և պետական ​​կարիերա է ստեղծել։

1945 թվականից աշխատել է Դրնիշի ժողովրդական կոմիտեում։ Ավարտել է [[Զագրեբ]]ի բարձրագույն վարչական դպրոցը։&lt;br&gt;1947 թվականից աշխատել է Elektra և Dalekovod ընկերություններում, 1949 թվականից՝ Խորվաթիայի կոմունիստների միության աշխատակազմում։

* 1954-1957 թվականներ՝ Զագրեբի Տրեշնևի շրջանի համայնքային կոմիտեի քաղաքական քարտուղար,
* 1957-1961 թվականներ՝ Զագրեբ քաղաքի Տրեշնևկայի շրջանի Սկուպշչինայի քարտուղար, քաղաքային քարտուղարության կրթության և մշակույթի հարցերով պետ,
* 1961-1963 թվականներ՝ Զագրեբի մշակույթի քարտուղար,
* 1963-1965 թվականներ՝ Խորվաթիայի կրթության նախարար,
* 1965-1967 թվականներ՝ Խորվաթիայի կրթության, գիտության և մշակույթի կոմիտեի նախագահ,
* 1967-1971 թվականներ՝ Խորվաթիայի Սկուպշչինայի նախագահ,
* 1971-1982 թվականներ՝ Խորվաթիայի կոմունիստների միության քարտուղար։ Դատարանը որոշում է կայացրել Ֆրանիո Թուջմանին և «խորվաթական գարնան» մի շարք այլ ներկայացուցիչների ձերբակալելու մասին»։

В 1982-1986 թվականներ՝  Հարավսլավիայի Միության գործադիր խորհրդի նախագահ։ Նրա օրոք Հարավսլավիան սկսեց ակտիվորեն վճարել արտաքին պարտքը։ Այս ժամանակահատվածը բնութագրվում է մի շարք կայունացնող միջոցների ձեռնարկմամբ և սպառողական ապրանքների ներմուծման սահմանափակմամբ, ինչը հանգեցրել է սուրճի, յուղի, շաքարի, լվացող միջոցների և շատ այլ արդյունաբերական ու պարենային ապրանքների սուր պակասի։ Սահմանվել է բենզինի վաճառքի սահմանափակում (ամսական ավտոմեքենայի համար 40 լիտր) և սահմանվել է «նշանների հավասարության/անհավասարության» կանոն, երբ թույլատրվել է երթևեկել՝ ելնելով ավտոմեքենայի համարանիշների հավասարությունից/անհավասարությունից, համապատասխանաբար, ամսվա զույգ/կենտ օրերը։ Ներդրվեց նաև դրամական ավանդ արտերկիր մեկնողների համար, որն աստիճանաբար ավելանում է նույն օրացուցային տարում սահմանի յուրաքանչյուր հետագա հատման ժամանակ&lt;ref&gt;[http://www.vecernji.hr/hrvatska/predsjednik-josipovic-milka-planinc-je-zasluzila-postovanje-200503 Predsjednik Josipović: Milka Planinc je zaslužila poštovanje]{{ref-hr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.tportal.hr/vijesti/hrvatska/90255/Umrla-Milka-Planinc.html Umrla Milka Planinc]{{ref-hr}}&lt;/ref&gt;։

Միակ կինը, ով սոցիալիստական երկրի վարչապետն էր։

1986 թվականին թոշակի է անցել առողջական վիճակի պատճառով։

Ամուսնացած էր, ուներ որդի և դուստր։

== Գրականություն ==
* Југословенски савременици: Ко је ко у Југославији. Хронометар, Београд 1970. година.
* Savez Komunista Jugoslavije u socijalističkom samoupravljanju, 1982
* Munzinger-Archiv, Internationales Biographisches Archiv, Lfg. 40/1989
* Dessa Trevisan, Yugoslavia’s iron-nerved lady, in: The Times vom 15. November 1983, S. 5.
* Former communists: where are they now? (II). Southeastern Europe, in: Transition (ISSN 1211-0205, Heft 10/1996, S. 26-29.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.euromag.ru/croatia/4095.html В Хорватии умерла первая в истории Югославии женщина-премьер]{{ref-ru}}
* [http://www.index.hr/vijesti/clanak/preminula-milka-planinc-bivsa-premijerka-sfrj/516660.aspx Josipović o smrti Milke Planinc: Zadužila je Hrvatsku i zaslužila poštovanje]{{ref-hr}}

[[Կատեգորիա:Հարավսլավիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հարավսլավիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>att8a9u49on1glki6qd11hwxh8ileas</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վեսնա Պուսիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>956786</id>
    <revision>
      <id>8492422</id>
      <parentid>8443033</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:02:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10270" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Վեսնա Պուսիչ''' ({{lang-hr|Vesna Pusić}}; {{ԱԾ}}), խորվաթ քաղաքական գործիչ, Խորվաթիայի Լիբերալ ժողովրդական կուսակցության ամենավառ անդամներից մեկը։ 2011 թվականի դեկտեմբերի 23-ից մինչև 2016 թվականի հունվարի 22-ը զբաղեցրել է Խորվաթիայի Հանրապետության արտաքին գործերի և եվրոպական ինտեգրման նախարարի պաշտոնը [[Զորան Միլանովիչ]]ի ձախ կենտրոնամետ կառավարությունում։

Քաղաքական գործունեության մեջ է ընդգրկվել 1990-ականների սկզբին, երեք անընդմեջ ժամկետում եղել է Սաբորի պատգամավոր՝ ընտրվելով 2000, 2003 և 2007 թվականների ընտրություններում։ Բացի այդ, 2009-2010 թվականների ընտրություններում պայքարել է [[Խորվաթիայի նախագահ|նախագահի պաշտոնի]] համար՝ որպես ՀՌԱԿ-ի թեկնածու՝ 7,25 տոկոս ձայներով դուրս գալով հինգերորդ տեղ։ 2008-2011 թվականներին իր երրորդ պատգամավորական ժամկետի ընթացքում գլխավորել Է Եվրամիությանը Խորվաթիայի անդամակցության շուրջ բանակցությունների առաջխաղացմանը հետևելու խորհրդարանական հանձնաժողովը։

== Կենսագրություն ==
Վեսնա Պուսիչը ծնվել է [[Զագրեբ]]ում ՝ [[Զագրեբի համալսարան]]ի իրավագիտության ֆակուլտետի պրոֆեսոր Յուջին Պուսիչի ընտանիքում։ Նրա մայրը՝ Վիշնյան, անգլերենի պրոֆեսոր էր, իսկ եղբայրը՝ Զորանը, քաղաքացիական ակտիվության և խաղաղության շարժման ակնառու ակտիվիստ էր։

1971 թվականին ավարտել է գիմնազիան, իսկ 1976 թվականին՝ Զագրեբի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետը, որտեղ ուսումնասիրել է սոցիոլոգիան և փիլիսոփայությունը&lt;ref name=&quot;sabor-6a-bio&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.sabor.hr/Default.aspx?sec=2271|publisher=Croatian Parliament|lang=hr|title=Vesna Pusić - Zastupnici 6. saziva Hrvatskoga sabora|trans_title=Vesna Pusić - Representative in the 6th assembly of the Croatian Parliament|accessdate=2010-11-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CPASkw8V?url=http://www.sabor.hr/Default.aspx?sec=2271|archivedate=2012-11-24|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

1975-1979 թվականներին եղել է միջազգային հետազոտական խմբի անդամ, իրականացրել է գիտական հետազոտություններ Եվրոպայում արդյունաբերական ժողովրդավարության վերաբերյալ։ 1976-1978 թվականներին աշխատել է Լյուբլյանայի համալսարանի Սոցիոլոգիայի ինստիտուտի գիտաշխատող&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesna-pusic.hns.hr/clanak.php?id=138875|title=Vesna Pusić - Biografija|publisher=Croatian People's Party - Liberal Democrats|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CPARuhyj?url=http://vesna-pusic.hns.hr/clanak.php?id=138875|archivedate=2012-11-24|accessdate=2010-10-05|lang=hr|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

1978 թվականից աշխատում է Զագրեբի համալսարանի Փիլիսոփայության ֆակուլտետի Սոցիոլոգիայի ամբիոնում և դասավանդում է արդյունաբերական ժողովրդավարության և սոցիոլոգիայի քաղաքականության տեսության դասընթացներ։ Նույն ֆակուլտետում 1984 թվականին ստացել է սոցիոլոգիայի դոկտորական աստիճան, իսկ 1988 թվականին՝ հաստիքային պրոֆեսոր&lt;ref name=&quot;sabor-6a-bio&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;/&gt;։

1978 թվականին Պուսիչը յոթ կանանցից մեկն էր, որոնք [[Հարավսլավիա]]յում հիմնադրեցին առաջին ֆեմինիստական կազմակերպությունը՝ ''Žena i društvo''-ն (կին և հասարակություն), բախվելով այն ժամանակվա կոմունիստական իշխանության կատաղի քննադատությանը&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;/&gt;։

1990 թվականին Վեսնա Պուսիչը Խորվաթիայի 28 անդամ-հիմնադիրներից մեկը դարձավ ({{lang-hr|Hrvatska narodna stranka}}) համաժողովրդական համաձայնագրի կոալիցիային մասնակցելուց հետո ({{lang-hr|Koalicija narodnog sporazuma}}), չափավոր ազգայնական և լիբերալ կուսակցությունների դաշինք, որը ձևավորվել է Խորվաթիայում առաջին բազմակուսակցական ընտրությունների նախօրեին, որոնք տեղի են ունեցել 1990 թվականի ապրիլի 22-ին։ 1992 թվականին թողել է կուսակցական գործունեություն, բայց նույն կուսակցությանը վերադարձել է 1997 թվականին և հետագայում դարձել նրա ղեկավարը՝ 2000-2008 թվականներին։ Առաջին անգամ խորհրդարան է անցել 2000 թվականի ընտրություններից հետո։

Պուսիչը եղել է ժողովրդավարության մշակույթի հարցերով ոչ կառավարական և անկուսակցական վերլուծական կենտրոնի հիմնադիրներից և Erasmus Guild-ի տնօրեններից մեկը, ինչպես նաև Erasmus ամսագրի հրատարակիչ և խմբագիր՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով Խորվաթիայում, նախկին Հարավսլավիայի և Արևելյան Եվրոպայի երկրներում անցումային շրջանի տարբեր հարցերի վրա&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;/&gt;։ Կենտրոնը գործունեությունը դադարեցրել է 1998 թվականին։

2005 և 2008 թվականներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eldr.eu/en/newsletter/2008/03/vesna-pusic-heads-the-negotiation-between-croatia-and-eu-press-freedom-in-russia-democracy-s-facade-|publisher=ELDR|title=A liberal heads the negotiations for the access of the Croatia into the EU|date=2008-03-03|accessdate=2012-08-31|lang=en|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110720161119/http://www.eldr.eu/en/newsletter/2008/03/vesna-pusic-heads-the-negotiation-between-croatia-and-eu-press-freedom-in-russia-democracy-s-facade-|archivedate=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | url = http://www.nacional.hr/en/clanak/46623/sanader-to-remove-vesna-pusic-from-the-head-of-the-alliance-for-the-european-union | title = Plan to destroy HNS: Sanader to remove Vesna Pusic from the head of the Alliance for the European Union | newspaper = Nacional | date = 2008-06-16 | accessdate = 2012-08-31 | lang = en | archive-date = 2011-06-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110613171801/http://www.nacional.hr/en/clanak/46623/sanader-to-remove-vesna-pusic-from-the-head-of-the-alliance-for-the-european-union | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt; նշանակվել է ԵՄ-ի հետ բանակցությունների հարցերով ազգային կոմիտեի ղեկավար, մարմին, որը ղեկավարում է ԵՄ-ին Խորվաթիայի անդամակցության բանակցությունները և բաղկացած է խորհրդարանի անդամներից, ինչպես նաև նախագահի, գիտական շրջանակների, գործատուների և արհմիությունների ներկայացուցիչներից։

Պուսիչը 2006 և 2008 թվականներին զբաղեցրել է [[«Եվրոպայի ազատականների և ժողովրդավարների դաշինք» կուսակցություն|լիբերալ դեմոկրատների և ռեֆորմատորների Եվրոպական կուսակցության]] փոխնախագահի պաշտոնը&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;/&gt;։

Պուսիչը դասավանդել է [[Չիկագոյի համալսարան]]ում, [[Կոռնելի համալսարան]]ում (Նյու Յորք), ինչպես նաև մեթոդիստական Ամերիկյան համալսարանում (Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան) և Վուդրո Վիլսոնի անվան գիտնականների աջակցության միջազգային կենտրոնում&lt;ref name=&quot;official-biography&quot;/&gt;։

Պուսիչը ամուսնու հետ ապրում է Զագրեբում։ Նրա դուստրը ներկայումս բնակվում է Լոնդոնում և կինոյի արտադրություն է սովորում հեղինակավոր Լոնդոնի կինոդպրոցում մագիստրոսի ծրագրով։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{навигация}}
* {{Official|http://vesna-pusic.hns.hr|lang=hr}}
* {{cite web|url=http://www.ce-review.org/00/19/interview19_pusic.html|title=Оставляя военную ментальность|work=интервью с Весной Пусич|publisher=Central Europe Review|date=27 апреля 2000|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CPATSjiv?url=http://www.ce-review.org/00/19/interview19_pusic.html|archivedate=2012-11-24|accessdate=2012-08-31|deadlink=yes}}
{{DEFAULTSORT:Պուսիչ, Վեսնա}} 
[[Կատեգորիա:Զագրեբի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>oony0ajea2ogetuf1ruhtu12ppafyoa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Օլտա Ջաչկա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>958566</id>
    <revision>
      <id>8492355</id>
      <parentid>7066554</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:38:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6394" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Օլտա Ջաչկա''' ([[ալբաներեն]]՝ Olta Xhaçka, {{ԱԾ}}), [[Ալբանիայի սոցիալիստական կուսակցություն|Սոցիալիստական կուսակցությունը]] ներկայացնող ալբանական քաղաքական գործիչ։ [[Ալբանիայի խորհրդարան|Խորհրդարանի]] պատգամավոր 2009 թվականից, 2017 թվականի մարտ-հունիս ամիսներին եղել է սոցիալական ապահովության և երիտասարդության նախարար, 2017 թվականի սեպտեմբերի 11-ից՝ Ալբանիայի պաշտպանության նախարար։

== Կենսագրություն ==
Օլտա Ջաչկան ստացել է քաղաքագիտության և միջազգային հարաբերությունների բակալավրի կոչում Ամերիկայի [[Քլարկի համալսարան]]ից։ Ջաչկան ակտիվորեն մասնակցել է քաղաքացիական հասարակության կյանքին մարդու իրավունքների ոլորտում, ինչպես նաև երեք տարի դասավանդել է քաղաքագիտություն Նյու Յորքի Տիրանայի մասնավոր համալսարանում։

=== Քաղաքական գործունեություն === 
2009 թվականից նա հանդիսանում է սոցիալիստական խորհրդարանական խմբակցության անդամ, սկզբում ՝ երկու գումարումների ընթացքում եղել է Կորկայի տարածաշրջանի ներկայացուցիչ։ Ջաչկան Ալբանիայի Սոցիալիստական կուսակցության վարչության անդամ է, իսկ 2010 թվականից ղեկավարում է կանանց ֆորումը։ 2015 թվականից մինչև 2017 թվականը, երբ նա պաշտոնավարում էր Ալբանիայի կառավարության կազմում, միաժամանակ ղեկավարում է նաև Քեմալ Ստաֆի հիմնադրամը։ Որպես գենդերային հավասարության բնագավառի իրավապաշտպան և Սոցիալիստական կուսակցության կանանց ֆորումի գործող նախագահ, Ջաչկան 2014 թվականից անչափահասների, գենդերային հավասարության և ընտանեկան բռնության հարցերով խորհրդարանական ենթահանձնաժողովի նախագահն է։ Նա նաև աշխատանքի, սոցիալական հարցերի և առողջության և արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի անդամ է։

2017 թվականի մարտին նա նշանակվեց սոցիալական ապահովության և երիտասարդության նախարար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.seattletimes.com/nation-world/albanian-premier-replaces-4-cabinet-ministers/|title=Albanian Premier Replaces 4 Cabinet Ministers|website=Seattle Times|date=մարտի 13, 2017|accessdate=մարտի 21, 2018}}&lt;/ref&gt;։ Նա այդ դերակատարման մեջ անցկացրեց ընդամենը մի քանի ամիս, քանի որ 2017 թվականի օգոստոսին նախարարությունը լուծարվեց և միացվեց այլ նախարարությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.balkaninsight.com/en/article/albania-pm-reveals-new-cabinet-08-27-2017|title=Albania PM Reveals New Cabinet|first=Fatjona|last=Mejdini|website=Balkan Insight|date=օգոստոսի 27, 2017|accessdate=մարտի 21, 2018}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտպանության նախարար === 
2017 թվականի հունիսին նա վերընտրվեց խորհրդարանում, այս անգամ ՝ [[Տիրանա]]յից&lt;ref name=&quot;albaniannews&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.albaniannews.com/index.php?mod=2&amp;idm=13902|title=38 Female MPs in Albania's New Parliament|publisher=albaniannews.com|accessdate=2017-07-25}}&lt;/ref&gt;։ Իր ընտրատարածքում գրանցվեց Սոցիալիստական կուսակցությանը տրված ձայների ամենամեծ աճը մայրաքաղաքում&lt;ref name=&quot;ShqiptarjaIndex&quot;&gt;{{Cite web|url=http://shqiptarja.com/video/index.php?IDVideo=52830&amp;idkat=53|title=Shqiptarja.com - Xhaçka shkëlqen në Tiranë shënon rritjen më të lartë për PS - Video|publisher=shqiptarja.com|accessdate=2017-07-25}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի սեպտեմբերին նա Ռամայի երկրորդ կառավարությունում ստանձնեց Պաշտպանության նախարարի պաշտոնը, այդ պաշտոնում դառնալով երկրորդ կինը՝ [[Միմի Կոդհելի]]ից հետո&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.xinhuanet.com/english/2017-08/27/c_136559774.htm|title=Albanian PM introduces new cabinet for next four years|website=Xinhua News Agency|date=2018-08-27}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլին այցելեց [[Միացյալ Նահանգներ]] և [[Պենտագոն]]ում հանդիպեց Պաշտպանության նախարար [[Ջեյմս Մետտիս]]ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.defense.gov/News/Article/Article/1496054/mattis-reaffirms-us-albanian-defense-relationship/|title=Mattis Reaffirms U.S. Albanian Defense Relationship|website=defense.gov|date=2018-04-17}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Օլտա Ջաչկան ամուսնացած է Արտան Գաչիի հետ, որը նախկինում եղել է սոցիալիստ պատգամավոր։ Նրանք ունեն մեկ դուստր՝ Խանան։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Ջաչկա,Օլտա}}
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի պաշտպանության նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի խորհրդարանի պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>6c8pddhr2adabjri76xnmxu7tta65rh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատերինա Սակելարոպուլու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>961471</id>
    <revision>
      <id>8492379</id>
      <parentid>8434566</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8194" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կատերինա Սակելարոպուլու''' ({{lang-el|Κατερίνα Σακελλαροπούλου}}, '''Եկատերինա Սակելարոպուլու''', {{ԱԾ}}), [[Հունաստանի նախագահ]], ով պաշտոնը կստանձնի 2020 թվականի մարտի 13-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/20200122-parliament-to-elect-greece-s-first-woman-president|title=Parliament to elect Greece's first woman president|date=2020-01-22|website=France 24|language=en|access-date=2020-01-22}}&lt;/ref&gt;։ 2020 թվականի հունվարի 22-ին Խորհրդարանը ընտրել է նրան՝ փոխարինելու  [[Պրոկոպիս Պավլոպուլոս]]ին։  Նախքան երկրի նախագահի պաշտոնը զբաղեցնելը, 2018 թվականի հոկտեմբերից եղել է [[Հունաստանի պետական խորհուրդ|Հունաստանի պետական խորհրդ]]ի՝ Գերագույն վարչական դատարանի առաջին կին նախագահը։

Պաշտոնը ստանձնելով՝ Սակելարոպուլուն կլինի Հունաստանի 13-րդ նախագահը (8-րդը Հելլենական Երրորդ Հանրապետության պատմության մեջ) և առաջին կինն այս պաշտոնում&lt;ref name=&quot;exelegi&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.kathimerini.gr/1061315/gallery/epikairothta/politikh/proedros-ths-dhmokratias-e3elegh-h-aikaterinh-sakellaropoyloy|title=Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξελέγη η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, του Γιώργου Σ. Μπουρδάρα {{!}} Kathimerini|website=www.kathimerini.gr|access-date=2020-01-22}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Սակելարոպուլուն ծնվել է [[Սալոնիկ]]ում։ Նրա ընտանիքը սերում է Քսանտի պրեֆեկտուրայի Ստավրուպոլի քաղաքից։ Իրավաբանություն է ուսանել [[Աթենքի համալսարան|Կապոդիստրիայի անվան Աթենքի ազգային համալսարանում]], այնուհետև հանրային իրավունք է ուսումնասիրել [[Պանթեոն-Ասսաս համալսարան|Փարիզի II համալսարանում]]։ 1980-ականների կեսերին ընդունվել է Պետական խորհրդի շարքերում և 2000 թվականին դարձել է խորհրդական&lt;ref name=&quot;news&quot; /&gt;։ 2015 թվականի հոկտեմբերին նշանակվել է Պետական խորհրդի փոխնախագահ, իսկ 2018 թվականի հոկտեմբերին միաձայն ընտրվել է Խորհրդի նախագահի պաշտոնում&lt;ref name=&quot;iefimerida&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.iefimerida.gr/news/232256/ola-ta-onomata-proedron-antiproedron-ton-anotaton-dikastirion|title=Όλα τα ονόματα των προέδρων και αντιπροέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων|last=|first=|date=|website=www.iefimerida.gr|publisher=|accessdate=2020-01-15}}&lt;/ref&gt;։

Սակելարոպուլուն եղել է Պետական խորհրդի դատական գործառույթների ասոցիացիայի անդամ, ասոցիացիայում զբաղեցրել է բազմաթիվ պաշտոններ՝ գլխավոր քարտուղար (1985-1986), փոխնախագահ (2006-2008) և [[նախագահ]] (1993-1995, 2000-2001)&lt;ref name=&quot;news&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.news.gr/ellada/article/1364719/pia-ine-i-proti-gineke-proedros-tou-ste-ekaterini-sakellaropoulou.html|title=Ποια είναι η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του ΣτΕ, Αικατερίνη Σακελλαροπούλου|last=|first=|date=|website=www.news.gr|publisher=|accessdate=2020-01-15}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիական կրթությամբ [[դատավոր]]ը 2018 թվականի հոկտեմբերին դարձել է երկրի առաջին կինը, որ զբաղեցնում է բարձրագույն դատարանի ղեկավարի պաշտոնը։ Այս պաշտոնը նրան առաջ է մղել այն ժամանակվա ձախակողմյան [[Սիրիզա]] կուսակցության վարչակազմը՝ հենվելով Սակելարոպուլուի քաղաքացիական ազատությունների, էկոլոգիական և փոքրամասնությունների խնդիրների, փախստականների իրավունքների նկատմամբ զգայունությունից&lt;ref&gt;https://www.theguardian.com/world/2020/jan/16/greece-first-female-president-katerina-sakellaropoulou-kyriakos-mitsotakis&lt;/ref&gt;։

Սակելարոպուլուն պարբերաբար հրատարակվում է գիտական ամսագրերում։ Նա նաև իր ներդրումն է ունեցել «Ֆինանսական ճգնաժամը և շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը պետական խորհրդի իրավասության շրջանակներում» գրքում ({{lang-el|Οικονομική κρίση και προστασία του περιβάλλοντος στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας}}), Փափազիսիս հրատարակություն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.biblionet.gr/author/116852/%CE%91%CE%B9%CE%BA._%CE%A3%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85|title=Αικατερίνη Σακελλαροπούλου|last=|first=|date=|website=www.biblionet.gr|publisher=|accessdate=2020-01-15}}&lt;/ref&gt;։

«Արիս Սալոնիկի»-ի աջակիցներից է&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.metrosport.gr/ayti-einai-i-schesi-tis-katerinas-sakellaropoyloy-me-tin-thessaloniki-217696|title=Νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας: Η σχέση της Κατερίνας Σακελλαροπούλου με τη Θεσσαλονίκη |last=|first=|date=|website=www.metrosport.gr|publisher=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;։

== Առաջադրում նախագահի պաշտոնում ==
2020 թվականի հունվարի 15-ին [[Հունաստանի վարչապետ]]  [[Կիրիակոս Միցոտակիս]]ը Կատերինա Սակելարոպուլուին առաջադրել է [[Հունաստանի նախագահ]]ի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-greece-politics-president/greek-pm-taps-top-female-judge-as-countrys-president-idUSKBN1ZE2FE?il=0|title=Greek PM taps top female judge as country's president|last=|first=|date=|website=Reuters|publisher=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/reuters/2020/01/15/world/europe/15reuters-greece-politics-president.html|title=Greek PM Taps Top Female Judge as Country's President|last=|first=|date=|website=The New York Times|publisher=|accessdate=2020-01-16|archive-date=2020-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200116123123/https://www.nytimes.com/reuters/2020/01/15/world/europe/15reuters-greece-politics-president.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն
| Նախորդող = Նիկոլաոս Սաքելարիու
| Հաջորդող = -
| Ցուցակ = Հունաստանի պետական խորհրդի նախագահ&lt;br&gt; Կատերինա Սակելարոպուլու
| Տարիներ =  2018-այժմ
| bcolor = #fafff6
| color = #CCFFBF
}}
{{Հունաստանի նախագահներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}

{{DEFAULTSORT:Սակելարոպուլու, Կատերինա}}
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կին դատավորներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն դատավորներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>rqktumt8onrg8r5dwaq1bqtyxhf4i46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>967405</id>
    <revision>
      <id>8492581</id>
      <parentid>8367327</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:11:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="283924" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Карта населённых пунктов Донецкой и Луганской областей.jpg|300px|մինի|Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի բնակավայրերի քարտեզ]]
'''Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում'''&lt;ref name=&quot;news-release&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.icrc.org/rus/resources/documents/news-release/2014/08-15-ukraine-large-scale-delivery.htm|title = Украина: идет подготовка к масштабной операции по доставке гуманитарной помощи|date = 2014-15-08|publisher = [[Международный комитет Красного Креста]]}}&lt;/ref&gt;, մարտական գործողություններ [[Ուկրաինա]]յի [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Լուգանսկի]] մարզերի տարածքում, որոնք սկսվել են 2014 թվականի ապրիլին։

Մարտական գործողություններն ընթանում են [[Ուկրաինայի զինված ուժեր]]ի և այլ ուժային կառույցների (ինչպես նաև մի շարք անկանոն կամավորական ռազմականացված կազմավորումների) և ապստամբների զինված կազմավորումների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։ Ուկրաինայի պնդմամբ՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև ռուսական զինված ուժերը, իսկ Ռուսաստանն այդ մեղադրանքները հերքում է&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 7-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնակատար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը [[Խարկով]]ում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ հայտարարել էր հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի նախագահի կայքում զետեղվել Է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին № 405/2014 հրամանագրի տեքստը. «գործողության մեջ դնել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի 2014 թվականի ապրիլի 13-ի ահաբեկչական սպառնալիքի հաղթահարման և Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության պահպանման անհետաձգելի միջոցառումների մասին»։ Հրամանագիրն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt; (հարկ է նշել, որ ապրիլի 8-ին Խարկովում նույնպես հակաահաբեկչական գործողություն է իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rian.com.ua/analytics/20140408/343497716.html|title=Антитеррористическая операция в Харькове: хроника событий|author=|website=|date=2014-04-08|publisher=РИА Новости Украина|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;):

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Մայիսի 12-ին Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում մեկ օր առաջ կայացած ինքնորոշման հանրաքվեներից հետո հռչակվեց Դոնեցկի&lt;ref name=&quot;sov&quot;&gt;{{cite web |url= http://ria.ru/world/20140512/1007507367.html |title= ДНР провозгласила себя суверенным государством |author= |date= 2014-05-12|work= |publisher=[[РИА Новости]] |accessdate=2014-05-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Լուգանսկի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140512/1007522425.html|title=Луганск и Донецк проголосовали за независимость|author=|website=|date=2014-05-12|publisher=РИА Новости|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt; Ժողովրդական Հանրապետությունների ինքնուրույնությունը, որոնց իշխանությունները պահանջել են իրենց հայտարարված տարածքից դուրս բերել ուկրաինական զորքերը և Ազգային գվարդիան։ Դրա փոխարեն ուկրաինական զինված խմբավորումը աստիճանաբար ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակ արձակելով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 25-ին Ուկրաինայի նախագահ է ընտրվել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։ Հունիսին ուկրաինական ուժերը հարձակում էին ծավալել ամբողջ ճակատով և օգոստոսի սկզբին՝ չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը, գրեթե Դոնեցկը և Լուգանսկը շրջապատի օղակի մեջ էին վերցրել։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին։ Հակագրոհի ընթացքում մի քանի հազար ուկրաինացիներ հայտնվել են շրջափակման մեջ&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ Սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու կրակոցները շարունակվեցին։

Ինչպես նշվել է [[ՄԱԿ]]-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության 2014 թվականի դեկտեմբերի 15-ի զեկույցում, Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում իրավիճակը բնութագրվում էր օրինականության և կարգի լիակատար բացակայությամբ, բռնության պահպանմամբ և շարունակվող մարտական գործողություններով, ինչին նպաստել է սահմանով ծանր և ժամանակակից սպառազինության և կենդանի ուժի ներհոսքը, այդ թվում՝ Ռուսաստանից։ Այս ամենը անմիջական ազդեցություն է ունեցել մարդու հիմնական իրավունքների, այդ թվում՝ տեղական բնակչության անվտանգության, ազատության և բարեկեցության վրա&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_eighth_report_on_Ukraine.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Report on the human rights situation in Ukraine, 15 December 2014]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները, որոնց արդյունքում մինչև փետրվարի սկիզբը չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումներին հաջողվել է զգալի հաջողությունների հասնել։ Փետրվարի 11-12-ին [[Մինսկ]]ում «[[նորմանդական քառյակ]]ի» ղեկավարների բանակցությունների ընթացքում համաձայնեցվել է զինադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը, սակայն չորս տարվա ընթացքում, որոնք անցել են [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնությունների]] ստորագրման օրվանից, փաստացի դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 13.02.2019|заглавие=Минские соглашения делают вашингтонскими|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3882586|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, այն ամրագրել Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ, համաներում հայտարարել և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 21.09.2017|заглавие=К проблеме Донбасса подходят миротворчески|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2018 թվականի հունվարի 18-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա]]ն օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ [[Ռուսաստան]]ը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «գրավյալ» 2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և Ուկրաինայի կազմ նրանց վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 19.01.2018|заглавие=С Украиной так не договаривались|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3523082|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն ստորագրել է այդ օրենք&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt; ը, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել։ Ընդունված օրենքով, մասնավորապես, նախատեսված էր հակաահաբեկչական գործողության ավարտը և այն վերափոխել «միավորված ուժերի օպերացիայի՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ագրեսիայի հակազդման և զսպման ուղղությամբ»։

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն 2014 թվականին Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունները որակել է որպես «ոչ միջազգային զինված հակամարտություն»&lt;ref name=&quot;news-release&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.icrc.org/ru/doc/resources/documents/news-release/2014/07-23-ukraine-kiev-call-respect-ihl-repatriate-bodies-malaysian-airlines.htm|title=Украина: МККК призывает все стороны соблюдать нормы международного гуманитарного права - MKKK|author=|website=|date=2014-07-23|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass1&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1337499 Красный Крест фактически признал, что на Украине идет гражданская война] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|title = Глава делегации Красного Креста в Украине: Мы оцениваем ситуацию на Донбассе как немеждународный вооруженный конфликт|date = 2014-10-10|publisher = Forbes Украина|accessdate = 2014-11-08|archiveurl = https://archive.is/20141011163722/http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|archivedate = 2014-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը տեղի ունեցող իրադարձությունները որակել է որպես միջազգային զինված հակամարտություն, որին մասնակցում է նաև Ռուսաստանը՝ ինչպես ապստամբների աջակցությամբ&lt;ref&gt;[http://amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150208060742/http://www.amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 |date=2015-02-08 }} // [[Amnesty International]], 07.09.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;, այնպես էլ ուղղակի ռազմական միջամտությամբ&lt;ref name=&quot;am&quot;&gt;{{Cite web|url=https://amnesty.org.ru/node/3055/|title=Украина: Множатся доказательства военных преступлений и российского вмешательства|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719201745/https://amnesty.org.ru/node/3055/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելության տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայում հակամարտության զոհ Է դարձել 12 800-ից մինչև 13 000 մարդ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի Հումանիտար հարցերի համակարգման վարչության հաշվարկներով՝ Դոնբասում պատերազմի վեց տարվա ընթացքում զոհվել է ավելի քան 3,3 հազար խաղաղ քաղաքացի, վիրավորվել է մինչև 9 հազար մարդ, ներքին տեղահանվածներ են դարձել 1,3 մլն մարդ, օգնության կարիք ունեն 3,5 մլն մարդ, հայտնվել է 427 կիլոմետր երկարությամբ «շփման գիծ», որը փակել է հիմնական ծառայությունների հասանելիությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4148166 ООН: жертвами войны в Донбассе стали более 3,3 тыс. мирных граждан // Коммерсантъ, 03.11.2019]&lt;/ref&gt;։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Euromaidan in Kiev 2014-02-19 12-06.jpg|слева|մինի|[[Եվրոմայդան]], [[Կիև]], 2014 թվականի փետրվար]]
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 022.jpg|right|thumb|Ռուսամետ ցույցեր, Դոնեցկ, 2014 թվականի մարտի 9]]
[[Պատկեր:2014-04-17Мітинг у Донецьку 10.jpg|right|thumb|Ուկրաինական հանրահավաք, Դոնեցկ, 2014 թվականի ապրիլի 17]]
Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և նրա կողմնակիցների դիրքերը Ռեգիոնների կուսակցությունից&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014 // «Однако в густонаселенных регионах востока и юга Украины последним указам из Киева оказывается серьезное сопротивление. Здесь бывший президент пользовался политической поддержкой»&lt;/ref&gt;։

Դիմակայությունն ուժեղացել է 2014 թվականի հունվարի 22-ից, երբ Ուկրաինայում սկսվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներ՝ վարչական շենքերի զավթմամբ և Յանուկովիչի վարչակազմի կողմից նշանակված տեղական ղեկավարների բռնի պաշտոնանկությամբ։ 2014 թվականի փետրվարին դիմակայությունը Կիևում հանգեցրեց Ուկրաինայում իշխանափոխության։

Եթե Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում նոր իշխանությունները, որոնք հայտարարել են եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, օգտվում էին բնակչության որոշակի աջակցությունից և արագ ամրապնդում իրենց դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալու բնույթը, նրա առաջին որոշումները և աջակցությունը ուկրաինացի ազգայնականների արմատական կազմակերպություններին դժգոհություն և բողոքի ակցիաներ են առաջացրել նոր իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ.ру]]&lt;/ref&gt;։ Հասարակության մեջ սաստկացած անկայունությունն ու պառակտումն առաջին պլան են մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Դոնբասում նոր իշխանությունների հակառակորդներն օգտագործել են մարտավարություն, որը նմանություն ունի Եվրամայդանի ակտիվիստների գործողությունների հետ 2014 թվականի հունվար-փետրվարին, վարչական շենքերի արգելափակումն ու գրավումը, տեղական իշխանության այլընտրանքային մարմինների ստեղծումը, իրավապահ մարմինների հետ դիմակայությունը։ Ուկրաինայի նոր իշխանությունները, իրենց հերթին, հարավ-արևելքում բողոքի ալիք են հայտարարել անջատողականության դրսևորում՝ «Ռուս զինվորականների քողի տակ» և ուկրաինական պետության գոյության սպառնալիք&lt;ref name=&quot;VestiUA-16марта&quot;&gt;[http://vesti.ua/krym/42715-jacenjuk-objavil-ohotu-na-separatistov-po-vsej-strane Яценюк объявил охоту на сепаратистов по всей стране] // Vesti.ua, 16.03.2014&lt;/ref&gt;։

Դիմակայության սրմանը նպաստել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։ Մի կողմից, արմատական ռուսամետ ուժերը երկրի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ [[Դոնբաս]]ում), ոգևորվելով Ղրիմի իրադարձությունների ելքով, ձգտում էին կրկնել «Ղրիմի սցենարը» իրենց տարածաշրջաններում և ուկրաինական նոր իշխանության «պարզ մերժումից» անցել են ակտիվ դիմադրության և տեղի կողմնակիցների տապալման&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA239|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страниц=368|isbn=9781476628752}}&lt;/ref&gt;, մյուս կողմից՝ նոր ուկրաինական իշխանությունը, մտադրվելով թույլ չտալ «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունը, ուժային գործողությունների կուրս է վերցրել երկրի արևելքում վարչական շենքեր գրավող կազմավորումների դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина готовится отразить «вторую волну спецоперации РФ»|url=https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|work=Reuters|date=2014-04-07|accessdate=2018-12-11|language=ru|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222221110/https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի դիրքորոշում ==

=== Ուկրաինական իշխանությունների դիրքորոշում ===
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;.

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Դոնեցկի և Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետությունների ռուսամետ ակտիվիստների հռչակումից և Ղրիմի օրինակով հանրաքվե անցկացնելու մտադրության մասին հայտարարելուց հետո Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հեռուստատեսային ուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն&lt;ref name=&quot;interfax7apr&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/369971|title=Турчинов ответит антитеррористической операцией на волнения востока Украины|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002872516.html Турчинов: против взявших оружие применят антитеррористические меры | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարությունը հատուկ գործողություն է իրականացրել Խարկովում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140408/1002958013.html|title=МВД Украины: в Харькове проходит спецоперация|date=2014-04-08|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2019-07-20|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որի արդյունքում Ուկրաինայի իշխանություններին հաջողվել է վերականգնել վերահսկողությունը Խարկովի մարզում տիրող իրավիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2016/10/13/priskakali/|title=Харьковская народная республика. Почему активизировалась дискуссия об угрозе дестабилизации в регионе|date=2016-10-13|website=|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-20|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://reporter-ua.com/2014/07/28/v-zaporozhe-vernulis-aktivisty-zaderzhannye-v-harkove-za-zahvat-oga|title=В Запорожье вернулись активисты, задержанные в Харькове за захват ОГА {{!}} Репортер UA|publisher=reporter-ua.com|accessdate=2019-07-20}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու որոշման մասին՝ Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված իր տեսաուղերձում նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/13/7022274/ СНБО начинает масштабную АТО с привлечением Вооруженных Сил — Турчинов | Украинская правда]&lt;/ref&gt;․ {{քաղվածքի սկիզբ}}Մենք ամեն ինչ արել ենք մարդկային զոհերից խուսափելու համար։ Բայց մենք պատրաստ ենք հակահարված տալ զենքով ներխուժման, ապակայունացման և ահաբեկչական գործողությունների բոլոր փորձերին։ ԱԱՊԽ-ն որոշում է կայացրել լայնածավալ հակաահաբեկչական գործողություն սկսել Ուկրաինայի Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Մենք Ռուսաստանին թույլ չենք տա կրկնել Ղրիմի սցենարը Ուկրաինայի արևելյան շրջանում։{{քաղվածքի ավարտ}} Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ նրանք, ովքեր մինչև ապրիլի 14-ի առավոտ վայր կդնեն զենքը և կլքեն գրավված տարածքները, չեն պատժվի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/snbo-reshila-nachat-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-s-privlecheniem-13042014183500 СНБО решил начать антитеррористическую операцию с привлечением ВСУ, — Турчинов — Александр Турчинов — Украина | РБК Украина]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;всу&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|title=СНБО принял решение привлечь войска к антитеррористической операции на востоке - Турчинов|date=2014-04-13|work=|publisher=// [[Укринформ|Укрінформ]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140421222204/http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|archivedate=2014-04-21|accessdate=|author=|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 14-ին, Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հրամանագրով գործողության մեջ է դրել հակաահաբեկչական գործողություն անցկացնելու ԱԱՊԽ որոշումը&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/405/2014 Указ Президента Украины № 405/2014]&lt;/ref&gt;։ Տուրչինովն անձամբ գլխավորել է հատուկ գործողության անցկացման շտաբը, ԱԱՊԽ որոշման կատարման վերահսկողությունը դրվել է ԱԱՊԽ քարտուղար Անդրեյ Պարուբիայի վրա, իսկ անմիջական իրականացումը՝ ՈՒԱԾ-ի ղեկավարի առաջին տեղակալ Վասիլի Կրուտովի վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452546 Александр Турчинов подписал указ о начале спецоперации на востоке Украины. И. о. президента лично возглавил штаб по её проведению // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 15-ին Պարուբին հայտնել է, որ «Մայդանի ինքնապաշտպանության կամավորներից ձևավորված Ազգային գվարդիայի առաջին գումարտակը մեկնել է առաջնագիծ»&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003970972.html Секретарь СНБО Украины: батальон нацгвардии отбыл на «передовую» // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը ինքնահռչակ հանրապետությունները ահաբեկչական կազմակերպություններ է հայտարարել&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;[http://echo.msk.ru/news/1321834-echo.html Самопровозглашённые в Донецке и Луганске «народные республики» признаны террористическими организациями] // [[Эхо Москвы|«Эхо Москвы»]] — 2014. — 17 мая 2014.&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 30-ին Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է Դոնբասում հակաահաբեկչական գործողության ավարտի և տարածաշրջանում միավորված ուժերի գործողության մեկնարկի մասին. ''«Մենք այժմ ռազմական գործողություն ենք սկսում Ուկրաինայի Զինված ուժերի ղեկավարության ներքո՝ տարածքային ամբողջականության պաշտպանությունն ապահովելու համար»''&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5170121 Порошенко объявил о начале операции объединённых сил в Донбассе]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30-kvitnya-rozpochalas-operaciya-obyednanih-sil-iz-vidsichi-47206 30 квітня розпочалась операція Об’єднаних сил із відсічі та стримування збройної агресії Росії на Донбасі — Президент підписав Указ]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պորոշենկոն հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում) ռազմական դրություն մտցնելու մասին՝ 30 օր ժամկետով&lt;ref&gt;[https://korrespondent.net/ukraine/politics/4036900-v-ukrayne-vvely-voennoe-polozhenye В Украине ввели военное положение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/voennoe-polozhenie-v-ukraine-ukaz-poroshenko-vstupil-v-silu.htm Военное положение в Украине: указ Порошенко вступил в силу]&lt;/ref&gt;։

=== ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի դիրքորոշում ===
Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարների հայտարարությունների համաձայն՝ իրենց պետությունները բախվել են Ուկրաինայի ուղղակի զինված ագրեսիայի հետ, որը նպատակամղված է նրանց ինքնիշխանությունը ճնշելուն և արևմտյան երկրների կողմից ֆինանսավորվող։ Ավելին, ԴԺՀ-ն չի ճանաչել նոր իշխանությունն Ուկրաինայում և հրաժարվել է նրա հետ որևէ երկխոսություն վարել&lt;ref&gt;[http://kprf.ru/international/ussr/130353.html Заявление руководства Донецкой Народной Республики]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի ուժեր ==

=== Ուկրաինայի զորախումբ ===

==== Կառավարական զորքերի խմբավորում ====
[[Պատկեր:Воинский эшелон ВСУ.jpg|200px|thumb|left|Ռազմական գնացք, 2016 թվականի հոկտեմբեր]] Մարտական գործողություններում ներգրավված զորախումբը ներառում է պաշտպանության նախարարության (զինված ուժերի և տարածքային պաշտպանության), ներքին գործերի նախարարության (ներառյալ ազգային գվարդիայի), պետական սահմանապահ ծառայության, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և պետական պահպանության վարչության կազմավորումները։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի ՆԳՆ օպերատիվ շտաբը հայտարարել էր հասարակական կարգի պահպանության հատուկ ստորաբաժանումների կորպուսի ստեղծման մասին «դրսից հրահրված անջատողական ահաբեկչական հարձակումների, երկրի սահմաններից դուրս ֆինանսավորվող ավազակային կազմավորումների ստեղծման, ներքին կարգուկանոնի և օրինականության սպառնալիքի պայմաններում»։ Արսեն Ավակովը հայտարարել Է, որ ՆԳՆ-ն պատրաստ է նոր հատուկ ստորաբաժանումների կազմում ներգրավել ավելի քան 12 հազար մարդու և տրամադրել կադրային սպաների սպառազինություն, հանդերձանք և ղեկավարություն&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003925298.html МВД Украины объявило о создании спецподразделений по охране порядка // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունների գոտուն հարող Դոնեցկի, Լուգանսկի, Զապորոժսկի, Դնեպրոպետրովսկի և Խարկովի մարզերի շրջանների վերահսկողության նպատակով այնտեղ են մտցվել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տարածքային պաշտպանության գումարտակներ, Ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումներ, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումներ, ինչպես նաև միլիցիայի հատուկ նշանակության պարեկային ծառայության գումարտակներ՝ ընդհանուր թվով մինչև 7-8 հազար զինծառայողներ և ոստիկանության աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 В Украине создано 30 спецподразделений особого назначения — Арсен Аваков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141223213217/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 |date=2014-12-23 }}{{ref-uk}} // 17 июня 2014 года&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հայտարարության համաձայն՝ 2014 թվականի օգոստոսի դրությամբ խմբավորումը հասել է 50 հազար մարդու&lt;ref&gt;[http://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 В АТО на востоке Украины принимают участие 50 тысяч украинских мужчин, — Яценюк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221125009/https://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 |date=2020-02-21 }} — Zik, 11 августа 2014&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ նրանցից 10 հազարը ազգային գվարդիայի ուժերի և ՆԳՆ-ի համահավաք խմբավորումն է եղել&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140817/1020357481.html#ixzz3AfcWMGt7 Аваков: почти 10 тыс. бойцов Нацгвардии и МВД участвуют в спецоперации] // [[РИА Новости]], 17.08.2014&lt;/ref&gt;։

==== Կամավորական կազմավորումներ, որոնք ենթակա չեն պետությանը ====
[[Պատկեր:Battalion &quot;Donbas&quot; in Donetsk region 04.jpg|thumb|աջից|«Դոնբաս» գումարտակի մարտիկները մարտական գործողությունների գոտում|link=Պատկեր:Battalion_%22Donbas%22_in_Donetsk_region_04.jpg]] Հակամարտությանը մասնակցել են նաև կամավորական զինված կազմավորումներ, որոնք ընդգրկված չեն եղել կանոնավոր ուժերի կազմում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3431469-batalony-pravoho-sektora-ne-podchyneny-ukrayne-kombat Батальоны Правого сектора не подчинены Украине — комбат] — Корреспондент.net, 14 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/239720.html На данный момент три добровольческих батальона никому не подчиняются — чиновник] — «Главком», 09.10.2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?batalony_oun_i_pravogo_sektora_ne_mogut_legalizovat_izza_ambicij_komandirov_genshtab&amp;objectId=541598&amp;lang=ru Батальоны ОУН и «Правого сектора» не могут легализовать из-за амбиций командиров,— Генштаб] — Телеканал новостей «24», 10 февраля 2015&lt;/ref&gt;, այդ թվում․

* Ուկրաինայի «Աջ սեկտոր» կամավորական կորպուսը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես «Աջ սեկտոր» կազմակերպության ակտիվիստներից և կողմնակիցներից և գլխավորում է մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը Դմիտրի Յարոշը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3389587-yarosh-y-pravyi-sektor-na-blokpostu-v-zone-ato-vydeo Ярош и Правый сектор на блокпосту в зоне АТО — видео] // [[Корреспондент.нет]], 8 июля 2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել կազմավորման օրինականացման շուրջ, սակայն մայիսի սկզբին այն սպառվել էր և հայտարարվել էր Ուկրաինայի զինված ուժերին ԴՈՒԿ-ի «ադապտացման» մասին&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/news/26991644.html ДУК «Правий сектор» адаптується до Збройних сил — заступник міністра оборони] — Радіо «Свобода», 03.05.2015&lt;/ref&gt;, սակայն այդ գործընթացն այդպես էլ չի ավարտվել։
* Ուկրաինական կամավորական բանակը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես ԴՈՒԿ-ՍՍ անդամ Դմիտրի Յարոշի կողմնակիցներից, որոնք նրա հետ միասին լքել են «Աջ սեկտորը» 2015 թվականի վերջին։ ՈՒԿԲ-ին է անցել այդ պահին գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների և ԴՈՒԿ-ՍՍ անձնակազմի ճնշող մեծամասնությունը։

Որոշ նման կամավորական ստորաբաժանումներ (օրինակ, այսպես կոչված «ՕՈՒՆ» գումարտակը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ato/biyci-batalyonu-oun-uviyshli-do-skladu-ukrayinskih-zbroynih-sil-427872.html Бійці батальйону «ОУН» стали розвідниками у складі ЗСУ] — ТСН, 18 травня 2015&lt;/ref&gt;) ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ կամ (ինչպես նշված գումարտակը) մասնակիորեն անցել են Ուկրաինայի պետական զինվորական ծառայության և ընդգրկվել են նրա ուժային կառույցներում։

==== Օտարերկրյա քաղաքացիների և կազմակերպությունների մասնակցությունը ====
2014 թվականի օգոստոսի 6-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի մամուլի սպա, փոխգնդապետ Ալեքսեյ Դմիտրաշկովսկին հաստատել է, որ Ուկրաինայի կողմում կռվում են [[Բելառուս]]ից&lt;ref name=&quot;BPPog&quot;&gt;[http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ Отряд «Погоня» воюет в Донбассе. Потерь нет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023080614/http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ |date=2014-10-23 }} — [[Белорусский партизан]], 04/09/2014&lt;/ref&gt;, [[Վրաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/12/10/288683_andrey_biletskiy_polovina_azova.html Андрей Билецкий: «Половина „Азова“ говорит на русском языке. Но они умирают и убивают за Украину» // «LB.ua», 10.12.2014]&lt;/ref&gt;, [[Իսրայել]]ից, [[Իտալիա]]յից&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1872565 Киев: против ополченцев воюют иностранные наемники] // [[Вести.ру]], 06.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vesti120714&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1790249 Кровавое сафари: иностранцы отстреливают украинцев, как животных] // [[Вести.ру]], 12.07.2014&lt;/ref&gt;, [[Իսպանիա]]յից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150302/1050480304.html Задержанные испанцы: наемники из Испании воюют в батальоне «Азов»]&lt;/ref&gt;, [[Ռուսաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140806/1018994792.html На Украине официально признали участие иностранцев в спецоперации]&lt;/ref&gt; և [[Շվեդիա]]յից&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1823303 Ополченцы захватили под Перевальском шведского наемника-неонациста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/07/140716_ukraine_swedish_sniper.shtml Что делает шведский снайпер в украинском батальоне]&lt;/ref&gt; եկածները։

2014 թվականի հունիսի կեսերին «Դոնբաս» գումարտակի հրամանատար Սեմյոն Սեմենչենկոն դիմել էր Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյին՝ օտարերկրյա կամավորներին Ուկրաինայի քաղաքացիություն տրամադրելու խնդրանքով։ «Վրաստանի, Բելառուսի, Ռուսաստանի և Իսպանիայի բոլոր քաղաքացիները, որոնք երկար ժամանակ բնակվում են Ուկրաինայի տարածքում, կամավորներ են, փորձ ունեն և անկեղծ ձգտում են պաշտպանել Ուկրաինան արտաքին ագրեսիայից»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25427246.html Батальйон «Донбас» просить про громадянство для іноземних добровольців] // [[Радио Свобода|Радіо Свобода]], 18.06.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 31-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ (այժմ՝ Ուկրաինայի բանակի գեներալ) Ստեփան Պոլտորակը հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են օտարերկրյա քաղաքացիներ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/01/31/7057021/ Полторак обещает помочь с гражданством бойцам, воюющим на стороне АТО | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2319841 Вести. Ru: Киев признал, что за Украину воюют иностранные наемники]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արևելքում մարտերին մասնակցում են նաև օտարերկրացիներից ձևավորված կամավոր ոչ պետական ստորաբաժանումները, այդ թվում՝ Ջոհար Դուդաևի անվան գումարտակը, որը բաղկացած է առավելապես չեչեններից, որոնք Ռուսաստանից արտագաղթել են չեչենական հակամարտությունից հետո&lt;ref&gt;[http://www.inopressa.ru/article/08sep2014/diepresse/chechen_aust.html Чеченцы из Австрии воюют на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/na_donbasse_voyuet_batalon_imeni_dzhohara_dudaeva/n501078 На Донбассе воюет батальон имени Джохара Дудаева] — 24, 25 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/politik/aussenpolitik/3865847/Tschetschenen-aus-Osterreich-als-Kaempfer-in-der-Ostukraine Tschetschenen aus Österreich als Kämpfer in der Ostukraine // DiePresse.com]&lt;/ref&gt;, Շեյխ Մանսուրի անվան գումարտակը (հրամանատար Մուսլիմ Չեբերլոևսկի&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3923616 Украина ищет в выданном боевике бойца. Закончено дело участника ИГ, экстрадированного в Россию // Газета «Коммерсантъ» № 52 от 26.03.2019]&lt;/ref&gt;), «Պոգոնյա» կամավորական ջոկատը, որը ձևավորվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Բելառուսի քաղաքացիներից Ուկրաինական կամավորական գումարտակների համար մարտիկներ պատրաստելու նպատակով&lt;ref name=&quot;BPPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/07/08_a_6101277.shtml Белорусы пойдут воевать за Украину] // [[Газета.Ру]], 08.07.2014&lt;/ref&gt;, «Բելառուս» տակտիկական խումբը, որը ստեղծվել է 2015 թվականի հունիսին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nn.by/?c=ar&amp;i=154206|title=Тактычная група «Беларусь» аб'яднае беларускіх дабраахвотнікаў ва Украіне|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/01/150116_georgia_ukraine_volunteers Сражающиеся на Украине грузинские легионеры — кто они?] — [[Русская служба Би-би-си]], 16 января 2015&lt;/ref&gt;։

ԵԱՀԿ ԱԳՆԽ-ի 2016 թվականի սեպտեմբեր ամսվա հաշվետվություններից մեկում հաղորդվում էր, որ սեպտեմբերի 20-ին ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդները Տրոիցկոյե գյուղում՝ շփման գծից 3 կմ հեռավորության վրա, տեսել են ԶՈՒ երկու զինվորի՝ «Վրացական լեգիոն» տարբերանշանների իրենց համազգեստով։ Դիտորդների տվյալներով՝ զինվորները շփվել են վրացերենով։ Տեղի բնակիչները դիտորդներին պատմել են, որ իրենց գյուղի որոշ տներում բնակվում են վրացական ծագում ունեցող զինվորներ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3095770 ОБСЕ сообщила о грузинских наемниках в Донбассе // Коммерсантъ, 22.09.2016]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 6-ին «Վրացական լեգիոնի» անունից Ֆեյսբուքում հայտարարություն էր տարածվել այն մասին, որ «Վրացական լեգիոնը» ամբողջ կազմով լքել Է Ուկրաինայի զինված ուժերի 54-րդ «մեխանիզացված բրիգադը»՝ հրամանատար Մայստրենկո Ալեքսեյի և նրա շրջապատի ոչ կոմպետենտության, ինչպես նաև նրա կողմից հրապարակված Ապօրինի հրամանների պատճառով... «Վրացական լեգիոնը» չի պատրաստվում լռել, և մենք անպայման կբացահայտենք Ուկրաինայի պետական շահերի դեմ գործող մարդկանց»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514480 «Грузинский легион» вышел из состава бригады ВСУ // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Ի դեպ, 54-րդ առանձին մեքենայացված բրիգադի հրամանատարությունը (որին դասում են «վրացական լեգիոնը») նույն օրը հայտարարել է, որ «Վրացական լեգիոն» անվանումով առանձին ստորաբաժանում նրա կազմում երբեք գոյություն չի ունեցել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514508 ВСУ отрицает существование особого «Грузинского легиона» // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։

Միաժամանակ պաշտոնապես հաստատվել է, որ միայն 2016 թվականին «այլ պետությունների տասնյակ քաղաքացիներ կամավոր պայմանագիր են կնքել Ուկրաինայի Զինված ուժերում զինվորական ծառայություն անցնելու վերաբերյալ»&lt;ref&gt;[https://rian.com.ua/politics/20180106/1031089273.html? «Никогда не было». В ВСУ опровергли существование «грузинского легиона».]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարին Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Վեսնա Պուսիչը հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Դոնբասում գործող ուկրաինական ռազմական կազմավորումների կազմում կռվում են նաև Խորվաթիայից կամավորներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/загреб-хорватские-добровольцы-участвуют-в-боях-на-украине/a-18250587 Загреб: Хорватские добровольцы участвуют в боях на Украине]&lt;/ref&gt;։ Նրանց թիվը չի ճշտվել։

2015 թվականի մարտի 31-ի «Բի-Բի-Սի-ի ռուսական ծառայությունը» եթեր է հեռարձակել ոմն Դմիտրի Սապոժնիկովի հետ հարցազրույցը, որը կոչվում է «ԴԺՀ հատուկ նշանակության ուժերի բաժանմունքի հրամանատար», որը հայտարարել է Դեբալցևոյի համար մարտերում գերեվարված 300 արտասահմանցի զինվորականների, հիմնականում ամերիկացիների և եվրոպացիների մասին, որոնց մեծ մասը, նրա խոսքով, դիպուկահարներ և հրահանգիչներ են եղել&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/03/150325_donetsk_rebel_interview |title=''«Боец „спецназа ДНР“: помощь России была решающей»'' |subtitle=Дмитрий Сапожников говорит, что участвовал в боях близ Донецка с октября 2014 года |author=Андрей Горянов, Ольга Ившина |date=2015-03-31 |work=«Русская служба Би-би-си» |publisher=BBC.com |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարի տեղակալ Էդուարդ Բասուրինը Ուկրաինայի կողմից մարտերին օտարերկրյա զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունն անվանել է «սադրանք» (ինչպես նաև Դոնբասում մարտերին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունը՝ վերջինը եղել է «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին համապատասխան հարցազրույցի գլխավոր բովանդակությունը), ինչպես նաև հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ի բանակում ոչ մի հատուկ նշանակության ջոկատ գոյություն չունի&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz-Minus&quot;&gt;{{cite web |url=http://govoritmoskva.ru/news/34077/ |title=''«В ДНР назвали провокацией данные об участии военных из РФ в боях за Дебальцево»'' |author= |date=2015-03-31 |work=[[Говорит Москва (радиостанция, 2014)|«Говорит Москва»]] |publisher= |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt; (ոչ պաշտոնական տվյալներով այդ ժամանակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի կազմում կային «Վոստոկ» հատուկ նշանակության առանձին բրիգադ և ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի հետախուզական վարչության հատուկ նշանակության ջոկատի երեք առանձին ջոկատներ)։

Ըստ «լեհական ռադիոյի», երեք օտարերկրացի կամավորներ Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացիություն են ստացել հակաահաբեկչական գործողության ժամանակ իրենց հերոսության համար։ Հաղորդվում է, որ նրանք Բելառուսի, Իսրայելի և Ռուսաստանի քաղաքացիներ են (յուրաքանչյուր պետությունից մեկական)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |title=Польський доброволець: Я вірю в Україну |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2019-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428070504/http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն հարկ է նշել, որ Ուկրաինայի «Ուկրաինայի քաղաքացիության մասին» օրենքով «Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ նախատեսված չէ. «պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ շնորհվում Է Ուկրաինայում միայն վարչատարածքային կազմավորումների և բնակավայրերի կողմից։

; Մասնակցության վերաբերյալ հայտարարությունները մասնավոր ռազմական ընկերությունների և վարձկանների

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն և ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտարարել են Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին Greystone Limited-ի ամերիկացի վարձկանների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/29053 Полная версия эксклюзивного интервью главы МИД РФ Сергея Лаврова RT] // [[RT]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html Власть Украины усмирит Восток частной военной компанией] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221154956/http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html |date=2020-02-21 }} // The Kiev Time. — 26 марта 2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն չի հաստատել այդ տեղեկությունը՝ նշելով, որ հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում է բացառապես Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, Ուկրաինայի Զինված ուժերի և Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության ենթակաների՝ Ազգային գվարդիայի և Ազգային ոստիկանության ուժերով, ինչպես նաև հայտարարելով, որ դրան չեն մասնակցում օտարերկրացիներ և քաղաքացիական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը»&lt;ref name=&quot;LB&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/05/02/265124_mid_ukraini_nikakie_inostrannie.html МИД Украины: никакие иностранные граждане в АТО участия не принимают]. lb.ua&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին գերմանական Bild am Sonntag թերթը, հղում անելով հետախուզական շրջանակների աղբյուրներին, հաղորդել էր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում դիմակայության ժամանակ ամերիկյան Academi&lt;ref name=&quot;sp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.spiegel.de/politik/ausland/ukraine-krise-400-us-soeldner-von-academi-kaempfen-gegen-separatisten-a-968745.html|title=Einsatz gegen Separatisten: Ukrainische Armee bekommt offenbar Unterstützung von US-Söldnern|date=2014-05-11|publisher=[[Spiegel]]|accessdate=2014-05-28|lang=de}}&lt;/ref&gt; (նախկին Blackwater, որի կազմի մեջ մտնում է Greystone Limited) ամերիկյան Չակի շուրջ 400 զինվորների գործարկման մասին&lt;ref name=&quot;dw&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dw.de/сми-на-украине-воюют-наёмники-из-охранной-фирмы-сша/a-17628187|title=СМИ: На Украине воюют наёмники из охранной фирмы США|date=2014-05-11|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-05-28}}&lt;/ref&gt;։ Թերթը նշել է, որ 2014 թվականի ապրիլի 29-ին Գերմանիայի Դաշնային հետախուզական ծառայությունն այդ մասին տեղեկացրել է Գերմանիայի կառավարությանը։ Մի շարք լրատվական գործակալություններ (այդ թվում BBC-ի ռուսական ծառայությունը&lt;ref name=&quot;bas&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1178108 СМИ: в спецоперации Киева на востоке Украины участвуют около 400 американских солдат]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC15&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140512_ukraine_mercenaries_debate.shtml Наёмники в Донбассе: наличие не доказано] // Би-би-си&lt;/ref&gt;) կասկած են հայտնել Bild am Sonntag-ի տեղեկությունների արժանահավատության վերաբերյալ։ Academy-ի ներկայացուցիչները հերքում են ինչպես ընկերության մասնակցությունը Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, այնպես էլ նրա շարունակականությունը Blackwater-ի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;dw&quot; /&gt;։

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարար Իգոր Ստրելկովը հայտարարել է, որ Դուբրովկայի մարտից հետո իբր հայտնաբերվել են ոչ անհայտ ռասայի վարձկանների մարմինները&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot; /&gt;։ Սակայն դրա ապացույցները նա չի բերել։

==== Սարքավորումների մատակարարում ====
Չնայած 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Եվրոպական խորհուրդը չեղարկել է նույն թվականի փետրվարի 20-ին&lt;ref&gt;[http://eu-un.europa.eu/articles/en/article_14624_en.htm EU Council conclusions on Ukraine]&lt;/ref&gt; Ուկրաինային զենք մատակարարելու արգելքը&lt;ref&gt;[http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2014/07/pdf/Special-meeting-of-the-European-Council-16-July-2014-%E2%80%92-Conclusions/ Conclusions of the special meeting of the European Council, 16 July 2014]&lt;/ref&gt;, իսկ [[ՆԱՏՕ]]-ն այդ հարցի լուծումը թողել է յուրաքանչյուր առանձին երկրի հայեցողության վրա&lt;ref name=&quot;NATO&quot; /&gt;, ռազմական բնույթի արևմտյան մատակարարումները, Ուկրաինայի իշխանությունների պնդմամբ, չեն ներառում մահաբեր սպառազինություն&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2186784 Турчинов: Украина введет военное положение в случае обострения ситуации в Донбассе]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի կեսերին օտարերկրյա գործընկերները Ուկրաինայի զինված ուժերին օգնություն են փոխանցել ռազմական սարքավորումներով, հանդերձանքով և 120 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մատակարարման առարկաներով&lt;ref name=UNIANHelp&gt;[http://www.unian.net/politics/1054595-devyat-stran-predostavili-gumanitarnuyu-pomosch-ukrainskoy-armii-na-120-mln-dollarov.html Девять стран предоставили гуманитарную помощь украинской армии на 120 млн долларов] — УНИАН, 12.03.2015&lt;/ref&gt;․

* Կանադան ուկրաինական բանակին է փոխանցել 20 միլիոն դոլարի հումանիտար օգնություն (բալիստիկ դիմակներ, հակաթմրանյութային զրահաբաճկոններ, կեվլարային սաղավարտներ, քնապարկեր և հագուստի մեծ քանակությամբ ձմեռային համազգեստ)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ուկրաինայում հակամարտության հենց սկզբից [[ԱՄՆ Կոնգրես]]ը հանդես էր գալիս Ուկրաինային զենք մատակարարելու թույլտվության օգտին և դեռևս 2014 թվականին օրենք էր ընդունել Ուկրաինայի ազատությանն աջակցելու մասին, որն արտոնում էր նման մատակարարումները։ Բարաք Օբամայի վարչակազմը, սակայն, խոչընդոտել է այդ ծրագրի իրագործմանը՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ին Դոնբասի հակամարտության մեջ ներքաշելուն։ Այդ կապակցությամբ Օբամայի օրոք Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնությունը սահմանափակվում էր «ոչ մահացու» հանդերձանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3507810 Украина станет противотанковой. Американские военные поставки могут изменить баланс сил в Донбассе // Коммерсантъ, 25.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի վերջի դրությամբ ԱՄՆ-ն ուկրաինական բանակին տրամադրել է 13 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ հանդերձանք (բժշկական սարքավորումներ, դեղատներ, ռադիոկայաններ, գիշերային տեսողության սարքեր, քիմիական անալիզի ապարատներ, ականազերծման սարքավորումներ, հակահարձակողական պայքարի ռադիոտեղորոշիչ կայաններ, ամառային և ձմեռային քողարկված հագուստի կոմպլեկտներ, զրահաբաճկոններ և քեվլարային սաղավարտներ) և շուրջ 2,5 միլիոն դոլար արժողությամբ չորփայներ&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Լեհաստանը 5,5 միլիոն դոլարի օգնություն է փոխանցել (անկողնային պարագաների հավաքածուներ, երկարատև պահպանման տարեկանի հաց, չոր զոդման և իրային գույք)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ավստրալիան 2,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ ձմեռային հագուստի պարագաներ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Մեծ Բրիտանիան 1,8 միլիոն դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (զրահաբաճկոններ և քևլար սաղավարտներ, անհատական և խմբային դեղատնակներ, իրային գույք, ինչպես նաև տաքացված քնապարկեր)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Սլովակիան 632 հազար դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (էլեկտրական գեներատորներ,լուսավորման փաթեթներ, պլաստիկ սպասք, քնապարկեր, իրային գույք և բժշկական սարքավորումների ու գույքի լայն տեսականի)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նորվեգիան 630 հազար դոլար ընդհանուր գումարի չոր փայաբաժիններ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ֆրանսիան 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարի Զրահաբաճկոններ և բժշկական նյութեր է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նիդեռլանդները 500 հազար դոլար ընդհանուր գումարի էլեկտրական գեներատորներ և ձմեռային իրային գույք է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերին Լիտվայից և Լատվիայից բարեգործական կազմակերպությունների կամավորները 5 տոննա մարդասիրական օգնություն են տրամադրել Ժիտոմիրի մարզի զինծառայողներին։ Զինվորականներին բերել են տաք հագուստ, կոշիկ, զինամթերք և բժշկական պատրաստուկներ&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/09/19/279959_organizatsii_litvi_latvii_peredali.html Организации Литвы и Латвии передали украинским военным 5 тонн гумпомощи ] — LB.ua, 19 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 12-ին [[Վրաստան]]ը շուրջ 12 տոննա մարդասիրական բեռ է փոխանցել ավելի քան 100 անուն դեղորայք և բժշկական նշանակության միջոցներ պարունակող՝ 580 հազար դոլար ընդհանուր արժեքով, այդ թվուվ՝ Վիրակապման նյութեր, հակաբիոտիկներ, շաքարախտով հիվանդների համար դեղեր, իմունոբիոլոգիական պատրաստուկներ (այդ թվում՝ ԲՑԺ պատվաստանյութեր, փայտանյութի, դիֆտերիայի դեմ), դիալիզի ծախսվող նյութեր, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/Gruziya-peredala-Ukraine-12-tonn-gumanitarnoy-pomoshchi-11658.html Грузия передала Украине 12 тонн гуманитарной помощи] — Новое Время, 12 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «Ուկրաինային զինելու որոշումը, թե ոչ, ընդունում են ՆԱՏՕ-ի անդամ առանձին պետություններ», և որ «դա ՆԱՏՕ-ի՝ որպես կազմակերպության գործողություն չի լինի»&lt;ref name=&quot;NATO&quot;&gt;[http://kommersant.ru/doc/2668757 Ъ — «НАТО не стремится к конфронтации с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Լիտվան 2017 թվականի նոյեմբերին ծրագրել է Ուկրաինային 2 մլն եվրո գումարի խորհրդային նմուշի զենքի անհատույց փոխանցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |title=Lietuva perduos karinę paramą Ukrainai |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2017-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171202053559/http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հաստատել է Ուկրաինային մահաբեր զենքի մատակարարումներ սկսելու ամերիկյան վարչակազմի մտադրությունը։ [[ԱՄՆ նախագահ|Նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ|Թրամփն]] այդպիսով, ի տարբերություն իր նախորդի, զիջել Է Կոնգրեսի ճնշմանը, որը 2014 թվականից հանդես է եկել Ուկրաինային «մահացու ռազմական օգնություն» ցուցաբերելու օգտին։ Ընդ որում, մատակարարվող զենքը «զուտ պաշտպանական» անվանելով՝ ԱՄՆ-ում այդ քայլը չեն համարում Մինսկի պայմանավորվածությունների խախտում։ 2018 ֆինանսական տարվա ԱՄՆ-ի պաշտպանական բյուջեում նախատեսվում է ուկրաինային 350 միլիոն դոլարի ռազմական օգնություն տրամադրել։ Մահաբեր զենքը, որը Ուկրաինան կսկսի ստանալ 2018 թվականին, կներառի Barrett M107A1 խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացաններ, դրանց զինամթերքի և դրանց պահեստամասերի, ինչպես նաև Javelin ժամանակակից հրթիռի (210 հակատանկային հրթիռներ և 35 կայանք՝ 47 մլն դոլար արժողությամբ)&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;։

=== Ապստամբների զինված կազմավորումներ ===
[[Պատկեր:2016-05-09. День Победы в Донецке 033.jpg|thumb|Հաղթանակի օրը Դոնեցկում, 2016 թվականի մայիսի 9]] 2014 թվականի գարնանը ապստամբների զինված ուժերը հաշվվում էին ոչ ավելի, քան 2 հազար մարդ՝ հրաձգային զենքով, իսկ 2015 թվականի ապրիլի սկզբին՝ արդեն 35-40 հազար մարդ, որոնք զգալի քանակությամբ ծանր սպառազինություն ունեն՝ մոտավորապես 500 տանկ, մոտավորապես 700 զրահամեքենա և զրահամեքենա և մոտավորապես 800 միավոր հարվածային և ռեակտիվ հրետանի&lt;ref&gt;{{статья|автор=Александр Шарковский|заглавие=Война на юго-востоке Украины меняется качественно. Больше года длится противостояние ополчения Донбасса и вооружённых сил Незалежной|ссылка=http://nvo.ng.ru/realty/2015-05-22/1_ukraina.html|издательство=Независимое военное обозрение|год=22.05.2015}}&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների զինված կազմավորումներից կարելի է առանձնացնել զինված խմբեր, որոնք հայտարարում են իրենց ենթակայությունը Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին, «Վոստոկ» գումարտակը, Բեզլերի խումբը, ինչպես նաև մի շարք ավելի փոքր խմբավորումներ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/07/02/bes Изгнание Беса]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբներին աջակցում են Ռուսաստանից ժամանած մարտիկները, այդ թվում՝ կազակները&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-26/1_kazaki.html Десять донских казаков погибли под Луганском]&lt;/ref&gt; և Հյուսիսային Կովկասից եկածները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|title=Добровольцы — не наёмники|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140706075749/http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|archivedate=2014-07-06|accessdate=2014-06-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 29-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնական հայտարարություն է արել Մինսկի պայմանավորվածությունների կատարման մասին։ Դրանում գնահատականներ են տրվել Ուկրաինայի իշխանություններին դիմակայող զինված կազմավորումների թվաքանակի վերաբերյալ։ ԱԳՆ-ի կարծիքով՝ Դոնբասում գործում է քառասնահազարանոց բանակ, որի սպառազինության մեջ կան շուրջ 470 տանկ, 870 զրահամեքենա, 450 հրետանային համակարգեր (այդ թվում՝ ինքնագնաց հրետանի և 82 և 120 միլիմետրի տրամաչափով ականանետեր) և 190 ՌԶՈ (այդ թվում՝ ԲՄ-21 «Գրադ», «Տորնադո» և ՏՈՍ-1 «Բուրատինո»), ինչպես նաև կոդավորված կապի և դիտարկման միջոցներ («Մասուրնիկ-Աէրո» էլեկտրոնային ռազմական համալիրներ, «Լեեր-2», «Կրասուխա-4»), զենիթահրթիռային համալիրներ («Բուկ», «Ստրելա», «Պանցիր»), Կասետային գլխամասով ռեակտիվ արկեր (9մ55կ), հակահետևակային ականներ (ՓՄՆ-2, Մոն-50)&lt;ref name=&quot;mfa&quot;&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|title=Заява Міністерства закордонних справ України щодо виконання Мінських домовленостей|date=2016-02-29|work=Прес-центр|publisher=МЗС України|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303225604/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|archivedate=2016-03-03|accessdate=2016-03-01|lang=uk|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/military/20160926/237918478.html Министр обороны Украины: «У пособников Путина танков больше, чем у Бундесвера»]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել է, որ Դոնբասում Ուկրաինային դիմակայում է շուրջ 31 հազար մարդ, այդ թվում՝ 2900 ռուս կադրային զինծառայողներ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ապստամբների կողմից գործում են ՌԴ 11 հազար քաղաքացիներ, որոնց թվում են երեք հազար կադրային զինվորականներ։ Նրա խոսքով՝ ապստամբների և ռուս զինվորականների զինանոցում առկա է 650 տանկ (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 200 մեքենա), 1310 մարտական զրահապատ մեքենա (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 400 մեքենա), տարբեր տրամաչափի հրետանու գրեթե 500 կոճղեր (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի 140 միավոր հրետանի), համազարկային կրակի գրեթե 260 ռեակտիվ համակարգեր, մինչև 100 միավոր զենիթահրթիռային համալիրներ՝ ընդգծելով, որ այդ ամենը ռուսական զենք է&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|title=Анатолий Матиос, главный военный прокурор Украины, в программе &quot;Гордон&quot;. Выпуск от 01.10.2017|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171002120236/https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|archivedate=2017-10-02|accessdate=2017-10-02|author=[[Гордон, Дмитрий Ильич|Дмитрий Гордон]]|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|title=Матиос озвучил количество кадровых военных РФ, боевиков и оружия на Донбассе|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171001231922/https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|archivedate=2017-10-01|accessdate=2017-10-02|subtitle=Главный военный прокурор перечислил российские военные части, которые сейчас дислоцируются на востоке Украины|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== ԴԺՀ կազմավորում ====

* «Պատվար» գումարտակը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://www.vedomosti.ru/politics/news/29378151/prodolzhayutsya-boi-opolchencev-dnr-i-ukrainskih-voennyh-v#ixzz39jTL9lNK Ополченцы сообщают о боях в районе КПП «Мариновка» на границе с Россией] // [[Интерфакс]]/[[Ведомости]], 24.07.2014&lt;/ref&gt;։
* «Կալմիուս» բրիգադը զինված կազմավորում է Կոնստանտին Կուզմինի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://job-sbu.org/batalon-kalmius-44221.html Батальон Кальмиус]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-04-14 Sloviansk city council - 2.jpg|thumb|Ստրելկովի մարդիկ Սլավյանսկի քաղխորհրդի մոտ, 2014 թվականի ապրիլ]]

* Խմբավորումը, որը նախկինում գտնվում էր Իգոր Ստրելկովի հրամանատարության ներքո, որը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տվյալների համաձայն, մինչև 2014 թվականի հունիսն ուներ շուրջ 2000 մարտիկ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/iz-chego-sostoit-dnr-sostavlena-shema-ierarhii-separatistov-147959_.html Из чего состоит «ДНР»: схема иерархии сепаратистов]. — Зеркало недели, 27 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Մինչև 2014 թվականի հուլիսի 6-ը վերահսկում էր Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին և Կոնստանտինովսկին, որոնց նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելուց հետո նահանջել էր Դոնեցկ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml Украинские силовики взяли Славянск и Краматорск под полный контроль] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123212033/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml |date=2018-11-23 }} — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml Министр обороны ДНР Стрелков заявил о подготовке Донецка к обороне] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714144310/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml |date=2014-07-14 }}. — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;։ Խմբավորման հիմքը կազմում էր Ղրիմում հրաձիգի կազմած ջոկատը ՝ հիմնականում նախկին ռուս և ուկրաինացի զինծառայողներից&lt;ref&gt;[http://ru.krymr.com/archive/news-ru/20140526/16898/16898.html?id=25363809 Разыскиваемый СБУ «Стрелок» признался, что привёл отряд в Славянск из Крыма]. — Radio Free Europe/Radio Liberty, 12 июля 2014.&lt;/ref&gt;, Դոնսկի կազակներից&lt;ref name=&quot;koz&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1587581 Донбасс: силы самообороны намерены стоять до конца] — Вести. Ru, 16.05.2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի 14-ին Իգոր Ստրլկովը հրաժարական տվեց ԴԺՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, այնուհետև լքեց մարտերի տարածքը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140814/1020054920.html Стрелков покинул пост министра обороны ДНР] — rus.DELFI.ee 11 сентябрь 2014&lt;/ref&gt;։

==== ԼԺՀ կազմավորում ====
[[Պատկեր:LPR fighters in Luhansk.jpg|thumb|Լուգանսկում հարավ-արևելքի Միացյալ բանակի մարտիկները, 2014 թվականի հունիս]]

* «Զարյա» գումարտակը ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումն է&lt;ref name=&quot;rian&quot;&gt;[http://rian.com.ua/incidents/20140711/354760352.html В «ЛНР» сообщили о 3 погибших из-за обстрела базы батальона ополченцев] // [[РИА Новости]]-Украина, 11.07.2014&lt;/ref&gt;։ Գումարտակի հրամանատարը սկզբում Իգոր Պլոտնիցկին էր&lt;ref&gt;''Андрей Смирнов'' [http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula Смена караула Харизматичные лидеры Новороссии ушли в тень] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141031033548/http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula |date=2014-10-31 }} // [[Профиль (журнал)|Профиль]], 15.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Александр Коц'' [http://www.kp.ru/daily/26238/3120965/ Министр обороны ЛНР: В армии юго-востока люди почти со всей Украины — и со Львова, и с Одессы] // [[Комсомольская правда]], 03.06.2014&lt;/ref&gt;, այնուհետև Անդրեյ Պատրուշևը։
* «Պրիզրակ» բրիգադը զինված կազմավորում է, որը նախկինում գտնվում էր Ալեքսեյ Մոզգովի հրամանատարության ներքո&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1334251-narodne-opolchennya-luganschini-zbirayetsya-u-nastup-na-zakhid Народное ополчение Луганской области собирается в наступление на Запад] — УНН, 22 апреля 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/photo/batalon_prizrak_.shtml Батальон «Призрак» на страже Луганска] — Газета.ru&lt;/ref&gt;։ «ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության մասին» դրույթի համաձայն՝ «Պրիզրակ» բրիգադի հիման վրա ստեղծվել է ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության 4-րդ գումարտակը&lt;ref&gt;''Руслан Мельников''[http://www.rg.ru/2015/04/02/razorujenie-site.html В ЛНР разоружилось подразделение «Русь»] // [[Российская газета]], 02.04.2015&lt;/ref&gt;։
* «Բեթմեն»-ի ստորաբաժանումը զինված կազմավորում է, որը ձևավորվել և գտնվում է Ալեքսանդր Բեդնովի հրամանատարության տակ՝ կոչ անելով «Բեթմեն»։ Ստորաբաժանումը լուծարվել է Բեդնովի սպանությունից հետո&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЛНР был убит командир ГБР «Бэтмен» Александр Беднов - ИА REGNUM|url=https://regnum.ru/news/polit/1882298.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2017-01-19|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;։

==== Անկախ կազմավորումներ ====

* «Ռուս Ուղղափառ բանակը» զինված կազմավորում է, որի հիմքը կազմում են «Պատվար» կազմակերպության Դոնեցկի բջջի նախկին ակտիվիստները՝ կապված Պավել Գուբարևի հետ&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot;&gt;[http://www.dw.de/по-следам-донбасских-сепаратистов-кто-воюет-на-стороне-днр/a-17791478 По следам донбасских сепаратистов: кто воюет на стороне ДНР?] — DW, 17.07.2014&lt;/ref&gt;։ «Deutsche Welle»-ի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ կազմավորման մարտիկների հիմնական զանգվածը կազմում են հանքահորի գյուղերից տեղացիները&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot; /&gt;։

[[Պատկեր:2014-05-09. День Победы в Донецке 355.jpg|thumb|«Վոստոկ» գումարտակի մարտիկները Դոնեցկում մայիսի 9-ի տոնակատարության ժամանակ]]

* «Վոստոկ» բրիգադը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Խոդակովսկու հրամանատարության ներքո։ Խոդակովսկու հայտարարությունների համաձայն՝ գումարտակը ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը չէ, իսկ ինքը հանդես է գալիս «միասնական Ուկրաինայի, բայց ռուսամետ միասնական Ուկրաինայի օգտին»&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/13/700203.html Ходаковский поддержал единство Украины] — vz.ru, 13 августа 2014 г.&lt;/ref&gt;։ Ըստ ուկրաինական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների, գումարտակը համալրվել է ուկրաինական հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցներով (Ալֆա, Բերկուտ), ինչպես նաև ռուս կամավորներով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/924263-jurnalist-rasskazal-iz-kogo-sostoit-batalon-vostok.html Журналист рассказал, из кого состоит батальон «Восток»]. — УНИАН, 01.06.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Օտարերկրյա կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն ====
DPA-ի անցկացրած հարցման և ԶԼՄ-ներում նշված տեղեկատվության համաձայն՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև Իսպանիայի&lt;ref name=&quot;Волонтёры&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140808/1019306465.html Несколько волонтеров из Испании прибыли в Донецк для помощи населению]&lt;/ref&gt;, Ֆրանսիայի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/09/140901_ukraine_foreign_fighters.shtml Иностранцы: «Я приехал на Украину, чтобы воевать за…»] — [[Русская служба Би-би-си]], 1 сентября 2014 г.&lt;/ref&gt;, Գերմանիայի&lt;ref name=&quot;воины Германии&quot;&gt;[http://uapress.info/ru/news/show/66832 На востоке Украины воюют более 100 граждан Германии]&lt;/ref&gt;, Լեհաստանի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/06/09/falanga/ Ультраправый сектор]&lt;/ref&gt;, Չեխիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot;&gt;[http://www.dw.de/опрос-dpa-в-рядах-сепаратистов-на-украине-есть-восточные-европейцы/a-17857906 Опрос dpa: В рядах сепаратистов на Украине есть восточные европейцы]&lt;/ref&gt;, Բուլղարիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Լատվիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Իսրայելի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.tut.by/world/416370.html|title=ДНР и Киев обменялись пленными|publisher=TUT.BY|accessdate=2020-02-22|archive-date=2014-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922051459/http://news.tut.by/world/416370.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, Սերբիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Բրազիլիայի&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/video/politics/13007165-sbu_zaderzhala_golovoreza_iz_brazilii_voevavshego_za_dnr_video.htm СБУ задержала Головореза из Бразилии, воевавшего за ДНР: видео]&lt;/ref&gt; և Մեծ Բրիտանիայի&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/07/14/manchester/ Британца осудили в Манчестере за помощь ополченцам Донбасса]&lt;/ref&gt; ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ։

Որոշ խմբերի օտարերկրացիների ձևավորվել են առանձին ստորաբաժանումներ. այսպես, Սերբիայի քաղաքացիները, աջ և ազգայնական հայացքների կողմնակիցները, միավորված են Յովան Շևիչի անվան առանձին ջոկատում, որը գլխավորում է Բրատիսլավ Ժիվկովիչը&lt;ref name=&quot;DWChet&quot;&gt;[http://www.dw.de/за-что-воюют-сербские-четники-на-востоке-украины/a-17855080 За что воюют сербские четники на востоке Украины?]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UIChet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|title=Сербские наемники: дело Принципа?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150713172451/http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|archivedate=2015-07-13|accessdate=2019-09-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ օսերը՝ Հյուսիսային Օսիայից (Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ) և մասամբ ճանաչված Հարավային Օսիայի անկախ Հանրապետությունը՝ «Հարավ» ջոկատում՝ «Վոստոկ» բրիգադի կազմում&lt;ref name=&quot;RGOs&quot;&gt;[http://www.rg.ru/2014/09/11/platon.html Война и мир Платона] — Российская газета,11.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/teleshow/here_and_now/mamaj_boets_batalona_vostok_my_osetiny_pravoslavnye_te_kto_hotjat_byt_s_rossiej_nashi_bratja-369233/ «Мамай», боец батальона «Восток»: «Мы, осетины, православные. Те, кто хотят быть с Россией, — наши братья»] — Дождь, 30 мая 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին հաղորդվել էր, որ 20 մարդ, որոնք ընդգրկվել են նախկին ԽՍՀՄ-ից սերված զինծառայողների «Ալիա» գումարտակ իսրայելական ռազմականացված հասարակական կազմակերպությունում, կազմել են Իսրայելի կամավորների առաջին խումբը, որոնք հանդես են եկել Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմում։ Խոստացվել է, որ դրանք կլինեն առնվազն 200 մարդ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150107132340/https://jtimes.ru/news/russia/5712-k-opolchentsam-na-yugo-vostoke-ukrainy-prisoedinilis-bojtsy-izrailskogo-batalona-aliya К ополченцам на юго-востоке Украины присоединились бойцы израильского батальона «Алия»]&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ուկրաինայում Իսրայելի դեսպանը հերքել է հակամարտությանը «Ալիա» գումարտակի մասնակցության մասին տեղեկատվությունը&lt;ref&gt;[http://evreiskiy.kiev.ua/posol-izrailja-v-ukraine-batalon-alija-13365.html Посол Израиля в Украине: «Батальон „Алия“» не воюет на стороне сепаратистов]&lt;/ref&gt;։ Այս կազմակերպության մի քանի կամավորներ ևս հանդես են եկել այդ տեղեկատվության հերքմամբ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=CdRTmQrfOKY «Батальон „Алия“» из Израиля никогда не воевал в Донбассе] // [[Интер (телеканал)|Телеканал «Интер»]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության կողմից հրապարակվել են Սերբիայի երեք քաղաքացիների և Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք քաղաքացիների անձնական տվյալները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |title=СБУ продовжує оприлюднювати дані найманців — учасників ЧВК «Вагнера» |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2018-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180128200925/https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն Ռուսաստանից

Ուկրաինայի արևելքում ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցել են Ռուսաստանի քաղաքացիներ, որոնցից մի քանիսը եղել են ղեկավարների թվում, օրինակ, ԴԺՀ-ում՝ Իգոր Ստրելկովը, Ալեքսանդր Բորոդայը և Վլադիմիր Անտյուֆեևը, իսկ ԼԺՀ-ում՝ Եգոր Ռուսկիյ։

Ռուսական մի շարք կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Եվրասիական միություն երիտասարդական կուսակցությունը, «Այլ Ռուսաստան» և Ռուսական ազգային միասնություն, զբաղվում են մարդկանց հավաքագրելով կամավորների ուղարկելու համար մարտական գործողությունների գոտի Ուկրաինայի արևելքում, «ժամանակի Էությունը» շարժումը ստեղծում է սեփական ստորաբաժանումները հակամարտության գոտում&lt;ref name=&quot;NGGus&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/politics/63990.html Фермы для «диких гусей»] — Новая газета, 11.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.usatoday.com/story/news/world/2014/04/07/russia-ukraine/7418719/ Russian agitators infiltrate eastern Ukraine] // [[USA Today]], April 7, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2014/06/140604_russia_oppo_ukraine_split.shtml Украинский кризис расколол российскую оппозицию] — [[Русская служба BBC]], 5 июня 2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kto-kak-i-pochemu-podderzhivaet-lnr-i-dnr-v-latvii.d?id=45513718&amp;page=5 Бенес Айо: боец «Интербригад»] — [[DELFI]], 29 января 2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=tfRFT6vVaEI Интервью с экспертом по вопросам националистических движений Вячеславом Лихачевым]//[[Громадське телебачення]], 19.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2321448 В донецком аэропорту убит Пятница] — [[Вести.ру]], 1 февраля 2015&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Cossacks National Guard, 7 September 2014.jpg|thumb|Կազակական Ազգային գվարդիայի մարտիկները Պերևալսկում, 2014 թվականի սեպտեմբերի 7-ին]]

Ապստամբների կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են ոչ իրատեսական դոնսկյան կազակները, որոնք միավորված են Կազակույտում Վսեվելիկոյի զորքի Ազգային գվարդիայում, որը կազմակերպել է «Վսեվելիկոյե Դոնսկոյե զորք» հասարակական միավորումների միջազգային միությունը&lt;ref name=&quot;NGGus&quot; /&gt; և նրա ատաման Նիկոլայ Կոզիցինի գլխավորությամբ&lt;ref name=&quot;NGcos&quot;&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-21/1_donbass.html Казаки занимают Донбасс] — Независимая газета, 21.05.2014&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտնել են հակամարտությանը ինգուշ&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/news.asp?sec=1671&amp;id=507299 Среди ополченцев в Луганске и Донецке есть добровольцы-ингуши — Евкуров]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383644 Президент Ингушетии рассказал о воюющих на Украине ингушах]&lt;/ref&gt;, օսական&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140728/1017775382.html Глава Северной Осетии рассказал, воюют ли осетины на востоке Украины]&lt;/ref&gt;, չեչեն մարտիկների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ukrinform.ua&quot;&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 Батальон Ляшко получил доказательство, что на Донбассе воюют кадыровцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530123320/http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 |date=2014-05-30 }} // [[Укринформ]]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ուժային կառույցների վետերան չեչեններից ձևավորվել է «Մահ» գումարտակը&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot;&gt;[https://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 Chechens loyal to Russia fight alongside east Ukraine rebels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924211406/http://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 |date=2015-09-24 }} — [[Reuters]], Dec 10, 2014&lt;/ref&gt;, որն ունի մոտ 300 մարտիկ&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot; /&gt;։ Գումարտակը մտնում է «Օպլոտ» գումարտակի կազմի մեջ, զբաղվում է հետախուզությամբ և անմիջականորեն ենթարկվում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյին&lt;ref name=&quot;SpektChech&quot;&gt;[http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 Батальон «Смерть»: «У Новороссии будет свой гимн»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150227223012/http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 |date=2015-02-27 }} — Спектр, 19 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 29-ին Դոնեցկից Դոնի Ռոստով է ուղարկվել լրագրողների ուղեկցությամբ բեռնատար՝ Դոնեցկի օդանավակայանում մարտի ժամանակ զոհված Ռուսաստանի քաղաքացի կամավորների 33 մարմիններով&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140530/1010031773.html|title=За два дня в Донецке погибли шесть человек - ополченцы и медики|date=2014-05-30|work=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/63873.html|title=Груз 200. Продолжение|date=2014-06-03|work=[[Новая газета]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Ալեքսանդր Զախարչենկոն հաղորդել էր Նովոռոսիայի բանակ «ամենապատասխանատու պահին» 30 տանկ և 120 զրահամեքենա, ինչպես նաև 1200 միավոր անձնակազմ մտցնելու մասին, որոնք, նրա խոսքով, 4 ամսվա ընթացքում նախապատրաստվել են Ռուսաստանի տարածքում&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/blog/echomsk/1380942-echo/ Сепаратисты в Донбассе сообщают об усилении своих отрядов за счёт «резервов» в том числе из России]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/premier-dnr-rasskazal-o-poluchennom-iz-rossii-podkreplenii-1143983.xhtml Премьер ДНР рассказал о полученном из России подкреплении]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |title=Ukraine rebel movement faces uncertain future |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924203627/http://www.reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 17-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Ուկրաինա ոչ մի տեխնիկա չի մատակարարվում․ «մենք բազմիցս ասել ենք, որ ոչ մի տեխնիկա այնտեղ չի մատակարարվում»&lt;ref&gt;[http://govoritmoskva.ru/news/9193/ В Кремле опровергли заявления премьера ДНР о поставках оружия из РФ]&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, օգոստոսի 18-ին Զախարչենկոն հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ն տեխնիկա չի ստանում Ռուսաստանից, Քանի որ այն Ուկրաինական բանակից դուրս է եկել Ստեպանովկա և Դմիտրովկա գյուղերի շրջաններից, ինչպես նաև հավելել է, որ տեխնիկան «5-րդ օրն է դուրս բերում և չեն կարողանում դուրս բերել»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140818/1020486323.html#ixzz3AlUTzWHY Премьер ДНР поблагодарил армию за «поставки» военной техники]&lt;/ref&gt;։ Իգոր Ստրելկովի «Զավտրա» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է, որ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության օգոստոսյան հարձակման ժամանակ վճռորոշ դեր են խաղացել ռուս «արձակուրդայինները»&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Проханов, Александр Андреевич|Проханов А. А.]]|заглавие=«Кто ты, „Стрелок“?»|ссылка=http://zavtra.ru/content/view/kto-tyi-strelok/|издание=[[Завтра (газета)|Завтра]]|тип=газета|год=2014-11-20|том=|номер=47 (1096)|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/08/28/zacharchenko/ Премьер ДНР рассказал о воюющих на Украине российских добровольцах]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;К298&quot;&gt;''Максим Юсин, Янина Соколовская, Иван Сафронов, Сергей Горяшко'' [http://kommersant.ru/doc/2554704 Немощь обратилась за помощью]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ «բոլորին հայտնի է, որ Ուկրաինայի արևելքում ռուս կամավորներ կան։ Դա ոչ ոք չի թաքցնում»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/WORLD/churkin-spustya-desyatki-zasedaniy-oon-priznal-chto-na-donbasse-voyuyut-rossiyane-151758_.html Чуркин спустя десятки заседаний ООН признал, что на Донбассе воюют россияне]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին ռուսական Առաջին ալիքը ցուցադրել է Կոստոմայում «զինվորական պատիվներով» 28-ամյա դեսանտային Անատոլի Տրավկինի հուղարկավորության մասին սյուժեն։ Նրանց տվյալներով՝ դրանից մոտ մեկ ամիս առաջ նա արձակուրդ է վերցրել և մեկնել Դոնբաս՝ չտեղեկացնելով ոչ կնոջը, ոչ էլ զորամասի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;[http://www.1tv.ru/news/social/266945 Сегодня в Костроме похоронили десантника Анатолия Травкина, погибшего на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ «Քաղաքացի։ Բանակ։ Իրավունք», պայմանագիրն ուղղակիորեն արգելում է զինծառայողներին մասնակցել մարտական գործողություններին արձակուրդի ժամանակ։ Դրանով իսկ դեսանտավորը, մեկնելով Դոնբաս, այդ դեպքում պետք է Խաբեր հրամանատարությանը և չէր կարող հույսը դնել սոցիալական երաշխիքների և վճարումների վրա՝ վիրավորվելու կամ զոհվելու դեպքում, ինչպես նաև հետմահու զինվորական պատվի տրամադրման վրա&lt;ref name=&quot;РБК0210&quot;&gt;Максим Солопов. [http://top.rbc.ru/politics/02/10/2014/542c0dcfcbb20f5d06c1d87a Расследование РБК: откуда на Украине российские солдаты] [[РБК (медиахолдинг)|«РБК»]], 02.10.2014&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի զեկույցում հայտարարվել է, որ օգոստոսի 24-ի և սեպտեմբերի 5-ի միջև, երբ ուժեղացել են մարտերը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումներն ուժեղացել են արտասահմանյան մարտիկների մեծ թվով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_sixth_report_on_Ukraine.pdf Report on the human rights situation in Ukraine 16 September 2014]&lt;/ref&gt;։

== Ռուսաստանի դերը հակամարտության մեջ ==
Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|archivedate=2015-07-14|accessdate=2015-10-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրում են Դոնբասի զինված հակամարտությանը միջամտելու մեջ, մասնավորապես, ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, զենքի մատակարարման և ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393834 Постпред РФ при ОБСЕ заявляет о десяти российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass.com&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1396035 Минобороны России опровергло утверждения НАТО о участии военных РФ в конфликте на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1406562 Чижов: НАТО, США и ЕС не представили доказательств нахождения солдат РФ на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;, հայտարարելով, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ։

2014 թվականի ապրիլին Ռուսաստանին մեղադրում էին Ուկրաինայի հետ սահմանի մոտ զորքերի կենտրոնացման և Ուկրաինայի հարավ-արևելքում հակակառավարական ցույցերին մասնակցության մեջ։ Անվտանգության խորհրդում Ուկրաինայի իրադրության քննարկման ընթացքում Անվտանգության խորհրդի շատ անդամներ պաշտպանել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղարկել «Ղրիմի սցենարը»։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը ՄԱԿ-ում քննարկումից անմիջապես առաջ ծավալուն հայտարարություն է տարածել «ռուսական հորինվածքներ, մաս երկրորդ. ևս 10 ստահոդ հայտարարություն Ուկրաինայի մասին», որում ասվում էր, որ Ուկրաինայի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունները ծրագրվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։  Պետդեպարտամենտի պնդմամբ՝ «ցուցարարների» զգալի մասը «կամավորներ» էին, որոնք ժամանել էին Ռուսաստանից, իսկ որոշ ցուցարարներին վճարում էին անկարգություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провел экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի պաշտոնական ղեկավարության, մասնավորապես, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2014/05/02/mid-rossii-potreboval-nemedlenno-prekratit-karatelnuyu|title=МИД России потребовал немедленно прекратить|date=2014-05-02|publisher=www.vedomosti.ru|accessdate=2019-07-21|author=Ведомости}}&lt;/ref&gt; և արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշումը կայանում է նրանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/47250|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=В нашем общественном сознании то, что происходит на юго-востоке Украины, действительно карательная операция, но она проводится сегодняшними киевскими властями, а не наоборот|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որ Դոնբասում ուկրաինական ղեկավարությունը իր իսկ ժողովրդի դեմ ռազմական պատժիչ գործողություն է իրականացնում&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/24/04/2014/57041bbc9a794761c0ce949e|title=Путин пригрозил последствиями за &quot;карательную операцию&quot; на Украине|publisher=РБК|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2014/05/27/putin/|title=Путин потребовал прекратить «карательную операцию» на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Վլադիմիր Պուտինը հետևողականորեն հերքում է Դոնբասում ռուսական բանակի, Ռուսաստանի Դաշնության կանոնավոր զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2018/03/07/russian_troops/|title=Кремль вновь заверил в отсутствии российских войск на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;, սակայն վերապահումներով, որ Դոնբասում «ստեղծվել են որոշակի ռազմական ոստիկանական կազմավորումներ, որոնք ինքնաբավ են և պատրաստ են հետ մղել Դոնբասի դեմ ցանկացած լայնածավալ ռազմական գործողություններ»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/56378|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=&lt;small&gt;Российской армии на территории Донбасса нет. Но там действительно созданы определённые военные милицейские формирования, которые являются самодостаточными и готовы отразить любые крупномасштабные военные акции против Донбасса.

Мы считаем, что это соответствует интересам тех людей, которые проживают на этой территории...&lt;/small&gt;|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50971|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=Мы никогда не говорили, что там нет людей, которые занимаются решением определённых вопросов, в том числе в военной сфере, но это не значит, что там присутствуют регулярные российские войска. Почувствуйте разницу|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերին հայրենիքի պաշտպանների համառուսաստանյան հակաահաբեկչական ֆորումի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, ԴԺՀ պաշտպանության նախկին նախարար, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի Իգոր Գիրկինը (Ստրելկով) հայտարարել է. «մեզ մոտ ճակատ է մնում Ուկրաինայում, և բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են գիծ անցկացնել ժողովրդական հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև, կեղծավորներ են։ Մենք պետք է պայքարենք այդ ուղղությամբ»։ Բնական է, որ Ռուսաստանը այս կամ այն չափով կռվում Է Դոնբասում։ Ամբողջ աշխարհն այդ մասին գիտի, միայն ներքին սպառման համար ենք ժողովրդին փորձում բացատրել, որ ոչ մի պատերազմ չկա, և որ մենք ոչ թե կռվում ենք, այլ կռվում են ինչ-որ ժողովրդական հանրապետություններ, որոնք, իբր, ինքնուրույն են։ «Ժամանակն է, վերջապես, բացահայտորեն առերեսվել, որ Ռուսաստանն այնտեղ պատերազմ է վարում, և որ այդ պատերազմը մեզ պետք է հաղթել»&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/video/2015/11/17/1462141.html Гиркин: Россия воюет на два фронта] [[Росбалт|«Росбалт»]], 17.11.2015&lt;/ref&gt;։

=== ՆԱՏՕ ===
2014 թվականի օգոստոսի 22-ին ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը The New York Times-ին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2014/08/23/world/europe/russia-moves-artillery-units-into-ukraine-nato-says.html Russia Moves Artillery Units Into Ukraine, NATO Says] // [[The New York Times]], 22.08.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt; տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսական բանակը վերջին մի քանի օրերին Ուկրաինայի հետ սահմանով է ուղարկել հրետանային զորամասեր, որոնք համալրված են սեփական զինծառայողների հաշվարկներով, և դրանք, նրա խոսքով, օգտագործում է ուկրաինացի ուժայինների ստորաբաժանումների գնդակոծման համար&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml НАТО обвинило Россию в переброске артиллерийских расчетов на Украину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141027023146/http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml |date=2014-10-27 }} // [[РБК]], 22.08.2014&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը հայտարարել է, որ տվյալներ ունի ռուս-ուկրաինական սահմանով տանկերի, զրահամեքենաների, հրետանու տեղափոխման մասին, որոնք ստացվում են անմիջապես ապստամբներին, ինչպես նաև որ ՆԱՏՕ-ն տագնապալի տեղեկություններ ունի Ուկրաինայի հետ սահմանին ռուսական զորքերի կուտակումների մասին&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot; /&gt;։ Օգոստոսի 23-ին Իգոր Կոնաշենկովը հայտնել էր, որ պարոն Ռասմուսենի և նրա մամուլի խոսնակի հայտարարությունները «մեկնաբանելը... ըստ էության իմաստ չունի»:

Օգոստոսի 28-ին Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի միացյալ ուժերի շտաբի ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ «ավելի քան հազար ռուս զինծառայողներ են կռվում Ուկրաինայում» և դա «շատ համեստ գնահատական է»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393823 В НАТО заявили о российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Չիժովը BBC-ի եթերում ասել է, որ «ՆԱՏՕ-ն մինչ այժմ չի ներկայացրել գոնե մեկ ապացույց, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը կամ որևէ մեկը», նա նաև կարծիք է հայտնել, որ «ապատեղեկատվության տարածումը ԶԼՄ-ների ուղիներով և Կիևից ուղղակիորեն» համընկնում է ԵՄ-ի մակարդակով կարևոր հանդիպումների հետ։

2014 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ֆիլիպ Բրիդլավը հայտնել էր այն մասին, որ ՆԱՏՕ-ի նախորդ 2 օրերի ընթացքում գրանցել է Ուկրաինայի արևելք մի քանի շարասյունների ժամանում՝ Ռուսաստանից ռազմական տեխնիկայով և զինվորականներով&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/406790 Натовский военачальник сообщил о прибытии на восток Украины российской военной техники] «Интерфакс», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։ Նրա տվյալներով՝ մինչ այդ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի տարածքում գտնվել է 250-300 ռուս զինվորական մասնագետ&lt;ref&gt;'Полина Химшиашвили'. [http://top.rbc.ru/politics/12/11/2014/546352e4cbb20f5094e41f3e Донбасс горячеет: Киев и ополченцы готовятся к возобновлению войны] «РБК», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։

=== ԵԱՀԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին Ռոստովի մարզում ԵԱՀԿ առաքելության ղեկավար Պոլ Պիկարը, մեկնաբանելով ուկրաինական ԶԼՄ-ների հաղորդումները ռուսական ռազմական տեխնիկայի՝ Ուկրաինա տեղաշարժվելու մասին, հայտնել էր, որ «Գուկովո» և «Դոնեցկ» անցակետերում դիտորդները նման բան չեն տեսել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393747 Представители ОБСЕ опровергли движение военной техники из России на Украину] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի փետրվարի 13-ին ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղար Լամբերտո Զանիերը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած խորհրդաժողովում, հայտարարել է. «եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ ռուսական ստորաբաժանումների շարժումն ու տեղաբաշխումն այդ տարածքում, ապա ես կասեմ, որ չեմ տեսել։ Բայց եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ մարտական գործողությունների մասնակիցներին և այն սպառազինությունը, որը ստացվում է, ըստ ամենայնի, Ռուսաստանից, ես կասեի «այո», ես տեսել եմ»։ Նա նաև հավելել է, որ դիտորդների աշխատանքում կան մի շարք սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանց տեղաշարժի բարդությունը այն տարածքում, որտեղ մարտական գործողություններ են ընթանում&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1765559 Генсек ОБСЕ заявил, что не видел российских войск на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/politics/20150213/363447287.html Генсек ОБСЕ заявил, что не видел в Донбассе подразделений российской армии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cctv-america.com/2015/02/13/fighting-in-the-ukraine-persists-before-cease-fire-deadline Fighting in the Ukraine persists before cease-fire deadline]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Լուգանսկի մարզի Կրուգլիկ գյուղի ապստամբների զինափորձարանում «Բուրատինո» համազարկային կրակի ծանր կրակային համակարգը հայտնաբերվել է ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից «Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների» իրականացման ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite news|title=Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине на основе информации, поступившей по состоянию на 27 сентября 2015|url=http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|accessdate=2015-10-02|publisher=[[ОБСЕ]]|date=2015-09-28|archiveurl=https://archive.is/20151002161304/http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 2-ին «Ռոյթերս» գործակալությունը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել նրանց գրավոր հարցմանը, թե արդյոք «Բուրատինոն» եղել է ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կազմավորումների կողմից&lt;ref&gt;{{cite news|last=Лейва|first=Мария|title=Наблюдатели ОБСЕ обнаружили на Украине систему залпового огня «Буратино»|url=http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|accessdate=2015-10-02|publisher=[[РБК]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002162233/http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ Գործակալությունում նաև նշել են, վկայակոչելով Ջեյնի տեղեկատվական կենտրոնի և Ստոկհոլմի խաղաղության խնդիրների հետազոտման ինստիտուտի տվյալները, որ «...նման համակարգեր արտադրում է միայն Ռուսաստանը, դրանք Ուկրաինա չեն արտահանվել մինչև Դոնբասի հակամարտության սկսվելը»&lt;ref&gt;{{cite news|last=Zverev|first=Anton|title=Deadly Russian rocket system spotted in Ukraine for first time|url=https://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|accessdate=2015-10-02|publisher=[[Reuters]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002161309/http://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերին Զանիերը կրկին հայտարարել էր, որ չի կարող հաստատել Դոնբասում ռուսական զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/369086.html СММ ОБСЕ не подтверждает присутствие на Донбассе российских войск, — Заньер]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rg.kiev.ua/page5/article37071 Loading]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/opinion/protivnik_ne_nayden_missiya_obse_ne_obnaruzhila_na_donbasse_voyska_rf Противник не найден: миссия ОБСЕ не обнаружила на Донбассе войска РФ | Мнения | АиФ Украина]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի նոյեմբերին ԵԱՀԿ ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելությունը Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին ռուսական զորքերի մասնակցության համոզիչ ապացույցներ չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170106173619/http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|archivedate=2017-01-06|accessdate=2017-01-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rfi.fr/emission/20161124-ukraine-donbass-osce-entretien-alexander-hug La situation dans le Donbass en Ukraine: entretien avec le chef de l’OSCE — RFI]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելության աշխատակիցները արձանագրել են տվյալներ, որոնց համաձայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից չենթարկվող տարածքում կան սպառազինությունների տարբեր տեսակներ, որոնք ռուսական ծագում ունեն։ Խուգայի խոսքով՝ առաքելությունը խոսել է գերիների հետ, որոնք պահվում են Ուկրաինայի Զինված ուժերի զինծառայողների կողմից։ Այս գերիները պնդում են, որ «նրանք Ռուսաստանի կանոնավոր զորքերի ներկայացուցիչներ են և ռոտացիոն հիմունքներով գտնվում են Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/10/2018/5bd324739a79471be78459f2?from=main|title=Замглавы миссии ОБСЕ отрекся от слов о присутствии России в Донбассе|publisher=РБК|accessdate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://foreignpolicy.com/2018/10/25/counting-the-dead-in-europes-forgotten-war-ukraine-conflict-donbass-osce/|title=Counting the Dead in Europe’s Forgotten War|publisher=Foreign Policy|accessdate=2018-10-26|author=Amy Mackinnon|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ստեֆան Դյուժարիկը, պատասխանելով Ուկրաինա ռուսական զորքեր մտցնելու մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին, հայտարարել է, որ հնարավորություն չունի «հաստատ հաստատել, թե ով է գտնվում սահմանի որ կողմում»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1406689 ООН не может подтвердить сообщения о вводе российских войск на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/press/en/2014/db140828.doc.htm Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունն իր զեկույցներում հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_seventh_reportUkraine20.11.14.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 15 November 2014]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 20-ին Միջազգային քրեական դատարանը նախնական եզրակացությունների շրջանակներում Դոնբասի հակամարտությունը դասակարգել է որպես միջազգային, ինչպես նաև նշել է 2014 և 2015 թվականներին ռազմական գործողությունների էքսկալացիայի կապը ՌԴ-ի կողմից զորքերի, ֆինանսների և զենքի աջակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2016/11/20/international-criminal-court-russias-invasion-of-ukraine-is-a-crime-not-a-civil-war/|title=International Criminal Court: Russia's Invasion Of Ukraine Is A 'Crime,' Not A Civil War|publisher=Forbes|accessdate=2019-11-24|author=Paul Roderick Gregory|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի մարտի 6-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սկսել է «Դոնբասում ահաբեկչության ֆինանսավորման» գործով Ուկրաինայի հայցի քննությունը&lt;ref&gt;[https://www.unian.net/politics/1808756-v-gaage-v-mejdunarodnom-sude-oon-nachnutsya-slushaniya-po-isku-ukrainyi-protiv-rossii.html В Гааге в Международном суде ООН начнутся слушания по иску Украины против России]&lt;/ref&gt;։

=== ԱՄՆ ===
2017 թվականի դեկտեմբերին ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն ուժի մեջ կթողնի հակառուսական պատժամիջոցների գործող ռեժիմը «այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դադարել ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա և մինչև նրա տարածքային ամբողջականությունը վերականգնվի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3495144?from=doc_vrez «Мы вернёмся к теме Крыма». Рекс Тиллерсон считает невозможным изменение санкционного режима без решения украинского вопроса // «Коммерсантъ» от 13.12.2017]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը գործարկել է [https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe «Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիայի հակազդումը»] (Countering Russia’s Aggression in Ukraine) անվանումով քարոզչական կայքը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3893762 Курт Волкер представил сайт о противодействии агрессии России на Украине // Коммерсантъ, 22.02.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe Countering Russia’s Aggression in Ukraine]&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինա ===
2014 թվականի հունիսի 7-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնել Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարին։ Նոտայում ուշադրություն է դարձվել սահմանապահ ծառայության և Ռուսաստանի այլ իրավասու մարմինների անգործությանը, որոնք չեն խոչընդոտում զինված կազմակերպված կազմավորումների և անձանց անօրինական տեղափոխմանը Ուկրաինայի տարածք&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/2048907-mid_vruchil_rossii_notu_otnositelno_narusheniya_rezhima_na_granitse.htm МИД вручил России ноту относительно нарушения режима на границе]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրահանգ է տվել Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությանը ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները Ուկրաինայի հետ ՌԴ պետական սահմանի պահպանության ռեժիմի ուժեղացման ուղղությամբ՝ ապօրինի անցումները բացառելու նպատակով&lt;ref&gt;[https://ria.ru/defense_safety/20140607/1011107199.html Путин поручил ФСБ усилить режим охраны госграницы с Украиной]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 29-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վիկտոր Մուժենկոն մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ իրեն հայտնի են ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների կազմում առանձին ռուս զինծառայողների և ՌԴ քաղաքացիների մարտական գործողություններին մասնակցելու փաստերը, սակայն նշել է, որ «այսօրվա դրությամբ» ուկրաինական բանակը չի կռվում կանոնավոր ռուսական բանակի ստորաբաժանումների հետ&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/society/20150129/362743379.html Муженко: Украина не воюет с регулярными частями армии РФ] // РИА Новости Украина, 29.01.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |title=МУЖЕНКО: Є ФАКТИ УЧАСТІ ГРОМАДЯН РФ ТА РОСІЙСЬКИХ АРМІЙЦІВ У НЕЗАКОННИХ ЗБРОЙНИХ ФОРМУВАННЯХ НА ДОНБАСІ |accessdate=2020-02-24 |archive-date=2015-01-29 |archive-url=https://archive.today/20150129164016/http://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=578037&amp;sec=1724 Украинские вооруженные силы не сражаются с регулярными частями ВС России — глава Генштаба ВСУ] // [[Интерфакс]], 29.01.2015&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայությունը հարցազրույց էր հրապարակել Մուժենկոյի հետ, որտեղ նա հայտարարել էր, որ իր խոսքերը «դուրս են մղվել համատեքստից», և որ այժմ նա ունի փետրվարյան մարտերին Չեռնուխինո, Լոգվինովո և Դեբալցևո բնակավայրերի շրջանում ռուսական կանոնավոր զորքերի մասնակցության հաստատված փաստեր։ Բացի այդ, նրա պնդմամբ, Ուկրաինայի տարածքում ներկայումս գտնվում են կենտրոնական ռազմական օկրուգի 2-րդ գվարդիական համազորային բանակի 15-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 8-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 98-րդ գվարդիական օդադեսանտային դիվիզիայի 331-րդ գվարդիական պարաշյուտային-դեսանտային գունդը և ռուսական այլ մասեր&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/intervyu-nachalnika-genshtabu-zsu-general-polkovnika-viktora-muzhenka/ Інтерв’ю начальника Генштабу ЗСУ генерал-полковника Віктора Муженка] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 17-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Ստեփան Պոլտորակը լրագրողներին հայտարարել է. «ռուսական զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում մնում են նույն կազմում, անցկացնում են ռոտացիա, նախապատրաստություն ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին։ Մենք հետևում ենք նրանց տեղաշարժին, և մենք գիտենք, թե որտեղ են նրանք։ Նրանք պլանավորում են անցկացնել ռոտացիա, այնպես որ, նրանց թիվը մինչ օրս չի աճել ճշգրիտ»&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/kilkist-rosijskih-vijskovih-na-donbasi-ne-zminilasya-general-polkovnik-stepan-poltorak/ «Количество российских военных на Донбассе не изменилось», — генерал-полковник Степан Полторак] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածքների և ներքին տեղահանված անձանց հարցերով փոխնախարար Գեորգի Տուկան հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի իշխանությունները չեն կարող իրավաբանորեն ապացուցել ռուսական զորքերի ներկայությունը Ուկրաինայի արևելքում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=​Украина не может доказать присутствие войск РФ на Донбассе: сделано резонансное заявление|url=https://apostrophe.ua/news/world/ex-ussr/2017-07-10/ukraina-ne-mojet-dokazat-prisutstvie-voysk-rf-na-donbasse-sdelano-rezonansnoe-zayavlenie/101054|work=Апостроф|accessdate=2017-07-10|language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20170710/1498217473.html Киев признал, что у него нет доказательств присутствия армии РФ в Донбассе]&lt;/ref&gt;։

=== Ֆրանսիա ===
2015 թվականի մարտի 25-ին Ֆրանսիայի ռազմական հետախուզության վարչության ղեկավար, գեներալ Քրիստոֆ Գոմարը, ելույթ ունենալով Ֆրանսիայի Ազգային ժողովում պաշտպանության հարցերով հանձնաժողովի նիստում, հայտարարել է, որ վարչության տվյալներով՝ ոչինչ չի հաստատել Ուկրաինա ներխուժման ռուսական պատրաստությունների մասին ՆԱՏՕ-ի հաղորդումները. «ռուսները չեն տեղակայել ոչ հրամանատարական կետեր, ոչ էլ թիկունքային աջակցության ստորաբաժանումներ, այդ թվում դաշտային հոսպիտալներ, որոնք թույլ կտային ռազմական ներխուժում իրականացնել»,- պարզաբանել Է գեներալը՝ պատասխանելով խորհրդարանական հանձնաժողովի հարցերին&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1895518 Глава военной разведки Франции: Россия никогда не готовила военного вторжения на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150411/1057935734.html Французская разведка: Россия никогда не готовила вторжение на Украину] // [[РИА Новости]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|title=Commission de la défense nationale et des forces armées|date=2015-03-25|publisher=Официальный сайт [[Национальное собрание (Франция)|Национального собрания Франции]]|archiveurl=https://archive.is/20150411152837/http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|archivedate=2015-04-11|accessdate=2015-04-15|quote=L’OTAN avait annoncé que les Russes allaient envahir l’Ukraine alors que, selon les renseignements de la DRM, rien ne venait étayer cette hypothèse – nous avions en effet constaté que les Russes n’avaient pas déployé de commandement ni de moyens logistiques, notamment d’hôpitaux de campagne, permettant d’envisager une invasion militaire et les unités de deuxième échelon n’avaient effectué aucun mouvement. La suite a montré que nous avions raison car, si des soldats russes ont effectivement été vus en Ukraine, il s’agissait plus d’une manœuvre destinée à faire pression sur le président ukrainien Porochenko que d’une tentative d’invasion|lang=fr}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 26-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի հետ Փարիզում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի արևելքում ագրեսոր է հանդես գալիս ՌԴ-ն, և դա հանրահայտ փաստ է. «ագրեսիան գալիս է Ռուսաստանից, այսինքն ագրեսորը Ուկրաինան չէ։ ագրեսորը չի կարող լինել Ուկրաինայի նախագահը։ Մենք նաև ընդունում ենք, որ Ղրիմի անեքսիան անօրինական է, նշանակում է, որ մենք բոլորս գիտենք, թե ով է սանձազերծել պատերազմը և ով է ստեղծել այդ իրավիճակը, և ինչ իրավիճակում ենք գտնվում»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/568095 Макрон назвал Россию агрессором на востоке Украины] // [[Интерфакс]], 26.06.2017&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության ժամանակագրություն ==

=== Զինված դիմակայության սկիզբ ===
2014 թվականի ապրիլի 6-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելքում փետրվարի վերջից տեղի ունեցած զանգվածային հակակառավարական ցույցերի ընթացքում նրանց մասնակիցներն անցել են ակտիվ գործողությունների՝ գրավելով մի շարք վարչական շենքեր Խարկովի, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://izvestia.kiev.ua/article/64224|title=Восстание Юго-Востока - с чего всё началось (ФОТО ВИДЕО)|publisher=[[Известия (газета)|Известия в Украине]]|date=2014-04-07|accessdate=2014-05-01}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Դոնեցկում հռչակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը&lt;ref name=&quot;if-7.04&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=488189&amp;sec=1724|title=Донецк провозгласил себя суверенной республикой|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, մայիսի 11-ին նշանակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ինքնորոշման հանրաքվեի անցկացումը։ Նույն օրը Խարկովում ցուցարարները անվստահություն են հայտնել մարզխորհրդի պատգամավորներին և ընտրել Խարկովի տարածքային համայնքի «այլընտրանքային պատգամավորներին», որոնք հռչակել են Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումը, որը «այլ պետությունների հետ հարաբերություններ կկառուցի միջազգային իրավունքին համապատասխան»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/08/kharkov/ В Харькове вслед за Донецком провозглашена «народная республика»] // [[Лента.ру]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ի օրվա երկրորդ կեսին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հեռուստաուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ զենքով գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն:

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի իշխանությունները գործողություն են իրականացրել Խարկովում՝ վերականգնելով իրավիճակի վերահսկողությունը։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/08/n_6067397.shtml|title=МВД Украины: в Харькове проходит антитеррористическая операция|date=2014-04-08|publisher=[[Газета.ру]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ria-are&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140411/1003533739.html|title=Для арестованных митингующих в Харькове устроили передачу вещей|date=2014-04-11|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1307560-mvd_sredi_zakhvatchikov_kharkovskoy_oga_14_ranee_sudimykh.htm|title=МВД: Среди захватчиков Харьковской ОГА — 14 ранее судимых|date=2014-04-10|publisher=[[ЛІГАБізнесІнформ]]|accessdate=2014-04-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447888 Украинские силовики переходят в контрнаступление. Милиция взяла под контроль здание облгосадминистрации в Харькове // «Коммерсантъ» от 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 11-ի լույս 12-ի գիշերը մի խումբ զինված ակտիվիստներ Իգոր Ստրելկովի գլխավորությամբ անցել են Ուկրաինայի սահմանը&lt;ref&gt;[http://svpressa.ru/war21/article/103643/ «Семнадцать километров мы шли маршем через границу»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|title=Игорь Стрелков: в ночь с 11 на 12 апреля мы пересекли границу|archiveurl=https://archive.today/20170928164757/http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|archivedate=2017-09-28|accessdate=2017-04-16|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 12-ի առավոտյան Ստրելկովի խումբը ռազմավարական կարևոր կետ է գրավել՝ Սլավյանսկ քաղաքը, որն այդ օրվանից դարձել է Դոնեցկի մարզում ապստամբների և կառավարական զորքերի դիմակայության կենտրոնը։

Ապրիլի 13-ին Ենակիևո&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/1345505-separatisty_zakhvatili_gorodotdel_militsii_i_gorsovet_v_enakievo.htm Сепаратисты захватили городотдел милиции и горсовет в Енакиево]. ЛИГАБизнесИноформ&lt;/ref&gt;, Մակեևկա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/47277-v-makeevke-zahvatili-mjeriju В Макеевке захватили мэрию]&lt;/ref&gt; և Մարիուպոլ&lt;ref&gt;[http://www.0629.com.ua/news/514955 В Мариуполе захвачено здание городского совета] // 0629.com.ua&lt;/ref&gt; քաղաքներում ցուցարարները ապստամբների և տեղի միլիցիայի անգործության աջակցությամբ գրավել են քաղաքային վարչակազմերի շենքերը և բարձրացրել ԴԺՀ-ի դրոշները։ Ապրիլի 14-ին ԴԺՀ-ի ուժերի վերահսկողության տակ են անցել Գորլովկա&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/world/article/2014/04/14/1013662-v-gorlovke-zahvatili-militsiyu-i-vodruzili-rossiyskiy-flag.html В Горловке захватили милицию и водрузили российский флаг] // [[Московский комсомолец]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Խարտիզ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/14/1256303.html В Харцызске митингующие захватили мэрию]. [[Росбалт]], 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Ժդանովկա և Կիրովսկոե&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/140414/448322/ Частью Донецкой Народной Республики стали Ждановка и Кировское] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419183512/http://kp.ua/daily/140414/448322 |date=2014-04-19 }} // [[Комсомольская правда]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;։

Մարիուպոլում հակամարտության սկզբից ի վեր հակամարտող ուժերը վերահսկում էին միայն առանձին զորամասեր և վարչական շենքեր, ուստի քաղաքի վերահսկողության կարգավիճակը անորոշ էր մնում մինչև հունիսի 13-ը, երբ «Ազով» գումարտակը ուկրաինացի ուժայինների և զրահատեխնիկայի աջակցությամբ մաքրեց Դոնեցկի ապստամբներից Մարիուպոլի քաղաքային կենտրոնը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/56378-vo-vremja-perestrelki-v-mariupole-opolchency-tjazhelo-ranili-bojca-iz-azova Во время перестрелки в Мариуполе ополченцы тяжело ранили бойца из «Азова»]. Вести, 13.06.2014.&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 27-ին Լուգանսկում հայտարարվել է Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/28/lugansk/ В Луганске объявлена народная республика]. Лента. ру, 28.4.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24smi.org/news/15399-provozglashena-luganskaya-narodnaya-respublika-vid.html Провозглашена «Луганская народная республика» (видео)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=TJ4wcq5hqyk Провозглашение акта независимости Луганской Народной республики]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 29-ին Լուգանսկում ցուցարարները վերահսկողության տակ են վերցրել մարզպետարանը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49764-luganskuju-oga-zahvatili-v-schitannye-minuty Луганскую ОГА захватили в считанные минуты].&lt;/ref&gt;, դատախազությունը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49808-v-luganske-bez-boja-zahvatili-prokuraturu В Луганске без боя захватили прокуратуру].&lt;/ref&gt; և ՆԳՆ մարզային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1158025 ТАСС.]&lt;/ref&gt;։

Իրենց իրավական կարգավիճակն ամրապնդելու համար ինքնահռչակ հանրապետությունները մայիսի 11-ին հանրաքվեներ են անցկացրել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում և, նրանց կազմակերպիչների հայտարարությունների համաձայն, մասնակցել են համապատասխանաբար 75 % և 75 %-ը և «կողմ» քվեարկածների թիվը՝ 89 % և 96 %-ը&lt;ref name=&quot;rbc&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml В Луганской и Донецкой областях подвели итоги референдума] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140515002538/http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml |date=2014-05-15 }}.&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն Դոնեցկում և մարտեր Դոնեցկի օդանավակայանի համար ===
2014 թվականի ամռանը ԴԺՀ-ի կողմնակիցները վերահսկողություն են հաստատել Դոնեցկի նկատմամբ՝ այն մաքրելով Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի և ՆԳՆ-ի մնացած ստորաբաժանումներից զինված կազմավորումների օգնությամբ, որոնք ճեղքել են շրջափակված Սլավյանսկից։ Երկարատև և արյունալի բնույթ են կրել մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանի համար, որը փաստացի ավերակների կույտ է դարձել, սակայն Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն ծանր զենքից քաղաքի գնդակոծման համար օգտագործվել է։ Ուկրաինական կողմի համար օդանավակայանի վերահսկողության պահպանումը խորհրդանշական նշանակություն է ձեռք բերել և դարձել է հզոր քարոզչական գործոն։ ԴԺՀ-ի զինված կազմավորումներին հաջողվել է 2015 թվականի հունվարին օդակայանի տարածքից դուրս բերել Ուկրաինայի ԶՈՒ ստորաբաժանումներին։

=== Մինսկի առաջին համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:Shells hit residential building in Lugansk, August 7, 2014.jpg|մինի|Կադր՝ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին Լուգանսկի բնակելի տուն արկերի ընկնելու տեսագրությունից]]

Մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Պետրո Պորոշենկոն հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում, ուկրաինական իշխանությունների հայտարարած հակաահաբեկչական գործողությունը ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ձեռք բերեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների բնույթ։ Ելույթ ունենալով սեփական երդմնակալության ժամանակ՝ Պորոշենկոն մի կողմից խոստացել է, որ Դոնբաս շուտով խաղաղություն կգա, իսկ մյուս կողմից՝ ընդգծել է. «մենք ավազակների հետ չենք խոսի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3120462 От Нормандии до Берлина. 19 октября состоялась очередная встреча лидеров Германии, Франции, России и Украины // Журнал «Коммерсантъ Власть» № 42 от 24.10.2016]&lt;/ref&gt;։

Սկզբում ուկրաինացի ուժայիններին ուղեկցում էր հաջողությունը՝ կիրառելով ծանր զրահատեխնիկա, հրետանի և մարտական ավիացիա, կանոնավոր զորքեր, Ազգային գվարդիա և կամավորական գումարտակներ, սկսեցին նեղացնել ապստամբներին՝ փորձելով տարանջատել նրանց պաշտպանության երկու հենասյուները՝ Դոնեցկը և Լուգանսկը, և կտրել նրանց Ռուսաստանի հետ սահմանից&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://daily.rbc.ru/special/politics/03/09/2014/54241faccbb20f73f1c6ab61 Три месяца войны: как шли бои на юго-востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 2-ին Լուգանսկի օդային հարձակում է տեղի ունեցել, որի հետևանքով զոհվել է ութ խաղաղ բնակիչ&lt;ref&gt;[http://edition.cnn.com/2014/06/03/world/europe/ukraine-luhansk-building-attack/ Air attack on pro-Russian separatists in Luhansk kills 8, stuns city] // [[CNN]], 02.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/119532 Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине — на основе информации, полученной по состоянию на 28 мая 2014 г., 18:00 (по киевскому времени) | OSCE]&lt;/ref&gt;։

Ամռան սկզբին ուժայինների և ապստամբների միջև մարտեր են ծավալվել ռուս-ուկրաինական սահմանի վերահսկողության համար։ Հունիսի 5-ին ապստամբներին հաջողվել է գրավել ուկրաինական սահմանային անցակետերի մի ամբողջ շարք։ [[Պատկեր:Lugansk-2014-06-18.jpeg|thumb|ձախից|2014 թվականի հուլիսի 18-ին Լուգանսկում հրետակոծության հետևանքով խաղաղ բնակչության շրջանում զոհեր են գրանցվել]]Մինչև հունիսի 13-ը ապստամբները դուրս էին մղվել Մարիուպոլից, և ուկրաինացի ուժայինները «ժողովրդական հանրապետությունները» Ռուսաստանից մեկուսացնելու գործողություն էին ձեռնարկել։

Հուլիսի լույս 5-ի գիշերը ապստամբների ուժերը զրահատեխնիկայի շարասյունով և քաղաքացիական փախստականների ուղեկցությամբ դուրս են եկել շրջափակված Սլավյանսկից և տեղափոխվել հարևան Կրամատորսկ, որտեղից գրեթե անմիջապես ուղևորվել են Հորլովկա և Դոնեցկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014849945.html|title=Обстановка в Горловке, куда прибыли ополченцы из Славянска, спокойная|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014842980.html|title=Мэрия Донецка призвала горожан не выходить из дома без необходимости|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի զինված ուժերը հուլիսի 5-6-ը կարողացել են զբաղեցնել Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին, Կոնստանտինովկան և Արտեմովսկը&lt;ref&gt;{{статья|автор=Екатерина Мирная, Сергей Осипов.|заглавие=Переломный момент. После Славянска стороны опять сядут за стол переговоров?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/prediction/1203905|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2014|номер=28 (1757) за 9 июля|страницы=2, 6}} {{v|7|11|2015}}&lt;/ref&gt;։

Ամռան կեսին ապստամբները մի շարք հաջող հակագրոհներ ձեռնարկեցին, այսպես՝ Սաուր-Մոգիլյայի համար մարտերի և Կանաչապատումի տակ հրթիռային հարձակման արդյունքում Ուկրաինական զորքերն ընկան Հարավային կաթսայի մեջ։

Հուլիսի 17-ին Դոնեցկի մարզի Արևելքում տեղի է ունեցել Malaysia Airlines ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանումը, որը Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթն Էր իրականացնում։ Օգտվելով ողբերգության հետաքննության հետ կապված շփոթությունից՝ Ուկրաինական զորքերն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Ռիժնոյե, Ձերժինսկ և Սոլեդար քաղաքները։ Հուլիսի 22-ին ապստամբները նահանջել են Սևերոդոնեցկից, Լիսիչանսկից, Կիրովսկից և կես ժամից, կորցրել են վերահսկողությունը Սաուր-Մոգիլի նկատմամբ։

Օգոստոսին բեկում է տեղի ունեցել մարտական գործողություններում. սկզբում ապստամբները գրավել են Լուգանսկի մարզի հարավում գտնվող հատվածը, որը սահմանակից է Ռոստովի մարզին, իսկ ամսվա վերջին անցել են հակահարձակման&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;''Мумин Шакиров'' [http://www.svoboda.org/content/article/25452387.html «ДНР — фикция. Решения принимают другие»] // [[Радио Свобода]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 10-ին Իլովայսկի համար մարտեր են սկսվել, որոնք ավելի ուշ ավարտվել են շրջապատով և զինված ուժերի խոշոր խմբավորման ոչնչացմամբ{{#tag:ref|См.&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://online.wsj.com/articles/ukraine-suffers-harsh-defeat-in-eastern-town-1409616541 | title=Ukraine Suffers Harsh Defeat in Eastern Town | work=[[The Wall Street Journal]] | date=2 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/sep/05/ukraine-catastrophic-defeat/ Ukraine: A Catastrophic Defeat]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | title=Pro-Russia rebels confident after making gains | work=[[The Washington Post]] | date=30 August 2014 | accessdate=3 September 2014 | archive-date=10 September 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140910173343/http://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news| url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| title=Battle-hit Ukraine village picks up the pieces| work=The Washington Post| date=1 September 2014| accessdate=| archive-date=24 September 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140924040811/http://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GDyou&quot;&gt;{{cite news | url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/03/ukraine-soldier-youre-better-clueless-because-truth-horrible-moscow-ilovaysk | title=Russian soldier: 'You're better clueless because the truth is horrible' | work=[[The Guardian]] | date=3 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;}}։ Գնդակոծության տակ հայտնված խաղաղ բնակիչների ծանր վիճակը փոքր-ինչ հեշտացրել է Ռուսաստանի հումանիտար օգնությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/08/25/1307331.html В Луганске начали раздавать российскую гумпомощь]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը ապստամբները խոշոր հարձակում են ձեռնարկել Դոնբասի հարավում և դուրս եկել Ազովի ծով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/24/701931.html Ополченцы вышли к Азовскому морю в районе Новоазовска]&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 28-ին նրանք կարողացել են հսկողության տակ վերցնել Նովոազովսկը, ինչպես նաև Նովոազովսկի, Ստարոբեշևսկի, Ամվրոսիևսկի շրջանների մի շարք բնակավայրեր։ [[Պատկեր:Ukrainian government troops in Donbass, September 10, 2014.jpg|left|thumb|2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Դոնբասում ուկրաինական զորքերի բլոկպոստը]] Սեպտեմբերի 1-ին ապստամբներն իրենց հսկողության տակ են վերցրել Լուգանսկի օդանավակայանը, որը 3 ամսվա ընթացքում պահել են Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն&lt;ref&gt;[http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml Ополченцы взяли аэропорт Луганска после трех месяцев осады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140903035355/http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml |date=2014-09-03 }} // [[РБК]], 01.09.2014&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին Մինսկում բանակցություններից հետո ստորագրվեց այսպես կոչված «Մինսկի արձանագրությունը», որով հայտարարվում էր հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ քայլերի կատարումը, մասնավորապես՝ երկկողմանի հրադադարը, Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին օրենքի ընդունումը, ԵԱՀԿ-ի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանի դիտարկումը, պատանդների ազատ արձակումը, համաներումը, ինչպես նաև հումանիտար իրադրության բարելավմանն ու տարածաշրջանի կենսագործունեության վերականգնմանն ուղղված միջոցների ձեռնարկումը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն Ռադան ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա երկու օրենք է ընդունել՝ «Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին» և «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզի տարածքում իրադարձությունների մասնակիցների նկատմամբ հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին»։ Համաներման մասին օրենքի պարզաբանման մեջ նշվել է, որ այն տարածվում է Արևելքում մարտերին մասնակցած (բացառությամբ ծանր հանցագործությունների մեջ կասկածյալների և մեղադրյալների և «Բոինգի» կործանման մեղսակցության) վրա, որոնք օրենքի գործողության մեջ մտնելու սկզբից մեկ ամսվա ընթացքում վայր կդնեն զենքը և ազատ կարձակեն պատանդներին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140916/1024369226.html Трудности статуса: парламент Украины принял законы о Донбассе | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Հատուկ կարգավիճակի մասին օրենքը նախատեսում էր ինքնակառավարման հատուկ կարգ 3 տարով, ռուսաց լեզվի օգտագործմանն աջակցելը, արդյունաբերական օբյեկտների և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, նշված շրջաններում ՌԴ-ի հետ անդրսահմանային համագործակցությունը, տեղի բնակիչներից ժողովրդական ոստիկանության ստեղծումը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52182 Офіційний портал Верховної Ради України]&lt;/ref&gt;։

=== Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:2015-04-24. День солидарности молодёжи в Донецке 394 .jpg|thumb|Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն, 2015 թվականի ապրիլի 24]] [[Պատկեր:2015-03-27. Поездка по бомбоубежищам 088.jpg|thumb|Դոնեցկի Պետրովի շրջանի ռմբակոծիչ ապաստարաններում ուղևորության ժամանակ]]

2015 թվականի հունվարի կեսերին վերսկսվել են լայնածավալ մարտական գործողությունները։ Դրան նախորդել է Վոլնովախայի մոտ ավտոբուսի գնդակոծումը։

Հունվարի 22-ին իրականացվել է Դոնեցկի հրետակոծությունը։ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության հետազոտությունների համաձայն՝ գնդակոծությունն իրականացվել է ականանետից կամ հրետանային զենքից՝ հյուսիս-արևմտյան ուղղությունից&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.osce.org/ukraine-smm/135786|title=Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 22 January 2015: Shelling Incident on Kuprina Street in Donetsk City|date=22.01.2015|publisher=[[ОБСЕ]]|lang=en|accessdate=2015-01-23}}&lt;/ref&gt;։ Նոր ուժով վերսկսվել են մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանում, որն ավարտվել է օդանավակայանի տարածքի անցումը ԴԺՀ զինված կազմավորումների վերահսկողությանը։ Ռազմաճակատի գիծը 1,5-2 կմ-ով տեղափոխվել է օդանավակայանի թռիչքուղուց դեպի հյուսիս։

Հունվարի 23-ին ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հայտարարել Է Դոնեցկի մարզի սահմաններին հասնելու մտադրության մասին և միաժամանակ հրաժարվել է զինադադարի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/54c214fe9a794745def751cb Лидер ДНР объявил о планах «наступать до границ Донецкой области»] // [[РБК]], 23.01.2014&lt;/ref&gt; և գերիների փոխանակման շուրջ բանակցություններ սկսելու հետագա նախաձեռնություններից&lt;ref&gt;[http://kommersant.ru/doc/2653956 Искатели отключений] // Газета «Коммерсантъ» № 11 от 26.01.2015, стр. 1&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին ԴԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Դեբալցևի շրջանում ուկրաինական ուժերին շրջապատելու և Մարիուպոլի վրա հարձակում սկսելու մտադրության մասին։ Նույն օրը Մարիուպոլում գնդակոծվել է «Արևելյան» միկրոշրջանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ukraine-smm/136061 Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 24 January 2015: Shelling Incident on Olimpiiska Street in Mariupol]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 10-ին կրակահերթ է տեղի ունեցել Կրամատորսկում հակաահաբեկչական գործողության շտաբի գտնվելու վայրի ուղղությամբ՝ ՌԶՕ-ի օգտագործմամբ։ Արդյունքում տուժել են նաև բնակելի շենքեր այդ շրջանում&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/news/world-europe-31357588 Ukraine conflict: Battles rage ahead of Minsk talks]&lt;/ref&gt;։

Առավել ակտիվ մարտական գործողություններ են ծավալվել Դեբալցևայի շրջանում, որտեղ ապստամբները գրավել են մի շարք բնակավայրեր, այդ թվում՝ Ուգլեգորսկը։

Զինված դիմակայության այս փուլն ավարտվել է փետրվարի 12-ին Մինսկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնք հայտնի են որպես «Մինսկ-2», որոնցում հայտարարվում էին փետրվարի 15-ից հրադադար, ծանր սպառազինությունների և հրետանու հետքաշում, ընտրությունների անցկացում՝ ուկրաինական օրենսդրությանը համապատասխան, օտարերկրյա զորքերի և տեխնիկայի դուրսբերում, տարածաշրջանի տնտեսական շրջափակման դադարեցում, բոլոր անօրինական խմբերի զինաթափում, Ուկրաինայի վերահսկողությանը սահմանի փոխանցում ընտրություններից հետո և սահմանադրական բարեփոխում ՝ հաշվի առնելով ինքնակառավարման առանձնահատկությունները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջաններում։

Չնայած հայտարարված հրադադարին և պայմանավորվածությունների ստորագրմանը, Դեբալցևի գրոհը շարունակվել է, և փետրվարի 18-ին Դեբալցևոն ամբողջությամբ անցել է ապստամբների հսկողության տակ։

=== Տեղական մարտեր չեզոք գոտում Մինսկի երկրորդ համաձայնագրերից հետո ===
[[Պատկեր:Shelling aftermath in Horlivka, Donetsk district, Eastern Ukraine, 11 June 2015-2.jpg|thumb|left|Գորլովկան հրետակոծությունից հետո]]

«Մինսկ 2»-ի եզրակացությունից հետո հակամարտության կողմերը լոկալ մարտավարական մարտեր են ծավալել չեզոք գոտում՝ անորոշ կարգավիճակով, Ավդեևկա պրոմզոնում և Շիրոկինում՝ փորձելով բարելավել իրենց կրակային վերահսկողությունը այն ճանապարհների նկատմամբ, որոնք անցնում են ճակատային գծի երկայնքով։ Շարունակվել են փոխադարձ կրակոցները, սակայն էապես պակաս արդյունավետությամբ և փոքր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ։ Գրեթե դադարել են օգտագործվել ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգեր։ Չնայած հակամարտության երկու կողմերի արմատական տարրերի անհամաձայնությանը՝ Պորոշենկոն և ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Մինսկի համաձայնություններին հետևելու և հակամարտության «ռազմական լուծման» բացակայության մասին։

2016 թվականի ամռանը նկատվել է փոխհրաձգությունների և լոկալ մարտերի ակտիվության աճ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=terF_I3QmUo Сценарий 2014-го: террористы вновь активизировались на Донбассе — Гражданская оборона, 21.06 — YouTube]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20160403/1401876644.html|title=Порошенко: военного решения проблемы Донбасса не существует|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-05-21|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի դեկտեմբերի 18-20-ը իրադրությունը կտրուկ սրվել է Դեբալցևի շրջանում, այսպես կոչված, «Սվետլոդարի դուգում»։ Չեզոք գոտում երկու օր կատաղի մարտեր են ընթացել ապստամբների և ուկրաինացի զինվորականների միջև&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/12/19/logvinovo/ Украинская армия начала артподготовку в районе Логвиново: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ Մարտերի ընթացքում երկու կողմերն էլ կիրառել են Մինսկի համաձայնագրերով արգելված խոշոր տրամաչափի հրետանի&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/news/419942/na_svetlodarskoyi_duge_protivnik_pones_sereznye_poteri_i_otbroshen_volonter_yuriyi_mysyagin Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների վարկածով՝ ուկրաինացի զինվորականները փորձել են հավասարեցնել իրենց պաշտպանական գիծը և հարձակման են անցել ապստամբներին գրաված դիրքերից դուրս մղելու նպատակով, սակայն կորուստներ կրելով ստիպված են եղել նահանջել։ Ուկրաինական հրամանատարության վարկածի համաձայն՝ ապստամբներն անմիջապես առաջինն են գրոհել ուկրաինական դիրքերի վրա՝ քողարկելու համար արգելված տրամաչափի հրետանին, սակայն կատաղի մարտերի ընթացքում զգալի կորուստներ են կրել և հետ շպրտվել իրենց դիրքերը։ Բացի այդ, ուկրաինական հրամանատարության վարկածով, հակագրոհի ընթացքում հակառակորդը հետ է մղել 1,5 կմ² տարածք, 2 հենակետ և Սվետլոդարի ջրամբարի մի մասը&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/resonance/420313/boi_pod_svetlodarskom_rezultaty_na_21_dekabrya Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունվարի 29-ին Ավդեևկի քաղաքի շրջանում, որը վերահսկվում է ուկրաինական բանակի կողմից, սկսվել են լայնածավալ մարտական գործողություններ և ավելացել է կրակոցների ինտենսիվությունը Դոնեցկ-Յասինովատայա- Ավդեևկա եռանկյունում։ Զոհերի թիվը երկու կողմից էլ տասնյակ է։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր, որ զանգվածային գնդակոծությունների պատճառով Ավդեևկա քաղաքը մնացել է առանց ջրի, ջերմության և լույսի։ Հակահարձակման արդյունքում ուկրաինացի զինվորականները կարողացել են ամրապնդվել Սպարտակի տակ գտնվող նոր տարածքներում և անցնել ցարական գյուղի շրջանում Դոնեցկի մայրուղին&lt;ref&gt;[http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ В Украине рассказали о «вранье» Пескова, крупных потерях РФ и успешном контрнаступлении ВСУ под Авдеевкой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190902074040/http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ |date=2019-09-02 }}, 31.01.2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://republic.ru/posts/79139 Бои за Авдеевку. Почему под Донецком возобновились боевые действия?], 31.01.2017&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերին ԼԺՀ-ում քաղաքական ճգնաժամի սկսվելու կապակցությամբ ուկրաինական բանակը հարձակման է անցել՝ գրավելով ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող որոշ տարածքներ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/gladosovo/ ДНР пошла спасать ЛНР и подпустила к себе украинцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/malo_polovin/ Украинцы воспользовались хаосом в Луганске и пошли в наступление]&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, ուկրաինացի զինվորականների կողմից զբաղված են եղել Տրավնևոյե և Գլադոսովո ավանները&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/25/boltun/ Наступление ВСУ в Донбассе сорвал болтливый волонтер]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի կորուստներ ==
[[Պատկեր:2015-03-17. Вечер-реквием по погибшим детям Донбасса 001.jpg|thumb|Դոնեցկ]] [[Պատկեր:2015-08-16. Участники фестиваля «Большой Донбасс» на Саур-Могиле 154.jpg|thumb|Սաուր-Մոգիլա]]ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ Ուկրաինայում հակամարտության զոհ են դարձել․

* 2015 թվականի մարտի 27-ի դրությամբ՝ 21 480 մարդ, 6083 մարդ զոհվել է, 15397-ը՝ վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/info/1547347|title=История конфликта на юго-востоке Украины. Досье (обн. 2015)|date=2014-11-01|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-07-23|author=}}&lt;/ref&gt;
* 2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ՝ 31 805 մարդ, 9 574 զոհ և 22 231 տուժած
* 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ի դրությամբ՝ 35 081 մարդ, 10 303 զոհ&lt;ref&gt;включая гражданское население, украинских силовиков, вооруженцев [[Отдельные районы Донецкой и Луганской областей|ОРДЛО]] и 298 пассажиров рейса [[MH17]]&lt;/ref&gt; և 24 778 տուժած&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21015&amp;LangID=E Statement of the High Commissioner for Human Rights on cooperation and assistance to Ukraine in the field of human rights]&lt;/ref&gt;
* 2019 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 12 800-ից մինչև 13 000 զոհ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;&gt;[https://www.dw.com/uk/%D0%BE%D0%BE%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D1%83-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D1%96-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%B8-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B5-13-%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%8F%D1%87-%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B5%D0%B9/a-47172250 ООН: Жертвами конфликта на Востоке Украины стали почти 13 000 человек]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերին այլ երկրներ փախածների թիվը կազմել է 1,5 միլիոն մարդ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստան և Բելառուս է փախել՝ համապատասխանաբար 1,15 միլիոն և 149 հազար։ 7 967 մարդ ապաստան է խնդրել [[Գերմանիա]]յից, 7 267-ը՝ [[Իտալիա]]յից, 5 423-ը՝ [[Լեհաստան]]ից, 3 176-ը՝ [[Ֆրանսիա]]յից, 2 742-ը՝ [[Շվեդիա]]յից, 286-ը՝ [[Մոլդովա]]յից, 80-ը՝ [[Ռումինիա]]յից, 71-ը՝ [[Հունգարիա]]յից, 26-ը՝ [[Սլովակիա]]յից:

Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն հայտարարել է, որ 2017 թվականի փետրվարի 2-ի դրությամբ Ռուսաստանում ուկրաինացի փախստականների թիվը կազմել է 2 302 448 մարդ, նրանցից Ուկրաինայի հարավ-արևելքից՝ 1 039 977 մարդ և 1 361 անչափահաս&lt;ref&gt;[https://sledcom.ru/press/smi/item/1102090/ СМИ о СК — Следственный комитет Российской Федерации]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 8-ին Frankfurter Allgemeine թերթը, վկայակոչելով ռազմական շրջանակներում անանուն աղբյուրներ, հաղորդել Է հակամարտության ընթացքում 50 հազար զոհվածների մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/ukraine-sicherheitskreise-bis-zu-50-000-tote-13416132.html|title=Военные круги: до 50 000 погибших|date=2015-02-08|publisher=[[Frankfurter Allgemeine]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինական կողմի կորուստներ ===

==== Անձնակազմի կորուստ ====
2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն Լվովի մարզ կատարած այցի ընթացքում հայտնել էր, որ Դոնբասում մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 2896 ուկրաինացի զինծառայող&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|title=На Донбассе за время боевых действий погибло 2 896 украинских военных, - Порошенко|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020053008/https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ռազմական գործողությունների ընթացքում ինքնասպանությունների և կանխամտածված սպանությունների պատճառով զոհվել էր գրեթե 900 զինվորական&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|title=За время боевых действий на Донбассе из-за убийств и самоубийств погибли почти 900 военных, - Матиос|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020011556/https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլի 14-ին [[Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն|Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության]] խոսնակ [[Անդրեյ Լիսենկո]]ն հայտարարել էր, որ հակամարտության սկզբից զոհվել է 2652 ուկրաինացի զինծառայող, ևս 9578 զինծառայող վիրավորվել է&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ua/rus/news/vremya-ato-pogibli-2652-voennosluzhashchih-1492164487.html За время АТО погибли 2652 военнослужащих, — Минобороны]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «Книга пам’яті загиблих» կայքի 2018 թվականի դեկտեմբերի 6-ի դրությամբ բոլոր կառավարական կազմավորումների կորուստները կազմել են 4030 զոհ&lt;ref&gt;[http://memorybook.org.ua/index.htm Книга пам’яті загиблих]&lt;/ref&gt;։

Բացի այդ, Ուկրաինայի բանակի ազգային անվտանգության և գլխավոր շտաբի պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, 2015 թվականի մարտի սկզբին 968 միավոր զրահատեխնիկա է կորել&lt;ref&gt;[[Радио «Свобода»]]: [http://ria.ru/world/20150302/1050452664.html ''«Генштаб: на сході України загинув 1541 військовий»'']. 02.03.2015&lt;/ref&gt;։

Իրինա Գերաշչենկոյի (Դոնբասի հակամարտության կարգավորման գծով Ուկրաինայի նախագահի կողմից նշանակված լիազոր) տվյալներով, որը հրապարակվել էր 2014 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, շուրջ 2,4 հազար զինվորական և քաղաքացիական անձինք հաշվառված են Դոնբասում գերիների և անհայտ կորածների ցուցակում&lt;ref&gt;[[Корреспондент.нет]]: [https://korrespondent.net/ukraine/3421416-na-donbasse-propaly-bez-vesty-yly-popaly-v-plen-okolo-24-tysiachy-chelovek-yryna-heraschenko ''«На Донбассе пропали без вести или попали в плен около 2,4 тысячи человек — Ирина Геращенко»'']. 19.09.2014&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 11-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազի տեղակալ-գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսը մամուլին հայտնել էր, որ ուկրաինական բանակի ոչ մարտական կորուստները հակամարտության երկու տարվա ընթացքում կազմել են 1294 զինծառայող, որոնցից 405-ը մահացել են հիվանդության պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/349510.html|title=''«Небоевые потери Украины за время АТО составляют 1,3 тыс. военных, 405 из которых – из-за болезни»''|date=2016-06-11|work=«[[Интерфакс-Украина]]»|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-06-11|description=|deadlink=}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Yurkevych-Andriy-pohoron-5547.jpg|thumb|Զինվորի հուղարկավորություն, 2014 թվականի սեպտեմբերի 11]] Հարկ է նաև հաշվի առնել, որ դեռևս Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության սկզբում ուկրաինական ԶԼՄ-ներում կասկածի տակ էր դրվել Կիևում հրապարակվող կորուստների պաշտոնական վիճակագրությունը&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1364173 ''«Царёв: Киев занижает данные о потерях украинской армии»'']. 6.08.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 19-ին «Ուկրաինայի զինվորական մայրեր» իրավապաշտպան կազմակերպությունում հայտարարվել էր Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից երկրի արևելքում ուժային գործողության գոտում իրական ռազմական կորուստները կանխամտածված թաքցնելու մասին։ Կազմակերպության կարծիքով՝ ԱԱՊԽ-ի գաղտնի կարգադրությամբ կորուստների հաշվառման մեջ էին մտնում միայն զինվորականները, այն դեպքում, երբ ''սպանված ոստիկանների, սահմանապահների, ՈՒԱԾ-ի զինվորականների, ազգային գվարդիայի և տարածքային գումարտակներից կամավորների թիվը գաղտնի էին պահում''։ «Զինվորական մայրերի» տվյալներով՝ «միայն Սլավյանսկում կորուստները հարյուրավոր էին»։ Մայրերի կազմակերպությունը նաև հայտարարել էր, որ ապստամբների նահանջից հետո ուկրաինացի զինվորականները բոլոր սպանվածների մարմինները գցել են փոսի մեջ և պարզապես էքսկավատորով ծածկել՝ լրագրողներին ասելով, որ դա ապստամբների կողմից սպանված տեղացիների «զանգվածային թաղում» էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալներով՝ «վերջին շաբաթներին ամեն օր զոհվում էր 40-ից 60 զինծառայող»&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1388544 ''«„Солдатские матери Украины“ заявили о сокрытии военными массовых потерь в зоне АТО»'']. 19.08.2014&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ Դոնբասում մարտերում զոհված և տուժած ուկրաինացի զինվորականների թվի մասին պաշտոնական տվյալները «հակասական են»։ Այս մասին նշվում էր Ուկրաինայում ՄԱԿ-ի դիտորդական առաքելության աշխատանքի արդյունքների մասին զեկույցում։ «ՄԱԿ-ի՝ Ուկրաինայում և ԱՀԿ-ում Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելությունը կարծում էր, որ զոհված ուկրաինացի զինվորականների, քաղաքացիական և զինված խմբավորումների անդամների թվի մասին տվյալները պակաս են եղել հակաահաբեկչական գործողության անցկացման ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում»,- ասված Էր զեկույցում։ Որպես օրինակ նշվում էր այն փաստը, որ ԱԱՊԽ-ն հայտնել Էր օգոստոսի 24-ից մինչև սեպտեմբերի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում 151 զոհվածների մասին, այն դեպքում, երբ Պաշտպանության նախարարությունում հայտարարել էին, որ միայն Իլովայսկի շրջանում և որոշ այլ վայրերում առավել ինտենսիվ մարտերի զոհ էր դարձել հակաահաբեկչական ուժերի 181 մարտիկ։ «Կառավարության կողմից ռազմական կորուստների իջեցման մակարդակը կարելի է նկատել՝ համեմատելով ԱԱՊԽ-ի տրամադրած վիրավորների տվյալները (3277) այն զինծառայողների թվի հետ, որոնք բուժվել են հիմնական զինվորական և քաղաքացիական բժշկական հաստատություններում, որոնք գտնվում են մարտական գործողությունների մոտակա շրջաններում՝ Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի և Զապորոժսկայա։ Նրանց թիվը կազմում էր առնվազն 4800 մարդ»,- ասվում էր զեկույցում։ Բացի այդ, որոշ զինվորականներ թեթև վերքերով բժշկական օգնություն են ստացել հենց մարտի դաշտում, ուստի, հավանաբար, հաշվի չեն առնվել պաշտոնական հաշվետվություններում։ Վիրավորների իրական թիվը կարող էր կրկնակի գերազանցել պաշտոնապես հնչեցված թիվը,- կարծում են նրանք&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Zn.ua: [http://zn.ua/UKRAINE/oon-ukrainskaya-vlast-mozhet-zanizhat-dannye-o-poteryah-sil-ato-155447_.html ''«ООН: Украинские власти могут занижать данные о потерях сил АТО»'']. 09.10.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 18-ին Զապորոժիեի մարզի Կուշուգում ավանում տեղադրվել էր Անհայտ զինվորի հուշաքարը։ Խաչը տեղադրվել էր գերեզմանատանը։ Խաչի տեղադրման արարողությանը մասնակցել էին Ուկրաինայի բոլոր հիմնական դավանանքների ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=evysv3yDnw0 В Запорожье поставили памятник погибшим героям АТО]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի տեղակալ Վասիլի Սերվատյուկը հայտարարել էր, որ հակամարտության ընթացքում զոհվել էր 69 ուկրաինացի սահմանապահ&lt;ref&gt;[http://dpsu.gov.ua/ua/news/V-Administracii-Derzhprikordonsluzhbi-vidbulasya-zustrich-z-prikordonnikami-yaki-otrimali-poranennya-v-rayoni-provedennya-ATO/ В Адміністрації Держприкордонслужби відбулася зустріч з прикордонниками, які отримали поранення в районі проведення АТО]&lt;/ref&gt;։

==== Դասալքություն ====
Ուկրաինայի գլխավոր զինվորական դատախազ [[Անատոլի Մատիոս]]ի խոսքով՝ մինչև 2015 թվականի մարտ ռազմական դատախազությունը 17 հազար գործ է հարուցել Ուկրաինայի զինված ուժերից դասալքության փաստով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/03/3/7060348/ Главный военный прокурор: к ответственности привлечены 17 тысяч дезертиров] // [[Украинская правда]], 03.03.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի օգոստոսին Մատիոսը նույնպես արձանագրել էր զանգվածային դասալքության դեպքերին։ Նրա խոսքով՝ կազմվել էր ցուցակ, որում ընդգրկված էին 5 հազար ուկրաինացի իրավապահներ և շուրջ 3 հազար զինվորականներ, որոնք անցել էին հակառակորդի կողմը&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/13/collaborator/ В Киеве насчитали восемь тысяч перешедших на сторону ополчения силовиков: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== Ազդեցություն ռազմական մտքի վրա ==
Դոնբասի պատերազմը ստիպել է ուշադրություն դարձնել որոշ պահերին, որոնք կարող են ի հայտ գալ ոչ միջուկային հակամարտությունում տեխնիկապես հավասար հակառակորդի հետ բախման ժամանակ&lt;ref name=&quot;reb&quot;&gt;{{cite web|url=https://inosmi.ru/military/20170913/240272045.html|title=Военные уроки Донбасса с точки зрения американцев|date=2017-09-13|work=inosmi|language=ru|accessdate=2017-09-18}}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գործակալություն]]ը 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի ենթակառուցվածքային էներգետիկ օբյեկտների վրա իրականացված լայնածավալ կիբեռգրոհները համարել էր երկրի արևելքում ռազմական գործողությունների մաս։ ԱԱԳ-ն ենթադրում էր, որ Ուկրաինան կիբերպոլիգոնի է վերածվել զանգվածային կիբեռգրոհների մշակման համար&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, ցամաքային զորքերի գեներալ-լեյտենանտ Հերբերտ Մաքմասթերը և ռազմական փորձագետ Ֆիլ Քարբերն ուշադրություն են դարձրել հակամարտությունում ցողունային և ռեակտիվ հրետանու զանգվածային կիրառմանը՝ նշելով ուկրաինական զորքերի դեմ պայքարի գործում նման մարտավարության բարձր արդյունավետությունը։ Պաշտպանության և ազգային անվտանգության ոլորտի ամերիկացի մասնագետ Կայլ Միզոկամին (Kyle Mizokami) մատնանշել է հակամարտության մեջ [[Համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ|ՀԿՌՀ]]-ի ինտենսիվ կիրառումը, որի կիրառման մասսայականությունը չի զիջում սովորական ցողունային։ Փորձագետների կողմից նաև նշվել էր զորքը թերմոբարիկ զինամթերքով զինելու անհրաժեշտությունը, ընդ որում՝ նշելով բարձրճշգրիտ զինամթերքի վրա ԱՄՆ Զինված ուժերի կենտրոնացման միակողմանի լինելը։ Բացի այդ, Ուկրաինային դիմակայող ուժերը ակտիվորեն կիրառել են նշանառու դրոններ հրետանային հարվածների ճշգրտման համար, որոնք զգալիորեն փոխհատուցել են ժամանակակից բարձրճշգրիտ հրետանային զինամթերքի պակասը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-america-should-fear-russias-crazy-rocket-artillery-20085|title=США следует бояться реактивной артиллерии России|date=2017-04-08|work=National Interest|language=ru|accessdate=2017-09-18|author=Kyle Mizokami}}&lt;/ref&gt;։

Ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների ակտիվ օգտագործումը (ՌԷԲ) վերածվել է արդյունավետ զենքի։ ՌԷԲ-ը բաղկացած էր ռադիոէլեկտրոնային ճնշումից, դրոններից և կապից, կապի խափանումներից, հակառակորդի կոորդինատների հաշվարկից՝ ըստ ազդանշանի աղբյուրի։ Պատերազմը բացահայտել է ամերիկյան Harris ռազմանավերի կոդավորման թերությունները, որոնք ՌԷԲ-ի միջոցներին թույլ են տվել հեշտությամբ հաշվարկել սեփականատիրոջ դիրքը, որին հաջորդում են հրետանային հարվածները։ Ֆիլ Կարիերը հայտարարել էր զինամթերքի պայթուցիկների հեռահար շարքից հանելու համակարգերի կիրառման մասին։ ՌԷԲ-ի կիրառման վերլուծությունը հանգեցրել էր ամերիկյան բանակում ՌԷԲ-ի միջոցների զարգացման գծի վերանայմանը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

== Տնտեսական և հումանիտար հետևանքներ ==
[[Պատկեր:Lysychansk 16.jpg|thumb|Հակամարտության ընթացքում ավերված բնակելի տուն Լիսիչանսկում]] [[Պատկեր:Burning apartment building in Shahtersk, August 3, 2014.jpg|մինի|Հրդեհ Շախտյորի բնակելի տանը, 2014 թվականի օգոստոսի 3]]{{main|Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության հումանիտար հետևանքներ (2014-2015)}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը հանգեցրել է հազարավոր խաղաղ բնակիչների մահվան, բնակավայրերի քաղաքացիական ենթակառուցվածքի և կենսապահովման համակարգերի ավերումների, բնակչության կենսամակարդակի նվազման, փախստականների և ներքին տեղահանվածների հսկայական հոսքի, մարդու հիմնարար իրավունքների համատարած խախտումների։

=== Փախստականներ և պատերազմի զոհեր ===
ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության տվյալներով՝ 2015 թվականի ապրիլի սկզբի դրությամբ Ուկրաինայի բնակիչների ընդհանուր թիվը, որոնք փախել են արտասահման՝ ապաստան փնտրելու կամ օրինական կացության այլ ձևեր գտնելու նպատակով, հասել է 777 000-ի։ Նրանց մեծ մասը գտնվում էր Ռուսաստանում&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=23481#.VSU5-_Dkc6E Гуманитарные потребности в Украине огромны, но доноры не спешат на помощь. Центр новостей ООН, 08 апреля 2015]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի սոցիալական քաղաքականության նախարարության տեղեկատվության համաձայն՝ 2019 թվականի փետրվարի 5-ի դրությամբ ներքին տեղահանված անձանց թիվը, որոնք գրանցվել էին 2014 թվականին զինված հակամարտության սկսվելուց ի վեր, կազմել է 1 361 912 մարդ&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot;&gt;[https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/ReportUkraine16Nov2018-15Feb2019_RU.pdf Доклад Управления Верховного комиссара ООН по правам человека о ситуации с правами человека в Украине, 16 ноября 2018 года — 15 февраля 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդվում էր ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության զեկույցում, որը պատրաստվել է ՄԱԿ-ի մոնիթորինգային առաքելության աշխատանքի արդյունքների հիման վրա, 2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ը Դոնբասում զոհվել է առնվազն 3023 քաղաքացիական անձ, իսկ հաշվի առնելով «Մալայզիական ավիաուղիների» ԱԱՆ-17 չվերթի ինքնաթիռի աղետը՝ հակամարտության կապակցությամբ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմում էր առնվազն 3321 մարդ։ Վիրավոր քաղաքացիական անձանց թիվը, ըստ գնահատումների, գերազանցում էր 7000-ը&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։ Հակամարտության առաջին 10 ամիսներին (2014 թվականի ապրիլի կեսերից մինչև 2015 թվականի փետրվարի կեսերը) բաժին է ընկել քաղաքացիական բնակչության շրջանում բոլոր զոհվածների 81,9 %-ը (2713), իսկ Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների ընդունումից հետո՝ 18,1 %-ը (608 զոհ)։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության գնահատմամբ՝ Ուկրաինայում հակամարտության հետ կապված զոհերի ընդհանուր թիվը (2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում) կազմում է 40-43 հազար։ 12,8-13 հազար զոհ (առնվազն 3321 քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 9,5 հազար մարտիկ) և 27,5-30 հազար վիրավոր (մոտավորապես 7-9 հազար քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 21-24 հազար մարտիկ)&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։

=== Ականապատ վտանգ ===
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հումանիտար հարցերով օգնական Ուրսուլա Մյուլլերի զեկույցի համաձայն՝ 2017 թվականի դրությամբ Դոնբասը աշխարհի ամենակոպիտ տարածաշրջաններից մեկն էր&lt;ref&gt;[http://www.unocha.org/sites/unocha/files/statement-and-speech/ASGUkraineMSBriefingAsDelivered%2023102017.pdf]&lt;/ref&gt;։  

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տվյալների համաձայն՝ 2018 թվականի մարտի դրությամբ ականազերծման ենթակա է 16 հազար կմ² տարածք&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2018/04/02/z-pochatku-bojovih-dij-perevireno-blizko-26-tis-ga-teritorij-ta-znishheno-ponad-340-tis-vibuhonebezpechnih-predmetiv-polkovnik-maksim-komisarov/ З початку бойових дій перевірено близько 26 тис. га територій та знищено понад 340 тис. вибухонебезпечних предметів — полковник Максим Комісаров]&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական վնաս, որը հասցվել է 2014 թվականի մարտական գործողություններով ===
Ինչպես նշում է ԱՄՀ-ն, 2014 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 7-7,5 %-ով՝ հիմնականում արևելքի հակամարտության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |title=По подсчетам МВФ экономика Украины в прошлом году упала на 7-7,5 % / Новости / Finance.UA |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2015-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503035019/http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչև երկրի արևելքում ռազմական հակամարտության սկսվելը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի ներդրումը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում էր շուրջ 25 %&lt;ref name=&quot;Forbes&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|title=Ю. Хандожко. Заводы стоят: как пострадали от войны предприятия востока Украины. Forbes, 10.11.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141230121456/http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|archivedate=2014-12-30|accessdate=2014-12-24|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այլ տվյալներով՝ Դոնբասը խաղաղ ժամանակ ապահովել է Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի 16 %-ը և դրա արտահանման 27 %-ը&lt;ref&gt;[http://gazeta.zn.ua/promyshliennost/promyshlennost-donbassa-voennye-poteri-_.html Юлия Самаева, Роман Ивченко. Промышленность Донбасса: военные потери, «Зеркало недели», 11 июля 2014]&lt;/ref&gt;.։

2014 թվականի մարտական գործողությունների ընթացքում ամենից շատ տուժել են այն ճյուղերը, որոնց հիմնական ներուժը կենտրոնացած էր երկրի արևելքում՝ կոքսի և նավթամշակման արտադրանքի, քիմիական արտադրանքի, մետալուրգիական արտադրանքի և մեքենաշինության արտադրանքի արտադրությունը։ Դոնեցկի մարզում արդյունաբերական արտադրությունը 2014 թվականի սեպտեմբերին նվազել է 59,5 %-ով՝ նախորդ տարվա համեմատությամբ, Լուգանսկի մարզում՝ 85 %-ով։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայում ածխի արդյունահանումը նախորդ տարվա համեմատությամբ կրկնակի նվազել է, ընդ որում ամենամեծ անկումը գրանցվել է Դոնեցկի մարզում&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;։

Տարածաշրջանում աշխատանքը կանգնեցրել են 93 հանքերից 69-ը։ Սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է 25-30 տոկոսով&lt;ref name=&quot;profi&quot;&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-rossii/entry1008235208.html Путину подготовили секретный доклад о ситуации на Донбассе // Биржевой лидер, 19 ноября 2014]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հաշվետվության մեջ հայտնել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում պարենային ճգնաժամի առկայության մասին։ Ըստ տվյալների՝ կառավարության կողմից չվերահսկվող շրջանների մարդկանց շուրջ 26 %-ը և տարածաշրջանի վերահսկվող շրջանների բնակչության 15 %-ը չափավոր կամ լրջորեն ապահովված չեն եղել պարենով&lt;ref&gt;http://www.unn.com.ua/ru/news/1712236-ukrayina-uviyshla-do-pereliku-krayin-z-problemami-z-prodovolstvom&lt;/ref&gt;։ Համաշխարհային պարենային ծրագրի հետազոտության տվյալներով՝ ԴԺՀ/ԼԺՀ-ի տարածքներում բնակվող մի շարք սննդամթերքների, առաջին հերթին՝ մսամթերքի սահմանափակ հասանելիություն ունեն, իսկ ականապատված մեծ տարածքների պատճառով գյուղմթերքները չեն կարող զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ բանջարեղենի աճեցմամբ&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/368237.html В ООН говорят о продовольственных проблемах в ОРДЛО]&lt;/ref&gt;։

=== Ենթակառուցվածքի և քաղաքացիական օբյեկտների ոչնչացում ===
ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերին մարտական գործողությունների հետևանքով երկու մարզերի ենթակառուցվածքները 440 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վնաս են կրել։ Փլուզվել է գրեթե 2000 շենք, Դոնեցկում աշխատանքը դադարեցրել է ձեռնարկությունների ավելի քան 70 տոկոսը (նրանցից շատերը հանքեր են, որոնք ածուխ են մատակարարել Ուկրաինայի մնացած շրջանների ձեռնարկությունների և էլեկտրակայանների համար)։ Գործարանների մի մասը տուժել է անմիջապես հրետակոծություններից, մի մասը զրկվել է ենթակառուցվածքից և հոսանքազրկվել. մարտական գործողությունների ընթացքում ավերվել են երկաթուղային ճանապարհները և վնասվել էլեկտրահաղորդման գծերը&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;

2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի տվյալներով՝ Լուգանսկի մարզում վնասվել և ավերվել են ավելի քան 3700 օբյեկտներ (դրանցից 123-ը՝ կոմունալ սեփականության, 57-ը՝ պետական, 3516-ը՝ մասնավոր)։ Լուրջ վնասվածքներ են ստացել բնակարանային շինարարության 123 օբյեկտ, էլեկտրամատակարարման 3311 օբյեկտ, առողջապահության 21 հաստատություն, 65 հանրակրթական ուսումնական հաստատություն, ինչպես նաև ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի օբյեկտներ, ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի 74 օբյեկտ և 65 արդյունաբերական օբյեկտ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |title=Три миллиарда на Луганскую область // The Kiev Times |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090736/http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://echo.msk.ru/blog/orlov_oleg/1454246-echo/ Гуманитарная катастрофа в Первомайске]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot;&gt;{{книга|автор=Григорьев М. С.|год=2016|тираж=|doi=|isbn=|серия=|страниц=|столбцы=|страницы=216|том=|издательство=Кучково поле|часть=Целенаправленное уничтожение детских домов, школ, больниц и другой инфраструктуры Донбасса|место=Москва|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://www.oprf.ru/files/1_2016dok/kniga_grigoriev_obiknovenniy_fashizm28032016.pdf|оригинал=|заглавие=Обыкновенный фашизм: военные преступления украинских силовиков (2014—2016)|ссылка часть=|ref=}}&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունները լուրջ հարված են հասցրել առողջապահական համակարգին։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ մարտական գործողությունների գոտում 32 բժշկական հաստատություններ ամբողջությամբ շարքից հանվել են, 17 հիվանդանոցներ վնասվել են գնդակոծությունների հետևանքով, բայց շարունակել են գործել, բուժանձնակազմի շուրջ 70 տոկոսը հարկադրված Է եղել լքել հակամարտության գոտիները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում։ Արդյունքում շատ երեխաներ, Հղի կանայք և վիրավորները զրկվել են բժշկական ծառայությունների պատշաճ հասանելիությունից&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=22250#.VA_LmcJ_sYw Центр новостей ООН — Боевые действия на востоке Украины нанесли серьёзный удар по национальной системе здравоохранения]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140703/1014619622.html Участки газопроводов повреждены в Луганской области в ходе боёв] //[[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://vestiua.com/ru/news/20140617/49472.html Штаб АТО прекратил боевые действия возле водонасосной станции]. vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383708 Обстрел вывел из строя насосную станцию канала «Северский Донец — Донбасс»] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

Փորձագետների տվյալներով՝ 2014 թվականի աշնանը Դոնբասում ոչնչացվել է 30 կամուրջ, ամբողջությամբ ոչնչացվել է 4585 բնակելի տուն&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=OV1s22WRToo Расстрел насосной станции в Славянске].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://aif.ua/society/social/1193851 Фото из Донецка: разорванный водовод, огромные дыры в трубах после обстрела] // [[Аргументы и факты]]-Украина&lt;/ref&gt;, ավերվել է հազար կիլոմետր ավտոմոբիլային ճանապարհներ, վնասվել է 58 ջերմաէլեկտրակայան&lt;ref name=&quot;profi&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/456019-donetsk-ostanetsia-bez-vody Донецк останется без воды?] // [[Комсомольская правда|«Комсомольская правда]] в Украине»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383835 Астахов сообщил об уничтоженном детдоме в Славянске] // [[Интерфакс]].&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական շրջափակում ===
2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից Ուկրաինայի իշխանությունները գործողության մեջ են դրել «տարածաշրջանում սոցիալ-տնտեսական իրադրության կայունացման» խիստ միջոցներ, որոնք ուղղված են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի անվերահսկելի տարածքների դեմ, ինչը փաստացի նշանակում էր ֆինանսատնտեսական շրջափակման հաստատում&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt; Մասնավորապես, դադարեցվել է այդ տարածքների բնակչությանը կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների վճարումը և բյուջետային հիմնարկների (առողջապահություն, կրթություն, էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկություններ) աշխատակիցների աշխատավարձերը։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը հանձնարարել է մինչև դեկտեմբերի 1-ը տարհանել բյուջետային հաստատությունները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնբասի շրջաններից։ Բյուջետային հաստատությունների աշխատակիցները, որպեսզի պահպանեն աշխատավարձի իրավունքը, պետք է դուրս գային տարհանվող պետական հաստատությունների հետ, իսկ թոշակառուներն ու այլ սոցիալական վճարումների իրավունք ունեցող մարդիկ՝ մինչև դեկտեմբերի 1-ը գրանցվել Ուկրաինայի այլ շրջաններում ներքին վերաբնակիչների կողմից&lt;ref name=&quot;взгл&quot;&gt;[https://vz.ru/news/2014/12/1/717841.html Киев начал экономическую блокаду Донбасса // Взгляд, 01 декабря 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի վերջին Դոնբասում դադարեցրել են աշխատանքը խոշորագույն պետական «Օչադբանկն» ու ուկրաինական երկաթուղիները («Ուկրզալիզնիցյա»)։ Օչադբանկը միակ Ուկրաինական բանկն է, որն աշխատում էր Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքներում,-հայտարարել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մասնաճյուղերը համապատասխանաբար Կրամատորսկ և Սևերոդոնեցկ տեղափոխելու մասին։ Ուկրաինական բանկերի ճնշող մեծամասնությունը աշխարհազորայինների կողմից վերահսկվող տարածքներում աշխատանքը դադարեցրել է դեռ 2014 թվականի ամռանը&lt;ref name=&quot;взгл&quot; /&gt;։

Գոտու մուտք և ելք Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից վերահսկվող տարածքում իրականացվող հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում էր միայն անցակետերի միջոցով, և միայն «համակարգող խմբերի» կողմից տրված անցումներով&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-shtabe-ato-rasskazali-o-punktah-propuska-s-okkupirovannoy-territorii-donbassa-404842.html В штабе АТО рассказали о пунктах пропуска с оккупированной территории Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Մուտքի համակարգի ներդրումից հետո շատ բնակիչներ լրացուցիչ խնդիրներ ունեցան ուկրաինական անցակետեր հատելու և սոցիալական նպաստներ ստանալու հարցում&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/105432-donchan-ne-vypuskajut-bez-specpropuskov-i-lishajut-mobilnoj-svjazi-i-interneta Дончан не выпускают без спецпропусков и лишают мобильной связи и интернета]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունիսին արգելք էր սահմանվել վառելիքի (բենզինի և գազի), սննդամթերքի և դեղորայքի սահմանազատման գծով անձնական օգտագործման համար (բացառությամբ հումանիտար օգնության)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|title=Блокада усиливается. Ввоз продуктов и лекарств в зону АТО запрещён|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304110837/http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|archivedate=2016-03-04|accessdate=2015-08-07|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Չճանաչված հանրապետություններում պարենամթերքը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։

Հունիսի 22-ին Ուկրաինան ամբողջությամբ փակել է ավտոբուսային հաղորդակցությունը ԴԺՀ-ից և ԼԺՀ-ից։

2017 թվականի հունվարին կամավորական գումարտակների վետերանները և ուկրաինական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստներն սկսել են երկաթուղու շրջափակումը Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերում՝ պահանջելով դադարեցնել առևտուրը Ուկրաինայի իշխանություններին չվերահսկվող տարածքների հետ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3235181?from=doc_vrez Блокаду Донбасса распространяют на Россию. Украинские радикалы перекрывают железнодорожное сообщение между двумя странами // «Коммерсантъ» от 05.03.2017]&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարին ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում գտնվող մետալուրգիական գործարաններին հումքի մատակարարումների տրանսպորտային շրջափակման հետևանքով դադարեցին։

Փետրվարի վերջին ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարներ Ալեքսանդր Զախարչենկոն և Իգոր Պլոտնիցկին համատեղ հայտարարություն են արել, որում ուկրաինական իշխանություններից պահանջել են վերացնել Դոնբասի շրջափակումը մինչև մարտի 1-ը, Հակառակ դեպքում ԴԺՀ-ն և ԼԺՀ-ն պատասխան տնտեսական միջոցներ կձեռնարկեն՝ արտաքին կառավարում կմտցնեն Ուկրաինական իրավասության բոլոր ձեռնարկություններում, որոնք աշխատում են ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում և կդադարեն ածուխ մատակարարել Ուկրաինային։ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները խոստովանել են, որ շրջափակման հետևանքով շատ ձեռնարկություններ արդեն դադարեցրել են իրենց աշխատանքը, և հայտարարել են «բոլոր արտադրական գործընթացները վերակառուցելու և դրանք Ռուսաստանի և այլ երկրների շուկաներ ուղղելու մտադրության մասին»&lt;ref name=&quot;заложники&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3228580?from=doc_vrez Донбасс берёт заводы в заложники. ДНР и ЛНР ответили на транспортную блокаду промышленным ультиматумом // «Коммерсантъ» от 27.02.2017]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հրամանագիր է ստորագրել Դոնբասում գոյություն ունեցող սահմանազատման գծի՝ ԴԺՀ-ի պետական սահմանի կարգավիճակի շնորհման մասին։

Մարտի 16-ին Պորոշենկոն զիջումների է գնացել ռադիկալներին և հրամանագիր է ստորագրել, որով գործողության մեջ է դրվել Ազգային անվտանգության խորհրդի 2017 թվականի մարտի 15-ի «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության հիբրիդային սպառնալիքներին հակազդելու անհետաձգելի լրացուցիչ միջոցառումների մասին» որոշումը&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/economic/409415.html Порошенко ввёл в действие решение СНБО о временном прекращении грузоперевозок с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 16.03.2017]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/591915.html Порошенко требует от Зеленского объяснить, на каком основании украинская делегация в ТКГ инициировала отмену экономического ограничения с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 05.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Երկաթուղային հաղորդակցության դադարեցումը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող տարածքների և Ուկրաինայի մնացած մասի միջև հանգեցրել է ածուխի մատակարարումների լիակատար դադարեցմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3391136 Углезамещение. Покроют ли поставки из США потребности Украины // Коммерсантъ, 23.08.2017]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում Ուկրաինան ածխաքար էր գնում Ռուսաստանից և Բելառուսից։

== Միջազգային արձագանք ==
{{main|Ուկրաինայի արեւելքում զինված հակամարտությանը միջազգային արձագանք}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը միջազգային լայն արձագանք է առաջացրել։ Պետությունների և կազմակերպությունների արձագանքը ներառել է դիվանագիտական գործիքների զգալի սպեկտր՝ դատապարտող բանաձևերի ընդունումից մինչև պատժամիջոցների սահմանումն ու հակամարտության երկու կողմերին հանդերձանքի մատակարարումը։

[[Պատկեր:Vladimir Putin at celebrating the 70th anniversary of D-Day (2014-06-06; 06).jpeg|thumb|Անգելա Մերկելը, Պետրո Պորոշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը 2014 թվականի հունիսի 6-ին [[Նորմանդիա]]յում]] Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ իր յոթերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի նոյեմբերին հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot; /&gt; Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ ութերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի դեկտեմբերին նշել է օտարերկրյա մարտիկների մասնակցությունը հակամարտությանը, ինչպես նաև այն, որ Ուկրաինայի իշխանությունների մարտիկներից մի քանիսում ճանաչել են ռուս զինծառայողներին&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot; /&gt;

Միջազգային հանրությունը փորձում է հակամարտությունը դիվանագիտական մեթոդներով լուծել միջազգային խորհրդակցությունների, միջնորդական և բազմակողմ հանդիպումների և բանակցությունների միջոցով։ Մասնավորապես՝

* Ուկրաինայի վերաբերյալ Ժնևյան հայտարարություն է ստորագրվել 2014 թվականի ապրիլի 17-ին Ժնևում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Ուկրաինայի ներկայացուցիչների կողմից
* տեղի են ունեցել Ուկրաինայի հարցով կոնտակտային խմբի հանդիպումները Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչների հետ, որոնց արդյունքը, մասնավորապես, դարձել է 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի Մինսկի արձանագրությունը
* տեղի են ունեցել «[[Նորմանդական քառյակ]]ի»՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների հանդիպումները, որոնց արդյունքը դարձել է 2015 թվականի փետրվարի 12-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր]]ը։

== Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում ==
2014-2016 թվականներին Ուկրաինայում զինված հակամարտության սկսվելուց կարճ ժամանակ անց մի շարք երկրներ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իրենց քաղաքացիների համար՝ այլ պետության տարածքում մարտական գործողություններին անհատույց մասնակցելու համար։ Մինչ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների սկսվելը այդ երկրների օրենսդրությունը քրեական կարգով պատժում էր միայն վարձկանության համար, այսինքն՝ վճարովի հիմունքներով մարտերին մասնակցելու համար։

'''Այն երկրները, որտեղ դատապարտվել են Ուկրաինայի մարտական գործողություններին մասնակցած քաղաքացիները․'''
* {{Դրոշավորում|Բելառուս}}
** 2015 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Վասիլի Պարֆենկովի նկատմամբ վարձկանության համար, որը կռվել է Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2015/11/16_a_7895231.shtml Зачем на юго-восток Украины едут белорусы — Газета. Ru]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի մարտին Բելառուսի ՆԳՆ-ն հայտարարել էր Ուկրաինայում կռվող քաղաքացիների նկատմամբ 135 քրեական գործ հարուցելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |title=В отношении воевавших в Украине белорусов заведено 135 уголовных дел, заявляют в МВД {{!}} Информационно-справочный портал Беларуси — interfax.by |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2017-08-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829040535/https://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլին Բելառուսի քրեական օրենսգրքում ներառվել են հոդվածներ, որոնք նախատեսում են մինչև 5 տարվա ազատության սահմանափակում կամ 2-ից մինչև 5 տարվա ազատազրկում՝ Բելառուսի քաղաքացու (կամ Բելառուսում բնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձի) անշահախնդիր մասնակցության համար, օտարերկրյա պետության տարածքում հակամարտող կողմերից մեկի զինված կազմավորման գործում, ինչպես նաև զինված հակամարտությանը, առանց պետության լիազորության ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար։ Կամավորների պատրաստման, հավաքագրման, ուսուցման կամ ֆինանսավորման մեջ մեղավոր անձանց նկատմամբ քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները նախատեսում են 5-10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;mm&quot; /&gt;։ 2017 թվականի սեպտեմբերին դատապարտվել է երկու տարվա ազատազրկման ազատության սահմանափակման համար Ալեքսեյ Երշովը, որը մասնակցել է ԴԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին։ Երշովը դարձել է 361-3-րդ հոդվածով դատապարտված առաջին քաղաքացին&lt;ref name=&quot;erch&quot;&gt;{{Cite web |url=https://openrussia.org/notes/714368/ |title=Статья «Наемничество» — кого сажают в России, Белоруссии и Казахстане |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928132536/https://openrussia.org/notes/714368/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}
** 2017 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայում դատապարտվել էր 5 տարվա և 4 ամսվա ազատազրկման գործազուրկ Բենջամին Ստիմսոնը, որը 2015 թվականին կամավոր մեկնել էր ԴԺՀ և մի քանի ամսվա ընթացքում գտնվել չճանաչված հանրապետության տարածքում&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/news/2017/07/14/n_10306244.shtml Суд Великобритании приговорил ополченца ДНР к тюремному сроку]&lt;/ref&gt;։ Նա մարտական գործողություններին չի մասնակցել, բայց ծառայել է ԴԺՀ զինված ուժերի թիկունքային ստորաբաժանումում՝ երբեմն մեկնելով առաջապահ դիրքեր&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/news-40601533 Британцу дали больше пяти лет за участие в боях на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ղազախստան}}
** Քրեական օրենսգրքի «մասնակցությունը զինված հակամարտությանը օտարերկրյա պետության տարածքում» հոդվածը նախատեսում է մինչև 7 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/07/kazah/ Казахстанца осудили за участие в украинском конфликте: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է կամավոր Վդովենկոն, որը վերադարձել է ԼԺՀ-ից (դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի համար&lt;ref&gt;[https://e-news.su/info/38716-dobrovolcam-donbassa-grozit-ugolovnoe-presledovanie-na-rodine.html Добровольцам Донбасса грозит уголовное преследование на Родине.]&lt;/ref&gt;): 2015 թվականին Ղազախստանում դատապարտել են ևս չորս կամավորների, որոնք կռվել են Ուկրաինայում (նրանցից մեկը պայմանական ժամկետ է ստացել, իսկ մյուս երեքը՝ ազատազրկման իրական ժամկետներ)&lt;ref name=&quot;kprf&quot;&gt;[https://kprf.ru/pravda/issues/2016/120/article-56512/ Борьба с фашизмом карается тюрьмой]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին քրեական գործ էր հարուցվել ԴԺՀ-ից վերադարձած Մաքսիմ Երմոլովի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;kprf&quot; /&gt;։
* {{Դրոշավորում|Լատվիա}}
** 2015 թվականին Լատվիայի քրեական օրենսգիրքը լրացվել է երեք հոդվածներով, որոնք ուղղված են լատվիացի կամավորների դեմ, որոնք կռվում են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից։ 77.1 հոդվածը նախատեսում է մինչև 10 տարվա ազատազրկում «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը ակտիվ մասնակցության համար, որն ուղղված է պետության տարածքային անձեռնմխելիության կամ քաղաքական անկախության դեմ»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |title=Новый закон позволит сажать в тюрьму латвийских наемников |accessdate=2020-01-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160919132907/http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |archivedate=2016-09-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 77.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «այն կողմին, ում գործունեությունն ուղղված է պետության տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ», ֆինանսական կամ գույքային օգնության տրամադրման համար նախատեսված է նաև մինչև 10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ 77.3-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև 8 տարվա ազատազրկում՝ «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը հակաիրավական մասնակցության համար»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ Արդեն 2015 թվականի նոյեմբերին Լատվիայի երկու քաղաքացիների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել Դոնբասում պատերազմին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/2121699.html За участие в ополчении Донбасса латвийцу грозит 10 лет тюрьмы]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին ձերբակալվել է Լատվիայի ոչ քաղաքացի, որին մեղադրանք է առաջադրվել 77.1 հոդվածով&lt;ref&gt;[https://vz.ru/world/2016/2/4/792348.html Страны ЕС открыли сезон охоты на донбасских ополченцев]&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալված Արտյոմ Սկրիպնիկը կռվել է ԼԺՀ-ի կողմում և վիրավորվել&lt;ref&gt;[http://politinform.su/politika/51414-v-latvii-nachalis-aresty-antifashistov-ischut-ruku-moskvy.html В Латвии начались аресты антифашистов. Ищут руку Москвы]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Սերբիա}}
** 2014 թվականին պատասխանատվություն է սահմանվել նույն արարքի համար՝ վեց ամսից մինչև 6 տարվա ազատազրկում մեկ անձի համար, մինչև 8 տարվա ազատազրկում կազմակերպված խմբի անդամի համար&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/2014/10/21/komandir-serbskikh-dobrovolcev-v-novorossii-na-rodine-menya-obvinili-po-dvum-statyam.html Командир сербских добровольцев в Новороссии: «На родине меня обвинили по двум статьям» — Политика — МК]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հուլիսի կեսերին Սերբիայում դատապարտվել էին Դոնբասից ութ կամավորներ. նրանց 3-ից մինչև 5 տարի պայմանական ազատազրկման էին դատապարտել&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/1943627.html В Сербии осуждены добровольцы, отправлявшиеся воевать за Донбасс]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սերբիայի դատախազությունը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից կռված քաղաքացիների դեմ 45 քրեական գործ էր հարուցել&lt;ref&gt;[http://www.politika.rs/scc/clanak/392408/Tuzilastvo-pokrenulo-45-postupaka-protiv-placenika Тужилаштво покренуло 45 поступака против плаћеника]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Էստոնիա}}
** Պետության իշխանություններն Ուկրաինային 2016 թվականին հանձնել են Էստոնիայի քաղաքացի Վլադիմիր Պոլյակովին քրեական հետապնդելու համար, որին Ուկրաինայի իշխանությունները մեղադրել են ԼԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցելու մեջ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/06/30/polyakov/ Украине выдали причисленного к луганским ополченцам эстонца]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}}
** 2014 թվականին երկրում ստեղծվել է իրավական բազա, որը թույլ է տալիս պատասխանատվության ենթարկել այլ պետության տարածքում մարտերին անհատույց մասնակցելու համար․ «Դաշնային օրենքով չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետության տարածքում տվյալ պետության օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, Ռուսաստանի Դաշնության շահերին հակասող նպատակներով պատժվում է ազատազրկմամբ՝ հինգից տասը տարի ժամկետով, ազատազրկմամբ՝ մեկ տարուց երկու տարի ժամկետով» &lt;ref&gt;[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=174173;fld=134;from=177261-1;rnd=0.2852511646228896 «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 13.07.2015, с изм. от 16.07.2015) (с изм. и доп., вступ. в силу с 25.07.2015) — КонсультантПлюс]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հոկտեմբերին քրեական գործ էր հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 359-րդ հոդվածի 3-րդ մասով՝ Ռուսաստանի քաղաքացի Ռոման Ժելեզնովի նկատմամբ «զինված հակամարտությանը վարձկանի մասնակցության» համար&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;, որը կռվում էր Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;Доклад [[Московская Хельсинкская группа|Московской Хельсинкской группы]] «[http://mhg-main.org/sites/default/files/files/doklad-prava-cheloveka-rf-2015-ru.pdf Права человека в Российской Федерации]», с. 224&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մարտին Ռոման Ժելեզնովը հեռակա կարգով դատապարտվել էր 4 տարվա ազատազրկման&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://vesti-ukr.com/mir/283619-sud-moskvy-prihovoril-rossijanina-iz-azova-k-chetyrem-hodam-kolonii Суд Москвы приговорил россиянина из «Азова» к четырём годам колонии]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Հունգարիա}}
** 2018 թվականի ապրիլին Կրիստիան Լ.-ն, որը կռվում էր ԴԺՀ-ի կողմից, հունգարական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «զինված ընդհարումներին մասնակցող զինված խմբին արգելված միանալու համար»։ Դատավճիռը երկու տարի էր:

'''Այն երկրները, որտեղ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել Ուկրաինայում կռված քաղաքացիների նկատմամբ, բայց դատապարտումների փաստերի մասին տեղեկություններ չկան․'''
* {{Դրոշավորում|Ղրղզստան}}
* 2015 թվականին քրեական օրենսգիրքը լրացվել է 226-4-րդ հոդվածով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |title=В Кыргызстане вводится уголовная ответственность за наемничество и участие в вооруженных конфликтах |accessdate=2019-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160826082207/http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |archivedate=2016-08-26 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որը Ղրղզստանի քաղաքացու համար նախատեսում է «օտարերկրյա պետության տարածքում զինված հակամարտություններին կամ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար վարձկանության նշանների բացակայության դեպքում» պատիժ՝ 5-ից մինչև 8 տարի ազատազրկում (նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված հանցավոր խմբի կողմից այդ արարքը կատարելու դեպքում՝ 8-12 տարի ժամկետով)&lt;ref&gt;[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/568 Уголовный кодекс Кыргызской республики от 1 октября 1997 года № 68]&lt;/ref&gt;։
*{{Դրոշավորում|Չեռնոգորիա}}
** Իշխանությունները քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իր տարածքում մշտապես բնակվող անձանց՝ այլ երկրների տարածքում մարտական գործողություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[http://www.senica.ru/balkans/news/chernogoriya-prinyala-zakon-o-dobrovolcakh-i-nayomnikakh Черногория приняла закон о добровольцах и наёмниках — Senica.ru — Сербия и бывшая Югославия]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները օտարերկրյա կամավորներին, որոնք կռվում էին ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի համար (բացի Ռուսաստանի քաղաքացիներից), սկզբում չեն հետապնդել.մինչև 2017 թվականը նրանց նկատմամբ ոչ մի դատավճիռ Ուկրաինական դատարաններ չեն կայացրել։ Առաջին օտարերկրյա կամավորը (չհաշված Ռուսաստանի քաղաքացիներին) դարձել Է Բրազիլիայի քաղաքացի Ռաֆայել Մարկես Լուսվարգին&lt;ref&gt;[https://ru.krymr.com/a/28338011.html «Год в траншеях, в окопах»: исповедь осужденного бразильца из «ДНР»]&lt;/ref&gt;։ Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանի դատավճռով նա 2017 թվականի հունվարին դատապարտվել էր 13 տարվա ազատազրկման՝ ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար ունեցվածքի բռնագրավմամբ&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09feb2017/dnrmercenary.html На Украине россиянина приговорили к 11 годам тюрьмы за участие в войне на стороне ДНР]&lt;/ref&gt;, սակայն դատավճիռը չեղյալ էր հայտարարվել վերաքննիչ դատարանի կողմից ընթացակարգային խախտումների պատճառով, իսկ խափանման միջոցը փոխվեց կալանքից անձնական պարտավորությամբ՝ երկու ամիս ժամկետով&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sbu-o-zaderzhanii-nacionalistami-lusvargi-reshenie-kotoroe-vyzvalo-vozmushchenie-obshchestva-baziruetsya-isklyuchitelno-na-procedurnyh-momentah-244730.html СБУ о задержании националистами Лусварги: Находится на свободе потому, что ожидает решения суда под личным обязательством]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մայիսին Լուսվարգին կրկին կալանավորվել է&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sud-arestoval-lusvargi-245062.html Суд арестовал Лусварги / ГОРДОН]&lt;/ref&gt; և 2019 թվականի մայիսի 2-ին կրկին դատապարտվել 13 տարվա ազատազրկման&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/news/2019/05/2/7214109/ Суд дав бразильцю Лусваргі 13 років тюрми допомогу бойовикам ОРДЛО] // «Українська правда», 2.05.2019.&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարին Ուկրաինայի դատարանը 10 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել ԼԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար (ինչպես նաև հրազեն և ռազմամթերք պահելու և կրելու համար) Ռուսաստանի քաղաքացի Վիկտոր Ագեևը&lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/ussr/news/474269-ageeva-prigovor-sud Задержанного на Украине россиянина Агеева приговорили к 10 годам лишения свободы]&lt;/ref&gt;։

== Իրավական որակավորում ==
Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության միասնական իրավական գնահատական գոյություն չունի։ Այսպես, Amnesty International-ը ուղղակիորեն հայտարարել է ռազմական գործողություններին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;Amnesty international, [https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/09/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement/ Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement.]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Human Rights Watch-ը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտությունը դիտարկել է որպես ոչ միջազգային բնույթի զինված հակամարտություն&lt;ref&gt;[[Human Rights Watch]], [https://www.hrw.org/ru/news/2014/07/01/vostochnaya-ukraina-voprosy-mezhdunarodnogo-gumanitarnogo-prava Восточная Украины: вопросы международного гуманитарного права.]&lt;/ref&gt;։ Էմորիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Լաուրի Բլանկը պնդում է, որ որոշակի հանգամանքներում հակամարտությունը կարող է ճանաչվել միջազգային&lt;ref&gt;[http://harvardnsj.org/2014/05/ukraines-crisis-implications-for-the-law-of-armed-conflict/ Harvard National Security Journal — Ukraine’s Crisis: Implications for the Law of Armed Conflict]&lt;/ref&gt;։ Սուրբ Թովմասի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Ռոբերտ Դելահանթին հայտարարում է Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի Դաշնության ագրեսիայի մասին՝ նշելով, որ այն սկսվել Է Ղրիմի միացումից&lt;ref&gt;Robert J. Delahunty. The Crimean Crisis. University of St. Thomas Journal of Law and Public Policy, 2014. № 6&lt;/ref&gt;։ Ամերիկացի լրագրող Նոլան Պետերսոնը՝ նախկինում զինվորականը «Ուկրաինայում ոչ թե քաղաքացիական պատերազմ է, այլ ներխուժում» վերնագրով հոդված է հրապարակել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |title=В Украине не гражданская война, а вторжение, — американский журналист |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219225128/http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, Լյուբլյանայի համալսարանի քաղաքագիտության պրոֆեսոր Անտոն Բեբլերը նշել է, որ ի տարբերություն Ղրիմի, Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում դեռևս ոչ ոք չի արձանագրել ռուսական կանոնավոր զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներկայությունը&lt;ref name=&quot;bebler2015&quot;&gt;{{статья|автор=Anton Bebler|заглавие=Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict|ссылка=http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|язык=en|издание=Romanian Journal of European Affairs|тип=журнал|год=2015|месяц=3|число=15|том=15|номер=01|страницы=48|doi=|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190214161758/http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|archivedate=2019-02-14}}&lt;/ref&gt;։

Ռուս գիտնականները, մասնավորապես Ի. Կոտլյարովը, գերադասում են կենտրոնանալ ռազմական հանցագործությունների վրա, որոնք կատարվել են հակամարտության ընթացքում, քան նրա որակավորումների վրա&lt;ref&gt;Котляров И. И., Пузырева Ю. В. Гражданская война в Украине: международное право и уголовная ответственность индивидов за совершение международных преступлений // Московский журнал международного права. 2014. № 4, стр. 16—30&lt;/ref&gt;։ Սակայն որոշ ռուս գիտնականներ, մասնավորապես, Կ. Պ. Սավրիգան, պնդում է, որ եթե մի կողմ թողնենք հակամարտությանը ռուսական զորքերի անմիջական մասնակցության հարցը, ապա այն, միևնույն է, կարող է ճանաչվել միջազգային, եթե ապացուցվի, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԼԺՀ և ԴԺՀ զինված կազմավորումների նկատմամբ «արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացրել»&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;Саврыга К. П. Украинский кризис и международное право: конфликт на востоке Украины и сецессия Крыма // Право и политика. 2015. № 7, стр. 954—967&lt;/ref&gt;։ Նա նաև պնդում է, որ նույնիսկ ապստամբներին ընդհանուր օգնությունը կարող է բավարար լինել հակամարտությունը որպես միջազգային որակելու համար, սակայն այդ դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պատասխանատու չի համարվի ապստամբների գործողությունների համար (որոնց նկատմամբ կկիրառվեն միջազգային հակամարտություններում գործող ավելի խիստ կանոններ) և նրա գործողությունները չեն կազմի ագրեսիայի ակտ, քանի որ այդպիսի որակումը, ՄՏԲԽ-ի որոշմանը համապատասխան, հնարավոր է բացառապես հումանիտար նկատառումներից ելնելով&lt;ref&gt;Darcy S. Judges, Law and War: The Juducial Development of International Humanitarian Law. Cambridge. 2014.&lt;/ref&gt;։ Սավրիգան նաև նշում է, որ գոյություն ունեցող միջազգային օրինակարգում նույնիսկ ռուսական ագրեսիայի փաստի հաստատման դեպքում Ուկրաինան չի կարող հասնել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ միջազգային իրավունքի ոչ մի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջոցի&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.radiosvoboda.org/a/25456177.html Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունների գոտում իրավիճակի քարտեզների արխիվ]{{ref-uk}}
* [http://timer.od.ua/minds/perejivet_li_ukraina_okonchatel_noe_reshenie_russkogo_voprosa_334.html Արդյո՞ք Ուկրաինան «ռուսական հարցի վերջնական լուծումը» կապրի։] // Timer.od.ua — 25/08/14
* {{статья |автор= |заглавие=Ով է կռվում ուկրաինական ուժայինների կողմում. մարդիկ, միջոցներ, սպառազինություն |оригинал= |ссылка=http://ria.ru/world/20140801/1018500542.html |автор издания= |издание=[[Ռիա Նովոստի]] |тип= |место= |издательство= |год=01.08.2014 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=РИА Новости |archiveurl=http://www.peeep.us/f6ec7478 |archivedate=2014-08-01}}
* {{cite web |url=http://www.mid.ru/bdomp/Ns-dgpch.nsf/0/38fa8597760acc2144257ccf002beeb8/|title=«Սպիտակ գիրք» (Ուկրաինայում Մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության սկզբունքի խախտումներ) (2013-2014) |last=|first=|author= |date= 2014-12-12 |work= |publisher=// [[Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն]]|accessdate=|lang=ru}}
* {{cite web |url=http://images.derstandard.at/2014/07/10/Abductions-and-Torture-in-Eastern-Ukraineengl.pdf|title=Abductions and torture in eastern Ukraine (Похищения и пытки на восточной Украине) |author= |date= 2014-07|work= |publisher=// [[Международная амнистия]] |accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|title=Report on the human rights situation in Ukraine (Положение с правами человека на Украине)|author= |date= 2014-06-15|work= |publisher=// Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights ([[Организация Объединённых Наций]])|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/UNICEF%20Ukraine%20SitRep%20%2310%20-%2031%20May%202014.pdf|title=Ukraine Humanitarian Situation Report № 10|author= |date= 2014-05-31|work= |publisher=// [[ЮНИСЕФ]]|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* [https://meduza.io/feature/2016/02/11/mozhno-skazat-ispytali-sebya «Դոնբասում կռված ռուս քաղաքացիների մենախոսությունները — Meduza]
* [[Тарасов, Александр Николаевич|Тарасов А. Н.]] [http://saint-juste.narod.ru/Kakoj_harakter.html Какой характер носит война в Донбассе?]
* [https://cyberleninka.ru/article/n/otverzhennye-sravnitelnye-biografii-ukrainskihi-novorossiyskih-polevyh-komandirov Щербак А. Н., Комин М. О., Соколов М. А. «Отверженные»: Сравнительные биографии украинских и «новороссийских» полевых командиров // Журнал политической философии и социологии политики «Полития. Анализ. Хроника. Прогноз»]
* {{cite web |url=https://www.osce.org/ru/ukraine-smm/reports|title=Ուկրաինայում հատուկ մոնիթորինգային առաքելության ամենօրյա եւ օպերատիվ հաշվետվությունները|last=|first=|author= |date= 2019-06-03|work= |publisher=// OSCE ([[ОБСЕ]])|accessdate= 2019-06-03 |lang=ru}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2015 հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2016 հակամարտություններ]]</text>
      <sha1>3daxdz6wm3rjyoycp3wonskjlettbd8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492582</id>
      <parentid>8492581</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:13:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="283896" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Карта населённых пунктов Донецкой и Луганской областей.jpg|300px|մինի|Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի բնակավայրերի քարտեզ]]
'''Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում'''&lt;ref name=&quot;news-release&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.icrc.org/rus/resources/documents/news-release/2014/08-15-ukraine-large-scale-delivery.htm|title = Украина: идет подготовка к масштабной операции по доставке гуманитарной помощи|date = 2014-15-08|publisher = [[Международный комитет Красного Креста]]}}&lt;/ref&gt;, մարտական գործողություններ [[Ուկրաինա]]յի [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Լուգանսկի]] մարզերի տարածքում, որոնք սկսվել են 2014 թվականի ապրիլին։

Մարտական գործողություններն ընթանում են [[Ուկրաինայի զինված ուժեր]]ի և այլ ուժային կառույցների (ինչպես նաև մի շարք անկանոն կամավորական ռազմականացված կազմավորումների) և ապստամբների զինված կազմավորումների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։ Ուկրաինայի պնդմամբ՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև ռուսական զինված ուժերը, իսկ Ռուսաստանն այդ մեղադրանքները հերքում է&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 7-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնակատար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը [[Խարկով]]ում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ հայտարարել էր հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի նախագահի կայքում զետեղվել Է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին № 405/2014 հրամանագրի տեքստը. «գործողության մեջ դնել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի 2014 թվականի ապրիլի 13-ի ահաբեկչական սպառնալիքի հաղթահարման և Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության պահպանման անհետաձգելի միջոցառումների մասին»։ Հրամանագիրն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt; (հարկ է նշել, որ ապրիլի 8-ին Խարկովում նույնպես հակաահաբեկչական գործողություն է իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rian.com.ua/analytics/20140408/343497716.html|title=Антитеррористическая операция в Харькове: хроника событий|author=|website=|date=2014-04-08|publisher=РИА Новости Украина|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;):

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Մայիսի 12-ին Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում մեկ օր առաջ կայացած ինքնորոշման հանրաքվեներից հետո հռչակվեց Դոնեցկի&lt;ref name=&quot;sov&quot;&gt;{{cite web |url= http://ria.ru/world/20140512/1007507367.html |title= ДНР провозгласила себя суверенным государством |author= |date= 2014-05-12|work= |publisher=[[РИА Новости]] |accessdate=2014-05-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Լուգանսկի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140512/1007522425.html|title=Луганск и Донецк проголосовали за независимость|author=|website=|date=2014-05-12|publisher=РИА Новости|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt; Ժողովրդական Հանրապետությունների ինքնուրույնությունը, որոնց իշխանությունները պահանջել են իրենց հայտարարված տարածքից դուրս բերել ուկրաինական զորքերը և Ազգային գվարդիան։ Դրա փոխարեն ուկրաինական զինված խմբավորումը աստիճանաբար ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակ արձակելով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 25-ին Ուկրաինայի նախագահ է ընտրվել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։ Հունիսին ուկրաինական ուժերը հարձակում էին ծավալել ամբողջ ճակատով և օգոստոսի սկզբին՝ չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը, գրեթե Դոնեցկը և Լուգանսկը շրջապատի օղակի մեջ էին վերցրել։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին։ Հակագրոհի ընթացքում մի քանի հազար ուկրաինացիներ հայտնվել են շրջափակման մեջ&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ Սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու կրակոցները շարունակվեցին։

Ինչպես նշվել է [[ՄԱԿ]]-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության 2014 թվականի դեկտեմբերի 15-ի զեկույցում, Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում իրավիճակը բնութագրվում էր օրինականության և կարգի լիակատար բացակայությամբ, բռնության պահպանմամբ և շարունակվող մարտական գործողություններով, ինչին նպաստել է սահմանով ծանր և ժամանակակից սպառազինության և կենդանի ուժի ներհոսքը, այդ թվում՝ Ռուսաստանից։ Այս ամենը անմիջական ազդեցություն է ունեցել մարդու հիմնական իրավունքների, այդ թվում՝ տեղական բնակչության անվտանգության, ազատության և բարեկեցության վրա&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_eighth_report_on_Ukraine.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Report on the human rights situation in Ukraine, 15 December 2014]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները, որոնց արդյունքում մինչև փետրվարի սկիզբը չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումներին հաջողվել է զգալի հաջողությունների հասնել։ Փետրվարի 11-12-ին [[Մինսկ]]ում «[[նորմանդական քառյակ]]ի» ղեկավարների բանակցությունների ընթացքում համաձայնեցվել է զինադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը, սակայն չորս տարվա ընթացքում, որոնք անցել են [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնությունների]] ստորագրման օրվանից, փաստացի դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 13.02.2019|заглавие=Минские соглашения делают вашингтонскими|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3882586|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, այն ամրագրել Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ, համաներում հայտարարել և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 21.09.2017|заглавие=К проблеме Донбасса подходят миротворчески|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2018 թվականի հունվարի 18-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա]]ն օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ [[Ռուսաստան]]ը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «գրավյալ» 2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և Ուկրաինայի կազմ նրանց վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 19.01.2018|заглавие=С Украиной так не договаривались|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3523082|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն ստորագրել է այդ օրենք&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt; ը, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել։ Ընդունված օրենքով, մասնավորապես, նախատեսված էր հակաահաբեկչական գործողության ավարտը և այն վերափոխել «միավորված ուժերի օպերացիայի՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ագրեսիայի հակազդման և զսպման ուղղությամբ»։

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն 2014 թվականին Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունները որակել է որպես «ոչ միջազգային զինված հակամարտություն»&lt;ref name=&quot;news-release&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.icrc.org/ru/doc/resources/documents/news-release/2014/07-23-ukraine-kiev-call-respect-ihl-repatriate-bodies-malaysian-airlines.htm|title=Украина: МККК призывает все стороны соблюдать нормы международного гуманитарного права - MKKK|author=|website=|date=2014-07-23|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass1&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1337499 Красный Крест фактически признал, что на Украине идет гражданская война] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|title = Глава делегации Красного Креста в Украине: Мы оцениваем ситуацию на Донбассе как немеждународный вооруженный конфликт|date = 2014-10-10|publisher = Forbes Украина|accessdate = 2014-11-08|archiveurl = https://archive.is/20141011163722/http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|archivedate = 2014-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը տեղի ունեցող իրադարձությունները որակել է որպես միջազգային զինված հակամարտություն, որին մասնակցում է նաև Ռուսաստանը՝ ինչպես ապստամբների աջակցությամբ&lt;ref&gt;[http://amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150208060742/http://www.amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 |date=2015-02-08 }} // [[Amnesty International]], 07.09.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;, այնպես էլ ուղղակի ռազմական միջամտությամբ&lt;ref name=&quot;am&quot;&gt;{{Cite web|url=https://amnesty.org.ru/node/3055/|title=Украина: Множатся доказательства военных преступлений и российского вмешательства|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719201745/https://amnesty.org.ru/node/3055/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելության տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայում հակամարտության զոհ Է դարձել 12 800-ից մինչև 13 000 մարդ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի Հումանիտար հարցերի համակարգման վարչության հաշվարկներով՝ Դոնբասում պատերազմի վեց տարվա ընթացքում զոհվել է ավելի քան 3,3 հազար խաղաղ քաղաքացի, վիրավորվել է մինչև 9 հազար մարդ, ներքին տեղահանվածներ են դարձել 1,3 մլն մարդ, օգնության կարիք ունեն 3,5 մլն մարդ, հայտնվել է 427 կիլոմետր երկարությամբ «շփման գիծ», որը փակել է հիմնական ծառայությունների հասանելիությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4148166 ООН: жертвами войны в Донбассе стали более 3,3 тыс. мирных граждан // Коммерсантъ, 03.11.2019]&lt;/ref&gt;։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Euromaidan in Kiev 2014-02-19 12-06.jpg|слева|մինի|[[Եվրոմայդան]], [[Կիև]], 2014 թվականի փետրվար]]
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 022.jpg|right|thumb|Ռուսամետ ցույցեր, Դոնեցկ, 2014 թվականի մարտի 9]]
[[Պատկեր:2014-04-17Мітинг у Донецьку 10.jpg|right|thumb|Ուկրաինական հանրահավաք, Դոնեցկ, 2014 թվականի ապրիլի 17]]
Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և նրա կողմնակիցների դիրքերը Ռեգիոնների կուսակցությունից&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014 // «Однако в густонаселенных регионах востока и юга Украины последним указам из Киева оказывается серьезное сопротивление. Здесь бывший президент пользовался политической поддержкой»&lt;/ref&gt;։

Դիմակայությունն ուժեղացել է 2014 թվականի հունվարի 22-ից, երբ Ուկրաինայում սկսվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներ՝ վարչական շենքերի զավթմամբ և Յանուկովիչի վարչակազմի կողմից նշանակված տեղական ղեկավարների բռնի պաշտոնանկությամբ։ 2014 թվականի փետրվարին դիմակայությունը Կիևում հանգեցրեց Ուկրաինայում իշխանափոխության։

Եթե Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում նոր իշխանությունները, որոնք հայտարարել են եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, օգտվում էին բնակչության որոշակի աջակցությունից և արագ ամրապնդում իրենց դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալու բնույթը, նրա առաջին որոշումները և աջակցությունը ուկրաինացի ազգայնականների արմատական կազմակերպություններին դժգոհություն և բողոքի ակցիաներ են առաջացրել նոր իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ.ру]]&lt;/ref&gt;։ Հասարակության մեջ սաստկացած անկայունությունն ու պառակտումն առաջին պլան են մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Դոնբասում նոր իշխանությունների հակառակորդներն օգտագործել են մարտավարություն, որը նմանություն ունի Եվրամայդանի ակտիվիստների գործողությունների հետ 2014 թվականի հունվար-փետրվարին, վարչական շենքերի արգելափակումն ու գրավումը, տեղական իշխանության այլընտրանքային մարմինների ստեղծումը, իրավապահ մարմինների հետ դիմակայությունը։ Ուկրաինայի նոր իշխանությունները, իրենց հերթին, հարավ-արևելքում բողոքի ալիք են հայտարարել անջատողականության դրսևորում՝ «Ռուս զինվորականների քողի տակ» և ուկրաինական պետության գոյության սպառնալիք&lt;ref name=&quot;VestiUA-16марта&quot;&gt;[http://vesti.ua/krym/42715-jacenjuk-objavil-ohotu-na-separatistov-po-vsej-strane Яценюк объявил охоту на сепаратистов по всей стране] // Vesti.ua, 16.03.2014&lt;/ref&gt;։

Դիմակայության սրմանը նպաստել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։ Մի կողմից, արմատական ռուսամետ ուժերը երկրի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ [[Դոնբաս]]ում), ոգևորվելով Ղրիմի իրադարձությունների ելքով, ձգտում էին կրկնել «Ղրիմի սցենարը» իրենց տարածաշրջաններում և ուկրաինական նոր իշխանության «պարզ մերժումից» անցել են ակտիվ դիմադրության և տեղի կողմնակիցների տապալման&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA239|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страниц=368|isbn=9781476628752}}&lt;/ref&gt;, մյուս կողմից՝ նոր ուկրաինական իշխանությունը, մտադրվելով թույլ չտալ «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունը, ուժային գործողությունների կուրս է վերցրել երկրի արևելքում վարչական շենքեր գրավող կազմավորումների դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина готовится отразить «вторую волну спецоперации РФ»|url=https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|work=Reuters|date=2014-04-07|accessdate=2018-12-11|language=ru|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222221110/https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի դիրքորոշում ==

=== Ուկրաինական իշխանությունների դիրքորոշում ===
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;.

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Դոնեցկի և Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետությունների ռուսամետ ակտիվիստների հռչակումից և Ղրիմի օրինակով հանրաքվե անցկացնելու մտադրության մասին հայտարարելուց հետո Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հեռուստատեսային ուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն&lt;ref name=&quot;interfax7apr&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/369971|title=Турчинов ответит антитеррористической операцией на волнения востока Украины|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002872516.html Турчинов: против взявших оружие применят антитеррористические меры | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարությունը հատուկ գործողություն է իրականացրել Խարկովում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140408/1002958013.html|title=МВД Украины: в Харькове проходит спецоперация|date=2014-04-08|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2019-07-20|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որի արդյունքում Ուկրաինայի իշխանություններին հաջողվել է վերականգնել վերահսկողությունը Խարկովի մարզում տիրող իրավիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2016/10/13/priskakali/|title=Харьковская народная республика. Почему активизировалась дискуссия об угрозе дестабилизации в регионе|date=2016-10-13|website=|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-20|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://reporter-ua.com/2014/07/28/v-zaporozhe-vernulis-aktivisty-zaderzhannye-v-harkove-za-zahvat-oga|title=В Запорожье вернулись активисты, задержанные в Харькове за захват ОГА {{!}} Репортер UA|publisher=reporter-ua.com|accessdate=2019-07-20}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու որոշման մասին՝ Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված իր տեսաուղերձում նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/13/7022274/ СНБО начинает масштабную АТО с привлечением Вооруженных Сил — Турчинов | Украинская правда]&lt;/ref&gt;․ {{քաղվածքի սկիզբ}}Մենք ամեն ինչ արել ենք մարդկային զոհերից խուսափելու համար։ Բայց մենք պատրաստ ենք հակահարված տալ զենքով ներխուժման, ապակայունացման և ահաբեկչական գործողությունների բոլոր փորձերին։ ԱԱՊԽ-ն որոշում է կայացրել լայնածավալ հակաահաբեկչական գործողություն սկսել Ուկրաինայի Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Մենք Ռուսաստանին թույլ չենք տա կրկնել Ղրիմի սցենարը Ուկրաինայի արևելյան շրջանում։{{քաղվածքի ավարտ}} Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ նրանք, ովքեր մինչև ապրիլի 14-ի առավոտ վայր կդնեն զենքը և կլքեն գրավված տարածքները, չեն պատժվի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/snbo-reshila-nachat-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-s-privlecheniem-13042014183500 СНБО решил начать антитеррористическую операцию с привлечением ВСУ, — Турчинов — Александр Турчинов — Украина | РБК Украина]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;всу&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|title=СНБО принял решение привлечь войска к антитеррористической операции на востоке - Турчинов|date=2014-04-13|work=|publisher=// [[Укринформ|Укрінформ]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140421222204/http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|archivedate=2014-04-21|accessdate=|author=|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 14-ին, Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հրամանագրով գործողության մեջ է դրել հակաահաբեկչական գործողություն անցկացնելու ԱԱՊԽ որոշումը&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/405/2014 Указ Президента Украины № 405/2014]&lt;/ref&gt;։ Տուրչինովն անձամբ գլխավորել է հատուկ գործողության անցկացման շտաբը, ԱԱՊԽ որոշման կատարման վերահսկողությունը դրվել է ԱԱՊԽ քարտուղար Անդրեյ Պարուբիայի վրա, իսկ անմիջական իրականացումը՝ ՈՒԱԾ-ի ղեկավարի առաջին տեղակալ Վասիլի Կրուտովի վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452546 Александр Турчинов подписал указ о начале спецоперации на востоке Украины. И. о. президента лично возглавил штаб по её проведению // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 15-ին Պարուբին հայտնել է, որ «Մայդանի ինքնապաշտպանության կամավորներից ձևավորված Ազգային գվարդիայի առաջին գումարտակը մեկնել է առաջնագիծ»&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003970972.html Секретарь СНБО Украины: батальон нацгвардии отбыл на «передовую» // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը ինքնահռչակ հանրապետությունները ահաբեկչական կազմակերպություններ է հայտարարել&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;[http://echo.msk.ru/news/1321834-echo.html Самопровозглашённые в Донецке и Луганске «народные республики» признаны террористическими организациями] // [[Эхо Москвы|«Эхо Москвы»]] — 2014. — 17 мая 2014.&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 30-ին Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է Դոնբասում հակաահաբեկչական գործողության ավարտի և տարածաշրջանում միավորված ուժերի գործողության մեկնարկի մասին. ''«Մենք այժմ ռազմական գործողություն ենք սկսում Ուկրաինայի Զինված ուժերի ղեկավարության ներքո՝ տարածքային ամբողջականության պաշտպանությունն ապահովելու համար»''&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5170121 Порошенко объявил о начале операции объединённых сил в Донбассе]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30-kvitnya-rozpochalas-operaciya-obyednanih-sil-iz-vidsichi-47206 30 квітня розпочалась операція Об’єднаних сил із відсічі та стримування збройної агресії Росії на Донбасі — Президент підписав Указ]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պորոշենկոն հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում) ռազմական դրություն մտցնելու մասին՝ 30 օր ժամկետով&lt;ref&gt;[https://korrespondent.net/ukraine/politics/4036900-v-ukrayne-vvely-voennoe-polozhenye В Украине ввели военное положение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/voennoe-polozhenie-v-ukraine-ukaz-poroshenko-vstupil-v-silu.htm Военное положение в Украине: указ Порошенко вступил в силу]&lt;/ref&gt;։

=== ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի դիրքորոշում ===
Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարների հայտարարությունների համաձայն՝ իրենց պետությունները բախվել են Ուկրաինայի ուղղակի զինված ագրեսիայի հետ, որը նպատակամղված է նրանց ինքնիշխանությունը ճնշելուն և արևմտյան երկրների կողմից ֆինանսավորվող։ Ավելին, ԴԺՀ-ն չի ճանաչել նոր իշխանությունն Ուկրաինայում և հրաժարվել է նրա հետ որևէ երկխոսություն վարել&lt;ref&gt;[http://kprf.ru/international/ussr/130353.html Заявление руководства Донецкой Народной Республики]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի ուժեր ==

=== Ուկրաինայի զորախումբ ===

==== Կառավարական զորքերի խմբավորում ====
[[Պատկեր:Воинский эшелон ВСУ.jpg|200px|thumb|left|Ռազմական գնացք, 2016 թվականի հոկտեմբեր]] Մարտական գործողություններում ներգրավված զորախումբը ներառում է պաշտպանության նախարարության (զինված ուժերի և տարածքային պաշտպանության), ներքին գործերի նախարարության (ներառյալ ազգային գվարդիայի), պետական սահմանապահ ծառայության, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և պետական պահպանության վարչության կազմավորումները։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի ՆԳՆ օպերատիվ շտաբը հայտարարել էր հասարակական կարգի պահպանության հատուկ ստորաբաժանումների կորպուսի ստեղծման մասին «դրսից հրահրված անջատողական ահաբեկչական հարձակումների, երկրի սահմաններից դուրս ֆինանսավորվող ավազակային կազմավորումների ստեղծման, ներքին կարգուկանոնի և օրինականության սպառնալիքի պայմաններում»։ Արսեն Ավակովը հայտարարել Է, որ ՆԳՆ-ն պատրաստ է նոր հատուկ ստորաբաժանումների կազմում ներգրավել ավելի քան 12 հազար մարդու և տրամադրել կադրային սպաների սպառազինություն, հանդերձանք և ղեկավարություն&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003925298.html МВД Украины объявило о создании спецподразделений по охране порядка // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունների գոտուն հարող Դոնեցկի, Լուգանսկի, Զապորոժսկի, Դնեպրոպետրովսկի և Խարկովի մարզերի շրջանների վերահսկողության նպատակով այնտեղ են մտցվել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տարածքային պաշտպանության գումարտակներ, Ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումներ, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումներ, ինչպես նաև միլիցիայի հատուկ նշանակության պարեկային ծառայության գումարտակներ՝ ընդհանուր թվով մինչև 7-8 հազար զինծառայողներ և ոստիկանության աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 В Украине создано 30 спецподразделений особого назначения — Арсен Аваков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141223213217/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 |date=2014-12-23 }}{{ref-uk}} // 17 июня 2014 года&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հայտարարության համաձայն՝ 2014 թվականի օգոստոսի դրությամբ խմբավորումը հասել է 50 հազար մարդու&lt;ref&gt;[http://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 В АТО на востоке Украины принимают участие 50 тысяч украинских мужчин, — Яценюк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221125009/https://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 |date=2020-02-21 }} — Zik, 11 августа 2014&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ նրանցից 10 հազարը ազգային գվարդիայի ուժերի և ՆԳՆ-ի համահավաք խմբավորումն է եղել&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140817/1020357481.html#ixzz3AfcWMGt7 Аваков: почти 10 тыс. бойцов Нацгвардии и МВД участвуют в спецоперации] // [[РИА Новости]], 17.08.2014&lt;/ref&gt;։

==== Կամավորական կազմավորումներ, որոնք ենթակա չեն պետությանը ====
[[Պատկեր:Battalion &quot;Donbas&quot; in Donetsk region 04.jpg|thumb|աջից|«Դոնբաս» գումարտակի մարտիկները մարտական գործողությունների գոտում|link=Պատկեր:Battalion_%22Donbas%22_in_Donetsk_region_04.jpg]] Հակամարտությանը մասնակցել են նաև կամավորական զինված կազմավորումներ, որոնք ընդգրկված չեն եղել կանոնավոր ուժերի կազմում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3431469-batalony-pravoho-sektora-ne-podchyneny-ukrayne-kombat Батальоны Правого сектора не подчинены Украине — комбат] — Корреспондент.net, 14 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/239720.html На данный момент три добровольческих батальона никому не подчиняются — чиновник] — «Главком», 09.10.2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?batalony_oun_i_pravogo_sektora_ne_mogut_legalizovat_izza_ambicij_komandirov_genshtab&amp;objectId=541598&amp;lang=ru Батальоны ОУН и «Правого сектора» не могут легализовать из-за амбиций командиров,— Генштаб] — Телеканал новостей «24», 10 февраля 2015&lt;/ref&gt;, այդ թվում․

* Ուկրաինայի «Աջ սեկտոր» կամավորական կորպուսը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես «Աջ սեկտոր» կազմակերպության ակտիվիստներից և կողմնակիցներից և գլխավորում է մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը Դմիտրի Յարոշը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3389587-yarosh-y-pravyi-sektor-na-blokpostu-v-zone-ato-vydeo Ярош и Правый сектор на блокпосту в зоне АТО — видео] // [[Корреспондент.нет]], 8 июля 2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել կազմավորման օրինականացման շուրջ, սակայն մայիսի սկզբին այն սպառվել էր և հայտարարվել էր Ուկրաինայի զինված ուժերին ԴՈՒԿ-ի «ադապտացման» մասին&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/news/26991644.html ДУК «Правий сектор» адаптується до Збройних сил — заступник міністра оборони] — Радіо «Свобода», 03.05.2015&lt;/ref&gt;, սակայն այդ գործընթացն այդպես էլ չի ավարտվել։
* Ուկրաինական կամավորական բանակը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես ԴՈՒԿ-ՍՍ անդամ Դմիտրի Յարոշի կողմնակիցներից, որոնք նրա հետ միասին լքել են «Աջ սեկտորը» 2015 թվականի վերջին։ ՈՒԿԲ-ին է անցել այդ պահին գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների և ԴՈՒԿ-ՍՍ անձնակազմի ճնշող մեծամասնությունը։

Որոշ նման կամավորական ստորաբաժանումներ (օրինակ, այսպես կոչված «ՕՈՒՆ» գումարտակը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ato/biyci-batalyonu-oun-uviyshli-do-skladu-ukrayinskih-zbroynih-sil-427872.html Бійці батальйону «ОУН» стали розвідниками у складі ЗСУ] — ТСН, 18 травня 2015&lt;/ref&gt;) ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ կամ (ինչպես նշված գումարտակը) մասնակիորեն անցել են Ուկրաինայի պետական զինվորական ծառայության և ընդգրկվել են նրա ուժային կառույցներում։

==== Օտարերկրյա քաղաքացիների և կազմակերպությունների մասնակցությունը ====
2014 թվականի օգոստոսի 6-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի մամուլի սպա, փոխգնդապետ Ալեքսեյ Դմիտրաշկովսկին հաստատել է, որ Ուկրաինայի կողմում կռվում են [[Բելառուս]]ից&lt;ref name=&quot;BPPog&quot;&gt;[http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ Отряд «Погоня» воюет в Донбассе. Потерь нет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023080614/http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ |date=2014-10-23 }} — [[Белорусский партизан]], 04/09/2014&lt;/ref&gt;, [[Վրաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/12/10/288683_andrey_biletskiy_polovina_azova.html Андрей Билецкий: «Половина „Азова“ говорит на русском языке. Но они умирают и убивают за Украину» // «LB.ua», 10.12.2014]&lt;/ref&gt;, [[Իսրայել]]ից, [[Իտալիա]]յից&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1872565 Киев: против ополченцев воюют иностранные наемники] // [[Вести.ру]], 06.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vesti120714&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1790249 Кровавое сафари: иностранцы отстреливают украинцев, как животных] // [[Вести.ру]], 12.07.2014&lt;/ref&gt;, [[Իսպանիա]]յից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150302/1050480304.html Задержанные испанцы: наемники из Испании воюют в батальоне «Азов»]&lt;/ref&gt;, [[Ռուսաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140806/1018994792.html На Украине официально признали участие иностранцев в спецоперации]&lt;/ref&gt; և [[Շվեդիա]]յից&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1823303 Ополченцы захватили под Перевальском шведского наемника-неонациста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/07/140716_ukraine_swedish_sniper.shtml Что делает шведский снайпер в украинском батальоне]&lt;/ref&gt; եկածները։

2014 թվականի հունիսի կեսերին «Դոնբաս» գումարտակի հրամանատար Սեմյոն Սեմենչենկոն դիմել էր Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյին՝ օտարերկրյա կամավորներին Ուկրաինայի քաղաքացիություն տրամադրելու խնդրանքով։ «Վրաստանի, Բելառուսի, Ռուսաստանի և Իսպանիայի բոլոր քաղաքացիները, որոնք երկար ժամանակ բնակվում են Ուկրաինայի տարածքում, կամավորներ են, փորձ ունեն և անկեղծ ձգտում են պաշտպանել Ուկրաինան արտաքին ագրեսիայից»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25427246.html Батальйон «Донбас» просить про громадянство для іноземних добровольців] // [[Радио Свобода|Радіо Свобода]], 18.06.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 31-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ (այժմ՝ Ուկրաինայի բանակի գեներալ) Ստեփան Պոլտորակը հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են օտարերկրյա քաղաքացիներ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/01/31/7057021/ Полторак обещает помочь с гражданством бойцам, воюющим на стороне АТО | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2319841 Вести. Ru: Киев признал, что за Украину воюют иностранные наемники]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արևելքում մարտերին մասնակցում են նաև օտարերկրացիներից ձևավորված կամավոր ոչ պետական ստորաբաժանումները, այդ թվում՝ Ջոհար Դուդաևի անվան գումարտակը, որը բաղկացած է առավելապես չեչեններից, որոնք Ռուսաստանից արտագաղթել են չեչենական հակամարտությունից հետո&lt;ref&gt;[http://www.inopressa.ru/article/08sep2014/diepresse/chechen_aust.html Чеченцы из Австрии воюют на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/na_donbasse_voyuet_batalon_imeni_dzhohara_dudaeva/n501078 На Донбассе воюет батальон имени Джохара Дудаева] — 24, 25 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/politik/aussenpolitik/3865847/Tschetschenen-aus-Osterreich-als-Kaempfer-in-der-Ostukraine Tschetschenen aus Österreich als Kämpfer in der Ostukraine // DiePresse.com]&lt;/ref&gt;, Շեյխ Մանսուրի անվան գումարտակը (հրամանատար Մուսլիմ Չեբերլոևսկի&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3923616 Украина ищет в выданном боевике бойца. Закончено дело участника ИГ, экстрадированного в Россию // Газета «Коммерсантъ» № 52 от 26.03.2019]&lt;/ref&gt;), «Պոգոնյա» կամավորական ջոկատը, որը ձևավորվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Բելառուսի քաղաքացիներից Ուկրաինական կամավորական գումարտակների համար մարտիկներ պատրաստելու նպատակով&lt;ref name=&quot;BPPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/07/08_a_6101277.shtml Белорусы пойдут воевать за Украину] // [[Газета.Ру]], 08.07.2014&lt;/ref&gt;, «Բելառուս» տակտիկական խումբը, որը ստեղծվել է 2015 թվականի հունիսին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nn.by/?c=ar&amp;i=154206|title=Тактычная група «Беларусь» аб'яднае беларускіх дабраахвотнікаў ва Украіне|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/01/150116_georgia_ukraine_volunteers Сражающиеся на Украине грузинские легионеры — кто они?] — [[Русская служба Би-би-си]], 16 января 2015&lt;/ref&gt;։

ԵԱՀԿ ԱԳՆԽ-ի 2016 թվականի սեպտեմբեր ամսվա հաշվետվություններից մեկում հաղորդվում էր, որ սեպտեմբերի 20-ին ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդները Տրոիցկոյե գյուղում՝ շփման գծից 3 կմ հեռավորության վրա, տեսել են ԶՈՒ երկու զինվորի՝ «Վրացական լեգիոն» տարբերանշանների իրենց համազգեստով։ Դիտորդների տվյալներով՝ զինվորները շփվել են վրացերենով։ Տեղի բնակիչները դիտորդներին պատմել են, որ իրենց գյուղի որոշ տներում բնակվում են վրացական ծագում ունեցող զինվորներ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3095770 ОБСЕ сообщила о грузинских наемниках в Донбассе // Коммерсантъ, 22.09.2016]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 6-ին «Վրացական լեգիոնի» անունից Ֆեյսբուքում հայտարարություն էր տարածվել այն մասին, որ «Վրացական լեգիոնը» ամբողջ կազմով լքել Է Ուկրաինայի զինված ուժերի 54-րդ «մեխանիզացված բրիգադը»՝ հրամանատար Մայստրենկո Ալեքսեյի և նրա շրջապատի ոչ կոմպետենտության, ինչպես նաև նրա կողմից հրապարակված Ապօրինի հրամանների պատճառով... «Վրացական լեգիոնը» չի պատրաստվում լռել, և մենք անպայման կբացահայտենք Ուկրաինայի պետական շահերի դեմ գործող մարդկանց»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514480 «Грузинский легион» вышел из состава бригады ВСУ // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Ի դեպ, 54-րդ առանձին մեքենայացված բրիգադի հրամանատարությունը (որին դասում են «վրացական լեգիոնը») նույն օրը հայտարարել է, որ «Վրացական լեգիոն» անվանումով առանձին ստորաբաժանում նրա կազմում երբեք գոյություն չի ունեցել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514508 ВСУ отрицает существование особого «Грузинского легиона» // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։

Միաժամանակ պաշտոնապես հաստատվել է, որ միայն 2016 թվականին «այլ պետությունների տասնյակ քաղաքացիներ կամավոր պայմանագիր են կնքել Ուկրաինայի Զինված ուժերում զինվորական ծառայություն անցնելու վերաբերյալ»&lt;ref&gt;[https://rian.com.ua/politics/20180106/1031089273.html? «Никогда не было». В ВСУ опровергли существование «грузинского легиона».]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարին Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Վեսնա Պուսիչը հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Դոնբասում գործող ուկրաինական ռազմական կազմավորումների կազմում կռվում են նաև Խորվաթիայից կամավորներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/загреб-хорватские-добровольцы-участвуют-в-боях-на-украине/a-18250587 Загреб: Хорватские добровольцы участвуют в боях на Украине]&lt;/ref&gt;։ Նրանց թիվը չի ճշտվել։

2015 թվականի մարտի 31-ի «Բի-Բի-Սի-ի ռուսական ծառայությունը» եթեր է հեռարձակել ոմն Դմիտրի Սապոժնիկովի հետ հարցազրույցը, որը կոչվում է «ԴԺՀ հատուկ նշանակության ուժերի բաժանմունքի հրամանատար», որը հայտարարել է Դեբալցևոյի համար մարտերում գերեվարված 300 արտասահմանցի զինվորականների, հիմնականում ամերիկացիների և եվրոպացիների մասին, որոնց մեծ մասը, նրա խոսքով, դիպուկահարներ և հրահանգիչներ են եղել&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/03/150325_donetsk_rebel_interview |title=''«Боец „спецназа ДНР“: помощь России была решающей»'' |subtitle=Дмитрий Сапожников говорит, что участвовал в боях близ Донецка с октября 2014 года |author=Андрей Горянов, Ольга Ившина |date=2015-03-31 |work=«Русская служба Би-би-си» |publisher=BBC.com |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարի տեղակալ Էդուարդ Բասուրինը Ուկրաինայի կողմից մարտերին օտարերկրյա զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունն անվանել է «սադրանք» (ինչպես նաև Դոնբասում մարտերին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունը՝ վերջինը եղել է «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին համապատասխան հարցազրույցի գլխավոր բովանդակությունը), ինչպես նաև հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ի բանակում ոչ մի հատուկ նշանակության ջոկատ գոյություն չունի&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz-Minus&quot;&gt;{{cite web |url=http://govoritmoskva.ru/news/34077/ |title=''«В ДНР назвали провокацией данные об участии военных из РФ в боях за Дебальцево»'' |author= |date=2015-03-31 |work=[[Говорит Москва (радиостанция, 2014)|«Говорит Москва»]] |publisher= |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt; (ոչ պաշտոնական տվյալներով այդ ժամանակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի կազմում կային «Վոստոկ» հատուկ նշանակության առանձին բրիգադ և ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի հետախուզական վարչության հատուկ նշանակության ջոկատի երեք առանձին ջոկատներ)։

Ըստ «լեհական ռադիոյի», երեք օտարերկրացի կամավորներ Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացիություն են ստացել հակաահաբեկչական գործողության ժամանակ իրենց հերոսության համար։ Հաղորդվում է, որ նրանք Բելառուսի, Իսրայելի և Ռուսաստանի քաղաքացիներ են (յուրաքանչյուր պետությունից մեկական)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |title=Польський доброволець: Я вірю в Україну |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2019-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428070504/http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն հարկ է նշել, որ Ուկրաինայի «Ուկրաինայի քաղաքացիության մասին» օրենքով «Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ նախատեսված չէ. «պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ շնորհվում Է Ուկրաինայում միայն վարչատարածքային կազմավորումների և բնակավայրերի կողմից։

; Մասնակցության վերաբերյալ հայտարարությունները մասնավոր ռազմական ընկերությունների և վարձկանների

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն և ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտարարել են Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին Greystone Limited-ի ամերիկացի վարձկանների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/29053 Полная версия эксклюзивного интервью главы МИД РФ Сергея Лаврова RT] // [[RT]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html Власть Украины усмирит Восток частной военной компанией] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221154956/http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html |date=2020-02-21 }} // The Kiev Time. — 26 марта 2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն չի հաստատել այդ տեղեկությունը՝ նշելով, որ հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում է բացառապես Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, Ուկրաինայի Զինված ուժերի և Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության ենթակաների՝ Ազգային գվարդիայի և Ազգային ոստիկանության ուժերով, ինչպես նաև հայտարարելով, որ դրան չեն մասնակցում օտարերկրացիներ և քաղաքացիական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը»&lt;ref name=&quot;LB&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/05/02/265124_mid_ukraini_nikakie_inostrannie.html МИД Украины: никакие иностранные граждане в АТО участия не принимают]. lb.ua&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին գերմանական Bild am Sonntag թերթը, հղում անելով հետախուզական շրջանակների աղբյուրներին, հաղորդել էր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում դիմակայության ժամանակ ամերիկյան Academi&lt;ref name=&quot;sp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.spiegel.de/politik/ausland/ukraine-krise-400-us-soeldner-von-academi-kaempfen-gegen-separatisten-a-968745.html|title=Einsatz gegen Separatisten: Ukrainische Armee bekommt offenbar Unterstützung von US-Söldnern|date=2014-05-11|publisher=[[Spiegel]]|accessdate=2014-05-28|lang=de}}&lt;/ref&gt; (նախկին Blackwater, որի կազմի մեջ մտնում է Greystone Limited) ամերիկյան Չակի շուրջ 400 զինվորների գործարկման մասին&lt;ref name=&quot;dw&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dw.de/сми-на-украине-воюют-наёмники-из-охранной-фирмы-сша/a-17628187|title=СМИ: На Украине воюют наёмники из охранной фирмы США|date=2014-05-11|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-05-28}}&lt;/ref&gt;։ Թերթը նշել է, որ 2014 թվականի ապրիլի 29-ին Գերմանիայի Դաշնային հետախուզական ծառայությունն այդ մասին տեղեկացրել է Գերմանիայի կառավարությանը։ Մի շարք լրատվական գործակալություններ (այդ թվում BBC-ի ռուսական ծառայությունը&lt;ref name=&quot;bas&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1178108 СМИ: в спецоперации Киева на востоке Украины участвуют около 400 американских солдат]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC15&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140512_ukraine_mercenaries_debate.shtml Наёмники в Донбассе: наличие не доказано] // Би-би-си&lt;/ref&gt;) կասկած են հայտնել Bild am Sonntag-ի տեղեկությունների արժանահավատության վերաբերյալ։ Academy-ի ներկայացուցիչները հերքում են ինչպես ընկերության մասնակցությունը Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, այնպես էլ նրա շարունակականությունը Blackwater-ի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;dw&quot; /&gt;։

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարար Իգոր Ստրելկովը հայտարարել է, որ Դուբրովկայի մարտից հետո իբր հայտնաբերվել են ոչ անհայտ ռասայի վարձկանների մարմինները&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot; /&gt;։ Սակայն դրա ապացույցները նա չի բերել։

==== Սարքավորումների մատակարարում ====
Չնայած 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Եվրոպական խորհուրդը չեղարկել է նույն թվականի փետրվարի 20-ին&lt;ref&gt;[http://eu-un.europa.eu/articles/en/article_14624_en.htm EU Council conclusions on Ukraine]&lt;/ref&gt; Ուկրաինային զենք մատակարարելու արգելքը&lt;ref&gt;[http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2014/07/pdf/Special-meeting-of-the-European-Council-16-July-2014-%E2%80%92-Conclusions/ Conclusions of the special meeting of the European Council, 16 July 2014]&lt;/ref&gt;, իսկ [[ՆԱՏՕ]]-ն այդ հարցի լուծումը թողել է յուրաքանչյուր առանձին երկրի հայեցողության վրա&lt;ref name=&quot;NATO&quot; /&gt;, ռազմական բնույթի արևմտյան մատակարարումները, Ուկրաինայի իշխանությունների պնդմամբ, չեն ներառում մահաբեր սպառազինություն&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2186784 Турчинов: Украина введет военное положение в случае обострения ситуации в Донбассе]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի կեսերին օտարերկրյա գործընկերները Ուկրաինայի զինված ուժերին օգնություն են փոխանցել ռազմական սարքավորումներով, հանդերձանքով և 120 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մատակարարման առարկաներով&lt;ref name=UNIANHelp&gt;[http://www.unian.net/politics/1054595-devyat-stran-predostavili-gumanitarnuyu-pomosch-ukrainskoy-armii-na-120-mln-dollarov.html Девять стран предоставили гуманитарную помощь украинской армии на 120 млн долларов] — УНИАН, 12.03.2015&lt;/ref&gt;․

* Կանադան ուկրաինական բանակին է փոխանցել 20 միլիոն դոլարի հումանիտար օգնություն (բալիստիկ դիմակներ, հակաթմրանյութային զրահաբաճկոններ, կեվլարային սաղավարտներ, քնապարկեր և հագուստի մեծ քանակությամբ ձմեռային համազգեստ)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ուկրաինայում հակամարտության հենց սկզբից [[ԱՄՆ Կոնգրես]]ը հանդես էր գալիս Ուկրաինային զենք մատակարարելու թույլտվության օգտին և դեռևս 2014 թվականին օրենք էր ընդունել Ուկրաինայի ազատությանն աջակցելու մասին, որն արտոնում էր նման մատակարարումները։ Բարաք Օբամայի վարչակազմը, սակայն, խոչընդոտել է այդ ծրագրի իրագործմանը՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ին Դոնբասի հակամարտության մեջ ներքաշելուն։ Այդ կապակցությամբ Օբամայի օրոք Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնությունը սահմանափակվում էր «ոչ մահացու» հանդերձանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3507810 Украина станет противотанковой. Американские военные поставки могут изменить баланс сил в Донбассе // Коммерсантъ, 25.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի վերջի դրությամբ ԱՄՆ-ն ուկրաինական բանակին տրամադրել է 13 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ հանդերձանք (բժշկական սարքավորումներ, դեղատներ, ռադիոկայաններ, գիշերային տեսողության սարքեր, քիմիական անալիզի ապարատներ, ականազերծման սարքավորումներ, հակահարձակողական պայքարի ռադիոտեղորոշիչ կայաններ, ամառային և ձմեռային քողարկված հագուստի կոմպլեկտներ, զրահաբաճկոններ և քեվլարային սաղավարտներ) և շուրջ 2,5 միլիոն դոլար արժողությամբ չորփայներ&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Լեհաստանը 5,5 միլիոն դոլարի օգնություն է փոխանցել (անկողնային պարագաների հավաքածուներ, երկարատև պահպանման տարեկանի հաց, չոր զոդման և իրային գույք)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ավստրալիան 2,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ ձմեռային հագուստի պարագաներ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Մեծ Բրիտանիան 1,8 միլիոն դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (զրահաբաճկոններ և քևլար սաղավարտներ, անհատական և խմբային դեղատնակներ, իրային գույք, ինչպես նաև տաքացված քնապարկեր)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Սլովակիան 632 հազար դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (էլեկտրական գեներատորներ,լուսավորման փաթեթներ, պլաստիկ սպասք, քնապարկեր, իրային գույք և բժշկական սարքավորումների ու գույքի լայն տեսականի)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նորվեգիան 630 հազար դոլար ընդհանուր գումարի չոր փայաբաժիններ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ֆրանսիան 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարի Զրահաբաճկոններ և բժշկական նյութեր է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նիդեռլանդները 500 հազար դոլար ընդհանուր գումարի էլեկտրական գեներատորներ և ձմեռային իրային գույք է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերին Լիտվայից և Լատվիայից բարեգործական կազմակերպությունների կամավորները 5 տոննա մարդասիրական օգնություն են տրամադրել Ժիտոմիրի մարզի զինծառայողներին։ Զինվորականներին բերել են տաք հագուստ, կոշիկ, զինամթերք և բժշկական պատրաստուկներ&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/09/19/279959_organizatsii_litvi_latvii_peredali.html Организации Литвы и Латвии передали украинским военным 5 тонн гумпомощи ] — LB.ua, 19 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 12-ին [[Վրաստան]]ը շուրջ 12 տոննա մարդասիրական բեռ է փոխանցել ավելի քան 100 անուն դեղորայք և բժշկական նշանակության միջոցներ պարունակող՝ 580 հազար դոլար ընդհանուր արժեքով, այդ թվուվ՝ Վիրակապման նյութեր, հակաբիոտիկներ, շաքարախտով հիվանդների համար դեղեր, իմունոբիոլոգիական պատրաստուկներ (այդ թվում՝ ԲՑԺ պատվաստանյութեր, փայտանյութի, դիֆտերիայի դեմ), դիալիզի ծախսվող նյութեր, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/Gruziya-peredala-Ukraine-12-tonn-gumanitarnoy-pomoshchi-11658.html Грузия передала Украине 12 тонн гуманитарной помощи] — Новое Время, 12 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «Ուկրաինային զինելու որոշումը, թե ոչ, ընդունում են ՆԱՏՕ-ի անդամ առանձին պետություններ», և որ «դա ՆԱՏՕ-ի՝ որպես կազմակերպության գործողություն չի լինի»&lt;ref name=&quot;NATO&quot;&gt;[http://kommersant.ru/doc/2668757 Ъ — «НАТО не стремится к конфронтации с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Լիտվան 2017 թվականի նոյեմբերին ծրագրել է Ուկրաինային 2 մլն եվրո գումարի խորհրդային նմուշի զենքի անհատույց փոխանցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |title=Lietuva perduos karinę paramą Ukrainai |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2017-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171202053559/http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հաստատել է Ուկրաինային մահաբեր զենքի մատակարարումներ սկսելու ամերիկյան վարչակազմի մտադրությունը։ [[ԱՄՆ նախագահ|Նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ|Թրամփն]] այդպիսով, ի տարբերություն իր նախորդի, զիջել Է Կոնգրեսի ճնշմանը, որը 2014 թվականից հանդես է եկել Ուկրաինային «մահացու ռազմական օգնություն» ցուցաբերելու օգտին։ Ընդ որում, մատակարարվող զենքը «զուտ պաշտպանական» անվանելով՝ ԱՄՆ-ում այդ քայլը չեն համարում Մինսկի պայմանավորվածությունների խախտում։ 2018 ֆինանսական տարվա ԱՄՆ-ի պաշտպանական բյուջեում նախատեսվում է ուկրաինային 350 միլիոն դոլարի ռազմական օգնություն տրամադրել։ Մահաբեր զենքը, որը Ուկրաինան կսկսի ստանալ 2018 թվականին, կներառի Barrett M107A1 խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացաններ, դրանց զինամթերքի և դրանց պահեստամասերի, ինչպես նաև Javelin ժամանակակից հրթիռի (210 հակատանկային հրթիռներ և 35 կայանք՝ 47 մլն դոլար արժողությամբ):

=== Ապստամբների զինված կազմավորումներ ===
[[Պատկեր:2016-05-09. День Победы в Донецке 033.jpg|thumb|Հաղթանակի օրը Դոնեցկում, 2016 թվականի մայիսի 9]] 2014 թվականի գարնանը ապստամբների զինված ուժերը հաշվվում էին ոչ ավելի, քան 2 հազար մարդ՝ հրաձգային զենքով, իսկ 2015 թվականի ապրիլի սկզբին՝ արդեն 35-40 հազար մարդ, որոնք զգալի քանակությամբ ծանր սպառազինություն ունեն՝ մոտավորապես 500 տանկ, մոտավորապես 700 զրահամեքենա և զրահամեքենա և մոտավորապես 800 միավոր հարվածային և ռեակտիվ հրետանի&lt;ref&gt;{{статья|автор=Александр Шарковский|заглавие=Война на юго-востоке Украины меняется качественно. Больше года длится противостояние ополчения Донбасса и вооружённых сил Незалежной|ссылка=http://nvo.ng.ru/realty/2015-05-22/1_ukraina.html|издательство=Независимое военное обозрение|год=22.05.2015}}&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների զինված կազմավորումներից կարելի է առանձնացնել զինված խմբեր, որոնք հայտարարում են իրենց ենթակայությունը Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին, «Վոստոկ» գումարտակը, Բեզլերի խումբը, ինչպես նաև մի շարք ավելի փոքր խմբավորումներ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/07/02/bes Изгнание Беса]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբներին աջակցում են Ռուսաստանից ժամանած մարտիկները, այդ թվում՝ կազակները&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-26/1_kazaki.html Десять донских казаков погибли под Луганском]&lt;/ref&gt; և Հյուսիսային Կովկասից եկածները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|title=Добровольцы — не наёмники|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140706075749/http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|archivedate=2014-07-06|accessdate=2014-06-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 29-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնական հայտարարություն է արել Մինսկի պայմանավորվածությունների կատարման մասին։ Դրանում գնահատականներ են տրվել Ուկրաինայի իշխանություններին դիմակայող զինված կազմավորումների թվաքանակի վերաբերյալ։ ԱԳՆ-ի կարծիքով՝ Դոնբասում գործում է քառասնահազարանոց բանակ, որի սպառազինության մեջ կան շուրջ 470 տանկ, 870 զրահամեքենա, 450 հրետանային համակարգեր (այդ թվում՝ ինքնագնաց հրետանի և 82 և 120 միլիմետրի տրամաչափով ականանետեր) և 190 ՌԶՈ (այդ թվում՝ ԲՄ-21 «Գրադ», «Տորնադո» և ՏՈՍ-1 «Բուրատինո»), ինչպես նաև կոդավորված կապի և դիտարկման միջոցներ («Մասուրնիկ-Աէրո» էլեկտրոնային ռազմական համալիրներ, «Լեեր-2», «Կրասուխա-4»), զենիթահրթիռային համալիրներ («Բուկ», «Ստրելա», «Պանցիր»), Կասետային գլխամասով ռեակտիվ արկեր (9մ55կ), հակահետևակային ականներ (ՓՄՆ-2, Մոն-50)&lt;ref name=&quot;mfa&quot;&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|title=Заява Міністерства закордонних справ України щодо виконання Мінських домовленостей|date=2016-02-29|work=Прес-центр|publisher=МЗС України|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303225604/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|archivedate=2016-03-03|accessdate=2016-03-01|lang=uk|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/military/20160926/237918478.html Министр обороны Украины: «У пособников Путина танков больше, чем у Бундесвера»]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել է, որ Դոնբասում Ուկրաինային դիմակայում է շուրջ 31 հազար մարդ, այդ թվում՝ 2900 ռուս կադրային զինծառայողներ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ապստամբների կողմից գործում են ՌԴ 11 հազար քաղաքացիներ, որոնց թվում են երեք հազար կադրային զինվորականներ։ Նրա խոսքով՝ ապստամբների և ռուս զինվորականների զինանոցում առկա է 650 տանկ (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 200 մեքենա), 1310 մարտական զրահապատ մեքենա (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 400 մեքենա), տարբեր տրամաչափի հրետանու գրեթե 500 կոճղեր (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի 140 միավոր հրետանի), համազարկային կրակի գրեթե 260 ռեակտիվ համակարգեր, մինչև 100 միավոր զենիթահրթիռային համալիրներ՝ ընդգծելով, որ այդ ամենը ռուսական զենք է&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|title=Анатолий Матиос, главный военный прокурор Украины, в программе &quot;Гордон&quot;. Выпуск от 01.10.2017|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171002120236/https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|archivedate=2017-10-02|accessdate=2017-10-02|author=[[Гордон, Дмитрий Ильич|Дмитрий Гордон]]|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|title=Матиос озвучил количество кадровых военных РФ, боевиков и оружия на Донбассе|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171001231922/https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|archivedate=2017-10-01|accessdate=2017-10-02|subtitle=Главный военный прокурор перечислил российские военные части, которые сейчас дислоцируются на востоке Украины|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== ԴԺՀ կազմավորում ====

* «Պատվար» գումարտակը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://www.vedomosti.ru/politics/news/29378151/prodolzhayutsya-boi-opolchencev-dnr-i-ukrainskih-voennyh-v#ixzz39jTL9lNK Ополченцы сообщают о боях в районе КПП «Мариновка» на границе с Россией] // [[Интерфакс]]/[[Ведомости]], 24.07.2014&lt;/ref&gt;։
* «Կալմիուս» բրիգադը զինված կազմավորում է Կոնստանտին Կուզմինի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://job-sbu.org/batalon-kalmius-44221.html Батальон Кальмиус]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-04-14 Sloviansk city council - 2.jpg|thumb|Ստրելկովի մարդիկ Սլավյանսկի քաղխորհրդի մոտ, 2014 թվականի ապրիլ]]

* Խմբավորումը, որը նախկինում գտնվում էր Իգոր Ստրելկովի հրամանատարության ներքո, որը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տվյալների համաձայն, մինչև 2014 թվականի հունիսն ուներ շուրջ 2000 մարտիկ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/iz-chego-sostoit-dnr-sostavlena-shema-ierarhii-separatistov-147959_.html Из чего состоит «ДНР»: схема иерархии сепаратистов]. — Зеркало недели, 27 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Մինչև 2014 թվականի հուլիսի 6-ը վերահսկում էր Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին և Կոնստանտինովսկին, որոնց նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելուց հետո նահանջել էր Դոնեցկ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml Украинские силовики взяли Славянск и Краматорск под полный контроль] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123212033/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml |date=2018-11-23 }} — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml Министр обороны ДНР Стрелков заявил о подготовке Донецка к обороне] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714144310/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml |date=2014-07-14 }}. — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;։ Խմբավորման հիմքը կազմում էր Ղրիմում հրաձիգի կազմած ջոկատը ՝ հիմնականում նախկին ռուս և ուկրաինացի զինծառայողներից&lt;ref&gt;[http://ru.krymr.com/archive/news-ru/20140526/16898/16898.html?id=25363809 Разыскиваемый СБУ «Стрелок» признался, что привёл отряд в Славянск из Крыма]. — Radio Free Europe/Radio Liberty, 12 июля 2014.&lt;/ref&gt;, Դոնսկի կազակներից&lt;ref name=&quot;koz&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1587581 Донбасс: силы самообороны намерены стоять до конца] — Вести. Ru, 16.05.2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի 14-ին Իգոր Ստրլկովը հրաժարական տվեց ԴԺՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, այնուհետև լքեց մարտերի տարածքը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140814/1020054920.html Стрелков покинул пост министра обороны ДНР] — rus.DELFI.ee 11 сентябрь 2014&lt;/ref&gt;։

==== ԼԺՀ կազմավորում ====
[[Պատկեր:LPR fighters in Luhansk.jpg|thumb|Լուգանսկում հարավ-արևելքի Միացյալ բանակի մարտիկները, 2014 թվականի հունիս]]

* «Զարյա» գումարտակը ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումն է&lt;ref name=&quot;rian&quot;&gt;[http://rian.com.ua/incidents/20140711/354760352.html В «ЛНР» сообщили о 3 погибших из-за обстрела базы батальона ополченцев] // [[РИА Новости]]-Украина, 11.07.2014&lt;/ref&gt;։ Գումարտակի հրամանատարը սկզբում Իգոր Պլոտնիցկին էր&lt;ref&gt;''Андрей Смирнов'' [http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula Смена караула Харизматичные лидеры Новороссии ушли в тень] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141031033548/http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula |date=2014-10-31 }} // [[Профиль (журнал)|Профиль]], 15.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Александр Коц'' [http://www.kp.ru/daily/26238/3120965/ Министр обороны ЛНР: В армии юго-востока люди почти со всей Украины — и со Львова, и с Одессы] // [[Комсомольская правда]], 03.06.2014&lt;/ref&gt;, այնուհետև Անդրեյ Պատրուշևը։
* «Պրիզրակ» բրիգադը զինված կազմավորում է, որը նախկինում գտնվում էր Ալեքսեյ Մոզգովի հրամանատարության ներքո&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1334251-narodne-opolchennya-luganschini-zbirayetsya-u-nastup-na-zakhid Народное ополчение Луганской области собирается в наступление на Запад] — УНН, 22 апреля 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/photo/batalon_prizrak_.shtml Батальон «Призрак» на страже Луганска] — Газета.ru&lt;/ref&gt;։ «ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության մասին» դրույթի համաձայն՝ «Պրիզրակ» բրիգադի հիման վրա ստեղծվել է ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության 4-րդ գումարտակը&lt;ref&gt;''Руслан Мельников''[http://www.rg.ru/2015/04/02/razorujenie-site.html В ЛНР разоружилось подразделение «Русь»] // [[Российская газета]], 02.04.2015&lt;/ref&gt;։
* «Բեթմեն»-ի ստորաբաժանումը զինված կազմավորում է, որը ձևավորվել և գտնվում է Ալեքսանդր Բեդնովի հրամանատարության տակ՝ կոչ անելով «Բեթմեն»։ Ստորաբաժանումը լուծարվել է Բեդնովի սպանությունից հետո&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЛНР был убит командир ГБР «Бэтмен» Александр Беднов - ИА REGNUM|url=https://regnum.ru/news/polit/1882298.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2017-01-19|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;։

==== Անկախ կազմավորումներ ====

* «Ռուս Ուղղափառ բանակը» զինված կազմավորում է, որի հիմքը կազմում են «Պատվար» կազմակերպության Դոնեցկի բջջի նախկին ակտիվիստները՝ կապված Պավել Գուբարևի հետ&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot;&gt;[http://www.dw.de/по-следам-донбасских-сепаратистов-кто-воюет-на-стороне-днр/a-17791478 По следам донбасских сепаратистов: кто воюет на стороне ДНР?] — DW, 17.07.2014&lt;/ref&gt;։ «Deutsche Welle»-ի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ կազմավորման մարտիկների հիմնական զանգվածը կազմում են հանքահորի գյուղերից տեղացիները&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot; /&gt;։

[[Պատկեր:2014-05-09. День Победы в Донецке 355.jpg|thumb|«Վոստոկ» գումարտակի մարտիկները Դոնեցկում մայիսի 9-ի տոնակատարության ժամանակ]]

* «Վոստոկ» բրիգադը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Խոդակովսկու հրամանատարության ներքո։ Խոդակովսկու հայտարարությունների համաձայն՝ գումարտակը ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը չէ, իսկ ինքը հանդես է գալիս «միասնական Ուկրաինայի, բայց ռուսամետ միասնական Ուկրաինայի օգտին»&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/13/700203.html Ходаковский поддержал единство Украины] — vz.ru, 13 августа 2014 г.&lt;/ref&gt;։ Ըստ ուկրաինական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների, գումարտակը համալրվել է ուկրաինական հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցներով (Ալֆա, Բերկուտ), ինչպես նաև ռուս կամավորներով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/924263-jurnalist-rasskazal-iz-kogo-sostoit-batalon-vostok.html Журналист рассказал, из кого состоит батальон «Восток»]. — УНИАН, 01.06.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Օտարերկրյա կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն ====
DPA-ի անցկացրած հարցման և ԶԼՄ-ներում նշված տեղեկատվության համաձայն՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև Իսպանիայի&lt;ref name=&quot;Волонтёры&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140808/1019306465.html Несколько волонтеров из Испании прибыли в Донецк для помощи населению]&lt;/ref&gt;, Ֆրանսիայի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/09/140901_ukraine_foreign_fighters.shtml Иностранцы: «Я приехал на Украину, чтобы воевать за…»] — [[Русская служба Би-би-си]], 1 сентября 2014 г.&lt;/ref&gt;, Գերմանիայի&lt;ref name=&quot;воины Германии&quot;&gt;[http://uapress.info/ru/news/show/66832 На востоке Украины воюют более 100 граждан Германии]&lt;/ref&gt;, Լեհաստանի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/06/09/falanga/ Ультраправый сектор]&lt;/ref&gt;, Չեխիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot;&gt;[http://www.dw.de/опрос-dpa-в-рядах-сепаратистов-на-украине-есть-восточные-европейцы/a-17857906 Опрос dpa: В рядах сепаратистов на Украине есть восточные европейцы]&lt;/ref&gt;, Բուլղարիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Լատվիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Իսրայելի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.tut.by/world/416370.html|title=ДНР и Киев обменялись пленными|publisher=TUT.BY|accessdate=2020-02-22|archive-date=2014-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922051459/http://news.tut.by/world/416370.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, Սերբիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Բրազիլիայի&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/video/politics/13007165-sbu_zaderzhala_golovoreza_iz_brazilii_voevavshego_za_dnr_video.htm СБУ задержала Головореза из Бразилии, воевавшего за ДНР: видео]&lt;/ref&gt; և Մեծ Բրիտանիայի&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/07/14/manchester/ Британца осудили в Манчестере за помощь ополченцам Донбасса]&lt;/ref&gt; ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ։

Որոշ խմբերի օտարերկրացիների ձևավորվել են առանձին ստորաբաժանումներ. այսպես, Սերբիայի քաղաքացիները, աջ և ազգայնական հայացքների կողմնակիցները, միավորված են Յովան Շևիչի անվան առանձին ջոկատում, որը գլխավորում է Բրատիսլավ Ժիվկովիչը&lt;ref name=&quot;DWChet&quot;&gt;[http://www.dw.de/за-что-воюют-сербские-четники-на-востоке-украины/a-17855080 За что воюют сербские четники на востоке Украины?]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UIChet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|title=Сербские наемники: дело Принципа?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150713172451/http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|archivedate=2015-07-13|accessdate=2019-09-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ օսերը՝ Հյուսիսային Օսիայից (Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ) և մասամբ ճանաչված Հարավային Օսիայի անկախ Հանրապետությունը՝ «Հարավ» ջոկատում՝ «Վոստոկ» բրիգադի կազմում&lt;ref name=&quot;RGOs&quot;&gt;[http://www.rg.ru/2014/09/11/platon.html Война и мир Платона] — Российская газета,11.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/teleshow/here_and_now/mamaj_boets_batalona_vostok_my_osetiny_pravoslavnye_te_kto_hotjat_byt_s_rossiej_nashi_bratja-369233/ «Мамай», боец батальона «Восток»: «Мы, осетины, православные. Те, кто хотят быть с Россией, — наши братья»] — Дождь, 30 мая 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին հաղորդվել էր, որ 20 մարդ, որոնք ընդգրկվել են նախկին ԽՍՀՄ-ից սերված զինծառայողների «Ալիա» գումարտակ իսրայելական ռազմականացված հասարակական կազմակերպությունում, կազմել են Իսրայելի կամավորների առաջին խումբը, որոնք հանդես են եկել Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմում։ Խոստացվել է, որ դրանք կլինեն առնվազն 200 մարդ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150107132340/https://jtimes.ru/news/russia/5712-k-opolchentsam-na-yugo-vostoke-ukrainy-prisoedinilis-bojtsy-izrailskogo-batalona-aliya К ополченцам на юго-востоке Украины присоединились бойцы израильского батальона «Алия»]&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ուկրաինայում Իսրայելի դեսպանը հերքել է հակամարտությանը «Ալիա» գումարտակի մասնակցության մասին տեղեկատվությունը&lt;ref&gt;[http://evreiskiy.kiev.ua/posol-izrailja-v-ukraine-batalon-alija-13365.html Посол Израиля в Украине: «Батальон „Алия“» не воюет на стороне сепаратистов]&lt;/ref&gt;։ Այս կազմակերպության մի քանի կամավորներ ևս հանդես են եկել այդ տեղեկատվության հերքմամբ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=CdRTmQrfOKY «Батальон „Алия“» из Израиля никогда не воевал в Донбассе] // [[Интер (телеканал)|Телеканал «Интер»]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության կողմից հրապարակվել են Սերբիայի երեք քաղաքացիների և Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք քաղաքացիների անձնական տվյալները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |title=СБУ продовжує оприлюднювати дані найманців — учасників ЧВК «Вагнера» |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2018-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180128200925/https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն Ռուսաստանից

Ուկրաինայի արևելքում ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցել են Ռուսաստանի քաղաքացիներ, որոնցից մի քանիսը եղել են ղեկավարների թվում, օրինակ, ԴԺՀ-ում՝ Իգոր Ստրելկովը, Ալեքսանդր Բորոդայը և Վլադիմիր Անտյուֆեևը, իսկ ԼԺՀ-ում՝ Եգոր Ռուսկիյ։

Ռուսական մի շարք կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Եվրասիական միություն երիտասարդական կուսակցությունը, «Այլ Ռուսաստան» և Ռուսական ազգային միասնություն, զբաղվում են մարդկանց հավաքագրելով կամավորների ուղարկելու համար մարտական գործողությունների գոտի Ուկրաինայի արևելքում, «ժամանակի Էությունը» շարժումը ստեղծում է սեփական ստորաբաժանումները հակամարտության գոտում&lt;ref name=&quot;NGGus&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/politics/63990.html Фермы для «диких гусей»] — Новая газета, 11.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.usatoday.com/story/news/world/2014/04/07/russia-ukraine/7418719/ Russian agitators infiltrate eastern Ukraine] // [[USA Today]], April 7, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2014/06/140604_russia_oppo_ukraine_split.shtml Украинский кризис расколол российскую оппозицию] — [[Русская служба BBC]], 5 июня 2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kto-kak-i-pochemu-podderzhivaet-lnr-i-dnr-v-latvii.d?id=45513718&amp;page=5 Бенес Айо: боец «Интербригад»] — [[DELFI]], 29 января 2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=tfRFT6vVaEI Интервью с экспертом по вопросам националистических движений Вячеславом Лихачевым]//[[Громадське телебачення]], 19.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2321448 В донецком аэропорту убит Пятница] — [[Вести.ру]], 1 февраля 2015&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Cossacks National Guard, 7 September 2014.jpg|thumb|Կազակական Ազգային գվարդիայի մարտիկները Պերևալսկում, 2014 թվականի սեպտեմբերի 7-ին]]

Ապստամբների կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են ոչ իրատեսական դոնսկյան կազակները, որոնք միավորված են Կազակույտում Վսեվելիկոյի զորքի Ազգային գվարդիայում, որը կազմակերպել է «Վսեվելիկոյե Դոնսկոյե զորք» հասարակական միավորումների միջազգային միությունը&lt;ref name=&quot;NGGus&quot; /&gt; և նրա ատաման Նիկոլայ Կոզիցինի գլխավորությամբ&lt;ref name=&quot;NGcos&quot;&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-21/1_donbass.html Казаки занимают Донбасс] — Независимая газета, 21.05.2014&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտնել են հակամարտությանը ինգուշ&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/news.asp?sec=1671&amp;id=507299 Среди ополченцев в Луганске и Донецке есть добровольцы-ингуши — Евкуров]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383644 Президент Ингушетии рассказал о воюющих на Украине ингушах]&lt;/ref&gt;, օսական&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140728/1017775382.html Глава Северной Осетии рассказал, воюют ли осетины на востоке Украины]&lt;/ref&gt;, չեչեն մարտիկների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ukrinform.ua&quot;&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 Батальон Ляшко получил доказательство, что на Донбассе воюют кадыровцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530123320/http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 |date=2014-05-30 }} // [[Укринформ]]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ուժային կառույցների վետերան չեչեններից ձևավորվել է «Մահ» գումարտակը&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot;&gt;[https://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 Chechens loyal to Russia fight alongside east Ukraine rebels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924211406/http://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 |date=2015-09-24 }} — [[Reuters]], Dec 10, 2014&lt;/ref&gt;, որն ունի մոտ 300 մարտիկ&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot; /&gt;։ Գումարտակը մտնում է «Օպլոտ» գումարտակի կազմի մեջ, զբաղվում է հետախուզությամբ և անմիջականորեն ենթարկվում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյին&lt;ref name=&quot;SpektChech&quot;&gt;[http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 Батальон «Смерть»: «У Новороссии будет свой гимн»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150227223012/http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 |date=2015-02-27 }} — Спектр, 19 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 29-ին Դոնեցկից Դոնի Ռոստով է ուղարկվել լրագրողների ուղեկցությամբ բեռնատար՝ Դոնեցկի օդանավակայանում մարտի ժամանակ զոհված Ռուսաստանի քաղաքացի կամավորների 33 մարմիններով&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140530/1010031773.html|title=За два дня в Донецке погибли шесть человек - ополченцы и медики|date=2014-05-30|work=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/63873.html|title=Груз 200. Продолжение|date=2014-06-03|work=[[Новая газета]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Ալեքսանդր Զախարչենկոն հաղորդել էր Նովոռոսիայի բանակ «ամենապատասխանատու պահին» 30 տանկ և 120 զրահամեքենա, ինչպես նաև 1200 միավոր անձնակազմ մտցնելու մասին, որոնք, նրա խոսքով, 4 ամսվա ընթացքում նախապատրաստվել են Ռուսաստանի տարածքում&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/blog/echomsk/1380942-echo/ Сепаратисты в Донбассе сообщают об усилении своих отрядов за счёт «резервов» в том числе из России]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/premier-dnr-rasskazal-o-poluchennom-iz-rossii-podkreplenii-1143983.xhtml Премьер ДНР рассказал о полученном из России подкреплении]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |title=Ukraine rebel movement faces uncertain future |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924203627/http://www.reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 17-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Ուկրաինա ոչ մի տեխնիկա չի մատակարարվում․ «մենք բազմիցս ասել ենք, որ ոչ մի տեխնիկա այնտեղ չի մատակարարվում»&lt;ref&gt;[http://govoritmoskva.ru/news/9193/ В Кремле опровергли заявления премьера ДНР о поставках оружия из РФ]&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, օգոստոսի 18-ին Զախարչենկոն հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ն տեխնիկա չի ստանում Ռուսաստանից, Քանի որ այն Ուկրաինական բանակից դուրս է եկել Ստեպանովկա և Դմիտրովկա գյուղերի շրջաններից, ինչպես նաև հավելել է, որ տեխնիկան «5-րդ օրն է դուրս բերում և չեն կարողանում դուրս բերել»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140818/1020486323.html#ixzz3AlUTzWHY Премьер ДНР поблагодарил армию за «поставки» военной техники]&lt;/ref&gt;։ Իգոր Ստրելկովի «Զավտրա» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է, որ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության օգոստոսյան հարձակման ժամանակ վճռորոշ դեր են խաղացել ռուս «արձակուրդայինները»&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Проханов, Александр Андреевич|Проханов А. А.]]|заглавие=«Кто ты, „Стрелок“?»|ссылка=http://zavtra.ru/content/view/kto-tyi-strelok/|издание=[[Завтра (газета)|Завтра]]|тип=газета|год=2014-11-20|том=|номер=47 (1096)|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/08/28/zacharchenko/ Премьер ДНР рассказал о воюющих на Украине российских добровольцах]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;К298&quot;&gt;''Максим Юсин, Янина Соколовская, Иван Сафронов, Сергей Горяшко'' [http://kommersant.ru/doc/2554704 Немощь обратилась за помощью]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ «բոլորին հայտնի է, որ Ուկրաինայի արևելքում ռուս կամավորներ կան։ Դա ոչ ոք չի թաքցնում»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/WORLD/churkin-spustya-desyatki-zasedaniy-oon-priznal-chto-na-donbasse-voyuyut-rossiyane-151758_.html Чуркин спустя десятки заседаний ООН признал, что на Донбассе воюют россияне]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին ռուսական Առաջին ալիքը ցուցադրել է Կոստոմայում «զինվորական պատիվներով» 28-ամյա դեսանտային Անատոլի Տրավկինի հուղարկավորության մասին սյուժեն։ Նրանց տվյալներով՝ դրանից մոտ մեկ ամիս առաջ նա արձակուրդ է վերցրել և մեկնել Դոնբաս՝ չտեղեկացնելով ոչ կնոջը, ոչ էլ զորամասի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;[http://www.1tv.ru/news/social/266945 Сегодня в Костроме похоронили десантника Анатолия Травкина, погибшего на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ «Քաղաքացի։ Բանակ։ Իրավունք», պայմանագիրն ուղղակիորեն արգելում է զինծառայողներին մասնակցել մարտական գործողություններին արձակուրդի ժամանակ։ Դրանով իսկ դեսանտավորը, մեկնելով Դոնբաս, այդ դեպքում պետք է Խաբեր հրամանատարությանը և չէր կարող հույսը դնել սոցիալական երաշխիքների և վճարումների վրա՝ վիրավորվելու կամ զոհվելու դեպքում, ինչպես նաև հետմահու զինվորական պատվի տրամադրման վրա&lt;ref name=&quot;РБК0210&quot;&gt;Максим Солопов. [http://top.rbc.ru/politics/02/10/2014/542c0dcfcbb20f5d06c1d87a Расследование РБК: откуда на Украине российские солдаты] [[РБК (медиахолдинг)|«РБК»]], 02.10.2014&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի զեկույցում հայտարարվել է, որ օգոստոսի 24-ի և սեպտեմբերի 5-ի միջև, երբ ուժեղացել են մարտերը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումներն ուժեղացել են արտասահմանյան մարտիկների մեծ թվով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_sixth_report_on_Ukraine.pdf Report on the human rights situation in Ukraine 16 September 2014]&lt;/ref&gt;։

== Ռուսաստանի դերը հակամարտության մեջ ==
Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|archivedate=2015-07-14|accessdate=2015-10-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրում են Դոնբասի զինված հակամարտությանը միջամտելու մեջ, մասնավորապես, ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, զենքի մատակարարման և ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393834 Постпред РФ при ОБСЕ заявляет о десяти российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass.com&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1396035 Минобороны России опровергло утверждения НАТО о участии военных РФ в конфликте на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1406562 Чижов: НАТО, США и ЕС не представили доказательств нахождения солдат РФ на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;, հայտարարելով, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ։

2014 թվականի ապրիլին Ռուսաստանին մեղադրում էին Ուկրաինայի հետ սահմանի մոտ զորքերի կենտրոնացման և Ուկրաինայի հարավ-արևելքում հակակառավարական ցույցերին մասնակցության մեջ։ Անվտանգության խորհրդում Ուկրաինայի իրադրության քննարկման ընթացքում Անվտանգության խորհրդի շատ անդամներ պաշտպանել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղարկել «Ղրիմի սցենարը»։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը ՄԱԿ-ում քննարկումից անմիջապես առաջ ծավալուն հայտարարություն է տարածել «ռուսական հորինվածքներ, մաս երկրորդ. ևս 10 ստահոդ հայտարարություն Ուկրաինայի մասին», որում ասվում էր, որ Ուկրաինայի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունները ծրագրվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։  Պետդեպարտամենտի պնդմամբ՝ «ցուցարարների» զգալի մասը «կամավորներ» էին, որոնք ժամանել էին Ռուսաստանից, իսկ որոշ ցուցարարներին վճարում էին անկարգություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провел экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի պաշտոնական ղեկավարության, մասնավորապես, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2014/05/02/mid-rossii-potreboval-nemedlenno-prekratit-karatelnuyu|title=МИД России потребовал немедленно прекратить|date=2014-05-02|publisher=www.vedomosti.ru|accessdate=2019-07-21|author=Ведомости}}&lt;/ref&gt; և արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշումը կայանում է նրանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/47250|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=В нашем общественном сознании то, что происходит на юго-востоке Украины, действительно карательная операция, но она проводится сегодняшними киевскими властями, а не наоборот|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որ Դոնբասում ուկրաինական ղեկավարությունը իր իսկ ժողովրդի դեմ ռազմական պատժիչ գործողություն է իրականացնում&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/24/04/2014/57041bbc9a794761c0ce949e|title=Путин пригрозил последствиями за &quot;карательную операцию&quot; на Украине|publisher=РБК|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2014/05/27/putin/|title=Путин потребовал прекратить «карательную операцию» на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Վլադիմիր Պուտինը հետևողականորեն հերքում է Դոնբասում ռուսական բանակի, Ռուսաստանի Դաշնության կանոնավոր զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2018/03/07/russian_troops/|title=Кремль вновь заверил в отсутствии российских войск на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;, սակայն վերապահումներով, որ Դոնբասում «ստեղծվել են որոշակի ռազմական ոստիկանական կազմավորումներ, որոնք ինքնաբավ են և պատրաստ են հետ մղել Դոնբասի դեմ ցանկացած լայնածավալ ռազմական գործողություններ»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/56378|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=&lt;small&gt;Российской армии на территории Донбасса нет. Но там действительно созданы определённые военные милицейские формирования, которые являются самодостаточными и готовы отразить любые крупномасштабные военные акции против Донбасса.

Мы считаем, что это соответствует интересам тех людей, которые проживают на этой территории...&lt;/small&gt;|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50971|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=Мы никогда не говорили, что там нет людей, которые занимаются решением определённых вопросов, в том числе в военной сфере, но это не значит, что там присутствуют регулярные российские войска. Почувствуйте разницу|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերին հայրենիքի պաշտպանների համառուսաստանյան հակաահաբեկչական ֆորումի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, ԴԺՀ պաշտպանության նախկին նախարար, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի Իգոր Գիրկինը (Ստրելկով) հայտարարել է. «մեզ մոտ ճակատ է մնում Ուկրաինայում, և բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են գիծ անցկացնել ժողովրդական հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև, կեղծավորներ են։ Մենք պետք է պայքարենք այդ ուղղությամբ»։ Բնական է, որ Ռուսաստանը այս կամ այն չափով կռվում Է Դոնբասում։ Ամբողջ աշխարհն այդ մասին գիտի, միայն ներքին սպառման համար ենք ժողովրդին փորձում բացատրել, որ ոչ մի պատերազմ չկա, և որ մենք ոչ թե կռվում ենք, այլ կռվում են ինչ-որ ժողովրդական հանրապետություններ, որոնք, իբր, ինքնուրույն են։ «Ժամանակն է, վերջապես, բացահայտորեն առերեսվել, որ Ռուսաստանն այնտեղ պատերազմ է վարում, և որ այդ պատերազմը մեզ պետք է հաղթել»&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/video/2015/11/17/1462141.html Гиркин: Россия воюет на два фронта] [[Росбалт|«Росбалт»]], 17.11.2015&lt;/ref&gt;։

=== ՆԱՏՕ ===
2014 թվականի օգոստոսի 22-ին ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը The New York Times-ին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2014/08/23/world/europe/russia-moves-artillery-units-into-ukraine-nato-says.html Russia Moves Artillery Units Into Ukraine, NATO Says] // [[The New York Times]], 22.08.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt; տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսական բանակը վերջին մի քանի օրերին Ուկրաինայի հետ սահմանով է ուղարկել հրետանային զորամասեր, որոնք համալրված են սեփական զինծառայողների հաշվարկներով, և դրանք, նրա խոսքով, օգտագործում է ուկրաինացի ուժայինների ստորաբաժանումների գնդակոծման համար&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml НАТО обвинило Россию в переброске артиллерийских расчетов на Украину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141027023146/http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml |date=2014-10-27 }} // [[РБК]], 22.08.2014&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը հայտարարել է, որ տվյալներ ունի ռուս-ուկրաինական սահմանով տանկերի, զրահամեքենաների, հրետանու տեղափոխման մասին, որոնք ստացվում են անմիջապես ապստամբներին, ինչպես նաև որ ՆԱՏՕ-ն տագնապալի տեղեկություններ ունի Ուկրաինայի հետ սահմանին ռուսական զորքերի կուտակումների մասին&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot; /&gt;։ Օգոստոսի 23-ին Իգոր Կոնաշենկովը հայտնել էր, որ պարոն Ռասմուսենի և նրա մամուլի խոսնակի հայտարարությունները «մեկնաբանելը... ըստ էության իմաստ չունի»:

Օգոստոսի 28-ին Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի միացյալ ուժերի շտաբի ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ «ավելի քան հազար ռուս զինծառայողներ են կռվում Ուկրաինայում» և դա «շատ համեստ գնահատական է»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393823 В НАТО заявили о российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Չիժովը BBC-ի եթերում ասել է, որ «ՆԱՏՕ-ն մինչ այժմ չի ներկայացրել գոնե մեկ ապացույց, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը կամ որևէ մեկը», նա նաև կարծիք է հայտնել, որ «ապատեղեկատվության տարածումը ԶԼՄ-ների ուղիներով և Կիևից ուղղակիորեն» համընկնում է ԵՄ-ի մակարդակով կարևոր հանդիպումների հետ։

2014 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ֆիլիպ Բրիդլավը հայտնել էր այն մասին, որ ՆԱՏՕ-ի նախորդ 2 օրերի ընթացքում գրանցել է Ուկրաինայի արևելք մի քանի շարասյունների ժամանում՝ Ռուսաստանից ռազմական տեխնիկայով և զինվորականներով&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/406790 Натовский военачальник сообщил о прибытии на восток Украины российской военной техники] «Интерфакс», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։ Նրա տվյալներով՝ մինչ այդ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի տարածքում գտնվել է 250-300 ռուս զինվորական մասնագետ&lt;ref&gt;'Полина Химшиашвили'. [http://top.rbc.ru/politics/12/11/2014/546352e4cbb20f5094e41f3e Донбасс горячеет: Киев и ополченцы готовятся к возобновлению войны] «РБК», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։

=== ԵԱՀԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին Ռոստովի մարզում ԵԱՀԿ առաքելության ղեկավար Պոլ Պիկարը, մեկնաբանելով ուկրաինական ԶԼՄ-ների հաղորդումները ռուսական ռազմական տեխնիկայի՝ Ուկրաինա տեղաշարժվելու մասին, հայտնել էր, որ «Գուկովո» և «Դոնեցկ» անցակետերում դիտորդները նման բան չեն տեսել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393747 Представители ОБСЕ опровергли движение военной техники из России на Украину] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի փետրվարի 13-ին ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղար Լամբերտո Զանիերը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած խորհրդաժողովում, հայտարարել է. «եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ ռուսական ստորաբաժանումների շարժումն ու տեղաբաշխումն այդ տարածքում, ապա ես կասեմ, որ չեմ տեսել։ Բայց եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ մարտական գործողությունների մասնակիցներին և այն սպառազինությունը, որը ստացվում է, ըստ ամենայնի, Ռուսաստանից, ես կասեի «այո», ես տեսել եմ»։ Նա նաև հավելել է, որ դիտորդների աշխատանքում կան մի շարք սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանց տեղաշարժի բարդությունը այն տարածքում, որտեղ մարտական գործողություններ են ընթանում&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1765559 Генсек ОБСЕ заявил, что не видел российских войск на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/politics/20150213/363447287.html Генсек ОБСЕ заявил, что не видел в Донбассе подразделений российской армии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cctv-america.com/2015/02/13/fighting-in-the-ukraine-persists-before-cease-fire-deadline Fighting in the Ukraine persists before cease-fire deadline]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Լուգանսկի մարզի Կրուգլիկ գյուղի ապստամբների զինափորձարանում «Բուրատինո» համազարկային կրակի ծանր կրակային համակարգը հայտնաբերվել է ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից «Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների» իրականացման ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite news|title=Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине на основе информации, поступившей по состоянию на 27 сентября 2015|url=http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|accessdate=2015-10-02|publisher=[[ОБСЕ]]|date=2015-09-28|archiveurl=https://archive.is/20151002161304/http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 2-ին «Ռոյթերս» գործակալությունը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել նրանց գրավոր հարցմանը, թե արդյոք «Բուրատինոն» եղել է ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կազմավորումների կողմից&lt;ref&gt;{{cite news|last=Лейва|first=Мария|title=Наблюдатели ОБСЕ обнаружили на Украине систему залпового огня «Буратино»|url=http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|accessdate=2015-10-02|publisher=[[РБК]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002162233/http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ Գործակալությունում նաև նշել են, վկայակոչելով Ջեյնի տեղեկատվական կենտրոնի և Ստոկհոլմի խաղաղության խնդիրների հետազոտման ինստիտուտի տվյալները, որ «...նման համակարգեր արտադրում է միայն Ռուսաստանը, դրանք Ուկրաինա չեն արտահանվել մինչև Դոնբասի հակամարտության սկսվելը»&lt;ref&gt;{{cite news|last=Zverev|first=Anton|title=Deadly Russian rocket system spotted in Ukraine for first time|url=https://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|accessdate=2015-10-02|publisher=[[Reuters]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002161309/http://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերին Զանիերը կրկին հայտարարել էր, որ չի կարող հաստատել Դոնբասում ռուսական զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/369086.html СММ ОБСЕ не подтверждает присутствие на Донбассе российских войск, — Заньер]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rg.kiev.ua/page5/article37071 Loading]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/opinion/protivnik_ne_nayden_missiya_obse_ne_obnaruzhila_na_donbasse_voyska_rf Противник не найден: миссия ОБСЕ не обнаружила на Донбассе войска РФ | Мнения | АиФ Украина]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի նոյեմբերին ԵԱՀԿ ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելությունը Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին ռուսական զորքերի մասնակցության համոզիչ ապացույցներ չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170106173619/http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|archivedate=2017-01-06|accessdate=2017-01-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rfi.fr/emission/20161124-ukraine-donbass-osce-entretien-alexander-hug La situation dans le Donbass en Ukraine: entretien avec le chef de l’OSCE — RFI]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելության աշխատակիցները արձանագրել են տվյալներ, որոնց համաձայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից չենթարկվող տարածքում կան սպառազինությունների տարբեր տեսակներ, որոնք ռուսական ծագում ունեն։ Խուգայի խոսքով՝ առաքելությունը խոսել է գերիների հետ, որոնք պահվում են Ուկրաինայի Զինված ուժերի զինծառայողների կողմից։ Այս գերիները պնդում են, որ «նրանք Ռուսաստանի կանոնավոր զորքերի ներկայացուցիչներ են և ռոտացիոն հիմունքներով գտնվում են Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/10/2018/5bd324739a79471be78459f2?from=main|title=Замглавы миссии ОБСЕ отрекся от слов о присутствии России в Донбассе|publisher=РБК|accessdate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://foreignpolicy.com/2018/10/25/counting-the-dead-in-europes-forgotten-war-ukraine-conflict-donbass-osce/|title=Counting the Dead in Europe’s Forgotten War|publisher=Foreign Policy|accessdate=2018-10-26|author=Amy Mackinnon|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ստեֆան Դյուժարիկը, պատասխանելով Ուկրաինա ռուսական զորքեր մտցնելու մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին, հայտարարել է, որ հնարավորություն չունի «հաստատ հաստատել, թե ով է գտնվում սահմանի որ կողմում»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1406689 ООН не может подтвердить сообщения о вводе российских войск на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/press/en/2014/db140828.doc.htm Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունն իր զեկույցներում հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_seventh_reportUkraine20.11.14.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 15 November 2014]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 20-ին Միջազգային քրեական դատարանը նախնական եզրակացությունների շրջանակներում Դոնբասի հակամարտությունը դասակարգել է որպես միջազգային, ինչպես նաև նշել է 2014 և 2015 թվականներին ռազմական գործողությունների էքսկալացիայի կապը ՌԴ-ի կողմից զորքերի, ֆինանսների և զենքի աջակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2016/11/20/international-criminal-court-russias-invasion-of-ukraine-is-a-crime-not-a-civil-war/|title=International Criminal Court: Russia's Invasion Of Ukraine Is A 'Crime,' Not A Civil War|publisher=Forbes|accessdate=2019-11-24|author=Paul Roderick Gregory|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի մարտի 6-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սկսել է «Դոնբասում ահաբեկչության ֆինանսավորման» գործով Ուկրաինայի հայցի քննությունը&lt;ref&gt;[https://www.unian.net/politics/1808756-v-gaage-v-mejdunarodnom-sude-oon-nachnutsya-slushaniya-po-isku-ukrainyi-protiv-rossii.html В Гааге в Международном суде ООН начнутся слушания по иску Украины против России]&lt;/ref&gt;։

=== ԱՄՆ ===
2017 թվականի դեկտեմբերին ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն ուժի մեջ կթողնի հակառուսական պատժամիջոցների գործող ռեժիմը «այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դադարել ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա և մինչև նրա տարածքային ամբողջականությունը վերականգնվի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3495144?from=doc_vrez «Мы вернёмся к теме Крыма». Рекс Тиллерсон считает невозможным изменение санкционного режима без решения украинского вопроса // «Коммерсантъ» от 13.12.2017]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը գործարկել է [https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe «Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիայի հակազդումը»] (Countering Russia’s Aggression in Ukraine) անվանումով քարոզչական կայքը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3893762 Курт Волкер представил сайт о противодействии агрессии России на Украине // Коммерсантъ, 22.02.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe Countering Russia’s Aggression in Ukraine]&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինա ===
2014 թվականի հունիսի 7-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնել Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարին։ Նոտայում ուշադրություն է դարձվել սահմանապահ ծառայության և Ռուսաստանի այլ իրավասու մարմինների անգործությանը, որոնք չեն խոչընդոտում զինված կազմակերպված կազմավորումների և անձանց անօրինական տեղափոխմանը Ուկրաինայի տարածք&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/2048907-mid_vruchil_rossii_notu_otnositelno_narusheniya_rezhima_na_granitse.htm МИД вручил России ноту относительно нарушения режима на границе]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրահանգ է տվել Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությանը ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները Ուկրաինայի հետ ՌԴ պետական սահմանի պահպանության ռեժիմի ուժեղացման ուղղությամբ՝ ապօրինի անցումները բացառելու նպատակով&lt;ref&gt;[https://ria.ru/defense_safety/20140607/1011107199.html Путин поручил ФСБ усилить режим охраны госграницы с Украиной]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 29-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վիկտոր Մուժենկոն մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ իրեն հայտնի են ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների կազմում առանձին ռուս զինծառայողների և ՌԴ քաղաքացիների մարտական գործողություններին մասնակցելու փաստերը, սակայն նշել է, որ «այսօրվա դրությամբ» ուկրաինական բանակը չի կռվում կանոնավոր ռուսական բանակի ստորաբաժանումների հետ&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/society/20150129/362743379.html Муженко: Украина не воюет с регулярными частями армии РФ] // РИА Новости Украина, 29.01.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |title=МУЖЕНКО: Є ФАКТИ УЧАСТІ ГРОМАДЯН РФ ТА РОСІЙСЬКИХ АРМІЙЦІВ У НЕЗАКОННИХ ЗБРОЙНИХ ФОРМУВАННЯХ НА ДОНБАСІ |accessdate=2020-02-24 |archive-date=2015-01-29 |archive-url=https://archive.today/20150129164016/http://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=578037&amp;sec=1724 Украинские вооруженные силы не сражаются с регулярными частями ВС России — глава Генштаба ВСУ] // [[Интерфакс]], 29.01.2015&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայությունը հարցազրույց էր հրապարակել Մուժենկոյի հետ, որտեղ նա հայտարարել էր, որ իր խոսքերը «դուրս են մղվել համատեքստից», և որ այժմ նա ունի փետրվարյան մարտերին Չեռնուխինո, Լոգվինովո և Դեբալցևո բնակավայրերի շրջանում ռուսական կանոնավոր զորքերի մասնակցության հաստատված փաստեր։ Բացի այդ, նրա պնդմամբ, Ուկրաինայի տարածքում ներկայումս գտնվում են կենտրոնական ռազմական օկրուգի 2-րդ գվարդիական համազորային բանակի 15-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 8-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 98-րդ գվարդիական օդադեսանտային դիվիզիայի 331-րդ գվարդիական պարաշյուտային-դեսանտային գունդը և ռուսական այլ մասեր&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/intervyu-nachalnika-genshtabu-zsu-general-polkovnika-viktora-muzhenka/ Інтерв’ю начальника Генштабу ЗСУ генерал-полковника Віктора Муженка] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 17-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Ստեփան Պոլտորակը լրագրողներին հայտարարել է. «ռուսական զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում մնում են նույն կազմում, անցկացնում են ռոտացիա, նախապատրաստություն ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին։ Մենք հետևում ենք նրանց տեղաշարժին, և մենք գիտենք, թե որտեղ են նրանք։ Նրանք պլանավորում են անցկացնել ռոտացիա, այնպես որ, նրանց թիվը մինչ օրս չի աճել ճշգրիտ»&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/kilkist-rosijskih-vijskovih-na-donbasi-ne-zminilasya-general-polkovnik-stepan-poltorak/ «Количество российских военных на Донбассе не изменилось», — генерал-полковник Степан Полторак] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածքների և ներքին տեղահանված անձանց հարցերով փոխնախարար Գեորգի Տուկան հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի իշխանությունները չեն կարող իրավաբանորեն ապացուցել ռուսական զորքերի ներկայությունը Ուկրաինայի արևելքում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=​Украина не может доказать присутствие войск РФ на Донбассе: сделано резонансное заявление|url=https://apostrophe.ua/news/world/ex-ussr/2017-07-10/ukraina-ne-mojet-dokazat-prisutstvie-voysk-rf-na-donbasse-sdelano-rezonansnoe-zayavlenie/101054|work=Апостроф|accessdate=2017-07-10|language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20170710/1498217473.html Киев признал, что у него нет доказательств присутствия армии РФ в Донбассе]&lt;/ref&gt;։

=== Ֆրանսիա ===
2015 թվականի մարտի 25-ին Ֆրանսիայի ռազմական հետախուզության վարչության ղեկավար, գեներալ Քրիստոֆ Գոմարը, ելույթ ունենալով Ֆրանսիայի Ազգային ժողովում պաշտպանության հարցերով հանձնաժողովի նիստում, հայտարարել է, որ վարչության տվյալներով՝ ոչինչ չի հաստատել Ուկրաինա ներխուժման ռուսական պատրաստությունների մասին ՆԱՏՕ-ի հաղորդումները. «ռուսները չեն տեղակայել ոչ հրամանատարական կետեր, ոչ էլ թիկունքային աջակցության ստորաբաժանումներ, այդ թվում դաշտային հոսպիտալներ, որոնք թույլ կտային ռազմական ներխուժում իրականացնել»,- պարզաբանել Է գեներալը՝ պատասխանելով խորհրդարանական հանձնաժողովի հարցերին&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1895518 Глава военной разведки Франции: Россия никогда не готовила военного вторжения на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150411/1057935734.html Французская разведка: Россия никогда не готовила вторжение на Украину] // [[РИА Новости]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|title=Commission de la défense nationale et des forces armées|date=2015-03-25|publisher=Официальный сайт [[Национальное собрание (Франция)|Национального собрания Франции]]|archiveurl=https://archive.is/20150411152837/http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|archivedate=2015-04-11|accessdate=2015-04-15|quote=L’OTAN avait annoncé que les Russes allaient envahir l’Ukraine alors que, selon les renseignements de la DRM, rien ne venait étayer cette hypothèse – nous avions en effet constaté que les Russes n’avaient pas déployé de commandement ni de moyens logistiques, notamment d’hôpitaux de campagne, permettant d’envisager une invasion militaire et les unités de deuxième échelon n’avaient effectué aucun mouvement. La suite a montré que nous avions raison car, si des soldats russes ont effectivement été vus en Ukraine, il s’agissait plus d’une manœuvre destinée à faire pression sur le président ukrainien Porochenko que d’une tentative d’invasion|lang=fr}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 26-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի հետ Փարիզում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի արևելքում ագրեսոր է հանդես գալիս ՌԴ-ն, և դա հանրահայտ փաստ է. «ագրեսիան գալիս է Ռուսաստանից, այսինքն ագրեսորը Ուկրաինան չէ։ ագրեսորը չի կարող լինել Ուկրաինայի նախագահը։ Մենք նաև ընդունում ենք, որ Ղրիմի անեքսիան անօրինական է, նշանակում է, որ մենք բոլորս գիտենք, թե ով է սանձազերծել պատերազմը և ով է ստեղծել այդ իրավիճակը, և ինչ իրավիճակում ենք գտնվում»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/568095 Макрон назвал Россию агрессором на востоке Украины] // [[Интерфакс]], 26.06.2017&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության ժամանակագրություն ==

=== Զինված դիմակայության սկիզբ ===
2014 թվականի ապրիլի 6-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելքում փետրվարի վերջից տեղի ունեցած զանգվածային հակակառավարական ցույցերի ընթացքում նրանց մասնակիցներն անցել են ակտիվ գործողությունների՝ գրավելով մի շարք վարչական շենքեր Խարկովի, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://izvestia.kiev.ua/article/64224|title=Восстание Юго-Востока - с чего всё началось (ФОТО ВИДЕО)|publisher=[[Известия (газета)|Известия в Украине]]|date=2014-04-07|accessdate=2014-05-01}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Դոնեցկում հռչակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը&lt;ref name=&quot;if-7.04&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=488189&amp;sec=1724|title=Донецк провозгласил себя суверенной республикой|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, մայիսի 11-ին նշանակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ինքնորոշման հանրաքվեի անցկացումը։ Նույն օրը Խարկովում ցուցարարները անվստահություն են հայտնել մարզխորհրդի պատգամավորներին և ընտրել Խարկովի տարածքային համայնքի «այլընտրանքային պատգամավորներին», որոնք հռչակել են Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումը, որը «այլ պետությունների հետ հարաբերություններ կկառուցի միջազգային իրավունքին համապատասխան»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/08/kharkov/ В Харькове вслед за Донецком провозглашена «народная республика»] // [[Лента.ру]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ի օրվա երկրորդ կեսին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հեռուստաուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ զենքով գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն:

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի իշխանությունները գործողություն են իրականացրել Խարկովում՝ վերականգնելով իրավիճակի վերահսկողությունը։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/08/n_6067397.shtml|title=МВД Украины: в Харькове проходит антитеррористическая операция|date=2014-04-08|publisher=[[Газета.ру]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ria-are&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140411/1003533739.html|title=Для арестованных митингующих в Харькове устроили передачу вещей|date=2014-04-11|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1307560-mvd_sredi_zakhvatchikov_kharkovskoy_oga_14_ranee_sudimykh.htm|title=МВД: Среди захватчиков Харьковской ОГА — 14 ранее судимых|date=2014-04-10|publisher=[[ЛІГАБізнесІнформ]]|accessdate=2014-04-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447888 Украинские силовики переходят в контрнаступление. Милиция взяла под контроль здание облгосадминистрации в Харькове // «Коммерсантъ» от 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 11-ի լույս 12-ի գիշերը մի խումբ զինված ակտիվիստներ Իգոր Ստրելկովի գլխավորությամբ անցել են Ուկրաինայի սահմանը&lt;ref&gt;[http://svpressa.ru/war21/article/103643/ «Семнадцать километров мы шли маршем через границу»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|title=Игорь Стрелков: в ночь с 11 на 12 апреля мы пересекли границу|archiveurl=https://archive.today/20170928164757/http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|archivedate=2017-09-28|accessdate=2017-04-16|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 12-ի առավոտյան Ստրելկովի խումբը ռազմավարական կարևոր կետ է գրավել՝ Սլավյանսկ քաղաքը, որն այդ օրվանից դարձել է Դոնեցկի մարզում ապստամբների և կառավարական զորքերի դիմակայության կենտրոնը։

Ապրիլի 13-ին Ենակիևո&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/1345505-separatisty_zakhvatili_gorodotdel_militsii_i_gorsovet_v_enakievo.htm Сепаратисты захватили городотдел милиции и горсовет в Енакиево]. ЛИГАБизнесИноформ&lt;/ref&gt;, Մակեևկա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/47277-v-makeevke-zahvatili-mjeriju В Макеевке захватили мэрию]&lt;/ref&gt; և Մարիուպոլ&lt;ref&gt;[http://www.0629.com.ua/news/514955 В Мариуполе захвачено здание городского совета] // 0629.com.ua&lt;/ref&gt; քաղաքներում ցուցարարները ապստամբների և տեղի միլիցիայի անգործության աջակցությամբ գրավել են քաղաքային վարչակազմերի շենքերը և բարձրացրել ԴԺՀ-ի դրոշները։ Ապրիլի 14-ին ԴԺՀ-ի ուժերի վերահսկողության տակ են անցել Գորլովկա&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/world/article/2014/04/14/1013662-v-gorlovke-zahvatili-militsiyu-i-vodruzili-rossiyskiy-flag.html В Горловке захватили милицию и водрузили российский флаг] // [[Московский комсомолец]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Խարտիզ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/14/1256303.html В Харцызске митингующие захватили мэрию]. [[Росбалт]], 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Ժդանովկա և Կիրովսկոե&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/140414/448322/ Частью Донецкой Народной Республики стали Ждановка и Кировское] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419183512/http://kp.ua/daily/140414/448322 |date=2014-04-19 }} // [[Комсомольская правда]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;։

Մարիուպոլում հակամարտության սկզբից ի վեր հակամարտող ուժերը վերահսկում էին միայն առանձին զորամասեր և վարչական շենքեր, ուստի քաղաքի վերահսկողության կարգավիճակը անորոշ էր մնում մինչև հունիսի 13-ը, երբ «Ազով» գումարտակը ուկրաինացի ուժայինների և զրահատեխնիկայի աջակցությամբ մաքրեց Դոնեցկի ապստամբներից Մարիուպոլի քաղաքային կենտրոնը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/56378-vo-vremja-perestrelki-v-mariupole-opolchency-tjazhelo-ranili-bojca-iz-azova Во время перестрелки в Мариуполе ополченцы тяжело ранили бойца из «Азова»]. Вести, 13.06.2014.&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 27-ին Լուգանսկում հայտարարվել է Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/28/lugansk/ В Луганске объявлена народная республика]. Лента. ру, 28.4.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24smi.org/news/15399-provozglashena-luganskaya-narodnaya-respublika-vid.html Провозглашена «Луганская народная республика» (видео)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=TJ4wcq5hqyk Провозглашение акта независимости Луганской Народной республики]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 29-ին Լուգանսկում ցուցարարները վերահսկողության տակ են վերցրել մարզպետարանը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49764-luganskuju-oga-zahvatili-v-schitannye-minuty Луганскую ОГА захватили в считанные минуты].&lt;/ref&gt;, դատախազությունը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49808-v-luganske-bez-boja-zahvatili-prokuraturu В Луганске без боя захватили прокуратуру].&lt;/ref&gt; և ՆԳՆ մարզային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1158025 ТАСС.]&lt;/ref&gt;։

Իրենց իրավական կարգավիճակն ամրապնդելու համար ինքնահռչակ հանրապետությունները մայիսի 11-ին հանրաքվեներ են անցկացրել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում և, նրանց կազմակերպիչների հայտարարությունների համաձայն, մասնակցել են համապատասխանաբար 75 % և 75 %-ը և «կողմ» քվեարկածների թիվը՝ 89 % և 96 %-ը&lt;ref name=&quot;rbc&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml В Луганской и Донецкой областях подвели итоги референдума] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140515002538/http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml |date=2014-05-15 }}.&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն Դոնեցկում և մարտեր Դոնեցկի օդանավակայանի համար ===
2014 թվականի ամռանը ԴԺՀ-ի կողմնակիցները վերահսկողություն են հաստատել Դոնեցկի նկատմամբ՝ այն մաքրելով Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի և ՆԳՆ-ի մնացած ստորաբաժանումներից զինված կազմավորումների օգնությամբ, որոնք ճեղքել են շրջափակված Սլավյանսկից։ Երկարատև և արյունալի բնույթ են կրել մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանի համար, որը փաստացի ավերակների կույտ է դարձել, սակայն Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն ծանր զենքից քաղաքի գնդակոծման համար օգտագործվել է։ Ուկրաինական կողմի համար օդանավակայանի վերահսկողության պահպանումը խորհրդանշական նշանակություն է ձեռք բերել և դարձել է հզոր քարոզչական գործոն։ ԴԺՀ-ի զինված կազմավորումներին հաջողվել է 2015 թվականի հունվարին օդակայանի տարածքից դուրս բերել Ուկրաինայի ԶՈՒ ստորաբաժանումներին։

=== Մինսկի առաջին համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:Shells hit residential building in Lugansk, August 7, 2014.jpg|մինի|Կադր՝ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին Լուգանսկի բնակելի տուն արկերի ընկնելու տեսագրությունից]]

Մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Պետրո Պորոշենկոն հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում, ուկրաինական իշխանությունների հայտարարած հակաահաբեկչական գործողությունը ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ձեռք բերեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների բնույթ։ Ելույթ ունենալով սեփական երդմնակալության ժամանակ՝ Պորոշենկոն մի կողմից խոստացել է, որ Դոնբաս շուտով խաղաղություն կգա, իսկ մյուս կողմից՝ ընդգծել է. «մենք ավազակների հետ չենք խոսի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3120462 От Нормандии до Берлина. 19 октября состоялась очередная встреча лидеров Германии, Франции, России и Украины // Журнал «Коммерсантъ Власть» № 42 от 24.10.2016]&lt;/ref&gt;։

Սկզբում ուկրաինացի ուժայիններին ուղեկցում էր հաջողությունը՝ կիրառելով ծանր զրահատեխնիկա, հրետանի և մարտական ավիացիա, կանոնավոր զորքեր, Ազգային գվարդիա և կամավորական գումարտակներ, սկսեցին նեղացնել ապստամբներին՝ փորձելով տարանջատել նրանց պաշտպանության երկու հենասյուները՝ Դոնեցկը և Լուգանսկը, և կտրել նրանց Ռուսաստանի հետ սահմանից&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://daily.rbc.ru/special/politics/03/09/2014/54241faccbb20f73f1c6ab61 Три месяца войны: как шли бои на юго-востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 2-ին Լուգանսկի օդային հարձակում է տեղի ունեցել, որի հետևանքով զոհվել է ութ խաղաղ բնակիչ&lt;ref&gt;[http://edition.cnn.com/2014/06/03/world/europe/ukraine-luhansk-building-attack/ Air attack on pro-Russian separatists in Luhansk kills 8, stuns city] // [[CNN]], 02.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/119532 Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине — на основе информации, полученной по состоянию на 28 мая 2014 г., 18:00 (по киевскому времени) | OSCE]&lt;/ref&gt;։

Ամռան սկզբին ուժայինների և ապստամբների միջև մարտեր են ծավալվել ռուս-ուկրաինական սահմանի վերահսկողության համար։ Հունիսի 5-ին ապստամբներին հաջողվել է գրավել ուկրաինական սահմանային անցակետերի մի ամբողջ շարք։ [[Պատկեր:Lugansk-2014-06-18.jpeg|thumb|ձախից|2014 թվականի հուլիսի 18-ին Լուգանսկում հրետակոծության հետևանքով խաղաղ բնակչության շրջանում զոհեր են գրանցվել]]Մինչև հունիսի 13-ը ապստամբները դուրս էին մղվել Մարիուպոլից, և ուկրաինացի ուժայինները «ժողովրդական հանրապետությունները» Ռուսաստանից մեկուսացնելու գործողություն էին ձեռնարկել։

Հուլիսի լույս 5-ի գիշերը ապստամբների ուժերը զրահատեխնիկայի շարասյունով և քաղաքացիական փախստականների ուղեկցությամբ դուրս են եկել շրջափակված Սլավյանսկից և տեղափոխվել հարևան Կրամատորսկ, որտեղից գրեթե անմիջապես ուղևորվել են Հորլովկա և Դոնեցկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014849945.html|title=Обстановка в Горловке, куда прибыли ополченцы из Славянска, спокойная|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014842980.html|title=Мэрия Донецка призвала горожан не выходить из дома без необходимости|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի զինված ուժերը հուլիսի 5-6-ը կարողացել են զբաղեցնել Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին, Կոնստանտինովկան և Արտեմովսկը&lt;ref&gt;{{статья|автор=Екатерина Мирная, Сергей Осипов.|заглавие=Переломный момент. После Славянска стороны опять сядут за стол переговоров?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/prediction/1203905|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2014|номер=28 (1757) за 9 июля|страницы=2, 6}} {{v|7|11|2015}}&lt;/ref&gt;։

Ամռան կեսին ապստամբները մի շարք հաջող հակագրոհներ ձեռնարկեցին, այսպես՝ Սաուր-Մոգիլյայի համար մարտերի և Կանաչապատումի տակ հրթիռային հարձակման արդյունքում Ուկրաինական զորքերն ընկան Հարավային կաթսայի մեջ։

Հուլիսի 17-ին Դոնեցկի մարզի Արևելքում տեղի է ունեցել Malaysia Airlines ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանումը, որը Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթն Էր իրականացնում։ Օգտվելով ողբերգության հետաքննության հետ կապված շփոթությունից՝ Ուկրաինական զորքերն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Ռիժնոյե, Ձերժինսկ և Սոլեդար քաղաքները։ Հուլիսի 22-ին ապստամբները նահանջել են Սևերոդոնեցկից, Լիսիչանսկից, Կիրովսկից և կես ժամից, կորցրել են վերահսկողությունը Սաուր-Մոգիլի նկատմամբ։

Օգոստոսին բեկում է տեղի ունեցել մարտական գործողություններում. սկզբում ապստամբները գրավել են Լուգանսկի մարզի հարավում գտնվող հատվածը, որը սահմանակից է Ռոստովի մարզին, իսկ ամսվա վերջին անցել են հակահարձակման&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;''Мумин Шакиров'' [http://www.svoboda.org/content/article/25452387.html «ДНР — фикция. Решения принимают другие»] // [[Радио Свобода]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 10-ին Իլովայսկի համար մարտեր են սկսվել, որոնք ավելի ուշ ավարտվել են շրջապատով և զինված ուժերի խոշոր խմբավորման ոչնչացմամբ{{#tag:ref|См.&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://online.wsj.com/articles/ukraine-suffers-harsh-defeat-in-eastern-town-1409616541 | title=Ukraine Suffers Harsh Defeat in Eastern Town | work=[[The Wall Street Journal]] | date=2 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/sep/05/ukraine-catastrophic-defeat/ Ukraine: A Catastrophic Defeat]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | title=Pro-Russia rebels confident after making gains | work=[[The Washington Post]] | date=30 August 2014 | accessdate=3 September 2014 | archive-date=10 September 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140910173343/http://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news| url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| title=Battle-hit Ukraine village picks up the pieces| work=The Washington Post| date=1 September 2014| accessdate=| archive-date=24 September 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140924040811/http://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GDyou&quot;&gt;{{cite news | url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/03/ukraine-soldier-youre-better-clueless-because-truth-horrible-moscow-ilovaysk | title=Russian soldier: 'You're better clueless because the truth is horrible' | work=[[The Guardian]] | date=3 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;}}։ Գնդակոծության տակ հայտնված խաղաղ բնակիչների ծանր վիճակը փոքր-ինչ հեշտացրել է Ռուսաստանի հումանիտար օգնությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/08/25/1307331.html В Луганске начали раздавать российскую гумпомощь]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը ապստամբները խոշոր հարձակում են ձեռնարկել Դոնբասի հարավում և դուրս եկել Ազովի ծով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/24/701931.html Ополченцы вышли к Азовскому морю в районе Новоазовска]&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 28-ին նրանք կարողացել են հսկողության տակ վերցնել Նովոազովսկը, ինչպես նաև Նովոազովսկի, Ստարոբեշևսկի, Ամվրոսիևսկի շրջանների մի շարք բնակավայրեր։ [[Պատկեր:Ukrainian government troops in Donbass, September 10, 2014.jpg|left|thumb|2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Դոնբասում ուկրաինական զորքերի բլոկպոստը]] Սեպտեմբերի 1-ին ապստամբներն իրենց հսկողության տակ են վերցրել Լուգանսկի օդանավակայանը, որը 3 ամսվա ընթացքում պահել են Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն&lt;ref&gt;[http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml Ополченцы взяли аэропорт Луганска после трех месяцев осады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140903035355/http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml |date=2014-09-03 }} // [[РБК]], 01.09.2014&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին Մինսկում բանակցություններից հետո ստորագրվեց այսպես կոչված «Մինսկի արձանագրությունը», որով հայտարարվում էր հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ քայլերի կատարումը, մասնավորապես՝ երկկողմանի հրադադարը, Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին օրենքի ընդունումը, ԵԱՀԿ-ի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանի դիտարկումը, պատանդների ազատ արձակումը, համաներումը, ինչպես նաև հումանիտար իրադրության բարելավմանն ու տարածաշրջանի կենսագործունեության վերականգնմանն ուղղված միջոցների ձեռնարկումը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն Ռադան ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա երկու օրենք է ընդունել՝ «Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին» և «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզի տարածքում իրադարձությունների մասնակիցների նկատմամբ հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին»։ Համաներման մասին օրենքի պարզաբանման մեջ նշվել է, որ այն տարածվում է Արևելքում մարտերին մասնակցած (բացառությամբ ծանր հանցագործությունների մեջ կասկածյալների և մեղադրյալների և «Բոինգի» կործանման մեղսակցության) վրա, որոնք օրենքի գործողության մեջ մտնելու սկզբից մեկ ամսվա ընթացքում վայր կդնեն զենքը և ազատ կարձակեն պատանդներին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140916/1024369226.html Трудности статуса: парламент Украины принял законы о Донбассе | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Հատուկ կարգավիճակի մասին օրենքը նախատեսում էր ինքնակառավարման հատուկ կարգ 3 տարով, ռուսաց լեզվի օգտագործմանն աջակցելը, արդյունաբերական օբյեկտների և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, նշված շրջաններում ՌԴ-ի հետ անդրսահմանային համագործակցությունը, տեղի բնակիչներից ժողովրդական ոստիկանության ստեղծումը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52182 Офіційний портал Верховної Ради України]&lt;/ref&gt;։

=== Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:2015-04-24. День солидарности молодёжи в Донецке 394 .jpg|thumb|Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն, 2015 թվականի ապրիլի 24]] [[Պատկեր:2015-03-27. Поездка по бомбоубежищам 088.jpg|thumb|Դոնեցկի Պետրովի շրջանի ռմբակոծիչ ապաստարաններում ուղևորության ժամանակ]]

2015 թվականի հունվարի կեսերին վերսկսվել են լայնածավալ մարտական գործողությունները։ Դրան նախորդել է Վոլնովախայի մոտ ավտոբուսի գնդակոծումը։

Հունվարի 22-ին իրականացվել է Դոնեցկի հրետակոծությունը։ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության հետազոտությունների համաձայն՝ գնդակոծությունն իրականացվել է ականանետից կամ հրետանային զենքից՝ հյուսիս-արևմտյան ուղղությունից&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.osce.org/ukraine-smm/135786|title=Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 22 January 2015: Shelling Incident on Kuprina Street in Donetsk City|date=22.01.2015|publisher=[[ОБСЕ]]|lang=en|accessdate=2015-01-23}}&lt;/ref&gt;։ Նոր ուժով վերսկսվել են մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանում, որն ավարտվել է օդանավակայանի տարածքի անցումը ԴԺՀ զինված կազմավորումների վերահսկողությանը։ Ռազմաճակատի գիծը 1,5-2 կմ-ով տեղափոխվել է օդանավակայանի թռիչքուղուց դեպի հյուսիս։

Հունվարի 23-ին ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հայտարարել Է Դոնեցկի մարզի սահմաններին հասնելու մտադրության մասին և միաժամանակ հրաժարվել է զինադադարի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/54c214fe9a794745def751cb Лидер ДНР объявил о планах «наступать до границ Донецкой области»] // [[РБК]], 23.01.2014&lt;/ref&gt; և գերիների փոխանակման շուրջ բանակցություններ սկսելու հետագա նախաձեռնություններից&lt;ref&gt;[http://kommersant.ru/doc/2653956 Искатели отключений] // Газета «Коммерсантъ» № 11 от 26.01.2015, стр. 1&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին ԴԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Դեբալցևի շրջանում ուկրաինական ուժերին շրջապատելու և Մարիուպոլի վրա հարձակում սկսելու մտադրության մասին։ Նույն օրը Մարիուպոլում գնդակոծվել է «Արևելյան» միկրոշրջանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ukraine-smm/136061 Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 24 January 2015: Shelling Incident on Olimpiiska Street in Mariupol]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 10-ին կրակահերթ է տեղի ունեցել Կրամատորսկում հակաահաբեկչական գործողության շտաբի գտնվելու վայրի ուղղությամբ՝ ՌԶՕ-ի օգտագործմամբ։ Արդյունքում տուժել են նաև բնակելի շենքեր այդ շրջանում&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/news/world-europe-31357588 Ukraine conflict: Battles rage ahead of Minsk talks]&lt;/ref&gt;։

Առավել ակտիվ մարտական գործողություններ են ծավալվել Դեբալցևայի շրջանում, որտեղ ապստամբները գրավել են մի շարք բնակավայրեր, այդ թվում՝ Ուգլեգորսկը։

Զինված դիմակայության այս փուլն ավարտվել է փետրվարի 12-ին Մինսկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնք հայտնի են որպես «Մինսկ-2», որոնցում հայտարարվում էին փետրվարի 15-ից հրադադար, ծանր սպառազինությունների և հրետանու հետքաշում, ընտրությունների անցկացում՝ ուկրաինական օրենսդրությանը համապատասխան, օտարերկրյա զորքերի և տեխնիկայի դուրսբերում, տարածաշրջանի տնտեսական շրջափակման դադարեցում, բոլոր անօրինական խմբերի զինաթափում, Ուկրաինայի վերահսկողությանը սահմանի փոխանցում ընտրություններից հետո և սահմանադրական բարեփոխում ՝ հաշվի առնելով ինքնակառավարման առանձնահատկությունները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջաններում։

Չնայած հայտարարված հրադադարին և պայմանավորվածությունների ստորագրմանը, Դեբալցևի գրոհը շարունակվել է, և փետրվարի 18-ին Դեբալցևոն ամբողջությամբ անցել է ապստամբների հսկողության տակ։

=== Տեղական մարտեր չեզոք գոտում Մինսկի երկրորդ համաձայնագրերից հետո ===
[[Պատկեր:Shelling aftermath in Horlivka, Donetsk district, Eastern Ukraine, 11 June 2015-2.jpg|thumb|left|Գորլովկան հրետակոծությունից հետո]]

«Մինսկ 2»-ի եզրակացությունից հետո հակամարտության կողմերը լոկալ մարտավարական մարտեր են ծավալել չեզոք գոտում՝ անորոշ կարգավիճակով, Ավդեևկա պրոմզոնում և Շիրոկինում՝ փորձելով բարելավել իրենց կրակային վերահսկողությունը այն ճանապարհների նկատմամբ, որոնք անցնում են ճակատային գծի երկայնքով։ Շարունակվել են փոխադարձ կրակոցները, սակայն էապես պակաս արդյունավետությամբ և փոքր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ։ Գրեթե դադարել են օգտագործվել ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգեր։ Չնայած հակամարտության երկու կողմերի արմատական տարրերի անհամաձայնությանը՝ Պորոշենկոն և ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Մինսկի համաձայնություններին հետևելու և հակամարտության «ռազմական լուծման» բացակայության մասին։

2016 թվականի ամռանը նկատվել է փոխհրաձգությունների և լոկալ մարտերի ակտիվության աճ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=terF_I3QmUo Сценарий 2014-го: террористы вновь активизировались на Донбассе — Гражданская оборона, 21.06 — YouTube]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20160403/1401876644.html|title=Порошенко: военного решения проблемы Донбасса не существует|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-05-21|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի դեկտեմբերի 18-20-ը իրադրությունը կտրուկ սրվել է Դեբալցևի շրջանում, այսպես կոչված, «Սվետլոդարի դուգում»։ Չեզոք գոտում երկու օր կատաղի մարտեր են ընթացել ապստամբների և ուկրաինացի զինվորականների միջև&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/12/19/logvinovo/ Украинская армия начала артподготовку в районе Логвиново: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ Մարտերի ընթացքում երկու կողմերն էլ կիրառել են Մինսկի համաձայնագրերով արգելված խոշոր տրամաչափի հրետանի&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/news/419942/na_svetlodarskoyi_duge_protivnik_pones_sereznye_poteri_i_otbroshen_volonter_yuriyi_mysyagin Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների վարկածով՝ ուկրաինացի զինվորականները փորձել են հավասարեցնել իրենց պաշտպանական գիծը և հարձակման են անցել ապստամբներին գրաված դիրքերից դուրս մղելու նպատակով, սակայն կորուստներ կրելով ստիպված են եղել նահանջել։ Ուկրաինական հրամանատարության վարկածի համաձայն՝ ապստամբներն անմիջապես առաջինն են գրոհել ուկրաինական դիրքերի վրա՝ քողարկելու համար արգելված տրամաչափի հրետանին, սակայն կատաղի մարտերի ընթացքում զգալի կորուստներ են կրել և հետ շպրտվել իրենց դիրքերը։ Բացի այդ, ուկրաինական հրամանատարության վարկածով, հակագրոհի ընթացքում հակառակորդը հետ է մղել 1,5 կմ² տարածք, 2 հենակետ և Սվետլոդարի ջրամբարի մի մասը&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/resonance/420313/boi_pod_svetlodarskom_rezultaty_na_21_dekabrya Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունվարի 29-ին Ավդեևկի քաղաքի շրջանում, որը վերահսկվում է ուկրաինական բանակի կողմից, սկսվել են լայնածավալ մարտական գործողություններ և ավելացել է կրակոցների ինտենսիվությունը Դոնեցկ-Յասինովատայա- Ավդեևկա եռանկյունում։ Զոհերի թիվը երկու կողմից էլ տասնյակ է։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր, որ զանգվածային գնդակոծությունների պատճառով Ավդեևկա քաղաքը մնացել է առանց ջրի, ջերմության և լույսի։ Հակահարձակման արդյունքում ուկրաինացի զինվորականները կարողացել են ամրապնդվել Սպարտակի տակ գտնվող նոր տարածքներում և անցնել ցարական գյուղի շրջանում Դոնեցկի մայրուղին&lt;ref&gt;[http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ В Украине рассказали о «вранье» Пескова, крупных потерях РФ и успешном контрнаступлении ВСУ под Авдеевкой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190902074040/http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ |date=2019-09-02 }}, 31.01.2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://republic.ru/posts/79139 Бои за Авдеевку. Почему под Донецком возобновились боевые действия?], 31.01.2017&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերին ԼԺՀ-ում քաղաքական ճգնաժամի սկսվելու կապակցությամբ ուկրաինական բանակը հարձակման է անցել՝ գրավելով ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող որոշ տարածքներ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/gladosovo/ ДНР пошла спасать ЛНР и подпустила к себе украинцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/malo_polovin/ Украинцы воспользовались хаосом в Луганске и пошли в наступление]&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, ուկրաինացի զինվորականների կողմից զբաղված են եղել Տրավնևոյե և Գլադոսովո ավանները&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/25/boltun/ Наступление ВСУ в Донбассе сорвал болтливый волонтер]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի կորուստներ ==
[[Պատկեր:2015-03-17. Вечер-реквием по погибшим детям Донбасса 001.jpg|thumb|Դոնեցկ]] [[Պատկեր:2015-08-16. Участники фестиваля «Большой Донбасс» на Саур-Могиле 154.jpg|thumb|Սաուր-Մոգիլա]]ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ Ուկրաինայում հակամարտության զոհ են դարձել․

* 2015 թվականի մարտի 27-ի դրությամբ՝ 21 480 մարդ, 6083 մարդ զոհվել է, 15397-ը՝ վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/info/1547347|title=История конфликта на юго-востоке Украины. Досье (обн. 2015)|date=2014-11-01|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-07-23|author=}}&lt;/ref&gt;
* 2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ՝ 31 805 մարդ, 9 574 զոհ և 22 231 տուժած
* 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ի դրությամբ՝ 35 081 մարդ, 10 303 զոհ&lt;ref&gt;включая гражданское население, украинских силовиков, вооруженцев [[Отдельные районы Донецкой и Луганской областей|ОРДЛО]] и 298 пассажиров рейса [[MH17]]&lt;/ref&gt; և 24 778 տուժած&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21015&amp;LangID=E Statement of the High Commissioner for Human Rights on cooperation and assistance to Ukraine in the field of human rights]&lt;/ref&gt;
* 2019 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 12 800-ից մինչև 13 000 զոհ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;&gt;[https://www.dw.com/uk/%D0%BE%D0%BE%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D1%83-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D1%96-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%B8-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B5-13-%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%8F%D1%87-%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B5%D0%B9/a-47172250 ООН: Жертвами конфликта на Востоке Украины стали почти 13 000 человек]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերին այլ երկրներ փախածների թիվը կազմել է 1,5 միլիոն մարդ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստան և Բելառուս է փախել՝ համապատասխանաբար 1,15 միլիոն և 149 հազար։ 7 967 մարդ ապաստան է խնդրել [[Գերմանիա]]յից, 7 267-ը՝ [[Իտալիա]]յից, 5 423-ը՝ [[Լեհաստան]]ից, 3 176-ը՝ [[Ֆրանսիա]]յից, 2 742-ը՝ [[Շվեդիա]]յից, 286-ը՝ [[Մոլդովա]]յից, 80-ը՝ [[Ռումինիա]]յից, 71-ը՝ [[Հունգարիա]]յից, 26-ը՝ [[Սլովակիա]]յից:

Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն հայտարարել է, որ 2017 թվականի փետրվարի 2-ի դրությամբ Ռուսաստանում ուկրաինացի փախստականների թիվը կազմել է 2 302 448 մարդ, նրանցից Ուկրաինայի հարավ-արևելքից՝ 1 039 977 մարդ և 1 361 անչափահաս&lt;ref&gt;[https://sledcom.ru/press/smi/item/1102090/ СМИ о СК — Следственный комитет Российской Федерации]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 8-ին Frankfurter Allgemeine թերթը, վկայակոչելով ռազմական շրջանակներում անանուն աղբյուրներ, հաղորդել Է հակամարտության ընթացքում 50 հազար զոհվածների մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/ukraine-sicherheitskreise-bis-zu-50-000-tote-13416132.html|title=Военные круги: до 50 000 погибших|date=2015-02-08|publisher=[[Frankfurter Allgemeine]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինական կողմի կորուստներ ===

==== Անձնակազմի կորուստ ====
2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն Լվովի մարզ կատարած այցի ընթացքում հայտնել էր, որ Դոնբասում մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 2896 ուկրաինացի զինծառայող&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|title=На Донбассе за время боевых действий погибло 2 896 украинских военных, - Порошенко|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020053008/https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ռազմական գործողությունների ընթացքում ինքնասպանությունների և կանխամտածված սպանությունների պատճառով զոհվել էր գրեթե 900 զինվորական&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|title=За время боевых действий на Донбассе из-за убийств и самоубийств погибли почти 900 военных, - Матиос|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020011556/https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլի 14-ին [[Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն|Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության]] խոսնակ [[Անդրեյ Լիսենկո]]ն հայտարարել էր, որ հակամարտության սկզբից զոհվել է 2652 ուկրաինացի զինծառայող, ևս 9578 զինծառայող վիրավորվել է&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ua/rus/news/vremya-ato-pogibli-2652-voennosluzhashchih-1492164487.html За время АТО погибли 2652 военнослужащих, — Минобороны]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «Книга пам’яті загиблих» կայքի 2018 թվականի դեկտեմբերի 6-ի դրությամբ բոլոր կառավարական կազմավորումների կորուստները կազմել են 4030 զոհ&lt;ref&gt;[http://memorybook.org.ua/index.htm Книга пам’яті загиблих]&lt;/ref&gt;։

Բացի այդ, Ուկրաինայի բանակի ազգային անվտանգության և գլխավոր շտաբի պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, 2015 թվականի մարտի սկզբին 968 միավոր զրահատեխնիկա է կորել&lt;ref&gt;[[Радио «Свобода»]]: [http://ria.ru/world/20150302/1050452664.html ''«Генштаб: на сході України загинув 1541 військовий»'']. 02.03.2015&lt;/ref&gt;։

Իրինա Գերաշչենկոյի (Դոնբասի հակամարտության կարգավորման գծով Ուկրաինայի նախագահի կողմից նշանակված լիազոր) տվյալներով, որը հրապարակվել էր 2014 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, շուրջ 2,4 հազար զինվորական և քաղաքացիական անձինք հաշվառված են Դոնբասում գերիների և անհայտ կորածների ցուցակում&lt;ref&gt;[[Корреспондент.нет]]: [https://korrespondent.net/ukraine/3421416-na-donbasse-propaly-bez-vesty-yly-popaly-v-plen-okolo-24-tysiachy-chelovek-yryna-heraschenko ''«На Донбассе пропали без вести или попали в плен около 2,4 тысячи человек — Ирина Геращенко»'']. 19.09.2014&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 11-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազի տեղակալ-գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսը մամուլին հայտնել էր, որ ուկրաինական բանակի ոչ մարտական կորուստները հակամարտության երկու տարվա ընթացքում կազմել են 1294 զինծառայող, որոնցից 405-ը մահացել են հիվանդության պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/349510.html|title=''«Небоевые потери Украины за время АТО составляют 1,3 тыс. военных, 405 из которых – из-за болезни»''|date=2016-06-11|work=«[[Интерфакс-Украина]]»|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-06-11|description=|deadlink=}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Yurkevych-Andriy-pohoron-5547.jpg|thumb|Զինվորի հուղարկավորություն, 2014 թվականի սեպտեմբերի 11]] Հարկ է նաև հաշվի առնել, որ դեռևս Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության սկզբում ուկրաինական ԶԼՄ-ներում կասկածի տակ էր դրվել Կիևում հրապարակվող կորուստների պաշտոնական վիճակագրությունը&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1364173 ''«Царёв: Киев занижает данные о потерях украинской армии»'']. 6.08.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 19-ին «Ուկրաինայի զինվորական մայրեր» իրավապաշտպան կազմակերպությունում հայտարարվել էր Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից երկրի արևելքում ուժային գործողության գոտում իրական ռազմական կորուստները կանխամտածված թաքցնելու մասին։ Կազմակերպության կարծիքով՝ ԱԱՊԽ-ի գաղտնի կարգադրությամբ կորուստների հաշվառման մեջ էին մտնում միայն զինվորականները, այն դեպքում, երբ ''սպանված ոստիկանների, սահմանապահների, ՈՒԱԾ-ի զինվորականների, ազգային գվարդիայի և տարածքային գումարտակներից կամավորների թիվը գաղտնի էին պահում''։ «Զինվորական մայրերի» տվյալներով՝ «միայն Սլավյանսկում կորուստները հարյուրավոր էին»։ Մայրերի կազմակերպությունը նաև հայտարարել էր, որ ապստամբների նահանջից հետո ուկրաինացի զինվորականները բոլոր սպանվածների մարմինները գցել են փոսի մեջ և պարզապես էքսկավատորով ծածկել՝ լրագրողներին ասելով, որ դա ապստամբների կողմից սպանված տեղացիների «զանգվածային թաղում» էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալներով՝ «վերջին շաբաթներին ամեն օր զոհվում էր 40-ից 60 զինծառայող»&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1388544 ''«„Солдатские матери Украины“ заявили о сокрытии военными массовых потерь в зоне АТО»'']. 19.08.2014&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ Դոնբասում մարտերում զոհված և տուժած ուկրաինացի զինվորականների թվի մասին պաշտոնական տվյալները «հակասական են»։ Այս մասին նշվում էր Ուկրաինայում ՄԱԿ-ի դիտորդական առաքելության աշխատանքի արդյունքների մասին զեկույցում։ «ՄԱԿ-ի՝ Ուկրաինայում և ԱՀԿ-ում Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելությունը կարծում էր, որ զոհված ուկրաինացի զինվորականների, քաղաքացիական և զինված խմբավորումների անդամների թվի մասին տվյալները պակաս են եղել հակաահաբեկչական գործողության անցկացման ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում»,- ասված Էր զեկույցում։ Որպես օրինակ նշվում էր այն փաստը, որ ԱԱՊԽ-ն հայտնել Էր օգոստոսի 24-ից մինչև սեպտեմբերի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում 151 զոհվածների մասին, այն դեպքում, երբ Պաշտպանության նախարարությունում հայտարարել էին, որ միայն Իլովայսկի շրջանում և որոշ այլ վայրերում առավել ինտենսիվ մարտերի զոհ էր դարձել հակաահաբեկչական ուժերի 181 մարտիկ։ «Կառավարության կողմից ռազմական կորուստների իջեցման մակարդակը կարելի է նկատել՝ համեմատելով ԱԱՊԽ-ի տրամադրած վիրավորների տվյալները (3277) այն զինծառայողների թվի հետ, որոնք բուժվել են հիմնական զինվորական և քաղաքացիական բժշկական հաստատություններում, որոնք գտնվում են մարտական գործողությունների մոտակա շրջաններում՝ Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի և Զապորոժսկայա։ Նրանց թիվը կազմում էր առնվազն 4800 մարդ»,- ասվում էր զեկույցում։ Բացի այդ, որոշ զինվորականներ թեթև վերքերով բժշկական օգնություն են ստացել հենց մարտի դաշտում, ուստի, հավանաբար, հաշվի չեն առնվել պաշտոնական հաշվետվություններում։ Վիրավորների իրական թիվը կարող էր կրկնակի գերազանցել պաշտոնապես հնչեցված թիվը,- կարծում են նրանք&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Zn.ua: [http://zn.ua/UKRAINE/oon-ukrainskaya-vlast-mozhet-zanizhat-dannye-o-poteryah-sil-ato-155447_.html ''«ООН: Украинские власти могут занижать данные о потерях сил АТО»'']. 09.10.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 18-ին Զապորոժիեի մարզի Կուշուգում ավանում տեղադրվել էր Անհայտ զինվորի հուշաքարը։ Խաչը տեղադրվել էր գերեզմանատանը։ Խաչի տեղադրման արարողությանը մասնակցել էին Ուկրաինայի բոլոր հիմնական դավանանքների ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=evysv3yDnw0 В Запорожье поставили памятник погибшим героям АТО]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի տեղակալ Վասիլի Սերվատյուկը հայտարարել էր, որ հակամարտության ընթացքում զոհվել էր 69 ուկրաինացի սահմանապահ&lt;ref&gt;[http://dpsu.gov.ua/ua/news/V-Administracii-Derzhprikordonsluzhbi-vidbulasya-zustrich-z-prikordonnikami-yaki-otrimali-poranennya-v-rayoni-provedennya-ATO/ В Адміністрації Держприкордонслужби відбулася зустріч з прикордонниками, які отримали поранення в районі проведення АТО]&lt;/ref&gt;։

==== Դասալքություն ====
Ուկրաինայի գլխավոր զինվորական դատախազ [[Անատոլի Մատիոս]]ի խոսքով՝ մինչև 2015 թվականի մարտ ռազմական դատախազությունը 17 հազար գործ է հարուցել Ուկրաինայի զինված ուժերից դասալքության փաստով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/03/3/7060348/ Главный военный прокурор: к ответственности привлечены 17 тысяч дезертиров] // [[Украинская правда]], 03.03.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի օգոստոսին Մատիոսը նույնպես արձանագրել էր զանգվածային դասալքության դեպքերին։ Նրա խոսքով՝ կազմվել էր ցուցակ, որում ընդգրկված էին 5 հազար ուկրաինացի իրավապահներ և շուրջ 3 հազար զինվորականներ, որոնք անցել էին հակառակորդի կողմը&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/13/collaborator/ В Киеве насчитали восемь тысяч перешедших на сторону ополчения силовиков: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== Ազդեցություն ռազմական մտքի վրա ==
Դոնբասի պատերազմը ստիպել է ուշադրություն դարձնել որոշ պահերին, որոնք կարող են ի հայտ գալ ոչ միջուկային հակամարտությունում տեխնիկապես հավասար հակառակորդի հետ բախման ժամանակ&lt;ref name=&quot;reb&quot;&gt;{{cite web|url=https://inosmi.ru/military/20170913/240272045.html|title=Военные уроки Донбасса с точки зрения американцев|date=2017-09-13|work=inosmi|language=ru|accessdate=2017-09-18}}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գործակալություն]]ը 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի ենթակառուցվածքային էներգետիկ օբյեկտների վրա իրականացված լայնածավալ կիբեռգրոհները համարել էր երկրի արևելքում ռազմական գործողությունների մաս։ ԱԱԳ-ն ենթադրում էր, որ Ուկրաինան կիբերպոլիգոնի է վերածվել զանգվածային կիբեռգրոհների մշակման համար&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, ցամաքային զորքերի գեներալ-լեյտենանտ Հերբերտ Մաքմասթերը և ռազմական փորձագետ Ֆիլ Քարբերն ուշադրություն են դարձրել հակամարտությունում ցողունային և ռեակտիվ հրետանու զանգվածային կիրառմանը՝ նշելով ուկրաինական զորքերի դեմ պայքարի գործում նման մարտավարության բարձր արդյունավետությունը։ Պաշտպանության և ազգային անվտանգության ոլորտի ամերիկացի մասնագետ Կայլ Միզոկամին (Kyle Mizokami) մատնանշել է հակամարտության մեջ [[Համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ|ՀԿՌՀ]]-ի ինտենսիվ կիրառումը, որի կիրառման մասսայականությունը չի զիջում սովորական ցողունային։ Փորձագետների կողմից նաև նշվել էր զորքը թերմոբարիկ զինամթերքով զինելու անհրաժեշտությունը, ընդ որում՝ նշելով բարձրճշգրիտ զինամթերքի վրա ԱՄՆ Զինված ուժերի կենտրոնացման միակողմանի լինելը։ Բացի այդ, Ուկրաինային դիմակայող ուժերը ակտիվորեն կիրառել են նշանառու դրոններ հրետանային հարվածների ճշգրտման համար, որոնք զգալիորեն փոխհատուցել են ժամանակակից բարձրճշգրիտ հրետանային զինամթերքի պակասը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-america-should-fear-russias-crazy-rocket-artillery-20085|title=США следует бояться реактивной артиллерии России|date=2017-04-08|work=National Interest|language=ru|accessdate=2017-09-18|author=Kyle Mizokami}}&lt;/ref&gt;։

Ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների ակտիվ օգտագործումը (ՌԷԲ) վերածվել է արդյունավետ զենքի։ ՌԷԲ-ը բաղկացած էր ռադիոէլեկտրոնային ճնշումից, դրոններից և կապից, կապի խափանումներից, հակառակորդի կոորդինատների հաշվարկից՝ ըստ ազդանշանի աղբյուրի։ Պատերազմը բացահայտել է ամերիկյան Harris ռազմանավերի կոդավորման թերությունները, որոնք ՌԷԲ-ի միջոցներին թույլ են տվել հեշտությամբ հաշվարկել սեփականատիրոջ դիրքը, որին հաջորդում են հրետանային հարվածները։ Ֆիլ Կարիերը հայտարարել էր զինամթերքի պայթուցիկների հեռահար շարքից հանելու համակարգերի կիրառման մասին։ ՌԷԲ-ի կիրառման վերլուծությունը հանգեցրել էր ամերիկյան բանակում ՌԷԲ-ի միջոցների զարգացման գծի վերանայմանը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

== Տնտեսական և հումանիտար հետևանքներ ==
[[Պատկեր:Lysychansk 16.jpg|thumb|Հակամարտության ընթացքում ավերված բնակելի տուն Լիսիչանսկում]] [[Պատկեր:Burning apartment building in Shahtersk, August 3, 2014.jpg|մինի|Հրդեհ Շախտյորի բնակելի տանը, 2014 թվականի օգոստոսի 3]]{{main|Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության հումանիտար հետևանքներ (2014-2015)}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը հանգեցրել է հազարավոր խաղաղ բնակիչների մահվան, բնակավայրերի քաղաքացիական ենթակառուցվածքի և կենսապահովման համակարգերի ավերումների, բնակչության կենսամակարդակի նվազման, փախստականների և ներքին տեղահանվածների հսկայական հոսքի, մարդու հիմնարար իրավունքների համատարած խախտումների։

=== Փախստականներ և պատերազմի զոհեր ===
ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության տվյալներով՝ 2015 թվականի ապրիլի սկզբի դրությամբ Ուկրաինայի բնակիչների ընդհանուր թիվը, որոնք փախել են արտասահման՝ ապաստան փնտրելու կամ օրինական կացության այլ ձևեր գտնելու նպատակով, հասել է 777 000-ի։ Նրանց մեծ մասը գտնվում էր Ռուսաստանում&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=23481#.VSU5-_Dkc6E Гуманитарные потребности в Украине огромны, но доноры не спешат на помощь. Центр новостей ООН, 08 апреля 2015]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի սոցիալական քաղաքականության նախարարության տեղեկատվության համաձայն՝ 2019 թվականի փետրվարի 5-ի դրությամբ ներքին տեղահանված անձանց թիվը, որոնք գրանցվել էին 2014 թվականին զինված հակամարտության սկսվելուց ի վեր, կազմել է 1 361 912 մարդ&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot;&gt;[https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/ReportUkraine16Nov2018-15Feb2019_RU.pdf Доклад Управления Верховного комиссара ООН по правам человека о ситуации с правами человека в Украине, 16 ноября 2018 года — 15 февраля 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդվում էր ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության զեկույցում, որը պատրաստվել է ՄԱԿ-ի մոնիթորինգային առաքելության աշխատանքի արդյունքների հիման վրա, 2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ը Դոնբասում զոհվել է առնվազն 3023 քաղաքացիական անձ, իսկ հաշվի առնելով «Մալայզիական ավիաուղիների» ԱԱՆ-17 չվերթի ինքնաթիռի աղետը՝ հակամարտության կապակցությամբ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմում էր առնվազն 3321 մարդ։ Վիրավոր քաղաքացիական անձանց թիվը, ըստ գնահատումների, գերազանցում էր 7000-ը&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։ Հակամարտության առաջին 10 ամիսներին (2014 թվականի ապրիլի կեսերից մինչև 2015 թվականի փետրվարի կեսերը) բաժին է ընկել քաղաքացիական բնակչության շրջանում բոլոր զոհվածների 81,9 %-ը (2713), իսկ Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների ընդունումից հետո՝ 18,1 %-ը (608 զոհ)։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության գնահատմամբ՝ Ուկրաինայում հակամարտության հետ կապված զոհերի ընդհանուր թիվը (2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում) կազմում է 40-43 հազար։ 12,8-13 հազար զոհ (առնվազն 3321 քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 9,5 հազար մարտիկ) և 27,5-30 հազար վիրավոր (մոտավորապես 7-9 հազար քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 21-24 հազար մարտիկ)&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։

=== Ականապատ վտանգ ===
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հումանիտար հարցերով օգնական Ուրսուլա Մյուլլերի զեկույցի համաձայն՝ 2017 թվականի դրությամբ Դոնբասը աշխարհի ամենակոպիտ տարածաշրջաններից մեկն էր&lt;ref&gt;[http://www.unocha.org/sites/unocha/files/statement-and-speech/ASGUkraineMSBriefingAsDelivered%2023102017.pdf]&lt;/ref&gt;։  

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տվյալների համաձայն՝ 2018 թվականի մարտի դրությամբ ականազերծման ենթակա է 16 հազար կմ² տարածք&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2018/04/02/z-pochatku-bojovih-dij-perevireno-blizko-26-tis-ga-teritorij-ta-znishheno-ponad-340-tis-vibuhonebezpechnih-predmetiv-polkovnik-maksim-komisarov/ З початку бойових дій перевірено близько 26 тис. га територій та знищено понад 340 тис. вибухонебезпечних предметів — полковник Максим Комісаров]&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական վնաս, որը հասցվել է 2014 թվականի մարտական գործողություններով ===
Ինչպես նշում է ԱՄՀ-ն, 2014 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 7-7,5 %-ով՝ հիմնականում արևելքի հակամարտության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |title=По подсчетам МВФ экономика Украины в прошлом году упала на 7-7,5 % / Новости / Finance.UA |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2015-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503035019/http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչև երկրի արևելքում ռազմական հակամարտության սկսվելը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի ներդրումը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում էր շուրջ 25 %&lt;ref name=&quot;Forbes&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|title=Ю. Хандожко. Заводы стоят: как пострадали от войны предприятия востока Украины. Forbes, 10.11.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141230121456/http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|archivedate=2014-12-30|accessdate=2014-12-24|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այլ տվյալներով՝ Դոնբասը խաղաղ ժամանակ ապահովել է Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի 16 %-ը և դրա արտահանման 27 %-ը&lt;ref&gt;[http://gazeta.zn.ua/promyshliennost/promyshlennost-donbassa-voennye-poteri-_.html Юлия Самаева, Роман Ивченко. Промышленность Донбасса: военные потери, «Зеркало недели», 11 июля 2014]&lt;/ref&gt;.։

2014 թվականի մարտական գործողությունների ընթացքում ամենից շատ տուժել են այն ճյուղերը, որոնց հիմնական ներուժը կենտրոնացած էր երկրի արևելքում՝ կոքսի և նավթամշակման արտադրանքի, քիմիական արտադրանքի, մետալուրգիական արտադրանքի և մեքենաշինության արտադրանքի արտադրությունը։ Դոնեցկի մարզում արդյունաբերական արտադրությունը 2014 թվականի սեպտեմբերին նվազել է 59,5 %-ով՝ նախորդ տարվա համեմատությամբ, Լուգանսկի մարզում՝ 85 %-ով։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայում ածխի արդյունահանումը նախորդ տարվա համեմատությամբ կրկնակի նվազել է, ընդ որում ամենամեծ անկումը գրանցվել է Դոնեցկի մարզում&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;։

Տարածաշրջանում աշխատանքը կանգնեցրել են 93 հանքերից 69-ը։ Սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է 25-30 տոկոսով&lt;ref name=&quot;profi&quot;&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-rossii/entry1008235208.html Путину подготовили секретный доклад о ситуации на Донбассе // Биржевой лидер, 19 ноября 2014]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հաշվետվության մեջ հայտնել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում պարենային ճգնաժամի առկայության մասին։ Ըստ տվյալների՝ կառավարության կողմից չվերահսկվող շրջանների մարդկանց շուրջ 26 %-ը և տարածաշրջանի վերահսկվող շրջանների բնակչության 15 %-ը չափավոր կամ լրջորեն ապահովված չեն եղել պարենով&lt;ref&gt;http://www.unn.com.ua/ru/news/1712236-ukrayina-uviyshla-do-pereliku-krayin-z-problemami-z-prodovolstvom&lt;/ref&gt;։ Համաշխարհային պարենային ծրագրի հետազոտության տվյալներով՝ ԴԺՀ/ԼԺՀ-ի տարածքներում բնակվող մի շարք սննդամթերքների, առաջին հերթին՝ մսամթերքի սահմանափակ հասանելիություն ունեն, իսկ ականապատված մեծ տարածքների պատճառով գյուղմթերքները չեն կարող զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ բանջարեղենի աճեցմամբ&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/368237.html В ООН говорят о продовольственных проблемах в ОРДЛО]&lt;/ref&gt;։

=== Ենթակառուցվածքի և քաղաքացիական օբյեկտների ոչնչացում ===
ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերին մարտական գործողությունների հետևանքով երկու մարզերի ենթակառուցվածքները 440 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վնաս են կրել։ Փլուզվել է գրեթե 2000 շենք, Դոնեցկում աշխատանքը դադարեցրել է ձեռնարկությունների ավելի քան 70 տոկոսը (նրանցից շատերը հանքեր են, որոնք ածուխ են մատակարարել Ուկրաինայի մնացած շրջանների ձեռնարկությունների և էլեկտրակայանների համար)։ Գործարանների մի մասը տուժել է անմիջապես հրետակոծություններից, մի մասը զրկվել է ենթակառուցվածքից և հոսանքազրկվել. մարտական գործողությունների ընթացքում ավերվել են երկաթուղային ճանապարհները և վնասվել էլեկտրահաղորդման գծերը&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;

2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի տվյալներով՝ Լուգանսկի մարզում վնասվել և ավերվել են ավելի քան 3700 օբյեկտներ (դրանցից 123-ը՝ կոմունալ սեփականության, 57-ը՝ պետական, 3516-ը՝ մասնավոր)։ Լուրջ վնասվածքներ են ստացել բնակարանային շինարարության 123 օբյեկտ, էլեկտրամատակարարման 3311 օբյեկտ, առողջապահության 21 հաստատություն, 65 հանրակրթական ուսումնական հաստատություն, ինչպես նաև ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի օբյեկտներ, ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի 74 օբյեկտ և 65 արդյունաբերական օբյեկտ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |title=Три миллиарда на Луганскую область // The Kiev Times |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090736/http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://echo.msk.ru/blog/orlov_oleg/1454246-echo/ Гуманитарная катастрофа в Первомайске]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot;&gt;{{книга|автор=Григорьев М. С.|год=2016|тираж=|doi=|isbn=|серия=|страниц=|столбцы=|страницы=216|том=|издательство=Кучково поле|часть=Целенаправленное уничтожение детских домов, школ, больниц и другой инфраструктуры Донбасса|место=Москва|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://www.oprf.ru/files/1_2016dok/kniga_grigoriev_obiknovenniy_fashizm28032016.pdf|оригинал=|заглавие=Обыкновенный фашизм: военные преступления украинских силовиков (2014—2016)|ссылка часть=|ref=}}&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունները լուրջ հարված են հասցրել առողջապահական համակարգին։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ մարտական գործողությունների գոտում 32 բժշկական հաստատություններ ամբողջությամբ շարքից հանվել են, 17 հիվանդանոցներ վնասվել են գնդակոծությունների հետևանքով, բայց շարունակել են գործել, բուժանձնակազմի շուրջ 70 տոկոսը հարկադրված Է եղել լքել հակամարտության գոտիները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում։ Արդյունքում շատ երեխաներ, Հղի կանայք և վիրավորները զրկվել են բժշկական ծառայությունների պատշաճ հասանելիությունից&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=22250#.VA_LmcJ_sYw Центр новостей ООН — Боевые действия на востоке Украины нанесли серьёзный удар по национальной системе здравоохранения]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140703/1014619622.html Участки газопроводов повреждены в Луганской области в ходе боёв] //[[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://vestiua.com/ru/news/20140617/49472.html Штаб АТО прекратил боевые действия возле водонасосной станции]. vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383708 Обстрел вывел из строя насосную станцию канала «Северский Донец — Донбасс»] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

Փորձագետների տվյալներով՝ 2014 թվականի աշնանը Դոնբասում ոչնչացվել է 30 կամուրջ, ամբողջությամբ ոչնչացվել է 4585 բնակելի տուն&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=OV1s22WRToo Расстрел насосной станции в Славянске].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://aif.ua/society/social/1193851 Фото из Донецка: разорванный водовод, огромные дыры в трубах после обстрела] // [[Аргументы и факты]]-Украина&lt;/ref&gt;, ավերվել է հազար կիլոմետր ավտոմոբիլային ճանապարհներ, վնասվել է 58 ջերմաէլեկտրակայան&lt;ref name=&quot;profi&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/456019-donetsk-ostanetsia-bez-vody Донецк останется без воды?] // [[Комсомольская правда|«Комсомольская правда]] в Украине»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383835 Астахов сообщил об уничтоженном детдоме в Славянске] // [[Интерфакс]].&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական շրջափակում ===
2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից Ուկրաինայի իշխանությունները գործողության մեջ են դրել «տարածաշրջանում սոցիալ-տնտեսական իրադրության կայունացման» խիստ միջոցներ, որոնք ուղղված են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի անվերահսկելի տարածքների դեմ, ինչը փաստացի նշանակում էր ֆինանսատնտեսական շրջափակման հաստատում&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt; Մասնավորապես, դադարեցվել է այդ տարածքների բնակչությանը կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների վճարումը և բյուջետային հիմնարկների (առողջապահություն, կրթություն, էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկություններ) աշխատակիցների աշխատավարձերը։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը հանձնարարել է մինչև դեկտեմբերի 1-ը տարհանել բյուջետային հաստատությունները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնբասի շրջաններից։ Բյուջետային հաստատությունների աշխատակիցները, որպեսզի պահպանեն աշխատավարձի իրավունքը, պետք է դուրս գային տարհանվող պետական հաստատությունների հետ, իսկ թոշակառուներն ու այլ սոցիալական վճարումների իրավունք ունեցող մարդիկ՝ մինչև դեկտեմբերի 1-ը գրանցվել Ուկրաինայի այլ շրջաններում ներքին վերաբնակիչների կողմից&lt;ref name=&quot;взгл&quot;&gt;[https://vz.ru/news/2014/12/1/717841.html Киев начал экономическую блокаду Донбасса // Взгляд, 01 декабря 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի վերջին Դոնբասում դադարեցրել են աշխատանքը խոշորագույն պետական «Օչադբանկն» ու ուկրաինական երկաթուղիները («Ուկրզալիզնիցյա»)։ Օչադբանկը միակ Ուկրաինական բանկն է, որն աշխատում էր Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքներում,-հայտարարել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մասնաճյուղերը համապատասխանաբար Կրամատորսկ և Սևերոդոնեցկ տեղափոխելու մասին։ Ուկրաինական բանկերի ճնշող մեծամասնությունը աշխարհազորայինների կողմից վերահսկվող տարածքներում աշխատանքը դադարեցրել է դեռ 2014 թվականի ամռանը&lt;ref name=&quot;взгл&quot; /&gt;։

Գոտու մուտք և ելք Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից վերահսկվող տարածքում իրականացվող հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում էր միայն անցակետերի միջոցով, և միայն «համակարգող խմբերի» կողմից տրված անցումներով&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-shtabe-ato-rasskazali-o-punktah-propuska-s-okkupirovannoy-territorii-donbassa-404842.html В штабе АТО рассказали о пунктах пропуска с оккупированной территории Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Մուտքի համակարգի ներդրումից հետո շատ բնակիչներ լրացուցիչ խնդիրներ ունեցան ուկրաինական անցակետեր հատելու և սոցիալական նպաստներ ստանալու հարցում&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/105432-donchan-ne-vypuskajut-bez-specpropuskov-i-lishajut-mobilnoj-svjazi-i-interneta Дончан не выпускают без спецпропусков и лишают мобильной связи и интернета]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունիսին արգելք էր սահմանվել վառելիքի (բենզինի և գազի), սննդամթերքի և դեղորայքի սահմանազատման գծով անձնական օգտագործման համար (բացառությամբ հումանիտար օգնության)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|title=Блокада усиливается. Ввоз продуктов и лекарств в зону АТО запрещён|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304110837/http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|archivedate=2016-03-04|accessdate=2015-08-07|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Չճանաչված հանրապետություններում պարենամթերքը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։

Հունիսի 22-ին Ուկրաինան ամբողջությամբ փակել է ավտոբուսային հաղորդակցությունը ԴԺՀ-ից և ԼԺՀ-ից։

2017 թվականի հունվարին կամավորական գումարտակների վետերանները և ուկրաինական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստներն սկսել են երկաթուղու շրջափակումը Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերում՝ պահանջելով դադարեցնել առևտուրը Ուկրաինայի իշխանություններին չվերահսկվող տարածքների հետ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3235181?from=doc_vrez Блокаду Донбасса распространяют на Россию. Украинские радикалы перекрывают железнодорожное сообщение между двумя странами // «Коммерсантъ» от 05.03.2017]&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարին ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում գտնվող մետալուրգիական գործարաններին հումքի մատակարարումների տրանսպորտային շրջափակման հետևանքով դադարեցին։

Փետրվարի վերջին ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարներ Ալեքսանդր Զախարչենկոն և Իգոր Պլոտնիցկին համատեղ հայտարարություն են արել, որում ուկրաինական իշխանություններից պահանջել են վերացնել Դոնբասի շրջափակումը մինչև մարտի 1-ը, Հակառակ դեպքում ԴԺՀ-ն և ԼԺՀ-ն պատասխան տնտեսական միջոցներ կձեռնարկեն՝ արտաքին կառավարում կմտցնեն Ուկրաինական իրավասության բոլոր ձեռնարկություններում, որոնք աշխատում են ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում և կդադարեն ածուխ մատակարարել Ուկրաինային։ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները խոստովանել են, որ շրջափակման հետևանքով շատ ձեռնարկություններ արդեն դադարեցրել են իրենց աշխատանքը, և հայտարարել են «բոլոր արտադրական գործընթացները վերակառուցելու և դրանք Ռուսաստանի և այլ երկրների շուկաներ ուղղելու մտադրության մասին»&lt;ref name=&quot;заложники&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3228580?from=doc_vrez Донбасс берёт заводы в заложники. ДНР и ЛНР ответили на транспортную блокаду промышленным ультиматумом // «Коммерсантъ» от 27.02.2017]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հրամանագիր է ստորագրել Դոնբասում գոյություն ունեցող սահմանազատման գծի՝ ԴԺՀ-ի պետական սահմանի կարգավիճակի շնորհման մասին։

Մարտի 16-ին Պորոշենկոն զիջումների է գնացել ռադիկալներին և հրամանագիր է ստորագրել, որով գործողության մեջ է դրվել Ազգային անվտանգության խորհրդի 2017 թվականի մարտի 15-ի «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության հիբրիդային սպառնալիքներին հակազդելու անհետաձգելի լրացուցիչ միջոցառումների մասին» որոշումը&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/economic/409415.html Порошенко ввёл в действие решение СНБО о временном прекращении грузоперевозок с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 16.03.2017]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/591915.html Порошенко требует от Зеленского объяснить, на каком основании украинская делегация в ТКГ инициировала отмену экономического ограничения с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 05.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Երկաթուղային հաղորդակցության դադարեցումը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող տարածքների և Ուկրաինայի մնացած մասի միջև հանգեցրել է ածուխի մատակարարումների լիակատար դադարեցմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3391136 Углезамещение. Покроют ли поставки из США потребности Украины // Коммерсантъ, 23.08.2017]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում Ուկրաինան ածխաքար էր գնում Ռուսաստանից և Բելառուսից։

== Միջազգային արձագանք ==
{{main|Ուկրաինայի արեւելքում զինված հակամարտությանը միջազգային արձագանք}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը միջազգային լայն արձագանք է առաջացրել։ Պետությունների և կազմակերպությունների արձագանքը ներառել է դիվանագիտական գործիքների զգալի սպեկտր՝ դատապարտող բանաձևերի ընդունումից մինչև պատժամիջոցների սահմանումն ու հակամարտության երկու կողմերին հանդերձանքի մատակարարումը։

[[Պատկեր:Vladimir Putin at celebrating the 70th anniversary of D-Day (2014-06-06; 06).jpeg|thumb|Անգելա Մերկելը, Պետրո Պորոշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը 2014 թվականի հունիսի 6-ին [[Նորմանդիա]]յում]] Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ իր յոթերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի նոյեմբերին հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot; /&gt; Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ ութերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի դեկտեմբերին նշել է օտարերկրյա մարտիկների մասնակցությունը հակամարտությանը, ինչպես նաև այն, որ Ուկրաինայի իշխանությունների մարտիկներից մի քանիսում ճանաչել են ռուս զինծառայողներին&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot; /&gt;

Միջազգային հանրությունը փորձում է հակամարտությունը դիվանագիտական մեթոդներով լուծել միջազգային խորհրդակցությունների, միջնորդական և բազմակողմ հանդիպումների և բանակցությունների միջոցով։ Մասնավորապես՝

* Ուկրաինայի վերաբերյալ Ժնևյան հայտարարություն է ստորագրվել 2014 թվականի ապրիլի 17-ին Ժնևում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Ուկրաինայի ներկայացուցիչների կողմից
* տեղի են ունեցել Ուկրաինայի հարցով կոնտակտային խմբի հանդիպումները Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչների հետ, որոնց արդյունքը, մասնավորապես, դարձել է 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի Մինսկի արձանագրությունը
* տեղի են ունեցել «[[Նորմանդական քառյակ]]ի»՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների հանդիպումները, որոնց արդյունքը դարձել է 2015 թվականի փետրվարի 12-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր]]ը։

== Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում ==
2014-2016 թվականներին Ուկրաինայում զինված հակամարտության սկսվելուց կարճ ժամանակ անց մի շարք երկրներ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իրենց քաղաքացիների համար՝ այլ պետության տարածքում մարտական գործողություններին անհատույց մասնակցելու համար։ Մինչ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների սկսվելը այդ երկրների օրենսդրությունը քրեական կարգով պատժում էր միայն վարձկանության համար, այսինքն՝ վճարովի հիմունքներով մարտերին մասնակցելու համար։

'''Այն երկրները, որտեղ դատապարտվել են Ուկրաինայի մարտական գործողություններին մասնակցած քաղաքացիները․'''
* {{Դրոշավորում|Բելառուս}}
** 2015 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Վասիլի Պարֆենկովի նկատմամբ վարձկանության համար, որը կռվել է Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2015/11/16_a_7895231.shtml Зачем на юго-восток Украины едут белорусы — Газета. Ru]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի մարտին Բելառուսի ՆԳՆ-ն հայտարարել էր Ուկրաինայում կռվող քաղաքացիների նկատմամբ 135 քրեական գործ հարուցելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |title=В отношении воевавших в Украине белорусов заведено 135 уголовных дел, заявляют в МВД {{!}} Информационно-справочный портал Беларуси — interfax.by |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2017-08-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829040535/https://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլին Բելառուսի քրեական օրենսգրքում ներառվել են հոդվածներ, որոնք նախատեսում են մինչև 5 տարվա ազատության սահմանափակում կամ 2-ից մինչև 5 տարվա ազատազրկում՝ Բելառուսի քաղաքացու (կամ Բելառուսում բնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձի) անշահախնդիր մասնակցության համար, օտարերկրյա պետության տարածքում հակամարտող կողմերից մեկի զինված կազմավորման գործում, ինչպես նաև զինված հակամարտությանը, առանց պետության լիազորության ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար։ Կամավորների պատրաստման, հավաքագրման, ուսուցման կամ ֆինանսավորման մեջ մեղավոր անձանց նկատմամբ քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները նախատեսում են 5-10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;mm&quot; /&gt;։ 2017 թվականի սեպտեմբերին դատապարտվել է երկու տարվա ազատազրկման ազատության սահմանափակման համար Ալեքսեյ Երշովը, որը մասնակցել է ԴԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին։ Երշովը դարձել է 361-3-րդ հոդվածով դատապարտված առաջին քաղաքացին&lt;ref name=&quot;erch&quot;&gt;{{Cite web |url=https://openrussia.org/notes/714368/ |title=Статья «Наемничество» — кого сажают в России, Белоруссии и Казахстане |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928132536/https://openrussia.org/notes/714368/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}
** 2017 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայում դատապարտվել էր 5 տարվա և 4 ամսվա ազատազրկման գործազուրկ Բենջամին Ստիմսոնը, որը 2015 թվականին կամավոր մեկնել էր ԴԺՀ և մի քանի ամսվա ընթացքում գտնվել չճանաչված հանրապետության տարածքում&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/news/2017/07/14/n_10306244.shtml Суд Великобритании приговорил ополченца ДНР к тюремному сроку]&lt;/ref&gt;։ Նա մարտական գործողություններին չի մասնակցել, բայց ծառայել է ԴԺՀ զինված ուժերի թիկունքային ստորաբաժանումում՝ երբեմն մեկնելով առաջապահ դիրքեր&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/news-40601533 Британцу дали больше пяти лет за участие в боях на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ղազախստան}}
** Քրեական օրենսգրքի «մասնակցությունը զինված հակամարտությանը օտարերկրյա պետության տարածքում» հոդվածը նախատեսում է մինչև 7 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/07/kazah/ Казахстанца осудили за участие в украинском конфликте: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է կամավոր Վդովենկոն, որը վերադարձել է ԼԺՀ-ից (դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի համար&lt;ref&gt;[https://e-news.su/info/38716-dobrovolcam-donbassa-grozit-ugolovnoe-presledovanie-na-rodine.html Добровольцам Донбасса грозит уголовное преследование на Родине.]&lt;/ref&gt;): 2015 թվականին Ղազախստանում դատապարտել են ևս չորս կամավորների, որոնք կռվել են Ուկրաինայում (նրանցից մեկը պայմանական ժամկետ է ստացել, իսկ մյուս երեքը՝ ազատազրկման իրական ժամկետներ)&lt;ref name=&quot;kprf&quot;&gt;[https://kprf.ru/pravda/issues/2016/120/article-56512/ Борьба с фашизмом карается тюрьмой]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին քրեական գործ էր հարուցվել ԴԺՀ-ից վերադարձած Մաքսիմ Երմոլովի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;kprf&quot; /&gt;։
* {{Դրոշավորում|Լատվիա}}
** 2015 թվականին Լատվիայի քրեական օրենսգիրքը լրացվել է երեք հոդվածներով, որոնք ուղղված են լատվիացի կամավորների դեմ, որոնք կռվում են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից։ 77.1 հոդվածը նախատեսում է մինչև 10 տարվա ազատազրկում «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը ակտիվ մասնակցության համար, որն ուղղված է պետության տարածքային անձեռնմխելիության կամ քաղաքական անկախության դեմ»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |title=Новый закон позволит сажать в тюрьму латвийских наемников |accessdate=2020-01-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160919132907/http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |archivedate=2016-09-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 77.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «այն կողմին, ում գործունեությունն ուղղված է պետության տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ», ֆինանսական կամ գույքային օգնության տրամադրման համար նախատեսված է նաև մինչև 10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ 77.3-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև 8 տարվա ազատազրկում՝ «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը հակաիրավական մասնակցության համար»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ Արդեն 2015 թվականի նոյեմբերին Լատվիայի երկու քաղաքացիների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել Դոնբասում պատերազմին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/2121699.html За участие в ополчении Донбасса латвийцу грозит 10 лет тюрьмы]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին ձերբակալվել է Լատվիայի ոչ քաղաքացի, որին մեղադրանք է առաջադրվել 77.1 հոդվածով&lt;ref&gt;[https://vz.ru/world/2016/2/4/792348.html Страны ЕС открыли сезон охоты на донбасских ополченцев]&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալված Արտյոմ Սկրիպնիկը կռվել է ԼԺՀ-ի կողմում և վիրավորվել&lt;ref&gt;[http://politinform.su/politika/51414-v-latvii-nachalis-aresty-antifashistov-ischut-ruku-moskvy.html В Латвии начались аресты антифашистов. Ищут руку Москвы]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Սերբիա}}
** 2014 թվականին պատասխանատվություն է սահմանվել նույն արարքի համար՝ վեց ամսից մինչև 6 տարվա ազատազրկում մեկ անձի համար, մինչև 8 տարվա ազատազրկում կազմակերպված խմբի անդամի համար&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/2014/10/21/komandir-serbskikh-dobrovolcev-v-novorossii-na-rodine-menya-obvinili-po-dvum-statyam.html Командир сербских добровольцев в Новороссии: «На родине меня обвинили по двум статьям» — Политика — МК]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հուլիսի կեսերին Սերբիայում դատապարտվել էին Դոնբասից ութ կամավորներ. նրանց 3-ից մինչև 5 տարի պայմանական ազատազրկման էին դատապարտել&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/1943627.html В Сербии осуждены добровольцы, отправлявшиеся воевать за Донбасс]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սերբիայի դատախազությունը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից կռված քաղաքացիների դեմ 45 քրեական գործ էր հարուցել&lt;ref&gt;[http://www.politika.rs/scc/clanak/392408/Tuzilastvo-pokrenulo-45-postupaka-protiv-placenika Тужилаштво покренуло 45 поступака против плаћеника]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Էստոնիա}}
** Պետության իշխանություններն Ուկրաինային 2016 թվականին հանձնել են Էստոնիայի քաղաքացի Վլադիմիր Պոլյակովին քրեական հետապնդելու համար, որին Ուկրաինայի իշխանությունները մեղադրել են ԼԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցելու մեջ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/06/30/polyakov/ Украине выдали причисленного к луганским ополченцам эстонца]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}}
** 2014 թվականին երկրում ստեղծվել է իրավական բազա, որը թույլ է տալիս պատասխանատվության ենթարկել այլ պետության տարածքում մարտերին անհատույց մասնակցելու համար․ «Դաշնային օրենքով չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետության տարածքում տվյալ պետության օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, Ռուսաստանի Դաշնության շահերին հակասող նպատակներով պատժվում է ազատազրկմամբ՝ հինգից տասը տարի ժամկետով, ազատազրկմամբ՝ մեկ տարուց երկու տարի ժամկետով» &lt;ref&gt;[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=174173;fld=134;from=177261-1;rnd=0.2852511646228896 «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 13.07.2015, с изм. от 16.07.2015) (с изм. и доп., вступ. в силу с 25.07.2015) — КонсультантПлюс]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հոկտեմբերին քրեական գործ էր հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 359-րդ հոդվածի 3-րդ մասով՝ Ռուսաստանի քաղաքացի Ռոման Ժելեզնովի նկատմամբ «զինված հակամարտությանը վարձկանի մասնակցության» համար&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;, որը կռվում էր Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;Доклад [[Московская Хельсинкская группа|Московской Хельсинкской группы]] «[http://mhg-main.org/sites/default/files/files/doklad-prava-cheloveka-rf-2015-ru.pdf Права человека в Российской Федерации]», с. 224&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մարտին Ռոման Ժելեզնովը հեռակա կարգով դատապարտվել էր 4 տարվա ազատազրկման&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://vesti-ukr.com/mir/283619-sud-moskvy-prihovoril-rossijanina-iz-azova-k-chetyrem-hodam-kolonii Суд Москвы приговорил россиянина из «Азова» к четырём годам колонии]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Հունգարիա}}
** 2018 թվականի ապրիլին Կրիստիան Լ.-ն, որը կռվում էր ԴԺՀ-ի կողմից, հունգարական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «զինված ընդհարումներին մասնակցող զինված խմբին արգելված միանալու համար»։ Դատավճիռը երկու տարի էր:

'''Այն երկրները, որտեղ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել Ուկրաինայում կռված քաղաքացիների նկատմամբ, բայց դատապարտումների փաստերի մասին տեղեկություններ չկան․'''
* {{Դրոշավորում|Ղրղզստան}}
* 2015 թվականին քրեական օրենսգիրքը լրացվել է 226-4-րդ հոդվածով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |title=В Кыргызстане вводится уголовная ответственность за наемничество и участие в вооруженных конфликтах |accessdate=2019-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160826082207/http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |archivedate=2016-08-26 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որը Ղրղզստանի քաղաքացու համար նախատեսում է «օտարերկրյա պետության տարածքում զինված հակամարտություններին կամ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար վարձկանության նշանների բացակայության դեպքում» պատիժ՝ 5-ից մինչև 8 տարի ազատազրկում (նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված հանցավոր խմբի կողմից այդ արարքը կատարելու դեպքում՝ 8-12 տարի ժամկետով)&lt;ref&gt;[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/568 Уголовный кодекс Кыргызской республики от 1 октября 1997 года № 68]&lt;/ref&gt;։
*{{Դրոշավորում|Չեռնոգորիա}}
** Իշխանությունները քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իր տարածքում մշտապես բնակվող անձանց՝ այլ երկրների տարածքում մարտական գործողություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[http://www.senica.ru/balkans/news/chernogoriya-prinyala-zakon-o-dobrovolcakh-i-nayomnikakh Черногория приняла закон о добровольцах и наёмниках — Senica.ru — Сербия и бывшая Югославия]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները օտարերկրյա կամավորներին, որոնք կռվում էին ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի համար (բացի Ռուսաստանի քաղաքացիներից), սկզբում չեն հետապնդել.մինչև 2017 թվականը նրանց նկատմամբ ոչ մի դատավճիռ Ուկրաինական դատարաններ չեն կայացրել։ Առաջին օտարերկրյա կամավորը (չհաշված Ռուսաստանի քաղաքացիներին) դարձել Է Բրազիլիայի քաղաքացի Ռաֆայել Մարկես Լուսվարգին&lt;ref&gt;[https://ru.krymr.com/a/28338011.html «Год в траншеях, в окопах»: исповедь осужденного бразильца из «ДНР»]&lt;/ref&gt;։ Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանի դատավճռով նա 2017 թվականի հունվարին դատապարտվել էր 13 տարվա ազատազրկման՝ ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար ունեցվածքի բռնագրավմամբ&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09feb2017/dnrmercenary.html На Украине россиянина приговорили к 11 годам тюрьмы за участие в войне на стороне ДНР]&lt;/ref&gt;, սակայն դատավճիռը չեղյալ էր հայտարարվել վերաքննիչ դատարանի կողմից ընթացակարգային խախտումների պատճառով, իսկ խափանման միջոցը փոխվեց կալանքից անձնական պարտավորությամբ՝ երկու ամիս ժամկետով&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sbu-o-zaderzhanii-nacionalistami-lusvargi-reshenie-kotoroe-vyzvalo-vozmushchenie-obshchestva-baziruetsya-isklyuchitelno-na-procedurnyh-momentah-244730.html СБУ о задержании националистами Лусварги: Находится на свободе потому, что ожидает решения суда под личным обязательством]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մայիսին Լուսվարգին կրկին կալանավորվել է&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sud-arestoval-lusvargi-245062.html Суд арестовал Лусварги / ГОРДОН]&lt;/ref&gt; և 2019 թվականի մայիսի 2-ին կրկին դատապարտվել 13 տարվա ազատազրկման&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/news/2019/05/2/7214109/ Суд дав бразильцю Лусваргі 13 років тюрми допомогу бойовикам ОРДЛО] // «Українська правда», 2.05.2019.&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարին Ուկրաինայի դատարանը 10 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել ԼԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար (ինչպես նաև հրազեն և ռազմամթերք պահելու և կրելու համար) Ռուսաստանի քաղաքացի Վիկտոր Ագեևը&lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/ussr/news/474269-ageeva-prigovor-sud Задержанного на Украине россиянина Агеева приговорили к 10 годам лишения свободы]&lt;/ref&gt;։

== Իրավական որակավորում ==
Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության միասնական իրավական գնահատական գոյություն չունի։ Այսպես, Amnesty International-ը ուղղակիորեն հայտարարել է ռազմական գործողություններին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;Amnesty international, [https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/09/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement/ Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement.]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Human Rights Watch-ը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտությունը դիտարկել է որպես ոչ միջազգային բնույթի զինված հակամարտություն&lt;ref&gt;[[Human Rights Watch]], [https://www.hrw.org/ru/news/2014/07/01/vostochnaya-ukraina-voprosy-mezhdunarodnogo-gumanitarnogo-prava Восточная Украины: вопросы международного гуманитарного права.]&lt;/ref&gt;։ Էմորիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Լաուրի Բլանկը պնդում է, որ որոշակի հանգամանքներում հակամարտությունը կարող է ճանաչվել միջազգային&lt;ref&gt;[http://harvardnsj.org/2014/05/ukraines-crisis-implications-for-the-law-of-armed-conflict/ Harvard National Security Journal — Ukraine’s Crisis: Implications for the Law of Armed Conflict]&lt;/ref&gt;։ Սուրբ Թովմասի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Ռոբերտ Դելահանթին հայտարարում է Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի Դաշնության ագրեսիայի մասին՝ նշելով, որ այն սկսվել Է Ղրիմի միացումից&lt;ref&gt;Robert J. Delahunty. The Crimean Crisis. University of St. Thomas Journal of Law and Public Policy, 2014. № 6&lt;/ref&gt;։ Ամերիկացի լրագրող Նոլան Պետերսոնը՝ նախկինում զինվորականը «Ուկրաինայում ոչ թե քաղաքացիական պատերազմ է, այլ ներխուժում» վերնագրով հոդված է հրապարակել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |title=В Украине не гражданская война, а вторжение, — американский журналист |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219225128/http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, Լյուբլյանայի համալսարանի քաղաքագիտության պրոֆեսոր Անտոն Բեբլերը նշել է, որ ի տարբերություն Ղրիմի, Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում դեռևս ոչ ոք չի արձանագրել ռուսական կանոնավոր զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներկայությունը&lt;ref name=&quot;bebler2015&quot;&gt;{{статья|автор=Anton Bebler|заглавие=Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict|ссылка=http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|язык=en|издание=Romanian Journal of European Affairs|тип=журнал|год=2015|месяц=3|число=15|том=15|номер=01|страницы=48|doi=|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190214161758/http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|archivedate=2019-02-14}}&lt;/ref&gt;։

Ռուս գիտնականները, մասնավորապես Ի. Կոտլյարովը, գերադասում են կենտրոնանալ ռազմական հանցագործությունների վրա, որոնք կատարվել են հակամարտության ընթացքում, քան նրա որակավորումների վրա&lt;ref&gt;Котляров И. И., Пузырева Ю. В. Гражданская война в Украине: международное право и уголовная ответственность индивидов за совершение международных преступлений // Московский журнал международного права. 2014. № 4, стр. 16—30&lt;/ref&gt;։ Սակայն որոշ ռուս գիտնականներ, մասնավորապես, Կ. Պ. Սավրիգան, պնդում է, որ եթե մի կողմ թողնենք հակամարտությանը ռուսական զորքերի անմիջական մասնակցության հարցը, ապա այն, միևնույն է, կարող է ճանաչվել միջազգային, եթե ապացուցվի, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԼԺՀ և ԴԺՀ զինված կազմավորումների նկատմամբ «արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացրել»&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;Саврыга К. П. Украинский кризис и международное право: конфликт на востоке Украины и сецессия Крыма // Право и политика. 2015. № 7, стр. 954—967&lt;/ref&gt;։ Նա նաև պնդում է, որ նույնիսկ ապստամբներին ընդհանուր օգնությունը կարող է բավարար լինել հակամարտությունը որպես միջազգային որակելու համար, սակայն այդ դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պատասխանատու չի համարվի ապստամբների գործողությունների համար (որոնց նկատմամբ կկիրառվեն միջազգային հակամարտություններում գործող ավելի խիստ կանոններ) և նրա գործողությունները չեն կազմի ագրեսիայի ակտ, քանի որ այդպիսի որակումը, ՄՏԲԽ-ի որոշմանը համապատասխան, հնարավոր է բացառապես հումանիտար նկատառումներից ելնելով&lt;ref&gt;Darcy S. Judges, Law and War: The Juducial Development of International Humanitarian Law. Cambridge. 2014.&lt;/ref&gt;։ Սավրիգան նաև նշում է, որ գոյություն ունեցող միջազգային օրինակարգում նույնիսկ ռուսական ագրեսիայի փաստի հաստատման դեպքում Ուկրաինան չի կարող հասնել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ միջազգային իրավունքի ոչ մի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջոցի&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.radiosvoboda.org/a/25456177.html Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունների գոտում իրավիճակի քարտեզների արխիվ]{{ref-uk}}
* [http://timer.od.ua/minds/perejivet_li_ukraina_okonchatel_noe_reshenie_russkogo_voprosa_334.html Արդյո՞ք Ուկրաինան «ռուսական հարցի վերջնական լուծումը» կապրի։] // Timer.od.ua — 25/08/14
* {{статья |автор= |заглавие=Ով է կռվում ուկրաինական ուժայինների կողմում. մարդիկ, միջոցներ, սպառազինություն |оригинал= |ссылка=http://ria.ru/world/20140801/1018500542.html |автор издания= |издание=[[Ռիա Նովոստի]] |тип= |место= |издательство= |год=01.08.2014 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=РИА Новости |archiveurl=http://www.peeep.us/f6ec7478 |archivedate=2014-08-01}}
* {{cite web |url=http://www.mid.ru/bdomp/Ns-dgpch.nsf/0/38fa8597760acc2144257ccf002beeb8/|title=«Սպիտակ գիրք» (Ուկրաինայում Մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության սկզբունքի խախտումներ) (2013-2014) |last=|first=|author= |date= 2014-12-12 |work= |publisher=// [[Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն]]|accessdate=|lang=ru}}
* {{cite web |url=http://images.derstandard.at/2014/07/10/Abductions-and-Torture-in-Eastern-Ukraineengl.pdf|title=Abductions and torture in eastern Ukraine (Похищения и пытки на восточной Украине) |author= |date= 2014-07|work= |publisher=// [[Международная амнистия]] |accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|title=Report on the human rights situation in Ukraine (Положение с правами человека на Украине)|author= |date= 2014-06-15|work= |publisher=// Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights ([[Организация Объединённых Наций]])|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/UNICEF%20Ukraine%20SitRep%20%2310%20-%2031%20May%202014.pdf|title=Ukraine Humanitarian Situation Report № 10|author= |date= 2014-05-31|work= |publisher=// [[ЮНИСЕФ]]|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* [https://meduza.io/feature/2016/02/11/mozhno-skazat-ispytali-sebya «Դոնբասում կռված ռուս քաղաքացիների մենախոսությունները — Meduza]
* [[Тарасов, Александр Николаевич|Тарасов А. Н.]] [http://saint-juste.narod.ru/Kakoj_harakter.html Какой характер носит война в Донбассе?]
* [https://cyberleninka.ru/article/n/otverzhennye-sravnitelnye-biografii-ukrainskihi-novorossiyskih-polevyh-komandirov Щербак А. Н., Комин М. О., Соколов М. А. «Отверженные»: Сравнительные биографии украинских и «новороссийских» полевых командиров // Журнал политической философии и социологии политики «Полития. Анализ. Хроника. Прогноз»]
* {{cite web |url=https://www.osce.org/ru/ukraine-smm/reports|title=Ուկրաինայում հատուկ մոնիթորինգային առաքելության ամենօրյա եւ օպերատիվ հաշվետվությունները|last=|first=|author= |date= 2019-06-03|work= |publisher=// OSCE ([[ОБСЕ]])|accessdate= 2019-06-03 |lang=ru}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2015 հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2016 հակամարտություններ]]</text>
      <sha1>hssznw5wv0phkl6807muw3pczqu1dye</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492584</id>
      <parentid>8492582</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="283879" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Карта населённых пунктов Донецкой и Луганской областей.jpg|300px|մինի|Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի բնակավայրերի քարտեզ]]
'''Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում'''&lt;ref name=&quot;news-release&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.icrc.org/rus/resources/documents/news-release/2014/08-15-ukraine-large-scale-delivery.htm|title = Украина: идет подготовка к масштабной операции по доставке гуманитарной помощи|date = 2014-15-08|publisher = [[Международный комитет Красного Креста]]}}&lt;/ref&gt;, մարտական գործողություններ [[Ուկրաինա]]յի [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Լուգանսկի]] մարզերի տարածքում, որոնք սկսվել են 2014 թվականի ապրիլին։

Մարտական գործողություններն ընթանում են [[Ուկրաինայի զինված ուժեր]]ի և այլ ուժային կառույցների (ինչպես նաև մի շարք անկանոն կամավորական ռազմականացված կազմավորումների) և ապստամբների զինված կազմավորումների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։ Ուկրաինայի պնդմամբ՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև ռուսական զինված ուժերը, իսկ Ռուսաստանն այդ մեղադրանքները հերքում է&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 7-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնակատար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը [[Խարկով]]ում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ հայտարարել էր հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի նախագահի կայքում զետեղվել Է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին № 405/2014 հրամանագրի տեքստը. «գործողության մեջ դնել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի 2014 թվականի ապրիլի 13-ի ահաբեկչական սպառնալիքի հաղթահարման և Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության պահպանման անհետաձգելի միջոցառումների մասին»։ Հրամանագիրն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt; (հարկ է նշել, որ ապրիլի 8-ին Խարկովում նույնպես հակաահաբեկչական գործողություն է իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rian.com.ua/analytics/20140408/343497716.html|title=Антитеррористическая операция в Харькове: хроника событий|author=|website=|date=2014-04-08|publisher=РИА Новости Украина|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;):

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Մայիսի 12-ին Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում մեկ օր առաջ կայացած ինքնորոշման հանրաքվեներից հետո հռչակվեց Դոնեցկի&lt;ref name=&quot;sov&quot;&gt;{{cite web |url= http://ria.ru/world/20140512/1007507367.html |title= ДНР провозгласила себя суверенным государством |author= |date= 2014-05-12|work= |publisher=[[РИА Новости]] |accessdate=2014-05-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Լուգանսկի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140512/1007522425.html|title=Луганск и Донецк проголосовали за независимость|author=|website=|date=2014-05-12|publisher=РИА Новости|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt; Ժողովրդական Հանրապետությունների ինքնուրույնությունը, որոնց իշխանությունները պահանջել են իրենց հայտարարված տարածքից դուրս բերել ուկրաինական զորքերը և Ազգային գվարդիան։ Դրա փոխարեն ուկրաինական զինված խմբավորումը աստիճանաբար ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակ արձակելով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 25-ին Ուկրաինայի նախագահ է ընտրվել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։ Հունիսին ուկրաինական ուժերը հարձակում էին ծավալել ամբողջ ճակատով և օգոստոսի սկզբին՝ չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը, գրեթե Դոնեցկը և Լուգանսկը շրջապատի օղակի մեջ էին վերցրել։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին։ Հակագրոհի ընթացքում մի քանի հազար ուկրաինացիներ հայտնվել են շրջափակման մեջ&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ Սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու կրակոցները շարունակվեցին։

Ինչպես նշվել է [[ՄԱԿ]]-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության 2014 թվականի դեկտեմբերի 15-ի զեկույցում, Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում իրավիճակը բնութագրվում էր օրինականության և կարգի լիակատար բացակայությամբ, բռնության պահպանմամբ և շարունակվող մարտական գործողություններով, ինչին նպաստել է սահմանով ծանր և ժամանակակից սպառազինության և կենդանի ուժի ներհոսքը, այդ թվում՝ Ռուսաստանից։ Այս ամենը անմիջական ազդեցություն է ունեցել մարդու հիմնական իրավունքների, այդ թվում՝ տեղական բնակչության անվտանգության, ազատության և բարեկեցության վրա&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_eighth_report_on_Ukraine.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Report on the human rights situation in Ukraine, 15 December 2014]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները, որոնց արդյունքում մինչև փետրվարի սկիզբը չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումներին հաջողվել է զգալի հաջողությունների հասնել։ Փետրվարի 11-12-ին [[Մինսկ]]ում «[[նորմանդական քառյակ]]ի» ղեկավարների բանակցությունների ընթացքում համաձայնեցվել է զինադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը, սակայն չորս տարվա ընթացքում, որոնք անցել են [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնությունների]] ստորագրման օրվանից, փաստացի դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 13.02.2019|заглавие=Минские соглашения делают вашингтонскими|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3882586|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, այն ամրագրել Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ, համաներում հայտարարել և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 21.09.2017|заглавие=К проблеме Донбасса подходят миротворчески|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2018 թվականի հունվարի 18-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա]]ն օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ [[Ռուսաստան]]ը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «գրավյալ» 2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և Ուկրաինայի կազմ նրանց վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 19.01.2018|заглавие=С Украиной так не договаривались|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3523082|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն ստորագրել է այդ օրենք&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt; ը, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել։ Ընդունված օրենքով, մասնավորապես, նախատեսված էր հակաահաբեկչական գործողության ավարտը և այն վերափոխել «միավորված ուժերի օպերացիայի՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ագրեսիայի հակազդման և զսպման ուղղությամբ»։

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն 2014 թվականին Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունները որակել է որպես «ոչ միջազգային զինված հակամարտություն»&lt;ref name=&quot;news-release&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.icrc.org/ru/doc/resources/documents/news-release/2014/07-23-ukraine-kiev-call-respect-ihl-repatriate-bodies-malaysian-airlines.htm|title=Украина: МККК призывает все стороны соблюдать нормы международного гуманитарного права - MKKK|author=|website=|date=2014-07-23|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass1&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1337499 Красный Крест фактически признал, что на Украине идет гражданская война] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|title = Глава делегации Красного Креста в Украине: Мы оцениваем ситуацию на Донбассе как немеждународный вооруженный конфликт|date = 2014-10-10|publisher = Forbes Украина|accessdate = 2014-11-08|archiveurl = https://archive.is/20141011163722/http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|archivedate = 2014-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը տեղի ունեցող իրադարձությունները որակել է որպես միջազգային զինված հակամարտություն, որին մասնակցում է նաև Ռուսաստանը՝ ինչպես ապստամբների աջակցությամբ&lt;ref&gt;[http://amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150208060742/http://www.amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 |date=2015-02-08 }} // [[Amnesty International]], 07.09.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;, այնպես էլ ուղղակի ռազմական միջամտությամբ&lt;ref name=&quot;am&quot;&gt;{{Cite web|url=https://amnesty.org.ru/node/3055/|title=Украина: Множатся доказательства военных преступлений и российского вмешательства|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719201745/https://amnesty.org.ru/node/3055/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելության տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայում հակամարտության զոհ Է դարձել 12 800-ից մինչև 13 000 մարդ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի Հումանիտար հարցերի համակարգման վարչության հաշվարկներով՝ Դոնբասում պատերազմի վեց տարվա ընթացքում զոհվել է ավելի քան 3,3 հազար խաղաղ քաղաքացի, վիրավորվել է մինչև 9 հազար մարդ, ներքին տեղահանվածներ են դարձել 1,3 մլն մարդ, օգնության կարիք ունեն 3,5 մլն մարդ, հայտնվել է 427 կիլոմետր երկարությամբ «շփման գիծ», որը փակել է հիմնական ծառայությունների հասանելիությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4148166 ООН: жертвами войны в Донбассе стали более 3,3 тыс. мирных граждан // Коммерсантъ, 03.11.2019]&lt;/ref&gt;։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Euromaidan in Kiev 2014-02-19 12-06.jpg|слева|մինի|[[Եվրոմայդան]], [[Կիև]], 2014 թվականի փետրվար]]
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 022.jpg|right|thumb|Ռուսամետ ցույցեր, Դոնեցկ, 2014 թվականի մարտի 9]]
[[Պատկեր:2014-04-17Мітинг у Донецьку 10.jpg|right|thumb|Ուկրաինական հանրահավաք, Դոնեցկ, 2014 թվականի ապրիլի 17]]
Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և նրա կողմնակիցների դիրքերը Ռեգիոնների կուսակցությունից&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014 // «Однако в густонаселенных регионах востока и юга Украины последним указам из Киева оказывается серьезное сопротивление. Здесь бывший президент пользовался политической поддержкой»&lt;/ref&gt;։

Դիմակայությունն ուժեղացել է 2014 թվականի հունվարի 22-ից, երբ Ուկրաինայում սկսվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներ՝ վարչական շենքերի զավթմամբ և Յանուկովիչի վարչակազմի կողմից նշանակված տեղական ղեկավարների բռնի պաշտոնանկությամբ։ 2014 թվականի փետրվարին դիմակայությունը Կիևում հանգեցրեց Ուկրաինայում իշխանափոխության։

Եթե Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում նոր իշխանությունները, որոնք հայտարարել են եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, օգտվում էին բնակչության որոշակի աջակցությունից և արագ ամրապնդում իրենց դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալու բնույթը, նրա առաջին որոշումները և աջակցությունը ուկրաինացի ազգայնականների արմատական կազմակերպություններին դժգոհություն և բողոքի ակցիաներ են առաջացրել նոր իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ.ру]]&lt;/ref&gt;։ Հասարակության մեջ սաստկացած անկայունությունն ու պառակտումն առաջին պլան են մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Դոնբասում նոր իշխանությունների հակառակորդներն օգտագործել են մարտավարություն, որը նմանություն ունի Եվրամայդանի ակտիվիստների գործողությունների հետ 2014 թվականի հունվար-փետրվարին, վարչական շենքերի արգելափակումն ու գրավումը, տեղական իշխանության այլընտրանքային մարմինների ստեղծումը, իրավապահ մարմինների հետ դիմակայությունը։ Ուկրաինայի նոր իշխանությունները, իրենց հերթին, հարավ-արևելքում բողոքի ալիք են հայտարարել անջատողականության դրսևորում՝ «Ռուս զինվորականների քողի տակ» և ուկրաինական պետության գոյության սպառնալիք&lt;ref name=&quot;VestiUA-16марта&quot;&gt;[http://vesti.ua/krym/42715-jacenjuk-objavil-ohotu-na-separatistov-po-vsej-strane Яценюк объявил охоту на сепаратистов по всей стране] // Vesti.ua, 16.03.2014&lt;/ref&gt;։

Դիմակայության սրմանը նպաստել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։ Մի կողմից, արմատական ռուսամետ ուժերը երկրի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ [[Դոնբաս]]ում), ոգևորվելով Ղրիմի իրադարձությունների ելքով, ձգտում էին կրկնել «Ղրիմի սցենարը» իրենց տարածաշրջաններում և ուկրաինական նոր իշխանության «պարզ մերժումից» անցել են ակտիվ դիմադրության և տեղի կողմնակիցների տապալման&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA239|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страниц=368|isbn=9781476628752}}&lt;/ref&gt;, մյուս կողմից՝ նոր ուկրաինական իշխանությունը, մտադրվելով թույլ չտալ «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունը, ուժային գործողությունների կուրս է վերցրել երկրի արևելքում վարչական շենքեր գրավող կազմավորումների դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина готовится отразить «вторую волну спецоперации РФ»|url=https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|work=Reuters|date=2014-04-07|accessdate=2018-12-11|language=ru|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222221110/https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի դիրքորոշում ==

=== Ուկրաինական իշխանությունների դիրքորոշում ===
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;.

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Դոնեցկի և Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետությունների ռուսամետ ակտիվիստների հռչակումից և Ղրիմի օրինակով հանրաքվե անցկացնելու մտադրության մասին հայտարարելուց հետո Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հեռուստատեսային ուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն&lt;ref name=&quot;interfax7apr&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/369971|title=Турчинов ответит антитеррористической операцией на волнения востока Украины|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002872516.html Турчинов: против взявших оружие применят антитеррористические меры | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարությունը հատուկ գործողություն է իրականացրել Խարկովում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140408/1002958013.html|title=МВД Украины: в Харькове проходит спецоперация|date=2014-04-08|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2019-07-20|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որի արդյունքում Ուկրաինայի իշխանություններին հաջողվել է վերականգնել վերահսկողությունը Խարկովի մարզում տիրող իրավիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2016/10/13/priskakali/|title=Харьковская народная республика. Почему активизировалась дискуссия об угрозе дестабилизации в регионе|date=2016-10-13|website=|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-20|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://reporter-ua.com/2014/07/28/v-zaporozhe-vernulis-aktivisty-zaderzhannye-v-harkove-za-zahvat-oga|title=В Запорожье вернулись активисты, задержанные в Харькове за захват ОГА {{!}} Репортер UA|publisher=reporter-ua.com|accessdate=2019-07-20}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու որոշման մասին՝ Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված իր տեսաուղերձում նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/13/7022274/ СНБО начинает масштабную АТО с привлечением Вооруженных Сил — Турчинов | Украинская правда]&lt;/ref&gt;․ {{քաղվածքի սկիզբ}}Մենք ամեն ինչ արել ենք մարդկային զոհերից խուսափելու համար։ Բայց մենք պատրաստ ենք հակահարված տալ զենքով ներխուժման, ապակայունացման և ահաբեկչական գործողությունների բոլոր փորձերին։ ԱԱՊԽ-ն որոշում է կայացրել լայնածավալ հակաահաբեկչական գործողություն սկսել Ուկրաինայի Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Մենք Ռուսաստանին թույլ չենք տա կրկնել Ղրիմի սցենարը Ուկրաինայի արևելյան շրջանում։{{քաղվածքի ավարտ}} Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ նրանք, ովքեր մինչև ապրիլի 14-ի առավոտ վայր կդնեն զենքը և կլքեն գրավված տարածքները, չեն պատժվի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/snbo-reshila-nachat-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-s-privlecheniem-13042014183500 СНБО решил начать антитеррористическую операцию с привлечением ВСУ, — Турчинов — Александр Турчинов — Украина | РБК Украина]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;всу&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|title=СНБО принял решение привлечь войска к антитеррористической операции на востоке - Турчинов|date=2014-04-13|work=|publisher=// [[Укринформ|Укрінформ]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140421222204/http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|archivedate=2014-04-21|accessdate=|author=|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 14-ին, Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հրամանագրով գործողության մեջ է դրել հակաահաբեկչական գործողություն անցկացնելու ԱԱՊԽ որոշումը&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/405/2014 Указ Президента Украины № 405/2014]&lt;/ref&gt;։ Տուրչինովն անձամբ գլխավորել է հատուկ գործողության անցկացման շտաբը, ԱԱՊԽ որոշման կատարման վերահսկողությունը դրվել է ԱԱՊԽ քարտուղար Անդրեյ Պարուբիայի վրա, իսկ անմիջական իրականացումը՝ ՈՒԱԾ-ի ղեկավարի առաջին տեղակալ Վասիլի Կրուտովի վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452546 Александр Турчинов подписал указ о начале спецоперации на востоке Украины. И. о. президента лично возглавил штаб по её проведению // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 15-ին Պարուբին հայտնել է, որ «Մայդանի ինքնապաշտպանության կամավորներից ձևավորված Ազգային գվարդիայի առաջին գումարտակը մեկնել է առաջնագիծ»&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003970972.html Секретарь СНБО Украины: батальон нацгвардии отбыл на «передовую» // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը ինքնահռչակ հանրապետությունները ահաբեկչական կազմակերպություններ է հայտարարել&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;[http://echo.msk.ru/news/1321834-echo.html Самопровозглашённые в Донецке и Луганске «народные республики» признаны террористическими организациями] // [[Эхо Москвы|«Эхо Москвы»]] — 2014. — 17 мая 2014.&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 30-ին Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է Դոնբասում հակաահաբեկչական գործողության ավարտի և տարածաշրջանում միավորված ուժերի գործողության մեկնարկի մասին. ''«Մենք այժմ ռազմական գործողություն ենք սկսում Ուկրաինայի Զինված ուժերի ղեկավարության ներքո՝ տարածքային ամբողջականության պաշտպանությունն ապահովելու համար»''&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5170121 Порошенко объявил о начале операции объединённых сил в Донбассе]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30-kvitnya-rozpochalas-operaciya-obyednanih-sil-iz-vidsichi-47206 30 квітня розпочалась операція Об’єднаних сил із відсічі та стримування збройної агресії Росії на Донбасі — Президент підписав Указ]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պորոշենկոն հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում) ռազմական դրություն մտցնելու մասին՝ 30 օր ժամկետով&lt;ref&gt;[https://korrespondent.net/ukraine/politics/4036900-v-ukrayne-vvely-voennoe-polozhenye В Украине ввели военное положение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/voennoe-polozhenie-v-ukraine-ukaz-poroshenko-vstupil-v-silu.htm Военное положение в Украине: указ Порошенко вступил в силу]&lt;/ref&gt;։

=== ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի դիրքորոշում ===
Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարների հայտարարությունների համաձայն՝ իրենց պետությունները բախվել են Ուկրաինայի ուղղակի զինված ագրեսիայի հետ, որը նպատակամղված է նրանց ինքնիշխանությունը ճնշելուն և արևմտյան երկրների կողմից ֆինանսավորվող։ Ավելին, ԴԺՀ-ն չի ճանաչել նոր իշխանությունն Ուկրաինայում և հրաժարվել է նրա հետ որևէ երկխոսություն վարել&lt;ref&gt;[http://kprf.ru/international/ussr/130353.html Заявление руководства Донецкой Народной Республики]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի ուժեր ==

=== Ուկրաինայի զորախումբ ===

==== Կառավարական զորքերի խմբավորում ====
[[Պատկեր:Воинский эшелон ВСУ.jpg|200px|thumb|left|Ռազմական գնացք, 2016 թվականի հոկտեմբեր]] Մարտական գործողություններում ներգրավված զորախումբը ներառում է պաշտպանության նախարարության (զինված ուժերի և տարածքային պաշտպանության), ներքին գործերի նախարարության (ներառյալ ազգային գվարդիայի), պետական սահմանապահ ծառայության, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և պետական պահպանության վարչության կազմավորումները։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի ՆԳՆ օպերատիվ շտաբը հայտարարել էր հասարակական կարգի պահպանության հատուկ ստորաբաժանումների կորպուսի ստեղծման մասին «դրսից հրահրված անջատողական ահաբեկչական հարձակումների, երկրի սահմաններից դուրս ֆինանսավորվող ավազակային կազմավորումների ստեղծման, ներքին կարգուկանոնի և օրինականության սպառնալիքի պայմաններում»։ Արսեն Ավակովը հայտարարել Է, որ ՆԳՆ-ն պատրաստ է նոր հատուկ ստորաբաժանումների կազմում ներգրավել ավելի քան 12 հազար մարդու և տրամադրել կադրային սպաների սպառազինություն, հանդերձանք և ղեկավարություն&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003925298.html МВД Украины объявило о создании спецподразделений по охране порядка // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունների գոտուն հարող Դոնեցկի, Լուգանսկի, Զապորոժսկի, Դնեպրոպետրովսկի և Խարկովի մարզերի շրջանների վերահսկողության նպատակով այնտեղ են մտցվել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տարածքային պաշտպանության գումարտակներ, Ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումներ, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումներ, ինչպես նաև միլիցիայի հատուկ նշանակության պարեկային ծառայության գումարտակներ՝ ընդհանուր թվով մինչև 7-8 հազար զինծառայողներ և ոստիկանության աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 В Украине создано 30 спецподразделений особого назначения — Арсен Аваков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141223213217/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 |date=2014-12-23 }}{{ref-uk}} // 17 июня 2014 года&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հայտարարության համաձայն՝ 2014 թվականի օգոստոսի դրությամբ խմբավորումը հասել է 50 հազար մարդու&lt;ref&gt;[http://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 В АТО на востоке Украины принимают участие 50 тысяч украинских мужчин, — Яценюк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221125009/https://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 |date=2020-02-21 }} — Zik, 11 августа 2014&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ նրանցից 10 հազարը ազգային գվարդիայի ուժերի և ՆԳՆ-ի համահավաք խմբավորումն է եղել&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140817/1020357481.html#ixzz3AfcWMGt7 Аваков: почти 10 тыс. бойцов Нацгвардии и МВД участвуют в спецоперации] // [[РИА Новости]], 17.08.2014&lt;/ref&gt;։

==== Կամավորական կազմավորումներ, որոնք ենթակա չեն պետությանը ====
[[Պատկեր:Battalion &quot;Donbas&quot; in Donetsk region 04.jpg|thumb|աջից|«Դոնբաս» գումարտակի մարտիկները մարտական գործողությունների գոտում|link=Պատկեր:Battalion_%22Donbas%22_in_Donetsk_region_04.jpg]] Հակամարտությանը մասնակցել են նաև կամավորական զինված կազմավորումներ, որոնք ընդգրկված չեն եղել կանոնավոր ուժերի կազմում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3431469-batalony-pravoho-sektora-ne-podchyneny-ukrayne-kombat Батальоны Правого сектора не подчинены Украине — комбат] — Корреспондент.net, 14 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/239720.html На данный момент три добровольческих батальона никому не подчиняются — чиновник] — «Главком», 09.10.2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?batalony_oun_i_pravogo_sektora_ne_mogut_legalizovat_izza_ambicij_komandirov_genshtab&amp;objectId=541598&amp;lang=ru Батальоны ОУН и «Правого сектора» не могут легализовать из-за амбиций командиров,— Генштаб] — Телеканал новостей «24», 10 февраля 2015&lt;/ref&gt;, այդ թվում․

* Ուկրաինայի «Աջ սեկտոր» կամավորական կորպուսը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես «Աջ սեկտոր» կազմակերպության ակտիվիստներից և կողմնակիցներից և գլխավորում է մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը Դմիտրի Յարոշը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3389587-yarosh-y-pravyi-sektor-na-blokpostu-v-zone-ato-vydeo Ярош и Правый сектор на блокпосту в зоне АТО — видео] // [[Корреспондент.нет]], 8 июля 2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել կազմավորման օրինականացման շուրջ, սակայն մայիսի սկզբին այն սպառվել էր և հայտարարվել էր Ուկրաինայի զինված ուժերին ԴՈՒԿ-ի «ադապտացման» մասին&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/news/26991644.html ДУК «Правий сектор» адаптується до Збройних сил — заступник міністра оборони] — Радіо «Свобода», 03.05.2015&lt;/ref&gt;, սակայն այդ գործընթացն այդպես էլ չի ավարտվել։
* Ուկրաինական կամավորական բանակը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես ԴՈՒԿ-ՍՍ անդամ Դմիտրի Յարոշի կողմնակիցներից, որոնք նրա հետ միասին լքել են «Աջ սեկտորը» 2015 թվականի վերջին։ ՈՒԿԲ-ին է անցել այդ պահին գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների և ԴՈՒԿ-ՍՍ անձնակազմի ճնշող մեծամասնությունը։

Որոշ նման կամավորական ստորաբաժանումներ (օրինակ, այսպես կոչված «ՕՈՒՆ» գումարտակը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ato/biyci-batalyonu-oun-uviyshli-do-skladu-ukrayinskih-zbroynih-sil-427872.html Бійці батальйону «ОУН» стали розвідниками у складі ЗСУ] — ТСН, 18 травня 2015&lt;/ref&gt;) ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ կամ (ինչպես նշված գումարտակը) մասնակիորեն անցել են Ուկրաինայի պետական զինվորական ծառայության և ընդգրկվել են նրա ուժային կառույցներում։

==== Օտարերկրյա քաղաքացիների և կազմակերպությունների մասնակցությունը ====
2014 թվականի օգոստոսի 6-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի մամուլի սպա, փոխգնդապետ Ալեքսեյ Դմիտրաշկովսկին հաստատել է, որ Ուկրաինայի կողմում կռվում են [[Բելառուս]]ից&lt;ref name=&quot;BPPog&quot;&gt;[http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ Отряд «Погоня» воюет в Донбассе. Потерь нет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023080614/http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ |date=2014-10-23 }} — [[Белорусский партизан]], 04/09/2014&lt;/ref&gt;, [[Վրաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/12/10/288683_andrey_biletskiy_polovina_azova.html Андрей Билецкий: «Половина „Азова“ говорит на русском языке. Но они умирают и убивают за Украину» // «LB.ua», 10.12.2014]&lt;/ref&gt;, [[Իսրայել]]ից, [[Իտալիա]]յից&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1872565 Киев: против ополченцев воюют иностранные наемники] // [[Вести.ру]], 06.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vesti120714&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1790249 Кровавое сафари: иностранцы отстреливают украинцев, как животных] // [[Вести.ру]], 12.07.2014&lt;/ref&gt;, [[Իսպանիա]]յից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150302/1050480304.html Задержанные испанцы: наемники из Испании воюют в батальоне «Азов»]&lt;/ref&gt;, [[Ռուսաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140806/1018994792.html На Украине официально признали участие иностранцев в спецоперации]&lt;/ref&gt; և [[Շվեդիա]]յից&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1823303 Ополченцы захватили под Перевальском шведского наемника-неонациста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/07/140716_ukraine_swedish_sniper.shtml Что делает шведский снайпер в украинском батальоне]&lt;/ref&gt; եկածները։

2014 թվականի հունիսի կեսերին «Դոնբաս» գումարտակի հրամանատար Սեմյոն Սեմենչենկոն դիմել էր Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյին՝ օտարերկրյա կամավորներին Ուկրաինայի քաղաքացիություն տրամադրելու խնդրանքով։ «Վրաստանի, Բելառուսի, Ռուսաստանի և Իսպանիայի բոլոր քաղաքացիները, որոնք երկար ժամանակ բնակվում են Ուկրաինայի տարածքում, կամավորներ են, փորձ ունեն և անկեղծ ձգտում են պաշտպանել Ուկրաինան արտաքին ագրեսիայից»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25427246.html Батальйон «Донбас» просить про громадянство для іноземних добровольців] // [[Радио Свобода|Радіо Свобода]], 18.06.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 31-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ (այժմ՝ Ուկրաինայի բանակի գեներալ) Ստեփան Պոլտորակը հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են օտարերկրյա քաղաքացիներ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/01/31/7057021/ Полторак обещает помочь с гражданством бойцам, воюющим на стороне АТО | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2319841 Вести. Ru: Киев признал, что за Украину воюют иностранные наемники]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արևելքում մարտերին մասնակցում են նաև օտարերկրացիներից ձևավորված կամավոր ոչ պետական ստորաբաժանումները, այդ թվում՝ Ջոհար Դուդաևի անվան գումարտակը, որը բաղկացած է առավելապես չեչեններից, որոնք Ռուսաստանից արտագաղթել են չեչենական հակամարտությունից հետո&lt;ref&gt;[http://www.inopressa.ru/article/08sep2014/diepresse/chechen_aust.html Чеченцы из Австрии воюют на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/na_donbasse_voyuet_batalon_imeni_dzhohara_dudaeva/n501078 На Донбассе воюет батальон имени Джохара Дудаева] — 24, 25 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/politik/aussenpolitik/3865847/Tschetschenen-aus-Osterreich-als-Kaempfer-in-der-Ostukraine Tschetschenen aus Österreich als Kämpfer in der Ostukraine // DiePresse.com]&lt;/ref&gt;, Շեյխ Մանսուրի անվան գումարտակը (հրամանատար Մուսլիմ Չեբերլոևսկի&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3923616 Украина ищет в выданном боевике бойца. Закончено дело участника ИГ, экстрадированного в Россию // Газета «Коммерсантъ» № 52 от 26.03.2019]&lt;/ref&gt;), «Պոգոնյա» կամավորական ջոկատը, որը ձևավորվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Բելառուսի քաղաքացիներից Ուկրաինական կամավորական գումարտակների համար մարտիկներ պատրաստելու նպատակով&lt;ref name=&quot;BPPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/07/08_a_6101277.shtml Белорусы пойдут воевать за Украину] // [[Газета.Ру]], 08.07.2014&lt;/ref&gt;, «Բելառուս» տակտիկական խումբը, որը ստեղծվել է 2015 թվականի հունիսին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nn.by/?c=ar&amp;i=154206|title=Тактычная група «Беларусь» аб'яднае беларускіх дабраахвотнікаў ва Украіне|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/01/150116_georgia_ukraine_volunteers Сражающиеся на Украине грузинские легионеры — кто они?] — [[Русская служба Би-би-си]], 16 января 2015&lt;/ref&gt;։

ԵԱՀԿ ԱԳՆԽ-ի 2016 թվականի սեպտեմբեր ամսվա հաշվետվություններից մեկում հաղորդվում էր, որ սեպտեմբերի 20-ին ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդները Տրոիցկոյե գյուղում՝ շփման գծից 3 կմ հեռավորության վրա, տեսել են ԶՈՒ երկու զինվորի՝ «Վրացական լեգիոն» տարբերանշանների իրենց համազգեստով։ Դիտորդների տվյալներով՝ զինվորները շփվել են վրացերենով։ Տեղի բնակիչները դիտորդներին պատմել են, որ իրենց գյուղի որոշ տներում բնակվում են վրացական ծագում ունեցող զինվորներ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3095770 ОБСЕ сообщила о грузинских наемниках в Донбассе // Коммерсантъ, 22.09.2016]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 6-ին «Վրացական լեգիոնի» անունից Ֆեյսբուքում հայտարարություն էր տարածվել այն մասին, որ «Վրացական լեգիոնը» ամբողջ կազմով լքել Է Ուկրաինայի զինված ուժերի 54-րդ «մեխանիզացված բրիգադը»՝ հրամանատար Մայստրենկո Ալեքսեյի և նրա շրջապատի ոչ կոմպետենտության, ինչպես նաև նրա կողմից հրապարակված Ապօրինի հրամանների պատճառով... «Վրացական լեգիոնը» չի պատրաստվում լռել, և մենք անպայման կբացահայտենք Ուկրաինայի պետական շահերի դեմ գործող մարդկանց»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514480 «Грузинский легион» вышел из состава бригады ВСУ // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Ի դեպ, 54-րդ առանձին մեքենայացված բրիգադի հրամանատարությունը (որին դասում են «վրացական լեգիոնը») նույն օրը հայտարարել է, որ «Վրացական լեգիոն» անվանումով առանձին ստորաբաժանում նրա կազմում երբեք գոյություն չի ունեցել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514508 ВСУ отрицает существование особого «Грузинского легиона» // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։

Միաժամանակ պաշտոնապես հաստատվել է, որ միայն 2016 թվականին «այլ պետությունների տասնյակ քաղաքացիներ կամավոր պայմանագիր են կնքել Ուկրաինայի Զինված ուժերում զինվորական ծառայություն անցնելու վերաբերյալ»&lt;ref&gt;[https://rian.com.ua/politics/20180106/1031089273.html? «Никогда не было». В ВСУ опровергли существование «грузинского легиона».]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարին Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Վեսնա Պուսիչը հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Դոնբասում գործող ուկրաինական ռազմական կազմավորումների կազմում կռվում են նաև Խորվաթիայից կամավորներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/загреб-хорватские-добровольцы-участвуют-в-боях-на-украине/a-18250587 Загреб: Хорватские добровольцы участвуют в боях на Украине]&lt;/ref&gt;։ Նրանց թիվը չի ճշտվել։

2015 թվականի մարտի 31-ի «Բի-Բի-Սի-ի ռուսական ծառայությունը» եթեր է հեռարձակել ոմն Դմիտրի Սապոժնիկովի հետ հարցազրույցը, որը կոչվում է «ԴԺՀ հատուկ նշանակության ուժերի բաժանմունքի հրամանատար», որը հայտարարել է Դեբալցևոյի համար մարտերում գերեվարված 300 արտասահմանցի զինվորականների, հիմնականում ամերիկացիների և եվրոպացիների մասին, որոնց մեծ մասը, նրա խոսքով, դիպուկահարներ և հրահանգիչներ են եղել&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/03/150325_donetsk_rebel_interview |title=''«Боец „спецназа ДНР“: помощь России была решающей»'' |subtitle=Дмитрий Сапожников говорит, что участвовал в боях близ Донецка с октября 2014 года |author=Андрей Горянов, Ольга Ившина |date=2015-03-31 |work=«Русская служба Би-би-си» |publisher=BBC.com |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարի տեղակալ Էդուարդ Բասուրինը Ուկրաինայի կողմից մարտերին օտարերկրյա զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունն անվանել է «սադրանք» (ինչպես նաև Դոնբասում մարտերին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունը՝ վերջինը եղել է «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին համապատասխան հարցազրույցի գլխավոր բովանդակությունը), ինչպես նաև հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ի բանակում ոչ մի հատուկ նշանակության ջոկատ գոյություն չունի&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz-Minus&quot;&gt;{{cite web |url=http://govoritmoskva.ru/news/34077/ |title=''«В ДНР назвали провокацией данные об участии военных из РФ в боях за Дебальцево»'' |author= |date=2015-03-31 |work=[[Говорит Москва (радиостанция, 2014)|«Говорит Москва»]] |publisher= |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt; (ոչ պաշտոնական տվյալներով այդ ժամանակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի կազմում կային «Վոստոկ» հատուկ նշանակության առանձին բրիգադ և ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի հետախուզական վարչության հատուկ նշանակության ջոկատի երեք առանձին ջոկատներ)։

Ըստ «լեհական ռադիոյի», երեք օտարերկրացի կամավորներ Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացիություն են ստացել հակաահաբեկչական գործողության ժամանակ իրենց հերոսության համար։ Հաղորդվում է, որ նրանք Բելառուսի, Իսրայելի և Ռուսաստանի քաղաքացիներ են (յուրաքանչյուր պետությունից մեկական)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |title=Польський доброволець: Я вірю в Україну |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2019-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428070504/http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն հարկ է նշել, որ Ուկրաինայի «Ուկրաինայի քաղաքացիության մասին» օրենքով «Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ նախատեսված չէ. «պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ շնորհվում Է Ուկրաինայում միայն վարչատարածքային կազմավորումների և բնակավայրերի կողմից։

; Մասնակցության վերաբերյալ հայտարարությունները մասնավոր ռազմական ընկերությունների և վարձկանների

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն և ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտարարել են Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին Greystone Limited-ի ամերիկացի վարձկանների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/29053 Полная версия эксклюзивного интервью главы МИД РФ Сергея Лаврова RT] // [[RT]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html Власть Украины усмирит Восток частной военной компанией] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221154956/http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html |date=2020-02-21 }} // The Kiev Time. — 26 марта 2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն չի հաստատել այդ տեղեկությունը՝ նշելով, որ հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում է բացառապես Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, Ուկրաինայի Զինված ուժերի և Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության ենթակաների՝ Ազգային գվարդիայի և Ազգային ոստիկանության ուժերով, ինչպես նաև հայտարարելով, որ դրան չեն մասնակցում օտարերկրացիներ և քաղաքացիական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը»&lt;ref name=&quot;LB&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/05/02/265124_mid_ukraini_nikakie_inostrannie.html МИД Украины: никакие иностранные граждане в АТО участия не принимают]. lb.ua&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին գերմանական Bild am Sonntag թերթը, հղում անելով հետախուզական շրջանակների աղբյուրներին, հաղորդել էր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում դիմակայության ժամանակ ամերիկյան Academi&lt;ref name=&quot;sp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.spiegel.de/politik/ausland/ukraine-krise-400-us-soeldner-von-academi-kaempfen-gegen-separatisten-a-968745.html|title=Einsatz gegen Separatisten: Ukrainische Armee bekommt offenbar Unterstützung von US-Söldnern|date=2014-05-11|publisher=[[Spiegel]]|accessdate=2014-05-28|lang=de}}&lt;/ref&gt; (նախկին Blackwater, որի կազմի մեջ մտնում է Greystone Limited) ամերիկյան Չակի շուրջ 400 զինվորների գործարկման մասին&lt;ref name=&quot;dw&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dw.de/сми-на-украине-воюют-наёмники-из-охранной-фирмы-сша/a-17628187|title=СМИ: На Украине воюют наёмники из охранной фирмы США|date=2014-05-11|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-05-28}}&lt;/ref&gt;։ Թերթը նշել է, որ 2014 թվականի ապրիլի 29-ին Գերմանիայի Դաշնային հետախուզական ծառայությունն այդ մասին տեղեկացրել է Գերմանիայի կառավարությանը։ Մի շարք լրատվական գործակալություններ (այդ թվում BBC-ի ռուսական ծառայությունը&lt;ref name=&quot;bas&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1178108 СМИ: в спецоперации Киева на востоке Украины участвуют около 400 американских солдат]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC15&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140512_ukraine_mercenaries_debate.shtml Наёмники в Донбассе: наличие не доказано] // Би-би-си&lt;/ref&gt;) կասկած են հայտնել Bild am Sonntag-ի տեղեկությունների արժանահավատության վերաբերյալ։ Academy-ի ներկայացուցիչները հերքում են ինչպես ընկերության մասնակցությունը Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, այնպես էլ նրա շարունակականությունը Blackwater-ի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;dw&quot; /&gt;։

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարար Իգոր Ստրելկովը հայտարարել է, որ Դուբրովկայի մարտից հետո իբր հայտնաբերվել են ոչ անհայտ ռասայի վարձկանների մարմինները&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot; /&gt;։ Սակայն դրա ապացույցները նա չի բերել։

==== Սարքավորումների մատակարարում ====
Չնայած 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Եվրոպական խորհուրդը չեղարկել է նույն թվականի փետրվարի 20-ին&lt;ref&gt;[http://eu-un.europa.eu/articles/en/article_14624_en.htm EU Council conclusions on Ukraine]&lt;/ref&gt; Ուկրաինային զենք մատակարարելու արգելքը&lt;ref&gt;[http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2014/07/pdf/Special-meeting-of-the-European-Council-16-July-2014-%E2%80%92-Conclusions/ Conclusions of the special meeting of the European Council, 16 July 2014]&lt;/ref&gt;, իսկ [[ՆԱՏՕ]]-ն այդ հարցի լուծումը թողել է յուրաքանչյուր առանձին երկրի հայեցողության վրա&lt;ref name=&quot;NATO&quot; /&gt;, ռազմական բնույթի արևմտյան մատակարարումները, Ուկրաինայի իշխանությունների պնդմամբ, չեն ներառում մահաբեր սպառազինություն&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2186784 Турчинов: Украина введет военное положение в случае обострения ситуации в Донбассе]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի կեսերին օտարերկրյա գործընկերները Ուկրաինայի զինված ուժերին օգնություն են փոխանցել ռազմական սարքավորումներով, հանդերձանքով և 120 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մատակարարման առարկաներով&lt;ref name=UNIANHelp&gt;[http://www.unian.net/politics/1054595-devyat-stran-predostavili-gumanitarnuyu-pomosch-ukrainskoy-armii-na-120-mln-dollarov.html Девять стран предоставили гуманитарную помощь украинской армии на 120 млн долларов] — УНИАН, 12.03.2015&lt;/ref&gt;․

* Կանադան ուկրաինական բանակին է փոխանցել 20 միլիոն դոլարի հումանիտար օգնություն (բալիստիկ դիմակներ, հակաթմրանյութային զրահաբաճկոններ, կեվլարային սաղավարտներ, քնապարկեր և հագուստի մեծ քանակությամբ ձմեռային համազգեստ)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ուկրաինայում հակամարտության հենց սկզբից [[ԱՄՆ Կոնգրես]]ը հանդես էր գալիս Ուկրաինային զենք մատակարարելու թույլտվության օգտին և դեռևս 2014 թվականին օրենք էր ընդունել Ուկրաինայի ազատությանն աջակցելու մասին, որն արտոնում էր նման մատակարարումները։ Բարաք Օբամայի վարչակազմը, սակայն, խոչընդոտել է այդ ծրագրի իրագործմանը՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ին Դոնբասի հակամարտության մեջ ներքաշելուն։ Այդ կապակցությամբ Օբամայի օրոք Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնությունը սահմանափակվում էր «ոչ մահացու» հանդերձանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3507810 Украина станет противотанковой. Американские военные поставки могут изменить баланс сил в Донбассе // Коммерсантъ, 25.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի վերջի դրությամբ ԱՄՆ-ն ուկրաինական բանակին տրամադրել է 13 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ հանդերձանք (բժշկական սարքավորումներ, դեղատներ, ռադիոկայաններ, գիշերային տեսողության սարքեր, քիմիական անալիզի ապարատներ, ականազերծման սարքավորումներ, հակահարձակողական պայքարի ռադիոտեղորոշիչ կայաններ, ամառային և ձմեռային քողարկված հագուստի կոմպլեկտներ, զրահաբաճկոններ և քեվլարային սաղավարտներ) և շուրջ 2,5 միլիոն դոլար արժողությամբ չորփայներ&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Լեհաստանը 5,5 միլիոն դոլարի օգնություն է փոխանցել (անկողնային պարագաների հավաքածուներ, երկարատև պահպանման տարեկանի հաց, չոր զոդման և իրային գույք)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ավստրալիան 2,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ ձմեռային հագուստի պարագաներ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Մեծ Բրիտանիան 1,8 միլիոն դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (զրահաբաճկոններ և քևլար սաղավարտներ, անհատական և խմբային դեղատնակներ, իրային գույք, ինչպես նաև տաքացված քնապարկեր)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Սլովակիան 632 հազար դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (էլեկտրական գեներատորներ,լուսավորման փաթեթներ, պլաստիկ սպասք, քնապարկեր, իրային գույք և բժշկական սարքավորումների ու գույքի լայն տեսականի)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նորվեգիան 630 հազար դոլար ընդհանուր գումարի չոր փայաբաժիններ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ֆրանսիան 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարի Զրահաբաճկոններ և բժշկական նյութեր է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նիդեռլանդները 500 հազար դոլար ընդհանուր գումարի էլեկտրական գեներատորներ և ձմեռային իրային գույք է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերին Լիտվայից և Լատվիայից բարեգործական կազմակերպությունների կամավորները 5 տոննա մարդասիրական օգնություն են տրամադրել Ժիտոմիրի մարզի զինծառայողներին։ Զինվորականներին բերել են տաք հագուստ, կոշիկ, զինամթերք և բժշկական պատրաստուկներ&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/09/19/279959_organizatsii_litvi_latvii_peredali.html Организации Литвы и Латвии передали украинским военным 5 тонн гумпомощи ] — LB.ua, 19 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 12-ին [[Վրաստան]]ը շուրջ 12 տոննա մարդասիրական բեռ է փոխանցել ավելի քան 100 անուն դեղորայք և բժշկական նշանակության միջոցներ պարունակող՝ 580 հազար դոլար ընդհանուր արժեքով, այդ թվուվ՝ Վիրակապման նյութեր, հակաբիոտիկներ, շաքարախտով հիվանդների համար դեղեր, իմունոբիոլոգիական պատրաստուկներ (այդ թվում՝ ԲՑԺ պատվաստանյութեր, փայտանյութի, դիֆտերիայի դեմ), դիալիզի ծախսվող նյութեր, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/Gruziya-peredala-Ukraine-12-tonn-gumanitarnoy-pomoshchi-11658.html Грузия передала Украине 12 тонн гуманитарной помощи] — Новое Время, 12 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «Ուկրաինային զինելու որոշումը, թե ոչ, ընդունում են ՆԱՏՕ-ի անդամ առանձին պետություններ», և որ «դա ՆԱՏՕ-ի՝ որպես կազմակերպության գործողություն չի լինի»&lt;ref name=&quot;NATO&quot;&gt;[http://kommersant.ru/doc/2668757 Ъ — «НАТО не стремится к конфронтации с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Լիտվան 2017 թվականի նոյեմբերին ծրագրել է Ուկրաինային 2 մլն եվրո գումարի խորհրդային նմուշի զենքի անհատույց փոխանցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |title=Lietuva perduos karinę paramą Ukrainai |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2017-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171202053559/http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հաստատել է Ուկրաինային մահաբեր զենքի մատակարարումներ սկսելու ամերիկյան վարչակազմի մտադրությունը։ [[ԱՄՆ նախագահ|Նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ|Թրամփն]] այդպիսով, ի տարբերություն իր նախորդի, զիջել Է Կոնգրեսի ճնշմանը, որը 2014 թվականից հանդես է եկել Ուկրաինային «մահացու ռազմական օգնություն» ցուցաբերելու օգտին։ Ընդ որում, մատակարարվող զենքը «զուտ պաշտպանական» անվանելով՝ ԱՄՆ-ում այդ քայլը չեն համարում Մինսկի պայմանավորվածությունների խախտում։ 2018 ֆինանսական տարվա ԱՄՆ-ի պաշտպանական բյուջեում նախատեսվում է ուկրաինային 350 միլիոն դոլարի ռազմական օգնություն տրամադրել։ Մահաբեր զենքը, որը Ուկրաինան կսկսի ստանալ 2018 թվականին, կներառի Barrett M107A1 խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացաններ, դրանց զինամթերքի և դրանց պահեստամասերի, ինչպես նաև Javelin ժամանակակից հրթիռի (210 հակատանկային հրթիռներ և 35 կայանք՝ 47 մլն դոլար արժողությամբ):

=== Ապստամբների զինված կազմավորումներ ===
[[Պատկեր:2016-05-09. День Победы в Донецке 033.jpg|thumb|Հաղթանակի օրը Դոնեցկում, 2016 թվականի մայիսի 9]] 2014 թվականի գարնանը ապստամբների զինված ուժերը հաշվվում էին ոչ ավելի, քան 2 հազար մարդ՝ հրաձգային զենքով, իսկ 2015 թվականի ապրիլի սկզբին՝ արդեն 35-40 հազար մարդ, որոնք զգալի քանակությամբ ծանր սպառազինություն ունեն՝ մոտավորապես 500 տանկ, մոտավորապես 700 զրահամեքենա և զրահամեքենա և մոտավորապես 800 միավոր հարվածային և ռեակտիվ հրետանի&lt;ref&gt;{{статья|автор=Александр Шарковский|заглавие=Война на юго-востоке Украины меняется качественно. Больше года длится противостояние ополчения Донбасса и вооружённых сил Незалежной|ссылка=http://nvo.ng.ru/realty/2015-05-22/1_ukraina.html|издательство=Независимое военное обозрение|год=22.05.2015}}&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների զինված կազմավորումներից կարելի է առանձնացնել զինված խմբեր, որոնք հայտարարում են իրենց ենթակայությունը Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին, «Վոստոկ» գումարտակը, Բեզլերի խումբը, ինչպես նաև մի շարք ավելի փոքր խմբավորումներ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/07/02/bes Изгнание Беса]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբներին աջակցում են Ռուսաստանից ժամանած մարտիկները, այդ թվում՝ կազակները&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-26/1_kazaki.html Десять донских казаков погибли под Луганском]&lt;/ref&gt; և Հյուսիսային Կովկասից եկածները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|title=Добровольцы — не наёмники|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140706075749/http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|archivedate=2014-07-06|accessdate=2014-06-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 29-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնական հայտարարություն է արել Մինսկի պայմանավորվածությունների կատարման մասին։ Դրանում գնահատականներ են տրվել Ուկրաինայի իշխանություններին դիմակայող զինված կազմավորումների թվաքանակի վերաբերյալ։ ԱԳՆ-ի կարծիքով՝ Դոնբասում գործում է քառասնահազարանոց բանակ, որի սպառազինության մեջ կան շուրջ 470 տանկ, 870 զրահամեքենա, 450 հրետանային համակարգեր (այդ թվում՝ ինքնագնաց հրետանի և 82 և 120 միլիմետրի տրամաչափով ականանետեր) և 190 ՌԶՈ (այդ թվում՝ ԲՄ-21 «Գրադ», «Տորնադո» և ՏՈՍ-1 «Բուրատինո»), ինչպես նաև կոդավորված կապի և դիտարկման միջոցներ («Մասուրնիկ-Աէրո» էլեկտրոնային ռազմական համալիրներ, «Լեեր-2», «Կրասուխա-4»), զենիթահրթիռային համալիրներ («Բուկ», «Ստրելա», «Պանցիր»), Կասետային գլխամասով ռեակտիվ արկեր (9մ55կ), հակահետևակային ականներ (ՓՄՆ-2, Մոն-50)&lt;ref name=&quot;mfa&quot;&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|title=Заява Міністерства закордонних справ України щодо виконання Мінських домовленостей|date=2016-02-29|work=Прес-центр|publisher=МЗС України|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303225604/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|archivedate=2016-03-03|accessdate=2016-03-01|lang=uk|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/military/20160926/237918478.html Министр обороны Украины: «У пособников Путина танков больше, чем у Бундесвера»]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել է, որ Դոնբասում Ուկրաինային դիմակայում է շուրջ 31 հազար մարդ, այդ թվում՝ 2900 ռուս կադրային զինծառայողներ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ապստամբների կողմից գործում են ՌԴ 11 հազար քաղաքացիներ, որոնց թվում են երեք հազար կադրային զինվորականներ։ Նրա խոսքով՝ ապստամբների և ռուս զինվորականների զինանոցում առկա է 650 տանկ (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 200 մեքենա), 1310 մարտական զրահապատ մեքենա (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 400 մեքենա), տարբեր տրամաչափի հրետանու գրեթե 500 կոճղեր (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի 140 միավոր հրետանի), համազարկային կրակի գրեթե 260 ռեակտիվ համակարգեր, մինչև 100 միավոր զենիթահրթիռային համալիրներ՝ ընդգծելով, որ այդ ամենը ռուսական զենք է&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|title=Анатолий Матиос, главный военный прокурор Украины, в программе &quot;Гордон&quot;. Выпуск от 01.10.2017|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171002120236/https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|archivedate=2017-10-02|accessdate=2017-10-02|author=[[Гордон, Дмитрий Ильич|Дмитрий Гордон]]|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|title=Матиос озвучил количество кадровых военных РФ, боевиков и оружия на Донбассе|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171001231922/https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|archivedate=2017-10-01|accessdate=2017-10-02|subtitle=Главный военный прокурор перечислил российские военные части, которые сейчас дислоцируются на востоке Украины|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== ԴԺՀ կազմավորում ====

* «Պատվար» գումարտակը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://www.vedomosti.ru/politics/news/29378151/prodolzhayutsya-boi-opolchencev-dnr-i-ukrainskih-voennyh-v#ixzz39jTL9lNK Ополченцы сообщают о боях в районе КПП «Мариновка» на границе с Россией] // [[Интерфакс]]/[[Ведомости]], 24.07.2014&lt;/ref&gt;։
* «Կալմիուս» բրիգադը զինված կազմավորում է Կոնստանտին Կուզմինի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://job-sbu.org/batalon-kalmius-44221.html Батальон Кальмиус]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-04-14 Sloviansk city council - 2.jpg|thumb|Ստրելկովի մարդիկ Սլավյանսկի քաղխորհրդի մոտ, 2014 թվականի ապրիլ]]

* Խմբավորումը, որը նախկինում գտնվում էր Իգոր Ստրելկովի հրամանատարության ներքո, որը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տվյալների համաձայն, մինչև 2014 թվականի հունիսն ուներ շուրջ 2000 մարտիկ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/iz-chego-sostoit-dnr-sostavlena-shema-ierarhii-separatistov-147959_.html Из чего состоит «ДНР»: схема иерархии сепаратистов]. — Зеркало недели, 27 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Մինչև 2014 թվականի հուլիսի 6-ը վերահսկում էր Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին և Կոնստանտինովսկին, որոնց նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելուց հետո նահանջել էր Դոնեցկ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml Украинские силовики взяли Славянск и Краматорск под полный контроль] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123212033/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml |date=2018-11-23 }} — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml Министр обороны ДНР Стрелков заявил о подготовке Донецка к обороне] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714144310/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml |date=2014-07-14 }}. — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;։ Խմբավորման հիմքը կազմում էր Ղրիմում հրաձիգի կազմած ջոկատը ՝ հիմնականում նախկին ռուս և ուկրաինացի զինծառայողներից&lt;ref&gt;[http://ru.krymr.com/archive/news-ru/20140526/16898/16898.html?id=25363809 Разыскиваемый СБУ «Стрелок» признался, что привёл отряд в Славянск из Крыма]. — Radio Free Europe/Radio Liberty, 12 июля 2014.&lt;/ref&gt;, Դոնսկի կազակներից&lt;ref name=&quot;koz&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1587581 Донбасс: силы самообороны намерены стоять до конца] — Вести. Ru, 16.05.2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի 14-ին Իգոր Ստրլկովը հրաժարական տվեց ԴԺՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, այնուհետև լքեց մարտերի տարածքը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140814/1020054920.html Стрелков покинул пост министра обороны ДНР] — rus.DELFI.ee 11 сентябрь 2014&lt;/ref&gt;։

==== ԼԺՀ կազմավորում ====
[[Պատկեր:LPR fighters in Luhansk.jpg|thumb|Լուգանսկում հարավ-արևելքի Միացյալ բանակի մարտիկները, 2014 թվականի հունիս]]

* «Զարյա» գումարտակը ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումն է&lt;ref name=&quot;rian&quot;&gt;[http://rian.com.ua/incidents/20140711/354760352.html В «ЛНР» сообщили о 3 погибших из-за обстрела базы батальона ополченцев] // [[РИА Новости]]-Украина, 11.07.2014&lt;/ref&gt;։ Գումարտակի հրամանատարը սկզբում Իգոր Պլոտնիցկին էր&lt;ref&gt;''Андрей Смирнов'' [http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula Смена караула Харизматичные лидеры Новороссии ушли в тень] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141031033548/http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula |date=2014-10-31 }} // [[Профиль (журнал)|Профиль]], 15.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Александр Коц'' [http://www.kp.ru/daily/26238/3120965/ Министр обороны ЛНР: В армии юго-востока люди почти со всей Украины — и со Львова, и с Одессы] // [[Комсомольская правда]], 03.06.2014&lt;/ref&gt;, այնուհետև Անդրեյ Պատրուշևը։
* «Պրիզրակ» բրիգադը զինված կազմավորում է, որը նախկինում գտնվում էր Ալեքսեյ Մոզգովի հրամանատարության ներքո&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1334251-narodne-opolchennya-luganschini-zbirayetsya-u-nastup-na-zakhid Народное ополчение Луганской области собирается в наступление на Запад] — УНН, 22 апреля 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/photo/batalon_prizrak_.shtml Батальон «Призрак» на страже Луганска] — Газета.ru&lt;/ref&gt;։ «ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության մասին» դրույթի համաձայն՝ «Պրիզրակ» բրիգադի հիման վրա ստեղծվել է ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության 4-րդ գումարտակը&lt;ref&gt;''Руслан Мельников''[http://www.rg.ru/2015/04/02/razorujenie-site.html В ЛНР разоружилось подразделение «Русь»] // [[Российская газета]], 02.04.2015&lt;/ref&gt;։
* «Բեթմեն»-ի ստորաբաժանումը զինված կազմավորում է, որը ձևավորվել և գտնվում է Ալեքսանդր Բեդնովի հրամանատարության տակ՝ կոչ անելով «Բեթմեն»։ Ստորաբաժանումը լուծարվել է Բեդնովի սպանությունից հետո&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЛНР был убит командир ГБР «Бэтмен» Александр Беднов - ИА REGNUM|url=https://regnum.ru/news/polit/1882298.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2017-01-19|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;։

==== Անկախ կազմավորումներ ====

* «Ռուս Ուղղափառ բանակը» զինված կազմավորում է, որի հիմքը կազմում են «Պատվար» կազմակերպության Դոնեցկի բջջի նախկին ակտիվիստները՝ կապված Պավել Գուբարևի հետ&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot;&gt;[http://www.dw.de/по-следам-донбасских-сепаратистов-кто-воюет-на-стороне-днр/a-17791478 По следам донбасских сепаратистов: кто воюет на стороне ДНР?] — DW, 17.07.2014&lt;/ref&gt;։ «Deutsche Welle»-ի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ կազմավորման մարտիկների հիմնական զանգվածը կազմում են հանքահորի գյուղերից տեղացիները&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot; /&gt;։

[[Պատկեր:2014-05-09. День Победы в Донецке 355.jpg|thumb|«Վոստոկ» գումարտակի մարտիկները Դոնեցկում մայիսի 9-ի տոնակատարության ժամանակ]]

* «Վոստոկ» բրիգադը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Խոդակովսկու հրամանատարության ներքո։ Խոդակովսկու հայտարարությունների համաձայն՝ գումարտակը ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը չէ, իսկ ինքը հանդես է գալիս «միասնական Ուկրաինայի, բայց ռուսամետ միասնական Ուկրաինայի օգտին»&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/13/700203.html Ходаковский поддержал единство Украины] — vz.ru, 13 августа 2014 г.&lt;/ref&gt;։ Ըստ ուկրաինական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների, գումարտակը համալրվել է ուկրաինական հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցներով (Ալֆա, Բերկուտ), ինչպես նաև ռուս կամավորներով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/924263-jurnalist-rasskazal-iz-kogo-sostoit-batalon-vostok.html Журналист рассказал, из кого состоит батальон «Восток»]. — УНИАН, 01.06.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Օտարերկրյա կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն ====
DPA-ի անցկացրած հարցման և ԶԼՄ-ներում նշված տեղեկատվության համաձայն՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև Իսպանիայի&lt;ref name=&quot;Волонтёры&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140808/1019306465.html Несколько волонтеров из Испании прибыли в Донецк для помощи населению]&lt;/ref&gt;, Ֆրանսիայի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/09/140901_ukraine_foreign_fighters.shtml Иностранцы: «Я приехал на Украину, чтобы воевать за…»] — [[Русская служба Би-би-си]], 1 сентября 2014 г.&lt;/ref&gt;, Գերմանիայի&lt;ref name=&quot;воины Германии&quot;&gt;[http://uapress.info/ru/news/show/66832 На востоке Украины воюют более 100 граждан Германии]&lt;/ref&gt;, Լեհաստանի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/06/09/falanga/ Ультраправый сектор]&lt;/ref&gt;, Չեխիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot;&gt;[http://www.dw.de/опрос-dpa-в-рядах-сепаратистов-на-украине-есть-восточные-европейцы/a-17857906 Опрос dpa: В рядах сепаратистов на Украине есть восточные европейцы]&lt;/ref&gt;, Բուլղարիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Լատվիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Իսրայելի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.tut.by/world/416370.html|title=ДНР и Киев обменялись пленными|publisher=TUT.BY|accessdate=2020-02-22|archive-date=2014-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922051459/http://news.tut.by/world/416370.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, Սերբիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Բրազիլիայի&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/video/politics/13007165-sbu_zaderzhala_golovoreza_iz_brazilii_voevavshego_za_dnr_video.htm СБУ задержала Головореза из Бразилии, воевавшего за ДНР: видео]&lt;/ref&gt; և Մեծ Բրիտանիայի&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/07/14/manchester/ Британца осудили в Манчестере за помощь ополченцам Донбасса]&lt;/ref&gt; ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ։

Որոշ խմբերի օտարերկրացիների ձևավորվել են առանձին ստորաբաժանումներ. այսպես, Սերբիայի քաղաքացիները, աջ և ազգայնական հայացքների կողմնակիցները, միավորված են Յովան Շևիչի անվան առանձին ջոկատում, որը գլխավորում է Բրատիսլավ Ժիվկովիչը&lt;ref name=&quot;DWChet&quot;&gt;[http://www.dw.de/за-что-воюют-сербские-четники-на-востоке-украины/a-17855080 За что воюют сербские четники на востоке Украины?]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UIChet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|title=Сербские наемники: дело Принципа?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150713172451/http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|archivedate=2015-07-13|accessdate=2019-09-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ օսերը՝ Հյուսիսային Օսիայից (Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ) և մասամբ ճանաչված Հարավային Օսիայի անկախ Հանրապետությունը՝ «Հարավ» ջոկատում՝ «Վոստոկ» բրիգադի կազմում&lt;ref name=&quot;RGOs&quot;&gt;[http://www.rg.ru/2014/09/11/platon.html Война и мир Платона] — Российская газета,11.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/teleshow/here_and_now/mamaj_boets_batalona_vostok_my_osetiny_pravoslavnye_te_kto_hotjat_byt_s_rossiej_nashi_bratja-369233/ «Мамай», боец батальона «Восток»: «Мы, осетины, православные. Те, кто хотят быть с Россией, — наши братья»] — Дождь, 30 мая 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին հաղորդվել էր, որ 20 մարդ, որոնք ընդգրկվել են նախկին ԽՍՀՄ-ից սերված զինծառայողների «Ալիա» գումարտակ իսրայելական ռազմականացված հասարակական կազմակերպությունում, կազմել են Իսրայելի կամավորների առաջին խումբը, որոնք հանդես են եկել Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմում։ Խոստացվել է, որ դրանք կլինեն առնվազն 200 մարդ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150107132340/https://jtimes.ru/news/russia/5712-k-opolchentsam-na-yugo-vostoke-ukrainy-prisoedinilis-bojtsy-izrailskogo-batalona-aliya К ополченцам на юго-востоке Украины присоединились бойцы израильского батальона «Алия»]&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ուկրաինայում Իսրայելի դեսպանը հերքել է հակամարտությանը «Ալիա» գումարտակի մասնակցության մասին տեղեկատվությունը&lt;ref&gt;[http://evreiskiy.kiev.ua/posol-izrailja-v-ukraine-batalon-alija-13365.html Посол Израиля в Украине: «Батальон „Алия“» не воюет на стороне сепаратистов]&lt;/ref&gt;։ Այս կազմակերպության մի քանի կամավորներ ևս հանդես են եկել այդ տեղեկատվության հերքմամբ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=CdRTmQrfOKY «Батальон „Алия“» из Израиля никогда не воевал в Донбассе] // [[Интер (телеканал)|Телеканал «Интер»]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության կողմից հրապարակվել են Սերբիայի երեք քաղաքացիների և Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք քաղաքացիների անձնական տվյալները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |title=СБУ продовжує оприлюднювати дані найманців — учасників ЧВК «Вагнера» |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2018-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180128200925/https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն Ռուսաստանից

Ուկրաինայի արևելքում ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցել են Ռուսաստանի քաղաքացիներ, որոնցից մի քանիսը եղել են ղեկավարների թվում, օրինակ, ԴԺՀ-ում՝ Իգոր Ստրելկովը, Ալեքսանդր Բորոդայը և Վլադիմիր Անտյուֆեևը, իսկ ԼԺՀ-ում՝ Եգոր Ռուսկիյ։

Ռուսական մի շարք կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Եվրասիական միություն երիտասարդական կուսակցությունը, «Այլ Ռուսաստան» և Ռուսական ազգային միասնություն, զբաղվում են մարդկանց հավաքագրելով կամավորների ուղարկելու համար մարտական գործողությունների գոտի Ուկրաինայի արևելքում, «ժամանակի Էությունը» շարժումը ստեղծում է սեփական ստորաբաժանումները հակամարտության գոտում&lt;ref name=&quot;NGGus&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/politics/63990.html Фермы для «диких гусей»] — Новая газета, 11.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.usatoday.com/story/news/world/2014/04/07/russia-ukraine/7418719/ Russian agitators infiltrate eastern Ukraine] // [[USA Today]], April 7, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2014/06/140604_russia_oppo_ukraine_split.shtml Украинский кризис расколол российскую оппозицию] — [[Русская служба BBC]], 5 июня 2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kto-kak-i-pochemu-podderzhivaet-lnr-i-dnr-v-latvii.d?id=45513718&amp;page=5 Бенес Айо: боец «Интербригад»] — [[DELFI]], 29 января 2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=tfRFT6vVaEI Интервью с экспертом по вопросам националистических движений Вячеславом Лихачевым]//[[Громадське телебачення]], 19.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2321448 В донецком аэропорту убит Пятница] — [[Вести.ру]], 1 февраля 2015&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Cossacks National Guard, 7 September 2014.jpg|thumb|Կազակական Ազգային գվարդիայի մարտիկները Պերևալսկում, 2014 թվականի սեպտեմբերի 7-ին]]

Ապստամբների կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են ոչ իրատեսական դոնսկյան կազակները, որոնք միավորված են Կազակույտում Վսեվելիկոյի զորքի Ազգային գվարդիայում, որը կազմակերպել է «Վսեվելիկոյե Դոնսկոյե զորք» հասարակական միավորումների միջազգային միությունը&lt;ref name=&quot;NGGus&quot; /&gt; և նրա ատաման Նիկոլայ Կոզիցինի գլխավորությամբ&lt;ref name=&quot;NGcos&quot;&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-21/1_donbass.html Казаки занимают Донбасс] — Независимая газета, 21.05.2014&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտնել են հակամարտությանը ինգուշ&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/news.asp?sec=1671&amp;id=507299 Среди ополченцев в Луганске и Донецке есть добровольцы-ингуши — Евкуров]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383644 Президент Ингушетии рассказал о воюющих на Украине ингушах]&lt;/ref&gt;, օսական&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140728/1017775382.html Глава Северной Осетии рассказал, воюют ли осетины на востоке Украины]&lt;/ref&gt;, չեչեն մարտիկների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ukrinform.ua&quot;&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 Батальон Ляшко получил доказательство, что на Донбассе воюют кадыровцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530123320/http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 |date=2014-05-30 }} // [[Укринформ]]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ուժային կառույցների վետերան չեչեններից ձևավորվել է «Մահ» գումարտակը&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot;&gt;[https://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 Chechens loyal to Russia fight alongside east Ukraine rebels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924211406/http://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 |date=2015-09-24 }} — [[Reuters]], Dec 10, 2014&lt;/ref&gt;, որն ունի մոտ 300 մարտիկ&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot; /&gt;։ Գումարտակը մտնում է «Օպլոտ» գումարտակի կազմի մեջ, զբաղվում է հետախուզությամբ և անմիջականորեն ենթարկվում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյին&lt;ref name=&quot;SpektChech&quot;&gt;[http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 Батальон «Смерть»: «У Новороссии будет свой гимн»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150227223012/http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 |date=2015-02-27 }} — Спектр, 19 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 29-ին Դոնեցկից Դոնի Ռոստով է ուղարկվել լրագրողների ուղեկցությամբ բեռնատար՝ Դոնեցկի օդանավակայանում մարտի ժամանակ զոհված Ռուսաստանի քաղաքացի կամավորների 33 մարմիններով&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140530/1010031773.html|title=За два дня в Донецке погибли шесть человек - ополченцы и медики|date=2014-05-30|work=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/63873.html|title=Груз 200. Продолжение|date=2014-06-03|work=[[Новая газета]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Ալեքսանդր Զախարչենկոն հաղորդել էր Նովոռոսիայի բանակ «ամենապատասխանատու պահին» 30 տանկ և 120 զրահամեքենա, ինչպես նաև 1200 միավոր անձնակազմ մտցնելու մասին, որոնք, նրա խոսքով, 4 ամսվա ընթացքում նախապատրաստվել են Ռուսաստանի տարածքում&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/blog/echomsk/1380942-echo/ Сепаратисты в Донбассе сообщают об усилении своих отрядов за счёт «резервов» в том числе из России]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/premier-dnr-rasskazal-o-poluchennom-iz-rossii-podkreplenii-1143983.xhtml Премьер ДНР рассказал о полученном из России подкреплении]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |title=Ukraine rebel movement faces uncertain future |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924203627/http://www.reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 17-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Ուկրաինա ոչ մի տեխնիկա չի մատակարարվում․ «մենք բազմիցս ասել ենք, որ ոչ մի տեխնիկա այնտեղ չի մատակարարվում»&lt;ref&gt;[http://govoritmoskva.ru/news/9193/ В Кремле опровергли заявления премьера ДНР о поставках оружия из РФ]&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, օգոստոսի 18-ին Զախարչենկոն հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ն տեխնիկա չի ստանում Ռուսաստանից, Քանի որ այն Ուկրաինական բանակից դուրս է եկել Ստեպանովկա և Դմիտրովկա գյուղերի շրջաններից, ինչպես նաև հավելել է, որ տեխնիկան «5-րդ օրն է դուրս բերում և չեն կարողանում դուրս բերել»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140818/1020486323.html#ixzz3AlUTzWHY Премьер ДНР поблагодарил армию за «поставки» военной техники]&lt;/ref&gt;։ Իգոր Ստրելկովի «Զավտրա» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է, որ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության օգոստոսյան հարձակման ժամանակ վճռորոշ դեր են խաղացել ռուս «արձակուրդայինները»&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Проханов, Александр Андреевич|Проханов А. А.]]|заглавие=«Кто ты, „Стрелок“?»|ссылка=http://zavtra.ru/content/view/kto-tyi-strelok/|издание=[[Завтра (газета)|Завтра]]|тип=газета|год=2014-11-20|том=|номер=47 (1096)|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/08/28/zacharchenko/ Премьер ДНР рассказал о воюющих на Украине российских добровольцах]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;К298&quot;&gt;''Максим Юсин, Янина Соколовская, Иван Сафронов, Сергей Горяшко'' [http://kommersant.ru/doc/2554704 Немощь обратилась за помощью]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ «բոլորին հայտնի է, որ Ուկրաինայի արևելքում ռուս կամավորներ կան։ Դա ոչ ոք չի թաքցնում»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/WORLD/churkin-spustya-desyatki-zasedaniy-oon-priznal-chto-na-donbasse-voyuyut-rossiyane-151758_.html Чуркин спустя десятки заседаний ООН признал, что на Донбассе воюют россияне]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին ռուսական Առաջին ալիքը ցուցադրել է Կոստոմայում «զինվորական պատիվներով» 28-ամյա դեսանտային Անատոլի Տրավկինի հուղարկավորության մասին սյուժեն։ Նրանց տվյալներով՝ դրանից մոտ մեկ ամիս առաջ նա արձակուրդ է վերցրել և մեկնել Դոնբաս՝ չտեղեկացնելով ոչ կնոջը, ոչ էլ զորամասի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;[http://www.1tv.ru/news/social/266945 Сегодня в Костроме похоронили десантника Анатолия Травкина, погибшего на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ «Քաղաքացի։ Բանակ։ Իրավունք», պայմանագիրն ուղղակիորեն արգելում է զինծառայողներին մասնակցել մարտական գործողություններին արձակուրդի ժամանակ։ Դրանով իսկ դեսանտավորը, մեկնելով Դոնբաս, այդ դեպքում պետք է Խաբեր հրամանատարությանը և չէր կարող հույսը դնել սոցիալական երաշխիքների և վճարումների վրա՝ վիրավորվելու կամ զոհվելու դեպքում, ինչպես նաև հետմահու զինվորական պատվի տրամադրման վրա&lt;ref name=&quot;РБК0210&quot;&gt;Максим Солопов. [http://top.rbc.ru/politics/02/10/2014/542c0dcfcbb20f5d06c1d87a Расследование РБК: откуда на Украине российские солдаты] [[РБК (медиахолдинг)|«РБК»]], 02.10.2014&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի զեկույցում հայտարարվել է, որ օգոստոսի 24-ի և սեպտեմբերի 5-ի միջև, երբ ուժեղացել են մարտերը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումներն ուժեղացել են արտասահմանյան մարտիկների մեծ թվով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_sixth_report_on_Ukraine.pdf Report on the human rights situation in Ukraine 16 September 2014]&lt;/ref&gt;։

== Ռուսաստանի դերը հակամարտության մեջ ==
Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|archivedate=2015-07-14|accessdate=2015-10-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրում են Դոնբասի զինված հակամարտությանը միջամտելու մեջ, մասնավորապես, ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, զենքի մատակարարման և ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393834 Постпред РФ при ОБСЕ заявляет о десяти российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass.com&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1396035 Минобороны России опровергло утверждения НАТО о участии военных РФ в конфликте на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1406562 Чижов: НАТО, США и ЕС не представили доказательств нахождения солдат РФ на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;, հայտարարելով, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ։

2014 թվականի ապրիլին Ռուսաստանին մեղադրում էին Ուկրաինայի հետ սահմանի մոտ զորքերի կենտրոնացման և Ուկրաինայի հարավ-արևելքում հակակառավարական ցույցերին մասնակցության մեջ։ Անվտանգության խորհրդում Ուկրաինայի իրադրության քննարկման ընթացքում Անվտանգության խորհրդի շատ անդամներ պաշտպանել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղարկել «Ղրիմի սցենարը»։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը ՄԱԿ-ում քննարկումից անմիջապես առաջ ծավալուն հայտարարություն է տարածել «ռուսական հորինվածքներ, մաս երկրորդ. ևս 10 ստահոդ հայտարարություն Ուկրաինայի մասին», որում ասվում էր, որ Ուկրաինայի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունները ծրագրվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։  Պետդեպարտամենտի պնդմամբ՝ «ցուցարարների» զգալի մասը «կամավորներ» էին, որոնք ժամանել էին Ռուսաստանից, իսկ որոշ ցուցարարներին վճարում էին անկարգություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провел экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի պաշտոնական ղեկավարության, մասնավորապես, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2014/05/02/mid-rossii-potreboval-nemedlenno-prekratit-karatelnuyu|title=МИД России потребовал немедленно прекратить|date=2014-05-02|publisher=www.vedomosti.ru|accessdate=2019-07-21|author=Ведомости}}&lt;/ref&gt; և արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշումը կայանում է նրանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/47250|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=В нашем общественном сознании то, что происходит на юго-востоке Украины, действительно карательная операция, но она проводится сегодняшними киевскими властями, а не наоборот|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որ Դոնբասում ուկրաինական ղեկավարությունը իր իսկ ժողովրդի դեմ ռազմական պատժիչ գործողություն է իրականացնում&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/24/04/2014/57041bbc9a794761c0ce949e|title=Путин пригрозил последствиями за &quot;карательную операцию&quot; на Украине|publisher=РБК|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2014/05/27/putin/|title=Путин потребовал прекратить «карательную операцию» на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Վլադիմիր Պուտինը հետևողականորեն հերքում է Դոնբասում ռուսական բանակի, Ռուսաստանի Դաշնության կանոնավոր զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2018/03/07/russian_troops/|title=Кремль вновь заверил в отсутствии российских войск на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;, սակայն վերապահումներով, որ Դոնբասում «ստեղծվել են որոշակի ռազմական ոստիկանական կազմավորումներ, որոնք ինքնաբավ են և պատրաստ են հետ մղել Դոնբասի դեմ ցանկացած լայնածավալ ռազմական գործողություններ»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/56378|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=&lt;small&gt;Российской армии на территории Донбасса нет. Но там действительно созданы определённые военные милицейские формирования, которые являются самодостаточными и готовы отразить любые крупномасштабные военные акции против Донбасса.

Мы считаем, что это соответствует интересам тех людей, которые проживают на этой территории...&lt;/small&gt;|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50971|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=Мы никогда не говорили, что там нет людей, которые занимаются решением определённых вопросов, в том числе в военной сфере, но это не значит, что там присутствуют регулярные российские войска. Почувствуйте разницу|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերին հայրենիքի պաշտպանների համառուսաստանյան հակաահաբեկչական ֆորումի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, ԴԺՀ պաշտպանության նախկին նախարար, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի Իգոր Գիրկինը (Ստրելկով) հայտարարել է. «մեզ մոտ ճակատ է մնում Ուկրաինայում, և բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են գիծ անցկացնել ժողովրդական հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև, կեղծավորներ են։ Մենք պետք է պայքարենք այդ ուղղությամբ»։ Բնական է, որ Ռուսաստանը այս կամ այն չափով կռվում Է Դոնբասում։ Ամբողջ աշխարհն այդ մասին գիտի, միայն ներքին սպառման համար ենք ժողովրդին փորձում բացատրել, որ ոչ մի պատերազմ չկա, և որ մենք ոչ թե կռվում ենք, այլ կռվում են ինչ-որ ժողովրդական հանրապետություններ, որոնք, իբր, ինքնուրույն են։ «Ժամանակն է, վերջապես, բացահայտորեն առերեսվել, որ Ռուսաստանն այնտեղ պատերազմ է վարում, և որ այդ պատերազմը մեզ պետք է հաղթել»&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/video/2015/11/17/1462141.html Гиркин: Россия воюет на два фронта] [[Росбалт|«Росбалт»]], 17.11.2015&lt;/ref&gt;։

=== ՆԱՏՕ ===
2014 թվականի օգոստոսի 22-ին ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը The New York Times-ին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2014/08/23/world/europe/russia-moves-artillery-units-into-ukraine-nato-says.html Russia Moves Artillery Units Into Ukraine, NATO Says] // [[The New York Times]], 22.08.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt; տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսական բանակը վերջին մի քանի օրերին Ուկրաինայի հետ սահմանով է ուղարկել հրետանային զորամասեր, որոնք համալրված են սեփական զինծառայողների հաշվարկներով, և դրանք, նրա խոսքով, օգտագործում է ուկրաինացի ուժայինների ստորաբաժանումների գնդակոծման համար&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml НАТО обвинило Россию в переброске артиллерийских расчетов на Украину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141027023146/http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml |date=2014-10-27 }} // [[РБК]], 22.08.2014&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը հայտարարել է, որ տվյալներ ունի ռուս-ուկրաինական սահմանով տանկերի, զրահամեքենաների, հրետանու տեղափոխման մասին, որոնք ստացվում են անմիջապես ապստամբներին, ինչպես նաև որ ՆԱՏՕ-ն տագնապալի տեղեկություններ ունի Ուկրաինայի հետ սահմանին ռուսական զորքերի կուտակումների մասին&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot; /&gt;։ Օգոստոսի 23-ին Իգոր Կոնաշենկովը հայտնել էր, որ պարոն Ռասմուսենի և նրա մամուլի խոսնակի հայտարարությունները «մեկնաբանելը... ըստ էության իմաստ չունի»:

Օգոստոսի 28-ին Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի միացյալ ուժերի շտաբի ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ «ավելի քան հազար ռուս զինծառայողներ են կռվում Ուկրաինայում» և դա «շատ համեստ գնահատական է»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393823 В НАТО заявили о российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Չիժովը BBC-ի եթերում ասել է, որ «ՆԱՏՕ-ն մինչ այժմ չի ներկայացրել գոնե մեկ ապացույց, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը կամ որևէ մեկը», նա նաև կարծիք է հայտնել, որ «ապատեղեկատվության տարածումը ԶԼՄ-ների ուղիներով և Կիևից ուղղակիորեն» համընկնում է ԵՄ-ի մակարդակով կարևոր հանդիպումների հետ։

2014 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ֆիլիպ Բրիդլավը հայտնել էր այն մասին, որ ՆԱՏՕ-ի նախորդ 2 օրերի ընթացքում գրանցել է Ուկրաինայի արևելք մի քանի շարասյունների ժամանում՝ Ռուսաստանից ռազմական տեխնիկայով և զինվորականներով&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/406790 Натовский военачальник сообщил о прибытии на восток Украины российской военной техники] «Интерфакс», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։ Նրա տվյալներով՝ մինչ այդ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի տարածքում գտնվել է 250-300 ռուս զինվորական մասնագետ&lt;ref&gt;'Полина Химшиашвили'. [http://top.rbc.ru/politics/12/11/2014/546352e4cbb20f5094e41f3e Донбасс горячеет: Киев и ополченцы готовятся к возобновлению войны] «РБК», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։

=== ԵԱՀԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին Ռոստովի մարզում ԵԱՀԿ առաքելության ղեկավար Պոլ Պիկարը, մեկնաբանելով ուկրաինական ԶԼՄ-ների հաղորդումները ռուսական ռազմական տեխնիկայի՝ Ուկրաինա տեղաշարժվելու մասին, հայտնել էր, որ «Գուկովո» և «Դոնեցկ» անցակետերում դիտորդները նման բան չեն տեսել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393747 Представители ОБСЕ опровергли движение военной техники из России на Украину] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի փետրվարի 13-ին ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղար Լամբերտո Զանիերը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած խորհրդաժողովում, հայտարարել է. «եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ ռուսական ստորաբաժանումների շարժումն ու տեղաբաշխումն այդ տարածքում, ապա ես կասեմ, որ չեմ տեսել։ Բայց եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ մարտական գործողությունների մասնակիցներին և այն սպառազինությունը, որը ստացվում է, ըստ ամենայնի, Ռուսաստանից, ես կասեի «այո», ես տեսել եմ»։ Նա նաև հավելել է, որ դիտորդների աշխատանքում կան մի շարք սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանց տեղաշարժի բարդությունը այն տարածքում, որտեղ մարտական գործողություններ են ընթանում&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1765559 Генсек ОБСЕ заявил, что не видел российских войск на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/politics/20150213/363447287.html Генсек ОБСЕ заявил, что не видел в Донбассе подразделений российской армии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cctv-america.com/2015/02/13/fighting-in-the-ukraine-persists-before-cease-fire-deadline Fighting in the Ukraine persists before cease-fire deadline]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Լուգանսկի մարզի Կրուգլիկ գյուղի ապստամբների զինափորձարանում «Բուրատինո» համազարկային կրակի ծանր կրակային համակարգը հայտնաբերվել է ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից «Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների» իրականացման ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite news|title=Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине на основе информации, поступившей по состоянию на 27 сентября 2015|url=http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|accessdate=2015-10-02|publisher=[[ОБСЕ]]|date=2015-09-28|archiveurl=https://archive.is/20151002161304/http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 2-ին «Ռոյթերս» գործակալությունը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել նրանց գրավոր հարցմանը, թե արդյոք «Բուրատինոն» եղել է ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կազմավորումների կողմից&lt;ref&gt;{{cite news|last=Лейва|first=Мария|title=Наблюдатели ОБСЕ обнаружили на Украине систему залпового огня «Буратино»|url=http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|accessdate=2015-10-02|publisher=[[РБК]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002162233/http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ Գործակալությունում նաև նշել են, վկայակոչելով Ջեյնի տեղեկատվական կենտրոնի և Ստոկհոլմի խաղաղության խնդիրների հետազոտման ինստիտուտի տվյալները, որ «...նման համակարգեր արտադրում է միայն Ռուսաստանը, դրանք Ուկրաինա չեն արտահանվել մինչև Դոնբասի հակամարտության սկսվելը»&lt;ref&gt;{{cite news|last=Zverev|first=Anton|title=Deadly Russian rocket system spotted in Ukraine for first time|url=https://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|accessdate=2015-10-02|publisher=[[Reuters]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002161309/http://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերին Զանիերը կրկին հայտարարել էր, որ չի կարող հաստատել Դոնբասում ռուսական զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/369086.html СММ ОБСЕ не подтверждает присутствие на Донбассе российских войск, — Заньер]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rg.kiev.ua/page5/article37071 Loading]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/opinion/protivnik_ne_nayden_missiya_obse_ne_obnaruzhila_na_donbasse_voyska_rf Противник не найден: миссия ОБСЕ не обнаружила на Донбассе войска РФ | Мнения | АиФ Украина]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի նոյեմբերին ԵԱՀԿ ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելությունը Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին ռուսական զորքերի մասնակցության համոզիչ ապացույցներ չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170106173619/http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|archivedate=2017-01-06|accessdate=2017-01-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rfi.fr/emission/20161124-ukraine-donbass-osce-entretien-alexander-hug La situation dans le Donbass en Ukraine: entretien avec le chef de l’OSCE — RFI]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելության աշխատակիցները արձանագրել են տվյալներ, որոնց համաձայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից չենթարկվող տարածքում կան սպառազինությունների տարբեր տեսակներ, որոնք ռուսական ծագում ունեն։ Խուգայի խոսքով՝ առաքելությունը խոսել է գերիների հետ, որոնք պահվում են Ուկրաինայի Զինված ուժերի զինծառայողների կողմից։ Այս գերիները պնդում են, որ «նրանք Ռուսաստանի կանոնավոր զորքերի ներկայացուցիչներ են և ռոտացիոն հիմունքներով գտնվում են Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/10/2018/5bd324739a79471be78459f2?from=main|title=Замглавы миссии ОБСЕ отрекся от слов о присутствии России в Донбассе|publisher=РБК|accessdate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://foreignpolicy.com/2018/10/25/counting-the-dead-in-europes-forgotten-war-ukraine-conflict-donbass-osce/|title=Counting the Dead in Europe’s Forgotten War|publisher=Foreign Policy|accessdate=2018-10-26|author=Amy Mackinnon|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ստեֆան Դյուժարիկը, պատասխանելով Ուկրաինա ռուսական զորքեր մտցնելու մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին, հայտարարել է, որ հնարավորություն չունի «հաստատ հաստատել, թե ով է գտնվում սահմանի որ կողմում»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1406689 ООН не может подтвердить сообщения о вводе российских войск на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/press/en/2014/db140828.doc.htm Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունն իր զեկույցներում հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_seventh_reportUkraine20.11.14.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 15 November 2014]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 20-ին Միջազգային քրեական դատարանը նախնական եզրակացությունների շրջանակներում Դոնբասի հակամարտությունը դասակարգել է որպես միջազգային, ինչպես նաև նշել է 2014 և 2015 թվականներին ռազմական գործողությունների էքսկալացիայի կապը ՌԴ-ի կողմից զորքերի, ֆինանսների և զենքի աջակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2016/11/20/international-criminal-court-russias-invasion-of-ukraine-is-a-crime-not-a-civil-war/|title=International Criminal Court: Russia's Invasion Of Ukraine Is A 'Crime,' Not A Civil War|publisher=Forbes|accessdate=2019-11-24|author=Paul Roderick Gregory|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի մարտի 6-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սկսել է «Դոնբասում ահաբեկչության ֆինանսավորման» գործով Ուկրաինայի հայցի քննությունը&lt;ref&gt;[https://www.unian.net/politics/1808756-v-gaage-v-mejdunarodnom-sude-oon-nachnutsya-slushaniya-po-isku-ukrainyi-protiv-rossii.html В Гааге в Международном суде ООН начнутся слушания по иску Украины против России]&lt;/ref&gt;։

=== ԱՄՆ ===
2017 թվականի դեկտեմբերին ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն ուժի մեջ կթողնի հակառուսական պատժամիջոցների գործող ռեժիմը «այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դադարել ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա և մինչև նրա տարածքային ամբողջականությունը վերականգնվի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3495144?from=doc_vrez «Мы вернёмся к теме Крыма». Рекс Тиллерсон считает невозможным изменение санкционного режима без решения украинского вопроса // «Коммерсантъ» от 13.12.2017]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը գործարկել է [https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe «Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիայի հակազդումը»] (Countering Russia’s Aggression in Ukraine) անվանումով քարոզչական կայքը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3893762 Курт Волкер представил сайт о противодействии агрессии России на Украине // Коммерсантъ, 22.02.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe Countering Russia’s Aggression in Ukraine]&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինա ===
2014 թվականի հունիսի 7-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնել Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարին։ Նոտայում ուշադրություն է դարձվել սահմանապահ ծառայության և Ռուսաստանի այլ իրավասու մարմինների անգործությանը, որոնք չեն խոչընդոտում զինված կազմակերպված կազմավորումների և անձանց անօրինական տեղափոխմանը Ուկրաինայի տարածք&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/2048907-mid_vruchil_rossii_notu_otnositelno_narusheniya_rezhima_na_granitse.htm МИД вручил России ноту относительно нарушения режима на границе]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրահանգ է տվել Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությանը ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները Ուկրաինայի հետ ՌԴ պետական սահմանի պահպանության ռեժիմի ուժեղացման ուղղությամբ՝ ապօրինի անցումները բացառելու նպատակով&lt;ref&gt;[https://ria.ru/defense_safety/20140607/1011107199.html Путин поручил ФСБ усилить режим охраны госграницы с Украиной]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 29-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վիկտոր Մուժենկոն մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ իրեն հայտնի են ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների կազմում առանձին ռուս զինծառայողների և ՌԴ քաղաքացիների մարտական գործողություններին մասնակցելու փաստերը, սակայն նշել է, որ «այսօրվա դրությամբ» ուկրաինական բանակը չի կռվում կանոնավոր ռուսական բանակի ստորաբաժանումների հետ&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/society/20150129/362743379.html Муженко: Украина не воюет с регулярными частями армии РФ] // РИА Новости Украина, 29.01.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |title=МУЖЕНКО: Є ФАКТИ УЧАСТІ ГРОМАДЯН РФ ТА РОСІЙСЬКИХ АРМІЙЦІВ У НЕЗАКОННИХ ЗБРОЙНИХ ФОРМУВАННЯХ НА ДОНБАСІ |accessdate=2020-02-24 |archive-date=2015-01-29 |archive-url=https://archive.today/20150129164016/http://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=578037&amp;sec=1724 Украинские вооруженные силы не сражаются с регулярными частями ВС России — глава Генштаба ВСУ] // [[Интерфакс]], 29.01.2015&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայությունը հարցազրույց էր հրապարակել Մուժենկոյի հետ, որտեղ նա հայտարարել էր, որ իր խոսքերը «դուրս են մղվել համատեքստից», և որ այժմ նա ունի փետրվարյան մարտերին Չեռնուխինո, Լոգվինովո և Դեբալցևո բնակավայրերի շրջանում ռուսական կանոնավոր զորքերի մասնակցության հաստատված փաստեր։ Բացի այդ, նրա պնդմամբ, Ուկրաինայի տարածքում ներկայումս գտնվում են կենտրոնական ռազմական օկրուգի 2-րդ գվարդիական համազորային բանակի 15-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 8-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 98-րդ գվարդիական օդադեսանտային դիվիզիայի 331-րդ գվարդիական պարաշյուտային-դեսանտային գունդը և ռուսական այլ մասեր&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/intervyu-nachalnika-genshtabu-zsu-general-polkovnika-viktora-muzhenka/ Інтерв’ю начальника Генштабу ЗСУ генерал-полковника Віктора Муженка] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 17-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Ստեփան Պոլտորակը լրագրողներին հայտարարել է. «ռուսական զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում մնում են նույն կազմում, անցկացնում են ռոտացիա, նախապատրաստություն ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին։ Մենք հետևում ենք նրանց տեղաշարժին, և մենք գիտենք, թե որտեղ են նրանք։ Նրանք պլանավորում են անցկացնել ռոտացիա, այնպես որ, նրանց թիվը մինչ օրս չի աճել ճշգրիտ»&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/kilkist-rosijskih-vijskovih-na-donbasi-ne-zminilasya-general-polkovnik-stepan-poltorak/ «Количество российских военных на Донбассе не изменилось», — генерал-полковник Степан Полторак] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածքների և ներքին տեղահանված անձանց հարցերով փոխնախարար Գեորգի Տուկան հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի իշխանությունները չեն կարող իրավաբանորեն ապացուցել ռուսական զորքերի ներկայությունը Ուկրաինայի արևելքում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=​Украина не может доказать присутствие войск РФ на Донбассе: сделано резонансное заявление|url=https://apostrophe.ua/news/world/ex-ussr/2017-07-10/ukraina-ne-mojet-dokazat-prisutstvie-voysk-rf-na-donbasse-sdelano-rezonansnoe-zayavlenie/101054|work=Апостроф|accessdate=2017-07-10|language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20170710/1498217473.html Киев признал, что у него нет доказательств присутствия армии РФ в Донбассе]&lt;/ref&gt;։

=== Ֆրանսիա ===
2015 թվականի մարտի 25-ին Ֆրանսիայի ռազմական հետախուզության վարչության ղեկավար, գեներալ Քրիստոֆ Գոմարը, ելույթ ունենալով Ֆրանսիայի Ազգային ժողովում պաշտպանության հարցերով հանձնաժողովի նիստում, հայտարարել է, որ վարչության տվյալներով՝ ոչինչ չի հաստատել Ուկրաինա ներխուժման ռուսական պատրաստությունների մասին ՆԱՏՕ-ի հաղորդումները. «ռուսները չեն տեղակայել ոչ հրամանատարական կետեր, ոչ էլ թիկունքային աջակցության ստորաբաժանումներ, այդ թվում դաշտային հոսպիտալներ, որոնք թույլ կտային ռազմական ներխուժում իրականացնել»,- պարզաբանել Է գեներալը՝ պատասխանելով խորհրդարանական հանձնաժողովի հարցերին&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1895518 Глава военной разведки Франции: Россия никогда не готовила военного вторжения на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150411/1057935734.html Французская разведка: Россия никогда не готовила вторжение на Украину] // [[РИА Новости]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|title=Commission de la défense nationale et des forces armées|date=2015-03-25|publisher=Официальный сайт [[Национальное собрание (Франция)|Национального собрания Франции]]|archiveurl=https://archive.is/20150411152837/http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|archivedate=2015-04-11|accessdate=2015-04-15|quote=L’OTAN avait annoncé que les Russes allaient envahir l’Ukraine alors que, selon les renseignements de la DRM, rien ne venait étayer cette hypothèse – nous avions en effet constaté que les Russes n’avaient pas déployé de commandement ni de moyens logistiques, notamment d’hôpitaux de campagne, permettant d’envisager une invasion militaire et les unités de deuxième échelon n’avaient effectué aucun mouvement. La suite a montré que nous avions raison car, si des soldats russes ont effectivement été vus en Ukraine, il s’agissait plus d’une manœuvre destinée à faire pression sur le président ukrainien Porochenko que d’une tentative d’invasion|lang=fr}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 26-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի հետ Փարիզում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի արևելքում ագրեսոր է հանդես գալիս ՌԴ-ն, և դա հանրահայտ փաստ է. «ագրեսիան գալիս է Ռուսաստանից, այսինքն ագրեսորը Ուկրաինան չէ։ ագրեսորը չի կարող լինել Ուկրաինայի նախագահը։ Մենք նաև ընդունում ենք, որ Ղրիմի անեքսիան անօրինական է, նշանակում է, որ մենք բոլորս գիտենք, թե ով է սանձազերծել պատերազմը և ով է ստեղծել այդ իրավիճակը, և ինչ իրավիճակում ենք գտնվում»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/568095 Макрон назвал Россию агрессором на востоке Украины] // [[Интерфакс]], 26.06.2017&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության ժամանակագրություն ==

=== Զինված դիմակայության սկիզբ ===
2014 թվականի ապրիլի 6-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելքում փետրվարի վերջից տեղի ունեցած զանգվածային հակակառավարական ցույցերի ընթացքում նրանց մասնակիցներն անցել են ակտիվ գործողությունների՝ գրավելով մի շարք վարչական շենքեր Խարկովի, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://izvestia.kiev.ua/article/64224|title=Восстание Юго-Востока - с чего всё началось (ФОТО ВИДЕО)|publisher=[[Известия (газета)|Известия в Украине]]|date=2014-04-07|accessdate=2014-05-01}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Դոնեցկում հռչակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը&lt;ref name=&quot;if-7.04&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=488189&amp;sec=1724|title=Донецк провозгласил себя суверенной республикой|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, մայիսի 11-ին նշանակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ինքնորոշման հանրաքվեի անցկացումը։ Նույն օրը Խարկովում ցուցարարները անվստահություն են հայտնել մարզխորհրդի պատգամավորներին և ընտրել Խարկովի տարածքային համայնքի «այլընտրանքային պատգամավորներին», որոնք հռչակել են Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումը, որը «այլ պետությունների հետ հարաբերություններ կկառուցի միջազգային իրավունքին համապատասխան»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/08/kharkov/ В Харькове вслед за Донецком провозглашена «народная республика»] // [[Лента.ру]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ի օրվա երկրորդ կեսին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հեռուստաուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ զենքով գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն:

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի իշխանությունները գործողություն են իրականացրել Խարկովում՝ վերականգնելով իրավիճակի վերահսկողությունը։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/08/n_6067397.shtml|title=МВД Украины: в Харькове проходит антитеррористическая операция|date=2014-04-08|publisher=[[Газета.ру]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ria-are&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140411/1003533739.html|title=Для арестованных митингующих в Харькове устроили передачу вещей|date=2014-04-11|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1307560-mvd_sredi_zakhvatchikov_kharkovskoy_oga_14_ranee_sudimykh.htm|title=МВД: Среди захватчиков Харьковской ОГА — 14 ранее судимых|date=2014-04-10|publisher=[[ЛІГАБізнесІнформ]]|accessdate=2014-04-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447888 Украинские силовики переходят в контрнаступление. Милиция взяла под контроль здание облгосадминистрации в Харькове // «Коммерсантъ» от 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 11-ի լույս 12-ի գիշերը մի խումբ զինված ակտիվիստներ Իգոր Ստրելկովի գլխավորությամբ անցել են Ուկրաինայի սահմանը&lt;ref&gt;[http://svpressa.ru/war21/article/103643/ «Семнадцать километров мы шли маршем через границу»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|title=Игорь Стрелков: в ночь с 11 на 12 апреля мы пересекли границу|archiveurl=https://archive.today/20170928164757/http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|archivedate=2017-09-28|accessdate=2017-04-16|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 12-ի առավոտյան Ստրելկովի խումբը ռազմավարական կարևոր կետ է գրավել՝ Սլավյանսկ քաղաքը, որն այդ օրվանից դարձել է Դոնեցկի մարզում ապստամբների և կառավարական զորքերի դիմակայության կենտրոնը։

Ապրիլի 13-ին Ենակիևո&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/1345505-separatisty_zakhvatili_gorodotdel_militsii_i_gorsovet_v_enakievo.htm Сепаратисты захватили городотдел милиции и горсовет в Енакиево]. ЛИГАБизнесИноформ&lt;/ref&gt;, Մակեևկա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/47277-v-makeevke-zahvatili-mjeriju В Макеевке захватили мэрию]&lt;/ref&gt; և Մարիուպոլ&lt;ref&gt;[http://www.0629.com.ua/news/514955 В Мариуполе захвачено здание городского совета] // 0629.com.ua&lt;/ref&gt; քաղաքներում ցուցարարները ապստամբների և տեղի միլիցիայի անգործության աջակցությամբ գրավել են քաղաքային վարչակազմերի շենքերը և բարձրացրել ԴԺՀ-ի դրոշները։ Ապրիլի 14-ին ԴԺՀ-ի ուժերի վերահսկողության տակ են անցել Գորլովկա&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/world/article/2014/04/14/1013662-v-gorlovke-zahvatili-militsiyu-i-vodruzili-rossiyskiy-flag.html В Горловке захватили милицию и водрузили российский флаг] // [[Московский комсомолец]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Խարտիզ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/14/1256303.html В Харцызске митингующие захватили мэрию]. [[Росбалт]], 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Ժդանովկա և Կիրովսկոե&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/140414/448322/ Частью Донецкой Народной Республики стали Ждановка и Кировское] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419183512/http://kp.ua/daily/140414/448322 |date=2014-04-19 }} // [[Комсомольская правда]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;։

Մարիուպոլում հակամարտության սկզբից ի վեր հակամարտող ուժերը վերահսկում էին միայն առանձին զորամասեր և վարչական շենքեր, ուստի քաղաքի վերահսկողության կարգավիճակը անորոշ էր մնում մինչև հունիսի 13-ը, երբ «Ազով» գումարտակը ուկրաինացի ուժայինների և զրահատեխնիկայի աջակցությամբ մաքրեց Դոնեցկի ապստամբներից Մարիուպոլի քաղաքային կենտրոնը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/56378-vo-vremja-perestrelki-v-mariupole-opolchency-tjazhelo-ranili-bojca-iz-azova Во время перестрелки в Мариуполе ополченцы тяжело ранили бойца из «Азова»]. Вести, 13.06.2014.&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 27-ին Լուգանսկում հայտարարվել է Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/28/lugansk/ В Луганске объявлена народная республика]. Лента. ру, 28.4.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24smi.org/news/15399-provozglashena-luganskaya-narodnaya-respublika-vid.html Провозглашена «Луганская народная республика» (видео)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=TJ4wcq5hqyk Провозглашение акта независимости Луганской Народной республики]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 29-ին Լուգանսկում ցուցարարները վերահսկողության տակ են վերցրել մարզպետարանը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49764-luganskuju-oga-zahvatili-v-schitannye-minuty Луганскую ОГА захватили в считанные минуты].&lt;/ref&gt;, դատախազությունը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49808-v-luganske-bez-boja-zahvatili-prokuraturu В Луганске без боя захватили прокуратуру].&lt;/ref&gt; և ՆԳՆ մարզային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1158025 ТАСС.]&lt;/ref&gt;։

Իրենց իրավական կարգավիճակն ամրապնդելու համար ինքնահռչակ հանրապետությունները մայիսի 11-ին հանրաքվեներ են անցկացրել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում և, նրանց կազմակերպիչների հայտարարությունների համաձայն, մասնակցել են համապատասխանաբար 75 % և 75 %-ը և «կողմ» քվեարկածների թիվը՝ 89 % և 96 %-ը&lt;ref name=&quot;rbc&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml В Луганской и Донецкой областях подвели итоги референдума] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140515002538/http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml |date=2014-05-15 }}.&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն Դոնեցկում և մարտեր Դոնեցկի օդանավակայանի համար ===
2014 թվականի ամռանը ԴԺՀ-ի կողմնակիցները վերահսկողություն են հաստատել Դոնեցկի նկատմամբ՝ այն մաքրելով Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի և ՆԳՆ-ի մնացած ստորաբաժանումներից զինված կազմավորումների օգնությամբ, որոնք ճեղքել են շրջափակված Սլավյանսկից։ Երկարատև և արյունալի բնույթ են կրել մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանի համար, որը փաստացի ավերակների կույտ է դարձել, սակայն Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն ծանր զենքից քաղաքի գնդակոծման համար օգտագործվել է։ Ուկրաինական կողմի համար օդանավակայանի վերահսկողության պահպանումը խորհրդանշական նշանակություն է ձեռք բերել և դարձել է հզոր քարոզչական գործոն։ ԴԺՀ-ի զինված կազմավորումներին հաջողվել է 2015 թվականի հունվարին օդակայանի տարածքից դուրս բերել Ուկրաինայի ԶՈՒ ստորաբաժանումներին։

=== Մինսկի առաջին համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:Shells hit residential building in Lugansk, August 7, 2014.jpg|մինի|Կադր՝ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին Լուգանսկի բնակելի տուն արկերի ընկնելու տեսագրությունից]]

Մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Պետրո Պորոշենկոն հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում, ուկրաինական իշխանությունների հայտարարած հակաահաբեկչական գործողությունը ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ձեռք բերեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների բնույթ։ Ելույթ ունենալով սեփական երդմնակալության ժամանակ՝ Պորոշենկոն մի կողմից խոստացել է, որ Դոնբաս շուտով խաղաղություն կգա, իսկ մյուս կողմից՝ ընդգծել է. «մենք ավազակների հետ չենք խոսի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3120462 От Нормандии до Берлина. 19 октября состоялась очередная встреча лидеров Германии, Франции, России и Украины // Журнал «Коммерсантъ Власть» № 42 от 24.10.2016]&lt;/ref&gt;։

Սկզբում ուկրաինացի ուժայիններին ուղեկցում էր հաջողությունը՝ կիրառելով ծանր զրահատեխնիկա, հրետանի և մարտական ավիացիա, կանոնավոր զորքեր, Ազգային գվարդիա և կամավորական գումարտակներ, սկսեցին նեղացնել ապստամբներին՝ փորձելով տարանջատել նրանց պաշտպանության երկու հենասյուները՝ Դոնեցկը և Լուգանսկը, և կտրել նրանց Ռուսաստանի հետ սահմանից&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://daily.rbc.ru/special/politics/03/09/2014/54241faccbb20f73f1c6ab61 Три месяца войны: как шли бои на юго-востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 2-ին Լուգանսկի օդային հարձակում է տեղի ունեցել, որի հետևանքով զոհվել է ութ խաղաղ բնակիչ&lt;ref&gt;[http://edition.cnn.com/2014/06/03/world/europe/ukraine-luhansk-building-attack/ Air attack on pro-Russian separatists in Luhansk kills 8, stuns city] // [[CNN]], 02.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/119532 Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине — на основе информации, полученной по состоянию на 28 мая 2014 г., 18:00 (по киевскому времени) | OSCE]&lt;/ref&gt;։

Ամռան սկզբին ուժայինների և ապստամբների միջև մարտեր են ծավալվել ռուս-ուկրաինական սահմանի վերահսկողության համար։ Հունիսի 5-ին ապստամբներին հաջողվել է գրավել ուկրաինական սահմանային անցակետերի մի ամբողջ շարք։ [[Պատկեր:Lugansk-2014-06-18.jpeg|thumb|ձախից|2014 թվականի հուլիսի 18-ին Լուգանսկում հրետակոծության հետևանքով խաղաղ բնակչության շրջանում զոհեր են գրանցվել]]Մինչև հունիսի 13-ը ապստամբները դուրս էին մղվել Մարիուպոլից, և ուկրաինացի ուժայինները «ժողովրդական հանրապետությունները» Ռուսաստանից մեկուսացնելու գործողություն էին ձեռնարկել։

Հուլիսի լույս 5-ի գիշերը ապստամբների ուժերը զրահատեխնիկայի շարասյունով և քաղաքացիական փախստականների ուղեկցությամբ դուրս են եկել շրջափակված Սլավյանսկից և տեղափոխվել հարևան Կրամատորսկ, որտեղից գրեթե անմիջապես ուղևորվել են Հորլովկա և Դոնեցկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014849945.html|title=Обстановка в Горловке, куда прибыли ополченцы из Славянска, спокойная|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014842980.html|title=Мэрия Донецка призвала горожан не выходить из дома без необходимости|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի զինված ուժերը հուլիսի 5-6-ը կարողացել են զբաղեցնել Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին, Կոնստանտինովկան և Արտեմովսկը&lt;ref&gt;{{статья|автор=Екатерина Мирная, Сергей Осипов.|заглавие=Переломный момент. После Славянска стороны опять сядут за стол переговоров?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/prediction/1203905|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2014|номер=28 (1757) за 9 июля|страницы=2, 6}} {{v|7|11|2015}}&lt;/ref&gt;։

Ամռան կեսին ապստամբները մի շարք հաջող հակագրոհներ ձեռնարկեցին, այսպես՝ Սաուր-Մոգիլյայի համար մարտերի և Կանաչապատումի տակ հրթիռային հարձակման արդյունքում Ուկրաինական զորքերն ընկան Հարավային կաթսայի մեջ։

Հուլիսի 17-ին Դոնեցկի մարզի Արևելքում տեղի է ունեցել Malaysia Airlines ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանումը, որը Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթն Էր իրականացնում։ Օգտվելով ողբերգության հետաքննության հետ կապված շփոթությունից՝ Ուկրաինական զորքերն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Ռիժնոյե, Ձերժինսկ և Սոլեդար քաղաքները։ Հուլիսի 22-ին ապստամբները նահանջել են Սևերոդոնեցկից, Լիսիչանսկից, Կիրովսկից և կես ժամից, կորցրել են վերահսկողությունը Սաուր-Մոգիլի նկատմամբ։

Օգոստոսին բեկում է տեղի ունեցել մարտական գործողություններում. սկզբում ապստամբները գրավել են Լուգանսկի մարզի հարավում գտնվող հատվածը, որը սահմանակից է Ռոստովի մարզին, իսկ ամսվա վերջին անցել են հակահարձակման&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;''Мумин Шакиров'' [http://www.svoboda.org/content/article/25452387.html «ДНР — фикция. Решения принимают другие»] // [[Радио Свобода]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 10-ին Իլովայսկի համար մարտեր են սկսվել, որոնք ավելի ուշ ավարտվել են շրջապատով և զինված ուժերի խոշոր խմբավորման ոչնչացմամբ{{#tag:ref|См.&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://online.wsj.com/articles/ukraine-suffers-harsh-defeat-in-eastern-town-1409616541 | title=Ukraine Suffers Harsh Defeat in Eastern Town | work=[[The Wall Street Journal]] | date=2 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/sep/05/ukraine-catastrophic-defeat/ Ukraine: A Catastrophic Defeat]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | title=Pro-Russia rebels confident after making gains | work=[[The Washington Post]] | date=30 August 2014 | accessdate=3 September 2014 | archive-date=10 September 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140910173343/http://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news| url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| title=Battle-hit Ukraine village picks up the pieces| work=The Washington Post| date=1 September 2014| accessdate=| archive-date=24 September 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140924040811/http://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GDyou&quot;&gt;{{cite news | url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/03/ukraine-soldier-youre-better-clueless-because-truth-horrible-moscow-ilovaysk | title=Russian soldier: 'You're better clueless because the truth is horrible' | work=[[The Guardian]] | date=3 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;}}։ Գնդակոծության տակ հայտնված խաղաղ բնակիչների ծանր վիճակը փոքր-ինչ հեշտացրել է Ռուսաստանի հումանիտար օգնությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/08/25/1307331.html В Луганске начали раздавать российскую гумпомощь]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը ապստամբները խոշոր հարձակում են ձեռնարկել Դոնբասի հարավում և դուրս եկել Ազովի ծով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/24/701931.html Ополченцы вышли к Азовскому морю в районе Новоазовска]&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 28-ին նրանք կարողացել են հսկողության տակ վերցնել Նովոազովսկը, ինչպես նաև Նովոազովսկի, Ստարոբեշևսկի, Ամվրոսիևսկի շրջանների մի շարք բնակավայրեր։ [[Պատկեր:Ukrainian government troops in Donbass, September 10, 2014.jpg|left|thumb|2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Դոնբասում ուկրաինական զորքերի բլոկպոստը]] Սեպտեմբերի 1-ին ապստամբներն իրենց հսկողության տակ են վերցրել Լուգանսկի օդանավակայանը, որը 3 ամսվա ընթացքում պահել են Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն&lt;ref&gt;[http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml Ополченцы взяли аэропорт Луганска после трех месяцев осады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140903035355/http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml |date=2014-09-03 }} // [[РБК]], 01.09.2014&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին Մինսկում բանակցություններից հետո ստորագրվեց այսպես կոչված «Մինսկի արձանագրությունը», որով հայտարարվում էր հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ քայլերի կատարումը, մասնավորապես՝ երկկողմանի հրադադարը, Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին օրենքի ընդունումը, ԵԱՀԿ-ի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանի դիտարկումը, պատանդների ազատ արձակումը, համաներումը, ինչպես նաև հումանիտար իրադրության բարելավմանն ու տարածաշրջանի կենսագործունեության վերականգնմանն ուղղված միջոցների ձեռնարկումը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն Ռադան ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա երկու օրենք է ընդունել՝ «Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին» և «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզի տարածքում իրադարձությունների մասնակիցների նկատմամբ հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին»։ Համաներման մասին օրենքի պարզաբանման մեջ նշվել է, որ այն տարածվում է Արևելքում մարտերին մասնակցած (բացառությամբ ծանր հանցագործությունների մեջ կասկածյալների և մեղադրյալների և «Բոինգի» կործանման մեղսակցության) վրա, որոնք օրենքի գործողության մեջ մտնելու սկզբից մեկ ամսվա ընթացքում վայր կդնեն զենքը և ազատ կարձակեն պատանդներին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140916/1024369226.html Трудности статуса: парламент Украины принял законы о Донбассе | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Հատուկ կարգավիճակի մասին օրենքը նախատեսում էր ինքնակառավարման հատուկ կարգ 3 տարով, ռուսաց լեզվի օգտագործմանն աջակցելը, արդյունաբերական օբյեկտների և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, նշված շրջաններում ՌԴ-ի հետ անդրսահմանային համագործակցությունը, տեղի բնակիչներից ժողովրդական ոստիկանության ստեղծումը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52182 Офіційний портал Верховної Ради України]&lt;/ref&gt;։

=== Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:2015-04-24. День солидарности молодёжи в Донецке 394 .jpg|thumb|Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն, 2015 թվականի ապրիլի 24]] [[Պատկեր:2015-03-27. Поездка по бомбоубежищам 088.jpg|thumb|Դոնեցկի Պետրովի շրջանի ռմբակոծիչ ապաստարաններում ուղևորության ժամանակ]]

2015 թվականի հունվարի կեսերին վերսկսվել են լայնածավալ մարտական գործողությունները։ Դրան նախորդել է Վոլնովախայի մոտ ավտոբուսի գնդակոծումը։

Հունվարի 22-ին իրականացվել է Դոնեցկի հրետակոծությունը։ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության հետազոտությունների համաձայն՝ գնդակոծությունն իրականացվել է ականանետից կամ հրետանային զենքից՝ հյուսիս-արևմտյան ուղղությունից&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.osce.org/ukraine-smm/135786|title=Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 22 January 2015: Shelling Incident on Kuprina Street in Donetsk City|date=22.01.2015|publisher=[[ОБСЕ]]|lang=en|accessdate=2015-01-23}}&lt;/ref&gt;։ Նոր ուժով վերսկսվել են մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանում, որն ավարտվել է օդանավակայանի տարածքի անցումը ԴԺՀ զինված կազմավորումների վերահսկողությանը։ Ռազմաճակատի գիծը 1,5-2 կմ-ով տեղափոխվել է օդանավակայանի թռիչքուղուց դեպի հյուսիս։

Հունվարի 23-ին ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հայտարարել Է Դոնեցկի մարզի սահմաններին հասնելու մտադրության մասին և միաժամանակ հրաժարվել է զինադադարի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/54c214fe9a794745def751cb Лидер ДНР объявил о планах «наступать до границ Донецкой области»] // [[РБК]], 23.01.2014&lt;/ref&gt; և գերիների փոխանակման շուրջ բանակցություններ սկսելու հետագա նախաձեռնություններից&lt;ref&gt;[http://kommersant.ru/doc/2653956 Искатели отключений] // Газета «Коммерсантъ» № 11 от 26.01.2015, стр. 1&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին ԴԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Դեբալցևի շրջանում ուկրաինական ուժերին շրջապատելու և Մարիուպոլի վրա հարձակում սկսելու մտադրության մասին։ Նույն օրը Մարիուպոլում գնդակոծվել է «Արևելյան» միկրոշրջանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ukraine-smm/136061 Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 24 January 2015: Shelling Incident on Olimpiiska Street in Mariupol]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 10-ին կրակահերթ է տեղի ունեցել Կրամատորսկում հակաահաբեկչական գործողության շտաբի գտնվելու վայրի ուղղությամբ՝ ՌԶՕ-ի օգտագործմամբ։ Արդյունքում տուժել են նաև բնակելի շենքեր այդ շրջանում&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/news/world-europe-31357588 Ukraine conflict: Battles rage ahead of Minsk talks]&lt;/ref&gt;։

Առավել ակտիվ մարտական գործողություններ են ծավալվել Դեբալցևայի շրջանում, որտեղ ապստամբները գրավել են մի շարք բնակավայրեր, այդ թվում՝ Ուգլեգորսկը։

Զինված դիմակայության այս փուլն ավարտվել է փետրվարի 12-ին Մինսկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնք հայտնի են որպես «Մինսկ-2», որոնցում հայտարարվում էին փետրվարի 15-ից հրադադար, ծանր սպառազինությունների և հրետանու հետքաշում, ընտրությունների անցկացում՝ ուկրաինական օրենսդրությանը համապատասխան, օտարերկրյա զորքերի և տեխնիկայի դուրսբերում, տարածաշրջանի տնտեսական շրջափակման դադարեցում, բոլոր անօրինական խմբերի զինաթափում, Ուկրաինայի վերահսկողությանը սահմանի փոխանցում ընտրություններից հետո և սահմանադրական բարեփոխում ՝ հաշվի առնելով ինքնակառավարման առանձնահատկությունները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջաններում։

Չնայած հայտարարված հրադադարին և պայմանավորվածությունների ստորագրմանը, Դեբալցևի գրոհը շարունակվել է, և փետրվարի 18-ին Դեբալցևոն ամբողջությամբ անցել է ապստամբների հսկողության տակ։

=== Տեղական մարտեր չեզոք գոտում Մինսկի երկրորդ համաձայնագրերից հետո ===
[[Պատկեր:Shelling aftermath in Horlivka, Donetsk district, Eastern Ukraine, 11 June 2015-2.jpg|thumb|left|Գորլովկան հրետակոծությունից հետո]]

«Մինսկ 2»-ի եզրակացությունից հետո հակամարտության կողմերը լոկալ մարտավարական մարտեր են ծավալել չեզոք գոտում՝ անորոշ կարգավիճակով, Ավդեևկա պրոմզոնում և Շիրոկինում՝ փորձելով բարելավել իրենց կրակային վերահսկողությունը այն ճանապարհների նկատմամբ, որոնք անցնում են ճակատային գծի երկայնքով։ Շարունակվել են փոխադարձ կրակոցները, սակայն էապես պակաս արդյունավետությամբ և փոքր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ։ Գրեթե դադարել են օգտագործվել ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգեր։ Չնայած հակամարտության երկու կողմերի արմատական տարրերի անհամաձայնությանը՝ Պորոշենկոն և ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Մինսկի համաձայնություններին հետևելու և հակամարտության «ռազմական լուծման» բացակայության մասին։

2016 թվականի ամռանը նկատվել է փոխհրաձգությունների և լոկալ մարտերի ակտիվության աճ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=terF_I3QmUo Сценарий 2014-го: террористы вновь активизировались на Донбассе — Гражданская оборона, 21.06 — YouTube]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20160403/1401876644.html|title=Порошенко: военного решения проблемы Донбасса не существует|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-05-21|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի դեկտեմբերի 18-20-ը իրադրությունը կտրուկ սրվել է Դեբալցևի շրջանում, այսպես կոչված, «Սվետլոդարի դուգում»։ Չեզոք գոտում երկու օր կատաղի մարտեր են ընթացել ապստամբների և ուկրաինացի զինվորականների միջև&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/12/19/logvinovo/ Украинская армия начала артподготовку в районе Логвиново: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ Մարտերի ընթացքում երկու կողմերն էլ կիրառել են Մինսկի համաձայնագրերով արգելված խոշոր տրամաչափի հրետանի&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/news/419942/na_svetlodarskoyi_duge_protivnik_pones_sereznye_poteri_i_otbroshen_volonter_yuriyi_mysyagin Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների վարկածով՝ ուկրաինացի զինվորականները փորձել են հավասարեցնել իրենց պաշտպանական գիծը և հարձակման են անցել ապստամբներին գրաված դիրքերից դուրս մղելու նպատակով, սակայն կորուստներ կրելով ստիպված են եղել նահանջել։ Ուկրաինական հրամանատարության վարկածի համաձայն՝ ապստամբներն անմիջապես առաջինն են գրոհել ուկրաինական դիրքերի վրա՝ քողարկելու համար արգելված տրամաչափի հրետանին, սակայն կատաղի մարտերի ընթացքում զգալի կորուստներ են կրել և հետ շպրտվել իրենց դիրքերը։ Բացի այդ, ուկրաինական հրամանատարության վարկածով, հակագրոհի ընթացքում հակառակորդը հետ է մղել 1,5 կմ² տարածք, 2 հենակետ և Սվետլոդարի ջրամբարի մի մասը&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/resonance/420313/boi_pod_svetlodarskom_rezultaty_na_21_dekabrya Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունվարի 29-ին Ավդեևկի քաղաքի շրջանում, որը վերահսկվում է ուկրաինական բանակի կողմից, սկսվել են լայնածավալ մարտական գործողություններ և ավելացել է կրակոցների ինտենսիվությունը Դոնեցկ-Յասինովատայա- Ավդեևկա եռանկյունում։ Զոհերի թիվը երկու կողմից էլ տասնյակ է։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր, որ զանգվածային գնդակոծությունների պատճառով Ավդեևկա քաղաքը մնացել է առանց ջրի, ջերմության և լույսի։ Հակահարձակման արդյունքում ուկրաինացի զինվորականները կարողացել են ամրապնդվել Սպարտակի տակ գտնվող նոր տարածքներում և անցնել ցարական գյուղի շրջանում Դոնեցկի մայրուղին&lt;ref&gt;[http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ В Украине рассказали о «вранье» Пескова, крупных потерях РФ и успешном контрнаступлении ВСУ под Авдеевкой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190902074040/http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ |date=2019-09-02 }}, 31.01.2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://republic.ru/posts/79139 Бои за Авдеевку. Почему под Донецком возобновились боевые действия?], 31.01.2017&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերին ԼԺՀ-ում քաղաքական ճգնաժամի սկսվելու կապակցությամբ ուկրաինական բանակը հարձակման է անցել՝ գրավելով ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող որոշ տարածքներ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/gladosovo/ ДНР пошла спасать ЛНР и подпустила к себе украинцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/malo_polovin/ Украинцы воспользовались хаосом в Луганске и пошли в наступление]&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, ուկրաինացի զինվորականների կողմից զբաղված են եղել Տրավնևոյե և Գլադոսովո ավանները&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/25/boltun/ Наступление ВСУ в Донбассе сорвал болтливый волонтер]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի կորուստներ ==
[[Պատկեր:2015-03-17. Вечер-реквием по погибшим детям Донбасса 001.jpg|thumb|Դոնեցկ]] [[Պատկեր:2015-08-16. Участники фестиваля «Большой Донбасс» на Саур-Могиле 154.jpg|thumb|Սաուր-Մոգիլա]]ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ Ուկրաինայում հակամարտության զոհ են դարձել․

* 2015 թվականի մարտի 27-ի դրությամբ՝ 21 480 մարդ, 6083 մարդ զոհվել է, 15397-ը՝ վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/info/1547347|title=История конфликта на юго-востоке Украины. Досье (обн. 2015)|date=2014-11-01|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-07-23|author=}}&lt;/ref&gt;
* 2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ՝ 31 805 մարդ, 9 574 զոհ և 22 231 տուժած
* 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ի դրությամբ՝ 35 081 մարդ, 10 303 զոհ&lt;ref&gt;включая гражданское население, украинских силовиков, вооруженцев [[Отдельные районы Донецкой и Луганской областей|ОРДЛО]] и 298 пассажиров рейса [[MH17]]&lt;/ref&gt; և 24 778 տուժած&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21015&amp;LangID=E Statement of the High Commissioner for Human Rights on cooperation and assistance to Ukraine in the field of human rights]&lt;/ref&gt;
* 2019 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 12 800-ից մինչև 13 000 զոհ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;&gt;[https://www.dw.com/uk/%D0%BE%D0%BE%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D1%83-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D1%96-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%B8-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B5-13-%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%8F%D1%87-%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B5%D0%B9/a-47172250 ООН: Жертвами конфликта на Востоке Украины стали почти 13 000 человек]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերին այլ երկրներ փախածների թիվը կազմել է 1,5 միլիոն մարդ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստան և Բելառուս է փախել՝ համապատասխանաբար 1,15 միլիոն և 149 հազար։ 7 967 մարդ ապաստան է խնդրել [[Գերմանիա]]յից, 7 267-ը՝ [[Իտալիա]]յից, 5 423-ը՝ [[Լեհաստան]]ից, 3 176-ը՝ [[Ֆրանսիա]]յից, 2 742-ը՝ [[Շվեդիա]]յից, 286-ը՝ [[Մոլդովա]]յից, 80-ը՝ [[Ռումինիա]]յից, 71-ը՝ [[Հունգարիա]]յից, 26-ը՝ [[Սլովակիա]]յից:

Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն հայտարարել է, որ 2017 թվականի փետրվարի 2-ի դրությամբ Ռուսաստանում ուկրաինացի փախստականների թիվը կազմել է 2 302 448 մարդ, նրանցից Ուկրաինայի հարավ-արևելքից՝ 1 039 977 մարդ և 1 361 անչափահաս&lt;ref&gt;[https://sledcom.ru/press/smi/item/1102090/ СМИ о СК — Следственный комитет Российской Федерации]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 8-ին Frankfurter Allgemeine թերթը, վկայակոչելով ռազմական շրջանակներում անանուն աղբյուրներ, հաղորդել Է հակամարտության ընթացքում 50 հազար զոհվածների մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/ukraine-sicherheitskreise-bis-zu-50-000-tote-13416132.html|title=Военные круги: до 50 000 погибших|date=2015-02-08|publisher=[[Frankfurter Allgemeine]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինական կողմի կորուստներ ===

==== Անձնակազմի կորուստ ====
2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն Լվովի մարզ կատարած այցի ընթացքում հայտնել էր, որ Դոնբասում մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 2896 ուկրաինացի զինծառայող&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|title=На Донбассе за время боевых действий погибло 2 896 украинских военных, - Порошенко|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020053008/https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ռազմական գործողությունների ընթացքում ինքնասպանությունների և կանխամտածված սպանությունների պատճառով զոհվել էր գրեթե 900 զինվորական&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|title=За время боевых действий на Донбассе из-за убийств и самоубийств погибли почти 900 военных, - Матиос|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020011556/https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլի 14-ին [[Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն|Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության]] խոսնակ [[Անդրեյ Լիսենկո]]ն հայտարարել էր, որ հակամարտության սկզբից զոհվել է 2652 ուկրաինացի զինծառայող, ևս 9578 զինծառայող վիրավորվել է&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ua/rus/news/vremya-ato-pogibli-2652-voennosluzhashchih-1492164487.html За время АТО погибли 2652 военнослужащих, — Минобороны]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «Книга пам’яті загиблих» կայքի 2018 թվականի դեկտեմբերի 6-ի դրությամբ բոլոր կառավարական կազմավորումների կորուստները կազմել են 4030 զոհ&lt;ref&gt;[http://memorybook.org.ua/index.htm Книга пам’яті загиблих]&lt;/ref&gt;։

Բացի այդ, Ուկրաինայի բանակի ազգային անվտանգության և գլխավոր շտաբի պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, 2015 թվականի մարտի սկզբին 968 միավոր զրահատեխնիկա է կորել&lt;ref&gt;[[Радио «Свобода»]]: [http://ria.ru/world/20150302/1050452664.html ''«Генштаб: на сході України загинув 1541 військовий»'']. 02.03.2015&lt;/ref&gt;։

Իրինա Գերաշչենկոյի (Դոնբասի հակամարտության կարգավորման գծով Ուկրաինայի նախագահի կողմից նշանակված լիազոր) տվյալներով, որը հրապարակվել էր 2014 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, շուրջ 2,4 հազար զինվորական և քաղաքացիական անձինք հաշվառված են Դոնբասում գերիների և անհայտ կորածների ցուցակում&lt;ref&gt;[[Корреспондент.нет]]: [https://korrespondent.net/ukraine/3421416-na-donbasse-propaly-bez-vesty-yly-popaly-v-plen-okolo-24-tysiachy-chelovek-yryna-heraschenko ''«На Донбассе пропали без вести или попали в плен около 2,4 тысячи человек — Ирина Геращенко»'']. 19.09.2014&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 11-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազի տեղակալ-գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսը մամուլին հայտնել էր, որ ուկրաինական բանակի ոչ մարտական կորուստները հակամարտության երկու տարվա ընթացքում կազմել են 1294 զինծառայող, որոնցից 405-ը մահացել են հիվանդության պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/349510.html|title=''«Небоевые потери Украины за время АТО составляют 1,3 тыс. военных, 405 из которых – из-за болезни»''|date=2016-06-11|work=«[[Интерфакс-Украина]]»|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-06-11|description=|deadlink=}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Yurkevych-Andriy-pohoron-5547.jpg|thumb|Զինվորի հուղարկավորություն, 2014 թվականի սեպտեմբերի 11]] Հարկ է նաև հաշվի առնել, որ դեռևս Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության սկզբում ուկրաինական ԶԼՄ-ներում կասկածի տակ էր դրվել Կիևում հրապարակվող կորուստների պաշտոնական վիճակագրությունը&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1364173 ''«Царёв: Киев занижает данные о потерях украинской армии»'']. 6.08.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 19-ին «Ուկրաինայի զինվորական մայրեր» իրավապաշտպան կազմակերպությունում հայտարարվել էր Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից երկրի արևելքում ուժային գործողության գոտում իրական ռազմական կորուստները կանխամտածված թաքցնելու մասին։ Կազմակերպության կարծիքով՝ ԱԱՊԽ-ի գաղտնի կարգադրությամբ կորուստների հաշվառման մեջ էին մտնում միայն զինվորականները, այն դեպքում, երբ ''սպանված ոստիկանների, սահմանապահների, ՈՒԱԾ-ի զինվորականների, ազգային գվարդիայի և տարածքային գումարտակներից կամավորների թիվը գաղտնի էին պահում''։ «Զինվորական մայրերի» տվյալներով՝ «միայն Սլավյանսկում կորուստները հարյուրավոր էին»։ Մայրերի կազմակերպությունը նաև հայտարարել էր, որ ապստամբների նահանջից հետո ուկրաինացի զինվորականները բոլոր սպանվածների մարմինները գցել են փոսի մեջ և պարզապես էքսկավատորով ծածկել՝ լրագրողներին ասելով, որ դա ապստամբների կողմից սպանված տեղացիների «զանգվածային թաղում» էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալներով՝ «վերջին շաբաթներին ամեն օր զոհվում էր 40-ից 60 զինծառայող»&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1388544 ''«„Солдатские матери Украины“ заявили о сокрытии военными массовых потерь в зоне АТО»'']. 19.08.2014&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ Դոնբասում մարտերում զոհված և տուժած ուկրաինացի զինվորականների թվի մասին պաշտոնական տվյալները «հակասական են»։ Այս մասին նշվում էր Ուկրաինայում ՄԱԿ-ի դիտորդական առաքելության աշխատանքի արդյունքների մասին զեկույցում։ «ՄԱԿ-ի՝ Ուկրաինայում և ԱՀԿ-ում Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելությունը կարծում էր, որ զոհված ուկրաինացի զինվորականների, քաղաքացիական և զինված խմբավորումների անդամների թվի մասին տվյալները պակաս են եղել հակաահաբեկչական գործողության անցկացման ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում»,- ասված Էր զեկույցում։ Որպես օրինակ նշվում էր այն փաստը, որ ԱԱՊԽ-ն հայտնել Էր օգոստոսի 24-ից մինչև սեպտեմբերի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում 151 զոհվածների մասին, այն դեպքում, երբ Պաշտպանության նախարարությունում հայտարարել էին, որ միայն Իլովայսկի շրջանում և որոշ այլ վայրերում առավել ինտենսիվ մարտերի զոհ էր դարձել հակաահաբեկչական ուժերի 181 մարտիկ։ «Կառավարության կողմից ռազմական կորուստների իջեցման մակարդակը կարելի է նկատել՝ համեմատելով ԱԱՊԽ-ի տրամադրած վիրավորների տվյալները (3277) այն զինծառայողների թվի հետ, որոնք բուժվել են հիմնական զինվորական և քաղաքացիական բժշկական հաստատություններում, որոնք գտնվում են մարտական գործողությունների մոտակա շրջաններում՝ Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի և Զապորոժսկայա։ Նրանց թիվը կազմում էր առնվազն 4800 մարդ»,- ասվում էր զեկույցում։ Բացի այդ, որոշ զինվորականներ թեթև վերքերով բժշկական օգնություն են ստացել հենց մարտի դաշտում, ուստի, հավանաբար, հաշվի չեն առնվել պաշտոնական հաշվետվություններում։ Վիրավորների իրական թիվը կարող էր կրկնակի գերազանցել պաշտոնապես հնչեցված թիվը,- կարծում են նրանք&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Zn.ua: [http://zn.ua/UKRAINE/oon-ukrainskaya-vlast-mozhet-zanizhat-dannye-o-poteryah-sil-ato-155447_.html ''«ООН: Украинские власти могут занижать данные о потерях сил АТО»'']. 09.10.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 18-ին Զապորոժիեի մարզի Կուշուգում ավանում տեղադրվել էր Անհայտ զինվորի հուշաքարը։ Խաչը տեղադրվել էր գերեզմանատանը։ Խաչի տեղադրման արարողությանը մասնակցել էին Ուկրաինայի բոլոր հիմնական դավանանքների ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=evysv3yDnw0 В Запорожье поставили памятник погибшим героям АТО]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի տեղակալ Վասիլի Սերվատյուկը հայտարարել էր, որ հակամարտության ընթացքում զոհվել էր 69 ուկրաինացի սահմանապահ&lt;ref&gt;[http://dpsu.gov.ua/ua/news/V-Administracii-Derzhprikordonsluzhbi-vidbulasya-zustrich-z-prikordonnikami-yaki-otrimali-poranennya-v-rayoni-provedennya-ATO/ В Адміністрації Держприкордонслужби відбулася зустріч з прикордонниками, які отримали поранення в районі проведення АТО]&lt;/ref&gt;։

==== Դասալքություն ====
Ուկրաինայի գլխավոր զինվորական դատախազ [[Անատոլի Մատիոս]]ի խոսքով՝ մինչև 2015 թվականի մարտ ռազմական դատախազությունը 17 հազար գործ է հարուցել Ուկրաինայի զինված ուժերից դասալքության փաստով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/03/3/7060348/ Главный военный прокурор: к ответственности привлечены 17 тысяч дезертиров] // [[Украинская правда]], 03.03.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի օգոստոսին Մատիոսը նույնպես արձանագրել էր զանգվածային դասալքության դեպքերին։ Նրա խոսքով՝ կազմվել էր ցուցակ, որում ընդգրկված էին 5 հազար ուկրաինացի իրավապահներ և շուրջ 3 հազար զինվորականներ, որոնք անցել էին հակառակորդի կողմը&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/13/collaborator/ В Киеве насчитали восемь тысяч перешедших на сторону ополчения силовиков: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== Ազդեցություն ռազմական մտքի վրա ==
Դոնբասի պատերազմը ստիպել է ուշադրություն դարձնել որոշ պահերին, որոնք կարող են ի հայտ գալ ոչ միջուկային հակամարտությունում տեխնիկապես հավասար հակառակորդի հետ բախման ժամանակ&lt;ref name=&quot;reb&quot;&gt;{{cite web|url=https://inosmi.ru/military/20170913/240272045.html|title=Военные уроки Донбасса с точки зрения американцев|date=2017-09-13|work=inosmi|language=ru|accessdate=2017-09-18}}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գործակալություն]]ը 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի ենթակառուցվածքային էներգետիկ օբյեկտների վրա իրականացված լայնածավալ կիբեռգրոհները համարել էր երկրի արևելքում ռազմական գործողությունների մաս։ ԱԱԳ-ն ենթադրում էր, որ Ուկրաինան կիբերպոլիգոնի է վերածվել զանգվածային կիբեռգրոհների մշակման համար&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, ցամաքային զորքերի գեներալ-լեյտենանտ Հերբերտ Մաքմասթերը և ռազմական փորձագետ Ֆիլ Քարբերն ուշադրություն են դարձրել հակամարտությունում ցողունային և ռեակտիվ հրետանու զանգվածային կիրառմանը՝ նշելով ուկրաինական զորքերի դեմ պայքարի գործում նման մարտավարության բարձր արդյունավետությունը։ Պաշտպանության և ազգային անվտանգության ոլորտի ամերիկացի մասնագետ Կայլ Միզոկամին (Kyle Mizokami) մատնանշել է հակամարտության մեջ [[Համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ|ՀԿՌՀ]]-ի ինտենսիվ կիրառումը, որի կիրառման մասսայականությունը չի զիջում սովորական ցողունային։ Փորձագետների կողմից նաև նշվել էր զորքը թերմոբարիկ զինամթերքով զինելու անհրաժեշտությունը, ընդ որում՝ նշելով բարձրճշգրիտ զինամթերքի վրա ԱՄՆ Զինված ուժերի կենտրոնացման միակողմանի լինելը։ Բացի այդ, Ուկրաինային դիմակայող ուժերը ակտիվորեն կիրառել են նշանառու դրոններ հրետանային հարվածների ճշգրտման համար, որոնք զգալիորեն փոխհատուցել են ժամանակակից բարձրճշգրիտ հրետանային զինամթերքի պակասը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-america-should-fear-russias-crazy-rocket-artillery-20085|title=США следует бояться реактивной артиллерии России|date=2017-04-08|work=National Interest|language=ru|accessdate=2017-09-18|author=Kyle Mizokami}}&lt;/ref&gt;։

Ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների ակտիվ օգտագործումը (ՌԷԲ) վերածվել է արդյունավետ զենքի։ ՌԷԲ-ը բաղկացած էր ռադիոէլեկտրոնային ճնշումից, դրոններից և կապից, կապի խափանումներից, հակառակորդի կոորդինատների հաշվարկից՝ ըստ ազդանշանի աղբյուրի։ Պատերազմը բացահայտել է ամերիկյան Harris ռազմանավերի կոդավորման թերությունները, որոնք ՌԷԲ-ի միջոցներին թույլ են տվել հեշտությամբ հաշվարկել սեփականատիրոջ դիրքը, որին հաջորդում են հրետանային հարվածները։ Ֆիլ Կարիերը հայտարարել էր զինամթերքի պայթուցիկների հեռահար շարքից հանելու համակարգերի կիրառման մասին։ ՌԷԲ-ի կիրառման վերլուծությունը հանգեցրել էր ամերիկյան բանակում ՌԷԲ-ի միջոցների զարգացման գծի վերանայմանը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

== Տնտեսական և հումանիտար հետևանքներ ==
[[Պատկեր:Lysychansk 16.jpg|thumb|Հակամարտության ընթացքում ավերված բնակելի տուն Լիսիչանսկում]] [[Պատկեր:Burning apartment building in Shahtersk, August 3, 2014.jpg|մինի|Հրդեհ Շախտյորի բնակելի տանը, 2014 թվականի օգոստոսի 3]]{{main|Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության հումանիտար հետևանքներ (2014-2015)}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը հանգեցրել է հազարավոր խաղաղ բնակիչների մահվան, բնակավայրերի քաղաքացիական ենթակառուցվածքի և կենսապահովման համակարգերի ավերումների, բնակչության կենսամակարդակի նվազման, փախստականների և ներքին տեղահանվածների հսկայական հոսքի, մարդու հիմնարար իրավունքների համատարած խախտումների։

=== Փախստականներ և պատերազմի զոհեր ===
ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության տվյալներով՝ 2015 թվականի ապրիլի սկզբի դրությամբ Ուկրաինայի բնակիչների ընդհանուր թիվը, որոնք փախել են արտասահման՝ ապաստան փնտրելու կամ օրինական կացության այլ ձևեր գտնելու նպատակով, հասել է 777 000-ի։ Նրանց մեծ մասը գտնվում էր Ռուսաստանում&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=23481#.VSU5-_Dkc6E Гуманитарные потребности в Украине огромны, но доноры не спешат на помощь. Центр новостей ООН, 08 апреля 2015]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի սոցիալական քաղաքականության նախարարության տեղեկատվության համաձայն՝ 2019 թվականի փետրվարի 5-ի դրությամբ ներքին տեղահանված անձանց թիվը, որոնք գրանցվել էին 2014 թվականին զինված հակամարտության սկսվելուց ի վեր, կազմել է 1 361 912 մարդ&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot;&gt;[https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/ReportUkraine16Nov2018-15Feb2019_RU.pdf Доклад Управления Верховного комиссара ООН по правам человека о ситуации с правами человека в Украине, 16 ноября 2018 года — 15 февраля 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդվում էր ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության զեկույցում, որը պատրաստվել է ՄԱԿ-ի մոնիթորինգային առաքելության աշխատանքի արդյունքների հիման վրա, 2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ը Դոնբասում զոհվել է առնվազն 3023 քաղաքացիական անձ, իսկ հաշվի առնելով «Մալայզիական ավիաուղիների» ԱԱՆ-17 չվերթի ինքնաթիռի աղետը՝ հակամարտության կապակցությամբ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմում էր առնվազն 3321 մարդ։ Վիրավոր քաղաքացիական անձանց թիվը, ըստ գնահատումների, գերազանցում էր 7000-ը&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։ Հակամարտության առաջին 10 ամիսներին (2014 թվականի ապրիլի կեսերից մինչև 2015 թվականի փետրվարի կեսերը) բաժին է ընկել քաղաքացիական բնակչության շրջանում բոլոր զոհվածների 81,9 %-ը (2713), իսկ Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների ընդունումից հետո՝ 18,1 %-ը (608 զոհ)։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության գնահատմամբ՝ Ուկրաինայում հակամարտության հետ կապված զոհերի ընդհանուր թիվը (2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում) կազմում է 40-43 հազար։ 12,8-13 հազար զոհ (առնվազն 3321 քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 9,5 հազար մարտիկ) և 27,5-30 հազար վիրավոր (մոտավորապես 7-9 հազար քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 21-24 հազար մարտիկ)&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։

=== Ականապատ վտանգ ===
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հումանիտար հարցերով օգնական Ուրսուլա Մյուլլերի զեկույցի համաձայն՝ 2017 թվականի դրությամբ Դոնբասը աշխարհի ամենակոպիտ տարածաշրջաններից մեկն էր&lt;ref&gt;[http://www.unocha.org/sites/unocha/files/statement-and-speech/ASGUkraineMSBriefingAsDelivered%2023102017.pdf]&lt;/ref&gt;։  

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տվյալների համաձայն՝ 2018 թվականի մարտի դրությամբ ականազերծման ենթակա է 16 հազար կմ² տարածք&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2018/04/02/z-pochatku-bojovih-dij-perevireno-blizko-26-tis-ga-teritorij-ta-znishheno-ponad-340-tis-vibuhonebezpechnih-predmetiv-polkovnik-maksim-komisarov/ З початку бойових дій перевірено близько 26 тис. га територій та знищено понад 340 тис. вибухонебезпечних предметів — полковник Максим Комісаров]&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական վնաս, որը հասցվել է 2014 թվականի մարտական գործողություններով ===
Ինչպես նշում է ԱՄՀ-ն, 2014 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 7-7,5 %-ով՝ հիմնականում արևելքի հակամարտության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |title=По подсчетам МВФ экономика Украины в прошлом году упала на 7-7,5 % / Новости / Finance.UA |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2015-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503035019/http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչև երկրի արևելքում ռազմական հակամարտության սկսվելը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի ներդրումը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում էր շուրջ 25 %&lt;ref name=&quot;Forbes&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|title=Ю. Хандожко. Заводы стоят: как пострадали от войны предприятия востока Украины. Forbes, 10.11.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141230121456/http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|archivedate=2014-12-30|accessdate=2014-12-24|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այլ տվյալներով՝ Դոնբասը խաղաղ ժամանակ ապահովել է Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի 16 %-ը և դրա արտահանման 27 %-ը&lt;ref&gt;[http://gazeta.zn.ua/promyshliennost/promyshlennost-donbassa-voennye-poteri-_.html Юлия Самаева, Роман Ивченко. Промышленность Донбасса: военные потери, «Зеркало недели», 11 июля 2014]&lt;/ref&gt;.։

2014 թվականի մարտական գործողությունների ընթացքում ամենից շատ տուժել են այն ճյուղերը, որոնց հիմնական ներուժը կենտրոնացած էր երկրի արևելքում՝ կոքսի և նավթամշակման արտադրանքի, քիմիական արտադրանքի, մետալուրգիական արտադրանքի և մեքենաշինության արտադրանքի արտադրությունը։ Դոնեցկի մարզում արդյունաբերական արտադրությունը 2014 թվականի սեպտեմբերին նվազել է 59,5 %-ով՝ նախորդ տարվա համեմատությամբ, Լուգանսկի մարզում՝ 85 %-ով։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայում ածխի արդյունահանումը նախորդ տարվա համեմատությամբ կրկնակի նվազել է, ընդ որում ամենամեծ անկումը գրանցվել է Դոնեցկի մարզում&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;։

Տարածաշրջանում աշխատանքը կանգնեցրել են 93 հանքերից 69-ը։ Սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է 25-30 տոկոսով&lt;ref name=&quot;profi&quot;&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-rossii/entry1008235208.html Путину подготовили секретный доклад о ситуации на Донбассе // Биржевой лидер, 19 ноября 2014]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հաշվետվության մեջ հայտնել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում պարենային ճգնաժամի առկայության մասին։ Ըստ տվյալների՝ կառավարության կողմից չվերահսկվող շրջանների մարդկանց շուրջ 26 %-ը և տարածաշրջանի վերահսկվող շրջանների բնակչության 15 %-ը չափավոր կամ լրջորեն ապահովված չեն եղել պարենով&lt;ref&gt;http://www.unn.com.ua/ru/news/1712236-ukrayina-uviyshla-do-pereliku-krayin-z-problemami-z-prodovolstvom&lt;/ref&gt;։ Համաշխարհային պարենային ծրագրի հետազոտության տվյալներով՝ ԴԺՀ/ԼԺՀ-ի տարածքներում բնակվող մի շարք սննդամթերքների, առաջին հերթին՝ մսամթերքի սահմանափակ հասանելիություն ունեն, իսկ ականապատված մեծ տարածքների պատճառով գյուղմթերքները չեն կարող զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ բանջարեղենի աճեցմամբ&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/368237.html В ООН говорят о продовольственных проблемах в ОРДЛО]&lt;/ref&gt;։

=== Ենթակառուցվածքի և քաղաքացիական օբյեկտների ոչնչացում ===
ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերին մարտական գործողությունների հետևանքով երկու մարզերի ենթակառուցվածքները 440 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վնաս են կրել։ Փլուզվել է գրեթե 2000 շենք, Դոնեցկում աշխատանքը դադարեցրել է ձեռնարկությունների ավելի քան 70 տոկոսը (նրանցից շատերը հանքեր են, որոնք ածուխ են մատակարարել Ուկրաինայի մնացած շրջանների ձեռնարկությունների և էլեկտրակայանների համար)։ Գործարանների մի մասը տուժել է անմիջապես հրետակոծություններից, մի մասը զրկվել է ենթակառուցվածքից և հոսանքազրկվել. մարտական գործողությունների ընթացքում ավերվել են երկաթուղային ճանապարհները և վնասվել էլեկտրահաղորդման գծերը&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;

2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի տվյալներով՝ Լուգանսկի մարզում վնասվել և ավերվել են ավելի քան 3700 օբյեկտներ (դրանցից 123-ը՝ կոմունալ սեփականության, 57-ը՝ պետական, 3516-ը՝ մասնավոր)։ Լուրջ վնասվածքներ են ստացել բնակարանային շինարարության 123 օբյեկտ, էլեկտրամատակարարման 3311 օբյեկտ, առողջապահության 21 հաստատություն, 65 հանրակրթական ուսումնական հաստատություն, ինչպես նաև ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի օբյեկտներ, ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի 74 օբյեկտ և 65 արդյունաբերական օբյեկտ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |title=Три миллиарда на Луганскую область // The Kiev Times |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090736/http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://echo.msk.ru/blog/orlov_oleg/1454246-echo/ Гуманитарная катастрофа в Первомайске]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot;&gt;{{книга|автор=Григорьев М. С.|год=2016|тираж=|doi=|isbn=|серия=|страниц=|столбцы=|страницы=216|том=|издательство=Кучково поле|часть=Целенаправленное уничтожение детских домов, школ, больниц и другой инфраструктуры Донбасса|место=Москва|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://www.oprf.ru/files/1_2016dok/kniga_grigoriev_obiknovenniy_fashizm28032016.pdf|оригинал=|заглавие=Обыкновенный фашизм: военные преступления украинских силовиков (2014—2016)|ссылка часть=|ref=}}&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունները լուրջ հարված են հասցրել առողջապահական համակարգին։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ մարտական գործողությունների գոտում 32 բժշկական հաստատություններ ամբողջությամբ շարքից հանվել են, 17 հիվանդանոցներ վնասվել են գնդակոծությունների հետևանքով, բայց շարունակել են գործել, բուժանձնակազմի շուրջ 70 տոկոսը հարկադրված Է եղել լքել հակամարտության գոտիները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում։ Արդյունքում շատ երեխաներ, Հղի կանայք և վիրավորները զրկվել են բժշկական ծառայությունների պատշաճ հասանելիությունից&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=22250#.VA_LmcJ_sYw Центр новостей ООН — Боевые действия на востоке Украины нанесли серьёзный удар по национальной системе здравоохранения]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140703/1014619622.html Участки газопроводов повреждены в Луганской области в ходе боёв] //[[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://vestiua.com/ru/news/20140617/49472.html Штаб АТО прекратил боевые действия возле водонасосной станции]. vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383708 Обстрел вывел из строя насосную станцию канала «Северский Донец — Донбасс»] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

Փորձագետների տվյալներով՝ 2014 թվականի աշնանը Դոնբասում ոչնչացվել է 30 կամուրջ, ամբողջությամբ ոչնչացվել է 4585 բնակելի տուն&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=OV1s22WRToo Расстрел насосной станции в Славянске].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://aif.ua/society/social/1193851 Фото из Донецка: разорванный водовод, огромные дыры в трубах после обстрела] // [[Аргументы и факты]]-Украина&lt;/ref&gt;, ավերվել է հազար կիլոմետր ավտոմոբիլային ճանապարհներ, վնասվել է 58 ջերմաէլեկտրակայան&lt;ref name=&quot;profi&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/456019-donetsk-ostanetsia-bez-vody Донецк останется без воды?] // [[Комсомольская правда|«Комсомольская правда]] в Украине»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383835 Астахов сообщил об уничтоженном детдоме в Славянске] // [[Интерфакс]].&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական շրջափակում ===
2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից Ուկրաինայի իշխանությունները գործողության մեջ են դրել «տարածաշրջանում սոցիալ-տնտեսական իրադրության կայունացման» խիստ միջոցներ, որոնք ուղղված են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի անվերահսկելի տարածքների դեմ, ինչը փաստացի նշանակում էր ֆինանսատնտեսական շրջափակման հաստատում&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt; Մասնավորապես, դադարեցվել է այդ տարածքների բնակչությանը կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների վճարումը և բյուջետային հիմնարկների (առողջապահություն, կրթություն, էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկություններ) աշխատակիցների աշխատավարձերը։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը հանձնարարել է մինչև դեկտեմբերի 1-ը տարհանել բյուջետային հաստատությունները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնբասի շրջաններից։ Բյուջետային հաստատությունների աշխատակիցները, որպեսզի պահպանեն աշխատավարձի իրավունքը, պետք է դուրս գային տարհանվող պետական հաստատությունների հետ, իսկ թոշակառուներն ու այլ սոցիալական վճարումների իրավունք ունեցող մարդիկ՝ մինչև դեկտեմբերի 1-ը գրանցվել Ուկրաինայի այլ շրջաններում ներքին վերաբնակիչների կողմից&lt;ref name=&quot;взгл&quot;&gt;[https://vz.ru/news/2014/12/1/717841.html Киев начал экономическую блокаду Донбасса // Взгляд, 01 декабря 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի վերջին Դոնբասում դադարեցրել են աշխատանքը խոշորագույն պետական «Օչադբանկն» ու ուկրաինական երկաթուղիները («Ուկրզալիզնիցյա»)։ Օչադբանկը միակ Ուկրաինական բանկն է, որն աշխատում էր Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքներում,-հայտարարել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մասնաճյուղերը համապատասխանաբար Կրամատորսկ և Սևերոդոնեցկ տեղափոխելու մասին։ Ուկրաինական բանկերի ճնշող մեծամասնությունը աշխարհազորայինների կողմից վերահսկվող տարածքներում աշխատանքը դադարեցրել է դեռ 2014 թվականի ամռանը&lt;ref name=&quot;взгл&quot; /&gt;։

Գոտու մուտք և ելք Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից վերահսկվող տարածքում իրականացվող հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում էր միայն անցակետերի միջոցով, և միայն «համակարգող խմբերի» կողմից տրված անցումներով&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-shtabe-ato-rasskazali-o-punktah-propuska-s-okkupirovannoy-territorii-donbassa-404842.html В штабе АТО рассказали о пунктах пропуска с оккупированной территории Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Մուտքի համակարգի ներդրումից հետո շատ բնակիչներ լրացուցիչ խնդիրներ ունեցան ուկրաինական անցակետեր հատելու և սոցիալական նպաստներ ստանալու հարցում&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/105432-donchan-ne-vypuskajut-bez-specpropuskov-i-lishajut-mobilnoj-svjazi-i-interneta Дончан не выпускают без спецпропусков и лишают мобильной связи и интернета]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունիսին արգելք էր սահմանվել վառելիքի (բենզինի և գազի), սննդամթերքի և դեղորայքի սահմանազատման գծով անձնական օգտագործման համար (բացառությամբ հումանիտար օգնության)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|title=Блокада усиливается. Ввоз продуктов и лекарств в зону АТО запрещён|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304110837/http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|archivedate=2016-03-04|accessdate=2015-08-07|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Չճանաչված հանրապետություններում պարենամթերքը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։

Հունիսի 22-ին Ուկրաինան ամբողջությամբ փակել է ավտոբուսային հաղորդակցությունը ԴԺՀ-ից և ԼԺՀ-ից։

2017 թվականի հունվարին կամավորական գումարտակների վետերանները և ուկրաինական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստներն սկսել են երկաթուղու շրջափակումը Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերում՝ պահանջելով դադարեցնել առևտուրը Ուկրաինայի իշխանություններին չվերահսկվող տարածքների հետ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3235181?from=doc_vrez Блокаду Донбасса распространяют на Россию. Украинские радикалы перекрывают железнодорожное сообщение между двумя странами // «Коммерсантъ» от 05.03.2017]&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարին ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում գտնվող մետալուրգիական գործարաններին հումքի մատակարարումների տրանսպորտային շրջափակման հետևանքով դադարեցին։

Փետրվարի վերջին ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարներ Ալեքսանդր Զախարչենկոն և Իգոր Պլոտնիցկին համատեղ հայտարարություն են արել, որում ուկրաինական իշխանություններից պահանջել են վերացնել Դոնբասի շրջափակումը մինչև մարտի 1-ը, Հակառակ դեպքում ԴԺՀ-ն և ԼԺՀ-ն պատասխան տնտեսական միջոցներ կձեռնարկեն՝ արտաքին կառավարում կմտցնեն Ուկրաինական իրավասության բոլոր ձեռնարկություններում, որոնք աշխատում են ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում և կդադարեն ածուխ մատակարարել Ուկրաինային։ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները խոստովանել են, որ շրջափակման հետևանքով շատ ձեռնարկություններ արդեն դադարեցրել են իրենց աշխատանքը, և հայտարարել են «բոլոր արտադրական գործընթացները վերակառուցելու և դրանք Ռուսաստանի և այլ երկրների շուկաներ ուղղելու մտադրության մասին»&lt;ref name=&quot;заложники&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3228580?from=doc_vrez Донбасс берёт заводы в заложники. ДНР и ЛНР ответили на транспортную блокаду промышленным ультиматумом // «Коммерсантъ» от 27.02.2017]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հրամանագիր է ստորագրել Դոնբասում գոյություն ունեցող սահմանազատման գծի՝ ԴԺՀ-ի պետական սահմանի կարգավիճակի շնորհման մասին։

Մարտի 16-ին Պորոշենկոն զիջումների է գնացել ռադիկալներին և հրամանագիր է ստորագրել, որով գործողության մեջ է դրվել Ազգային անվտանգության խորհրդի 2017 թվականի մարտի 15-ի «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության հիբրիդային սպառնալիքներին հակազդելու անհետաձգելի լրացուցիչ միջոցառումների մասին» որոշումը&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/economic/409415.html Порошенко ввёл в действие решение СНБО о временном прекращении грузоперевозок с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 16.03.2017]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/591915.html Порошенко требует от Зеленского объяснить, на каком основании украинская делегация в ТКГ инициировала отмену экономического ограничения с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 05.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Երկաթուղային հաղորդակցության դադարեցումը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող տարածքների և Ուկրաինայի մնացած մասի միջև հանգեցրել է ածուխի մատակարարումների լիակատար դադարեցմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3391136 Углезамещение. Покроют ли поставки из США потребности Украины // Коммерсантъ, 23.08.2017]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում Ուկրաինան ածխաքար էր գնում Ռուսաստանից և Բելառուսից։

== Միջազգային արձագանք ==
{{main|Ուկրաինայի արեւելքում զինված հակամարտությանը միջազգային արձագանք}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը միջազգային լայն արձագանք է առաջացրել։ Պետությունների և կազմակերպությունների արձագանքը ներառել է դիվանագիտական գործիքների զգալի սպեկտր՝ դատապարտող բանաձևերի ընդունումից մինչև պատժամիջոցների սահմանումն ու հակամարտության երկու կողմերին հանդերձանքի մատակարարումը։

[[Պատկեր:Vladimir Putin at celebrating the 70th anniversary of D-Day (2014-06-06; 06).jpeg|thumb|Անգելա Մերկելը, Պետրո Պորոշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը 2014 թվականի հունիսի 6-ին [[Նորմանդիա]]յում]] Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ իր յոթերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի նոյեմբերին հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot; /&gt; Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ ութերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի դեկտեմբերին նշել է օտարերկրյա մարտիկների մասնակցությունը հակամարտությանը, ինչպես նաև այն, որ Ուկրաինայի իշխանությունների մարտիկներից մի քանիսում ճանաչել են ռուս զինծառայողներին&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot; /&gt;

Միջազգային հանրությունը փորձում է հակամարտությունը դիվանագիտական մեթոդներով լուծել միջազգային խորհրդակցությունների, միջնորդական և բազմակողմ հանդիպումների և բանակցությունների միջոցով։ Մասնավորապես՝

* Ուկրաինայի վերաբերյալ Ժնևյան հայտարարություն է ստորագրվել 2014 թվականի ապրիլի 17-ին Ժնևում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Ուկրաինայի ներկայացուցիչների կողմից
* տեղի են ունեցել Ուկրաինայի հարցով կոնտակտային խմբի հանդիպումները Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչների հետ, որոնց արդյունքը, մասնավորապես, դարձել է 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի Մինսկի արձանագրությունը
* տեղի են ունեցել «[[Նորմանդական քառյակ]]ի»՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների հանդիպումները, որոնց արդյունքը դարձել է 2015 թվականի փետրվարի 12-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր]]ը։

== Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում ==
2014-2016 թվականներին Ուկրաինայում զինված հակամարտության սկսվելուց կարճ ժամանակ անց մի շարք երկրներ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իրենց քաղաքացիների համար՝ այլ պետության տարածքում մարտական գործողություններին անհատույց մասնակցելու համար։ Մինչ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների սկսվելը այդ երկրների օրենսդրությունը քրեական կարգով պատժում էր միայն վարձկանության համար, այսինքն՝ վճարովի հիմունքներով մարտերին մասնակցելու համար։

'''Այն երկրները, որտեղ դատապարտվել են Ուկրաինայի մարտական գործողություններին մասնակցած քաղաքացիները․'''
* {{Դրոշավորում|Բելառուս}}
** 2015 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Վասիլի Պարֆենկովի նկատմամբ վարձկանության համար, որը կռվել է Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2015/11/16_a_7895231.shtml Зачем на юго-восток Украины едут белорусы — Газета. Ru]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի մարտին Բելառուսի ՆԳՆ-ն հայտարարել էր Ուկրաինայում կռվող քաղաքացիների նկատմամբ 135 քրեական գործ հարուցելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |title=В отношении воевавших в Украине белорусов заведено 135 уголовных дел, заявляют в МВД {{!}} Информационно-справочный портал Беларуси — interfax.by |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2017-08-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829040535/https://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլին Բելառուսի քրեական օրենսգրքում ներառվել են հոդվածներ, որոնք նախատեսում են մինչև 5 տարվա ազատության սահմանափակում կամ 2-ից մինչև 5 տարվա ազատազրկում՝ Բելառուսի քաղաքացու (կամ Բելառուսում բնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձի) անշահախնդիր մասնակցության համար, օտարերկրյա պետության տարածքում հակամարտող կողմերից մեկի զինված կազմավորման գործում, ինչպես նաև զինված հակամարտությանը, առանց պետության լիազորության ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար։ Կամավորների պատրաստման, հավաքագրման, ուսուցման կամ ֆինանսավորման մեջ մեղավոր անձանց նկատմամբ քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները նախատեսում են 5-10 տարվա ազատազրկում։ 2017 թվականի սեպտեմբերին դատապարտվել է երկու տարվա ազատազրկման ազատության սահմանափակման համար Ալեքսեյ Երշովը, որը մասնակցել է ԴԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին։ Երշովը դարձել է 361-3-րդ հոդվածով դատապարտված առաջին քաղաքացին&lt;ref name=&quot;erch&quot;&gt;{{Cite web |url=https://openrussia.org/notes/714368/ |title=Статья «Наемничество» — кого сажают в России, Белоруссии и Казахстане |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928132536/https://openrussia.org/notes/714368/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}
** 2017 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայում դատապարտվել էր 5 տարվա և 4 ամսվա ազատազրկման գործազուրկ Բենջամին Ստիմսոնը, որը 2015 թվականին կամավոր մեկնել էր ԴԺՀ և մի քանի ամսվա ընթացքում գտնվել չճանաչված հանրապետության տարածքում&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/news/2017/07/14/n_10306244.shtml Суд Великобритании приговорил ополченца ДНР к тюремному сроку]&lt;/ref&gt;։ Նա մարտական գործողություններին չի մասնակցել, բայց ծառայել է ԴԺՀ զինված ուժերի թիկունքային ստորաբաժանումում՝ երբեմն մեկնելով առաջապահ դիրքեր&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/news-40601533 Британцу дали больше пяти лет за участие в боях на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ղազախստան}}
** Քրեական օրենսգրքի «մասնակցությունը զինված հակամարտությանը օտարերկրյա պետության տարածքում» հոդվածը նախատեսում է մինչև 7 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/07/kazah/ Казахстанца осудили за участие в украинском конфликте: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է կամավոր Վդովենկոն, որը վերադարձել է ԼԺՀ-ից (դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի համար&lt;ref&gt;[https://e-news.su/info/38716-dobrovolcam-donbassa-grozit-ugolovnoe-presledovanie-na-rodine.html Добровольцам Донбасса грозит уголовное преследование на Родине.]&lt;/ref&gt;): 2015 թվականին Ղազախստանում դատապարտել են ևս չորս կամավորների, որոնք կռվել են Ուկրաինայում (նրանցից մեկը պայմանական ժամկետ է ստացել, իսկ մյուս երեքը՝ ազատազրկման իրական ժամկետներ)&lt;ref name=&quot;kprf&quot;&gt;[https://kprf.ru/pravda/issues/2016/120/article-56512/ Борьба с фашизмом карается тюрьмой]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին քրեական գործ էր հարուցվել ԴԺՀ-ից վերադարձած Մաքսիմ Երմոլովի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;kprf&quot; /&gt;։
* {{Դրոշավորում|Լատվիա}}
** 2015 թվականին Լատվիայի քրեական օրենսգիրքը լրացվել է երեք հոդվածներով, որոնք ուղղված են լատվիացի կամավորների դեմ, որոնք կռվում են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից։ 77.1 հոդվածը նախատեսում է մինչև 10 տարվա ազատազրկում «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը ակտիվ մասնակցության համար, որն ուղղված է պետության տարածքային անձեռնմխելիության կամ քաղաքական անկախության դեմ»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |title=Новый закон позволит сажать в тюрьму латвийских наемников |accessdate=2020-01-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160919132907/http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |archivedate=2016-09-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 77.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «այն կողմին, ում գործունեությունն ուղղված է պետության տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ», ֆինանսական կամ գույքային օգնության տրամադրման համար նախատեսված է նաև մինչև 10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ 77.3-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև 8 տարվա ազատազրկում՝ «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը հակաիրավական մասնակցության համար»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ Արդեն 2015 թվականի նոյեմբերին Լատվիայի երկու քաղաքացիների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել Դոնբասում պատերազմին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/2121699.html За участие в ополчении Донбасса латвийцу грозит 10 лет тюрьмы]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին ձերբակալվել է Լատվիայի ոչ քաղաքացի, որին մեղադրանք է առաջադրվել 77.1 հոդվածով&lt;ref&gt;[https://vz.ru/world/2016/2/4/792348.html Страны ЕС открыли сезон охоты на донбасских ополченцев]&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալված Արտյոմ Սկրիպնիկը կռվել է ԼԺՀ-ի կողմում և վիրավորվել&lt;ref&gt;[http://politinform.su/politika/51414-v-latvii-nachalis-aresty-antifashistov-ischut-ruku-moskvy.html В Латвии начались аресты антифашистов. Ищут руку Москвы]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Սերբիա}}
** 2014 թվականին պատասխանատվություն է սահմանվել նույն արարքի համար՝ վեց ամսից մինչև 6 տարվա ազատազրկում մեկ անձի համար, մինչև 8 տարվա ազատազրկում կազմակերպված խմբի անդամի համար&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/2014/10/21/komandir-serbskikh-dobrovolcev-v-novorossii-na-rodine-menya-obvinili-po-dvum-statyam.html Командир сербских добровольцев в Новороссии: «На родине меня обвинили по двум статьям» — Политика — МК]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հուլիսի կեսերին Սերբիայում դատապարտվել էին Դոնբասից ութ կամավորներ. նրանց 3-ից մինչև 5 տարի պայմանական ազատազրկման էին դատապարտել&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/1943627.html В Сербии осуждены добровольцы, отправлявшиеся воевать за Донбасс]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սերբիայի դատախազությունը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից կռված քաղաքացիների դեմ 45 քրեական գործ էր հարուցել&lt;ref&gt;[http://www.politika.rs/scc/clanak/392408/Tuzilastvo-pokrenulo-45-postupaka-protiv-placenika Тужилаштво покренуло 45 поступака против плаћеника]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Էստոնիա}}
** Պետության իշխանություններն Ուկրաինային 2016 թվականին հանձնել են Էստոնիայի քաղաքացի Վլադիմիր Պոլյակովին քրեական հետապնդելու համար, որին Ուկրաինայի իշխանությունները մեղադրել են ԼԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցելու մեջ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/06/30/polyakov/ Украине выдали причисленного к луганским ополченцам эстонца]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}}
** 2014 թվականին երկրում ստեղծվել է իրավական բազա, որը թույլ է տալիս պատասխանատվության ենթարկել այլ պետության տարածքում մարտերին անհատույց մասնակցելու համար․ «Դաշնային օրենքով չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետության տարածքում տվյալ պետության օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, Ռուսաստանի Դաշնության շահերին հակասող նպատակներով պատժվում է ազատազրկմամբ՝ հինգից տասը տարի ժամկետով, ազատազրկմամբ՝ մեկ տարուց երկու տարի ժամկետով» &lt;ref&gt;[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=174173;fld=134;from=177261-1;rnd=0.2852511646228896 «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 13.07.2015, с изм. от 16.07.2015) (с изм. и доп., вступ. в силу с 25.07.2015) — КонсультантПлюс]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հոկտեմբերին քրեական գործ էր հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 359-րդ հոդվածի 3-րդ մասով՝ Ռուսաստանի քաղաքացի Ռոման Ժելեզնովի նկատմամբ «զինված հակամարտությանը վարձկանի մասնակցության» համար&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;, որը կռվում էր Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;Доклад [[Московская Хельсинкская группа|Московской Хельсинкской группы]] «[http://mhg-main.org/sites/default/files/files/doklad-prava-cheloveka-rf-2015-ru.pdf Права человека в Российской Федерации]», с. 224&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մարտին Ռոման Ժելեզնովը հեռակա կարգով դատապարտվել էր 4 տարվա ազատազրկման&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://vesti-ukr.com/mir/283619-sud-moskvy-prihovoril-rossijanina-iz-azova-k-chetyrem-hodam-kolonii Суд Москвы приговорил россиянина из «Азова» к четырём годам колонии]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Հունգարիա}}
** 2018 թվականի ապրիլին Կրիստիան Լ.-ն, որը կռվում էր ԴԺՀ-ի կողմից, հունգարական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «զինված ընդհարումներին մասնակցող զինված խմբին արգելված միանալու համար»։ Դատավճիռը երկու տարի էր:

'''Այն երկրները, որտեղ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել Ուկրաինայում կռված քաղաքացիների նկատմամբ, բայց դատապարտումների փաստերի մասին տեղեկություններ չկան․'''
* {{Դրոշավորում|Ղրղզստան}}
* 2015 թվականին քրեական օրենսգիրքը լրացվել է 226-4-րդ հոդվածով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |title=В Кыргызстане вводится уголовная ответственность за наемничество и участие в вооруженных конфликтах |accessdate=2019-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160826082207/http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |archivedate=2016-08-26 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որը Ղրղզստանի քաղաքացու համար նախատեսում է «օտարերկրյա պետության տարածքում զինված հակամարտություններին կամ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար վարձկանության նշանների բացակայության դեպքում» պատիժ՝ 5-ից մինչև 8 տարի ազատազրկում (նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված հանցավոր խմբի կողմից այդ արարքը կատարելու դեպքում՝ 8-12 տարի ժամկետով)&lt;ref&gt;[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/568 Уголовный кодекс Кыргызской республики от 1 октября 1997 года № 68]&lt;/ref&gt;։
*{{Դրոշավորում|Չեռնոգորիա}}
** Իշխանությունները քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իր տարածքում մշտապես բնակվող անձանց՝ այլ երկրների տարածքում մարտական գործողություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[http://www.senica.ru/balkans/news/chernogoriya-prinyala-zakon-o-dobrovolcakh-i-nayomnikakh Черногория приняла закон о добровольцах и наёмниках — Senica.ru — Сербия и бывшая Югославия]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները օտարերկրյա կամավորներին, որոնք կռվում էին ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի համար (բացի Ռուսաստանի քաղաքացիներից), սկզբում չեն հետապնդել.մինչև 2017 թվականը նրանց նկատմամբ ոչ մի դատավճիռ Ուկրաինական դատարաններ չեն կայացրել։ Առաջին օտարերկրյա կամավորը (չհաշված Ռուսաստանի քաղաքացիներին) դարձել Է Բրազիլիայի քաղաքացի Ռաֆայել Մարկես Լուսվարգին&lt;ref&gt;[https://ru.krymr.com/a/28338011.html «Год в траншеях, в окопах»: исповедь осужденного бразильца из «ДНР»]&lt;/ref&gt;։ Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանի դատավճռով նա 2017 թվականի հունվարին դատապարտվել էր 13 տարվա ազատազրկման՝ ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար ունեցվածքի բռնագրավմամբ&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09feb2017/dnrmercenary.html На Украине россиянина приговорили к 11 годам тюрьмы за участие в войне на стороне ДНР]&lt;/ref&gt;, սակայն դատավճիռը չեղյալ էր հայտարարվել վերաքննիչ դատարանի կողմից ընթացակարգային խախտումների պատճառով, իսկ խափանման միջոցը փոխվեց կալանքից անձնական պարտավորությամբ՝ երկու ամիս ժամկետով&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sbu-o-zaderzhanii-nacionalistami-lusvargi-reshenie-kotoroe-vyzvalo-vozmushchenie-obshchestva-baziruetsya-isklyuchitelno-na-procedurnyh-momentah-244730.html СБУ о задержании националистами Лусварги: Находится на свободе потому, что ожидает решения суда под личным обязательством]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մայիսին Լուսվարգին կրկին կալանավորվել է&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sud-arestoval-lusvargi-245062.html Суд арестовал Лусварги / ГОРДОН]&lt;/ref&gt; և 2019 թվականի մայիսի 2-ին կրկին դատապարտվել 13 տարվա ազատազրկման&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/news/2019/05/2/7214109/ Суд дав бразильцю Лусваргі 13 років тюрми допомогу бойовикам ОРДЛО] // «Українська правда», 2.05.2019.&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարին Ուկրաինայի դատարանը 10 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել ԼԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար (ինչպես նաև հրազեն և ռազմամթերք պահելու և կրելու համար) Ռուսաստանի քաղաքացի Վիկտոր Ագեևը&lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/ussr/news/474269-ageeva-prigovor-sud Задержанного на Украине россиянина Агеева приговорили к 10 годам лишения свободы]&lt;/ref&gt;։

== Իրավական որակավորում ==
Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության միասնական իրավական գնահատական գոյություն չունի։ Այսպես, Amnesty International-ը ուղղակիորեն հայտարարել է ռազմական գործողություններին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;Amnesty international, [https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/09/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement/ Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement.]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Human Rights Watch-ը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտությունը դիտարկել է որպես ոչ միջազգային բնույթի զինված հակամարտություն&lt;ref&gt;[[Human Rights Watch]], [https://www.hrw.org/ru/news/2014/07/01/vostochnaya-ukraina-voprosy-mezhdunarodnogo-gumanitarnogo-prava Восточная Украины: вопросы международного гуманитарного права.]&lt;/ref&gt;։ Էմորիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Լաուրի Բլանկը պնդում է, որ որոշակի հանգամանքներում հակամարտությունը կարող է ճանաչվել միջազգային&lt;ref&gt;[http://harvardnsj.org/2014/05/ukraines-crisis-implications-for-the-law-of-armed-conflict/ Harvard National Security Journal — Ukraine’s Crisis: Implications for the Law of Armed Conflict]&lt;/ref&gt;։ Սուրբ Թովմասի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Ռոբերտ Դելահանթին հայտարարում է Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի Դաշնության ագրեսիայի մասին՝ նշելով, որ այն սկսվել Է Ղրիմի միացումից&lt;ref&gt;Robert J. Delahunty. The Crimean Crisis. University of St. Thomas Journal of Law and Public Policy, 2014. № 6&lt;/ref&gt;։ Ամերիկացի լրագրող Նոլան Պետերսոնը՝ նախկինում զինվորականը «Ուկրաինայում ոչ թե քաղաքացիական պատերազմ է, այլ ներխուժում» վերնագրով հոդված է հրապարակել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |title=В Украине не гражданская война, а вторжение, — американский журналист |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219225128/http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, Լյուբլյանայի համալսարանի քաղաքագիտության պրոֆեսոր Անտոն Բեբլերը նշել է, որ ի տարբերություն Ղրիմի, Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում դեռևս ոչ ոք չի արձանագրել ռուսական կանոնավոր զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներկայությունը&lt;ref name=&quot;bebler2015&quot;&gt;{{статья|автор=Anton Bebler|заглавие=Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict|ссылка=http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|язык=en|издание=Romanian Journal of European Affairs|тип=журнал|год=2015|месяц=3|число=15|том=15|номер=01|страницы=48|doi=|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190214161758/http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|archivedate=2019-02-14}}&lt;/ref&gt;։

Ռուս գիտնականները, մասնավորապես Ի. Կոտլյարովը, գերադասում են կենտրոնանալ ռազմական հանցագործությունների վրա, որոնք կատարվել են հակամարտության ընթացքում, քան նրա որակավորումների վրա&lt;ref&gt;Котляров И. И., Пузырева Ю. В. Гражданская война в Украине: международное право и уголовная ответственность индивидов за совершение международных преступлений // Московский журнал международного права. 2014. № 4, стр. 16—30&lt;/ref&gt;։ Սակայն որոշ ռուս գիտնականներ, մասնավորապես, Կ. Պ. Սավրիգան, պնդում է, որ եթե մի կողմ թողնենք հակամարտությանը ռուսական զորքերի անմիջական մասնակցության հարցը, ապա այն, միևնույն է, կարող է ճանաչվել միջազգային, եթե ապացուցվի, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԼԺՀ և ԴԺՀ զինված կազմավորումների նկատմամբ «արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացրել»&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;Саврыга К. П. Украинский кризис и международное право: конфликт на востоке Украины и сецессия Крыма // Право и политика. 2015. № 7, стр. 954—967&lt;/ref&gt;։ Նա նաև պնդում է, որ նույնիսկ ապստամբներին ընդհանուր օգնությունը կարող է բավարար լինել հակամարտությունը որպես միջազգային որակելու համար, սակայն այդ դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պատասխանատու չի համարվի ապստամբների գործողությունների համար (որոնց նկատմամբ կկիրառվեն միջազգային հակամարտություններում գործող ավելի խիստ կանոններ) և նրա գործողությունները չեն կազմի ագրեսիայի ակտ, քանի որ այդպիսի որակումը, ՄՏԲԽ-ի որոշմանը համապատասխան, հնարավոր է բացառապես հումանիտար նկատառումներից ելնելով&lt;ref&gt;Darcy S. Judges, Law and War: The Juducial Development of International Humanitarian Law. Cambridge. 2014.&lt;/ref&gt;։ Սավրիգան նաև նշում է, որ գոյություն ունեցող միջազգային օրինակարգում նույնիսկ ռուսական ագրեսիայի փաստի հաստատման դեպքում Ուկրաինան չի կարող հասնել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ միջազգային իրավունքի ոչ մի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջոցի&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.radiosvoboda.org/a/25456177.html Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունների գոտում իրավիճակի քարտեզների արխիվ]{{ref-uk}}
* [http://timer.od.ua/minds/perejivet_li_ukraina_okonchatel_noe_reshenie_russkogo_voprosa_334.html Արդյո՞ք Ուկրաինան «ռուսական հարցի վերջնական լուծումը» կապրի։] // Timer.od.ua — 25/08/14
* {{статья |автор= |заглавие=Ով է կռվում ուկրաինական ուժայինների կողմում. մարդիկ, միջոցներ, սպառազինություն |оригинал= |ссылка=http://ria.ru/world/20140801/1018500542.html |автор издания= |издание=[[Ռիա Նովոստի]] |тип= |место= |издательство= |год=01.08.2014 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=РИА Новости |archiveurl=http://www.peeep.us/f6ec7478 |archivedate=2014-08-01}}
* {{cite web |url=http://www.mid.ru/bdomp/Ns-dgpch.nsf/0/38fa8597760acc2144257ccf002beeb8/|title=«Սպիտակ գիրք» (Ուկրաինայում Մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության սկզբունքի խախտումներ) (2013-2014) |last=|first=|author= |date= 2014-12-12 |work= |publisher=// [[Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն]]|accessdate=|lang=ru}}
* {{cite web |url=http://images.derstandard.at/2014/07/10/Abductions-and-Torture-in-Eastern-Ukraineengl.pdf|title=Abductions and torture in eastern Ukraine (Похищения и пытки на восточной Украине) |author= |date= 2014-07|work= |publisher=// [[Международная амнистия]] |accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|title=Report on the human rights situation in Ukraine (Положение с правами человека на Украине)|author= |date= 2014-06-15|work= |publisher=// Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights ([[Организация Объединённых Наций]])|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/UNICEF%20Ukraine%20SitRep%20%2310%20-%2031%20May%202014.pdf|title=Ukraine Humanitarian Situation Report № 10|author= |date= 2014-05-31|work= |publisher=// [[ЮНИСЕФ]]|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* [https://meduza.io/feature/2016/02/11/mozhno-skazat-ispytali-sebya «Դոնբասում կռված ռուս քաղաքացիների մենախոսությունները — Meduza]
* [[Тарасов, Александр Николаевич|Тарасов А. Н.]] [http://saint-juste.narod.ru/Kakoj_harakter.html Какой характер носит война в Донбассе?]
* [https://cyberleninka.ru/article/n/otverzhennye-sravnitelnye-biografii-ukrainskihi-novorossiyskih-polevyh-komandirov Щербак А. Н., Комин М. О., Соколов М. А. «Отверженные»: Сравнительные биографии украинских и «новороссийских» полевых командиров // Журнал политической философии и социологии политики «Полития. Анализ. Хроника. Прогноз»]
* {{cite web |url=https://www.osce.org/ru/ukraine-smm/reports|title=Ուկրաինայում հատուկ մոնիթորինգային առաքելության ամենօրյա եւ օպերատիվ հաշվետվությունները|last=|first=|author= |date= 2019-06-03|work= |publisher=// OSCE ([[ОБСЕ]])|accessdate= 2019-06-03 |lang=ru}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2015 հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2016 հակամարտություններ]]</text>
      <sha1>lpo0z2znsy4r19zehs6t39m9izst960</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492655</id>
      <parentid>8492584</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:02:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="283884" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Карта населённых пунктов Донецкой и Луганской областей.jpg|300px|մինի|Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի բնակավայրերի քարտեզ]]
'''Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում'''&lt;ref name=&quot;news-release&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.icrc.org/rus/resources/documents/news-release/2014/08-15-ukraine-large-scale-delivery.htm|title = Украина: идет подготовка к масштабной операции по доставке гуманитарной помощи|date = 2014-15-08|publisher = [[Международный комитет Красного Креста]]}}&lt;/ref&gt;, մարտական գործողություններ [[Ուկրաինա]]յի [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Լուգանսկի]] մարզերի տարածքում, որոնք սկսվել են 2014 թվականի ապրիլին։

Մարտական գործողություններն ընթանում են [[Ուկրաինայի զինված ուժեր]]ի և այլ ուժային կառույցների (ինչպես նաև մի շարք անկանոն կամավորական ռազմականացված կազմավորումների) և ապստամբների զինված կազմավորումների (հիմնականում ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների) միջև՝ մյուս կողմից։ Ուկրաինայի պնդմամբ՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև ռուսական զինված ուժերը, իսկ Ռուսաստանն այդ մեղադրանքները հերքում է&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5A4CB5306FC0ABD344257D4300415026 Заявление МИД России по событиям на Украине] на сайте [[МИД России]], 29.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml Песков: не стоит преувеличивать влияние Путина на ополченцев Донбасса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001233033/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140701104315.shtml |date=2015-10-01 }} :: РосБизнесКонсалтинг&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի 7-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնակատար [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ը [[Խարկով]]ում, Դոնեցկում և Լուգանսկում վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ հայտարարել էր հակաճգնաժամային շտաբի ստեղծման մասին և այն մասին, որ «նրանց դեմ, ովքեր զենք են վերցրել, հակաահաբեկչական միջոցառումներ կանցկացվեն»&lt;ref name=&quot;ato&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/46250-turchinov-objavil-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii-na-jugo-vostoke-ukrainy Турчинов объявил о начале антитеррористической операции на юго-востоке Украины] // Вести.ua, 07.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47708-pravila-likvidacii-terroristov-v-ukraine Правила ликвидации террористов в Украине]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի նախագահի կայքում զետեղվել Է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին № 405/2014 հրամանագրի տեքստը. «գործողության մեջ դնել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի 2014 թվականի ապրիլի 13-ի ահաբեկչական սպառնալիքի հաղթահարման և Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության պահպանման անհետաձգելի միջոցառումների մասին»։ Հրամանագիրն ուժի մեջ է մտել հրապարակման օրվանից&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/47463-turchinov-podpisal-ukaz-o-nachale-antiterroristicheskoj-operacii Турчинов подписал указ о начале антитеррористической операции]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/15/turchinov/ Турчинов объявил о начале силовой операции в Донецкой области] // [[Лента.ру]], 15.04.2014&lt;/ref&gt; (հարկ է նշել, որ ապրիլի 8-ին Խարկովում նույնպես հակաահաբեկչական գործողություն է իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rian.com.ua/analytics/20140408/343497716.html|title=Антитеррористическая операция в Харькове: хроника событий|author=|website=|date=2014-04-08|publisher=РИА Новости Украина|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;):

Մինչև 2014 թվականի ապրիլի վերջը ապստամբների և ուկրաինացի ուժայինների դիմակայությունը սահմանափակվում էր պարբերական բախումներով, ռեյդերով և հրաձգային զենքի օգտագործմամբ բլոկպոստերի վրա հարձակումներով։ Մայիսի 12-ին Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում մեկ օր առաջ կայացած ինքնորոշման հանրաքվեներից հետո հռչակվեց Դոնեցկի&lt;ref name=&quot;sov&quot;&gt;{{cite web |url= http://ria.ru/world/20140512/1007507367.html |title= ДНР провозгласила себя суверенным государством |author= |date= 2014-05-12|work= |publisher=[[РИА Новости]] |accessdate=2014-05-12|lang=ru}}&lt;/ref&gt; և Լուգանսկի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140512/1007522425.html|title=Луганск и Донецк проголосовали за независимость|author=|website=|date=2014-05-12|publisher=РИА Новости|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt; Ժողովրդական Հանրապետությունների ինքնուրույնությունը, որոնց իշխանությունները պահանջել են իրենց հայտարարված տարածքից դուրս բերել ուկրաինական զորքերը և Ազգային գվարդիան։ Դրա փոխարեն ուկրաինական զինված խմբավորումը աստիճանաբար ուժեղացվել է զրահատեխնիկայով, ուղղաթիռներով, սկսվել են հրետանային գնդակոծություններ։ Ավիահարվածներին ապստամբները պատասխանել են շարժական զենիթահրթիռային համալիրներից կրակ արձակելով՝ խփելով ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ&lt;ref name=&quot;2014end&quot;&gt;[http://www.rbcdaily.ru/politics/562949993485648 Газета РБК, 26.12.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 25-ին Ուկրաինայի նախագահ է ընտրվել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն։ Հունիսին ուկրաինական ուժերը հարձակում էին ծավալել ամբողջ ճակատով և օգոստոսի սկզբին՝ չորս անգամ կրճատելով ռազմական գործողությունների սկսվելուց ի վեր ապստամբների կողմից վերահսկվող տարածքը, գրեթե Դոնեցկը և Լուգանսկը շրջապատի օղակի մեջ էին վերցրել։ Սակայն օգոստոսի կեսերին, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարության փոփոխությունից հետո, ապստամբների նոր առաջնորդները հայտարարել են զգալի ուժեղացում ստանալու մասին։ Հակագրոհի ընթացքում մի քանի հազար ուկրաինացիներ հայտնվել են շրջափակման մեջ&lt;ref name=&quot;2014end&quot; /&gt;։ Սեպտեմբերի սկզբին զինադադարի համաձայնագիր կնքվեց, որից հետո մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը նվազեց, սակայն առանձին ուղղություններով բախումներն ու կրակոցները շարունակվեցին։

Ինչպես նշվել է [[ՄԱԿ]]-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության 2014 թվականի դեկտեմբերի 15-ի զեկույցում, Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում իրավիճակը բնութագրվում էր օրինականության և կարգի լիակատար բացակայությամբ, բռնության պահպանմամբ և շարունակվող մարտական գործողություններով, ինչին նպաստել է սահմանով ծանր և ժամանակակից սպառազինության և կենդանի ուժի ներհոսքը, այդ թվում՝ Ռուսաստանից։ Այս ամենը անմիջական ազդեցություն է ունեցել մարդու հիմնական իրավունքների, այդ թվում՝ տեղական բնակչության անվտանգության, ազատության և բարեկեցության վրա&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_eighth_report_on_Ukraine.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Report on the human rights situation in Ukraine, 15 December 2014]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի կեսերից ռազմաճակատի ողջ երկայնքով վերսկսվել են ակտիվ մարտական գործողությունները, որոնց արդյունքում մինչև փետրվարի սկիզբը չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումներին հաջողվել է զգալի հաջողությունների հասնել։ Փետրվարի 11-12-ին [[Մինսկ]]ում «[[նորմանդական քառյակ]]ի» ղեկավարների բանակցությունների ընթացքում համաձայնեցվել է զինադադարի մասին սեպտեմբերյան համաձայնագրի կատարման միջոցառումների նոր համալիրը, սակայն չորս տարվա ընթացքում, որոնք անցել են [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր|Մինսկի համաձայնությունների]] ստորագրման օրվանից, փաստացի դրանց ոչ մի կետ չի կատարվել&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 13.02.2019|заглавие=Минские соглашения делают вашингтонскими|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3882586|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանը մեղադրում Է Ուկրաինային Մինսկի պայմանավորվածությունների քաղաքական մասը սաբոտաժի ենթարկելու մեջ (որը նախատեսում է մշտական հիմունքներով ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հատուկ կարգավիճակի ընդունում, այն ամրագրել Ուկրաինայի Սահմանադրության մեջ, համաներում հայտարարել և տեղական ընտրությունների կազմակերպում)՝ պնդելով, որ միայն համաձայնագրի այս և մի շարք այլ կետերի կատարումից հետո կարող է վերականգնվել Ուկրաինայի կառավարության վերահսկողությունը ռուս-ուկրաինական ողջ սահմանի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 21.09.2017|заглавие=К проблеме Донбасса подходят миротворчески|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան հայտարարում է չճանաչված հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև սահմանի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության հաստատման գերակա անհրաժեշտության մասին՝ որպես առանցքային պայման, որը նպաստում է այդ տարածքների վերադարձին ուկրաինական պետության կազմ։

2017 թվականի կեսերից Ուկրաինայի ղեկավարությունը, հաշվի առնելով այն, որ Մինսկի համաձայնագրերի հիման վրա «նորմանդական ձևաչափով» ճգնաժամի կարգավորման գործընթացը մտել է փակուղի, շեշտը դրել է նոր ամերիկյան վարչակազմի հետ շփումների ամրապնդման և Դոնբասում կարգավորման հասնելու վրա՝ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորակազմի գործարկման և Ռուսաստանի վրա պատժամիջոցների ճնշման ուժեղացման հիման վրա։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը Դոնբասի զինված հակամարտությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի կողմից ագրեսիայի դրսևորում։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ խոսքը ներքին հակամարտության մասին է, որում Ռուսաստանը Ուկրաինայի իշխանությունների և չճանաչված հանրապետությունների միջև միջնորդող կողմերից մեկն է։

2018 թվականի հունվարի 18-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա]]ն օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի շրջաններում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և նրանց՝ Ուկրաինայի կազմ վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ [[Ռուսաստան]]ը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «գրավյալ» 2018 թվականի հունվարի 18-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում ժամանակավորապես օկուպացված տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի պետական ինքնիշխանության ապահովման պետական քաղաքականության առանձնահատկությունների մասին», որը կանոնակարգում է ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ հարաբերությունները և Ուկրաինայի կազմ նրանց վերադառնալու մեխանիզմը։ Օրենքն իր վերջնական տեսքով փաստացի ֆիքսել է Ուկրաինայի իշխանությունների հրաժարումը Մինսկի պայմանավորվածություններից։ Ռուսաստանը փաստաթղթում անվանել է «ագրեսոր», իսկ Ուկրաինայի կառավարությանը չվերահսկվող տարածքները՝ «օկուպացված»&lt;ref&gt;{{Статья|издание=Коммерсантъ, 19.01.2018|заглавие=С Украиной так не договаривались|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/3523082|автор=|язык=|тип=|год=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն ստորագրել է այդ օրենք&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3555000 Пётр Порошенко подписал закон о реинтеграции Донбасса // Коммерсантъ, 20.02.2018]&lt;/ref&gt; ը, իսկ փետրվարի 24-ին այն ուժի մեջ է մտել։ Ընդունված օրենքով, մասնավորապես, նախատեսված էր հակաահաբեկչական գործողության ավարտը և այն վերափոխել «միավորված ուժերի օպերացիայի՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ագրեսիայի հակազդման և զսպման ուղղությամբ»։

Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն 2014 թվականին Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունները որակել է որպես «ոչ միջազգային զինված հակամարտություն»&lt;ref name=&quot;news-release&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.icrc.org/ru/doc/resources/documents/news-release/2014/07-23-ukraine-kiev-call-respect-ihl-repatriate-bodies-malaysian-airlines.htm|title=Украина: МККК призывает все стороны соблюдать нормы международного гуманитарного права - MKKK|author=|website=|date=2014-07-23|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass1&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1337499 Красный Крест фактически признал, что на Украине идет гражданская война] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|title = Глава делегации Красного Креста в Украине: Мы оцениваем ситуацию на Донбассе как немеждународный вооруженный конфликт|date = 2014-10-10|publisher = Forbes Украина|accessdate = 2014-11-08|archiveurl = https://archive.is/20141011163722/http://forbes.ua/nation/1380443-glava-delegacii-krasnogo-kresta-v-ukraine-my-ocenivaem-situaciyu-na-donbasse-kak-nemezhdunarodnyj-voo|archivedate = 2014-10-11}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը տեղի ունեցող իրադարձությունները որակել է որպես միջազգային զինված հակամարտություն, որին մասնակցում է նաև Ռուսաստանը՝ ինչպես ապստամբների աջակցությամբ&lt;ref&gt;[http://amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150208060742/http://www.amnesty.org/en/news/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement-2014-09-05 |date=2015-02-08 }} // [[Amnesty International]], 07.09.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;, այնպես էլ ուղղակի ռազմական միջամտությամբ&lt;ref name=&quot;am&quot;&gt;{{Cite web|url=https://amnesty.org.ru/node/3055/|title=Украина: Множатся доказательства военных преступлений и российского вмешательства|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-19|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719201745/https://amnesty.org.ru/node/3055/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

Կիևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելության տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայում հակամարտության զոհ Է դարձել 12 800-ից մինչև 13 000 մարդ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի Հումանիտար հարցերի համակարգման վարչության հաշվարկներով՝ Դոնբասում պատերազմի վեց տարվա ընթացքում զոհվել է ավելի քան 3,3 հազար խաղաղ քաղաքացի, վիրավորվել է մինչև 9 հազար մարդ, ներքին տեղահանվածներ են դարձել 1,3 մլն մարդ, օգնության կարիք ունեն 3,5 մլն մարդ, հայտնվել է 427 կիլոմետր երկարությամբ «շփման գիծ», որը փակել է հիմնական ծառայությունների հասանելիությունը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4148166 ООН: жертвами войны в Донбассе стали более 3,3 тыс. мирных граждан // Коммерсантъ, 03.11.2019]&lt;/ref&gt;։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Euromaidan in Kiev 2014-02-19 12-06.jpg|слева|մինի|[[Եվրոմայդան]], [[Կիև]], 2014 թվականի փետրվար]]
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 022.jpg|right|thumb|Ռուսամետ ցույցեր, Դոնեցկ, 2014 թվականի մարտի 9]]
[[Պատկեր:2014-04-17Мітинг у Донецьку 10.jpg|right|thumb|Ուկրաինական հանրահավաք, Դոնեցկ, 2014 թվականի ապրիլի 17]]
Եվրոմայդանի իրադարձությունները սրեցին հակասությունները Կիևի, Արևմուտքի և Ուկրաինայի կենտրոնի միջև, որոնք աջակցեցին իշխանության եկած ընդդիմությանը, մի կողմից, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի միջև, որտեղ ուժեղ էին նախագահ Յանուկովիչի և նրա կողմնակիցների դիրքերը Ռեգիոնների կուսակցությունից&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140223/217820510.html Украине нужен новый старт] // [[Deutsche Welle]], 23.02.2014 // «Однако в густонаселенных регионах востока и юга Украины последним указам из Киева оказывается серьезное сопротивление. Здесь бывший президент пользовался политической поддержкой»&lt;/ref&gt;։

Դիմակայությունն ուժեղացել է 2014 թվականի հունվարի 22-ից, երբ Ուկրաինայում սկսվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներ՝ վարչական շենքերի զավթմամբ և Յանուկովիչի վարչակազմի կողմից նշանակված տեղական ղեկավարների բռնի պաշտոնանկությամբ։ 2014 թվականի փետրվարին դիմակայությունը Կիևում հանգեցրեց Ուկրաինայում իշխանափոխության։

Եթե Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում նոր իշխանությունները, որոնք հայտարարել են եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, օգտվում էին բնակչության որոշակի աջակցությունից և արագ ամրապնդում իրենց դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալու բնույթը, նրա առաջին որոշումները և աջակցությունը ուկրաինացի ազգայնականների արմատական կազմակերպություններին դժգոհություն և բողոքի ակցիաներ են առաջացրել նոր իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ.ру]]&lt;/ref&gt;։ Հասարակության մեջ սաստկացած անկայունությունն ու պառակտումն առաջին պլան են մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «Նարնջագույն հեղափոխության» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Դոնբասում նոր իշխանությունների հակառակորդներն օգտագործել են մարտավարություն, որը նմանություն ունի Եվրամայդանի ակտիվիստների գործողությունների հետ 2014 թվականի հունվար-փետրվարին, վարչական շենքերի արգելափակումն ու գրավումը, տեղական իշխանության այլընտրանքային մարմինների ստեղծումը, իրավապահ մարմինների հետ դիմակայությունը։ Ուկրաինայի նոր իշխանությունները, իրենց հերթին, հարավ-արևելքում բողոքի ալիք են հայտարարել անջատողականության դրսևորում՝ «Ռուս զինվորականների քողի տակ» և ուկրաինական պետության գոյության սպառնալիք&lt;ref name=&quot;VestiUA-16марта&quot;&gt;[http://vesti.ua/krym/42715-jacenjuk-objavil-ohotu-na-separatistov-po-vsej-strane Яценюк объявил охоту на сепаратистов по всей стране] // Vesti.ua, 16.03.2014&lt;/ref&gt;։

Դիմակայության սրմանը նպաստել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։ Մի կողմից, արմատական ռուսամետ ուժերը երկրի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ [[Դոնբաս]]ում), ոգևորվելով Ղրիմի իրադարձությունների ելքով, ձգտում էին կրկնել «Ղրիմի սցենարը» իրենց տարածաշրջաններում և ուկրաինական նոր իշխանության «պարզ մերժումից» անցել են ակտիվ դիմադրության և տեղի կողմնակիցների տապալման&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA239|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страниц=368|isbn=9781476628752}}&lt;/ref&gt;, մյուս կողմից՝ նոր ուկրաինական իշխանությունը, մտադրվելով թույլ չտալ «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունը, ուժային գործողությունների կուրս է վերցրել երկրի արևելքում վարչական շենքեր գրավող կազմավորումների դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Украина готовится отразить «вторую волну спецоперации РФ»|url=https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|work=Reuters|date=2014-04-07|accessdate=2018-12-11|language=ru|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222221110/https://ru.reuters.com/article/topNews/idRUMSEA3603G20140407|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի դիրքորոշում ==

=== Ուկրաինական իշխանությունների դիրքորոշում ===
Ուկրաինայի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ անջատողականությունն Ուկրաինայում նպատակաուղղված բորբոքվեց Ռուսաստանի կողմից, իսկ դաշնայնացման շատ արմատական «կողմնակիցներ» եկվոր ռուսաստանցիներ էին, որոնք Ուկրաինայի տարածքում զբաղվում էին դիվերսիոն գործունեությամբ&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/1345325-rossiyskie_diversanty_i_separatisty_podnyali_myatezh_na_vostoke_.htm Российские диверсанты и сепаратисты подняли мятеж на востоке] // [[ЛІГАБізнесІнформ]], 13.04.2014&lt;/ref&gt;.

2014 թվականի ապրիլի 7-ին Դոնեցկի և Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետությունների ռուսամետ ակտիվիստների հռչակումից և Ղրիմի օրինակով հանրաքվե անցկացնելու մտադրության մասին հայտարարելուց հետո Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հեռուստատեսային ուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն&lt;ref name=&quot;interfax7apr&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/369971|title=Турчинов ответит антитеррористической операцией на волнения востока Украины|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002872516.html Турчинов: против взявших оружие применят антитеррористические меры | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարությունը հատուկ գործողություն է իրականացրել Խարկովում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20140408/1002958013.html|title=МВД Украины: в Харькове проходит спецоперация|date=2014-04-08|website=|publisher=РИА Новости|accessdate=2019-07-20|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որի արդյունքում Ուկրաինայի իշխանություններին հաջողվել է վերականգնել վերահսկողությունը Խարկովի մարզում տիրող իրավիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/articles/2016/10/13/priskakali/|title=Харьковская народная республика. Почему активизировалась дискуссия об угрозе дестабилизации в регионе|date=2016-10-13|website=|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-20|author=}}&lt;/ref&gt;։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://reporter-ua.com/2014/07/28/v-zaporozhe-vernulis-aktivisty-zaderzhannye-v-harkove-za-zahvat-oga|title=В Запорожье вернулись активисты, задержанные в Харькове за захват ОГА {{!}} Репортер UA|publisher=reporter-ua.com|accessdate=2019-07-20}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 13-ին Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհուրդը հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու որոշման մասին՝ Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված իր տեսաուղերձում նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/04/13/7022274/ СНБО начинает масштабную АТО с привлечением Вооруженных Сил — Турчинов | Украинская правда]&lt;/ref&gt;․ {{քաղվածքի սկիզբ}}Մենք ամեն ինչ արել ենք մարդկային զոհերից խուսափելու համար։ Բայց մենք պատրաստ ենք հակահարված տալ զենքով ներխուժման, ապակայունացման և ահաբեկչական գործողությունների բոլոր փորձերին։ ԱԱՊԽ-ն որոշում է կայացրել լայնածավալ հակաահաբեկչական գործողություն սկսել Ուկրաինայի Զինված ուժերի ներգրավմամբ։ Մենք Ռուսաստանին թույլ չենք տա կրկնել Ղրիմի սցենարը Ուկրաինայի արևելյան շրջանում։{{քաղվածքի ավարտ}} Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ նրանք, ովքեր մինչև ապրիլի 14-ի առավոտ վայր կդնեն զենքը և կլքեն գրավված տարածքները, չեն պատժվի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/snbo-reshila-nachat-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-s-privlecheniem-13042014183500 СНБО решил начать антитеррористическую операцию с привлечением ВСУ, — Турчинов — Александр Турчинов — Украина | РБК Украина]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;всу&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|title=СНБО принял решение привлечь войска к антитеррористической операции на востоке - Турчинов|date=2014-04-13|work=|publisher=// [[Укринформ|Укрінформ]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140421222204/http://www.ukrinform.ua/rus/news/snbo_prinyal_reshenie_privlech_voyska_k_antiterroristicheskoy_operatsii_na_vostoke___turchinov_1623590|archivedate=2014-04-21|accessdate=|author=|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 14-ին, Ալեքսանդր Տուրչինովն իր հրամանագրով գործողության մեջ է դրել հակաահաբեկչական գործողություն անցկացնելու ԱԱՊԽ որոշումը&lt;ref name=&quot;vesti-ukr.com&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/405/2014 Указ Президента Украины № 405/2014]&lt;/ref&gt;։ Տուրչինովն անձամբ գլխավորել է հատուկ գործողության անցկացման շտաբը, ԱԱՊԽ որոշման կատարման վերահսկողությունը դրվել է ԱԱՊԽ քարտուղար Անդրեյ Պարուբիայի վրա, իսկ անմիջական իրականացումը՝ ՈՒԱԾ-ի ղեկավարի առաջին տեղակալ Վասիլի Կրուտովի վրա&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452546 Александр Турчинов подписал указ о начале спецоперации на востоке Украины. И. о. президента лично возглавил штаб по её проведению // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 15-ին Պարուբին հայտնել է, որ «Մայդանի ինքնապաշտպանության կամավորներից ձևավորված Ազգային գվարդիայի առաջին գումարտակը մեկնել է առաջնագիծ»&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003970972.html Секретарь СНБО Украины: батальон нацгвардии отбыл на «передовую» // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը ինքնահռչակ հանրապետությունները ահաբեկչական կազմակերպություններ է հայտարարել&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;[http://echo.msk.ru/news/1321834-echo.html Самопровозглашённые в Донецке и Луганске «народные республики» признаны террористическими организациями] // [[Эхо Москвы|«Эхо Москвы»]] — 2014. — 17 мая 2014.&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 30-ին Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է Դոնբասում հակաահաբեկչական գործողության ավարտի և տարածաշրջանում միավորված ուժերի գործողության մեկնարկի մասին. ''«Մենք այժմ ռազմական գործողություն ենք սկսում Ուկրաինայի Զինված ուժերի ղեկավարության ներքո՝ տարածքային ամբողջականության պաշտպանությունն ապահովելու համար»''&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5170121 Порошенко объявил о начале операции объединённых сил в Донбассе]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30-kvitnya-rozpochalas-operaciya-obyednanih-sil-iz-vidsichi-47206 30 квітня розпочалась операція Об’єднаних сил із відсічі та стримування збройної агресії Росії на Донбасі — Президент підписав Указ]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պորոշենկոն հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում (այդ թվում՝ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում) ռազմական դրություն մտցնելու մասին՝ 30 օր ժամկետով&lt;ref&gt;[https://korrespondent.net/ukraine/politics/4036900-v-ukrayne-vvely-voennoe-polozhenye В Украине ввели военное положение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.obozrevatel.com/politics/voennoe-polozhenie-v-ukraine-ukaz-poroshenko-vstupil-v-silu.htm Военное положение в Украине: указ Порошенко вступил в силу]&lt;/ref&gt;։

=== ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի դիրքորոշում ===
Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարների հայտարարությունների համաձայն՝ իրենց պետությունները բախվել են Ուկրաինայի ուղղակի զինված ագրեսիայի հետ, որը նպատակամղված է նրանց ինքնիշխանությունը ճնշելուն և արևմտյան երկրների կողմից ֆինանսավորվող։ Ավելին, ԴԺՀ-ն չի ճանաչել նոր իշխանությունն Ուկրաինայում և հրաժարվել է նրա հետ որևէ երկխոսություն վարել&lt;ref&gt;[http://kprf.ru/international/ussr/130353.html Заявление руководства Донецкой Народной Республики]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի ուժեր ==

=== Ուկրաինայի զորախումբ ===

==== Կառավարական զորքերի խմբավորում ====
[[Պատկեր:Воинский эшелон ВСУ.jpg|200px|thumb|left|Ռազմական գնացք, 2016 թվականի հոկտեմբեր]] Մարտական գործողություններում ներգրավված զորախումբը ներառում է պաշտպանության նախարարության (զինված ուժերի և տարածքային պաշտպանության), ներքին գործերի նախարարության (ներառյալ ազգային գվարդիայի), պետական սահմանապահ ծառայության, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և պետական պահպանության վարչության կազմավորումները։

2014 թվականի ապրիլի 14-ին Ուկրաինայի ՆԳՆ օպերատիվ շտաբը հայտարարել էր հասարակական կարգի պահպանության հատուկ ստորաբաժանումների կորպուսի ստեղծման մասին «դրսից հրահրված անջատողական ահաբեկչական հարձակումների, երկրի սահմաններից դուրս ֆինանսավորվող ավազակային կազմավորումների ստեղծման, ներքին կարգուկանոնի և օրինականության սպառնալիքի պայմաններում»։ Արսեն Ավակովը հայտարարել Է, որ ՆԳՆ-ն պատրաստ է նոր հատուկ ստորաբաժանումների կազմում ներգրավել ավելի քան 12 հազար մարդու և տրամադրել կադրային սպաների սպառազինություն, հանդերձանք և ղեկավարություն&lt;ref&gt;[https://ria.ru/20140415/1003925298.html МВД Украины объявило о создании спецподразделений по охране порядка // РИА Новости, 15.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունների գոտուն հարող Դոնեցկի, Լուգանսկի, Զապորոժսկի, Դնեպրոպետրովսկի և Խարկովի մարզերի շրջանների վերահսկողության նպատակով այնտեղ են մտցվել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տարածքային պաշտպանության գումարտակներ, Ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումներ, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումներ, ինչպես նաև միլիցիայի հատուկ նշանակության պարեկային ծառայության գումարտակներ՝ ընդհանուր թվով մինչև 7-8 հազար զինծառայողներ և ոստիկանության աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 В Украине создано 30 спецподразделений особого назначения — Арсен Аваков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141223213217/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1079861 |date=2014-12-23 }}{{ref-uk}} // 17 июня 2014 года&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հայտարարության համաձայն՝ 2014 թվականի օգոստոսի դրությամբ խմբավորումը հասել է 50 հազար մարդու&lt;ref&gt;[http://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 В АТО на востоке Украины принимают участие 50 тысяч украинских мужчин, — Яценюк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221125009/https://zik.ua/ru/news/2014/08/11/v_ato_na_vostoke_ukrayni_prynymayut_uchastye_50_tisyach_ukraynskyh_muzhchyn__yatsenyuk_513604 |date=2020-02-21 }} — Zik, 11 августа 2014&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ նրանցից 10 հազարը ազգային գվարդիայի ուժերի և ՆԳՆ-ի համահավաք խմբավորումն է եղել&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140817/1020357481.html#ixzz3AfcWMGt7 Аваков: почти 10 тыс. бойцов Нацгвардии и МВД участвуют в спецоперации] // [[РИА Новости]], 17.08.2014&lt;/ref&gt;։

==== Կամավորական կազմավորումներ, որոնք ենթակա չեն պետությանը ====
[[Պատկեր:Battalion &quot;Donbas&quot; in Donetsk region 04.jpg|thumb|աջից|«Դոնբաս» գումարտակի մարտիկները մարտական գործողությունների գոտում|link=Պատկեր:Battalion_%22Donbas%22_in_Donetsk_region_04.jpg]] Հակամարտությանը մասնակցել են նաև կամավորական զինված կազմավորումներ, որոնք ընդգրկված չեն եղել կանոնավոր ուժերի կազմում&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/3431469-batalony-pravoho-sektora-ne-podchyneny-ukrayne-kombat Батальоны Правого сектора не подчинены Украине — комбат] — Корреспондент.net, 14 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/239720.html На данный момент три добровольческих батальона никому не подчиняются — чиновник] — «Главком», 09.10.2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/news/showNews.do?batalony_oun_i_pravogo_sektora_ne_mogut_legalizovat_izza_ambicij_komandirov_genshtab&amp;objectId=541598&amp;lang=ru Батальоны ОУН и «Правого сектора» не могут легализовать из-за амбиций командиров,— Генштаб] — Телеканал новостей «24», 10 февраля 2015&lt;/ref&gt;, այդ թվում․

* Ուկրաինայի «Աջ սեկտոր» կամավորական կորպուսը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես «Աջ սեկտոր» կազմակերպության ակտիվիստներից և կողմնակիցներից և գլխավորում է մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը Դմիտրի Յարոշը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3389587-yarosh-y-pravyi-sektor-na-blokpostu-v-zone-ato-vydeo Ярош и Правый сектор на блокпосту в зоне АТО — видео] // [[Корреспондент.нет]], 8 июля 2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել կազմավորման օրինականացման շուրջ, սակայն մայիսի սկզբին այն սպառվել էր և հայտարարվել էր Ուկրաինայի զինված ուժերին ԴՈՒԿ-ի «ադապտացման» մասին&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/news/26991644.html ДУК «Правий сектор» адаптується до Збройних сил — заступник міністра оборони] — Радіо «Свобода», 03.05.2015&lt;/ref&gt;, սակայն այդ գործընթացն այդպես էլ չի ավարտվել։
* Ուկրաինական կամավորական բանակը զինված կազմավորում է, որը բաղկացած է առավելապես ԴՈՒԿ-ՍՍ անդամ Դմիտրի Յարոշի կողմնակիցներից, որոնք նրա հետ միասին լքել են «Աջ սեկտորը» 2015 թվականի վերջին։ ՈՒԿԲ-ին է անցել այդ պահին գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների և ԴՈՒԿ-ՍՍ անձնակազմի ճնշող մեծամասնությունը։

Որոշ նման կամավորական ստորաբաժանումներ (օրինակ, այսպես կոչված «ՕՈՒՆ» գումարտակը&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/ato/biyci-batalyonu-oun-uviyshli-do-skladu-ukrayinskih-zbroynih-sil-427872.html Бійці батальйону «ОУН» стали розвідниками у складі ЗСУ] — ТСН, 18 травня 2015&lt;/ref&gt;) ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ կամ (ինչպես նշված գումարտակը) մասնակիորեն անցել են Ուկրաինայի պետական զինվորական ծառայության և ընդգրկվել են նրա ուժային կառույցներում։

==== Օտարերկրյա քաղաքացիների և կազմակերպությունների մասնակցությունը ====
2014 թվականի օգոստոսի 6-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի մամուլի սպա, փոխգնդապետ Ալեքսեյ Դմիտրաշկովսկին հաստատել է, որ Ուկրաինայի կողմում կռվում են [[Բելառուս]]ից&lt;ref name=&quot;BPPog&quot;&gt;[http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ Отряд «Погоня» воюет в Донбассе. Потерь нет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023080614/http://www.belaruspartisan.org/politic/278967/ |date=2014-10-23 }} — [[Белорусский партизан]], 04/09/2014&lt;/ref&gt;, [[Վրաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/12/10/288683_andrey_biletskiy_polovina_azova.html Андрей Билецкий: «Половина „Азова“ говорит на русском языке. Но они умирают и убивают за Украину» // «LB.ua», 10.12.2014]&lt;/ref&gt;, [[Իսրայել]]ից, [[Իտալիա]]յից&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1872565 Киев: против ополченцев воюют иностранные наемники] // [[Вести.ру]], 06.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vesti120714&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1790249 Кровавое сафари: иностранцы отстреливают украинцев, как животных] // [[Вести.ру]], 12.07.2014&lt;/ref&gt;, [[Իսպանիա]]յից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150302/1050480304.html Задержанные испанцы: наемники из Испании воюют в батальоне «Азов»]&lt;/ref&gt;, [[Ռուսաստան]]ից&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140806/1018994792.html На Украине официально признали участие иностранцев в спецоперации]&lt;/ref&gt; և [[Շվեդիա]]յից&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1823303 Ополченцы захватили под Перевальском шведского наемника-неонациста]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/07/140716_ukraine_swedish_sniper.shtml Что делает шведский снайпер в украинском батальоне]&lt;/ref&gt; եկածները։

2014 թվականի հունիսի կեսերին «Դոնբաս» գումարտակի հրամանատար Սեմյոն Սեմենչենկոն դիմել էր Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյին՝ օտարերկրյա կամավորներին Ուկրաինայի քաղաքացիություն տրամադրելու խնդրանքով։ «Վրաստանի, Բելառուսի, Ռուսաստանի և Իսպանիայի բոլոր քաղաքացիները, որոնք երկար ժամանակ բնակվում են Ուկրաինայի տարածքում, կամավորներ են, փորձ ունեն և անկեղծ ձգտում են պաշտպանել Ուկրաինան արտաքին ագրեսիայից»&lt;ref&gt;[http://www.radiosvoboda.org/content/article/25427246.html Батальйон «Донбас» просить про громадянство для іноземних добровольців] // [[Радио Свобода|Радіо Свобода]], 18.06.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 31-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ (այժմ՝ Ուկրաինայի բանակի գեներալ) Ստեփան Պոլտորակը հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են օտարերկրյա քաղաքացիներ&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/01/31/7057021/ Полторак обещает помочь с гражданством бойцам, воюющим на стороне АТО | Украинская правда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2319841 Вести. Ru: Киев признал, что за Украину воюют иностранные наемники]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արևելքում մարտերին մասնակցում են նաև օտարերկրացիներից ձևավորված կամավոր ոչ պետական ստորաբաժանումները, այդ թվում՝ Ջոհար Դուդաևի անվան գումարտակը, որը բաղկացած է առավելապես չեչեններից, որոնք Ռուսաստանից արտագաղթել են չեչենական հակամարտությունից հետո&lt;ref&gt;[http://www.inopressa.ru/article/08sep2014/diepresse/chechen_aust.html Чеченцы из Австрии воюют на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/na_donbasse_voyuet_batalon_imeni_dzhohara_dudaeva/n501078 На Донбассе воюет батальон имени Джохара Дудаева] — 24, 25 октября 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/politik/aussenpolitik/3865847/Tschetschenen-aus-Osterreich-als-Kaempfer-in-der-Ostukraine Tschetschenen aus Österreich als Kämpfer in der Ostukraine // DiePresse.com]&lt;/ref&gt;, Շեյխ Մանսուրի անվան գումարտակը (հրամանատար Մուսլիմ Չեբերլոևսկի&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3923616 Украина ищет в выданном боевике бойца. Закончено дело участника ИГ, экстрадированного в Россию // Газета «Коммерсантъ» № 52 от 26.03.2019]&lt;/ref&gt;), «Պոգոնյա» կամավորական ջոկատը, որը ձևավորվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Բելառուսի քաղաքացիներից Ուկրաինական կամավորական գումարտակների համար մարտիկներ պատրաստելու նպատակով&lt;ref name=&quot;BPPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;GazRuPog&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/07/08_a_6101277.shtml Белорусы пойдут воевать за Украину] // [[Газета.Ру]], 08.07.2014&lt;/ref&gt;, «Բելառուս» տակտիկական խումբը, որը ստեղծվել է 2015 թվականի հունիսին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nn.by/?c=ar&amp;i=154206|title=Тактычная група «Беларусь» аб'яднае беларускіх дабраахвотнікаў ва Украіне|author=|website=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/01/150116_georgia_ukraine_volunteers Сражающиеся на Украине грузинские легионеры — кто они?] — [[Русская служба Би-би-си]], 16 января 2015&lt;/ref&gt;։

ԵԱՀԿ ԱԳՆԽ-ի 2016 թվականի սեպտեմբեր ամսվա հաշվետվություններից մեկում հաղորդվում էր, որ սեպտեմբերի 20-ին ԵԱՀԿ առաքելության դիտորդները Տրոիցկոյե գյուղում՝ շփման գծից 3 կմ հեռավորության վրա, տեսել են ԶՈՒ երկու զինվորի՝ «Վրացական լեգիոն» տարբերանշանների իրենց համազգեստով։ Դիտորդների տվյալներով՝ զինվորները շփվել են վրացերենով։ Տեղի բնակիչները դիտորդներին պատմել են, որ իրենց գյուղի որոշ տներում բնակվում են վրացական ծագում ունեցող զինվորներ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3095770 ОБСЕ сообщила о грузинских наемниках в Донбассе // Коммерсантъ, 22.09.2016]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 6-ին «Վրացական լեգիոնի» անունից Ֆեյսբուքում հայտարարություն էր տարածվել այն մասին, որ «Վրացական լեգիոնը» ամբողջ կազմով լքել Է Ուկրաինայի զինված ուժերի 54-րդ «մեխանիզացված բրիգադը»՝ հրամանատար Մայստրենկո Ալեքսեյի և նրա շրջապատի ոչ կոմպետենտության, ինչպես նաև նրա կողմից հրապարակված Ապօրինի հրամանների պատճառով... «Վրացական լեգիոնը» չի պատրաստվում լռել, և մենք անպայման կբացահայտենք Ուկրաինայի պետական շահերի դեմ գործող մարդկանց»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514480 «Грузинский легион» вышел из состава бригады ВСУ // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։ Ի դեպ, 54-րդ առանձին մեքենայացված բրիգադի հրամանատարությունը (որին դասում են «վրացական լեգիոնը») նույն օրը հայտարարել է, որ «Վրացական լեգիոն» անվանումով առանձին ստորաբաժանում նրա կազմում երբեք գոյություն չի ունեցել&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3514508 ВСУ отрицает существование особого «Грузинского легиона» // Коммерсантъ, 06.01.2018]&lt;/ref&gt;։

Միաժամանակ պաշտոնապես հաստատվել է, որ միայն 2016 թվականին «այլ պետությունների տասնյակ քաղաքացիներ կամավոր պայմանագիր են կնքել Ուկրաինայի Զինված ուժերում զինվորական ծառայություն անցնելու վերաբերյալ»&lt;ref&gt;[https://rian.com.ua/politics/20180106/1031089273.html? «Никогда не было». В ВСУ опровергли существование «грузинского легиона».]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարին Խորվաթիայի արտաքին գործերի նախարար Վեսնա Պուսիչը հանդես եկավ հայտարարությամբ այն մասին, որ Դոնբասում գործող ուկրաինական ռազմական կազմավորումների կազմում կռվում են նաև Խորվաթիայից կամավորներ&lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ru/загреб-хорватские-добровольцы-участвуют-в-боях-на-украине/a-18250587 Загреб: Хорватские добровольцы участвуют в боях на Украине]&lt;/ref&gt;։ Նրանց թիվը չի ճշտվել։

2015 թվականի մարտի 31-ի «Բի-Բի-Սի-ի ռուսական ծառայությունը» եթեր է հեռարձակել ոմն Դմիտրի Սապոժնիկովի հետ հարցազրույցը, որը կոչվում է «ԴԺՀ հատուկ նշանակության ուժերի բաժանմունքի հրամանատար», որը հայտարարել է Դեբալցևոյի համար մարտերում գերեվարված 300 արտասահմանցի զինվորականների, հիմնականում ամերիկացիների և եվրոպացիների մասին, որոնց մեծ մասը, նրա խոսքով, դիպուկահարներ և հրահանգիչներ են եղել&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/03/150325_donetsk_rebel_interview |title=''«Боец „спецназа ДНР“: помощь России была решающей»'' |subtitle=Дмитрий Сапожников говорит, что участвовал в боях близ Донецка с октября 2014 года |author=Андрей Горянов, Ольга Ившина |date=2015-03-31 |work=«Русская служба Би-би-си» |publisher=BBC.com |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի 1-ին բանակային կորպուսի հրամանատարի տեղակալ Էդուարդ Բասուրինը Ուկրաինայի կողմից մարտերին օտարերկրյա զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունն անվանել է «սադրանք» (ինչպես նաև Դոնբասում մարտերին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին տեղեկատվությունը՝ վերջինը եղել է «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին համապատասխան հարցազրույցի գլխավոր բովանդակությունը), ինչպես նաև հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ի բանակում ոչ մի հատուկ նշանակության ջոկատ գոյություն չունի&lt;ref name=&quot;BBC-Specnaz-Minus&quot;&gt;{{cite web |url=http://govoritmoskva.ru/news/34077/ |title=''«В ДНР назвали провокацией данные об участии военных из РФ в боях за Дебальцево»'' |author= |date=2015-03-31 |work=[[Говорит Москва (радиостанция, 2014)|«Говорит Москва»]] |publisher= |accessdate=2016-03-01 |description= |deadlink= |archiveurl= |archivedate= }}&lt;/ref&gt; (ոչ պաշտոնական տվյալներով այդ ժամանակ ԴԺՀ-ի զինված ուժերի կազմում կային «Վոստոկ» հատուկ նշանակության առանձին բրիգադ և ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի հետախուզական վարչության հատուկ նշանակության ջոկատի երեք առանձին ջոկատներ)։

Ըստ «լեհական ռադիոյի», երեք օտարերկրացի կամավորներ Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացիություն են ստացել հակաահաբեկչական գործողության ժամանակ իրենց հերոսության համար։ Հաղորդվում է, որ նրանք Բելառուսի, Իսրայելի և Ռուսաստանի քաղաքացիներ են (յուրաքանչյուր պետությունից մեկական)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |title=Польський доброволець: Я вірю в Україну |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2019-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428070504/http://www.polradio.pl/5/198/Artykul/242714 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն հարկ է նշել, որ Ուկրաինայի «Ուկրաինայի քաղաքացիության մասին» օրենքով «Ուկրաինայի Պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ նախատեսված չէ. «պատվավոր քաղաքացի» կարգավիճակ շնորհվում Է Ուկրաինայում միայն վարչատարածքային կազմավորումների և բնակավայրերի կողմից։

; Մասնակցության վերաբերյալ հայտարարությունները մասնավոր ռազմական ընկերությունների և վարձկանների

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն և ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտարարել են Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին Greystone Limited-ի ամերիկացի վարձկանների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/29053 Полная версия эксклюзивного интервью главы МИД РФ Сергея Лаврова RT] // [[RT]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html Власть Украины усмирит Восток частной военной компанией] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221154956/http://thekievtimes.ua/politics/345505-vlast-ukrainy-usmirit-vostok-chastnoj-voennoj-kompaniej-smi.html |date=2020-02-21 }} // The Kiev Time. — 26 марта 2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն չի հաստատել այդ տեղեկությունը՝ նշելով, որ հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում է բացառապես Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, Ուկրաինայի Զինված ուժերի և Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության ենթակաների՝ Ազգային գվարդիայի և Ազգային ոստիկանության ուժերով, ինչպես նաև հայտարարելով, որ դրան չեն մասնակցում օտարերկրացիներ և քաղաքացիական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը»&lt;ref name=&quot;LB&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/05/02/265124_mid_ukraini_nikakie_inostrannie.html МИД Украины: никакие иностранные граждане в АТО участия не принимают]. lb.ua&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին գերմանական Bild am Sonntag թերթը, հղում անելով հետախուզական շրջանակների աղբյուրներին, հաղորդել էր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում դիմակայության ժամանակ ամերիկյան Academi&lt;ref name=&quot;sp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.spiegel.de/politik/ausland/ukraine-krise-400-us-soeldner-von-academi-kaempfen-gegen-separatisten-a-968745.html|title=Einsatz gegen Separatisten: Ukrainische Armee bekommt offenbar Unterstützung von US-Söldnern|date=2014-05-11|publisher=[[Spiegel]]|accessdate=2014-05-28|lang=de}}&lt;/ref&gt; (նախկին Blackwater, որի կազմի մեջ մտնում է Greystone Limited) ամերիկյան Չակի շուրջ 400 զինվորների գործարկման մասին&lt;ref name=&quot;dw&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dw.de/сми-на-украине-воюют-наёмники-из-охранной-фирмы-сша/a-17628187|title=СМИ: На Украине воюют наёмники из охранной фирмы США|date=2014-05-11|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-05-28}}&lt;/ref&gt;։ Թերթը նշել է, որ 2014 թվականի ապրիլի 29-ին Գերմանիայի Դաշնային հետախուզական ծառայությունն այդ մասին տեղեկացրել է Գերմանիայի կառավարությանը։ Մի շարք լրատվական գործակալություններ (այդ թվում BBC-ի ռուսական ծառայությունը&lt;ref name=&quot;bas&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1178108 СМИ: в спецоперации Киева на востоке Украины участвуют около 400 американских солдат]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BBC15&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140512_ukraine_mercenaries_debate.shtml Наёмники в Донбассе: наличие не доказано] // Би-би-си&lt;/ref&gt;) կասկած են հայտնել Bild am Sonntag-ի տեղեկությունների արժանահավատության վերաբերյալ։ Academy-ի ներկայացուցիչները հերքում են ինչպես ընկերության մասնակցությունը Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններին, այնպես էլ նրա շարունակականությունը Blackwater-ի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;dw&quot; /&gt;։

Ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի պաշտպանության նախարար Իգոր Ստրելկովը հայտարարել է, որ Դուբրովկայի մարտից հետո իբր հայտնաբերվել են ոչ անհայտ ռասայի վարձկանների մարմինները&lt;ref name=&quot;vesti060814&quot; /&gt;։ Սակայն դրա ապացույցները նա չի բերել։

==== Սարքավորումների մատակարարում ====
Չնայած 2014 թվականի հուլիսի 16-ին Եվրոպական խորհուրդը չեղարկել է նույն թվականի փետրվարի 20-ին&lt;ref&gt;[http://eu-un.europa.eu/articles/en/article_14624_en.htm EU Council conclusions on Ukraine]&lt;/ref&gt; Ուկրաինային զենք մատակարարելու արգելքը&lt;ref&gt;[http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2014/07/pdf/Special-meeting-of-the-European-Council-16-July-2014-%E2%80%92-Conclusions/ Conclusions of the special meeting of the European Council, 16 July 2014]&lt;/ref&gt;, իսկ [[ՆԱՏՕ]]-ն այդ հարցի լուծումը թողել է յուրաքանչյուր առանձին երկրի հայեցողության վրա&lt;ref name=&quot;NATO&quot; /&gt;, ռազմական բնույթի արևմտյան մատակարարումները, Ուկրաինայի իշխանությունների պնդմամբ, չեն ներառում մահաբեր սպառազինություն&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2186784 Турчинов: Украина введет военное положение в случае обострения ситуации в Донбассе]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի կեսերին օտարերկրյա գործընկերները Ուկրաինայի զինված ուժերին օգնություն են փոխանցել ռազմական սարքավորումներով, հանդերձանքով և 120 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մատակարարման առարկաներով&lt;ref name=UNIANHelp&gt;[http://www.unian.net/politics/1054595-devyat-stran-predostavili-gumanitarnuyu-pomosch-ukrainskoy-armii-na-120-mln-dollarov.html Девять стран предоставили гуманитарную помощь украинской армии на 120 млн долларов] — УНИАН, 12.03.2015&lt;/ref&gt;․

* Կանադան ուկրաինական բանակին է փոխանցել 20 միլիոն դոլարի հումանիտար օգնություն (բալիստիկ դիմակներ, հակաթմրանյութային զրահաբաճկոններ, կեվլարային սաղավարտներ, քնապարկեր և հագուստի մեծ քանակությամբ ձմեռային համազգեստ)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ուկրաինայում հակամարտության հենց սկզբից [[ԱՄՆ Կոնգրես]]ը հանդես էր գալիս Ուկրաինային զենք մատակարարելու թույլտվության օգտին և դեռևս 2014 թվականին օրենք էր ընդունել Ուկրաինայի ազատությանն աջակցելու մասին, որն արտոնում էր նման մատակարարումները։ Բարաք Օբամայի վարչակազմը, սակայն, խոչընդոտել է այդ ծրագրի իրագործմանը՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ին Դոնբասի հակամարտության մեջ ներքաշելուն։ Այդ կապակցությամբ Օբամայի օրոք Ուկրաինային տրամադրվող ռազմական օգնությունը սահմանափակվում էր «ոչ մահացու» հանդերձանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3507810 Украина станет противотанковой. Американские военные поставки могут изменить баланс сил в Донбассе // Коммерсантъ, 25.12.2017]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի մարտի վերջի դրությամբ ԱՄՆ-ն ուկրաինական բանակին տրամադրել է 13 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ հանդերձանք (բժշկական սարքավորումներ, դեղատներ, ռադիոկայաններ, գիշերային տեսողության սարքեր, քիմիական անալիզի ապարատներ, ականազերծման սարքավորումներ, հակահարձակողական պայքարի ռադիոտեղորոշիչ կայաններ, ամառային և ձմեռային քողարկված հագուստի կոմպլեկտներ, զրահաբաճկոններ և քեվլարային սաղավարտներ) և շուրջ 2,5 միլիոն դոլար արժողությամբ չորփայներ&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Լեհաստանը 5,5 միլիոն դոլարի օգնություն է փոխանցել (անկողնային պարագաների հավաքածուներ, երկարատև պահպանման տարեկանի հաց, չոր զոդման և իրային գույք)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ավստրալիան 2,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ ձմեռային հագուստի պարագաներ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Մեծ Բրիտանիան 1,8 միլիոն դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (զրահաբաճկոններ և քևլար սաղավարտներ, անհատական և խմբային դեղատնակներ, իրային գույք, ինչպես նաև տաքացված քնապարկեր)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Սլովակիան 632 հազար դոլար ընդհանուր գումարի օգնություն է փոխանցել (էլեկտրական գեներատորներ,լուսավորման փաթեթներ, պլաստիկ սպասք, քնապարկեր, իրային գույք և բժշկական սարքավորումների ու գույքի լայն տեսականի)&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նորվեգիան 630 հազար դոլար ընդհանուր գումարի չոր փայաբաժիններ է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Ֆրանսիան 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարի Զրահաբաճկոններ և բժշկական նյութեր է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;
* Նիդեռլանդները 500 հազար դոլար ընդհանուր գումարի էլեկտրական գեներատորներ և ձմեռային իրային գույք է փոխանցել&lt;ref name=UNIANHelp/&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերին Լիտվայից և Լատվիայից բարեգործական կազմակերպությունների կամավորները 5 տոննա մարդասիրական օգնություն են տրամադրել Ժիտոմիրի մարզի զինծառայողներին։ Զինվորականներին բերել են տաք հագուստ, կոշիկ, զինամթերք և բժշկական պատրաստուկներ&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/09/19/279959_organizatsii_litvi_latvii_peredali.html Организации Литвы и Латвии передали украинским военным 5 тонн гумпомощи ] — LB.ua, 19 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի սեպտեմբերի 12-ին [[Վրաստան]]ը շուրջ 12 տոննա մարդասիրական բեռ է փոխանցել ավելի քան 100 անուն դեղորայք և բժշկական նշանակության միջոցներ պարունակող՝ 580 հազար դոլար ընդհանուր արժեքով, այդ թվուվ՝ Վիրակապման նյութեր, հակաբիոտիկներ, շաքարախտով հիվանդների համար դեղեր, իմունոբիոլոգիական պատրաստուկներ (այդ թվում՝ ԲՑԺ պատվաստանյութեր, փայտանյութի, դիֆտերիայի դեմ), դիալիզի ծախսվող նյութեր, ինչպես նաև առաջին բուժօգնության պարագաներ&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/Gruziya-peredala-Ukraine-12-tonn-gumanitarnoy-pomoshchi-11658.html Грузия передала Украине 12 тонн гуманитарной помощи] — Новое Время, 12 сентября 2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «Ուկրաինային զինելու որոշումը, թե ոչ, ընդունում են ՆԱՏՕ-ի անդամ առանձին պետություններ», և որ «դա ՆԱՏՕ-ի՝ որպես կազմակերպության գործողություն չի լինի»&lt;ref name=&quot;NATO&quot;&gt;[http://kommersant.ru/doc/2668757 Ъ — «НАТО не стремится к конфронтации с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Լիտվան 2017 թվականի նոյեմբերին ծրագրել է Ուկրաինային 2 մլն եվրո գումարի խորհրդային նմուշի զենքի անհատույց փոխանցում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |title=Lietuva perduos karinę paramą Ukrainai |accessdate=2020-02-21 |archive-date=2017-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171202053559/http://kam.lt/lt/naujienos_874/aktualijos_875/lietuva_perduos_karine_parama_ukrainai.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հաստատել է Ուկրաինային մահաբեր զենքի մատակարարումներ սկսելու ամերիկյան վարչակազմի մտադրությունը։ [[ԱՄՆ նախագահ|Նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ|Թրամփն]] այդպիսով, ի տարբերություն իր նախորդի, զիջել Է Կոնգրեսի ճնշմանը, որը 2014 թվականից հանդես է եկել Ուկրաինային «մահացու ռազմական օգնություն» ցուցաբերելու օգտին։ Ընդ որում, մատակարարվող զենքը «զուտ պաշտպանական» անվանելով՝ ԱՄՆ-ում այդ քայլը չեն համարում Մինսկի պայմանավորվածությունների խախտում։ 2018 ֆինանսական տարվա ԱՄՆ-ի պաշտպանական բյուջեում նախատեսվում է ուկրաինային 350 միլիոն դոլարի ռազմական օգնություն տրամադրել։ Մահաբեր զենքը, որը Ուկրաինան կսկսի ստանալ 2018 թվականին, կներառի Barrett M107A1 խոշոր տրամաչափի դիպուկահար հրացաններ, դրանց զինամթերքի և դրանց պահեստամասերի, ինչպես նաև Javelin ժամանակակից հրթիռի (210 հակատանկային հրթիռներ և 35 կայանք՝ 47 մլն դոլար արժողությամբ)։

=== Ապստամբների զինված կազմավորումներ ===
[[Պատկեր:2016-05-09. День Победы в Донецке 033.jpg|thumb|Հաղթանակի օրը Դոնեցկում, 2016 թվականի մայիսի 9]] 2014 թվականի գարնանը ապստամբների զինված ուժերը հաշվվում էին ոչ ավելի, քան 2 հազար մարդ՝ հրաձգային զենքով, իսկ 2015 թվականի ապրիլի սկզբին՝ արդեն 35-40 հազար մարդ, որոնք զգալի քանակությամբ ծանր սպառազինություն ունեն՝ մոտավորապես 500 տանկ, մոտավորապես 700 զրահամեքենա և զրահամեքենա և մոտավորապես 800 միավոր հարվածային և ռեակտիվ հրետանի&lt;ref&gt;{{статья|автор=Александр Шарковский|заглавие=Война на юго-востоке Украины меняется качественно. Больше года длится противостояние ополчения Донбасса и вооружённых сил Незалежной|ссылка=http://nvo.ng.ru/realty/2015-05-22/1_ukraina.html|издательство=Независимое военное обозрение|год=22.05.2015}}&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների զինված կազմավորումներից կարելի է առանձնացնել զինված խմբեր, որոնք հայտարարում են իրենց ենթակայությունը Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին, «Վոստոկ» գումարտակը, Բեզլերի խումբը, ինչպես նաև մի շարք ավելի փոքր խմբավորումներ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/07/02/bes Изгнание Беса]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբներին աջակցում են Ռուսաստանից ժամանած մարտիկները, այդ թվում՝ կազակները&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-26/1_kazaki.html Десять донских казаков погибли под Луганском]&lt;/ref&gt; և Հյուսիսային Կովկասից եկածները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|title=Добровольцы — не наёмники|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140706075749/http://gradus.pro/news/dobrovol-tsy-ne-naemniki.html|archivedate=2014-07-06|accessdate=2014-06-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 29-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնական հայտարարություն է արել Մինսկի պայմանավորվածությունների կատարման մասին։ Դրանում գնահատականներ են տրվել Ուկրաինայի իշխանություններին դիմակայող զինված կազմավորումների թվաքանակի վերաբերյալ։ ԱԳՆ-ի կարծիքով՝ Դոնբասում գործում է քառասնահազարանոց բանակ, որի սպառազինության մեջ կան շուրջ 470 տանկ, 870 զրահամեքենա, 450 հրետանային համակարգեր (այդ թվում՝ ինքնագնաց հրետանի և 82 և 120 միլիմետրի տրամաչափով ականանետեր) և 190 ՌԶՈ (այդ թվում՝ ԲՄ-21 «Գրադ», «Տորնադո» և ՏՈՍ-1 «Բուրատինո»), ինչպես նաև կոդավորված կապի և դիտարկման միջոցներ («Մասուրնիկ-Աէրո» էլեկտրոնային ռազմական համալիրներ, «Լեեր-2», «Կրասուխա-4»), զենիթահրթիռային համալիրներ («Բուկ», «Ստրելա», «Պանցիր»), Կասետային գլխամասով ռեակտիվ արկեր (9մ55կ), հակահետևակային ականներ (ՓՄՆ-2, Մոն-50)&lt;ref name=&quot;mfa&quot;&gt;{{cite web|url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|title=Заява Міністерства закордонних справ України щодо виконання Мінських домовленостей|date=2016-02-29|work=Прес-центр|publisher=МЗС України|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303225604/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/5163-statement-of-the-ministry-of-foreign-affairs-of-ukraine-on-implementation-of-the-minsk-agreements|archivedate=2016-03-03|accessdate=2016-03-01|lang=uk|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/military/20160926/237918478.html Министр обороны Украины: «У пособников Путина танков больше, чем у Бундесвера»]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչ Անդրեյ Լիսենկոն հայտարարել է, որ Դոնբասում Ուկրաինային դիմակայում է շուրջ 31 հազար մարդ, այդ թվում՝ 2900 ռուս կադրային զինծառայողներ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ապստամբների կողմից գործում են ՌԴ 11 հազար քաղաքացիներ, որոնց թվում են երեք հազար կադրային զինվորականներ։ Նրա խոսքով՝ ապստամբների և ռուս զինվորականների զինանոցում առկա է 650 տանկ (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 200 մեքենա), 1310 մարտական զրահապատ մեքենա (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի գրեթե 400 մեքենա), տարբեր տրամաչափի հրետանու գրեթե 500 կոճղեր (այդ թվում՝ ՌԴ ԶՈՒ-ի 140 միավոր հրետանի), համազարկային կրակի գրեթե 260 ռեակտիվ համակարգեր, մինչև 100 միավոր զենիթահրթիռային համալիրներ՝ ընդգծելով, որ այդ ամենը ռուսական զենք է&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|title=Анатолий Матиос, главный военный прокурор Украины, в программе &quot;Гордон&quot;. Выпуск от 01.10.2017|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171002120236/https://112.ua/video/anatoliy-matios-glavnyy-voennyy-prokuror-ukrainy-v-programme-gordon-vypusk-ot-01102017-249701.html|archivedate=2017-10-02|accessdate=2017-10-02|author=[[Гордон, Дмитрий Ильич|Дмитрий Гордон]]|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|title=Матиос озвучил количество кадровых военных РФ, боевиков и оружия на Донбассе|date=2017-10-01|website=www.112.ua|publisher=«[[112 Украина]]»|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171001231922/https://112.ua/politika/glavnyy-voennyy-prokuror-ozvuchil-kolichestvo-kadrovyh-voennyh-rf-boevikov-i-oruzhiya-na-donbasse-413904.html|archivedate=2017-10-01|accessdate=2017-10-02|subtitle=Главный военный прокурор перечислил российские военные части, которые сейчас дислоцируются на востоке Украины|description=|deadlink=|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

==== ԴԺՀ կազմավորում ====

* «Պատվար» գումարտակը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://www.vedomosti.ru/politics/news/29378151/prodolzhayutsya-boi-opolchencev-dnr-i-ukrainskih-voennyh-v#ixzz39jTL9lNK Ополченцы сообщают о боях в районе КПП «Мариновка» на границе с Россией] // [[Интерфакс]]/[[Ведомости]], 24.07.2014&lt;/ref&gt;։
* «Կալմիուս» բրիգադը զինված կազմավորում է Կոնստանտին Կուզմինի հրամանատարությամբ&lt;ref&gt;[http://job-sbu.org/batalon-kalmius-44221.html Батальон Кальмиус]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-04-14 Sloviansk city council - 2.jpg|thumb|Ստրելկովի մարդիկ Սլավյանսկի քաղխորհրդի մոտ, 2014 թվականի ապրիլ]]

* Խմբավորումը, որը նախկինում գտնվում էր Իգոր Ստրելկովի հրամանատարության ներքո, որը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տվյալների համաձայն, մինչև 2014 թվականի հունիսն ուներ շուրջ 2000 մարտիկ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/iz-chego-sostoit-dnr-sostavlena-shema-ierarhii-separatistov-147959_.html Из чего состоит «ДНР»: схема иерархии сепаратистов]. — Зеркало недели, 27 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Մինչև 2014 թվականի հուլիսի 6-ը վերահսկում էր Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին և Կոնստանտինովսկին, որոնց նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելուց հետո նահանջել էր Դոնեցկ&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml Украинские силовики взяли Славянск и Краматорск под полный контроль] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181123212033/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706111017.shtml |date=2018-11-23 }} — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml Министр обороны ДНР Стрелков заявил о подготовке Донецка к обороне] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714144310/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140706025959.shtml |date=2014-07-14 }}. — РБК, 06.07.2014&lt;/ref&gt;։ Խմբավորման հիմքը կազմում էր Ղրիմում հրաձիգի կազմած ջոկատը ՝ հիմնականում նախկին ռուս և ուկրաինացի զինծառայողներից&lt;ref&gt;[http://ru.krymr.com/archive/news-ru/20140526/16898/16898.html?id=25363809 Разыскиваемый СБУ «Стрелок» признался, что привёл отряд в Славянск из Крыма]. — Radio Free Europe/Radio Liberty, 12 июля 2014.&lt;/ref&gt;, Դոնսկի կազակներից&lt;ref name=&quot;koz&quot;&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1587581 Донбасс: силы самообороны намерены стоять до конца] — Вести. Ru, 16.05.2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի օգոստոսի 14-ին Իգոր Ստրլկովը հրաժարական տվեց ԴԺՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, այնուհետև լքեց մարտերի տարածքը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140814/1020054920.html Стрелков покинул пост министра обороны ДНР] — rus.DELFI.ee 11 сентябрь 2014&lt;/ref&gt;։

==== ԼԺՀ կազմավորում ====
[[Պատկեր:LPR fighters in Luhansk.jpg|thumb|Լուգանսկում հարավ-արևելքի Միացյալ բանակի մարտիկները, 2014 թվականի հունիս]]

* «Զարյա» գումարտակը ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումն է&lt;ref name=&quot;rian&quot;&gt;[http://rian.com.ua/incidents/20140711/354760352.html В «ЛНР» сообщили о 3 погибших из-за обстрела базы батальона ополченцев] // [[РИА Новости]]-Украина, 11.07.2014&lt;/ref&gt;։ Գումարտակի հրամանատարը սկզբում Իգոր Պլոտնիցկին էր&lt;ref&gt;''Андрей Смирнов'' [http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula Смена караула Харизматичные лидеры Новороссии ушли в тень] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141031033548/http://www.profile.ru/eks-sssr/item/85067-smena-karaula |date=2014-10-31 }} // [[Профиль (журнал)|Профиль]], 15.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Александр Коц'' [http://www.kp.ru/daily/26238/3120965/ Министр обороны ЛНР: В армии юго-востока люди почти со всей Украины — и со Львова, и с Одессы] // [[Комсомольская правда]], 03.06.2014&lt;/ref&gt;, այնուհետև Անդրեյ Պատրուշևը։
* «Պրիզրակ» բրիգադը զինված կազմավորում է, որը նախկինում գտնվում էր Ալեքսեյ Մոզգովի հրամանատարության ներքո&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1334251-narodne-opolchennya-luganschini-zbirayetsya-u-nastup-na-zakhid Народное ополчение Луганской области собирается в наступление на Запад] — УНН, 22 апреля 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/photo/batalon_prizrak_.shtml Батальон «Призрак» на страже Луганска] — Газета.ru&lt;/ref&gt;։ «ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության մասին» դրույթի համաձայն՝ «Պրիզրակ» բրիգադի հիման վրա ստեղծվել է ԼԺՀ տարածքային պաշտպանության 4-րդ գումարտակը&lt;ref&gt;''Руслан Мельников''[http://www.rg.ru/2015/04/02/razorujenie-site.html В ЛНР разоружилось подразделение «Русь»] // [[Российская газета]], 02.04.2015&lt;/ref&gt;։
* «Բեթմեն»-ի ստորաբաժանումը զինված կազմավորում է, որը ձևավորվել և գտնվում է Ալեքսանդր Բեդնովի հրամանատարության տակ՝ կոչ անելով «Բեթմեն»։ Ստորաբաժանումը լուծարվել է Բեդնովի սպանությունից հետո&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЛНР был убит командир ГБР «Бэтмен» Александр Беднов - ИА REGNUM|url=https://regnum.ru/news/polit/1882298.html|work=ИА REGNUM|accessdate=2017-01-19|language=ru-RU}}&lt;/ref&gt;։

==== Անկախ կազմավորումներ ====

* «Ռուս Ուղղափառ բանակը» զինված կազմավորում է, որի հիմքը կազմում են «Պատվար» կազմակերպության Դոնեցկի բջջի նախկին ակտիվիստները՝ կապված Պավել Գուբարևի հետ&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot;&gt;[http://www.dw.de/по-следам-донбасских-сепаратистов-кто-воюет-на-стороне-днр/a-17791478 По следам донбасских сепаратистов: кто воюет на стороне ДНР?] — DW, 17.07.2014&lt;/ref&gt;։ «Deutsche Welle»-ի հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ կազմավորման մարտիկների հիմնական զանգվածը կազմում են հանքահորի գյուղերից տեղացիները&lt;ref name=&quot;DWDNR&quot; /&gt;։

[[Պատկեր:2014-05-09. День Победы в Донецке 355.jpg|thumb|«Վոստոկ» գումարտակի մարտիկները Դոնեցկում մայիսի 9-ի տոնակատարության ժամանակ]]

* «Վոստոկ» բրիգադը զինված կազմավորում է Ալեքսանդր Խոդակովսկու հրամանատարության ներքո։ Խոդակովսկու հայտարարությունների համաձայն՝ գումարտակը ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը չէ, իսկ ինքը հանդես է գալիս «միասնական Ուկրաինայի, բայց ռուսամետ միասնական Ուկրաինայի օգտին»&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/13/700203.html Ходаковский поддержал единство Украины] — vz.ru, 13 августа 2014 г.&lt;/ref&gt;։ Ըստ ուկրաինական [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ]]-ների, գումարտակը համալրվել է ուկրաինական հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցներով (Ալֆա, Բերկուտ), ինչպես նաև ռուս կամավորներով&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/924263-jurnalist-rasskazal-iz-kogo-sostoit-batalon-vostok.html Журналист рассказал, из кого состоит батальон «Восток»]. — УНИАН, 01.06.2014.&lt;/ref&gt;։

==== Օտարերկրյա կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն ====
DPA-ի անցկացրած հարցման և ԶԼՄ-ներում նշված տեղեկատվության համաձայն՝ ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցում են նաև Իսպանիայի&lt;ref name=&quot;Волонтёры&quot;&gt;[http://ria.ru/world/20140808/1019306465.html Несколько волонтеров из Испании прибыли в Донецк для помощи населению]&lt;/ref&gt;, Ֆրանսիայի&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/09/140901_ukraine_foreign_fighters.shtml Иностранцы: «Я приехал на Украину, чтобы воевать за…»] — [[Русская служба Би-би-си]], 1 сентября 2014 г.&lt;/ref&gt;, Գերմանիայի&lt;ref name=&quot;воины Германии&quot;&gt;[http://uapress.info/ru/news/show/66832 На востоке Украины воюют более 100 граждан Германии]&lt;/ref&gt;, Լեհաստանի&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/06/09/falanga/ Ультраправый сектор]&lt;/ref&gt;, Չեխիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot;&gt;[http://www.dw.de/опрос-dpa-в-рядах-сепаратистов-на-украине-есть-восточные-европейцы/a-17857906 Опрос dpa: В рядах сепаратистов на Украине есть восточные европейцы]&lt;/ref&gt;, Բուլղարիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Լատվիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Իսրայելի&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.tut.by/world/416370.html|title=ДНР и Киев обменялись пленными|publisher=TUT.BY|accessdate=2020-02-22|archive-date=2014-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140922051459/http://news.tut.by/world/416370.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, Սերբիայի&lt;ref name=&quot;DWDPA&quot; /&gt;, Բրազիլիայի&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/video/politics/13007165-sbu_zaderzhala_golovoreza_iz_brazilii_voevavshego_za_dnr_video.htm СБУ задержала Головореза из Бразилии, воевавшего за ДНР: видео]&lt;/ref&gt; և Մեծ Բրիտանիայի&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/07/14/manchester/ Британца осудили в Манчестере за помощь ополченцам Донбасса]&lt;/ref&gt; ոչ մեծ թվով քաղաքացիներ։

Որոշ խմբերի օտարերկրացիների ձևավորվել են առանձին ստորաբաժանումներ. այսպես, Սերբիայի քաղաքացիները, աջ և ազգայնական հայացքների կողմնակիցները, միավորված են Յովան Շևիչի անվան առանձին ջոկատում, որը գլխավորում է Բրատիսլավ Ժիվկովիչը&lt;ref name=&quot;DWChet&quot;&gt;[http://www.dw.de/за-что-воюют-сербские-четники-на-востоке-украины/a-17855080 За что воюют сербские четники на востоке Украины?]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UIChet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|title=Сербские наемники: дело Принципа?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150713172451/http://www.ukrinform.ua/rus/news/serbskie_naemniki_delo_printsipa_1654352|archivedate=2015-07-13|accessdate=2019-09-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ օսերը՝ Հյուսիսային Օսիայից (Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ) և մասամբ ճանաչված Հարավային Օսիայի անկախ Հանրապետությունը՝ «Հարավ» ջոկատում՝ «Վոստոկ» բրիգադի կազմում&lt;ref name=&quot;RGOs&quot;&gt;[http://www.rg.ru/2014/09/11/platon.html Война и мир Платона] — Российская газета,11.09.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/teleshow/here_and_now/mamaj_boets_batalona_vostok_my_osetiny_pravoslavnye_te_kto_hotjat_byt_s_rossiej_nashi_bratja-369233/ «Мамай», боец батальона «Восток»: «Мы, осетины, православные. Те, кто хотят быть с Россией, — наши братья»] — Дождь, 30 мая 2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին հաղորդվել էր, որ 20 մարդ, որոնք ընդգրկվել են նախկին ԽՍՀՄ-ից սերված զինծառայողների «Ալիա» գումարտակ իսրայելական ռազմականացված հասարակական կազմակերպությունում, կազմել են Իսրայելի կամավորների առաջին խումբը, որոնք հանդես են եկել Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմում։ Խոստացվել է, որ դրանք կլինեն առնվազն 200 մարդ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150107132340/https://jtimes.ru/news/russia/5712-k-opolchentsam-na-yugo-vostoke-ukrainy-prisoedinilis-bojtsy-izrailskogo-batalona-aliya К ополченцам на юго-востоке Украины присоединились бойцы израильского батальона «Алия»]&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ուկրաինայում Իսրայելի դեսպանը հերքել է հակամարտությանը «Ալիա» գումարտակի մասնակցության մասին տեղեկատվությունը&lt;ref&gt;[http://evreiskiy.kiev.ua/posol-izrailja-v-ukraine-batalon-alija-13365.html Посол Израиля в Украине: «Батальон „Алия“» не воюет на стороне сепаратистов]&lt;/ref&gt;։ Այս կազմակերպության մի քանի կամավորներ ևս հանդես են եկել այդ տեղեկատվության հերքմամբ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=CdRTmQrfOKY «Батальон „Алия“» из Израиля никогда не воевал в Донбассе] // [[Интер (телеканал)|Телеканал «Интер»]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության կողմից հրապարակվել են Սերբիայի երեք քաղաքացիների և Բոսնիա և Հերցեգովինայի երեք քաղաքացիների անձնական տվյալները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |title=СБУ продовжує оприлюднювати дані найманців — учасників ЧВК «Вагнера» |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2018-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180128200925/https://ssu.gov.ua/ua/news/1/category/2/view/4010#.Sv28mdFV.dpbs |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

; Կազմակերպությունների և քաղաքացիների մասնակցություն Ռուսաստանից

Ուկրաինայի արևելքում ապստամբների կողմից հակամարտությանը մասնակցել են Ռուսաստանի քաղաքացիներ, որոնցից մի քանիսը եղել են ղեկավարների թվում, օրինակ, ԴԺՀ-ում՝ Իգոր Ստրելկովը, Ալեքսանդր Բորոդայը և Վլադիմիր Անտյուֆեևը, իսկ ԼԺՀ-ում՝ Եգոր Ռուսկիյ։

Ռուսական մի շարք կազմակերպությունների, ինչպիսիք են Եվրասիական միություն երիտասարդական կուսակցությունը, «Այլ Ռուսաստան» և Ռուսական ազգային միասնություն, զբաղվում են մարդկանց հավաքագրելով կամավորների ուղարկելու համար մարտական գործողությունների գոտի Ուկրաինայի արևելքում, «ժամանակի Էությունը» շարժումը ստեղծում է սեփական ստորաբաժանումները հակամարտության գոտում&lt;ref name=&quot;NGGus&quot;&gt;[http://www.novayagazeta.ru/politics/63990.html Фермы для «диких гусей»] — Новая газета, 11.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.usatoday.com/story/news/world/2014/04/07/russia-ukraine/7418719/ Russian agitators infiltrate eastern Ukraine] // [[USA Today]], April 7, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2014/06/140604_russia_oppo_ukraine_split.shtml Украинский кризис расколол российскую оппозицию] — [[Русская служба BBC]], 5 июня 2014 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kto-kak-i-pochemu-podderzhivaet-lnr-i-dnr-v-latvii.d?id=45513718&amp;page=5 Бенес Айо: боец «Интербригад»] — [[DELFI]], 29 января 2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=tfRFT6vVaEI Интервью с экспертом по вопросам националистических движений Вячеславом Лихачевым]//[[Громадське телебачення]], 19.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2321448 В донецком аэропорту убит Пятница] — [[Вести.ру]], 1 февраля 2015&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Cossacks National Guard, 7 September 2014.jpg|thumb|Կազակական Ազգային գվարդիայի մարտիկները Պերևալսկում, 2014 թվականի սեպտեմբերի 7-ին]]

Ապստամբների կողմից մարտական գործողություններին մասնակցում են ոչ իրատեսական դոնսկյան կազակները, որոնք միավորված են Կազակույտում Վսեվելիկոյի զորքի Ազգային գվարդիայում, որը կազմակերպել է «Վսեվելիկոյե Դոնսկոյե զորք» հասարակական միավորումների միջազգային միությունը&lt;ref name=&quot;NGGus&quot; /&gt; և նրա ատաման Նիկոլայ Կոզիցինի գլխավորությամբ&lt;ref name=&quot;NGcos&quot;&gt;[http://www.ng.ru/regions/2014-05-21/1_donbass.html Казаки занимают Донбасс] — Независимая газета, 21.05.2014&lt;/ref&gt;։

ԶԼՄ-ները բազմիցս հայտնել են հակամարտությանը ինգուշ&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/news.asp?sec=1671&amp;id=507299 Среди ополченцев в Луганске и Донецке есть добровольцы-ингуши — Евкуров]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383644 Президент Ингушетии рассказал о воюющих на Украине ингушах]&lt;/ref&gt;, օսական&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140728/1017775382.html Глава Северной Осетии рассказал, воюют ли осетины на востоке Украины]&lt;/ref&gt;, չեչեն մարտիկների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ukrinform.ua&quot;&gt;[http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 Батальон Ляшко получил доказательство, что на Донбассе воюют кадыровцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530123320/http://www.ukrinform.ua/rus/news/batalon_lyashko_poluchil_dokazatelstvo_chto_na_donbasse_voyuyut_kadirovtsi_1637276 |date=2014-05-30 }} // [[Укринформ]]&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ուժային կառույցների վետերան չեչեններից ձևավորվել է «Մահ» գումարտակը&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot;&gt;[https://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 Chechens loyal to Russia fight alongside east Ukraine rebels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924211406/http://www.reuters.com/article/2014/12/10/us-ukraine-crisis-chechen-fighters-idUSKBN0JO0OP20141210 |date=2015-09-24 }} — [[Reuters]], Dec 10, 2014&lt;/ref&gt;, որն ունի մոտ 300 մարտիկ&lt;ref name=&quot;ReutChech&quot; /&gt;։ Գումարտակը մտնում է «Օպլոտ» գումարտակի կազմի մեջ, զբաղվում է հետախուզությամբ և անմիջականորեն ենթարկվում է Ալեքսանդր Զախարչենկոյին&lt;ref name=&quot;SpektChech&quot;&gt;[http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 Батальон «Смерть»: «У Новороссии будет свой гимн»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150227223012/http://spektr.delfi.lv/novosti/batalon-smert-u-novorossii-budet-svoj-gimn.d?id=45239010 |date=2015-02-27 }} — Спектр, 19 ноября 2015&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 29-ին Դոնեցկից Դոնի Ռոստով է ուղարկվել լրագրողների ուղեկցությամբ բեռնատար՝ Դոնեցկի օդանավակայանում մարտի ժամանակ զոհված Ռուսաստանի քաղաքացի կամավորների 33 մարմիններով&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140530/1010031773.html|title=За два дня в Донецке погибли шесть человек - ополченцы и медики|date=2014-05-30|work=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/63873.html|title=Груз 200. Продолжение|date=2014-06-03|work=[[Новая газета]]|accessdate=2014-06-27}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Ալեքսանդր Զախարչենկոն հաղորդել էր Նովոռոսիայի բանակ «ամենապատասխանատու պահին» 30 տանկ և 120 զրահամեքենա, ինչպես նաև 1200 միավոր անձնակազմ մտցնելու մասին, որոնք, նրա խոսքով, 4 ամսվա ընթացքում նախապատրաստվել են Ռուսաստանի տարածքում&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/blog/echomsk/1380942-echo/ Сепаратисты в Донбассе сообщают об усилении своих отрядов за счёт «резервов» в том числе из России]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/premier-dnr-rasskazal-o-poluchennom-iz-rossii-podkreplenii-1143983.xhtml Премьер ДНР рассказал о полученном из России подкреплении]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |title=Ukraine rebel movement faces uncertain future |accessdate=2020-02-22 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924203627/http://www.reuters.com/article/2014/08/20/us-ukraine-crisis-rebelranks-insight-idUSKBN0GK0NQ20140820 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 17-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը «խոսում է Մոսկվան» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Ուկրաինա ոչ մի տեխնիկա չի մատակարարվում․ «մենք բազմիցս ասել ենք, որ ոչ մի տեխնիկա այնտեղ չի մատակարարվում»&lt;ref&gt;[http://govoritmoskva.ru/news/9193/ В Кремле опровергли заявления премьера ДНР о поставках оружия из РФ]&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, օգոստոսի 18-ին Զախարչենկոն հայտարարել է, որ ԴԺՀ-ն տեխնիկա չի ստանում Ռուսաստանից, Քանի որ այն Ուկրաինական բանակից դուրս է եկել Ստեպանովկա և Դմիտրովկա գյուղերի շրջաններից, ինչպես նաև հավելել է, որ տեխնիկան «5-րդ օրն է դուրս բերում և չեն կարողանում դուրս բերել»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140818/1020486323.html#ixzz3AlUTzWHY Премьер ДНР поблагодарил армию за «поставки» военной техники]&lt;/ref&gt;։ Իգոր Ստրելկովի «Զավտրա» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է, որ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության օգոստոսյան հարձակման ժամանակ վճռորոշ դեր են խաղացել ռուս «արձակուրդայինները»&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Проханов, Александр Андреевич|Проханов А. А.]]|заглавие=«Кто ты, „Стрелок“?»|ссылка=http://zavtra.ru/content/view/kto-tyi-strelok/|издание=[[Завтра (газета)|Завтра]]|тип=газета|год=2014-11-20|том=|номер=47 (1096)|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/08/28/zacharchenko/ Премьер ДНР рассказал о воюющих на Украине российских добровольцах]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;К298&quot;&gt;''Максим Юсин, Янина Соколовская, Иван Сафронов, Сергей Горяшко'' [http://kommersant.ru/doc/2554704 Немощь обратилась за помощью]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել է, որ «բոլորին հայտնի է, որ Ուկրաինայի արևելքում ռուս կամավորներ կան։ Դա ոչ ոք չի թաքցնում»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/WORLD/churkin-spustya-desyatki-zasedaniy-oon-priznal-chto-na-donbasse-voyuyut-rossiyane-151758_.html Чуркин спустя десятки заседаний ООН признал, что на Донбассе воюют россияне]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին ռուսական Առաջին ալիքը ցուցադրել է Կոստոմայում «զինվորական պատիվներով» 28-ամյա դեսանտային Անատոլի Տրավկինի հուղարկավորության մասին սյուժեն։ Նրանց տվյալներով՝ դրանից մոտ մեկ ամիս առաջ նա արձակուրդ է վերցրել և մեկնել Դոնբաս՝ չտեղեկացնելով ոչ կնոջը, ոչ էլ զորամասի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;[http://www.1tv.ru/news/social/266945 Сегодня в Костроме похоронили десантника Анатолия Травкина, погибшего на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ «Քաղաքացի։ Բանակ։ Իրավունք», պայմանագիրն ուղղակիորեն արգելում է զինծառայողներին մասնակցել մարտական գործողություններին արձակուրդի ժամանակ։ Դրանով իսկ դեսանտավորը, մեկնելով Դոնբաս, այդ դեպքում պետք է Խաբեր հրամանատարությանը և չէր կարող հույսը դնել սոցիալական երաշխիքների և վճարումների վրա՝ վիրավորվելու կամ զոհվելու դեպքում, ինչպես նաև հետմահու զինվորական պատվի տրամադրման վրա&lt;ref name=&quot;РБК0210&quot;&gt;Максим Солопов. [http://top.rbc.ru/politics/02/10/2014/542c0dcfcbb20f5d06c1d87a Расследование РБК: откуда на Украине российские солдаты] [[РБК (медиахолдинг)|«РБК»]], 02.10.2014&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի զեկույցում հայտարարվել է, որ օգոստոսի 24-ի և սեպտեմբերի 5-ի միջև, երբ ուժեղացել են մարտերը, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի զինված կազմավորումներն ուժեղացել են արտասահմանյան մարտիկների մեծ թվով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_sixth_report_on_Ukraine.pdf Report on the human rights situation in Ukraine 16 September 2014]&lt;/ref&gt;։

== Ռուսաստանի դերը հակամարտության մեջ ==
Ուկրաինան, ԱՄՆ-ն և մի շարք այլ պետություններ, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ն&lt;ref name=&quot;GANATORus&quot;&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/ukraine-us-russia-nato/2432116.html НАТО призывает Кремль прекратить «незаконную военную операцию» в Украине] // [[Голос Америки]]&lt;/ref&gt;, Եվրոպայի Խորհուրդը&lt;ref name=&quot;IntCERus&quot;&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/224263.html Совет Европы признал присутствие российских войск в Украине — решение Комитета министров] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, ԵԱՀԿ ԽՎ-ն&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|title=RESOLUTION ON HE CONTINUATION OF CLEAR, GROSS AND UNCORRECTED VIOLATIONS OF OSCE COMMITMENTS AND INTERNATIONAL NORMS BY THE RUSSIAN FEDERATION|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714043737/https://www.oscepa.org/meetings/annual-sessions/2015-annual-session-helsinki/2015-helsinki-final-declaration/2282-07|archivedate=2015-07-14|accessdate=2015-10-01|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt; և Եվրամիությունը&lt;ref name=&quot;UNIANEURus&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/957348-evrosoyuz-prizval-rossiyu-nemedlenno-vyivesti-voyska-iz-ukrainyi.html Евросоюз призвал Россию немедленно вывести войска из Украины] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt; Ռուսաստանի Դաշնությանը մեղադրում են Դոնբասի զինված հակամարտությանը միջամտելու մեջ, մասնավորապես, ապստամբների կողմից մարտական գործողություններում կանոնավոր զորքերի օգտագործման, զենքի մատակարարման և ֆինանսական աջակցության մեջ։ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հետևողականորեն մերժում է այդ մեղադրանքները&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393834 Постпред РФ при ОБСЕ заявляет о десяти российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-tass.com&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1396035 Минобороны России опровергло утверждения НАТО о участии военных РФ в конфликте на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 23.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://itar-tass.com/politika/1406562 Чижов: НАТО, США и ЕС не представили доказательств нахождения солдат РФ на Украине] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;, հայտարարելով, որ Ռուսաստանը հակամարտության կողմ չէ։

2014 թվականի ապրիլին Ռուսաստանին մեղադրում էին Ուկրաինայի հետ սահմանի մոտ զորքերի կենտրոնացման և Ուկրաինայի հարավ-արևելքում հակակառավարական ցույցերին մասնակցության մեջ։ Անվտանգության խորհրդում Ուկրաինայի իրադրության քննարկման ընթացքում Անվտանգության խորհրդի շատ անդամներ պաշտպանել են այն վարկածը, որ Ռուսաստանը փորձում է ևս մեկ անգամ խաղարկել «Ղրիմի սցենարը»։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը ՄԱԿ-ում քննարկումից անմիջապես առաջ ծավալուն հայտարարություն է տարածել «ռուսական հորինվածքներ, մաս երկրորդ. ևս 10 ստահոդ հայտարարություն Ուկրաինայի մասին», որում ասվում էր, որ Ուկրաինայի արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունները ծրագրվել են ռուսական իշխանությունների կողմից։  Պետդեպարտամենտի պնդմամբ՝ «ցուցարարների» զգալի մասը «կամավորներ» էին, որոնք ժամանել էին Ռուսաստանից, իսկ որոշ ցուցարարներին վճարում էին անկարգություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452174 «Американская сторона постоянно ссылается на данные, предоставленные украинскими властями». Совбез ООН по предложению России провел экстренную встречу // «Коммерсантъ FM» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2452190 Совбез ООН не поверил России. Госдепартамент США обвинил Москву по десяти пунктам // «Коммерсантъ» от 14.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ռուսաստանի պաշտոնական ղեկավարության, մասնավորապես, նախագահ Վլադիմիր Պուտինի&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2014/05/02/mid-rossii-potreboval-nemedlenno-prekratit-karatelnuyu|title=МИД России потребовал немедленно прекратить|date=2014-05-02|publisher=www.vedomosti.ru|accessdate=2019-07-21|author=Ведомости}}&lt;/ref&gt; և արտաքին գործերի նախարարության դիրքորոշումը կայանում է նրանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/47250|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=В нашем общественном сознании то, что происходит на юго-востоке Украины, действительно карательная операция, но она проводится сегодняшними киевскими властями, а не наоборот|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;, որ Դոնբասում ուկրաինական ղեկավարությունը իր իսկ ժողովրդի դեմ ռազմական պատժիչ գործողություն է իրականացնում&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/24/04/2014/57041bbc9a794761c0ce949e|title=Путин пригрозил последствиями за &quot;карательную операцию&quot; на Украине|publisher=РБК|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2014/05/27/putin/|title=Путин потребовал прекратить «карательную операцию» на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, Վլադիմիր Պուտինը հետևողականորեն հերքում է Դոնբասում ռուսական բանակի, Ռուսաստանի Դաշնության կանոնավոր զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2018/03/07/russian_troops/|title=Кремль вновь заверил в отсутствии российских войск на Украине|publisher=lenta.ru|accessdate=2019-07-21}}&lt;/ref&gt;, սակայն վերապահումներով, որ Դոնբասում «ստեղծվել են որոշակի ռազմական ոստիկանական կազմավորումներ, որոնք ինքնաբավ են և պատրաստ են հետ մղել Դոնբասի դեմ ցանկացած լայնածավալ ռազմական գործողություններ»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/56378|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=&lt;small&gt;Российской армии на территории Донбасса нет. Но там действительно созданы определённые военные милицейские формирования, которые являются самодостаточными и готовы отразить любые крупномасштабные военные акции против Донбасса.

Мы считаем, что это соответствует интересам тех людей, которые проживают на этой территории...&lt;/small&gt;|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50971|title=Большая пресс-конференция Владимира Путина|date=|website=|publisher=[[kremlin.ru]]|accessdate=2019-07-21|quote=Мы никогда не говорили, что там нет людей, которые занимаются решением определённых вопросов, в том числе в военной сфере, но это не значит, что там присутствуют регулярные российские войска. Почувствуйте разницу|author=|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի նոյեմբերին հայրենիքի պաշտպանների համառուսաստանյան հակաահաբեկչական ֆորումի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, ԴԺՀ պաշտպանության նախկին նախարար, Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի Իգոր Գիրկինը (Ստրելկով) հայտարարել է. «մեզ մոտ ճակատ է մնում Ուկրաինայում, և բոլոր նրանք, ովքեր փորձում են գիծ անցկացնել ժողովրդական հանրապետությունների և Ռուսաստանի միջև, կեղծավորներ են։ Մենք պետք է պայքարենք այդ ուղղությամբ»։ Բնական է, որ Ռուսաստանը այս կամ այն չափով կռվում Է Դոնբասում։ Ամբողջ աշխարհն այդ մասին գիտի, միայն ներքին սպառման համար ենք ժողովրդին փորձում բացատրել, որ ոչ մի պատերազմ չկա, և որ մենք ոչ թե կռվում ենք, այլ կռվում են ինչ-որ ժողովրդական հանրապետություններ, որոնք, իբր, ինքնուրույն են։ «Ժամանակն է, վերջապես, բացահայտորեն առերեսվել, որ Ռուսաստանն այնտեղ պատերազմ է վարում, և որ այդ պատերազմը մեզ պետք է հաղթել»&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/video/2015/11/17/1462141.html Гиркин: Россия воюет на два фронта] [[Росбалт|«Росбалт»]], 17.11.2015&lt;/ref&gt;։

=== ՆԱՏՕ ===
2014 թվականի օգոստոսի 22-ին ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչը The New York Times-ին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2014/08/23/world/europe/russia-moves-artillery-units-into-ukraine-nato-says.html Russia Moves Artillery Units Into Ukraine, NATO Says] // [[The New York Times]], 22.08.2014{{Ref-en}}&lt;/ref&gt; տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսական բանակը վերջին մի քանի օրերին Ուկրաինայի հետ սահմանով է ուղարկել հրետանային զորամասեր, որոնք համալրված են սեփական զինծառայողների հաշվարկներով, և դրանք, նրա խոսքով, օգտագործում է ուկրաինացի ուժայինների ստորաբաժանումների գնդակոծման համար&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml НАТО обвинило Россию в переброске артиллерийских расчетов на Украину] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141027023146/http://top.rbc.ru/politics/22/08/2014/944543.shtml |date=2014-10-27 }} // [[РБК]], 22.08.2014&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը հայտարարել է, որ տվյալներ ունի ռուս-ուկրաինական սահմանով տանկերի, զրահամեքենաների, հրետանու տեղափոխման մասին, որոնք ստացվում են անմիջապես ապստամբներին, ինչպես նաև որ ՆԱՏՕ-ն տագնապալի տեղեկություններ ունի Ուկրաինայի հետ սահմանին ռուսական զորքերի կուտակումների մասին&lt;ref name=&quot;rbc944543&quot; /&gt;։ Օգոստոսի 23-ին Իգոր Կոնաշենկովը հայտնել էր, որ պարոն Ռասմուսենի և նրա մամուլի խոսնակի հայտարարությունները «մեկնաբանելը... ըստ էության իմաստ չունի»։

Օգոստոսի 28-ին Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի միացյալ ուժերի շտաբի ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ «ավելի քան հազար ռուս զինծառայողներ են կռվում Ուկրաինայում» և դա «շատ համեստ գնահատական է»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393823 В НАТО заявили о российских военных на Украине] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Չիժովը BBC-ի եթերում ասել է, որ «ՆԱՏՕ-ն մինչ այժմ չի ներկայացրել գոնե մեկ ապացույց, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը կամ որևէ մեկը», նա նաև կարծիք է հայտնել, որ «ապատեղեկատվության տարածումը ԶԼՄ-ների ուղիներով և Կիևից ուղղակիորեն» համընկնում է ԵՄ-ի մակարդակով կարևոր հանդիպումների հետ։

2014 թվականի նոյեմբերի 12-ին Ֆիլիպ Բրիդլավը հայտնել էր այն մասին, որ ՆԱՏՕ-ի նախորդ 2 օրերի ընթացքում գրանցել է Ուկրաինայի արևելք մի քանի շարասյունների ժամանում՝ Ռուսաստանից ռազմական տեխնիկայով և զինվորականներով&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/406790 Натовский военачальник сообщил о прибытии на восток Украины российской военной техники] «Интерфакс», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։ Նրա տվյալներով՝ մինչ այդ Ուկրաինայի հարավ-արևելքի տարածքում գտնվել է 250-300 ռուս զինվորական մասնագետ&lt;ref&gt;'Полина Химшиашвили'. [http://top.rbc.ru/politics/12/11/2014/546352e4cbb20f5094e41f3e Донбасс горячеет: Киев и ополченцы готовятся к возобновлению войны] «РБК», 12.11.2014&lt;/ref&gt;։

=== ԵԱՀԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին Ռոստովի մարզում ԵԱՀԿ առաքելության ղեկավար Պոլ Պիկարը, մեկնաբանելով ուկրաինական ԶԼՄ-ների հաղորդումները ռուսական ռազմական տեխնիկայի՝ Ուկրաինա տեղաշարժվելու մասին, հայտնել էր, որ «Գուկովո» և «Դոնեցկ» անցակետերում դիտորդները նման բան չեն տեսել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/393747 Представители ОБСЕ опровергли движение военной техники из России на Украину] // [[Интерфакс]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի փետրվարի 13-ին ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղար Լամբերտո Զանիերը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած խորհրդաժողովում, հայտարարել է. «եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ ռուսական ստորաբաժանումների շարժումն ու տեղաբաշխումն այդ տարածքում, ապա ես կասեմ, որ չեմ տեսել։ Բայց եթե դուք հարցնեք, թե արդյոք ես տեսել եմ մարտական գործողությունների մասնակիցներին և այն սպառազինությունը, որը ստացվում է, ըստ ամենայնի, Ռուսաստանից, ես կասեի «այո», ես տեսել եմ»։ Նա նաև հավելել է, որ դիտորդների աշխատանքում կան մի շարք սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանց տեղաշարժի բարդությունը այն տարածքում, որտեղ մարտական գործողություններ են ընթանում&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1765559 Генсек ОБСЕ заявил, что не видел российских войск на востоке Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/politics/20150213/363447287.html Генсек ОБСЕ заявил, что не видел в Донбассе подразделений российской армии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cctv-america.com/2015/02/13/fighting-in-the-ukraine-persists-before-cease-fire-deadline Fighting in the Ukraine persists before cease-fire deadline]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Լուգանսկի մարզի Կրուգլիկ գյուղի ապստամբների զինափորձարանում «Բուրատինո» համազարկային կրակի ծանր կրակային համակարգը հայտնաբերվել է ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից «Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների» իրականացման ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite news|title=Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине на основе информации, поступившей по состоянию на 27 сентября 2015|url=http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|accessdate=2015-10-02|publisher=[[ОБСЕ]]|date=2015-09-28|archiveurl=https://archive.is/20151002161304/http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/187026|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 2-ին «Ռոյթերս» գործակալությունը հայտնել էր, որ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը չի պատասխանել նրանց գրավոր հարցմանը, թե արդյոք «Բուրատինոն» եղել է ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կազմավորումների կողմից&lt;ref&gt;{{cite news|last=Лейва|first=Мария|title=Наблюдатели ОБСЕ обнаружили на Украине систему залпового огня «Буратино»|url=http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|accessdate=2015-10-02|publisher=[[РБК]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002162233/http://top.rbc.ru/politics/02/10/2015/560e58709a7947e931992e4e|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։ Գործակալությունում նաև նշել են, վկայակոչելով Ջեյնի տեղեկատվական կենտրոնի և Ստոկհոլմի խաղաղության խնդիրների հետազոտման ինստիտուտի տվյալները, որ «...նման համակարգեր արտադրում է միայն Ռուսաստանը, դրանք Ուկրաինա չեն արտահանվել մինչև Դոնբասի հակամարտության սկսվելը»&lt;ref&gt;{{cite news|last=Zverev|first=Anton|title=Deadly Russian rocket system spotted in Ukraine for first time|url=https://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|accessdate=2015-10-02|publisher=[[Reuters]]|date=2015-10-02|archiveurl=https://archive.is/20151002161309/http://www.reuters.com/article/2015/10/02/us-ukraine-crisis-russia-idUSKCN0RW0UL20151002|archivedate=2015-10-02}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերին Զանիերը կրկին հայտարարել էր, որ չի կարող հաստատել Դոնբասում ռուսական զորքերի ներկայությունը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/369086.html СММ ОБСЕ не подтверждает присутствие на Донбассе российских войск, — Заньер]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rg.kiev.ua/page5/article37071 Loading]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.aif.ua/opinion/protivnik_ne_nayden_missiya_obse_ne_obnaruzhila_na_donbasse_voyska_rf Противник не найден: миссия ОБСЕ не обнаружила на Донбассе войска РФ | Мнения | АиФ Украина]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի նոյեմբերին ԵԱՀԿ ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելությունը Ուկրաինայի արևելքում ռազմական գործողություններին ռուսական զորքերի մասնակցության համոզիչ ապացույցներ չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|title=Архивированная копия|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170106173619/http://eer.ru/a/article/u123259/2016/11/30/56552|archivedate=2017-01-06|accessdate=2017-01-20|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rfi.fr/emission/20161124-ukraine-donbass-osce-entretien-alexander-hug La situation dans le Donbass en Ukraine: entretien avec le chef de l’OSCE — RFI]&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ալեքսանդր Հաուգը հայտարարել էր, որ ԵԱՀԿ առաքելության աշխատակիցները արձանագրել են տվյալներ, որոնց համաձայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից չենթարկվող տարածքում կան սպառազինությունների տարբեր տեսակներ, որոնք ռուսական ծագում ունեն։ Խուգայի խոսքով՝ առաքելությունը խոսել է գերիների հետ, որոնք պահվում են Ուկրաինայի Զինված ուժերի զինծառայողների կողմից։ Այս գերիները պնդում են, որ «նրանք Ռուսաստանի կանոնավոր զորքերի ներկայացուցիչներ են և ռոտացիոն հիմունքներով գտնվում են Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/26/10/2018/5bd324739a79471be78459f2?from=main|title=Замглавы миссии ОБСЕ отрекся от слов о присутствии России в Донбассе|publisher=РБК|accessdate=2018-10-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://foreignpolicy.com/2018/10/25/counting-the-dead-in-europes-forgotten-war-ukraine-conflict-donbass-osce/|title=Counting the Dead in Europe’s Forgotten War|publisher=Foreign Policy|accessdate=2018-10-26|author=Amy Mackinnon|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

=== ՄԱԿ ===
2014 թվականի օգոստոսի 28-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ստեֆան Դյուժարիկը, պատասխանելով Ուկրաինա ռուսական զորքեր մտցնելու մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին, հայտարարել է, որ հնարավորություն չունի «հաստատ հաստատել, թե ով է գտնվում սահմանի որ կողմում»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1406689 ООН не может подтвердить сообщения о вводе российских войск на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 28.08.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/press/en/2014/db140828.doc.htm Daily Press Briefing by the Office of the Spokesperson for the Secretary-General]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունն իր զեկույցներում հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/OHCHR_seventh_reportUkraine20.11.14.pdf Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 15 November 2014]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերի 20-ին Միջազգային քրեական դատարանը նախնական եզրակացությունների շրջանակներում Դոնբասի հակամարտությունը դասակարգել է որպես միջազգային, ինչպես նաև նշել է 2014 և 2015 թվականներին ռազմական գործողությունների էքսկալացիայի կապը ՌԴ-ի կողմից զորքերի, ֆինանսների և զենքի աջակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2016/11/20/international-criminal-court-russias-invasion-of-ukraine-is-a-crime-not-a-civil-war/|title=International Criminal Court: Russia's Invasion Of Ukraine Is A 'Crime,' Not A Civil War|publisher=Forbes|accessdate=2019-11-24|author=Paul Roderick Gregory|lang=en}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի մարտի 6-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը սկսել է «Դոնբասում ահաբեկչության ֆինանսավորման» գործով Ուկրաինայի հայցի քննությունը&lt;ref&gt;[https://www.unian.net/politics/1808756-v-gaage-v-mejdunarodnom-sude-oon-nachnutsya-slushaniya-po-isku-ukrainyi-protiv-rossii.html В Гааге в Международном суде ООН начнутся слушания по иску Украины против России]&lt;/ref&gt;։

=== ԱՄՆ ===
2017 թվականի դեկտեմբերին ելույթ ունենալով Ատլանտյան խորհրդում՝ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն ուժի մեջ կթողնի հակառուսական պատժամիջոցների գործող ռեժիմը «այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի դադարել ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա և մինչև նրա տարածքային ամբողջականությունը վերականգնվի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3495144?from=doc_vrez «Мы вернёмся к теме Крыма». Рекс Тиллерсон считает невозможным изменение санкционного режима без решения украинского вопроса // «Коммерсантъ» от 13.12.2017]&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի փետրվարին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը գործարկել է [https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe «Ուկրաինայում Ռուսաստանի ագրեսիայի հակազդումը»] (Countering Russia’s Aggression in Ukraine) անվանումով քարոզչական կայքը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3893762 Курт Волкер представил сайт о противодействии агрессии России на Украине // Коммерсантъ, 22.02.2019]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=8dad6c865bed491ead3190c7ffb2fafe Countering Russia’s Aggression in Ukraine]&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինա ===
2014 թվականի հունիսի 7-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնել Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարին։ Նոտայում ուշադրություն է դարձվել սահմանապահ ծառայության և Ռուսաստանի այլ իրավասու մարմինների անգործությանը, որոնք չեն խոչընդոտում զինված կազմակերպված կազմավորումների և անձանց անօրինական տեղափոխմանը Ուկրաինայի տարածք&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/2048907-mid_vruchil_rossii_notu_otnositelno_narusheniya_rezhima_na_granitse.htm МИД вручил России ноту относительно нарушения режима на границе]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հրահանգ է տվել Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ ծառայությանը ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները Ուկրաինայի հետ ՌԴ պետական սահմանի պահպանության ռեժիմի ուժեղացման ուղղությամբ՝ ապօրինի անցումները բացառելու նպատակով&lt;ref&gt;[https://ria.ru/defense_safety/20140607/1011107199.html Путин поручил ФСБ усилить режим охраны госграницы с Украиной]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունվարի 29-ին Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վիկտոր Մուժենկոն մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ իրեն հայտնի են ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների կազմում առանձին ռուս զինծառայողների և ՌԴ քաղաքացիների մարտական գործողություններին մասնակցելու փաստերը, սակայն նշել է, որ «այսօրվա դրությամբ» ուկրաինական բանակը չի կռվում կանոնավոր ռուսական բանակի ստորաբաժանումների հետ&lt;ref&gt;[http://rian.com.ua/society/20150129/362743379.html Муженко: Украина не воюет с регулярными частями армии РФ] // РИА Новости Украина, 29.01.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |title=МУЖЕНКО: Є ФАКТИ УЧАСТІ ГРОМАДЯН РФ ТА РОСІЙСЬКИХ АРМІЙЦІВ У НЕЗАКОННИХ ЗБРОЙНИХ ФОРМУВАННЯХ НА ДОНБАСІ |accessdate=2020-02-24 |archive-date=2015-01-29 |archive-url=https://archive.today/20150129164016/http://www.5.ua/ato-na-shodi/myjenko-ykrajna-ne-maye-dokaziv-masovoj-ychasti-zbroinih-sil-rf-y-boyah-na-donbasi-68687.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=578037&amp;sec=1724 Украинские вооруженные силы не сражаются с регулярными частями ВС России — глава Генштаба ВСУ] // [[Интерфакс]], 29.01.2015&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայությունը հարցազրույց էր հրապարակել Մուժենկոյի հետ, որտեղ նա հայտարարել էր, որ իր խոսքերը «դուրս են մղվել համատեքստից», և որ այժմ նա ունի փետրվարյան մարտերին Չեռնուխինո, Լոգվինովո և Դեբալցևո բնակավայրերի շրջանում ռուսական կանոնավոր զորքերի մասնակցության հաստատված փաստեր։ Բացի այդ, նրա պնդմամբ, Ուկրաինայի տարածքում ներկայումս գտնվում են կենտրոնական ռազմական օկրուգի 2-րդ գվարդիական համազորային բանակի 15-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 8-րդ առանձին գվարդիական մոտոհրաձգային բրիգադը, 98-րդ գվարդիական օդադեսանտային դիվիզիայի 331-րդ գվարդիական պարաշյուտային-դեսանտային գունդը և ռուսական այլ մասեր&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/intervyu-nachalnika-genshtabu-zsu-general-polkovnika-viktora-muzhenka/ Інтерв’ю начальника Генштабу ЗСУ генерал-полковника Віктора Муженка] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 17-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Ստեփան Պոլտորակը լրագրողներին հայտարարել է. «ռուսական զորքերը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում մնում են նույն կազմում, անցկացնում են ռոտացիա, նախապատրաստություն ահաբեկչական խմբավորումների հետ միասին։ Մենք հետևում ենք նրանց տեղաշարժին, և մենք գիտենք, թե որտեղ են նրանք։ Նրանք պլանավորում են անցկացնել ռոտացիա, այնպես որ, նրանց թիվը մինչ օրս չի աճել ճշգրիտ»&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/dlya-zmi/vistupi-ta-intervyu/2015/04/17/kilkist-rosijskih-vijskovih-na-donbasi-ne-zminilasya-general-polkovnik-stepan-poltorak/ «Количество российских военных на Донбассе не изменилось», — генерал-полковник Степан Полторак] // Міністерство оборони України, 17.04.2015&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի ժամանակավոր օկուպացված տարածքների և ներքին տեղահանված անձանց հարցերով փոխնախարար Գեորգի Տուկան հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի իշխանությունները չեն կարող իրավաբանորեն ապացուցել ռուսական զորքերի ներկայությունը Ուկրաինայի արևելքում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=​Украина не может доказать присутствие войск РФ на Донбассе: сделано резонансное заявление|url=https://apostrophe.ua/news/world/ex-ussr/2017-07-10/ukraina-ne-mojet-dokazat-prisutstvie-voysk-rf-na-donbasse-sdelano-rezonansnoe-zayavlenie/101054|work=Апостроф|accessdate=2017-07-10|language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20170710/1498217473.html Киев признал, что у него нет доказательств присутствия армии РФ в Донбассе]&lt;/ref&gt;։

=== Ֆրանսիա ===
2015 թվականի մարտի 25-ին Ֆրանսիայի ռազմական հետախուզության վարչության ղեկավար, գեներալ Քրիստոֆ Գոմարը, ելույթ ունենալով Ֆրանսիայի Ազգային ժողովում պաշտպանության հարցերով հանձնաժողովի նիստում, հայտարարել է, որ վարչության տվյալներով՝ ոչինչ չի հաստատել Ուկրաինա ներխուժման ռուսական պատրաստությունների մասին ՆԱՏՕ-ի հաղորդումները. «ռուսները չեն տեղակայել ոչ հրամանատարական կետեր, ոչ էլ թիկունքային աջակցության ստորաբաժանումներ, այդ թվում դաշտային հոսպիտալներ, որոնք թույլ կտային ռազմական ներխուժում իրականացնել»,- պարզաբանել Է գեներալը՝ պատասխանելով խորհրդարանական հանձնաժողովի հարցերին&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1895518 Глава военной разведки Франции: Россия никогда не готовила военного вторжения на Украину] // [[ИТАР-ТАСС]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150411/1057935734.html Французская разведка: Россия никогда не готовила вторжение на Украину] // [[РИА Новости]], 11.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|title=Commission de la défense nationale et des forces armées|date=2015-03-25|publisher=Официальный сайт [[Национальное собрание (Франция)|Национального собрания Франции]]|archiveurl=https://archive.is/20150411152837/http://www.assemblee-nationale.fr/14/cr-cdef/14-15/c1415049.asp|archivedate=2015-04-11|accessdate=2015-04-15|quote=L’OTAN avait annoncé que les Russes allaient envahir l’Ukraine alors que, selon les renseignements de la DRM, rien ne venait étayer cette hypothèse – nous avions en effet constaté que les Russes n’avaient pas déployé de commandement ni de moyens logistiques, notamment d’hôpitaux de campagne, permettant d’envisager une invasion militaire et les unités de deuxième échelon n’avaient effectué aucun mouvement. La suite a montré que nous avions raison car, si des soldats russes ont effectivement été vus en Ukraine, il s’agissait plus d’une manœuvre destinée à faire pression sur le président ukrainien Porochenko que d’une tentative d’invasion|lang=fr}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 26-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի հետ Փարիզում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Ուկրաինայի արևելքում ագրեսոր է հանդես գալիս ՌԴ-ն, և դա հանրահայտ փաստ է. «ագրեսիան գալիս է Ռուսաստանից, այսինքն ագրեսորը Ուկրաինան չէ։ ագրեսորը չի կարող լինել Ուկրաինայի նախագահը։ Մենք նաև ընդունում ենք, որ Ղրիմի անեքսիան անօրինական է, նշանակում է, որ մենք բոլորս գիտենք, թե ով է սանձազերծել պատերազմը և ով է ստեղծել այդ իրավիճակը, և ինչ իրավիճակում ենք գտնվում»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/568095 Макрон назвал Россию агрессором на востоке Украины] // [[Интерфакс]], 26.06.2017&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության ժամանակագրություն ==

=== Զինված դիմակայության սկիզբ ===
2014 թվականի ապրիլի 6-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելքում փետրվարի վերջից տեղի ունեցած զանգվածային հակակառավարական ցույցերի ընթացքում նրանց մասնակիցներն անցել են ակտիվ գործողությունների՝ գրավելով մի շարք վարչական շենքեր Խարկովի, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://izvestia.kiev.ua/article/64224|title=Восстание Юго-Востока - с чего всё началось (ФОТО ВИДЕО)|publisher=[[Известия (газета)|Известия в Украине]]|date=2014-04-07|accessdate=2014-05-01}}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ին Դոնեցկում հռչակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը&lt;ref name=&quot;if-7.04&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=488189&amp;sec=1724|title=Донецк провозгласил себя суверенной республикой|date=2014-04-07|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=}}&lt;/ref&gt;, մայիսի 11-ին նշանակվեց Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության ինքնորոշման հանրաքվեի անցկացումը։ Նույն օրը Խարկովում ցուցարարները անվստահություն են հայտնել մարզխորհրդի պատգամավորներին և ընտրել Խարկովի տարածքային համայնքի «այլընտրանքային պատգամավորներին», որոնք հռչակել են Խարկովի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծումը, որը «այլ պետությունների հետ հարաբերություններ կկառուցի միջազգային իրավունքին համապատասխան»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/08/kharkov/ В Харькове вслед за Донецком провозглашена «народная республика»] // [[Лента.ру]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 7-ի օրվա երկրորդ կեսին Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հեռուստաուղերձում հայտարարել է, որ Լուգանսկում, Դոնեցկում և Խարկովում վարչական հաստատություններ զենքով գրաված մարդկանց նկատմամբ երկրի իշխանությունները «հակաահաբեկչական միջոցառումներ» կանցկացնեն։

Ապրիլի 8-ին Ուկրաինայի իշխանությունները գործողություն են իրականացրել Խարկովում՝ վերականգնելով իրավիճակի վերահսկողությունը։ Ուժային ստորաբաժանումները գրավել են մարզպետարանի շենքը՝ այնտեղ ձերբակալելով մի քանի տասնյակ ակտիվիստների&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/08/n_6067397.shtml|title=МВД Украины: в Харькове проходит антитеррористическая операция|date=2014-04-08|publisher=[[Газета.ру]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ria-are&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140411/1003533739.html|title=Для арестованных митингующих в Харькове устроили передачу вещей|date=2014-04-11|publisher=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/news/politics/1307560-mvd_sredi_zakhvatchikov_kharkovskoy_oga_14_ranee_sudimykh.htm|title=МВД: Среди захватчиков Харьковской ОГА — 14 ранее судимых|date=2014-04-10|publisher=[[ЛІГАБізнесІнформ]]|accessdate=2014-04-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2447888 Украинские силовики переходят в контрнаступление. Милиция взяла под контроль здание облгосадминистрации в Харькове // «Коммерсантъ» от 08.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 11-ի լույս 12-ի գիշերը մի խումբ զինված ակտիվիստներ Իգոր Ստրելկովի գլխավորությամբ անցել են Ուկրաինայի սահմանը&lt;ref&gt;[http://svpressa.ru/war21/article/103643/ «Семнадцать километров мы шли маршем через границу»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|title=Игорь Стрелков: в ночь с 11 на 12 апреля мы пересекли границу|archiveurl=https://archive.today/20170928164757/http://news24today.info/igor-strelkov-v-noch-s-11-na-12-aprelya-my-peresekli-granitsu.html|archivedate=2017-09-28|accessdate=2017-04-16|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 12-ի առավոտյան Ստրելկովի խումբը ռազմավարական կարևոր կետ է գրավել՝ Սլավյանսկ քաղաքը, որն այդ օրվանից դարձել է Դոնեցկի մարզում ապստամբների և կառավարական զորքերի դիմակայության կենտրոնը։

Ապրիլի 13-ին Ենակիևո&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/1345505-separatisty_zakhvatili_gorodotdel_militsii_i_gorsovet_v_enakievo.htm Сепаратисты захватили городотдел милиции и горсовет в Енакиево]. ЛИГАБизнесИноформ&lt;/ref&gt;, Մակեևկա&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/47277-v-makeevke-zahvatili-mjeriju В Макеевке захватили мэрию]&lt;/ref&gt; և Մարիուպոլ&lt;ref&gt;[http://www.0629.com.ua/news/514955 В Мариуполе захвачено здание городского совета] // 0629.com.ua&lt;/ref&gt; քաղաքներում ցուցարարները ապստամբների և տեղի միլիցիայի անգործության աջակցությամբ գրավել են քաղաքային վարչակազմերի շենքերը և բարձրացրել ԴԺՀ-ի դրոշները։ Ապրիլի 14-ին ԴԺՀ-ի ուժերի վերահսկողության տակ են անցել Գորլովկա&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/world/article/2014/04/14/1013662-v-gorlovke-zahvatili-militsiyu-i-vodruzili-rossiyskiy-flag.html В Горловке захватили милицию и водрузили российский флаг] // [[Московский комсомолец]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Խարտիզ&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/14/1256303.html В Харцызске митингующие захватили мэрию]. [[Росбалт]], 14.04.2014.&lt;/ref&gt;, Ժդանովկա և Կիրովսկոե&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/140414/448322/ Частью Донецкой Народной Республики стали Ждановка и Кировское] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419183512/http://kp.ua/daily/140414/448322 |date=2014-04-19 }} // [[Комсомольская правда]] : газета. — 14.04.2014.&lt;/ref&gt;։

Մարիուպոլում հակամարտության սկզբից ի վեր հակամարտող ուժերը վերահսկում էին միայն առանձին զորամասեր և վարչական շենքեր, ուստի քաղաքի վերահսկողության կարգավիճակը անորոշ էր մնում մինչև հունիսի 13-ը, երբ «Ազով» գումարտակը ուկրաինացի ուժայինների և զրահատեխնիկայի աջակցությամբ մաքրեց Դոնեցկի ապստամբներից Մարիուպոլի քաղաքային կենտրոնը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/56378-vo-vremja-perestrelki-v-mariupole-opolchency-tjazhelo-ranili-bojca-iz-azova Во время перестрелки в Мариуполе ополченцы тяжело ранили бойца из «Азова»]. Вести, 13.06.2014.&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 27-ին Լուգանսկում հայտարարվել է Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/04/28/lugansk/ В Луганске объявлена народная республика]. Лента. ру, 28.4.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://24smi.org/news/15399-provozglashena-luganskaya-narodnaya-respublika-vid.html Провозглашена «Луганская народная республика» (видео)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=TJ4wcq5hqyk Провозглашение акта независимости Луганской Народной республики]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 29-ին Լուգանսկում ցուցարարները վերահսկողության տակ են վերցրել մարզպետարանը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49764-luganskuju-oga-zahvatili-v-schitannye-minuty Луганскую ОГА захватили в считанные минуты].&lt;/ref&gt;, դատախազությունը&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/49808-v-luganske-bez-boja-zahvatili-prokuraturu В Луганске без боя захватили прокуратуру].&lt;/ref&gt; և ՆԳՆ մարզային վարչությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1158025 ТАСС.]&lt;/ref&gt;։

Իրենց իրավական կարգավիճակն ամրապնդելու համար ինքնահռչակ հանրապետությունները մայիսի 11-ին հանրաքվեներ են անցկացրել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում և, նրանց կազմակերպիչների հայտարարությունների համաձայն, մասնակցել են համապատասխանաբար 75 % և 75 %-ը և «կողմ» քվեարկածների թիվը՝ 89 % և 96 %-ը&lt;ref name=&quot;rbc&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml В Луганской и Донецкой областях подвели итоги референдума] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140515002538/http://top.rbc.ru/politics/12/05/2014/923136.shtml |date=2014-05-15 }}.&lt;/ref&gt;։

=== Դիմակայություն Դոնեցկում և մարտեր Դոնեցկի օդանավակայանի համար ===
2014 թվականի ամռանը ԴԺՀ-ի կողմնակիցները վերահսկողություն են հաստատել Դոնեցկի նկատմամբ՝ այն մաքրելով Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի և ՆԳՆ-ի մնացած ստորաբաժանումներից զինված կազմավորումների օգնությամբ, որոնք ճեղքել են շրջափակված Սլավյանսկից։ Երկարատև և արյունալի բնույթ են կրել մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանի համար, որը փաստացի ավերակների կույտ է դարձել, սակայն Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն ծանր զենքից քաղաքի գնդակոծման համար օգտագործվել է։ Ուկրաինական կողմի համար օդանավակայանի վերահսկողության պահպանումը խորհրդանշական նշանակություն է ձեռք բերել և դարձել է հզոր քարոզչական գործոն։ ԴԺՀ-ի զինված կազմավորումներին հաջողվել է 2015 թվականի հունվարին օդակայանի տարածքից դուրս բերել Ուկրաինայի ԶՈՒ ստորաբաժանումներին։

=== Մինսկի առաջին համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:Shells hit residential building in Lugansk, August 7, 2014.jpg|մինի|Կադր՝ 2014 թվականի օգոստոսի 7-ին Լուգանսկի բնակելի տուն արկերի ընկնելու տեսագրությունից]]

Մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Պետրո Պորոշենկոն հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում, ուկրաինական իշխանությունների հայտարարած հակաահաբեկչական գործողությունը ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ձեռք բերեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների բնույթ։ Ելույթ ունենալով սեփական երդմնակալության ժամանակ՝ Պորոշենկոն մի կողմից խոստացել է, որ Դոնբաս շուտով խաղաղություն կգա, իսկ մյուս կողմից՝ ընդգծել է. «մենք ավազակների հետ չենք խոսի»&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3120462 От Нормандии до Берлина. 19 октября состоялась очередная встреча лидеров Германии, Франции, России и Украины // Журнал «Коммерсантъ Власть» № 42 от 24.10.2016]&lt;/ref&gt;։

Սկզբում ուկրաինացի ուժայիններին ուղեկցում էր հաջողությունը՝ կիրառելով ծանր զրահատեխնիկա, հրետանի և մարտական ավիացիա, կանոնավոր զորքեր, Ազգային գվարդիա և կամավորական գումարտակներ, սկսեցին նեղացնել ապստամբներին՝ փորձելով տարանջատել նրանց պաշտպանության երկու հենասյուները՝ Դոնեցկը և Լուգանսկը, և կտրել նրանց Ռուսաստանի հետ սահմանից&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://daily.rbc.ru/special/politics/03/09/2014/54241faccbb20f73f1c6ab61 Три месяца войны: как шли бои на юго-востоке Украины]&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 2-ին Լուգանսկի օդային հարձակում է տեղի ունեցել, որի հետևանքով զոհվել է ութ խաղաղ բնակիչ&lt;ref&gt;[http://edition.cnn.com/2014/06/03/world/europe/ukraine-luhansk-building-attack/ Air attack on pro-Russian separatists in Luhansk kills 8, stuns city] // [[CNN]], 02.06.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/ukraine-smm/119532 Последние новости от Специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине — на основе информации, полученной по состоянию на 28 мая 2014 г., 18:00 (по киевскому времени) | OSCE]&lt;/ref&gt;։

Ամռան սկզբին ուժայինների և ապստամբների միջև մարտեր են ծավալվել ռուս-ուկրաինական սահմանի վերահսկողության համար։ Հունիսի 5-ին ապստամբներին հաջողվել է գրավել ուկրաինական սահմանային անցակետերի մի ամբողջ շարք։ [[Պատկեր:Lugansk-2014-06-18.jpeg|thumb|ձախից|2014 թվականի հուլիսի 18-ին Լուգանսկում հրետակոծության հետևանքով խաղաղ բնակչության շրջանում զոհեր են գրանցվել]]Մինչև հունիսի 13-ը ապստամբները դուրս էին մղվել Մարիուպոլից, և ուկրաինացի ուժայինները «ժողովրդական հանրապետությունները» Ռուսաստանից մեկուսացնելու գործողություն էին ձեռնարկել։

Հուլիսի լույս 5-ի գիշերը ապստամբների ուժերը զրահատեխնիկայի շարասյունով և քաղաքացիական փախստականների ուղեկցությամբ դուրս են եկել շրջափակված Սլավյանսկից և տեղափոխվել հարևան Կրամատորսկ, որտեղից գրեթե անմիջապես ուղևորվել են Հորլովկա և Դոնեցկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014849945.html|title=Обстановка в Горловке, куда прибыли ополченцы из Славянска, спокойная|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140705/1014842980.html|title=Мэрия Донецка призвала горожан не выходить из дома без необходимости|date=5.07.2014|publisher=// ''Сетевое издание «[[РИА Новости]]»''|accessdate=2015-11-07}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի զինված ուժերը հուլիսի 5-6-ը կարողացել են զբաղեցնել Սլավյանսկը, Կրամատորսկը, Դրուժկովսկին, Կոնստանտինովկան և Արտեմովսկը&lt;ref&gt;{{статья|автор=Екатерина Мирная, Сергей Осипов.|заглавие=Переломный момент. После Славянска стороны опять сядут за стол переговоров?|ссылка=http://www.aif.ru/euromaidan/prediction/1203905|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2014|номер=28 (1757) за 9 июля|страницы=2, 6}} {{v|7|11|2015}}&lt;/ref&gt;։

Ամռան կեսին ապստամբները մի շարք հաջող հակագրոհներ ձեռնարկեցին, այսպես՝ Սաուր-Մոգիլյայի համար մարտերի և Կանաչապատումի տակ հրթիռային հարձակման արդյունքում Ուկրաինական զորքերն ընկան Հարավային կաթսայի մեջ։

Հուլիսի 17-ին Դոնեցկի մարզի Արևելքում տեղի է ունեցել Malaysia Airlines ավիաընկերության ինքնաթիռի կործանումը, որը Ամստերդամից Կուալա Լումպուր չվերթն Էր իրականացնում։ Օգտվելով ողբերգության հետաքննության հետ կապված շփոթությունից՝ Ուկրաինական զորքերն իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Ռիժնոյե, Ձերժինսկ և Սոլեդար քաղաքները։ Հուլիսի 22-ին ապստամբները նահանջել են Սևերոդոնեցկից, Լիսիչանսկից, Կիրովսկից և կես ժամից, կորցրել են վերահսկողությունը Սաուր-Մոգիլի նկատմամբ։

Օգոստոսին բեկում է տեղի ունեցել մարտական գործողություններում. սկզբում ապստամբները գրավել են Լուգանսկի մարզի հարավում գտնվող հատվածը, որը սահմանակից է Ռոստովի մարզին, իսկ ամսվա վերջին անցել են հակահարձակման&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;''Мумин Шакиров'' [http://www.svoboda.org/content/article/25452387.html «ДНР — фикция. Решения принимают другие»] // [[Радио Свобода]], 27.06.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 10-ին Իլովայսկի համար մարտեր են սկսվել, որոնք ավելի ուշ ավարտվել են շրջապատով և զինված ուժերի խոշոր խմբավորման ոչնչացմամբ{{#tag:ref|См.&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://online.wsj.com/articles/ukraine-suffers-harsh-defeat-in-eastern-town-1409616541 | title=Ukraine Suffers Harsh Defeat in Eastern Town | work=[[The Wall Street Journal]] | date=2 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2014/sep/05/ukraine-catastrophic-defeat/ Ukraine: A Catastrophic Defeat]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | title=Pro-Russia rebels confident after making gains | work=[[The Washington Post]] | date=30 August 2014 | accessdate=3 September 2014 | archive-date=10 September 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140910173343/http://www.washingtonpost.com/world/europe/pro-russia-rebels-confident-after-making-gains/2014/08/30/8e4d746c-306e-11e4-be9e-60cc44c01e7f_story.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news| url=https://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| title=Battle-hit Ukraine village picks up the pieces| work=The Washington Post| date=1 September 2014| accessdate=| archive-date=24 September 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140924040811/http://www.washingtonpost.com/world/europe/battle-hit-ukraine-village-picks-up-the-pieces/2014/09/01/214adca2-31e4-11e4-9f4d-24103cb8b742_story.html| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GDyou&quot;&gt;{{cite news | url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/03/ukraine-soldier-youre-better-clueless-because-truth-horrible-moscow-ilovaysk | title=Russian soldier: 'You're better clueless because the truth is horrible' | work=[[The Guardian]] | date=3 September 2014 | accessdate=3 September 2014}}&lt;/ref&gt;}}։ Գնդակոծության տակ հայտնված խաղաղ բնակիչների ծանր վիճակը փոքր-ինչ հեշտացրել է Ռուսաստանի հումանիտար օգնությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/08/25/1307331.html В Луганске начали раздавать российскую гумпомощь]&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը ապստամբները խոշոր հարձակում են ձեռնարկել Դոնբասի հարավում և դուրս եկել Ազովի ծով&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/8/24/701931.html Ополченцы вышли к Азовскому морю в районе Новоазовска]&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 28-ին նրանք կարողացել են հսկողության տակ վերցնել Նովոազովսկը, ինչպես նաև Նովոազովսկի, Ստարոբեշևսկի, Ամվրոսիևսկի շրջանների մի շարք բնակավայրեր։ [[Պատկեր:Ukrainian government troops in Donbass, September 10, 2014.jpg|left|thumb|2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Դոնբասում ուկրաինական զորքերի բլոկպոստը]] Սեպտեմբերի 1-ին ապստամբներն իրենց հսկողության տակ են վերցրել Լուգանսկի օդանավակայանը, որը 3 ամսվա ընթացքում պահել են Ուկրաինայի ԶՈՒ-ն&lt;ref&gt;[http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml Ополченцы взяли аэропорт Луганска после трех месяцев осады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140903035355/http://top.rbc.ru/incidents/01/09/2014/946289.shtml |date=2014-09-03 }} // [[РБК]], 01.09.2014&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին Մինսկում բանակցություններից հետո ստորագրվեց այսպես կոչված «Մինսկի արձանագրությունը», որով հայտարարվում էր հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ քայլերի կատարումը, մասնավորապես՝ երկկողմանի հրադադարը, Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին օրենքի ընդունումը, ԵԱՀԿ-ի կողմից ռուս-ուկրաինական սահմանի դիտարկումը, պատանդների ազատ արձակումը, համաներումը, ինչպես նաև հումանիտար իրադրության բարելավմանն ու տարածաշրջանի կենսագործունեության վերականգնմանն ուղղված միջոցների ձեռնարկումը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола]&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Գերագույն Ռադան ձեռք բերված համաձայնության հիման վրա երկու օրենք է ընդունել՝ «Դոնբասի առանձին շրջանների ինքնակառավարման հատուկ կարգի մասին» և «Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզի տարածքում իրադարձությունների մասնակիցների նկատմամբ հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին»։ Համաներման մասին օրենքի պարզաբանման մեջ նշվել է, որ այն տարածվում է Արևելքում մարտերին մասնակցած (բացառությամբ ծանր հանցագործությունների մեջ կասկածյալների և մեղադրյալների և «Բոինգի» կործանման մեղսակցության) վրա, որոնք օրենքի գործողության մեջ մտնելու սկզբից մեկ ամսվա ընթացքում վայր կդնեն զենքը և ազատ կարձակեն պատանդներին&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140916/1024369226.html Трудности статуса: парламент Украины принял законы о Донбассе | РИА Новости]&lt;/ref&gt;։ Հատուկ կարգավիճակի մասին օրենքը նախատեսում էր ինքնակառավարման հատուկ կարգ 3 տարով, ռուսաց լեզվի օգտագործմանն աջակցելը, արդյունաբերական օբյեկտների և ենթակառուցվածքների վերականգնումը, նշված շրջաններում ՌԴ-ի հետ անդրսահմանային համագործակցությունը, տեղի բնակիչներից ժողովրդական ոստիկանության ստեղծումը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52182 Офіційний портал Верховної Ради України]&lt;/ref&gt;։

=== Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր ===
[[Պատկեր:2015-04-24. День солидарности молодёжи в Донецке 394 .jpg|thumb|Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն, 2015 թվականի ապրիլի 24]] [[Պատկեր:2015-03-27. Поездка по бомбоубежищам 088.jpg|thumb|Դոնեցկի Պետրովի շրջանի ռմբակոծիչ ապաստարաններում ուղևորության ժամանակ]]

2015 թվականի հունվարի կեսերին վերսկսվել են լայնածավալ մարտական գործողությունները։ Դրան նախորդել է Վոլնովախայի մոտ ավտոբուսի գնդակոծումը։

Հունվարի 22-ին իրականացվել է Դոնեցկի հրետակոծությունը։ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության հետազոտությունների համաձայն՝ գնդակոծությունն իրականացվել է ականանետից կամ հրետանային զենքից՝ հյուսիս-արևմտյան ուղղությունից&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.osce.org/ukraine-smm/135786|title=Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 22 January 2015: Shelling Incident on Kuprina Street in Donetsk City|date=22.01.2015|publisher=[[ОБСЕ]]|lang=en|accessdate=2015-01-23}}&lt;/ref&gt;։ Նոր ուժով վերսկսվել են մարտերը Դոնեցկի օդանավակայանում, որն ավարտվել է օդանավակայանի տարածքի անցումը ԴԺՀ զինված կազմավորումների վերահսկողությանը։ Ռազմաճակատի գիծը 1,5-2 կմ-ով տեղափոխվել է օդանավակայանի թռիչքուղուց դեպի հյուսիս։

Հունվարի 23-ին ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հայտարարել Է Դոնեցկի մարզի սահմաններին հասնելու մտադրության մասին և միաժամանակ հրաժարվել է զինադադարի&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/54c214fe9a794745def751cb Лидер ДНР объявил о планах «наступать до границ Донецкой области»] // [[РБК]], 23.01.2014&lt;/ref&gt; և գերիների փոխանակման շուրջ բանակցություններ սկսելու հետագա նախաձեռնություններից&lt;ref&gt;[http://kommersant.ru/doc/2653956 Искатели отключений] // Газета «Коммерсантъ» № 11 от 26.01.2015, стр. 1&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին ԴԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Դեբալցևի շրջանում ուկրաինական ուժերին շրջապատելու և Մարիուպոլի վրա հարձակում սկսելու մտադրության մասին։ Նույն օրը Մարիուպոլում գնդակոծվել է «Արևելյան» միկրոշրջանը&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ukraine-smm/136061 Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 24 January 2015: Shelling Incident on Olimpiiska Street in Mariupol]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 10-ին կրակահերթ է տեղի ունեցել Կրամատորսկում հակաահաբեկչական գործողության շտաբի գտնվելու վայրի ուղղությամբ՝ ՌԶՕ-ի օգտագործմամբ։ Արդյունքում տուժել են նաև բնակելի շենքեր այդ շրջանում&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/news/world-europe-31357588 Ukraine conflict: Battles rage ahead of Minsk talks]&lt;/ref&gt;։

Առավել ակտիվ մարտական գործողություններ են ծավալվել Դեբալցևայի շրջանում, որտեղ ապստամբները գրավել են մի շարք բնակավայրեր, այդ թվում՝ Ուգլեգորսկը։

Զինված դիմակայության այս փուլն ավարտվել է փետրվարի 12-ին Մինսկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ, որոնք հայտնի են որպես «Մինսկ-2», որոնցում հայտարարվում էին փետրվարի 15-ից հրադադար, ծանր սպառազինությունների և հրետանու հետքաշում, ընտրությունների անցկացում՝ ուկրաինական օրենսդրությանը համապատասխան, օտարերկրյա զորքերի և տեխնիկայի դուրսբերում, տարածաշրջանի տնտեսական շրջափակման դադարեցում, բոլոր անօրինական խմբերի զինաթափում, Ուկրաինայի վերահսկողությանը սահմանի փոխանցում ընտրություններից հետո և սահմանադրական բարեփոխում ՝ հաշվի առնելով ինքնակառավարման առանձնահատկությունները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջաններում։

Չնայած հայտարարված հրադադարին և պայմանավորվածությունների ստորագրմանը, Դեբալցևի գրոհը շարունակվել է, և փետրվարի 18-ին Դեբալցևոն ամբողջությամբ անցել է ապստամբների հսկողության տակ։

=== Տեղական մարտեր չեզոք գոտում Մինսկի երկրորդ համաձայնագրերից հետո ===
[[Պատկեր:Shelling aftermath in Horlivka, Donetsk district, Eastern Ukraine, 11 June 2015-2.jpg|thumb|left|Գորլովկան հրետակոծությունից հետո]]

«Մինսկ 2»-ի եզրակացությունից հետո հակամարտության կողմերը լոկալ մարտավարական մարտեր են ծավալել չեզոք գոտում՝ անորոշ կարգավիճակով, Ավդեևկա պրոմզոնում և Շիրոկինում՝ փորձելով բարելավել իրենց կրակային վերահսկողությունը այն ճանապարհների նկատմամբ, որոնք անցնում են ճակատային գծի երկայնքով։ Շարունակվել են փոխադարձ կրակոցները, սակայն էապես պակաս արդյունավետությամբ և փոքր տրամաչափի հրետանու օգտագործմամբ։ Գրեթե դադարել են օգտագործվել ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգեր։ Չնայած հակամարտության երկու կողմերի արմատական տարրերի անհամաձայնությանը՝ Պորոշենկոն և ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները հայտարարել են Մինսկի համաձայնություններին հետևելու և հակամարտության «ռազմական լուծման» բացակայության մասին։

2016 թվականի ամռանը նկատվել է փոխհրաձգությունների և լոկալ մարտերի ակտիվության աճ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=terF_I3QmUo Сценарий 2014-го: террористы вновь активизировались на Донбассе — Гражданская оборона, 21.06 — YouTube]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20160403/1401876644.html|title=Порошенко: военного решения проблемы Донбасса не существует|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-05-21|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի դեկտեմբերի 18-20-ը իրադրությունը կտրուկ սրվել է Դեբալցևի շրջանում, այսպես կոչված, «Սվետլոդարի դուգում»։ Չեզոք գոտում երկու օր կատաղի մարտեր են ընթացել ապստամբների և ուկրաինացի զինվորականների միջև&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/12/19/logvinovo/ Украинская армия начала артподготовку в районе Логвиново: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ Մարտերի ընթացքում երկու կողմերն էլ կիրառել են Մինսկի համաձայնագրերով արգելված խոշոր տրամաչափի հրետանի&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/news/419942/na_svetlodarskoyi_duge_protivnik_pones_sereznye_poteri_i_otbroshen_volonter_yuriyi_mysyagin Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։ Ապստամբների վարկածով՝ ուկրաինացի զինվորականները փորձել են հավասարեցնել իրենց պաշտպանական գիծը և հարձակման են անցել ապստամբներին գրաված դիրքերից դուրս մղելու նպատակով, սակայն կորուստներ կրելով ստիպված են եղել նահանջել։ Ուկրաինական հրամանատարության վարկածի համաձայն՝ ապստամբներն անմիջապես առաջինն են գրոհել ուկրաինական դիրքերի վրա՝ քողարկելու համար արգելված տրամաչափի հրետանին, սակայն կատաղի մարտերի ընթացքում զգալի կորուստներ են կրել և հետ շպրտվել իրենց դիրքերը։ Բացի այդ, ուկրաինական հրամանատարության վարկածով, հակագրոհի ընթացքում հակառակորդը հետ է մղել 1,5 կմ² տարածք, 2 հենակետ և Սվետլոդարի ջրամբարի մի մասը&lt;ref&gt;[https://censor.net.ua/resonance/420313/boi_pod_svetlodarskom_rezultaty_na_21_dekabrya Ресурс заблокирован — Resource is blocked]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունվարի 29-ին Ավդեևկի քաղաքի շրջանում, որը վերահսկվում է ուկրաինական բանակի կողմից, սկսվել են լայնածավալ մարտական գործողություններ և ավելացել է կրակոցների ինտենսիվությունը Դոնեցկ-Յասինովատայա- Ավդեևկա եռանկյունում։ Զոհերի թիվը երկու կողմից էլ տասնյակ է։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր, որ զանգվածային գնդակոծությունների պատճառով Ավդեևկա քաղաքը մնացել է առանց ջրի, ջերմության և լույսի։ Հակահարձակման արդյունքում ուկրաինացի զինվորականները կարողացել են ամրապնդվել Սպարտակի տակ գտնվող նոր տարածքներում և անցնել ցարական գյուղի շրջանում Դոնեցկի մայրուղին&lt;ref&gt;[http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ В Украине рассказали о «вранье» Пескова, крупных потерях РФ и успешном контрнаступлении ВСУ под Авдеевкой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190902074040/http://newsader.com/33534-v-ukraine-rasskazali-o-vrane-peskov/ |date=2019-09-02 }}, 31.01.2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://republic.ru/posts/79139 Бои за Авдеевку. Почему под Донецком возобновились боевые действия?], 31.01.2017&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի նոյեմբերին ԼԺՀ-ում քաղաքական ճգնաժամի սկսվելու կապակցությամբ ուկրաինական բանակը հարձակման է անցել՝ գրավելով ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող որոշ տարածքներ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/gladosovo/ ДНР пошла спасать ЛНР и подпустила к себе украинцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/22/malo_polovin/ Украинцы воспользовались хаосом в Луганске и пошли в наступление]&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, ուկրաինացի զինվորականների կողմից զբաղված են եղել Տրավնևոյե և Գլադոսովո ավանները&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2017/11/25/boltun/ Наступление ВСУ в Донбассе сорвал болтливый волонтер]&lt;/ref&gt;։

== Կողմերի կորուստներ ==
[[Պատկեր:2015-03-17. Вечер-реквием по погибшим детям Донбасса 001.jpg|thumb|Դոնեցկ]] [[Պատկեր:2015-08-16. Участники фестиваля «Большой Донбасс» на Саур-Могиле 154.jpg|thumb|Սաուր-Մոգիլա]]ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ Ուկրաինայում հակամարտության զոհ են դարձել․

* 2015 թվականի մարտի 27-ի դրությամբ՝ 21 480 մարդ, 6083 մարդ զոհվել է, 15397-ը՝ վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/info/1547347|title=История конфликта на юго-востоке Украины. Досье (обн. 2015)|date=2014-11-01|website=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-07-23|author=}}&lt;/ref&gt;
* 2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ՝ 31 805 մարդ, 9 574 զոհ և 22 231 տուժած
* 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ի դրությամբ՝ 35 081 մարդ, 10 303 զոհ&lt;ref&gt;включая гражданское население, украинских силовиков, вооруженцев [[Отдельные районы Донецкой и Луганской областей|ОРДЛО]] и 298 пассажиров рейса [[MH17]]&lt;/ref&gt; և 24 778 տուժած&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21015&amp;LangID=E Statement of the High Commissioner for Human Rights on cooperation and assistance to Ukraine in the field of human rights]&lt;/ref&gt;
* 2019 թվականի հունվարի դրությամբ՝ 12 800-ից մինչև 13 000 զոհ&lt;ref name=&quot;dw.com&quot;&gt;[https://www.dw.com/uk/%D0%BE%D0%BE%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D1%83-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D1%96-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%B8-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B5-13-%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%8F%D1%87-%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%B5%D0%B9/a-47172250 ООН: Жертвами конфликта на Востоке Украины стали почти 13 000 человек]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նոյեմբերին այլ երկրներ փախածների թիվը կազմել է 1,5 միլիոն մարդ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստան և Բելառուս է փախել՝ համապատասխանաբար 1,15 միլիոն և 149 հազար։ 7 967 մարդ ապաստան է խնդրել [[Գերմանիա]]յից, 7 267-ը՝ [[Իտալիա]]յից, 5 423-ը՝ [[Լեհաստան]]ից, 3 176-ը՝ [[Ֆրանսիա]]յից, 2 742-ը՝ [[Շվեդիա]]յից, 286-ը՝ [[Մոլդովա]]յից, 80-ը՝ [[Ռումինիա]]յից, 71-ը՝ [[Հունգարիա]]յից, 26-ը՝ [[Սլովակիա]]յից։

Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն հայտարարել է, որ 2017 թվականի փետրվարի 2-ի դրությամբ Ռուսաստանում ուկրաինացի փախստականների թիվը կազմել է 2 302 448 մարդ, նրանցից Ուկրաինայի հարավ-արևելքից՝ 1 039 977 մարդ և 1 361 անչափահաս&lt;ref&gt;[https://sledcom.ru/press/smi/item/1102090/ СМИ о СК — Следственный комитет Российской Федерации]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 8-ին Frankfurter Allgemeine թերթը, վկայակոչելով ռազմական շրջանակներում անանուն աղբյուրներ, հաղորդել Է հակամարտության ընթացքում 50 հազար զոհվածների մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/ukraine-sicherheitskreise-bis-zu-50-000-tote-13416132.html|title=Военные круги: до 50 000 погибших|date=2015-02-08|publisher=[[Frankfurter Allgemeine]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինական կողմի կորուստներ ===

==== Անձնակազմի կորուստ ====
2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն Լվովի մարզ կատարած այցի ընթացքում հայտնել էր, որ Դոնբասում մարտական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 2896 ուկրաինացի զինծառայող&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|title=На Донбассе за время боевых действий погибло 2 896 украинских военных, - Порошенко|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020053008/https://112.ua/glavnye-novosti/na-donbasse-za-vremya-boevyh-deystviy-pogibli-2896-ukrainskih-voennyh-poroshenko-466154.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի գլխավոր զինդատախազ Անատոլի Մատիոսը հայտնել էր, որ Դոնբասում ռազմական գործողությունների ընթացքում ինքնասպանությունների և կանխամտածված սպանությունների պատճառով զոհվել էր գրեթե 900 զինվորական&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|title=За время боевых действий на Донбассе из-за убийств и самоубийств погибли почти 900 военных, - Матиос|date=2018-10-16|website=«[[112 Украина]]»|accessdate=2018-10-19|archive-date=2018-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020011556/https://112.ua/ato/s-nachala-ato-iz-za-samoubiystv-i-umyshlennyh-ubiystv-pogibli-pochti-900-voennyh-matios-466125.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի ապրիլի 14-ին [[Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն|Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության]] խոսնակ [[Անդրեյ Լիսենկո]]ն հայտարարել էր, որ հակամարտության սկզբից զոհվել է 2652 ուկրաինացի զինծառայող, ևս 9578 զինծառայող վիրավորվել է&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ua/rus/news/vremya-ato-pogibli-2652-voennosluzhashchih-1492164487.html За время АТО погибли 2652 военнослужащих, — Минобороны]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «Книга пам’яті загиблих» կայքի 2018 թվականի դեկտեմբերի 6-ի դրությամբ բոլոր կառավարական կազմավորումների կորուստները կազմել են 4030 զոհ&lt;ref&gt;[http://memorybook.org.ua/index.htm Книга пам’яті загиблих]&lt;/ref&gt;։

Բացի այդ, Ուկրաինայի բանակի ազգային անվտանգության և գլխավոր շտաբի պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, 2015 թվականի մարտի սկզբին 968 միավոր զրահատեխնիկա է կորել&lt;ref&gt;[[Радио «Свобода»]]: [http://ria.ru/world/20150302/1050452664.html ''«Генштаб: на сході України загинув 1541 військовий»'']. 02.03.2015&lt;/ref&gt;։

Իրինա Գերաշչենկոյի (Դոնբասի հակամարտության կարգավորման գծով Ուկրաինայի նախագահի կողմից նշանակված լիազոր) տվյալներով, որը հրապարակվել էր 2014 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, շուրջ 2,4 հազար զինվորական և քաղաքացիական անձինք հաշվառված են Դոնբասում գերիների և անհայտ կորածների ցուցակում&lt;ref&gt;[[Корреспондент.нет]]: [https://korrespondent.net/ukraine/3421416-na-donbasse-propaly-bez-vesty-yly-popaly-v-plen-okolo-24-tysiachy-chelovek-yryna-heraschenko ''«На Донбассе пропали без вести или попали в плен около 2,4 тысячи человек — Ирина Геращенко»'']. 19.09.2014&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 11-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազի տեղակալ-գլխավոր զինվորական դատախազ Անատոլի Մատիոսը մամուլին հայտնել էր, որ ուկրաինական բանակի ոչ մարտական կորուստները հակամարտության երկու տարվա ընթացքում կազմել են 1294 զինծառայող, որոնցից 405-ը մահացել են հիվանդության պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/349510.html|title=''«Небоевые потери Украины за время АТО составляют 1,3 тыс. военных, 405 из которых – из-за болезни»''|date=2016-06-11|work=«[[Интерфакс-Украина]]»|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-06-11|description=|deadlink=}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Yurkevych-Andriy-pohoron-5547.jpg|thumb|Զինվորի հուղարկավորություն, 2014 թվականի սեպտեմբերի 11]] Հարկ է նաև հաշվի առնել, որ դեռևս Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության սկզբում ուկրաինական ԶԼՄ-ներում կասկածի տակ էր դրվել Կիևում հրապարակվող կորուստների պաշտոնական վիճակագրությունը&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1364173 ''«Царёв: Киев занижает данные о потерях украинской армии»'']. 6.08.2014&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 19-ին «Ուկրաինայի զինվորական մայրեր» իրավապաշտպան կազմակերպությունում հայտարարվել էր Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից երկրի արևելքում ուժային գործողության գոտում իրական ռազմական կորուստները կանխամտածված թաքցնելու մասին։ Կազմակերպության կարծիքով՝ ԱԱՊԽ-ի գաղտնի կարգադրությամբ կորուստների հաշվառման մեջ էին մտնում միայն զինվորականները, այն դեպքում, երբ ''սպանված ոստիկանների, սահմանապահների, ՈՒԱԾ-ի զինվորականների, ազգային գվարդիայի և տարածքային գումարտակներից կամավորների թիվը գաղտնի էին պահում''։ «Զինվորական մայրերի» տվյալներով՝ «միայն Սլավյանսկում կորուստները հարյուրավոր էին»։ Մայրերի կազմակերպությունը նաև հայտարարել էր, որ ապստամբների նահանջից հետո ուկրաինացի զինվորականները բոլոր սպանվածների մարմինները գցել են փոսի մեջ և պարզապես էքսկավատորով ծածկել՝ լրագրողներին ասելով, որ դա ապստամբների կողմից սպանված տեղացիների «զանգվածային թաղում» էր։ Իրավապաշտպան կազմակերպության տվյալներով՝ «վերջին շաբաթներին ամեն օր զոհվում էր 40-ից 60 զինծառայող»&lt;ref&gt;ИТАР—ТАСС: [http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1388544 ''«„Солдатские матери Украины“ заявили о сокрытии военными массовых потерь в зоне АТО»'']. 19.08.2014&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ի փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ Դոնբասում մարտերում զոհված և տուժած ուկրաինացի զինվորականների թվի մասին պաշտոնական տվյալները «հակասական են»։ Այս մասին նշվում էր Ուկրաինայում ՄԱԿ-ի դիտորդական առաքելության աշխատանքի արդյունքների մասին զեկույցում։ «ՄԱԿ-ի՝ Ուկրաինայում և ԱՀԿ-ում Մարդու իրավունքների մոնիթորինգային առաքելությունը կարծում էր, որ զոհված ուկրաինացի զինվորականների, քաղաքացիական և զինված խմբավորումների անդամների թվի մասին տվյալները պակաս են եղել հակաահաբեկչական գործողության անցկացման ամբողջ ժամանակահատվածի ընթացքում»,- ասված Էր զեկույցում։ Որպես օրինակ նշվում էր այն փաստը, որ ԱԱՊԽ-ն հայտնել Էր օգոստոսի 24-ից մինչև սեպտեմբերի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում 151 զոհվածների մասին, այն դեպքում, երբ Պաշտպանության նախարարությունում հայտարարել էին, որ միայն Իլովայսկի շրջանում և որոշ այլ վայրերում առավել ինտենսիվ մարտերի զոհ էր դարձել հակաահաբեկչական ուժերի 181 մարտիկ։ «Կառավարության կողմից ռազմական կորուստների իջեցման մակարդակը կարելի է նկատել՝ համեմատելով ԱԱՊԽ-ի տրամադրած վիրավորների տվյալները (3277) այն զինծառայողների թվի հետ, որոնք բուժվել են հիմնական զինվորական և քաղաքացիական բժշկական հաստատություններում, որոնք գտնվում են մարտական գործողությունների մոտակա շրջաններում՝ Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի և Զապորոժսկայա։ Նրանց թիվը կազմում էր առնվազն 4800 մարդ»,- ասվում էր զեկույցում։ Բացի այդ, որոշ զինվորականներ թեթև վերքերով բժշկական օգնություն են ստացել հենց մարտի դաշտում, ուստի, հավանաբար, հաշվի չեն առնվել պաշտոնական հաշվետվություններում։ Վիրավորների իրական թիվը կարող էր կրկնակի գերազանցել պաշտոնապես հնչեցված թիվը,- կարծում են նրանք&lt;ref name=&quot;OHCHRSixthR&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Zn.ua: [http://zn.ua/UKRAINE/oon-ukrainskaya-vlast-mozhet-zanizhat-dannye-o-poteryah-sil-ato-155447_.html ''«ООН: Украинские власти могут занижать данные о потерях сил АТО»'']. 09.10.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ապրիլի 18-ին Զապորոժիեի մարզի Կուշուգում ավանում տեղադրվել էր Անհայտ զինվորի հուշաքարը։ Խաչը տեղադրվել էր գերեզմանատանը։ Խաչի տեղադրման արարողությանը մասնակցել էին Ուկրաինայի բոլոր հիմնական դավանանքների ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=evysv3yDnw0 В Запорожье поставили памятник погибшим героям АТО]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի տեղակալ Վասիլի Սերվատյուկը հայտարարել էր, որ հակամարտության ընթացքում զոհվել էր 69 ուկրաինացի սահմանապահ&lt;ref&gt;[http://dpsu.gov.ua/ua/news/V-Administracii-Derzhprikordonsluzhbi-vidbulasya-zustrich-z-prikordonnikami-yaki-otrimali-poranennya-v-rayoni-provedennya-ATO/ В Адміністрації Держприкордонслужби відбулася зустріч з прикордонниками, які отримали поранення в районі проведення АТО]&lt;/ref&gt;։

==== Դասալքություն ====
Ուկրաինայի գլխավոր զինվորական դատախազ [[Անատոլի Մատիոս]]ի խոսքով՝ մինչև 2015 թվականի մարտ ռազմական դատախազությունը 17 հազար գործ է հարուցել Ուկրաինայի զինված ուժերից դասալքության փաստով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2015/03/3/7060348/ Главный военный прокурор: к ответственности привлечены 17 тысяч дезертиров] // [[Украинская правда]], 03.03.2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի օգոստոսին Մատիոսը նույնպես արձանագրել էր զանգվածային դասալքության դեպքերին։ Նրա խոսքով՝ կազմվել էր ցուցակ, որում ընդգրկված էին 5 հազար ուկրաինացի իրավապահներ և շուրջ 3 հազար զինվորականներ, որոնք անցել էին հակառակորդի կողմը&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/13/collaborator/ В Киеве насчитали восемь тысяч перешедших на сторону ополчения силовиков: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։

== Ազդեցություն ռազմական մտքի վրա ==
Դոնբասի պատերազմը ստիպել է ուշադրություն դարձնել որոշ պահերին, որոնք կարող են ի հայտ գալ ոչ միջուկային հակամարտությունում տեխնիկապես հավասար հակառակորդի հետ բախման ժամանակ&lt;ref name=&quot;reb&quot;&gt;{{cite web|url=https://inosmi.ru/military/20170913/240272045.html|title=Военные уроки Донбасса с точки зрения американцев|date=2017-09-13|work=inosmi|language=ru|accessdate=2017-09-18}}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության գործակալություն]]ը 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի ենթակառուցվածքային էներգետիկ օբյեկտների վրա իրականացված լայնածավալ կիբեռգրոհները համարել էր երկրի արևելքում ռազմական գործողությունների մաս։ ԱԱԳ-ն ենթադրում էր, որ Ուկրաինան կիբերպոլիգոնի է վերածվել զանգվածային կիբեռգրոհների մշակման համար&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]]ի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, ցամաքային զորքերի գեներալ-լեյտենանտ Հերբերտ Մաքմասթերը և ռազմական փորձագետ Ֆիլ Քարբերն ուշադրություն են դարձրել հակամարտությունում ցողունային և ռեակտիվ հրետանու զանգվածային կիրառմանը՝ նշելով ուկրաինական զորքերի դեմ պայքարի գործում նման մարտավարության բարձր արդյունավետությունը։ Պաշտպանության և ազգային անվտանգության ոլորտի ամերիկացի մասնագետ Կայլ Միզոկամին (Kyle Mizokami) մատնանշել է հակամարտության մեջ [[Համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ|ՀԿՌՀ]]-ի ինտենսիվ կիրառումը, որի կիրառման մասսայականությունը չի զիջում սովորական ցողունային։ Փորձագետների կողմից նաև նշվել էր զորքը թերմոբարիկ զինամթերքով զինելու անհրաժեշտությունը, ընդ որում՝ նշելով բարձրճշգրիտ զինամթերքի վրա ԱՄՆ Զինված ուժերի կենտրոնացման միակողմանի լինելը։ Բացի այդ, Ուկրաինային դիմակայող ուժերը ակտիվորեն կիրառել են նշանառու դրոններ հրետանային հարվածների ճշգրտման համար, որոնք զգալիորեն փոխհատուցել են ժամանակակից բարձրճշգրիտ հրետանային զինամթերքի պակասը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-america-should-fear-russias-crazy-rocket-artillery-20085|title=США следует бояться реактивной артиллерии России|date=2017-04-08|work=National Interest|language=ru|accessdate=2017-09-18|author=Kyle Mizokami}}&lt;/ref&gt;։

Ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցների ակտիվ օգտագործումը (ՌԷԲ) վերածվել է արդյունավետ զենքի։ ՌԷԲ-ը բաղկացած էր ռադիոէլեկտրոնային ճնշումից, դրոններից և կապից, կապի խափանումներից, հակառակորդի կոորդինատների հաշվարկից՝ ըստ ազդանշանի աղբյուրի։ Պատերազմը բացահայտել է ամերիկյան Harris ռազմանավերի կոդավորման թերությունները, որոնք ՌԷԲ-ի միջոցներին թույլ են տվել հեշտությամբ հաշվարկել սեփականատիրոջ դիրքը, որին հաջորդում են հրետանային հարվածները։ Ֆիլ Կարիերը հայտարարել էր զինամթերքի պայթուցիկների հեռահար շարքից հանելու համակարգերի կիրառման մասին։ ՌԷԲ-ի կիրառման վերլուծությունը հանգեցրել էր ամերիկյան բանակում ՌԷԲ-ի միջոցների զարգացման գծի վերանայմանը&lt;ref name=&quot;reb&quot; /&gt;։

== Տնտեսական և հումանիտար հետևանքներ ==
[[Պատկեր:Lysychansk 16.jpg|thumb|Հակամարտության ընթացքում ավերված բնակելի տուն Լիսիչանսկում]] [[Պատկեր:Burning apartment building in Shahtersk, August 3, 2014.jpg|մինի|Հրդեհ Շախտյորի բնակելի տանը, 2014 թվականի օգոստոսի 3]]{{main|Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտության հումանիտար հետևանքներ (2014-2015)}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը հանգեցրել է հազարավոր խաղաղ բնակիչների մահվան, բնակավայրերի քաղաքացիական ենթակառուցվածքի և կենսապահովման համակարգերի ավերումների, բնակչության կենսամակարդակի նվազման, փախստականների և ներքին տեղահանվածների հսկայական հոսքի, մարդու հիմնարար իրավունքների համատարած խախտումների։

=== Փախստականներ և պատերազմի զոհեր ===
ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության տվյալներով՝ 2015 թվականի ապրիլի սկզբի դրությամբ Ուկրաինայի բնակիչների ընդհանուր թիվը, որոնք փախել են արտասահման՝ ապաստան փնտրելու կամ օրինական կացության այլ ձևեր գտնելու նպատակով, հասել է 777 000-ի։ Նրանց մեծ մասը գտնվում էր Ռուսաստանում&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=23481#.VSU5-_Dkc6E Гуманитарные потребности в Украине огромны, но доноры не спешат на помощь. Центр новостей ООН, 08 апреля 2015]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի սոցիալական քաղաքականության նախարարության տեղեկատվության համաձայն՝ 2019 թվականի փետրվարի 5-ի դրությամբ ներքին տեղահանված անձանց թիվը, որոնք գրանցվել էին 2014 թվականին զինված հակամարտության սկսվելուց ի վեր, կազմել է 1 361 912 մարդ&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot;&gt;[https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/ReportUkraine16Nov2018-15Feb2019_RU.pdf Доклад Управления Верховного комиссара ООН по правам человека о ситуации с правами человека в Украине, 16 ноября 2018 года — 15 февраля 2019 года]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդվում էր ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի վարչության զեկույցում, որը պատրաստվել է ՄԱԿ-ի մոնիթորինգային առաքելության աշխատանքի արդյունքների հիման վրա, 2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ը Դոնբասում զոհվել է առնվազն 3023 քաղաքացիական անձ, իսկ հաշվի առնելով «Մալայզիական ավիաուղիների» ԱԱՆ-17 չվերթի ինքնաթիռի աղետը՝ հակամարտության կապակցությամբ քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմում էր առնվազն 3321 մարդ։ Վիրավոր քաղաքացիական անձանց թիվը, ըստ գնահատումների, գերազանցում էր 7000-ը&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։ Հակամարտության առաջին 10 ամիսներին (2014 թվականի ապրիլի կեսերից մինչև 2015 թվականի փետրվարի կեսերը) բաժին է ընկել քաղաքացիական բնակչության շրջանում բոլոր զոհվածների 81,9 %-ը (2713), իսկ Մինսկի համաձայնությունների կատարման համալիր միջոցառումների ընդունումից հետո՝ 18,1 %-ը (608 զոհ)։

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության գնահատմամբ՝ Ուկրաինայում հակամարտության հետ կապված զոհերի ընդհանուր թիվը (2014 թվականի ապրիլի 14-ից մինչև 2019 թվականի փետրվարի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում) կազմում է 40-43 հազար։ 12,8-13 հազար զոհ (առնվազն 3321 քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 9,5 հազար մարտիկ) և 27,5-30 հազար վիրավոր (մոտավորապես 7-9 հազար քաղաքացիական անձ և մոտավորապես 21-24 հազար մարտիկ)&lt;ref name=&quot;увкпч-18&quot; /&gt;։

=== Ականապատ վտանգ ===
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հումանիտար հարցերով օգնական Ուրսուլա Մյուլլերի զեկույցի համաձայն՝ 2017 թվականի դրությամբ Դոնբասը աշխարհի ամենակոպիտ տարածաշրջաններից մեկն էր&lt;ref&gt;[http://www.unocha.org/sites/unocha/files/statement-and-speech/ASGUkraineMSBriefingAsDelivered%2023102017.pdf]&lt;/ref&gt;։  

Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության տվյալների համաձայն՝ 2018 թվականի մարտի դրությամբ ականազերծման ենթակա է 16 հազար կմ² տարածք&lt;ref&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2018/04/02/z-pochatku-bojovih-dij-perevireno-blizko-26-tis-ga-teritorij-ta-znishheno-ponad-340-tis-vibuhonebezpechnih-predmetiv-polkovnik-maksim-komisarov/ З початку бойових дій перевірено близько 26 тис. га територій та знищено понад 340 тис. вибухонебезпечних предметів — полковник Максим Комісаров]&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական վնաս, որը հասցվել է 2014 թվականի մարտական գործողություններով ===
Ինչպես նշում է ԱՄՀ-ն, 2014 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 7-7,5 %-ով՝ հիմնականում արևելքի հակամարտության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |title=По подсчетам МВФ экономика Украины в прошлом году упала на 7-7,5 % / Новости / Finance.UA |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2015-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503035019/http://news.finance.ua/ru/news/~/344543 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչև երկրի արևելքում ռազմական հակամարտության սկսվելը Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի ներդրումը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում էր շուրջ 25 %&lt;ref name=&quot;Forbes&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|title=Ю. Хандожко. Заводы стоят: как пострадали от войны предприятия востока Украины. Forbes, 10.11.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141230121456/http://www.forbes.ru/sobytiya-photogallery/obshchestvo/272595-zavody-stoyat-kak-postradali-ot-voiny-predpriyatiya-vostoka/photo/1|archivedate=2014-12-30|accessdate=2014-12-24|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Այլ տվյալներով՝ Դոնբասը խաղաղ ժամանակ ապահովել է Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի 16 %-ը և դրա արտահանման 27 %-ը&lt;ref&gt;[http://gazeta.zn.ua/promyshliennost/promyshlennost-donbassa-voennye-poteri-_.html Юлия Самаева, Роман Ивченко. Промышленность Донбасса: военные потери, «Зеркало недели», 11 июля 2014]&lt;/ref&gt;.։

2014 թվականի մարտական գործողությունների ընթացքում ամենից շատ տուժել են այն ճյուղերը, որոնց հիմնական ներուժը կենտրոնացած էր երկրի արևելքում՝ կոքսի և նավթամշակման արտադրանքի, քիմիական արտադրանքի, մետալուրգիական արտադրանքի և մեքենաշինության արտադրանքի արտադրությունը։ Դոնեցկի մարզում արդյունաբերական արտադրությունը 2014 թվականի սեպտեմբերին նվազել է 59,5 %-ով՝ նախորդ տարվա համեմատությամբ, Լուգանսկի մարզում՝ 85 %-ով։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայում ածխի արդյունահանումը նախորդ տարվա համեմատությամբ կրկնակի նվազել է, ընդ որում ամենամեծ անկումը գրանցվել է Դոնեցկի մարզում&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;։

Տարածաշրջանում աշխատանքը կանգնեցրել են 93 հանքերից 69-ը։ Սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է 25-30 տոկոսով&lt;ref name=&quot;profi&quot;&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-rossii/entry1008235208.html Путину подготовили секретный доклад о ситуации на Донбассе // Биржевой лидер, 19 ноября 2014]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հաշվետվության մեջ հայտնել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում պարենային ճգնաժամի առկայության մասին։ Ըստ տվյալների՝ կառավարության կողմից չվերահսկվող շրջանների մարդկանց շուրջ 26 %-ը և տարածաշրջանի վերահսկվող շրջանների բնակչության 15 %-ը չափավոր կամ լրջորեն ապահովված չեն եղել պարենով&lt;ref&gt;http://www.unn.com.ua/ru/news/1712236-ukrayina-uviyshla-do-pereliku-krayin-z-problemami-z-prodovolstvom&lt;/ref&gt;։ Համաշխարհային պարենային ծրագրի հետազոտության տվյալներով՝ ԴԺՀ/ԼԺՀ-ի տարածքներում բնակվող մի շարք սննդամթերքների, առաջին հերթին՝ մսամթերքի սահմանափակ հասանելիություն ունեն, իսկ ականապատված մեծ տարածքների պատճառով գյուղմթերքները չեն կարող զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ բանջարեղենի աճեցմամբ&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/368237.html В ООН говорят о продовольственных проблемах в ОРДЛО]&lt;/ref&gt;։

=== Ենթակառուցվածքի և քաղաքացիական օբյեկտների ոչնչացում ===
ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերին մարտական գործողությունների հետևանքով երկու մարզերի ենթակառուցվածքները 440 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վնաս են կրել։ Փլուզվել է գրեթե 2000 շենք, Դոնեցկում աշխատանքը դադարեցրել է ձեռնարկությունների ավելի քան 70 տոկոսը (նրանցից շատերը հանքեր են, որոնք ածուխ են մատակարարել Ուկրաինայի մնացած շրջանների ձեռնարկությունների և էլեկտրակայանների համար)։ Գործարանների մի մասը տուժել է անմիջապես հրետակոծություններից, մի մասը զրկվել է ենթակառուցվածքից և հոսանքազրկվել. մարտական գործողությունների ընթացքում ավերվել են երկաթուղային ճանապարհները և վնասվել էլեկտրահաղորդման գծերը&lt;ref name=&quot;Forbes&quot; /&gt;

2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի տվյալներով՝ Լուգանսկի մարզում վնասվել և ավերվել են ավելի քան 3700 օբյեկտներ (դրանցից 123-ը՝ կոմունալ սեփականության, 57-ը՝ պետական, 3516-ը՝ մասնավոր)։ Լուրջ վնասվածքներ են ստացել բնակարանային շինարարության 123 օբյեկտ, էլեկտրամատակարարման 3311 օբյեկտ, առողջապահության 21 հաստատություն, 65 հանրակրթական ուսումնական հաստատություն, ինչպես նաև ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի օբյեկտներ, ճանապարհատրանսպորտային ենթակառուցվածքի 74 օբյեկտ և 65 արդյունաբերական օբյեկտ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |title=Три миллиарда на Луганскую область // The Kiev Times |accessdate=2020-07-28 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090736/http://thekievtimes.ua/economics/397989-tri-milliarda-na-luganskuyu-oblast.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://echo.msk.ru/blog/orlov_oleg/1454246-echo/ Гуманитарная катастрофа в Первомайске]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot;&gt;{{книга|автор=Григорьев М. С.|год=2016|тираж=|doi=|isbn=|серия=|страниц=|столбцы=|страницы=216|том=|издательство=Кучково поле|часть=Целенаправленное уничтожение детских домов, школ, больниц и другой инфраструктуры Донбасса|место=Москва|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=https://www.oprf.ru/files/1_2016dok/kniga_grigoriev_obiknovenniy_fashizm28032016.pdf|оригинал=|заглавие=Обыкновенный фашизм: военные преступления украинских силовиков (2014—2016)|ссылка часть=|ref=}}&lt;/ref&gt;։

Մարտական գործողությունները լուրջ հարված են հասցրել առողջապահական համակարգին։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ մարտական գործողությունների գոտում 32 բժշկական հաստատություններ ամբողջությամբ շարքից հանվել են, 17 հիվանդանոցներ վնասվել են գնդակոծությունների հետևանքով, բայց շարունակել են գործել, բուժանձնակազմի շուրջ 70 տոկոսը հարկադրված Է եղել լքել հակամարտության գոտիները Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում։ Արդյունքում շատ երեխաներ, Հղի կանայք և վիրավորները զրկվել են բժշկական ծառայությունների պատշաճ հասանելիությունից&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=22250#.VA_LmcJ_sYw Центр новостей ООН — Боевые действия на востоке Украины нанесли серьёзный удар по национальной системе здравоохранения]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140703/1014619622.html Участки газопроводов повреждены в Луганской области в ходе боёв] //[[РИА Новости]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://vestiua.com/ru/news/20140617/49472.html Штаб АТО прекратил боевые действия возле водонасосной станции]. vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383708 Обстрел вывел из строя насосную станцию канала «Северский Донец — Донбасс»] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

Փորձագետների տվյալներով՝ 2014 թվականի աշնանը Դոնբասում ոչնչացվել է 30 կամուրջ, ամբողջությամբ ոչնչացվել է 4585 բնակելի տուն&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=OV1s22WRToo Расстрел насосной станции в Славянске].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://aif.ua/society/social/1193851 Фото из Донецка: разорванный водовод, огромные дыры в трубах после обстрела] // [[Аргументы и факты]]-Украина&lt;/ref&gt;, ավերվել է հազար կիլոմետր ավտոմոբիլային ճանապարհներ, վնասվել է 58 ջերմաէլեկտրակայան&lt;ref name=&quot;profi&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;grigoriev2016_Chapter4&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://kp.ua/politics/456019-donetsk-ostanetsia-bez-vody Донецк останется без воды?] // [[Комсомольская правда|«Комсомольская правда]] в Украине»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/383835 Астахов сообщил об уничтоженном детдоме в Славянске] // [[Интерфакс]].&lt;/ref&gt;։

=== Տնտեսական շրջափակում ===
2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից Ուկրաինայի իշխանությունները գործողության մեջ են դրել «տարածաշրջանում սոցիալ-տնտեսական իրադրության կայունացման» խիստ միջոցներ, որոնք ուղղված են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի անվերահսկելի տարածքների դեմ, ինչը փաստացի նշանակում էր ֆինանսատնտեսական շրջափակման հաստատում&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt; Մասնավորապես, դադարեցվել է այդ տարածքների բնակչությանը կենսաթոշակների և սոցիալական նպաստների վճարումը և բյուջետային հիմնարկների (առողջապահություն, կրթություն, էներգետիկայի ոլորտի ձեռնարկություններ) աշխատակիցների աշխատավարձերը։ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը հանձնարարել է մինչև դեկտեմբերի 1-ը տարհանել բյուջետային հաստատությունները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնբասի շրջաններից։ Բյուջետային հաստատությունների աշխատակիցները, որպեսզի պահպանեն աշխատավարձի իրավունքը, պետք է դուրս գային տարհանվող պետական հաստատությունների հետ, իսկ թոշակառուներն ու այլ սոցիալական վճարումների իրավունք ունեցող մարդիկ՝ մինչև դեկտեմբերի 1-ը գրանցվել Ուկրաինայի այլ շրջաններում ներքին վերաբնակիչների կողմից&lt;ref name=&quot;взгл&quot;&gt;[https://vz.ru/news/2014/12/1/717841.html Киев начал экономическую блокаду Донбасса // Взгляд, 01 декабря 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի վերջին Դոնբասում դադարեցրել են աշխատանքը խոշորագույն պետական «Օչադբանկն» ու ուկրաինական երկաթուղիները («Ուկրզալիզնիցյա»)։ Օչադբանկը միակ Ուկրաինական բանկն է, որն աշխատում էր Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքներում,-հայտարարել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի մասնաճյուղերը համապատասխանաբար Կրամատորսկ և Սևերոդոնեցկ տեղափոխելու մասին։ Ուկրաինական բանկերի ճնշող մեծամասնությունը աշխարհազորայինների կողմից վերահսկվող տարածքներում աշխատանքը դադարեցրել է դեռ 2014 թվականի ամռանը&lt;ref name=&quot;взгл&quot; /&gt;։

Գոտու մուտք և ելք Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից վերահսկվող տարածքում իրականացվող հակաահաբեկչական գործողությունն իրականացվում էր միայն անցակետերի միջոցով, և միայն «համակարգող խմբերի» կողմից տրված անցումներով&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-shtabe-ato-rasskazali-o-punktah-propuska-s-okkupirovannoy-territorii-donbassa-404842.html В штабе АТО рассказали о пунктах пропуска с оккупированной территории Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Մուտքի համակարգի ներդրումից հետո շատ բնակիչներ լրացուցիչ խնդիրներ ունեցան ուկրաինական անցակետեր հատելու և սոցիալական նպաստներ ստանալու հարցում&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/105432-donchan-ne-vypuskajut-bez-specpropuskov-i-lishajut-mobilnoj-svjazi-i-interneta Дончан не выпускают без спецпропусков и лишают мобильной связи и интернета]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հունիսին արգելք էր սահմանվել վառելիքի (բենզինի և գազի), սննդամթերքի և դեղորայքի սահմանազատման գծով անձնական օգտագործման համար (բացառությամբ հումանիտար օգնության)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|title=Блокада усиливается. Ввоз продуктов и лекарств в зону АТО запрещён|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304110837/http://reporter.dn.ua/news/events/blokada_usilivaetsya_vvoz_produktov_i_lekarstv_v_zonu_ato_zapreshchen/|archivedate=2016-03-04|accessdate=2015-08-07|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Չճանաչված հանրապետություններում պարենամթերքը հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից։

Հունիսի 22-ին Ուկրաինան ամբողջությամբ փակել է ավտոբուսային հաղորդակցությունը ԴԺՀ-ից և ԼԺՀ-ից։

2017 թվականի հունվարին կամավորական գումարտակների վետերանները և ուկրաինական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստներն սկսել են երկաթուղու շրջափակումը Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերում՝ պահանջելով դադարեցնել առևտուրը Ուկրաինայի իշխանություններին չվերահսկվող տարածքների հետ&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3235181?from=doc_vrez Блокаду Донбасса распространяют на Россию. Украинские радикалы перекрывают железнодорожное сообщение между двумя странами // «Коммерсантъ» от 05.03.2017]&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարին ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում գտնվող մետալուրգիական գործարաններին հումքի մատակարարումների տրանսպորտային շրջափակման հետևանքով դադարեցին։

Փետրվարի վերջին ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարներ Ալեքսանդր Զախարչենկոն և Իգոր Պլոտնիցկին համատեղ հայտարարություն են արել, որում ուկրաինական իշխանություններից պահանջել են վերացնել Դոնբասի շրջափակումը մինչև մարտի 1-ը, Հակառակ դեպքում ԴԺՀ-ն և ԼԺՀ-ն պատասխան տնտեսական միջոցներ կձեռնարկեն՝ արտաքին կառավարում կմտցնեն Ուկրաինական իրավասության բոլոր ձեռնարկություններում, որոնք աշխատում են ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում և կդադարեն ածուխ մատակարարել Ուկրաինային։ ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի ղեկավարները խոստովանել են, որ շրջափակման հետևանքով շատ ձեռնարկություններ արդեն դադարեցրել են իրենց աշխատանքը, և հայտարարել են «բոլոր արտադրական գործընթացները վերակառուցելու և դրանք Ռուսաստանի և այլ երկրների շուկաներ ուղղելու մտադրության մասին»&lt;ref name=&quot;заложники&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3228580?from=doc_vrez Донбасс берёт заводы в заложники. ДНР и ЛНР ответили на транспортную блокаду промышленным ультиматумом // «Коммерсантъ» от 27.02.2017]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը ԴԺՀ-ի ղեկավար Ալեքսանդր Զախարչենկոն հրամանագիր է ստորագրել Դոնբասում գոյություն ունեցող սահմանազատման գծի՝ ԴԺՀ-ի պետական սահմանի կարգավիճակի շնորհման մասին։

Մարտի 16-ին Պորոշենկոն զիջումների է գնացել ռադիկալներին և հրամանագիր է ստորագրել, որով գործողության մեջ է դրվել Ազգային անվտանգության խորհրդի 2017 թվականի մարտի 15-ի «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության հիբրիդային սպառնալիքներին հակազդելու անհետաձգելի լրացուցիչ միջոցառումների մասին» որոշումը&lt;ref&gt;[https://interfax.com.ua/news/economic/409415.html Порошенко ввёл в действие решение СНБО о временном прекращении грузоперевозок с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 16.03.2017]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;interfax.com.ua&quot;&gt;[https://interfax.com.ua/news/political/591915.html Порошенко требует от Зеленского объяснить, на каком основании украинская делегация в ТКГ инициировала отмену экономического ограничения с ОРДЛО // Интерфакс-Украина, 05.06.2019]&lt;/ref&gt;։

Երկաթուղային հաղորդակցության դադարեցումը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից վերահսկվող տարածքների և Ուկրաինայի մնացած մասի միջև հանգեցրել է ածուխի մատակարարումների լիակատար դադարեցմանը&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/3391136 Углезамещение. Покроют ли поставки из США потребности Украины // Коммерсантъ, 23.08.2017]&lt;/ref&gt;։ Հետագայում Ուկրաինան ածխաքար էր գնում Ռուսաստանից և Բելառուսից։

== Միջազգային արձագանք ==
{{main|Ուկրաինայի արեւելքում զինված հակամարտությանը միջազգային արձագանք}}Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությունը միջազգային լայն արձագանք է առաջացրել։ Պետությունների և կազմակերպությունների արձագանքը ներառել է դիվանագիտական գործիքների զգալի սպեկտր՝ դատապարտող բանաձևերի ընդունումից մինչև պատժամիջոցների սահմանումն ու հակամարտության երկու կողմերին հանդերձանքի մատակարարումը։

[[Պատկեր:Vladimir Putin at celebrating the 70th anniversary of D-Day (2014-06-06; 06).jpeg|thumb|Անգելա Մերկելը, Պետրո Պորոշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը 2014 թվականի հունիսի 6-ին [[Նորմանդիա]]յում]] Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ իր յոթերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի նոյեմբերին հայտնել Է Ուկրաինայի արևելքում զինված հակամարտությանը Ռուսաստանից զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref name=&quot;ohchr.org&quot; /&gt; Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ ութերորդ զեկույցում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչության մոնիթորինգային առաքելությունը 2014 թվականի դեկտեմբերին նշել է օտարերկրյա մարտիկների մասնակցությունը հակամարտությանը, ինչպես նաև այն, որ Ուկրաինայի իշխանությունների մարտիկներից մի քանիսում ճանաչել են ռուս զինծառայողներին&lt;ref name=&quot;UNUkrSev&quot; /&gt;

Միջազգային հանրությունը փորձում է հակամարտությունը դիվանագիտական մեթոդներով լուծել միջազգային խորհրդակցությունների, միջնորդական և բազմակողմ հանդիպումների և բանակցությունների միջոցով։ Մասնավորապես՝

* Ուկրաինայի վերաբերյալ Ժնևյան հայտարարություն է ստորագրվել 2014 թվականի ապրիլի 17-ին Ժնևում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Ուկրաինայի ներկայացուցիչների կողմից
* տեղի են ունեցել Ուկրաինայի հարցով կոնտակտային խմբի հանդիպումները Ուկրաինայի, Ռուսաստանի և ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչների հետ, որոնց արդյունքը, մասնավորապես, դարձել է 2014 թվականի սեպտեմբերի 5-ի Մինսկի արձանագրությունը
* տեղի են ունեցել «[[Նորմանդական քառյակ]]ի»՝ Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի ղեկավարների հանդիպումները, որոնց արդյունքը դարձել է 2015 թվականի փետրվարի 12-ի [[Մինսկի երկրորդ համաձայնագիր]]ը։

== Օտարերկրյա կամավորների քրեական հետապնդում ==
2014-2016 թվականներին Ուկրաինայում զինված հակամարտության սկսվելուց կարճ ժամանակ անց մի շարք երկրներ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իրենց քաղաքացիների համար՝ այլ պետության տարածքում մարտական գործողություններին անհատույց մասնակցելու համար։ Մինչ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների սկսվելը այդ երկրների օրենսդրությունը քրեական կարգով պատժում էր միայն վարձկանության համար, այսինքն՝ վճարովի հիմունքներով մարտերին մասնակցելու համար։

'''Այն երկրները, որտեղ դատապարտվել են Ուկրաինայի մարտական գործողություններին մասնակցած քաղաքացիները․'''
* {{Դրոշավորում|Բելառուս}}
** 2015 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Վասիլի Պարֆենկովի նկատմամբ վարձկանության համար, որը կռվել է Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2015/11/16_a_7895231.shtml Зачем на юго-восток Украины едут белорусы — Газета. Ru]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի մարտին Բելառուսի ՆԳՆ-ն հայտարարել էր Ուկրաինայում կռվող քաղաքացիների նկատմամբ 135 քրեական գործ հարուցելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |title=В отношении воевавших в Украине белорусов заведено 135 уголовных дел, заявляют в МВД {{!}} Информационно-справочный портал Беларуси — interfax.by |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2017-08-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829040535/https://www.interfax.by/news/belarus/1203276 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլին Բելառուսի քրեական օրենսգրքում ներառվել են հոդվածներ, որոնք նախատեսում են մինչև 5 տարվա ազատության սահմանափակում կամ 2-ից մինչև 5 տարվա ազատազրկում՝ Բելառուսի քաղաքացու (կամ Բելառուսում բնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձի) անշահախնդիր մասնակցության համար, օտարերկրյա պետության տարածքում հակամարտող կողմերից մեկի զինված կազմավորման գործում, ինչպես նաև զինված հակամարտությանը, առանց պետության լիազորության ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար։ Կամավորների պատրաստման, հավաքագրման, ուսուցման կամ ֆինանսավորման մեջ մեղավոր անձանց նկատմամբ քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները նախատեսում են 5-10 տարվա ազատազրկում։ 2017 թվականի սեպտեմբերին դատապարտվել է երկու տարվա ազատազրկման ազատության սահմանափակման համար Ալեքսեյ Երշովը, որը մասնակցել է ԴԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին։ Երշովը դարձել է 361-3-րդ հոդվածով դատապարտված առաջին քաղաքացին&lt;ref name=&quot;erch&quot;&gt;{{Cite web |url=https://openrussia.org/notes/714368/ |title=Статья «Наемничество» — кого сажают в России, Белоруссии и Казахстане |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928132536/https://openrussia.org/notes/714368/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Միացյալ Թագավորություն}}
** 2017 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայում դատապարտվել էր 5 տարվա և 4 ամսվա ազատազրկման գործազուրկ Բենջամին Ստիմսոնը, որը 2015 թվականին կամավոր մեկնել էր ԴԺՀ և մի քանի ամսվա ընթացքում գտնվել չճանաչված հանրապետության տարածքում&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/news/2017/07/14/n_10306244.shtml Суд Великобритании приговорил ополченца ДНР к тюремному сроку]&lt;/ref&gt;։ Նա մարտական գործողություններին չի մասնակցել, բայց ծառայել է ԴԺՀ զինված ուժերի թիկունքային ստորաբաժանումում՝ երբեմն մեկնելով առաջապահ դիրքեր&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/news-40601533 Британцу дали больше пяти лет за участие в боях на востоке Украины]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ղազախստան}}
** Քրեական օրենսգրքի «մասնակցությունը զինված հակամարտությանը օտարերկրյա պետության տարածքում» հոդվածը նախատեսում է մինչև 7 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[https://lenta.ru/news/2015/08/07/kazah/ Казахстанца осудили за участие в украинском конфликте: Украина: Бывший СССР: Lenta.ru]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի դեկտեմբերին ձերբակալվել է կամավոր Վդովենկոն, որը վերադարձել է ԼԺՀ-ից (դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի համար&lt;ref&gt;[https://e-news.su/info/38716-dobrovolcam-donbassa-grozit-ugolovnoe-presledovanie-na-rodine.html Добровольцам Донбасса грозит уголовное преследование на Родине.]&lt;/ref&gt;): 2015 թվականին Ղազախստանում դատապարտել են ևս չորս կամավորների, որոնք կռվել են Ուկրաինայում (նրանցից մեկը պայմանական ժամկետ է ստացել, իսկ մյուս երեքը՝ ազատազրկման իրական ժամկետներ)&lt;ref name=&quot;kprf&quot;&gt;[https://kprf.ru/pravda/issues/2016/120/article-56512/ Борьба с фашизмом карается тюрьмой]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին քրեական գործ էր հարուցվել ԴԺՀ-ից վերադարձած Մաքսիմ Երմոլովի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;kprf&quot; /&gt;։
* {{Դրոշավորում|Լատվիա}}
** 2015 թվականին Լատվիայի քրեական օրենսգիրքը լրացվել է երեք հոդվածներով, որոնք ուղղված են լատվիացի կամավորների դեմ, որոնք կռվում են ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից։ 77.1 հոդվածը նախատեսում է մինչև 10 տարվա ազատազրկում «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը ակտիվ մասնակցության համար, որն ուղղված է պետության տարածքային անձեռնմխելիության կամ քաղաքական անկախության դեմ»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |title=Новый закон позволит сажать в тюрьму латвийских наемников |accessdate=2020-01-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160919132907/http://baltnews.lv/riga_news/20150212/1013519400.html |archivedate=2016-09-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 77.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «այն կողմին, ում գործունեությունն ուղղված է պետության տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ», ֆինանսական կամ գույքային օգնության տրամադրման համար նախատեսված է նաև մինչև 10 տարվա ազատազրկում&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ 77.3-րդ հոդվածը նախատեսում է մինչև 8 տարվա ազատազրկում՝ «Լատվիայի Հանրապետության սահմաններից դուրս տեղի ունեցող զինված հակամարտությանը հակաիրավական մասնակցության համար»&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;։ Արդեն 2015 թվականի նոյեմբերին Լատվիայի երկու քաղաքացիների դեմ քրեական գործեր են հարուցվել Դոնբասում պատերազմին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/2121699.html За участие в ополчении Донбасса латвийцу грозит 10 лет тюрьмы]&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին ձերբակալվել է Լատվիայի ոչ քաղաքացի, որին մեղադրանք է առաջադրվել 77.1 հոդվածով&lt;ref&gt;[https://vz.ru/world/2016/2/4/792348.html Страны ЕС открыли сезон охоты на донбасских ополченцев]&lt;/ref&gt;։ Ձերբակալված Արտյոմ Սկրիպնիկը կռվել է ԼԺՀ-ի կողմում և վիրավորվել&lt;ref&gt;[http://politinform.su/politika/51414-v-latvii-nachalis-aresty-antifashistov-ischut-ruku-moskvy.html В Латвии начались аресты антифашистов. Ищут руку Москвы]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Սերբիա}}
** 2014 թվականին պատասխանատվություն է սահմանվել նույն արարքի համար՝ վեց ամսից մինչև 6 տարվա ազատազրկում մեկ անձի համար, մինչև 8 տարվա ազատազրկում կազմակերպված խմբի անդամի համար&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/2014/10/21/komandir-serbskikh-dobrovolcev-v-novorossii-na-rodine-menya-obvinili-po-dvum-statyam.html Командир сербских добровольцев в Новороссии: «На родине меня обвинили по двум статьям» — Политика — МК]&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի հուլիսի կեսերին Սերբիայում դատապարտվել էին Դոնբասից ութ կամավորներ. նրանց 3-ից մինչև 5 տարի պայմանական ազատազրկման էին դատապարտել&lt;ref&gt;[https://regnum.ru/news/1943627.html В Сербии осуждены добровольцы, отправлявшиеся воевать за Донбасс]&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սերբիայի դատախազությունը ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի կողմից կռված քաղաքացիների դեմ 45 քրեական գործ էր հարուցել&lt;ref&gt;[http://www.politika.rs/scc/clanak/392408/Tuzilastvo-pokrenulo-45-postupaka-protiv-placenika Тужилаштво покренуло 45 поступака против плаћеника]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Էստոնիա}}
** Պետության իշխանություններն Ուկրաինային 2016 թվականին հանձնել են Էստոնիայի քաղաքացի Վլադիմիր Պոլյակովին քրեական հետապնդելու համար, որին Ուկրաինայի իշխանությունները մեղադրել են ԼԺՀ-ի կողմից մարտական գործողություններին մասնակցելու մեջ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2016/06/30/polyakov/ Украине выдали причисленного к луганским ополченцам эстонца]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}}
** 2014 թվականին երկրում ստեղծվել է իրավական բազա, որը թույլ է տալիս պատասխանատվության ենթարկել այլ պետության տարածքում մարտերին անհատույց մասնակցելու համար․ «Դաշնային օրենքով չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետության տարածքում տվյալ պետության օրենսդրությամբ չնախատեսված զինված կազմավորմանը մասնակցելը, Ռուսաստանի Դաշնության շահերին հակասող նպատակներով պատժվում է ազատազրկմամբ՝ հինգից տասը տարի ժամկետով, ազատազրկմամբ՝ մեկ տարուց երկու տարի ժամկետով» &lt;ref&gt;[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=174173;fld=134;from=177261-1;rnd=0.2852511646228896 «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 13.07.2015, с изм. от 16.07.2015) (с изм. и доп., вступ. в силу с 25.07.2015) — КонсультантПлюс]&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հոկտեմբերին քրեական գործ էր հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 359-րդ հոդվածի 3-րդ մասով՝ Ռուսաստանի քաղաքացի Ռոման Ժելեզնովի նկատմամբ «զինված հակամարտությանը վարձկանի մասնակցության» համար&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;, որը կռվում էր Ուկրաինայի կողմից&lt;ref&gt;Доклад [[Московская Хельсинкская группа|Московской Хельсинкской группы]] «[http://mhg-main.org/sites/default/files/files/doklad-prava-cheloveka-rf-2015-ru.pdf Права человека в Российской Федерации]», с. 224&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մարտին Ռոման Ժելեզնովը հեռակա կարգով դատապարտվել էր 4 տարվա ազատազրկման&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[https://vesti-ukr.com/mir/283619-sud-moskvy-prihovoril-rossijanina-iz-azova-k-chetyrem-hodam-kolonii Суд Москвы приговорил россиянина из «Азова» к четырём годам колонии]&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշավորում|Հունգարիա}}
** 2018 թվականի ապրիլին Կրիստիան Լ.-ն, որը կռվում էր ԴԺՀ-ի կողմից, հունգարական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «զինված ընդհարումներին մասնակցող զինված խմբին արգելված միանալու համար»։ Դատավճիռը երկու տարի էր։

'''Այն երկրները, որտեղ քրեական պատասխանատվություն են սահմանել Ուկրաինայում կռված քաղաքացիների նկատմամբ, բայց դատապարտումների փաստերի մասին տեղեկություններ չկան․'''
* {{Դրոշավորում|Ղրղզստան}}
* 2015 թվականին քրեական օրենսգիրքը լրացվել է 226-4-րդ հոդվածով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |title=В Кыргызстане вводится уголовная ответственность за наемничество и участие в вооруженных конфликтах |accessdate=2019-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160826082207/http://kyrtag.kg/politics/v-kyrgyzstane-vvoditsya-ugolovnaya-otvetstvennost-za-naemnichestvo-i-uchastie-v-vooruzhennykh-konfli |archivedate=2016-08-26 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, որը Ղրղզստանի քաղաքացու համար նախատեսում է «օտարերկրյա պետության տարածքում զինված հակամարտություններին կամ ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար վարձկանության նշանների բացակայության դեպքում» պատիժ՝ 5-ից մինչև 8 տարի ազատազրկում (նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված հանցավոր խմբի կողմից այդ արարքը կատարելու դեպքում՝ 8-12 տարի ժամկետով)&lt;ref&gt;[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/568 Уголовный кодекс Кыргызской республики от 1 октября 1997 года № 68]&lt;/ref&gt;։
*{{Դրոշավորում|Չեռնոգորիա}}
** Իշխանությունները քրեական պատասխանատվություն են սահմանել իր տարածքում մշտապես բնակվող անձանց՝ այլ երկրների տարածքում մարտական գործողություններին մասնակցելու համար&lt;ref&gt;[http://www.senica.ru/balkans/news/chernogoriya-prinyala-zakon-o-dobrovolcakh-i-nayomnikakh Черногория приняла закон о добровольцах и наёмниках — Senica.ru — Сербия и бывшая Югославия]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները օտարերկրյա կամավորներին, որոնք կռվում էին ԼԺՀ-ի և ԴԺՀ-ի համար (բացի Ռուսաստանի քաղաքացիներից), սկզբում չեն հետապնդել.մինչև 2017 թվականը նրանց նկատմամբ ոչ մի դատավճիռ Ուկրաինական դատարաններ չեն կայացրել։ Առաջին օտարերկրյա կամավորը (չհաշված Ռուսաստանի քաղաքացիներին) դարձել Է Բրազիլիայի քաղաքացի Ռաֆայել Մարկես Լուսվարգին&lt;ref&gt;[https://ru.krymr.com/a/28338011.html «Год в траншеях, в окопах»: исповедь осужденного бразильца из «ДНР»]&lt;/ref&gt;։ Կիևի Պեչերսկի շրջանային դատարանի դատավճռով նա 2017 թվականի հունվարին դատապարտվել էր 13 տարվա ազատազրկման՝ ինքնահռչակ ԴԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար ունեցվածքի բռնագրավմամբ&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/09feb2017/dnrmercenary.html На Украине россиянина приговорили к 11 годам тюрьмы за участие в войне на стороне ДНР]&lt;/ref&gt;, սակայն դատավճիռը չեղյալ էր հայտարարվել վերաքննիչ դատարանի կողմից ընթացակարգային խախտումների պատճառով, իսկ խափանման միջոցը փոխվեց կալանքից անձնական պարտավորությամբ՝ երկու ամիս ժամկետով&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sbu-o-zaderzhanii-nacionalistami-lusvargi-reshenie-kotoroe-vyzvalo-vozmushchenie-obshchestva-baziruetsya-isklyuchitelno-na-procedurnyh-momentah-244730.html СБУ о задержании националистами Лусварги: Находится на свободе потому, что ожидает решения суда под личным обязательством]&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի մայիսին Լուսվարգին կրկին կալանավորվել է&lt;ref&gt;[https://gordonua.com/news/war/sud-arestoval-lusvargi-245062.html Суд арестовал Лусварги / ГОРДОН]&lt;/ref&gt; և 2019 թվականի մայիսի 2-ին կրկին դատապարտվել 13 տարվա ազատազրկման&lt;ref&gt;[https://www.pravda.com.ua/news/2019/05/2/7214109/ Суд дав бразильцю Лусваргі 13 років тюрми допомогу бойовикам ОРДЛО] // «Українська правда», 2.05.2019.&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարին Ուկրաինայի դատարանը 10 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել ԼԺՀ-ի կողմից մարտերին մասնակցելու համար (ինչպես նաև հրազեն և ռազմամթերք պահելու և կրելու համար) Ռուսաստանի քաղաքացի Վիկտոր Ագեևը&lt;ref&gt;[https://russian.rt.com/ussr/news/474269-ageeva-prigovor-sud Задержанного на Украине россиянина Агеева приговорили к 10 годам лишения свободы]&lt;/ref&gt;։

== Իրավական որակավորում ==
Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության միասնական իրավական գնահատական գոյություն չունի։ Այսպես, Amnesty International-ը ուղղակիորեն հայտարարել է ռազմական գործողություններին ռուս զինծառայողների մասնակցության մասին&lt;ref&gt;Amnesty international, [https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/09/ukraine-mounting-evidence-war-crimes-and-russian-involvement/ Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement.]&lt;/ref&gt;։ Դրա հետ մեկտեղ Human Rights Watch-ը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտությունը դիտարկել է որպես ոչ միջազգային բնույթի զինված հակամարտություն&lt;ref&gt;[[Human Rights Watch]], [https://www.hrw.org/ru/news/2014/07/01/vostochnaya-ukraina-voprosy-mezhdunarodnogo-gumanitarnogo-prava Восточная Украины: вопросы международного гуманитарного права.]&lt;/ref&gt;։ Էմորիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Լաուրի Բլանկը պնդում է, որ որոշակի հանգամանքներում հակամարտությունը կարող է ճանաչվել միջազգային&lt;ref&gt;[http://harvardnsj.org/2014/05/ukraines-crisis-implications-for-the-law-of-armed-conflict/ Harvard National Security Journal — Ukraine’s Crisis: Implications for the Law of Armed Conflict]&lt;/ref&gt;։ Սուրբ Թովմասի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր Ռոբերտ Դելահանթին հայտարարում է Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի Դաշնության ագրեսիայի մասին՝ նշելով, որ այն սկսվել Է Ղրիմի միացումից&lt;ref&gt;Robert J. Delahunty. The Crimean Crisis. University of St. Thomas Journal of Law and Public Policy, 2014. № 6&lt;/ref&gt;։ Ամերիկացի լրագրող Նոլան Պետերսոնը՝ նախկինում զինվորականը «Ուկրաինայում ոչ թե քաղաքացիական պատերազմ է, այլ ներխուժում» վերնագրով հոդված է հրապարակել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |title=В Украине не гражданская война, а вторжение, — американский журналист |accessdate=2020-07-31 |archive-date=2020-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219225128/http://vnews.agency/news/society/13333-v-ukraine-ne-grazhdanskaya-voyna-a-vtorzhenie-amerikanskiy-zhurnalist.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, Լյուբլյանայի համալսարանի քաղաքագիտության պրոֆեսոր Անտոն Բեբլերը նշել է, որ ի տարբերություն Ղրիմի, Արևելյան Ուկրաինայի տարածքում դեռևս ոչ ոք չի արձանագրել ռուսական կանոնավոր զինված ուժերի ստորաբաժանումների ներկայությունը&lt;ref name=&quot;bebler2015&quot;&gt;{{статья|автор=Anton Bebler|заглавие=Crimea and the Russian-Ukrainian Conflict|ссылка=http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|язык=en|издание=Romanian Journal of European Affairs|тип=журнал|год=2015|месяц=3|число=15|том=15|номер=01|страницы=48|doi=|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190214161758/http://rjea.ier.ro/sites/rjea.ier.ro/files/articole/RJEA_2014_vol15_no1_art.3.pdf|archivedate=2019-02-14}}&lt;/ref&gt;։

Ռուս գիտնականները, մասնավորապես Ի. Կոտլյարովը, գերադասում են կենտրոնանալ ռազմական հանցագործությունների վրա, որոնք կատարվել են հակամարտության ընթացքում, քան նրա որակավորումների վրա&lt;ref&gt;Котляров И. И., Пузырева Ю. В. Гражданская война в Украине: международное право и уголовная ответственность индивидов за совершение международных преступлений // Московский журнал международного права. 2014. № 4, стр. 16—30&lt;/ref&gt;։ Սակայն որոշ ռուս գիտնականներ, մասնավորապես, Կ. Պ. Սավրիգան, պնդում է, որ եթե մի կողմ թողնենք հակամարտությանը ռուսական զորքերի անմիջական մասնակցության հարցը, ապա այն, միևնույն է, կարող է ճանաչվել միջազգային, եթե ապացուցվի, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ԼԺՀ և ԴԺՀ զինված կազմավորումների նկատմամբ «արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացրել»&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;Саврыга К. П. Украинский кризис и международное право: конфликт на востоке Украины и сецессия Крыма // Право и политика. 2015. № 7, стр. 954—967&lt;/ref&gt;։ Նա նաև պնդում է, որ նույնիսկ ապստամբներին ընդհանուր օգնությունը կարող է բավարար լինել հակամարտությունը որպես միջազգային որակելու համար, սակայն այդ դեպքում Ռուսաստանի Դաշնությունը պատասխանատու չի համարվի ապստամբների գործողությունների համար (որոնց նկատմամբ կկիրառվեն միջազգային հակամարտություններում գործող ավելի խիստ կանոններ) և նրա գործողությունները չեն կազմի ագրեսիայի ակտ, քանի որ այդպիսի որակումը, ՄՏԲԽ-ի որոշմանը համապատասխան, հնարավոր է բացառապես հումանիտար նկատառումներից ելնելով&lt;ref&gt;Darcy S. Judges, Law and War: The Juducial Development of International Humanitarian Law. Cambridge. 2014.&lt;/ref&gt;։ Սավրիգան նաև նշում է, որ գոյություն ունեցող միջազգային օրինակարգում նույնիսկ ռուսական ագրեսիայի փաստի հաստատման դեպքում Ուկրաինան չի կարող հասնել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ միջազգային իրավունքի ոչ մի իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջոցի&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.radiosvoboda.org/a/25456177.html Ուկրաինայի արևելքում մարտական գործողությունների գոտում իրավիճակի քարտեզների արխիվ]{{ref-uk}}
* [http://timer.od.ua/minds/perejivet_li_ukraina_okonchatel_noe_reshenie_russkogo_voprosa_334.html Արդյո՞ք Ուկրաինան «ռուսական հարցի վերջնական լուծումը» կապրի։] // Timer.od.ua — 25/08/14
* {{статья |автор= |заглавие=Ով է կռվում ուկրաինական ուժայինների կողմում. մարդիկ, միջոցներ, սպառազինություն |оригинал= |ссылка=http://ria.ru/world/20140801/1018500542.html |автор издания= |издание=[[Ռիա Նովոստի]] |тип= |место= |издательство= |год=01.08.2014 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=РИА Новости |archiveurl=http://www.peeep.us/f6ec7478 |archivedate=2014-08-01}}
* {{cite web |url=http://www.mid.ru/bdomp/Ns-dgpch.nsf/0/38fa8597760acc2144257ccf002beeb8/|title=«Սպիտակ գիրք» (Ուկրաինայում Մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության սկզբունքի խախտումներ) (2013-2014) |last=|first=|author= |date= 2014-12-12 |work= |publisher=// [[Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն]]|accessdate=|lang=ru}}
* {{cite web |url=http://images.derstandard.at/2014/07/10/Abductions-and-Torture-in-Eastern-Ukraineengl.pdf|title=Abductions and torture in eastern Ukraine (Похищения и пытки на восточной Украине) |author= |date= 2014-07|work= |publisher=// [[Международная амнистия]] |accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|title=Report on the human rights situation in Ukraine (Положение с правами человека на Украине)|author= |date= 2014-06-15|work= |publisher=// Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights ([[Организация Объединённых Наций]])|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* {{cite web |url=http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/UNICEF%20Ukraine%20SitRep%20%2310%20-%2031%20May%202014.pdf|title=Ukraine Humanitarian Situation Report № 10|author= |date= 2014-05-31|work= |publisher=// [[ЮНИСЕФ]]|accessdate= 2014-07-12 |lang=en}}
* [https://meduza.io/feature/2016/02/11/mozhno-skazat-ispytali-sebya «Դոնբասում կռված ռուս քաղաքացիների մենախոսությունները — Meduza]
* [[Тарасов, Александр Николаевич|Тарасов А. Н.]] [http://saint-juste.narod.ru/Kakoj_harakter.html Какой характер носит война в Донбассе?]
* [https://cyberleninka.ru/article/n/otverzhennye-sravnitelnye-biografii-ukrainskihi-novorossiyskih-polevyh-komandirov Щербак А. Н., Комин М. О., Соколов М. А. «Отверженные»: Сравнительные биографии украинских и «новороссийских» полевых командиров // Журнал политической философии и социологии политики «Полития. Анализ. Хроника. Прогноз»]
* {{cite web |url=https://www.osce.org/ru/ukraine-smm/reports|title=Ուկրաինայում հատուկ մոնիթորինգային առաքելության ամենօրյա եւ օպերատիվ հաշվետվությունները|last=|first=|author= |date= 2019-06-03|work= |publisher=// OSCE ([[ОБСЕ]])|accessdate= 2019-06-03 |lang=ru}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2015 հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2016 հակամարտություններ]]</text>
      <sha1>arc1x8mddcs9cr7jndb3z3qvu4z7svs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հելեն Քլարկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>968371</id>
    <revision>
      <id>8492265</id>
      <parentid>8360630</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4588" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Հելեն Էլիզաբեթ Քլարկ''' ({{lang-en|Helen Elizabeth Clark}}, {{ԱԾ}}), [[Նոր Զելանդիայի Լեյբորիստական կուսակցություն|Նոր Զելանդիայի Լեյբորիստական կուսակցության]] առաջնորդ, [[Նոր Զելանդիայի վարչապետ]] 1999 թվականի դեկտեմբերի 5-ից մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 18-ը։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է ֆերմերի և ուսուցչուհու ընտանիքում։ [[Օքլենդ (Նոր Զելանդիա)|Օքլենդի]] համալսարանում սովորել է քաղաքագիտություն, 1973-1981 թվականներին նույն տեղում դասավանդել է։ 1973 թվականից Լեյբորիստական կուսակցության անդամ։ 1981 թվականին առաջին անգամ ընտրվել է խորհրդարան։ 1987-1989 թվականներին աշխատել Է Դեյվիդ Լոնգի, Ջեֆրի Պալմերի և Մայք Մուրի Լեյբորիստական կառավարություններում՝ սկզբում շինարարության նախարար, ապա՝ առողջապահության նախարար և փոխվարչապետ։ 1989 թվականին տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրություններում Ազգային կուսակցությունից կրած պարտությունից հետո Լեյբորիստական կուսակցությունը դարձել է ընդդիմություն։ 1993 թվականից մինչև 2008 թվականը Հելեն Քլարկը Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդն էր։

1999 թվականին Լեյբորիստական կուսակցությունը կոալիցիա է կազմել դաշինքի կուսակցության հետ, և Հելեն Քլարկը գլխավորել է կառավարությունը։ Նա զբաղեցրել է նաև մշակույթի նախարարի պաշտոնը։ Կողմ է Նոր Զելանդիայի ոչ միջուկային կարգավիճակի պահպանմանը, սոցիալական ապահովության համակարգի կատարելագործմանը։

2002 թվականին կոալիցիան փլուզվել է, և տեղի են ունեցել նոր ընտրություններ։ Նրանցից հետո լեյբորիստները կոալիցիա են կազմել Առաջադիմական կուսակցության հետ և կառավարություն ձևավորել ապագայի կուսակցության և Կանաչների աջակցությամբ։ 2003 թվականին Քլարկը դատապարտել է ներխուժումը նույն թվականին նա հայտարարել է, որ Նոր Զելանդիան հանրապետություն դարձնելը անխուսափելի է (ներկայում պաշտոնապես երկրի ղեկավար է համարվում Մեծ Բրիտանիայի թագուհին, որը ներկայացրել է գեներալ-նահանգապետը)։

2005 թվականի սեպտեմբերի 17-ին տեղի ունեցան հերթական խորհրդարանական ընտրությունները։ Այս անգամ լեյբորիստները ստացել են 50 տեղ՝ Ազգային կուսակցության 48-ի դիմաց, 121 տեղանոց խորհրդարանում։

2016 թվականի համար նա [[Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր|ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի]] ղեկավարն է և ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի պաշտոնի թեկնածուն։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20020929230637/http://www.primeminister.govt.nz/ Сайт премьер-министра Новой Зеландии]{{ref-en}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Քլարկ, Հելեն}}
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի պաշտոնյաներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորզելանդացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>l0eiruv2qdef1yyr9gzdyc1bf3soq5j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նենսի Աստոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>969391</id>
    <revision>
      <id>8492307</id>
      <parentid>8461068</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:25:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7528" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
[[Պատկեր:Nancy Viscountess Astor by John Singer Sargent.jpeg|մինի|374x374փքս]]
'''Վիկոնտեսսա Նենսի Աստոր''' ({{lang-en|Nancy Witcher Astor, Viscountess Astor}}, ի ծնե '''Նենսի Լենգհորն''' ({{lang-en|Nancy Langhorne}}, {{ԱԾ}}), առաջին կինը, ով [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ]]ի  բրիտանական խորհրդարանի ստորին պալատում նշանակվել է պատգամավոր։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Nancy_Astor.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Nancy_Astor.jpg|մինի|1908{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} թվական]]
Եղել է ամերիկացի միլիոնատեր Չ. Լենգհորնի դուստրը։ [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]] եկել է երիտասարդ տարիքում՝ առաջին ամուսնուց բաժանվելուց հետո։ Այստեղ ամուսնացել է Աստորների արդյունաբերական դինաստիայից մեդիա-նագնատ Ուիլյամ Աստորի հետ։ Իրենց գոյատևման համար նորահարուստները ձեռք են բերում Կլիվդեն հերցոգական կալվածատունը, որտեղ տրվում էր պերճաշուք ընդունելություն։ [[Պահպանողականություն|Պահպանողականները]], որոնք հավաքվել էին Աստորի շուրջը, կոչվում էին «Կլիվդենի հավաքածու»։

== Քաղաքական կարիերա ==
Լեդի Աստորը 1919 թվականին դարձել է պատգամավոր և խորհրդարանում սկսել է աշխատել 25 տարեկանից։ Նա մեծ ուշադրություն էր դարձնում կանանց սոցիալական, ընտանեկան խնդիրներին և հայտնի էր որպես ալկոհոլի հակառակորդ։ Իր առաջին ելույթի ժամանակ խորհրդարանում նա ալկոհոլին «դև» է անվանել, որը հանդիսանում է բոլոր չարիքների արմատը, իսկ 1923 թվականին ներկայացրել է օրինագիծ սպիրտային խմիչքների վաճառքի վերաբերյալ, ըստ որի դրանք պետք է միայն 18 տարեկանը լրացած անձանց հասանելի լինեն։

Ակտիվ հետաքրքրություն էր ցուցաբերում նաև համաշխարհային քաղաքականության նկատմամբ։ Սկզբում նա և իր ամուսինը աջակցում էին [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] վարչապետ [[Նևիլ Չեմբեռլեն|Նևիլ Չամբեռլենին]] և [[նացիստական Գերմանիա]]յի հետ ամեն գնով խաղաղության կողմնակիցներ էին։ [[Ուինսթոն Չերչիլ|Ուինստոն Չերչիլի]] քաղաքականությանը Աստորը նույնպես չէր աջակցում։
[[Պատկեր:Nancy-Astor-Viscountess-Astor.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Nancy-Astor-Viscountess-Astor.jpg|մինի|1923{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }} թվական]]
1945 թվականի հետպատերազմյան առաջին ընտրություններում Աստորը իր թեկնածությունը չի առաջադրել և իր կյանքի վերջին երկու տասնամյակներն անց է կացրել քաղաքականությունից դուրս։

== Հայտնի արտահայտություն ==

* '''Լեդի Աստոր –''' Եթե ես ձեր կինը լինեի, Ուինստոն, ձեր սուրճի մեջ թույն կլցնեի։

'''Չերչիլ''' – Իսկ եթե ես ձեր ամուսինը լինեի, ապա կխմեի այն

([[Ուինսթոն Չերչիլ|Ուինստոն Չերչիլ]]'', 1912 թվական)''

== Հանդիպում Ստալինի հետ ==
1931 թվականին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] այցելության ժամանակ ունեցել է հանդիպում [[Իոսիֆ Ստալին|Ստալինի]] հետ։ Խորհուրդ տալով խորհրդային առաջնորդին պատվիրակություն ուղարկել Բրիտանիա՝ ուսումնասիրելու մանկապարտեզների սարքելու փորձը (ինչ է կատարվել), լեդի Աստորը հարցրել է&lt;ref name=&quot;BBC_ 27.10.2014&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/uk/2014/11/141127_britain_parliament_lady_astor «Первая женщина в палате общин: остроумие и скандалы»], BBC, 27.10.2014&lt;/ref&gt;։&lt;blockquote&gt;{{քաղվածք|Ե՞րբ կդադարեք սպանել ձեր հպատակներին։|}}&lt;/blockquote&gt;Ստալինը պահանջում է ասվածը փոխանցել բառացի և ասում է. «Մեր երկրում  պայքար է ընթանում սահմանադրությունը խախտողների դեմ։ Աշխարհը կսկսվի, երբ խախտումները դադարեն։ Լեդի Աստորը այն եզակի մարդն էր, ով Ստալինի աչքերի մեջ նայելով, անվանել է նրան մարդասպան&lt;ref name=&quot;BBC_ 27.10.2014&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;0&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== Գրականություն ==

* {{книга|заглавие=Nancy Astor: A Biography|издательство=[http://www.mcgraw-hill.com/edu/default.shtml McGraw-Hill]|год=1981|место=New York City|isbn=0-07-040784-3|язык=und|автор=Masters, Anthony}}
* {{книга|заглавие=Nancy: The Life of Lady Astor|издательство=[http://www.academychicago.com/ Academy Chicago Publishers]|год=1984|место=Chicago, Illinois|isbn=0-89733-098-6|язык=und|автор={{Нп3|Christopher Sykes (author)|Sykes, Christopher|en|Christopher Sykes (author)}}}}
* {{книга|заглавие=Nancy Astor’s Canadian Correspondence, 1912–1962|издательство={{Нп3|Edwin Mellen Press}}|год=1997|место=Lewiston, New York|isbn=0-7734-8452-3|язык=en|автор=Astor, Lady Nancy|ответственный=Martin Thornton}}
* Wearing, J. P. (editor), ''Bernard Shaw and Nancy Astor'' (University of Toronto Press, 2005)

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20120514121913/http://vahistorical.org/nlsa.htm Portrait of Nancy Langhorne Shaw Astor] by Edith Leeson Everett, Virginia Historical Society, Richmond, Virginia
* [http://www.hmdb.org/marker.asp?marker=1535 Mirador Historical Marker], Albemarle County, Virginia
* [http://www.cracroftspeerage.co.uk/ Нэнси Астор] на cracroftspeerage.co.uk

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Աստոր, Նենսի}} 
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի սուֆրաժիստներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>420us6o610jqgjbcoqrdob9ed99jzra</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի բռնակցման ժամանակագրություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>969675</id>
    <revision>
      <id>8492585</id>
      <parentid>8438120</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:17:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154406" xml:space="preserve">{{Հիմնական|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}
'''Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը''' իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները ([[Եվրոմայդան]]), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությամբ [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնից, որը [[Ղրիմ]]ում շատերի կողմից ընկալվել է որպես [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] քվեարկությունը, [[Լյուստրացիան Ուկրաինայում|լյուստրացիայի]] մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական [[ԶԼՄ]]-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել [[Ղրիմի թաթարներ]]ի մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը [[Ռուսաստանի նախագահ|նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո&lt;ref name=&quot;FMSO&quot;&gt;{{Cite web|url=http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|title=Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine|author=McDermott|work=FMSO|quote=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151102190004/http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|archivedate=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.7683&amp;Lang=R 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/ru/press_service/minister_speeches/-/asset_publisher/7OvQR5KJWVmR/content/id/3018203 Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал «[[Россия 1]]».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |date=2019-12-09 }}. 112.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]. korrespondent.net&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել [[Անատոլի Մոգիլև]]ի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ [[Սերգեյ Ակսենով]]ին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|author=Корсовецкий Р.|accessdate=2016-06-05|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;cgr1314&quot; /&gt;։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]. lenta.ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]. Би-би-си.&lt;/ref&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են [[Ուկրաինայի Զինված ուժեր]]ի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|author=|website=|date=2015|publisher=[[Вести. Репортёр]]|deadlink=yes|accessdate=2018-12-22|archiveurl=https://archive.today/20150622114855/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html%23.VYf2Hi_LfK5#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2015-06-22}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց [[Ուկրաինայի Սահմանադրություն|Ուկրաինայի Սահմանադրությանը]] հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք [[Սևաստոպոլ]]ը&lt;ref&gt;{{статья |автор =Токарев А. А.|заглавие =Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России|ссылка= http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|издание= Вестник МГИМО-Университета|место= М.|издательство  = [[МГИМО]]|год= 2015|номер =5 (44)|страницы =38|issn =2071-8160|archiveurl =https://web.archive.org/web/20160112111331/http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|archivedate =2016-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Помогли&quot;&gt;{{Cite web|url =http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61|title =Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1|date =2014-06-04|publisher =[[Kremlin.ru]]|accessdate =2014-11-24|archivedate =2014-10-31|archiveurl =https://archive.is/20141031082347/http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ARC16&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Sev16&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;RBTR&quot; /&gt;։

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ ''անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։''

== Նախապատմություն ==
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)] (12 мая 2014)&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11418|title=Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР|date=2014-11-25|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110142913/http://crimea.gov.ru/act/11418|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11433|title=Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года  № 1477-6/13 «О политической ситуации»|date=2014-11-27|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110143229/http://crimea.gov.ru/act/11433|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |title=«Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013 |accessdate=2014-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ ''«եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»''&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2013-12-16/1_kiev.html В Киеве опасаются переворота в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/krim_na_antimaydane_budet_trebovat_referendum_o_nezavisimosti__svobodovets/n392004 Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_pr-gotovit-v-krymu-antimajdan-s-trebovaniem-nezavisimosti-poluostrova-sirotyuk/531970 ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=u_EgmToI-Mc 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода]&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/world/2013/12/16/evromaidan-2013/727900-ukraina-treshchit-po-shvam-i-pervym-mozhet-otkolotsya-krym Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nr2.ru/video/krym-gotovitsja-objavit-gosudarstvennuju-nezavisimost-pri-podderzhke-rossii-–-deputat-56789.html Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2013/12/19/sootechestvenniki-anons.html|title=Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска|author=|website=[[Российская газета]]|date=2013-12-19|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին [[Մոսկվա]]յում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց [[Հարավային Օսիա]]յում և [[Աբխազիա]]յում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/865451-vozmojnost-vvoda-voysk-v-ukrainu-putin-nazval-chushyu-i-erundoy.html|title=Возможность ввода войск в Украину Путин назвал &quot;чушью и ерундой&quot;|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/19859|title=Пресс-конференция Владимира Путина|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |title=Снова ДНД? |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802141902/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |title=«Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327095501/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |title=Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327093645/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |title=Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327112146/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |title=Вставайте, люди русские! |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802151510/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և [[Նեոնացիզմն Ուկրաինայում|նեոնացիստներին]]», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին &lt;...&gt; և չեն ապրի «''բանդերական'' Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2014/01/22/krim-site-anons.html|title=Крым может отделиться от Украины в случае победы &quot;евромайдана&quot;|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;, սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news_in_brief/2014/01/140127_rl_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=У Севастополі заявили про можливий &quot;вихід із правового поля України&quot;|publisher=BBC News Україна|lang=uk|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/24_01_2014_2 Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/876302-kryimskie-vlasti-zayavili-chto-ne-planiruyut-otdelyatsya.html|title=Крымские власти заявили, что не планируют отделяться|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины|author=|url=https://comments.ua/politics/448550-glava-parlamenta-ark-otkrestilsya.html|work=Комментарии.ua|date=}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝  «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |title=Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны |accessdate=2014-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |archivedate=2014-02-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1226922.html|title=Первый президент Крыма выступил за независимость автономии|date=2014-01-29|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года  № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11587|title=Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170849/http://crimea.gov.ru/act/11587|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|lang=uk|accessdate=2014-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;, իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» ==
[[Պատկեր:Этнокарта Крыма.png|thumb|Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը]]
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը&lt;ref name=&quot;Matsuzato&quot;&gt;Matsuzato, Kimitaka. [https://muse.jhu.edu/article/619862/pdf Domestic Politics in Crimea, 2009—2015]. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է  «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|accessdate=2015-01-22|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07}}&lt;/ref&gt;։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://flot.com/news/navy/?ELEMENT_ID=161356|title=Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами|author=|website=[[Центральный Военно-Морской Портал]]|date=2014-02-21|publisher=|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt; ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/191455.html|title=Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны|publisher=Интерфакс-Украина|lang=ru|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|p=6}}։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «''չծխել»'' այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից&lt;ref name=&quot;Могилёв&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.kianews.com.ua/news/v-cherkasskoy-oblasti-ekstremisty-napali-na-krymskih-aktivistov-mogilev|title=В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев|publisher=www.kianews.com.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sobytiya.info/news/14/38745|title=Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев|publisher=www.sobytiya.info|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;, որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://atr.ua/news/31260-krymskih-zaschitnikov-prezidenta-zastavljali-pet-gimn-ukrainy-podrobnosti-prois|title=Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины|publisher=atr.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «''վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |title=ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107022012/https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |archivedate=2017-11-07 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է&lt;ref name=&quot;Вести Укр&quot;&gt;{{cite web|url=https://vesti-ukr.com/krym/45594-krymchane-rasskzali-o-korsun-shevchenkovskoj-tragedii|title=Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии|date=2014-04-02|publisher=Vesti-ukr.com}}&lt;/ref&gt;։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների&lt;ref&gt;Капицын В. М. [https://ukros.ru/wp-content/uploads/2016/03/капицын.doc Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016&lt;/ref&gt; և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»&lt;ref name=&quot;Капицын2&quot;&gt;Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/26904323.html|title=Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів|publisher=Радіо Свобода|lang=uk|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |title=Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613022359/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |archivedate=2018-06-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |title=Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181216062827/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |archivedate=2018-12-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|lang=ru|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630215737/http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 |date=2015-06-30 }}&lt;br&gt;[http://comments.ua/politics/453585-pod-zdaniem-verhovnoy-radi-krima.html Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ]&lt;br&gt;[http://investigator.org.ua/news/118915/ Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;.

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.]// Коммерсант. — 21.02.2014.&lt;/ref&gt; ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|title=Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине|date=2014-02-21|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|archiveurl=https://archive.is/20140223081530/http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|archivedate=2014-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=22.2.2014 |url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII |title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України |publisher=Верховная Рада Украины |accessdate=2014-2-23 |lang=uk |description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html |date=2014-11-28 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309669-sezd-v-kharkove-vsui-vlast-na-yuho-vostoke-berut-mestnye-sovety-rezoluitsyia Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները{{sfn|Ъ|2015}}։

== Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից ==
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/454180-sevastopole-snova-podnimayut-vosstanie.html В Севастополе снова поднимают восстание] — Комментарии, 24/02/2014&lt;/ref&gt; («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/ukraine-crisis-secession-russian-crimea Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian] {{Ref en}}&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/mer-sevastopolya-chalyy-poprosil-u-rossii-deneg-139890_.html «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег]. zn.ua, 27.2.2014&lt;/ref&gt;։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.8692.ru/news/481567/sevastopol-ne-priznaet-verhovnuu-radu-na-mitinge-vybrali-novogo-glavu-goroda-foto|title=Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города|author=|website=|date=|publisher=8692.ru|accessdate=2018-12-22}}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին&lt;ref name=&quot;RBmil&quot;&gt;[http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Russkiy_blok_Mi_nachinaem_segodnya_sozdavat_v_Sevastopole_silovie_strukturi_samooboroni Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны]. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |title=В Крыму записываются в роты охраны порядка |accessdate=2014-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301164739/http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |archivedate=2014-03-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, [[Սիմֆերոպոլ]]ում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |title=Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин. |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222173535/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/119259/ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |title=«Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190324101304/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |archivedate=2019-03-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին&lt;ref name=&quot;Могилёв признаёт новую власть&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2415095 Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады] // [[Коммерсантъ]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119281/ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины] // Центр журналистских расследований, 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150629191436/http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu |date=2015-06-29 }} {{Webarchive|https://archive.is/hriNn|{{HumanizeDate|2015-06-29}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |title=Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180805052612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |archivedate=2018-08-05 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական&lt;ref name=&quot;Обращение СГГА (24-02)&quot;&gt;{{cite news|url=http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|title=Дорогие севастопольцы!|publisher=Пресс-служба СГГА|archiveurl=https://archive.is/20140224230554/http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|archivedate=2014-02-24|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем|work=|publisher=[[Slon.ru]]|date=2014-02-24|url=http://slon.ru/fast/world/sevastopol-ostalsya-bez-mera-1061514.xhtml|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/02/140224_ru_n_sevastopol_statement Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные]&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://an-crimea.ru/page/news/57962|title=Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым|publisher=an-crimea.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evening-crimea.com/news/24-02-2014_pozvonite-popozzhe-mvd-i-sbu-udalos-privesti-v-normu-rossijan-v-sevastopole|title=Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось &quot;привести в норму&quot; россиян в Севастополе|website=Крым вечерний|date=2014-02-24|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;{{Cite web |url=http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |title=Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому |accessdate=2018-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |archivedate=2016-10-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել&lt;ref name=&quot;Создание Коордсовета&quot;&gt;{{Cite web |url=https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |title=В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет |accessdate=2015-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402232554/https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії|work=|publisher=Радио Свобода|date=2014-02-25|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25275993.html|lank=uk}}&lt;/ref&gt;։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |title=«Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2020-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221141513/https://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/03/12/reg-ufo/o-chem-vspominaiut-uchastniki-krymskoj-vesny.html|title=О чем вспоминают участники Крымской весны|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-03-18|quote=Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA229&amp;lpg=PA229&amp;dq=%22There+appears+to+never+have+been+a+friendship+train+sent+by+RS+to+Crimea%22&amp;source=bl&amp;ots=rkjUvmpdqj&amp;sig=ACfU3U3KXv_XFU2GIyWPL92xEoHV63wL7Q&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96vDDoovhAhXFxMQBHQQuCWEQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&amp;q=%22There%20appears%20to%20never%20have%20been%20a%20friendship%20train%20sent%20by%20RS%20to%20Crimea%22&amp;f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страницы=|страниц=368|isbn=9781476628752|isbn2=}} — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot;&gt;{{книга
 | автор         = Kashin V., Denisentsev S.
 | часть         = Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine 
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = East View Press
 | год           = 2014
 | volume        = 
 | pages         = 
 | columns       = 
 | allpages      = 
 | серия         = 
 | isbn          =  978-1-879944-22-0
 | doi           = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|loc=Ukrainian Actions Contributing to Russian Success|p=21}}։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11604 Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |title=Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132348/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |title=Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802143953/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |title=Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327173033/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |title=В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132434/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |title=Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415143455/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Правительство Крыма возглавил лидер партии &quot;Русское единство&quot;|author=|url=https://ria.ru/world/20140227/997411439.html|work=РИА Новости|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308063238/http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma |date=2014-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/XSKx0|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140303184134/http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy |date=2014-03-03 }} {{Webarchive|https://archive.is/NTli3|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/content/uploads/files/povestki/250214.pdf Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/draft/3490 проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2416296|title=СНБО рассматривает ситуацию в Крыму|author=|website=|date=2014-02-25|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|title=Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський|author=|website=|date=|publisher=112.ua|lang=uk|accessdate=2018-12-21|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173248/https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Povidomlennya/88433.html|title=Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України|publisher=iportal.rada.gov.ua|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref name=&quot;UP-26-2&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/26/257204_medzhlis_srochno_sobiraet_miting_pod.html Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140529052943/http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml |date=2014-05-29 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-krymu-tatary-podnyali-banderovskiy-flag-i-skandiruyut-slava-ukraine-272298.html В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «''պոկել»'' Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // «[[Украинская правда]]», 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը&lt;ref name=&quot;цеков&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |title=Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014 |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222221135/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է&lt;ref name=&quot;meeting&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150108165332/http://gazeta.crimea.ua/news/bog-dal-ya-ojil-12796 «Бог дал — я ожил»]. gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;snob-27-2&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea-news.com/incident/2014/02/26/19757.html Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10663971/Russia-and-Nato-to-face-off-over-Ukraine.html Russia and Nato to face off over Ukraine]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890236-mitinguyuschie-prorvalis-v-zdanie-parlamenta-kryima-no-posle-obrascheniya-chubarova-nachali-rashoditsya.html Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119905/ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot;&gt;[http://www.dw.com/ru/внеочередное-заседание-крымского-парламента-отменено/a-17458329 Внеочередное заседание крымского парламента отменено] // [[Deutsche Welle]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/192987.html Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента] // [[Интерфакс]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot; /&gt;։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150308090515/http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor |date=2015-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/OL2rf|{{HumanizeDate|2015-03-08}}}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ&lt;ref&gt;''Никита Громов''. [http://lb.ua/news/2016/02/26/328880_krimskoe_delo_26_fevralya_voprosi.html Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов] «[[LB.ua]]», 26.02.2016&lt;/ref&gt;, բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |title=Погибших за российский Крым наградили посмертно |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2018-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173450/https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին{{Sfn|Kofman|2017|p=20}}: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով{{sfn|Ъ|2015}}, որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը ===
[[Պատկեր:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|thumb|Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին]]
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը&lt;ref name=&quot;marc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/interview/politics/990660-marchuk_sovmin_i_parlament_kryma_zakhvatil_spetsnaz_iz_sevastopolya.htm|title=Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя|date=2014-02-27|publisher=// Лига.Новости|accessdate=2015-02-19}}&lt;/ref&gt;։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին{{Sfn|Kofman|2017|loc=Target of Opportunity|p=19}}: Դա տեղի է ունեցել '''փետրվարի 27-ին'''{{sfn|Ъ|2015}}&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/2/27/v-simferopole-zahvacheny-administrativnye-zdaniya-obnovlyaetsya-5954/ Переворот в Крыму: хроника четверга]&lt;/ref&gt; և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/inquests/63246.html «Вежливые люди» в Крыму: как это было.] // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/politics/67348.html Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь.] // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.&lt;/ref&gt; (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot; /&gt;) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.gp.gov.ua/ua/news.html?_m=publications&amp;_t=rec&amp;id=134900 Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів] // [[Генеральная прокуратура Украины]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/193083.html|title=Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/02/simferopol/ «Крым почему-то стал русской землей»]&lt;/ref&gt;։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |title=Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226165702/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |title=В Крыму остановлено движение автобусов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170821122139/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |archivedate=2017-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը&lt;ref&gt;[http://www.kerch.com.ru/articleview.aspx?id=35545 В Керчи остановилась паромная переправа]&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/rus/|title=Названы захватчики парламента и правительства Крыма|date=2014-02-27|publisher=// [[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/120134/ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11611 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»]&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/361702|title=Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/crimea4/|title=Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»|date=2014-02-27|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11636 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|title=В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын|publisher=УНН|date=27.02.2014|archiveurl=https://archive.is/20140308094425/http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|archivedate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kianews.com.ua/news/krymskiy-premer-naznachen-zakonno-parlament-ark Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК]&lt;/ref&gt;, որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին&lt;ref name=&quot;truepres&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/361704|title=Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины|date=2014-02-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;br&gt;[http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml Власти Крыма считают Януковича президентом Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704102816/http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml |date=2015-07-04 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/187/2014 Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/02/140227_crimea_parliament Парламент Крыма назначил референдум об автономии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_4 Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева]&lt;/ref&gt;, որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.crimea.gov.ru/news/27_02_14_6 В парламенте Крыма назначили нового премьера]&lt;/ref&gt;, հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_5 Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума]&lt;/ref&gt;։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել&lt;ref&gt;[http://www.theinsider.ua/politics/5318a88e6e1c0/ Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |title=Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014 |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201132120/https://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |title=На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2016-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160103130509/http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/120109/ На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193266.html Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot; /&gt;։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»&lt;ref name=&quot;Путь&quot;&gt;{{cite web|url=http://tass.ru/politika/1831368|title=Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны|date=2015-03-16|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2015-06-26|archiveurl=https://archive.is/20150626083113/http://tass.ru/politika/1831368|archivedate=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.segodnya.ua/regions/krym/vooruzhennye-lyudi-byli-priglasheny-krymskimi-deputatami-499516.html|title=Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами|publisher=www.segodnya.ua|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/interview/326758.html|title=Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/politics/2015/03/11_a_6503589.shtml Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201502260061 Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»]&lt;/ref&gt;, թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»&lt;ref&gt;{{cite news|title=Вежливые люди получили свой День|author=Сергей Птичкин|url=http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|publisher=[[Российская газета]]|date=2015-02-27|accessdate=2015-03-03|archiveurl=https://archive.is/20150227123547/http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|archivedate=2015-02-27|description=27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций}}&lt;/ref&gt;, սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2015/02/150227_putin_day_forces_special_operations Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма] // [[Русская служба Би-би-си]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/11439362/Vladimir-Putin-announces-official-holiday-to-mark-Crimea-operation.html Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation] // [[The Telegraph]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

=== Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) ===
[[Պատկեր:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|մինի|300px|Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18]] '''Մարտի 18-ին'''՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ&lt;ref name=&quot;RBTR2&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/18/1245493.html В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/18/u-zv’yazku-iz-zagibellyu-ukrainskogo-vijskovosluzhbovczya-vijskovim-chastinam-zs-ukraini-dislokovanim-v-ar-krim-dozvoleno-zastosuvannya-zbroi/ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|title=Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе|date=2014-03-18|website=|publisher=Министерство внутренних дел Республики Крым|archiveurl=https://archive.today/20140320080732/http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|archivedate=2014-03-20|accessdate=2019-06-29|author=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/incident/article/2014/03/19/1000914-glava-samooboronyi-kryima-snayper-slovno-rastvorilsya-v-vozduhe.html Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը&lt;ref name=&quot;ria_Simfpl&quot;&gt;[http://ria.ru/incidents/20140322/1000633150.html В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером]&lt;/ref&gt;։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը&lt;ref name=&quot;ridus&quot;&gt;[http://www.ridus.ru/news/156977 В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж]&lt;/ref&gt;։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է '''մարտի 19-ին'''&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1058186 Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг] // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/19/komanduvacha-vijskovo-morskih-sil-zs-ukraini-vivezli-u-nevidomomu-napryamu-nevstanovleni-osobi/ Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи]&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.c-inform.info/news/id/1252 Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура]. Крыминформ, 19 марта 2014.&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ '''Մարտի 20-ի''' առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/1283194-echo.html В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе]. Эхо Москвы, 20 марта 2014.&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 20-ին''' Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/20/zakon-krim.html Госдума приняла закон о присоединении Крыма]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |title=Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины» |accessdate=2020-03-15 |archive-date=2019-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191207162113/https://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062052 Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/krym-priznali-vremenno-okkupirovannoy-territoriey-504041.html Крым признали временно оккупированной территорией] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/20/1246557.html Три судна ВМС Украины подняли российские флаги]&lt;/ref&gt;։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.interfax.ru/russia/366174|title=Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины|date=20 марта 2014|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-03-20}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062875 Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 21-ին''' Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/news/461230.html В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 22-ին''' Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/voinskuyu-chast-v-belbeke-vzyali-shturmom-1074757.xhtml Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/366511 Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=kIwUOScYoiw Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]</text>
      <sha1>aquifdyejrjacbl23azra83qtefotvv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492586</id>
      <parentid>8492585</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:17:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154384" xml:space="preserve">{{Հիմնական|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}
'''Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը''' իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները ([[Եվրոմայդան]]), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությամբ [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնից, որը [[Ղրիմ]]ում շատերի կողմից ընկալվել է որպես [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] քվեարկությունը, [[Լյուստրացիան Ուկրաինայում|լյուստրացիայի]] մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական [[ԶԼՄ]]-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել [[Ղրիմի թաթարներ]]ի մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը [[Ռուսաստանի նախագահ|նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո&lt;ref name=&quot;FMSO&quot;&gt;{{Cite web|url=http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|title=Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine|author=McDermott|work=FMSO|quote=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151102190004/http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|archivedate=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.7683&amp;Lang=R 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/ru/press_service/minister_speeches/-/asset_publisher/7OvQR5KJWVmR/content/id/3018203 Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал «[[Россия 1]]».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |date=2019-12-09 }}. 112.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]. korrespondent.net&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել [[Անատոլի Մոգիլև]]ի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ [[Սերգեյ Ակսենով]]ին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|author=Корсовецкий Р.|accessdate=2016-06-05|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]. lenta.ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]. Би-би-си.&lt;/ref&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են [[Ուկրաինայի Զինված ուժեր]]ի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|author=|website=|date=2015|publisher=[[Вести. Репортёр]]|deadlink=yes|accessdate=2018-12-22|archiveurl=https://archive.today/20150622114855/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html%23.VYf2Hi_LfK5#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2015-06-22}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց [[Ուկրաինայի Սահմանադրություն|Ուկրաինայի Սահմանադրությանը]] հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք [[Սևաստոպոլ]]ը&lt;ref&gt;{{статья |автор =Токарев А. А.|заглавие =Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России|ссылка= http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|издание= Вестник МГИМО-Университета|место= М.|издательство  = [[МГИМО]]|год= 2015|номер =5 (44)|страницы =38|issn =2071-8160|archiveurl =https://web.archive.org/web/20160112111331/http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|archivedate =2016-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Помогли&quot;&gt;{{Cite web|url =http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61|title =Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1|date =2014-06-04|publisher =[[Kremlin.ru]]|accessdate =2014-11-24|archivedate =2014-10-31|archiveurl =https://archive.is/20141031082347/http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ARC16&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Sev16&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;RBTR&quot; /&gt;։

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ ''անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։''

== Նախապատմություն ==
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)] (12 мая 2014)&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11418|title=Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР|date=2014-11-25|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110142913/http://crimea.gov.ru/act/11418|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11433|title=Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года  № 1477-6/13 «О политической ситуации»|date=2014-11-27|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110143229/http://crimea.gov.ru/act/11433|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |title=«Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013 |accessdate=2014-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ ''«եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»''&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2013-12-16/1_kiev.html В Киеве опасаются переворота в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/krim_na_antimaydane_budet_trebovat_referendum_o_nezavisimosti__svobodovets/n392004 Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_pr-gotovit-v-krymu-antimajdan-s-trebovaniem-nezavisimosti-poluostrova-sirotyuk/531970 ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=u_EgmToI-Mc 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода]&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/world/2013/12/16/evromaidan-2013/727900-ukraina-treshchit-po-shvam-i-pervym-mozhet-otkolotsya-krym Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nr2.ru/video/krym-gotovitsja-objavit-gosudarstvennuju-nezavisimost-pri-podderzhke-rossii-–-deputat-56789.html Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2013/12/19/sootechestvenniki-anons.html|title=Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска|author=|website=[[Российская газета]]|date=2013-12-19|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին [[Մոսկվա]]յում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց [[Հարավային Օսիա]]յում և [[Աբխազիա]]յում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/865451-vozmojnost-vvoda-voysk-v-ukrainu-putin-nazval-chushyu-i-erundoy.html|title=Возможность ввода войск в Украину Путин назвал &quot;чушью и ерундой&quot;|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/19859|title=Пресс-конференция Владимира Путина|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |title=Снова ДНД? |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802141902/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |title=«Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327095501/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |title=Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327093645/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |title=Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327112146/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |title=Вставайте, люди русские! |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802151510/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և [[Նեոնացիզմն Ուկրաինայում|նեոնացիստներին]]», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին &lt;...&gt; և չեն ապրի «''բանդերական'' Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2014/01/22/krim-site-anons.html|title=Крым может отделиться от Украины в случае победы &quot;евромайдана&quot;|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;, սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news_in_brief/2014/01/140127_rl_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=У Севастополі заявили про можливий &quot;вихід із правового поля України&quot;|publisher=BBC News Україна|lang=uk|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/24_01_2014_2 Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/876302-kryimskie-vlasti-zayavili-chto-ne-planiruyut-otdelyatsya.html|title=Крымские власти заявили, что не планируют отделяться|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины|author=|url=https://comments.ua/politics/448550-glava-parlamenta-ark-otkrestilsya.html|work=Комментарии.ua|date=}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝  «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |title=Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны |accessdate=2014-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |archivedate=2014-02-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1226922.html|title=Первый президент Крыма выступил за независимость автономии|date=2014-01-29|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года  № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11587|title=Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170849/http://crimea.gov.ru/act/11587|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|lang=uk|accessdate=2014-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;, իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» ==
[[Պատկեր:Этнокарта Крыма.png|thumb|Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը]]
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը&lt;ref name=&quot;Matsuzato&quot;&gt;Matsuzato, Kimitaka. [https://muse.jhu.edu/article/619862/pdf Domestic Politics in Crimea, 2009—2015]. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է  «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|accessdate=2015-01-22|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07}}&lt;/ref&gt;։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://flot.com/news/navy/?ELEMENT_ID=161356|title=Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами|author=|website=[[Центральный Военно-Морской Портал]]|date=2014-02-21|publisher=|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt; ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/191455.html|title=Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны|publisher=Интерфакс-Украина|lang=ru|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|p=6}}։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «''չծխել»'' այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից&lt;ref name=&quot;Могилёв&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.kianews.com.ua/news/v-cherkasskoy-oblasti-ekstremisty-napali-na-krymskih-aktivistov-mogilev|title=В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев|publisher=www.kianews.com.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sobytiya.info/news/14/38745|title=Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев|publisher=www.sobytiya.info|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;, որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://atr.ua/news/31260-krymskih-zaschitnikov-prezidenta-zastavljali-pet-gimn-ukrainy-podrobnosti-prois|title=Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины|publisher=atr.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «''վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |title=ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107022012/https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |archivedate=2017-11-07 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է&lt;ref name=&quot;Вести Укр&quot;&gt;{{cite web|url=https://vesti-ukr.com/krym/45594-krymchane-rasskzali-o-korsun-shevchenkovskoj-tragedii|title=Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии|date=2014-04-02|publisher=Vesti-ukr.com}}&lt;/ref&gt;։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների&lt;ref&gt;Капицын В. М. [https://ukros.ru/wp-content/uploads/2016/03/капицын.doc Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016&lt;/ref&gt; և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»&lt;ref name=&quot;Капицын2&quot;&gt;Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/26904323.html|title=Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів|publisher=Радіо Свобода|lang=uk|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |title=Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613022359/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |archivedate=2018-06-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |title=Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181216062827/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |archivedate=2018-12-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|lang=ru|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630215737/http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 |date=2015-06-30 }}&lt;br&gt;[http://comments.ua/politics/453585-pod-zdaniem-verhovnoy-radi-krima.html Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ]&lt;br&gt;[http://investigator.org.ua/news/118915/ Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;.

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.]// Коммерсант. — 21.02.2014.&lt;/ref&gt; ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|title=Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине|date=2014-02-21|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|archiveurl=https://archive.is/20140223081530/http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|archivedate=2014-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=22.2.2014 |url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII |title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України |publisher=Верховная Рада Украины |accessdate=2014-2-23 |lang=uk |description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html |date=2014-11-28 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309669-sezd-v-kharkove-vsui-vlast-na-yuho-vostoke-berut-mestnye-sovety-rezoluitsyia Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները{{sfn|Ъ|2015}}։

== Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից ==
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/454180-sevastopole-snova-podnimayut-vosstanie.html В Севастополе снова поднимают восстание] — Комментарии, 24/02/2014&lt;/ref&gt; («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/ukraine-crisis-secession-russian-crimea Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian] {{Ref en}}&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/mer-sevastopolya-chalyy-poprosil-u-rossii-deneg-139890_.html «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег]. zn.ua, 27.2.2014&lt;/ref&gt;։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.8692.ru/news/481567/sevastopol-ne-priznaet-verhovnuu-radu-na-mitinge-vybrali-novogo-glavu-goroda-foto|title=Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города|author=|website=|date=|publisher=8692.ru|accessdate=2018-12-22}}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին&lt;ref name=&quot;RBmil&quot;&gt;[http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Russkiy_blok_Mi_nachinaem_segodnya_sozdavat_v_Sevastopole_silovie_strukturi_samooboroni Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны]. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |title=В Крыму записываются в роты охраны порядка |accessdate=2014-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301164739/http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |archivedate=2014-03-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, [[Սիմֆերոպոլ]]ում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |title=Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин. |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222173535/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/119259/ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |title=«Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190324101304/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |archivedate=2019-03-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին&lt;ref name=&quot;Могилёв признаёт новую власть&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2415095 Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады] // [[Коммерсантъ]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119281/ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины] // Центр журналистских расследований, 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150629191436/http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu |date=2015-06-29 }} {{Webarchive|https://archive.is/hriNn|{{HumanizeDate|2015-06-29}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |title=Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180805052612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |archivedate=2018-08-05 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական&lt;ref name=&quot;Обращение СГГА (24-02)&quot;&gt;{{cite news|url=http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|title=Дорогие севастопольцы!|publisher=Пресс-служба СГГА|archiveurl=https://archive.is/20140224230554/http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|archivedate=2014-02-24|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем|work=|publisher=[[Slon.ru]]|date=2014-02-24|url=http://slon.ru/fast/world/sevastopol-ostalsya-bez-mera-1061514.xhtml|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/02/140224_ru_n_sevastopol_statement Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные]&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://an-crimea.ru/page/news/57962|title=Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым|publisher=an-crimea.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evening-crimea.com/news/24-02-2014_pozvonite-popozzhe-mvd-i-sbu-udalos-privesti-v-normu-rossijan-v-sevastopole|title=Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось &quot;привести в норму&quot; россиян в Севастополе|website=Крым вечерний|date=2014-02-24|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;{{Cite web |url=http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |title=Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому |accessdate=2018-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |archivedate=2016-10-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել&lt;ref name=&quot;Создание Коордсовета&quot;&gt;{{Cite web |url=https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |title=В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет |accessdate=2015-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402232554/https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії|work=|publisher=Радио Свобода|date=2014-02-25|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25275993.html|lank=uk}}&lt;/ref&gt;։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |title=«Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2020-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221141513/https://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/03/12/reg-ufo/o-chem-vspominaiut-uchastniki-krymskoj-vesny.html|title=О чем вспоминают участники Крымской весны|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-03-18|quote=Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA229&amp;lpg=PA229&amp;dq=%22There+appears+to+never+have+been+a+friendship+train+sent+by+RS+to+Crimea%22&amp;source=bl&amp;ots=rkjUvmpdqj&amp;sig=ACfU3U3KXv_XFU2GIyWPL92xEoHV63wL7Q&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96vDDoovhAhXFxMQBHQQuCWEQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&amp;q=%22There%20appears%20to%20never%20have%20been%20a%20friendship%20train%20sent%20by%20RS%20to%20Crimea%22&amp;f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страницы=|страниц=368|isbn=9781476628752|isbn2=}} — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot;&gt;{{книга
 | автор         = Kashin V., Denisentsev S.
 | часть         = Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine 
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = East View Press
 | год           = 2014
 | volume        = 
 | pages         = 
 | columns       = 
 | allpages      = 
 | серия         = 
 | isbn          =  978-1-879944-22-0
 | doi           = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|loc=Ukrainian Actions Contributing to Russian Success|p=21}}։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11604 Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |title=Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132348/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |title=Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802143953/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |title=Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327173033/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |title=В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132434/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |title=Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415143455/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Правительство Крыма возглавил лидер партии &quot;Русское единство&quot;|author=|url=https://ria.ru/world/20140227/997411439.html|work=РИА Новости|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308063238/http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma |date=2014-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/XSKx0|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140303184134/http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy |date=2014-03-03 }} {{Webarchive|https://archive.is/NTli3|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/content/uploads/files/povestki/250214.pdf Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/draft/3490 проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2416296|title=СНБО рассматривает ситуацию в Крыму|author=|website=|date=2014-02-25|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|title=Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський|author=|website=|date=|publisher=112.ua|lang=uk|accessdate=2018-12-21|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173248/https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Povidomlennya/88433.html|title=Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України|publisher=iportal.rada.gov.ua|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref name=&quot;UP-26-2&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/26/257204_medzhlis_srochno_sobiraet_miting_pod.html Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140529052943/http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml |date=2014-05-29 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-krymu-tatary-podnyali-banderovskiy-flag-i-skandiruyut-slava-ukraine-272298.html В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «''պոկել»'' Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // «[[Украинская правда]]», 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը&lt;ref name=&quot;цеков&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |title=Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014 |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222221135/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է&lt;ref name=&quot;meeting&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150108165332/http://gazeta.crimea.ua/news/bog-dal-ya-ojil-12796 «Бог дал — я ожил»]. gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;snob-27-2&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea-news.com/incident/2014/02/26/19757.html Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10663971/Russia-and-Nato-to-face-off-over-Ukraine.html Russia and Nato to face off over Ukraine]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890236-mitinguyuschie-prorvalis-v-zdanie-parlamenta-kryima-no-posle-obrascheniya-chubarova-nachali-rashoditsya.html Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119905/ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot;&gt;[http://www.dw.com/ru/внеочередное-заседание-крымского-парламента-отменено/a-17458329 Внеочередное заседание крымского парламента отменено] // [[Deutsche Welle]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/192987.html Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента] // [[Интерфакс]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot; /&gt;։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150308090515/http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor |date=2015-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/OL2rf|{{HumanizeDate|2015-03-08}}}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ&lt;ref&gt;''Никита Громов''. [http://lb.ua/news/2016/02/26/328880_krimskoe_delo_26_fevralya_voprosi.html Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов] «[[LB.ua]]», 26.02.2016&lt;/ref&gt;, բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |title=Погибших за российский Крым наградили посмертно |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2018-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173450/https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին{{Sfn|Kofman|2017|p=20}}: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով{{sfn|Ъ|2015}}, որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը ===
[[Պատկեր:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|thumb|Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին]]
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը&lt;ref name=&quot;marc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/interview/politics/990660-marchuk_sovmin_i_parlament_kryma_zakhvatil_spetsnaz_iz_sevastopolya.htm|title=Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя|date=2014-02-27|publisher=// Лига.Новости|accessdate=2015-02-19}}&lt;/ref&gt;։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին{{Sfn|Kofman|2017|loc=Target of Opportunity|p=19}}: Դա տեղի է ունեցել '''փետրվարի 27-ին'''{{sfn|Ъ|2015}}&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/2/27/v-simferopole-zahvacheny-administrativnye-zdaniya-obnovlyaetsya-5954/ Переворот в Крыму: хроника четверга]&lt;/ref&gt; և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/inquests/63246.html «Вежливые люди» в Крыму: как это было.] // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/politics/67348.html Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь.] // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.&lt;/ref&gt; (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot; /&gt;) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.gp.gov.ua/ua/news.html?_m=publications&amp;_t=rec&amp;id=134900 Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів] // [[Генеральная прокуратура Украины]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/193083.html|title=Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/02/simferopol/ «Крым почему-то стал русской землей»]&lt;/ref&gt;։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |title=Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226165702/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |title=В Крыму остановлено движение автобусов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170821122139/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |archivedate=2017-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը&lt;ref&gt;[http://www.kerch.com.ru/articleview.aspx?id=35545 В Керчи остановилась паромная переправа]&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/rus/|title=Названы захватчики парламента и правительства Крыма|date=2014-02-27|publisher=// [[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/120134/ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11611 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»]&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/361702|title=Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/crimea4/|title=Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»|date=2014-02-27|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11636 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|title=В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын|publisher=УНН|date=27.02.2014|archiveurl=https://archive.is/20140308094425/http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|archivedate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kianews.com.ua/news/krymskiy-premer-naznachen-zakonno-parlament-ark Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК]&lt;/ref&gt;, որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին&lt;ref name=&quot;truepres&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/361704|title=Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины|date=2014-02-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;br&gt;[http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml Власти Крыма считают Януковича президентом Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704102816/http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml |date=2015-07-04 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/187/2014 Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/02/140227_crimea_parliament Парламент Крыма назначил референдум об автономии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_4 Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева]&lt;/ref&gt;, որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.crimea.gov.ru/news/27_02_14_6 В парламенте Крыма назначили нового премьера]&lt;/ref&gt;, հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_5 Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума]&lt;/ref&gt;։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել&lt;ref&gt;[http://www.theinsider.ua/politics/5318a88e6e1c0/ Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |title=Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014 |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201132120/https://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |title=На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2016-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160103130509/http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/120109/ На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193266.html Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot; /&gt;։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»&lt;ref name=&quot;Путь&quot;&gt;{{cite web|url=http://tass.ru/politika/1831368|title=Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны|date=2015-03-16|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2015-06-26|archiveurl=https://archive.is/20150626083113/http://tass.ru/politika/1831368|archivedate=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.segodnya.ua/regions/krym/vooruzhennye-lyudi-byli-priglasheny-krymskimi-deputatami-499516.html|title=Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами|publisher=www.segodnya.ua|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/interview/326758.html|title=Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/politics/2015/03/11_a_6503589.shtml Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201502260061 Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»]&lt;/ref&gt;, թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»&lt;ref&gt;{{cite news|title=Вежливые люди получили свой День|author=Сергей Птичкин|url=http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|publisher=[[Российская газета]]|date=2015-02-27|accessdate=2015-03-03|archiveurl=https://archive.is/20150227123547/http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|archivedate=2015-02-27|description=27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций}}&lt;/ref&gt;, սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2015/02/150227_putin_day_forces_special_operations Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма] // [[Русская служба Би-би-си]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/11439362/Vladimir-Putin-announces-official-holiday-to-mark-Crimea-operation.html Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation] // [[The Telegraph]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

=== Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) ===
[[Պատկեր:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|մինի|300px|Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18]] '''Մարտի 18-ին'''՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ&lt;ref name=&quot;RBTR2&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/18/1245493.html В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/18/u-zv’yazku-iz-zagibellyu-ukrainskogo-vijskovosluzhbovczya-vijskovim-chastinam-zs-ukraini-dislokovanim-v-ar-krim-dozvoleno-zastosuvannya-zbroi/ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|title=Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе|date=2014-03-18|website=|publisher=Министерство внутренних дел Республики Крым|archiveurl=https://archive.today/20140320080732/http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|archivedate=2014-03-20|accessdate=2019-06-29|author=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/incident/article/2014/03/19/1000914-glava-samooboronyi-kryima-snayper-slovno-rastvorilsya-v-vozduhe.html Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը&lt;ref name=&quot;ria_Simfpl&quot;&gt;[http://ria.ru/incidents/20140322/1000633150.html В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером]&lt;/ref&gt;։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը&lt;ref name=&quot;ridus&quot;&gt;[http://www.ridus.ru/news/156977 В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж]&lt;/ref&gt;։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է '''մարտի 19-ին'''&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1058186 Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг] // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/19/komanduvacha-vijskovo-morskih-sil-zs-ukraini-vivezli-u-nevidomomu-napryamu-nevstanovleni-osobi/ Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи]&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.c-inform.info/news/id/1252 Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура]. Крыминформ, 19 марта 2014.&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ '''Մարտի 20-ի''' առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/1283194-echo.html В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе]. Эхо Москвы, 20 марта 2014.&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 20-ին''' Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/20/zakon-krim.html Госдума приняла закон о присоединении Крыма]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |title=Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины» |accessdate=2020-03-15 |archive-date=2019-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191207162113/https://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062052 Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/krym-priznali-vremenno-okkupirovannoy-territoriey-504041.html Крым признали временно оккупированной территорией] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/20/1246557.html Три судна ВМС Украины подняли российские флаги]&lt;/ref&gt;։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.interfax.ru/russia/366174|title=Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины|date=20 марта 2014|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-03-20}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062875 Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 21-ին''' Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/news/461230.html В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 22-ին''' Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/voinskuyu-chast-v-belbeke-vzyali-shturmom-1074757.xhtml Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/366511 Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=kIwUOScYoiw Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]</text>
      <sha1>gbl8cpfo28esp46puxfa3wbyhpx4m7z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492587</id>
      <parentid>8492586</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154324" xml:space="preserve">{{Հիմնական|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}
'''Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը''' իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները ([[Եվրոմայդան]]), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությամբ [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնից, որը [[Ղրիմ]]ում շատերի կողմից ընկալվել է որպես [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] քվեարկությունը, [[Լյուստրացիան Ուկրաինայում|լյուստրացիայի]] մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական [[ԶԼՄ]]-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել [[Ղրիմի թաթարներ]]ի մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը [[Ռուսաստանի նախագահ|նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո&lt;ref name=&quot;FMSO&quot;&gt;{{Cite web|url=http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|title=Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine|author=McDermott|work=FMSO|quote=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151102190004/http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|archivedate=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.7683&amp;Lang=R 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/ru/press_service/minister_speeches/-/asset_publisher/7OvQR5KJWVmR/content/id/3018203 Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал «[[Россия 1]]».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |date=2019-12-09 }}. 112.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]. korrespondent.net&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել [[Անատոլի Մոգիլև]]ի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ [[Սերգեյ Ակսենով]]ին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|author=Корсовецкий Р.|accessdate=2016-06-05|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]. lenta.ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]. Би-би-си.&lt;/ref&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են [[Ուկրաինայի Զինված ուժեր]]ի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|author=|website=|date=2015|publisher=[[Вести. Репортёр]]|deadlink=yes|accessdate=2018-12-22|archiveurl=https://archive.today/20150622114855/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html%23.VYf2Hi_LfK5#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2015-06-22}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց [[Ուկրաինայի Սահմանադրություն|Ուկրաինայի Սահմանադրությանը]] հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք [[Սևաստոպոլ]]ը&lt;ref&gt;{{статья |автор =Токарев А. А.|заглавие =Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России|ссылка= http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|издание= Вестник МГИМО-Университета|место= М.|издательство  = [[МГИМО]]|год= 2015|номер =5 (44)|страницы =38|issn =2071-8160|archiveurl =https://web.archive.org/web/20160112111331/http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|archivedate =2016-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Помогли&quot;&gt;{{Cite web|url =http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61|title =Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1|date =2014-06-04|publisher =[[Kremlin.ru]]|accessdate =2014-11-24|archivedate =2014-10-31|archiveurl =https://archive.is/20141031082347/http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61}}&lt;/ref&gt;:

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ ''անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։''

== Նախապատմություն ==
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)] (12 мая 2014)&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11418|title=Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР|date=2014-11-25|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110142913/http://crimea.gov.ru/act/11418|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11433|title=Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года  № 1477-6/13 «О политической ситуации»|date=2014-11-27|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110143229/http://crimea.gov.ru/act/11433|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |title=«Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013 |accessdate=2014-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ ''«եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»''&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2013-12-16/1_kiev.html В Киеве опасаются переворота в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/krim_na_antimaydane_budet_trebovat_referendum_o_nezavisimosti__svobodovets/n392004 Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_pr-gotovit-v-krymu-antimajdan-s-trebovaniem-nezavisimosti-poluostrova-sirotyuk/531970 ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=u_EgmToI-Mc 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода]&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/world/2013/12/16/evromaidan-2013/727900-ukraina-treshchit-po-shvam-i-pervym-mozhet-otkolotsya-krym Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nr2.ru/video/krym-gotovitsja-objavit-gosudarstvennuju-nezavisimost-pri-podderzhke-rossii-–-deputat-56789.html Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2013/12/19/sootechestvenniki-anons.html|title=Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска|author=|website=[[Российская газета]]|date=2013-12-19|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին [[Մոսկվա]]յում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց [[Հարավային Օսիա]]յում և [[Աբխազիա]]յում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/865451-vozmojnost-vvoda-voysk-v-ukrainu-putin-nazval-chushyu-i-erundoy.html|title=Возможность ввода войск в Украину Путин назвал &quot;чушью и ерундой&quot;|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/19859|title=Пресс-конференция Владимира Путина|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |title=Снова ДНД? |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802141902/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |title=«Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327095501/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |title=Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327093645/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |title=Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327112146/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |title=Вставайте, люди русские! |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802151510/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և [[Նեոնացիզմն Ուկրաինայում|նեոնացիստներին]]», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին &lt;...&gt; և չեն ապրի «''բանդերական'' Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2014/01/22/krim-site-anons.html|title=Крым может отделиться от Украины в случае победы &quot;евромайдана&quot;|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;, սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news_in_brief/2014/01/140127_rl_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=У Севастополі заявили про можливий &quot;вихід із правового поля України&quot;|publisher=BBC News Україна|lang=uk|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/24_01_2014_2 Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/876302-kryimskie-vlasti-zayavili-chto-ne-planiruyut-otdelyatsya.html|title=Крымские власти заявили, что не планируют отделяться|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины|author=|url=https://comments.ua/politics/448550-glava-parlamenta-ark-otkrestilsya.html|work=Комментарии.ua|date=}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝  «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |title=Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны |accessdate=2014-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |archivedate=2014-02-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1226922.html|title=Первый президент Крыма выступил за независимость автономии|date=2014-01-29|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года  № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11587|title=Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170849/http://crimea.gov.ru/act/11587|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|lang=uk|accessdate=2014-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;, իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» ==
[[Պատկեր:Этнокарта Крыма.png|thumb|Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը]]
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը&lt;ref name=&quot;Matsuzato&quot;&gt;Matsuzato, Kimitaka. [https://muse.jhu.edu/article/619862/pdf Domestic Politics in Crimea, 2009—2015]. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է  «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|accessdate=2015-01-22|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07}}&lt;/ref&gt;։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://flot.com/news/navy/?ELEMENT_ID=161356|title=Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами|author=|website=[[Центральный Военно-Морской Портал]]|date=2014-02-21|publisher=|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt; ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/191455.html|title=Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны|publisher=Интерфакс-Украина|lang=ru|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|p=6}}։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «''չծխել»'' այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից&lt;ref name=&quot;Могилёв&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.kianews.com.ua/news/v-cherkasskoy-oblasti-ekstremisty-napali-na-krymskih-aktivistov-mogilev|title=В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев|publisher=www.kianews.com.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sobytiya.info/news/14/38745|title=Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев|publisher=www.sobytiya.info|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;, որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://atr.ua/news/31260-krymskih-zaschitnikov-prezidenta-zastavljali-pet-gimn-ukrainy-podrobnosti-prois|title=Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины|publisher=atr.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «''վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |title=ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107022012/https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |archivedate=2017-11-07 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է&lt;ref name=&quot;Вести Укр&quot;&gt;{{cite web|url=https://vesti-ukr.com/krym/45594-krymchane-rasskzali-o-korsun-shevchenkovskoj-tragedii|title=Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии|date=2014-04-02|publisher=Vesti-ukr.com}}&lt;/ref&gt;։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների&lt;ref&gt;Капицын В. М. [https://ukros.ru/wp-content/uploads/2016/03/капицын.doc Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016&lt;/ref&gt; և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»&lt;ref name=&quot;Капицын2&quot;&gt;Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/26904323.html|title=Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів|publisher=Радіо Свобода|lang=uk|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |title=Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613022359/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |archivedate=2018-06-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |title=Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181216062827/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |archivedate=2018-12-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|lang=ru|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630215737/http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 |date=2015-06-30 }}&lt;br&gt;[http://comments.ua/politics/453585-pod-zdaniem-verhovnoy-radi-krima.html Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ]&lt;br&gt;[http://investigator.org.ua/news/118915/ Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;.

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.]// Коммерсант. — 21.02.2014.&lt;/ref&gt; ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|title=Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине|date=2014-02-21|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|archiveurl=https://archive.is/20140223081530/http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|archivedate=2014-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=22.2.2014 |url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII |title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України |publisher=Верховная Рада Украины |accessdate=2014-2-23 |lang=uk |description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html |date=2014-11-28 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309669-sezd-v-kharkove-vsui-vlast-na-yuho-vostoke-berut-mestnye-sovety-rezoluitsyia Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները{{sfn|Ъ|2015}}։

== Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից ==
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/454180-sevastopole-snova-podnimayut-vosstanie.html В Севастополе снова поднимают восстание] — Комментарии, 24/02/2014&lt;/ref&gt; («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/ukraine-crisis-secession-russian-crimea Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian] {{Ref en}}&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/mer-sevastopolya-chalyy-poprosil-u-rossii-deneg-139890_.html «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег]. zn.ua, 27.2.2014&lt;/ref&gt;։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.8692.ru/news/481567/sevastopol-ne-priznaet-verhovnuu-radu-na-mitinge-vybrali-novogo-glavu-goroda-foto|title=Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города|author=|website=|date=|publisher=8692.ru|accessdate=2018-12-22}}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին&lt;ref name=&quot;RBmil&quot;&gt;[http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Russkiy_blok_Mi_nachinaem_segodnya_sozdavat_v_Sevastopole_silovie_strukturi_samooboroni Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны]. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |title=В Крыму записываются в роты охраны порядка |accessdate=2014-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301164739/http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |archivedate=2014-03-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, [[Սիմֆերոպոլ]]ում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |title=Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин. |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222173535/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/119259/ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |title=«Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190324101304/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |archivedate=2019-03-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին&lt;ref name=&quot;Могилёв признаёт новую власть&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2415095 Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады] // [[Коммерсантъ]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119281/ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины] // Центр журналистских расследований, 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150629191436/http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu |date=2015-06-29 }} {{Webarchive|https://archive.is/hriNn|{{HumanizeDate|2015-06-29}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |title=Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180805052612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |archivedate=2018-08-05 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական&lt;ref name=&quot;Обращение СГГА (24-02)&quot;&gt;{{cite news|url=http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|title=Дорогие севастопольцы!|publisher=Пресс-служба СГГА|archiveurl=https://archive.is/20140224230554/http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|archivedate=2014-02-24|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем|work=|publisher=[[Slon.ru]]|date=2014-02-24|url=http://slon.ru/fast/world/sevastopol-ostalsya-bez-mera-1061514.xhtml|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/02/140224_ru_n_sevastopol_statement Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные]&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://an-crimea.ru/page/news/57962|title=Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым|publisher=an-crimea.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evening-crimea.com/news/24-02-2014_pozvonite-popozzhe-mvd-i-sbu-udalos-privesti-v-normu-rossijan-v-sevastopole|title=Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось &quot;привести в норму&quot; россиян в Севастополе|website=Крым вечерний|date=2014-02-24|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;{{Cite web |url=http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |title=Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому |accessdate=2018-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |archivedate=2016-10-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել&lt;ref name=&quot;Создание Коордсовета&quot;&gt;{{Cite web |url=https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |title=В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет |accessdate=2015-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402232554/https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії|work=|publisher=Радио Свобода|date=2014-02-25|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25275993.html|lank=uk}}&lt;/ref&gt;։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |title=«Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2020-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221141513/https://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/03/12/reg-ufo/o-chem-vspominaiut-uchastniki-krymskoj-vesny.html|title=О чем вспоминают участники Крымской весны|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-03-18|quote=Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA229&amp;lpg=PA229&amp;dq=%22There+appears+to+never+have+been+a+friendship+train+sent+by+RS+to+Crimea%22&amp;source=bl&amp;ots=rkjUvmpdqj&amp;sig=ACfU3U3KXv_XFU2GIyWPL92xEoHV63wL7Q&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96vDDoovhAhXFxMQBHQQuCWEQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&amp;q=%22There%20appears%20to%20never%20have%20been%20a%20friendship%20train%20sent%20by%20RS%20to%20Crimea%22&amp;f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страницы=|страниц=368|isbn=9781476628752|isbn2=}} — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot;&gt;{{книга
 | автор         = Kashin V., Denisentsev S.
 | часть         = Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine 
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = East View Press
 | год           = 2014
 | volume        = 
 | pages         = 
 | columns       = 
 | allpages      = 
 | серия         = 
 | isbn          =  978-1-879944-22-0
 | doi           = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|loc=Ukrainian Actions Contributing to Russian Success|p=21}}։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11604 Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |title=Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132348/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |title=Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802143953/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |title=Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327173033/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |title=В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132434/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |title=Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415143455/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Правительство Крыма возглавил лидер партии &quot;Русское единство&quot;|author=|url=https://ria.ru/world/20140227/997411439.html|work=РИА Новости|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308063238/http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma |date=2014-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/XSKx0|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140303184134/http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy |date=2014-03-03 }} {{Webarchive|https://archive.is/NTli3|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/content/uploads/files/povestki/250214.pdf Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/draft/3490 проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2416296|title=СНБО рассматривает ситуацию в Крыму|author=|website=|date=2014-02-25|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|title=Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський|author=|website=|date=|publisher=112.ua|lang=uk|accessdate=2018-12-21|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173248/https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Povidomlennya/88433.html|title=Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України|publisher=iportal.rada.gov.ua|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref name=&quot;UP-26-2&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/26/257204_medzhlis_srochno_sobiraet_miting_pod.html Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140529052943/http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml |date=2014-05-29 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-krymu-tatary-podnyali-banderovskiy-flag-i-skandiruyut-slava-ukraine-272298.html В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «''պոկել»'' Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // «[[Украинская правда]]», 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը&lt;ref name=&quot;цеков&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |title=Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014 |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222221135/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է&lt;ref name=&quot;meeting&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150108165332/http://gazeta.crimea.ua/news/bog-dal-ya-ojil-12796 «Бог дал — я ожил»]. gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;snob-27-2&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea-news.com/incident/2014/02/26/19757.html Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10663971/Russia-and-Nato-to-face-off-over-Ukraine.html Russia and Nato to face off over Ukraine]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890236-mitinguyuschie-prorvalis-v-zdanie-parlamenta-kryima-no-posle-obrascheniya-chubarova-nachali-rashoditsya.html Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119905/ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot;&gt;[http://www.dw.com/ru/внеочередное-заседание-крымского-парламента-отменено/a-17458329 Внеочередное заседание крымского парламента отменено] // [[Deutsche Welle]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/192987.html Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента] // [[Интерфакс]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot; /&gt;։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150308090515/http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor |date=2015-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/OL2rf|{{HumanizeDate|2015-03-08}}}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ&lt;ref&gt;''Никита Громов''. [http://lb.ua/news/2016/02/26/328880_krimskoe_delo_26_fevralya_voprosi.html Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов] «[[LB.ua]]», 26.02.2016&lt;/ref&gt;, բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |title=Погибших за российский Крым наградили посмертно |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2018-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173450/https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին{{Sfn|Kofman|2017|p=20}}: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով{{sfn|Ъ|2015}}, որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը ===
[[Պատկեր:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|thumb|Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին]]
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը&lt;ref name=&quot;marc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/interview/politics/990660-marchuk_sovmin_i_parlament_kryma_zakhvatil_spetsnaz_iz_sevastopolya.htm|title=Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя|date=2014-02-27|publisher=// Лига.Новости|accessdate=2015-02-19}}&lt;/ref&gt;։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին{{Sfn|Kofman|2017|loc=Target of Opportunity|p=19}}: Դա տեղի է ունեցել '''փետրվարի 27-ին'''{{sfn|Ъ|2015}}&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/2/27/v-simferopole-zahvacheny-administrativnye-zdaniya-obnovlyaetsya-5954/ Переворот в Крыму: хроника четверга]&lt;/ref&gt; և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/inquests/63246.html «Вежливые люди» в Крыму: как это было.] // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/politics/67348.html Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь.] // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.&lt;/ref&gt; (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot; /&gt;) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.gp.gov.ua/ua/news.html?_m=publications&amp;_t=rec&amp;id=134900 Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів] // [[Генеральная прокуратура Украины]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/193083.html|title=Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/02/simferopol/ «Крым почему-то стал русской землей»]&lt;/ref&gt;։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |title=Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226165702/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |title=В Крыму остановлено движение автобусов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170821122139/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |archivedate=2017-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը&lt;ref&gt;[http://www.kerch.com.ru/articleview.aspx?id=35545 В Керчи остановилась паромная переправа]&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/rus/|title=Названы захватчики парламента и правительства Крыма|date=2014-02-27|publisher=// [[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/120134/ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11611 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»]&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/361702|title=Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/crimea4/|title=Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»|date=2014-02-27|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11636 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|title=В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын|publisher=УНН|date=27.02.2014|archiveurl=https://archive.is/20140308094425/http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|archivedate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kianews.com.ua/news/krymskiy-premer-naznachen-zakonno-parlament-ark Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК]&lt;/ref&gt;, որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին&lt;ref name=&quot;truepres&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/361704|title=Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины|date=2014-02-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;br&gt;[http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml Власти Крыма считают Януковича президентом Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704102816/http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml |date=2015-07-04 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/187/2014 Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/02/140227_crimea_parliament Парламент Крыма назначил референдум об автономии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_4 Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева]&lt;/ref&gt;, որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.crimea.gov.ru/news/27_02_14_6 В парламенте Крыма назначили нового премьера]&lt;/ref&gt;, հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_5 Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума]&lt;/ref&gt;։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել&lt;ref&gt;[http://www.theinsider.ua/politics/5318a88e6e1c0/ Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |title=Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014 |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201132120/https://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |title=На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2016-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160103130509/http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/120109/ На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193266.html Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot; /&gt;։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»&lt;ref name=&quot;Путь&quot;&gt;{{cite web|url=http://tass.ru/politika/1831368|title=Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны|date=2015-03-16|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2015-06-26|archiveurl=https://archive.is/20150626083113/http://tass.ru/politika/1831368|archivedate=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.segodnya.ua/regions/krym/vooruzhennye-lyudi-byli-priglasheny-krymskimi-deputatami-499516.html|title=Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами|publisher=www.segodnya.ua|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/interview/326758.html|title=Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/politics/2015/03/11_a_6503589.shtml Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201502260061 Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»]&lt;/ref&gt;, թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»&lt;ref&gt;{{cite news|title=Вежливые люди получили свой День|author=Сергей Птичкин|url=http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|publisher=[[Российская газета]]|date=2015-02-27|accessdate=2015-03-03|archiveurl=https://archive.is/20150227123547/http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|archivedate=2015-02-27|description=27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций}}&lt;/ref&gt;, սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2015/02/150227_putin_day_forces_special_operations Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма] // [[Русская служба Би-би-си]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/11439362/Vladimir-Putin-announces-official-holiday-to-mark-Crimea-operation.html Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation] // [[The Telegraph]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

=== Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) ===
[[Պատկեր:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|մինի|300px|Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18]] '''Մարտի 18-ին'''՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ&lt;ref name=&quot;RBTR2&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/18/1245493.html В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/18/u-zv’yazku-iz-zagibellyu-ukrainskogo-vijskovosluzhbovczya-vijskovim-chastinam-zs-ukraini-dislokovanim-v-ar-krim-dozvoleno-zastosuvannya-zbroi/ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|title=Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе|date=2014-03-18|website=|publisher=Министерство внутренних дел Республики Крым|archiveurl=https://archive.today/20140320080732/http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|archivedate=2014-03-20|accessdate=2019-06-29|author=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/incident/article/2014/03/19/1000914-glava-samooboronyi-kryima-snayper-slovno-rastvorilsya-v-vozduhe.html Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը&lt;ref name=&quot;ria_Simfpl&quot;&gt;[http://ria.ru/incidents/20140322/1000633150.html В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером]&lt;/ref&gt;։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը&lt;ref name=&quot;ridus&quot;&gt;[http://www.ridus.ru/news/156977 В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж]&lt;/ref&gt;։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է '''մարտի 19-ին'''&lt;ref name=&quot;RuAgain2&quot; /&gt;։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1058186 Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг] // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/19/komanduvacha-vijskovo-morskih-sil-zs-ukraini-vivezli-u-nevidomomu-napryamu-nevstanovleni-osobi/ Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи]&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.c-inform.info/news/id/1252 Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура]. Крыминформ, 19 марта 2014.&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ '''Մարտի 20-ի''' առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/1283194-echo.html В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе]. Эхо Москвы, 20 марта 2014.&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 20-ին''' Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/20/zakon-krim.html Госдума приняла закон о присоединении Крыма]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |title=Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины» |accessdate=2020-03-15 |archive-date=2019-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191207162113/https://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062052 Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/krym-priznali-vremenno-okkupirovannoy-territoriey-504041.html Крым признали временно оккупированной территорией] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/20/1246557.html Три судна ВМС Украины подняли российские флаги]&lt;/ref&gt;։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.interfax.ru/russia/366174|title=Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины|date=20 марта 2014|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-03-20}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062875 Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 21-ին''' Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/news/461230.html В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 22-ին''' Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/voinskuyu-chast-v-belbeke-vzyali-shturmom-1074757.xhtml Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/366511 Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=kIwUOScYoiw Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]</text>
      <sha1>7ufelggkpoor6u3cmzwpt18etct39i2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492588</id>
      <parentid>8492587</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:19:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154192" xml:space="preserve">{{Հիմնական|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}
'''Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը''' իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները ([[Եվրոմայդան]]), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությամբ [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնից, որը [[Ղրիմ]]ում շատերի կողմից ընկալվել է որպես [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] քվեարկությունը, [[Լյուստրացիան Ուկրաինայում|լյուստրացիայի]] մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական [[ԶԼՄ]]-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել [[Ղրիմի թաթարներ]]ի մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը [[Ռուսաստանի նախագահ|նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո&lt;ref name=&quot;FMSO&quot;&gt;{{Cite web|url=http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|title=Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine|author=McDermott|work=FMSO|quote=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151102190004/http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|archivedate=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.7683&amp;Lang=R 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/ru/press_service/minister_speeches/-/asset_publisher/7OvQR5KJWVmR/content/id/3018203 Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал «[[Россия 1]]».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |date=2019-12-09 }}. 112.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]. korrespondent.net&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել [[Անատոլի Մոգիլև]]ի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ [[Սերգեյ Ակսենով]]ին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|author=Корсовецкий Р.|accessdate=2016-06-05|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]. lenta.ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]. Би-би-си.&lt;/ref&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են [[Ուկրաինայի Զինված ուժեր]]ի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|author=|website=|date=2015|publisher=[[Вести. Репортёр]]|deadlink=yes|accessdate=2018-12-22|archiveurl=https://archive.today/20150622114855/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html%23.VYf2Hi_LfK5#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2015-06-22}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց [[Ուկրաինայի Սահմանադրություն|Ուկրաինայի Սահմանադրությանը]] հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք [[Սևաստոպոլ]]ը&lt;ref&gt;{{статья |автор =Токарев А. А.|заглавие =Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России|ссылка= http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|издание= Вестник МГИМО-Университета|место= М.|издательство  = [[МГИМО]]|год= 2015|номер =5 (44)|страницы =38|issn =2071-8160|archiveurl =https://web.archive.org/web/20160112111331/http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|archivedate =2016-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Помогли&quot;&gt;{{Cite web|url =http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61|title =Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1|date =2014-06-04|publisher =[[Kremlin.ru]]|accessdate =2014-11-24|archivedate =2014-10-31|archiveurl =https://archive.is/20141031082347/http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61}}&lt;/ref&gt;:

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ ''անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։''

== Նախապատմություն ==
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)] (12 мая 2014)&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11418|title=Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР|date=2014-11-25|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110142913/http://crimea.gov.ru/act/11418|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11433|title=Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года  № 1477-6/13 «О политической ситуации»|date=2014-11-27|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110143229/http://crimea.gov.ru/act/11433|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |title=«Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013 |accessdate=2014-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ ''«եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»''&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2013-12-16/1_kiev.html В Киеве опасаются переворота в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/krim_na_antimaydane_budet_trebovat_referendum_o_nezavisimosti__svobodovets/n392004 Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_pr-gotovit-v-krymu-antimajdan-s-trebovaniem-nezavisimosti-poluostrova-sirotyuk/531970 ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=u_EgmToI-Mc 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода]&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/world/2013/12/16/evromaidan-2013/727900-ukraina-treshchit-po-shvam-i-pervym-mozhet-otkolotsya-krym Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nr2.ru/video/krym-gotovitsja-objavit-gosudarstvennuju-nezavisimost-pri-podderzhke-rossii-–-deputat-56789.html Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2013/12/19/sootechestvenniki-anons.html|title=Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска|author=|website=[[Российская газета]]|date=2013-12-19|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին [[Մոսկվա]]յում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց [[Հարավային Օսիա]]յում և [[Աբխազիա]]յում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/865451-vozmojnost-vvoda-voysk-v-ukrainu-putin-nazval-chushyu-i-erundoy.html|title=Возможность ввода войск в Украину Путин назвал &quot;чушью и ерундой&quot;|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/19859|title=Пресс-конференция Владимира Путина|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |title=Снова ДНД? |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802141902/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |title=«Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327095501/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |title=Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327093645/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |title=Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327112146/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |title=Вставайте, люди русские! |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802151510/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և [[Նեոնացիզմն Ուկրաինայում|նեոնացիստներին]]», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին &lt;...&gt; և չեն ապրի «''բանդերական'' Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2014/01/22/krim-site-anons.html|title=Крым может отделиться от Украины в случае победы &quot;евромайдана&quot;|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;, սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news_in_brief/2014/01/140127_rl_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=У Севастополі заявили про можливий &quot;вихід із правового поля України&quot;|publisher=BBC News Україна|lang=uk|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/24_01_2014_2 Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/876302-kryimskie-vlasti-zayavili-chto-ne-planiruyut-otdelyatsya.html|title=Крымские власти заявили, что не планируют отделяться|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины|author=|url=https://comments.ua/politics/448550-glava-parlamenta-ark-otkrestilsya.html|work=Комментарии.ua|date=}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝  «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |title=Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны |accessdate=2014-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |archivedate=2014-02-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1226922.html|title=Первый президент Крыма выступил за независимость автономии|date=2014-01-29|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года  № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11587|title=Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170849/http://crimea.gov.ru/act/11587|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|lang=uk|accessdate=2014-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;, իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» ==
[[Պատկեր:Этнокарта Крыма.png|thumb|Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը]]
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը&lt;ref name=&quot;Matsuzato&quot;&gt;Matsuzato, Kimitaka. [https://muse.jhu.edu/article/619862/pdf Domestic Politics in Crimea, 2009—2015]. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է  «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|accessdate=2015-01-22|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07}}&lt;/ref&gt;։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://flot.com/news/navy/?ELEMENT_ID=161356|title=Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами|author=|website=[[Центральный Военно-Морской Портал]]|date=2014-02-21|publisher=|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt; ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/191455.html|title=Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны|publisher=Интерфакс-Украина|lang=ru|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|p=6}}։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «''չծխել»'' այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից&lt;ref name=&quot;Могилёв&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.kianews.com.ua/news/v-cherkasskoy-oblasti-ekstremisty-napali-na-krymskih-aktivistov-mogilev|title=В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев|publisher=www.kianews.com.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sobytiya.info/news/14/38745|title=Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев|publisher=www.sobytiya.info|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;, որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://atr.ua/news/31260-krymskih-zaschitnikov-prezidenta-zastavljali-pet-gimn-ukrainy-podrobnosti-prois|title=Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины|publisher=atr.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «''վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |title=ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107022012/https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |archivedate=2017-11-07 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է&lt;ref name=&quot;Вести Укр&quot;&gt;{{cite web|url=https://vesti-ukr.com/krym/45594-krymchane-rasskzali-o-korsun-shevchenkovskoj-tragedii|title=Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии|date=2014-04-02|publisher=Vesti-ukr.com}}&lt;/ref&gt;։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների&lt;ref&gt;Капицын В. М. [https://ukros.ru/wp-content/uploads/2016/03/капицын.doc Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016&lt;/ref&gt; և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»&lt;ref name=&quot;Капицын2&quot;&gt;Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/26904323.html|title=Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів|publisher=Радіо Свобода|lang=uk|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |title=Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613022359/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |archivedate=2018-06-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |title=Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181216062827/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |archivedate=2018-12-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|lang=ru|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630215737/http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 |date=2015-06-30 }}&lt;br&gt;[http://comments.ua/politics/453585-pod-zdaniem-verhovnoy-radi-krima.html Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ]&lt;br&gt;[http://investigator.org.ua/news/118915/ Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;.

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.]// Коммерсант. — 21.02.2014.&lt;/ref&gt; ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|title=Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине|date=2014-02-21|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|archiveurl=https://archive.is/20140223081530/http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|archivedate=2014-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=22.2.2014 |url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII |title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України |publisher=Верховная Рада Украины |accessdate=2014-2-23 |lang=uk |description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html |date=2014-11-28 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309669-sezd-v-kharkove-vsui-vlast-na-yuho-vostoke-berut-mestnye-sovety-rezoluitsyia Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները{{sfn|Ъ|2015}}։

== Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից ==
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/454180-sevastopole-snova-podnimayut-vosstanie.html В Севастополе снова поднимают восстание] — Комментарии, 24/02/2014&lt;/ref&gt; («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/ukraine-crisis-secession-russian-crimea Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian] {{Ref en}}&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/mer-sevastopolya-chalyy-poprosil-u-rossii-deneg-139890_.html «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег]. zn.ua, 27.2.2014&lt;/ref&gt;։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.8692.ru/news/481567/sevastopol-ne-priznaet-verhovnuu-radu-na-mitinge-vybrali-novogo-glavu-goroda-foto|title=Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города|author=|website=|date=|publisher=8692.ru|accessdate=2018-12-22}}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին&lt;ref name=&quot;RBmil&quot;&gt;[http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Russkiy_blok_Mi_nachinaem_segodnya_sozdavat_v_Sevastopole_silovie_strukturi_samooboroni Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны]. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |title=В Крыму записываются в роты охраны порядка |accessdate=2014-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301164739/http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |archivedate=2014-03-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, [[Սիմֆերոպոլ]]ում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |title=Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин. |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222173535/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/119259/ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |title=«Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190324101304/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |archivedate=2019-03-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին&lt;ref name=&quot;Могилёв признаёт новую власть&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2415095 Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады] // [[Коммерсантъ]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119281/ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины] // Центр журналистских расследований, 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150629191436/http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu |date=2015-06-29 }} {{Webarchive|https://archive.is/hriNn|{{HumanizeDate|2015-06-29}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |title=Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180805052612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |archivedate=2018-08-05 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական&lt;ref name=&quot;Обращение СГГА (24-02)&quot;&gt;{{cite news|url=http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|title=Дорогие севастопольцы!|publisher=Пресс-служба СГГА|archiveurl=https://archive.is/20140224230554/http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|archivedate=2014-02-24|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем|work=|publisher=[[Slon.ru]]|date=2014-02-24|url=http://slon.ru/fast/world/sevastopol-ostalsya-bez-mera-1061514.xhtml|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/02/140224_ru_n_sevastopol_statement Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные]&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://an-crimea.ru/page/news/57962|title=Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым|publisher=an-crimea.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evening-crimea.com/news/24-02-2014_pozvonite-popozzhe-mvd-i-sbu-udalos-privesti-v-normu-rossijan-v-sevastopole|title=Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось &quot;привести в норму&quot; россиян в Севастополе|website=Крым вечерний|date=2014-02-24|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;{{Cite web |url=http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |title=Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому |accessdate=2018-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |archivedate=2016-10-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել&lt;ref name=&quot;Создание Коордсовета&quot;&gt;{{Cite web |url=https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |title=В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет |accessdate=2015-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402232554/https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії|work=|publisher=Радио Свобода|date=2014-02-25|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25275993.html|lank=uk}}&lt;/ref&gt;։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |title=«Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2020-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221141513/https://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/03/12/reg-ufo/o-chem-vspominaiut-uchastniki-krymskoj-vesny.html|title=О чем вспоминают участники Крымской весны|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-03-18|quote=Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA229&amp;lpg=PA229&amp;dq=%22There+appears+to+never+have+been+a+friendship+train+sent+by+RS+to+Crimea%22&amp;source=bl&amp;ots=rkjUvmpdqj&amp;sig=ACfU3U3KXv_XFU2GIyWPL92xEoHV63wL7Q&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96vDDoovhAhXFxMQBHQQuCWEQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&amp;q=%22There%20appears%20to%20never%20have%20been%20a%20friendship%20train%20sent%20by%20RS%20to%20Crimea%22&amp;f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страницы=|страниц=368|isbn=9781476628752|isbn2=}} — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot;&gt;{{книга
 | автор         = Kashin V., Denisentsev S.
 | часть         = Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine 
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = East View Press
 | год           = 2014
 | volume        = 
 | pages         = 
 | columns       = 
 | allpages      = 
 | серия         = 
 | isbn          =  978-1-879944-22-0
 | doi           = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|loc=Ukrainian Actions Contributing to Russian Success|p=21}}։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11604 Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |title=Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132348/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |title=Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802143953/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |title=Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327173033/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |title=В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132434/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |title=Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415143455/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Правительство Крыма возглавил лидер партии &quot;Русское единство&quot;|author=|url=https://ria.ru/world/20140227/997411439.html|work=РИА Новости|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308063238/http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma |date=2014-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/XSKx0|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140303184134/http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy |date=2014-03-03 }} {{Webarchive|https://archive.is/NTli3|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/content/uploads/files/povestki/250214.pdf Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/draft/3490 проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2416296|title=СНБО рассматривает ситуацию в Крыму|author=|website=|date=2014-02-25|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|title=Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський|author=|website=|date=|publisher=112.ua|lang=uk|accessdate=2018-12-21|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173248/https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Povidomlennya/88433.html|title=Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України|publisher=iportal.rada.gov.ua|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref name=&quot;UP-26-2&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/26/257204_medzhlis_srochno_sobiraet_miting_pod.html Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140529052943/http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml |date=2014-05-29 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-krymu-tatary-podnyali-banderovskiy-flag-i-skandiruyut-slava-ukraine-272298.html В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «''պոկել»'' Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // «[[Украинская правда]]», 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը&lt;ref name=&quot;цеков&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |title=Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014 |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222221135/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է&lt;ref name=&quot;meeting&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150108165332/http://gazeta.crimea.ua/news/bog-dal-ya-ojil-12796 «Бог дал — я ожил»]. gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;snob-27-2&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea-news.com/incident/2014/02/26/19757.html Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10663971/Russia-and-Nato-to-face-off-over-Ukraine.html Russia and Nato to face off over Ukraine]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890236-mitinguyuschie-prorvalis-v-zdanie-parlamenta-kryima-no-posle-obrascheniya-chubarova-nachali-rashoditsya.html Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119905/ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot;&gt;[http://www.dw.com/ru/внеочередное-заседание-крымского-парламента-отменено/a-17458329 Внеочередное заседание крымского парламента отменено] // [[Deutsche Welle]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/192987.html Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента] // [[Интерфакс]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot; /&gt;։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150308090515/http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor |date=2015-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/OL2rf|{{HumanizeDate|2015-03-08}}}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ&lt;ref&gt;''Никита Громов''. [http://lb.ua/news/2016/02/26/328880_krimskoe_delo_26_fevralya_voprosi.html Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов] «[[LB.ua]]», 26.02.2016&lt;/ref&gt;, բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |title=Погибших за российский Крым наградили посмертно |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2018-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173450/https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին{{Sfn|Kofman|2017|p=20}}: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով{{sfn|Ъ|2015}}, որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը ===
[[Պատկեր:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|thumb|Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին]]
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը&lt;ref name=&quot;marc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/interview/politics/990660-marchuk_sovmin_i_parlament_kryma_zakhvatil_spetsnaz_iz_sevastopolya.htm|title=Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя|date=2014-02-27|publisher=// Лига.Новости|accessdate=2015-02-19}}&lt;/ref&gt;։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին{{Sfn|Kofman|2017|loc=Target of Opportunity|p=19}}: Դա տեղի է ունեցել '''փետրվարի 27-ին'''{{sfn|Ъ|2015}}&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/2/27/v-simferopole-zahvacheny-administrativnye-zdaniya-obnovlyaetsya-5954/ Переворот в Крыму: хроника четверга]&lt;/ref&gt; և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/inquests/63246.html «Вежливые люди» в Крыму: как это было.] // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/politics/67348.html Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь.] // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.&lt;/ref&gt; (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot; /&gt;) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.gp.gov.ua/ua/news.html?_m=publications&amp;_t=rec&amp;id=134900 Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів] // [[Генеральная прокуратура Украины]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/193083.html|title=Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/02/simferopol/ «Крым почему-то стал русской землей»]&lt;/ref&gt;։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |title=Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226165702/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |title=В Крыму остановлено движение автобусов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170821122139/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |archivedate=2017-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը&lt;ref&gt;[http://www.kerch.com.ru/articleview.aspx?id=35545 В Керчи остановилась паромная переправа]&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/rus/|title=Названы захватчики парламента и правительства Крыма|date=2014-02-27|publisher=// [[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/120134/ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11611 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»]&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/361702|title=Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/crimea4/|title=Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»|date=2014-02-27|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11636 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|title=В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын|publisher=УНН|date=27.02.2014|archiveurl=https://archive.is/20140308094425/http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|archivedate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kianews.com.ua/news/krymskiy-premer-naznachen-zakonno-parlament-ark Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК]&lt;/ref&gt;, որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին&lt;ref name=&quot;truepres&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/361704|title=Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины|date=2014-02-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;br&gt;[http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml Власти Крыма считают Януковича президентом Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704102816/http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml |date=2015-07-04 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/187/2014 Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/02/140227_crimea_parliament Парламент Крыма назначил референдум об автономии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_4 Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева]&lt;/ref&gt;, որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.crimea.gov.ru/news/27_02_14_6 В парламенте Крыма назначили нового премьера]&lt;/ref&gt;, հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_5 Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума]&lt;/ref&gt;։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել&lt;ref&gt;[http://www.theinsider.ua/politics/5318a88e6e1c0/ Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |title=Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014 |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201132120/https://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |title=На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2016-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160103130509/http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/120109/ На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193266.html Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot; /&gt;։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»&lt;ref name=&quot;Путь&quot;&gt;{{cite web|url=http://tass.ru/politika/1831368|title=Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны|date=2015-03-16|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2015-06-26|archiveurl=https://archive.is/20150626083113/http://tass.ru/politika/1831368|archivedate=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.segodnya.ua/regions/krym/vooruzhennye-lyudi-byli-priglasheny-krymskimi-deputatami-499516.html|title=Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами|publisher=www.segodnya.ua|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/interview/326758.html|title=Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/politics/2015/03/11_a_6503589.shtml Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201502260061 Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»]&lt;/ref&gt;, թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»&lt;ref&gt;{{cite news|title=Вежливые люди получили свой День|author=Сергей Птичкин|url=http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|publisher=[[Российская газета]]|date=2015-02-27|accessdate=2015-03-03|archiveurl=https://archive.is/20150227123547/http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|archivedate=2015-02-27|description=27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций}}&lt;/ref&gt;, սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2015/02/150227_putin_day_forces_special_operations Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма] // [[Русская служба Би-би-си]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/11439362/Vladimir-Putin-announces-official-holiday-to-mark-Crimea-operation.html Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation] // [[The Telegraph]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

=== Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) ===
[[Պատկեր:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|մինի|300px|Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18]] '''Մարտի 18-ին'''՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ&lt;ref name=&quot;RBTR2&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/18/1245493.html В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/18/u-zv’yazku-iz-zagibellyu-ukrainskogo-vijskovosluzhbovczya-vijskovim-chastinam-zs-ukraini-dislokovanim-v-ar-krim-dozvoleno-zastosuvannya-zbroi/ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|title=Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе|date=2014-03-18|website=|publisher=Министерство внутренних дел Республики Крым|archiveurl=https://archive.today/20140320080732/http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|archivedate=2014-03-20|accessdate=2019-06-29|author=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/incident/article/2014/03/19/1000914-glava-samooboronyi-kryima-snayper-slovno-rastvorilsya-v-vozduhe.html Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը&lt;ref name=&quot;ria_Simfpl&quot;&gt;[http://ria.ru/incidents/20140322/1000633150.html В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером]&lt;/ref&gt;։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը&lt;ref name=&quot;ridus&quot;&gt;[http://www.ridus.ru/news/156977 В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж]&lt;/ref&gt;։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է '''մարտի 19-ին'''։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1058186 Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг] // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/19/komanduvacha-vijskovo-morskih-sil-zs-ukraini-vivezli-u-nevidomomu-napryamu-nevstanovleni-osobi/ Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи]&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.c-inform.info/news/id/1252 Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура]. Крыминформ, 19 марта 2014.&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ '''Մարտի 20-ի''' առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/1283194-echo.html В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе]. Эхо Москвы, 20 марта 2014.&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 20-ին''' Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/20/zakon-krim.html Госдума приняла закон о присоединении Крыма]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |title=Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины» |accessdate=2020-03-15 |archive-date=2019-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191207162113/https://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062052 Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/krym-priznali-vremenno-okkupirovannoy-territoriey-504041.html Крым признали временно оккупированной территорией] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/20/1246557.html Три судна ВМС Украины подняли российские флаги]&lt;/ref&gt;։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.interfax.ru/russia/366174|title=Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины|date=20 марта 2014|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-03-20}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062875 Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 21-ին''' Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/news/461230.html В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 22-ին''' Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/voinskuyu-chast-v-belbeke-vzyali-shturmom-1074757.xhtml Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/366511 Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=kIwUOScYoiw Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]</text>
      <sha1>7kqmyb389ft2tn1fljp9ysqa0b0c69n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492654</id>
      <parentid>8492588</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:02:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154193" xml:space="preserve">{{Հիմնական|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}
'''Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը''' իրականացվել է 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին։ Նրան անմիջականորեն նախորդել են բազմամսյա հակաիրավական և հակակառավարական ակցիաները ([[Եվրոմայդան]]), որոնք ավարտվել են 2014 թվականի փետրվարին [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի պաշտոնանկությամբ [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պաշտոնից, որը [[Ղրիմ]]ում շատերի կողմից ընկալվել է որպես [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en-GB|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en-GB|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;։ Նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկման մասին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադայի]] քվեարկությունը, [[Լյուստրացիան Ուկրաինայում|լյուստրացիայի]] մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրոմայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրել են ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը, ինչին նպաստել է նաև ռուսական [[ԶԼՄ]]-ների կողմից տեղեկատվական ճնշումն ու հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիան&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրքորոշում է զբաղեցրել [[Ղրիմի թաթարներ]]ի մեջլիսը, որը հավակնում էր Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Ի տարբերություն 1990-ական թվականներին՝ Ռուսաստանն այս անգամ գործուն աջակցություն է ցուցաբերել Ղրիմում ռուսամետ ուժերին։ Ընդ որում, Ուկրաինայում ընդունված է համարել, որ Ռուսաստանը թերակղզու նկատմամբ իր գործողությունները նախաձեռնել է դեռևս փետրվարի 20-ին, այսինքն՝ մինչև Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը նախագահի պաշտոնից, այն դեպքում, երբ, ռուսական իշխանությունների պնդմամբ, «Ղրիմի վերադարձման աշխատանք սկսելու» հանձնարարությունը [[Ռուսաստանի նախագահ|նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին|Պուտինի]] կողմից տրվել է փետրվարի 23-ի առավոտյան՝ պաշտոնանկ նախագահ Յանուկովիչի տարհանման հատուկ գործողության անցկացումից հետո&lt;ref name=&quot;FMSO&quot;&gt;{{Cite web|url=http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|title=Brothers Disunited: Russia's Use of Military Power in Ukraine|author=McDermott|work=FMSO|quote=|date=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151102190004/http://fmso.leavenworth.army.mil/Collaboration/international/McDermott/Brotherhood_McDermott_2015.pdf|archivedate=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/PV.7683&amp;Lang=R 7683-е заседание СБ ООН Четверг, 28 апреля 2016 года, 15 ч. 00 м. Нью-Йорк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/ru/press_service/minister_speeches/-/asset_publisher/7OvQR5KJWVmR/content/id/3018203 Выступление и ответы на вопросы СМИ Министра иностранных дел России С. В. Лаврова в ходе пресс-конференции по итогам деятельности российской дипломатии в 2017 году, Москва, 15 января 2018 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկջոկատայինները գրավել են Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 Видео. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал «[[Россия 1]]».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |date=2019-12-09 }}. 112.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]. korrespondent.net&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են եղել [[Անատոլի Մոգիլև]]ի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար են նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ [[Սերգեյ Ակսենով]]ին, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել Ռուսաստանին «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության համար»&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|author=Корсовецкий Р.|accessdate=2016-06-05|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Ռուսաստանի Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]. lenta.ru&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]. Би-би-си.&lt;/ref&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին թերակղզու տարածքում արգելափակել են [[Ուկրաինայի Զինված ուժեր]]ի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|author=|website=|date=2015|publisher=[[Вести. Репортёр]]|deadlink=yes|accessdate=2018-12-22|archiveurl=https://archive.today/20150622114855/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html%23.VYf2Hi_LfK5#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2015-06-22}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին բազմակողմանի ռուսական աջակցությամբ Ղրիմում անցկացվեց [[Ուկրաինայի Սահմանադրություն|Ուկրաինայի Սահմանադրությանը]] հակասող հանրաքվե Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքնահռչակ հանրապետությունը ստորագրել են Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում ձևավորվել են նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք [[Սևաստոպոլ]]ը&lt;ref&gt;{{статья |автор =Токарев А. А.|заглавие =Электоральная история постсоветского Крыма: от УССР до России|ссылка= http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|издание= Вестник МГИМО-Университета|место= М.|издательство  = [[МГИМО]]|год= 2015|номер =5 (44)|страницы =38|issn =2071-8160|archiveurl =https://web.archive.org/web/20160112111331/http://www.vestnik.mgimo.ru/sites/default/files/pdf/004_istoriya_tokarevaa.pdf|archivedate =2016-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Помогли&quot;&gt;{{Cite web|url =http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61|title =Интервью Владимира Путина радио «Европа-1» и телеканалу TF1|date =2014-06-04|publisher =[[Kremlin.ru]]|accessdate =2014-11-24|archivedate =2014-10-31|archiveurl =https://archive.is/20141031082347/http://kremlin.ru/transcripts/45832#sel=41:1,42:61}}&lt;/ref&gt;։

Ռուսական աղբյուրներում 2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ղրիմում ընդունված է անվանել Ղրիմի վերամիավորումը Ռուսաստանի հետ, ուկրաինական և արևմտյան աղբյուրներում՝ ''անեքսիա, Ղրիմի օկուպացիա։''

== Նախապատմություն ==
2013 թվականի նոյեմբերի վերջից Ուկրաինայում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք պայմանավորված են ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուց կառավարության հրաժարումով։ Ղրիմի քաղաքներում նույնպես տեղի են ունեցել նմանատիպ ակցիաներ, սակայն դրանց մասնակիցների թիվը համեմատաբար փոքր էր&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)] (12 мая 2014)&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը բազմիցս իր կտրուկ մերժումն է հայտնել ընդդիմության գործողություններին և նախագահ Յանուկովիչից պահանջել է վճռական միջոցներ ձեռնարկել կարգուկանոնի պահպանման համար։

Նոյեմբերի 22-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահությունը հավանություն տվեց եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելու Ուկրաինայի վարչապետի որոշմանը՝ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11418|title=Заявление Президиума ВС АРК от 22.11.2013 № 21-6/13–ПВР|date=2014-11-25|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110142913/http://crimea.gov.ru/act/11418|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Նոյեմբերի 27-ին եվրաինտեգրման գործընթացի կասեցմանն աջակցել է նաև Ղրիմի խորհրդարանը, որը որոշել է «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի Դաշնության տարածաշրջանների հետ» և կոչ է արել ղրիմցիներին «բոլոր ջանքերն ուղղել Ղրիմի՝ որպես կայունության և ազգամիջյան համաձայնության տարածքի պահպանմանը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11433|title=Решение ВС АРК от 27 ноября 2013 года  № 1477-6/13 «О политической ситуации»|date=2014-11-27|publisher=официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110143229/http://crimea.gov.ru/act/11433|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |title=«Антимайдан». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 11.12.2013 |accessdate=2014-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140225013044/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a6e5841136a/pagedoc1096_4/ |archivedate=2014-02-25 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 2-ին Կիևի կենտրոնում զանգվածային ցույցերից և միլիցիայի հետ բախումներից հետո Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրադրությունը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/kiev/27446-poslednie-novosti-o-mjatezhnom-majdane Последние новости о мятежном Майдане. Vesti.ua, 02.12.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/02_11_2-13_4 Крымский парламент принял обращение к Президенту Украины Виктору Януковичу]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ․ «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները հեղեղած մարդիկ... իշխանությունը, ասվում է ուղերձում, պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;։

Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը&lt;ref name=&quot;антимайдан&quot; /&gt;, որի դեմ կտրականապես հանդես են եկել Եվրամայդանի կողմնակիցները, իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանելու ինքնավարությունը»&lt;ref&gt;{{cite web |url= http://crimea.gov.ru/act/11485 |title= Обращение Президиума ВС АРК |date= 2013-12-11 |publisher= // crimea.gov.ru|accessdate=2014-12-04}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ազատություն» կուսակցությունից Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդարանական կոմիտեի անդամ Յուրի Սիրոտյուկը հայտարարել է, որ ''«եթե ուկրաինական իշխանությունը չձանձնի Եվրոմայդանը, իսկ Յանուկովիչի դիրքորոշումը չբավարարի ռուսական կողմին, ապա ինքնավարության իրադրությունը կարող է փորձել իր ձեռքը վերցնել ՌԴ սևծովյան նավատորմը»''&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/cis/2013-12-16/1_kiev.html В Киеве опасаются переворота в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/ru/ukraina/krim_na_antimaydane_budet_trebovat_referendum_o_nezavisimosti__svobodovets/n392004 Крым на антимайдане будет требовать референдум о независимости, — свободовец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_pr-gotovit-v-krymu-antimajdan-s-trebovaniem-nezavisimosti-poluostrova-sirotyuk/531970 ПР готовит в Крыму антимайдан с требованием независимости полуострова — Сиротюк]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=u_EgmToI-Mc 14.12.13 Юрий Сиротюк, депутат Верховной Рады от ВО Свобода]&lt;/ref&gt;, մասնավորապես, նա հայտնել է ռուսական Սևծովյան նավատորմի կողմից պլանավորվող զորավարժությունների մասին, որոնց լեգենդը նախատեսում է նաև վարչական շենքերի զավթում&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/world/2013/12/16/evromaidan-2013/727900-ukraina-treshchit-po-shvam-i-pervym-mozhet-otkolotsya-krym Украина трещит по швам. И первым может отколоться Крым]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nr2.ru/video/krym-gotovitsja-objavit-gosudarstvennuju-nezavisimost-pri-podderzhke-rossii-–-deputat-56789.html Крым готовится объявить государственную независимость при поддержке России, — депутат]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ղեկավարությունն իր հերթին պաշտոնապես մերժել Է Ուկրաինայում ռազմական գործողության հնարավորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2013/12/19/sootechestvenniki-anons.html|title=Путин: Мы не собираемся махать шашкой и вводить куда-то войска|author=|website=[[Российская газета]]|date=2013-12-19|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;․ 2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին [[Մոսկվա]]յում կայացած մամուլի ասուլիսում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, պատասխանելով այն հարցին, թե հնարավոր է ռուսական զորքեր մտցնել երկիր «հայրենակիցների պաշտպանության» համար, ինչպես դա արվեց [[Հարավային Օսիա]]յում և [[Աբխազիա]]յում 2008 թվականին։ Նրա կարծիքով Ղրիմում Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը լուրջ կայունացնող գործոն է միջազգային և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ, իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի իրադրությունը Ղրիմի իրադրության հետ համեմատելը կոռեկտ չէ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/865451-vozmojnost-vvoda-voysk-v-ukrainu-putin-nazval-chushyu-i-erundoy.html|title=Возможность ввода войск в Украину Путин назвал &quot;чушью и ерундой&quot;|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/19859|title=Пресс-конференция Владимира Путина|publisher=Президент России|lang=ru|accessdate=2019-01-27}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի սկզբին Ղրիմի ռուսական կազմակերպությունների ակտիվիստները դիմել էին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով ամենալուրջ գնահատականը տալ Կիևի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների անգործությանը, որոնք թույլ էին տվել հունվարի 1-ին Կիևում «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթի անցկացումը։ Ուղերձում նախագահից պահանջել են արգելել «նեոնացիզմի և ֆաշիզմի, նացիստական ատրիբուտիկայի և խորհրդանիշների քարոզչությունը, ՕՈՒՆ-ՈՒՎԱ հանցավոր կազմավորումների հերոսացումը», օրենք ընդունել, որն արգելում է «նեոնացիստական և ծայրահեղական գաղափարախոսությամբ քաղաքական կուսակցություններն ու կազմակերպությունները» և քրեական պատասխանատվություն է սահմանում «Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի մեծ հաղթանակը ժխտելու կամ վիրավորելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |title=Русские активисты сожгли флаг ОУН-УПА и чучело Бандеры. В знак протеста против маршей «Свободы» |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802180227/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3355 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի կեսերին, Կիևում դիմակայության սրման և Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում վարչական շենքերի գրավման ծավալված արշավի կապակցությամբ, «Ղրիմի ռուսական համայնքը» և «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը, կազակների և աֆղան վետերանների կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ համատեղ, իրենց վրա են վերցրել ինքնապաշտպանության ժողովրդական դրուժինաների, ժողովրդական դիմադրության ուժերի ձևավորման նախաձեռնությունը՝ «Ղրիմ ծայրահեղականների և նեոնացիստների ներթափանցման փորձերի» դեպքում&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |title=Снова ДНД? |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802141902/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3327 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |title=«Русское Единство» заявляет о мобилизации для установки блокпостов на въезде в Крым и создания отрядов народных дружин |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327095501/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3373 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |title=Сергей Аксенов: «Русское Единство» готово оказать поддержку правоохранителям |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327093645/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3379 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |title=Казаки обсудили план действий по предотвращению попыток проникновения в Крым фашиствующих экстремистов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327112146/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3386 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |title=Вставайте, люди русские! |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802151510/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3389 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականներին և [[Նեոնացիզմն Ուկրաինայում|նեոնացիստներին]]», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին &lt;...&gt; և չեն ապրի «''բանդերական'' Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11551|title=Заявление ВС АРК о политической ситуации|date=2014-01-22|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171409/http://crimea.gov.ru/act/11551|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Վերջին վերապահումը փաստացի ենթադրում էր Ղրիմի անջատման հնարավորությունը «գունավոր հեղափոխության» դեպքում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2014/01/22/krim-site-anons.html|title=Крым может отделиться от Украины в случае победы &quot;евромайдана&quot;|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;, սակայն ինքնավարության ղեկավարները հրաժարվեցին տարածաշրջանի ինքնորոշման կոչերից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news_in_brief/2014/01/140127_rl_crimea_sevastopol_separatism.shtml|title=У Севастополі заявили про можливий &quot;вихід із правового поля України&quot;|publisher=BBC News Україна|lang=uk|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/24_01_2014_2 Спикер автономии Владимир Константинов назвал сообщения в СМИ о самоопределении Крыма провокационными]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.unian.net/politics/876302-kryimskie-vlasti-zayavili-chto-ne-planiruyut-otdelyatsya.html|title=Крымские власти заявили, что не планируют отделяться|publisher=www.unian.net|lang=ru|accessdate=2019-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Глава парламента АРК открестился от призывов отсоединить Крым от Украины|author=|url=https://comments.ua/politics/448550-glava-parlamenta-ark-otkrestilsya.html|work=Комментарии.ua|date=}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներ հավաքելու մասին՝  «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |title=Партия «Русский блок» объявляет набор в отряды самообороны |accessdate=2014-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201184137/http://topnews.sebastopol.ua/other/2014/01/24/11272.html |archivedate=2014-02-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2393341 Ъ-Новости — Глава администрации Севастополя мы должны защитить город от «коричневой чумы» — сторонников евроинтеграции Украины]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/353993|title=Пророссийские организации Севастополя предлагают, в случае переворота на Украине, отделиться и создать федеративное государство Малороссию|date=2014-01-26|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության առաջին նախագահ Յուրի Մեշկովը կոչ է արել հռչակել Ղրիմի ինքնուրույնությունը՝ Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամը անվանելով «ղրիմցիների համար օտար պատերազմ» և հայտարարել է, որ թերակղզին «գտնվում է օկուպացիայի վիճակում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1226922.html|title=Первый президент Крыма выступил за независимость автономии|date=2014-01-29|publisher=[[Росбалт]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից «օրենքից դուրս հայտարարված այն տարածաշրջանների ֆինանսավորումը, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crimea.gov.ru/act/11563|title=Обращение Президиума ВС АРК от 24 января 2014 года  № 31-6/14–ПВР|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110171121/http://www.rada.crimea.ua/act/11563|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է բողոքի ակցիաներին ակտիվ մասնակցություն ունեցող «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11564|title=Решение Президиума ВС АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»|date=2014-01-27|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170645/http://crimea.gov.ru/act/11564|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;, սակայն ավելի ուշ դատախազության պահանջով հանել է այդ արգելքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.gov.ru/act/11587|title=Решение Президиума ВС АРК 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»|date=2014-02-07|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170849/http://crimea.gov.ru/act/11587|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 27-ին Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ տեղի ունեցած արկ և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |title=Могилёв считает, что народные дружины не дадут «взорвать» Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628184612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/150050.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |title=Крымские татары выступили против дружинников — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201343/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/10/142928.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |title=Главу меджлиса «затоптали» в крымском парламенте — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628201329/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/111032.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 4-ին ՂՀ-ի ԳԽ նախագահության նիստում առաջարկվում էր «ազգային ֆաշիստական խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի մասին, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|title=Защитить статус и полномочия Крыма!|date=2014-02-04|publisher=Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым|accessdate=2014-11-10|archiveurl=https://archive.is/20141110170158/http://crimea.gov.ru/news/04_02_14_3|archivedate=2014-11-10}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել քրեական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 110-րդ հոդվածի 1-ին մասով( Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության դեմ ոտնձգության նախապատրաստումը)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|title=Повідомлення для ЗМІ|date=2014-02-08|publisher=Пресс-центр СБУ|lang=uk|accessdate=2014-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150122210005/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=121919|archivedate=2015-01-22|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել այդ հայտարարությունների խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին։ Այդ օրենսդիր մարմինը լուծարելու սպառնալիքով հանդես է եկել ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա»-ից Գերագույն Ռադայի պատգամավոր Նիկոլայ Տոմենկոն&lt;ref&gt;[http://tomenko.ua/komentari/verhovna-rada-ukrajiny-povynna-rozhlyanuty-pytannya-pro-rozpusk-parlamentu-krymu/ Верховна Рада України повинна розглянути питання про розпуск парламенту Криму]&lt;/ref&gt;, իսկ ազգայնական «Ազատություն» կուսակցությունից պատգամավոր Ալեքսանդր Շևչենկոն պահանջել Է Ղրիմի խորհրդարանականներին քրեական պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://iportal.rada.gov.ua/meeting/stenogr/show/5157.html Стенограмма пленарного заседания ВР Украины от 05.02.2014]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և ԶՈՒ համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot; /&gt;։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_1 В Ливадийском дворце открылся Всеукраинский форум представителей областных советов и Верховного Совета Автономной Республики Крым]&lt;/ref&gt;։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը&lt;ref name=&quot;CSC-12-2&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/news/12_02_2014_2 Выступление Председателя ВС АРК Владимира Константинова на Всеукраинском форуме областных советов Украины и Верховного Совета АРК]&lt;/ref&gt;։ Իսկ հետագայում՝ փետրվարի 19-ին, ՂՀ Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11597 Решение ВС АРК от 19.02.2014 № 1603-6/14 «Об общественно-политической ситуации»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինական հակամարտության սրումն ու իրավիճակը Ղրիմում. «Ղրիմի վերադարձման աշխատանքների սկիզբ» ==
[[Պատկեր:Этнокарта Крыма.png|thumb|Ղրիմում ռուսների, ուկրաինացիների և Ղրիմի թաթարների բաժինը]]
Փետրվարի 18-20-ը Եվրոմայդանի կողմնակիցների, մի կողմից՝ ուժային կառույցների աշխատակիցների և Հակամայդանի կողմնակիցների միջև տեղի է ունեցել քաղաքացիական դիմակայության կտրուկ սրում, մյուս կողմից՝ Կիևում ընդդիմության «խաղաղ հարձակումը» խորհրդարանի վրա փետրվարի 18-ին դարձել է զինված բախումների պատրվակ, որոնց հետևանքով զոհվել են Եվրոմայդանի 109 ակտիվիստներ և ՆԳՆ 16 աշխատակիցներ։ Վերսկսվել են ընդդիմության կողմից վարչական շենքերի զավթումները։ Հակամարտության ֆոնին ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. Դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում արկի Գերագույն խորհուրդն» իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |title=Парламент Крыма в письме Януковичу заявил о начале гражданской войны — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202127/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/18/203149.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11596 Заявление Президиума Верховной Рады Автономной Республики Крым к Президенту Украины Януковичу В. Ф. от 18.02.2014 № 34-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 19-ին խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլիսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել էր, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը&lt;ref name=&quot;Matsuzato&quot;&gt;Matsuzato, Kimitaka. [https://muse.jhu.edu/article/619862/pdf Domestic Politics in Crimea, 2009—2015]. In: Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Volume 24, Number 2, Spring 2016&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլիսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է  «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|title=Депутаты ВР АРК уже готовы отдать Крым России|date=2014-02-19|publisher=Крым.Комментарии|accessdate=2015-01-22|archiveurl=https://archive.is/20150307093553/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/19/110004.html|archivedate=2015-03-07}}&lt;/ref&gt;։ Երկրում շարունակվող հակամարտության ֆոնին փետրվարի 20-ին Ղրիմում ռուսական զորքերն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://flot.com/news/navy/?ELEMENT_ID=161356|title=Черноморский флот укрепляет безопасность своих частей БТРами|author=|website=[[Центральный Военно-Морской Портал]]|date=2014-02-21|publisher=|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt; ու ուկրաինական զինված ուժերը ձեռնամուխ են եղել իրենց ռազմական օբյեկտների պահպանության ուժեղացմանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/191455.html|title=Военнослужащие могут применить оружие для защиты здоровья и жизни, а также при нападении на военные объекты – Минобороны|publisher=Интерфакс-Украина|lang=ru|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|p=6}}։

Փետրվարի 20-ին, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքսին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում, որ Ղրիմը անջատվի Ուկրաինայից երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «''չծխել»'' այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/359837|title=Спикер крымского парламента: Крым может отделиться от Украины, если «страна развалится»|date=2014-02-20|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |title=Могилёв посоветовал спикеру Крыма думать, о чём говорить — Крым.comments.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-06-28 |archive-url=https://archive.today/20150628202931/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/20/174340.html |dead-url=no }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը Չերկասի մարզում (Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջան) Կիևից վերադարձող Ղրիմի հակամայդանցիների ութ ավտոբուսներ կանգնեցվել են Մայդանի մի խումբ զինված կողմնակիցների կողմից&lt;ref name=&quot;Могилёв&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.kianews.com.ua/news/v-cherkasskoy-oblasti-ekstremisty-napali-na-krymskih-aktivistov-mogilev|title=В Черкасской области экстремисты напали на крымских активистов, – Могилев|publisher=www.kianews.com.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sobytiya.info/news/14/38745|title=Повстанцы сожгли автобусы возвращавшихся в Крым антимайдановцев|publisher=www.sobytiya.info|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;, որից հետո մի քանի ավտոբուսներ այրվել են, իսկ Ղրիմի ակտիվիստների վրա հարձակումներ են իրականացվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://atr.ua/news/31260-krymskih-zaschitnikov-prezidenta-zastavljali-pet-gimn-ukrainy-podrobnosti-prois|title=Крымских «защитников президента» заставляли петь гимн Украины|publisher=atr.ua|lang=ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Արդեն փետրվարի 21-ի առավոտյան Ղրիմի ՆԳՆ գլխավոր վարչությունը հայտարարել է, որ այդ կապակցությամբ պաշտոնական հարցում է արվել և ստուգում է անցկացվել, որի արդյունքները, ինչպես ասված է ՆԳՆ գլխավոր վարչության հաղորդագրության մեջ, «''վկայում են Չերկասի մարզի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանի Կորսուն-Շևչենկովսկի շրջանում Ղրիմի բնակիչների մահվան փաստերի բացակայության մասին»''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |title=ПРАВООХРАНИТЕЛИ ОПРОВЕРГЛИ ИНФОРМАЦИЮ ОБ УБИТЫХ НА ЧЕРКАСЩИНЕ КРЫМЧАНАХ |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107022012/https://www.ukrinform.ru/rubric-other_news/1621124-pravoohraniteli_oprovergli_informatsiyu_ob_ubitih_na_cherkasshchine_krimchanah_1605423.html |archivedate=2017-11-07 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի ապրիլի սկզբին Ղրիմի Հանրապետության պետական խորհրդում իրադարձությունների մասնակիցների մամուլի ասուլիսում հայտարարվել էր, որ հարձակման ժամանակ թերակղզու տարբեր շրջաններից շուրջ երեսուն բնակիչ անհետ կորել է, և առնվազն յոթ մարդ սպանվել Է&lt;ref name=&quot;Вести Укр&quot;&gt;{{cite web|url=https://vesti-ukr.com/krym/45594-krymchane-rasskzali-o-korsun-shevchenkovskoj-tragedii|title=Крымчане рассказали о Корсунь-Шевченковской трагедии|date=2014-04-02|publisher=Vesti-ukr.com}}&lt;/ref&gt;։ Միջադեպը հանգեցրել է Ղրիմում Եվրամայդանի կողմնակիցների&lt;ref&gt;Капицын В. М. [https://ukros.ru/wp-content/uploads/2016/03/капицын.doc Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016&lt;/ref&gt; և «ազգայնական գաղափարախոսության» գործողությունների նկատմամբ մտավախությունների աճին և դարձել Ղրիմում հետագա ռուսամետ ելույթների «դետոնատոր»&lt;ref name=&quot;Капицын2&quot;&gt;Капицын В. М. Метаморфозы украинской идентичности и крымское младореформаторство 2014 года. Ежегодник «Россия: тенденции и перспективы развития», Выпуск 11, часть I. Москва, 2016 — С. 133&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, մեկնաբանելով այն ժամանակ տեղի ունեցած բախումը, այն անվանել է «առավել ծայրահեղ ազգայնականության պոռթկում», որից հետո, նրա պնդմամբ, «միտք ծագեց այն մասին, որ մենք չենք կարող հենց այնպես մարդկանց դժբախտության մեջ թողնել այս իրավիճակում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/26904323.html|title=Черкащани: «Корсунський погром» – вигадка російських пропагандистів|publisher=Радіо Свобода|lang=uk|accessdate=2018-12-19}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել փետրվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |title=Крымские депутаты собираются на срочное заседание — депутат — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613022359/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/073039.html |archivedate=2018-06-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը փետրվարի 21-ին փորձել է խորհրդարանի արտահերթ նստաշրջան հրավիրել՝ քննարկելու «Ուկրաինայում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին» հարցը։ Երբ Եվրոմայդանի կողմնակիցները փորձեցին փետրվարի 21-ի առավոտյան խորհրդարանի շենքի մոտ բողոքի ակցիա անցկացնել՝ ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու որոշման հնարավոր ընդունման&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |title=Под стенами парламента АРК собираются протестовать против откола Крыма — Крым.comments.ua |accessdate=2019-10-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181216062827/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/21/082718.html |archivedate=2018-12-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, նրանց խանգարեցին «Ժողովրդական-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|lang=ru|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 Возле крымского парламента произошла потасовка | Новости Крыма за 15 минут] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630215737/http://15minut.org/article/v-krymu-proizoshla-potasovka-napali-na-aktivistov-evromajdan-krym-2014-02-21-11-2014-02-21-11-51-00 |date=2015-06-30 }}&lt;br&gt;[http://comments.ua/politics/453585-pod-zdaniem-verhovnoy-radi-krima.html Под зданием Верховной Рады Крыма началась бойня (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ]&lt;br&gt;[http://investigator.org.ua/news/118915/ Сторонников Евромайдана милиция увела от Верховной Рады Крыма | Центр журналистских расследований]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;.

Մինչդեռ երկրի մայրաքաղաքում փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины.]// Коммерсант. — 21.02.2014.&lt;/ref&gt; ճնշման ներքո նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (երկու օրվա ընթացքում) վերադարձ Սահմանադրությանը, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|title=Состоялось подписание Соглашения об урегулировании кризиса в Украине|date=2014-02-21|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|archiveurl=https://archive.is/20140223081530/http://www.president.gov.ua/ru/news/30117.html|archivedate=2014-02-23}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Յանուկովիչը լքել է Կիևը, իսկ հաջորդ օրը հեռուստաեթեր է դուրս եկել նրա հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որտեղ նա հայտարարել է, որ մտադիր չէ ոչ հրաժարական տալ, ոչ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ երկրում տեղի ունեցող Յանուկովիչը որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=22.2.2014 |url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII |title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України |publisher=Верховная Рада Украины |accessdate=2014-2-23 |lang=uk |description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում պնդում էր, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г.] РБК Украина, 22.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Պետության ղեկավարի պաշտոնակատար Գերագույն ռադան հաջորդ օրը նշանակել Է Գերագույն ռադայի իր նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html |date=2014-11-28 }}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ փետրվարի 22-ին Խարկովում տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելքի և Ղրիմի տեղական խորհուրդների պատգամավորների համագումարը, որի մասնակիցները որոշել են «իրենց վրա վերցնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի ապահովման պատասխանատվությունը», տեղերում իրավիճակի պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա, բնակչությանը խորհուրդ տալ ինքնակազմակերպվել իրավապահ մարմինների հետ համատեղ, ինչպես նաև կոչ անել բանակային ստորաբաժանումներին մնալ տեղակայման վայրերում։ Բացի այդ, առաջարկվել է պատգամավորներին հետ կանչել Գերագույն Ռադայից՝ տեղերում աշխատելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309669-sezd-v-kharkove-vsui-vlast-na-yuho-vostoke-berut-mestnye-sovety-rezoluitsyia Съезд в Харькове: всю власть на Юго-Востоке берут местные советы. Резолюция.]&lt;/ref&gt;։ Սևաստոպոլի մուտքի մոտ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։

Իսկ Ռուսաստանը փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը հատուկ գործողություն է իրականացրել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ, քանի որ, Պուտինի խոսքով, «Կիևում պետական հեղաշրջման կազմակերպիչները պատրաստում էին Յանուկովիչի ֆիզիկական վերացումը»&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;։ Փետրվար ամսին մի քանի օրվա ընթացքում Ռուսաստանը առաջնային գաղտնի տեղափոխում է կատարել Ղրիմ։ Ինչպես գրում են «Կոմերսանտ» պարբերականի լրագրողները, այդ ընթացքում Ղրիմ են տեղափոխվել հատուկ նշանակության 16-րդ բրիգադի, 76-րդ դեսանտա-գրոհային դիվիզիայի և օդուժի 45-րդ առանձին գնդի մարտիկները։ Նրանց ավելացել են նաև հատուկ գործողությունների ուժերի մարտիկները{{sfn|Ъ|2015}}։

== Իրադարձությունների ընթացքը փետրվարի 23-ից ==
Փետրվարի 23-ին Սևաստոպոլում տեղի է ունեցել «ժողովրդական կամքն ընդդեմ ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որին մասնակցել է 25 հազարից մինչև 200 հազար մարդ&lt;ref&gt;[http://comments.ua/politics/454180-sevastopole-snova-podnimayut-vosstanie.html В Севастополе снова поднимают восстание] — Комментарии, 24/02/2014&lt;/ref&gt; («Գիշերային գայլեր» բայք ակումբի Սևաստոպոլի բաժանմունքի ղեկավարի գնահատմամբ»)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/ukraine-crisis-secession-russian-crimea Ukraine crisis fuels secession calls in pro-Russian south | World news | The Guardian] {{Ref en}}&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/mer-sevastopolya-chalyy-poprosil-u-rossii-deneg-139890_.html «Мэр» Севастополя Чалый попросил у России денег]. zn.ua, 27.2.2014&lt;/ref&gt;։ Նրան կոչ են արել ձևավորել նոր գործկոմ և իրավակարգի պահպանման ջոկատ։ Հանրահավաքում նաև հռչակվել է բանաձև, որում ասվում է, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է պետական հեղաշրջում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.8692.ru/news/481567/sevastopol-ne-priznaet-verhovnuu-radu-na-mitinge-vybrali-novogo-glavu-goroda-foto|title=Севастополь не признает Верховную Раду - на митинге выбрали нового главу города|author=|website=|date=|publisher=8692.ru|accessdate=2018-12-22}}&lt;/ref&gt;։

Հանրահավաքի ընթացքում Սևաստոպոլի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր և «Ռուսական բլոկ» կուսակցության առաջնորդ Գենադի Բասովը հայտարարել է կամավորների թվից ինքնապաշտպանության ջոկատներ ստեղծելու մասին&lt;ref name=&quot;RBmil&quot;&gt;[http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Russkiy_blok_Mi_nachinaem_segodnya_sozdavat_v_Sevastopole_silovie_strukturi_samooboroni Русский блок: Мы начинаем сегодня создавать в Севастополе силовые структуры самообороны]. Новый Севастополь, 23 февраля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |title=В Крыму записываются в роты охраны порядка |accessdate=2014-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140301164739/http://gazeta.sebastopol.ua/2014/02/23/v-krymu-zapisyvajutsja-v-roty-ohrany-porjadka/ |archivedate=2014-03-01 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը՝ փետրվարի 23-ին, [[Սիմֆերոպոլ]]ում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի առջև տեղի ունեցած ակցիայի ընթացքում, որը նվիրված էր Հայրենիքի պաշտպանի օրվան, «Ռուսական Միասնություն» կուսակցությունը և «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հայտարարել են ղրիմցիների մոբիլիզացման մասին՝ Ղրիմում խաղաղության և հանգստության պահպանման համար։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ ժողովրդական դրուժինայում գրանցվել է ավելի քան 2 հազար տղամարդ։ Միջոցառմանը մասնակցող կանանց թվում բժշկական օգնության ջոկատ է ձևավորվել&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |title=Крым мобилизовался! Сформированы отряды народных дружин. |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222173535/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3432.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ղրիմի մեջլիսն այդ օրը Սիմֆերոպոլում անցկացրել է իր սեփական հանրահավաքը, որի ընթացքում Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովը պահանջել է Ռեգիոնների կուսակցության Ղրիմի անդամներից դուրս գալ կուսակցությունից, ինչպես նաև հայտարարել է, որ Ղրիմի իշխանությունները պետք է 10 օրվա ընթացքում որոշում կայացնեն Ղրիմի քաղաքներում և շրջաններում Լենինի հուշարձանների, այդ թվում Սիմֆերոպոլի քանդման մասին։ Նրա խոսքով՝ Ղրիմի թաթարների պահանջը չկատարելու դեպքում նրանք ակտիվ գործողություններ կձեռնարկեն&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/119259/ Меджлис дал власти 10 дней на снос памятников Ленина в Крыму]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |title=«Ленинопад» подбирается к Крыму — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190324101304/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/23/141201.html |archivedate=2019-03-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի ցերեկը ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը լրագրողներին հատուկ հրավիրված ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ ՂՀ իշխանության գործադիր մարմինները մտադիր են կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի որոշումները, որոնք ընդունվել են Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնանկությունից հետո, իսկ նրա ուժային կառույցները ենթակա կլինեն Ուկրաինայի համապատասխան գերատեսչությունների նոր ղեկավարներին&lt;ref name=&quot;Могилёв признаёт новую власть&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2415095 Власти Крыма будут выполнять решения Верховной рады] // [[Коммерсантъ]], 23.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119281/ Могилёв будет выполнять решения Верховной Рады Украины] // Центр журналистских расследований, 23.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ի լույս 24-ի գիշերը Բելոգորսկի շրջանի Զույա Ավանում քանդվել է Լենինի հուշարձանը։ Այդ կապակցությամբ ՂՀ նախարարների խորհրդի նախագահ Անատոլի Մոգիլևը շտապ հեռախոսային բանակցություններ է վարել Մեջլիսի նախագահ Ռեֆատ Չուբարովի և «Բատկիվշչինա»-ում Ղրիմի կազմակերպության ղեկավար Անդրեյ Սենչենկոյի հետ։ Բացի այդ, Մոգիլևի նախաձեռնությամբ բանակցություններն անցկացվել են «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի, «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովի, ՂՄՀ-ի Ղրիմի հանրապետական կոմիտեի առաջին քարտուղար Օլեգ Սոլոմախինի հետ։ Մոգիլևը քաղաքական և ազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների ուշադրությունը հրավիրել է իրավիճակի ծայրահեղ լրջության և հակամարտության հետագա տաքացման դեպքում իրավիճակի պայթյունավտանգության վրա։ Մոգիլևը հայտարարել է, որ նման գործողությունները «խորը սոցիալական աղետի պայմաններում, որտեղ գտնվում է երկիրը», կարող են անկանխատեսելի հետևանքներ ունենալ Ղրիմի համար, և կոչ է արել հուշարձանների ապամոնտաժման հարցերը լուծել քաղաքակիրթ ճանապարհով&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu В Зуе уничтожили памятник Ленину | «Е-Крым»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150629191436/http://www.e-crimea.info/news/v-zue-unichtozhili-pamyatnik-leninu |date=2015-06-29 }} {{Webarchive|https://archive.is/hriNn|{{HumanizeDate|2015-06-29}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |title=Могилёв пошёл на переговоры с Тягнибоком. Боится, что «Ленинопад» взорвёт в Крым — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180805052612/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/24/120028.html |archivedate=2018-08-05 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան հայտարարել է իր պաշտոնաթողության մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում Սևաստոպոլի քաղաքային պետական վարչակազմը հանդես է եկել ուղերձով՝ անվանելով «մի շարք արմատական կազմակերպությունների՝ Մայդանի ժողովրդավարությանը դիմելու, իշխանության ոչ լեգիտիմ մարմիններին ընտրելու փորձը» անօրինական&lt;ref name=&quot;Обращение СГГА (24-02)&quot;&gt;{{cite news|url=http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|title=Дорогие севастопольцы!|publisher=Пресс-служба СГГА|archiveurl=https://archive.is/20140224230554/http://sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82600/|archivedate=2014-02-24|deadlink=404}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=Администрация Севастополя: главы у нас нет, откуда возьмётся – не знаем|work=|publisher=[[Slon.ru]]|date=2014-02-24|url=http://slon.ru/fast/world/sevastopol-ostalsya-bez-mera-1061514.xhtml|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/rolling_news_russian/2014/02/140224_ru_n_sevastopol_statement Севастопольская ГГА: попытки выбрать нелегитимные органы власти — незаконные]&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը, որը Ղրիմում էր գտնվում փետրվարի 23-24-ը, մայրաքաղաք վերադառնալուց հետո պնդել է, որ ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի գործողությունների շնորհիվ «ռուսական զորքերի որոշ բացասական շարժումներ Սևաստոպոլում նորման են բերվել»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://an-crimea.ru/page/news/57962|title=Аваков в Крыму пресек «негативные действия» сил России - Аргументы Недели. Крым|publisher=an-crimea.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://evening-crimea.com/news/24-02-2014_pozvonite-popozzhe-mvd-i-sbu-udalos-privesti-v-normu-rossijan-v-sevastopole|title=Позвоните попозже. МВД и СБУ удалось &quot;привести в норму&quot; россиян в Севастополе|website=Крым вечерний|date=2014-02-24|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն գործնականում Ուկրաինայի համար Սևաստոպոլում իրադարձությունների բացասական զարգացումը շարունակվել է&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։

Մոսկվայի պետական համալսարանի շենքի մոտ տեղի է ունեցել հանրահավաք, որի մասնակիցները պահանջել են օրինականացնել Ալեքսեյ Չալոյի նշանակումը։ Ադմինիստրացիայի բոլոր մուտքերն ու ելքերը փակ են եղել հավաքվածների կողմից։ Քաղաքացիների հետ բանակցություններից հետո Ռուբանովը խոստացել է գործը փոխանցել Չալոմին&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;{{Cite web |url=http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |title=Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому |accessdate=2018-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 |archivedate=2016-10-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ընթացքում վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոգոյի ձերբակալման օրդերով, սակայն սևաստոպոլցիների շենքի մոտ հավաքված ուժայիններին ստիպել են խզել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդն արտահերթ նիստում որոշում է ընդունել քաղաքի կենսագործունեության ապահովման հարցերով Սևաստոպոլի քաղաքային վարչության գործադիր մարմին ստեղծելու մասին։ Քաղաքային վարչության ղեկավարը և քաղաքային համակարգող խորհրդի նախագահը, որի լիազորությունները որոշված չեն եղել, Ալեքսեյ Չալին է դարձել. դրա օգտին քվեարկել են 75 պատգամավորներից 49-ը՝ ըստ ցուցակի։ Որոշումը փոխզիջում էր տեղի իշխանությունների և ցուցարարների միջև, որոնք պահանջում էին Չալոյին նշանակել քաղգործկոմի նախագահ։ Հանրահավաքի մասնակիցները երկու դրոշների վրա էլ ռուսական դրոշներ են կախել&lt;ref name=&quot;Создание Коордсовета&quot;&gt;{{Cite web |url=https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |title=В Севастополе депутаты создали управление по обеспечению жизнедеятельности и при нём координационный совет |accessdate=2015-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402232554/https://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/V_Sevastopole_deputati_sozdali_upravlenie_po_obespecheniyu_giznedeyatelnosti_i_pri_nem_koordinatsionniy_sovet |archivedate=2015-04-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=|title=У Севастополі міськрада створила виконком на чолі з громадянином Росії|work=|publisher=Радио Свобода|date=2014-02-25|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25275993.html|lank=uk}}&lt;/ref&gt;։

«Աջ սեկտորի» ակտիվիստ Իգոր Մոսիյչուկը, ով 2014 թվականի հունվարին դատապարտվել էր «Վասիլկովյան ահաբեկիչների» գործով ահաբեկչության համար, սակայն ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմից որպես քաղբանտարկյալ համաներված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |title=«Правый сектор» сформирует «поезд дружбы» и не допустит раскола Украины, — Мосийчук — 112.ua |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2020-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221141513/https://112.ua/politika/pravyy-sektor-sformiruet-poezd-druzhby-i-ne-dopustit-raskola-ukrainy-mosiychuk-26132.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rg.ru/2019/03/12/reg-ufo/o-chem-vspominaiut-uchastniki-krymskoj-vesny.html|title=О чем вспоминают участники Крымской весны|publisher=Российская газета|lang=ru|accessdate=2019-03-18|quote=Мы с единомышленниками ездили в Симферополь встречать так называемый поезд дружбы. Оружия у нас не было. Только черенки от лопат. На вокзале националистов ждали сотни людей из разных уголков полуострова. Но эти провокаторы так до нас и не доехали.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Gordon M. Hahn|заглавие=Ukraine Over the Edge: Russia, the West and the “New Cold War”|ссылка=https://books.google.am/books?id=VCpADwAAQBAJ&amp;pg=PA229&amp;lpg=PA229&amp;dq=%22There+appears+to+never+have+been+a+friendship+train+sent+by+RS+to+Crimea%22&amp;source=bl&amp;ots=rkjUvmpdqj&amp;sig=ACfU3U3KXv_XFU2GIyWPL92xEoHV63wL7Q&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96vDDoovhAhXFxMQBHQQuCWEQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&amp;q=%22There%20appears%20to%20never%20have%20been%20a%20friendship%20train%20sent%20by%20RS%20to%20Crimea%22&amp;f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=McFarland|год=2018-01-14|страницы=|страниц=368|isbn=9781476628752|isbn2=}} — «There appears to never have been a friendship train sent by RS to Crimea, despite claims in a Russian propaganda film,²⁰ but the threat was reported widely in Sevastopol and Crimean media, intensifying Crimeans’ desire for separation from the new Ukraine.²¹»&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot;&gt;{{книга
 | автор         = Kashin V., Denisentsev S.
 | часть         = Russian Again: The Military Operation for Crimea, by Anton Lavrov
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine 
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = 
 | место         = 
 | издательство  = East View Press
 | год           = 2014
 | volume        = 
 | pages         = 
 | columns       = 
 | allpages      = 
 | серия         = 
 | isbn          =  978-1-879944-22-0
 | doi           = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Kofman|2017|loc=Ukrainian Actions Contributing to Russian Success|p=21}}։

Փետրվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը հայտարարություն է ընդունել երկրում տիրող իրավիճակի մասին, որում նշել է, որ Ղրիմում սպասում են ճգնաժամի շուտափույթ լուծմանը, որը «խաթարում է պետության տնտեսական անվտանգությունը»։ Ընդունելով «փողոցներից ու հրապարակներից Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի պատերին» քաղաքական գործընթացի անցնելու կարևորությունը՝ նախագահությունը հայտարարել է, որ «պակաս կարևոր չէ, որ խորհրդարանականները գործեն խիստ գոյություն ունեցող իրավական դաշտի շրջանակներում՝ չփոխանցելով այն սահմանը, որի դիմաց իրենց կողմից ընդունվող որոշումների լեգիտիմությունը կարող է կասկածի տակ դրվել», ինչը, ԱՐԿ-ի Գերագույն խորհրդի նախագահության կարծիքով, «քանի դեռ նրանց հաջողվում է լիովին չփոխանցել իրենց որոշումների լեգիտիմությունը»&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11604 Заявление Президиума ВС АРК от 24 февраля 2014 года № 38-6/14-ПВР]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ի ուշ երեկոյան Սիմֆերոպոլ է ժամանել Ռուսաստանի Պետդումայի մի խումբ պատգամավորներ՝ ԱՊՀ-ի գործերի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ կապերի կոմիտեի նախագահ Լեոնիդ Սլուցկու գլխավորությամբ։ Սիմֆերոպոլում նրանց դիմավորել են Սերգեյ Ակսյոնովն ու Սերգեյ Ցեկովը։ Ռուս պատգամավորները հայտարարել են, որ մտադիր են մի շարք հանդիպումներ անցկացնել Ղրիմի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ՝ թերակղզում քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ։ Ղրիմի կառավարության նախագահ Անատոլի Մոգիլևը բացասաբար է արձագանքել ռուս և ղրիմցի պատգամավորների միջև կայացած բանակցություններին՝ հայտարարելով, որ պաշտոնական մակարդակով օտարերկրյա դիվանագետների և քաղաքացիների հետ ցանկացած շփում, ըստ գործող օրենսդրության, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի իրավասությունն է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |title=Ночные встречи депутатов Крыма и России за рамками правового поля — Могилёв — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132348/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/143034.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |title=Российские соотечественники Крыма встретились с делегацией депутатов Государственной Думы России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160802143953/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3439 |archivedate=2016-08-02 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |title=Сергей Цеков: Если дебилы в Киеве полезут в Крым, то пусть сами зададут себе вопрос о действиях России |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170327173033/http://ruscrimea.ru/news.php?point=3438 |archivedate=2017-03-27 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ «Լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» վարկածի համաձայն՝ Լեոնիդ Սլուցկին Ղրիմում իր զրուցակիցներին հայտարարել է, որ Պետդուման պատրաստ է մտածել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին, և հայտնել է պարզեցված ընթացակարգով ռուսական անձնագրերի տրամադրման մեկնարկի մասին&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |title=В крымском парламенте грозят убрать Могилёва за два дня — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415132434/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/144600.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |title=Россия не готовится массово раздавать паспорта в Крыму — Генконсул РФ — Крым.comments.ua |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415143455/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/25/095000.html |archivedate=2019-04-15 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին Սիմֆերոպոլում ՂՀ Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել էր բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին՝ Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացման պահանջով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Правительство Крыма возглавил лидер партии &quot;Русское единство&quot;|author=|url=https://ria.ru/world/20140227/997411439.html|work=РИА Новости|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի մասնակիցները հայտարարել են, որ երկրում «տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում» և Ուկրաինայի նոր կառավարությունը «չի կարող լեգիտիմ լինել, քանի որ իշխանության է եկել ուժային ճանապարհով», և Ղրիմի խորհրդարանից պահանջել են «ստանձնել Ղրիմում խաղաղության և կայունության ապահովման պատասխանատվությունը», անտեսել Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի և Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի կողմից փետրվարի 20-ից ընդունված հրամանագրերը, կարգադրություններն ու օրենքները&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma Противники центральной власти пригрозили захватом парламента Крыма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140308063238/http://www.e-crimea.info/news/protivniki-centralnoy-vlasti-prigrozili-zahvatom-parlamenta-kryma |date=2014-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/XSKx0|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի պահանջներով դիմումը փոխանցվել է ԱՐԿ-ի ԶՈՒ-ի նախագահ Կոնստանտինովին, որը հայտարարել է, որ Ղրիմի խորհրդարանը մտադիր է «խիստ դիմակայել» Ուկրաինայի նոր իշխանությունների կողմից այն ցրելու փորձերին&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy От парламента Крыма потребовали провести референдум об отделении от Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140303184134/http://www.e-crimea.info/news/ot-parlamenta-kryma-potrebovali-provesti-referendum-ob-otdelenii-ot-ukrainy |date=2014-03-03 }} {{Webarchive|https://archive.is/NTli3|{{HumanizeDate|2015-03-07}}}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հաղորդել է «լրագրողական հետաքննությունների կենտրոնի» թղթակիցը, փետրվարի 25-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահության նիստում Սերգեյ Ցեկովը բարձրացրել Է Ղրիմի կառավարության հրաժարականի հարցը Անատոլի Մոգիլյովի գլխավորությամբ այն բանի կապակցությամբ, որ նա պատրաստակամություն է հայտնել կատարել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի հրահանգները, և հայտարարել է, որ մտադիր է «հարցը լուծել» երկու օրվա ընթացքում&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;։

Նախագահությունը որոշում է կայացրել ԱՀՀ ԳԽ արտահերթ լիագումար նիստի հաջորդ օրը գումարել։ Հաստատված օրակարգի համաձայն՝ նիստում, Մասնավորապես, սպասվում էր 2013 թվականին Ղրիմի կառավարության գործունեության մասին հաշվետվության քննարկումը և ՂՀ-ում հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մասին հարցի քննարկումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/content/uploads/files/povestki/250214.pdf Повестка дня заседаний Верховной Рады Автономной Республики Крым на внеочередное пленарное заседание восьмой сессии 26 февраля 2014 года]&lt;/ref&gt;։ Նիստին նախապատրաստված ԳԽ հայտարարության նախագծում հռչակվել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության աջակցությունը, բայց միևնույն ժամանակ «կատեգորիկ անհամաձայնություն» է արտահայտվել «պետության կողմից երաշխավորված ղրիմցիների իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման» և ինքնավարության կարգավիճակի օրենսդրական իջեցման «արատավոր պրակտիկայի» հետ, ինչպես նաև առաջարկվել է Ուկրաինայի նոր իշխանություններից պահանջել «անշեղորեն պահպանել ՂՀ-ի սահմանադրական լիազորությունները», ներառյալ ինքնավարության ուժային կառույցների ղեկավարների նշանակման և ազատման համաձայնեցումը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/draft/3490 проект заявления ВР АРК от 26.02.2014 № 1110/30-10]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Ղրիմի հարցը դարձել է Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քննարկման առարկա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2416296|title=СНБО рассматривает ситуацию в Крыму|author=|website=|date=2014-02-25|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|title=Турчинов проводить засідання РНБО з приводу сепаратизму, - Кошулинський|author=|website=|date=|publisher=112.ua|lang=uk|accessdate=2018-12-21|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173248/https://ua.112.ua/polityka/turchinov-provodit-zasidannya-rnbo-z-privodu-separatizmu-koshulinskiy-26354.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iportal.rada.gov.ua/news/Povidomlennya/88433.html|title=Повідомлення - Голова Верховної Ради України Олександр Турчинов у вівторок провів нараду з керівниками силових міністерств та відомств - Офіційний портал Верховної Ради України|publisher=iportal.rada.gov.ua|accessdate=2018-12-21}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների մեջլիսը Սիմֆերոպոլի կենտրոնում կազմակերպել էր Ղրիմի թաթարների հանրահավաք՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref name=&quot;UP-26-2&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/26/257204_medzhlis_srochno_sobiraet_miting_pod.html Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot;&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml Симферополь определяется. Онлайн-трансляция заседания Верховного Совета Крыма, определяющего своё отношение к смене власти в Киеве. Газета.ru, 26.03.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140529052943/http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/26_a_5927553.shtml |date=2014-05-29 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/v-krymu-tatary-podnyali-banderovskiy-flag-i-skandiruyut-slava-ukraine-272298.html В Крыму татары подняли бандеровский флаг и скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը «''պոկել»'' Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // «[[Украинская правда]]», 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ընթանում էր նաև «Ղրիմի ռուսական համայնքի» հանրահավաքը&lt;ref name=&quot;цеков&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |title=Интервью вице-спикера крымского парламента, председателя Русской общины Крыма Сергея Цекова изданию «Московский Комсомолец». 15.03.2014 |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181222221135/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=3490.html |archivedate=2018-12-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկու հանրահավաքի մասնակիցների միջև ծագել է կոնֆլիկտ, որի հետևանքով 30 մարդ վիրավորվել է, իսկ 2 մարդ մահացել է&lt;ref name=&quot;meeting&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150108165332/http://gazeta.crimea.ua/news/bog-dal-ya-ojil-12796 «Бог дал — я ожил»]. gazeta.crimea.ua, 8.1.2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;snob-27-2&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea-news.com/incident/2014/02/26/19757.html Скончалась пострадавшая на митинге в Симферополе женщина]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի թաթարների ցուցարարների մի մասը փորձել է ներխուժել Գերագույն խորհրդի շենք՝ կոտրելով ծառայողական մուտքի դուռը, նրանք մտել են առաջին հարկի աշխատասենյակ, սակայն հետագա առաջխաղացումը կանգնեցվել է ոստիկանության կողմից&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10663971/Russia-and-Nato-to-face-off-over-Ukraine.html Russia and Nato to face off over Ukraine]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890236-mitinguyuschie-prorvalis-v-zdanie-parlamenta-kryima-no-posle-obrascheniya-chubarova-nachali-rashoditsya.html Митингующие прорвались в здание парламента Крыма, но после обращения Чубарова начали расходиться]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/119905/ Митингующие прорвались в здание ВР Крыма]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot;&gt;[http://www.dw.com/ru/внеочередное-заседание-крымского-парламента-отменено/a-17458329 Внеочередное заседание крымского парламента отменено] // [[Deutsche Welle]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/192987.html Митингующие попытались проникнуть в здание крымского парламента] // [[Интерфакс]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։ Բախումների հետևանքով ինքնավարության Գերագույն խորհրդի արտահերթ նիստը խափանվել է&lt;ref name=&quot;GazetaRu-Simf&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DW-cancelled&quot; /&gt;։ Հետագայում՝ մարտի 4-ին, Ղրիմի ժողովրդական դրուժինաների հրամանատար Միխայիլ Շերեմետը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթարների հանրահավաքի ժամանակ Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ տեղի ունեցած սադրանքների հետևում կանգնած էին «Աջ սեկտոր» շարժման անդամները, և որ հենց նրանց գործողություններն են հանգեցրել Ղրիմի թաթարների և ռուսների դիմակայությանը&lt;ref&gt;[http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor Виновным в столкновениях на митинге крымских татар в Симферополе объявили «Правый сектор»] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150308090515/http://www.e-crimea.info/news/vinovnym-v-stolknoveniyah-na-mitinge-krymskih-tatar-v-simferopole-obyavili-pravyy-sektor |date=2015-03-08 }} {{Webarchive|https://archive.is/OL2rf|{{HumanizeDate|2015-03-08}}}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ-ին թերակղզու միանալուց մի քանի ամիս անց, 2014 թվականի փետրվարի 26-ի իրադարձությունների կապակցությամբ Ռուսաստանի ուժային մարմինների կողմից քրեական գործ է հարուցվել զանգվածային անկարգությունների փաստի առթիվ, որի շրջանակներում ձերբակալվել են Մեջլիսի հանրահավաքի մի քանի մասնակիցներ&lt;ref&gt;''Никита Громов''. [http://lb.ua/news/2016/02/26/328880_krimskoe_delo_26_fevralya_voprosi.html Крымское «дело 26 февраля»: вопросы без ответов] «[[LB.ua]]», 26.02.2016&lt;/ref&gt;, բախման հետևանքով զոհվածները հետմահու պարգևատրվել են «Ղրիմի Հանրապետության պաշտպանության համար» մեդալներով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |title=Погибших за российский Крым наградили посмертно |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2018-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173450/https://primechaniya.ru/home/news/fevral_2018/pogibshih-na-mitinge-za-rossijskij-krym-nagradili-posmertno/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին տեղի ունեցած բախումից հետո էթնիկ ռուսների և Ղրիմի թաթարների համայնքների միջև փոխադարձ անվստահության և վախի զգացումն աճել է&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։ Ղրիմում տեղի ունեցած բախումները, Ինչպես և ուկրաինացի ազգայնականների կողմից ավելի վաղ հնչեցված՝ Ղրիմի իրադարձություններին ուժային միջամտության սպառնալիքները և «հետհեղափոխական ուժերը վերահսկելու նոր իշխանության անկարողությունը» և քաոսի ու խառնաշփոթի ընդհանուր վիճակը ամրապնդում էր Ղրիմի բնակչությանը սպառնալու թեզը և դրանով նպաստեց Ռուսաստանի ակտիվ գործողություններին{{Sfn|Kofman|2017|p=20}}: Այն փետրվարի 26-ին լայնածավալ զորավարժություններ է սկսել արևմտյան և կենտրոնական ուղղություններով{{sfn|Ъ|2015}}, որոնց ֆոնի վրա զորքերի տեղափոխումը Ղրիմ չպետք է ուշադրություն գրավեր&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։

=== Փետրվարի 27-ից մարտի 5-ը. Ռուսաստանի ակտիվ գործողությունների սկիզբը և Ղրիմի կառավարության փոփոխությունը ===
[[Պատկեր:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|thumb|Ռուս զինվորականները ԱԿ-74Մ-ով առանց տարբերանշանների հսկում են Սիմֆերոպոլի օդանավակայանը 2014 թվականի փետրվարի 28-ին]]
Ղրիմում ռուսական գործողության ակտիվ փուլն սկսվել է Ուկրաինայում քաղաքական անցման և քաոսի պայմաններում, որը պայմանավորված է իշխանափոխությամբ։ Պետության նոր ղեկավարը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակվել է փետրվարի 23-ին, սակայն դեռևս չեն նշանակվել պաշտպանության նախարարը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, Գլխավոր շտաբի պետը, նախագահի ներկայացուցիչը ՂՀ-ում, Սևաստոպոլի վարչակազմի ղեկավարը և արտաքին գործերի նախարարը&lt;ref name=&quot;marc&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.liga.net/interview/politics/990660-marchuk_sovmin_i_parlament_kryma_zakhvatil_spetsnaz_iz_sevastopolya.htm|title=Марчук: Совмин и парламент Крыма захватил спецназ из Севастополя|date=2014-02-27|publisher=// Лига.Новости|accessdate=2015-02-19}}&lt;/ref&gt;։ Բարձրագույն ռազմական հրամանատարության բացակայությունը կաշկանդել է ուկրաինական զորքերի՝ ռուսական գործողության առաջին օրերին սրընթաց փոփոխվող իրավիճակին ժամանակին և արդյունավետ արձագանքելու հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;, ինչը նպաստել է Ղրիմում Ռուսաստանի կուրսին{{Sfn|Kofman|2017|loc=Target of Opportunity|p=19}}: Դա տեղի է ունեցել '''փետրվարի 27-ին'''{{sfn|Ъ|2015}}&lt;ref name=&quot;RuAgain&quot; /&gt;։ Այդ օրը հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել Սիմֆերոպոլում&lt;ref&gt;[http://news.allcrimea.net/news/2014/2/27/v-simferopole-zahvacheny-administrativnye-zdaniya-obnovlyaetsya-5954/ Переворот в Крыму: хроника четверга]&lt;/ref&gt; և Ղրիմի ու Խերսոնի մարզերի միջև վարչական սահմաններում։

Վաղ առավոտյան, տեղական ժամանակով ժամը 4:20-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/inquests/63246.html «Вежливые люди» в Крыму: как это было.] // Новая газета. — № 42. — 18 апреля 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot;&gt;''Ширяев В.'' [http://www.novayagazeta.ru/politics/67348.html Крым. Год спустя. Что мы знаем теперь.] // Новая газета. — № 18. — 20 февраля 2015.&lt;/ref&gt; (ըստ որոշ պնդումների՝ տեղի կամավորների մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;Ширяев2&quot; /&gt;) գրավել են Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.gp.gov.ua/ua/news.html?_m=publications&amp;_t=rec&amp;id=134900 Відкрито провадження за фактом захоплення у Криму будівель Верховної Ради та Ради Міністрів] // [[Генеральная прокуратура Украины]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://interfax.com.ua/news/general/193083.html|title=Здание Совмина и парламента Крыма захватили 120 профессионально подготовленных лиц – нардеп Куницын|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/02/simferopol/ «Крым почему-то стал русской землей»]&lt;/ref&gt;։ Շենքերի վրա բարձրացվել են ռուսական դրոշներ, իսկ մուտքի մոտ բարիկադներ են հայտնվել։

ՌԴ վարչապետ Անատոլի Մոգիլյովը Ղրիմի պետական հեռուստառադիոընկերության եթերում կոչ է արել ղրիմցիներին հանգստություն պահպանել՝ հավաստիացնելով, որ իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Նա նշել է, որ անհայտ անձինք փողոց են դուրս բերել այն մարդկանց, ովքեր գրավման պահին եղել են շենքերում, նրանց նկատմամբ ագրեսիա չեն ցուցաբերել։ Իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, որոնք գտնվել են շենքերի պահպանության ժամանակ, վերադարձվել է հաշվեցուցակային զենք։ Սիմֆերոպոլում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ հայտարարվել է հանգստյան օր, Ղրիմի իրադրության կարգավորման համար շտաբ է ստեղծվել։ Անատոլի Մոգիլևը ղրիմցիներին կոչ է արել չմոտենալ գրավված շենքերին և հանգստություն պահպանել, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերը՝ թույլ չտալ ագրեսիա քաղաքի փողոցներում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |title=Захватившие здания Верховного совета и Совмина Крыма отказались вести переговоры |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2015-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226165702/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227121603.shtml |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմում՝ միջքաղաքային և ծայրամասային տրանսպորտի ավտոբուսների տեղաշարժը՝ կապված Սիմֆերոպոլի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |title=В Крыму остановлено движение автобусов |accessdate=2019-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170821122139/http://crimea.comments.ua/news/2014/02/27/143700.html |archivedate=2017-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Դադարել է աշխատել Կերչի լաստանավային փոխադրումը&lt;ref&gt;[http://www.kerch.com.ru/articleview.aspx?id=35545 В Керчи остановилась паромная переправа]&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքերի գրավման կապակցությամբ տագնապի մեջ է հայտնվել ներքին զորքերի և միլիցիայի անձնակազմը։ Քաղաքի կենտրոնը շրջափակվել է ոստիկանության կողմից, որը ոչ մի ակտիվ գործողություն չի ձեռնարկել (ավելի ուշ, սակայն, շրջափակմամբ դեպի խորհրդարան ներխուժել են մի քանի հարյուր ռուսամետ ակտիվիստներ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/rus/|title=Названы захватчики парламента и правительства Крыма|date=2014-02-27|publisher=// [[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;։

Վարչական շենքեր գրաված խմբի հրամանատարը հրաժարվել է բանակցություններ վարել Մոգիլևի հետ՝ հայտարարելով, որ նա դրա իրավասությունը չունի։ Ավելի ուշ զինված մարդիկ խորհրդարանի շենք են բաց թողել պատգամավորներին, որոնք արտահերթ նստաշրջան են անցկացրել։ Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը պաշտոնանկ է արվել&lt;ref&gt;[http://investigator.org.ua/news/120134/ Депутаты ВР Крыма проголосовали за референдум о государственной самостоятельности АРК и отправили в отставку правительство Могилёва]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11611 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1631-6/14 «О выражении недоверия Совету министров Автономной Республики Крым и прекращении его деятельности»]&lt;/ref&gt;, իսկ Ղրիմի նոր վարչապետ է նշանակվել «Ռուսական միասնության» առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/world/361702|title=Премьером Крыма стал лидер партии «Русское единство» Аксенов|date=2014-02-27|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/27/crimea4/|title=Премьером Крыма избрали лидера «Русского единства»|date=2014-02-27|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/act/11636 Решение ВР АРК от 27.02.2014 № 1656-6/14 «О назначении Аксенова С. В. на должность Председателя Совета министров Автономной Республики Крым»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի (իսկ ավելի ուշ՝ նաև ռուսական&lt;ref name=&quot;Путь&quot; /&gt;) իշխանությունների հայտարարությունների համաձայն՝ Ակսենովին վարչապետ նշանակելը համաձայնեցվել Է Վիկտոր Յանուկովիչի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|title=В. Константинов по телефону согласовал с В. Януковичем главу правительства АРК - С. Куницын|publisher=УНН|date=27.02.2014|archiveurl=https://archive.is/20140308094425/http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin|archivedate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kianews.com.ua/news/krymskiy-premer-naznachen-zakonno-parlament-ark Крымский премьер назначен законно, — парламент АРК]&lt;/ref&gt;, որին նրանք նախկինի պես համարում են Ուկրաինայի իրավաբանորեն ընտրված նախագահ, և որի միջոցով Ղրիմի իշխանություններին, նրանց պնդմամբ, հաջողվել է պայմանավորվել Ռուսաստանի կողմից օգնության մասին&lt;ref name=&quot;truepres&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.interfax.ru/361704|title=Новый премьер Крыма заявил, что считает Януковича президентом Украины|date=2014-02-27|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2015-01-22}}&lt;br&gt;[http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml Власти Крыма считают Януковича президентом Украины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704102816/http://top.rbc.ru/politics/27/02/2014/907725.shtml |date=2015-07-04 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, իսկ ուկրաինական իշխանություններն ավելի ուշ հայտարարել են Ղրիմի նոր կառավարության նշանակումն անօրինական և առաջարկել են Գերագույն խորհրդին չեղարկել այն&lt;ref&gt;[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/187/2014 Про Голову Ради міністрів Автономної Республіки Крим]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը պետական ինքնուրույնություն ունի և Ուկրաինայի կազմի մեջ է մտնում պայմանագրերի և համաձայնագրերի հիման վրա (կողմ կամ դեմ)։ Խորհրդարանի նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել «արմատական ազգայնականների կողմից իշխանության ոչ սահմանադրական զավթում զինված ավազակախմբերի աջակցությամբ»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/02/140227_crimea_parliament Парламент Крыма назначил референдум об автономии]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, և այս իրավիճակում Գերագույն Խորհուրդը «իր վրա է վերցնում Ղրիմի ճակատագրի ողջ պատասխանատվությունը»&lt;ref name=&quot;Lenta.Ru&quot; /&gt;։

Գերագույն Խորհրդի մամուլի ծառայության հաղորդագրության համաձայն՝ կառավարության փոփոխության օգտին Մոգիլևը քվեարկել է 64 պատգամավորներից 55-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_4 Верховная Рада АРК выразила недоверие Совмину и сняла с должности Могилева]&lt;/ref&gt;, որոնք գրանցվել են արտահերթ նստաշրջանում, Ակսենովին նշանակելու օգտին՝ 53 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://www.crimea.gov.ru/news/27_02_14_6 В парламенте Крыма назначили нового премьера]&lt;/ref&gt;, հանրաքվե անցկացնելու օգտին՝ 61-ը&lt;ref&gt;[http://crimea.gov.ru/news/27_02_14_5 Верховная Рада АРК проголосовала за проведение референдума]&lt;/ref&gt;։ Մի շարք ԶԼՄ-ների և Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորների հաղորդումների համաձայն՝ նիստին քվորում չի եղել&lt;ref&gt;[http://www.theinsider.ua/politics/5318a88e6e1c0/ Сергей Куницын: Решение о присоединении Крыма к России можно протянуть только на штыках//Insider, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |title=Верховный Совет Крыма не имел права принимать решения о референдуме, — нардеп Чорноволенко//112.ua, 27.02.2014 |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201132120/https://112.ua/politika/verhovnyy-sovet-kryma-ne-imel-prava-prinimat-resheniya-o-referendume-nardep-chornovolenko-27752.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի խորհրդարանի պատգամավոր Նիկոլայ Սումուլիդին, որը քվեարկում էր հանրաքվեի անցկացման և Ղրիմի կառավարության փոփոխության օգտին, հայտարարել է, որ ներկա չի եղել քվեարկությանը և երեք ամիս չի հայտնվել Գերագույն Խորհրդում (վերջինս հաստատել է նաև Ռեֆատ Չուբարովը)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |title=На голосовании в крымском парламенте не было и половины депутатов |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2016-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160103130509/http://15minut.org/article/na-golosovanii-v-krymskom-parlamente-ne-bylo-i-poloviny-deputatov-2014-02-27-20-2014-02-27-20-59-00 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot;&gt;[http://investigator.org.ua/news/120109/ На сессии ВР Крыма нет кворума//Центр журналистских расследований, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Տեղեկացվել է, որ ՂՀ խորհրդարանի և կառավարության շենքերի պարապմունքից հետո նրանց պաշտոնական կայքերն անջատվել են&lt;ref name=&quot;IOUA-quorum&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193266.html Точное количество крымских депутатов, которые принимали решения о референдуме и недоверии правительству, не известно] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, իսկ արտահերթ նստաշրջանին մասնակցած պատգամավորներից հանվել են կապի միջոցները՝ ԱՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ Սերգեյ Ցեկովի պնդմամբ՝ «որպեսզի մեզ չկարողանան գաղտնալսել»&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot; /&gt;։

Զինված մարդկանց կողմից արկ զինված անձանց կողմից առանց տարբերանշանների շենքի զբաղվելը պատմության մեջ մտավ որպես «Ղրիմի խորհրդարանի զավթում», թեև «ոչ ագրեսիվ» հանգամանքները դժվարացնում են այդ իրադարձությունները դասել դասական զավթումների շարքին&lt;ref name=&quot;ReporterVUA&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը 2015-ին հրապարակված հարցազրույցում պնդել է, որ ՌԴ-ի գործողություններն ուղղված են եղել Ղրիմի խորհրդարանականների «անվտանգության ապահովմանը», որպեսզի ԶՈՒ-ն կարողանա հավաքվել և իրականացնել «օրենքով նախատեսված գործողություններ»&lt;ref name=&quot;Путь&quot;&gt;{{cite web|url=http://tass.ru/politika/1831368|title=Владимир Путин: мы действовали в интересах русских людей и всей страны|date=2015-03-16|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2015-06-26|archiveurl=https://archive.is/20150626083113/http://tass.ru/politika/1831368|archivedate=2015-06-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Пригласили&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.segodnya.ua/regions/krym/vooruzhennye-lyudi-byli-priglasheny-krymskimi-deputatami-499516.html|title=Вооружённые люди были приглашены крымскими депутатами|publisher=www.segodnya.ua|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.com.ua/news/interview/326758.html|title=Валентин Наливайченко: Верховная Рада Крыма даже не захватывалась, её передали под контроль российским войскам местные власти|publisher=[[Интерфакс-Украина]]|accessdate=2016-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/politics/2015/03/11_a_6503589.shtml Как Россия присоединяла Крым. Расследование «Газеты. Ru»]&lt;/ref&gt;։

Ավելի ուշ՝ 2015 թվականից, այդ օրը դարձել Է Ռուսաստանի հիշարժան օրը՝ հատուկ գործողությունների ուժերի օրը&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201502260061 Указ Президента Российской Федерации от 26.02.2015 № 103 «Об установлении Дня Сил специальных операций»]&lt;/ref&gt;, թեև հրամանագրում Ամսաթվի ընտրության հիմնավորում չի ներկայացվել, մի շարք ԶԼՄ-ներ, մասնավորապես պետական «Ռոսիյսկայա գազետան»&lt;ref&gt;{{cite news|title=Вежливые люди получили свой День|author=Сергей Птичкин|url=http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|publisher=[[Российская газета]]|date=2015-02-27|accessdate=2015-03-03|archiveurl=https://archive.is/20150227123547/http://www.rg.ru/2015/02/27/den-site.html|archivedate=2015-02-27|description=27 февраля в РФ будет отмечаться День Сил специальных операций}}&lt;/ref&gt;, սահմանված օրը կապել են անցած տարվա հենց Ղրիմի իրադարձությունների հետ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2015/02/150227_putin_day_forces_special_operations Россия: День сил спецопераций в годовщину захвата Крыма] // [[Русская служба Би-би-си]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/11439362/Vladimir-Putin-announces-official-holiday-to-mark-Crimea-operation.html Vladimir Putin announces official holiday to mark Crimea operation] // [[The Telegraph]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

=== Ղրիմի՝ Ռուսաստանին բռնակցելու ավարտը (մարտի 18-26) ===
[[Պատկեր:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|մինի|300px|Ղրիմի՝ ՌԴ-ին միանալու մասին պայմանագրի ստորագրում, 2014 թվականի մարտի 18]] '''Մարտի 18-ին'''՝ Ղրիմի Հանրապետության անկախության հռչակումից միայն մեկ օր անց, Ռուսաստանը նրա հետ Կրեմլի Գեորգիևյան դահլիճում պայմանագիր է ստորագրել, որի համաձայն թերակղզում ստեղծվել են ռուսական տարածաշրջաններ&lt;ref name=&quot;RBTR2&quot;&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/18/1245493.html В Кремле подписан договор о принятии Крыма и Севастополя в состав России]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմը չի վերածվել «նոր Մերձդնեստրի» կամ «նոր Աբխազիայի» (ինքնահռչակ պետությունը հզոր դաշնակցի հովանու ներքո), այլ անմիջականորեն ընդգրկվել է Ռուսաստանի կազմում։

Այդ օրը, հակասական հանգամանքներում, ուկրաինական զինված ուժերը միակ մարտական կորուստն են կրել Ղրիմի ամբողջ միավորման համար։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ Սիմֆերոպոլում Ուկրաինայի Զինված ուժերի 13-րդ ֆոտոգրամետրիկ կենտրոնի գրոհի ժամանակ սրտի շրջանում ուղղակի հարվածով սպանվել է ենթասպա Սերգեյ Կոկուրին, որը գտնվում էր մասի ավտոպարկի դիտորդական աշտարակի վրա։ Բացի այդ, պարանոցի և ձեռքի կրակոցներով վիրավորվել են կապիտան Վ. Ա. Ֆեդունը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ հարձակվողները զինվորական համազգեստով են հագել Ռուսաստանի Զինված ուժերի զինծառայողներին՝ առանց տարբերանշանների և զինված են ավտոմատ զենքով և դիպուկահար հրացանով, իսկ զորամասի հրամանատար գնդապետ Անդրեյ Անդրյուշինը, որին բանակցությունների ժամանակ գրավել են, պահում են առանձին սենյակում և ուժով ստիպում անցնել Ղրիմի կառավարության կողմը&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/18/u-zv’yazku-iz-zagibellyu-ukrainskogo-vijskovosluzhbovczya-vijskovim-chastinam-zs-ukraini-dislokovanim-v-ar-krim-dozvoleno-zastosuvannya-zbroi/ У зв’язку із загибеллю українського військовослужбовця, військовим частинам ЗС України, дислокованим в АР Крим, дозволено застосування зброї]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի ՆԳՆ հաղորդագրության համաձայն՝ կրակոցներն արձակվել են մեկ վայրից ինչպես ինքնապաշտպանության մարտիկների, այնպես էլ զորամասի տարածքում ուկրաինացի զինծառայողների ուղղությամբ։ Ղրիմի ինքնապաշտպանության մարտիկների կողմից զոհված և վիրավորված կա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|title=Проводится расследование обстоятельств происшедшего на улице Кубанской в Симферополе|date=2014-03-18|website=|publisher=Министерство внутренних дел Республики Крым|archiveurl=https://archive.today/20140320080732/http://www.crm-mia.gov.ua/ru/news/provoditsya-rassledovanie-obstoyatelstv-proisshedshego-na-ulice-kubanskoy-v-simferopole|archivedate=2014-03-20|accessdate=2019-06-29|author=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Զոհվածը Ռուսաստանի Վոլգոգրադի մարզի Կոտելնիկովսկի շրջանի 34-ամյա բնակիչ Ռուսլան Կազակովն է, ով Ղրիմ է ժամանել որպես կամավոր&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/incident/article/2014/03/19/1000914-glava-samooboronyi-kryima-snayper-slovno-rastvorilsya-v-vozduhe.html Глава самообороны Крыма: «Снайпер словно растворился в воздухе»]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել, սկսվել է կասկածյալների որոնումը։ Դատախազությունում չեն բացառել, որ հրթիռակոծման նպատակը «Ուկրաինացի և ռուս զինծառայողների միջև բախումներ հրահրելն էր»։ Ղրիմի դատախազ Նատալյա Պոկլոնսկայան նշել Է Կիևի Մայդանից դիպուկահարի և դիպուկահարների ձեռագրի նմանությունը&lt;ref name=&quot;ria_Simfpl&quot;&gt;[http://ria.ru/incidents/20140322/1000633150.html В Симферополе простились с военным и казаком, убитыми снайпером]&lt;/ref&gt;։ Երկու զոհվածների հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Միաժամանակ Սիմֆերոպոլում սպաների կայազորային տանը&lt;ref name=&quot;ridus&quot;&gt;[http://www.ridus.ru/news/156977 В Симферополе прошла панихида по бойцам, убитым снайпером. Спецрепортаж]&lt;/ref&gt;։

Այդ միջադեպից հետո Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին թույլատրել է զենք կիրառել։ Հրահանգը հասցվել է ուկրաինական զորքերին և բարձրացրել է արյունահեղության վտանգը Ուկրաինայի զորամասերի գրավման ցանկացած փորձի ժամանակ, ինչը չէր կարող հաշվի չառնել Ռուսաստանը։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի կողմում մնացած զորամասերի հաջորդած գրավումները անցել են առանց զոհերի։ Ռուսական ստորաբաժանումներին, որոնք մասնակցել են այդ գործողություններին, հրահանգվել է հնարավորինս չկիրառել պարտության համար զենք։

Մնացած զորամասերի գրավումը սկսվել է '''մարտի 19-ին'''։ Այդ օրվա առավոտյան ռուսամետ ուժերը ճեղքել են շրջափակումը և ներխուժել Սևաստոպոլում Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի տարածք, դրա վրա բարձրացվել են ռուսական և անդրեևսկի դրոշները&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1058186 Над штабом ВМС Украины поднят российский флаг] // ИТАР-ТАСС, 19.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot;&gt;[http://www.mil.gov.ua/news/2014/03/19/komanduvacha-vijskovo-morskih-sil-zs-ukraini-vivezli-u-nevidomomu-napryamu-nevstanovleni-osobi/ Командувача Військово-Морських Сил ЗС України вивезли у невідомому напряму невстановлені особи]&lt;/ref&gt;։

Սևաստոպոլում ձերբակալվել է ռազմածովային ուժերի փոխծովակալ Սերգեյ Գայդուկը&lt;ref name=&quot;UaMil-19-3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.c-inform.info/news/id/1252 Командующий ВМС Украины Гайдук временно задержан — прокуратура]. Крыминформ, 19 марта 2014.&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն դիմել է Ղրիմի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ազատ արձակել Հայդուկին և չխոչընդոտել նրան Ուկրաինայի տարածք մեկնելը։ '''Մարտի 20-ի''' առավոտյան Ղրիմի Հանրապետության իրավապահ մարմիններն ազատ են արձակել Հայդուկին և ևս 7 մարդու, որոնք ձերբակալվել էին նախօրեին&lt;ref&gt;[http://echo.msk.ru/news/1283194-echo.html В Крыму правоохранительные органы отпустили командующего ВМС Украины Сергея Гайдука и ещё 7 человек, которые были задержаны накануне в Севастополе]. Эхо Москвы, 20 марта 2014.&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 20-ին''' Պետդուման ընդունել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/20/zakon-krim.html Госдума приняла закон о присоединении Крыма]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինան, իր հերթին, կորցնելով վերահսկողությունը թերակղզու նկատմամբ, մտադիր չէր հրաժարվել իր ինքնիշխանությունից. Գերագույն Ռադան երկրի ազատագրման համար պայքարի մասին հռչակագիր է ընդունել, որը միջազգային հանրությանը կոչ է արել չճանաչել Ղրիմի Հանրապետությունը և Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին. «Ուկրաինայի ժողովրդի անունից» խորհրդարանը հայտարարել է, որ «Ղրիմը եղել է, կա և կլինի Ուկրաինայի կազմում։ Ուկրաինայի ժողովուրդը երբեք և ոչ մի դեպքում չի դադարեցնի պայքարը Ղրիմի ազատագրման համար»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |title=Верховная Рада Украины приняла «Декларацию о борьбе за освобождение Украины» |accessdate=2020-03-15 |archive-date=2019-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191207162113/https://rada.gov.ua/ru/news/Novosty/Soobshchenyya/89936.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062052 Рада приняла законопроект об объявлении Крыма «временно оккупированной территорией». ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/krym-priznali-vremenno-okkupirovannoy-territoriey-504041.html Крым признали временно оккупированной территорией] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 15-ին, Ռադան օրենք է ընդունել ընդհանուր առմամբ, փաստաթուղթը նախատեսում է, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքն Ուկրաինայի տարածքի անբաժանելի մասն է և դրա վրա տարածվում է ուկրաինական օրենսդրությունը&lt;ref name=&quot;S-15-4&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/deputaty-zashchitili-prava-ukraincev-v-okkupirovannom-krymu-513118.html Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму] // «Сегодня» (Украина)&lt;/ref&gt;։

«Դոնբաս» կառավարման նավը, «Կրեմենեց» փրկարարական բուքսիրը և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի «Բորշչիվ» հակահրդեհային մոտորանավը, որոնք կանգնած էին Սևաստոպոլի Ստրելեցկի ծովախորշում, իջեցրել են Ուկրաինայի դրոշները և բարձրացրել Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի անդրևյան դրոշները։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի ներկայացուցիչները Ղրիմում ուկրաինացի զինվորականներին առաջարկել էին հետագա գործողությունների երեք տարբերակ՝ ուկրաինացի զինծառայողներին Ուկրաինայի մայրցամաքային հատված տեղափոխելը այնտեղ հետագա ծառայություն անցնելու համար, ծառայության անցնելը Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմում, պահեստ արձակելը և Ղրիմի տարածքում բնակվելու հնարավորությունը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/20/1246557.html Три судна ВМС Украины подняли российские флаги]&lt;/ref&gt;։

Օրվա ավարտին, ՌԴ նախագահի կողմից Ուկրաինայի զինծառայողների զինվորական կոչումները ճանաչելու մասին հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության 72 զորամասերի, հիմնարկների և նավերի հրամանատարները և պետերը, որոնք տեղակայված են Ղրիմի թերակղզում, որոնց թվում են օժանդակ նավատորմի 25 նավեր և Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի վեց մարտական նավեր, որոշում են ընդունել կամավոր անցնել ՌԴ Զինված ուժերի շարքեր՝ հետագա զինվորական ծառայություն անցնելու համար։ Կայազորներում և նավերում հանդիսավոր պայմաններում անձնակազմի կառուցումներ են անցկացվել՝ դրոշի բարձրացման և Ռուսաստանի օրհներգի կատարման արարողությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.interfax.ru/russia/366174|title=Российский флаг в Крыму подняли 72 воинских подразделения из состава ВС Украины|date=20 марта 2014|publisher=Интерфакс|accessdate=2014-03-20}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը սկսել է Ղրիմից Երկրի մայրցամաքային հատված անձնակազմի փուլային վերաբաշխում։ Ինչպես հայտնել է պետական սահմանապահ ծառայության ղեկավարի առաջին տեղակալ Պավել Շիշոլինը, անձնակազմը ծառայությունը կշարունակի Խերսոնի մարզի տարածքում, իսկ նավերն ու նավերը կտեղափոխվեն Մարիուպոլ և Օդեսա&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1062875 Госпогранслужба Украины начала поэтапную передислокацию личного состава из Крыма. ИТАР-ТАСС, 20.03.2014]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 21-ին''' Վլադիմիր Պուտինը ստորագրել է Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու մասին դաշնային սահմանադրական օրենքը, համապատասխան պայմանագրի վավերացման մասին դաշնային օրենքը և Ղրիմի դաշնային օկրուգի ստեղծման մասին հրամանագիրը&lt;ref&gt;[http://www.ng.ru/news/461230.html В честь присоединения Крыма в Москве, Симферополе и Севастополе устроят салют]&lt;/ref&gt;։

'''Մարտի 22-ին''' Բելբեկում Ուկրաինական ավիաբազան գրոհով է վերցվել&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/voinskuyu-chast-v-belbeke-vzyali-shturmom-1074757.xhtml Воинскую часть в Бельбеке взяли штурмом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/366511 Крымские правоохранители проверяют воинскую часть в Бельбеке, где могут находиться неустановленные лица из Украины]&lt;/ref&gt;։ Ղրիմի Հանրապետության վարչապետ Սերգեյ Ակսյոնովը հանդես է եկել ուղերձով Ուկրաինայի ժողովրդին, որում բացատրել է իր դիրքորոշումը Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=kIwUOScYoiw Обращение Сергея Аксёнова к народу Украины — YouTube]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]</text>
      <sha1>ghe5f1uxk8oj59pim4c0usf3eccci7a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննա Սոլոգաշվիլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970166</id>
    <revision>
      <id>8492393</id>
      <parentid>7886707</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:50:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Վրացի կին քաղաքական գործիչներ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5593" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Աննա Իլնիչնա Սոլոգաշվիլի''' ({{lang-ka|ანა სოლოღაშვილი}}, {{ԱԾ}}), [[Վրաստան|վրացի]] կին [[քաղաքական գործիչ]], [[Վրաստանի սահմանադիր ժողով]]ի (1919-1921) հինգ կին անդամներից մեկը։ Բացի Սոլոգաշվիլին, անդամների թվում են՝ Քրիստինա Շարաշիձեն, Էլեոնորա Տեր-Պերսեգովա-Մախվիլաձեն, Ելիզավետա Նակաշիձե-Բոլկավձեն և Մինադորա Օրջոնիկիձե-Տորոշելիձեն։

== Կենսագրություն ==
Աննան Սոլոգաշվիլիների հին իշխանական տոհմից է։ Ավարտել է [[Խարկովի համալսարան]]ի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը՝ պատմաբանի մասնագիտացմամբ։

1903 թվականից Վրաստանի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ է։ Տարածել է [[Մարքսիզմ|մարքսիստական]] գրականություն, կազմակերպել գրավաճառություն, մասնակցել է ժողովրդական հանրամատչելի թատրոնի ստեղծմանը։ Ձերբակալվել է և դատապարտվել:[[Պատկեր:Constituent Assembly of Georgia 1.jpg|400px|մինի|աջից|Վրաստանի սահմանադիր ժողով։ '''Սոլոգաշվիլին''' ձախ կողմի երկրորդ շարքի աջից երրորդն է]]Ստորագրել Է Վրաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության անկախության հռչակագիրը&lt;ref&gt;[https://www.thinglink.com/scene/836927022264483842 Remix of «საქართველოს დამოუკიდებლობის დეკლარაცია» by Liza Buskhrikidze]&lt;/ref&gt;, ընտրվել Թիֆլիսի քաղաքային խորհրդում։ 1919 թվականի մարտի 12-ին ընտրվել է Վրաստանի Հանրապետության սահմանադիր ժողովի անդամ՝ որպես Վրաստանի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ներկայացուցիչ։ Եղել է խմբագրական, կենսաթոշակային և կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովների անդամ, գրադարանային հանձնաժողովի քարտուղար։ Եղել է մի շարք օրենքների և հրամանագրերի ընդունման նախաձեռնողը։

[[Վրաստանի խորհրդայնացում]]ից հետո ծավալել է ընդհատակյա հակախորհրդային գործունեություն։ Եղել է Վրաստանի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության կանանց անօրինական կոմիտեի անդամ, որն օգնություն է ցուցաբերել քաղբանտարկյալներին և նրանց ընտանիքներին։ 1922 թվականին կոմիտեն վերակազմավորվել է բոլշևիկյան ռեժիմի դեմ պայքարող կազմակերպությունների միասնական միության՝ «Վրացական քաղաքական կարմիր խաչ»։

1925 թվականից դասավանդել է [[Հարավային Օսիա]]յում։

1937 թվականին ձերբակալվել է հարավօսական ինքնավար մարզի [[ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ|ՆԳԺԿ]]-ի շրջանային բաժնի կողմից, դատապարտվել է հակախորհրդային և հակատնտեսական քարոզչության, շովինիստական ուղղվածությունների և մենշևիկ առաջնորդ Նոյ Ռամիշվիլիի հետ կապերի մեղադրանքով առավելագույն պատժի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* კირთაძე ნესტან, «კაენ, სად არის ძმა შენი?!», თბ., 1998
* საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #160.

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://theworldnews.net/ge-news/pirveli-k-art-veli-parlamentari-k-alebi პირველი ქართველი პარლამენტარი ქალები]
* [http://feminism-boell.org/ka/2014/06/13/anna-ola-sologashvili ანნა /ოლა/ სოლოღაშვილი]
* [https://civiledu.wordpress.com/2019/07/08/%e1%83%a1%e1%83%9d%e1%83%9a%e1%83%9d%e1%83%a6%e1%83%90%e1%83%a8%e1%83%95%e1%83%98%e1%83%9a%e1%83%98-%e1%83%90%e1%83%9c%e1%83%9c%e1%83%90-%e1%83%9d%e1%83%9a%e1%83%a6%e1%83%90-%e1%83%98%e1%83%9a/ სოლოღაშვილი ანნა (ოლღა) ილიას ასული]
* [https://jam-news.net/founding-mothers/ The five women who crafted the Georgian constitution]

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սոլոգաշվիլի, Աննա}}
[[Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացի պատմաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Խարկովի ազգային համալսարանի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>5zdp39gd41flwj6ii6myw9sm30ulady</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռոզա Օտունբաևա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970526</id>
    <revision>
      <id>8492272</id>
      <parentid>8360577</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:12:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12323" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Ռոզա Օտոընբաևա''' ({{ԱԾ}}), խորհրդային, հետագայում ղրղզ քաղաքական գործիչ և դիվանագետ, Ղրղզստանի ընդդիմադիր Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության առաջնորդ։ 2010 թվականի ապրիլի 7-ի իրադարձությունների արդյունքում դարձել Է Ղրղզստանի ժամանակավոր կառավարության ղեկավարը։ 2010 թվականի մայիսի 19-ին Ղրղզստանի ժամանակավոր կառավարության հատուկ դեկրետի կողմից հռչակվել Է Ղրղզստանի անցումային շրջանի նախագահ։ Այդ դեկրետի համաձայն՝ [[Ղրղզստանի նախագահ]]ի անցումային շրջանի լիազորությունների ժամկետը սահմանվել է մինչև 2011 թվականի դեկտեմբերի 31-ը։ Սահմանադրության նոր տեքստի ընդունման հանրաքվեն 27.07.2010 թվականին հաստատել է այն որպես ՂՀ Նախագահ։ Ղրղըզստանի առաջին կին նախագահը և առայժմ միակ կինը, որը զբաղեցնում էր [[ԱՊՀ]]-ի երկրների նախագահի պաշտոնը։ Նորագույն պատմության մեջ երկրորդ կին նախագահն է առավելապես մուսուլմանական բնակչությամբ երկրում (առաջինը՝ 2001-2004 թվականներին Ինդոնեզիայի նախագահ [[Մեգավատի Սուկարնոպուտրի]]ն)։ Այդ պաշտոնը զբաղեցրել է մինչև [[Ալմազբեկ Ատամբաև]]ի պաշտոնը ստանձնելը 2011 թվականի դեկտեմբերի 1-ին։

== Կենսագրություն ==

Ռոզա Օտունբաևան ծնվել է 1950 թվականի օգոստոսի 23-ին [[Բիշքեկ]]ում (այն ժամանակ՝ Ֆրունզե)&lt;ref name=bekt&gt;K. A. Бектурганова. [http://www.literatura.kg/articles/?aid=819 Отунбаева Роза]&lt;/ref&gt; (որոշ աղբյուրներ նշում են [[Օշ]]ը որպես ծննդյան վայր&lt;ref name=knyazev&gt;Александр Князев. [http://www.knyazev.org/books/Gov_over_3.pdf Государственный переворот 24 марта 2005 г. в Киргизии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120308165438/http://www.knyazev.org/books/Gov_over_3.pdf |date=2012-03-08 }} Бишкек, 2007. С. 46.&lt;/ref&gt;):

Ազգությամբ՝ ղրղզուհի։ Ոսկե մեդալով ավարտել է Օշ քաղաքի դպրոցը։

1972 թվականին ավարտել է Մոսկվայի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետը և ընդունվել Մոսկվայի պետական համալսարանի ասպիրանտուրան։ Վերապատրաստվել է Գերմանիայում։

1975 թվականին դարձել է փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու Մոսկվայում Մարքսիստա-լենինյան բարբառի կեղծման քննադատությունը [[Ֆրանկֆուրտյան դպրոց]]ի փիլիսոփաների կողմից դիսերտացիայի պաշտպանությունից հետո&lt;ref name=knyazev/&gt;։

1975-1981 թվականներին աշխատել Է Ղրղզստանի Ֆրունզեի պետական համալսարանում&lt;ref name=knyazev/&gt; (այժմ` [[Ժուսուպ Բալասագընի անվան Ղրղզստանի ազգային համալսարան]])։

1981 թվականին անցել է [[ԽՄԿԿ]]-ում կուսակցական աշխատանքի։ Կուսակցության Լենինի շրջկոմի երկրորդ քարտուղար, 1983 թվականից՝ Ղրղզստանի կոմկուսի Ֆրունզենի քաղկոմի քարտուղար։

1986-1989 թվականներին՝ Ղրղզստանի ԽՍՀ նախարարների խորհրդի նախագահի տեղակալ, արտաքին գործերի նախարար։

1989-1991 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ ԱԳՆ կոլեգիայի անդամ, ունի ԽՍՀՄ արտակարգ և լիազոր դեսպանի աստիճան, [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի գործերով ԽՍՀՄ հանձնաժողովի պատասխանատու քարտուղար, իսկ 1990-1991 թվականներին՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործերով ԽՍՀՄ հանձնաժողովի նախագահ։

[[ԽՍՀՄ փլուզում]]ից հետո վերադարձել է Ղրղզստան և աշխատել անկախ Ղրղզստանի բարձր պաշտոններում։

1992 թվականին նշանակվել է անկախ Ղրղզստանի արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ, իսկ նույն թվականի հուլիսին սկսել է աշխատել ԱՄՆ-ում և Կանադայում ՂՀ դեսպանի պաշտոնում։ 1994 թվականի մայիսին հայրենիք է վերադարձել ՂՀ արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնում։

1997 թվականին, Ռոզա Օտունբաևայի խոսքով, ինքը որոշում է կայացրել հեռանալ կառավարությունից, թեև Ասկար Ակաևը նրան համոզում էր շարունակել աշխատել։

1997 թվականից Մեծ Բրիտանիայում և Հյուսիսային Իռլանդիայում ՂՀ դեսպան։

2002 թվականի մայիսից՝ Վրաստանի/Աբխազիայի հակամարտության կարգավորման հարցերով ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցչի տեղակալ։

2004 թվականի սեպտեմբերին խորհրդարանական ընտրությունների նախօրեին վերադառնում է ՂՀ և ստեղծվում է ընդդիմադիր Աթա-Ժուրտ շարժումը։ Շարժման առաջնորդներ են ընտրվել Ղրղզստանի խորհրդարանի պատգամավոր, կինոռեժիսոր Դոորոնբեկ Սադիրբաևը և Ռոզա Օտունբաևան։

Օտունբաևայի անվան հետ կապված է առաջին սկանդալը, որից հետո երկրում սկսել են խոսել հեղափոխության հնարավորության մասին։ 2005 թվականի հունվարին նրան մեկ օրվա ընթացքում նախ գրանցեցին պատգամավորության թեկնածու, իսկ հետո գրանցումից զրկեցին ընտրությունների մասին օրենքով սահմանված ժամկետում երկրի տարածքում բնակվելու մասին դրույթը խախտելու պատրվակով։ Ընդդիմության կարծիքով՝ պաշտոնական Բիշքեկն այդ կերպ մաքրել է նախագահ Բերմետ Ակաևայի դստեր ճանապարհը, որն առաջադրվել էր մայրաքաղաքի համալսարանական ընտրական շրջանում։

Ռոզա Օտունբաևան համարվում է համեստ քաղաքական գործիչ, Ղրղզստանում հայտնի է դարձել 1989 թվականի վերջից։

2005 թվականի մարտին Ղրղզստանում տեղի ունեցած Տյուլպանային հեղափոխությունից հետո, որը հանգեցրեց Հանրապետության նախագահ Ասկար Ակաևի տապալմանը և նրա պաշտոնին Կուրմանբեկ Բակիևին, կրկին նշանակվեց երկրի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնում։

2005 թվականի հուլիսի 10-ի նախագահական ընտրություններից հետո Ղրղզստանի խորհրդարանի կողմից ԱԳՆ ղեկավարի պաշտոնում Ռոզա Օտունբաևայի թեկնածությունը չի հաստատվել։ 2005-2007 թվականներից՝ Ասաբա կուսակցության համանախագահ։

2007 թվականի դեկտեմբերից Ղրղզստանի խորհրդարանի պատգամավոր և Ղրղզստանի ընդդիմադիր Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության անդամ, 2009 թվականի հոկտեմբերից՝ տվյալ խորհրդարանական խմբակցության ղեկավար։ 2010 թվականի մայիսի 21-ին Ղրղզստանի նախագահին անցումային շրջանի լիազորություններով փախցնելուց հետո լքեց կուսակցությունը։

2010 թվականի ապրիլի 7-ից ղեկավարել է ժամանակավոր կառավարությունը։ Հանրաքվեն այն հաստատել է անցումային շրջանում՝ 2011 թվականի դեկտեմբերի 1-ին նոր նախագահի ընտրվելուց հետո, այն սկիզբ դրեց իշխանության խաղաղ փոխանցմանը՝ կամավոր հանձնելով իր լիազորությունները։

2011 թվականի փետրվարից գլխավորում է Ռոզա Օտունբաևայի նախաձեռնությունները Միջազգային հասարակական հիմնադրամը։ Հիմնադրամի հիմնական նպատակն է նախաձեռնել և իրականացնել ծրագրեր և նախագծեր, որոնք նպաստում են Ղրղզստանի սոցիալական, քաղաքական, տնտեսական զարգացմանը։

Տիրապետում է ղրղզերեն, ռուսերեն, անգլերեն և գերմաներեն լեզուներին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.roza.kg Официальный сайт Розы Отунбаевой]
* [https://web.archive.org/web/20110429010214/http://kyrgyz-el.kg/ Официальный сайт президента Кыргызской республики]
* [http://www.ng.ru/ideas/2005-02-04/1_otnbaeva.html Интервью с Розой Отунбаевой 04.02.2005: «Из-за наших митингов у Акаева была истерика»]
* [http://www.vremya.ru/2005/52/5/121525.html Интервью с Розой Отунбаевой 29.03.2005: «Мы хотели, чтобы киргизская революция была красивой»]
* [https://web.archive.org/web/20070929084104/http://www.inopressa.ru/taz/2005/03/24/11:58:53/rosa Интервью с Розой Отунбаевой 24 марта 2005: «Это не крестьянское восстание»]
* [http://www.azattyk.kg/content/Kyrgyzstan__Ata_Meken_Otubaeva/1926912.html Интервью с Розой Отунбаевой 12 января 2010: «Роза Отунбаева: Исмаил Исаков стал жертвой мести»]
* [https://web.archive.org/web/20100413153019/http://www.ekhoplanet.ru/world_500_5037 Тень Коканда над Киргизией ЭХО планеты]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Օտունբաևա, Ռոզա}} 
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պատվո լեգեոնի շքանշանի կոմանդորներ]]
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածուներ]]
[[Կատեգորիա:Մոսկվայի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մոսկվայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ղրղզստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային դիվանագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>es1cjtbk9xw58d49hmp762x4l2xbtuc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարգարեթ Բոնդֆիլդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970662</id>
    <revision>
      <id>8492308</id>
      <parentid>8433877</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3951" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մարգարեթ Բոնդֆիլդ''' ({{lang-en|Margaret Bondfield}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Լեյբորիստական կուսակցության անդամ, նախարար [[Ջեյմս Մաքդոնալդ]]ի երկրորդ կառավարման ժամանակ, առաջին կին նախարարը [[Մեծ Բրիտանիա]]յի պատմության մեջ։

== Կենսագրություն ==
Մարգարեթ Գրեյս Բոնդֆիլդը եղել է Ուիլյամ և Էնն Թեյլոր Բոնդֆիլդների ընտանիքի տասնմեկերորդ երեխան։ Հիմնավոր կրթություն չի ստացել, իսկ տասնչորս տարեկանից սկսել է աշխատել ''Draper'' խանութում։ 1894 թվականին տեղափոխվել է Լոնդոն և ընտրվել խանութների աշխատողների արհմիության շրջանային խորհրդում։

1896 թվականին Կանանց արդյունաբերական խորհրդի հանձնարարությամբ հետազոտություն է անցկացրել խանութներում աշխատավարձերի և աշխատապայմանների վերաբերյալ։ Այդ ուսումնասիրության արդյունքների հիման վրա զեկույցը հրատարակվել է 1898 թվականին։ Այդ նույն թվականին ընտրվել է խանութների աշխատողների արհմիության քարտուղար, իսկ 1908 թվականին՝ Աշխատավոր կանանց լիգայի քարտուղար։ 1923 թվականին դարձել է թրեյդ յունիոնների կոնգրեսի գլխավոր խորհրդի նախագահը (դառնալով առաջին կինը այդ պաշտոնում)։

Երկու անհաջող փորձերից հետո Բոնդֆիլդը 1923 թվականին ընտրվել է Համայնքների պալատում, սակայն կորցրել է իր տեղը 1924 թվականին։ Վերադարձել է պառլամենտ 1926 թվականին՝ հաղթելով լրացուցիչ ընտրությունները Ուոլսենդի կողմից։ 1929—1931 թվականներին եղել է աշխատանքի նախարար։ 1931 թվականին ընտրություններում պարտվել է և կորցրել տեղը պառլամենտում։ Պարտություն է կրել նաև 1935 թվականի ընտրության ժամանակ։

Մահացել է [[1953]] թվականին&lt;ref name= odnbB&gt;{{cite web|last= Williamson|first= Philip|title= Bondfield, Margaret Grace|url= http://www.oxforddnb.com/view/article/31955?docPos=1|publisher= Oxford Dictionary of National Biography online edition|accessdate= օգոստոսի 21, 2014}} {{ODNBsub}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.chardmuseum.co.uk/ Chard Museum]
* [http://britannica.com/EBchecked/topic/72848/Margaret-Bondfield Статья] в Encyclopedia Britannica{{ref-en}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի սուֆրաժիստներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիստ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կանայք]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի սոցիալիստներ]]
[[Կատեգորիա:Օրենսդիրներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>6623ezjy6t80z1pir0unz19rdksyl7x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջասինդա Արդերն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970676</id>
    <revision>
      <id>8492245</id>
      <parentid>8434858</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:07:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16653" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ջասինդա Արդերն'''  ({{lang-en|Jacinda Kate Laurell Ardern}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.parliament.nz/en-NZ/PB/Debates/Debates/5/c/4/49HansD_20081208_00000010-Members-Sworn.htm|title=New Zealand Hansard – Members Sworn (Volume:651;Page:2)|publisher=Parliament of New Zealand|accessdate=2020-03-10|archive-date=2013-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20130223070945/http://www.parliament.nz/en-NZ/PB/Debates/Debates/5/c/4/49HansD_20081208_00000010-Members-Sworn.htm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/98121814/australian-journalist-surprised-by-jacinda-arderns-accessibility|title=Australian journalist surprised by Jacinda Ardern's accessibility|website=Stuff|accessdate=սեպտեմբերի 3, 2018}}&lt;/ref&gt;), նորզելանդացի քաղաքական գործիչ, որը ղեկավարում է Լեյբորիստական կուսակցությունը։ [[Նոր Զելանդիա]]յի վարչապետը՝ 2017 թվականի հոկտեմբերի 26-ից։

Նա առաջին անգամ խորհրդարան է ընտրվել կուսակցական ցուցակով 2008 թվականի համընդհանուր ընտրություններում&lt;ref&gt;[http://2008.electionresults.govt.nz/ Election results] {{webarchive|url=https://archive.is/20120701105222/http://2008.electionresults.govt.nz/ |date=2012-07-01 }}&lt;/ref&gt; և 2017 թվականի մարտի 8-ից ներկայացնում է Մաունթ Ալբերտ շրջանը։

2017 թվականի սեպտեմբերի 23-ի համընդհանուր ընտրություններում Լեյբորիստական կուսակցությունը՝ Արդերնի գլխավորությամբ, ստացել է 46 տեղ՝ իր ներկայացուցչությունն ավելացնելով 14 պատգամավորով, բայց Ազգային կուսակցությանը զիջելով [[Բիլ Ինգլիշ]]ի գլխավորությամբ՝ 56 մանդատով&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.electionresults.govt.nz/electionresults_2017/|title=2017 General Election – Official Results|publisher=Electoral Commission|accessdate=հոկտեմբերի 7, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն NZ First կուսակցությունը հայտարարել է լեյբորիստների հետ իշխող կոալիցիա ստեղծելու իր պատրաստակամության մասին։ Այսպիսով, հոկտեմբերի 26-ին Արդերնը նշանակվել է Նոր Զելանդիայի վարչապետի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.teletrade.ru/analytics/news/3547105-novyy-premer-ministr-novoy-zelandii|title=Новый премьер-министр Новой Зеландии, Джасинда Ардерн: намерена снизить налоги|publisher=www.teletrade.ru|lang=ru|accessdate=2018-08-28|archive-date=2018-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20180827173958/https://www.teletrade.ru/analytics/news/3547105-novyy-premer-ministr-novoy-zelandii|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Who is New Zealand's next Prime Minister Jacinda Ardern?|first=James Griffiths,|last=CNN|url=http://edition.cnn.com/2017/10/19/asia/new-zealand-jacinda-ardern/index.html|work=CNN|accessdate=2018-08-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jacinda Ardern is next prime minister of New Zealand, Winston Peters confirms – as it happened|first=Claire|last=Phipps|url=http://www.theguardian.com/world/live/2017/oct/19/new-zealand-election-winston-peters-prime-minister-bill-english-jacinda-ardern-live|work=The Guardian|id=0261-3077|date=2017-10-19|accessdate=2018-08-28|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Jacinda Ardern - cropped.jpg|200px|մինի|ձախից|Ջասինդա Արդերնը 2011 թվականին]]
[[Պատկեր:NZ PM Jacinda Ardern - Kirk HargreavesCCC.jpg|200px|մինի|ձախից|Ջասինդա Արենդը 2019 թվականին]]
Ծնվել է [[Մորմոններ|մորմոնական դավանանք]] ունեցող ոստիկանի ընտանիքում (2005 թվականին դադարել է դավանանքը, իր անձնական հայացքների և մորմոնական դիրքորոշման հակասության պատճառով և այժմ ինքն իրեն որպես [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկա]] է սահմանում)։

Քաղաքականություն է եկել լեյբորիստների վաղեմի կողմնակից հորաքրոջ ազդեցության տակ և վաղ հասակում մտել է Լեյբորիստական կուսակցություն։ 2001 թվականին [[Ուաիկատոյի համալսարան]]ն ավարտելուց հետո, քաղաքական հաղորդակցությունների բնագավառում բակալավրի դիպլոմով Արդերնը սկսեց իր կարիերան որպես հետազոտող Նոր Զելանդիայի խորհրդարանի անդամ [[Ֆիլ Գոֆ]]ի շտաբում, իսկ այնուհետև՝ վարչապետ [[Հելեն Քլարկ]]ի դիվանատանը։ Ավելի ուշ նա աշխատել է [[Մեծ Բրիտանիա]]յում՝ որպես վարչապետ [[Թոնի Բլեր]]ի քաղաքական խորհրդական (չնայած հետագայում ընդգծել է, որ աշխատանքի է ընդունվել անելանելիության պատճառով)&lt;ref name=&quot;People - New Zealand Labour Party&quot;&gt;{{Cite web|url=http://labourparty.org.nz/people/|title=People – New Zealand Labour Party|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081223024509/http://labourparty.org.nz/people/|archivedate=2008-12-23}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականին ընտրվել է սոցիալիստական Երիտասարդության միջազգային միության նախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.stuff.co.nz/dominion-post/news/politics/95327574/Jacinda-Ardern-says-shes-can-handle-it-and-her-path-to-the-top-would-suggest-shes-right|title=Jacinda Ardern says she can handle it and her path to the top would suggest she's right|first=Stacey|last=Kirk|website=The Dominion Post|date=օգոստոսի 1, 2017|publisher=Stuff|lang=en|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Այդ պաշտոնում այցելել է տարբեր երկրներ, այդ թվում՝ [[Ալժիր]], [[Հորդանան]], [[Իսրայել]] և [[Չինաստան]]։ Զուգահեռաբար սկսել է պատգամավորական գործունեությունը։ 2017 թվականին միաձայն ընտրվել Է Լեյբորիստական կուսակցության ղեկավարի տեղակալ՝ Աննետ Քինգի հրաժարականից հետո։

Խորհրդարանական ընտրությունների նախաշեմին, հարցումների համաձայն, բացահայտելով կուսակցության աջակցության Պատմական մինիմումը, 2017 թվականի օգոստոսի 1-ին Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդ Էնդրյու Լիթլը հեռացել է իր պաշտոնից, և կուսակցությունը գլխավորել Է նրա տեղակալ Արդերնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11897447|title=Andrew Little quits: Jacinda Ardern is new Labour leader, Kelvin Davis is deputy|website=NZ Herald|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 1, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Ի հեճուկս ագրեսիվ անձնական հարձակումների նրա վրա, որը հաճախ կրում էր գենդերային խտրականության երանգ, նա դինամիկ նախընտրական արշավ է անցկացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/sep/22/the-2017-new-zealand-general-election-will-always-belong-to-jacinda-ardern|title= The 2017 New Zealand general election will always belong to Jacinda Ardern|first=Richard|last=Shaw|website=[[The Guardian]]|date=սեպտեմբերի 22, 2017|publisher=|lang=en|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Նրա ղեկավարությամբ Լեյբորիստական կուսակցությունը նույնիսկ տասներկու տարվա ընթացքում առաջին անգամ հարցումներում առաջ է անցել իր մշտական մրցակցից՝ Ազգային կուսակցությունից (վարկանիշներն աճել են 23 %-ից մինչև 43 %)։

2017 թվականի սեպտեմբերի 23-ի համընդհանուր ընտրություններում Լեյբորիստական կուսակցությունը ստացել է 46 տեղ՝ իր ներկայացուցչությունն ավելացնելով 14 պատգամավորով, բայց Բիլ Ինգլիշի ղեկավարությամբ ԺՀԿ-ին զիջելով 56 մանդատով&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին 37 տարեկանում դարձել է աշխարհի ամենաերիտասարդ կինը, որը զբաղեցնում է կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ Արդերնը դարձել է պատմության մեջ երրորդ կինը, որը դարձել է Նոր Զելանդիայի վարչապետ, Ջեննի Շիպլիից (1997-1999) և Հելեն Քլարկից (1999-2008) հետո։

== Հայացքներ ==
Գաղափարապես Արդերնն իրեն նկարագրում է որպես սոցիալ-դեմոկրատ&lt;ref name=&quot;Murphy&quot;&gt;{{Cite news|title=What Jacinda Ardern wants|first=Tim|last=Murphy|url=https://www.newsroom.co.nz/2017/07/31/40717/what-jacinda-wants|work=Newsroom|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;, առաջադեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Live: Jacinda Ardern answers NZ's questions|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/95407204/live-ask-jacinda-ardern-anything|work=Stuff|date=օգոստոսի 3, 2017}}&lt;/ref&gt;, ֆեմինիստուհի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.villainesse.com/girl-power/jacinda-ardern-i-am-feminist|title=Jacinda Ardern: I am a feminist|first=Jacinda|last=Ardern|website=Villainesse|date=մայիսի 20, 2015|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt; և հանրապետական կառավարման ձևի կողմնակից&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ardern confirmed as new Labour leader|url=https://www.odt.co.nz/news/politics/ardern-confirmed-new-labour-leader|work=Otago Daily Times|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017|language=en}}&lt;/ref&gt; (2017 թվականի սեպտեմբերին հայտարարել է, որ ցանկանում է բանավեճ անցկացնել Նոր Զելանդիայի միապետին պետության ղեկավարի պաշտոնում տեղավորելու շուրջ)&lt;ref name=&quot;Lagan&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thetimes.co.uk/edition/news/jacinda-ardern-new-zealand-s-contender-for-pm-says-let-s-lose-the-queen-vszx3q88c|title=Jacinda Ardern, New Zealand’s contender for PM, says: let’s lose the Queen|first=Bernard|last=Lagan|date=սեպտեմբերի 7, 2017|publisher=''[[The Times]]''|accessdate=սեպտեմբերի 8, 2017}}&lt;/ref&gt;։

Որպես աշխատանքային շարժման և համընդհանուր բարեկեցության պետության կողմնակից, նա դեմ է բարձր եկամուտ ունեցող անձանց հարկերի կրճատմանը և ազգային կուսակցության կողմից առաջ քաշված սոցիալական ապահովության համակարգի ապամոնտաժմանը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=High earners don't want tax cuts – Ardern|first=Dan|last=Satherley|url=http://www.newshub.co.nz/home/politics/2017/07/high-earners-don-t-want-tax-cuts-ardern.html|work=Newshub|date=հուլիսի 14, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Նրա առաջնահերթությունների թվում են աղքատության կրճատումը, 100 հազար ընտանիքների համար սոցիալական բնակարանների կառուցումը և արտասահմանյան օֆշորներով անշարժ գույք ձեռք բերելու արգելքը։ Աջակցում է միասեռ ամուսնություններին (քվեարկել է 2013 թվականին ամուսնության հավասարության մասին օրինագծի օգտին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Marriage equality bill: How MPs voted|url=http://www.stuff.co.nz/waikato-times/news/8566347/Marriage-equality-bill-How-MPs-voted|work=Waikato Times|date=ապրիլի 18, 2013}}&lt;/ref&gt;) և աբորտների հարցերում օրենսդրության ազատականացմանը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=English, Little, Ardern on abortion laws|url=https://yournz.org/2017/03/13/english-little-ardern-on-abortion-laws/|work=Your NZ|date=մարտի 13, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Նա հանդես է գալիս Նոր Զելանդիայում ներգաղթի ցածր մակարդակի օգտին՝ միաժամանակ մեծացնելով փախստականների ընդունումը&lt;ref name=&quot;veconomist&quot;&gt;{{Cite news|title=Labour’s new leader shakes up New Zealand’s election|url=https://www.economist.com/news/asia/21729013-she-wants-cut-immigration-admit-more-refugees-labours-new-leader-shakes-up-new-zealands|work=[[The Economist]]|date=սեպտեմբերի 14, 2017}}&lt;/ref&gt;։ [[Գլոբալ տաքացում|Գլոբալ տաքացման]] դեմ պայքարելու համար ձգտում է օրենսդրորեն ամրագրել ջերմոցային գազերի արտանետումների կրճատման նպատակները&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Stark contrast emerges on climate policy|first=Lynn|last=Grieveson|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/95592679/stark-contrast-emerges-on-climate-policy|work=Stuff|date=օգոստոսի 9, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
2018 թվականի հունվարի վերջին Արդերնը հայտարարել էր, որ հղի է և երեխայի է սպասում&lt;ref&gt;{{cite news | url= http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11978029 | title= Prime Minister Jacinda Ardern announces pregnancy | date=հունվարի 19, 2018 | work=The New Zealand Herald | accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունիսի 21-ին Արդենն ու նրա զուգընկերը՝ Քլարկ Գեյֆորդը, դուստր են ունեցել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=12062923 |title=Live: Prime Minister Jacinda Ardern gives birth to baby girl, with Clarke Gayford alongside, at Auckland Hospital |website=New Zealand Herald |date=2018-06-21 |lang=en |accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=12075156 |title=Prime Minister Jacinda Ardern in labour, at Auckland Hospital with partner Clarke Gayford |website=New Zealand Herald |date=2018-06-21 |lang=en |accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;, որին անվանել են Նիվ Տե Արոհա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/national-video/news/video.cfm?c_id=1503075&amp;gal_cid=1503075&amp;gallery_id=194918 |title=Watch: PM Jacinda Ardern and Clarke Gayford introduce their daughter Neve  |website=New Zealand Herald |date=2018-06-24 |lang=en |accessdate=2018-06-26}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի ապրիլի 28-ին տեղի ունեցավ Արդերնի և Գեյֆորդի նշանադրությունը&lt;ref&gt;[http://www.spletnik.ru/buzz/love/89536-premer-ministr-novoy-zelandii-dzhasinda-ardern-pomolvlena.html/ Премьер-министр Новой Зеландии Джасинда Ардерн помолвлена с телеведущим Кларком Гейфордом]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Արդերն, Ջասինդա}} 
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորզելանդացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>opi3rphyf9jxs0o0hiln1y130bo6ayv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492246</id>
      <parentid>8492245</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16654" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ջասինդա Արդերն'''  ({{lang-en|Jacinda Kate Laurell Ardern}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.parliament.nz/en-NZ/PB/Debates/Debates/5/c/4/49HansD_20081208_00000010-Members-Sworn.htm|title=New Zealand Hansard – Members Sworn (Volume:651;Page:2)|publisher=Parliament of New Zealand|accessdate=2020-03-10|archive-date=2013-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20130223070945/http://www.parliament.nz/en-NZ/PB/Debates/Debates/5/c/4/49HansD_20081208_00000010-Members-Sworn.htm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/national/politics/98121814/australian-journalist-surprised-by-jacinda-arderns-accessibility|title=Australian journalist surprised by Jacinda Ardern's accessibility|website=Stuff|accessdate=սեպտեմբերի 3, 2018}}&lt;/ref&gt;), նորզելանդացի քաղաքական գործիչ, որը ղեկավարում է Լեյբորիստական կուսակցությունը։ [[Նոր Զելանդիա]]յի վարչապետը՝ 2017 թվականի հոկտեմբերի 26-ից։

Նա առաջին անգամ խորհրդարան է ընտրվել կուսակցական ցուցակով 2008 թվականի համընդհանուր ընտրություններում&lt;ref&gt;[http://2008.electionresults.govt.nz/ Election results] {{webarchive|url=https://archive.is/20120701105222/http://2008.electionresults.govt.nz/ |date=2012-07-01 }}&lt;/ref&gt; և 2017 թվականի մարտի 8-ից ներկայացնում է Մաունթ Ալբերտ շրջանը։

2017 թվականի սեպտեմբերի 23-ի համընդհանուր ընտրություններում Լեյբորիստական կուսակցությունը՝ Արդերնի գլխավորությամբ, ստացել է 46 տեղ՝ իր ներկայացուցչությունն ավելացնելով 14 պատգամավորով, բայց Ազգային կուսակցությանը զիջելով [[Բիլ Ինգլիշ]]ի գլխավորությամբ՝ 56 մանդատով&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.electionresults.govt.nz/electionresults_2017/|title=2017 General Election – Official Results|publisher=Electoral Commission|accessdate=հոկտեմբերի 7, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն NZ First կուսակցությունը հայտարարել է լեյբորիստների հետ իշխող կոալիցիա ստեղծելու իր պատրաստակամության մասին։ Այսպիսով, հոկտեմբերի 26-ին Արդերնը նշանակվել է Նոր Զելանդիայի վարչապետի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.teletrade.ru/analytics/news/3547105-novyy-premer-ministr-novoy-zelandii|title=Новый премьер-министр Новой Зеландии, Джасинда Ардерн: намерена снизить налоги|publisher=www.teletrade.ru|lang=ru|accessdate=2018-08-28|archive-date=2018-08-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20180827173958/https://www.teletrade.ru/analytics/news/3547105-novyy-premer-ministr-novoy-zelandii|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Who is New Zealand's next Prime Minister Jacinda Ardern?|first=James Griffiths,|last=CNN|url=http://edition.cnn.com/2017/10/19/asia/new-zealand-jacinda-ardern/index.html|work=CNN|accessdate=2018-08-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jacinda Ardern is next prime minister of New Zealand, Winston Peters confirms – as it happened|first=Claire|last=Phipps|url=http://www.theguardian.com/world/live/2017/oct/19/new-zealand-election-winston-peters-prime-minister-bill-english-jacinda-ardern-live|work=The Guardian|id=0261-3077|date=2017-10-19|accessdate=2018-08-28|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Jacinda Ardern - cropped.jpg|200px|մինի|ձախից|Ջասինդա Արդերնը 2011 թվականին]]
[[Պատկեր:NZ PM Jacinda Ardern - Kirk HargreavesCCC.jpg|200px|մինի|ձախից|Ջասինդա Արենդը 2019 թվականին]]
Ծնվել է [[Մորմոններ|մորմոնական դավանանք]] ունեցող ոստիկանի ընտանիքում (2005 թվականին դադարել է դավանանքը, իր անձնական հայացքների և մորմոնական դիրքորոշման հակասության պատճառով և այժմ ինքն իրեն որպես [[Ագնոստիցիզմ|ագնոստիկա]] է սահմանում)։

Քաղաքականություն է եկել լեյբորիստների վաղեմի կողմնակից հորաքրոջ ազդեցության տակ և վաղ հասակում մտել է Լեյբորիստական կուսակցություն։ 2001 թվականին [[Ուաիկատոյի համալսարան]]ն ավարտելուց հետո, քաղաքական հաղորդակցությունների բնագավառում բակալավրի դիպլոմով Արդերնը սկսեց իր կարիերան որպես հետազոտող Նոր Զելանդիայի խորհրդարանի անդամ [[Ֆիլ Գոֆ]]ի շտաբում, իսկ այնուհետև՝ վարչապետ [[Հելեն Քլարկ]]ի դիվանատանը։ Ավելի ուշ նա աշխատել է [[Մեծ Բրիտանիա]]յում՝ որպես վարչապետ [[Թոնի Բլեր]]ի քաղաքական խորհրդական (չնայած հետագայում ընդգծել է, որ աշխատանքի է ընդունվել անելանելիության պատճառով)&lt;ref name=&quot;People - New Zealand Labour Party&quot;&gt;{{Cite web|url=http://labourparty.org.nz/people/|title=People – New Zealand Labour Party|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081223024509/http://labourparty.org.nz/people/|archivedate=2008-12-23}}&lt;/ref&gt;։

2008 թվականին ընտրվել է սոցիալիստական Երիտասարդության միջազգային միության նախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.stuff.co.nz/dominion-post/news/politics/95327574/Jacinda-Ardern-says-shes-can-handle-it-and-her-path-to-the-top-would-suggest-shes-right|title=Jacinda Ardern says she can handle it and her path to the top would suggest she's right|first=Stacey|last=Kirk|website=The Dominion Post|date=օգոստոսի 1, 2017|publisher=Stuff|lang=en|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Այդ պաշտոնում այցելել է տարբեր երկրներ, այդ թվում՝ [[Ալժիր]], [[Հորդանան]], [[Իսրայել]] և [[Չինաստան]]։ Զուգահեռաբար սկսել է պատգամավորական գործունեությունը։ 2017 թվականին միաձայն ընտրվել Է Լեյբորիստական կուսակցության ղեկավարի տեղակալ՝ Աննետ Քինգի հրաժարականից հետո։

Խորհրդարանական ընտրությունների նախաշեմին, հարցումների համաձայն, բացահայտելով կուսակցության աջակցության Պատմական մինիմումը, 2017 թվականի օգոստոսի 1-ին Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդ Էնդրյու Լիթլը հեռացել է իր պաշտոնից, և կուսակցությունը գլխավորել Է նրա տեղակալ Արդերնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11897447|title=Andrew Little quits: Jacinda Ardern is new Labour leader, Kelvin Davis is deputy|website=NZ Herald|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 1, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Ի հեճուկս ագրեսիվ անձնական հարձակումների նրա վրա, որը հաճախ կրում էր գենդերային խտրականության երանգ, նա դինամիկ նախընտրական արշավ է անցկացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/sep/22/the-2017-new-zealand-general-election-will-always-belong-to-jacinda-ardern|title= The 2017 New Zealand general election will always belong to Jacinda Ardern|first=Richard|last=Shaw|website=[[The Guardian]]|date=սեպտեմբերի 22, 2017|publisher=|lang=en|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։ Նրա ղեկավարությամբ Լեյբորիստական կուսակցությունը նույնիսկ տասներկու տարվա ընթացքում առաջին անգամ հարցումներում առաջ է անցել իր մշտական մրցակցից՝ Ազգային կուսակցությունից (վարկանիշներն աճել են 23 %-ից մինչև 43 %)։

2017 թվականի սեպտեմբերի 23-ի համընդհանուր ընտրություններում Լեյբորիստական կուսակցությունը ստացել է 46 տեղ՝ իր ներկայացուցչությունն ավելացնելով 14 պատգամավորով, բայց Բիլ Ինգլիշի ղեկավարությամբ ԺՀԿ-ին զիջելով 56 մանդատով&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;։

2017 թվականի հոկտեմբերին 37 տարեկանում դարձել է աշխարհի ամենաերիտասարդ կինը, որը զբաղեցնում է կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ Արդերնը դարձել է պատմության մեջ երրորդ կինը, որը դարձել է Նոր Զելանդիայի վարչապետ, Ջեննի Շիպլիից (1997-1999) և Հելեն Քլարկից (1999-2008) հետո։

== Հայացքներ ==
Գաղափարապես Արդերնն իրեն նկարագրում է որպես սոցիալ-դեմոկրատ&lt;ref name=&quot;Murphy&quot;&gt;{{Cite news|title=What Jacinda Ardern wants|first=Tim|last=Murphy|url=https://www.newsroom.co.nz/2017/07/31/40717/what-jacinda-wants|work=Newsroom|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;, առաջադեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Live: Jacinda Ardern answers NZ's questions|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/95407204/live-ask-jacinda-ardern-anything|work=Stuff|date=օգոստոսի 3, 2017}}&lt;/ref&gt;, ֆեմինիստուհի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.villainesse.com/girl-power/jacinda-ardern-i-am-feminist|title=Jacinda Ardern: I am a feminist|first=Jacinda|last=Ardern|website=Villainesse|date=մայիսի 20, 2015|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt; և հանրապետական կառավարման ձևի կողմնակից&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ardern confirmed as new Labour leader|url=https://www.odt.co.nz/news/politics/ardern-confirmed-new-labour-leader|work=Otago Daily Times|date=օգոստոսի 1, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017|language=en}}&lt;/ref&gt; (2017 թվականի սեպտեմբերին հայտարարել է, որ ցանկանում է բանավեճ անցկացնել Նոր Զելանդիայի միապետին պետության ղեկավարի պաշտոնում տեղավորելու շուրջ)&lt;ref name=&quot;Lagan&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thetimes.co.uk/edition/news/jacinda-ardern-new-zealand-s-contender-for-pm-says-let-s-lose-the-queen-vszx3q88c|title=Jacinda Ardern, New Zealand’s contender for PM, says: let’s lose the Queen|first=Bernard|last=Lagan|date=սեպտեմբերի 7, 2017|publisher=''[[The Times]]''|accessdate=սեպտեմբերի 8, 2017}}&lt;/ref&gt;։

Որպես աշխատանքային շարժման և համընդհանուր բարեկեցության պետության կողմնակից, նա դեմ է բարձր եկամուտ ունեցող անձանց հարկերի կրճատմանը և ազգային կուսակցության կողմից առաջ քաշված սոցիալական ապահովության համակարգի ապամոնտաժմանը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=High earners don't want tax cuts – Ardern|first=Dan|last=Satherley|url=http://www.newshub.co.nz/home/politics/2017/07/high-earners-don-t-want-tax-cuts-ardern.html|work=Newshub|date=հուլիսի 14, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Նրա առաջնահերթությունների թվում են աղքատության կրճատումը, 100 հազար ընտանիքների համար սոցիալական բնակարանների կառուցումը և արտասահմանյան օֆշորներով անշարժ գույք ձեռք բերելու արգելքը։ Աջակցում է միասեռ ամուսնություններին (քվեարկել է 2013 թվականին ամուսնության հավասարության մասին օրինագծի օգտին&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Marriage equality bill: How MPs voted|url=http://www.stuff.co.nz/waikato-times/news/8566347/Marriage-equality-bill-How-MPs-voted|work=Waikato Times|date=ապրիլի 18, 2013}}&lt;/ref&gt;) և աբորտների հարցերում օրենսդրության ազատականացմանը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=English, Little, Ardern on abortion laws|url=https://yournz.org/2017/03/13/english-little-ardern-on-abortion-laws/|work=Your NZ|date=մարտի 13, 2017}}&lt;/ref&gt;։ Նա հանդես է գալիս Նոր Զելանդիայում ներգաղթի ցածր մակարդակի օգտին՝ միաժամանակ մեծացնելով փախստականների ընդունումը&lt;ref name=&quot;veconomist&quot;&gt;{{Cite news|title=Labour’s new leader shakes up New Zealand’s election|url=https://www.economist.com/news/asia/21729013-she-wants-cut-immigration-admit-more-refugees-labours-new-leader-shakes-up-new-zealands|work=[[The Economist]]|date=սեպտեմբերի 14, 2017}}&lt;/ref&gt;։ [[Գլոբալ տաքացում|Գլոբալ տաքացման]] դեմ պայքարելու համար ձգտում է օրենսդրորեն ամրագրել ջերմոցային գազերի արտանետումների կրճատման նպատակները&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Stark contrast emerges on climate policy|first=Lynn|last=Grieveson|url=https://www.stuff.co.nz/national/politics/95592679/stark-contrast-emerges-on-climate-policy|work=Stuff|date=օգոստոսի 9, 2017|accessdate=օգոստոսի 15, 2017}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
2018 թվականի հունվարի վերջին Արդերնը հայտարարել էր, որ հղի է և երեխայի է սպասում&lt;ref&gt;{{cite news | url= http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=11978029 | title= Prime Minister Jacinda Ardern announces pregnancy | date=հունվարի 19, 2018 | work=The New Zealand Herald | accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունիսի 21-ին Արդենն ու նրա զուգընկերը՝ Քլարկ Գեյֆորդը, դուստր են ունեցել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=12062923 |title=Live: Prime Minister Jacinda Ardern gives birth to baby girl, with Clarke Gayford alongside, at Auckland Hospital |website=New Zealand Herald |date=2018-06-21 |lang=en |accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&amp;objectid=12075156 |title=Prime Minister Jacinda Ardern in labour, at Auckland Hospital with partner Clarke Gayford |website=New Zealand Herald |date=2018-06-21 |lang=en |accessdate=2018-06-21}}&lt;/ref&gt;, որին անվանել են Նիվ Տե Արոհա&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/national-video/news/video.cfm?c_id=1503075&amp;gal_cid=1503075&amp;gallery_id=194918 |title=Watch: PM Jacinda Ardern and Clarke Gayford introduce their daughter Neve  |website=New Zealand Herald |date=2018-06-24 |lang=en |accessdate=2018-06-26}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի ապրիլի 28-ին տեղի ունեցավ Արդերնի և Գեյֆորդի նշանադրությունը&lt;ref&gt;[http://www.spletnik.ru/buzz/love/89536-premer-ministr-novoy-zelandii-dzhasinda-ardern-pomolvlena.html/ Премьер-министр Новой Зеландии Джасинда Ардерн помолвлена с телеведущим Кларком Гейфордом]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Արդերն, Ջասինդա}} 
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Նորզելանդացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>qfmxfmvhw44t1a0uy9b376nj19ent9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անա Բրնաբիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970704</id>
    <revision>
      <id>8492251</id>
      <parentid>8360659</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5764" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Անա Բրնաբիչ'''  ({{lang-sr|Ana Brnabić, Ана Брнабић}}, {{ԱԾ}}), սերբ քաղաքական գործիչ, [[Սերբիա]]յի վարչապետը 2017 թվականի հունիսի 29-ից&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4376245 Ана Брнабич избрана премьер-министром Сербии]&lt;/ref&gt;։ Ավելի վաղ՝ 2016 թվականից [[Ալեքսանդր Վուչիչ]]ի կառավարությունում պետական և տեղական ինքնակառավարման նախարար էր, ինչպես նաև մենեջեր և տնտեսագետ։

== Կենսագրություն ==
[[File:Dmitry Medvedev and Ana Brnabić (2019-1019).jpg|thumb|300px|Անա Բրնաբիչը և [[Դմիտրի Մեդվեդև]]ը 2019 թվականի հոկտեմբերի 19-ին]]
1994 թվականին ավարտել Է Բելգրադի № 5 միջնակարգ դպրոցը։ Բարձրագույն կրթություն ստացել է արտասահմանում։ Մինչև 1998 թվականը ուսումնասիրել է բիզնեսի կառավարում [[ԱՄՆ]] [[Միչիգան]] նահանգի [[Նորթվուդի համալսարան]]ում, որտեղ պաշտպանել է բիզնեսի կառավարման բակալավրի (BBA) աստիճանը։ Ավելի ուշ սովորել է բրիտանական [[Հալլ համալսարան]]ում, որտեղ ստացել է բիզնեսի կառավարման մագիստրոսի աստիճան (MBA)։

2001 թվականին վերադարձել է Սերբիա, որտեղ աշխատել է Սերբիայի ագրարային զարգացման ծրագրում ([[Եվրոպական միություն|Եվրոպական Միության]] հովանու ներքո), իսկ հետո՝ խորհրդատվական ոլորտում։ 2002 թվականից մինչև 2011 թվականը՝ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունում։ 2011 թվականից աշխատել է ամերիկյան Continental Wind Serbia ընկերությունում, 2013 թվականի հունվարից նրա տնօրենն է։ 2006 թվականին նա մասնակցել է տեղական տնտեսական զարգացման ազգային դաշինքի (NALED) ստեղծմանը, 2013 թվականից եղել է փոխնախագահ, իսկ 2016 թվականին դարձել է այդ կազմակերպության նախագահը։

2007 թվականին Բրնաբիչը դարձել է տնօրենի խորհրդական Սերբիայի կառավարության համակարգող մարմնում Պրեշևոյի, Բույանովաց և Մեդվեդևի համայնքների գծով&lt;ref name=&quot;рг&quot;&gt;{{статья
 |автор         = Александр Борисов.
 |заглавие      = Премьером Сербии станет женщина
 |ссылка        = https://rg.ru/2017/06/16/premerom-serbii-stanet-zhenshchina-netradicionnoj-seksualnoj-orientacii.html
 |издание       = [[Российская газета]]
 |тип           = газета
 |место         = М.
 |год           = 2017
 |месяц         = июня
 |число         = 16
}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի օգոստոսի 11-ին վարչապետ Ալեքսանդր Վուչիչը նրան նշանակել է պետական և տեղական ինքնակառավարման նախարար։

2017 թվականի նախագահական ընտրություններից հետո, որոնց ընթացքում հաղթանակ է տարել գործող վարչապետ Ալեքսանդր Վուչիչը, իսկ Բրնաբիչին առաջարկել են Սերբիայի վարչապետի պաշտոնում։ 2017 թվականի հունիսի 15-ին Սերբիայի նախագահ Ալեքսանդր Վուչիչը Բրնաբիչին նշանակել Է Սերբիայի վարչապետ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Вучич предложил на пост премьера Сербии кандидатуру прозападного политика|url=https://ria.ru/world/20170615/1496605270.html|work=РИА Новости|date=20170615T1914+0300Z|accessdate=2017-06-15|language=ru}}&lt;/ref&gt;։

Աննա Բաբիչը երբեք որևէ կուսակցության անդամ չի եղել։ Ընդ որում, նա Բելգրադի «East West Bridge» միավորման (EWB) անդամ է, որը մտնում է եռակողմ հանձնաժողովի մեջ&lt;ref name=&quot;рг&quot; /&gt;։

Անա Բրնաբիչն առաջին կինն է, որը գլխավորել Է Սերբիայի կառավարությունը, ինչպես նաև այդ պաշտոնում նա առաջին բաց [[լեսբուհի]]ն է&lt;ref name=&quot;рг&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2016&amp;mm=08&amp;dd=08&amp;nav_id=98844|title=Serbia to get first openly gay cabinet minister|date=August 8, 2016|work=b92.net|language=en}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Բրնաբիչ, Անա}} 
[[Կատեգորիա:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Սերբիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Սերբիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:ԼԳԲՏ անձինք]]
[[Կատեգորիա:Սերբ կանայք]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>s717ivnpg5ccm3zvjhr8x23yeggeja8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Յոհաննա Սիգուրդարդոտիր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>970754</id>
    <revision>
      <id>8492279</id>
      <parentid>8014397</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11094" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Յոհաննա Սիգուրդարդոտիր''' ({{lang-is|Jóhanna Sigurðardóttir}} {{IPA|[jou̯ːhana ˈsɪːɣʏrðartou̯htɪr]}}, {{ԱԾ}}), իսլանդացի քաղաքական գործիչ, պատմության մեջ առաջին բաց [[բիսեքսուալ]]ը, որը գլխավորել է կառավարությունը&lt;ref name=&quot;gay.ru&quot;&gt;[http://gay.ru/news/rainbow/2009/01/31-14707.htm Кто вы, госпожа премьер-министр-лесбиянка?]&lt;/ref&gt;։ [[Համաշխարհային պատմություն|Համաշխարհային պատմության]] մեջ կառավարության առաջին ղեկավարը, որը պաշտոնական միասեռ ամուսնություն է կնքել&lt;ref name=&quot;Gay.ru 2010 Премьер&quot;&gt;[http://hosted.ap.org/dynamic/stories/E/EU_NORDICS_GAY_LEADER?SITE=AP&amp;SECTION=HOME&amp;TEMPLATE=DEFAULT&amp;CTIME=2010-07-01-07-51-28 Icelandic leader in milestone gay marriage].{{ref-en}} // [[Ассошиэйтед Пресс|Associated Press]], {{nobr|2 июля 2010}} {{v|2|7|2010}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[Ռեյկյավիկ]]ում, 1960 թվականին ավարտել է Առևտրային քոլեջը։ Երկար ժամանակ աշխատել է իսլանդական ավիաուղիներում որպես ուղեկցորդուհի, իսկ ավելի ուշ՝ որպես նույն ավիաուղիների գրասենյակային աշխատող։ Ակտիվ մասնակցություն է ունեցել արհմիութենական շարժմանը։ 1978 թվականին առաջին անգամ ընտրվել է ալտինգի պատգամավոր՝ որպես Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ։ Այդ ժամանակից ի վեր մշտապես վերընտրվել Է խորհրդարանի բոլոր հաջորդ ընտրություններում։ Եղել է խորհրդարանի նախագահի տեղակալ 1979 թվականին և 1983-1984 թվականներին։ Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահի տեղակալ 1984-1993 թվականներին։ 1987-1994 թվականներին Բազմիցս զբաղեցրել է սոցիալական ապահովության նախարարի պաշտոնը տարբեր աշխատասենյակներում։

== Քաղաքական կարիերա ==
1994 թվականին առաջնորդի ներկուսակցական ընտրություններում անհաջողության պատճառով լքեց Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը և շուտով գլխավորեց նոր շարժում՝ «Þjóðvaki» (թարգմանաբար «Զարթոնք»)։ Եղել է ձախ ընդդիմության ակտիվ անդամ Խորհրդարանում՝ ընդգրկվելով Ալտինգի բազմաթիվ կոմիտեներում։ 2000 թվականին Յոհաննայի գլխավորած շարժումը կոալիցիայի մեջ մտավ Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության հետ՝ ձևավորելով Սոցիալ-Դեմոկրատական դաշինք։ 2003 թվականի ընտրություններից հետո կրկին զբաղեցրել է Ալտինգի փոխնախագահի պաշտոնը։ 2007 թվականի ընտրությունների արդյունքներով երկրում ձևավորվել է «մեծ կոալիցիայի» կառավարություն անկախության կուսակցության և Սոցիալ-դեմոկրատական դաշինքի ներկայացուցիչներից։ Դրանում Յոհանան զբաղեցրել է սոցիալական ապահովության նախարարի պաշտոնը։ Տնտեսական բարդություններից առաջացած ներքաղաքական լուրջ ճգնաժամի արդյունքում կոալիցիան փլուզվեց։ Capacent Gallup ընկերության հարցման համաձայն, որն անցկացվել է [[Իսլանդիայի ֆինանսական ճգնաժամ (2008)|ճգնաժամի]] թեժ շրջանում, նա դարձել է երկրի ամենատարածված քաղաքական գործիչը՝ հավաքելով 73 % վարկանիշ։ 2009 թվականին Յոհանան ընդգրկվել է Forbes-ի վարկածով աշխարհի 100 ամենաազդեցիկ կանանց ցանկում՝ զբաղեցնելով 75-րդ տեղը&lt;ref&gt;[http://gay.ru/news/rainbow/2009/08/28-16202.htm Открытая лесбиянка — премьер Исландии — в списке самых влиятельных женщин по версии Forbes]&lt;/ref&gt;։

== Իսլանդիայի վարչապետ ==
2009 թվականի փետրվարի 1-ին Յոհանան, որը համեմատաբար չվարկաբեկված էր աջերի&lt;ref&gt;''Денис Пилаш''. [https://commons.com.ua/uk/levye-na-krayu-sveta-chast-2-islandiya/ Левые на краю света. Часть 2: Исландия] // [[Спільне (журнал)|Спільне]]. — 12.01.2017.&lt;/ref&gt; հետ կոալիցիայում իր կուսակցության հետ գլխավորել Է երկրի ժամանակավոր կառավարությունը&lt;ref&gt;{{citation | title = Iceland's coalition government resigns | url = http://eng.utanrikisraduneyti.is/speeches-and-articles/nr/4746 | publisher = Ministry of Foreign Affairs | date = 26 January 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation | title = New Icelandic government under negotiation | url = http://www.icenews.is/index.php/2009/01/27/new-icelandic-government-being-negotiated/ | publisher = IceNews | date = 27 January 2009 | accessdate = 10 March 2020 | archivedate = 27 October 2012 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20121027135210/http://www.icenews.is/index.php/2009/01/27/new-icelandic-government-being-negotiated/ | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt;։ Կառավարության ձևավորման շուրջ բանակցությունները բավականին կարճ էին&lt;ref&gt;{{citation | title = No new Icelandic government this weekend | url = http://www.icenews.is/index.php/2009/01/31/no-new-icelandic-government-this-weekend/ | publisher = IceNews | date = 31 January 2009 | accessdate = 10 March 2020 | archivedate = 13 May 2012 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120513120959/http://www.icenews.is/index.php/2009/01/31/no-new-icelandic-government-this-weekend/ | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation | title = Stjórnun mynduð á morgun | url = http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2009/01/31/stjornin_myndud_a_morgun/ | publisher = ''Morgunblaðið'' | date = 31 January 2009, 12:05 (UTC)}}&lt;/ref&gt;։ Համաձայն պայմանավորվածության, կառավարությունն աշխատել է ընդհուպ մինչև նոր Ալտինգի ձևավորումը, արտահերթ ընտրությունները, որոնք տեղի են ունեցել 2009 թվականի ապրիլի 25-ին։

Ընտրությունների նախաշեմին Յոհանան ընտրվել էր 2009 թվականի մարտի 28-ին Սոցիալ-Դեմոկրատական դաշինք կուսակցության առաջնորդ։

2009 թվականի ապրիլի 25-ի ընտրությունների արդյունքում Յոհաննայի գլխավորած կոալիցիան ստացավ ձայների մեծամասնությունը, ինչի շնորհիվ 2009 թվականի մայիսի 10-ին ձևավորվեց երկրի նոր մշտական կառավարությունը։ Դրանում առանցքային դիրքեր են զբաղեցրել նույն անձինք, ինչ Յոհաննայի առաջին անցումային կառավարությունում։

Վարչապետի պաշտոնում գործունեության գլխավոր գերակայություններից է համարել 1 տարվա ընթացքում Իսլանդիայի անդամակցությունը [[ԵՄ]]-ին և մինչև 2012 թվականը 4 տարվա ընթացքում եվրոգոտուն միանալը։

2012 թվականի սեպտեմբերին հայտարարել էր, որ չի հասնելու վերընտրության և կհեռանա քաղաքականությունից։ 2013 թվականի փետրվարի 26-ին զիջել է Սոցիալ-դեմոկրատական դաշինքի առաջնորդ Արնի Փալ Առնասոնի պաշտոնը։ 2013 թվականի ապրիլի 27-ին Սոցիալ-դեմոկրատները ջախջախիչ պարտություն կրեցին ընտրություններում՝ կորցնելով ձայների և պատգամավորական տեղերի կեսից ավելին։

== Անձնական կյանք ==
[[Պատկեր:Jóhanna Sigurðardóttir and Jónína Leósdóttir.JPG|մինի|300px|[[Իսլանդիա]]յի և [[Սլովենիա]]յի առաջնորդները]]
Յոհան Սիգուրդարդոտիրը երեք որդի ունի՝ Թոռվալդուր Յոհանեսոնի հետ առաջին ամուսնությունից երկուսը և 1981 թվականին ծնված խորթ որդին։ Յոհաննայի երկրորդ քաղաքացիական ամուսնությունը կնքվել է 2002 թվականին լրագրող Յոնինա Լեոսդոտիրի հետ։ Այսպիսով, Յոհանան աշխարհում կառավարության առաջին ղեկավարն է, որը չի թաքցնում իր ոչ ավանդական կողմնորոշումը&lt;ref name=&quot;IceRev&quot;&gt;{{citation | title = Sigurdardóttir Ready to Become Iceland's PM | url = http://www.icelandreview.com/icelandreview/daily_news/?cat_id=16567&amp;ew_0_a_id=319005 | publisher = Iceland Review | date = 27 January 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gay.ru/news/rainbow/2009/04/27-15332.htm Премьер-министром Исландии стала лесбиянка. Теперь — по воле народа]&lt;/ref&gt;։2010 թվականի հունիսի 27-ին Յոհաննա Սիգուրդարդոտիրը ամուսնացավ Յոնինա Լեոսդոտիրի հետ, երբ Իսլանդիայի խորհրդարանը 2010 թվականի հունիսի 12-ին օրինականացրեց միասեռ ամուսնությունները&lt;ref&gt;[http://www.20min.ch/news/ausland/story/Regierungschefin-heiratet-ihre-Freundin-23054233 Regierungschefin heiratet ihre Freundin]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2010/06/28/johanna/ Lenta.ru: Из жизни: Премьер-министр Исландии сочеталась браком со своей подругой]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>br0iqdt2ujscn9hycupkzwg16z70nra</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եվա Կոպաչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971117</id>
    <revision>
      <id>8492266</id>
      <parentid>8431918</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3220" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Եվա Կոպաչ''' ({{lang-pl|Ewa Bożena Kopacz}}, {{ԱԾ}}), լեհ քաղաքական գործիչ։ [[Լեհաստան]]ի 54-րդ վարչապետը 2014 թվականի սեպտեմբերի 22-ից մինչև 2015 թվականի նոյեմբերի 16-ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polishnews.ru/news/politics/Izbranie-novogo-Kabmina-Polshi/ |title=Избрание нового Кабмина Польши. |accessdate=2014-09-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006080917/http://polishnews.ru/news/politics/Izbranie-novogo-Kabmina-Polshi/ |archivedate=2014-10-06 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչ այդ [[Լեհաստանի Սեյմ]]ի մարշալ (2011-2014 թվականներ)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1956 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Մեչիսլավի և Քրիստինա Լիսի ընտանիքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?idx=K&amp;katalogId=3&amp;subpageKatalogId=3&amp;pageNo=1&amp;nameId=4113&amp;osobaId=8424&amp; |title=Biuletyn Informacji Publicznej Pamieci Narodwej |accessdate=2015-11-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151120160908/http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?idx=K&amp;katalogId=3&amp;subpageKatalogId=3&amp;pageNo=1&amp;nameId=4113&amp;osobaId=8424&amp; |archivedate=2015-11-20 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մանկությունն անցկացրել է Ռադոմ քաղաքում, որտեղ ստացել է միջնակարգ կրթություն։

=== Կրթություն ===
1981 թվականին ավարտել է [[Լյուբլինի բժշկական համալսարան]]ը, թերապևտ-մանկաբույժի մասնագիտությամբ։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
90-ական թվականներին եղել է Ազատության Ունիայում, 2001 թվականից՝ «Քաղաքացիական պլատֆորմ» կուսակցության անդամ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 14-ից՝ այդ կուսակցության նախագահի առաջին տեղակալ։

Լեհաստանի IV, V, VI և VII գումարումների Սեյմի պատգամավոր (2001 թվականից)։ Առողջապահության նախարար 2007-2011 թվականներին։ 2011 թվականից գլխավորում էր Լեհաստանի խորհրդարանի ստորին պալատը։

2015 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում «Քաղաքացիական պլատֆորմի» ցանկում առաջատարն է։

== Ընտանիք ==
Եվա Կոպաչի ամուսինը դատախազ [[Մարեկ Կոպաչ]]ն էր (1956-2013), որի հետ նա ամուսնալուծվել է 2008 թվականին&lt;ref&gt;[http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/126812,jak-sie-rozwiodla-ewa-kopacz.html Jak się rozwiodła Ewa Kopacz]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Լեհաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>dusfg5be96wdfp9uoi3rvbmil7at0vx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492431</id>
      <parentid>8492266</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3307" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Եվա Կոպաչ''' ({{lang-pl|Ewa Bożena Kopacz}}, {{ԱԾ}}), լեհ քաղաքական գործիչ։ [[Լեհաստան]]ի 54-րդ վարչապետը 2014 թվականի սեպտեմբերի 22-ից մինչև 2015 թվականի նոյեմբերի 16-ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polishnews.ru/news/politics/Izbranie-novogo-Kabmina-Polshi/ |title=Избрание нового Кабмина Польши. |accessdate=2014-09-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006080917/http://polishnews.ru/news/politics/Izbranie-novogo-Kabmina-Polshi/ |archivedate=2014-10-06 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մինչ այդ [[Լեհաստանի Սեյմ]]ի մարշալ (2011-2014 թվականներ)։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1956 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Մեչիսլավի և Քրիստինա Լիսի ընտանիքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?idx=K&amp;katalogId=3&amp;subpageKatalogId=3&amp;pageNo=1&amp;nameId=4113&amp;osobaId=8424&amp; |title=Biuletyn Informacji Publicznej Pamieci Narodwej |accessdate=2015-11-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151120160908/http://katalog.bip.ipn.gov.pl/showDetails.do?idx=K&amp;katalogId=3&amp;subpageKatalogId=3&amp;pageNo=1&amp;nameId=4113&amp;osobaId=8424&amp; |archivedate=2015-11-20 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մանկությունն անցկացրել է Ռադոմ քաղաքում, որտեղ ստացել է միջնակարգ կրթություն։

=== Կրթություն ===
1981 թվականին ավարտել է [[Լյուբլինի բժշկական համալսարան]]ը, թերապևտ-մանկաբույժի մասնագիտությամբ։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
90-ական թվականներին եղել է Ազատության Ունիայում, 2001 թվականից՝ «Քաղաքացիական պլատֆորմ» կուսակցության անդամ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 14-ից՝ այդ կուսակցության նախագահի առաջին տեղակալ։

Լեհաստանի IV, V, VI և VII գումարումների Սեյմի պատգամավոր (2001 թվականից)։ Առողջապահության նախարար 2007-2011 թվականներին։ 2011 թվականից գլխավորում էր Լեհաստանի խորհրդարանի ստորին պալատը։

2015 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում «Քաղաքացիական պլատֆորմի» ցանկում առաջատարն է։

== Ընտանիք ==
Եվա Կոպաչի ամուսինը դատախազ [[Մարեկ Կոպաչ]]ն էր (1956-2013), որի հետ նա ամուսնալուծվել է 2008 թվականին&lt;ref&gt;[http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/126812,jak-sie-rozwiodla-ewa-kopacz.html Jak się rozwiodła Ewa Kopacz]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Լեհաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>h68ozpmyr2u08fnryz2m6wfpr21i53u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռադմիլա Շեկերինսկա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971158</id>
    <revision>
      <id>8492295</id>
      <parentid>8441070</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8905" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ռադմիլա Շեկերինսկա''' ({{lang-mk|Радмила Шекеринска Јанковска}}, {{ԱԾ}}), հյուսիսմակեդոնացի պետական գործիչ, 2004 թվականին [[Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայի Հանրապետության]] վարչապետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/newsbriefs/setimes/newsbriefs/2006/11/06/nb-04|title=Sekerinska elected leader of Macedonia's main opposition party|publisher=|accessdate=հունիսի 28, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2008/09/25/feature-02 SDSM elects new president], SETimes&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ռադմիլա Շեկերինսկան ծնվել է [[1972 թվական]]ի հունիսի 10-ին [[Սկոպիե]]ում։ 1995 թվականին Սկոպիեում ավարտել է [[Սուրբ Կյուրեղ և Մեթոդիոսի համալասարան (Սկոպիե)|Սուրբ Կյուրեղ և Մեթոդիոսի համալասարանի]] էլեկտրատեխնիկական ֆակուլտետը։ 1996 թվականին աշխատել է [[Բաց հասարակություն հիմնադրամ|Բաց հասարակություն ինստիտուտի]] հասարակության հետ կապերի օգնական։ 1997 թվականից մինչև 2002 թվականը էլեկտրատեխնիկայի ամբիոնում օգնական է եղել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=DOC/05/4&amp;format=HTML&amp;aged=1&amp;language=EN&amp;guiLanguage=en|title=European Commission - PRESS RELEASES  - Press release - EUROPEAN COUNCIL BRUSSELS&lt;br&gt;15 &amp;amp; 16 December  2005&lt;br&gt;PRESIDENCY CONCLUSIONS|website=europa.eu|accessdate=հունիսի 28, 2017}}&lt;/ref&gt;։

2007 թվականին [[Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Թաֆթս համալսարան]]ի «Ֆլեթչեր» իրավունքի և դիվանագիտության դպրոցում ավարտել է մագիստրատուրան&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.c-span.org/video/?444895-1/nato-hold-line-afghanistan-secretary-mattis|title=NATO Hold Line Afghanistan Secretary Mattis|date=May 1, 2018|website=www.c-span.org}}&lt;/ref&gt;։

Տիրապետում է [[անգլերեն]]ին և [[ֆրանսերեն]]ին, էլեկտրատեխնիկայի հետ կապված մի շարք գիտանական աշխատանությունների հեղինակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://scholar.google.com/scholar?hl=en&amp;q=Radmila+%C5%A0ekerinska&amp;btnG=&amp;as_sdt=1,5&amp;as_sdtp=|title=Radmila Šekerinska - Google Scholar|website=scholar.google.com|accessdate=հունիսի 28, 2017}}&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական կարիերա ==
1993 թվականին Շեկերինսկան մի քանի անգամ ընտրվել է Մակեդոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական միության ղեկավար գրասենյակի անդամ։ 1995 թվականից համարվում է Մակեդոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական միության պրեզիդիումի անդամ, իսկ 1999 թվականին ընտրվել է այդ կուսակցության արտաքին գործերի քարտուղարի տեղակալ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sdsm.org.mk/default.asp?ItemID=4C4911210226924DBC7B8F4B8DE8122E|title=Социјалдемократски Сојуз на Македонија&lt;!-- Bot generated title --&gt;|accessdate=հունիսի 28, 2017|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927215717/http://www.sdsm.org.mk/default.asp?ItemID=4C4911210226924DBC7B8F4B8DE8122E|archivedate=սեպտեմբերի 27, 2007}}&lt;/ref&gt;։ 1995 թվականից մինչև 1999 թվականն իրականացրել է Մակեդոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդական միության նախագահի պարտականությունները։ 2006 թվականի նոյեմբերի 5-ին նա ընտրվել է կուսակցության նախագահ, սակայն 2008 թվականի գարնանն արտահերթ ընտրություններից հետո, որում կուսակցությունը պարտություն է կրել, նույն տարվա սեպտեմբերի 19-ին հրաժարական է տվել։ Կուսակցության ժամանակավոր նախագահ էր ընտրվել նրա տեղակալներից մեկը՝ [[Զորան Զաև]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://dod.defense.gov/News/Article/Article/1508968/mattis-macedonian-defense-minister-reaffirm-defense-relationship/|title=Mattis, Macedonian Defense Minister Reaffirm Defense Relationship|website=U.S. DEPARTMENT OF DEFENSE}}&lt;/ref&gt;։

1996 թվականից մինչև 1998 թվականը Շեկերինսկան համարվել է Սկոպիեի քաղաքական խորհրդի անդամ։ 1998 թվականին ընտրվել է [[Մակեդոնիայի Հանրապետության խորհրդարան|Մակեդոնիայի Հանրապետության Ժողով]]։ 2002 թվականին կրկին ընտրվել է Ժողովի պատգամավոր և [[Բրանկո Ցրվենսկովսի]]ի կառավարությունում միանգամից նշանակվել է Մակեդոնիայի Հանրապետության վարչապետի եվրոպական ինտեգրման և արտաքին օգնության համակարգման տեղակալ։

Ցրվենսկովսիի երկրի նախագահ ընտրվելուց հետո Ռադմիլա Շեկերինսկան 2004 թվականի մայիսից մինչև հունիսը իրականացրել է կառավարության առաջնորդի պարտանականությունները, մինչև վարչապետ [[Հարի Կոստով]]ի նշանակումը։ Կոստովի հրաժարականից հետո Ռադմիլան որոշ ժամանակով կրկին իրականացրել է երկրի վարչապետի պարտականությունները։ Կոստովի և [[Վլադո Բուչկովսկի|Բուչկովսկիի]] կառավարություններում մնացել է փոխվարչապետի պաշտոնում։

2009 թվականի հունիս - հուլիս ամիսներին [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության]] Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի [[Կիրգիզիա]]յում նախագահական ընտրություններին հետևելու առաքելությունը&lt;ref&gt;[http://www.ecfr.eu/council/members Members] [[European Council on Foreign Relations]].&lt;/ref&gt;։

2017 թվականից հունիսի 1-ից համարվում է Հյուսիսային Մակեդոնիայի պաշտպանության նախարարը&lt;ref&gt;[https://eadaily.com/ru/news/2017/06/04/makedoniya-zatishe-pered-burey Македония: затишье перед бурей]&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Ռադմիլա Շեկերինսկան 2006 թվականից ամուսնացած է բիզնեսմեն Բոժիդար Յանկովսկի հետ, երեխաներ չունեն։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.sobranie.mk/default.asp?ItemID=8C226B93BD47324C9DC2DE16FE9B1383 Радмила Шекеринская на сайте Собрания Республики Македонии]{{ref-mk}}
* [https://web.archive.org/web/20051102004242/http://www.inf.gov.mk/english/vlada/RadmilaS.asp Šekerinska's profile on the government's official website] {{ref-en}}
* [http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/newssummary/#setimes/newsbriefs/2006/11/06/nb-04 &quot;Sekerinska elected leader of Macedonia's main opposition party&quot; 6 November 2006 on setimes.com] {{ref-en}}
* [http://www.terra.es/personal2/monolith/00women3.htm Women Prime Ministers 1945 - 2007] {{ref-en}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Շեկերինսկա, Ռադմիլա}} 
[[Կատեգորիա:Հյուսիսային Մակեդոնիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաֆթս համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հյուսիսային Մակեդոնիայի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>f0cd4ij604as19yf5olzurog5x6mf4b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971223</id>
    <revision>
      <id>8492403</id>
      <parentid>8472617</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12579" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգա''' ({{lang-lv|Vaira Vīķe-Freiberga}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի պետական գործիչ, Լատվիայի Հանրապետության նախագահ՝ 1999 թվականի հուլիսի 8-ից մինչև 2007 թվականի հուլիսի 7-ը։ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ, Եվրամիության երկարաժամկետ հեռանկարում փորձագետների խմբի փոխնախագահ, Նիզամի Գյանջավի միջազգային կենտրոնի միջազգային խորհրդի համանախագահ։

== Կենսագրություն ==
Հայրը նավաստի Կարլիս Վիկիսն է (''Kārlis Vīķis''), մայրը Անեմարիա Վիկեն է (''Annemarija Vīķe''): Աղջիկների ծնվելուց մի քանի շաբաթ անց նրա հայրը մահանում է Ատլանտիկայում։ Ավելի ուշ մայրը կրկին ամուսնացել է նավաստի Էդգար Հերմանովիչի հետ (''Edgars Hermanovičs''):

1944 թվականի դեկտեմբերի 31-ին ընտանիքը խորհրդային զորքերից Գերմանիա է փախել։ Նախնական կրթությունը ստացել է լաթիշյան դպրոցում՝ Լյուբեկում ([[Գերմանիա]]) փախստականների ճամբարում և Կասաբլանկայի ([[Մարոկկո]]) ֆրանսիական կանանց վարժարանում։

Երբ Վայրեն դարձավ 16 տարեկան, ընտանիքը տեղափոխվեց [[Կանադա]], որտեղ Վայրան աշխատում էր բանկում որպես գրագիր և նամակների տեսակավորող։ Կանադայում Վայրան ստացել է քաղաքացիություն, բարձրագույն կրթություն, բակալավրի աստիճան Անգլերենից, մագիստրոսի աստիճան հոգեբանությունից, դոկտորի թեկնածու փորձարարական հոգեբանության [[ՄաքԳիլի համալսարան]]ում։ Տիրապետում է լատիշերենին (սա նրա մայրենի լեզուն է), ֆրանսերենին, անգլերենին, գերմաներենին, իսպաներենին, մի քիչ իտալերենին և պորտուգալերենին։ Ռուսերենը չի սովորել, չնայած սկսել է սովորել 1999 թվականին։

1957 թվականից նա եղել է արտերկրում ապրող լատվիացիների շրջանում, որպես մանկավարժ։

1965-1998 թվականներին եղել է Մոնրեալի համալսարանի հոգեբանության պրոֆեսոր (Universite de Montreal)։ Դասավանդել է հոգեֆարմակոլոգիայի, հոգեֆալեզվաբանության, գիտական տեսության դասընթացներ։ Իրականացրել է հոգեբանական հետազոտություններ հիշողության, լեզվի և մտածողության գործընթացների ոլորտում, ներառյալ դեղերի ազդեցությունը։ Լատիշական արտագաղթի մեջ հայտնի է լատիշական դայների (ժողովրդական երգերի), նրանց բանաստեղծության և կառուցվածքի աշխատանքներով։ Արևոտ Դայն և ընդհանուր Դայն տվյալների բազայի համահեղինակ, թեմայի վերաբերյալ յոթ գրքերի հեղինակ և համահեղինակ։ Ստացել է [[Լատվիայի գիտությունների ակադեմիա]]յի Մեծ մեդալ և այլ գիտական պարգևներ։

Եղել է ազգային և միջազգային գիտական կազմակերպությունների ղեկավարությունում։Եղել է Կանադայի գիտությունների ակադեմիայի (Royal Society of Canada) ֆրանսերենի բաժանմունքի նախագահը։ Եղել է [[Կանադա]]յի ներկայացուցիչն ու [[ՆԱՏՕ]]-ի «Մարդկային գործոնը» գիտական ծրագրի նախագահը [[Բրյուսել]]ում։

1989 թվականին հրավիրվել է Բրազիլիայի խորհրդարանի սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովում Կանադայի ներկայացուցիչ-խորհրդատու։

1997 թվականին Կանադայից տեղափոխվել է Լատվիա։ 1998 թվականի հոկտեմբերի 19-ին նշանակվել է Լատվիայի ինստիտուտի տնօրեն, որը պատասխանատու է աշխարհում երկրի կերպարի ձևավորման համար։

== Նախագահություն ==
1999 թվականի հունիսի 10-ին մասնակցել է Լատվիայի Հանրապետության նախագահի ընտրություններին։ Վիկե-Ֆրեյբերգան չի եղել ընտրությունների ֆավորիտը՝ լինելով սոցիալ-դեմոկրատների միայն պահեստային թեկնածու, սակայն ընտրությունների առաջին փուլում առաջադրված բոլոր թեկնածուները Սեյմի պատգամավորների ձայների մեծամասնությանը չեն ստացել։ 1999 թվականի հունիսի 17-ին Սեյմը Վիկե-Ֆրեյբերգին ընտրեց Լատվիայի Հանրապետության Նախագահ, և հուլիսի 8-ին նա ստանձնեց պաշտոնը։ 2003 թվականի հունիսի 20-ին վերընտրվել է նախագահի պաշտոնում՝ լինելով միակ առաջադրված թեկնածուն։

Լատվիայի Սահմանադրության համաձայն (հոդված 53), նախագահը քաղաքական պատասխանատվություն չի կրում իր գործունեության համար, բայց Վիկե-Ֆրեյբերգան զգալի արտաքին քաղաքական ակտիվություն է ցուցաբերել և ընդգրկվել է 2005 &lt;ref&gt;[https://www.forbes.com/lists/2005/11/Rank_2.html The Most Powerful Women ''(Lists 2005)''] forbes.com&lt;/ref&gt; և 2006&lt;ref&gt;[https://www.forbes.com/lists/2006/11/06women_The-100-Most-Powerful-Women_Rank_3.html The Most Powerful Women ''(Lists 2006)''] forbes.com&lt;/ref&gt; թվականների աշխարհի 100 ամենաազդեցիկ կանանց [[Forbes]]-ի ցուցակում։ Նրա օրոք 2004 թվականին Լատվիան անդամակցեց [[ԵՄ]]-ին և [[ՆԱՏՕ]]-ին, իր զորակազմը ուղարկեց Իրաք։ Հանդես է գալիս խորհրդային կոմունիստական ռեժիմի հանցագործությունների դատապարտման օգտին։

Այդ պահին դարձել է Բալթյան երկրների միակ նախագահը, որը Մոսկվա էր ժամանել 2005 թվականի մայիսի 9-ին Հաղթանակի 60-ամյակի տոնակատարությանը մասնակցելու համար։ 2004 թվականին Բելգիայում և Լատվիայում լեզվական իրավիճակների համեմատության վերաբերյալ արտահայտվել է հետևյալ կերպ. «Իսկ ինչ ունենք Լատվիայում։ Անօրինական, դաժան, տոտալիտար օտարերկրյա օկուպացիա։ Ուստի այս օրինակը հարմար չէ։ Նրանք պետք է ընդունեն, որ դա անկախ երկիր է, և դառնան լատիշներ ՝ ռուսական ծագում, բայց լատիշներ»&lt;ref&gt;[http://gazeta.aif.ru/online/aif/1228/08_01 Президент Латвии Вайра Вике-Фрейберга: «Мы хотим сделать русских латышами»] Интервью «[[АиФ]]», 12.05.2004. ''NB В. Вике-Фрейберга не владеет русским, а во многих языках нет отдельных слов для латышей и латвийцев. В интервью не указано, на каком языке оно проводилось, и явно есть неточности перевода, например, «у большинства учеников российских школ проблемы с латышским языком». Однако органы власти Латвии не заявляли об ошибках в переводе слов президента.''&lt;/ref&gt;։

2006 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգի թեկնածությունը պաշտոնապես առաջադրվեց Բալթյան երեք երկրների (Լատվիա, Լիտվա, Էստոնիա) կողմից [[ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար]]ի պաշտոնում։ Հոկտեմբերի 5-ին Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգան հետ է վերցրել իր թեկնածությունը։

== Նախագահությունից հետո ==
Այժմ շարունակում է զբաղվել ակտիվ հասարակական գործունեությամբ, մասնավորապես՝ հանդուրժողականության և փոխադարձ հարգանքի Եվրոպական խորհրդի՝ միջազգային ոչ կառավարական կազմակերպության անդամ է, որը զբաղվում է Եվրոպայում հանդուրժողականության ոլորտում իրավիճակի բարելավման ուղղությամբ նախաձեռնությունների և առաջարկությունների մշակմամբ։

2007 թվականին ամուսնու հետ հիմնադրել է VVF Consulting խորհրդատվական ընկերությունը, որը 2008 թվականին շահել է Լիեպայի Դումայի հայտարարած մրցույթը Լիեպայի զարգացման քաղաքականության վերլուծության համար։ VVF Consulting-ի անցկացրած վերլուծությունը լատվիական ԶԼՄ-ներում բավականին աղմկահարույց սկանդալի հիմքն է դարձել&lt;ref&gt;{{cite web|author=Константин Ганин, Рига; Александр Реутов.|date=24 марта 2010|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1341778|title=Латвия проверит сочинение бывшего президента|publisher=Коммерсантъ № 50 (4350)|accessdate=2010-08-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Bttwm3c?url=http://www.kommersant.ru/doc/1341778|archivedate=2011-08-25}}&lt;/ref&gt;։

== Ամուսնություն և ընտանիք ==
Ամուսինը Իմանտս Ֆրեյբերգսն է՝ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և հեռահաղորդակցության լատվիական ասոցիացիայի նախագահը։ Որդին՝ Կարլիսը, ապրում է [[Լիտվա|Լիատվիա]]յում, դուստրը՝ Ինդրան, աշխատում է [[Լոնդոն]]ում։&lt;div class=&quot;NavContent&quot;&gt;
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==

*[https://web.archive.org/web/20150212202229/http://www.president.lv/pk/content/?cat_id=16 Биография на официальном сайте президента Латвии]
*[https://web.archive.org/web/20120730161501/http://www.president.lv/pk/content/?cat_id=4835 Вайра Вике-Фрейберга на официальном сайте президента Латвии]
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Պետության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:«Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Տորոնտոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mdjw4vva46x7opt0tooqadogar6505g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բեատա Շիդլո</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971265</id>
    <revision>
      <id>8492296</id>
      <parentid>8431909</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5096" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Բեատա Շիդլո''' ({{lang-pl|Beata Maria Szydło}}, {{ԱԾ}}), լեհ քաղաքական գործիչ, [[Լեհաստան]]ի վարչապետը 2015-2017 թվականներին։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1963 թվականի ապրիլի 15-ին [[Օսվենցի]]մում, մեծացել է [[Բջեշչե]] քաղաքից ոչ հեռու, որտեղ նրա հայրը հանքագործ է աշխատել&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-34619037|title=Beata Szydlo: Polish miner's daughter set to be PM|author=Adam Easton|publisher=BBC Online|date=հոկտեմբերի 26, 2015|accessdate=28 июня 2016}}&lt;/ref&gt;։

1989 թվականին ավարտել է Կրակովի [[Յագելոնյան համալսարան]]ի ազգագրության ֆակուլտետը։ 1989-1995 թվականներին եղել է Յագելոնյան համալսարանի փիլիսոփայության և պատմության ֆակուլտետի ասպիրանտ։ 1997 թվականին ավարտել է Վարշավայի տնտեսագիտության դպրոցում մշակույթի մենեջերների համար ասպիրանտուրան, իսկ 2001 թվականին՝ Կրակովի տնտեսագիտական համալսարանի ասպիրանտուրան, որտեղ սովորել է տարածքային կառավարում։

1987 թվականից մինչև 1995 թվականը աշխատել է որպես [[Կրակովա]] քաղաքի պատմական թանգարանի ասիստենտ, ավելի ուշ տեղափոխվել է Լիբենժի մշակութային կենտրոն։ 1997-1998 թվականներին եղել է Բջեշչեի մշակութային կենտրոնի տնօրեն։ 1998 թվականին ընտրվել է Բջեշչեի քաղաքապետի պաշտոնում, որտեղ աշխատել է մինչև 2005 թվականը։ Նա նաև Օսվենցիմի խորհրդի անդամ էր՝ 1998-2002 թվականներին համերաշխության ընտրարշավից։ 2004 թվականին դարձել է Բժեշչե քաղաքի կամավոր հրդեհային պահպանության դեպարտամենտի փոխնախագահ։

2005 թվականին անդամակցել է «Իրավունք և արդարություն» կուսակցությանը, ընտրվել Սեյմի անդամ, վերընտրվել է 2007 և 2011 թվականներին։ 2010 թվականից «Իրավունք և արդարություն» կուսակցության ղեկավարի տեղակալն է։

2015 թվականի հոկտեմբերի 25-ի խորհրդարանական ընտրություններում «Իրավունք և արդարություն» կուսակցությունը մեծամասնություն է ստացել և Լեհաստանի վարչապետի պաշտոնում առաջադրված Բեատա Շիդլոն կառավարություն է ձևավորել։

2017 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Լեհաստանի վարչապետի պաշտոնից հրաժարականի դիմում է ներկայացրել «Իրավունք և արդարություն» կուսակցության քաղաքական խորհրդին, դիմումը հաստատվել է նույն օրը&lt;ref&gt;[https://rg.ru/2017/12/07/premer-ministr-polshi-ushla-v-otstavku.html Премьер-министр Польши ушла в отставку / РГ, 07.12.2017]&lt;/ref&gt;։ Նրան փոխարինած Մատեուշ Մորավեցկու կառավարությունում զբաղեցրել է վարչապետի տեղակալի պաշտոնը։

2019 թվականին մասնակցել է [[Եվրոպական խորհրդարան]]ի ընտրություններին, ստացել պատգամավորի մանդատը՝ հավաքելով 525 811 ձայն&lt;ref&gt;[https://pe2019.pkw.gov.pl/pe2019/pl/wyniki/kandydat/1015092/okr/10 Официальный сайт Государственной избирательной комиссии Польши]&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի հունիսի 3-ին Եվրախորհրդարան ընտրվելու կապակցությամբ դադարեցրել Է փոխվարչապետի պարտականությունների կատարումը&lt;ref&gt;[https://www.prezydent.pl/aktualnosci/nominacje/art,122,prezydent-zmiany-rada-ministrow.html Официальный сайт Президента Республики Польша]&lt;/ref&gt;։

Ամուսնացած է, ունի երկու որդի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Կրակովի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ ազգագրագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>enocslhh1o46nditslqsdgh72e1wtji</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492434</id>
      <parentid>8492296</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5183" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Բեատա Շիդլո''' ({{lang-pl|Beata Maria Szydło}}, {{ԱԾ}}), լեհ քաղաքական գործիչ, [[Լեհաստան]]ի վարչապետը 2015-2017 թվականներին։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1963 թվականի ապրիլի 15-ին [[Օսվենցի]]մում, մեծացել է [[Բջեշչե]] քաղաքից ոչ հեռու, որտեղ նրա հայրը հանքագործ է աշխատել&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-34619037|title=Beata Szydlo: Polish miner's daughter set to be PM|author=Adam Easton|publisher=BBC Online|date=հոկտեմբերի 26, 2015|accessdate=28 июня 2016}}&lt;/ref&gt;։

1989 թվականին ավարտել է Կրակովի [[Յագելոնյան համալսարան]]ի ազգագրության ֆակուլտետը։ 1989-1995 թվականներին եղել է Յագելոնյան համալսարանի փիլիսոփայության և պատմության ֆակուլտետի ասպիրանտ։ 1997 թվականին ավարտել է Վարշավայի տնտեսագիտության դպրոցում մշակույթի մենեջերների համար ասպիրանտուրան, իսկ 2001 թվականին՝ Կրակովի տնտեսագիտական համալսարանի ասպիրանտուրան, որտեղ սովորել է տարածքային կառավարում։

1987 թվականից մինչև 1995 թվականը աշխատել է որպես [[Կրակովա]] քաղաքի պատմական թանգարանի ասիստենտ, ավելի ուշ տեղափոխվել է Լիբենժի մշակութային կենտրոն։ 1997-1998 թվականներին եղել է Բջեշչեի մշակութային կենտրոնի տնօրեն։ 1998 թվականին ընտրվել է Բջեշչեի քաղաքապետի պաշտոնում, որտեղ աշխատել է մինչև 2005 թվականը։ Նա նաև Օսվենցիմի խորհրդի անդամ էր՝ 1998-2002 թվականներին համերաշխության ընտրարշավից։ 2004 թվականին դարձել է Բժեշչե քաղաքի կամավոր հրդեհային պահպանության դեպարտամենտի փոխնախագահ։

2005 թվականին անդամակցել է «Իրավունք և արդարություն» կուսակցությանը, ընտրվել Սեյմի անդամ, վերընտրվել է 2007 և 2011 թվականներին։ 2010 թվականից «Իրավունք և արդարություն» կուսակցության ղեկավարի տեղակալն է։

2015 թվականի հոկտեմբերի 25-ի խորհրդարանական ընտրություններում «Իրավունք և արդարություն» կուսակցությունը մեծամասնություն է ստացել և Լեհաստանի վարչապետի պաշտոնում առաջադրված Բեատա Շիդլոն կառավարություն է ձևավորել։

2017 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Լեհաստանի վարչապետի պաշտոնից հրաժարականի դիմում է ներկայացրել «Իրավունք և արդարություն» կուսակցության քաղաքական խորհրդին, դիմումը հաստատվել է նույն օրը&lt;ref&gt;[https://rg.ru/2017/12/07/premer-ministr-polshi-ushla-v-otstavku.html Премьер-министр Польши ушла в отставку / РГ, 07.12.2017]&lt;/ref&gt;։ Նրան փոխարինած Մատեուշ Մորավեցկու կառավարությունում զբաղեցրել է վարչապետի տեղակալի պաշտոնը։

2019 թվականին մասնակցել է [[Եվրոպական խորհրդարան]]ի ընտրություններին, ստացել պատգամավորի մանդատը՝ հավաքելով 525 811 ձայն&lt;ref&gt;[https://pe2019.pkw.gov.pl/pe2019/pl/wyniki/kandydat/1015092/okr/10 Официальный сайт Государственной избирательной комиссии Польши]&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի հունիսի 3-ին Եվրախորհրդարան ընտրվելու կապակցությամբ դադարեցրել Է փոխվարչապետի պարտականությունների կատարումը&lt;ref&gt;[https://www.prezydent.pl/aktualnosci/nominacje/art,122,prezydent-zmiany-rada-ministrow.html Официальный сайт Президента Республики Польша]&lt;/ref&gt;։

Ամուսնացած է, ունի երկու որդի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Կրակովի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ ազգագրագետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>5pm9hgpc987plbadhi11nlfx7kqhg5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լայմդոտա Ստրաույումա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971443</id>
    <revision>
      <id>8492280</id>
      <parentid>8441547</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8110" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Լայմդոտա Ստրաույումա''' ({{lang-lv|Laimdota Straujuma}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի քաղաքական գործիչ, տնտեսագետ։ [[Լատվիա]]յի վարչապետը 2014 թվականի հունվարի 22-ից մինչև 2016 թվականի փետրվարի 11-ը։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1951 թվականի փետրվարի 24-ին, ուսուցիչ Վիկտոր Լուստիկի և Ստանիսլավայի ընտանիքում։ 1968 թվականին ավարտել է Տիլժասի միջնակարգ դպրոցը։ 1968-1973 թվականներին սովորել է [[Լատվիայի համալսարան]]ում ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների ֆակուլտետում, մասնագիտությամբ մաթեմատիկոս է։ 1987 թվականին ավարտել է [[Լատվիայի գիտությունների ակադեմիա]]յի Տնտեսագիտության ինստիտուտի ասպիրանտուրան՝ գյուղատնտեսության տնտեսագիտություն մասնագիտությամբ։ 1992 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն «Լատվիական ձեռնարկությունների ռեսուրսների օգտագործման գնահատում» թեմայով։

* 1993 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1997 թվականի հուլիս՝ «Լատվիայի գյուղատնտեսական խորհրդատվական և աջակցության կրթական կենտրոն»-ի տնօրենի տեղակալ։ 1997 թվականի հուլիսից մինչև 1998 թվականի հունվարը աշխատել է որպես այդ կենտրոնի տնօրեն։
* 1999 թվականի նոյեմբերից մինչև 2000 թվականի հոկտեմբեր՝ պետքարտուղարի տեղակալ Լատվիայի գյուղատնտեսության նախարարությունում։ 2000 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2006 թվականի դեկտեմբեր՝ պետքարտուղար։
* 2002 թվականի հուլիսից մինչև 2007 թվականը եղել է Լատվիայի հիփոթեքային և հողային բանկի խորհրդի անդամ։
* 2007 թվականի հունվարից 2010 թվականի դեկտեմբերը պետքարտուղար Լատվիայի գյուղատնտեսության նախարարությունում։
* 2010 թվականի հունվարից մինչև 2011 թվականի հոկտեմբեր՝ պետքարտուղարի տեղակալ բնապահպանության և տարածաշրջանային զարգացման նախարարությունում։
* 2011 թվականի հոկտեմբերի 25-ին նշանակվել է գյուղատնտեսության նախարար՝ Վալդիս Դոմբրովսկիսի կառավարությունում։
* 2014 թվականի հունվարի 6-ին Լատվիայի նախագահ Անդրիս Բերզինշը հավանություն տվեց Լայմդոտ Ստրաույամայի թեկնածությանը երկրի վարչապետի պաշտոնում և կոչ արեց նրան ձևավորել նոր կառավարություն։
* 2014 թվականի հունվարի 22-ին [[Լատվիայի խորհրդարան|Լատվիայի Սեյմը]] հաստատել է կառավարությունը Լայմդոտ Ստրաույամայի ղեկավարությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|publisher=Delfi.lv|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/politics/sejm-utverdil-pravitelstvo-lajmdoty-strauyumy.d?id=44061211|title=Сейм утвердил правительство Лаймдоты Страуюмы|date=2014-01-22|accessdate=2014-01-24}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո Լատվիայի նախագահ Անդրիս Բերզինշը Լայմդոտե Ստրաույումեին առաջարկել է կրկին գլխավորել կառավարությունը։ Նրա թեկնածությունը Սեյմի կողմից հաստատվել է 2014 թվականի նոյեմբերի 5-ին։

2015 թվականի նոյեմբերի 30-ին ընդունվել է 2016 թվականի պետական բյուջեն, որը խորհրդարանում կտրուկ քննադատության է արժանացել (մասնավորապես, տարեսկզբից պետական և մունիցիպալ մարմինների պաշտոնատար անձանց, այդ թվում՝ վարչապետի և նախարարների աշխատավարձերը 600-700 եվրոյով (մոտ 20-30 %-ով) ավելացնելու որոշումը)։ Վերջին սոցհարցումների համաձայն՝ Ստրաուսին կցանկանային վարչապետի պաշտոնում տեսնել բնակչության միայն 3 %-ը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2504129 Премьер-министр Латвии объявила об отставке правительства]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի դեկտեմբերի 7-ին նախագահ Ռայմոնդ Վեյոնիսի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտնել էր հրաժարական տալու իր մտադրության մասին&lt;ref&gt;[http://www.lsm.lv/ru/statja/politika/novosti/premer-ministr-laymdota-strauyuma-ushla-v-otstavku.a158365/ Премьер-министр Лаймдота Страуюма ушла в отставку]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը կառավարությունը հրաժարական տվեց՝ շարունակելով պարտականությունները կատարել մինչև Սեյմի կողմից նոր կառավարության հաստատումը&lt;ref&gt;[http://rus.tvnet.lv/novosti/obschjestvo/316512-straujuma_provjedjet_posljednjeje_zasjedanije_vozglavljajemogo_jeju_pravitjelstva Страуюма проведет последнее заседание возглавляемого ею правительства]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kuchinskis-perenimaya-post-premer-ministra-s-etogo-dnya-ty-prosto-strauyuma.d?id=47052635 Кучинскис, перенимая пост премьер-министра: «С этого дня ты просто Страуюма»]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 18-ից Սեյմի պատգամավոր է «Միասնություն» կուսակցությունից։ «Միասնություն» խմբակցության անդամ։ Սեյմի կայուն զարգացման հանձնաժողովի նախագահ, բյուջեի և ֆինանսների հանձնաժողովի անդամ։ Իռլանդիայի խորհրդարանի հետ համագործակցության պատգամավորական խմբի անդամ։

Բացի [[լատիշերեն]]ից, տիրապետում է [[ռուսերեն]] և [[անգլերեն]] լեզուներին։

== Պարգևներ և կոչումներ ==
* 1997 թվականին ընտրվել է բրիտանական գյուղատնտեսության ինստիտուտի պատվավոր անդամ։
* 2006 թվականին պարգևատրվել է գյուղատնտեսության նախարարության «նվիրատվության համար» մեդալով։
* 2008 թվականին ստացել է Լատվիայի Հանրապետության ճանաչման Խաչ։

== Անձնական կյանք ==
Ունի երկու որդի և մի քանի թոռ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Ստրաույումա, Լայմդոտա}}
[[Կատեգորիա:Լատվիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>4ffhhxc4tesl7ljhchg9if2uyd6xr1n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492408</id>
      <parentid>8492280</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:56:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8195" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Լայմդոտա Ստրաույումա''' ({{lang-lv|Laimdota Straujuma}}, {{ԱԾ}}), լատվիացի քաղաքական գործիչ, տնտեսագետ։ [[Լատվիա]]յի վարչապետը 2014 թվականի հունվարի 22-ից մինչև 2016 թվականի փետրվարի 11-ը։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1951 թվականի փետրվարի 24-ին, ուսուցիչ Վիկտոր Լուստիկի և Ստանիսլավայի ընտանիքում։ 1968 թվականին ավարտել է Տիլժասի միջնակարգ դպրոցը։ 1968-1973 թվականներին սովորել է [[Լատվիայի համալսարան]]ում ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների ֆակուլտետում, մասնագիտությամբ մաթեմատիկոս է։ 1987 թվականին ավարտել է [[Լատվիայի գիտությունների ակադեմիա]]յի Տնտեսագիտության ինստիտուտի ասպիրանտուրան՝ գյուղատնտեսության տնտեսագիտություն մասնագիտությամբ։ 1992 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն «Լատվիական ձեռնարկությունների ռեսուրսների օգտագործման գնահատում» թեմայով։

* 1993 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1997 թվականի հուլիս՝ «Լատվիայի գյուղատնտեսական խորհրդատվական և աջակցության կրթական կենտրոն»-ի տնօրենի տեղակալ։ 1997 թվականի հուլիսից մինչև 1998 թվականի հունվարը աշխատել է որպես այդ կենտրոնի տնօրեն։
* 1999 թվականի նոյեմբերից մինչև 2000 թվականի հոկտեմբեր՝ պետքարտուղարի տեղակալ Լատվիայի գյուղատնտեսության նախարարությունում։ 2000 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2006 թվականի դեկտեմբեր՝ պետքարտուղար։
* 2002 թվականի հուլիսից մինչև 2007 թվականը եղել է Լատվիայի հիփոթեքային և հողային բանկի խորհրդի անդամ։
* 2007 թվականի հունվարից 2010 թվականի դեկտեմբերը պետքարտուղար Լատվիայի գյուղատնտեսության նախարարությունում։
* 2010 թվականի հունվարից մինչև 2011 թվականի հոկտեմբեր՝ պետքարտուղարի տեղակալ բնապահպանության և տարածաշրջանային զարգացման նախարարությունում։
* 2011 թվականի հոկտեմբերի 25-ին նշանակվել է գյուղատնտեսության նախարար՝ Վալդիս Դոմբրովսկիսի կառավարությունում։
* 2014 թվականի հունվարի 6-ին Լատվիայի նախագահ Անդրիս Բերզինշը հավանություն տվեց Լայմդոտ Ստրաույամայի թեկնածությանը երկրի վարչապետի պաշտոնում և կոչ արեց նրան ձևավորել նոր կառավարություն։
* 2014 թվականի հունվարի 22-ին [[Լատվիայի խորհրդարան|Լատվիայի Սեյմը]] հաստատել է կառավարությունը Լայմդոտ Ստրաույամայի ղեկավարությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|publisher=Delfi.lv|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/politics/sejm-utverdil-pravitelstvo-lajmdoty-strauyumy.d?id=44061211|title=Сейм утвердил правительство Лаймдоты Страуюмы|date=2014-01-22|accessdate=2014-01-24}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո Լատվիայի նախագահ Անդրիս Բերզինշը Լայմդոտե Ստրաույումեին առաջարկել է կրկին գլխավորել կառավարությունը։ Նրա թեկնածությունը Սեյմի կողմից հաստատվել է 2014 թվականի նոյեմբերի 5-ին։

2015 թվականի նոյեմբերի 30-ին ընդունվել է 2016 թվականի պետական բյուջեն, որը խորհրդարանում կտրուկ քննադատության է արժանացել (մասնավորապես, տարեսկզբից պետական և մունիցիպալ մարմինների պաշտոնատար անձանց, այդ թվում՝ վարչապետի և նախարարների աշխատավարձերը 600-700 եվրոյով (մոտ 20-30 %-ով) ավելացնելու որոշումը)։ Վերջին սոցհարցումների համաձայն՝ Ստրաուսին կցանկանային վարչապետի պաշտոնում տեսնել բնակչության միայն 3 %-ը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2504129 Премьер-министр Латвии объявила об отставке правительства]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի դեկտեմբերի 7-ին նախագահ Ռայմոնդ Վեյոնիսի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտնել էր հրաժարական տալու իր մտադրության մասին&lt;ref&gt;[http://www.lsm.lv/ru/statja/politika/novosti/premer-ministr-laymdota-strauyuma-ushla-v-otstavku.a158365/ Премьер-министр Лаймдота Страуюма ушла в отставку]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը կառավարությունը հրաժարական տվեց՝ շարունակելով պարտականությունները կատարել մինչև Սեյմի կողմից նոր կառավարության հաստատումը&lt;ref&gt;[http://rus.tvnet.lv/novosti/obschjestvo/316512-straujuma_provjedjet_posljednjeje_zasjedanije_vozglavljajemogo_jeju_pravitjelstva Страуюма проведет последнее заседание возглавляемого ею правительства]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/kuchinskis-perenimaya-post-premer-ministra-s-etogo-dnya-ty-prosto-strauyuma.d?id=47052635 Кучинскис, перенимая пост премьер-министра: «С этого дня ты просто Страуюма»]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի փետրվարի 18-ից Սեյմի պատգամավոր է «Միասնություն» կուսակցությունից։ «Միասնություն» խմբակցության անդամ։ Սեյմի կայուն զարգացման հանձնաժողովի նախագահ, բյուջեի և ֆինանսների հանձնաժողովի անդամ։ Իռլանդիայի խորհրդարանի հետ համագործակցության պատգամավորական խմբի անդամ։

Բացի [[լատիշերեն]]ից, տիրապետում է [[ռուսերեն]] և [[անգլերեն]] լեզուներին։

== Պարգևներ և կոչումներ ==
* 1997 թվականին ընտրվել է բրիտանական գյուղատնտեսության ինստիտուտի պատվավոր անդամ։
* 2006 թվականին պարգևատրվել է գյուղատնտեսության նախարարության «նվիրատվության համար» մեդալով։
* 2008 թվականին ստացել է Լատվիայի Հանրապետության ճանաչման Խաչ։

== Անձնական կյանք ==
Ունի երկու որդի և մի քանի թոռ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Ստրաույումա, Լայմդոտա}}
[[Կատեգորիա:Լատվիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mris7evr8s5o3ycdebgc3ky2xxtoc46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ալյոնկա Բրատուշեկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971450</id>
    <revision>
      <id>8492250</id>
      <parentid>8455096</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6931" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ալյոնկա Բրատուշեկ''' ({{lang-sl|Alenka Bratušek}}, {{ԱԾ}}), սլովենացի քաղաքական գործիչ, [[Սլովենիա]]յի վարչապետը 2013 թվականի մարտի 20-ից մինչև 2014 թվականի օգոստոսի 26-ը։

== Կենսագրություն ==

Ալյոնկա Բրատուշեկը ծնվել է 1970 թվականի մարտի 31-ին Հարավսլավական [[Ցելե]] քաղաքում։

=== Կրթություն ===
Դպրոցն ավարտելուց հետո սովորել է [[Լյուբլյանա]]յի համալսարանում, որը հաջողությամբ ավարտել է ֆինանսական մենեջերի մասնագիտությամբ։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1999 թվականից մինչև 2011 թվականը աշխատել է ֆինանսների նախարարությունում։ Այնուհետև եղել է կառավարության գործերի կառավարիչը։ 2011 թվականին ընտրվել է Սլովենիայի խորհրդարան։ 2013 թվականի հունվարին «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցության առաջնորդի պաշտոնում փոխարինել է հայտնի քաղաքական գործիչ և գործարար Զորան Յանկովիչին ({{lang-sl|[[w:sl:Zoran Janković|Zoran Janković]]}})։

==== Վարչապետ ====
2013 թվականի փետրվարի վերջին նախարարների կաբինետին անվստահության քվե հայտնելու ընթացքում Յանեզ Յանշին կոռուպցիոն սկանդալի պատճառով զբաղեցրել Է Սլովենիայի վարչապետի պաշտոնը՝ անկախությունից հետո դառնալով երկրի վարչապետի պաշտոնում առաջին կինը&lt;ref&gt;[http://www.siol.net/novice/slovenija/2013/02/konstruktivna_nezaupnica_vlada.aspx SiOL.net — Janševa vlada padla. Alenka Bratušek nova mandatarka (video).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130301233432/http://www.siol.net/novice/slovenija/2013/02/konstruktivna_nezaupnica_vlada.aspx |date=2013-03-01 }} {{ref-sl}}&lt;/ref&gt; և Սլովենիայի ամենաերիտասարդ վարչապետը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.navigator.az/news/10/193176.html|title=Аленка Братушек стала первой женщиной, которая возглавила правительство Словении|accessdate=2013-03-26|date=28.02.2013|archive-date=2013-05-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20130502072045/http://www.navigator.az/news/10/193176.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Պաշտոնը ստանձնելիս Բրատուշեկը խոստացել է, որ «հունական սցենար» թույլ չի տա&lt;ref&gt;[http://www.baltinfo.ru/2013/03/21/Parlament-Slovenii-utverdil-sostav-novogo-pravitelstva-343399 Парламент Словении утвердил состав нового правительства] / БалтИнфо.ru, 2013-03-21&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի մարտի 20-ին Սլովենիայի Պետական ժողովը հաստատել է Հանրապետության նոր կառավարության կազմը՝ վարչապետ Ալյոնկա Բրատուշեկի գլխավորությամբ&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.segodnya.ua/world/Parlament-Slovenii-utverdil-sostav-novogo-pravitelstva.html|title=Парламент Словении утвердил состав нового правительства|date= 21 Марта 2013|publisher=segodnya.ua|accessdate=2016-08-14}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի ապրիլի վերջին կուսակցական քվեարկության ընթացքում Ալյոնկան զրկվել է «Պոզիտիվնայա Սլովենիա» կուսակցության առաջնորդությունից, իսկ 2014 թվականի մայիսի 5-ին հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1166448 Премьер-министр Словении Аленка Братушек объявила об отставке] / ИТАР-ТАСС 5 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Երկրի նախագահի որոշմամբ մինչև նոր կառավարության կազմավորումը (օգոստոսի կեսերին) Սլովենիայի վարչապետն էր։

Երկրում արտահերթ ընտրություններ են նշանակվել։ Ալյոնկա Բրատուշեկը նոր կուսակցություն է ձևավորել, սակայն ընտրությունների արդյունքում խորհրդարան է անցել միայն 4 պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140714/1015834278.html#14111206933763&amp;message=resize&amp;relto=register&amp;action=addClass&amp;value=registration Партия Миро Церара победила на парламентских выборах в Словении.]&lt;/ref&gt;։ Նոր խորհրդարանը օգոստոսի 26-ին հաստատել է կառավարության նոր ղեկավար Միրո Ցերարին&lt;ref&gt;[http://www.euromag.ru/slovenia/38976.html Миро Церар утвержден на пост премьер-министра Словении.]&lt;/ref&gt;։

==== Կարիերան վարչապետությունից հետո ====
Կառավարության ղեկավարության վերջում Բրատուշեկը հասկանում էր, որ ֆիասկո է ապրում, և որպես նոր կուսակցության առաջնորդ Սլովենիայից իրեն առաջադրել է [[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրահանձնաժողով]]։ Յունկերը որոշել է իրեն վստահել Էներգետիկ միության փոխնախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140910/1023579695.html#14126269047803&amp;message=resize&amp;relto=register&amp;action=addClass&amp;value=registration Юнкер представил идеи по распределению постов между еврокомиссарами.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140929/1025996524.html#14126276743003&amp;message=resize&amp;relto=register&amp;action=addClass&amp;value=registration Экзамен для тяжеловесов: депутаты ЕП заслушают Еврокомиссию Юнкера.]&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Ալյոնկա Բրատուշեկը ամուսնացած է, ունի որդի և դուստր։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Բրատուշեկ, Ալյոնկա}}
[[Կատեգորիա:Լյուբլյանայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Սլովենիայի կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>qektw6nlv0kvx5mgu37hyu4zdrjgn89</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիորիկա Դենչիլե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971468</id>
    <revision>
      <id>8492258</id>
      <parentid>8360655</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:10:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5935" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Վիորիկա Դենչիլե''' ({{lang-ro|Vasilica Viorica Dăncilă}}, {{ԱԾ}}), ռումինացի քաղաքական և պետական գործիչ, [[Ռումինիա]]յի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ, [[Եվրոպական խորհրդարան|Եվրախորհրդարանի]] պատգամավոր (2009-2018), Ռումինիայի վարչապետը 2018 թվականի հունվարի 17-ից&lt;ref&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4881308 Виорика Дэнчилэ стала первой женщиной на посту главы правительства Румынии] / ИА ТАСС, 17 января 2018&lt;/ref&gt; մինչև 2019 թվականի հոկտեմբերի 10-ը։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1963 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Ռոշիորի դե Վեդա քաղաքում։

1996 թվականին դարձել է Ռումինիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ։ Երկար տարիներ նա ղեկավար պաշտոններ է զբաղեցրել Հեռուստաորման Գավառի վարչակազմում և կուսակցական կազմակերպությունում, որտեղ 2000-2012 թվականներին նահանգային խորհրդի ղեկավարը եղել է ՍԴՀԿ-ի ներկայիս առաջնորդ Լիվիու Դրագնյան&lt;ref&gt;[http://ru.euronews.com/2018/01/18/romania-dencile Дэнчилэ стала премьером Румынии] / EuroNews, 18 января 2018&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://korrespondent.net/world/3930305-rumynyia-poluchyla-treteho-za-hod-premera Румыния получила третьего за год премьера] / Корреспондент.net, 18 января 2018&lt;/ref&gt;։

2004-2008 թվականներին Վիորիկա Դենչիլեն եղել է Վիդելեի քաղաքային խորհրդի անդամ։

2008-2009 թվականներին կատարել է Տելեորմանի շրջանային խորհրդականի լիազորությունները։

2009 թվականին Դենչիլեն Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ցուցակով ընտրվել է Եվրախորհրդարանի պատգամավոր, որտեղ զբաղվել է գյուղատնտեսության և գյուղատնտեսության զարգացման հարցերով։ 2014 թվականին ընտրվել է Եվրախորհրդարան երկրորդ ժամկետով, նշանակվել է գյուղատնտեսության և գյուղական շրջանների զարգացման կոմիտեի նախագահի տեղակալ։ Եղել է նաև կանանց իրավունքների և գենդերային հավասարության կոմիտեի անդամ&lt;ref&gt;[https://www.theparliamentmagazine.eu/articles/magazines/mep-awards-2015-shortlist MEP Awards 2015: The Shortlist] / The Parliament. Politics, Policy and People magazine, 6 марта 2015&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հոկտեմբերին ընտրվել է Ռումինիայի կին սոցիալ- դեմոկրատների կազմակերպության նախագահ։ Դենչիլեի նախաձեռնություններից մեկը դարձել է Ռումինիայի Պատգամավորների պալատի և Սենատի ընտրություններում Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ցուցակներում կին թեկնածուների համար առնվազն 30 տոկոսի չափով քվոտայի ապահովումը&lt;ref&gt;[https://www.theparliamentmagazine.eu/articles/magazines/mep-awards-2015-shortlist Viorica Dăncilă, aleasă preşedinte OFSD, la conferinţa femeilor social-democrate Citeste mai mult: adev.ro/nvpm65] / Adevarul.ro, 4 октября 2015&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հունվարին Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության և լիբերալների և դեմոկրատների դաշինքի կազմում կառավարող կոալիցիան Ռումինիայի վարչապետի պաշտոնում առաջադրել է Դենչիլեի թեկնածությունը, իսկ հունվարի 17-ին երկրի նախագահ [[Կլաուս Յոհաննես]]ը նրան պաշտոնապես նշանակել է այդ պաշտոնում&lt;ref&gt;[https://rg.ru/2018/01/18/premer-ministrom-rumynii-vpervye-v-istorii-stala-zhenshchina.html Премьером Румынии впервые стала женщина] / Российская Газета, № 7474 (11) от 18 января 2018&lt;/ref&gt;։ Դենչիլեն վերջին տարվա ընթացքում դարձել է կառավարության երրորդ ղեկավարը։ Նրա երկու նախորդները ստիպված են եղել հրաժարական տալ սոցիալ-դեմոկրատների առաջնորդ Լիվիու Դրագնյայի հետ կոնֆլիկտների պատճառով&lt;ref&gt;[http://mirperemen.net/2018/01/viorika-denchile-vozglavit-pravitelstvo-rumynii/ Виорика Дэнчилэ возглавит правительство Румынии] / Международный научно-общественный журнал «Мир перемен», 17 января 2018&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2018/01/17/7076231/ Президент Румынии утвердил Виорику Дэнчилэ на посту премьер-министра] / Европейская правда, 17 января 2018&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Դենչիլե, Վիորիկա}}
[[Կատեգորիա:Ռումինիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>fkhq6xe4s29qwade5ta4ix2gxtscfbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռենետա Ինջովա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971519</id>
    <revision>
      <id>8492260</id>
      <parentid>7849822</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:10:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4713" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ռենետա Իվանովա Ինջովա''' ({{lang-bg|Ренета Иванова Инджова}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.events.bg/en/holidays/2606/Reneta-Indzhova---former-Prime-Minister|title=Reneta Indzhova - former Prime Minister|publisher=www.events.bg|lang=en|accessdate=2013-02-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FCXmBwl7?url=http://www.events.bg/en/holidays/2606/Reneta-Indzhova---former-Prime-Minister|archivedate=2013-03-18}}&lt;/ref&gt;), [[Բուլղարացիներ|բուլղար]] պետական և քաղաքական գործիչ։ 1994 թվականից մինչև 1995 թվականը եղել է Բուլղարիայի վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար։

== Կենսագրություն ==
Ռենետա Ինջովան ծնվել է [[1953 թվական]]ի հուլիսի 6-ին [[Նովա Զագորա]] քաղաքում։ 1975 թվականին ավարտել է [[Կառլ Մարքս]] անվան բարձրագույն տնտեսական ինստիտուտը։ 1975 թվականից մինչև 1990 թվականը եղել է քաղաքական տնտեսության և տնտեսության դասավանդող։

1990-ականների սկզբին [[Ժողովրդավարական ուժերի միություն|Ժողովրդավարական ուժերի միության]] տնտեսական փորձագետ։ Սեփականաշնորհման գործակալության ղեկավար (1992-1994)։ 1994 թվականի հոկտեմբերի 17-ին, [[Լյուբեն Բերով]]ի գրասենյակի հրաժարականից հետո, նախագահ [[Ժելյու Ժելև]]ը նրան նշանակել է հակաճգնաժամային կառավարության նախագահ։ Իր կարճ պաշտոնավարման ընթացքում հաջողություններ է գրանցել տնտեսական քաղաքականության մեջ և կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/1994/12/18/world/ex-communists-in-bulgaria-are-poised-for-return-to-power.html|title=Ex-Communists in Bulgaria Are Poised for Return to Power|author=Jane Perlez.|date=1994-12-18|publisher=The New York Times|lang=en|accessdate=2013-02-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FCXnEUlC?url=http://www.nytimes.com/1994/12/18/world/ex-communists-in-bulgaria-are-poised-for-return-to-power.html|archivedate=2013-03-18}}&lt;/ref&gt;։

1995 թվականին Ինջովան առաջադրվել է [[Սոֆիա]]յի քաղաքապետի պաշտոնին, բայց զբաղեցրել է երրորդ տեղը։ 2001 թվականին մասնակցել է նախագահական ընտրություններին, հավաքել է քվեարկողների ձայների 4,9 %-ը։

2012-2014 թվականներին եղել է Բուլղարիայի վիճակագրության ինստիտուտի դասավանդող։

=== Անձնական կյանք ===
Ռենետա Ինջովան ամուսնացած է եղել Բոյան Սլավենկովի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.capital.bg/politika_i_ikonomika/1995/07/10/1099148_reneta_indjova_nikoga_ne_priema_da_bude_vtora/|title=Ренета Инджова никога не приема да бъде втора|date=1995-07-10|publisher=www.capital.bg|lang=bg|accessdate=2013-02-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FCXnoGi3?url=http://www.capital.bg/politika_i_ikonomika/1995/07/10/1099148_reneta_indjova_nikoga_ne_priema_da_bude_vtora/|archivedate=2013-03-18}}&lt;/ref&gt;, 1990-ական թվականներին նրան բաժանվել են։ Ունի Ռալիցու անունով դուստր&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://personi.dir.bg/person.php?id=174|title=Ренета Инджова|publisher=personi.dir.bg|lang=bg|accessdate=2013-02-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FCXrQy9f?url=http://personi.dir.bg/person.php?id=174|archivedate=2013-03-18}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Բուլղարիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բուլղարիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բուլղարացի գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Կին գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Բուլղարացի պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>2g5qi573auie6ec3pcuphbh71ynbmtt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջո Սուինսոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>971635</id>
    <revision>
      <id>8492325</id>
      <parentid>8433864</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:29:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7744" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ջո Սուինսոն''' ({{lang-en|Joanne Kate «Jo» Swinson}}, {{ԱԾ}}), շոտլանդացի քաղաքական գործիչ։ [[Մեծ Բրիտանիա]]յի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդը (2019)։

== Կենսագրություն ==
Ջոան Քեյթ Սուինթոնը ծնվել է 1980 թվականի փետրվարի 5-ին [[Գլազգո]]յում՝ Փիթերի և Աննեթ Սուոնսոնի ընտանիքում։ 2008 թվականին հոր՝ Ջոյի մոտ ախտորոշվել է արյան քաղցկեղ, որից նա մահացել է 2018 թվականին։

Ջոն ավարտել է «Douglas Academy» միջնակարգ դպրոցը և [[Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոց]]ը։

== Կարիերա ==
17 տարեկանում անդամակցել է Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությանը, 2001 թվականին՝ 21 տարեկանում, դարձել Է Լիբերալ-դեմոկրատների թեկնածու Վոստոչնի Քինգստոն-ափոն-Հալ ընտրատարածքում խորհրդարանական ընտրություններում, սակայն պարտվել է Լեյբորիստական կուսակցության ղեկավարի տեղակալ Ջոն Պրեսկոտին։

2003 թվականին [[Շոտլանդիայի խորհրդարան]]ում ընտրվելու անհաջող փորձ էր ձեռնարկել։

2005 թվականին Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարան է անցել Իստ-Դանբարտոնշիրի շրջանում դառնալով այդ շրջանի պատմության մեջ առաջին լիբերալ-դեմոկրատական խորհրդարանականը և ընտրյալների ցուցակից ամենաերիտասարդ պատգամավորը&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-49046446|title=Lib Dems: Who is new leader Jo Swinson?|publisher=BBC News|work=|date=2017-07-22|lang=en|accessdate=2019-08-16|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt; (պալատի այսպես կոչված փոքրիկը)՝ պահպանելով այդ ոչ պաշտոնական տիտղոսը մինչև 2009 թվականը&lt;ref&gt;{{cite web|author=Maya Oppenheim
|url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/jo-swinson-profile-who-is-leader-liberal-democrats-scotland-views-beliefs-a9016026.html|title=Jo Swinson: Former 'Baby of the House' becomes Liberal Democrats' first female leader|publisher=Independent|work=|date=2017-07-22|lang=en|accessdate=2019-08-16|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի փետրվարի 3-ին Դևիդ Քեմերոնի առաջին աշխատասենյակում հերթական զանգվածային վերադասավորումների ընթացքում նշանակվել է փոխվարչապետ Նիկ Քլեգի խորհրդարանական անձնական քարտուղար&lt;ref&gt;{{cite web|author=Hélène Mulholland|url=https://www.theguardian.com/politics/2012/feb/03/chris-huhne-reshuffle-opportunity-women|title=Chris Huhne reshuffle is a missed opportunity to promote women|publisher=The Guardian|work=|date=2012-02-03|lang=en|accessdate=2019-08-16|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ընտրություններում նա չկարողացավ ստանալ խորհրդարանի անդամի տեղը։

2017 թվականի ընտրությունների արդյունքներով վերադարձել է նախկին շրջանի Համայնքների պալատ՝ հաղթելով Շոտլանդիայի Ազգային կուսակցության թեկնածու Ջոն Նիկոլսոնին 40,6 %-ի արդյունքով, որին 2015 թվականին զիջել է՝ ստանալով ընտրողների 36,3 %-ի աջակցությունը&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=https://www.bbc.com/news/politics/constituencies/S14000018|title=Dunbartonshire East|publisher=BBC News|work=Election 2017|date=|lang=en|accessdate=2019-08-16|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի հուլիսի 22-ին կուսակցության անդամների ուղղակի քվեարկությամբ ընտրվել է լիբերալ-դեմոկրատների առաջնորդ՝ հեռու գերազանցելով  Եդա Դեյվին (47 997 ձայն 28 021-ի դեմ) և դառնալով այդ պաշտոնում առաջին կինը&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-49076118|title=Lib Dems: Jo Swinson becomes party's first female leader|publisher=BBC News|date=2019-07-22|lang=en|accessdate=2019-08-16|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի դեկտեմբերի 12-ի արտահերթ [[Խորհրդարանական ընտրություններ Մեծ Բրիտանիայում (2019)|խորհրդարանական ընտրությունները]] նոր պարտություն են բերել Սուինսոնին իր նախկին Իսթ-Դանբարտոնշիրի օկրուգում (2017 թվականին ստանալով 5339 ձայների մեծամասնությունը, այժմ նա հետ է մնացել Շոտլանդիայի ազգային կուսակցության թեկնածու Էմի Կալագենից 149 ձայնով)&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=https://www.theguardian.com/politics/2019/dec/13/jo-swinson-lib-dems-on-course-for-grim-night|title=Jo Swinson loses her seat on horrendous night for Lib Dems|publisher=The Guardian|date=2019-12-13|lang=en|accessdate=2019-12-13|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 13-ին Սուինսոնը հրաժարական է տվել կուսակցության առաջնորդի պաշտոնից&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=https://www.bbc.com/news/election-2019-50771123|title=Election results 2019: Lib Dem leader Jo Swinson to step down|publisher=BBC News|date=2019-12-13|lang=en|accessdate=2019-12-13|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
2011 թվականի մայիսի 13-ից Սուինսոնն ամուսնացած է քաղաքական գործիչ Դանքան Հեմսի հետ&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=http://www.milngavieherald.co.uk/news/local-headlines/mp_jo_swinson_weds_mp_duncan_hames_1_1641806|title=MP Jo Swinson weds MP Duncan Hames - Local Headlines|publisher=Milngavie Herald|date=2011-05-25|accessdate=2012-02-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HlurxJ8B?url=http://www.milngavieherald.co.uk/news/local-headlines/mp_jo_swinson_weds_mp_duncan_hames_1_1641806|archivedate=2013-06-30|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;, նրանք ունեն երկու որդի՝ Էնդրյու Լենոքս Մարշալ Հեյզ (ծնվ. 22.12.2013)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.libdemvoice.org/jo-swinson-and-duncan-hames-welcome-son-andrew-37621.html/ |title=Jo Swinson and Duncan Hames welcome son Andrew |accessdate=2013-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518075055/http://www.libdemvoice.org/jo-swinson-and-duncan-hames-welcome-son-andrew-37621.html/ |archivedate=2015-05-18 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt; և Գեբրիել Հեյմսը (ծնվ. 29.06.2018):

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սուինսոն, Ջո}} 
[[Կատեգորիա:Շոտլանդիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>823xqu6ho7zlxk8khh970b5ygbuxh5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զոյի Կոնստանտոպուլու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>973105</id>
    <revision>
      <id>8492376</id>
      <parentid>8001643</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:45:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5107" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Զոյի Կոնստանտոպուլու''' ({{lang-el|Ζωή Κωνσταντοπούλου}}, {{ԱԾ}}), հույն իրավաբան (մասնագիտացած է միջազգային իրավունքի և մարդու իրավունքների ոլորտում) և ձախ քաղաքական գործիչ։

== Կենսագրություն ==
«Սև գնդապետների» բռնապետության դեմ պայքարող ձախ ակտիվիստների դուստրը, նրա հայրը՝ Նիկոս Կոնստանտոպուլոսը, [[Սիրիզա]] կուսակցության առաջնորդն էր։ Առաջին անգամ խորհրդարան է անցել 2012 թվականի մայիսի ընտրություններում, վերընտրվել է 2012 թվականի հունիսին՝ իր ընտրատարածքի ռեկորդային քվեներով։ 2015 թվականի հունվարի 27-ին նա առաջադրվել էր Հունաստանի խորհրդարանի խոսնակի պաշտոնում&lt;ref&gt;''Пілаш Д.'' [https://commons.com.ua/ru/syriza-vid-a-do-ya-denis-pilash/ СИРИЗА: от А до Ω — анализ истоков, развития, идеологии и деятельности Коалиции в контексте греческой политики] // [[Спільне]], 28.01.2016.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Նա ընտրվել է 2015 թվականի փետրվարի 6-ին ռեկորդային 235 ձայնով (300 ձայնից, նրա օգտին քվեարկել են բոլոր խորհրդարանական խմբակցությունները, բացի ուլտրաաջ Ոսկե լուսաբանից և [[Հունաստան]]ի ստալինիստական Կոմկուսից), դառնալով երկրի պատմության մեջ Հունաստանի խորհրդարանի ամենաերիտասարդ ղեկավարը։

Նախաձեռնել և ղեկավարել է Հունաստանի արտաքին պարտքի աուդիտի հանձնաժողովը&lt;ref&gt;''Сувлис Г., Фишер Л.''. [http://september.media/archives/1670 Как СИРИЗА перестала беспокоиться и полюбила статус-кво] // Сентябрь, 11.09.2017.&lt;/ref&gt;, որի աշխատանքը համակարգել է [[Էրիկ Տուսեն]]ը։ Նա քննադատել է իր կուսակից վարչապետ [[Ալեքսիս Ցիպրաս]]ի զիջումները, միջազգային վարկատուներին և դեմ է հանդես գալիս Հունաստանի համար վերջինիս կողմից ներկայացվող «խիստ խնայողության» պահանջներին։ Նաև նախաձեռնել է երկու խոշոր կոռուպցիոն գործերի՝ «Siemens» ընկերության հետ կապված սկանդալի և «Լագարդի ցուցակից» հույն օլիգարխների հարկերից խուսափելու գործով դատավարություն, ինչպես նաև նախագահել է պրոֆիլային հանձնաժողովում, որը [[Գերմանիա]]յից փոխհատուցում էր պահանջում [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ում օկուպացիայի համար։

Արմատական ձախերի կոալիցիայի (Սիրիզա) նախկին ակտիվիստուհին 2015 թվականի սեպտեմբերի 20-ի ընտրություններում առաջադրվել էր Սիրիզա անջատված «Ժողովրդական միասնություն» կուսակցության «ձախ պլատֆորմ» հիմնադրված կուսակցությունից&lt;ref&gt;{{cite news|title=Lafazanis: Drachma not a catastrophe for Greece|url=http://en.protothema.gr/lafazanis-drachma-not-a-catastrophe-for-greece/|agency=[[Proto Thema]]|date=սեպտեմբերի 8, 2015|accessdate=սեպտեմբերի 9, 2015}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլի 19-ին գործարկել է սեփական ձախակողմյան «Ազատության կուրս» կուսակցությունը&lt;ref&gt;{{cite web |author=Evgenia Choros |title=Zoe Konstantopoulou to Present New Party ‘Course of Freedom’ |work=[[Greek Reporter]] |url=http://greece.greekreporter.com/2016/04/15/zoe-konstantopoulou-to-present-new-party-course-of-freedom/ |date=2016-04-15 |accessdate=2016-05-24}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Կոնստանտոպուլու, Զոյի}}
[[Կատեգորիա:Հույն իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Փարիզի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Կոլումբիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>b0ydxl4kubfmbldu1ak3blwofjkxt3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Օլգա Կեֆալոյաննի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>973233</id>
    <revision>
      <id>8492375</id>
      <parentid>8435071</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:45:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6112" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Օլգա Կեֆալոյաննի''' ({{Lang-el|Όλγα Κεφαλογιάννη}}, {{ԱԾ}}), հույն քաղաքական գործիչ, որը 2012-2015 թվականներին զբաղեցրել է Հունաստանի զբոսաշրջության նախարարի պաշտոնը։ Եղել է խորհրդարանի անդամ՝ ներկայացնելով Նոր ժողովրդավարություն կուսակցությունը։

Երկու անգամ 2007 և 2009 թվականների համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ ընտրվել է Ռեթիմնի ([[Կրետե]]) ընտրատարածքից։ 2012 թվականի մայիսի 6-ի ընտրությունների արդյունքում ընտրվել է որպես խորհրդարանի անդամ Աթենքի հեղինակավոր առաջին շրջանի ընտրատարածքում։ Այդ պաշտոնում երընտրվել է 2012 թվականի հունիսի 17-ին և 2015 թվականի հունվարին։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1975 թվականի ապրիլի 29-ին [[Աթենք]]ում&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.hellenicparliament.gr/vouleftes/viografika-stoicheia/?MPId=d5f08bed-96b4-4bba-8059-50f291212135|title=Όλγα Ιωάννη Κεφαλογιάννη|website=www.hellenicparliament.gr|publisher=Βουλή των Ελλήνων|accessdate=2015-09-20}}&lt;/ref&gt; և նախկին պատգամավոր և նախարար Իոաննիս Կեֆալոյաննիսի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.enet.gr/?i=news.el.article&amp;id=86060|title=Οικογενειακή υπόθεση...|last=Παπασταθοπούλου|first=Χριστίνα|last2=Δέδε|first2=Μαρία|date=2009-09-26|website=|publisher=Ελευθεροτυπία|accessdate=2015-09-20}}&lt;/ref&gt; և փաստաբան Էլենի Վարդինոյաննի երեք դուստրերից ավագն է&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.protothema.gr/Stories/article/395686/i-olga-kai-oi-adelfes-tis/|title = Η Όλγα και οι αδελφές της|date = 16 Ιουλίου 2014|accessdate = 20 Σεπτεμβρίου 2015|website = |publisher = Πρώτο Θέμα|last = Λεμονιά|first = Μαρία}}&lt;/ref&gt;։ «Իմ երակներում միայն կրիտիկական արյուն է հոսում։ Ես հպարտ եմ իմ քննադատական ծագմամբ, որն ինձ վրա ավելի շատ է ազդել, քան որևէ այլ բան»,-ասել է Օլգան&lt;ref name=ilovegreece&gt;[http://www.ilovegreece.ru/about-greece/general/faces/olga-kefaloyanni-beautiful-minister-beautiful-country Ольга Кефалоянни: Красивый министр Красивой страны&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

1992 թվականին ավարտել է Աթենքի քոլեջը և ընդունվել Է [[Աթենքի համալսարան]]ի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.saka.gr/ekdhloseis/342|title=Βουλευτικές Εκλογές 2015 - Συναπόφοιτοι υποψήφιοι|last=|first=|date=|website=|publisher=Σύλλογος Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών|accessdate=2015-09-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150903064338/http://www.saka.gr/ekdhloseis/342|archivedate=2015-09-03}}&lt;/ref&gt; իրավաբանական ֆակուլտետ։ 1994 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1995 թվականի մարտը սովորել է [[Էրազմուս]] եվրոպական ծրագրի [[Բրիտանական համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետում&lt;ref name=ilovegreece/&gt;։

1997 թվականին ավարտելով Աթենքի համալսարանի մագիստրատուրան ընդունվել է Լոնդոնի համալսարանի թագավորական քոլեջ (1998)&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 1999 թվականից Աթենքում փաստաբան է աշխատել։ Աշխատել Է Աթենքի և [[Նյու Յորք]]ի իրավաբանական ֆիրմաներում և Եվրոպական հանձնաժողովի իրավաբանական ծառայությունում, երկու տարվա ընթացքում եղել է նախկին վարչապետ [[Կոնստանտինոս Կարամանլիս]]ի իրավական հարցերով հատուկ գործընկերը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 2004 թվականին եղել է Ռեթիմնոյի հետազոտությունների և մշակումների կենտրոնի հիմնադիրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url = http://www.rnews.gr/el/news.php?n=309|title = Όλγα Κεφαλογιάννη - Βουλευτής Ρεθύμνου|date = |accessdate = 2015-09-20|website = |publisher = RNews|last = |first = }}&lt;/ref&gt;։

2006 թվականին նա ստացել է Միջազգային հարաբերությունների մագիստրոսի երկրորդ աստիճան Բոստոնի [[Թաֆթսի համալսարան]]ին կից Ֆլեթչերի իրավունքի և դիվանագիտության դպրոցում&lt;ref name=&quot;PDF&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.olgakefalogianni.gr/page/personal/cv_english.pdf|title=Personal CV|accessdate=2009-03-01|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721082620/http://www.olgakefalogianni.gr/page/personal/cv_english.pdf|archivedate=2011-07-21}}&lt;/ref&gt;։

Նա գրել է «Եվրամիության դերը Կիպրոսի հարցում» վերնագրով գիրք («Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Κυπριακό Ζήτημα»)։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>dcx1bouwszbppuanyo55gx86vcie7qk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նիկի Կերամեոս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>973277</id>
    <revision>
      <id>8492374</id>
      <parentid>8175052</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:45:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3721" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Նիկի Կերամեոս''' ({{lang-el|Νίκη Κωνσταντίνου Κεραμέως}}, {{ԱԾ}}&lt;ref name=mp /&gt;&lt;ref name=mp /&gt;), հույն կին քաղաքական գործիչ և փաստաբան&lt;ref name=mp /&gt;։ Նոր ժողովրդավարություն կուսակցության անդամ է։ 2019 թվականի հուլիսի 9-ից կրթության և կրոնների հարցերով գործող նախարար Միցոտակիսի աշխատասենյակում։ [[Հունաստանի խորհրդարան]]ի պատգամավոր 2015 թվականի հունվարի 25-ից&lt;ref name=mp&gt;{{cite web
 |url         = https://www.hellenicparliament.gr/vouleftes/viografika-stoicheia/?MPId=c7362b4e-73b1-49ee-bcc0-a4340151de8c
 |title       = Νίκη Κωνσταντίνου Κεραμέως
 |lang        = el
 |publisher   = [[Парламент Греции|Βουλή των Ελλήνων]]
 |accessdate  = 2020-03-14
}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1980 թվականի հուլիսի 18-ին Սալոնիկում։ Ստացել է իրավունքի մագիստրոսի աստիճան արբիտրաժային իրավունք [[Հարվարդի համալսարան]]ի իրավագիտության ֆակուլտետում։ Ավարտել է [[Փարիզ]]ի Պանթեոն-Ասաս համալսարանը&lt;ref name=mp /&gt;։

Որպես պրոֆեսոր աշխատել է Պանթեոն-Ասաս համալսարանում առաջին կուրսեցիների դասավանդելով իրավունք։ Աշխատել է որպես իրավաբան Cravath, Swaine &amp; Moore իրավաբանական ընկերությունում՝ [[Նյու Յորք]]ի կենտրոնակայանում։ 2007 թվականից աշխատել է որպես փաստաբան Հունաստանում։ Նա Նյու Յորքի և [[Աթենք]]ի փաստաբանների կոլեգիայի անդամ է։ Հանդիսանում է գործընկեր Kerameus &amp; Partners փաստաբանական ընկերությունում, որի գրասենյակը գտնվում է Աթենքում&lt;ref name=mp /&gt;։

2015 թվականի հունվարի 25-ի խորհրդարանական ընտրություններում ընտրվել է պատգամավոր։ Վերընտրվել է 2015 թվականի սեպտեմբերի 20-ին&lt;ref name=mp /&gt; և 2019 թվականի հուլիսի 7-ին։

2019 թվականի հուլիսի 8-ին Միցոտակիսի աշխատասենյակում ստացել է կրթության և կրոնների նախարարի պորտֆելը։

Ամուսնացած է։ Ունի երկու երեխա&lt;ref name=mp /&gt;։

Ունի պարգևներ բարեգործության անվճար իրավաբանական ծառայությունների համար, որոնք տրամադրել է Նյու Յորքի անօթևաններին&lt;ref name=mp /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web
 |url         = https://www.hellenicparliament.gr/vouleftes/viografika-stoicheia/?MPId=c7362b4e-73b1-49ee-bcc0-a4340151de8c
 |title       = Νίκη Κωνσταντίνου Κεραμέως
 |lang        = el
 |publisher   = [[Парламент Греции|Βουλή των Ελλήνων]]
 |accessdate  = 2020-03-14
}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Հարվարդի իրավունքի դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>jvbim86dxsi5qjzl3trlpih7o71sfwm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հավապտուկ վանքի վիմական արձանագրություններ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>973912</id>
    <revision>
      <id>8492485</id>
      <parentid>7806829</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:22:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5384" xml:space="preserve">Ստորև ներկայացված է [[Արցախի Հանրապետություն]]ում, [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 5 կիլոմետր հարավ, բարձր լեռան գագաթին գտնվող [[Հավապտուկ վանք]]ի վիմական արձանագրությունները&lt;ref&gt;Ս.Գ. Բարխուդարյան, Դիվան հայ վիմագրության, 5հ, էջ 33-36&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=36406&lt;/ref&gt;՝
{{Ազատ}}

== Արձանագրություններ ==

{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
|- valign=bottom
!| #
! width= 300px| Պատկեր 
! width= 25%| Արձանագրության գտնվելու հատված
! width= 50% | Արձանագրություն
|-
|| 1 ||  || Հավապտուկ վանքի բարավորի վրա, 9 տող || 
# ԹՎԻՆ ՈԺԲ
# ԷՐ ՅԻՇԽԱՆՈՒԹԵ
# ՀԱՍԱՆԱ ՈՐԴՈ ՎԱԽՏ
# ԱՆԳԱ ԵՒ ԱՄՈՒՍՆՈ ՆՈՐԱ ՄԱՄՔԱ
# ՆԱ ԵՍ ՅՈՀԱՆ ՔՎԵՐՈՐԴԻ ՏՐ ԳՐԻԳ
# ՈՐՈ ԵՒ ԳԵՒՈՐԳ ԵԲԱՐՒՈՐԴԻ ԵՒ ԱՅԼ ՄԻԱ
# ԲԱՆՔՍ ՇԻՆԵՑԱՔ ԶԵԿԵՂԵՑԻՔՍ Ի ՓԸՐԿՈՒԹԵ
# ՀՈԳՈՅ ՄԵՐՈՑ ԵՒ ՀԻՇԱՏԱԿ ԾՆՈՂԱՑ
# ՄԵՐՈՑ ՈՐՔ ԿԱՐԳԱՅՔ ՅԻՇԵՑԷՔ Ի ՔՍ։
|-
|| 2 ||  || Հավապտուկ վանքի արևմտյան պատի հյուսիսային մասում, 6 տող || 
# ԵՍ ՅՈՀԱՆ ԱՌԱՋՆ
# ՈՐԴ ՍԲ ՈՒԽՏԻՍ ՇԻՆԵՑԻ ԶԵ
# ԿԵՂԵՑԻՔՍ ԵՒ ԿԱՐԳԵՑԻ Բ
# ԱՒՐ ՊԱՏԱՐԱԳ ՏՐ ԳՐԻԳՈՐԻ
# Ի ՏԻՐՈՋՆ ԿԱՏԱՐԻՉՔ
# ԳՐՈՅՍ ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱՅ ԱՄԵՆ։
|-
|| 3 ||  || Հավապտուկ վանքի արևմտյան մուտքից վեր, 16 տող || 
# ՅԱՆՈՒՆ ԱՅ ԵՍ
# ԱԹԱՆԱՍ ՈՐ ԶԳ
# ՈԳՈԻՆ ԵՐԿԻՐՆ ԳՆ
# ԵՑԻ Ի ՀԱՒՈՑ ՊՏՈՒ
# Կ ՏՎԻ ՀԱՅՐ ԳՈՐ
# Գ ԵՒ ԱՅԼ ՄԻԱԲԱ
# ՆՔՍ ՏՎԻՆ Ի ՏԱ
# ՐՈՒՄՆ Գ ԱՒՐ Պ
# ԱՏԱՐԱԳ ՆՈՐ Կ
# ԻՐԱԿԷԻՆ ՈՐ ԶՀՈՂ
# Ն ՅԵԿԵՂԵՑՈՅՍ ՀԱ
# ՆԷ ՑԺԸ ՀԱՅՐԱՊ
# ԵՏԱՑ ՆԶՈՎԱԾ Է ՄԵ
# ՌԱԿԱՒՔ, ԿԵՆԴԱՆ
# ԱՒՔ, ՈՎ ԶԺԱՄ ԽԱՓԱՆ
# Է ԴԱՏԻ Յ ԱՅ։
|-
|| 4 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, 6 տող || 
# ԹԻՒ
# Ն
# ՈԺԳ ԷՐ Ե
# Ս ԽՈՐԻՇԱՀ ԿԱՆԳՆ
# ԵՑԻ ԽԱՉՍ ԱՌՆ ԻՄՈ
# Յ ՔՈՒՐԴԻԿԱՑ։
|-
|| 5 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, ճակատին 5 տող || 
# ԹԻՒՆ ՈԺԶ ԷՐ ԵՍ ՏՐ ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՆԳԸՆ
# ԵՑԻ ԶԽԱՉՍ Ի ՏԱՊԱՆԻ ԵՂԲԱՒՐ ԻՄՈՅ
# ՅՈՒՍԻՓԱՅ ՈՐՔ ԵՐԿՐՊԱ
# ԳԷՔ ՅԱՂԱՒԹՍ ՅԻ
# ՇԵՑԷՔ։
|-
|| 6 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, կոտրված մի քանի մասի, 2 տող || 
# ԹԻՒՍ ՈԼ ԷՐ ԵՍ ՎԱՀՐԱՄ ԿԱՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱ
# ՉՍ ՍԱՐԳԻՍ ՔԱՀԱՆԱ
|-
|| 7 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, խրված հողի մեջ, 7 տող || 
# ՈԼԳ ԵՍ ՀԱՍ
# ԱՆ, ՈՐԴԻ Խ
# ԱՂԲԱԿԱՅ
# ԿԱՆԳՆ
# ԵՑԻ ԶԽԱՉԵՐՍ
# Ի Վ
# ԵՐԱ ՏԱՊԱՆԻ։
|-
|| 8 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, թևերի տակ և ստորին մասում, 8 տող || 
# ԵՍ ՎԱՍ
# ՍԱԿ
# ԿԱՆԳՆԵՑԻ
# ԶԽԱՉՍ Ի ՏԱ
# ՊԱՆԻ ԵՂԲԱՒ
# Ր ԻՄՈՅ ԱԲՈՒ
# ՍԻ ԹԻՒՆ
# ՈԽ։
|-
|| 9 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, թևերի շուրջը և տակին, 17 տող || 
# ԹՈՒԱԿԱՆՆ
# ՈՀԳ
# ԷՐ
# ԵՍ ՋԱ
# ՋՈՒԱ, ՈՐԴԻ
# ԽԱՂԲԱԿԱՅ
# ԿԱՆԳՆ
# ԵՑԻ ԶԽԱՉՍ Ի
# ՏԱՊԱՆԻ Ո
# ՐԴՈՅ
# ԻՄՈՅ ՍՆՊԱ
# ՏԱ 
# ՈՅՔ ԵՐԿ
# ՐՊԱԳԵ
# Ք ՅԱՂԱՒԹՍ
# Ս ՅԻՇԵ
# ՑԷՔ։
|-
|| 10 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, թևերի շուրջը, 12 տող || 
# ՈՀ
# Գ
# ԹՈՒ
# Ա
# ԿԱՆ
# Ն ԷՐ
# ԵՍ ՋԱՋՈՒՌ
# ԿԱՆԳՆԵՑԻ
# ԶԽԱՉՍ
# Ի ՏԱՊԱՆԻ
# ՍՐԴՈ ԻՄՈՅ
# ՀԱՍԱՆԱ։
|-
|| 11 ||  || Հավապտուկ վանքի գերեզմանատան մեջ ընկած խաչքարի վրա, ստորին մասում 6 տող || 
# Ի ԹՎԻՆ ՌՁԱ ԵՍ ԽԱՐԻՓ ԿԱ
# ՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱՉԵՐՍ ՈՐ
# ԴՈՅ ԻՄՈՅ ՍՄԲԱՏԱ ԵՒ
# ՀԱՍԱՆԱ ՈՐ
# ՈՐՔ ԵՐԿՐՊԱԳԷՔ
# ՅԻՇԵՑԷՔ Ի ՔՍ։
|-
|| 12 ||  || Հավապտուկ վանքից արևմուտք ընկած խաչքարի վրա, 3 տող || 
# ԹԻՒՆ ՈՂԵ ՅԱՆՈՒՆ ԱՅ ՅԻՇԽԱՆՈՒԹԵԱՆ
# ՀԱՍԱՆԱՅ ԵՍ ԳԷՒՈՐԳ ԿԱՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱՉՍ
# Ի ՓՐԿՈՒԹԻՒՆ ՀՈԳՈՅ ԻՄՈՅ։
|-
|| 13 ||  || Գանձասար տանող ճանապարհի ձախ կողմում ընկած խաչքարի վրա, 5 տող || 
# ԹԻՒՆ ՈԿ
# ԵՍ ՊԱՏ
# ՐՈՆԻԿ Կ
# ԱՆԳՆԵՑԻ 
# ԶԽԱՉՍ ՀՈԳՈՅ ԻՄՈՅ։
|-
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Վիմական արձանագրություններ]]</text>
      <sha1>k0zoux2l311ofmq95tmwd85ty40dqnt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մանուելա Գրետկովսկայա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>974327</id>
    <revision>
      <id>8492429</id>
      <parentid>7966924</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3358" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Մանուելա Գրետկովսկայա''' ({{lang-pl|Manuela Gretkowska}}, {{ԱԾ}}), լեհ գրող, էսսեիստ, կինոսցենարիստ, [[Ֆելիետոն|ֆելետոնիստ]] և [[Ֆեմինիզմ|ֆեմինիստ]], հասարակական գործիչ։ «Լեհաստանի կանայք» կուսակցության հիմնադիրը։ Ժամանակակից [[Լեհաստան]]ի ամենահայտնի մտավորականներից մեկը։

== Կենսագրություն ==
Ավարտել է [[Կրակովի համալսարան|Կրակովի Յագելոնյան համալսարանի]] փիլիսոփայական ֆակուլտետը։ Այնտեղ համագործակցել է նաև «''brulion''» գրական ամսագրի հետ։ 1988 թվականին մի քանի տարով մեկնել է [[Ֆրանսիա]]։ [[Փարիզ]]ի [[Հասարակական գիտությունների բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Հասարակական գիտությունների բարձրագույն դպրոցում]] ուսումնասիրել է մարդաբանության դասընթաց։ 1987 թվականից ապրել է [[Շվեդիա]]յում։

1990-ական թվականների սկզբին վերադարձել է հայրենիք։ Աշխատել է որպես «[[Elle (ամսագիր)|Elle]]» ամսագրի գլխավոր խմբագրի տեղակալ, այնուհետև ղեկավարել է այդ ամսագրի գրական բաժինը։ «Elle», «[[Cosmopolitan]]», «Wprost», «Politykа» և այլ ամսագրերի մի շարք ֆելետոնների հեղինակ։

== Հասարակական գործունեություն ==
2007 թվականին վերակազմավորել է «Լեհաստանը կին է» հասարակական շարժումը։

Ներկայումս Մանուելա Գրետկովսկայան ապրում է [[Վարշավա]]յից ոչ հեռու։

== Մատենագրություն ==
* ''My zdies' emigranty'' (1991)
* ''Tarot paryski'' (1993)
* ''Kabaret metafizyczny'' (1994)
* ''Podręcznik do ludzi'' (1996)
* ''Namiętnik'' (1998)
* ''Światowidz'' (1998)
* ''Silikon'' (2000)
* ''Polka'' (2001)
* ''Sceny z życia pozamałżeńskiego'' (2003)
* ''Europejka'' (2004)
* ''Kobieta i mężczyźni'' (2007)
* ''Na dnie nieba'' (2007)
* ''Obywatelka'' (2008)
* ''Miłość po polsku'' (2010)
* ''Trans'' (2011)

== Ֆիլմագրություն ==
* ''Szamanka'' (1996)
* ''Egoiści'' (1999)
* ''Miasteczko'' (հեռուստասերիալ)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Գրետկովսկայա, Մանուելա}} 
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ կին գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ սցենարիստներ]]
[[Կատեգորիա:Կրակովի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>e83kvsncjp3xa5jtt0vzi04iszcc5zx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դեյվիդ Բուրլյուկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>974478</id>
    <revision>
      <id>8492693</id>
      <parentid>8483281</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:37:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26042" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գրող}}
'''Դավիթ Բուրլյուկ''' ({{lang-uk|Дави́д Дави́дович Бурлю́к}}, {{ԱԾ}}), ռուսական և ամերիկյան բանաստեղծ, ուկրաինական ծագում ունեցող նկարիչ, հրապարակախոս և գրքերի պատկերազարդող։ Կապված է ֆուտուրիստական, նեո-պրիմիտիվիստական և ռուսական ֆուտուրիստական շարժումների հետ։ Բուրլյուկը հաճախ ներկայացվում է որպես «ռուսական [[ֆուտուրիզմ]]ի հայր»։ [[Վլադիմիր Բուրլյուկ|Վլադիմիր]]{{ref+|Ռուս նկարիչ, ռուսական ֆուտուրիզմի հիմնադիրներից մեկը|Ն}}, [[Նիկոլայ Բուրլյուկ|Նիկոլայ]]{{ref+|Ռուս բանաստեղծ և արձակագիր|Ն}} և [[Լյուդմիլա Բուրլյուկ]]ների{{ref+|Ռուս գեղանկարիչ, գրաֆիկ, գրականագետ|Ն}} եղբայրն է։

== Կենսագրություն ==
=== Վաղ տարիներ ===
Դավիթը ծնվել է [[1882]] թվականին Սեմիրոտովկա ագարակում՝ Ռիբուշկա (այժմ՝ Լեբեդին) թաղամասում, Սունի մարզում, Ռուսական կայսրության [[Խարկով]]ի նահանգում (այժմ՝ [[Ուկրաինա]])։
Ընտանիքը մասամբ ծագել է ուկրաինացի [[կազակներ]]ից, որոնք առաջնային դիրքեր էին զբաղեցնում։ Նրա մայրը ազգությամբ [[բելառուսներ|բելառուսական]] ծագում ուներ&lt;ref name=&quot;new&quot;&gt;Pg. 77, ''Nabokov and his fiction: new perspectives'' By Julian W. Connolly&lt;/ref&gt;։ Նա ուներ երկու եղբայր և երեք քույր՝ Վլադիմիրը, Նիկոլայը, Լյուդմիլան, Մարիաննան և Նադեժդան։

Մանկության տարիներին խաղալիք թնդանոթի հետ խաղալու ժամանակ հարազատ եղբայրը պատահաբար զրկել է Դավիթին աչքից։ Հետագայում նա ապակյա աչքով էր, որը դարձել էր նրա ոճի մի մասը։

=== Կրթություն, կարիերա ===
[[File:Poshechina obshestvennomu vkusu.jpg|thumb|right|200px|Բուրլյուկը աջից 2-րդը]]
[[File:David Burliuk Futurist 1910s.jpg|thumb|left|160px|Բուրլյուկը 1910-ական թվականներին]]
3 տարի ([[1895]]-[[1898]] թվականներին) սովորել է Տամբովի տղամարդկանց վարժարանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tstu.ru/r.php?r=tgtu.general.arxit.sov116|title=ТГТУ - Университет - Общая информация - Памятники истории и культуры|website=www.tstu.ru|accessdate=2020-07-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://marina-klimkova.livejournal.com/172455.html|title=Как Давид Бурлюк стал первым учеником тамбовской гимназии|website=marina-klimkova.livejournal.com|accessdate=2020-07-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;cyberleninka.ru&quot;&gt;{{Статья|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/genialnyy-david-burlyuk-k-voprosu-o-tambovskih-kulturnyh-svyazyah|автор=Желтова Н.ю|заглавие=«Гениальный давид Бурлюк»: к вопросу о тамбовских культурных связях|год=2013|издание=Филологическая регионалистика|выпуск=2 (10)|issn=2074-7292}}&lt;/ref&gt;։ 1898-[[1910]] թվականներին սովորել է [[Կազան]]ի և [[Օդեսայի Գեղարվեստի դպրոց]]ներում, Մունիչի Թագավորական ակադեմիայում։ Տպագիր դեբյուտը [[1899]] թվականին էր։ [[Գեղանկարչություն]] է ուսումնասիրել [[Գերմանիա]]յում, [[Մյունխեն]]ում։ Նա իր առինքնող բնավորությամբ ճանաչվել է [[Անտոն Աժբե]]ի` Մունիչի ակադեմիայի պրոֆեսորի կողմից, որը նրան կոչել է «հիանալի տափաստանային ձի»&lt;ref&gt;[http://ukrainianmuseum.org/burliuk/?q=node/1 'About David Burliuk'] — biography from the ''Futurism and After: David Burliuk, 1882–1967'' exhibition&lt;/ref&gt;։

[[1908]] թվականին «Զվենո արթ»-ը [[Կիև]]ում կազմակերպել է նրա, Վլադիմիր Բարանով Ռոսինի, Ալեքսանդր Բոգոմազովի, իր եղբայր Վլադիմիր Բուրլյուկի և Ալեքսանդրա Էքստերի ցուցահանդեսը։ [[1909]] թվականին Բուրլյուկը նկարել է իր ապագա կնոջը` Մարուսյային, ժայռերի և ծաղիկների ֆոնի վրա (Քրիմիա թերակղզում)։ Դրանից հետո շատ անգամներ է կնոջը պատկերել։ Առանց կասկածի երկու երազ տիրում էր նրա սիրտին ամբողջ կյանքում` կնոջ դեմքը և հայրենիքի պատկերը (նախ Ուկրաինայի, հետո նաև իր որդեգրած երկրի ([[ԱՄՆ]])։

1910 թվականին Բուրլյուկի և նրա եղբայրների կողմից Խերսոնի հարևանությամբ գտնվող իրենց կալվածքում հիմնադրվել է Հիլլեայի ֆուտուրիստական ​​գրական խմբակը։ Խմբին արագորեն միացել են [[Վասիլի Կամենսկի]]ն և [[Վելիմիր Խլեբնիկով]]ը, որոնց 1911 թվականին միացել է [[Վլադիմիր Մայակովսկի]]ն&lt;ref name=&quot;handbook&quot;&gt;Victor Terras, ''Handbook of Russian Literature'' (Yale University Press, 1990), s.v. &quot;Hylaea&quot;, p. 197.&lt;/ref&gt;), ում հետ [[1911]]-[[1914]] թվականներին սովորել է [[Մոսկվայի նկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարան]]ում։

[[1912]] թվականի դեկտեմբերին Դավիթ Բուրլյուկը դարձել է «Մի ապտակ՝ ի դեմս հանրային ճաշակի» ստեղծագործության համահեղինակը (Հիլլեայի մյուս անդամների հետ), որտեղ խոսվում էր ռուսական ֆուտուրիզմի մասին (ռուս բանաստեղծների և նկարիչների շարժում, որոնք ընդունեցին [[Ֆիլիպո Մարինետտի]]ի ֆուտուրիստական սկզբունքները)։

[[1913]] թվականինին նրան վտարել են ակադեմիայից։ Նույն թվականին Բուրլյուկը հիմնեել է ֆուտուրիստ գրողների` Հիլլեայի հրատարակչական ձեռնարկությունը։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ նրան չեն զորակոչել, քանի որ ձախ աչքը չկար։ Ապրել է [[Մոսկվա]]յում, գրել է բանաստեղծություններ, աշխատել տարբեր թերթերում, նկարեել։ [[1915]] թվականին Դավիթ Բուրլյուկը հրատարակել է «Աջակցություն գարնան մուսաներին» գիրքը` նկարազարդումներով հանդերձ։ Նույն թվի գարնանը հայտնվել է [[Ուֆա]]յի նահանգում (Սամարո-Զլատոուստովի երկաթուղու Իգլինո կայարան), որտեղ գտնվում էր նրա կնոջ կալվածքը։ Այդ ընթացքում նրա մայրը՝ Լյուդմիլա Իոսիֆի Միխնևիչը, ապրել է [[Բուզդյակ]]ում՝ Ուֆայից 112 կմ հեռավորության վրա։ Այստեղ անցկացրած երկու տարվա ընթացքում նա հասցրել է ստեղծել մոտ երկու հարյուր կտավ։ Դրանցից 37-ը կազմում են [[20-րդ դար]]ասկզբի ռուսական արվեստի հավաքածուի էական և ամենապայծառ մասը, որը ներկայացված է [[Բաշկիրիայի Մ. Վ. Նեստերովի անվան գեղարվեստի պետական թանգարան]]ում։ Բուրլյուկի ստեղծագործությունների այս թանգարանային հավաքածուն հանդիսանում է Ռուսաստանում նրա գեղանկարչության ամենաընդգրկուն և որակյալ հավաքածուներից մեկը։ Նա հաճախ է գնացել Ուֆա, այցելել Ուֆայի գեղարվեստական խմբակ, իր շուրջը համախմբել բաշկիրցի երիտասարդ նկարիչներին։ Այստեղ նա ընկերացել է նկարիչ [[Ալեքսանդր Տյուլկին]]ի հետ։

1915-[[1917]] թվականներին նա բնակվել է Ուրալում, հաճախակի ուղևորություններ է կատարել դեպի Մոսկվա և [[Սանկտ Պետերբուրգ]]&lt;ref name=ARR&gt;Stephanie Barron and Maurice Tuchman, ''The Avant-Garde in Russia, 1910-1939: New Perspectives.'' Los Angeles, CA: Los Angeles County Museum of Art, 1980; pg. 128.&lt;/ref&gt;։

[[1916]] թվականին նրա եղբայրը՝ Վլադիմիր Բուրլյուկը զորակոչվել է զինծառայության, իսկ 1917 թվականին սպանվել է [[Սալոնիկի ռազմաճակատ]]ում։ [[1918]] թվականին Բուրլյուկը հրաշքով խուսափել է Մոսկվայում անարխիստների ջարդերի ու գնդակահարությունների ժամանակ զոհվելուց և կրկին մեկնել է Ուֆա։ 1918-[[1920]] թվականներին նա Վ.Կամենսկու և Վ. Մայակովսկու հետ շրջագայել է Ուրալում, [[Սիբիր]]ում, [[Հեռավոր Արևելք]]ում։ [[1919]] թվականի հունիսին հասել է [[Վլադիվոստոկ]], ընտանիքը հաստատվել է աշխատանքային բնակավայրում՝ Բուսսեի բլուրի հյուսիս-արևելյան լանջին (Շիլկինսկայա փողոց)։

1920 թվականին գաղթել է [[Ճապոնիա]], որտեղ ապրել է երկու տարի՝ ուսումնասիրելով Արևելքի մշակույթը և զբաղվելով գեղանկարչությամբ։ Այստեղ նա նկարել է մոտ 300 նկար ճապոնական մոտիվներով, որոնց վաճառքից ստացված գումարը բավականացրել է [[Ամերիկա]] տեղափոխվելու համար։ [[1922]] թվականին հաստատվել է ԱՄՆ-ում&lt;ref name=ARR /&gt;։

[[1925]] թվականին Բուրլյուկը եղել է Ուկրաինայի Վարպետների հեղափոխական ասոցիացիայի (ARMU) հիմնադիրը Ալեքսանդր Բոգոմազովի, Վասիլի Երմիլովի, Վարդան Միլերի, Ալեքսանդր Խվոստինկովի և Պալմով Վիկտորի հետ։ [[1927]] թվականին մասնակցել է [[Լենինգրադ]]ի (Սանկտ Պետերբուրգ) Ռուսական թանգարանում բացված «Վերջին գեղարվեստական միտումներ» ցուցահանդեսին [[Կազիմիր Մալևիչ]]ի, [[Ալեքսանդր Շևչենկո]]յի և [[Վլադիմիր Տատլին]]ի հետ։

Դավիթ Բուրլյուկը հեղինակ է կենսագրական [[Սկետչ|սքետչներ]]ի («Իմ նախնիները, քառասուն տարեկան. 1890-1930»):

=== Ուշ տարիներ ===
[[Պատկեր:Onya_La_Tour_1963_at_her_home_St_Blue_Clouds_House_photo_by_Eric_Martz.jpg||thumb|200px|Օնյա լա Տուր. 1963 թվական]]
[[1930]]-ական թվականներին Օնյա լա Տուրը ժամանակակից արվեստի կրքոտ կոլեկցիոներ էր, որը ձեռք է բերել Բուրլյուկի առնվազն հարյուր գործ։

[[1940]] թվականին Բուրլյուկը դիմել է խորհրդային կառավարությանը` հայրենիք այցելելու խնդրանքով։ Փոխարենը նա առաջարկել է արխիվային նյութերի զգալի հավաքածու, որոնք վերաբերել են իր ժամանակակցին և ընկերոջը՝ [[Վլադիմիր Մայակովսկի|Վլադիմիր Մայակովսկուն]]. հավաքածուն Բուրլյուկն առաջարկել է նվիրաբեերել Մայակովսկու թանգարանին, ինչպես նաև ավելի քան 100 բնօրինակ կտավներ։ Նրա հարցումները մերժվել են։ Նրան թույլատրվել է այցելել [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային Միություն]] միայն [[1956]] և [[1965]] թվականներին։

[[1945]] թվականին կազմակերպվել է ցուցահանդես Նյու Յորքի Irving Place թատրոնում։

[[1949]] թվականին ամուսինները ճանապարհորդություն են կատարել Ֆրանսիայի հարավում՝ [[Վան Գոգ]]ի հետքերով։ [[1962]] թվականին ուղևորվել են [[Ավստրալիա]], որտեղ նա ցուցահանդես է ունեցել [[Բրիսբեն]]ի Moreton պատկերասրահներում։ Դա նրա ավստրալիական միակ ցուցահանդեսն էր։ Այդտեղ մնալու ընթացքում Բուրլյուկն արել է մի քանի էսքիզներ և աշխատանքներ ավստրալիական տեսարաններով։ Եղել են [[Իտալիա]]յում, այցելել [[Պրահա]], որտեղ ապրում էր քույրը։ [[1937]]-[[1966]] թվականներին Բուրլյուկն ու կինը՝ Մարուսյան (1894-1967), լույս են ընծայել Color &amp; Rhyme («Գույն և հանգ») ամսագիրը, մասամբ անգլերեն, մասամբ ռուսերեն, 4-ից մինչև 100 էջ ծավալով, իր գեղանկարչական աշխատանքներով, բանաստեղծություններով, գրախոսություններով, ֆուտուրիստական ստեղծագործությունների վերարտադրություններով և այլն։

Դավիթ Բուրլյուկը ապրել է [[Լոնգ Այլենդ]]ի Հեմփթոն-Բեյսում մոտ 20 տարի մինչև մահը՝ [[1967]] թվականի [[հունվարի 15]]-ը։ Նրա մարմինը դիակիզվել է ըստ կտակի և քամուն է տրվել հարազատների կողմից Ատլանտյան ջրերի վրա լաստանավի նավակողից։ Նրա տունը և ստուդիան դեռ կան:Ժառանգները մինչ օրս ապրում են ԱՄՆ-ում և [[Կանադա]]յում։

[[Ելենա Շվարց]]ը նրա մահվան մասին լուրին արձագանքել է բանաստեղծությամբ.

О русский Полифем!
Гармонии стрекало
Твой выжгло глаз,
Музыка сладкая глаза нам разъедала,
Как мыло, и твой мык не слышен был
для нас.

== Հետաքրքիր փաստեր ==
Տարագրության մեջ Բուրլյուկը, անշուշտ, կարոտ էր զգում հայրենիքի հանդեպ («morbus rossica»)&lt;ref name=&quot;cyberleninka.ru&quot;/&gt;, ձգտում էր շփվել Ռուսաստանի հետ, այդ պատճառով հաճույքով արձագանքեց տամբովյան երիտասարդ գավառագետ և կոլեկցիոներ Ն. Ա. Նիկիֆորովի նամակին, որը «բախտին ապավինելով՝ լուր ուղարկեց Բուրլյուկին Ամերիկա, նա արձագանքեց, սկսվեց նամակագրություն, որը հետո վերաճեց բարեկամության հեռավորության վրա»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vrn.kp.ru/daily/23472/165606/|title=Коллекционер Сергей ДЕНИСОВ: Тамбову не нужен знаменитый друг Маяковского!|author=Комсомольская правда {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2005-03-03|accessdate=2020-07-07}}&lt;/ref&gt;։ Այդ նամակագրությունը շարունակվել է երկար տարիներ։ ԽՍՀՄ ժամանումներից մեկի ժամանակ տեղի է ունեցել նրանց հանդիպումը [[Մոսկվա]]յում։ Երկու անգամ էլ Բուրլյուկին ակնհայտորեն չի հաջողվել այցելել [[Տամբով]] արգելքների պատճառով, թեև հայտնի է, որ նա խնդրել է այդ մասին և երկրորդ ուղևորության ժամանակ գրեթե թույլտվություն է ստացել։ Այս հանդիպման ընթացքում Նիկիֆորովին են հանձնվել զգալի քանակությամբ աշխատանքներ։ Բացի այդ, Բուրլյուկը պարբերաբար Նիկիֆորովին Տամբով էր ուղարկում իր ստեղծագործությունների բնօրինակները, ամսագրեր։

Ներկայումս Նիկիֆորովի և Բուրլյուկի ծանոթության հանգամանքներն ու փոխհարաբերությունները մինչեւ վերջ հստակ չեն, գոյություն ունեն նրանց կապի մասին տարբեր վարկածներ. երկու մտերիմ մարդկանց բարեկամություն (Բուրլյուկը նրա մեջ տեսել է այն մարդուն, որը ունակ է ապագա սերունդների համար պահպանել իր և հեռացած Ռուսաստանի մասին հիշողությունը), Բուրլյուկի կողմից Նիկիֆորովի պաշտոնական որդեգրումը՝ ստեղծագործական ժառանգությունը փոխանցելու նպատակով, Նիկիֆորովի ծնունդը Բուրլյուկի արտամուսնական կապից (կան տեղեկություններ, որ այս տարբերակը տարածվում էր Նիկիֆորովի կողմից&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Леонард Гендлин|заглавие=Перебирая старые блокноты|ответственный=|год=|часть=Плач по России (Д. Д. Бурлюк)|издание=|место=|издательство=|страницы=|страниц=|isbn=}}&lt;/ref&gt;), Նիկիֆորովի իսկական որդեգրումը (կոլեկցիոներ Ս. ն. Դենիսովը պնդում է, որ տեսել է որդեգրման մասին փաստաթուղթ), Նիկիֆորովի անբարեխիղճ վարքագիծը՝ օգուտ քաղելու նպատակով (նրա կողմից թերթերում եղած անհավանական պատմությունների շարադրանքով սադրանքների մասին հաղորդել է&lt;ref&gt;{{Статья|ссылка=https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%91%D1%83%D1%80%D0%BB%D1%8E%D0%BA,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;oldid=95832388|заглавие=Никифоров-Бурлюк, Николай Алексеевич|год=2018-10-27|язык=ru|издание=Википедия}}&lt;/ref&gt; բանաստեղծ-ֆուտուրիստ [[Սերգեյ Բիրյուկով]]ը)։

Հետագայում Բուրլյուկի հիմնադրամը փոխանցվել է Տամբովի մեկ այլ կոլեկցիոներ Ս. ն. Դենիսովին (մի մասը իր կյանքի օրոք Նիկիֆորովի կողմից, մյուս մասը՝ նրա մահից հետո)։ Ս. ն. Դենիսովի մասնավոր հավաքածուում, այդ թվում Նիկիֆորովի հավաքածուից հավաքված, պահվում են Տամբովի հասցեատերերին ուղղված մոտ 3000 նամակներ, ինչպես նաև Բուրլյուկի գրքերն ու նկարները։ Այս հավաքածուի հիման վրա [[2005]] թվականին Տամբովի երկրագիտական թանգարանում տեղի ունեցավ «Դավիթ Բուրլյուկ։ Նկարչություն, գրաֆիկա» ցուցահանդեսը, իսկ [[2011]] թվականին Դենիսովի սեփական միջոցներով հրատարակվեց Բուրլյուկի նամակների ընդարձակ ժողովածու։

== Ժառանգություն ==
Ռուսական պոեզիայում Բուրլյուկը համարվում է ռահվիրա։ [[1990]] թվականին ֆուտուրիստական պոեզիայի ռուսական ակադեմիան սահմանել է Դավիթ Բուրլյուկի անվան ամենամյա մրցանակ՝ փորձարարական պոեզիայի համար&lt;ref&gt;[http://avantgarde.narod.ru/otmetina.htm David Burliuk Prize Homepage]&lt;/ref&gt;։

== Զանգվածային մշակույթում ==
* Բուրլյուկը հայտնվում է Վլադիմիր Մայակովսկու «Շալվարով ամպը» (1915) պոեմ-խորհրդանիշի երրորդ մասում։
* Բուրլյուկի կտավը (ամենայն հավանականությամբ՝ երևակայական) հայտնվում է Čapaev վեպում։ Նկարն արված է որպես սև մակագրություն Աստված բառի տրաֆարետի միջոցով։

== Հիշատակ ==
* [[Բրուքլին]]ում ստեղծվել է Դավիթ Բուրլյուկի թանգարան։
* Զաումի Միջազգային ակադեմիան ամեն տարի հանձնում է բանաստեղծական մրցանակ, որը կոչվում է [[Ռուսական ֆուտուրիզմի հոր՝ Դավիթ Բուրլյուկի անվան միջազգային նշաձող|Դավիթ Բուրլյուկի անվան միջազգային նշաձող]]&lt;ref&gt;[http://avantgarde.narod.ru/otmetina.htm Сайт премии]&lt;/ref&gt;։
* Հուշատախտակներ են տեղադրվել [[Կազան]]ում և [[Օդեսա]]յում (Պրեոբրաժենսկայա փող., 9&lt;ref&gt;[http://ofam.od.ua/php/arhiv2.php?dates=2016-09-01 Открытие мемориальной доски Давиду Бурлюку]&lt;/ref&gt;)։

== Պատկերասրահ ==
'''Դավիթ Բուրլյուկի աշխատանքներից'''
&lt;gallery heights=&quot;150px&quot;&gt;
Պատկեր:Benedict Livshits by David Burlyuk engraving 1911.jpg|[[Բենեդիկտ Լիվշիթս]] (1911)
Պատկեր:David Burliuk Cossack Mamay.jpg|[[Քոսակ Մամայ]] (1912)
Պատկեր:V.Burlyk by D.Burlyuk (1913, from Trebnik troikh).jpg|Վ. Բուրլյուկ (1913)
Պատկեր:N.Burlyuk by D.Burlyuk (1913, from Sbornik troikh).jpg|Ն. Բուրլյուկ (1913)
Պատկեր:D d burliuk prikhod vesny i leta 1914.jpg|Գարնան և ամռան գալուստը (1914)
Պատկեր:David Burliuk Dokhlaya Luna 1914.jpg|Դոկլայա Լունա (1914)
Պատկեր:V. Kamenskiy by D. Burluk (1917).jpg|Վասիլի Կամենսկու նկարը (1917)
&lt;/gallery&gt;

== Նշումներ ==
{{ծանցանկ|group=&quot;Ն&quot;}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.ukrainianmuseum.org/burliuk/ Exhibition ''Futurism and After: David Burliuk, 1882-1967'' The Ukrainian Museum in New York, USA. October 31, 2008 - April 26, 2009]
*[http://en.uartlib.org/books/david-burliuk-russian-art-in-america/ David Burliuk. Russian Art in America. New York, 1928.]
*[http://www.ukrainianmuseum.org/ex_061105crossroads.html Exhibition ''Crossroads: Modernism in Ukraine, 1910-1930'',(2006-2007) The Ukrainian Museum in New York, USA.]
*[https://web.archive.org/web/20070930031538/http://www.ukrweekly.com/Archive/2001/290124.shtml REVISITING THE PAST: David Burliuk, father of Ukrainian Futurism in America]
*[http://www.figureworks.com/20thcentury/burliuk.html Figureworks.com/20th Century work&lt;!-- bot-generated title --&gt;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191116171018/http://www.figureworks.com/20thcentury/burliuk.html |date=2019-11-16 }} at www.figureworks.com
*[http://www.albany.edu/offcourse/issue41/cigale_translations2.html#burlyuk English translations of 4 poems, 1910-1915]
*[https://web.archive.org/web/20131212103645/http://www.em-review.com/issues/2012/%28em%29_issue_1_F2012.pdf Includes English translations of four poems, 109-112]
*[http://nationaltranslationmonth.tumblr.com/post/76356120439/david-burlyuk-translated-from-the-russian-by-alex English translations of 5 poems, 1910-1916]
*[http://uartlib.org/en/david-burliuk-biographical-sketch/ David Burliuk: Biographical sketch] {{Webarchive|url=https://archive.today/20150129084314/http://uartlib.org/en/david-burliuk-biographical-sketch/ |date=2015-01-29 }}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բուրլյուկ, Դեյվիդ}}
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ռուս բանաստեղծներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ռուս նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիայի անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Փարիզի գեղարվեստի ազգային բարձրագույն դպրոցի շրջանավարտներ]]</text>
      <sha1>twervngxqtnd7rev9exku04cizvpgoi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գործողության գեղանկարչություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>975261</id>
    <revision>
      <id>8492616</id>
      <parentid>7763606</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:00:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>212</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Cucharismo_Pintura_Nico_Huidobro.JPG&quot; Ֆայլը Ջնջվել է: Վիքիպահեստում՝ [[commons:User:Didym|Didym]] մասնակցի կողմից: Պատճառը սա է՝ [[:c:COM:VRT|No permission]] since 2 July 2022:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18577" xml:space="preserve">'''Գործողության գեղանկարչություն''' ({{lang-en|Action Painting}}), վերացական էքսպրեսիոնիզմի ուղղություն (ոճ)։ Գործողության գեղանկարչության իմաստը  կայանում է նրանում, որ նրա հիմնական նպատակը հենց ստեղծագործման ընթացքն է, այլ ոչ թե արդյունքը։ Ավանդական տեխնիկայի փոխարեն (օրինակ՝ վրձնի միջոցով ներկի տարածում) ներկը լցվում է, ցրցողվում և այսպես շարունակ, ինչը թույլ է տալիս բացահայտել նկարչի [[ենթագիտակցություն]]ը։

== Պատմություն ==
Ոճը լայնորեն տարածվել է 1940-ական թվականներից մինչև 1960-ականների սկիզբը, և սերտորեն կապված է վերացական էքսպրեսիոնիզմի հետ (որոշ քննադատներ «գործողության գեղանկարչություն» և «վերացական էքսպրեսիոնիզմ» տերմինները օգտագործել են փողհամարժեք ձևով)&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thoughtco.com/art-history-definition-action-painting-183188|title=Art History Definition: Action Painting|website=ThoughtCo|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://painting.about.com/od/artglossarya/g/defactionpaint.htm|title=''Art Glossary: Action Painting''|author=Boddy-Evans|first=Marion|publisher=About.com|accessdate=2006-08-20}}&lt;/ref&gt;։ Նաև ոճը հաճախ համեմատվում է ֆրանսիական [[տաշիզմ]]ի հետ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Այս ուղղության հետ սերտորեն կապված է Նյու Յորքի Ամերիկյան վերացական էքսպրեսիոնիզմի դպրոցը (1940-1950 թթ.)&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.visual-arts-cork.com/history-of-art/action-painting.htm|title=Action Painting Technique: Definition, Characteristics|website=www.visual-arts-cork.com|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;։

Տերմինը 1952 թվականին առաջին անգամ օգտագործեց ամերիկացի քննադատ Հարոլդ Ռոզենբերգը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.poetrymagazines.org.uk/magazine/record.asp?id=9798|title=''The American Action Painters''|author=Rosenberg|first=Harold|publisher=poetrymagazines.org.uk|accessdate=2006-08-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410120628/http://www.poetrymagazines.org.uk/magazine/record.asp?id=9798|archivedate=2016-04-10}}&lt;/ref&gt; «The American Action Painters» հրապարակախոսական ուրվագծում&lt;ref&gt;Stokstad, Marilyn, 2008, ''Art History'', 3:d edition, London, Pearson Education, p. 1133.&lt;/ref&gt;, ինչը Նյու Յորքի դպրոցի նկարիչների և քննադատների գեղագիտական հեռանկարում լուրջ տեղաշարժ նշանակեց։ Ռոզենբերգի խոսքով՝ կտավը դարձավ «գործողության ասպարեզ»&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.artsy.net/gene/action-painting|title=Action Painting {{!}} Artsy|website=www.artsy.net|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;։ Գործողության գեղանկարչության տարբերակիչ առանձնահատկությունն այն էր, որ նկարի ստեղծման գործընթացն ու միջոցները ավելի կարևոր նշանակություն են ստացել, քան վերջնական արդյունքը&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;։ Չնայած, Ռոզենբերգը «գործողության գեղանկարչություն» տերմինն օգտագործել է միայն 1952 թվականին, գործողության տեսությունը նա մշակել է 1930-ականներից&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=The Tragic Image: Action Painting Refigured |ссылка=https://cod.idm.oclc.org/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&amp;db=vth&amp;AN=64112998&amp;site=ehost-live&amp;scope=site |издание=Oxford Art Journal |том=34 |страницы=227—246 |язык=und |автор=Robert; Slifkin |месяц=6 |год=2011}}&lt;/ref&gt;։ Այն ժամանակ, երբ վերացական էքսպրեսիոնիստները, ինչպիսիք են [[Ջեքսոն Պոլլոք]]ը, Ֆրանց Կլեյնը և Վիլեմ դե Կունինգը, վաղուց և առանց շփոթության դիտեցին նկարը որպես ասպարեզ, որի վրա պետք է կատարել արարման գործողությունը, ավելի վաղ քննադատները, որոնք համակրում են իրենց գործին, ինչպիսիք են Կլեմենտ Գրինբերգը, կենտրոնացած է այդ աշխատանքների «օբյեկտիվության» վրա։ Կլեմենտ Գրինբերգը նաև ազդեցություն է ունեցել գործողության գեղանկարչության քննադատության մեջ, կենտրոնանալով ստեղծագործական պայքարի վրա, որի վկայությունը, ինչպես նա է պնդում՝ գեղանկարչության մակերևույթն է&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;։ Գրինբերգի համար, հենց նկարների մակերևույթի վրա ներկերի և յուղի խտությունների նյութականությունն էին հանդիսանում նրանց հասկանալու բանալին&lt;ref&gt;Clement Greenberg, «Post Painterly Abstraction»&lt;/ref&gt;։

Ռոզենբերգի քննադատությունը շեշտադրումն օբյեկտից ուղղեց բուն պայքարին, իսկ ավարտված նկարը՝ միայն ֆիզիկական դրսևորում էր, արվեստի իրական ստեղծագործության մի տեսակի մնացորդ, որը եզրափակվում էր նկարելու գործընթացում։ Նոր ուսումնասիրությունները նաև առաջին պլան են բերում նկարիչ-սյուրռեալիստ Վոլֆհանգ Պաալենին, ով առաջին անգամ օգտագործեց «գործողություն» տերմինն այս իմաստով և այդ տերմինի օգտագործման հետ ստեղծեց սուբյեկտիվ պայքարի տեսությունը։ Իր տեսության մեջ Պաալենը խոսում էր նայողից կախված տարածության հնարավորությունների մասին, որում նկարիչը «գործում է» ինչպես էքստատիկ ծիսակատարության մեջ։ Նա մտածում էր քվանտային մեխանիկայի գաղափարների մասին, ինչպես նաև օգտագործվում էր տոտեմիստական տեսության և [[Բրիտանական Կոլումբիա]]յի բնիկ-հնդկական գեղանկարչության տարածական կառուցվածքի յուրահատուկ մեկնաբանություններ։ Նրա ''Totem Art'' հրապարակախոսական ուրվագիծն (1943) զգալի ազդեցություն է ունեցել այնպիսի արվեստագետների վրա, ինչպիսիք են. [[Մարթա Գրեմ]]ը, Բերնետ նյումանը, Իսամու Նոգուտին, [[Ջեքսոն Պոլլոք]]ը և [[Մարկ Ռոթկո]]ն։ Պաալենը տոտեմիկ արվեստի բարձրարվեստ տեսլականը նկարագրում է որպես ծիսական «գործողության» մաս, որը հոգեկան կապեր ունի գենետիկ հիշողության և մայրական գծով նախնիներին երկրպագելու հետ&lt;ref&gt;Andreas Neufert, ''Auf Liebe und Tod, Das Leben des Surrealisten Wolfgang Paalen'', Berlin (Parthas) 2015, S. 494ff.&lt;/ref&gt;։

1950-1960-ական թվականներին Ռոզենբերգի կողմից արվեստի, որպես գործողություն, այլ ոչ թե օբյեկտի, որպես գործընթացի, այլ ոչ թե արդյունքի վերասահմանումը հավանություն ստացավ և սկիզբ դրեց մի շարք հիմնական գեղարվեստական ուղղությունների, սկսած հեփինինգից և ֆլյուկսուսից, մինչև [[կոնցեպտուալ արվեստ]], [[փերֆորմանս]], [[Ինստալյացիա (արվեստ)|ինստալյացիա]] և լենդ-արտ։

== Պատմական կոնտեկստ ==
Նոր ոճը սկսեց զարգանալ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո։ Եվրոպայում տնտեսությունն ու մշակույթը ավերվել էին, ինչից օգտվեց ամերիկյան կառավարությունը, որպեսզի հաստատի իր գերիշխող դիրքը&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{статья |заглавие=What the Mind's Eye Sees: Action painters were postwar exemplars of American individualism |ссылка=https://cod.idm.oclc.org/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&amp;db=vth&amp;AN=31308622&amp;site=ehost-live&amp;scope=site |издание=American Scholar |том=77 |страницы=113—117 |язык=en |тип=journal |автор=Jason Edwards; Kaufman}}&lt;/ref&gt;։ Որպես հետպատերազմյան գեղագիտական [[էքսպրեսիոնիզմ]]ի վերածննդի հետևանք, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում, և, մասնավորապես [[Նյու Յորք]]ում, առաջացավ գործողության գեղանկարչությունը։ Այն հայտնվել է մի աշխարհում, որտեղ ծաղկում էին [[քվանտային մեխանիկա]]յի և [[Հոգեվերլուծություն|հոգեվերլուծության]] գաղափարները, փոխվում էր նյութական և հոգեբանական աշխարհների մարդկանց ընկալումը, իսկ քաղաքակրթությունը ձգտում էր աշխարհը հասկանալ ինքնագիտակցության բարձրացման միջոցով։

Գործողության գեղանկարչության ամերիկյան ներկայացուցիչները հաճախ մտածում էին արվեստի բնության և դրա գոյության պատճառների մասին, փորձելով հասկանալ նոր արվեստի արժեքը&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;։ Նախորդ փուլում [[Վասիլի Կանդինսկի|Կանդինսկու]] և [[Պիտ Մոնդրիան|Մոնդրիան]]ի արվեստը գեղանկարչությունն ազատագրեց օբյեկտների պատկերներից և փոխարենը կերպարները փորձում էր բացահայտել նայողի ներսում գեղագիտության, հույզերի և զգացմունքների միջոցով։ Գործողության գեղանկարչությունը ևս մեկ քայլ է կատարել դեպի առաջ, որպես հիմք օգտագործելով [[Ենթագիտակցություն|ենթագիտակցության]] մասին [[Կարլ Գուստավ Յունգ|Յունգ]]ի ու [[Զիգմունդ Ֆրոյդ|Ֆրոյդ]]ի գաղափարները։ Նկարիչներից շատերը հետաքրքրվել են Կարլ Յունգի նախաձևային կերպարների ուսումնասիրություններով և նկարների ստեղծման համար օգտագործել են սեփական ներքին պատկերացումները&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;։ Յունգի հետ մեկտեղ սկզբնական փուլում գործողության գեղանկարչության վրա ազդեցություն են ունեցել Զիգմունդ Ֆրեյդը և [[սյուրռեալիզմ]]ը&lt;ref name=&quot;:4&quot;/&gt;։ Ստեղծված նկարները նախատեսված չէին առարկաների կամ կոնկրետ հույզերի ցուցադրման համար։ Փոխարենը, նրանք թույլ են տվել նայողին դիպչել ենթագիտակցական խորը թաքնված երևույթների, առաջ բերելով սկզբնական զգացմունքներ և բացահայտելով սկզբնօրինակ վիզուալ լեզվի կոլեկտիվ զգացում։ Դա ձեռք էր բերվում նրանով, որ նկարիչը նկարում էր «անգիտակցաբար», ինքնաբուխ կերպով, ստեղծելով մերկ հույզերի ու գործողությունների հզոր ասպարեզ։ Գործողության գեղանկարչությունը գտնվում էր ավտոմատացման վրա սյուրռեալիստական շեշտադրման ակնհայտ ազդեցության տակ, որը նաև օգտագործել է հոգեվերլուծության մեթոդներ։ Կարեւոր ներկայացուցիչներ։ Այս հայեցակարգի գեղարվեստական ստեղծագործության նկարիչներ էին [[Խոան Միրո]]ն և [[Անդրե Մասոն]]ը։ Սակայն գործողության գեղանկարչությունը ստիպեց սյուրռեալիզմին ևս մեկ քայլ առաջ գնալ։

== Ոճի ներկայացուցիչներ ==
{{սյուն|2}}
* Ֆրենկ Ավրեյ Ուիլսոն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.whitfordfineart.com/artists/95-frank-avray-wilson/biography/|title=Frank Avray Wilson biography|website=Whitford Fine Art|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Նորման Բլյում&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.artnet.com/art-world/norman-bluhm-496676|title=Why Haven't You Heard of Norman Bluhm?- artnet News|date=2016-06-08|website=artnet News|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Ջեյմս Բրուկս&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.michaelrosenfeldart.com/artists/james-brooks-1906-1992|title=James Brooks (1906-1992) - Artists - Michael Rosenfeld Art|author=Exhibit-E|website=www.michaelrosenfeldart.com|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Նիկոլաս Կարոնե&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lorettahoward.com/artists/carone|title=Nicolas Carone {{!}} Loretta Howard Gallery|website=lorettahoward.com|lang=en|accessdate=2018-05-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180504160023/http://lorettahoward.com/artists/carone|archivedate=2018-05-04|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;
* Էլեյն դե Կունինգ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.colorado.edu/gendersarchive1998-2013/2003/09/01/elaine-de-kooning-portraiture-and-politics-sexuality|title=Elaine de Kooning, Portraiture, and the Politics of Sexuality|date=2003-09-01|website=Genders 1998-2013|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Վիլլեմ դե Կունինգ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dekooning.org/the-artist/biography|title=Biography - The Artist - Willem de Kooning Foundation|author=exhibit-E.com|website=www.dekooning.org|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Պերլ Ֆայն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.perlefine.com/biography/02.html|title=Biography - Perle Fine - Abstract Expressionist Art - PerleFine.Com|author=Tennessee|first=AE Artworks - Nashville,|website=www.perlefine.com|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Սէմ Ֆրէնսիս&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ideelart.com/module/csblog/post/288-1-sam-francis.html|title=The Late Abstract Expressionism in the Works of Sam Francis - IdeelArt|website=IdeelArt|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Մայքլ Հոլդբերգ
* Ուիլյան Գրին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.artmovements.co.uk/action-art|title=Action Art|website=www.artmovements.co.uk|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Իսմաիլ Գուլջի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://artasiapacific.com/Magazine/57/IsmailGulgee19262007|title=ArtAsiaPacific: Ismail Gulgee19262007|website=artasiapacific.com|lang=en|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Ֆիլիպ Գուստոն&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://americanexpressionism.wordpress.com/new-york-school-action-painting-1950s/|title=New York School Action Painting 1950s|date=2012-02-22|website=Post War American Expressionsim|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Գրեյս Խարտիգան&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/obituaries/grace-hartigan-new-york-school-painter-who-later-rejected-abstract-expressionism-1056668.html|title=Grace Hartigan: New York School painter who later rejected Abstract|date=2008-12-08|website=The Independent|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Ֆրանց Կլայն&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.theartstory.org/artist-kline-franz.htm|title=Franz Kline Biography, Art, and Analysis of Works|website=The Art Story|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Ալբերտ Կոտին&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* Լի Կրասներ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ideelart.com/module/csblog/post/285-1-lee-krasner.html|title=Lee Krasner and Her Impressive Oeuvre - IdeelArt|website=IdeelArt|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* Ալֆրեդ Լեսլի&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* Կոնրադ Մարկա-Ռելլի&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* [[Ժորժ Մատյո]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.artnet.com/artists/georges-mathieu/biography|title=Georges Mathieu Biography – Georges Mathieu on artnet|website=www.artnet.com|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Ջոան Միտչել&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* [[Ջեքսոն Պոլլոք]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* Միլտոն Ռեզնիկ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://brooklynrail.org/2008/06/artseen/milton-resnick-a-question-of-seeing|title=Milton Resnick: A Question of Seeing|website=The Brooklyn Rail|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
* Ջո Ստեֆանելլի&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.artlyst.com/news/joe-joseph-stefanelli-american-abstract-expressionist/|title=Joe (Joseph) Stefanelli American Abstract Expressionist - Artlyst|website=Artlyst|accessdate=2018-05-04|lang=en}}&lt;/ref&gt;
* [[Ջեք Տվորկով]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.artnet.com/artists/jack-tworkov/biography|title=Jack Tworkov Biography – Jack Tworkov on artnet|website=www.artnet.com|accessdate=2018-05-04}}&lt;/ref&gt;
{{Սյունակ ավարտ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

[[Կատեգորիա:Գեղանկարչական տեխնիկաներ]]
[[Կատեգորիա:Ժամանակակից արվեստ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ոճեր]]
[[Կատեգորիա:Մոդեռնիզմի արվեստ]]</text>
      <sha1>ttljr25lurlgzi0pp9kon3pgyxdmktu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Թինա Բիրբիլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>975396</id>
    <revision>
      <id>8492370</id>
      <parentid>7780433</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4262" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Թինա Բիրբիլի''' ({{lang-el|Τίνα Μπιρμπίλη}}, {{ԱԾ}}&lt;ref name=&quot;Nomos&quot;&gt;{{Cite web|title=Short CVs|publisher=Nomos + Physis Society|url=http://www.nomosphysis.org.gr/attachments/254/Short%20CVs.doc|format=MS Word|accessdate=հունվարի 22, 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/69LyrH9zG?url=http://www.nomosphysis.org.gr/attachments/254/Short%20CVs.doc|archivedate=2012-07-22}}&lt;/ref&gt;), հույն քաղաքական գործիչ, [[Գեորգիոս Պապանդրեու]]ի կառավարության կազմում 2009-2011 թվականներին եղել է շրջակա միջավայրի, էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխության հարցերով նախարար։

== Կենսագրություն ==
Մասնագիտությամբ ֆիզիկոս Թինա Բիրբիլին կրթություն է ստացել [[Աթենքի համալսարան]]ում, 1991-1992 թվականներին ստացել է էկոլոգիական տեխնոլոգիաների մագիստրոսի աստիճան։ Հետագայում ուսանել է Լոնդոնի կայսերական քոլեջում (1992-1995)։ 1995 թվականին ստացել է PhD գիտական աստիճան՝ էկոլոգիական տնտեսման և կառավարման բնագավառում&lt;ref name=&quot;Nomos&quot;/&gt;։

Թինա Բիրբիլին զգալի փորձ ունի շրջակա միջավայրի պահպանության և [[Կայուն զարգացում|կայուն զարգացման]] եվրոպական նախագծերի մշակման, համակարգման և իրականացման գործում։ Նա որպես [[Հունաստան]]ի ներկայացուցիչ մասնակցել է շրջակա միջավայրի և կայուն զարգացման ոլորտում դիվանագիտության պանեվրոպեական ցանցի ստեղծմանը։ Համարվում է Համահունական սոցիալիստական շարժման շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերի վերաբերյալ առավել սկզբունքային քաղաքական գործիչը&lt;ref name=&quot;athens&quot;/&gt;։

2004 թվականից ծառայել է որպես շրջակա միջավայրի հարցերով պետական դեպարտամենտի փորձագետ և պետությունների միջև արտաքին հարաբերություններում էկոլոգիական քաղաքականության ինտեգրման հարցերով խորհրդական Գեորգիոս Պապանդրեուին արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնում իր պաշտոնավարման ընթացքում&lt;ref name=&quot;athens&quot;&gt;{{Cite news |url=http://www.athensnews.gr/articles/13359/10/10/2009/3114 |title=Breaking with the past |date=հոկտեմբերի 10, 2009 |publisher=Athens News |first=Spyros |last=Mourelatos |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091019133026/http://www.athensnews.gr/articles/13359/10/10/2009/3114 |archivedate=2009-10-19 }}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականին նշանակվել է շրջակա միջավայրի, էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխության հարցերով նախարար։ Հրաժարական է տվել [[Գեորգիոս Պապանդրեու]]ի կաբինետի հետ միասին։

Ամուսնացած է, ունի որդի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ana-mpa.gr/gr/biogr/diamantidis_giannis.html Биография на сайте ana-mpa]{{ref-el}}
* [http://www.enet.gr/?i=news.el.article&amp;id=89249 Ελευθεροτυπία, η νέα κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου — Элефтеротипия]

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բիրբիլի, Թինա}}
[[Կատեգորիա:Աթենքի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքականություն]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>b5fbk607zk3q3aeue2qxktkskvxjip5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զուլեյհա Սեիդմամեդովա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>975408</id>
    <revision>
      <id>8492345</id>
      <parentid>8129961</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:36:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9970" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ}}
'''Զուլեյհա Միր-Հաբիբ գիզի Սեիդմամեդովա''' ({{ԱԾ}}), [[ԽՍՀՄ|խորհրդային]] օդաչու, [[կապիտան]], պարաշուտային սպորտի հրահանգիչ, [[Ադրբեջանական ԽՍՀ|Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի]] սոցիալական ապահովության նախարար։ Առաջին [[ադրբեջանցիներ|ադրբեջանուհի]] օդաչուն։

== Կենսագրություն ==
=== Կարիերայի սկիզբ ===
Զուլեյհա Սեիդմամեդովան ծնվել է 1919 թվականի մարտի 22-ին [[Բաքու|Բաքվում]]։ Դպրոցում սովորելու տարիներին Զուլեյհան հետաքրքրվել է պարաշուտային սպորտով։

Դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է բժշկական համալսարան։ 1934 թվականի գարնանը նա ընդունվել է Բաքվի աէրոակումբ և արդեն հոկտեմբերին դարձել է աէրոակումբի օդաչու։ Այդպես Զուլեյհան դարձել է առաջին ադրբեջանցի կին օդաչուն։ 1935 թվականի օգոստոսին [[Մոսկվա]]յում կայացած Պարաշուտիստների առաջին համամիութենական հավաքի ժամանակ նա ստացել է հրահանգիչ-պարաշուտիստի որոակավորում։ 1936 թվականի հունվարի 21-ին, կապված [[Ադրբեջան]]ում խորհրդային կարգերի հաստատման տասնգինգամյակի հետ, [[Կրեմլ]]ում տեղի է ունեցել հանդիսավոր ընդունելություն, որտեղ կոմերիտմիության անդամ Զուլեյհա Սեիդմամեդովային շնորհվել է «Պատվո շքանշան»։ 1936 թվականին դարձել է Բաքվի աէրոակումբի հրահանգիչ-օդաչու։ 1938 թվականին ավարտել է [[Ադրբեջանի պետական նավթային ակադեմիա]]ն և ստացել ինժեներ-երկրաբանի որակավորում։ Նույն թվականի օգոստոսին փաստաթղթեր է ներկայացրել [[Ժուկովի անվան ռազմա-օդային ինժեներական ակադաեմիա]] ընդունվելու համար։ Հատուկ բացառությամբ նա հանձնել է քննությունը և ընդունվում շտուրմանների ֆակուլտետ։ 1939 թվականի դեկտեմբերին նա դարձել է Մոսկվայի խորհրդի պատգամավոր։ 1940 թվականի փետրվարի 23-ին նա ստացել է կրտսեր լեյտենանտի կոչում։

=== Մեծ հայրենական պատերազմ ===
1941 թվականի մայիսին ավարտել է ակադեմիան և նշանակվել է ուսումնամարզական ակադեմիայի գնդի էսկադրլիայի շտուրմանի պաշտոնում։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ից հետո նրա ավիագունդը վերաձևավորվել է և դարձել մարտական, կցվել է Մոսկվա քաղաքի ՀՕՊ համակարգին։ 1941 թվականի ավարտին Զուլեյհան տեղափոխվել է նորաստեղծ [[586-րդ կործանիչ ավիացիոն գունդ]]։ Այս գնդի կազմում նա մասնակցել է [[Ստալինգրադի ճակատամարտ|Ստալինգրադի]]ի օդային մարտերին և Կուրսկի ճակատամարտերին։ Պարգևատրվել է Մեծ հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանով։ Սեիդմամեդովան պատերազմի ընթացքում իր [[Յակ-9]] ինքնաթիռով կատարել է 500 մարտական թռիչք և մասնակցել 40 օդային մարտերի։ Պատերազմի ավարտից հետո նա նշանակվել է [[586-րդ կործանիչ ավիացիոն գունդ|586-րդ կործանիչ ավիացիոն գնդի]] հրամանատարի տեղակալ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JMghAQAAIAAJ|title=Women in air war: the Eastern Front of World War II|last=Cottam|first=Kazimiera Janina|date=1997|publisher=Legas|year=|isbn=9780921252627|location=|pages=336|language=en}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետպատերազմյան տարիներ ===
Պատերազմից հետո դուրս է եկել բանակից և վերադարձել [[Բաքու]]՝ դառնալով քաղաքի կուսակցական կոմիտեի հրահանգիչ։ 1946 թվականի սեպտեմբերին ընտրվել է Ադրբեջանի Կենտկոմի Համամիութենական լենինիստական կոմունիստական երիտասարդական միության քարտուղար և աշխատել է այս պաշտոնում մինչև 1951 թվականը։ 1947 թվականին ընտրվել է [[Ադրբեջանաի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի]] պատգամավոր։ 1951-1974 թվականներին եղել է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի սոցիալական պաշտպանության նախարար։ Նա աշխատել է նաև որպես Ադրբեջանի նախագահության նախագահի արտասահմանյան երկրների հետ բարեկամության և մշակութային կապերի տեղակալ։

Աշխատանքի մեջ առանձնահատուկ ձեռքբերումների և հատկապես բեղմնավոր սոցիալական գործունեության համար ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի հրամանով Զուլեյհա Միր-Հաբիբ կիզի Սեիդմամեդովան պարգևատրվել է [[Լենինի շքանշան]]ով։

== Շքանշաններ ==
* [[Լենինի շքանշան]]
* երկու [[Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան]]
* երկու [[Պատվո շքանշան]]
* [[Կարմիր աստղի շքանշան]]
* 2-րդ աստիճանի [[Հայրենական պատերազմի շքանշան]]

== Հիշատակ ==
* Ֆիլմ՝ «Զուլեյհա»
* Ֆիլմ [http://az.wikipedia.org/wiki/Göylər_Sonsuz_Bir_Dənizdir._II_Film._Züleyxa_(1995) Göylər Sonsuz Bir Dənizdir. II Film. Züleyxa (1995)]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://savash-az.com/let.htm Сеидмамедова Зулейха Габиб гызы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071128095348/http://savash-az.com/let.htm |date=2007-11-28 }}
* [http://www.kaspiy.az/articles.php?item_id=20090509083250111&amp;sec_id=32 Штурман авиационной эскадрильи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111009235509/http://kaspiy.az/articles.php?item_id=20090509083250111&amp;sec_id=32 |date=2011-10-09 }}
* [http://www.victory.mil.ru/lib/books/memo/v_nebe_frontovom/04.html Истребители. Боевой путь 586-го истребительного полка. Летчик-министр] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100307041215/http://www.victory.mil.ru/lib/books/memo/v_nebe_frontovom/04.html |date=2010-03-07 }}
* [http://www.amyat.ru/memo/v_nebe_frontovom/index.htm В небе фронтовом. Сборник воспоминаний советских летчиц — участниц Великой Отечественной войны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111220201540/http://amyat.ru/memo/v_nebe_frontovom/index.htm |date=2011-12-20 }}
* [http://www.kaspiy.az/articles.php?item_id=20100522083557823&amp;sec_id=7 Великая Победа-65] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021171754/http://kaspiy.az/articles.php?item_id=20100522083557823&amp;sec_id=7 |date=2011-10-21 }}
* [http://eldergisi.ws/index.php?/weblog/more/169/ El adamı: Aydın Seyidməmmədov anası Züleyxa Seyidməmmədova haqqında] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200629235257/http://eldergisi.ws/index.php?%2Fweblog%2Fmore%2F169%2F |date=2020-06-29 }}
* [http://yoldash.net/2012/07/26/%D0%B7%D1%83%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%85%D0%B0-%D1%81%D0%B5%D0%B8%D0%B4%D0%BC%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0-%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D1%87%D0%B8/ «ЗАПИСКИ ЛЕТЧИЦЫ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160326063514/http://yoldash.net/2012/07/26/%d0%b7%d1%83%d0%bb%d0%b5%d0%b9%d1%85%d0%b0-%d1%81%d0%b5%d0%b8%d0%b4%d0%bc%d0%b0%d0%bc%d0%b5%d0%b4%d0%be%d0%b2%d0%b0-%d0%b7%d0%b0%d0%bf%d0%b8%d1%81%d0%ba%d0%b8-%d0%bb%d0%b5%d1%82%d1%87%d0%b8/ |date=2016-03-26 }}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սեիդմամեդովա, Զուլեյհա}}
[[Կատեգորիա:Մարտի 22 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1919 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Բաքու քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:1999 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Կարմիր աստղի շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:«Պատվո նշան» շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Ստալինգրադի ճակատամարտի մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Կանայք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>h8xt3bx17rb3jtlal3dfjls7jm87ok7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աննա Ռոգստադ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>976061</id>
    <revision>
      <id>8492463</id>
      <parentid>7961634</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12654" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Աննա Գեորգինա Ռոգստադ''' կամ '''Աննա Գեորգինե Ռոգսթադ''' ({{lang-no|Anna Georgine Rogstad}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] մանկավարժ, կանանց իրավունքների պաշտպանության շարժման ակտիվիստ և ''Ազատ մտածող ազատական կուսակցության'' անդամ։ Նա եղել է [[սթորթինգ|Նորվեգիայի խորհրդարանի]] առաջին կին անդամը։ Մասնագիտությամբ ուսուցիչ լինելով` Ռոգստադը խորապես ներգրավված է եղել [[Նորվեգիա]]յի կրթական քաղաքականության մեջ։ Նա պայքարել է կանանց իրավունքների պաշտպանության համար, մասնավորապես նրանց ընտրելու իրավունքի։ 1911 թվականին նա եղել է Նորվեգիայի [[Պահպանողական կուսակցություն Նորվեգիա|Պանողական]] [[Նորվեգիայի կուսակցությունների ցանկ|կուսակցության]] նախագահ [[Յենս Բրատլիե]]ի ({{lang-en|Jens Bratlie}}) տեղակալ, իսկ 1912 թվականին Բրատլիեն [[Նորվեգիայի վարչապետների ցանկ|Նորվեգիայի վարչապետ]] դառնալուց հետո նրան նշանակել է իր տեղակալ։
== Կենսագրություն և գործունեություն ==
Աննա Ռոգստադը ծնվել է [[Նուրե Լան]] կոմունայում փաստաբան Օլե Ռոգթադի (1805-1876) և Աննե Կատրին Մյոլլերի (1807-1889) ընտանիքում, 1854 թվականին։ Ծնողները երկուսն էլ [[Կոնքսբերգ]] քաղաքից ([[Բուսքերուդ]] [[Նորվեգիայի վարչական բաժանում|ֆյուլքե]]) էին&lt;ref name=&quot;NBL&quot;&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Anna_Rogstad/utdypning|title=Anna Rogstad – utdypning (NBL-artikkel)|last=Grankvist|first=Rolf|encyclopedia=[[Norsk Biografisk Leksikon]]|language=no|accessdate=2020-03-26}}&lt;/ref&gt;։ 1873 թվականին Աննան սկսել է դասավանդել [[Թրոնհեյմ]]ի տարրական դպրոցում։ Չորս տարի անց նա տեղափոխվել է ''Քրիստիանիա'' (ներկայումս՝ [[Օսլո]]), որտեղ աշխատել է տարբեր վայրերում, նախքան [[Դելենենգա|Գրյուներլոկայում]] բնակություն հաստատելը, որտեղ ապրել է հաջորդ 30 տարիներին&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;&gt;Moksnes, Aslaug (1984) (in Norwegian) ''Likestilling eller særstilling?'' Oslo: Gyldendal&lt;/ref&gt;։

Քրիստիանայում բնակվելով՝ Ռոգստադը զբաղվել է կանանց կրթության հարցերով և աշխատել է աղջիկների կրթության կատարելագործման ուղղությամբ։ 1889 թվականին նա դարձել է Քրիստիանայի ուսուցչուհիների կազմակերպության նախագահ, որը հասարակական ակումբից վերածվել է արհմիության։ Սկզբում Ռոգստադը հանդես է եկել կանանց առանձին մանկավարժական ակադեմիա ստեղծելու օգտին, բայց 1880-ական թվականներին նա փոխել է իր դիրքորոշումը՝ տղամարդկանց մանակավարժական ակադեմիայում կանանց ընդունվելու իրավունքի օգտին, ինչն իրականացել է 1890 թվականին։ Նա նաև ակտիվորեն աշխատել է Նորվեգիայի ուսուցիչների միությունում ({{lang-no|Utdanningsforbundet}}), որտեղ 1892 թվականից մինչև 1907 թվականը զբաղացրել է փոխնախագահի պաշտոնը։ 1912 թվականին, երբ ստեղծվել է Ուսուցչուհիների նորվեգական ասոցիացիան, Ռոգստադը զբաղեցրել է նախագահի պաշտոնը և այդ պաշտոնում մնացել մինչև 1919 թվականը։ 1899 թվականին նա բացել է աղջիկների միջնակարգ դպրոց՝ 25 աշակերտուհիների համար, որոնք կամավոր հաճախելու էին երեկոյան դասընթացներին։ Դպրոցը ճանաչվել է և 1909 թվականին դարձել քաղաքային։ Ռոգստադը շարունակել է այդ դպրոցի տնօրենը լինել 1923 թվականին մինչև 69 տարեկանում թոշակի անցնելը&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;/&gt;։

Աննա Ռոգստադը 1884 թվականին հիմնադրել է ''Կանանց իրավունքների պաշտպանության նորվեգական ասոցիացիան'' և 1885 թվականին՝ ''Կանանց ընտրական իրավունքի պաշտպանության ասոցիացիան''։ Նա Կանանց ընտրական իրավունքի ասոցիացիայի փոխնախագահն է եղել 1885-1897 և 1902-1913 թվականներին։ 1894-1916 թվականներին նա Քրիստիանիայի ''Քաղաքային դպրոցական խորհրդում'' ներկայացրել է ուսուցչուհիներին։ 1901 թվականին նա քաղաքային խորհրդում ''Կանանց ընտրական իրավունքի պաշտպանության ասոցիացիայի'' ներկայացուցչի տեղակալ է ընտրվել, 1907 թվականին ընտրվել է երեք կենտրոնամետ կուսակցություններից կազմված խմբի ներկայացուցիչ քաղաքային խորհրդում և 1910 թվականին Ազատ մտածող ազատական կուսակցությունից՝ քաղաքային խորհրդի ներկայացուցչի տեղակալ&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;/&gt;։

== Խորհրդարանական գործունեություն ==
Աննա Ռոգստադը եղել է Նորվեգիայի ''Ազատ մտածող ազատական կուսակցության'' անդամ։ 1907 թվականի ընտրական բարեփոխումը [[Համընդհանուր ընտրական իրավունք|ընտրական իրավունք]] է տվել Նորվեգիայի այն կանանց, որոնք կարող էին ցույց տալ տնտեսական բարեկեցության որոշակի մակարդակ։ Թեև համընդհանուր ընտրական իրավունքը մտցվել է միայն 1913 թվականին, այդ բարեփոխումը կանանց նաև թույլ էր տալիս ընտրվել քաղաքական պաշտոններում&lt;ref name=&quot;Stortinget2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.stortinget.no/no/Stortinget-og-demokratiet/Historikk/Kvinner-paa-Stortinget/|title=Kvinner på Stortinget|date=2008-03-07|publisher=Stortinget.no|language=no|accessdate=2020-03-26| archiveurl= https://web.archive.org/web/20091005033435/http://www.stortinget.no/no/Stortinget-og-demokratiet/Historikk/Kvinner-paa-Stortinget/| archivedate= 5 октября 2009}}&lt;/ref&gt;։ 1911 թվականին Ռոգստադը առաջին կինն էր Նորվեգիայի պատմության մեջ, որը [[Ստորտինգ|խորհրդարանի]] անդամ է դարձել՝ որպես [[Յենս Բրատլիե]]ի տեղակալ&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;/&gt;։ Այդ իրադարձությունը հասարակական մեծ ուշադրության առարկա է դարձել, և մարդիկ, որոնք չէին կարող տեղավորվել դիտասրահներում, հավաքվել էին խորհրդարանի շենքի մոտ&lt;ref name=&quot;Stortinget&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.stortinget.no/no/Stortinget-og-demokratiet/Historikk/Historiske-biografier/Anna-Rogstad/|title=Anna Rogstad|date=2008-01-22|publisher=Stortinget.no|language=no|accessdate=2020-03-26}}&lt;/ref&gt;։ [[Նորվեգիայի խորհրդարանի նախագահների ցանկ|Խորհրդարանի նախագահ]] [[Մագնուս Հալվորսեն]]ը հատուկ դիմումով է հանդես եկել և ասել, որ թեև բարեփոխումների հետ կապված բազում վիճաբանություններ են եղել, ինքը հանոզված է, որ բարեփոխման արդյունքը բարենպաստ կլինի ազգի համար&lt;ref name=&quot;Stortinget&quot;/&gt;։ Արդեն հինգ օր անց Ռոգստադը իր առաջին ելույթն է ունեցել խորհրդարանում, երբ ռազմական բյուջեի մասին իր տեսակետն էր ներկայացնում, քանի որ համարում էր, որ բոլոր կոնֆլիկտները պետք է լուծվեն [[արբիտրաժ]]ի միջոցով։ Նա մասնակցել է նաև գենդերային հավասարության, կրթության, մշակույթի և ձեռնպահ մնալու մասին բանավեճերին։ Երբ 1912 թվականին Բրատլիեն վարչապետ է դարձել, Ռոգստադը մեկ տարի շարունակ նրա նախկին պաշտոնն է կատարել&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;/&gt;։

Ռոգստադը զբաղվել է նաև գրականությամբ և դարձել է նորվեգական դպրոցական 15 [[դասգիրք|դասագրքերի]] հեղինակ։ Դրանցից ամենահայտնին եղել է ''Այբբենարան դպրոցի և տան համար'' ({{lang-no|ABC for skole og hjem}}) դասագիրքը։ Նա թերթերի և ամսագրերի բազմաթիվ հոդվածների հեղինակ է եղել, որոնք հիմնականում կրթական քաղաքականությանն էին վերաբերում։ Որպես հռետոր՝ նրան նկարագրել են որպես չոր և ոչ առանձնահատուկ գրավիչ, բայց, այնուամենայնիվ, ունկնդրի ուշադրությունը նա գրավել է իր գործնական, լավ հիմնավորված ելույթներով&lt;ref name=&quot;Moksnes&quot;/&gt;։

== Հիշատակ ==
Ռոգստադը մահացել է 1938 թվականին։ Նա թաղված է [[Քրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատուն|Օսլոյում, Փրկչի տաճարի գերեզմանատանը]], իսկ հուշակոթողը նվիրաբերել են Նորվեգիայի ուսուցիչները&lt;ref&gt;''Haaland, Øyvind (1999)'' [https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2008090200089 Her hviler … Kjente personer på kirkegårdene i Oslo sentrum.]&lt;/ref&gt;։ Օսլոյի փողոցներից մեկը անվանակոչված է Աննա Ռոգստադի անունով&lt;ref&gt;''Hanssen, Reidar (1987)'' [https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2009102100023  «Anna Rogstads vei». Oslo byleksikon] ISBN 82-573-0228-7&lt;/ref&gt;։

Աննա Ռոգստադը 1922 թվականին պարգևատրվել է [[Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար մեդալ (Նորվեգիա)|Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար ոսկե մեդալով]]&lt;ref&gt;[https://www.kongehuset.no/tildelinger.html?tid=28028&amp;sek=27995&amp;q=Rogstad%2C+Anna&amp;type=27125&amp;aarstall=1922 Tildeling av ordener og medaljer]&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Աննա Ռոգստադը երբևէ ամուսնացած չի եղել&lt;ref name=&quot;NBL&quot;/&gt;։

== Հրապարակումներ ==
* ''Modersmaals-undervisningen i smaaskolen'' (1890)
* ''Ledetraad for katekismusundervisningen i de to første aar ''(1891)
* ''ABC for skole og hjem'' (with E. Holst) (1893)
* ''De syv skoleaar. Praktisk veiledning for norskundervisningen'' (1895)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ռոգստադ, Աննա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի ակտիվիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի սուֆրաժիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Ոչ գեղարվեստական գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>jrefilurgjs27bcschr2nma1nvfmtb2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հերման Պոտոչնիկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>977407</id>
    <revision>
      <id>8492069</id>
      <parentid>7981671</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:47:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վահան Ֆարյան</username>
        <id>45740</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15100" xml:space="preserve">{{Անձ}}

'''Հերման Պոտոչնիկ''' ([[Գրական անուն|կեղծանուն]]՝ '''Հերման Նորդունգ''', {{ԱԾ}}), սլովենացի հրթիռային ինժեներ։ Նրան հիմնականում հիշում են տիեզերքում երկարատև մարդկային բնակությանն ուղղված աշխատանքների համար։

== Վաղ կյանք ==
Պոտոչնիկը ծնվել է [[Իստրիա]]յում գտնվող Պուլա նավահանգստում՝ այն ժամանակ [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարական]] միապետության մի մաս (այժմ ՝ [[Խորվաթիա]]յի)։ Նրա ընտանիքը ծագումով [[Սլովենացիներ|սլովենացի էր]] և սերում էիր [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարիայում]] գտնվող [[Շտիրիա (Սլովենիա)|Ստորին Շտիրիայից]]  (այժմ ՝ [[Սլովենիա]]յում)։

Պոտոչնիկի երկու ծնողներն էլ սլովենացիներ էին։ Նրա հայրը՝ Ժոզեֆը, ծնվել էր 1841 թվականին [[Սլովեն Գրադեց]]ի մոտ գտնվող Զգորնյի Ռազբոր բնակավայրում և Հերմանի ծնվելու ժամանակ աշխատում էր [[Ավստրո-Հունգարիայի ռազմածովային ուժեր]]ում՝ Պուլա նավահանգստում՝ որպես բժիշկ և նավատորմի ավագ սպա։ Մայրը` Մինկան, ծնվել էր 1854 թվականի փետրվարի 7-ին։ Նա [[Չեխեր|չեխ]] ներգաղթյալների սերնդից էր, ովքեր արտադրում էին ապակեգործության համար թորանոթներ, և նա [[մարիբոր]]ցի գինեվաճառ և տեղական ավագանու անդամ Ժոզեֆ Կոկոշինեկի դուստրն էր։ 1866 թվականին Հերմանի հայրը՝ Ժոզեֆը, մասնակցեց Վիզի երկրորդ ճակատամարտին, որտեղ ավստրիական նավատորմը ֆոն Թեգեթոֆի հրամանատարությամբ հաղթեց Իտալական թագավորական նավատորմին։ Ժոզեֆը հետագայում դարձավ ավստրո-հունգարական բանակի [[գեներալ]]։

Երբ Հերմանի հայրը մահացավ 1894 թվականին, նրա մայրը ընտանիքի հետ տեղափոխվեց [[Մարիբոր]]։ Հերմանը ուներ երկու եղբայր՝ Ադոլֆը և Գուստավը (որոնք երկուսն էլ նավատորմի սպաներ էին), և մի քույր՝ Ֆրանսիշկան (Ֆրանցի)։ Նա իր մանկության մեծ մասն անցկացրել էր Մարիբորում և, ըստ բանավոր աղբյուրների, Վիտանջեում։

Նորդունգ գերմանանման կեղծանվան իմաստը դեռևս առեղծված է, բայց որոշ ենթադրություններ կան, որ նա դրանով ցանկացել է ցույց տալ քաոսական խնդիրները (գերմ․՝ Ordnung, [[սլովեներեն]] խոսակցական լեզվով՝ ''ordunga,'' թարգմ․՝ կարգ)։ Ենթադրելով, որ «Ն» սկզբնատառը որպես ժխտական մասնիկ է օգտագործվել, որով անունը կնշանակեր «առանց կարգի» կամ «անկարգ»։

== Կրթություն և զինվորական ծառայություն ==
Մարիբորում Պոտոչնիկը սովորում էր տարրական դպրոցում։ Հետո նա գնաց ռազմական միջնակարգ դպրոցներ Մորավիայի Ֆիշաու եւ Հրանիցե քաղաքներում։ Նրա հորեղբայր Հայնրիխը բանակում գեներալ-մայոր էր, և հավանաբար հնարավորություն տվեց շարունակել ուսումը Ավստրիայի ռազմական դպրոցներում։ 1910-1913 թվականներին սովորել է [[Վիեննա|Վիեննայի]] մերձակա [[Ստորին Ավստրիա]]յի Մոդլինգ քաղաքի տեխնիկական ռազմական ակադեմիայում և ավարտել՝ որպես կրտսեր լեյտենանտ-ինժեներ։ Նրա մասնագիտացումը երկաթուղիների և կամուրջների կառուցումն էր։

[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի տարիներին ծառայել է [[Գալիցիա|Գալիցիայում]], [[Սերբիա]]յում և [[Բոսնիա և Հերցեգովինա|Բոսնիայում,]] իսկ 1915 թվականին ստացել է [[լեյտենանտ]]ի (Oberleutnant) կոչում ։ Նա կռվել է [[Սոչա (գետ)|Սոչայի]] ռազմաճակատի հարավարևմտյան ճակատում, և այնտեղ նա մասնակցել է ավստրիական բանակի առաջխաղացմանը դեպի Պիավա գետը և նահանջին։ 1919 թվականին կապիտանի կոչումով նա թոշակի անցավ  [[Տուբերկուլոզ|տուբերկուլյոզի]] պատճառով։ Ավստրիայի [[Վիեննայի տեխնիկական համալսարան|Վիեննայի տեխնիկական համալսարանի]] [[Մեքենաշինություն|մեքենաշինության]] բաժնում մասնագիտացավ էլեկտրատեխնիկայի ոլորտում և ստացավ ինժեներության դոկտորի կոչում։ 1925 թվականից ի վեր նա ամբողջովին նվիրվեց հրթիռային գիտության և տիեզերական տեխնոլոգիաների խնդիրներին։ Քրոնիկ հիվանդության պատճառով նա աշխատանք չի գտել կամ ամուսնացել, բայց եղբոր՝ Ադոլֆի հետ ապրել է Ավստրիայի Վիեննա քաղաքում։

== ''Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը'' ==
[[Պատկեր:Noordung_space_station.jpg|մինի| [[Ուղեծրակայան]]ի նկարագրությունը Հերման Նորդունգի « ''Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը»'' (1929):  ]]
1928 թվականի վերջին [[Բեռլին]]ում  նա հրատարակել է իր միակ գիրքը՝ ''das Problem der Befahrung des Weltraums - Der Raketen-Motor (Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը - Հրթիռային շարժիչ)''։ Հրատարակչությունը տպագրեց 1929 թվականը՝ որպես հրատարակման ամսաթիվ, հավանաբար զուտ բիզնես դրդապատճառից (գիրքը նոր տեսք ունենալու համար գալիք տարվա ընթացքում), և այս ամսաթիվը հաճախ սխալմամբ տրվում է որպես հրապարակման իրական ամսաթիվ։ 188 էջերում և 100 ձեռագործ նկարազարդումներում Պոտոչնիկը նախանշեց տիեզերք թռնելու և այնտեղ մարդու մշտական ներկայության հաստատման ծրագիր։ Նա ներկայացրեց [[Ուղեծրակայան|տիեզերակայանի]] մանրամասն նախագիծը, որը [[Ուղեծրակայան|տիեզերական]] թռիչքի ռուս և ամերիկացի պատմաբանների կողմից համարվեց տիեզերական առաջին ճարտարապետությունը։ Նա նկարագրեց ուղեծիր տիեզերանավերի օգտագործումը՝ խաղաղ և ռազմական նպատակներով, և նկարագրել է, թե ինչպես տարածության հատուկ պայմանները կարող են օգտակար լինել գիտական փորձերի համար&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=g8PW0_WNTDsC&amp;pg=PA6&amp;dq=Noordung+space+station#PPA4,M1 ''Walking in Space'' By David Shayler, p.4]&lt;/ref&gt;։ Պոտոչնիկը մեծ կասկածներ է հայտնել այս թարմ բացահայտումների հնարավոր կործանարար ռազմական նպատակներով օգտագործման վերաբերյալ։

Գիրքը թարգմանվել է [[ռուսերեն]] 1935 թվականի սկզբին, 1986 թվականին՝ սլովերեն, 1999 թվականին՝ անգլերեն ([[ՆԱՍԱ|ՆԱՍԱ-ի կողմից]]) և 2004 թվականին՝ խորվաթերեն։ Անգլերեն մասնակի թարգմանությունը, որը պարունակում էր հիմնական գլուխների մեծ մասը, կատարվել է դեռևս 1929 թվականին ամերիկյան «Science Wonder Stories» ամերիկյան ամսագրի կողմից և թողարկվել է երեք մասով (1929-ի հուլիս, օգոստոս և սեպտեմբեր) և մակագրվել է «Կապիտան Հերման Նորդունգ, Բեռլին» &lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n02 1929-07.Stellar unknown-DPP|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 2 (July 1929)]], pp. 170-180&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n03 1929-08.Stellar|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 3 (August 1929)]], pp.
264-273&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n04 1929-09.Stellar|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 4 (September 1929)]], pp. 361-368&lt;/ref&gt;։ Հոդվածը տպագրվել է նաև «Science Wonder Stories»-ի քույր հրատարակչությունում՝ «Air Wonder Stories»-ում, միաժամանակ&lt;ref&gt;https://books.google.com/books?id=wGSuBgAAQBAJ&amp;pg=PA159&amp;lpg=PA159&amp;dq=captain+hermann+noordung&amp;source=bl&amp;ots=qMWddVh5Bb&amp;sig=ACfU3U3vpRqSqV9hnZPgTbzkwiVNfiaKWw&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjSoNn4-abnAhXNKM0KHZNcAmkQ6AEwCXoECBMQAQ#v=onepage&amp;q=captain%20hermann%20noordung&amp;f=false&lt;/ref&gt;։

Իր բազմաթիվ գաղափարներով նա դարձավ տիեզերագնացության հիմնադիրներից մեկը։ Նրա հայեցակարգերը նախևառաջ լրջորեն ընդունվեցին միայն Գերմանիայում։
[[Պատկեր:Noordung's_Space_Station_Habitat_Wheel_-_GPN-2003-00101.jpg|մինի|''Wohnrad'' (կենդանի անիվ) ուղեծրակայանը]]
Պոտոչնիկի գրքում նկարագրվել են արհեստական արբանյակները (առաջինը նկարագրվել է [[Կոնստանտին Ցիոլկովսկի|Կոնստանտին Ցիոլկովսկու]] կողմից) և քննարկվել է նրանց ու Երկրի միջև հաղորդակցությունը ռադիոյի միջոցով, բայց չի բավարարվել զանգվածային հեռարձակման համար արբանյակների օգտագործման համար։ Անիվի ձև ունեցող ուղեծրակայանը ծառայեց՝ որպես ոգեշնչում, հետագա զարգացման համար [[Վերներ ֆոն Բրաուն]]ի կողմից 1952 թվականին։ Ֆոն Բրաունը դիտում էր ուղեծրակայաններն՝ որպես այլ մոլորակներ ճանապարհորդելու քայլ։

== Մահ ==
Պոտոչնիկը մահացավ [[թոքաբորբ]]ից 36 տարեկան հասակում [[Ավստրիա]]յի Վիեննա քաղաքում մեծ աղքատության պայմաններում և թաղվեց այնտեղ։ Նրա մահվան մասին անախորժ տեղեկություն տպվեց «Մարիբոր» օրաթերթի մեկ համարում, որտեղ նշվում էին նրա կոչումները (ինժեներներն ու կապիտան), նրա հիվանդությունը, բայց տիեզերագնացության հետ կապված նրա աշխատանքի մասին ոչինչ չի նշվում։

== Ժառանգություն ==

* [[Գրաց|Գրազում]], [[Լյուբլյանա]]յում և [[Պուլա]]յում գտնվող փողոցներ այժմ կրում են նրա անունը։ 
* 1990-ականների վերջին առաջարկություն արվեց անվանակոչել  [[Միջազգային տիեզերական կայան]]ը նրա անունով, բայց չընդունվեց։ 
* 1999 թվականին [[Մարիբորի համալսարան]]ում անցկացվեց երկօրյա միջազգային հուշահամալիրի սիմպոզիում` նվիրված նրա կյանքին և ստեղծագործությանը` նշելով իր հայտնի գրքի առաջին տպագրության 70-ամյակը։
* 19612 Noordung [[աստղակերպ]]ը , որը հայտնագործվել է 1999 թվականին [[Չռնի Վըրխ աստղադիտարան]]ում, նրա անունն է ստացել։ 
* Դեռևս ընթացքի մեջ է Հերման Պոտոչնիկի արձանը տեղադրումը իր ծննդավայր Պուլայում։ 
* 2012 թվականին Սլովենիայի Վիտանջե քաղաքում կառուցվեց Եվրոպական տիեզերական տեխնոլոգիաների մշակութային կենտրոնը (KSEVT)՝ ոգեշնչված իր աշխատանքով։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

* Պոտոչնիկի մասին Vesolje.net-ում․ [https://web.archive.org/web/20020925100934/http://noordung.vesolje.net/ Հերման Պոտոչնիկ Նորդունգ] 
* KSEVT բլոգը. [http://noordung.blogspot.com Noordung Orbit] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA-ում (տեղեկատվություն). [http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/gpo/travel.html ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA-ում (ամբողջ էլեկտրոնային տեքստը). [http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4026/contents.html ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA- ում (սկան). [https://books.google.com/books?vid=ISBN0788118498 ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Բնօրինակ գիրք գերմաներենով ( [http://bhaak.net/buchscans/noordung.html ''սկաներ''] ). [http://bhaak.net/buchscans/noordung.html ''«Problem der Befahrung des Weltraums: Der Raketenmotor»'']
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Պոտոչնիկ, Հերման}}
[[Կատեգորիա:Թոքաբորբից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:1929 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1892 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրիացի ճարտարագետներ]]</text>
      <sha1>9rgmo1vy1c5rww8657frhenmanqzlex</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492101</id>
      <parentid>8492069</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:08:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վահան Ֆարյան</username>
        <id>45740</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15090" xml:space="preserve">{{Անձ}}

'''Հերման Պոտոչնիկ''' ([[Գրական անուն|կեղծանուն]]՝ '''Հերման Նորդունգ''', {{ԱԾ}}), սլովենացի հրթիռային ինժեներ։ Նրան հիմնականում հիշում են տիեզերքում երկարատև մարդկային բնակությանն ուղղված աշխատանքների համար։

== Վաղ կյանք ==
Պոտոչնիկը ծնվել է [[Իստրիա]]յում գտնվող Պուլա նավահանգստում՝ այն ժամանակ [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարական]] միապետության մի մաս (այժմ ՝ [[Խորվաթիա]]յի)։ Նրա ընտանիքը ծագումով [[Սլովենացիներ|սլովենացի էր]] և սերում էիր [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարիայում]] գտնվող [[Շտիրիա (Սլովենիա)|Ստորին Շտիրիայից]]  (այժմ ՝ [[Սլովենիա]]յում)։

Պոտոչնիկի երկու ծնողներն էլ սլովենացիներ էին։ Նրա հայրը՝ Ժոզեֆը, ծնվել էր 1841 թվականին [[Սլովեն Գրադեց]]ի մոտ գտնվող Զգորնյի Ռազբոր բնակավայրում և Հերմանի ծնվելու ժամանակ աշխատում էր [[Ավստրո-Հունգարիայի ռազմածովային ուժեր]]ում՝ Պուլա նավահանգստում՝ որպես բժիշկ և նավատորմի ավագ սպա։ Մայրը` Մինկան, ծնվել էր 1854 թվականի փետրվարի 7-ին։ Նա [[Չեխեր|չեխ]] ներգաղթյալների սերնդից էր, ովքեր արտադրում էին ապակեգործության համար թորանոթներ, և նա [[մարիբոր]]ցի գինեվաճառ և տեղական ավագանու անդամ Ժոզեֆ Կոկոշինեկի դուստրն էր։ 1866 թվականին Հերմանի հայրը՝ Ժոզեֆը, մասնակցեց Վիզի երկրորդ ճակատամարտին, որտեղ ավստրիական նավատորմը ֆոն Թեգեթոֆի հրամանատարությամբ հաղթեց Իտալական թագավորական նավատորմին։ Ժոզեֆը հետագայում դարձավ ավստրո-հունգարական բանակի [[գեներալ]]։

Երբ Հերմանի հայրը մահացավ 1894 թվականին, նրա մայրը ընտանիքի հետ տեղափոխվեց [[Մարիբոր]]։ Հերմանը ուներ երկու եղբայր՝ Ադոլֆը և Գուստավը (որոնք երկուսն էլ նավատորմի սպաներ էին), և մի քույր՝ Ֆրանսիշկան (Ֆրանցի)։ Նա իր մանկության մեծ մասն անցկացրել էր Մարիբորում և, ըստ բանավոր աղբյուրների, Վիտանջեում։

Նորդունգ գերմանանման կեղծանվան իմաստը դեռևս առեղծված է, բայց որոշ ենթադրություններ կան, որ նա դրանով ցանկացել է ցույց տալ քաոսական խնդիրները (գերմ․՝ Ordnung, [[սլովեներեն]] խոսակցական լեզվով՝ ''ordunga,'' թարգմ․՝ կարգ)։ Ենթադրելով, որ «Ն» սկզբնատառը որպես ժխտական մասնիկ է օգտագործվել, որով անունը կնշանակեր «առանց կարգի» կամ «անկարգ»։

== Կրթություն և զինվորական ծառայություն ==
Մարիբորում Պոտոչնիկը սովորում էր տարրական դպրոցում։ Հետո նա գնաց ռազմական միջնակարգ դպրոցներ Մորավիայի Ֆիշաու եւ Հրանիցե քաղաքներում։ Նրա հորեղբայր Հայնրիխը բանակում գեներալ-մայոր էր, և հավանաբար հնարավորություն տվեց շարունակել ուսումը Ավստրիայի ռազմական դպրոցներում։ 1910-1913 թվականներին սովորել է [[Վիեննա|Վիեննայի]] մերձակա [[Ստորին Ավստրիա]]յի Մոդլինգ քաղաքի տեխնիկական ռազմական ակադեմիայում և ավարտել՝ որպես կրտսեր լեյտենանտ-ինժեներ։ Նրա մասնագիտացումը երկաթուղիների և կամուրջների կառուցումն էր։

[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի տարիներին ծառայել է [[Գալիցիա|Գալիցիայում]], [[Սերբիա]]յում և [[Բոսնիա և Հերցեգովինա|Բոսնիայում,]] իսկ 1915 թվականին ստացել է [[լեյտենանտ]]ի (Oberleutnant) կոչում ։ Նա կռվել է [[Սոչա (գետ)|Սոչայի]] ռազմաճակատի հարավարևմտյան ճակատում, և այնտեղ նա մասնակցել է ավստրիական բանակի առաջխաղացմանը դեպի Պիավա գետը և նահանջին։ 1919 թվականին կապիտանի կոչումով նա թոշակի անցավ  [[Տուբերկուլոզ|տուբերկուլյոզի]] պատճառով։ Ավստրիայի [[Վիեննայի տեխնիկական համալսարան|Վիեննայի տեխնիկական համալսարանի]] [[Մեքենաշինություն|մեքենաշինության]] բաժնում մասնագիտացավ էլեկտրատեխնիկայի ոլորտում և ստացավ ինժեներության դոկտորի կոչում։ 1925 թվականից ի վեր նա ամբողջովին նվիրվեց հրթիռային գիտության և տիեզերական տեխնոլոգիաների խնդիրներին։ Քրոնիկ հիվանդության պատճառով նա աշխատանք չի գտել կամ ամուսնացել, բայց եղբոր՝ Ադոլֆի հետ ապրել է Ավստրիայի Վիեննա քաղաքում։

== ''Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը'' ==
[[Պատկեր:Noordung_space_station.jpg|մինի| [[Ուղեծրակայան]]ի նկարագրությունը Հերման Նորդունգի «''Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը»'' (1929):  ]]
1928 թվականի վերջին [[Բեռլին]]ում  նա հրատարակել է իր միակ գիրքը՝ ''das Problem der Befahrung des Weltraums - Der Raketen-Motor (Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը - Հրթիռային շարժիչ)''։ Հրատարակչությունը տպագրեց 1929 թվականը՝ որպես հրատարակման ամսաթիվ, հավանաբար զուտ բիզնես դրդապատճառից (գիրքը նոր տեսք ունենալու համար գալիք տարվա ընթացքում), և այս ամսաթիվը հաճախ սխալմամբ տրվում է որպես հրապարակման իրական ամսաթիվ։ 188 էջերում և 100 ձեռագործ նկարազարդումներում Պոտոչնիկը նախանշեց տիեզերք թռնելու և այնտեղ մարդու մշտական ներկայության հաստատման ծրագիր։ Նա ներկայացրեց [[Ուղեծրակայան|տիեզերակայանի]] մանրամասն նախագիծը, որը [[Ուղեծրակայան|տիեզերական]] թռիչքի ռուս և ամերիկացի պատմաբանների կողմից համարվեց տիեզերական առաջին ճարտարապետությունը։ Նա նկարագրեց ուղեծիր տիեզերանավերի օգտագործումը՝ խաղաղ և ռազմական նպատակներով, և նկարագրել է, թե ինչպես տարածության հատուկ պայմանները կարող են օգտակար լինել գիտական փորձերի համար&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=g8PW0_WNTDsC&amp;pg=PA6&amp;dq=Noordung+space+station#PPA4,M1 ''Walking in Space'' By David Shayler, p.4]&lt;/ref&gt;։ Պոտոչնիկը մեծ կասկածներ է հայտնել այս թարմ բացահայտումների հնարավոր կործանարար ռազմական նպատակներով օգտագործման վերաբերյալ։

Գիրքը թարգմանվել է [[ռուսերեն]] 1935 թվականի սկզբին, 1986 թվականին՝ սլովերեն, 1999 թվականին՝ անգլերեն ([[ՆԱՍԱ|ՆԱՍԱ-ի]] կողմից) և 2004 թվականին՝ խորվաթերեն։ Անգլերեն մասնակի թարգմանությունը, որը պարունակում էր հիմնական գլուխների մեծ մասը, կատարվել է դեռևս 1929 թվականին ամերիկյան «Science Wonder Stories» ամերիկյան ամսագրի կողմից և թողարկվել է երեք մասով (1929-ի հուլիս, օգոստոս և սեպտեմբեր) և մակագրվել է «Կապիտան Հերման Նորդունգ, Բեռլին» &lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n02 1929-07.Stellar unknown-DPP|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 2 (July 1929)]], pp. 170-180&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n03 1929-08.Stellar|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 3 (August 1929)]], pp.
264-273&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[iarchive:Science Wonder Stories v01n04 1929-09.Stellar|Science Wonder Stories, vol. 1, no. 4 (September 1929)]], pp. 361-368&lt;/ref&gt;։ Հոդվածը տպագրվել է նաև «Science Wonder Stories»-ի քույր հրատարակչությունում՝ «Air Wonder Stories»-ում, միաժամանակ&lt;ref&gt;https://books.google.com/books?id=wGSuBgAAQBAJ&amp;pg=PA159&amp;lpg=PA159&amp;dq=captain+hermann+noordung&amp;source=bl&amp;ots=qMWddVh5Bb&amp;sig=ACfU3U3vpRqSqV9hnZPgTbzkwiVNfiaKWw&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjSoNn4-abnAhXNKM0KHZNcAmkQ6AEwCXoECBMQAQ#v=onepage&amp;q=captain%20hermann%20noordung&amp;f=false&lt;/ref&gt;։

Իր բազմաթիվ գաղափարներով նա դարձավ տիեզերագնացության հիմնադիրներից մեկը։ Նրա հայեցակարգերը նախևառաջ լրջորեն ընդունվեցին միայն Գերմանիայում։
[[Պատկեր:Noordung's_Space_Station_Habitat_Wheel_-_GPN-2003-00101.jpg|մինի|''Wohnrad'' (կենդանի անիվ) ուղեծրակայանը]]
Պոտոչնիկի գրքում նկարագրվել են արհեստական արբանյակները (առաջինը նկարագրվել է [[Կոնստանտին Ցիոլկովսկի|Կոնստանտին Ցիոլկովսկու]] կողմից) և քննարկվել է նրանց ու Երկրի միջև հաղորդակցությունը ռադիոյի միջոցով, բայց չի նկարագրել արբյանակաների օգտագործումը զանգվածային հեռարձակման համար։ Անիվի ձև ունեցող ուղեծրակայանը ծառայեց՝ որպես ոգեշնչում, հետագա զարգացման համար [[Վերներ ֆոն Բրաուն]]ի կողմից 1952 թվականին։ Ֆոն Բրաունը դիտում էր ուղեծրակայաններն՝ որպես այլ մոլորակներ ճանապարհորդելու քայլ։

== Մահ ==
Պոտոչնիկը մահացավ [[թոքաբորբ]]ից 36 տարեկան հասակում [[Ավստրիա]]յի Վիեննա քաղաքում մեծ աղքատության պայմաններում և թաղվեց այնտեղ։ Նրա մահվան մասին անախորժ տեղեկություն տպվեց «Մարիբոր» օրաթերթի մեկ համարում, որտեղ նշվում էին նրա կոչումները (ինժեներներն ու կապիտան), նրա հիվանդությունը, բայց տիեզերագնացության հետ կապված նրա աշխատանքի մասին ոչինչ չի նշվում։

== Ժառանգություն ==

* [[Գրաց|Գրազում]], [[Լյուբլյանա]]յում և [[Պուլա]]յում գտնվող փողոցներ այժմ կրում են նրա անունը։ 
* 1990-ականների վերջին առաջարկություն արվեց անվանակոչել  [[Միջազգային տիեզերական կայան]]ը նրա անունով, բայց չընդունվեց։ 
* 1999 թվականին [[Մարիբորի համալսարան]]ում անցկացվեց երկօրյա միջազգային հուշահամալիրի սիմպոզիում` նվիրված նրա կյանքին և ստեղծագործությանը` նշելով իր հայտնի գրքի առաջին տպագրության 70-ամյակը։
* 19612 Noordung [[աստղակերպ]]ը , որը հայտնագործվել է 1999 թվականին [[Չռնի Վըրխ աստղադիտարան]]ում, նրա անունն է ստացել։ 
* Դեռևս ընթացքի մեջ է Հերման Պոտոչնիկի արձանը տեղադրումը իր ծննդավայր Պուլայում։ 
* 2012 թվականին Սլովենիայի Վիտանջե քաղաքում կառուցվեց Եվրոպական տիեզերական տեխնոլոգիաների մշակութային կենտրոնը (KSEVT)՝ ոգեշնչված իր աշխատանքով։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==

* Պոտոչնիկի մասին Vesolje.net-ում․ [https://web.archive.org/web/20020925100934/http://noordung.vesolje.net/ Հերման Պոտոչնիկ Նորդունգ] 
* KSEVT բլոգը. [http://noordung.blogspot.com Noordung Orbit] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA-ում (տեղեկատվություն). [http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/gpo/travel.html ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA-ում (ամբողջ էլեկտրոնային տեքստը). [http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/SP-4026/contents.html ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Պոտոչնիկի գիրքը NASA- ում (սկան). [https://books.google.com/books?vid=ISBN0788118498 ''«Տիեզերական ճանապարհորդության խնդիրը. Հրթիռային շարժիչը»''] 
* Բնօրինակ գիրք գերմաներենով ( [http://bhaak.net/buchscans/noordung.html ''սկաներ''] ). [http://bhaak.net/buchscans/noordung.html ''«Problem der Befahrung des Weltraums: Der Raketenmotor»'']
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Պոտոչնիկ, Հերման}}
[[Կատեգորիա:Թոքաբորբից մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:1929 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1892 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ավստրիացի ճարտարագետներ]]</text>
      <sha1>lquqakat1rxzolziwnsjkux6egvyjto</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Իվետ Կուպեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>978223</id>
    <revision>
      <id>8492314</id>
      <parentid>8433859</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12631" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Իվետ Կուպեր''' ({{lang-en|Yvette Cooper}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Լեյբորիստական կուսակցության անդամ, եղել է [[Գորդոն Բրաուն]]ի կառավարության անդամ (2007–2010): 
== Կենսագրություն ==
=== Վաղ տարիներ ===
Իվետ Կուպերը ծնվել է 1969 թվականի մարտի 20-ին Ինվերնեսում ([[Շոտլանդիա]])։ Միջնակարգ կրթությունը ստացել է Էլթոնի ''Eggar's School''-ում։ Սովորել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ում։ 1991 թվականին նա ստացել է Քենեդի կրթաթոշակ, ընդունվել [[Հարվարդի համալսարան]] և աշխատել 1992 թվականի [[Բիլ Քլինթոն|Քլինթոնի]] նախագահական ընտրությունների քարոզարշավում։ Բացի այդ, նա նաև սովորել է [[Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոց|Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցում]]։ 1995-1997 թվականները գրել է խմբագրական հոդվածներ [[The Independent|The Independent-ում]]։ 2001 թվականին նա դարձել է Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ առաջին նախարարի օգնականը, որը վերցրել է մայրության արձակուրդ, ինչպես նաև ամուսնու հետ դարձել է առաջին ամուսնացած զույգը մեկ կառավարության կազմում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/4hHkzyPDQvxFZxY2f1BlKt5/rt-hon-yvette-cooper-mp|title=Rt Hon Yvette Cooper MP|last=|date=|website=|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-20}}&lt;/ref&gt; (1998 թվականին նա ամուսնացել է Էդ Բոլզի հետ, 2010 թվականին աջակցել է նրան կուսակցության ղեկավարի պաշտոնում ընտրվելու անհաջող փորձի ժամանակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3079623/Yvette-Cooper-Ed-Balls-wife-announces-Labour-leader-bid.html|title=Yvette Cooper becomes FOURTH candidate to stand for Labour leadership with pledge to 'make life better for families'|last=Tom McTague|date=2015-05-14|website=|publisher=MailOnline|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-12}}&lt;/ref&gt;):

=== Քաղաքական կարիերայի սկիզբ ===
1997 թվականից մինչև 2010 թվականը ընտրվել է [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատ]] Լեյբորիստական կուսակցությունից՝ Պոնտեֆրակտ և Քեստլֆորդ շրջանից, իսկ 2010 թվականից՝ շրջանների սահմանները փոխելուց հետո, Նորմենթոնի, Պոնտեֆրակտ և Քեստլֆորդ (Արևմտյան Յորքշիր) շրջանից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/yvette-cooper/420|title=Rt Hon Yvette Cooper MP|last=|date=|website=|publisher=UK Parliament|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականի հոկտեմբերին նա նշանակվել է Առողջապահության նախարարի խորհրդարանական օգնական՝ 30 տարեկանում դառնալով այս պաշտոնում ամենաերիտասարդը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2001/mar/16/profiles.parliament3|title=Yvette Cooper|last=Andrew Roth|date=2001-03-16|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-08}}&lt;/ref&gt;։

2007 թվականի հունիսի 28-ին նա դարձել է [[Գորդոն Բրաուն]]ի վարչակազմի բնակարանաշինության կրտսեր նախարար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2007/jun/28/labour.uk8|title=Profile: Yvette Cooper|last=Hélène Mulholland|date=2007-06-28|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;, 2008 թվականի հունվարի 24-ին նա զբաղեցրել է Ֆինանսների նախարարության գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը՝ դառնալով պատմության մեջ առաջին կինն այդ պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.balliol.ox.ac.uk/alumni-and-friends/floreat-domus/2008/yvette-cooper|title=Yvette Cooper|last=|date=|website=|publisher=Balliol College (Oxford University)|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160307060415/http://www.balliol.ox.ac.uk/alumni-and-friends/floreat-domus/2008/yvette-cooper|archivedate=2016-03-07|accessdate=2015-05-22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ 2009 թվականի հունիսի 5-ին առաջին անգամ ստացել է նախարարական պաշտոն՝ ղեկավարելով աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.standard.co.uk/news/mixed-fortunes-but-key-roles-for-a-golden-couple-6713296.html|title=Mixed fortunes, but key roles for a golden couple|last=Jonathan Prynn|date=2009-06-05|website=|publisher=Evening Standard|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Էդ Միլիբենդի ստվերային վարչակազմ (2010—2015) ===
2010 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում լեյբորիստների պարտությունից և Գորդոն Բրաունի կառավարության լիազորությունների ավարտից հետո 2010 թվականի մայիսի 11-ին մամուլում առաջին անգամ հիշատակումներ են հայտնվել Իվետ Կուպերի՝ որպես Լեյբորիստական կուսակցության հնարավոր նոր առաջնորդի մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2010/may/11/labour-backbenchers-televised-leadership-contest|title=Labour backbenchers seek televised leadership contest|last=Polly Curtis|date=2010-05-11|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

2010-2011 թվականներին նա ստվերային վարչակազմում զբաղեցրել է կանանց հարցերով և իրավահավասարության նախարարի պաշտոնը, իսկ 2010-2013 թվականներին՝ բնակարանային նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/25691.stm|title=Yvette Cooper MP|last=|date=|website=Democracy Live|publisher=BBC|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305180732/http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/25691.stm|archivedate=2016-03-05|accessdate=2016-02-09|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականի հոկտեմբերի 8-ին նա ստացել է Արտաքին գործերի նախարարի ստվերային պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2010/oct/08/shadow-cabinet-balls-johnson-cooper|title=Ed Balls 'surprised' after Alan Johnson named shadow chancellor|last=Patrick Wintour and Mark Tran|date=2010-10-08|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-08}}&lt;/ref&gt;, 2011 թվականի հունվարի 20-ին նրան փոխարինել են ՆԳ ստվերային նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2011/jan/20/yvette-cooper-shadow-home-secretary|title=Yvette Cooper steps in as shadow home secretary after reshuffle|last=Polly Curtis|date=2011-01-20|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-09}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Իվետ Կուպերը կրկին հաղթել է իր ավանդական ընտրատարածքում` ձայների 54.9%-ով` բարելավելով իր 2010 թվականի ցուցանիշները 6.7%-ով։ Նրա մրցակիցներից ամենաուժեղը՝ Անկախության կուսակցության թեկնածու Նաթան Գարբութը (''Nathan Garbutt'') հավաքել է 21,3%-ի աջակցությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000836|title=Normanton, Pontefract &amp; Castleford|last=|date=|website=Election 2015|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-13}}&lt;/ref&gt;։

Այնուամենայնիվ, Լեյբորիստական կուսակցությունը պարտվել է ընտրություններում, և այն բանից հետո, երբ [[Էդ Միլիբենդ]]ը հրաժարվել է կուսակցության նախագահի պաշտոնից, Իվետ Կուպերը, որը մինչ այդ շարունակում էր մնալ ներքին գործերի նախարարը, հայտարարել է ներկուսակցական ընտրարշավին մասնակցելու մտադրության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2015/may/13/yvette-cooper-announces-candidacy-for-labour-leadership|title=Yvette Cooper announces candidacy for Labour leadership|last=|date=2010-05-13|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի սեպտեմբերի 12-ին ամփոփվել են կուսակցական ընտրությունների արդյունքները, Կուպերը ստացել է ձայների 17%-ը՝ զիջելով Էնդի Բյորնհեմին, որը հավաքել է 19%, և հաղթող [[Ջերեմի Քորբին]]ին (գրեթե 60%)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-34223157|title=Jeremy Corbyn wins Labour leadership contest and vows &quot;fightback&quot;|last=|date=2015-09-12|website=|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-13}}&lt;/ref&gt;։

=== Ստվերային վարչակազմից դուրս ===
2016 թվականի հոկտեմբերի 19-ին ընտրվել է ներքին գործերի կոմիտեի նախագահ՝ Համայնքների պալատի քվեարկության երրորդ փուլում պահպանողականների աջակցությամբ հաղթելով լեյբորիստուհի Քերոլայն Ֆլինթին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/hilary-benn-yvette-cooper-brexit-select-committee-home-affairs-committee_uk_5807aa29e4b07ebc072c1c97?guccounter=1&amp;guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvLnVrLw&amp;guce_referrer_sig=AQAAAIg91wbUjt5-rXwbdPdeU2RFICQMarb4ytTp--dzdaVdbl7b-W-_kSHPdSqFTFKXneo4pAYkPughnysk_jm95N4QdsXJzA0jK59QXePENQmpTLA7B6XEdl7JmhSITw5vJnUEuvuOmUdHjxjcVIb-oJZkc6SG5BJmJvto_YLrrSDX|title=Hilary Benn And Yvette Cooper To Chair Commons Brexit And Home Affairs Committees|last=Paul Waugh|date=2016-10-19|website=|publisher=Huffpost|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-04-05}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
==  Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web|url=https://twitter.com/yvettecoopermp|title=Իվետ Կուպեր|last=|first=|date=|website=|publisher=[[Twitter]]|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}
* {{Cite web|url=https://www.facebook.com/YvetteCooperMP|title=Իվետ Կուպեր|last=|first=|date=|website=|publisher=[[Facebook]]|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կուպեր, Իվետ}}
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի կին տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>i2qv9215fym9g4ofuyiatc9doa73kzd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492316</id>
      <parentid>8492314</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:27:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12633" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Իվետ Կուպեր''' ({{lang-en|Yvette Cooper}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Լեյբորիստական կուսակցության անդամ, եղել է [[Գորդոն Բրաուն]]ի կառավարության անդամ (2007–2010): 
== Կենսագրություն ==
=== Վաղ տարիներ ===
Իվետ Կուպերը ծնվել է 1969 թվականի մարտի 20-ին Ինվերնեսում ([[Շոտլանդիա]])։ Միջնակարգ կրթությունը ստացել է Էլթոնի ''Eggar's School''-ում։ Սովորել է [[Օքսֆորդի համալսարան]]ում։ 1991 թվականին նա ստացել է Քենեդի կրթաթոշակ, ընդունվել [[Հարվարդի համալսարան]] և աշխատել 1992 թվականի [[Բիլ Քլինթոն|Քլինթոնի]] նախագահական ընտրությունների քարոզարշավում։ Բացի այդ, նա նաև սովորել է [[Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոց|Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցում]]։ 1995-1997 թվականները գրել է խմբագրական հոդվածներ [[The Independent|The Independent-ում]]։ 2001 թվականին նա դարձել է Մեծ Բրիտանիայի պատմության մեջ առաջին նախարարի օգնականը, որը վերցրել է մայրության արձակուրդ, ինչպես նաև ամուսնու հետ դարձել է առաջին ամուսնացած զույգը մեկ կառավարության կազմում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/4hHkzyPDQvxFZxY2f1BlKt5/rt-hon-yvette-cooper-mp|title=Rt Hon Yvette Cooper MP|last=|date=|website=|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-20}}&lt;/ref&gt; (1998 թվականին նա ամուսնացել է Էդ Բոլզի հետ, 2010 թվականին աջակցել է նրան կուսակցության ղեկավարի պաշտոնում ընտրվելու անհաջող փորձի ժամանակ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3079623/Yvette-Cooper-Ed-Balls-wife-announces-Labour-leader-bid.html|title=Yvette Cooper becomes FOURTH candidate to stand for Labour leadership with pledge to 'make life better for families'|last=Tom McTague|date=2015-05-14|website=|publisher=MailOnline|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-12}}&lt;/ref&gt;):

=== Քաղաքական կարիերայի սկիզբ ===
1997 թվականից մինչև 2010 թվականը ընտրվել է [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատ]] Լեյբորիստական կուսակցությունից՝ Պոնտեֆրակտ և Քեստլֆորդ շրջանից, իսկ 2010 թվականից՝ շրջանների սահմանները փոխելուց հետո, Նորմենթոնի, Պոնտեֆրակտ և Քեստլֆորդ (Արևմտյան Յորքշիր) շրջանից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/yvette-cooper/420|title=Rt Hon Yvette Cooper MP|last=|date=|website=|publisher=UK Parliament|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականի հոկտեմբերին նա նշանակվել է Առողջապահության նախարարի խորհրդարանական օգնական՝ 30 տարեկանում դառնալով այս պաշտոնում ամենաերիտասարդը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2001/mar/16/profiles.parliament3|title=Yvette Cooper|last=Andrew Roth|date=2001-03-16|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-08}}&lt;/ref&gt;։

2007 թվականի հունիսի 28-ին նա դարձել է [[Գորդոն Բրաուն]]ի վարչակազմի բնակարանաշինության կրտսեր նախարար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2007/jun/28/labour.uk8|title=Profile: Yvette Cooper|last=Hélène Mulholland|date=2007-06-28|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;, 2008 թվականի հունվարի 24-ին նա զբաղեցրել է Ֆինանսների նախարարության գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը՝ դառնալով պատմության մեջ առաջին կինն այդ պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.balliol.ox.ac.uk/alumni-and-friends/floreat-domus/2008/yvette-cooper|title=Yvette Cooper|last=|date=|website=|publisher=Balliol College (Oxford University)|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160307060415/http://www.balliol.ox.ac.uk/alumni-and-friends/floreat-domus/2008/yvette-cooper|archivedate=2016-03-07|accessdate=2015-05-22|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;, իսկ 2009 թվականի հունիսի 5-ին առաջին անգամ ստացել է նախարարական պաշտոն՝ ղեկավարելով աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարարությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.standard.co.uk/news/mixed-fortunes-but-key-roles-for-a-golden-couple-6713296.html|title=Mixed fortunes, but key roles for a golden couple|last=Jonathan Prynn|date=2009-06-05|website=|publisher=Evening Standard|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Էդ Միլիբենդի ստվերային վարչակազմ (2010—2015) ===
2010 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում լեյբորիստների պարտությունից և Գորդոն Բրաունի կառավարության լիազորությունների ավարտից հետո 2010 թվականի մայիսի 11-ին մամուլում առաջին անգամ հիշատակումներ են հայտնվել Իվետ Կուպերի՝ որպես Լեյբորիստական կուսակցության հնարավոր նոր առաջնորդի մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2010/may/11/labour-backbenchers-televised-leadership-contest|title=Labour backbenchers seek televised leadership contest|last=Polly Curtis|date=2010-05-11|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։

2010-2011 թվականներին նա ստվերային վարչակազմում զբաղեցրել է կանանց հարցերով և իրավահավասարության նախարարի պաշտոնը, իսկ 2010-2013 թվականներին՝ բնակարանային նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/25691.stm|title=Yvette Cooper MP|last=|date=|website=Democracy Live|publisher=BBC|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305180732/http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/25691.stm|archivedate=2016-03-05|accessdate=2016-02-09|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականի հոկտեմբերի 8-ին նա ստացել է Արտաքին գործերի նախարարի ստվերային պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2010/oct/08/shadow-cabinet-balls-johnson-cooper|title=Ed Balls 'surprised' after Alan Johnson named shadow chancellor|last=Patrick Wintour and Mark Tran|date=2010-10-08|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-08}}&lt;/ref&gt;, 2011 թվականի հունվարի 20-ին նրան փոխարինել են ՆԳ ստվերային նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2011/jan/20/yvette-cooper-shadow-home-secretary|title=Yvette Cooper steps in as shadow home secretary after reshuffle|last=Polly Curtis|date=2011-01-20|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2016-02-09}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Իվետ Կուպերը կրկին հաղթել է իր ավանդական ընտրատարածքում` ձայների 54.9%-ով` բարելավելով իր 2010 թվականի ցուցանիշները 6.7%-ով։ Նրա մրցակիցներից ամենաուժեղը՝ Անկախության կուսակցության թեկնածու Նաթան Գարբութը (''Nathan Garbutt'') հավաքել է 21,3%-ի աջակցությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000836|title=Normanton, Pontefract &amp; Castleford|last=|date=|website=Election 2015|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-13}}&lt;/ref&gt;։

Այնուամենայնիվ, Լեյբորիստական կուսակցությունը պարտվել է ընտրություններում, և այն բանից հետո, երբ [[Էդ Միլիբենդ]]ը հրաժարվել է կուսակցության նախագահի պաշտոնից, Իվետ Կուպերը, որը մինչ այդ շարունակում էր մնալ ներքին գործերի նախարարը, հայտարարել է ներկուսակցական ընտրարշավին մասնակցելու մտադրության մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/politics/2015/may/13/yvette-cooper-announces-candidacy-for-labour-leadership|title=Yvette Cooper announces candidacy for Labour leadership|last=|date=2010-05-13|website=|publisher=The Guardian|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի սեպտեմբերի 12-ին ամփոփվել են կուսակցական ընտրությունների արդյունքները, Կուպերը ստացել է ձայների 17%-ը՝ զիջելով Էնդի Բյորնհեմին, որը հավաքել է 19%, և հաղթող [[Ջերեմի Քորբին]]ին (գրեթե 60%)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-34223157|title=Jeremy Corbyn wins Labour leadership contest and vows &quot;fightback&quot;|last=|date=2015-09-12|website=|publisher=BBC News|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-09-13}}&lt;/ref&gt;։

=== Ստվերային վարչակազմից դուրս ===
2016 թվականի հոկտեմբերի 19-ին ընտրվել է ներքին գործերի կոմիտեի նախագահ՝ Համայնքների պալատի քվեարկության երրորդ փուլում պահպանողականների աջակցությամբ հաղթելով լեյբորիստուհի Քերոլայն Ֆլինթին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/hilary-benn-yvette-cooper-brexit-select-committee-home-affairs-committee_uk_5807aa29e4b07ebc072c1c97?guccounter=1&amp;guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvLnVrLw&amp;guce_referrer_sig=AQAAAIg91wbUjt5-rXwbdPdeU2RFICQMarb4ytTp--dzdaVdbl7b-W-_kSHPdSqFTFKXneo4pAYkPughnysk_jm95N4QdsXJzA0jK59QXePENQmpTLA7B6XEdl7JmhSITw5vJnUEuvuOmUdHjxjcVIb-oJZkc6SG5BJmJvto_YLrrSDX|title=Hilary Benn And Yvette Cooper To Chair Commons Brexit And Home Affairs Committees|last=Paul Waugh|date=2016-10-19|website=|publisher=Huffpost|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-04-05}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

==  Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web|url=https://twitter.com/yvettecoopermp|title=Իվետ Կուպեր|last=|first=|date=|website=|publisher=[[Twitter]]|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}
* {{Cite web|url=https://www.facebook.com/YvetteCooperMP|title=Իվետ Կուպեր|last=|first=|date=|website=|publisher=[[Facebook]]|language=en|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2015-05-22}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Կուպեր, Իվետ}}
[[Կատեգորիա:Հարվարդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի կին տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>nv58wusmclvwr4y2vm8yrnsuvabb8f7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արքայադստեր թատրոն (Լոնդոն)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>980300</id>
    <revision>
      <id>8491979</id>
      <parentid>7821038</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:14:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6149" xml:space="preserve">{{coord|51|30|57|N|0|8|16|W|type:landmark_region:GB|display=title}}
[[File:Fourteenth appearance in this country of the celebrated New Orleans Ethiopian Serenaders LCCN2014635580.jpg|thumb|Արքայադստեր թատրոնի ազդագիր, 1847]]
'''Արքայադստեր թատրոն''' կամ '''Արքայադուստր թատրոն,''' թատրոն [[Լոնդոն]]ի [[Օքսֆորդ (փողոց)|Օքսֆորդ]] փողոցում։ Շենքը բացվել է 1828 թվականին՝ որպես «Թագուհու շուկա», որի ներսում տեղադրված էր Կլարկսոն Ստենֆիլդի և Դեյվիդ Ռոբերթսի կողմից ստեղծված շարժական բեմ։ Վերափոխվել է թատրոնի և բացվել 1836 թվականին Արքայադստեր թատրոն անվամբ․ անվանվել է արքայադուստր [[Վիկտորյա (Մեծ Բրիտանիայի թագուհի)|Վիկտորյայի]] պատվին՝ նախքան վերջինիս թագուհի դառնալը&lt;ref&gt;Thomason, p. 883.&lt;/ref&gt;։ Մի շարք անհաջող համերգներից հետո ինտերիերի վրա փոփոխություններ են արվել, որից հետո թատրոնը վերաբացվել է 1842 թվականի դեկտեմբերի 26-ին՝ [[Վինչենցո Բելլինի|Վինչենցո Բելինիի]] «[[Լուսնոտը (օպերա)|Լուսնոտը]]» [[օպերա]]յով։ Թատրոնը, որն այժմ գտնվում էր Ջոն Մեդեքս Մադդոքսի ղեկավարության ներքո, բեմադրում էր  օպերաներ և այլ ժամանցային ներկայացումներ, այդ թվում՝ [[Գեներալ Թոմ-Թամ]]ը։

Թատրոնն առավել լավ հիշվում է Չարլզ Քինի՝ շեքսպիրյան վերաբեմադրություններով, որոնք սկսվել են 1849 թվականից և շարունակվել տասը տարի։ Քինը դրանք ներկայացրել է շռայլ բեմադրություններով&lt;ref&gt;[http://faculty.winthrop.edu/vorderbruegg/winthropweb/vitaindex/gilbert.html Bruegge, Andrew Vorder &quot;W. S. Gilbert: Antiquarian Authenticity and Artistic Autocracy&quot; (Associate Professor, Department Chair, Department of Theatre and Dance, Winthrop University).  Professor Bruegge presented this paper at the Victorian Interdisciplinary Studies Association of the Western United States annual conference in October 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110510212618/http://faculty.winthrop.edu/vorderbruegg/winthropweb/vitaindex/gilbert.html |date=10 May 2011 }}, accessed 26 March 2008&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ներմուծել ֆրանսիական դրաման։ Դայեն Բուսիկոն դարձել է թատրոնի առաջատար դերասանը, իսկ [[Էլեն Արիս Տերրի]]ն ու [[Հենրի Իրվինգ]]ը իրենց կարիերան են սկսել այս թատրոնում։ Որոշ ժամանակ թատրոնում միայն մելոդրամա է բեմադրվել։ Սկսած 1859 թվականից Հենրի Ջեյմս Բայրոնը թատրոնի համար գրել է Սուրբ Ծննդյան երաժշտական կոմեդիաների շարք, որոնցից էին «''ack the Giant Killer''», «''Harlequin''», «''King Arthur''» և «''ye Knights of ye Round Table''»&lt;ref name=Lee&gt;Lee, Amy Wai Sum. [http://whaleyween.com/Holly/DLB344_19thC_BritishDramatists/Byron.pdf &quot;Henry J. Byron&quot;]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Hong Kong Baptist University&lt;/ref&gt;, որոնց հաջորդել են «Ռոբինզոն Կրուզո», «''the King of the Caribee Islands!''» կոմեդիաները&lt;ref&gt;[http://www.worc.ac.uk/victorian/victorianplays/Vol49viiRobinson.pdf Script for ''Robinson Crusoe, or Harlequin Friday'']{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (1860)&lt;/ref&gt;։ 1863 թվականին Քեյփթաունից վերջերս վերադարձած Սեֆթոն Փերին «''The Rough Diamond''» ֆարսում կատարել է զարմիկ Ջոյի դերը&lt;ref&gt;''Leeds Intelligencer'' 19 September 1863 p.3&lt;/ref&gt;։ 1864 թվականին թատրոնում բեմադրվել է առանձնապես սիրված «Լոնդոնի լույսերը» դրաման։

Թատրոնը քանդվել և վերակառուցվել է 1879–80 թվականներին, որից հետո շարունակել ներկայացնել մելոդրամաներ, այդ թվում՝ «Լոնդոնի լույսերը» (1881) և «Արծաթե թագավորը» (1882)։

1902 թվականին հաջողությամբ բեմադրած «Ճակատագրական հարսանիք» վերջին ներկայացումից հետո թատրոնը մշտապես փակվել է, և շենքը պահեստ է դարձել։ Ապամոնտաժվել է 1931 թվականին․ տեղում կառուցվել է Woolworth խանութ-սրահը, այնուհետև՝ Oxford Walk առևտրի կենտրոնը։ Տարածքն այժմ զբաղեցնում է սպորտային խանութ։

==Ծանոթագրություններ==

{{ծանցանկ}}
*{{cite book |last=Hartnoll |first=Phyllis |title=The Oxford Companion to the Theatre |location=Oxford |publisher=Oxford University Press |year=1983 |edition=4th |isbn=0-19-211546-4 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000unse_x9q5 }}
*{{cite book |last=Thomas |first=Peter |chapter=Princess's Theatre |editor-last=Banham |editor-first=Martin |title=The Cambridge Guide to Theatre |location=London |publisher=Cambridge University Press |year=1995 |isbn=0-521-43437-8 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh }}
*{{cite web |title=Princess's Theatre |url=http://www.arthurlloyd.co.uk/Princess.htm |accessdate=2007-08-24 }}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Թատրոններ]]
[[Կատեգորիա:1828 կառուցումն ավարտված թատրոններ]]</text>
      <sha1>22egfc2cean4r20ejal1c9uof71tiw7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սիբել Սիբեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>980359</id>
    <revision>
      <id>8492278</id>
      <parentid>8431369</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6066" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Սիբել Սիբեր''' (ծննդյան ազգանունը՝ '''Ադադեմիր''',  {{lang-tr|Sibel Siber}}, {{ԱԾ}}), միայն Թուրքիայի կողմից ճանաչված [[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն|Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության]] քաղաքական գործիչ։ Զբաղեցրել է ՀԿԹՀ վարչապետի պաշտոնը 2013 թվականի հունիսից՝ դառնալով առաջին կինը, որն այդ պաշտոնն զբաղեցրել է 2011 թվականի նոյեմբերից հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-cyprus-to-see-first-female-prime-minister-48659|title=Turkish Cyprus to see first female prime minister - World News|website=Hürriyet Daily News|accessdate=դեկտեմբերի 26, 2018}}&lt;/ref&gt;։ 2013-2018 թվականներին եղել է ՀԿԹՀ ընդհանուր ժողովի նախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.northcyprusdaily.com/news/Politics/Mrs-Siber-elected-as-the-President-of-the-Assembly-1641705.asp |title=Архивированная копия |accessdate=2019-01-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131206173151/http://www.northcyprusdaily.com/news/Politics/Mrs-Siber-elected-as-the-President-of-the-Assembly-1641705.asp |archivedate=2013-12-06 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սիբերը Ֆաթիմա Էկենօղլուից հետո երկրորդ կինն է եղել այդ պաշտոնում։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1960 թվականի դեկտեմբերի 13-ին [[Նիկոսիա]]յում&lt;ref&gt;{{cite web|title=KKTC’ye 2 aylığına kadın başbakan|url=http://www.hurriyet.com.tr/kktc-ye-2-ayligina-kadin-basbakan-23485985|publisher=[[Hürriyet]]|accessdate=նոյեմբերի 8, 2015|date=հունիսի 12, 2013}}&lt;/ref&gt;։ Նրա հայրը՝ Ալթայ Ադադեմիրը, եղել է Մելուսեյա գյուղից տարրական դասարանների ուսուցիչ, մայրը՝ Այսելը, տնային տնտեսուհի էր Կլավդիից։ Քանի որ հորը ժամանակ առ ժամանակ տարբեր դպրոցներում են նշանակել, ընտանիքը մշտապես տեղափոխվել է&lt;ref name=cba&gt;{{cite web|title=KKTC Cumhurbaşkanı Adayı Dr. Sibel Siber: Kendi Kalemimden Ben|url=http://www.kafiad.org/alt/haber327.htm|publisher=Caucasus Businessmen Association|accessdate=նոյեմբերի 8, 2015|language=Turkish|archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.kafiad.org%2Falt%2Fhaber327.htm&amp;date=2015-11-08|archivedate=նոյեմբերի 8, 2015}}&lt;/ref&gt;։

16 տարեկանում Սիբելն ընդունվել է [[Ստամբուլի համալսարան]]ի բժշկական ֆակուլտետ, այդ ժամանակ ընթացել է ուսանողների մասնակցությամբ քաղաքական բուռն միջադեպեր&lt;ref name=cba/&gt;։ 1983 թվականին ավարտել է համալսարանը՝ ստանալով բժշկի որակավորում&lt;ref name=ydkimdir&gt;{{cite web|title=Sibel Siber kimdir?|url=http://www.yeniduzen.com/Haberler/haberler/sibel-siber-kimdir/4558|publisher=[[Yeni Düzen]]|accessdate=նոյեմբերի 8, 2015|language=Turkish|date=հունիսի 13, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=İstanbul University, Cerrahpaşa Medical Faculty Graduates from Turkish Program|url=http://www.ctf.edu.tr/egitim_ogretim/mezunlar/CTF_Turkce_Tip_Mezunlari.pdf|publisher=Cerrahpaşa Medical Faculty|accessdate=նոյեմբերի 8, 2015|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304221124/http://www.ctf.edu.tr/egitim_ogretim/mezunlar/CTF_Turkce_Tip_Mezunlari.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 1987 թվականին նա ավարտել է բժշկական մասնագիտացումը՝ դառնալով ներքին հիվանդությունների մասնագետ, փորձաշրջանն անցկացրել է Շիշլի Էթֆալի հոսպիտալում։ Ուսումն ավարտելուց հետո վերադարձել է Կիպրոս և աշխատել մասնավոր կլինիկայում։ 1989 թվականին դիաբետ և էնդոկրինոլոգիա է սովորել [[Վիրջինիայի համալսարան]]ում&lt;ref name=ydkimdir/&gt;։

1983 թվականին թերթում հրատարակել է այդ ժամանակ ամենաբարձր հետաքրքրությունն առաջացրած հոդված, որում քննադատել է [[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն|Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության]] առողջապահական համակարգը&lt;ref name=cba/&gt;։

2015 թվականին թեկնածություն է ներկայացրել ՀԿԹՀ նախագահի պաշտոնի համար, սակայն պարտվել է՝ ըստ հավաքած ձայների քանակի զբաղեցնելով 3-րդ տեղը Դերվիշ Էրօղլուից և Մուստաֆա Ակինջիից հետո։

=== Անձնական կյանք ===
1984 թվականին ամուսնացել է ուրոլոգ (միզատար խողովակների հիվանդությունների մասնագետ) Ռիֆաթ Սիբերի հետ։ Ունեն մեկ դուստր՝ Սյումերը (ծնվել է 1985 թվականին)&lt;ref name=cba/&gt;։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Սիբեր, Սիբել}}
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ստամբուլի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հյուսիսային Կիպրոս]]
[[Կատեգորիա:Վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդարանի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>e4s08vzf4wd3yb7dcsodi8jwe8m54j0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիե Ռեյսիկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>981160</id>
    <revision>
      <id>8492493</id>
      <parentid>7819858</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:24:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5800" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Մարիե Ռեյսիկ''' ({{lang-et|Marie Reisik}}, {{ԱԾ}}), [[Էստոնիա|էստոնացի]] կին [[քաղաքական գործիչ]], ակտիվիստուհի։ Հասարակական գործիչ է, [[Մանկավարժություն|մանկավարժ]], [[Ֆեմինիզմ|ֆեմինիստ]], [[լրագրող]], [[Խմբագրություն|խմբագիր]]։ 1919, 1929, 1932 թվականներին եղել է [[Ռիյգիկոգու|Էստոնիայի խորհրդարան]]ի պատգամավոր։ Կանանց իրավունքների համար պայքարող առաջին էստոնացիներից մեկն է&lt;ref&gt;[https://dea.digar.ee/cgi-bin/dea?a=d&amp;d=severnojepob20150507.2.6.3 Газета «Северное Побережье», № 83, 7 мая 2015]&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Մարիե Ռեյսիկը ծնվել է վաճառականի ընտանիքում։ 1904 թվականին ավարտել է [[Պյառնու]]ի աղջիկների վարժարանը։ Դասախոսել է [[Տարտուի համալսարան]]ում։ Քանի որ այդ ժամանակ Էստոնիայում կանայք չէին կարող համալսարան ընդունվել, Ռեյսիկը մեկնել է սովորելու Փարիզում, որտեղ [[Ալյանս Ֆրանսեզ]]ում ստացել է ֆրանսերենի դասախոսի մասնագիտություն։

1909-1921 թվականներին Տալլինի և Պյառնուի դպրոցներում աշխատել է որպես ֆրանսերենի ուսուցիչ։ 1911 թվականին ամուսնացել է իրավաբան Պետեր Ռեյսիկի հետ։ 1919 թվականին ամուսինները բնակություն են հաստատել Տալլինում, երեխաներ չեն ունեցել։

Եղել է 1907 թվականին Էստոնիայում կանանց առաջին կազմակերպության հիմնադիրներից մեկը։ 1907-1919 թվականներին եղել է [[Տարտու]] քաղաքի կանանց շարժման առաջատար գործիչը։ Եղել է շարժման պատվավոր մասնակիցը 1932 թվականից։

1911 թվականին հիմնադրել է կանանց առաջին քաղաքական ամսագիրը՝ «Naisterahva Tööja Elu» («Աշխատանքը և կանանց կյանքը»), որը համախմբել է Էստոնիայի կրթված կանանց։ Մինչև 1918 թվականն աշխատել է որպես ամսագրի խմբագիր։ Նրա գործունեությունը նպաստել է Էստոնացի կանանց առաջին կոնգրեսի ստեղծմանը (1917), որի հիման վրա հիմնադրվել է «Էստոնիայի կանանց միությունը» (1920)։

Եղել է ողջ երկրով ազատագրական շարժման նախաձեռնողներից մեկը, դարձել է ակտիվ քաղաքական գործիչ։ Եղել է Էստոնիայի աջ կենտրոնամետ ժողովրդական կուսակցության անդամ։ 1919 թվականին Մարիե Ռեյսիկն ընտրվել է Էստոնիայի սահմանադիր ժողովում և դարձել խորհրդարանի միակ կին անդամը։ Նա երեք անգամ՝ 1919, 1929 և 1932 թվականներին, ընտրվել է Էստոնիայի խորհրդարանի պատգամավոր։

1926 թվականից խմբագրել է «Naiste Hääl» ամսագիրը։

1925 թվականին Այնո Կալասի հետ Էստոնիան ներկայացրել է Կանանց համաշխարհային կոնգրեսում։ 1935 թվականի աշնանը հիմնադրել է «Էստոնիայի կանանց միությանը» կից ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտը, որը ղեկավարել է 1936 թվականից։

«Էստոնիայի կանանց միությունը» լուծարվել է 1940 թվականին՝ [[Բալթյան երկրների բռնակցումը Խորհրդային Ռուսաստանի կողմից|Բալթյան երկրների՝ ԽՍՀՄ-ին միանալուց հետո]]։ 1941 թվականին Ռեյսիկը հետապնդվել է [[ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ|ՆԳԺԿ]]-ի կողմից։ Նույն թվականին մահացել է Տալլինի հիվանդանոցում՝ չպարզաբանված հանգամանքներում։

== Մրցանակներ ==
* Երկրորդ աստիճանի [[Էստոնիայի Կարմիր խաչի շքանշան]] (1929)
* Երրորդ աստիճանի Էստոնիայի Կարմիր խաչի շքանշան (1938)

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://estonianworld.com/life/first-estonian-feminists-lilli-suburg-marie-reisik/ The very first Estonian feminists — Lilli Suburg and Marie Reisik]{{ref-en}}
* [https://www.sirp.ee/s1-artiklid/c9-sotsiaalia/eesti-feministide-eelkaija-marie-reisik-130/ Eesti feministide eelkäija Marie Reisik 130]{{ref-et}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Ռեյսիկ, Մարիե}}
[[Կատեգորիա:Էստոնացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի կանայք]]
[[Կատեգորիա:Մանկավարժներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Լրագրողներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ec93lejg212yukogfchzdr3qhjenwfk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատարժինա Լյուբնաուեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>981355</id>
    <revision>
      <id>8492432</id>
      <parentid>8478023</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8768" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կատարժինա Լյուբնաուեր''' ({{lang-pl|Katarzyna Anna Lubnauer}}, {{ԱԾ}}), լեհ մաթեմատիկոս և դասախոս, 8-րդ գումարման [[Լեհաստանի Հանրապետության Սեյմ|Սեյմի]] պատգամավոր, 2017-2018 թվականներին եղել է «Նովոչեսնա» կուսակցության նախագահ։

== Կենսագրություն ==
Կատաժինա Լիբուդզիշը ծնվել է Լոձում 1969 թվականի հուլիսի 24-ին&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/posel.xsp?id=221&amp;type=A | title = Katarzyna Lubnauer | publisher = sejm.gov.pl | accessdate = 2017-11-26 | lang = pl | archive-date = 2017-10-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171011005128/http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/posel.xsp?id=221&amp;type=A | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;։ Հանրակրթական դպրոցն ավարտելուց հետո [[Տադեուշ Կոստյուշկո]]ն ընդունվել է Լոձի համալսարան, որտեղ սովորել է մաթեմատիկան։ Կարճ ժամանակ աշխատել է որպես ուսուցիչ ութամյա դպրոցում և վարժարանում՝ ստանալով ասպիրանտուրան դասավանդել է Լոձի համալսարանում&lt;ref name=wyborczapl&gt;{{Cite web | url = http://lodz.wyborcza.pl/lodz/1,35136,19352570,katarzyna-lubnauer-czyli-jak-wchodzi-sie-na-polityczny-top.html | title = Katarzyna Lubnauer, czyli jak wchodzi się na polityczny top | author = Wioletta Gnacikowska | publisher = wyborcza.pl | date = 2015-12-18 | accessdate = 2017-11-26| lang=pl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bio&quot;&gt;{{Cite web | url = http://www.uw.org.pl/archiwum/wladze.php?id=7 | title = Katarzyna Lubnauer – członek Zarządu | publisher = uw.org.pl | accessdate = 2015-10-25 | lang = pl | archive-date = 2015-11-26 | archive-url = https://web.archive.org/web/20151126035849/http://www.uw.org.pl/archiwum/wladze.php?id=7 | dead-url =  }}&lt;/ref&gt;։ 2001 թվականին ստացել է մաթեմատիկական գիտությունների դոկտորի աստիճան [[հավանականության տեսություն]] մասնագիտությամբ։ Հավանականության տեսության և վիճակագրության ամբիոնում զբաղեցրել է դասախոսության պաշտոնը&lt;ref name=&quot;ln&quot;&gt;[http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/posel.xsp?id=221&amp;type=A Katarzyna Lubnauer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191015150027/http://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/posel.xsp?id=221&amp;type=A |date=2019-10-15 }} w bazie «Ludzie nauki» portalu Nauka Polska{{ref-pl}}&lt;/ref&gt;։

1993 թվականին եղել է ժողովրդավարական միության անդամ, 1994 թվականից  Ազատության միության անդամ։ 1998-2002 թվականներին նա եղել է Լոձի 3-րդ գումարման քաղաքային խորհրդի անդամ։ 2001 թվականին Կատաժինա Լյուբնաուերը Լոձի Վարշավայի համալսարանի նախագահի թեկնածու էր&lt;ref name=&quot;Serwis PKW – Wybory 1998&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pkw.gov.pl/615_Wybory_samorzadowe_w_1998ampnbspr|title=Serwis PKW – Wybory 1998|accessdate=2017-11-14| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2001 թվականին նա հաջողությամբ առաջադրվել էր [[Վարշավայի համալսարան]]ի Սեյմում&lt;ref name=&quot;Serwis PKW – Wybory 2001&quot;&gt;{{Cite web | url = http://wybory2001.pkw.gov.pl/100000/SSSS09/sjdk1_k6o.html | title = Serwis PKW – Wybory 2001 | accessdate = 2015-10-25| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2002 թվականին անարդյունք մասնակցել է ավագանու ընտրություններին&lt;ref name=&quot;Serwis PKW – Wybory 2002&quot;&gt;{{Cite web | url = http://wybory2002.pkw.gov.pl/grada/gw1/w10/m1061/o7335/k1417.html | title = Serwis PKW – Wybory 2002 | accessdate = 2015-10-25| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2005 թվականին ընդգրկվել է դեմոկրատական կուսակցության մարմինների կազմում։

Եղել է գիտության, տեխնիկայի և արվեստի փառատոնի համակազմակերպիչը&lt;ref name=wyborczapl /&gt;։ Հուլիսին Լեշեկ Յաջևսկու հետ միասին նախաձեռնել էր «Աշխարհիկ դպրոց» ակցիան՝ պետական բյուջեից կրոնի ֆինանսավորումը վերացնելու մասին Քաղաքացիական օրենսդրական նախաձեռնությունը&lt;ref&gt;{{Cite web| url=http://swieckaszkola.liberte.pl/swiecka-szkola-obywatelska-inicjatywa-ustawodawcza/ | title=Świecka szkoła – obywatelska inicjatywa ustawodawcza | publisher=swieckaszkola.liberte.pl |data=2015-08-22| accessdate=2017-11-21| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ Շատ ակտիվ ելույթ է ունեցել ԶԼՄ-ներում&lt;ref name=wyborczapl /&gt;&lt;ref name=wppl&gt;{{Cite web | url = https://kobieta.wp.pl/katarzyna-lubnauer-bylam-niewolnica-moniki-olejnik-6097088342656129a | title = Katarzyna Lubnauer: byłam niewolnicą Moniki Olejnik | autor = Piotr Szygalski | publisher = wp.pl | date = 2017-03-03 | accessdate = 2017-11-26| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին նա դարձել է կուսակցության փոխնախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web | url = https://nowoczesna.org/zarzad-partii/ | title = Zarząd partii | publisher = nowoczesna.org | accessdate = 2016-11-16| lang=pl}}&lt;/ref&gt;, 2017 թվականի հունվար-մայիս ամիսներին եղել է մամուլի քարտուղար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wprost.pl/kraj/10040397/Spore-roszady-w-Nowoczesnej-Schmidt-stracila-funkcje-wiceprzewodniczacej-wybrano-nowego-rzecznika.html|title=Spore roszady w Nowoczesnej. Schmidt straciła funkcję wiceprzewodniczącej, wybrano nowego rzecznika|publisher=wprost.pl|date= 2016-01-27|accessdate=2017-01-27| lang=pl}}&lt;/ref&gt;, իսկ այդ տարվա ապրիլին ստանձնել է պատգամավորական ակումբի նախագահությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tvp.info/30122254/rekonstrukcja-nowoczesnej-lubnauer-nowa-przewodniczaca|title=Rekonstrukcja Nowoczesnej. Lubnauer nową szefową klubu|publisher=tvp.info.pl|datr=2017-04-26|data dostępu=2017-04-26| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2017 թվականի նոյեմբերի 25-ին ընտրվել է կուսակցության նախագահ՝ քվեարկությունում առաջ անցնելով նրա հիմնադիր Ռիշարդ Պետրուից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://wyborcza.pl/7,75398,22697508,wybory-lidera-nowoczesnej-misilo-przekazal-poparcie-lubnauer.html?disableRedirects=true|title=Katarzyna Lubnauer nową przewodniczącą Nowoczesnej. Pokonała Ryszarda Petru|autor=Iwona Szpala, Maciej Bednarek, Estera Flieger|date=2017-11-25|accessdate=2017-11-25|publisher=wyborcza.pl| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի հունվարի 9-ին Կուսակցության նախագահի պաշտոնում նրան փոխարինել է Կամիլ Գասյուկ-Պիխովիչը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://wiadomosci.onet.pl/kraj/gasiuk-pihowicz-nowa-szefowa-klubu-nowoczesnej/tneed45|title=Gasiuk-Pihowicz nową szefową klubu Nowoczesnej|autor=|data=2018-01-09|accessdate=2018-01-09|publisher=onet.pl| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Սահինայի մայրը միկրոկենսաբանության պրոֆեսոր Զդիսլավա Լիբուդզիշն է&lt;ref name=wyborczapl /&gt;։ Հայրը քիմիկոս Եժի Լիբուձիշն է&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://natemat.pl/187591,niezalezna-o-zastepczyni-petru-ma-osobiste-powody-by-nie-popierac-zbyt-daleko-idacych-rozliczen-z-komunizmem | title = „Niezależna” o Lubnauer: Ma osobiste powody, by nie popierać zbyt daleko idących rozliczeń z komunizmem | autor = Waldemar Kowalski | publisher = natemat.pl | data = 2016-08-14 | accessdate = 2017-11-26| lang=pl}}&lt;/ref&gt;։ Նրա ընտանիքը 19-րդ դարի երկրորդ կեսից ապրել է Լոձում&lt;ref name=wppl /&gt;։

1991 թվականի մարտին Կատաժինան ամուսնացել է ֆինանսիստ Մացեյ Լյուբնաուերի հետ&lt;ref name=wppl /&gt;։ 1997 թվականին նրանք դուստր են ունեցել&lt;ref name=wyborczapl /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Լեհ մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ կին մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4oex3at9mr6vozd2s28f9uzgldp01gt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հեյդի Ալեքսանդեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>982003</id>
    <revision>
      <id>8492306</id>
      <parentid>8433872</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:25:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7047" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Հեյդի Ալեքսանդեր''' ({{lang-en|Heidi Alexander}}, {{ԱԾ}})&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.yournextmp.com/candidates/heidi_alexander/ |title=Архивированная копия |accessdate=2010-05-19 |deadlink=да |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120506183020/http://www.yournextmp.com/candidates/heidi_alexander/ |archivedate=2012-05-06 }}&lt;/ref&gt;, [[Մեծ Բրիտանիա|բրիտանացի]] քաղաքական գործիչ, Մեծ Բրիտանիայի լեյբորիստական կուսակցության անդամ։ Արևելյան Լուիշեմ շրջանից ընտրվել է Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանի պատգամավոր։ 2015-2016 թվականներին եղել է Մեծ Բրիտանիայի առողջապահության նախարար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://twitter.com/heidi_mp/status/746966874521542656|title=Heidi Alexander on Twitter|access-date=2016-06-26}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ տարիներ ==
Հեյդի Ալեքսանդերը ծնվել է 1975 թվականին [[Սուինդոն]] քաղաքում, էլեկտրիկի ընտանիքում։ Իր հայրենի քաղաքում ավարտել է Չյորչֆիլդի հանրակրթական դպրոցը, ինչպես նաև [[Դարհեմի համալսարան]]ի Գրեյ քոլեջը, որտեղ Եվրոպայի քաղաքային և տարածաշրջանային զարգացման ոլորտում ստացել է աշխարհագրության բակալավրի և մագիստրոսի աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://thehoneyballbuzz.com/women-in-power-2/female-members-of-the-house-of-commons/labour-mps/a-c/heidi-alexander/|title=Heidi Alexander|work=THE HONEYBALL BUZZ|accessdate=2020-04-29|archive-date=2014-01-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20140101211422/http://thehoneyballbuzz.com/women-in-power-2/female-members-of-the-house-of-commons/labour-mps/a-c/heidi-alexander/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականից մինչև 2005 թվականն աշխատել է որպես խորհրդարանի անդամ Ջոան Ռադդոկի օգնական։ Նա նաև անապահով մարդկանց հագուստի օգնության բարեգործական արշավի կազմակերպիչ է եղել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.politics.co.uk/reference/heidi-alexander|title=Heidi Alexander|work=politics.co.uk}}&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական կարիերա ==
2004 թվականին Հեյդի Ալեքսանդերն Էվելին շրջանից ընտրվել է Լոնդոնի բորո Լուիշի խորհրդի անդամ, որից հետո նշանակվել է Լուիշեմի քաղաքապետի տեղակալ։ 2006 թվականին դարձել է Լուիշեմի կառավարության անդամ։ 2009 թվականին Ալեքսանդրը ներկուսակցական ընտրություններում ընտրվել է Արևելյան Լուիշ շրջանի պատգամավորության թեկնածու։ 2010 թվականին հաղթել է այդ ընտրատարածքում և ընտրվել Համայնքների պալատում։ Պալատում վերընտրվել է 2015 թվականին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.labour.org.uk/mp/heidi_alexander/832/ |title=Архивированная копия |accessdate=2013-02-24 |deadlink=да |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130304013559/http://www.labour.org.uk/mp/heidi_alexander/832 |archivedate=2013-03-04 }}&lt;/ref&gt;։

Խորհրդարանում եղել է համայնքների և տեղական ինքնակառավարման հարցերով կոմիտեի անդամ։ 2010 թվականին Մեծ Բրիտանիայի լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդի ընտրություններում աջակցել է Էնդի Բերնհեմին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www2.labour.org.uk/leadership-Andy-Burnham/|title=Andy Burnham|work=labour.org.uk|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131217045306/http://www2.labour.org.uk/leadership-Andy-Burnham/|archivedate=2013-12-17}}&lt;/ref&gt;։ Իր խորհրդարանական կարիերայի սկզբում աշխատել է որպես շրջակա միջավայրի, պարենի և գյուղատնտեսության հարցերով ստվերային նախարար Մերի Քրեյի անձնական խորհրդարանական քարտուղար։ 2012 թվականից հանդիսացել է ընդդիմության խորհրդարանական կազմակերպիչը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/heidi-alexander/83154 |title=Архивированная копия |accessdate=2013-02-24 |deadlink=да |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130304080213/http://www.parliament.uk/biographies/commons/heidi-alexander/83154 |archivedate=2013-03-04 }}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև 2013 թվականի դեկտեմբերից Լոնդոնի գործերով ստվերային նախարարը։ Նա «Կյանքի վերջի ընտրություն» պատգամավորական խմբի նախագահն է ({{lang-en|The End of Life Choice}})՝ հանդես գալով [[էվթանազիա]]յի պաշտպանության համար&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.appg-endoflifechoice.org.uk/who_we_are|title=APPG on Choice at the End of Life. Since 2015 she is the Shadow Health Secretary. — Who we are|work=appg-endoflifechoice.org.uk|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130106022619/http://www.appg-endoflifechoice.org.uk/who_we_are|archivedate=2013-01-06}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերի 13-ին [[Ջերեմի Քորբին]]ի աշխատակազմում նշանակվել է Մեծ Բրիտանիայի առողջապահության ստվերային նախարար։ 2016 թվականի հունիսի 26-ին՝ [[Եվրամիություն]]ից [[Մեծ Բրիտանիայի՝ Եվրոպական միությունում անդամակցության հարցով հանրաքվե|Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու հանրաքվեի]] արդյունքների հրապարակումից և արտաքին գործերի ստվերային նախարար Հիլարի Բենի հրաժարականից հետո Ալեքսանդերը մի շարք այլ ստվերային նախարարների հետ միասին հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Who's staying and who's going in the shadow cabinet?|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-36633158|publisher=BBC|date=հունիսի 27, 2016|accessdate=հունիսի 28, 2016}}&lt;/ref&gt;։ Նրա փոխարեն այդ պաշտոնում նշանակվել է Դայան Էբոթը։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mi02twd5w3pft9j6ctmxc3oh5kdailp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սուելա Բրավերման</title>
    <ns>0</ns>
    <id>982006</id>
    <revision>
      <id>8492309</id>
      <parentid>8433908</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6908" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Սյու Էլեն Կասիանա «Սուելա» Բրավերման''' ({{lang-en|Sue-Ellen Cassiana &quot;Suella&quot; Braverman}}), ի ծնե՝ '''Ֆերնանդեշ''' ({{lang-pt|Fernandes}}, {{ԱԾ}}), [[Մեծ Բրիտանիա|բրիտանացի]] [[իրավաբան]] և քաղաքական գործիչ, 2020 թվականից Անգլիայի և Ուելսի գլխավոր ատորնեյն է։

== Կենսագրություն ==
[[Քենիա]]յից և [[Մավրիկիոս]]ից ներգաղթյալների դուստր է (մայրը 45 տարի որպես բուժքույր աշխատել է Մեծ Բրիտանիայի հանրային առողջապահության համակարգում)։ Սկզբնապես սովորել է Բրենտի պետական դպրոցում, որից հետո ստացել է կրթաթոշակ և շարունակել է ուսումը [[Հարրոու (Լոնդոնի շրջան)|Հարրոուի]] կանանց մասնավոր դպրոցում։ Սովորել է [[Քեմբրիջի համալսարան]]ի Քուինզի քոլեջում, որտեղ ղեկավարել է [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|պահպանողական ասոցիացիան]], ավարտել է Փարիզ 1 Պանթեոն-Սորբոն համալսարանի մագիստրատուրան։ Ընդունվել է Նյու Յորքի փաստաբանների կոլեգիա, որից հետո 10 տարի Մեծ Բրիտանիայում զբաղվել է բարիստերական գործունեությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.dailymail.co.uk/news/article-8001377/Meteoric-rise-Suella-Braverman.html| title= Meteoric rise of Suella Braverman: How state-school educated daughter of an immigrant nurse became government’s most-senior law chief aged just 39|author =   Sophie Law  |date =2020-02-13|work= |publisher= MailOnline|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի ընտրություններում Ֆերեմ շրջանից ընտրվել է [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատում]]՝ ստանալով ընտրողների 56,1 %-ի աջակցությունը (մրցակիցներից ուժեղագույնը՝ Անկախության կուսակցության թեկնածու Մալքոլմ Ջոնսը, ստացել է միայն 15,4 % ձայն)&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000699#election2015-logo| title= Fareham|author =     |date =|work=Eletion 2015 |publisher= BBC News|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt; ։

Հանդես է եկել Մեծ Բրիտանիայի Եվրամիությունից դուրս գալու կողմից և որոշ ժամանակ գլխավորել է Եվրոպական հետազոտական խումբը, որն զբաղվել է խորհրդարանով անցկացման  համապատասխան օրենսդրությամբ։ Եղել է ֆինանսների նախարարների, ապա՝ Եվրամիությունից դուրս գալու նախարարի անձնական խորհրդարանական օգնականը, սակայն 2018 թվականի նոյեմբերին հրաժարական է տվել՝ ի նշան Մեծ Բրիտանիայի և Եվրամիության միջև համաձայնագրի նախագծի հետ անհամաձայնության, որն առաջարկել էր վարչապետ [[Թերեզա Մեյ]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/13/new-attorney-general-wanted-to-take-back-control-from-courts| title= New attorney general wants to 'take back control' from courts |author =   Owen Bowcott  |date =2020-02-13|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի դեկտեմբերին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքների համաձայն՝ ամրապնդել է դիրքը իր շրջանում։ Նրա օգտին քվեարկել է ընտրողների 63,7 %-ը, իսկ երկրորդ լեյբորիստ Մեթյու Ռենդալի օգտին՝ միայն 18,1 %-ը&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000699| title= Fareham|author =     |date =|work=Eletion 2019 |publisher= BBC News|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի փետրվարի 13-ին Ջոնսոնի երկրորդ աշխատակազմում նշանակվել է Անգլիայի և Ուելսի գլխավոր ատտորնեյի և Հյուսիսային Իռլանդիայի գծով գլխավոր իրավական խորհրդատուի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/13/javid-resigned-after-johnson-pushed-him-to-sack-advisers| title= Javid resigned after Johnson pushed him to sack advisers |author =  Rowena Mason and Heather Stewart  |date =2020-02-13|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Բրավերմանը հաճախում է Լոնդոնի բուդդիստական կենտրոն, որը պատկանում է խոշորագույն բուդդայական համայնքներից մեկին՝ Տրիրատնային, որի դեմ բազմիցս մեղադրանքներ են առաջադրվել սեռական բռնության կիրառման համար&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/15/new-attorney-general-suella-braverman-in-controversial-buddhist-sect| title= Attorney general Suella Braverman belongs to controversial Buddhist sect  |author = Jamie Doward|date =2020-02-15|work= |publisher= The Guardian|accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= https://www.theyworkforyou.com/mp/25272/suella_braverman/fareham| title= Suella Braverman |author =  |date =|work= |publisher=theyworkforyou.com |accessdate= 2020-02-16|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի փաստաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>mw6reo2hdeawe6jq1npu6ibp5me4415</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կարեն Բրեդլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>982013</id>
    <revision>
      <id>8492310</id>
      <parentid>8433854</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:26:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5679" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կարեն Էնն Բրեդլի''' ({{lang-en|Karen Anne Bradley}}, ի ծնե՝ '''Հովարթ''' ({{lang-en|Howarth}}, {{ԱԾ}}), [[Մեծ Բրիտանիա|բրիտանացի]] [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|պահպանողական]] քաղաքական գործիչ, 2010 թվականից [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ]]ի անդամ, 2018-2019 թվականներին Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցերով նախարար։

2016-2018 թվականներին [[Թերեզա Մեյ]]ի առաջին և երկրորդ աշխատակազմերում եղել է մշակույթի, ԶԼՄ-ի և սպորտի նախարար։

== Կենսագրություն ==

Բրեդլին մաթեմատիկայի բակալավրի աստիճան է ստացել [[Լոնդոնի կայսերական քոլեջ]]ում։

1991 թվականից հարկային մենեջեր է աշխատել ''[[Deloitte]]'' ընկերությունների ցանցում, յոթ տարի անց ''KPMG''-ում դարձել է հարկային ավագ մենեջեր։ 2004 թվականին դարձել է պետական գանձարանի և տնտեսական հարցերով ինքնազբաղված խորհրդատու։ 2007 թվականին վերադարձել Է KPMG:

2005 թվականին [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|Պահպանողական կուսակցության]] աջակցությամբ Մանչեսթեր Ուիթինգթոնի ընտրատարածքից իր թեկնածությունն է առաջադրել 2005 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում, սակայն պարտություն է կրել։ 2010 թվականի մայիսի 6-ի ընտրություններում Սթաֆորդշիր Մուրլենդս ընտրատարածքից ընտրվել է Համայնքների պալատում։ 2012 թվականին նշանակվել է խորհրդարանական կազմակերպչի օգնական, 2013 թվականին բարձրացել է մինչև խորհրդարանական կազմակերպչի (Գանձարանի լորդ-կոմիսար)։ 2014 թվականին ներքին գործերի նախարարությունում դարձել է ժամանակակից ստրկության և կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի կրտսեր նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/41311.stm|title=Karen Bradley MP|author=|date=|work=Democracy Live|publisher=BBC|accessdate=2016-07-29|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հուլիսի 14-ին նախկին ներքին գործերի նախարար Թերեզա Մեյի աշխատակազմում նշանակվել է մշակույթի, ԶԼՄ-ի և սպորտի նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/who-theresa-mays-new-cabinet-8410715|title=Who is in Theresa May's new Cabinet? Full line-up after Tory Prime Minister's bombshell reshuffle|author=Dan Bloom, Stephen Jones|date=2016-07-14|work=|publisher=Mirror|accessdate=2016-07-14|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի հունվարի 8-ին զանգվածային վերադասավորումների ընթացքում Մեյի երկրորդ աշխատակազմում նշանակվել է Հյուսիսային Իռլանդիայի գործերով նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/uk-politics-42597785|title=Cabinet reshuffle: Justine Greening resigns from government|author=|date=2018-01-09|work=|publisher=BBC News|accessdate=2018-01-09|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;։
== Անձնական կյանք ==
Ամուսնացած է Նիլ Բրեդլիի հետ, ամուսիններն ունեն երկու որդի՝ Մեթյու և Թոմաս անուններով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.conservatives.com/OurTeam/Members-of-Parliament/Bradley-Karen|title=Karen Bradley|author=|date=2016-07-29|work=|publisher=conservatives.com|accessdate=2016-07-29|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160806191442/https://www.conservatives.com/OurTeam/Members-of-Parliament/Bradley-Karen|archivedate=2016-08-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://karenbradley.co.uk/ Официальный сайт]{{ref-en}}
* {{cite web|url=https://www.theyworkforyou.com/mp/24725/karen_bradley/staffordshire_moorlands|title=Karen Bradley|author=|date=|work=|publisher=They Work for You|accessdate=2016-07-29|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}
* {{cite web|url=https://www.gov.uk/government/people/karen-bradley|title=The Rt Hon Karen Bradley MP|author=|date=|work=|publisher=UK government|accessdate=2016-07-29|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}
* {{cite web|url=http://www.parliament.uk/biographies/commons/karen-bradley/4110|title=Rt Hon Karen Bradley MP|author=|date=|work=|publisher=UK Parliament|accessdate=2016-07-29|lang=en|archiveurl=|archivedate=}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>ksdgg8o2okn5b9pbhz0i0cxkljodwfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռանդի Բլեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>982090</id>
    <revision>
      <id>8492455</id>
      <parentid>8434430</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:17:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7353" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Ռանդի Մարիե Բլեր''' ({{lang-no|Randi Marie Blehr}}, ծննդյամբ` Նիլսեն ({{lang-no|Nilsen}}), {{ԱԾ}}), [[Նորվեգացիներ|նորվեգացի]] [[Ֆեմինիզմ|ֆեմինիստ]], [[Սուֆրաժիստներ|սուֆրաժիստ]] և [[կանանց իրավունքներ]]ի համար շարժման ակտիվիստ։ Ամուսնացած է եղել [[Նորվեգիայի վարչապետ]] [[Օտտո Բլեր]]ի հետ, որից որդի է ունեցել՝ Էյվին Բլերին։ Ռանդի Բլերը եղել է [[Նորվեգիայի կանանց իրավունքների ասոցիացիա]]յի հիմնադիրներից մեկը և ղեկավարել է ասոցիացիան 1895-1899 և 1903-1922 թվականներին&lt;ref name=snl&gt;{{cite encyclopedia |title=Randi Marie Blehr |encyclopedia=Store norske leksikon|publisher=Kunnskapsforlaget |location=Oslo |url=http://www.snl.no/Randi_Marie_Blehr |language=no| accessdate=11 апреля 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=nbl&gt;{{cite encyclopedia |title=Randi Blehr |encyclopedia=Norsk biografisk leksikon|first=Aslaug |last=Moksnes |editor=Helle, Knut |publisher=Kunnskapsforlaget|location=Oslo|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Randi_Blehr/utdypning |language=no|accessdate=11 апреля 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url =  https://kvinnemuseet.no/en/randi_marie_blehr|title=  Randi Marie Blehr (1851-1928)|publisher =  Kvinnemuseet
|accessdate=11 апреля 2020}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կենսագրություն ==   
Ռանդի Բլերը ծնվել է 1851 թվականին [[Բերգեն]]ում` նավային բրոկեր Անդրեաս Ռասմուսեն Նիլսենի (1822-1898) և Մարգրետե Անդրեա Տորնյոեի (1827-1909) ընտանիքում։ Նա տասնմեկ երեխաներից ամենամեծն էր։ Ռանդը պաշտոնական կրթություն չի ստացել, բայց փոքր հասակից զբաղվել է [[արվեստ]]ով, այդ թվում [[Նկարչություն|նկարչությամբ]], [[թատրոն]]ով և [[Երաժշտություն|երաժշտությամբ]]։ Երբ 17 տարեկան էր, նա միացավ Նորվեգիայի հնագույն լեզվական ասոցիացիային ''Vestmannalaget''-ին։ 1876 թվականին Ռենդը մասնակցեց Բերգենի ամենահին և ամենամեծ` [[Ազգային բեմ|Ազգային թատրոնի]] ({{lang-no|Den Nationale Scene}}) ստեղծմանը և նույն թվականին ամուսնացավ Օտտո Բլերի՝ ձախ լ[[Լիբերալ կուսակցություն (Նորվեգիա)|իբերալ կուսակցության]] իրավաբանի և քաղաքական գործչի հետ, որը հետագայում դարձավ Նորվեգիայի վարչապետը&lt;ref name=nbl/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url =  https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Randi_Blehr|title=  Randi Blehr|publisher = lokalhistoriewiki.no|accessdate=11 апреля 2020}}&lt;/ref&gt;։

== Կարիերա ==  
Բլերը ներգրավված էր նորվեգական ֆեմինիստական շարժման մեջ 1880-ականներից։ 1883 թվականին նա միացավ ուսանողուհիների Սկուլդ վիճաբանության, իսկ հաջորդ տարի դարձավ Նորվեգիայի կանանց իրավունքների ասոցիացիայի (''Norwegian Queendesagsforening'') համահիմնադիրներից մեկը։ Բլերը երկու ժամանակահատված` 1895 թվականից 1899 թվականին և 1903 թվականից մինչև 1922 թվականը եղել է այս կազմակերպության նախագահը։ Այս պաշտոնում Բլերը պայքարում էր տնային տնտեսուհիների, աշխատավոր և միջին խավի կանանց սոցիալ-տնտեսական պայմանները բարելավելու համար։ Նա դիմել էր Խորհրդարան՝ խնդրանքով, որ օրինականացվի կանանց մասնագիտական կրթությունը, ստեղծվեն դասընթացներ սպասուհիների, դերձակների, խոհարարների և տնային տնտեսուհիների համար&lt;ref name=nbl/&gt;։ Բլերի ղեկավարությամբ ասոցիացիան նաև քարոզում էր հավասար վարձատրություն տղամարդկանց և կանանց համար և որ արտաամուսնական կապերից ծնված երեխաներն ունենան օրենքով հայրություն ճանաչելու իրավունք&lt;ref name=stem&gt;{{cite web|url=http://www.stemmerett.no/tema/personene/randi_blehr.html|title= Randi Marie Blehr (1851&amp;ndash;1928) |first1=Åse Camilla |last1=Skaarer |first2=Ingrid Wreden |last2=Kåss |accessdate=11 апреля 2020|publisher=stemmerett.no}}&lt;/ref&gt;։

1885 թվականին, երբ Նորվեգիայի կանանց իրավունքների ասոցիացիան որոշեց իր օրակարգում չընդունել կանանց ընտրական իրավունքը, Բլերը դարձավ [[կանանց ընտրական իրավունք]]ի ասոցիացիայի (''Norwegian Kvinnestemmerettsforningen'') համահիմնադիրը, որը ղեկավարում էր Գինա Կրոգը&lt;ref name=nbl/&gt;։ Մեկ տարի անց նա օժանդակեց նաև Նորվեգիայի հանրային առողջության ասոցիացիայի  ({{lang-no|Norske Kvinners Sanitetsforning}}) ստեղծմանը&lt;ref name=stem/&gt;։ 1903 թվականին Բլերն ընտրվեց Նորվեգիայի կանանց խաղաղության ասոցիացիայի ({{lang-no|Norske Kvinners Fredsforbund}}) նախագահ։ Այն ժամանակներում, երբ նրա ամուսնու քաղաքական կարիերան պահանջում էր լքել իրենց տունը [[Օսլո]]յում և բնակվել [[Շվեդիա]]յում, նա աշխատել է որպես սպասուհի [[Ստոկհոլմ]]ում գտնվող «''Norska Ministerhotellet''»-ում&lt;ref name=nbl/&gt;։

1921 թվականին` 70 տարեկան հասակում, Բլերը պարգևատրվել է [[Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար մեդալ (Նորվեգիա)|Վաստակի համար Թագավորական մեդալով]] ({{lang-no|Kongens fortjenstmedalje}}): Մահացել է 1928 թվականին։ Թաղված է Օսլոյի [[Քրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատուն|Քրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատանը]]&lt;ref name=stem/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url =  https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Kongens_fortjenstmedalje
|title=  Kongens fortjenstmedalje|publisher =  lokalhistoriewiki.no|accessdate=11 апреля 2020}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բլեր, Ռանդի}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի ֆեմինիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի սուֆրաժիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>5oiy11zs673gz34h5lsvm5m3jj76ju0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>983440</id>
    <revision>
      <id>8492589</id>
      <parentid>8459374</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:20:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236714" xml:space="preserve">'''Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014),''' 2013 թվականի նոյեմբերին [[Ուկրաինա]]յի կառավարության որոշմամբ [[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման գործընթացը կասեցնելու հետևանքով առաջացած քաղաքական ճգնաժամ։ Այդ որոշումը հանգեցրել Է [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի զանգվածային ակցիայի, որը սոցիալական ցանցերում և [[ԶԼՄ]]-ներում ստացել է «[[Եվրամայդան]]» անվանումը՝ 2004 թվականի իրադարձությունների նմանությամբ։

2013 թվականի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի [[Եվրամայդանի ժամանակագրություն|ուժային ցրումից]] հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ընդունել և, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|Ուկրաինայում իշխանափոխության]]։ Որպես ելակետային պատճառներ, որոնք պայմանավորում են բողոքի ցույցերի թափը, նշում են սոցիալական անարդարության բարձր մակարդակը, Ուկրաինայի բնակչության եկամուտների և կենսամակարդակի հսկայական բևեռացումը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/blogs/2014/01/22/1223971.html Алла Ярошинская. От Майдана до войны с Россией. //] [[Росбалт]]&lt;span&gt;, 22/01/2014&lt;/span&gt;&lt;/ref&gt;։{{Main|Եվրամայդան}}2014 թվականի փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել [[Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր|ճգնաժամի կարգավորման մասին]], որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի Սահմանադրության անհապաղ վերադարձ, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչը]] լքել է Կիևը։

Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]] որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-02-23|datepublished=2014-02-22|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 23-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պարտականությունները հանձնվել են Գերագույն ռադայի նոր նախագահ [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ին&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html|date=2014-11-28}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] և [[ԱՄՆ]]-ի կողմից&lt;ref name=&quot;newsru.com&quot;&gt;[http://www.newsru.com/world/24feb2014/euroukra.html ЕС признал новую власть в Киеве вслед за США. Newsru.com, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է ժամանակավոր կառավարություն&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/yatsenuk/ Премьер-министром Украины стал Арсений Яценюк] // [[Лента.ру]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Եթե Ուկրաինայի հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում երկրի նոր ղեկավարությունը, որը հայտարարել է եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, վայելում էր բնակչության աջակցությունը և արագ ամրապնդում էր իր դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալուց հետո առաջին իսկ օրերից սկսել է ընդվզել բողոքի ալիք ծայրահեղ աջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html|date=2014-07-12}}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ կարգախոսների ներքո&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot;&gt;{{cite news|url=http://rian.com.ua/analytics/20140303/340429692.html|title=«Русская весна» на Юго-Востоке Украины|author=Скворцов С.|date=2014-03-03|publisher=// [[РИА Новости]]—Украина|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated24&quot;&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ]]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149}}:&lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; (վարչական շենքերի զավթում, խորհրդային ժամանակների հուշարձանների քանդում&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-06 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор».] // [[ИТАР-ТАСС]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;)։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվել են տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրել են [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ների հռչակմանը։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։

Ղրիմում ռուսամետ ուժերը [[Սևաստոպոլ]]ի և [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն են իրականացրել, իսկ նրանք, իրենց հերթին, հրաժարվել են ճանաչել ուկրաինական նոր կառավարության լեգիտիմությունը և դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը աջակցության և օգնության համար։ Հաջորդ մի քանի շաբաթների ընթացքում հռչակվել Է Ղրիմի անկախությունը, անցկացվել է նրա կարգավիճակի վերաբերյալ համաղրիմյան հանրաքվե և իրականացվել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։

Մայիսի 25-ին Դոնբասում [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված հակամարտության]] ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրությունները&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.day.kiev.ua/ru/article/podrobnosti/god-poroshenko-chto-izmenilos|title=Год Порошенко: что изменилось?|date=2015-05-25|publisher=[[День (газета, Украина)]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Հաղթանակ է տարել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;{{cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20140529/351216885.html|title=Порошенко избран президентом Украины: он набрал 54,7 % голосов|date=2014-05-29|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, շարունակել է հարցեր առաջացներ։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/mar/05/ukraine-russia-explainer|title=Ukraine's revolution and Russia's occupation of Crimea: how we got here|date=2014-05-03|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/822312-Inaygyracionnaya-rech-Poroshenko-polnii-tekst Инаугурационная речь Порошенко: полный текст]&lt;/ref&gt; («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref name=&quot;autogenerated12-1&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/russia/377694 «Путин счёл ситуацию на Украине гражданской войной»] [[Интерфакс|«Интерфакс»]], 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Олейник&quot;&gt;[http://comitet.su/images/zoo/uploads/uploads/gosudarstvennyj-perevorot-uzurpacija-vlasti.pdf Олейник В. Н. Государственный переворот]&lt;/ref&gt;, իսկ 2016 թվականի դեկտեմբերին, համաձայն նախկին գումարումների Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ժողովրդական պատգամավոր Վլադիմիր Օլեյնիկի հայցով Մոսկվայի Դորոգոմիլովյան դատարանի որոշման ճանաչվել է [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/politics/27/12/2016/586239329a794701c14f0601?from=main Суд в Москве признал события Майдана 2014 года госпереворотом]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես 2015 թվականի սկզբին նշել է Ագնեշկա Պիկուլիցկա Վիլչևսկան, քչերը կարող էին կանխատեսել, որ Կիևի կենտրոնում Ուկրաինայի ինտեգրման եվրոպամետ վեկտորի աջակցության խաղաղ ցույցն ի վերջո կհանգեցնի դաժան առճակատման, ընտանիքների, համայնքների և ուկրաինական ազգի բաժանման։ [[ՄԱԿ]]-ի փախստականների հարցերով վարչության տվյալներով՝ հակամարտության սկսվելուց ի վեր ավելի քան 500 հազար մարդ լքել է իր հայրենի վայրերը՝ ապաստան փնտրելով հենց Ուկրաինայի տարածքում և ևս հարյուր հազար մարդ փախել է երկրից, հիմնականում՝ [[Ռուսաստան]]։ 2015 թվականի փետրվարին Դոնբասում զինված հակամարտության ընթացքում ավելի քան 5 հազար մարդ Է զոհվել և ավելի քան 10 հազար մարդ անհայտ կորել&lt;ref name=&quot;Introduction&quot;&gt;{{статья|заглавие=Introduction|автор=Agnieszka Pikulicka-Wilczewska|издание=Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives|ответственный=Edited by Agnieszka Pikulicka-Wilczewska &amp; Richard Sakw|ссылка=http://www.e-ir.info/wp-content/uploads/2015/03/Ukraine-and-Russia-E-IR.pdf|pages=1-7|издательство=E-International Relations Publishing}}&lt;/ref&gt;։

== Նախորդ իրադարձություններ և Ուկրաինայի տնտեսական իրավիճակ ==
{{Հիմնական|Եվրամայդանի ժամանակագրություն|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2012 թվականի վերջին 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինայի ԵվրԱզԷՍ-ի [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] միանալուն և նրա լիիրավ անդամ դառնալուն՝ դա պատճառաբանելով տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կստանա, մասնավորապես, ավելի ցածր գներով ռուսական էներգակիրների մատակարարում։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժել է Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման վերաբերյալ, և գործը հանգել է Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարել «3+1» ձևաչափով համագործակցություն կառուցելը&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|title=Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства|date=2011-07-11|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|accessdate=2012-08-30|archiveurl=https://archive.is/20121222125314/http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|archivedate=2012-12-22|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ [[Դմիտրի Մեդվեդև]]ը հայտարարել է, որ «3+1» համագործակցությունն անթույլատրելի է&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://zn.ua/ECONOMICS/medvedev-obrisoval-perspektivy-ukrainy-v-ts-ili-vse-ili-nichego-118931_.html|title=Медведев обрисовал перспективы Украины в ТС: Или все, или ничего|date={{HumanizeDate|2013-03-17}}|publisher=сайт &quot;zn.ua&quot;|accessdate={{HumanizeDate|2013-03-17}}}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի բոլոր խորհրդարանական կուսակցությունները (բացառությամբ կոմունիստների) դեմ են արտահայտվել ՄՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցությանը՝ աջակցելով եվրաինտեգրման կուրսին։ Չնայած դրան, 2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան ստորագրել է Մաքսային միության հետ համագործակցության մասին հուշագիր։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն է տվել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/25109856.html Правительство Украины одобрило соглашение об ассоциации с ЕС] — Радио Свобода, 18.09.2013&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերին [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը հայտարարել էր, որ Եվրամիության հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարողանա միանալ Մաքսային միությանը։

Ըստ որոշ տվյալների՝ Վիկտոր Յանուկովիչը Եվրամիության առաջնորդներին բողոքել է Մոսկվայի կողմից կոշտ ճնշումներից, Ռուսաստանի հետ ապրանքաշրջանառության աղետալի անկումից և Ուկրաինան սնանկացնելու Ռուսաստանի ղեկավարության սպառնալիքից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275647-vlast-my-ne-yschem-stolknovenyia-s-rossyei Ъ-Власть: «Мы не ищем столкновения с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակն այդ շրջանում արդեն չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, գազի մատակարարման դիմաց «Գազպրոմի» պարտքը չի մարվել, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների, այդ թվում՝ ԱՄՀ-ի վարկերի գծով պիկ վճարումների նոր փուլի մոտենալու ֆոնին&lt;ref name=&quot;религ&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275538-nh-evroyntehratsyia-prevraschaetsia-v-novuui-relyhyui-ukrayntsev НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել&lt;ref name=&quot;хазов&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275584-The-New-Times-maidan-s-trybuny-y-s-yznanky The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ դեռևս նոյեմբերին Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատին չափազանց շահավետ առաջարկին մասնակցությունը, ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ ավելի վճռորոշ փաստարկ են դարձել, որը Յանուկովիչին համոզել է հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը։ Սակայն Մաքսային միությանն անհապաղ անդամակցելու մասին, «Կոմերսանտ» թերթի տեղեկություններով, խոսք չի եղել&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ին՝ [[Վիլնյուս]]ում «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել է այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

== Իրավիճակի զարգացման հիմնական փուլեր ==

=== Բողոքի ցույցեր՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման ===
Կիևում և Ուկրաինայի այլ խոշոր քաղաքներում բողոքի ակցիաները սկսվել են Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո։

Դիտորդների կարծիքով՝ ակցիայի մասնակիցները առաջնորդվել են երկու հիմնական շարժառիթներով․

* անկեղծ համոզմունք, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում, նախորդ տարվա ընթացքում այդ կարծիքին աջակցում էին ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարում էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է Մաքսային միությանը հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Մի շարք շրջաններում Եվրամայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընդդիմության («Ազատություն», «Բատկիվշչինա» և «Ուդար») «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման հանրահավաքները ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը՝ եվրաինտեգրման շարունակությունն ու կառավարության հրաժարականը&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն օրը տեղի է ունեցել ցուցարարների և ոստիկանության միջև առաջին բախումը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին ուսանողները դասադուլ են հայտարարել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/|date=2017-10-04}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ «Նարնջագույն հեղափոխության» հայտնի գործիչ Յուրի Լուցենկոն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ», բայց չմոռանալ, որ «քաղաքականությունը, այդ թվում՝ եվրոպական ինտեգրումը, չի կարելի անել առանց քաղաքական գործիչների»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ «ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Այն բանից հետո, երբ նոյեմբերի 29-ին «Արևելյան գործընկերության» Վիլնյուսյան գագաթնաժողովում Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն այնուամենայնիվ չի ստորագրել ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագիրը, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները նախագահի իմպիչմենտի և Գերագույն ռադայի և նախագահի արտահերթ ընտրությունների պահանջ են առաջադրել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

=== Նոյեմբերի 30-ի ուժային ակցիան և դրա հետևանքները ===
{{Main|Եվրամայդանի ժամանակագրություն}}Նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը «Բերկուտի» ստորաբաժանումները ցրել են Անկախության մայդանի վրանային քաղաքը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;՝ դաժան ծեծի ենթարկելով այնտեղ գտնվող բողոքի ակցիայի մասնակիցներին։ Ավելի քան երեսուն մարդ է ձերբակալվել։ Բժշկական օգնության համար դիմել է 35 մարդ, նրանցից 7-ը հոսպիտալացվել են։

Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ սրման։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ ավելի էմոցիոնալ ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։ Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրեց Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt; և Յանուկովիչին դրեց արդարացողի վիճակի մեջ։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3281226-kolesnychenko-v-okruzhenyy-yanukovycha-mohut-byt-kroty Колесниченко: в окружении Януковича могут быть «кроты» // Корреспондент.net, 29 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Ուկրաինայում ընդդիմության կոչով սկսվել է կամավորների ջոկատների ձևավորումը, ավելի ուշ հաղորդվել Էր մինչև 10 հազար մարդ ավտոտրանսպորտով Կիև ուղարկելու մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated14&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v-|title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.|accessdate=2013-12-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»] // [[Коммерсантъ]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Կիևի կենտրոնում հավաքված բազմահազարանոց ցուցարարները վերականգնել են Անկախության մայդանի նկատմամբ վերահսկողությունը, Մայդանի պարագծով սկսվել է բարիկադների կառուցումը։ Ակցիային մասնակցել են եվրոպացի դիվանագետներ, Եվրախորհրդարանի փոխնախագահ Յացեկ Պրոտասևիչը, Եվրախորհրդարանի նախկին նախագահ Եժի Բուզեկը, լեհական կառավարության նախկին ղեկավար, «Օրենք և արդարություն» կուսակցության առաջնորդ [[Յարոսլավ Կաչինսկի]]ն&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Последние новости с фронта.] // Vesti.ua, 02.12.2014&lt;/ref&gt;։ «Ժողովրդական վեչա եվրոպական Ուկրաինայի համար» հրապարակում կայացած ընդդիմության գլխավոր պահանջներն են դարձել նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականը և ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։

Դրան հաջորդած զանգվածային անկարգությունների ընթացքում գրավվել են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի շենքը և Արհմիությունների տունը, որոնք հետագայում ցուցարարներն օգտագործել են սեփական կարիքների համար։ Ընդդիմության ստեղծած ''Ազգային դիմադրության շտաբը'', որը տեղակայված էր Արհմիությունների տանը, կիևցի ուսանողներին կոչ է արել համընդհանուր գործադուլ սկսել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Նույն օրը ծայրահեղ արմատական ակտիվիստների խումբը նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ էր կազմակերպել բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[https://www.opendemocracy.net/od-russia/anton-shekhovtsov/provoking-euromaidan Anton Shekhovtsov. Provoking the Euromaidan. 3 December 2013]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները փորձել են հայտարարել իրենց անհասության մասին և պատասխանատվությունը դնել «սադրիչների» վրա&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]: [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }} // [[2000 (газета)|«2000»]], 4.12.2013. ([https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837 archive.today] оборван; см. также [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E зеркало])&lt;/ref&gt;։

Կիևում տեղի ունեցած իրադարձությունները տարածաշրջանային իշխանությունների ոչ միանշանակ վերաբերմունքն են առաջացրել։ Եթե Ուկրաինայի արևմուտքում [[Լվով]]ի, [[Տերնոպոլ]]ի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Անդրկարպատյան մարզի մարզային խորհրդականները լիովին պաշտպանեցին ընդդիմության գործողությունները, հայտարարեցին համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба BBC]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;, իսկ հետագայում աջակցեցին Եվրամայդանի հազարավոր կողմնակիցների ուղարկմանը Կիև, ապա հարավ-արևելքում, պաշտպանելով եվրաինտեգրման ձգտումը, իշխանությունները դատապարտեցին ընդդիմության գործողությունների բռնի մեթոդները և նախագահից ու կառավարությունից պահանջեցին միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու համար&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/22/7002781/ Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt;։

Եթե մինչև վրանային ավանը ցրելը ցուցարարների հիմնական պահանջը Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումն էր, ապա դեկտեմբերի 1-ից սկսած շեշտը դրվել է կառավարության և նախագահի հրաժարականի պահանջների վրա։

Դեկտեմբերի 3-ին ընդդիմությունը Գերագույն ռադայի միջոցով փորձել է կառավարության հրաժարականի մասին որոշում կայացնել&lt;ref name=&quot;vesti03-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости. Vesti.ua, 03.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Արդյունքում, սակայն, Գերագույն ռադան մերժել է ընդդիմության առաջարկած օրինագիծը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/27707-rada-provalila-otstavku-kabmina Рада провалила отставку Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Հետագայում, բացի եվրոպամետ և հակակառավարական կարգախոսներից, ընդդիմության առաջնորդները մոբիլիզացիայի նոր առիթ ունեցան՝ հակազդեցություն ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության ենթադրվող մտադրությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot; /&gt;։

Մինչդեռ Արևմուտքի երկրները ճնշում էին գործադրում նախագահ Յանուկովիչի վրա՝ ի պաշտպանություն ցուցարարների պահանջների&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Կիև են այցելել, մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ [[Քեթրին Էշթոն]]ը և ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը, որոնք բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, ինչպես նաև եղել են Մայդանում և հանդիպել ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը ոստիկանությունը կրկին փորձել է Մայդանը ազատել բարիկադներից, սակայն, բախվելով դիմադրության, ստիպված է եղել նահանջել։ Արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները կրկին խստորեն դատապարտել են Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների փորձը։

Դեկտեմբերի 13-ին Կիևում կայացել է «Միավորենք Ուկրաինան»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt; համազգային կլոր սեղանի նիստը, որտեղ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցուցարարների դեմ ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է քվեարկել բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների միջոցով իշխանության վրա ճնշումը նվազեցնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից մի քանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների պաշտոնանկության փորձը ապարդյուն է եղել։

Դեկտեմբերի 14-ից Կիևի կենտրոնում, Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում ուկրաինական ղեկավարության աջակցության համար իր անժամկետ ակցիան է («Հակամայդան») սկսել Տարածաշրջանների կուսակցությունը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-15-ը ուկրաինական իշխանությունների կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և Հակամայդան։ Հերթական «ժողովրդական վեչեն», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների առաջնահերթությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 19-ին Գերագույն ռադան ընդունել է «խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ կապված բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումը և պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }} {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;՝ որոշելով 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը բողոքի ակցիաներին մասնակցած անձանց ազատել պատասխանատվությունից։ Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;։

=== «Մայդան» ժողովրդական միավորում ===
Դեկտեմբերի 22-ին հերթական «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ հայտարարվել է «Մայդան» ժողովրդական միավորում հասարակական կազմակերպության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613739-na-maydane-obyyavili-o-sozdanii-narodnogo-obyedineniya-maydan.html На Майдане объявили о создании Народного объединения «Майдан»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Մայդան» միավորման խորհրդի համանախագահներ են դարձել Օլեգ Տյագնիբոկը, Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը, [[Վիտալի Կլիչկո]]ն, Յուրի Լուցենկոն, [[Ռուսլանա|Ռուսլան Լիժիչկոն]], [[Յուլիա Տիմոշենկո]]ն և Արսենի Յացենյուկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613745-maydanu-obyyavili-sostav-soveta-novogo-obschestvennogo-obyedineniya.html Майдану объявили состав Совета нового общественного объединения: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3279454-uchastnyky-narodnoho-veche-prynialy-rezoluitsyui-y-vybraly-sopredsedatelei-hrazhdanskoho-obedynenyia-maidan Участники Народного вече приняли резолюцию и выбрали сопредседателей гражданского объединения Майдан]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «ուկրաինական Մերիդիան» հասարակական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Լևուսի, բողոքի մեկ ամսվա ընթացքում խորհրդարանական ընդդիմությունը փաստացի չկարողացավ նշանակալի արդյունքների հասնել, «նույնիսկ այն դեպքում, երբ ընդդիմությունը նոյեմբերի վերջին ժողովրդին հրապարակ դուրս բերեց։ Նրան պարզապես հնարավորություն է ընձեռվել «''հեծնել»'' ժողովրդական բողոքը... արդեն հիմա կարելի է զգալի հավանականությամբ ասել, որ նախագահի հեռացումը ընդդիմության համար անհաղթահարելի խնդիր է»։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ «Մայդան» ժողովրդական միավորման ստեղծումը «Եվրամայդանի ֆենոմենի իրավաբանական ձևակերպման» փորձ էր։ Քաղաքագետն այդ նախաձեռնությունը բացատրել Է Կիևի կենտրոնում բողոքի տրամադրությունների նվազմամբ և 2015 թվականի նախագահական ընտրարշավի սկզբին բողոքական ընտրազանգվածը վերահսկելու ընդդիմության ցանկությամբ՝ Եվրամայդանը «''սառեցնելով»'' որպես «հեռանկարային մոբիլիզացիոն ռեսուրս», որը հնարավոր կլինի ծավալել ամբողջ Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3280849-VOA-evromaidan-chto-dalshe VOA: Евромайдан. Что дальше? // Голос Америки, 27 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։

=== Խորհրդարանական ընդդիմությունն ու արմատականները ===
Ինչպես նշել են 2014 թվականի հունվարի կեսին Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի վերլուծաբանները, բողոքների առաջին իսկ օրերից նրանց մասնակիցների շրջանում հայտնվել է հիմնական զանգվածի բաժանում, որը ենթադրում էր, որ «նոր» Մայդանը պետք է կրկնօրինակի 2004 թվականի խաղաղ Մայդանը, և այսպես կոչված «Աջ սեկտորը» (ֆուտբոլային ուլտրաս, «Տրիզուբ», «[[ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ]]», «Պատրիոտ Ուկրաինի» (Սոցիալ-ազգային ասամբլեա&lt;ref&gt;[http://snaua.info/ Социал-национальная ассамблея]&lt;/ref&gt;), որը Մայդանը դիտարկում էր որպես հարմար առիթ «ազգային հեղափոխություն» սկսելու համար։ Չնայած ընդդիմության առաջնորդները փորձում էին տարանջատվել արմատականներից և սկզբում նրանց սադրիչներ էին անվանում&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kornil&quot;&gt;{{cite web|url=http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|title=Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!|date=2013-12-04|publisher=[[2000 (газета)|Еженедельник 2000]]|archiveurl=https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|archivedate=2013-12-13|author=[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]|deadlink=yes}} ( оборван; см. также зеркала: [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E], [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }})&lt;/ref&gt;, նրանց ծառայություններից հրաժարվել նրանք չէին կարող։ «Աջ սեկտորը» «Ինքնապաշտպանության Մայդանի» հետ միասին կատարում էր անվտանգության (ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին կարգի պահպանության) գործառույթներ, ակտիվորեն մասնակցում էր Մայդանի սահմաններից դուրս ակցիաների կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;razdel&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ Майдан. Линии раскола.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ |date=2014-10-06 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 13.01.2014&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդները համեմատաբար երկար էին մնում ստվերում, հեռու հրապարակային քաղաքականությունից. մասնագետների կարծիքով՝ դա բացատրվում է նրանով, որ ի սկզբանե «Աջ սեկտորը» բավականին արհեստականորեն միավորում էր քիչ համատեղելի ուժերի, որոնց միջև պարբերաբար հակամարտություններ էին ծագել։ Մայդանում նրանց միավորել է հայացքների արմատականությունը, իսկ նոր տարվանից հետո՝ նաև ֆինանսավորման ընդհանուր աղբյուրը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ «Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ |date=2015-09-28 }} //[[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.02.2014&lt;/ref&gt; (այդ կապակցությամբ հիշատակվել է Պետրո Պորոշենկոն, որն այն ժամանակ ուկրաինական օլիգարխներից մեկն էր&lt;ref name=&quot;pavlenko&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.iarex.ru/articles/45551.html|title=«Правый сектор» Украины: варвары и Рим|date=2014-02-14|work=|publisher=Информационное агентство IAREX|accessdate=2014-02-26|author=[[Павленко, Владимир Борисович|Павленко В. Б.]]}}&lt;/ref&gt;)։

Թեև «Աջ սեկտորը» ոչ մի տեղ չի հայտնվել, շատ լիբերալներ և լրատվամիջոցներ նախընտրում էին չնկատել նրա գոյությունը&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья|автор=Ищенко В.|заглавие=Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка=https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык=en|издание=[[The Guardian]]|тип=газета|год=2014-01-22|том=|номер=|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորը» քննադատության է ենթարկվել ինչպես Ուկրաինայի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս. խորհրդարանական ընդդիմության բոլոր առաջնորդները (Վ. Կլիչկոն, Օ. Տյագնիբոկը, Ա. Յացենյուկը) դեռևս բողոքի ակցիաների սկզբում (դեկտեմբերի 1) դատապարտել են «Աջ սեկտորի» ակտիվիստների հարձակումները ոստիկանության վրա և դրանք որակել որպես սադրիչներ, առավել ևս, որ նրանք արմատականների շրջանում ոչ մի հեղինակություն չեն վայելել։ Երբ հունվարի 19-ին հերթական «ժողովրդական վեչեից» հետո մի քանի հարյուր արմատական տրամադրված ակտիվիստներ, որոնք զինված էին մահակներով, քարերով և բռնկիչ խառնուրդով շշերով, գրոհել են կառավարական թաղամասի պահպանության վրա&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot; /&gt;, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդներից Վիտալի Կլիչկոն փորձել է կանխել Եվրամայդանի արմատականների բախումը ոստիկանության հետ, սակայն չի հաջողվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/jan/23/ukrainian-far-right-groups-violence-kiev-pravy-sektor|title=Ukrainian far-right group claims to be co-ordinating violence in Kiev|date=2014-01-23|work=Shaun Walker|publisher=[[Guardian]]|accessdate=2014-01-24|author=|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25238961.html|title=США звинуватили владу України, екстремістів і «тітушок» у напруженості і попередили про нові санкції|date=2014-01-22|work=|publisher=[[Радио Свобода]]|accessdate=2014-02-01|author=|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

Միայն 2014 թվականի հունվարի վերջին «Աջ սեկտորի» առաջնորդները սկսեցին իշխանություններին առաջադրել իրենց սեփական պահանջները՝ իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, և հայտարարեցին իշխանության և ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ «Աջ սեկտորի» հայտարարված նպատակները եղել են իշխանության ամբողջական «թարմացումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ Փետրվարի 14-ին «Աջ սեկտորը» հայտարարել էր իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» պահանջել էր, հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել կոնսուլտացիաներ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации.] // [[УНИАН]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ և, նրա խոսքով, հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը։ Փետրվարի 21-ին խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից Մայդանում նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին ստորագրված համաձայնագրի պայմանների հրապարակային հայտարարման ժամանակ հենց «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչներն են հայտարարել, որ իրենց ձեռնտու չէ փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական Լինելը, և պահանջել են անհապաղ պաշտոնաթող լինել նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք սպառնացել են նախագահի վարչակազմի և Գերագույն ռադայի շենքերի գրոհով։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref name=&quot;autogenerated11-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=«Правый сектор» недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|accessdate=2014-03-05|datepublished=2014-02-21}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորն» այդպես էլ չի կատարել համաձայնագրի հիմնական կետերից մեկը՝ զենքի հանձնման մասին։

==== «Աջ սեկտորը» Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո ====
2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել «Աջ սեկտորը» վերածել քաղաքական կուսակցության «Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա» կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայում, որը վերանվանվել է «Աջ սեկտոր» կուսակցության։ Կուսակցության ղեկավար է ընտրվել Դմիտրի Յարոշը, որին կուսակցությունը որոշել է թեկնածու առաջադրել Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրություններում, որը տեղի է ունեցել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3323176-pravyi-sektor-obiavyl-sebia-polytycheskoi-partyei-y-vydvynul-yarosha-kandydatom-v-prezydenty Правый сектор объявил себя политической партией и выдвинул Яроша кандидатом в президенты] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1067493 Радикальная группировка «Правый сектор» преобразована в политическую партию. ИТАР-ТАСС, 22.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը, սակայն, նախագահական ընտրություններին ինքնաառաջադրված է գնացել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1090290 ЦИК Украины зарегистрировал лидера «Правого сектора» Яроша кандидатом в президенты.] // [[ИТАР-ТАСС]], 01.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3341506-yarosh-ydet-v-prezydenty-kak-samovydvyzhenets Ярош идет в президенты как самовыдвиженец] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt; և ստացել է ձայների 0,70 %-ը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/elections/ Выборы-2014. Результаты голосования] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140901070238/http://www.unian.net/elections|date=2014-09-01}}&lt;/ref&gt;։

Հայտնի է, որ Յարոշան բազմամյա բարեկամական հարաբերությունները կապում է Վալենտին Նալիվայչենկոյի հետ (ՈՒԱԾ-ի ղեկավար 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը և 2014-2015 թվականներին)&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/010413/446217/ Дмитрий Ярош почти год был помощником Валентина Наливайченко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407084140/http://kp.ua/daily/010413/446217/ |date=2014-04-07 }} // [[Комсомольская правда]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/ukraine/entry1008206580.html Лидер «Правого сектора» Ярош рассказал о близкой дружбе с главой СБУ Наливайченко]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «Աջ սեկտորի» հարաբերությունները Արսեն Ավակովի՝ ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի հետ, փչացել են Արևմտյան Ուկրաինայում «Աջ սեկտորի» համակարգող Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի «''քույրերից»'' մեկի՝ Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի սպանության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-pravom-sektore-obvinili-avakova-v-ubiystve-sashi-belogo-356767.html В «Правом секторе» обвинили Авакова в убийстве Саши Белого.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://dt.ua/UKRAINE/praviy-sektor-poobicyav-pomstitisya-avakovu-za-vbivstvo-sashka-bilogo-140358_.html «Правий сектор» пообіцяв помститися Авакову за вбивство Сашка Білого] // dt.ua&lt;/ref&gt;։ Ռովենի մարզի «Աջ սեկտորի» համակարգող Ռոման Կովալը հայտնել է, որ սպանությունից երկու շաբաթ առաջ Մուզիչկոն հանդիպել է Ուկրաինայի կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ Տատյանա Չերնովոլի հետ, որը ժամանել էր Տուրչինովի հանձնարարությամբ։ Նա խորհուրդ է տվել նրան մի քանի ամսով անհետանալ երկրից և առաջարկել 20 հազար դոլար։ Կովալի կարծիքով՝ նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը և ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը «Աջ սեկտորի» ուժերն օգտագործել են իշխանության գալու համար, որից հետո փորձել են ազատվել դրանից՝ Եվրոպայի առջև պահպանելով ժողովրդավարության տեսանելիությունը&lt;ref&gt;[http://radiovesti.ru/article/show/article_id/131909 Музычко убили за отказ залечь на дно?] // [[Вести ФМ]]&lt;/ref&gt;։

Նախագահական ընտրություններից հետո Յարոշը որոշ ժամանակով անհետացել է ԶԼՄ-ների տեսադաշտից, իսկ «Աջ սեկտորը» պաշտոնապես հայտարարել է, որ լիովին կաջակցի «Ուկրաինայի Միավորման և պահպանման, Ուկրաինայի արևելքում կարգուկանոնի հաստատման ուղղությամբ նորընտիր նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի բոլոր գործողություններին»&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/exclusive/1350920-d-korchinskiy-dlya-yarosha-treba-stvoriti-ministerstvo-pidpillya-ta-zalyakuvannya-moskvi Д.Корчинский: для Д.Яроша надо создать «Министерство подполья и запугивания Москвы».] // [[УНН]], 04.06.2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի գարնանը և ամռանը Եվրամայդանի նախկին արմատական ակտիվիստներից շատերը մտան Ուկրաինայի նոր ղեկավարության ձևավորած Ազգային գվարդիայի և կամավորական գումարտակների մեջ, որոնք ուղևորվում Էին երկրի արևելք՝ մասնակցելու ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ուժային գործողությանը։ Յարոշը, Մասնավորապես, հուլիսի 16-ին հայտարարել է «Աջ սեկտորի» ուժային բլոկի բազայի վրա «Ուկրաինական կամավորական կորպուսի» «Աջ սեկտորի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://gazeta.ua/articles/life/_arosh-ogolosiv-pro-stvorennya-dobrovolchogo-ukrayinskogo-korpusu/569972|title=Ярош оголосив про створення Добровольчого Українського Корпусу|date=2014-07-16|work=Gazeta.ua}}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; ստեղծման մասին և ինքը մասնակցել է մարտական գործողություններին։

2014 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում Յարոշը հաղթել է միամանդատ շրջանում և դարձել Գերագույն ռադայի պատգամավոր։

=== 2014 թվականի հունվարի սկիզբ ===
Ինչպես նշում է Ն. Ս. Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

Իրավիճակը կրկին, ինչպես նոյեմբերի 30-ին և դեկտեմբերի 11-ին, կտրուկ փոխեցին իշխանության գործողությունները։

=== Հունվարի 16-ի օրենքներ ===
Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան (Ռեգիոնների կուսակցության և ԿՊԿ-ի խմբակցությունները) ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել է 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց նախաձեռնողը, ինչպես հայտնի է դարձել ավելի ուշ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն էր&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին նախագահի ստորագրած օրենքներն ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt;։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը չունեին պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում, ելնելով այդ օրենքներով սահմանվող սահմանափակումներից, մի շարք ԶԼՄ-ներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Կիևի կենտրոնում ուժային դիմակայության, մայրաքաղաքում և մարզային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանության մարմինների գրավման, իշխանության զուգահեռ մարմինների ստեղծման, ուժային ոչ ֆորմալ կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան հայտնվել է արտակարգ դրություն սահմանելու, տարածքային ամբողջականության և տնտեսական կոլապսի կորստի եզրին։ Քաղաքագետների գնահատականներով՝ Եվրամայդանի արմատականացումը երկրի ղեկավարության անդառնալի կամայականության և թողտվության դեպքում, որը մտահոգված է հիմնականում իր արտասահմանյան ակտիվների ճակատագրով և անտեսում է պետականության փլուզման հեռանկարը, որը թույլ է տալիս անպատիժ հրապարակային ոչնչացում և վարկաբեկում ուժային կառույցների ներկայացուցիչներին, սրընթաց կերպով ուկրաինական քաղաքական գործընթացը ծավալել է ոչ իրավաչափ և հակասահմանադրական դաշտում։

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների միջև բանակցությունները, որոնք շարունակվել են մի քանի օր, իշխանությունների կողմից զիջումների են հանգեցրել. Գերագույն Ռադայի արտահերթ նիստ է գումարվել, որը կողմ է քվեարկել հունվարի 16-ի մի շարք օրենքների վերացմանը և ընդունել է 2013 թվականի նոյեմբերի և 2014 թվականի իրադարձությունների մասնակիցների համար համաներման մասին օրենքը։ Հունվարի 28-ին նախագահն ընդունել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի և նախարարների կաբինետի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140131/992332890.html|title=Рогозин советует госсекретарю США позвать на встречу с Кличко Сердючку|accessdate=2014-01-31|author=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած դրան՝ բողոքի ակցիաները շարունակվել են։ Ընդդիմությունը պահանջել է Ուկրաինայի վերադարձը խորհրդարանական-նախագահական կառավարման համակարգին և 2004 թվականի Սահմանադրությանը։ Փետրվարի 12-ին Նախագահ Յանուկովիչը համաձայնել է գնալ կոալիցիոն կառավարության ձևավորմանը։ Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում ազատ են արձակվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները։ Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարներն ապաշրջափակել են մարզային վարչակազմերի շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию.] Zn.ua, 16.02.2014&lt;/ref&gt;, Կիևում ցուցարարները մասնակիորեն ազատագրել են Գրուշևսկի փողոցը և քաղաքային վարչակազմի շենքը։ Միևնույն ժամանակ, փետրվարի 16-17-ը «Մայդանը» և «Աջ սեկտորը» հայտարարեցին Գերագույն ռադայի վրա «խաղաղ հարձակման» նախապատրաստման մասին։ Յացենյուկը և Կլիչկոն հանգստյան օրերին մեկնել են Գերմանիա, որտեղ խորհրդակցություններ են անցկացրել կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ։ Այնտեղ էր նաև Պետրո Պորոշենկոն։

=== Հակամարտության սրում և քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի ստորագրում ===
Փետրվարի 18-ին իրավիճակի կտրուկ սրում է տեղի ունեցել, որը հաջորդած օրերի ընթացքում զանգվածային արյունահեղություն է սկսվել Կիևի կենտրոնում։ Եվրամայդանի արմատականների և նրանց դիմակայած իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ներքին զորքերի զինծառայողների և Եվրամայդանի հակառակորդների կազմակերպված խմբերի միջև բախումները վերսկսվել են Գերագույն ռադայի նիստի օրը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2015/02/21/7059284/ Елена Зварич. Титушки. Год спустя] // Украинская правда, 21.02.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html Арсен Аваков. «Титушки» в Мариинском парке 18.02.2014. Промежуточные итоги расследования] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160829122607/http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html |date=2016-08-29 }} // Lb.ua, 02.02.2015&lt;/ref&gt;, որտեղ ընդդիմությունը ծրագրում էր քննարկել կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին անհապաղ վերադառնալու և 2004 թվականի Սահմանադրության վերականգնման հարցը, իսկ ընդդիմության առաջնորդների կոչով այդ պահանջների պաշտպանությամբ կազմակերպվել էր այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար զինված ակտիվիստներ։ Կիևում արյունահեղության պատճառով ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը Ուկրաինայի արևմուտքում։ Այստեղ կրկին սկսվել են պետական իշխանության մարմինների և պետական հիմնարկների բռնությունները։

Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Միայն փետրվարի 19-ից մինչև 22-ն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ Սերգեյ Տիգիպկոյի, Գերագույն ռադայի ՀԾ խմբակցությունը լքել են 186 ժողովրդական պատգամավորներից 77-ը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/iz-partii-regionov-uzhe-vyshli-80-deputatov-11160.html Из Партии регионов уже вышли 80 депутатов]&lt;/ref&gt;։ Հետագա օրերին գործընթացը շարունակվել է։

Փետրվարի 19-ի երեկոյան շարունակվող բռնության և կողմերի միջև փոխզիջման նշանների բացակայության ֆոնին Կիև են մեկնել Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարները՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

Նախագահ Յանուկովիչը փետրվարի 20-ը սգո օր է հայտարարել նախօրեին զոհվածների հիշատակին։ Սակայն այդ օրը դիմակայությունը սրվել է, ինստիտուտի փողոցում չպարզված դիպուկահարների գործողությունների հետևանքով զոհվել են Եվրամայդանի շուրջ հարյուր մասնակիցներ և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/23/256750_obnarodovano_polnoe_video_boyni.html Обнародовано полное видео бойни на Институтской] // lb.ua (23.02.2014, 05:41).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html Інформація про постраждалих у сутичках в центрі Києва станом на 24.00 год. 22 лютого 2014 року] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227002136/http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html |date=2014-02-27 }} // Міністерство охорони здоров’я. Прес-реліз (23.02.2014).{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3308964-kolychestvo-pohybshykh-pravookhranytelei-uvelychylos-do-16-mvd Количество погибших правоохранителей увеличилось до 16 — МВД] // [[Korrespondent.net]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին Գերագույն ռադայի Ազգային անվտանգության և պաշտպանության հարցերով կոմիտեի ղեկավար Վլադիմիր Լիտվինի կոչին նվիրված արտահերթ նիստին&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;, որոշում են ընդունել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և [[Մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն|մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների]]։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Կիև ժամանած Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին, Գերմանիայի արտգործնախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Լորան Ֆաբիուսը երկարատև բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ ճգնաժամից դուրս գալու խաղաղ տարբերակ գտնելու համար&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և, ամենակարևորը, արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է նրանց հանդիպումը ընդդիմության հետ։ Յանուկովիչի խնդրանքով Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը նաև իր ներկայացուցչին է ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Այն դարձել է մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի ուշ երեկոյան նախագահի աշխատակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Ուշ գիշեր նրանց է միացել Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Բանակցություններն ավարտվել են առավոտյան։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը տեղի է ունեցել փետրվարի 21-ին։

Փետրվարի 21-ին Ռադայի որոշման և նախագահ Յանուկովիչի հրամանի համաձայն սկսվել Է Կիևից ոստիկանության, ներքին զորքերի և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումների դուրսբերումը&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?pravoohraniteli_pokidayut_pravitelstvenniy_kvartal_foto_video&amp;objectId=411717&amp;lang=ru Правоохранители покидают правительственный квартал [Фото. Видео&amp;#x5D; — Видео]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795090-Pravoohraniteli-pokidaut-pravitelstvennii-kvartal Правоохранители покидают правительственный квартал]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 16:00-ին նախագահ Յանուկովիչը և երեք ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դիվանագիտական ներկայացուցիչների ներկայությամբ (Վլադիմիր Լուկինը հրաժարվել է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիրը՝ վկայակոչելով դրա սուբյեկտների անորոշությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsru.com/russia/22feb2014/lukin_print.html|title=Лукин объяснил, почему Москва не подписала антикризисное соглашение|date=2014-02-22|publisher=[[NEWSru.com]]|accessdate=2016-01-17|lang=}}&lt;/ref&gt;) համաձայնագիր են ստորագրել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Որպես առաջին քայլ՝ համաձայնագիրը նախատեսում էր հատուկ օրենքի ընդունում, ստորագրում և հրապարակում, որը վերականգնում է Ուկրաինայի 2004 թվականի Սահմանադրության գործողությունը։

Համաձայնագրի ստորագրումից մեկ ժամ անց Գերագույն ռադան միանգամից երեք ընթերցմամբ ընդունել է «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_arh_golos?g_id=382807&amp;n_skl=7 Поіменне голосування про прийняття за основу та в цілому (без рішення профільного Комітету) проекту Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України (№4163)]&lt;/ref&gt;, և այն ուղարկել է նախագահի վարչակազմին։ Բացի այդ, Գերագույն ռադան ընդունել է օրենք, որը բացառում է բողոքի զանգվածային ակցիաների բոլոր մասնակիցների համար քրեական հետապնդումը։ Պատգամավորները նաև պաշտոնից հեռացրել են ՆԳ նախարար Վիտալի Զախարչենկոյին և քվեարկել այն օրենքի օգտին, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102813 Верховна Рада, Адміністрація президента, Кабмін і МВС перейшли під контроль Майдану]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության հետ Յանուկովիչի համաձայնագիրը նախատեսում էր նաև «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և նախագահի արտահերթ ընտրությունների անցկացում մինչև 2014 թվականի վերջը, իսկ որպես հրատապ միջոցներ՝ իրավակարգի ուժերի դուրսբերում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում։

Նույն օրը Վիկտոր Յանուկովիչը լքել է Կիևը և մեկնել Խարկով։

=== Օլիգարխների դերը ===
Իրադարձությունների ընթացքի վրա էական ազդեցություն է ունեցել ուկրաինացի օլիգարխների դիրքորոշումը։ Քաղաքականության օլիգարխացումը Ուկրաինայում կուսակցական գործունեության առանցքային խնդիրներից մեկն է, որն անդրադառնում է քաղաքացիական հասարակության զարգացման վրա։ Քաղաքական կուսակցություններն Ուկրաինայում միշտ չէ, որ և պարտադիր չէ, որ քաղաքացիական հասարակության արդյունք են։ Նրանք կարող են ստեղծվել «վերևից» որոշակի ստվերային կառույցներով ու դրա համար էլ առաջնորդվում են իրենց հովանավորների, օլիգարխների ու նրանց հաճախորդների շահերով, այլ ոչ թե հանրային շահերով։ «Փողերի իշխանություն» համաուկրաինական գործարար շաբաթաթերթի հաշվարկներով՝ VII գումարման Գերագույն ռադայի շուրջ 100 պատգամավորներ հովանավորվում էին Ուկրաինայի խոշորագույն ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերի կողմից։ Ընտրված պատգամավորների թվով անվերապահ առաջատարներն էին Ռինատ Ախմետովը և Դմիտրի Ֆիրտաշը։

Խոշոր օլիգարխները, որոնք իրենց կապիտալը կուտակել էին 1990-ականներից 2000-ական թվականներին, դեռ մինչև Եվրամայդանը դիմակայության մեջ մտան այսպես կոչված «ընտանիքի»՝ Վիկտոր և Ալեքսանդր որդիների և նախագահ Յանուկովիչի (փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովի, ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի, Յուրի Կոլոբովի, եկամուտների և տուրքերի նախարար Ալեքսանդր Կլիմենկոյի) հետ։ Ուկրաինական ֆինանսական էլիտան, մասնավորապես, զայրացրել է այն փաստը, որ միայն 2013 թվականին նախագահի ավագ որդու՝ Ալեքսանդր Յանուկովիչի կարողությունը 187 միլիոնից ավելացել է մինչև 500 միլիոն դոլար։ 2010 թվականին, երբ Յանուկովիչն ընտրվել է նախագահ, երկրի ֆինանսա-արդյունաբերական առաջատար խմբերը նրա թեկնածությունը ձեռնտու էին։ Ավելի ուշ ձևավորված «ընտանիքի» («երիտֆորմատորների») և այսպես կոչված «հին օլիգարխների» միջև սկսեցլ են ժամանակ առ ժամանակ տարաձայնություններ առաջանալ (օրինակ՝ բյուջեի ձևավորման ժամանակ), սակայն խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչների լոբբինգով զբաղվող Ասոցացման համաձայնագրի տապալումը արմատապես փոխել է իրավիճակը&lt;ref name=&quot;тищен&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3278298-LentaRu-souiz-s-diavolom Lenta.Ru: Союз с дьяволом]&lt;/ref&gt;։

Այն ժամանակ, երբ Յանուկովիչի ընտանիքը զբաղվում էր «կապիտալի առաջնային կուտակմամբ», Առաջին ալիքի օլիգարխներն արդեն կցանկանային իրենց տեսնել համաշխարհային ֆինանսական էլիտայի մեջ։ Այսպես, Ռինատ Ախմետովն արդեն 2009 թվականից իր ակտիվների աուդիտի համար ներգրավել է Price Waterhouse Coopers-ին, այնպես որ նրան պատկանող «Քեփիթալ մենեջմենթը» դարձել Է Ուկրաինայի ամենաթափանցիկ ընկերություններից մեկը։ Մինչ «հին օլիգարխները» հետաքրքրված էին Եվրոպայի հետ տնտեսական հարաբերություններով, ուկրաինական իշխանությունը, որը կոչվում է, «թքեց նրանց դեմքին»՝ հրաժարվելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրը։ Մտավախություններ են առաջացել, որ Ուկրաինան վերջին իրադարձություններից հետո կարող է հայտնվել Արևմուտքի մեկուսացման մեջ, իսկ նրա տնտեսության ճգնաժամը, Ինչպես գրել է «Kiev Times»-ը, կարող է իշխանություններին դրդել «բյուջեում անցքեր գլորելու՝ սեփականության նոր վերաբաշխման և բիզնեսի վերաբաշխման ճանապարհով»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդի և Ռինատ Ախմետովի հանդիպման ընթացքում Նուլանդը նախազգուշացրել էր, որ Եվրամայդանը ցրելու դեպքում ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ի առաջնորդներն անհապաղ կարձագանքեն պատժամիջոցների սահմանմամբ «ոչ միայն Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների և քաղաքական առաջնորդների, այլև բոլոր նրանց դեմ, ովքեր նյութապես աջակցել են այդ ռեժիմին»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;пашк&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/transformatsiya-partiynoy-sistemy-ukrainy-v-2012-2014-gg Пашковский Е. А. Трансформация партийной системы Украины в 2012-2014 гг.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/ Неделя кризиса: парламент и правительство. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160816031817/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/|date=2016-08-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Евгений Попов [http://www.vesti.ru/doc.html?id=1368925 . Экс-глава СБУ назвал тех, кто получил прибыль от бойни на Майдане.] // [[Вести.ру]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;։

Որպես օլիգարխ, որն առավել շահագրգռված է Ռուսաստանի հետ առճակատմամբ, անվանում են Իգոր Կոլոմոյսկուն։ Հայտնի է, որ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում գտնվում են Կոլոմոյսկու հիմնական ձեռնարկությունները՝ Կրեմենչուգյան նավթավերամշակման գործարանը, Ստախանովսկին, Զապորոժսկի և Նիկոպոլի ֆերոսպլավային գործարանները։ Ֆեռոսլավների արտահանումն իրականացվում է «Հարավային» նավահանգստի միջոցով, որը գտնվում է Օդեսայի մարզում&lt;ref name=&quot;zacarin&quot;&gt;''Иван Зацарин''. [http://www.odnako.org/blogs/nichego-lichnogo-tolko-ferrosplavi-zachem-eshchyo-kolomoyskomu-voyna-s-novorossiey/ Ничего личного, только ферросплавы. Зачем ещё Коломойскому война с Новороссией] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 5 июня 2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի կեսերին ենթադրություն էր հնչում, որ Կոլոմոյսկի Ուկրաինայի (Դնեպրոպետրովսկի և Օդեսայի մարզ) վերահսկվող տարածքները դարձել են Ուկրաինայում ուժի երրորդ կենտրոնը (Կիևի և Դոնեցկի և Լուգանսկի հանրապետությունների հետ միասին), որը համեմատաբար ինքնուրույն քաղաքականություն է վարում&lt;ref&gt;''Семен Уралов''. [http://www.odnako.org/blogs/adekvatnaya-politika-ponyat-chto-edinoy-ukraini-bolshe-net-ssha-uzhe-ponyali/ Адекватная политика — понять, что единой Украины больше нет. США уже поняли] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 9 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Կոլոմոյսկին ֆինանսավորել է զինված կազմավորումները («Շտուրմ» և «Դնեպր» գումարտակները)՝ դրանց պահպանման համար ամսական ծախսելով մինչև 10 միլիոն դոլար&lt;ref name=&quot;zacarin&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.odnako.org/blogs/deputat-v-stolknoveniyah-v-odesse-prinimali-uchastie-specbataloni-mvd-ukraini/ Депутат: в столкновениях в Одессе принимали участие спецбатальоны МВД Украины] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Արդեն խորհրդարանական կոալիցիայի և կենտրոնական իշխանության փոփոխությունից հետո խոշոր բիզնեսի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ (Իգոր Կոլոմոյսկի, Սերգեյ Տարուտա) նշանակվել են Ուկրաինայի մարզային պետական վարչակազմերի ղեկավարներ&lt;ref name=&quot;макар&quot;&gt;[http://politcom.ru/17297.html Алексей Макаркин. Украина: идеалы и интересы]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի դաշնայնացման գաղափար ==
Ինչպես նշում են քաղաքագետներ Իգոր Բարինովը, Վլադիմիր Լապկինը և Վլադիմիր Պանտինը, 1990-ականների սկզբին ուկրաինական տնտեսական-քաղաքական էլիտայի կողմից ընտրված ունիտար ազգային պետության մոդելը «ոչ միայն անտեսել է երկրի հիմնարար սոցիալ-մշակութային միատարրությունը, այլև իր մարմնավորման չափով դարձել է քաղաքացիական դիմակայության գլխավոր աղբյուրը, որը մի քանի անգամ պառակտում է երկիրը հերթական ընտրական փորձության ընթացքում»։ Բևեռացման ևս մեկ կարևոր գործոն է դարձել, ըստ քաղաքագետների, ուկրաինական քաղաքական էլիտաների կողմից երկրի քաղաքական կյանքի մի շարք սկզբունքային խնդիրների «փաստացի տաբուավորումը»՝ որպես քաղաքական գործընթացին լեգիտիմ մասնակցության հասանելիության պարտադիր պայման. այդպիսին պետք է դասել «երկրորդ պետական լեզվի», «ֆեդերալացման» և «ինքնավարության» խնդիրները։ Համառորեն հրաժարվելով այդ հարցերը քաղաքական օրակարգ բերել՝ ուկրաինական էլիտաները ձևավորեցին և ամրագրեցին երկրի բաժանումը, որը դրսևորվում է բոլոր ընտրություններում՝ Արևմուտքը և Ուկրաինայի կենտրոնն ընդդեմ Արևելքի և հարավի։ Այսպիսով, վերջին տասնամյակում էթնիկ, լեզվական և մշակութային-դավանաբանական չափանիշների վերաբերյալ ուկրաինական հասարակության ավանդական տարանջատումը հստակ քաղաքականացված է դարձել և վերածվել է ուկրաինական պետության ապակայունացման առանցքային գործոնի։

Քաղաքական ճգնաժամի ընթացքում Հարավ-Արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ստեղծված իրավիճակից հնարավոր ելք։

Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению.] // Zn.ua, 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости.] // Главред, 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման գաղափարը աջակցություն է գտել որոշ ռուս պաշտոնյաների մոտ։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի խորհրդական Սերգեյ Գլազևը «Կոմերսանտ-Ուկրաինա» պարբերականին տված հարցազրույցում պաշտպանել է Ուկրաինայի խոր դաշնայնացման և երկրի հարավ-արևելյան հատվածի մերձեցման գաղափարը Մաքսային միության հետ։ Կոշտ ունիտար պետության շրջանակներում շարունակական դիմակայություն է ընթանալու։ Նրան դադարեցնելու համար պետք է ֆեդերալիզացիա։ Պետք է տարածաշրջաններին տալ բավարար իրավունքներ, իրենց բյուջեներն ինքնուրույն ձևավորելու հնարավորություն և նույնիսկ արտաքին քաղաքական մասնակի ինքնորոշման հնարավորություն։ Համաշխարհային պրակտիկայում կան նման օրինակներ, թեև դրանք տարօրինակ են թվում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, երբ մի երկրի շրջանակներում գործում են տարբեր առևտրա-տնտեսական ռեժիմներ։ Օրինակ, Դանիայի կազմում կան Գրենլանդիա, ընդ որում Դանիան Եվրամիության մաս է կազմում, իսկ Գրենլանդիան՝ ոչ... այսօրվա դրությամբ արևմտյան և Արևելյան Ուկրաինայի մարզերի միջև տնտեսական, մշակութային, մարդկային կապերն ավելի քիչ են, քան Ուկրաինայի հարավ-արևելյան և Ռուսաստանի, ինչպես նաև արևմտյան շրջանների և Եվրամիության երկրների միջև կապերը... փաստ է նաև այն, որ Ուկրաինայի տարբեր հատվածներ ձգտում են դեպի տարբեր առևտրատնտեսական կազմավորումներ։ Ընդ որում, Մաքսային միությունում շահագրգռված ոլորտները շատ ավելի մեծ են, քան նրանք, ովքեր կարող են ակնկալել ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրից իրական օգուտներ&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-kremle-vystupili-za-federalizaciyu-ukrainy-138206_.html В Кремле выступили за федерализацию Украины] // Zn.ua, 06.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ukraina-neformalno-uzhe-yavlyaetsya-federaciey-posolstvo-rf-138600_.html Украина неформально уже является федерацией, — посольство РФ.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինը Ուկրաինայի դաշնայնացումն անվանել է «իշխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Павел Тарасенко [http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещен в СИЗО.] // [[Коммерсантъ]], 11.03.2014&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա լեգիտիմության հարցը ==
Գերագույն Ռադայի ընդունած «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|title=Рада приняла закон о возвращении к Конституции-2004|publisher=Сегодня.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924133600/http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|archivedate=2015-09-24|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=49823|title=Проект Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України|publisher=Офіційний портал Верховної Ради України|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|lang=uk|description=Карточка законопроекта № 4163}}&lt;/ref&gt;, նախագահ Յանուկովիչը չի ստորագրել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015690/|title=Рада возобновила действие конституции-2004|publisher=Украинская правда|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-22}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Սահմանադրության 94-րդ հոդվածի համաձայն ՝ եթե Ուկրաինայի նախագահը 15 օրվա ընթացքում (տվյալ դեպքում՝ մինչև մարտի 8-ը) չվերադարձրեց օրենքը կրկնակի քննարկման համար, օրենքը համարվում է Ուկրաինայի նախագահի կողմից հավանության արժանացած և պետք է ստորագրվի և պաշտոնապես հրապարակվի։ Սակայն, Գերագույն ռադան փետրվարի 22-ին հրապարակել է 2004 թվականի խմբագրությունում Սահմանադրության վերականգնման մասին որոշումը, որը գործում էր մինչև փետրվարի 21-ին ընդունված օրենքի ուժի մեջ մտնելը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|title=Рада приняла постановление, которое вместо закона ввело в действие Конституцию 2004 года|publisher=[[Корреспондент (журнал)|Корреспондент]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092109/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|title=Рада вернула конституцию 2004 года и намерена сама создать кабмин|publisher=[[РИА Новости]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092127/https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, նույն օրը այն հրապարակվել է&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015879/|title=Голос Украины опубликовал новые постановления ВР|publisher=[[Украинская правда]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, իսկ շուտով հրապարակվել է նաև այն օրենքը, որն արդեն ստորագրել է Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.golos.com.ua/Article.aspx?id=320364|title=ПРО ВІДНОВЛЕННЯ ДІЇ ОКРЕМИХ ПОЛОЖЕНЬ КОНСТИТУЦІЇ УКРАЇНИ|publisher=[[Голос Украины]]|date=2014-02-26}}{{Недоступная ссылка|date=Март 2018|bot=InternetArchiveBot}} {{недоступная ссылка|archiveurl=http://archive.li/QAzWl|archivedate={{HumanizeDate|2014-02-25}} 22:32:55 UTC|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի), Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության պատգամավորների համագումարը&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;''Валерий Калныш'' [http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам.] // [[Коммерсантъ]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://mykharkov.info/news/sezd-deputatov-vsex-urovnej-iz-yugo-vostochnyx-oblastej-i-avtonomnoj-respubliki-krym-prinyal-reshenie-44589.html Съезд депутатов всех уровней из Юго-Восточных областей и Автономной Республики Крым принял решение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kakie-trebovaniya-vydvinul-harkovskiy-sezd-497880.html Какие требования выдвинул съезд депутатов в Харькове (видео)] // [[Сегодня (украинская газета)|Сегодня]]&lt;/ref&gt;։ Համագումարում ելույթ ունեցած Ուկրաինայի Գերագույն ռադայում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Օլեգ Ցարևը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել իշխանության զինված զավթում, ուստի նա համագումարի մասնակիցներին կոչ է արել պայմանավորվել հետագա գործողությունների մասին՝ նպատակ ունենալով կանխել քաղաքական ապակայունացումը Կիևից հարավ-արևելք։ Ընդունված բանաձևի տեքստում ընդգծվում էր, որ «անօրինական զինված կազմավորումները զենք չեն հանձնել, շարունակում են զավթել իշխանության կենտրոնական մարմինները, սպանել խաղաղ մարդկանց և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան աշխատում է ահաբեկչության, զենքի և սպանության սպառնալիքի տակ։ Ուկրաինայի խորհրդարանի որոշումները, որոնք ընդունվել են այս պայմաններում, կասկածներ են առաջացնում նրանց կամավորության, օրինականության և օրինականության վերաբերյալ»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը հեռուստաեթերում հրապարակվել Է Յանուկովիչի հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և մտադիր չէ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом] // [[РБК Украина]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան, որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Վալենտին Նալիվայչենկոն և ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մի խումբ մարտիկների հետ փորձել են բռնել Վիկտոր Յանուկովիչին Դոնեցկից դուրս գալու ճանապարհին&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста] // [[Аргументы.ру]], 04.2014&lt;/ref&gt;, սակայն ռուսական հատուկ ծառայությունները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ իրականացրել են Վիկտոր Յանուկովիչի և նրա ընտանիքի անդամների տարհանման գործողությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|title=Как Янукович смог перейти границу Украины и России|date=2014-02-28|publisher=[[Слон.ру]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140613031411/http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|archivedate=2014-06-13|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|title=Стало известно, каким маршрутом Янукович сбежал из Украины. Прятался у Ахметова|date=2014-04-22|publisher=[[NEWSru.com]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150803150845/http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|archivedate=2015-08-03|accessdate=2016-01-18|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/06/150622_yanukovich_interview_full_version|title=Янукович: если бы я не уехал, война шла бы по всей Украине|date=2015-06-22|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 24-ին Յանուկովիչը ռուսական իշխանությունների աջակցությամբ տեղափոխվել է Ռուսաստանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1622698-v-yanukovich-zapevnyaye-scho-buv-u-donetsku-pid-chas-golosuvannya-vr-pro-yogo-samousunennya В.Янукович уверяет, что был в Донецке во время голосования ВР о его самоустранении // УНН, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/387061.html Янукович заявляет, что когда Рада голосовала за постановление о его самоустранении, он был в Донецке // interfax.com.ua, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20141024/1029953717.html Путин рассказал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым // РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/1530982 Президент РФ признал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան նախագահի պարտականությունների կատարումը հանձնել է Գերագույն ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին։

Ռուսաստանը կասկած է հայտնել Վիկտոր Յանուկովիչին նախագահական պաշտոնից հեռացնելու օրինականության հարցում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140225/996969927.html Думский комитет по делам СНГ: Янукович остается легитимным президентом] // [[РИА Новости]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/25/7016292/ В России Януковича всё ещё считают президентом — Слуцкий] // [[Украинская правда]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/02/26/newukraine/ Революция желает познакомиться] // [[Лента.ру]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20366 Владимир Путин ответил на вопросы журналистов о ситуации на Украине] // [[kremlin.ru]], 04.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ru-ru.facebook.com/Dmitry.Medvedev/posts/10151917299071851?stream_ref=10 Дмитрий Медведев] // [[Facebook]], 03.03.2014&lt;/ref&gt;, քանի որ նախագահ Յանուկովիչի նկատմամբ իմպիչմենտի ընթացակարգ չի անցկացվել Ուկրաինայի Սահմանադրության 111-րդ հոդվածին համապատասխան&lt;ref&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}} — «Согласно статье 108 Конституции Украины полномочия президента Украины прекращаются досрочно в случае смещения с поста в порядке импичмента за совершение государственной измены или иного преступления. Процедура импичмента прописана в статье 111 и предусматривает, в частности, следующий порядок. Во-первых, вопрос о смещении президента с поста в порядке импичмента инициируется большинством от конституционного состава Верховной рады. Во-вторых, создается специальная следственная комиссия. В-третьих, выводы следственной комиссии рассматриваются на заседании Верховной рады. В-четвёртых, на основании выводов этой комиссии Верховная рада большинством голосов в не менее чем две трети{{sic}} от своего конституционного состава принимает решение о выдвижении обвинения против президента. И, наконец, решение о смещении президента с поста должно приниматься большинством в не менее чем три четверти от конституционного состава Верховной рады после получения заключения Конституционного суда Украины.

В действительности в отношении Януковича ничего этого сделано не было. Решение о его смещении принималось всеми присутствующими 328 членами Верховной рады, тогда как конституционный состав — это 450 членов. Следовательно, не было выполнено требование о необходимом большинстве в три четверти голосов. Только 73 % проголосовали за смещение Януковича с поста президента. Таким образом, он был отстранён от власти в нарушение Конституции Украины».&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը «ծայրահեղականների գործողություններից»՝ կապված իր հասցեին հնչող հաշվեհարդարի սպառնալիքների հետ։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում Է Ուկրաինայի գործող նախագահ, իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ, կուսակցության բազմաթիվ անդամների և այլ խմբակցությունների բացակայությամբ ընդունվող, ընդ որում, նրա խոսքով, պատգամավորներից մի քանիսը ենթարկվել են ֆիզիկական ազդեցության և ստիպված են եղել լքել Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251442-yanukovich-poprosil-rossiyu-obespechit-ego-bezopasnost Янукович попросил Россию обеспечить его безопасность. Forbes.ru, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Յանուկովիչը, որպես գործող նախագահ, համաձայն Ուկրաինայի Սահմանադրության 136-րդ հոդվածի, համաձայնություն է տվել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնից Անատոլի Մոգիլևի հրաժարականին&lt;ref&gt;[http://jankoy.org.ua/yanukovich-soglasoval-otstavku-mogileva-naznachenie-aksenova/ Янукович согласовал отставку Могилева и назначение Аксенова на должность председателя Совмина Крыма?]&lt;/ref&gt; և այդ պաշտոնում Սերգեյ Ակսենովին նշանակելուն&lt;ref&gt;[http://www.facenews.ua/news/2014/191258/ Аксенов: Меня назначил Янукович, но он не является моим руководителем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin В.Константинов по телефону согласовал с В.Януковичем главу правительства АРК — С.Куницин]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 28-ին Վիկտոր Յանուկովիչը մամուլի ասուլիս է անցկացրել Դոնի Ռոստովում, որտեղ կոչ է արել Ռուսաստանի ղեկավարությանը անմասն չմնալ Ուկրաինայի իրադրությունից․ «''Ռուսաստանը պետք է օգտագործի բոլոր առկա հնարավորությունները կանխելու համար այն քաոսը, ահաբեկչությունը, որն այսօր կա Ուկրաինայում»'',-ասել է Յանուկովիչը։ Յանուկովիչն ընդգծել է, որ կտրականապես դեմ է Ուկրաինա ռազմական ներխուժմանը և նրա տարածքային ամբողջականության խախտմանը։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ պատրաստ է վերադառնալ Ուկրաինա՝ իր և իր ընտանիքի անվտանգությունն ապահովելու պայմանով։ Նրա խոսքով՝ ինքը ստիպված է եղել լքել երկիրը՝ իր կյանքի և նրա մերձավորների կյանքի անմիջական սպառնալիքի պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251510-yanukovich-prizval-rossiyu-spasti-ukrainu-ot-khaosa Янукович призвал Россию спасти Украину от хаоса. Forbes.ru, 28.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել Է, որ ինքը Ուկրաինայի գործող նախագահն է&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/1011472 Основные высказывания Виктора Януковича на пресс-конференции в Ростове-на-Дону] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինի խոսքով՝ 2014 թվականի մարտի 1-ին Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ խնդրելով «Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերն օգտագործել Ուկրաինայի օրինականության, խաղաղության, իրավակարգի, կայունության, բնակչության պաշտպանության համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|title=Чуркин: Ввести армию на Украину Путина попросил Янукович|date=2014-03-04|publisher=[[РБК]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140304193649/http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|archivedate=2014-03-04|accessdate=2014-03-03|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագրի կատարման գնահատականները ===
Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը Եվրամիության թողտվությամբ, որի ներկայացուցիչները վկայել են ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, չի կատարել իր պարտավորությունները (նույն կարծիքին էր Ռուսաստանի ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила] //[[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков] // [[Вести.ру]]&lt;/ref&gt;):

Միաժամանակ, խորհրդարանի կողմից նշանակված Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմության կողմից պայմանավորվածությունները կատարվում են, և, իր հերթին, Վիկտոր Յանուկովիչին մեղադրել է համաձայնագրից դուրս գալու մեջ (նրան պաշտպանել Է ՄԱԿ-ում ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Սամանթա Փաուերը)&lt;ref name=&quot;Яценюк. 4.3.14&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti.ua/politika/40940-jacenjuk-zajavil-pro-otkaz-rossii-garantirovat-soglashenie-ob-uregulirovanii-krizisa|title=Яценюк заявил про отказ России гарантировать соглашение об урегулировании кризиса|work=|publisher=Вести|format=|accessdate=2014-03-04|datepublished=2014-03-04}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։ Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Գերագույն ռադայի որոշումը նախագահի պարտականությունները Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա դնելու որոշումը որակել է որպես «ժողովրդավարական և օրինական», իսկ Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հայտարարել է. «Մենք մերժում ենք ցանկացած ակնարկ այն մասին, որ այստեղ հեղաշրջում է տեղի ունենում, և այն, որ կատարվածի լեգիտիմությունն իբր հարցականի տակ է արտասահմանյան աջակցության պատճառով»։

=== Նոր իշխանությունների կողմից Վիկտոր Յանուկովիչին քրեական հետապնդման փորձեր ===
Վիկտոր Յանուկովիչի դեմ առաջին բաց քրեական գործի մասին գրեթե անմիջապես հայտնել է ներքին գործերի նախարարի նորանշանակ պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը։ 2014 թվականի փետրվարի 24-ին Յանուկովիչի դեմ քրեական գործ էր հարուցվել խաղաղ քաղաքացիների զանգվածային սպանությունների փաստով, ինչի կապակցությամբ Յանուկովիչը և մի շարք այլ պաշտոնատար անձինք հետախուզման մեջ էին&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/888892-yanukovich-obyyavlen-v-rozyisk-avakov.html Янукович объявлен в розыск — Аваков.] // [[УНИАН]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;delo&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/892034-genprokuratura-vozbudila-esche-odno-ugolovnoe-delo-protiv-yanukovicha.html Генпрокуратура возбудила ещё одно уголовное дело против Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892214-sayt-mvd-razmestil-obyyavlenie-o-rozyiske-yanukovicha.html Сайт МВД разместил объявление о розыске Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար Օլեգ Մախնիցկին հայտնել էր, որ գլխավոր դատախազությունը Յանուկովիչի դեմ ևս մեկ քրեական վարույթ է հարուցել։ «Դոնի Ռոստովում նրա ելույթից հետո որոշում է ընդունվել քրեական վարույթ բացել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգը տապալելու փորձերի և կոչերի համար»&lt;ref name=&quot;delo&quot; /&gt;։ Կոնկրետ Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն ուղղված գործողություններ)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/893828-gpu-otkryila-dva-ugolovnyih-dela-protiv-yanukovicha-za-popyitki-zahvata-gosvlasti.html ГПУ открыла два уголовных дела против Януковича за попытки захвата госвласти] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին հայտնի է դարձել, որ ՀՊՄՀ-ն նաև գործ է հարուցել այն փաստի առթիվ, որ Յանուկովիչը «2010 թվականին հակասահմանադրական եղանակով փոխել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, և դրանով իսկ զավթել է պետական իշխանությունը», ինչը նույնպես դասակարգվում է որպես հանցագործություն Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot; /&gt;։

=== Գերագույն ռադայի վերաձևակերպումը, հրաժարականները և անցումային կառավարության ձևավորումը ===
Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադայի պաշտոնաթող խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, իսկ նրա վրա փետրվարի 23-ին դրվել է Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը մինչև արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը, որոնք նշանակված են 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության (Վալենտին Նալիվայչենկո), պաշտպանության նախարարության (Վլադիմիր Զամանա) և Գլխավոր դատախազության (Օլեգ Մախնիցկի) գործունեության վերահսկողության լիազորներին նշանակել է, որից հետո նիստը փակվել է։ (Փետրվարի 24-ին Նալիվայչենկոն Ռադայի կողմից հաստատվեց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարի պաշտոնում, Մախնիցկին՝ գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար)։ Գերագույն ռադան Արսեն Ավակովին նշանակել Է ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար և պաշտոնանկ արել գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան պաշտոնից ազատել է Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/ukrainskie-diplomaty-poprosili-vr-uvolit-kozharu-11086.html Украинские дипломаты попросили ВР уволить Кожару]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ukrainy-v-turcii-kozhara-treboval-dezinformirovat-inostrancev-o-situacii-v-ukraine-11220.html Посол Украины в Турции: Кожара требовал дезинформировать иностранцев о ситуации в Украине]&lt;/ref&gt;, կրթության նախարարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին, առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն Ռադան ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքը, որը երաշխավորում է Ուկրաինայում պետական ուկրաիներեն լեզվին հավասար, այսպես կոչված, «տարածաշրջանային լեզուների», այսինքն՝ լեզուների պաշտոնական օգտագործումը, որոնք, ըստ մարդահամարի տվյալների, հարազատ են համարում համապատասխան տարածաշրջանի բնակչության ավելի քան 10 %-ը&lt;ref&gt;[http://www.pravo.org.ua/index.php/component/content/article/3-theoryconstutionlaw/619--q-q Правовий висновок ЦППР щодо закону «Про засади державної мовної політики»]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://maidan.org.ua/2012/06/u-razi-pryjnyattya-zakonoproektu-pro-zasady-derzhavnoji-movnoji-polityky-vydatky-na-vykonannya-stanovytymut-vid-12-do-17-mlrd-hrn-na-rik/ У разі прийняття законопроекту «Про засади державної мовної політики» видатки на виконання становитимуть від 12 до 17 млрд грн.на рік]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vs v s&quot;&gt;[http://www.rbc.ua/rus/newsline/show/v-ukraine-vstupil-v-silu-zakon-o-yazykah-10082012104900/ В Украине вступил в силу закон о языках]. — РБК-Украина, 10 августа 2012 года.&lt;/ref&gt;։ Ըստ այդ օրենքի՝ ռուսերենը տարածքային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում&lt;ref name=&quot;autogenerated20&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств :: Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 3-ին, սակայն, Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ չի ստորագրի լեզվի քաղաքականության մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին խորհրդարանի որոշումը այնքան ժամանակ, քանի դեռ Գերագույն ռադան նոր օրենք չի ընդունել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1018787 Турчинов заявил, что не подпишет решение парламента об отмене закона о языковой политике] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանի 12 դատավորներին «երդման խախտման» և նրանց նկատմամբ քրեական գործեր բացելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/889184-verhovnaya-rada-uvolila-5-sudey-konstitutsionnogo-suda.html Верховная Рада уволила 5 судей Конституционного суда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-uvolila-sudey-ksu-24022014165500 Рада уволила судей КСУ]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ազգային բանկի նոր ղեկավար է նշանակել Ստեպան Կուբիվին՝ «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր։ Հրաժարական են տվել սոցքաղաքականության նախարար Նատալյա Կորոլևսկայան և մշակույթի նախարար Լեոնիդ Նովոխատկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.ua/politics/890625-u-radi-stvorena-parlamentska-koalitsiya-z-250-deputativ.html|title=У Раді створена парламентська коаліція з 250 депутатів|publisher=// [[УНИАН]].— 27.02.2014|accessdate=2015-02-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ В Раде создана парламентская коалиция] // [[Lenta.ru]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

== Ճգնաժամի շարունակություն ==

=== Հարավ-արևելյան տարածաշրջաններ, դաշնայնացման և Ուկրաինայի կազմից դուրս գալու պահանջներ ===
Արդեն 2014 թվականի փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ուլտրաաջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը, և ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում (վարչական շենքերի զավթում, ԽՍՀՄ ժամանակներից ի վեր)&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/10/04/ukrainefashionweek/ Статую Ленина в Запорожье одели в вышиванку.] // [[Лента.ру]], 04.10.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղխորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորներն առաջարկել են շրջանային խորհրդին հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին», ռուսաց լեզվի պաշտոնական կարգավիճակը պահպանել ուկրաիներենին հավասար, մորատորիում սահմանել գների աճի և սոցիալական վճարումների նվազեցման վրա, Ռուսաստանը դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր, ստեղծել մունիցիպալ ոստիկանության և մինչև Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա։ Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում իրավունք է վերապահում օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996424745.html Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка] // [[РИА Новости]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման պահանջներով երթեր են անցկացվել Դնեպրոպետրովսկում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/pridneprove/40304-u-dnepropetrovskogo-gorsoveta-podnjali-rossijskij-flag У Днепропетровского горсовета подняли российский флаг] // vesti.ua&lt;/ref&gt;, Դոնեցկում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193629.html На площади перед Донецкой ОГА поднят российский флаг] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում&lt;ref&gt;[http://cxid.info/nad-luganskoy-oblastnoy-administraciey-dva-flaga-ukrainy-i-rossii-video-n112631 Над Луганской областной администрацией два флага: Украины и России]&lt;/ref&gt; և Խարկովում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193638.html Пророссийски настроенные харьковчане ворвались в здание ОГА и начали установку российских флагов] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի մի շարք այլ քաղաքներում։ Խարկովի վարչակազմի շենքի գրոհի հետևանքով 68 մարդ է վիրավորվել։ Ռուսամետ ակտիվիստներին դիմակայում էին «Մետալիստի» ֆուտբոլային ֆանատներն ու «Աջ սեկտոր» խմբավորման անդամները&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/40344-odin-iz-postradavshiz-pri-shturme-hoga-v-tjazhelom-sostojanii Один из пострадавших при штурме в Харькове оказался в тяжелом состоянии] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Օդեսայում հակամայդանական հանրահավաքի ներկայացուցիչները պահանջել են ռուսաց լեզվի օրինականացում և երկրի ֆեդերալացում&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/russkiy_yazik_a_roport_federalizatsiya_i_skloni_odessiti_sformirovali_spisok_trebovaniy_k_vlastyam_951.html Русский язык, аэропорт, федерализация и склоны: одесситы сформировали список требований к властям]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra&quot;&gt;[[Александр Проханов]]. [http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ «Я брал аэропорт»] // [[Завтра (газета)|«Завтра»]], 04.12. 2014 года.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002851598.html#14277051498824&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration#ixzz3VrCuDNP5 Эксперт: украинцы митингуют, не видя перспектив развития их регионов.] // [[РИА Новости]], 07.044.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/08/1253828.html Аваков: В Донецкую, Луганскую и Харьковскую области прибыли спецподразделения МВД из других регионов.] // [[Росбалт]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ելույթների արմատականացմանը և նոր ռուսամետ առաջնորդների հայտնվելուն զուգընթաց Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ ցույցերը, ինչպես նաև Ղրիմի իրադարձությունների ազդեցության տակ աստիճանաբար վերաճեցին զինված դիմակայության&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;, իսկ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

=== Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին ===
{{Main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին առավել ընդգրկուն հասարակական-քաղաքական փոփոխությունները տեղի ունեցան Ղրիմում, որը Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո փաստացի միացվեց Ռուսաստանին։ Ղրիմում շատերի կողմից Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը ընկալվեց որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true|title=Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине|date=2014-05-12|publisher=[[БДИПЧ]]|ref=БДИПЧ2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրք է գրավել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում է Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանության, իսկ ավելի ուշ՝ ՌԴ-ին Ղրիմի միանալու հանրաքվեի նշանակումից հետո մերժել է դրա լեգիտիմությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896933-medjlis-vyistupil-s-obrascheniem-podderjivayuschim-ukrainu-i-osujdayuschim-agressiyu-rf.html Меджлис выступил с обращением, поддерживающим Украину и осуждающим агрессию РФ. УНИАН, 15.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ հատուկ գործողություն է իրականացվել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ։ Փետրվարի 23-ի առավոտյան Պուտինը, սեփական խոսքով, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների առջև խնդիր է դրել «սկսել Ղրիմը Ռուսաստանի կազմ վերադարձնելու աշխատանքը»&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;[http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540|date=2016-10-17}}&lt;/ref&gt; իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատայինները գրավել էին Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |title=СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма |accessdate=2020-05-08 |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ինչից հետո ԱՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող էին արել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|accessdate=2016-06-05|author=Рустам Корсовецкий|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, որը հայտարարել էր Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել էր Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;cgr1314&quot;&gt;{{cite news|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксенова|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|publisher=Пресс-служба Верховного Совета АРК|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пр-2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/20796|title=«Прямая линия с Владимиром Путиным»|date=2014-04-17|publisher=// kremlin.ru|accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LB2202&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2016/02/22/328532_snbo_obnarodoval_stenogrammu.html СНБО обнародовал стенограмму первого заседания после аннексии Крыма (документ)] «LB.ua», 22.02.2016&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին ՌԴ Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]&lt;/ref&gt;, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին շրջափակել են Ուկրաինայի զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը թերակղզու տարածքում, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի նոր կառավարությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160317195204/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2016-03-17|accessdate=2019-01-19|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին Ռուսաստանի համակողմանի աջակցությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե&lt;ref&gt;[http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html Венецианская комиссия признала крымский референдум нелегитимным — Минюст] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506224316/http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html|date=2016-05-06}} // newsru.ua&lt;/ref&gt;՝ Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանի կարգով հռչակվել Է Ղրիմի անկախ Հանրապետությունը, որը մարտի 18-ին Ռուսաստանի հետ պայմանագիր է ստորագրել, որով ինքնահռչակ հանրապետությունը մտնում էր ՌԴ կազմի մեջ։

Ռուսաստանի օրենսդրության համաձայն՝ միացած տարածքում ստեղծվել են Դաշնության նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated42&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;, որոնք Ռուսաստանի կողմից դիտարկվում են որպես նրա տարածքի անբաժանելի մաս&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mid.ru/kommentarii_predstavitelya/-/asset_publisher/MCZ7HQuMdqBY/content/id/2782015|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России  в связи с очередным докладом наблюдательной миссии ООН по правам человека на Украине|publisher=www.mid.ru|accessdate=2017-11-25|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում և Ուկրաինայի օրենսդրության մեջ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Ղրիմի տարածքը դիտարկվում է որպես Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված մաս&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/71/205&amp;Lang=R Положение в области прав человека в Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/Crimea2014_2017_RU.pdf Ситуация с правами человека во временно оккупированной Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UAReport17th_RU.pdf Доклад о ситуации с правами человека в Украине 16 ноября 2016 г. — 15 февраля 2017 г.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-genass&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1079720|title=Генассамблея ООН приняла резолюцию в поддержку территориальной целостности Украины|date=2014-03-27|publisher=// [[ИТАР-ТАСС]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Արտահերթ նախագահական ընտրություններ ===
Մայիսի 25-ին Դոնբասում զինված հակամարտության ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի արտահերթ նախագահական ընտրությունները։ Հաղթանակ է տարել Պետրո Պորոշենկոն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, հարցեր է առաջացնում։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated113&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-30131108|title=Ukraine's revolution: Making sense of a year of chaos|date=2014-11-24|publisher=[[BBC]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում։

== Ուկրաինական ճգնաժամի գլոբալ ասպեկտներ ==
Քաղաքագետների գնահատմամբ՝ ճգնաժամը, որն Ուկրաինան ապրում է 2013 թվականի վերջից, դարձել է «Քաղաքական-իրավական, աշխարհաքաղաքական, աշխարհատնտեսական և նույնիսկ արժեհամակարգային դիմակայության յուրօրինակ էպիկենտրոնը ոչ միայն հետխորհրդային տարածքում, այլև Մեծ Եվրոպայի և նույնիսկ գլոբալ աշխարհում»։ Այս ճգնաժամը բացահայտեց և արդիականացրեց գլոբալ բնույթի խնդիրները, որոնց թվում առաջին հերթին անվանում են «աշխարհակարգի աճող անկայունությունը և միջազգային ինստիտուտների գործունեության նվազող արդյունավետությունը, դրանց նկատմամբ վստահության անկումը..., հակամարտությունների կարգավորման միջազգային իրավաքաղաքական մեխանիզմների գործուն և անկողմնակալությունը, հակամարտող կողմերին երկխոսության պարտադրումը..., ժողովրդավարության ինստիտուտների գործունեության խնդիրների սրընթաց աճը ոչ միայն անցումային քաղաքական համակարգ ունեցող երկրներում, հետխորհրդային և աշխարհի այլ տարածաշրջաններում, բայց նաև ժողովրդավարության խոր ու վաղեմի ավանդույթներ ունեցող երկրներում»&lt;ref name=&quot;кризис3&quot;&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Лапкин В. В., Пантин В. И. Кризис украинской государственности: политико-правовой, ценностный и геоэкономический аспекты //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Արևմուտքի դիրքորոշում ===
Ուկրաինայում 2013 թվականի նոյեմբերի վերջին կառավարության որոշմանը ի պատասխան սկսված զանգվածային բողոքի ցույցերը լիակատար տեղեկատվական և բարոյական աջակցություն են ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից&lt;ref&gt;Вилков А. А. «Мягкая сила» как элемент имиджевых технологий во внутренней и внешней политике // Изв. Сарат. ун-та. Нов. сер. Сер. Социология. Политология. 2014. Т. 14, вып. 2. С. 70.&lt;/ref&gt;։

«''Խորը հիասթափություն»'' է հայտնել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստական գործընթացը կասեցնելու Ազարովի կառավարության որոշումից շատերը՝ եվրաչինովնիկները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606699-es-razocharovan-neojidannyim-resheniem-ukrainskogo-pravitelstva-eshton.html ЕС разочарован неожиданным решением украинского правительства — Эштон] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606660-kvasnevskiy-uveren-chto-rossiya-davleniem-zastavila-ukrainu-otkazatsya-ot-assotsiatsii-s-es.html Квасневский уверен, что Россия давлением заставила Украину отказаться от ассоциации с ЕС] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606616-fyule-otmenil-svoy-zavtrashniy-vizit-v-ukrainu.html Фюле отменил свой завтрашний визит в Украину] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;, ԱՄՆ-ի ղեկավարության&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606760-uryad-ssha-rozcharovaniy-rishennyam-ukrajini-prizupiniti-integratsiyu-z-es.html США розчаровані рішенням України призупинити інтеграцію з ЄС] — УНІАН, 22.11.2013&lt;/ref&gt;, ԵԽԽՎ-ի&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606874-u-pare-zanepokoeni-pripinennyam-ukrajinoyu-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html У ПАРЄ занепокоєні припиненням Україною підготовки до асоціації з ЄС]// [[УНИАН]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;, եվրոպական պետությունների ներկայացուցիչները։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Եվրահանձնաժողովը հայտարարել էր, որ մտադիր չէ նոր բանակցություններ բացել Ուկրաինայի հետ արդեն նախաստորագրված Ասոցացման համաձայնագրի տեքստի փոփոխման շուրջ&lt;ref name=&quot;autogenerated29&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости.] // Vesti.ua, 03.12.2014&lt;/ref&gt;։

==== Եվրամիություն ====
2013-ի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանի ուժային ցրումը Արևմուտքի պետությունների կողմից ուկրաինական ղեկավարության կտրուկ քննադատությունն էր առաջացրել&lt;ref name=&quot;timer.od.ua2&quot; /&gt;։ Դեկտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը նախազգուշացրել էր Ուկրաինայի կառավարությանը զերծ մնալ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումից։ Վիկտոր Յանուկովիչը և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հեռախոսազրույց են ունեցել, որի ընթացքում Յանուկովիչը Բարոզուին խոստացել է հետաքննել Մայդանում ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը։ ԱՄՆ նախագահի մամուլի քարտուղար Ջեյ Քարնին հայտարարել է, որ ԱՄՆ վարչակազմը Կիևում տեղի ունեցած անկարգությունները չի դիտարկում որպես պետական հեղաշրջման փորձ և կոչ է անում Ուկրաինայի իշխանություններին պայմաններ ստեղծել քաղաքացիների ազատ կամարտահայտման համար։ Եվրամիության ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն կոչ է արել Ուկրաինայի ղեկավարությանը և ընդդիմությանը նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ և անհապաղ սկսել կոնսենսուս փնտրել։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը դիմել է Ուկրաինայի կառավարությանը և բողոքի ակցիաների մասնակիցներին՝ կոչ անելով ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից։ Եվրախորհրդարանի նախագահ Մարտին Շուլցը հայտարարել է. ''«Ես կոչ եմ անում ուկրաինական իշխանություններին հավատարիմ մնալ իրենց միջազգային պարտավորություններին և հարգել կամարտահայտության և հավաքների ազատությունը։ Ճգնաժամը պետք է լուծվի բոլոր քաղաքական ուժերի երկխոսության միջոցով»''։ Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարարությունը հրավիրել Է Ուկրաինայի դեսպան Վ. Ստեպանովին՝ Ուկրաինայում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ մտահոգություն հայտնելու համար։ Բացի այդ, Լիտվայի ԱԳՆ-ն նույն նպատակով այսօր կանչել է Ուկրաինայի դեսպան Վյաչեսլավ Ժովտենկոյին&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4|date=2016-03-11}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 09.12.2013&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 4-ին Կիև է ժամանել Գերմանիայի ԱԳ նախարար Գիդո Վեստերվելլեն, որն այցելել է Եվրամայդան և հանդիպել Կլիչկոյի և Յացենյուկի հետ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244318_glava_mid_germanii_prishel_maydan.html Глава МИД Германии пришёл на Майдан]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244494_germaniya_mirnih_demonstrantov.html Германия: мирных демонстрантов нужно защищать] // lb.ua&lt;/ref&gt;։ Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդը կոչ է արել Ուկրաինային հետաքննել Եվրամայդանում ցուցարարներին ծեծելու դեպքերը։ Նա հիշեցրել է, որ խաղաղ հավաքների իրավունքը ամրագրված է մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայում&lt;ref name=&quot;vesti04-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27964-nespokojnye-rada-i-kabmin-hronika-vestej Неспокойные Рада и Кабмин. Последние новости.] // Vesti.ua, 04.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ին Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հեռախոսազրույցում կրկին նշել է իրավիճակի քաղաքական կարգավորման անհրաժեշտությունը ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ երկխոսության, քաղաքացիական ազատությունների հարգանքի և առավելագույն զսպվածության միջոցով&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona Майдан. «Марш миллионов» и снос Ленина.] // Vesti.ua, 08.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 12-ին Եվրախորհրդարանը հատուկ բանաձև է ընդունել «Վիլնյուսի գագաթնաժողովի արդյունքների» և «Արևելյան գործընկերության» ապագայի մասին, մասնավորապես, Ուկրաինայի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/611594-evroparlament-prizyivaet-rassmotret-vozmojnyie-kontrmeryi-v-otnoshenii-rossii.html Европарламент призывает рассмотреть возможные контрмеры в отношении России]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611583-evroparlament-vyistupil-za-podpisanie-soglasheniya-s-ukrainoy-kak-mojno-skoree.html Европарламент выступил за подписание Соглашения с Украиной «как можно скорее»]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276696-evroparlament-prynial-rezoluitsyui-po-ukrayne-pryzvav-otmenyt-vyzovyi-rezhym Европарламент принял резолюцию по Украине, призвав отменить визовый режим]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 24-ին Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Բրյուսելում հայտարարել էր, որ Եվրահանձնաժողովը լեգիտիմ է ճանաչել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովի նշանակումը&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360725 ЕС признал легитимность Турчинова.] // [[Интерфакс]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նոր ղեկավարությունը, որն աջակցում է Արևմուտքի երկրներին, կարգադրել է վերսկսել եվրաինտեգրման գործընթացը։ Մարտի 21-ին Եվրամիության և Արսենի Յացենյուկի ներկայացուցիչները ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական բլոկը&lt;ref name=&quot;21-03&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1064745 Подписан политический блок соглашения об ассоциации Украины с ЕС.] // [[ИТАР-ТАСС]], 21.03.2014&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 27-ին ստորագրվել է համաձայնագրի տնտեսական մասը&lt;ref name=&quot;27-06&quot;&gt;{{cite news|title=Украина и ЕС подписали экономическую часть соглашения об ассоциации|url=http://www.interfax.ru/business/382968|publisher=[[Интерфакс]]|location=М.|date=2014-06-27|accessdate=2014-06-27|language=ru|archiveurl=https://archive.is/20140627094303/http://www.interfax.ru/business/382968|archivedate=2014-06-27|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

==== ԱՄՆ ====
ԱՄՆ-ն իրադարձությունների հենց սկզբից ընդդիմությանն աջակցում էր նրա պահանջների առաջխաղացման հարցում և ճնշում էր գործադրում ուկրաինական իշխանությունների վրա։ Այսպես, օրինակ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը Թբիլիսիում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել է. «Ինչ վերաբերում Է Ուկրաինային, վաղուց ժամանակն է Ուկրաինայի ղեկավարության համար լսել իր ժողովրդի ձայնը և վերսկսել ուղին դեպի Եվրոպական ինտեգրացիա և տնտեսական առողջացում... ուկրաինացի ժողովրդի ձայնը պետք է լսելի լինի։ Նա եվրոպական ապագայի կոչ է անում.դա ազատ և ժողովրդավարական ապագա է, դա հաշվետու դատավարություն է, դա մարդկային արժանապատվություն է և Ուկրաինայի տնտեսական առողջության վերականգնում»։ «Բռնությունը կամ բռնության սպառնալիքն անընդունելի են ժողովրդավարական պետությունում»,- ասել Է Նուլանդը և հայտարարել, որ բռնության համար պատասխանատուները նոյեմբերի 30-ին «պետք է կանգնեն արդարադատության առջև, իսկ ձերբակալվածներին պետք է ազատ արձակել... անցել է վեց օր, իսկ պատասխանատվություն չկա»,- հավելել Է նա&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273839-hosdep-prosyt-ukraynskuui-vlast-reshyt-problemu-evromaidana-myrnym-putem Госдеп просит украинскую власть решить проблему Евромайдана мирным путем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3274251-hossekretar-ssha-dzhon-kerry-pryzval-pravytelstvo-ukrayny-pryslushatsia-k-holosu-naroda Госсекретарь США Джон Керри призвал правительство Украины прислушаться к голосу народа]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275104-otvetstvennye-za-nasylye-na-evromaidane-dolzhny-predstat-pered-sudom-zamestytel-hossekretaria-ssha Ответственные за насилие на Евромайдане должны предстать перед судом — заместитель госсекретаря США]&lt;/ref&gt;։

Մի շարք աշխատանքներում, այդ թվում՝ արևմտյան հետազոտողների, ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը մեղադրում է այն բանում, որ նա ուղղորդել և ուղղորդել է բողոքի շարժումը, այդ թվում՝ իրեն ենթակա ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ) և մասնավոր հիմնադրամների միջոցով։ Նման գործողությունների նպատակը Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման և քաղաքական ազդեցության ռազմավարական զսպումն է, մի կողմից՝ Ռուսաստանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունների վատթարացման, իսկ մյուս կողմից՝ Ռուսաստանի սահմաններին ՆԱՏՕ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի մոտենալու միջոցով։ Ամեն դեպքում, Ուկրաինան «մանրադրամ» է ներկայացնում ԱՄՆ աշխարհաքաղաքական խաղում։ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի՝ Կիևում իշխանափոխության կազմակերպման հիմնական համակարգողներն են Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով պետական քարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը և Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot;&gt;Ломко И. Г. [http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине] // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015&lt;/ref&gt;։ Վիկտորյա Նուլանդը իրադարձությունների ընթացքում երեք անգամ այցելել է Մայդան և ակտիվորեն նպաստել Ուկրաինայի նոր ղեկավարության և նրա քաղաքական կուրսի ձևավորմանը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=53L7CwAAQBAJ&amp;pg=PT312&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIHTAA#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland&amp;f=false The Return of the Cold War: Ukraine, The West and Russia], ed. by J. L. Black, Michael Johns&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=qWRJAwAAQBAJ&amp;pg=PA93&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIJDAB#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland%20Ukraine&amp;f=false Crisis in Ukraine], ed. by {{iw2|Gideon Rose}}, p. 93&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Richard Sakwa, [https://books.google.am/books?id=8LkxBgAAQBAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=Nuland&amp;f=false Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands], pp. 87, 94

[[Саква, Ричард|Саква Р.]] Линия фронта — Украина: кризис на приграничных территориях / пер. с англ. Л. А. Игоревского. — М.: [[Центрполиграф]], 2015. — 416 с.&lt;/ref&gt;։

Հարկ է նշել, որ ԱՄՆ-ի և Եվրամիության միջև ընդդիմության վրա ազդեցության մեջ առանձնահատուկ մրցակցության առկայությունը ։ Այսպես, 2014 թվականի փետրվարի սկզբին միջազգային աղմկահարույց սկանդալը ԶԼՄ-ներում առաջացրել Էր Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթի հեռախոսազրույցի հրապարակումը, որում Նուլանդը, չընտրելով արտահայտություններ, զրուցակցին հայտնել էր, որ հենց նա է մտածում Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման ուղղությամբ ԵՄ ջանքերի և ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների մասին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/356576 В интернет попала запись разговора американских дипломатов об Украине.] // [[Интерфакс]], 07.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blog.dp.ru/post/6815/ Что сказала Виктория Нуланд.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807042822/http://blog.dp.ru/post/6815/ |date=2020-08-07 }} // Деловой журнал, 07.02.2014&lt;/ref&gt;։ Եվրախորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպոյն ի պատասխան հայտարարել է, որ ամերիկացիներին չպետք է խառնվեին Ուկրաինայի իրադրությանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140208/993855872.html#ixzz373pu4N4t Ромпей считает неприемлемыми слова Нуланд о Евросоюзе.] // [[РИА Новости]], 08.02.2014&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրամայդանը ցրելուց մի քանի ժամ անց այդպես է արձագանքել Twitter-ի իր էջում․ ''«առայժմ աշխատում եմ հասկանալու համար, թե ինչ է տեղի ունեցել, բայց, իհարկե, դատապարտում եմ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը»''։ ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորիա Նուլանդը դեկտեմբերի 11-ին այցելել է Մայդանում ցուցարարների ճամբար՝ Ջեֆրի Փայեթի ուղեկցությամբ և կազմակերպել է ցուցարարներին ապրանքների բաժանում։ Նախօրեին Նուլանդը հանդիպել է ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ՝ այդ հանդիպումը գնահատելով արդյունավետ։ Նույն օրը Վիկտորյա Նուլանդը հանդիպել է Յանուկովիչի հետ՝ նրան հայտարարելով, որ ցուցարարներին ցրելու համար իշխանությունների կիրառած մեթոդներն անընդունելի են։ Հանդիպման ավարտին Նուլանդը հայտարարել է, որ Ուկրաինան հնարավորություն ունի վերադառնալ եվրաինտեգրման ուղի և որ ցանկանում է, որ Յանուկովիչն այդ ուղղությամբ շարժվի, ինչպես նաև վերսկսի բանակցությունները ԱՄՀ-ի հետ&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131211/983404951.html#ixzz379xph7vV Замгоссекретаря США Нуланд раздала митингующим на Майдане печенье.] // [[РИА Новости]], 11.12.2014&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության մամուլի քարտուղար Ջեն Պսակին այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ հիշեցրել է, որ ամերիկյան վարչակազմը դիտարկում է մի քանի տարբերակներ վրա ազդեցության իրադարձությունները&lt;ref&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/us-migh-start-sanctions-against-ukraine/1808408.html Госдепартамент США не исключает «возможности санкций» в отношении Украины.] «Русская служба [[Голос Америки|„Голоса Америки]]“», США&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 13-ին Հանրապետական և դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Սենատորներն առաջարկել են քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 8-ին ԱՄՆ Սենատը Ուկրաինայի իրավիճակի վերաբերյալ բանաձև ընդունեց, որում, մասնավորապես, խստորեն դատապարտվում էր Ուկրաինայի իշխանությունների որոշումը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին, 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և 11-ին խաղաղ ցուցարարների դեմ բռնություն կիրառելու մասին և կոչ էր արվում անհապաղ պատժել բռնության կիրառման մեղավորներին։ Մինչդեռ Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հանդիպում է ունեցել ուկրաինական «Ավտոմայդանի» ակտիվիստների հետ և նրանց հավաստիացրել, որ «խաղաղ քաղաքացիների հետապնդողների նկատմամբ կարող են պատժամիջոցներ կիրառվել.այդ մարդիկ կարող են զրկվել քաղաքակիրթ երկրներ այցագրից, կարող են փակվել նրանց հաշիվները»։ ԱՄՆ դեսպանատանը խոստացել են բոլոր հնարավոր աջակցությունը Եվրամայդանի ակտիվիստներին, այդ թվում՝ «իրավական օգնություն»՝ հալածանքներից պաշտպանվելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3283724-rosbalt-na-maidane-veriat-v-sylu-sanktsyi На Майдане верят в силу санкций // Росбалт, 10 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտնի է դարձել այն ժամանակ, ԱՄՆ-ի վարչակազմում արդեն ձեռնամուխ են եղել ուկրաինացի պաշտոնյաների ցուցակների կազմմանը, որոնց նկատմամբ պատժամիջոցներ կկիրառվեն&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/11/7009304/ Захарченко в проекте списка США на введение санкций // Украинская правда, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282571-ukrayntsy-ssha-pryzvaly-obamu-nakazat-kluieva-y-zakharchenko-smy Украинцы США призвали Обаму наказать Клюева и Захарченко — СМИ // Корреспондент.net, 4 января 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 20-ին Կիևում բախումների հերթական սրացումից հետո, որը հրահրվել էր Գերագույն ռադայի կողմից «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունմամբ, Սպիտակ տունը հակամարտության երկու կողմերին կոչ էր արել անհապաղ դադարեցնել բախումները՝ սպառնալով պատժամիջոցներ սահմանել Ուկրաինայի դեմ։ Հակամարտության սրման պատասխանատվությունը ԱՄՆ-ի նախագահի վարչակազմը դրել է ուկրաինական իշխանությունների վրա, որոնք, հայտարարության համաձայն, «ի վիճակի չեն ճանաչել իրենց ժողովրդի օրինական պահանջները»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/20/sanctions/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Администрация Обамы повторно пригрозила Киеву санкциями}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը չեղարկել է ամերիկյան վիզաները Ուկրաինայի քաղաքացիների համար, որոնց ԱՄՆ-ում համարում են մասնակից 2013 թվականի նոյեմբերին և դեկտեմբերին «Եվրամայդանի» ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140122/990634061.html#ixzz37AQRKjk9 Госдеп США аннулировал визы украинцев, причастных к разгону майдана.] // [[РИА Новости]], 22.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html Заява Посольства США про скасування віз] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304103502/http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html|date=2016-03-04}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 30-ին ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ինչպես կարծում են ԱՄՆ-ն, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը պետք է շարունակի բանակցություններն ընդդիմության հետ «խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձևավորելու համար»։ Ջենիֆեր Փսակիի խոսքով՝ նախորդ օրերին ԱՄՆ-ի փոխնախագահ Ջո Բայդենը երեք անգամ հեռախոսազրույց է ունեցել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ․ «Մենք պահանջել ենք, որ Ուկրաինայի իշխանություններն ու ընդդիմությունն ապահովեն, որպեսզի Ուկրաինայի նոր կառավարությունը կարողանա նպաստել քաղաքական միասնությանը, տնտեսության առողջացմանը ԱՄՀ-ի աջակցությամբ և պատասխան տա ժողովրդի ձգտումներին եվրոպական ապագայի համար»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-ssha-rasskazali-kakim-dolzhen-byt-novyy-kabmin-137738_.html США назвали критерии, которым должен соответствовать украинский Кабмин.] // Zn.ua, 30.01.2014&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել Է Ջենիֆեր Փսակին, նախօրյակին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին հեռուստակոնֆերանս է անցկացրել ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ, որի ընթացքում «պետքարտուղարն ընդգծել է անվերապահ աջակցությունը Եվրոպայի հետ ասոցացման հարցում ուկրաինացի ժողովրդի ժողովրդավարական ձգտումներին և ողջունել այդ ընդդիմադիր առաջնորդների հայտարարությունները, որոնք ուղղված են բռնության դեմ, ժողովրդավարության պաշտպանության ուղղությամբ նրանց համարձակ աշխատանքը, խաղաղ կարգավորման նպատակներին հասնելու բնագավառում առաջընթացը», ինչպես նաև մտահոգություն է հայտնել Մարդու իրավունքների խախտման վերաբերյալ հաղորդումների ԱՄՆ-ն Ուկրաինայի կառավարությունից պահանջել է ստեղծել այդ հանցագործությունների հետաքննության իրավաբանական հանձնաժողով և մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ssha-potrebovali-ot-yanukovicha-prodolzhit-peregovory-s-oppoziciey-137813_.html США потребовали от Януковича продолжить переговоры с оппозицией.] // Zn.ua, 31.01.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 14-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում կոչ է արել Ուկրաինայում ձևավորել «բազմակուսակցական տեխնիկական կառավարություն՝ լիազորությունների և պատասխանատվության իսկական տարանջատմամբ, որը կարող է վաստակել ուկրաինացի ժողովրդի վստահությունը և վերականգնել քաղաքական և տնտեսական կայունությունը»։ Փաստաթղթում ողջունել են բողոքի ակցիաների ընթացքում ձերբակալված բոլոր անձանց ազատ արձակման մասին հայտարարությունը՝ որպես «լարվածության թուլացման և Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ, ոչ բռնի լուծման համար տարածություն ստեղծելու կարևոր քայլ»։

Վստահության հետագա ամրապնդման նպատակով Պետդեպարտամենտը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին «դադարեցնել ցուցարարների և քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստների նկատմամբ բոլոր հետաքննությունները, ձերբակալությունները, ձերբակալություններն ու դատական հետապնդումները՝ կապված Եվրամայդանի բողոքների հետ»&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html США призвали все стороны продолжить деэскалацию напряженности и поиск мирного и взаимоприемлемого компромисса в целях выхода из нынешнего кризиса.] // Zn.ua, 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/15/672704.html США потребовали от Украины прекратить задержания активистов.] [[Взгляд.ру]], 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887544-bayden-predupredil-yanukovicha-o-novyih-sanktsiyah.html Байден предупредил Януковича о новых санкциях.]// [[УНИАН]], 21.02.2014&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն 2015 թվականի փետրվարի 1-ին Սի-Էն-Էն հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն «միջնորդ է հանդես եկել Ուկրաինայում իշխանության անցնելու հարցում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=s-irQ81XqxA|title=Обама заявил что является посредником смены власти Украины|date=2015-02-01|work=|publisher=|author=Region 13 UA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/02/150202_obama_russia_cnn_interview|title=Обама: Путин — плохой стратег и наносит вред России.|date=2015-02-02|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2015-02-03|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|title=Интервью президента Обамы ведущему телеканала CNN Фариду Закария|date=2015-02-01|publisher=[[Посольство США в России]]|archiveurl=https://archive.is/20151202144608/http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|archivedate=2015-12-02|accessdate=2015-02-03|quote=|lang=}}&lt;/ref&gt;։

=== Գնահատականներ ===
Ֆրանսիացի հետազոտող Ժան Ժերոնիմոյի գնահատմամբ՝ ուկրաինական ճգնաժամը երկու Պատմական թշնամիների՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ազդեցության համար պայքարի շարունակությունն է, ընդ որում, ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ցանկացած մերձեցում կարող է համարվել ՆԱՏՕ-ին նրա ինտեգրման նախապատրաստական փուլ, ինչն էլ ամերիկյան նոր դիվանագիտության թաքնված նպատակն է&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/14/672538.html Западные эксперты: США хотят создать на Украине антироссийское правительство.] // [[Взгляд.ру]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի նախկին կանցլեր Գերհարդ Շրյոդերը սխալ է անվանել Ուկրաինայում Եվրամիության քաղաքականությունը։ Նրա կարծիքով՝ Եվրամիությունը «ոչ մի պատկերացում չունի, թե որքանով է Ուկրաինան մշակութային պառակտում և որ նրա հետ չի կարելի սովորական ձևով վարվել», և Ասոցացման համաձայնագիր է առաջարկում «կամ մեզ հետ, կամ Ռուսաստանի հետ» սկզբունքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://inosmi.ru/world/20140310/218395562.html|title=Герхард Шрёдер раскритиковал политику ЕС в отношении Украины|date=2014-03-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140309/998819378.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шредер назвал ошибочной политику Евросоюза на Украине|date=2014-03-09|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։ Նման դիրքորոշում է հայտնել Գերմանիայի մեկ այլ նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rg.ru/2014/03/27/shmidt-site.html|title=Гельмут Шмидт поддержал Москву словом|date=2014-03-28|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vz.ru/news/2014/5/16/687128.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шмидт осудил «мегаломанию» Евросоюза|date=2014-05-16|publisher=[[Взгляд.ру|Взгляд]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես գրում է Ֆյոդոր Լուկյանովը, «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականության մեջ» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը, փետրվարի 21-ին ստորագրված քաղաքական սուր դիմակայության հաղթահարման համաձայնագիրը նախատեսում էր անցումային շրջան՝ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանության պահպանումը, թեև կրճատված լիազորություններով, մինչև ընտրությունները, որոնք պետք է անցնեին ընդամենը մի քանի ամիս անց&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/mneniya-column/mir/251455-chem-situatsiya-v-krymu-napominaet-konflikt-s-gruziei-v-2008-godu Фёдор Лукьянов. Чем ситуация в Крыму напоминает конфликт с Грузией в 2008 году.] // [[Forbes]], 28.02.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն փաստացի հրաժարվել է կատարել ստորագրված համաձայնագրի կատարման երաշխավորի դերը։ Դրանով Եվրամիությունը, ինչպես ավելի վաղ և ԱՄՆ-ն, աջակցել և ճանաչել է ընդդիմության ոչ լեգիտիմ իշխանության գալը և ուղղակիորեն նպաստել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգի խախտմանը։

Միջազգային իրավունքի ինստիտուտի նախագահ Ռեյն Մյուլերսոնը կարծում է, որ ընդդիմության և իշխանության միջև փոխզիջումն անհնար է դարձել ընդդիմադիրների վստահության պատճառով, որ արևմտյան երկրները ամեն ինչ կանեն հանուն իրենց հաղթանակի&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Мюллерсон, Рейн|Р. Мюллерсон]]|заглавие=Два мира — два права? Геополитика под прикрытием законности и морали|ссылка=http://www.eriras.ru/files/2014_rus_2_final.pdf#page=87|язык=|издание=Россия в глобальной политике|тип=|год=2014|том=12|номер=2|страницы=86—95|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։

Ամերիկացի տնտեսագետ և քաղաքական մեկնաբան Փոլ Ռոբերթսը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ֆինանսավորել են ԱՄՆ-ն։ Նա նաև նշել է. «դա չի նշանակում, որ ուկրաինացիները իրական օրինական բողոքներ չունեն։ Սակայն միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ամենը ծրագրված է, որպեսզի Ուկրաինան հետագայում անդամակցի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Քանի որ ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է սեփական ռազմակայանները տեղակայել իր տարածքում, ռուսական սահմանի մոտ»&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/567410 «Так дипломатия не работает, это империализм»] // [[Известия]]&lt;/ref&gt;։

Ամերիկյան The National Interest հրատարակությունը, վերլուծելով ուկրաինական ճգնաժամի առաջին տարեդարձը, նշել է, որ վերջին քսանհինգ տարում Ուկրաինան ապացուցել է, որ ի վիճակի չէ կառավարել ինքն իրեն, ինչպես նաև կորցրել է ինքն իրեն որոշելու իրավունքը, թե ում հետ է անդամակցել դաշինքներին&lt;ref&gt;James Carden. [http://nationalinterest.org/feature/why-ukraine-doesnt-get-say-nato-12287 Why Ukraine Doesn’t Get a Say on NATO] // [[:en:The National Interest|The National Interest]], February 20, 2015&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2010-ականների հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2014 իրադարձություններ]]</text>
      <sha1>7yamc5i53qr6asqz91p3qn247ia4dzp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492590</id>
      <parentid>8492589</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:20:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236403" xml:space="preserve">'''Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014),''' 2013 թվականի նոյեմբերին [[Ուկրաինա]]յի կառավարության որոշմամբ [[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման գործընթացը կասեցնելու հետևանքով առաջացած քաղաքական ճգնաժամ։ Այդ որոշումը հանգեցրել Է [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի զանգվածային ակցիայի, որը սոցիալական ցանցերում և [[ԶԼՄ]]-ներում ստացել է «[[Եվրամայդան]]» անվանումը՝ 2004 թվականի իրադարձությունների նմանությամբ։

2013 թվականի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի [[Եվրամայդանի ժամանակագրություն|ուժային ցրումից]] հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ընդունել և, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|Ուկրաինայում իշխանափոխության]]։ Որպես ելակետային պատճառներ, որոնք պայմանավորում են բողոքի ցույցերի թափը, նշում են սոցիալական անարդարության բարձր մակարդակը, Ուկրաինայի բնակչության եկամուտների և կենսամակարդակի հսկայական բևեռացումը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/blogs/2014/01/22/1223971.html Алла Ярошинская. От Майдана до войны с Россией. //] [[Росбалт]]&lt;span&gt;, 22/01/2014&lt;/span&gt;&lt;/ref&gt;։{{Main|Եվրամայդան}}2014 թվականի փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել [[Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր|ճգնաժամի կարգավորման մասին]], որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի Սահմանադրության անհապաղ վերադարձ, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչը]] լքել է Կիևը։

Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]] որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-02-23|datepublished=2014-02-22|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 23-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պարտականությունները հանձնվել են Գերագույն ռադայի նոր նախագահ [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ին&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html|date=2014-11-28}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] և [[ԱՄՆ]]-ի կողմից&lt;ref name=&quot;newsru.com&quot;&gt;[http://www.newsru.com/world/24feb2014/euroukra.html ЕС признал новую власть в Киеве вслед за США. Newsru.com, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է ժամանակավոր կառավարություն&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/yatsenuk/ Премьер-министром Украины стал Арсений Яценюк] // [[Лента.ру]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Եթե Ուկրաինայի հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում երկրի նոր ղեկավարությունը, որը հայտարարել է եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, վայելում էր բնակչության աջակցությունը և արագ ամրապնդում էր իր դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալուց հետո առաջին իսկ օրերից սկսել է ընդվզել բողոքի ալիք ծայրահեղ աջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html|date=2014-07-12}}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ կարգախոսների ներքո&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot;&gt;{{cite news|url=http://rian.com.ua/analytics/20140303/340429692.html|title=«Русская весна» на Юго-Востоке Украины|author=Скворцов С.|date=2014-03-03|publisher=// [[РИА Новости]]—Украина|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated24&quot;&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ]]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149}}:&lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; (վարչական շենքերի զավթում, խորհրդային ժամանակների հուշարձանների քանդում&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-06 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор».] // [[ИТАР-ТАСС]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;)։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվել են տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրել են [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ների հռչակմանը։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։

Ղրիմում ռուսամետ ուժերը [[Սևաստոպոլ]]ի և [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն են իրականացրել, իսկ նրանք, իրենց հերթին, հրաժարվել են ճանաչել ուկրաինական նոր կառավարության լեգիտիմությունը և դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը աջակցության և օգնության համար։ Հաջորդ մի քանի շաբաթների ընթացքում հռչակվել Է Ղրիմի անկախությունը, անցկացվել է նրա կարգավիճակի վերաբերյալ համաղրիմյան հանրաքվե և իրականացվել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։

Մայիսի 25-ին Դոնբասում [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված հակամարտության]] ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրությունները&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.day.kiev.ua/ru/article/podrobnosti/god-poroshenko-chto-izmenilos|title=Год Порошенко: что изменилось?|date=2015-05-25|publisher=[[День (газета, Украина)]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Հաղթանակ է տարել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;{{cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20140529/351216885.html|title=Порошенко избран президентом Украины: он набрал 54,7 % голосов|date=2014-05-29|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, շարունակել է հարցեր առաջացներ։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/mar/05/ukraine-russia-explainer|title=Ukraine's revolution and Russia's occupation of Crimea: how we got here|date=2014-05-03|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/822312-Inaygyracionnaya-rech-Poroshenko-polnii-tekst Инаугурационная речь Порошенко: полный текст]&lt;/ref&gt; («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref name=&quot;autogenerated12-1&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/russia/377694 «Путин счёл ситуацию на Украине гражданской войной»] [[Интерфакс|«Интерфакс»]], 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Олейник&quot;&gt;[http://comitet.su/images/zoo/uploads/uploads/gosudarstvennyj-perevorot-uzurpacija-vlasti.pdf Олейник В. Н. Государственный переворот]&lt;/ref&gt;, իսկ 2016 թվականի դեկտեմբերին, համաձայն նախկին գումարումների Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ժողովրդական պատգամավոր Վլադիմիր Օլեյնիկի հայցով Մոսկվայի Դորոգոմիլովյան դատարանի որոշման ճանաչվել է [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/politics/27/12/2016/586239329a794701c14f0601?from=main Суд в Москве признал события Майдана 2014 года госпереворотом]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես 2015 թվականի սկզբին նշել է Ագնեշկա Պիկուլիցկա Վիլչևսկան, քչերը կարող էին կանխատեսել, որ Կիևի կենտրոնում Ուկրաինայի ինտեգրման եվրոպամետ վեկտորի աջակցության խաղաղ ցույցն ի վերջո կհանգեցնի դաժան առճակատման, ընտանիքների, համայնքների և ուկրաինական ազգի բաժանման։ [[ՄԱԿ]]-ի փախստականների հարցերով վարչության տվյալներով՝ հակամարտության սկսվելուց ի վեր ավելի քան 500 հազար մարդ լքել է իր հայրենի վայրերը՝ ապաստան փնտրելով հենց Ուկրաինայի տարածքում և ևս հարյուր հազար մարդ փախել է երկրից, հիմնականում՝ [[Ռուսաստան]]։ 2015 թվականի փետրվարին Դոնբասում զինված հակամարտության ընթացքում ավելի քան 5 հազար մարդ Է զոհվել և ավելի քան 10 հազար մարդ անհայտ կորել&lt;ref name=&quot;Introduction&quot;&gt;{{статья|заглавие=Introduction|автор=Agnieszka Pikulicka-Wilczewska|издание=Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives|ответственный=Edited by Agnieszka Pikulicka-Wilczewska &amp; Richard Sakw|ссылка=http://www.e-ir.info/wp-content/uploads/2015/03/Ukraine-and-Russia-E-IR.pdf|pages=1-7|издательство=E-International Relations Publishing}}&lt;/ref&gt;։

== Նախորդ իրադարձություններ և Ուկրաինայի տնտեսական իրավիճակ ==
{{Հիմնական|Եվրամայդանի ժամանակագրություն|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2012 թվականի վերջին 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինայի ԵվրԱզԷՍ-ի [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] միանալուն և նրա լիիրավ անդամ դառնալուն՝ դա պատճառաբանելով տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կստանա, մասնավորապես, ավելի ցածր գներով ռուսական էներգակիրների մատակարարում։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժել է Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման վերաբերյալ, և գործը հանգել է Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարել «3+1» ձևաչափով համագործակցություն կառուցելը&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|title=Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства|date=2011-07-11|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|accessdate=2012-08-30|archiveurl=https://archive.is/20121222125314/http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|archivedate=2012-12-22|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ [[Դմիտրի Մեդվեդև]]ը հայտարարել է, որ «3+1» համագործակցությունն անթույլատրելի է&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://zn.ua/ECONOMICS/medvedev-obrisoval-perspektivy-ukrainy-v-ts-ili-vse-ili-nichego-118931_.html|title=Медведев обрисовал перспективы Украины в ТС: Или все, или ничего|date={{HumanizeDate|2013-03-17}}|publisher=сайт &quot;zn.ua&quot;|accessdate={{HumanizeDate|2013-03-17}}}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի բոլոր խորհրդարանական կուսակցությունները (բացառությամբ կոմունիստների) դեմ են արտահայտվել ՄՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցությանը՝ աջակցելով եվրաինտեգրման կուրսին։ Չնայած դրան, 2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան ստորագրել է Մաքսային միության հետ համագործակցության մասին հուշագիր։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն է տվել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/25109856.html Правительство Украины одобрило соглашение об ассоциации с ЕС] — Радио Свобода, 18.09.2013&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերին [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը հայտարարել էր, որ Եվրամիության հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարողանա միանալ Մաքսային միությանը։

Ըստ որոշ տվյալների՝ Վիկտոր Յանուկովիչը Եվրամիության առաջնորդներին բողոքել է Մոսկվայի կողմից կոշտ ճնշումներից, Ռուսաստանի հետ ապրանքաշրջանառության աղետալի անկումից և Ուկրաինան սնանկացնելու Ռուսաստանի ղեկավարության սպառնալիքից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275647-vlast-my-ne-yschem-stolknovenyia-s-rossyei Ъ-Власть: «Мы не ищем столкновения с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակն այդ շրջանում արդեն չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, գազի մատակարարման դիմաց «Գազպրոմի» պարտքը չի մարվել, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների, այդ թվում՝ ԱՄՀ-ի վարկերի գծով պիկ վճարումների նոր փուլի մոտենալու ֆոնին&lt;ref name=&quot;религ&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275538-nh-evroyntehratsyia-prevraschaetsia-v-novuui-relyhyui-ukrayntsev НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել&lt;ref name=&quot;хазов&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275584-The-New-Times-maidan-s-trybuny-y-s-yznanky The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ դեռևս նոյեմբերին Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատին չափազանց շահավետ առաջարկին մասնակցությունը, ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ ավելի վճռորոշ փաստարկ են դարձել, որը Յանուկովիչին համոզել է հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը։ Սակայն Մաքսային միությանն անհապաղ անդամակցելու մասին, «Կոմերսանտ» թերթի տեղեկություններով, խոսք չի եղել&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ին՝ [[Վիլնյուս]]ում «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել է այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

== Իրավիճակի զարգացման հիմնական փուլեր ==

=== Բողոքի ցույցեր՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման ===
Կիևում և Ուկրաինայի այլ խոշոր քաղաքներում բողոքի ակցիաները սկսվել են Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո։

Դիտորդների կարծիքով՝ ակցիայի մասնակիցները առաջնորդվել են երկու հիմնական շարժառիթներով․

* անկեղծ համոզմունք, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում, նախորդ տարվա ընթացքում այդ կարծիքին աջակցում էին ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարում էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է Մաքսային միությանը հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Մի շարք շրջաններում Եվրամայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընդդիմության («Ազատություն», «Բատկիվշչինա» և «Ուդար») «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման հանրահավաքները ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը՝ եվրաինտեգրման շարունակությունն ու կառավարության հրաժարականը&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն օրը տեղի է ունեցել ցուցարարների և ոստիկանության միջև առաջին բախումը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին ուսանողները դասադուլ են հայտարարել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/|date=2017-10-04}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ «Նարնջագույն հեղափոխության» հայտնի գործիչ Յուրի Լուցենկոն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ», բայց չմոռանալ, որ «քաղաքականությունը, այդ թվում՝ եվրոպական ինտեգրումը, չի կարելի անել առանց քաղաքական գործիչների»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ «ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Այն բանից հետո, երբ նոյեմբերի 29-ին «Արևելյան գործընկերության» Վիլնյուսյան գագաթնաժողովում Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն այնուամենայնիվ չի ստորագրել ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագիրը, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները նախագահի իմպիչմենտի և Գերագույն ռադայի և նախագահի արտահերթ ընտրությունների պահանջ են առաջադրել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

=== Նոյեմբերի 30-ի ուժային ակցիան և դրա հետևանքները ===
{{Main|Եվրամայդանի ժամանակագրություն}}Նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը «Բերկուտի» ստորաբաժանումները ցրել են Անկախության մայդանի վրանային քաղաքը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;՝ դաժան ծեծի ենթարկելով այնտեղ գտնվող բողոքի ակցիայի մասնակիցներին։ Ավելի քան երեսուն մարդ է ձերբակալվել։ Բժշկական օգնության համար դիմել է 35 մարդ, նրանցից 7-ը հոսպիտալացվել են։

Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ սրման։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ ավելի էմոցիոնալ ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։ Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրեց Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt; և Յանուկովիչին դրեց արդարացողի վիճակի մեջ։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3281226-kolesnychenko-v-okruzhenyy-yanukovycha-mohut-byt-kroty Колесниченко: в окружении Януковича могут быть «кроты» // Корреспондент.net, 29 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Ուկրաինայում ընդդիմության կոչով սկսվել է կամավորների ջոկատների ձևավորումը, ավելի ուշ հաղորդվել Էր մինչև 10 հազար մարդ ավտոտրանսպորտով Կիև ուղարկելու մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated14&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v-|title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.|accessdate=2013-12-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»] // [[Коммерсантъ]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Կիևի կենտրոնում հավաքված բազմահազարանոց ցուցարարները վերականգնել են Անկախության մայդանի նկատմամբ վերահսկողությունը, Մայդանի պարագծով սկսվել է բարիկադների կառուցումը։ Ակցիային մասնակցել են եվրոպացի դիվանագետներ, Եվրախորհրդարանի փոխնախագահ Յացեկ Պրոտասևիչը, Եվրախորհրդարանի նախկին նախագահ Եժի Բուզեկը, լեհական կառավարության նախկին ղեկավար, «Օրենք և արդարություն» կուսակցության առաջնորդ [[Յարոսլավ Կաչինսկի]]ն&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Последние новости с фронта.] // Vesti.ua, 02.12.2014&lt;/ref&gt;։ «Ժողովրդական վեչա եվրոպական Ուկրաինայի համար» հրապարակում կայացած ընդդիմության գլխավոր պահանջներն են դարձել նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականը և ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։

Դրան հաջորդած զանգվածային անկարգությունների ընթացքում գրավվել են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի շենքը և Արհմիությունների տունը, որոնք հետագայում ցուցարարներն օգտագործել են սեփական կարիքների համար։ Ընդդիմության ստեղծած ''Ազգային դիմադրության շտաբը'', որը տեղակայված էր Արհմիությունների տանը, կիևցի ուսանողներին կոչ է արել համընդհանուր գործադուլ սկսել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Նույն օրը ծայրահեղ արմատական ակտիվիստների խումբը նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ էր կազմակերպել բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[https://www.opendemocracy.net/od-russia/anton-shekhovtsov/provoking-euromaidan Anton Shekhovtsov. Provoking the Euromaidan. 3 December 2013]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները փորձել են հայտարարել իրենց անհասության մասին և պատասխանատվությունը դնել «սադրիչների» վրա&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]: [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }} // [[2000 (газета)|«2000»]], 4.12.2013. ([https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837 archive.today] оборван; см. также [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E зеркало])&lt;/ref&gt;։

Կիևում տեղի ունեցած իրադարձությունները տարածաշրջանային իշխանությունների ոչ միանշանակ վերաբերմունքն են առաջացրել։ Եթե Ուկրաինայի արևմուտքում [[Լվով]]ի, [[Տերնոպոլ]]ի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Անդրկարպատյան մարզի մարզային խորհրդականները լիովին պաշտպանեցին ընդդիմության գործողությունները, հայտարարեցին համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба BBC]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;, իսկ հետագայում աջակցեցին Եվրամայդանի հազարավոր կողմնակիցների ուղարկմանը Կիև, ապա հարավ-արևելքում, պաշտպանելով եվրաինտեգրման ձգտումը, իշխանությունները դատապարտեցին ընդդիմության գործողությունների բռնի մեթոդները և նախագահից ու կառավարությունից պահանջեցին միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու համար&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/22/7002781/ Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt;։

Եթե մինչև վրանային ավանը ցրելը ցուցարարների հիմնական պահանջը Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումն էր, ապա դեկտեմբերի 1-ից սկսած շեշտը դրվել է կառավարության և նախագահի հրաժարականի պահանջների վրա։

Դեկտեմբերի 3-ին ընդդիմությունը Գերագույն ռադայի միջոցով փորձել է կառավարության հրաժարականի մասին որոշում կայացնել&lt;ref name=&quot;vesti03-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости. Vesti.ua, 03.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Արդյունքում, սակայն, Գերագույն ռադան մերժել է ընդդիմության առաջարկած օրինագիծը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/27707-rada-provalila-otstavku-kabmina Рада провалила отставку Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Հետագայում, բացի եվրոպամետ և հակակառավարական կարգախոսներից, ընդդիմության առաջնորդները մոբիլիզացիայի նոր առիթ ունեցան՝ հակազդեցություն ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության ենթադրվող մտադրությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot; /&gt;։

Մինչդեռ Արևմուտքի երկրները ճնշում էին գործադրում նախագահ Յանուկովիչի վրա՝ ի պաշտպանություն ցուցարարների պահանջների&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Կիև են այցելել, մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ [[Քեթրին Էշթոն]]ը և ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը, որոնք բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, ինչպես նաև եղել են Մայդանում և հանդիպել ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը ոստիկանությունը կրկին փորձել է Մայդանը ազատել բարիկադներից, սակայն, բախվելով դիմադրության, ստիպված է եղել նահանջել։ Արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները կրկին խստորեն դատապարտել են Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների փորձը։

Դեկտեմբերի 13-ին Կիևում կայացել է «Միավորենք Ուկրաինան»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt; համազգային կլոր սեղանի նիստը, որտեղ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցուցարարների դեմ ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է քվեարկել բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների միջոցով իշխանության վրա ճնշումը նվազեցնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից մի քանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների պաշտոնանկության փորձը ապարդյուն է եղել։

Դեկտեմբերի 14-ից Կիևի կենտրոնում, Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում ուկրաինական ղեկավարության աջակցության համար իր անժամկետ ակցիան է («Հակամայդան») սկսել Տարածաշրջանների կուսակցությունը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-15-ը ուկրաինական իշխանությունների կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և Հակամայդան։ Հերթական «ժողովրդական վեչեն», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների առաջնահերթությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 19-ին Գերագույն ռադան ընդունել է «խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ կապված բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումը և պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }} {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;՝ որոշելով 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը բողոքի ակցիաներին մասնակցած անձանց ազատել պատասխանատվությունից։ Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;։

=== «Մայդան» ժողովրդական միավորում ===
Դեկտեմբերի 22-ին հերթական «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ հայտարարվել է «Մայդան» ժողովրդական միավորում հասարակական կազմակերպության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613739-na-maydane-obyyavili-o-sozdanii-narodnogo-obyedineniya-maydan.html На Майдане объявили о создании Народного объединения «Майдан»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Մայդան» միավորման խորհրդի համանախագահներ են դարձել Օլեգ Տյագնիբոկը, Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը, [[Վիտալի Կլիչկո]]ն, Յուրի Լուցենկոն, [[Ռուսլանա|Ռուսլան Լիժիչկոն]], [[Յուլիա Տիմոշենկո]]ն և Արսենի Յացենյուկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613745-maydanu-obyyavili-sostav-soveta-novogo-obschestvennogo-obyedineniya.html Майдану объявили состав Совета нового общественного объединения: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3279454-uchastnyky-narodnoho-veche-prynialy-rezoluitsyui-y-vybraly-sopredsedatelei-hrazhdanskoho-obedynenyia-maidan Участники Народного вече приняли резолюцию и выбрали сопредседателей гражданского объединения Майдан]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «ուկրաինական Մերիդիան» հասարակական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Լևուսի, բողոքի մեկ ամսվա ընթացքում խորհրդարանական ընդդիմությունը փաստացի չկարողացավ նշանակալի արդյունքների հասնել, «նույնիսկ այն դեպքում, երբ ընդդիմությունը նոյեմբերի վերջին ժողովրդին հրապարակ դուրս բերեց։ Նրան պարզապես հնարավորություն է ընձեռվել «''հեծնել»'' ժողովրդական բողոքը... արդեն հիմա կարելի է զգալի հավանականությամբ ասել, որ նախագահի հեռացումը ընդդիմության համար անհաղթահարելի խնդիր է»։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ «Մայդան» ժողովրդական միավորման ստեղծումը «Եվրամայդանի ֆենոմենի իրավաբանական ձևակերպման» փորձ էր։ Քաղաքագետն այդ նախաձեռնությունը բացատրել Է Կիևի կենտրոնում բողոքի տրամադրությունների նվազմամբ և 2015 թվականի նախագահական ընտրարշավի սկզբին բողոքական ընտրազանգվածը վերահսկելու ընդդիմության ցանկությամբ՝ Եվրամայդանը «''սառեցնելով»'' որպես «հեռանկարային մոբիլիզացիոն ռեսուրս», որը հնարավոր կլինի ծավալել ամբողջ Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3280849-VOA-evromaidan-chto-dalshe VOA: Евромайдан. Что дальше? // Голос Америки, 27 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։

=== Խորհրդարանական ընդդիմությունն ու արմատականները ===
Ինչպես նշել են 2014 թվականի հունվարի կեսին Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի վերլուծաբանները, բողոքների առաջին իսկ օրերից նրանց մասնակիցների շրջանում հայտնվել է հիմնական զանգվածի բաժանում, որը ենթադրում էր, որ «նոր» Մայդանը պետք է կրկնօրինակի 2004 թվականի խաղաղ Մայդանը, և այսպես կոչված «Աջ սեկտորը» (ֆուտբոլային ուլտրաս, «Տրիզուբ», «[[ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ]]», «Պատրիոտ Ուկրաինի» (Սոցիալ-ազգային ասամբլեա&lt;ref&gt;[http://snaua.info/ Социал-национальная ассамблея]&lt;/ref&gt;), որը Մայդանը դիտարկում էր որպես հարմար առիթ «ազգային հեղափոխություն» սկսելու համար։ Չնայած ընդդիմության առաջնորդները փորձում էին տարանջատվել արմատականներից և սկզբում նրանց սադրիչներ էին անվանում&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kornil&quot;&gt;{{cite web|url=http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|title=Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!|date=2013-12-04|publisher=[[2000 (газета)|Еженедельник 2000]]|archiveurl=https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|archivedate=2013-12-13|author=[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]|deadlink=yes}} ( оборван; см. также зеркала: [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E], [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }})&lt;/ref&gt;, նրանց ծառայություններից հրաժարվել նրանք չէին կարող։ «Աջ սեկտորը» «Ինքնապաշտպանության Մայդանի» հետ միասին կատարում էր անվտանգության (ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին կարգի պահպանության) գործառույթներ, ակտիվորեն մասնակցում էր Մայդանի սահմաններից դուրս ակցիաների կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;razdel&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ Майдан. Линии раскола.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ |date=2014-10-06 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 13.01.2014&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդները համեմատաբար երկար էին մնում ստվերում, հեռու հրապարակային քաղաքականությունից. մասնագետների կարծիքով՝ դա բացատրվում է նրանով, որ ի սկզբանե «Աջ սեկտորը» բավականին արհեստականորեն միավորում էր քիչ համատեղելի ուժերի, որոնց միջև պարբերաբար հակամարտություններ էին ծագել։ Մայդանում նրանց միավորել է հայացքների արմատականությունը, իսկ նոր տարվանից հետո՝ նաև ֆինանսավորման ընդհանուր աղբյուրը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ «Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ |date=2015-09-28 }} //[[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.02.2014&lt;/ref&gt; (այդ կապակցությամբ հիշատակվել է Պետրո Պորոշենկոն, որն այն ժամանակ ուկրաինական օլիգարխներից մեկն էր&lt;ref name=&quot;pavlenko&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.iarex.ru/articles/45551.html|title=«Правый сектор» Украины: варвары и Рим|date=2014-02-14|work=|publisher=Информационное агентство IAREX|accessdate=2014-02-26|author=[[Павленко, Владимир Борисович|Павленко В. Б.]]}}&lt;/ref&gt;)։

Թեև «Աջ սեկտորը» ոչ մի տեղ չի հայտնվել, շատ լիբերալներ և լրատվամիջոցներ նախընտրում էին չնկատել նրա գոյությունը&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья|автор=Ищенко В.|заглавие=Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка=https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык=en|издание=[[The Guardian]]|тип=газета|год=2014-01-22|том=|номер=|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորը» քննադատության է ենթարկվել ինչպես Ուկրաինայի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս. խորհրդարանական ընդդիմության բոլոր առաջնորդները (Վ. Կլիչկոն, Օ. Տյագնիբոկը, Ա. Յացենյուկը) դեռևս բողոքի ակցիաների սկզբում (դեկտեմբերի 1) դատապարտել են «Աջ սեկտորի» ակտիվիստների հարձակումները ոստիկանության վրա և դրանք որակել որպես սադրիչներ, առավել ևս, որ նրանք արմատականների շրջանում ոչ մի հեղինակություն չեն վայելել։ Երբ հունվարի 19-ին հերթական «ժողովրդական վեչեից» հետո մի քանի հարյուր արմատական տրամադրված ակտիվիստներ, որոնք զինված էին մահակներով, քարերով և բռնկիչ խառնուրդով շշերով, գրոհել են կառավարական թաղամասի պահպանության վրա&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot; /&gt;, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդներից Վիտալի Կլիչկոն փորձել է կանխել Եվրամայդանի արմատականների բախումը ոստիկանության հետ, սակայն չի հաջողվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/jan/23/ukrainian-far-right-groups-violence-kiev-pravy-sektor|title=Ukrainian far-right group claims to be co-ordinating violence in Kiev|date=2014-01-23|work=Shaun Walker|publisher=[[Guardian]]|accessdate=2014-01-24|author=|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25238961.html|title=США звинуватили владу України, екстремістів і «тітушок» у напруженості і попередили про нові санкції|date=2014-01-22|work=|publisher=[[Радио Свобода]]|accessdate=2014-02-01|author=|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

Միայն 2014 թվականի հունվարի վերջին «Աջ սեկտորի» առաջնորդները սկսեցին իշխանություններին առաջադրել իրենց սեփական պահանջները՝ իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, և հայտարարեցին իշխանության և ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ «Աջ սեկտորի» հայտարարված նպատակները եղել են իշխանության ամբողջական «թարմացումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ Փետրվարի 14-ին «Աջ սեկտորը» հայտարարել էր իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» պահանջել էր, հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել կոնսուլտացիաներ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации.] // [[УНИАН]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ և, նրա խոսքով, հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը։ Փետրվարի 21-ին խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից Մայդանում նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին ստորագրված համաձայնագրի պայմանների հրապարակային հայտարարման ժամանակ հենց «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչներն են հայտարարել, որ իրենց ձեռնտու չէ փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական Լինելը, և պահանջել են անհապաղ պաշտոնաթող լինել նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք սպառնացել են նախագահի վարչակազմի և Գերագույն ռադայի շենքերի գրոհով։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref name=&quot;autogenerated11-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=«Правый сектор» недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|accessdate=2014-03-05|datepublished=2014-02-21}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորն» այդպես էլ չի կատարել համաձայնագրի հիմնական կետերից մեկը՝ զենքի հանձնման մասին։

==== «Աջ սեկտորը» Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո ====
2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել «Աջ սեկտորը» վերածել քաղաքական կուսակցության «Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա» կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայում, որը վերանվանվել է «Աջ սեկտոր» կուսակցության։ Կուսակցության ղեկավար է ընտրվել Դմիտրի Յարոշը, որին կուսակցությունը որոշել է թեկնածու առաջադրել Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրություններում, որը տեղի է ունեցել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3323176-pravyi-sektor-obiavyl-sebia-polytycheskoi-partyei-y-vydvynul-yarosha-kandydatom-v-prezydenty Правый сектор объявил себя политической партией и выдвинул Яроша кандидатом в президенты] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1067493 Радикальная группировка «Правый сектор» преобразована в политическую партию. ИТАР-ТАСС, 22.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը, սակայն, նախագահական ընտրություններին ինքնաառաջադրված է գնացել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1090290 ЦИК Украины зарегистрировал лидера «Правого сектора» Яроша кандидатом в президенты.] // [[ИТАР-ТАСС]], 01.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3341506-yarosh-ydet-v-prezydenty-kak-samovydvyzhenets Ярош идет в президенты как самовыдвиженец] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt; և ստացել է ձայների 0,70 %-ը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/elections/ Выборы-2014. Результаты голосования] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140901070238/http://www.unian.net/elections|date=2014-09-01}}&lt;/ref&gt;։

Հայտնի է, որ Յարոշան բազմամյա բարեկամական հարաբերությունները կապում է Վալենտին Նալիվայչենկոյի հետ (ՈՒԱԾ-ի ղեկավար 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը և 2014-2015 թվականներին)&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/010413/446217/ Дмитрий Ярош почти год был помощником Валентина Наливайченко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407084140/http://kp.ua/daily/010413/446217/ |date=2014-04-07 }} // [[Комсомольская правда]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/ukraine/entry1008206580.html Лидер «Правого сектора» Ярош рассказал о близкой дружбе с главой СБУ Наливайченко]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «Աջ սեկտորի» հարաբերությունները Արսեն Ավակովի՝ ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի հետ, փչացել են Արևմտյան Ուկրաինայում «Աջ սեկտորի» համակարգող Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի «''քույրերից»'' մեկի՝ Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի սպանության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-pravom-sektore-obvinili-avakova-v-ubiystve-sashi-belogo-356767.html В «Правом секторе» обвинили Авакова в убийстве Саши Белого.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://dt.ua/UKRAINE/praviy-sektor-poobicyav-pomstitisya-avakovu-za-vbivstvo-sashka-bilogo-140358_.html «Правий сектор» пообіцяв помститися Авакову за вбивство Сашка Білого] // dt.ua&lt;/ref&gt;։ Ռովենի մարզի «Աջ սեկտորի» համակարգող Ռոման Կովալը հայտնել է, որ սպանությունից երկու շաբաթ առաջ Մուզիչկոն հանդիպել է Ուկրաինայի կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ Տատյանա Չերնովոլի հետ, որը ժամանել էր Տուրչինովի հանձնարարությամբ։ Նա խորհուրդ է տվել նրան մի քանի ամսով անհետանալ երկրից և առաջարկել 20 հազար դոլար։ Կովալի կարծիքով՝ նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը և ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը «Աջ սեկտորի» ուժերն օգտագործել են իշխանության գալու համար, որից հետո փորձել են ազատվել դրանից՝ Եվրոպայի առջև պահպանելով ժողովրդավարության տեսանելիությունը&lt;ref&gt;[http://radiovesti.ru/article/show/article_id/131909 Музычко убили за отказ залечь на дно?] // [[Вести ФМ]]&lt;/ref&gt;։

Նախագահական ընտրություններից հետո Յարոշը որոշ ժամանակով անհետացել է ԶԼՄ-ների տեսադաշտից, իսկ «Աջ սեկտորը» պաշտոնապես հայտարարել է, որ լիովին կաջակցի «Ուկրաինայի Միավորման և պահպանման, Ուկրաինայի արևելքում կարգուկանոնի հաստատման ուղղությամբ նորընտիր նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի բոլոր գործողություններին»&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/exclusive/1350920-d-korchinskiy-dlya-yarosha-treba-stvoriti-ministerstvo-pidpillya-ta-zalyakuvannya-moskvi Д.Корчинский: для Д.Яроша надо создать «Министерство подполья и запугивания Москвы».] // [[УНН]], 04.06.2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի գարնանը և ամռանը Եվրամայդանի նախկին արմատական ակտիվիստներից շատերը մտան Ուկրաինայի նոր ղեկավարության ձևավորած Ազգային գվարդիայի և կամավորական գումարտակների մեջ, որոնք ուղևորվում Էին երկրի արևելք՝ մասնակցելու ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ուժային գործողությանը։ Յարոշը, Մասնավորապես, հուլիսի 16-ին հայտարարել է «Աջ սեկտորի» ուժային բլոկի բազայի վրա «Ուկրաինական կամավորական կորպուսի» «Աջ սեկտորի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://gazeta.ua/articles/life/_arosh-ogolosiv-pro-stvorennya-dobrovolchogo-ukrayinskogo-korpusu/569972|title=Ярош оголосив про створення Добровольчого Українського Корпусу|date=2014-07-16|work=Gazeta.ua}}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; ստեղծման մասին և ինքը մասնակցել է մարտական գործողություններին։

2014 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում Յարոշը հաղթել է միամանդատ շրջանում և դարձել Գերագույն ռադայի պատգամավոր։

=== 2014 թվականի հունվարի սկիզբ ===
Ինչպես նշում է Ն. Ս. Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

Իրավիճակը կրկին, ինչպես նոյեմբերի 30-ին և դեկտեմբերի 11-ին, կտրուկ փոխեցին իշխանության գործողությունները։

=== Հունվարի 16-ի օրենքներ ===
Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան (Ռեգիոնների կուսակցության և ԿՊԿ-ի խմբակցությունները) ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել է 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց նախաձեռնողը, ինչպես հայտնի է դարձել ավելի ուշ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն էր&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին նախագահի ստորագրած օրենքներն ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt;։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը չունեին պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում, ելնելով այդ օրենքներով սահմանվող սահմանափակումներից, մի շարք ԶԼՄ-ներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Կիևի կենտրոնում ուժային դիմակայության, մայրաքաղաքում և մարզային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանության մարմինների գրավման, իշխանության զուգահեռ մարմինների ստեղծման, ուժային ոչ ֆորմալ կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան հայտնվել է արտակարգ դրություն սահմանելու, տարածքային ամբողջականության և տնտեսական կոլապսի կորստի եզրին։ Քաղաքագետների գնահատականներով՝ Եվրամայդանի արմատականացումը երկրի ղեկավարության անդառնալի կամայականության և թողտվության դեպքում, որը մտահոգված է հիմնականում իր արտասահմանյան ակտիվների ճակատագրով և անտեսում է պետականության փլուզման հեռանկարը, որը թույլ է տալիս անպատիժ հրապարակային ոչնչացում և վարկաբեկում ուժային կառույցների ներկայացուցիչներին, սրընթաց կերպով ուկրաինական քաղաքական գործընթացը ծավալել է ոչ իրավաչափ և հակասահմանադրական դաշտում։

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների միջև բանակցությունները, որոնք շարունակվել են մի քանի օր, իշխանությունների կողմից զիջումների են հանգեցրել. Գերագույն Ռադայի արտահերթ նիստ է գումարվել, որը կողմ է քվեարկել հունվարի 16-ի մի շարք օրենքների վերացմանը և ընդունել է 2013 թվականի նոյեմբերի և 2014 թվականի իրադարձությունների մասնակիցների համար համաներման մասին օրենքը։ Հունվարի 28-ին նախագահն ընդունել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի և նախարարների կաբինետի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140131/992332890.html|title=Рогозин советует госсекретарю США позвать на встречу с Кличко Сердючку|accessdate=2014-01-31|author=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած դրան՝ բողոքի ակցիաները շարունակվել են։ Ընդդիմությունը պահանջել է Ուկրաինայի վերադարձը խորհրդարանական-նախագահական կառավարման համակարգին և 2004 թվականի Սահմանադրությանը։ Փետրվարի 12-ին Նախագահ Յանուկովիչը համաձայնել է գնալ կոալիցիոն կառավարության ձևավորմանը։ Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում ազատ են արձակվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները։ Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարներն ապաշրջափակել են մարզային վարչակազմերի շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию.] Zn.ua, 16.02.2014&lt;/ref&gt;, Կիևում ցուցարարները մասնակիորեն ազատագրել են Գրուշևսկի փողոցը և քաղաքային վարչակազմի շենքը։ Միևնույն ժամանակ, փետրվարի 16-17-ը «Մայդանը» և «Աջ սեկտորը» հայտարարեցին Գերագույն ռադայի վրա «խաղաղ հարձակման» նախապատրաստման մասին։ Յացենյուկը և Կլիչկոն հանգստյան օրերին մեկնել են Գերմանիա, որտեղ խորհրդակցություններ են անցկացրել կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ։ Այնտեղ էր նաև Պետրո Պորոշենկոն։

=== Հակամարտության սրում և քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի ստորագրում ===
Փետրվարի 18-ին իրավիճակի կտրուկ սրում է տեղի ունեցել, որը հաջորդած օրերի ընթացքում զանգվածային արյունահեղություն է սկսվել Կիևի կենտրոնում։ Եվրամայդանի արմատականների և նրանց դիմակայած իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ներքին զորքերի զինծառայողների և Եվրամայդանի հակառակորդների կազմակերպված խմբերի միջև բախումները վերսկսվել են Գերագույն ռադայի նիստի օրը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2015/02/21/7059284/ Елена Зварич. Титушки. Год спустя] // Украинская правда, 21.02.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html Арсен Аваков. «Титушки» в Мариинском парке 18.02.2014. Промежуточные итоги расследования] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160829122607/http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html |date=2016-08-29 }} // Lb.ua, 02.02.2015&lt;/ref&gt;, որտեղ ընդդիմությունը ծրագրում էր քննարկել կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին անհապաղ վերադառնալու և 2004 թվականի Սահմանադրության վերականգնման հարցը, իսկ ընդդիմության առաջնորդների կոչով այդ պահանջների պաշտպանությամբ կազմակերպվել էր այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար զինված ակտիվիստներ։ Կիևում արյունահեղության պատճառով ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը Ուկրաինայի արևմուտքում։ Այստեղ կրկին սկսվել են պետական իշխանության մարմինների և պետական հիմնարկների բռնությունները։

Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Միայն փետրվարի 19-ից մինչև 22-ն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ Սերգեյ Տիգիպկոյի, Գերագույն ռադայի ՀԾ խմբակցությունը լքել են 186 ժողովրդական պատգամավորներից 77-ը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/iz-partii-regionov-uzhe-vyshli-80-deputatov-11160.html Из Партии регионов уже вышли 80 депутатов]&lt;/ref&gt;։ Հետագա օրերին գործընթացը շարունակվել է։

Փետրվարի 19-ի երեկոյան շարունակվող բռնության և կողմերի միջև փոխզիջման նշանների բացակայության ֆոնին Կիև են մեկնել Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարները՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

Նախագահ Յանուկովիչը փետրվարի 20-ը սգո օր է հայտարարել նախօրեին զոհվածների հիշատակին։ Սակայն այդ օրը դիմակայությունը սրվել է, ինստիտուտի փողոցում չպարզված դիպուկահարների գործողությունների հետևանքով զոհվել են Եվրամայդանի շուրջ հարյուր մասնակիցներ և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/23/256750_obnarodovano_polnoe_video_boyni.html Обнародовано полное видео бойни на Институтской] // lb.ua (23.02.2014, 05:41).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html Інформація про постраждалих у сутичках в центрі Києва станом на 24.00 год. 22 лютого 2014 року] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227002136/http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html |date=2014-02-27 }} // Міністерство охорони здоров’я. Прес-реліз (23.02.2014).{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3308964-kolychestvo-pohybshykh-pravookhranytelei-uvelychylos-do-16-mvd Количество погибших правоохранителей увеличилось до 16 — МВД] // [[Korrespondent.net]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին Գերագույն ռադայի Ազգային անվտանգության և պաշտպանության հարցերով կոմիտեի ղեկավար Վլադիմիր Լիտվինի կոչին նվիրված արտահերթ նիստին&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;, որոշում են ընդունել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և [[Մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն|մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների]]։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Կիև ժամանած Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին, Գերմանիայի արտգործնախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Լորան Ֆաբիուսը երկարատև բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ ճգնաժամից դուրս գալու խաղաղ տարբերակ գտնելու համար&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և, ամենակարևորը, արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է նրանց հանդիպումը ընդդիմության հետ։ Յանուկովիչի խնդրանքով Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը նաև իր ներկայացուցչին է ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Այն դարձել է մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի ուշ երեկոյան նախագահի աշխատակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Ուշ գիշեր նրանց է միացել Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Բանակցություններն ավարտվել են առավոտյան։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը տեղի է ունեցել փետրվարի 21-ին։

Փետրվարի 21-ին Ռադայի որոշման և նախագահ Յանուկովիչի հրամանի համաձայն սկսվել Է Կիևից ոստիկանության, ներքին զորքերի և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումների դուրսբերումը&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?pravoohraniteli_pokidayut_pravitelstvenniy_kvartal_foto_video&amp;objectId=411717&amp;lang=ru Правоохранители покидают правительственный квартал [Фото. Видео&amp;#x5D; — Видео]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795090-Pravoohraniteli-pokidaut-pravitelstvennii-kvartal Правоохранители покидают правительственный квартал]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 16:00-ին նախագահ Յանուկովիչը և երեք ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դիվանագիտական ներկայացուցիչների ներկայությամբ (Վլադիմիր Լուկինը հրաժարվել է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիրը՝ վկայակոչելով դրա սուբյեկտների անորոշությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsru.com/russia/22feb2014/lukin_print.html|title=Лукин объяснил, почему Москва не подписала антикризисное соглашение|date=2014-02-22|publisher=[[NEWSru.com]]|accessdate=2016-01-17|lang=}}&lt;/ref&gt;) համաձայնագիր են ստորագրել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Որպես առաջին քայլ՝ համաձայնագիրը նախատեսում էր հատուկ օրենքի ընդունում, ստորագրում և հրապարակում, որը վերականգնում է Ուկրաինայի 2004 թվականի Սահմանադրության գործողությունը։

Համաձայնագրի ստորագրումից մեկ ժամ անց Գերագույն ռադան միանգամից երեք ընթերցմամբ ընդունել է «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_arh_golos?g_id=382807&amp;n_skl=7 Поіменне голосування про прийняття за основу та в цілому (без рішення профільного Комітету) проекту Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України (№4163)]&lt;/ref&gt;, և այն ուղարկել է նախագահի վարչակազմին։ Բացի այդ, Գերագույն ռադան ընդունել է օրենք, որը բացառում է բողոքի զանգվածային ակցիաների բոլոր մասնակիցների համար քրեական հետապնդումը։ Պատգամավորները նաև պաշտոնից հեռացրել են ՆԳ նախարար Վիտալի Զախարչենկոյին և քվեարկել այն օրենքի օգտին, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102813 Верховна Рада, Адміністрація президента, Кабмін і МВС перейшли під контроль Майдану]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության հետ Յանուկովիչի համաձայնագիրը նախատեսում էր նաև «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և նախագահի արտահերթ ընտրությունների անցկացում մինչև 2014 թվականի վերջը, իսկ որպես հրատապ միջոցներ՝ իրավակարգի ուժերի դուրսբերում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում։

Նույն օրը Վիկտոր Յանուկովիչը լքել է Կիևը և մեկնել Խարկով։

=== Օլիգարխների դերը ===
Իրադարձությունների ընթացքի վրա էական ազդեցություն է ունեցել ուկրաինացի օլիգարխների դիրքորոշումը։ Քաղաքականության օլիգարխացումը Ուկրաինայում կուսակցական գործունեության առանցքային խնդիրներից մեկն է, որն անդրադառնում է քաղաքացիական հասարակության զարգացման վրա։ Քաղաքական կուսակցություններն Ուկրաինայում միշտ չէ, որ և պարտադիր չէ, որ քաղաքացիական հասարակության արդյունք են։ Նրանք կարող են ստեղծվել «վերևից» որոշակի ստվերային կառույցներով ու դրա համար էլ առաջնորդվում են իրենց հովանավորների, օլիգարխների ու նրանց հաճախորդների շահերով, այլ ոչ թե հանրային շահերով։ «Փողերի իշխանություն» համաուկրաինական գործարար շաբաթաթերթի հաշվարկներով՝ VII գումարման Գերագույն ռադայի շուրջ 100 պատգամավորներ հովանավորվում էին Ուկրաինայի խոշորագույն ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերի կողմից։ Ընտրված պատգամավորների թվով անվերապահ առաջատարներն էին Ռինատ Ախմետովը և Դմիտրի Ֆիրտաշը։

Խոշոր օլիգարխները, որոնք իրենց կապիտալը կուտակել էին 1990-ականներից 2000-ական թվականներին, դեռ մինչև Եվրամայդանը դիմակայության մեջ մտան այսպես կոչված «ընտանիքի»՝ Վիկտոր և Ալեքսանդր որդիների և նախագահ Յանուկովիչի (փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովի, ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի, Յուրի Կոլոբովի, եկամուտների և տուրքերի նախարար Ալեքսանդր Կլիմենկոյի) հետ։ Ուկրաինական ֆինանսական էլիտան, մասնավորապես, զայրացրել է այն փաստը, որ միայն 2013 թվականին նախագահի ավագ որդու՝ Ալեքսանդր Յանուկովիչի կարողությունը 187 միլիոնից ավելացել է մինչև 500 միլիոն դոլար։ 2010 թվականին, երբ Յանուկովիչն ընտրվել է նախագահ, երկրի ֆինանսա-արդյունաբերական առաջատար խմբերը նրա թեկնածությունը ձեռնտու էին։ Ավելի ուշ ձևավորված «ընտանիքի» («երիտֆորմատորների») և այսպես կոչված «հին օլիգարխների» միջև սկսեցլ են ժամանակ առ ժամանակ տարաձայնություններ առաջանալ (օրինակ՝ բյուջեի ձևավորման ժամանակ), սակայն խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչների լոբբինգով զբաղվող Ասոցացման համաձայնագրի տապալումը արմատապես փոխել է իրավիճակը&lt;ref name=&quot;тищен&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3278298-LentaRu-souiz-s-diavolom Lenta.Ru: Союз с дьяволом]&lt;/ref&gt;։

Այն ժամանակ, երբ Յանուկովիչի ընտանիքը զբաղվում էր «կապիտալի առաջնային կուտակմամբ», Առաջին ալիքի օլիգարխներն արդեն կցանկանային իրենց տեսնել համաշխարհային ֆինանսական էլիտայի մեջ։ Այսպես, Ռինատ Ախմետովն արդեն 2009 թվականից իր ակտիվների աուդիտի համար ներգրավել է Price Waterhouse Coopers-ին, այնպես որ նրան պատկանող «Քեփիթալ մենեջմենթը» դարձել Է Ուկրաինայի ամենաթափանցիկ ընկերություններից մեկը։ Մինչ «հին օլիգարխները» հետաքրքրված էին Եվրոպայի հետ տնտեսական հարաբերություններով, ուկրաինական իշխանությունը, որը կոչվում է, «թքեց նրանց դեմքին»՝ հրաժարվելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրը։ Մտավախություններ են առաջացել, որ Ուկրաինան վերջին իրադարձություններից հետո կարող է հայտնվել Արևմուտքի մեկուսացման մեջ, իսկ նրա տնտեսության ճգնաժամը, Ինչպես գրել է «Kiev Times»-ը, կարող է իշխանություններին դրդել «բյուջեում անցքեր գլորելու՝ սեփականության նոր վերաբաշխման և բիզնեսի վերաբաշխման ճանապարհով»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդի և Ռինատ Ախմետովի հանդիպման ընթացքում Նուլանդը նախազգուշացրել էր, որ Եվրամայդանը ցրելու դեպքում ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ի առաջնորդներն անհապաղ կարձագանքեն պատժամիջոցների սահմանմամբ «ոչ միայն Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների և քաղաքական առաջնորդների, այլև բոլոր նրանց դեմ, ովքեր նյութապես աջակցել են այդ ռեժիմին»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;пашк&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/transformatsiya-partiynoy-sistemy-ukrainy-v-2012-2014-gg Пашковский Е. А. Трансформация партийной системы Украины в 2012-2014 гг.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/ Неделя кризиса: парламент и правительство. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160816031817/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/|date=2016-08-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Евгений Попов [http://www.vesti.ru/doc.html?id=1368925 . Экс-глава СБУ назвал тех, кто получил прибыль от бойни на Майдане.] // [[Вести.ру]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;։

Որպես օլիգարխ, որն առավել շահագրգռված է Ռուսաստանի հետ առճակատմամբ, անվանում են Իգոր Կոլոմոյսկուն։ Հայտնի է, որ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում գտնվում են Կոլոմոյսկու հիմնական ձեռնարկությունները՝ Կրեմենչուգյան նավթավերամշակման գործարանը, Ստախանովսկին, Զապորոժսկի և Նիկոպոլի ֆերոսպլավային գործարանները։ Ֆեռոսլավների արտահանումն իրականացվում է «Հարավային» նավահանգստի միջոցով, որը գտնվում է Օդեսայի մարզում&lt;ref name=&quot;zacarin&quot;&gt;''Иван Зацарин''. [http://www.odnako.org/blogs/nichego-lichnogo-tolko-ferrosplavi-zachem-eshchyo-kolomoyskomu-voyna-s-novorossiey/ Ничего личного, только ферросплавы. Зачем ещё Коломойскому война с Новороссией] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 5 июня 2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի կեսերին ենթադրություն էր հնչում, որ Կոլոմոյսկի Ուկրաինայի (Դնեպրոպետրովսկի և Օդեսայի մարզ) վերահսկվող տարածքները դարձել են Ուկրաինայում ուժի երրորդ կենտրոնը (Կիևի և Դոնեցկի և Լուգանսկի հանրապետությունների հետ միասին), որը համեմատաբար ինքնուրույն քաղաքականություն է վարում&lt;ref&gt;''Семен Уралов''. [http://www.odnako.org/blogs/adekvatnaya-politika-ponyat-chto-edinoy-ukraini-bolshe-net-ssha-uzhe-ponyali/ Адекватная политика — понять, что единой Украины больше нет. США уже поняли] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 9 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Կոլոմոյսկին ֆինանսավորել է զինված կազմավորումները («Շտուրմ» և «Դնեպր» գումարտակները)՝ դրանց պահպանման համար ամսական ծախսելով մինչև 10 միլիոն դոլար&lt;ref name=&quot;zacarin&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.odnako.org/blogs/deputat-v-stolknoveniyah-v-odesse-prinimali-uchastie-specbataloni-mvd-ukraini/ Депутат: в столкновениях в Одессе принимали участие спецбатальоны МВД Украины] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Արդեն խորհրդարանական կոալիցիայի և կենտրոնական իշխանության փոփոխությունից հետո խոշոր բիզնեսի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ (Իգոր Կոլոմոյսկի, Սերգեյ Տարուտա) նշանակվել են Ուկրաինայի մարզային պետական վարչակազմերի ղեկավարներ&lt;ref name=&quot;макар&quot;&gt;[http://politcom.ru/17297.html Алексей Макаркин. Украина: идеалы и интересы]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի դաշնայնացման գաղափար ==
Ինչպես նշում են քաղաքագետներ Իգոր Բարինովը, Վլադիմիր Լապկինը և Վլադիմիր Պանտինը, 1990-ականների սկզբին ուկրաինական տնտեսական-քաղաքական էլիտայի կողմից ընտրված ունիտար ազգային պետության մոդելը «ոչ միայն անտեսել է երկրի հիմնարար սոցիալ-մշակութային միատարրությունը, այլև իր մարմնավորման չափով դարձել է քաղաքացիական դիմակայության գլխավոր աղբյուրը, որը մի քանի անգամ պառակտում է երկիրը հերթական ընտրական փորձության ընթացքում»։ Բևեռացման ևս մեկ կարևոր գործոն է դարձել, ըստ քաղաքագետների, ուկրաինական քաղաքական էլիտաների կողմից երկրի քաղաքական կյանքի մի շարք սկզբունքային խնդիրների «փաստացի տաբուավորումը»՝ որպես քաղաքական գործընթացին լեգիտիմ մասնակցության հասանելիության պարտադիր պայման. այդպիսին պետք է դասել «երկրորդ պետական լեզվի», «ֆեդերալացման» և «ինքնավարության» խնդիրները։ Համառորեն հրաժարվելով այդ հարցերը քաղաքական օրակարգ բերել՝ ուկրաինական էլիտաները ձևավորեցին և ամրագրեցին երկրի բաժանումը, որը դրսևորվում է բոլոր ընտրություններում՝ Արևմուտքը և Ուկրաինայի կենտրոնն ընդդեմ Արևելքի և հարավի։ Այսպիսով, վերջին տասնամյակում էթնիկ, լեզվական և մշակութային-դավանաբանական չափանիշների վերաբերյալ ուկրաինական հասարակության ավանդական տարանջատումը հստակ քաղաքականացված է դարձել և վերածվել է ուկրաինական պետության ապակայունացման առանցքային գործոնի։

Քաղաքական ճգնաժամի ընթացքում Հարավ-Արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ստեղծված իրավիճակից հնարավոր ելք։

Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению.] // Zn.ua, 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости.] // Главред, 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման գաղափարը աջակցություն է գտել որոշ ռուս պաշտոնյաների մոտ։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի խորհրդական Սերգեյ Գլազևը «Կոմերսանտ-Ուկրաինա» պարբերականին տված հարցազրույցում պաշտպանել է Ուկրաինայի խոր դաշնայնացման և երկրի հարավ-արևելյան հատվածի մերձեցման գաղափարը Մաքսային միության հետ։ Կոշտ ունիտար պետության շրջանակներում շարունակական դիմակայություն է ընթանալու։ Նրան դադարեցնելու համար պետք է ֆեդերալիզացիա։ Պետք է տարածաշրջաններին տալ բավարար իրավունքներ, իրենց բյուջեներն ինքնուրույն ձևավորելու հնարավորություն և նույնիսկ արտաքին քաղաքական մասնակի ինքնորոշման հնարավորություն։ Համաշխարհային պրակտիկայում կան նման օրինակներ, թեև դրանք տարօրինակ են թվում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, երբ մի երկրի շրջանակներում գործում են տարբեր առևտրա-տնտեսական ռեժիմներ։ Օրինակ, Դանիայի կազմում կան Գրենլանդիա, ընդ որում Դանիան Եվրամիության մաս է կազմում, իսկ Գրենլանդիան՝ ոչ... այսօրվա դրությամբ արևմտյան և Արևելյան Ուկրաինայի մարզերի միջև տնտեսական, մշակութային, մարդկային կապերն ավելի քիչ են, քան Ուկրաինայի հարավ-արևելյան և Ռուսաստանի, ինչպես նաև արևմտյան շրջանների և Եվրամիության երկրների միջև կապերը... փաստ է նաև այն, որ Ուկրաինայի տարբեր հատվածներ ձգտում են դեպի տարբեր առևտրատնտեսական կազմավորումներ։ Ընդ որում, Մաքսային միությունում շահագրգռված ոլորտները շատ ավելի մեծ են, քան նրանք, ովքեր կարող են ակնկալել ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրից իրական օգուտներ&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-kremle-vystupili-za-federalizaciyu-ukrainy-138206_.html В Кремле выступили за федерализацию Украины] // Zn.ua, 06.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ukraina-neformalno-uzhe-yavlyaetsya-federaciey-posolstvo-rf-138600_.html Украина неформально уже является федерацией, — посольство РФ.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինը Ուկրաինայի դաշնայնացումն անվանել է «իշխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Павел Тарасенко [http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещен в СИЗО.] // [[Коммерсантъ]], 11.03.2014&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա լեգիտիմության հարցը ==
Գերագույն Ռադայի ընդունած «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|title=Рада приняла закон о возвращении к Конституции-2004|publisher=Сегодня.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924133600/http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|archivedate=2015-09-24|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=49823|title=Проект Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України|publisher=Офіційний портал Верховної Ради України|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|lang=uk|description=Карточка законопроекта № 4163}}&lt;/ref&gt;, նախագահ Յանուկովիչը չի ստորագրել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015690/|title=Рада возобновила действие конституции-2004|publisher=Украинская правда|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-22}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Սահմանադրության 94-րդ հոդվածի համաձայն ՝ եթե Ուկրաինայի նախագահը 15 օրվա ընթացքում (տվյալ դեպքում՝ մինչև մարտի 8-ը) չվերադարձրեց օրենքը կրկնակի քննարկման համար, օրենքը համարվում է Ուկրաինայի նախագահի կողմից հավանության արժանացած և պետք է ստորագրվի և պաշտոնապես հրապարակվի։ Սակայն, Գերագույն ռադան փետրվարի 22-ին հրապարակել է 2004 թվականի խմբագրությունում Սահմանադրության վերականգնման մասին որոշումը, որը գործում էր մինչև փետրվարի 21-ին ընդունված օրենքի ուժի մեջ մտնելը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|title=Рада приняла постановление, которое вместо закона ввело в действие Конституцию 2004 года|publisher=[[Корреспондент (журнал)|Корреспондент]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092109/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|title=Рада вернула конституцию 2004 года и намерена сама создать кабмин|publisher=[[РИА Новости]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092127/https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, նույն օրը այն հրապարակվել է&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015879/|title=Голос Украины опубликовал новые постановления ВР|publisher=[[Украинская правда]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, իսկ շուտով հրապարակվել է նաև այն օրենքը, որն արդեն ստորագրել է Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.golos.com.ua/Article.aspx?id=320364|title=ПРО ВІДНОВЛЕННЯ ДІЇ ОКРЕМИХ ПОЛОЖЕНЬ КОНСТИТУЦІЇ УКРАЇНИ|publisher=[[Голос Украины]]|date=2014-02-26}}{{Недоступная ссылка|date=Март 2018|bot=InternetArchiveBot}} {{недоступная ссылка|archiveurl=http://archive.li/QAzWl|archivedate={{HumanizeDate|2014-02-25}} 22:32:55 UTC|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի), Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության պատգամավորների համագումարը&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;''Валерий Калныш'' [http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам.] // [[Коммерсантъ]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://mykharkov.info/news/sezd-deputatov-vsex-urovnej-iz-yugo-vostochnyx-oblastej-i-avtonomnoj-respubliki-krym-prinyal-reshenie-44589.html Съезд депутатов всех уровней из Юго-Восточных областей и Автономной Республики Крым принял решение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kakie-trebovaniya-vydvinul-harkovskiy-sezd-497880.html Какие требования выдвинул съезд депутатов в Харькове (видео)] // [[Сегодня (украинская газета)|Сегодня]]&lt;/ref&gt;։ Համագումարում ելույթ ունեցած Ուկրաինայի Գերագույն ռադայում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Օլեգ Ցարևը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել իշխանության զինված զավթում, ուստի նա համագումարի մասնակիցներին կոչ է արել պայմանավորվել հետագա գործողությունների մասին՝ նպատակ ունենալով կանխել քաղաքական ապակայունացումը Կիևից հարավ-արևելք։ Ընդունված բանաձևի տեքստում ընդգծվում էր, որ «անօրինական զինված կազմավորումները զենք չեն հանձնել, շարունակում են զավթել իշխանության կենտրոնական մարմինները, սպանել խաղաղ մարդկանց և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան աշխատում է ահաբեկչության, զենքի և սպանության սպառնալիքի տակ։ Ուկրաինայի խորհրդարանի որոշումները, որոնք ընդունվել են այս պայմաններում, կասկածներ են առաջացնում նրանց կամավորության, օրինականության և օրինականության վերաբերյալ»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը հեռուստաեթերում հրապարակվել Է Յանուկովիչի հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և մտադիր չէ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом] // [[РБК Украина]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան, որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Վալենտին Նալիվայչենկոն և ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մի խումբ մարտիկների հետ փորձել են բռնել Վիկտոր Յանուկովիչին Դոնեցկից դուրս գալու ճանապարհին&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста] // [[Аргументы.ру]], 04.2014&lt;/ref&gt;, սակայն ռուսական հատուկ ծառայությունները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ իրականացրել են Վիկտոր Յանուկովիչի և նրա ընտանիքի անդամների տարհանման գործողությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|title=Как Янукович смог перейти границу Украины и России|date=2014-02-28|publisher=[[Слон.ру]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140613031411/http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|archivedate=2014-06-13|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|title=Стало известно, каким маршрутом Янукович сбежал из Украины. Прятался у Ахметова|date=2014-04-22|publisher=[[NEWSru.com]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150803150845/http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|archivedate=2015-08-03|accessdate=2016-01-18|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/06/150622_yanukovich_interview_full_version|title=Янукович: если бы я не уехал, война шла бы по всей Украине|date=2015-06-22|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 24-ին Յանուկովիչը ռուսական իշխանությունների աջակցությամբ տեղափոխվել է Ռուսաստանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1622698-v-yanukovich-zapevnyaye-scho-buv-u-donetsku-pid-chas-golosuvannya-vr-pro-yogo-samousunennya В.Янукович уверяет, что был в Донецке во время голосования ВР о его самоустранении // УНН, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/387061.html Янукович заявляет, что когда Рада голосовала за постановление о его самоустранении, он был в Донецке // interfax.com.ua, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20141024/1029953717.html Путин рассказал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым // РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/1530982 Президент РФ признал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան նախագահի պարտականությունների կատարումը հանձնել է Գերագույն ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին։

Ռուսաստանը կասկած է հայտնել Վիկտոր Յանուկովիչին նախագահական պաշտոնից հեռացնելու օրինականության հարցում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140225/996969927.html Думский комитет по делам СНГ: Янукович остается легитимным президентом] // [[РИА Новости]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/25/7016292/ В России Януковича всё ещё считают президентом — Слуцкий] // [[Украинская правда]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/02/26/newukraine/ Революция желает познакомиться] // [[Лента.ру]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20366 Владимир Путин ответил на вопросы журналистов о ситуации на Украине] // [[kremlin.ru]], 04.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ru-ru.facebook.com/Dmitry.Medvedev/posts/10151917299071851?stream_ref=10 Дмитрий Медведев] // [[Facebook]], 03.03.2014&lt;/ref&gt;, քանի որ նախագահ Յանուկովիչի նկատմամբ իմպիչմենտի ընթացակարգ չի անցկացվել Ուկրաինայի Սահմանադրության 111-րդ հոդվածին համապատասխան&lt;ref&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}} — «Согласно статье 108 Конституции Украины полномочия президента Украины прекращаются досрочно в случае смещения с поста в порядке импичмента за совершение государственной измены или иного преступления. Процедура импичмента прописана в статье 111 и предусматривает, в частности, следующий порядок. Во-первых, вопрос о смещении президента с поста в порядке импичмента инициируется большинством от конституционного состава Верховной рады. Во-вторых, создается специальная следственная комиссия. В-третьих, выводы следственной комиссии рассматриваются на заседании Верховной рады. В-четвёртых, на основании выводов этой комиссии Верховная рада большинством голосов в не менее чем две трети{{sic}} от своего конституционного состава принимает решение о выдвижении обвинения против президента. И, наконец, решение о смещении президента с поста должно приниматься большинством в не менее чем три четверти от конституционного состава Верховной рады после получения заключения Конституционного суда Украины.

В действительности в отношении Януковича ничего этого сделано не было. Решение о его смещении принималось всеми присутствующими 328 членами Верховной рады, тогда как конституционный состав — это 450 членов. Следовательно, не было выполнено требование о необходимом большинстве в три четверти голосов. Только 73 % проголосовали за смещение Януковича с поста президента. Таким образом, он был отстранён от власти в нарушение Конституции Украины».&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը «ծայրահեղականների գործողություններից»՝ կապված իր հասցեին հնչող հաշվեհարդարի սպառնալիքների հետ։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում Է Ուկրաինայի գործող նախագահ, իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ, կուսակցության բազմաթիվ անդամների և այլ խմբակցությունների բացակայությամբ ընդունվող, ընդ որում, նրա խոսքով, պատգամավորներից մի քանիսը ենթարկվել են ֆիզիկական ազդեցության և ստիպված են եղել լքել Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251442-yanukovich-poprosil-rossiyu-obespechit-ego-bezopasnost Янукович попросил Россию обеспечить его безопасность. Forbes.ru, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Յանուկովիչը, որպես գործող նախագահ, համաձայն Ուկրաինայի Սահմանադրության 136-րդ հոդվածի, համաձայնություն է տվել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնից Անատոլի Մոգիլևի հրաժարականին&lt;ref&gt;[http://jankoy.org.ua/yanukovich-soglasoval-otstavku-mogileva-naznachenie-aksenova/ Янукович согласовал отставку Могилева и назначение Аксенова на должность председателя Совмина Крыма?]&lt;/ref&gt; և այդ պաշտոնում Սերգեյ Ակսենովին նշանակելուն&lt;ref&gt;[http://www.facenews.ua/news/2014/191258/ Аксенов: Меня назначил Янукович, но он не является моим руководителем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin В.Константинов по телефону согласовал с В.Януковичем главу правительства АРК — С.Куницин]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 28-ին Վիկտոր Յանուկովիչը մամուլի ասուլիս է անցկացրել Դոնի Ռոստովում, որտեղ կոչ է արել Ռուսաստանի ղեկավարությանը անմասն չմնալ Ուկրաինայի իրադրությունից․ «''Ռուսաստանը պետք է օգտագործի բոլոր առկա հնարավորությունները կանխելու համար այն քաոսը, ահաբեկչությունը, որն այսօր կա Ուկրաինայում»'',-ասել է Յանուկովիչը։ Յանուկովիչն ընդգծել է, որ կտրականապես դեմ է Ուկրաինա ռազմական ներխուժմանը և նրա տարածքային ամբողջականության խախտմանը։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ պատրաստ է վերադառնալ Ուկրաինա՝ իր և իր ընտանիքի անվտանգությունն ապահովելու պայմանով։ Նրա խոսքով՝ ինքը ստիպված է եղել լքել երկիրը՝ իր կյանքի և նրա մերձավորների կյանքի անմիջական սպառնալիքի պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251510-yanukovich-prizval-rossiyu-spasti-ukrainu-ot-khaosa Янукович призвал Россию спасти Украину от хаоса. Forbes.ru, 28.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել Է, որ ինքը Ուկրաինայի գործող նախագահն է&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/1011472 Основные высказывания Виктора Януковича на пресс-конференции в Ростове-на-Дону] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինի խոսքով՝ 2014 թվականի մարտի 1-ին Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ խնդրելով «Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերն օգտագործել Ուկրաինայի օրինականության, խաղաղության, իրավակարգի, կայունության, բնակչության պաշտպանության համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|title=Чуркин: Ввести армию на Украину Путина попросил Янукович|date=2014-03-04|publisher=[[РБК]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140304193649/http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|archivedate=2014-03-04|accessdate=2014-03-03|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագրի կատարման գնահատականները ===
Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը Եվրամիության թողտվությամբ, որի ներկայացուցիչները վկայել են ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, չի կատարել իր պարտավորությունները (նույն կարծիքին էր Ռուսաստանի ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила] //[[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков] // [[Вести.ру]]&lt;/ref&gt;):

Միաժամանակ, խորհրդարանի կողմից նշանակված Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմության կողմից պայմանավորվածությունները կատարվում են, և, իր հերթին, Վիկտոր Յանուկովիչին մեղադրել է համաձայնագրից դուրս գալու մեջ (նրան պաշտպանել Է ՄԱԿ-ում ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Սամանթա Փաուերը)&lt;ref name=&quot;Яценюк. 4.3.14&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti.ua/politika/40940-jacenjuk-zajavil-pro-otkaz-rossii-garantirovat-soglashenie-ob-uregulirovanii-krizisa|title=Яценюк заявил про отказ России гарантировать соглашение об урегулировании кризиса|work=|publisher=Вести|format=|accessdate=2014-03-04|datepublished=2014-03-04}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։ Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Գերագույն ռադայի որոշումը նախագահի պարտականությունները Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա դնելու որոշումը որակել է որպես «ժողովրդավարական և օրինական», իսկ Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հայտարարել է. «Մենք մերժում ենք ցանկացած ակնարկ այն մասին, որ այստեղ հեղաշրջում է տեղի ունենում, և այն, որ կատարվածի լեգիտիմությունն իբր հարցականի տակ է արտասահմանյան աջակցության պատճառով»։

=== Նոր իշխանությունների կողմից Վիկտոր Յանուկովիչին քրեական հետապնդման փորձեր ===
Վիկտոր Յանուկովիչի դեմ առաջին բաց քրեական գործի մասին գրեթե անմիջապես հայտնել է ներքին գործերի նախարարի նորանշանակ պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը։ 2014 թվականի փետրվարի 24-ին Յանուկովիչի դեմ քրեական գործ էր հարուցվել խաղաղ քաղաքացիների զանգվածային սպանությունների փաստով, ինչի կապակցությամբ Յանուկովիչը և մի շարք այլ պաշտոնատար անձինք հետախուզման մեջ էին&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/888892-yanukovich-obyyavlen-v-rozyisk-avakov.html Янукович объявлен в розыск — Аваков.] // [[УНИАН]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;delo&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/892034-genprokuratura-vozbudila-esche-odno-ugolovnoe-delo-protiv-yanukovicha.html Генпрокуратура возбудила ещё одно уголовное дело против Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892214-sayt-mvd-razmestil-obyyavlenie-o-rozyiske-yanukovicha.html Сайт МВД разместил объявление о розыске Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար Օլեգ Մախնիցկին հայտնել էր, որ գլխավոր դատախազությունը Յանուկովիչի դեմ ևս մեկ քրեական վարույթ է հարուցել։ «Դոնի Ռոստովում նրա ելույթից հետո որոշում է ընդունվել քրեական վարույթ բացել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգը տապալելու փորձերի և կոչերի համար»&lt;ref name=&quot;delo&quot; /&gt;։ Կոնկրետ Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն ուղղված գործողություններ)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/893828-gpu-otkryila-dva-ugolovnyih-dela-protiv-yanukovicha-za-popyitki-zahvata-gosvlasti.html ГПУ открыла два уголовных дела против Януковича за попытки захвата госвласти] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին հայտնի է դարձել, որ ՀՊՄՀ-ն նաև գործ է հարուցել այն փաստի առթիվ, որ Յանուկովիչը «2010 թվականին հակասահմանադրական եղանակով փոխել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, և դրանով իսկ զավթել է պետական իշխանությունը», ինչը նույնպես դասակարգվում է որպես հանցագործություն Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot; /&gt;։

=== Գերագույն ռադայի վերաձևակերպումը, հրաժարականները և անցումային կառավարության ձևավորումը ===
Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադայի պաշտոնաթող խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, իսկ նրա վրա փետրվարի 23-ին դրվել է Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը մինչև արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը, որոնք նշանակված են 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության (Վալենտին Նալիվայչենկո), պաշտպանության նախարարության (Վլադիմիր Զամանա) և Գլխավոր դատախազության (Օլեգ Մախնիցկի) գործունեության վերահսկողության լիազորներին նշանակել է, որից հետո նիստը փակվել է։ (Փետրվարի 24-ին Նալիվայչենկոն Ռադայի կողմից հաստատվեց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարի պաշտոնում, Մախնիցկին՝ գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար)։ Գերագույն ռադան Արսեն Ավակովին նշանակել Է ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար և պաշտոնանկ արել գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան պաշտոնից ազատել է Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/ukrainskie-diplomaty-poprosili-vr-uvolit-kozharu-11086.html Украинские дипломаты попросили ВР уволить Кожару]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ukrainy-v-turcii-kozhara-treboval-dezinformirovat-inostrancev-o-situacii-v-ukraine-11220.html Посол Украины в Турции: Кожара требовал дезинформировать иностранцев о ситуации в Украине]&lt;/ref&gt;, կրթության նախարարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին, առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն Ռադան ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքը, որը երաշխավորում է Ուկրաինայում պետական ուկրաիներեն լեզվին հավասար, այսպես կոչված, «տարածաշրջանային լեզուների», այսինքն՝ լեզուների պաշտոնական օգտագործումը, որոնք, ըստ մարդահամարի տվյալների, հարազատ են համարում համապատասխան տարածաշրջանի բնակչության ավելի քան 10 %-ը&lt;ref&gt;[http://maidan.org.ua/2012/06/u-razi-pryjnyattya-zakonoproektu-pro-zasady-derzhavnoji-movnoji-polityky-vydatky-na-vykonannya-stanovytymut-vid-12-do-17-mlrd-hrn-na-rik/ У разі прийняття законопроекту «Про засади державної мовної політики» видатки на виконання становитимуть від 12 до 17 млрд грн.на рік]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vs v s&quot;&gt;[http://www.rbc.ua/rus/newsline/show/v-ukraine-vstupil-v-silu-zakon-o-yazykah-10082012104900/ В Украине вступил в силу закон о языках]. — РБК-Украина, 10 августа 2012 года.&lt;/ref&gt;։ Ըստ այդ օրենքի՝ ռուսերենը տարածքային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում&lt;ref name=&quot;autogenerated20&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств :: Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 3-ին, սակայն, Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ չի ստորագրի լեզվի քաղաքականության մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին խորհրդարանի որոշումը այնքան ժամանակ, քանի դեռ Գերագույն ռադան նոր օրենք չի ընդունել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1018787 Турчинов заявил, что не подпишет решение парламента об отмене закона о языковой политике] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանի 12 դատավորներին «երդման խախտման» և նրանց նկատմամբ քրեական գործեր բացելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/889184-verhovnaya-rada-uvolila-5-sudey-konstitutsionnogo-suda.html Верховная Рада уволила 5 судей Конституционного суда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-uvolila-sudey-ksu-24022014165500 Рада уволила судей КСУ]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ազգային բանկի նոր ղեկավար է նշանակել Ստեպան Կուբիվին՝ «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր։ Հրաժարական են տվել սոցքաղաքականության նախարար Նատալյա Կորոլևսկայան և մշակույթի նախարար Լեոնիդ Նովոխատկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.ua/politics/890625-u-radi-stvorena-parlamentska-koalitsiya-z-250-deputativ.html|title=У Раді створена парламентська коаліція з 250 депутатів|publisher=// [[УНИАН]].— 27.02.2014|accessdate=2015-02-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ В Раде создана парламентская коалиция] // [[Lenta.ru]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

== Ճգնաժամի շարունակություն ==

=== Հարավ-արևելյան տարածաշրջաններ, դաշնայնացման և Ուկրաինայի կազմից դուրս գալու պահանջներ ===
Արդեն 2014 թվականի փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ուլտրաաջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը, և ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում (վարչական շենքերի զավթում, ԽՍՀՄ ժամանակներից ի վեր)&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/10/04/ukrainefashionweek/ Статую Ленина в Запорожье одели в вышиванку.] // [[Лента.ру]], 04.10.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղխորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորներն առաջարկել են շրջանային խորհրդին հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին», ռուսաց լեզվի պաշտոնական կարգավիճակը պահպանել ուկրաիներենին հավասար, մորատորիում սահմանել գների աճի և սոցիալական վճարումների նվազեցման վրա, Ռուսաստանը դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր, ստեղծել մունիցիպալ ոստիկանության և մինչև Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա։ Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում իրավունք է վերապահում օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996424745.html Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка] // [[РИА Новости]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման պահանջներով երթեր են անցկացվել Դնեպրոպետրովսկում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/pridneprove/40304-u-dnepropetrovskogo-gorsoveta-podnjali-rossijskij-flag У Днепропетровского горсовета подняли российский флаг] // vesti.ua&lt;/ref&gt;, Դոնեցկում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193629.html На площади перед Донецкой ОГА поднят российский флаг] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում&lt;ref&gt;[http://cxid.info/nad-luganskoy-oblastnoy-administraciey-dva-flaga-ukrainy-i-rossii-video-n112631 Над Луганской областной администрацией два флага: Украины и России]&lt;/ref&gt; և Խարկովում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193638.html Пророссийски настроенные харьковчане ворвались в здание ОГА и начали установку российских флагов] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի մի շարք այլ քաղաքներում։ Խարկովի վարչակազմի շենքի գրոհի հետևանքով 68 մարդ է վիրավորվել։ Ռուսամետ ակտիվիստներին դիմակայում էին «Մետալիստի» ֆուտբոլային ֆանատներն ու «Աջ սեկտոր» խմբավորման անդամները&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/40344-odin-iz-postradavshiz-pri-shturme-hoga-v-tjazhelom-sostojanii Один из пострадавших при штурме в Харькове оказался в тяжелом состоянии] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Օդեսայում հակամայդանական հանրահավաքի ներկայացուցիչները պահանջել են ռուսաց լեզվի օրինականացում և երկրի ֆեդերալացում&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/russkiy_yazik_a_roport_federalizatsiya_i_skloni_odessiti_sformirovali_spisok_trebovaniy_k_vlastyam_951.html Русский язык, аэропорт, федерализация и склоны: одесситы сформировали список требований к властям]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra&quot;&gt;[[Александр Проханов]]. [http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ «Я брал аэропорт»] // [[Завтра (газета)|«Завтра»]], 04.12. 2014 года.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002851598.html#14277051498824&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration#ixzz3VrCuDNP5 Эксперт: украинцы митингуют, не видя перспектив развития их регионов.] // [[РИА Новости]], 07.044.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/08/1253828.html Аваков: В Донецкую, Луганскую и Харьковскую области прибыли спецподразделения МВД из других регионов.] // [[Росбалт]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ելույթների արմատականացմանը և նոր ռուսամետ առաջնորդների հայտնվելուն զուգընթաց Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ ցույցերը, ինչպես նաև Ղրիմի իրադարձությունների ազդեցության տակ աստիճանաբար վերաճեցին զինված դիմակայության&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;, իսկ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

=== Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին ===
{{Main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին առավել ընդգրկուն հասարակական-քաղաքական փոփոխությունները տեղի ունեցան Ղրիմում, որը Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո փաստացի միացվեց Ռուսաստանին։ Ղրիմում շատերի կողմից Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը ընկալվեց որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true|title=Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине|date=2014-05-12|publisher=[[БДИПЧ]]|ref=БДИПЧ2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրք է գրավել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում է Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանության, իսկ ավելի ուշ՝ ՌԴ-ին Ղրիմի միանալու հանրաքվեի նշանակումից հետո մերժել է դրա լեգիտիմությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896933-medjlis-vyistupil-s-obrascheniem-podderjivayuschim-ukrainu-i-osujdayuschim-agressiyu-rf.html Меджлис выступил с обращением, поддерживающим Украину и осуждающим агрессию РФ. УНИАН, 15.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ հատուկ գործողություն է իրականացվել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ։ Փետրվարի 23-ի առավոտյան Պուտինը, սեփական խոսքով, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների առջև խնդիր է դրել «սկսել Ղրիմը Ռուսաստանի կազմ վերադարձնելու աշխատանքը»&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;[http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540|date=2016-10-17}}&lt;/ref&gt; իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատայինները գրավել էին Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |title=СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма |accessdate=2020-05-08 |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ինչից հետո ԱՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող էին արել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|accessdate=2016-06-05|author=Рустам Корсовецкий|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, որը հայտարարել էր Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել էր Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;cgr1314&quot;&gt;{{cite news|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксенова|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|publisher=Пресс-служба Верховного Совета АРК|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пр-2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/20796|title=«Прямая линия с Владимиром Путиным»|date=2014-04-17|publisher=// kremlin.ru|accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LB2202&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2016/02/22/328532_snbo_obnarodoval_stenogrammu.html СНБО обнародовал стенограмму первого заседания после аннексии Крыма (документ)] «LB.ua», 22.02.2016&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին ՌԴ Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]&lt;/ref&gt;, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին շրջափակել են Ուկրաինայի զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը թերակղզու տարածքում, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի նոր կառավարությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160317195204/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2016-03-17|accessdate=2019-01-19|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին Ռուսաստանի համակողմանի աջակցությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե&lt;ref&gt;[http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html Венецианская комиссия признала крымский референдум нелегитимным — Минюст] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506224316/http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html|date=2016-05-06}} // newsru.ua&lt;/ref&gt;՝ Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանի կարգով հռչակվել Է Ղրիմի անկախ Հանրապետությունը, որը մարտի 18-ին Ռուսաստանի հետ պայմանագիր է ստորագրել, որով ինքնահռչակ հանրապետությունը մտնում էր ՌԴ կազմի մեջ։

Ռուսաստանի օրենսդրության համաձայն՝ միացած տարածքում ստեղծվել են Դաշնության նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated42&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;, որոնք Ռուսաստանի կողմից դիտարկվում են որպես նրա տարածքի անբաժանելի մաս&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mid.ru/kommentarii_predstavitelya/-/asset_publisher/MCZ7HQuMdqBY/content/id/2782015|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России  в связи с очередным докладом наблюдательной миссии ООН по правам человека на Украине|publisher=www.mid.ru|accessdate=2017-11-25|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում և Ուկրաինայի օրենսդրության մեջ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Ղրիմի տարածքը դիտարկվում է որպես Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված մաս&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/71/205&amp;Lang=R Положение в области прав человека в Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/Crimea2014_2017_RU.pdf Ситуация с правами человека во временно оккупированной Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UAReport17th_RU.pdf Доклад о ситуации с правами человека в Украине 16 ноября 2016 г. — 15 февраля 2017 г.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-genass&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1079720|title=Генассамблея ООН приняла резолюцию в поддержку территориальной целостности Украины|date=2014-03-27|publisher=// [[ИТАР-ТАСС]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Արտահերթ նախագահական ընտրություններ ===
Մայիսի 25-ին Դոնբասում զինված հակամարտության ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի արտահերթ նախագահական ընտրությունները։ Հաղթանակ է տարել Պետրո Պորոշենկոն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, հարցեր է առաջացնում։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated113&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-30131108|title=Ukraine's revolution: Making sense of a year of chaos|date=2014-11-24|publisher=[[BBC]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում։

== Ուկրաինական ճգնաժամի գլոբալ ասպեկտներ ==
Քաղաքագետների գնահատմամբ՝ ճգնաժամը, որն Ուկրաինան ապրում է 2013 թվականի վերջից, դարձել է «Քաղաքական-իրավական, աշխարհաքաղաքական, աշխարհատնտեսական և նույնիսկ արժեհամակարգային դիմակայության յուրօրինակ էպիկենտրոնը ոչ միայն հետխորհրդային տարածքում, այլև Մեծ Եվրոպայի և նույնիսկ գլոբալ աշխարհում»։ Այս ճգնաժամը բացահայտեց և արդիականացրեց գլոբալ բնույթի խնդիրները, որոնց թվում առաջին հերթին անվանում են «աշխարհակարգի աճող անկայունությունը և միջազգային ինստիտուտների գործունեության նվազող արդյունավետությունը, դրանց նկատմամբ վստահության անկումը..., հակամարտությունների կարգավորման միջազգային իրավաքաղաքական մեխանիզմների գործուն և անկողմնակալությունը, հակամարտող կողմերին երկխոսության պարտադրումը..., ժողովրդավարության ինստիտուտների գործունեության խնդիրների սրընթաց աճը ոչ միայն անցումային քաղաքական համակարգ ունեցող երկրներում, հետխորհրդային և աշխարհի այլ տարածաշրջաններում, բայց նաև ժողովրդավարության խոր ու վաղեմի ավանդույթներ ունեցող երկրներում»&lt;ref name=&quot;кризис3&quot;&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Лапкин В. В., Пантин В. И. Кризис украинской государственности: политико-правовой, ценностный и геоэкономический аспекты //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Արևմուտքի դիրքորոշում ===
Ուկրաինայում 2013 թվականի նոյեմբերի վերջին կառավարության որոշմանը ի պատասխան սկսված զանգվածային բողոքի ցույցերը լիակատար տեղեկատվական և բարոյական աջակցություն են ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից&lt;ref&gt;Вилков А. А. «Мягкая сила» как элемент имиджевых технологий во внутренней и внешней политике // Изв. Сарат. ун-та. Нов. сер. Сер. Социология. Политология. 2014. Т. 14, вып. 2. С. 70.&lt;/ref&gt;։

«''Խորը հիասթափություն»'' է հայտնել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստական գործընթացը կասեցնելու Ազարովի կառավարության որոշումից շատերը՝ եվրաչինովնիկները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606699-es-razocharovan-neojidannyim-resheniem-ukrainskogo-pravitelstva-eshton.html ЕС разочарован неожиданным решением украинского правительства — Эштон] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606660-kvasnevskiy-uveren-chto-rossiya-davleniem-zastavila-ukrainu-otkazatsya-ot-assotsiatsii-s-es.html Квасневский уверен, что Россия давлением заставила Украину отказаться от ассоциации с ЕС] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606616-fyule-otmenil-svoy-zavtrashniy-vizit-v-ukrainu.html Фюле отменил свой завтрашний визит в Украину] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;, ԱՄՆ-ի ղեկավարության&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606760-uryad-ssha-rozcharovaniy-rishennyam-ukrajini-prizupiniti-integratsiyu-z-es.html США розчаровані рішенням України призупинити інтеграцію з ЄС] — УНІАН, 22.11.2013&lt;/ref&gt;, ԵԽԽՎ-ի&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606874-u-pare-zanepokoeni-pripinennyam-ukrajinoyu-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html У ПАРЄ занепокоєні припиненням Україною підготовки до асоціації з ЄС]// [[УНИАН]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;, եվրոպական պետությունների ներկայացուցիչները։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Եվրահանձնաժողովը հայտարարել էր, որ մտադիր չէ նոր բանակցություններ բացել Ուկրաինայի հետ արդեն նախաստորագրված Ասոցացման համաձայնագրի տեքստի փոփոխման շուրջ&lt;ref name=&quot;autogenerated29&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости.] // Vesti.ua, 03.12.2014&lt;/ref&gt;։

==== Եվրամիություն ====
2013-ի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանի ուժային ցրումը Արևմուտքի պետությունների կողմից ուկրաինական ղեկավարության կտրուկ քննադատությունն էր առաջացրել&lt;ref name=&quot;timer.od.ua2&quot; /&gt;։ Դեկտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը նախազգուշացրել էր Ուկրաինայի կառավարությանը զերծ մնալ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումից։ Վիկտոր Յանուկովիչը և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հեռախոսազրույց են ունեցել, որի ընթացքում Յանուկովիչը Բարոզուին խոստացել է հետաքննել Մայդանում ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը։ ԱՄՆ նախագահի մամուլի քարտուղար Ջեյ Քարնին հայտարարել է, որ ԱՄՆ վարչակազմը Կիևում տեղի ունեցած անկարգությունները չի դիտարկում որպես պետական հեղաշրջման փորձ և կոչ է անում Ուկրաինայի իշխանություններին պայմաններ ստեղծել քաղաքացիների ազատ կամարտահայտման համար։ Եվրամիության ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն կոչ է արել Ուկրաինայի ղեկավարությանը և ընդդիմությանը նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ և անհապաղ սկսել կոնսենսուս փնտրել։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը դիմել է Ուկրաինայի կառավարությանը և բողոքի ակցիաների մասնակիցներին՝ կոչ անելով ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից։ Եվրախորհրդարանի նախագահ Մարտին Շուլցը հայտարարել է. ''«Ես կոչ եմ անում ուկրաինական իշխանություններին հավատարիմ մնալ իրենց միջազգային պարտավորություններին և հարգել կամարտահայտության և հավաքների ազատությունը։ Ճգնաժամը պետք է լուծվի բոլոր քաղաքական ուժերի երկխոսության միջոցով»''։ Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարարությունը հրավիրել Է Ուկրաինայի դեսպան Վ. Ստեպանովին՝ Ուկրաինայում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ մտահոգություն հայտնելու համար։ Բացի այդ, Լիտվայի ԱԳՆ-ն նույն նպատակով այսօր կանչել է Ուկրաինայի դեսպան Վյաչեսլավ Ժովտենկոյին&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4|date=2016-03-11}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 09.12.2013&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 4-ին Կիև է ժամանել Գերմանիայի ԱԳ նախարար Գիդո Վեստերվելլեն, որն այցելել է Եվրամայդան և հանդիպել Կլիչկոյի և Յացենյուկի հետ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244318_glava_mid_germanii_prishel_maydan.html Глава МИД Германии пришёл на Майдан]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244494_germaniya_mirnih_demonstrantov.html Германия: мирных демонстрантов нужно защищать] // lb.ua&lt;/ref&gt;։ Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդը կոչ է արել Ուկրաինային հետաքննել Եվրամայդանում ցուցարարներին ծեծելու դեպքերը։ Նա հիշեցրել է, որ խաղաղ հավաքների իրավունքը ամրագրված է մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայում&lt;ref name=&quot;vesti04-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27964-nespokojnye-rada-i-kabmin-hronika-vestej Неспокойные Рада и Кабмин. Последние новости.] // Vesti.ua, 04.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ին Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հեռախոսազրույցում կրկին նշել է իրավիճակի քաղաքական կարգավորման անհրաժեշտությունը ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ երկխոսության, քաղաքացիական ազատությունների հարգանքի և առավելագույն զսպվածության միջոցով&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona Майдан. «Марш миллионов» и снос Ленина.] // Vesti.ua, 08.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 12-ին Եվրախորհրդարանը հատուկ բանաձև է ընդունել «Վիլնյուսի գագաթնաժողովի արդյունքների» և «Արևելյան գործընկերության» ապագայի մասին, մասնավորապես, Ուկրաինայի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/611594-evroparlament-prizyivaet-rassmotret-vozmojnyie-kontrmeryi-v-otnoshenii-rossii.html Европарламент призывает рассмотреть возможные контрмеры в отношении России]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611583-evroparlament-vyistupil-za-podpisanie-soglasheniya-s-ukrainoy-kak-mojno-skoree.html Европарламент выступил за подписание Соглашения с Украиной «как можно скорее»]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276696-evroparlament-prynial-rezoluitsyui-po-ukrayne-pryzvav-otmenyt-vyzovyi-rezhym Европарламент принял резолюцию по Украине, призвав отменить визовый режим]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 24-ին Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Բրյուսելում հայտարարել էր, որ Եվրահանձնաժողովը լեգիտիմ է ճանաչել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովի նշանակումը&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360725 ЕС признал легитимность Турчинова.] // [[Интерфакс]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նոր ղեկավարությունը, որն աջակցում է Արևմուտքի երկրներին, կարգադրել է վերսկսել եվրաինտեգրման գործընթացը։ Մարտի 21-ին Եվրամիության և Արսենի Յացենյուկի ներկայացուցիչները ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական բլոկը&lt;ref name=&quot;21-03&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1064745 Подписан политический блок соглашения об ассоциации Украины с ЕС.] // [[ИТАР-ТАСС]], 21.03.2014&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 27-ին ստորագրվել է համաձայնագրի տնտեսական մասը&lt;ref name=&quot;27-06&quot;&gt;{{cite news|title=Украина и ЕС подписали экономическую часть соглашения об ассоциации|url=http://www.interfax.ru/business/382968|publisher=[[Интерфакс]]|location=М.|date=2014-06-27|accessdate=2014-06-27|language=ru|archiveurl=https://archive.is/20140627094303/http://www.interfax.ru/business/382968|archivedate=2014-06-27|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

==== ԱՄՆ ====
ԱՄՆ-ն իրադարձությունների հենց սկզբից ընդդիմությանն աջակցում էր նրա պահանջների առաջխաղացման հարցում և ճնշում էր գործադրում ուկրաինական իշխանությունների վրա։ Այսպես, օրինակ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը Թբիլիսիում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել է. «Ինչ վերաբերում Է Ուկրաինային, վաղուց ժամանակն է Ուկրաինայի ղեկավարության համար լսել իր ժողովրդի ձայնը և վերսկսել ուղին դեպի Եվրոպական ինտեգրացիա և տնտեսական առողջացում... ուկրաինացի ժողովրդի ձայնը պետք է լսելի լինի։ Նա եվրոպական ապագայի կոչ է անում.դա ազատ և ժողովրդավարական ապագա է, դա հաշվետու դատավարություն է, դա մարդկային արժանապատվություն է և Ուկրաինայի տնտեսական առողջության վերականգնում»։ «Բռնությունը կամ բռնության սպառնալիքն անընդունելի են ժողովրդավարական պետությունում»,- ասել Է Նուլանդը և հայտարարել, որ բռնության համար պատասխանատուները նոյեմբերի 30-ին «պետք է կանգնեն արդարադատության առջև, իսկ ձերբակալվածներին պետք է ազատ արձակել... անցել է վեց օր, իսկ պատասխանատվություն չկա»,- հավելել Է նա&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273839-hosdep-prosyt-ukraynskuui-vlast-reshyt-problemu-evromaidana-myrnym-putem Госдеп просит украинскую власть решить проблему Евромайдана мирным путем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3274251-hossekretar-ssha-dzhon-kerry-pryzval-pravytelstvo-ukrayny-pryslushatsia-k-holosu-naroda Госсекретарь США Джон Керри призвал правительство Украины прислушаться к голосу народа]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275104-otvetstvennye-za-nasylye-na-evromaidane-dolzhny-predstat-pered-sudom-zamestytel-hossekretaria-ssha Ответственные за насилие на Евромайдане должны предстать перед судом — заместитель госсекретаря США]&lt;/ref&gt;։

Մի շարք աշխատանքներում, այդ թվում՝ արևմտյան հետազոտողների, ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը մեղադրում է այն բանում, որ նա ուղղորդել և ուղղորդել է բողոքի շարժումը, այդ թվում՝ իրեն ենթակա ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ) և մասնավոր հիմնադրամների միջոցով։ Նման գործողությունների նպատակը Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման և քաղաքական ազդեցության ռազմավարական զսպումն է, մի կողմից՝ Ռուսաստանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունների վատթարացման, իսկ մյուս կողմից՝ Ռուսաստանի սահմաններին ՆԱՏՕ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի մոտենալու միջոցով։ Ամեն դեպքում, Ուկրաինան «մանրադրամ» է ներկայացնում ԱՄՆ աշխարհաքաղաքական խաղում։ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի՝ Կիևում իշխանափոխության կազմակերպման հիմնական համակարգողներն են Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով պետական քարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը և Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot;&gt;Ломко И. Г. [http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине] // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015&lt;/ref&gt;։ Վիկտորյա Նուլանդը իրադարձությունների ընթացքում երեք անգամ այցելել է Մայդան և ակտիվորեն նպաստել Ուկրաինայի նոր ղեկավարության և նրա քաղաքական կուրսի ձևավորմանը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=53L7CwAAQBAJ&amp;pg=PT312&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIHTAA#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland&amp;f=false The Return of the Cold War: Ukraine, The West and Russia], ed. by J. L. Black, Michael Johns&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=qWRJAwAAQBAJ&amp;pg=PA93&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIJDAB#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland%20Ukraine&amp;f=false Crisis in Ukraine], ed. by {{iw2|Gideon Rose}}, p. 93&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Richard Sakwa, [https://books.google.am/books?id=8LkxBgAAQBAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=Nuland&amp;f=false Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands], pp. 87, 94

[[Саква, Ричард|Саква Р.]] Линия фронта — Украина: кризис на приграничных территориях / пер. с англ. Л. А. Игоревского. — М.: [[Центрполиграф]], 2015. — 416 с.&lt;/ref&gt;։

Հարկ է նշել, որ ԱՄՆ-ի և Եվրամիության միջև ընդդիմության վրա ազդեցության մեջ առանձնահատուկ մրցակցության առկայությունը ։ Այսպես, 2014 թվականի փետրվարի սկզբին միջազգային աղմկահարույց սկանդալը ԶԼՄ-ներում առաջացրել Էր Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթի հեռախոսազրույցի հրապարակումը, որում Նուլանդը, չընտրելով արտահայտություններ, զրուցակցին հայտնել էր, որ հենց նա է մտածում Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման ուղղությամբ ԵՄ ջանքերի և ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների մասին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/356576 В интернет попала запись разговора американских дипломатов об Украине.] // [[Интерфакс]], 07.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blog.dp.ru/post/6815/ Что сказала Виктория Нуланд.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807042822/http://blog.dp.ru/post/6815/ |date=2020-08-07 }} // Деловой журнал, 07.02.2014&lt;/ref&gt;։ Եվրախորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպոյն ի պատասխան հայտարարել է, որ ամերիկացիներին չպետք է խառնվեին Ուկրաինայի իրադրությանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140208/993855872.html#ixzz373pu4N4t Ромпей считает неприемлемыми слова Нуланд о Евросоюзе.] // [[РИА Новости]], 08.02.2014&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրամայդանը ցրելուց մի քանի ժամ անց այդպես է արձագանքել Twitter-ի իր էջում․ ''«առայժմ աշխատում եմ հասկանալու համար, թե ինչ է տեղի ունեցել, բայց, իհարկե, դատապարտում եմ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը»''։ ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորիա Նուլանդը դեկտեմբերի 11-ին այցելել է Մայդանում ցուցարարների ճամբար՝ Ջեֆրի Փայեթի ուղեկցությամբ և կազմակերպել է ցուցարարներին ապրանքների բաժանում։ Նախօրեին Նուլանդը հանդիպել է ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ՝ այդ հանդիպումը գնահատելով արդյունավետ։ Նույն օրը Վիկտորյա Նուլանդը հանդիպել է Յանուկովիչի հետ՝ նրան հայտարարելով, որ ցուցարարներին ցրելու համար իշխանությունների կիրառած մեթոդներն անընդունելի են։ Հանդիպման ավարտին Նուլանդը հայտարարել է, որ Ուկրաինան հնարավորություն ունի վերադառնալ եվրաինտեգրման ուղի և որ ցանկանում է, որ Յանուկովիչն այդ ուղղությամբ շարժվի, ինչպես նաև վերսկսի բանակցությունները ԱՄՀ-ի հետ&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131211/983404951.html#ixzz379xph7vV Замгоссекретаря США Нуланд раздала митингующим на Майдане печенье.] // [[РИА Новости]], 11.12.2014&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության մամուլի քարտուղար Ջեն Պսակին այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ հիշեցրել է, որ ամերիկյան վարչակազմը դիտարկում է մի քանի տարբերակներ վրա ազդեցության իրադարձությունները&lt;ref&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/us-migh-start-sanctions-against-ukraine/1808408.html Госдепартамент США не исключает «возможности санкций» в отношении Украины.] «Русская служба [[Голос Америки|„Голоса Америки]]“», США&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 13-ին Հանրապետական և դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Սենատորներն առաջարկել են քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 8-ին ԱՄՆ Սենատը Ուկրաինայի իրավիճակի վերաբերյալ բանաձև ընդունեց, որում, մասնավորապես, խստորեն դատապարտվում էր Ուկրաինայի իշխանությունների որոշումը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին, 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և 11-ին խաղաղ ցուցարարների դեմ բռնություն կիրառելու մասին և կոչ էր արվում անհապաղ պատժել բռնության կիրառման մեղավորներին։ Մինչդեռ Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հանդիպում է ունեցել ուկրաինական «Ավտոմայդանի» ակտիվիստների հետ և նրանց հավաստիացրել, որ «խաղաղ քաղաքացիների հետապնդողների նկատմամբ կարող են պատժամիջոցներ կիրառվել.այդ մարդիկ կարող են զրկվել քաղաքակիրթ երկրներ այցագրից, կարող են փակվել նրանց հաշիվները»։ ԱՄՆ դեսպանատանը խոստացել են բոլոր հնարավոր աջակցությունը Եվրամայդանի ակտիվիստներին, այդ թվում՝ «իրավական օգնություն»՝ հալածանքներից պաշտպանվելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3283724-rosbalt-na-maidane-veriat-v-sylu-sanktsyi На Майдане верят в силу санкций // Росбалт, 10 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտնի է դարձել այն ժամանակ, ԱՄՆ-ի վարչակազմում արդեն ձեռնամուխ են եղել ուկրաինացի պաշտոնյաների ցուցակների կազմմանը, որոնց նկատմամբ պատժամիջոցներ կկիրառվեն&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/11/7009304/ Захарченко в проекте списка США на введение санкций // Украинская правда, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282571-ukrayntsy-ssha-pryzvaly-obamu-nakazat-kluieva-y-zakharchenko-smy Украинцы США призвали Обаму наказать Клюева и Захарченко — СМИ // Корреспондент.net, 4 января 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 20-ին Կիևում բախումների հերթական սրացումից հետո, որը հրահրվել էր Գերագույն ռադայի կողմից «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունմամբ, Սպիտակ տունը հակամարտության երկու կողմերին կոչ էր արել անհապաղ դադարեցնել բախումները՝ սպառնալով պատժամիջոցներ սահմանել Ուկրաինայի դեմ։ Հակամարտության սրման պատասխանատվությունը ԱՄՆ-ի նախագահի վարչակազմը դրել է ուկրաինական իշխանությունների վրա, որոնք, հայտարարության համաձայն, «ի վիճակի չեն ճանաչել իրենց ժողովրդի օրինական պահանջները»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/20/sanctions/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Администрация Обамы повторно пригрозила Киеву санкциями}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը չեղարկել է ամերիկյան վիզաները Ուկրաինայի քաղաքացիների համար, որոնց ԱՄՆ-ում համարում են մասնակից 2013 թվականի նոյեմբերին և դեկտեմբերին «Եվրամայդանի» ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140122/990634061.html#ixzz37AQRKjk9 Госдеп США аннулировал визы украинцев, причастных к разгону майдана.] // [[РИА Новости]], 22.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html Заява Посольства США про скасування віз] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304103502/http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html|date=2016-03-04}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 30-ին ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ինչպես կարծում են ԱՄՆ-ն, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը պետք է շարունակի բանակցություններն ընդդիմության հետ «խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձևավորելու համար»։ Ջենիֆեր Փսակիի խոսքով՝ նախորդ օրերին ԱՄՆ-ի փոխնախագահ Ջո Բայդենը երեք անգամ հեռախոսազրույց է ունեցել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ․ «Մենք պահանջել ենք, որ Ուկրաինայի իշխանություններն ու ընդդիմությունն ապահովեն, որպեսզի Ուկրաինայի նոր կառավարությունը կարողանա նպաստել քաղաքական միասնությանը, տնտեսության առողջացմանը ԱՄՀ-ի աջակցությամբ և պատասխան տա ժողովրդի ձգտումներին եվրոպական ապագայի համար»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-ssha-rasskazali-kakim-dolzhen-byt-novyy-kabmin-137738_.html США назвали критерии, которым должен соответствовать украинский Кабмин.] // Zn.ua, 30.01.2014&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել Է Ջենիֆեր Փսակին, նախօրյակին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին հեռուստակոնֆերանս է անցկացրել ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ, որի ընթացքում «պետքարտուղարն ընդգծել է անվերապահ աջակցությունը Եվրոպայի հետ ասոցացման հարցում ուկրաինացի ժողովրդի ժողովրդավարական ձգտումներին և ողջունել այդ ընդդիմադիր առաջնորդների հայտարարությունները, որոնք ուղղված են բռնության դեմ, ժողովրդավարության պաշտպանության ուղղությամբ նրանց համարձակ աշխատանքը, խաղաղ կարգավորման նպատակներին հասնելու բնագավառում առաջընթացը», ինչպես նաև մտահոգություն է հայտնել Մարդու իրավունքների խախտման վերաբերյալ հաղորդումների ԱՄՆ-ն Ուկրաինայի կառավարությունից պահանջել է ստեղծել այդ հանցագործությունների հետաքննության իրավաբանական հանձնաժողով և մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ssha-potrebovali-ot-yanukovicha-prodolzhit-peregovory-s-oppoziciey-137813_.html США потребовали от Януковича продолжить переговоры с оппозицией.] // Zn.ua, 31.01.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 14-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում կոչ է արել Ուկրաինայում ձևավորել «բազմակուսակցական տեխնիկական կառավարություն՝ լիազորությունների և պատասխանատվության իսկական տարանջատմամբ, որը կարող է վաստակել ուկրաինացի ժողովրդի վստահությունը և վերականգնել քաղաքական և տնտեսական կայունությունը»։ Փաստաթղթում ողջունել են բողոքի ակցիաների ընթացքում ձերբակալված բոլոր անձանց ազատ արձակման մասին հայտարարությունը՝ որպես «լարվածության թուլացման և Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ, ոչ բռնի լուծման համար տարածություն ստեղծելու կարևոր քայլ»։

Վստահության հետագա ամրապնդման նպատակով Պետդեպարտամենտը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին «դադարեցնել ցուցարարների և քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստների նկատմամբ բոլոր հետաքննությունները, ձերբակալությունները, ձերբակալություններն ու դատական հետապնդումները՝ կապված Եվրամայդանի բողոքների հետ»&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html США призвали все стороны продолжить деэскалацию напряженности и поиск мирного и взаимоприемлемого компромисса в целях выхода из нынешнего кризиса.] // Zn.ua, 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/15/672704.html США потребовали от Украины прекратить задержания активистов.] [[Взгляд.ру]], 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887544-bayden-predupredil-yanukovicha-o-novyih-sanktsiyah.html Байден предупредил Януковича о новых санкциях.]// [[УНИАН]], 21.02.2014&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն 2015 թվականի փետրվարի 1-ին Սի-Էն-Էն հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն «միջնորդ է հանդես եկել Ուկրաինայում իշխանության անցնելու հարցում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=s-irQ81XqxA|title=Обама заявил что является посредником смены власти Украины|date=2015-02-01|work=|publisher=|author=Region 13 UA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/02/150202_obama_russia_cnn_interview|title=Обама: Путин — плохой стратег и наносит вред России.|date=2015-02-02|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2015-02-03|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|title=Интервью президента Обамы ведущему телеканала CNN Фариду Закария|date=2015-02-01|publisher=[[Посольство США в России]]|archiveurl=https://archive.is/20151202144608/http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|archivedate=2015-12-02|accessdate=2015-02-03|quote=|lang=}}&lt;/ref&gt;։

=== Գնահատականներ ===
Ֆրանսիացի հետազոտող Ժան Ժերոնիմոյի գնահատմամբ՝ ուկրաինական ճգնաժամը երկու Պատմական թշնամիների՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ազդեցության համար պայքարի շարունակությունն է, ընդ որում, ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ցանկացած մերձեցում կարող է համարվել ՆԱՏՕ-ին նրա ինտեգրման նախապատրաստական փուլ, ինչն էլ ամերիկյան նոր դիվանագիտության թաքնված նպատակն է&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/14/672538.html Западные эксперты: США хотят создать на Украине антироссийское правительство.] // [[Взгляд.ру]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի նախկին կանցլեր Գերհարդ Շրյոդերը սխալ է անվանել Ուկրաինայում Եվրամիության քաղաքականությունը։ Նրա կարծիքով՝ Եվրամիությունը «ոչ մի պատկերացում չունի, թե որքանով է Ուկրաինան մշակութային պառակտում և որ նրա հետ չի կարելի սովորական ձևով վարվել», և Ասոցացման համաձայնագիր է առաջարկում «կամ մեզ հետ, կամ Ռուսաստանի հետ» սկզբունքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://inosmi.ru/world/20140310/218395562.html|title=Герхард Шрёдер раскритиковал политику ЕС в отношении Украины|date=2014-03-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140309/998819378.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шредер назвал ошибочной политику Евросоюза на Украине|date=2014-03-09|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։ Նման դիրքորոշում է հայտնել Գերմանիայի մեկ այլ նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rg.ru/2014/03/27/shmidt-site.html|title=Гельмут Шмидт поддержал Москву словом|date=2014-03-28|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vz.ru/news/2014/5/16/687128.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шмидт осудил «мегаломанию» Евросоюза|date=2014-05-16|publisher=[[Взгляд.ру|Взгляд]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես գրում է Ֆյոդոր Լուկյանովը, «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականության մեջ» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը, փետրվարի 21-ին ստորագրված քաղաքական սուր դիմակայության հաղթահարման համաձայնագիրը նախատեսում էր անցումային շրջան՝ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանության պահպանումը, թեև կրճատված լիազորություններով, մինչև ընտրությունները, որոնք պետք է անցնեին ընդամենը մի քանի ամիս անց&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/mneniya-column/mir/251455-chem-situatsiya-v-krymu-napominaet-konflikt-s-gruziei-v-2008-godu Фёдор Лукьянов. Чем ситуация в Крыму напоминает конфликт с Грузией в 2008 году.] // [[Forbes]], 28.02.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն փաստացի հրաժարվել է կատարել ստորագրված համաձայնագրի կատարման երաշխավորի դերը։ Դրանով Եվրամիությունը, ինչպես ավելի վաղ և ԱՄՆ-ն, աջակցել և ճանաչել է ընդդիմության ոչ լեգիտիմ իշխանության գալը և ուղղակիորեն նպաստել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգի խախտմանը։

Միջազգային իրավունքի ինստիտուտի նախագահ Ռեյն Մյուլերսոնը կարծում է, որ ընդդիմության և իշխանության միջև փոխզիջումն անհնար է դարձել ընդդիմադիրների վստահության պատճառով, որ արևմտյան երկրները ամեն ինչ կանեն հանուն իրենց հաղթանակի&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Мюллерсон, Рейн|Р. Мюллерсон]]|заглавие=Два мира — два права? Геополитика под прикрытием законности и морали|ссылка=http://www.eriras.ru/files/2014_rus_2_final.pdf#page=87|язык=|издание=Россия в глобальной политике|тип=|год=2014|том=12|номер=2|страницы=86—95|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։

Ամերիկացի տնտեսագետ և քաղաքական մեկնաբան Փոլ Ռոբերթսը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ֆինանսավորել են ԱՄՆ-ն։ Նա նաև նշել է. «դա չի նշանակում, որ ուկրաինացիները իրական օրինական բողոքներ չունեն։ Սակայն միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ամենը ծրագրված է, որպեսզի Ուկրաինան հետագայում անդամակցի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Քանի որ ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է սեփական ռազմակայանները տեղակայել իր տարածքում, ռուսական սահմանի մոտ»&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/567410 «Так дипломатия не работает, это империализм»] // [[Известия]]&lt;/ref&gt;։

Ամերիկյան The National Interest հրատարակությունը, վերլուծելով ուկրաինական ճգնաժամի առաջին տարեդարձը, նշել է, որ վերջին քսանհինգ տարում Ուկրաինան ապացուցել է, որ ի վիճակի չէ կառավարել ինքն իրեն, ինչպես նաև կորցրել է ինքն իրեն որոշելու իրավունքը, թե ում հետ է անդամակցել դաշինքներին&lt;ref&gt;James Carden. [http://nationalinterest.org/feature/why-ukraine-doesnt-get-say-nato-12287 Why Ukraine Doesn’t Get a Say on NATO] // [[:en:The National Interest|The National Interest]], February 20, 2015&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2010-ականների հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2014 իրադարձություններ]]</text>
      <sha1>5u38dtuhzlzwm67v5a9w2dt4oc4q9yp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492591</id>
      <parentid>8492590</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:21:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236376" xml:space="preserve">'''Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014),''' 2013 թվականի նոյեմբերին [[Ուկրաինա]]յի կառավարության որոշմամբ [[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման գործընթացը կասեցնելու հետևանքով առաջացած քաղաքական ճգնաժամ։ Այդ որոշումը հանգեցրել Է [[Կիև]]ի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի զանգվածային ակցիայի, որը սոցիալական ցանցերում և [[ԶԼՄ]]-ներում ստացել է «[[Եվրամայդան]]» անվանումը՝ 2004 թվականի իրադարձությունների նմանությամբ։

2013 թվականի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը ընդդիմության վրանային քաղաքի [[Եվրամայդանի ժամանակագրություն|ուժային ցրումից]] հետո բողոքի ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ընդունել և, ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|Ուկրաինայում իշխանափոխության]]։ Որպես ելակետային պատճառներ, որոնք պայմանավորում են բողոքի ցույցերի թափը, նշում են սոցիալական անարդարության բարձր մակարդակը, Ուկրաինայի բնակչության եկամուտների և կենսամակարդակի հսկայական բևեռացումը&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/blogs/2014/01/22/1223971.html Алла Ярошинская. От Майдана до войны с Россией. //] [[Росбалт]]&lt;span&gt;, 22/01/2014&lt;/span&gt;&lt;/ref&gt;։{{Main|Եվրամայդան}}2014 թվականի փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների ճնշման&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/887554-vinovnyih-v-smertyah-ukraintsev-privlekut-k-mejdunarodnoy-otvetstvennosti-kerri.html Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2413718 Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/belyy-dom-srochno-gotovit-sankcii-protiv-vlastey-ukrainy-10700.html Белый дом срочно готовит санкции против властей Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887528-bayden-vnov-pozvonil-yanukovichu.html Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/worldnews/kanada-vvodit-sankcii-protiv-yanukovicha-i-ego-podchinennyh-10697.html Канада вводит санкции против Януковича и его подчиненных]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887539-mid-niderlandov-sanktsii-protiv-ukrainyi-vstupyat-v-silu-cherez-neskolko-dney.html МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt; և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել [[Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր|ճգնաժամի կարգավորման մասին]], որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի Սահմանադրության անհապաղ վերադարձ, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887869-obnarodovan-tekst-soglasheniya-ob-uregulirovanii-krizisa-v-ukraine.html Обнародован текст Соглашения об урегулировании кризиса в Украине. УНИАН, 21.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչը]] լքել է Կիևը։

Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]] որոշում է ընդունել&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/757-VII|title=Про самоусунення Президента України від виконання конституційних повноважень та призначення позачергових виборів Президента України|publisher=Верховная Рада Украины|accessdate=2014-02-23|datepublished=2014-02-22|lang=uk|description=Постанова № 757-VII}}&lt;/ref&gt;, որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref name=&quot;autogenerated6&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141006092847/http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-otstranila-yanukovicha-i-naznachila-vybory-prezidenta-22022014171100 Рада отстранила Януковича и назначила выборы Президента на 25 мая 2014 г. РБК Украина, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 23-ին [[Ուկրաինայի նախագահ]]ի պարտականությունները հանձնվել են Գերագույն ռադայի նոր նախագահ [[Ալեքսանդր Տուրչինով]]ին&lt;ref name=&quot;autogenerated12&quot;&gt;[http://www.president.gov.ua/news/30130.html Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов’язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141128072823/http://www.president.gov.ua/news/30130.html|date=2014-11-28}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] և [[ԱՄՆ]]-ի կողմից&lt;ref name=&quot;newsru.com&quot;&gt;[http://www.newsru.com/world/24feb2014/euroukra.html ЕС признал новую власть в Киеве вслед за США. Newsru.com, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է ժամանակավոր կառավարություն&lt;ref name=&quot;autogenerated15&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/yatsenuk/ Премьер-министром Украины стал Арсений Яценюк] // [[Лента.ру]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Եթե Ուկրաինայի հյուսիսային, կենտրոնական և արևմտյան շրջաններում երկրի նոր ղեկավարությունը, որը հայտարարել է եվրաինտեգրման ուղղությամբ շարժումը վերսկսելու մասին, վայելում էր բնակչության աջակցությունը և արագ ամրապնդում էր իր դիրքը, ապա հարավ-արևելքում նախկին ընդդիմության իշխանության գալուց հետո առաջին իսկ օրերից սկսել է ընդվզել բողոքի ալիք ծայրահեղ աջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ&lt;ref name=&quot;autogenerated25&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html|date=2014-07-12}}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ կարգախոսների ներքո&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot;&gt;{{cite news|url=http://rian.com.ua/analytics/20140303/340429692.html|title=«Русская весна» на Юго-Востоке Украины|author=Скворцов С.|date=2014-03-03|publisher=// [[РИА Новости]]—Украина|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref name=&quot;autogenerated24&quot;&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // [[Christian Science Monitor]], перевод [[ИноСМИ]]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149}}:&lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; (վարչական շենքերի զավթում, խորհրդային ժամանակների հուշարձանների քանդում&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated23&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине.] // [[Интерфакс]], 25.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-06 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор».] // [[ИТАР-ТАСС]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;)։ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվել են տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրել են [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Դոնեցկի]] և [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն]]ների հռչակմանը։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։ Հակակառավարական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը ապրիլի կեսերին հայտարարել էր ուժային գործողություն սկսելու մասին։

Ղրիմում ռուսամետ ուժերը [[Սևաստոպոլ]]ի և [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության]] իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն են իրականացրել, իսկ նրանք, իրենց հերթին, հրաժարվել են ճանաչել ուկրաինական նոր կառավարության լեգիտիմությունը և դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը աջակցության և օգնության համար։ Հաջորդ մի քանի շաբաթների ընթացքում հռչակվել Է Ղրիմի անկախությունը, անցկացվել է նրա կարգավիճակի վերաբերյալ համաղրիմյան հանրաքվե և իրականացվել Է [[Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը|Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը]]։

Մայիսի 25-ին Դոնբասում [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված հակամարտության]] ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրությունները&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.day.kiev.ua/ru/article/podrobnosti/god-poroshenko-chto-izmenilos|title=Год Порошенко: что изменилось?|date=2015-05-25|publisher=[[День (газета, Украина)]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Հաղթանակ է տարել [[Պետրո Պորոշենկո]]ն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;{{cite web|url=http://rian.com.ua/politics/20140529/351216885.html|title=Порошенко избран президентом Украины: он набрал 54,7 % голосов|date=2014-05-29|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2016-01-30|lang=}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, շարունակել է հարցեր առաջացներ։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/mar/05/ukraine-russia-explainer|title=Ukraine's revolution and Russia's occupation of Crimea: how we got here|date=2014-05-03|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/822312-Inaygyracionnaya-rech-Poroshenko-polnii-tekst Инаугурационная речь Порошенко: полный текст]&lt;/ref&gt; («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref name=&quot;autogenerated12-1&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/russia/377694 «Путин счёл ситуацию на Украине гражданской войной»] [[Интерфакс|«Интерфакс»]], 2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Олейник&quot;&gt;[http://comitet.su/images/zoo/uploads/uploads/gosudarstvennyj-perevorot-uzurpacija-vlasti.pdf Олейник В. Н. Государственный переворот]&lt;/ref&gt;, իսկ 2016 թվականի դեկտեմբերին, համաձայն նախկին գումարումների Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ժողովրդական պատգամավոր Վլադիմիր Օլեյնիկի հայցով Մոսկվայի Դորոգոմիլովյան դատարանի որոշման ճանաչվել է [[պետական հեղաշրջում]]&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/politics/27/12/2016/586239329a794701c14f0601?from=main Суд в Москве признал события Майдана 2014 года госпереворотом]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես 2015 թվականի սկզբին նշել է Ագնեշկա Պիկուլիցկա Վիլչևսկան, քչերը կարող էին կանխատեսել, որ Կիևի կենտրոնում Ուկրաինայի ինտեգրման եվրոպամետ վեկտորի աջակցության խաղաղ ցույցն ի վերջո կհանգեցնի դաժան առճակատման, ընտանիքների, համայնքների և ուկրաինական ազգի բաժանման։ [[ՄԱԿ]]-ի փախստականների հարցերով վարչության տվյալներով՝ հակամարտության սկսվելուց ի վեր ավելի քան 500 հազար մարդ լքել է իր հայրենի վայրերը՝ ապաստան փնտրելով հենց Ուկրաինայի տարածքում և ևս հարյուր հազար մարդ փախել է երկրից, հիմնականում՝ [[Ռուսաստան]]։ 2015 թվականի փետրվարին Դոնբասում զինված հակամարտության ընթացքում ավելի քան 5 հազար մարդ Է զոհվել և ավելի քան 10 հազար մարդ անհայտ կորել&lt;ref name=&quot;Introduction&quot;&gt;{{статья|заглавие=Introduction|автор=Agnieszka Pikulicka-Wilczewska|издание=Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives|ответственный=Edited by Agnieszka Pikulicka-Wilczewska &amp; Richard Sakw|ссылка=http://www.e-ir.info/wp-content/uploads/2015/03/Ukraine-and-Russia-E-IR.pdf|pages=1-7|издательство=E-International Relations Publishing}}&lt;/ref&gt;։

== Նախորդ իրադարձություններ և Ուկրաինայի տնտեսական իրավիճակ ==
{{Հիմնական|Եվրամայդանի ժամանակագրություն|Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր}}

2012 թվականի վերջին 2013 թվականի սկզբին Ռուսաստանն ակտիվորեն առաջարկում էր Ուկրաինայի ԵվրԱզԷՍ-ի [[Մաքսային միություն|Մաքսային միությանը]] միանալուն և նրա լիիրավ անդամ դառնալուն՝ դա պատճառաբանելով տնտեսական շահի և նպատակահարմարության նկատառումներով՝ այն շահերով, որոնք Ուկրաինան կստանա, մասնավորապես, ավելի ցածր գներով ռուսական էներգակիրների մատակարարում։ Ընդ որում, սակայն, բոլորովին հաշվի չի առնվել քաղաքական բաղադրիչը՝ ուկրաինական էլիտաների կոնսենսուսը Եվրամիության հետ ինտեգրվելու և ազատ առևտրի գոտի մտնելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև ուկրաինացի քաղաքական գործիչների (ներառյալ նախագահ [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի) պարտավորությունները Եվրամիության առջև։ Արդյունքում Ուկրաինան մերժել է Ռուսաստանի բոլոր առաջարկները ինտեգրման վերաբերյալ, և գործը հանգել է Ուկրաինայի զուտ խորհրդանշական մասնակցությանը՝ որպես «դիտորդ»&lt;ref&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Пантин В. И., Лапкин В. В. Тенденции политического развития современной Украины: основные риски и альтернативы //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի համար առաջնահերթությունը Եվրամիությանը ինտեգրումն է, իսկ Մաքսային միության հետ նա անհրաժեշտ է համարել «3+1» ձևաչափով համագործակցություն կառուցելը&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|title=Украина заинтересована в поисках механизмов сотрудничества с Таможенным союзом — Глава государства|date=2011-07-11|publisher=Пресс-служба Президента Украины Виктора Януковича|accessdate=2012-08-30|archiveurl=https://archive.is/20121222125314/http://www.president.gov.ua/ru/news/24792.html|archivedate=2012-12-22|deadlink=404|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն Ռուսաստանի վարչապետ [[Դմիտրի Մեդվեդև]]ը հայտարարել է, որ «3+1» համագործակցությունն անթույլատրելի է&lt;ref&gt;{{cite press release|url=http://zn.ua/ECONOMICS/medvedev-obrisoval-perspektivy-ukrainy-v-ts-ili-vse-ili-nichego-118931_.html|title=Медведев обрисовал перспективы Украины в ТС: Или все, или ничего|date={{HumanizeDate|2013-03-17}}|publisher=сайт &quot;zn.ua&quot;|accessdate={{HumanizeDate|2013-03-17}}}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի բոլոր խորհրդարանական կուսակցությունները (բացառությամբ կոմունիստների) դեմ են արտահայտվել ՄՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցությանը՝ աջակցելով եվրաինտեգրման կուրսին։ Չնայած դրան, 2013 թվականի մայիսի 31-ին Ուկրաինան ստորագրել է Մաքսային միության հետ համագործակցության մասին հուշագիր։

2013 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը միաձայն հավանություն է տվել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախագծին&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/25109856.html Правительство Украины одобрило соглашение об ассоциации с ЕС] — Радио Свобода, 18.09.2013&lt;/ref&gt;։ Հոկտեմբերին [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը հայտարարել էր, որ Եվրամիության հետ ասոցացման դեպքում Ուկրաինան չի կարողանա միանալ Մաքսային միությանը։

Ըստ որոշ տվյալների՝ Վիկտոր Յանուկովիչը Եվրամիության առաջնորդներին բողոքել է Մոսկվայի կողմից կոշտ ճնշումներից, Ռուսաստանի հետ ապրանքաշրջանառության աղետալի անկումից և Ուկրաինան սնանկացնելու Ռուսաստանի ղեկավարության սպառնալիքից&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275647-vlast-my-ne-yschem-stolknovenyia-s-rossyei Ъ-Власть: «Мы не ищем столкновения с Россией»]&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի արտաքին տնտեսական վիճակն այդ շրջանում արդեն չափազանց անկայուն էր։ 2013 թվականի նոյեմբերի վերջի դրությամբ երկրի ոսկու և Արժույթի պահուստները նվազել են մինչև 2006 թվականի ցուցանիշ՝ 19 միլիարդ դոլարից պակաս։ Ընդ որում, գազի մատակարարման դիմաց «Գազպրոմի» պարտքը չի մարվել, որը գերազանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Տնտեսական ցուցանիշները վատացել են արտաքին փոխառությունների, այդ թվում՝ ԱՄՀ-ի վարկերի գծով պիկ վճարումների նոր փուլի մոտենալու ֆոնին&lt;ref name=&quot;религ&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275538-nh-evroyntehratsyia-prevraschaetsia-v-novuui-relyhyui-ukrayntsev НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական վերլուծական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Օխրիմենկոյի խոսքով՝ Եվրամիության հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն Ուկրաինայի ղեկավարությանը խոստացել է վերանայել ԱՄՀ-ի վարկի պայմանները (ֆիզիկական անձանց համար գազի գների բարձրացման և բյուջեների աշխատավարձերի սառեցման պահանջների վերացումը), սակայն նոյեմբերի 20-ին Կիևում իմացել են, որ Արևմուտքը չի ընդառաջել Ուկրաինային՝ պայմանները նույնն են մնացել&lt;ref name=&quot;хазов&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275584-The-New-Times-maidan-s-trybuny-y-s-yznanky The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки]&lt;/ref&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին «Կոմերսանտ» թերթը, վկայակոչելով Ուկրաինայի նախագահի վարչակազմին մոտ կանգնած իրազեկ աղբյուրները, հայտնել էր, որ դեռևս նոյեմբերին Ռուսաստանն Ուկրաինային ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դոլար է առաջարկել ուղղակի օգնության, վարկերի և տարբեր արտոնությունների տեսքով։ Բացի այդ, Ուկրաինային խոստացվել էր գազի գնի իջեցում, ինչը նրա բյուջեին ևս մի քանի միլիարդ դոլար պետք է բերեր։ 600 միլիոն եվրոյի ֆոնին, որոնք խոստացվել էին Ուկրաինային ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ռուսական պայմաններն անհամեմատ ավելի գրավիչ էին թվում։ Մոսկվան նաև համաձայնել է ֆինանսավորել մի քանի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծեր և հայտարարել է առաջատար ուկրաինացի ձեռնարկատերերին, այդ թվում՝ Վիկտոր Յանուկովիչի մերձավոր շրջապատին չափազանց շահավետ առաջարկին մասնակցությունը, ինչը նրանց մոտ պետք է անձնական շահագրգռվածություն առաջացներ հենց Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Եվրամիության հետ մերձեցման հարցում։ Հենց այդ «ֆինանսատնտեսական ասպեկտները» էլ ավելի վճռորոշ փաստարկ են դարձել, որը Յանուկովիչին համոզել է հետաձգել Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը։ Սակայն Մաքսային միությանն անհապաղ անդամակցելու մասին, «Կոմերսանտ» թերթի տեղեկություններով, խոսք չի եղել&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3275668-kommersant-maidan-rastamozhyvaet-ukraynu КоммерсантЪ: Майдан растаможивает Украину]&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 21-ին՝ [[Վիլնյուս]]ում «[[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյան գործընկերության]]» գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել է այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։

== Իրավիճակի զարգացման հիմնական փուլեր ==

=== Բողոքի ցույցեր՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման ===
Կիևում և Ուկրաինայի այլ խոշոր քաղաքներում բողոքի ակցիաները սկսվել են Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո։

Դիտորդների կարծիքով՝ ակցիայի մասնակիցները առաջնորդվել են երկու հիմնական շարժառիթներով․

* անկեղծ համոզմունք, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում, նախորդ տարվա ընթացքում այդ կարծիքին աջակցում էին ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարում էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
* հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է Մաքսային միությանը հնարավոր անդամակցությանը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222184917/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52946e29a06d6/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 27.11.2013&lt;/ref&gt;։

Մի շարք շրջաններում Եվրամայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը&lt;ref name=&quot;analitik.org.ua&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընդդիմության («Ազատություն», «Բատկիվշչինա» և «Ուդար») «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման հանրահավաքները ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/ Евромайданы.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222190043/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9ae888b42/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է բողոքի անժամկետ ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը՝ եվրաինտեգրման շարունակությունն ու կառավարության հրաժարականը&lt;ref name=&quot;oppoz&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/ Активность оппозиции.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222185401/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9a67b7483/pagedoc1096_4/|date=2014-02-22}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ Այդ նույն օրը տեղի է ունեցել ցուցարարների և ոստիկանության միջև առաջին բախումը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;։

Նոյեմբերի 26-ին ուսանողները դասադուլ են հայտարարել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/ Партийный и беспартийный Майдан.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004052114/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/529c9b4d1d0b5/pagedoc1096_4/|date=2017-10-04}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.12.2013&lt;/ref&gt;։ «Նարնջագույն հեղափոխության» հայտնի գործիչ Յուրի Լուցենկոն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ», բայց չմոռանալ, որ «քաղաքականությունը, այդ թվում՝ եվրոպական ինտեգրումը, չի կարելի անել առանց քաղաքական գործիչների»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ «ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

Այն բանից հետո, երբ նոյեմբերի 29-ին «Արևելյան գործընկերության» Վիլնյուսյան գագաթնաժողովում Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն այնուամենայնիվ չի ստորագրել ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագիրը, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները նախագահի իմպիչմենտի և Գերագույն ռադայի և նախագահի արտահերթ ընտրությունների պահանջ են առաջադրել&lt;ref name=&quot;oppoz&quot; /&gt;։

=== Նոյեմբերի 30-ի ուժային ակցիան և դրա հետևանքները ===
{{Main|Եվրամայդանի ժամանակագրություն}}Նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը «Բերկուտի» ստորաբաժանումները ցրել են Անկախության մայդանի վրանային քաղաքը&lt;ref name=&quot;kc03-12&quot; /&gt;՝ դաժան ծեծի ենթարկելով այնտեղ գտնվող բողոքի ակցիայի մասնակիցներին։ Ավելի քան երեսուն մարդ է ձերբակալվել։ Բժշկական օգնության համար դիմել է 35 մարդ, նրանցից 7-ը հոսպիտալացվել են։

Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ սրման։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ ավելի էմոցիոնալ ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։ Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրեց Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3273476-es-mozhet-vvesty-adresnye-sanktsyy-protyv-vynovnykh-v-chrezmernom-prymenenyy-syly-v-ukrayne-ystochnyk ЕС может ввести адресные санкции против «виновных в чрезмерном применении силы» в Украине — источник]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;timer.od.ua&quot;&gt;[http://timer.od.ua/news/ssha_velikobritaniya_i_evropa_osudili_razgon_evromaydana_495.html США, Великобритания и Европа осудили разгон «Евромайдана».] // Таймер, 30.11.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273472-sytuatsyia-v-ukrayne-obedynyla-polytykov-v-polshe Ситуация в Украине объединила политиков в Польше]&lt;/ref&gt; և Յանուկովիչին դրեց արդարացողի վիճակի մեջ։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու&lt;ref name=&quot;kc03-12-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3281226-kolesnychenko-v-okruzhenyy-yanukovycha-mohut-byt-kroty Колесниченко: в окружении Януковича могут быть «кроты» // Корреспондент.net, 29 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Ուկրաինայում ընդդիմության կոչով սկսվել է կամավորների ջոկատների ձևավորումը, ավելի ուշ հաղորդվել Էր մինչև 10 հազար մարդ ավտոտրանսպորտով Կիև ուղարկելու մասին&lt;ref name=&quot;autogenerated14&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.km.ru/world/2013/12/01/aktsii-protesta-i-demonstratsii-v-mire/726540-tysyachi-zhitelei-lvova-otpravilis-v-|title=Тысячи жителей Львова отправились в Киев.|accessdate=2013-12-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2357605 Около 10 тыс. жителей Львова отправляются в Киев для участия в «народном вече»] // [[Коммерсантъ]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7003953/ Первые 5 тысяч львовян приехали в Киев] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 1-ին Կիևի կենտրոնում հավաքված բազմահազարանոց ցուցարարները վերականգնել են Անկախության մայդանի նկատմամբ վերահսկողությունը, Մայդանի պարագծով սկսվել է բարիկադների կառուցումը։ Ակցիային մասնակցել են եվրոպացի դիվանագետներ, Եվրախորհրդարանի փոխնախագահ Յացեկ Պրոտասևիչը, Եվրախորհրդարանի նախկին նախագահ Եժի Բուզեկը, լեհական կառավարության նախկին ղեկավար, «Օրենք և արդարություն» կուսակցության առաջնորդ [[Յարոսլավ Կաչինսկի]]ն&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27281-mihajlovskaja-i-majdan-poslednie-novosti-s-fronta Майдан. Последние новости с фронта.] // Vesti.ua, 02.12.2014&lt;/ref&gt;։ «Ժողովրդական վեչա եվրոպական Ուկրաինայի համար» հրապարակում կայացած ընդդիմության գլխավոր պահանջներն են դարձել նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականը և ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։

Դրան հաջորդած զանգվածային անկարգությունների ընթացքում գրավվել են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի շենքը և Արհմիությունների տունը, որոնք հետագայում ցուցարարներն օգտագործել են սեփական կարիքների համար։ Ընդդիմության ստեղծած ''Ազգային դիմադրության շտաբը'', որը տեղակայված էր Արհմիությունների տանը, կիևցի ուսանողներին կոչ է արել համընդհանուր գործադուլ սկսել&lt;ref name=&quot;vesti01-12&quot; /&gt;։

Նույն օրը ծայրահեղ արմատական ակտիվիստների խումբը նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ էր կազմակերպել բանկային փողոցում&lt;ref&gt;[https://www.opendemocracy.net/od-russia/anton-shekhovtsov/provoking-euromaidan Anton Shekhovtsov. Provoking the Euromaidan. 3 December 2013]&lt;/ref&gt;։ Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները փորձել են հայտարարել իրենց անհասության մասին և պատասխանատվությունը դնել «սադրիչների» վրա&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]: [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }} // [[2000 (газета)|«2000»]], 4.12.2013. ([https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837 archive.today] оборван; см. также [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E зеркало])&lt;/ref&gt;։

Կիևում տեղի ունեցած իրադարձությունները տարածաշրջանային իշխանությունների ոչ միանշանակ վերաբերմունքն են առաջացրել։ Եթե Ուկրաինայի արևմուտքում [[Լվով]]ի, [[Տերնոպոլ]]ի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Անդրկարպատյան մարզի մարզային խորհրդականները լիովին պաշտպանեցին ընդդիմության գործողությունները, հայտարարեցին համազգային գործադուլին միանալու մասին&lt;ref&gt;[http://www.mukachevo.net/ua/News/view/84213-Закарпатська-облрада-вимагає-негайної-відставки-уряду-Азарова-та-міністра-МВС Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД] — Мукачево.net, 3 грудня 2013&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;корр02-12-13&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273652-vostok-sobyraet-vneocherednye-sessyy-zapad-bastuet Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба BBC]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;страйк1&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273722-yvano-frankovsk-y-ternopol-nachaly-obschehorodskuui-zabastovku-vo-lvove-obiavlen-obscheoblastnoi-straik Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк]&lt;/ref&gt;, իսկ հետագայում աջակցեցին Եվրամայդանի հազարավոր կողմնակիցների ուղարկմանը Կիև, ապա հարավ-արևելքում, պաշտպանելով եվրաինտեգրման ձգտումը, իշխանությունները դատապարտեցին ընդդիմության գործողությունների բռնի մեթոդները և նախագահից ու կառավարությունից պահանջեցին միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու համար&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/odesskiy_gorsovet_s_tret_ey_popitki_prizval_yanukovicha_navesti_poryadok_v_strane_913.html Одесский горсовет призвал Януковича навести порядок в стране]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/934283-donetskiy_gorsovet_osudil_silovoy_razgon_evromaydana_v_kieve.htm Донецкий горсовет осудил разгон Евромайдана и акции оппозиции] — ЛІГА.Новости, 02.12.2013&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/11/22/7002781/ Крымский парламент решил, что надо поддержать Азарова и Россию] — Европейская правда, 22 ноября 2013&lt;/ref&gt;։

Եթե մինչև վրանային ավանը ցրելը ցուցարարների հիմնական պահանջը Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումն էր, ապա դեկտեմբերի 1-ից սկսած շեշտը դրվել է կառավարության և նախագահի հրաժարականի պահանջների վրա։

Դեկտեմբերի 3-ին ընդդիմությունը Գերագույն ռադայի միջոցով փորձել է կառավարության հրաժարականի մասին որոշում կայացնել&lt;ref name=&quot;vesti03-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости. Vesti.ua, 03.12.2014]&lt;/ref&gt;։ Արդյունքում, սակայն, Գերագույն ռադան մերժել է ընդդիմության առաջարկած օրինագիծը&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/politika/27707-rada-provalila-otstavku-kabmina Рада провалила отставку Кабмина]&lt;/ref&gt;։

Հետագայում, բացի եվրոպամետ և հակակառավարական կարգախոսներից, ընդդիմության առաջնորդները մոբիլիզացիայի նոր առիթ ունեցան՝ հակազդեցություն ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության ենթադրվող մտադրությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated30&quot; /&gt;։

Մինչդեռ Արևմուտքի երկրները ճնշում էին գործադրում նախագահ Յանուկովիչի վրա՝ ի պաշտպանություն ցուցարարների պահանջների&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/news/611037-eshton-obsudila-s-yanukovichem-vse-neobhodimyie-voprosyi-kosyanchich.html|title=Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич: Новости УНИАН}}&lt;/ref&gt;։ Կիև են այցելել, մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ [[Քեթրին Էշթոն]]ը և ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը, որոնք բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, ինչպես նաև եղել են Մայդանում և հանդիպել ընդդիմության առաջնորդների հետ։

Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը ոստիկանությունը կրկին փորձել է Մայդանը ազատել բարիկադներից, սակայն, բախվելով դիմադրության, ստիպված է եղել նահանջել։ Արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները կրկին խստորեն դատապարտել են Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների փորձը։

Դեկտեմբերի 13-ին Կիևում կայացել է «Միավորենք Ուկրաինան»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277050-yanukovych-vozmuschen-deistvyiamy-provokatorov-y-pravookhranytelei-na-maidane Янукович возмущен действиями провокаторов и правоохранителей на Майдане]&lt;/ref&gt; համազգային կլոր սեղանի նիստը, որտեղ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցուցարարների դեմ ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277103-yanukovych-obiavyl-o-vvedenyy-moratoryia-na-sylovye-deistvyia Янукович объявил о введении моратория на силовые действия]&lt;/ref&gt;։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է քվեարկել բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277112-yanukovych-predlozhyl-rade-proholosovat-za-amnystyui-zaderzhannykh-vo-vremia-evromaidana Янукович предложил Раде проголосовать за амнистию задержанных во время Евромайдана]&lt;/ref&gt;։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների միջոցով իշխանության վրա ճնշումը նվազեցնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից մի քանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների պաշտոնանկության փորձը ապարդյուն է եղել։

Դեկտեմբերի 14-ից Կիևի կենտրոնում, Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում ուկրաինական ղեկավարության աջակցության համար իր անժամկետ ակցիան է («Հակամայդան») սկսել Տարածաշրջանների կուսակցությունը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277083-partyia-rehyonov-podala-zaiavku-na-provedenye-bessrochnoho-mytynha-na-200-tysiach-chelovek-v-tsentre-kyeva Партия регионов подала заявку на проведение бессрочного митинга на 200 тысяч человек в центре Киева]&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 14-15-ը ուկրաինական իշխանությունների կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և Հակամայդան։ Հերթական «ժողովրդական վեչեն», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների առաջնահերթությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3277688-ukrayna-ne-prodaetsia Ъ: Украина не продается]&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 19-ին Գերագույն ռադան ընդունել է «խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ կապված բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումը և պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 Поименное голосование о проекте Закона] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140223002305/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_golos?g_id=3509 |date=2014-02-23 }} {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=3787&amp;skl=8 Проект Закона] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;՝ որոշելով 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը բողոքի ակցիաներին մասնակցած անձանց ազատել պատասխանատվությունից։ Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/249099-yanukovich-podpisal-zakon-ob-amnistii-uchastnikov-evromaidana Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана» | Forbes.ru]&lt;/ref&gt;։

=== «Մայդան» ժողովրդական միավորում ===
Դեկտեմբերի 22-ին հերթական «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ հայտարարվել է «Մայդան» ժողովրդական միավորում հասարակական կազմակերպության ստեղծման մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613739-na-maydane-obyyavili-o-sozdanii-narodnogo-obyedineniya-maydan.html На Майдане объявили о создании Народного объединения «Майдан»: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ «Մայդան» միավորման խորհրդի համանախագահներ են դարձել Օլեգ Տյագնիբոկը, Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը, [[Վիտալի Կլիչկո]]ն, Յուրի Լուցենկոն, [[Ռուսլանա|Ռուսլան Լիժիչկոն]], [[Յուլիա Տիմոշենկո]]ն և Արսենի Յացենյուկը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/613745-maydanu-obyyavili-sostav-soveta-novogo-obschestvennogo-obyedineniya.html Майдану объявили состав Совета нового общественного объединения: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3279454-uchastnyky-narodnoho-veche-prynialy-rezoluitsyui-y-vybraly-sopredsedatelei-hrazhdanskoho-obedynenyia-maidan Участники Народного вече приняли резолюцию и выбрали сопредседателей гражданского объединения Майдан]&lt;/ref&gt;։

Ըստ «ուկրաինական Մերիդիան» հասարակական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Լևուսի, բողոքի մեկ ամսվա ընթացքում խորհրդարանական ընդդիմությունը փաստացի չկարողացավ նշանակալի արդյունքների հասնել, «նույնիսկ այն դեպքում, երբ ընդդիմությունը նոյեմբերի վերջին ժողովրդին հրապարակ դուրս բերեց։ Նրան պարզապես հնարավորություն է ընձեռվել «''հեծնել»'' ժողովրդական բողոքը... արդեն հիմա կարելի է զգալի հավանականությամբ ասել, որ նախագահի հեռացումը ընդդիմության համար անհաղթահարելի խնդիր է»։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ «Մայդան» ժողովրդական միավորման ստեղծումը «Եվրամայդանի ֆենոմենի իրավաբանական ձևակերպման» փորձ էր։ Քաղաքագետն այդ նախաձեռնությունը բացատրել Է Կիևի կենտրոնում բողոքի տրամադրությունների նվազմամբ և 2015 թվականի նախագահական ընտրարշավի սկզբին բողոքական ընտրազանգվածը վերահսկելու ընդդիմության ցանկությամբ՝ Եվրամայդանը «''սառեցնելով»'' որպես «հեռանկարային մոբիլիզացիոն ռեսուրս», որը հնարավոր կլինի ծավալել ամբողջ Ուկրաինայում»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3280849-VOA-evromaidan-chto-dalshe VOA: Евромайдан. Что дальше? // Голос Америки, 27 декабря 2013]&lt;/ref&gt;։

=== Խորհրդարանական ընդդիմությունն ու արմատականները ===
Ինչպես նշել են 2014 թվականի հունվարի կեսին Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի վերլուծաբանները, բողոքների առաջին իսկ օրերից նրանց մասնակիցների շրջանում հայտնվել է հիմնական զանգվածի բաժանում, որը ենթադրում էր, որ «նոր» Մայդանը պետք է կրկնօրինակի 2004 թվականի խաղաղ Մայդանը, և այսպես կոչված «Աջ սեկտորը» (ֆուտբոլային ուլտրաս, «Տրիզուբ», «[[ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ]]», «Պատրիոտ Ուկրաինի» (Սոցիալ-ազգային ասամբլեա&lt;ref&gt;[http://snaua.info/ Социал-национальная ассамблея]&lt;/ref&gt;), որը Մայդանը դիտարկում էր որպես հարմար առիթ «ազգային հեղափոխություն» սկսելու համար։ Չնայած ընդդիմության առաջնորդները փորձում էին տարանջատվել արմատականներից և սկզբում նրանց սադրիչներ էին անվանում&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков] // [[Украинская правда]], 01.12.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kornil&quot;&gt;{{cite web|url=http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|title=Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!|date=2013-12-04|publisher=[[2000 (газета)|Еженедельник 2000]]|archiveurl=https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|archivedate=2013-12-13|author=[[Корнилов, Владимир Владимирович|Владимир Корнилов]]|deadlink=yes}} ( оборван; см. также зеркала: [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E], [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }})&lt;/ref&gt;, նրանց ծառայություններից հրաժարվել նրանք չէին կարող։ «Աջ սեկտորը» «Ինքնապաշտպանության Մայդանի» հետ միասին կատարում էր անվտանգության (ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին կարգի պահպանության) գործառույթներ, ակտիվորեն մասնակցում էր Մայդանի սահմաններից դուրս ակցիաների կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;razdel&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ Майдан. Линии раскола.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ |date=2014-10-06 }} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 13.01.2014&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդները համեմատաբար երկար էին մնում ստվերում, հեռու հրապարակային քաղաքականությունից. մասնագետների կարծիքով՝ դա բացատրվում է նրանով, որ ի սկզբանե «Աջ սեկտորը» բավականին արհեստականորեն միավորում էր քիչ համատեղելի ուժերի, որոնց միջև պարբերաբար հակամարտություններ էին ծագել։ Մայդանում նրանց միավորել է հայացքների արմատականությունը, իսկ նոր տարվանից հետո՝ նաև ֆինանսավորման ընդհանուր աղբյուրը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ «Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ |date=2015-09-28 }} //[[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 03.02.2014&lt;/ref&gt; (այդ կապակցությամբ հիշատակվել է Պետրո Պորոշենկոն, որն այն ժամանակ ուկրաինական օլիգարխներից մեկն էր&lt;ref name=&quot;pavlenko&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.iarex.ru/articles/45551.html|title=«Правый сектор» Украины: варвары и Рим|date=2014-02-14|work=|publisher=Информационное агентство IAREX|accessdate=2014-02-26|author=[[Павленко, Владимир Борисович|Павленко В. Б.]]}}&lt;/ref&gt;)։

Թեև «Աջ սեկտորը» ոչ մի տեղ չի հայտնվել, շատ լիբերալներ և լրատվամիջոցներ նախընտրում էին չնկատել նրա գոյությունը&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья|автор=Ищенко В.|заглавие=Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка=https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык=en|издание=[[The Guardian]]|тип=газета|год=2014-01-22|том=|номер=|страницы=|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորը» քննադատության է ենթարկվել ինչպես Ուկրաինայի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս. խորհրդարանական ընդդիմության բոլոր առաջնորդները (Վ. Կլիչկոն, Օ. Տյագնիբոկը, Ա. Յացենյուկը) դեռևս բողոքի ակցիաների սկզբում (դեկտեմբերի 1) դատապարտել են «Աջ սեկտորի» ակտիվիստների հարձակումները ոստիկանության վրա և դրանք որակել որպես սադրիչներ, առավել ևս, որ նրանք արմատականների շրջանում ոչ մի հեղինակություն չեն վայելել։ Երբ հունվարի 19-ին հերթական «ժողովրդական վեչեից» հետո մի քանի հարյուր արմատական տրամադրված ակտիվիստներ, որոնք զինված էին մահակներով, քարերով և բռնկիչ խառնուրդով շշերով, գրոհել են կառավարական թաղամասի պահպանության վրա&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot; /&gt;, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդներից Վիտալի Կլիչկոն փորձել է կանխել Եվրամայդանի արմատականների բախումը ոստիկանության հետ, սակայն չի հաջողվել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/jan/23/ukrainian-far-right-groups-violence-kiev-pravy-sektor|title=Ukrainian far-right group claims to be co-ordinating violence in Kiev|date=2014-01-23|work=Shaun Walker|publisher=[[Guardian]]|accessdate=2014-01-24|author=|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.radiosvoboda.org/content/article/25238961.html|title=США звинуватили владу України, екстремістів і «тітушок» у напруженості і попередили про нові санкції|date=2014-01-22|work=|publisher=[[Радио Свобода]]|accessdate=2014-02-01|author=|lang=uk}}&lt;/ref&gt;։

Միայն 2014 թվականի հունվարի վերջին «Աջ սեկտորի» առաջնորդները սկսեցին իշխանություններին առաջադրել իրենց սեփական պահանջները՝ իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, և հայտարարեցին իշխանության և ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ «Աջ սեկտորի» հայտարարված նպատակները եղել են իշխանության ամբողջական «թարմացումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։ Փետրվարի 14-ին «Աջ սեկտորը» հայտարարել էր իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» պահանջել էր, հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել կոնսուլտացիաներ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации.] // [[УНИАН]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ և, նրա խոսքով, հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը։ Փետրվարի 21-ին խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից Մայդանում նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին ստորագրված համաձայնագրի պայմանների հրապարակային հայտարարման ժամանակ հենց «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչներն են հայտարարել, որ իրենց ձեռնտու չէ փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական Լինելը, և պահանջել են անհապաղ պաշտոնաթող լինել նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք սպառնացել են նախագահի վարչակազմի և Գերագույն ռադայի շենքերի գրոհով։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն&lt;ref name=&quot;autogenerated11-1&quot;&gt;{{cite web|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=«Правый сектор» недоволен соглашением с Януковичем|publisher=РБК-Украина|accessdate=2014-03-05|datepublished=2014-02-21}}&lt;/ref&gt;։ «Աջ սեկտորն» այդպես էլ չի կատարել համաձայնագրի հիմնական կետերից մեկը՝ զենքի հանձնման մասին։

==== «Աջ սեկտորը» Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո ====
2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել «Աջ սեկտորը» վերածել քաղաքական կուսակցության «Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա» կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայում, որը վերանվանվել է «Աջ սեկտոր» կուսակցության։ Կուսակցության ղեկավար է ընտրվել Դմիտրի Յարոշը, որին կուսակցությունը որոշել է թեկնածու առաջադրել Ուկրաինայի նախագահի արտահերթ ընտրություններում, որը տեղի է ունեցել 2014 թվականի մայիսի 25-ին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3323176-pravyi-sektor-obiavyl-sebia-polytycheskoi-partyei-y-vydvynul-yarosha-kandydatom-v-prezydenty Правый сектор объявил себя политической партией и выдвинул Яроша кандидатом в президенты] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1067493 Радикальная группировка «Правый сектор» преобразована в политическую партию. ИТАР-ТАСС, 22.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը, սակայն, նախագահական ընտրություններին ինքնաառաջադրված է գնացել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1090290 ЦИК Украины зарегистрировал лидера «Правого сектора» Яроша кандидатом в президенты.] // [[ИТАР-ТАСС]], 01.04.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3341506-yarosh-ydet-v-prezydenty-kak-samovydvyzhenets Ярош идет в президенты как самовыдвиженец] // [[Корреспондент.нет]]&lt;/ref&gt; և ստացել է ձայների 0,70 %-ը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/elections/ Выборы-2014. Результаты голосования] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140901070238/http://www.unian.net/elections|date=2014-09-01}}&lt;/ref&gt;։

Հայտնի է, որ Յարոշան բազմամյա բարեկամական հարաբերությունները կապում է Վալենտին Նալիվայչենկոյի հետ (ՈՒԱԾ-ի ղեկավար 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը և 2014-2015 թվականներին)&lt;ref&gt;[http://kp.ua/daily/010413/446217/ Дмитрий Ярош почти год был помощником Валентина Наливайченко] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407084140/http://kp.ua/daily/010413/446217/ |date=2014-04-07 }} // [[Комсомольская правда]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/ukraine/entry1008206580.html Лидер «Правого сектора» Ярош рассказал о близкой дружбе с главой СБУ Наливайченко]&lt;/ref&gt;։ Միևնույն ժամանակ «Աջ սեկտորի» հարաբերությունները Արսեն Ավակովի՝ ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի հետ, փչացել են Արևմտյան Ուկրաինայում «Աջ սեկտորի» համակարգող Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի «''քույրերից»'' մեկի՝ Յարոշ Ալեքսանդր Մուզիչկոյի սպանության կապակցությամբ&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-pravom-sektore-obvinili-avakova-v-ubiystve-sashi-belogo-356767.html В «Правом секторе» обвинили Авакова в убийстве Саши Белого.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://dt.ua/UKRAINE/praviy-sektor-poobicyav-pomstitisya-avakovu-za-vbivstvo-sashka-bilogo-140358_.html «Правий сектор» пообіцяв помститися Авакову за вбивство Сашка Білого] // dt.ua&lt;/ref&gt;։ Ռովենի մարզի «Աջ սեկտորի» համակարգող Ռոման Կովալը հայտնել է, որ սպանությունից երկու շաբաթ առաջ Մուզիչկոն հանդիպել է Ուկրաինայի կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ Տատյանա Չերնովոլի հետ, որը ժամանել էր Տուրչինովի հանձնարարությամբ։ Նա խորհուրդ է տվել նրան մի քանի ամսով անհետանալ երկրից և առաջարկել 20 հազար դոլար։ Կովալի կարծիքով՝ նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը և ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը «Աջ սեկտորի» ուժերն օգտագործել են իշխանության գալու համար, որից հետո փորձել են ազատվել դրանից՝ Եվրոպայի առջև պահպանելով ժողովրդավարության տեսանելիությունը&lt;ref&gt;[http://radiovesti.ru/article/show/article_id/131909 Музычко убили за отказ залечь на дно?] // [[Вести ФМ]]&lt;/ref&gt;։

Նախագահական ընտրություններից հետո Յարոշը որոշ ժամանակով անհետացել է ԶԼՄ-ների տեսադաշտից, իսկ «Աջ սեկտորը» պաշտոնապես հայտարարել է, որ լիովին կաջակցի «Ուկրաինայի Միավորման և պահպանման, Ուկրաինայի արևելքում կարգուկանոնի հաստատման ուղղությամբ նորընտիր նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի բոլոր գործողություններին»&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/exclusive/1350920-d-korchinskiy-dlya-yarosha-treba-stvoriti-ministerstvo-pidpillya-ta-zalyakuvannya-moskvi Д.Корчинский: для Д.Яроша надо создать «Министерство подполья и запугивания Москвы».] // [[УНН]], 04.06.2014&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի գարնանը և ամռանը Եվրամայդանի նախկին արմատական ակտիվիստներից շատերը մտան Ուկրաինայի նոր ղեկավարության ձևավորած Ազգային գվարդիայի և կամավորական գումարտակների մեջ, որոնք ուղևորվում Էին երկրի արևելք՝ մասնակցելու ինքնահռչակ Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների կողմնակիցների դեմ ուժային գործողությանը։ Յարոշը, Մասնավորապես, հուլիսի 16-ին հայտարարել է «Աջ սեկտորի» ուժային բլոկի բազայի վրա «Ուկրաինական կամավորական կորպուսի» «Աջ սեկտորի»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://gazeta.ua/articles/life/_arosh-ogolosiv-pro-stvorennya-dobrovolchogo-ukrayinskogo-korpusu/569972|title=Ярош оголосив про створення Добровольчого Українського Корпусу|date=2014-07-16|work=Gazeta.ua}}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; ստեղծման մասին և ինքը մասնակցել է մարտական գործողություններին։

2014 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում Յարոշը հաղթել է միամանդատ շրջանում և դարձել Գերագույն ռադայի պատգամավոր։

=== 2014 թվականի հունվարի սկիզբ ===
Ինչպես նշում է Ն. Ս. Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր&lt;ref name=&quot;розов&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/mehanizmy-konfliktnoy-dinamiki-i-revolyutsiya-v-ukraine Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014]&lt;/ref&gt;։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից&lt;ref name=&quot;розов&quot; /&gt;։

Իրավիճակը կրկին, ինչպես նոյեմբերի 30-ին և դեկտեմբերի 11-ին, կտրուկ փոխեցին իշխանության գործողությունները։

=== Հունվարի 16-ի օրենքներ ===
Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան (Ռեգիոնների կուսակցության և ԿՊԿ-ի խմբակցությունները) ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել է 11 օրենք և մեկ որոշում&lt;ref name=&quot;bbc-ruchni-zakony&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2014/01/140116_parliament_thursday_sx.shtml «Ручные» законы: путч или залог благополучия?] // ''ВВС Україна'', 16.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Unian8&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/877486-rada-otmenila-bolshinstvo-diktatorskih-zakonov-16-yanvarya.html Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/politics/873116-batkivschina-nazivae-podiji-u-vr-derjavnim-perevorotom.html «Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом / УНІАН, 16.01.2014 17:53]&lt;/ref&gt;, որոնց նախաձեռնողը, ինչպես հայտնի է դարձել ավելի ուշ, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն էր&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/304783.html Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура]&lt;/ref&gt;։ Հունվարի 17-ին նախագահի ստորագրած օրենքներն ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից&lt;ref name=&quot;Pr&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/21/7010292/ «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии]&lt;/ref&gt;։

Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը չունեին պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն&lt;ref name=&quot;BBCDikt&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140116_ru_s_rada_law_rights.shtml Что запретили и ограничили украинцам новым законом?] — BBC, 16 января 2014&lt;/ref&gt;, հետագայում, ելնելով այդ օրենքներով սահմանվող սահմանափակումներից, մի շարք ԶԼՄ-ներում դրանք անվանել են «բռնապետական»&lt;ref&gt;[http://glavcom.ua/news/179348.html «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии] — «Главком»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_v-velikobritanii-schitayut-chto-diktatorskie-zakony-otvodyat-ukrainu-ot-evropy/536926 В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы] — Газета.ua, 18.01.2014&lt;/ref&gt;։

Կիևի կենտրոնում ուժային դիմակայության, մայրաքաղաքում և մարզային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանության մարմինների գրավման, իշխանության զուգահեռ մարմինների ստեղծման, ուժային ոչ ֆորմալ կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան հայտնվել է արտակարգ դրություն սահմանելու, տարածքային ամբողջականության և տնտեսական կոլապսի կորստի եզրին։ Քաղաքագետների գնահատականներով՝ Եվրամայդանի արմատականացումը երկրի ղեկավարության անդառնալի կամայականության և թողտվության դեպքում, որը մտահոգված է հիմնականում իր արտասահմանյան ակտիվների ճակատագրով և անտեսում է պետականության փլուզման հեռանկարը, որը թույլ է տալիս անպատիժ հրապարակային ոչնչացում և վարկաբեկում ուժային կառույցների ներկայացուցիչներին, սրընթաց կերպով ուկրաինական քաղաքական գործընթացը ծավալել է ոչ իրավաչափ և հակասահմանադրական դաշտում։

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների միջև բանակցությունները, որոնք շարունակվել են մի քանի օր, իշխանությունների կողմից զիջումների են հանգեցրել. Գերագույն Ռադայի արտահերթ նիստ է գումարվել, որը կողմ է քվեարկել հունվարի 16-ի մի շարք օրենքների վերացմանը և ընդունել է 2013 թվականի նոյեմբերի և 2014 թվականի իրադարձությունների մասնակիցների համար համաներման մասին օրենքը։ Հունվարի 28-ին նախագահն ընդունել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի և նախարարների կաբինետի հրաժարականը&lt;ref name=&quot;autogenerated26&quot;&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140131/992332890.html|title=Рогозин советует госсекретарю США позвать на встречу с Кличко Сердючку|accessdate=2014-01-31|author=[[РИА Новости]]}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած դրան՝ բողոքի ակցիաները շարունակվել են։ Ընդդիմությունը պահանջել է Ուկրաինայի վերադարձը խորհրդարանական-նախագահական կառավարման համակարգին և 2004 թվականի Սահմանադրությանը։ Փետրվարի 12-ին Նախագահ Յանուկովիչը համաձայնել է գնալ կոալիցիոն կառավարության ձևավորմանը։ Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում ազատ են արձակվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները։ Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարներն ապաշրջափակել են մարզային վարչակազմերի շենքերը&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/protestuyuschie-otkryli-proezd-po-grushevskogo-osvobodili-chetyre-oga-i-gotovy-pokinut-kievskuyu-meriyu-138862_.html Протестующие открыли проезд по Грушевского, освободили четыре ОГА и готовы покинуть киевскую мэрию.] Zn.ua, 16.02.2014&lt;/ref&gt;, Կիևում ցուցարարները մասնակիորեն ազատագրել են Գրուշևսկի փողոցը և քաղաքային վարչակազմի շենքը։ Միևնույն ժամանակ, փետրվարի 16-17-ը «Մայդանը» և «Աջ սեկտորը» հայտարարեցին Գերագույն ռադայի վրա «խաղաղ հարձակման» նախապատրաստման մասին։ Յացենյուկը և Կլիչկոն հանգստյան օրերին մեկնել են Գերմանիա, որտեղ խորհրդակցություններ են անցկացրել կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ։ Այնտեղ էր նաև Պետրո Պորոշենկոն։

=== Հակամարտության սրում և քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման համաձայնագրի ստորագրում ===
Փետրվարի 18-ին իրավիճակի կտրուկ սրում է տեղի ունեցել, որը հաջորդած օրերի ընթացքում զանգվածային արյունահեղություն է սկսվել Կիևի կենտրոնում։ Եվրամայդանի արմատականների և նրանց դիմակայած իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ներքին զորքերի զինծառայողների և Եվրամայդանի հակառակորդների կազմակերպված խմբերի միջև բախումները վերսկսվել են Գերագույն ռադայի նիստի օրը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2015/02/21/7059284/ Елена Зварич. Титушки. Год спустя] // Украинская правда, 21.02.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html Арсен Аваков. «Титушки» в Мариинском парке 18.02.2014. Промежуточные итоги расследования] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160829122607/http://blogs.lb.ua/arsen_avakov/294120_titushki_mariinskom_parke.html |date=2016-08-29 }} // Lb.ua, 02.02.2015&lt;/ref&gt;, որտեղ ընդդիմությունը ծրագրում էր քննարկել կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին անհապաղ վերադառնալու և 2004 թվականի Սահմանադրության վերականգնման հարցը, իսկ ընդդիմության առաջնորդների կոչով այդ պահանջների պաշտպանությամբ կազմակերպվել էր այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար զինված ակտիվիստներ։ Կիևում արյունահեղության պատճառով ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը Ուկրաինայի արևմուտքում։ Այստեղ կրկին սկսվել են պետական իշխանության մարմինների և պետական հիմնարկների բռնությունները։

Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887265-deputatyi-i-chinovniki-massovo-pokidayut-ryadyi-partii-regionov.html Депутаты и чиновники массово покидают ряды ПР] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887102-glava-kgga-makeenko-vyishel-iz-partii-regionov.html Макеенко вышел из ПР: Новости УНИАН]&lt;/ref&gt;։ Միայն փետրվարի 19-ից մինչև 22-ն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ Սերգեյ Տիգիպկոյի, Գերագույն ռադայի ՀԾ խմբակցությունը լքել են 186 ժողովրդական պատգամավորներից 77-ը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/iz-partii-regionov-uzhe-vyshli-80-deputatov-11160.html Из Партии регионов уже вышли 80 депутатов]&lt;/ref&gt;։ Հետագա օրերին գործընթացը շարունակվել է։

Փետրվարի 19-ի երեկոյան շարունակվող բռնության և կողմերի միջև փոխզիջման նշանների բացակայության ֆոնին Կիև են մեկնել Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարները՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

Նախագահ Յանուկովիչը փետրվարի 20-ը սգո օր է հայտարարել նախօրեին զոհվածների հիշատակին։ Սակայն այդ օրը դիմակայությունը սրվել է, ինստիտուտի փողոցում չպարզված դիպուկահարների գործողությունների հետևանքով զոհվել են Եվրամայդանի շուրջ հարյուր մասնակիցներ և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/02/23/256750_obnarodovano_polnoe_video_boyni.html Обнародовано полное видео бойни на Институтской] // lb.ua (23.02.2014, 05:41).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html Інформація про постраждалих у сутичках в центрі Києва станом на 24.00 год. 22 лютого 2014 року] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140227002136/http://www.moz.gov.ua/ua/portal/pre_20140223_a.html |date=2014-02-27 }} // Міністерство охорони здоров’я. Прес-реліз (23.02.2014).{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3308964-kolychestvo-pohybshykh-pravookhranytelei-uvelychylos-do-16-mvd Количество погибших правоохранителей увеличилось до 16 — МВД] // [[Korrespondent.net]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին Գերագույն ռադայի Ազգային անվտանգության և պաշտպանության հարցերով կոմիտեի ղեկավար Վլադիմիր Լիտվինի կոչին նվիրված արտահերթ նիստին&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc34?id=&amp;pf3511=49810&amp;pf35401=291555 Проект постановления № 4158 от 20.02.2014]&lt;/ref&gt;, որոշում են ընդունել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և [[Մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն|մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների]]։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։

Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-progolosovala-za-vyvod-voennyh-formirovaniy-iz-kieva-20022014221100 Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887486-yanukovich-ne-smojet-vetirovat-segodnyashnee-postanovlenie-verhovnoy-radyi-magera.html Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Կիև ժամանած Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին, Գերմանիայի արտգործնախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Լորան Ֆաբիուսը երկարատև բանակցություններ են վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ ճգնաժամից դուրս գալու խաղաղ տարբերակ գտնելու համար&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/yanukovich-peregovoril-s-glavami-mid-evrosoyuza-diplomaty-ushli-mrachnymi-10618.html Янукович переговорил с главами МИД Евросоюза, дипломаты ушли мрачными]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և, ամենակարևորը, արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է նրանց հանդիպումը ընդդիմության հետ։ Յանուկովիչի խնդրանքով Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը նաև իր ներկայացուցչին է ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Այն դարձել է մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/putin-po-prosbe-yanukovicha-otpravil-v-kiev-svoego-peregovorshchika-10631.html Путин по просьбе Януковича отправил в Киев своего переговорщика]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ի ուշ երեկոյան նախագահի աշխատակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Ուշ գիշեր նրանց է միացել Վլադիմիր Լուկինը&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-rossii-i-poslannik-putin-pribyli-v-administraciyu-prezidenta-10739.html Посол России и посланник Путина прибыли в Администрацию Президента]&lt;/ref&gt;։ Բանակցություններն ավարտվել են առավոտյան։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը տեղի է ունեցել փետրվարի 21-ին։

Փետրվարի 21-ին Ռադայի որոշման և նախագահ Յանուկովիչի հրամանի համաձայն սկսվել Է Կիևից ոստիկանության, ներքին զորքերի և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումների դուրսբերումը&lt;ref&gt;[http://24tv.ua/home/showSingleNews.do?pravoohraniteli_pokidayut_pravitelstvenniy_kvartal_foto_video&amp;objectId=411717&amp;lang=ru Правоохранители покидают правительственный квартал [Фото. Видео&amp;#x5D; — Видео]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.bigmir.net/ukraine/795090-Pravoohraniteli-pokidaut-pravitelstvennii-kvartal Правоохранители покидают правительственный квартал]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ria.ru/world/20140402/1002255330.html Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины]&lt;/ref&gt;։

Ժամը 16:00-ին նախագահ Յանուկովիչը և երեք ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դիվանագիտական ներկայացուցիչների ներկայությամբ (Վլադիմիր Լուկինը հրաժարվել է ստորագրել ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիրը՝ վկայակոչելով դրա սուբյեկտների անորոշությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsru.com/russia/22feb2014/lukin_print.html|title=Лукин объяснил, почему Москва не подписала антикризисное соглашение|date=2014-02-22|publisher=[[NEWSru.com]]|accessdate=2016-01-17|lang=}}&lt;/ref&gt;) համաձայնագիր են ստորագրել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին։ Որպես առաջին քայլ՝ համաձայնագիրը նախատեսում էր հատուկ օրենքի ընդունում, ստորագրում և հրապարակում, որը վերականգնում է Ուկրաինայի 2004 թվականի Սահմանադրության գործողությունը։

Համաձայնագրի ստորագրումից մեկ ժամ անց Գերագույն ռադան միանգամից երեք ընթերցմամբ ընդունել է «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;[http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/radan_gs09/ns_arh_golos?g_id=382807&amp;n_skl=7 Поіменне голосування про прийняття за основу та в цілому (без рішення профільного Комітету) проекту Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України (№4163)]&lt;/ref&gt;, և այն ուղարկել է նախագահի վարչակազմին։ Բացի այդ, Գերագույն ռադան ընդունել է օրենք, որը բացառում է բողոքի զանգվածային ակցիաների բոլոր մասնակիցների համար քրեական հետապնդումը։ Պատգամավորները նաև պաշտոնից հեռացրել են ՆԳ նախարար Վիտալի Զախարչենկոյին և քվեարկել այն օրենքի օգտին, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին&lt;ref&gt;[http://tyzhden.ua/News/102813 Верховна Рада, Адміністрація президента, Кабмін і МВС перейшли під контроль Майдану]&lt;/ref&gt;։

Ընդդիմության հետ Յանուկովիչի համաձայնագիրը նախատեսում էր նաև «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում, սահմանադրական բարեփոխում և նախագահի արտահերթ ընտրությունների անցկացում մինչև 2014 թվականի վերջը, իսկ որպես հրատապ միջոցներ՝ իրավակարգի ուժերի դուրսբերում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում։

Նույն օրը Վիկտոր Յանուկովիչը լքել է Կիևը և մեկնել Խարկով։

=== Օլիգարխների դերը ===
Իրադարձությունների ընթացքի վրա էական ազդեցություն է ունեցել ուկրաինացի օլիգարխների դիրքորոշումը։ Քաղաքականության օլիգարխացումը Ուկրաինայում կուսակցական գործունեության առանցքային խնդիրներից մեկն է, որն անդրադառնում է քաղաքացիական հասարակության զարգացման վրա։ Քաղաքական կուսակցություններն Ուկրաինայում միշտ չէ, որ և պարտադիր չէ, որ քաղաքացիական հասարակության արդյունք են։ Նրանք կարող են ստեղծվել «վերևից» որոշակի ստվերային կառույցներով ու դրա համար էլ առաջնորդվում են իրենց հովանավորների, օլիգարխների ու նրանց հաճախորդների շահերով, այլ ոչ թե հանրային շահերով։ «Փողերի իշխանություն» համաուկրաինական գործարար շաբաթաթերթի հաշվարկներով՝ VII գումարման Գերագույն ռադայի շուրջ 100 պատգամավորներ հովանավորվում էին Ուկրաինայի խոշորագույն ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերի կողմից։ Ընտրված պատգամավորների թվով անվերապահ առաջատարներն էին Ռինատ Ախմետովը և Դմիտրի Ֆիրտաշը։

Խոշոր օլիգարխները, որոնք իրենց կապիտալը կուտակել էին 1990-ականներից 2000-ական թվականներին, դեռ մինչև Եվրամայդանը դիմակայության մեջ մտան այսպես կոչված «ընտանիքի»՝ Վիկտոր և Ալեքսանդր որդիների և նախագահ Յանուկովիչի (փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովի, ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի, Յուրի Կոլոբովի, եկամուտների և տուրքերի նախարար Ալեքսանդր Կլիմենկոյի) հետ։ Ուկրաինական ֆինանսական էլիտան, մասնավորապես, զայրացրել է այն փաստը, որ միայն 2013 թվականին նախագահի ավագ որդու՝ Ալեքսանդր Յանուկովիչի կարողությունը 187 միլիոնից ավելացել է մինչև 500 միլիոն դոլար։ 2010 թվականին, երբ Յանուկովիչն ընտրվել է նախագահ, երկրի ֆինանսա-արդյունաբերական առաջատար խմբերը նրա թեկնածությունը ձեռնտու էին։ Ավելի ուշ ձևավորված «ընտանիքի» («երիտֆորմատորների») և այսպես կոչված «հին օլիգարխների» միջև սկսեցլ են ժամանակ առ ժամանակ տարաձայնություններ առաջանալ (օրինակ՝ բյուջեի ձևավորման ժամանակ), սակայն խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչների լոբբինգով զբաղվող Ասոցացման համաձայնագրի տապալումը արմատապես փոխել է իրավիճակը&lt;ref name=&quot;тищен&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3278298-LentaRu-souiz-s-diavolom Lenta.Ru: Союз с дьяволом]&lt;/ref&gt;։

Այն ժամանակ, երբ Յանուկովիչի ընտանիքը զբաղվում էր «կապիտալի առաջնային կուտակմամբ», Առաջին ալիքի օլիգարխներն արդեն կցանկանային իրենց տեսնել համաշխարհային ֆինանսական էլիտայի մեջ։ Այսպես, Ռինատ Ախմետովն արդեն 2009 թվականից իր ակտիվների աուդիտի համար ներգրավել է Price Waterhouse Coopers-ին, այնպես որ նրան պատկանող «Քեփիթալ մենեջմենթը» դարձել Է Ուկրաինայի ամենաթափանցիկ ընկերություններից մեկը։ Մինչ «հին օլիգարխները» հետաքրքրված էին Եվրոպայի հետ տնտեսական հարաբերություններով, ուկրաինական իշխանությունը, որը կոչվում է, «թքեց նրանց դեմքին»՝ հրաժարվելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրը։ Մտավախություններ են առաջացել, որ Ուկրաինան վերջին իրադարձություններից հետո կարող է հայտնվել Արևմուտքի մեկուսացման մեջ, իսկ նրա տնտեսության ճգնաժամը, Ինչպես գրել է «Kiev Times»-ը, կարող է իշխանություններին դրդել «բյուջեում անցքեր գլորելու՝ սեփականության նոր վերաբաշխման և բիզնեսի վերաբաշխման ճանապարհով»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;։

2013 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդի և Ռինատ Ախմետովի հանդիպման ընթացքում Նուլանդը նախազգուշացրել էր, որ Եվրամայդանը ցրելու դեպքում ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ի առաջնորդներն անհապաղ կարձագանքեն պատժամիջոցների սահմանմամբ «ոչ միայն Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների և քաղաքական առաջնորդների, այլև բոլոր նրանց դեմ, ովքեր նյութապես աջակցել են այդ ռեժիմին»&lt;ref name=&quot;тищен&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;пашк&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/transformatsiya-partiynoy-sistemy-ukrainy-v-2012-2014-gg Пашковский Е. А. Трансформация партийной системы Украины в 2012-2014 гг.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated28&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/ Неделя кризиса: парламент и правительство. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 09.12.2013] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160816031817/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5d3bd9dbff/pagedoc1096_4/|date=2016-08-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Евгений Попов [http://www.vesti.ru/doc.html?id=1368925 . Экс-глава СБУ назвал тех, кто получил прибыль от бойни на Майдане.] // [[Вести.ру]], 12.03.2014&lt;/ref&gt;։

Որպես օլիգարխ, որն առավել շահագրգռված է Ռուսաստանի հետ առճակատմամբ, անվանում են Իգոր Կոլոմոյսկուն։ Հայտնի է, որ Ուկրաինայի հարավ-արևելքում գտնվում են Կոլոմոյսկու հիմնական ձեռնարկությունները՝ Կրեմենչուգյան նավթավերամշակման գործարանը, Ստախանովսկին, Զապորոժսկի և Նիկոպոլի ֆերոսպլավային գործարանները։ Ֆեռոսլավների արտահանումն իրականացվում է «Հարավային» նավահանգստի միջոցով, որը գտնվում է Օդեսայի մարզում&lt;ref name=&quot;zacarin&quot;&gt;''Иван Зацарин''. [http://www.odnako.org/blogs/nichego-lichnogo-tolko-ferrosplavi-zachem-eshchyo-kolomoyskomu-voyna-s-novorossiey/ Ничего личного, только ферросплавы. Зачем ещё Коломойскому война с Новороссией] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 5 июня 2014&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի կեսերին ենթադրություն էր հնչում, որ Կոլոմոյսկի Ուկրաինայի (Դնեպրոպետրովսկի և Օդեսայի մարզ) վերահսկվող տարածքները դարձել են Ուկրաինայում ուժի երրորդ կենտրոնը (Կիևի և Դոնեցկի և Լուգանսկի հանրապետությունների հետ միասին), որը համեմատաբար ինքնուրույն քաղաքականություն է վարում&lt;ref&gt;''Семен Уралов''. [http://www.odnako.org/blogs/adekvatnaya-politika-ponyat-chto-edinoy-ukraini-bolshe-net-ssha-uzhe-ponyali/ Адекватная политика — понять, что единой Украины больше нет. США уже поняли] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 9 июня 2014&lt;/ref&gt;։ Կոլոմոյսկին ֆինանսավորել է զինված կազմավորումները («Շտուրմ» և «Դնեպր» գումարտակները)՝ դրանց պահպանման համար ամսական ծախսելով մինչև 10 միլիոն դոլար&lt;ref name=&quot;zacarin&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.odnako.org/blogs/deputat-v-stolknoveniyah-v-odesse-prinimali-uchastie-specbataloni-mvd-ukraini/ Депутат: в столкновениях в Одессе принимали участие спецбатальоны МВД Украины] // [[Однако (журнал)|«Однако»]], 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Արդեն խորհրդարանական կոալիցիայի և կենտրոնական իշխանության փոփոխությունից հետո խոշոր բիզնեսի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ (Իգոր Կոլոմոյսկի, Սերգեյ Տարուտա) նշանակվել են Ուկրաինայի մարզային պետական վարչակազմերի ղեկավարներ&lt;ref name=&quot;макар&quot;&gt;[http://politcom.ru/17297.html Алексей Макаркин. Украина: идеалы и интересы]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի դաշնայնացման գաղափար ==
Ինչպես նշում են քաղաքագետներ Իգոր Բարինովը, Վլադիմիր Լապկինը և Վլադիմիր Պանտինը, 1990-ականների սկզբին ուկրաինական տնտեսական-քաղաքական էլիտայի կողմից ընտրված ունիտար ազգային պետության մոդելը «ոչ միայն անտեսել է երկրի հիմնարար սոցիալ-մշակութային միատարրությունը, այլև իր մարմնավորման չափով դարձել է քաղաքացիական դիմակայության գլխավոր աղբյուրը, որը մի քանի անգամ պառակտում է երկիրը հերթական ընտրական փորձության ընթացքում»։ Բևեռացման ևս մեկ կարևոր գործոն է դարձել, ըստ քաղաքագետների, ուկրաինական քաղաքական էլիտաների կողմից երկրի քաղաքական կյանքի մի շարք սկզբունքային խնդիրների «փաստացի տաբուավորումը»՝ որպես քաղաքական գործընթացին լեգիտիմ մասնակցության հասանելիության պարտադիր պայման. այդպիսին պետք է դասել «երկրորդ պետական լեզվի», «ֆեդերալացման» և «ինքնավարության» խնդիրները։ Համառորեն հրաժարվելով այդ հարցերը քաղաքական օրակարգ բերել՝ ուկրաինական էլիտաները ձևավորեցին և ամրագրեցին երկրի բաժանումը, որը դրսևորվում է բոլոր ընտրություններում՝ Արևմուտքը և Ուկրաինայի կենտրոնն ընդդեմ Արևելքի և հարավի։ Այսպիսով, վերջին տասնամյակում էթնիկ, լեզվական և մշակութային-դավանաբանական չափանիշների վերաբերյալ ուկրաինական հասարակության ավանդական տարանջատումը հստակ քաղաքականացված է դարձել և վերածվել է ուկրաինական պետության ապակայունացման առանցքային գործոնի։

Քաղաքական ճգնաժամի ընթացքում Հարավ-Արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ստեղծված իրավիճակից հնարավոր ելք։

Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению.] // Zn.ua, 14.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости.] // Главред, 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման գաղափարը աջակցություն է գտել որոշ ռուս պաշտոնյաների մոտ։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի խորհրդական Սերգեյ Գլազևը «Կոմերսանտ-Ուկրաինա» պարբերականին տված հարցազրույցում պաշտպանել է Ուկրաինայի խոր դաշնայնացման և երկրի հարավ-արևելյան հատվածի մերձեցման գաղափարը Մաքսային միության հետ։ Կոշտ ունիտար պետության շրջանակներում շարունակական դիմակայություն է ընթանալու։ Նրան դադարեցնելու համար պետք է ֆեդերալիզացիա։ Պետք է տարածաշրջաններին տալ բավարար իրավունքներ, իրենց բյուջեներն ինքնուրույն ձևավորելու հնարավորություն և նույնիսկ արտաքին քաղաքական մասնակի ինքնորոշման հնարավորություն։ Համաշխարհային պրակտիկայում կան նման օրինակներ, թեև դրանք տարօրինակ են թվում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, երբ մի երկրի շրջանակներում գործում են տարբեր առևտրա-տնտեսական ռեժիմներ։ Օրինակ, Դանիայի կազմում կան Գրենլանդիա, ընդ որում Դանիան Եվրամիության մաս է կազմում, իսկ Գրենլանդիան՝ ոչ... այսօրվա դրությամբ արևմտյան և Արևելյան Ուկրաինայի մարզերի միջև տնտեսական, մշակութային, մարդկային կապերն ավելի քիչ են, քան Ուկրաինայի հարավ-արևելյան և Ռուսաստանի, ինչպես նաև արևմտյան շրջանների և Եվրամիության երկրների միջև կապերը... փաստ է նաև այն, որ Ուկրաինայի տարբեր հատվածներ ձգտում են դեպի տարբեր առևտրատնտեսական կազմավորումներ։ Ընդ որում, Մաքսային միությունում շահագրգռված ոլորտները շատ ավելի մեծ են, քան նրանք, ովքեր կարող են ակնկալել ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրից իրական օգուտներ&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-kremle-vystupili-za-federalizaciyu-ukrainy-138206_.html В Кремле выступили за федерализацию Украины] // Zn.ua, 06.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ukraina-neformalno-uzhe-yavlyaetsya-federaciey-posolstvo-rf-138600_.html Украина неформально уже является федерацией, — посольство РФ.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինը Ուկրաինայի դաշնայնացումն անվանել է «իշխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады.] // Zn.ua, 12.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Павел Тарасенко [http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещен в СИЗО.] // [[Коммерсантъ]], 11.03.2014&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայում իշխանափոխությունն ու դրա լեգիտիմության հարցը ==
Գերագույն Ռադայի ընդունած «Ուկրաինայի Սահմանադրության առանձին դրույթների գործողության վերականգնման մասին օրենքի» նախագիծը, որը վերադարձնում է 2004 թվականի Սահմանադրությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|title=Рада приняла закон о возвращении к Конституции-2004|publisher=Сегодня.ua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924133600/http://www.segodnya.ua/print/politics/pnews/deputaty-progolosovali-za-izmeneniya-v-konstituciyu-2004-goda-497593.html|archivedate=2015-09-24|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=49823|title=Проект Закону про відновлення дії окремих положень Конституції України|publisher=Офіційний портал Верховної Ради України|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-21|lang=uk|description=Карточка законопроекта № 4163}}&lt;/ref&gt;, նախագահ Յանուկովիչը չի ստորագրել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015690/|title=Рада возобновила действие конституции-2004|publisher=Украинская правда|accessdate=2014-03-02|datepublished=2014-02-22}}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Սահմանադրության 94-րդ հոդվածի համաձայն ՝ եթե Ուկրաինայի նախագահը 15 օրվա ընթացքում (տվյալ դեպքում՝ մինչև մարտի 8-ը) չվերադարձրեց օրենքը կրկնակի քննարկման համար, օրենքը համարվում է Ուկրաինայի նախագահի կողմից հավանության արժանացած և պետք է ստորագրվի և պաշտոնապես հրապարակվի։ Սակայն, Գերագույն ռադան փետրվարի 22-ին հրապարակել է 2004 թվականի խմբագրությունում Սահմանադրության վերականգնման մասին որոշումը, որը գործում էր մինչև փետրվարի 21-ին ընդունված օրենքի ուժի մեջ մտնելը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|title=Рада приняла постановление, которое вместо закона ввело в действие Конституцию 2004 года|publisher=[[Корреспондент (журнал)|Корреспондент]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092109/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3309691-rada-pryniala-postanovlenye-kotoroe-vmesto-zakona-vvelo-v-deistvye-konstytutsyui-2004-hoda|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|title=Рада вернула конституцию 2004 года и намерена сама создать кабмин|publisher=[[РИА Новости]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30|archiveurl=https://archive.fo/20161130092127/https://ria.ru/world/20140222/996415651.html|archivedate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, նույն օրը այն հրապարակվել է&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/22/7015879/|title=Голос Украины опубликовал новые постановления ВР|publisher=[[Украинская правда]]|date=2014-02-22|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;, իսկ շուտով հրապարակվել է նաև այն օրենքը, որն արդեն ստորագրել է Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.golos.com.ua/Article.aspx?id=320364|title=ПРО ВІДНОВЛЕННЯ ДІЇ ОКРЕМИХ ПОЛОЖЕНЬ КОНСТИТУЦІЇ УКРАЇНИ|publisher=[[Голос Украины]]|date=2014-02-26}}{{Недоступная ссылка|date=Март 2018|bot=InternetArchiveBot}} {{недоступная ссылка|archiveurl=http://archive.li/QAzWl|archivedate={{HumanizeDate|2014-02-25}} 22:32:55 UTC|accessdate=2016-11-30}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի), Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության պատգամավորների համագումարը&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;''Валерий Калныш'' [http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам.] // [[Коммерсантъ]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://mykharkov.info/news/sezd-deputatov-vsex-urovnej-iz-yugo-vostochnyx-oblastej-i-avtonomnoj-respubliki-krym-prinyal-reshenie-44589.html Съезд депутатов всех уровней из Юго-Восточных областей и Автономной Республики Крым принял решение]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kakie-trebovaniya-vydvinul-harkovskiy-sezd-497880.html Какие требования выдвинул съезд депутатов в Харькове (видео)] // [[Сегодня (украинская газета)|Сегодня]]&lt;/ref&gt;։ Համագումարում ելույթ ունեցած Ուկրաինայի Գերագույն ռադայում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Օլեգ Ցարևը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի է ունեցել իշխանության զինված զավթում, ուստի նա համագումարի մասնակիցներին կոչ է արել պայմանավորվել հետագա գործողությունների մասին՝ նպատակ ունենալով կանխել քաղաքական ապակայունացումը Կիևից հարավ-արևելք։ Ընդունված բանաձևի տեքստում ընդգծվում էր, որ «անօրինական զինված կազմավորումները զենք չեն հանձնել, շարունակում են զավթել իշխանության կենտրոնական մարմինները, սպանել խաղաղ մարդկանց և իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան աշխատում է ահաբեկչության, զենքի և սպանության սպառնալիքի տակ։ Ուկրաինայի խորհրդարանի որոշումները, որոնք ընդունվել են այս պայմաններում, կասկածներ են առաջացնում նրանց կամավորության, օրինականության և օրինականության վերաբերյալ»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար»&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը հեռուստաեթերում հրապարակվել Է Յանուկովիչի հետ հարցազրույցի տեսագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և մտադիր չէ ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20141007143123/http://euromaidan.rbc.ua/rus/yanukovich-nazval-proishodyashchee-v-ukraine-gosudarstvennym-22022014155900 Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом] // [[РБК Украина]], 22.02.2014&lt;/ref&gt;։ Մի քանի ժամ անց Գերագույն ռադան, որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն է ստացել&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Վալենտին Նալիվայչենկոն և ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մի խումբ մարտիկների հետ փորձել են բռնել Վիկտոր Յանուկովիչին Դոնեցկից դուրս գալու ճանապարհին&lt;ref&gt;[http://argumentiru.com/world/2014/04/330191 СБУ объяснила, как Януковичу удалось избежать ареста] // [[Аргументы.ру]], 04.2014&lt;/ref&gt;, սակայն ռուսական հատուկ ծառայությունները ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ իրականացրել են Վիկտոր Յանուկովիչի և նրա ընտանիքի անդամների տարհանման գործողությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/politika/1829545 Путин: организаторы госпереворота в Киеве готовили физическое устранение Януковича]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|title=Как Янукович смог перейти границу Украины и России|date=2014-02-28|publisher=[[Слон.ру]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140613031411/http://slon.ru/russia/kak_yanukovich_smog_pereyti_granitsu_ukrainy_i_rossii-1063646.xhtml|archivedate=2014-06-13|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|title=Стало известно, каким маршрутом Янукович сбежал из Украины. Прятался у Ахметова|date=2014-04-22|publisher=[[NEWSru.com]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150803150845/http://rus.newsru.ua/ukraine/22apr2014/sbejalian.html|archivedate=2015-08-03|accessdate=2016-01-18|lang=|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/russian/international/2015/06/150622_yanukovich_interview_full_version|title=Янукович: если бы я не уехал, война шла бы по всей Украине|date=2015-06-22|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2016-01-18|lang=}}&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 24-ին Յանուկովիչը ռուսական իշխանությունների աջակցությամբ տեղափոխվել է Ռուսաստանի տարածք&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1622698-v-yanukovich-zapevnyaye-scho-buv-u-donetsku-pid-chas-golosuvannya-vr-pro-yogo-samousunennya В.Янукович уверяет, что был в Донецке во время голосования ВР о его самоустранении // УНН, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/387061.html Янукович заявляет, что когда Рада голосовала за постановление о его самоустранении, он был в Донецке // interfax.com.ua, 28.11.2016]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/politics/20141024/1029953717.html Путин рассказал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым // РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/1530982 Президент РФ признал, что Россия помогла Януковичу перебраться в Крым]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան նախագահի պարտականությունների կատարումը հանձնել է Գերագույն ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին։

Ռուսաստանը կասկած է հայտնել Վիկտոր Յանուկովիչին նախագահական պաշտոնից հեռացնելու օրինականության հարցում&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140225/996969927.html Думский комитет по делам СНГ: Янукович остается легитимным президентом] // [[РИА Новости]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/25/7016292/ В России Януковича всё ещё считают президентом — Слуцкий] // [[Украинская правда]], 25.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/02/26/newukraine/ Революция желает познакомиться] // [[Лента.ру]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;conf-4-3&quot;&gt;[http://www.kremlin.ru/news/20366 Владимир Путин ответил на вопросы журналистов о ситуации на Украине] // [[kremlin.ru]], 04.03.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ru-ru.facebook.com/Dmitry.Medvedev/posts/10151917299071851?stream_ref=10 Дмитрий Медведев] // [[Facebook]], 03.03.2014&lt;/ref&gt;, քանի որ նախագահ Յանուկովիչի նկատմամբ իմպիչմենտի ընթացակարգ չի անցկացվել Ուկրաինայի Սահմանադրության 111-րդ հոդվածին համապատասխան&lt;ref&gt;{{статья|автор=Кристиан Марксен|ссылка=http://dpp.mpil.de/03_2014/03_2014_201_230.pdf|заглавие=Крымский кризис с точки зрения международного права|издание=Дайджест Публичного Права (Digest für öffentliches Recht)|издательство=Институт Макса Планка по зарубежному публичному и международному праву|год=2014|выпуск=3|номер=2|страницы=201—230}} — «Согласно статье 108 Конституции Украины полномочия президента Украины прекращаются досрочно в случае смещения с поста в порядке импичмента за совершение государственной измены или иного преступления. Процедура импичмента прописана в статье 111 и предусматривает, в частности, следующий порядок. Во-первых, вопрос о смещении президента с поста в порядке импичмента инициируется большинством от конституционного состава Верховной рады. Во-вторых, создается специальная следственная комиссия. В-третьих, выводы следственной комиссии рассматриваются на заседании Верховной рады. В-четвёртых, на основании выводов этой комиссии Верховная рада большинством голосов в не менее чем две трети{{sic}} от своего конституционного состава принимает решение о выдвижении обвинения против президента. И, наконец, решение о смещении президента с поста должно приниматься большинством в не менее чем три четверти от конституционного состава Верховной рады после получения заключения Конституционного суда Украины.

В действительности в отношении Януковича ничего этого сделано не было. Решение о его смещении принималось всеми присутствующими 328 членами Верховной рады, тогда как конституционный состав — это 450 членов. Следовательно, не было выполнено требование о необходимом большинстве в три четверти голосов. Только 73 % проголосовали за смещение Януковича с поста президента. Таким образом, он был отстранён от власти в нарушение Конституции Украины».&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել, որ Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ խնդրելով ապահովել իր անձնական անվտանգությունը «ծայրահեղականների գործողություններից»՝ կապված իր հասցեին հնչող հաշվեհարդարի սպառնալիքների հետ։ Իր ուղերձում Յանուկովիչը բազմիցս ընդգծել է, որ իրեն համարում Է Ուկրաինայի գործող նախագահ, իսկ վերջին օրերին Գերագույն Ռադայի ընդունած որոշումները որակել է ոչ լեգիտիմ, կուսակցության բազմաթիվ անդամների և այլ խմբակցությունների բացակայությամբ ընդունվող, ընդ որում, նրա խոսքով, պատգամավորներից մի քանիսը ենթարկվել են ֆիզիկական ազդեցության և ստիպված են եղել լքել Ուկրաինան&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251442-yanukovich-poprosil-rossiyu-obespechit-ego-bezopasnost Янукович попросил Россию обеспечить его безопасность. Forbes.ru, 27.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Յանուկովիչը, որպես գործող նախագահ, համաձայն Ուկրաինայի Սահմանադրության 136-րդ հոդվածի, համաձայնություն է տվել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնից Անատոլի Մոգիլևի հրաժարականին&lt;ref&gt;[http://jankoy.org.ua/yanukovich-soglasoval-otstavku-mogileva-naznachenie-aksenova/ Янукович согласовал отставку Могилева и назначение Аксенова на должность председателя Совмина Крыма?]&lt;/ref&gt; և այդ պաշտոնում Սերգեյ Ակսենովին նշանակելուն&lt;ref&gt;[http://www.facenews.ua/news/2014/191258/ Аксенов: Меня назначил Янукович, но он не является моим руководителем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1310440-v-konstantinov-telefonom-pogodiv-iz-v-yanukovichem-glavu-uryadu-ark-s-kunitsin В.Константинов по телефону согласовал с В.Януковичем главу правительства АРК — С.Куницин]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://special.tass.ru/politika/2728698 Кандидатура Аксенова на пост главы Крыма была согласована с Януковичем в феврале 2014 года]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 28-ին Վիկտոր Յանուկովիչը մամուլի ասուլիս է անցկացրել Դոնի Ռոստովում, որտեղ կոչ է արել Ռուսաստանի ղեկավարությանը անմասն չմնալ Ուկրաինայի իրադրությունից․ «''Ռուսաստանը պետք է օգտագործի բոլոր առկա հնարավորությունները կանխելու համար այն քաոսը, ահաբեկչությունը, որն այսօր կա Ուկրաինայում»'',-ասել է Յանուկովիչը։ Յանուկովիչն ընդգծել է, որ կտրականապես դեմ է Ուկրաինա ռազմական ներխուժմանը և նրա տարածքային ամբողջականության խախտմանը։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ պատրաստ է վերադառնալ Ուկրաինա՝ իր և իր ընտանիքի անվտանգությունն ապահովելու պայմանով։ Նրա խոսքով՝ ինքը ստիպված է եղել լքել երկիրը՝ իր կյանքի և նրա մերձավորների կյանքի անմիջական սպառնալիքի պատճառով&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/news/251510-yanukovich-prizval-rossiyu-spasti-ukrainu-ot-khaosa Янукович призвал Россию спасти Украину от хаоса. Forbes.ru, 28.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել Է, որ ինքը Ուկրաինայի գործող նախագահն է&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/politika/1011472 Основные высказывания Виктора Януковича на пресс-конференции в Ростове-на-Дону] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինի խոսքով՝ 2014 թվականի մարտի 1-ին Վիկտոր Յանուկովիչը դիմել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ խնդրելով «Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերն օգտագործել Ուկրաինայի օրինականության, խաղաղության, իրավակարգի, կայունության, բնակչության պաշտպանության համար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|title=Чуркин: Ввести армию на Украину Путина попросил Янукович|date=2014-03-04|publisher=[[РБК]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140304193649/http://top.rbc.ru/politics/04/03/2014/908873.shtml|archivedate=2014-03-04|accessdate=2014-03-03|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

=== Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագրի կատարման գնահատականները ===
Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը Եվրամիության թողտվությամբ, որի ներկայացուցիչները վկայել են ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, չի կատարել իր պարտավորությունները (նույն կարծիքին էր Ռուսաստանի ղեկավարությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/890588-yanukovich-soglashenie-po-uregulirovaniyu-krizisa-oppozitsiya-ne-vyipolnila.html Янукович: Соглашение по урегулированию кризиса оппозиция не выполнила] //[[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1311872 Сергей Лавров: оппозиция на Украине идет на поводу у экстремистов и погромщиков] // [[Вести.ру]]&lt;/ref&gt;):

Միաժամանակ, խորհրդարանի կողմից նշանակված Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմության կողմից պայմանավորվածությունները կատարվում են, և, իր հերթին, Վիկտոր Յանուկովիչին մեղադրել է համաձայնագրից դուրս գալու մեջ (նրան պաշտպանել Է ՄԱԿ-ում ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչ Սամանթա Փաուերը)&lt;ref name=&quot;Яценюк. 4.3.14&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti.ua/politika/40940-jacenjuk-zajavil-pro-otkaz-rossii-garantirovat-soglashenie-ob-uregulirovanii-krizisa|title=Яценюк заявил про отказ России гарантировать соглашение об урегулировании кризиса|work=|publisher=Вести|format=|accessdate=2014-03-04|datepublished=2014-03-04}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական նոր իշխանությունը ճանաչում է ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից։ Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Գերագույն ռադայի որոշումը նախագահի պարտականությունները Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա դնելու որոշումը որակել է որպես «ժողովրդավարական և օրինական», իսկ Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հայտարարել է. «Մենք մերժում ենք ցանկացած ակնարկ այն մասին, որ այստեղ հեղաշրջում է տեղի ունենում, և այն, որ կատարվածի լեգիտիմությունն իբր հարցականի տակ է արտասահմանյան աջակցության պատճառով»։

=== Նոր իշխանությունների կողմից Վիկտոր Յանուկովիչին քրեական հետապնդման փորձեր ===
Վիկտոր Յանուկովիչի դեմ առաջին բաց քրեական գործի մասին գրեթե անմիջապես հայտնել է ներքին գործերի նախարարի նորանշանակ պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը։ 2014 թվականի փետրվարի 24-ին Յանուկովիչի դեմ քրեական գործ էր հարուցվել խաղաղ քաղաքացիների զանգվածային սպանությունների փաստով, ինչի կապակցությամբ Յանուկովիչը և մի շարք այլ պաշտոնատար անձինք հետախուզման մեջ էին&lt;ref name=&quot;unian.net&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/888892-yanukovich-obyyavlen-v-rozyisk-avakov.html Янукович объявлен в розыск — Аваков.] // [[УНИАН]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;delo&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/892034-genprokuratura-vozbudila-esche-odno-ugolovnoe-delo-protiv-yanukovicha.html Генпрокуратура возбудила ещё одно уголовное дело против Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892214-sayt-mvd-razmestil-obyyavlenie-o-rozyiske-yanukovicha.html Сайт МВД разместил объявление о розыске Януковича] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար Օլեգ Մախնիցկին հայտնել էր, որ գլխավոր դատախազությունը Յանուկովիչի դեմ ևս մեկ քրեական վարույթ է հարուցել։ «Դոնի Ռոստովում նրա ելույթից հետո որոշում է ընդունվել քրեական վարույթ բացել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգը տապալելու փորձերի և կոչերի համար»&lt;ref name=&quot;delo&quot; /&gt;։ Կոնկրետ Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն ուղղված գործողություններ)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot;&gt;[http://www.unian.net/politics/893828-gpu-otkryila-dva-ugolovnyih-dela-protiv-yanukovicha-za-popyitki-zahvata-gosvlasti.html ГПУ открыла два уголовных дела против Януковича за попытки захвата госвласти] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին հայտնի է դարձել, որ ՀՊՄՀ-ն նաև գործ է հարուցել այն փաստի առթիվ, որ Յանուկովիչը «2010 թվականին հակասահմանադրական եղանակով փոխել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, և դրանով իսկ զավթել է պետական իշխանությունը», ինչը նույնպես դասակարգվում է որպես հանցագործություն Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)&lt;ref name=&quot;dela2014&quot; /&gt;։

=== Գերագույն ռադայի վերաձևակերպումը, հրաժարականները և անցումային կառավարության ձևավորումը ===
Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադայի պաշտոնաթող խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, իսկ նրա վրա փետրվարի 23-ին դրվել է Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը մինչև արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը, որոնք նշանակված են 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության (Վալենտին Նալիվայչենկո), պաշտպանության նախարարության (Վլադիմիր Զամանա) և Գլխավոր դատախազության (Օլեգ Մախնիցկի) գործունեության վերահսկողության լիազորներին նշանակել է, որից հետո նիստը փակվել է։ (Փետրվարի 24-ին Նալիվայչենկոն Ռադայի կողմից հաստատվեց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարի պաշտոնում, Մախնիցկին՝ գլխավոր դատախազի պաշտոնակատար)։ Գերագույն ռադան Արսեն Ավակովին նշանակել Է ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար և պաշտոնանկ արել գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // [[Українська правда|«Українська правда»]], 22.02.2014{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան պաշտոնից ազատել է Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/ukrainskie-diplomaty-poprosili-vr-uvolit-kozharu-11086.html Украинские дипломаты попросили ВР уволить Кожару]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/politics/posol-ukrainy-v-turcii-kozhara-treboval-dezinformirovat-inostrancev-o-situacii-v-ukraine-11220.html Посол Украины в Турции: Кожара требовал дезинформировать иностранцев о ситуации в Украине]&lt;/ref&gt;, կրթության նախարարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին, առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն Ռադան ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքը, որը երաշխավորում է Ուկրաինայում պետական ուկրաիներեն լեզվին հավասար, այսպես կոչված, «տարածաշրջանային լեզուների», այսինքն՝ լեզուների պաշտոնական օգտագործումը, որոնք, ըստ մարդահամարի տվյալների, հարազատ են համարում համապատասխան տարածաշրջանի բնակչության ավելի քան 10 %-ը&lt;ref&gt;[http://maidan.org.ua/2012/06/u-razi-pryjnyattya-zakonoproektu-pro-zasady-derzhavnoji-movnoji-polityky-vydatky-na-vykonannya-stanovytymut-vid-12-do-17-mlrd-hrn-na-rik/ У разі прийняття законопроекту «Про засади державної мовної політики» видатки на виконання становитимуть від 12 до 17 млрд грн.на рік]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vs v s&quot;&gt;[http://www.rbc.ua/rus/newsline/show/v-ukraine-vstupil-v-silu-zakon-o-yazykah-10082012104900/ В Украине вступил в силу закон о языках]. — РБК-Украина, 10 августа 2012 года.&lt;/ref&gt;։ Ըստ այդ օրենքի՝ ռուսերենը տարածքային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում&lt;ref name=&quot;autogenerated20&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств :: Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 3-ին, սակայն, Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ չի ստորագրի լեզվի քաղաքականության մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին խորհրդարանի որոշումը այնքան ժամանակ, քանի դեռ Գերագույն ռադան նոր օրենք չի ընդունել&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1018787 Турчинов заявил, что не подпишет решение парламента об отмене закона о языковой политике] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանի 12 դատավորներին «երդման խախտման» և նրանց նկատմամբ քրեական գործեր բացելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/889184-verhovnaya-rada-uvolila-5-sudey-konstitutsionnogo-suda.html Верховная Рада уволила 5 судей Конституционного суда]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/politics/rada-uvolila-sudey-ksu-24022014165500 Рада уволила судей КСУ]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ազգային բանկի նոր ղեկավար է նշանակել Ստեպան Կուբիվին՝ «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր։ Հրաժարական են տվել սոցքաղաքականության նախարար Նատալյա Կորոլևսկայան և մշակույթի նախարար Լեոնիդ Նովոխատկոն&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.ua/politics/890625-u-radi-stvorena-parlamentska-koalitsiya-z-250-deputativ.html|title=У Раді створена парламентська коаліція з 250 депутатів|publisher=// [[УНИАН]].— 27.02.2014|accessdate=2015-02-02|lang=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ В Раде создана парламентская коалиция] // [[Lenta.ru]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ է դարձել Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվել է նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины] // [[Интерфакс]]&lt;/ref&gt;։

== Ճգնաժամի շարունակություն ==

=== Հարավ-արևելյան տարածաշրջաններ, դաշնայնացման և Ուկրաինայի կազմից դուրս գալու պահանջներ ===
Արդեն 2014 թվականի փետրվարի վերջին-մարտի սկզբին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն ընդգրկեցին զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ ուլտրաաջ ազգայնական կազմակերպությունների գործողությունների դեմ՝ ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, ֆեդերալ, ռուսամետ կարգախոսների ներքո։ Բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության մերժմամբ, որոնք տրամադրված էին Ռուսաստանի հետ սերտ կապերի պահպանմանը, և ծայրահեղական ուլտրաաջ խմբավորումների մտադրությամբ, որոնք Եվրամայդանի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ և մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են Կիևում և Ուկրաինայի արևմուտքում զանգվածային անկարգությունների ընթացքում (վարչական շենքերի զավթում, ԽՍՀՄ ժամանակներից ի վեր)&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/10/04/ukrainefashionweek/ Статую Ленина в Запорожье одели в вышиванку.] // [[Лента.ру]], 04.10.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղխորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորներն առաջարկել են շրջանային խորհրդին հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին», ռուսաց լեզվի պաշտոնական կարգավիճակը պահպանել ուկրաիներենին հավասար, մորատորիում սահմանել գների աճի և սոցիալական վճարումների նվազեցման վրա, Ռուսաստանը դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր, ստեղծել մունիցիպալ ոստիկանության և մինչև Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը դնել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա։ Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում իրավունք է վերապահում օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140222/996424745.html Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка] // [[РИА Новости]], 26.02.2014&lt;/ref&gt;։

Դաշնայնացման պահանջներով երթեր են անցկացվել Դնեպրոպետրովսկում&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/pridneprove/40304-u-dnepropetrovskogo-gorsoveta-podnjali-rossijskij-flag У Днепропетровского горсовета подняли российский флаг] // vesti.ua&lt;/ref&gt;, Դոնեցկում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193629.html На площади перед Донецкой ОГА поднят российский флаг] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, Լուգանսկում&lt;ref&gt;[http://cxid.info/nad-luganskoy-oblastnoy-administraciey-dva-flaga-ukrainy-i-rossii-video-n112631 Над Луганской областной администрацией два флага: Украины и России]&lt;/ref&gt; և Խարկովում&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/political/193638.html Пророссийски настроенные харьковчане ворвались в здание ОГА и начали установку российских флагов] // [[Интерфакс-Украина]]&lt;/ref&gt;, և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի մի շարք այլ քաղաքներում։ Խարկովի վարչակազմի շենքի գրոհի հետևանքով 68 մարդ է վիրավորվել։ Ռուսամետ ակտիվիստներին դիմակայում էին «Մետալիստի» ֆուտբոլային ֆանատներն ու «Աջ սեկտոր» խմբավորման անդամները&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/40344-odin-iz-postradavshiz-pri-shturme-hoga-v-tjazhelom-sostojanii Один из пострадавших при штурме в Харькове оказался в тяжелом состоянии] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Օդեսայում հակամայդանական հանրահավաքի ներկայացուցիչները պահանջել են ռուսաց լեզվի օրինականացում և երկրի ֆեդերալացում&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/russkiy_yazik_a_roport_federalizatsiya_i_skloni_odessiti_sformirovali_spisok_trebovaniy_k_vlastyam_951.html Русский язык, аэропорт, федерализация и склоны: одесситы сформировали список требований к властям]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra&quot;&gt;[[Александр Проханов]]. [http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ «Я брал аэропорт»] // [[Завтра (газета)|«Завтра»]], 04.12. 2014 года.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002851598.html#14277051498824&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration#ixzz3VrCuDNP5 Эксперт: украинцы митингуют, не видя перспектив развития их регионов.] // [[РИА Новости]], 07.044.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/04/08/1253828.html Аваков: В Донецкую, Луганскую и Харьковскую области прибыли спецподразделения МВД из других регионов.] // [[Росбалт]], 08.04.2014&lt;/ref&gt;։

Ելույթների արմատականացմանը և նոր ռուսամետ առաջնորդների հայտնվելուն զուգընթաց Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ ցույցերը, ինչպես նաև Ղրիմի իրադարձությունների ազդեցության տակ աստիճանաբար վերաճեցին զինված դիմակայության&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;, իսկ Ուկրաինայի դաշնայնացման կարգախոսներն այստեղ փոխարինվեցին տարածաշրջանների ինքնուրույնության պահանջներով և հանգեցրին Դոնեցկի և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունների հռչակմանը։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

=== Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին ===
{{Main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին առավել ընդգրկուն հասարակական-քաղաքական փոփոխությունները տեղի ունեցան Ղրիմում, որը Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո փաստացի միացվեց Ռուսաստանին։ Ղրիմում շատերի կողմից Յանուկովիչի պաշտոնանկությունը ընկալվեց որպես պետական հեղաշրջում&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Keep out of Ukraine, America tells Russia|author=|first=Roland|last=Oliphant|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10666557/Keep-out-of-Ukraine-America-tells-Russia.html|work=[[The Guardian]]|id=0307-1235|date=2014-02-27|accessdate=2018-06-13|language=en|quote=Tensions in the Russian-majority Crimea soared after ethnic Russians established checkpoints on roads and raised vigilante defence groups in response to what many there see as an illegitimate coup by far-Right forces in Kiev.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Why Crimea is so dangerous|author=|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-26367786|work=BBC News|date=2014-03-11|accessdate=2018-05-27|language=en|quote=The region voted heavily for Viktor Yanukovych in the 2010 presidential election, and many people there believe he is the victim of a coup - prompting separatists in Crimea's parliament to vote for joining the Russian Federation and a referendum on secession.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.stratfor.com/analysis/crimea-russias-little-pawn Crimea: Russia’s Little Pawn] — «Ukraine and its Western backers still hotly contest the annexation, but it went virtually unchallenged by the Ukrainian military. Ukrainian troops who were on the peninsula before the annexation either defected to the Russian military or returned to Ukraine. And though the near-unanimous results of the referendum raised suspicions in the West, the reality is that most of Crimea’s inhabitants wanted to become part of Russia. Crimea has traditionally been the most pro-Russian part of Ukraine, and many on the peninsula viewed Yanukovich’s ouster as a coup orchestrated and supported by Western powers»&lt;/ref&gt;, իսկ նոր իշխանության և նրա կողմնակիցների մի շարք գործողություններ (Գերագույն ռադայի քվեարկությունը Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքը չեղյալ հայտարարելու մասին, լյուստրացիայի մասին օրենքի նախապատրաստումը, Եվրամայդանի ակտիվիստների և քաղաքական գործիչների արմատական հայտարարությունները) հանգեցրին ռուսական հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը և էթնիկ ռուսների զգալի մասի մոբիլիզացմանը Ուկրաինայի նոր ղեկավարության դեմ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true|title=Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине|date=2014-05-12|publisher=[[БДИПЧ]]|ref=БДИПЧ2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot;&gt;[http://www.rnbo.gov.ua/files/2016/stenogr.pdf Стенограмма заседания Совета национальной безопасности и обороны Украины от 28 февраля 2014 года («О неотложных мерах по обеспечению национальной безопасности, суверенитета и территориальной целостности Украины»)]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ դիրք է գրավել Ղրիմի թաթարների մեջլիսը, որը հավակնում է Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանության, իսկ ավելի ուշ՝ ՌԴ-ին Ղրիմի միանալու հանրաքվեի նշանակումից հետո մերժել է դրա լեգիտիմությունը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896933-medjlis-vyistupil-s-obrascheniem-podderjivayuschim-ukrainu-i-osujdayuschim-agressiyu-rf.html Меджлис выступил с обращением, поддерживающим Украину и осуждающим агрессию РФ. УНИАН, 15.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ հատուկ գործողություն է իրականացվել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ։ Փետրվարի 23-ի առավոտյան Պուտինը, սեփական խոսքով, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների առջև խնդիր է դրել «սկսել Ղրիմը Ռուսաստանի կազմ վերադարձնելու աշխատանքը»&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո&lt;ref name=&quot;Чуть не разгромили&quot;&gt;[http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540 Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161017182928/http://sevnews.info/rus/view-news/Sevastopolcy-chut-ne-razgromili-administraciyu-no-vse-zhe-dobilis-obeshaniya-peredat-vse-dela-Alekseyu-CHalomu/13540|date=2016-10-17}}&lt;/ref&gt; իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսի և ուկրաինական նոր իշխանությունների կողմնակիցները փորձել են գրավել Ղրիմի խորհրդարանի շենքը և արգելափակել նրա աշխատանքը։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատայինները գրավել էին Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3312160-zakhvat-verkhovnoho-soveta-kryma-svydetelstva-ochevydtsev Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |title=СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма |accessdate=2020-05-08 |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209170431/https://112.ua/politika/sbu-obnarodovala-video-zahvata-zdaniya-verhovnogo-soveta-kryma-29909.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, ինչից հետո ԱՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող էին արել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և Ղրիմի նոր կառավարության ղեկավար նշանակել «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսենովին&lt;ref name=&quot;Вести-27-2-2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|title=Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича|date=2014-02-27|publisher=[[Вести (газета, Украина)|Вести]]|archiveurl=https://archive.is/20160606115117/http://vesti-ukr.com/krym/40000-novyj-premer-aksenov-schitaet-prezidentom-janukovicha|archivedate=2016-06-06|accessdate=2016-06-05|author=Рустам Корсовецкий|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;, որը հայտարարել էր Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին և դիմել էր Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref name=&quot;СНБО-28-02-14&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;cgr1314&quot;&gt;{{cite news|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксенова|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|publisher=Пресс-служба Верховного Совета АРК|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;пр-2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/news/20796|title=«Прямая линия с Владимиром Путиным»|date=2014-04-17|publisher=// kremlin.ru|accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;LB2202&quot;&gt;[http://lb.ua/news/2016/02/22/328532_snbo_obnarodoval_stenogrammu.html СНБО обнародовал стенограмму первого заседания после аннексии Крыма (документ)] «LB.ua», 22.02.2016&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին ՌԴ Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/01/sovfed/ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/russian/international/2014/03/140301_live_ukraine_crimea_crisis Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину]&lt;/ref&gt;, թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot; /&gt;։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին շրջափակել են Ուկրաինայի զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը թերակղզու տարածքում, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի նոր կառավարությանը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot;&gt;{{Cite web|url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|title=КрымНаш. КрымНеНаш|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160317195204/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2015/n7/13328-krymnash-krymnenash.html#.VYfr7JD4EZA|archivedate=2016-03-17|accessdate=2019-01-19|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 16-ին Ռուսաստանի համակողմանի աջակցությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը հակասող հանրաքվե&lt;ref&gt;[http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html Венецианская комиссия признала крымский референдум нелегитимным — Минюст] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506224316/http://rus.newsru.ua/ukraine/21mar2014/venec.html|date=2016-05-06}} // newsru.ua&lt;/ref&gt;՝ Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;, որի արդյունքների հիման վրա մարտի 17-ին միակողմանի կարգով հռչակվել Է Ղրիմի անկախ Հանրապետությունը, որը մարտի 18-ին Ռուսաստանի հետ պայմանագիր է ստորագրել, որով ինքնահռչակ հանրապետությունը մտնում էր ՌԴ կազմի մեջ։

Ռուսաստանի օրենսդրության համաձայն՝ միացած տարածքում ստեղծվել են Դաշնության նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated42&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;, որոնք Ռուսաստանի կողմից դիտարկվում են որպես նրա տարածքի անբաժանելի մաս&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mid.ru/kommentarii_predstavitelya/-/asset_publisher/MCZ7HQuMdqBY/content/id/2782015|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России  в связи с очередным докладом наблюдательной миссии ООН по правам человека на Украине|publisher=www.mid.ru|accessdate=2017-11-25|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։ ՄԱԿ-ի փաստաթղթերում և Ուկրաինայի օրենսդրության մեջ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Ղրիմի տարածքը դիտարկվում է որպես Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված մաս&lt;ref&gt;[http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/71/205&amp;Lang=R Положение в области прав человека в Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/Crimea2014_2017_RU.pdf Ситуация с правами человека во временно оккупированной Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UAReport17th_RU.pdf Доклад о ситуации с правами человека в Украине 16 ноября 2016 г. — 15 февраля 2017 г.]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;itar-genass&quot;&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1079720|title=Генассамблея ООН приняла резолюцию в поддержку территориальной целостности Украины|date=2014-03-27|publisher=// [[ИТАР-ТАСС]]}}&lt;/ref&gt;։

=== Արտահերթ նախագահական ընտրություններ ===
Մայիսի 25-ին Դոնբասում զինված հակամարտության ֆոնին կայացել են Ուկրաինայի արտահերթ նախագահական ընտրությունները։ Հաղթանակ է տարել Պետրո Պորոշենկոն, որը հավաքել է ձայների 54,7 %-ը&lt;ref name=&quot;autogenerated52&quot; /&gt;։

Ուկրաինայի բարձրագույն ղեկավարության փոփոխությունը չի նպաստել քաղաքական ճգնաժամի կարգավորմանը, այլ ընդհակառակը, հանգեցրել է դրա խորացմանը։ Նախագահ Յանուկովիչին իշխանությունից հեռացնելու լեգիտիմությունը, շրջանցելով սահմանադրական ընթացակարգերը, հարցեր է առաջացնում։ Ուկրաինական և արևմտյան լրատվամիջոցներում&lt;ref name=&quot;autogenerated113&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-30131108|title=Ukraine's revolution: Making sense of a year of chaos|date=2014-11-24|publisher=[[BBC]]|accessdate=2016-01-17|lang=en}}&lt;/ref&gt; և իշխանափոխությանը սատարող ուկրաինացի քաղաքական գործիչների հայտարարություններում տվյալ իրադարձությունները, ինչպես և ամբողջ Եվրամայդանը, դիտարկվում են որպես հեղափոխություն («արժանապատվության հեղափոխություն»)։ Ռուսական ԶԼՄ-ներում, ռուս և ուկրաինացի մի շարք քաղաքական գործիչների հայտարարություններում դրանք հաճախ գնահատվում են որպես պետական հեղաշրջում։

== Ուկրաինական ճգնաժամի գլոբալ ասպեկտներ ==
Քաղաքագետների գնահատմամբ՝ ճգնաժամը, որն Ուկրաինան ապրում է 2013 թվականի վերջից, դարձել է «Քաղաքական-իրավական, աշխարհաքաղաքական, աշխարհատնտեսական և նույնիսկ արժեհամակարգային դիմակայության յուրօրինակ էպիկենտրոնը ոչ միայն հետխորհրդային տարածքում, այլև Մեծ Եվրոպայի և նույնիսկ գլոբալ աշխարհում»։ Այս ճգնաժամը բացահայտեց և արդիականացրեց գլոբալ բնույթի խնդիրները, որոնց թվում առաջին հերթին անվանում են «աշխարհակարգի աճող անկայունությունը և միջազգային ինստիտուտների գործունեության նվազող արդյունավետությունը, դրանց նկատմամբ վստահության անկումը..., հակամարտությունների կարգավորման միջազգային իրավաքաղաքական մեխանիզմների գործուն և անկողմնակալությունը, հակամարտող կողմերին երկխոսության պարտադրումը..., ժողովրդավարության ինստիտուտների գործունեության խնդիրների սրընթաց աճը ոչ միայն անցումային քաղաքական համակարգ ունեցող երկրներում, հետխորհրդային և աշխարհի այլ տարածաշրջաններում, բայց նաև ժողովրդավարության խոր ու վաղեմի ավանդույթներ ունեցող երկրներում»&lt;ref name=&quot;кризис3&quot;&gt;[http://www.imemo.ru/files/File/ru/publ/2014/2014_025.pdf Лапкин В. В., Пантин В. И. Кризис украинской государственности: политико-правовой, ценностный и геоэкономический аспекты //Внутриполитические процессы в России и Украине и перспективы российско-украинских отношений в период 2014—2020 гг. М.: ИМЭМО РАН, 2014]&lt;/ref&gt;։

=== Արևմուտքի դիրքորոշում ===
Ուկրաինայում 2013 թվականի նոյեմբերի վերջին կառավարության որոշմանը ի պատասխան սկսված զանգվածային բողոքի ցույցերը լիակատար տեղեկատվական և բարոյական աջակցություն են ստացել Եվրամիության և ԱՄՆ-ի կողմից&lt;ref&gt;Вилков А. А. «Мягкая сила» как элемент имиджевых технологий во внутренней и внешней политике // Изв. Сарат. ун-та. Нов. сер. Сер. Социология. Политология. 2014. Т. 14, вып. 2. С. 70.&lt;/ref&gt;։

«''Խորը հիասթափություն»'' է հայտնել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստական գործընթացը կասեցնելու Ազարովի կառավարության որոշումից շատերը՝ եվրաչինովնիկները&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606699-es-razocharovan-neojidannyim-resheniem-ukrainskogo-pravitelstva-eshton.html ЕС разочарован неожиданным решением украинского правительства — Эштон] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606660-kvasnevskiy-uveren-chto-rossiya-davleniem-zastavila-ukrainu-otkazatsya-ot-assotsiatsii-s-es.html Квасневский уверен, что Россия давлением заставила Украину отказаться от ассоциации с ЕС] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/606616-fyule-otmenil-svoy-zavtrashniy-vizit-v-ukrainu.html Фюле отменил свой завтрашний визит в Украину] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;, ԱՄՆ-ի ղեկավարության&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606760-uryad-ssha-rozcharovaniy-rishennyam-ukrajini-prizupiniti-integratsiyu-z-es.html США розчаровані рішенням України призупинити інтеграцію з ЄС] — УНІАН, 22.11.2013&lt;/ref&gt;, ԵԽԽՎ-ի&lt;ref&gt;[http://www.unian.ua/news/606874-u-pare-zanepokoeni-pripinennyam-ukrajinoyu-pidgotovki-do-asotsiatsiji-z-es.html У ПАРЄ занепокоєні припиненням Україною підготовки до асоціації з ЄС]// [[УНИАН]], 22.11.2013&lt;/ref&gt;, եվրոպական պետությունների ներկայացուցիչները։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Եվրահանձնաժողովը հայտարարել էր, որ մտադիր չէ նոր բանակցություններ բացել Ուկրաինայի հետ արդեն նախաստորագրված Ասոցացման համաձայնագրի տեքստի փոփոխման շուրջ&lt;ref name=&quot;autogenerated29&quot;&gt;[http://vesti.ua/strana/27649-majdan-vs-azarov-poslednie-novosti Майдан после провала в Раде. Последние новости.] // Vesti.ua, 03.12.2014&lt;/ref&gt;։

==== Եվրամիություն ====
2013-ի նոյեմբերի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանի ուժային ցրումը Արևմուտքի պետությունների կողմից ուկրաինական ղեկավարության կտրուկ քննադատությունն էր առաջացրել։ Դեկտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը նախազգուշացրել էր Ուկրաինայի կառավարությանը զերծ մնալ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումից։ Վիկտոր Յանուկովիչը և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հեռախոսազրույց են ունեցել, որի ընթացքում Յանուկովիչը Բարոզուին խոստացել է հետաքննել Մայդանում ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը։ ԱՄՆ նախագահի մամուլի քարտուղար Ջեյ Քարնին հայտարարել է, որ ԱՄՆ վարչակազմը Կիևում տեղի ունեցած անկարգությունները չի դիտարկում որպես պետական հեղաշրջման փորձ և կոչ է անում Ուկրաինայի իշխանություններին պայմաններ ստեղծել քաղաքացիների ազատ կամարտահայտման համար։ Եվրամիության ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն կոչ է արել Ուկրաինայի ղեկավարությանը և ընդդիմությանը նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ և անհապաղ սկսել կոնսենսուս փնտրել։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը դիմել է Ուկրաինայի կառավարությանը և բողոքի ակցիաների մասնակիցներին՝ կոչ անելով ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից։ Եվրախորհրդարանի նախագահ Մարտին Շուլցը հայտարարել է. ''«Ես կոչ եմ անում ուկրաինական իշխանություններին հավատարիմ մնալ իրենց միջազգային պարտավորություններին և հարգել կամարտահայտության և հավաքների ազատությունը։ Ճգնաժամը պետք է լուծվի բոլոր քաղաքական ուժերի երկխոսության միջոցով»''։ Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարարությունը հրավիրել Է Ուկրաինայի դեսպան Վ. Ստեպանովին՝ Ուկրաինայում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ մտահոգություն հայտնելու համար։ Բացի այդ, Լիտվայի ԱԳՆ-ն նույն նպատակով այսօր կանչել է Ուկրաինայի դեսպան Վյաչեսլավ Ժովտենկոյին&lt;ref name=&quot;kc03-12-02&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4/ Хроника Майдана: 29 ноября — 6 декабря.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160311000020/http://analitik.org.ua/current-comment/int/52a5bdf0d51fe/pagedoc1096_4|date=2016-03-11}} // [[Киевский центр политических исследований и конфликтологии]], 09.12.2013&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 4-ին Կիև է ժամանել Գերմանիայի ԱԳ նախարար Գիդո Վեստերվելլեն, որն այցելել է Եվրամայդան և հանդիպել Կլիչկոյի և Յացենյուկի հետ&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/04/244318_glava_mid_germanii_prishel_maydan.html Глава МИД Германии пришёл на Майдан]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2013/12/05/244494_germaniya_mirnih_demonstrantov.html Германия: мирных демонстрантов нужно защищать] // lb.ua&lt;/ref&gt;։ Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդը կոչ է արել Ուկրաինային հետաքննել Եվրամայդանում ցուցարարներին ծեծելու դեպքերը։ Նա հիշեցրել է, որ խաղաղ հավաքների իրավունքը ամրագրված է մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայում&lt;ref name=&quot;vesti04-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/27964-nespokojnye-rada-i-kabmin-hronika-vestej Неспокойные Рада и Кабмин. Последние новости.] // Vesti.ua, 04.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 8-ին Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հեռախոսազրույցում կրկին նշել է իրավիճակի քաղաքական կարգավորման անհրաժեշտությունը ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ երկխոսության, քաղաքացիական ազատությունների հարգանքի և առավելագույն զսպվածության միջոցով&lt;ref name=&quot;vesti08-12&quot;&gt;[http://vesti.ua/kiev/28707-marsh-milliona Майдан. «Марш миллионов» и снос Ленина.] // Vesti.ua, 08.12.2014&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 12-ին Եվրախորհրդարանը հատուկ բանաձև է ընդունել «Վիլնյուսի գագաթնաժողովի արդյունքների» և «Արևելյան գործընկերության» ապագայի մասին, մասնավորապես, Ուկրաինայի նկատմամբ&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot;&gt;[http://www.unian.net/news/611594-evroparlament-prizyivaet-rassmotret-vozmojnyie-kontrmeryi-v-otnoshenii-rossii.html Европарламент призывает рассмотреть возможные контрмеры в отношении России]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated20131217-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/news/611583-evroparlament-vyistupil-za-podpisanie-soglasheniya-s-ukrainoy-kak-mojno-skoree.html Европарламент выступил за подписание Соглашения с Украиной «как можно скорее»]// [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated27&quot;&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3276696-evroparlament-prynial-rezoluitsyui-po-ukrayne-pryzvav-otmenyt-vyzovyi-rezhym Европарламент принял резолюцию по Украине, призвав отменить визовый режим]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի փետրվարի 24-ին Եվրահանձնաժողովի պաշտոնական ներկայացուցիչ Օլիվյե Բային Բրյուսելում հայտարարել էր, որ Եվրահանձնաժողովը լեգիտիմ է ճանաչել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովի նշանակումը&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/360725 ЕС признал легитимность Турчинова.] // [[Интерфакс]], 24.02.2014&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի նոր ղեկավարությունը, որն աջակցում է Արևմուտքի երկրներին, կարգադրել է վերսկսել եվրաինտեգրման գործընթացը։ Մարտի 21-ին Եվրամիության և Արսենի Յացենյուկի ներկայացուցիչները ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական բլոկը&lt;ref name=&quot;21-03&quot;&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1064745 Подписан политический блок соглашения об ассоциации Украины с ЕС.] // [[ИТАР-ТАСС]], 21.03.2014&lt;/ref&gt;։ Հունիսի 27-ին ստորագրվել է համաձայնագրի տնտեսական մասը&lt;ref name=&quot;27-06&quot;&gt;{{cite news|title=Украина и ЕС подписали экономическую часть соглашения об ассоциации|url=http://www.interfax.ru/business/382968|publisher=[[Интерфакс]]|location=М.|date=2014-06-27|accessdate=2014-06-27|language=ru|archiveurl=https://archive.is/20140627094303/http://www.interfax.ru/business/382968|archivedate=2014-06-27|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

==== ԱՄՆ ====
ԱՄՆ-ն իրադարձությունների հենց սկզբից ընդդիմությանն աջակցում էր նրա պահանջների առաջխաղացման հարցում և ճնշում էր գործադրում ուկրաինական իշխանությունների վրա։ Այսպես, օրինակ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը Թբիլիսիում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել է. «Ինչ վերաբերում Է Ուկրաինային, վաղուց ժամանակն է Ուկրաինայի ղեկավարության համար լսել իր ժողովրդի ձայնը և վերսկսել ուղին դեպի Եվրոպական ինտեգրացիա և տնտեսական առողջացում... ուկրաինացի ժողովրդի ձայնը պետք է լսելի լինի։ Նա եվրոպական ապագայի կոչ է անում.դա ազատ և ժողովրդավարական ապագա է, դա հաշվետու դատավարություն է, դա մարդկային արժանապատվություն է և Ուկրաինայի տնտեսական առողջության վերականգնում»։ «Բռնությունը կամ բռնության սպառնալիքն անընդունելի են ժողովրդավարական պետությունում»,- ասել Է Նուլանդը և հայտարարել, որ բռնության համար պատասխանատուները նոյեմբերի 30-ին «պետք է կանգնեն արդարադատության առջև, իսկ ձերբակալվածներին պետք է ազատ արձակել... անցել է վեց օր, իսկ պատասխանատվություն չկա»,- հավելել Է նա&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3273839-hosdep-prosyt-ukraynskuui-vlast-reshyt-problemu-evromaidana-myrnym-putem Госдеп просит украинскую власть решить проблему Евромайдана мирным путем]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/3274251-hossekretar-ssha-dzhon-kerry-pryzval-pravytelstvo-ukrayny-pryslushatsia-k-holosu-naroda Госсекретарь США Джон Керри призвал правительство Украины прислушаться к голосу народа]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3275104-otvetstvennye-za-nasylye-na-evromaidane-dolzhny-predstat-pered-sudom-zamestytel-hossekretaria-ssha Ответственные за насилие на Евромайдане должны предстать перед судом — заместитель госсекретаря США]&lt;/ref&gt;։

Մի շարք աշխատանքներում, այդ թվում՝ արևմտյան հետազոտողների, ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը մեղադրում է այն բանում, որ նա ուղղորդել և ուղղորդել է բողոքի շարժումը, այդ թվում՝ իրեն ենթակա ոչ կառավարական կազմակերպությունների (ՀԿ) և մասնավոր հիմնադրամների միջոցով։ Նման գործողությունների նպատակը Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման և քաղաքական ազդեցության ռազմավարական զսպումն է, մի կողմից՝ Ռուսաստանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունների վատթարացման, իսկ մյուս կողմից՝ Ռուսաստանի սահմաններին ՆԱՏՕ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի մոտենալու միջոցով։ Ամեն դեպքում, Ուկրաինան «մանրադրամ» է ներկայացնում ԱՄՆ աշխարհաքաղաքական խաղում։ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի՝ Կիևում իշխանափոխության կազմակերպման հիմնական համակարգողներն են Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով պետական քարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը և Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot;&gt;Ломко И. Г. [http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине] // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015&lt;/ref&gt;։ Վիկտորյա Նուլանդը իրադարձությունների ընթացքում երեք անգամ այցելել է Մայդան և ակտիվորեն նպաստել Ուկրաինայի նոր ղեկավարության և նրա քաղաքական կուրսի ձևավորմանը&lt;ref name=&quot;ломко3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=53L7CwAAQBAJ&amp;pg=PT312&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIHTAA#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland&amp;f=false The Return of the Cold War: Ukraine, The West and Russia], ed. by J. L. Black, Michael Johns&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=qWRJAwAAQBAJ&amp;pg=PA93&amp;dq=Victoria+Nuland+Ukraine&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwithuvQzbvOAhXmB5oKHYJXCWYQ6AEIJDAB#v=onepage&amp;q=Victoria%20Nuland%20Ukraine&amp;f=false Crisis in Ukraine], ed. by {{iw2|Gideon Rose}}, p. 93&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Richard Sakwa, [https://books.google.am/books?id=8LkxBgAAQBAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=Nuland&amp;f=false Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands], pp. 87, 94

[[Саква, Ричард|Саква Р.]] Линия фронта — Украина: кризис на приграничных территориях / пер. с англ. Л. А. Игоревского. — М.: [[Центрполиграф]], 2015. — 416 с.&lt;/ref&gt;։

Հարկ է նշել, որ ԱՄՆ-ի և Եվրամիության միջև ընդդիմության վրա ազդեցության մեջ առանձնահատուկ մրցակցության առկայությունը ։ Այսպես, 2014 թվականի փետրվարի սկզբին միջազգային աղմկահարույց սկանդալը ԶԼՄ-ներում առաջացրել Էր Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթի հեռախոսազրույցի հրապարակումը, որում Նուլանդը, չընտրելով արտահայտություններ, զրուցակցին հայտնել էր, որ հենց նա է մտածում Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման ուղղությամբ ԵՄ ջանքերի և ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների մասին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/356576 В интернет попала запись разговора американских дипломатов об Украине.] // [[Интерфакс]], 07.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://blog.dp.ru/post/6815/ Что сказала Виктория Нуланд.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807042822/http://blog.dp.ru/post/6815/ |date=2020-08-07 }} // Деловой журнал, 07.02.2014&lt;/ref&gt;։ Եվրախորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպոյն ի պատասխան հայտարարել է, որ ամերիկացիներին չպետք է խառնվեին Ուկրաինայի իրադրությանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140208/993855872.html#ixzz373pu4N4t Ромпей считает неприемлемыми слова Нуланд о Евросоюзе.] // [[РИА Новости]], 08.02.2014&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրամայդանը ցրելուց մի քանի ժամ անց այդպես է արձագանքել Twitter-ի իր էջում․ ''«առայժմ աշխատում եմ հասկանալու համար, թե ինչ է տեղի ունեցել, բայց, իհարկե, դատապարտում եմ խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառումը»''։ ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորիա Նուլանդը դեկտեմբերի 11-ին այցելել է Մայդանում ցուցարարների ճամբար՝ Ջեֆրի Փայեթի ուղեկցությամբ և կազմակերպել է ցուցարարներին ապրանքների բաժանում։ Նախօրեին Նուլանդը հանդիպել է ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ՝ այդ հանդիպումը գնահատելով արդյունավետ։ Նույն օրը Վիկտորյա Նուլանդը հանդիպել է Յանուկովիչի հետ՝ նրան հայտարարելով, որ ցուցարարներին ցրելու համար իշխանությունների կիրառած մեթոդներն անընդունելի են։ Հանդիպման ավարտին Նուլանդը հայտարարել է, որ Ուկրաինան հնարավորություն ունի վերադառնալ եվրաինտեգրման ուղի և որ ցանկանում է, որ Յանուկովիչն այդ ուղղությամբ շարժվի, ինչպես նաև վերսկսի բանակցությունները ԱՄՀ-ի հետ&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20131211/983404951.html#ixzz379xph7vV Замгоссекретаря США Нуланд раздала митингующим на Майдане печенье.] // [[РИА Новости]], 11.12.2014&lt;/ref&gt;։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության մամուլի քարտուղար Ջեն Պսակին այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ հիշեցրել է, որ ամերիկյան վարչակազմը դիտարկում է մի քանի տարբերակներ վրա ազդեցության իրադարձությունները&lt;ref&gt;[http://www.golos-ameriki.ru/content/us-migh-start-sanctions-against-ukraine/1808408.html Госдепартамент США не исключает «возможности санкций» в отношении Украины.] «Русская служба [[Голос Америки|„Голоса Америки]]“», США&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 13-ին Հանրապետական և դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Սենատորներն առաջարկել են քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3277342-ssha-budut-sledyt-za-sytuatsyei-v-ukrayne-na-vykhodnykh-hosdep США будут следить за ситуацией в Украине на выходных — Госдеп]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 8-ին ԱՄՆ Սենատը Ուկրաինայի իրավիճակի վերաբերյալ բանաձև ընդունեց, որում, մասնավորապես, խստորեն դատապարտվում էր Ուկրաինայի իշխանությունների որոշումը 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին, 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և 11-ին խաղաղ ցուցարարների դեմ բռնություն կիրառելու մասին և կոչ էր արվում անհապաղ պատժել բռնության կիրառման մեղավորներին։ Մինչդեռ Կիևում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը հանդիպում է ունեցել ուկրաինական «Ավտոմայդանի» ակտիվիստների հետ և նրանց հավաստիացրել, որ «խաղաղ քաղաքացիների հետապնդողների նկատմամբ կարող են պատժամիջոցներ կիրառվել.այդ մարդիկ կարող են զրկվել քաղաքակիրթ երկրներ այցագրից, կարող են փակվել նրանց հաշիվները»։ ԱՄՆ դեսպանատանը խոստացել են բոլոր հնարավոր աջակցությունը Եվրամայդանի ակտիվիստներին, այդ թվում՝ «իրավական օգնություն»՝ հալածանքներից պաշտպանվելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3283724-rosbalt-na-maidane-veriat-v-sylu-sanktsyi На Майдане верят в силу санкций // Росбалт, 10 января 2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես հայտնի է դարձել այն ժամանակ, ԱՄՆ-ի վարչակազմում արդեն ձեռնամուխ են եղել ուկրաինացի պաշտոնյաների ցուցակների կազմմանը, որոնց նկատմամբ պատժամիջոցներ կկիրառվեն&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/01/11/7009304/ Захарченко в проекте списка США на введение санкций // Украинская правда, 11 января 2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3282571-ukrayntsy-ssha-pryzvaly-obamu-nakazat-kluieva-y-zakharchenko-smy Украинцы США призвали Обаму наказать Клюева и Захарченко — СМИ // Корреспондент.net, 4 января 2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 20-ին Կիևում բախումների հերթական սրացումից հետո, որը հրահրվել էր Գերագույն ռադայի կողմից «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունմամբ, Սպիտակ տունը հակամարտության երկու կողմերին կոչ էր արել անհապաղ դադարեցնել բախումները՝ սպառնալով պատժամիջոցներ սահմանել Ուկրաինայի դեմ։ Հակամարտության սրման պատասխանատվությունը ԱՄՆ-ի նախագահի վարչակազմը դրել է ուկրաինական իշխանությունների վրա, որոնք, հայտարարության համաձայն, «ի վիճակի չեն ճանաչել իրենց ժողովրդի օրինական պահանջները»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/01/20/sanctions/|title=Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Администрация Обамы повторно пригрозила Киеву санкциями}}&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը չեղարկել է ամերիկյան վիզաները Ուկրաինայի քաղաքացիների համար, որոնց ԱՄՆ-ում համարում են մասնակից 2013 թվականի նոյեմբերին և դեկտեմբերին «Եվրամայդանի» ուժային ցրմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140122/990634061.html#ixzz37AQRKjk9 Госдеп США аннулировал визы украинцев, причастных к разгону майдана.] // [[РИА Новости]], 22.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html Заява Посольства США про скасування віз] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304103502/http://ukrainian.ukraine.usembassy.gov/mobile/uk/statements/visa-revocation.html|date=2016-03-04}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 30-ին ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Ջենիֆեր Փսակին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ինչպես կարծում են ԱՄՆ-ն, Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը պետք է շարունակի բանակցություններն ընդդիմության հետ «խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձևավորելու համար»։ Ջենիֆեր Փսակիի խոսքով՝ նախորդ օրերին ԱՄՆ-ի փոխնախագահ Ջո Բայդենը երեք անգամ հեռախոսազրույց է ունեցել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ․ «Մենք պահանջել ենք, որ Ուկրաինայի իշխանություններն ու ընդդիմությունն ապահովեն, որպեսզի Ուկրաինայի նոր կառավարությունը կարողանա նպաստել քաղաքական միասնությանը, տնտեսության առողջացմանը ԱՄՀ-ի աջակցությամբ և պատասխան տա ժողովրդի ձգտումներին եվրոպական ապագայի համար»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/v-ssha-rasskazali-kakim-dolzhen-byt-novyy-kabmin-137738_.html США назвали критерии, которым должен соответствовать украинский Кабмин.] // Zn.ua, 30.01.2014&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել Է Ջենիֆեր Փսակին, նախօրյակին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերին հեռուստակոնֆերանս է անցկացրել ուկրաինական ընդդիմության առաջնորդների հետ, որի ընթացքում «պետքարտուղարն ընդգծել է անվերապահ աջակցությունը Եվրոպայի հետ ասոցացման հարցում ուկրաինացի ժողովրդի ժողովրդավարական ձգտումներին և ողջունել այդ ընդդիմադիր առաջնորդների հայտարարությունները, որոնք ուղղված են բռնության դեմ, ժողովրդավարության պաշտպանության ուղղությամբ նրանց համարձակ աշխատանքը, խաղաղ կարգավորման նպատակներին հասնելու բնագավառում առաջընթացը», ինչպես նաև մտահոգություն է հայտնել Մարդու իրավունքների խախտման վերաբերյալ հաղորդումների ԱՄՆ-ն Ուկրաինայի կառավարությունից պահանջել է ստեղծել այդ հանցագործությունների հետաքննության իրավաբանական հանձնաժողով և մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկել&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ssha-potrebovali-ot-yanukovicha-prodolzhit-peregovory-s-oppoziciey-137813_.html США потребовали от Януковича продолжить переговоры с оппозицией.] // Zn.ua, 31.01.2014&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 14-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում կոչ է արել Ուկրաինայում ձևավորել «բազմակուսակցական տեխնիկական կառավարություն՝ լիազորությունների և պատասխանատվության իսկական տարանջատմամբ, որը կարող է վաստակել ուկրաինացի ժողովրդի վստահությունը և վերականգնել քաղաքական և տնտեսական կայունությունը»։ Փաստաթղթում ողջունել են բողոքի ակցիաների ընթացքում ձերբակալված բոլոր անձանց ազատ արձակման մասին հայտարարությունը՝ որպես «լարվածության թուլացման և Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ, ոչ բռնի լուծման համար տարածություն ստեղծելու կարևոր քայլ»։

Վստահության հետագա ամրապնդման նպատակով Պետդեպարտամենտը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին «դադարեցնել ցուցարարների և քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստների նկատմամբ բոլոր հետաքննությունները, ձերբակալությունները, ձերբակալություններն ու դատական հետապնդումները՝ կապված Եվրամայդանի բողոքների հետ»&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://zn.ua/UKRAINE/vlasti-otpustili-iz-tyurmy-pod-domashniy-arest-poslednego-protestuyuschego-138738_.html США призвали все стороны продолжить деэскалацию напряженности и поиск мирного и взаимоприемлемого компромисса в целях выхода из нынешнего кризиса.] // Zn.ua, 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/2/15/672704.html США потребовали от Украины прекратить задержания активистов.] [[Взгляд.ру]], 15.02.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/887544-bayden-predupredil-yanukovicha-o-novyih-sanktsiyah.html Байден предупредил Януковича о новых санкциях.]// [[УНИАН]], 21.02.2014&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բարաք Օբամա]]ն 2015 թվականի փետրվարի 1-ին Սի-Էն-Էն հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն «միջնորդ է հանդես եկել Ուկրաինայում իշխանության անցնելու հարցում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=s-irQ81XqxA|title=Обама заявил что является посредником смены власти Украины|date=2015-02-01|work=|publisher=|author=Region 13 UA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2015/02/150202_obama_russia_cnn_interview|title=Обама: Путин — плохой стратег и наносит вред России.|date=2015-02-02|publisher=[[Русская служба BBC]]|accessdate=2015-02-03|lang=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|title=Интервью президента Обамы ведущему телеканала CNN Фариду Закария|date=2015-02-01|publisher=[[Посольство США в России]]|archiveurl=https://archive.is/20151202144608/http://russian.moscow.usembassy.gov/obama-cnn.html|archivedate=2015-12-02|accessdate=2015-02-03|quote=|lang=}}&lt;/ref&gt;։

=== Գնահատականներ ===
Ֆրանսիացի հետազոտող Ժան Ժերոնիմոյի գնահատմամբ՝ ուկրաինական ճգնաժամը երկու Պատմական թշնամիների՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ազդեցության համար պայքարի շարունակությունն է, ընդ որում, ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ցանկացած մերձեցում կարող է համարվել ՆԱՏՕ-ին նրա ինտեգրման նախապատրաստական փուլ, ինչն էլ ամերիկյան նոր դիվանագիտության թաքնված նպատակն է&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/2/14/672538.html Западные эксперты: США хотят создать на Украине антироссийское правительство.] // [[Взгляд.ру]], 14.02.2014&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի նախկին կանցլեր Գերհարդ Շրյոդերը սխալ է անվանել Ուկրաինայում Եվրամիության քաղաքականությունը։ Նրա կարծիքով՝ Եվրամիությունը «ոչ մի պատկերացում չունի, թե որքանով է Ուկրաինան մշակութային պառակտում և որ նրա հետ չի կարելի սովորական ձևով վարվել», և Ասոցացման համաձայնագիր է առաջարկում «կամ մեզ հետ, կամ Ռուսաստանի հետ» սկզբունքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://inosmi.ru/world/20140310/218395562.html|title=Герхард Шрёдер раскритиковал политику ЕС в отношении Украины|date=2014-03-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140309/998819378.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шредер назвал ошибочной политику Евросоюза на Украине|date=2014-03-09|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։ Նման դիրքորոշում է հայտնել Գերմանիայի մեկ այլ նախկին կանցլեր Հելմուտ Շմիդտը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rg.ru/2014/03/27/shmidt-site.html|title=Гельмут Шмидт поддержал Москву словом|date=2014-03-28|publisher=[[Российская газета]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vz.ru/news/2014/5/16/687128.html|title=Экс-канцлер ФРГ Шмидт осудил «мегаломанию» Евросоюза|date=2014-05-16|publisher=[[Взгляд.ру|Взгляд]]|accessdate=2014-07-11}}&lt;/ref&gt;։

Ինչպես գրում է Ֆյոդոր Լուկյանովը, «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականության մեջ» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը, փետրվարի 21-ին ստորագրված քաղաքական սուր դիմակայության հաղթահարման համաձայնագիրը նախատեսում էր անցումային շրջան՝ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանության պահպանումը, թեև կրճատված լիազորություններով, մինչև ընտրությունները, որոնք պետք է անցնեին ընդամենը մի քանի ամիս անց&lt;ref&gt;[http://www.forbes.ru/mneniya-column/mir/251455-chem-situatsiya-v-krymu-napominaet-konflikt-s-gruziei-v-2008-godu Фёдор Лукьянов. Чем ситуация в Крыму напоминает конфликт с Грузией в 2008 году.] // [[Forbes]], 28.02.2014&lt;/ref&gt;։ ԵՄ-ն փաստացի հրաժարվել է կատարել ստորագրված համաձայնագրի կատարման երաշխավորի դերը։ Դրանով Եվրամիությունը, ինչպես ավելի վաղ և ԱՄՆ-ն, աջակցել և ճանաչել է ընդդիմության ոչ լեգիտիմ իշխանության գալը և ուղղակիորեն նպաստել Ուկրաինայում սահմանադրական կարգի խախտմանը։

Միջազգային իրավունքի ինստիտուտի նախագահ Ռեյն Մյուլերսոնը կարծում է, որ ընդդիմության և իշխանության միջև փոխզիջումն անհնար է դարձել ընդդիմադիրների վստահության պատճառով, որ արևմտյան երկրները ամեն ինչ կանեն հանուն իրենց հաղթանակի&lt;ref&gt;{{статья|автор=[[Мюллерсон, Рейн|Р. Мюллерсон]]|заглавие=Два мира — два права? Геополитика под прикрытием законности и морали|ссылка=http://www.eriras.ru/files/2014_rus_2_final.pdf#page=87|язык=|издание=Россия в глобальной политике|тип=|год=2014|том=12|номер=2|страницы=86—95|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;։

Ամերիկացի տնտեսագետ և քաղաքական մեկնաբան Փոլ Ռոբերթսը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ֆինանսավորել են ԱՄՆ-ն։ Նա նաև նշել է. «դա չի նշանակում, որ ուկրաինացիները իրական օրինական բողոքներ չունեն։ Սակայն միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ամենը ծրագրված է, որպեսզի Ուկրաինան հետագայում անդամակցի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Քանի որ ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է սեփական ռազմակայանները տեղակայել իր տարածքում, ռուսական սահմանի մոտ»&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/567410 «Так дипломатия не работает, это империализм»] // [[Известия]]&lt;/ref&gt;։

Ամերիկյան The National Interest հրատարակությունը, վերլուծելով ուկրաինական ճգնաժամի առաջին տարեդարձը, նշել է, որ վերջին քսանհինգ տարում Ուկրաինան ապացուցել է, որ ի վիճակի չէ կառավարել ինքն իրեն, ինչպես նաև կորցրել է ինքն իրեն որոշելու իրավունքը, թե ում հետ է անդամակցել դաշինքներին&lt;ref&gt;James Carden. [http://nationalinterest.org/feature/why-ukraine-doesnt-get-say-nato-12287 Why Ukraine Doesn’t Get a Say on NATO] // [[:en:The National Interest|The National Interest]], February 20, 2015&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:2010-ականների հակամարտություններ]]
[[Կատեգորիա:2014 իրադարձություններ]]</text>
      <sha1>6frppb8um7uccdj5lgdg0f03xu04vkq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում (2014)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>984053</id>
    <revision>
      <id>8492592</id>
      <parentid>8404951</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:24:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122212" xml:space="preserve">'''Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին''' (''Ռուսական գարուն''), [[Ուկրաինա]]յի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, [[Ֆեդերալիզմ|ֆեդերալիստական]]&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html |date=2014-07-12 }}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ և [[Անջատողականություն|անջատողական]] կարգախոսներով&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot; /&gt;, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|ուժային իշխանափոխությունից]] հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002906359.html Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны]&lt;/ref&gt; և պառակտման&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140414/1003826760.html Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»]&lt;/ref&gt;։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները&lt;ref&gt;John-Paul Himka. [http://www.academia.edu/10716313/The_History_behind_the_Regional_Conflict_in_Ukraine The History behind the Regional Conflict in Ukraine] // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.&lt;/ref&gt;, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին [[Ռուսաստան]]ի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002909830.html Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002895978.html Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране]&lt;/ref&gt;, և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը&lt;ref&gt;{{статья |автор= Klußmann Von Uwe|заглавие= Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew|ссылка= http://www.spiegel.de/politik/ausland/krim-krise-die-fatalen-fehler-der-kiewer-regierung-a-956680.html|язык= de|издание= [[Der Spiegel]]-online|тип=Интернет-журнал|год= 2014-03-03|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են [[Կիև]]ում և Ուկրաինայի արևմուտքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149|ref=Sakwa}}: &lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Скворцов&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/karta-zahoplen-oda-v-ukrayini-visim-regioniv-opinilisya-pid-kontrolem-demonstrantiv-331198.html Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов] // [[ТСН (канал)|ТСН]]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1227074.html В Житомире создали «Народную раду»] // [[Росбалт]], 29.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/2014/01/23/954651.html Рада на замену]. Подробности.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Train_of_Friendship&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года)]: &lt;blockquote&gt;В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման [[ԵԱՀԿ]] առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես [[Դոնեցկ]]ում, [[Լուգանսկ]]ում, [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաևում]], [[Օդեսա]]յում, [[Սևաստոպոլ]]ում, [[Սիմֆերոպոլ]]ում և [[Յալթա]]յում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, [[ԶԼՄ]]-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»&lt;ref name=&quot;ломко&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated13&gt;[http://kiis.com.ua/?lang=rus&amp;cat=reports&amp;id=302 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии]&lt;/ref&gt;։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)&lt;ref name=autogenerated13 /&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

* Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
* իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
* առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;, նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված դիմակայության]]&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://govoritmoskva.ru/interviews/166/|title=Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»|date=08-09-2014|publisher=Говорит Москва|accessdate=2016-09-22}}&lt;/ref&gt;։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/04/22/7023182/ Південного Сходу більше немає]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/tri_mifa_ob_ukrainskom_yugo_vostoke-1091432.xhtml Три мифа об украинском юго-востоке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140524_ru_s_weekly_press Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/issledovanie-washington-post-razrushilo-mif-o-raskole-ukrainy-i-proputinskom-yugo-vostoke-31341.html Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները ==
{{main|Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)}}
[[Պատկեր:Русская весна Харьков.JPG|thumb|left|170px|«''Ռուսական գարուն»'', Խարկով]]
[[Պատկեր:Флаги Юго-Востока Харьков.JPG|thumb|170px|«&lt;small&gt;Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ&lt;/small&gt;]]

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/vneocherednaya_sessiya_rodina_prizvala_k_federalizatsii_ukraini_811.html Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ [[Միխայիլ Դոբկին]]ը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «''Կոմսոմոլսկայա պրավդա»'' թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2413780 Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0053.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]]
Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/1679224.html Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;, Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

== Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում ==
Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]], որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД{{!}}УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-06-25|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;, որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով&lt;ref&gt;http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities&lt;/ref&gt; փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/turchinov-obyasnil-pochemu-ne-podpisal-yazykovoy-zakon-502354.html Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2421338?isSearch=True Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3313979-vostochnuui-ukraynu-okhvatyla-voina-flahov-kommersant Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra2&quot;&gt;[http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձություններ Ղրիմում ==
{{main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}[[Պատկեր:Flags over Supreme Council of Crimea (3 March 2014).png|200пкс|thumb|Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին]] Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»&lt;ref&gt;по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины&lt;/ref&gt;՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016325/ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // [[Украинская правда|«Украинская правда»]], 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt; մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006132947/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml |date=2014-10-06 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова|publisher=Пресс-служба [[Верховный Совет Автономной Республики Крым|Верховного Совета АРК]]|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) ==

=== Խարկովի մարզ ===

==== Խարկով ====
[[Պատկեր:2014. Харьков 049.jpg|մինի|left|Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո]] [[Պատկեր:2014. Харьков 050.jpg|մինի|Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն]] [[Պատկեր:Памяти погибшего Беркута. Православные лампады и цветы.JPG|մինի|Խարկով, մարտի 23]]

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար [[Միխայիլ Դոբկին]]ը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար [[Գենադի Կերնես]]ը լքել են Ուկրաինայի տարածքը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360418 Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, [[Եվրամայդան]]ի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր [[Իվան Վարչենկո]]ն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/361197 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/360436 Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/protesty-v-harkove-trebovaniya-aktivistov-evromaydana-i-spory-iz-za-lenina-498753.html Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Արսեն Ավակով]]ին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=qAxDG4K1rf0 Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360804 Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kak-aktivisty-evromaydana-ohranyayut-oga-v-harkove-498466.html Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/avakov-obeshchaet-razobratsya-s-oplotom-498010.html Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/article/2014/02/26/990791-harkov-podnyal-flag-rossii.html Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/361209 Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311783-kernes-dohovorylsia-v-kharkove-pered-horsovetom-snialy-rossyiskyi-flah Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313410-seichas-ony-stoiat-na-koleniakh-yz-kharkovskoi-oha-vybyly-storonnykov-maidana «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313475-v-kharkove-vo-vremia-shturma-zdanyia-oha-postradalo-97-chelovek «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313510-mylytsyia-otkryla-uholovnoe-proyzvodstvo-po-faktu-shturma-kharkovskoi-oha Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313639-draku-na-mytynhe-v-kharkove-ustroyly-prorossyiskye-aktyvysty-yz-belhoroda-nardep Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/flag-rossii-na-zdanie-harkovskoy-oga-podnyal-moskvich-499886.html Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото)] // Сегодня.ua&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3313684-v-kharkove-prokhodyt-mytynh-v-podderzhku-terrytoryalnoi-tselostnosty-ukrayny В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893382-v-harkove-na-ploschadi-svobodyi-prohodit-prorossiyskiy-miting.html В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1024067|title=Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек|date=2014-03-05|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2426069?from=doc_vrez Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_kharkiv_rally.shtml У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»]{{ref-uk}} // Украинская служба Би-би-си&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/03/08/1242144.html Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем] // Росбалт&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/128699 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих] // [[LifeNews]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/okolo_7_tys_chelovek_vystupili_za_predostavlenie_kharkovskoj_oblasti_polnomochij_avtonomii/2014-03-09-9164 Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии] // Искра Ньюз.— 9 марта 2014&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել&lt;ref&gt;[http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809171149/http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 |date=2014-08-09 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/895813-v-harkove-prorossiyskie-organizatsii-v-voskresene-provedut-referendum-veche.html В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]յի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/894819-v-harkove-storonniki-rf-zabrosali-klichko-yaytsami-i-petardami.html В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.ruvr.ru/news/2014_03_10/Vitalija-Klichko-zabrosali-kurinimi-jajcami-na-mitinge-v-Harkove-4420/ Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове]&lt;/ref&gt;։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.versii.com/news/299164/ Харьковский облсовет отказался назначать референдум]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148643.html Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации] // «Городской Дозор» (Харьков)&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Место расстрела на Рымарской 18 доска.JPG|thumb|220px|Ռիմարսկի ողբերգության վայրը]] Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;{{Cite web|url=http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|title=Парковая страница Imena.UA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140317122120/http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|archivedate=2014-03-17|accessdate=2014-03-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kp.ua/daily/150314/443655/|title=В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек|date=15-03-2014|publisher=Комсомольская правда в Украине|accessdate=2014-04-07|archive-date=2014-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408224819/http://kp.ua/daily/150314/443655/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42604-v-harkove-ubit-zhitel-dnepropetrovska-i-ranen-odessit Стали известны имена погибших и раненых в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42586-strelba-v-harkove-kak-razvivalis-sobytija Хронология кровавого противостояния в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/15/zalozhniki-anons.html Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове] // [[Российская газета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1047697 Операция по освобождению заложников в Харькове завершена] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/15/n_6013565.shtml В Харькове боевики захватили трёх заложников] // [[Газета.Ru]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiomayak.ru/news/show/id/91733 В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников] // Радио «Маяк».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Лихоманов П.'' [http://www.rg.ru/2014/03/15/kharkov-site-anons.html Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении] // Российская газета.— 15.03.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;VХ&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42675-sud-vynes-reshenie-ob-areste-25-uchastnikov-besporjadkov-na-rymarskoj В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО] // vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;харьк&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2431743 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/25871 Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны] // [[RT]].— 30.03.2014&lt;/ref&gt;։

==== Չուգուև ====
Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը&lt;ref&gt;[http://www.kpu.ua/xarkovshhina-pamyatniku-leninu-v-chugueve-byt/ Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України]&lt;/ref&gt;։

=== Դոնեցկի մարզ ===

==== Դոնեցկ ====
Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;Лента&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/05/gubarev/ «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0085.jpg|thumb|Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]] Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;rt.com&quot;&gt;[http://rt.com/news/donetsk-kharkov-ukraine-protest-365/ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News]&lt;/ref&gt;։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|title=В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации|date=01.03.2014|publisher=Pravda.ru|accessdate=2014-03-02|archive-date=2014-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140305172041/http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/62497.html|title=Донецк накрыла «Русская весна»|date=01.03.2014|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2014/3/1/22343270/|title=&quot;Русская весна&quot; в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум|date=01.03.2014|publisher=Накануне.RU|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/forum/world/2014/03/02/protivostoyanie-na-ukraine-2013-14/733670-narodnyi-gubernator-donetska-prizval-k-so Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313768-mytynhy-v-donetske-palatochnyi-horodok-za-rossyui-y-yzbytye-zhurnalysty Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot;&gt;[http://vz.ru/news/2014/3/3/675276.html ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/892251-v-donetske-agressivnyie-mitinguyuschie-vzlomali-metallicheskuyu-reshetku-i-vorvalis-vo-dvor-oblsoveta.html|title=В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета|date=03.03.2014|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2014-03-03}}&lt;/ref&gt;։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot; /&gt;։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/3/7017289/ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892462-prorossiyskie-aktivistyi-napali-na-eks-gubernatora-donbassa.html Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին&lt;ref&gt;[http://www.nakanune.ru/articles/18708 Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.]&lt;/ref&gt;։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/04/18/263730_taruta.html Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ&lt;ref&gt;[http://photo.unian.net/rus/themes/46111 Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г.] — УНІАН, 04.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-140546.html В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402131948/http://polemika.com.ua/news-140546.html|date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot;&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219513/ Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/06/donbass/ Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»]&lt;/ref&gt;, որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893471-v-donetske-vzyali-shturmom-oga-s-krikami-berkut-i-rossiya.html В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»]&lt;/ref&gt; և պետական իշխանության շենքերը&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/03/05/258374_prorossiyskie_aktivisti_vorvalis.html Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»]&lt;/ref&gt;։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893502-vo-vremya-stolknoveniy-v-donetske-postradali-sem-chelovek.html Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек]&lt;/ref&gt;։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները&lt;ref name=&quot;Лента2&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot; /&gt;։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219589/ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;/&gt;։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893814-sbu-zaderjala-samoprovozglashennogo-gubernatora-donetskoy-oblasti.html СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Задерж&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/06/detain/ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014]&lt;/ref&gt; այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/03/140309_donetsk_gubarev_arrest.shtml|title=Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева|author=Ньюмен Д.|date=2014-03-09|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է&lt;ref name=&quot;Узн&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/07/gubarev/ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար&lt;ref&gt;[http://therussiantimes.com/news/9615.html Донецкий «Беркут» встал на сторону народа]&lt;/ref&gt;։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/general/society/news/439520/ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией] // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/853958/ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140307/998628538.html Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/mid_rf_schel_nedopusk_rossijskih_telezhurnalistov_v_ukrainu_popraniem_svobody_pressy-364625/ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 055.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9]]

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_donetsk_rally.shtml У Донецьку проходить проросійський мітинг]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка]&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/14/7018716/ | title=2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ| work=Украинская правда | date=13 марта 2014| accessdate=10 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140315175404/http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ |date=2014-03-15 }} Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/13/one/ В столкновениях в Донецке погиб человек]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua]&lt;/ref&gt; ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/14/postradavshie-anons.html Информация о событиях 13 марта в Донецке]&lt;/ref&gt; զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/364661 МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/6F745B0774C71C9644257C9B00362EB6 Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896569-zayavlenie-rossii-o-tragedii-v-donetske-tsinichno-i-bezotvetstvenno-mid-ukrainyi.html Информация информационного агентства УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya |title=Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД |accessdate=2014-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109011732/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya/ |archivedate=2016-11-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://lifenews.ru/mobile/news/129088 Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS]&lt;/ref&gt;։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3320179-v-prorossyiskom-mytynhe-v-donetske-prynymaet-uchastye-okolo-3-tysiach-chelovek-mestnye-smy В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140317194622/http://glagol.in.ua/2014/03/17/ukrainskie-tanki-naehali-na-uchastnikov-antivoennoy-aktsii-video/ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|ռուս-ուկրաինական]] սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/42935-v-donbasse-napugannyj-vojnoj-narod-ne-propuskaet-voennuju-tehniku Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести]&lt;/ref&gt;։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/365202 Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:2014-03-01. Протесты в Донецке. У областного совета поднимают российский флаг.ogv|Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
Պատկեր::2014-03-01. Митинг в Донецке 0015.jpg|2014 թվականի մարտի 1-ին Դոնեցկում պետական վարչակազմի շենքի վրա Ուկրաինայի դրոշի փոխարինումը Ռուսաստանի դրոշով
Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0129.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 024.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 038.jpg|Ազատություն Գուբարևին
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 018.jpg|Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 020.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին
&lt;/gallery&gt;

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1398324&amp;cid=7 Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1395451 Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով&lt;ref&gt;[http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm |date=2014-03-22 }} Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US&amp;#93;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/na_miting_v_donecke_uzhe_sobralos_bolee_chetyrekh_tysjach_chelovek/2014-03-23-9763 На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.riasv.ru/entry/65554/ |title=Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410065417/http://www.riasv.ru/entry/65554 |archivedate=2016-04-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |title=По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua |accessdate=2014-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140413221537/http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |archivedate=2014-04-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/nachalnik-doneckoy-milicii-rasskazal-ob-arestah-uchastnikov-prorossiyskih-mitingov-509775.html Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>12jpvk3df3dibrgrfw2iyrxyhqx0616</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492593</id>
      <parentid>8492592</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:25:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122150" xml:space="preserve">'''Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին''' (''Ռուսական գարուն''), [[Ուկրաինա]]յի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, [[Ֆեդերալիզմ|ֆեդերալիստական]]&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html |date=2014-07-12 }}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ և [[Անջատողականություն|անջատողական]] կարգախոսներով, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|ուժային իշխանափոխությունից]] հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002906359.html Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны]&lt;/ref&gt; և պառակտման&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140414/1003826760.html Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»]&lt;/ref&gt;։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները&lt;ref&gt;John-Paul Himka. [http://www.academia.edu/10716313/The_History_behind_the_Regional_Conflict_in_Ukraine The History behind the Regional Conflict in Ukraine] // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.&lt;/ref&gt;, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին [[Ռուսաստան]]ի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002909830.html Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002895978.html Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране]&lt;/ref&gt;, և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը&lt;ref&gt;{{статья |автор= Klußmann Von Uwe|заглавие= Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew|ссылка= http://www.spiegel.de/politik/ausland/krim-krise-die-fatalen-fehler-der-kiewer-regierung-a-956680.html|язык= de|издание= [[Der Spiegel]]-online|тип=Интернет-журнал|год= 2014-03-03|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են [[Կիև]]ում և Ուկրաինայի արևմուտքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149|ref=Sakwa}}: &lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/karta-zahoplen-oda-v-ukrayini-visim-regioniv-opinilisya-pid-kontrolem-demonstrantiv-331198.html Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов] // [[ТСН (канал)|ТСН]]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1227074.html В Житомире создали «Народную раду»] // [[Росбалт]], 29.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/2014/01/23/954651.html Рада на замену]. Подробности.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Train_of_Friendship&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года)]: &lt;blockquote&gt;В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման [[ԵԱՀԿ]] առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես [[Դոնեցկ]]ում, [[Լուգանսկ]]ում, [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաևում]], [[Օդեսա]]յում, [[Սևաստոպոլ]]ում, [[Սիմֆերոպոլ]]ում և [[Յալթա]]յում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, [[ԶԼՄ]]-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»&lt;ref name=&quot;ломко&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated13&gt;[http://kiis.com.ua/?lang=rus&amp;cat=reports&amp;id=302 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии]&lt;/ref&gt;։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)&lt;ref name=autogenerated13 /&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

* Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
* իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
* առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;, նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված դիմակայության]]&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://govoritmoskva.ru/interviews/166/|title=Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»|date=08-09-2014|publisher=Говорит Москва|accessdate=2016-09-22}}&lt;/ref&gt;։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/04/22/7023182/ Південного Сходу більше немає]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/tri_mifa_ob_ukrainskom_yugo_vostoke-1091432.xhtml Три мифа об украинском юго-востоке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140524_ru_s_weekly_press Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/issledovanie-washington-post-razrushilo-mif-o-raskole-ukrainy-i-proputinskom-yugo-vostoke-31341.html Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները ==
{{main|Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)}}
[[Պատկեր:Русская весна Харьков.JPG|thumb|left|170px|«''Ռուսական գարուն»'', Խարկով]]
[[Պատկեր:Флаги Юго-Востока Харьков.JPG|thumb|170px|«&lt;small&gt;Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ&lt;/small&gt;]]

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/vneocherednaya_sessiya_rodina_prizvala_k_federalizatsii_ukraini_811.html Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ [[Միխայիլ Դոբկին]]ը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «''Կոմսոմոլսկայա պրավդա»'' թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2413780 Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0053.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]]
Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/1679224.html Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;, Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

== Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում ==
Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]], որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД{{!}}УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-06-25|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;, որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով&lt;ref&gt;http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities&lt;/ref&gt; փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/turchinov-obyasnil-pochemu-ne-podpisal-yazykovoy-zakon-502354.html Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2421338?isSearch=True Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3313979-vostochnuui-ukraynu-okhvatyla-voina-flahov-kommersant Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra2&quot;&gt;[http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձություններ Ղրիմում ==
{{main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}[[Պատկեր:Flags over Supreme Council of Crimea (3 March 2014).png|200пкс|thumb|Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին]] Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»&lt;ref&gt;по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины&lt;/ref&gt;՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016325/ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // [[Украинская правда|«Украинская правда»]], 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt; մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006132947/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml |date=2014-10-06 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова|publisher=Пресс-служба [[Верховный Совет Автономной Республики Крым|Верховного Совета АРК]]|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) ==

=== Խարկովի մարզ ===

==== Խարկով ====
[[Պատկեր:2014. Харьков 049.jpg|մինի|left|Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո]] [[Պատկեր:2014. Харьков 050.jpg|մինի|Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն]] [[Պատկեր:Памяти погибшего Беркута. Православные лампады и цветы.JPG|մինի|Խարկով, մարտի 23]]

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար [[Միխայիլ Դոբկին]]ը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար [[Գենադի Կերնես]]ը լքել են Ուկրաինայի տարածքը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360418 Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, [[Եվրամայդան]]ի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր [[Իվան Վարչենկո]]ն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/361197 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/360436 Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/protesty-v-harkove-trebovaniya-aktivistov-evromaydana-i-spory-iz-za-lenina-498753.html Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Արսեն Ավակով]]ին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=qAxDG4K1rf0 Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360804 Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kak-aktivisty-evromaydana-ohranyayut-oga-v-harkove-498466.html Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/avakov-obeshchaet-razobratsya-s-oplotom-498010.html Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/article/2014/02/26/990791-harkov-podnyal-flag-rossii.html Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/361209 Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311783-kernes-dohovorylsia-v-kharkove-pered-horsovetom-snialy-rossyiskyi-flah Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313410-seichas-ony-stoiat-na-koleniakh-yz-kharkovskoi-oha-vybyly-storonnykov-maidana «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313475-v-kharkove-vo-vremia-shturma-zdanyia-oha-postradalo-97-chelovek «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313510-mylytsyia-otkryla-uholovnoe-proyzvodstvo-po-faktu-shturma-kharkovskoi-oha Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313639-draku-na-mytynhe-v-kharkove-ustroyly-prorossyiskye-aktyvysty-yz-belhoroda-nardep Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/flag-rossii-na-zdanie-harkovskoy-oga-podnyal-moskvich-499886.html Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото)] // Сегодня.ua&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3313684-v-kharkove-prokhodyt-mytynh-v-podderzhku-terrytoryalnoi-tselostnosty-ukrayny В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893382-v-harkove-na-ploschadi-svobodyi-prohodit-prorossiyskiy-miting.html В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1024067|title=Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек|date=2014-03-05|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2426069?from=doc_vrez Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_kharkiv_rally.shtml У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»]{{ref-uk}} // Украинская служба Би-би-си&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/03/08/1242144.html Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем] // Росбалт&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/128699 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих] // [[LifeNews]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/okolo_7_tys_chelovek_vystupili_za_predostavlenie_kharkovskoj_oblasti_polnomochij_avtonomii/2014-03-09-9164 Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии] // Искра Ньюз.— 9 марта 2014&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել&lt;ref&gt;[http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809171149/http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 |date=2014-08-09 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/895813-v-harkove-prorossiyskie-organizatsii-v-voskresene-provedut-referendum-veche.html В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]յի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/894819-v-harkove-storonniki-rf-zabrosali-klichko-yaytsami-i-petardami.html В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.ruvr.ru/news/2014_03_10/Vitalija-Klichko-zabrosali-kurinimi-jajcami-na-mitinge-v-Harkove-4420/ Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове]&lt;/ref&gt;։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.versii.com/news/299164/ Харьковский облсовет отказался назначать референдум]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148643.html Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации] // «Городской Дозор» (Харьков)&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Место расстрела на Рымарской 18 доска.JPG|thumb|220px|Ռիմարսկի ողբերգության վայրը]] Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;{{Cite web|url=http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|title=Парковая страница Imena.UA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140317122120/http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|archivedate=2014-03-17|accessdate=2014-03-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kp.ua/daily/150314/443655/|title=В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек|date=15-03-2014|publisher=Комсомольская правда в Украине|accessdate=2014-04-07|archive-date=2014-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408224819/http://kp.ua/daily/150314/443655/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42604-v-harkove-ubit-zhitel-dnepropetrovska-i-ranen-odessit Стали известны имена погибших и раненых в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42586-strelba-v-harkove-kak-razvivalis-sobytija Хронология кровавого противостояния в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/15/zalozhniki-anons.html Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове] // [[Российская газета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1047697 Операция по освобождению заложников в Харькове завершена] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/15/n_6013565.shtml В Харькове боевики захватили трёх заложников] // [[Газета.Ru]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiomayak.ru/news/show/id/91733 В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников] // Радио «Маяк».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Лихоманов П.'' [http://www.rg.ru/2014/03/15/kharkov-site-anons.html Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении] // Российская газета.— 15.03.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated22&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;VХ&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42675-sud-vynes-reshenie-ob-areste-25-uchastnikov-besporjadkov-na-rymarskoj В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО] // vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;харьк&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2431743 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/25871 Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны] // [[RT]].— 30.03.2014&lt;/ref&gt;։

==== Չուգուև ====
Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը&lt;ref&gt;[http://www.kpu.ua/xarkovshhina-pamyatniku-leninu-v-chugueve-byt/ Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України]&lt;/ref&gt;։

=== Դոնեցկի մարզ ===

==== Դոնեցկ ====
Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;Лента&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/05/gubarev/ «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0085.jpg|thumb|Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]] Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;rt.com&quot;&gt;[http://rt.com/news/donetsk-kharkov-ukraine-protest-365/ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News]&lt;/ref&gt;։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|title=В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации|date=01.03.2014|publisher=Pravda.ru|accessdate=2014-03-02|archive-date=2014-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140305172041/http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/62497.html|title=Донецк накрыла «Русская весна»|date=01.03.2014|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2014/3/1/22343270/|title=&quot;Русская весна&quot; в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум|date=01.03.2014|publisher=Накануне.RU|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/forum/world/2014/03/02/protivostoyanie-na-ukraine-2013-14/733670-narodnyi-gubernator-donetska-prizval-k-so Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313768-mytynhy-v-donetske-palatochnyi-horodok-za-rossyui-y-yzbytye-zhurnalysty Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot;&gt;[http://vz.ru/news/2014/3/3/675276.html ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/892251-v-donetske-agressivnyie-mitinguyuschie-vzlomali-metallicheskuyu-reshetku-i-vorvalis-vo-dvor-oblsoveta.html|title=В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета|date=03.03.2014|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2014-03-03}}&lt;/ref&gt;։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot; /&gt;։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/3/7017289/ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892462-prorossiyskie-aktivistyi-napali-na-eks-gubernatora-donbassa.html Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին&lt;ref&gt;[http://www.nakanune.ru/articles/18708 Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.]&lt;/ref&gt;։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/04/18/263730_taruta.html Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ&lt;ref&gt;[http://photo.unian.net/rus/themes/46111 Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г.] — УНІАН, 04.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-140546.html В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402131948/http://polemika.com.ua/news-140546.html|date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot;&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219513/ Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/06/donbass/ Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»]&lt;/ref&gt;, որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893471-v-donetske-vzyali-shturmom-oga-s-krikami-berkut-i-rossiya.html В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»]&lt;/ref&gt; և պետական իշխանության շենքերը&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/03/05/258374_prorossiyskie_aktivisti_vorvalis.html Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»]&lt;/ref&gt;։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893502-vo-vremya-stolknoveniy-v-donetske-postradali-sem-chelovek.html Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек]&lt;/ref&gt;։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները&lt;ref name=&quot;Лента2&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot; /&gt;։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219589/ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;/&gt;։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893814-sbu-zaderjala-samoprovozglashennogo-gubernatora-donetskoy-oblasti.html СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Задерж&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/06/detain/ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014]&lt;/ref&gt; այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/03/140309_donetsk_gubarev_arrest.shtml|title=Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева|author=Ньюмен Д.|date=2014-03-09|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է&lt;ref name=&quot;Узн&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/07/gubarev/ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար&lt;ref&gt;[http://therussiantimes.com/news/9615.html Донецкий «Беркут» встал на сторону народа]&lt;/ref&gt;։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/general/society/news/439520/ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией] // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/853958/ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140307/998628538.html Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/mid_rf_schel_nedopusk_rossijskih_telezhurnalistov_v_ukrainu_popraniem_svobody_pressy-364625/ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 055.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9]]

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_donetsk_rally.shtml У Донецьку проходить проросійський мітинг]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка]&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/14/7018716/ | title=2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ| work=Украинская правда | date=13 марта 2014| accessdate=10 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140315175404/http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ |date=2014-03-15 }} Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/13/one/ В столкновениях в Донецке погиб человек]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua]&lt;/ref&gt; ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/14/postradavshie-anons.html Информация о событиях 13 марта в Донецке]&lt;/ref&gt; զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/364661 МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/6F745B0774C71C9644257C9B00362EB6 Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896569-zayavlenie-rossii-o-tragedii-v-donetske-tsinichno-i-bezotvetstvenno-mid-ukrainyi.html Информация информационного агентства УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya |title=Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД |accessdate=2014-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109011732/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya/ |archivedate=2016-11-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://lifenews.ru/mobile/news/129088 Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS]&lt;/ref&gt;։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3320179-v-prorossyiskom-mytynhe-v-donetske-prynymaet-uchastye-okolo-3-tysiach-chelovek-mestnye-smy В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140317194622/http://glagol.in.ua/2014/03/17/ukrainskie-tanki-naehali-na-uchastnikov-antivoennoy-aktsii-video/ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|ռուս-ուկրաինական]] սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/42935-v-donbasse-napugannyj-vojnoj-narod-ne-propuskaet-voennuju-tehniku Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести]&lt;/ref&gt;։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/365202 Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:2014-03-01. Протесты в Донецке. У областного совета поднимают российский флаг.ogv|Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
Պատկեր::2014-03-01. Митинг в Донецке 0015.jpg|2014 թվականի մարտի 1-ին Դոնեցկում պետական վարչակազմի շենքի վրա Ուկրաինայի դրոշի փոխարինումը Ռուսաստանի դրոշով
Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0129.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 024.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 038.jpg|Ազատություն Գուբարևին
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 018.jpg|Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 020.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին
&lt;/gallery&gt;

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1398324&amp;cid=7 Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1395451 Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով&lt;ref&gt;[http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm |date=2014-03-22 }} Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US&amp;#93;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/na_miting_v_donecke_uzhe_sobralos_bolee_chetyrekh_tysjach_chelovek/2014-03-23-9763 На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.riasv.ru/entry/65554/ |title=Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410065417/http://www.riasv.ru/entry/65554 |archivedate=2016-04-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |title=По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua |accessdate=2014-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140413221537/http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |archivedate=2014-04-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/nachalnik-doneckoy-milicii-rasskazal-ob-arestah-uchastnikov-prorossiyskih-mitingov-509775.html Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>ruwzd5jjpuzibo19aew0eu2jqmsefcl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492594</id>
      <parentid>8492593</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:26:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122120" xml:space="preserve">'''Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին''' (''Ռուսական գարուն''), [[Ուկրաինա]]յի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, [[Ֆեդերալիզմ|ֆեդերալիստական]]&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html |date=2014-07-12 }}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ և [[Անջատողականություն|անջատողական]] կարգախոսներով, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|ուժային իշխանափոխությունից]] հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002906359.html Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны]&lt;/ref&gt; և պառակտման&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140414/1003826760.html Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»]&lt;/ref&gt;։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները&lt;ref&gt;John-Paul Himka. [http://www.academia.edu/10716313/The_History_behind_the_Regional_Conflict_in_Ukraine The History behind the Regional Conflict in Ukraine] // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.&lt;/ref&gt;, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին [[Ռուսաստան]]ի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002909830.html Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002895978.html Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране]&lt;/ref&gt;, և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը&lt;ref&gt;{{статья |автор= Klußmann Von Uwe|заглавие= Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew|ссылка= http://www.spiegel.de/politik/ausland/krim-krise-die-fatalen-fehler-der-kiewer-regierung-a-956680.html|язык= de|издание= [[Der Spiegel]]-online|тип=Интернет-журнал|год= 2014-03-03|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են [[Կիև]]ում և Ուկրաինայի արևմուտքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149|ref=Sakwa}}: &lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/karta-zahoplen-oda-v-ukrayini-visim-regioniv-opinilisya-pid-kontrolem-demonstrantiv-331198.html Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов] // [[ТСН (канал)|ТСН]]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1227074.html В Житомире создали «Народную раду»] // [[Росбалт]], 29.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/2014/01/23/954651.html Рада на замену]. Подробности.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Train_of_Friendship&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года)]: &lt;blockquote&gt;В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման [[ԵԱՀԿ]] առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես [[Դոնեցկ]]ում, [[Լուգանսկ]]ում, [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաևում]], [[Օդեսա]]յում, [[Սևաստոպոլ]]ում, [[Սիմֆերոպոլ]]ում և [[Յալթա]]յում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, [[ԶԼՄ]]-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»&lt;ref name=&quot;ломко&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated13&gt;[http://kiis.com.ua/?lang=rus&amp;cat=reports&amp;id=302 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии]&lt;/ref&gt;։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)&lt;ref name=autogenerated13 /&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

* Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
* իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
* առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;, նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված դիմակայության]]&lt;ref name=&quot;zavtra&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://govoritmoskva.ru/interviews/166/|title=Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»|date=08-09-2014|publisher=Говорит Москва|accessdate=2016-09-22}}&lt;/ref&gt;։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/04/22/7023182/ Південного Сходу більше немає]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/tri_mifa_ob_ukrainskom_yugo_vostoke-1091432.xhtml Три мифа об украинском юго-востоке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140524_ru_s_weekly_press Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/issledovanie-washington-post-razrushilo-mif-o-raskole-ukrainy-i-proputinskom-yugo-vostoke-31341.html Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները ==
{{main|Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)}}
[[Պատկեր:Русская весна Харьков.JPG|thumb|left|170px|«''Ռուսական գարուն»'', Խարկով]]
[[Պատկեր:Флаги Юго-Востока Харьков.JPG|thumb|170px|«&lt;small&gt;Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ&lt;/small&gt;]]

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/vneocherednaya_sessiya_rodina_prizvala_k_federalizatsii_ukraini_811.html Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ [[Միխայիլ Դոբկին]]ը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «''Կոմսոմոլսկայա պրավդա»'' թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2413780 Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0053.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]]
Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/1679224.html Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;, Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

== Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում ==
Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]], որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД{{!}}УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-06-25|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;, որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով&lt;ref&gt;http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities&lt;/ref&gt; փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/turchinov-obyasnil-pochemu-ne-podpisal-yazykovoy-zakon-502354.html Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2421338?isSearch=True Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3313979-vostochnuui-ukraynu-okhvatyla-voina-flahov-kommersant Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra2&quot;&gt;[http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձություններ Ղրիմում ==
{{main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}[[Պատկեր:Flags over Supreme Council of Crimea (3 March 2014).png|200пкс|thumb|Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին]] Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»&lt;ref&gt;по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины&lt;/ref&gt;՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016325/ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // [[Украинская правда|«Украинская правда»]], 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt; մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006132947/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml |date=2014-10-06 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова|publisher=Пресс-служба [[Верховный Совет Автономной Республики Крым|Верховного Совета АРК]]|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) ==

=== Խարկովի մարզ ===

==== Խարկով ====
[[Պատկեր:2014. Харьков 049.jpg|մինի|left|Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո]] [[Պատկեր:2014. Харьков 050.jpg|մինի|Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն]] [[Պատկեր:Памяти погибшего Беркута. Православные лампады и цветы.JPG|մինի|Խարկով, մարտի 23]]

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար [[Միխայիլ Դոբկին]]ը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար [[Գենադի Կերնես]]ը լքել են Ուկրաինայի տարածքը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360418 Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, [[Եվրամայդան]]ի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր [[Իվան Վարչենկո]]ն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/361197 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/360436 Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/protesty-v-harkove-trebovaniya-aktivistov-evromaydana-i-spory-iz-za-lenina-498753.html Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Արսեն Ավակով]]ին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=qAxDG4K1rf0 Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360804 Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kak-aktivisty-evromaydana-ohranyayut-oga-v-harkove-498466.html Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/avakov-obeshchaet-razobratsya-s-oplotom-498010.html Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/article/2014/02/26/990791-harkov-podnyal-flag-rossii.html Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/361209 Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311783-kernes-dohovorylsia-v-kharkove-pered-horsovetom-snialy-rossyiskyi-flah Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313410-seichas-ony-stoiat-na-koleniakh-yz-kharkovskoi-oha-vybyly-storonnykov-maidana «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313475-v-kharkove-vo-vremia-shturma-zdanyia-oha-postradalo-97-chelovek «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313510-mylytsyia-otkryla-uholovnoe-proyzvodstvo-po-faktu-shturma-kharkovskoi-oha Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313639-draku-na-mytynhe-v-kharkove-ustroyly-prorossyiskye-aktyvysty-yz-belhoroda-nardep Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/flag-rossii-na-zdanie-harkovskoy-oga-podnyal-moskvich-499886.html Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото)] // Сегодня.ua&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3313684-v-kharkove-prokhodyt-mytynh-v-podderzhku-terrytoryalnoi-tselostnosty-ukrayny В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893382-v-harkove-na-ploschadi-svobodyi-prohodit-prorossiyskiy-miting.html В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1024067|title=Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек|date=2014-03-05|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2426069?from=doc_vrez Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_kharkiv_rally.shtml У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»]{{ref-uk}} // Украинская служба Би-би-си&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/03/08/1242144.html Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем] // Росбалт&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/128699 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих] // [[LifeNews]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/okolo_7_tys_chelovek_vystupili_za_predostavlenie_kharkovskoj_oblasti_polnomochij_avtonomii/2014-03-09-9164 Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии] // Искра Ньюз.— 9 марта 2014&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել&lt;ref&gt;[http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809171149/http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 |date=2014-08-09 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/895813-v-harkove-prorossiyskie-organizatsii-v-voskresene-provedut-referendum-veche.html В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]յի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/894819-v-harkove-storonniki-rf-zabrosali-klichko-yaytsami-i-petardami.html В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.ruvr.ru/news/2014_03_10/Vitalija-Klichko-zabrosali-kurinimi-jajcami-na-mitinge-v-Harkove-4420/ Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове]&lt;/ref&gt;։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.versii.com/news/299164/ Харьковский облсовет отказался назначать референдум]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148643.html Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации] // «Городской Дозор» (Харьков)&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Место расстрела на Рымарской 18 доска.JPG|thumb|220px|Ռիմարսկի ողբերգության վայրը]] Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;{{Cite web|url=http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|title=Парковая страница Imena.UA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140317122120/http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|archivedate=2014-03-17|accessdate=2014-03-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kp.ua/daily/150314/443655/|title=В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек|date=15-03-2014|publisher=Комсомольская правда в Украине|accessdate=2014-04-07|archive-date=2014-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408224819/http://kp.ua/daily/150314/443655/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42604-v-harkove-ubit-zhitel-dnepropetrovska-i-ranen-odessit Стали известны имена погибших и раненых в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42586-strelba-v-harkove-kak-razvivalis-sobytija Хронология кровавого противостояния в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/15/zalozhniki-anons.html Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове] // [[Российская газета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1047697 Операция по освобождению заложников в Харькове завершена] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/15/n_6013565.shtml В Харькове боевики захватили трёх заложников] // [[Газета.Ru]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiomayak.ru/news/show/id/91733 В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников] // Радио «Маяк».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Лихоманов П.'' [http://www.rg.ru/2014/03/15/kharkov-site-anons.html Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении] // Российская газета.— 15.03.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;VХ&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42675-sud-vynes-reshenie-ob-areste-25-uchastnikov-besporjadkov-na-rymarskoj В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО] // vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;харьк&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2431743 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/25871 Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны] // [[RT]].— 30.03.2014&lt;/ref&gt;։

==== Չուգուև ====
Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը&lt;ref&gt;[http://www.kpu.ua/xarkovshhina-pamyatniku-leninu-v-chugueve-byt/ Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України]&lt;/ref&gt;։

=== Դոնեցկի մարզ ===

==== Դոնեցկ ====
Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;Лента&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/05/gubarev/ «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0085.jpg|thumb|Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]] Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;rt.com&quot;&gt;[http://rt.com/news/donetsk-kharkov-ukraine-protest-365/ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News]&lt;/ref&gt;։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|title=В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации|date=01.03.2014|publisher=Pravda.ru|accessdate=2014-03-02|archive-date=2014-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140305172041/http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/62497.html|title=Донецк накрыла «Русская весна»|date=01.03.2014|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2014/3/1/22343270/|title=&quot;Русская весна&quot; в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум|date=01.03.2014|publisher=Накануне.RU|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/forum/world/2014/03/02/protivostoyanie-na-ukraine-2013-14/733670-narodnyi-gubernator-donetska-prizval-k-so Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313768-mytynhy-v-donetske-palatochnyi-horodok-za-rossyui-y-yzbytye-zhurnalysty Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot;&gt;[http://vz.ru/news/2014/3/3/675276.html ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/892251-v-donetske-agressivnyie-mitinguyuschie-vzlomali-metallicheskuyu-reshetku-i-vorvalis-vo-dvor-oblsoveta.html|title=В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета|date=03.03.2014|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2014-03-03}}&lt;/ref&gt;։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot; /&gt;։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/3/7017289/ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892462-prorossiyskie-aktivistyi-napali-na-eks-gubernatora-donbassa.html Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին&lt;ref&gt;[http://www.nakanune.ru/articles/18708 Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.]&lt;/ref&gt;։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/04/18/263730_taruta.html Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ&lt;ref&gt;[http://photo.unian.net/rus/themes/46111 Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г.] — УНІАН, 04.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-140546.html В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402131948/http://polemika.com.ua/news-140546.html|date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot;&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219513/ Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/06/donbass/ Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»]&lt;/ref&gt;, որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893471-v-donetske-vzyali-shturmom-oga-s-krikami-berkut-i-rossiya.html В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»]&lt;/ref&gt; և պետական իշխանության շենքերը&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/03/05/258374_prorossiyskie_aktivisti_vorvalis.html Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»]&lt;/ref&gt;։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893502-vo-vremya-stolknoveniy-v-donetske-postradali-sem-chelovek.html Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек]&lt;/ref&gt;։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները&lt;ref name=&quot;Лента2&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot; /&gt;։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219589/ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;/&gt;։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893814-sbu-zaderjala-samoprovozglashennogo-gubernatora-donetskoy-oblasti.html СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Задерж&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/06/detain/ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014]&lt;/ref&gt; այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/03/140309_donetsk_gubarev_arrest.shtml|title=Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева|author=Ньюмен Д.|date=2014-03-09|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է&lt;ref name=&quot;Узн&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/07/gubarev/ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար&lt;ref&gt;[http://therussiantimes.com/news/9615.html Донецкий «Беркут» встал на сторону народа]&lt;/ref&gt;։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/general/society/news/439520/ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией] // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/853958/ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140307/998628538.html Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/mid_rf_schel_nedopusk_rossijskih_telezhurnalistov_v_ukrainu_popraniem_svobody_pressy-364625/ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 055.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9]]

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_donetsk_rally.shtml У Донецьку проходить проросійський мітинг]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка]&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/14/7018716/ | title=2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ| work=Украинская правда | date=13 марта 2014| accessdate=10 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140315175404/http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ |date=2014-03-15 }} Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/13/one/ В столкновениях в Донецке погиб человек]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua]&lt;/ref&gt; ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/14/postradavshie-anons.html Информация о событиях 13 марта в Донецке]&lt;/ref&gt; զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/364661 МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/6F745B0774C71C9644257C9B00362EB6 Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896569-zayavlenie-rossii-o-tragedii-v-donetske-tsinichno-i-bezotvetstvenno-mid-ukrainyi.html Информация информационного агентства УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya |title=Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД |accessdate=2014-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109011732/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya/ |archivedate=2016-11-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://lifenews.ru/mobile/news/129088 Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS]&lt;/ref&gt;։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3320179-v-prorossyiskom-mytynhe-v-donetske-prynymaet-uchastye-okolo-3-tysiach-chelovek-mestnye-smy В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140317194622/http://glagol.in.ua/2014/03/17/ukrainskie-tanki-naehali-na-uchastnikov-antivoennoy-aktsii-video/ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|ռուս-ուկրաինական]] սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/42935-v-donbasse-napugannyj-vojnoj-narod-ne-propuskaet-voennuju-tehniku Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести]&lt;/ref&gt;։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/365202 Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:2014-03-01. Протесты в Донецке. У областного совета поднимают российский флаг.ogv|Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
Պատկեր::2014-03-01. Митинг в Донецке 0015.jpg|2014 թվականի մարտի 1-ին Դոնեցկում պետական վարչակազմի շենքի վրա Ուկրաինայի դրոշի փոխարինումը Ռուսաստանի դրոշով
Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0129.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 024.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 038.jpg|Ազատություն Գուբարևին
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 018.jpg|Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 020.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին
&lt;/gallery&gt;

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1398324&amp;cid=7 Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1395451 Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով&lt;ref&gt;[http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm |date=2014-03-22 }} Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US&amp;#93;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/na_miting_v_donecke_uzhe_sobralos_bolee_chetyrekh_tysjach_chelovek/2014-03-23-9763 На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.riasv.ru/entry/65554/ |title=Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410065417/http://www.riasv.ru/entry/65554 |archivedate=2016-04-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |title=По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua |accessdate=2014-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140413221537/http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |archivedate=2014-04-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/nachalnik-doneckoy-milicii-rasskazal-ob-arestah-uchastnikov-prorossiyskih-mitingov-509775.html Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>3sp5c26b8leafcdbgoto9j0ylhvmh8b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492595</id>
      <parentid>8492594</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122099" xml:space="preserve">'''Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին''' (''Ռուսական գարուն''), [[Ուկրաինա]]յի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, [[Ֆեդերալիզմ|ֆեդերալիստական]]&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html |date=2014-07-12 }}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ և [[Անջատողականություն|անջատողական]] կարգախոսներով, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|ուժային իշխանափոխությունից]] հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002906359.html Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны]&lt;/ref&gt; և պառակտման&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140414/1003826760.html Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»]&lt;/ref&gt;։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները&lt;ref&gt;John-Paul Himka. [http://www.academia.edu/10716313/The_History_behind_the_Regional_Conflict_in_Ukraine The History behind the Regional Conflict in Ukraine] // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.&lt;/ref&gt;, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին [[Ռուսաստան]]ի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002909830.html Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002895978.html Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране]&lt;/ref&gt;, և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը&lt;ref&gt;{{статья |автор= Klußmann Von Uwe|заглавие= Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew|ссылка= http://www.spiegel.de/politik/ausland/krim-krise-die-fatalen-fehler-der-kiewer-regierung-a-956680.html|язык= de|издание= [[Der Spiegel]]-online|тип=Интернет-журнал|год= 2014-03-03|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են [[Կիև]]ում և Ուկրաինայի արևմուտքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149|ref=Sakwa}}: &lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/karta-zahoplen-oda-v-ukrayini-visim-regioniv-opinilisya-pid-kontrolem-demonstrantiv-331198.html Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов] // [[ТСН (канал)|ТСН]]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1227074.html В Житомире создали «Народную раду»] // [[Росбалт]], 29.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/2014/01/23/954651.html Рада на замену]. Подробности.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Train_of_Friendship&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года)]: &lt;blockquote&gt;В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման [[ԵԱՀԿ]] առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես [[Դոնեցկ]]ում, [[Լուգանսկ]]ում, [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաևում]], [[Օդեսա]]յում, [[Սևաստոպոլ]]ում, [[Սիմֆերոպոլ]]ում և [[Յալթա]]յում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, [[ԶԼՄ]]-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»&lt;ref name=&quot;ломко&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated13&gt;[http://kiis.com.ua/?lang=rus&amp;cat=reports&amp;id=302 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии]&lt;/ref&gt;։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)&lt;ref name=autogenerated13 /&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

* Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
* իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
* առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;, նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված դիմակայության]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://govoritmoskva.ru/interviews/166/|title=Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»|date=08-09-2014|publisher=Говорит Москва|accessdate=2016-09-22}}&lt;/ref&gt;։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/04/22/7023182/ Південного Сходу більше немає]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/tri_mifa_ob_ukrainskom_yugo_vostoke-1091432.xhtml Три мифа об украинском юго-востоке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140524_ru_s_weekly_press Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/issledovanie-washington-post-razrushilo-mif-o-raskole-ukrainy-i-proputinskom-yugo-vostoke-31341.html Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները ==
{{main|Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)}}
[[Պատկեր:Русская весна Харьков.JPG|thumb|left|170px|«''Ռուսական գարուն»'', Խարկով]]
[[Պատկեր:Флаги Юго-Востока Харьков.JPG|thumb|170px|«&lt;small&gt;Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ&lt;/small&gt;]]

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/vneocherednaya_sessiya_rodina_prizvala_k_federalizatsii_ukraini_811.html Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ [[Միխայիլ Դոբկին]]ը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «''Կոմսոմոլսկայա պրավդա»'' թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2413780 Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0053.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]]
Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/1679224.html Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;, Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

== Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում ==
Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]], որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД{{!}}УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-06-25|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;, որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով&lt;ref&gt;http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities&lt;/ref&gt; փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/turchinov-obyasnil-pochemu-ne-podpisal-yazykovoy-zakon-502354.html Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ2&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2421338?isSearch=True Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3313979-vostochnuui-ukraynu-okhvatyla-voina-flahov-kommersant Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra2&quot;&gt;[http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձություններ Ղրիմում ==
{{main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}[[Պատկեր:Flags over Supreme Council of Crimea (3 March 2014).png|200пкс|thumb|Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին]] Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»&lt;ref&gt;по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины&lt;/ref&gt;՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016325/ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // [[Украинская правда|«Украинская правда»]], 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt; մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006132947/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml |date=2014-10-06 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова|publisher=Пресс-служба [[Верховный Совет Автономной Республики Крым|Верховного Совета АРК]]|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) ==

=== Խարկովի մարզ ===

==== Խարկով ====
[[Պատկեր:2014. Харьков 049.jpg|մինի|left|Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո]] [[Պատկեր:2014. Харьков 050.jpg|մինի|Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն]] [[Պատկեր:Памяти погибшего Беркута. Православные лампады и цветы.JPG|մինի|Խարկով, մարտի 23]]

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար [[Միխայիլ Դոբկին]]ը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար [[Գենադի Կերնես]]ը լքել են Ուկրաինայի տարածքը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360418 Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, [[Եվրամայդան]]ի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր [[Իվան Վարչենկո]]ն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/361197 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/360436 Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/protesty-v-harkove-trebovaniya-aktivistov-evromaydana-i-spory-iz-za-lenina-498753.html Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Արսեն Ավակով]]ին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=qAxDG4K1rf0 Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360804 Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kak-aktivisty-evromaydana-ohranyayut-oga-v-harkove-498466.html Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/avakov-obeshchaet-razobratsya-s-oplotom-498010.html Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/article/2014/02/26/990791-harkov-podnyal-flag-rossii.html Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/361209 Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311783-kernes-dohovorylsia-v-kharkove-pered-horsovetom-snialy-rossyiskyi-flah Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313410-seichas-ony-stoiat-na-koleniakh-yz-kharkovskoi-oha-vybyly-storonnykov-maidana «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313475-v-kharkove-vo-vremia-shturma-zdanyia-oha-postradalo-97-chelovek «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313510-mylytsyia-otkryla-uholovnoe-proyzvodstvo-po-faktu-shturma-kharkovskoi-oha Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313639-draku-na-mytynhe-v-kharkove-ustroyly-prorossyiskye-aktyvysty-yz-belhoroda-nardep Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/flag-rossii-na-zdanie-harkovskoy-oga-podnyal-moskvich-499886.html Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото)] // Сегодня.ua&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3313684-v-kharkove-prokhodyt-mytynh-v-podderzhku-terrytoryalnoi-tselostnosty-ukrayny В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893382-v-harkove-na-ploschadi-svobodyi-prohodit-prorossiyskiy-miting.html В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1024067|title=Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек|date=2014-03-05|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2426069?from=doc_vrez Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_kharkiv_rally.shtml У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»]{{ref-uk}} // Украинская служба Би-би-си&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/03/08/1242144.html Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем] // Росбалт&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/128699 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих] // [[LifeNews]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/okolo_7_tys_chelovek_vystupili_za_predostavlenie_kharkovskoj_oblasti_polnomochij_avtonomii/2014-03-09-9164 Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии] // Искра Ньюз.— 9 марта 2014&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել&lt;ref&gt;[http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809171149/http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 |date=2014-08-09 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/895813-v-harkove-prorossiyskie-organizatsii-v-voskresene-provedut-referendum-veche.html В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]յի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/894819-v-harkove-storonniki-rf-zabrosali-klichko-yaytsami-i-petardami.html В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.ruvr.ru/news/2014_03_10/Vitalija-Klichko-zabrosali-kurinimi-jajcami-na-mitinge-v-Harkove-4420/ Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове]&lt;/ref&gt;։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.versii.com/news/299164/ Харьковский облсовет отказался назначать референдум]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148643.html Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации] // «Городской Дозор» (Харьков)&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Место расстрела на Рымарской 18 доска.JPG|thumb|220px|Ռիմարսկի ողբերգության վայրը]] Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;{{Cite web|url=http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|title=Парковая страница Imena.UA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140317122120/http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|archivedate=2014-03-17|accessdate=2014-03-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kp.ua/daily/150314/443655/|title=В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек|date=15-03-2014|publisher=Комсомольская правда в Украине|accessdate=2014-04-07|archive-date=2014-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408224819/http://kp.ua/daily/150314/443655/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42604-v-harkove-ubit-zhitel-dnepropetrovska-i-ranen-odessit Стали известны имена погибших и раненых в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42586-strelba-v-harkove-kak-razvivalis-sobytija Хронология кровавого противостояния в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/15/zalozhniki-anons.html Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове] // [[Российская газета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1047697 Операция по освобождению заложников в Харькове завершена] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/15/n_6013565.shtml В Харькове боевики захватили трёх заложников] // [[Газета.Ru]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiomayak.ru/news/show/id/91733 В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников] // Радио «Маяк».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Лихоманов П.'' [http://www.rg.ru/2014/03/15/kharkov-site-anons.html Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении] // Российская газета.— 15.03.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;VХ&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42675-sud-vynes-reshenie-ob-areste-25-uchastnikov-besporjadkov-na-rymarskoj В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО] // vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;харьк&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2431743 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/25871 Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны] // [[RT]].— 30.03.2014&lt;/ref&gt;։

==== Չուգուև ====
Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը&lt;ref&gt;[http://www.kpu.ua/xarkovshhina-pamyatniku-leninu-v-chugueve-byt/ Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України]&lt;/ref&gt;։

=== Դոնեցկի մարզ ===

==== Դոնեցկ ====
Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;Лента&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/05/gubarev/ «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0085.jpg|thumb|Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]] Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;rt.com&quot;&gt;[http://rt.com/news/donetsk-kharkov-ukraine-protest-365/ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News]&lt;/ref&gt;։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|title=В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации|date=01.03.2014|publisher=Pravda.ru|accessdate=2014-03-02|archive-date=2014-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140305172041/http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/62497.html|title=Донецк накрыла «Русская весна»|date=01.03.2014|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2014/3/1/22343270/|title=&quot;Русская весна&quot; в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум|date=01.03.2014|publisher=Накануне.RU|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/forum/world/2014/03/02/protivostoyanie-na-ukraine-2013-14/733670-narodnyi-gubernator-donetska-prizval-k-so Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313768-mytynhy-v-donetske-palatochnyi-horodok-za-rossyui-y-yzbytye-zhurnalysty Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot;&gt;[http://vz.ru/news/2014/3/3/675276.html ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/892251-v-donetske-agressivnyie-mitinguyuschie-vzlomali-metallicheskuyu-reshetku-i-vorvalis-vo-dvor-oblsoveta.html|title=В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета|date=03.03.2014|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2014-03-03}}&lt;/ref&gt;։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot; /&gt;։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/3/7017289/ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892462-prorossiyskie-aktivistyi-napali-na-eks-gubernatora-donbassa.html Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին&lt;ref&gt;[http://www.nakanune.ru/articles/18708 Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.]&lt;/ref&gt;։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/04/18/263730_taruta.html Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ&lt;ref&gt;[http://photo.unian.net/rus/themes/46111 Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г.] — УНІАН, 04.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-140546.html В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402131948/http://polemika.com.ua/news-140546.html|date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot;&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219513/ Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/06/donbass/ Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»]&lt;/ref&gt;, որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893471-v-donetske-vzyali-shturmom-oga-s-krikami-berkut-i-rossiya.html В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»]&lt;/ref&gt; և պետական իշխանության շենքերը&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/03/05/258374_prorossiyskie_aktivisti_vorvalis.html Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»]&lt;/ref&gt;։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893502-vo-vremya-stolknoveniy-v-donetske-postradali-sem-chelovek.html Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек]&lt;/ref&gt;։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները&lt;ref name=&quot;Лента2&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot; /&gt;։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219589/ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;/&gt;։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893814-sbu-zaderjala-samoprovozglashennogo-gubernatora-donetskoy-oblasti.html СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Задерж&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/06/detain/ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014]&lt;/ref&gt; այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/03/140309_donetsk_gubarev_arrest.shtml|title=Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева|author=Ньюмен Д.|date=2014-03-09|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է&lt;ref name=&quot;Узн&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/07/gubarev/ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար&lt;ref&gt;[http://therussiantimes.com/news/9615.html Донецкий «Беркут» встал на сторону народа]&lt;/ref&gt;։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/general/society/news/439520/ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией] // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/853958/ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140307/998628538.html Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/mid_rf_schel_nedopusk_rossijskih_telezhurnalistov_v_ukrainu_popraniem_svobody_pressy-364625/ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 055.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9]]

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_donetsk_rally.shtml У Донецьку проходить проросійський мітинг]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка]&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/14/7018716/ | title=2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ| work=Украинская правда | date=13 марта 2014| accessdate=10 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140315175404/http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ |date=2014-03-15 }} Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/13/one/ В столкновениях в Донецке погиб человек]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua]&lt;/ref&gt; ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/14/postradavshie-anons.html Информация о событиях 13 марта в Донецке]&lt;/ref&gt; զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/364661 МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/6F745B0774C71C9644257C9B00362EB6 Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896569-zayavlenie-rossii-o-tragedii-v-donetske-tsinichno-i-bezotvetstvenno-mid-ukrainyi.html Информация информационного агентства УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya |title=Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД |accessdate=2014-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109011732/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya/ |archivedate=2016-11-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://lifenews.ru/mobile/news/129088 Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS]&lt;/ref&gt;։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3320179-v-prorossyiskom-mytynhe-v-donetske-prynymaet-uchastye-okolo-3-tysiach-chelovek-mestnye-smy В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140317194622/http://glagol.in.ua/2014/03/17/ukrainskie-tanki-naehali-na-uchastnikov-antivoennoy-aktsii-video/ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|ռուս-ուկրաինական]] սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/42935-v-donbasse-napugannyj-vojnoj-narod-ne-propuskaet-voennuju-tehniku Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести]&lt;/ref&gt;։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/365202 Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:2014-03-01. Протесты в Донецке. У областного совета поднимают российский флаг.ogv|Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
Պատկեր::2014-03-01. Митинг в Донецке 0015.jpg|2014 թվականի մարտի 1-ին Դոնեցկում պետական վարչակազմի շենքի վրա Ուկրաինայի դրոշի փոխարինումը Ռուսաստանի դրոշով
Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0129.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 024.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 038.jpg|Ազատություն Գուբարևին
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 018.jpg|Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 020.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին
&lt;/gallery&gt;

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1398324&amp;cid=7 Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1395451 Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով&lt;ref&gt;[http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm |date=2014-03-22 }} Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US&amp;#93;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/na_miting_v_donecke_uzhe_sobralos_bolee_chetyrekh_tysjach_chelovek/2014-03-23-9763 На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.riasv.ru/entry/65554/ |title=Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410065417/http://www.riasv.ru/entry/65554 |archivedate=2016-04-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |title=По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua |accessdate=2014-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140413221537/http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |archivedate=2014-04-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/nachalnik-doneckoy-milicii-rasskazal-ob-arestah-uchastnikov-prorossiyskih-mitingov-509775.html Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>k09zbantnzye60ncp1dc7fy7lzpilrj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492596</id>
      <parentid>8492595</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:28:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122022" xml:space="preserve">'''Բողոքի ցույցեր Ուկրաինայի հարավ-արևելքում 2014 թվականին''' (''Ռուսական գարուն''), [[Ուկրաինա]]յի իշխանությունների դեմ զանգվածային հասարակական-քաղաքական ակցիաներ, ի պաշտպանություն ռուսաց լեզվի կարգավիճակի, հակակառավարական, [[Ֆեդերալիզմ|ֆեդերալիստական]]&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-143037.html Николаевский суд отказался запрещать массовые митинги сторонников федерализации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140712214641/http://polemika.com.ua/news-143037.html |date=2014-07-12 }}&lt;/ref&gt;, ռուսամետ և [[Անջատողականություն|անջատողական]] կարգախոսներով, որոնք 2014 թվականի փետրվարի վերջից մինչև մարտի սկիզբ ընդգրկեցին Ուկրաինայի հարավ-արևելքի քաղաքներն [[Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)|ուժային իշխանափոխությունից]] հետո, որը սրեց Ուկրաինայի արևմուտքի և արևելքի միջև հակասությունը և հանգեցրեց հասարակության մեջ անկայունության&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002906359.html Депутат ВР: в дестабилизации Украины виноваты западные регионы страны]&lt;/ref&gt; և պառակտման&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140414/1003826760.html Уикенд в Донецкой республике, или Как граждане борются с «хунтой»]&lt;/ref&gt;։ Նման իրադրությունն առաջին պլան է մղել ուկրաինական հասարակության խորքային ներքին հակասությունները&lt;ref&gt;John-Paul Himka. [http://www.academia.edu/10716313/The_History_behind_the_Regional_Conflict_in_Ukraine The History behind the Regional Conflict in Ukraine] // Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. — Volume 16 (New Series). — Number 1 (Winter 2015). — P. 130.&lt;/ref&gt;, որոնք սկսել են դրսևորվել դեռևս 1990-ական թվականների կեսերին և սրվել են «[[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխության]]» ժամանակ, իսկ այնուհետև՝ 2013 թվականի նոյեմբերից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների ընթացքում։

Տեղի բնակչության բողոքի ակցիաները պայմանավորված էին Ուկրաինայում իշխանափոխության ուժային հակասահմանադրական բնույթի մերժմամբ, հարավ-արևելքի բնակչության զգալի խմբերի կարծիքներն ու շահերը հաշվի առնելու նոր ղեկավարության հրաժարումով, որոնք տրամադրված էին [[Ռուսաստան]]ի հետ սերտ կապերի պահպանմանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002909830.html Депутат Рады: основная проблема Киева — в отсутствии диалога с народом]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://inosmi.ru/world/20140302/218053906.html Есть ли шанс удержать русскоязычную Украину?] // Christian Science Monitor, перевод ИноСМИ.ру&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140407/1002895978.html Эксперт: ситуация на востоке Украины — продолжение кризиса в стране]&lt;/ref&gt;, և ուլտրաաջ շարժումների մտադրությամբ, որոնք [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում ուժեղացրել են իրենց քաղաքական ազդեցությունը&lt;ref&gt;{{статья |автор= Klußmann Von Uwe|заглавие= Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew|ссылка= http://www.spiegel.de/politik/ausland/krim-krise-die-fatalen-fehler-der-kiewer-regierung-a-956680.html|язык= de|издание= [[Der Spiegel]]-online|тип=Интернет-журнал|год= 2014-03-03|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքի ռուսալեզու տարածաշրջանների վրա տարածել ուժային ճնշման մեթոդներ, որոնք փորձարկվել են [[Կիև]]ում և Ուկրաինայի արևմուտքում&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=[[Саква, Ричард|Richard Sakwa]]|заглавие=Frontline Ukraine: Crisis in the Borderlands|ссылка=https://books.google.am/books?id=w1u0BQAAQBAJ&amp;pg=PA150|год=2014|isbn=9781784530648|язык=en|издание=I.B.Tauris|allpages=220|pages=149|ref=Sakwa}}: &lt;blockquote&gt;A poll by the Pew Research Center in May 2014 found that… some 60 per cent of Donetsk residents feared 'Banderovtsi' and 50 per cent dreaded the Kiev authorities, while 71 per cent of Donetsk and 60 per cent of Lugansk residents believed that the Maidan events represented an armed coup organised by the opposition and the West…&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; զանգվածային անկարգությունների ընթացքում&lt;ref&gt;[http://tsn.ua/politika/karta-zahoplen-oda-v-ukrayini-visim-regioniv-opinilisya-pid-kontrolem-demonstrantiv-331198.html Карта занятий ОГА в Украине: восемь регионов оказались под контролем демонстрантов] // [[ТСН (канал)|ТСН]]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/01/29/1227074.html В Житомире создали «Народную раду»] // [[Росбалт]], 29.01.2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/power/2014/01/23/954651.html Рада на замену]. Подробности.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360972 В Львовской области сняли с постамента бюст Кутузова. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360865 Народные депутаты Крыма заявили о случаях давления со стороны захвативших власть на Украине. Интерфакс, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Train_of_Friendship&quot;&gt;{{Cite web |url=http://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined |title=Правый сектор отправляет в Крым «поезд дружбы» для устранения проявлений сепаратизма |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2018-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329034437/https://fakty.ictv.ua/ru/index/read-news/id/1505597/marker/underlined/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт Миссии ОБСЕ по оценке положения в области прав человека на Украине от 12 мая 2014 года)]: &lt;blockquote&gt;В ходе протестов, приведших к падению режима B. Януковича, а также в последующий период, действия крайне правых националистических организаций, включая те, которые координировали свои действия через движение «Правый сектор», стали организованнее, а их голос зазвучал громче. Русскоязычное население на востоке Украины особенно беспокоит активизация крайне правых организаций и их заметная роль в организации протеста на «Майдане», в том числе их участие в столкновениях с силами безопасности с применением насилия и в захвате административных зданий. Многие представители русскоязычного населения говорили о том, что боятся ультранационалистической идеологии, антирусской риторики, полувоенных организаций и угрозы насилия.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;։

Հարավ-արևելքի տարածաշրջանային կենտրոններում դիմակայության ալիքը հանգեցրել է նոր իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների միջև բախումների, որոնց ընթացքում ի հայտ են եկել առաջին զոհերը։ 2014 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Ուկրաինայում աշխատող մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի գնահատման [[ԵԱՀԿ]] առաքելության հաշվետվության մեջ նշվում էր, որ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր բռնության կիրառմամբ Մայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների խմբերի կողմից կազմակերպվող միաժամանակյա հավաքների անցկացման միտում է առաջացել։ Բռնության միակ բռնկումներին հաջորդել են ավելի կոշտ բախումներ։ Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել առաքելության բոլոր քաղաքներում, հատկապես [[Դոնեցկ]]ում, [[Լուգանսկ]]ում, [[Նիկոլաև (քաղաք, Ուկրաինա)|Նիկոլաևում]], [[Օդեսա]]յում, [[Սևաստոպոլ]]ում, [[Սիմֆերոպոլ]]ում և [[Յալթա]]յում։ Իրենց ընդդիմախոսների նկատմամբ բռնության այդ ակտերի մեղավորների կիրառած մեթոդները, ի թիվս այլ բաների, ներառել են մարդատար ավտոմեքենաների հրկիզումները, համացանցում սոցիալական ցանցերի միջոցով սպառնալիքների տարածումը, համացանցում անձնական տվյալների հրապարակման միջոցով ահաբեկումը, թերթիկների մեջ առանձին անձանց հետապնդումը (նրանց մեղադրում են քրեական հանցագործությունների կատարման մեջ), որոնք փակցվել են իրենց բնակության վայրերում, [[ԶԼՄ]]-ներում ագրեսիվ արշավները, շանտաժը և ոստիկանական հետաքննությունների անցկացումը ոչ թե ենթադրյալ հանցագործների, այլ տուժածների նկատմամբ։ Առաքելության աշխատանքի ողջ ընթացքում և այն բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նա աշխատել է, ոստիկանությունը ցույց է տվել կանխակալ վերաբերմունք Մայդանի կողմնակիցների խմբերի դեմ&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot;&gt;[http://www.osce.org/ru/odihr/122194?download=true Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года)]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում, ուկրաինական հասարակության բևեռացման, ԶԼՄ-ների ազատության նկատմամբ լուրջ ոտնձգությունների և տենդենցիոզ տեղեկատվության աճող հոսքի, ապատեղեկատվության և քարոզչության ֆոնին հաճախակի են դարձել անհանդուրժողականության դրսևորումները, լայնորեն տարածվել են այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի նկատմամբ ատելության արտահայտման դեպքերը։ Մասնավորապես, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում միտում է առաջացել մարդկանց (Մայդանի կողմնակիցների կամ հակառակորդների) քաղաքական կողմնորոշումը կապել նրանց էթնիկ պատկանելության հետ։ Մի շարք դեպքերում հարձակումների թիրախ են դարձել Ուկրաինական խորհրդանիշները, ինչպես նաև Ուկրաինայի դրոշով և ազգային այլ խորհրդանիշներով տրանսպորտային միջոցները։ Մայդանի ակտիվ կողմնակիցներին հաճախ անվանում էին «բանդերականներ», «ֆաշիստներ» և «նացիստներ», իսկ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ունիտար լինելու պաշտպանությանն ուղղված ելույթները ներկայացվում էին որպես ազգայնականության դրսևորում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ինչպես ցույց են տալիս սոցիոլոգիական հետազոտությունները, Ուկրաինայի հարավ-արևելքում բողոքների նպատակն ի սկզբանե եղել է ոչ թե իշխանափոխություն, այլ պետական կառուցվածքի ձևի փոփոխություն։ Ուկրաինայի այդ հատվածի բնակիչների հարցման համաձայն, որն անցկացրել է Սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտը (Կիև), «Ուկրաինայի պետական կառուցվածքը պետք է լինի ունիտար, բայց իշխանության ապակենտրոնացմամբ և մարզերի իրավունքների ընդլայնմամբ (45,2 %), դաշնային (24,8 %), ունիտար (19,1 %)»&lt;ref name=&quot;ломко&quot;&gt;[http://cyberleninka.ru/article/n/predposylki-i-osobennosti-protestnogo-dvizheniya-v-sovremennoy-ukraine Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=autogenerated13&gt;[http://kiis.com.ua/?lang=rus&amp;cat=reports&amp;id=302 Исследование «Мнения и взгляды населения Юго-Востока Украины: Апрель 2014 года» // Киевский международный институт социологии]&lt;/ref&gt;։ Այն հարցին, թե «ի՞նչ քայլեր եք ակնկալում կենտրոնական իշխանությունից՝ երկրի միասնականությունը պահպանելու համար», հարավ-արևելքի բնակիչները 2014 թվականի ապրիլի սկզբին պատասխանել են՝ անօրինական արմատական կազմավորումների զինաթափումն ու լուծարումը (37,8 %), ՌԴ-ի հետ տնտեսական և քաղաքական երկխոսության վերականգնումը (23 %), հարավ-արևելքի տնտեսության հստակ հեռանկարի նշումը, տարածաշրջանի ձեռնարկությունների աջակցությունը (22,4 %), ազգայնական և արմատական հռետորաբանությունից տարանջատումը (16,3 %)&lt;ref name=autogenerated13 /&gt;։

Ինչպես նշվել է ԵԱՀԿ առաքելության հաշվետվության մեջ, երկրի հարավ-արևելյան շրջաններում պատկերացում կար իշխանության գործադիր և օրենսդիր կառույցներում նրա շահերի անբավարար ներկայացուցչության մասին։ Դրա համար կային երեք հիմնական պատճառներ․

* Ռեգիոնների կուսակցության դիրքերի թուլացումը, որը հիմնականում աջակցում է Ուկրաինայի արևելքի բնակչությանը, խափանել է ռուսախոս հանրակցության հնարավորությունները՝ քաղաքական որոշումների կայացման գործում արդյունավետ ներկայացուցչություն ապահովելու համար
* իշխանության եկած կառավարությունը չէր արտահայտում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների շահերը, քանի որ այնտեղ գերակշռում էին «Բատկիվշչինա» և «Ազատություն» կուսակցությունների անդամները, որոնք, ինչպես կարծում էին, հիմնականում ներկայացնում էին Արևմտյան Ուկրաինայի շահերը։ Արևելյան շրջաններից ռուսաց լեզվի շատ կրողներ մտավախություն էին հայտնել, որ իշխանափոխությունից հետո իրենց շահերը պատշաճ կերպով չեն ներկայացվել կամ ընդհանրապես ներկայացված չեն Գերագույն ռադայում և կենտրոնական կառավարության կառույցներում
* առաքելության զրուցակիցներից շատերը վկայակոչում էին տարածաշրջաններում մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց (այդ թվում՝ նահանգապետերի, քաղաքային ղեկավարների և միլիցիայի ղեկավարների) նոր կոալիցիայից կուսակցությունների կողմնակիցների, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայի բնակիչների կողմից փոխարինելու մասին նոր իշխանությունների որոշումները, ինչն էլ ավելի էր խաթարում որոշումների կայացման գործընթացներին նրանց մասնակցության հնարավորությունը&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

ԵԱՀԿ առաքելության զեկույցում նշվում էր, որ ռուսախոս համայնքի առանձին ներկայացուցիչների «վստահության արժանի պնդումներ» կան, որոնք զբաղեցնում են ընտրովի պաշտոններ, այն մասին, որ նրանց կամ նրանց ընտանիքների վրա ճնշում է գործադրվում, ինչպես նաև որ նրանց վախեցնում են։ Մի շարք դեպքերում դա վերածվել է գույքի ոչնչացման՝ ավտոմեքենաների և տների։ Առաքելությունը նաև ուշադրություն է հրավիրել մասին հաղորդագրությունները դեպքերում թունավորումների քաղաքական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների ընթացքում հրապարակային ժողովների, ընդ որում&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;, նրանց սպառնացել են ֆիզիկական բռնության կիրառմամբ և նույնիսկ ֆիզիկական բռնություն են կիրառել&lt;ref name=&quot;БДИПЧ&quot; /&gt;։

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի տարածքում խաղաղ բողոքի ակցիաները, ինչպես նաև ռուսամետ նոր առաջնորդների ելույթների արմատականացման և նոր առաջնորդների ի հայտ գալու հետ մեկտեղ, աստիճանաբար վերաճել են [[Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում|զինված դիմակայության]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://govoritmoskva.ru/interviews/166/|title=Программа «Отбой». В студии гость Евгений Жилин, руководитель подразделения ополченцев «Оплот»|date=08-09-2014|publisher=Говорит Москва|accessdate=2016-09-22}}&lt;/ref&gt;։ Անջատողական ելույթները ճնշելու համար Ուկրաինայի ղեկավարությունը հայտարարել է հակաահաբեկչական գործողություն սկսելու մասին։ Մնացած շրջաններում իշխանությունների կոշտ դիրքորոշման արդյունքում բաց զանգվածային բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ի չիք դարձան։

Կարծիք կա, որ մինչ այժմ «Ուկրաինայի հարավ-արևելք» հասկացությունը, որը ենթադրում է առանցքային քաղաքական հարցերի շուրջ մակրոտարածաշրջանի բնակչության միասնական դիրքորոշում, որը նկատելիորեն տարբերվում է այլ տարածաշրջանների բնակչության տրամադրություններից (արևմուտք, Ուկրաինայի կենտրոն), կորցրել է իմաստը հանրային կարծիքի հսկայական տեղաշարժերի կապակցությամբ, որոնք տեղի են ունեցել Ղրիմում և Դոնբասում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/articles/2014/04/22/7023182/ Південного Сходу більше немає]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/tri_mifa_ob_ukrainskom_yugo_vostoke-1091432.xhtml Три мифа об украинском юго-востоке]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/05/140524_ru_s_weekly_press Обзор еженедельников: миф о единстве юго-востока]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nv.ua/ukraine/issledovanie-washington-post-razrushilo-mif-o-raskole-ukrainy-i-proputinskom-yugo-vostoke-31341.html Исследование Washington Post разрушило миф о расколе Украины и пропутинском «юго-востоке»]&lt;/ref&gt;։

== Ուկրաինայի հարավ-արևելքը և իշխանության դաշնայնացման և ապակենտրոնացման գաղափարները ==
{{main|Քաղաքական ճգնաժամ Ուկրաինայում (2013-2014)}}
[[Պատկեր:Русская весна Харьков.JPG|thumb|left|170px|«''Ռուսական գարուն»'', Խարկով]]
[[Պատկեր:Флаги Юго-Востока Харьков.JPG|thumb|170px|«&lt;small&gt;Հարավ-արևելք» ազատագրական շարժման դրոշները: Խարկով, 2014 թվականի ապրիլ&lt;/small&gt;]]

Արդեն 2013-2014 թվականների ձմռանը հարավ-արևելյան Ուկրաինայի տարածաշրջանների որոշ ղեկավարներ և հասարակական-քաղաքական գործիչներ Ուկրաինայի դաշնայնացման և իշխանության ապակենտրոնացման գաղափարը ներկայացրել են որպես ճգնաժամից հնարավոր ելք&lt;ref&gt;[http://timer.od.ua/news/vneocherednaya_sessiya_rodina_prizvala_k_federalizatsii_ukraini_811.html Внеочередная сессия: «РОДИНА» призвала к федерализации Украины. Таймер, 02.12.2013]&lt;/ref&gt;։ Այսպես, հունվարի 30-ին Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Վադիմ Կոլեսնիչենկոն առաջարկել է ունիտար կառավարման դաշնային մոդելից անցում կատարել երկրի կառավարման դաշնային մոդելին&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot;&gt;[http://zn.ua/POLITICS/prezident-schitaet-chto-vopros-federalizacii-seychas-ne-aktualen-no-podlezhit-izucheniyu-138825_.html Президент считает, что вопрос федерализации сейчас не актуален, но подлежит изучению. Zn.ua, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի դաշնայնացմանը կողմ են արտահայտվել Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը և կոմունիստ Լեոնիդ Հրաչը&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/kuchma-federalizaciya-grozit-ukraine-razvalom-i-poterey-nezavisimosti-270731.html Кучма: федерализация грозит Украине развалом и потерей независимости. Главред, 10 февраля 2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 12-ին Խարկովում անցկացված «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ընթացքում Խարկովի մարզի նահանգապետ և Ռեգիոնների կուսակցության անդամ [[Միխայիլ Դոբկին]]ը Ուկրաինայի դաշնայնացումը համարել է ի«շխանության ապակենտրոնացման առավելագույնս ընդունելի տարբերակ»։ «Դաշնայնացումը վախ չէ, դա սեպարատիզմ չէ, դա դավաճանություն չէ պետությանը, այլ կառավարման այլ ձև։ Ուկրաինան որպես ունիտար պետություն չի կայացել»&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/dobkin-prizval-k-federalizacii-ukrainy-v-obhod-verhovnoy-rady-138612_.html Добкин призвал к федерализации Украины в обход Верховной Рады. Zn.ua, 12.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 20-ին Միխայիլ Դոբկինը «''Կոմսոմոլսկայա պրավդա»'' թերթի խմբագրությունում ուղիղ եթերի ընթացքում հայտարարել է, որ Կիևն իրեն սպառել է որպես պետության կառավարման վայր, դաշնայնացումը երկրի միասնության պահպանման երաշխիքն է, իսկ ժողովրդավարությունն այսօրվա Ուկրաինայում անհնար է։ Նա առաջարկել է մտածել Կիևից Խարկով պետական մի շարք ինստիտուտների տեղափոխման մասին, որտեղ, նրա կարծիքով, փաստացի գտնվում է երկրի հարավ-արևելքի մայրաքաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2413780 Губернатор Харьковской области Михаил Добкин отрицает возможность демократии. Коммерсант.ru, 20.02.2014]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0053.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]]
Նախկին իշխանության օրոք դաշնայնացման գաղափարը, սակայն, զարգացում չստացավ։ Փետրվարի 14-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը լրագրող Վիտալի Կորոտիչին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ «Ուկրաինայի պետական սարքի դաշնային մոդելի ներդրման հարցն այս պահին արդիական չէ»&lt;ref name=&quot;zn.ua&quot; /&gt;։ Սակայն արդեն մեկ շաբաթ անց Յանուկովիչը փաստացի հեռացվեց իր պաշտոնից, իսկ մարտի 11-ին արդեն նախկին Խարկովի նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի դեմ քրեական գործ հարուցվեց Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 110-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեղադրանքով («Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն, որը կատարել է իշխանության ներկայացուցիչը»)&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2426599?isSearch=True Бывший губернатор Харьковской области помещён в СИЗО. Коммерсант.ru, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ինչպես գրել էր այն ժամանակ «Նովայա գազետան», խոսքը Դոբկինի հայտարարությունների մասին էր, որոնք նա արել էր փետրվարի 12-ին «հետճգնաժամային Ուկրաինայում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործընթացները» կլոր սեղանի ժամանակ, դաշնայնացման և Նովոռոսիյսկի միության ստեղծման ճանապարհով երկրում իշխանության ապակենտրոնացմանն ուղղված գործողություններ կատարելու կոչերի մասին&lt;ref&gt;[http://www.novayagazeta.ru/news/1679224.html Экс-губернатор Харьковской области Добкин задержан после допроса. Новая газета, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 22-ին Խարկովում «Ուկրաինական ճակատ» համաուկրաինական հասարակական միության նախաձեռնությամբ անցկացվել Է Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների (հիմնականում Խարկովի, Դոնեցկի, Լուգանսկի մարզեր)&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;, Սևաստոպոլ քաղաքի և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Պատգամավորների համագումարը։ Արդեն փետրվարի 20-ին, երբ հայտարարվել էր համագումար հրավիրելու մասին, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը նախազգուշացրել էր, որ կոշտ կարձագանքի անջատողականության ցանկացած դրսևորման&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot;&gt;[http://www.kommersant.ru/Doc/2414773 В Харькове решили отдать власть местным советам. Коммерсант.ru, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Արձանագրելով, որ «իշխանության կենտրոնական մարմինները կաթվածահար են արվել», համագումարի պատվիրակները որոշել են, որ «մինչև սահմանադրական կարգի և օրինականության վերականգնումը ընկած ժամանակահատվածում» բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Ղրիմի ԱՀ-ի Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը որոշել են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքներում սահմանադրական կարգի, օրինականության, քաղաքացիների իրավունքների և նրանց անվտանգության ապահովման համար&lt;ref name=&quot;Комм22-02&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360367 Юго-восток Украины взял на себя обеспечение конституционного порядка. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html#ixzz2v5zbrRmc|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;։

== Գերագույն ռադայի գործողությունները և առաջին արձագանքը հարավ-արևելքում ==
Փետրվարի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա|Գերագույն ռադան]], որտեղ Ռեգիոնների կուսակցության&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015632/ Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції] // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; խմբակցությունից պատգամավորների զանգվածային դուրս գալուց հետո Միացյալ ընդդիմությունն առավելություն ստացավ, որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին։ Հրաժարական տված Գերագույն ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակին&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015675/ Рада відправила Рибака і Калетника у відставку] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt; փոխարինել է «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Տուրչինովը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015677/ Верховна Рада обрала спікера] // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել ևս մեկ «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր՝ Արսեն Ավակովը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|title=Аваков возглавил МВД{{!}}УКРИНФОРМ|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309160809/http://www.ukrinform.ua/rus/news/avakov_vozglavil_mvd_1605650|archivedate=2014-03-09|accessdate=2014-06-25|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Գերագույն ռադան անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկային&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/news/2014/02/22/7015702/ Верховна Рада висловила недовіру Пшонці] // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29){{ref-uk}}&lt;/ref&gt;, քվեարկել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Լեոնիդ Կոժարային, կրթության և գիտության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Դմիտրի Տաբաչնիկին և առողջապահության նախարարության ղեկավարի պաշտոնակատար Ռաիսա Բոգատիրյովային աշխատանքից ազատելու որոշման օգտին։

Փետրվարի 23-ին Գերագույն ռադան Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների կատարումը դրեց Գերագույն Ռադայի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա։ Նույն օրը Գերագույն ռադան «Ազատություն» կուսակցության նախաձեռնությամբ ուժը կորցրած է ճանաչել «Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին» 2012 թվականի հուլիսի 3-ի օրենքը, որը նախատեսում էր պաշտոնական երկլեզու լինելու հնարավորություն այն տարածաշրջաններում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %&lt;ref&gt;[http://polemika.com.ua/news-139582.html#title Рада отменила закон о языках нацменьшинств. Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717073241/http://polemika.com.ua/news-139582.html|date=2014-07-17}}&lt;/ref&gt;, որով ռուսաց լեզուն տարածաշրջանային կարգավիճակ է ստացել Ուկրաինայի 27 շրջաններից 13-ում։ Այս կապակցությամբ ԵԱՀԿ ազգային փոքրամասնությունների հարցերով գերագույն հանձնակատարը մտահոգություն է հայտնել, որ «լեզվի մասին» օրենքի վերացումը կարող է հանգեցնել նոր խռովությունների և կոչ է արել իշխանություններին լայն կոնսուլտացիաներ անցկացնել լեզվական քաղաքականության նկատմամբ հավասարակշռված և ներառական մոտեցում մշակելու նպատակով&lt;ref&gt;http://www.osce.org/hcnm/115643 Restraint, responsibility and dialogue needed in Ukraine, including Crimea, says OSCE High Commissioner on National Minorities&lt;/ref&gt; փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը վետո է դրել այդ որոշման վրա&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/turchinov-obyasnil-pochemu-ne-podpisal-yazykovoy-zakon-502354.html Турчинов объяснил, почему не подписал языковой закон]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև կարգադրել է հատուկ ժամանակավոր հանձնաժողով ձևավորել նոր լեզվական օրենքի անհապաղ պատրաստման համար։ Չնայած վետոն, Գերագույն ռադայի որոշումը չեղյալ հայտարարելու մասին «լեզվի մասին» օրենքի հասցրել է առաջացնել անհանգստություն շրջանում ազգային փոքրամասնությունների հետ, և նրանց մի շարք ներկայացուցիչներ կոչ են արել ուժեղացնել պաշտպանության փոքրամասնությունների լեզուների։ Ուկրաինայի արևելքում շաբաթվա վերջին սկսված բողոքի ցույցերի ընթացքում ցուցարարները, մասնավորապես, անհանգստություն են հայտնել ռուսալեզու բնակչությանը ազգային մակարդակով պետական կառավարման գործընթացից հանելու կապակցությամբ և պահանջել են ռուսաց լեզվին տալ երկրորդ պետական լեզվի կարգավիճակ։

Փետրվարի 24-ին հայտարարվել էր Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ընդդիմություն անցնելու մասին, փետրվարի 25-ին այդ մասին հայտարարել էր նաև Ուկրաինայի Կոմկուսի խմբակցությունը։ Փետրվարի 27-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է խորհրդարանական նոր մեծամասնության՝ «Եվրոպական ընտրություն» կոալիցիայի ստեղծման մասին, որում ընդգրկվել են «Բատկիվշչինա», «Ազատություն» և երկու պատգամավորական խմբերի՝ «ինքնիշխան Եվրոպական Ուկրաինա» և «տնտեսական զարգացում» խմբակցությունների անդամները&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/27/rada1/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В Раде создана парламентская коалиция]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին Ուկրաինայի վարչապետ դարձավ Արսենի Յացենյուկը, ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Դրանից մեկ օր առաջ կառավարական պաշտոնների թեկնածության շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մայդանում&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին երկրի նոր ղեկավարության դեմ հանրահավաքներ են անցկացվել Խարկովում, Դոնեցկում, Դնեպրոպետրովսկում, Օդեսայում, Լուգանսկում և Ուկրաինայի հարավ-արևելյան մյուս քաղաքներում։ «Եվրամայդանի» ակտիվիստների հետ լուրջ բախումներ չեն եղել. միայն Խարկովում հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Ուկրաինայի մի շարք շրջանների քաղաքային և մարզային վարչակազմերի վրա ցուցարարները բարձրացրել են ռուսական դրոշներ։ Դոնեցկում ցուցարարներն առաջին անգամ ընտրել են «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» հրամանատար Պավել Գուբարևին&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2421338?isSearch=True Донецкий горсовет потребовал немедленно назначить референдум о дальнейшей судьбе региона. Коммерсант.ru, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին Դոնեցկի քաղաքային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանում պատգամավորները որոշել են աջակցել տեղի բնակիչների նախաձեռնություններին, որոնք հնչել են Դոնեցկի հանրահավաքներում, և մարզային խորհրդին առաջարկել են անհապաղ հանրաքվե անցկացնել «Դոնբասի հետագա ճակատագրի մասին»։ Քաղխորհուրդը նաև որոշում է ընդունել ռուսերենը համարել պաշտոնական ուկրաիներեն և պահանջել համապատասխան որոշումների ընդունում Դոնեցկի մարզային խորհրդի պատգամավորներից։ Ռուսաստանը որոշվել է դիտարկել որպես Դոնբասի ռազմավարական գործընկեր։ «Դոնեցկի տարածքում քաղաքացիների հանդարտությունն ապահովելու և ծայրահեղական ազգայնական ուժերի կողմից հնարավոր ագրեսիվ դրսևորումներից պաշտպանվելու նպատակով» որոշվել է ստեղծել մունիցիպալ միլիցիա, իսկ «մինչև Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենքների լեգիտիմության պարզումը և պետական իշխանության նոր մարմինների ճանաչումը տարածքների կենսապահովման ողջ պատասխանատվությունը բարդել տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա»&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;[http://korrespondent.net/world/worldabus/3313979-vostochnuui-ukraynu-okhvatyla-voina-flahov-kommersant Восточную Украину охватила «война флагов» — КоммерсантЪ. Korrespondent.net, 03.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Համանման որոշում է ընդունել Լուգանսկի մարզային խորհուրդը, որը, ավելին, հայտարարել է «գործադիր իշխանության նոր մարմինների ոչ լեգիտիմ լինելու» մասին, պահանջել է զինաթափել անօրինական զինված կազմավորումները, արգելել պրոֆաշիստական և նեոֆաշիստական կազմակերպությունները և հայտարարել, որ իր պահանջների չկատարման, «քաղաքացիական դիմակայության հետագա սրման և Լուգանսկի մարզի բնակչության կյանքին ու առողջությանը ուղղակի սպառնալիքի առաջացման դեպքում» իրավունք է վերապահում «օգնություն խնդրել Ռուսաստանի Դաշնության եղբայրական ժողովրդին»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cxid.info/luganskie-deputaty-laquo-za-raquo-referendum-po-voprosu-federativnogo-ustroystva-ukrainy-n112644|title=Луганские депутаты «за» референдум по вопросу федеративного устройства Украины|date=2014-03-02|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ria.ru/world/20140222/996424745.html|title=Южные и восточные области Украины взяли на себя обеспечение порядка|date=2014-02-26|accessdate=2014-03-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zavtra2&quot;&gt;[http://zavtra.ru/content/view/ya-bral-aeroport/ Александр Проханов. «Я брал аэропорт» // «Завтра», 4 декабря 2014 года.]&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձություններ Ղրիմում ==
{{main|Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը}}[[Պատկեր:Flags over Supreme Council of Crimea (3 March 2014).png|200пкс|thumb|Ղրիմի և Ռուսաստանի դրոշները Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի վրա, որը գրավել է ռուսական հատուկ ջոկատը: Լուսանկարը՝ 2014 թվականի մարտի 3-ին]] Փետրվարի 21-ին Ղրիմի ռուսամետ բնակիչները, որոնք հրաժարվում են ճանաչել Ուկրաինայի նոր ղեկավարությանը, բողոքի անժամկետ ակցիա են սկսել Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհրդի շենքի մոտ՝ պահանջելով Ուկրաինայից Ղրիմի անջատում և ինքնուրույն պետության ստեղծում։ Երբ Եվրամայդանի կողմնակիցները փորձել են խորհրդարանի մոտ անցկացնել «ընդդեմ Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու» ակցիան, նրանց խանգարել են «ժողովրդա-ազատագրական շարժման» ակտիվիստներ կոչված շուրջ հարյուր երիտասարդներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2014/02/21/fight/|title=У здания крымского парламента произошла потасовка|date=2014-02-21|publisher=[[Lenta.Ru]]|accessdate=2014-02-28|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.0652.ua/news/480571 В Симферополе на митинги стали приходить с оружием]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 22-ից Սևաստոպոլից մեկնումների ժամանակ սկսել են գործել բլոկպոստեր, որոնք կազմակերպել են տեղի հասարակական կազմավորումներից, ոստիկանության և պետավտոտեսչության կամավորները&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/krym/na-vezdah-v-sevastopol-ustanovili-blokposty-iz-betonnyh-blokov-498865.html На въездах в Севастополь установили блокпосты из бетонных блоков]&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ օրը քաղաքում տեղի է ունեցել «Ժողովրդական կամք ընդդեմ Ուկրաինայում ֆաշիզմի» հանրահավաքը, որի մասնակիցներն իրենց անվստահությունն են հայտնել քաղաքի վարչակազմին և ընդհանուր քվեարկությամբ ընտրել են «ժողովրդական քաղաքապետ»&lt;ref&gt;по факту председателя координационного совета по организации Севастопольского городского Управления по обеспечению жизнедеятельности города, так как мэром может быть лишь гражданин Украины&lt;/ref&gt;՝ գործարար և Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսեյ Չալոյին, ինչպես նաև հռչակել բանաձև, որում ասվում էր, որ Սևաստոպոլը չի ճանաչում Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի վերջին որոշումները և երկրում տեղի ունեցող պետական հեղաշրջում է համարում։ Հավաքվածների առջև ելույթ է ունեցել նաև գորվարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան, որը, սակայն, սուլել է ամբոխը։ Հաջորդ օրը նա հայտարարեց հրաժարականի մասին&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|title=Новости региона|date=2014-02-24|publisher=Пресс-служба Севастопольской городской государственной администрации|accessdate=2014-11-14|archiveurl=https://archive.is/20140225235236/http://www.sev.gov.ua/presscenter/newsregion/:article82599/|archivedate=2014-02-25|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։ Իշխանության փոխանցման շուրջ բանակցությունների ժամանակ վարչակազմի շենքում հայտնվել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և դատախազության աշխատակիցները՝ Չալոյին կալանավորելու օրդերով, սակայն շենքի մոտ հավաքված ակտիվիստները ուժայիններին ստիպել են պատռել օրդերը և լքել շենքը&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/narodnyy-mer-sevastopolya-pristupil-k-rabote-v-krym-prileteli-deputaty-gosdumy-1061796.xhtml «Народный» мэр Севастополя приступил к работе]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել՝ նպատակ ունենալով արգելափակել Ղրիմի Գերագույն խորհրդի շենքը և թույլ չտալ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու որոշման ընդունումը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016325/ Татары под Верховным Советом Крыма скандируют «Слава Украине!»]&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքի ընթացքում Ռեֆատ Չուբարովը հայտարարել է, որ Ղրիմի թաթարները թույլ չեն տա Ղրիմը պոկել Ուկրաինայից&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/02/26/7016376/ Татары разошлись создавать самооборону, чтобы защищать Крым] // [[Украинская правда|«Украинская правда»]], 26.02.2014.&lt;/ref&gt;։ Միաժամանակ այստեղ ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մասնակիցների միջև վեճ է բռնկվել, որի հետևանքով 30 մարդ վնասվածքներ է ստացել, և երկու մարդ զոհվել Է&lt;ref name=&quot;autogenerated17&quot;&gt;[http://www.snob.ru/selected/entry/72653 В Симферополе во время митингов погибли двое].&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 27-ին ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատի&lt;ref name=&quot;russia.tv&quot;&gt;''Автор: [[Кондрашов, Андрей Олегович|Андрей Кондрашов]]''. [http://russia.tv/brand/show/brand_id/59195 ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года.] Телеканал [[Россия 1|«Россия 1»]] // russia.tv&lt;/ref&gt; մարտիկները գրավեցին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի և ինքնավարության նախարարների խորհրդի շենքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml По факту захвата зданий Совета и Совмина Крыма возбуждено уголовное дело по статье «террористический акт»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006132947/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140227131627.shtml |date=2014-10-06 }} // [[РБК]], 27.02.2014&lt;/ref&gt;, բարձրացրին նրանց վրա ռուսական դրոշներ և բարիկադավորեցին շենքերի մատույցները, զինված մարդկանց կողմից ռազմավարական օբյեկտների գրավումը առանց տարբերանշանների տեղի էր ունենում նաև հետագայում։ Բլոկված Գերագույն խորհրդի շենքում պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին արտահերթ լիագումար նիստին, քվեարկել են նախարարների նախկին խորհրդի պաշտոնաթողության օգտին, կառավարության նոր ղեկավար են նշանակել Սերգեյ Ակսենովին և հայտարարել են Ղրիմում 2014 թվականի մայիսի 25-ին տարածաշրջանի «կարգավիճակի և լիազորությունների կատարելագործման հարցերով» հանրաքվե անցկացնելու մասին&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/2014/02/27_a_5929021.shtml Онлайн-трансляция событий в Крыму после ночного захвата зданий парламента и совмина автономии]&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հանրաքվեի օրն ու հարցը փոխվել են։ Ղրիմի նոր իշխանությունները հրաժարվել են ճանաչել Ուկրաինայի նոր կառավարության լեգիտիմությունը և օգնության խնդրանքով դիմել են Ռուսաստանի ղեկավարությանը&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|title=Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксёнова|publisher=Пресс-служба [[Верховный Совет Автономной Республики Крым|Верховного Совета АРК]]|date=2014-03-01|accessdate=2014-11-08|archiveurl=https://archive.is/20141108181412/http://crimea.gov.ru/news/01_03_14|archivedate=2014-11-08|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Իշխանության տեղական մարմինները, Ռուսաստանի աջակցության շնորհիվ և չնայած Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից հակազդեցության փորձերին և Արևմուտքի երկրների ճնշումներին, սեղմ ժամկետներում կազմակերպել և մարտի 16-ին անցկացրել են Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե՝ առաջարկելով Ղրիմի բնակչությանը պատասխանել Ուկրաինայի կազմից նրա դուրս գալու և Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու հնարավորության մասին հարցին&lt;ref&gt;[http://ipress.ua/ru/news/krimskyy_parlament_prynyal_reshenye_o_vhozhdenyy_krima_v_sostav_rossyy_52516.html Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 17-ին հանրաքվեի արդյունքների և մարտի 11-ին ընդունված Անկախության հռչակագրի հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի ինքնիշխան Հանրապետությունը, որի կազմում ընդգրկվեց Սևաստոպոլը որպես հատուկ կարգավիճակ ունեցող քաղաք։ Մարտի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության և Ղրիմի Հանրապետության միջև ստորագրվեց Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի կազմ ընդունելու մասին պայմանագիրը, որի համաձայն Ռուսաստանի կազմում կազմավորվեցին նոր սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության Սևաստոպոլ քաղաքը&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/politika/1056269|title=Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունները հարավ-արևելյան շրջաններում (մինչև ապրիլի 6-ը) ==

=== Խարկովի մարզ ===

==== Խարկով ====
[[Պատկեր:2014. Харьков 049.jpg|մինի|left|Խարկով, մարտի 1, հակամայդանների կողմից շենքի գրոհից անմիջապես հետո]] [[Պատկեր:2014. Харьков 050.jpg|մինի|Խարկով, մարտի 1, Լենինի հուշարձանի պաշտպանություն]] [[Պատկեր:Памяти погибшего Беркута. Православные лампады и цветы.JPG|մինի|Խարկով, մարտի 23]]

Փետրվարի 22-ին Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների բոլոր մակարդակների պատգամավորների Խարկովի համագումարից անմիջապես հետո Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար [[Միխայիլ Դոբկին]]ը և Խարկովի քաղաքային ղեկավար [[Գենադի Կերնես]]ը լքել են Ուկրաինայի տարածքը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360418 Руководители Харьковской области покинули территорию Украины. Интерфакс, 22.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան Ազատության հրապարակում՝ Լենինի արձանի մոտ, [[Եվրամայդան]]ի կողմնակիցների հանրահավաքի ժամանակ որոշում է կայացվել ապամոնտաժել այն։ «Բատկիվշչինա»-ից մարզային խորհրդի պատգամավոր [[Իվան Վարչենկո]]ն հավաքվածներին համոզել է սպասել, մինչև Գերագույն ռադան փետրվարի 25-ին որոշում ընդունի Ուկրաինայում կոմունիստական խորհրդանիշների ապամոնտաժման մասին, իսկ այդ ընթացքում կպատրաստվի ապամոնտաժման աշխատանքների անցկացման նախագիծ&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot;&gt;[http://www.interfax.ru/world/361197 Защитники памятника Ленину в Харькове вышли на пикет. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 23-ին Եվրամայդանի կողմնակիցների պատվիրակությունը, որոնք արգելափակել էին Խարկովի մարզային վարչակազմի շենքը՝ նահանգապետ Միխայիլ Դոբկինի հրաժարականի պահանջներով, նրա «տեսչություն» է անցկացրել՝ մինչև երեսուն «եվրամայդանցիներ» մտել են ղեկավարի աշխատասենյակ, «համոզվելու համար՝ ամեն ինչ կարգին է», պատից հանել են [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի դիմանկարը և այն դուրս բերել փողոցում սպասող հանրահավաքի մյուս մասնակիցների մոտ։ Ավելի ուշ Յանուկովիչի դիմանկարը մուտքի մոտ հրկիզվել էր հավաքվածների հավանությանն արժանացած աղաղակների ներքո&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/360436 Перед обладմինիстрацией Харькова сожгли портрет Януковича. Интерфакс, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մինչդեռ Եվրամայդանի կողմնակիցների և հակառակորդների միջև ծեծկռտուքի արդյունքում, որոնք իրենց սեփական հանրահավաքն էին անցկացնում այդ նույն հրապարակում, Լենինի արձանի շուրջ տարածքն զբաղեցրել են Խարկովի բնակիչները, որոնք դեմ են դրա ապամոնտաժմանը։ Նրանք հուշարձանը պատնեշով են պատել և լվացել են այն գրություններից, որոնք թողել են եվրամայդանցիները։ Հուշարձանի մոտ կազմակերպվել է շուրջօրյա հերթապահություն&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։ Այստեղ ծավալվել է իսկական դաշտային ճամբար՝ դաշտային խոհանոցով, բուժկետով և տակառներով, որտեղ խարույկներ են աճեցրել՝ տաքանալու համար&lt;ref name=&quot;autogenerated19&quot;&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/protesty-v-harkove-trebovaniya-aktivistov-evromaydana-i-spory-iz-za-lenina-498753.html Протесты в Харькове. Сегодня.ua, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Խարկով վերադարձած Միխայիլ Դոբկինը և Գենադի Կերնեսը ելույթ են ունեցել Ազատության հրապարակում հավաքված Եվրամայդանի հակառակորդների առջև։ Դոբկինը կոչ է արել «Խարկովին պաշտպանել ագրեսորներից» և հայտարարել է, որ մտադիր չէ կատարել շրջանային վարչակազմի շենքը գրաված «եվրամայդանների» պահանջը և հրաժարական տալ։ Կերնեսը, որը դեռ օդանավակայանում հայտարարել է նոր իշխանությունների հետ համագործակցելու պատրաստակամության մասին «իրավիճակի կայունացման» համար, հավաքվածներին կոչ է արել «չտրվել սադրանքներին» և բոլոր հարցերը լուծել խաղաղ և օրինական ճանապարհով։ Կերնեսը փորձել է դիմել «եվրամայդանցիներին» և անցնել մարզային վարչակազմի շենք, սակայն վերջիններս հրաժարվել են նրա հետ խոսել՝ վանկարկելով «գետի ավազակախումբ»։ Կերնեսը հայտարարել է, որ ինքը դիմել է ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար [[Արսեն Ավակով]]ին՝ պահանջելով միջոցներ ձեռնարկել շենքի ազատագրման համար&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=qAxDG4K1rf0 Кернес и Добкин вернулись в Харьков. Accidents news, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=В Харькове укрепляют баррикады. Русская служба Би-Би-Си, 24.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 24-ին Խարկովում Եվրամայդանի համակարգող խորհուրդը հայտնել էր, որ ժամանակավորապես հրաժարվել է հուշարձանի ապամոնտաժման աշխատանքները սկսելու գաղափարից&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;։

Փետրվարի 24-ին Միխայիլ Դոբկինը հայտարարել է, որ մտադիր է առաջադրվել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում. «Ելնելով այն բանից, որ այսօր տոտալ հարձակում է տեղի ունենում ռուսալեզու բնակչության իրավունքների վրա, օրենքներ են ընդունվում, որոնք սպառնալիքի տակ են դնում բոլոր նրանց, ովքեր չեն ընկալում ֆաշիզմն ու ազգայնականությունը, ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր կոչեր են հնչում առանց դատաստանի և հետաքննության հաշվեհարդար տեսնել բազմաթիվ մարդկանց հետ»&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/360804 Добкин решил идти в президенты Украины. Интерфакс, 24.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 25-ին «եվրամայդանցիները» շարունակում էին շրջափակել շենքը։ Ծառայողներին բաց էին թողնում աշխատատեղ, դուրս գալու ժամանակ ակտիվիստները ստուգում էին նրանց իրերը, որպեսզի նրանք փաստաթղթերը չներկայացնեն։ Երկու մուտքերը հսկում էին ինքնապաշտպանությունը, մյուսները բարիկադավորում էին։ Շենքում գտնվող «Բատկիվշչինայի» շրջանային խորհրդի պատգամավոր Իվան Վարչենկոն հայտարարել է, որ ակտիվիստները չեն բաժանվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Դոբկինը հրաժարական չի տվել։ Նրա խոսքով՝ ՆԳ նախարարի պաշտոնակատար Արսեն Ավակովը հեռախոսով խոսել է նահանգապետ և քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսի հետ, և երկու պաշտոնյաներն էլ երաշխավորել են, որ շահագրգռված են իրադարձությունների խաղաղ զարգացմամբ։ Մինչդեռ Արսեն Ավակովը հայտնել է, որ Խարկովի «պատվար» կազմակերպության առաջնորդ Եվգենի Ժիլինի նկատմամբ քրեական վարույթ է հարուցվել Խարկովում Եվրամայդանի կողմնակիցների վրա հարձակումներ կազմակերպելու մեղադրանքով, որը հետաքննելու է հատուկ ստեղծված քննչական-օպերատիվ խումբը&lt;ref name=&quot;autogenerated18&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/kak-aktivisty-evromaydana-ohranyayut-oga-v-harkove-498466.html Как активисты Евромайдана охраняют ОГА в Харькове. Сегодня.ua, 25.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/kharkov/avakov-obeshchaet-razobratsya-s-oplotom-498010.html Аваков обещает разобраться с «Оплотом». Сегодня.ua, 23.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mk.ru/politics/article/2014/02/26/990791-harkov-podnyal-flag-rossii.html Харьков поднял флаг России. МК, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/361209 Мэр Харькова безуспешно попытался снять флаг России со здания горсовета. Интерфакс, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |title=Кернес пытается снять российский флаг. Факти ICTV, 26.02.2014 |accessdate=2020-05-10 |archive-date=2014-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303030946/http://www.newstube.ru/media/v-xar-kove-ukreplyayut-barrikady |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3311783-kernes-dohovorylsia-v-kharkove-pered-horsovetom-snialy-rossyiskyi-flah Кернес договорился. В Харькове перед горсоветом сняли российский флаг. Корреспондент.net, 26.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 1-ին «Խարկովի համար» Հանրահավաքի մասնակիցները գրոհով վերցրել են Օգա շենքը՝ ճեղքելով «եվրամայդանցիների» պաշտպանությունը, և տանիքի վրա տեղադրել են ռուսական դրոշը։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը հանրահավաքի մասնակիցներին մի քանի անգամ կոչ է արել չենթարկվել «եվրամայդանցիների» սադրանքներին, քանի որ, նրա խոսքով, Օգա շենքում զինված մարդիկ են գտնվում, սակայն նրան չեն լսել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313410-seichas-ony-stoiat-na-koleniakh-yz-kharkovskoi-oha-vybyly-storonnykov-maidana «Сейчас они стоят на коленях». Из харьковской ОГА выбили сторонников Майдана. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313475-v-kharkove-vo-vremia-shturma-zdanyia-oha-postradalo-97-chelovek «Сейчас они стоят на коленях». В Харькове во время штурма здания ОГА пострадало 97 человек. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313510-mylytsyia-otkryla-uholovnoe-proyzvodstvo-po-faktu-shturma-kharkovskoi-oha Милиция открыла уголовное производство по факту штурма Харьковской ОГА. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Գերագույն ռադայի պատգամավոր Վիտալի Դանիլովի վարկածով՝ խաղաղ հանրահավաքի ժամանակ ծեծկռտուք են կազմակերպել Ռուսաստանի քաղաքացիներ։ Նրա խոսքով՝ Խարկով են ժամանել ավելի քան 2 հազար ռուսաստանցիներ Բելգորոդի մարզից ավտոբուսներով, «հենց նրանք են սկսել ծեծել Եվրամայդանի կողմնակիցներին և անկարգություններ հրահրել։ Մինչ նրանց ժամանումը Խարկովում հանրահավաքը բացառապես խաղաղ էր»։ Սադրանք կատարելուց անմիջապես հետո ռուսաստանցիներն իբր տուն են գնացել&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313639-draku-na-mytynhe-v-kharkove-ustroyly-prorossyiskye-aktyvysty-yz-belhoroda-nardep Драку на митинге в Харькове устроили пророссийские активисты из Белгорода — нардеп. Korrespondent.net, 01.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ռուսական դրոշը շենքի վրա տեղադրել է մոսկվացի լրագրող Միխաիլը (կեղծանունը՝ Միկա Ռոնքայնենը)&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/politics/pnews/flag-rossii-na-zdanie-harkovskoy-oga-podnyal-moskvich-499886.html Флаг России на здание Харьковской ОГА поднял москвич (фото)] // Сегодня.ua&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ հինգ հարյուրից մինչև հազար մարդ է մասնակցել հանրահավաքին՝ ի պաշտպանություն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության։ Ինչպես հաղորդում Է «Ինտերֆաքս-Ուկրաինա» գործակալության թղթակիցը, մարդիկ եկել են Ուկրաինայի պետական դրոշներով և «ոչ Մալորոսիային», «Խարկովը Ուկրաինան է»&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/events/3313684-v-kharkove-prokhodyt-mytynh-v-podderzhku-terrytoryalnoi-tselostnosty-ukrayny В Харькове проходит митинг в поддержку территориальной целостности Украины. Korrespondent.net, 02.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ին Ազատության հրապարակում Խարկովի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ տեղի է ունեցել ռուսամետ հանրահավաք, որը, տարբեր տվյալներով, մեկից հինգ հազար մարդ է հավաքել։ Ցուցարարները պահանջում էին հանրաքվե անցկացնել և մարզի նոր նահանգապետ Իգոր Բալուտայի հրաժարականը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893382-v-harkove-na-ploschadi-svobodyi-prohodit-prorossiyskiy-miting.html В Харькове на Площади Свободы проходит пророссийский митинг] // [[УНИАН]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1024067|title=Число собравшихся на митинге в Харькове выросло до 5 тысяч человек|date=2014-03-05|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2426069?from=doc_vrez Жители Донецка и Харькова митинговали за референдум. Участники акций выступили за изменение статуса юго-восточных регионов Украины // «Коммерсантъ» от 08.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_kharkiv_rally.shtml У Харкові проросійські активісти влаштували «антифашистську ходу»]{{ref-uk}} // Украинская служба Би-би-си&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/03/08/1242144.html Пророссийский митинг в Харькове завершился антифашистским маршем] // Росбалт&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/128699 В Харькове около 10 бойцов «Правого сектора» напали на мирных митингующих] // [[LifeNews]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/okolo_7_tys_chelovek_vystupili_za_predostavlenie_kharkovskoj_oblasti_polnomochij_avtonomii/2014-03-09-9164 Около 7 тыс. человек выступили за предоставление Харьковской области полномочий автономии] // Искра Ньюз.— 9 марта 2014&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը երեկոյան «Աջ սեկտորի» մոտ տասը ակտիվիստներ հարձակվել են հանրահավաքի մասնակիցների վրա&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Մի քանի մարդ ծեծի է ենթարկվել մետաղական ամրանների և բեյսբոլի մահակներով, երեքը հրազենային վնասվածքներ են ստացել&lt;ref&gt;[http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 В Харькове неизвестные обстреляли людей, возвращавшихся с мирного митинга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809171149/http://www.tomskrb.ru/news/news.php?news_id=8766&amp;razdel=21 |date=2014-08-09 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/895813-v-harkove-prorossiyskie-organizatsii-v-voskresene-provedut-referendum-veche.html В Харькове пророссийские организации в воскресенье проведут референдум-вече] // УНИАН&lt;/ref&gt;։

Մարտի 10-ին քաղաքում տեղի է ունեցել Եվրամայդանի կողմնակիցների հանրահավաքը՝ [[Վիտալի Կլիչկո]]յի մասնակցությամբ։ Հակամայդանցիները կանգնել են Կլիչկոյի բեմի ետևում&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/894819-v-harkove-storonniki-rf-zabrosali-klichko-yaytsami-i-petardami.html В Харькове сторонники РФ забросали Кличко яйцами и петардами] // УНИАН&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.ruvr.ru/news/2014_03_10/Vitalija-Klichko-zabrosali-kurinimi-jajcami-na-mitinge-v-Harkove-4420/ Виталия Кличко забросали куриными яйцами на митинге в Харькове]&lt;/ref&gt;։

Հասարակական կազմակերպությունները Խարկովի մարզային խորհրդին դիմել են հուշագրով՝ պահանջելով արտահերթ նստաշրջան գումարել, որը պետք է մարզում դաշնային կառուցվածքի և պետական լեզվի վերաբերյալ հանրաքվե նշանակի, սակայն մարզային խորհուրդը հրաժարվել է՝ վկայակոչելով Ուկրաինայի Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը&lt;ref&gt;[http://www.versii.com/news/299164/ Харьковский облсовет отказался назначать референдум]&lt;/ref&gt;։ Խարկովի քաղաքային խորհուրդը որոշել է հայց ներկայացնել դատարան քաղաքում զանգվածային միջոցառումներ անցկացնելու քաղաքացիների իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[http://dozor.kharkov.ua/news/authority/1148643.html Горсовет подаёт иск в суд, чтобы не допустить референдума о федерализации] // «Городской Дозор» (Харьков)&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Место расстрела на Рымарской 18 доска.JPG|thumb|220px|Ռիմարսկի ողբերգության վայրը]] Մարտի 14-ի երեկոյան «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները հարձակվել են Ազատության հրապարակում հակամայդանական հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Հարձակվողների հետապնդման ընթացքում հակամարտությունը տեղափոխվել է «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գրասենյակ Ռիմսկի փողոցում, որտեղ կանգ է առել հարձակվողների միկրոավտոբուսը (նույն ավտոբուսում, ինչպես պնդում են, տեղաշարժվել են զինյալները, որոնք մարտի 8-ին ծեծել են հակաֆաշիստական երթի մասնակիցներին)&lt;ref name=&quot;autogenerated11&quot;&gt;{{Cite web|url=http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|title=Парковая страница Imena.UA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140317122120/http://glagol.in.ua/2014/03/15/nochnaya-strelba-v-harkove-podrobnosti/|archivedate=2014-03-17|accessdate=2014-03-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://kp.ua/daily/150314/443655/|title=В столкновениях в Харькове убиты два человека, за беспорядки арестованы 25 человек|date=15-03-2014|publisher=Комсомольская правда в Украине|accessdate=2014-04-07|archive-date=2014-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140408224819/http://kp.ua/daily/150314/443655/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42604-v-harkove-ubit-zhitel-dnepropetrovska-i-ranen-odessit Стали известны имена погибших и раненых в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;։ Բանակցությունների Է ժամանել քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը։ Բարիկադավորները պահանջ են ներկայացրել՝ նրանց հնարավորություն տալ անարգել հեռանալ քաղաքից։ Նրանք ղեկավարում էր Անդրեյ Բիլեցկին՝ «Ուկրաինայի հայրենասերը» շարժման առաջնորդը, որը ավելի վաղ հետաքննության տակ էր գտնվում որպես Խարկովի լրագրողի ծեծի և սպանության փորձի կասկածյալ, իսկ փետրվարի վերջին վերականգնվեց նոր իշխանությամբ՝ որպես քաղաքական բանտարկյալ&lt;ref name=&quot;autogenerated7&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42586-strelba-v-harkove-kak-razvivalis-sobytija Хронология кровавого противостояния в Харькове] // vesti.ua&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/15/zalozhniki-anons.html Радикалы «Правого сектора» захватили заложников в Харькове] // [[Российская газета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1047697 Операция по освобождению заложников в Харькове завершена] // [[ИТАР-ТАСС]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/15/n_6013565.shtml В Харькове боевики захватили трёх заложников] // [[Газета.Ru]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.radiomayak.ru/news/show/id/91733 В штабе «Правого сектора» в Харькове взяли заложников] // Радио «Маяк».&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Лихоманов П.'' [http://www.rg.ru/2014/03/15/kharkov-site-anons.html Захватившие людей в Харькове боевики отбыли в неизвестном направлении] // Российская газета.— 15.03.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;VХ&quot;&gt;[http://vesti.ua/harkov/42675-sud-vynes-reshenie-ob-areste-25-uchastnikov-besporjadkov-na-rymarskoj В Харькове 25 участников беспорядков на Рымарской отправили в СИЗО] // vesti.ua.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;харьк&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/2431743 Харьков и Донецк потянуло в Крым. Демонстрации на востоке Украины переросли в массовые беспорядки // Газета «Коммерсантъ» № 43 от 17.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Այնուհետև ցուցարարների շարասյունը շարժվել է Օլմինսկայի փողոցում գտնվող ռուսական գլխավոր հյուպատոսության ուղղությամբ՝ իր վրա կրելով 100 մետր երկարությամբ ռուսական դրոշը։ Ակտիվիստները բարձրաձայն ընթերցել և հյուպատոսությանն են հանձնել Խարկովի «վեչե»-ի անունից դիմումը, որում Ռուսաստանին խնդրել են «պաշտպանել իրավունքները» և «երաշխավորել խարկովցիների ազատությունը», ինչպես նաև «Խարկովի և Խարկովի մարզի տարածք խաղաղապահ զորքեր մտցնել»։ Այնուհետև ցուցարարները շարժվեցին դեպի մոտակայքում գտնվող Լեհաստանի գլխավոր հյուպատոսություն, որտեղ նույնպես հանրահավաք անցկացրեցին՝ պահանջելով դադարեցնել Արևմուտքի միջամտությունը Ուկրաինայի գործերին։

Մարտի 22-ին հանրահավաքում հնչել են հարավ-արևելյան տարածաշրջանի համար լայն ինքնավարության պահանջներ։

Մարտի 30-ին մի քանի հազար մարդ է հավաքվել Ուկրաինայի հարավ-արևելյան ութ շրջաններից ինքնավարություն ստեղծելու կարգախոսով ցույցի, պահանջել են տնային կալանքից ազատել Իգնատ Կրոմսկուն, որին ձերբակալել էին մարտի 1-ին Խարկովի վարչակազմի ազատագրմանը մասնակցելու համար «զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման» մեղադրանքով&lt;ref&gt;[http://russian.rt.com/article/25871 Участники пророссийских митингов на Украине потребовали автономию для юго-восточных областей страны] // [[RT]].— 30.03.2014&lt;/ref&gt;։

==== Չուգուև ====
Փետրվարի 22-ին տեղական ժամանակով ժամը 22:00-ին հավաքվել է Եվրամայդանի շուրջ 300 հակառակորդների ինքնաբուխ հանրահավաքը, որը շարունակվել է մինչև փետրվարի 23-ի գիշերը ժամը 2-ը&lt;ref&gt;[http://www.kpu.ua/xarkovshhina-pamyatniku-leninu-v-chugueve-byt/ Харьковщина: Памятнику Ленину в Чугуеве — быть! | Компартія України]&lt;/ref&gt;։

=== Դոնեցկի մարզ ===

==== Դոնեցկ ====
Փետրվարի 28-ին փետրվարի վերջին ստեղծված «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» շարժման հրամանատար Պավել Գուբարևը եկել էր քաղաքային խորհրդի նստաշրջան և պատգամավորներին վերջնագիր ներկայացրել՝ պահանջելով ճանաչել Գերագույն ռադայի, Յացենյուկի կառավարության և Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ոչ լեգիտիմ լինելը։ Մերժում ստանալով՝ նա ձեռնամուխ է եղել իր կողմնակիցների հանրահավաքի կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;Лента&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/05/gubarev/ «Моя популярность — это их глупость». Интервью с «народным губернатором» Донецкой области Павлом Губаревым, Lenta.ru, 05.03.2014.]&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0085.jpg|thumb|Ցույց Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 1]] Մարտի 1-ին հակակառավարական ռուսամետ հանրահավաքին 7-10 հազար մարդ էր հավաքվել։ Նրանք գրոհել և գրավել են վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;rt.com&quot;&gt;[http://rt.com/news/donetsk-kharkov-ukraine-protest-365/ Thousands rally against 'illegitimate govt', raise Russian flags in eastern Ukraine — RT News]&lt;/ref&gt;։ Բախումներ են տեղի ունեցել նաև Եվրամայդանի կողմնակիցների և ռուսամետ միտինգավորների ժողովի միջև։ Շենքի առջև բարձրացվել է ռուսական դրոշը։ Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները վանկարկել են «Ռուսաստան» և «Սլավա Բերկուտա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|title=В Донецке подняли российский флаг перед зданием областной администрации|date=01.03.2014|publisher=Pravda.ru|accessdate=2014-03-02|archive-date=2014-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20140305172041/http://news.pravda.ru/world/01-03-2014/1196564-donetsk-0/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հանրահավաքում բանաձև է ընդունվել «Դոնբասի ժողովրդական աշխարհազորի» առաջնորդ Պավել Գուբարևի մարզային պետական վարչակազմի ղեկավար ընտրվելու և Դոնեցկի մարզի ճակատագրի շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Հանրահավաքի մասնակիցներին դուրս եկած Դոնեցկի քաղաքային ղեկավար Ալեքսանդր Լուկյանչենկոն հայտարարել է, որ Դոնեցկի մարզային խորհրդի նստաշրջանը համաձայնել է ցուցարարների պահանջներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/politics/62497.html|title=Донецк накрыла «Русская весна»|date=01.03.2014|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nakanune.ru/news/2014/3/1/22343270/|title=&quot;Русская весна&quot; в Донецке: губернатором стал лидер народного ополчения, в Донбассе пройдёт референдум|date=01.03.2014|publisher=Накануне.RU|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Ժողովրդական հավաքի ժամանակ Պավել Գուբարևը ընտրվել է Դոնեցկի «ժողովրդական նահանգապետ»&lt;ref&gt;[http://www.km.ru/forum/world/2014/03/02/protivostoyanie-na-ukraine-2013-14/733670-narodnyi-gubernator-donetska-prizval-k-so Комментарии по теме: Народный губернатор Донецка призвал к сопротивлению олигархам | Форум KM.RU]&lt;/ref&gt;։ Մարտի 2-ի գիշերը Գուբարևի վրա հարձակում է տեղի ունեցել։

Մարտի 2-ին շուրջ 4 հազար մարդ է հավաքվել Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի շենքի մոտ՝ Ռուսաստանի, Խորհրդային Միության և մի քանի կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ «Ռուսկի բլոկ» կուսակցության դրոշների ներքո։ Մարդիկ հանդես են եկել կենտրոնական և տեղական իշխանությունների դեմ&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3313768-mytynhy-v-donetske-palatochnyi-horodok-za-rossyui-y-yzbytye-zhurnalysty Митинги в Донецке: палаточный городок «за Россию» и избитые журналисты — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 2-ին Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնից ազատել էր Դոնեցկի մարզի նահանգապետ Անդրեյ Շիշացկիին և այդ պաշտոնում նշանակել գործարար Սերգեյ Տարուտային։

Մարտի 3-ին այդ որոշմանը դեմ է դուրս եկել մոտ 1,5 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot;&gt;[http://vz.ru/news/2014/3/3/675276.html ВЗГЛЯД / Жители Донецка вышли на митинг против назначенного Киевом губернатора]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ ցուցարարների ներկայացուցիչները ելույթ են ունեցել մարզխորհրդի նստաշրջանում և պահանջել ճանաչել գործող կենտրոնական իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unian.net/politics/892251-v-donetske-agressivnyie-mitinguyuschie-vzlomali-metallicheskuyu-reshetku-i-vorvalis-vo-dvor-oblsoveta.html|title=В Донецке агрессивные митингующие взломали металлическую решётку и ворвались во двор облсовета|date=03.03.2014|publisher=[[УНИАН]]|accessdate=2014-03-03}}&lt;/ref&gt;։ Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի համար ստորագրահավաք է սկսվել&lt;ref name=&quot;vz.ru&quot; /&gt;։

Ռուսամետ հանրահավաքի մասնակիցները Դոնեցկում գրոհով վերցրել են Դոնեցկի մարզային պետական շենքը, այն բանից հետո, երբ շրջանային խորհուրդը հրաժարվել է ճանաչել «ժողովրդական նահանգապետի»՝ Պավել Գուբարևի իշխանությունը&lt;ref&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/3/7017289/ В Донецке пророссийские сепаратисты штурмуют ОГА | Украинская правда]&lt;/ref&gt;։ Այդ ժամանակ էլ որոշ ցուցարարներ հարձակվել են նաև Դոնեցկի մարզային վարչակազմի նախկին ղեկավար Անդրեյ Շիշացկու վրա&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/892462-prorossiyskie-aktivistyi-napali-na-eks-gubernatora-donbassa.html Пророссийские активисты напали на экс-губернатора Донбасса]&lt;/ref&gt;։ Տեղի ոստիկանությունը հրաժարվել է աջակցել այդ ցուցարարներին&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։

Գուբարյովն իր մամուլի ասուլիսում հրապարակել է հարցեր, որոնք առաջարկվում էր դնել Դոնեցկի հանրաքվեի՝ պետական կառուցվածքի ապագայի, Դոնեցկի մարզի նահանգապետի ընտրությունների և մարզի տարածքում ապագա պետական լեզվի մասին&lt;ref&gt;[http://www.nakanune.ru/articles/18708 Донбасс огласил вопросы референдума, народный губернатор выходит «в свет», Накануне.ru.]&lt;/ref&gt;։ Ինքը Գուբարևը հայտարարել է, որ հանդես է գալիս Դոնեցկի մարզը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում ընդգրկելու օգտին, սակայն չի բացառում, որ տարածաշրջանը գտնվի ունիտար կամ դաշնային Ուկրաինայի կազմում&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Սերգեյ Տարուտան հետագայում նշել է, որ, իր տվյալներով, այն ժամանակ դոնչանի ավելի քան մեկ երրորդը հանդես էր գալիս Ռուսաստանին միանալու օգտին&lt;ref&gt;[http://lb.ua/news/2014/04/18/263730_taruta.html Тарута: «Нового президента обязательно должен принять восток» — В ночь со второго на третье марта в Верховной Раде происходило совещание — LB.ua]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 4-ին Մայր Տաճարի դիմաց տեղի է ունեցել Ուկրաինայի միասնության կողմնակիցների հանրահավաքը, որը հավաքել է շուրջ 1500 մարդ&lt;ref&gt;[http://photo.unian.net/rus/themes/46111 Массовый митинг за единство Украины прошёл в Донецке, 4 марта 2014 г.] — УНІАН, 04.03.2014&lt;/ref&gt;։

Մարտի 5-ի առավոտյան Դոնեցկի ոստիկանությունը ցուցարարներին վտարել է մարզային վարչակազմի շենքերից՝ իբր տեղադրված ռումբի պատրվակով&lt;ref name=&quot;Лента&quot; /&gt;։ Նույն օրը՝ ժամը 16:00-ին, ռուսամետ ակտիվիստները, որոնց թիվը տարբեր ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեջ տատանվել է 1-15 հազար մարդ&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot;&gt;[http://polemika.com.ua/news-140546.html В Донецке митингующие против новой власти заняли здание ОГА, Polemika.com.ua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402131948/http://polemika.com.ua/news-140546.html|date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot;&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219513/ Пророссийские активисты напали на мирных граждан в Донецке и спровоцировали драку]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;&gt;[http://lenta.ru/articles/2014/03/06/donbass/ Русский и бессмысленный. Последний день «народного губернатора» Донецкой области: репортаж «Ленты.ру»]&lt;/ref&gt;, որոնք հավաքվել են մարզային վարչակազմի շենքի դիմաց հանրահավաքի ժամանակ, կրկին գրավել են Դոնեցկի մարզխորհրդի շենքը, որտեղ գտնվում է նաև մարզային պետական վարչակազմը&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893471-v-donetske-vzyali-shturmom-oga-s-krikami-berkut-i-rossiya.html В Донецке взяли штурмом ОГА с криками «Беркут» и «Россия»]&lt;/ref&gt; և պետական իշխանության շենքերը&lt;ref&gt;[http://society.lb.ua/life/2014/03/05/258374_prorossiyskie_aktivisti_vorvalis.html Пророссийские активисты в Донецке ворвались в госказначейство и на ТРК «Донбасс»]&lt;/ref&gt;։ Բախումների ժամանակ բժիշկներին դիմել է 7 մարդ, մեկը հոսպիտալացվել է&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893502-vo-vremya-stolknoveniy-v-donetske-postradali-sem-chelovek.html Во время столкновений в Донецке пострадали семь человек]&lt;/ref&gt;։ Գուբարևը որոշել է դադարեցնել Գանձապետարանի աշխատանքը, որպեսզի դադարեցնի Ուկրաինական գանձարան գումար փոխանցելը, սակայն Գանձապետարանի պետի պաշտոնակատարը հրաժարվել է կատարել նրա պահանջները&lt;ref name=&quot;Лента2&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակ էլ Ուկրաինայի ռուսամետ ակտիվիստները հարձակվել էին «հանուն միասնական Ուկրաինայի» հանրահավաքի մասնակիցների վրա։ Ուկրաինական ԶԼՄ-ները հայտնել են, որ ուկրաինական նոր իշխանության կողմնակիցներն ունեցել են 5000, իսկ նրանց հակառակորդները՝ 1000, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է ցրել ցույցը և ծեծել մասնակիցներին&lt;ref name=&quot;polemika.com.ua&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;novosti.dn.ua&quot; /&gt;։ Դոնեցկի ոստիկանության շենքում ռուսամետ ակտիվիստների գործողությունները «բացահայտ վանդալիզմ» են անվանվել&lt;ref&gt;[http://novosti.dn.ua/details/219589/ В милиции рассказали, что пророссийские активисты разгромили комнату ветеранов в облсовете]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին՝ առավոտյան ժամը 6:45-ին, ոստիկանությունը խնդրել է ազատ արձակել գանձապետարանի և վարչակազմի շենքերը, որի դիմաց հրապարակում եղել է ոչ ավելի, քան երկու հարյուր մարդ&lt;ref name=&quot;Лента2&quot;/&gt;։ Արդյունքում նրանք կրկին մաքրել են Դոնեցկի շրջանի շենքը՝ ձերբակալելով մոտ 70 ակտիվիստների։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության և հատուկ նշանակության ջոկատի աշխատակիցներին նույն օրվա երեկոյան Դոնեցկի կոնսպիրատիվ բնակարանում հաջողվել է ձերբակալել Պավել Գուբարևին (ձերբակալությունն իրականացվել է դատարանի որոշման հիման վրա՝ «Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ոտնձգություն», «այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգի բռնի փոփոխությանը կամ տապալմանը» և «պետական կամ հասարակական շենքերի կամ կառույցների զավթմանը» հոդվածներով բաց քրեական վարույթի շրջանակներում)&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/893814-sbu-zaderjala-samoprovozglashennogo-gubernatora-donetskoy-oblasti.html СБУ задержала самопровозглашенного губернатора Донецкой области]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Задерж&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/06/detain/ Задержан «народный губернатор» Донецкой области Lenta.ru 06.03.2014]&lt;/ref&gt; այն պահին, երբ նա հարցազրույց էր տալիս BBC-ի թղթակիցներին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/03/140309_donetsk_gubarev_arrest.shtml|title=Донецк: как арестовали «народного губернатора» Губарева|author=Ньюмен Д.|date=2014-03-09|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2014-03-09}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ Կիևի Շևչենկովի շրջանային դատարանը Պավել Գուբարևին երկու ամսով կալանավորել է&lt;ref name=&quot;Узн&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/07/gubarev/ Суд арестовал донецкого «народного губернатора» Lenta.ru 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին ԶԼՄ-ներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Դոնեցկի «Բերկուտի» մարտիկները հրաժարվել են կատարել հրահանգը՝ ցրելու ցուցարարներին շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սերգեյ Տարուտայի նշանակման դեմ և Դոնեցկի մարզի ձերբակալված «ժողովրդական նահանգապետի» ազատ արձակման համար&lt;ref&gt;[http://therussiantimes.com/news/9615.html Донецкий «Беркут» встал на сторону народа]&lt;/ref&gt;։ Դոնեցկի մարզում ՆԳՆ գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ այդ տեղեկատվությունը սխալ է և այն սադրանք է անվանել&lt;ref&gt;[http://www.ostro.org/general/society/news/439520/ В Донецком главке милиции информацию о бунте экс-«Беркута» назвали провокацией] // Информационное агентство «ОстроВ», 07.03.2014&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինայի իշխանությունները թույլ չեն տվել Ռուսաստան-1, ՆՏՎ և ՏՎԿ ռուսական ալիքների նկարահանող խմբերին մտնել քաղաք։ Դոնեցկի օդանավակայանում հարցազրույցից հետո նկարահանող խմբերին ստիպել են նստել և վերադառնալ Մոսկվա&lt;ref&gt;[http://www.ntv.ru/novosti/853958/ Пограничники не пускают на Украину россиян и журналистов // НТВ.Ru]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140307/998628538.html Группу программы «События» телеканала ТВЦ не пустили на Украину | РИА Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/mid_rf_schel_nedopusk_rossijskih_telezhurnalistov_v_ukrainu_popraniem_svobody_pressy-364625/ МИД РФ счёл недопуск российских тележурналистов в Украину «попранием свободы прессы»]&lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:2014-03-09. Протесты в Донецке 055.jpg|thumb|Բողոքի ակցիաներ Դոնեցկում, 2014 թվականի մարտի 9]]

Մարտի 8-ին Լենինի հրապարակում հանրահավաք էր դուրս եկել 2-3 հազար մարդ։ Ակցիայի մասնակիցները, ձեռքում պահելով ռուսական դրոշները, պահանջել են Դոնբասի կարգավիճակի հարցով հանրաքվե անցկացնել։ Այս նախաձեռնության հեղինակը Պավել Գուբարևն էր։ Մարտի 7-ին Կիևի դատարանը նրան երկու ամսով կալանավորել էր անջատողականության և իշխանությունը բռնի տապալելու փորձի կասկածանքով&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news_in_brief/2014/03/140308_ko_donetsk_rally.shtml У Донецьку проходить проросійський мітинг]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 13-ին օրվա ընթացքում Դոնեցկում ռուսամետ հանրահավաք էր տեղի ունենում։ Մարդիկ ռուսական դրոշներ, պաստառներ էին պահում քաղաքական հալածանքների, ՆԱՏՕ-ին և ԵՄ-ին անդամակցելու դեմ։ Երեկոյան սկսվել է Ուկրաինայի միասնության հանրահավաքը&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Кровавый митинг 13 марта в Донецке — один погибший, один в очень тяжелом состоянии, десятки пострадавших, 62.ua — Новости Донецка]&lt;/ref&gt;։ Մասնակիցների միջև բախումներ են տեղի ունեցել, որոնց ընթացքում 50 մարդ Է տուժել, 2 մարդ զոհվել է&lt;ref&gt;{{cite news | url=http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/14/7018716/ | title=2 ПОМЕРЛИ І БЛИЗЬКО 50 ОСІБ ПОСТРАЖДАЛИ У СУТИЧКАХ В ДОНЕЦЬКУ| work=Украинская правда | date=13 марта 2014| accessdate=10 апреля 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140315175404/http://www.donzdrav.gov.ua/index.php/reforma/zahodi/povidomlennya-departamentu-ohoroni-zdorovya-doneckoyi-oblder/ |date=2014-03-15 }} Информация о пострадавших 13 марта на митингах города на сайте областного департамента здравоохранения&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://dn.vgorode.ua/news/215093-shokyruuischee-vydeo-na-koleny-tvary-yly-kak-prokhodyla-travlia-ukraynskykh-aktyvystov Сайт «Новости Донецка» Подробности 13 марта&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://novosti.dn.ua/details/220135/ Новости Донбасса: «В Донецке убили активиста Дмитрия Чернявского»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/13/one/ В столкновениях в Донецке погиб человек]&lt;/ref&gt;։ Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն&lt;ref&gt;[http://www.62.ua/news/494235 Пророссийские активисты получали арматуру из машин без номеров, которые стояли возле площади — информация о событиях 13 марта 2014 года в Донецке на сайте www.62.ua]&lt;/ref&gt; ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://www.rg.ru/2014/03/14/postradavshie-anons.html Информация о событиях 13 марта в Донецке]&lt;/ref&gt; զինված են եղել տրավմատիկ զենքով, գազային բալոնչիկներով, բիթերով ու ամրանների կտորներով։

Ռուսամետ հանրահավաքի ակտիվիստներն ու Ուկրաինայի միասնության համար հանրահավաքին ներկա «Աջ սեկտորի» ակտիվիստները զինված են եղել տրավմատիկ զենքով և գազային բալոնչիկներով։

Մարտի 14-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ հայտարարություն է արել։ Դրանում ասվում էր, որ ուկրաինական իշխանությունները չեն վերահսկում իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ է պաշտպանել Ուկրաինայի հայրենակիցներին&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/364661 МИД РФ заявил о праве Москвы защитить соотечественников на Украине — Интерфакс]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/6F745B0774C71C9644257C9B00362EB6 Заявление МИД России в связи с трагическими событиями в Донецке]&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն Դոնեցկի ողբերգության մասին Ռուսաստանի Դաշնության հայտարարությունն անվանել է «ցինիկ և անպատասխանատու» և հերթական անգամ կոչ Է արել Ռուսաստանի Դաշնությանը դադարեցնել Ուկրաինայում լարվածության էսկալացիան և անկարգությունների կազմակերպումը և վերադառնալ միջազգային-իրավական դաշտ, նախևառաջ, հստակ հետևել ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջներին, որն արգելում է միջամտել այլ պետությունների ներքին գործերին&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/politics/896569-zayavlenie-rossii-o-tragedii-v-donetske-tsinichno-i-bezotvetstvenno-mid-ukrainyi.html Информация информационного агентства УНИАН]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya |title=Комментарий МИД Украины в ответ на заявление МИД РФ относительно событий в Донецке 13 марта на сайте МИД |accessdate=2014-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109011732/http://mfa.gov.ua/ua/press-center/comments/705-komentar-u-vidpovidy-na-zajavu-mzs-rf-shhodo-podij-v-donecyku-13-bereznya/ |archivedate=2016-11-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Մարտի 15-16-ը Դոնեցկում ակցիաներ են անցկացվել՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի կարգավիճակի հանրաքվեի։ Մարտի 15-ին տասհազարանոց հանրահավաքի մասնակիցները, որոնք սկսվել էին որպես երթ՝ ի պաշտպանություն Ղրիմի հանրաքվեի, արգելափակել էին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքը՝ պահանջելով ազատել Պավել Գուբարևին և 70 այլ կալանավորների ռուսամետ բողոքներին մասնակցելու համար&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://lifenews.ru/mobile/news/129088 Жители Донецка прекратили штурм здания Службы безопасности Украины — Первый по срочным новостям — LIFE | NEWS]&lt;/ref&gt;։

Ցուցարարների մի մասը շարժվել է շրջանային դատախազության շենքի մոտ՝ պահանջելով Նիկոլայ Ֆրանտովսկու երդումը, որը վերջերս նշանակվել էր մարզի դատախազի պաշտոնում։ Նա, սակայն, հրաժարվել է ենթարկվել և մեքենա նստելով հեռացել է։ Ցուցարարների վերջին նպատակը «Դոնբասի ինդուստրիալ միություն» մետալուրգիական կորպորացիայի գրասենյակն էր։ Նրա համասեփականատերերից մեկը Դոնեցկի մարզի նոր նահանգապետ միլիարդատեր Սերգեյ Տարուտան է&lt;ref name=&quot;харьк&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3320179-v-prorossyiskom-mytynhe-v-donetske-prynymaet-uchastye-okolo-3-tysiach-chelovek-mestnye-smy В пророссийском митинге в Донецке принимает участие около 3 тысяч человек — местные СМИ — Korrespondent.net]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 17-ին Դոնեցկի տանկը քիչ էր մնում ճնշում գործադրեր մարդկանց վրա, որոնք արգելափակել էին ուկրաինական ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժը&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140317194622/http://glagol.in.ua/2014/03/17/ukrainskie-tanki-naehali-na-uchastnikov-antivoennoy-aktsii-video/ Украинские танки наехали на участников антивоенной акции (ВИДЕО) | ГЛАГОЛ]&lt;/ref&gt;։ Բացի այդ, տեղի բնակիչները պիկետներ են կազմակերպել զորամասերի և կամուրջների մոտ, որոնք տանում են [[Ռուս-ուկրաինական հարաբերություններ|ռուս-ուկրաինական]] սահմանի ուղղությամբ։ Տեղի բնակիչների խոսքով՝ դա պայմանավորված է եղել պատերազմի դժկամությամբ, ինչպես նաև այն մտավախությամբ, որ տեղի սահմանապահներին կփոխարինեն ազգայնականներով&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/donbass/42935-v-donbasse-napugannyj-vojnoj-narod-ne-propuskaet-voennuju-tehniku Напуганные жители Донецкой области не пропустили украинскую военную технику | Донбасс | Вести]&lt;/ref&gt;։

Տարուտայի նահանգապետը հայտնել է, որ իր և իր եղբոր միջոցներով ուկրաինա-ռուսական սահմանի ամբողջ հատվածի երկայնքով չորս մետր լայնությամբ փոս են փորել&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/365202 Губернатор Тарута на двоих с братом вырыл специальный ров… — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ձերբակալել են «Դոնեցկի հանրապետություն» հասարակական կազմակերպության առաջնորդներից Անդրեյ Պուրգինին։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:2014-03-01. Протесты в Донецке. У областного совета поднимают российский флаг.ogv|Մարտի 1-ի հանրահավաքը Դոնեցկում
Պատկեր::2014-03-01. Митинг в Донецке 0015.jpg|2014 թվականի մարտի 1-ին Դոնեցկում պետական վարչակազմի շենքի վրա Ուկրաինայի դրոշի փոխարինումը Ռուսաստանի դրոշով
Պատկեր:2014-03-01. Митинг в Донецке 0129.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 1-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 024.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 8-ին
Պատկեր:2014-03-08. Митинг в Донецке 038.jpg|Ազատություն Գուբարևին
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 018.jpg|Ծաղիկներ այն վայրում, որտեղ 2014 թվականի մարտի 13-ին մարդիկ են տուժել
Պատկեր:2014-03-15. Протесты в Донецке 020.jpg|Հանրահավաք Դոնեցկում 2014 թվականի մարտի 15-ին
&lt;/gallery&gt;

Մարտի 20-ին Ուկրաինայի պետական սահմանապահ ծառայությունը Դոնեցկի օդանավակայանում Ուկրաինա չի թողել չորս լրագրողների Ռուսաստանից, երկրից արտաքսվել են «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի թղթակից Ալեքսանդր Բուզալաձեն (նրա ռուսական անձնագրում դրոշմվել է Ուկրաինա 3 տարով մուտքի արգելքի մասին) և «Սեգոդնյա» պարբերականի լրագրողը&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1398324&amp;cid=7 Вести. Ru: Корреспондента «России 1» выслали с Украины]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1395451 Вести. Ru: Четырёх российских журналистов не пустили на территорию Украины]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 22-ին և 23-ին զանգվածային ակցիաներ են տեղի ունեցել Գուբարևի ազատագրման և տարածաշրջանի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի անցկացման, ինչպես նաև Վիկտոր Յանուկովիչին՝ որպես լեգիտիմ նախագահի աջակցության պահանջով&lt;ref&gt;[http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322225632/http://www.onenewspage.us/n/US/750cnfnvx/Five-Thousand-Pro-Russians-Protest-in-Donetsk-Ukraine.htm |date=2014-03-22 }} Five Thousand Pro-Russians Protest in Donetsk, Ukraine — One News Page [US&amp;#93;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://iskra-news.info/news/na_miting_v_donecke_uzhe_sobralos_bolee_chetyrekh_tysjach_chelovek/2014-03-23-9763 На митинг в Донецке уже собралось более четырёх тысяч человек — 23 Марта 2014 — Искра Ньюз]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 30-ին հազարավոր բնակիչներ մասնակցել են Դոնբասի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեի աջակցությանը նվիրված հանրահավաքին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.riasv.ru/entry/65554/ |title=Новости Украины, Крыма и Евромайдана на сегодня 30 марта 2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160410065417/http://www.riasv.ru/entry/65554 |archivedate=2016-04-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 4-ին ՆԳՆ Դոնեցկի մարզի վարչությունը հայտնել էր, որ մարտի ընթացքում տարածաշրջանում տեղի է ունեցել շուրջ 200 ակցիա, որոնց մասնակցել է ավելի քան 130 հազար մարդ։ Հանրահավաքների մասնակիցների նկատմամբ բացվել է 46 քրեական վարույթ «հանրահավաքների ժամանակ կատարված խախտումների» վերաբերյալ, որոնք ենթակա են զանգվածային անկարգությունների, խուլիգանության, հասարակական կարգի խմբակային խախտումների, պետական կամ հասարակական շենքերի կամ շինությունների զավթման, լրագրողների մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու, իրավապահ մարմինների աշխատակիցների նկատմամբ բռնություն գործադրելու և այլն&lt;ref name=&quot;autogenerated21&quot;&gt;{{Cite web |url=http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |title=По беспорядкам на донецких митингах возбуждено 46 уголовных дел — Донецк.comments.ua |accessdate=2014-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140413221537/http://donetsk.comments.ua/news/2014/04/04/121710.html |archivedate=2014-04-13 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/donetsk/nachalnik-doneckoy-milicii-rasskazal-ob-arestah-uchastnikov-prorossiyskih-mitingov-509775.html Начальник Донецкой милиции рассказал об арестах участников пророссийских митингов]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]</text>
      <sha1>nf1x299odkut373o60t5ab6o4ppm453</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>NCT 127</title>
    <ns>0</ns>
    <id>985046</id>
    <revision>
      <id>8492640</id>
      <parentid>8454305</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Btspurplegalaxy</username>
        <id>118703</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33961" xml:space="preserve">&lt;br /&gt;
{{Infobox musical artist
| image            = 181012 NCT127 KBS '뮤직뱅크' 리허설 출근길 직캠 영상 03 (derived).jpg
| caption          = NCT 127-ը 2018-ի հոկտեմբերին&lt;br /&gt;Ձախից-աջ։ Ջոննի, Հեչան, [[Մարկ Լե (երգիչ)|Մարկ]], Վինվին, [[Լի Թե Յոն|Թեյոն]], Ջեհյոն, Յուտա, Թեիլ, Չոնու և Դոյոն
| origin           = [[Սեուլ]], Հարավային Կորեա
| genre            = {{flatlist|
*[[Քեյ-փոփ]]
*[[Հիփ - հոփ]] 
}}
| years_active     = 2016–ներկա
| label            = [[SM Entertainment|SM]]
| associated_acts  = {{flatlist|
*[[SM Town]]
*[[SM Rookies]]
*[[NCT (խումբ)|NCT]]
*[[NCT Dream]]
*[[NCT (խումբ)|NCT U]] 
*[[WayV]]
*[[SuperM]]
}}
|անուն=NCT 127}}
'''NCT 127'''-ը հարավկորեական [[NCT (խումբ)|NCT]] բոյ բենդի երկրորդ ենթաբաժինն է։ Անդամներն են՝ [[Թեյոն (երգիչ)|Թեյոնը]], Թեիլը, Յուտան, Ջեհյոնը, Վինվինը, [[Մարկ Լե (երգիչ)|Մարկը]] և Հեչանը։ Հետագայում Ջոննին և Դոյոնը միացան խմբին 2016-ի դեկտեմբերին։ 2018-ի սեպտեմբերին Չոնուն ավելացավ խմբին։

Խմբի անունն է «'''Neo Culture Technology»'''-ի հապավումը, և 127 համարը ներկայացնում է Սեուլի երկայնական կոորդինատը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kpopherald.com/view.php?ud=201810251759267981780_2|title=5 essential facts about NCT 127|date=October 25, 2018|website=Kpop Herald}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==

===Դեբյուտից առաջ։ SM Rookies և NCT===
''NCT 127-ի'' բոլոր տասը անդամներն ի սկզբանե [[SM Rookies]]-ից էին, նախնական դեբյուտային խումբ, որը վարում էր [[SM Entertainment]]-ը&lt;ref name=&quot;SM Rookies&quot;&gt;{{cite web|title=SM Rookies|url=http://www.smrookies.com/staffoffice.php|website=[[SM Rookies]]|accessdate=June 26, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160424071250/http://www.smrookies.com/staffoffice.php|archive-date=April 24, 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ 2016-ի հունվարին SM-ի հիմնադիր [[Լի Սու Ման|Լի Սու Մանը]] հայտարարեց, որ նախատեսվում է նոր բոյ բենդ`մի քանի տարբեր ենթաբաժանումներով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201602231707438293945_2&amp;ACE_SEARCH=1|title=SM Entertainment continues expansion with New Culture Technology|website=Kpop Herald|date=February 23, 2016}}&lt;/ref&gt;։

NCT 127-ի գոյությունը պաշտոնապես հայտարարվեց հուլիսի 1-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://hype.my/2016/113666/nct127-sm-entertainment-unveils-members-of-new-nct-sub-unit/|title=(UPDATE) #NCT127: SM Entertainment Unveils Members Of New NCT Sub-Unit|website=Hype|accessdate=February 12, 2018}}&lt;/ref&gt;։

===2016: Դեբյուտ և նոր անդամներ===
[[File:160820 busan nct 127 01.png|thumb|right|NCT 127-ի նախնական յոթ հոգուց բաղկացած կազմը]]
''NCT 127-ը'' իրենց պաշտոնական առաջին դեբյուտը ունեցավ [[NCT 127 (EP)|NCT #127]] ''EP-ով'' 2016 թվականի հուլիսի 10-ին&lt;ref name=genre&gt;{{cite web|url=http://pop.heraldcorp.com/view.php?ud=201607101242101223011_1|title=NCT 127 전곡 음원 공개, 보너스트랙까지 총 7곡 수록|date=July 10, 2016|website=Herald Corporation|language=ko}}&lt;/ref&gt;։ ''EP-ն'' առաջին տեղում էր [[Gaon Album Chart]]-ում և գլխավորեց աղյուսակը մինչև թողարկման երրորդ շաբաթը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&amp;serviceGbn=&amp;targetTime=31&amp;hitYear=2016&amp;termGbn=week|title=국내 대표 음악 차트 가온차트!|website=Gaon Chart|language=Korean|access-date=January 22, 2017}}&lt;/ref&gt; Այն նաև հայտնվել է [[Billboard]]-ի համաշխարհային ալբոմների աղյուսակում, 2-րդ տեղում&lt;ref name=billboard&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/7445875/nct-127-world-heatseekers-album-charts|title=NCT Debuts on World, Heatseekers Albums Charts With 'NCT #127'|date=July 20, 2016|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://mwave.interest.me/en/kpop-news/article/107304/nct-knows-how-to-taste-the-feeling-with-coca-cola-all-kpop-news|title=NCT Knows How to ′Taste The Feeling′ with Coca-Cola|last=Jeon|first=Su Mi|date=July 29, 2016|website=Mwave|publisher=|access-date=June 26, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160801184155/http://mwave.interest.me/en/kpop-news/article/107304/nct-knows-how-to-taste-the-feeling-with-coca-cola-all-kpop-news|archive-date=August 1, 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Նրանց դեբյուտային կատարումը տեղի ունեցավ [[Mnet]]-ի [[M Countdown]]-ում, որտեղ նրանք կատարում էին գլխավոր սինգլները՝ ''Fire Truck-ը'' և ''Once Again-ը։''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://news.nate.com/view/20160707n17852|title=원더걸스·비스트, 오늘(7일) '엠카'서 컴백 무대 최초 공개|work=Nate|publisher=News1|access-date=June 26, 2018|language=ko}}&lt;/ref&gt;

Դեկտեմբերի 5-ին, ''NCT 127-ը'' թողարկեց իրենց ''Good Thing'' երգի պարային կատարման տարբերակը, իսկ դեկտեմբերի 20-ին նրանք թողարկեցին ''Switch-ի'' ​​տեսահոլովակը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbs.com.au/popasia/blog/2016/12/21/nct-127-drop-surprise-switch-mv|title=NCT 127 drop surprise 'Switch' MV|date=December 21, 2016|website=SBS}}&lt;/ref&gt;։

Դեկտեմբերի 27-ին, [[SM Entertainment]]-ը հայտարարեց երկու նոր անդամների՝ Դոյոնի և Ջոննիի ավելացման մասին&lt;ref name=&quot;NCT 127 to Make Comeback as 9 Member Group | Mwave&quot;&gt;{{cite web|url=http://enewsworld.interest.me/enews/contents.asp?idx=111231&amp;idxType=News|title=NCT 127 to Make Comeback as 9 Member Group|date=December 27, 2016|website=Mwave}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}{{Dead link|date=April 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;։

===2017: ''Limitless'' և ''Cherry Bomb''===

Հունվարի 5-ին, ''NCT 127-ը'' թողարկեց ''Limitless-ի'' տեսահոլովակը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.mwave.me/en/news/news/view/111356/NCT-127-to-Make-Comeback-Through-Two-Music-Videos|title=NCT 127 to Make Comeback Through Two Music Videos|date=December 30, 2016|website=Mwave|accessdate=May 14, 2020|archive-date=July 23, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180723003932/https://www.mwave.me/en/news/news/view/111356/NCT-127-to-Make-Comeback-Through-Two-Music-Videos|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Դա նրանց երկրորդ EP-ի՝ [[Limitless (NCT 127 EP)|Limitless]]-ի գլխավոր թրեքն էր, որը թողարկվեց հունվարի 9-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.joins.com/article/21087561|title=[뮤직IS] NCT 127 '무한적아', 러프버전 MV에 담긴 숨은 뜻|date=January 6, 2017|website=JoongAng Ilbo|language=ko|accessdate=May 14, 2020|archive-date=September 6, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200906063439/https://news.joins.com/article/21087561|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&amp;serviceGbn=&amp;targetTime=02&amp;hitYear=2017&amp;termGbn=week|title=2017년 02주차 Album Chart|website=Gaon Chart|language=ko|access-date=April 8, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/7661729/nct-127-limitless-no-1-world-albums-chart|title=NCT 127 Scores No. 1 Spot on World Albums Chart With 'Limitless'|date=June 26, 2018|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;։

Հունիսի 14-ին ''NCT 127-ը'' թողարկեց իր երրորդ EP [[Cherry Bomb (EP)|Cherry Bomb]]-ը&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20170614000936|access-date=June 26, 2018|date=June 26, 2018|title=Rising K-pop rookie NCT 127 drops powerful 'Cherry Bomb'|work=The Korea Herald|last=Dam-young|first=Hong}}&lt;/ref&gt; Հաջորդ օրը խումբը [[M Countdown]]-ում առաջին անգամ կատարեց ''Cherry Bomb'' և ''0 Mile'' երգերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.mwave.me/en/mama/media/news/view/115248/T-ara%2C-NCT-127-and-Pentagon-to-Perform-Comeback-Stages-on-%E2%80%B2M-COUNTDOWN%E2%80%B2|title=T-ara, NCT 127 and Pentagon to Perform Comeback Stages on ′M COUNTDOWN′|date=June 15, 2017|website=Mwave}}&lt;/ref&gt;։ [[Billboard]]-ը և [[Idolator (կայք)|Idolator]]-ը հետագայում անվանեցին ''Cherry Bomb-ը'' տարվա լավագույն [[Քեյ փոփ|քեյ-փոփ]] երգերից մեկը&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.billboard.com/articles/events/year-in-music-2017/8070355/best-k-pop-songs-of-2017-top-20|title=The Best K-pop Songs of 2017: Critics' Picks|date=December 14, 2017|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.idolator.com/7672844/best-k-pop-songs-2017|title=» From BTS To HyunA, The Best K-Pop Songs Of 2017|website=www.idolator.com|access-date=2018-10-24}}&lt;/ref&gt;։

=== 2018: ''Empathy'', Ճապոնական դեբյուտ, նոր անդամ, ''Regular-Irregular'' և ''Regulate'' ===
2018-ի մարտի 14-ին ''NCT 127-ը'' թողարկեց ''Touch'' սինգլը՝ որպես [[NCT 2018 Empathy]]-ի մաս&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8244839/nct-127-touch-video|title=NCT 127's 'Touch' Video: Watch|website=Billboard|date=March 13, 2018}}&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 23-ին, ''NCT 127-ը'' թողարկեց իրենց ճապոնական դեբյուտային EP-ը [[Avex Trax]]-ի միջոցով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8455157/nct-127-japanese-single-chain-video|title=NCT 127 Release Music Video for Japanese Single 'Chain'|date=May 8, 2018|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;։ Այն հասավ երկրորդ տեղում [[Oricon Albums]]-ի աղյուսակում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://osen.mt.co.kr/article/G1110908936|title=[Oh! 재팬] NCT 127, 일본 정식 데뷔..오리콘차트 2위로 진입|date=May 24, 2018|website=Osen|language=ko}}&lt;/ref&gt;

Հոկտեմբեր 12-ին, ''NCT 127-ը'' թողարկեց իրենց առաջին ամբողջական ալբոմը՝ [[Regular-Irregular]]-ը, որը հասավ [[Billboard 200]]-ում 86-րդ տեղում&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.billboard.com/music/NCT-127/chart-history/billboard-200|title=NCT 127 Chart History|work=Billboard|access-date=2018-10-24}}&lt;/ref&gt; Ալբոմում նշվեց նաև [[NCT (խումբ)|NCT U]]-ի Չոնուի ավելացումը NCT 127-ի շարքին, և խումբը եղավ տասը անդամով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8479768/nct-127-regular-irregular-album-recap|title=NCT 127 Explores the Depths of Reality on 'Regular-Irregular' Album|date=October 12, 2018|website=Billboard}}&lt;/ref&gt; Ալբոմի թողարկումից հետո NCT 127-ը այցելեց [[Ջիմի Քիմմել ուղիղ եթեր]] շոուը և կատարեցին՝ ''Regular-ի'' և ''Cherry Bomb-ի'' անգլերեն տարբերակները&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8478939/nct-127-debut-jimmy-kimmel-live-regular-cherry-bomb|title=NCT 127 Perform 'Regular' &amp; 'Cherry Bomb' For U.S. TV Debut on 'Jimmy Kimmel Live!'|work=Billboard|access-date=2018-11-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201809301447366765801_2|title=NCT 127 to perform at Disney special on ABC|date=September 30, 2018|website=Kpop Herald}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8480948/nct-127-up-next-session-ep-apple-music|title=NCT 127 Release 'Up Next Session: NCT 127' EP on Apple Music|date=October 21, 2018|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի 23-ին, ''NCT 127-ը'' թողարկեց ''Regular-Irregular-ի'' վերափաթեթավորված տարբերակը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kpopherald.com/view.php?ud=201811141104072241161_2|title=NCT 127 to release repackaged album on Nov. 23|date=November 14, 2018|website=Herald}}&lt;/ref&gt;։ ''Simon Says'' գլխավոր սինգլի հետ միասին&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8486338/nct-127-simon-says-video|title=Kpop NCT 127 Pay No Attention to Haters in Dramatic 'Simon Says' Video: Watch|date=November 23, 2018|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;։ Հայտարարվեց, որ Վինվինը չի մասնակցելու այս գործողությունին, որպեսզի պատրաստվի [[WayV]]-ի հետ իր դեբյուտին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=201811221901060410|title=SM 측 “NCT 127 윈윈, 예정된 中활동 준비로 새앨범 방송활동 불참”|date=November 22, 2018|website=Newsen|language=ko}}&lt;/ref&gt;։

=== 2019: Առաջին համաշխարհային շրջագայություն, ''Awaken'' և ''We Are Superhuman'' ===
2019 թվականի հունվարին ''NCT 127-ը'' հայտարարեց իր առաջին համերգային շրջագայությունը՝ ''Neo City – The Origin'' անունով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://nct.smtown.com/PopBoard/Details/7285193?page=&amp;pageSize=&amp;SearchType=&amp;SearchKeyword=&amp;style=|title=NCT 127 1st Tour ‘NEO CITY : SEOUL – The Origin’ 오픈 안내|date=December 21, 2018|website=SM Town|language=ko}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3058752&amp;cloc=joongangdaily|title=NCT brings their many iterations to the stage: The multi-part boy band kicked off 2019 with series of concerts|date=January 28, 2019|website=Korea JoongAng Daily}}&lt;/ref&gt;, հունվարից մարտ ամիսներին Հարավային Կորեայում և Ճապոնիայում շրջագայությունների կանգառներով&lt;ref&gt;{{cite web|title=NCT 127 “꿈꿔왔던 단독 콘서트, 성장하는 모습 보여줄래요”|url=http://kukinews.com/m/m_article.html?no=626483#_brtep|website=Kuki News|accessdate=July 18, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=NCT127, 日 첫 투어 성공적 마무리..7만 4천 팬 흔들었다|url=https://entertain.naver.com/read?oid=109&amp;aid=0003980514|website=Osen via Naver|accessdate=July 18, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://nct-jp.net/news/detail.php?id=1071155 |title=NCT 127 1st Tour ‘NEO CITY : JAPAN - The Origin’ 出演者に関するお知らせ |language=Korean |trans-title=NCT 127 1st Tour ‘NEO CITY : JAPAN - The Origin’ News About Performers |last= |first= |date=March 23, 2019 |website=NCT Japan Official Website |publisher= |access-date=November 18, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Խումբը նկարահանվել է [[Ջեյսոն Դերուլո|Դերուլոյի]] ''Let's Shut Up &amp; Dance'' սինգլում, որը լույս է տեսել փետրվարի 22-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8472779/jason-derulo-nct-127-exo-lay-michael-jackson-tribute-single |title=Jason Derulo, NCT 127, and EXO's Lay to Release Michael Jackson Tribute Single |last=Herman |first=Tamar |work=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |date=August 29, 2018 |access-date=August 30, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite|url=https://www.etonline.com/jason-derulo-debuts-lets-shut-up-dance-music-video-with-k-pop-icons-lay-zhang-nct-127-exclusive|title=Jason Derulo Debuts “Let’s Shut Up &amp; Dance” Music Video With K-Pop Icons Lay Zhang &amp; NCT 127 (Exclusive)|website=[[Entertainment Tonight]]|last=Muhammad|first=Latifah|date=February 22, 2019|accessdate=May 21, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Մարտի 18-ին խումբը թողարկեց ''Wakey-Wakey-ը''՝ որպես նրանց առաջին ճապոնական ստուդիական ալբոմի՝ [[Awaken (NCT 127 ալբոմ)|Awaken]]-ի գլխավոր սինգլ, որը թողարկվեց ապրիլի 17-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8502969/nct-127-wakey-wakey-japanese-music-video |title=NCT 127 'Wakey Wakey' Up the World in New Japanese Music Video: Watch |last=Herman |first=Tamar |date=March 18, 2019 |website=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |publisher= |access-date=April 5, 2019}}&lt;/ref&gt;։

[[File:아래 빛나는 @LA (NCT 127) 01.png|thumb|right|NCT 127-ը կորեական [[Dispatch]] ամսագրի նկարահանմանը 2019 թվականին]]
2019 թվականի ապրիլին ''NCT 127-ը'' ստորագրեց [[Capitol Music Group]]-ի և [[Caroline Distribution]]-ի հետ պայմանագիր։ ''CMG-ը'' և ''Caroline-ը'' խմբին շուկայավարում էին տրամադրում աշխարհի մի քանի տարածքներում&lt;ref name=&quot;Capitol&quot;&gt;{{cite web|last1=Cirisano|first1=Tatiana|title=Capitol Music Group &amp; Caroline Sign K-Pop Stars NCT 127 to Distribution Deal|url=https://www.billboard.com/articles/business/8505641/nct-127-capitol-music-group-caroline-distribution-deal|website=[[billboard]]|accessdate=April 5, 2019|date=April 4, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Նրանք [[Լավ առավոտ Ամերիկա]]-ում և [[Ստրահան, Սարա և Քիքի]]-ում երրորդ [[Քեյ փոփ|քեյ-փոփ]] խումբն էին, որ զրույցի այցելեցին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.forbes.com/sites/jeffbenjamin/2019/04/11/nct-127-good-morning-america-performance-news/ |title=NCT 127 To Perform On 'Good Morning America' As K-Pop's Latest Mainstream Morning-Show Move |last=Benjamin |first=Jeff |date=April 11, 2019 |website=[[Forbes (magazine)|Forbes]] |publisher= |access-date=April 12, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Նույն ամսվա ընթացքում խումբը հայտարարեց չորրորդ EP-ն՝ ''We Are Superhuman-ը'', որը թողարկվեց 2019 թվականի մայիսի 24-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://hypebae.com/2019/4/nct-127-superhuman-may-comeback-teaser-kpop-boy-band-music |title=K-Pop Group NCT 127 Announces New Album, 'We Are Superhuman' |last=Lam |first=Teresa |date=April 17, 2019 |website=Hypebae |publisher= |access-date=April 18, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.osen.co.kr/article/G1111124203|title=NCT127, 美 방송 출연에 북미투어까지..5월 월드와이드 컴백 [공식입장]|website=OSEN|publisher= |access-date=April 18, 2019}}&lt;/ref&gt;։ խումբը շարունակեց ինը անդամներով, քանի որ Վինվինը ավելացել էր [[WayV]]-ի կազմին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.hellokpop.com/kpop/nct-127-we-are-superhuman-photo/ |title=NCT 127 Says 'We Are Superhuman' In First Teaser For May Comeback |last= |first= |date=April 17, 2019 |website= |access-date=April 18, 2019}}&lt;/ref&gt; Խումբը կատարեց EP-ի գլխավոր սինգլ՝ ''Superhuman-ը'',  Լավ առավոտ Ամերիկա և Ստրահան, Սարա և Քիքի շոուերում&lt;ref name=&quot;SuperCoS&quot;&gt;{{cite web|url=https://consequenceofsound.net/2019/04/nct-127-announces-we-are-superhuman-ep-debut-superhuman-on-good-morning-america-watch/|title=NCT 127 announces We Are Superhuman EP, debut 'Superhuman' on Good Morning America: Watch|last=Young|first=Alex|date=April 18, 2019|website=[[Consequence of Sound]]|publisher=|access-date=April 19, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Նրանք նաև երգը կատարել են մայիսի 14-ին ''[[The Late Late Show with James Corden]]''-ում&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8511523/nct-127-superhuman-flinch-late-late-show |title=NCT 127 Dazzle With 'Superhuman' Performance On 'Late Late Show': Watch |last= |first= |date=May 15, 2019 |website=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |publisher= |access-date=May 20, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Խումբը հայտնվեց ճապոնական շոու՝ ''NCT 127 Teach Me JAPAN!-ում'', Որը հունիսի 9-ից սկսեց եթերը ''dTV-ով։''&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.tvlife.jp/entame/225417 |title=NCT 127の冠番組『NCT 127 おしえてJAPAN！』メインビジュアル解禁！dTVで6・9スタート |language=Japanese |trans-title=NCT 127's Variety Show &quot;NCT 127 Tell Me JAPAN!&quot; Main Poster Released, to Air June 9 |last= |first= |date=May 19, 2019 |website=TV Life |publisher= |access-date=May 23, 2019}}&lt;/ref&gt;

''We Are Superhuman-ը'' [[Billboard 200]]-ի աղյուսակում 11-րդ տեղում հանդես եկավ 27,000 ալբոմային միավորով`դառնալով նրանց երկրորդ մուտքը աղյուսակում&lt;ref name=&quot;SuperBillboard&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/8514285/nct-127-we-are-superhuman-number-1-world-albums-chart |title=NCT 127's 'We Are Superhuman' Debuts at No. 1 on World Albums &amp; No. 11 on Billboard 200 |last=Zellner |first=Xander |date=June 3, 2019 |website=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |publisher= |access-date=June 4, 2019}}&lt;/ref&gt;։ ''EP-ը'' նաև դարձավ նրանց երկրորդ համար մեկ ալբոմը՝ «World Albums chart''»-ում։''&lt;ref name=&quot;SuperBillboard&quot; /&gt; ''Highway to Heaven-ի'' անգլերեն տարբերակը թողարկվել է որպես ''EP-ի'' երկրորդ սինգլը 2019 թվականի հուլիսի 18-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.mtv.com/news/3131829/nct-127-highway-to-heaven-english/ |title=Let NCT 127 Take You On the &quot;Highway to Heaven&quot; |last=Bell |first=Crystal |date=July 18, 2019 |website=[[MTV News]] |publisher= |access-date=July 21, 2019}}&lt;/ref&gt;։ 2019-ի օգոստոսին [[SM Entertainment|SM]]-ը հայտարարեց, որ Չոնուն դուրս կգա խմբից կարճ ժամանակով՝ չբացահայտված պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://gulfnews.com/entertainment/music/k-pop-corner-ncts-jungwoo-takes-a-break-due-to-health-1.65863607 |title=K-Pop Corner: NCT’s Jungwoo takes a break due to health |last=Khouri |first=Samar |date=August 17, 2019 |website=[[Gulf News]] |publisher= |access-date=November 18, 2019}}&lt;/ref&gt;, չնայած SM-ը 2019-ի նոյեմբերին ասում էր, որ հնարավոր է նորից միանա խմբին 2020 թվականին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://n.news.naver.com/entertain/article/108/0002824460 |title=NCT 127 정우, 12월 팬미팅 불참 &quot;내년쯤 활동 합류&quot;(공식) |language=Korean |trans-title=NCT 127's Jungwoo will not join fanmeet in December, &quot;will try to re-join activities next year&quot; |last= |first= |date=November 18, 2019 |website=[[Naver]] |publisher= |access-date=November 18, 2019 |quote=}}&lt;/ref&gt;։

''NCT 127-ը'' հանդես եկավ որպես հատուկ հյուր 2019 թվականի սեպտեմբերին [[Նյու Յորքի Գլոբալ քաղաքացիության փառատոն]]-ում&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8531670/nct-127-interview-2019-global-citizen-festival |title=NCT 127 Discuss Spreading a 'Positive Message' With Their Performance at Global Citizen Festival |last=Herman |first=Tamar |date=September 29, 2019 |website=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |publisher= |access-date=October 24, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Խումբը թողարկել է իրենց առաջին ամբողջական ալբոմ՝ ''Neo City: Seoul - The Origin-ը'', հոկտեմբերի 24-ին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.barks.jp/news/?id=1000173501 |title=NCT 127、初のライブアルバムリリース |language=Japanese |trans-title=NCT 127 releases first live album |last= |first= |date=October 24, 2019 |website=BARKS |publisher= |access-date=October 24, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Նրանք նոյեմբերի 3-ին հանդես եկան [[Իսպանիա]]յի [[Սևիլյա]] քաղաքում կայացած [[2019 MTV Europe Music Awards]] մրցանակաբաշխությանը՝ դառնալով առաջին [[Քեյ փոփ|քեյ-փոփ]] խումբը, որը ելույթ է ունեցել արարողությանը&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://metro.co.uk/2019/10/28/nct-127-confirmed-first-k-pop-stars-perform-mtv-europe-music-awards-2019-10998707/ |title=NCT 127 confirmed as first K-Pop stars to perform at MTV Europe Music Awards 2019 |last=Novak |first=Kim |date=October 28, 2019 |website=[[Metro (British newspaper)|Metro]] |publisher= |access-date=November 3, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Խումբը նոյեմբերի 28-ին Նյու Յորքի [[Macy's Thanksgiving Day Parade]]-ում ելույթ ունեցավ՝ նրանց դարձնելով Կորեական առաջին խումբը, ով հանդես եկավ միջոցառմանը&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.billboard.com/articles/news/8542013/2019-macys-thanksgiving-day-parade-performers |title=See Who's Performing at the 2019 Macy's Thanksgiving Day Parade |last= |first= |date=November 1, 2019 |website=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |publisher= |access-date=November 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.today.com/popculture/nct-127-2019-today-show-concert-what-you-need-know-t167038 |title=NCT 127 Citi Concert on TODAY: What you need to know |last= |first= |date=November 15, 2019 |website=[[Today (American TV program)|Today]] |publisher= |access-date=November 18, 2019}}&lt;/ref&gt;։

=== 2020: ''Neo Zone'' և առաջին ԱՄՆ տուրի հետաձգումը կորոնավիրուսի մտավախությունների պատճառով ===
NCT 127-ը հունվարի 27-ին իրենց [[ՅուԹյուբ|Յություբյան]] պաշտոնական ալիքում թողարկեց տեսահոլովակ ''Dreams Come True-ի'' համար&lt;ref&gt;{{cite web|title=NCT127, 3월 6일 정규 2집 컴백…기프트송 스페셜 영상 공개|url=https://n.news.naver.com/entertain/article/076/0003523814|publisher=Naver|accessdate=January 27, 2020}}&lt;/ref&gt;։ Չոնույի վերադարձի հայտարարության հետ միասին խումբը շարունակեց իր երկրորդ կորեական ստուդիական ալբոմի՝ [[Neo Zone]]-ի փրոմոուշենը 2020 թվականի մարտի 6-ին։ Մի քանի անդամներ մասնակցել են ալբոմի գրմանը&lt;ref name=&quot;elle03-2020&quot;&gt;{{Cite web|last=Bailey|first=Alyssa|date=2020-03-18|title=NCT 127 on Representing K-Pop Abroad and Their Favorite Hair Colors|url=https://www.elle.com/culture/celebrities/a31487888/nct-127-neo-zone-interview/|access-date=2020-07-04|website=ELLE|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։ ''Neo Zone-ը'' [[Billboard 200]] չարթում 5-րդ հորիզոնականը գրավեց՝ թողարկման առաջին շաբաթվա ընթացքում ԱՄՆ-ում վաճառելով ավելի քան 87,000 օրինակ&lt;ref&gt;{{Cite web|last=McIntyre|first=Hugh|title=XXXTentacion, NCT 127 And Post Malone: 5 Big Moves On This Week's Billboard 200|url=https://www.forbes.com/sites/hughmcintyre/2020/03/20/xxxtentacion-nct-127-and-post-malone-5-big-moves-on-this-weeks-billboard-200/|access-date=2020-07-04|website=Forbes|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=K-pop boy band NCT 127′s new album debuts at 5th on Billboard 200 – The Korea Times|url=http://www.koreatimesus.com/lead-k-pop-boy-band-nct-127s-new-album-debuts-at-5th-on-billboard-200/|access-date=2020-07-04|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։ Ալբոմը վաճառել է ավելի քան 700,000 օրինակ թողարկման առաջին ամսվա ընթացքում, դառնալով նրանց ամենավաճառված ալբոմը&lt;ref&gt;http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&amp;serviceGbn=&amp;targetTime=03&amp;hitYear=2020&amp;termGbn=month&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.houstonchronicle.com/entertainment/music/article/2020-houston-rodeo-lineup-14962584.php |title=NCT 127, Willie Nelson, Gwen Stefani, Khalid, Becky G lead RodeoHouston 2020 lineup |last=Guerra |first=Joey |date=January 9, 2020 |website=[[Houston Chronicle]] |publisher=[[Hearst Corporation]] |access-date=January 27, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Myer|first=Madelyn|title=NCT 127 shut down the house — literally|url=https://www.thevermilion.com/allons/nct-127-shut-down-the-house-literally/article_fed2d640-6aed-11ea-ac81-570ee8d86ae1.html|access-date=2020-07-04|website=The Vermilion|language=en|archive-date=2020-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20200704103342/https://www.thevermilion.com/allons/nct-127-shut-down-the-house-literally/article_fed2d640-6aed-11ea-ac81-570ee8d86ae1.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 

Նրանք պետք է մեկնեին իրենց երկրորդ տուր՝ ''Neo Zone - The Awards-ին'', 2020 թվականի հունիսին Հյուսիսային Ամերիկայում&lt;ref name ='elle03-2020'/&gt;, սակայն տուրը անորոշ ժամանակով հետաձգվեց [[COVID-19]] պանդեմիայի հետ կապված մտավախությունների պատճառով&lt;ref name=&quot;may2020billboard&quot;/&gt;։

Մայիսի 19-ին խումբը թողարկեց ''NeoZone: the Final Round-ը'', որը ''Neo Zone-ի'' վերափաթեթավորումն է։ Ալբոմը թողարկվել է գլխավոր սինգլ՝ ''Punch-ի'' հետ միասին&lt;ref name=&quot;may2020billboard&quot;&gt;{{cite web|accessdate=2020-05-19|title=NCT 127 to Debut New Single 'Punch' During Online Concert This Weekend|url=http://www.billboard.com/articles/columns/k-town/9378997/nct-127-online-concert-this-weekend|date=May 15, 2020|website=Billboard}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://entertain.naver.com/read?oid=112&amp;aid=0003300304 |title=NCT127, 新밀리언셀러 등극‥정규 2집 음반 판매량 121만장 돌파(공식) |language=Korean |trans-title=NCT 127 becomes new million-seller after 2nd regular album exceeds 1.2 million copies |last= |first= |date=May 21, 2020 |website=[[Naver]] |publisher= |access-date=May 21, 2020}}&lt;/ref&gt;։

==Անդամներ==
Խմբի անդամները 2019 թվականի դրությամբ հետևյալն են&lt;ref&gt;Bell, Crystal. [http://www.mtv.com/news/3101558/nct-127-guide/ &quot;ALL YOU NEED TO KNOW ABOUT K-POP GROUP NCT 127 (EXCEPT THEIR BLOOD TYPE)&quot;], ''[[MTV]]'', Retrieved on 24 October 2018.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://nct127.smtown.com/ &quot;NCT 127 Official website&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200727023946/http://nct127.smtown.com/ |date=2020-07-27 }}, ''[[SM Entertainment]]'', Retrieved on 11 January 2019.&lt;/ref&gt;։

*Թեիլ (문태일)
*Ջոննի (쟈니 / 서영호)
*[[Թեյոն (երգիչ)|Թեյոն]] (이태용)
*Յուտա (유타 / 中本 悠太 / なかもと ゆうた)
*Դոյոն (도영 / 김동영‬)
*Ջեհյոն (재현 / 정윤오)
*Վինվին (윈윈 / 董思成)
*Չոնու (김정우)
*[[Մարկ Լե (երգիչ)|Մարկ]] (마크 / 이민형)
*Հեչան (해찬 / 이동혁)

== Սկավառակագրություն ==
{{col-begin}}
{{col-2}}

;Կորեերեն ալբոմներ
*''[[Regular-Irregular]]'' (2018)
*''[[Neo Zone]]'' (2020)

{{col-2}}

;Ճապոներեն ալբոմներ
*''[[Awaken (NCT 127 ալբոմ)|Awaken]]'' (2019)

{{col-end}}

== Համերգներ ==

=== Գլխավոր ===

* NCT 127 1st Tour 'NEO CITY – The Origin' (2019-2020)
* NCT 127 2nd Tour 'NEO CITY – The Awards' (2020)

=== Համերգի մասնակցություն ===

* [[SM Town Live World Tour VI]] (2017–2018)
* SM Town Special Stage 2019 Սանտյագոյում (2019)
* SM Town Live 2019 Տոկիոում (2019)

== Մրցանակներ և անվանակարգեր ==
[[Apple Music]]-ը NCT 127-ին անվանեց «New Artist of the Week»՝ «Cherry Bomb» ալբոմի թողարկումից հետո&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mwave.me/en/news/news/view/115484/NCT-127-Invited-to-%E2%80%B2Today-at-Apple%E2%80%B2|title=NCT 127 Invited to ′Today at Apple′|date=June 26, 2017|website=Mwave|accessdate=May 14, 2020|archive-date=October 15, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181015042306/https://www.mwave.me/en/news/news/view/115484/NCT-127-Invited-to-%E2%80%B2Today-at-Apple%E2%80%B2|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; NCT 127-ը ստացավ նաև «Best Newcomer» մրցանակը [[Mnet Asian Music Awards]]-ից, [[Golden Disk Awards]]-ից և [[Seoul Music Awards]]-ից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.mwave.me/en/news/news/view/110587/%5B2016-MAMA%5D-I.O.I-and-NCT-127-Win-Best-New-Artist-Awards|title=[2016 MAMA] I.O.I and NCT 127 Win Best New Artist Awards|date=December 3, 2016|website=Mwave|accessdate=May 14, 2020|archive-date=July 23, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180723003538/https://www.mwave.me/en/news/news/view/110587/%5B2016-MAMA%5D-I.O.I-and-NCT-127-Win-Best-New-Artist-Awards|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201701151659427304979_2&amp;ACE_SEARCH=1|title=EXO, Twice grab top honors at Golden Disc awards|date=January 15, 2017|website=Kpop Herald}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20170120000756&amp;mod=skb|title=EXO sweeps music awards|date=January 20, 2017|website=The Korea Herald}}&lt;/ref&gt;

==Ծանոթագրություններ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Հարավկորեական երաժշտական խմբեր]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեական երաժշտական խմբեր ըստ ժանրի]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեական երաժշտություն]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեական երաժշտական ժանր]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեացի արտիստներ]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեացի երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:Հարավկորեացի երաժիշտներ ըստ ժանրի]]
[[Կատեգորիա:Կորեական երաժշտական խմբեր]]</text>
      <sha1>3x3h7yu9sbwbl1oe3xrcalv15twf8yg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Ադմինիստրատոր/Վիճակագրություն</title>
    <ns>4</ns>
    <id>987253</id>
    <revision>
      <id>8492681</id>
      <parentid>8491775</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T01:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1717" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
!Խմբագրումներ!!23artashes!!Beko!!GeoO!!Lilitik22!!Samo04!!Sigma'am!!Voskanyan!!Xelgen!!ԱշբոտՏՆՂ!!ԱշոտՏՆՂ
|-
|Հիմնական||5288||1416||3429||214||457||166||3467||28||5513||97
|-
|Պատկեր||39||15||135||0||0||2||20||0||19||0
|-
|Կաղապար||18||392||320||1||11||18||7||3||207||43
|-
|Կատեգորիա||502||425||190||0||306||11||16||0||0||0
|-
|patrol||2||606||122||0||0||5||230||0||0||0
|-
|Ընդամենը||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|5849||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|2854||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|4196||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|215||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|774||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|202||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|3740||style=&quot;background: #ff0000;&quot;|31||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|5739||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|140
|}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
!Գործողություն!!23artashes!!Beko!!GeoO!!Lilitik22!!Samo04!!Sigma'am!!Voskanyan!!Xelgen!!ԱշբոտՏՆՂ!!ԱշոտՏՆՂ
|-
|delete||895||165||122||4||19||63||690||55||105||6
|-
|block||208||30||24||0||2||9||201||5||0||2
|-
|abusefilter||0||0||0||0||0||0||0||7||0||1
|-
|rights||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0
|-
|merge||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0
|-
|protect||29||2||8||0||0||5||10||1||0||1
|-
|MediaWiki||1||1||1||0||0||0||1||0||0||2
|-
|contentmodel||0||0||0||0||0||0||0||0||0||0
|-
|Ընդամենը||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|1133||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|198||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|155||style=&quot;background: #ff0000;&quot;|4||style=&quot;background: #ff0000;&quot;|21||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|77||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|902||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|68||style=&quot;background: #33f85f;&quot;|105||style=&quot;background: #ff0000;&quot;|12
|}</text>
      <sha1>q07i7qzn3y1aldjkunld4b18xrylih9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Զինաիդա Գրեչանի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>987377</id>
    <revision>
      <id>8492257</id>
      <parentid>8432320</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:10:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27982" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ|հայերեն անուն=Զինաիդա Գրեչանի|հաջորդող_3=Վլադիմիր Ֆիլատ|զավակներ=2|ամուսին=Ալեքսեյ Գրեչանի|կուսակցություն=Կոմունիստական կուսակցություն (նախքան 2011 թվականը)
Սոցիալիստական կուսակցություն (2011 թվականից հետո)|ծննդավայր=[[Տոմսկի մարզ]], [[ՌԽՖՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]]|ծննդյան օր={{birth date and age|1956|2|7|df=y}}|ի ծնե անուն=Զինաիդա Բույոր|հաջորդող=Միհայ Պոպ|նախորդող_4=Միհայ Մանոլե|վարչապետ_4=Վասիլ Տառլև|նախագահ_4=Վլադիմիր Վորոնին|կառավարման ժամանակ_4=2002 թվականի փետրվարի 26 - 2005 թվականի հոկտեմբերի 10|տիտղոս_4=Առաջին փոխվարչապետ|նախորդող_3=Վասիլ Տառլև|բնօրինակ անուն={{lang-ro|Zinaida Greceanîi}}|նախագահ_3=Վլադիմիր Վորոնին|կառավարման ժամանակ_3=2008 թվականի մարտի 31 - 2009 թվականի սեպտեմբերի 14|կարգ_3=7|տիտղոս_3=Մոլդովայի վարչապետ|կառավարման սկիզբ_2=2009 թվականի հուլիսի 29|տիտղոս_2=Մոլդովայի խորհրդարանի պատգամավոր|նախորդող=Անդրիան Կանդու|վարչապետ=[[Պավել Ֆիլիպ]]
[[Մայա Սանդու]]
Իոն Չիկու|նախագահ=[[Իգոր Դոդոն]]|կառավարման սկիզբ=2019 թվականի հունիսի 8|կարգ=12|տիտղոս=Մոլդովայի խորհրդարանի նախագահ|պատկեր=Zinaida Greceanîi, 2014 (cropped).jpg|կրթություն=[[Մոլդովայի պետական համալսարան]]}} '''Զինաիդա Գրեչանի''' &lt;ref name=&quot;Gov2&quot;&gt;[http://gov.gov.md/md/biografia/ Page on Greceanii at government website] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080407050851/http://gov.gov.md/md/biografia/|date=7 April 2008}}.&lt;/ref&gt; ({{ԱԾ}}), [[մոլդովա]]ցի քաղաքական գործիչ։ Ներկայումս նա Մոլդովայի խորհրդարանի խոսնակն է 2019 թվականի հունիսի 8-ից։ Գրեչանին նախկինում նաև Մոլդովայի վարչապետն էր 2008 թվականի մարտի 31-ից &lt;ref name=&quot;Gov2&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Approves2&quot;&gt;[http://www.iht.com/articles/ap/2008/03/31/europe/EU-POL-Moldova-New-Government.php &quot;Moldova's Parliament approves new government&quot;] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121205052721/www.iht.com/articles/ap/2008/03/31/europe/EU-POL-Moldova-New-Government.php|date=5 December 2012}}, Associated Press (''International Herald Tribune''), 31 March 2008.&lt;/ref&gt; մինչև 2009 թվականի սեպտեմբերի 14-ը։ Նա հանդիսանում է Մոլդովայի Հանրապետության սոցիալիստների կուսակցության (ՄՀՍԿ) առաջնորդը և նախկինում եղել է Մոլդովայի Հանրապետության կոմունիստների կուսակցության (ՄՀԿԿ) անդամ&lt;ref name=&quot;Nominate&quot;&gt;[https://archive.today/20090415154147/http://www.moscowtimes.ru/stories/2008/03/24/020.html &quot;Moldova's Leader Nominates First Female Prime Minister&quot;], Associated Press (''The Moscow Times''), 24 March 2008.&lt;/ref&gt;։ Նա Մոլդովայի առաջին կին վարչապետն էր &lt;ref name=&quot;Approves2&quot; /&gt; և Եվրոպայում երկրորդ կին կոմունիստ կառավարության ղեկավարը Հարավսլավիայի վարչապետ [[Միլկա Պլանինց]]ից հետո&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.terra.es/personal2/monolith/00women3.htm|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080501013944/http://www.terra.es/personal2/monolith/00women3.htm|archivedate=մայիսի 1, 2008|accessdate=ապրիլի 30, 2008}}&lt;/ref&gt;։

== Նախապատմություն ==
Գրեչանին ծնվել է Սիբիրի [[Տոմսկի մարզ]]ում։ Նրա ծնողները՝ Մարիոարա Ուրսուն (1918–1993) և Պետրեա Բուժորը (1906–1996), 1951 թվականին [[Տեղահանություն|տեղահանվել]] են Մոլդովայի հյուսիսում գտնվող Կոտիուժենից [[Հյուսիս գործողություն|«Հյուսիս գործողության»]] ընթացքում, քանի որ նրանք [[Եհովայի վկաներ]] էին։ Նրա եղբայրը մահացել է [[Տեղահանություն|տեղահանության]] ժամանակ։ Զինաիդա Գրեչանիին և նրա ծնողները վերադարձան Կոտիուժենի միայն 1968 թվականին։ Նա որպես ուղղափառ [[Մկրտություն|մկրտվեց]] իր մորական տատիկի կողմից։

Մայրաքաղաք [[Քիշնև]]ում ավարտել է ֆինանսատնտեսական քոլեջը և [[Մոլդովայի պետական համալսարան]]ը&lt;ref name=&quot;Gov2&quot;/&gt;։

Գրեչանին ամուսնացած է Ալեքսեյ Գրեչանիի հետ և ունի երկու երեխա&lt;ref name=&quot;Gov2&quot;/&gt;։

== Կարիերա ==
90-ականների կեսին աշխատանքի է անցել Ֆինանսների նախարարությունում որպես վարչության պետ։&lt;ref name=&quot;Alegeri.md/w/zinaida_grecean%c3%aei_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=http://alegeri.md/w/Zinaida_Grecean%C3%AEi|title=Zinaida Greceanîi - alegeri.md|journal=Alegeri.md/w/zinaida_grecean%c3%aei|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt; Նա ֆինանսների փոխնախարարն էր 2000-2001 թվականներին և ֆինանսների նախարարի առաջին տեղակալը՝ 2001-2002 թվականներին։ Նախագահ Վլադիմիր Վորոնինը 2002 թվականի փետրվարի 8-ին նշանակեց նրան ֆինանսների նախարարի ժամանակավոր պաշտոնակատար, այնուհետև 2002 թվականի փետրվարի 26-ին նշանակեց ֆինանսների նախարար՝ լինելով միակ կինը կառավարությունում։ Երեք տարի որպես ֆինանսների նախարար պաշտոնավարելուց հետո նա Վորոնինի կողմից նշանակվեց որպես Մոլդովայի առաջին փոխվարչապետ 2005 թվականի հոկտեմբերի 10-ին&lt;ref name=&quot;Gov2&quot;/&gt;։ 2005 թվականի ամռանը Քիշնևի ՏԻՄ ընտրություններում նա ստացավ ամենաշատ ձայները, սակայն ցածր մասնակցության պատճառով այն անվավեր ճանաչվեց։

Ըստ Մոլդովայի Հանրապետության ամենահանրաճանաչ քաղաքական գործիչներին վերաբերող 2019 թվականին արված հարցումների՝ Զինաիդա Գրեչանին դասվում է այն քաղաքական գործիչների ցանկում երկրորդ հորիզոնականում, ով առավելագույն վստահություն էր վայելում Մոլդովայի քաղաքացիների կողմից։ &lt;ref name=&quot;UNIMEDIA_2019-02-18&quot;&gt;{{Citation|url=https://unimedia.info/ro/news/d8648c3c2edd695a/sondaj-bop-cei-mai-apreciati-politicieni-din-republica-moldova.html|title=Sondaj BOP: Cei mai apreciați politicieni din Republica Moldova|journal=UNIMEDIA|date=|access-date=February 18, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Վարչապետ ==
[[Պատկեր:2008-06-20_Владимир_Путин,_Зинаида_Гречаный_(3).jpeg|մինի| Գրեչանին Ռուսաստանի նախկին վարչապետ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի հետ 2008 թվականի հունիսին: ]]
Վարչապետ Վասիլ Տառլևի 2008 թվականի մարտի 19-ի հրաժարականից հետո նախագահ Վլադիմիր Վորոնինը Գրեչանիին առաջադրել է վարչապետի պաշտոնում&lt;ref name=&quot;Nominate&quot;/&gt;։ Զինաիդա Գրեչանիի կառավարությունը խորհրդարանի կողմից հաստատվել է մարտի 31-ին։ Այն ստացավ 56 կողմ ձայներ խորհրդարանի 101 անդամներից։ Ըստ Գրեչանիի, նրա կառավարության անմիջական ուշադրության կենտրոնում կլինեն ԶԼՄ-ների ազատությունը, ակտիվ երկխոսությունը քաղաքացիական հասարակության և անկախ դատական համակարգի հետ։ Նա ավելացրեց կին նախարարների թիվը 2-ից 5-ի (25 տոկոս) և հետևեց գենդերային հավասարության մասին օրենքներին&lt;ref&gt;Skard, Torild (2014), p. 359&lt;/ref&gt;։

Գրեչանիին հրաժարական է տվել 2009 թվականի սեպտեմբերի 9-ին՝ ասելով, որ ինքը ի վիճակի չէ միաժամանակ պահել վարչապետի և խորհրդարանի անդամի պաշտոնները։ Սեպտեմբերի 10-ին Մոլդովայի նախագահ Վլադիմիր Վորոնինը ստորագրել է հրամանագիր՝ արդարադատության նախարար Վիտալի Պիրլոգին նշանակելով վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար մինչև կազմավորվի նոր կառավարություն։

=== 2009 թվականի ապրիլի 7-ի իրադարձությունները ===
Մոլդովայի Հանրապետության վարչապետ Զինաիդա Գրեչանիին, 2009 թվականի ապրիլի 7-ի իրադարձությունների շրջանակներում, հանրային տարածքում հայտնի դարձավ իր խորհրդանշական հայտարարություններով, որ ոստիկանները պատրաստ են զենք կիրառել ցուցարարների դեմ, և եկել է ուղերձով. «''Ամենամեծ հանցագործության կազմակերպիչները պատրաստ են երեխաներին օգտագործել հաջորդ օրերին:'' ''Եթե դա տեղի ունենա, զոհերից խուսափելը շատ դժվար կլիներ:'' ''Ոստիկաններն կօգտագործեն անհրաժեշտ բոլոր միջոցները՝ սահմանադրությունը պաշտպանելու համար, ներառյալ զենքերը''»։ Վեց տարի անց ՝ 2015-ի ապրիլին, Գրեչանիին «TV7» հեռուստաընկերության եթեր հեռարձակված «Ինտերպոլ» հեռուստաշոուի ժամանակ հայտարարել է, որ ճիշտ է վարվել, երբ 2009 թվականին հայտարարեց, որ «''արյունահեղություն կլինի''»։&lt;ref name=&quot;Anticoruptie.md/ro/investigatii/integritate/7-aprilie-piramida-rusinii_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://anticoruptie.md/ro/investigatii/integritate/7-aprilie-piramida-rusinii|title=7 aprilie 2009. Piramida ruşinii|journal=Anticoruptie.md/ro/investigatii/integritate/7-aprilie-piramida-rusinii|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AGORA_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://agora.md/stiri/10323/zinaida-greceanii-nu-regret-declaratiile-mele-din-aprilie-2009|title=VIDEO. Zinaida Greceanîi: &quot;Nu regret declarațiile mele din aprilie 2009&quot;|journal=AGORA|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Diez.md/2015/06/26/video-zinaida-greceanii-nu-regreta-declaratiile-pe-care-le-a-facut-in-aprilie-2009/_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://diez.md/2015/06/26/video-zinaida-greceanii-nu-regreta-declaratiile-pe-care-le-a-facut-in-aprilie-2009/|title=(video) Zinaida Greceanîi nu regretă declarațiile pe care le-a făcut în aprilie 2009 - #diez|journal=Diez.md/2015/06/26/video-zinaida-greceanii-nu-regreta-declaratiile-pe-care-le-a-facut-in-aprilie-2009/|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;

Զինաիդա Գրեչանիին իր հայտարարությամբ մնացել է պատմության մեջ, երբ նա աղաչում էր երկրի «մայրերին» իրենց երեխաներին պահել տանը, այն զենքի պատճառով, որը պետք է օգտագործվեր։ Այս առումով, ապրիլի 7-ի դեպքերի քննությամբ նրան մեկ անգամ լսել են դատախազները, այնուհետև՝ որպես վկա&lt;ref name=&quot;Ziarul de Gardă_2012-02-23&quot;&gt;{{Citation|url=https://www.zdg.md/editia-print/investigatii/dosarul-7-aprilie-martorii-voronin-si-saachian|title=Dosarul 7 aprilie: Martorii Voronin şi Saachian|journal=Ziarul de Gardă|date=February 23, 2012|access-date=June 20, 2019|last=https://www. Zdg. Md/author/admin}}&lt;/ref&gt;։

== Մոլդովայի նախագահական ընտրություններ, 2009 թվականի մայիս-հունիս ==
Նրա կուսակցությունը հաղթել է 2009 թվականի ապրիլին կայացած ընտրություններում`ձայների 49,48%-ով, և նա Մոլդովայի խորհրդարանում ստացավ 60 մանդատ։ 2009 թվականի մայիսի 20-ին և հունիսի 3-ին նա երկու անգամ անհաջող փորձեր է ունեցել ՄՀԿԿ-ի Մոլդովայի նախագահի թեկնածու առաջադրվելու համար` չունենալով ընդամենը մեկ ձայն` անհրաժեշտ ձայների 3/5 (61) ստանալու համար։ Երկու փուլերում էլ տղամարդկանց այլընտրանքային թեկնածուներ են առաջադրվել ՄՀԿԿ-ի կողմից և ստացել են 0 ձայն, իսկ Գրեչանիին՝ կոմունիստական կուսակցության բոլոր 60 ձայները&lt;ref&gt;http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8059039.stm; http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8071251.stm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140810023826/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8071251.stm|date=10 August 2014}}; Inter-Parliamentary Union, IPU: &quot;Republic of Moldova, Parliament&quot;, www.ipu.org/parline-e/reports/2215_E.htm&lt;/ref&gt;։

Տեղի ունեցան նոր ընտրություններ 2009 թվականի հուլիսին կայացած խորհրդարանական ընտրություններից հետո և Գրեչանին նորից ստացավ Մոլդովայի խորհրդարանում մանդատ, բայց ՄՀԿԿ-ն ընդամենը 48 մանդատ ստացավ, իսկ կոմունիստական կուսակցության ընդդիմադիրները՝ Եվրոպական ինտեգրման դաշինքը, համաձայնվեց ստեղծել կոալիցիոն կառավարության&lt;ref&gt;IPU&lt;/ref&gt;։

== ՄՀԿԿ-ից դուրս գալը և ՄՀՍԿ-ին միանալը ==
2011 թվականի աշնանը Զիանիդա Գրեչանին [[Իգոր Դոդոն]]ի և Վերոնիկա Աբրամչիուչի հետ միասին դուրս եկան ՄՀԿԿ-ն &lt;ref name=&quot;HotNews.ro_2011-11-04&quot;&gt;{{Citation|url=https://www.hotnews.ro/stiri-international-10606880-rep-moldova-doi-oameni-cheie-comunistilor-igor-dodon-zinaida-greceanai-parasesc-partidul.htm|title=Rep. Moldova: Doi oameni cheie ai comunistilor, Igor Dodon si Zinaida Greceanai, parasesc partidul - International|journal=HotNews.ro|date=November 4, 2011|access-date=June 20, 2019|last=I. R.}}&lt;/ref&gt; և միացան Սոցիալիստների կուսակցությանը (ՄՀՍԿ)՝ Վերոնիկա Աբրամչիուչի գլխավորությամբ։ 2011-2016 թվականներին կուսակցության ղեկավարը դարձավ Իգոր Դոդոնը։ Մոլդովայի Հանրապետության նախագահի ընտրությունից հետո Սոցիալիստների կուսակցության գործող ղեկավարը դարձավ Զինաիդա Գրեչանին, ով 2016 թվականի դեկտեմբերի 18-ին պաշտոնապես ընտրվեց որպես կուսակցության նախագահ։&lt;ref name=&quot;E-democracy.md/parties/psmpr/_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=http://www.e-democracy.md/parties/psmpr/|title=Partidul Socialiştilor din Republica Moldova (PSRM) / partide.md|journal=E-democracy.md/parties/psmpr/|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt; 2014 թվականի նոյեմբերի 30-ի ընտրություններին Զինաիդա Գրեչանին ՄՀՍԿ-ի ընտրական ցուցակի առաջին հորիզոնականում էր&lt;ref name=&quot;MOLDOVACURATA_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=http://www.moldovacurata.md/news/view/nr1-pe-listele-partidelor-intrate-in-parlament-milionari-si-bugetari|title=Nr.1 pe listele partidelor intrate în Parlament: milionari și... bugetari|journal=MOLDOVACURATA|date=|access-date=June 20, 2019|archivedate=June 20, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190620123122/http://www.moldovacurata.md/news/view/nr1-pe-listele-partidelor-intrate-in-parlament-milionari-si-bugetari|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Հետագա կարիերան ==
Նա 2015 թվականի ՏԻՄ ընտրություններում Քիշնևի ավագանիում կազմեց մեծամասնություն՝ առաջ անցնելով այդ ժամանակվա քաղաքապետ Դորին Չիրտոակայից&lt;ref&gt;http://www.rferl.org/content/moldova-chisinau-mayor-election-chirtoaca/27072499.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150615151723/http://www.rferl.org/content/moldova-chisinau-mayor-election-chirtoaca/27072499.html|date=15 June 2015}} Pro-Europe, Pro-Russia Parties Split Vote In Moldova&lt;/ref&gt;։ Ի վերջո, նա անհաջող էր՝ հունիսի 28-ի ընտրություններում պատվելով Չիրտոակային։ &lt;ref&gt;http://www.rferl.org/content/moldova-election-chisinau-mayor-eu-russia/27099585.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150630134639/http://www.rferl.org/content/moldova-election-chisinau-mayor-eu-russia/27099585.html|date=30 June 2015}} Pro-EU Incumbent Declared Winner In Moldova Mayoral Runoff&lt;/ref&gt;

2016 թվականի նոյեմբերի 18-ին նա ընտրվեց Սոցիալիստական կուսակցության նախագահ՝ պաշտոնը ստանձնելով 2016 թվականի դեկտեմբերի 23-ին։ Նա ընտրվեց Մոլդովայի խորհրդարանի 12-րդ նախագահ 2019 թվականի հունիսի 8-ին, ինչը երկրում առաջ բերեց կարճ 8-օրյա [[Քաղաքական ճգնաժամ Մոլդովայում (2019)|սահմանադրական ճգնաժամի]]։

== Հակասություններ ==

=== Էլեկտրաէներգիայի ներմուծում ===
Զինաիդա Գրեացանիին և Իգոր Դոդոնը ներգրավվել են էլեկտրաէներգիայի կաշկանդված ներմուծման սխեմայի մեջ և դարձել են բողոքի առարկա, որը ներկայացվել է Գլխավոր դատախազություն։ 2008 թվականի հունիսի 1-ից Մոլդովան էլեկտրաէներգիան գնել է Ուկրաինայից այն գնով, որը 10%-ով բարձր էր մայիս ամսվա համեմատ։ Առաջին փոխվարչապետ Իգոր Դոդոնը հայտարարեց նոր գինը որպես «ուշագրավ հաջողություն»՝ պատճառաբանելով, որ ի սկզբանե ուկրաինական կողմը պահանջում էր 50% թանկացում։ Սակայն Քիշնևի փողոցներում խոսվում էր այն մասին, որ գնի բարձրացումը կատարվել է ի օգուտ Հունգարիայում գրանցված մի ընկերության, որի հետևում Մոլդովայի և [[Ուկրաինա]]յի ղեկավարության կողմից պատվիրակված անձինք են։&lt;ref name=&quot;Investigatii.md/ro/investigatii/economic/afacerea-scumpirea-energiei-din-ucraina_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://investigatii.md/ro/investigatii/economic/afacerea-scumpirea-energiei-din-ucraina|title=Afacerea &quot;scumpirea energiei din Ucraina&quot;|journal=Investigatii.md/ro/investigatii/economic/afacerea-scumpirea-energiei-din-ucraina|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt; «Բանակցություններից» հետո մասնավոր միջնորդ ընդգրկվեց Ուկրաինայի ներմուծման սխեմայի մեջ։ Միևնույն ժամանակ, էներգետիկայի փորձագետները Մոլդովայի Հանրապետության էներգետիկ կարգավորող ազգային գործակալությունից ստացել են ավելի շատ պաշտոնական տեղեկատվություն, որոնք ցույց են տվել, որ միայն մեկ տարի առաջ միջնորդ ընկերությունը էներգիայի գների տարբերությունից ստացել է ավելի քան 14,5 միլիոն դոլար շահույթ։ Կառավարությունը պատասխանատու էր էլեկտրաէներգիա ներմուծելու համար։ Եվ համաձայն այն ժամանակվա վարչապետ Զինաիդա Գրեչանիի կողմից ստորագրված դրույթի՝ Ուկրաինայում էլեկտրաէներգիայի մատակարարման պայմանագիրը կնքելու բանակցող խմբի կազմի մեջ էին Իգոր Դոդոնը, այն ժամանակ Էկոնոմիկայի նախարար Ալեքսանդր Գուսևը, Էներգոկոմի տնօրենը և Մարկու Ռիմիշը։&lt;ref name=&quot;Anticoruptie.md/ro/stiri/doc-schema-frauduloasa-de-import-a-energiei-electrice-igor-dodon-si-zinaida-greceanii-subiectii-unei-plangeri-depusa-la-procuratura-generala_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://anticoruptie.md/ro/stiri/doc-schema-frauduloasa-de-import-a-energiei-electrice-igor-dodon-si-zinaida-greceanii-subiectii-unei-plangeri-depusa-la-procuratura-generala|title=DOC // Schemă frauduloasă de import a energiei electrice. Igor Dodon și Zinaida Greceanîi, subiecții unei plângeri depusă la Procuratura Generală|journal=Anticoruptie.md/ro/stiri/doc-schema-frauduloasa-de-import-a-energiei-electrice-igor-dodon-si-zinaida-greceanii-subiectii-unei-plangeri-depusa-la-procuratura-generala|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Investigatii.md/ro/investigatii/economic/de-ce-au-mintit-grecianii-si-dodon_2019-06-20&quot;&gt;{{Citation|url=https://www.investigatii.md/ro/investigatii/economic/de-ce-au-mintit-grecianii-si-dodon|title=De ce au mințit Grecianii și Dodon?|journal=Investigatii.md/ro/investigatii/economic/de-ce-au-mintit-grecianii-si-dodon|date=|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Վարկեր BEM-ից ===
2008 թվականին Զինաիդա Գրեչանին ֆինանսների նախարարն էր, իսկ նրա ամուսինը՝ Ալեքսեյը, հանդիսանում էր «Վին Կոյուսնա» գործարանի տնօրենների խորհրդի անդամ․ ընկերություն, որը վարկեր էր վերցնում Banca de Economii-ից (BEM)՝ 1,63 միլիոն եվրոյի և 500,000 ԱՄՆ դոլար չափով։ Գրեչանի ընտանիքի համար խնդիր չէր այս վարկը ստանալը, առավել ևս, որ ֆինանսների նախարարությունը պատասխանատու էր BEM-ի բաժատոմսերի համար։ Երկու տարի հետո՝ 2010 թվականին, «Կոյուսնայի» գործարանը սնանկացավ, և 2011 թվականին Ալեքսեյ Գրեչանիի կողմից վերահսկվող օֆշորային ընկերության կողմից հիմնադրված «Ալսվիտ-պրինտ» ֆիրման գնեց գործարանի բաժնետոմսերը, որոնք գրավադրվել էին բանկում 40 միլլիոն մոլդովական լեյ արժողությամբ&lt;ref name=&quot;Ziarul de Gardă_2019-06-08&quot;&gt;{{Citation|url=https://www.zdg.md/stiri/stiri-politice/cv-ul-si-averea-noului-presedinte-al-parlamentului|title=CV-ul și averea noului președinte al Parlamentului|journal=Ziarul de Gardă|date=June 8, 2019|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Էկոնոմիկայի բանկի լուծարման գործընթացի մեկնարկից մեկ տարի անց, բանկի բաժնետոմսերի և գույքի վաճառքից բխող գումարները աննշան են։ Աճուրդով վաճառված ամենաթանկ խմբաքանակը «Կոյուսնա» գինու գործարանն է, որը դատարան է եկել այն բանից հետո, երբ նախկին վարչապետի և ներկայիս սոցիալիստական առաջնորդ Զինաիդա Գրեչանիի ամուսինը`Ալեքսեյ Գրեկանիին, չի վերադարձրել տասնյակ միլիոնավոր մոլդովական լեյ&lt;ref name=&quot;moldNova_2016-11-18&quot;&gt;{{Citation|url=http://moldnova.eu/ro/bem-nu-poate-recupera-banii-de-la-sotul-zinaidei-greceanii-9969.html/|title=BEM nu poate recupera banii de la soțul Zinaidei Greceanîi - moldNova|journal=moldNova|date=November 18, 2016|access-date=June 20, 2019}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի հուլիսի 15-ին, Ազատական կուսակցության ղեկավար Դորին Չիրտոկան ներկայացրեց մի քանի փաստաթղթեր, համաձայն որոնց, ցույց տրվեց, որ Զինաիդա Գրեչանին ներգրավված է BEM վարկերի ստացման մեջ, որոնք չեն վերադարձվել&lt;ref name=&quot;Pro TV_2019-07-22&quot;&gt;{{Citation|url=http://protv.md/livepro/conferinta-de-presa-sustinuta-de-conducerea-partidului-liberal-cu-tema-probe-privind-implicarea-familiei-grecianii-in-sustragerea-a-5-mln-de-euro-de-la-bem-video---2498850.html|title=Conferinta de presa sustinuta de conducerea Partidului Liberal cu tema &quot;Probe privind implicarea familiei Grecianii in sustragerea a 5 mln de euro de la BEM&quot; - VIDEO|journal=Pro TV|date=|access-date=July 22, 2019}}&lt;/ref&gt;։ Նա խնդրել է Զինաիդա Գրեչանիին հրաժարական տալ խորհրդարանի նախագահի պաշտոնից՝ մեղադրվելով բանկային խարդախության մեջ&lt;ref name=&quot;Pro TV_2019.07.22&quot;&gt;{{Citation|url=http://protv.md/politic/dorin-chirtoaca-cere-demisia-zinaidei-greceanii-din-functia-de-presedinte-al-parlamentului-acesta-o-acuza-pe-lidera-psrm-ca-ar-fi-participat-la-frauda-bancara-dupa-ce-ar-fi-luat-un-credit-de-cinci-milioane-de-euro-pe-care-nu-l-a-mai-intors-video---2498907.html|title=Dorin Chirtoaca cere demisia Zinaidei Greceanii din functia de Presedinte al Parlamentului. Acesta o acuza pe lidera PSRM ca ar fi participat la frauda bancara, dupa ce ar fi luat un credit de cinci milioane de euro, pe care nu l-a mai intors - VIDEO|journal=Pro TV|date=|access-date=July 22, 2019}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|30em}}
 {{DEFAULTSORT:Գրեչանի, Զինաիդա}}
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Ապրող անձինք]]
[[Կատեգորիա:1956 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովացի տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Պատվո շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>3z38mckln5c1hca2vxipm035ue3qle2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գոլում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>988135</id>
    <revision>
      <id>8492624</id>
      <parentid>7763014</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T22:40:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42633" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Թոլքինի կերպար
 |անուն                    = Սմեագոլ
 |բնօրինակ անուն = Gollum
 |պատկեր            = Գոլում.jpg
 |նկարագրություն                = Գոլումը [[Փիթեր Ջեքսոն]]ի [[Մատանիների տիրակալը (ֆիլմաշար)|եռերգության]] մեջ
 |անվան տարբերակներ         = Գոլում, Սմեագոլ, Թրահալդ
 |տիտղոս                  = 
 |ռասա                   = [[Հոբիթներ]]
 |սեռ                    = արական
 |բնակության վայր         = Ռովանիոն, Մշուշոտ լեռներ (մինչև 3-րդ դարաշրջանի 2944 թվականը)
 |կյանքի տարիներ             = Ե. Դ. 2430-մարտի 25, Ե. Դ. 3019
 |զենք                 = 
 |մատանի                 = 
}}
'''Գոլում''' ({{lang-en|Gollum}}, մեկ այլ թարգմանությամբ՝ Գորլում), նույն ինքը՝ '''Սմեագոլ''' ({{lang-ang|Sméagol}} կամ Սմեագորլ. այս անունը նա կրում էր, երբ հոբիթ էր), հորինված արարած, [[Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքին]]ի «[[Հոբիթ կամ գնալն ու գալը]]» և «[[Մատանիների տիրակալը]]» ստեղծագործությունների առանցքային կերպարներից մեկը։

== Անձնավորություն ==
[[Պատկեր:Gollum s journey commences by Frederic Bennett.jpg|left||272x272փքս|thumb|&lt;center&gt;Գոլում]]

Գոլումը փոքրահասակ, չափազանց նիհար և մեծ լուսավոր աչքերով արարած է։ Նրա մաշկը, ըստ «Հոբիթի», փայլուն է և սև։ «Հոբիթում» հիշատակվում է, որ նախկինում նա ապրել է երկրի մակերևույթին։ Գոլումն ավելի վաղ եղել է հոբիթ, սակայն չի սիրել արևն ու ձգտել է դեպի խորքը։ Հեղինակի նախնական մտահղացմամբ Գոլումը եղել է անհայտ ցեղի ինչ-որ արարած։ Բաքշի մուլտֆիլմում նա ներկայացված է միաժամանակ սարդի և սոված գորտի կերպարով։ Ջեքսոնի կինոտարբերակում մաշկը, ընդհակառակը, շատ գունատ է ցուցադրվել։ Գոլումը բավականին ուժեղ է և ճարպիկ, բայց վախկոտ է ու ստախոս։ «Մատանիների տիրակալում» Գոլումի կենսագրությունն ու ինքնությունը շատ ավելի ամբողջական են բացահայտվում. եռերգության մեջ նա ներկայանում է արդեն ոչ թե անհասկանալի հրեշի, այլ Մատանու զոհ նախկին հոբիթի տեսքով։ Տառապում է [[Անհատականության դիսոցիատիվ խանգարում|անձնավորության երկատմամբ]], խոսում է ինքն իր հետ՝ բաժանվելով միամիտ, վախկոտ Սմեագոլի և չար Գոլումի (այդ պատճառով Սեմուայզ Գեմջին նրան անվանում է գող (այլ կերպ՝ կպչուկ)՝ Սմեագոլ, և գարշահոտ՝ Գոլում)։ Նրա վրա բացասաբար է ազդում թեթև [[Էլֆեր|էլֆիական]] կախարդանքը. նա հրաժարվում է ուտել լեմբասը, իսկ էլֆիական լորիենյան պարանը, որով Սեմը կապում է նրա ոտքը, ինչը միայն իր հպումով Գոլումին տանջալից ցավ է պատճառում։ Նրան ատելի է ցանկացած լույս՝ արևային և լուսնային։ Նրա հիմնական սնունդը հում [[ձուկ]]ը կամ [[միս]]ն է, հավանաբար, Գոլումը չի զզվում նաև կենդանու դիակներից. «Հոբիթում» հիշատակվում է, որ նա քարանձավներում սպանում և ուտում էր օրկերին, իսկ «Մատանիների տիրակալում»՝ փորձում էր ճահճից դիակներ հանել ուտելու համար, բայց չէր կարողանում հասնել նրանց։ Սակայն նրա սիրած սնունդը, այնուամենայնիվ, հում ձուկն է։

Գոլումի տարբերակիչ առանձնահատկություններից մեկը նրա խոսքի ձևն է։ Նա խոսում է իր մասին առաջին դեմքի հոգնակի թվով և խոսքի մեջ օգտագործում է սովորական բառերի ձևափոխված տարբերակները։ «Գոլում» մականունը նա ստացել է «գոլում» ձայնի համար, որը նա հաճախ կրկնում էր։ Նրա խոսքը հագեցած է յուրահատուկ հոմանիշներով, որոնցով նա փոխարինում է մոռացված բառերը. օրինակ՝ Արևն անվանում է «դեղին դեմք» (այլ տարբերակով՝ «Դեղին դունչ»)։ Իր մասին Գոլումը խոսում է հիմնականում երրորդ կամ երկրորդ դեմքով, երբեմն հոգնակի թվով (մենք), թեև երբեմն, հատկապես, երբ իր մեջ արթնանում է Սմեագոլ ինքնությունը, նա իրեն անվանում է` «ես»։ Սեմն ու Ֆրոդոն դա համարում են նրա խոսքի անկեղծության նշան։ Հատկապես հայտնի է Գոլումի «իմ թովչանք» ասվածքը ({{lang-en|My Precious}}). այսպես նա կոչում է Մատանին (իսկ «Հոբիթում»՝ ինքն իրեն)։

== Անվան ստուգաբանություն ==
'''Սմեագոլ''' անունը բխում է [[հին անգլերեն]] ''smygel'' բառից ({{lang-ang|}}«բույն», «որջ»){{sfn|Hammond, Scull, The Lord of the Rings: A Reader's Companion|2005|pp=27, 53}}։ Ավելի հեռավոր կերպով այս անունը նաև կապված է վիշապ Սմաուգայի անվան հետ, որը ''smugan'' պրագերմանական բայի անցյալ ժամանակաձևն է (պրագերմաներեն՝ ծակվել){{sfn|Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма|2004|loc=Письмо № 25. Редактору газеты «Обсервер»}}։ Սմեագոլի իսկական անունը վեստրոնրենով ({{lang-en|Westron}}) Թրահալդ է ({{lang-ang|Trahald}}, թարգմանվում է՝ որպես «որջերի փորում», «պտուտակում դեպի խորքը»), որը նույն կերպ կապված է Դեյլա լեզվով իսկական Սմաուգա անվան հետ{{sfn|Tolkien, The Peoples of Middle-earth|2002|loc=|pp=53—54}}։

'''Գոլում''' անունը կարող էր վերցվել հին նորվերգական լեզվից, որտեղ կա ''gull'' բառը (այլ կերպ՝ ''goll''), որը նշանակում է ոսկի, գանձ, թանկարժեք իրեր{{sfn|Anderson, The Annotated Hobbit|2012|p=147}}, իսկ ''fingr-gull'' բառակապակցությունում նաև նշանակում է «մատանի»{{sfn|Wendling, The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?|2008}}։

== Կենսագրություն ==
[[Պատկեր:Gollum by Argent-Sky.jpg|thumb|&lt;center&gt;Գոլում]]

Երրորդ դարաշրջանի վերջին հազարամյակում Հոբիթ Սմեագոլն ապրել է մի փոքրիկ գյուղում, որը գտնվում էր Անդուինի մեջ թափվող գետի ափին։ Երրորդ դարաշրջանի երկրորդ տարում հենց այդ ափերին սպանվել էին Իսիլդուրը և նրա երեք ավագ որդիները, իսկ Վսեվլաստիայի Մատանին կորել էր։ 2463 թվականին կտրիճների ցեղին պատկանող և Սմեագոլի ազգական Դեագոլ հոբիթը գետում պատահաբար գտել է Մատանի։ Հազիվ տեսնելով Մատանին՝ Սմեագոլն անմիջապես ցանկացել է այն Դիավոլից ստանալ՝ որպես ծննդյան նվեր, բայց Դեագոլը, որը նույնպես Մատանու իշխանության տակ էր, մերժել է նրան, ինչն էլ հանգեցրել է մահվան։ Սմեագոլը սպանել է իր ազգականին և յուրացրել Մատանին։ Մատանին արագ իրեն է ենթարկել Սմեագոլին և վատ առումով փոխել նրա բնավորությունը։ Կատարած հանցագործությունների համար հոբիթին արտաքսել են ցեղից։ Այդ ժամանակ նա ստացել է Գոլում մականունը՝ արտասանած անհասկանալի հնչյունների պատճառով։

Երրորդ դարաշրջանի 2470 թվականին նա գնացել է Մշուշոտ լեռներ՝ հույս ունենալով լեռների ստորոտին նոր կյանք գտնել։ Այդ ժամանակից ի վեր նա իրեն անվանել է «Մենք», իսկ Մատանին՝ «թովչանք»։ Մատանին զգալիորեն երկարացրել է նրա կյանքը, և գրեթե 500 տարի նա ապրել է ստորգետնյա լճի կղզում՝ վերջնականապես դառնալով Մատանու ստրուկն ու կորցնելով հոբիթի կերպարանքը։ Բիլբո Բեգինսի և թզուկների արշավի ժամանակ (տես՝ [[Հոբիթ կամ գնալն ու գալը]]) ճանապարհորդներն ընկել են Մշուշոտ լեռների խորքերը, և մոլորված հոբիթը՝ Բիլբոն, գտել է Վսեվլաստիայի Մատանին, որը Գոլումն անսպասելիորեն կորցրել էր օրկերի թունելներից մեկում։ Վերջինս հանդիպել է Բեգինսին և նրա հետ խաղալիս պարտվելով՝ հասկացել է, թե ով է գտել «իր թովչանքը» և փորձել է հարձակվել. Բիլբոն հազիվ է խուսափել մահից՝ պատահաբար Մատանին դնելով մատին։ Թոլքինի մտահղացմամբ՝ Բիլբո Բեգգինսը, որը մասնակիորեն հայտնվել էր Մատանու իշխանության տակ, խաբում է Գենդալֆին և թզուկներին՝ պատմելով, թե իբր «հաղթել է» Մատանին «հանելուկ խաղում», թեև իրականում Բիլբոն Մատանին գտել է հատակին և հետո չի վերադարձրել սեփականատիրոջը։ Մյուս կողմից, Բիլբոն չի սպանել Գոլումին, չնայած որ մի քանի րոպե առաջ նա ինքն է ցանկացել սպանել նրան, թեև Մատանու շնորհիվ ստացված անտեսանելիությունը հոբիթին նման հնարավորություն է տվել։ Մոգ Գանդալֆը կասկածել է, որ Բիլբոյի մատանին կախարդական է, բայց չի ճանաչել նրա իսկական ուժը՝ վախենալով նույնիսկ դիպչել նրան։

Հաջորդ երեք տարիների ընթացքում Գոլումն անտանելի տառապել է առանց Մատանու, և, վերջապես, երրորդ դարաշրջանի 2944 թվականին դուրս է եկել մակերևույթ և սկսել «գողի» որոնումները։ Թափառումների ընթացքում Գոլումն անհասկանալի պատճառներով (հնարավոր է՝ Մատանու իսկական տիրոջ՝ Սաուրոնի կանչով) փորձել է հասնել Մորդոր, որտեղ հանդիպել է խութերի հետ և հրաշքով ողջ մնացել՝ նրա հետ միության մեջ մտնելով և խոստանալով նրան կենդանի զոհեր մատուցել։ Հետագա երեսուն տարիները նա անց է կացրել Մատանու որոնումներով՝ երբեմն վերադառնալով Շելոբ։ Այդ ժամանակ (3001, 3-րդ դարաշրջան) Գենդալֆը գլխի է ընկել Բիլբոյին պատկանող Մատանու ուժի մասին, և Շիրի պահպանությունն ուժեղացրել է։ Մոգը փորձել է գտնել Գոլումին և խնդրել Արագորնին օգնել իրեն։ Սակայն 3009 թվականին Գոլումն ընկել է Սաուրոնի ձեռքը և կտտանքների ենթարկվելով՝ պատմել Մատանու և նրա գտնվելու վայրի մասին։ Ինը նազգուլներ լքել են Մորդորը և ուղևորվել դեպի Շիր։ Նրան հետևել է Գոլումը. Արագորնը և Գենդալֆը կարողացել են բռնել նրան, և որոշ ժամանակ նա մնացել է Լիխոլեսիայի էլֆերի մոտ, սակայն օրկերը նրան օգնել են փախչել։ Նա գնացել է Մատանու Միաբանության հետքերով և 3019 թվականի փետրվարի 29-ին հանդիպել Ֆրոդոյի հետ։ Գոլումը, փորձելով հոբիթներից խլել Մատանին, հարձակվել է նրանց վրա, սակայն հոբիթները հաղթել են նրան և ստիպել ծառայել իրենց, որպես ուղեցույց՝ ստիպելով երդվել Մատանու անունով, որ կծառայի Մատանու տիրոջը (Ֆրոդոյին)։ Այնուամենայնիվ, Գոլումը չի թողել «իր թովչանքին» տիրանալու փորձերը և առաջարկել է հոբիթներին գաղտնի ճանապարհով անցնել Քիրիթ Ունգոլի լեռնանցքով, որտեղ գտնվում է Շելոբի բույնը։ Այսպիսով, Գոլումը հույս է ունեցել հրեշի օգնությամբ հաշվեհարդար տեսնել հոբիթների հետ և տիրանալ անտեր Մատանուն։ Սակայն նրա մտահղացումը ձախողվել է, իսկ Գոլումը, հարձակվելով Սեմի վրա, կենդանի է մնացել միայն հրաշքով։ Մորդորում Գոլումը գաղտնի հետևել է Ֆրոդոյին և Սեմ Օորոդրուինին՝ սպասելով Մատանուն տիրանալու հարմար առիթի։ Երրորդ դարաշրջանի 3019 թվականի մարտի 25-ին հոբիթները հասել են լեռան մոտ գտնվող Սամաթ Նաուրի քարանձավին։ Նրանք մտադրվել են Մատանին նետել լավայի մեջ, բայց պարզվել է, որ դա այնքան էլ հեշտ չէ. ցանկացած արարած հայտնվում է Մատանու լիարժեք իշխանության տակ, և անհնար է լինում դիմակայել դրան։ Անդունդի եզրին կանգնած Ֆրոդոն իրեն հռչակել է Մատանու տիրակալ, բայց հանկարծ Գոլումը հարձակվել է նրա վրա։ Գոտեմարտում Գոլումը Մատանու հետ կծել է մրցակցի մատը, բայց գրեթե անմիջապես, ուրախությունից ցատկելով, ընկել է անդունդը։ Մատանին ընկել է Օորոդրուինի լավայի մեջ և ոչնչացվել։ Գոլումը մահացել է՝ դրանով իսկ որոշիչ դեր խաղալով Մատանու պատմության մեջ։

== Ստեղծում և զարգացում ==
[[Պատկեր:Gollum by saulone.jpg|left|thumb|&lt;center&gt;Գոլում]]
Ըստ Դուգլաս Անդերսոնի՝ Գոլումի նախատիպը հայտնվել է շուրջ 1928 թվականին գրված Glip բանաստեղծությունում։ Թոլքինն այնտեղ նկարագրել է քարանձավում ապրող քաղցած արարածի՝ խավարում փայլող երկու կլոր աչքերով{{sfn|Anderson, The Annotated Hobbit|2012|pp=145—146}}։

Հոբիթի առաջին հրատարակությունում Գոլումը ներկայացվում է որպես համեմատաբար բարյացկամ և հարգարժան արարած, որն ընդունում է իր պարտությունը հանելուկներ խաղում և երբ հասկանում է, որ մատանին կորցրել է, ներողություն է խնդրում Բիլբոյից՝ Մատանու փոխարեն առաջարկելով ցույց տալ նրան քարանձավից դուրս գալու ճանապարհը{{sfn|Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins|2007|pp=166—167}}։

1937 թվականին հրատարակչի խնդրանքով, որը սպասում էր Հոբիթի շարունակությանը, Թոլքինն սկսել է գրել «Մատանիների տիրակալը»։ «Անցյալի ստվերը» գլխի առաջին տարբերակում Գոլումի պատմությունը, որը պատմել է Գենդալֆը, արդեն մոտ էր վերջնական տարբերակին։ Տարբերությունն այն է, որ Գոլումն ինքը մատանին գտնում է գետում, իսկ նրա սկզբնական անունը Դիգոլ է ({{lang-ang|Digol}}, «գաղտնի», «թաքնված»), այլ ոչ թե Սմեագոլ (հետագայում Դիգոլ անունը փոխվել է Դեագոլի ({{lang-ang|Deagol}}) և հանձնվել է Գոլումի զարմիկին){{sfn|Tolkien, The Return of the Shadow|2002|loc=Chapter III. Of Gollum and the Ring|p=86}}։ 1939 թվականին թվագրված նշումների մեջ Թոլքինը ենթադրել է, որ Գոլումը կարող է երկրորդ մատանին գտնել Մորդորում, սակայն այդ գաղափարը հետագա զարգացում չի ստացել։ Նույն ուրվագծով արդեն կա «Մատանիների տիրակալի» եզրափակիչը{{sfn|Tolkien, The Return of the Shadow|2002|loc=Chapter XXII. New Uncertainties and New Projections|p=370}}։

{{քաղվածք|Այդ պահին Գոլումը, որը կարծես թե փոխվել է և նրանց գաղտնի արահետներով անցկացրել Մորդորի միջով, մոտենում և նենգորեն փորձում է զավթել մատանին։ Նրանք պայքարում են, Գոլումը խլում է մատանին և ընկնում ճեղքի մեջ։
{{oq|en|At that moment Gollum — who had seemed to reform and had guided them by secret ways through Mordor — comes up and treacherously tries to take Ring. They wrestle and Gollum takes Ring and falls into the Crack.}}|''Tolkien J. R. R.'' Chapter XXII. New Uncertainties and New Projections // The Return of the Shadow / Ed. C. Tolkien — P. 380}}

1947 թվականին՝ դեռևս «Մատանիների տիրակալը» գրելու ընթացքում, Թոլքինն իր հրատարակչին «Հոբիթի» հետ կապված տարբեր ուղղումներ է ուղարկել{{sfn|Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма|2004|loc=Письмо № 109. К сэру Стэнли Анвину}}։ 1937 թվականի բնօրինակ տարբերակում Գոլումը պատրաստ էր Մատանին որպես նվեր տալ Բիլբոյին, բայց այդ տարբերակը չի համապատասխանում «Մատանիների տիրակալին», որտեղ մատանին չափազանց մեծ նշանակություն ուներ, հատկապես Գոլումի համար։ Այդ պատճառով Թոլքինը մտադիր էր փոխել Բիլբո Բեգինսի և Գոլումի հանդիպման պատմությունը։ Նա հրատարակիչ Սթենլի Անվինին է ուղարկել «Հանելուկներ խավարի մեջ» գլխի վերաշարադրված տարբերակը՝ որպես «Մատանիների տիրակալի» հետ հակասությունները վերացնելու համար անհրաժեշտ փոփոխությունների մեկ օրինակ{{sfn|Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма|2004|loc=Письмо № 111. К сэру Стэнли Анвину}}։ Ի զարմանս Թոլքինի՝ գլխի նոր տարբերակը ներառվել է «Հոբիթի» երկրորդ հրատարակության մեջ, որը հրատարակվել է 1951 թվականին{{sfn|Карпентер, Джон Рональд Руэл Толкин. Письма|2004|loc=Письмо № 128. В «Аллен энд Анвин»}}։ «Մատանիների տիրակալի» նախաբանում ներառված է դիտողություն, որը բացատրում է, որ 1937 թվականի տարբերակը թզուկների համար Բիլբոյի կողմից պատմված սուտ էր, իսկ նոր տարբերակը պարունակում է իրական իրադարձությունների նկարագրությունը{{sfn|Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End|2007|pp=284—287}}{{sfn|Толкин, Властелин Колец. Книга I. Содружество Кольца|1999|loc=Пролог. 4. О том, как было найдено Кольцо}}։

== Ոգեշնչման աղբյուրներ ==
[[Պատկեր:Stories of beowulf grendel.jpg|thumb|Գրենդելը Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի «Բեովուլֆի պատմություններին» իլյուստրացիայի մեջ]]
Գոլումին հաճախ համեմատում են հինավուրց «[[Բեովուլֆ]]» պոեմից Գրենդելի հրեշի հետ{{sfn|Anderson, The Annotated Hobbit|2012|pp=161—162}}։ Բացի արտաքին նմանությունից, երկուսն էլ գիշերային, ստորերկրյա և ջրի հետ կապված ապրելակերպ են վարում{{sfn|Nahon, Gollum ou la personnification de l'Anneau|2007|p=110|name=&quot;Moyen Age&quot;}}։ Գոլումին նաև համեմատում են [[Աստվածաշունչ|աստվածաշնչյան]] [[Կայեն]]ի հետ{{sfn|Jeffrey, Tolkien as Philologist|2004|p=61}}, որը, ըստ «Բեովուլֆի» տեքստի, Գրենդելի նախնին է։ Երկուսն էլ սպանել են մերձավոր ազգականներին՝ [[Աբել (Ադամի որդի)|Աբելին]] և Դեագոլին, ինչից հետո նրանց վռնդել են ընտանիքից&lt;ref name=&quot;Moyen Age&quot; /&gt;. «Գոլումը գործեց Կայենի մեղքը՝ ձեռք բերելով Մատանին և սպանելով իր զարմիկին՝ Մատանուն տիրանալու նախանձելի ցանկությամբ»{{sfn|Wood, Tolkien’s Augustinian Understanding of Good and Evil|2007|p=101}}։ [[Պատկեր:William Hogarth - Caliban.JPG|left|thumb|upright=0.7|Կալիբանը [[Ուիլյամ Հոգարթ]]ի իլյուստրացիայի մեջ]]

Իր որդու՝ Քրիստոֆերի նամակներից մեկում [[Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքին|Թոլքինը]] համեմատում է Սեմի վերաբերմունքը Գոլումի նկատմամբ [[Վիլյամ Շեքսպիր]]ի «[[Փոթորիկ (պիես)|Փոթորիկ]]» պիեսում Կալիբանի հանդեպ Արիելի վերաբերմունքի հետ։ Լիզա Հոփքինսը նաև զուգահեռներ է անցկացնում Գոլումի հանդեպ Ֆրոդոյի և Փրոսպերոյի հանդեպ Կալիբանոյի վերաբերմունքի միջև{{sfn|Hopkins, Gollum and Caliban|2007|p=284}}։

19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի սկզբի գրականության մեջ Գոլումը համեմատվում է [[Հենրի Ռայդեր Հագարդ|Հենրի Հագարդի]] «[[Սողոմոն թագավորի հանքերը]]» վեպի Գագուլա կախարդուհու հետ, որը հրատարակվել է [[1885 թվականը գրականության մեջ|1885]] թվականին և Թոլքինի կողմից ընթերցվել երիտասարդության տարիներին։ Այս համեմատության մեջ հատկապես առանձնանում են Գագուլայի ֆիզիկական բնութագրերը և նրա խոսակցության ոճը{{sfn|Rogers, Underwood, Gagool and Gollum: Exemplars of Degeneration in King Solomon's Mines and The Hobbit|2000|p=121}}։

Ոգեշնչման մեկ այլ հնարավոր աղբյուր է [[Գուստավ Մայրինկ]]ի [[1915 թվականը գրականության մեջ|1915]] թվականի համանուն ֆանտաստիկ վեպի Գոլեմը։ Բացի անունների նմանությունից Գոլումը և Մայրինկի Գոլեմը համարվում են անհայտ տեսակի մարդանման արարածներ և ունեն անտեսանելի դառնալու կարողություն{{sfn|Wendling, The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?|2008|name=&quot;Golem&quot;}}։

Դեյվ Նելսոնի կարծիքով Գոլումի նկարագրության վրա ենթադրաբար ազդել է [[Հերբերտ Ուելս]]ի [[Ժամանակի մեքենա (վեպ)|Ժամանակի մեքենա]] վեպը, հատկապես՝ մորլոկի կերպարները (մարդանման ստորգետնյա մարդակեր-արարածներ)։ Մորլոկների մաշկը սպիտակ է և խամրած, իսկ աչքերն արտացոլում են լույսը։ Ինչպես Գոլումը, նրանք համեմատվում են սարդերի հետ, վախենում են լույսից և ուտում էլոյներին (մարդանման արարածների հորինված ցեղ), ինչպես Գոլումն ուտում է [[օրկեր]]ին{{sfn|Drout, J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment|2006|p=371}}։

Թոլքինի ստեղծագործություններում Գոլումը համեմատվում է «Մատանիների տիրակալի» Գրիմա Գնիլոուստի կերպարի հետ։ Ինչպես Գրիման, որը վերջիվերջո դավաճանում է իր պարոն Սարումանին, Գոլումը դավաճանում է Ֆրոդոյին՝ թողնելով նրան Շերոբի որջում{{sfn|Chance, The Lord of the Rings: The Mythology of Power|2001|p=73}}։

== Բեմական մարմնավորումներ ==
* «Միստր Բիլբո Բեգինսի, Հոբիթի հեքիաթային ճամփորդությունը» ([[ԽՍՀՄ]]) հեռուստանախագծում՝ [[Իգոր Դմիտրիև]]
* «Մատանիների տիրակալը» և «Հոբիթ» կինոնկարներում՝ [[Էնդի Սերքիս]] (ինչպես համակարգչային անիմացիայում motion capture-ի օգնությամբ, այնպես էլ կենդանի)
* «Գոլումի որս» կարճամետրաժ ֆանատիկ ֆիլմում՝ Գարեթ Բրոու

== Մրցանակներ ==
Գոլումն արժանացել է MTV կինոմրցանակին՝ նրա դերակատար Էնդի Սերկիսի հետ միասին, և անձամբ է վերցրել մրցանակը։ Ընդ որում, զգացմունքային խոսքեր է ասել MTV-ի դեմ&lt;ref&gt;{{YouTube|UUNYCGZMtI8|Gollum wins an Award}}&lt;/ref&gt;։

== Արտացոլում մշակույթում ==
Գոլումի «իմ թովչանք» հայտնի արտահայտությունն [[Ամերիկյան բոլոր ժամանակների ֆիլմերի 100 լավագույն խոսքեր]]ի ցանկում զբաղեցրել է 85-րդ տեղը՝ AFI-ի վարկածով։ 2011 թվականին Empire ամսագրի կայքում անցկացված հարցման արդյունքում կերպարը՝ Սերքիսի կատարմամբ, կինոյի 100 մեծագույն կերպարներն ամսագրի վարկածով զբաղեցրել է 13-րդ տեղը&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.empireonline.com/100-greatest-movie-characters/default.asp?c=13 |title=The 100 Greatest Movie Characters |subtitle=13. Gollum |quote=Serkis' performance continues to consistently display the demented halfling's highly volatile state |date= |format= |website=empireonline.com |publisher=Empire |accessdate=2018-06-25 |lang=en |description= |archive-date=2011-09-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110905020613/http://www.empireonline.com/100-greatest-movie-characters/default.asp?c=13 |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։

Գոլումի պատվին անվանվել է Ingerophrynus gollum-ը՝ 2011 թվականին նկարագրված անպոչ երկկենցաղ դոդոշների տեսակը, որն Արևմտյան Մալայզիայում համարվում է էնդիմիկ&lt;ref&gt;{{книга|ссылка часть=https://books.google.ca/books?id=QJY3BAAAQBAJ&amp;lpg=PP1&amp;pg=PA81#v=onepage&amp;q&amp;f=false |часть=Gollum |заглавие=The Eponym Dictionary of Amphibians |автор=Bo Beolens, Michael Watkins, Michael Grayson |год=2013 |место=Exeter |издательство=Pelagic Publishing |isbn=978-1-907807-4-42 |pages=81}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Գրականություն ==
{{Սյուն|2}}
* {{книга
 |автор         =Anderson, D. A.
 |заглавие      =Le Hobbit annote
 |ответственный =Trad. D. Lauzon
 |оригинал      =The Annotated Hobbit
 |место         =Paris
 |издательство  =Christian Bourgois
 |год           =2012
 |allpages      =468
 |isbn          =978-2-267-02389-3
 |ref           =Anderson, The Annotated Hobbit
}}
* {{книга
 |автор         =Chance, J.
 |заглавие      =Lord of the Rings: The Mythology of Power
 |ссылка      =https://books.google.fr/books?id=FCaMIuL_cC4C&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn:0813190177&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=DKBrUciKLZHltQb5jYHACw&amp;ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false
 |место         =Lexington
 |издательство  =University Press of Kentucky
 |год           =2001
 |allpages      =162
 |isbn          =0813190177
 |ref           =Chance, The Lord of the Rings: The Mythology of Power
}}
* {{книга
 |автор         = Hammond, W. G., Scull, C.
 |заглавие      = The Lord of the Rings: A Reader's Companion
 |место         = London 
 |издательство  = HarperCollins
 |год           = 2005
 |allpages      = 894
 |isbn          = 0-00-720907-X
 |ref           = Hammond, Scull, The Lord of the Rings: A Reader's Companion 
}}
* {{книга
 |автор         =Hopkins, H.
 |часть         =Gollum and Caliban
 |заглавие      =Tolkien and Shakespeare: Essays on Shared Themes and Language
 |ссылка        =https://books.google.fr/books?id=-WGaDtnHUOYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn:0786428279&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=755rUYToK8HvswabmIHoAQ&amp;ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false
 |ответственный =Ed. J. B. Croft
 |место         =Jefferson, N.C.
 |издательство  =McFarland &amp; Company
 |год           =2007
 |allpages      =327
 |isbn          =0786428279
 |ref           =Hopkins, Gollum and Caliban
}}
* {{книга
 |автор         =Jeffrey, D. L.
 |часть         =Tolkien as Philologist
 |заглавие      =Tolkien and the invention of the myth: a reader
 |ссылка        =https://books.google.fr/books?id=8LLxZXqgJdwC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn:0813123011&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=sZ1rUZbNO4zIsgayqoGAAg&amp;ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false 
 |ответственный =Ed. J. Chance
 |место         =Lexington
 |издательство  =University Press of Kentucky
 |год           =2004
 |allpages      =340
 |isbn          =0-8131-2301-1
 |ref           =Jeffrey, Tolkien as Philologist
}}
* {{книга
 |автор         =Nagy, G.
 |часть         =Gollum
 |заглавие      =J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment
 |ответственный =Ed. M. Drout
 |место         =London
 |издательство  =Routledge
 |год           =2006
 |allpages      =808
 |isbn          =0415969425
 |ref           =Drout, J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment
}}
* {{книга
 |автор         =Nahon, M.
 |часть         =Gollum ou la personnification de l'Anneau
 |заглавие      =Tolkien et le Moyen Âge
 |ответственный =Réd. L. M. Carruthers
 |место         =Paris
 |издательство  =CNRS Éditions
 |год           =2007
 |allpages      =331
 |серия         =
 |isbn          =2271065682
 |ref           =Nahon, Gollum ou la personnification de l'Anneau
}}
* {{книга
 |автор         =Rogers, W. N., Underwood, M. R.
 |часть         =Gagool and Gollum: Exemplars of Degeneration in King Solomon's Mines and The Hobbit
 |заглавие      =J. R. R. Tolkien and His Literary Resonances: Views of Middle-earth
 |ссылка        = https://books.google.fr/books?id=ES0Hs75IVg0C&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn:0313308454&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=SZ5rUemlEMSUtAbE-oGgDQ&amp;ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false
 |ответственный =Ed. G. Clark, D. Timmons
 |место         =Westport, Conn.
 |издательство  =Greenwood Publishing Group
 |год           =2000
 |allpages      =213
 |isbn          =0313308454
 |ref           =Rogers, Underwood, Gagool and Gollum: Exemplars of Degeneration in King Solomon's Mines and The Hobbit
}}
* {{статья
 |автор               = Wendling, W.
 |заглавие         = The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?
 |ссылка             = http://library.taylor.edu/dotAsset/62ebac33-e9d1-4788-8a6d-08f27aef48cd.pdf
 |язык                 = en
 |издание           = Inklings Forever
 |тип                   = 
 |место               = Upland, Indiana
 |издательство = Taylor University
 |год                   = 2008
 |volume                   = VI
 |страницы         = 
 |issn                     = 
 |ref                      = Wendling, The Riddle of Gollum: Was Tolkien Inspired by Old Norse Gold, the Jewish Golem, and the Christian Gospel?
 |archiveurl               = https://web.archive.org/web/20141130095843/http://library.taylor.edu/dotAsset/62ebac33-e9d1-4788-8a6d-08f27aef48cd.pdf
 |archivedate              = 2014-11-30
}}
* {{книга
 |автор         =Wood, R. C.
 |часть         =Tolkien’s Augustinian Understanding of Good and Evil
 |заглавие      =Tree of tales: Tolkien, literature, and theology
 |ссылка        =https://books.google.fr/books?id=Aop30CtsIb4C&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn:9781932792645&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=cZ9rUYnKKsv4sgb48YGIBw&amp;ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false
 |ответственный =Ed. T. A. Hart, I. Khovacs
 |место         =Waco, Tex.
 |издательство  =Baylor University Press
 |год           =2007
 |allpages      =132
 |isbn          =9781932792645
 |ref           =Wood, Tolkien’s Augustinian Understanding of Good and Evil
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.)
 |заглавие      =Хоббит
 |оригинал      =The Hobbit, or There and Back Again
 |ответственный =Пер. с англ. Н. Рахмановой
 |место         =Минск
 |издательство  =Вышэйшая школа
 |год           =1992
 |тираж         =180000
 |страниц       =336
 |isbn          =5-339-00717-0
 |ref           =Толкин, Хоббит
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.)
 |заглавие      =Властелин Колец. Книга I. Братство Кольца (Содружество Кольца)
 |оригинал      =The Lord of the Rings. The Fellowship of the Ring
 |ответственный =Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика 
 |место         ={{comment|СПб|Санкт-Петербург}}
 |издательство  =Азбука (издательство)
 |год           =1999
 |тираж         =7000
 |страниц       =704
 |isbn          =5-7684-0747-2
 |ref           =Толкин, Властелин Колец. Книга I. Содружество Кольца
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.)
 |заглавие      =Властелин Колец. Книга II. Две Башни
 |оригинал      =The Lord of the Rings. The Two Towers
 |ответственный =Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика 
 |издание       =
 |место         ={{comment|СПб|Санкт-Петербург}}
 |издательство  =Азбука (издательство)
 |год           =1999
 |тираж         =7000
 |страниц       =574
 |isbn          =5-7684-0748-0
 |ref           =Толкин, Властелин Колец. Книга II. Две Башни
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Толкин Дж. Р. Р.)
 |заглавие      =Властелин Колец. Книга III. Возвращение короля,Возвращение Короля
 |оригинал      =The Lord of the Rings. The Return of the King
 |ответственный =Пер. с англ. Каменкович, Мария Владимировна, В. Каррика 
 |место         ={{comment|СПб|Санкт-Петербург}}
 |издательство  =Азбука (издательство)
 |год           =1999
 |тираж         =7000
 |страниц       =734
 |isbn          =5-7684-0749-9
 |ref           =Толкин, Властелин Колец. Книга III. Возвращение Короля
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R.), Rateliff, J. D.
 |заглавие      =История «Хоббита» (The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins)
 |место         =London
 |издательство  =HarperCollins
 |год           =2007
 |allpages      =467
 |isbn          =0007235550
 |ref           =Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R., Rateliff), J. D.
 |заглавие      =История «Хоббита» (The History of The Hobbit). Part Two: Return to Bag-End
 |место         =London
 |издательство  =HarperCollins
 |год           =2007
 |allpages      =438
 |isbn          =0007250665
 |ref           =Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл (Tolkien J. R. R.)
 |заглавие      =История Властелина колец (The Return of the Shadow)
 |ответственный =Ed. Толкин, Кристофер (C. Tolkien)
 |место         =London
 |издательство  =HarperCollins
 |год           =2002
 |allpages      =497
 |серия         =История Средиземья (The History of the Middle-Earth)
 |isbn          =0-261-10224-9
 |ref           =Tolkien, The Return of the Shadow
}}
* {{книга
 |автор         =Толкин, Джон Рональд Руэл|Tolkien J. R. R.
 |заглавие      =Народы Средиземья|The Peoples of Middle-earth
 |ответственный =Ed. Толкин, Кристофер (C. Tolkien)
 |место         =London
 |издательство  =HarperCollins
 |год           =2002
 |allpages      =482
 |серия         =История Средиземья (The History of the Middle-Earth)
 |isbn          =0-261-10348-2
 |ref           =Tolkien, The Peoples of Middle-earth
}}
{{Սյունակ ավարտ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{Imdb character|0000152}}
* [http://tolkiengateway.net/wiki/Gollum Գոլումը] Tolkien Gateway կայքում
* [http://www.tuckborough.net/gollum.html Գոլումը] Thain’s Book կայքում
* [http://www.glyphweb.com/arda/default.asp?url=http://www.glyphweb.com/arda/g/gollum.html Գոլումը] Encyclopedia of Arda կայքում
* {{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/multimedia/2012/09/120922_serkis_gollum_putin.shtml|title= Էնդի Սերքիս. Գոլումն ավելի ագրեսիվ է քան Պուտինը|author=[[Էնդի Սերքիս]]|date=սեպտեմբերի 24, 2012|work=Հարցազրույց|publisher=Ռուսական Բի-Բի-Սի|accessdate=2012-09-24|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BTiPJWSw?url=http://www.bbc.co.uk/russian/multimedia/2012/09/120922_serkis_gollum_putin.shtml|archivedate=2012-10-17}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Մատանիների տիրակալը}}
{{Միջերկիր}}

[[Կատեգորիա:Թոլքինի լեգենդարիումի կերպարներ]]
[[Կատեգորիա:Կերպարներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:«Հոբիթ» վեպի հերոսներ]]
[[Կատեգորիա:Հորինված մարդասպաններ]]
[[Կատեգորիա:«Մատանիների տիրակալը» վեպի հերոսներ]]</text>
      <sha1>5v8cxmm9iax8nk4hmwfwajlvvh3juub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սահիբա Գաֆարովա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>988969</id>
    <revision>
      <id>8492343</id>
      <parentid>8430683</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:35:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6312" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Սահիբա Ալի կըզի Գաֆարովա''' ({{Lang-az|Sahibə Əli qızı Qafarova}}, {{ԱԾ}}), [[ադրբեջանցի]] [[քաղաքական գործիչ]], [[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|Միլլի Մեջլիսի]] խոսնակը 2020 թվականի մարտի 10-ից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://report.az/milli-meclis/milli-meclisin-yeni-sedri-kimdir/|title=Milli Məclisin yeni sədri kimdir? - TƏRCÜMEYİ-HAL|publisher=Report İnformasiya Agentliyi|language=az|accessdate=2020-03-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://report.az/ru/milli-mejlis/izbran-noviy-spiker-milli-medzhlisa/|title=Избран новый спикер Милли Меджлиса|publisher=Информационное Агентство Репорт|language=ru|accessdate=2020-03-10}}&lt;/ref&gt;, [[Գիտությունների դոկտոր|բանասիրական գիտությունների դոկտոր]] և [[պրոֆեսոր]]։

Նոր Ադրբեջան կուսակցության անդամ։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է Շամկիր քաղաքում։

Գերազանցությամբ ավարտել է ադրբեջանական ռուսաց լեզվի և գրականության մանկավարժական ինստիտուտի ռուսաց լեզվի և գրականության ֆակուլտետը, ինչպես նաև ադրբեջանական լեզուների համալսարանի անգլիական բանասիրության ֆակուլտետը։

Տիրապետում է ռուսերեն և անգլերեն լեզուներին։

Ամուսնացած է, ունի երկու երեխա։

=== Քաղաքական գործունեություն ===
1978 թվականից մինչև 1981 թվականը աշխատել է որպես ուսուցիչ Շամքիր քաղաքի միջնակարգ դպրոցներից մեկում։

1981 թվականից մինչև 2020 թվականը եղել է լաբորանտ, մանկավարժ, գլխավոր մանկավարժ, դոցենտ, Ադրբեջանի ռուսաց լեզվի և գրականության մանկավարժական ինստիտուտի պրոֆեսոր, Արևմտյան համալսարանի արևմտյան լեզուների ֆակուլտետի դեկան, Բաքվի սլավոնական համալսարանի եվրոպական լեզուների բաժնի վարիչ։

2010 թվականից 2020 թվականը եղել է Բաքվի սլավոնական համալսարանում միջազգային հարաբերությունների բաժնի պրոռեկտոր։

2006 թվականից մինչև 2007 թվականը աշխատել է Միչիգանի համալսարանի կանանց և գենդերային հետազոտությունների ինստիտուտում ԱՄՆ պետքարտուղարության «Ֆուլբրայթ Սկոլարշիփ» ծրագրի շրջանակներում։

2010 թվականից մինչև 2020 թվականը եղել է  Միլլի Մեջլիսի չորրորդ և հինգերորդ գումարումների պատգամավոր։

2015 թվականից մինչև 2020 թվականը եղել է Ադրբեջանի Միլի Մեջլիսի ընտանիքի, կանանց և երեխաների հարցերով կոմիտեի նախագահի տեղակալ։

2013 թվականից մինչև 2015 թվականը ղեկավարել է Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի գենդերային հավասարության, ռասիզմի և այլատյացության դեմ պայքարի ենթահանձնաժողովները։

2015 թվականից մինչև 2017 թվականը եղել է Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովում «Կանայք բռնությունից զերծ» խորհրդարանական խմբակցության քաղաքական համակարգողը, կանանց նկատմամբ բռնությունների հիմնական զեկուցողը, ԵԽԽՎ միգրացիայի, փախստականների և տեղահանվածների հանձնաժողովի նախագահ, Բյուրոյի անդամ։

2018 թվականից մինչև 2020 թվականը եղել է «Եվրանեսթ» խորհրդարանական վեհաժողովում Ադրբեջանի պատվիրակության ղեկավար։

Ներկայումս հանդիսանում է Ադրբեջանի խորհրդարանի պատվիրակության ղեկավարը Միջխորհրդարանական վեհաժողովում Անկախ պետությունների Համագործակցության մասնակից պետությունների (IPA CIS) և թյուրքալեզու երկրների խորհրդարանական վեհաժողովում (TurkPA):

2016 թվականին, Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահի հրամանագրով, «Վաստակավոր ուսուցիչ» պատվավոր կոչում է շնորհվել Ադրբեջանում կրթության զարգացման գործում իր վաստակի համար։

Հեղինակն է մի քանի դասագրքերի, դասավանդման գործիքների, մեկ մենագրության, ինչպես նաև ավելի քան 80 գիտական հոդվածների։ 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Գաֆարովա, Սահիբա}} 
[[Կատեգորիա:Նոր Ադրբեջան կուսակցության անդամներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի Ազգային ժողովի 6-րդ գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի Ազգային ժողովի 5-րդ գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի Ազգային ժողովի 4-րդ գումարման պատգամավորներ]]
[[Կատեգորիա:Բանասիրական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>6ad586du4seiiby6atge40f0470z8v6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրեմմիի փառքի սրահ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>989551</id>
    <revision>
      <id>8492645</id>
      <parentid>8416011</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:52:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4245" xml:space="preserve">'''[[Գրեմմի]]ի փառքի սրահ''' ({{lang-en|Grammy Hall of Fame Award}}), փառքի սրահ, որը ստեղծվել է ի պատիվ երկար որակական կամ պատմական նշանակություն ունեցող երաժշտական ձայնագրությունների&lt;ref name=&quot;Amy Winehouse&quot;&gt;{{книга |ссылка=https://books.google.am/books?id=skbsPn2huuUC&amp;pg=PA62&amp;dq=%22Grammy+Hall+of+Fame+Award+was%22 |заглавие=Amy Winehouse |страницы=62 |язык=und}}&lt;br&gt;{{cite news|url=https://books.google.am/books?id=gAyXAwAAQBAJ&amp;pg=PA75&amp;dq=%22Grammy+Hall+of+Fame+Award+was%22|title=Amy Winehouse|author=Jean-Pierre Hombach|page=785}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hit Songs, 1900-1955&quot;&gt;{{книга |ссылка=https://books.google.am/books?id=hSCfBQAAQBAJ&amp;pg=PA113&amp;dq=%22Grammy+Hall+of+Fame+Award+was%22 |заглавие=Hit Songs, 1900-1955: American Popular Music of the Pre-Rock Era |язык=en |автор=Don Tyler}}&lt;/ref&gt;։ Նորակոչիկներն ընտրվում են ամեն տարի ձայնագրման արվեստի բոլոր ճյուղերի նշանավոր և բանիմաց մասնագետներից կազմված հատուկ կոմիտեի կողմից։ Սրահը կազմվել է [[ձայնագրման ակադեմիա]]յի կողմից [[Միացյալ Նահանգներ]]ում և հիմնադրվել է 1973 թվականին։ Բոլոր ժանրերի ձայնագրություններն ([[սինգլ]]ներ և [[Երաժշտական ալբոմ|ալբոմ]]ներ) ընտրվելու իրավունք ունեն, սակայն դրանք պետք է 25 տարուց հին լինեն՝ դիտարկվելու համար։ 2012 թվականի դրությամբ մրցանակը շնորհվել է 906 ձայնագրություններին՝ 1900 թվականից ի վեր ենթադրաբար հարյուր հազարավոր ձայնագրված սինգլներից և ալբոմներից։ Այս ցուցակի լրացումներն ամեն տարի ընտրվում են ձայնագրման արվեստի մասնագետների կոմիտեի կողմից&lt;ref name=&quot;Amy Winehouse&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Hit Songs, 1900-1955&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;self&quot;&gt;[https://www.grammy.com/grammys/awards/hall-of-fame Grammy Hall Of Fame] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150707235113/http://www.grammy.org/recording-academy/awards/hall-of-fame|date=2015-07-07}}. Santa Monica, CA: The Recording Academy. Accessed April 2015.&lt;/ref&gt;։

== Դափնեկիրներ ==
Ամբողջական այբբենական ցանկն [[Անգլերեն Վիքիպեդիա]]յի բաժնում․
* [[:en:List of Grammy Hall of Fame Award recipients A–D|List of Grammy Hall of Fame Award recipients A–D]] ({{Tr-en|Գրեմմիի փառքի սրահի դափնեկիրների ցուցակը՝ A-D}})
* [[:en:List of Grammy Hall of Fame Award recipients E–I|List of Grammy Hall of Fame Award recipients E–I]] ({{Tr-en|Գրեմմիի փառքի սրահի դափնեկիրների ցուցակը՝ E-I}})
* [[:en:List of Grammy Hall of Fame Award recipients J–P|List of Grammy Hall of Fame Award recipients J–P]] ({{Tr-en|Գրեմմիի փառքի սրահի դափնեկիրների ցուցակը՝ J-P}})
* [[:en:List of Grammy Hall of Fame Award recipients Q–Z|List of Grammy Hall of Fame Award recipients Q–Z]] ({{Tr-en|Գրեմմիի փառքի սրահի դափնեկիրների ցուցակը՝ Q-Z}})

== Տես նաև ==
*[[Ռոքնռոլի փառքի սրահ]]
*[[Գրեմմի մրցանակաբաշխության ռեկորդներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.grammy.org/recording-academy/awards/hall-of-fame Գրեմմիի փառքի սրահի պաշտոնական կայք]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110829062454/http://www.grammy.org/recording-academy/awards/hall-of-fame |date=2011-08-29 }}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Գրեմմի]]
[[Կատեգորիա:1973 հիմնադրումներ ԱՄՆ-ում]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի փառքի սրահներ]]
[[Կատեգորիա:Փառքի սրահներ]]</text>
      <sha1>qmj7oeelto5rkdwtgbp41zcftzitcou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջենիֆեր Շիպլի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>990618</id>
    <revision>
      <id>8492297</id>
      <parentid>8360638</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15406" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Ջենիֆեր Ջենի Մերի Շիպլի''' (Jennifer &quot;Jenny&quot; Mary Shipley, {{ԱԾ}}), Նոր Զելանդիայի 36-րդ վարչապետը 1997 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1999 թվականի դեկտեմբերը, առաջին կինն այդ պաշտոնում, ինչպես նաև առաջին և առայժմ միակ կինը, որը գլխավորել Է Նոր Զելանդիայի ազգային կուսակցությունը։

== Վաղ կյանք ==
Ծնվել է Գոռ քաղաքում, Նոր Զելանդիայում՝ ոչխարաբույծների ընտանիքում և մկրտվել Ջենիֆեր Մերի Ռոբսոնի անունով։ Նա ունի 3 քույր&lt;ref name=&quot;wolfe&quot;&gt;{{Citation|title=Battlers Bluffers &amp; Bully Boys|author=Richard Wolfe|publisher=Random House New Zealand|ISBN=1869417151}}&lt;/ref&gt;։ 1971 թվականին միջնակարգ կրթություն է ստացել Մալբորոյի կանանց քոլեջում՝ ուսուցչի մասնագիտությամբ և մինչև 1976 թվականը դասավանդել է տարրական դպրոցներում։ 1973 թվականին նա ամուսնացել է Բարտոն Շիպլիի հետ և բնակություն հաստատել Աշբերտոնում&lt;ref name=&quot;wolfe&quot; /&gt;։ Նրանք ունեն երկու երեխա։ Նա նաև մասնակցել է մի քանի կազմակերպությունների գործունեությանը կրթության և երեխաների պաշտպանության ոլորտում։

== Խորհրդարանի անդամ ==
1975 թվականին անդամակցել է Նոր Զելանդիայի ազգային կուսակցությանը։ 1976 թվականին նա դարձել է խորհրդարանի պատգամավորի օգնական։ 1987 թվականի ընտրություններում նա ինքն է հաջողությամբ առաջադրվել Աշբերտոնից ընտրված խորհրդարանի կողմից՝ դառնալով պատգամավոր 35 տարեկանում, այն ժամանակ խորհրդարանի ամենաերիտասարդ անդամներից մեկը&lt;ref name=&quot;wolfe&quot; /&gt;։ Նա ներկայացրել է այս շրջանը նախքան իր հեռանալը քաղաքականությունից 2002 թվականին (1996 թվականին շրջանի անվանումը փոխվել Է Ռակայ)։

== Կառավարության անդամ ==
1990 թվականի ընտրություններում Ջիմ Բոլջերի գլխավորած Ազգային կուսակցության հաղթանակից հետո Շիպլին դարձել է սոցիալական ապահովության նախարար՝ ստվերային կաբինետում իր պաշտոնին համապատասխան։ Նա նաև զբաղեցնում էր կանանց հարցերով նախարարի պաշտոնը։ Մարգարետ Թետչերի խանդավառ կողմնակիցն է, նա հանդես է եկել սոցիալական արտոնությունների կրճատման օգտին։ Սոցիալական ապահովության նախարարի պաշտոնում նրա գործունեությունը նշանավորվեց պետական նպաստների կրճատումների շուրջ վեճերով։ Այնուհետև, երբ նա 1993 թվականին դարձավ առողջապահության նախարար, ավելի մեծ վեճեր առաջացրեցին նրա առողջապահական համակարգի բարեփոխման փորձը՝ ներքին շուկայի ներդրման միջոցով։ 1996 թվականին Ազգային կուսակցության վերընտրվելուց հետո Շիպլին լքել է կանանց հարցերով նախարարի պաշտոնը՝ մի քանի այլ պորտֆելների դիմաց, այդ թվում՝ պետական ընկերությունների համար պատասխանատու։

== Վարչապետ ==
Շիպլիի մեջ աճել է ազգային կուսակցության առաջնորդ Ջիմ Բոլջերի զգուշավոր քաղաքականության զայրույթը և հիասթափությունը, ինչպես նաև կոալիցիայի գործընկեր Նոր Զելանդիայի ազդեցության անհամաչափ աճը առաջին հերթին։ 1997 թվականի կեսերին նա սկսեց աջակցություն ստանալ, որպեսզի փոխի այն։ Նոյեմբերին, երբ Բոլգերը Շոտլանդիայի կոնֆերանսին գնաց, Շիփլին համոզեց իր կուսակիցների մեծամասնությանը, աջակցել իր ղեկավարության հավակնություններին։ Բախվելով իր կուսակիցների աջակցության կորստին՝ Բոլջերը հրաժարական է տվել և Շիպլին նրան փոխարինել է կուսակցության առաջնորդի պաշտոնում, որի արդյունքում 1997 թվականի դեկտեմբերի 8-ին նա դարձել է կառավարության ղեկավար։

Չնայած շարունակվող տնտեսական աճի, Շիպլի կառավարությունը դեռ անկայուն էր։ Մասնավորապես, փչացել են հարաբերությունները կոալիցիոն գործընկերների միջև՝ Ազգային կուսակցության և Նոր Զելանդիայի առաջին հերթին։ Այդ ժամանակ, երբ Բոլջերը կարողացավ լավ հարաբերություններ հաստատել Նոր Զելանդիայի կուսակցության հետ առաջին հերթին (և նրա առաջնորդ Ուինսթոն Պետերսի հետ), Միությունը սկսեց փլուզվել Շիփլիի իշխանության գալուց հետո։ Հակամարտության ամենաբարձր կետը 1998 թվականի օգոստոսի 14-ին Պետերսի հրաժարականն էր կառավարությունից։

Պետերսն անմիջապես դադարեցրել է Շիպլիի կառավարության աջակցությունը։ Սակայն Նոր Զելանդիայի խորհրդարանի մի քանի անդամներ առաջին հերթին ցանկանում էին պահպանել կոալիցիան։ Կուսակցության ղեկավարի տեղակալ Տաու Հենարեի գլխավորությամբ նրանք փորձել են Պետերսին հեռացնել կուսակցության առաջնորդի պաշտոնից։ Սակայն նրանց փորձն անհաջող էր, և նրանք դուրս եկան կուսակցությունից՝ դառնալով անկախ կամ փորձելով ձևավորել սեփական կուսակցությունները։ Այդ պատգամավորները բավարար աջակցություն են ցուցաբերել Շիպլիին, որպեսզի պահպանեն ազգային կուսակցության իշխանությունը սեպտեմբերի 8-ին կառավարության վստահության հարցով քվեարկության ժամանակ։

1998 թվականի սեպտեմբերի 8-ին Շիպլին անսպասելիորեն պաշտպանել է Նոր Զելանդիայի դրոշը փոխելու՝ մշակույթի նախարար Մարի Հասլերի կոչը։ Շիպլին Նոր Զելանդիայի զբոսաշրջության կոմիտեի հետ միասին պաշտպանել է ազգային խորհրդանշանը՝ սև ֆոնի վրա արծաթե պտույտի տեսքով, որպես կանադական թխկու տերևի նման այլընտրանքային դրոշ։ Չնայած դրան՝ Շիպլին բոլոր ուժերից փորձում էր տարանջատվել Ջիմ Բոլջերի Հանրապետական քաղաքականությունից։ Քանի որ վեճերը 1999 թվականին չեն հանդարտվել Նոր Զելանդիա է այցելել արքայադուստր Աննան, և Շիպլին հայտարարել է, որ Ես անվերապահորեն պաշտպանում եմ թագը, ինչպես և շատ նորզելանդացիներ։

Սակայն, բանավեճը հանդարտվեց, երբ վեճերը բորբոքվեցին Saatchi and Saatchi PR ընկերության կողմից փոխանցված զբոսաշրջության կոմիտեի պայմանագրերի շուրջ, որի ղեկավար Քևին Ռոբերթսը, որը նաև արծաթե պտեր ունեցող դրոշի կողմնակիցն էր, Շիպլիի մտերիմ ընկերն էր։ Այս սկանդալը Շիպլիի կառավարությանը հարվածեց ընտրությունների տարում և հանգեցրեց զբոսաշրջության նախարար Մյուրեյ Մաքալիի հրաժարականին։

Ջենի Շիպլին դարձել է Նոր Զելանդիայի վարչապետներից առաջինը, որը մասնակցել է գեյ-շքերթին։ Նա դարձել է ազգային կուսակցության առաջին առաջնորդը, որը փորձել է ստանալ սեռական փոքրամասնությունների ընտրական աջակցությունը։ Դա դարձել է Ազգային կուսակցության ընտրողների ավանդական շրջանակն ընդլայնելու Շիպլիի փորձերի մի մասը։

Նա Մադրիդյան ակումբի անդամ է&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.clubmadrid.org/cmadrid/index.php?id=478 |title=Bio of Shipley from the Club of Madrid |accessdate=2010-04-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090208125245/http://www.clubmadrid.org/cmadrid/index.php?id=478 |archivedate=2009-02-08 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Ջենի Շիպլին հանդիսանում է նաև աշխարհի կին առաջնորդների խորհրդի անդամ, պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների գործող և նախկին կանանց միավորող միջազգային կազմակերպության անդամ, որը հանդես է գալիս ամբողջ աշխարհում կանանց խնդիրների լուծման և հավասարության զարգացման օգտին։

== Պարտություն և հրաժարական ==
1999 թվականի ընտրություններում Լեյբորիստական կուսակցությունը՝ Հելեն Քլարքի գլխավորությամբ, հաղթանակ է տարել ազգային կուսակցության նկատմամբ։ Շիպլին կուսակցության առաջնորդի պաշտոնում մնացել է մինչև 2001 թվականի հոկտեմբեր, մինչև Բիլ Ինգլիշը նրան փոխարինեց կուսակցության և ընդդիմության առաջնորդի պաշտոնում, այնուհետև նա թողեց իր պաշտոնը խորհրդարանում։

2000 թվականին Շիպլին սրտի կաթված է տարել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nzwomansweekly.co.nz/health/diet-fitness/jennys-change-heart/story/4000467/|title=Jenny's change of heart|work=New Zealand Women's Weekly|date=8 сентября 2009|first=Fiona|last=Fraser|accessdate=5 января 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101229113040/http://www.nzwomansweekly.co.nz/health/diet-fitness/jennys-change-heart/story/4000467/|archivedate=2010-12-29|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Կյանքը քաղաքականությունից հեռանալուց հետո ==
2007 թվականին Շիպլին աշխատանքի է անցել Sentinel ֆինանսական ընկերությունում&lt;ref&gt;National Business Review — 7 марта 2007 — [http://www.nbr.co.nz/home/column_article.asp?id=17441&amp;cid=4&amp;cname=Business+Today Source] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090208211019/http://www.nbr.co.nz/home/column_article.asp?id=17441&amp;cid=4&amp;cname=Business+Today |date=2009-02-08 }}&lt;/ref&gt;։

Չինաստանում բիզնես շահեր ունի։ Նա մասնակցել է Intrepid Journeys հեռուստատեսային ռեալիթի-շոուի դրվագին (Հուսահատ ճանապարհորդություն), որտեղ նա այցելել է Նամիբիա&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://tvnz.co.nz/view/page/410965/1754821|title=Jenny Shipley: Namibia|publisher=[[Television New Zealand]]|work=[[Intrepid Journeys]]|accessdate=26 июнь 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110617100950/http://tvnz.co.nz/view/page/410965/1754821|archivedate=2011-06-17|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ սկսել է բարեգործական աջակցություն ցուցաբերել այդ երկրում գտնվող դպրոցներին, որոնք նա այցելել է ճանապարհորդության ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.namibiankids.org.nz/|title=The lights are on at Ehomba School in Africa!|publisher=Namibian Educational Trust|accessdate=26 июнь 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100513201736/http://www.namibiankids.org.nz/|archivedate=2010-05-13|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի օգոստոսի 14-ին Շիպլին շնորհվեց շքանշանի տիկնոջ կոչում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Prime Minister congratulates knights and dames|url=http://tvnz.co.nz/politics-news/pm-congratulates-knights-and-dames-2881900|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090804080757/http://tvnz.co.nz/politics-news/pm-congratulates-knights-and-dames-2881900|work=[[Television New Zealand]]|date=1 августа 2009|archivedate=2009-08-04|accessdate=2010-04-06|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։ Ներկայումս Shipley-ն զբաղեցնում է Genesis Power Limited-ի նախագահի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&amp;objectid=10604325&amp;ref=rss Shipley, Withers take senior SOE roles — Business — NZ Herald News&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20081014022426/http://www.primeminister.govt.nz/oldpms/1997-99shipley.html Prime Minister’s Office biography]
* Interview:{{cite web
 |first       = Karyn
 |last        = Scherer
 |title       = The prime of Mrs Jenny Shipley
 |url         = http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&amp;objectid=10489952&amp;pnum=0
 |work        = The New Zealand Herald
 |date        = 4 февраля, 2008
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20121021015745/http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&amp;objectid=10489952&amp;pnum=0
 |archivedate = 2012-10-21
 |accessdate  = 2010-04-06
 |deadlink    = yes
}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Շիպլի, Ջենիֆեր}} 
[[Կատեգորիա:Նոր Զելանդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>sdrlrhs6xz7qmlug9gip3coky45h4vn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էմբեր Ռադդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>990834</id>
    <revision>
      <id>8492321</id>
      <parentid>8433902</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:28:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13663" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էմբեր Ռադդ''' ({{lang-en|'''Amber Rudd'''}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարար (2018—2019):

[[Դևիդ Քեմերոն]]ի կառավության կազմում եղել է [[Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխություններիհարցերով նախարարություն|Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարը]] (2015—2016), իսկ 2016 թվականի հուլիսի 13-ից մինչև 2018 թվականի ապրիլի 29-ը [[Թերեզա Մեյ]]ի կառավարության կազմում հանդիսացել է [[Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար]]։

== Կենսագրություն ==
=== Բիզնես գործունեություն ===
Ավարտել է [[Չելթնեմ]]ի տիկնանց քոլեջը և [[Էդինբուրգի համալսարան]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/education/educationnews/11598097/Half-of-the-new-Cabinet-went-to-Oxbridge.html| title= Half of the new Cabinet 'went to Oxbridge'|author = |date =2015-05-11|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած Ռադդը համալսարանում ուսումնասիրել է պատմություն, սակայն համալսարանը ավարտելուց հետո նա աշխատանքի է անցել [[J.P. Morgan &amp; Co.]] ներդրումային բանկում, ապա աշխատել է [[Վենչուրային կապիտալ]]ի ոլորտում։ Բացի սրանից նա նկարահանվել է «[[Չորս հարսանիք և մեկ հուղարկավորություն]]» ֆիլմում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3085281/I-quite-enjoy-seeing-wind-farms-says-new-Energy-Secretary-Amber-Rudd-promises-locals-veto-turbines.html| title= I quite enjoy seeing wind farms, says new Energy Secretary Amber Rudd as she promises locals can veto turbines |author =Matt Chorley |date =2015-05-17|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Քաղաքական կարիերա ===
2005 թվականին Լիվերփուլ Հարսթոն շրջանում մասնակցել է խորհրդարանական ընտրություններին, սակայն պարտվել է&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/41303.stm|title= Amber Rudd MP|author= |date= |work= Democracy Live|publisher= BBC News|accessdate= 2016-07-01|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20160624011548/http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/41303.stm|archivedate= 2016-06-24|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականի մայիսի 6-ին կայացած խորհրդարանական ընտությունների ժամանակ Էմբեր Ռադդը [[Արևելյան Սասիքս]]ում կարողանում է հաղթել, որտեղ նրա թեքնածությունը առաջադրվել էր [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցության]] կողմից։ Ռադդը հավաքել էր ընտրողների 41,1 % քվե, այն դեպքում երբ նրա հակառակորդ լեյբորիստ [[Մայքլ Ֆոսթեր]]ը հավաքել էր միայն 37,1 %&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/2/shared/election2010/results/constituency/c08.stm| title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =|work=Election 2010 |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;:

2012 թվականի սեպտեմբերին Էմբեր Ռադդը դարձավ [[Գանձապետական կանցլեր]] [[Ջորջ Օսբորն]]ի խորհրդարանական քարտուղարը։ 2013 թվականի ապրիլին նա քննադատության ենթարկվեց իր ընտրատարածքի մասին բացասական մեկնաբանության համար։ 2014 թվականի հուլիսի 15-ին Ռադդը նշանակվել է [[Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարություն|Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարի]] օգնական&lt;ref name=TT&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/10969676/Pen-portraits-of-the-10-Conservative-women-ministers-who-were-promoted-in-the-reshuffle.html| title= Pen portraits of the 10 Conservative women ministers who were promoted in the reshuffle |author = Christopher Hope |date =2014-07-15|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2015-09-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին Մեծ Բրիտանիայում կայացան հերթական խորհրդարանական ընտրությունները, որի ժամանակ Ռադդը նույն ընտրատարածքում հաղթեց 44,5 % արդյունքով&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000735 | title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =2015-05-08|work=Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Քեմերոնի կառավարության կազմում ===
2015 թվականի մայիսի 11-ին [[Դեյվիդ Քեմերոն]]ը կազմեց նոր կառավարություն, որտեղ Ռադդը զբաղեցրեց Էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Արդեն 2015 թվականի մայիսին նա հայտնվեց դժվար իրավիճակում՝ Halite Energy Group ընկերությունը դիմեց նրա գերատեսչությանը [[Լանկաշիր]] շրջանի նախկին աղի հանքերում գազ պահեստավորելու թույլտվություն ստանալու համար։ Սակայն այս ընկերության նպատակն էր Ռադդի եղբորը՝ Ռոնալդ Ռադդին պատկանող Finsbury ֆիրմայի գովազդը, այս պատճառով Էմբեր Ռադդը հրաժարվեց այս հարցով որոշում կայացնել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3101626/Energy-minister-brother-explosive-decision-WON-T-making.html| title= The Energy Secretary, her brother and an explosive decision she WON'T be making|author = Daniel Martin |date =2015-05-29|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 9-ին [[ITV]] հեռուստաընկերության եթերում մասնակցել է [[Մեծ Բրիտանիայի՝ Եվրոպական միությունում անդամակցության հարցով հանրաքվե]]ին նվիրված բանվեճին։ Էմբերը [[Նիկոլա Սթերջեն]]ի և [[Անժելա Իգլ]]ի հետ դեմ էր արտահայտվում ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալուն, իսկ հակառակորդ կողմը՝ [[Բորիս Ջոնսոն]]ը, Անդրեա Լիդսոմը և Սթյուարդ Գիզելը կողմ էին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.itv.com/news/update/2016-06-09/amber-rudd-we-dont-know-what-we-get-if-we-leave/| title= Leave and Remain go head to head in EU referendum debate|author =  |date =2016-06-09|work= |publisher= ITV |accessdate= 2016-07-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում ===
2016 թվականի հուլիսի 13-ին Էմբերը Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում նշանակվել է Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.express.co.uk/news/politics/689222/Cabinet-reshuffle-Theresa-May-Amber-Rudd-Home-Secretary| title= Amber Rudd to take over from new Prime Minister Theresa May as Home Secretary|author = Nick Gutteridge |date =2016-07-13|work= |publisher= Express |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 8-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ նա իր ընտրատարածքում հավաքեց 46,9 % քվե&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000735| title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =|work=Election 2017 |publisher= BBC News |accessdate= 2017-06-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 11-ին նա կրկին զբաղեցրեց Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնը։

2017 թվականի հունիսի 19-ի լույս 20-ի գիշերը Լոնդոնի Ֆինսբերի պարկի մզկիթում հարձակման ենթարկվեցին հավատացյալներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/uk-40323769| title= Finsbury Park attack: What we know so far |author =  |date =|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2017-06-19|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 29-ին Ռադդը հրաժարական ներկայացրեց վարչապետ [[Թերեզա Մեյ]]ին, որը հաստատվեց։ Նա այս որոշումը ընդունեց այն բանից հետո, երբ ապրիլի 28-ին [[The Guardian]] պարբերականը հրապարակեց 2017-ին Ռադդի կողմից Թերեզա Մեյին ուղարկված նամակը, որում խոսվում էր ներգաղթյալների խնդրի մասին։

2018 թվականի նոյեմբերի 16-ին նա Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում ստացավ աշխատանքի նախարարի պորտֆելը&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-46238111| title= Amber Rudd back in cabinet as work and pensions secretary|author =   |date =2018-11-16|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2018-11-17|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Բորիս Ջոնսոնի կառավարության կազմում ===
2019 թվականի հուլիսի 24-ին նա վերանշանակվել է նույն պաշտոնում, սակայն արդեն [[Բորիս Ջոնսոն]]ի կառավարության կազմում&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-49043973| title= Prime Minister Boris Johnson: Who's in his cabinet?|author =   |date =2019-07-25|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2019-07-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի սեպտեմբերի 7-ին նա անցել է թոշակի, ինչպես նաև լքել է Պահպանողական կուսակցության շարքերից և Բորիս Ջոնսոնին մեղադրեց «քաղաքական վանդալիզմ» կատարելու մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2019/sep/07/amber-rudd-resigns-from-cabinet-and-surrenders-conservative-whip| title= Amber Rudd quits cabinet and attacks PM for 'political vandalism'|author =  Toby Helm, Michael Savage, Andrew Rawnsley and Daniel Boffey  |date =2019-09-08|work=|publisher= The Guardian |accessdate= 2019-09-08|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
1990 թվականին Էմբեր Ռադդը ամուսնացել է գրող Ա. Ջիլլի հետ, ունի երկու երեխա։ 1995 թվականին ամուսինները բաժանվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/theobserver/2000/mar/19/features.magazine7| title= The secret diary of Adrian Gill, aged 45|author = Lynn Barber |date =2000-03-19|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2015-09-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= http://www.politics.co.uk/reference/amber-rudd | title= Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= politics.co.uk |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/amber-rudd | title= The Rt Hon Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/amber-rudd/3983| title= Rt Hon Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ռադ, Էմբեր}}
[[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էդինբուրգի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>blcbn2d1b7qj3igzebm5etubcgja268</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492322</id>
      <parentid>8492321</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:28:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13664" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էմբեր Ռադդ''' ({{lang-en|'''Amber Rudd'''}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի քաղաքական գործիչ, Աշխատանքի և կենսաթոշակների նախարար (2018—2019):

[[Դևիդ Քեմերոն]]ի կառավության կազմում եղել է [[Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխություններիհարցերով նախարարություն|Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարը]] (2015—2016), իսկ 2016 թվականի հուլիսի 13-ից մինչև 2018 թվականի ապրիլի 29-ը [[Թերեզա Մեյ]]ի կառավարության կազմում հանդիսացել է [[Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար]]։

== Կենսագրություն ==
=== Բիզնես գործունեություն ===
Ավարտել է [[Չելթնեմ]]ի տիկնանց քոլեջը և [[Էդինբուրգի համալսարան]]ը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/education/educationnews/11598097/Half-of-the-new-Cabinet-went-to-Oxbridge.html| title= Half of the new Cabinet 'went to Oxbridge'|author = |date =2015-05-11|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։ Չնայած Ռադդը համալսարանում ուսումնասիրել է պատմություն, սակայն համալսարանը ավարտելուց հետո նա աշխատանքի է անցել [[J.P. Morgan &amp; Co.]] ներդրումային բանկում, ապա աշխատել է [[Վենչուրային կապիտալ]]ի ոլորտում։ Բացի սրանից նա նկարահանվել է «[[Չորս հարսանիք և մեկ հուղարկավորություն]]» ֆիլմում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3085281/I-quite-enjoy-seeing-wind-farms-says-new-Energy-Secretary-Amber-Rudd-promises-locals-veto-turbines.html| title= I quite enjoy seeing wind farms, says new Energy Secretary Amber Rudd as she promises locals can veto turbines |author =Matt Chorley |date =2015-05-17|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Քաղաքական կարիերա ===
2005 թվականին Լիվերփուլ Հարսթոն շրջանում մասնակցել է խորհրդարանական ընտրություններին, սակայն պարտվել է&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/41303.stm|title= Amber Rudd MP|author= |date= |work= Democracy Live|publisher= BBC News|accessdate= 2016-07-01|lang= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20160624011548/http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/representatives/profiles/41303.stm|archivedate= 2016-06-24|dead-url= yes}}&lt;/ref&gt;։

2010 թվականի մայիսի 6-ին կայացած խորհրդարանական ընտությունների ժամանակ Էմբեր Ռադդը [[Արևելյան Սասիքս]]ում կարողանում է հաղթել, որտեղ նրա թեքնածությունը առաջադրվել էր [[Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցություն|Մեծ Բրիտանիայի պահպանողական կուսակցության]] կողմից։ Ռադդը հավաքել էր ընտրողների 41,1 % քվե, այն դեպքում երբ նրա հակառակորդ լեյբորիստ [[Մայքլ Ֆոսթեր]]ը հավաքել էր միայն 37,1 %&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://news.bbc.co.uk/2/shared/election2010/results/constituency/c08.stm| title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =|work=Election 2010 |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;:

2012 թվականի սեպտեմբերին Էմբեր Ռադդը դարձավ [[Գանձապետական կանցլեր]] [[Ջորջ Օսբորն]]ի խորհրդարանական քարտուղարը։ 2013 թվականի ապրիլին նա քննադատության ենթարկվեց իր ընտրատարածքի մասին բացասական մեկնաբանության համար։ 2014 թվականի հուլիսի 15-ին Ռադդը նշանակվել է [[Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարություն|Մեծ Բրիտանիայի էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարի]] օգնական&lt;ref name=TT&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/10969676/Pen-portraits-of-the-10-Conservative-women-ministers-who-were-promoted-in-the-reshuffle.html| title= Pen portraits of the 10 Conservative women ministers who were promoted in the reshuffle |author = Christopher Hope |date =2014-07-15|work= |publisher= The Telegraph |accessdate= 2015-09-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի մայիսի 7-ին Մեծ Բրիտանիայում կայացան հերթական խորհրդարանական ընտրությունները, որի ժամանակ Ռադդը նույն ընտրատարածքում հաղթեց 44,5 % արդյունքով&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000735 | title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =2015-05-08|work=Election 2015 |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Քեմերոնի կառավարության կազմում ===
2015 թվականի մայիսի 11-ին [[Դեյվիդ Քեմերոն]]ը կազմեց նոր կառավարություն, որտեղ Ռադդը զբաղեցրեց Էներգետիկայի և կլիմայի փոփոխությունների հարցերով նախարարի պաշտոնը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/election-2015-32683868| title= Cabinet reshuffle: Amber Rudd and Sajid Javid promoted|author =  |date =2015-05-11|work= |publisher= BBC News |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

Արդեն 2015 թվականի մայիսին նա հայտնվեց դժվար իրավիճակում՝ Halite Energy Group ընկերությունը դիմեց նրա գերատեսչությանը [[Լանկաշիր]] շրջանի նախկին աղի հանքերում գազ պահեստավորելու թույլտվություն ստանալու համար։ Սակայն այս ընկերության նպատակն էր Ռադդի եղբորը՝ Ռոնալդ Ռադդին պատկանող Finsbury ֆիրմայի գովազդը, այս պատճառով Էմբեր Ռադդը հրաժարվեց այս հարցով որոշում կայացնել&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3101626/Energy-minister-brother-explosive-decision-WON-T-making.html| title= The Energy Secretary, her brother and an explosive decision she WON'T be making|author = Daniel Martin |date =2015-05-29|work= |publisher= MailOnline |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի 9-ին [[ITV]] հեռուստաընկերության եթերում մասնակցել է [[Մեծ Բրիտանիայի՝ Եվրոպական միությունում անդամակցության հարցով հանրաքվե]]ին նվիրված բանվեճին։ Էմբերը [[Նիկոլա Սթերջեն]]ի և [[Անժելա Իգլ]]ի հետ դեմ էր արտահայտվում ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալուն, իսկ հակառակորդ կողմը՝ [[Բորիս Ջոնսոն]]ը, Անդրեա Լիդսոմը և Սթյուարդ Գիզելը կողմ էին&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.itv.com/news/update/2016-06-09/amber-rudd-we-dont-know-what-we-get-if-we-leave/| title= Leave and Remain go head to head in EU referendum debate|author =  |date =2016-06-09|work= |publisher= ITV |accessdate= 2016-07-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում ===
2016 թվականի հուլիսի 13-ին Էմբերը Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում նշանակվել է Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.express.co.uk/news/politics/689222/Cabinet-reshuffle-Theresa-May-Amber-Rudd-Home-Secretary| title= Amber Rudd to take over from new Prime Minister Theresa May as Home Secretary|author = Nick Gutteridge |date =2016-07-13|work= |publisher= Express |accessdate= 2016-07-14|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 8-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ նա իր ընտրատարածքում հավաքեց 46,9 % քվե&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/politics/constituencies/E14000735| title= Hastings &amp; Rye |author =  |date =|work=Election 2017 |publisher= BBC News |accessdate= 2017-06-11|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունիսի 11-ին նա կրկին զբաղեցրեց Մեծ Բրիտանիայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնը։

2017 թվականի հունիսի 19-ի լույս 20-ի գիշերը Լոնդոնի Ֆինսբերի պարկի մզկիթում հարձակման ենթարկվեցին հավատացյալներ&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.bbc.com/news/uk-40323769| title= Finsbury Park attack: What we know so far |author =  |date =|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2017-06-19|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2018 թվականի ապրիլի 29-ին Ռադդը հրաժարական ներկայացրեց վարչապետ [[Թերեզա Մեյ]]ին, որը հաստատվեց։ Նա այս որոշումը ընդունեց այն բանից հետո, երբ ապրիլի 28-ին [[The Guardian]] պարբերականը հրապարակեց 2017-ին Ռադդի կողմից Թերեզա Մեյին ուղարկված նամակը, որում խոսվում էր ներգաղթյալների խնդրի մասին։

2018 թվականի նոյեմբերի 16-ին նա Թերեզա Մեյի կառավարության կազմում ստացավ աշխատանքի նախարարի պորտֆելը&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-46238111| title= Amber Rudd back in cabinet as work and pensions secretary|author =   |date =2018-11-16|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2018-11-17|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

=== Բորիս Ջոնսոնի կառավարության կազմում ===
2019 թվականի հուլիսի 24-ին նա վերանշանակվել է նույն պաշտոնում, սակայն արդեն [[Բորիս Ջոնսոն]]ի կառավարության կազմում&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.bbc.com/news/uk-politics-49043973| title= Prime Minister Boris Johnson: Who's in his cabinet?|author =   |date =2019-07-25|work=|publisher= BBC News |accessdate= 2019-07-25|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի սեպտեմբերի 7-ին նա անցել է թոշակի, ինչպես նաև լքել է Պահպանողական կուսակցության շարքերից և Բորիս Ջոնսոնին մեղադրեց «քաղաքական վանդալիզմ» կատարելու մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url= https://www.theguardian.com/politics/2019/sep/07/amber-rudd-resigns-from-cabinet-and-surrenders-conservative-whip| title= Amber Rudd quits cabinet and attacks PM for 'political vandalism'|author =  Toby Helm, Michael Savage, Andrew Rawnsley and Daniel Boffey  |date =2019-09-08|work=|publisher= The Guardian |accessdate= 2019-09-08|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
1990 թվականին Էմբեր Ռադդը ամուսնացել է գրող Ա. Ջիլլի հետ, ունի երկու երեխա։ 1995 թվականին ամուսինները բաժանվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/theobserver/2000/mar/19/features.magazine7| title= The secret diary of Adrian Gill, aged 45|author = Lynn Barber |date =2000-03-19|work= |publisher= The Guardian |accessdate= 2015-09-02|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web|url= http://www.politics.co.uk/reference/amber-rudd | title= Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= politics.co.uk |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= https://www.gov.uk/government/people/amber-rudd | title= The Rt Hon Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= UK government |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
* {{cite web|url= http://www.parliament.uk/biographies/commons/amber-rudd/3983| title= Rt Hon Amber Rudd |author =  |date =|work= |publisher= UK Parliament |accessdate= 2015-09-01|lang= en|archiveurl= |archivedate=}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ռադ, Էմբեր}}
[[Կատեգորիա:Անգլիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էդինբուրգի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>fkz7tptitcnj7p8i3tkhb5qoibp0egg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջաններ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>991448</id>
    <revision>
      <id>8492484</id>
      <parentid>8477429</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:21:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19703" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Nagorno-Karabakh regions named armenian.png|մինի|351x351փքս|ԼՂԻՄ բաժանվում է 6 շրջանի՝&lt;br /&gt;
1. [[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի շրջան]]&lt;br /&gt;
2. [[Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտունու շրջան]]&lt;br /&gt;
3. [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի շրջան]]&lt;br /&gt;
4. [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի շրջան]]&lt;br /&gt;
5. [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի շրջան]]&lt;br /&gt;
6. [[Ստեփանակերտ]]&lt;br /&gt;
''7.'' ''[[Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Շահումյանի շրջան]]''&lt;br /&gt;
''7.1.'' [[Գետաշեն (Արցախ)|''Գետաշենի ենթաշրջան'']]

]]
'''Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը,''' որը մտնում էր այդ ժամանակ Ադրբեջանի ՍՍՀ–ի մեջ բաժանված էր՝ 5 շրջանների։ Ինքնավար մարզի մայրաքաղաքը [[Շուշի]]ն էր և [[Ստեփանակերտ]]ը։ Բաժանված էր 5 շրջանի՝ [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի]], [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի]], [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի]], [[Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտունու]], [[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի]]։ Մեծ բնակավայրեր էին [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանքը]], [[Իվանյան]]ը, [[Ճարտար (քաղաք)|Ճարտարը]], [[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերքը]] և այլն։ Ըստ [[Ադրբեջանի վարչական բաժանում|Ադրբեջանի բարչական բաժանմանը]] տրոհված էր՝ [[Քարվաճառի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քելբաջարի]], [[Մարտունու շրջան|Խոչավենդի]], [[Ասկերանի շրջան|Խոջալուի]], [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշայի]], [[Թարթառի շրջան|Տերտերի]] շրջանների։

== Պատմություն ==
{{Հիմնական հոդված|Լեռնային Ղարաբաղի պատմություն}}
1920 թվականի ապրիլի 28-ին և դեկտեմբերի 2-ին ռուսական 11-րդ բանակի ներխուժման հետևանքով համապատասխանաբար խորհրդայնացվեցին Ադրբեջանն ու Հայաստանը։ Այդ թվականին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև «Վիճելի տարածքների» լուծելու համար [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի Հանրապետության]] տարծքում ստեղծվեց ԼՂԻՄ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_LXH_patmutyun|title=Արցախի պատմությունը|last=|first=|date=|website=|publisher=|language=Հայերեն|accessdate=|archive-date=2020-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200621123858/http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_LXH_patmutyun|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Խորհրդային [[Հայկական ԽՍՀ|Հայաստանի]] ու Ադրբեջանի կառավարությունների միջև համաձայնագրի հիման վրա 1921 թ. հունիսին [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանն]] Արցախը (Լեռնային Ղարաբաղը) հայտարարեց իր անբաժանելի մասը։ Միացման ակտը ողջունեցին ինչպես միջազգային հանրությունը, այնպես էլ Ռուսաստանը, և այն ամրագրվեց Ազգերի լիգայի ժողովի 1920 թվականի դեկտեմբերի 18-ի բանաձևում, Ազգերի լիգայի գլխավոր քարտուղարի` Ազգերի լիգայի անդամ-պետություններին ուղղված տեղեկանք-նոտայում և [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]] արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի նախարարության իշխանության բարձրագույն մարմնին Խորհուրդների XI նստաշրջանին ուղղված 1920-1921 թվականների տարեկան զեկույցում։

Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանային կոմիտեի որոշմամբ ԼՂԻՄ-ը բաժանվում է 5 շրջանների՝ [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի]], [[Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Մարտակերտի]], [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի]], [[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի]], [[Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտունու]]։

== Վարչական բաժանում ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջանները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azerbaijan.az/_Karabakh/_History/history_06_a.html|title=Արցախը 1920-1980 թվականներին|last=|first=|date=|website=|publisher=|language=Ադրբեջաներեն|accessdate=|archive-date=2017-09-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910050313/http://www.azerbaijan.az/_Karabakh/_History/history_06_a.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
!Անուն
!Ադրբեջաներերն
!Կենտրոն
|-
|[[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերան]]
|Էսղերան
|[[Ասկերան]]
|-
|[[Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Մարտակերտ]]
|Աղդարա
|[[Մարտակերտ|Ասկերան]]
|-
|[[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշի]]
|Շուշա
|[[Շուշի]]
|-
|[[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութ]]
|Հադրութ
|[[Հադրութ]]
|-
|[[Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտունի]]
|Մարտունի
|[[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]]
|}
[[Պատկեր:Askeran district NKAO location map.png|մինի|367x367px|[[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի շրջանը]] [[ԼՂԻՄ]]-ի վրա]]

=== Ասկերանի շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)}}

==== Պատմություն ====
[[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի ձևավորվելուց հետո 1920-ական թվականներին կենտրոնը դարձավ Ստեփանակերտը (Խանկեդի)։ [[1978 թվական]]ին շրջանի կենտրոնը դառնում է [[Ասկերան]]ը (Էսղերան), իսկ շրջանը վերանվանվում «Ասկերանի շրջան»։ [[1979|1979 թվականին]] շրջանն ուներ 52 քաղաք և գյուղեր&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Gurevich|first=V.S.|date=2019|title=Jewish Autonomous Region of 1920s–1930s in the lens of Soviet photojournalists|url=http://rp.icarp-febras.ru/index.php/RP/article/view/576|journal=Regional Problems|volume=22|issue=1|pages=44–57|doi=10.31433/2618-9593-2019-22-1-44-57}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման, [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի շրջանի]] նախկին տարածքը, մտնում է [[Արցախի Հանրապետություն|ԱՀ]] [[Ասկերանի շրջան]]ի մեջ, իսկ ըստ [[Ադրբեջանի Հանրապետություն|Ադրբեջանի Հանրապետության]] վարչատարածքային բաժանման [[Ադրբեջան]]ի Խոջալուի շրջանի կազմում։

==== Բնակչություն ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ասկերանի շրջանի բնակչություն&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnkarabax.html|title=население нагорно-карабахской республики|website=www.ethno-kavkaz.narod.ru|accessdate=2020-06-28}}&lt;/ref&gt;
!&lt;center&gt;Տարի&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Հայեր&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ադրբեջանցիներ&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ռուսներ&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ընդամենը&lt;/center&gt;
|-
|1926
|&lt;center&gt;26 702&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;99,7&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;22&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''26 788'''&lt;/center&gt;
|-
|1939
|&lt;center&gt;26 881&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;91,7&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;2 014&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;305&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1,0&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''29 321'''&lt;/center&gt;
|-
|1959
|&lt;center&gt;17 693&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;85,5&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;2 884&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;13,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;75&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,4&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''20 694'''&lt;/center&gt;
|-
|1970
|&lt;center&gt;15 642&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;79,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;3 785&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;19,3&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''19 570'''&lt;/center&gt;
|-
|1979
|&lt;center&gt;14 772&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;73,5&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;5 231&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;26,0&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;53&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,2&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''20 094'''&lt;/center&gt;
|}
[[Պատկեր:Mardakert district NKAO location map.png|մինի|367x367px|Մարտակերտի շրջանը նշված է կարմիիրով]]

=== Մարտակերտի շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)}}
[[1930|1930 թվականի]] օգոստոսի 8-ին ձևավորվեց [[Ջրաբերդ (Մարտակերտի շրջան)|Ջրաբերդի շրջանը]]։ [[1939|1939 թվականի]] սեպտեմբերի 17-ին վերանվանվեց [[Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)|Մարտակերտի շրջան]]։

Վարչական շրջանի կենտրոնը եղել է Մարտակերտը։ Շրջանում եղել են 3 ավաններ՝ [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտ]], Լենինավան։ Այն [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի տարածաշրջանում տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծն էր։ Հիմնականում բնակչությունը կազմված էր [[հայեր]]ից։

[[Ղարաբաղյան հակամարտություն|Ղարաբաղյան հակամարտության]] ընթացքում ԼՂՀ-ն պահպանեց վերահսկողությունը [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ-ի]] նախկին [[Մարտակերտի շրջան]]ի մեծ մասի նկատմամբ, որը վերածվեց [[ԼՂՀ]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի։ ԼՂԻՄ-ի Մարտակերտի շրջանի նախկին տարածքների մի մասը գտնվում է [[Ադրբեջան]]ի վերահսկողության տակ և ընդգրկվել է [[Թարթառի շրջան]]ում։

==== Բնակչություն ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Մարտակերտի շրջանի բնակչություն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
!&lt;center&gt;Տարի&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Հայեր&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ադրբեջանցիներ&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ռուսներ&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;%&lt;/center&gt;
!&lt;center&gt;Ընդամենը&lt;/center&gt;
|-
!1926
|&lt;center&gt;29 292&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;92,2&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1 914&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6,0&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;434&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1,4&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''31 768'''&lt;/center&gt;
|-
!1939
|&lt;center&gt;36 453&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;89,3&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;2 833&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1 244&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;3,0&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''40 812'''&lt;/center&gt;
|-
!1959
|&lt;center&gt;33 555&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;88,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;3 415&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;9,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;611&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1,6&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''37 734'''&lt;/center&gt;
|-
!1970
|&lt;center&gt;38 220&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;86,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;5 168&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;11,7&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;348&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,8&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''44 004'''&lt;/center&gt;
|-
!1979
|&lt;center&gt;37 050&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;83,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;7 050&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;15,8&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;355&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0.8&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''44 586'''&lt;/center&gt;
|}

=== Շուշիի շրջան ===

==== Պատմություն ====
{{Հիմնական հոդված|Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)}}
[[Պատկեր:Shusha Rayon Map.PNG|մինի|271x271փքս|Շուշիի շրջանի քարտեզ]]
[[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի շրջանը]], որպես [[Ադրբեջանի ԽՍՀ]] մաս, ստեղծվել է [[1930]]-ի [[օգոստոսի 8]]-ին։ [[1992]]-ի մայիսին [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի շրջանի]] տարածքը [[Արցախյան հակամարտություն|Արցախյան հակամարտության]] ընթացքում ընկավ [[Հայաստան]]ի [[Արցախի Հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության]] վերահսկողության տակ։ Դրանից հետո, նախկին [[Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)|Շուշիի շրջանի]] և [[Ադրբեջանի ԽՍՀ]] նախկին [[Լաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Լաչինի շրջանի]] մի մասի վրա, [[Արցախի կառավարություն|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության իշխանությունները]] ստեղծեցին [[Արցախի Հանրապետություն|ԱՀ]] [[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջանը]]։
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Շուշիի շրջանի բնակչություն 1939&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
!Տարի
!Ընդհանուր
!Հայեր
!Ադրբեջանցիներ
!Ռուսեր
!Ուկրաինացիներ
|-
!1926
|4.346

(100%)
|8
(0,2%)
|4.320
(99,4%)
|256
(2,4%)
| -
|-
!1939
|10.819

(100%)
|4.177
(38,6%)
|6.306
(58,3%)
|256
(2,4%)
|20
(0,2%)
|-
!1959
|10.626

(100%)
|3.794
(35,7%)
|6.564
(61,8%)
|198
(1,9%)
| -
|-
!1970
|13.664

(100%)
|3.577
(26,2%)
|9.890
(72,4%)
|142
(1,0%)
|7
(0,1%)
|-
!1979
|16.019

(100%)
|2.881

(18,0%)
|12.955

(80,9%)
|114

(0,7%)
|11

(0,1%)
|-
!2005
|4.324

(100%)
|4.305

(99,6%)
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|7

(0,2%)
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|}

=== Հադրութի շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)}}

==== Պատմություն ====
[[1930|1930 թվականի]] օգոստոսի 8-ին ձևավորվել է [[Դիզակի մելիքություն|Դիզակի շրջանը]]։ [[1939|1939 թվականի]] սեպտեմբերի 17-ին այն վերանվանվեց [[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի շրջան]] անունով։

Ներկայումս [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ-ի]] Հադրութի շրջանի տարածքը վերահսկվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]]  [[Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակ|զինված ուժերի]] կողմից ([[ԼՂՀ]] [[Հադրութի շրջան]]ի մի մասը)։

==== Բնակչություն ====
{|class=&quot;wikitable&quot;
!Տարի
!Հայեր
!%
!Ադրբեջանցիներ
!%
!Ռուսներ
!%
|-
!1926
|&lt;center&gt;29 292&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;92,2&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1 914&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6,0&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;434&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1,4&lt;/center&gt;
|-
!1939
|&lt;center&gt;36 453&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;89,3&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;2 833&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;6,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1 244&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;3,0&lt;/center&gt;
|-
!1959
|&lt;center&gt;33 555&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;88,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;3 415&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;9,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;611&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;1,6&lt;/center&gt;
|-
!1970
|&lt;center&gt;38 220&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;86,9&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;5 168&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;11,7&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;348&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0,8&lt;/center&gt;
|-
!1979&lt;ref&gt;[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnkarabax.html Данные советских переписей в НКАО]&lt;/ref&gt;
|&lt;center&gt;37 050&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;83,1&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;7 050&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;15,8&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;355&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;0.8&lt;/center&gt;
|}

=== Մարտունու շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)}}

=== Ստեփանակերտ ===
{{Հիմնական հոդված|Ստեփանակերտ}}
Որպես բնակավայր ձևավորվել է [[19-րդ դար]]ի սկզբին՝ [[Վարարակն|Վարարակն գյուղի]] տեղում, որը գտնվում է քաղաքի ներկայիս տարածքում։ [[Ստեփանակերտ]]ը գտնվում է [[Արցախյան լեռնաշղթա]]յի արևելյան լանջին` [[Կարկառ գետ]]ի ափին։

Ստեփանակերտի նախագծային և կառուցման առաջին պլանը մշակել է [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ը (1926 թվական), երկրորդը՝ Ն. Սլոբոտյանիկը (1938 թվական), երրորդը՝ Բ. Դադաշյանը (1968 թվական)։ Բայց բոլոր այդ նախագծերում պահպանվել է Թամանյանի նախագծած կառուցվածքը։

=== Շահումյանի շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)}}

==== Պատմություն ====
[[1988|1988 թվականի]] [[Մարտի 17|մարտի 17-ին]], այն բանից հետո, երբ Շահումյանի շրջանի խորհրդային (սովետական) իշխանությունները և Գետաշենի ենթաշրջանի իշխանությունները խնդրանքով դիմել են ԼՂԻՄ-ին, ԼՂԻՄ-ի ժողովրդական պատգամավորների արտահերթ նստաշրջանից հետո դիմել է Հայաստանի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդին, Ադրբեջանի ԽՍՀ և [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ-ին]] վերանայել և դրական լուծում տալ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանից Հայաստան տեղափոխելու հարցը&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Дмитриев|first=Александр Владиславович|date=2015-07-03|title=Административно-территориальное деление Ингерманландии и смежных с нею территорий в 1583–1590 годы в контексте новых данных топонимики|url=http://dx.doi.org/10.1080/00806765.2015.1109188|journal=Scando-Slavica|volume=61|issue=2|pages=180–206|doi=10.1080/00806765.2015.1109188|issn=0080-6765}}&lt;/ref&gt;։

==== Բնակչություն ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Տարի
! Հայեր
! %
! Ադրբեջանցիներ
! %
! Ռուսներ
! %
! Ընդամենը
|-
|1939
|12 048
|85,9
|429
|3,1
|1 446
|10,3
|'''14 032'''
|-
|1959
|12 707
|77,2
|2 744
|16,7
|974
|5,9
| '''16 459'''
|-
|1970
|14 599
|74,5
|3 674
|18,7
|1 255
|6,4
| '''19 599'''
|-
|1979&lt;ref&gt;[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Данные советских переписей в АзССР]&lt;/ref&gt;
|14 623
|73,2
|4 150
|20,8
|1 147
|5,7
| '''19 972'''
|}

== Տես նաև ==

* [[Հայկական ԽՍՀ շրջաններ]]
* [[Արցախի վարչական բաժանում]]


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:ԼՂԻՄ-ի շրջաններ]]</text>
      <sha1>42b3a34vwngaqkkvi67zug4sr3qcdzd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քեթրին Դանեմ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>991833</id>
    <revision>
      <id>8492752</id>
      <parentid>8178480</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T09:53:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկացի հասարակական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8618" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Քեթրին Դանեմ''' ({{lang-en|Katherine Mary Dunham}}, {{ԱԾ}}), ամերիկացի [[դերասանուհի]], երգերի հեղինակ և կատարող, պարուհի, խորեոգրաֆ, մարդաբան, [[մանկավարժ]], մշակութային կազմակերպիչ և հասարակական գործիչ։

== Կենսագրություն ==
Մարդաբանություն ուսումնասիրել է [[Չիկագոյի համալսարան]]ում, որտեղ նրա դասախոսների թվում էին [[Ալֆրեդ Ռադկլիֆ-Բրաուն]]ը, [[Բրոնիսլավ Մալինովսկի]]ն, [[Էդուարդ Սեպիր]]ը, Ռոբերտ Ռեդֆիլդը, ապա՝  Հյուսիսարևմտյան համալսարանում՝ Մելվիլ Ջին Հերսկովիցի ղեկավարության ներքո։ 1933 թվականին Չիկագոյում ստեղծել է ''Negro Dance Group'' պարային կոլեկտիվը։ 1935-1936 թվականներին [[Անտիլյան կղզիներ]]ում ուսումնասիրել է ավանդական պարային մշակույթը, որի հիման վրա էլ Չիկագոյի համալսարանում գրել և պաշտպանել է ''Հայիթիական պարեր'' դիսերտացիան (թարգմանվել է մի քանի լեզուներով)։ 1939 թվականին առաջնաելույթ է կատարել [[կինո]]յում, հանդես է եկել որպես դերասանուհի և խորեոգրաֆ։ 1940-ական թվականներին հիմնադրել է Քեթին Դանեմ ընկերությունը՝ ժամանակակից պարերի առաջին աֆրոամերիկյան ընկերությունը, որի հետ շրջագայել է ավելի քան 50 երկրներում։ Հանդես է եկել [[Բրոդվեյ (թատրոն)|Բրոդվեյ]]ում, [[Մետրոպոլիտեն օպերա]]յում, աշխատել է [[Սոլ Յուրոկ]]ի հետ, համագործակցել է [[Ջորջ Բալանչին]]ի հետ։ Բեմից հեռացել է 1967 թվականին։
[[Պատկեր:Katherine Dunham 1963.jpg|thumb|left|Кэтрин Данэм, [[1963]]]]

1967 թվականին [[Իլինոյս (նահանգ)|Իլինոյս]] նահանգի Իստ-Սենտ Լուիս քաղաքում աղքատ երեխաների համար հիմնադրել է ''Performing Arts Training Center-ը'' (այժմ՝ Քեթրին Դանեմի արվեստի և հումանիտար գիտությունների կենտրոն)։

''Պարի մարդաբանության'' (էթնոխորեոգրաֆիայի) տեսական և գործնական զարգացման մեջ առաջատար գործիչ է։ Ընկերություն է արել [[Էրիխ Ֆրոմ]]ի և [[Հարի Բելաֆոնտե]]ի հետ։ Վերջին անգամ 82 տարեկան հասակում է մասնակցել բողոքի շարժումներին՝ 47-օրյա հացադուլին, ընդդեմ [[ԱՄՆ]] կառավարության կողմից Հաիթիի փախստականների բռնի հայրենադարձության։

== Մանկավարժական գործունեություն ==
Նրա աշակերտների մեջ էին Էլվին Էյլինը, Էրտա Քիթը, [[Գրեգորի Պեկ]]ը, [[Ուորեն Բիթի]]ն, [[Սիդնի Պուատյե]]ն, [[Մառլոն Բրանդո]]ն, [[Ջեյմս Դին]]ը և շատ ուրիշներ։ Երկար տարիներ նրա ընթերական ու անձնական քարտուղարն է եղել Մայա Դերենը։

== Ճանաչում ==
[[Ալբերտ Շվայցեր]]ի երաժշտական մրցանակ (1979)&lt;ref&gt;[http://www.kennedy-center.org/explorer/artists/?entity_id=3721 Биография Кэтрин Данэм] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200209092405/http://www.kennedy-center.org/explorer/artists/?entity_id=3721 |date=2020-02-09 }} на сайте Центра искусств имени Кеннеди&lt;/ref&gt;, Քենեդիի անվան կենտրոնի Պատվո նշան (1983)&lt;ref&gt;[http://www.kennedy-center.org/programs/specialevents/honors/history.cfm#yr1983 Список обладателей знака Почёта Центра имени Кеннеди] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150114061915/http://www.kennedy-center.org/programs/specialevents/honors/history.cfm |date=2015-01-14 }} на сайте Центра&lt;/ref&gt;, Ամերիկյան մարդաբանական ասոցիացիայի տարբերության նշան(1986)&lt;ref&gt;[http://dev.aaanet.org/about/Prizes-Awards/Franz-Boas-Award-for-Exemplary-Service-to-Anthropology.cfm Премия имени Франца Боаса за заслуги в антропологии]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }} на сайте Американской антропологической ассоциации&lt;/ref&gt;, Ազգային մեդալ՝ արվեստում նվաճումների համար (1989)&lt;ref&gt;[http://www.nea.gov/honors/medals/medalists_year.html#89 Список обладателей Национальной медали за достижения в искусстве] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721054307/http://www.nea.gov/honors/medals/medalists_year.html |date=2011-07-21 }} на сайте [[Национальный фонд искусств|Национального фонда искусств]]&lt;/ref&gt; և շատ ուրիշ մրցանակներ։ [[Վաշինգտոն Փոստ]] թերթը Դանեմին անվանել է ''«Մեծ բալետի բեմի Եկատերինա»''&lt;ref&gt;{{статья|автор=Sarah Kaufman|заглавие=Екатерина Великая балета. Спустя десятилетия после начала карьеры Данэм продолжает править на сцене|оригинал=Dance's Katherine the Great; decades after her pioneering work, Dunham continues to step forward |язык=en|издание=[[The Washington Post]]|год=6 апреля 2003}}&lt;/ref&gt;։ Նա ընդգրկվել է 100 մեծագույն աֆրոամերիկացիներ կենսագրական բառարանում (2002)։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* {{книга|автор=Beckford R.|заглавие=Katherine Dunham, a biography|место=New York|издательство=M. Dekker|год=1979}}
* {{книга|автор=Donloe D.|заглавие=Katherine Dunham|место=Los Angeles|издательство=Melrose Square Pub. Co.|год=1993}}
* {{книга|автор=Asante M. K.|заглавие=100 Greatest African Americans: A Biographical Encyclopedia|место=Amherst|издательство=Prometheus Books|год=2002}}
* {{книга|автор=Aschenbrenner J.|заглавие=Katherine Dunham: Dancing a life|место=Urbana, Madison|издательство=University of Illinois Press|год=2002}}
* {{книга|автор=Rajala H.|заглавие=Katherine Dunham, controversial pioneer|место=Lockport|издательство=Will County Historical Society|год=2003}}
* {{книга|автор=Clark V. V., Johnson S. E.|заглавие=Kaiso! Writings by and about Katherine Dunham|место=New York|издательство=University of Wisconsin-Madison Press|год=2006}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Դանեմ, Քեթրին}} 

[[Կատեգորիա:Հունիսի 22 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:1909 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Մայիսի 21 մահեր]]
[[Կատեգորիա:2006 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Նյու Յորք քաղաքում մահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի պարուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի խորեոգրաֆներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի կինոդերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի մարդաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի կոմպոզիտորներ]]
[[Կատեգորիա:Չիկագոյի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի դերասանուհիներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի ամերիկացի երաժիշտներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի հասարակական գործիչներ]]</text>
      <sha1>qk4j5yms8afvi3wvido7m9p46dbkt25</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջորջ Հենրի Բոթըն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>997499</id>
    <revision>
      <id>8492239</id>
      <parentid>8381280</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկացի լուսանկարիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15177" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկարիչ}}

'''Ջորջ Հենրի Բոթըն''' ({{ԱԾ}}), անգլո-ամերիկացի բնանկարիչ, ժանրային նկարիչ, գրող, նկարազարդող&lt;ref&gt;[http://www.familysearch.org UK records for G H Boughton's birth/death].&lt;/ref&gt;։

==Կյանք և գործունեություն==
Բոթընը ծնվել է Անգլիայում՝ Նորֆոլք վարչական շրջանի Նորվիչ քաղաքում։ Նա ֆերմեր Ուիլյամ Բոթընի որդին էր։ 1835 թվականին նրանց ընտանիքը տեղափոխվում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ]]&lt;ref&gt;New York Passengers List, 1820-1957. The barque  'Gratitude' from London, arrival to New York on 8.05.1835. NB: The age of Augustus Boughton is shown as 4 (http://www.ancestry.co.uk).&lt;/ref&gt;։ Ապրելով [[Նյու Յորք (նահանգ)|Նյու Յորք]] նահանգի [[Օլբանի (Նյու Յորք)|Օլաենի]] քաղաքում, նա իր կարիերան սկսում է որպես ինքնուս նկարիչ։ Սկզբնական շրջանում նա ոգեշնչվում է [[Հուդզոն գետի դպրոց]]ի նկարիչներով&lt;ref&gt;&quot;A Successful Painter&quot; (New York Times, 14 October 1888).&lt;/ref&gt;։ 19 տարեկանում նա արդեն հայտնի էր որպես բնանկարիչ և 1852 թվականին բացում է իր առաջին ստուդիոն։ 1853 թվականին Ամերիկյան արվեսի միությունը գնում է նրա նկարներից մեկը, որի արժույթով էլ նա 6 ամիս նկարչություն է սովորում Անգլիայում։ Անգլիայում կրթական գործընթացն ավարտելով՝ նա նկարչական ուղևորության է մեկնում դեպի [[Լճային երկրամաս (Մեծ Բրիտանիա)|Մեծ Բրիատանիայի լճային երկրամաս]], [[Շոտլանդիա]] և [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]]&lt;ref&gt;Baldry (1904).&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ վերադառնալուց հետո Բոթընը իր նկարները [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնում]] և [[Նյու Յորք]]ում ցուցահանդեսների է ներկայացնում, սակայն 1850-ական թվականների վերջին նա վերջապես որոշում է տեղափոխվել Եվրոպա&lt;ref&gt;The 'Pacifice' from Liverpool, arrival to Albany on 24.07.1853 (http://www.ancestry.co.uk).&lt;/ref&gt;։ 1859-1861 թվականներին [[Ֆրանսիա]]յում սովորում է [[Պիեր Էդուարդ Ֆռերի]] (1819–1886) և [[Էդուարդ Հարիսոն Մեյի]] (1824–1887) մոտ։

[[Պատկեր:George-Henry-Boughton-Pilgrims-Going-To-Church.jpg|thumb|320px|left|Ուխտագնացություն դեպի եկեղեցի (1867; [[New York Historical Society|Նյու Յորքի Պատմական հասարակություն թանգարան]])]]

1861 թվականին նա Լոնդոնում բացում է արվեստանոց։ Ապրելով Լոնդոնում նա, այնուամենայնիվ, անդրադարձել է Ամերիկայի գաղութացման թեմային և ինչպես մի ամերիկացի քննադատ նշել է. «Նրա աշխատանքներում տիպիկ բնութագրվում են այս երկրի վաղ պատմությունը» &lt;ref name=&quot;New York Times, 2 April 1871&quot;&gt;New York Times, 2 April 1871.&lt;/ref&gt;։ Հայտնի են նրա թեմատիկ նկարները, ինչպես օրինակ, ''«Պուրիտանները գնում են եկեղեցի» (1867)։ «Մեյֆլաուերի վերադարձը»'' (ցուցադրվել է Նյու Յորքի [[Գոփիլ պատկերասրահում]], 1871 թվականին) նկարն արժանացել է. «Այն  կապրի այնքան, որքան մեր հիշողություններում կապրի Մեյֆլաուերը» ներբողին&lt;ref name=&quot;New York Times, 2 April 1871&quot; /&gt;։

[[Վինսենթ վան Գոգ|Վինսենտ Վան Գոգը]], ով 1873&amp;ndash;1875 թվականներին ապրում էր Լոնդոնում, հիացած էր Բոթընի ''«Ուխտագնացություն դեպի Քենթերբերի»'' (1874) նկարով, որից ոգեշնչվելով աղոթք է ձոնում, երբ որ քահանա էր։ Այդ մասին նա գրել է իր եղբորը՝ Թեոին&lt;ref&gt;Van Eck, Xander. ''Van Gogh and GH Boughton'' (''The Burlington Magazine'', vol.132, no. 1049, August 1990) P.539-540.&lt;/ref&gt;։ Բոթընի ստեղծագործությունները [[Ամստերդամ]]ում գտնվող [[Վան Գոգի թանգարան]]ի մի մասն են կազմում։

Բոթընը նկարազարդել է [[Նաթանիել Հոթորն]]ի  «Սկարլետի նամակը», [[Հենրի Լոնգֆելո]]ի վեպերը, իսկ 1893 թվականին [[Վաշինգտոն Իրվինգ|Վաշինգտոն Այրինգի]] «Ռիպ Վան Ուինքլ» ''և «&lt;nowiki/&gt;[[Նիրհած հովիտը|Նիրհած Հովիտը]]&lt;nowiki/&gt;»,'' որը հրատարակվել է Լոնդոնում 53 օրինակով։ Լոնդոնցի մի քննադատ մի անգամ ասել է.«Նա կարողանում է հասարակ առարկաների մեջ հոգի ներդնել, որը անգլիացի նկարիչների բաղձալի ցանկությունն էր»։

Բոթընը իր իր նկարները ցուցադրել է և Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում։ Նա 1871 թվականին ընտրվում է Նյու Յորքի [[Դիզայնի ազգային ակադեմիա]]յի անդամ&lt;ref&gt;{{cite book | url=https://archive.org/details/americanartannu00artsgoog | title=American Art Annual, Volume 5 | publisher=MacMillan Company | year=1905 | pages=[https://archive.org/details/americanartannu00artsgoog/page/n133 118]}}&lt;/ref&gt;։ Նա ընտրվել է նաև [[Նկարիչների թագավորական ակադեմիայի]],  [[Գեղարվեստի թագավորական ակադեմիա (Լոնդոն)|Գեղարվեստի թագավորական ակադեմիայի]] ասոցացիայի (ARA) անդամ 1879 թվականին, իսկ  1896 թվականին  [[Գեղարվեստի թագավորական ակադեմիա (Լոնդոն)|Գեղարվեստի թագավորական ակադեմիա]]&lt;nowiki/&gt;յի (RA) անդամ։ Նա ճանաչված և կարևոր անդամ էր այդ կառույցում։ Նա շատ լավ էր աշխատում և որպես խորհրդի անդամ, և որպես ուսուցիչ դպրոցներում&lt;ref name=&quot;obit&quot;&gt;GH Boughton. Obituary (''The Times'', 21 January 1905).&lt;/ref&gt;։ Ջոն Կոլքոտ Հորսլիի մահից հետո Ջոնը ընտրվում է «Գեղարվեստի գլխավոր ապահովագրական կազմակերպության» տնօրեն։

1883 թվականին նա ճանապարհորդում է Հոլանդիա, որտեղ նրա նկարազարդած աշխատանքները հրապարակվում են Հարփերի ամսագրում «Նկարչի զբոսանքը Հոլանդիայում» վերնագրով, իսկ հաջորդ տարի Լոնդոնում հրատարակվում է «Կարճատև զբոսակք Հոլանդիայում» վերնագրով (տես գրականությունը)
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Boughton Winter Morning Walk.jpg|''«Առավոտյան զբոսանք ձմռանը»'' (1864)
Պատկեր:George Henry Boughton - Godspeed! Pilgrims setting out for Canterbury.jpg|''«Ուխտագնացություն դեպի Քենթերբերի»''(1874), [[Վան Գոգի թանգարան|Վան Գոգի թանգարան, Ամստերդամ]]
Պատկեր:George Henry Boughton - Rose Standish.jpg|''«Ռոզա Սթենդիշ»'' (1891), անձնական հավաքածու   
&lt;/gallery&gt;

Բոթընը հաճույքով էր նկարում։ Հետագայում նա մասնակցեց «Անգլիայի արվեստը Լոնդոնի Ազգային պատկերասրահում» ստեղծագործության հրատարակմանը՝ անդրադառնալով [[Ջորջ Մորլանդի]] կյանքին և աշխատանքային գործունեությանը&lt;ref&gt;Thomas Humphry Ward. ''English Art in the Public Galleries of London: the National Gallery, the South Kensington Museum, the National Portrait Gallery'' - ill. by Goupil &amp; Co. (Walter Armstrong, G.H. Boughton, et al., London, 1887).&lt;/ref&gt;։

Բոթընը համագործակցում էր Լոնդոնի նկարիչների ակումբների հետ և հանդիսանում էր [[Արվեստի խնբակի|Արվեստի ակունբի]] (1869&amp;ndash;1896), [[Ռեֆորմ ակումբի]], [[Աթենիում ակումբի]] և [[Բարլինգտոնի գեղարվեստի ակումբ]]ի անդամ նաև հանդիսանում էր Նյու Յորքի Գրոլիեր և Լոտոս ակումբների անդամ։
1865 թվականին ամուսնանում է Կատրին Լուիս Քալընի հետ (1845-1901)։ Նրանք ունեին մեկ դուստր, Ֆլորենսը, ում որդեգրել էին։ Նա և [[Ջոն Կոլքոտ Հորսլին]] [[Ռիչարդ Նորման Շոուի]] պատվիրատուներից էին, ով Լոնդոնի Քեմփգոն Հիլում Բոթընների համար տուն է կառուցում։ Տեր և տիկին Բոթընների կազմակերպած խնջույքներին մասնակցում էին անգլո-ամերիկացի նկարիչներ և գրողներ&lt;ref name=&quot;obit&quot; /&gt;։

Բոթընը ոգեշնչվել է բրիտանացի նկարիչ և նկարազարդող [[Ֆրեդերիկ Վոլտերի]] (1840–1875) աշխատանքներով&lt;ref name=&quot;obit&quot; /&gt;։ 1870 ական թվականներին նա Լոնդոնում հանդիպում է [[Ջեյմս Էբբոտ Մաք-Նեյլ Ուիսթլեր|Ջեյմս Ուիսթլերին]]։ 1878 թվականին ամերիկացի մի տեսաբան բնութագրել է նրանց հետևյալ կերպ. «Շողացող լույս համաշխարհային արվեստում»&lt;ref&gt;New York Times, 3 June 1878 ([http://www.whistler.arts.gla.ac.uk/correspondence/people/biog/?bid=Boug_GH&amp;firstname=&amp;surname=boughton Correspondence of James McNeill Whistler at University of Glasgow]).&lt;/ref&gt;։ Բոթընը հրատարակել է հուշեր Ուիսթլերի մասին, հատկապես անդրադառնալով նրա հայտնի «Փիքոք սենյակի» աշխատանքներին&lt;ref&gt;Boughton. ''A Few of the Various Whistlers I have Known'' pp. 208-18.&lt;/ref&gt;։ 1877 թվականին նա ծանոթանում է [[Հենրի Ջեյմս]]ի հետ (1843–1916): Վիպասան [[Վիոլետ Հանթի]] (1862–1942) ''«Նրանց կյանքը» (1921) և «Նրանց սրտերը»''   նովելները Բոթընի և նրա վաղ սիրավեպի մասին է։ Ավստրալիացի վիպասան Ռոզա Քեմբլ-Փրեդի (1851–1935) «Քրիստինա Չարդ» վեպը (1894) մակագրված է Բոթընի կողմից, քանի որ նա էր առաջարկել գրքի գաղափարը&lt;ref&gt;New York Times, 20 January 1894.&lt;/ref&gt;։

1880-1890-ական թվականներին նա համագործակցում էր գաղութային համայնքների հետ, հատկապես Բրոդվեյ գյուղի, որը գտնվում էր [[Ուորքեստրշիրում]]։ Գյուղի անաղարտ բնությունը բազմիցս ուշադրության է արժանացել ամերիկացի նկարիչների կողմից։ Նա հաճախ էր [[Հենրի Ջեյմս]]ի, [[Էդվին Էբիի]], [[Ջոն Սինգեր Սարջենթ|Ջոն Սինգր Սարջենթի]] հետ այցելում Բրոդվեյ։ 1860-1880-ական թվականներին Հորսլիի և Շոուի միջոցով նա նաև համագործակցում էր [[Քրենբրուկի]] նկարիչների հետ։

Բոթընը մահանում է, 1905 թվականի հունվարի 19-ին [[Լոնդոն]]ի հյուսիսային մասում գտնվող [[Քեմփդըն Հիլում]]՝ սրտի հիվանդությունից։ Նա շատ բարի, կենսուրախ, կատակասեր և հյուրասեր էր։ Նա զերծ էր դաժանությունից, չարակամությունից, անհիմն մեղադրանքներից։

Ներկայումս նրա նկարները ցուցադրված են Միացյալ Նահանգների և Եվրոպայի բազմաթիվ թանգարաններում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ծանցանկ|30em}}

== Գրականություն ==
*Boughton, George Henry. ''[https://archive.org/details/sketchingramble00bouggoog Sketching rambles in Holland]'' (New York, Harper &amp; Brothers, 1885).
* ''Records of The Arts Club'', London;
*Boughton, G. H. 'A Few of the Various Whistlers I have Known' (Studio, vol. 30, December 1903) pp.&amp;nbsp;208–18.
*Baldry, Alfred Lys. ''G. H. Boughton, R. A. His Life and Work'' (Virtue &amp; Co, London, 1904).
*{{Cite EB1911|wstitle=Boughton, George Henry}}
*Paintings and Sculpture in the Collection of the National Academy of Design (New York, 2004. Vol.1) pp.&amp;nbsp;59–61.
;Գրքեր նկարազարդված Բոթընի կողմից։
*Irving,Բոթընի կո Washington. ''[https://archive.org/details/ripvanwinkleandl00irvi Rip Van Winkle and, The Legend of Sleepy Hollow]'' (London: New York : Macmillan, 1893)
*Hawthorne, Nathaniel. ''The Scarlet Letter'' (1908)

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.artcyclopedia.com/artists/boughton_george_henry.html G H Boughton online] (ArtCyclopedia)
*[https://web.archive.org/web/20100726105910/http://www.turak.com/Gallery/gh_boughton_rs.htm G H Boughton - short biography] (Turak Gallery)
*[http://digital.lib.lehigh.edu/pfaffs/p9/ G H Boughton - short biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928092427/http://digital.lib.lehigh.edu/pfaffs/p9/ |date=2011-09-28 }} (&quot;The vault at PFAFFs&quot;)
*[http://www.the-athenaeum.org/art/by_artist.php?Artist_ID=741 paintings by Boughton] (The Athaenaeum)
*[https://web.archive.org/web/20080229170615/http://www.artmagick.com/pictures/artist.aspx?artist=george-henry-boughton G H Boughton pictures] (ArtMagick)
*[http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/81636 Hudson River school visions: the landscapes of Sanford R. Gifford], an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF), which contains material on Boughton (see index)
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Բոթըն, Ջորջ Հենրի }}
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի նկարիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի լուսանկարիչներ]]</text>
      <sha1>qh628srrz2683irwx4t7flisj98xujx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արևելյան Անտարկտիդա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>998792</id>
    <revision>
      <id>8491996</id>
      <parentid>8413017</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:42:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19308" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ
|նկարագրություն=Արևելյան Անտարկտիկայի ափերից սառույցի մի շարք տեսակների պատկեր տիեզերքից{{ref+|Նկարի աջ մասի փայլուն, սպիտակ սառույցն ամուր սառույցն է (''{{lang-en|fast ice}}''), այն պահում է ափը։ Այս սառույցը բավականաչափ խիտ է, որից էլ նրա փայլուն սպիտակ գույնն է։ Դրանից ձախ խցանված սառցաբեկորներն են։ Սառցաբեկորները ձևավորվում են սառցե շլեյֆերից, դրանք ափամերձ սառույցի հաստ սալեր են։ Դրանց հաստությունը հասնում է տասնյակից մինչև հարյուրավոր մետրի։ Փշրվելով և ափերին զարնվելով սառցաբեկորները կարող են իրար վրա կուտակվելով ավելի բարձր լինել ամուր սառույցից։ Ջրով հագեցած այդ սառույցը կապույտ երանգ ունի։ Ամուր սառույցի եզրին գտնվող սառցաբեկորները տեղավորվում են ծովի մակերևույթից ներքև և պահում են ափամերձ ամուր սառույցը։ Դրանից ձախ՝ խմբային սառույցներն են (''{{lang-en|pack-ice}}''), որոնք օվկիանոսում դրեյֆում են քամիներից և հոսանքներից։ Կիսաթափանցիկ, բարակ սառույցը կապույտ-մոխրագույն երանգ ունի։ խմբային սառույցը ներառում է նոր ձևավորված ծովի սառույց։ Երբ ծովային ջուրը սկսում է սառչել, այն ձևավորում է փոքրիկ բյուրեղներ, որոնք հայտնի են որպես ֆրազիլ (պատկերի կենտրոնում)։ Չնայած բյուրեղներն ինքնին ընդամենը 1 մմ լայնություն ունեն, բայց տիեզերքից դրանց կուտակումները երևում են։ Անընդհատ տեղափոխվելով օվկիանոսի հոսանքներով, ֆրազիլը հաճախ հայտնվում է ջրապտույտների մեջ։ Ֆրազիլի բյուրեղները կարող են միավորվելով՝ սառույցի բարակ թերթեր առաջացնել, որոնք հայտնի են որպես նիլա (ծովի սառույց, պատկերի վերևում)։ Նիլայի թերթերը հաճախ միմյանց վրայով սահելով, ի վերջո սառույցի ավելի հաստ շերտերի են վերածվում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://earthobservatory.nasa.gov/images/76197/sea-ice-and-icebergs-off-east-antarctica |title=Sea Ice and Icebergs off East Antarctica |date=2011-10-23 |website=earthobservatory.nasa.gov |language=en |accessdate=2020-07-23}}&lt;/ref&gt;։|Ն}}
}}

'''Արևելյան Անտարկտիդա,''' աշխարհագրական տարածաշրջան, [[Անտարկտիդա]]յի երկու հնմնական տարածաշրջաններից մեկը։ Ափերը ողողում են [[Խաղաղ օվկիանոս|Խաղաղ]], [[Հնդկական օվկիանոս|Հնդկական]], [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ները, ըստ որոշ տեսակետների նաև՝ [[Հարավային օվկիանոս]]ը։ Արևելյան Անտարկտիդան իր մեջ ներառում է [[Ուիլկսի երկիր]]ը, [[Մոդ թագուհու երկիր]]ը, [[Վիկտորիայի երկիր]]ը և [[Խորհրդային սարահարթ]]ը, իսկ Արևմտյան Անտարկտիդայից բաժանվում է [[Տրանսանտարկտիկական լեռներ]]ով։

«Արևելյան Անտարկտիդա» անունը գոյություն ուներ ավելի քան 90 տարի, բայց համընդհանուր գործածության մեջ է մտել [[Միջազգային երկրաֆիզիկական տարի|Միջազգային երկրաֆիզիկական տարվանից]] (1957-1958) և հետազոտություններից հետո, որոնց ընթացքում հաստատվել է, որ Տրանսանտարկտիկական լեռները հանդիսանում են բնական բաժանարար Արևելյան և Արևմտյան Անտարկտիդաների միջև։

== Հետազոտական աշխատանքներ ==

1957 թվականի դեկտեմբերի 16-ին, [[Խորհրդային անտարկտիկական արշավախումբ|Խորհրդային անտարկտիկական  արշավախմբ]]ի երկրորդ՝ սահնակատրակտորային արշավի ժամանակ Արևելյան Անտարկտիդայի կենտրոնական մասում բացվել է «[[Վոստոկ]]» խորհրդային գիտական կայանը, որը տեղակայվել է երկրի [[Հարավային մագնիսական բևեռ]]ի շրջանում&lt;ref&gt;{{книга|автор=[[Трёшников, Алексей Фёдорович|Трёшников А. Ф.]] |заглавие=История открытия и исследования Антарктиды|ссылка=https://books.google.am/books?id=6wv_AgAAQBAJ&amp;pg=PA307&amp;lpg=PA309&amp;source=bl&amp;hl=ru&amp;sa=X#v=onepage&amp;q&amp;f=false|место=М.|издательство=[[Мысль (московское издательство)|Географгиз]]|год=1963|страниц=432|серия=Открытие Земли}} — С. 307—309.&lt;/ref&gt;։ Այն ներկայումս հանդիսանում է [[Ռուսաստան]]ի միակ գիտական մայրցամաքային կայանը Անտարկտիդայում, որը տարածվում է  78°28′ [[Աշխարհագրական կոորդինատներ|հարավային լայնության]], 106°50′ [[Աշխարհագրական կոորդինատներ|արևմտյան երկարության]] աշխարհագրական կոորդինատներով և գտնվում է սառցե սարահարթի կենտրոնում՝ ծովի մակարդակից 3488 մետր բարձրության վրա (կայանի շրջակայքում [[սառցե վահան]]ի մոտավոր հաստությունը 3500 մետր է)&lt;ref&gt;{{статья|автор=Ласточкин А. Н., Попов С. В., Попков А. М. |заглавие=Рельеф подледниковой котловины оз. Восток (Восточная Антарктида)|ссылка=http://cyberleninka.ru/article/n/relief-podlednikovoy-kotloviny-oz-vostok-vostochnaya-antarktida-1|издание=Вестник СПбГУ. Сер. 7. Геология. География|год=2003|выпуск=3 (№ 23)|страницы=38—50}}&lt;/ref&gt;։

1983 թվականի  հուլիսի 21-ին կայանում գրանցվել է երկրագնդի ամենացածր ջերմաստիճանը՝ −89,2&amp;nbsp;°C&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbc.ru/spb_sz/freenews/5592a3e19a794719538cc270|title=На российской антарктической станции Восток пробурена скважина до реликтового подледникового озера|publisher=// Сайт медиахолдинга [[РБК]]|date=9.02.2012|accessdate=2017-03-15}}&lt;/ref&gt;։

Անտարկտիդայի Արևելյան Վահանի ամենաբարձր կետում՝ ''Արգոսի գմբեթ'' (Dome Argus կամ '''Dome A''') բարձրադիր սարահարթակի վրա չինացի, ավստրալիացի և ամերիկացի գիտնականները կառուցել են [[PLATO (աստղադիտարան)|''PLATO'']] (PLATeau Observatory) ինքնավար [[աստղագիտական աստղադիտարան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.uriit.ru/version/ru/content/page_5375.html |title=Югорский НИИ Информационных Технологий. Завершена установка автономной обсерватории на антарктическом Куполе A |date=2014-06-05 |website=web.archive.org |accessdate=2020-07-21 |archive-date=2014-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140605052932/http://www.uriit.ru/version/ru/content/page_5375.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Երկնքի ֆոնային պայծառությունը առաջին շերտում այստեղ կազմում է I=20,50 [[աստղային մեծություն]], որն զգալիորեն ավելի լավ է, քան մյուս աստղագիտական աստղադիտարաններում․ չիլիական Պարանալում այն կազմում է՝ I=19,93; [[Սերո Տոլոլո միջամերիկյան աստղադիտարան|Սերրո Տոլոլոյում]] I=20,07; Լա–Պալմայում՝ I=20,10 (Իսպանիա, [[Կանարյան կղզիներ]], Ռոկե դե լոս Մուչաչոս լեռան վրա); Կալար Ալտոյում՝ I=19,57&lt;ref&gt;[http://vietnam.in2p3.fr/2014/exo/transparencies/Zhou.pdf A transit survey at Antarctica Dome A] գտնվող աստղագիտական աստղադիտարաններում&lt;/ref&gt;։

== Կազմավորում ==

Արևելյան Անտարկտիդայի սառցե ծածկույթի տակ ընկած է [[արևելաանտարկտիկական Վահան]]ը ({{lang-en|East Antarctic Shield}})&lt;ref&gt;{{статья|автор=Шнюков С. Е. |заглавие=Проект глобального геологического исследования подледниковой Антарктиды: результаты реализации и возможное дальнейшее развитие|ссылка=http://cyberleninka.ru/article/n/proekt-globalnogo-geologicheskogo-issledovaniya-podlednikovoy-antarktidy-rezultaty-realizatsii-i-vozmozhnoe-dalneyshee-razvitie|издание=Геология и полезные ископаемые Мирового океана|год=2013|номер=1 (31)|страницы=10—27}}&lt;/ref&gt;։ Նրա մեծ մասը համապատասխանել է արևելաանտարկտիկական {{comment|կրատոնին|հնագույն  պլատֆորմ - крато́н}}, որը ձևավորվել է [[արխեյան դարաշրջան]]ում{{sfn|Хаин|2001|с=377—378}}։ Ըստ այլ կարծիքի Արևելյան Անտարկտիդան ձևավորվել է [[մեզոպրոտերոզոյան ժամանակաշրջան]]ում արխեյան դարաշրջանի երեք առանձին հատվածների ({{lang-en|Geologic province}}) միավորումով, որոնք համապատասխանել են [[Ուիլկսի երկիր|Ուիլկսի երկր]]ի, [[Մոդ թագուհու երկիր|Մոդ թագուհու երկր]]ի և [[Ռեյների սառցադաշտ]]ի ({{lang-en|Rayner Glacier}}) տարածքներին{{sfn|Хаин|2001|с=383}}։ [[Էնդերբի երկիր|Էնդերբի երկր]]ի շրջանում գտնվել է Երկրագնդի այն քիչ վայրերից մեկը, որտեղ մակերևույթ են դուրս գալիս վաղ արխեյան դարաշրջանի ցեղատեսակներ․ դրանք մոտավորապես չորս միլիարդ տարեկան են{{sfn|Хаин|2001|с=378}}։

Մոտավորապես 1100 միլիոն տարի առաջ Արևելյան Անտարկտիդան եղել է [[Ռոդինյա]] [[սուպերմայրցամաք]]ի կազմում, իսկ նրա փլզումից հետո, որը տեղի է ունեցել մոտավորապես  750 միլիոն տարի առաջ, գտնվել է Հյուսիսային Ռոդինյա մայրցամաքի կազմում։ Հին մայրցամաքների նոր միավորումը մոտավորապես 650 միլիոն տարի առաջ  հանգեցրել է [[Պաննոտիա]]յի [[սուպերմայրցամաք]]ի ձևավորմանը, հենց այդ ժամանակին է վերագրվում [[Տրանսանտարկտիկական լեռներ]]ի առաջացումը&lt;ref name=&quot;sp.lyellcollection.org&quot;&gt;{{книга|автор=Scotese C. R. |часть=Late Proterozoic plate tectonics and palaeogeography: a tale of two supercontinents, Rodinia and Pannotia|ссылка часть=http://sp.lyellcollection.org/content/326/1/67.abstract|заглавие=Global Neoproterozoic Petroleum Systems: The Emerging Potential in North Africa|ответственный=Ed. by J. Craig, J. Thurow, B. Thusu, A. Whitham and Y. Abutarruma|место=London|издательство=The Geological Society of London|год=2009|allpages=vi + 309|серия=Geological Society Special Publication, vol. 326|isbn=978-1-86239-287-8}} — P. 67—83. — {{DOI|10.1144/SP326.4}}.&lt;/ref&gt;։

Արևելյան Անտարկտիդան, վերջին փլզումից հետո՝ [[էդիակարի]]ի դարաշրջանի վերջում, մոտավորապես 560 միլիոն տարի առաջ,  դարձել է [[Գոնդվանա]] մայրցամաքի մի մասը&lt;ref name=&quot;sp.lyellcollection.org&quot;/&gt;։

Գոնդվանայի կազմավորումը ամրապնդել է Արևելյան Անտարկտիդայի հիմնական զանգվածի միավորումը, որը նախկինում կապ չի ունեցել արևելաանտարկտիկական [[տերրեյն]]յան դարաշրջանի խառնարանի հետ։ Այն ընկած էր ապագա [[Աֆրիկա]]յի, [[Հնդկաստան]]ի և [[Ավստրալիա (մայրցամաք)|Ավստրալիա]]յի սահմանների երկայնքով{{sfn|Satish-Kumar e. a.|2008|p=3, 5}}։

Արևելյան Անտարկտիդան Գոնդվանայի հարևան մասերի հետ միասին Կարբոնայի դարաշրջանում սկսել է [[սառցե դարաշրջան|սառցակալել]], որը նահանջել է [[պերմի ժամանակաշրջան]]ի սկզբին։

Արևելյան Անտարկտիդայի մի շարք շրջաններում պերմի ժամանակաշրջանում սկսել են [[քարածուխ|քարածխ]]ի կուտակումներ առաջանալ{{sfn|Хаин|2001|с=379}}։ Այդ ժամանակ կարբոնայի և պերմի դարաշրջանների սահմանագծում Գոնդվանան միավորվել է [[Լավրուսսիա|Լավրուսիա]] (Եվրամերիկա) մայրցամաքի հետ՝ կազմելով [[Պանգեա]] սուպերմայրցամաքը, սակայն միջին յուրայի դարաշրջանում Պանգեան բաժանվել է [[Լավրասիա]]յի և Գոնդվանայի, իսկ [[կավճի ժամանակաշրջան]]ում սկսվել է Գոնդվանայի փլզումը, որն ավարտվել է վաղ [[պալեոգեն]]ում՝ Ավստրալիայի և Անտարկտիդայի անհամապատասխանությամբ&lt;ref&gt;{{книга|автор=Черепанов Г. О., Иванов А. О. |заглавие=Палеозоология позвоночных|место=М.|издательство=Издат. центр «Академия»|год=2007|страниц=352|isbn=978-5-7695-3104-0}} — С. 19—21.&lt;/ref&gt;։

[[Միոցեն]]յան դարաշրջանում սկսվել է Անտարկտիդայի նոր սառցաշերտի առաջացումը, որը ուշ [[Պլիոցենյան բաժին|պլիոցեն]]ում նույնիսկ գերազանցել է իր ժամանակակից չափերը․ Արևելյան Անտարկտիդան սառցակալմանը զուգընթաց միավորվել է Արևմտյան Անտարկտիդայի հետ՝ մի միասնական զագվածում, որոնք մինչ այդ իրենցից ներկայացրել են մասնատված տերրեյն կղզիների խումբ{{sfn|Хаин|2001|с=382}}։

== Բուսական և կենդանական աշխարհ ==

Արևելյան Անտարկտիդայի ներկայիս գրեթե ողջ տարածքը, բացառությամբ ափերի մի քանի հատվածների և [[Մակ–Մերդո չոր հովիտներ|անտարկտիկական օազիս]]ների, ամբողջ տարին ծածկված է սառույցով։ Սառցաշերտից ազատ տարածքներում գերակշռում է [[տունդրա]]յի բուսականությունը՝ տարբեր տեսակների [[մամուռներ]]ի և [[քարաքոսեր]]ի տեսքով։ Ցամաքային [[կաթնասուններ]]ը լիովին բացակայում են։ Ցամաքային կենդանիներից բնակվում են [[Մաշկոտանիներ|Ուեդդելի փոկեր]], [[խեցգետնակեր փոկեր]], [[ծովային ընձառյուծ]]ներ, [[ծովափղեր]] և թռչուններ՝ [[մրրկահավեր]]ի մի քանի տեսակ ([[անտրակտիկական մրրկահավ|անտրակտիկական]], [[ձյունե]]), երկու տեսակի [[ծովահենաորորներ]], [[բևեռային ջրածիծառ]]ներ, [[Ադելի պինգվին]]ներ և [[կայսերական պինգվին]]ներ։

== Տես նաև ==
  
* [[Արևմտյան Անտարկտիդա]]
* [[Անտարկտիկայի համաձայնագիր]]
* «[[Վոստոկ]]» անտարկտիկական կայան
* [[Ֆուձի գմբեթ]] (անտարկտիկական կայան)
* [[Ռուսական անտարկտիկական արշավախումբ]]

== Նշումներ ==
{{ծանցանկ|group=Ն}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==

*{{Cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/51543825 |title=Tektonika kontinentov i okeanov, god 2000 |last=Khain, V. E. (Viktor Efimovich) |date=2001 |publisher=Nauch. mir |isbn=5-89176-138-6 |location=Moskva |oclc=51543825}} «Մայրցամաքների և օվկիանոսների տեկտոնիկա» {{ref-en}}
*{{Cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/298595994 |title=Geodynamic evolution of East Antarctica : a key to the East-West Gondwana connection |date=2008 |publisher=Geological Society |isbn=978-1-86239-268-7 |location=London |oclc=298595994}} «Գիտական հետազոտություններ Արևելյան Անտարկտիդայի երկրաբանության բնագավառում(0°E—60°E)» ժամանակակից վիճակը և ապագայի հեռանկարները {{ref-en}}
*{{Cite web |url=https://books.google.am/books?id=BvhlvBKPklYC&amp;pg=PA1&amp;lpg=PA1&amp;source=bl&amp;hl=ru&amp;sa=X#v=onepage&amp;q&amp;f=false |title=Geodynamic Evolution of East Antarctica: A Key to the East-West Gondwana Connection |last=Satish-Kumar |first=M. |date=2008 |publisher=Geological Society of London |language=en |accessdate=2020-07-21}} {{ref-en}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Անտարկտիդայի աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Անտարկտիդայի տարածաշրջաններ]]
[[Կատեգորիա:Անտարկտիկա]]
[[Կատեգորիա:Սառցադաշտեր]]</text>
      <sha1>dts7wfaizusmuhp8ierkbr3uxavocbw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Նուն2002/Ավազարկղ1</title>
    <ns>2</ns>
    <id>999352</id>
    <revision>
      <id>8492730</id>
      <parentid>8340160</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Նուն2002</username>
        <id>78696</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5673" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Ֆեոկտիստ Բերեզովսկի''' ({{lang-ruБерезовский, Феоктист Алексеевич|}}, {{ԱԾ}}), [[ռուս]] խորհրդային արձակագիր, հեղափոխական, կուսակցապետ։ 1904 թվականից դարձել է ՌՍԴԲԿ-ի անդամ։

== կենսագրություն ==
Հայրը՝ զինվոր, զոհվել է [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878 թվականներ)|Ռուս-թուրքական պատերազմ]]ում։ Ֆեոկտիստ Բերեզովսկին գործարանի բանվոր էր, տպարանում, ղեկավարում էր եկեղեցու երգչախումբը։ 1904 թվականից՝ Սոցիալ-դեմոկրատական ​​կուսակցության անդամ; 1905 թվականին եղել է Զիմինսկու գործադուլային կոմիտեի նախագահ։ 1918 թվականին` ընդհատակյա աշխատող, կուսակցական Սիբիրում; 1922 թվականին մասնակցել է «Սիբիրյան կրակներ» ամսագրի հիմնադրմանը։

1924 թվականին տեղափոխվել է [[Մոսկվա]] և այդ ժամանակվանից զբաղվել միայն գրական աշխատանքով։ 1927 թվականին մասնակցել է «Կայծ» ամսագրում տպագրված «Մեծ հրդեհներ» կոլեկտիվ վեպին։

1934 թվականից ԽՍՀՄ գրողների միության վերստուգիչ հանձնաժողովի մշտական ​​նախագահն էր։ 1930-ականների սկզբից նա գրեթե չի գրել։

Մահացել է 1952 թվականին թաղվել է [[Մոսկվա]]յի Վվեդենսկի գերեզմանատանը&lt;ref&gt;Вместе с ним похоронены сын, художник Борис Феоктистович Березовский (1910—1979) и художница Зинаида Дмитриевна Березовская (1914—1960).&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի օգոստոսին Օմսկի Մարտինով բուլվարում տեղադրվեց Ֆեոկտիստ Բերեզովսկու հուշաքարը&lt;ref&gt;[http://youreporter.ru/ugc/20120810/720832352.html Памятный знак Феоктисту Березовскому открыли на омской Аллее литераторов | Ты — репортёр | «Ты — репортер»: новости от очевидцев. Фото, видео&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130523014221/http://youreporter.ru/ugc/20120810/720832352.html |date=2013-05-23 }}&lt;/ref&gt;:

== մրցանակներ ==
* [[Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան]]

== բիբլիոգրաֆիա ==
* Կոմունա «Կարմիր Հոկտեմբեր». Էսսե Ինչպես են սիբիրցի գյուղացիները վերակառուցում իրենց տնտեսությունն ու կյանքը. - Մ .: Պետություն: հրատարակչություն, 1924 թ.
* Մայրիկ: Երեկվա պատմությունը: - Մ.: Մոլ. պահակ, 1925 թ.
* Խրամատում (պատմվածք). - Մ .: Պետություն: հրատարակչություն, 1925 թ.
* Տափաստանային ընդարձակություններում։ - M: GIZ, 1925 թ
* Տայգայի հրմշտոցներ. Էսսեներ 1905 թվականի հեղափոխական պայքարի մասին. - Լ.: «Սերֆ», 1926
* Վարնաճի երկիր (պատմվածքներ). - Մ. «Կայծ», 1926 թ
* Բարբարա. Պատմություն. - Մ .: Պետություն: հրատարակչություն, 1926
* Մանկական արահետներ. Վեպ. - Մ., ԶԻՖ, 1928։
* Հավաքած աշխատանքներ. 3 հատորով - Մոսկվա; Լենինգրադ, 1928 թ
* Մի մայր. - Բեռլին: Միջազգային բանվորական հրատարակչություն, [1931 թ.]
* Կարմիր հող. Պատմություններ. - Մ.: Մոսկ. t-in գրողներ, [1933 թ.]
* Стрелочник Гранкин [Պատմություն]. - Մ .: հրատարակչություն և տեսակ: Ժուռն.-գազ. ասոցիացիաներ, 1934 թ

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* {{Книга:Казак В.: Лексикон русской литературы XX века}}
* ''Куклина Е. А.'' Феоктист Алексеевич Березовский : [Послесловие] // ''Березовский Ф. А.'' Бабьи тропы: Роман, рассказы, очерки. — Иркутск: Восточно-Сибирское кн. изд-во, 1986. — С. 603—615. — ([[Литературные памятники Сибири]]).
* ''Русакова А. Ф.'' [http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke1/ke1-5584.htm Березовский] // [[Краткая литературная энциклопедия]] / Гл. ред. [[Сурков, Алексей Александрович|А. А. Сурков]]. — М.: Сов. энцикл., 1962. — Т. 1: Аарне — Гаврилов. — Стб. 558—559.

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ruthenia.ru/sovlit/j/3145.html ФՖեոկտիստ Բերեզովսկի. Ժամանակակից գրական բարքերի պատմության մասին (Նամակ խմբագրին)]
* [http://www.univer.omsk.su/pages/ipokrena/s12.html Սիբիրցի գրող Ֆեոկտիստ Բերեզովսկի]</text>
      <sha1>jr50x0027f6aia5hdbe1afmzh3bn0ev</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Armenmir/Turkey</title>
    <ns>2</ns>
    <id>999668</id>
    <revision>
      <id>8492413</id>
      <parentid>8491684</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:58:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="280681" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:Top-importance Turkey articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Anatolia]]||[[:ru:Малая Азия]]||[[Անատոլիա]]|| ||140
|-
|[[:en:Ankara]]||[[:ru:Анкара]]||[[Անկարա]]|| ||224
|-
|[[:en:Armenian genocide]]||[[:ru:Геноцид армян]]||[[Հայոց ցեղասպանություն]]|| ||109
|-
|[[:en:Assyrian people]]||[[:ru:Ассирийцы]]||[[Ասորիներ]]|| ||84
|-
|[[:en:Mustafa Kemal Atatürk]]||[[:ru:Ататюрк, Мустафа Кемаль]]||[[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]||այո||231
|-
|[[:en:Battle of Manzikert]]||[[:ru:Битва при Манцикерте]]||[[Մանազկերտի ճակատամարտ]]|| ||58
|-
|[[:en:Byzantine Anatolia]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Byzantine Empire]]||[[:ru:Византия]]||[[Բյուզանդական կայսրություն]]|| ||163
|-
|[[:en:Constantinople]]||[[:ru:Константинополь]]||[[Կոստանդնուպոլիս]]|| ||115
|-
|[[:en:Constitution of Turkey]]||[[:ru:Конституция Турецкой Республики]]||[[Թուրքիայի սահմանադրություն]]|| ||27
|-
|[[:en:Culture of Istanbul]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Culture of Turkey]]||[[:ru:Культура Турции]]||[[Թուրքիայի մշակույթ]]|| ||27
|-
|[[:en:Cyprus]]||[[:ru:Республика Кипр]]||[[Կիպրոս]]|| ||302
|-
|[[:en:Cyprus problem]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27
|-
|[[:en:Demographics of Turkey]]||[[:ru:Население Турции]]||[[Թուրքիայի բնակչություն]]|| ||26
|-
|[[:en:Economy of Turkey]]||[[:ru:Экономика Турции]]||[[Թուրքիայի տնտեսություն]]|| ||47
|-
|[[:en:Education in Turkey]]||[[:ru:Образование в Турции]]|| || ||14
|-
|[[:en:Environmental issues in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Fall of Constantinople]]||[[:ru:Падение Константинополя (1453)]]||[[Կոստանդնուպոլսի անկում]]|| ||72
|-
|[[:en:Foreign relations of Turkey]]||[[:ru:Внешняя политика Турции]]|| || ||18
|-
|[[:en:Gallipoli campaign]]||[[:ru:Дарданелльская операция]]||[[Դարդանելի օպերացիա]]|| ||74
|-
|[[:en:Geography of Turkey]]||[[:ru:География Турции]]|| || ||37
|-
|[[:en:Geology of Turkey]]||[[:ru:Геология Турции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Health care in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of Anatolia]]||[[:ru:История Анатолии]]|| || ||17
|-
|[[:en:History of the Republic of Turkey]]|| ||[[Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն]]|| ||10
|-
|[[:en:History of Turkey]]||[[:ru:История Турции]]||[[Թուրքիայի պատմություն]]|| ||60
|-
|[[:en:Istanbul]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264
|-
|[[:en:İzmir]]||[[:ru:Измир]]||[[Իզմիր]]|| ||149
|-
|[[:en:Judicial system of Turkey]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kurds]]||[[:ru:Курды]]||[[Քրդեր]]|| ||118
|-
|[[:en:Mehmed VI]]||[[:ru:Мехмед VI]]||[[Մեհմեդ VI]]|| ||81
|-
|[[:en:Northern Cyprus]]||[[:ru:Турецкая Республика Северного Кипра]]||[[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն]]|| ||161
|-
|[[:en:Ottoman Empire]]||[[:ru:Османская империя]]||[[Օսմանյան կայսրություն]]|| ||176
|-
|[[:en:Outline of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Politics of Turkey]]|| || || ||33
|-
|[[:en:Prehistory of Anatolia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Religion in Turkey]]||[[:ru:Религия в Турции]]||[[Կրոնը Թուրքիայում]]|| ||26
|-
|[[:en:Science and technology in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Seljuk Empire]]||[[:ru:Государство Сельджукидов]]||[[Սելջուկյան սուլթանություն]]|| ||72
|-
|[[:en:Seljuk dynasty]]||[[:ru:Сельджукиды]]|| || ||76
|-
|[[:en:Suleiman the Magnificent]]||[[:ru:Сулейман I]]||[[Սուլեյման I]]|| ||126
|-
|[[:en:Sultanate of Rum]]||[[:ru:Конийский султанат]]||[[Իկոնիայի սուլթանություն]]|| ||70
|-
|[[:en:List of sultans of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Список султанов Османской империи]]||[[Օսմանյան սուլթանների ցանկ]]|| ||58
|-
|[[:en:Turkey]]||[[:ru:Турция]]||[[Թուրքիա]]|| ||379
|-
|[[:en:Turkish language]]||[[:ru:Турецкий язык]]||[[Թուրքերեն]]|| ||221
|-
|[[:en:Turkish lira]]||[[:ru:Турецкая лира]]||[[Թուրքական լիրա]]|| ||83
|-
|[[:en:Turkish literature]]||[[:ru:Литература Турции]]||[[Թուրքական գրականություն]]|| ||38
|-
|[[:en:Turkish people]]||[[:ru:Турки]]||[[Թուրքեր]]|| ||100
|-
|[[:en:Turkish population]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish War of Independence]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||62
|-
|[[:en:Western Asia]]||[[:ru:Передняя Азия]]||[[Հարավարևմտյան Ասիա]]|| ||115
|}
== [[:en:Category:High-importance Turkey articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:3rd Corps (Turkey)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:5th Justice and Development Party Ordinary Congress]]|| || || ||1
|-
|[[:en:12th Nationalist Movement Party Ordinary Congress]]|| || || ||1
|-
|[[:en:57th Infantry Regiment (Ottoman Empire)]]||[[:ru:57-й пехотный полк (Османская империя)]]|| || ||5
|-
|[[:en:1983 Turkish general election]]|| || || ||7
|-
|[[:en:1987 Turkish general election]]|| || || ||7
|-
|[[:en:1991 Turkish general election]]|| || || ||7
|-
|[[:en:1999 İzmit earthquake]]||[[:ru:Измитское землетрясение]]||[[Իզմիթի երկրաշարժ]]|| ||32
|-
|[[:en:2008 Turkish incursion into northern Iraq]]||[[:ru:Вторжение Турции в Ирак (2007—2008)]]||[[Թուրքիայի ներխուժումը Իրաք (2007-2008)]]|| ||15
|-
|[[:en:2009 swine flu pandemic in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2010 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Референдум в Турции (2010)]]|| || ||12
|-
|[[:en:2015 Ankara bombings]]||[[:ru:Теракт в Анкаре (2015)]]|| || ||36
|-
|[[:en:2015 Russian Sukhoi Su-24 shootdown]]||[[:ru:Уничтожение российского Су-24 в Сирии]]||[[Սու-24 ինքնաթիռի կործանում]]||այո||48
|-
|[[:en:2016 Turkish coup d'état attempt]]||[[:ru:Попытка военного переворота в Турции (2016)]]||[[Հեղաշրջման փորձ Թուրքիայում (2016)]]|| ||76
|-
|[[:en:2016–present purges in Turkey]]||[[:ru:Политические чистки в Турции после военного путча 2016 года]]|| || ||18
|-
|[[:en:Accession of Turkey to the European Union]]||[[:ru:Вступление Турции в Европейский союз]]||[[Թուրքիայի ԵՄ անդամակցության հարց]]|| ||21
|-
|[[:en:Achaemenid Empire]]||[[:ru:Держава Ахеменидов]]||[[Աքեմենյան պետություն]]|| ||96
|-
|[[:en:Aegean Sea]]||[[:ru:Эгейское море]]||[[Եգեյան ծով]]|| ||135
|-
|[[:en:Air pollution in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mustafa Akıncı]]||[[:ru:Акынджи, Мустафа]]||[[Մուստաֆա Աքինջի]]|| ||35
|-
|[[:en:Akkadian Empire]]||[[:ru:Аккад]]||[[Աքքադ]]|| ||78
|-
|[[:en:Meral Akşener]]||[[:ru:Акшенер, Мераль]]||[[Մերալ Աքշեներ]]|| ||32
|-
|[[:en:Ekrem Akurgal]]||[[:ru:Акургал, Экрем]]||[[Էքրեմ Աքուրգալ]]|| ||15
|-
|[[:en:Alanya]]||[[:ru:Аланья]]||[[Ալանիա (Թուրքիա)]]||այո||78
|-
|[[:en:Alexander the Great]]||[[:ru:Александр Македонский]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]|| ||232
|-
|[[:en:Alliance for Shared Values]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Amasya Protocol]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Anatolian beyliks]]||[[:ru:Бейлик (Анатолия)]]|| || ||35
|-
|[[:en:Anatolian peoples]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Anatolian rug]]||[[:ru:Турецкий ковёр]]|| || ||22
|-
|[[:en:Ankara Agreement]]||[[:ru:Соглашение об ассоциации Турции и Европейского экономического сообщества]]|| || ||12
|-
|[[:en:Ankara Province]]||[[:ru:Анкара (ил)]]||[[Անկարայի մարզ]]||այո||83
|-
|[[:en:Antalya]]||[[:ru:Анталья]]||[[Անթալիա]]||այո||118
|-
|[[:en:Antalya Golden Orange Film Festival]]||[[:ru:Международный антальский кинофестиваль]]||[[Անթալիայի միջազգային կինոփառատոն]]|| ||18
|-
|[[:en:Antioch]]||[[:ru:Антиохия]]||[[Անտիոք]]|| ||72
|-
|[[:en:Architecture of Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Architecture of Turkey]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Armenia–Turkey border]]|| ||[[Հայ-թուրքական սահման]]|| ||12
|-
|[[:en:Armenian genocide denial]]||[[:ru:Отрицание геноцида армян]]||[[Հայոց ցեղասպանության ժխտում]]|| ||25
|-
|[[:en:Armenian Kingdom of Cilicia]]||[[:ru:Киликийское армянское царство]]||[[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն]]|| ||46
|-
|[[:en:Armenians in the Ottoman Empire]]|| ||[[Արևմտյան Հայաստանն Օսմանյան կայսրության կազմում]]|| ||20
|-
|[[:en:Arnaut]]||[[:ru:Арнауты]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ashik]]||[[:ru:Ашуг]]||[[Աշուղ]]|| ||30
|-
|[[:en:Association for the Support of Contemporary Living]]||[[:ru:Ассоциация в поддержку современной жизни (Турция)]]|| || ||3
|-
|[[:en:Military career of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Atatürk's nationalism]]||[[:ru:Кемализм]]||[[Քեմալականություն]]|| ||44
|-
|[[:en:Atatürk's reforms]]||[[:ru:Реформы Ататюрка]]||[[Աթաթուրքի բարեփոխումներ]]|| ||23
|-
|[[:en:Baba Dağı]]||[[:ru:Мадранбаба]]|| || ||6
|-
|[[:en:Baig]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Bala Turkvision Song Contest]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Banknotes of Turkey]]||[[:ru:Банкноты турецкой лиры]]|| || ||5
|-
|[[:en:Barbary pirates]]||[[:ru:Берберские пираты]]|| || ||45
|-
|[[:en:Battle of Dragashani]]||[[:ru:Сражение при Драгашани]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Kosovo]]||[[:ru:Битва на Косовом поле (1389)]]||[[Կոսովոյի ճակատամարտ (1389)]]|| ||59
|-
|[[:en:Battle of Lalas]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Beşiktaş J.K.]]||[[:ru:Бешикташ (футбольный клуб)]]||[[Բեշիկթաշ ՖԱ]]|| ||75
|-
|[[:en:Beyoğlu]]||[[:ru:Бейоглу]]||[[Բեյօղլու]]|| ||50
|-
|[[:en:Billboard Türkiye]]||[[:ru:Billboard Türkiye]]|| || ||7
|-
|[[:en:Black Sea]]||[[:ru:Чёрное море]]||[[Սև ծով]]|| ||211
|-
|[[:en:Bloody Christmas (1963)]]||[[:ru:Кровавое Рождество (1963)]]||[[1963-1964 թվականների միջհամայնքային խռովություններ]]|| ||14
|-
|[[:en:Bodrum]]||[[:ru:Бодрум]]||[[Բոդրում]]|| ||81
|-
|[[:en:Borsa Istanbul]]||[[:ru:Стамбульская фондовая биржа]]||[[Ստամբուլի ֆոնդային բորսա]]||այո||23
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Komnenos dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Կոմնենոսների օրոք]]|| ||15
|-
|[[:en:Byzantine–Ottoman wars]]||[[:ru:Византийско-османские войны]]|| || ||30
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Heraclian dynasty]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Çankaya Mansion]]||[[:ru:Дворец Чанкая]]||[[Չանքայա ամրոց]]|| ||10
|-
|[[:en:Caucasus Mountains]]||[[:ru:Кавказские горы]]|| || ||107
|-
|[[:en:Chios massacre]]||[[:ru:Хиосская резня]]||[[Քիոսյան կոտորած]]|| ||21
|-
|[[:en:Cilician Gates]]||[[:ru:Киликийские Ворота]]||[[Կիլիկիայի դարպասներ]]|| ||31
|-
|[[:en:Cinema of Turkey]]||[[:ru:Кинематограф Турции]]|| || ||23
|-
|[[:en:Classical Anatolia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Climate change in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Conspiracy theories in Turkey]]||[[:ru:Конспирологические теории в Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Constitutional process in Turkey]]||[[:ru:Конституционная история Турции]]||[[Թուրքիայի սահմանադրական պատմություն]]|| ||13
|-
|[[:en:Çoruh]]||[[:ru:Чорох]]||[[Ճորոխ]]|| ||34
|-
|[[:en:Cretan Turks]]||[[:ru:Критские мусульмане]]|| || ||10
|-
|[[:en:Dardanelles Fortified Area Command]]|| || || ||3
|-
|[[:en:The Day of the Siege: September Eleven 1683]]||[[:ru:Одиннадцатое сентября 1683 года]]|| || ||13
|-
|[[:en:Democrat Party (Turkey, current)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Denmark–Turkey relations]]||[[:ru:Датско-турецкие отношения]]||[[Թուրք-դանիական հարաբերություններ]]|| ||8
|-
|[[:en:Hrant Dink]]||[[:ru:Динк, Грант]]||[[Հրանտ Դինք]]|| ||50
|-
|[[:en:Dissolution of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Распад Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության տրոհում]]|| ||24
|-
|[[:en:Dondurma]]||[[:ru:Дондурма]]||[[Դոնդուրմա]]|| ||36
|-
|[[:en:East Thrace]]||[[:ru:Восточная Фракия]]||[[Արևելյան Թրակիա]]|| ||50
|-
|[[:en:Bülent Ecevit]]||[[:ru:Эджевит, Бюлент]]||[[Բյուլենթ Էջևիթ]]|| ||64
|-
|[[:en:Economic history of Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Elections in Turkey]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Semih Erden]]||[[:ru:Эрден, Семих]]|| || ||26
|-
|[[:en:Aslı Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Аслы]]||[[Ասլը Էրդողան]]|| ||31
|-
|[[:en:Recep Tayyip Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Реджеп Тайип]]||[[Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան]]|| ||166
|-
|[[:en:Ergenekon (allegation)]]||[[:ru:Эргенекон (организация)]]||[[Էրգենեկոն]]|| ||23
|-
|[[:en:Ergenekon trials]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Fenerbahçe S.K.]]|| || || ||27
|-
|[[:en:Football in Turkey]]||[[:ru:Футбол в Турции]]|| || ||11
|-
|[[:en:Fourth Crusade]]||[[:ru:Четвёртый крестовый поход]]||[[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]||այո||70
|-
|[[:en:Galatasaray S.K.]]||[[:ru:Галатасарай (спортивное общество)]]|| || ||36
|-
|[[:en:Galatasaray S.K. (football)]]||[[:ru:Галатасарай (футбольный клуб)]]||[[Գալաթասարայ ՖԱ]]||այո||83
|-
|[[:en:Orhan Gencebay]]||[[:ru:Генджебай, Орхан]]||[[Օրհան Գենջեբայ]]|| ||17
|-
|[[:en:Georgians in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Göbekli Tepe]]||[[:ru:Гёбекли-Тепе]]||[[Պորտասար]]|| ||67
|-
|[[:en:Government of the Grand National Assembly]]||[[:ru:Правительство Великого национального собрания]]|| || ||19
|-
|[[:en:Grand Bazaar, Istanbul]]||[[:ru:Большой базар]]||[[Գրանդ բազար]]||այո||41
|-
|[[:en:Grand National Assembly of Turkey]]||[[:ru:Великое национальное собрание Турции]]||[[Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով]]||այո||55
|-
|[[:en:Greater Armenia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greco-Turkish War (1919–1922)]]||[[:ru:Вторая греко-турецкая война]]||[[Հույն-թուրքական պատերազմ (1919-1922)]]|| ||51
|-
|[[:en:Greece–Turkey relations]]||[[:ru:Греко-турецкие отношения]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greek genocide]]||[[:ru:Геноцид греков]]||[[Հույների ցեղասպանություն]]|| ||27
|-
|[[:en:Greek Muslims]]||[[:ru:Греки-мусульмане]]||[[Մուսուլման հույներ]]|| ||12
|-
|[[:en:Greenhouse gas emissions by Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gülen movement]]||[[:ru:Движение Гюлена]]|| || ||24
|-
|[[:en:Fethullah Gülen]]||[[:ru:Гюлен, Фетхуллах]]||[[Ֆեթուլլահ Գյուլեն]]|| ||76
|-
|[[:en:Hakkari Mountain and Commando Brigade]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Abdul Hamid II]]||[[:ru:Абдул-Хамид II]]||[[Աբդուլ Համիդ II]]|| ||91
|-
|[[:en:Hatay Büyükşehir Belediye Gençlik ve Spor Kulübü]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mimar Hayruddin]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Health in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Herki (tribe)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:History of Istanbul]]||[[:ru:История Стамбула]]||[[Ստամբուլի պատմություն]]|| ||19
|-
|[[:en:History of Turkish football]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hittites]]||[[:ru:Хетты]]||[[Խեթեր]]|| ||91
|-
|[[:en:Human rights in Cyprus]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Human rights in Turkey]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Imbros]]||[[:ru:Гёкчеада]]|| || ||52
|-
|[[:en:Imia]]||[[:ru:Иммия]]|| || ||21
|-
|[[:en:Index of Turkey-related articles]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Iran–Turkey relations]]||[[:ru:Ирано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-իրանական հարաբերություններ]]|| ||14
|-
|[[:en:Iranian peoples]]||[[:ru:Иранские народы]]|| || ||58
|-
|[[:en:Iraqi Turkmen]]||[[:ru:Иракские туркмены]]|| || ||33
|-
|[[:en:Irreligion in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Istanbul Airport]]||[[:ru:Стамбул (новый аэропорт)]]|| || ||50
|-
|[[:en:Istanbul Canal]]||[[:ru:Стамбульский канал]]|| || ||26
|-
|[[:en:Istanbul Museum of the History of Science and Technology in Islam]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Istanbul Province]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264
|-
|[[:en:Istanbul Sunday League]]||[[:ru:Стамбульская футбольная лига]]|| || ||10
|-
|[[:en:Istanbul World Political Forum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Italian War of 1521–1526]]||[[:ru:Итальянская война (1521—1526)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Iznik pottery]]||[[:ru:Изникская керамика]]|| || ||18
|-
|[[:en:Jem (Alevism)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:June 2015 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (июнь 2015)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Justice and Development Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия справедливости и развития (Турция)]]||[[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)]]|| ||76
|-
|[[:en:Deniz Kandiyoti]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Karun Treasure]]||[[:ru:Карунское сокровище]]||[[Կարունի գանձեր]]|| ||21
|-
|[[:en:Kaykaus I]]||[[:ru:Кей-Кавус I]]||[[Քեյքավուս I]]|| ||22
|-
|[[:en:Kaykhusraw II]]||[[:ru:Кей-Хосров II]]|| || ||23
|-
|[[:en:Kaymaklı Manastırı]]|| ||[[Ամենափրկիչ վանք (Տրապիզոն)]]||այո||8
|-
|[[:en:Kayqubad II]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Kazaziye]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Serpil Kemalbay]]||[[:ru:Кемальбай, Серпиль]]|| || ||7
|-
|[[:en:Kemalism]]||[[:ru:Кемализм]]||[[Քեմալականություն]]|| ||44
|-
|[[:en:Keşkek]]||[[:ru:Кешкек]]||[[Քեշկեք]]|| ||19
|-
|[[:en:Kilij Arslan I]]||[[:ru:Кылыч-Арслан I]]||[[Կիլիջ-Արսլան I]]|| ||33
|-
|[[:en:Kilij Arslan II]]||[[:ru:Кылыч-Арслан II]]|| || ||24
|-
|[[:en:Kingdom of Pontus]]||[[:ru:Понтийское царство]]||[[Պոնտոսի թագավորություն]]|| ||37
|-
|[[:en:Kırkpınar]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kosovo–Turkey relations]]||[[:ru:Косовско-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kurdish separatism in Turkey]]||[[:ru:Турецко-курдский конфликт]]|| || ||20
|-
|[[:en:Kurdistan]]||[[:ru:Курдистан]]||[[Քուրդիստան]]|| ||117
|-
|[[:en:Kurdistan Workers' Party]]||[[:ru:Рабочая партия Курдистана]]||[[Քրդական բանվորական կուսակցություն]]|| ||75
|-
|[[:en:Kurds in Turkey]]||[[:ru:Курды в Турции]]||[[Քրդերը Թուրքիայում]]|| ||16
|-
|[[:en:Languages of Turkey]]||[[:ru:Языки Турции]]||[[Թուրքիայի լեզուներ]]|| ||21
|-
|[[:en:Lavash]]||[[:ru:Лаваш]]||[[Լավաշ]]|| ||51
|-
|[[:en:Levant]]||[[:ru:Левант]]||[[Լևանտ]]|| ||96
|-
|[[:en:List of ancient settlements in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:List of battles of the Turkish War of Independence]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of cities conquered by the Ottoman Empire]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of political parties in Northern Cyprus]]|| || || ||6
|-
|[[:en:List of suicide attacks in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Turkish desserts]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of Turkish scientists]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Zülfü Livaneli]]||[[:ru:Ливанели, Зюльфю]]|| || ||23
|-
|[[:en:MANAŞ]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mass media in Turkey]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Mehmed II]]||[[:ru:Мехмед II]]||[[Մեհմեդ II]]|| ||110
|-
|[[:en:Mesir macunu]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Mevlevi Order]]||[[:ru:Мевлеви]]|| || ||39
|-
|[[:en:Middle Bronze Age migrations (ancient Near East)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Middle East]]||[[:ru:Средний Восток]]||[[Միջին Արևելք]]|| ||216
|-
|[[:en:Military history of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Military of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Вооружённые силы Османской империи]]|| || ||31
|-
|[[:en:Mount Güllük-Termessos National Park]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mushki]]||[[:ru:Мушки]]||[[Մուշքեր]]|| ||14
|-
|[[:en:Music of Turkey]]||[[:ru:Турецкая музыка]]|| || ||20
|-
|[[:en:Mustafa Kemal Atatürk's leadership of the independence war]]|| || || ||3
|-
|[[:en:My Name Is Red]]||[[:ru:Имя мне — Красный]]||[[Իմ անունը Կարմիր է]]|| ||37
|-
|[[:en:National debt of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:National Intelligence Organization]]||[[:ru:Национальная разведывательная организация]]||[[Ազգային հետախուզական կազմակերպություն (Թուրքիա)]]|| ||26
|-
|[[:en:Near East]]||[[:ru:Ближний Восток]]||[[Մերձավոր Արևելք]]|| ||108
|-
|[[:en:Neo-Ottomanism]]||[[:ru:Неоосманизм]]||[[Նեոօսմանիզմ]]|| ||25
|-
|[[:en:Nowruz]]||[[:ru:Новруз]]||[[Նոռուզ]]|| ||87
|-
|[[:en:Abdullah Öcalan]]||[[:ru:Оджалан, Абдулла]]||[[Աբդուլլահ Օջալան]]|| ||62
|-
|[[:en:Occhiali]]||[[:ru:Улуч Али]]|| || ||25
|-
|[[:en:Oghuz Turks]]||[[:ru:Огузы]]||[[Օղուզներ]]|| ||53
|-
|[[:en:Operation Euphrates Shield]]||[[:ru:Операция «Щит Евфрата»]]||[[«Եփրատի վահան» ռազմագործողություն]]|| ||28
|-
|[[:en:Osman I]]||[[:ru:Осман I]]||[[Օսման I]]|| ||95
|-
|[[:en:Ottoman casualties of World War I]]||[[:ru:Потери Османской империи в Первой мировой войне]]|| || ||3
|-
|[[:en:Ottoman cuisine]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Ottoman dynasty]]||[[:ru:Османы]]||[[Օսմաններ]]|| ||55
|-
|[[:en:Ottoman family tree]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ottoman family tree (simplified)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Ottoman minelayer Nusret]]||[[:ru:Нусрет (минный заградитель)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ottoman Navy]]||[[:ru:Османский флот]]|| || ||26
|-
|[[:en:Outline of the Ottoman Empire]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nimet Özgüç]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Orhan Pamuk]]||[[:ru:Памук, Орхан]]||[[Օրհան Փամուք]]|| ||130
|-
|[[:en:Pan-Turkism]]||[[:ru:Пантюркизм]]||[[Պանթյուրքիզմ]]|| ||45
|-
|[[:en:Paphlagonia]]||[[:ru:Пафлагония]]||[[Պաֆլագոնիա]]|| ||39
|-
|[[:en:Parliamentary terms of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of party leaders in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:People of Turkey]]||[[:ru:Население Турции]]||[[Թուրքիայի բնակչություն]]|| ||26
|-
|[[:en:Peoples' Democratic Party (Turkey)]]||[[:ru:Демократическая партия народов]]|| || ||39
|-
|[[:en:Pergamon]]||[[:ru:Пергам]]||[[Պերգամոն]]||այո||69
|-
|[[:en:Persecution of Muslims during the Ottoman contraction]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Personal life of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Place name changes in Turkey]]||[[:ru:Переименования географических названий в Турции]]||[[Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում]]|| ||13
|-
|[[:en:Politics of Northern Cyprus]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Pontic Greeks]]||[[:ru:Понтийцы]]||[[Պոնտացիներ]]|| ||40
|-
|[[:en:President of Turkey]]||[[:ru:Президент Турции]]||[[Թուրքիայի նախագահ]]||այո||44
|-
|[[:en:List of Ottoman princesses]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Qizilbash]]||[[:ru:Кызылбаши]]||[[Ղզլբաշներ]]|| ||39
|-
|[[:en:Radiomonitor Türkiye]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Refugees of the Syrian civil war in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Reşadiye shooting]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Roman Empire]]||[[:ru:Римская империя]]||[[Հռոմեական կայսրություն]]|| ||183
|-
|[[:en:Rumi]]||[[:ru:Джалаладдин Руми]]||[[Ռումի]]|| ||138
|-
|[[:en:Russia–Turkey relations]]||[[:ru:Российско-турецкие отношения]]||[[Ռուս-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||21
|-
|[[:en:Hülya Şahin]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Salep]]||[[:ru:Салеп]]|| || ||33
|-
|[[:en:Samsun]]||[[:ru:Самсун]]||[[Սամսուն]]|| ||84
|-
|[[:en:Sarukhanids]]||[[:ru:Саруханогуллары]]|| || ||15
|-
|[[:en:Sasanian Empire]]||[[:ru:Государство Сасанидов]]||[[Սասանյան Պարսկաստան]]|| ||100
|-
|[[:en:Sayfo]]||[[:ru:Геноцид ассирийцев]]||[[Ասորիների ցեղասպանություն]]|| ||48
|-
|[[:en:Science and technology in the Ottoman Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Secession in Turkey]]||[[:ru:Сепаратизм в Турции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Senate of the Republic (Turkey)]]||[[:ru:Сенат республики (Турция)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Fikret Şeneş]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Shusha Declaration]]||[[:ru:Шушинская декларация]]||[[Շուշիի հռչակագիր]]|| ||14
|-
|[[:en:Siege of Tripolitsa]]||[[:ru:Осада Триполицы]]|| || ||9
|-
|[[:en:Social Democratic Populist Party (Turkey)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kenan Sofuoğlu]]||[[:ru:Софуоглу, Кенан]]|| || ||15
|-
|[[:en:Solar power in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Somalia–Turkey relations]]||[[:ru:Сомалийско-турецкие отношения]]|| || ||8
|-
|[[:en:South Caucasus]]||[[:ru:Закавказье]]||[[Հարավային Կովկաս]]|| ||74
|-
|[[:en:Southeast Europe]]||[[:ru:Юго-Восточная Европа]]||[[Հարավարևելյան Եվրոպա]]|| ||51
|-
|[[:en:Soviet Union–Turkey relations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Zeki Rıza Sporel]]||[[:ru:Спорель, Зеки Рыза]]|| || ||17
|-
|[[:en:Sport in Turkey]]|| || || ||18
|-
|[[:en:St. Stepanos Church]]|| ||[[Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Իզմիր)]]||այո||5
|-
|[[:en:St. Stepanos Church, Smyrna]]|| ||[[Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Իզմիր)]]||այո||5
|-
|[[:en:State Hydraulic Works (Turkey)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի առաջնություն]]|| ||56
|-
|[[:en:Syrian civil war]]||[[:ru:Гражданская война в Сирии]]||[[Սիրիական ճգնաժամ]]|| ||104
|-
|[[:en:Kıvanç Tatlıtuğ]]||[[:ru:Татлытуг, Кыванч]]||[[Քըվանչ Թաթլըթուղ]]|| ||44
|-
|[[:en:Terrorism in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:The Blight of Asia]]||[[:ru:Хортон, Джордж]]|| || ||7
|-
|[[:en:The Washington Institute for Near East Policy]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Thrace]]||[[:ru:Фракия]]||[[Թրակիա]]|| ||97
|-
|[[:en:Timeline of the Kurdish–Turkish conflict (1978–2015)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Timeline of the Turkish War of Independence]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Traditional Sohbet meetings]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Treaty of Zuhab]]||[[:ru:Зухабский мир]]||[[Հայաստանի չորրորդ բաժանում]]|| ||23
|-
|[[:en:Turkey and the United Nations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkey at the Paralympics]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkey at the Summer Paralympics]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkey at the Winter Paralympics]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkey national football team]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72
|-
|[[:en:Turkey national football team head to head]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72
|-
|[[:en:Turkey national football team records and statistics]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу]]||[[Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||72
|-
|[[:en:Turkey–United Arab Emirates relations]]||[[:ru:Турецко-эмиратские отношения]]|| || ||6
|-
|[[:en:Turkic languages]]||[[:ru:Тюркские языки]]||[[Թյուրքական լեզվախումբ]]||այո||118
|-
|[[:en:Turkic peoples]]||[[:ru:Тюрки]]||[[Թյուրքեր]]|| ||87
|-
|[[:en:Turkish Armed Forces]]||[[:ru:Вооружённые силы Турции]]||[[Թուրքիայի զինված ուժեր]]|| ||54
|-
|[[:en:Turkish art]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turkish cuisine]]||[[:ru:Турецкая кухня]]||[[Թուրքական խոհանոց]]|| ||45
|-
|[[:en:Turkish Cypriots]]||[[:ru:Турки-киприоты]]||[[Թուրք կիպրացիներ]]||այո||33
|-
|[[:en:Turkish diaspora]]||[[:ru:Турецкая диаспора]]|| || ||10
|-
|[[:en:List of Turkish people]]||[[:ru:Портал:Турция/Список турок]]|| || ||5
|-
|[[:en:Türkiye Top 20]]||[[:ru:Türkiye Top 20]]||[[Türkiye Top 20]]||այո||8
|-
|[[:en:Turkoman (ethnonym)]]||[[:ru:Туркоманы]]||[[Թուրքոմաններ]]|| ||10
|-
|[[:en:Turks in Europe]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turks in the Arab world]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkvision Song Contest]]||[[:ru:Тюрквидение]]|| || ||32
|-
|[[:en:Ubykh language]]||[[:ru:Убыхский язык]]|| || ||45
|-
|[[:en:Visa policy of Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Visa requirements for Turkish citizens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of Ottoman grand viziers]]||[[:ru:Список великих визирей Османской империи]]|| || ||31
|-
|[[:en:Wildlife of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Women in Turkey]]||[[:ru:Права женщин в Турции]]|| || ||13
|-
|[[:en:Women in Turkish politics]]||[[:ru:Женщины в турецкой политике]]|| || ||13
|-
|[[:en:World War I]]||[[:ru:Первая мировая война]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]|| ||236
|-
|[[:en:World War I naval ships of the Ottoman Empire]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Yıldız Palace]]||[[:ru:Йылдыз]]||[[Յըլդըզ]]|| ||30
|-
|[[:en:Young Turks]]||[[:ru:Младотурки]]||[[Երիտասարդ թուրքեր]]|| ||58
|-
|[[:en:Zaza–Gorani languages]]||[[:ru:Заза-горани]]|| || ||12
|}
== [[:en:Category:Mid-importance Turkey articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:1st cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1st government of Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:1st Justice and Development Party Extraordinary Congress]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1st Parliament of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2nd cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2nd government of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:2nd Justice and Development Party Ordinary Congress]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2nd Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:3rd cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:3rd government of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:3rd Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:4th cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:4th government of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:4th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:5th cabinet of the Executive Ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:5th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:5th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:6th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:6th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:7th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:7th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:8th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:8th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:9th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:9th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:10th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:10th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:11th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:11th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:12th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:13th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:13th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:13th Republican People's Party Extraordinary Convention]]|| || || ||1
|-
|[[:en:14th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:14th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:15th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:15th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:16 Great Turkic Empires]]||[[:ru:16 великих тюркских империй]]|| || ||10
|-
|[[:en:16th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:16th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:17th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:17th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:18th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:18th Parliament of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:18th Republican People's Party Extraordinary Convention]]|| || || ||2
|-
|[[:en:19th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:20th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:21st government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:22nd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:23rd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:24th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:25th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:26th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:27th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:28th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:29th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:30th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:31 March Incident]]||[[:ru:Инцидент 31 марта]]|| || ||16
|-
|[[:en:31st government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:32nd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:33rd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:34th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:35th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:35th Republican People's Party Ordinary Convention]]|| || || ||2
|-
|[[:en:36th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:37th government of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:38th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:39th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:40th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:41st government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:42nd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:43rd government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:44th Antalya Golden Orange Film Festival]]|| || || ||2
|-
|[[:en:44th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:45th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:46th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:47th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:48th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:49th government of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:50th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:51st government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:52nd government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:53rd government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:54th government of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:55th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:56th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:57th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:100th Anniversary (Gümüşkum) Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:150 personae non gratae of Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:262 Southwest Anatolia earthquake]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1688 Smyrna earthquake]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1913 Ottoman coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Османской империи (1913)]]||[[Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում (1913)]]|| ||15
|-
|[[:en:1923 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1924 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1925 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1926 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1927 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1928 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1929 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1930 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1931 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1932 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1933 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1933 Turkish Football Championship]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1934 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1934 Turkish Football Championship]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1935 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1936 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1937 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1938 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1939 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1940 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1941 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1942 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1943 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1944 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1945 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1946 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1947 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1948 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1949 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1950 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1951 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1952 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1953 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1954 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1955 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1956 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1957 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1958 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1959 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1960 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1960 Turkish coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Турции (1960)]]||[[Թուրքիայի հեղաշրջումը (1960)]]|| ||22
|-
|[[:en:1961 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1961 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1962 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1963 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1963 Turkish local elections]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1964 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1964 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1965 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1965 Turkish census]]||[[:ru:Перепись населения Турции (1965)]]|| || ||7
|-
|[[:en:1966 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1966 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1967 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1968 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1968 Turkish local elections]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1968 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1969 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1970 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1971 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1972 in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1973 Biltmore Hotel attack]]||[[:ru:Яникян, Гурген]]||[[Գուրգեն Յանիկյան]]|| ||11
|-
|[[:en:1973 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1973 Turkish general election]]|| || || ||6
|-
|[[:en:1973 Turkish local elections]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1973 Turkish presidential election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1973 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1974 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1975 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1975 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1976 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1977 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1977 Turkish local elections]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1977 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1978 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1979 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1979 Turkish Senate election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1980 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1980 Turkish coup d'état]]||[[:ru:Государственный переворот в Турции (1980)]]|| || ||26
|-
|[[:en:1981 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1982 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1983 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1984 in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1984 Turkish local elections]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1985 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1986 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1987 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1988 in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:1989 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1989 Turkish local elections]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1990 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1991 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1992 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1993 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1993 Turkish presidential election]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1994 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1995 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1996 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1997 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1997 Turkish military memorandum]]||[[:ru:Военный меморандум в Турции (1997)]]|| || ||11
|-
|[[:en:1998 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1999 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2000 Turkish presidential election]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2000'e Doğru]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2002 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2002)]]|| || ||11
|-
|[[:en:2003 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2004 attack on Istanbul restaurant]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2004 Istanbul summit]]||[[:ru:Саммит НАТО в Стамбуле (2004)]]|| || ||10
|-
|[[:en:2005 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2005 года]]|| || ||26
|-
|[[:en:2005–06 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2005/2006]]|| || ||15
|-
|[[:en:2006 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2006 года]]|| || ||28
|-
|[[:en:2006–07 in Turkish football]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2006–07 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2006/2007]]|| || ||15
|-
|[[:en:2007 Ankara bombing]]|| || || ||5
|-
|[[:en:2007 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Референдум в Турции (2007)]]|| || ||6
|-
|[[:en:2007 Turkish general election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2007)]]|| || ||13
|-
|[[:en:2007 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2007 года]]|| || ||31
|-
|[[:en:2007 Turkish presidential election]]|| || || ||11
|-
|[[:en:2007–08 in Turkish football]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2007–08 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2007/2008]]|| || ||17
|-
|[[:en:2008 Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции 2008 года]]|| || ||35
|-
|[[:en:2008–09 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2008–09 Süper Lig]]||[[:ru:Чемпионат Турции по футболу 2008/2009]]|| || ||15
|-
|[[:en:2009–10 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2010 FIBA World Championship]]||[[:ru:Чемпионат мира по баскетболу 2010]]|| || ||37
|-
|[[:en:2010s in Syria political history]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2011 Cypriot legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы на Кипре (2011)]]|| || ||11
|-
|[[:en:2011 Kütahya earthquake]]|| || || ||13
|-
|[[:en:2011 Turkish football match-fixing scandal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2011 Van earthquakes]]||[[:ru:Землетрясение в Турции (2011)]]|| || ||39
|-
|[[:en:2011 Winter Universiade]]||[[:ru:Зимняя Универсиада 2011]]|| || ||23
|-
|[[:en:2011–12 Mersin İdmanyurdu season]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2012 Gaziantep bombing]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2012 WTA Tour Championships]]||[[:ru:Итоговый чемпионат WTA 2012]]|| || ||15
|-
|[[:en:2013 corruption scandal in Turkey]]|| || || ||11
|-
|[[:en:2013 Mediterranean Games medal table]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2013 Turkish local government reorganisation]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2013 WTA Tour Championships]]||[[:ru:Итоговый чемпионат WTA 2013]]|| || ||13
|-
|[[:en:2013–2015 PKK–Turkey peace process]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2014 Turkish local elections]]||[[:ru:Муниципальные выборы в Турции (2014)]]|| || ||10
|-
|[[:en:2014 Turkish presidential election]]||[[:ru:Президентские выборы в Турции (2014)]]|| || ||24
|-
|[[:en:2015 G20 Antalya summit]]||[[:ru:Саммит G-20 в Анталье (2015)]]||[[Մեծ քսանյակի Անթալիայի գագաթնաժողով]]|| ||16
|-
|[[:en:2015 Istanbul suicide bombing]]||[[:ru:Теракт в Стамбуле 6 января 2015 года]]|| || ||6
|-
|[[:en:2016 Atatürk Airport attack]]||[[:ru:Теракт в аэропорту имени Ататюрка]]||[[Ահաբեկչություն Աթաթուրքի անվան օդանավակայանում]]|| ||48
|-
|[[:en:2017 Dutch–Turkish diplomatic incident]]|| ||[[Թուրք-նիդերլանդական դիվանագիտական լարվածություն (2017)]]|| ||11
|-
|[[:en:2017 March for Justice]]|| ||[[Արդարության երթ (2017)]]|| ||8
|-
|[[:en:2017 Turkish constitutional referendum]]||[[:ru:Конституционный референдум в Турции (2017)]]||[[Սահմանադրական հանրաքվե Թուրքիայում (2017)]]|| ||36
|-
|[[:en:2018 Muharrem İnce presidential campaign]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2018 Recep Tayyip Erdoğan presidential campaign]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2018 Selahattin Demirtaş presidential campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2018 Temel Karamollaoğlu presidential campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2018 Turkish general election]]|| || || ||17
|-
|[[:en:2018 Turkish parliamentary election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Турции (2018)]]|| || ||16
|-
|[[:en:2018 Turkish presidential election]]||[[:ru:Президентские выборы в Турции (2018)]]|| || ||22
|-
|[[:en:2018 Turkish presidential election candidate nominations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2018–2022 Turkish currency and debt crisis]]|| || || ||14
|-
|[[:en:2019 Turkish offensive into north-eastern Syria]]||[[:ru:Операция «Источник мира»]]||[[«Խաղաղության աղբյուր» ռազմագործողություն]]|| ||41
|-
|[[:en:2019 Turkish Women's Cup]]|| || || ||1
|-
|[[:en:2021 in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2021–2022 inflation surge]]|| || || ||5
|-
|[[:en:2022 in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Muazzez Abacı]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yunus Nadi Abalıoğlu]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Abdi İpekçi Arena]]||[[:ru:Абди Ипекчи Арена]]|| || ||27
|-
|[[:en:Abdulaziz]]||[[:ru:Абдул-Азиз]]||[[Աբդուլ Ազիզ]]|| ||73
|-
|[[:en:Abdul Hamid I]]||[[:ru:Абдул-Хамид I]]||[[Աբդուլ Համիդ I]]|| ||71
|-
|[[:en:Abdülkerim Nadir Pasha]]||[[:ru:Абдулкерим Надир-паша]]|| || ||21
|-
|[[:en:Abdulmejid I]]||[[:ru:Абдул-Меджид I]]||[[Աբդուլ Մեջիդ]]|| ||70
|-
|[[:en:Abolition of the Caliphate]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Abortion in Turkey]]||[[:ru:Аборты в Турции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Abzar iyesi]]||[[:ru:Абзар иясе]]|| || ||5
|-
|[[:en:Feride Acar]]|| || || ||2
|-
|[[:en:ACS Mersin]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ada Express]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ada Kaleh]]||[[:ru:Ада-Кале]]|| || ||28
|-
|[[:en:Ada of Caria]]||[[:ru:Ада Карийская]]|| || ||26
|-
|[[:en:Adana]]||[[:ru:Адана]]||[[Ադանա]]|| ||116
|-
|[[:en:Adana Cinema Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Adana Conference]]||[[:ru:Аданская конференция]]||[[Ադանայի կոնֆերանս]]|| ||8
|-
|[[:en:Adana Province]]||[[:ru:Адана (ил)]]||[[Ադանայի մարզ]]||այո||90
|-
|[[:en:Adapazarı]]||[[:ru:Адапазары]]||[[Ադափազար]]|| ||72
|-
|[[:en:Halide Edib Adıvar]]||[[:ru:Адывар, Халиде Эдиб]]||[[Հալիդե Էդիբ]]|| ||39
|-
|[[:en:Adıyaman Province]]||[[:ru:Адыяман (ил)]]||[[Ադըյամանի մարզ]]||այո||89
|-
|[[:en:Administrative divisions of Turkey]]||[[:ru:Административное деление Турции]]||[[Թուրքիայի վարչական բաժանում]]||այո||37
|-
|[[:en:Adnan Menderes Boulevard]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Advisory Parliament of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aegean and Western Turkey sclerophyllous and mixed forests]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Aegean dispute]]||[[:ru:Эгейский вопрос]]||[[Եգեյան հիմնահարց]]|| ||17
|-
|[[:en:Aegean Region]]||[[:ru:Эгейский регион]]||[[Եգեյան տարածաշրջան]]|| ||59
|-
|[[:en:Afghanistan–Turkey relations]]||[[:ru:Афгано-турецкие отношения]]|| || ||8
|-
|[[:en:Esin Afşar]]||[[:ru:Афшар, Эсин]]|| || ||5
|-
|[[:en:Afshar Beylik]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Afşin]]||[[:ru:Афшин]]|| || ||28
|-
|[[:en:Aftermath of World War I]]||[[:ru:Последствия Первой мировой войны]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքներ]]|| ||21
|-
|[[:en:Afuzhiluo]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Afyonkarahisar]]||[[:ru:Афьонкарахисар]]||[[Աֆյոնքարահիսար]]|| ||78
|-
|[[:en:Afyonkarahisar Province]]||[[:ru:Афьонкарахисар (ил)]]||[[Աֆյոնքարահիսարի մարզ]]|| ||86
|-
|[[:en:Agani Murutsxi]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mehmet Ali Ağca]]||[[:ru:Агджа, Мехмет Али]]||[[Մեհմեդ Ալի Աղջա]]|| ||55
|-
|[[:en:Güllü Agop]]||[[:ru:Вардовян, Акоп]]||[[Հակոբ Վարդովյան]]|| ||10
|-
|[[:en:Agos]]||[[:ru:Агос]]||[[Ակոս (ամսաթերթ)]]||այո||15
|-
|[[:en:Fuat Ağralı]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Agreement on Strategic Partnership and Mutual Support]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Agriculture in Turkey]]||[[:ru:Сельское хозяйство Турции]]||[[Գյուղատնտեսությունը Թուրքիայում]]|| ||9
|-
|[[:en:Ağrı]]||[[:ru:Агры]]||[[Աղրը]]|| ||65
|-
|[[:en:Ağrı Province]]||[[:ru:Агры (иль)]]||[[Աղրըի մարզ]]||այո||87
|-
|[[:en:Ah Dede Vah Dede]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ahcik]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ahis]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Feroz Ahmad]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ahmed III]]||[[:ru:Ахмед III]]||[[Ահմեդ III]]|| ||66
|-
|[[:en:Ahmed I]]||[[:ru:Ахмед I]]||[[Ահմեդ I]]|| ||72
|-
|[[:en:Ahmed II]]||[[:ru:Ахмед II]]||[[Ահմեդ II]]|| ||66
|-
|[[:en:Ahmed Resmî Efendi]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Köprülüzade Fazıl Ahmed Pasha]]||[[:ru:Фазыл Ахмед-паша]]|| || ||31
|-
|[[:en:Ahmet İzzet]]||[[:ru:Фургач, Ахмед Иззет]]|| || ||29
|-
|[[:en:Ahmet of Karaman]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Barış Akarsu]]||[[:ru:Акарсу, Барыш]]||[[Բարըշ Աքարսու]]|| ||10
|-
|[[:en:Akbaba (periodical)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Akbank Sanat]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Yıldırım Akbulut]]||[[:ru:Акбулут, Йылдырым]]||[[Յըլդըրըմ Աքբուլութ]]|| ||25
|-
|[[:en:İsmail Akçay]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Yusuf Akçura]]||[[:ru:Акчурин, Юсуф Хасанович]]|| || ||26
|-
|[[:en:Akdamar Island]]||[[:ru:Ахтамар]]||[[Աղթամար կղզի]]|| ||31
|-
|[[:en:Akdeniz (sculpture)]]||[[:ru:Средиземное море (скульптура)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Akdeniz University]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Akdeniz, Mersin]]||[[:ru:Акдениз]]|| || ||18
|-
|[[:en:Lale Akgün]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Akhayat sinkhole]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Akhisar]]||[[:ru:Акхисар]]|| || ||52
|-
|[[:en:Akhisar Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Azra Akın]]||[[:ru:Акын, Азра]]||[[Ազրա Աքըն]]|| ||35
|-
|[[:en:Hüseyin Cemal Akın]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sunay Akın]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Akis (periodical)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Akkale]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Akkerman Convention]]||[[:ru:Аккерманская конвенция]]||[[Աքքերմանի կոնվենցիա]]|| ||28
|-
|[[:en:Aksa (company)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İsmail Rüştü Aksal]]||[[:ru:Аксал, Исмаил Рюштю]]|| || ||5
|-
|[[:en:Aksaray]]||[[:ru:Аксарай]]||[[Աքսարայ]]|| ||74
|-
|[[:en:Aksaray Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aksaray Province]]||[[:ru:Аксарай (ил)]]||[[Աքսարայի մարզ]]||այո||81
|-
|[[:en:Somuncu Baba]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Akşehir Grand Mosque]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Akşehir Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Akşehir railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cihangir Akşit]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Behiye Aksoy]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Muammer Aksoy]]||[[:ru:Аксой, Муаммер]]|| || ||10
|-
|[[:en:Abdülkadir Aksu]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aksu, Antalya]]||[[:ru:Аксу (Анталья)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Sezen Aksu]]||[[:ru:Сезен Аксу]]||[[Սեզեն Աքսու]]|| ||48
|-
|[[:en:Cengiz Aktar]]||[[:ru:Актар, Дженгиз]]||[[Ջենգիզ Աքթար]]|| ||6
|-
|[[:en:Akyaka, Ula]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Mete Akyol]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kadi Burhan al-Din]]||[[:ru:Кади Бурханеддин Ахмед]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ala Bridge]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Alaattin Ali of Karaman]]||[[:ru:Алаэддин-бей I Караманид]]|| || ||6
|-
|[[:en:Alaca Höyük]]||[[:ru:Аладжа-Хююк]]|| || ||24
|-
|[[:en:Alaçam Population Exchange Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aladağlar National Park]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Alahan Monastery]]||[[:ru:Алахан]]||[[Ալահան]]|| ||9
|-
|[[:en:Alan Gua]]||[[:ru:Алан-гоа]]|| || ||12
|-
|[[:en:Mazhar Alanson]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Alanya Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Аланьи]]|| || ||5
|-
|[[:en:Alata Research Institute of Horticulture]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Alata River]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Albanians in Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Nebahat Albayrak]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Alemdar (ship)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Alevism]]||[[:ru:Алевиты]]|| || ||55
|-
|[[:en:Algeria–Turkey relations]]||[[:ru:Алжиро-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Giritli Ali Aziz Efendi]]||[[:ru:Али Азиз Гириди]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ali Demirsoy Natural History Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ali Sami Yen Stadium]]||[[:ru:Али Сами Ен (стадион)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Safiye Ali]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Aliağa Petkim]]||[[:ru:Алиага Петким]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ekrem Alican]]||[[:ru:Алиджан, Экрем]]|| || ||4
|-
|[[:en:Alişar Hüyük]]||[[:ru:Алишар-Хююк]]|| || ||14
|-
|[[:en:Alişar, Sorgun]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Sadri Alışık]]||[[:ru:Садри Алышик]]|| || ||9
|-
|[[:en:Allianoi]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Orhan Alp]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ayşe Saffet Rıza Alpar]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Isa Alptekin]]||[[:ru:Альптекин, Иса Юсуф]]|| || ||12
|-
|[[:en:Alsancak]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Alsancak Ferry Terminal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Altaic languages]]||[[:ru:Алтайские языки]]||[[Ալթայան լեզուներ]]|| ||104
|-
|[[:en:Altay S.K.]]||[[:ru:Алтай (футбольный клуб, Измир)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Leman Altınçekiç]]||[[:ru:Алтынчекич, Леман]]|| || ||9
|-
|[[:en:Sabire Aydemir]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Selami Altınok]]||[[:ru:Алтынок, Селами]]|| || ||5
|-
|[[:en:Mehmet Altınsoy]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Altıeylül]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Altından geçme]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Altınordu, Ordu]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Amasra]]||[[:ru:Амасра]]|| || ||35
|-
|[[:en:Amasra Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Amasya]]||[[:ru:Амасья]]||[[Ամասիա (քաղաք)]]|| ||83
|-
|[[:en:Amasya Circular]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Amasya Province]]||[[:ru:Амасья (ил)]]||[[Ամասիայի մարզ]]|| ||86
|-
|[[:en:Amasya railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Amasya trials]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Amed nesîm-i subh-dem]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ana Ardıç monumental tree]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Anadolu Agency]]||[[:ru:Информационное агентство Анадолу]]|| || ||23
|-
|[[:en:Anadolu Efes S.K.]]||[[:ru:Анадолу Эфес]]||[[Անադոլու Էֆես]]||այո||28
|-
|[[:en:Anadolu University]]||[[:ru:Анатолийский университет]]||[[Անատոլիական համալսարան]]|| ||21
|-
|[[:en:Anadoluhisarı]]||[[:ru:Анадолухисар]]||[[Անադոլուհիսար]]|| ||30
|-
|[[:en:Anadolukavağı]]||[[:ru:Анадолукавагы]]|| || ||9
|-
|[[:en:Anamur Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anası Kızından]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anatolia Party]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Anatolian conifer and deciduous mixed forests]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Anatolian High School]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Anatolian Plate]]||[[:ru:Анатолийская плита]]|| || ||25
|-
|[[:en:Anatolian rock]]||[[:ru:Анатолийский рок]]||[[Անատոլիական ռոք]]|| ||15
|-
|[[:en:Anatolian Seljuks family tree]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Anavarza Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anchiale]]||[[:ru:Анхиал (Киликия)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ancient road in Tarsus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ancoz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anemurium]]||[[:ru:Анемуриум]]|| || ||9
|-
|[[:en:Rafet Angın]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Angora goat]]||[[:ru:Ангорская коза]]||[[Անգորական այծ]]|| ||34
|-
|[[:en:Ani]]||[[:ru:Ани (город)]]||[[Անի]]|| ||53
|-
|[[:en:Anıtkabir]]||[[:ru:Аныткабир]]||[[Անըթքաբիր]]|| ||45
|-
|[[:en:Ankara Aviation Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ankara Esenboğa Airport]]||[[:ru:Анкара Эсенбога (аэропорт)]]|| || ||39
|-
|[[:en:Ankara Güvercinlik Army Air Base]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ankara International Music Festival]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ankara Metro]]||[[:ru:Анкарский метрополитен]]|| || ||35
|-
|[[:en:Ankara Music and Fine Arts University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ankara Opera House]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ankara Radio]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ankara Tren Garı]]||[[:ru:Железнодорожный вокзал Анкары]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ankara University]]||[[:ru:Анкарский университет]]||[[Անկարայի համալսարան]]|| ||33
|-
|[[:en:Ankara Vakıf Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ankara'dan Abim Geldi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Annan Plan]]||[[:ru:План Аннана]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ant (magazine)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Antakya]]||[[:ru:Антакья]]||[[Անթաքիա]]|| ||105
|-
|[[:en:Antalya Airport]]||[[:ru:Анталья (аэропорт)]]|| || ||44
|-
|[[:en:Antalya Diplomacy Forum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Antalya Festival]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Antalya Museum]]||[[:ru:Музей Антальи]]|| || ||11
|-
|[[:en:Antalya Province]]||[[:ru:Анталья (ил)]]||[[Անթալիայի մարզ]]||այո||91
|-
|[[:en:Antalya State Symphony Orchestra]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anti-Turkish sentiment]]|| ||[[Թուրքոֆոբիա]]|| ||12
|-
|[[:en:Antikristos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Antisemitism in Turkey]]||[[:ru:Антисемитизм в Турции]]||[[Հակասեմականությունը Թուրքիայում]]|| ||8
|-
|[[:en:Hamdi Apaydın]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Zekai Apaydın]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Aq Qoyunlu]]||[[:ru:Ак-Коюнлу]]||[[Ակ-Կոյունլուների պետություն]]|| ||49
|-
|[[:en:Arabesque (Turkish music)]]||[[:ru:Арабеска (турецкая музыка)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Arabs in Turkey]]||[[:ru:Арабы в Турции]]||[[Արաբները Թուրքիայում]]|| ||17
|-
|[[:en:İnci Aral]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Arap Islet]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Oya Araslı]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Arayış]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ardahan]]||[[:ru:Ардахан]]||[[Արդահան]]|| ||67
|-
|[[:en:Ardahan Province]]||[[:ru:Ардахан (ил)]]||[[Արդահանի մարզ]]||այո||84
|-
|[[:en:Sadun Aren]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cahit Arf]]||[[:ru:Арф, Джахит]]|| || ||19
|-
|[[:en:Erdoğan Arıca]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Celalettin Arif]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Arifiye]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Kemal Arıkan]]|| ||[[Քեմալ Արըքան]]|| ||3
|-
|[[:en:Saffet Arıkan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Suha Arın]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bülent Arınç]]||[[:ru:Арынч, Бюлент]]|| || ||18
|-
|[[:en:Koray Ariş]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aristarchus of Thessalonica]]||[[:ru:Аристарх (апостол от 70)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Şarık Arıyak]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Cüneyt Arkın]]||[[:ru:Аркын, Джюнейт]]||[[Ջունեյթ Արքըն]]|| ||30
|-
|[[:en:Armenia–Turkey relations]]||[[:ru:Армяно-турецкие отношения]]||[[Հայ-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||17
|-
|[[:en:Armenian genocide recognition]]||[[:ru:Признание геноцида армян]]||[[Հայոց ցեղասպանության ճանաչում]]|| ||13
|-
|[[:en:Armenian highlands]]||[[:ru:Армянское нагорье]]||[[Հայկական լեռնաշխարհ]]|| ||53
|-
|[[:en:Armenian national awakening]]||[[:ru:Армянское национальное возрождение]]||[[Հայոց ազգային վերածնունդ]]|| ||7
|-
|[[:en:Armenian Revolutionary Army]]||[[:ru:Армянская революционная армия]]||[[Հայ հեղափոխական բանակ]]|| ||13
|-
|[[:en:Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia]]||[[:ru:Армянская секретная армия освобождения Армении]]||[[Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ]]|| ||35
|-
|[[:en:Armenian volunteer units]]||[[:ru:Армянский корпус (Российская империя)]]||[[Հայկական կորպուս]]|| ||15
|-
|[[:en:Armenians in Turkey]]||[[:ru:Армяне в Турции]]||[[Հայերը Թուրքիայում]]|| ||20
|-
|[[:en:Armistice of Mudros]]||[[:ru:Мудросское перемирие]]||[[Մուդրոսի զինադադար]]|| ||44
|-
|[[:en:Armutlu Peninsula]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of arrested mayors in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Arslan Eyce Private Amphora Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Alp Arslan]]||[[:ru:Алп-Арслан]]||[[Ալփ-Արսլան]]|| ||64
|-
|[[:en:Alparslan Arslan]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kilij Arslan IV]]||[[:ru:Кылыч-Арслан IV]]|| || ||17
|-
|[[:en:Arslanköy Pond]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Article 301 (Turkish Penal Code)]]||[[:ru:Статья 301 (Уголовный кодекс Турции)]]||[[301-րդ հոդված (Թուրքիայի քրեական օրենսգիրք)]]|| ||10
|-
|[[:en:Artuklu Palace]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Artuklu, Mardin]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Artuqids]]||[[:ru:Артукогуллары]]|| || ||30
|-
|[[:en:Artvin]]||[[:ru:Артвин]]||[[Արդվին]]|| ||65
|-
|[[:en:Artvin Province]]||[[:ru:Артвин (ил)]]||[[Արդվինի մարզ]]|| ||91
|-
|[[:en:Oruç Reis]]||[[:ru:Арудж Барбаросса]]|| || ||30
|-
|[[:en:Asansör]]||[[:ru:Асансёр]]|| || ||12
|-
|[[:en:Asena]]||[[:ru:Арсена]]||[[Ասենա]]|| ||16
|-
|[[:en:İnci Asena]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aspendos]]||[[:ru:Аспендос]]||[[Ասպենդոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Aspendos International Opera and Ballet Festival]]||[[:ru:Международный фестиваль оперы и балета в Аспендосе]]|| || ||3
|-
|[[:en:Assassination of Andrei Karlov]]||[[:ru:Убийство Андрея Карлова]]||[[Անդրեյ Կառլովի սպանություն]]|| ||38
|-
|[[:en:Assassination of Hrant Dink]]|| ||[[Հրանտ Դինքի սպանություն]]|| ||8
|-
|[[:en:Assassination of Jamal Khashoggi]]||[[:ru:Убийство Джамаля Хашогги]]||[[Ջամալ Խաշոգջիի սպանություն]]|| ||14
|-
|[[:en:Assassination of Talaat Pasha]]|| || || ||7
|-
|[[:en:David Asseo]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Association for Defence of National Rights]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Assos]]||[[:ru:Ассос]]||[[Ասոս]]|| ||32
|-
|[[:en:Assyria]]||[[:ru:Ассирия]]||[[Ասորեստան]]|| ||106
|-
|[[:en:Assyrian Americans]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Assyrian homeland]]|| || || ||10
|-
|[[:en:AŞTİ]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Nurullah Ataç]]||[[:ru:Атач, Нурулла]]|| || ||6
|-
|[[:en:Beşir Atalay]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Sırrı Atalay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:ATAŞ (Refinery)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Atatürk Airport]]||[[:ru:Стамбульский аэропорт имени Ататюрка]]||[[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան]]||այո||74
|-
|[[:en:Atatürk and Şerife Bacı Monument]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Atatürk Boulevard]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Atatürk Cultural Center]]||[[:ru:Культурный центр Ататюрка]]|| || ||12
|-
|[[:en:Atatürk Cultural Center in Mersin]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Atatürk Dam]]||[[:ru:Ататюрк (ГЭС)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Atatürk Mask]]||[[:ru:Маска Ататюрка]]|| || ||10
|-
|[[:en:Atatürk Monument (İzmir)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Atatürk Monument (Mersin)]]|| ||[[Աթաթուրքի արձան (Մերսին)]]|| ||5
|-
|[[:en:Atatürk Museum (Adana)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Atatürk Museum Mansion]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Atatürk Museums in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Atatürk Reservoir]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Atatürkist Thought Association]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Oğuz Atay]]||[[:ru:Атай, Огуз]]|| || ||17
|-
|[[:en:Atik Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Фёклы]]|| || ||13
|-
|[[:en:Can Atilla]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Atılım University]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Atlas (magazine)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:ATO Congresium]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Atsiapat]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nihal Atsız]]||[[:ru:Атсыз, Нихаль]]|| || ||22
|-
|[[:en:ATV (Turkish TV channel)]]||[[:ru:ATV (Турция)]]||[[ATV (Թուրքիա)]]|| ||23
|-
|[[:en:August 2011 Turkey–Iraq cross-border raids]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aulae (Cilicia)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Austro-Turkish War (1716–1718)]]||[[:ru:Австро-турецкая война (1716—1718)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Austro-Turkish War (1788–1791)]]||[[:ru:Австро-турецкая война (1787—1791)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Avanos]]||[[:ru:Аванос]]||[[Ավանոս]]|| ||37
|-
|[[:en:Doğan Avcıoğlu]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Nazmi Avluca]]||[[:ru:Авлуджа, Назми]]|| || ||15
|-
|[[:en:Avrasya Anı Evi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Avshar Turkmen]]||[[:ru:Афшары]]||[[Աֆշարներ]]|| ||23
|-
|[[:en:Aya Tekla Church]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Emre Aydın]]||[[:ru:Айдын, Эмре]]|| || ||22
|-
|[[:en:Mehmet Aydın (fraudster)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aydın]]||[[:ru:Айдын]]||[[Այդըն]]|| ||73
|-
|[[:en:Aydın Büyükşehir Belediyespor]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Aydın Karşılaması]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Aydın Province]]||[[:ru:Айдын (ил)]]||[[Այդընի մարզ]]|| ||87
|-
|[[:en:Aydıncık Islands]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aydıncık mosaic]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Aydıncık Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aydınids]]||[[:ru:Айдыногуллары]]|| || ||19
|-
|[[:en:Süreyya Ayhan]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Ayran]]||[[:ru:Айран]]||[[Թան (ըմպելիք)]]|| ||61
|-
|[[:en:Sineperver Sultan]]||[[:ru:Айше Сениепервер-султан]]|| || ||19
|-
|[[:en:Ayvacık, Çanakkale]]||[[:ru:Айваджык]]|| || ||23
|-
|[[:en:Ayvalık]]||[[:ru:Айвалык]]||[[Այվալըք]]|| ||46
|-
|[[:en:Ayvalık Islands Nature Park]]||[[:ru:Моско]]|| || ||6
|-
|[[:en:Azerbaijan–Turkey relations]]||[[:ru:Азербайджано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններ]]|| ||15
|-
|[[:en:Azerbaijanis in Turkey]]||[[:ru:Азербайджанцы в Турции]]||[[Ադրբեջանցիները Թուրքիայում]]|| ||8
|-
|[[:en:Aziziye]]||[[:ru:Азизие]]||[[Ազիզիե (Էրզրումի մարզ)]]|| ||15
|-
|[[:en:Yusuf al-Azma]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Azmak Creek]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Babadıl Creek]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Babadıl Islands]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Babaeski]]||[[:ru:Бабаэски]]|| || ||35
|-
|[[:en:Babai revolt]]||[[:ru:Восстание бабаи]]|| || ||6
|-
|[[:en:Baç Bridge]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Bafra]]||[[:ru:Бафра]]||[[Բաֆռա]]|| ||28
|-
|[[:en:Bağdat Avenue]]||[[:ru:Багдадский проспект]]||[[Բաղդադի պողոտա]]||այո||13
|-
|[[:en:Bağlama]]||[[:ru:Саз (музыкальный инструмент)]]||[[Սազ]]|| ||43
|-
|[[:en:Bahçe railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Devlet Bahçeli]]||[[:ru:Бахчели, Девлет]]||[[Դևլեթ Բահչելի]]|| ||32
|-
|[[:en:Bahçelievler massacre]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bahçelievler, Ankara]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bahçeşehir University]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Bakhchysarai]]||[[:ru:Бахчисарай]]||[[Բախչիսարայ]]|| ||77
|-
|[[:en:Bâkî]]||[[:ru:Бакы]]|| || ||27
|-
|[[:en:Bakırköy]]||[[:ru:Бакыркёй]]||[[Բաքըրքյոյ]]||այո||38
|-
|[[:en:Baklahorani]]||[[:ru:Баклахорани]]|| || ||8
|-
|[[:en:Baku–Tbilisi–Ceyhan pipeline]]||[[:ru:Нефтепровод Баку — Тбилиси — Джейхан]]||[[Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղ]]|| ||39
|-
|[[:en:Baku–Tbilisi–Kars railway]]||[[:ru:Железная дорога Баку — Тбилиси — Карс]]||[[«Բաքու-Թբիլիսի-Կարս» երկաթուղի]]|| ||21
|-
|[[:en:Balabolu]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Balçova]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Balık Sisters]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Balıkesir]]||[[:ru:Балыкесир]]||[[Բալըքեսիր]]|| ||72
|-
|[[:en:Balıkesir Province]]||[[:ru:Балыкесир (ил)]]||[[Բալըքեսիրի մարզ]]|| ||88
|-
|[[:en:Balkans]]||[[:ru:Балканский полуостров]]||[[Բալկանյան թերակղզի]]|| ||172
|-
|[[:en:Balyan family]]||[[:ru:Бальяны]]||[[Բալյան ընտանիք]]|| ||15
|-
|[[:en:Bandırma]]||[[:ru:Бандырма]]||[[Բանդրմա]]|| ||48
|-
|[[:en:Bandırma Gulf]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Banking in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ali Hadi Bara]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Murat Bardakçı]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Cemil Sait Barlas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Bartholomew I of Constantinople]]||[[:ru:Варфоломей I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||61
|-
|[[:en:Bartın]]||[[:ru:Бартын]]||[[Բարթըն]]||այո||53
|-
|[[:en:Faik Ahmet Barutçu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Rasim Başak]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Başakşehir]]||[[:ru:Башакшехир]]||[[Բաշաքշեհիր]]||այո||30
|-
|[[:en:İlker Başbuğ]]||[[:ru:Башбуг, Илькер]]|| || ||16
|-
|[[:en:Bashi-bazouk]]||[[:ru:Башибузуки]]||[[Բաշիբոզուկներ]]|| ||35
|-
|[[:en:Bashlyk]]||[[:ru:Башлык]]|| || ||19
|-
|[[:en:Başkale]]||[[:ru:Башкале]]||[[Ադամակերտ]]|| ||32
|-
|[[:en:Basketbol Süper Ligi]]||[[:ru:Чемпионат Турции по баскетболу]]|| || ||22
|-
|[[:en:Başpınar Nature Park]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yıldıray Baştürk]]||[[:ru:Баштюрк, Йылдырай]]|| || ||33
|-
|[[:en:Batman, Turkey]]||[[:ru:Батман (город)]]||[[Բաթման]]|| ||81
|-
|[[:en:Battle of Abukir (1799)]]||[[:ru:Битва при Абукире (1799)]]||[[Աբուքիրի ճակատամարտ (1799)]]|| ||25
|-
|[[:en:Battle of Aleppo (1918)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Arachova]]||[[:ru:Битва при Арахове]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Aydın]]||[[:ru:Резня в Айдыне]]|| || ||4
|-
|[[:en:Battle of Baku]]||[[:ru:Битва за Баку (1918)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Battle of Bapheus]]||[[:ru:Бафейская битва]]|| || ||28
|-
|[[:en:Battle of Bolchu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Battle of Chaldiran]]||[[:ru:Чалдыранская битва]]||[[Չալդրանի ճակատամարտ]]|| ||38
|-
|[[:en:Battle of Çıldır]]||[[:ru:Чилдырская битва]]||[[Չըլդըրի ճակատամարտ]]|| ||10
|-
|[[:en:Battle of Djerba]]||[[:ru:Сражение у острова Джерба]]|| || ||21
|-
|[[:en:Battle of Dorylaeum (1097)]]||[[:ru:Битва при Дорилее (1097)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Battle of Dorylaeum (1147)]]||[[:ru:Битва при Дорилее (1147)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Dumlupınar]]||[[:ru:Битва при Думлупынаре]]||[[Դումլուփընարի ճակատամարտ]]|| ||16
|-
|[[:en:Battle of Grocka]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Battle of Hill 60 (Gallipoli)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Battle of Kamatero]]||[[:ru:Битва при Каматеро]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Karpenisi]]||[[:ru:Битва при Карпениси]]|| || ||9
|-
|[[:en:Battle of Kars]]||[[:ru:Осада Карса (1877)]]||[[Կարսի պաշարում (1877)]]|| ||10
|-
|[[:en:Battle of Kars (1920)]]|| ||[[Կարսի անկում]]|| ||8
|-
|[[:en:Battle of Kosovo (1448)]]||[[:ru:Битва на Косовом поле (1448)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Battle of Krbava Field]]||[[:ru:Битва при Крбаве]]|| || ||27
|-
|[[:en:Battle of Kumkale]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Lone Pine]]||[[:ru:Битва у одинокой сосны]]|| || ||7
|-
|[[:en:Battle of Marash]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Battle of Maritsa]]||[[:ru:Битва на Марице]]|| || ||36
|-
|[[:en:Battle of Mohács]]||[[:ru:Битва при Мохаче (1526)]]||[[Մոհաչի ճակատամարտ (1526)]]|| ||65
|-
|[[:en:Battle of Myriokephalon]]||[[:ru:Битва при Мириокефале]]||[[Միրիոկեֆալոնի ճակատամարտ]]|| ||30
|-
|[[:en:Battle of Navarino]]||[[:ru:Наваринское сражение]]|| || ||41
|-
|[[:en:Battle of Otlukbeli]]||[[:ru:Сражение при Отлукбели]]|| || ||14
|-
|[[:en:Battle of Párkány]]||[[:ru:Битва под Парканами]]|| || ||13
|-
|[[:en:Battle of Pelekanon]]||[[:ru:Битва при Пелеканоне]]|| || ||22
|-
|[[:en:Battle of Rovine]]||[[:ru:Битва при Ровине]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Saint Gotthard (1664)]]||[[:ru:Битва при Сентготхарде]]|| || ||27
|-
|[[:en:Battle of Sari Bair]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Sarikamish]]||[[:ru:Сарыкамышская операция]]||[[Սարիղամիշի ճակատամարտ]]|| ||32
|-
|[[:en:Battle of Sarikamish (1920)]]|| ||[[Սարիղամիշի ճակատամարտ (1920)]]|| ||7
|-
|[[:en:Battle of Sokhoista]]||[[:ru:Битва при Сохоисте]]|| || ||7
|-
|[[:en:Battle of the Nek]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Battle of the Sakarya]]||[[:ru:Битва при Сакарье]]||[[Սաքարյայի ճակատամարտ]]|| ||16
|-
|[[:en:Battle of Torches]]||[[:ru:Битва с факелами]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Turnadağ]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Battle of Urfa]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Valtetsi]]||[[:ru:Сражение при Валтеци]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Varna]]||[[:ru:Битва при Варне]]|| || ||43
|-
|[[:en:Battle of Vaslui]]||[[:ru:Васлуйская битва]]|| || ||19
|-
|[[:en:Battle of Vienna]]||[[:ru:Венская битва (1683)]]||[[Վիեննայի ճակատամարտ (1683)]]|| ||63
|-
|[[:en:Battle of Wawon]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Yassıçemen]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Celâl Bayar]]||[[:ru:Баяр, Махмуд Джеляль]]||[[Ջելալ Բայար]]|| ||69
|-
|[[:en:Bayat (tribe)]]||[[:ru:Баяты (огузы)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Bayburt]]||[[:ru:Байбурт]]||[[Բաբերդ]]|| ||61
|-
|[[:en:Bayezid I]]||[[:ru:Баязид I]]||[[Բայազիդ I]]|| ||82
|-
|[[:en:Deniz Baykal]]||[[:ru:Байкал, Дениз]]|| || ||24
|-
|[[:en:Bedri Baykam]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Baykar Bayraktar TB2]]||[[:ru:Bayraktar TB2]]||[[Բայրաքթար ՏԲ2]]|| ||45
|-
|[[:en:Ümit Haluk Bayülken]]||[[:ru:Байюлкен, Халук]]|| || ||8
|-
|[[:en:Hikmet Bayur]]||[[:ru:Баюр, Юсуф Хикмет]]|| || ||7
|-
|[[:en:Elyesa Bazna]]||[[:ru:Базна, Эльяс]]|| || ||21
|-
|[[:en:Beçin]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Bedia Muvahhit]]||[[:ru:Муваххит, Бедиа]]||[[Բեդիա Մուվահհիթ]]|| ||11
|-
|[[:en:Bahaettin Rahmi Bediz]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sheikh Bedreddin]]||[[:ru:Бедреддин Махмуд]]|| || ||15
|-
|[[:en:Beer in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Begzada]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hulusi Behçet]]||[[:ru:Бехчет, Хулуси]]|| || ||18
|-
|[[:en:Bekir Fikri]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bektashi Order]]||[[:ru:Бекташи]]||[[Բեքթաշյան միաբանություն]]|| ||49
|-
|[[:en:Belceğiz Bay]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Belde]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Belenkeşlik Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Belkıs Tombolo]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sabiha Bengütaş]]||[[:ru:Бенгюташ, Сабиха]]||[[Սաբիհա Բենգյութաշ]]|| ||22
|-
|[[:en:Berdan River]]|| ||[[Կյուդնոս]]|| ||17
|-
|[[:en:Bergama]]||[[:ru:Бергама]]||[[Բերգամա]]|| ||44
|-
|[[:en:Bergama Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Suat Berk]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Muazzez Tahsin Berkand]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Berkant]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Semiha Berksoy]]||[[:ru:Берксой, Семиха]]|| || ||10
|-
|[[:en:Berlin–Baghdad railway]]||[[:ru:Багдадская железная дорога]]||[[Բեռլին-Բաղդադ երկաթգիծ]]|| ||36
|-
|[[:en:Beşadalar]]|| ||[[Բեշադալար]]|| ||5
|-
|[[:en:Beşiktaş]]||[[:ru:Бешикташ (район)]]||[[Բեշիքթաշ (շրջան)]]|| ||56
|-
|[[:en:Beth Nahrain]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Bey]]||[[:ru:Бей]]||[[Բեյ]]|| ||69
|-
|[[:en:Artuk Bey]]||[[:ru:Артук бен Эксюк]]|| || ||15
|-
|[[:en:Chaghri Beg]]||[[:ru:Чагры-бек]]||[[Չաղրի բեկ]]|| ||23
|-
|[[:en:İsfendiyar Bey]]||[[:ru:Исфендияр-бей]]|| || ||5
|-
|[[:en:Kaymakam Kemal Bey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mazhar Müfit Bey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Osman Hamdi Bey]]||[[:ru:Осман Хамди-бей]]||[[Օսման Համդի Բեյ]]||այո||28
|-
|[[:en:Savcı Bey]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Yusuf Kemal Bey]]||[[:ru:Тенгиршенк, Юсуф Кемаль-бей]]|| || ||8
|-
|[[:en:Bayezid II]]||[[:ru:Баязид II]]||[[Բայազիդ II]]|| ||75
|-
|[[:en:Beycesultan]]||[[:ru:Бейджесултан]]|| || ||8
|-
|[[:en:Beykoz]]||[[:ru:Бейкоз]]||[[Բեյքոզ]]|| ||32
|-
|[[:en:Beylerbeyi event]]||[[:ru:Инцидент с бейлербеем]]|| || ||5
|-
|[[:en:Beylerbeyi Palace]]||[[:ru:Дворец Бейлербейи]]||[[Բեյլերբեյի պալատ]]||այո||27
|-
|[[:en:Beylik of Hacıemir]]||[[:ru:Хаджимирогуллары]]|| || ||5
|-
|[[:en:Beylik of Tadjeddin]]||[[:ru:Таджеддиногуллары]]|| || ||7
|-
|[[:en:Beyliks of Canik]]||[[:ru:Бейлики Джаник]]|| || ||9
|-
|[[:en:Beyoğluspor]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Beypazarı, Ankara]]||[[:ru:Бейпазары]]|| || ||38
|-
|[[:en:Bülent Bezdüz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bible translations into Turkish]]|| ||[[Աստվածաշնչի թուրքերեն թարգմանություն]]|| ||3
|-
|[[:en:Biga Peninsula]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Biga, Çanakkale]]||[[:ru:Бига]]|| || ||31
|-
|[[:en:Bilecik]]||[[:ru:Биледжик]]||[[Բիլեջիք]]|| ||62
|-
|[[:en:Bilecik Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Üstün Bilgen-Reinart]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bilkent University]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Ali Rıza Binboğa]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bingöl]]||[[:ru:Бингёль]]||[[Ճապաղջուր]]|| ||73
|-
|[[:en:Yusuf İzzet Birand]]||[[:ru:Биранд, Юсуф Иззет]]|| || ||3
|-
|[[:en:Birecik Bridge]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İdil Biret]]||[[:ru:Бирет, Идиль]]||[[Իդիլ Բիրեթ]]|| ||31
|-
|[[:en:Birgi Grand Mosque]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Birkapılı HES]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Bitlis Province]]||[[:ru:Битлис (ил)]]||[[Բիթլիսի մարզ]]||այո||82
|-
|[[:en:BJK İnönü Stadium]]||[[:ru:Инёню (стадион)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Black Sea Region]]||[[:ru:Черноморский регион]]||[[Սևծովյան տարածաշրջան]]||այո||60
|-
|[[:en:Block of Wikipedia in Turkey]]||[[:ru:Блокирование Википедии в Турции]]||[[Վիքիպեդիայի արգելափակումը Թուրքիայում (2017)]]|| ||36
|-
|[[:en:Blue Cruise]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Blue Mosque, Istanbul]]||[[:ru:Голубая мечеть (Стамбул)]]||[[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)]]||այո||85
|-
|[[:en:BMC (Turkey)]]||[[:ru:BMC (турецкая автомобилестроительная компания)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Bodrum Castle]]||[[:ru:Замок Святого Петра]]||[[Սուրբ Պետրոսի ամրոց]]|| ||25
|-
|[[:en:Bodrum Mosque]]||[[:ru:Мирелейон]]|| || ||20
|-
|[[:en:Bodrumkale]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Boğatepe Cheese Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Boğaziçi University]]||[[:ru:Босфорский университет]]||[[Բոսֆորի համալսարան]]|| ||33
|-
|[[:en:Boğsak Islet]]|| ||[[Բոգսակ կղզի]]||այո||4
|-
|[[:en:Bolu]]||[[:ru:Болу]]||[[Բոլու]]||այո||67
|-
|[[:en:Bolu Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Bolu Province]]||[[:ru:Болу (ил)]]||[[Բոլուի մարզ]]||այո||83
|-
|[[:en:Rıza Tevfik Bölükbaşı]]||[[:ru:Бёлюкбаши, Рыза Тевфик]]|| || ||10
|-
|[[:en:Zerrin Bölükbaşı]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Claude Alexandre de Bonneval]]||[[:ru:Бонневаль, Клод Александр де]]|| || ||19
|-
|[[:en:Book of Dede Korkut]]||[[:ru:Книга моего деда Коркута]]||[[Գորգուդ պապի գիրքը]]|| ||34
|-
|[[:en:Orhan Boran]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bosnia and Herzegovina–Turkey relations]]||[[:ru:Боснийско-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Bosphorus Bridge]]||[[:ru:Мост Мучеников 15 Июля]]||[[Բոսֆորի կամուրջ]]|| ||60
|-
|[[:en:Bosporus]]||[[:ru:Босфор]]||[[Բոսֆոր]]|| ||121
|-
|[[:en:Bostancı]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Bostanlı Open-air Archaeological Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Boyoz]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Aydın Boysan]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ferruh Bozbeyli]]||[[:ru:Бозбейли, Феррух]]|| || ||4
|-
|[[:en:Bozburun]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Bozcaada Castle]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bozcaada, Çanakkale]]||[[:ru:Бозджаада (район)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Bekir Bozdağ]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Bozkır Oyun Havası]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6
|-
|[[:en:Bozkurt of Dulkadir]]||[[:ru:Алауддевле Бозкурт]]|| || ||6
|-
|[[:en:Mahmut Esat Bozkurt]]||[[:ru:Бозкурт, Махмут Эсат]]|| || ||7
|-
|[[:en:Bozoklu Mustafa Pasha]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Boztepe Peninsula]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Bozyazı]]||[[:ru:Бозязы]]|| || ||28
|-
|[[:en:Bozyazı Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Carmelite Brewer Christie]]|| || || ||1
|-
|[[:en:British Institute in Ankara]]||[[:ru:Британский институт археологии в Анкаре]]|| || ||6
|-
|[[:en:British Turks]]||[[:ru:Турки в Великобритании]]|| || ||8
|-
|[[:en:Buca]]|| || || ||22
|-
|[[:en:Bucak (administrative unit)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bülbülün Kanadı Sarı]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Fuat Bulca]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Bulgarian Turks]]||[[:ru:Турки в Болгарии]]|| || ||26
|-
|[[:en:Bulgarian Turks in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bulgarian–Ottoman wars]]||[[:ru:Болгаро-османские войны]]|| || ||13
|-
|[[:en:Burak-class corvette]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Burdur]]||[[:ru:Бурдур]]||[[Բուրդուր]]|| ||54
|-
|[[:en:Burdur Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Бурдура]]|| || ||5
|-
|[[:en:Burdur Province]]||[[:ru:Бурдур (ил)]]||[[Բուրդուրի մարզ]]||այո||81
|-
|[[:en:Burhaniye National Forces Culture Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Burning of Smyrna]]||[[:ru:Резня в Смирне]]||[[Զմյուռնիայի աղետ (1922)]]|| ||28
|-
|[[:en:Bursa]]||[[:ru:Бурса (город)]]||[[Բուրսա]]|| ||123
|-
|[[:en:Bursa Atatürk Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bursa Energy Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Bursa Province]]||[[:ru:Бурса (ил)]]||[[Բուրսայի մարզ]]|| ||88
|-
|[[:en:Bütün Dünya]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Büyük Ada]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Büyük Doğu (magazine)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Büyük Ilyosta Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Büyük Maden Island]]||[[:ru:Маден (остров)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Büyükada]]||[[:ru:Бююкада]]||[[Բյույուքադա]]|| ||32
|-
|[[:en:Yaşar Büyükanıt]]||[[:ru:Бююканыт, Яшар]]|| || ||16
|-
|[[:en:Erol Büyükburç]]||[[:ru:Бююкбурч, Эрол]]||[[Էրոլ Բյույուքբուրչ]]|| ||10
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Doukas dynasty]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Palaiologos dynasty]]||[[:ru:История Византийской империи (1261—1453)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Byzantine–Seljuk wars]]||[[:ru:Византийско-сельджукские войны]]|| || ||20
|-
|[[:en:Cabotage Day]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cacık]]||[[:ru:Дзадзики]]||[[Ձաձիկի]]||այո||47
|-
|[[:en:Çağ University]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cağaloğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cahit Sıtkı Tarancı Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aslı Çakır Alptekin]]||[[:ru:Альптекин, Аслы]]|| || ||19
|-
|[[:en:Çakırağa Mansion]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Fevzi Çakmak]]||[[:ru:Чакмак, Мустафа Февзи]]||[[Ֆևզի Չաքմաք]]|| ||30
|-
|[[:en:Çalık Ali Pasha]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Şadi Çalık]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Çalıkuşu]]||[[:ru:Королёк — птичка певчая (роман)]]|| || ||9
|-
|[[:en:İbrahim Çallı]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Necdet Calp]]||[[:ru:Джальп, Недждет]]|| || ||4
|-
|[[:en:Cambazlı ruins]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Çanakkale]]||[[:ru:Чанаккале]]||[[Չանաքքալե]]|| ||87
|-
|[[:en:Çanakkale 1915]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Çanakkale Archaeological Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çanakkale Naval Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çanakkale Onsekiz Mart University]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çanakkale Province]]||[[:ru:Чанаккале (ил)]]||[[Չանաքքալեի մարզ]]|| ||85
|-
|[[:en:Yaman Candar]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çandarlı]]||[[:ru:Чандарлы (город)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Çandır Castle]]|| ||[[Պապեռոն]]|| ||7
|-
|[[:en:Çankaya University]]||[[:ru:Университет Чанкая]]|| || ||25
|-
|[[:en:Çankaya, Ankara (district)]]||[[:ru:Чанкая (район Анкары)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Çankırı]]||[[:ru:Чанкыры]]||[[Չանքըրը]]|| ||57
|-
|[[:en:Çankırı Province]]||[[:ru:Чанкыры (ил)]]||[[Չանքըրըի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Capital punishment in Turkey]]||[[:ru:Смертная казнь в Турции]]||[[Մահապատիժը Թուրքիայում]]|| ||10
|-
|[[:en:Capitulations of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Капитуляции Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության կապիտուլյացիա]]|| ||15
|-
|[[:en:Cappadocia]]||[[:ru:Каппадокия]]||[[Կապադովկիա]]|| ||99
|-
|[[:en:Cappadocian Greek]]||[[:ru:Каппадокийский диалект греческого языка]]|| || ||24
|-
|[[:en:Capture of Baghdad (1638)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Capture of Cairo (1517)]]||[[:ru:Бои за Каир (1517)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Caracalla's inscription]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Emmanuel Carasso]]||[[:ru:Карассо, Эммануил]]|| || ||11
|-
|[[:en:Carousel Shopping Center]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çarşaf (magazine)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çarşıya Vardım]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Cartel (rap group)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Casemates of İbrahim Pasha]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Castle Plan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Berkay Çatak]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çatalca Peninsula]]||[[:ru:Пашаэли]]||[[Չաթալջա թերակղզի]]|| ||10
|-
|[[:en:Çatalsu, Gülagaç, Aksaray]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Cathedral of Ani]]||[[:ru:Анийский собор]]||[[Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցի (Անի)]]|| ||19
|-
|[[:en:Cathedral of the Holy Cross, Aghtamar]]||[[:ru:Церковь Святого Креста (Ахтамар)]]||[[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)]]|| ||17
|-
|[[:en:Cathedral of the Holy Spirit]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Catholic archdiocese of Ephesus]]||[[:ru:Эфесская архиепархия]]|| || ||4
|-
|[[:en:Catholic Church in Turkey]]||[[:ru:Католицизм в Турции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Çatıören]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Caucasus]]||[[:ru:Кавказ]]||[[Կովկաս]]|| ||150
|-
|[[:en:Caucasus campaign]]||[[:ru:Кавказский фронт Первой мировой войны]]||[[Կովկասյան ճակատ]]|| ||41
|-
|[[:en:Caucasus mixed forests]]||[[:ru:Кавказские смешанные леса]]|| || ||11
|-
|[[:en:İlhan Cavcav]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mehmed Cavid]]||[[:ru:Мехмет Джавид-бей]]||[[Մեհմեթ Ջավիդ բեյ]]|| ||14
|-
|[[:en:Halime Çavuş]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mevlüt Çavuşoğlu]]||[[:ru:Чавушоглу, Мевлют]]||[[Մևլյութ Չավուշօղլու]]|| ||45
|-
|[[:en:Çayyolu]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ali Fuat Cebesoy]]||[[:ru:Джебесой, Али Фуат]]||[[Ալի Ֆուաթ Ջեբեսոյ]]|| ||16
|-
|[[:en:Celali rebellions]]||[[:ru:Джелали]]||[[Ջալալիններ]]|| ||13
|-
|[[:en:Çelebi Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Noman Çelebicihan]]||[[:ru:Челебиджихан, Номан]]|| || ||19
|-
|[[:en:Cem (magazine)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cemal Reşit Rey Concert Hall]]||[[:ru:Концертный зал Джемаль Решит Рей]]|| || ||5
|-
|[[:en:Cemil Topuzlu Open-Air Theatre]]||[[:ru:Театр на открытом воздухе Джемиль Топузлу]]|| || ||6
|-
|[[:en:Cemilli Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cenaze Hasan Pasha]]||[[:ru:Кетхюда Хасан-паша]]|| || ||7
|-
|[[:en:Çenebaz Osman Efendi]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Çeng]]||[[:ru:Ченг]]|| || ||10
|-
|[[:en:Çengelhan Rahmi M. Koç Museum]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mustafa Cengiz]]||[[:ru:Дженгиз, Мустафа]]|| || ||3
|-
|[[:en:Cennet and Cehennem]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Censorship in Turkey]]||[[:ru:Цензура в Турции]]||[[Գրաքննությունը Թուրքիայում]]|| ||12
|-
|[[:en:Central Anatolia Region]]||[[:ru:Центральная Анатолия]]||[[Կենտրոնական Անատոլիա]]||այո||61
|-
|[[:en:Central Anatolian deciduous forests]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Central Anatolian steppe]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Central Army (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Central Bank of the Republic of Turkey]]||[[:ru:Центральный банк Турецкой Республики]]||[[Թուրքիայի կենտրոնական բանկ]]|| ||22
|-
|[[:en:Centre for Turkey Studies]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Centre Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия центра (Турция)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Çerkezköy]]||[[:ru:Черкезкёй]]|| || ||31
|-
|[[:en:Çeşme]]||[[:ru:Чешме]]||[[Չեշմե]]||այո||49
|-
|[[:en:Çeşme Castle]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çeşme Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ceyhan]]||[[:ru:Джейхан]]||[[Ջեյհան (քաղաք)]]||այո||55
|-
|[[:en:Cezayirli Gazi Hasan Paşa Monument]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Engin Cezzar]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Chaka of Smyrna]]||[[:ru:Чака-бей]]|| || ||18
|-
|[[:en:Chamber of Computer Engineers of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Chamber of Electrical Engineers of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Chanak Crisis]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Çandarlı family]]||[[:ru:Чандарлы (семья)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Chief of the Turkish General Staff]]|| ||[[Թուրքիայի գլխավոր շտաբի պետերի ցանկ]]|| ||9
|-
|[[:en:Chobanids (beylik)]]||[[:ru:Чобаногуллары]]|| || ||13
|-
|[[:en:Chora Church]]||[[:ru:Монастырь Хора]]||[[Խորայի եկեղեցի]]|| ||39
|-
|[[:en:Christianity in Turkey]]||[[:ru:Христианство в Турции]]|| || ||15
|-
|[[:en:Chufut-Kale]]||[[:ru:Чуфут-Кале]]|| || ||28
|-
|[[:en:Church of Saint Jacob of Nisibis]]|| ||[[Մար-Յակուբ]]|| ||7
|-
|[[:en:Church of Saint Mary of the Mongols]]||[[:ru:Церковь Марии Монгольской]]|| || ||14
|-
|[[:en:Church of St. Anthony of Padua, Istanbul]]||[[:ru:Церковь Святого Антония Падуанского (Стамбул)]]||[[Սուրբ Անտոնիոս Պադուացու եկեղեցի]]|| ||21
|-
|[[:en:Church of St. Mary of Blachernae]]||[[:ru:Влахернская церковь]]|| || ||18
|-
|[[:en:Church-Mosque of Vefa]]||[[:ru:Церковь Святого Феодора (Константинополь)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Churches of Göreme]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Cibyra]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Çiçek Island]]||[[:ru:Чичек (остров)]]|| || ||3
|-
|[[:en:Cici Kızlar]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çifte Minareli Medrese (Erzurum)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Çiğ köfte]]||[[:ru:Чиг-кёфте]]|| || ||17
|-
|[[:en:Muazzez İlmiye Çığ]]||[[:ru:Чиг, Муаззез Илмие]]||[[Մուազզեզ Իլմիե Չըղ]]|| ||26
|-
|[[:en:Çiğli]]|| || || ||21
|-
|[[:en:Cilandiras Bridge]]||[[:ru:Мост Джиландирас]]|| || ||4
|-
|[[:en:Tansu Çiller]]||[[:ru:Чиллер, Тансу]]||[[Թանսու Չիլլեր]]|| ||70
|-
|[[:en:Çimsataş]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yıldıray Çınar]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Cinci Hoca]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hüsamettin Cindoruk]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Cingöz Recai]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Circassian genocide]]||[[:ru:Черкесское мухаджирство]]||[[Չերքեզների ցեղասպանություն]]|| ||33
|-
|[[:en:Circassians in Turkey]]||[[:ru:Черкесы в Турции]]|| || ||10
|-
|[[:en:Citizen's Party (Turkey)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Civilian casualties and displacements during the Cyprus conflict]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Cıfıtkalesi Islet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çıplak Island]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Classical Age of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Рост Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության դասական ժամանակաշրջան]]|| ||21
|-
|[[:en:Cleopatra's Gate]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Climate Change and Air Management Coordination Board (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Climate of Turkey]]||[[:ru:Климат Турции]]|| || ||10
|-
|[[:en:CNN Türk]]||[[:ru:CNN Türk]]||[[CNN Türk]]|| ||20
|-
|[[:en:Co-Cathedral of St. Anthony of Padua (Mersin)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Coal in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Coal power in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Coalition governments in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Coast Guard Command (Turkey)]]||[[:ru:Турецкая береговая охрана]]|| || ||11
|-
|[[:en:Çoban Yıldızı]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Husam al-Din Choban]]||[[:ru:Хусамеддин Чобан-бей]]|| || ||6
|-
|[[:en:Çobandede Bridge]]|| ||[[Հովվի կամուրջ]]|| ||5
|-
|[[:en:Coca-Cola İçecek]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Adnan Çolak]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Emin Çölaşan]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Committee of Inquest]]||[[:ru:Комитет дознания]]|| || ||4
|-
|[[:en:Committee of Representation]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Committee of Union and Progress]]||[[:ru:Единение и прогресс]]||[[Միություն և առաջադիմություն]]|| ||33
|-
|[[:en:Committee on Conservation of Cultural Assets in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Communist Party of Turkey (historical)]]||[[:ru:Коммунистическая партия Турции (1920)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Communist Party of Turkey/Marxist–Leninist]]||[[:ru:Коммунистическая партия Турции/Марксистско-ленинская]]|| || ||20
|-
|[[:en:Complex of Sultan Bayezid II]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Confederation of Public Employees' Unions]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Confederation of Revolutionary Trade Unions of Turkey]]||[[:ru:Конфедерация революционных профсоюзов Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Confederation of Turkish Real Trade Unions]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Confederation of Turkish Trade Unions]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nuri Conker]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Conscription in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Constituent Assembly of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Constitutional Court of Turkey]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Constitutional history of Turkey]]||[[:ru:Конституционная история Турции]]||[[Թուրքիայի սահմանադրական պատմություն]]|| ||13
|-
|[[:en:Consulate General of the United States, Istanbul]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Corduene]]||[[:ru:Кордуена]]||[[Կորդուք]]|| ||25
|-
|[[:en:Çorlu]]||[[:ru:Чорлу]]||[[Չորլու]]|| ||56
|-
|[[:en:Çorlulu Ali Pasha]]||[[:ru:Чорлулу Дамат Али-паша]]|| || ||12
|-
|[[:en:Çorum]]||[[:ru:Чорум]]||[[Չորում]]||այո||71
|-
|[[:en:Çorum Archaeological Museum]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Corycus]]||[[:ru:Корикос]]||[[Կոռիկոս]]|| ||16
|-
|[[:en:Gürkan Coşkun]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Olgay Coşkun]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Council of State (Turkey)]]||[[:ru:Государственный совет Турции]]|| || ||11
|-
|[[:en:Court of Cassation (Turkey)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Crime in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Crimean Tatars]]||[[:ru:Крымские татары]]||[[Ղրիմի թաթարներ]]|| ||80
|-
|[[:en:Crimean War]]||[[:ru:Крымская война]]||[[Ղրիմի պատերազմ]]|| ||93
|-
|[[:en:Crusade of Varna]]||[[:ru:Крестовый поход на Варну]]||[[Վառնայի խաչակրաց արշավանք]]|| ||21
|-
|[[:en:Crusades]]||[[:ru:Крестовые походы]]||[[Խաչակրաց արշավանքներ]]|| ||152
|-
|[[:en:Çubuklu]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Çukurbağ Peninsula]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Çukurova]]||[[:ru:Чукурова (низменность)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Çukurova Motorway]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Çukurova Regional Airport]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Çukurova University]]|| ||[[Չուկուրովայի համալսարան]]|| ||7
|-
|[[:en:Çukurova, Adana]]||[[:ru:Чукурова (район)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Culture of the Ottoman Empire]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Gülzura Cumakunova]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Necati Cumalı]]||[[:ru:Джумалы, Неджати]]|| || ||13
|-
|[[:en:Meltem Cumbul]]||[[:ru:Джумбул, Мельтем]]|| || ||19
|-
|[[:en:Cümbüş]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Cumhuriyet]]||[[:ru:Cumhuriyet]]||[[Ջումհուրիյեթ]]|| ||24
|-
|[[:en:Cumhuriyet Square (İzmir)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Erli Çupi]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cypriot intercommunal violence]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Cypriot S-300 crisis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Cypriot Turkish]]||[[:ru:Кипрский диалект турецкого языка]]||[[Կիպրոսի թուրքերեն]]|| ||11
|-
|[[:en:Cyprus (island)]]||[[:ru:География Кипра]]|| || ||33
|-
|[[:en:Cyprus Memorial Forest in Silifke]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cyprus reunification negotiations]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27
|-
|[[:en:Cyprus Turkish Unions Federation]]|| || || ||2
|-
|[[:en:D Grubu]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Dadaloğlu]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Sevim Dağdelen]]||[[:ru:Дагделен, Севим]]||[[Սևիմ Դագդալեն]]|| ||12
|-
|[[:en:Canan Dağdeviren]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Fazıl Hüsnü Dağlarca]]||[[:ru:Дагларджа, Фазыл Хюсню]]|| || ||19
|-
|[[:en:Dağlı Castle]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Dalaman]]||[[:ru:Даламан]]||[[Դալաման]]||այո||42
|-
|[[:en:Dalaman Airport]]||[[:ru:Даламан (аэропорт)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Dam Başında Oturur]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Damlataş Cave]]||[[:ru:Дамлаташ]]|| || ||14
|-
|[[:en:Dana Island]]|| ||[[Դանա կղզի]]||այո||12
|-
|[[:en:Danishmendids]]||[[:ru:Данышмендиды]]||[[Դանեշմանդի ամիրայություն]]|| ||42
|-
|[[:en:Dara (Mesopotamia)]]||[[:ru:Дара (крепость в Месопотамии)]]||[[Դարա (Մարդինի գավառ)]]|| ||26
|-
|[[:en:Dardanelles]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101
|-
|[[:en:Dardanelles Gun]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Aylin Daşdelen]]||[[:ru:Дашделен, Айлин]]|| || ||10
|-
|[[:en:Datça]]||[[:ru:Датча]]||[[Դաթչա]]||այո||29
|-
|[[:en:Ahmet Davutoğlu]]||[[:ru:Давутоглу, Ахмет]]||[[Ահմեդ Դավութօղլու]]|| ||84
|-
|[[:en:Tara De Vries]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Decline and modernization of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Упадок Османской империи]]|| || ||19
|-
|[[:en:Defne]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Deliçay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ekin Deligöz]]||[[:ru:Делигёз, Экин]]|| || ||14
|-
|[[:en:Süleyman Demirel]]||[[:ru:Демирель, Сулейман]]||[[Սուլեյման Դեմիրել]]|| ||82
|-
|[[:en:Volkan Demirel]]||[[:ru:Демирель, Волкан]]|| || ||47
|-
|[[:en:Demirkazık Peak]]||[[:ru:Демирказик]]|| || ||16
|-
|[[:en:Selahattin Demirtaş]]||[[:ru:Демирташ, Селахаттин]]||[[Սելահաթին Դեմիրթաշ]]||այո||38
|-
|[[:en:Democrat Party (Turkey, 1946–1961)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Democratic initiative]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Democratic Left Party (Turkey)]]||[[:ru:Демократическая левая партия]]|| || ||15
|-
|[[:en:Democratic Party (Turkey, 1970)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Democratic Progress Party]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Democratic Society Party]]||[[:ru:Партия демократического общества]]|| || ||18
|-
|[[:en:Ordal Demokan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Deniz Altı Horasan]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Denizli]]||[[:ru:Денизли]]||[[Դենիզլի]]|| ||83
|-
|[[:en:Denizli Atatürk and Ethnography Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Denizli Province]]||[[:ru:Денизли (ил)]]||[[Դենիզլիի մարզ]]|| ||79
|-
|[[:en:Mustafa Denizli]]||[[:ru:Денизли, Мустафа]]|| || ||24
|-
|[[:en:Deportations of Kurds]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dergâh]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Derinkuyu underground city]]||[[:ru:Деринкую (подземный город)]]||[[Դերինքույու (ստորգետնյա քաղաք)]]|| ||25
|-
|[[:en:Dersim Province]]||[[:ru:Тунджели (ил)]]||[[Թունջելիի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Kemal Derviş]]||[[:ru:Дервиш, Кемаль]]|| || ||14
|-
|[[:en:Desert Column]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Destruction of Psara]]||[[:ru:Резня на острове Псара]]|| || ||14
|-
|[[:en:Devrim]]||[[:ru:Devrim]]||[[Դևրիմ]]|| ||15
|-
|[[:en:Devşirme]]||[[:ru:Девширме]]||[[Դևշիրմե]]|| ||39
|-
|[[:en:Dicle University]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Didim]]||[[:ru:Дидим]]|| || ||38
|-
|[[:en:Didyma]]||[[:ru:Дидима]]|| || ||29
|-
|[[:en:Diken (newspaper)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Dikili Gulf]]||[[:ru:Дикили (бухта)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Dikmen Vadisi]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Dikyamaç Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Agop Dilâçar]]||[[:ru:Дилячар, Агоп]]||[[Հակոբ Մարթայան]]|| ||17
|-
|[[:en:Dilek Peninsula-Büyük Menderes Delta National Park]]||[[:ru:Национальный парк полуострова Дилек и дельты реки Большой Мендерес]]||[[Դիլեք թերակղզու և Մեծ Մենդերես գետի հովտի ազգային պարկ]]|| ||17
|-
|[[:en:Ali Dinçer]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Abidin Dino]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Dipat]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Directorate of Religious Affairs]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Diriliş: Ertuğrul]]||[[:ru:Возрождение: Эртугрул]]||[[Վերածնունդ. Էրթուղրուլ]]|| ||33
|-
|[[:en:Diyanet Center of America]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Diyarbakır]]||[[:ru:Диярбакыр]]||[[Դիարբեքիր]]|| ||92
|-
|[[:en:Diyarbakır Province]]||[[:ru:Диярбакыр (ил)]]||[[Դիարբեքիրի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Djemal Pasha]]||[[:ru:Ахмед Джемаль-паша]]||[[Ջեմալ փաշա]]|| ||42
|-
|[[:en:Doğan Kardeş]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Doğan Media Group]]|| ||[[Դողան Մեդիա հոլդինգ]]|| ||8
|-
|[[:en:Doğan-class fast attack craft]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aydın Doğan]]||[[:ru:Доган, Айдын]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ziya Doğan]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Doğubayazıt]]||[[:ru:Догубаязит]]||[[Բայազետ]]|| ||43
|-
|[[:en:Kenan Doğulu]]||[[:ru:Доулу, Кенан]]|| || ||20
|-
|[[:en:Doğuş University]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Dokuz Eylül University]]||[[:ru:Университет Девятого сентября]]|| || ||10
|-
|[[:en:Sulhi Dölek]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dolma]]||[[:ru:Долма]]||[[Տոլմա]]|| ||44
|-
|[[:en:Dolmabahçe Palace]]||[[:ru:Долмабахче]]||[[Դոլմաբահչե պալատ]]|| ||51
|-
|[[:en:Domuz Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Doner kebab]]|| || || ||40
|-
|[[:en:Dönmeh]]||[[:ru:Дёнме]]|| || ||20
|-
|[[:en:Şebnem Dönmez]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Donuktaş]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dörtayak]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Belgin Doruk]]||[[:ru:Дорук, Бельгин]]|| || ||11
|-
|[[:en:Döşemealtı]]||[[:ru:Дёшемеалты]]|| || ||15
|-
|[[:en:DÖSİMM]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Dragon Creek (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Drama Köprüsü]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dulkadiroğlu, Kahramanmaraş]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Düm Tek Tek]]||[[:ru:Düm Tek Tek]]|| || ||13
|-
|[[:en:Dündar Bey Madrasa]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dündar of Hamidoğlu]]||[[:ru:Дюндар-бей Хамидид]]|| || ||4
|-
|[[:en:Dünya Müzeleri Müzesi]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Osman Durmuş]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Gürdal Duyar]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Engin Altan Düzyatan]]||[[:ru:Дюзьятан, Энгин Алтан]]|| || ||19
|-
|[[:en:E-memorandum]]||[[:ru:Военный меморандум в Турции (2007)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Early life and career of Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eastern Anatolia Region]]||[[:ru:Восточная Анатолия]]||[[Արևելյան Անատոլիա]]|| ||59
|-
|[[:en:Eastern Anatolian deciduous forests]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Eastern Anatolian montane steppe]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Eastern Front (Turkey)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Eastern Mediterranean]]|| ||[[Արևելյան Միջերկրական]]|| ||22
|-
|[[:en:Eastern Mediterranean conifer–sclerophyllous–broadleaf forests]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Eastern question]]||[[:ru:Восточный вопрос]]||[[Արևելյան հարց]]|| ||33
|-
|[[:en:Nazan Eckes]]||[[:ru:Назан Эккес]]|| || ||12
|-
|[[:en:Economic Cooperation Organization]]||[[:ru:Организация экономического сотрудничества]]|| || ||42
|-
|[[:en:Economic Cooperation Organization Trade Agreement]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Economic history of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История экономики Османской империи]]|| || ||9
|-
|[[:en:Economy of Northern Cyprus]]||[[:ru:Экономика Турецкой Республики Северного Кипра]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ecumenical Patriarch of Constantinople]]||[[:ru:Патриарх Константинопольский]]|| || ||43
|-
|[[:en:Eczacıbaşı]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Edirne]]||[[:ru:Эдирне]]||[[Ադրիանապոլիս]]|| ||286
|-
|[[:en:Edirne event]]||[[:ru:Эдирнский индицент]]|| || ||8
|-
|[[:en:Edirne Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Edirne Province]]||[[:ru:Эдирне (ил)]]||[[Էդիրնեի մարզ]]|| ||82
|-
|[[:en:Edremit Gulf]]||[[:ru:Эдремит (залив)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Efeler]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Ali Rıza Efendi]]||[[:ru:Али Рыза-эфенди]]||[[Ալի Ռըզա էֆենդի]]|| ||16
|-
|[[:en:Abu Bakr Effendi]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Efrenk River]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ege University]]||[[:ru:Эгейский университет (Турция)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Egebank]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Egemen HES]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Egeray]]||[[:ru:İZBAN]]|| || ||7
|-
|[[:en:Eğirdir Castle]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Eğribük]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sökmen el-Kutbî]]||[[:ru:Сукман аль-Кутби]]|| || ||3
|-
|[[:en:Elâzığ]]||[[:ru:Элязыг]]||[[Մեզիրե]]|| ||75
|-
|[[:en:Elazığ Archaeology and Ethnography Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Elazığ dik halay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Elazığ Province]]||[[:ru:Элязыг (ил)]]||[[Էլազըղի մարզ]]||այո||77
|-
|[[:en:Elections for Metropolitan municipalities in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Electricity sector in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Elmalıya Yangınım]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Elmayı top top yapalım]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turan Emeksiz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eminönü]]||[[:ru:Эминёню]]||[[Էմինյոնյու]]|| ||33
|-
|[[:en:Selma Emiroğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Emirzeli]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Emlak Kredi Bank]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Yunus Emre]]||[[:ru:Юнус Эмре]]||[[Յունուս Էմրե]]|| ||47
|-
|[[:en:Energy in Turkey]]||[[:ru:Энергетика Турции]]||[[Թուրքիայի էներգետիկա]]|| ||11
|-
|[[:en:Energy policy of Turkey]]||[[:ru:Энергетика Турции]]||[[Թուրքիայի էներգետիկա]]|| ||11
|-
|[[:en:Enosis]]||[[:ru:Энозис]]||[[Էնոզիս]]||այո||28
|-
|[[:en:Kemani Tatyos Ekserciyan]]|| ||[[Թադեոս Էքսերճյան]]|| ||9
|-
|[[:en:Enver Pasha]]||[[:ru:Энвер-паша]]||[[Էնվեր փաշա]]|| ||59
|-
|[[:en:EOKA]]||[[:ru:ЭОКА]]||[[ԷՕԿԱ]]|| ||24
|-
|[[:en:Ephesus]]||[[:ru:Эфес (город)]]||[[Եփեսոս]]|| ||92
|-
|[[:en:Epic of Koroghlu]]||[[:ru:Кёроглы (эпос)]]||[[Քյոռօղլի (վիպերգ)]]|| ||23
|-
|[[:en:Necmettin Erbakan]]||[[:ru:Эрбакан, Неджметтин]]||[[Նեջմեթթին Էրբաքան]]|| ||58
|-
|[[:en:Candan Erçetin]]||[[:ru:Эрчетин, Джандан]]|| || ||25
|-
|[[:en:Erciyes University]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Erdek Gulf]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Erdemir]]||[[:ru:Erdemir]]|| || ||10
|-
|[[:en:Erdemli]]||[[:ru:Эрдемли]]|| || ||31
|-
|[[:en:Erdemli Pine Groove]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Etem Erdinç]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Emine Erdoğan]]||[[:ru:Эрдоган, Эмине]]||[[Էմինե Էրդողան]]|| ||30
|-
|[[:en:Yılmaz Erdoğan]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Sertab Erener]]||[[:ru:Эренер, Сертаб]]||[[Սերթաբ Էրեներ]]|| ||51
|-
|[[:en:Erenler, Sakarya]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Eretnids]]||[[:ru:Эретнаогуллары]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ergene, Tekirdağ]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Ergenekon]]||[[:ru:Эргунэ-кун]]|| || ||12
|-
|[[:en:Azra Erhat]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Erimtan Archaeology and Arts Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Erkenek Dam]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet]]||[[:ru:Эркилет, Хюсейн Хюсню Эмир]]|| || ||8
|-
|[[:en:Behiç Erkin]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ferhunde Erkin]]||[[:ru:Эркин, Ферхунде]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ulvi Cemal Erkin]]||[[:ru:Эркин, Ульви Джемаль]]|| || ||15
|-
|[[:en:Elza Erkip]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hayrettin Erkmen]]||[[:ru:Эркмен, Хайреттин]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ermenek mine accident]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İclal Ersin]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mehmet Akif Ersoy]]||[[:ru:Эрсой, Мехмет Акиф]]||[[Մեհմեդ Աքիֆ Էրսոյ]]|| ||40
|-
|[[:en:Metin Ersoy]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Uğur Ersoy]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Munir Ertegun]]||[[:ru:Эртегюн, Мехмет Мюнир]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ertuğrul]]||[[:ru:Эртогрул]]||[[Էրթուղրուլ]]|| ||55
|-
|[[:en:Eryaman Stadium]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Şenes Erzik]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Erzincan]]||[[:ru:Эрзинджан]]||[[Երզնկա]]|| ||74
|-
|[[:en:Erzincan Province]]||[[:ru:Эрзинджан (ил)]]||[[Էրզինջանի մարզ]]|| ||77
|-
|[[:en:Erzurum]]||[[:ru:Эрзурум]]||[[Էրզրում]]|| ||88
|-
|[[:en:Erzurum Congress]]||[[:ru:Эрзурумский конгресс]]||[[Էրզրումի կոնգրես]]|| ||13
|-
|[[:en:Erzurum Province]]||[[:ru:Эрзурум (ил)]]||[[Էրզրումի մարզ]]||այո||82
|-
|[[:en:Semiha Es]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Markar Esayan]]||[[:ru:Есаян, Маркар]]||[[Մարգար Եսայան]]|| ||10
|-
|[[:en:Esbank]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eşen River]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Tevfik Esenç]]||[[:ru:Эсенч, Тевфик]]|| || ||22
|-
|[[:en:Eshab-ı Kehf Cave]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Eshab-ı Kehf Kulliye]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Eshrefids]]||[[:ru:Эшрефогуллары]]|| || ||12
|-
|[[:en:Eski Imaret Mosque]]||[[:ru:Церковь Христа Пантепопта]]|| || ||19
|-
|[[:en:Eskişehir]]||[[:ru:Эскишехир]]||[[Էսքիշեհիր]]|| ||89
|-
|[[:en:Eskişehir Caricature Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eskişehir Eti Archaeology Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Eskişehir Osmangazi University]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Eskişehir Province]]||[[:ru:Эскишехир (ил)]]||[[Էսքիշեհիրի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Eskişehir Technical University]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eskişehir Zoo]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Eşrefpaşa]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ethnic groups in the Middle East]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ethnography Museum of Ankara]]||[[:ru:Этнографический музей (Анкара)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Euphrates]]||[[:ru:Евфрат]]||[[Եփրատ]]|| ||127
|-
|[[:en:Eurasianism]]||[[:ru:Евразийство]]|| || ||33
|-
|[[:en:European Union–Turkey Customs Union]]||[[:ru:Таможенный союз между Европейским союзом и Турцией]]|| || ||12
|-
|[[:en:Euxine–Colchic deciduous forests]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Evliya Çelebi]]||[[:ru:Эвлия Челеби]]||[[Էվլիյա Չելեբի]]|| ||59
|-
|[[:en:Kenan Evren]]||[[:ru:Эврен, Кенан]]||[[Քենան Էվրեն]]|| ||65
|-
|[[:en:Expulsion of Istanbul Greeks]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Eren Eyüboğlu]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ezgi Eyüboğlu]]||[[:ru:Эйюбоглу, Эзги]]|| || ||11
|-
|[[:en:Eyüp]]||[[:ru:Эюп (район)]]||[[Էյուփ]]||այո||36
|-
|[[:en:Eyyübiye]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ezginin Günlüğü]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ezine, Çanakkale]]||[[:ru:Эзине (Чанаккале)]]|| || ||25
|-
|[[:en:F-type Prisons]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Famagusta]]||[[:ru:Фамагуста]]||[[Ֆամագուստա]]|| ||68
|-
|[[:en:Fantezi]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Al-Farabi]]||[[:ru:Аль-Фараби]]||[[Ալ-Ֆարաբի]]|| ||86
|-
|[[:en:Nermin Farukî]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Fatih]]||[[:ru:Фатих]]||[[Ֆաթիհ]]|| ||53
|-
|[[:en:Fatih Mosque (Istanbul)]]||[[:ru:Фатих (мечеть)]]||[[Ֆաթիհ (մզկիթ)]]|| ||34
|-
|[[:en:Fatih Sultan Mehmet Bridge]]||[[:ru:Мост Султана Мехмеда Фатиха]]||[[Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհի կամուրջ]]|| ||40
|-
|[[:en:Fatih University]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Fatma of the Forest]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kara Fatma]]||[[:ru:Кара Фатьма]]|| || ||15
|-
|[[:en:Fatsa]]||[[:ru:Фатса]]||[[Ֆաթսա]]|| ||33
|-
|[[:en:Fatwa of Ankara]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||62
|-
|[[:en:Fauna of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:February 2016 Ankara bombing]]||[[:ru:Теракт в Анкаре (февраль 2016)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Feke]]||[[:ru:Феке]]||[[Վահկա]]|| ||29
|-
|[[:en:Fenari Isa Mosque]]||[[:ru:Монастырь Липса]]|| || ||18
|-
|[[:en:Fener Island]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Fenerbahçe S.K. (women's volleyball)]]||[[:ru:Фенербахче (женский волейбольный клуб)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Fenerbahçe Ülkerspor]]||[[:ru:Фенербахче (мужской баскетбольный клуб)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Şebnem Ferah]]||[[:ru:Ферах, Шебнем]]|| || ||20
|-
|[[:en:Fertile Crescent]]||[[:ru:Плодородный полумесяц]]||[[Բարեբեր մահիկ]]|| ||76
|-
|[[:en:Fethiye]]||[[:ru:Фетхие]]||[[Ֆեթհիե]]|| ||54
|-
|[[:en:Fez (hat)]]||[[:ru:Феска]]||[[Ֆես (գլխարկ)]]||այո||59
|-
|[[:en:Feza Gürsey Science Center]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Fifty civil engineering feats in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Fil Bridge]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Finike]]||[[:ru:Финике]]|| || ||35
|-
|[[:en:Dengir Mir Mehmet Fırat]]||[[:ru:Фырат, Денгир Мир Мехмет]]|| || ||10
|-
|[[:en:First Army (Turkey)]]||[[:ru:1-я армия (Турция)]]|| || ||9
|-
|[[:en:First Battle of İnönü]]||[[:ru:Первая битва при Инёню]]|| || ||9
|-
|[[:en:First Constitutional Era]]|| || || ||16
|-
|[[:en:First Council of Nicaea]]||[[:ru:Первый Никейский собор]]||[[Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով]]||այո||79
|-
|[[:en:First national architectural movement]]|| || || ||3
|-
|[[:en:First Serbian Uprising]]||[[:ru:Первое сербское восстание]]||[[Սերբական առաջին ապստամբություն]]|| ||35
|-
|[[:en:Fitnat Hanım]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Flag of Turkey]]||[[:ru:Флаг Турции]]||[[Թուրքիայի դրոշ]]|| ||76
|-
|[[:en:Flags of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Флаг Османской империи]]|| || ||25
|-
|[[:en:Foça]]||[[:ru:Фоча (Турция)]]|| || ||35
|-
|[[:en:Foça Castle]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Forum of Constantine]]||[[:ru:Форум Константина]]|| || ||19
|-
|[[:en:Forum of Theodosius]]||[[:ru:Форум Феодосия]]|| || ||14
|-
|[[:en:Defne Joy Foster]]||[[:ru:Фостер, Дефни Джой]]||[[Դեֆնե Ջոյ Ֆոստեր]]|| ||11
|-
|[[:en:Foundation of Ottoman Empire]]||[[:ru:Образование Османской империи]]|| || ||21
|-
|[[:en:Fox (Turkish TV channel)]]||[[:ru:Fox (Турция)]]||[[FOX (Թուրքիա)]]|| ||17
|-
|[[:en:France–Turkey relations]]||[[:ru:Турецко-французские отношения]]||[[Թուրք-ֆրանսիական հարաբերություններ]]|| ||10
|-
|[[:en:Franco-Turkish War]]||[[:ru:Французская интервенция в Киликию]]||[[Ֆրանս-թուրքական պատերազմ]]|| ||22
|-
|[[:en:Sami Frashëri]]||[[:ru:Фрашери, Сами]]|| || ||32
|-
|[[:en:Frederick Barbarossa Memorial (Silifke)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Free Cause Party]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Free Democratic Party (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Freedom and Constitution Day]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Freedom of religion in Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:From the Village to the City]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Fuat Avni]]||[[:ru:Фуат Авни]]|| || ||7
|-
|[[:en:Fuzuli (writer)]]||[[:ru:Физули]]||[[Ֆիզուլի (բանաստեղծ)]]|| ||81
|-
|[[:en:G20]]||[[:ru:Большая двадцатка]]||[[Մեծ քսանյակ]]||այո||96
|-
|[[:en:G33 (developing countries)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Gagauz people]]||[[:ru:Гагаузы]]||[[Գագաուզներ]]|| ||66
|-
|[[:en:Galata]]||[[:ru:Галата]]||[[Գալաթա]]|| ||36
|-
|[[:en:Galata Bridge]]||[[:ru:Галатский мост]]||[[Գալաթայի կամուրջ]]||այո||34
|-
|[[:en:Galata Tower]]||[[:ru:Галатская башня]]||[[Գալաթայի աշտարակ]]|| ||50
|-
|[[:en:Galatasaray High School]]||[[:ru:Галатасарайский лицей]]||[[Գալաթասարայի վարժարան]]||այո||19
|-
|[[:en:Galatasaray University]]||[[:ru:Галатасарайский университет]]||[[Գալաթասարայի համալսարան]]|| ||13
|-
|[[:en:Galatia]]||[[:ru:Галатия]]||[[Գաղատա]]|| ||55
|-
|[[:en:Reşit Galip]]||[[:ru:Галип, Решит]]|| || ||6
|-
|[[:en:Gallipoli]]||[[:ru:Галлипольский полуостров]]||[[Գալիպոլի]]||այո||61
|-
|[[:en:Gallipoli (2005 film)]]||[[:ru:Гелиболу (фильм, 2005)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Garip]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Gaza flotilla raid]]||[[:ru:Конфликт у берегов Газы (2010)]]|| || ||36
|-
|[[:en:Gaza Freedom Flotilla]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Gazi Anatolian High School]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Gazi Hüseyin Pasha]]||[[:ru:Гази Хусейн-паша]]|| || ||13
|-
|[[:en:Gazi Mustafa Kemal Boulevard]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Gazi Umur Bey Monument]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gazi University]]||[[:ru:Университет Гази]]||[[Գազի համալսարան]]|| ||17
|-
|[[:en:Danishmend Gazi]]||[[:ru:Данышменд Гази]]||[[Դանեշմանդ Ղազի]]|| ||22
|-
|[[:en:Gaziantep]]||[[:ru:Газиантеп]]||[[Այնթապ]]|| ||110
|-
|[[:en:Gaziantep Basketbol]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Gaziantep Castle]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Gaziantep Province]]||[[:ru:Газиантеп (ил)]]||[[Գազիանթեփի մարզ]]||այո||77
|-
|[[:en:Gaziantep Zoo]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Emel Gazimihal]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Gaziosmanpaşa]]||[[:ru:Газиосманпаша]]||[[Գազիօսմանփաշա]]||այո||37
|-
|[[:en:Gebze Technical University]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Namık Gedik]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Erol Gelenbe]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Gelibolu]]||[[:ru:Гелиболу]]||[[Գելիբոլու]]|| ||50
|-
|[[:en:Gelibolu War Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Gemlik]]||[[:ru:Гемлик]]|| || ||33
|-
|[[:en:Leyla Gencer]]||[[:ru:Генджер, Лейла]]|| || ||23
|-
|[[:en:Gençlerbirliği S.K.]]||[[:ru:Генчлербирлиги]]|| || ||39
|-
|[[:en:Gendarmerie General Command]]||[[:ru:Турецкая жандармерия]]|| || ||18
|-
|[[:en:General Directorate of the Infrastructural Investment]]|| || || ||1
|-
|[[:en:General Staff Building (Ankara)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:General Staff of the Turkish Armed Forces]]|| ||[[Թուրքիայի Գլխավոր շտաբ]]||այո||14
|-
|[[:en:Generations of Noah]]||[[:ru:Таблица народов]]|| || ||17
|-
|[[:en:Genetic history of the Middle East]]||[[:ru:Генетическая история Ближнего Востока]]||[[Մերձավոր Արևելքի գենետիկական պատմություն]]|| ||6
|-
|[[:en:Erkan Geniş]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Geographical name changes in Greece]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Geographical regions of Turkey]]||[[:ru:Регионы Турции]]||[[Թուրքիայի աշխարհագրական շրջաններ]]|| ||53
|-
|[[:en:Geography and cartography in medieval Islam]]|| || || ||14
|-
|[[:en:German–Ottoman alliance]]||[[:ru:Германо-турецкий союз]]|| || ||16
|-
|[[:en:German–Turkish Treaty of Friendship]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Işıl German]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tülay German]]||[[:ru:Герман, Тюлай]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ali Teoman Germaner]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Germany–Turkey relations]]||[[:ru:Германско-турецкие отношения]]|| || ||12
|-
|[[:en:Oya Germen]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Germiyanids]]||[[:ru:Гермияногуллары]]|| || ||15
|-
|[[:en:Hüseyin Gezer]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gezi Park protests]]||[[:ru:Волнения в Турции (2013)]]||[[Լարվածություն Թուրքիայում (2013)]]|| ||40
|-
|[[:en:Belek Ghazi]]||[[:ru:Балак бен Бахрам]]|| || ||12
|-
|[[:en:Selim I Giray]]||[[:ru:Селим I Герай]]|| || ||17
|-
|[[:en:Giresun]]||[[:ru:Гиресун]]||[[Գիրեսուն]]|| ||65
|-
|[[:en:Giresun Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Giresun University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Göcek Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Göcek, Fethiye]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Ali İhsan Göğüş]]||[[:ru:Гёгюш, Али Ихсан]]|| || ||4
|-
|[[:en:Gök Medrese (Sivas)]]||[[:ru:Гёк медресе (Сивас)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ziya Gökalp]]||[[:ru:Зия Гёкальп]]||[[Զիա Գյոքալփ]]|| ||39
|-
|[[:en:Melih Gökçek]]||[[:ru:Гёкчек, Мелих]]||[[Մելիհ Գյոքչեք]]|| ||15
|-
|[[:en:Gökçen Efe]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sabiha Gökçen]]||[[:ru:Гёкчен, Сабиха]]||[[Սաբիհա Գյոքչեն]]|| ||52
|-
|[[:en:Gökkale]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Göktaş Dam]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Göktürk family tree]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gölbaşı]]|| ||[[Գյոլբաշի (այլ կիրառումներ)]]|| ||11
|-
|[[:en:Gölbaşı, Ankara]]||[[:ru:Гёльбаши (Анкара)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Golden Horn]]||[[:ru:Золотой Рог (Стамбул)]]||[[Ոսկեղջյուր]]|| ||55
|-
|[[:en:Golden Microphone]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gönül Bridge]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Gordion Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Görecek Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Göreme]]||[[:ru:Гёреме]]|| || ||43
|-
|[[:en:Şerif Gören]]||[[:ru:Гёрен, Шериф]]|| || ||15
|-
|[[:en:Yavuz Görey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Government of the classical Ottoman Empire]]||[[:ru:Государственная организация Османской империи]]|| || ||10
|-
|[[:en:Government of the late Ottoman Empire]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Gözleme]]||[[:ru:Гёзлеме]]|| || ||20
|-
|[[:en:Gözlükule]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gözlükule Research Center]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Gözne Castle]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Grand vizier]]||[[:ru:Великий визирь]]||[[Մեծ վեզիր]]|| ||47
|-
|[[:en:Great Anatolia Party]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Great Eastern Crisis]]||[[:ru:Восточный кризис]]|| || ||19
|-
|[[:en:Great Offensive]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Great Palace Mosaic Museum]]||[[:ru:Музей мозаики Большого дворца]]|| || ||11
|-
|[[:en:Great Palace of Constantinople]]||[[:ru:Большой дворец (Константинополь)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Great Turkey Party]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greek landing at Smyrna]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Greek refugees]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek War of Independence]]||[[:ru:Греческая революция]]||[[Հունաստանի անկախության պատերազմ]]|| ||66
|-
|[[:en:Greek–Turkish earthquake diplomacy]]||[[:ru:Греко-турецкая дипломатия землетрясений]]||[[Հույն-թուրքական երկրաշարժերի դիվանագիտություն]]|| ||7
|-
|[[:en:Greeks in Turkey]]||[[:ru:Греки в Турции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greenway CSP Mersin Solar Tower]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Grey Wolves (organization)]]||[[:ru:Бозкурт]]||[[Գորշ գայլեր (կազմակերպություն)]]|| ||36
|-
|[[:en:Gül Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Феодосии]]|| || ||20
|-
|[[:en:Gülbahar Hatun (mother of Bayezid II)]]||[[:ru:Гюльбахар-хатун (мать Баязида II)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Abdullah Gül]]||[[:ru:Гюль, Абдуллах]]||[[Աբդուլա Գյուլ]]|| ||107
|-
|[[:en:Zeki Gülay]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ara Güler]]||[[:ru:Гюлер, Ара]]||[[Արա Գյուլեր]]|| ||23
|-
|[[:en:Birgül Ayman Güler]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Cemal Nadir Güler]]||[[:ru:Гюлер, Джемаль Надир]]|| || ||6
|-
|[[:en:Muammer Güler]]||[[:ru:Гюлер, Муаммер]]||[[Մուամեր Գյուլեր]]|| ||11
|-
|[[:en:Ferda Güley]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Gulf of Erenköy]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Gulf of Gemlik]]||[[:ru:Гемликский залив]]|| || ||9
|-
|[[:en:Gulf of İzmir]]||[[:ru:Измирский залив]]|| || ||21
|-
|[[:en:Gulf of Mersin]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Güllük Gulf]]||[[:ru:Мандалья]]|| || ||4
|-
|[[:en:Gülnar Hatun]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Gümüşhane]]||[[:ru:Гюмюшхане]]||[[Գյումյուշհանե]]|| ||54
|-
|[[:en:Gümüşhane Province]]||[[:ru:Гюмюшхане (ил)]]||[[Գյումյուշհանեի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Grup Gündoğarken]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Güneri of Karaman]]||[[:ru:Гюнери-бей]]|| || ||7
|-
|[[:en:Hasan Fehmi Güneş]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turan Güneş (politician)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Yusuf Güney]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Zerrin Güngör]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Reşat Nuri Güntekin]]||[[:ru:Гюнтекин, Решат Нури]]||[[Ռեշաթ Նուրի Գյունթեքին]]|| ||32
|-
|[[:en:Gürcütepe]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Şükrü Sina Gürel]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Gencay Gürün]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Melda Bayer]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Aydın Güven Gürkan]]||[[:ru:Гюркан, Айдын Гювен]]|| || ||6
|-
|[[:en:Cemal Gürsel]]||[[:ru:Гюрсель, Джемаль]]||[[Ջեմալ Գյուրսել]]|| ||65
|-
|[[:en:Feza Gürsey]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Reşit Süreyya Gürsey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hatice Kumbaracı Gürsöz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kemal Güven]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Güvercin Islet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hacettepe University]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Hacettepe University Ankara State Conservatory]]||[[:ru:Анкарская консерватория]]|| || ||9
|-
|[[:en:Hacivat]]||[[:ru:Карагёз]]||[[Քարագյոզ]]|| ||25
|-
|[[:en:Hadım Sinan Pasha]]||[[:ru:Хадым Синан-паша]]|| || ||17
|-
|[[:en:Hafsa Sultan Caravanserai]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hagia Irene]]||[[:ru:Церковь Святой Ирины]]|| || ||33
|-
|[[:en:Hagia Sophia]]||[[:ru:Собор Святой Софии (Константинополь)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Ստամբուլ)]]|| ||129
|-
|[[:en:Hakkâri (city)]]||[[:ru:Хаккяри (город)]]||[[Հաքյարի]]||այո||61
|-
|[[:en:Hakkâri Province]]||[[:ru:Хаккяри (ил)]]||[[Հաքյարիի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Hala Sultan Tekke]]||[[:ru:Мечеть Хала Султан Текке]]|| || ||23
|-
|[[:en:Halay]]||[[:ru:Халай (танец)]]||[[Յայլի]]|| ||10
|-
|[[:en:Halepçe Massacre]]||[[:ru:Газовая атака в Халабдже]]|| || ||34
|-
|[[:en:Ishak Haleva]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Haliç Bridge]]|| ||[[Հալիչ կամուրջ]]|| ||9
|-
|[[:en:Halicarnassus]]||[[:ru:Галикарнас]]||[[Հալիկառնաս]]|| ||46
|-
|[[:en:Haliliye]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Halkevleri]]||[[:ru:Халкевлери]]|| || ||8
|-
|[[:en:Halki seminary]]||[[:ru:Халкинская богословская школа]]|| || ||15
|-
|[[:en:Tunç Hamarat]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hamidids]]||[[:ru:Хамидогуллары]]|| || ||15
|-
|[[:en:Hammam]]||[[:ru:Хаммам]]||[[Համամ]]|| ||51
|-
|[[:en:Hamsilos Bay]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hamzabeyli, Lalapaşa]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Harbour of Eleutherios]]||[[:ru:Гавань Феодосия]]|| || ||11
|-
|[[:en:Harkuşta]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hasan (Janissary secretary)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hasan Ali (Kara Koyunlu)]]||[[:ru:Хасан Али-хан]]|| || ||9
|-
|[[:en:Tiryaki Hasan Pasha]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hasankeyf]]||[[:ru:Хасанкейф]]||[[Հասանքեյֆ]]|| ||38
|-
|[[:en:Uzun Hasan]]||[[:ru:Узун Хасан]]|| || ||32
|-
|[[:en:Hatay Province]]||[[:ru:Хатай (ил)]]||[[Հաթայի մարզ]]||այո||87
|-
|[[:en:Hatay State]]||[[:ru:Государство Хатай]]|| || ||31
|-
|[[:en:Hatt-i humayun]]||[[:ru:Хатт]]||[[Հաթթը Հումայուն]]|| ||15
|-
|[[:en:Hattusa]]||[[:ru:Хаттуса]]||[[Հատտուսա]]|| ||67
|-
|[[:en:Haydarpaşa]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Haydarpaşa Cemetery]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Haydarpaşa High School]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Haydarpaşa railway station]]||[[:ru:Вокзал Хайдарпаша]]||[[Հայդարփաշա կայարան]]|| ||27
|-
|[[:en:Headscarf rights in Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hebilli Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hekim Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellespont]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101
|-
|[[:en:Hemshin peoples]]||[[:ru:Амшенцы]]||[[Համշենցիներ]]|| ||32
|-
|[[:en:Hersek Headland]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hesen Begê Cemetery]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hey (magazine)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Heybeliada]]||[[:ru:Хейбелиада]]||[[Հեյբելիադա]]|| ||21
|-
|[[:en:Hicaz Buselik Jewish Kanto]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hierapolis]]||[[:ru:Иераполь]]|| || ||50
|-
|[[:en:High-speed rail in Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Nâzım Hikmet]]||[[:ru:Назым Хикмет]]||[[Նազըմ Հիքմեթ]]|| ||78
|-
|[[:en:Hilya]]||[[:ru:Хилья]]|| || ||9
|-
|[[:en:Hirami Ahmet Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Иоанна Предтечи (Константинополь)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Remziye Hisar]]||[[:ru:Хисар, Ремзие]]||[[Ռեմզիե Հիսար]]|| ||12
|-
|[[:en:Hisarın Castle]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Historic Areas of Istanbul]]|| ||[[Ստամբուլի պատմական շրջաններ]]|| ||18
|-
|[[:en:Historical Tarsus hydroelectric power plant]]|| || || ||1
|-
|[[:en:History of Ankara]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of Cyprus]]||[[:ru:История Кипра]]||[[Կիպրոսի պատմություն]]|| ||40
|-
|[[:en:History of Islam]]||[[:ru:История ислама]]|| || ||66
|-
|[[:en:History of the Jews in Turkey]]||[[:ru:История евреев в Турции]]|| || ||15
|-
|[[:en:History of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История Османской империи]]|| || ||22
|-
|[[:en:History of the Russo-Turkish wars]]||[[:ru:Русско-турецкие войны]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմներ]]|| ||39
|-
|[[:en:History of the Turkish people]]||[[:ru:История Турции]]||[[Թուրքիայի պատմություն]]|| ||60
|-
|[[:en:Hittite language]]||[[:ru:Хеттский язык]]||[[Խեթերեն]]|| ||69
|-
|[[:en:Holy See–Turkey relations]]||[[:ru:Ватикано-турецкие отношения]]|| || ||6
|-
|[[:en:Homeland Party (Turkey, 2021)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Hood event]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hop De Bakim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hopa]]||[[:ru:Хопа]]||[[Հոփա]]|| ||36
|-
|[[:en:Horon (dance)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:House of Mengüjek]]||[[:ru:Менгюджекогуллары]]|| || ||13
|-
|[[:en:House of the Virgin Mary]]||[[:ru:Дом Богородицы (Эфес)]]|| || ||27
|-
|[[:en:How happy is the one who says I am a Turk]]|| ||[[Ի՜նչ բախտավոր է «թուրք եմ» ասողը]]|| ||12
|-
|[[:en:Hoynat Islet]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Human chain against nuclear plant in Turkey]]||[[:ru:АЭС «Аккую»]]||[[Աքքույուի միջուկային էլեկտրակայան]]|| ||22
|-
|[[:en:Human Rights Monument]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Human rights of Kurdish people in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hürriyet]]||[[:ru:Hürriyet]]||[[Հուրիեթ]]|| ||33
|-
|[[:en:Hüseyin Hilmi Pasha]]||[[:ru:Хусейн Хильми-паша]]|| || ||18
|-
|[[:en:Hüseyin Rahmi Gürpınar Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hüseyin Tevfik Pasha]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Hypaepa]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ibn Bibi]]||[[:ru:Ибн Биби]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ibrahim of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Ибрагим I]]||[[Իբրահիմ I]]|| ||71
|-
|[[:en:Ibrahim I of Karaman]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ibrahim II of Karaman]]||[[:ru:Ибрагим-бей II]]|| || ||10
|-
|[[:en:Mehmet II of Karaman]]||[[:ru:Мехмет-бей II Караманид]]|| || ||7
|-
|[[:en:Ibrahim Pasha Palace]]||[[:ru:Дворец Ибрагим-паши]]|| || ||9
|-
|[[:en:İçerenköy]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İçil]]|| ||[[Իչելի գավառ]]|| ||4
|-
|[[:en:İçmeler]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Iğdır]]||[[:ru:Ыгдыр]]||[[Իգդիր]]|| ||77
|-
|[[:en:Iğdır Province]]||[[:ru:Ыгдыр (ил)]]||[[Իգդիրի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Ihlamur Pavilion]]||[[:ru:Ыхламур]]|| || ||12
|-
|[[:en:Ekmeleddin İhsanoğlu]]||[[:ru:Ихсаноглу, Экмеледдин]]||[[Էքմելեդին Իհսանօղլու]]|| ||29
|-
|[[:en:Masatoshi Gündüz Ikeda]]||[[:ru:Икэда, Масатоси Гюндюз]]|| || ||6
|-
|[[:en:Füruzan İkincioğulları]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İkiz Islands]]||[[:ru:Икиз]]|| || ||3
|-
|[[:en:İktisat Bankası]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tevfik İleri]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ilgaz Mountains]]||[[:ru:Ылгаз (горы)]]||[[Իլգազի լեռնաշղթա]]|| ||17
|-
|[[:en:Ilghazi]]||[[:ru:Иль-Гази бен Артук]]|| || ||16
|-
|[[:en:Attilâ İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Аттила]]||[[Աթիլա Իլհան]]|| ||21
|-
|[[:en:Çolpan İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Чолпан]]||[[Չոլփան Իլհան]]|| ||15
|-
|[[:en:Müfide İlhan]]||[[:ru:Ильхан, Мюфиде]]||[[Մյուֆիդե Իլհան]]|| ||14
|-
|[[:en:Ilısu Dam]]||[[:ru:Илису (ГЭС)]]||[[Իլիսուի ամբարտակ]]|| ||17
|-
|[[:en:İlkadım]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Ilkhanate]]||[[:ru:Государство Хулагуидов]]||[[Իլխանություն]]|| ||70
|-
|[[:en:İlyas Bey of Saruhan]]||[[:ru:Ильяс-бей Саруханоглу]]|| || ||3
|-
|[[:en:İmam bayıldı]]||[[:ru:Имам баялды]]||[[Իմամ բայալդի]]|| ||28
|-
|[[:en:İmam Hatip school]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ekrem İmamoğlu]]||[[:ru:Имамоглу, Экрем]]||[[Էքրեմ Իմամօղլու]]|| ||42
|-
|[[:en:Immigration to Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Afet İnan]]||[[:ru:Инан, Афет]]||[[Աֆեթ Ինան]]|| ||23
|-
|[[:en:Jale İnan]]||[[:ru:Инан, Жале]]||[[Ժալե Ինան]]|| ||16
|-
|[[:en:Mustafa İnan]]||[[:ru:Инан, Мустафа]]|| || ||4
|-
|[[:en:Kadir İnanır]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Ince Minaret Medrese]]||[[:ru:Медресе Тонкого минарета]]|| || ||9
|-
|[[:en:İnceburun Lighthouse]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İnceğiz Cave Monastery]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İncekaya Aqueduct]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İncekum Nature Park]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İnciraltı]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İncirlik]]|| ||[[Ինջիրլիկ]]|| ||12
|-
|[[:en:Incirlik Air Base]]||[[:ru:Авиабаза Инджирлик]]||[[Ինջիրլիք]]|| ||32
|-
|[[:en:İncirliova]]|| || || ||25
|-
|[[:en:Independent Group (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Index of Turkey biography-related articles]]|| || || ||1
|-
|[[:en:India–Turkey relations]]||[[:ru:Индийско-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:İnebolu]]|| || || ||25
|-
|[[:en:İnegöl]]||[[:ru:Инегёль]]|| || ||40
|-
|[[:en:İnönü Military Quarter and War Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İnönü University]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Erdal İnönü]]||[[:ru:Инёню, Эрдал]]||[[Էլդար Ինյոնյու]]|| ||14
|-
|[[:en:İsmet İnönü]]||[[:ru:Инёню, Исмет]]||[[Իսմեթ Ինյոնյու]]|| ||77
|-
|[[:en:International Istanbul Film Festival]]||[[:ru:Международный стамбульский кинофестиваль]]||[[Ստամբուլի կինոփառատոն]]|| ||23
|-
|[[:en:International Labor Film Festival]]|| || || ||2
|-
|[[:en:International Organization of Turkic Culture]]||[[:ru:Международная организация тюркской культуры]]||[[Թյուրքական մշակույթի միջազգային կազմակերպություն]]|| ||38
|-
|[[:en:Ionia]]||[[:ru:Иония]]||[[Հոնիա]]|| ||62
|-
|[[:en:Abdi İpekçi]]||[[:ru:Ипекчи, Абди]]||[[Աբդի Իփեքչի]]|| ||14
|-
|[[:en:İsmail Cem]]|| || || ||14
|-
|[[:en:İpekyolu]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Iranian languages]]||[[:ru:Иранские языки]]||[[Իրանական լեզուներ]]|| ||94
|-
|[[:en:Iraq–Turkey relations]]||[[:ru:Ирако-турецкие отношения]]|| || ||10
|-
|[[:en:Iraqi Turkmen Front]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Irgandı Bridge]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Sadi Irmak]]||[[:ru:Ырмак, Сади]]|| || ||17
|-
|[[:en:İş Bank commercial featuring Atatürk]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İsa Çelebi]]||[[:ru:Иса Челеби]]|| || ||20
|-
|[[:en:İşbank Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İşbank Museum (Ankara)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Isfendiyarids]]||[[:ru:Джандарогуллары]]|| || ||14
|-
|[[:en:Ishak Pasha Palace]]||[[:ru:Дворец Исхак-паши]]||[[Իսհակ փաշայի պալատ]]|| ||16
|-
|[[:en:Ayhan Işık]]||[[:ru:Айхан Ышик]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ahmet Mete Işıkara]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Işık University]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Işıkkale]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İskender kebap]]||[[:ru:Искендер кебаб]]|| || ||20
|-
|[[:en:İskenderun]]||[[:ru:Искендерун]]||[[Ալեքսանդրետտա]]|| ||73
|-
|[[:en:İskenderun Harbor]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İskenderun Naval Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İskenderun railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İskilip]]|| || || ||27
|-
|[[:en:Islam in Turkey]]||[[:ru:Ислам в Турции]]|| || ||17
|-
|[[:en:Islamic Development Bank]]||[[:ru:Исламский банк развития]]||[[Իսլամական զարգացման բանկ]]|| ||37
|-
|[[:en:Islamic Gunpowder empires]]||[[:ru:Пороховые империи]]|| || ||16
|-
|[[:en:Islamic State-related terrorist attacks in Turkey]]||[[:ru:Конфликт между Турцией и ИГИЛ]]|| || ||7
|-
|[[:en:İsmet İnönü Boulevard]]|| || || ||1
|-
|[[:en:İsmet İnönü Boulevard (Ankara)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İsmet İnönü House Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Isparta]]||[[:ru:Ыспарта]]||[[Ըսփարթա]]|| ||72
|-
|[[:en:Isparta Atatürk Stadium]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Isparta Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Israel–Turkey relations]]||[[:ru:Израильско-турецкие отношения]]||[[Իսրայելա-թուրքական հարաբերություններ]]|| ||17
|-
|[[:en:Istanbul Archaeology Museums]]||[[:ru:Археологический музей Стамбула]]||[[Ստամբուլի հնագիտական թանգարան]]|| ||33
|-
|[[:en:Istanbul Aviation Museum]]||[[:ru:Музей авиации (Стамбул)]]|| || ||8
|-
|[[:en:İstanbul Bank]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İstanbul Başakşehir F.K.]]||[[:ru:Истанбул Башакшехир]]||[[Իստանբուլ Բաշակշեհիր]]|| ||45
|-
|[[:en:Istanbul Biennial]]||[[:ru:Стамбульская биеннале]]||[[Ստամբուլի բիեննալե]]|| ||13
|-
|[[:en:Istanbul Bilgi University]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Istanbul Chamber of Commerce]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Istanbul Commerce University Faculty of Law]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Istanbul Contemporary Art Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:İstanbul Cup]]||[[:ru:Кубок Стамбула по теннису]]|| || ||20
|-
|[[:en:Istanbul High School]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Istanbul International Music Festival]]||[[:ru:Стамбульский международный музыкальный фестиваль]]|| || ||5
|-
|[[:en:Istanbul Jazz Festival]]||[[:ru:Международный Стамбульский джазовый фестиваль]]|| || ||9
|-
|[[:en:Istanbul Metro]]||[[:ru:Стамбульский метрополитен]]||[[Ստամբուլի մետրոպոլիտեն]]||այո||48
|-
|[[:en:Istanbul Military Museum]]||[[:ru:Стамбульский военный музей]]|| || ||8
|-
|[[:en:İstanbul Modern]]||[[:ru:Истанбул Модерн]]|| || ||20
|-
|[[:en:Istanbul Park]]||[[:ru:Истанбул Парк]]|| || ||40
|-
|[[:en:Istanbul pogrom]]||[[:ru:Стамбульский погром]]||[[Ստամբուլի ջարդեր]]|| ||31
|-
|[[:en:Istanbul Sabiha Gökçen International Airport]]||[[:ru:Стамбульский аэропорт имени Сабихи Гёкчен]]||[[Սաբիհա Գյոքչենի անվան միջազգային օդանավակայան]]|| ||49
|-
|[[:en:İstanbul State Art and Sculpture Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Istanbul Technical University]]||[[:ru:Стамбульский технический университет]]||[[Ստամբուլի տեխնիկական համալսարան]]|| ||37
|-
|[[:en:Istanbul University]]||[[:ru:Стамбульский университет]]||[[Ստամբուլի համալսարան]]|| ||51
|-
|[[:en:Istanbul University-Cerrahpaşa]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Istanbul Unveiled]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Istanbul Zoology Museum]]||[[:ru:Стамбульский зоологический музей]]|| || ||6
|-
|[[:en:İstanbulspor]]||[[:ru:Истанбулспор]]|| || ||22
|-
|[[:en:İstasyon Bridge]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İstiklal Avenue]]||[[:ru:Истикляль (Стамбул)]]||[[Իսթիքլյալ պողոտա]]|| ||33
|-
|[[:en:İstiklal Marşı]]||[[:ru:Гимн Турции]]||[[Անկախության երթ]]|| ||74
|-
|[[:en:Italian Levantine]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Italian War of 1542–1546]]||[[:ru:Итальянская война (1542—1546)]]|| || ||17
|-
|[[:en:İye]]||[[:ru:Ийе]]|| || ||8
|-
|[[:en:İZBAN]]||[[:ru:İZBAN]]|| || ||7
|-
|[[:en:Hafız Selman İzbeli]]|| || || ||1
|-
|[[:en:İZDENİZ]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Adıyaman]]||[[:ru:Адыяман]]||[[Ադըյաման]]|| ||76
|-
|[[:en:İzmir Atatürk Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İzmir Coach Terminal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İzmir Economic Congress]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İzmir European Jazz Festival]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İzmir Institute of Technology]]||[[:ru:Измирский технологический институт]]|| || ||9
|-
|[[:en:Izmir International Fair]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İzmir Metro]]||[[:ru:Измирский метрополитен]]|| || ||30
|-
|[[:en:İzmir Province]]||[[:ru:Измир (ил)]]||[[Իզմիրի մարզ]]|| ||78
|-
|[[:en:İzmir Toy Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İzmir University of Economics]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İzmir Women's Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İzmit]]||[[:ru:Измит]]||[[Իզմիթ]]|| ||84
|-
|[[:en:İznik]]||[[:ru:Изник]]|| || ||68
|-
|[[:en:İztuzu Beach]]||[[:ru:Черепаший берег Изтузу]]|| || ||11
|-
|[[:en:J-600T Yıldırım]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Jamanak]]|| ||[[Ժամանակ (թերթ)]]|| ||9
|-
|[[:en:Janissary]]||[[:ru:Янычары]]||[[Ենիչերիներ]]|| ||73
|-
|[[:en:Janissary Music]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Janissary revolts]]||[[:ru:Янычары]]||[[Ենիչերիներ]]|| ||73
|-
|[[:en:January 2016 Istanbul bombing]]||[[:ru:Взрыв в Стамбуле 12 января 2016 года]]||[[Պայթյուն Ստամբուլում (2016)]]|| ||33
|-
|[[:en:Gunnar Jarring]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Junayd of Aydın]]||[[:ru:Джунейд-бей Измироглу]]|| || ||7
|-
|[[:en:June 2015 Justice and Development Party election campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:June 2015 Nationalist Movement Party election campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:June 2015 Peoples' Democratic Party election campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:June 2015 Republican People's Party election campaign]]|| || || ||1
|-
|[[:en:June 2016 Istanbul bombing]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Justice Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия справедливости (Турция)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Cevat Şakir Kabaağaçlı]]||[[:ru:Кабаагачлы, Джеват Шакир]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kabaçam]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kabardian language]]||[[:ru:Кабардино-черкесский язык]]||[[Կաբարդա-չերքեզերեն]]|| ||70
|-
|[[:en:Kaç Kaç incident]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kaçkar Mountains]]||[[:ru:Лазистанский хребет]]||[[Արևելապոնտական լեռնաշղթա]]|| ||16
|-
|[[:en:Kadir Has University]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kadıköy]]||[[:ru:Кадыкёй]]||[[Քադըքյոյ]]||այո||53
|-
|[[:en:Kadınca]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kadıncık 1 hydroelectric power plant]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kadıncık 2 hydroelectric power plant]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İsmail Kahraman]]||[[:ru:Кахраман, Исмаил]]|| || ||14
|-
|[[:en:Kahramanmaraş Archaeology Museum]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kahramanmaraş Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kahramanmaraş Liberation Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kahramanmaraş Province]]||[[:ru:Кахраманмараш (ил)]]||[[Քահրամանմարաշի մարզ]]||այո||77
|-
|[[:en:Kaklık Cave]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kalan Müzik]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kaledran Creek]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kalem Island]]||[[:ru:Калем (остров)]]|| || ||3
|-
|[[:en:Kalenderhane Mosque]]||[[:ru:Церковь Богородицы Кириотиссы]]|| || ||20
|-
|[[:en:Kalkan]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Abdurrahman Yavuz Kalkan]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kangal Shepherd Dog]]|| || || ||24
|-
|[[:en:Kanıt (TV series)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kanlıdivane]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ceyhun Atuf Kansu]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Fulya Kantarcıoğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kanto (music)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:KAOS GL]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Bedros Kapamajian]]|| ||[[Պետրոս Կապամաճյան]]|| ||6
|-
|[[:en:Kapıkaya Canyon]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kara Ada (Bodrum)]]||[[:ru:Караада]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kara Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kara Musa Pasha]]||[[:ru:Кара Муса-паша]]|| || ||9
|-
|[[:en:Rasim Kara]]||[[:ru:Кара, Расим]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kazım Karabekir]]||[[:ru:Карабекир, Кязым Муса]]||[[Քյազըմ Կարաբեքիր]]|| ||25
|-
|[[:en:Kâzım Karabekir]]||[[:ru:Карабекир, Кязым Муса]]||[[Քյազըմ Կարաբեքիր]]|| ||25
|-
|[[:en:Karabük]]||[[:ru:Карабюк]]|| || ||65
|-
|[[:en:Karabük Kardemir Iron-Steel Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Karabük Province]]||[[:ru:Карабюк (ил)]]||[[Քարաբյուքի մարզ]]||այո||73
|-
|[[:en:Karaburun]]|| || || ||25
|-
|[[:en:Karaca Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Cem Karaca]]||[[:ru:Караджа, Джем]]|| || ||17
|-
|[[:en:Karacaahmet Cemetery]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ali Naci Karacan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Karacaoğlan River]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tuğba Karademir]]||[[:ru:Карадемир, Туба]]|| || ||13
|-
|[[:en:Karadeniz Ereğli]]||[[:ru:Эрегли (Зонгулдак)]]|| || ||37
|-
|[[:en:Karadeniz Ereğli Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Karadeniz Technical University]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Karadır kaşların ferman yazdırır]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Karaekşi Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Bedri Karafakıoğlu]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Karagiozis]]||[[:ru:Карагиозис]]|| || ||11
|-
|[[:en:Karagöl (Toros)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Karagöl Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Karagöz]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Karagöz (magazine)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yener Karahanoğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nil Karaibrahimgil]]||[[:ru:Караибрахимгил, Нил]]|| || ||10
|-
|[[:en:Karakabaklı]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cahit Karakaş]]||[[:ru:Каракаш, Джахит]]|| || ||4
|-
|[[:en:Karaköprü]]|| ||[[Ղարաքյոփրի]]|| ||14
|-
|[[:en:Karaköy]]|| ||[[Քարաքյոյ]]|| ||19
|-
|[[:en:Karaman]]||[[:ru:Караман (город)]]||[[Քարաման (քաղաք)]]|| ||71
|-
|[[:en:Karaman Bey]]||[[:ru:Караман-бей]]|| || ||6
|-
|[[:en:Karaman Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Karaman Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Karaman Province]]||[[:ru:Караман (ил)]]||[[Քարամանի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Karamania]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Karamanids]]||[[:ru:Караманогуллары]]|| || ||29
|-
|[[:en:Karamanlides]]||[[:ru:Караманлиды]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ümit Karan]]||[[:ru:Каран, Юмит]]|| || ||16
|-
|[[:en:Karantina Island]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Karaoğlan]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Atilla Karaosmanoğlu]]||[[:ru:Караосманоглу, Атилла]]||[[Աթիլա Քարաօսմանօղլու]]|| ||7
|-
|[[:en:Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Karasids]]||[[:ru:Карасыогуллары]]|| || ||15
|-
|[[:en:Karataş Islets]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Karataş, Konak]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Karatepe-Aslantaş Open-Air Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Orhan Karaveli]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Refik Halit Karay]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Murat Karayalçın]]|| ||[[Մուրատ Քարայալչըն]]|| ||7
|-
|[[:en:Murat Karayılan]]||[[:ru:Карайылан, Мурат]]|| || ||18
|-
|[[:en:Karboğazı]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Karboğazı ambush]]||[[:ru:Битва за Карбогазы]]|| || ||3
|-
|[[:en:Kardemir]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Karesi, Balıkesir]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Tawakkol Karman]]||[[:ru:Карман, Тавакуль]]||[[Թավաքքուլ Քարման]]|| ||86
|-
|[[:en:Karotseris]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kars]]||[[:ru:Карс]]||[[Կարս]]|| ||83
|-
|[[:en:Kars Province]]||[[:ru:Карс (ил)]]||[[Կարսի մարզ (Թուրքիա)]]||այո||79
|-
|[[:en:Karsilamas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Karşıyaka]]||[[:ru:Каршияка]]|| || ||28
|-
|[[:en:Karşıyaka Basket]]||[[:ru:Каршияка (баскетбольный клуб)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Karşıyaka Ferry Terminal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Karşıyaka S.K.]]||[[:ru:Каршияка (футбольный клуб)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kartal]]||[[:ru:Картал (Стамбул)]]||[[Քարթալ]]|| ||29
|-
|[[:en:Kartal-class fast attack craft]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cezmi Kartay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kartepe, Kocaeli]]||[[:ru:Картепе]]|| || ||22
|-
|[[:en:Karum (trade post)]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Kaş]]||[[:ru:Каш]]||[[Քաշ (քաղաք)]]|| ||41
|-
|[[:en:Gencay Kasapçı]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mahmud al-Kashgari]]||[[:ru:Махмуд аль-Кашгари]]|| || ||47
|-
|[[:en:Kasım of Karaman]]||[[:ru:Касым-бей Караманид]]|| || ||7
|-
|[[:en:Kasımiye Medrese]]||[[:ru:Медресе Гасымия]]|| || ||6
|-
|[[:en:Kastamonu]]||[[:ru:Кастамону]]||[[Քասթամոնու]]|| ||62
|-
|[[:en:Kastamonu Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kastamonu Ethnography Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kastamonu Governor's Office]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Katıverelim Rakıyı Da Şaraba Katıverelim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kaval]]||[[:ru:Кавал]]||[[Բլուլ]]|| ||28
|-
|[[:en:Osman Kavala]]||[[:ru:Кавала, Осман]]|| || ||22
|-
|[[:en:Neslihan Kavas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kavurma]]||[[:ru:Каварма]]||[[Ղավուրմա]]|| ||16
|-
|[[:en:Ahmet Kaya]]||[[:ru:Кая, Ахмет]]||[[Ահմեդ Քայա]]|| ||28
|-
|[[:en:Kaygusuz Abdal]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kayı (tribe)]]||[[:ru:Кайи]]|| || ||26
|-
|[[:en:Kaykaus II]]||[[:ru:Кей-Кавус II]]|| || ||18
|-
|[[:en:Kaykhusraw I]]||[[:ru:Кей-Хосров I]]||[[Քեյխոսրով Ա]]|| ||24
|-
|[[:en:Kaykhusraw III]]||[[:ru:Кей-Хосров III]]|| || ||14
|-
|[[:en:Kaymakli Underground City]]||[[:ru:Каймаклы]]||[[Քայմաքլու]]|| ||22
|-
|[[:en:Kayraktepe Dam]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kayseri]]||[[:ru:Кайсери]]||[[Կեսարիա]]|| ||107
|-
|[[:en:Kayseri Archaeology Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kayseri Kadir Has Stadyumu]]||[[:ru:Кадир Хас (стадион)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Kayseri Province]]||[[:ru:Кайсери (ил)]]||[[Կայսերիի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Kayserispor]]||[[:ru:Кайсериспор]]|| || ||40
|-
|[[:en:Hagop Kazazian Pasha]]||[[:ru:Акоп Казазян-паша]]||[[Հակոբ Գազազյան փաշա]]|| ||7
|-
|[[:en:Kazıklı Bay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kebab]]||[[:ru:Кебаб]]||[[Քաբաբ]]||այո||82
|-
|[[:en:Keban Dam]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Kefeli Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Николая (Константинополь)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Sibel Kekilli]]||[[:ru:Кекилли, Сибель]]||[[Սիբել Քեքիլի]]|| ||45
|-
|[[:en:Kekova]]||[[:ru:Кекова (остров)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Kemal Atatürk Memorial, Canberra]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yaşar Kemal]]||[[:ru:Яшар Кемаль]]||[[Յաշար Քեմալ]]|| ||50
|-
|[[:en:Kemankeş Kara Mustafa Pasha]]||[[:ru:Кеманкеш Кара Мустафа-паша]]|| || ||14
|-
|[[:en:Kemenche]]||[[:ru:Кеманча]]||[[Քամանչա]]|| ||16
|-
|[[:en:Kemer]]||[[:ru:Кемер]]||[[Քեմեր (Անթալիայի մարզ)]]||այո||47
|-
|[[:en:Kemere Bridge]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Udi Hrant Kenkulian]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Muhtar Kent]]||[[:ru:Кент, Мухтар]]||[[Մուհթար Քենթ]]|| ||18
|-
|[[:en:Necdet Kent]]||[[:ru:Кент, Недждет]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kepez, Antalya]]||[[:ru:Кепез]]|| || ||20
|-
|[[:en:Elnara Kerimova]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kemal Kerinçsiz]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hakkı Keskin]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kestel, Bursa]]||[[:ru:Кестель (Бурса)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Emin Fuat Keyman]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kutluk Yabgu Khagan]]||[[:ru:Кутлуг-ябгу]]|| || ||9
|-
|[[:en:Khanate]]||[[:ru:Ханство]]||[[Խանություն]]|| ||45
|-
|[[:en:Jamal Khashoggi]]||[[:ru:Хашогги, Джамаль]]||[[Ջամալ Խաշոգջի]]|| ||80
|-
|[[:en:Osman Kibar]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kibbeh]]||[[:ru:Киббех]]|| || ||31
|-
|[[:en:Kıbrıslı Mehmed Emin Pasha]]||[[:ru:Кыбрыслы Мехмед Эмин-паша]]|| || ||10
|-
|[[:en:Suat Kılıç]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kilij]]||[[:ru:Килич]]|| || ||15
|-
|[[:en:Kilij Arslan III]]||[[:ru:Кылыч-Арслан III]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kilis Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kilise Tepe]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nuri Killigil]]||[[:ru:Киллигиль, Нури]]|| || ||17
|-
|[[:en:Kingdom of Armenia (antiquity)]]||[[:ru:Великая Армения]]||[[Մեծ Հայք]]|| ||52
|-
|[[:en:Kiosk]]||[[:ru:Киоск]]||[[Կրպակ]]|| ||45
|-
|[[:en:Kirkuk–Ceyhan Oil Pipeline]]||[[:ru:Нефтепровод Киркук — Джейхан]]|| || ||8
|-
|[[:en:Kirpi (film)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kisecik Canyon]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ahmet Taner Kışlalı]]||[[:ru:Кышлалы, Ахмет Танер]]|| || ||10
|-
|[[:en:Hüseyin Kıvrıkoğlu]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kizil Kilise]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kılıç-class fast attack craft]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kınalıada]]||[[:ru:Кыналыада]]|| || ||21
|-
|[[:en:Kırcasalih]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kırıkkale]]||[[:ru:Кырыккале]]|| || ||59
|-
|[[:en:Kırıkkale MKE Weapons Industry Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kırkgeçit Tunnels]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kırkkaşık Bedesten]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kırklareli]]||[[:ru:Кыркларели]]|| || ||61
|-
|[[:en:Kırklareli Province]]||[[:ru:Кыркларели (ил)]]||[[Քըրքլարելիի մարզ]]|| ||77
|-
|[[:en:Kırşehir]]||[[:ru:Кыршехир]]||[[Քըրշեհիր]]|| ||61
|-
|[[:en:Kırşehir Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kızılay Square]]||[[:ru:Площадь Кызылай]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kızılbağ Pond]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kızılliman]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kızkalesi (castle)]]||[[:ru:Кызкалеси]]|| || ||10
|-
|[[:en:Kızlar Castle]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Koç Holding]]||[[:ru:Koç Holding]]|| || ||19
|-
|[[:en:Koç School]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Koç University]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Haluk Koç]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Vehbi Koç]]||[[:ru:Коч, Вехби]]|| || ||13
|-
|[[:en:Koca Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Андрея в Крисе]]|| || ||17
|-
|[[:en:Koca Ragıp Pasha]]||[[:ru:Коджа Мехмед Рагып-паша]]|| || ||14
|-
|[[:en:Kocaeli Museum]]||[[:ru:Музей Коджаэли]]|| || ||5
|-
|[[:en:Kocaeli Peninsula]]||[[:ru:Вифинский полуостров]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kocaeli Province]]||[[:ru:Коджаэли (ил)]]||[[Քոջայելիի մարզ]]|| ||79
|-
|[[:en:Ümmiye Koçak]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Aziz Kocaoğlu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kochari]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Hülya Koçyiğit]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Sami Kohen]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Konak Ferry Terminal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Konak Square]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Konak, İzmir]]|| || || ||23
|-
|[[:en:Konuralp Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Konya]]||[[:ru:Конья]]||[[Քոնյա]]|| ||112
|-
|[[:en:Konya Archaeological Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Konya Ereğli Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Konya Ethnography Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Konya Plain]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Konya Province]]||[[:ru:Конья (ил)]]||[[Քոնյայի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Konyalım Yaman Çalar Şak Şak Kaşığı]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Konyalıya Güzel Derler]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Köprüağzı railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Köprüler Yaptırdım Gelip Geçmeye]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Köprülü family]]||[[:ru:Кёпрюлю]]|| || ||30
|-
|[[:en:Bülent Korkmaz]]||[[:ru:Коркмаз, Бюлент]]|| || ||30
|-
|[[:en:Korkuteli]]||[[:ru:Коркутели]]|| || ||27
|-
|[[:en:Koroghlu]]||[[:ru:Кёроглы (эпос)]]||[[Քյոռօղլի (վիպերգ)]]|| ||23
|-
|[[:en:Emel Korutürk]]||[[:ru:Корутюрк, Эмель]]|| || ||6
|-
|[[:en:Fahri Korutürk]]||[[:ru:Корутюрк, Фахри]]||[[Ֆահրի Քորություրք]]|| ||59
|-
|[[:en:Assassination of Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52
|-
|[[:en:Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52
|-
|[[:en:Koyun Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kozan Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kravga Bridge]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kubadabad Palace]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kubat (singer)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mustafa Fehmi Kubilay]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Fazıl Küçük]]||[[:ru:Кючюк, Фазыл]]|| || ||20
|-
|[[:en:Lefter Küçükandonyadis]]||[[:ru:Кючюкандонядис, Лефтер]]|| || ||22
|-
|[[:en:Küçükçekmece Bridge]]||[[:ru:Мост Кючюкчекмедже]]|| || ||4
|-
|[[:en:İdris Küçükömer]]||[[:ru:Кючюкёмер, Идрис]]|| || ||4
|-
|[[:en:Kuleli Military High School]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Külliye]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Kültürpark]]||[[:ru:Культурпарк]]|| || ||7
|-
|[[:en:Onur Kumbaracıbaşı]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kumluca]]||[[:ru:Кумлуджа]]|| || ||27
|-
|[[:en:Kura–Araxes culture]]||[[:ru:Куро-араксская культура]]||[[Կուր-Արաքսյան մշակույթ]]|| ||22
|-
|[[:en:Kurdish dialects]]||[[:ru:Курдский язык]]||[[Քրդերեն]]|| ||135
|-
|[[:en:Kurdish Hezbollah]]||[[:ru:Хизболла (Турция)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Kurdish languages]]||[[:ru:Курдский язык]]||[[Քրդերեն]]|| ||135
|-
|[[:en:Kurdish refugees]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kurdish villages depopulated by Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kurdish–Turkish conflict (1978–present)]]|| ||[[Թուրք-քրդական հակամարտություն]]|| ||26
|-
|[[:en:Kurdistan Freedom Hawks]]||[[:ru:Соколы свободы Курдистана]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kurdistan Region–Turkey relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Küre Mountains National Park]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Konca Kuriş]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Kurmanji]]||[[:ru:Курманджи (диалект курдского языка)]]|| || ||44
|-
|[[:en:Kürşat (hero)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Behram Kurşunoğlu]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kurt Seyit ve Şura]]||[[:ru:Курт Сеит и Александра]]||[[Քուրթ Սեիթ և Շուրա]]|| ||16
|-
|[[:en:Kurtkulağı Caravanserai]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kurtuluş]]|| ||[[Քուրթուլուշ]]|| ||7
|-
|[[:en:Kurtuluş S.K.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kuruçeşme]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Kuşadası]]||[[:ru:Кушадасы]]||[[Քուշադասը]]|| ||59
|-
|[[:en:Kushimoto Street]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kuşkonar and Koçağılı massacre]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kutadgu Bilig]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Kütahya]]||[[:ru:Кютахья]]||[[Քյութահյա]]|| ||78
|-
|[[:en:Kütahya Archaeology Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kütahya Dumlupınar University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kütahya Province]]||[[:ru:Кютахья (ил)]]||[[Քյութահյայի մարզ]]|| ||77
|-
|[[:en:Akagündüz Kutbay]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sadık Kutlay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:İbrahim Kutluay]]||[[:ru:Кутлуай, Ибрагим]]|| || ||21
|-
|[[:en:Kuva-yi Milliye]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Kuyuluk Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kuzucubelen Castle]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kwangjin Park]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Kyrgyz community in Turkey]]||[[:ru:Киргизы в Турции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Labour Party (Turkey)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Lake Acıgöl]]||[[:ru:Аджыгёль (озеро)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Lake Akyayan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lake Arin]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake Balık]]|| ||[[Գայլատու]]|| ||10
|-
|[[:en:Lake Bolluk]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake Boraboy]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Lake Çavuşçu]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Lake Çıldır]]||[[:ru:Чылдыр]]||[[Ծովակ լիճ]]|| ||22
|-
|[[:en:Lake Çöl]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lake Dil]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lake Düden]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake Durusu]]||[[:ru:Дурусу (озеро)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Lake Eber]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Lake Eşen]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lake Haçlı]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake İznik]]||[[:ru:Изник (озеро)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Lake Karamık]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lake Karataş]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Lake Kömüşini]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lake Palas Tuzla]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake Tuz]]||[[:ru:Туз (озеро)]]||[[Թուզ լիճ]]|| ||46
|-
|[[:en:Lake Tuzla]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lake Van]]||[[:ru:Ван (озеро)]]||[[Վանա լիճ]]|| ||81
|-
|[[:en:Lake Yarışlı]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Lake Yay]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lake Yenişehir]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lale Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lamba Da Şişesiz Yanmaz Mı]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Land ownership in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Landing at Anzac Cove]]||[[:ru:Высадка в бухте Анзак]]|| || ||8
|-
|[[:en:Landing at Cape Helles]]||[[:ru:Высадка на мысе Геллес]]|| || ||8
|-
|[[:en:Late Bronze Age Troy]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Latin Empire]]||[[:ru:Латинская империя]]||[[Լատինական կայսրություն]]|| ||72
|-
|[[:en:Law enforcement in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Laz people]]||[[:ru:Лазы]]||[[Լազեր (ազգ)]]|| ||45
|-
|[[:en:Le Stamboul]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ledra Street]]||[[:ru:Ледра (улица)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Left of Center (Turkey)]]||[[:ru:Левее центра]]|| || ||4
|-
|[[:en:Left Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия свободы и солидарности]]|| || ||12
|-
|[[:en:Lesbian and Gay Inter-University Organization]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Letters from Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Levantine mansions of İzmir]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Levent]]||[[:ru:Левент]]||[[Լևենտ (Ստամբուլ)]]|| ||24
|-
|[[:en:LGBT rights in Turkey]]||[[:ru:Права ЛГБТ в Турции]]|| || ||23
|-
|[[:en:Liberalism in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Liberty Party (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Libraries in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Library of Celsus]]||[[:ru:Библиотека Цельса]]||[[Ցելսուսի գրադարան]]|| ||35
|-
|[[:en:Hampartsoum Limondjian]]||[[:ru:Лимонджян, Амбарцум]]||[[Համբարձում Լիմոնջյան]]|| ||12
|-
|[[:en:Limonlu, Mersin]]|| ||[[Լամոս]]|| ||8
|-
|[[:en:List of 2015 box office number-one films in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of active coal-fired power stations in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of airports in Turkey]]|| || || ||15
|-
|[[:en:List of alluvial plains of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of ambassadors of Malaysia to Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of amphibious warfare vessels of the Turkish Navy]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of ancient amphitheatres in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of ancient kingdoms of Anatolia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:List of ancient peoples of Anatolia]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Ankara University rectors]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of arrested journalists in Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:List of assassinated people from Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of attacks by ASALA]]||[[:ru:Список террористических операций АСАЛА]]||[[ՀԱՀԳԲ-ի ռազմագործողությունների ցանկ]]|| ||6
|-
|[[:en:List of banks in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of battles involving the Ottoman Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of bridges in Ankara]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of bridges in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of campaigns of Suleiman the Magnificent]]|| || || ||6
|-
|[[:en:List of cathedrals in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:List of cemeteries in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of cities and towns on the Euphrates River]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of cities besieged by the Ottoman Empire]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of commanders of the Turkish Land Forces]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of companies listed on the Istanbul Stock Exchange]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of companies of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of contemporary Turkish poets]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of dams and reservoirs in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of defunct newspapers of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of deputy prime ministers of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of diplomatic missions in Turkey]]|| ||[[Թուրքիայում գործող դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ]]|| ||10
|-
|[[:en:List of diplomatic missions of Turkey]]||[[:ru:Список дипломатических миссий Турции]]||[[Թուրքիայի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ցանկ]]|| ||16
|-
|[[:en:List of districts in Turkey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of English words of Turkic origin]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of ferry quays in Istanbul]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of ferry quays in İzmir]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of festivals in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of field marshals of the Ottoman Empire]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of football clubs in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of free zones of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of high schools in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of historical parties in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of hospitals in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of illegal political parties in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:List of international presidential trips made by Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of international prime ministerial trips made by Recep Tayyip Erdoğan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of islands of Turkey]]|| || || ||9
|-
|[[:en:List of Istanbul landmarks]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of İZBAN stations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of largest cities and towns in Turkey]]||[[:ru:Список населённых пунктов Турции]]||[[Թուրքիայի քաղաքներ]]|| ||66
|-
|[[:en:List of magazines in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of magazines in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of mammals of Turkey]]||[[:ru:Список млекопитающих Турции]]|| || ||4
|-
|[[:en:List of massacres of Turkish people]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mayors of Adana]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mayors of Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of Middle East Technical University rectors]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Ministers of Culture and Tourism of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Ministers of Transport and Infrastructure of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mosques commissioned by the Ottoman dynasty]]|| || || ||8
|-
|[[:en:List of mosques in Turkey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of mountains in Turkey]]||[[:ru:Горы Турции]]|| || ||13
|-
|[[:en:List of museums and monuments in Istanbul]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of national parks of Turkey]]|| || || ||9
|-
|[[:en:List of new districts of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of newspapers in Turkey]]|| || || ||10
|-
|[[:en:List of Ottoman battles in the 20th century]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Ottoman battles in World War I]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Ottoman Empire territories]]||[[:ru:Административное деление Османской империи]]|| || ||26
|-
|[[:en:List of Ottoman Ministers of Finance]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of Ottoman poets]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of people from Istanbul]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of political parties in Turkey]]||[[:ru:Политические партии Турции]]||[[Թուրքիայի քաղաքական կուսակցություններ]]|| ||19
|-
|[[:en:List of populated places in Aksaray Province]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of populated places in Ardahan Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Artvin Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Aydın Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Balıkesir Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Bartın Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Batman Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Bayburt Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Bilecik Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Bingöl Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Bitlis Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Bolu Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Burdur Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Bursa Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Çanakkale Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Çankırı Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Çorum Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Denizli Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Düzce Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Edirne Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Elazığ Province]]|| ||[[Խարբերդի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4
|-
|[[:en:List of populated places in Erzincan Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Erzurum Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Eskişehir Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Gaziantep Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Giresun Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Gümüşhane Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Hakkari Province]]||[[:ru:Хаккяри (ил)]]||[[Հաքյարիի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:List of populated places in Hatay Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Iğdır Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Isparta Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Istanbul Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in İzmir Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Karabük Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Karaman Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Kars Province]]|| ||[[Կարսի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4
|-
|[[:en:List of populated places in Kastamonu Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Kilis Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Kırıkkale Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Kırklareli Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Kırşehir Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Kocaeli Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Malatya Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Manisa Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Mardin Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Mersin Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Muğla Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Muş Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Nevşehir Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Niğde Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Ordu Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Osmaniye Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Rize Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Sakarya Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Samsun Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Siirt Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Sinop Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Tekirdağ Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Tokat Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Trabzon Province]]|| ||[[Տրապիզոնի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]|| ||4
|-
|[[:en:List of populated places in Tunceli Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Uşak Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Yalova Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of populated places in Yozgat Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of populated places in Zonguldak Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of ports in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of power stations in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of presidents of Turkey]]||[[:ru:Список президентов Турции]]||[[Թուրքիայի նախագահների ցանկ]]|| ||48
|-
|[[:en:List of prime ministers of Turkey]]||[[:ru:Список премьер-министров Турции]]|| || ||30
|-
|[[:en:List of prisons in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of prosecuted writers in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of railway stations in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of rebellions in the Ottoman Empire]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of recipients of the Medal of Independence with Red-Green Ribbon (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of rivers of Turkey]]||[[:ru:Реки Турции]]||[[Թուրքիայի գետեր]]|| ||15
|-
|[[:en:List of rulers of Qara Qoyunlu]]||[[:ru:Правители Кара-Коюнлу]]|| || ||6
|-
|[[:en:List of Seljuk hans and kervansarays in Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:List of solidarity rallies with the Gezi Park protests]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of states in late medieval Anatolia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of tallest buildings in Istanbul]]||[[:ru:Список самых высоких зданий Стамбула]]||[[Ստամբուլի ամենաբարձր շենքերի ցանկ]]|| ||9
|-
|[[:en:List of tallest buildings in İzmir]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of the main opposition leaders of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of mothers of the Ottoman sultans]]||[[:ru:Список матерей султанов Османской империи]]||[[Օսմանյան կայսրության սուլթանների մայրերի ցուցակ]]|| ||14
|-
|[[:en:List of treaties of the Ottoman Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of treaties of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Turkic-languages poets]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Turkish academics]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Turkish diplomats]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Turkish musicians]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Turkish people by net worth]]|| || || ||5
|-
|[[:en:List of Turkish politicians]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Turkish pop musicians]]||[[:ru:Поп-музыка]]||[[Փոփ երաժշտություն]]|| ||118
|-
|[[:en:List of Turkish ships sunk or damaged during World War II]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Turkish weightlifters]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Turkish women who won international beauty pageants]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Turkish women writers]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of Turkish writers]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of universities in Ankara]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of universities in Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of universities in İzmir]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of universities in Turkey]]|| || || ||10
|-
|[[:en:List of wars involving the Ottoman Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of waterfalls of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of World Heritage Sites in Turkey]]||[[:ru:Список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Турции]]||[[Թուրքիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ]]|| ||42
|-
|[[:en:List of yaylas in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Little Hagia Sophia]]||[[:ru:Церковь Святых Сергия и Вакха]]||[[Սերգիոս և Բաքոս սրբերի եկեղեցի]]|| ||29
|-
|[[:en:Long Turkish War]]||[[:ru:Тринадцатилетняя война в Венгрии]]|| || ||34
|-
|[[:en:Lower Seyhan Irrigation Project]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Giota Lydia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lydian alphabet]]||[[:ru:Лидийский алфавит]]|| || ||11
|-
|[[:en:Macit Özcan Sports Complex]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Macun]]||[[:ru:Маджун]]|| || ||10
|-
|[[:en:Mahmud I]]||[[:ru:Махмуд I]]||[[Մահմուդ I]]|| ||68
|-
|[[:en:Mahmud II]]||[[:ru:Махмуд II]]||[[Մահմուդ II]]|| ||78
|-
|[[:en:Mahmud Nedim Pasha]]||[[:ru:Махмуд Недим-паша]]|| || ||17
|-
|[[:en:Mahmut Bey Mosque]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Nasuh Mahruki]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Maiden's Tower]]||[[:ru:Девичья башня (Стамбул)]]||[[Կույսի աշտարակ (Ստամբուլ)]]||այո||40
|-
|[[:en:Malatya]]||[[:ru:Малатья]]||[[Մալաթիա]]|| ||77
|-
|[[:en:Malatya Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Malatya Province]]||[[:ru:Малатья (ил)]]||[[Մալաթիայի մարզ]]||այո||74
|-
|[[:en:Malatyaspor]]||[[:ru:Малатьяспор]]|| || ||18
|-
|[[:en:Malaysia–Turkey relations]]||[[:ru:Малайзийско-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Malkoçoğlu family]]||[[:ru:Малкочоглу (род)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Maltepe University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mamluk]]||[[:ru:Мамлюки]]||[[Մամլուքներ]]|| ||73
|-
|[[:en:Mamure Castle]]||[[:ru:Крепость Мамуре]]||[[Անամուրի բերդ]]||այո||13
|-
|[[:en:Manavgat]]||[[:ru:Манавгат]]|| || ||43
|-
|[[:en:Mancınık Castle]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Barış Manço]]||[[:ru:Манчо, Барыш]]|| || ||31
|-
|[[:en:Mandilatos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hami Mandıralı]]||[[:ru:Мандыралы, Хами]]|| || ||16
|-
|[[:en:Mandıra Filozofu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mangiko]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Andrew Mango]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Manisa Province]]||[[:ru:Маниса (ил)]]||[[Մանիսայի մարզ]]|| ||78
|-
|[[:en:Manisaspor]]||[[:ru:Манисаспор]]|| || ||26
|-
|[[:en:Matild Manukyan]]|| ||[[Մաթիլդ Մանուկյան]]|| ||12
|-
|[[:en:Manyas]]||[[:ru:Маньяс (Турция)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Marash]]||[[:ru:Кахраманмараш]]||[[Մարաշ]]||այո||78
|-
|[[:en:March 2016 Ankara bombing]]|| || || ||28
|-
|[[:en:March 2016 Istanbul bombing]]||[[:ru:Взрыв в Стамбуле 19 марта 2016 года]]|| || ||22
|-
|[[:en:Mardaliç Island]]||[[:ru:Мардалыч]]|| || ||3
|-
|[[:en:Mardin]]||[[:ru:Мардин]]||[[Մարդին]]|| ||68
|-
|[[:en:Mardin Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mardin Province]]||[[:ru:Мардин (ил)]]||[[Մարդինի մարզ]]||այո||74
|-
|[[:en:Arif Mardin]]||[[:ru:Мардин, Ариф]]|| || ||19
|-
|[[:en:Şerif Mardin]]||[[:ru:Мардин, Шериф]]||[[Շերիֆ Մարդին]]|| ||11
|-
|[[:en:Maritsa]]||[[:ru:Марица]]||[[Մարիցա (գետ)]]|| ||58
|-
|[[:en:Marko Paşa]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Francesco Marmaggi]]||[[:ru:Мармаджи, Франческо]]|| || ||14
|-
|[[:en:Marmara Region]]||[[:ru:Мраморноморский регион]]||[[Մարմարածովյան տարածաշրջան]]||այո||72
|-
|[[:en:Marmara University]]||[[:ru:Университет Мармара]]||[[Մարմարա համալսարան]]||այո||30
|-
|[[:en:Marmaray]]||[[:ru:Мармарай]]|| || ||44
|-
|[[:en:Marmaris]]||[[:ru:Мармарис]]||[[Մարմարիս]]|| ||64
|-
|[[:en:Martial law and state of emergency in Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Maşat Höyük]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Maslak]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Massacres during the Greek War of Independence]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mausoleum at Halicarnassus]]||[[:ru:Мавзолей в Галикарнасе]]||[[Հալիկառնասոսի դամբարան]]|| ||87
|-
|[[:en:Mausoleum of Danyal]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mawlawi (Islamic title)]]||[[:ru:Мавлави]]|| || ||18
|-
|[[:en:MFÖ]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Measuring, Selection and Placement Center]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mecelle]]||[[:ru:Маджалла]]|| || ||17
|-
|[[:en:Medal of Independence (Turkey)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mediterranean Opera and Ballet Club]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mediterranean Region, Turkey]]||[[:ru:Средиземноморский регион (Турция)]]||[[Միջերկրածովյան տարածաշրջան]]||այո||61
|-
|[[:en:Medrese of Mehmet Şakir Paşa]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Megali Idea]]||[[:ru:Великая идея (Греция)]]|| || ||37
|-
|[[:en:Mehmed I]]||[[:ru:Мехмед I]]||[[Մեհմեդ I]]|| ||72
|-
|[[:en:Mehmed V]]||[[:ru:Мехмед V]]||[[Մեհմեդ V]]|| ||75
|-
|[[:en:Mehmed III]]||[[:ru:Мехмед III]]||[[Մեհմեդ III]]|| ||72
|-
|[[:en:Mehmed IV]]||[[:ru:Мехмед IV]]||[[Մեհմեդ IV]]|| ||72
|-
|[[:en:Karamani Mehmet Pasha]]||[[:ru:Караманлы Мехмед-паша]]|| || ||13
|-
|[[:en:Mehmet I of Karaman]]||[[:ru:Караманоглу Мехмет-бей]]|| || ||11
|-
|[[:en:Mehmetçik Monument]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Melek Ahmed Pasha]]||[[:ru:Мелек Ахмед-паша]]|| || ||10
|-
|[[:en:Ferit Melen]]||[[:ru:Мелен, Феррит]]|| || ||16
|-
|[[:en:Melid]]||[[:ru:Арслантепе]]|| || ||25
|-
|[[:en:Malik Shah (Rûm)]]||[[:ru:Мелик-шах I (султан Коньи)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Memed, My Hawk]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Adnan Menderes]]||[[:ru:Мендерес, Аднан]]||[[Ադնան Մենդերես]]|| ||55
|-
|[[:en:Menemen]]||[[:ru:Менёмен]]|| || ||32
|-
|[[:en:Menemen Gediz Bridge]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Menemen Incident]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Menemen massacre]]||[[:ru:Резня в Менемене]]|| || ||10
|-
|[[:en:Hüseyin Numan Menemencioğlu]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Menteşe (district)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Seha Meray]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Baki Mercimek]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Merkez Efendi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Merkez Türkiye]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Merkezefendi]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Mersin]]||[[:ru:Мерсин]]||[[Մերսին]]|| ||90
|-
|[[:en:Mersin Aquapark]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Archaeological Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Arena]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Mersin Atatürk Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin Bus Terminus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Citrus Festival]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin Free Zone]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin Halkevi]]||[[:ru:Культурный центр Мерсина]]|| || ||3
|-
|[[:en:Mersin Interfaith Cemetery]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin International Music Festival]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Marina]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Martyrs' Memorial]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mersin Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mersin Naval Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mersin Orthodox Church]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mersin Province]]||[[:ru:Мерсин (ил)]]||[[Մերսինի մարզ]]||այո||77
|-
|[[:en:Mersin railway station]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin State Art and Sculpture Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mersin Tennis Complex]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mersin University]]|| ||[[Մերսինի համալսարան]]|| ||7
|-
|[[:en:Mersin Urban History Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mersin Water Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Orhan Mersinli]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mertim]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mesopotamia]]||[[:ru:Месопотамия]]||[[Միջագետք]]|| ||157
|-
|[[:en:Mesud II]]||[[:ru:Масуд II]]|| || ||18
|-
|[[:en:Mesut of Menteshe]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Metropolitan municipalities in Turkey]]|| || || ||14
|-
|[[:en:METU Science and Technology Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mevlana Boulevard]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mevlâna Museum]]||[[:ru:Музей Мевляны]]|| || ||16
|-
|[[:en:Meydan Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Meyhane]]||[[:ru:Мейхане]]|| || ||8
|-
|[[:en:Meze]]||[[:ru:Мезе]]|| || ||39
|-
|[[:en:Mezgitkale]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mezitli]]||[[:ru:Мезитли]]|| || ||20
|-
|[[:en:Mezitli Producer Women's Market]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mezitli River]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Middle East Technical University]]||[[:ru:Ближневосточный технический университет]]|| || ||28
|-
|[[:en:Middle Eastern theatre of World War I]]||[[:ru:Ближневосточный театр военных действий Первой мировой войны]]|| || ||33
|-
|[[:en:Middle Turkic languages]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Midnight Express (film)]]||[[:ru:Полуночный экспресс]]||[[Կեսգիշերային ճեպընթաց]]|| ||42
|-
|[[:en:Milas]]||[[:ru:Миляс]]||[[Միլաս]]|| ||38
|-
|[[:en:Milas Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Milas–Bodrum Airport]]||[[:ru:Миляс-Бодрум (аэропорт)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Miletus]]||[[:ru:Милет]]||[[Միլեթ]]|| ||68
|-
|[[:en:MILGEM project]]||[[:ru:Проект MILGEM]]|| || ||5
|-
|[[:en:Milion]]||[[:ru:Милий]]|| || ||19
|-
|[[:en:Military operations during the Turkish invasion of Cyprus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Milli Aydın Bank]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Millî Görüş]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Milliyet Çocuk]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mimar Sinan Fine Arts University]]||[[:ru:Университет изящных искусств имени Мимара Синана]]||[[Միմար Սինանի անվան գեղարվեստի համալսարան]]||այո||15
|-
|[[:en:Miniatürk]]||[[:ru:Миниатюрк]]||[[Մինիաթյուրք]]|| ||19
|-
|[[:en:Minister of State (Turkey)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ministry of Agriculture and Forestry (Turkey)]]||[[:ru:Министерство сельского и лесного хозяйства Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Construction and Settlement (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Coordination]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Customs and Monopolies (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Energy and Natural Resources]]||[[:ru:Министерство энергетики и природных ресурсов Турции]]|| || ||3
|-
|[[:en:Ministry of Enterprises (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Environment, Urbanisation and Climate Change]]||[[:ru:Министерство окружающей среды, градостроительства и изменения климата (Турция)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ministry of Food, Agriculture and Livestock (Turkey)]]||[[:ru:Министерство сельского и лесного хозяйства Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Foreign Affairs (Turkey)]]||[[:ru:Министерство иностранных дел Турции]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ministry of General Staff]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Health (Turkey)]]||[[:ru:Министерство здравоохранения Турции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Ministry of Industry and Technology]]||[[:ru:Министерство промышленности и технологий Турции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ministry of Interior (Turkey)]]||[[:ru:Министерство внутренних дел Турции]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ministry of Justice (Turkey)]]||[[:ru:Министерство юстиции Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Labour and Social Security (Turkey)]]||[[:ru:Министерство труда и социального обеспечения Турции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Ministry of Local Governments (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of National Defense (Turkey)]]||[[:ru:Министерство национальной обороны Турции]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ministry of National Education (Turkey)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ministry of Sharia and the Foundations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of the Navy (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ministry of Treasury and Finance]]||[[:ru:Министерство казначейства и финансов Турции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Village Affairs]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Minorities in Turkey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:MINT (economics)]]||[[:ru:МИНТ]]|| || ||9
|-
|[[:en:Mirahor, Mut]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Misak-ı Millî]]||[[:ru:Национальный обет Турции]]||[[Ազգային ուխտ (Թուրքիա)]]|| ||15
|-
|[[:en:Misis Bridge]]||[[:ru:Римский мост (Адана)]]||[[Միսիս կամուրջ]]|| ||6
|-
|[[:en:Miss Turkey]]||[[:ru:Мисс Турция]]||[[Միսս Թուրքիա]]|| ||10
|-
|[[:en:Mitanni]]||[[:ru:Митанни]]||[[Միտաննի]]||այո||68
|-
|[[:en:Midhat Pasha]]||[[:ru:Мидхат-паша]]||[[Միդհաթ փաշա]]|| ||31
|-
|[[:en:Mithatpaşa Avenue]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kadir Mısıroğlu]]|| || || ||14
|-
|[[:en:MKE Ankaragücü]]||[[:ru:Анкарагюджю (футбольный клуб)]]|| || ||42
|-
|[[:en:MKE MPT]]|| || || ||9
|-
|[[:en:List of modern conflicts in the Middle East]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Modern Folk Üçlüsü]]|| || || ||7
|-
|[[:en:3 Hürel]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Moğollar]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ignác Molnár]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mongol invasions of Anatolia]]||[[:ru:Монгольское завоевание Анатолии]]|| || ||12
|-
|[[:en:Monument of Liberty, Istanbul]]||[[:ru:Монумент Свободы (Стамбул)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Monument of Sivrihisar Airplane]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mordoğan]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Morean War]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1684—1699)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Darío Moreno]]||[[:ru:Дарио Морено]]|| || ||17
|-
|[[:en:Mosul question]]||[[:ru:Мосульский конфликт]]||[[Մոսուլի հիմնահարց]]|| ||14
|-
|[[:en:Motherland Party (Turkey)]]||[[:ru:Партия Отечества]]|| || ||19
|-
|[[:en:Mothers of Diyarbakır]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Motion with four signatures]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mount Ararat]]||[[:ru:Арарат]]||[[Արարատ]]|| ||101
|-
|[[:en:Mount Bolu Tunnel]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Mount Erciyes]]||[[:ru:Эрджиес]]||[[Արգեոս (լեռ)]]|| ||46
|-
|[[:en:Mount Ilgaz National Park]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mount Medetsiz]]|| ||[[Մեդեդսիզ]]|| ||6
|-
|[[:en:Mount Nemrut]]||[[:ru:Немрут-Даг (гора)]]||[[Նեմրութ (լեռ)]]|| ||55
|-
|[[:en:Moussaka]]||[[:ru:Мусака]]||[[Մուսակա]]|| ||62
|-
|[[:en:MTV (Turkish TV channel)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mudanya]]||[[:ru:Муданья]]|| || ||36
|-
|[[:en:Mudanya Armistice House]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mudurnu]]|| || || ||22
|-
|[[:en:Muğla]]||[[:ru:Мугла (город)]]||[[Մուղլա]]||այո||57
|-
|[[:en:Muğla Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Muğla Province]]||[[:ru:Мугла (ил)]]||[[Մուղլայի մարզ]]|| ||79
|-
|[[:en:Muğla Sıtkı Koçman University]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yujiulü Mugulü]]||[[:ru:Юйцзюлюй Мугулюй]]|| || ||10
|-
|[[:en:Multi-party period of the Republic of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Erkan Mumcu]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Güldal Mumcu]]||[[:ru:Мумджу, Гюльдал]]||[[Գյուլդալ Մումջու]]|| ||5
|-
|[[:en:Uğur Mumcu]]||[[:ru:Мумджу, Угур]]||[[Ուղուր Մումջու]]|| ||15
|-
|[[:en:Murad I]]||[[:ru:Мурад I]]||[[Մուրադ I]]|| ||77
|-
|[[:en:Murad II]]||[[:ru:Мурад II]]||[[Մուրադ II]]|| ||73
|-
|[[:en:Murad III]]||[[:ru:Мурад III]]||[[Մուրադ III]]|| ||75
|-
|[[:en:Murad V]]||[[:ru:Мурад V]]||[[Մուրադ V]]|| ||65
|-
|[[:en:Murad IV]]||[[:ru:Мурад IV]]||[[Մուրադ IV]]|| ||73
|-
|[[:en:Muratlı, Tarsus]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Zeki Müren]]||[[:ru:Мюрен, Зеки]]|| || ||23
|-
|[[:en:Zühtü Müridoğlu]]||[[:ru:Мюридоглу, Зюхтю]]|| || ||7
|-
|[[:en:Muş]]||[[:ru:Муш]]||[[Մուշ]]||այո||68
|-
|[[:en:Muş Province]]||[[:ru:Муш (ил)]]||[[Մուշի նահանգ]]||այո||77
|-
|[[:en:Musa Dagh]]||[[:ru:Муса-Даг]]||[[Մուսա լեռ]]||այո||18
|-
|[[:en:Musa of Karaman]]||[[:ru:Муса-бей Караманид]]|| || ||7
|-
|[[:en:Museum of Anatolian Civilizations]]||[[:ru:Музей анатолийских цивилизаций]]|| || ||34
|-
|[[:en:Museum of Ottoman House]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Museum of the Nationalist Forces in Balıkesir]]||[[:ru:Музей националистических сил в Балыкесире]]|| || ||4
|-
|[[:en:Museum of the Princes' Islands]]|| ||[[Իշխանաց կղզիների թանգարան]]|| ||4
|-
|[[:en:Museum of Woodworking]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Museums in Turkey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Mustafa Çelebi]]||[[:ru:Мустафа Челеби (сын Баязида I)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Mustafa I]]||[[:ru:Мустафа I]]||[[Մուստաֆա I]]|| ||72
|-
|[[:en:Mustafa II]]||[[:ru:Мустафа II]]||[[Մուստաֆա II]]|| ||67
|-
|[[:en:Mustafa III]]||[[:ru:Мустафа III]]||[[Մուստաֆա III]]|| ||67
|-
|[[:en:Mustafa IV]]||[[:ru:Мустафа IV]]||[[Մուստաֆա IV]]|| ||64
|-
|[[:en:Kara Mustafa Pasha]]||[[:ru:Мерзифонлу Кара Мустафа-паша]]|| || ||42
|-
|[[:en:Şehzade Mustafa]]||[[:ru:Шехзаде Мустафа]]||[[Շեհզադե Մուստաֆա]]|| ||39
|-
|[[:en:Mut Castle]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mut Wind Farm]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Özcan Mutlu]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Hasan Mutlucan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:MV Savarona]]||[[:ru:MV Savarona]]|| || ||9
|-
|[[:en:MV Yasa Neslihan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:My Dear Brother]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Myra]]||[[:ru:Мира (город)]]|| || ||38
|-
|[[:en:Muallim Naci]]||[[:ru:Муаллим Наджи]]|| || ||11
|-
|[[:en:Asil Nadir]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Kerime Nadir]]||[[:ru:Надир, Кериме]]|| || ||9
|-
|[[:en:Mehmet Nadir]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nam-ı Kemal jokes]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Name of Turkey]]||[[:ru:Название Турции]]|| || ||10
|-
|[[:en:Names of Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Narlıkuyu]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Narlıkuyu Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nasreddin]]||[[:ru:Ходжа Насреддин]]||[[Խոջա Նասրեդին]]|| ||78
|-
|[[:en:Nasrullah Bridge]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nation and Justice Party]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nation's school]]||[[:ru:Школа нации (Турция)]]|| || ||5
|-
|[[:en:National emblem of Turkey]]||[[:ru:Эмблема Турции]]||[[Թուրքիայի զինանշան]]|| ||50
|-
|[[:en:National Library of Turkey]]||[[:ru:Национальная библиотека Турции]]||[[Թուրքիայի ազգային գրադարան]]|| ||20
|-
|[[:en:National Order Party]]|| || || ||4
|-
|[[:en:National remnant]]|| || || ||2
|-
|[[:en:National Salvation Party]]|| || || ||9
|-
|[[:en:National Security Council (Turkey)]]||[[:ru:Совет национальной безопасности (Турция)]]||[[Թուրքիայի ազգային անվտանգության խորհուրդ]]|| ||14
|-
|[[:en:National Unity Committee]]||[[:ru:Комитет национального единства]]|| || ||5
|-
|[[:en:National Women's Party of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nationalist Democracy Party]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nationalist Movement Party]]||[[:ru:Партия националистического движения]]||[[Ազգայնական շարժում կուսակցություն (Թուրքիա)]]||այո||43
|-
|[[:en:Natural History Museum of Ege University]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Naval operations in the Dardanelles campaign]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Esma Nayman]]||[[:ru:Найман, Фатма Эсма]]|| || ||5
|-
|[[:en:Nazar (amulet)]]||[[:ru:Назар (амулет)]]||[[Նազար (թալիսման)]]|| ||31
|-
|[[:en:Nazilli]]||[[:ru:Назилли]]|| || ||45
|-
|[[:en:Mustafa Necati]]||[[:ru:Мустафа Неджати]]|| || ||8
|-
|[[:en:Necatibey Faculty of Education]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nedîm]]||[[:ru:Ахмед Недим]]|| || ||17
|-
|[[:en:Nemrut (volcano)]]||[[:ru:Немрут (вулкан)]]||[[Նեմրութ (հրաբուխ)]]|| ||29
|-
|[[:en:Aziz Nesin]]||[[:ru:Азиз Несин]]||[[Ազիզ Նեսին]]|| ||45
|-
|[[:en:Nevin Yanıt Athletics Complex]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nevşehir]]||[[:ru:Невшехир]]||[[Նևշեհիր]]|| ||63
|-
|[[:en:Nevşehir Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nevşehir Province]]||[[:ru:Невшехир (ил)]]||[[Նևշեհիրի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:New Turkey Party (1961)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Niğde]]||[[:ru:Нигде]]||[[Նիղդե]]|| ||60
|-
|[[:en:Niğde Province]]||[[:ru:Нигде (ил)]]||[[Նիղդեի մարզ]]||այո||72
|-
|[[:en:Night Attack at Târgoviște]]||[[:ru:Ночная атака под Тырговиште]]|| || ||16
|-
|[[:en:Nişancı Süleyman Pasha]]||[[:ru:Силахдар Сулейман-паша]]|| || ||7
|-
|[[:en:Nişantaşı]]||[[:ru:Нишанташи]]||[[Նիշանթաշը]]|| ||17
|-
|[[:en:Noah's Ark]]||[[:ru:Ноев ковчег]]||[[Նոյյան տապան]]|| ||81
|-
|[[:en:North Anatolian Fault]]||[[:ru:Северо-Анатолийский разлом]]|| || ||24
|-
|[[:en:Northern Anatolian conifer and deciduous forests]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Petar Čardaklija]]||[[:ru:Новакович, Петар]]|| || ||4
|-
|[[:en:Ntilim Ntilim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:NTV (Turkish TV channel)]]||[[:ru:NTV (телеканал, Турция)]]||[[NTV (Թուրքիա)]]|| ||16
|-
|[[:en:Nuclear power in Turkey]]||[[:ru:Атомная энергетика Турции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Vâlâ Nureddin]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Said Nursî]]||[[:ru:Саид Нурси]]|| || ||36
|-
|[[:en:Nusaybin]]||[[:ru:Нусайбин]]||[[Մծբին]]|| ||51
|-
|[[:en:Nutuk]]||[[:ru:Nutuk (речь Ататюрка)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Imprisonment of Abdullah Öcalan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Occupation of Constantinople]]||[[:ru:Оккупация Константинополя]]|| || ||26
|-
|[[:en:Occupation of Smyrna]]||[[:ru:Оккупация Смирны]]|| || ||18
|-
|[[:en:Kübra Öçsoy Korkut]]|| || || ||5
|-
|[[:en:October 2007 clashes in Hakkâri]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Od iyesi]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ödemiş]]|| || || ||29
|-
|[[:en:Ödemiş Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ödemiş Urban Archives and Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mahmut of Karaman]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Official Gazette of the Republic of Turkey]]||[[:ru:Официальная газета Турецкой Республики]]|| || ||10
|-
|[[:en:Vural Öger]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Oghuz languages]]||[[:ru:Огузские языки]]|| || ||52
|-
|[[:en:Ümit Yaşar Oğuzcan]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Oğuzname]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Oil wrestling]]||[[:ru:Масляная борьба]]|| || ||29
|-
|[[:en:Mustafa Ok]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tanju Okan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ahmet Gündüz Ökçün]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Okey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Mümtaz Ökmen]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Adnan Oktar]]||[[:ru:Октар, Аднан]]|| || ||43
|-
|[[:en:Metin Oktay]]||[[:ru:Октай, Метин]]|| || ||21
|-
|[[:en:Mehmet Okur]]||[[:ru:Окур, Мехмет]]||[[Մեհմեթ Օկուր]]||այո||30
|-
|[[:en:Öküz Mehmet Pasha Complex]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Öküzlü]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Fethi Okyar]]||[[:ru:Окьяр, Али Фетхи]]||[[Ֆեթհի Օքյար]]|| ||31
|-
|[[:en:Olba Aqueduct]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Olba Kingdom]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bilge Olgaç]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Olmaz Olsun (song)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ölüdeniz]]||[[:ru:Олюдениз]]||[[Օլյուդենիզ]]|| ||24
|-
|[[:en:Omal]]||[[:ru:Омал (танец)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Sıddık Sami Onar]]||[[:ru:Онар, Сыддык Сами]]|| || ||6
|-
|[[:en:Arzum Onan]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Önder Sisters]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ahmet Önder]]||[[:ru:Ондер, Ахмет]]|| || ||10
|-
|[[:en:Sırrı Süreyya Önder]]||[[:ru:Ондер, Сырры Сюрейя]]|| || ||18
|-
|[[:en:One-party period of the Republic of Turkey]]||[[:ru:Однопартийный период в истории Турции]]||[[Թուրքիայի պատմության միակուսակցական ժամանակաշրջան]]|| ||14
|-
|[[:en:İpek Ongun]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Onikişubat]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Huriye Baha Öniz]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Operation Claw (2019–2020)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Operation Claw-Eagle 2]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Operation Martyr Yalçın]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Operation Murat]]|| ||[[Մուրատ (ռազմագործողություն)]]|| ||3
|-
|[[:en:Operation Olive Branch]]||[[:ru:Операция «Оливковая ветвь»]]||[[Ձիթենու ճյուղ (գործողություն)]]|| ||35
|-
|[[:en:Operation Spring Shield]]||[[:ru:Операция «Весенний щит»]]||[[Գարնանային վահան (գործողություն)]]|| ||13
|-
|[[:en:Orak Island (Çanakkale)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Orak Island (İzmir)]]||[[:ru:Орак (остров, Измир)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Orak Island (Muğla)]]||[[:ru:Орак (остров, Мугла)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Hüdai Oral]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Zeynep Oral]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kâzım Orbay]]||[[:ru:Орбай, Кязым]]|| || ||9
|-
|[[:en:Rauf Orbay]]||[[:ru:Орбай, Рауф]]||[[Ռաուֆ Օրբայ]]|| ||26
|-
|[[:en:Order of the State of Republic of Turkey]]||[[:ru:Орден Турецкой Республики]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ordu]]||[[:ru:Орду]]||[[Օրդու]]|| ||66
|-
|[[:en:Ordu Ethnographical Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ordu Province]]||[[:ru:Орду (ил)]]||[[Օրդուի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Organization of the Black Sea Economic Cooperation]]||[[:ru:Организация черноморского экономического сотрудничества]]||[[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն]]|| ||45
|-
|[[:en:Organized industrial zone]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Orhan]]||[[:ru:Орхан Гази]]||[[Օրհան I]]|| ||81
|-
|[[:en:Orhangazi]]||[[:ru:Орхангази]]|| || ||28
|-
|[[:en:Orhangazi Tunnel]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Orient Express]]||[[:ru:Восточный экспресс]]||[[Արևելյան ճեպընթաց]]|| ||59
|-
|[[:en:Ortahisar]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ortaköy]]||[[:ru:Ортакёй (Стамбул)]]||[[Օրթաքյոյ (Ստամբուլ)]]|| ||27
|-
|[[:en:Ortam]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Oruç Bey]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Osman Aga of Temesvar]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Osman II]]||[[:ru:Осман II]]||[[Օսման II]]|| ||75
|-
|[[:en:Osman III]]||[[:ru:Осман III]]||[[Օսման III]]||այո||64
|-
|[[:en:Osman Kocaoğlu]]||[[:ru:Усман Ходжа]]|| || ||5
|-
|[[:en:Topal Osman]]|| ||[[Թոփալ Օսման]]|| ||10
|-
|[[:en:Osmaniye]]||[[:ru:Османие]]||[[Օսմանիե]]|| ||71
|-
|[[:en:Osmaniye City Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Osmaniye Province]]||[[:ru:Османие (ил)]]||[[Օսմանիեի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Osmanlı Stadium]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Osmanoğlu family]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Osroene]]||[[:ru:Осроена]]||[[Օսրոյենե]]|| ||43
|-
|[[:en:Leon Walerian Ostroróg]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Otluca HES]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Otoyol 5]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ottoman archives]]||[[:ru:Османские архивы]]|| || ||19
|-
|[[:en:Ottoman Bank]]||[[:ru:Оттоманский банк]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ottoman Bulgaria]]||[[:ru:Османская Болгария]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ottoman Caliphate]]|| || || ||23
|-
|[[:en:Ottoman court]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ottoman decline thesis]]||[[:ru:Тезис об упадке Османской империи]]|| || ||10
|-
|[[:en:Ottoman destroyer Muavenet-i Milliye]]||[[:ru:Муавенет-и Миллие]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ottoman Land Code of 1858]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman military band]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Ottoman military reforms]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ottoman miniature]]||[[:ru:Османская миниатюра]]|| || ||23
|-
|[[:en:Ottoman music]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ottoman naval expeditions in the Indian Ocean]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Ottoman Old Regime]]||[[:ru:Стагнация Османской империи]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ottoman poetry]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman torpedo boat Sultanhisar]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ottoman Turkish]]||[[:ru:Османский язык]]||[[Օսմաներեն]]||այո||85
|-
|[[:en:Ottoman Turkish alphabet]]||[[:ru:Османская письменность]]|| || ||28
|-
|[[:en:Ottoman wars in Africa]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman wars in Asia]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman–Egyptian invasion of Mani]]||[[:ru:Турецко-египетское вторжение в Мани]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ottoman–Hungarian wars]]||[[:ru:Османо-венгерские войны]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ottoman–Persian Wars]]||[[:ru:Турецко-персидские войны]]||[[Թուրք-պարսկական պատերազմ (այլ կիրառումներ)]]|| ||24
|-
|[[:en:Ottoman–Safavid relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Oud]]||[[:ru:Уд (музыкальный инструмент)]]||[[Ուդ]]|| ||59
|-
|[[:en:Outline of Istanbul]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Altan Öymen]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Fakihe Öymen]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Faruk Nafız Özak]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turgut Özakman]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Turgut Özal]]||[[:ru:Озал, Тургут]]||[[Թուրգութ Օզալ]]||այո||77
|-
|[[:en:Tuğba Özay]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ferdi Özbeğen]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mustafa Yücel Özbilgin]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Asuman Özdağlar]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ali Talip Özdemir]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cem Özdemir]]||[[:ru:Оздемир, Джем]]||[[Ջեմ Օզդեմիր]]|| ||40
|-
|[[:en:Sedat Özden]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Özgür Gündem]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hilmi Özkök]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Özkonak Underground City]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Nurser Öztunalı]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pala (Anatolia)]]||[[:ru:Пала (Малая Азия)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Palace of the Porphyrogenitus]]||[[:ru:Малый Влахернский дворец]]|| || ||21
|-
|[[:en:Palandöken, Erzurum]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Pammakaristos Church]]||[[:ru:Церковь Богородицы Паммакаристы]]|| || ||23
|-
|[[:en:Pamphylia]]||[[:ru:Памфилия]]||[[Պամփիլիա]]|| ||46
|-
|[[:en:Pamukkale]]||[[:ru:Памуккале (источники)]]||[[Փամուքկալե]]||այո||53
|-
|[[:en:Pamukkale University]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Pamukkale, Denizli]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Pamukluk Dam]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Panayır Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Panthera pardus tulliana]]|| || || ||24
|-
|[[:en:Para (currency)]]||[[:ru:Пара (денежная единица)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Paradeniz]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Paraschistura chrysicristinae]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Partition of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Раздел Османской империи]]|| || ||21
|-
|[[:en:Paşa Türbesi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Paşabahçe, Beykoz]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Pasaport Ferry Terminal]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pasha]]||[[:ru:Паша (титул)]]||[[Փաշա]]|| ||64
|-
|[[:en:Ahmed Cevdet Pasha]]||[[:ru:Ахмед Джевдет-паша]]||[[Ահմեդ-Ջևդեթ փաշա]]|| ||24
|-
|[[:en:Alaeddin Pasha (vizier)]]||[[:ru:Алаэддин-паша (визирь)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Alemdar Mustafa Pasha]]||[[:ru:Алемдар Мустафа-паша]]|| || ||18
|-
|[[:en:Baltacı Mehmet Pasha]]||[[:ru:Балтаджи Мехмед-паша]]|| || ||17
|-
|[[:en:Bayram Pasha]]||[[:ru:Байрам-паша]]|| || ||12
|-
|[[:en:Bekri Mustafa Pasha]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Elmas Mehmed Pasha]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Emin Pasha]]||[[:ru:Эмин-паша]]|| || ||29
|-
|[[:en:Hafız Ahmed Pasha]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Gazi Hüsrev Pasha]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Gedik Ahmed Pasha]]||[[:ru:Гедик Ахмед-паша]]|| || ||24
|-
|[[:en:Hekimoğlu Ali Pasha]]||[[:ru:Хекимоглу Али-паша]]|| || ||14
|-
|[[:en:Seyyid Hasan Pasha]]||[[:ru:Сейид Хасан-паша]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ali Rıza Pasha]]||[[:ru:Али Рыза-паша]]|| || ||15
|-
|[[:en:Salih Hulusi Pasha]]||[[:ru:Кезрак, Салих Хулуси]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ibrahim Edhem Pasha]]||[[:ru:Ибрагим Эдхем-паша]]|| || ||15
|-
|[[:en:Ivaz Mehmed Pasha]]||[[:ru:Хаджи Иваз Мехмед-паша]]|| || ||12
|-
|[[:en:Kâmil Pasha]]||[[:ru:Мехмед Камиль-паша]]||[[Մեհմեդ Քյամիլ փաշա]]|| ||18
|-
|[[:en:Koca Sinan Pasha]]||[[:ru:Коджа Синан-паша]]|| || ||23
|-
|[[:en:Köprülü Mehmed Pasha]]||[[:ru:Кёпрюлю Мехмед-паша]]|| || ||25
|-
|[[:en:Mehmed Said Pasha]]||[[:ru:Кючюк Мехмед Саид-паша]]||[[Սայիդ փաշա]]|| ||17
|-
|[[:en:Kuyucu Murad Pasha]]||[[:ru:Куюджу Мурат-паша]]|| || ||15
|-
|[[:en:Mahmud Shevket Pasha]]||[[:ru:Махмуд Шевкет-паша]]||[[Մահմուդ Շևքեթ փաշա]]|| ||26
|-
|[[:en:Mehmed Emin Rauf Pasha]]||[[:ru:Мехмед Эмин Рауф-паша]]|| || ||12
|-
|[[:en:Mustafa Reşid Pasha]]||[[:ru:Мустафа Решид-паша]]||[[Մուստաֆա Ռեշիդ փաշա]]|| ||23
|-
|[[:en:Nevşehirli Damat Ibrahim Pasha]]||[[:ru:Невшехирли Ибрагим-паша]]|| || ||19
|-
|[[:en:Nureddin Pasha]]||[[:ru:Нуреддин-паша]]|| || ||17
|-
|[[:en:Öküz Mehmed Pasha]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Osman Nuri Pasha]]||[[:ru:Осман Нури-паша]]||[[Օսման Նուրի փաշա]]|| ||27
|-
|[[:en:Özdemiroğlu Osman Pasha]]||[[:ru:Осман-паша Оздемироглу]]|| || ||14
|-
|[[:en:Said Halim Pasha]]||[[:ru:Саид Халим-паша]]||[[Սայիդ Հալիմ փաշա]]|| ||18
|-
|[[:en:Süleyman Şefik Pasha]]||[[:ru:Сюлейман Шефик-паша]]|| || ||5
|-
|[[:en:Tarhoncu Ahmed Pasha]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Tayyar Mehmed Pasha]]||[[:ru:Тайяр Мехмед-паша]]|| || ||8
|-
|[[:en:Zagan Pasha]]||[[:ru:Заганос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pastirma]]||[[:ru:Бастурма]]||[[Բաստուրմա]]|| ||30
|-
|[[:en:Paul the Apostle]]||[[:ru:Апостол Павел]]||[[Պողոս առաքյալ]]|| ||173
|-
|[[:en:Payas]]||[[:ru:Паяс]]||[[Բայաս]]|| ||23
|-
|[[:en:Payas River]]||[[:ru:Паяс (река)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Peace at Home Council]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Peace of Amasya]]||[[:ru:Мир в Амасье]]||[[Ամասիայի պայմանագիր]]||այո||26
|-
|[[:en:Peace of Szeged]]||[[:ru:Сегедский мирный договор]]|| || ||9
|-
|[[:en:İbrahim Peçevi]]||[[:ru:Ибрахим Печеви]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ajda Pekkan]]||[[:ru:Пеккан, Ажда]]|| || ||32
|-
|[[:en:List of peninsulas of Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Peoples of the Caucasus in Turkey]]||[[:ru:Кавказские этнические меньшинства в Турции]]||[[Կովկասյան էթնիկ փոքրամասնությունները Թուրքիայում]]|| ||4
|-
|[[:en:Pera Museum]]||[[:ru:Музей Пера]]||[[Պերա թանգարան]]|| ||20
|-
|[[:en:Pergamon Altar]]||[[:ru:Пергамский алтарь]]|| || ||34
|-
|[[:en:Permanent Representative of Turkey to the United Nations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Persian language]]||[[:ru:Персидский язык]]||[[Պարսկերեն]]||այո||252
|-
|[[:en:Persian literature]]||[[:ru:Персидская литература]]||[[Պարսից գրականություն]]|| ||58
|-
|[[:en:Persians]]||[[:ru:Персы]]||[[Պարսիկներ]]|| ||82
|-
|[[:en:Mu'in al-Din Parwana]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Pervane Medrese]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Phaselis]]||[[:ru:Фаселис]]|| || ||24
|-
|[[:en:Pink certificate]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Pink Life QueerFest]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pir Ahmad of Karaman]]||[[:ru:Пир Ахмет Караманид]]|| || ||7
|-
|[[:en:Pir Sultan Abdal]]||[[:ru:Пир Султан Абдал]]|| || ||23
|-
|[[:en:Kemal Pir]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Piri Reis map]]||[[:ru:Карта Пири-реиса]]||[[Փիրի Ռեիսի քարտեզ]]|| ||39
|-
|[[:en:Piyer Loti Museum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Pınargözü Cave]]||[[:ru:Пинаргёзю]]|| || ||12
|-
|[[:en:Pırnarlı Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Places of interest in Bursa]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Poetry of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Polish–Cossack–Tatar War (1666–1671)]]||[[:ru:Польско-казацко-татарская война (1666—1671)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Political violence in Turkey (1976–1980)]]||[[:ru:Политическое насилие в Турции (1976―1980)]]||[[Քաղաքական բռնություննները Թուրքիայում (1976–1980)]]|| ||9
|-
|[[:en:Polygamy in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pomaks]]||[[:ru:Помаки]]|| || ||47
|-
|[[:en:Pomaks in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Population exchange between Greece and Turkey]]||[[:ru:Греко-турецкий обмен населением]]||[[Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն]]|| ||34
|-
|[[:en:Population of Turkish provinces]]||[[:ru:Иль Турции]]|| || ||70
|-
|[[:en:Populist Party (Turkey)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Porsuk Inscription]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Porsuk, Çarşamba]]|| ||[[Փորսուղ (Չարշամբայի գավառ)]]|| ||7
|-
|[[:en:Port of İzmir]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Post–Armenian genocide timeline]]|| ||[[Հայաստանի նորագույն պատմության ժամանակագրություն]]|| ||3
|-
|[[:en:Presidential Complex (Turkey)]]||[[:ru:Президентский комплекс]]|| || ||10
|-
|[[:en:Presidential Seal of Turkey]]||[[:ru:Штандарт президента Турции]]|| || ||13
|-
|[[:en:Prime Minister of Turkey]]|| || || ||28
|-
|[[:en:Princes' Islands]]||[[:ru:Принцевы острова]]||[[Իշխանաց կղզիներ]]|| ||58
|-
|[[:en:Prisons in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Progressive Republican Party (Turkey)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Prose of the Ottoman Empire]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Prose of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Prosecution of Ottoman war criminals]]||[[:ru:Преследование военных преступников Османской империи]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմի օսմանյան ռազմական հանցագործների պատժի փորձ]]|| ||9
|-
|[[:en:Provinces of Turkey]]||[[:ru:Иль Турции]]|| || ||70
|-
|[[:en:Provisional Government of Western Thrace]]||[[:ru:Гюмюрджинская республика]]|| || ||17
|-
|[[:en:Pruth River Campaign]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1710—1713)]]|| || ||33
|-
|[[:en:PTT (Turkey)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Public holidays in Turkey]]||[[:ru:Праздники Турции]]||[[Թուրքիայի տոներ]]||այո||11
|-
|[[:en:Public Oversight, Accounting and Auditing Standards Authority]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Public parks in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Public transport in Istanbul]]||[[:ru:Общественный транспорт Стамбула]]|| || ||15
|-
|[[:en:Puğkaracadağ]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Pullu I Nature Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pursuit of Goeben and Breslau]]||[[:ru:Прорыв «Гёбена» и «Бреслау»]]|| || ||16
|-
|[[:en:Purushanda]]||[[:ru:Пурусханда]]|| || ||12
|-
|[[:en:Qanun (instrument)]]||[[:ru:Канун (музыкальный инструмент)]]||[[Քանոն (երաժշտական գործիք)]]|| ||36
|-
|[[:en:Qara Qoyunlu]]||[[:ru:Кара-Коюнлу]]||[[Կարա-Կոյունլուներ]]|| ||53
|-
|[[:en:Qatar diplomatic crisis]]||[[:ru:Катарский дипломатический кризис]]||[[Կատարի դիվանագիտական ճգնաժամ (2017)]]|| ||44
|-
|[[:en:Qatar–Turkey relations]]||[[:ru:Катаро-турецкие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Qavurt]]||[[:ru:Кавурд-бек]]|| || ||11
|-
|[[:en:Qiniq (tribe)]]||[[:ru:Кынык]]|| || ||11
|-
|[[:en:Racism-Turanism trials]]||[[:ru:Процесс расистов-туранистов]]||[[Ռասիստ թուրանիստների դատավարություն]]|| ||6
|-
|[[:en:Radio and Television Supreme Council]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Radio and television technology in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Radyo 1]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Radyo 2]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Radyo 3]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Radyo Çukurova]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Radyo Nağme]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Radyo Türkü]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Rakı]]||[[:ru:Ракы]]||[[Ռաքը]]|| ||42
|-
|[[:en:Ramadanid Emirate]]||[[:ru:Рамазаногуллары]]|| || ||13
|-
|[[:en:Raybank]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Reactions to the assassination of Jamal Khashoggi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Rüştü Reçber]]||[[:ru:Речбер, Рюштю]]|| || ||52
|-
|[[:en:Refah tragedy]]||[[:ru:Трагедия «Рефаха»]]|| || ||4
|-
|[[:en:Aydın Reis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kemal Reis]]||[[:ru:Кемаль-реис]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kurtoğlu Muslihiddin Reis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Piri Reis]]||[[:ru:Пири-реис]]|| || ||57
|-
|[[:en:Seydi Ali Reis]]||[[:ru:Сейди Али-реис]]|| || ||15
|-
|[[:en:Religion in Istanbul]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Abdülhalik Renda]]||[[:ru:Ренда, Мустафа Абдулхалик]]||[[Մուստաֆա Աբդուլհալիք Ռենդա]]|| ||14
|-
|[[:en:Renewable energy in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Replacement of loanwords in Turkish]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Republic Monument]]||[[:ru:Республика (монумент)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Republic Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Republic Protests]]||[[:ru:Республиканские протесты в Турции (2007)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Republican Nation Party]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Republican Party (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Republican People's Party]]||[[:ru:Республиканская народная партия (Турция)]]||[[Ժողովրդահանրապետական կուսակցություն (Թուրքիա)]]|| ||66
|-
|[[:en:Republican Reliance Party]]||[[:ru:Республиканская партия доверия]]|| || ||4
|-
|[[:en:Republican Villagers Nation Party]]||[[:ru:Республиканская крестьянская национальная партия]]|| || ||4
|-
|[[:en:Resimli Perşembe]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Respect to Mehmetçik Monument]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Results breakdown of the June 2015 Turkish general election]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Revaluation of the Turkish lira]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Revolt of Ahmet Anzavur]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Revolts during the Turkish War of Independence]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Revolutionary People's Liberation Party/Front]]||[[:ru:Революционная народно-освободительная партия-фронт]]|| || ||28
|-
|[[:en:Cemal Reşit Rey]]||[[:ru:Рей, Джемаль Решит]]|| || ||15
|-
|[[:en:Rhodes blood libel]]||[[:ru:Кровавый навет на Родосе]]|| || ||14
|-
|[[:en:Rise of nationalism in the Ottoman Empire]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Rise of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Образование Османской империи]]|| || ||21
|-
|[[:en:Selma Rıza]]||[[:ru:Сельма Рыза]]||[[Սելմա Ռըզա]]|| ||31
|-
|[[:en:Rize]]||[[:ru:Ризе (город)]]||[[Ռիզե]]||այո||70
|-
|[[:en:Rize Atatürk Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Rize Province]]||[[:ru:Ризе (ил)]]||[[Ռիզեի մարզ]]||այո||74
|-
|[[:en:Road Water Electricity]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Robert College]]|| ||[[Ռոբերտ քոլեջ]]|| ||16
|-
|[[:en:Rock-cut architecture of Cappadocia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:RockIstanbul]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Roman Republic]]||[[:ru:Римская республика]]||[[Հռոմեական հանրապետություն]]|| ||107
|-
|[[:en:Roman road in Cilicia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Roman–Seleucid War]]||[[:ru:Антиохова война]]||[[Հռոմեա-սելևկյան պատերազմ]]|| ||31
|-
|[[:en:Romani people in Turkey]]||[[:ru:Цыгане в Турции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Hurrem Sultan]]||[[:ru:Роксолана]]||[[Ռոքսելանա]]||այո||76
|-
|[[:en:Royal Road]]||[[:ru:Царская дорога]]||[[Արքայական ճանապարհ]]|| ||45
|-
|[[:en:Nükhet Ruacan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Rumelia]]||[[:ru:Румелия]]||[[Ռումելիա]]|| ||48
|-
|[[:en:Rumelihisarı]]||[[:ru:Румелихисар]]||[[Ռումելիհիսար]]||այո||31
|-
|[[:en:Rumelikavağı]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Russo-Circassian War]]||[[:ru:Черкесская война за независимость]]|| || ||17
|-
|[[:en:Russo-Turkish War (1568–1570)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1568—1570)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1568-1570)]]||այո||34
|-
|[[:en:Russo-Turkish War (1806–1812)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1806—1812)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1806-1812)]]|| ||41
|-
|[[:en:Russo-Turkish War (1828–1829)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1828—1829)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)]]|| ||42
|-
|[[:en:Russo-Turkish War (1877–1878)]]||[[:ru:Русско-турецкая война (1877—1878)]]||[[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878)]]|| ||66
|-
|[[:en:Rüstem Pasha]]||[[:ru:Рустем-паша]]|| || ||36
|-
|[[:en:Rüsumat No 4]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Rüzgar-class fast attack craft]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Güler Sabancı]]||[[:ru:Сабанджи, Гюлер]]|| || ||19
|-
|[[:en:Sakıp Sabancı]]||[[:ru:Сабанджи, Сакып]]|| || ||11
|-
|[[:en:Sabancı Holding]]||[[:ru:Sabancı Holding]]|| || ||12
|-
|[[:en:Sabbateans]]||[[:ru:Саббатианство]]|| || ||15
|-
|[[:en:Peyami Safa]]||[[:ru:Сафа, Пеями]]||[[Փեյամի Սաֆա]]|| ||14
|-
|[[:en:Safranbolu]]||[[:ru:Сафранболу]]||[[Սաֆրանբոլու]]|| ||60
|-
|[[:en:Safranbolulu Izzet Mehmet Pasha]]||[[:ru:Сафранболулу Иззет Мехмед-паша]]|| || ||7
|-
|[[:en:Esat Sagay]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Gülsün Sağlamer]]||[[:ru:Сагламер, Гюльсюн]]||[[Գյուլսյուն Սաղլամեր]]|| ||18
|-
|[[:en:Celal Şahin]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Fatma Şahin]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Ramazan Şahin]]||[[:ru:Шахин, Рамазан]]|| || ||16
|-
|[[:en:Sahip Ata Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şahkulu rebellion]]||[[:ru:Восстание Шахкулу]]|| || ||10
|-
|[[:en:Şahruh Bridge]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Saint John's Church, Gülşehir]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Saint Paul's Church, Tarsus]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Saint Paul's Well]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sait Faik Abasıyanık Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sakarya Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Sakarya Province]]||[[:ru:Сакарья (ил)]]||[[Սաքարյայի մարզ]]||այո||80
|-
|[[:en:Sakarya University]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Bahaeddin Şakir]]||[[:ru:Шакир, Бехаэддин]]||[[Բեհաեդդին Շաքիր]]|| ||14
|-
|[[:en:Sakız house]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hasan Saltık]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Saltuk II]]||[[:ru:Иззеддин Салтук II]]|| || ||3
|-
|[[:en:Saltukids]]||[[:ru:Салтукогуллары]]|| || ||18
|-
|[[:en:Samanyolu]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Samsun Gazi Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Samsun Province]]||[[:ru:Самсун (ил)]]||[[Սամսունի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Samsun–Kalın railway]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İlhami Sancar]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Feriha Sanerk]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şanlıurfa Archaeology and Mosaic Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şanlıurfa Irrigation Tunnels]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şanlıurfa Province]]||[[:ru:Шанлыурфа (ил)]]||[[Շանլըուրֆայի մարզ]]||այո||75
|-
|[[:en:Saplı Islet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şükrü Saracoğlu]]||[[:ru:Сараджоглу, Шюкрю]]|| || ||25
|-
|[[:en:Sarayburnu]]||[[:ru:Сарайбурну]]||[[Սարայբուրնու]]|| ||19
|-
|[[:en:Sardis]]||[[:ru:Сарды]]|| || ||49
|-
|[[:en:Ayşegül Sarıca]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Yağmur Sarıgül]]||[[:ru:Сарыгюль, Ямур]]|| || ||8
|-
|[[:en:Sarıçam]]||[[:ru:Сарычам]]|| || ||22
|-
|[[:en:Sarıkavak, Çamlıyayla]]|| ||[[Սարի Գավակ]]|| ||9
|-
|[[:en:Sarıyer]]||[[:ru:Сарыер]]||[[Սարըյեր]]||այո||35
|-
|[[:en:Sarma (food)]]|| || || ||22
|-
|[[:en:Saros Islands]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hasan Şaş]]||[[:ru:Шаш, Хасан]]|| || ||37
|-
|[[:en:Kemal Satır]]||[[:ru:Сатыр, Кемаль]]|| || ||6
|-
|[[:en:Âşık Veysel]]||[[:ru:Ашик Вейсель]]||[[Աշիկ Վեյսել]]|| ||22
|-
|[[:en:Halil Savda]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Refik Saydam]]||[[:ru:Сайдам, Рефик]]|| || ||17
|-
|[[:en:Semih Saygıner]]||[[:ru:Сайгынер, Семих]]|| || ||14
|-
|[[:en:Ahmet Adnan Saygun]]||[[:ru:Сайгун, Ахмед Аднан]]||[[Ահմեդ Ադնան Սայգուն]]|| ||22
|-
|[[:en:Emel Sayın]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Leyla Saz]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Gün Sazak]]||[[:ru:Сазак, Гюн]]|| || ||3
|-
|[[:en:Sazova Park]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Jennifer Şebnem Schaefer]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Şehrazat]]||[[:ru:Шахерезада (композитор)]]||[[Շեհրազադե]]||այո||21
|-
|[[:en:School of Language and History – Geography]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Scientific and Technological Research Council of Turkey]]||[[:ru:Совет Турции по научно-техническим исследованиям]]|| || ||15
|-
|[[:en:Scouting and Guiding Federation of Turkey]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Sea of Marmara]]||[[:ru:Мраморное море]]||[[Մարմարա ծով]]|| ||113
|-
|[[:en:Süleyman Seba]]||[[:ru:Себа, Сулейман]]|| || ||7
|-
|[[:en:Horace François Bastien Sébastiani de La Porta]]||[[:ru:Себастьяни де Ла Порта, Орас Франсуа Бастьен]]|| || ||21
|-
|[[:en:Şebinkarahisar]]||[[:ru:Шебинкарахисар]]||[[Շապին Գարահիսար]]|| ||26
|-
|[[:en:Şebinkarahisar District]]|| || || ||6
|-
|[[:en:İlyas Seçkin]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Second Army (Turkey)]]||[[:ru:2-я армия (Турция)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Second Battle of İnönü]]||[[:ru:Вторая битва при Инёню]]|| || ||12
|-
|[[:en:Second Constitutional Era]]||[[:ru:Эпоха второй Конституции]]|| || ||15
|-
|[[:en:Second Group (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Second Spring (TV series)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Secularism in Turkey]]||[[:ru:Секуляризм в Турции]]|| || ||13
|-
|[[:en:Sedef Island]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Sefâretnâme]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Cenâb Şehâbeddîn]]||[[:ru:Дженап Шахабеттин]]|| || ||10
|-
|[[:en:Şehzadeler]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Şekerpınarı Bridge]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Selamsız Bandosu]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Selçuk]]||[[:ru:Сельчук]]|| || ||45
|-
|[[:en:Selçuk University]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Selge]]||[[:ru:Сельге]]|| || ||13
|-
|[[:en:Selim I]]||[[:ru:Селим I]]||[[Սելիմ I]]|| ||86
|-
|[[:en:Selim II]]||[[:ru:Селим II]]||[[Սելիմ II]]|| ||74
|-
|[[:en:Selim III]]||[[:ru:Селим III]]||[[Սելիմ III]]|| ||75
|-
|[[:en:Selimiye Mosque, Üsküdar]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Seljuk (warlord)]]||[[:ru:Сельджук]]||[[Սելջուկ]]|| ||39
|-
|[[:en:Seljuks in Dobruja]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Şemdinli incident]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ali Haydar Şen]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Gülhan Şen]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Şenay (singer)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Abdüllatif Şener]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Erman Şener]]|| || || ||3
|-
|[[:en:İpek Şenoğlu]]||[[:ru:Шеноглу, Ипек]]|| || ||10
|-
|[[:en:Septinsular Republic]]||[[:ru:Республика Семи Соединённых Островов]]|| || ||30
|-
|[[:en:Serdivan]]||[[:ru:Сердиван]]|| || ||12
|-
|[[:en:Şerefe (minaret)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Aşık Mahzuni Şerif]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Serik]]||[[:ru:Серик]]|| || ||29
|-
|[[:en:Zekeriya Sertel]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nur Serter]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Servet-i Fünun]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Sevda-Cenap And Music Foundation]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Seyahatnâme]]||[[:ru:Сейяхатнаме]]|| || ||17
|-
|[[:en:Seydikemer]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ömer Seyfettin]]||[[:ru:Омер Сейфеддин]]|| || ||23
|-
|[[:en:Seyhan Dam]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Seyhan River]]||[[:ru:Сейхан (река)]]||[[Սեյհան]]|| ||30
|-
|[[:en:Ahmet Necdet Sezer]]||[[:ru:Сезер, Ахмет Недждет]]||[[Ահմեդ Նեդջեթ Սեզեր]]|| ||69
|-
|[[:en:Shah Budak]]||[[:ru:Шахбудак-бей]]|| || ||5
|-
|[[:en:Shah-Armens]]||[[:ru:Шах-Армениды]]||[[Շահ Արմեններ]]|| ||17
|-
|[[:en:Sharbat]]||[[:ru:Шербет (напиток)]]||[[Օշարակ (շարբաթ)]]|| ||41
|-
|[[:en:Shawarma]]||[[:ru:Шаурма]]||[[Շաուրմա]]||այո||61
|-
|[[:en:Sheikh Said rebellion]]||[[:ru:Восстание шейха Саида]]|| || ||20
|-
|[[:en:Shish kebab]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Shish taouk]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Should I Really Do It?]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Siege of Aintab]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Siege of Belgrade (1456)]]||[[:ru:Осада Белграда (1456)]]|| || ||40
|-
|[[:en:Siege of Eger (1552)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Siege of Nicaea]]||[[:ru:Осада Никеи (1097)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Siege of Plevna]]||[[:ru:Осада Плевны]]|| || ||21
|-
|[[:en:Siege of Rhodes (1480)]]||[[:ru:Осада Родоса (1480)]]||[[Հռոդոսի պաշարում (1480)]]|| ||21
|-
|[[:en:Siege of Rhodes (1522)]]||[[:ru:Осада Родоса (1522)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Siege of Szigetvár]]||[[:ru:Сигетварская битва]]|| || ||30
|-
|[[:en:Siege of Vienna (1529)]]||[[:ru:Осада Вены (1529)]]||[[Վիեննայի պաշարում (1529)]]|| ||46
|-
|[[:en:Siirt]]||[[:ru:Сиирт]]||[[Սղերդ]]|| ||68
|-
|[[:en:Siirt Province]]||[[:ru:Сиирт (ил)]]||[[Սիիրթի մարզ]]|| ||74
|-
|[[:en:Ahmet Şık]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Silahdar Damat Ali Pasha]]||[[:ru:Силахдар Али-паша]]|| || ||17
|-
|[[:en:Silifke]]||[[:ru:Силифке]]||[[Սելևկիա]]|| ||44
|-
|[[:en:Silifke Atatürk Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Silifke Castle]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Silifke HES]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Silifke Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Silivri]]||[[:ru:Силиври]]||[[Սիլիվրի]]|| ||44
|-
|[[:en:Silivri (district)]]||[[:ru:Силиври]]||[[Սիլիվրի]]|| ||44
|-
|[[:en:Silüetler]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sedat Simavi]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Simit]]||[[:ru:Симит]]||[[Սիմիթ]]|| ||32
|-
|[[:en:Hikmet Şimşek]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Sinai and Palestine campaign]]||[[:ru:Синайско-Палестинская кампания]]|| || ||29
|-
|[[:en:Mimar Sinan]]||[[:ru:Синан]]||[[Միմար Սինան]]|| ||117
|-
|[[:en:Sinap Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sinekkale]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sini Creek]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sinop Province]]||[[:ru:Синоп (ил)]]||[[Սինոփի մարզ]]||այո||72
|-
|[[:en:Sinop, Turkey]]||[[:ru:Синоп]]||[[Սինոպ]]|| ||76
|-
|[[:en:Nesrin Sipahi]]||[[:ru:Сипахи, Несрин]]||[[Նեսրին Սիփահի]]|| ||8
|-
|[[:en:Nijat Sirel]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Şirinyer Racecourse]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sirkeci railway station]]||[[:ru:Вокзал Сиркеджи]]|| || ||23
|-
|[[:en:Fuat Sirmen]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Şişli]]||[[:ru:Шишли]]||[[Շիշլի]]|| ||39
|-
|[[:en:Şahap Sıtkı]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sivas]]||[[:ru:Сивас]]||[[Սեբաստիա]]||այո||81
|-
|[[:en:Sivas bar]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sivas Congress and Ethnography Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sivas massacre]]||[[:ru:Поджог отеля в Сивасе]]|| || ||18
|-
|[[:en:Sivas Province]]||[[:ru:Сивас (ил)]]||[[Սիվասի մարզ]]|| ||76
|-
|[[:en:Sivas railway station]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sivriada]]||[[:ru:Сивриада]]|| || ||15
|-
|[[:en:Sıçan Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sıçan Islet]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sığacık]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sıhhiye Square]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Şırnak]]||[[:ru:Ширнак]]||[[Շերնակ]]|| ||56
|-
|[[:en:Şırnak province]]||[[:ru:Ширнак (ил)]]||[[Շըրնաքի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Şırnak Province]]||[[:ru:Ширнак (ил)]]||[[Շըրնաքի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Sıt areas in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Skirmish at Bender]]||[[:ru:Калабалык]]|| || ||12
|-
|[[:en:Sledgehammer (alleged coup plan)]]||[[:ru:Кувалда (операция)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Smoking in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:SMS Goeben]]||[[:ru:SMS Goeben (1911)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Smyrna]]||[[:ru:Смирна]]|| || ||21
|-
|[[:en:Smyrna Trilogy]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Social Democracy Party (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Socialist Revolution Party (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Socioeconomics of the Ottoman enlargement era]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sociology in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Soda Industry Inc.]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nure Sofi]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Softa Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Söğüt Ertuğrul Gazi Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sökmen (Artuqid)]]||[[:ru:Сукман бен Артук]]|| || ||12
|-
|[[:en:Sokollu Mehmet Pasha Caravanserai]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Lyubov Sokolova (volleyball)]]||[[:ru:Соколова, Любовь Владимировна]]|| || ||15
|-
|[[:en:Sokollu Mehmed Pasha]]||[[:ru:Соколлу Мехмед-паша]]|| || ||41
|-
|[[:en:SoloTürk]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Soma mine disaster]]||[[:ru:Взрыв на шахте в Соме]]|| || ||31
|-
|[[:en:Tarık Galip Somer]]|| || || ||1
|-
|[[:en:South Caucasus Pipeline]]||[[:ru:Южно-Кавказский газопровод]]||[[Հարավկովկասյան գազատար]]|| ||19
|-
|[[:en:Southeastern Anatolia Project]]||[[:ru:Проект Юго-Восточной Анатолии]]|| || ||17
|-
|[[:en:Southeastern Anatolia Region]]||[[:ru:Юго-Восточная Анатолия]]||[[Հարավարևելյան Անատոլիա]]||այո||59
|-
|[[:en:Southern Anatolian montane conifer and deciduous forests]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Ahmet Zeki Soydemir]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mümtaz Soysal]]||[[:ru:Сойсал, Мюмтаз]]|| || ||10
|-
|[[:en:Sevgi Soysal]]||[[:ru:Сойсал, Севги]]||[[Սևգի Սոյսալ]]|| ||10
|-
|[[:en:Space program of Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Speaker of the Grand National Assembly]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Special Forces Command (Turkey)]]||[[:ru:Командование сил специального назначения (Турция)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Spice Bazaar]]||[[:ru:Египетский базар]]||[[Եգիպտական շուկա]]|| ||30
|-
|[[:en:SS Bandırma]]||[[:ru:Бандырма (корабль)]]|| || ||8
|-
|[[:en:SS Kurtuluş]]||[[:ru:Куртулуш (пароход)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Stamp Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:State Art and Sculpture Museum]]||[[:ru:Государственный музей изобразительного искусства и скульптуры]]||[[Կերպարվեստի և քանդակի պետական թանգարան (Անկարա, Թուրքիա)]]|| ||16
|-
|[[:en:State production farms]]|| || || ||1
|-
|[[:en:State road D.100 (Turkey)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:State road D.300 (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:State road D.400 (Turkey)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:State road D.550 (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:State road D.650 (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:State road D.715 (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:State road D.750 (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:State road D.850 (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:State road D.915 (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:State road D.950 (Turkey)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Statue of Diogenes]]|| || || ||3
|-
|[[:en:STFA Group]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Stis Triantafilias Ta Fila]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Despina Storch]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Strained yogurt]]||[[:ru:Греческий йогурт]]|| || ||33
|-
|[[:en:Student Oath (Turkey)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Şu Gelen Atlımıdır]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sublime Porte]]||[[:ru:Порта]]||[[Բարձր դուռ]]|| ||48
|-
|[[:en:Sudan–Turkey relations]]||[[:ru:Судано-турецкие отношения]]|| || ||5
|-
|[[:en:Sufi whirling]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Faruk Sükan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Şükrü Saracoğlu Stadium]]||[[:ru:Фенербахче Шюкрю Сараджоглу]]|| || ||43
|-
|[[:en:Hakan Şükür]]||[[:ru:Шукюр, Хакан]]||[[Հական Շուքյուր]]|| ||54
|-
|[[:en:Suleiman II of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Сулейман II]]||[[Սուլեյման II]]|| ||70
|-
|[[:en:Süleyman Demirel University]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Suleiman ibn Qutalmish]]||[[:ru:Сулейман ибн Кутулмыш]]|| || ||28
|-
|[[:en:Süleyman of Germiyan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Süleyman of Karaman]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kaya Alp]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Suleyman Shah]]||[[:ru:Сулейман Шах]]||[[Սուլեյման Շահ]]|| ||31
|-
|[[:en:Süleyman's Tower]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Naim Süleymanoğlu]]||[[:ru:Сулейманоглу, Наим]]||[[Նայիմ Սուլեյմանօղլու]]|| ||38
|-
|[[:en:Süleymanpaşa]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Sultan Mahmut Fountain]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Cem Sultan]]||[[:ru:Джем (султан)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Safiye Sultan (Haseki of Murad III)]]||[[:ru:Сафие-султан]]||[[Սաֆիե սուլթան]]|| ||38
|-
|[[:en:Sultanahmet Square]]||[[:ru:Султанахмет (площадь)]]|| || ||44
|-
|[[:en:Sultanzade Mehmed Pasha]]||[[:ru:Султанзаде Мехмед-паша]]|| || ||14
|-
|[[:en:Suluada]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Suluhan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Naciye Suman]]||[[:ru:Суман, Наджие]]||[[Նաջիե Սուման]]|| ||13
|-
|[[:en:Nusret Suman]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Meriç Sümen]]||[[:ru:Сюмен, Мерич]]|| || ||3
|-
|[[:en:Sun Language Theory]]|| ||[[Արևի լեզվի տեսություն]]|| ||14
|-
|[[:en:Kemal Sunal]]||[[:ru:Сунал, Кемаль]]|| || ||21
|-
|[[:en:Cevdet Sunay]]||[[:ru:Сунай, Джевдет]]||[[Ջևդեթ Սունայ]]|| ||57
|-
|[[:en:Sürmeli Ali Pasha]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Surname Law (Turkey)]]|| ||[[Ազգանվան մասին օրենք]]|| ||13
|-
|[[:en:Suruç bombing]]||[[:ru:Теракт в Суруче]]|| || ||22
|-
|[[:en:Gülriz Sururi]]||[[:ru:Сурури, Гюльриз]]|| || ||8
|-
|[[:en:Susurluk]]||[[:ru:Сусурлук]]|| || ||27
|-
|[[:en:Susurluk car crash]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Susurluk scandal]]||[[:ru:Сусурлукский скандал]]|| || ||11
|-
|[[:en:Syria (region)]]||[[:ru:Сирия (регион)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Syria–Turkey relations]]||[[:ru:Турецко-сирийские отношения]]|| || ||12
|-
|[[:en:Syrian Liberation Front]]||[[:ru:Фронт освобождения Сирии]]|| || ||7
|-
|[[:en:Syrian Turkmen]]||[[:ru:Сирийские туркмены]]|| || ||26
|-
|[[:en:Tahtakuşlar Ethnography Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tahtalı Dağı]]||[[:ru:Тахталыдаг]]||[[Թախտալի]]|| ||15
|-
|[[:en:TAI TF-X]]||[[:ru:TF-X]]|| || ||20
|-
|[[:en:Taipei Economic and Cultural Mission in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Taka (boat)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Taksim (politics)]]||[[:ru:Таксим (политика)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Taksim Square]]||[[:ru:Таксим (площадь)]]||[[Թաքսիմ հրապարակ]]|| ||44
|-
|[[:en:İstemihan Talay]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tayfun Talipoğlu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ercüment Ekrem Talu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tamzara]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6
|-
|[[:en:Tan (newspaper)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Suna Tanaltay]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cinuçen Tanrıkorur]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hamdullah Suphi Tanrıöver]]||[[:ru:Танрыовер, Хамдуллах Супхи]]|| || ||8
|-
|[[:en:Tanzimat]]||[[:ru:Танзимат]]||[[Թանզիմաթ]]|| ||54
|-
|[[:en:Tapureli ruins]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tarabya]]||[[:ru:Тарабья]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ali Rana Tarhan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tarhana]]||[[:ru:Тархана]]||[[Թարխանա]]|| ||21
|-
|[[:en:Tarkan (singer)]]||[[:ru:Таркан]]||[[Թարքան]]||այո||59
|-
|[[:en:Tarsus Çanakkale Park Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tarsus Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tarsus railway station]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tarsus University]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tarsus Zoo]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tarsus, Mersin]]||[[:ru:Тарсус]]||[[Տարսոն]]|| ||80
|-
|[[:en:Taşgeçit Bridge]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Taşhan, Mut]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Taşköprü (Silifke)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Taşmedrese]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Taşucu Seka Harbor]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Gülsüm Tatar]]|| || || ||4
|-
|[[:en:İbrahim Tatlıses]]||[[:ru:Татлысес, Ибрахим]]|| || ||29
|-
|[[:en:Tatlıca Waterfalls]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Taurus Mountains]]||[[:ru:Тавр (хребет)]]||[[Տավրոսյան լեռնահամակարգ]]|| ||75
|-
|[[:en:İstemihan Taviloğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tavşan Islet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tavuk göğsü]]||[[:ru:Тавук-гёксу]]|| || ||14
|-
|[[:en:TCG Atılay]]|| || || ||3
|-
|[[:en:TCG Değirmendere]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tea in Turkey]]||[[:ru:Турецкий чай]]||[[Թուրքական թեյ]]|| ||31
|-
|[[:en:Tece Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tece Creek]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ahmet Ferit Tek]]||[[:ru:Тек, Ахмед Ферит]]|| || ||7
|-
|[[:en:Tekfur ambarı]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Tekgöz Bridge]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tekirdağ]]||[[:ru:Текирдаг]]||[[Թեքիրդաղ]]|| ||70
|-
|[[:en:Tekirdağ Province]]||[[:ru:Текирдаг (ил)]]||[[Թեքիրդաղի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Tekkadın ruins]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Telecommunications in Turkey]]||[[:ru:Телекоммуникации в Турции]]|| || ||3
|-
|[[:en:Telephone services in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Television in Turkey]]||[[:ru:Телевидение в Турции]]||[[Հեռուստատեսությունը Թուրքիայում]]||այո||7
|-
|[[:en:Telgrafın Tellerine Kuşlar Mı Konar]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Temelli Airfield]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Temple of Artemis]]||[[:ru:Храм Артемиды Эфесской]]||[[Արտեմիսի տաճարը Եփեսոսում]]||այո||90
|-
|[[:en:Temple of Jupiter (Silifke)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Tenedos]]||[[:ru:Бозджаада]]||[[Տենեդոս]]|| ||47
|-
|[[:en:Tengrism]]||[[:ru:Тенгрианство]]|| || ||53
|-
|[[:en:Tentative list of World Heritage Sites in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Teoman (singer)]]||[[:ru:Теоман]]|| || ||16
|-
|[[:en:Teos]]||[[:ru:Теос]]|| || ||25
|-
|[[:en:Tepebaşı, Eskişehir]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Tepeköy, Mersin]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Tercüman]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Fatih Terim]]||[[:ru:Терим, Фатих]]|| || ||50
|-
|[[:en:Territorial evolution of the Ottoman Empire]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tersane Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tevfik Fikret]]||[[:ru:Тевфик Фикрет]]|| || ||23
|-
|[[:en:Tevfik Sırrı Gür High School]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tevfik Sırrı Gür Stadium]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Erdoğan Teziç]]|| || || ||4
|-
|[[:en:TFF First League]]||[[:ru:Первая лига Турции по футболу]]|| || ||24
|-
|[[:en:TFF Second League]]|| || || ||11
|-
|[[:en:The Remaining Documents of Talaat Pasha]]|| ||[[Թալեաթ փաշայի սև նոթատետր]]|| ||3
|-
|[[:en:The Science Academy Society of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:The Tombstones of Ahlat the Urartian and Ottoman citadel]]|| || || ||5
|-
|[[:en:The Turks Today]]|| || || ||1
|-
|[[:en:The underground city and Monasteries of Derinkuyu]]||[[:ru:Деринкую (подземный город)]]||[[Դերինքույու (ստորգետնյա քաղաք)]]|| ||25
|-
|[[:en:Theatre at Halicarnassus]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Theatre of Turkey]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Third Army (Ottoman Empire)]]||[[:ru:3-я армия (Османская империя)]]||[[III բանակ (Օսմանյան կայսրություն)]]|| ||13
|-
|[[:en:Third Army (Turkey)]]||[[:ru:3-я армия (Турция)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Thracia]]||[[:ru:Фракия (римская провинция)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Kartal Tibet]]||[[:ru:Тибет, Картал]]|| || ||14
|-
|[[:en:Tigris]]||[[:ru:Тигр (река)]]||[[Տիգրիս]]|| ||118
|-
|[[:en:Tigris–Euphrates river system]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Timar]]||[[:ru:Тимар]]|| || ||21
|-
|[[:en:Timeline of broadcasting in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of Mustafa Kemal Atatürk]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of the Gezi Park protests]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Timeline of the Seljuk Sultanate of Rum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of the Syrian civil war]]||[[:ru:Хронология гражданской войны в Сирии]]|| || ||10
|-
|[[:en:Timeline of the Turkic peoples (500–1300)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Timeline of Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Naci Tınaz]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Tire City Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tırmıl]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Töbank]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Togan Arslan]]||[[:ru:Тоган Арслан-бей]]|| || ||2
|-
|[[:en:Tokat]]||[[:ru:Токат]]||[[Թոքաթ]]|| ||73
|-
|[[:en:Tokat Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tokat Province]]||[[:ru:Токат (ил)]]||[[Թոքաթի մարզ]]||այո||73
|-
|[[:en:Metin Toker]]||[[:ru:Токер, Метин]]|| || ||4
|-
|[[:en:Cemal Tollu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tomb of Ahi Evren]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tomb of Karyağdı Hatun]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mahir Tomruk]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tömük Creek]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tonyukuk inscriptions]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Cengiz Topel]]||[[:ru:Топель, Дженгиз]]|| || ||8
|-
|[[:en:Topkapı Palace]]||[[:ru:Топкапы]]||[[Թոփքափը ամրոց]]||այո||69
|-
|[[:en:Toprak Island]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Fatma Aliye Topuz]]||[[:ru:Топуз, Алие Фатьма]]||[[Ֆաթմա Ալիյե Թոփուզ]]|| ||31
|-
|[[:en:Seyhun Topuz]]|| || || ||3
|-
|[[:en:TOROS artillery rocket system]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Toros University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Toroslar]]||[[:ru:Торослар]]|| || ||18
|-
|[[:en:Torture in Turkey]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Toumazou v. Republic of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tourism in Turkey]]||[[:ru:Туризм в Турции]]||[[Զբոսաշրջությունը Թուրքիայում]]|| ||26
|-
|[[:en:Tower of Gömeç]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Toycular yarcan]]|| || || ||1
|-
|[[:en:TPAO Batman]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Trabzon]]||[[:ru:Трабзон]]||[[Տրապիզոն]]|| ||109
|-
|[[:en:Trabzon Province]]||[[:ru:Трабзон (ил)]]||[[Տրապիզոնի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Trabzonspor]]||[[:ru:Трабзонспор (футбольный клуб)]]|| || ||55
|-
|[[:en:Trabzonspor B.K.]]||[[:ru:Трабзонспор (баскетбольный клуб)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Trams in Antalya]]||[[:ru:Трамвай Антальи]]|| || ||10
|-
|[[:en:Trams in Istanbul]]||[[:ru:Стамбульский трамвай]]|| || ||11
|-
|[[:en:Trams in İzmir]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Trans-Anatolian gas pipeline]]||[[:ru:Трансанатолийский газопровод]]|| || ||19
|-
|[[:en:Trans-Anatolian railway]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Transformation of the Ottoman Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Transport in Mersin Province]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Transport in Turkey]]||[[:ru:Транспорт в Турции]]||[[Տրանսպորտը Թուրքիայում]]|| ||16
|-
|[[:en:Treaty of Adrianople (1829)]]||[[:ru:Адрианопольский мирный договор (1829)]]||[[Ադրիանապոլսի պայմանագիր]]|| ||41
|-
|[[:en:Treaty of Athens]]||[[:ru:Афинский договор]]|| || ||9
|-
|[[:en:Treaty of Balta Liman]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Treaty of Belgrade]]||[[:ru:Белградский мирный договор (1739)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Treaty of Bucharest (1812)]]||[[:ru:Бухарестский мирный договор (1812)]]||[[Բուխարեստի պայմանագիր (1812)]]|| ||35
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1590)]]||[[:ru:Стамбульский мирный договор (1590)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1736)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1897)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1897)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1913)]]||[[:ru:Константинопольский мирный договор (1913)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Treaty of Jassy]]||[[:ru:Ясский мирный договор]]|| || ||33
|-
|[[:en:Treaty of Kars]]||[[:ru:Карсский договор]]||[[Կարսի պայմանագիր]]|| ||40
|-
|[[:en:Treaty of Kerden]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Treaty of Lausanne]]||[[:ru:Лозаннский мирный договор]]||[[Լոզանի պայմանագիր]]|| ||66
|-
|[[:en:Treaty of London (1827)]]||[[:ru:Лондонская конвенция (1827)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Treaty of Nagyvárad]]||[[:ru:Орадский договор]]|| || ||14
|-
|[[:en:Treaty of Nasuh Pasha]]||[[:ru:Договор Насух-паши]]|| || ||12
|-
|[[:en:Treaty of Neuilly-sur-Seine]]||[[:ru:Нёйиский договор]]|| || ||37
|-
|[[:en:Treaty of Reichenbach (1790)]]||[[:ru:Рейхенбахская конвенция (1790)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Treaty of Sèvres]]||[[:ru:Севрский мирный договор]]||[[Սևրի պայմանագիր]]|| ||61
|-
|[[:en:Treaty of the Dardanelles]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Treaty with Tunis (1797)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Tripe soup]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Trojan language]]||[[:ru:Троянский язык]]|| || ||7
|-
|[[:en:Trojan War]]||[[:ru:Троянская война]]||[[Տրոյական պատերազմ]]||այո||98
|-
|[[:en:Tromakton]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Troy]]||[[:ru:Троя]]||[[Տրոյա]]|| ||113
|-
|[[:en:TRT World]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Truce of Constantinople (1533)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Tsestos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tsifteteli]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Tüllüce Islet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tülomsaş Museum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tunca Bridge]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Tuncay Şanlı]]||[[:ru:Шанлы, Тунджай]]|| || ||36
|-
|[[:en:Bedrettin Tuncel]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Funda İyce Tuncel]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tunceli]]||[[:ru:Тунджели]]||[[Թունջելի]]|| ||65
|-
|[[:en:Tunceli Province]]||[[:ru:Тунджели (ил)]]||[[Թունջելիի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Tünel]]||[[:ru:Тюнель]]|| || ||30
|-
|[[:en:Tüpraş]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turahanoğlu family]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Arda Turan]]||[[:ru:Туран, Арда]]||[[Արդա Թուրան]]|| ||67
|-
|[[:en:Turanism]]||[[:ru:Туранизм]]|| || ||29
|-
|[[:en:Türbe]]||[[:ru:Тюрбе]]||[[Թյուրբե]]|| ||30
|-
|[[:en:Turco-Persian]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turco-Persian tradition]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turgutlu]]||[[:ru:Тургутлу]]|| || ||35
|-
|[[:en:Turgutreis]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Türk Telekom (mobile operator division)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Vedat Türkali]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mirsad Türkcan]]||[[:ru:Туркан, Мирсад]]|| || ||25
|-
|[[:en:Turkcell]]||[[:ru:Turkcell]]||[[Turkcell]]|| ||30
|-
|[[:en:Berç Türker Keresteciyan]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Alparslan Türkeş]]||[[:ru:Тюркеш, Алпарслан]]||[[Ալփարսլան Թյուրքեշ]]|| ||27
|-
|[[:en:Turkey in the Eurovision Song Contest]]||[[:ru:Турция на «Евровидении»]]||[[Թուրքիան Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]]||այո||36
|-
|[[:en:Turkey men's national basketball team]]||[[:ru:Мужская сборная Турции по баскетболу]]|| || ||35
|-
|[[:en:Turkey men's national ice hockey team]]||[[:ru:Сборная Турции по хоккею с шайбой]]|| || ||18
|-
|[[:en:Turkey national beach handball team]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkey national under-21 football team]]||[[:ru:Сборная Турции по футболу (до 21 года)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Turkey women's national basketball team]]||[[:ru:Женская сборная Турции по баскетболу]]|| || ||21
|-
|[[:en:Turkey women's national beach handball team]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkey women's national ice hockey team]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Turkey-Iran relations]]||[[:ru:Ирано-турецкие отношения]]||[[Թուրք-իրանական հարաբերություններ]]|| ||14
|-
|[[:en:Turkey–European Union relations]]|| ||[[Եվրոպական Միություն-Թուրքիա հարաբերություններ]]|| ||10
|-
|[[:en:Turkey–United Kingdom relations]]||[[:ru:Британско-турецкие отношения]]|| || ||12
|-
|[[:en:Turkey–United States relations]]||[[:ru:Американо-турецкие отношения]]|| || ||13
|-
|[[:en:12th government of Turkey]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkey's membership of international organizations]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkey's migrant crisis]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkic alphabets]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Turkic dynasties and countries]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Turkic history]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkic History]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkic migration]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Turkification]]||[[:ru:Тюркизация]]||[[Թյուրքացում]]|| ||27
|-
|[[:en:Türkische Post]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish Academy of Sciences]]||[[:ru:Академия наук Турции]]||[[Թուրքիայի գիտությունների ակադեմիա]]|| ||11
|-
|[[:en:Turkish Aeronautical Association]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish Air Force]]||[[:ru:Военно-воздушные силы Турции]]||[[Թուրքիայի ռազմաօդային ուժեր]]|| ||31
|-
|[[:en:Turkish Airlines]]||[[:ru:Turkish Airlines]]||[[Turkish Airlines]]|| ||81
|-
|[[:en:Turkish Airlines Flight 1476]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish Airlines Flight 1951]]||[[:ru:Катастрофа Boeing 737 под Амстердамом]]||[[Ավիավթար Ամստերդամի մոտ (2009)]]|| ||32
|-
|[[:en:Turkish alphabet]]||[[:ru:Турецкая письменность]]|| || ||43
|-
|[[:en:Turkish Americans]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkish and Islamic Arts Museum]]||[[:ru:Музей турецкого и исламского искусства]]||[[Թուրքական և իսլամական արվեստի թանգարան]]||այո||23
|-
|[[:en:Turkish archery]]||[[:ru:Турецкий лук]]|| || ||14
|-
|[[:en:Turkish Australians]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkish Basketball Federation]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Turkish civil code (1926)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish coffee]]||[[:ru:Кофе по-турецки]]||[[Թուրքական սուրճ]]|| ||60
|-
|[[:en:Turkish Constitution of 1921]]||[[:ru:Конституция Турции (1921)]]|| || ||7
|-
|[[:en:Turkish Constitution of 1924]]||[[:ru:Конституция Турции (1924)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Turkish Cultural Center]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish Cup]]||[[:ru:Кубок Турции по футболу]]|| || ||36
|-
|[[:en:Turkish Cypriot diaspora]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish Cypriot nationalism]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish delight]]||[[:ru:Рахат-лукум]]||[[Լոխում]]|| ||53
|-
|[[:en:Turkish economic boom of the 2000s]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish exonyms]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish folk literature]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish folk music]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Turkish folklore]]||[[:ru:Турецкий фольклор]]|| || ||4
|-
|[[:en:Turkish Football Federation]]||[[:ru:Турецкая футбольная федерация]]|| || ||36
|-
|[[:en:Turkish football league system]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish general elections after 1980]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish general elections before 1980]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish General Staff]]|| ||[[Թուրքիայի Գլխավոր շտաբ]]||այո||14
|-
|[[:en:Turkish grammar]]||[[:ru:Морфология турецкого языка]]|| || ||11
|-
|[[:en:Turkish Grand Prix]]||[[:ru:Гран-при Турции]]|| || ||44
|-
|[[:en:Turkish Hearths]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish hip hop]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish Historical Society]]||[[:ru:Турецкая историческая организация]]|| || ||8
|-
|[[:en:Turkish identity card]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkish Informatics Olympiad]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish invasion of Cyprus]]||[[:ru:Турецкое вторжение на Кипр]]||[[Թուրքական ներխուժումը Կիպրոս]]|| ||43
|-
|[[:en:Turkish involvement in the Syrian civil war]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Turkish Kurdistan]]||[[:ru:Северный Курдистан]]||[[Թուրքական Քուրդիստան]]||այո||40
|-
|[[:en:Turkish Land Forces]]||[[:ru:Сухопутные войска Турции]]|| || ||21
|-
|[[:en:Turkish Language Association]]||[[:ru:Турецкое лингвистическое общество]]|| || ||21
|-
|[[:en:Turkish lira sign]]||[[:ru:Турецкая лира]]||[[Թուրքական լիրա]]|| ||83
|-
|[[:en:Turkish local elections after 1980]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish local elections before 1980]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish makam]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish Military Academy]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Turkish Military Cemetery]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish military operation in Idlib Governorate]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish music charts]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkish musical instruments]]||[[:ru:Турецкая музыка]]|| || ||20
|-
|[[:en:Turkish National Movement]]||[[:ru:Турецкое национальное движение]]||[[Քեմալական շարժում]]|| ||22
|-
|[[:en:Turkish nationalism]]||[[:ru:Турецкий национализм]]||[[Թուրքական ազգայնականություն]]|| ||17
|-
|[[:en:Turkish Naval Academy]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turkish Naval Forces]]||[[:ru:Военно-морские силы Турции]]|| || ||25
|-
|[[:en:Turkish participation in 2012 Olympics]]||[[:ru:Турция на летних Олимпийских играх 2012]]|| || ||23
|-
|[[:en:Turkish passport]]||[[:ru:Паспорт гражданина Турции]]||[[Թուրքական անձնագիր]]|| ||17
|-
|[[:en:Turkish Passport (film)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish phonology]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turkish pop music]]||[[:ru:Поп-музыка]]||[[Փոփ երաժշտություն]]|| ||118
|-
|[[:en:Turkish Psychological Association]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish Radio and Television Corporation]]||[[:ru:Турецкая телерадиокомпания]]||[[TRT]]|| ||39
|-
|[[:en:Turkish Red Crescent]]||[[:ru:Турецкий Красный Полумесяц]]||[[Թուրքական Կարմիր կիսալուսին]]|| ||16
|-
|[[:en:Turkish Riviera]]||[[:ru:Турецкая ривьера]]||[[Թուրքական ռիվիերա]]|| ||25
|-
|[[:en:Turkish Sign Language]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Turkish Stars]]||[[:ru:Турецкие Звёзды]]|| || ||15
|-
|[[:en:Turkish State Cemetery]]||[[:ru:Турецкое государственное кладбище]]|| || ||11
|-
|[[:en:Turkish State Mint]]|| ||[[Թուրքիայի դրամահատարան]]|| ||4
|-
|[[:en:Turkish State Opera and Ballet]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish State Railways]]||[[:ru:Турецкая железная дорога]]|| || ||29
|-
|[[:en:Turkish State Theatres]]||[[:ru:Главное управление по государственным театрам (Турция)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Turkish Straits crisis]]||[[:ru:Кризис из-за черноморских проливов (1946)]]||[[Թուրքական նեղուցների ճգնաժամ]]|| ||20
|-
|[[:en:Turkish tambur]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish television drama]]||[[:ru:Турецкая телевизионная драма]]|| || ||15
|-
|[[:en:Turkish Trade Office in Taipei]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish Union of Clubs]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turkish Villagers' Party]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish vocabulary]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish women academics]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish women in cinema]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Turkish women in fine arts]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish women in music]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Turkish women in public service]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish–Armenian War]]||[[:ru:Армяно-турецкая война (1920)]]||[[Հայ-թուրքական պատերազմ (1920)]]|| ||34
|-
|[[:en:Türkiyemspor Berlin]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Hedo Türkoğlu]]||[[:ru:Тюркоглу, Хедо]]||[[Հեդո Թուրքօղլու]]||այո||42
|-
|[[:en:Turkology]]||[[:ru:Тюркология]]||[[Թյուրքագիտություն]]|| ||40
|-
|[[:en:Turkovac]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Turks in Austria]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turks in Belgium]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turks in France]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Turks in Germany]]||[[:ru:Турки в Германии]]|| || ||24
|-
|[[:en:Turks in Kazakhstan]]||[[:ru:Турки в Казахстане]]|| || ||9
|-
|[[:en:Turks in Libya]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Turks in North Macedonia]]||[[:ru:Турки в Северной Македонии]]|| || ||10
|-
|[[:en:Turks in Switzerland]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Turks in the former Soviet Union]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Turks in the Netherlands]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Turks in Uzbekistan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Turks of Romania]]||[[:ru:Турки в Румынии]]|| || ||14
|-
|[[:en:Turks of the Dodecanese]]||[[:ru:Додеканесские турки]]|| || ||7
|-
|[[:en:Turks of Western Thrace]]||[[:ru:Турки Западной Фракии]]|| || ||9
|-
|[[:en:Türksat (satellite)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:TurkStream]]||[[:ru:Турецкий поток]]||[[Թուրքական հոսք]]|| ||22
|-
|[[:en:Türkü]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Tuşba]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Tütünbank]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ubykh people]]||[[:ru:Убыхи]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ubykh phonology]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Üçadalar]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Üçayaklı ruins]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Zeynep Üçbaşaran]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ufuk University]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Necdet Uğur]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ulah Havasi]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Osman Murat Ülke]]||[[:ru:Ульке, Осман Мурат]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ülkü (magazine)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ulus (newspaper)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ulus Square]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Ulus, Ankara]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ümraniye]]||[[:ru:Умрание]]||[[Ումրանիե]]||այո||31
|-
|[[:en:Ümraniye massacre]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Birol Ünel]]||[[:ru:Унел, Бирол]]|| || ||19
|-
|[[:en:Osman Zeki Üngör]]||[[:ru:Унгёр, Осман Зеки]]|| || ||12
|-
|[[:en:Union of Chambers of Turkish Engineers and Architects]]|| || || ||3
|-
|[[:en:United States recognition of the Armenian genocide]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Upper Mesopotamia]]||[[:ru:Бадият-эль-Джазира]]||[[Ջեզիրե]]|| ||35
|-
|[[:en:Ural-Altaic languages]]||[[:ru:Урало-алтайская гипотеза]]|| || ||35
|-
|[[:en:Gülkız Ürbül]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Urfa]]||[[:ru:Шанлыурфа]]||[[Ուռհա]]|| ||89
|-
|[[:en:Urfa Man]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Mina Urgan]]||[[:ru:Урган, Мина]]|| || ||9
|-
|[[:en:Uşak]]||[[:ru:Ушак]]||[[Ուշաք]]|| ||62
|-
|[[:en:Uşak Province]]||[[:ru:Ушак (ил)]]||[[Ուշաքի մարզ]]|| ||75
|-
|[[:en:Ushak carpet]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Üsküdar]]||[[:ru:Ускюдар]]||[[Սկյուտար]]|| ||53
|-
|[[:en:USS Boarfish]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Latife Uşaki]]||[[:ru:Ушаклыгиль, Латифе]]||[[Լաթիֆե Ուշաքլըգիլ]]|| ||27
|-
|[[:en:Mustafa Üstündağ (politician)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Alperen Uysal]]||[[:ru:Уйсал, Алперен]]|| || ||8
|-
|[[:en:Behçet Uz]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cem Uzan]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Uzuncaburç (Diokaisareia)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Vakıflı, Samandağ]]||[[:ru:Вакыфлы]]||[[Վաքըֆ]]|| ||20
|-
|[[:en:Valide sultan]]||[[:ru:Валиде-султан]]||[[Վալիդե սուլթան]]||այո||41
|-
|[[:en:List of valide sultans]]||[[:ru:Валиде-султан]]||[[Վալիդե սուլթան]]||այո||41
|-
|[[:en:Vallahades]]||[[:ru:Валахады]]|| || ||9
|-
|[[:en:Alexander Vallaury]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Van papuri]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Van Province]]||[[:ru:Ван (ил)]]||[[Վանի մարզ]]||այո||83
|-
|[[:en:Van Yüzüncü Yıl University]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Van, Turkey]]||[[:ru:Ван (город, Турция)]]||[[Վան]]||այո||86
|-
|[[:en:Mustafa Varank]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Vartan Pasha]]|| ||[[Հովսեփ Վարդանյան]]|| ||9
|-
|[[:en:Vassal and tributary states of the Ottoman Empire]]||[[:ru:Вассальные и даннические государства Османской империи]]|| || ||13
|-
|[[:en:Vatan (former newspaper)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Vehbi Koç Foundation]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Haji Bayram Veli]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Veyselli rock reliefs]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Vice President of Turkey]]||[[:ru:Вице-президент Турции]]|| || ||16
|-
|[[:en:Victory Monument (Ankara)]]||[[:ru:Памятник Победы (Анкара)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Vilayet Law]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Village Institutes]]||[[:ru:Сельские институты]]|| || ||7
|-
|[[:en:Villages of Turkey]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Virtue Party]]||[[:ru:Партия добродетели]]|| || ||13
|-
|[[:en:Vision 2023]]||[[:ru:Видение 2023]]|| || ||3
|-
|[[:en:Vişnezade]]|| || || ||5
|-
|[[:en:VitrA (sanitaryware)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Wahhabi War]]||[[:ru:Османо-саудовская война]]||[[Օսմանա-սաուդյան պատերազմ]]|| ||25
|-
|[[:en:Haji Bektash Veli]]||[[:ru:Хаджи Бекташ]]|| || ||25
|-
|[[:en:War of Independence Museum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Waste management in Turkey]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Water supply and sanitation in Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Women's Basketball Super League]]||[[:ru:Чемпионат Турции по баскетболу среди женщин]]|| || ||9
|-
|[[:en:Women's Library and Information Centre Foundation]]||[[:ru:Фонд женских библиотек и информационных центров]]|| || ||5
|-
|[[:en:Women's Museum İstanbul]]|| ||[[Կանանց թանգարան (Ստամբուլ)]]|| ||5
|-
|[[:en:Workers' Party (Turkey)]]||[[:ru:Рабочая партия (Турция)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Xanthos]]||[[:ru:Ксанф (город)]]||[[Կսանֆ (քաղաք)]]|| ||42
|-
|[[:en:XV Corps (Ottoman Empire)]]||[[:ru:15-й корпус (Османская империя)]]||[[XV կորպուս (Օսմանյան կայսրություն)]]|| ||7
|-
|[[:en:Yağısıyan]]||[[:ru:Яги-Сиян]]|| || ||17
|-
|[[:en:Yağıbasan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yahya bey Dukagjini]]||[[:ru:Ташлыджалы Яхья-бей]]|| || ||10
|-
|[[:en:Yaka Castle]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yakup I of Germiyan]]||[[:ru:Якуб-бей Гермияноглу]]|| || ||3
|-
|[[:en:Yakup II of Germiyan]]||[[:ru:Якуб-бей II Гермияноглу]]|| || ||4
|-
|[[:en:Sergen Yalçın]]||[[:ru:Ялчин, Серген]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ertuğrul Yalçınbayır]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yalı]]||[[:ru:Ялы]]|| || ||15
|-
|[[:en:Yalova]]||[[:ru:Ялова]]||[[Յալովա]]|| ||66
|-
|[[:en:Yalova Peninsula massacres]]||[[:ru:Резня в регионе Ялова-Гемлик-Орхангази]]|| || ||10
|-
|[[:en:Yalova Province]]||[[:ru:Ялова (ил)]]||[[Յալովայի մարզ]]||այո||78
|-
|[[:en:Yandım Tokat Yandım]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yanıkhan]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Yansımalar]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yar demedin]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Duygun Yarsuvat]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gazi Yaşargil]]||[[:ru:Яшаргил, Гази]]|| || ||15
|-
|[[:en:Yassıca Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yavuz Sultan Selim Bridge]]||[[:ru:Мост Султана Селима Явуза]]||[[Սելիմ Ահեղի կամուրջ]]|| ||41
|-
|[[:en:Fehmi Yavuz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yayla (resort)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yaylak]]||[[:ru:Джайляу]]|| || ||13
|-
|[[:en:Yazidis]]||[[:ru:Езиды]]||[[Եզդիներ]]|| ||75
|-
|[[:en:Yediadalar]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yedigün]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Yeditepe University]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Yelbiz Castle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yelkenli Island]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yemenimde hare var]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hande Yener]]||[[:ru:Йенер, Ханде]]||[[Հանդե Եներ]]||այո||80
|-
|[[:en:Yeni Dergi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yeni Kavaflar Market]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yenifoça]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Yenişehir, Mersin]]||[[:ru:Енишехир (Мерсин)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Yeniyurt Castle]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yerköprü Waterfall (Mersin)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hamza Yerlikaya]]||[[:ru:Ерликая, Хамза]]|| || ||20
|-
|[[:en:Yesemek Quarry and Sculpture Workshop]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Yeşilçam]]||[[:ru:Кинематограф Турции]]|| || ||23
|-
|[[:en:Yeşilçay Drinking Water Plant]]|| ||[[Եշիլչայի ջրամբար]]|| ||2
|-
|[[:en:Yeşilovacık Fishing Port]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yildirim Army Group]]||[[:ru:Группа армий «Йылдырым»]]||[[«Յըլդըրըմ» բանակախումբ]]|| ||8
|-
|[[:en:Binali Yıldırım]]||[[:ru:Йылдырым, Бинали]]||[[Բինալի Յըլդըրըմ]]|| ||69
|-
|[[:en:Burak Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Бурак]]|| || ||51
|-
|[[:en:Cem Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Джем]]||[[Ջեմ Յըլմազ]]|| ||25
|-
|[[:en:Engin Yılmaz]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mesut Yılmaz]]||[[:ru:Йылмаз, Месут]]||[[Մեսութ Յըլմազ]]|| ||35
|-
|[[:en:Sabri Yirmibeşoğlu]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Yirmisekiz Mehmed Çelebi]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Yılan Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Yılan Island (Urla)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yılanlı Island]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yıldız Park]]||[[:ru:Парк Йылдыз]]||[[Յըլդըզ զբոսայգի]]|| ||17
|-
|[[:en:Yıldız Technical University]]||[[:ru:Технический университет Йылдыз]]||[[Յըլդըզ տեխնիկական համալսարան]]|| ||22
|-
|[[:en:Yıldız-class fast attack craft]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Yılmaz Büyükerşen Wax Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Dilek Akagün Yılmaz]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Namık Kemal Yolga]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yön]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kenan Yontunç]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Yörüks]]||[[:ru:Юрюки]]||[[Յուրյուքներ]]|| ||34
|-
|[[:en:Young Party]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Yozgat]]||[[:ru:Йозгат]]||[[Յոզգաթ]]|| ||61
|-
|[[:en:Yozgat Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yozgat Province]]||[[:ru:Йозгат (ил)]]||[[Յոզգաթի մարզ]]|| ||78
|-
|[[:en:Mehmet Yozgatlı]]||[[:ru:Йозгатлы, Мехмет]]|| || ||10
|-
|[[:en:Işıl Yücesoy]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Metin Yüksel]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nazmi Yükselen]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yumuktepe]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yumurtalık]]||[[:ru:Юмурталык]]|| || ||28
|-
|[[:en:Yumurtalık Island]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Yunus Emre Institute]]||[[:ru:Институт имени Юнуса Эмре]]||[[Յունուս Էմրեի ինստիտուտ]]|| ||15
|-
|[[:en:Yunusemre]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Lebit Yurdoğlu]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Yüreğir]]||[[:ru:Юрегир]]|| || ||28
|-
|[[:en:Zafer Hanım]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Zafer Square]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Zagros Mountains forest steppe]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Sabbatai Zevi]]||[[:ru:Шабтай Цви]]||[[Սաբաթայ Զևի]]|| ||43
|-
|[[:en:Zeybek dance]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Zeybeks]]||[[:ru:Зейбеки]]||[[Զեյբեքներ]]|| ||15
|-
|[[:en:Zeyrek Mosque]]||[[:ru:Монастырь Пантократора]]|| || ||25
|-
|[[:en:Zeytinburnu]]||[[:ru:Зейтинбурну]]||[[Զեյթինբուրնու]]|| ||33
|-
|[[:en:Zile]]||[[:ru:Зиле (Токат)]]||[[Զելա]]|| ||33
|-
|[[:en:Zilkale]]||[[:ru:Зилкале]]||[[Զիլքալե]]|| ||9
|-
|[[:en:Zincirbozan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Zirve Publishing House murders]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ziya Gökalp Museum]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Zonguldak Province]]||[[:ru:Зонгулдак (ил)]]||[[Զոնգուլդաքի մարզ]]||այո||76
|-
|[[:en:Zorlu Center]]||[[:ru:Зорлу-центр]]|| || ||8
|-
|[[:en:Zübeyde Hanım]]||[[:ru:Зюбейде-ханым]]||[[Զյուբեյդե հանըմ]]|| ||14
|-
|[[:en:Zurna]]||[[:ru:Зурна]]||[[Զուռնա]]|| ||41
|}</text>
      <sha1>0q79t4bvmoio0zq98aznc7f4v5b8rgu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/կարևորագույն հոդվածներ/ֆիլմեր</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1005189</id>
    <revision>
      <id>8492242</id>
      <parentid>8491650</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:07:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35800" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:WikiProject Film core articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:8½]]||47200||[[Ութ ու կես]]||6600|| ||56
|-
|[[:en:300 (film)]]||112500||[[300 սպարտացիները (ֆիլմ, 2006)]]||5700|| ||77
|-
|[[:en:1900 (film)]]||19200|| || || ||40
|-
|[[:en:2001: A Space Odyssey (film)]]||169800||[[2001 թվականի տիեզերական ոդիսականը (ֆիլմ)]]||13000|| ||89
|-
|[[:en:A Brighter Summer Day]]||18700|| || || ||16
|-
|[[:en:A Canterbury Tale]]||22400|| || || ||14
|-
|[[:en:A City of Sadness]]||32300|| || || ||20
|-
|[[:en:A Clockwork Orange (film)]]||88700||[[Լարովի նարինջ (ֆիլմ)]]||18700|| ||67
|-
|[[:en:A Man Escaped]]||16900|| || || ||22
|-
|[[:en:A Matter of Life and Death (film)]]||34900|| || || ||17
|-
|[[:en:A Moment of Innocence]]||5200|| || || ||14
|-
|[[:en:A Separation]]||48800||[[Նադերի և Սիմինի ամուսնալուծությունը]]||4700|| ||44
|-
|[[:en:A Trip to the Moon]]||65400||[[Ճանապարհորդություն դեպի Լուսին]]||17000|| ||50
|-
|[[:en:A Woman Under the Influence]]||19900|| || || ||26
|-
|[[:en:Academy Awards]]||139100||[[Օսկար]]||13900|| ||140
|-
|[[:en:Academy of Motion Picture Arts and Sciences]]||60700||[[Կինոարվեստի և գիտության ակադեմիա]]||7800||այո||56
|-
|[[:en:Aguirre, the Wrath of God]]||46400|| || || ||46
|-
|[[:en:Alexander Nevsky (film)]]||23800|| || || ||41
|-
|[[:en:Ali: Fear Eats the Soul]]||20900|| || || ||27
|-
|[[:en:Alice in the Cities]]||14700|| || || ||27
|-
|[[:en:Alien (film)]]||152200||[[Օտարը (ֆիլմ)]]||64400|| ||72
|-
|[[:en:Alien vs. Predator (film)]]||52500|| || || ||39
|-
|[[:en:All About Eve]]||54200||[[Ամեն ինչ Եվայի մասին]]||8900|| ||61
|-
|[[:en:All About My Mother]]||24300||[[Ամեն ինչ մորս մասին]]||15900|| ||47
|-
|[[:en:All That Heaven Allows]]||15500|| || || ||26
|-
|[[:en:Amarcord]]||24500||[[Ամարկորդ]]||6300|| ||50
|-
|[[:en:Amores perros]]||21600|| || || ||33
|-
|[[:en:An Angel at My Table]]||9900|| || || ||14
|-
|[[:en:An Autumn Afternoon]]||10400|| || || ||20
|-
|[[:en:And Life Goes On]]||5200|| || || ||15
|-
|[[:en:Andrei Rublev (film)]]||60500||[[Անդրեյ Ռուբլյով (ֆիլմ)]]||6200|| ||48
|-
|[[:en:Animation]]||69100||[[Մուլտիպլիկացիա]]||20800|| ||124
|-
|[[:en:Annie Hall]]||83300||[[Էննի Հոլլ]]||15300|| ||63
|-
|[[:en:Aparajito]]||30400|| || || ||27
|-
|[[:en:Apocalypse Now]]||114200||[[Ապոկալիպսիսը հիմա]]||43400|| ||76
|-
|[[:en:Army of Shadows]]||14600|| || || ||28
|-
|[[:en:Arrebato]]||6600|| || || ||10
|-
|[[:en:Ashes and Diamonds (film)]]||35100|| || || ||32
|-
|[[:en:Au Hasard Balthazar]]||24500|| || || ||27
|-
|[[:en:AVN Awards]]||86800||[[AVN մրցանակ]]||3600|| ||38
|-
|[[:en:L'Avventura]]||38700||[[Արկած (ֆիլմ)]]||8900|| ||33
|-
|[[:en:Back to the Future]]||203800||[[Հետ դեպի ապագա (ֆիլմ)]]||41000|| ||96
|-
|[[:en:Badlands (film)]]||24800|| || || ||30
|-
|[[:en:Barry Lyndon]]||51700||[[Բարրի Լինդոն]]||6400|| ||54
|-
|[[:en:Batman (1989 film)]]||89800||[[Բեթմեն (ֆիլմ, 1989)]]||22100|| ||62
|-
|[[:en:Batman Begins]]||113200||[[Բեթմեն։ Սկիզբը]]||12300|| ||79
|-
|[[:en:The Battle of Algiers]]||38200|| || || ||39
|-
|[[:en:Battleship Potemkin]]||47100|| || || ||63
|-
|[[:en:Beau Travail]]||8100|| || || ||13
|-
|[[:en:Beauty and the Beast (1946 film)]]||19700|| || || ||27
|-
|[[:en:Belle de Jour (film)]]||10500|| || || ||36
|-
|[[:en:Ben-Hur (1959 film)]]||107500||[[Բեն Հուր (ֆիլմ, 1959)]]||7000|| ||72
|-
|[[:en:Ben-Hur: A Tale of the Christ (1925 film)]]||19500|| || || ||27
|-
|[[:en:Berlin Alexanderplatz (miniseries)]]||22800|| || || ||16
|-
|[[:en:Berlin International Film Festival]]||40100||[[Բեռլինի կինոփառատոն]]||1800||այո||77
|-
|[[:en:Bicycle Thieves]]||33100||[[Հեծանիվ հափշտակողները]]||8700|| ||58
|-
|[[:en:The Big Lebowski]]||79100||[[Մեծ Լեբովսկի]]||10500|| ||58
|-
|[[:en:The Birth of a Nation]]||120400|| || || ||53
|-
|[[:en:Black God, White Devil]]||8600|| || || ||13
|-
|[[:en:Black Narcissus]]||31900||[[Սև նարգիզ]]||5300|| ||29
|-
|[[:en:Blade Runner]]||134900||[[Շեղբի վրայով վազողը]]||11200|| ||80
|-
|[[:en:The Blind Side (film)]]||33600||[[Անտեսանելի կողմը (ֆիլմ)]]||5000|| ||47
|-
|[[:en:Blissfully Yours]]||8900|| || || ||9
|-
|[[:en:Blowup]]||39000|| || || ||43
|-
|[[:en:Blue Velvet (film)]]||63600|| || || ||46
|-
|[[:en:Bonnie and Clyde (film)]]||54200|| || || ||49
|-
|[[:en:The Book of Eli]]||18800||[[Եղիայի գիրքը]]||4100|| ||45
|-
|[[:en:Bowling for Columbine]]||41100|| || || ||32
|-
|[[:en:Braveheart]]||76500||[[Քաջ սիրտը (ֆիլմ)]]||9100|| ||86
|-
|[[:en:Brazil (1985 film)]]||56900|| || || ||47
|-
|[[:en:Breaking the Waves]]||30500||[[Ճեղքելով ալիքները]]||9900|| ||33
|-
|[[:en:Breathless (1960 film)]]||35400|| || || ||47
|-
|[[:en:Bride of Frankenstein]]||62900|| || || ||35
|-
|[[:en:Brief Encounter]]||38000|| || || ||33
|-
|[[:en:Bringing Up Baby]]||44200|| || || ||40
|-
|[[:en:British Academy of Film and Television Arts]]||37200||[[BAFTA]]||2900||այո||60
|-
|[[:en:Broken Blossoms]]||14500|| || || ||26
|-
|[[:en:The Cabinet of Dr. Caligari]]||130000||[[Բժիշկ Քալիգարիի առանձնասենյակը (ֆիլմ)]]||21200|| ||48
|-
|[[:en:Cannes Film Festival]]||49400||[[Կաննի կինոփառատոն]]||10600|| ||105
|-
|[[:en:Casablanca (film)]]||107400||[[Կասաբլանկա (ֆիլմ)]]||41300|| ||95
|-
|[[:en:Celine and Julie Go Boating]]||12700|| || || ||12
|-
|[[:en:Chariots of Fire]]||66500|| || || ||54
|-
|[[:en:Charulata]]||16500|| || || ||22
|-
|[[:en:Chelsea Girls]]||15400|| || || ||14
|-
|[[:en:Children of Paradise]]||28600|| || || ||37
|-
|[[:en:Chimes at Midnight]]||62400|| || || ||20
|-
|[[:en:Chinatown (1974 film)]]||52000||[[Չինական թաղամաս]]||9700|| ||57
|-
|[[:en:The Chronicles of Narnia: Prince Caspian]]||87400||[[Նարնիայի ժամանակագրություններ։ Արքայազն Կասպիանը]]||8200|| ||49
|-
|[[:en:Chungking Express]]||27800|| || || ||34
|-
|[[:en:Cinema Paradiso]]||24400|| || || ||50
|-
|[[:en:Cinematography]]||51000||[[Կինեմատոգրաֆիա]]||9800|| ||107
|-
|[[:en:Citizen Kane]]||240900||[[Քաղաքացի Քեյնը]]||8700|| ||77
|-
|[[:en:City Lights]]||53500||[[Մեծ քաղաքի լույսերը]]||11300|| ||55
|-
|[[:en:Close Encounters of the Third Kind]]||85100|| || || ||48
|-
|[[:en:Close-Up (1990 film)]]||13400|| || || ||23
|-
|[[:en:Come and See]]||51300|| || || ||41
|-
|[[:en:Contempt (film)]]||15100|| || || ||34
|-
|[[:en:The Conversation]]||27000|| || || ||39
|-
|[[:en:The Cranes Are Flying]]||9900||[[Թռչում են կռունկները]]||12100|| ||39
|-
|[[:en:Crash (1996 film)]]||28600|| || || ||27
|-
|[[:en:Cries and Whispers]]||68100||[[Շշուկներ և ճիչեր]]||7600||այո||40
|-
|[[:en:Crimes and Misdemeanors]]||26800|| || || ||37
|-
|[[:en:Crouching Tiger, Hidden Dragon]]||62400|| || || ||59
|-
|[[:en:The Dark Knight]]||273700||[[Խավարի ասպետը (ֆիլմ)]]||19100|| ||98
|-
|[[:en:Dawn of the Dead (1978 film)]]||57300|| || || ||30
|-
|[[:en:Day of Wrath]]||15300|| || || ||17
|-
|[[:en:Days of Being Wild]]||13700|| || || ||16
|-
|[[:en:Days of Heaven]]||45500||[[Երկնային օրեր (ֆիլմ)]]||17100|| ||34
|-
|[[:en:Dead Ringers (film)]]||26600|| || || ||27
|-
|[[:en:Death in Venice (film)]]||19900||[[Մահ Վենետիկում]]||7700|| ||37
|-
|[[:en:The Deer Hunter]]||97300|| || || ||56
|-
|[[:en:Dekalog]]||20800|| || || ||30
|-
|[[:en:Dersu Uzala (1975 film)]]||14300||[[Դերսու Ուզալա (ֆիլմ, 1975)]]||6000|| ||51
|-
|[[:en:Diary of a Country Priest]]||17200|| || || ||20
|-
|[[:en:Distant Voices, Still Lives]]||14000|| || || ||14
|-
|[[:en:Do the Right Thing]]||44000|| || || ||29
|-
|[[:en:Documentary film]]||59500||[[Վավերագրական ֆիլմ]]||62800|| ||86
|-
|[[:en:Dog Day Afternoon]]||84000|| || || ||46
|-
|[[:en:Don't Look Now]]||81200|| || || ||34
|-
|[[:en:Dont Look Back]]||12800|| || || ||15
|-
|[[:en:Double Indemnity]]||62100|| || || ||45
|-
|[[:en:Dr. Mabuse the Gambler]]||20600|| || || ||23
|-
|[[:en:Dr. Strangelove]]||87100|| || || ||63
|-
|[[:en:Dream of Light]]||3700|| || || ||12
|-
|[[:en:Duck Soup (1933 film)]]||48700|| || || ||42
|-
|[[:en:E.T. the Extra-Terrestrial]]||127600|| || || ||64
|-
|[[:en:Earth (1930 film)]]||18600||[[Երկիր (ֆիլմ, 1930)]]||16100|| ||32
|-
|[[:en:Edvard Munch (film)]]||4900|| || || ||11
|-
|[[:en:Él (film)]]||10500|| || || ||20
|-
|[[:en:El Sur (film)]]||5400|| || || ||14
|-
|[[:en:Eraserhead]]||49400|| || || ||43
|-
|[[:en:The Exorcist]]||137100||[[Սատանա քշողը]]||12000|| ||58
|-
|[[:en:Exotica (film)]]||31300|| || || ||19
|-
|[[:en:Eyes Without a Face (film)]]||37300||[[Աչքեր առանց դեմքի]]||2500|| ||29
|-
|[[:en:F for Fake]]||22900|| || || ||16
|-
|[[:en:Faces (1968 film)]]||10600|| || || ||20
|-
|[[:en:Fanny and Alexander]]||101000||[[Ֆաննին և Ալեքսանդրը]]||10500|| ||44
|-
|[[:en:Farewell My Concubine (film)]]||39700|| || || ||31
|-
|[[:en:Fargo (1996 film)]]||63800|| || || ||56
|-
|[[:en:Faust (1926 film)]]||18700|| || || ||28
|-
|[[:en:Fellini Satyricon]]||26300|| || || ||29
|-
|[[:en:Festen]]||18000|| || || ||30
|-
|[[:en:Film director]]||33000||[[Ռեժիսոր]]||10200||այո||98
|-
|[[:en:Film festival]]||32200|| || || ||57
|-
|[[:en:Film producer]]||23400|| || || ||75
|-
|[[:en:Film]]||69700||[[Կինոնկար]]||20800|| ||221
|-
|[[:en:Fitzcarraldo]]||25900|| || || ||38
|-
|[[:en:Floating Clouds]]||6600|| || || ||11
|-
|[[:en:Flowers of Shanghai]]||11300|| || || ||16
|-
|[[:en:Forrest Gump]]||90400||[[Ֆորեսթ Գամփ]]||12900|| ||119
|-
|[[:en:Freaks (1932 film)]]||59100|| || || ||36
|-
|[[:en:Fritz the Cat (film)]]||66000|| || || ||23
|-
|[[:en:Full Metal Jacket]]||69100||[[Ամբողջապես մետաղական թաղանթ]]||9300|| ||57
|-
|[[:en:Germany, Year Zero]]||13500|| || || ||27
|-
|[[:en:Gertie the Dinosaur]]||46300|| || || ||26
|-
|[[:en:Gertrud (film)]]||14900|| || || ||17
|-
|[[:en:Gladiator (2000 film)]]||91700||[[Գլադիատոր (ֆիլմ)]]||6800|| ||95
|-
|[[:en:The Gold Rush]]||27000||[[Ոսկու տենդ (ֆիլմ)]]||13100|| ||53
|-
|[[:en:Golden Globe Awards]]||72200||[[Ոսկե գլոբուս]]||6200||այո||91
|-
|[[:en:Golden Lion]]||36600|| || || ||52
|-
|[[:en:Gone with the Wind (film)]]||131600||[[Քամուց քշվածները (ֆիլմ)]]||8300|| ||88
|-
|[[:en:The Good, the Bad and the Ugly]]||93200||[[Լավը, վատը, չարը]]||2400|| ||85
|-
|[[:en:Goodfellas]]||68600||[[Փառավոր տղաներ]]||6700|| ||62
|-
|[[:en:Greed (1924 film)]]||80200|| || || ||27
|-
|[[:en:Grizzly Man]]||17800|| || || ||18
|-
|[[:en:Groundhog Day (film)]]||184300||[[Արջամկան օրը (ֆիլմ)]]||189600|| ||58
|-
|[[:en:Happy Together (1997 film)]]||35200|| || || ||22
|-
|[[:en:Harold and Maude]]||34900|| || || ||33
|-
|[[:en:Heat (1995 film)]]||44700||[[Տապ (ֆիլմ, 1995)]]||16400|| ||52
|-
|[[:en:High and Low (1963 film)]]||12900|| || || ||29
|-
|[[:en:Hiroshima mon amour]]||18500|| || || ||36
|-
|[[:en:His Girl Friday]]||51600|| || || ||36
|-
|[[:en:Histoire(s) du cinéma]]||18600|| || || ||14
|-
|[[:en:Hotel Rwanda]]||56100||[[Հյուրանոց «Ռուանդա» (ֆիլմ)]]||8100|| ||52
|-
|[[:en:Hour of the Wolf]]||51100||[[Գայլի ժամը]]||7500||այո||30
|-
|[[:en:How Green Was My Valley (film)]]||23600|| || || ||48
|-
|[[:en:Husbands (film)]]||11900|| || || ||16
|-
|[[:en:I Am Cuba]]||14700|| || || ||27
|-
|[[:en:I Know Where I'm Going!]]||19600|| || || ||16
|-
|[[:en:I Was Born, But...]]||11000|| || || ||16
|-
|[[:en:I'm Going to Tell You a Secret]]||34200||[[Մադոննա։ Ես ուզում եմ ձեզ պատմել իմ գաղտնիքները (ֆիլմ)]]||9000|| ||16
|-
|[[:en:If....]]||19500|| || || ||28
|-
|[[:en:Ikiru]]||33100|| || || ||45
|-
|[[:en:Imitation of Life (1959 film)]]||21900|| || || ||29
|-
|[[:en:In a Lonely Place]]||27500|| || || ||27
|-
|[[:en:In a Year of 13 Moons]]||3400|| || || ||16
|-
|[[:en:In the Mood for Love]]||37500|| || || ||41
|-
|[[:en:In the Realm of the Senses]]||18200|| || || ||34
|-
|[[:en:Inglourious Basterds]]||108700||[[Անփառունակ սրիկաները (ֆիլմ, 2009)]]||3000|| ||74
|-
|[[:en:Intolerance (film)]]||30200|| || || ||42
|-
|[[:en:The Irishman]]||133300||[[Իռլանդացին]]||14600|| ||48
|-
|[[:en:It Happened One Night]]||40800||[[Դա տեղի է ունեցել մի անգամ գիշերը]]||7200|| ||53
|-
|[[:en:It's a Wonderful Life]]||89700||[[Այս հրաշալի կյանքը]]||101900|| ||63
|-
|[[:en:Ivan the Terrible (1944 film)]]||26500|| || || ||30
|-
|[[:en:Ivan's Childhood]]||15800|| || || ||48
|-
|[[:en:Jalsaghar]]||15400|| || || ||21
|-
|[[:en:Jaws (film)]]||153400||[[Ծնոտներ (ֆիլմ)]]||9500|| ||63
|-
|[[:en:Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles]]||12400|| || || ||24
|-
|[[:en:Johnny Guitar]]||20600|| || || ||32
|-
|[[:en:Journey to Italy]]||22300|| || || ||21
|-
|[[:en:Jules and Jim]]||13000||[[Ժյուլ և Ջիմ]]||8700|| ||36
|-
|[[:en:Kaagaz Ke Phool]]||18800|| || || ||12
|-
|[[:en:Kagemusha]]||22600|| || || ||36
|-
|[[:en:Karlovy Vary International Film Festival]]||22600|| || || ||38
|-
|[[:en:Kes (film)]]||23300|| || || ||21
|-
|[[:en:The Kid (1921 film)]]||18100||[[Փոքրիկը (ֆիլմ)]]||8200|| ||53
|-
|[[:en:Killer of Sheep]]||15900|| || || ||10
|-
|[[:en:Kind Hearts and Coronets]]||32300|| || || ||25
|-
|[[:en:King Kong (1933 film)]]||83700||[[Քինգ-Քոնգ (ֆիլմ, 1933)]]||6000|| ||52
|-
|[[:en:Kings of the Road]]||10200|| || || ||20
|-
|[[:en:Kiss Me Deadly]]||25000|| || || ||25
|-
|[[:en:Koyaanisqatsi]]||42900|| || || ||35
|-
|[[:en:L'Age d'Or]]||13400|| || || ||32
|-
|[[:en:L'Argent (1983 film)]]||10400|| || || ||16
|-
|[[:en:L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat]]||8700||[[Գնացքի ժամանումը Լա-Սյոտի կայարան]]||5400|| ||41
|-
|[[:en:L'Atalante]]||24000|| || || ||31
|-
|[[:en:L'Eclisse]]||17800|| || || ||26
|-
|[[:en:La ciénaga (film)]]||12100|| || || ||9
|-
|[[:en:La Dolce Vita]]||55600||[[Քաղցր կյանք]]||6300|| ||55
|-
|[[:en:La Grande Illusion]]||34200||[[Մեծ պատրանք]]||16100|| ||36
|-
|[[:en:La Jetée]]||17100||[[Թռիչքուղի (ֆիլմ)]]||11800|| ||27
|-
|[[:en:La Notte]]||19700|| || || ||33
|-
|[[:en:La Région Centrale]]||8500|| || || ||4
|-
|[[:en:La Strada]]||64400||[[Ճանապարհ (ֆիլմ, 1954)]]||3000|| ||50
|-
|[[:en:Land Without Bread]]||9000|| || || ||19
|-
|[[:en:Landscape in the Mist]]||10000|| || || ||27
|-
|[[:en:Last Year at Marienbad]]||31700|| || || ||35
|-
|[[:en:Late Spring]]||113900|| || || ||25
|-
|[[:en:Lawrence of Arabia (film)]]||89500||[[Լոուրենս Արաբացի (ֆիլմ)]]||10200|| ||70
|-
|[[:en:Le Samouraï]]||18100|| || || ||33
|-
|[[:en:Les Vacances de Monsieur Hulot]]||10000|| || || ||26
|-
|[[:en:Letter from an Unknown Woman (1948 film)]]||14400||[[Անծանոթուհու նամակը (ֆիլմ)]]||8100|| ||26
|-
|[[:en:Listen to Britain]]||14500|| || || ||4
|-
|[[:en:Locarno Festival]]||11800|| || || ||38
|-
|[[:en:Lola Montès]]||18800|| || || ||16
|-
|[[:en:The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]||75100||[[Մատանիների տիրակալը։ Մատանու եղբայրություն]]||34400|| ||90
|-
|[[:en:Los Cabos International Film Festival]]||6000|| || || ||3
|-
|[[:en:Los Olvidados]]||16000|| || || ||27
|-
|[[:en:Love Streams (film)]]||7800|| || || ||22
|-
|[[:en:M (1931 film)]]||41000||[[M (ֆիլմ, 1931)]]||4000|| ||46
|-
|[[:en:Mad Max 2]]||37700|| || || ||38
|-
|[[:en:Magnolia (film)]]||67600|| || || ||44
|-
|[[:en:Make Way for Tomorrow]]||15300|| || || ||19
|-
|[[:en:Man of Aran]]||23100|| || || ||13
|-
|[[:en:Man on Wire]]||20400||[[Մարդը պարանի վրա (ֆիլմ, 2008)]]||13500|| ||21
|-
|[[:en:Man with a Movie Camera]]||29500|| || || ||39
|-
|[[:en:Manhattan (1979 film)]]||35800||[[Մանհեթեն (ֆիլմ)]]||5600|| ||50
|-
|[[:en:Māoriland Film Festival]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:March of the Penguins]]||45600|| || || ||36
|-
|[[:en:Marketa Lazarová]]||36900||[[Մարկետա Լազարովա (ֆիլմ)]]||6200|| ||25
|-
|[[:en:Marnie (film)]]||27900|| || || ||38
|-
|[[:en:The Matrix]]||142300||[[Մատրիցա]]||5200|| ||105
|-
|[[:en:McCabe &amp; Mrs. Miller]]||33800||[[ՄակՔեյբը և միսիս Միլլերը]]||9800|| ||28
|-
|[[:en:Mean Streets]]||14200|| || || ||42
|-
|[[:en:Meet Me in St. Louis]]||30500|| || || ||29
|-
|[[:en:Meghe Dhaka Tara]]||12500||[[Աստղը մութ ամպի հետևում]]||3400|| ||11
|-
|[[:en:Memories of Murder]]||28000|| || || ||31
|-
|[[:en:Memories of Underdevelopment]]||9800|| || || ||17
|-
|[[:en:Meshes of the Afternoon]]||18500|| || || ||20
|-
|[[:en:Metropolis (1927 film)]]||93900|| || || ||59
|-
|[[:en:Miracle in Milan]]||12100||[[Հրաշք Միլանում (ֆիլմ)]]||3400|| ||27
|-
|[[:en:Mirror (1975 film)]]||25900|| || || ||43
|-
|[[:en:Modern Times (film)]]||31100||[[Նոր Ժամանակներ (ֆիլմ, 1936)]]||5600|| ||54
|-
|[[:en:Monsieur Verdoux]]||18900||[[Մըսյե Վերդու]]||7800|| ||37
|-
|[[:en:Monty Python's Life of Brian]]||87400|| || || ||58
|-
|[[:en:The Mother and the Whore]]||14100|| || || ||17
|-
|[[:en:Mouchette]]||10900|| || || ||18
|-
|[[:en:MTV Movie &amp; TV Awards]]||39700|| || || ||39
|-
|[[:en:Mulholland Drive (film)]]||127200|| || || ||53
|-
|[[:en:My Darling Clementine]]||22800|| || || ||32
|-
|[[:en:My Life as a Dog]]||19400|| || || ||23
|-
|[[:en:My Life to Live]]||14600||[[Ապրել իր կյանքով]]||2100|| ||28
|-
|[[:en:My Neighbor Totoro]]||71400||[[Իմ հարևան Տոտորոն]]||10900||այո||64
|-
|[[:en:My Night at Maud's]]||11400|| || || ||23
|-
|[[:en:Nanook of the North]]||24300|| || || ||36
|-
|[[:en:Napoléon (1927 film)]]||58500||[[Նապոլեոն (ֆիլմ, 1927)]]||10700|| ||25
|-
|[[:en:Nashville (film)]]||52400|| || || ||30
|-
|[[:en:Nazarín]]||8300|| || || ||23
|-
|[[:en:Network (1976 film)]]||49800|| || || ||45
|-
|[[:en:Night and Fog (1956 film)]]||35400|| || || ||19
|-
|[[:en:Night of the Living Dead]]||113100|| || || ||49
|-
|[[:en:Nights of Cabiria]]||19200||[[Կաբիրիայի գիշերները]]||6000|| ||42
|-
|[[:en:North by Northwest]]||60100|| || || ||52
|-
|[[:en:Nosferatu]]||43500||[[Նոսֆերատու]]||12100|| ||52
|-
|[[:en:Nostalghia]]||15900||[[Նոստալգիա (ֆիլմ)]]||10600|| ||39
|-
|[[:en:Notorious (1946 film)]]||51000|| || || ||45
|-
|[[:en:October: Ten Days That Shook the World]]||16200|| || || ||35
|-
|[[:en:Oldboy (2003 film)]]||45600||[[Օլդբոյ (ֆիլմ, 2003)]]||2900|| ||50
|-
|[[:en:On the Waterfront]]||30900||[[Նավահանգստում]]||7100|| ||57
|-
|[[:en:Once Upon a Time in America]]||57600||[[Մի անգամ Ամերիկայում]]||5400|| ||56
|-
|[[:en:Once Upon a Time in the West]]||46700|| || || ||55
|-
|[[:en:One Flew Over the Cuckoo's Nest (film)]]||40300||[[Թռիչք կկվի բնի վրայով (ֆիլմ)]]||11700|| ||72
|-
|[[:en:Only Angels Have Wings]]||19000|| || || ||25
|-
|[[:en:Opening Night (1977 film)]]||13800||[[Պրեմիերա (ֆիլմ)]]||8600|| ||18
|-
|[[:en:Ordet]]||22200|| || || ||21
|-
|[[:en:Orizzonti]]||10500|| || || ||5
|-
|[[:en:Orpheus (film)]]||13800||[[Օրփևս (ֆիլմ)]]||8200|| ||17
|-
|[[:en:Out 1]]||32600|| || || ||8
|-
|[[:en:Out of the Past]]||17900|| || || ||24
|-
|[[:en:Paisan]]||15600|| || || ||25
|-
|[[:en:Pakeezah]]||75300|| || || ||17
|-
|[[:en:Palme d'Or]]||60400||[[Ոսկյա արմավենու ճյուղ]]||4500|| ||65
|-
|[[:en:Pan's Labyrinth]]||67500||[[Ֆավնի լաբիրինթոսը]]||17500|| ||55
|-
|[[:en:Pandora's Box (1929 film)]]||24100|| || || ||21
|-
|[[:en:Paris, Texas (film)]]||51300||[[Փարիզ, Տեխաս (ֆիլմ)]]||8700|| ||37
|-
|[[:en:Partie de campagne]]||5800|| || || ||14
|-
|[[:en:Pather Panchali]]||83100|| || || ||40
|-
|[[:en:Paths of Glory]]||68600||[[Փառքի արահետներ]]||5700|| ||47
|-
|[[:en:Peeping Tom (1960 film)]]||39200|| || || ||26
|-
|[[:en:Performance (film)]]||24700|| || || ||15
|-
|[[:en:Persona (1966 film)]]||101700||[[Անձնավորություն (ֆիլմ)]]||4800|| ||42
|-
|[[:en:The Phantom of the Opera (1925 film)]]||54500|| || || ||37
|-
|[[:en:Pickpocket (film)]]||12700|| || || ||22
|-
|[[:en:Picnic at Hanging Rock (film)]]||28500|| || || ||31
|-
|[[:en:Pierrot le Fou]]||12300|| || || ||34
|-
|[[:en:Plácido (film)]]||5600|| || || ||13
|-
|[[:en:Platoon (film)]]||42900|| || || ||61
|-
|[[:en:Playtime]]||14400|| || || ||30
|-
|[[:en:Pornographic film]]||50100|| || || ||70
|-
|[[:en:The Power of Nightmares]]||45700|| || || ||15
|-
|[[:en:The Prince of Egypt]]||57000|| || || ||56
|-
|[[:en:Psycho (1960 film)]]||136700||[[Պսիխո]]||7100|| ||73
|-
|[[:en:Pulp Fiction]]||149900||[[Քրեական ընթերցվածք]]||27300|| ||99
|-
|[[:en:Pyaasa]]||34900|| || || ||16
|-
|[[:en:Raging Bull]]||69000|| || || ||54
|-
|[[:en:Raiders of the Lost Ark]]||208000||[[Ինդիանա Ջոնս։ Կորուսյալ տապանը որոնելիս]]||12000|| ||73
|-
|[[:en:Raise the Red Lantern]]||33900|| || || ||26
|-
|[[:en:Ran (film)]]||45500|| || || ||47
|-
|[[:en:Rashomon]]||45300||[[Ռասյոմոն]]||3300||այո||62
|-
|[[:en:Rear Window]]||36400||[[Պատուհան դեպի բակ (ֆիլմ)]]||10900|| ||59
|-
|[[:en:Red Desert (film)]]||14500|| || || ||31
|-
|[[:en:Red River (1948 film)]]||23200|| || || ||31
|-
|[[:en:Reservoir Dogs]]||55800||[[Կատաղի շներ]]||7200|| ||67
|-
|[[:en:The Revolution Will Not Be Televised (film)]]||74200|| || || ||10
|-
|[[:en:Rio Bravo (film)]]||25500|| || || ||32
|-
|[[:en:Rocco and His Brothers]]||19700|| || || ||37
|-
|[[:en:Rome, Open City]]||27300|| || || ||41
|-
|[[:en:Rosemary's Baby (film)]]||39200||[[Ռոզմարիի երեխան (ֆիլմ)]]||18800|| ||45
|-
|[[:en:Roundhay Garden Scene]]||7400|| || || ||46
|-
|[[:en:Russian Ark]]||15700|| || || ||29
|-
|[[:en:Salò, or the 120 Days of Sodom]]||62300||[[Սալո, կամ Սոդոմի 120 օրը]]||8100|| ||39
|-
|[[:en:Salvatore Giuliano (film)]]||7500|| || || ||16
|-
|[[:en:Sans Soleil]]||10600||[[Առանց արևի (ֆիլմ, 1983)]]||6100|| ||17
|-
|[[:en:Sansho the Bailiff]]||13600|| || || ||28
|-
|[[:en:Sátántangó]]||22900|| || || ||19
|-
|[[:en:Saturn Awards]]||16400||[[Սատուրն (մրցանակ)]]||10800|| ||53
|-
|[[:en:Saved from the Titanic]]||18300|| || || ||17
|-
|[[:en:Saving Private Ryan]]||95300||[[Փրկել շարքային Ռայանին]]||26700|| ||79
|-
|[[:en:Scenes from a Marriage]]||37200||[[Տեսարաններ ամուսնական կյանքից]]||5400|| ||30
|-
|[[:en:Schindler's List]]||104400||[[Շինդլերի ցուցակը]]||8900|| ||87
|-
|[[:en:Screenwriter]]||8200||[[Սցենարիստ]]||1600||այո||80
|-
|[[:en:Seven Samurai]]||61600||[[Յոթ սամուրայներ]]||6300|| ||64
|-
|[[:en:Sherlock Jr.]]||20300|| || || ||27
|-
|[[:en:The Shining (film)]]||177000||[[Փայլատակում (ֆիլմ)]]||11900|| ||70
|-
|[[:en:Shoah (film)]]||38800|| || || ||21
|-
|[[:en:The Shop Around the Corner]]||15300|| || || ||27
|-
|[[:en:Short film]]||12100||[[Կարճամետրաժ ֆիլմ]]||2100|| ||63
|-
|[[:en:Sicko]]||58700|| || || ||30
|-
|[[:en:Silent film]]||71500||[[Համր կինո]]||19300|| ||69
|-
|[[:en:Silent Light]]||15100|| || || ||18
|-
|[[:en:Simon of the Desert]]||11300|| || || ||19
|-
|[[:en:Singin' in the Rain]]||57200|| || || ||47
|-
|[[:en:Snow White and the Seven Dwarfs (1937 film)]]||98300||[[Սպիտակաձյունիկը և յոթ թզուկները]]||9400|| ||118
|-
|[[:en:Solaris (1972 film)]]||38700|| || || ||55
|-
|[[:en:Some Like It Hot]]||52600||[[Ջազում միայն աղջիկներ են]]||6000|| ||70
|-
|[[:en:Songs from the Second Floor]]||6900|| || || ||18
|-
|[[:en:The Sorrow and the Pity]]||19000|| || || ||12
|-
|[[:en:South by Southwest]]||115600|| || || ||28
|-
|[[:en:Special effects of The Empire Strikes Back]]||79800|| || || ||1
|-
|[[:en:Spider-Man 3]]||142900||[[Սարդ-Մարդ 3]]||7300|| ||63
|-
|[[:en:Spirited Away]]||109200||[[Ուրվականներից քշվածները]]||33000|| ||98
|-
|[[:en:Stagecoach (1939 film)]]||29100||[[Դիլիժանս (ֆիլմ)]]||6000|| ||45
|-
|[[:en:Stalker (1979 film)]]||51900||[[Ստալկեր (ֆիլմ)]]||69200|| ||56
|-
|[[:en:Star Wars (film)]]||267900||[[Աստղային պատերազմներ։ Էպիզոդ IV։ Նոր հույս]]||13900|| ||91
|-
|[[:en:Strike (1925 film)]]||10300|| || || ||32
|-
|[[:en:Stromboli (film)]]||14700|| || || ||25
|-
|[[:en:Subarnarekha (film)]]||8400|| || || ||8
|-
|[[:en:Sullivan's Travels]]||22500|| || || ||29
|-
|[[:en:Sundance Film Festival]]||26300|| || || ||56
|-
|[[:en:Sunrise: A Song of Two Humans]]||18200||[[Արևածագ (ֆիլմ)]]||6900|| ||38
|-
|[[:en:Sunset Boulevard (film)]]||68200|| || || ||54
|-
|[[:en:Sweet Smell of Success]]||33600|| || || ||29
|-
|[[:en:Syndromes and a Century]]||18100|| || || ||6
|-
|[[:en:Tabu: A Story of the South Seas]]||13600||[[Տաբու (ֆիլմ, 1931)]]||4900|| ||22
|-
|[[:en:Tale of Tales (1979 film)]]||11000||[[Հեքիաթների հեքիաթ (մուլտֆիլմ)]]||5100||այո||17
|-
|[[:en:Talk to Her]]||18100||[[Խոսիր նրա հետ]]||50000|| ||42
|-
|[[:en:Taste of Cherry]]||14300||[[Բալի համը]]||5500|| ||33
|-
|[[:en:Taxi Driver]]||76900||[[Տաքսու վարորդ]]||2100|| ||70
|-
|[[:en:Tender Mercies]]||79300|| || || ||26
|-
|[[:en:The Texas Chain Saw Massacre]]||99400|| || || ||38
|-
|[[:en:The 400 Blows]]||21400|| || || ||45
|-
|[[:en:The Apartment]]||29800|| || || ||54
|-
|[[:en:The Band Wagon]]||20600|| || || ||24
|-
|[[:en:The Best Years of Our Lives]]||33700||[[Մեր կյանքի լավագույն տարիները]]||8700|| ||46
|-
|[[:en:The Big Sleep (1946 film)]]||24500|| || || ||39
|-
|[[:en:The Birds (film)]]||47000|| || || ||53
|-
|[[:en:The Blue Angel]]||24200|| || || ||36
|-
|[[:en:The Bridge on the River Kwai]]||64200||[[Կամուրջ Քվայ գետի վրայով]]||9700|| ||65
|-
|[[:en:The Cat and the Canary (1927 film)]]||30700|| || || ||24
|-
|[[:en:The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe]]||58400||[[Նարնիայի ժամանակագրություններ։ Առյուծը, կախարդը և զգեստապահարանը]]||7400|| ||57
|-
|[[:en:The Circus (1928 film)]]||20700||[[Կրկես (ֆիլմ, 1928)]]||9900||այո||42
|-
|[[:en:The Color of Pomegranates]]||20000||[[Նռան գույնը]]||7000|| ||30
|-
|[[:en:The Conformist (1970 film)]]||27300|| || || ||32
|-
|[[:en:The Criminal Life of Archibaldo de la Cruz]]||8500|| || || ||18
|-
|[[:en:The Crowd (1928 film)]]||13500|| || || ||28
|-
|[[:en:The Discreet Charm of the Bourgeoisie]]||21400||[[Բուրժուազիայի համեստ հմայքը]]||1400||այո||45
|-
|[[:en:The Double Life of Veronique]]||25700|| || || ||35
|-
|[[:en:The Earrings of Madame de…]]||14800|| || || ||21
|-
|[[:en:The Empire Strikes Back]]||210800||[[Աստղային պատերազմներ։ Էպիզոդ V։ Կայսրությունը հասցնում է պատասխան հարված]]||9700|| ||82
|-
|[[:en:The Enigma of Kaspar Hauser]]||20200||[[Ամեն ոք իր համար, իսկ Աստված՝ բոլորին դեմ]]||5900|| ||30
|-
|[[:en:The Executioner (1963 film)]]||5000|| || || ||15
|-
|[[:en:The Exterminating Angel]]||18800||[[Կործանիչ հրեշտակ (ֆիլմ)]]||6100|| ||27
|-
|[[:en:The Flowers of St. Francis]]||17100|| || || ||21
|-
|[[:en:The General (1926 film)]]||33300|| || || ||41
|-
|[[:en:The Godfather]]||142700||[[Կնքահայրը (ֆիլմ)]]||10900|| ||122
|-
|[[:en:The Godfather Part II]]||56800||[[Կնքահայրը 2]]||28300|| ||80
|-
|[[:en:The Gospel According to St. Matthew (film)]]||22200|| || || ||31
|-
|[[:en:The Graduate]]||62400|| || || ||56
|-
|[[:en:The Grapes of Wrath (film)]]||29200||[[Ցասման ողկույզները (ֆիլմ)]]||5600|| ||42
|-
|[[:en:The Great Dictator]]||52700||[[Մեծ բռնապետը]]||22000|| ||75
|-
|[[:en:The Great Escape (film)]]||69300||[[Մեծ փախուստ (ֆիլմ, 1963)]]||54000|| ||42
|-
|[[:en:The Green Ray (film)]]||7300|| || || ||22
|-
|[[:en:The Hart of London]]||4000|| || || ||2
|-
|[[:en:The Holy Mountain (1973 film)]]||14900||[[Սրբազան լեռը]]||2900|| ||24
|-
|[[:en:The Hour of the Furnaces]]||8800|| || || ||14
|-
|[[:en:The House Is Black]]||4000|| || || ||11
|-
|[[:en:The Idiots]]||17800|| || || ||22
|-
|[[:en:The Innocents (1961 film)]]||45400|| || || ||21
|-
|[[:en:The Killing of a Chinese Bookie]]||14600|| || || ||14
|-
|[[:en:The King of Comedy (film)]]||41900||[[Կատակերգության արքան (ֆիլմ)]]||8900|| ||40
|-
|[[:en:The Lady Eve]]||22500|| || || ||29
|-
|[[:en:The Land Before Time (film)]]||35900|| || || ||42
|-
|[[:en:The Last Laugh (1924 film)]]||18900|| || || ||27
|-
|[[:en:The Last Picture Show]]||29200|| || || ||40
|-
|[[:en:The Leopard (1963 film)]]||25700|| || || ||47
|-
|[[:en:The Life and Death of Colonel Blimp]]||26200|| || || ||18
|-
|[[:en:The Life of Oharu]]||7800|| || || ||22
|-
|[[:en:The Lion King]]||168300||[[Առյուծ արքան]]||2500|| ||126
|-
|[[:en:The Little Mermaid (1989 film)]]||111600||[[Ջրահարսը (մուլտֆիլմ, 1989)]]||36100|| ||108
|-
|[[:en:The Lodger: A Story of the London Fog]]||20300|| || || ||31
|-
|[[:en:The Magnificent Ambersons (film)]]||41200|| || || ||30
|-
|[[:en:The Maltese Falcon (1941 film)]]||34100|| || || ||49
|-
|[[:en:The Mountain Eagle]]||17100|| || || ||21
|-
|[[:en:The Night of the Hunter (film)]]||41900||[[Որսորդի գիշերը]]||8300|| ||35
|-
|[[:en:The Passenger (1975 film)]]||18100|| || || ||27
|-
|[[:en:The Passion of Joan of Arc]]||46600|| || || ||36
|-
|[[:en:The Passion of the Christ]]||89800||[[Քրիստոսի չարչարանքները]]||51200|| ||58
|-
|[[:en:The Philadelphia Story (film)]]||28700|| || || ||39
|-
|[[:en:The Pianist (2002 film)]]||27500||[[Դաշնակահարը]]||51900|| ||70
|-
|[[:en:The Piano]]||44100||[[Դաշնամուր (ֆիլմ)]]||4500|| ||47
|-
|[[:en:The Puppetmaster (film)]]||11900|| || || ||12
|-
|[[:en:The Quiet Man]]||33000|| || || ||42
|-
|[[:en:The Red Shoes (1948 film)]]||52600|| || || ||32
|-
|[[:en:The River (1951 film)]]||11300|| || || ||19
|-
|[[:en:The Rules of the Game]]||73800|| || || ||34
|-
|[[:en:The Sacrifice (1986 film)]]||24400||[[Զոհաբերություն (ֆիլմ)]]||2600|| ||38
|-
|[[:en:The Seventh Seal]]||42300||[[Յոթերորդ կնիքը]]||22400|| ||59
|-
|[[:en:The Silence (1963 film)]]||24700|| || || ||30
|-
|[[:en:The Sound of Music (film)]]||111900|| || || ||66
|-
|[[:en:The Spirit of the Beehive]]||20700|| || || ||25
|-
|[[:en:The Story of the Last Chrysanthemums]]||10500|| || || ||11
|-
|[[:en:The Thin Blue Line (1988 film)]]||34800|| || || ||15
|-
|[[:en:The Thin Red Line (1998 film)]]||62200|| || || ||49
|-
|[[:en:The Third Man]]||47000|| || || ||55
|-
|[[:en:The Time to Live and the Time to Die]]||6000|| || || ||11
|-
|[[:en:The Travelling Players]]||10000|| || || ||21
|-
|[[:en:The Wages of Fear]]||18000|| || || ||36
|-
|[[:en:The World of Apu]]||19500|| || || ||26
|-
|[[:en:This Is Spinal Tap]]||56200|| || || ||25
|-
|[[:en:Three Colours: Blue]]||14500|| || || ||37
|-
|[[:en:Three Colours: Red]]||22700|| || || ||36
|-
|[[:en:Throne of Blood]]||36700|| || || ||40
|-
|[[:en:Through the Olive Trees]]||5700|| || || ||18
|-
|[[:en:Tie Xi Qu: West of the Tracks]]||4900|| || || ||5
|-
|[[:en:To Be or Not to Be (1942 film)]]||21200|| || || ||29
|-
|[[:en:To Kill a Mockingbird (film)]]||41500||[[Սպանել ծաղրասարյակին (ֆիլմ)]]||7400|| ||50
|-
|[[:en:Tokyo Story]]||30600|| || || ||41
|-
|[[:en:Toronto International Film Festival]]||44100||[[Տորոնտոյի կինոփառատոն]]||5800|| ||53
|-
|[[:en:Touch of Evil]]||49800||[[Չարի կնիք]]||4900|| ||34
|-
|[[:en:A Touch of Zen]]||27000|| || || ||15
|-
|[[:en:Touki Bouki]]||9200|| || || ||13
|-
|[[:en:Toy Story]]||111800||[[Խաղալիքների պատմություն]]||10900|| ||106
|-
|[[:en:Toy Story 2]]||82200||[[Խաղալիքների պատմություն 2]]||14600|| ||84
|-
|[[:en:Transformers (film)]]||82600||[[Տրանսֆորմերները (ֆիլմ)]]||68900|| ||66
|-
|[[:en:The Treasure of the Sierra Madre (film)]]||32100|| || || ||39
|-
|[[:en:The Tree of Wooden Clogs]]||6700|| || || ||33
|-
|[[:en:Tribeca Festival]]||32400|| || || ||37
|-
|[[:en:Triumph of the Will]]||53600||[[Կամքի հաղթանակը (ֆիլմ)]]||20100|| ||43
|-
|[[:en:Tropical Malady]]||13400|| || || ||16
|-
|[[:en:Trouble in Paradise (1932 film)]]||10700|| || || ||24
|-
|[[:en:Two or Three Things I Know About Her]]||11900|| || || ||15
|-
|[[:en:Ugetsu]]||44700|| || || ||30
|-
|[[:en:Umberto D.]]||9600|| || || ||29
|-
|[[:en:The Umbrellas of Cherbourg]]||25600||[[Շերբուրյան հովանոցներ]]||12000|| ||36
|-
|[[:en:Un Chien Andalou]]||29700||[[Անդալուզյան շուն]]||12800|| ||49
|-
|[[:en:Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives]]||27000|| || || ||28
|-
|[[:en:Underground (1995 film)]]||29200||[[Ընդհատակ (ֆիլմ)]]||58600|| ||39
|-
|[[:en:Unforgiven]]||51500||[[Չներվածը (ֆիլմ, 1992)]]||10700|| ||59
|-
|[[:en:V for Vendetta (film)]]||69700||[[V նշանակում է Վենդետա (ֆիլմ)]]||12700|| ||89
|-
|[[:en:Vampyr]]||36500|| || || ||22
|-
|[[:en:Venice Film Festival]]||31100||[[Վենետիկի կինոփառատոն]]||2200||այո||73
|-
|[[:en:Vertigo (film)]]||81300|| || || ||61
|-
|[[:en:Videodrome]]||34200|| || || ||31
|-
|[[:en:Viridiana]]||10500||[[Վիրիդիանա]]||10400|| ||35
|-
|[[:en:Walkabout (film)]]||20200|| || || ||20
|-
|[[:en:Waltz with Bashir]]||35000||[[Վալս Բաշիրի հետ (ֆիլմ)]]||5300|| ||36
|-
|[[:en:Watchmen (film)]]||98700||[[Հսկիչները (ֆիլմ)]]||19800|| ||50
|-
|[[:en:Wavelength (1967 film)]]||13500|| || || ||6
|-
|[[:en:Weekend (1967 film)]]||6600|| || || ||24
|-
|[[:en:Werckmeister Harmonies]]||11100|| || || ||14
|-
|[[:en:West Side Story (1961 film)]]||54600|| || || ||51
|-
|[[:en:Where Is the Friend's House?]]||6200||[[Որտե՞ղ է ընկերոջ տունը]]||5300|| ||26
|-
|[[:en:Who Framed Roger Rabbit]]||98700||[[Ով է դավել Ռոջեր ճագարին]]||4800|| ||55
|-
|[[:en:The Wild Bunch]]||46300||[[Վայրի ավազակախումբը]]||8400|| ||46
|-
|[[:en:Wild Strawberries (film)]]||26300||[[Մորու բացատը]]||5400||այո||54
|-
|[[:en:Wings of Desire]]||73200|| || || ||44
|-
|[[:en:Winter Light]]||23600||[[Ձմեռային լույս (ֆիլմ)]]||8200|| ||27
|-
|[[:en:The Wizard of Oz (1939 film)]]||121500|| || || ||60
|-
|[[:en:Wolfwalkers]]||62400|| || || ||23
|-
|[[:en:Woman in the Dunes]]||15100|| || || ||26
|-
|[[:en:Written on the Wind]]||23600|| || || ||31
|-
|[[:en:X-Men Origins: Wolverine]]||110900||[[Իքս մարդիկ. Սկիզբ. Կուղխ]]||16300|| ||53
|-
|[[:en:Y tu mamá también]]||29600||[[Եվ քո մորը նույնպես]]||3300||այո||34
|-
|[[:en:Yellow Earth]]||25500|| || || ||14
|-
|[[:en:Yi Yi]]||14400|| || || ||21
|-
|[[:en:Yojimbo]]||32900|| || || ||48
|-
|[[:en:Young Artist Award]]||25100|| || || ||33
|-
|[[:en:Zero for Conduct]]||8800|| || || ||20
|}</text>
      <sha1>1zn1ar9h39apzgz0d1613ppagnrp52m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/Հունաստան</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1005450</id>
    <revision>
      <id>8492444</id>
      <parentid>8491688</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:11:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="366563" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:Top-importance Greek articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Abacus]]||[[:ru:Абак]]||[[Աբակ (տախտակ)]]|| ||111
|-
|[[:en:Achaemenid Empire]]||[[:ru:Держава Ахеменидов]]||[[Աքեմենյան պետություն]]|| ||96
|-
|[[:en:Acropolis of Athens]]||[[:ru:Афинский Акрополь]]||[[Աթենքի Ակրոպոլիս]]|| ||80
|-
|[[:en:Aegean civilization]]||[[:ru:Эгейская цивилизация]]||[[Եգեյան մշակույթ]]|| ||48
|-
|[[:en:Aesop's Fables]]|| || || ||53
|-
|[[:en:Alexander the Great]]||[[:ru:Александр Македонский]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]|| ||232
|-
|[[:en:Ancient Greece]]||[[:ru:Древняя Греция]]||[[Հին Հունաստան]]|| ||158
|-
|[[:en:Ancient Greek architecture]]||[[:ru:Архитектура Древней Греции]]||[[Հին Հունաստանի ճարտարապետություն]]|| ||43
|-
|[[:en:Ancient Greek folklore]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ancient Greek religion]]||[[:ru:Древнегреческая религия]]|| || ||43
|-
|[[:en:Ancient Olympic Games]]||[[:ru:Античные Олимпийские игры]]||[[Անտիկ օլիմպիական խաղեր]]|| ||64
|-
|[[:en:Aristotle]]||[[:ru:Аристотель]]||[[Արիստոտել]]|| ||282
|-
|[[:en:Athens]]||[[:ru:Афины]]||[[Աթենք]]|| ||261
|-
|[[:en:Black Sea]]||[[:ru:Чёрное море]]||[[Սև ծով]]|| ||211
|-
|[[:en:Byzantine Empire]]||[[:ru:Византия]]||[[Բյուզանդական կայսրություն]]|| ||163
|-
|[[:en:Byzantine Greece]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Church of Greece]]||[[:ru:Элладская православная церковь]]|| || ||51
|-
|[[:en:Classical Athens]]||[[:ru:Древние Афины]]||[[Հին Աթենք]]|| ||48
|-
|[[:en:Classics]]||[[:ru:Антиковедение]]||[[Դասական]]|| ||52
|-
|[[:en:Colonies in antiquity]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Constantine the Great]]||[[:ru:Константин I Великий]]||[[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]|| ||138
|-
|[[:en:Constantinople]]||[[:ru:Константинополь]]||[[Կոստանդնուպոլիս]]|| ||115
|-
|[[:en:Constitution of Greece]]||[[:ru:Конституция Греции]]||[[Հունաստանի Սահմանադրություն]]|| ||23
|-
|[[:en:Corpus Aristotelicum]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Crete]]||[[:ru:Крит]]||[[Կրետե]]|| ||145
|-
|[[:en:Culture of Greece]]||[[:ru:Культура Греции]]||[[Հունաստանի մշակույթ]]|| ||28
|-
|[[:en:Cycladic culture]]||[[:ru:Кикладская цивилизация]]||[[Կիկլադյան քաղաքակրթություն]]|| ||41
|-
|[[:en:Cyprus]]||[[:ru:Республика Кипр]]||[[Կիպրոս]]|| ||302
|-
|[[:en:Cyprus problem]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27
|-
|[[:en:Delphi]]||[[:ru:Дельфы]]||[[Դելֆի]]|| ||81
|-
|[[:en:Demosthenes]]||[[:ru:Демосфен]]||[[Դեմոսթենես]]|| ||105
|-
|[[:en:Demosthenes's Funeral Oration]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Demotic Greek]]||[[:ru:Димотика]]|| || ||23
|-
|[[:en:Deucalion]]||[[:ru:Девкалион (сын Прометея)]]||[[Դևկալիոն]]|| ||37
|-
|[[:en:Dorian invasion]]||[[:ru:Дорийское вторжение]]|| || ||25
|-
|[[:en:Economy of Greece]]||[[:ru:Экономика Греции]]||[[Հունաստանի տնտեսություն]]|| ||39
|-
|[[:en:Ecumenical Patriarchate of Constantinople]]||[[:ru:Константинопольская православная церковь]]||[[Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքություն]]|| ||66
|-
|[[:en:Education in Greece]]||[[:ru:Образование в Греции]]||[[Կրթությունը Հունաստանում]]|| ||15
|-
|[[:en:Enosis]]||[[:ru:Энозис]]||[[Էնոզիս]]||այո||28
|-
|[[:en:European debt crisis]]||[[:ru:Европейский долговой кризис]]||[[Եվրոպական պարտքային ճգնաժամ]]|| ||52
|-
|[[:en:Eusebius]]||[[:ru:Евсевий Кесарийский]]||[[Եվսեբիոս Կեսարացի]]|| ||74
|-
|[[:en:Fall of Constantinople]]||[[:ru:Падение Константинополя (1453)]]||[[Կոստանդնուպոլսի անկում]]|| ||72
|-
|[[:en:Fifth-century Athens]]|| ||[[Պերիկլեսի դարաշրջան]]|| ||21
|-
|[[:en:Funeral oration (ancient Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Geography of Greece]]||[[:ru:География Греции]]||[[Հունաստանի աշխարհագրություն]]|| ||43
|-
|[[:en:Greco-Persian Wars]]||[[:ru:Греко-персидские войны]]||[[Հույն-պարսկական պատերազմներ]]|| ||70
|-
|[[:en:Greco-Roman world]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Greece]]||[[:ru:Греция]]||[[Հունաստան]]|| ||347
|-
|[[:en:Greece in the Roman era]]||[[:ru:Римская Греция]]|| || ||31
|-
|[[:en:Greek diaspora]]||[[:ru:Греческая диаспора]]||[[Հունական սփյուռք]]|| ||16
|-
|[[:en:Greek government-debt crisis timeline]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greek language]]||[[:ru:Греческий язык]]||[[Հունարեն]]|| ||245
|-
|[[:en:Greek literature]]||[[:ru:Греческая литература]]||[[Հունական գրականություն]]|| ||45
|-
|[[:en:Greek mathematics]]||[[:ru:Математика в Древней Греции]]||[[Մաթեմատիկան Հին Հունաստանում]]|| ||30
|-
|[[:en:Greek Merchant Marine]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek mythology]]||[[:ru:Древнегреческая мифология]]||[[Հունական դիցաբանություն]]|| ||126
|-
|[[:en:Greek Revival architecture]]||[[:ru:Неогреческий стиль]]|| || ||17
|-
|[[:en:Greek shipping]]||[[:ru:Греческое судоходство]]||[[Հունական նավագնացություն]]|| ||8
|-
|[[:en:Greek tragedy]]||[[:ru:Древнегреческая трагедия]]|| || ||28
|-
|[[:en:Greek War of Independence]]||[[:ru:Греческая революция]]||[[Հունաստանի անկախության պատերազմ]]|| ||66
|-
|[[:en:Greeks]]||[[:ru:Греки]]||[[Հույներ]]|| ||101
|-
|[[:en:Hellenic Army]]||[[:ru:Сухопутные войска Греции]]|| || ||20
|-
|[[:en:Hellenic Organization for Standardization]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hellenistic Greece]]||[[:ru:Эллинистическая Греция]]|| || ||18
|-
|[[:en:Hellenistic period]]||[[:ru:Эллинизм]]||[[Հելլենականություն]]|| ||83
|-
|[[:en:History of Anatolia]]||[[:ru:История Анатолии]]|| || ||17
|-
|[[:en:History of Athens]]||[[:ru:История Афин]]|| || ||17
|-
|[[:en:History of Greece]]||[[:ru:История Греции]]||[[Հունաստանի պատմություն]]||այո||66
|-
|[[:en:History of modern Greece]]||[[:ru:История современной Греции]]|| || ||16
|-
|[[:en:History of the Hellenic Republic]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Homer]]||[[:ru:Гомер]]||[[Հոմերոս]]|| ||247
|-
|[[:en:Homeric Hymns]]||[[:ru:Гомеровские гимны]]|| || ||38
|-
|[[:en:Hymn to Liberty]]||[[:ru:Гимн свободе]]||[[Հունաստանի Հանրապետության օրհներգ]]|| ||69
|-
|[[:en:Iliad]]||[[:ru:Илиада]]||[[Իլիական]]|| ||152
|-
|[[:en:Ionians]]||[[:ru:Ионийцы]]|| || ||37
|-
|[[:en:Ionic order]]||[[:ru:Ионический ордер]]||[[Հոնիական օրդեր]]|| ||55
|-
|[[:en:John of Damascus]]||[[:ru:Иоанн Дамаскин]]||[[Հովհաննես Դամասկոսցի]]|| ||79
|-
|[[:en:Julian (emperor)]]||[[:ru:Юлиан Отступник]]||[[Հուլիանոս Ուրացող]]|| ||90
|-
|[[:en:Kingdom of Greece]]||[[:ru:Королевство Греция]]||[[Հունաստանի թագավորություն]]|| ||55
|-
|[[:en:Koine Greek]]||[[:ru:Койне]]|| || ||65
|-
|[[:en:List of archives in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of countries' positions in the Macedonia naming dispute]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Greek inventions and discoveries]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Roman emperors]]||[[:ru:Список римских императоров]]||[[Հռոմի կայսրերի ցանկ]]|| ||77
|-
|[[:en:Macedonia (ancient kingdom)]]||[[:ru:Древняя Македония]]||[[Հին Մակեդոնիա]]||այո||90
|-
|[[:en:Macedonia naming dispute]]||[[:ru:Спор об именовании Македонии]]||[[Մակեդոնիայի անվան վիճարկում]]|| ||40
|-
|[[:en:Macedonian Wars]]||[[:ru:Македонские войны]]|| || ||38
|-
|[[:en:Pavlos Melas]]||[[:ru:Мелас, Павлос]]|| || ||13
|-
|[[:en:Minoan civilization]]||[[:ru:Минойская цивилизация]]|| || ||75
|-
|[[:en:Modern Greek]]||[[:ru:Новогреческий язык]]|| || ||61
|-
|[[:en:Molon labe]]||[[:ru:Приди и возьми]]||[[Molon labe]]|| ||22
|-
|[[:en:Mount Olympus]]||[[:ru:Олимп]]||[[Օլիմպոս]]|| ||98
|-
|[[:en:Mycenaean Greece]]||[[:ru:Микенская цивилизация]]||[[Միկենյան քաղաքակրթություն]]|| ||69
|-
|[[:en:Names of the Greeks]]||[[:ru:Этнонимы греков]]|| || ||13
|-
|[[:en:Odysseus]]||[[:ru:Одиссей]]||[[Ոդիսևս]]|| ||89
|-
|[[:en:Odyssey]]||[[:ru:Одиссея]]||[[Ոդիսական]]|| ||131
|-
|[[:en:Ottoman Greece]]||[[:ru:Османская Греция]]||[[Օսմանյան Հունաստան]]|| ||28
|-
|[[:en:Panhellenic Games]]||[[:ru:Панэллинские игры]]|| || ||28
|-
|[[:en:Andreas Papandreou]]||[[:ru:Папандреу, Андреас]]||[[Անդրեաս Պապանդրեու]]|| ||51
|-
|[[:en:Parthenon]]||[[:ru:Парфенон]]||[[Պարթենոն]]|| ||123
|-
|[[:en:Penelope]]||[[:ru:Пенелопа]]||[[Պենելոպե]]|| ||55
|-
|[[:en:Pericles]]||[[:ru:Перикл]]||[[Պերիկլես]]||այո||111
|-
|[[:en:Pericles' Funeral Oration]]||[[:ru:Надгробная речь Перикла]]|| || ||16
|-
|[[:en:Philhellenism]]||[[:ru:Филэллины]]||[[Ֆիլհելեններ]]|| ||25
|-
|[[:en:Plato]]||[[:ru:Платон]]||[[Պլատոն]]|| ||274
|-
|[[:en:Politics of Greece]]||[[:ru:Государственный строй Греции]]|| || ||29
|-
|[[:en:President of Greece]]||[[:ru:Президент Греции]]||[[Հունաստանի նախագահ]]|| ||32
|-
|[[:en:Prespa agreement]]|| || || ||28
|-
|[[:en:Prime Minister of Greece]]||[[:ru:Премьер-министр Греции]]||[[Հունաստանի վարչապետ]]|| ||25
|-
|[[:en:Red-figure pottery]]||[[:ru:Краснофигурная вазопись]]|| || ||27
|-
|[[:en:Roman Empire]]||[[:ru:Римская империя]]||[[Հռոմեական կայսրություն]]|| ||183
|-
|[[:en:Roman Republic]]||[[:ru:Римская республика]]||[[Հռոմեական հանրապետություն]]|| ||107
|-
|[[:en:Sasanian Empire]]||[[:ru:Государство Сасанидов]]||[[Սասանյան Պարսկաստան]]|| ||100
|-
|[[:en:Second Hellenic Republic]]||[[:ru:Вторая Греческая республика]]|| || ||29
|-
|[[:en:Sparta]]||[[:ru:Спарта]]||[[Սպարտա]]|| ||97
|-
|[[:en:Sport in Greece]]|| || || ||10
|-
|[[:en:State church of the Roman Empire]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Thessaloniki]]||[[:ru:Салоники]]||[[Սալոնիկ]]|| ||137
|-
|[[:en:Third Hellenic Republic]]||[[:ru:Третья Греческая республика]]|| || ||8
|-
|[[:en:Timeline of ancient Greek mathematicians]]||[[:ru:Шаблон:Хронологическая таблица греческих математиков]]|| || ||4
|-
|[[:en:Tourism in Greece]]||[[:ru:Туризм в Греции]]||[[Զբոսաշրջությունը Հունաստանում]]|| ||23
|-
|[[:en:Trial of Socrates]]||[[:ru:Суд над Сократом]]|| || ||13
|-
|[[:en:Twelve Olympians]]||[[:ru:Олимпийские боги]]||[[Օլիմպոսի աստվածներ]]|| ||82
|-
|[[:en:Wars of Alexander the Great]]||[[:ru:Сражения Александра Македонского]]||[[Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներ]]|| ||24
|-
|[[:en:Women in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:World War I]]||[[:ru:Первая мировая война]]||[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]|| ||236
|}
== [[:en:Category:High-importance Greek articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:3 September 1843 Revolution]]||[[:ru:Восстание 3 сентября]]||[[Հունական ազգային-ազատագրական հեղափոխություն (1821-1829)]]|| ||15
|-
|[[:en:4th of August Regime]]||[[:ru:Режим 4 августа]]|| || ||15
|-
|[[:en:23 October 1862 Revolution]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1896 Summer Olympics]]||[[:ru:Летние Олимпийские игры 1896]]||[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1896]]|| ||96
|-
|[[:en:1906 Intercalated Games]]||[[:ru:Внеочередные летние Олимпийские игры 1906]]|| || ||56
|-
|[[:en:1923 Greek legislative election]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1981 enlargement of the European Communities]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Летние Олимпийские игры 2004]]||[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2004]]|| ||92
|-
|[[:en:2008 Greek riots]]||[[:ru:Массовые беспорядки в Греции (2008)]]||[[Զանգվածային անկարգություններ Հունաստանում (2008)]]|| ||34
|-
|[[:en:2011 Greek economy referendum attempt]]|| || || ||7
|-
|[[:en:2015 Greek bailout referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции по финансовой политике]]|| || ||27
|-
|[[:en:2018 Attica wildfires]]||[[:ru:Лесные пожары в Аттике (2018)]]||[[Հրդեհներ Հունաստանում (2018)]]|| ||27
|-
|[[:en:Academy]]||[[:ru:Академия]]||[[Ակադեմիա]]|| ||79
|-
|[[:en:Achaeans (Homer)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:The Acharnians]]||[[:ru:Ахарняне]]|| || ||27
|-
|[[:en:Achilles]]||[[:ru:Ахилл]]||[[Աքիլլես]]|| ||102
|-
|[[:en:Acropolis]]||[[:ru:Акрополь]]||[[Ակրոպոլիս]]|| ||71
|-
|[[:en:Acropolis Museum]]||[[:ru:Музей Акрополя]]||[[Հին Ակրոպոլիս թանգարան]]|| ||33
|-
|[[:en:Ada Adler]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Administrative divisions of Greece]]||[[:ru:Административное деление Греции]]||[[Հունաստանի վարչական բաժանում]]||այո||32
|-
|[[:en:Administrative regions of Greece]]||[[:ru:Периферии Греции]]|| || ||51
|-
|[[:en:Adriatic Sea]]||[[:ru:Адриатическое море]]||[[Ադրիատիկ ծով]]|| ||138
|-
|[[:en:Aegean Sea]]||[[:ru:Эгейское море]]||[[Եգեյան ծով]]|| ||135
|-
|[[:en:Aeschylus]]||[[:ru:Эсхил]]||[[Էսքիլես]]|| ||144
|-
|[[:en:Aesop]]||[[:ru:Эзоп]]||[[Եզոպոս]]|| ||148
|-
|[[:en:Aethiopis]]||[[:ru:Эфиопида]]|| || ||19
|-
|[[:en:Aetolia-Acarnania]]||[[:ru:Этолия и Акарнания]]||[[Էտոլիա և Ակարնանիա]]|| ||47
|-
|[[:en:Aetolian campaign]]||[[:ru:Этолийский поход]]|| || ||7
|-
|[[:en:Against Androtion]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Against Leptines]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Against Meidias]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Against Timocrates]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Agia Lavra]]||[[:ru:Святая лавра]]||[[Սուրբ Լավրայի վանք]]|| ||15
|-
|[[:en:Agriculture in Greece]]||[[:ru:Сельское хозяйство Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:George Akropolites]]||[[:ru:Георгий Акрополит]]|| || ||36
|-
|[[:en:Alekos Alavanos]]||[[:ru:Алаванос, Алекос]]|| || ||11
|-
|[[:en:Alcaeus of Mytilene]]||[[:ru:Алкей]]||[[Ալքայոս]]|| ||62
|-
|[[:en:Alcibiades]]||[[:ru:Алкивиад]]||[[Ալքիբիադես]]|| ||67
|-
|[[:en:Alcman]]||[[:ru:Алкман]]||[[Ալկման]]|| ||44
|-
|[[:en:Alexander I of Macedon]]||[[:ru:Александр I (царь Македонии)]]||[[Ալեքսանդր I Մակեդոնացի]]|| ||36
|-
|[[:en:Alpha]]||[[:ru:Альфа (буква)]]||[[Ալֆա (տառ)]]||այո||100
|-
|[[:en:Amphitryon]]||[[:ru:Амфитрион]]|| || ||39
|-
|[[:en:Amykles]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Anacreon]]||[[:ru:Анакреонт]]||[[Անակրեոն]]|| ||74
|-
|[[:en:Ancient Agora of Athens]]||[[:ru:Афинская агора]]||[[Աթենքի ագորա]]|| ||30
|-
|[[:en:Ancient Corinth]]|| || || ||33
|-
|[[:en:Ancient Greece and wine]]||[[:ru:Вина Древней Греции]]|| || ||10
|-
|[[:en:Ancient Greek]]||[[:ru:Древнегреческий язык]]||[[Հին հունարեն]]|| ||127
|-
|[[:en:Ancient Greek art]]||[[:ru:Искусство Древней Греции]]|| || ||46
|-
|[[:en:Ancient Greek comedy]]||[[:ru:Древнегреческая комедия]]||[[Ատտիկյան կատակերգություն]]|| ||27
|-
|[[:en:Ancient Greek cuisine]]||[[:ru:Древнегреческая кухня]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ancient Greek grammar]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Ancient Greek literature]]||[[:ru:Древнегреческая литература]]|| || ||46
|-
|[[:en:Ancient Greek medicine]]||[[:ru:Медицина Древней Греции]]|| || ||20
|-
|[[:en:Ancient Greek temple]]|| || || ||32
|-
|[[:en:Ancient Greek units of measurement]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Ancient history of Cyprus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ancient Macedonian calendar]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Ancient Thebes (Boeotia)]]||[[:ru:Фивы (Беотия)]]||[[Թեբե (Հունաստան)]]|| ||69
|-
|[[:en:Peter Andre]]||[[:ru:Андре, Питер]]||[[Անդրե Պիտեր]]|| ||21
|-
|[[:en:Andrew the Apostle]]||[[:ru:Андрей Первозванный]]||[[Անդրեաս առաքյալ]]|| ||95
|-
|[[:en:Isaac II Angelos]]||[[:ru:Исаак II Ангел]]|| || ||46
|-
|[[:en:Anti-austerity movement in Greece]]||[[:ru:Общенациональная забастовка и акции протеста в Греции (2010—2012)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Anti-paganism policies of the early Byzantine Empire]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Antigonid dynasty]]||[[:ru:Антигониды]]|| || ||45
|-
|[[:en:Antigonos (son of Callas)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Antioch]]||[[:ru:Антиохия]]||[[Անտիոք]]|| ||72
|-
|[[:en:Mark Antony]]||[[:ru:Марк Антоний]]||[[Մարկոս Անտոնիոս]]|| ||90
|-
|[[:en:Aorist]]||[[:ru:Аорист]]|| || ||38
|-
|[[:en:Apelles]]||[[:ru:Апеллес]]||[[Ապելլես]]|| ||51
|-
|[[:en:Apollo]]||[[:ru:Аполлон]]||[[Ապոլլոն]]|| ||113
|-
|[[:en:Apollodorus (runner)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Apology (Plato)]]||[[:ru:Апология Сократа (Платон)]]||[[Սոկրատեսի պաշտպանականը (Պլատոն)]]|| ||57
|-
|[[:en:Apostasia of 1965]]||[[:ru:Апостасия (1965)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Apoxyomenos]]||[[:ru:Апоксиомен]]|| || ||21
|-
|[[:en:Arab–Byzantine wars]]||[[:ru:Арабо-византийские войны]]||[[Բյուզանդա-արաբական պատերազմներ]]|| ||43
|-
|[[:en:Archaic Greece]]||[[:ru:Архаическая Греция]]||[[Արխաիկ Հունաստան]]|| ||51
|-
|[[:en:Archbishopric of Ohrid]]||[[:ru:Охридская архиепископия (историческая)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Archimedes]]||[[:ru:Архимед]]||[[Արքիմեդես]]|| ||220
|-
|[[:en:Archon of Pella]]||[[:ru:Архон (сатрап)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Ares]]||[[:ru:Арес]]||[[Արես]]|| ||99
|-
|[[:en:Argos, Peloponnese]]||[[:ru:Аргос]]||[[Արգոս (քաղաք)]]|| ||72
|-
|[[:en:Ariadne]]||[[:ru:Ариадна]]||[[Արիադնե]]|| ||58
|-
|[[:en:Aristophanes]]||[[:ru:Аристофан]]||[[Արիստոփանես]]|| ||136
|-
|[[:en:Aristotelianism]]||[[:ru:Аристотелизм]]||[[Արիստոտելականություն]]|| ||43
|-
|[[:en:Aristotle University of Thessaloniki]]||[[:ru:Университет Аристотеля в Салониках]]||[[Սալոնիկի Արիստոտելի համալսարան]]|| ||34
|-
|[[:en:Aromanian language]]||[[:ru:Арумынский язык]]|| || ||82
|-
|[[:en:Greek art]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Artemis]]||[[:ru:Артемида]]||[[Արտեմիս]]|| ||102
|-
|[[:en:Asclepeion]]||[[:ru:Асклепион]]||[[Ասկլեպիոն]]|| ||18
|-
|[[:en:Asclepius]]||[[:ru:Асклепий]]||[[Ասկլեպիոս]]||այո||78
|-
|[[:en:Astylos of Croton]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Athena]]||[[:ru:Афина]]||[[Աթենաս]]|| ||112
|-
|[[:en:Athenian sacred ships]]||[[:ru:Теорида (корабль)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Athens Charter (preservation)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Athens Olympic Sports Complex]]||[[:ru:Афинский олимпийский спортивный комплекс]]|| || ||17
|-
|[[:en:Athens Polytechnic uprising]]||[[:ru:Восстание в Афинском Политехническом университете]]|| || ||18
|-
|[[:en:Augeas]]||[[:ru:Авгий]]||[[Ավգիաս]]|| ||41
|-
|[[:en:Authorship of the Bible]]||[[:ru:Авторство Библии]]|| || ||12
|-
|[[:en:Avar–Byzantine wars]]||[[:ru:Аваро-византийские войны]]|| || ||9
|-
|[[:en:Axis occupation of Greece]]||[[:ru:Оккупация Греции странами «оси»]]|| || ||25
|-
|[[:en:The Bacchae]]||[[:ru:Вакханки (пьеса)]]||[[Բաքոսուհիներ (Եվրիպիդես)]]|| ||36
|-
|[[:en:Dora Bakoyannis]]||[[:ru:Бакоянни, Дора]]||[[Դորա Բակոյաննի]]|| ||30
|-
|[[:en:Balkan Wars]]||[[:ru:Балканские войны]]||[[Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913)]]|| ||78
|-
|[[:en:Balkans]]||[[:ru:Балканский полуостров]]||[[Բալկանյան թերակղզի]]|| ||172
|-
|[[:en:Bank of Greece]]||[[:ru:Банк Греции]]||[[Հունաստանի բանկ]]|| ||23
|-
|[[:en:Bartholomew I of Constantinople]]||[[:ru:Варфоломей I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||61
|-
|[[:en:Basil I]]||[[:ru:Василий I Македонянин]]||[[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի]]|| ||54
|-
|[[:en:Basil II]]||[[:ru:Василий II Болгаробойца]]||[[Բարսեղ Բ Բուլղարասպան]]|| ||66
|-
|[[:en:Basileus]]||[[:ru:Басилевс]]||[[Բասիլևս]]|| ||40
|-
|[[:en:Basketball in Greece]]||[[:ru:Баскетбол в Греции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Bassae Frieze]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Battle of Achelous (917)]]||[[:ru:Битва при Ахелое]]|| || ||20
|-
|[[:en:Battle of Actium]]||[[:ru:Сражение при Акциуме]]||[[Ակցիումի ճակատամարտ]]|| ||66
|-
|[[:en:Battle of Alamana]]||[[:ru:Битва при Аламане]]|| || ||13
|-
|[[:en:Battle of Arachova]]||[[:ru:Битва при Арахове]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Chaeronea (338 BC)]]||[[:ru:Битва при Херонее (338 до н. э.)]]||[[Քերոնեայի ճակատամարտ]]|| ||46
|-
|[[:en:Battle of Dervenakia]]||[[:ru:Битва при Дервенакии]]|| || ||8
|-
|[[:en:Battle of Dragashani]]||[[:ru:Сражение при Драгашани]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Dyrrhachium (1081)]]||[[:ru:Битва при Диррахии (1081)]]|| || ||28
|-
|[[:en:Battle of Gaugamela]]||[[:ru:Битва при Гавгамелах]]||[[Գավգամելայի ճակատամարտ]]|| ||59
|-
|[[:en:Battle of Gravia Inn]]||[[:ru:Битва при Гравье]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Kamatero]]||[[:ru:Битва при Каматеро]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Karpenisi]]||[[:ru:Битва при Карпениси]]|| || ||9
|-
|[[:en:Battle of Kleidion]]||[[:ru:Битва на Клейдионе]]|| || ||30
|-
|[[:en:Battle of Lalas]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Battle of Manzikert]]||[[:ru:Битва при Манцикерте]]||[[Մանազկերտի ճակատամարտ]]|| ||58
|-
|[[:en:Battle of Marathon]]||[[:ru:Битва при Марафоне]]||[[Մարաթոնի ճակատամարտ]]|| ||73
|-
|[[:en:Battle of Navarino]]||[[:ru:Наваринское сражение]]|| || ||41
|-
|[[:en:Battle of Petra]]||[[:ru:Битва при Петре]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Phaleron]]||[[:ru:Битва при Фалероне]]|| || ||8
|-
|[[:en:Battle of Plataea]]||[[:ru:Битва при Платеях]]|| || ||48
|-
|[[:en:Battle of Pliska]]||[[:ru:Битва в Вырбишском ущелье]]|| || ||26
|-
|[[:en:Battle of Sculeni]]||[[:ru:Битва под Скулянами]]|| || ||5
|-
|[[:en:Battle of the Granicus]]||[[:ru:Битва при Гранике]]||[[Գրանիկոսի ճակատամարտ]]|| ||44
|-
|[[:en:Battle of the Hydaspes]]||[[:ru:Битва на Гидаспе]]||[[Հյուդասպի ճակատամարտ]]||այո||48
|-
|[[:en:Battle of the Yarmuk]]||[[:ru:Битва при Ярмуке]]||[[Յարմուք գետի ճակատամարտ]]||այո||53
|-
|[[:en:Battle of Thermopylae]]||[[:ru:Фермопильское сражение]]||[[Թերմոպիլեի ճակատամարտ]]|| ||77
|-
|[[:en:Battle of Thermopylae in popular culture]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Belgrade]]||[[:ru:Белград]]||[[Բելգրադ]]|| ||214
|-
|[[:en:Bellerophon]]||[[:ru:Беллерофонт]]|| || ||51
|-
|[[:en:Benaki Museum]]||[[:ru:Музей Бенаки]]||[[Բենակի թանգարան]]|| ||24
|-
|[[:en:Berezan Island]]||[[:ru:Березань (остров)]]||[[Բերեզան (կղզի)]]||այո||23
|-
|[[:en:Berlin Foundry Cup]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Bethlehem]]||[[:ru:Вифлеем]]||[[Բեթղեհեմ]]|| ||147
|-
|[[:en:Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus)]]||[[:ru:Библиотека (Псевдо-Аполлодор)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Bilistiche]]|| || || ||14
|-
|[[:en:The Birds (play)]]||[[:ru:Птицы (комедия)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Black-figure pottery]]||[[:ru:Чернофигурная вазопись]]|| || ||28
|-
|[[:en:Books of the Bible]]||[[:ru:Библейский канон]]||[[Կանոնական գրքեր]]|| ||46
|-
|[[:en:Boustrophedon]]||[[:ru:Бустрофедон]]||[[Բուստրոֆեդոն]]||այո||42
|-
|[[:en:Bucephalus]]||[[:ru:Буцефал]]||[[Բուկեփալոս]]|| ||56
|-
|[[:en:Bulgaria–Greece relations]]||[[:ru:Болгаро-греческие отношения]]|| || ||8
|-
|[[:en:Byzantine Anatolia]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Byzantine architecture]]||[[:ru:Архитектура Византии]]||[[Բյուզանդիայի ճարտարապետություն]]|| ||51
|-
|[[:en:Byzantine art]]||[[:ru:Искусство Византии]]|| || ||52
|-
|[[:en:Byzantine conquest of Bulgaria]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Byzantine cuisine]]||[[:ru:Византийская кухня]]|| || ||14
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Constantinian and Valentinianic dynasties]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Isaurian dynasty]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Macedonian dynasty]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Byzantine Greeks]]||[[:ru:Греки в Византии]]|| || ||22
|-
|[[:en:Byzantine literature]]||[[:ru:Византийская литература]]|| || ||33
|-
|[[:en:Byzantine Revival architecture]]||[[:ru:Неовизантийский стиль]]|| || ||27
|-
|[[:en:Byzantine Rite]]||[[:ru:Византийский обряд]]|| || ||36
|-
|[[:en:Byzantine studies]]||[[:ru:Византинистика]]|| || ||26
|-
|[[:en:Byzantine–Arab wars (780–1180)]]|| ||[[Բյուզանդա-արաբական պատերազմներ (780–1180)]]|| ||10
|-
|[[:en:Byzantine–Bulgarian war of 894–896]]||[[:ru:Болгаро-византийская война (894—896)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Byzantine–Bulgarian wars]]||[[:ru:Болгаро-византийские войны]]|| || ||31
|-
|[[:en:Byzantine–Ottoman wars]]||[[:ru:Византийско-османские войны]]|| || ||30
|-
|[[:en:Byzantine–Sasanian War of 602–628]]||[[:ru:Ирано-византийская война (602—628)]]||[[Բյուզանդա-պարսկական պատերազմ (602-628)]]|| ||29
|-
|[[:en:Byzantium]]||[[:ru:Византий]]||[[Բյուզանդիոն]]|| ||73
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Heraclian dynasty]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Cappadocian Greeks]]||[[:ru:Каппадокийские греки]]|| || ||13
|-
|[[:en:Caria]]||[[:ru:Кария]]||[[Կարիա]]|| ||50
|-
|[[:en:Carian language]]||[[:ru:Карийский язык]]|| || ||31
|-
|[[:en:Carneian festival]]||[[:ru:Карнеи]]|| || ||22
|-
|[[:en:Castor and Pollux]]||[[:ru:Диоскуры]]||[[Դիոսկուրոսներ]]|| ||65
|-
|[[:en:Cornelius Castoriadis]]||[[:ru:Касториадис, Корнелиус]]|| || ||37
|-
|[[:en:Catholic Church in Greece]]||[[:ru:Католицизм в Греции]]|| || ||13
|-
|[[:en:Cerberus]]||[[:ru:Цербер]]||[[Կերբերոս]]||այո||79
|-
|[[:en:Ceryneian Hind]]||[[:ru:Керинейская лань]]||[[Կերինյան եղջերու]]|| ||38
|-
|[[:en:Laonikos Chalkokondyles]]||[[:ru:Лаоник Халкокондил]]|| || ||25
|-
|[[:en:Sotiris Charalampis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Chares of Athens]]||[[:ru:Харес (военачальник)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Charioteer of Delphi]]||[[:ru:Дельфийский возничий]]|| || ||25
|-
|[[:en:Chi (letter)]]||[[:ru:Хи]]||[[Խի (տառ)]]||այո||86
|-
|[[:en:Child refugees of the Greek Civil War]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Children of Heracles]]||[[:ru:Гераклиды (Еврипид)]]|| || ||20
|-
|[[:en:China–Greece relations]]||[[:ru:Греко-китайские отношения]]||[[Հույն-չինական հարաբերություններ]]|| ||9
|-
|[[:en:Chionis of Sparta]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Michael Choniates]]||[[:ru:Михаил Хониат]]|| || ||25
|-
|[[:en:Christ (title)]]||[[:ru:Христос]]|| || ||49
|-
|[[:en:Chrysostomos of Smyrna]]||[[:ru:Хризостом (Калафатис)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Church of the Holy Apostles]]||[[:ru:Церковь Апостолов]]|| || ||26
|-
|[[:en:Church of the Nativity]]||[[:ru:Базилика Рождества Христова]]||[[Սուրբծննդյան տաճար]]|| ||57
|-
|[[:en:Cimon]]||[[:ru:Кимон]]||[[Կիմոն]]|| ||42
|-
|[[:en:Cinema of Greece]]||[[:ru:Кинематограф Греции]]||[[Հունական կինեմատոգրաֆ]]|| ||19
|-
|[[:en:Classical Anatolia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Classical antiquity]]||[[:ru:Античность]]||[[Անտիկ աշխարհ]]|| ||82
|-
|[[:en:Classical Greece]]||[[:ru:Классическая Греция]]||[[Դասական Հունաստան]]|| ||48
|-
|[[:en:Classical sculpture]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cleisthenes]]||[[:ru:Клисфен]]||[[Կլիսթենես]]|| ||50
|-
|[[:en:Cleopatra of Macedon]]||[[:ru:Клеопатра (сестра Александра Македонского)]]|| || ||31
|-
|[[:en:The Clouds]]||[[:ru:Облака (комедия)]]|| || ||29
|-
|[[:en:The Cock and the Jewel]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Colchis]]||[[:ru:Колхида]]||[[Կողքիս]]|| ||57
|-
|[[:en:Colossus of Rhodes]]||[[:ru:Колосс Родосский]]||[[Հռոդոսի կոթող]]|| ||90
|-
|[[:en:George Colvocoresses]]||[[:ru:Калвокорессис, Георгиос]]|| || ||3
|-
|[[:en:Constantine I of Greece]]||[[:ru:Константин I (король Греции)]]||[[Կոնստանտինոս I]]|| ||54
|-
|[[:en:Constantine III (Western Roman emperor)]]||[[:ru:Константин III (узурпатор)]]|| || ||41
|-
|[[:en:Constantine VII]]||[[:ru:Константин VII Багрянородный]]||[[Կոստանդին Ծիրանածին]]|| ||64
|-
|[[:en:Constantine IX Monomachos]]||[[:ru:Константин IX Мономах]]||[[Կոստանդին IX Մոնոմախոս]]|| ||51
|-
|[[:en:Constantine the Great and Christianity]]||[[:ru:Константин Великий и христианство]]|| || ||9
|-
|[[:en:Constantinian dynasty]]||[[:ru:Династия Константина]]|| || ||29
|-
|[[:en:Corfu]]||[[:ru:Керкира]]||[[Կերկիրա]]|| ||89
|-
|[[:en:Corinth]]||[[:ru:Коринф]]||[[Կորինթոս]]|| ||89
|-
|[[:en:Corinth Canal]]||[[:ru:Коринфский канал]]|| || ||60
|-
|[[:en:Corinthian bronze]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Coroebus of Elis]]||[[:ru:Кореб Элидский]]|| || ||21
|-
|[[:en:Cosmas Indicopleustes]]||[[:ru:Козьма Индикоплов]]|| || ||34
|-
|[[:en:COVID-19 vaccination in Greece]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cretan Bull]]||[[:ru:Критский бык]]||[[Կրետական ցուլ]]|| ||36
|-
|[[:en:Cretan Greek]]||[[:ru:Критский диалект греческого языка]]|| || ||11
|-
|[[:en:Cretan School]]||[[:ru:Итало-критская школа]]|| || ||14
|-
|[[:en:Crimean Goths]]||[[:ru:Крымские готы]]|| || ||25
|-
|[[:en:Crito]]||[[:ru:Критон (Платон)]]||[[Կրիտոն (Պլատոն)]]|| ||50
|-
|[[:en:Cronus]]||[[:ru:Кронос]]||[[Կռոնոս]]|| ||90
|-
|[[:en:Crotalum]]||[[:ru:Кроталы]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greek cuisine]]||[[:ru:Греческая кухня]]||[[Հունական խոհանոց]]|| ||46
|-
|[[:en:Cumans]]||[[:ru:Половцы]]|| || ||59
|-
|[[:en:Cyclops Cave (Youra)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Cyme (Aeolis)]]||[[:ru:Кима]]|| || ||20
|-
|[[:en:Cynisca]]||[[:ru:Киниска]]|| || ||27
|-
|[[:en:Cypria]]||[[:ru:Киприи]]|| || ||21
|-
|[[:en:Cyprus–Greece relations]]||[[:ru:Греко-кипрские отношения]]|| || ||6
|-
|[[:en:Cyril and Methodius]]||[[:ru:Кирилл и Мефодий]]||[[Կյուրեղ և Մեթոդիոս]]|| ||56
|-
|[[:en:Cyril of Alexandria]]||[[:ru:Кирилл Александрийский]]||[[Կյուրեղ Ալեքսանդրացի]]|| ||69
|-
|[[:en:Daedalus]]||[[:ru:Дедал]]||[[Դեդալոս]]|| ||65
|-
|[[:en:Danake]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Decline of the Byzantine Empire]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Dekemvriana]]||[[:ru:Декабрьские события в Афинах]]|| || ||19
|-
|[[:en:Delian League]]||[[:ru:Первый Афинский морской союз]]||[[Աթենական ծովային միություն]]|| ||56
|-
|[[:en:Delphi Archaeological Museum]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Delta (letter)]]||[[:ru:Дельта (буква)]]||[[Դելտա (տառ)]]||այո||90
|-
|[[:en:Demeter]]||[[:ru:Деметра]]||[[Դեմետրա]]||այո||94
|-
|[[:en:Ali Demi]]||[[:ru:Деми, Аль]]|| || ||6
|-
|[[:en:Democratic Alliance (Greece)]]||[[:ru:Демократический альянс (Греция)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Demographics of Greece]]||[[:ru:Население Греции]]||[[Հունաստանի ժողովրդագրություն]]|| ||26
|-
|[[:en:Desmon of Corinth]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Despotate of Epirus]]||[[:ru:Эпирское царство]]||[[Էպիրոսի բռնապետություն]]|| ||51
|-
|[[:en:Despotate of the Morea]]||[[:ru:Морейский деспотат]]||[[Մորեայի բռնապետություն]]|| ||42
|-
|[[:en:Destruction of Psara]]||[[:ru:Резня на острове Псара]]|| || ||14
|-
|[[:en:Dimini]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Diocles of Corinth]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Diocles of Messenia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Diogenes]]||[[:ru:Диоген]]||[[Դիոգենես Սինոպացի]]|| ||112
|-
|[[:en:Diolkos]]||[[:ru:Диолк]]|| || ||23
|-
|[[:en:Diomedes]]||[[:ru:Диомед]]|| || ||45
|-
|[[:en:Dionysian Mysteries]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Dionysos, Greece]]||[[:ru:Дионисос (Аттика)]]||[[Դիոնիսոս (Ատտիկա)]]|| ||20
|-
|[[:en:Dionysus]]||[[:ru:Дионис]]||[[Դիոնիսոս]]|| ||94
|-
|[[:en:Discourse to the Greeks concerning Hades]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Dodecanese]]||[[:ru:Додеканес]]||[[Դոդեկանես]]|| ||73
|-
|[[:en:Dodona]]||[[:ru:Додона]]|| || ||34
|-
|[[:en:Doric order]]||[[:ru:Дорический ордер]]||[[Դորիական օրդեր]]|| ||53
|-
|[[:en:Dorus (Deucalionid)]]||[[:ru:Дор (сын Эллина)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Theodore Komnenos Doukas]]||[[:ru:Феодор Комнин Дука]]|| || ||25
|-
|[[:en:Dreros]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Early Muslim conquests]]||[[:ru:Арабские завоевания]]||[[Արաբական արշավանքներ]]|| ||55
|-
|[[:en:Eastern Christianity]]||[[:ru:Восточное христианство]]|| || ||53
|-
|[[:en:Eastern Mediterranean]]|| ||[[Արևելյան Միջերկրական]]|| ||22
|-
|[[:en:Eastern Orthodox Church]]||[[:ru:Православная церковь]]|| || ||133
|-
|[[:en:Eastern Orthodoxy]]||[[:ru:Православие]]||[[Ուղղափառություն]]||այո||50
|-
|[[:en:Eastern Orthodoxy in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Economic history of Greece and the Greek world]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ecumenical Patriarch of Constantinople]]||[[:ru:Патриарх Константинопольский]]|| || ||43
|-
|[[:en:Egyptiotes]]||[[:ru:Египетские греки]]||[[Հույները Եգիպտոսում]]|| ||10
|-
|[[:en:ELAS]]||[[:ru:Народно-освободительная армия Греции]]||[[ԷԼԱՍ]]|| ||21
|-
|[[:en:Elections in Greece]]||[[:ru:Выборы в Греции]]|| || ||10
|-
|[[:en:Electra (Sophocles play)]]||[[:ru:Электра (Софокл)]]|| || ||37
|-
|[[:en:Eleftheria i thanatos]]||[[:ru:Элефтерия и танатос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Ellinikon International Airport]]||[[:ru:Элиникон (аэропорт)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Odysseas Elytis]]||[[:ru:Элитис, Одисеас]]||[[Օդիսեաս Էլիտիս]]|| ||80
|-
|[[:en:Empire of Nicaea]]||[[:ru:Никейская империя]]||[[Նիկիայի կայսրություն]]||այո||60
|-
|[[:en:Empúries]]||[[:ru:Эмпорион]]||[[Էմպորիոն]]|| ||27
|-
|[[:en:Endorsements in the 2015 Greek bailout referendum]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Energy in Greece]]||[[:ru:Энергетика Греции]]||[[Էներգետիկան Հունաստանում]]|| ||11
|-
|[[:en:Epaminondas]]||[[:ru:Эпаминонд]]||[[Էպամինոնդաս]]|| ||55
|-
|[[:en:Ephesus]]||[[:ru:Эфес (город)]]||[[Եփեսոս]]|| ||92
|-
|[[:en:Ephorus]]||[[:ru:Эфор Кимский]]|| || ||34
|-
|[[:en:Epimachus of Athens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Epirus]]||[[:ru:Эпир]]||[[Էպիրուս]]|| ||50
|-
|[[:en:Epitaphios (Ritsos)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Epsilon]]||[[:ru:Эпсилон]]||[[Էպսիլոն (տառ)]]||այո||87
|-
|[[:en:Ermoupoli]]||[[:ru:Эрмуполис]]||[[Էրմուպոլիս]]|| ||46
|-
|[[:en:Erofili]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Erotic Essay]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Erotokritos]]||[[:ru:Эротокрит]]||[[Էրոտոկրիտոս]]|| ||18
|-
|[[:en:Erymanthian boar]]||[[:ru:Эриманфский вепрь]]||[[Էրիմանթոսյան վարազ]]|| ||37
|-
|[[:en:Erythrae]]||[[:ru:Эрифры (Иония)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Eta]]||[[:ru:Эта]]||[[Էտա (տառ)]]||այո||86
|-
|[[:en:Eteocretan language]]||[[:ru:Этеокритский язык]]|| || ||23
|-
|[[:en:Ethnikos Piraeus F.C.]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Euboea]]||[[:ru:Эвбея]]||[[Եվբեա]]|| ||72
|-
|[[:en:Euboean alphabet]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Euclidean geometry]]||[[:ru:Евклидова геометрия]]||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]|| ||80
|-
|[[:en:Eudemus (general)]]||[[:ru:Эвдам]]|| || ||15
|-
|[[:en:Eupatridae]]||[[:ru:Эвпатриды]]||[[Եվպատրիդներ]]|| ||17
|-
|[[:en:Euphronios]]||[[:ru:Евфроний]]|| || ||25
|-
|[[:en:Eupolis]]||[[:ru:Евполид]]|| || ||26
|-
|[[:en:EuroBasket 1987]]||[[:ru:Чемпионат Европы по баскетболу 1987]]|| || ||29
|-
|[[:en:EuroBasket 2005]]||[[:ru:Чемпионат Европы по баскетболу 2005]]|| || ||30
|-
|[[:en:Eustathius of Thessalonica]]||[[:ru:Евстафий Солунский]]|| || ||29
|-
|[[:en:Euthyphro]]||[[:ru:Евтифрон]]|| || ||42
|-
|[[:en:Evagrius Scholasticus]]||[[:ru:Евагрий Схоластик]]||[[Եվագրիոս Սքոլաստիկոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Evzones]]||[[:ru:Эвзоны]]||[[Էվզոններ]]|| ||21
|-
|[[:en:Rigas Feraios]]||[[:ru:Фереос, Ригас]]||[[Ռիգաս Ֆերայոս]]|| ||40
|-
|[[:en:Feta]]||[[:ru:Фета]]||[[Ֆետա]]||այո||56
|-
|[[:en:Filiki Eteria]]||[[:ru:Филики Этерия]]||[[Ֆիլիկի Էթերիա]]|| ||29
|-
|[[:en:First Balkan War]]||[[:ru:Первая Балканская война]]||[[Առաջին Բալկանյան պատերազմ]]|| ||72
|-
|[[:en:First Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:First Hellenic Republic]]||[[:ru:Первая Греческая республика]]||[[Հունաստանի առաջին հանրապետություն]]|| ||35
|-
|[[:en:First Peloponnesian War]]||[[:ru:Малая Пелопоннесская война]]|| || ||22
|-
|[[:en:First Persian invasion of Greece]]||[[:ru:Греко-персидская война (492—490 до н. э.)]]||[[Պարսկական առաջին ներխուժում Հունաստան]]|| ||20
|-
|[[:en:First Philippic]]|| || || ||5
|-
|[[:en:First plague pandemic]]|| || || ||3
|-
|[[:en:First siege of Missolonghi]]||[[:ru:Первая осада Месолонгиона]]|| || ||7
|-
|[[:en:Flag of Greece]]||[[:ru:Флаг Греции]]||[[Հունաստանի դրոշ]]||այո||66
|-
|[[:en:For the Megalopolitans]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Foreign relations of Greece]]||[[:ru:Внешняя политика Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Fourth Crusade]]||[[:ru:Четвёртый крестовый поход]]||[[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]||այո||70
|-
|[[:en:Fourth Philippic]]|| || || ||2
|-
|[[:en:François Vase]]||[[:ru:Ваза Франсуа]]|| || ||23
|-
|[[:en:Frankokratia]]||[[:ru:Франкократия]]|| || ||28
|-
|[[:en:Frederick II, Holy Roman Emperor]]||[[:ru:Фридрих II (император Священной Римской империи)]]||[[Ֆրիդրիխ II Հոհենշտաուֆեն]]|| ||85
|-
|[[:en:Frederick the Simple]]||[[:ru:Федериго III (король Сицилии)]]|| || ||24
|-
|[[:en:The Frogs]]||[[:ru:Лягушки (комедия)]]|| || ||36
|-
|[[:en:Juan de Fuca]]||[[:ru:Фука, Хуан де]]||[[Խուան դե Ֆուկա]]|| ||21
|-
|[[:en:Fustanella]]||[[:ru:Фустанелла]]||[[Ֆուստանելա]]|| ||24
|-
|[[:en:Galen]]||[[:ru:Гален]]||[[Գալեն Կլավդիոս]]|| ||117
|-
|[[:en:Nikos Galis]]||[[:ru:Галис, Никос]]|| || ||26
|-
|[[:en:Gamma]]||[[:ru:Гамма (буква)]]||[[Գամմա (տառ)]]||այո||91
|-
|[[:en:Genos]]|| || || ||11
|-
|[[:en:George I of Greece]]||[[:ru:Георг I (король Греции)]]||[[Գեորգիոս I (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||62
|-
|[[:en:George II of Greece]]||[[:ru:Георг II (король Греции)]]||[[Գեորգիոս II (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||54
|-
|[[:en:German invasion of Greece]]||[[:ru:Греческая операция]]|| || ||37
|-
|[[:en:Panagiotis Giannakis]]||[[:ru:Яннакис, Панайотис]]|| || ||22
|-
|[[:en:Golden bull]]||[[:ru:Золотая булла]]|| || ||35
|-
|[[:en:Thomas Gordon (British Army officer)]]||[[:ru:Гордон, Томас (филэллин)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Gorgon]]||[[:ru:Горгоны]]||[[Գորգոններ]]|| ||62
|-
|[[:en:Gortyn]]||[[:ru:Гортина (дим)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Gortyn code]]||[[:ru:Гортинские законы]]|| || ||23
|-
|[[:en:Gothic War (535–554)]]||[[:ru:Византийско-готские войны]]||[[Գոթական պատերազմ (535-554)]]|| ||39
|-
|[[:en:Goulandris Museum of Cycladic Art]]||[[:ru:Музей кикладского искусства]]||[[Կիկլադյան արվեստի թանգարան]]|| ||18
|-
|[[:en:Government of Macedonia (ancient kingdom)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Graecus]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Greco-Italian War]]||[[:ru:Итало-греческая война]]||[[Հույն-իտալական պատերազմ]]|| ||43
|-
|[[:en:El Greco]]||[[:ru:Эль Греко]]||[[Էլ Գրեկո]]|| ||106
|-
|[[:en:Greece at the Olympics]]||[[:ru:Греция на Олимпийских играх]]||[[Հունաստանն օլիմպիական խաղերում]]|| ||34
|-
|[[:en:Greece in the 5th century BC]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greece in the Balkan Wars]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greece men's national basketball team]]||[[:ru:Мужская сборная Греции по баскетболу]]||[[Հունաստանի բասկետբոլի ազգային հավաքական]]|| ||36
|-
|[[:en:Greece national football team]]||[[:ru:Сборная Греции по футболу]]||[[Հունաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]|| ||74
|-
|[[:en:Greece–Ottoman Empire relations]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greece–Serbia relations]]||[[:ru:Греко-сербские отношения]]||[[Հույն-սերբական հարաբերություններ]]|| ||11
|-
|[[:en:Greece–Turkey relations]]||[[:ru:Греко-турецкие отношения]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greek – United States relations]]||[[:ru:Американо-греческие отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Greek Anthology]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Greek Civil War]]||[[:ru:Гражданская война в Греции]]|| || ||48
|-
|[[:en:Greek colonisation]]||[[:ru:Греческая колонизация]]||[[Հունական գաղութացում]]|| ||30
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1844]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1864]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1911]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek constitutional amendment of 2001]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek cruiser Georgios Averof]]||[[:ru:Георгиос Авероф (крейсер)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greek Cypriots]]||[[:ru:Греки-киприоты]]||[[Հույն կիպրացիներ]]|| ||30
|-
|[[:en:Greek Dark Ages]]||[[:ru:Тёмные века (Древняя Греция)]]||[[Հոմերոսյան դարաշրջան]]|| ||51
|-
|[[:en:Greek drachma]]||[[:ru:Греческая драхма]]||[[Հունական դրախմա]]|| ||58
|-
|[[:en:Greek dress]]||[[:ru:Греческий национальный костюм]]|| || ||4
|-
|[[:en:Greek euro coins]]||[[:ru:Монеты евро Греции]]|| || ||29
|-
|[[:en:Greek fire]]||[[:ru:Греческий огонь]]||[[Հունական կրակ]]||այո||57
|-
|[[:en:Greek genocide]]||[[:ru:Геноцид греков]]||[[Հույների ցեղասպանություն]]|| ||27
|-
|[[:en:Greek government-debt crisis]]||[[:ru:Долговой кризис в Греции]]|| || ||41
|-
|[[:en:Greek government-debt crisis countermeasures]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greek Heroic Age]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greek junta]]||[[:ru:Чёрные полковники]]|| || ||42
|-
|[[:en:Greek junta trials]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Greek military junta of 1967–74]]||[[:ru:Чёрные полковники]]|| || ||42
|-
|[[:en:Greek minuscule]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greek numerals]]||[[:ru:Греческая система счисления]]||[[Հունական թվային համակարգ]]|| ||49
|-
|[[:en:Greek orthography]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greek salad]]||[[:ru:Греческий салат]]||[[Հունական աղցան]]||այո||46
|-
|[[:en:Greek scholars in the Renaissance]]||[[:ru:Греческие учёные Возрождения]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greek Senate]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greek terracotta figurines]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greek to me]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Greek underworld]]||[[:ru:Загробный мир в древнегреческой мифологии]]|| || ||31
|-
|[[:en:Greek wine]]||[[:ru:Виноделие в Греции]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greek withdrawal from the eurozone]]||[[:ru:Выход Греции из еврозоны]]||[[Հունաստանի հավանական հեռացումը Եվրագոտուց]]|| ||34
|-
|[[:en:Greektown]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gregory V of Constantinople]]||[[:ru:Григорий V (патриарх Константинопольский)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Gregory of Nazianzus]]||[[:ru:Григорий Богослов]]||[[Գրիգոր Նազիանզացի]]|| ||83
|-
|[[:en:Gregory Palamas]]||[[:ru:Григорий Палама]]|| || ||46
|-
|[[:en:Grenade]]||[[:ru:Граната]]||[[Նռնակ]]|| ||78
|-
|[[:en:Tzanetos Grigorakis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Griko language]]||[[:ru:Итало-румейский язык]]|| || ||24
|-
|[[:en:Georgios Grivas]]||[[:ru:Гривас, Георгиос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Hades]]||[[:ru:Аид]]||[[Հադես]]|| ||98
|-
|[[:en:Hagia Sophia]]||[[:ru:Собор Святой Софии (Константинополь)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Ստամբուլ)]]|| ||129
|-
|[[:en:Halicarnassus]]||[[:ru:Галикарнас]]||[[Հալիկառնաս]]|| ||46
|-
|[[:en:Halloumi]]||[[:ru:Халлуми]]|| || ||37
|-
|[[:en:George Hamartolos]]||[[:ru:Георгий Амартол]]|| || ||27
|-
|[[:en:Health in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hecate]]||[[:ru:Геката]]||[[Հեկատա (աստվածուհի)]]|| ||58
|-
|[[:en:Helepolis]]||[[:ru:Элеполис]]|| || ||17
|-
|[[:en:Helladic chronology]]||[[:ru:Элладская цивилизация]]|| || ||34
|-
|[[:en:Hellen]]||[[:ru:Эллин]]|| || ||35
|-
|[[:en:Hellenic Air Force]]||[[:ru:Военно-воздушные силы Греции]]||[[Հունաստանի ռազմաօդային ուժեր]]|| ||26
|-
|[[:en:Hellenic Armed Forces]]||[[:ru:Вооружённые силы Греции]]||[[Հունաստանի զինված ուժեր]]|| ||24
|-
|[[:en:Hellenic Football Federation]]||[[:ru:Греческая федерация футбола]]|| || ||35
|-
|[[:en:Hellenic languages]]||[[:ru:Греческая группа языков]]|| || ||37
|-
|[[:en:Hellenic Navy]]||[[:ru:Военно-морские силы Греции]]|| || ||23
|-
|[[:en:Hellenikon Air Base]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenistic art]]|| ||[[Հելլենիստական մշակույթ]]|| ||25
|-
|[[:en:Hellenistic civilization]]||[[:ru:Эллинизм]]||[[Հելլենականություն]]|| ||83
|-
|[[:en:Hellenistic philosophy]]||[[:ru:Эллинистическая философия]]||[[Հելլենիստական փիլիսոփայություն]]|| ||37
|-
|[[:en:Hellenistic religion]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Hephaestus]]||[[:ru:Гефест]]||[[Հեփեստոս]]|| ||88
|-
|[[:en:Hera]]||[[:ru:Гера]]||[[Հերա]]|| ||99
|-
|[[:en:Heracleia (festival)]]||[[:ru:Гераклеи (праздник)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Heracles]]||[[:ru:Геракл]]||[[Հերակլես]]|| ||94
|-
|[[:en:Heraion of Samos]]||[[:ru:Герейон (Самос)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Heraklion]]||[[:ru:Ираклион]]||[[Հերակլիոն]]|| ||92
|-
|[[:en:Hercules of the Forum Boarium]]||[[:ru:Геркулес с Бычьего форума]]|| || ||9
|-
|[[:en:Hermonax]]||[[:ru:Гермонакс]]|| || ||10
|-
|[[:en:Hero of Byzantium]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Herodotus]]||[[:ru:Геродот]]||[[Հերոդոտոս]]|| ||181
|-
|[[:en:Hesiod]]||[[:ru:Гесиод]]||[[Հեսիոդոս]]|| ||117
|-
|[[:en:Hesperides]]||[[:ru:Геспериды]]||[[Հեսպերիդներ]]|| ||51
|-
|[[:en:Hestia]]||[[:ru:Гестия]]||[[Հեստիա]]|| ||88
|-
|[[:en:Hexamilion wall]]||[[:ru:Гексамилион]]|| || ||18
|-
|[[:en:Hipparchus]]||[[:ru:Гиппарх]]||[[Հիպարքոս]]|| ||79
|-
|[[:en:Hippias Major]]||[[:ru:Гиппий больший (Платон)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Hippocrates]]||[[:ru:Гиппократ]]||[[Հիպոկրատ]]|| ||163
|-
|[[:en:Hippocratic Oath]]||[[:ru:Клятва Гиппократа]]||[[Հիպոկրատի երդում]]|| ||82
|-
|[[:en:Hippolyta]]||[[:ru:Ипполита]]|| || ||44
|-
|[[:en:Hippos]]||[[:ru:Гиппос]]||[[Հիպպոս]]|| ||21
|-
|[[:en:Histories (Herodotus)]]||[[:ru:История (Геродот)]]|| || ||48
|-
|[[:en:History of Alexandria]]||[[:ru:История Александрии]]|| || ||6
|-
|[[:en:History of Crete]]||[[:ru:История Крита]]||[[Կրետե (հնագույն պետություն)]]|| ||14
|-
|[[:en:History of Cyprus]]||[[:ru:История Кипра]]||[[Կիպրոսի պատմություն]]|| ||40
|-
|[[:en:History of Macedonia (ancient kingdom)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of Sparta]]||[[:ru:История Спарты]]|| || ||13
|-
|[[:en:History of the Byzantine Empire]]||[[:ru:История Византии]]|| || ||14
|-
|[[:en:History of the Cyclades]]|| || || ||4
|-
|[[:en:History of the Eastern Orthodox Church]]|| || || ||4
|-
|[[:en:History of the Greek alphabet]]||[[:ru:История греческого алфавита]]|| || ||8
|-
|[[:en:History of the Hellenic Navy]]|| || || ||2
|-
|[[:en:History of the Jews in Greece]]||[[:ru:Иудаизм в Греции]]|| || ||12
|-
|[[:en:History of the Peloponnesian War]]||[[:ru:История (Фукидид)]]|| || ||39
|-
|[[:en:History of Thessaloniki]]|| || || ||6
|-
|[[:en:History of wound care]]|| || || ||2
|-
|[[:en:George Hourmouziadis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hubris]]||[[:ru:Гибрис]]||[[Հուբրիս]]|| ||49
|-
|[[:en:Human rights in Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hyllus]]||[[:ru:Гилл (сын Геракла)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Ice hockey in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Icon]]||[[:ru:Икона]]||[[Սրբապատկեր]]|| ||84
|-
|[[:en:Ieronymos II of Athens]]||[[:ru:Иероним II (архиепископ Афинский)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Imbros]]||[[:ru:Гёкчеада]]|| || ||52
|-
|[[:en:Imia]]||[[:ru:Иммия]]|| || ||21
|-
|[[:en:Indian campaign of Alexander the Great]]||[[:ru:Индийский поход Александра Македонского]]|| || ||11
|-
|[[:en:Internet in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ioannina]]||[[:ru:Янина (город)]]||[[Յանինա]]|| ||72
|-
|[[:en:Ion (dialogue)]]||[[:ru:Ион (Платон)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Ionian Enlightenment]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ionian Revolt]]||[[:ru:Ионийское восстание]]||[[Հոնիական ապստամբություն]]|| ||43
|-
|[[:en:Iota]]||[[:ru:Йота]]||[[Յոտա (տառ)]]||այո||86
|-
|[[:en:Iron Age Greek migrations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Death of Tassos Isaac]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Isis]]||[[:ru:Исида]]||[[Իսիդա]]|| ||89
|-
|[[:en:Issus (Cilicia)]]||[[:ru:Исс]]||[[Իսոս]]|| ||21
|-
|[[:en:January 2015 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (январь 2015)]]|| || ||28
|-
|[[:en:Jason]]||[[:ru:Ясон]]||[[Յասոն]]|| ||70
|-
|[[:en:Jesus]]||[[:ru:Иисус Христос]]||[[Հիսուս]]|| ||308
|-
|[[:en:John II Komnenos]]||[[:ru:Иоанн II Комнин]]||[[Հովհաննես II Կոմնենոս]]|| ||55
|-
|[[:en:John Chrysostom]]||[[:ru:Иоанн Златоуст]]||[[Հովհաննես Ոսկեբերան]]|| ||98
|-
|[[:en:John I Tzimiskes]]||[[:ru:Иоанн I Цимисхий]]||[[Հովհաննես Չմշկիկ]]|| ||55
|-
|[[:en:John of Brienne]]||[[:ru:Иоанн де Бриенн]]||[[Ժան I (Երուսաղեմի արքա)]]|| ||39
|-
|[[:en:Judiciary of Greece]]|| ||[[Հունաստանի դատաիրավական համակարգ]]|| ||5
|-
|[[:en:June 2012 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (июнь 2012)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Justinian I]]||[[:ru:Юстиниан I]]||[[Հուստինիանոս Ա]]|| ||108
|-
|[[:en:Kalamatianos]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Kalavryta massacre]]||[[:ru:Резня в Калаврите]]|| || ||10
|-
|[[:en:Kaloyan of Bulgaria]]||[[:ru:Калоян (царь Болгарии)]]|| || ||40
|-
|[[:en:Konstantinos Kanaris]]||[[:ru:Канарис, Константин]]||[[Կոնստանտինոս Կանարիս]]|| ||30
|-
|[[:en:Kanathos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Manuel Kantakouzenos]]||[[:ru:Мануил Кантакузин]]|| || ||21
|-
|[[:en:Matthew Kantakouzenos]]||[[:ru:Матфей Кантакузин]]|| || ||30
|-
|[[:en:Ioannis Kapodistrias]]||[[:ru:Каподистрия, Иоанн]]||[[Իոանիս Կապոդիստրիաս]]|| ||50
|-
|[[:en:Kappa]]||[[:ru:Каппа (буква)]]||[[Կապպա (տառ)]]||այո||87
|-
|[[:en:Karamanlides]]||[[:ru:Караманлиды]]|| || ||21
|-
|[[:en:Konstantinos Karamanlis]]||[[:ru:Караманлис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Կարամանլիս]]|| ||52
|-
|[[:en:Kostas Karamanlis]]||[[:ru:Караманлис, Костас]]||[[Կոստաս Կարամանլիս]]|| ||48
|-
|[[:en:Kostas Karamanlis (politician, born 1974)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kasta Tomb]]||[[:ru:Гробница в Амфиполе]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kastellorizo]]||[[:ru:Кастелоризон]]|| || ||48
|-
|[[:en:Nikos Kazantzakis]]||[[:ru:Казандзакис, Никос]]||[[Նիկոս Կազանձակիս]]|| ||79
|-
|[[:en:Kazaziye]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kerameikon]]||[[:ru:Керамик]]|| || ||26
|-
|[[:en:Khosrow I]]||[[:ru:Хосров I Ануширван]]||[[Խոսրով Ա Սասանյան]]|| ||57
|-
|[[:en:Khosrow II]]||[[:ru:Хосров II Парвиз]]||[[Խոսրով Բ Փարվեզ]]|| ||56
|-
|[[:en:Kirra, Phocis]]||[[:ru:Кира (Фокида)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Kleitomachos (athlete)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:The Knights]]||[[:ru:Всадники (комедия)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Knossos]]||[[:ru:Кносс]]||[[Կնոսոս]]|| ||68
|-
|[[:en:George Kodinos]]||[[:ru:Георгий Кодин]]|| || ||16
|-
|[[:en:Sokratis Kokkalis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Theodoros Kolokotronis]]||[[:ru:Колокотронис, Теодорос]]||[[Թեոդորոս Կոլոկոտրոնիս]]|| ||35
|-
|[[:en:Alexios I Komnenos]]||[[:ru:Алексей I Комнин]]||[[Ալեքսիոս Ա Կոմնենոս]]|| ||66
|-
|[[:en:Andronikos I Komnenos]]||[[:ru:Андроник I Комнин]]||[[Անդրոնիկոս Ա Կոմնենոս]]|| ||53
|-
|[[:en:Manuel I Komnenos]]||[[:ru:Мануил I Комнин]]||[[Մանուիլ I Կոմնենոս]]|| ||68
|-
|[[:en:Koppa (letter)]]||[[:ru:Коппа (буква греческого алфавита)]]|| || ||63
|-
|[[:en:Adamantios Korais]]||[[:ru:Кораис, Адамантиос]]||[[Ադամանտիոս Կորաիս]]|| ||36
|-
|[[:en:Kos]]||[[:ru:Кос]]||[[Կոս (կղզի)]]|| ||71
|-
|[[:en:Koukonesi]]||[[:ru:Кукониси]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kourion]]||[[:ru:Курион]]|| || ||29
|-
|[[:en:Kouros]]||[[:ru:Курос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Kri-kri]]||[[:ru:Кри-кри]]||[[Կրի-կրի]]|| ||29
|-
|[[:en:Kyrenia ship]]||[[:ru:Киренийский корабль]]|| || ||18
|-
|[[:en:Kythnos]]||[[:ru:Китнос]]|| || ||41
|-
|[[:en:Lambda]]||[[:ru:Лямбда]]||[[Լամբդա (տառ)]]||այո||87
|-
|[[:en:Languages of Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Larissa]]||[[:ru:Лариса (город)]]||[[Լարիսա (քաղաք)]]|| ||79
|-
|[[:en:Late Greek]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Latin Empire]]||[[:ru:Латинская империя]]||[[Լատինական կայսրություն]]|| ||72
|-
|[[:en:Lausanne Conference of 1922–1923]]||[[:ru:Лозаннская конференция]]||[[Լոզանի կոնֆերանս]]|| ||24
|-
|[[:en:Lelantine War]]||[[:ru:Лелантская война]]|| || ||21
|-
|[[:en:Lemnian language]]|| || || ||21
|-
|[[:en:Lemnos]]||[[:ru:Лемнос]]||[[Լեմնոս]]|| ||64
|-
|[[:en:Leochares of Messenia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Leonidas I]]||[[:ru:Леонид I]]||[[Լեոնիդաս I]]|| ||79
|-
|[[:en:Leonidas of Rhodes]]||[[:ru:Леонид Родосский]]|| || ||19
|-
|[[:en:Lernaean Hydra]]||[[:ru:Лернейская гидра]]||[[Լերնեյան հիդրա]]|| ||66
|-
|[[:en:Lesbos]]||[[:ru:Лесбос]]||[[Լեսբոս]]|| ||90
|-
|[[:en:Leucippus]]||[[:ru:Левкипп]]||[[Լևկիպոս]]|| ||76
|-
|[[:en:Liberal Party (Greece)]]||[[:ru:Либеральная партия (Греция)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Limantepe]]||[[:ru:Лимантепе]]|| || ||3
|-
|[[:en:List of Byzantine emperors]]||[[:ru:Список византийских императоров]]||[[Բյուզանդական կայսրերի անվանացանկ]]||այո||71
|-
|[[:en:List of cabinets of Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of islands of Greece]]||[[:ru:Список островов Греции]]||[[Հունաստանի կղզիների ցանկ]]|| ||45
|-
|[[:en:List of modern Greek poets]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of museums in Greece]]||[[:ru:Проект:Греция/Список музеев Греции]]|| || ||6
|-
|[[:en:List of World Heritage Sites in Greece]]||[[:ru:Список объектов всемирного наследия ЮНЕСКО в Греции]]||[[Հունաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկ]]||այո||33
|-
|[[:en:Little Iliad]]||[[:ru:Малая Илиада]]|| || ||18
|-
|[[:en:Logographer (history)]]||[[:ru:Логографы]]||[[Լոգոգրաֆներ]]|| ||26
|-
|[[:en:Spyridon Louis]]||[[:ru:Луис, Спиридон]]||[[Լուիս Սպիրիդոն]]|| ||45
|-
|[[:en:Lucian]]||[[:ru:Лукиан]]||[[Լուկիանոս]]|| ||96
|-
|[[:en:Lycosura]]||[[:ru:Ликосура]]|| || ||14
|-
|[[:en:Lycurgus (lawgiver)]]||[[:ru:Ликург Спартанский]]||[[Լիկուրգոս]]|| ||47
|-
|[[:en:Lysistrata]]||[[:ru:Лисистрата]]|| || ||39
|-
|[[:en:Macedonia (Greece)]]||[[:ru:Македония (Греция)]]||[[Մակեդոնիա (Հունաստան)]]||այո||82
|-
|[[:en:Macedonia (region)]]||[[:ru:Македония (область)]]|| || ||73
|-
|[[:en:Macedonia (terminology)]]|| ||[[Մակեդոնիա (տերմինաբանություն)]]|| ||7
|-
|[[:en:Macedonian art (Byzantine)]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Macedonians (Greeks)]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Madrid Skylitzes]]||[[:ru:Мадридский Скилица]]|| || ||19
|-
|[[:en:Magic in the Greco-Roman world]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Magna Graecia]]||[[:ru:Великая Греция]]||[[Մեծ Հունաստան]]|| ||62
|-
|[[:en:Marathon, Greece]]||[[:ru:Марафон (город)]]||[[Մարաթոն]]|| ||52
|-
|[[:en:Mares of Diomedes]]||[[:ru:Кони Диомеда]]||[[Դիոմեդեսի նժույգներ]]|| ||29
|-
|[[:en:Maria, Queen of Sicily]]||[[:ru:Мария (королева Сицилии)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Marion, Cyprus]]||[[:ru:Марион (Кипр)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Market Gate of Miletus]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Petrobey Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Петрос]]||[[Պետրոս Մավրոմիխալիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Mazaris]]||[[:ru:Мазарис]]|| || ||8
|-
|[[:en:William Andrew McDonald]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Meander (art)]]||[[:ru:Меандр (орнамент)]]||[[Մեանդր (զարդանախշ)]]|| ||36
|-
|[[:en:Medieval Greek]]||[[:ru:Среднегреческий язык]]|| || ||39
|-
|[[:en:Medma]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Medusa]]||[[:ru:Горгона Медуза]]||[[Գորգոն Մեդուզա]]||այո||81
|-
|[[:en:Megali Idea]]||[[:ru:Великая идея (Греция)]]|| || ||37
|-
|[[:en:Megara Hyblaea]]|| || || ||22
|-
|[[:en:Meidias Painter]]||[[:ru:Мидий (вазописец)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Menesaechmus]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Melina Mercouri]]||[[:ru:Меркури, Мелина]]||[[Մելինա Մերկուրի]]|| ||53
|-
|[[:en:Metapolitefsi]]||[[:ru:Метаполитефси]]|| || ||11
|-
|[[:en:Metastaseis (Xenakis)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Michael I Komnenos Doukas]]||[[:ru:Михаил I Комнин Дука]]|| || ||26
|-
|[[:en:Michael VIII Palaiologos]]||[[:ru:Михаил VIII Палеолог]]||[[Միքայել VIII Պալեոլոգոս]]|| ||52
|-
|[[:en:Middle Bronze Age migrations (ancient Near East)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Milan Papyrus]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Military history of Greece during World War II]]||[[:ru:Греция во Второй мировой войне]]|| || ||12
|-
|[[:en:Military of ancient Greece]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Milo of Croton]]||[[:ru:Милон Кротонский]]|| || ||30
|-
|[[:en:Miltiades]]||[[:ru:Мильтиад Младший]]||[[Միլտիադես]]|| ||48
|-
|[[:en:Mimnermus]]||[[:ru:Мимнерм]]||[[Միմներմոս]]|| ||41
|-
|[[:en:Mindarus]]||[[:ru:Миндар]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ministry of National Defence (Greece)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Minoan pottery]]||[[:ru:Минойская керамика]]|| || ||12
|-
|[[:en:Minos]]||[[:ru:Минос]]||[[Մինոս]]|| ||69
|-
|[[:en:Minotaur]]||[[:ru:Минотавр]]||[[Մինոտավրոս]]||այո||75
|-
|[[:en:Missolonghi]]||[[:ru:Месолонгион]]||[[Մեսոլոնգիոն]]|| ||44
|-
|[[:en:Modern Greek Enlightenment]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Modern Greek literature]]||[[:ru:Новогреческая литература]]|| || ||13
|-
|[[:en:Modern Greek phonology]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Modern Greek studies]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Modern understanding of Greek mythology]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Monastery of Iviron]]||[[:ru:Иверский монастырь (Афон)]]||[[Իվերական վանք]]|| ||32
|-
|[[:en:Jean Moréas]]||[[:ru:Мореас, Жан]]||[[Ժան Մորեաս]]|| ||35
|-
|[[:en:Nana Mouskouri]]||[[:ru:Мускури, Нана]]||[[Նանա Մուսխուրի]]|| ||66
|-
|[[:en:Mu (letter)]]||[[:ru:Мю]]||[[Մյու (տառ)]]||այո||85
|-
|[[:en:Municipal Theatre of Corfu]]||[[:ru:Муниципальный театр Корфу]]|| || ||9
|-
|[[:en:Music of Greece]]||[[:ru:Музыка Греции]]|| || ||19
|-
|[[:en:Mycenae]]||[[:ru:Микены]]||[[Միկեններ]]|| ||83
|-
|[[:en:Mycenaean Greek]]||[[:ru:Микенский язык]]|| || ||36
|-
|[[:en:Mysia]]||[[:ru:Мисия]]||[[Մյուսիա]]|| ||35
|-
|[[:en:Mystras]]||[[:ru:Мистра]]|| || ||50
|-
|[[:en:Myth]]||[[:ru:Миф]]||[[Առասպել]]|| ||103
|-
|[[:en:National and Kapodistrian University of Athens]]||[[:ru:Афинский университет]]||[[Աթենքի համալսարան]]|| ||43
|-
|[[:en:National Archaeological Museum, Athens]]||[[:ru:Национальный археологический музей (Афины)]]||[[Աթենքի Ազգային հնագիտական թանգարան]]|| ||35
|-
|[[:en:National Bank of Greece]]||[[:ru:Национальный банк Греции]]|| || ||19
|-
|[[:en:National Gallery (Athens)]]||[[:ru:Национальная художественная галерея (Афины)]]||[[Աթենքի ազգային պատկերասրահ]]||այո||17
|-
|[[:en:National Historical Museum, Athens]]||[[:ru:Национальный исторический музей Греции]]||[[Հունաստանի պատմության ազգային թանգարան]]|| ||14
|-
|[[:en:National Liberation Front (Greece)]]||[[:ru:Национально-освободительный фронт Греции]]||[[ԷԱՄ]]|| ||25
|-
|[[:en:National parks of Greece]]||[[:ru:Список национальных парков Греции]]||[[Հունաստանի ազգային պարկերի ցանկ]]|| ||19
|-
|[[:en:National Technical University of Athens]]||[[:ru:Афинский политехнический университет]]||[[Հունաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան]]|| ||23
|-
|[[:en:Neaira (hetaera)]]||[[:ru:Неера (гетера)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Nemean lion]]||[[:ru:Немейский лев]]||[[Նեմեյան առյուծ]]|| ||54
|-
|[[:en:Neolithic Greece]]||[[:ru:Неолитическая Греция]]|| || ||8
|-
|[[:en:New Democracy (Greece)]]||[[:ru:Новая демократия (Греция)]]||[[Նոր ժողովրդավարություն (Հունաստան)]]|| ||41
|-
|[[:en:Nikephoros II Phokas]]||[[:ru:Никифор II Фока]]||[[Նիկեփորոս Փոկաս]]|| ||51
|-
|[[:en:Nisyros]]||[[:ru:Нисирос]]||[[Նիսիրոս]]|| ||42
|-
|[[:en:North Aegean islands]]||[[:ru:Северо-Эгейские острова]]|| || ||20
|-
|[[:en:North Africa during Antiquity]]||[[:ru:Античный период в истории Северной Африки]]|| || ||6
|-
|[[:en:Northern Epirus]]||[[:ru:Северный Эпир]]|| || ||23
|-
|[[:en:Northern Epirus Liberation Front]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nostoi]]||[[:ru:Возвращения]]|| || ||15
|-
|[[:en:Nu (letter)]]||[[:ru:Ню (буква)]]||[[Նյու (տառ)]]||այո||84
|-
|[[:en:Occupation of Smyrna]]||[[:ru:Оккупация Смирны]]|| || ||18
|-
|[[:en:Oebotas of Dyme]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Oedipus Rex]]||[[:ru:Царь Эдип]]||[[Էդիպուս արքա]]|| ||60
|-
|[[:en:Ohi Day]]||[[:ru:День Охи]]||[['Οχι-ի օր]]|| ||31
|-
|[[:en:Old Acropolis Museum]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Old Parliament House, Athens]]||[[:ru:Старое здание парламента (Афины)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Olive (fruit)]]||[[:ru:Олива европейская]]||[[Ձիթենի եվրոպական]]|| ||134
|-
|[[:en:Olympia, Greece]]||[[:ru:Олимпия]]||[[Օլիմպիա բնակավայր]]|| ||85
|-
|[[:en:Olynthiacs]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Omega]]||[[:ru:Омега]]||[[Օմեգա (տառ)]]||այո||88
|-
|[[:en:Omicron]]||[[:ru:Омикрон]]||[[Օմիկրոն (տառ)]]||այո||88
|-
|[[:en:On the Chersonese]]|| || || ||3
|-
|[[:en:On the Crown]]|| || || ||9
|-
|[[:en:On the False Embassy]]|| || || ||2
|-
|[[:en:On the Halonnesus]]||[[:ru:О Галоннесе]]|| || ||3
|-
|[[:en:On the Liberty of the Rhodians]]|| || || ||3
|-
|[[:en:On the Navy Boards]]|| || || ||3
|-
|[[:en:On the Peace]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aristotle Onassis]]||[[:ru:Онассис, Аристотель]]||[[Արիստոտել Օնասիս]]|| ||73
|-
|[[:en:Opa (Giorgos Alkaios song)]]|| ||[[OPA!]]|| ||14
|-
|[[:en:Orchomenus (Boeotia)]]||[[:ru:Орхоменос]]||[[Օրխոմենոս]]|| ||36
|-
|[[:en:Orphism (religion)]]||[[:ru:Орфизм]]||[[Օրփեոսականություն]]|| ||44
|-
|[[:en:Orseis]]||[[:ru:Орсеида]]|| || ||16
|-
|[[:en:Orsippus]]||[[:ru:Орсипп]]|| || ||11
|-
|[[:en:Ostomachion]]||[[:ru:Стомахион]]|| || ||14
|-
|[[:en:Otto of Greece]]||[[:ru:Оттон I (король Греции)]]||[[Օտտոն I (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||55
|-
|[[:en:Ottoman Empire]]||[[:ru:Османская империя]]||[[Օսմանյան կայսրություն]]|| ||176
|-
|[[:en:Oxythemis of Coroneia]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Paeonia (kingdom)]]||[[:ru:Пеония]]|| || ||33
|-
|[[:en:Maria Angelina Doukaina Palaiologina]]||[[:ru:Мария Ангелина Дукена Палеологина]]|| || ||19
|-
|[[:en:Sophia Palaiologina]]||[[:ru:Софья Палеолог]]|| || ||33
|-
|[[:en:Michael IX Palaiologos]]||[[:ru:Михаил IX Палеолог]]|| || ||38
|-
|[[:en:Pan (god)]]||[[:ru:Пан (мифология)]]||[[Պան]]|| ||67
|-
|[[:en:Michael Panaretos]]||[[:ru:Панарет, Михаил]]||[[Միխայիլ Պանարետոս]]|| ||16
|-
|[[:en:Panathinaikos B.C.]]||[[:ru:Панатинаикос (баскетбольный клуб)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Pankration]]||[[:ru:Панкратион]]||[[Պանկրատիոն]]|| ||44
|-
|[[:en:Panteion University]]||[[:ru:Университет Пантеон]]||[[Պանթեոնի համալսարան]]|| ||19
|-
|[[:en:Alexandros Papadiamantis]]||[[:ru:Пападиамандис, Александрос]]||[[Ալեքսանդրոս Պապադիամանտիս]]|| ||29
|-
|[[:en:Theodoros Papaloukas]]||[[:ru:Папалукас, Теодорос]]||[[Թեոդորոս Պապալուկաս]]||այո||29
|-
|[[:en:Helena Paparizou]]||[[:ru:Папаризу, Елена]]||[[Ելենա Պապարիզու]]|| ||57
|-
|[[:en:Karolos Papoulias]]||[[:ru:Папульяс, Каролос]]||[[Կարոլոս Պապուլիաս]]|| ||65
|-
|[[:en:Papyrus 14]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Parnitha]]||[[:ru:Парнис]]|| || ||26
|-
|[[:en:Parrhasius (painter)]]||[[:ru:Паррасий из Эфеса]]||[[Պառասիոս Եփեսոսցի]]|| ||21
|-
|[[:en:Parthenon Frieze]]||[[:ru:Ионический фриз Парфенона]]|| || ||9
|-
|[[:en:Partition of Babylon]]||[[:ru:Вавилонский раздел]]|| || ||21
|-
|[[:en:Reşid Mehmed Pasha]]||[[:ru:Решид Мехмед-паша]]|| || ||15
|-
|[[:en:PASOK]]||[[:ru:Всегреческое социалистическое движение]]||[[Համահունական սոցիալիստական ​​շարժում]]|| ||45
|-
|[[:en:Pasokification]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Patras]]||[[:ru:Патры]]||[[Պատրաս]]|| ||93
|-
|[[:en:Paul of Greece]]||[[:ru:Павел I (король Греции)]]|| || ||50
|-
|[[:en:Katina Paxinou]]||[[:ru:Катина Паксину]]||[[Կատինա Պաքսինու]]|| ||44
|-
|[[:en:Peace (play)]]||[[:ru:Мир (комедия)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Pediments of the Parthenon]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Pelasgians]]||[[:ru:Пеласги]]||[[Պելասգներ]]|| ||40
|-
|[[:en:Pella]]||[[:ru:Пелла (город)]]||[[Պելլա (քաղաք)]]|| ||48
|-
|[[:en:Pella curse tablet]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Peloponnese]]||[[:ru:Пелопоннес]]||[[Պելոպոնես]]|| ||93
|-
|[[:en:Peloponnesian War]]||[[:ru:Пелопоннесская война]]|| || ||71
|-
|[[:en:Peloponnesians (Greek)]]||[[:ru:Пелопоннес]]||[[Պելոպոնես]]|| ||93
|-
|[[:en:Pergamon]]||[[:ru:Пергам]]||[[Պերգամոն]]||այո||69
|-
|[[:en:Phanariotes/Archive 3]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Phanariots]]||[[:ru:Фанариоты]]|| || ||36
|-
|[[:en:Philip II of Macedon]]||[[:ru:Филипп II Македонский]]||[[Փիլիպոս II Մակեդոնացի]]|| ||86
|-
|[[:en:Philistines]]||[[:ru:Филистимляне]]||[[Փղշտացիներ]]|| ||63
|-
|[[:en:Phratry]]||[[:ru:Фратрия]]|| || ||20
|-
|[[:en:Pi (letter)]]||[[:ru:Пи (буква)]]||[[Պի (տառ)]]||այո||88
|-
|[[:en:Piraeus]]||[[:ru:Пирей]]||[[Պիրեյոս]]|| ||88
|-
|[[:en:Place name changes in Turkey]]||[[:ru:Переименования географических названий в Турции]]||[[Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում]]|| ||13
|-
|[[:en:Plague of Athens]]||[[:ru:Афинская чума]]|| || ||30
|-
|[[:en:Plague of Justinian]]||[[:ru:Юстинианова чума]]||[[Հուստինիանոսի ժանտախտ]]||այո||47
|-
|[[:en:Sophie de Marbois-Lebrun, Duchess of Plaisance]]||[[:ru:Марбуа, Софи де]]|| || ||7
|-
|[[:en:Maximus Planudes]]||[[:ru:Плануд, Максим]]|| || ||26
|-
|[[:en:Nikolaos Plastiras]]||[[:ru:Пластирас, Николаос]]|| || ||23
|-
|[[:en:Platonism]]||[[:ru:Платонизм]]||[[Պլատոնականություն]]|| ||60
|-
|[[:en:Plotinus]]||[[:ru:Плотин]]||[[Պլոտինոս]]|| ||90
|-
|[[:en:Plutarch]]||[[:ru:Плутарх]]||[[Պլուտարքոս]]|| ||147
|-
|[[:en:Plutus (play)]]||[[:ru:Плутос (комедия)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Pnyx]]||[[:ru:Пникс]]|| || ||24
|-
|[[:en:Political mutilation in Byzantine culture]]||[[:ru:Нанесение увечий по политическим причинам в Византии]]|| || ||9
|-
|[[:en:Polychares of Messenia]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Polydamas of Skotoussa]]||[[:ru:Полидам из Скотусс]]|| || ||12
|-
|[[:en:Pontic Greek]]||[[:ru:Понтийский язык]]|| || ||44
|-
|[[:en:Pontic Greeks]]||[[:ru:Понтийцы]]||[[Պոնտացիներ]]|| ||40
|-
|[[:en:Poseidon]]||[[:ru:Посейдон]]||[[Պոսեյդոն]]|| ||107
|-
|[[:en:Posthomerica]]||[[:ru:После Гомера (Квинт Смирнский)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Pottery of ancient Greece]]||[[:ru:Вазопись Древней Греции]]|| || ||34
|-
|[[:en:Prefectures of Greece]]||[[:ru:Номы Греции]]||[[Հունաստանի նոմոսներ]]|| ||47
|-
|[[:en:Prehistory of Anatolia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Presidential Mansion, Athens]]||[[:ru:Президентский дворец (Афины)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Prodicus]]||[[:ru:Продик]]||[[Պրոդիկոս]]|| ||42
|-
|[[:en:Prometheus Unbound (Aeschylus)]]||[[:ru:Прометей освобождаемый]]|| || ||4
|-
|[[:en:Prostitution in ancient Greece]]||[[:ru:Проституция в Древней Греции]]|| || ||21
|-
|[[:en:Proto-Greek language]]||[[:ru:Протогреческий язык]]||[[Նախահունարեն]]|| ||24
|-
|[[:en:Protogeometric style]]||[[:ru:Протогеометрический стиль]]|| || ||15
|-
|[[:en:Providence Painter]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Provisional Government of National Defence]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Psi (Greek)]]||[[:ru:Пси (буква греческого алфавита)]]||[[Փսի (տառ)]]||այո||85
|-
|[[:en:Ptolemaic dynasty]]||[[:ru:Птолемеи]]||[[Պտղոմեոսներ]]|| ||75
|-
|[[:en:Ptolemaic Kingdom]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49
|-
|[[:en:Ptolemy I Soter]]||[[:ru:Птолемей I Сотер]]||[[Պտղոմեոս Լագոս]]|| ||77
|-
|[[:en:Pyli]]||[[:ru:Пили (дим)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Pyrrhichios]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Pyrrho]]||[[:ru:Пиррон]]||[[Պիհռոն]]|| ||52
|-
|[[:en:Pyrrhus of Epirus]]||[[:ru:Пирр]]||[[Պյուռոս]]|| ||70
|-
|[[:en:Pytheas]]||[[:ru:Пифей]]||[[Պիթեաս]]|| ||57
|-
|[[:en:Quintus Smyrnaeus]]||[[:ru:Квинт Смирнский]]||[[Քվինտոս Զմյուռնիացի]]||այո||33
|-
|[[:en:Rail transport in Greece]]||[[:ru:Железнодорожный транспорт в Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Rebetiko]]||[[:ru:Ребетика]]|| || ||31
|-
|[[:en:Refugees of the Greek Civil War]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Religion in Greece]]||[[:ru:Религия в Греции]]||[[Կրոնը Հունաստանում]]|| ||20
|-
|[[:en:Rho]]||[[:ru:Ро (буква)]]||[[Ռո (տառ)]]||այո||85
|-
|[[:en:Rhodes]]||[[:ru:Родос]]||[[Հռոդոս]]|| ||109
|-
|[[:en:Rhodes (city)]]||[[:ru:Родос (город)]]||[[Հռոդոս (քաղաք)]]|| ||66
|-
|[[:en:Rio–Antirrio Bridge]]||[[:ru:Рион — Андирион]]||[[Ռիո-Անտիրիո կամուրջ]]|| ||40
|-
|[[:en:Yiannis Ritsos]]||[[:ru:Рицос, Яннис]]||[[Յաննիս Ռիցոս]]|| ||44
|-
|[[:en:Roman consul]]||[[:ru:Консул (Древний Рим)]]||[[Կոնսուլ]]|| ||69
|-
|[[:en:Roman Cyprus]]||[[:ru:Кипр (римская провинция)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Family tree of Roman emperors]]||[[:ru:Семейное древо римских императоров]]|| || ||5
|-
|[[:en:Roman imperial cult]]|| || || ||22
|-
|[[:en:Roman law]]||[[:ru:Римское право]]||[[Հռոմեական իրավունք]]||այո||69
|-
|[[:en:Roman people]]||[[:ru:Римляне]]|| || ||21
|-
|[[:en:Roman–Greek wars]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Roman–Iranian relations]]||[[:ru:Отношения Византии с государством Сасанидов]]|| || ||4
|-
|[[:en:Roman–Persian Wars]]||[[:ru:Римско-персидские войны]]||[[Հռոմեա-պարսկական պատերազմներ]]|| ||44
|-
|[[:en:Romani people in Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Romanization of Greek]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Romanos I Lekapenos]]||[[:ru:Роман I Лакапин]]||[[Ռոմանոս I Լեկափենոս]]|| ||50
|-
|[[:en:Romanos IV Diogenes]]||[[:ru:Роман IV Диоген]]|| || ||50
|-
|[[:en:Sakis Rouvas]]||[[:ru:Рувас, Сакис]]||[[Սակիս Ռուվաս]]||այո||51
|-
|[[:en:Sabines]]||[[:ru:Сабины]]|| || ||44
|-
|[[:en:Antonis Samaras]]||[[:ru:Самарас, Антонис]]||[[Ադոնիս Սամարաս]]|| ||55
|-
|[[:en:Samos]]||[[:ru:Самос]]||[[Սամոս (կղզի)]]|| ||77
|-
|[[:en:Samothrace temple complex]]||[[:ru:Храмовый комплекс Самофракии]]|| || ||13
|-
|[[:en:Santorini]]||[[:ru:Тира (остров)]]||[[Սանտորինի]]|| ||86
|-
|[[:en:Sappho]]||[[:ru:Сапфо]]||[[Սապփո]]|| ||139
|-
|[[:en:Sarakatsani]]||[[:ru:Каракачаны]]||[[Կարակաչաններ]]|| ||28
|-
|[[:en:Heinrich Schliemann]]||[[:ru:Шлиман, Генрих]]||[[Հենրիխ Շլիման]]|| ||70
|-
|[[:en:Scopas]]||[[:ru:Скопас]]||[[Սկոպաս]]|| ||37
|-
|[[:en:Second Balkan War]]||[[:ru:Вторая Балканская война]]||[[Երկրորդ Բալկանյան պատերազմ]]|| ||68
|-
|[[:en:Second Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Second Persian invasion of Greece]]||[[:ru:Греко-персидская война (480—479 до н. э.)]]||[[Պարսկական երկրորդ ներխուժում Հունաստան]]|| ||25
|-
|[[:en:Second Philippic]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Seleucus I Nicator]]||[[:ru:Селевк I Никатор]]||[[Սելևկոս I Նիկատոր]]|| ||67
|-
|[[:en:Semonides]]||[[:ru:Семонид Аморгский]]||[[Սիմոնիդես Ամորգացի]]|| ||26
|-
|[[:en:Septuagint manuscripts]]||[[:ru:Септуагинтовые манускрипты]]|| || ||6
|-
|[[:en:Serfdom]]||[[:ru:Крепостное право]]||[[Ճորտատիրություն]]|| ||70
|-
|[[:en:Sesklo]]||[[:ru:Сескло]]|| || ||22
|-
|[[:en:Seven Sages of Greece]]||[[:ru:Семь мудрецов]]||[[Յոթ իմաստուն]]|| ||52
|-
|[[:en:Severe style]]||[[:ru:Строгий стиль]]|| || ||16
|-
|[[:en:Shapur II]]||[[:ru:Шапур II]]||[[Շապուհ II Երկարակյաց]]||այո||55
|-
|[[:en:Sicilian Expedition]]||[[:ru:Сицилийская экспедиция]]|| || ||31
|-
|[[:en:Sicyon]]||[[:ru:Сикион]]||[[Սիկիոն]]|| ||39
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (626)]]||[[:ru:Осада Константинополя (626)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (626)]]||այո||30
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (674–678)]]||[[:ru:Осада Константинополя (674—678)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (674-678)]]||այո||32
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (717–718)]]||[[:ru:Осада Константинополя (717—718)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (717-718)]]||այո||40
|-
|[[:en:Siege of Tripolitsa]]||[[:ru:Осада Триполицы]]|| || ||9
|-
|[[:en:Sigma]]||[[:ru:Сигма (буква)]]||[[Սիգմա (տառ)]]||այո||84
|-
|[[:en:Slavery in ancient Greece]]||[[:ru:Рабство в Древней Греции]]|| || ||27
|-
|[[:en:Slavic speakers of Greek Macedonia]]||[[:ru:Славяне в Греции]]|| || ||9
|-
|[[:en:Slavs]]||[[:ru:Славяне]]||[[Սլավոններ]]|| ||102
|-
|[[:en:Smyrna]]||[[:ru:Смирна]]|| || ||21
|-
|[[:en:Socrates]]||[[:ru:Сократ]]||[[Սոկրատես]]|| ||251
|-
|[[:en:Socratic method]]||[[:ru:Метод Сократа]]|| || ||30
|-
|[[:en:Dionysios Solomos]]||[[:ru:Соломос, Дионисиос]]||[[Սոլոմոս Դիոնիսիոս]]|| ||34
|-
|[[:en:Death of Solomos Solomou]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Solon]]||[[:ru:Солон]]||[[Սոլոն]]|| ||108
|-
|[[:en:Sophocles]]||[[:ru:Софокл]]||[[Սոֆոկլես]]|| ||192
|-
|[[:en:Souliotes]]||[[:ru:Сулиоты]]|| || ||13
|-
|[[:en:Elena Souliotis]]||[[:ru:Сулиоти, Элена]]||[[Ելենա Սուլիոտիս]]|| ||11
|-
|[[:en:Sounion]]||[[:ru:Сунион]]|| || ||30
|-
|[[:en:Southeast Europe]]||[[:ru:Юго-Восточная Европа]]||[[Հարավարևելյան Եվրոպա]]|| ||51
|-
|[[:en:Stephanus of Byzantium]]||[[:ru:Стефан Византийский]]|| || ||33
|-
|[[:en:Stesichorus]]||[[:ru:Стесихор]]||[[Ստեսիքոր]]|| ||41
|-
|[[:en:Stoa of Attalos]]||[[:ru:Стоя Аттала]]||[[Ատտալոսի ստոա]]|| ||23
|-
|[[:en:Strabo]]||[[:ru:Страбон]]||[[Ստրաբոն]]|| ||104
|-
|[[:en:Strained yogurt]]||[[:ru:Греческий йогурт]]|| || ||33
|-
|[[:en:Stymphalian birds]]||[[:ru:Стимфалийские птицы]]||[[Ստիմփալոսյան թռչուններ]]|| ||41
|-
|[[:en:Super League Greece]]||[[:ru:Чемпионат Греции по футболу]]||[[Հունաստանի Սուպերլիգա]]|| ||46
|-
|[[:en:Syllogae minores]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Syracuse, Sicily]]||[[:ru:Сиракузы (город)]]||[[Սիրաքյուս]]|| ||112
|-
|[[:en:Syriza]]||[[:ru:СИРИЗА]]||[[Սիրիզա]]|| ||54
|-
|[[:en:Tabor Light]]||[[:ru:Фаворский свет]]|| || ||13
|-
|[[:en:Talos]]||[[:ru:Талос (витязь)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Tartarus]]||[[:ru:Тартар]]||[[Տարտարոս]]|| ||66
|-
|[[:en:Tatoi Palace]]||[[:ru:Татой]]||[[Տատոյ]]||այո||19
|-
|[[:en:Tau]]||[[:ru:Тау]]||[[Տաու (տառ)]]||այո||85
|-
|[[:en:Telegony]]||[[:ru:Телегония (эпос)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Temple of Hephaestus]]||[[:ru:Храм Гефеста]]||[[Հեփեստոսի տաճար]]|| ||34
|-
|[[:en:Temple of Zeus, Olympia]]||[[:ru:Храм Зевса в Олимпии]]||[[Զևսի տաճար (Օլիմպիա)]]|| ||31
|-
|[[:en:Vassiliki Thanou-Christophilou]]||[[:ru:Тану-Христофилу, Василики]]||[[Վասիլիկի Թանու-Խրիստոֆիլու]]|| ||33
|-
|[[:en:Thasian rebellion]]||[[:ru:Фасосское восстание]]|| || ||9
|-
|[[:en:The Disrobing of Christ]]||[[:ru:Совлечение одежд с Христа]]|| || ||18
|-
|[[:en:The Free Besieged]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Theaetetus (dialogue)]]||[[:ru:Теэтет (Платон)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Themistocles]]||[[:ru:Фемистокл]]||[[Թեմիստոկլես]]|| ||76
|-
|[[:en:Theodora (wife of Justinian I)]]||[[:ru:Феодора]]||[[Թեոդորա]]|| ||54
|-
|[[:en:Mikis Theodorakis]]||[[:ru:Теодоракис, Микис]]||[[Միկիս Թեոդորակիս]]|| ||60
|-
|[[:en:Theodoric the Great]]||[[:ru:Теодорих Великий]]|| || ||74
|-
|[[:en:Theogony]]||[[:ru:Теогония]]|| || ||63
|-
|[[:en:Theophrastus]]||[[:ru:Теофраст]]||[[Թեոփրաստես]]|| ||91
|-
|[[:en:Thespis]]||[[:ru:Феспис]]||[[Թեսպիս Իկարիացի]]|| ||32
|-
|[[:en:Thessaloniki (regional unit)]]||[[:ru:Салоники (ном)]]||[[Սալոնիկ (նոմոս)]]|| ||42
|-
|[[:en:Thessaly]]||[[:ru:Фессалия (периферия)]]|| || ||56
|-
|[[:en:Theta]]||[[:ru:Тета]]||[[Թետա (տառ)]]||այո||89
|-
|[[:en:Third Philippic]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Third siege of Missolonghi]]||[[:ru:Третья осада Месолонгиона]]|| || ||12
|-
|[[:en:Thrace]]||[[:ru:Фракия]]||[[Թրակիա]]|| ||97
|-
|[[:en:Thracians]]||[[:ru:Фракийцы]]||[[Թրակիացիներ]]|| ||62
|-
|[[:en:Thracology]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Thucydides]]||[[:ru:Фукидид]]||[[Թուկիդիդես]]|| ||125
|-
|[[:en:Timasitheus of Delphi]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Timeline of İzmir]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tiryns]]||[[:ru:Тиринф]]||[[Տիրինս]]|| ||51
|-
|[[:en:Titormus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Iakovos Tombazis]]||[[:ru:Томбазис, Яковос]]|| || ||6
|-
|[[:en:The Town Mouse and the Country Mouse]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Transport in Greece]]||[[:ru:Транспорт в Греции]]||[[Տրանսպորտը Հունաստանում]]|| ||14
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1832)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1832)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Treaty of Küçük Kaynarca]]||[[:ru:Кючук-Кайнарджийский мир]]|| || ||43
|-
|[[:en:Treaty of Lausanne]]||[[:ru:Лозаннский мирный договор]]||[[Լոզանի պայմանագիր]]|| ||66
|-
|[[:en:Charilaos Trikoupis]]||[[:ru:Трикупис, Харилаос]]||[[Խարիլաոս Տրիկուպիս]]|| ||27
|-
|[[:en:Tripe soup]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Tripiti (archaeological site)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Trireme]]||[[:ru:Трирема]]|| || ||54
|-
|[[:en:Trojan Horse]]||[[:ru:Троянский конь]]||[[Տրոյական ձի]]|| ||82
|-
|[[:en:Trojan War]]||[[:ru:Троянская война]]||[[Տրոյական պատերազմ]]||այո||98
|-
|[[:en:Alexis Tsipras]]||[[:ru:Ципрас, Алексис]]||[[Ալեքսիս Ցիպրաս]]|| ||91
|-
|[[:en:Tunnel of Eupalinos]]||[[:ru:Эвпалинов тоннель]]|| || ||22
|-
|[[:en:Turkish War of Independence]]||[[:ru:Война за независимость Турции]]||[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ]]|| ||62
|-
|[[:en:Tylissos]]||[[:ru:Тилисос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Uranus (mythology)]]||[[:ru:Уран (мифология)]]||[[Ուրանոս]]|| ||84
|-
|[[:en:Eleftherios Venizelos]]||[[:ru:Венизелос, Элефтериос]]||[[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]|| ||59
|-
|[[:en:Vergina Sun]]||[[:ru:Вергинская звезда]]||[[Վերգինայի աստղ]]|| ||30
|-
|[[:en:Vido]]||[[:ru:Птихия]]||[[Պտիխիյա]]|| ||18
|-
|[[:en:Visa requirements for Greek citizens]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Vlachs]]||[[:ru:Валахи]]||[[Վալախներ]]|| ||41
|-
|[[:en:War against Nabis]]||[[:ru:Война против Набиса]]|| || ||20
|-
|[[:en:Wars of the Delian League]]||[[:ru:Войны Делосского союза]]|| || ||13
|-
|[[:en:Wars of the Diadochi]]||[[:ru:Войны диадохов]]|| || ||23
|-
|[[:en:The Wasps]]||[[:ru:Осы (комедия)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Water supply and sanitation in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Western Thrace]]||[[:ru:Западная Фракия]]||[[Արևմտյան Թրակիա]]|| ||41
|-
|[[:en:White Tower of Thessaloniki]]||[[:ru:Белая башня (Салоники)]]||[[Սպիտակ աշտարակ (Սալոնիկ)]]|| ||30
|-
|[[:en:World War II]]||[[:ru:Вторая мировая война]]||[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]|| ||261
|-
|[[:en:World War II casualties]]||[[:ru:Потери во Второй мировой войне]]||[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի կորուստներ]]|| ||35
|-
|[[:en:Xanthippe]]||[[:ru:Ксантиппа]]|| || ||43
|-
|[[:en:Xi (letter)]]||[[:ru:Кси (буква греческого алфавита)]]||[[Քսի (տառ)]]||այո||82
|-
|[[:en:Xuthus]]||[[:ru:Ксуф]]|| || ||26
|-
|[[:en:Zeno of Citium]]||[[:ru:Зенон Китийский]]||[[Զենոն Կիտիոնացի]]|| ||78
|-
|[[:en:Zeppelin LZ 55]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Joannes Zonaras]]||[[:ru:Иоанн Зонара]]|| || ||47
|-
|[[:en:Zorba the Greek]]||[[:ru:Грек Зорба (роман)]]||[[Հույն Զոռբան (վեպ)]]|| ||34
|-
|[[:en:Zorba the Greek (film)]]||[[:ru:Грек Зорба (фильм)]]||[[Հույն Զոռբա (ֆիլմ)]]|| ||45
|}
== [[:en:Category:Mid-importance Greek articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!Ռուսերեն հոդված!!Հայերեն հոդված!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:-phil-]]|| || || ||4
|-
|[[:en:11 September 1922 Revolution]]||[[:ru:Восстание 11 сентября 1922 года]]|| || ||14
|-
|[[:en:11th World Scout Jamboree]]|| || || ||9
|-
|[[:en:21os Akatallilos]]||[[:ru:21os Akatallilos]]||[[21os Akatallilos]]||այո||3
|-
|[[:en:22 July 1943 Athens protest]]|| || || ||3
|-
|[[:en:75 mm Schneider-Danglis 06/09]]||[[:ru:76-мм горная пушка образца 1909 года]]|| || ||9
|-
|[[:en:526 Antioch earthquake]]||[[:ru:Антиохийское землетрясение]]|| || ||16
|-
|[[:en:1862 Greek head of state referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции (1862)]]|| || ||7
|-
|[[:en:1920 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1920 Greek referendum]]||[[:ru:Референдум в Греции (1920)]]|| || ||9
|-
|[[:en:1921 in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1924 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1924)]]|| || ||10
|-
|[[:en:1928 Greek legislative election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1932 Greek legislative election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:1933 Greek legislative election]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1936 Greek legislative election]]|| || || ||6
|-
|[[:en:1946 Greek legislative election]]|| || || ||6
|-
|[[:en:1946 Greek referendum]]||[[:ru:Референдум о сохранении монархии в Греции (1946)]]|| || ||7
|-
|[[:en:1950 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1951 Greek legislative election]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1952 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1956 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1958 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1961 Greek legislative election]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1963 Greek legislative election]]|| || || ||6
|-
|[[:en:1964 Greek legislative election]]|| || || ||7
|-
|[[:en:1968 Greek constitutional referendum]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1971 European Cup Final]]||[[:ru:Финал Кубка европейских чемпионов 1971]]||[[Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթի եզրափակիչ 1971]]||այո||25
|-
|[[:en:1972–1973 Cypriot ecclesiastical coup attempt]]|| || || ||4
|-
|[[:en:1973 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1973)]]|| || ||11
|-
|[[:en:1974 Greek legislative election]]|| || || ||9
|-
|[[:en:1974 Greek republic referendum]]||[[:ru:Республиканский референдум в Греции (1974)]]|| || ||15
|-
|[[:en:1977 Greek legislative election]]|| || || ||9
|-
|[[:en:1981 Greek legislative election]]|| || || ||8
|-
|[[:en:1985 Greek legislative election]]|| || || ||8
|-
|[[:en:1990–91 Greek Football Cup]]|| || || ||5
|-
|[[:en:1993 Greek legislative election]]|| || || ||11
|-
|[[:en:1996 Greek legislative election]]|| || || ||11
|-
|[[:en:1999 Athens earthquake]]||[[:ru:Афинское землетрясение (1999)]]|| || ||11
|-
|[[:en:2000 Greek legislative election]]|| || || ||11
|-
|[[:en:2002 Greek local elections]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2004 Summer Olympics opening ceremony]]||[[:ru:Церемония открытия летних Олимпийских игр 2004]]|| || ||8
|-
|[[:en:2004 Summer Olympics torch relay]]||[[:ru:Эстафета олимпийского огня летних Олимпийских игр 2004]]|| || ||9
|-
|[[:en:2004 Summer Paralympics]]||[[:ru:Летние Паралимпийские игры 2004]]|| || ||29
|-
|[[:en:2006 Greece earthquake]]|| || || ||5
|-
|[[:en:2006 Greek local elections]]|| || || ||2
|-
|[[:en:2007 Greek forest fires]]||[[:ru:Лесные пожары в Греции (2007)]]|| || ||20
|-
|[[:en:2007 PASOK leadership election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2007–08 Greek Football Cup]]||[[:ru:Кубок Греции по футболу 2007/2008]]|| || ||8
|-
|[[:en:2009 European Parliament election in Greece]]||[[:ru:Выборы в Европейский парламент в Греции (2009)]]|| || ||14
|-
|[[:en:2009 Greek forest fires]]|| || || ||8
|-
|[[:en:2009 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (2009)]]|| || ||22
|-
|[[:en:2009 New Democracy leadership election]]|| || || ||3
|-
|[[:en:2010 Greek local elections]]|| || || ||5
|-
|[[:en:2014 Greek local elections]]|| || || ||4
|-
|[[:en:2015 European migrant crisis]]||[[:ru:Европейский миграционный кризис]]||[[Եվրոպայի միգրացիոն ճգնաժամ]]|| ||72
|-
|[[:en:A True Story]]||[[:ru:Правдивая история (Лукиан)]]|| || ||18
|-
|[[:en:A1 Ethniki Volleyball]]||[[:ru:Чемпионат Греции по волейболу среди мужчин]]|| || ||8
|-
|[[:en:Abae]]||[[:ru:Абы]]|| || ||19
|-
|[[:en:Abaris the Hyperborean]]||[[:ru:Абарис]]||[[Աբարիս]]|| ||26
|-
|[[:en:Abdera, Thrace]]||[[:ru:Авдира (дим)]]||[[Ավդիրա (դիմա)]]|| ||15
|-
|[[:en:Abolla]]||[[:ru:Аболла]]|| || ||14
|-
|[[:en:Abortion in Greece]]||[[:ru:Аборты в Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Abrupolis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Academy (educational institution)]]||[[:ru:Академия]]||[[Ակադեմիա]]|| ||79
|-
|[[:en:Academy of Athens (modern)]]||[[:ru:Афинская академия]]||[[Աթենքի ակադեմիա]]|| ||20
|-
|[[:en:Acanthus of Sparta]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Acesas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Achaea]]||[[:ru:Ахея]]||[[Ախեյա]]|| ||55
|-
|[[:en:Achaea (ancient region)]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Achaean Federation]]||[[:ru:Ахейский союз]]|| || ||47
|-
|[[:en:Achaean Leaders]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Achaean War]]||[[:ru:Ахейская война]]|| || ||11
|-
|[[:en:Achaeans (tribe)]]||[[:ru:Ахейцы]]||[[Աքայացիներ]]|| ||58
|-
|[[:en:Achaemenid destruction of Athens]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Achaeus (general)]]||[[:ru:Ахей (полководец)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Achaeus (son of Poseidon)]]||[[:ru:Ахей (сын Посейдона)]]|| || ||2
|-
|[[:en:Achaia (Roman province)]]||[[:ru:Ахея (римская провинция)]]|| || ||50
|-
|[[:en:Acharnes]]||[[:ru:Ахарне]]||[[Ախարնես]]|| ||31
|-
|[[:en:Acharnes Railway Center]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Acheloos Painter]]||[[:ru:Вазописец Ахелоя]]|| || ||6
|-
|[[:en:Achilleis (trilogy)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Achilles Painter]]||[[:ru:Вазописец Ахилла]]|| || ||21
|-
|[[:en:Achilles' heel]]||[[:ru:Ахиллесова пята]]||[[Աքիլեսյան գարշապար]]|| ||32
|-
|[[:en:Achlys]]||[[:ru:Ахлис]]|| || ||13
|-
|[[:en:Acritic songs]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Acroceraunian School]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Acrocorinth]]||[[:ru:Акрокоринф]]||[[Ակրոկորնթոս]]|| ||33
|-
|[[:en:Acrolith]]||[[:ru:Акролит]]|| || ||24
|-
|[[:en:Acropolis Rally]]||[[:ru:Ралли Греции]]|| || ||20
|-
|[[:en:Actaeon]]||[[:ru:Актеон]]||[[Ակտեոն]]|| ||41
|-
|[[:en:Actium]]||[[:ru:Акциум]]|| || ||37
|-
|[[:en:Adeimantus]]||[[:ru:Адимант]]|| || ||7
|-
|[[:en:Adonia]]||[[:ru:Садики Адониса]]|| || ||10
|-
|[[:en:Adonis]]||[[:ru:Адонис]]||[[Ադոնիս]]|| ||62
|-
|[[:en:Adranus]]||[[:ru:Адран]]|| || ||14
|-
|[[:en:Adriatic campaign of 1807–1814]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aeacides of Epirus]]||[[:ru:Эакид]]|| || ||18
|-
|[[:en:Aeacus]]||[[:ru:Эак]]||[[Էակոս]]||այո||50
|-
|[[:en:Aegean and Western Turkey sclerophyllous and mixed forests]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Aegean art]]|| ||[[Եգեյան արվեստ]]|| ||13
|-
|[[:en:Aegean dispute]]||[[:ru:Эгейский вопрос]]||[[Եգեյան հիմնահարց]]|| ||17
|-
|[[:en:Aegean languages]]||[[:ru:Тирренские языки]]|| || ||26
|-
|[[:en:Aegeus]]||[[:ru:Эгей]]|| || ||48
|-
|[[:en:Aegina]]||[[:ru:Эгина (остров)]]|| || ||64
|-
|[[:en:Aegis]]||[[:ru:Эгида]]|| || ||45
|-
|[[:en:Aegisthus]]||[[:ru:Эгисф]]|| || ||43
|-
|[[:en:Aegles]]|| || || ||1
|-
|[[:en:AEK Athens F.C.]]||[[:ru:АЕК (футбольный клуб, Афины)]]||[[ԱԵԿ Աթենք ՖԱ]]|| ||52
|-
|[[:en:AEK B.C.]]||[[:ru:АЕК (баскетбольный клуб)]]|| || ||23
|-
|[[:en:AEKKEA-RAAB]]|| || || ||3
|-
|[[:en:AEKKEA-RAAB R-29]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Claudius Aelianus]]||[[:ru:Клавдий Элиан]]|| || ||46
|-
|[[:en:Aeneas]]||[[:ru:Эней]]||[[Էնեաս]]|| ||81
|-
|[[:en:Aeolians]]||[[:ru:Эолийцы]]|| || ||31
|-
|[[:en:Aeolic Greek]]||[[:ru:Эолийский диалект древнегреческого языка]]|| || ||31
|-
|[[:en:Aeolis]]||[[:ru:Эолида]]|| || ||36
|-
|[[:en:Aeschines]]||[[:ru:Эсхин]]|| || ||45
|-
|[[:en:Aeson]]||[[:ru:Эсон (мифология)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Aesymnetes]]||[[:ru:Эсимнет]]|| || ||10
|-
|[[:en:Aetna (city)]]||[[:ru:Этна (город)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Aetolian League]]||[[:ru:Этолийский союз]]|| || ||40
|-
|[[:en:The Affecter]]||[[:ru:Вычурный вазописец]]|| || ||6
|-
|[[:en:Afgeio]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Afqa]]|| || || ||9
|-
|[[:en:African Greeks]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Georgios Afroudakis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Agamemnon]]||[[:ru:Агамемнон]]||[[Ագամեմնոն]]|| ||81
|-
|[[:en:Agatharchides]]||[[:ru:Агатархид]]|| || ||27
|-
|[[:en:Agathocles of Syracuse]]||[[:ru:Агафокл]]|| || ||41
|-
|[[:en:Agathodaemon]]||[[:ru:Агатодемон (божество)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Agathokleia]]||[[:ru:Агафоклея]]|| || ||16
|-
|[[:en:Agave (daughter of Cadmus)]]||[[:ru:Агава (дочь Кадма)]]||[[Ագավա (Կադմոսի դուստր)]]|| ||34
|-
|[[:en:Agave (mythology)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Agde]]||[[:ru:Агд]]|| || ||65
|-
|[[:en:AGEH Gymnastikos B.C.]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Agesilaus II]]||[[:ru:Агесилай II]]|| || ||48
|-
|[[:en:Agia Mavra, Elis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Agia Paraskevi, Chalkidiki]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Agioi Theodoroi, Elis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Agios Georgios, Andravida]]||[[:ru:Андравида]]|| || ||19
|-
|[[:en:Agios Kirykos]]|| ||[[Այոս Կիրիկոս]]|| ||20
|-
|[[:en:Agios Konstantinos, East Attica]]||[[:ru:Айос-Констандинос (Лавреотики)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Agios Minas Cathedral]]||[[:ru:Собор Святого Мины]]||[[Սուրբ Մինասի տաճար]]|| ||18
|-
|[[:en:Agios Nikitas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Agios Nikolaos, Chalkidiki]]||[[:ru:Айос-Николаос (Халкидики)]]||[[Այոս Նիկոլաոս (Խալկիդիկի)]]|| ||14
|-
|[[:en:Agios Stefanos, Achaea]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Agios Stefanos, Attica]]||[[:ru:Айос-Стефанос (Аттика)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Agios Vlasios, Magnesia]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Agistri]]||[[:ru:Ангистрион]]||[[Անգիստրի]]|| ||36
|-
|[[:en:Agistri (song)]]||[[:ru:Каппадокийские греки]]|| || ||13
|-
|[[:en:Aglaurus]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Aglaurus, daughter of Cecrops]]||[[:ru:Аглавра (дочь Кекропса)]]||[[Ագլավրա (Կեկրոպսի դուստր)]]|| ||21
|-
|[[:en:Aglianico]]||[[:ru:Альянико]]|| || ||18
|-
|[[:en:Agnes of Durazzo]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Spiro Agnew]]||[[:ru:Агню, Спиро]]||[[Սպիրո Ագնյու]]|| ||67
|-
|[[:en:Agoge]]||[[:ru:Спартанское воспитание]]||[[Սպարտական դաստիարակություն]]|| ||31
|-
|[[:en:Tellos Agras]]||[[:ru:Агапинос, Сарантос]]|| || ||11
|-
|[[:en:Agria]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Agricultural University of Athens]]||[[:ru:Афинский аграрный университет]]|| || ||14
|-
|[[:en:Helene Ahrweiler]]||[[:ru:Гликадзи-Арвелер, Элени]]|| || ||15
|-
|[[:en:Aianteio]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60
|-
|[[:en:Kostas Aidiniou]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aigosthena]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Air operations during the Greek Civil War]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Aison (vase painter)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Aisonia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Aitoliko]]||[[:ru:Этоликон (Этолия и Акарнания)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ajax (play)]]||[[:ru:Аякс (Софокл)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Ajax the Great]]||[[:ru:Аякс Великий]]|| || ||57
|-
|[[:en:Ajax the Lesser]]||[[:ru:Аякс Малый]]|| || ||38
|-
|[[:en:Akanthos (Greece)]]||[[:ru:Аканф]]|| || ||19
|-
|[[:en:Akkerman Convention]]||[[:ru:Аккерманская конвенция]]||[[Աքքերմանի կոնվենցիա]]|| ||28
|-
|[[:en:Akoli, Greece]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Akra, Crimea]]||[[:ru:Акра (Крым)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Akrotiri (prehistoric city)]]||[[:ru:Акротири (Тира)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Alabastron]]||[[:ru:Алабастрон]]|| || ||27
|-
|[[:en:Alazon]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Albania–Greece relations]]||[[:ru:Албано-греческие отношения]]||[[Հույն-ալբանական հարաբերություններ]]|| ||10
|-
|[[:en:Albanian Vilayet]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Albanians in Greece]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Albanians of Western Thrace]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Alcamenes]]||[[:ru:Алкамен (скульптор)]]||[[Ալկամենես]]|| ||26
|-
|[[:en:Alcetas I of Epirus]]||[[:ru:Алкет I]]|| || ||18
|-
|[[:en:Alcetas II of Epirus]]||[[:ru:Алкет II]]|| || ||17
|-
|[[:en:Alcmaeon in Corinth]]||[[:ru:Алкмеон в Коринфе]]|| || ||5
|-
|[[:en:Alcmaeonidae]]||[[:ru:Алкмеониды]]|| || ||25
|-
|[[:en:Alcmene]]||[[:ru:Алкмена]]||[[Ալկմենե (Հերակլեսի մայր)]]|| ||48
|-
|[[:en:Alcmeonis]]||[[:ru:Алкмеонида]]|| || ||12
|-
|[[:en:Alepou]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Alexander of Abonoteichus]]||[[:ru:Александр Пафлагонец]]|| || ||15
|-
|[[:en:Alexander of Greece]]||[[:ru:Александр I (король Греции)]]||[[Ալեքսանդր (Հունաստանի թագավոր)]]|| ||48
|-
|[[:en:Alexander of Myndus]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Alexander of Pherae]]||[[:ru:Александр Ферский]]|| || ||17
|-
|[[:en:Alexander Polyhistor]]||[[:ru:Александр Полигистор]]||[[Ալեքսանդր Բազմավեպ]]|| ||24
|-
|[[:en:Alexander Romance]]||[[:ru:История Александра Великого]]||[[Ալեքսանդրի վեպը]]|| ||31
|-
|[[:en:Alexander Technological Educational Institute of Thessaloniki]]|| ||[[Սալոնիկի Ալեքսանդր տեխնոլոգիական կրթության ինստիտուտ]]|| ||3
|-
|[[:en:Alexandria Troas]]||[[:ru:Александрия Троадская]]|| || ||21
|-
|[[:en:Alexandros, Greece]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Alexandroupoli]]||[[:ru:Александруполис]]||[[Ալեքսանդրուպոլիս]]|| ||61
|-
|[[:en:Alexarchus of Macedon]]||[[:ru:Алексарх Македонянин]]|| || ||6
|-
|[[:en:Alexiares and Anicetus]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Alexios I of Trebizond]]||[[:ru:Алексей I Великий Комнин]]|| || ||33
|-
|[[:en:Alexios II of Trebizond]]||[[:ru:Алексей II Великий Комнин]]|| || ||27
|-
|[[:en:Alexios III Angelos]]||[[:ru:Алексей III Ангел]]|| || ||47
|-
|[[:en:Alexios III of Trebizond]]||[[:ru:Алексей III Великий Комнин]]|| || ||26
|-
|[[:en:Alexios II Komnenos]]||[[:ru:Алексей II Комнин]]|| || ||45
|-
|[[:en:Alexios V Doukas]]||[[:ru:Алексей V Дука]]|| || ||47
|-
|[[:en:Haris Alexiou]]||[[:ru:Алексиу, Харис]]||[[Հարիս Ալեքսիու]]|| ||27
|-
|[[:en:Alexis (poet)]]||[[:ru:Алексид]]|| || ||18
|-
|[[:en:Alfeios]]||[[:ru:Алфиос]]|| || ||31
|-
|[[:en:Ali Pasha of Ioannina]]||[[:ru:Али-паша Тепеленский]]|| || ||39
|-
|[[:en:Alifeira]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Alkimachos of Pydna]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Alkyonides Gulf]]||[[:ru:Алкионидес (залив)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Leo Allatius]]||[[:ru:Аллаций, Лев]]|| || ||19
|-
|[[:en:Allegory of the cave]]||[[:ru:Миф о пещере]]||[[Քարանձավի այլաբանություն]]|| ||57
|-
|[[:en:Georgios Alogoskoufis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Alonnisos Marine Park]]||[[:ru:Национальный морской парк Алонисос]]||[[Ալոնիսոսի ազգային ծովային պարկ]]|| ||17
|-
|[[:en:Alpha Bank]]||[[:ru:Alpha Bank]]|| || ||20
|-
|[[:en:Alpha TV]]||[[:ru:Alpha TV]]||[[Alpha TV]]|| ||14
|-
|[[:en:Althaea (mythology)]]||[[:ru:Алфея]]|| || ||28
|-
|[[:en:Althaemenes]]||[[:ru:Алфемен]]|| || ||16
|-
|[[:en:Fragiskos Alvertis]]||[[:ru:Алвертис, Фрагискос]]|| || ||12
|-
|[[:en:Alytarches]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Amadeus, Prince of Achaea]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Duke of Amalfi]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Amalthea (mythology)]]||[[:ru:Амалфея]]|| || ||41
|-
|[[:en:Ioannis Amanatidis]]||[[:ru:Аманатидис, Яннис]]|| || ||28
|-
|[[:en:Amasis Painter]]||[[:ru:Мастер Амасиса]]|| || ||18
|-
|[[:en:Amasis (potter)]]||[[:ru:Амасис (гончар)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Amazon statue types]]||[[:ru:Раненая амазонка]]|| || ||5
|-
|[[:en:Amazonomachy]]||[[:ru:Амазономахия]]|| || ||17
|-
|[[:en:Amazons]]||[[:ru:Амазонки]]||[[Ամազոնուհիներ]]|| ||73
|-
|[[:en:Ambracian Gulf]]||[[:ru:Амвракикос]]|| || ||35
|-
|[[:en:Ambrosia]]||[[:ru:Амброзия (мифология)]]||[[Ամբրոսիա]]|| ||46
|-
|[[:en:Ambrosian Iliad]]||[[:ru:Амброзианская Илиада]]|| || ||17
|-
|[[:en:Amfilochia]]||[[:ru:Амфилохия]]||[[Ամֆիլոխիա (քաղաք)]]|| ||23
|-
|[[:en:Amores (Lucian)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Amorgos]]||[[:ru:Аморгос]]|| || ||50
|-
|[[:en:Ampelokampos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Amphiareion of Oropos]]||[[:ru:Храм Амфиарая]]|| || ||14
|-
|[[:en:Amphidromia]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Amphipole]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Amphipolis]]||[[:ru:Амфиполис]]|| || ||43
|-
|[[:en:Amphitrite]]||[[:ru:Амфитрита]]||[[Ամփիտրիտե]]||այո||59
|-
|[[:en:Amphora]]||[[:ru:Амфора]]||[[Ամֆորա]]|| ||63
|-
|[[:en:Amphoterus (admiral)]]||[[:ru:Амфотер (военачальник)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Amyntas III of Macedon]]||[[:ru:Аминта III]]|| || ||31
|-
|[[:en:Amyntor (mythology)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anafi]]||[[:ru:Анафи]]||[[Անաֆի]]|| ||41
|-
|[[:en:Manolis Anagnostakis]]||[[:ru:Анагностакис, Манолис]]|| || ||11
|-
|[[:en:Panagiotis Anagnostopoulos]]||[[:ru:Анагностопулос, Панайотис (политик)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Sia Anagnostopoulou]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Anarchism in Greece]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Anası Kızından]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anastasios of Albania]]||[[:ru:Анастасий (архиепископ Тиранский)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Anastasius I Dicorus]]||[[:ru:Анастасий I]]||[[Անաստասիոս Ա (կայսր)]]|| ||57
|-
|[[:en:Anastasius of Constantinople]]||[[:ru:Анастасий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Anasyrma]]||[[:ru:Анасирма]]|| || ||18
|-
|[[:en:Anathema]]||[[:ru:Анафема]]|| || ||45
|-
|[[:en:Anatolia]]||[[:ru:Малая Азия]]||[[Անատոլիա]]|| ||140
|-
|[[:en:Anavryta Classical Lyceum]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anax (Greek)]]||[[:ru:Анакс]]|| || ||14
|-
|[[:en:Anaximander]]||[[:ru:Анаксимандр]]||[[Անաքսիմանդրոս]]|| ||106
|-
|[[:en:Ancient Elis]]||[[:ru:Элида]]||[[Էլիդա]]|| ||16
|-
|[[:en:Ancient Greek astronomy]]||[[:ru:Астрономия Древней Греции]]||[[Աստղագիտությունը հին Հունաստանում]]|| ||29
|-
|[[:en:Ancient Greek coinage]]||[[:ru:Древнегреческие монеты]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ancient Greek dialects]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Ancient Greek eros]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Ancient Greek flood myths]]||[[:ru:Древнегреческие мифы о потопе]]|| || ||3
|-
|[[:en:Ancient Greek law]]||[[:ru:Право Древней Греции]]||[[Հին հունական իրավունք]]|| ||18
|-
|[[:en:Ancient Greek Olympic festivals]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ancient Greek philosophy]]||[[:ru:Древнегреческая философия]]||[[Անտիկ հունական փիլիսոփայություն]]||այո||55
|-
|[[:en:Ancient Greek phonology]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ancient Greek sculpture]]||[[:ru:Скульптура Древней Греции]]||[[Հին հունական քանդակագործություն]]|| ||29
|-
|[[:en:Ancient Greek technology]]||[[:ru:Древнегреческие технологии]]|| || ||14
|-
|[[:en:Ancient Greek warfare]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ancient history]]||[[:ru:Древний мир]]||[[Հին աշխարհ]]|| ||127
|-
|[[:en:Ancient Macedonian army]]||[[:ru:Армия Древней Македонии]]||[[Հին Մակեդոնիայի բանակ]]|| ||20
|-
|[[:en:Ancient Macedonian language]]||[[:ru:Древнемакедонский язык]]|| || ||31
|-
|[[:en:Ancient Macedonians]]||[[:ru:Македоняне]]|| || ||28
|-
|[[:en:List of ancient Macedonians]]||[[:ru:Македонские цари]]|| || ||31
|-
|[[:en:Ancient Serbia]]||[[:ru:Доисторическая Сербия]]|| || ||5
|-
|[[:en:Ancient Thera]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ancient Thessaly]]|| || || ||11
|-
|[[:en:List of ancient tribes in Illyria]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Andokides (vase painter)]]||[[:ru:Андокид (вазописец)]]||[[Անդոկիդես]]|| ||17
|-
|[[:en:Andravida]]||[[:ru:Андравида]]|| || ||19
|-
|[[:en:Nikolaos Andriakopoulos]]||[[:ru:Андриакопулос, Николаос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Andromache (play)]]||[[:ru:Андромаха (Еврипид)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Andromeda (mythology)]]||[[:ru:Андромеда (мифология)]]||[[Անդրոմեդա (դիցաբանություն)]]|| ||68
|-
|[[:en:Andromeda (play)]]||[[:ru:Андромеда (Еврипид)]]|| || ||7
|-
|[[:en:Andronicus of Rhodes]]||[[:ru:Андроник Родосский]]|| || ||34
|-
|[[:en:Andronikos I of Trebizond]]||[[:ru:Андроник I Гид]]|| || ||26
|-
|[[:en:Andronikos III Palaiologos]]||[[:ru:Андроник III Палеолог]]||[[Անդրոնիկոս III Կրտսեր]]|| ||47
|-
|[[:en:Andros]]||[[:ru:Андрос (остров, Греция)]]||[[Անդրոս (կղզի)]]|| ||57
|-
|[[:en:Mimis Androulakis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nikos Androulakis]]||[[:ru:Андрулакис, Никос]]|| || ||11
|-
|[[:en:Odysseas Androutsos]]||[[:ru:Андруцос, Одиссей]]|| || ||12
|-
|[[:en:Anemodouri]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Anemurium]]||[[:ru:Анемуриум]]|| || ||9
|-
|[[:en:George-Marios Angeletos]]||[[:ru:Ангелетос, Георгиос-Мариос]]|| || ||3
|-
|[[:en:Angelokastro (Corfu)]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Vasiliki Angelopoulou]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Angelos]]||[[:ru:Ангелы (династия)]]||[[Անգելոսներ]]|| ||32
|-
|[[:en:Ani]]||[[:ru:Ани (город)]]||[[Անի]]|| ||53
|-
|[[:en:Ankara]]||[[:ru:Анкара]]||[[Անկարա]]|| ||224
|-
|[[:en:Anna of Hungary (Byzantine empress)]]||[[:ru:Анна Венгерская (императрица Византии)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ano Lechonia]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ano Liosia]]||[[:ru:Ано-Льосия]]||[[Անո-Լիոսիա]]|| ||23
|-
|[[:en:Anteros]]||[[:ru:Антерос]]|| || ||33
|-
|[[:en:Pope Anterus]]||[[:ru:Антер (папа римский)]]||[[Անտերոս (Հռոմի պապ)]]|| ||75
|-
|[[:en:Anthedon (mythology)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anthemius]]||[[:ru:Прокопий Антемий]]|| || ||51
|-
|[[:en:Anthology of Planudes]]||[[:ru:Антология Плануда]]|| || ||10
|-
|[[:en:Anthousa, Attica]]||[[:ru:Антуса (Аттика)]]||[[Անթոուսա]]|| ||16
|-
|[[:en:Antichasia, Greece]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Antigonus II Gonatas]]||[[:ru:Антигон II Гонат]]|| || ||34
|-
|[[:en:Antikristos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Antikyra]]||[[:ru:Андикира]]||[[Անդիկիրա]]|| ||16
|-
|[[:en:Antikythera]]||[[:ru:Андикитира (остров)]]||[[Անտիկիթիրա]]|| ||43
|-
|[[:en:Antikythera mechanism]]||[[:ru:Антикитерский механизм]]||[[Անտիկիթերայի սարք]]|| ||67
|-
|[[:en:Antikythera wreck]]||[[:ru:Антикитерский корабль]]|| || ||15
|-
|[[:en:Antiochus VII Sidetes]]||[[:ru:Антиох VII Сидет]]|| || ||36
|-
|[[:en:Antiparos]]||[[:ru:Андипарос]]|| || ||38
|-
|[[:en:Antipater of Tarsus]]||[[:ru:Антипатр из Тарса]]|| || ||20
|-
|[[:en:Antipater of Thessalonica]]||[[:ru:Антипатр Фессалоникский]]|| || ||17
|-
|[[:en:Antiphon (orator)]]||[[:ru:Антифон из Рамнунта]]|| || ||34
|-
|[[:en:Antisemitism in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:E. M. Antoniadi]]||[[:ru:Антониади, Эжен Мишель]]|| || ||35
|-
|[[:en:Rania Antonopoulou]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Aornos]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Apagorevmeno]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Apega of Nabis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Apemosyne]]||[[:ru:Апемосина]]|| || ||12
|-
|[[:en:Aphrodite]]||[[:ru:Афродита]]||[[Աֆրոդիտե]]|| ||112
|-
|[[:en:Aphrodite of Knidos]]||[[:ru:Афродита Книдская]]|| || ||31
|-
|[[:en:Apidima Cave]]||[[:ru:Апидима]]||[[Ապիդիմա]]|| ||18
|-
|[[:en:APOEL FC]]||[[:ru:АПОЭЛ (футбольный клуб)]]||[[ԱՊՕԷԼ ՖԱ]]|| ||55
|-
|[[:en:Apollo of Piombino]]||[[:ru:Аполлон из Пьомбино]]|| || ||9
|-
|[[:en:Apollodoros (vase painter)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Apollodorus of Athens]]||[[:ru:Аполлодор Афинский]]|| || ||49
|-
|[[:en:Apollodotus I]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Apollon of Olympia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Apollon Patras]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Apollon Smyrnis F.C.]]||[[:ru:Аполлон Смирнис]]|| || ||27
|-
|[[:en:Apollonia (Illyria)]]||[[:ru:Аполлония Иллирийская]]||[[Ապոլոնիա]]|| ||40
|-
|[[:en:Apollonius of Rhodes]]||[[:ru:Аполлоний Родосский]]||[[Ապոլլոնիոս Հռոդոսացի]]|| ||64
|-
|[[:en:Evangelos Apostolou]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Aratus of Sicyon]]||[[:ru:Арат Сикионский]]|| || ||26
|-
|[[:en:Arcadia (regional unit)]]||[[:ru:Аркадия (ном)]]||[[Արկադիա]]|| ||68
|-
|[[:en:Arcadian League]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Arch of Galerius and Rotunda]]||[[:ru:Арка и гробница Галерия]]|| || ||24
|-
|[[:en:Archaeanactid dynasty]]||[[:ru:Археанактиды]]|| || ||10
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Delos]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Epidaurus]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Eretria]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Naxos]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Olympia]]||[[:ru:Археологический музей Олимпии]]||[[Օլիմպիայի հնագիտական թանգարան]]|| ||16
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Rhodes]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Thebes]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Thera]]|| ||[[Սանտորինիի հնագիտական թանգարան]]|| ||9
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Thessaloniki]]||[[:ru:Археологический музей Салоник]]||[[Սալոնիկի հնագիտական թանգարան]]|| ||22
|-
|[[:en:Archaeological Museum of Volos]]||[[:ru:Археологический музей Волоса]]|| || ||10
|-
|[[:en:Archaeological Society of Athens]]||[[:ru:Афинское археологическое общество]]|| || ||10
|-
|[[:en:Archaic Greek alphabets]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Archelaus (play)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Archestratus]]||[[:ru:Архестрат]]|| || ||23
|-
|[[:en:Architecture of Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Arctinus of Miletus]]||[[:ru:Арктин Милетский]]|| || ||19
|-
|[[:en:Ardashir II]]||[[:ru:Арташир II]]|| || ||35
|-
|[[:en:Areopagus]]||[[:ru:Ареопаг]]||[[Արեոպագոս]]|| ||54
|-
|[[:en:Areopagus sermon]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Areopoli]]||[[:ru:Ареополис]]||[[Արեոպոլիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Aretaeus of Cappadocia]]||[[:ru:Аретей из Каппадокии]]|| || ||28
|-
|[[:en:Aretas III]]||[[:ru:Арета III Филэллин]]|| || ||18
|-
|[[:en:Arete]]||[[:ru:Арете]]|| || ||22
|-
|[[:en:Areti, Elis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Argead dynasty]]||[[:ru:Аргеады]]|| || ||35
|-
|[[:en:Argentina–Greece relations]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Argonautica]]||[[:ru:Аргонавтика]]|| || ||32
|-
|[[:en:Argonauts]]||[[:ru:Аргонавты]]||[[Արգոնավորդներ]]|| ||69
|-
|[[:en:Argostoli]]||[[:ru:Аргостолион]]||[[Արգոստոլիոն]]|| ||38
|-
|[[:en:John Argyropoulos]]||[[:ru:Иоанн Аргиропул]]|| || ||28
|-
|[[:en:Romanos III Argyros]]||[[:ru:Роман III Аргир]]|| || ||48
|-
|[[:en:Ariadne (empress)]]||[[:ru:Ариадна (дочь Льва I)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Arion]]||[[:ru:Арион (поэт)]]||[[Արիոն (բանաստեղծ)]]|| ||35
|-
|[[:en:Aristaeus]]||[[:ru:Аристей (мифология)]]||[[Արիստես]]|| ||36
|-
|[[:en:Aristander]]||[[:ru:Аристандр]]|| || ||12
|-
|[[:en:Aristarchus of Samos]]||[[:ru:Аристарх Самосский]]||[[Արիստարքոս Սամոսցի]]||այո||70
|-
|[[:en:Aristides]]||[[:ru:Аристид]]||[[Արիստիդես]]|| ||44
|-
|[[:en:Aelius Aristides]]||[[:ru:Элий Аристид]]|| || ||27
|-
|[[:en:Aristippus]]||[[:ru:Аристипп]]|| || ||67
|-
|[[:en:Aristogeiton (orator)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Aristophanes (vase painter)]]||[[:ru:Аристофан (вазописец)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Aristotelous Square]]||[[:ru:Площадь Аристотеля]]||[[Արիստոտելի հրապարակ (Սալոնիկ)]]|| ||18
|-
|[[:en:Aristotle's views on women]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Aristoxenus]]||[[:ru:Аристоксен]]|| || ||37
|-
|[[:en:Arkadi Monastery]]||[[:ru:Аркади]]||[[Արկադի]]|| ||21
|-
|[[:en:Arkalochori Axe]]||[[:ru:Лабрис из Аркалохори]]|| || ||12
|-
|[[:en:Arkas]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Arkesilas Painter]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Josef Ludwig von Armansperg]]||[[:ru:Армансперг, Йозеф Людвиг]]||[[Յոզեֆ Լյուդվիգ Արմանսպերգ]]|| ||20
|-
|[[:en:Armatoloi]]||[[:ru:Арматолы]]|| || ||14
|-
|[[:en:Armenia–Greece relations]]||[[:ru:Армяно-греческие отношения]]||[[Հայ-հունական հարաբերություններ]]|| ||9
|-
|[[:en:Armenians in Greece]]||[[:ru:Армяне в Греции]]||[[Հայերը Հունաստանում]]|| ||9
|-
|[[:en:Armistice of Salonica]]||[[:ru:Салоникское перемирие]]|| || ||23
|-
|[[:en:Aromanian nationalism]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Aromanian question]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aromanians]]||[[:ru:Аромуны]]||[[Առումիններ]]|| ||47
|-
|[[:en:Aromanians in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Gerasimos Arsenis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Modern Greek art]]|| ||[[Հունական ժամանակակից արվեստ]]|| ||7
|-
|[[:en:Arta (regional unit)]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Arta–Volos line]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Arta, Greece]]||[[:ru:Арта (город, Греция)]]|| || ||51
|-
|[[:en:Artemidorus]]||[[:ru:Артемидор Далдианский]]|| || ||27
|-
|[[:en:Artemisia II of Caria]]||[[:ru:Артемисия II]]|| || ||27
|-
|[[:en:Artemision Bronze]]||[[:ru:Посейдон с мыса Артемисион]]|| || ||21
|-
|[[:en:Arts in Rome]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Arvanites]]||[[:ru:Арваниты]]|| || ||28
|-
|[[:en:Arvanitika]]||[[:ru:Арнаутский диалект]]|| || ||23
|-
|[[:en:Aryballos]]||[[:ru:Арибалл]]||[[Արիբալլոս]]|| ||26
|-
|[[:en:Arybbas of Epirus]]||[[:ru:Арриб]]|| || ||20
|-
|[[:en:Asclepiades of Bithynia]]||[[:ru:Асклепиад Вифинский]]||[[Ասկլեպիադես Բյութանացի]]|| ||22
|-
|[[:en:Asi Gonia]]||[[:ru:Аси-Гонья]]|| || ||11
|-
|[[:en:Alexandra Asimaki]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Askio, Kozani]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Askos (pottery vessel)]]||[[:ru:Аскос]]|| || ||22
|-
|[[:en:Asopus]]||[[:ru:Асоп (мифология)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Aspasia]]||[[:ru:Аспасия]]||[[Ասպասիա]]|| ||56
|-
|[[:en:Aspis]]||[[:ru:Гоплон]]|| || ||21
|-
|[[:en:Aspropyrgos]]||[[:ru:Аспропиргос]]||[[Ասպրոպիրգոս]]|| ||25
|-
|[[:en:Assemblywomen]]||[[:ru:Женщины в народном собрании]]|| || ||29
|-
|[[:en:Asteas]]||[[:ru:Астей (вазописец)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Asteria (mythology)]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Astypalaia]]||[[:ru:Астипалея]]|| || ||40
|-
|[[:en:Ateas]]||[[:ru:Атей]]||[[Աթեոս]]|| ||16
|-
|[[:en:ATEbank]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Athanasius of Alexandria]]||[[:ru:Афанасий Великий]]||[[Աթանաս Ալեքսանդրացի]]|| ||74
|-
|[[:en:Athena Parthenos]]||[[:ru:Афина Парфенос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Athena Promachos]]||[[:ru:Афина Промахос]]||[[Աթենաս Պրոմաքոսի արձան]]|| ||27
|-
|[[:en:Athenagoras I of Constantinople]]||[[:ru:Афинагор (патриарх Константинопольский)]]|| || ||36
|-
|[[:en:Athenian coup of 411 BC]]||[[:ru:Переворот Четырёхсот]]|| || ||19
|-
|[[:en:Athenian pederasty]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Athenian Treasury]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Athens Charter]]||[[:ru:Афинская хартия]]|| || ||27
|-
|[[:en:Athens Exchange]]||[[:ru:Фондовая биржа Афин]]|| || ||22
|-
|[[:en:Athens International Airport]]||[[:ru:Элефтериос Венизелос (аэропорт)]]|| || ||54
|-
|[[:en:Athens Mass Transit System]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Athens Metro]]||[[:ru:Афинский метрополитен]]|| || ||45
|-
|[[:en:Athens Prefecture]]||[[:ru:Афины (ном)]]||[[Աթենք (նոմոս)]]|| ||32
|-
|[[:en:Athens railway station]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Athens School of Fine Arts]]||[[:ru:Афинская школа изящных искусств]]||[[Աթենքի գեղարվեստի դպրոց]]|| ||13
|-
|[[:en:Athens University of Economics and Business]]||[[:ru:Афинский университет экономики и бизнеса]]||[[Աթենքի էկոնոմիկայի և բիզնեսի համալսարան]]|| ||18
|-
|[[:en:Athens War Museum]]||[[:ru:Военный музей (Афины)]]||[[Պատերազմների թանգարան (Աթենք)]]|| ||16
|-
|[[:en:Athens–Piraeus Electric Railways]]||[[:ru:ISAP]]|| || ||7
|-
|[[:en:Athletics at the 2004 Summer Olympics – Women's shot put]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Athonite Academy]]||[[:ru:Афониад]]|| || ||6
|-
|[[:en:Athryilatus]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Atik Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Фёклы]]|| || ||13
|-
|[[:en:Atlantis]]||[[:ru:Атлантида]]||[[Ատլանտիդա]]|| ||96
|-
|[[:en:Atsiapat]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Michael Attaleiates]]||[[:ru:Михаил Атталиат]]|| || ||28
|-
|[[:en:Kingdom of Pergamon]]||[[:ru:Пергамское царство]]|| || ||22
|-
|[[:en:Attalus II Philadelphus]]||[[:ru:Аттал II]]||[[Ատտալոս II]]||այո||34
|-
|[[:en:Attalus I]]||[[:ru:Аттал I Сотер]]||[[Ատտալոս I Սոտեր]]|| ||38
|-
|[[:en:Attic numerals]]||[[:ru:Аттическая система счисления]]||[[Աթենական թվային համակարգ]]|| ||14
|-
|[[:en:Attic orators]]||[[:ru:Канон десяти аттических ораторов]]|| || ||22
|-
|[[:en:Attic talent]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Attica]]||[[:ru:Аттика]]||[[Ատտիկե]]||այո||78
|-
|[[:en:Attica (region)]]||[[:ru:Аттика (периферия)]]||[[Ատտիկա]]|| ||50
|-
|[[:en:Atticism]]||[[:ru:Аттикизм]]||[[Ատտիկիզմ]]|| ||21
|-
|[[:en:Herodes Atticus]]||[[:ru:Герод Аттик]]||[[Հերովդես Ատտիկացի]]|| ||35
|-
|[[:en:Attis]]||[[:ru:Аттис]]|| || ||38
|-
|[[:en:Romulus Augustulus]]||[[:ru:Ромул Август]]||[[Հռոմուլոս Օգոստուլոս]]|| ||77
|-
|[[:en:Australia–Greece relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Australian Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Austrian Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Autolycus]]||[[:ru:Автолик]]||[[Ավտոլիկոս]]|| ||33
|-
|[[:en:Autolycus of Pitane]]||[[:ru:Автолик из Питаны]]|| || ||31
|-
|[[:en:Autonomous Republic of Northern Epirus]]||[[:ru:Автономная Республика Северного Эпира]]||[[Հյուսիսային Էպիրոսի Ինքնավար Հանրապետություն]]|| ||24
|-
|[[:en:Arsenios Autoreianos]]||[[:ru:Арсений Авториан]]|| || ||15
|-
|[[:en:Evangelos Averoff]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Axioupoli]]||[[:ru:Аксьюполис]]||[[Աքսյուպոլիս]]|| ||19
|-
|[[:en:Aydın Karşılaması]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Bacchic art]]||[[:ru:Дионис]]||[[Դիոնիսոս]]|| ||94
|-
|[[:en:Bacchylides]]||[[:ru:Вакхилид]]||[[Բակքիլիդես]]|| ||44
|-
|[[:en:Background of the Greek War of Independence]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bahram V]]||[[:ru:Бахрам V]]||[[Վռամ Ե]]||այո||46
|-
|[[:en:Baiounitai]]||[[:ru:Ваюниты]]|| || ||10
|-
|[[:en:Amalia Bakas]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Baklahorani]]||[[:ru:Баклахорани]]|| || ||8
|-
|[[:en:Balkan Jews]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Balkan League]]||[[:ru:Балканский союз]]||[[Բալկանյան դաշինք]]|| ||52
|-
|[[:en:Balkans campaign (World War II)]]||[[:ru:Балканская кампания]]|| || ||36
|-
|[[:en:Ballos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Aristides Baltas]]||[[:ru:Балтас, Аристидис]]|| || ||7
|-
|[[:en:Baltimore Painter]]||[[:ru:Балтиморский вазописец]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ioannis Banias]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bank of Cyprus]]||[[:ru:Банк Кипра]]||[[Կիպրոսի բանկ]]|| ||17
|-
|[[:en:Banking in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Barbayianakis]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Barberini ivory]]||[[:ru:Диптих Барберини]]|| || ||13
|-
|[[:en:Philippikos Bardanes]]||[[:ru:Филиппик]]||[[Փիլիպպիկոս Վարդան]]|| ||49
|-
|[[:en:Bardas]]||[[:ru:Варда]]||[[Վարդաս Մամիկոնյան]]|| ||23
|-
|[[:en:Francesco Barozzi]]||[[:ru:Бароцци, Франческо]]|| || ||17
|-
|[[:en:Basiliscus]]||[[:ru:Василиск (император)]]||[[Վասիլիսկոս]]|| ||51
|-
|[[:en:Bassae]]|| || || ||23
|-
|[[:en:Cassianus Bassus]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Batea (mythology)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Batsi]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60
|-
|[[:en:Battle of Abydos]]||[[:ru:Битва при Абидосе]]|| || ||14
|-
|[[:en:Battle of Aegospotami]]||[[:ru:Сражение при Эгоспотамах]]|| || ||28
|-
|[[:en:Battle of Ajnadayn]]|| || || ||23
|-
|[[:en:Battle of Akroinon]]||[[:ru:Битва при Акроиноне]]|| || ||22
|-
|[[:en:Battle of Amioun]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Battle of Anchialus (763)]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Battle of Artemisium]]||[[:ru:Битва при Артемисии]]|| || ||32
|-
|[[:en:Battle of Asculum]]||[[:ru:Битва при Аускуле (279 до н. э.)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Battle of Bapheus]]||[[:ru:Бафейская битва]]|| || ||28
|-
|[[:en:Battle of Beroia]]||[[:ru:Битва при Берое]]|| || ||18
|-
|[[:en:Battle of Bizani]]||[[:ru:Битва при Бизани]]||[[Բիզանիի ճակատամարտ]]|| ||12
|-
|[[:en:Battle of Bosra]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Battle of Boulgarophygon]]||[[:ru:Битва при Булгарофигоне]]|| || ||18
|-
|[[:en:Battle of Carthage (698)]]||[[:ru:Битва при Карфагене (698)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Battle of Corinth (146 BC)]]||[[:ru:Битва при Левкопетре]]|| || ||22
|-
|[[:en:Battle of Crete]]||[[:ru:Критская операция]]||[[Կրետեի ռազմագործողություն]]|| ||44
|-
|[[:en:Battle of Ctesiphon (363)]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Battle of Dara]]||[[:ru:Сражение при Даре]]|| || ||27
|-
|[[:en:Battle of Demetritzes]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Battle of Deres]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Battle of Dumlupınar]]||[[:ru:Битва при Думлупынаре]]||[[Դումլուփընարի ճակատամարտ]]|| ||16
|-
|[[:en:Battle of Elaia–Kalamas]]||[[:ru:Сражение при Элея-Каламас]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Elli]]||[[:ru:Сражение у Элли]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Haliartus]]||[[:ru:Битва при Галиарте]]|| || ||15
|-
|[[:en:Battle of Halmyros]]||[[:ru:Битва при Кефиссе]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Heliopolis]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Battle of Hill 731]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Battle of Himara]]||[[:ru:Сражение при Химаре]]|| || ||4
|-
|[[:en:Battle of Himera (480 BC)]]||[[:ru:Битва при Гимере]]|| || ||25
|-
|[[:en:Battle of Ipsus]]||[[:ru:Битва при Ипсе]]|| || ||36
|-
|[[:en:Battle of Katasyrtai]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Battle of Kilkis–Lachanas]]||[[:ru:Битва под Килкисом]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Klokotnitsa]]||[[:ru:Битва при Клокотнице]]|| || ||20
|-
|[[:en:Battle of Kos]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Battle of Kresna Gorge]]||[[:ru:Сражение в Кресненском ущелье]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Lade]]||[[:ru:Битва при Ладе]]|| || ||25
|-
|[[:en:Battle of Lalakaon]]||[[:ru:Битва при Лалакаоне]]||[[Լալակաոնի ճակատամարտ]]|| ||18
|-
|[[:en:Battle of Lechaeum]]||[[:ru:Битва при Лехее]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Lemnos (1913)]]||[[:ru:Сражение при Лемносе (1913)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Battle of Leros]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Battle of Leuctra]]||[[:ru:Битва при Левктрах]]|| || ||36
|-
|[[:en:Battle of Levounion]]||[[:ru:Битва при Левунионе]]|| || ||19
|-
|[[:en:Battle of Litosoria]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Battle of Makryplagi]]||[[:ru:Битва при Макри-Плаги]]|| || ||7
|-
|[[:en:Battle of Maleme]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Battle of Mantinea (362 BC)]]||[[:ru:Битва при Мантинее (362 до н. э.)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Battle of Mantinea (418 BC)]]||[[:ru:Битва при Мантинее (418 до н. э.)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Maraj-al-Debaj]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Battle of Marcellae]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Battle of Megalopolis]]||[[:ru:Битва при Мегалополе]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Meligalas]]||[[:ru:Бой за Мелигалас]]|| || ||4
|-
|[[:en:Battle of Messene]]||[[:ru:Взятие Мессаны]]|| || ||10
|-
|[[:en:Battle of Morava–Ivan]]||[[:ru:Сражение при Морова-Иван]]|| || ||3
|-
|[[:en:Battle of Mount Olympus]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Battle of Mu'tah]]||[[:ru:Битва при Муте]]|| || ||34
|-
|[[:en:Battle of Mycale]]||[[:ru:Битва при Микале]]|| || ||38
|-
|[[:en:Battle of Myonessus]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Battle of Myriokephalon]]||[[:ru:Битва при Мириокефале]]||[[Միրիոկեֆալոնի ճակատամարտ]]|| ||30
|-
|[[:en:Battle of Nemea]]||[[:ru:Битва при Немее]]|| || ||16
|-
|[[:en:Battle of Nikiou]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Battle of Nineveh (627)]]||[[:ru:Битва при Ниневии]]||[[Նինվեի ճակատամարտ (627)]]||այո||32
|-
|[[:en:Battle of Ongal]]||[[:ru:Битва при Онгале]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Pelagonia]]||[[:ru:Битва при Пелагонии]]|| || ||20
|-
|[[:en:Battle of Pelekanon]]||[[:ru:Битва при Пелеканоне]]|| || ||22
|-
|[[:en:Battle of Pindus]]||[[:ru:Сражение на Пинде]]|| || ||8
|-
|[[:en:Battle of Piraeus]]||[[:ru:Битва при Пирее]]|| || ||7
|-
|[[:en:Battle of Potidaea]]||[[:ru:Осада Потидеи]]|| || ||20
|-
|[[:en:Battle of Prinitza]]||[[:ru:Битва при Принице]]|| || ||7
|-
|[[:en:Battle of Pylos]]||[[:ru:Битва при Пилосе]]|| || ||17
|-
|[[:en:Battle of Rusokastro]]||[[:ru:Битва при Русокастро]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Salamis]]||[[:ru:Битва при Саламине]]||[[Սալամինի ճակատամարտ]]|| ||61
|-
|[[:en:Battle of Sarantaporo]]||[[:ru:Битва при Сарантапоро]]|| || ||12
|-
|[[:en:Battle of Shirimni]]||[[:ru:Битва у Ширимни]]|| || ||9
|-
|[[:en:Battle of Sirmium]]||[[:ru:Сирмианская битва]]|| || ||14
|-
|[[:en:Battle of Sphacteria]]||[[:ru:Битва на острове Сфактерия]]|| || ||20
|-
|[[:en:Battle of Taginae]]|| || || ||23
|-
|[[:en:Battle of the Eurymedon]]||[[:ru:Битва при Эвримедонте]]|| || ||23
|-
|[[:en:Battle of the Gates of Trajan]]||[[:ru:Битва у Траяновых ворот]]|| || ||19
|-
|[[:en:Battle of the Metaxas Line]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Battle of the Persian Gate]]||[[:ru:Битва при Персидских воротах]]|| || ||26
|-
|[[:en:Battle of the Uxian Defile]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Battle of the Volturnus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Battle of Thermopylae (1941)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Battle of Trahili]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Battle of Tricamarum]]||[[:ru:Битва при Трикамаре]]|| || ||21
|-
|[[:en:Battle of Valtetsi]]||[[:ru:Сражение при Валтеци]]|| || ||6
|-
|[[:en:Battle of Yenidje]]||[[:ru:Битва при Яннице]]|| || ||12
|-
|[[:en:Beatrice of Sicily, Latin Empress]]||[[:ru:Беатриса Сицилийская (1252—1275)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Belgian School at Athens]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Belly Amphora by the Andokides Painter (Munich 2301)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Belus (Egyptian)]]||[[:ru:Бел (сын Посейдона)]]||[[Բել (Պոսեյդոնի որդի)]]|| ||27
|-
|[[:en:Emmanouil Benakis]]|| ||[[Էմանուիլ Բենակիս]]|| ||5
|-
|[[:en:Bendidia]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Benitses]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Berlin Painter]]||[[:ru:Берлинский вазописец]]|| || ||13
|-
|[[:en:Bessarion]]||[[:ru:Виссарион Никейский]]|| || ||38
|-
|[[:en:Beyoğluspor]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Antonis Bezas]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Biamax]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Bias of Priene]]||[[:ru:Биант Приенский]]|| || ||50
|-
|[[:en:Billboard Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Bion of Abdera]]||[[:ru:Бион из Абдеры]]|| || ||13
|-
|[[:en:Bithynia]]||[[:ru:Вифиния]]||[[Բյութանիա]]|| ||62
|-
|[[:en:Blachernae]]||[[:ru:Влахерны]]|| || ||16
|-
|[[:en:Carl Blegen]]||[[:ru:Блеген, Карл]]|| || ||19
|-
|[[:en:Bodrum Mosque]]||[[:ru:Мирелейон]]|| || ||20
|-
|[[:en:Boeotia]]||[[:ru:Беотия]]||[[Բեոտիա]]|| ||57
|-
|[[:en:Basil Boioannes]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Bomolochus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Boniface I, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Бонифаций I Монферратский]]|| || ||33
|-
|[[:en:Bonteika]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Bosporan Kingdom]]||[[:ru:Боспорское царство]]|| || ||44
|-
|[[:en:Kitsos Botsaris]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Markos Botsaris]]||[[:ru:Боцарис, Маркос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Laskarina Bouboulina]]||[[:ru:Бубулина, Ласкарина]]||[[Լասկարինա Բուբուլինա]]|| ||28
|-
|[[:en:Boule (ancient Greece)]]||[[:ru:Буле]]|| || ||33
|-
|[[:en:Bouleuterion]]||[[:ru:Булевтерий]]||[[Բուլեվտերիա]]|| ||28
|-
|[[:en:Bouleutic oath]]||[[:ru:Клятва булевта]]|| || ||5
|-
|[[:en:Charles-Denis Bourbaki]]||[[:ru:Бурбаки, Шарль Дени]]|| || ||18
|-
|[[:en:Bourtzi Castle]]||[[:ru:Бурдзион]]|| || ||15
|-
|[[:en:Brauroneion]]||[[:ru:Бравронейон]]|| || ||17
|-
|[[:en:Brides (2004 film)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Brigandage]]||[[:ru:Разбой]]|| || ||23
|-
|[[:en:British School at Athens]]||[[:ru:Британская школа в Афинах]]|| || ||12
|-
|[[:en:Broteas]]||[[:ru:Бротей]]|| || ||17
|-
|[[:en:Olga Broumas]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Robert Browning (Byzantinist)]]||[[:ru:Браунинг, Роберт (историк)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Bryges]]||[[:ru:Бриги]]|| || ||11
|-
|[[:en:Brygos]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Brygos Painter]]||[[:ru:Бриг (вазописец)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Bryn Mawr Painter]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Bryson of Heraclea]]||[[:ru:Брисон Гераклейский]]|| || ||12
|-
|[[:en:Bulgari]]||[[:ru:Bulgari]]||[[Bulgari]]|| ||42
|-
|[[:en:Esau de' Buondelmonti]]||[[:ru:Исав де Буондельмонти]]|| || ||17
|-
|[[:en:Christophoros Burgaris]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Burgas–Alexandroupoli pipeline]]||[[:ru:Трансбалканский трубопровод]]|| || ||7
|-
|[[:en:Burning of Smyrna]]||[[:ru:Резня в Смирне]]||[[Զմյուռնիայի աղետ (1922)]]|| ||28
|-
|[[:en:Buskin]]||[[:ru:Котурн]]|| || ||23
|-
|[[:en:Byllis]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Lord Byron]]||[[:ru:Байрон, Джордж Гордон]]||[[Ջորջ Բայրոն]]|| ||202
|-
|[[:en:Lord Byron in popular culture]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Byzantine army]]||[[:ru:Армия Византийской империи]]||[[Բյուզանդական կայսրության բանակ]]|| ||25
|-
|[[:en:Byzantine Bath (Thessaloniki)]]||[[:ru:Византийские бани (Фессалоники)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Byzantine calendar]]||[[:ru:Византийский календарь]]||[[Բյուզանդական շրջան]]|| ||38
|-
|[[:en:Byzantine civil war of 1341–1347]]||[[:ru:Гражданская война в Византии (1341—1347)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Byzantine civil war of 1352–1357]]||[[:ru:Гражданская война в Византии (1352—1357)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Byzantine civilisation in the 12th century]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Byzantine coinage]]||[[:ru:Византийские монеты]]|| || ||17
|-
|[[:en:Byzantine commonwealth]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Byzantine Crete]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Byzantine dance]]||[[:ru:Византийский танец]]|| || ||7
|-
|[[:en:Byzantine Dark Ages]]||[[:ru:Тёмные века (Византия)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Byzantine diplomacy]]||[[:ru:Византийская дипломатия]]|| || ||12
|-
|[[:en:Byzantine dress]]||[[:ru:Византийский светский костюм]]|| || ||13
|-
|[[:en:Byzantine economy]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Amorian dynasty]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Angelos dynasty]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Doukas dynasty]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Leonid dynasty]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Nikephorian dynasty]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Byzantine Empire under the Palaiologos dynasty]]||[[:ru:История Византийской империи (1261—1453)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Byzantine glass]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Byzantine Iconoclasm]]||[[:ru:Иконоборчество в Византии]]|| || ||37
|-
|[[:en:Byzantine law]]||[[:ru:Византийское право]]||[[Բյուզանդական իրավունք]]|| ||14
|-
|[[:en:Byzantine lyra]]||[[:ru:Византийская лира]]|| || ||10
|-
|[[:en:Byzantine medicine]]||[[:ru:Византийская медицина]]|| || ||10
|-
|[[:en:Byzantine music]]||[[:ru:Византийская музыка]]|| || ||19
|-
|[[:en:Byzantine navy]]||[[:ru:Византийский флот]]|| || ||24
|-
|[[:en:Byzantine science]]||[[:ru:Византийская наука]]|| || ||11
|-
|[[:en:Byzantine senate]]||[[:ru:Сенат Византии]]|| || ||24
|-
|[[:en:Byzantine-Mongol Alliance]]||[[:ru:Византийско-монгольские отношения]]|| || ||7
|-
|[[:en:Byzantine–Bulgarian treaty of 716]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Byzantine–Bulgarian treaty of 815]]||[[:ru:Болгаро-византийский договор (815/816)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Byzantine–Bulgarian war of 913–927]]|| ||[[913–927 թվականների բյուզանդա-բուլղարական պատերազմ]]|| ||8
|-
|[[:en:Byzantine–Georgian wars]]||[[:ru:Византийско-грузинская война (1014—1023)]]||[[Բյուզանդա-վրացական պատերազմ]]|| ||12
|-
|[[:en:Byzantine–Sasanian War of 572–591]]||[[:ru:Ирано-византийская война (572—591)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Byzantine–Seljuk wars]]||[[:ru:Византийско-сельджукские войны]]|| || ||20
|-
|[[:en:Byzantine–Venetian treaty of 1082]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Byzas]]||[[:ru:Визант]]|| || ||25
|-
|[[:en:Cabinet of Antonis Samaras]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Cabinet of George Papandreou]]||[[:ru:Правительство Йоргоса Папандреу]]|| || ||10
|-
|[[:en:Cabinet of Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Cabinet of Kyriakos Mitsotakis]]||[[:ru:Кабинет Мицотакиса]]|| || ||9
|-
|[[:en:Cabinet of Lucas Papademos]]||[[:ru:Правительство Лукаса Пападимоса]]|| || ||11
|-
|[[:en:Cabriole leg]]||[[:ru:Кабриоль (стиль)]]||[[Կաբրիոլ (ոճ)]]|| ||7
|-
|[[:en:Caeneus]]||[[:ru:Кеней]]|| || ||26
|-
|[[:en:Calamis (5th century BC)]]||[[:ru:Каламид]]|| || ||18
|-
|[[:en:Call Me (Anna Vissi song)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Maria Callas]]||[[:ru:Мария Каллас]]||[[Մարիա Կալաս]]|| ||84
|-
|[[:en:Callimachus (sculptor)]]||[[:ru:Каллимах (скульптор)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Calliope]]||[[:ru:Каллиопа]]||[[Կալլիոպե]]|| ||54
|-
|[[:en:Callippus]]||[[:ru:Каллипп]]|| || ||29
|-
|[[:en:Calocaerus]]||[[:ru:Калокер]]||[[Կալոկեր]]|| ||13
|-
|[[:en:Caloyers]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Calydon]]||[[:ru:Калидон]]|| || ||26
|-
|[[:en:Campaspe]]||[[:ru:Кампаспа]]|| || ||16
|-
|[[:en:Canadian Institute in Greece]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Canephoria]]||[[:ru:Канефора]]|| || ||12
|-
|[[:en:Capaneus]]||[[:ru:Капаней]]|| || ||26
|-
|[[:en:Cape Matapan]]||[[:ru:Тенарон]]|| || ||34
|-
|[[:en:Capitulary]]||[[:ru:Капитулярии]]||[[Կապիտուլարներ]]|| ||16
|-
|[[:en:Cappadocia]]||[[:ru:Каппадокия]]||[[Կապադովկիա]]|| ||99
|-
|[[:en:Cappadocia (Roman province)]]||[[:ru:Каппадокия (римская провинция)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Cappadocian Greek]]||[[:ru:Каппадокийский диалект греческого языка]]|| || ||24
|-
|[[:en:Capture of Klisura Pass]]||[[:ru:Занятие ущелья Кельцюра]]|| || ||5
|-
|[[:en:Caradja]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Constantin Carathéodory]]||[[:ru:Каратеодори, Константин]]||[[Կոնստանտին Կարատեոդորի]]|| ||37
|-
|[[:en:Caretaker Cabinet of Panagiotis Pikrammenos]]||[[:ru:Правительство Панайотиса Пикрамменоса]]|| || ||6
|-
|[[:en:Carian alphabets]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Carians]]||[[:ru:Карийцы]]|| || ||14
|-
|[[:en:Carlo I Tocco]]||[[:ru:Карло I Токко]]|| || ||16
|-
|[[:en:Carmagnola (Venice)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Carneades]]||[[:ru:Карнеад]]|| || ||41
|-
|[[:en:Caryatid]]||[[:ru:Кариатида]]||[[Կարիատիդ]]|| ||48
|-
|[[:en:Caspian expeditions of the Rus']]||[[:ru:Каспийские походы русов]]|| || ||17
|-
|[[:en:Cassandreia]]||[[:ru:Кассандрия]]|| || ||14
|-
|[[:en:John Cassavetes]]||[[:ru:Кассаветис, Джон]]|| || ||47
|-
|[[:en:Catalan Company]]||[[:ru:Каталонская компания Востока]]|| || ||22
|-
|[[:en:Catalogue of Women]]||[[:ru:Каталог женщин]]|| || ||19
|-
|[[:en:Catania]]||[[:ru:Катания]]||[[Կատանիա]]|| ||124
|-
|[[:en:Catherine of Bulgaria]]||[[:ru:Екатерина Болгарская]]|| || ||15
|-
|[[:en:Catholic Church]]||[[:ru:Католическая церковь]]||[[Կաթոլիկ եկեղեցի]]|| ||188
|-
|[[:en:Catreus]]||[[:ru:Катрей]]|| || ||25
|-
|[[:en:Caucasus Greeks]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Caucones]]||[[:ru:Кавконы]]|| || ||10
|-
|[[:en:Constantine P. Cavafy]]||[[:ru:Кавафис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Կավաֆիս]]|| ||63
|-
|[[:en:Cave of Euripides]]||[[:ru:Пещера Еврипида]]||[[Եվրիպիդեսի քարանձավ]]|| ||19
|-
|[[:en:Cave of the Apocalypse]]||[[:ru:Пещера Апокалипсиса]]||[[Ապոկալիպսիսի քարանձավ]]|| ||23
|-
|[[:en:Cecrops I]]||[[:ru:Кекропс (сын Геи)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Celestyal Cruises]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cella]]||[[:ru:Целла]]|| || ||32
|-
|[[:en:Celtic settlement of Southeast Europe]]||[[:ru:Галльское нашествие на Балканы]]||[[Գալերի ներխուժումը Բալկանյան թերակղզի]]|| ||25
|-
|[[:en:Central Greece]]||[[:ru:Средняя Греция]]|| || ||26
|-
|[[:en:Central Greece (region)]]||[[:ru:Центральная Греция]]||[[Կենտրոնական Հունաստան (պերիֆերիա)]]|| ||63
|-
|[[:en:Central Macedonia]]||[[:ru:Центральная Македония]]||[[Կենտրոնական Մակեդոնիա (Հունաստան)]]|| ||72
|-
|[[:en:Centre Union]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Cornelius the Centurion]]||[[:ru:Корнилий (сотник)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Centurione II Zaccaria]]||[[:ru:Чентурионе II Дзаккария]]|| || ||10
|-
|[[:en:Cephalonia]]||[[:ru:Кефалиния]]|| || ||65
|-
|[[:en:Cephalonia Prefecture]]||[[:ru:Кефалиния (ном)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Cephalus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cephissus (Boeotia)]]||[[:ru:Кифисос (река, впадает в Илики)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ceremonies of ancient Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Chaeronea]]||[[:ru:Херония]]|| || ||37
|-
|[[:en:Chainides]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Chaldean Oracles]]||[[:ru:Халдейские оракулы]]|| || ||13
|-
|[[:en:Yannoulis Chalepas]]||[[:ru:Халепас, Яннулис]]||[[Յանուլիս Հալեպաս]]|| ||8
|-
|[[:en:Kostas Chalkias]]||[[:ru:Халкиас, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Խալկիաս]]|| ||38
|-
|[[:en:Chalkotheke]]||[[:ru:Халкотека]]|| || ||14
|-
|[[:en:Cham Albanian collaboration with the Axis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Cham Albanians]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Cham issue]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Chameria Battalion]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Chania]]||[[:ru:Ханья]]||[[Խանիա]]|| ||70
|-
|[[:en:Chaniotis]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Chaonia]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Chaonians]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Peter Charanis]]||[[:ru:Харанис, Питер]]||[[Պիտեր Խարանիս]]|| ||9
|-
|[[:en:Charax Spasinu]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Charidemus]]||[[:ru:Харидем]]|| || ||9
|-
|[[:en:Charition mime]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Charlemagne]]||[[:ru:Карл Великий]]||[[Կառլոս Մեծ]]|| ||166
|-
|[[:en:Charles I of Anjou]]||[[:ru:Карл I Анжуйский]]||[[Կառլ I (Երուսաղեմի արքա)]]|| ||55
|-
|[[:en:Charmides (dialogue)]]||[[:ru:Хармид (Платон)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Charon]]||[[:ru:Харон (мифология)]]||[[Քարոն (դիցաբանություն)]]|| ||61
|-
|[[:en:Chartophylax]]||[[:ru:Хартофилакс]]|| || ||7
|-
|[[:en:Chatsworth Head]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Chiflik]]||[[:ru:Чифтлик]]|| || ||10
|-
|[[:en:Panagiotis Chinofotis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Chios (regional unit)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Chios massacre]]||[[:ru:Хиосская резня]]||[[Քիոսյան կոտորած]]|| ||21
|-
|[[:en:Chipita]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Chiron]]||[[:ru:Хирон]]||[[Քիրոն]]|| ||56
|-
|[[:en:Chlamys]]||[[:ru:Хламида]]|| || ||24
|-
|[[:en:Chlemoutsi]]||[[:ru:Хлемуци]]|| || ||11
|-
|[[:en:Cholargos]]||[[:ru:Холаргос]]||[[Խոլարղոս]]|| ||26
|-
|[[:en:Chora Church]]||[[:ru:Монастырь Хора]]||[[Խորայի եկեղեցի]]|| ||39
|-
|[[:en:Georgios Chortatzis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Chorto]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Nikephoros Choumnos]]||[[:ru:Хумн, Никифор]]|| || ||13
|-
|[[:en:Nikolaos Chountis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Chourmouzios the Archivist]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Chremonidean War]]||[[:ru:Хремонидова война]]|| || ||23
|-
|[[:en:Christos Christovasilis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Chrispa]]||[[:ru:Хриспа]]|| || ||6
|-
|[[:en:Christian views on the classics]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Christianization of Kievan Rus']]||[[:ru:Крещение Руси]]||[[Քրիստոնեության ընդունումը Ռուսաստանում]]|| ||32
|-
|[[:en:Christianization of the Roman Empire as diffusion of innovation]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Nikos Christodoulakis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Christodoulos of Athens]]||[[:ru:Христодул (архиепископ Афинский)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Anastasios Christodoulou]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Fanis Christodoulou]]||[[:ru:Христодулу, Фанис]]||[[Ֆանիս Քրիստոդուլու]]|| ||12
|-
|[[:en:Chromia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Chronicle of Monemvasia]]||[[:ru:Монемвасийская хроника]]|| || ||13
|-
|[[:en:Chronicle of the Morea]]||[[:ru:Морейская хроника]]|| || ||19
|-
|[[:en:Chronicon Paschale]]||[[:ru:Пасхальная хроника]]|| || ||21
|-
|[[:en:Chronology]]||[[:ru:Хронология]]||[[Ժամանակագրություն]]|| ||81
|-
|[[:en:Chropi GP10 submachine gun]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Chropi rifle]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Archbishop Chrysanthus of Athens]]||[[:ru:Хрисанф (архиепископ Афинский)]]||[[Ֆիլիպպիդիս Խրիսանթոս]]|| ||13
|-
|[[:en:Chryselephantine sculpture]]||[[:ru:Хрисоэлефантинная скульптура]]||[[Խրիսոէլեֆանտինային քանդակագործություն]]|| ||25
|-
|[[:en:Chryses of Troy]]||[[:ru:Хрис]]|| || ||29
|-
|[[:en:Chrysippus of Elis]]||[[:ru:Хрисипп (сын Пелопа)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Manuel Chrysoloras]]||[[:ru:Мануил Хрисолор]]|| || ||26
|-
|[[:en:Dio Chrysostom]]||[[:ru:Дион Хрисостом]]|| || ||40
|-
|[[:en:Chrysostomos II of Athens]]||[[:ru:Хризостом II (архиепископ Афинский)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Chryssa]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Church of Hosios David]]||[[:ru:Монастырь Латому]]|| || ||15
|-
|[[:en:Church of Panagia Chalkeon]]||[[:ru:Панагия Халкеон]]||[[Պանագիա Խալկեոն]]|| ||16
|-
|[[:en:Church of Panagia Kapnikarea]]||[[:ru:Капникарея]]|| || ||17
|-
|[[:en:Church of Prophet Elijah (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Пророка Илии (Салоники)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Church of Saint Catherine, Thessaloniki]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Church of Saint Mary of the Mongols]]||[[:ru:Церковь Марии Монгольской]]|| || ||14
|-
|[[:en:Church of Saint Nicholas Orphanos]]||[[:ru:Церковь Святого Николая Орфаноса]]||[[Սուրբ Նիկողայոս Զմյուռնացու եկեղեցի]]|| ||16
|-
|[[:en:Church of Saint Panteleimon (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Святого Пантелеимона (Салоники)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Church of St. George of Samatya]]|| ||[[Սամաթիայի Սուրբ Գևորգ եկեղեցի]]|| ||10
|-
|[[:en:Church of St. Mary of Blachernae]]||[[:ru:Влахернская церковь]]|| || ||18
|-
|[[:en:Church of St. Mary of the Spring (Istanbul)]]||[[:ru:Храм Живоносного Источника (Стамбул)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Church of the Acheiropoietos]]||[[:ru:Базилика Ахиропиитос]]|| || ||16
|-
|[[:en:Church of the Holy Apostles (Thessaloniki)]]||[[:ru:Церковь Святых Апостолов (Салоники)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Church-Mosque of Vefa]]||[[:ru:Церковь Святого Феодора (Константинополь)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Richard Church (general)]]||[[:ru:Чёрч, Ричард]]|| || ||10
|-
|[[:en:Cichyrus]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Cicones]]||[[:ru:Киконы]]|| || ||16
|-
|[[:en:Cilix]]||[[:ru:Килик (мифология)]]|| || ||28
|-
|[[:en:Circe]]||[[:ru:Кирка (мифология)]]|| || ||53
|-
|[[:en:Cithaeron]]||[[:ru:Китерон]]|| || ||27
|-
|[[:en:Civilian casualties and displacements during the Cyprus conflict]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Classical mythology]]||[[:ru:Классическая мифология]]|| || ||18
|-
|[[:en:Classical order]]||[[:ru:Архитектурный ордер]]||[[Օրդերներ]]|| ||47
|-
|[[:en:Cleanthes]]||[[:ru:Клеанф]]|| || ||42
|-
|[[:en:Cleomedes]]||[[:ru:Клеомед]]|| || ||26
|-
|[[:en:Cleomenean War]]||[[:ru:Клеоменова война]]|| || ||23
|-
|[[:en:Cleon]]||[[:ru:Клеон]]|| || ||40
|-
|[[:en:Cleopatra]]||[[:ru:Клеопатра]]||[[Կլեոպատրա]]|| ||144
|-
|[[:en:Early life of Cleopatra]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Reign of Cleopatra]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Cleopatra race controversy]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Cleopatra Thea]]||[[:ru:Клеопатра Тея]]|| || ||35
|-
|[[:en:Cleostratus]]||[[:ru:Клеострат Тенедосский]]|| || ||20
|-
|[[:en:Clio]]||[[:ru:Клио]]||[[Կլիո]]|| ||58
|-
|[[:en:Clothing in ancient Greece]]||[[:ru:Костюм Древней Греции]]|| || ||15
|-
|[[:en:Cloudy Sunday]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Clovis I]]||[[:ru:Хлодвиг I]]||[[Քլոդվիգ I]]|| ||85
|-
|[[:en:Coat of arms of Greece]]||[[:ru:Герб Греции]]||[[Հունաստանի զինանշան]]|| ||51
|-
|[[:en:Codex Petropolitanus Purpureus]]||[[:ru:Петербургский Пурпурный кодекс]]|| || ||12
|-
|[[:en:Codex Radziwiłł]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Codex Sangallensis 18]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Codex Sinaiticus]]||[[:ru:Синайский кодекс]]|| || ||46
|-
|[[:en:Codex Tischendorfianus I]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Codex Tischendorfianus II]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Codex Veronensis (R)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Common Peace]]||[[:ru:Всеобщий мир]]|| || ||10
|-
|[[:en:Communist Party of Greece]]||[[:ru:Коммунистическая партия Греции]]|| || ||40
|-
|[[:en:Conference of Poros]]||[[:ru:Конференция на Поросе]]|| || ||6
|-
|[[:en:Conon of Samos]]||[[:ru:Конон Самосский]]||[[Կոնոն]]||այո||33
|-
|[[:en:Conope]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of empresses of the Byzantine successor states]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Demetrios Constantelos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Constantina (empress)]]||[[:ru:Константина (императрица)]]||[[Կոնստանդինա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||17
|-
|[[:en:Constantine II of Greece]]||[[:ru:Константин II (король Греции)]]||[[Կոնստանտինոս II]]|| ||63
|-
|[[:en:Constantine IV]]||[[:ru:Константин IV]]||[[Կոստանդին Դ (Բյուզանդիայի կայսր)]]||այո||55
|-
|[[:en:Constantine V]]||[[:ru:Константин V]]||[[Կոստանդին V]]|| ||54
|-
|[[:en:Constantine VI]]||[[:ru:Константин VI Слепой]]|| || ||50
|-
|[[:en:Constantine X Doukas]]||[[:ru:Константин X Дука]]|| || ||48
|-
|[[:en:Constantine VIII]]||[[:ru:Константин VIII]]||[[Կոստանդին VIII]]|| ||51
|-
|[[:en:Constantius Chlorus]]||[[:ru:Констанций I Хлор]]||[[Կոնստանդիոս I Քլոր]]|| ||73
|-
|[[:en:Constantius II]]||[[:ru:Констанций II]]||[[Կոստանդիոս II]]|| ||71
|-
|[[:en:Constantius III]]||[[:ru:Констанций III]]|| || ||50
|-
|[[:en:Constitution of the Lacedaemonians]]||[[:ru:Лакедемонская полития (Ксенофонт)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Constitutional history of Greece]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Contemporary Greek art]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Convention of Constantinople (1881)]]||[[:ru:Константинопольская конвенция (1881)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Corax of Syracuse]]||[[:ru:Коракс]]|| || ||17
|-
|[[:en:Corfiot Italians]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Corfu (city)]]||[[:ru:Керкира (город)]]||[[Կերկիրա (քաղաք)]]|| ||60
|-
|[[:en:Corinthian War]]||[[:ru:Коринфская война]]||[[Կորնթոսյան պատերազմ]]|| ||37
|-
|[[:en:Coronis (mythology)]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Coronis (textual symbol)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Coryphaeus]]||[[:ru:Корифей]]|| || ||17
|-
|[[:en:Cosmas of Aetolia]]||[[:ru:Косма Этолийский]]|| || ||16
|-
|[[:en:Cosmogony]]||[[:ru:Космогония]]||[[Կոսմոգոնիա]]|| ||68
|-
|[[:en:Cosmote Sport]]|| || || ||3
|-
|[[:en:John Cottistis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Cotyla]]||[[:ru:Котила]]|| || ||15
|-
|[[:en:Cotys I (Odrysian)]]||[[:ru:Котис I]]|| || ||16
|-
|[[:en:Council of Chalcedon]]||[[:ru:Халкидонский собор]]||[[Քաղկեդոնի ժողով]]|| ||65
|-
|[[:en:Council of Constantinople (1923)]]||[[:ru:Всеправославный конгресс (1923)]]|| || ||3
|-
|[[:en:Council of Ephesus]]||[[:ru:Эфесский собор]]||[[Եփեսոսի Գ տիեզերական ժողով]]|| ||60
|-
|[[:en:Council of State (Greece)]]||[[:ru:Государственный совет Греции]]|| || ||12
|-
|[[:en:County Palatine of Cephalonia and Zakynthos]]||[[:ru:Графство Кефалонии и Закинфа]]|| || ||15
|-
|[[:en:Court of Audit (Greece)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Crates of Mallus]]||[[:ru:Кратет Малльский]]|| || ||25
|-
|[[:en:Crates of Thebes]]||[[:ru:Кратет Фиванский]]|| || ||37
|-
|[[:en:Cratylus (dialogue)]]||[[:ru:Кратил (Платон)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Crepidoma]]||[[:ru:Крепида]]|| || ||22
|-
|[[:en:Cretan lyra]]||[[:ru:Критская лира]]|| || ||13
|-
|[[:en:Cretan Muslims]]||[[:ru:Критские мусульмане]]|| || ||10
|-
|[[:en:Cretan revolt (1866–1869)]]||[[:ru:Критское восстание (1866—1869)]]||[[Կրետեի ապստամբություն]]|| ||14
|-
|[[:en:Cretan War (205–200 BC)]]||[[:ru:Критская война (205—200 до н. э.)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Cretan War (1645–1669)]]||[[:ru:Критская война (1645—1669)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Cretan wine]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Creusa]]||[[:ru:Креуса]]|| || ||20
|-
|[[:en:Crime in Greece]]||[[:ru:Преступность в Греции]]||[[Հանցավորությունը Հունաստանում]]|| ||8
|-
|[[:en:Crius]]||[[:ru:Крий (титан)]]||[[Կրիոս]]||այո||51
|-
|[[:en:Croesus]]||[[:ru:Крёз (царь Лидии)]]||[[Կրեսոս]]|| ||62
|-
|[[:en:Cross-in-square]]||[[:ru:Крестово-купольный храм]]|| || ||18
|-
|[[:en:Crypteia]]||[[:ru:Криптия]]|| || ||25
|-
|[[:en:Cumaean Sibyl]]||[[:ru:Кумская сивилла]]|| || ||21
|-
|[[:en:Cybele]]||[[:ru:Кибела]]||[[Կիբելա]]|| ||50
|-
|[[:en:Cyclades]]||[[:ru:Киклады]]||[[Կիկլադներ]]|| ||79
|-
|[[:en:Cycladic art]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Cyclic Poets]]||[[:ru:Киклики]]|| || ||7
|-
|[[:en:Cyclone Numa]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Cyclops (play)]]||[[:ru:Киклоп (Еврипид)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Cynicism (philosophy)]]||[[:ru:Киники]]||[[Կինիկներ]]|| ||73
|-
|[[:en:Cypriot Greek]]||[[:ru:Кипрский диалект греческого языка]]||[[Կիպրական հունարեն]]||այո||21
|-
|[[:en:Cypriot intercommunal violence]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Cypriot S-300 crisis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Cypriot syllabary]]||[[:ru:Кипрское письмо]]||[[Կիպրոսյան գիր]]|| ||26
|-
|[[:en:Cypro-Minoan syllabary]]||[[:ru:Кипро-минойское письмо]]|| || ||20
|-
|[[:en:Cyprus (island)]]||[[:ru:География Кипра]]|| || ||33
|-
|[[:en:Cyprus reunification negotiations]]||[[:ru:Кипрский конфликт]]||[[Կիպրոսի հիմնախնդիր]]|| ||27
|-
|[[:en:Cyrene, Libya]]||[[:ru:Кирена (город)]]|| || ||62
|-
|[[:en:Magas of Cyrene]]||[[:ru:Магас Киренский]]|| || ||22
|-
|[[:en:Cyril Lucaris]]||[[:ru:Кирилл I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Cyzicus]]||[[:ru:Кизик (город)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Daemon (classical mythology)]]|| || || ||25
|-
|[[:en:Dafni, Attica]]||[[:ru:Дафни (Аттика)]]||[[Դաֆնի (Ատտիկա)]]|| ||22
|-
|[[:en:Dafnis B.C.]]|| || || ||5
|-
|[[:en:George Dalaras]]||[[:ru:Даларас, Йоргос]]|| || ||26
|-
|[[:en:Hatzimichalis Dalianis]]||[[:ru:Далианис, Михалис]]|| || ||4
|-
|[[:en:Dalmatia]]||[[:ru:Далмация]]||[[Դալմաթիա]]|| ||94
|-
|[[:en:Jacques Damala]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Maria Damanaki]]||[[:ru:Даманаки, Мария]]||[[Մարիա Դամանակի]]|| ||17
|-
|[[:en:Damaskinos of Athens]]||[[:ru:Дамаскин (архиепископ Афинский)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Damon of Thessalonica]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Danais (epic)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Danaus]]||[[:ru:Данай]]||[[Դանայոս]]|| ||36
|-
|[[:en:Dance of Zalongo]]||[[:ru:Танец Залонго]]|| || ||9
|-
|[[:en:Eleni Daniilidou]]||[[:ru:Данилиду, Элени]]|| || ||31
|-
|[[:en:Danish Institute at Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Daphni Monastery]]||[[:ru:Дафни]]||[[Դաֆնի (վանք)]]|| ||38
|-
|[[:en:Dardanelles]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101
|-
|[[:en:Darius the Great]]||[[:ru:Дарий I]]||[[Դարեհ I Մեծ]]|| ||97
|-
|[[:en:Constantinos Daskalakis]]||[[:ru:Даскалакис, Константинос]]|| || ||8
|-
|[[:en:Daskalogiannis]]||[[:ru:Даскалояннис]]||[[Դասկալոյաննիս]]|| ||13
|-
|[[:en:David of Trebizond]]||[[:ru:Давид Великий Комнин]]|| || ||31
|-
|[[:en:Kostas Davourlis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dayuan]]||[[:ru:Давань]]||[[Տայյուան]]|| ||24
|-
|[[:en:De Administrando Imperio]]||[[:ru:Об управлении империей]]|| || ||35
|-
|[[:en:December 1915 Greek legislative election]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Decentralized Administration of the Aegean]]||[[:ru:Эгейские острова (децентрализованная администрация)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Decolonization]]||[[:ru:Деколонизация]]||[[Ապագաղութայնացում]]|| ||65
|-
|[[:en:Decree of Themistocles]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Deileon]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Delos]]||[[:ru:Дилос]]||[[Դելոս]]|| ||75
|-
|[[:en:Delphic Hymns]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Delphic Sibyl]]||[[:ru:Дельфийская сивилла]]|| || ||14
|-
|[[:en:Demades]]||[[:ru:Демад]]|| || ||24
|-
|[[:en:Deme]]||[[:ru:Дем]]|| || ||26
|-
|[[:en:Demetrius II Aetolicus]]||[[:ru:Деметрий II Этолийский]]|| || ||26
|-
|[[:en:Demetrius Chalcondylas]]||[[:ru:Димитрий Халкокондил]]|| || ||17
|-
|[[:en:Demetrius of Montferrat]]||[[:ru:Деметрий Монферратский]]|| || ||18
|-
|[[:en:Demochares]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Democracy]]||[[:ru:Демократия]]||[[Ժողովրդավարություն]]|| ||235
|-
|[[:en:Democratic Defense]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Democritus]]||[[:ru:Демокрит]]||[[Դեմոկրիտես]]|| ||141
|-
|[[:en:Democritus University of Thrace]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Demographic history of modern Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Demosthenes (general)]]||[[:ru:Демосфен (военачальник)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Dendra panoply]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Denial (poem)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:DEPA]]||[[:ru:DEPA (компания)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Deportation of the Soviet Greeks]]||[[:ru:Депортация греков в СССР]]|| || ||5
|-
|[[:en:Deputy Minister for Macedonia and Thrace]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Deputy Prime Minister of Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Derby of the eternal enemies]]||[[:ru:Дерби вечных врагов (Греция)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Derveni Krater]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Derveni papyrus]]||[[:ru:Папирус из Дервени]]|| || ||27
|-
|[[:en:Desfina]]||[[:ru:Десфина]]||[[Դեսֆինա]]|| ||14
|-
|[[:en:Dexagoridas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dexaroi]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Diadochi]]||[[:ru:Диадохи]]||[[Դիադոքոսներ]]|| ||49
|-
|[[:en:Diagoras of Melos]]||[[:ru:Диагор Мелосский]]||[[Դիագորաս Մելոսացի]]|| ||26
|-
|[[:en:Diagoras of Rhodes]]||[[:ru:Диагор Родосский]]|| || ||18
|-
|[[:en:Athanasios Diakos]]||[[:ru:Дьякос, Атанасиос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Dimitris Diamantidis]]||[[:ru:Диамантидис, Димитрис]]|| || ||26
|-
|[[:en:Anna Diamantopoulou]]||[[:ru:Диамандопулу, Анна]]|| || ||17
|-
|[[:en:Diaulos (architecture)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Diaulos (running race)]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Didyma]]||[[:ru:Дидима]]|| || ||29
|-
|[[:en:Didymoteicho]]||[[:ru:Дидимотихон]]||[[Դիդիմոտիխոն]]|| ||37
|-
|[[:en:Dienekes]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Digenes Akritas]]||[[:ru:Дигенис Акрит]]||[[Դիգենիս Ակրիտաս]]|| ||29
|-
|[[:en:Dikastes]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dimitra, Elis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kiki Dimoula]]||[[:ru:Димула, Кики]]||[[Կիկի Դիմուլա]]|| ||24
|-
|[[:en:Dinarchus]]||[[:ru:Динарх (оратор)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Dinos Painter]]||[[:ru:Вазописец диносов]]|| || ||8
|-
|[[:en:Diocese of the East]]||[[:ru:Диоцез Восток]]|| || ||19
|-
|[[:en:Diocles of Carystus]]||[[:ru:Диокл Каристский]]|| || ||15
|-
|[[:en:Diocletian]]||[[:ru:Диоклетиан]]||[[Դիոկղետիանոս]]|| ||90
|-
|[[:en:Dion, Pieria]]||[[:ru:Дион (Пиерия)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Dionysia]]||[[:ru:Дионисии]]|| || ||35
|-
|[[:en:Dionysius (Athenian commander)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Dionysius I of Syracuse]]||[[:ru:Дионисий Старший]]||[[Դիոնիսոս Ավագ]]|| ||42
|-
|[[:en:Dionysius Chalcus]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Dionysius of Halicarnassus]]||[[:ru:Дионисий Галикарнасский]]||[[Դիոնիսիոս Հալիկառնասցի]]|| ||55
|-
|[[:en:Diopeithes]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Diophantus]]||[[:ru:Диофант Александрийский]]||[[Դիոֆանտ]]|| ||74
|-
|[[:en:Pedanius Dioscorides]]||[[:ru:Диоскорид]]||[[Դիոսկորիդես]]|| ||51
|-
|[[:en:Diotima of Mantinea]]||[[:ru:Диотима]]|| || ||32
|-
|[[:en:Dioxippus]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Dipat]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Diphilus]]||[[:ru:Дифил (комедиограф)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Dipylon inscription]]||[[:ru:Дипилонская надпись]]|| || ||12
|-
|[[:en:Disciples of Plotinus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Discobolus]]||[[:ru:Дискобол (статуя)]]||[[Սկավառականետորդ (քանդակ)]]|| ||36
|-
|[[:en:Dispilio]]||[[:ru:Диспилио]]|| || ||17
|-
|[[:en:Dispilio Tablet]]||[[:ru:Табличка из Диспилио]]|| || ||17
|-
|[[:en:Distomo massacre]]||[[:ru:Резня в Дистомо]]|| || ||15
|-
|[[:en:Dora d'Istria]]||[[:ru:Кольцова-Мосальская, Елена Михайловна]]||[[Ելենա Կոլցովա-Մոսալսկայա]]|| ||28
|-
|[[:en:Dithyramb]]||[[:ru:Дифирамб]]||[[Դիֆիրամբ]]|| ||42
|-
|[[:en:Dodecanese campaign]]||[[:ru:Додеканесская операция]]|| || ||18
|-
|[[:en:Dolichos (race)]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Dolon (mythology)]]||[[:ru:Долон (сын Евмела)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Dolopia]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mimis Domazos]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Domninus of Larissa]]||[[:ru:Домнин (философ)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Don Pacifico affair]]||[[:ru:Дело Пасифико]]|| || ||10
|-
|[[:en:Donatism]]||[[:ru:Донатизм]]|| || ||46
|-
|[[:en:Donatus of Euroea]]||[[:ru:Донат Эврийский]]|| || ||8
|-
|[[:en:Donousa]]||[[:ru:Донуса]]||[[Դոնուսա]]|| ||29
|-
|[[:en:Dorians]]||[[:ru:Дорийцы]]||[[Դորիացիներ]]|| ||55
|-
|[[:en:Doric Greek]]||[[:ru:Дорийский диалект древнегреческого языка]]|| || ||28
|-
|[[:en:Doris (Greece)]]||[[:ru:Дорида]]|| || ||20
|-
|[[:en:Dory (spear)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Dospat (river)]]||[[:ru:Доспат (река)]]||[[Դոսպատ (գետ)]]||այո||24
|-
|[[:en:Dotades of Messenia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Doukas]]||[[:ru:Дуки]]|| || ||26
|-
|[[:en:John Komnenos Doukas]]||[[:ru:Иоанн Комнин Дука]]|| || ||14
|-
|[[:en:Konstantios Doukas]]||[[:ru:Констанций Дука]]|| || ||15
|-
|[[:en:Neophytos Doukas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Nikephoros Dokeianos]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Christos G. Doumas]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Douris (vase painter)]]||[[:ru:Дурис (вазописец)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Duris of Samos]]||[[:ru:Дурид Самосский]]|| || ||18
|-
|[[:en:Nikolaos Douvas]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Konstantinos Dovas]]||[[:ru:Довас, Константинос]]|| || ||16
|-
|[[:en:Draco (lawgiver)]]||[[:ru:Дракон (греческий законодатель)]]|| || ||47
|-
|[[:en:Helena Dragaš]]||[[:ru:Елена Драгаш]]|| || ||26
|-
|[[:en:Dragoman of the Fleet]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Dragoman of the Porte]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ion Dragoumis]]||[[:ru:Драгумис, Ион]]|| || ||19
|-
|[[:en:Stefanos Dragoumis]]||[[:ru:Драгумис, Стефанос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Dreamer's Bay]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Dryad]]||[[:ru:Дриады]]||[[Դրիասներ]]|| ||48
|-
|[[:en:Duchy of Athens]]||[[:ru:Афинское герцогство]]||[[Աթենքի դքսություն]]|| ||41
|-
|[[:en:Duke of Naples]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Dynatoi]]||[[:ru:Динаты]]|| || ||9
|-
|[[:en:Dyskolos]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Dystos]]|| || || ||10
|-
|[[:en:E.A. Patras]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Eagle of Zeus]]||[[:ru:Орёл Зевса]]|| || ||5
|-
|[[:en:Earliest Greek democracies]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Early Greek parties]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Early life of Plato]]|| || || ||5
|-
|[[:en:East Mani]]||[[:ru:Анатолики-Мани]]|| || ||14
|-
|[[:en:East Roman army]]|| || || ||2
|-
|[[:en:East–West Schism]]||[[:ru:Разделение Католической и Православной церквей]]|| || ||81
|-
|[[:en:Eastern Macedonia and Thrace]]||[[:ru:Восточная Македония и Фракия]]||[[Արևելյան Մակեդոնիա և Թրակիա]]|| ||69
|-
|[[:en:Eastern Orthodox liturgical calendar]]||[[:ru:Православный календарь]]|| || ||19
|-
|[[:en:EBIAM]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ecclesia (Sparta)]]||[[:ru:Апелла]]|| || ||23
|-
|[[:en:Echecrates of Phlius]]||[[:ru:Эхекрат]]|| || ||13
|-
|[[:en:Echetus]]||[[:ru:Эхет]]|| || ||10
|-
|[[:en:Echidna (mythology)]]||[[:ru:Ехидна (мифология)]]|| || ||53
|-
|[[:en:Economy of ancient Greece]]||[[:ru:Экономика Древней Греции]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ecthesis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Ecumenical Hellenism (program)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:EDES]]||[[:ru:Народная республиканская греческая лига]]|| || ||12
|-
|[[:en:Edessa]]||[[:ru:Эдесса]]||[[Եդեսիա]]|| ||35
|-
|[[:en:Edessa, Greece]]||[[:ru:Эдеса]]||[[Էդեսա]]|| ||50
|-
|[[:en:Edict of Milan]]||[[:ru:Миланский эдикт]]||[[Միլանի հրովարտակ]]|| ||62
|-
|[[:en:Edict on Maximum Prices]]||[[:ru:Эдикт Диоклетиана о ценах]]|| || ||17
|-
|[[:en:Efimeris]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Egypt–Greece relations]]||[[:ru:Греко-египетские отношения]]||[[Հույն-եգիպտական հարաբերություններ]]|| ||8
|-
|[[:en:Eileithyia]]||[[:ru:Илифия]]||[[Իլիփիա]]|| ||47
|-
|[[:en:Eion]]||[[:ru:Эион (Македония)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Eiron]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ekali]]||[[:ru:Экали (Аттика)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ekeines Kai Ego]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nikos Oikonomou]]||[[:ru:Иконому, Никос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Elafonisos]]||[[:ru:Элафонисос]]||[[Էլաֆոնիսոս]]|| ||26
|-
|[[:en:Elassona]]||[[:ru:Эласон]]||[[Էլասոն]]|| ||25
|-
|[[:en:Electra (Euripides play)]]||[[:ru:Электра (Еврипид)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Elefsina]]||[[:ru:Элефсис]]||[[Էլեֆսիս]]|| ||52
|-
|[[:en:Dimitrios Eleftheropoulos]]||[[:ru:Элефтеропулос, Димитриос]]|| || ||13
|-
|[[:en:Elephantis]]||[[:ru:Элефантида]]|| || ||14
|-
|[[:en:Eleutherae]]||[[:ru:Элевферы]]|| || ||12
|-
|[[:en:Pope Eleutherius]]||[[:ru:Елевферий (папа римский)]]||[[Ելևթերոս (Հռոմի պապ)]]|| ||78
|-
|[[:en:Elgin Marbles]]||[[:ru:Мраморы Элгина]]||[[Էլգինի մարմարները]]|| ||39
|-
|[[:en:Elis]]||[[:ru:Элида (ном)]]|| || ||42
|-
|[[:en:Elissonas (Corinthia)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ellaktor]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Elliniko, Arcadia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ellinitsa]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ellomenos]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Elos]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Elpenor]]||[[:ru:Элпенор]]|| || ||22
|-
|[[:en:Elpeus]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Elysium]]||[[:ru:Элизий]]|| || ||46
|-
|[[:en:Embassy of the United States, Athens]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Emirate of Crete]]||[[:ru:Критский эмират]]|| || ||32
|-
|[[:en:Emmones Idees]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Empire of Thessalonica]]||[[:ru:Фессалоникская империя]]|| || ||15
|-
|[[:en:Empire of Trebizond]]||[[:ru:Трапезундская империя]]||[[Տրապիզոնի կայսրություն]]||այո||59
|-
|[[:en:Emporiki Autokiniton]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Emporium (antiquity)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Endeïs]]||[[:ru:Эндеида]]|| || ||14
|-
|[[:en:Endelekheia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Endymion (mythology)]]||[[:ru:Эндимион]]|| || ||34
|-
|[[:en:English Party]]||[[:ru:Английская партия (Греция)]]|| || ||6
|-
|[[:en:English words of Greek origin]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nikos Engonopoulos]]||[[:ru:Энгонопулос, Никос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Enneads]]||[[:ru:Эннеады]]|| || ||22
|-
|[[:en:Environmental Centre ARCTUROS]]|| || || ||2
|-
|[[:en:EOKA]]||[[:ru:ЭОКА]]||[[ԷՕԿԱ]]|| ||24
|-
|[[:en:Eos]]||[[:ru:Эос]]||[[Էոս]]|| ||63
|-
|[[:en:Epeius]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ephialtes]]||[[:ru:Эфиальт (сын Софонида)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Ephor]]||[[:ru:Эфоры]]|| || ||36
|-
|[[:en:Vasilis Efraimidis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Epic Cycle]]||[[:ru:Эпический цикл]]|| || ||27
|-
|[[:en:Epicrates of Ambracia]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Epictetus]]||[[:ru:Эпиктет]]||[[Էպիկտետոս]]|| ||107
|-
|[[:en:Epicureanism]]||[[:ru:Эпикуреизм]]||[[Էպիկուրականություն]]|| ||59
|-
|[[:en:Epicurus]]||[[:ru:Эпикур]]||[[Էպիկուրոս]]|| ||136
|-
|[[:en:Epidaurus]]||[[:ru:Эпидавр]]||[[Էպիդավրոս]]|| ||56
|-
|[[:en:Epigenes of Byzantium]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Epigoni]]||[[:ru:Эпигоны (мифология)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Epigonus of Ambracia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Epikleros]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Epiktetos]]||[[:ru:Эпиктет (вазописец)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Epimenides]]||[[:ru:Эпименид]]|| || ||33
|-
|[[:en:Epinetron]]||[[:ru:Эпинетрон]]|| || ||17
|-
|[[:en:Epinikion]]||[[:ru:Эпиникий]]|| || ||15
|-
|[[:en:Epirot Islands]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Epirotes]]||[[:ru:Древнеэпирское царство]]|| || ||23
|-
|[[:en:Epirus (ancient state)]]||[[:ru:Древнеэпирское царство]]|| || ||23
|-
|[[:en:Epirus (mythology)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Epirus (region)]]||[[:ru:Эпир (периферия)]]||[[Էպիրոս (պերիֆերիա)]]|| ||75
|-
|[[:en:Epirus nova]]||[[:ru:Эпир (римская провинция)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Epirus Revolt of 1854]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Epirus Revolt of 1878]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Epirus vetus]]||[[:ru:Эпир (римская провинция)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Equites]]||[[:ru:Эквиты]]||[[Հեծյալներ]]|| ||34
|-
|[[:en:Erastes]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Erato]]||[[:ru:Эрато]]||[[Էրատո (մուսա)]]|| ||54
|-
|[[:en:Erechtheus]]||[[:ru:Эрехтей]]|| || ||30
|-
|[[:en:Eretria]]||[[:ru:Эретрия]]|| || ||42
|-
|[[:en:Eretria Painter]]||[[:ru:Вазописец Эретрии]]|| || ||9
|-
|[[:en:Erichthonius of Athens]]||[[:ru:Эрихтоний (царь Афин)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Erichthonius of Dardania]]||[[:ru:Эрихтоний (сын Дардана)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Erineos]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Eris (mythology)]]||[[:ru:Эрида (мифология)]]||[[Էրիս (դիցաբանություն)]]|| ||54
|-
|[[:en:Eromenos]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Eros]]||[[:ru:Эрот]]||[[Էրոս]]|| ||86
|-
|[[:en:ERT Digital]]|| || || ||2
|-
|[[:en:ERT World]]|| || || ||7
|-
|[[:en:ERT3]]||[[:ru:ERT3]]|| || ||8
|-
|[[:en:Eski Imaret Mosque]]||[[:ru:Церковь Христа Пантепопта]]|| || ||19
|-
|[[:en:Eteocypriot language]]||[[:ru:Этеокипрский язык]]|| || ||20
|-
|[[:en:Etesian]]||[[:ru:Мельтеми]]|| || ||21
|-
|[[:en:Euclid's Elements]]||[[:ru:Начала (Евклид)]]||[[Սկզբունքներ]]|| ||81
|-
|[[:en:Euclidean algorithm]]||[[:ru:Алгоритм Евклида]]||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]|| ||62
|-
|[[:en:Eudemus of Rhodes]]||[[:ru:Евдем Родосский]]||[[Եվդեմոս Հռոդոսցի]]|| ||30
|-
|[[:en:Eudoxus of Cnidus]]||[[:ru:Евдокс Книдский]]||[[Եվդոքս]]|| ||63
|-
|[[:en:Eugenios Eugenidis]]||[[:ru:Эвгенидис, Эвгениос]]|| || ||4
|-
|[[:en:Eumenes I]]||[[:ru:Эвмен I]]||[[Եվմենոս I]]|| ||29
|-
|[[:en:Eumenes II]]||[[:ru:Эвмен II]]||[[Եվմենոս II]]||այո||37
|-
|[[:en:Euphemia (empress)]]||[[:ru:Евфимия (супруга Юстина I)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Euphemius (Sicily)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Euphorbus]]||[[:ru:Евфорб]]|| || ||21
|-
|[[:en:Euphorion of Chalcis]]||[[:ru:Евфорион (поэт)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Euphrosyne]]||[[:ru:Евфросина (харита)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Euripides]]||[[:ru:Еврипид]]||[[Եվրիպիդես]]|| ||140
|-
|[[:en:Euro gold and silver commemorative coins (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Eurobank Ergasias]]||[[:ru:Eurobank Ergasias]]|| || ||16
|-
|[[:en:Europa (consort of Zeus)]]||[[:ru:Европа (мифология)]]||[[Եվրոպա (դիցաբանություն)]]|| ||73
|-
|[[:en:European Parliament elections in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eurovision Song Contest 2006]]||[[:ru:Евровидение-2006]]||[[Եվրատեսիլ 2006 երգի մրցույթ]]||այո||55
|-
|[[:en:Eurybiades]]||[[:ru:Эврибиад]]|| || ||18
|-
|[[:en:Eurydice]]||[[:ru:Эвридика]]|| || ||36
|-
|[[:en:Eurymachus]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Eurymedon (strategos)]]||[[:ru:Эвримедон (стратег)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Eurystheus]]||[[:ru:Еврисфей]]||[[Եվրիսթևս]]|| ||43
|-
|[[:en:Eurytus]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Antiochus X Eusebes]]||[[:ru:Антиох X Евсеб Филопатор]]|| || ||34
|-
|[[:en:Eusebia (empress)]]||[[:ru:Флавия Аврелия Евсевия]]|| || ||16
|-
|[[:en:Euterpe]]||[[:ru:Эвтерпа]]||[[Եվտերպե]]|| ||50
|-
|[[:en:Euthydemid dynasty]]||[[:ru:Евтидемиды]]|| || ||5
|-
|[[:en:Euthydemus (Socratic literature)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Euthymides]]||[[:ru:Евфимид]]|| || ||17
|-
|[[:en:Arthur Evans]]||[[:ru:Эванс, Артур]]||[[Արթուր Էվանս]]|| ||55
|-
|[[:en:Evdilos]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Evinochori]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Evosmos]]||[[:ru:Эвозмон]]||[[Էվոզմոն]]|| ||23
|-
|[[:en:Evridiki]]||[[:ru:Эвридики]]|| || ||24
|-
|[[:en:Evropouloi]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Exarcheia]]||[[:ru:Экзархия]]||[[Էքսարխիա]]|| ||18
|-
|[[:en:Exekias]]||[[:ru:Эксекий]]||[[Էքսեկիաս]]|| ||30
|-
|[[:en:Exodus of Ethnic Macedonians from Greece]]||[[:ru:Беженцы гражданской войны в Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Exomis]]||[[:ru:Экзомис]]|| || ||8
|-
|[[:en:Expansion of Macedonia under Philip II]]||[[:ru:Фессалийские походы Филиппа II]]|| || ||12
|-
|[[:en:Expulsion of Cham Albanians]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Expulsion of Istanbul Greeks]]|| || || ||1
|-
|[[:en:EYDAP]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Falakro]]||[[:ru:Фалакрон]]|| || ||21
|-
|[[:en:Faliro Coastal Zone Olympic Complex]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Fall of the Serbian Empire]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Jakob Philipp Fallmerayer]]||[[:ru:Фальмерайер, Якоб Филипп]]|| || ||16
|-
|[[:en:Famagusta]]||[[:ru:Фамагуста]]||[[Ֆամագուստա]]|| ||68
|-
|[[:en:Farsala]]||[[:ru:Фарсала]]||[[Ֆարսալա]]|| ||33
|-
|[[:en:Faustina (wife of Constantius II)]]||[[:ru:Фаустина (супруга Констанция II)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Fayum alphabet]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Feminism in Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Fenari Isa Mosque]]||[[:ru:Монастырь Липса]]|| || ||18
|-
|[[:en:Feodosia]]||[[:ru:Феодосия]]||[[Թեոդոսիա]]|| ||80
|-
|[[:en:Gian Pietro Ferretti]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Fifth austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Fifth National Assembly at Nafplion]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Filipinos in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:George Finlay]]||[[:ru:Финлей, Джордж]]|| || ||16
|-
|[[:en:Finnish Institute at Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Fira]]||[[:ru:Тира (город)]]||[[Թիրա (քաղաք)]]|| ||30
|-
|[[:en:First Athenian School]]|| || || ||3
|-
|[[:en:First Battle of İnönü]]||[[:ru:Первая битва при Инёню]]|| || ||9
|-
|[[:en:First Cabinet of Alexis Tsipras]]||[[:ru:Правительство Алексиса Ципраса (январь 2015 года)]]|| || ||13
|-
|[[:en:First Council of Nicaea]]||[[:ru:Первый Никейский собор]]||[[Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով]]||այո||79
|-
|[[:en:First Macedonian War]]||[[:ru:Первая Македонская война]]|| || ||30
|-
|[[:en:First National Assembly at Epidaurus]]|| ||[[Հունաստանի առաջին էպիդավրոսյան ժողով]]|| ||8
|-
|[[:en:Flag of the Sarakatsani]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Charilaos Florakis]]||[[:ru:Флоракис, Харилаос]]||[[Խարիլաոս Ֆլորակիս]]|| ||9
|-
|[[:en:Florina]]||[[:ru:Флорина]]||[[Ֆլորինա]]|| ||51
|-
|[[:en:Florina pepper]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Jean Focas]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Follis]]||[[:ru:Фоллис]]||[[Ֆոլլիս]]|| ||28
|-
|[[:en:Football League (Greece)]]||[[:ru:Греческая футбольная лига]]|| || ||17
|-
|[[:en:Fortifications of Rhodes]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Theano Fotiou]]||[[:ru:Фотиу, Теано]]|| || ||10
|-
|[[:en:Foundation for Research &amp; Technology – Hellas]]||[[:ru:Foundation for Research &amp; Technology – Hellas]]|| || ||6
|-
|[[:en:Foundry Painter]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Fourth austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Fourth Council of Constantinople (Catholic Church)]]||[[:ru:Четвёртый Константинопольский собор (869—870)]]|| || ||38
|-
|[[:en:Fourth Macedonian War]]||[[:ru:Четвёртая Македонская война]]|| || ||22
|-
|[[:en:Fourth National Assembly at Argos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:France–Greece relations]]||[[:ru:Греко-французские отношения]]|| || ||9
|-
|[[:en:Francesco I Gattilusio]]||[[:ru:Франческо I Гаттилузио]]|| || ||14
|-
|[[:en:Franchthi Cave]]||[[:ru:Франхти]]|| || ||17
|-
|[[:en:French rule in the Ionian Islands (1797–1799)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:French rule in the Ionian Islands (1807–1814)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:French School at Athens]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Fres]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kimon Friar]]||[[:ru:Фрайер, Кимон]]|| || ||6
|-
|[[:en:Frontistirio]]|| || || ||2
|-
|[[:en:FTSE/Athex Large Cap]]|| || || ||8
|-
|[[:en:G.S. Iraklis B.C.]]||[[:ru:Ираклис (баскетбольный клуб)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Gaida]]||[[:ru:Гайда (музыкальный инструмент)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Galanthis]]||[[:ru:Галанфида]]|| || ||18
|-
|[[:en:Galata]]||[[:ru:Галата]]||[[Գալաթա]]|| ||36
|-
|[[:en:Gallipoli]]||[[:ru:Галлипольский полуостров]]||[[Գալիպոլի]]||այո||61
|-
|[[:en:Ganymede (mythology)]]||[[:ru:Ганимед]]||[[Գանիմեդես]]|| ||67
|-
|[[:en:Katy Garbi]]||[[:ru:Гарби, Кэти]]||[[Քեթի Գարբի]]|| ||21
|-
|[[:en:Garum]]||[[:ru:Гарум]]|| || ||37
|-
|[[:en:Gastouri]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Gastraphetes]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Nikos Gatsos]]||[[:ru:Гатсос, Никос]]||[[Նիկոս Գատսոս]]|| ||14
|-
|[[:en:Gattilusio]]||[[:ru:Гаттилузио]]|| || ||15
|-
|[[:en:Gavoustema]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Costa-Gavras]]||[[:ru:Коста-Гаврас]]||[[Կոստա Գավրաս]]|| ||50
|-
|[[:en:GEK Terna]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gelonians]]||[[:ru:Гелонцы]]|| || ||10
|-
|[[:en:Geminus]]||[[:ru:Гемин (математик)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Generation of the '30s]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Genitive absolute]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Gennadius Scholarius]]||[[:ru:Геннадий Схоларий]]|| || ||30
|-
|[[:en:Fofi Gennimata]]||[[:ru:Геннимата, Фофи]]||[[Ֆոֆի Գեննիմատա]]|| ||25
|-
|[[:en:Geoffrey I of Villehardouin]]||[[:ru:Жоффруа I де Виллардуэн]]|| || ||17
|-
|[[:en:Geoffrey II of Villehardouin]]||[[:ru:Жоффруа II де Виллардуэн]]|| || ||16
|-
|[[:en:Geographic regions of Greece]]|| ||[[Հունաստանի աշխարհագրական երկրամասեր]]|| ||23
|-
|[[:en:Geographical name changes in Greece]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Kostas Georgakis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Konstantinos Georgakopoulos]]||[[:ru:Георгакопулос, Константинос]]|| || ||16
|-
|[[:en:Grigoris Georgatos]]||[[:ru:Георгатос, Григорис]]|| || ||13
|-
|[[:en:George of Trebizond]]||[[:ru:Георгий Трапезундский]]|| || ||23
|-
|[[:en:Ioannis Georgiadis]]||[[:ru:Георгиадис, Иоаннис]]|| || ||27
|-
|[[:en:Georgian Institute at Athens]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Geraneia]]||[[:ru:Ерания]]|| || ||12
|-
|[[:en:German Archaeological Institute at Athens]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Germanus I of Constantinople]]||[[:ru:Герман I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Germany–Greece relations]]||[[:ru:Германо-греческие отношения]]||[[Հույն-գերմանական հարաբերություններ]]|| ||8
|-
|[[:en:Gerousia]]||[[:ru:Герусия]]|| || ||34
|-
|[[:en:Getae]]||[[:ru:Геты]]|| || ||35
|-
|[[:en:Getty kouros]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Grigore IV Ghica]]||[[:ru:Григорий IV Гика]]|| || ||12
|-
|[[:en:Marietta Giannakou]]||[[:ru:Яннаку, Мариэтта]]|| || ||18
|-
|[[:en:Giannitsa]]||[[:ru:Яница]]||[[Յաննիցա]]|| ||32
|-
|[[:en:Alexi Giannoulias]]||[[:ru:Яннулиас, Алекси]]|| || ||8
|-
|[[:en:Giants (Greek mythology)]]||[[:ru:Гиганты]]||[[Գիգանտներ]]|| ||46
|-
|[[:en:Steve Giatzoglou]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Saint Giles]]||[[:ru:Святой Эгидий]]|| || ||31
|-
|[[:en:Assassination of Sokratis Giolias]]||[[:ru:Убийство Сократиса Гиолиаса]]||[[Սոկրատիս Գիոլիասի սպանություն]]|| ||9
|-
|[[:en:Giresun]]||[[:ru:Гиресун]]||[[Գիրեսուն]]|| ||65
|-
|[[:en:Damian Gjini]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gjirokastër]]||[[:ru:Гирокастра]]||[[Գիրոկաստրա]]|| ||75
|-
|[[:en:Gla]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Glaucon]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Manolis Glezos]]||[[:ru:Глезос, Манолис]]||[[Մանոլիս Գլեզոս]]|| ||31
|-
|[[:en:Dimitris Glinos]]||[[:ru:Глинос, Димитрис]]|| || ||6
|-
|[[:en:Glossary of the Greek military junta]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Glyfada]]||[[:ru:Глифада]]||[[Գլիֆադա]]|| ||35
|-
|[[:en:Gnomic aspect]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Golden Dawn (magazine)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Golden Horde]]||[[:ru:Золотая Орда]]||[[Ոսկե հորդա]]|| ||85
|-
|[[:en:Golden Horn]]||[[:ru:Золотой Рог (Стамбул)]]||[[Ոսկեղջյուր]]|| ||55
|-
|[[:en:Gomosto]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Stylianos Gonatas]]||[[:ru:Гонатас, Стилианос]]|| || ||20
|-
|[[:en:Gorgias]]||[[:ru:Горгий]]||[[Գորգիաս]]|| ||83
|-
|[[:en:Gorgias (dialogue)]]||[[:ru:Горгий (Платон)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Gorgoneion]]||[[:ru:Горгонейон]]|| || ||21
|-
|[[:en:Gorgythion]]||[[:ru:Горгифион]]|| || ||10
|-
|[[:en:Gorytos]]||[[:ru:Горит]]|| || ||9
|-
|[[:en:Demetris Th. Gotsis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Goudi coup]]||[[:ru:Афинское восстание (1909)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Goumenissa]]||[[:ru:Гумениса]]||[[Գումենիսա]]|| ||18
|-
|[[:en:Government Council for Foreign Affairs and Defence]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Government of Greece]]||[[:ru:Правительство Греции]]||[[Հունաստանի կառավարություն]]|| ||17
|-
|[[:en:Graeco-Armenian]]||[[:ru:Греко-армянская гипотеза]]||[[Հայերի ծագման հունական վարկած]]|| ||13
|-
|[[:en:Graeco-Aryan]]||[[:ru:Греко-арийская гипотеза]]|| || ||7
|-
|[[:en:Palace of the Grand Master of the Knights of Rhodes]]||[[:ru:Родосская крепость]]||[[Հռոդոսի ամրոց]]|| ||24
|-
|[[:en:Graphe paranomon]]||[[:ru:Графэ параномон]]|| || ||10
|-
|[[:en:Dimitrios Grapsas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Gratian]]||[[:ru:Грациан]]|| || ||57
|-
|[[:en:Grave Circle A, Mycenae]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Great Famine (Greece)]]||[[:ru:Великий голод в Греции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Great Lavra]]||[[:ru:Великая Лавра]]|| || ||28
|-
|[[:en:Great Offensive]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Greater Albania]]||[[:ru:Великая Албания]]|| || ||43
|-
|[[:en:Greco-Bactrian Kingdom]]||[[:ru:Греко-Бактрийское царство]]||[[Հունա-բակտրիական թագավորություն]]|| ||49
|-
|[[:en:Greco-Buddhism]]||[[:ru:Греко-буддизм]]|| || ||26
|-
|[[:en:Greco-Persian art]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greco-Roman relations in classical antiquity]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greco-Turkish War (1897)]]||[[:ru:Первая греко-турецкая война]]|| || ||37
|-
|[[:en:Greco-Turkish War (1919–1922)]]||[[:ru:Вторая греко-турецкая война]]||[[Հույն-թուրքական պատերազմ (1919-1922)]]|| ||51
|-
|[[:en:Grecoman]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Greece – United Kingdom relations]]||[[:ru:Британско-греческие отношения]]|| || ||7
|-
|[[:en:Greece (European Parliament constituency)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greece at the 1896 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1896]]|| || ||29
|-
|[[:en:Greece at the 1900 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1900]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece at the 1904 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1904]]|| || ||20
|-
|[[:en:Greece at the 1906 Intercalated Games]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greece at the 1908 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1908]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1912 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1912]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1920 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1920]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1924 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1924]]|| || ||15
|-
|[[:en:Greece at the 1928 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1928]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1932 Summer Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1936 Summer Olympics]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Greece at the 1936 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1936]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1948 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1948]]|| || ||15
|-
|[[:en:Greece at the 1948 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1952 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1952]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1952 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1952]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1956 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1956]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1956 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1960 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1960]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1964 Summer Olympics]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1964 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1968 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1968]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1968 Winter Olympics]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Greece at the 1972 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1972]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece at the 1972 Winter Olympics]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Greece at the 1976 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1976]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1976 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1976]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1980 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1980]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece at the 1980 Winter Olympics]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1984 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1984]]|| || ||17
|-
|[[:en:Greece at the 1984 Winter Olympics]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1988 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1988]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece at the 1988 Winter Olympics]]||[[:ru:Греция на зимних Олимпийских играх 1988]]|| || ||16
|-
|[[:en:Greece at the 1992 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1992]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece at the 1992 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1994 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 1996 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 1996]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece at the 1996 Summer Paralympics]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greece at the 1998 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 2000 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2000]]|| || ||20
|-
|[[:en:Greece at the 2002 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2004]]|| || ||21
|-
|[[:en:Greece at the 2006 Winter Olympics]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greece at the 2006 Winter Paralympics]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greece at the 2008 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2008]]|| || ||23
|-
|[[:en:Greece at the 2016 Summer Olympics]]||[[:ru:Греция на летних Олимпийских играх 2016]]|| || ||29
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest]]||[[:ru:Греция на «Евровидении»]]||[[Հունաստանը Եվրատեսիլ երգի մրցույթում]]||այո||39
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2005]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2005»]]|| || ||7
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2006]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2006»]]|| || ||5
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2007]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2007»]]|| || ||5
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2008]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2008»]]|| || ||7
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2010]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2011]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2012]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2013]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greece in the Eurovision Song Contest 2014]]||[[:ru:Греция на «Евровидении-2014»]]|| || ||9
|-
|[[:en:Greece national rugby league team]]||[[:ru:Сборная Греции по регбилиг]]|| || ||8
|-
|[[:en:Greece national under-21 football team]]||[[:ru:Сборная Греции по футболу (до 21 года)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greece on the Ruins of Missolonghi]]||[[:ru:Греция на руинах Месолонгиона]]|| || ||15
|-
|[[:en:Greece runestones]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Greece women's national football team]]||[[:ru:Женская сборная Греции по футболу]]|| || ||23
|-
|[[:en:Greece women's national volleyball team]]||[[:ru:Женская сборная Греции по волейболу]]|| || ||18
|-
|[[:en:Greece-Iraq relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greece–Bosnia and Herzegovina Friendship Building]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Greece–Holy See relations]]||[[:ru:Ватикано-греческие отношения]]|| || ||4
|-
|[[:en:Greece–India relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greece–Iran relations]]||[[:ru:Греко-иранские отношения]]||[[Հույն-իրանական հարաբերություններ]]|| ||8
|-
|[[:en:Greece–Israel relations]]||[[:ru:Израильско-греческие отношения]]||[[Հույն-իսրաելական հարաբերություններ]]|| ||10
|-
|[[:en:Greece–Italy relations]]||[[:ru:Греко-итальянские отношения]]|| || ||8
|-
|[[:en:Greece–Philippines relations]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greece–Russia relations]]||[[:ru:Российско-греческие отношения]]||[[Հույն-ռուսական հարաբերություններ]]|| ||13
|-
|[[:en:Greek academic art of the 19th century]]||[[:ru:Мюнхенская школа греческой живописи]]|| || ||4
|-
|[[:en:Greek Americans]]||[[:ru:Греки в США]]|| || ||14
|-
|[[:en:Greek Archaeological Service]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greek Argentines]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek austerity packages]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greek Australians]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Greek Basket League]]||[[:ru:Чемпионат Греции по баскетболу]]|| || ||25
|-
|[[:en:Greek campaigns in India]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek Canadians]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greek citron]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek civil wars of 1823–1825]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greek community of Melbourne]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1822]]|| ||[[Հունաստանի սահմանադրություն (1822)]]|| ||6
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1823]]|| ||[[Հունաստանի սահմանադրություն (1823)]]|| ||5
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1827]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1927]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek Constitution of 1968]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Greek constitutional amendment of 1986]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek constitutional amendment of 2008]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek cruiser Elli (1912)]]||[[:ru:Элли (крейсер)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greek destroyer Adrias (L67)]]||[[:ru:Адриас (эсминец)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Greek destroyer Vasilissa Olga]]||[[:ru:Василисса Ольга (эсминец)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greek diacritics]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Greek East and Latin West]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Greek economic miracle]]||[[:ru:Греческое экономическое чудо]]|| || ||17
|-
|[[:en:Greek Expeditionary Force (Korea)]]||[[:ru:Греческий экспедиционный корпус в Корее]]|| || ||7
|-
|[[:en:Greek financial audits 2009–2010]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greek Football Cup]]||[[:ru:Кубок Греции по футболу]]|| || ||32
|-
|[[:en:Greek frigate Hellas]]||[[:ru:Эллада (фрегат)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Greek government-in-exile]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Greek Guiding Association]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greek hero cult]]||[[:ru:Культ героев в Древней Греции]]||[[Հերոսների պաշտամունքը Հին Հունաստանում]]|| ||16
|-
|[[:en:Greek Idol]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek landing at Smyrna]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Greek language question]]||[[:ru:Греческая диглоссия]]|| || ||15
|-
|[[:en:Greek League for Women's Rights]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek lepton]]||[[:ru:Лепта]]|| || ||23
|-
|[[:en:Greek letters used in mathematics, science, and engineering]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Greek lyric]]||[[:ru:Мелика]]|| || ||13
|-
|[[:en:Greek Macedonian cuisine]]||[[:ru:Кухня Македонии (Греция)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Greek Military Police]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek name]]||[[:ru:Греческое имя]]||[[Հունական անուն]]|| ||7
|-
|[[:en:Greek national assemblies]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek National Opera]]||[[:ru:Национальная опера Греции]]||[[Հունաստանի ազգային օպերա]]|| ||13
|-
|[[:en:Greek National Road 8a]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek National Road 33]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek National Tourism Organization]]||[[:ru:Греческая национальная туристическая организация]]|| || ||5
|-
|[[:en:Greek nationalism]]||[[:ru:Греческий национализм]]|| || ||15
|-
|[[:en:Greek Operation of the NKVD]]||[[:ru:Греческая операция НКВД]]|| || ||8
|-
|[[:en:Greek Orthodox Archdiocese of America]]||[[:ru:Американская архиепископия]]|| || ||14
|-
|[[:en:Greek Orthodox Archdiocese of Canada]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek Orthodox Church]]||[[:ru:Греческое православие]]||[[Հույն ուղղափառ եկեղեցիներ]]|| ||41
|-
|[[:en:Greek Orthodox Church of Saint Mary, Tehran]]||[[:ru:Благовещенская церковь (Тегеран)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Greek passport]]||[[:ru:Паспорт гражданина Греции]]|| || ||19
|-
|[[:en:Greek primordial gods]]||[[:ru:Изначальные божества греческой мифологии]]||[[Հունական դիցաբանության առաջին աստվածություններ]]|| ||37
|-
|[[:en:Greek pyramids]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Greek Rally]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek refugees]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greek resistance]]||[[:ru:Движение Сопротивления (Греция)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Greek revolt of 1567–1572]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greek royal family]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Greek sea gods]]||[[:ru:Древнегреческие морские боги]]||[[Հին հունական ծովային աստվածություններ]]|| ||19
|-
|[[:en:Greek Sign Language]]||[[:ru:Греческий жестовый язык]]|| || ||11
|-
|[[:en:Greek traditional music]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Greek–Turkish earthquake diplomacy]]||[[:ru:Греко-турецкая дипломатия землетрясений]]||[[Հույն-թուրքական երկրաշարժերի դիվանագիտություն]]|| ||7
|-
|[[:en:Greeks in Albania]]||[[:ru:Греки в Албании]]|| || ||17
|-
|[[:en:Greeks in Armenia]]||[[:ru:Греки в Армении]]||[[Հույները Հայաստանում և Արցախում]]|| ||6
|-
|[[:en:Greeks in Bulgaria]]||[[:ru:Греки в Болгарии]]||[[Հույները Բուլղարիայում]]|| ||8
|-
|[[:en:Greeks in Denmark]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greeks in Ethiopia]]||[[:ru:Греки в Эфиопии]]|| || ||5
|-
|[[:en:Greeks in Georgia]]||[[:ru:Греки в Грузии]]|| || ||6
|-
|[[:en:Greeks in Germany]]|| ||[[Հույները Գերմանիայում]]|| ||6
|-
|[[:en:Greeks in Hungary]]||[[:ru:Греки в Венгрии]]||[[Հույները Հունգարիայում]]|| ||13
|-
|[[:en:Greeks in Italy]]||[[:ru:Греки в Италии]]|| || ||9
|-
|[[:en:Greeks in Kazakhstan]]||[[:ru:Греки в Казахстане]]||[[Հույները Ղազախստանում]]|| ||13
|-
|[[:en:Greeks in Kyrgyzstan]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greeks in Lebanon]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greeks in Moldova]]||[[:ru:Греки в Молдавии]]||[[Հույները Մոլդովայում]]|| ||6
|-
|[[:en:Greeks in North Macedonia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Greeks in Omaha, Nebraska]]||[[:ru:Греки в Омахе (Небраска)]]|| || ||2
|-
|[[:en:Greeks in pre-Roman Gaul]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Greeks in Russia and the Soviet Union]]||[[:ru:Греки в России и СССР]]|| || ||7
|-
|[[:en:Greeks in Sudan]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Greeks in Syria]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greeks in the Democratic Republic of the Congo]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greeks in the United Kingdom]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Greeks in Turkey]]||[[:ru:Греки в Турции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Greeks in Uzbekistan]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Greeks in Zimbabwe]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of people from Greece]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Absinthe Green]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Gregoria]]||[[:ru:Григория]]|| || ||18
|-
|[[:en:Griko people]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Gül Mosque]]||[[:ru:Церковь Святой Феодосии]]|| || ||20
|-
|[[:en:Gulf of Argostoli]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Gulf of Corinth]]||[[:ru:Коринфский залив]]|| || ||47
|-
|[[:en:Gulf of Euboea]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Robert H. Gundry]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Guneus]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Gymnasium (ancient Greece)]]||[[:ru:Гимнасий]]||[[Գիմնասիոն]]|| ||42
|-
|[[:en:Gymnopaedia]]||[[:ru:Гимнопедия]]|| || ||11
|-
|[[:en:Gyros]]||[[:ru:Гирос]]||[[Գիրոս]]|| ||37
|-
|[[:en:Hadrian]]||[[:ru:Адриан]]||[[Հադրիանոս]]|| ||98
|-
|[[:en:Hagia Sophia, İznik]]||[[:ru:Софийский собор (Никея)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Hagia Sophia, Thessaloniki]]||[[:ru:Храм Святой Софии (Салоники)]]||[[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)]]|| ||24
|-
|[[:en:Hagia Sophia, Trabzon]]||[[:ru:Храм Святой Софии (Трабзон)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Hagios Demetrios]]||[[:ru:Базилика Святого Димитрия]]|| || ||32
|-
|[[:en:Halay]]||[[:ru:Халай (танец)]]||[[Յայլի]]|| ||10
|-
|[[:en:Haliacmon]]||[[:ru:Альякмон]]|| || ||40
|-
|[[:en:Halieia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Halizones]]||[[:ru:Алазоны]]|| || ||10
|-
|[[:en:Halki (Greece)]]||[[:ru:Халки (Додеканес)]]||[[Խալկի (Դոդեկանես)]]|| ||34
|-
|[[:en:Halki seminary]]||[[:ru:Халкинская богословская школа]]|| || ||15
|-
|[[:en:Halteres (ancient Greece)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Hamadryad]]||[[:ru:Гамадриады]]||[[Համադրիասներ]]|| ||31
|-
|[[:en:Harmodius and Aristogeiton (sculpture)]]||[[:ru:Тираноборцы (памятник)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Harpocrates]]||[[:ru:Гарпократ]]|| || ||32
|-
|[[:en:Harrow Painter]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Manos Hatzidakis]]||[[:ru:Хадзидакис, Манос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Michalis Hatzigiannis]]||[[:ru:Хадзияннис, Михалис]]|| || ||20
|-
|[[:en:Theophilos Hatzimihail]]||[[:ru:Хадзимихаил, Теофилос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Vasilis Hatzipanagis]]||[[:ru:Хадзипанагис, Василис Кирьякович]]|| || ||17
|-
|[[:en:Dimitrios Hatzis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Georgios Hatzis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Heaven Music]]||[[:ru:Heaven Music]]|| || ||5
|-
|[[:en:Hebe (mythology)]]||[[:ru:Геба]]||[[Հեբե]]|| ||64
|-
|[[:en:Hector]]||[[:ru:Гектор]]||[[Հեկտոր]]|| ||68
|-
|[[:en:Hecuba]]||[[:ru:Гекуба]]||[[Հեկաբե]]|| ||46
|-
|[[:en:Hegetorides]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Harmodius and Aristogeiton]]||[[:ru:Гармодий и Аристогитон]]|| || ||26
|-
|[[:en:Helen of Greece and Denmark]]||[[:ru:Елена Греческая и Датская]]|| || ||33
|-
|[[:en:Helen of Troy]]||[[:ru:Елена Прекрасная]]||[[Հեղինե Չքնաղ]]|| ||83
|-
|[[:en:Helena, mother of Constantine I]]||[[:ru:Елена Равноапостольная]]|| || ||68
|-
|[[:en:Helena Palaiologina, Despotess of Serbia]]||[[:ru:Елена Палеолог Бранкович]]|| || ||12
|-
|[[:en:Helena Paparizou discography]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Heliaia]]||[[:ru:Дикастерий]]|| || ||28
|-
|[[:en:Heliastic oath]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Helike]]||[[:ru:Гелика]]||[[Էլիկա]]|| ||22
|-
|[[:en:Heliopolis (ancient Egypt)]]||[[:ru:Гелиополь (Древний Египет)]]|| || ||58
|-
|[[:en:Helios]]||[[:ru:Гелиос]]||[[Հելիոս]]|| ||74
|-
|[[:en:Helios Airways Flight 522]]||[[:ru:Катастрофа Boeing 737 под Афинами]]||[[Boeing 737-ի ավիավթար Աթենքում]]|| ||29
|-
|[[:en:Hellanodikai]]||[[:ru:Элланодик]]|| || ||14
|-
|[[:en:Hellas (theme)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Hellenic Air Force Academy]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenic Air Force Aircraft Depot]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenic arc]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Hellenic Arms Industry]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hellenic Army First Army]]||[[:ru:1-я армия (Греция)]]|| || ||6
|-
|[[:en:Hellenic Army General Staff]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenic Basketball Clubs Association]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenic Broadcasting Corporation]]||[[:ru:Греческая корпорация телерадиовещания]]|| || ||29
|-
|[[:en:Hellenic Capital Market Commission]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hellenic Civil Aviation Authority]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hellenic Coast Guard]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Hellenic Electricity Distribution Network Operator]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hellenic Financial Stability Fund]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hellenic Fire Service]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Hellenic Force in Cyprus]]||[[:ru:ЭЛДИК]]||[[ԷԼԴԻԿ]]|| ||9
|-
|[[:en:Hellenic Gendarmerie]]||[[:ru:Жандармерия Греции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Hellenic Imperial Airways]]||[[:ru:Hellenic Imperial Airways]]|| || ||7
|-
|[[:en:Hellenic Military Academy]]||[[:ru:Военное училище эвэлпидов]]|| || ||7
|-
|[[:en:Hellenic National Defence General Staff]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Hellenic Naval Academy]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hellenic Open University]]||[[:ru:Греческий открытый университет]]||[[Հունական բաց համալսարան]]|| ||10
|-
|[[:en:Hellenic Parliament]]||[[:ru:Парламент Греции]]||[[Հունաստանի խորհրդարան]]|| ||40
|-
|[[:en:Hellenic Police]]||[[:ru:Полиция Греции]]||[[Հունական ոստիկանություն]]|| ||17
|-
|[[:en:Hellenic Post]]||[[:ru:Греческая почта]]|| || ||16
|-
|[[:en:Hellenic Railways Organisation]]||[[:ru:Организация железных дорог Греции]]|| || ||20
|-
|[[:en:Hellenic Red Cross]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hellenic Shipyards Co.]]||[[:ru:Hellenic Shipyards]]|| || ||11
|-
|[[:en:Hellenic State (1941–1944)]]||[[:ru:Греческое государство]]|| || ||24
|-
|[[:en:Hellenic studies]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Hellenic Train]]||[[:ru:Hellenic Train]]|| || ||9
|-
|[[:en:Hellenic Vehicle Industry]]||[[:ru:ELBO]]||[[ELBO]]|| ||46
|-
|[[:en:Hellenikon Metropolitan Park]]||[[:ru:Столичный парк Элиникон]]||[[Հելլինիկոն (մայրաքաղաքային այգի)]]|| ||11
|-
|[[:en:Hellenistic armies]]||[[:ru:Эллинистические армии]]|| || ||7
|-
|[[:en:Hellenistic-era warships]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Hellenization]]|| || || ||27
|-
|[[:en:Hellenocentrism]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hellenotamiae]]||[[:ru:Эллинотамий]]|| || ||9
|-
|[[:en:Hellespont]]||[[:ru:Дарданеллы]]||[[Դարդանելի նեղուց]]|| ||101
|-
|[[:en:Helots]]||[[:ru:Илоты]]||[[Հելոտներ]]|| ||43
|-
|[[:en:Henry of Flanders]]||[[:ru:Генрих I Фландрский]]|| || ||35
|-
|[[:en:Heptanese School (painting)]]||[[:ru:Семиостровная школа живописи]]|| || ||5
|-
|[[:en:Heptapyrgion (Thessaloniki)]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Heraclea]]||[[:ru:Гераклея]]|| || ||27
|-
|[[:en:Heraclea Lucania]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Heraclea Lyncestis]]||[[:ru:Гераклея Линкестис]]|| || ||21
|-
|[[:en:Heraclea Minoa]]||[[:ru:Гераклея Минойская]]|| || ||22
|-
|[[:en:Heracleidae]]||[[:ru:Гераклиды]]|| || ||31
|-
|[[:en:Heraclitus]]||[[:ru:Гераклит]]||[[Հերակլիտ]]|| ||140
|-
|[[:en:Heraclius]]||[[:ru:Ираклий I]]||[[Հերակլիոս Ա]]|| ||79
|-
|[[:en:Heraclius Constantine]]||[[:ru:Константин III Ираклий]]||[[Հերակլիոս-Կոստանդին Գ]]|| ||54
|-
|[[:en:Heraclius the Elder]]||[[:ru:Ираклий Старший]]||[[Հերակլիոս Ավագ]]|| ||22
|-
|[[:en:Heraion of Perachora]]||[[:ru:Герейон (Перахора)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Heraklion Archaeological Museum]]||[[:ru:Археологический музей Ираклиона]]||[[Հերակլիոնի հնագիտական թանգարան]]|| ||20
|-
|[[:en:Heraklion International Airport]]||[[:ru:Никос Казандзакис (аэропорт)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Hermaeus]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Saint Hermes]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Hermes Fastening his Sandal]]||[[:ru:Гермес, завязывающий сандалию]]|| || ||5
|-
|[[:en:Hermes Ludovisi]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Hermes o Logios]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Hero and Leander]]||[[:ru:Геро и Леандр]]|| || ||25
|-
|[[:en:Herodicus]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Heroic nudity]]||[[:ru:Героическая нагота]]|| || ||14
|-
|[[:en:Heroön]]||[[:ru:Героон]]|| || ||24
|-
|[[:en:Hesperus]]||[[:ru:Геспер]]||[[Հեսպեր]]|| ||28
|-
|[[:en:Hesychius of Miletus]]||[[:ru:Гесихий Милетский]]|| || ||16
|-
|[[:en:Hicaz Buselik Jewish Kanto]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hierapolis]]||[[:ru:Иераполь]]|| || ||50
|-
|[[:en:Hierophant]]||[[:ru:Иерофант]]|| || ||15
|-
|[[:en:Hilandar]]||[[:ru:Хиландар]]|| || ||32
|-
|[[:en:Hill Memorial School]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Frances M. Hill]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Himara]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Himariote dialect]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Himation]]||[[:ru:Гиматий]]|| || ||25
|-
|[[:en:Himera]]||[[:ru:Гимера (город)]]|| || ||28
|-
|[[:en:Hipparchia of Maroneia]]||[[:ru:Гиппархия]]|| || ||34
|-
|[[:en:Hippeis]]||[[:ru:Гиппеи]]|| || ||15
|-
|[[:en:Hippias]]||[[:ru:Гиппий Элидский]]|| || ||42
|-
|[[:en:Hippias (tyrant)]]||[[:ru:Гиппий (тиран)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Hippias Minor]]||[[:ru:Гиппий меньший]]|| || ||25
|-
|[[:en:Hippocampus (mythology)]]||[[:ru:Гиппокампус (мифология)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Hippocrates, father of Peisistratos]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hippodamia (daughter of Oenomaus)]]||[[:ru:Гипподамия (дочь Эномая)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Hippodamia (wife of Pirithous)]]||[[:ru:Гипподамия (жена Пирифоя)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Hippolochus (writer)]]||[[:ru:Гипполох Македонский]]|| || ||6
|-
|[[:en:Hippolytus of Athens]]||[[:ru:Ипполит (сын Тесея)]]|| || ||37
|-
|[[:en:Hipponous]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Hirami Ahmet Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Иоанна Предтечи (Константинополь)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Historical Museum of Crete]]||[[:ru:Исторический музей Крита]]||[[Կրետեի պատմության թանգարան]]|| ||11
|-
|[[:en:Historicity of the Homeric epics]]|| || || ||5
|-
|[[:en:History of Eastern Orthodox Churches in the 20th century]]|| || || ||4
|-
|[[:en:History of Greeks in Baltimore]]||[[:ru:Греки в Балтиморе]]|| || ||3
|-
|[[:en:History of Patras]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of Pieria (regional unit)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:History of Ptolemaic Egypt]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49
|-
|[[:en:History of rail transport in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:History of Samos]]||[[:ru:Самос]]||[[Սամոս (կղզի)]]|| ||77
|-
|[[:en:History of the Aromanians]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of the Eastern Orthodox Church under the Ottoman Empire]]|| || || ||1
|-
|[[:en:History of the Indo-Greek Kingdom]]|| || || ||3
|-
|[[:en:History of the Jews in the Byzantine Empire]]||[[:ru:Евреи в Византии]]||[[Հրեաները Բյուզանդիայում]]||այո||7
|-
|[[:en:History of the Jews in Thessaloniki]]|| || || ||15
|-
|[[:en:History of the Ottoman Empire]]||[[:ru:История Османской империи]]|| || ||22
|-
|[[:en:History of Thessaly]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Histria (ancient city)]]||[[:ru:Гистрия]]|| || ||22
|-
|[[:en:Holidays in Greece TV]]|| || || ||1
|-
|[[:en:The Holocaust in Greece]]||[[:ru:Холокост в Греции]]||[[Հոլոքոստը Հունաստանում]]|| ||11
|-
|[[:en:Holocaust of Kedros]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Holy Roman Empire]]||[[:ru:Священная Римская империя]]||[[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն]]|| ||154
|-
|[[:en:Homer's Ithaca]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Homonoia]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Homosexuality in ancient Greece]]||[[:ru:Гомосексуальность в Древней Греции]]|| || ||24
|-
|[[:en:Homosexuality in the militaries of ancient Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Justa Grata Honoria]]||[[:ru:Юста Грата Гонория]]|| || ||29
|-
|[[:en:Hop De Bakim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hoplite]]||[[:ru:Гоплит]]|| || ||65
|-
|[[:en:Hoplitodromos]]||[[:ru:Гоплитодром]]|| || ||20
|-
|[[:en:Dimitris Horn]]||[[:ru:Хорн, Димитрис]]|| || ||8
|-
|[[:en:Pantelis Horn]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Horon (dance)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Horses of Saint Mark]]||[[:ru:Квадрига святого Марка]]||[[Սուրբ Մարկոսի քառաձի (քանդակ)]]|| ||27
|-
|[[:en:Hosios Loukas]]||[[:ru:Осиос-Лукас]]|| || ||35
|-
|[[:en:Hotel Grande Bretagne]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Human trafficking in Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Hyacinthia]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Hyas]]||[[:ru:Гиант]]|| || ||14
|-
|[[:en:Hydria]]||[[:ru:Гидрия]]|| || ||33
|-
|[[:en:Pope Hyginus]]||[[:ru:Гигин (папа римский)]]||[[Հյուգենոս (Հռոմի պապ)]]|| ||76
|-
|[[:en:Hymettus]]||[[:ru:Имитос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Hypaethros]]||[[:ru:Гипефр]]|| || ||10
|-
|[[:en:Hypatia]]||[[:ru:Гипатия]]||[[Հիպատիա]]|| ||102
|-
|[[:en:Hyperborea]]||[[:ru:Гиперборея]]|| || ||37
|-
|[[:en:Hypereides]]||[[:ru:Гиперид]]|| || ||33
|-
|[[:en:Hyperion (Titan)]]||[[:ru:Гиперион (титан)]]||[[Հիպերիոն]]|| ||59
|-
|[[:en:Hypodiastole]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Hypotrachelium]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Hypsicles]]||[[:ru:Гипсикл]]|| || ||20
|-
|[[:en:Ialysos]]||[[:ru:Трианда]]|| || ||23
|-
|[[:en:Ialysus (mythology)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Iamblichus]]||[[:ru:Ямвлих]]||[[Յամբլիքոս]]|| ||51
|-
|[[:en:Iambus (genre)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Iasius]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Iatromantis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ibycus]]||[[:ru:Ивик]]||[[Իբիկոս]]|| ||37
|-
|[[:en:Icaria]]||[[:ru:Икария]]||[[Իկարիա (կղզի)]]|| ||53
|-
|[[:en:Ichor]]||[[:ru:Ихор (мифология)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Icon of Christ of Latomos]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Idas of Messene]]||[[:ru:Идас]]|| || ||22
|-
|[[:en:Idionymon]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Idomeni]]||[[:ru:Идомени]]|| || ||21
|-
|[[:en:IEK]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ietas]]||[[:ru:Иета]]|| || ||9
|-
|[[:en:IFPI Greece]]||[[:ru:IFPI Greece]]||[[IFPI Greece]]|| ||19
|-
|[[:en:Ignatios of Constantinople]]||[[:ru:Игнатий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Ikariotikos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Iklaina]]||[[:ru:Иклаина]]|| || ||9
|-
|[[:en:Illyria]]||[[:ru:Иллирия]]||[[Իլլիրիա]]||այո||66
|-
|[[:en:Illyrian deciduous forests]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Illyrius]]||[[:ru:Иллирий]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ilysiakos B.C.]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Immigration to Greece]]||[[:ru:Иммиграция в Грецию]]|| || ||8
|-
|[[:en:Inachus]]||[[:ru:Инах (мифология)]]|| || ||33
|-
|[[:en:Independent Albania]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Indo-Corinthian capital]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Indo-Greek Kingdom]]||[[:ru:Индо-греческое царство]]|| || ||51
|-
|[[:en:Pope Innocent VIII]]||[[:ru:Иннокентий VIII]]|| || ||77
|-
|[[:en:Institute for Aegean Prehistory Study Center for East Crete]]|| || || ||4
|-
|[[:en:International Financial Control]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Dimitrios Ioannidis]]||[[:ru:Иоаннидис, Димитриос]]|| || ||20
|-
|[[:en:Giannis Ioannidis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ioannina Eyalet]]||[[:ru:Янина (эялет)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Iobates]]||[[:ru:Иобат]]|| || ||25
|-
|[[:en:Iolcos]]||[[:ru:Иолк]]|| || ||27
|-
|[[:en:Iole]]||[[:ru:Иола]]|| || ||26
|-
|[[:en:Ionia]]||[[:ru:Иония]]||[[Հոնիա]]|| ||62
|-
|[[:en:Ionian Islands]]||[[:ru:Ионические острова]]|| || ||80
|-
|[[:en:Ionian Islands (region)]]||[[:ru:Ионические острова (периферия)]]||[[Հոնիական կղզիներ]]|| ||42
|-
|[[:en:Ionian League]]||[[:ru:Ионийский союз]]|| || ||19
|-
|[[:en:Ionian University]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Ionian University of Smyrna]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ionikos Lamias B.C.]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ionikos N.F. B.C.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ionikos Nikaias B.C.]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ios]]||[[:ru:Иос]]||[[Իոս (կղզի)]]|| ||50
|-
|[[:en:Iota subscript]]||[[:ru:Подстрочная йота]]|| || ||13
|-
|[[:en:Iphicrates]]||[[:ru:Ификрат]]||[[Իփիկրատես]]|| ||24
|-
|[[:en:Ipofero]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Iraklio B.C.]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Iraklis F.C. (Thessaloniki)]]||[[:ru:Ираклис (футбольный клуб)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Iraqis in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Irene of Athens]]||[[:ru:Ирина (византийская императрица)]]||[[Իրինա (բյուզանդական կայսրուհի)]]|| ||59
|-
|[[:en:Irish Institute of Hellenic Studies at Athens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Isabella of Majorca]]||[[:ru:Изабелла Мальоркская]]|| || ||14
|-
|[[:en:Isaeus]]||[[:ru:Исей]]|| || ||23
|-
|[[:en:Islam in Greece]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Ismene]]||[[:ru:Исмена]]|| || ||33
|-
|[[:en:Ismenias]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Isocrates]]||[[:ru:Исократ]]|| || ||70
|-
|[[:en:Istanbul]]||[[:ru:Стамбул]]||[[Ստամբուլ]]|| ||264
|-
|[[:en:Istanbul pogrom]]||[[:ru:Стамбульский погром]]||[[Ստամբուլի ջարդեր]]|| ||31
|-
|[[:en:Isthmus of Corinth]]||[[:ru:Коринфский перешеек]]||[[Կորնթոսի պարանոց]]|| ||55
|-
|[[:en:Italian School of Archaeology at Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Italian spring offensive]]||[[:ru:Итальянское весеннее наступление]]|| || ||5
|-
|[[:en:Italiotes]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ithaca]]||[[:ru:Итака]]||[[Իթակե]]|| ||67
|-
|[[:en:Georgios Jakobides]]||[[:ru:Яковидис, Георгиос]]||[[Գեորգիոս Յակովիդիս]]|| ||14
|-
|[[:en:Janina vilayet]]||[[:ru:Вилайет Янина]]|| || ||14
|-
|[[:en:January 2015 Greek government formation]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Marko Jarić]]||[[:ru:Ярич, Марко]]|| || ||21
|-
|[[:en:Javelin]]||[[:ru:Дротик]]||[[Աշտե]]|| ||37
|-
|[[:en:Jeremias II of Constantinople]]||[[:ru:Иеремия II (патриарх Константинопольский)]]||[[Երեմիա II]]|| ||21
|-
|[[:en:Jewish revolt against Heraclius]]|| || || ||18
|-
|[[:en:John I Doukas of Thessaly]]||[[:ru:Иоанн I Дука]]|| || ||20
|-
|[[:en:John II of Trebizond]]||[[:ru:Иоанн II Великий Комнин]]|| || ||25
|-
|[[:en:John II, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Джованни II (маркиз Монферратский)]]|| || ||13
|-
|[[:en:John III, Marquis of Montferrat]]||[[:ru:Джованни III (маркиз Монферратский)]]|| || ||12
|-
|[[:en:John IV of Trebizond]]||[[:ru:Иоанн IV Великий Комнин]]|| || ||28
|-
|[[:en:Pope John VI]]||[[:ru:Иоанн VI (папа римский)]]||[[Հովհաննես VI]]|| ||72
|-
|[[:en:John of Patmos]]|| || || ||20
|-
|[[:en:Jordanes]]||[[:ru:Иордан (историк)]]||[[Հորդանես (պատմագիր)]]|| ||64
|-
|[[:en:June 1989 Greek legislative election]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Jupiter and Thetis]]||[[:ru:Юпитер и Фетида]]|| || ||12
|-
|[[:en:Justin II]]||[[:ru:Юстин II]]||[[Հուստինոս Բ]]||այո||52
|-
|[[:en:Justinian dynasty]]|| ||[[Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք]]||այո||12
|-
|[[:en:Justinian II]]||[[:ru:Юстиниан II]]||[[Հուստինիանոս Բ Ռինոտմետոս]]|| ||58
|-
|[[:en:K.A.O.D. B.C.]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kadifekale]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kafkania pebble]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Theophilos Kairis]]||[[:ru:Каирис, Теофилос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Kaisariani Monastery]]||[[:ru:Монастырь Кесариани]]||[[Կեսարիանի վանք]]|| ||11
|-
|[[:en:Michalis Kakiouzis]]||[[:ru:Какиузис, Михалис]]|| || ||16
|-
|[[:en:Apostolos Kaklamanis]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Michael Cacoyannis]]||[[:ru:Какояннис, Михалис]]||[[Միխալիս Կակոյանիս]]|| ||33
|-
|[[:en:Kala Nera]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Kalamata]]||[[:ru:Каламата]]||[[Կալամատա]]|| ||56
|-
|[[:en:Kalamata olive]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Kalamos]]||[[:ru:Каламос (мифология)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kalaureia]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kalenderhane Mosque]]||[[:ru:Церковь Богородицы Кириотиссы]]|| || ||20
|-
|[[:en:Dimitrios Kallergis]]||[[:ru:Каллергис, Димитриос]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kallikantzaros]]||[[:ru:Караконджул]]|| || ||14
|-
|[[:en:Kallikratis Programme]]||[[:ru:Программа «Калликратис»]]||[[«Կալլիկրատիս» ծրագիր]]|| ||16
|-
|[[:en:Sevasti Kallisperi]]||[[:ru:Каллиспери, Севасти]]|| || ||6
|-
|[[:en:Kallithea]]||[[:ru:Калитея]]||[[Կալիտեյա]]|| ||41
|-
|[[:en:Filippos Kalogiannidis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kalomira]]||[[:ru:Каломира]]||[[Կալոմիրա]]|| ||35
|-
|[[:en:Kalos inscription]]||[[:ru:Надпись любимца]]|| || ||13
|-
|[[:en:Iakovos Kambanellis]]||[[:ru:Камбанеллис, Яковос]]||[[Յակովոս Կամբանելիս]]|| ||13
|-
|[[:en:Kaminia, Achaea]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kanalia (Corfu)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kandila, Aetolia-Acarnania]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Panagiotis Kanellopoulos]]||[[:ru:Канеллопулос, Панайотис]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kanephoros]]||[[:ru:Канефора]]|| || ||12
|-
|[[:en:Yanis Kanidis]]||[[:ru:Каниди, Иван Константинович]]|| || ||5
|-
|[[:en:Anna Palaiologina Kantakouzene]]||[[:ru:Анна Кантакузина]]|| || ||10
|-
|[[:en:Kantakouzenos]]||[[:ru:Кантакузины]]|| || ||18
|-
|[[:en:John VI Kantakouzenos]]||[[:ru:Иоанн VI Кантакузин]]|| || ||49
|-
|[[:en:Kantharos]]||[[:ru:Канфар]]|| || ||32
|-
|[[:en:Kapeli]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Stefanos Kapino]]||[[:ru:Капино, Стефанос]]|| || ||29
|-
|[[:en:Kaplaneios School]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kapodistrias reform]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kapsas]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Michalis Kapsis]]||[[:ru:Капсис, Михалис]]|| || ||25
|-
|[[:en:Maria Karagiannopoulou]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Karagiozis]]||[[:ru:Карагиозис]]|| || ||11
|-
|[[:en:Karaiskakis Stadium]]||[[:ru:Караискакис (стадион)]]|| || ||42
|-
|[[:en:Georgios Karaiskakis]]||[[:ru:Караискакис, Георгиос]]||[[Գեորգիոս Կարայիսկակիս]]|| ||23
|-
|[[:en:Anastasios Karatasos]]||[[:ru:Каратасос, Анастасиос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Dimitrios Karatasos]]||[[:ru:Каратасос, Цамис]]|| || ||8
|-
|[[:en:Germanos Karavangelis]]||[[:ru:Герман (Каравангелис)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Kardiakafti]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Tzeni Karezi]]||[[:ru:Карези, Дженни]]||[[Ձենի Կարեզի]]|| ||14
|-
|[[:en:Kostandin Kariqi]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Andreas Karkavitsas]]||[[:ru:Каркавицас, Андреас]]|| || ||7
|-
|[[:en:Karotseris]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Karpathos]]||[[:ru:Карпатос]]|| || ||55
|-
|[[:en:Karpos]]||[[:ru:Карпос]]|| || ||9
|-
|[[:en:Karsilamas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Karyes, Mount Athos]]||[[:ru:Карье]]|| || ||34
|-
|[[:en:Kostas Karyotakis]]||[[:ru:Кариотакис, Костас]]||[[Կոստաս Կարիոտակիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Kassia]]||[[:ru:Кассия Константинопольская]]|| || ||35
|-
|[[:en:Mihal Kasso]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Katabasis]]||[[:ru:Катабасис]]|| || ||14
|-
|[[:en:Katharevousa]]||[[:ru:Кафаревуса]]||[[Կաթարևուսա]]|| ||34
|-
|[[:en:Kathekon]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Kathisma]]||[[:ru:Кафизма]]|| || ||10
|-
|[[:en:Katıverelim Rakıyı Da Şaraba Katıverelim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Charalambos Katsimitros]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lambros Katsonis]]||[[:ru:Кацонис, Ламброс]]|| || ||8
|-
|[[:en:Kausia]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Kavad I]]||[[:ru:Кавад I]]||[[Կավադ I]]|| ||42
|-
|[[:en:Kavala B.C.]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Theodore Kavalliotis]]||[[:ru:Каваллиотис, Теодорос]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kavasila, Elis]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Stelios Kazantzidis]]||[[:ru:Казандзидис, Стелиос]]|| || ||16
|-
|[[:en:George Kedrenos]]||[[:ru:Георгий Кедрин]]||[[Գեորգիոս Կեդրենոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Manolis Kefalogiannis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Kefeli Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Николая (Константинополь)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Kekaumenos]]||[[:ru:Кекавмен]]|| || ||17
|-
|[[:en:Kemane of Cappadocia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Kemenche]]||[[:ru:Кеманча]]||[[Քամանչա]]|| ||16
|-
|[[:en:Kepoi]]||[[:ru:Кепы]]|| || ||8
|-
|[[:en:Kerameikos]]||[[:ru:Керамик]]|| || ||26
|-
|[[:en:Keratsa of Bulgaria]]||[[:ru:Кераца-Мария]]|| || ||20
|-
|[[:en:Keres]]||[[:ru:Керы]]|| || ||31
|-
|[[:en:Kerkis]]||[[:ru:Керкис (гора)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Leo IV the Khazar]]||[[:ru:Лев IV Хазар]]|| || ||50
|-
|[[:en:Al-Khazini]]||[[:ru:Абдуррахман аль-Хазини]]|| || ||23
|-
|[[:en:Mustapha Khaznadar]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Kileler]]||[[:ru:Килелер (дим)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Kileler uprising]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kimolos]]||[[:ru:Кимолос]]||[[Կիմոլոս]]|| ||34
|-
|[[:en:King Teucer]]||[[:ru:Тевкр]]|| || ||15
|-
|[[:en:Jonas King]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kingdom of Candia]]||[[:ru:Королевство Кандия]]|| || ||21
|-
|[[:en:Kingdom of Cappadocia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Kingdom of Pontus]]||[[:ru:Понтийское царство]]||[[Պոնտոսի թագավորություն]]|| ||37
|-
|[[:en:Kingdom of the Morea]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Kingdom of Thessalonica]]||[[:ru:Королевство Фессалоники]]|| || ||37
|-
|[[:en:John Kinnamos]]||[[:ru:Иоанн Киннам]]|| || ||28
|-
|[[:en:Kissamos]]||[[:ru:Кисамос]]||[[Կիսամոս]]|| ||32
|-
|[[:en:Kissos]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kleitias]]||[[:ru:Клитий (вазописец)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Kleophrades Painter]]||[[:ru:Мастер Клеофрада]]|| || ||13
|-
|[[:en:Knossos (modern history)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Know thyself]]||[[:ru:Познай самого себя]]|| || ||31
|-
|[[:en:Koca Mustafa Pasha Mosque]]||[[:ru:Церковь Святого Андрея в Крисе]]|| || ||17
|-
|[[:en:Kochari]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Koftos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Koine Greek grammar]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Koine Greek phonology]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Vladimir Kokkinaki]]||[[:ru:Коккинаки, Владимир Константинович]]|| || ||20
|-
|[[:en:Elli Kokkinou]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Ioannis Kolettis]]||[[:ru:Колеттис, Иоаннис]]||[[Իոաննիս Կոլետտիս]]|| ||26
|-
|[[:en:Gennaios Kolokotronis]]||[[:ru:Колокотронис, Иоаннис Геннеос]]|| || ||16
|-
|[[:en:Kolonaki]]||[[:ru:Колонаки]]|| || ||13
|-
|[[:en:Kolossos Rodou B.C.]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Kolymvari]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Kolyva]]||[[:ru:Коливо]]|| || ||17
|-
|[[:en:Anna Komnene]]||[[:ru:Анна Комнина]]||[[Աննա Կոմնենե]]|| ||62
|-
|[[:en:Komnenian restoration]]||[[:ru:Комниновское возрождение]]|| || ||14
|-
|[[:en:Komnenos]]||[[:ru:Комнины]]||[[Կոմնենոսների հարստություն]]||այո||44
|-
|[[:en:Isaac Komnenos of Cyprus]]||[[:ru:Исаак Комнин (император Кипра)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Isaac I Komnenos]]||[[:ru:Исаак I Комнин]]|| || ||50
|-
|[[:en:Komotini]]||[[:ru:Комотини]]||[[Կոմոտինի]]|| ||58
|-
|[[:en:Georgios Kondylis]]||[[:ru:Кондилис, Георгиос]]|| || ||25
|-
|[[:en:Konitsa]]||[[:ru:Коница]]|| || ||27
|-
|[[:en:Giorgos Konstantinou]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Zoe Konstantopoulou]]||[[:ru:Константопулу, Зои]]||[[Զոյի Կոնստանտոպուլու]]|| ||14
|-
|[[:en:Dimitris Kontominas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Korkyra (polis)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Koroivos]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Koropi, Magnesia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Assassination of Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52
|-
|[[:en:Kösem Sultan]]||[[:ru:Кёсем-султан]]||[[Քյոսեմ սուլթան]]|| ||52
|-
|[[:en:George Koskotas]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Anastasia Kostaki]]||[[:ru:Костаки, Анастасия]]|| || ||7
|-
|[[:en:Marika Kotopouli]]||[[:ru:Котопули, Марика]]|| || ||9
|-
|[[:en:Kottabos]]||[[:ru:Коттаб]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ioannis Kottounios]]||[[:ru:Коттуниос, Иоаннис]]|| || ||5
|-
|[[:en:Nikos Kotzias]]||[[:ru:Кодзиас, Никос]]|| || ||22
|-
|[[:en:Giorgos Koudas]]||[[:ru:Кудас, Гиоргос]]|| || ||17
|-
|[[:en:Konstandinos Koukodimos]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Stefanos Koumanoudis]]||[[:ru:Куманудис, Стефанос]]|| || ||5
|-
|[[:en:Kounoupitsa]]||[[:ru:Кунупица (Метана)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Lazaros Kountouriotis]]||[[:ru:Кундуриотис, Лазарь]]|| || ||6
|-
|[[:en:Pavlos Kountouriotis]]||[[:ru:Кунтуриотис, Павлос]]|| || ||22
|-
|[[:en:Kourabies]]||[[:ru:Курабье]]||[[Ղուրաբիե]]|| ||21
|-
|[[:en:Tasos Kourakis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:John Kourkouas]]||[[:ru:Иоанн Куркуас]]||[[Հովհաննես Կուրկուաս Բ]]|| ||17
|-
|[[:en:John Kourkouas (catepan)]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Panagiotis Kouroumblis]]||[[:ru:Курумблис, Панайотис]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kourtesi]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Koustogerako]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sotiris Kouvelas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kozani]]||[[:ru:Козани]]||[[Կոզանի]]|| ||58
|-
|[[:en:Failos Kranidiotis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kremasta Dam]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kremasti]]||[[:ru:Кремасти]]|| || ||11
|-
|[[:en:Krifo scholio]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Krokees]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Krokinas of Larissa]]|| || || ||5
|-
|[[:en:KTEL (Greece)]]||[[:ru:КТЕЛ]]|| || ||6
|-
|[[:en:Kurtuluş S.K.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Kyathos]]||[[:ru:Киаф]]|| || ||19
|-
|[[:en:Kynodesme]]||[[:ru:Кинодесма]]|| || ||12
|-
|[[:en:Spyros Kyprianou]]||[[:ru:Киприану, Спирос]]||[[Սպիրոս Կիպրիանու]]|| ||30
|-
|[[:en:Kythira]]||[[:ru:Китира]]||[[Կիտիրա]]|| ||54
|-
|[[:en:Labours of Hercules]]|| ||[[Հերակլեսի սխրագործություններ]]|| ||34
|-
|[[:en:Qazim Laçi]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Laconia]]||[[:ru:Лакония]]||[[Լակոնիա]]|| ||51
|-
|[[:en:Laconophilia]]||[[:ru:Лаконофильство]]|| || ||5
|-
|[[:en:Panagiotis Lafazanis]]||[[:ru:Лафазанис, Панайотис]]|| || ||15
|-
|[[:en:Lagana (bread)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Laganas]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Lake Kerkini]]||[[:ru:Керкини]]||[[Կերկինի]]|| ||23
|-
|[[:en:Lake Kournas]]||[[:ru:Курна (озеро)]]||[[Կուրնա (լիճ)]]|| ||17
|-
|[[:en:Ellie Lambeti]]||[[:ru:Ламбети, Элли]]||[[Էլլի Լամբետի]]|| ||10
|-
|[[:en:Lambrakis Press Group]]||[[:ru:Lambrakis Press Group]]|| || ||5
|-
|[[:en:Lamia]]||[[:ru:Ламия]]||[[Լամիա]]|| ||46
|-
|[[:en:Lamia (city)]]||[[:ru:Ламия (город)]]||[[Լամիա (քաղաք)]]|| ||53
|-
|[[:en:Lampeti]]||[[:ru:Пиргос (Элида)]]||[[Պիրգոս]]|| ||41
|-
|[[:en:Lampsacus]]||[[:ru:Лампсак]]|| || ||23
|-
|[[:en:Lamus (see)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Landscape in the Mist]]||[[:ru:Пейзаж в тумане]]|| || ||27
|-
|[[:en:Language of the New Testament]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Laodice VII Thea]]||[[:ru:Митридат I (царь Коммагены)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Laonic Chalcocondil]]||[[:ru:Лаоник Халкокондил]]|| || ||25
|-
|[[:en:Napoleon Lapathiotis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Laphria]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Larissa railway station]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lasithi]]||[[:ru:Ласитион]]||[[Լեսիթիոն]]|| ||45
|-
|[[:en:Zoe Laskari]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Laskaris]]||[[:ru:Ласкарисы]]||[[Լասկարիսներ]]|| ||24
|-
|[[:en:Constantine Laskaris]]||[[:ru:Константин XI Ласкарис]]|| || ||34
|-
|[[:en:John IV Laskaris]]||[[:ru:Иоанн IV Ласкарис]]|| || ||46
|-
|[[:en:Late antiquity]]||[[:ru:Поздняя античность]]||[[Ուշ անտիկ ժամանակաշրջան]]||այո||52
|-
|[[:en:Late Bronze Age collapse]]||[[:ru:Катастрофа бронзового века]]|| || ||36
|-
|[[:en:Latin]]||[[:ru:Латинский язык]]||[[Լատիներեն]]|| ||287
|-
|[[:en:Latins (Middle Ages)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Latinus]]||[[:ru:Латин]]|| || ||27
|-
|[[:en:Laüs]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Law court (ancient Athens)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Law School of the Aristotle University of Thessaloniki]]|| || || ||3
|-
|[[:en:A. W. Lawrence]]||[[:ru:Лоуренс, Арнольд Уолтер]]|| || ||7
|-
|[[:en:Lazarata]]||[[:ru:Лазарата]]|| || ||9
|-
|[[:en:Lazaretto Island]]||[[:ru:Лазарето]]|| || ||12
|-
|[[:en:Leader of the Opposition (Greece)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Vicky Leandros]]||[[:ru:Вики Леандрос]]|| || ||40
|-
|[[:en:Lebanon Conference]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lebes]]||[[:ru:Лебес]]|| || ||18
|-
|[[:en:Lebes Gamikos]]||[[:ru:Лебес гамикос]]||[[Լեբես գամիկոս]]|| ||15
|-
|[[:en:Lechaina]]||[[:ru:Лехена]]|| || ||14
|-
|[[:en:Lechaio]]||[[:ru:Лехеон]]|| || ||15
|-
|[[:en:Lectionary 2]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 3]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 5]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Lectionary 6]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lectionary 7]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 10]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 11]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 12]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 13]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Lectionary 19]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lectionary 20]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lectionary 100]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lectionary 139]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lefka Ori]]||[[:ru:Лефка-Ори]]||[[Լեֆկա Օրի]]|| ||26
|-
|[[:en:Lefkochori]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Legacy of the Indo-Greeks]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Korina Legaki]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lekapenos]]||[[:ru:Лакапины]]||[[Լեկափենոսներ]]|| ||10
|-
|[[:en:Lekythos]]||[[:ru:Лекиф]]|| || ||30
|-
|[[:en:Lelex (king of Sparta)]]||[[:ru:Лелег]]|| || ||22
|-
|[[:en:Lemnian Athena]]||[[:ru:Афина Лемния]]|| || ||16
|-
|[[:en:Lentini]]||[[:ru:Лентини]]|| || ||57
|-
|[[:en:Leo I (emperor)]]||[[:ru:Лев I Макелла]]||[[Լևոն I (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||55
|-
|[[:en:Leo III the Isaurian]]||[[:ru:Лев III Исавр]]||[[Լևոն III Իսավրացի]]|| ||66
|-
|[[:en:Leo V the Armenian]]||[[:ru:Лев V Армянин]]||[[Լևոն Ե Հայ (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||51
|-
|[[:en:Leo VI the Wise]]||[[:ru:Лев VI]]||[[Լևոն VI Իմաստասեր]]|| ||56
|-
|[[:en:Leo Bible]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Leo the Mathematician]]||[[:ru:Лев Математик]]||[[Լեո Մաթեմատիկոս]]|| ||18
|-
|[[:en:Leonid dynasty]]||[[:ru:Династия Львов]]|| || ||21
|-
|[[:en:Leon of Salamis]]||[[:ru:Леонт Саламинский]]|| || ||6
|-
|[[:en:Leonardo III Tocco]]||[[:ru:Леонардо III Токко]]|| || ||17
|-
|[[:en:Sappho Leontias]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Leontios]]||[[:ru:Леонтий (византийский император)]]|| || ||49
|-
|[[:en:Leosthenes]]||[[:ru:Леосфен]]|| || ||16
|-
|[[:en:Leros]]||[[:ru:Лерос]]|| || ||42
|-
|[[:en:Lesvos Petrified Forest]]||[[:ru:Окаменелый лес Лесбоса]]||[[Լեսբոսի քարացած անտառ]]|| ||19
|-
|[[:en:Lethe]]||[[:ru:Лета]]||[[Լեթա]]|| ||42
|-
|[[:en:Leto]]||[[:ru:Лето (мифология)]]||[[Լետո]]|| ||59
|-
|[[:en:Letoon trilingual]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Leucippus (mythology)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Levidis family]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Constantine Levidis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:LGBT history in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:LGBT rights in Greece]]||[[:ru:Права ЛГБТ в Греции]]|| || ||14
|-
|[[:en:Nikos Liberopoulos]]||[[:ru:Либеропулос, Никос]]||[[Նիկոս Լիբերոպուլոս]]|| ||32
|-
|[[:en:Library of Celsus]]||[[:ru:Библиотека Цельса]]||[[Ցելսուսի գրադարան]]|| ||35
|-
|[[:en:Life of Apollonius of Tyana]]||[[:ru:Жизнь Аполлония Тианского]]|| || ||8
|-
|[[:en:Limnochori, Achaea]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Lindos]]||[[:ru:Линдос]]|| || ||39
|-
|[[:en:Linear A]]||[[:ru:Линейное письмо А]]||[[Գծային Ա]]|| ||46
|-
|[[:en:Linear B]]||[[:ru:Линейное письмо Б]]|| || ||52
|-
|[[:en:Lingiades massacre]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lion Gate]]||[[:ru:Львиные ворота]]|| || ||23
|-
|[[:en:List of ancient cities in Thrace and Dacia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of ancient tribes in Thrace and Dacia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:List of Byzantine composers]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of cities in ancient Epirus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of earthquakes in Greece]]||[[:ru:Список землетрясений в Греции]]||[[Հունաստանի երկրաշարժերի ցանկ]]|| ||12
|-
|[[:en:List of electric power companies in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Greek films of the 2010s]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Greek Resistance organizations]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Greek women writers]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Greeks by net worth]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Latin and Greek words commonly used in systematic names]]|| || || ||9
|-
|[[:en:List of mosques in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mountains in Greece]]||[[:ru:Список гор Греции]]|| || ||9
|-
|[[:en:List of municipalities of Greece (2011)]]||[[:ru:Список димов Греции (2011)]]|| || ||10
|-
|[[:en:List of Mycenaean deities]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1–100)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1–1000)]]||[[:ru:Список минускульных рукописей Нового Завета]]|| || ||11
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (101–200)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (201–300)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (301–400)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (401–500)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (501–600)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (601–700)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (701–800)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (801–900)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (901–1000)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1001–1100)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1001–2000)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1101–1200)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1201–1300)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1301–1400)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1401–1500)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1501–1600)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1601–1700)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1701–1800)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1801–1900)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (1901–2000)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2001–)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2001–2100)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2101–2200)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2201–2300)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2301–2400)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2401–2500)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2501–2600)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2601–2700)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2701–2800)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2801–2900)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of New Testament minuscules (2901–)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of oracular statements from Delphi]]|| || || ||3
|-
|[[:en:List of political families in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of political parties in Greece]]||[[:ru:Политические партии Греции]]|| || ||20
|-
|[[:en:List of power stations in Greece]]||[[:ru:Список электростанций Греции]]|| || ||3
|-
|[[:en:List of rivers of Greece]]|| || || ||17
|-
|[[:en:List of rulers of Thrace and Dacia]]||[[:ru:Список правителей Дакии]]|| || ||11
|-
|[[:en:Seleucid dynasty]]||[[:ru:Селевкиды]]|| || ||20
|-
|[[:en:List of states during Late Antiquity]]|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Trapezuntine emperors]]||[[:ru:Список императоров Трапезунда]]|| || ||12
|-
|[[:en:Lists of rulers of Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Litochoro]]||[[:ru:Литохорон]]||[[Լիտոխորոն]]|| ||29
|-
|[[:en:Little Hagia Sophia]]||[[:ru:Церковь Святых Сергия и Вакха]]||[[Սերգիոս և Բաքոս սրբերի եկեղեցի]]|| ||29
|-
|[[:en:Liturgy (ancient Greece)]]||[[:ru:Литургия (Древняя Греция)]]||[[Լիտուրգիա]]||այո||11
|-
|[[:en:Livadeia]]||[[:ru:Левадия]]||[[Լևադիա]]|| ||45
|-
|[[:en:Stavros G. Livanos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lives and Opinions of Eminent Philosophers]]||[[:ru:Диоген Лаэртский]]||[[Դիոգենես Լայերտացի]]|| ||66
|-
|[[:en:Locrians]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Logothete]]||[[:ru:Логофет]]|| || ||24
|-
|[[:en:Logothetes ton sekreton]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Logothetes tou dromou]]||[[:ru:Дромологофет]]|| || ||14
|-
|[[:en:Lykourgos Logothetis]]||[[:ru:Логофет, Ликург]]|| || ||4
|-
|[[:en:London Conference of 1832]]||[[:ru:Лондонская конференция (1832)]]|| || ||19
|-
|[[:en:London Protocol (1828)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:London Protocol (1829)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:London Protocol (1830)]]||[[:ru:Лондонский протокол (1830)]]||[[Լոնդոնյան արձանագրություն]]|| ||15
|-
|[[:en:Andreas Londos]]||[[:ru:Лондос, Андреас]]|| || ||7
|-
|[[:en:Long Walls]]||[[:ru:Длинные стены]]|| || ||26
|-
|[[:en:On the Sublime]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Longinus of Cardala]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Lountza]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Loutrophoros]]||[[:ru:Лутрофор]]|| || ||20
|-
|[[:en:Loutropoli Thermis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Lovers' Legends: The Gay Greek Myths]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Ocellus Lucanus]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Giovanni Battista Lusieri]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Lycaon (son of Priam)]]||[[:ru:Ликаон (сын Приама)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Lycaon (king of Arcadia)]]||[[:ru:Ликаон]]|| || ||29
|-
|[[:en:Lyceus]]||[[:ru:Аполлон Ликейский]]|| || ||12
|-
|[[:en:Lycomedes of Scyros]]||[[:ru:Ликомед]]|| || ||24
|-
|[[:en:Lyctus]]||[[:ru:Литос]]|| || ||16
|-
|[[:en:Lycurgus of Arcadia]]||[[:ru:Ликург (сын Алея)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Giota Lydia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Lydos]]||[[:ru:Лидос (вазописец)]]|| || ||10
|-
|[[:en:John the Lydian]]||[[:ru:Иоанн Лид]]|| || ||17
|-
|[[:en:Lygkos]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Lykaia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Lynceus of Samos]]||[[:ru:Линкей Самосский]]|| || ||9
|-
|[[:en:Lynkestis]]||[[:ru:Линкестида]]|| || ||19
|-
|[[:en:Lyrcus]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lyre arm]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Lysias]]||[[:ru:Лисий]]||[[Լիսիաս]]|| ||45
|-
|[[:en:Lysimachus]]||[[:ru:Лисимах]]|| || ||46
|-
|[[:en:Lysippos]]||[[:ru:Лисипп]]||[[Լիսիպոս]]|| ||49
|-
|[[:en:Lysis (dialogue)]]||[[:ru:Лисид (Платон)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Lyssarea]]|| || || ||3
|-
|[[:en:M.E.N.T. B.C.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Macedonia (Roman province)]]||[[:ru:Македония (римская провинция)]]|| || ||48
|-
|[[:en:Macedonian Committee]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Macedonian front]]||[[:ru:Салоникский фронт]]||[[Սալոնիկի ռազմաճակատ]]|| ||32
|-
|[[:en:Macedonian Renaissance]]||[[:ru:Македонский ренессанс]]|| || ||24
|-
|[[:en:Macedonian Struggle]]||[[:ru:Борьба за Македонию]]|| || ||14
|-
|[[:en:Macedonian–Carthaginian Treaty]]||[[:ru:Договор Македонии с Карфагеном]]|| || ||6
|-
|[[:en:Leontios Machairas]]||[[:ru:Леонтий Махера]]|| || ||9
|-
|[[:en:Machos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:MAD TV (TV channel)]]||[[:ru:MAD TV]]||[[MAD TV]]||այո||12
|-
|[[:en:Vasilios Magginas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Magnesia (regional unit)]]|| ||[[Մագնեսիա (նոմոս)]]||այո||20
|-
|[[:en:Magoula]]||[[:ru:Магула (пригород Спарты)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Nikolaos Makarezos]]||[[:ru:Макарезос, Николаос]]|| || ||12
|-
|[[:en:Makedonia (dance)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Makedonikos B.C.]]||[[:ru:Македоникос (баскетбольный клуб)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Makhaira]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Makri (island)]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Makrinitsa]]||[[:ru:Макриница (Магнисия)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Yannis Makriyannis]]||[[:ru:Макрияннис, Иоаннис]]||[[Յաննիս Մակրիյանիս]]|| ||16
|-
|[[:en:Makriyialos]]||[[:ru:Макри-Ялос]]||[[Մակրի Յալոս (դիմոս)]]|| ||13
|-
|[[:en:Makron (vase painter)]]||[[:ru:Макрон (вазописец)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Makronisos]]||[[:ru:Макронисос]]|| || ||27
|-
|[[:en:Malakas]]|| || || ||4
|-
|[[:en:John Malalas]]||[[:ru:Иоанн Малала]]||[[Հովհաննես Մալալաս]]|| ||40
|-
|[[:en:Sokratis Malamas]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Malchus (historian)]]||[[:ru:Малх Филадельфиец]]|| || ||16
|-
|[[:en:Malia, Crete]]||[[:ru:Малия]]||[[Մալիա]]|| ||24
|-
|[[:en:Malians (Greek tribe)]]||[[:ru:Малии]]|| || ||14
|-
|[[:en:Malkotsis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Mamertines]]||[[:ru:Мамертинцы]]|| || ||22
|-
|[[:en:Mandilatos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mangiko]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Mani Peninsula]]||[[:ru:Мани (полуостров)]]||[[Մանի թերակղզի]]|| ||30
|-
|[[:en:George Maniakes]]||[[:ru:Георгий Маниак]]||[[Գևորգ Մանիակես]]|| ||31
|-
|[[:en:Maniots]]||[[:ru:Маниоты]]|| || ||6
|-
|[[:en:Mantinada]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Manuel I of Trebizond]]||[[:ru:Мануил I Великий Комнин]]|| || ||27
|-
|[[:en:Manuel III of Trebizond]]||[[:ru:Мануил III Великий Комнин]]|| || ||23
|-
|[[:en:Marathia, Evrytania]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Marathon Boy]]||[[:ru:Марафонский юноша]]|| || ||15
|-
|[[:en:Marcian (cousin of Justin II)]]||[[:ru:Маркиан (полководец)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Dimitris Mardas]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Maria of Antioch]]||[[:ru:Мария Антиохийская]]|| || ||29
|-
|[[:en:Maria of Calabria]]||[[:ru:Мария Калабрийская]]|| || ||11
|-
|[[:en:Spyridon Marinatos]]||[[:ru:Маринатос, Спиридон]]|| || ||19
|-
|[[:en:Marinella]]||[[:ru:Маринелла]]|| || ||20
|-
|[[:en:Stergos Marinos]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Maritsa]]||[[:ru:Марица]]||[[Մարիցա (գետ)]]|| ||58
|-
|[[:en:Mariupol Greek]]||[[:ru:Румейский язык]]|| || ||8
|-
|[[:en:Spyros Markezinis]]||[[:ru:Маркезинис, Спирос]]|| || ||20
|-
|[[:en:Marousi]]||[[:ru:Амарусион]]||[[Ամարուսիոն]]|| ||34
|-
|[[:en:Maroutsaia School]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Marpessa]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Marsyas of Pella]]||[[:ru:Марсий из Пеллы]]|| || ||16
|-
|[[:en:Marsyas Painter]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nikolaos Martis]]||[[:ru:Мартис, Николаос]]|| || ||6
|-
|[[:en:Massacre of Kommeno]]||[[:ru:Резня в Коммено]]|| || ||6
|-
|[[:en:Massacre of Kondomari]]||[[:ru:Расстрел в Кондомари]]|| || ||11
|-
|[[:en:Massacres against Muslims during the Dissolution of the Ottoman Empire]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Massacres during the Greek War of Independence]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Dipylon Master]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Maurice (emperor)]]||[[:ru:Маврикий (император)]]||[[Մորիկ]]|| ||59
|-
|[[:en:Maurice's Balkan campaigns]]||[[:ru:Кампании Маврикия на Балканах]]|| || ||16
|-
|[[:en:Mauro-Roman Kingdom]]||[[:ru:Мавро-Римское царство]]|| || ||8
|-
|[[:en:John Mauropous]]||[[:ru:Иоанн Евхаитский]]|| || ||15
|-
|[[:en:MAVA-Renault]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mavria]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Alexandros Mavrokordatos]]||[[:ru:Маврокордатос, Александр]]||[[Ալեքսանդրոս Մավրոկորդատոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Nicholas Mavrocordatos]]||[[:ru:Маврокордато, Николай]]|| || ||13
|-
|[[:en:Mavrodafni]]||[[:ru:Мавродафни]]|| || ||11
|-
|[[:en:Kyriakoulis Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Кирьякулис (политик)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Kyriakoulis Mavromichalis (military commander)]]||[[:ru:Мавромихалис, Кирьякулис]]|| || ||4
|-
|[[:en:Stylianos Mavromichalis]]||[[:ru:Мавромихалис, Стилианос]]|| || ||14
|-
|[[:en:George Mavrotas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Maximus the Confessor]]||[[:ru:Максим Исповедник]]||[[Մաքսիմոս Խոստովանող]]||այո||55
|-
|[[:en:May 1915 Greek legislative election]]|| || || ||8
|-
|[[:en:May 2012 Greek government formation]]|| || || ||1
|-
|[[:en:May 2012 Greek legislative election]]||[[:ru:Парламентские выборы в Греции (май 2012)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Medea]]||[[:ru:Медея]]||[[Մեդեա]]|| ||64
|-
|[[:en:Mega Channel]]||[[:ru:Mega Channel]]||[[Mega Channel]]|| ||16
|-
|[[:en:Megacles]]||[[:ru:Мегакл]]|| || ||15
|-
|[[:en:Megalochori, Methana]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Megas logothetes]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Megasthenes]]||[[:ru:Мегасфен]]|| || ||42
|-
|[[:en:Megleno-Romanian language]]||[[:ru:Мегленорумынский язык]]|| || ||37
|-
|[[:en:Mehmed II]]||[[:ru:Мехмед II]]||[[Մեհմեդ II]]|| ||110
|-
|[[:en:Meidias]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Meilichios]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Vangelis Meimarakis]]||[[:ru:Меймаракис, Вангелис]]||[[Վագելիս Մեյմարակիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Meleager Painter]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Meletius III, IV and II Metaxakis]]||[[:ru:Мелетий (Метаксакис)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Meletius Metaxakis]]||[[:ru:Мелетий (Метаксакис)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Meletus]]||[[:ru:Мелет]]|| || ||13
|-
|[[:en:Melpomene]]||[[:ru:Мельпомена]]||[[Մելպոմենե]]|| ||56
|-
|[[:en:Members of the Delian League]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Menaechmus]]||[[:ru:Менехм]]||[[Մենայխմոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Mende (Chalcidice)]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Eleni Menegaki]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Menelaus]]||[[:ru:Менелай]]||[[Մենելայոս]]||այո||63
|-
|[[:en:Menippus]]||[[:ru:Менипп Гадарский]]|| || ||28
|-
|[[:en:Meno]]||[[:ru:Менон (Платон)]]|| || ||34
|-
|[[:en:George S. Mercouris]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mesazon]]||[[:ru:Месазон]]|| || ||8
|-
|[[:en:Messenia]]||[[:ru:Месиния]]|| || ||52
|-
|[[:en:Messenia (ancient region)]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Messenian Gulf]]||[[:ru:Месиниакос]]|| || ||26
|-
|[[:en:Messenian Wars]]||[[:ru:Мессенские войны]]|| || ||28
|-
|[[:en:Meta]]||[[:ru:Мета-]]|| || ||25
|-
|[[:en:Metaxas Line]]||[[:ru:Линия Метаксаса]]|| || ||18
|-
|[[:en:Andreas Metaxas]]||[[:ru:Метаксас, Андреас]]|| || ||18
|-
|[[:en:Metaxism]]||[[:ru:Метаксизм]]|| || ||13
|-
|[[:en:Meteora]]||[[:ru:Метеора]]||[[Մետեորա]]|| ||65
|-
|[[:en:Methoni, Messenia]]||[[:ru:Метони (Месиния)]]||[[Մեթոնի]]|| ||28
|-
|[[:en:Metka]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Theodore Metochites]]||[[:ru:Феодор Метохит]]|| || ||26
|-
|[[:en:Metopes of the Parthenon]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Metousiosis]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Metropolis of Thessaloniki]]||[[:ru:Фессалоникийская митрополия]]|| || ||8
|-
|[[:en:Metropolitan Cathedral of Athens]]||[[:ru:Собор Благовещения Пресвятой Богородицы (Афины)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Metsovo]]||[[:ru:Мецовон]]|| || ||37
|-
|[[:en:Mi-verbs]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Michael I Rangabe]]||[[:ru:Михаил I Рангаве]]||[[Միքայել I Ռանգաբե]]|| ||52
|-
|[[:en:Michael II]]||[[:ru:Михаил II Травл]]||[[Միքայել II Թլվատ Ամորացի]]|| ||49
|-
|[[:en:Michael II Komnenos Doukas]]||[[:ru:Михаил II Комнин Дука]]|| || ||23
|-
|[[:en:Michael III]]||[[:ru:Михаил III]]||[[Միքայել III]]|| ||52
|-
|[[:en:Michael IV the Paphlagonian]]||[[:ru:Михаил IV Пафлагонский]]|| || ||44
|-
|[[:en:Michael V Kalaphates]]||[[:ru:Михаил V Калафат]]||[[Միքայել V Կալաֆաթոս]]|| ||45
|-
|[[:en:Michael VII Doukas]]||[[:ru:Михаил VII Дука]]|| || ||46
|-
|[[:en:Michael of Trebizond]]||[[:ru:Михаил Великий Комнин]]|| || ||24
|-
|[[:en:Enea Mihaj]]||[[:ru:Михай, Энеа]]|| || ||12
|-
|[[:en:Thanos Mikroutsikos]]||[[:ru:Микруцикос, Танос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Milesian tale]]||[[:ru:Милетские рассказы]]|| || ||5
|-
|[[:en:Miletus]]||[[:ru:Милет]]||[[Միլեթ]]|| ||68
|-
|[[:en:Milion]]||[[:ru:Милий]]|| || ||19
|-
|[[:en:Military of the Sasanian Empire]]||[[:ru:Войско Сасанидов]]|| || ||12
|-
|[[:en:Military operations during the Turkish invasion of Cyprus]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Milos]]||[[:ru:Милос]]||[[Միլոս]]|| ||62
|-
|[[:en:Miltiades the Elder]]||[[:ru:Мильтиад Старший]]|| || ||17
|-
|[[:en:Bartolomeo Minio]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Minister for Foreign Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министр иностранных дел Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Minister for Infrastructure, Transport and Networks (Greece)]]||[[:ru:Министерство инфраструктуры и транспорта Греции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Minister for Justice, Transparency and Human Rights (Greece)]]||[[:ru:Министерство юстиции Греции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Minister for National Defence (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ministry for the Aegean]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ministry of Citizen Protection (Greece)]]||[[:ru:Министерство защиты граждан Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ministry of Culture and Sports (Greece)]]||[[:ru:Министерство культуры и спорта Греции]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ministry of Development (Greece)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ministry of Development and Investment (Greece)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ministry of Development, Competitiveness, Infrastructure, Transport and Networks (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ministry of Digital Governance (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ministry of Education and Religious Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министерство образования и по делам религий Греции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Finance (Greece)]]||[[:ru:Министерство финансов Греции]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ministry of Foreign Affairs (Greece)]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Ministry of Health (Greece)]]||[[:ru:Министерство здравоохранения и социальной солидарности Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Ministry of Justice (Greece)]]||[[:ru:Министерство юстиции Греции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Labour and Social Affairs (Greece)]]||[[:ru:Министерство труда и социального обеспечения Греции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Ministry of the Environment and Energy (Greece)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ministry of the Environment, Urban Planning and Public Works]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ministry of the Interior (Greece)]]||[[:ru:Министерство внутренних дел Греции]]|| || ||6
|-
|[[:en:Ministry of Trade (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Minoan Bull-leaper]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Minoan chronology]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Minorities in Greece]]||[[:ru:Народы Греции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Minos EMI]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Mintilogli]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Minyades]]||[[:ru:Миниады]]|| || ||14
|-
|[[:en:Minyan ware]]||[[:ru:Минийская керамика]]|| || ||7
|-
|[[:en:Misko]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Misopogon]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Miss Star Hellas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Mississippi-class battleship]]||[[:ru:Броненосцы типа «Миссисипи»]]|| || ||12
|-
|[[:en:Misthi, Cappadocia]]||[[:ru:Мисти (Турция)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Mithridates IV of Pontus]]||[[:ru:Митридат IV Филопатр]]|| || ||25
|-
|[[:en:Mithridates V Euergetes]]||[[:ru:Митридат V Эвергет]]|| || ||28
|-
|[[:en:Mithridates VI Eupator]]||[[:ru:Митридат VI]]||[[Միհրդատ VI Եվպատոր]]||այո||61
|-
|[[:en:Kostas Mitroglou]]||[[:ru:Митроглу, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Միտրոգլու]]|| ||43
|-
|[[:en:Dimitris Mitropanos]]||[[:ru:Митропанос, Димитрис]]|| || ||11
|-
|[[:en:Dimitri Mitropoulos]]||[[:ru:Митропулос, Димитрис]]||[[Դիմիտրիոս Միրտոպուլոս]]|| ||33
|-
|[[:en:Mitrou]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Konstantinos Mitsotakis]]||[[:ru:Мицотакис, Константинос]]||[[Կոնստանտինոս Միցոտակիս]]|| ||44
|-
|[[:en:Mizithra]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Mochlos]]||[[:ru:Мохлос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Modern architecture in Athens]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Modern Greek architecture]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Modern Greek grammar]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Moirai]]||[[:ru:Мойры]]||[[Մոյրաներ]]||այո||55
|-
|[[:en:Iosipos Moisiodax]]||[[:ru:Мисиодакс, Иосипос]]|| || ||6
|-
|[[:en:Molossians]]||[[:ru:Молосцы]]|| || ||22
|-
|[[:en:MOMus–Museum of Modern Art–Costakis Collection]]||[[:ru:Музей искусства модернизма]]||[[Ժամանակակից արվեստի պետական թանգարան (Սալոնիկ)]]|| ||11
|-
|[[:en:Monarchy of Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Monastery of Saint John the Theologian]]||[[:ru:Монастырь Иоанна Богослова (Патмос)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Monastery of Stoudios]]||[[:ru:Студийский монастырь]]|| || ||24
|-
|[[:en:Monastery of the Temptation]]||[[:ru:Монастырь Искушения]]|| || ||15
|-
|[[:en:Monastiraki]]||[[:ru:Монастираки]]|| || ||19
|-
|[[:en:Monemvasia]]||[[:ru:Монемвасия]]||[[Մոնեմվասիա]]|| ||45
|-
|[[:en:Monime]]||[[:ru:Монима]]|| || ||9
|-
|[[:en:Monodendri]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Battle of Mons Lactarius]]||[[:ru:Битва при Везувии (552)]]||[[Վեզուվի լեռան ճակատամարտ]]|| ||22
|-
|[[:en:Monuments of Athens]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Moralia]]||[[:ru:Моралии (Плутарх)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Morea]]||[[:ru:Морея]]|| || ||23
|-
|[[:en:Morea expedition]]||[[:ru:Третья Архипелагская экспедиция]]|| || ||11
|-
|[[:en:Morea Eyalet]]||[[:ru:Морея (эялет)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Morean War]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1684—1699)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Moria refugee camp]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Morpheus]]||[[:ru:Морфей]]||[[Մորփեոս]]|| ||48
|-
|[[:en:Moschus]]||[[:ru:Мосх]]|| || ||32
|-
|[[:en:Motorway 5 (Greece)]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Motorway 8 (Greece)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Anna Mouglalis]]||[[:ru:Муглалис, Анна]]||[[Աննա Մուգլալիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Aristeidis Moumoglou]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mount Athos]]||[[:ru:Афон]]||[[Աթոս]]|| ||88
|-
|[[:en:Mount Helicon]]||[[:ru:Геликон (горы)]]||[[Հելիկոն (լեռ)]]|| ||41
|-
|[[:en:Mount Lycabettus]]||[[:ru:Ликавит]]||[[Լիկավիտոս]]|| ||33
|-
|[[:en:Mount Othrys]]||[[:ru:Отрис]]||[[Օթրիս լեռ]]|| ||23
|-
|[[:en:Mount Parnassus]]||[[:ru:Парнас]]||[[Պառնաս]]|| ||60
|-
|[[:en:Kostas Mountakis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mouresi (village)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Mourouzis family]]||[[:ru:Мурузи]]|| || ||9
|-
|[[:en:Mousouroi]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Moussaka]]||[[:ru:Мусака]]||[[Մուսակա]]|| ||62
|-
|[[:en:Movri]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Municipalities and communities of Greece]]||[[:ru:Общины Греции]]|| || ||19
|-
|[[:en:Musaeus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Muscat Blanc à Petits Grains]]||[[:ru:Мускат белый]]|| || ||10
|-
|[[:en:Muses]]||[[:ru:Музы]]||[[Մուսաներ]]|| ||89
|-
|[[:en:Museum of Ancient Eleutherna]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Museum of Greek Folk Art]]||[[:ru:Музей современной греческой культуры]]|| || ||7
|-
|[[:en:Music of ancient Greece]]||[[:ru:Музыка Древней Греции]]|| || ||26
|-
|[[:en:Music of Crete]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Music of Cyprus]]|| ||[[Կիպրոսի երաժշտություն]]||այո||7
|-
|[[:en:Music of Epirus (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Music of Macedonia]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Music of Macedonia (Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Music of Thrace]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Muslim conquest of Egypt]]||[[:ru:Арабское завоевание Египта]]|| || ||27
|-
|[[:en:Muslim conquest of the Levant]]||[[:ru:Арабское завоевание Сирии и Палестины]]|| || ||26
|-
|[[:en:Muslim minority of Greece]]||[[:ru:Мусульмане в Греции]]||[[Իսլամը Հունաստանում]]|| ||9
|-
|[[:en:Muzaka family]]||[[:ru:Музака (род)]]|| || ||8
|-
|[[:en:My Number One]]||[[:ru:My Number One]]||[[My Number One]]||այո||24
|-
|[[:en:Mycenaean pottery]]||[[:ru:Микенская керамика]]|| || ||8
|-
|[[:en:Mycenaean religion]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mykonos]]||[[:ru:Миконос]]||[[Միկոնոս]]|| ||64
|-
|[[:en:Mylonas rifle]]||[[:ru:Винтовка Милонаса]]|| || ||3
|-
|[[:en:George E. Mylonas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Georgios Mylonas]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Stratis Myrivilis]]||[[:ru:Миривилис, Стратис]]|| || ||18
|-
|[[:en:Myron]]||[[:ru:Мирон из Елевфер]]||[[Միրոն]]|| ||51
|-
|[[:en:Mythimna]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Mytilene]]||[[:ru:Митилини]]||[[Միտիլինի (քաղաք)]]|| ||60
|-
|[[:en:Mytilenean revolt]]||[[:ru:Митиленское восстание]]|| || ||9
|-
|[[:en:Mytilineos Holdings]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Nafpaktos]]||[[:ru:Навпакт]]||[[Նաֆպակտոս]]|| ||46
|-
|[[:en:Nafplio]]||[[:ru:Нафплион]]||[[Նաֆպլիոն]]|| ||65
|-
|[[:en:Naiskos]]||[[:ru:Наиск]]|| || ||14
|-
|[[:en:Name of Greece]]||[[:ru:Название Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Names of Istanbul]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Naples]]||[[:ru:Неаполь]]||[[Նեապոլ]]|| ||190
|-
|[[:en:Narcissus (mythology)]]||[[:ru:Нарцисс (мифология)]]||[[Նարկիսոս]]|| ||72
|-
|[[:en:Elena Nathanael]]|| || || ||6
|-
|[[:en:National and Social Liberation]]|| || || ||7
|-
|[[:en:National Centre of Scientific Research &quot;Demokritos&quot;]]||[[:ru:Центр ядерных исследований «Демокрит»]]||[[ԳՀԱԿ Դեմոկրիտոս]]|| ||9
|-
|[[:en:National colours of Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:National Garden, Athens]]||[[:ru:Национальный сад (Афины)]]||[[Աթենքի ազգային պարտեզ]]|| ||20
|-
|[[:en:National Hellenic Research Foundation]]|| || || ||4
|-
|[[:en:National Intelligence Service (Greece)]]||[[:ru:Национальная разведывательная служба (Греция)]]|| || ||13
|-
|[[:en:National Liberation Front (Macedonia)]]||[[:ru:Народно-освободительный фронт]]|| || ||12
|-
|[[:en:National Library of Greece]]||[[:ru:Национальная библиотека Греции]]||[[Հունաստանի ազգային գրադարան]]|| ||34
|-
|[[:en:National Museum of Contemporary Art, Athens]]||[[:ru:Национальный музей современного искусства (Афины)]]|| || ||8
|-
|[[:en:National Progressive Center Union]]|| || || ||4
|-
|[[:en:National Schism]]||[[:ru:Национальный раскол]]|| || ||15
|-
|[[:en:National Solidarity (Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:National Theatre of Greece]]|| || || ||7
|-
|[[:en:National Theatre of Northern Greece]]||[[:ru:Национальный театр Северной Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Nationalist Party (Greece)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Naval Air Service (Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Naxos]]||[[:ru:Наксос]]||[[Նաքսոս]]|| ||74
|-
|[[:en:Naxos (city)]]||[[:ru:Наксос (город)]]||[[Նաքսոս (քաղաք)]]|| ||27
|-
|[[:en:Nea Ekklesia]]||[[:ru:Неа Экклесиа]]||[[Նեա]]|| ||15
|-
|[[:en:Nea Kameni]]||[[:ru:Неа-Камени]]|| || ||25
|-
|[[:en:Nea Kydonia]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Nea Moni of Chios]]||[[:ru:Неа-Мони]]|| || ||35
|-
|[[:en:Nea Moudania]]||[[:ru:Неа-Муданья]]|| || ||25
|-
|[[:en:Nea Nikomedeia]]||[[:ru:Неа-Никомидия]]|| || ||16
|-
|[[:en:Nea Roda]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Nea Skioni]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Near East B.C.]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Necromanteion of Acheron]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Nelly's]]||[[:ru:Суюлдзоглу, Нелли]]|| || ||8
|-
|[[:en:Nemesis]]||[[:ru:Немезида]]||[[Նեմեսիս (դիցաբանություն)]]|| ||57
|-
|[[:en:Neochori, Zacharo]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Neoplatonism]]||[[:ru:Неоплатонизм]]||[[Նեոպլատոնականություն]]|| ||66
|-
|[[:en:Neoptolemus]]||[[:ru:Неоптолем]]|| || ||40
|-
|[[:en:Neorion]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Neorion (ancient Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Neos Marmaras]]||[[:ru:Неос-Мармарас]]|| || ||22
|-
|[[:en:Nephele]]||[[:ru:Нефела]]|| || ||34
|-
|[[:en:Nerio I Acciaioli]]||[[:ru:Нерио I]]|| || ||15
|-
|[[:en:Nestorius]]||[[:ru:Несторий]]||[[Նեստորիուս]]|| ||65
|-
|[[:en:Netherlands Institute in Athens]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Never on Sunday]]||[[:ru:Только не в воскресенье]]|| || ||27
|-
|[[:en:New Academy (Moscopole)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:New Athenian School]]|| || || ||2
|-
|[[:en:New Hellenic Radio, Internet and Television]]||[[:ru:НЕРИТ]]|| || ||18
|-
|[[:en:New Party (Greece, 1873)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ni ke Dre]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Stavros Niarchos]]||[[:ru:Ниархос, Ставрос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Nicaean–Latin wars]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Nicander]]||[[:ru:Никандр Колофонский]]|| || ||27
|-
|[[:en:Nicesipolis]]||[[:ru:Никесиполида]]|| || ||13
|-
|[[:en:Saint Nicholas]]||[[:ru:Николай Чудотворец]]||[[Սուրբ Նիկողայոս Զմյուռնացի]]||այո||97
|-
|[[:en:Nicolaus of Damascus]]||[[:ru:Николай Дамасский]]||[[Նիկողայոս Դամասկոսցի]]||այո||38
|-
|[[:en:Nicopolis]]||[[:ru:Никополь (Эпир)]]||[[Նիկոպոլիս (Էպիրոս)]]|| ||30
|-
|[[:en:Nicoteles of Cyrene]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Nigrita]]||[[:ru:Нигрита]]|| || ||19
|-
|[[:en:Nika riots]]||[[:ru:Ника (восстание)]]|| || ||43
|-
|[[:en:Nikephoritzes]]||[[:ru:Никифорица]]|| || ||10
|-
|[[:en:Nikephoros I of Constantinople]]||[[:ru:Никифор (патриарх Константинопольский)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Nikephoros III Botaneiates]]||[[:ru:Никифор III Вотаниат]]|| || ||46
|-
|[[:en:Niketas Choniates]]||[[:ru:Никита Хониат]]|| || ||45
|-
|[[:en:Elena Nikolaidi]]||[[:ru:Николаиди, Элена]]|| || ||6
|-
|[[:en:Niobid Painter]]||[[:ru:Вазописец Ниобы]]|| || ||11
|-
|[[:en:Nikos Nioplias]]||[[:ru:Ниоплиас, Никос]]|| || ||12
|-
|[[:en:Nisos]]||[[:ru:Нис (сын Пандиона)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Nobile Teatro di San Giacomo di Corfù]]||[[:ru:Благородный театр Сан-Джакомо (Керкира)]]|| || ||7
|-
|[[:en:Noemvriana]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Nomisma]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Nonnus]]||[[:ru:Нонн Панополитанский]]||[[Նոննուս]]||այո||39
|-
|[[:en:Nordic Library at Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:North Aegean]]||[[:ru:Северные Эгейские острова]]||[[Հյուսիսային Եգեյան կղզիներ]]|| ||67
|-
|[[:en:North Nicosia]]||[[:ru:Северная Никосия]]||[[Հյուսիսային Նիկոսիա]]||այո||46
|-
|[[:en:Northern Epirote Declaration of Independence]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Norwegian Institute at Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Nostradamos (band)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Loukas Notaras]]||[[:ru:Лука Нотарас]]|| || ||16
|-
|[[:en:Nova Cinema (Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:November 1989 Greek legislative election]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Ntilim Ntilim]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Numismatic Museum of Athens]]||[[:ru:Нумизматический музей Афин]]|| || ||18
|-
|[[:en:Nymphaion (Crimea)]]||[[:ru:Нимфей (Крым)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Nymphodorus of Abdera]]||[[:ru:Нимфодор Абдерский]]|| || ||6
|-
|[[:en:Nysa (wife of Pharnaces I of Pontus)]]||[[:ru:Ниса (жена Фарнака I)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Nyx]]||[[:ru:Нюкта]]||[[Նիքս]]|| ||67
|-
|[[:en:Obesity in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Obol (coin)]]||[[:ru:Обол]]|| || ||38
|-
|[[:en:Oceanids]]||[[:ru:Океаниды]]||[[Օվկիանուհիներ]]|| ||54
|-
|[[:en:Oceanus]]||[[:ru:Океан (мифология)]]||[[Օվկիանոս (դիցաբանություն)]]|| ||70
|-
|[[:en:Ocyrhoe]]||[[:ru:Окироя]]|| || ||6
|-
|[[:en:Odeon of Athens]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Odeon of Herodes Atticus]]||[[:ru:Одеон Герода Аттика]]||[[Հերովդես Ատտիկացու օդեոն]]|| ||29
|-
|[[:en:Odesa]]||[[:ru:Одесса]]||[[Օդեսա]]|| ||156
|-
|[[:en:Odoacer]]||[[:ru:Одоакр]]||[[Օդոակր]]|| ||68
|-
|[[:en:Odrysian kingdom]]||[[:ru:Одрисское царство]]||[[Օդրիսյան թագավորություն]]|| ||33
|-
|[[:en:Oenomaus]]||[[:ru:Эномай]]|| || ||30
|-
|[[:en:Oenotrus]]||[[:ru:Энотр]]|| || ||13
|-
|[[:en:Ogyges]]||[[:ru:Огиг]]|| || ||16
|-
|[[:en:Ogygia]]||[[:ru:Огигия]]|| || ||21
|-
|[[:en:Oikos]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Oinousses]]||[[:ru:Инусе]]|| || ||26
|-
|[[:en:Nikos Karouzos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Old Great Bulgaria]]||[[:ru:Великая Болгария]]|| || ||44
|-
|[[:en:Old Royal Palace]]||[[:ru:Королевский дворец (Афины)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Old Temple of Athena]]||[[:ru:Гекатомпедон]]||[[Աթենասի հին տաճար]]|| ||19
|-
|[[:en:Older Parthenon]]||[[:ru:Древний Парфенон]]|| || ||13
|-
|[[:en:Olga Constantinovna of Russia]]||[[:ru:Ольга Константиновна]]||[[Օլգա Կոնստանտինովնա]]|| ||41
|-
|[[:en:Olive branch]]|| || || ||21
|-
|[[:en:Olive wreath]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Olympia Master]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Olympia Odos]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Olympiacos B.C.]]||[[:ru:Олимпиакос (баскетбольный клуб)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Olympiacos CFP (men's water polo)]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Olympiacos F.C.]]||[[:ru:Олимпиакос (футбольный клуб, Пирей)]]||[[Օլիմպիակոս ՖԱ]]|| ||66
|-
|[[:en:Olympiacos SFP (men's volleyball)]]||[[:ru:Олимпиакос (волейбольный клуб)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Olympias]]||[[:ru:Олимпиада Эпирская]]||[[Օլիմպիադա Էպիրոսցի]]|| ||52
|-
|[[:en:Olympic Airlines]]||[[:ru:Olympic Airlines]]||[[Օլիմպիք Էյրլայնս]]|| ||30
|-
|[[:en:Olympic Stadium (Athens)]]||[[:ru:Олимпийский стадион (Афины)]]|| || ||50
|-
|[[:en:Olympiodorus the Younger]]||[[:ru:Олимпиодор Младший]]|| || ||22
|-
|[[:en:Giorgakis Olympios]]||[[:ru:Олимпиос, Георгакис]]|| || ||9
|-
|[[:en:Olynthus]]||[[:ru:Олинф (город)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Omal]]||[[:ru:Омал (танец)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Omfori]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Omiroupoli]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Omonoia (organization)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Omonoia Square]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Omorfokklisia]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Omphalos of Delphi]]|| || || ||5
|-
|[[:en:On Weights and Measures]]|| || || ||1
|-
|[[:en:ONAR]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Oneirocritica]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Onesicritus]]||[[:ru:Онесикрит]]|| || ||22
|-
|[[:en:Onesimos (vase painter)]]||[[:ru:Онесим]]|| || ||10
|-
|[[:en:Opening of the Fifth Seal]]||[[:ru:Снятие пятой печати]]|| || ||15
|-
|[[:en:Operation Harling]]||[[:ru:Взрыв моста Горгопотамоса]]|| || ||7
|-
|[[:en:Operation Lustre]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Operation Niki]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Operation Pyrsos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ophion]]||[[:ru:Офион]]||[[Օփիոն]]|| ||27
|-
|[[:en:Oppian]]||[[:ru:Оппиан]]||[[Օպպիանոս]]|| ||18
|-
|[[:en:Orchomenus (Arcadia)]]||[[:ru:Орхоменос (Аркадия)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Order of the Phoenix (Greece)]]||[[:ru:Орден Феникса (Греция)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Orders, decorations, and medals of Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Oresteia]]||[[:ru:Орестея]]||[[Օրեստիա]]|| ||37
|-
|[[:en:Orestes]]||[[:ru:Орест]]||[[Օրեսթես]]||այո||48
|-
|[[:en:Orestiada]]||[[:ru:Орестиас]]||[[Օրեստիաս]]|| ||28
|-
|[[:en:Organization of the Black Sea Economic Cooperation]]||[[:ru:Организация черноморского экономического сотрудничества]]||[[Սևծովյան տնտեսական համագործակցություն]]|| ||45
|-
|[[:en:Orichalcum]]||[[:ru:Орихалк]]|| || ||29
|-
|[[:en:Oricum]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Orion (mythology)]]||[[:ru:Орион (мифология)]]|| || ||58
|-
|[[:en:Orpheus]]||[[:ru:Орфей]]||[[Օրփեոս]]|| ||66
|-
|[[:en:Orpheus and Eurydice]]||[[:ru:Орфей и Эвридика]]|| || ||8
|-
|[[:en:Orthrus]]||[[:ru:Орф]]|| || ||38
|-
|[[:en:Ostracon]]||[[:ru:Остракон]]|| || ||34
|-
|[[:en:OTE]]||[[:ru:OTE]]|| || ||16
|-
|[[:en:OTEnet]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ottoman Greeks]]||[[:ru:Греки в Османской империи]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ottoman invasion of Mani (1770)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman invasion of Mani (1803)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Ottoman invasion of Mani (1807)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ottoman invasion of Mani (1815)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ottoman–Egyptian invasion of Mani]]||[[:ru:Турецко-египетское вторжение в Мани]]|| || ||8
|-
|[[:en:Ottoman–Venetian War (1463–1479)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1463—1479)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Ottoman–Venetian War (1537–1540)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1537—1540)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Ottoman–Venetian War (1714–1718)]]||[[:ru:Турецко-венецианская война (1714—1718)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Ottoman–Venetian wars]]||[[:ru:Турецко-венецианские войны]]|| || ||29
|-
|[[:en:Oudola]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Our Lady of Tinos]]||[[:ru:Церковь Благовещения (Тинос)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Outline of Athens]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Oxford Dictionary of Byzantium]]||[[:ru:Оксфордский словарь Византии]]||[[Բյուզանդիայի օքսֆորդյան բառարան]]|| ||24
|-
|[[:en:P.A.O.K.]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Pactum Sicardi]]|| || || ||1
|-
|[[:en:PAE Kerkyra]]||[[:ru:Керкира (футбольный клуб)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Paeonian language]]||[[:ru:Пеонийский язык]]|| || ||13
|-
|[[:en:Paeonius of Mende]]||[[:ru:Пеоний]]|| || ||20
|-
|[[:en:Paestum]]||[[:ru:Пестум]]||[[Պեստում]]|| ||52
|-
|[[:en:Pagrati B.C.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Antimenes Painter]]||[[:ru:Вазописец Антимена]]|| || ||8
|-
|[[:en:Darius Painter]]||[[:ru:Вазописец Дария]]|| || ||11
|-
|[[:en:Jena Painter]]||[[:ru:Йенский вазописец]]|| || ||8
|-
|[[:en:Nessos Painter]]||[[:ru:Вазописец Несса]]|| || ||9
|-
|[[:en:Pan Painter]]||[[:ru:Вазописец Пана]]|| || ||13
|-
|[[:en:Pistoxenos Painter]]||[[:ru:Пистоксен (вазописец)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Paisios of Mount Athos]]||[[:ru:Паисий Святогорец]]|| || ||18
|-
|[[:en:Palace of Nestor]]||[[:ru:Дворец Нестора]]|| || ||15
|-
|[[:en:Palace of the Porphyrogenitus]]||[[:ru:Малый Влахернский дворец]]|| || ||21
|-
|[[:en:Palaephatus]]||[[:ru:Палефат]]|| || ||20
|-
|[[:en:Palaio Faliro]]||[[:ru:Палеон-Фалирон]]|| || ||27
|-
|[[:en:Palaio Faliro B.C.]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Eudokia Palaiologina]]||[[:ru:Евдокия Палеолог]]|| || ||14
|-
|[[:en:Palaiologos]]||[[:ru:Палеологи]]||[[Պալեոլոգոսների հարստություն]]||այո||45
|-
|[[:en:Andronikos IV Palaiologos]]||[[:ru:Андроник IV Палеолог]]|| || ||43
|-
|[[:en:Demetrios Palaiologos]]||[[:ru:Димитрий Палеолог]]|| || ||20
|-
|[[:en:John V Palaiologos]]||[[:ru:Иоанн V Палеолог]]||[[Հովհաննես Ե Պալեոլոգոս]]|| ||49
|-
|[[:en:John VIII Palaiologos]]||[[:ru:Иоанн VIII Палеолог]]|| || ||48
|-
|[[:en:Manuel II Palaiologos]]||[[:ru:Мануил II Палеолог]]|| || ||56
|-
|[[:en:Thomas Palaiologos]]||[[:ru:Фома Палеолог]]|| || ||28
|-
|[[:en:Palamedes (mythology)]]||[[:ru:Паламед]]|| || ||33
|-
|[[:en:Palamidi]]||[[:ru:Паламиди]]|| || ||17
|-
|[[:en:Paleochristian and Byzantine monuments of Thessaloniki]]|| || || ||26
|-
|[[:en:Paliouri, Chalkidiki]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Palladium (classical antiquity)]]||[[:ru:Палладиум]]|| || ||27
|-
|[[:en:Pallas (daughter of Triton)]]||[[:ru:Паллада]]|| || ||19
|-
|[[:en:Pallas (Giant)]]||[[:ru:Паллант (гигант)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Pallas (son of Pandion)]]||[[:ru:Паллант (сын Пандиона)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pallas (Titan)]]||[[:ru:Паллант (титан)]]||[[Պալանտոս]]|| ||37
|-
|[[:en:Pallas of Arcadia]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Guy Pallavicini]]||[[:ru:Паллавичини, Гвидо]]|| || ||10
|-
|[[:en:Isabella Pallavicini]]||[[:ru:Изабелла Паллавичини]]|| || ||6
|-
|[[:en:Pallene (Chalcidice)]]||[[:ru:Касандра (дим)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Palmyra]]||[[:ru:Пальмира]]||[[Պալմիրա]]|| ||98
|-
|[[:en:Pammakaristos Church]]||[[:ru:Церковь Богородицы Паммакаристы]]|| || ||23
|-
|[[:en:Pan, Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Panachaiki F.C.]]||[[:ru:Панахаики]]|| || ||17
|-
|[[:en:Panachaiki G.C.]]||[[:ru:Панахаики]]|| || ||17
|-
|[[:en:Panagia Ekatontapiliani]]||[[:ru:Церковь Богородицы Стовратной]]||[[Պանագիա եկեղեցի]]|| ||16
|-
|[[:en:Panathenaic amphora]]||[[:ru:Панафинейские амфоры]]|| || ||17
|-
|[[:en:Panathenaic Games]]||[[:ru:Панафинеи]]|| || ||31
|-
|[[:en:Panathenaic Stadium]]||[[:ru:Панатинаикос (стадион)]]||[[Պանաթինաիկոս (մարզադաշտ)]]|| ||43
|-
|[[:en:Panathinaikos F.C.]]||[[:ru:Панатинаикос (футбольный клуб)]]||[[Պանաթինաիկոս (ֆուտբոլային ակումբ)]]||այո||61
|-
|[[:en:Panathinaikos Movement]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Dimitrios Pandermalis]]||[[:ru:Пандермалис, Димитриос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Pandora]]||[[:ru:Пандора]]||[[Պանդորա]]|| ||72
|-
|[[:en:Pandroseion]]||[[:ru:Пандросейон]]|| || ||13
|-
|[[:en:Panepistimiou Street]]||[[:ru:Улица Панепистимиу]]||[[Պանեպիստիմիու (փողոց)]]||այո||10
|-
|[[:en:Pangaion Hills]]||[[:ru:Пангеон]]|| || ||24
|-
|[[:en:Theodoros Pangalos (general)]]||[[:ru:Пангалос, Теодорос]]|| || ||24
|-
|[[:en:Theodoros Pangalos (politician)]]||[[:ru:Пангалос, Теодорос (политик)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Panhellenic Championship]]||[[:ru:Чемпионат Греции по футболу]]||[[Հունաստանի Սուպերլիգա]]|| ||46
|-
|[[:en:Panhellenic Liberation Movement]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Panhellenic sanctuary]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Panhellenic Union of Fighting Youths]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Panionios B.C.]]||[[:ru:Паниониос (баскетбольный клуб)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Pannonian Basin]]||[[:ru:Среднедунайская низменность]]||[[Միջինդանուբյան դաշտավայր]]|| ||61
|-
|[[:en:Panopeus]]||[[:ru:Панопея (город)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Alexis Panselinos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Panticapaeum]]||[[:ru:Пантикапей]]|| || ||23
|-
|[[:en:Lucas Papademos]]||[[:ru:Пападимос, Лукас]]||[[Լուկաս Պապադեմոս]]|| ||59
|-
|[[:en:Dimitrios Papadimoulis]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Georgios Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Георгиос]]|| || ||45
|-
|[[:en:Kyriakos Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Кириакос]]||[[Կիրիակոս Պապադոպուլոս]]|| ||35
|-
|[[:en:Lazaros Papadopoulos]]||[[:ru:Пападопулос, Лазарос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Nikos Papadopoulos (footballer, born 1971)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Alexandros Papagos]]||[[:ru:Папагос, Александрос]]|| || ||33
|-
|[[:en:Frosso Papacharalambous]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dimitris Papaioannou]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Anastasios Papaligouras]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Alexandros Papanastasiou]]||[[:ru:Папанастасиу, Александрос]]|| || ||17
|-
|[[:en:Georgios Papandreou]]||[[:ru:Папандреу, Георгиос (старший)]]||[[Գեորգիոս Պապանդրեու]]|| ||39
|-
|[[:en:Dimitrios Papanikolis]]||[[:ru:Папаниколис, Димитриос]]|| || ||4
|-
|[[:en:Yiannos Papantoniou]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Constantine Paparrigopoulos]]||[[:ru:Папарригопулос, Константинос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Irene Papas]]||[[:ru:Папас, Ирен]]||[[Իրեն Պապաս]]|| ||47
|-
|[[:en:Papastratos]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Stelios Papathemelis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Paphlagonian expedition of the Rus']]||[[:ru:Поход руси против Византии (830-е годы)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Georgios Papoulias]]||[[:ru:Папульяс, Йоргос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Alexis Pappas]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Pappus of Alexandria]]||[[:ru:Папп Александрийский]]||[[Պապուս Ալեքսանդրիացի]]|| ||51
|-
|[[:en:Papyrus 40]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Papyrus 110]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Paragraphos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Parallel Lives]]||[[:ru:Сравнительные жизнеописания]]|| || ||38
|-
|[[:en:Paramythia executions]]||[[:ru:Расстрелы в Парамитьи]]|| || ||5
|-
|[[:en:John S. Paraskevopoulos]]||[[:ru:Параскевопулос, Иоаннис (астроном)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Nikos Paraskevopoulos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Parian Chronicle]]||[[:ru:Паросская хроника]]|| || ||21
|-
|[[:en:Paris (mythology)]]||[[:ru:Парис]]||[[Պարիս]]|| ||67
|-
|[[:en:Parliamentary Committees (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Parmenides]]||[[:ru:Парменид]]||[[Պարմենիդես]]|| ||108
|-
|[[:en:Parmenides (dialogue)]]||[[:ru:Парменид (Платон)]]|| || ||29
|-
|[[:en:Paros]]||[[:ru:Парос]]||[[Պարոս (կղզի)]]|| ||66
|-
|[[:en:Parrhesia]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Partitio terrarum imperii Romaniae]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Pasas, Oinousses]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Zagan Pasha]]||[[:ru:Заганос]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pashalik of Yanina]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Patmos]]||[[:ru:Патмос]]||[[Պատմոս]]|| ||68
|-
|[[:en:Patras Province]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Patrician (ancient Rome)]]||[[:ru:Патриции (Древний Рим)]]||[[Պատրիկներ]]|| ||68
|-
|[[:en:Patrician (post-Roman Europe)]]||[[:ru:Патрициат (Средние века)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Patriotic Alliance (Greece)]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Stylianos Pattakos]]||[[:ru:Паттакос, Стилианос]]|| || ||14
|-
|[[:en:Paul of Aegina]]||[[:ru:Павел Эгинский]]|| || ||24
|-
|[[:en:Paul the Apostle]]||[[:ru:Апостол Павел]]||[[Պողոս առաքյալ]]|| ||173
|-
|[[:en:Pausanias the Regent]]||[[:ru:Павсаний (полководец)]]|| || ||35
|-
|[[:en:Pavlopetri]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Nikolaos Pavlopoulos]]||[[:ru:Павлопулос, Николаос]]|| || ||4
|-
|[[:en:Prokopis Pavlopoulos]]||[[:ru:Павлопулос, Прокопис]]||[[Պրոկոպիս Պավլոպուլոս]]|| ||62
|-
|[[:en:Pavlos, Crown Prince of Greece]]||[[:ru:Павел (наследный принц Греческий)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Paxi]]||[[:ru:Пакси]]||[[Պաքսոս]]|| ||43
|-
|[[:en:Peace of Antalcidas]]||[[:ru:Анталкидов мир]]|| || ||25
|-
|[[:en:Peace of Philocrates]]||[[:ru:Филократов мир]]|| || ||15
|-
|[[:en:Pederasty in ancient Greece]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Pefkochori]]||[[:ru:Пефкохори]]|| || ||15
|-
|[[:en:Pegasus]]||[[:ru:Пегас]]||[[Պեգաս]]|| ||80
|-
|[[:en:Peiraiki-Patraiki]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Pisistratus]]||[[:ru:Писистрат]]||[[Պիսիստրատոս]]|| ||44
|-
|[[:en:Pelagon]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Pelasgian creation myth]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Peleiades]]||[[:ru:Пелиады]]|| || ||9
|-
|[[:en:Pelekanos]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Peleus]]||[[:ru:Пелей]]|| || ||50
|-
|[[:en:Pella (municipality)]]||[[:ru:Пела (дим)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pella (regional unit)]]||[[:ru:Пела (ном)]]|| || ||41
|-
|[[:en:Peloponnesian League]]||[[:ru:Пелопоннесский союз]]||[[Պելոպոնեսյան միություն]]|| ||41
|-
|[[:en:Peloponnesian Senate]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Pelops]]||[[:ru:Пелоп]]|| || ||44
|-
|[[:en:Peltast]]||[[:ru:Пельтасты]]|| || ||35
|-
|[[:en:Pentathlon]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Penthesilea Painter]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Pentheus]]||[[:ru:Пенфей]]|| || ||34
|-
|[[:en:Antonios Pepanos]]||[[:ru:Пепанос, Антониос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Peplos]]||[[:ru:Пеплос]]|| || ||25
|-
|[[:en:Peramatos Ermis B.C.]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Perdiccas]]||[[:ru:Пердикка (диадох)]]||[[Պերդիկա]]|| ||41
|-
|[[:en:Peripatetic school]]||[[:ru:Перипатетики]]||[[Պերիպատետիկյան դպրոց]]|| ||44
|-
|[[:en:Periplus of Pseudo-Scylax]]||[[:ru:Перипл Псевдо-Скилака]]|| || ||13
|-
|[[:en:Perivoli, Grevena]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Perivolia, Arcadia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Persecution of Muslims during the Ottoman contraction]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Persephone]]||[[:ru:Персефона]]||[[Պերսեփոնե]]||այո||79
|-
|[[:en:The Persians]]||[[:ru:Персы (Эсхил)]]|| || ||35
|-
|[[:en:Perso-Roman wars of 337–361]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Konstantinos Petimezas]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anagnostis Petimezas]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Thanos Petrelis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Ioane Petritsi]]||[[:ru:Иоанэ Петрици]]||[[Իոանե Պետրիցի]]|| ||14
|-
|[[:en:Elias Petropoulos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Petroupoli]]||[[:ru:Петруполис]]|| || ||27
|-
|[[:en:Peucestas]]||[[:ru:Певкест]]|| || ||24
|-
|[[:en:Pezhetairos]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Phaedo]]||[[:ru:Федон (Платон)]]|| || ||47
|-
|[[:en:Phaedrus (dialogue)]]||[[:ru:Федр (Платон)]]|| || ||36
|-
|[[:en:Phaethon]]||[[:ru:Фаэтон]]||[[Ֆայետոն]]||այո||45
|-
|[[:en:Phalanx]]||[[:ru:Фаланга (строй)]]||[[Փաղանգ]]|| ||52
|-
|[[:en:Phanagoria]]||[[:ru:Фанагория]]|| || ||27
|-
|[[:en:Phaenias of Eresus]]||[[:ru:Фаний Эресский]]|| || ||15
|-
|[[:en:Pharmakos]]||[[:ru:Фармак]]|| || ||15
|-
|[[:en:Pharnabazus II]]||[[:ru:Фарнабаз]]|| || ||27
|-
|[[:en:Pharnaces II of Pontus]]||[[:ru:Фарнак II]]|| || ||29
|-
|[[:en:Phaselis]]||[[:ru:Фаселис]]|| || ||24
|-
|[[:en:Phemonoe]]||[[:ru:Фемоноя]]|| || ||13
|-
|[[:en:Jason of Pherae]]||[[:ru:Ясон Ферский]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pherecydes of Syros]]||[[:ru:Ферекид]]|| || ||36
|-
|[[:en:Phiale (libation vessel)]]||[[:ru:Патера (сосуд)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Phiale of Megara]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Phiale Painter]]||[[:ru:Вазописец фиал]]|| || ||9
|-
|[[:en:Phidias]]||[[:ru:Фидий]]||[[Ֆիդիաս]]||այո||69
|-
|[[:en:Philagrius of Epirus]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Philanthropenos]]||[[:ru:Филантропены]]|| || ||5
|-
|[[:en:Manuel Philes]]||[[:ru:Мануил Фил]]|| || ||11
|-
|[[:en:Philetaerus]]||[[:ru:Филетер]]||[[Փիլետերոս]]||այո||31
|-
|[[:en:Philinna]]||[[:ru:Филинна]]|| || ||15
|-
|[[:en:Philinus of Athens]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Philip V of Macedon]]||[[:ru:Филипп V Македонский]]|| || ||42
|-
|[[:en:Prince Philip, Duke of Edinburgh]]||[[:ru:Филипп, герцог Эдинбургский]]||[[Արքայազն Ֆիլիպ]]|| ||118
|-
|[[:en:Philippi]]||[[:ru:Филиппы]]|| || ||45
|-
|[[:en:Philippopolis (Thrace)]]||[[:ru:Филиппополь]]||[[Ֆիլիպպոպոլիս]]|| ||7
|-
|[[:en:Philippus of Thessalonica]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Philistine Bichrome ware]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Philitas of Cos]]||[[:ru:Филит Косский]]|| || ||24
|-
|[[:en:Philoctetes]]||[[:ru:Филоктет]]|| || ||41
|-
|[[:en:Philolaus]]||[[:ru:Филолай]]|| || ||52
|-
|[[:en:Philopappos]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Philopoemen]]||[[:ru:Филопемен]]|| || ||29
|-
|[[:en:Phintias (painter)]]||[[:ru:Финтий]]|| || ||11
|-
|[[:en:Phoebus (songwriter)]]||[[:ru:Фивос]]|| || ||9
|-
|[[:en:Phlegyas]]||[[:ru:Флегий]]|| || ||22
|-
|[[:en:Phlyax play]]||[[:ru:Флиаки]]|| || ||8
|-
|[[:en:Phobos (mythology)]]||[[:ru:Фобос (мифология)]]||[[Փոբոս (դիցաբանություն)]]|| ||51
|-
|[[:en:Phocaea]]||[[:ru:Фокея (город)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Phocis]]||[[:ru:Фокида]]|| || ||47
|-
|[[:en:Phocis (ancient region)]]||[[:ru:Фокидский союз]]|| || ||23
|-
|[[:en:The Phoenician Women]]||[[:ru:Финикиянки (Еврипид)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Phokas (Byzantine family)]]|| ||[[Փոկասներ]]|| ||12
|-
|[[:en:Phorbas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Phormio]]||[[:ru:Формион]]|| || ||18
|-
|[[:en:Lambros Photiadis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Photian schism]]||[[:ru:Фотиева схизма]]|| || ||14
|-
|[[:en:Photios I of Constantinople]]||[[:ru:Фотий I (патриарх Константинопольский)]]||[[Փոտ պատրիարք]]|| ||53
|-
|[[:en:Phrygia]]||[[:ru:Фригия]]||[[Փռյուգիա]]||այո||68
|-
|[[:en:Phrygian cap]]||[[:ru:Фригийский колпак]]|| || ||45
|-
|[[:en:Phthia of Epirus]]||[[:ru:Фтия Эпирская (жена Эакида)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Phthia of Macedon]]||[[:ru:Фтия Македонская]]|| || ||14
|-
|[[:en:Phthiotis]]||[[:ru:Фтиотида]]|| || ||44
|-
|[[:en:Phyle Campaign]]||[[:ru:Поход Фрасибула]]|| || ||8
|-
|[[:en:Panagiotis Pikrammenos]]||[[:ru:Пикрамменос, Панайотис]]|| || ||33
|-
|[[:en:Pilos]]||[[:ru:Пилос (шлем)]]|| || ||21
|-
|[[:en:Pinakes]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Pindar]]||[[:ru:Пиндар]]||[[Պինդարոս]]|| ||96
|-
|[[:en:Pindus National Park]]||[[:ru:Пинд (национальный парк)]]||[[Պինդ (ազգային պարկ)]]|| ||25
|-
|[[:en:Pioneer Group]]||[[:ru:Вазописцы-пионеры]]|| || ||12
|-
|[[:en:Piraeus Bank]]||[[:ru:Piraeus Bank]]|| || ||16
|-
|[[:en:Piraeus Lion]]||[[:ru:Пирейский лев]]|| || ||14
|-
|[[:en:Piraeus station]]||[[:ru:Пирей (станция метро)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Piraeus–Platy railway]]||[[:ru:Железная дорога Пирей — Салоники]]|| || ||6
|-
|[[:en:Pirotehnimata]]|| || || ||4
|-
|[[:en:George of Pisidia]]||[[:ru:Георгий Писида]]||[[Գեորգիոս Պիսիդես]]|| ||27
|-
|[[:en:Pithos]]||[[:ru:Пифос]]||[[Պիֆոս]]|| ||29
|-
|[[:en:Pitsa panels]]||[[:ru:Таблички из Пицы]]|| || ||13
|-
|[[:en:Pittacus of Mytilene]]||[[:ru:Питтак]]|| || ||50
|-
|[[:en:Galla Placidia]]||[[:ru:Галла Плацидия]]|| || ||45
|-
|[[:en:John Plagis]]||[[:ru:Плагис, Яннис]]|| || ||5
|-
|[[:en:Plaka]]||[[:ru:Плака (район Афин)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Platanias]]||[[:ru:Платаньяс (дим)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Plateia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Nikolaos Platon]]||[[:ru:Платон, Николаос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Platonic Academy]]||[[:ru:Платоновская Академия]]||[[Պլատոնյան ակադեմիա]]|| ||64
|-
|[[:en:Plava grobnica]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Pleistarchus]]||[[:ru:Плистарх]]|| || ||28
|-
|[[:en:Gemistos Plethon]]||[[:ru:Плифон]]|| || ||40
|-
|[[:en:Thanos Plevris]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Filippos Pliatsikas]]||[[:ru:Плиацикас, Филиппос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Plomari]]||[[:ru:Пломарион]]||[[Պլոմարիոն]]|| ||17
|-
|[[:en:Poetics (Aristotle)]]||[[:ru:Поэтика (Аристотель)]]||[[Պոետիկա (Արիստոտել)]]|| ||49
|-
|[[:en:Basil Poledouris]]||[[:ru:Поледурис, Бэзил]]|| || ||27
|-
|[[:en:Polis]]||[[:ru:Полис (античность)]]||[[Պոլիս]]||այո||71
|-
|[[:en:Politeia]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Polybius]]||[[:ru:Полибий]]||[[Պոլիբիոս]]||այո||86
|-
|[[:en:Polybius square]]||[[:ru:Квадрат Полибия]]|| || ||20
|-
|[[:en:Polychrono]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Polydendri]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Polydorus of Troy]]||[[:ru:Полидор (сын Приама)]]|| || ||25
|-
|[[:en:Polyidus (poet)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Polyhymnia]]||[[:ru:Полигимния]]||[[Պոլիհիմնիա]]|| ||51
|-
|[[:en:Polyidus of Thessaly]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Polykleitos]]||[[:ru:Поликлет]]||[[Պոլիկլետոս]]||այո||47
|-
|[[:en:Polykleitos the Younger]]||[[:ru:Поликлет Младший]]|| || ||17
|-
|[[:en:Polyphemos Painter]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Polyphemus]]||[[:ru:Полифем]]|| || ||45
|-
|[[:en:Polytechnic (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Anastasios Polyzoidis]]||[[:ru:Полизоидис, Анастасиос]]|| || ||6
|-
|[[:en:Pomaks]]||[[:ru:Помаки]]|| || ||47
|-
|[[:en:Pompeius (consul 501)]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Pontus (region)]]||[[:ru:Понт]]||[[Պոնտոս]]|| ||57
|-
|[[:en:Popular Fighters Group]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Popular Orthodox Rally]]||[[:ru:Народный православный призыв]]|| || ||24
|-
|[[:en:Population exchange between Greece and Turkey]]||[[:ru:Греко-турецкий обмен населением]]||[[Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն]]|| ||34
|-
|[[:en:Population of the Byzantine Empire]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Porphyrion]]||[[:ru:Порфирион]]|| || ||22
|-
|[[:en:Port of Piraeus]]||[[:ru:Пирейский порт]]|| || ||19
|-
|[[:en:Port of Thessaloniki]]|| ||[[Սալոնիկի նավահանգիստ]]|| ||11
|-
|[[:en:Portaria]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Posidippus (epigrammatic poet)]]||[[:ru:Посидипп]]|| || ||18
|-
|[[:en:Posidonius]]||[[:ru:Посидоний]]||[[Պոսիդոնիոս]]||այո||52
|-
|[[:en:Postage stamps and postal history of Greece]]||[[:ru:История почты и почтовых марок Греции]]|| || ||3
|-
|[[:en:Potamos (Corfu)]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Potnia Theron]]||[[:ru:Госпожа зверей]]|| || ||17
|-
|[[:en:Potone]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Aris Poulianos]]||[[:ru:Пулианос, Арис]]|| || ||9
|-
|[[:en:Praetorian prefecture of the East]]||[[:ru:Преторианская префектура Востока]]|| || ||21
|-
|[[:en:Praxiteles]]||[[:ru:Пракситель]]||[[Պրաքսիտելես]]|| ||53
|-
|[[:en:Praxithea]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Prehistoric Cyprus]]||[[:ru:Доисторический Кипр]]||[[Նախապատմական Կիպրոս]]|| ||7
|-
|[[:en:Prehistoric sites in Serbia]]||[[:ru:Доисторическая Сербия]]|| || ||5
|-
|[[:en:Presidential Departments (Greece)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Priam]]||[[:ru:Приам]]||[[Պրիամոս]]|| ||59
|-
|[[:en:Priapus]]||[[:ru:Приап]]|| || ||48
|-
|[[:en:Prince Achileas-Andreas of Greece and Denmark]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Prince Constantine Alexios of Greece and Denmark]]||[[:ru:Константин-Алексиос, принц Греции и Дании]]|| || ||15
|-
|[[:en:Princely Academy of Bucharest]]||[[:ru:Княжеская академия в Бухаресте]]|| || ||5
|-
|[[:en:Princely Academy of Iași]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Principality of Achaea]]||[[:ru:Ахейское княжество]]|| || ||44
|-
|[[:en:Principality of the Pindus]]||[[:ru:Пиндское княжество]]|| || ||39
|-
|[[:en:Prinias]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Prinos oil field]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Problem of Apollonius]]||[[:ru:Задача Аполлония]]|| || ||24
|-
|[[:en:Eutychius Proclus]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Procopius]]||[[:ru:Прокопий Кесарийский]]||[[Պրոկոպիոս Կեսարացի]]|| ||62
|-
|[[:en:Prometheus]]||[[:ru:Прометей]]||[[Պրոմեթևս]]|| ||89
|-
|[[:en:Prometheus Bound]]||[[:ru:Прометей прикованный]]||[[Պրոմեթևսը շղթայված]]||այո||43
|-
|[[:en:Pronunciation of Ancient Greek in teaching]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Propylaia (Acropolis of Athens)]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Prosfygika]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Prosymnus]]||[[:ru:Просимн]]|| || ||6
|-
|[[:en:Protagoras]]||[[:ru:Протагор]]||[[Պրոտագորաս]]|| ||99
|-
|[[:en:Protagoras (dialogue)]]||[[:ru:Протагор (Платон)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Protereotita]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Proto-Gnosticism]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Protocol of Corfu]]||[[:ru:Корфский протокол]]|| || ||11
|-
|[[:en:Protocol of St. Petersburg (1826)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Petros Protopapadakis]]||[[:ru:Протопападакис, Петрос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Provinces of Greece]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Provisional Government of Northern Epirus]]||[[:ru:Автономная Республика Северного Эпира]]||[[Հյուսիսային Էպիրոսի Ինքնավար Հանրապետություն]]|| ||24
|-
|[[:en:Provisional Government of Western Thrace]]||[[:ru:Гюмюрджинская республика]]|| || ||17
|-
|[[:en:Psathi, Arcadia]]||[[:ru:Мегалополис (город)]]||[[Մեգալոպոլիս (քաղաք)]]|| ||40
|-
|[[:en:Michael Psellos]]||[[:ru:Михаил Пселл]]|| || ||46
|-
|[[:en:Psiax]]||[[:ru:Псиакс (вазописец)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Yiannis Psychopedis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Psophis]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Psyttaleia]]||[[:ru:Пситалия]]|| || ||16
|-
|[[:en:Pteruges]]||[[:ru:Птеруги]]|| || ||9
|-
|[[:en:Ptolemaic Empire]]||[[:ru:Эллинистический Египет]]||[[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս]]|| ||49
|-
|[[:en:Ptolemaida]]||[[:ru:Птолемаис]]||[[Պտղոմայիս (Հունաստան)]]|| ||36
|-
|[[:en:Ptolemy II Philadelphus]]||[[:ru:Птолемей II Филадельф]]||[[Պտղոմեոս II Եղբայրասեր]]|| ||65
|-
|[[:en:Ptolemy V Epiphanes]]||[[:ru:Птолемей V Эпифан]]|| || ||53
|-
|[[:en:Ptolemy VI Philometor]]||[[:ru:Птолемей VI Филометор]]|| || ||46
|-
|[[:en:Ptolemy VIII Physcon]]||[[:ru:Птолемей VIII Эвергет]]|| || ||43
|-
|[[:en:Ptolemy X Alexander I]]||[[:ru:Птолемей X Александр I]]|| || ||38
|-
|[[:en:Ptolemy XII Auletes]]||[[:ru:Птолемей XII Неос Дионис]]||[[Պտղոմեոս XII Աուլետես]]|| ||48
|-
|[[:en:Caesarion]]||[[:ru:Птолемей XV Цезарион]]||[[Պտղոմեոս XV Կեսարիոն]]|| ||56
|-
|[[:en:Ptolemy of Epirus]]||[[:ru:Птолемей (царь Эпира)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Public Power Corporation]]||[[:ru:Государственная энергетическая корпорация Греции]]|| || ||12
|-
|[[:en:Pulcheria]]||[[:ru:Пульхерия]]|| || ||42
|-
|[[:en:Pygmy (Greek mythology)]]||[[:ru:Пигмеи (мифология)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Pylaros]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Pylos]]||[[:ru:Пилос]]||[[Պիլոս]]|| ||54
|-
|[[:en:Pylos Combat Agate]]||[[:ru:Агат с боевой сценой из Пилоса]]|| || ||7
|-
|[[:en:Pyrrhic War]]||[[:ru:Пиррова война]]|| || ||32
|-
|[[:en:Pythagoras]]||[[:ru:Пифагор]]||[[Պյութագորաս]]|| ||193
|-
|[[:en:Pythagoras (sculptor)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Pythagorean comma]]||[[:ru:Пифагорейская комма]]|| || ||18
|-
|[[:en:Pythagoreanism]]||[[:ru:Пифагореизм]]||[[Պյութագորասականություն]]|| ||53
|-
|[[:en:Pythagoreion]]||[[:ru:Пифагорея]]||[[Պյութագորիո]]|| ||23
|-
|[[:en:Pythia]]||[[:ru:Пифия]]||[[Պիթիա]]||այո||46
|-
|[[:en:Python (mythology)]]||[[:ru:Пифон]]|| || ||44
|-
|[[:en:Rainbow (Greece)]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Rakia]]||[[:ru:Ракия]]|| || ||39
|-
|[[:en:Michalis Rakintzis]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Razing of Anogeia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Razing of Kandanos]]||[[:ru:Уничтожение Канданоса]]|| || ||5
|-
|[[:en:Razing of Vorizia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Stella Isaacs, Marchioness of Reading]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Recognition of same-sex unions in Greece]]||[[:ru:Гражданские партнёрства в Греции]]|| || ||7
|-
|[[:en:Regional units of Greece]]||[[:ru:Список периферийных единиц Греции]]|| || ||29
|-
|[[:en:Regions of ancient Greece]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Religion in ancient Rome]]||[[:ru:Римская религия]]|| || ||52
|-
|[[:en:Mary Renault]]||[[:ru:Рено, Мэри]]||[[Մերի Ռենո]]|| ||30
|-
|[[:en:Renewable energy in Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Efthimios Rentzias]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Republic (Plato)]]||[[:ru:Государство (Платон)]]||[[Պետություն (Պլատոն)]]|| ||90
|-
|[[:en:Resinated wine]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Rethymno]]||[[:ru:Ретимнон]]||[[Ռեթիմնո]]|| ||56
|-
|[[:en:Rethymno (regional unit)]]|| || || ||18
|-
|[[:en:Rethymno Cretan Kings B.C.]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Retsina]]||[[:ru:Рецина]]||[[Ռեցինա]]|| ||24
|-
|[[:en:Stamata Revithi]]||[[:ru:Ревити, Стамата]]|| || ||17
|-
|[[:en:Revolutionary Struggle]]||[[:ru:Революционная борьба (организация)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Rhea (mythology)]]||[[:ru:Рея (мифология)]]||[[Հռեա]]|| ||75
|-
|[[:en:Rhodes blood libel]]||[[:ru:Кровавый навет на Родосе]]|| || ||14
|-
|[[:en:Rhoditis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Rhodope (regional unit)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Rhodope Mountains]]||[[:ru:Родопы]]||[[Ռոդոպներ]]|| ||64
|-
|[[:en:Rhodos]]||[[:ru:Рода (дочь Посейдона)]]|| || ||30
|-
|[[:en:Rhyton]]||[[:ru:Ритон]]|| || ||37
|-
|[[:en:Richard I of England]]||[[:ru:Ричард I Львиное Сердце]]||[[Ռիչարդ I Առյուծասիրտ]]|| ||99
|-
|[[:en:Costas Rigas]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Right of return]]||[[:ru:Право на возвращение]]|| || ||13
|-
|[[:en:Rioni]]||[[:ru:Риони]]||[[Ռիոն]]|| ||62
|-
|[[:en:Rise of nationalism in the Ottoman Empire]]|| || || ||3
|-
|[[:en:The River (Greece)]]||[[:ru:Река (партия)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Ro, Greece]]||[[:ru:Ро (остров)]]|| || ||21
|-
|[[:en:John I de la Roche]]||[[:ru:Жан I де ла Рош]]|| || ||16
|-
|[[:en:Othon de la Roche]]||[[:ru:Оттон де ла Рош]]|| || ||17
|-
|[[:en:Georgios Roilos]]||[[:ru:Ройлос, Георгиос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Roitika]]|| || || ||7
|-
|[[:en:List of Roman and Byzantine empresses]]||[[:ru:Список супруг римских императоров]]|| || ||14
|-
|[[:en:Roman navy]]||[[:ru:Древнеримский флот]]|| || ||24
|-
|[[:en:Roman Senate]]||[[:ru:Сенат (Древний Рим)]]||[[Հռոմեական սենատ]]||այո||68
|-
|[[:en:Roman temple]]||[[:ru:Древнеримский храм]]|| || ||32
|-
|[[:en:Romaniote Jews]]||[[:ru:Романиоты]]|| || ||20
|-
|[[:en:Romanos II]]||[[:ru:Роман II (император Византии)]]||[[Ռոմանոս II (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||47
|-
|[[:en:Rome]]||[[:ru:Рим]]||[[Հռոմ]]|| ||316
|-
|[[:en:Vassilis Rotas]]||[[:ru:Ротас, Василис]]|| || ||3
|-
|[[:en:Rough breathing]]||[[:ru:Дасия]]|| || ||20
|-
|[[:en:Roupaki]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Routsi]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Royal Hellenic Navy in 1917]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Rumelia]]||[[:ru:Румелия]]||[[Ռումելիա]]|| ||48
|-
|[[:en:Runic inscriptions in Hagia Sophia]]||[[:ru:Рунические надписи в соборе Святой Софии]]|| || ||13
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (907)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (907)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (911)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (911)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine Treaty (945)]]||[[:ru:Русско-византийский договор (944)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine War (907)]]||[[:ru:Русско-византийская война (907)]]||[[Ռուս-բյուզանդական պատերազմ (907)]]|| ||14
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine War (941)]]||[[:ru:Русско-византийская война (941—944)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Rus'–Byzantine War (1043)]]||[[:ru:Русско-византийская война (1043)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Sabazios]]||[[:ru:Сабазий]]||[[Սաբասիոս]]|| ||26
|-
|[[:en:Sack of Amorium]]||[[:ru:Осада Амория]]||[[Ամորիումի պաշարում]]|| ||19
|-
|[[:en:Sack of Athens (267 AD)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Sack of Constantinople]]||[[:ru:Осада и падение Константинополя (1204)]]||[[Կոստանդնուպոլսի գրավում (1204)]]|| ||31
|-
|[[:en:Sack of Thessalonica (904)]]|| ||[[Սալոնիկի գրավում (904)]]|| ||16
|-
|[[:en:Sacred Band (1821)]]||[[:ru:Священный отряд (1821)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Sacred Band (World War II)]]||[[:ru:Священный отряд (1942)]]|| || ||9
|-
|[[:en:SAE – World Council of Hellenes Abroad]]||[[:ru:Совет греков зарубежья]]|| || ||5
|-
|[[:en:Gabriel Sakellaridis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Salamis Island]]||[[:ru:Саламин]]||[[Սալամին]]|| ||60
|-
|[[:en:Salamis Naval Base]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Dimitris Salpingidis]]||[[:ru:Салпингидис, Димитрис]]||[[Դիմիտրիս Սալպինգիդիս]]|| ||46
|-
|[[:en:Zissis Samaras]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Same (Homer)]]||[[:ru:Сама (Гомер)]]|| || ||4
|-
|[[:en:Samos Prefecture]]||[[:ru:Самос (ном)]]||[[Սամոս (նոմոս)]]||այո||31
|-
|[[:en:Samothrace]]||[[:ru:Самотраки]]||[[Սամոթրակի]]|| ||60
|-
|[[:en:Leonidas Sabanis]]|| || || ||13
|-
|[[:en:San (letter)]]||[[:ru:Сан (буква)]]|| || ||56
|-
|[[:en:Sanjak of Albania]]||[[:ru:Санджак Албания]]|| || ||8
|-
|[[:en:Apostolos Santas]]||[[:ru:Сантас, Апостолос]]|| || ||7
|-
|[[:en:Marco I Sanudo]]||[[:ru:Санудо, Марко]]|| || ||18
|-
|[[:en:Stefanos Sarafis]]||[[:ru:Сарафис, Стефанос]]|| || ||6
|-
|[[:en:Sarandë]]||[[:ru:Саранда]]||[[Սարանդա]]|| ||61
|-
|[[:en:Paul Sarbanes]]||[[:ru:Сарбейнз, Пол]]|| || ||20
|-
|[[:en:Sarbel]]||[[:ru:Сарбель]]||[[Սարբել]]|| ||24
|-
|[[:en:Viktor Sarianidi]]||[[:ru:Сарианиди, Виктор Иванович]]|| || ||12
|-
|[[:en:Sarissophoroi]]||[[:ru:Сариссофор]]|| || ||6
|-
|[[:en:Sarpedon]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Christos Sartzetakis]]||[[:ru:Сардзетакис, Христос]]||[[Խրիստոս Սարձետակիս]]|| ||31
|-
|[[:en:Sasanian art]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Satyr]]||[[:ru:Сатиры]]||[[Սատիրներ]]|| ||67
|-
|[[:en:Savatiano]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Scheria]]||[[:ru:Схерия]]|| || ||12
|-
|[[:en:School of Pedagogical and Technological Education]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sclaveni]]||[[:ru:Склавины]]|| || ||23
|-
|[[:en:Scouts of Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Scylax of Caryanda]]||[[:ru:Скилак]]|| || ||28
|-
|[[:en:Scylla]]||[[:ru:Скилла (мифология)]]|| || ||49
|-
|[[:en:Sea of Crete]]||[[:ru:Критское море]]|| || ||57
|-
|[[:en:Second Athenian League]]||[[:ru:Второй Афинский морской союз]]|| || ||20
|-
|[[:en:Second austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Second Battle of İnönü]]||[[:ru:Вторая битва при Инёню]]|| || ||12
|-
|[[:en:Second Council of Constantinople]]||[[:ru:Второй Константинопольский собор]]|| || ||48
|-
|[[:en:Second Greek colonisation]]||[[:ru:Греческая колонизация]]||[[Հունական գաղութացում]]|| ||30
|-
|[[:en:Second Macedonian War]]||[[:ru:Вторая Македонская война]]|| || ||33
|-
|[[:en:Second National Assembly at Astros]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Secret Combination (song)]]||[[:ru:Secret Combination]]||[[Secret Combination]]|| ||11
|-
|[[:en:Sect of Revolutionaries]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Giorgos Seferis]]||[[:ru:Сеферис, Йоргос]]||[[Յորգոս Սեֆերիս]]|| ||88
|-
|[[:en:Seisachtheia]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Giourkas Seitaridis]]||[[:ru:Сейтаридис, Юркас]]|| || ||38
|-
|[[:en:Selene]]||[[:ru:Селена]]||[[Սելենե]]|| ||68
|-
|[[:en:Seleucid army]]||[[:ru:Армия Селевкидов]]|| || ||9
|-
|[[:en:Seleucid Dynastic Wars]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Seleucid Empire]]||[[:ru:Государство Селевкидов]]||[[Սելևկյան տերություն]]|| ||87
|-
|[[:en:Selinunte]]||[[:ru:Селинунт]]|| || ||40
|-
|[[:en:Semele]]||[[:ru:Семела]]|| || ||46
|-
|[[:en:Semonides of Amorgos]]||[[:ru:Семонид Аморгский]]||[[Սիմոնիդես Ամորգացի]]|| ||26
|-
|[[:en:Septinsular Republic]]||[[:ru:Республика Семи Соединённых Островов]]|| || ||30
|-
|[[:en:Septuagint]]||[[:ru:Септуагинта]]||[[Յոթանասնից թարգմանություն]]||այո||76
|-
|[[:en:Seraphim II of Constantinople]]||[[:ru:Серафим II]]|| || ||12
|-
|[[:en:Serapis]]||[[:ru:Серапис]]||[[Սերապիս]]|| ||43
|-
|[[:en:Serbian Empire]]||[[:ru:Сербо-Греческое царство]]|| || ||38
|-
|[[:en:Sergius I of Constantinople]]||[[:ru:Сергий I (патриарх Константинопольский)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Serres]]||[[:ru:Сере (город, Греция)]]||[[Սերես (քաղաք)]]|| ||53
|-
|[[:en:Serres (regional unit)]]||[[:ru:Сере (ном)]]||[[Սերե (նոմոս)]]|| ||40
|-
|[[:en:Seskli]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Seven Against Thebes (play)]]||[[:ru:Семеро против Фив (Эсхил)]]||[[Յոթն ընդդեմ Թեբեի]]||այո||37
|-
|[[:en:Seventh austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Marina Severa]]||[[:ru:Марина Севира]]|| || ||15
|-
|[[:en:Sfakia]]||[[:ru:Сфакья (дим)]]||[[Սֆակիա]]|| ||18
|-
|[[:en:Sfakians]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Kyriakos Sfetsas]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Shahrbaraz]]||[[:ru:Фаррухан Шахрвараз]]|| || ||35
|-
|[[:en:Shake It (Sakis Rouvas song)]]||[[:ru:Shake It (песня Сакиса Руваса)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Shield of Heracles]]||[[:ru:Щит Геракла]]|| || ||16
|-
|[[:en:John Spata]]||[[:ru:Гин Буа Шпата]]|| || ||15
|-
|[[:en:Shuvalov Painter]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Georgios Siantos]]||[[:ru:Сиантос, Йоргис]]|| || ||4
|-
|[[:en:Samian Sibyl]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Siceliotes]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Sidirokastro, Serres]]||[[:ru:Сидирокастрон (Сере)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Siege of Aleppo (637)]]||[[:ru:Осада Алеппо (637)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Siege of Athens]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Siege of Bari]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Siege of Candia]]||[[:ru:Осада Кандии]]|| || ||17
|-
|[[:en:Siege of Chandax]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (860)]]||[[:ru:Поход руси на Царьград (860)]]|| || ||24
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (1203)]]||[[:ru:Осада Константинополя (1203)]]||[[Կոստանդնուպոլսի պաշարում (1203)]]|| ||24
|-
|[[:en:Siege of Constantinople (1235)]]||[[:ru:Осада Константинополя (1235)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Siege of Emesa]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Siege of Eretria]]||[[:ru:Осада Эретрии]]|| || ||14
|-
|[[:en:Siege of Gythium]]||[[:ru:Осада Гифия]]|| || ||8
|-
|[[:en:Siege of Jerusalem (636–637)]]||[[:ru:Осада Иерусалима (637)]]||[[Երուսաղեմի պաշարում (637)]]|| ||26
|-
|[[:en:Siege of Melos]]||[[:ru:Осада Мелоса]]|| || ||13
|-
|[[:en:Siege of Negroponte (1470)]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Siege of Nicaea]]||[[:ru:Осада Никеи (1097)]]|| || ||34
|-
|[[:en:Siege of Nicaea (1328–1331)]]||[[:ru:Осада Никеи (1331)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Siege of Rhodes (305–304 BC)]]||[[:ru:Осада Родоса (305—304 годы до н. э.)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Siege of Syracuse (311–309 BC)]]||[[:ru:Осада Сиракуз (311—309 до н. э.)]]|| || ||7
|-
|[[:en:Siege of the Acropolis (1687)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Siege of Thessalonica (1422–1430)]]||[[:ru:Осада Салоник (1422—1430)]]||[[Սալոնիկի պաշարում (1422-1430)]]|| ||23
|-
|[[:en:Siege of Trebizond (1222–1223)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Siemens Greek bribery scandal]]||[[:ru:Коррупционный скандал с компанией «Siemens» в Греции]]||[[Կոռուպցիոն սկանդալ Հունաստանում «Siemens» ընկերության հետ]]|| ||5
|-
|[[:en:Sieve of Eratosthenes]]||[[:ru:Решето Эратосфена]]||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]|| ||59
|-
|[[:en:Giorgos Sigalas]]||[[:ru:Сигалас, Йоргос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Angelos Sikelianos]]||[[:ru:Сикелианос, Ангелос]]|| || ||24
|-
|[[:en:Sikyona]]||[[:ru:Сикиония]]|| || ||15
|-
|[[:en:Silenus]]||[[:ru:Силен]]|| || ||32
|-
|[[:en:Simeon I of Bulgaria]]||[[:ru:Симеон I]]||[[Սիմեոն Առաջին]]|| ||55
|-
|[[:en:Costas Simitis]]||[[:ru:Симитис, Костас]]||[[Կոստաս Սիմիտիս]]|| ||41
|-
|[[:en:Simonides of Ceos]]||[[:ru:Симонид]]||[[Սիմոնիդես Քիոսացի]]|| ||60
|-
|[[:en:Simon Sinas]]||[[:ru:Сина, Симон Георг фон]]|| || ||13
|-
|[[:en:Sinis (mythology)]]||[[:ru:Синис]]|| || ||23
|-
|[[:en:Takis Sinopoulos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Dimitris Sioufas]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Siren (mythology)]]||[[:ru:Сирены]]||[[Սիրեններ]]|| ||63
|-
|[[:en:George Sirian]]||[[:ru:Сириан, Георгиос]]|| || ||3
|-
|[[:en:Sirmpa]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Georgios Sisinis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sisyphus]]||[[:ru:Сизиф]]||[[Սիզիփոս]]|| ||76
|-
|[[:en:Sisyphus fragment]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sitalces]]||[[:ru:Ситалк]]|| || ||18
|-
|[[:en:Sithonia]]||[[:ru:Ситония]]|| || ||34
|-
|[[:en:Sixth austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Pope Sixtus II]]||[[:ru:Сикст II]]||[[Սիքստոս II (Հռոմի պապ)]]|| ||79
|-
|[[:en:Kostas Skarvelis]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Skiathos]]||[[:ru:Скиатос]]||[[Սկիաթոս]]|| ||40
|-
|[[:en:Nikolaos Skoufas]]||[[:ru:Скуфас, Николаос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Stefanos Skouloudis]]||[[:ru:Скулудис, Стефанос]]|| || ||17
|-
|[[:en:Eleni Skoura]]||[[:ru:Скура, Елени]]|| || ||5
|-
|[[:en:Spyros Skouras]]||[[:ru:Скурас, Спирос]]|| || ||10
|-
|[[:en:Vassilios Skouris]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Panos Skourletis]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Skudra]]||[[:ru:Скудра (сатрапия)]]|| || ||10
|-
|[[:en:Slavic migrations to the Balkans]]||[[:ru:Славянская колонизация Балкан]]|| || ||18
|-
|[[:en:Smikros]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Smoking in Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Smolikas]]||[[:ru:Змоликас]]||[[Սմոլիկաս]]||այո||30
|-
|[[:en:Smuggling of silkworm eggs into the Byzantine Empire]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Smyrna Trilogy]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Social Insurance Institute]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Social War (357–355 BC)]]||[[:ru:Союзническая война (357—355 до н. э.)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Socialist Democratic Union]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Socialist Workers' Federation]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Sogdian Rock]]||[[:ru:Горная война Александра Македонского]]|| || ||15
|-
|[[:en:Solar power in Greece]]||[[:ru:Гелиоэнергетика Греции]]|| || ||5
|-
|[[:en:Sophia (wisdom)]]||[[:ru:София (философия)]]|| || ||19
|-
|[[:en:Sophia of Montferrat]]||[[:ru:София Монферратская]]|| || ||15
|-
|[[:en:Sophia of Prussia]]||[[:ru:София Прусская]]|| || ||37
|-
|[[:en:Sophilos]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Sophist (dialogue)]]||[[:ru:Софист (Платон)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Sortition]]||[[:ru:Выборы по жребию]]|| || ||21
|-
|[[:en:Sotirios Sotiropoulos]]||[[:ru:Сотиропулос, Сотириос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Soufli]]||[[:ru:Суфлион]]||[[Սուֆլիոն]]|| ||21
|-
|[[:en:Georgios Souflias]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Mariam Soulakiotis]]||[[:ru:Сулакиоти, Мариам]]||[[Մարիամ Սուլակիոտի]]|| ||9
|-
|[[:en:Souli, Arcadia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Souliote War (1803)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Sources of Indo-Greek history]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Anwar Soussa]]|| || || ||1
|-
|[[:en:South Aegean]]||[[:ru:Южные Эгейские острова]]||[[Հարավային Եգեյան կղզիներ]]|| ||65
|-
|[[:en:Souvlaki]]||[[:ru:Сувлаки]]||[[Սուվլակի]]||այո||34
|-
|[[:en:Vassilis Spanoulis]]||[[:ru:Спанулис, Василис]]||[[Վասիլիս Սպանուլիս]]|| ||26
|-
|[[:en:Spartan army]]||[[:ru:Армия Спарты]]|| || ||17
|-
|[[:en:Spartiate]]||[[:ru:Спартиаты]]|| || ||20
|-
|[[:en:Elisavet Spathari]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Evgenios Spatharis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Special Highest Court]]||[[:ru:Особый высший суд Греции]]||[[Հունաստանի Գերագույն հատուկ դատարան]]|| ||8
|-
|[[:en:Speusippus]]||[[:ru:Спевсипп]]|| || ||35
|-
|[[:en:Spilios Spiliotopoulos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Spiritual Meadow]]||[[:ru:Лимонарь]]|| || ||4
|-
|[[:en:Georgia Spiropoulos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Christos Spirtzis]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Sporades]]|| ||[[Սպորադներ]]|| ||50
|-
|[[:en:Sporting B.C.]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Carl Ludwig Sprenger]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Saint Spyridon]]||[[:ru:Спиридон Тримифунтский]]|| || ||26
|-
|[[:en:Spyros disaster]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Squid as food]]|| || || ||14
|-
|[[:en:St. Demetrios Greek Orthodox Church (Seattle)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:St. Nicholas Greek Orthodox Church]]||[[:ru:Свято-Никольский национальный храм-памятник]]|| || ||16
|-
|[[:en:Stadium at Olympia]]||[[:ru:Стадион в Олимпии]]|| || ||13
|-
|[[:en:Stagira (ancient city)]]||[[:ru:Стагир]]|| || ||34
|-
|[[:en:Spyridon Stais]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Stamnos]]||[[:ru:Стамнос]]||[[Ստամնոս]]|| ||19
|-
|[[:en:Stater]]||[[:ru:Статер]]|| || ||35
|-
|[[:en:Giorgos Stathakis]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Statue of Zeus at Olympia]]||[[:ru:Статуя Зевса в Олимпии]]||[[Զևսի արձանն Օլիմպոսում]]||այո||87
|-
|[[:en:Staurakios (eunuch)]]||[[:ru:Ставракий (евнух)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Stavroupoli]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Marie Spartali Stillman]]||[[:ru:Спартали Стиллман, Мария]]||[[Մարիա Սպարտալի Սթիլման]]|| ||22
|-
|[[:en:Stis Triantafilias Ta Fila]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Stoa]]||[[:ru:Стоа]]||[[Ստոա]]|| ||39
|-
|[[:en:Stoa Poikile]]||[[:ru:Расписная стоя]]|| || ||21
|-
|[[:en:Stoicism]]||[[:ru:Стоицизм]]||[[Ստոիցիզմ]]|| ||98
|-
|[[:en:Strategos]]||[[:ru:Стратег]]||[[Ստրատեգոս]]|| ||41
|-
|[[:en:Dora Stratou]]||[[:ru:Страту, Дора]]|| || ||7
|-
|[[:en:Georgios Streit]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Strovolos]]||[[:ru:Строволос]]|| || ||24
|-
|[[:en:Structural history of the Roman military]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Struma (river)]]||[[:ru:Струма (река)]]||[[Ստրումա (գետ)]]|| ||46
|-
|[[:en:Strymonian Gulf]]||[[:ru:Орфанос]]|| || ||22
|-
|[[:en:Stylobate]]||[[:ru:Стилобат]]||[[Ստիլոբատ]]|| ||36
|-
|[[:en:Stymfalia]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Styra, Greece]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Successions of Philosophers]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Suda]]||[[:ru:Суда (энциклопедия)]]||[[Սուդա (հանրագիտարան)]]||այո||46
|-
|[[:en:Sukhumi]]||[[:ru:Сухум]]||[[Սուխում]]|| ||120
|-
|[[:en:Sumela Monastery]]||[[:ru:Панагия Сумела]]||[[Սումելա վանք]]|| ||25
|-
|[[:en:Super-prefectures of Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:The Suppliants (Aeschylus)]]||[[:ru:Просительницы (Эсхил)]]|| || ||23
|-
|[[:en:Supreme Civil and Criminal Court of Greece]]||[[:ru:Верховный суд Греции]]|| || ||9
|-
|[[:en:Swedish Institute at Athens]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Symi]]||[[:ru:Сими]]||[[Սիմի]]|| ||44
|-
|[[:en:Symmathites]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Sympoliteia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Symposium]]||[[:ru:Симпосий]]|| || ||41
|-
|[[:en:Symposium (Plato)]]||[[:ru:Пир (Платон)]]||[[Խրախճանք]]|| ||44
|-
|[[:en:Synaspismos]]||[[:ru:Синаспизмос]]|| || ||18
|-
|[[:en:George Syncellus]]||[[:ru:Георгий Синкелл]]|| || ||33
|-
|[[:en:Syntagma Square]]||[[:ru:Синтагматос]]||[[Սինտագմա]]|| ||33
|-
|[[:en:Syros]]||[[:ru:Сирос]]||[[Սիրոս (կղզի)]]|| ||55
|-
|[[:en:Tainia (costume)]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Talent (measurement)]]||[[:ru:Талант (единица измерения)]]||[[Տաղանդ (չափի միավոր)]]|| ||49
|-
|[[:en:Talos in popular culture]]||[[:ru:Талос (витязь)]]|| || ||32
|-
|[[:en:Talthybius]]||[[:ru:Талфибий]]|| || ||18
|-
|[[:en:Tamil loanwords in Ancient Greek]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tamzara]]||[[:ru:Тамзара]]||[[Թամզարա (պար)]]|| ||6
|-
|[[:en:Tanagra figurine]]||[[:ru:Танагрские статуэтки]]|| || ||17
|-
|[[:en:Tantalus]]||[[:ru:Тантал (мифология)]]||[[Տանտալոս]]|| ||52
|-
|[[:en:Taphians]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Giannis Taralidis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Tarasios of Constantinople]]||[[:ru:Тарасий (патриарх Константинопольский)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Gregory Tarchaneiotes]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Tarhana]]||[[:ru:Тархана]]||[[Թարխանա]]|| ||21
|-
|[[:en:Tarporley Painter]]||[[:ru:Тарпорлийский вазописец]]|| || ||7
|-
|[[:en:Tarquinia Painter]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Taverna]]||[[:ru:Греческая таверна]]|| || ||11
|-
|[[:en:Taxation in Greece]]||[[:ru:Налоговая система Греции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Taygetus]]||[[:ru:Тайгет]]|| || ||37
|-
|[[:en:Technical Chamber of Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Technical University of Crete]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Athens]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Crete]]||[[:ru:Критский институт технологического образования]]|| || ||3
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Eastern Macedonia and Thrace]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Piraeus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Western Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Technological Educational Institute of Western Macedonia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tegea]]||[[:ru:Тегея]]|| || ||32
|-
|[[:en:Telegonus]]||[[:ru:Телегон]]|| || ||3
|-
|[[:en:Telemachus]]||[[:ru:Телемах]]||[[Տելեմաքոս]]|| ||51
|-
|[[:en:Telephus]]||[[:ru:Телеф]]||[[Տելեփոս]]|| ||29
|-
|[[:en:Telesilla]]||[[:ru:Телесилла]]|| || ||23
|-
|[[:en:Television in Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Temple of Aphaea]]||[[:ru:Храм Афайи]]|| || ||22
|-
|[[:en:Temple of Hera, Olympia]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Temple of Olympian Zeus, Athens]]||[[:ru:Храм Зевса Олимпийского]]||[[Օլիմպիական Զևսի տաճար]]|| ||34
|-
|[[:en:Tenea]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Tenedos]]||[[:ru:Бозджаада]]||[[Տենեդոս]]|| ||47
|-
|[[:en:Tenth austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Teos]]||[[:ru:Теос]]|| || ||25
|-
|[[:en:Tereus (play)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Terpsichore]]||[[:ru:Терпсихора]]||[[Տերփսիքորա]]||այո||53
|-
|[[:en:Territorial evolution of Greece]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Terrorism in Greece]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Tetradrachm]]||[[:ru:Тетрадрахма]]|| || ||28
|-
|[[:en:Tetrarchy]]||[[:ru:Тетрархия]]||[[Տետրարխիա]]||այո||54
|-
|[[:en:Tha 'Mai Allios]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Thaïs]]||[[:ru:Таис]]||[[Թայիս]]|| ||27
|-
|[[:en:Thales of Miletus]]||[[:ru:Фалес Милетский]]||[[Թալես Միլեթացի]]|| ||148
|-
|[[:en:Thalia (Muse)]]||[[:ru:Талия (муза)]]||[[Թալիա]]||այո||55
|-
|[[:en:Thanatos]]||[[:ru:Танатос]]||[[Թանատոս]]|| ||56
|-
|[[:en:Thasos]]||[[:ru:Тасос]]||[[Թասոս]]|| ||56
|-
|[[:en:The Day the Fish Came Out]]|| || || ||7
|-
|[[:en:The Dead Brother's Song]]|| || || ||3
|-
|[[:en:The Frog and the Ox]]|| || || ||8
|-
|[[:en:The Last Temptation of Christ (novel)]]|| || || ||18
|-
|[[:en:The Mall Athens]]|| || || ||4
|-
|[[:en:The North Wind and the Sun]]|| || || ||23
|-
|[[:en:The Spicy Effect]]|| || || ||2
|-
|[[:en:The X Factor (Greek series 1)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:The X Factor (Greek TV series)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Theagenes of Megara]]||[[:ru:Феаген]]|| || ||16
|-
|[[:en:Theatre of ancient Greece]]||[[:ru:Театр в Древней Греции]]||[[Հին հունական թատրոն]]|| ||53
|-
|[[:en:Theatre of Dionysus]]||[[:ru:Театр Диониса]]||[[Դիոնիսոսի թատրոն]]|| ||32
|-
|[[:en:Theban pederasty]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Theban–Spartan War]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Thebes tablets]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Thebes, Greece]]||[[:ru:Фивы (Беотия)]]||[[Թեբե (Հունաստան)]]|| ||69
|-
|[[:en:Theme (Byzantine district)]]||[[:ru:Фема]]||[[Թեմ (Բյուզանդիայի վարչական միավոր)]]|| ||43
|-
|[[:en:Themistoclean Wall]]|| ||[[Թեմիստոկլեսյան պարիսպ]]|| ||7
|-
|[[:en:Theocritus]]||[[:ru:Феокрит]]|| || ||66
|-
|[[:en:Theodora of Arta]]||[[:ru:Феодора Петралифа]]|| || ||15
|-
|[[:en:Theodora of Trebizond]]||[[:ru:Феодора Великая Комнина]]|| || ||27
|-
|[[:en:Theodora Porphyrogenita]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VIII)]]||[[Թեոդորա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||47
|-
|[[:en:Theodora (empress)]]||[[:ru:Феодора (супруга Феофила)]]||[[Թեոդորա (Թեոփիլոսի կինը)]]|| ||41
|-
|[[:en:Theodora (11th century)]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VIII)]]||[[Թեոդորա (Բյուզանդիայի կայսրուհի)]]|| ||47
|-
|[[:en:Theodora (daughter of Constantine VII)]]||[[:ru:Феодора (дочь Константина VII)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Theodora (wife of Romanos I)]]||[[:ru:Феодора (супруга Романа I)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Stavros Theodorakis]]|| || || ||17
|-
|[[:en:Theodore II Laskaris]]||[[:ru:Феодор II Ласкарис]]|| || ||43
|-
|[[:en:Theodore II Palaiologos]]||[[:ru:Феодор II Палеолог]]|| || ||22
|-
|[[:en:Theodore I Palaiologos]]||[[:ru:Феодор I Палеолог (деспот Мореи)]]|| || ||20
|-
|[[:en:Theodore Psalter]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Natasa Theodoridou]]||[[:ru:Феодориду, Наташа]]|| || ||10
|-
|[[:en:Theodosian dynasty]]||[[:ru:Династия Феодосия]]|| || ||33
|-
|[[:en:Maria Theofili]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Theoktistos]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Theophanes Continuatus]]||[[:ru:Продолжатель Феофана]]|| || ||15
|-
|[[:en:Theophanes the Greek]]||[[:ru:Феофан Грек]]||[[Ֆեոֆան Գրեկ]]|| ||31
|-
|[[:en:Theophilos (emperor)]]||[[:ru:Феофил (император)]]|| || ||52
|-
|[[:en:Theophylact of Ohrid]]||[[:ru:Феофилакт Болгарский]]|| || ||19
|-
|[[:en:Theoroi]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Georgios Theotokis]]||[[:ru:Теотокис, Георгиос]]|| || ||17
|-
|[[:en:Theramenes]]||[[:ru:Ферамен]]|| || ||23
|-
|[[:en:Theriso]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Theriso revolt]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Theseus]]||[[:ru:Тесей]]||[[Թեսևս]]|| ||82
|-
|[[:en:Thesmophoriazusae]]||[[:ru:Женщины на празднике Фесмофорий]]|| || ||23
|-
|[[:en:Thesprotians]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Thessalonike of Macedon]]||[[:ru:Фессалоника (сестра Александра Македонского)]]|| || ||22
|-
|[[:en:Thessaloniki (municipality)]]||[[:ru:Салоники (дим)]]|| || ||8
|-
|[[:en:Thessaloniki Inner Ring Road]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Thessaloniki International Fair]]||[[:ru:Международная выставка в Салониках]]|| || ||5
|-
|[[:en:Thessaloniki International Film Festival]]||[[:ru:Международный кинофестиваль в Салониках]]|| || ||17
|-
|[[:en:Thessaloniki Metro]]||[[:ru:Салоникский метрополитен]]|| || ||24
|-
|[[:en:Thessaloniki metropolitan area]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Thessaly Railway Museum]]||[[:ru:Железнодорожный музей Фессалии]]|| || ||4
|-
|[[:en:Thetis-class gunboat]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ludwig Thiersch]]||[[:ru:Тирш, Людвиг]]|| || ||10
|-
|[[:en:Third austerity package (Greece)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Third Economic Adjustment Programme for Greece]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Third Sacred War]]||[[:ru:Третья Священная война]]|| || ||16
|-
|[[:en:Thirty Years' Peace]]||[[:ru:Тридцатилетний мир]]|| || ||14
|-
|[[:en:This Is Our Night]]|| || || ||13
|-
|[[:en:Tholos of Delphi]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Thomas I Komnenos Doukas]]||[[:ru:Фома I Комнин Дука]]|| || ||17
|-
|[[:en:Thomas the Slav]]||[[:ru:Фома Славянин]]||[[Թովմա Սլավոն]]|| ||32
|-
|[[:en:Thracia]]||[[:ru:Фракия (римская провинция)]]|| || ||31
|-
|[[:en:Thracian horseman]]||[[:ru:Фракийский всадник]]|| || ||14
|-
|[[:en:Thrasybulus]]||[[:ru:Фрасибул]]|| || ||28
|-
|[[:en:Thrasymachus]]||[[:ru:Фрасимах]]|| || ||31
|-
|[[:en:Dionysius Thrax]]||[[:ru:Дионисий Фракийский]]||[[Դիոնիսիոս Թրակացի]]|| ||36
|-
|[[:en:Thriae]]||[[:ru:Фрии]]|| || ||14
|-
|[[:en:Throne Room, Knossos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Thucydides, son of Melesias]]||[[:ru:Фукидид (сын Мелесия)]]|| || ||14
|-
|[[:en:Thyreophoroi]]||[[:ru:Туреофоры]]|| || ||8
|-
|[[:en:Tiberius III]]||[[:ru:Тиверий III]]|| || ||49
|-
|[[:en:Tiberius II Constantine]]||[[:ru:Тиберий II]]||[[Տիբերիոս Բ (Բյուզանդիայի կայսր)]]||այո||51
|-
|[[:en:Tigranes the Great]]||[[:ru:Тигран II]]||[[Տիգրան Մեծ]]|| ||71
|-
|[[:en:Tilos]]||[[:ru:Тилос]]|| || ||36
|-
|[[:en:Timaeus (dialogue)]]||[[:ru:Тимей (Платон)]]|| || ||43
|-
|[[:en:Timarete]]||[[:ru:Тимарет]]|| || ||15
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (33–717)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (717–1204)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1204–1453)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1453–1821)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1821–1924)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1924–1974)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (1974–2008)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of Eastern Orthodoxy in Greece (from 2008)]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of the Latin Empire]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of the Republic of Venice]]||[[:ru:Хронология истории Венеции]]|| || ||4
|-
|[[:en:Timon of Athens (person)]]|| || || ||15
|-
|[[:en:Timotheus (sculptor)]]||[[:ru:Тимофей (скульптор)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Timotheus (general)]]||[[:ru:Тимофей (военачальник)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Timycha]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Tinos]]||[[:ru:Тинос]]||[[Թինոս]]|| ||55
|-
|[[:en:Tisias]]||[[:ru:Тисий]]|| || ||10
|-
|[[:en:Titan Cement]]||[[:ru:Titan Cement]]|| || ||14
|-
|[[:en:Titanomachy]]||[[:ru:Титаномахия]]||[[Տիտանների ճակատամարտ]]|| ||45
|-
|[[:en:Titans]]||[[:ru:Титаны]]||[[Տիտաններ (դիցաբանություն)]]|| ||90
|-
|[[:en:To Nisi]]||[[:ru:Остров (телесериал, Греция)]]|| || ||6
|-
|[[:en:To Vima]]||[[:ru:Вима (газета)]]|| || ||13
|-
|[[:en:Tocco family]]||[[:ru:Токко (династия)]]|| || ||11
|-
|[[:en:Dimitrios Tofalos]]||[[:ru:Тофалос, Димитриос]]||[[Դիմիտրիոս Տոֆալոս]]|| ||8
|-
|[[:en:Ardit Toli]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tomb of the Diver]]|| || || ||12
|-
|[[:en:Tomb of the Unknown Soldier (Athens)]]||[[:ru:Могила Неизвестного солдата (Афины)]]|| || ||7
|-
|[[:en:Toumazou v. Republic of Turkey]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Toumba (Thessaloniki)]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Bardanes Tourkos]]||[[:ru:Вардан Турк]]|| || ||16
|-
|[[:en:Tower of the Winds]]||[[:ru:Башня Ветров]]||[[Քամիների աշտարակ]]|| ||34
|-
|[[:en:Trachilos footprints]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Tractatus coislinianus]]||[[:ru:Коаленовский трактат]]|| || ||6
|-
|[[:en:Trade unions in Greece]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tragasus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:TrainOSE rolling stock]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Treasury of Atreus]]||[[:ru:Сокровищница Атрея]]|| || ||25
|-
|[[:en:Treaty of Adrianople (1829)]]||[[:ru:Адрианопольский мирный договор (1829)]]||[[Ադրիանապոլսի պայմանագիր]]|| ||41
|-
|[[:en:Treaty of Athens]]||[[:ru:Афинский договор]]|| || ||9
|-
|[[:en:Treaty of Berlin (1878)]]||[[:ru:Берлинский трактат]]||[[Բեռլինի պայմանագիր (1878)]]|| ||38
|-
|[[:en:Treaty of Bucharest (1913)]]||[[:ru:Бухарестский мирный договор (1913)]]|| || ||42
|-
|[[:en:Treaty of Chernomen]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Treaty of Constance (1153)]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Treaty of Constantinople (1897)]]||[[:ru:Константинопольский договор (1897)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Treaty of Devol]]||[[:ru:Девольский договор]]|| || ||24
|-
|[[:en:Treaty of Karlowitz]]||[[:ru:Карловицкий мир]]|| || ||52
|-
|[[:en:Treaty of London (1827)]]||[[:ru:Лондонская конвенция (1827)]]|| || ||15
|-
|[[:en:Treaty of London (1864)]]||[[:ru:Лондонский договор (1864)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Treaty of Neuilly-sur-Seine]]||[[:ru:Нёйиский договор]]|| || ||37
|-
|[[:en:Treaty of Nymphaeum (1214)]]||[[:ru:Нимфейский договор (1214)]]|| || ||12
|-
|[[:en:Treaty of Nymphaeum (1261)]]||[[:ru:Нимфейский договор (1261)]]|| || ||16
|-
|[[:en:Treaty of Passarowitz]]||[[:ru:Пожаревацкий мир]]|| || ||41
|-
|[[:en:Treaty of Phoenice]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Treaty of Sèvres]]||[[:ru:Севрский мирный договор]]||[[Սևրի պայմանագիր]]|| ||61
|-
|[[:en:Treaty of Varkiza]]||[[:ru:Варкизское соглашение]]|| || ||10
|-
|[[:en:Treaty of Viterbo]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Trial of the Six]]||[[:ru:Процесс шести]]|| || ||11
|-
|[[:en:Triandria]]||[[:ru:Триандрия]]|| || ||17
|-
|[[:en:Makis Triantafyllopoulos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Nikolaos Triantafyllakos]]||[[:ru:Триандафиллакос, Николаос]]|| || ||14
|-
|[[:en:Dimitrios Trichopoulos]]||[[:ru:Трихопулос, Димитриос]]||[[Դիմիտրիոս Տրիխոպուլոս]]|| ||5
|-
|[[:en:Trierarch]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Valando Tryfonos]]||[[:ru:Трифонос, Валанто]]|| || ||6
|-
|[[:en:Trikala]]||[[:ru:Трикала]]||[[Տրիկալա]]|| ||49
|-
|[[:en:Trikala (regional unit)]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Trikala 2000 B.C.]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Spyridon Trikoupis]]||[[:ru:Трикупис, Спиридон]]||[[Սպիրիդոն Տրիկուպիս]]|| ||24
|-
|[[:en:Tripotamia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tripotamo, Arcadia]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Triptolemos Painter]]||[[:ru:Мастер Триптолема]]|| || ||8
|-
|[[:en:Antonis Tritsis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Troilus of Elis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Trojan language]]||[[:ru:Троянский язык]]|| || ||7
|-
|[[:en:Tromakton]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Tros (mythology)]]||[[:ru:Трос (сын Эрихтония)]]|| || ||27
|-
|[[:en:Troullos]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Troy]]||[[:ru:Троя]]||[[Տրոյա]]|| ||113
|-
|[[:en:Trypes]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Euclid Tsakalotos]]||[[:ru:Цакалотос, Эвклид]]||[[Էվկլիդիս Ցակալոտոս]]|| ||30
|-
|[[:en:Athanasios Tsakalov]]||[[:ru:Цакалоф, Атанасиос]]|| || ||12
|-
|[[:en:Tsakonia]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Tsakonian language]]||[[:ru:Цаконский язык]]|| || ||32
|-
|[[:en:Tsakonians]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Tsakonikos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Eleni Tsaligopoulou]]||[[:ru:Цалигопулу, Элени]]||[[Էլենի Ցալիգոպուլու]]|| ||12
|-
|[[:en:Konstantinos Tsatsos]]||[[:ru:Цацос, Константинос]]|| || ||32
|-
|[[:en:Tsestos]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Tsifteteli]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Tsimiski Street]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ilias Tsirimokos]]||[[:ru:Циримокос, Илиас]]|| || ||16
|-
|[[:en:Savvas Tsitouridis]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Vassilis Tsitsanis]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Georgios Tsolakoglou]]||[[:ru:Цолакоглу, Георгиос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Emmanouil Tsouderos]]||[[:ru:Цудерос, Эммануил]]|| || ||16
|-
|[[:en:Christos Tsountas]]||[[:ru:Цундас, Христос]]|| || ||11
|-
|[[:en:Tunic]]||[[:ru:Туника]]|| || ||44
|-
|[[:en:Turkish coffee]]||[[:ru:Кофе по-турецки]]||[[Թուրքական սուրճ]]|| ||60
|-
|[[:en:Turkish invasion of Cyprus]]||[[:ru:Турецкое вторжение на Кипр]]||[[Թուրքական ներխուժումը Կիպրոս]]|| ||43
|-
|[[:en:TWA Flight 841 (1974)]]||[[:ru:Взрыв Boeing 707 над Ионическим морем]]|| || ||8
|-
|[[:en:Twenty Years' Anarchy]]||[[:ru:Двадцатилетняя анархия]]|| || ||16
|-
|[[:en:Tymfristos]]||[[:ru:Велухи]]|| || ||18
|-
|[[:en:Tyrant]]||[[:ru:Тиран]]|| || ||60
|-
|[[:en:Tyras]]||[[:ru:Тира (древний город)]]|| || ||18
|-
|[[:en:Tyrsenian languages]]||[[:ru:Тирренские языки]]|| || ||26
|-
|[[:en:Konstantinos Tzechanis]]||[[:ru:Дзеханис, Константинос]]|| || ||5
|-
|[[:en:Eleni Tzoka]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Ullah Millet]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Ulysses' Gaze]]||[[:ru:Взгляд Улисса]]|| || ||20
|-
|[[:en:United Democratic Left]]||[[:ru:Единая демократическая левая партия]]|| || ||12
|-
|[[:en:United Macedonia]]||[[:ru:Великая Македония]]||[[Մեծն Մակեդոնիա]]||այո||23
|-
|[[:en:United Panhellenic Organization of Youth]]||[[:ru:Единая всегреческая организация молодёжи]]|| || ||5
|-
|[[:en:United States of the Ionian Islands]]||[[:ru:Ионическая республика]]||[[Հոնիական հանրապետություն]]|| ||34
|-
|[[:en:University of Ioannina]]|| || || ||12
|-
|[[:en:University of Macedonia]]||[[:ru:Университет Македонии]]||[[Մակեդոնիայի համալսարան]]|| ||18
|-
|[[:en:University of Peloponnese]]|| || || ||13
|-
|[[:en:University of Piraeus]]||[[:ru:Университет Пирея]]||[[Պիրեյոսի համալսարան]]|| ||19
|-
|[[:en:University of Thessaly]]||[[:ru:Университет Фессалии]]|| || ||11
|-
|[[:en:University of West Attica]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Unknown God]]||[[:ru:Неведомый бог]]|| || ||15
|-
|[[:en:Urania]]||[[:ru:Урания (муза)]]||[[Ուրանիա]]|| ||53
|-
|[[:en:Utica, Tunisia]]||[[:ru:Утика]]|| || ||32
|-
|[[:en:Markos Vafeiadis]]||[[:ru:Вафиадис, Маркос]]|| || ||29
|-
|[[:en:Nanos Valaoritis]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Vale of Tempe]]||[[:ru:Темпейская долина]]|| || ||25
|-
|[[:en:Valens]]||[[:ru:Валент II]]||[[Վաղես]]|| ||65
|-
|[[:en:Valentinian I]]||[[:ru:Валентиниан I]]|| || ||69
|-
|[[:en:Valentinianic dynasty]]||[[:ru:Династия Валентиниана]]|| || ||29
|-
|[[:en:Vallahades]]||[[:ru:Валахады]]|| || ||9
|-
|[[:en:Valle dei Templi]]|| || || ||35
|-
|[[:en:Zinovios Valvis]]||[[:ru:Валвис, Зиновиос]]|| || ||15
|-
|[[:en:Markos Vamvakaris]]||[[:ru:Вамвакарис, Маркос]]|| || ||19
|-
|[[:en:Despina Vandi]]||[[:ru:Ванди, Деспина]]||[[Դեսպինա Վանդի]]|| ||29
|-
|[[:en:Vangelis]]||[[:ru:Вангелис]]||[[Վանգելիս]]|| ||71
|-
|[[:en:Vangos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Varangians]]||[[:ru:Варяги]]||[[Վարյագներ]]|| ||55
|-
|[[:en:Vardar]]||[[:ru:Вардар]]||[[Վարդար]]|| ||56
|-
|[[:en:Vardar offensive]]||[[:ru:Вардарское наступление]]|| || ||16
|-
|[[:en:Vardousia]]||[[:ru:Вардусия]]|| || ||14
|-
|[[:en:Varieties of Modern Greek]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Kostas Varnalis]]||[[:ru:Варналис, Костас]]||[[Կոստաս Վառնալիս]]|| ||21
|-
|[[:en:Yanis Varoufakis]]||[[:ru:Варуфакис, Янис]]||[[Յանիս Վարուֆակիս]]|| ||55
|-
|[[:en:Varrese Painter]]||[[:ru:Варрезский вазописец]]|| || ||7
|-
|[[:en:Ioannis Varvakis]]||[[:ru:Варваци, Иван Андреевич]]|| || ||10
|-
|[[:en:Vasilikos, Zakynthos]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Vasilopita]]||[[:ru:Василопита]]|| || ||9
|-
|[[:en:Vasta]]||[[:ru:Васта (значения)]]|| || ||5
|-
|[[:en:Vatatzes]]|| || || ||7
|-
|[[:en:John III Doukas Vatatzes]]||[[:ru:Иоанн III Дука Ватац]]|| || ||48
|-
|[[:en:Vathy, Ithaca]]||[[:ru:Итаки (город)]]||[[Իտակի]]|| ||16
|-
|[[:en:Vathy, Samos]]||[[:ru:Вати (Самос)]]|| || ||26
|-
|[[:en:Kostas Vaxevanis]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Ioannis Velissariou]]||[[:ru:Велиссариу, Иоаннис]]|| || ||4
|-
|[[:en:Aris Velouchiotis]]||[[:ru:Велухиотис, Арис]]||[[Արիս Վելուխիոտիս]]|| ||19
|-
|[[:en:Yiorgos Veltsos]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Venetian rule in the Ionian Islands]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Venizelism]]|| ||[[Վենիզելիզմ]]|| ||10
|-
|[[:en:Evangelos Venizelos]]||[[:ru:Венизелос, Евангелос]]||[[Էվանգելոս Վենիզելոս]]|| ||32
|-
|[[:en:Michael Ventris]]||[[:ru:Вентрис, Майкл]]|| || ||34
|-
|[[:en:Venus Anadyomene]]||[[:ru:Афродита Анадиомена]]|| || ||15
|-
|[[:en:Venus Callipyge]]||[[:ru:Венера Каллипига]]|| || ||19
|-
|[[:en:Venus of Arles]]||[[:ru:Венера Арльская]]|| || ||15
|-
|[[:en:Vergina]]||[[:ru:Вергина]]||[[Վերգինա]]|| ||46
|-
|[[:en:Veria]]||[[:ru:Верия]]||[[Վերիա]]|| ||46
|-
|[[:en:Via Egnatia]]||[[:ru:Эгнатиева дорога]]|| || ||37
|-
|[[:en:Viannos massacres]]||[[:ru:Холокост Вьяноса]]|| || ||6
|-
|[[:en:Demetrios Vikelas]]||[[:ru:Викелас, Деметриус]]|| || ||47
|-
|[[:en:Vikos–Aoös National Park]]||[[:ru:Викос-Аоос]]||[[Վիկոս-Աոոս ազգային պարկ]]|| ||19
|-
|[[:en:Ioannis Vilaras]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Vino Greco]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Anna Vissi]]||[[:ru:Висси, Анна]]||[[Աննա Վիսսի]]||այո||37
|-
|[[:en:Lia Vissi]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Vitsa]]||[[:ru:Вица (Янина)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Vivartia]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Vjosa]]||[[:ru:Вьоса]]||[[Վյոսա]]|| ||43
|-
|[[:en:Volcanic winter of 536]]||[[:ru:Похолодание 535—536 годов]]|| || ||29
|-
|[[:en:Volos]]||[[:ru:Волос (город)]]||[[Վոլոս]]|| ||73
|-
|[[:en:Makis Voridis]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Votanikos Mosque]]||[[:ru:Афинская мечеть]]|| || ||8
|-
|[[:en:Voukolies]]|| || || ||11
|-
|[[:en:Georgios Voulgarakis]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Petros Voulgaris]]||[[:ru:Вулгарис, Петрос]]|| || ||14
|-
|[[:en:Vouliagmeni]]||[[:ru:Вулиагмени (Аттика)]]||[[Վուլիագմենի (Ատտիկա)]]|| ||19
|-
|[[:en:Kostas Voutsas]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Andreas Voutsinas]]|| || || ||8
|-
|[[:en:Nikos Voutsis]]|| || || ||10
|-
|[[:en:Omer Vrioni]]||[[:ru:Омер-паша Вриони]]|| || ||11
|-
|[[:en:Vrysochori]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Theodoros Vryzakis]]||[[:ru:Вризакис, Теодорос]]|| || ||14
|-
|[[:en:Alan Wace]]||[[:ru:Уэйс, Алан]]|| || ||13
|-
|[[:en:Walls of Constantinople]]||[[:ru:Стены Константинополя]]||[[Կոստանդնուպոլսի պարիսպներ]]||այո||39
|-
|[[:en:Krzysztof Warzycha]]||[[:ru:Важиха, Кшиштоф]]|| || ||17
|-
|[[:en:Water polo at the 2004 Summer Olympics]]||[[:ru:Водное поло на летних Олимпийских играх 2004]]|| || ||27
|-
|[[:en:Western Greece]]||[[:ru:Западная Греция]]||[[Արևմտյան Հունաստան]]|| ||69
|-
|[[:en:Western Macedonia]]||[[:ru:Западная Македония]]|| || ||71
|-
|[[:en:Western text-type]]||[[:ru:Западный тип текста]]|| || ||13
|-
|[[:en:Wildlife of Greece]]|| || || ||3
|-
|[[:en:William of Champlitte]]||[[:ru:Гильом I де Шамплит]]|| || ||19
|-
|[[:en:William of Villehardouin]]||[[:ru:Гильом II де Виллардуэн]]|| || ||23
|-
|[[:en:Wine and Vine Institutes]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Winged Victory of Samothrace]]||[[:ru:Ника Самофракийская]]||[[Նիկե Սամոթրակյան]]|| ||49
|-
|[[:en:Women in the Byzantine Empire]]||[[:ru:Женщины в Византии]]||[[Կանայք Բյուզանդիայում]]|| ||4
|-
|[[:en:Women of Trachis]]||[[:ru:Трахинянки (Софокл)]]|| || ||28
|-
|[[:en:Works and Days]]||[[:ru:Труды и дни]]||[[Աշխատանք և օրեր]]|| ||44
|-
|[[:en:Xanthi]]||[[:ru:Ксанти]]||[[Քսանթի]]|| ||49
|-
|[[:en:Xanthi B.C.]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Xanthos]]||[[:ru:Ксанф (город)]]||[[Կսանֆ (քաղաք)]]|| ||42
|-
|[[:en:Emmanuil Xanthos]]||[[:ru:Ксантос, Эммануил]]|| || ||9
|-
|[[:en:Xekina Mia Psaropoula]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Iannis Xenakis]]||[[:ru:Ксенакис, Янис]]||[[Յանիս Քսենակիս]]|| ||46
|-
|[[:en:Xenocles of Messenia]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Xenophon]]||[[:ru:Ксенофонт]]||[[Քսենոփոն]]|| ||115
|-
|[[:en:Xenos (Greek)]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Xerxes I]]||[[:ru:Ксеркс I]]||[[Քսերքսես I]]|| ||84
|-
|[[:en:Alexios Xiphias]]|| || || ||8
|-
|[[:en:John Xiphilinus]]|| || || ||19
|-
|[[:en:Xoanon]]||[[:ru:Ксоан]]|| || ||16
|-
|[[:en:Xorychti]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Nikos Xydakis (journalist)]]|| || || ||5
|-
|[[:en:Xylokastro]]||[[:ru:Ксилокастрон]]||[[Քսիլոկաստրոն]]|| ||18
|-
|[[:en:Nikos Xilouris]]||[[:ru:Ксилурис, Никос]]||[[Նիկոս Քսիլուրիս]]|| ||16
|-
|[[:en:Xynisteri]]||[[:ru:Ксинистери (виноград)]]|| || ||9
|-
|[[:en:Xyston]]|| || || ||16
|-
|[[:en:Yalova Peninsula massacres]]||[[:ru:Резня в регионе Ялова-Гемлик-Орхангази]]|| || ||10
|-
|[[:en:Yanni]]||[[:ru:Хрисомаллис, Янни]]||[[Յաննի]]|| ||45
|-
|[[:en:Yassou Maria]]|| || || ||6
|-
|[[:en:Yazdegerd I]]||[[:ru:Йездегерд I]]||[[Հազկերտ Ա]]|| ||39
|-
|[[:en:Yemenimde hare var]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Yevpatoria]]||[[:ru:Евпатория]]||[[Եվպատորիա]]|| ||76
|-
|[[:en:Maldin Ymeraj]]|| || || ||3
|-
|[[:en:Ymittos]]||[[:ru:Имитос (Аттика)]]|| || ||17
|-
|[[:en:Nikos Zachariadis]]||[[:ru:Захариадис, Никос]]|| || ||27
|-
|[[:en:Pope Zachary]]||[[:ru:Захарий (папа римский)]]|| || ||75
|-
|[[:en:Zagora, Greece]]|| || || ||14
|-
|[[:en:Zagori]]||[[:ru:Загори]]|| || ||19
|-
|[[:en:Zaharoula]]|| || || ||1
|-
|[[:en:Andreas Zaimis]]||[[:ru:Заимис, Андрей]]||[[Անդրեաս Զայմիս]]|| ||15
|-
|[[:en:Zakros]]||[[:ru:Закрос]]||[[Զակրոս]]|| ||24
|-
|[[:en:Zakynthos]]||[[:ru:Закинф]]||[[Զակինթոս]]|| ||69
|-
|[[:en:Zakynthos (city)]]||[[:ru:Закинтос]]||[[Զակինթոս (քաղաք)]]|| ||34
|-
|[[:en:Zakynthos Marine Park]]||[[:ru:Национальный морской парк Закинфа]]||[[Զակինթոս ազգային պարկ]]|| ||15
|-
|[[:en:Zamanfou]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Zanclus]]|| || || ||2
|-
|[[:en:Zappas Olympics]]||[[:ru:Пангреческие Олимпийские игры]]|| || ||15
|-
|[[:en:Zappeion]]||[[:ru:Заппион]]||[[Զափփեյոն]]|| ||31
|-
|[[:en:Zealots of Thessalonica]]||[[:ru:Зилоты (XIV век)]]||[[Զիլոտներ]]|| ||12
|-
|[[:en:Zeibekiko]]|| || || ||7
|-
|[[:en:Zeleia]]|| || || ||9
|-
|[[:en:Zeno (emperor)]]||[[:ru:Зинон (император)]]||[[Զենոն (Բյուզանդիայի կայսր)]]|| ||60
|-
|[[:en:Zeno of Elea]]||[[:ru:Зенон Элейский]]||[[Զենոն Էլեացի]]|| ||94
|-
|[[:en:Leonidas Zervas]]||[[:ru:Зервас, Леонидас]]|| || ||4
|-
|[[:en:Napoleon Zervas]]||[[:ru:Зервас, Наполеон]]|| || ||11
|-
|[[:en:Zeta]]||[[:ru:Дзета]]||[[Ձետա (տառ)]]||այո||87
|-
|[[:en:Zeus]]||[[:ru:Зевс]]||[[Զևս]]|| ||134
|-
|[[:en:Zeyrek Mosque]]||[[:ru:Монастырь Пантократора]]|| || ||25
|-
|[[:en:Akis Zikos]]||[[:ru:Зикос, Акис]]|| || ||14
|-
|[[:en:Peggy Zina]]||[[:ru:Зина, Пегги]]||[[Պեգի Զինա]]|| ||14
|-
|[[:en:Nikos Zisis]]||[[:ru:Зисис, Никос]]|| || ||28
|-
|[[:en:Zoë Porphyrogenita]]||[[:ru:Зоя (византийская императрица)]]||[[Զոյա (բյուզանդական կայսրուհի)]]|| ||51
|-
|[[:en:Christakis Zografos]]|| || || ||4
|-
|[[:en:Zographeion College]]|| || || ||2
|-
|[[:en:George Zorbas]]||[[:ru:Зорбас, Йоргис]]|| || ||5
|-
|[[:en:Francis Zorzi]]||[[:ru:Цорци, Франческо]]|| || ||6
|-
|[[:en:Zosimaia School]]|| ||[[Զոսիմայա դպրոց]]|| ||10
|-
|[[:en:Pope Zosimus]]||[[:ru:Зосима (папа римский)]]||[[Զոսիմոս (Հռոմի պապ)]]|| ||74
|-
|[[:en:Zygovisti]]|| || || ||3
|}</text>
      <sha1>mzi1wago0qrwlmpe7rtno12kwbj8a19</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջորջ Մաքքեյ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1007384</id>
    <revision>
      <id>8492232</id>
      <parentid>8256276</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:53:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Բրիտանացի դերասաններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20471" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ջորջ Էնդրյու Ջ. Մաքքեյ''' ({{lang-en|George Andrew J. MacKay}}, {{ԱԾ}}), բրիտանացի դերասան։ Նկարահանվել է «[[Գողերի տիրակալը]]», «[[Տղաները վերադաձել են]]» (2009), «[[Շարքային Փիսֆուլը (ֆիլմ)|Շարքային Փիսֆուլը]]» (2012), «[[Ինչպես եմ ապրում հիմա]]» (2013), «[[Արևի շողերը Լեյթում]]» (2013), «[[Վտանգում գտնվողների համար]]» (2013), «[[Հպարտություն (ֆիլմ)|Հպարտություն]]» (2014), «[[Կապիտան Ֆանտաստիկ]]» (2016), «[[Այնտեղ, ուր դիպչում են ձեռքերը]]» (2018), «[[Օֆելյա (ֆիլմ, 2018)|Օֆելյա]]» (2018) և «[[1917 (ֆիլմ)|1917]]» (2019):

Մաքքեյը 2014 թվականին առաջադրվել է «''BAFTA'' ծագող աստղ» մրցանակին, իսկ 2017 [[Կաննի կինոփառատոն]]ի ժամանակ հաղթել է ''Trophée Chopard'' մրցանակը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://awards.bafta.org/award/2014/film/ee-rising-star|title=BAFTA EE Rising Star in 2014 |publisher=BAFTA |date=12 September 2014 |accessdate=10 July 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Trophée Chopard 2017 |url=https://www.chopard.com/intl/diary/trophee-chopard-2017/ |website=Chopard Diary {{!}} Our official blog |accessdate=8 August 2019 |archive-date=17 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170617151732/https://www.chopard.com/intl/diary/trophee-chopard-2017/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Կյանք և կարիերա ==
Մաքքեյը ծնվել է Լոնդոնում, նա բրիտանացի հագուստի դիզայներ Կիմ Բեյքերի և ավստրալիացի (քաղաք [[Ադելաիդա]]) բեմի մենեջեր Փոլ Մաքքեյի որդին է&lt;ref name=&quot;scts1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.scotsman.com/what-s-on/film/interview-george-mackay-star-of-sunshine-on-leith-1-3117513|title=Interview: George MacKay, star of Sunshine on Leith|date=30 September 2013|work=The Scotsman|accessdate=21 May 2015|author=Siobhan Synnot|archive-date=4 October 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151004175957/http://www.scotsman.com/what-s-on/film/interview-george-mackay-star-of-sunshine-on-leith-1-3117513|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.harrodian.com/index.php/component/docman/doc_download/99-harrodian-eye-december-2010|title=The Harrodian Eye – December 2010|publisher=Harrodian.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924025012/http://www.harrodian.com/index.php/component/docman/doc_download/99-harrodian-eye-december-2010|archive-date=24 September 2015|accessdate=22 May 2015|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.edfilmfest.org.uk/2018/person-george-mackay&lt;/ref&gt;։ Իր տատիկներից մեկը Իռլանդիայի Քորկ քաղաքից է, նա ունի նաև շոտլանդական արմատներ&lt;ref name=&quot;scts1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;scts2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.scotsman.com/news-2-15012/interview-george-mackay-1-4765496|title=Interview: George MacKay|last=Brown|first=Debra|date=2018-07-07|website=The Scotsman|language=en|accessdate=2019-07-10}}&lt;/ref&gt;։

2002 թվականին Մաքքեյին նկատել է Հարոդիան դպրոցի դերասանության ուսուցիչը, որը նրան առաջարկում է նկարահանվել Փ․ Ջ․ Հոգանի 2003 թվականի «Փիթեր Փեն» ֆիլմում։ Նա մասնակցել է դասընթացների և շահել «Կորած տղաներից» մեկի՝ Քրլիի դերը։ 2005 թվականին՝ 13 տարեկան հասակում հաղթել է «Գողերի տիրակալը» ֆիլմի Ռիկիոյի դերը։ Նա նաև մարմնավորել է «Ջոնին և պայթուցիկը» ֆիլմի գլխավոր հերոսներից մեկը։ Ավելի ուշ ներկայացվել, բայց չի հաղթել ''RADA'' և ''LAMDA'' մրցանակները&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/film/2013/oct/03/george-mackay-yours-sincerely-sunshine-on-leith|title=George MacKay: yours sincerely|date=3 October 2013|work=The Guardian|author=Charles Gant}}&lt;/ref&gt;։

Մաքքեյը մի քանի աշխատանքներ է կատարել հեռուստատեսությունում, որոնցից էին ''Rose and Maloney''-ը և ''Footprints in the Snow and The Brief''-ը։

2008 թվականի ''Defiance'' Մաքքեյը կատարել է Էրոնի դերը, որը Բիելկի եղբայրներից կրտսերն էր։ Նա ընդամենը 16 տարեկան էր, երբ պրոդյուսեր Էդ Զուիքը նկարագրեց, որ Լիտվայում նկարահանումներից առաջ ավտովթարի էր ենթարկվել, նրա աչքը սևացել և փակվել էր, բայց նա մեծ ոգևորությամբ ցանկանում էր սկսել իր առաջին տեսարանի նկարահանումը&lt;ref name=&quot;Zwick-Mendes intv&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.dga.org/Events/2020/Feb2020/1917_QnA_1219.aspx|title=Director Sam Mendes discusses 1917|website=dga.org|publisher=Directors Guild of  America|accessdate=24 January 2020}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:George MacKay 2009.jpg|մինի|աջից|Մաքքեյը 2009 թվականին]]

2009 թվականին ''The Boys Are Back'' ֆիլմում խաղացել է Հերիի դերը։

2012 թվականին ''Private Tommo Peaceful'' և [[Շարքային Փիսֆուլը (ֆիլմ)|«Շարքային Փիսֆուլը»]] ֆիլմերում կատարել է գլխավոր հերոսի կերպարը, հայտնվել՝ ''The Best of Men'' ֆիլմում։

2013 թվականին ''How I Live Now'' Մաքքեյը կատարել է Էդիի դերը, որի պրոդյուսերը Քևին Մաքդոնալդն է, Դևիի դերը՝ ''Sunshine on Leith'' մյուզիքլում, պրոդյուսերը Դեքստեր Ֆլետչերն է։

2014 թվականին ''Pride''  իրական պատմության վրա հիմնված ֆիլմում կատարել է 20 տարեկան Ջոյի դերը, որը ցանկանում էր 1984 թվականին ոտքի կանգնել հոմոֆոբ Բիտանիայում, խաղընկերներից էչ Բիլ Նային։ Ֆիլմում Ջոն ընկերներ է գտնում ''LGSM'' ''(Lesbians and Gays Support the Miners)'' կոչվող խմբում։

2015 թվականի ապրիլի 14-ից մայիսի 23-ը Մաքքեյը Ռիչարդ Միլերի ''Ah, Wilderness!'' պիեսում խաղացել է գլխավոր դերը, որի պրոդյուսերը Նատալի Աբրահամին էր։ ''The Daily Telegraph''-ից Դոմինիք Քադենդիշը ասել է, որ տպավորված չէ Մաքքեյի խաղով, բայց նա լավ էր արտահայտում երիտասարդության անմեղությունը և ապահովությունը&lt;ref name=&quot;Daily Telegraph 22 April 2015&quot;&gt;{{cite news|last=Cavendish|first=Dominic|title=Ah, Wilderness!, Young Vic, review: 'nice acting, shame about the sand'|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/theatre/theatre-reviews/11551495/Ah-Wilderness-Young-Vic-review-nice-acting-shame-about-the-sand.html|date=22 April 2015|newspaper=[[The Daily Telegraph]]|location=London|accessdate=21 May 2017}}&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:George MacKay on W!ZARD Radio Media.jpg|մինի|ձախից|Մաքքեյը 2014 թվականի BFI London Film Festival-ի ժամանակ]]

2015 թվականի հուլիսին [[BBC]]-ի երկու մաս պարունակող Սեդի Ջոնսի The Outcast վեպի ադապտացիայում Մաքքեյը կատարել է Լյուիս Ալդրիջի դերը&lt;ref name=&quot;BBC One: The Outcast&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b062vqcx/credits|title=BBC One: The Outcast: Episode 1 credits|publisher=BBC|accessdate=20 July 2015|author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt;}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի փետրվարին Hulu կամակերպության թողարկած [[Սթիվեն Քինգ]]ի թրիլեր 11.22.63-ում կատարել է Բիլ Թուրքոթի դերը։

2016 թվականի մարտի 29-ից մայիսի 14-ը Մաքքեյը Լոնդոնի Old Vic թատրոնում խաղացել է Միքի դերը՝ Հարոլդ Փինթերի ''The Caretaker'' պիեսում, որի ռեժիսորը Մեթյու Ուորչուսն է։

2016 թվականին Մաքքեյը «Կապիտան Ֆանտաստիկ» ֆիլմում կատարել է Բոդևանի՝ Բեն Քեշի (Վիգո Մորտենսեն) ավագ որդու դերը։ Հաջորդ տարի կատարել է Ջեքի դերը, հոգեբանական սարսափ ''Marrowbone'' ֆիլմում, որի պրոդյուսերները և սցենարի հեղինակները Սերգիո Գ․ Սանչեզը, Անյա Թեյլոր-Ջոյը, Չարլի Հիթնը և Միա Գոթն են։ 2018 թվականին «[[Այնտեղ, ուր դիպչում են ձեռքերը]]» ֆիլմում կատարել է Լուցի դերը, որը [[Նացիստական Գերմանիա]]յի [[Հիտլերյուգենդ|Հիտլերյան երիտասարդության]] ներկայացուցիչ էր, որը սիրահարվում է խառնարյուն աղջկա, ում դերակատարը [[Ամանդլա Սթենբերգ]]ն է։

2016-ից 2018 թվականների ընթացքում Մաքքեյի կարիերայում առաջընթաց է նկատվում։ Այս տարիների ծրագրերը, որտեղ նա ներգրավված էր, օգնում են նրան աչքի ընկնել Միացյալ Թագավորությունից դուրս աշխատող պրոդյուսերների մոտ&lt;ref name=&quot;scts1&quot; /&gt;։ 2019 թվականին կատարում է Նեդ Քելիի դերը պրոդյուսեր Ջասթին Քուրզելի «Քելիի ավազակախմբի իրական պատմությունը» ֆիլմում։ Նա նաև Սեմ Մենդեսի «1917» ֆիլմում կատարել է Առաջին Համաշխարհային Պատերազմին մասնակցող զինվոր Ուիլիամ Սքոֆիլի դերը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://variety.com/2017/film/news/george-mackay-russell-crowe-nicholas-hoult-kelly-gang-1202607910/|title=Russell Crowe, Nicholas Hoult, George MacKay Join ‘True History of the Kelly Gang’|last1=McNary|first1=Dave|accessdate=8 August 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.filmink.com.au/public-notice/dreamworks-pictures-begin-principal-photography-1917-oscar-winning-filmmaker-sam-mendes/|title=DREAMWORKS PICTURES TO BEGIN PRINCIPAL PHOTOGRAPHY ON 1917 FROM OSCAR®-WINNING FILMMAKER SAM MENDES|website=FilmInk|language=en-AU|accessdate=8 August 2019}}&lt;/ref&gt;։

Մաքքեյը 2020 թվականին պետք է նարկայանա Լիլի Ռոուզ Դեփի հետ «Նատալի Բիանչերիի գայլը» ֆիլմում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://deadline.com/2020/02/george-mackay-lily-rose-depp-to-star-in-uk-genre-pic-wolf-1202858135/|title=George MacKay &amp; Lily-Rose Depp To Star In Genre Film ‘Wolf’|date=12 February 2020|website=[[Deadline (magazine)|Deadline]]}}&lt;/ref&gt;։

== Ֆիլմագրություն ==
=== Ֆիլմեր, հեռուստատեսություն ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարի !! Հայերեն անվանում !! Բնօրինակ անվանում !! Դեր !! Նշում
|-
| 2003 || ''Փիթեր Փեն'' || 	Peter Pan || Քրլի ||
|-
| 2004 || ''Ռոուզը և Մելոնին'' || Rose and Maloney || երիտասարդ Քալում || 1 էպիզոդ
|-
| 2005 || ''Հետքեր ձյան վրա'' || Footprints in the Snow || Նաթան Հիլ || Հեռուստատեսություն
|-
| 2005 || ''Դատական գործ'' || The Brief || Զաք Ֆարմեր || Հեռուստատեսություն
|-
| 2006 || ''Գողերի տիրկալը''|| The Thief Lord || Ռիչիո ||
|-
| 2006 || ''Ջոնին և պայթուցիկը'' || Johnny and the Bomb || Ջոի Մաքսուել || Հեռուստատեսություն
|-
| 2006 || ''Ցունամի'' || Tsunami: The Aftermath || Ադամ Պիբոդի || Հեռուստատեսություն
|-
| 2007 || ''Հնությունների կրպակ'' || The Old Curiosity Shop || Քիթ Նոբլզ || Հեռուստատեսություն
|-
| 2008 || ''Կանչ'' || Defiance || Արոն Բելսկի ||
|-
| 2009 || ''Տղաները վերադառնում են'' || The Boys Are Back || Հերի ||
|-
| 2011 || ''Այն, ինչ պետք է'' || Hunky Dory || Ջեյք Զեփի ||
|-
| 2012 || ''Թռչնի երգը'' || Birdsong || շարքային Դուգլաս || Հեռուստատեսություն
|-
| 2012 || ''Լավագույնը տղամարդկանցից'' || The Best of Men || շարքային Ուիլիամ Հիթ || Հեռուստատեսություն
|-
| 2012 || ''[[Շարքային Փիսֆուլը (ֆիլմ)|Շարքային Փիսֆուլը]]'' || Private Peaceful || շարքային Թոմո Փիսֆուլ ||
|-
| 2013 || ''ԻՆչպես եմ ապրում հիմա'' || How I Live Now || Էդի ||
|-
| 2013 || ''Արեևի շողերը Լեյթում'' || Sunshine on Leith || Դեյվի ||
|-
| 2013 || ''Նրանց համար ովքեր վտանգի մեջ են'' || For Those in Peril || Աարոն ||[[BAFTA Scotland|BAFTA Scotland 2013]] մրցանակաբաշխությանը նոմինացվել է «Լավագույն դերասան» անվանակարգին
|-
| 2013 || ''Նախաճաշ Ջոնի ՈՒիլքինսոնի հետ'' || Breakfast with Jonny Wilkinson || Ջեյք ||
|-
| 2014 || ''Հպարտություն'' || Pride || Ջո «Բրոմլի» Կուպեր ||
|-
| 2014 || ''Շրջայց'' || Bypass || Թիմ ||
|-
| 2015 || ''Վտարվածը'' || The Outcast || Լյուիս Օլդրիջ || Հեռուստատեսություն
|-
| 2016 || ''[[Կապիտան Ֆանտաստիկ]]'' || Captain Fantastic || Բոդևան Քեշ ||
|-
| 2016 || ''[[11.22.63]]'' || 11.22.63 || Բիլ Թրքոթ || Հեռուստատեսություն
|-
| 2017 || ''Անվերջություն'' || Infinite || Մայք Յանգ || Կարճամետրաժ ֆիլմ
|-
| 2017 || ''Ստվերների կացարան'' || Marrowbone || Ջեք ||
|-
| 2017 || ''[[Այնտեղ, ուր դիպչում են ձեռքերը]]'' || Where Hands Touch || Լուց||
|-
| 2018 || ''Վաղուց չէինք տեսնվել'' || Been So Long || Գիլ ||
|-
| 2018 || ''[[Օֆելյա (ֆիլմ, 2018)|Օֆելյա]]'' || Ophelia || Համլետ || Փոստ-փրադաքշն
|-
| 2019 || ''[[1917 (ֆիլմ)|1917]]'' || 1917 || կրտսեր սերժանտ Սքոֆիլդ ||
|-
| 2019 || ''Քելիի ավազակախմբի իրական պատմությունը]]'' || True History of the Kelly Gang || Նեդ Քելի ||
|}

=== Բեմ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! Տարի !! Անվանում !! Դերը !! Նշումներ
|-
| 2014 || ''The Cement Garden'' || Ջեք || ''Heritage Arts Company''
|-
| 2015 || ''Ah, Wilderness!'' || Ռիչարդ || ''The Young Vic Company''
|-
| 2016 || ''[[Խնամողը|The Caretaker]]'' || Միք || ''The Old Vic''
|}

== Մրցանակներ ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Տարի
! Առաջադրված աշխատանք
! Մրցանակ
! Կատեգորիա
! Արդյունք
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2009
| rowspan=&quot;2&quot;|«Տղաները վերադարձել են»
| Բրիտանական անկախ ֆիլմերի մրցանակ
| Սկսնակ խոստումնալից դերասան
| {{nom}}
|
|-
| 2010
| [[Լոնդոնի ֆիլմի քննադատների մրցանակ]]
| Տարվա երիտասարդ բրիտանական դերասան
| {{nom}}
| 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2013
| rowspan=&quot;2&quot;|«Նրանց համար, ովքեր վտանգի մեջ են»
| [[Ստոկհոլմի միջազգային ֆիլմի փառատոն]]
| Լավագույն դերասան
| {{won}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://news.cision.com/stockholms-filmfestival/r/stockholm-international-film-festival-announces-2013-award-winners,c9499327|title=
Stockholm International Film Festival announces 2013 award winners|work=Cision|access-date=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| [[BAFTA Շոտլանդիա]]
| Ֆիլմի լավագույն դերասան
| {{won}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.bafta.org/scotland/awards/ceremony/nominees-winners/british-academy-scotland-awards-winners-in-2013|title=British Academy Scotland Awards: Winners in 2013|work=[[BAFTA Scotland]]|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;5&quot;|2014
| «Նախաճաշ Ջոնի Ուիլկինսոնի հետ», «Նրանց համար, ովքեր վտանգի մեջ են», «Ինչպես եմ ապրում հիմա», «Արևի շողերը Լեյթում»
|[[Լոնդոնի ֆիլմի քննադատների մրցանակ]]
| Տարվա երիտասարդ բրիտանական դերասան
| {{nom}}
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|«Նա»
| [[Բեռլինի միջազգային ֆիլմի փառատոն]]
| EFP-ի աստղ
| {{won}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.imdb.com/event/ev0000091/2014/1|title=Berlin International Film Festival|work=[[IMDb]]|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| [[BAFTA]]
| EE-ի ծագող աստղ
| {{nom}}
|
|-
| «Արևի շողերը Լեյթում»
| [[Empire Awards]]
| Լավագույն արական սեռի նորեկ
| {{nom}}
|
|-
| «Արևի շողերը Լեյթում» «Ինչպես եմ ապրում հիմա», «Արևի շողերը Լեյթում»
| Ռիչարդ Աթենբորոու ֆիլմի մրցանակ
| Բրիտանական առաջընթացի մրցանակ
| {{won}}
| 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2017
|[[Կապիտան Ֆանտաստիկ|«Կապիտան Ֆանտաստիկ»]]
| [[Էկրանի դերասանների մրցական]]
| Առանձնահատուկ խաղ
| {{nom}}
|
|-
| «Նա»
| [[Կաննի կինոփառատոն]]
| Հայտնութան մրցանակ
| {{won}}
| 
|-
| 2019
| rowspan=&quot;4&quot;|«''[[1917 (ֆիլմ)|1917»]]''
| [[Satellite մրցանակ]]
| Լավագուն դերասան
| {{nom}}
|
|-
| rowspan=&quot;4&quot;|2020
| [[Սանտա Բարբարա միջազգային ֆիլմի մրցանակ]]
| Վիրտուոզ մրցանակ
| {{won}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|first=Ryan|last=Lattanzio|url=https://www.indiewire.com/2020/01/santa-barbara-film-festival-2020-winners-1202205950/|title=Santa Barbara Film Fest Names 2020 Winners|work=[[IndieWire]]|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| [[Ջորջայի ֆիլմի քննադատների ընկերություն]]
| Առաջընթաց
| {{nom}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|first=Matt|last=Neglia|url=https://www.nextbestpicture.com/latest/the-2019-georgia-film-critics-association-gfca-winners|title=
The 2019 Georgia Film Critics Association (GFCA) Winners|work=NextBestPicture|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| Օնլայն ֆիլմեր և հեռուստատեսություն ընկերություն
| Կատարում, որը առջընթաց գրանցեց
| {{won}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.oftaawards.com/film-24th-annual-film-award-winners/|title=FILM: 24th Annual Film Award Winners|work=OFTA|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| «1''917»'', «[[Այնտեղ, ուր դիպչում են ձեռքերը]]» և «''[[Օֆելյա (ֆիլմ, 2018)|Օֆելյա»]]''
|[[Լոնդոնի ֆիլմի քննադատների մրցանակ]]
| Լավագույն բրիտանացի/իռլանդացի դերասան
| {{nom}}
| &lt;ref&gt;{{citeweb|first=Tom|last=Grater|url=https://deadline.com/2019/12/the-souvenir-the-irishman-1917-london-critics-circle-film-award-nominees-1202811348/|title=‘The Souvenir’, ‘The Irishman’, ‘1917’ Lead London Critics’ Circle Film Award Nominees|work=Deadline|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|first=Rich|last=Cline|url=http://criticscircle.org.uk/london-critics-name-parasite-film-of-2019/|title=LONDON CRITICS NAME PARASITE FILM OF 2019|work=CriticsCircle (UK)|accessdate=April 6, 2020}}&lt;/ref&gt;
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2bcf8ce1ee Գորջ Մաքքեյը] [[British Film Institute]]-ում
* {{IMDb name}}

[[Կատեգորիա:Բրիտանացի դերասաններ]]</text>
      <sha1>9e24oo41mdoj73jhyg0g3zqq2w4h60b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հերբերտ Մալին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1008589</id>
    <revision>
      <id>8492682</id>
      <parentid>8478345</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T01:08:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:E0A:559:61E0:E8C5:91A9:AD16:A575</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34726" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ մարդասպան}}
'''Հերբերտ Ուիլյամ Մալին''' ({{lang-en|Herbert William Mullin}}, {{ԱԾ}}), [[ԱՄՆ|ամերիկացի]] [[սերիական մարդասպան]], որը 1972 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1973 թվականի փետրվարը Կալիֆոռնիայի տարբեր քաղաքներում կատարել է 13 սպանություն։ Ձերբակալությունից հետո Մալինը հայտարարել է, որ սպանությունները միջոց էր խոշոր երկրաշարժը կանխելու՝ կապված Սան Անդրեասի ջարդոտման հետ, ինչի մասին նա զգուշացում է ստացել կողմնակի ուժերից՝ չպարզված ծագման ձայների օգնությամբ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.newspapers.com/clip/3420438/edmund_kemper_herbert_mullin_santa/ |title=Edmund Kemper / Herbert Mullin, Santa Cruz Sentinel. June 13, 1988}}&lt;/ref&gt;։ Հերբերտ Մալինը մեղսունակ Է ճանաչվել, մեղավոր է ճանաչվել սպանություններ կատարելու մեջ և 1973 թվականին որպես պատիժ [[Ցմահ բանտարկություն|ցմահ ազատազրկում]] է ստացել պայմանական վաղաժամկետ ազատման իրավունքով։ Քանի որ նա հանցագործության կատարման պահին գտնվել է անմեղսունակության վիճակում, վեճերն այն մասին, թե արդյոք նա ենթակա էր քրեական պատասխանատվության, թե ոչ, մի քանի տասնամյակ են ընթացել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19850416.1.2&amp;srpos=2&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++parole+1985-------1 |title=Mullin parole date unlikely, authorities say}}&lt;/ref&gt;։[https://apnews.com/article/california-stockton-9ed39c701adf7b607e0e7d33efa1abe1]

== Վաղ տարիներ ==
Հերբերտ Մալինը ծնվել է 1947 թվականի ապրիլի 18-ին [[Կալիֆոռնիա]] նահանգի [[Մոնտերե շրջան (Կալիֆոռնիա)|Մոնտերե]] շրջանի Սալինաս քաղաքում։ Եղել է ընտանիքի երկու երեխաներից կրտսերը։ 1952 թվականին նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Սան Ֆրանցիսկոյի արվարձաններից մեկը, որից հետո նրա հայրը աշխատանք է գտել [[Սանտա Կրուս շրջան (Կալիֆոռնիա)|Սանտա Կրուս շրջան]]ի Ֆելտոն քաղաքում, որտեղ շուտով վարձակալել է բնակարանն ու տեղափոխել ընտանիքին։ Հերբերտի ծնողները վարում էին օրինապահ ապրելակերպ, խնդիրներ չունեին օրենքի և երեխաների կյանքի, առողջության և ընդհանուր առմամբ ընտանիքի բարեկեցության վրա բացասաբար ազդող վատ սովորությունների հետ, ինչի շնորհիվ Մալինը մեծացել է սոցիալ-բարեկեցիկ միջավայրում՝ առանց հոգեթերապևտիկ իրավիճակների և հետևանքների։ Հերբերտը հաճախել է «San Lorenzo Valley High School» դպրոց, որն ավարտել է 1965 թվականին։ Դպրոցական տարիներին նա զբաղվել է սպորտով, հանդես է եկել ամերիկյան ֆուտբոլի դպրոցական թիմի կազմում, խնդիրներ չի ունեցել առաջադիմության հետ և դրա հետևանքով հանրաճանաչություն է վայելել դպրոցում, ինչի շնորհիվ ունեցել է բազմաթիվ ընկերներ և ընկերուհիներ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730302.1.33&amp;srpos=23&amp;e=-------en--20--21--txt-txIN-herbert+mullin-------1 |title=Slaying Suspect Remembered as Charming, Peaceful Youth
.March 2, 1973 }}&lt;/ref&gt;։ Շուտով, ավարտական երեկոյից հետո՝ 1965 թվականի ամռանը, մահացել է իր մտերիմ ընկերներից մեկը՝ Դին Ռիչարդսոնը։ Ընկերոջ մահից հետո Հերբերտն իր տանը փոքրիկ հուշարձան է կառուցել Ռիչարդսոնի պատվին և դարձել [[Ռեինկարնացիա (վերամարմնավորում)|ռեինկարնացիայի]] հիպոթեզի հետևորդը։ Այդ ժամանակ Մալինի ծանոթների և հարազատների մեծ մասը հետագայում հայտարարել է, որ հոգեկան խանգարման ախտանշանները նրա մոտ սկսել են հայտնվել Ռիչարդսոնի մահից հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://boninian.tumblr.com/post/172880043247/lobotomizethem-newspaper-clip-from-september |title=Funerals of Dean Richardson. September 12th,1965}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.michaelmarshallsmith.com/blog/2016/10/we-all-like-to-sing-the-die-song |title=WE ALL LIKE TO SING THE DIE SONG.
October 31, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730731.1.29&amp;srpos=11&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin+high+school-------1 |title=Mulliin defense concedes 13 murders. July 31. 1973}}&lt;/ref&gt;։

Դպրոցն ավարտելուց հետո Մալինն ընդունվել է «Cabrillo College» քոլեջ, որտեղ սովորել է [[Ճարտարագիտություն|ինժեներական գործ]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730220.1.3&amp;srpos=19&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin+high+school-------1 |title=More Murders Linked to Mullin. Feb. 20, 1 973}}&lt;/ref&gt;։ 1966 թվականի գարնանը նա իր դպրոցական ընկերոջ՝ Ջիմ Ջաների աջակցությամբ ստացել էր մարիխուանա ծխելու առաջին փորձը, որից հետո տարվել է թմրամիջոցների օգտագործմամբ, այդ թվում՝ ԼՍԴ-ների, և հետաքրքրվել է Արևելքի երկրների կրոնով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19730731.1.1&amp;srpos=7&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++lsd-------1 |title=Mullin Hands Judge Spacy Note. 31 July 1973}}&lt;/ref&gt;։ 1967 թվականի ամռանը նա ավարտել է քոլեջը, նշանվել ընկերուհու հետ և տեղափոխվել Սան Խոսե քաղաք, որտեղ ընդունվել է «San Jose State College» քոլեջ։ Լինելով Վիետնամի պատերազմի հակառակորդ՝ Հերբերտը տարվել է հիպիի փիլիսոփայությամբ և միացել այդ ենթամշակույթի ընկերություններից մեկին, ինչի պատճառով նրա և նրա ընկերների միջև կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել։ Կորցնելով հետաքրքրությունը ուսման նկատմամբ՝ Մալինը նույն տարվա նոյեմբերին թողել է քոլեջը, բաժանվել է աղջկանից և սկսել է ցույց տալ ագրեսիվ վարքագիծ և սեռական շեղումների նշաններ։ 1968 թվականի ապրիլին Մալինը ձերբակալվել է մարիխուանա պահելու համար, սակայն չի դատապարտվել և որպես պատիժ ստացել է մի քանի ամիս անվճար հասարակական-օգտակար աշխատանքներ կատարելու համար, որոնք կատարել է Սան Լուիս Օբիսպո քաղաքի խանութներից մեկում աշխատելով։

1968 թվականի աշնանը Հերբերտը զորակոչվել է ԱՄՆ բանակ, որն այն ժամանակ պատերազմ էր վարում Վիետնամում։ Նրա կրթության մակարդակի, դրական հատկանիշների և գաղափարական դատողությունների կապակցությամբ Մալինը, ի վերջո, զինվորական ծառայությունից ազատվելու և Միացյալ Նահանգներում այլընտրանքային քաղաքացիական ծառայության անցնելու հնարավորություն է ստացել։ 1969 թվականի փետրվարին, դատարանի կողմից նշանակված պատիժը կրելով, Հերբերտը տեղափոխվել է Սեբաստոպոլ քաղաք, որտեղ այդ ժամանակ բնակվում էր նրա քույրը։ Գտնվելով նրա տանը՝ Մալինն սկսել է ցույց տալ հոգեկան խանգարման նշաններ և շեղված վարքագիծ, ինչի պատճառով կամավոր դիմել է [[Մենդոսինո շրջան (Կալիֆոռնիա)|Մենդոսինո]] շրջանի «Mendocino State Hospital» հոգեբուժական կլինիկա, որտեղ վեցշաբաթյա հետազոտության արդյունքում նրան ախտորոշվել է «շիզոֆրենիա»՝ թմրանյութերի կախվածության հետ միասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730808.2.23&amp;srpos=2&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin+high+school-------1 |title=Mass Killer ‘Nice, Charming’ Person.8 August 1973
 }}&lt;/ref&gt;։ Նույն տարվա մայիսին նա հեռացել է բուժական հաստատությունից և ուղևորվել [[Թահո]] լճի շրջանում գտնվող առողջարաններից մեկը, որտեղ գտել է սպասք լվացող մեքենայի աշխատանքը։ Սակայն, մի քանի ամիս անց, վարչակազմի հետ կոնֆլիկտի պատճառով նա ստիպված է եղել ազատվել աշխատանքից և վերադառնալ տուն՝ ծնողների մոտ, որտեղ սեպտեմբերին կամավոր դիմել է կլինիկա՝ թմրանյութերի կախվածության բուժման համար։ 1969 թվականի հոկտեմբերին նա սկսել է տառապել լսողական [[զգայապատրանք]]ներով և սկսել է անպարկեշտ վարքագիծ դրսևորել, ինչի պատճառով ձերբակալվել է և հարկադրաբար տեղափոխվել Սան Լուիս Օբիսպոյի շրջանի կենտրոնական հոսպիտալի հոգեբուժական բաժանմունք։

Հոգեբուժական հետազոտության ընթացքում նրան ախտորոշվել է «պարանոիդալ շիզոֆրենիա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730820.1.1&amp;srpos=7&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++earthquake-------1 |title=Mass slaver Mullin convicted. 20 August 1973}}&lt;/ref&gt;, ինչի հետևանքով նրան նշանակվել է ութշաբաթյա բուժման կուրս։ Այդ ընթացքում Մալինը խոստովանել է իր [[Նույնասեռականություն|նույնասեռական]] լինելը։ Նա դուրս է գրվել 1969 թվականի նոյեմբերի վերջին և կրկին վերադարձել է տուն՝ իր ծնողների մոտ, որտեղ շուտով գտել է աման լվացողի աշխատանքը տեղի սրճարաններից մեկում և ծանոթացել Սանտա Կրուս քաղաքում բնակվող Հիպի կոմունաներից մեկի բնակիչների հետ։ 1970 թվականի ամռանը Մալինն այդ կոմունայի ներկայացուցիչներից մեկի հետ մեկնել էր Հավայան կղզիներ, սակայն ինքնազգացողության վատթարացման պատճառով նա շուտով կրկին օգնության խնդրանքով դիմել էր տեղի հիվանդանոցներից մեկին, որից հետո վերադարձել էր տուն՝ Կալիֆոռնիա։ Նույն թվականի հուլիսին Հերբերտը կրկին ձերբակալվել է մարիխուանա պահելու համար։ Կալանքի մեջ գտնվելով՝ նա ընկել է [[գերակտիվության]] վիճակի մեջ, ինչի պատճառով տեղափոխվել է շրջանային հոգեբուժարան, սակայն վարչական և դատավարական խախտումների պատճառով նրա էտապավորման ժամանակ ստիպված են եղել Մալինին բաց թողնել 72 ժամից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730829.2.20&amp;srpos=4&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++-------1 |title=Release Of Mullin ‘An Error’. 29 August 1973}}&lt;/ref&gt;, և նա, ի վերջո, ազատվել է միայն վարչական տուգանքով։ Մեկ ամիս անց Հերբերտը փորձել է վերահաստատվել քոլեջում՝ հոգեբանության ուսումնասիրման նպատակով, սակայն նրա հոգեկան խանգարման պատճառով նրան մերժել են, որից հետո նա սոցիալական կոնֆլիկտի մեջ է մտել իր ծնողների հետ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730815.1.26&amp;srpos=9&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++earthquake-------1 |title=Mullin blames familys killjoy sadizm. 15 August 1973}}&lt;/ref&gt;, լքել է տունը և գտել բեռնատարի վարորդի աշխատանքը։ 1971 թվականի սկզբին նրա հոգեկան վիճակը կտրուկ վատացել է՝ տառապելով մելամաղձությամբ և կլինիկական [[զառանցանք]]ից, նա սափրել է գլուխը և խոսակցական ճառում ձայնը նմանեցրել մեքսիկական ակցենտին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730808.2.23&amp;srpos=2&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin+high+school-------1 |title=Mass Killer ‘Nice, Charming’ Person.8 August 1973}}&lt;/ref&gt;։ Տարվել է մակրոբիոտիկայով, ինչի հետևանքով խիստ նիհարել է։

Նույն տարվա գարնանը նա հերթական անգամ կալանավորվել է [[Վարչական իրավախախտում|հասարակական կարգը խախտելու]] և ձերբակալության ժամանակ դիմադրություն ցույց տալու համար։ Հերբերտը դատապարտվել է և որպես պատիժ մի քանի շաբաթ ազատազրկման է դատապարտվել։ Ազատվելով 1971 թվականի մայիսին՝ տեղափոխվել է Սան Ֆրանցիսկո, որտեղ հաջորդ 16 ամսվա ընթացքում ապրել է [[մարգինալ]]ներով և [[Լյումպեն-պրոլետարիատ|ապադասակարգայնացած այլ տարրերով]] բնակեցված քաղաքային շրջանում։ Այդ ընթացքում Մալինը ծանոթացել է Ռեինկարնացիայի հիպոթեզի հետևորդ Ալան Հանսենի հետ, որը Հերբերտին հավատացրել է, որ նա ընտրվել է [[Աստված|Աստծո]] կողմից մարդկության փրկության համար, որի հետևանքով Մալինի մոտ մեսիանության համալիր է զարգացել։ 1972 թվականի աշնանը նա հերթական անգամ վերադարձել է իր ծնողների մոտ։ Լսողական հալյուցինացիաների հերթական նոպայի և անցանկալի անհարկի մտքերի առաջացման ժամանակ Հերբերտը ծնողներին և ծանոթներին հայտնել է, որ անհրաժեշտ է [[զոհաբերություն]]ներ կատարել՝ վերահաս խոշոր [[երկրաշարժ]]ից խուսափելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://maamodt.asp.radford.edu/Psyc%20405/serial%20killers/Mullin,%20Herbert.htm |title=Serial Killer Timeline
Herbert Mullin. Department of Psychology
Radford University. Radford, VA  24142-6946}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.newspapers.com/image/?clipping_id=1986710&amp;fcfToken=eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJmcmVlLXZpZXctaWQiOjgyNDQ5NjE5LCJpYXQiOjE1NzUzMjE0MTYsImV4cCI6MTU3NTQwNzgxNn0.QK5fE9GD8BTcyQV02xL__B8FZlgDl_FpgJVkU9UVSqg |title=Mass killer denied parole. August 16, 1996}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730801.1.8&amp;srpos=10&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++earthquake-------1 |title=LSD trip followed by slayings. 1 August 1973}}&lt;/ref&gt;։

== Սպանությունների շարք ==
Սպանությունների շարքն սկսվել է 1972 թվականի հոկտեմբերի 12-ին, երբ Մալինը Սանտա Կրուս շրջանի անտառաատ տարածքում բեյսբոլի ծեծանով ծեծի էր ենթարկել անտուն, 55-ամյա Լոուրենս Ուայթին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100642197/lawrence-white|title=Lawrence “Whitey” White
BIRTH	15 Jan 1917
Oklahoma, USA
DEATH	13 Oct 1972 (aged 55)
Santa Cruz, Santa Cruz County, California, USA|accessdate=25 August 2020|archive-date=28 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191228165339/https://www.findagrave.com/memorial/100642197/lawrence-white|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ Հաջորդ սպանությունը Հերբերտը կատարել է նույն թվականի հոկտեմբերի 24-ին։ Նրա երկրորդ զոհը դարձել է ուսանողուհի, 24-ամյա Մերի Գուիլֆոյլը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/78523463/mary-m-guilfoyle|title=Mary M Guilfoyle
BIRTH	23 Feb 1948
New York, USA
DEATH	24 Oct 1972 (aged 24)
Bonny Doon, Santa Cruz County, California, USA}}&lt;/ref&gt;։ Մալինը նրա վրա հարձակում է գործել հենց մեքենայի սրահում, որի ընթացքում դանակի մի քանի հարված է հասցրել նրան։ Հետագայում նա դիակը տարել է անտառապատ տեղանք, որտեղ մասնատել է նրան և մարմնի մնացորդները նետել բլուրների լանջերին։ 1972 թվականի նոյեմբերի 2-ին Հերբերտը գնացել է Լոս Գատոս քաղաքում գտնվող եկեղեցի, որտեղ հարձակում է գործել 64-ամյա քահանա Անրի Տոմեի վրա, որի ժամանակ ծեծել է նրան և դանակի մի քանի հարված հասցրել, որից վերջինս մահացել է։ Սպանության հետաքննության ընթացքում հայտնաբերվել են հանցագործի մատնահետքերը, ինչպես նաև հայտնաբերվել է հանցագործության վկան, որը ոստիկանությանը նկարագրել է Մալինի արտաքինի և հագուստի նշանները&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100642775/henri-tomei|title=Fr Henri Tomei
BIRTH	15 Mar 1905
France
DEATH	2 Nov 1972 (aged 67)
Santa Cruz, Santa Cruz County, California, USA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.google.com/newspapers?nid=2245&amp;dat=19721104&amp;id=mGczAAAAIBAJ&amp;sjid=TzIHAAAAIBAJ&amp;pg=7154,364924|title=Priest in Los Gatos Stabbed to death in Church confessional. November 4,1972}}&lt;/ref&gt;։ Այդ սպանությունները, իր կարծիքով, նա կատարել է հոր ձայնի ազդեցության տակ, որը նրան կոչ էր անում [[տելեպատիա]]յի միջոցով կատարել այդ գործողությունները&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730731.1.29&amp;srpos=1&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++Mary+Guilfoyle-------1|title=Mullin defense concedes 13 murders. 31 July 1973}}&lt;/ref&gt;։

1973 թվականի հունվարի 25-ին Մալինը գնացել է իր համադասարանցի և ընկեր, 25-ամյա Ջիմ Ջաներիի տուն, որը շրջանում հայտնի է որպես Սանտա Կրուս քաղաքում թմրավաճառ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19730209.1.4&amp;srpos=26&amp;e=-------en--20--21--txt-txIN-Jim+Gianera-------1|title=A seekness is groving. 9 February 1973}}&lt;/ref&gt;։ Սակայն այդ օրը պարզվել է, որ Ջաներիի տանը բնակվում է նրա ընկերն ու թմրավաճառի ընկերակից Ռոբերտ Ֆրենսիսը, իսկ Ջիմը տեղափոխվել է նոր բնակության վայր։ Ֆրենսիսի կնոջից իմանալով Ջիմ Ջաներիի բնակության նոր հասցեն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100643275/james-ralph-gianera|title=James Ralph “Jim” Gianera
BIRTH	26 Nov 1947
DEATH	25 Jan 1973 (aged 25)
California, USA}}&lt;/ref&gt;՝ Հերբերտը գնացել է նրա տուն, որտեղ երկու երիտասարդների միջև վեճ է սկսվել, որի ընթացքում Մալինը գնդակահարել է նրան և նրա 21-ամյա կնոջը՝ Ջոանին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100643407/joan-k_-gianera|title=Joan K. Foster Gianera
BIRTH	19 Jul 1951
Austria
DEATH	25 Jan 1973 (aged 21)
Santa Cruz, Santa Cruz County, California, USA}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը՝ երեկոյան, Մալինը վերադարձել է Ֆրենսիսների տուն։ Ընտանիքի ղեկավարի բացակայության ժամանակ Հերբերտը ներխուժել է տուն և սպանել Ֆրենսիսի կնոջը՝ 29-ամյա Քեթի Ֆրենսիսին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100643653/kathleen-louise-francis|title=Kathleen Louise “Kathy” Prentiss Francis
BIRTH	12 Aug 1943
California, USA
DEATH	25 Jan 1973 (aged 29)
Santa Cruz, Santa Cruz County, California, USA}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև նրանց որդիներին՝ 9-ամյա Դեյվիդ Հյուզին և 4-ամյա Դեյմոն Ֆրենսիսին՝ վկաներից ազատվելու նպատակով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19730131.1.4&amp;srpos=41&amp;e=-------en--20--41--txt-txIN-Jim+Gianera-------1|title=Lawmen Review Scant Data in Slaings; No suspect. 31 January 1973}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19730624.1.1&amp;srpos=50&amp;e=-------en--20--41--txt-txIN-Jim+Gianera-------1|title=Murder Rate Continues To Climb. 24 June 1973 }}&lt;/ref&gt;։

Մի քանի շաբաթ անց՝ 1973 թվականի փետրվարի 10-ին, Մալինը Սանտա Կրուս քաղաքի անտառապատ տարածքի ծայրամասում հանդիպել է արշավի համար հարմար վայր փնտրող չորս դեռահասի։ Ներկայանալով որսորդ՝ Մալինը երիտասարդներից պահանջել է լքել անտառի տարածքը, սակայն մերժում է ստացել, որից հետո կրակ է բացել նրանց վրա, ինչի հետևանքով նրանք բոլորը սպանվել են։ Նրա զոհերը դարձել են 18-ամյա Դեյվիդ Օլայքերը, 18-ամյա Ռոբերտ Սպեկտորը, 19-ամյա Բրայան Քերդը և 15-ամյա Մարկ Դրայբելբիսը, որոնց մարմինները հայտնաբերվել են ընդամենը մի քանի օր անց։ Մահացած դեռահասների անձնական իրերից Մալինը հափշտակել է 22 տրամաչափի հրացան։ Վերջին սպանությունը Մալինը կատարել է երեք օր անց։ Սանտա Կրուսի արևմտյան շրջաններով ուղևորության ժամանակ նա տներից մեկի կողքին տեսել է իր տնամերձ հողամասում աշխատող 72-ամյա Ֆրեդ Պերեսին։ Առանց ակնհայտ պատճառի՝ Մալինը շրջադարձ է կատարել, կանգնեցրել իր մեքենան տան դիմաց, քաշել 22 տրամաչափի հրացանը և գնդակահարել նրան։ Քանի որ Մալինը սպանություն է կատարել օրվա ցերեկային ժամերին, հանցագործության ականատես է դարձել մի քանի մարդ, որոնք հիշել են Մալինի ավտոմոբիլային համարը և այդ տվյալները փոխանցել ոստիկանությանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730219.2.25&amp;srpos=1&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin+fred+perez-------1|title=Death Toll 13 t In Santa Cruz.19 February 1973
 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.findagrave.com/memorial/100644681/frederick-abbie-perez|title=Frederick Abbie “Fred” Perez
BIRTH	10 Mar 1901
California, USA
DEATH	13 Feb 1973 (aged 71)
California, USA|accessdate=25 August 2020|archive-date=27 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191227110413/https://www.findagrave.com/memorial/100644681/frederick-abbie-perez|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ձերբակալություն և դատ ==
Հերբերտ Մալինը ձերբակալվել է Ֆրեդ Պերեսի սպանությունից մի քանի րոպե անց։ Ձերբակալության ժամանակ նա դիմադրություն ցույց չի տվել։ Նրա ավտոմեքենայի խուզարկության ընթացքում հայտնաբերվել է 22 տրամաչափի ատրճանակ և հրացան։ Բալիստիկ փորձաքննությունը հաստատել է, որ այդ զենքն օգտագործվել է Պերեսի, Ջիմ Ջաների և նրա կնոջ՝ Ջոանի, Քեթի Ֆրենսիսի և նրա երկու որդիների սպանության ժամանակ։ Դակտիլոսկոպիկ փորձաքննությունը հաստատել է Հերբերտի մատնահետքերի համապատասխանությունը քահանա Անրի Թոմեի սպանությունը կատարած հանցագործի մատնահետքերին, ինչի շնորհիվ Հերբերտ Մալինին 1973 թվականի փետրվարի 16-ին մեղադրանք է առաջադրվել 7 սպանության համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730216.1.4&amp;srpos=2&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++Henri+Tomei-------1 |title=Man, 25, Charged I With 7 Slayings ! Around Santa Cruz. 16 February 1973}}&lt;/ref&gt;։ Բրայան Քերդի, Մայքլ Սպեկտորի, Դևիդ Օլայքերի, Մարկ Դրայբելբիսի մարմինների հայտնաբերումից և հետագա փորձաքննությունից հետո նրան մեղադրանք է առաջադրվել ևս չորս սպանության համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730220.2.23&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN--------1 |title=Youth Charged In 11 Killings. 20 February 1973}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730217.1.4&amp;srpos=8&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++Henri+Tomei-------1 |title=Prints Linked to Mass Slaying Suspect. 17 February 1973}}&lt;/ref&gt;։ Մալինն իրեն մեղավոր չի ճանաչել և հայտարարել է, որ բոլոր սպանությունները կատարել է որպես զոհաբերություն՝ Կալիֆոռնիա նահանգում երկրաշարժից խուսափելու համար գլխի ձայների ազդեցության տակ, ինչի հիման վրա նրա փաստաբանները հայտարարել են նրա անմեղսունակության մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=DS19730731.2.15&amp;srpos=3&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++-------1 |title=Killer Pleads Insanity.  31 July 1973}}&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը բացվել է 1973 թվականի հուլիսի 30-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19730720.1.11&amp;srpos=73&amp;e=-------en--20--61--txt-txIN-herbert+mullin++-------1 |title=The exhaustive process of picking 12 jurors and two alternates now completed. 20 July 1973}}&lt;/ref&gt;։ Ընդհանուր առմամբ նրան մեղադրանք է առաջադրվել 10 սպանության համար։ Մալինն անմեղսունակության պատճառով չի ընդունել իր մեղքը, սակայն դատարանը նրան մեղսունակ է ճանաչել և իր գործողություններում հաշվետվություն է ներկայացրել&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SBS19730817.1.23&amp;srpos=64&amp;e=-------en--20--61--txt-txIN-herbert+mullin++-------1 |title=Mullin called Very dangerous.17 August 1973}}&lt;/ref&gt;, որի հիման վրա նույն թվականի օգոստոսի 20-ին Հերբերտը մեղավոր է ճանաչվել 10 սպանության մեջ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/1973/08/20/archives/californian-guilty-in-10-murder-cases.html |title=CALIFORNIAN GUILTY IN 10 MURDER CASES. Aug. 20, 1973}}&lt;/ref&gt;։ Դատապարտյալ լինելով՝ Մալինը խոստովանական ցուցմունքներ է տվել Անրի Տոմեի, Մերի Գուիլֆոյլի և Լոուրենս Ուայթի սպանության մեջ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.cdcr.ca.gov/Capital_Punishment/history_of_capital_punishment.html |title=The History of
Capital Punishment in California |accessdate=2020-08-25 |archive-date=2016-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160302160531/http://www.cdcr.ca.gov/Capital_Punishment/history_of_capital_punishment.html |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։ Նույն տարվա աշնանը Մալինը դատարանի առաջ է ներկայացվել [[Սանտա Կլարա շրջան (Կալիֆոռնիա)|Սանտա Կլարա շրջանում]], քանի որ Թոմեի սպանությունը նա կատարել է այդ շրջանի տարածքում։ Նա ճանաչվել է մեղավոր և 1973 թվականի դեկտեմբերի 22-ին ստացել ևս մեկ ժամկետ՝ ցմահ ազատազրկման տեսքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19731223.1.22&amp;srpos=7&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++sentence-------1 |title=Mullin Gets Another life term. 23 December 1973}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19731212.1.15&amp;srpos=10&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++sentence-------1 |title=Plea Okayed By Mullin. 12 December 1973}}&lt;/ref&gt;։

== Բանտարկություն ==
Կյանքի հետագա բոլոր տարիները Հերբերտ Մալինն անցկացրել է Կալիֆոռնիա նահանգի տարբեր քրեակատարողական հիմնարկներում։ 1980 թվականին նա իրավունք է ստացել պայմանական վաղաժամկետ ազատման միջնորդություն ներկայացնել, սակայն կամավոր հրաժարվել է դրանից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19800306.1.1&amp;srpos=6&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++sentence-------1 |title=Mullin Says He's Not Ready To Be Paroled. 6 March 1980}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում 1982 թվականից սկսած՝ նա 8 անգամ միջնորդություն է ներկայացրել, բայց նրան միշտ մերժել են։ Բանտարկության տարիներին Մալինը ձեռք է բերել օրինակելի բանտարկյալի համբավ, կրթություն է ստացել լանդշաֆտային պատկերագծման բնագավառում և յուրացրել է ևս մի քանի մասնագիտություններ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19810312.1.50&amp;srpos=9&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++sentence-------1 |title=No Parole For Mullin. 12 March 1981}}&lt;/ref&gt;։ 1985 թվականի լսումների ժամանակ նա հայտարարել է իր արարքի համար զղջալու մասին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cdnc.ucr.edu/?a=d&amp;d=SCS19850614.1.2&amp;srpos=5&amp;e=-------en--20--1--txt-txIN-herbert+mullin++parole+-------1 |title=Mullin denied at hearing. 14 June 1985}}&lt;/ref&gt;։ 1996 թվականին նրա պայմանական վաղաժամկետ ազատման վերաբերյալ հերթական լսումների ժամանակ Մալինը հայտարարել է, որ ազատ արձակվելու դեպքում հույս ունի աշխատանք գտնել կրթական հաստատություններում երիտասարդության հետ աշխատելու համար&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.newspapers.com/image/?clipping_id=1986710&amp;fcfToken=eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJmcmVlLXZpZXctaWQiOjgyNDQ5NjE5LCJpYXQiOjE1NzU3NTUwNzIsImV4cCI6MTU3NTg0MTQ3Mn0.cHvfi1VypCWRtYF0JF6IkfC-PciumH8lna-rHbAz7JU |title=Mass killer denied parole. August 16, 1996}}&lt;/ref&gt;։ Պայմանական վաղաժամկետ ազատման վերջին միջնորդությունը Հերբերտ Մալինը ներկայացրել է 2011 թվականի սկզբին, սակայն նրան կրկին մերժել են և արգելել են նման միջնորդություններ ներկայացնել մինչև 2021 թվականը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.santacruzsentinel.com/2011/02/18/serial-killer-herbert-mullin-denied-parole-2/ |title=Serial killer Herbert Mullin denied parole. February 18, 2011}}&lt;/ref&gt;։ 2019 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ Մալինը շարունակում է իր պատիժը կրել «Mule Creek State Prison» բանտում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://inmatelocator.cdcr.ca.gov/Details.aspx?ID=B51410 |title=Inmate Name	MULLIN, HERBERT WILLIAM
CDCR Number	B51410
Age	72
Admission Date	09/18/1973
Current Location	Mule Creek State Prison. 7.12.2019}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Մալին, Հերբերտ}}
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի սերիական մարդասպաններ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի հանցագործներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Կալիֆոռնիայից]]</text>
      <sha1>muo2aa21yi7rciwb8oha57igzcqcjed</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ամալյա Ֆլեմինգ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1009097</id>
    <revision>
      <id>8492382</id>
      <parentid>8040042</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10787" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ|imagesize=Amalia_Fleming.jpg|անուն=|բնագիր անուն=}}

'''Ամալյա Ֆլեմինգ''' ({{lang-en|Amalia Fleming}}), հայտնի է որպես Լեդի Ֆլեմինգ (''Lady Fleming''&lt;ref&gt;[http://www.scienceandsociety.co.uk/results.asp?image=10432104&amp;wwwflag=3&amp;imagepos=9 Lady Amalia Fleming]{{ref-en}}&lt;/ref&gt; ), ծննդյամբ՝ Կուցուրի Վուրեկաս ({{lang-en|Koutsouri-Vourekas}}, {{lang-el|Κουτσούρη-Βουρέκα}}, {{ԱԾ}}), հույն բժշկուհի, հասարակական և քաղաքական գործիչ։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է  1912 թվականի հունիսի 28-ին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]]։ Ամալյայի հայրը՝ Խալարիոս Կուցուրիսը ({{lang-el2|Χαρίλαος Κουτσούρης}}), եղել է հայտնի բժիշկ- մաշկաբան և աշխատել է Կոստանդնապոլսում, բայց 1914 թվականին՝ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային  պատերազմի]] սկսվելուն պես, թուրքական կառավարությունը բռնագրավել է  նրա տունն ու կլինիկան, որից հետո նրա  ընտանիքը ստիպված փախել է [[Հունաստան|Հունաստան:]]  

Ամալյան բժշկություն է սովորել [[Աթենքի համալսարան|Աթենքի համալսարանում]], մասնագիտացել  [[Բակտերիաբանություն|մանրէաբանության]] մեջ։ Ուսումը շարունակել է [[Փարիզ|Փարիզում]] և [[Լոնդոն|Լոնդոնում]]։ Ուսումն ավարտելուց հետո աշխատել է [[Աթենք|Աթենքի]] քաղաքային հիվանդանոցներից մեկում։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]] տարիներին՝ «Առանցքի ուժերի» կողմից Հունաստանի շրջափակման ժամանակ, նա ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ազգային դիմադրութան շարժմանը, որի համար էլ իտալական իշխանությունների կողմից դատապարտվել և բանտարկվել է։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո բրիտանական իշխանությունները գնահատել են «Դիմադրություն» շարժման մեջ նրա ծառայությունները և թոշակ նշանակել, ինչպես նաև աշխատանք տվել Լոնդոնի՝ 1947 թվականին Սբ.Մարիա հիվանդանոցում հիմնադրված Ռայտա-ֆլեմինգի ինստիտուտում (''Wright–Fleming Institute of Microbiology''), որը ղեկավարում էր մանրէաբան, 1945 թվականին [[Բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակ|բժշկության Նոբելյան մրցանակակիր]] [[Ալեքսանդր Ֆլեմինգ|Ալեքսանդր Ֆլեմինգը]]։ 

1949 թվականին վերադարձել է Աթենք և սկսել աշխատել «Էվանգելիսմոս» հիվանդանոցում։

1953 թվականի ապրիլի 9-ին ամուսնացել է Ալեքսանդր Ֆլեմինգի հետ, բայց 2 տարի անց այրիացել է։

1963 թվականին վերադարձել է  Հունաստան։ [[Ռոլան Բարտ|Ռոլան Բարտի]] հետ օգնել է գրող Պերիկլիս Կորովեսիսին և դերասանուհի Քիթ Արսենին՝ լքելու երկիրը գնդապետների ռեժիմի ժամանակ և  երկրում խոշտանգումների վերաբերյալ բողոք  ներկայացնելու  Մարդու իրավունքների եվրոպական հանձնաժողովին։

1971 թվականի օգոստոսի 31-ին ձերբակալվել է։ Նրան մեղադրել են մահվան դատապարտված&lt;ref&gt;{{книга|заглавие=Спецслужбы и войска особого назначения|ссылка=https://books.google.am/books?id=0nzbAAAAMAAJ&amp;q=31+августа+1971+года+флеминг|ответственный=сост. Кочеткова Полина Владимировна, Линник Татьяна Ивановна|год=1997|страницы=14|страниц=608|серия=Энциклопедия тайн и сенсаций|isbn=985-437-032-1}}&lt;/ref&gt; Ալեքսանդր Պանագուլիսի փախուստը կազմակերպելու փորձի մեջ։ Հունաստանից վտարվելուց առաջ նա  մի քանի ամիս հունական հատուկ քննչական կենտրոնի կողմից բռնության և խոշտանգման է ենթարկվել. ստիպել են իրեն մեղավոր ճանաչել այն բանում, որ ինքը (անկուսակցական) եղել է  կոմունիստական  գաղտնի  կազմակերպության ղեկավարը, նախապատրաստել ահաբեկչական գործողություններ և կազմակերպել դավադրություններ։ Նրան  ստիպել են նաև զրպարտել ուրիշ անմեղ մարդկանց նմանատիպ հանցագործությունների մեջ։ Նա վրդովված հարցրել է խոշտանգողներին. «Ինչպե՞ս կարելի է վերաբերվել այն իշխանությանը, որը մարդկանց մղում է խելագարության, ստում է, զրպարտում, սադրում»։ Ի հատուցումն  այդ ամենի՝ նա զրկվել է քնելու հնարավորությունից, ներկա գտնվել ուրիշ դատապարտյալների խոշտանգումներին։ Ամալյա Ֆլեմինգն այս ամենին դիմակայել է, իսկ հետո վճռականորեն հրաժարվել է ստորագրել հայտարարությունը, որն իր խոսքով՝ պարունակել է ֆանտաստիկ ստերի կույտ Հունաստանի կոմունիստների մասին։ Ելնելով առողջական վիճակից՝ ազատ է արձակվել բանտից, բայց միևնույն ժամանակ զրկվել է Հունաստանի քաղաքացիությունից և արտաքսվել երկրից։ 

[[Մելինա Մերկուրի|Մելինա Մերկուրիի]] և [[Հելեն Վլախոս|Հելեն  Վլախոսի]] հետ աշխատել է Լոնդոնի «Կատիմերինի» թերթում՝  մամուլում հանդես գալով  Հունաստանում գերիշխող սև գնդապետների ռեժիմի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|author=Clogg, Richard|title=Obituary: Helen Vlachos|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-helen-vlachos-1578044.html|publisher=[[The Independent]]|date=17 October 1995-10-17|accessdate=2013-03-15|lang=en|archive-date=2019-09-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20190904062827/https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-helen-vlachos-1578044.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։

1974 թվականին՝ խունտայի անկումից հետո, Ամալյա ֆլեմինգը վերադարձել է Հունաստան, որտեղ միացել է համահունական սոցիալիստական շարժմանը և  երեք անգամ (1977 թվական, 1981 թվական և 1985 թվական) ընտրվել խորհրդարանում։ 1985 թվականին՝ վարչապետ [[Անդրեաս Պապանդրեու|Անդրեաս Պապանդրեուի]] հետ տարաձայնությունից հետո, հեռացել է քաղաքականությունից։

Նա եղել է մի շարք իրավապաշտպան կազմակերպությունների անդամ, այդ թվում՝ Amnesty International Democratic concern-ի և Human Rights Union-ի։ Նախաձեռնել և ֆինանսավորել է «Ալեքսանդր Ֆլեմինգ»-ի (1965 թվական) հիմնարար կենսաբանական հետազոտությունների հունական հիմնադրամի ստեղծումը, որն ավելի ուշ վերափոխվել է պետական կենսաբժշկական  գիտական կենտրոնի, որն էլ գիտահետազոտական աշխատանքների է մասնակցել՝ ներառելով իմունոլոգիան, մոլեկուլային կենսաբանությունը, գենետիկան և մոլեկուլային ուռուցքաբանությունը։

Ամալյա Ֆլեմինգը վախճանվել է [[1986|1986 թվականի]] [[Փետրվարի 26|փետրվարի 26-ին]] Աթենքում&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/1986-02-28/local/me-12829_1_junta-members Lady Fleming, 73, Activist in Greek Resistance, Dies]{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Այդ թվականին Աթենքի հիվանդանոցներից մեկը անվանակոչվել է իր պատվին, որն էլ ներկայումս հայտնի է որպես «Սիսմանոգլիո- Ամալյա Ֆլեմինգ» ({{lang-el2|Γενικό Νοσοκομείο Αττικής «Σισμανογλειο - Αμαλια Φλεμιγκ»}}):

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20140713152944/http://greekorbis.gr/%D1%87%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0-greekorbis/%D0%B8%D0%B7-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8-%D0%B3%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B8/686-%D0%BA-100-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8E-%D1%81%D0%BE-%D0%B4%D0%BD%D1%8F-%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B8-%D1%84%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B3 К 100-летию со дня рождения Амалии Флеминг]
* [https://www.munzinger.de/search/portrait/Lady+Amalia+Fleming/0/13427.html Lady Amalia Fleming] {{ref-de}}
* [http://www.alamy.com/stock-photo/amalia-fleming.html Amalia Fleming - Stock Photos and Images] {{ref-en}}

{{DEFAULTSORT:Ֆլեմինգ, Ամալյա}}

{{ՎՊԵ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Հույն բժիշկներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն բժշկուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>0kon3g1zwkdximxs0anuu9b9asnmm7d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աջ սեկտոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1009270</id>
    <revision>
      <id>8492597</id>
      <parentid>8414057</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:30:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120682" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Խմբակցություն
| անվանում = Աջ սեկտոր
| բնագիր անվանում = {{lang-uk|Правий сектор}}
| պատկերանիշ = Flag of &quot;Right Sector&quot;.png
| նկարագրում1 = Շարժման դրոշը
| պատկեր = 
| նկարագրում2 = 
| տեսակ = 
| մասն է = 
| էթնիկ կազմ = 
| կրոնական կազմ = 
| գաղափարախոսություն = ուկրաինական ազգայնականություն&lt;br&gt;Կրոնական պահպանողականություն&lt;ref&gt;Andersen, Johannes Wamberg; Olena Goncharova; Stefan Huijboom (11 June 2015). &quot;Equal rights for gays still distant dream in Ukraine&quot;. Kyiv Post. Archived from the original on 12 June 2015.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;Եվրասկեպտիցիզմ&lt;br&gt;Հակակոմունիզմ
| հիմնադիր = 
| ղեկավար = Դմիտրի Յարոշ&lt;small&gt;(2013—2015)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;Անդրեյ Տարասենկո&lt;small&gt;(2016 թվականի մարտից)&lt;/small&gt;
| ղեկավար կենտրոն = 
| առաջացման երկիր = [[Ուկրաինա]]
| գործունեության տարածք = [[Կիև]]
| ստեղծման տարեթիվ = 2013 թվականի դեկտեմբեր
| լուծարման տարեթիվ = 
| լուծարման պատճառ = 
| նախորդ = 
| կարգախոս = ''Փառք Ուկրաինային, Փառք հերոսներին&lt;br /&gt;Փառք ազգին, Մահ թշնամիներին''
| ենթարկվող խմբակցություններ = 
| համախոհներ = 
| հակառակորդներ = 
| անդամների քանակ = 
| գործողություններ = 
| կայք = 
| կոորդինատներ = 
| ծանոթագրություններ = 
| Վիքիպահեստ = 
}}
«'''Աջ սեկտոր'''» ({{lang-uk|Правий сектор}}), ի սկզբանե, ուկրաինական մի շարք ազգայնական («ազգայնականորեն կողմնորոշված») ուլտրաաջ կազմակերպությունների ակտիվիստների ոչ ֆորմալ միավորում&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2014/01/140120_ru_s_right_sector.shtml Правый сектор: боевой отряд Евромайдана.] BBC Украина, 20.01.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bbcnews&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-25826238|title=Profile: Ukraine's «Right Sector» movement|author=|date=2014-01-21|work=|publisher=BBC News|accessdate=2014-01-23|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.opendemocracy.net/od-russia/anton-shekhovtsov/provoking-euromaidan Anton Shekhovtsov. Provoking the Euromaidan. 3 December 2013]&lt;/ref&gt;, որը առաջացել էր [[Կիև]]ում բողոքի ակցիաների ընթացքում (2013 թվականի դեկտեմբեր-2014 թվականի փետրվար)&lt;ref name=&quot;kornil&quot;&gt;{{cite web|author=Владимир Корнилов|title=Я вам докажу, что «герои проевропейского Майдана» и «провокаторы-титушки» Банковой — это одни и те же лица!|url=http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|date=2013-12-04|publisher=Еженедельник 2000|deadlink=404|archiveurl=https://archive.is/20131213052119/http://2000.net.ua/2000/forum/effekt-svobody/95837|archivedate=2013-12-13}} ( оборван; см. также зеркала: [http://advocat-cons.info/index.php?newsid=20229#.U6RuaPl_t8E], [http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419185657/http://lugansk.comments.ua/digest/2013/12/05/125535.html |date=2014-04-19 }})&lt;/ref&gt;։ Առաջին հայտնիությունն իր մասնակցությամբ ստացել է 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Ուկրաինայի ներքին զորքերի և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումների հետ բախումների արդյունքում, որոնք հսկում էին նախագահի վարչակազմի շենքը&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;, ինչպես նաև մի քանի վարչական շենքերի գրավման մեջ&lt;ref name=&quot;thetime&quot; /&gt; նրանք գրավել են Արհմիությունների գրավված տան հարկերից մեկը և զբաղեցրել են [[Եվրամայդան]]ի ընթացքում&lt;ref name=&quot;thetime&quot; /&gt;։ Ռուսաստանի Դաշնությունում Աջ սեկտորը ծայրահեղական կազմակերպություն է ճանաչվել&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = http://www.supcourt.ru/stor_pdf.php?id=622816
 |title       = Дело № АКПИ14-1292С
 |date        = 2014-11-17
 |publisher   = Верховный Суд Российской Федерации
 |language    = ru
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20150303095410/http://www.supcourt.ru/stor_pdf.php?id=622816
 |archivedate = 2015-03-03
}}&lt;/ref&gt;, նրա գործունեությունն արգելված է։

Քաղաքագետ [[Վլադիմիր Կորնիլով]]ը դեռ իրադարձությունների սկզբում ապացույցներ էր ներկայցրել այն մասին, որ Աջ սեկտորի ակտիվիստները սկսել են համակարգել իրենց գործողությունները արդեն նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանը ցրելու նախաշեմին և Եվրամայդանի մասնակիցների դեմ սկսված ուժային ակցիայի ժամանակ իրենց ագրեսիվությամբ հրահրել են միլիցիան պատասխան կոշտության նրանց նկատմամբ, ովքեր մնացել են Անկախության հրապարակում (մինչդեռ սադրիչները կազմակերպված կերպով լքել են այն)&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;։ [[Անդրեյ Տարասենկո]]ն՝ Տրիզուբայի և Աջ սեկտորի առաջնորդներից մեկը, Էխո Մոսկվի ռադիոկայանին տված հարցազրույցում 2014 թվականի հունվարին հայտարարել է, որ Աջ սեկտորը սկսել է ձևավորվել բողոքների առաջին իսկ օրերին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 23-24-ը&lt;ref name=&quot;тарас&quot;&gt;[http://echo.msk.ru/programs/beseda/1244992-echo/ Интервью с Андреем Тарасенко, координатором объединения «Правый сектор», первым замглавы общественной организации «Тризуб имени Степана Бандеры» // Эхо Москвы, 25.01.2014]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես նշել են 2014 թվականի հունվարի կեսերին Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի վերլուծաբանները, բողոքների առաջին իսկ օրերից նրանց մասնակիցների շրջանում հայտնվել է հիմնական զանգվածի բաժանում, որը ենթադրում էր, որ «նոր» Մայդանը պետք է կրկնօրինակի խաղաղ Մայդան 2004-ը, և այսպես կոչված «աջ սեկտորը» (ֆուտբոլային ուլտրասներ, Ազատություն, «Патріот України» (Սոցիալ-ազգային ասամբլեա&lt;ref name=autogenerated8 /&gt;), որը Մայդանը դիտարկում էր միայն որպես հարմար առիթ «ազգային հեղափոխություն»  սկսելու համար&lt;ref name=&quot;varianty&quot; /&gt;, որը, Յարոշի խոսքով, պետք է ավարտվեր ''«ներքին օկուպացիայի ռեժիմի ամբողջական վերացմամբ և ուկրաինական ազգային պետության ստացմամբ՝ ընդգրկող ազգային ժողովրդաիշխանության համակարգով»''&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/news/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=Правый сектор&quot; недоволен соглашением с Януковичем|publisher=[[РБК]]|date=2014-02-21|archiveurl=https://archive.is/20140305172235/http://euromaidan.rbc.ua/rus/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|archivedate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;։

Թեև խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները (նույնիսկ Ազատություն կուսակցության նախագահ [[Օլեգ Տյագնիբոկ]]ը) փորձում էին տարանջատվել արմատականներից և սկզբում նրանց սադրիչներ էին անվանում&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated16&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/news/2013/12/1/7004021/ Милиция рассказала о жертвах под АП от атаки штурмовиков]&lt;/ref&gt;, նրանց ծառայություններից հրաժարվել նրանք չէին կարող. հենց Աջ սեկտորն էր «Մայդանի Ինքնապաշտպանության» հետ միասին կատարում անվտանգության (ինչպես արտաքին, այնպես էլ կարգի պահպանության) գործառույթները, մասնակցում Մայդանի սահմաններից դուրս ակցիաների կազմակերպմանը&lt;ref name=&quot;razdel&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ |title=Майдан. Линии раскола. Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 13.01.2014 |accessdate=2014-02-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083202/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52d3bf2408393/pagedoc1096_2/ |archivedate=2014-10-06 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորի առաջնորդները, սակայն, համեմատաբար երկար էին մնում ստվերում, հեռու հրապարակային քաղաքականությունից` մասնագետների կարծիքով, դա բացատրվում է նրանով, որ ի սկզբանե Աջ սեկտորը բավականին արհեստականորեն միավորում էր համատեղելի քիչ ուժերի, որոնց միջև պարբերաբար հակամարտություններ էին ծագել։ Մայդանում նրանց միավորել է հայացքների արմատականությունը, իսկ Նոր տարվանից հետո՝ նաև ֆինանսավորման ընդհանուր աղբյուրը&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt; (այդ կապակցությամբ հիշատակվում էր ուկրաինացի օլիգարխներից մեկը՝ Պետրո Պորոշենկոն&lt;ref name=&quot;pavlenko&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.iarex.ru/articles/45551.html|title=«Правый сектор» Украины: варвары и Рим|author=[[Павленко, Владимир Борисович|Павленко В. Б.]]|date=2014-02-14|work=|publisher=Информационное агентство ИА REX|accessdate=2014-02-26}}&lt;/ref&gt;, Ուկրաինայի ապագա նախագահը)։

Միայն 2014 թվականի հունվարի վերջին Աջ սեկտորի առաջնորդները սկսեցին իշխանություններին իրենց սեփական պահանջները ներկայացնել՝ իրենց ներկայացնելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, և հայտարարեցին իշխանության և խորհրդարանական ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին։ «Աջ սեկտորը» պահանջում էր իշխանության ամբողջական վերաբեռնումը, արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot; /&gt; (բնորոշ է, որ [[Դմիտրի Յարոշ]]ին Եվրամայդանի հաղթանակից հետո առաջարկվում էր Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալի պաշտոնը)&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;։

Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ և, սեփական խոսքով, հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/02/20/noway/ Украинский «Правый сектор» отказался соблюдать «фальшивое перемирие»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/news/politics/990266-lider_pravogo_sektora_yarosh_soobshchil_o_chem_govoril_s_yanukovichem.htm Лидер Правого сектора Ярош сообщил, о чём говорил с Януковичем]&lt;/ref&gt;։ Փետրվարի 21-ին, նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման վերաբերյալ ստորագրված համաձայնագրի պայմանները խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից հրապարակային հայտարարելիս, Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժման հստակ պարտավորությունները», որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ, համաձայնագիրը համարել է «հերթական անգամ աչքերին թոզ փչել» և հայտարարել է, որ հրաժարվում է կատարել&lt;ref&gt;{{cite web |datepublished=2014-02-21 |url=http://euromaidan.rbc.ua/rus/news/-pravyy-sektor-nazval-soglashenie-s-yanukovichem-ocherednym-21022014160600|title=Правый сектор&quot; недоволен соглашением с Януковичем |publisher=РБК-Украина |accessdate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;։

Ուկրաինական իշխանության նոր կառույցում Աջ սեկտորը հենց սկզբից հավակնում էր հատուկ դերակատարության ուժային դաշինքում, իսկ Դմիտրի Յարոշը, որն իր թեկնածությունն էր առաջադրել արտահերթ նախագահական ընտրություններում, իրեն համարում էր «Աջ սեկտորի» գլխավոր հրամանատար&lt;ref name=&quot;ЗВЕРНЕННЯ&quot;&gt;[http://banderivets.org.ua/zvernennya-golovnokomanduvacha-pravogo-sektoru-dmytra-yarosha.html ЗВЕРНЕННЯ ГОЛОВНОКОМАНДУВАЧА «ПРАВОГО СЕКТОРУ» ДМИТРА ЯРОША. Banderivets.org.ua]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել Աջ սեկտորը վերածել քաղաքական կուսակցության Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայի վրա, որը վերանվանվել է Աջ սեկտոր կուսակցության&lt;ref name=&quot;una&quot;&gt;{{Cite web |url=http://an.crimea.ua/page/news/59620/ |title=«Правый сектор» стал партией с претензией. Аргументы недели — Крым, 23.03.2014 |accessdate=2014-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140330221411/http://an.crimea.ua/page/news/59620/ |archivedate=2014-03-30 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Սակայն, ինչպես հայտարարվեց, «Աջ սեկտորից» բացի, շարունակեցին գոյություն ունենալ և հասարակական կազմակերպությունը, և այսպես կոչված «ուժային դաշինքը»&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot;&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1365484-d-yarosh-pereviv-vsikh-biytsiv-pravogo-sektora-pid-tsentralizovane-komanduvannya Д.Ярош перевел всех бойцов «Правого сектора» под централизованное командование. УНН, 16.07.2014]&lt;/ref&gt;։

Աջ սեկտորի տեղեկատվական սեկտորի ղեկավար Բորիսլավ Բերեզայի 2014 թվականի հունիսի 4-ի հայտարարության համաձայն՝ Աջ սեկտորը պարտավորվել է լիովին աջակցել Ուկրաինայի նորընտիր նախագահ Պյոտր Պորոշենկոյի բոլոր գործողություններին Ուկրաինայի միավորման և պահպանման, Ուկրաինայի արևելքում կարգուկանոն հաստատելու ուղղությամբ։ Այդ նպատակով Աջ սեկտորը հայտարարել է ավելի քան 5 հազար մարդու մոբիլիզացնելու պատրաստակամության մասին, եթե նրանց երաշխավորում են ապահովել, սպառազինություն և «նորմալ համագործակցություն բոլոր պետական կառույցների հետ»&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1350700-d-yarosh-priyme-rishennya-pro-vkhodzhennya-do-novogo-uryadu-b-bereza Д.Ярош займет одну из должностей в новом правительстве — Б.Береза. УНН, 04.06.2014]&lt;/ref&gt;։  2014 թվականի հուլիսի 16-ին Յարոշը հայտարարել է Աջ սեկտորի ուժային բլոկի հիման վրա&lt;ref name=&quot;autogenerated4&quot;&gt;[http://gazeta.ua/articles/life/_arosh-ogolosiv-pro-stvorennya-dobrovolchogo-ukrayinskogo-korpusu/569972 Ярош оголосив про створення Добровольчого Українського Корпусу]&lt;/ref&gt; Ուկրաինական կամավորական կորպուսի ստեղծման մասին՝ «Մոսկովյան ագրեսիայի դեմ պայքարի, ուկրաինացի ժողովրդի թշնամիների՝ ահաբեկիչների և անջատողականների ոչնչացման, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի և Ղրիմի թերակղզու պետության լիակատար վերահսկողության տակ վերադառնալու համար»&lt;ref name=&quot;autogenerated10&quot; /&gt;։ Այդ ժամանակից սկսած «Աջ սեկտորը» ներկայանում էր որպես ազգային-ռազմական շարժում ({{lang-uk|Національний військовий рух}}): Շարժմանը, սակայն, այդպես էլ չի հաջողվել կազմակերպչական մակարդակով օրինականացնել իր գործունեությունը և ինտեգրվել պետական և ուժային կառույցներին, ինչը հանգեցրել է Ուկրաինայի ղեկավարության նկատմամբ նրա վերաբերմունքի կտրուկ փոփոխության, որն այժմ Աջ սեկտորի պաշտոնական փաստաթղթերում կոչվում է ներքին օկուպացիայի ռեժիմ, որի գործողությունները, ըստ ԱՍ ղեկավարության, «ոչ մի ընդհանուր բան չունեն մեր ազգային շահերի հետ»&lt;ref name=&quot;autogenerated5&quot;&gt;[http://pravyysektor.info/news/news/808/pravij-sektor-vizme-uchast-u-blokadi-krimu.html «Правий сектор» візьме участь у блокаді Криму]&lt;/ref&gt;։ Մասնավորապես, 2014 թվականի սեպտեմբերին Դմիտրի Յարոշը դատապարտել էր Գերագույն ռադայի կողմից նախագահ Պորոշենկոյի նախաձեռնությամբ Դոնբասի առանձին շրջանների կարգավիճակի մասին օրենքի ընդունումը՝ այն անվանելով հակասահմանադրական և հակապետակա&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/09/18/dictatorship/ ''«Командир батальона ОУН предложил Украине диктатуру»'']. [[Лента.ру]], 18.09.2014&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հուլիսի 21-ին Մուկաչովում իշխանության հետ հերթական բախումից հետո հրավիրված համաուկրաինական արտահերթ համագումարում հայտարարվեց «Աջ սեկտորը» ազգային-ազատագրական շարժման անվանափոխելու մասին` ({{lang-uk|Національний визвольний рух}}, {{lang-uk|НВР Правий сектор}})&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/pravyy-sektor-stal-natsionalno-osvoboditelnym-1437501754.html «Правый сектор» стал национально-освободительным движением, — Ярош // РБК-Украина, 21.07.2015]&lt;/ref&gt; «հեղափոխական պայքարի նոր փուլ սկսելու կապակցությամբ»։ &lt;blockquote&gt;''Աջ սեկտոր ազգային-ազատագրական շարժումը կազմակերպված շարժում է, որն իր նպատակն է դնում Ուկրաինայի ազգային ազատագրումը արտաքին և ներքին օկուպացիայից և պետության ստեղծումը։ Շարժման առաքելությունն է ստեղծել և զարգացնել Ուկրաինական ինքնավար մայր պետություն՝ ուկրաինացիների ազգային պետությունը, ազգային հեղափոխության ճանապարհով''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://pravyysektor.info/about.html |title=Що таке «Правий сектор»? |accessdate=2015-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150909152544/http://pravyysektor.info/about.html |archivedate=2015-09-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։&lt;/blockquote&gt;

Շարժման ռազմական թևն է Ուկրաինայի կամավորական կորպուսը (առաջնորդ Անդրեյ Ստեմպիցկի), քաղաքականը՝ «Աջ սեկտոր» կուսակցությունն է (Անդրեյ Տարասենկո)։ Կա նաև երիտասարդական շարժում՝ «Աջ երիտասարդություն»&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20150922/1273882550.html Ярош заявил, что координирует «Правый сектор», но не руководит им]&lt;/ref&gt;։

Աջ սեկտորի առաջնորդն ({{lang-uk|провідник}}) ի սկզբանե եղել է Դմիտրի Յարոշը&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot;&gt;{{Cite web |url=http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |title=ЗАЯВА ДМИТРА ЯРОША — ЛІДЕРА «ПРАВОГО СЕКТОРУ» |accessdate=2020-08-26 |archive-date=2019-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190128191206/http://ord-ua.com/2014/01/28/zayava-dmitra-yarosha--lidera-pravogo-sektoru/?page=1 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;՝ ուկրաինական ազգայնական Տրիզուբ կազմակերպության ղեկավարներից մեկը&lt;ref name=&quot;varianty&quot;&gt;[http://www.varianty.net/16430-pravyi-sektor-my-yshly-ne-za-yevrointehratsiiu-a-za-te-shchob-zvershyty-natsionalnu-revoliutsiiu Правий сектор: Ми йшли не за євроінтеграцію, а за те, щоб звершити національну революцію] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140324042503/http://www.varianty.net/16430-pravyi-sektor-my-yshly-ne-za-yevrointehratsiiu-a-za-te-shchob-zvershyty-natsionalnu-revoliutsiiu |date=2014-03-24 }}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականի նոյեմբերի 11-ին նա հայտարարել էր, որ վայր է դնում շարժման առաջնորդի լիազորությունները&lt;ref name=autogenerated6&gt;{{Cite web|accessdate = 2015-11-11|title = Мнение: Ярош уходит из &quot;Правого сектора&quot;, но не на пенсию|url = http://ria.ru/radio_brief/20151111/1318841236.html|publisher = РИА Новости}}&lt;/ref&gt;։ Շարժումը գլխավորել Է Անդրեյ Տարասենկոն, որն ընտրվել է ԱՍ-ի 4-րդ համագումարում, որն անցկացվել է 2016 թվականի մարտի 19-ին&lt;ref name=&quot;пс 30-03-16&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/56fa6f2223083/pagedoc1096_5/ |title=Ситуация в «Правом секторе» // Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 30.03.2016 |accessdate=2016-07-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160816042335/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/56fa6f2223083/pagedoc1096_5/ |archivedate=2016-08-16 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի հունիսի սկզբին հրապարակված ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցողի՝ արտադատական մահապատիժների, առանց պատշաճ դատաքննության և կամայական մահապատիժների վերաբերյալ զեկույցում Աջ սեկտորը դասվել է «բռնության հակում ունեցող աշխարհազորայինների շարքին, որոնք պաշտոնական արիության շնորհիվ գործում են որպես ինքնուրույն ուժ բարձր մակարդակով և գրեթե լիակատար անպատժելիության պայմաններում»։ Մասնավորապես, խոսքը մարդկանց (լրագրողների, գրողների) նկատմամբ բռնությունների մասին է, որոնց համոզմունքներին նրանք համաձայն չեն, ինչպես նաև փաստաբանների և դատավորների նկատմամբ բռնություն գործադրելու սպառնալիքների մասին է։ Զեկույցի հեղինակները հայտարարել են. «...ծայրահեղ ազգայնական խմբերը և այլ զինված կազմավորումները, ինչպիսիք են «Աջ սեկտորը», «Ազատությունը և ինքնապաշտպանությունը», պետք է ճանաչվեն անօրինական և իրապես զինաթափվեն, լուծարվեն և պատասխանատվության ենթարկվեն կամ ենթարկվեն օրենքին։ Այդ խմբերի առաջնորդների և անդամների կողմից բռնության կամ ահաբեկման ակտերը չպետք է ցանկացած մակարդակով դիմավորեն պետության թողտվությանը, իսկ նրանց կողմից այլ համայնքների նկատմամբ բռնության և ատելության հրահրումը պետք է պատժվի»&lt;ref name=autogenerated8&gt;[http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&amp;DS=A/HRC/32/39/Add.1&amp;Lang=R Доклад Специального докладчика по вопросу о внесудебных казнях, казнях без надлежащего судебного разбирательства и произвольных казнях о его миссии на Украине]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ТАСС о докладе ООН&quot;&gt;[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3350580 ООН раскритиковала Киев за безнаказанность добровольческих батальонов и радикалов] ТАСС, 8/VI/2016&lt;/ref&gt;։

== Անվանում ==
Reuters-ի լրագրողների վարկածով՝ խմբավորման սկզբնական հիմքը կազմել են ազգայնական ֆուտբոլային ֆանատները&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3297108-zhurnalystu-Reuters-udalos-vziat-razvernutoe-yntervui-u-chlena-pravoho-sektora Журналисту Reuters удалось взять развернутое интервью у члена Правого Сектора]&lt;/ref&gt;, որոնք մարզադաշտում ավանդաբար տեղակայվել էին աջ սեկտորում։ Այստեղից էլ ընտրել են «Աջ սեկտոր» անվանումը։

Անդրեյ Պաստուշենկոն («Սեդոյ», Եվրամայդանի մասնակից) 2014 թվականի ապրիլի 10-ի մամուլի ասուլիսում հայտնել է այն վարկածը, որ «Աջ սեկտոր» անվանումը ծագել է 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ի լույս 25-ի գիշերը։

== Եվրոմայդանի ժամանակաշրջանում կազմը, կառուցվածքը, սպառազինությունը ==
Ի սկզբանե միավորել է մի քանի աջ արմատական կազմակերպություններ՝ «Ուկրաինայի հայրենասեր»-ը (Соціал-національна асамблея), ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍԱ-ն, «Білий Молот»-ը և «Карпатська Січ»-ը&lt;ref name=&quot;bbc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;тарас&quot; /&gt;&lt;ref name=autogenerated9&gt;[http://ipress.ua/mainmedia/yakshcho_vlada_pochne_biynyu_nihto_ne_pide_yak_vivtsi_na_zabiy__lider_pravogo_sektora_44068.html Якщо влада почне бійню, ніхто не піде, як вівці, на забій, — лідер «Правого сектора». ipress.ua, 04.02.2014]&lt;/ref&gt;։ Նրանց մոտ բացակայում էր կառավարման հստակ կառուցվածքը և ձևական առաջնորդները, գործողությունների համակարգումը տեղի էր ունենում սոցիալական ցանցերի և բջջային կապի միջոցով։ «Աջ սեկտորի» լրատվական ալիքներն էին «Տրիզուբ» կազմակերպության կայքը&lt;ref&gt;[http://www.banderivets.org.ua/ Ресурс заблокирован - Resource is blocked&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև նրանք ունեին իրենց էջերը Facebook և Vkontakte սոցիալական ցանցերում&lt;ref name=&quot;bbc&quot; /&gt;։

Աջ սեկտորի քարոզչությունը, դրամահավաք ու հավաքագրում իրականացվել է, մասնավորապես, օրինական կուսակցության կարգավիճակ ունեցող ՈւՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի միջոցով։ Հենց դրա միջոցով է Աջ սեկտորը 2014 թվականի հունվարին Կիևից իրականացրել Ուկրաինայի Արևմուտքում մարզային պետական վարչակազմերի զավթման գործողությունների համակարգումը&lt;ref&gt;[http://4vlada.com/rivne/33122 Хто керує «Правим сектором» на Рівненщині] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140307005341/http://4vlada.com/rivne/33122 |date=2014-03-07 }} // Портал «Четверта влада». — 2014. — 9 февраля.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://4vlada.com/rivne/32687 Рівненський Майдан спалив прапор партії регіонів, взяв під контроль ОДА й оголосив про створення Народної ради] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330060142/http://4vlada.com/rivne/32687 |date=2014-03-30 }} // Портал «Четверта влада». — 2014. — 23.01.2014.&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորին պատվիրակված ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի ներկայացուցիչների թվում էին քաղխորհրդի ղեկավար Ալեքսանդր Մուզիչկոն, ՈՒԱԿ-ի կենտրոնական ղեկավարության անդամ Ռոման Կովալը, Յուրի Շուխևիչը (ՈւՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի նախագահ), Նիկոլայ Կարպյուկը (ՈւՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի նախագահի տեղակալ), Իգոր Մազուրը («Տոպոլ»), Վալերի Վորոնովը («Վուլֆ»), Վլադիսլավ Միրոնչիկը («Միրոն»), Յուրի Դովժենկոն («Հանս», «Դիտրիխ», «Արթուր») և Վալերի Բոբրովիչը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ningma.org.ua/attachments/article/771/1390673950385.pdf|title=«Правий сектор»|accessdate=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։

Աջ սեկտորը առանձին մտնում էր «Մայդանի ինքնապաշտպանության» մեջ&lt;ref name=&quot;80percen&quot;&gt;[http://www.pravda.com.ua/rus/articles/2014/02/4/7012683/ ''Найем М., Коваленко О.''. Лидер Правого сектора Дмитрий Ярош: Когда 80 % страны не поддерживает власть, гражданской войны быть не может, Украинская правда, 04.02.2014.]&lt;/ref&gt;, բայց փաստացի միայն համակարգում էր իր գործողությունները դրա ղեկավար [[Անդրեյ Պարուբի]]ի հետ։

2014 թվականի հունվարի վերջին, սակայն, Աջ սեկտորը սկսել է ներկայանալ որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ |title=«Правый сектор» (ПС) и «Спільна Справа». Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 03.02.2014 |accessdate=2014-02-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150928203256/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52ef63a65473b/ |archivedate=2015-09-28 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;, փետրվարի 14-ին հայտարարել է իր ''քաղաքական խորհրդի'' ձևավորման մասին և պահանջել «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից»՝ հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում Աջ սեկտորի դերը, Աջ սեկտորի քաղաքական խորհրդի հետ սկսել խորհրդակցություններ քաղաքական գործընթացում նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ, որոնք ուղղված են հակամարտության կարգավորմանը&lt;ref name=autogenerated7&gt;[http://www.unian.net/politics/884496-pravyiy-sektor-sformiroval-politsovet-i-gotov-prisoedinitsya-k-konsultatsiyam-ob-uregulirovaniya-situatsii.html «Правый сектор» сформировал политсовет и готов присоединиться к консультациям об урегулирования ситуации. УНИАН, 14.02.2014]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես 2014 թվականի փետրվարի սկզբին հայտարարել էր Դմիտրի Յարոշը, Աջ սեկտորն իր ձեռքում կենտրոնացրել էր զենքի մի ամբողջ զինանոց, որը «''բավարար էր ամբողջ Ուկրաինան ներքին օկուպանտներից պաշտպանելու համար»։'' Իրավակարգի ուժերի հետ դիմակայության ընթացքում Աջ սեկտորի գրոհայիններն օգտագործել են մահակներ, «Մոլոտովի կոկտեյլներ» և նույնիսկ նետողական մեքենաներ, որոնք կառուցվել էին միջնադարյան պաշարման գործիքների օրինակով&lt;ref name=&quot;thetime&quot;&gt;{{статья |автор= Shuster S.|заглавие= Exclusive: Leader of Far-Right Ukrainian Militant Group Talks Revolution With TIME|ссылка= http://world.time.com/2014/02/04/ukraine-dmitri-yarosh-kiev/|язык= en|издание= [[The Time]]|тип= журнал|год= 2014-02-04|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;։

== Մասնակցություն ռեզոնանսային ուժային ակցիաներին ==
Անդրեյ Տարասենկոն՝ «Տրիզուբայի» և Աջ սեկտորի առաջնորդներից մեկը, «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ Աջ սեկտորը սկսել է ձևավորվել բողոքների առաջին իսկ օրերին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 23-24-ին&lt;ref name=&quot;тарас&quot; /&gt;։ Ուկրաինացի քաղաքագետ Վլադիմիր Կորնիլովը դեռ իրադարձությունների սկզբում ապացույցներ էր ներկայացրել այն մասին, որ Աջ սեկտորի ակտիվիստները սկսել են համակարգել իրենց գործողությունները արդեն նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը Եվրամայդանը ցրելու նախաշեմին և Եվրամայդանի մասնակիցների դեմ սկսված ուժային ակցիայի ժամանակ իրենց ագրեսիվությամբ հրահրել են ոստիկանությանը&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;։ Ահա թե ինչպես է հետագայում այդ իրադարձությունները նկարագրել «Բանդերեցի» կայքը՝ «Տրիզուբ» կազմակերպության պաշտոնական կայքը»․ «''Աջ սեկտորի ազգայնականները անհավասար կռվի են բռնվել աղբի հատուկ ստորաբաժանումների հետ և կատաղի դիմադրություն ցույց տալով''»։ Գիշերային իրադարձություններին Աջ սեկտորի մասնակցությունը հաստատել է նաև Յարոշը&lt;ref name=&quot;varianty&quot; /&gt;։ Կորնիլովը նշում էր, որ ինքը այս մասին հայտնել է ուլտրաաջ ինտերնետ-ֆորումների ակտիվության աննախադեպ բարձրացումն անմիջապես [[Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր|Ուկրաինայի և Եվրամիության ասոցացման համաձայնագրի]] ստորագրման տապալման մասին լուրից հետո, այսինքն՝ դեռևս մինչև նոյեմբերի 29/30-ի իրադարձությունները&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;։

2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին հեռուստատեսային ալիքները ցուցադրել ենտեսանյութեր այն մասին, թե ինչպես են «Միխայլովի հրապարակում կազմավորվում ինքնապաշտպանության ջոկատները». դրանցում պատկերված էին դիմակավոր նույն մարդիկ և նույն մահակներով, ինչ մեկ օր անց հեռուստախցիկները արձանագրել էին Բանկորի անվան փողոցում կառավարական թաղամասի գրոհի ընթացքում։ Դեկտեմբերի 1-ի հանրահավաքի ամբողջ օրն ու գիշերը համացանցում Աջ սեկտորի մոբիլիզացման կոչեր էին հնչում։ Գրոհայիններին մանրակրկիտ հրահանգել են, թե ինչպես պետք է զինվել և ինչպես պետք է հարձակվել ոստիկանության վրա&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;։

Հենց Աջ սեկտորի գրոհայիններն են դարձել դեկտեմբերի 1-ին Կիևի կառավարական թաղամասում ոստիկանական պատնեշների վրա հարձակումների հիմնական ուժը, հակառակ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների հայտարարությունների, որ այդ հարձակումները կատարել են իշխանությունների ցուցումներով գործող ինչ-որ «սադրիչներ»&lt;ref name=&quot;kornil&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot; /&gt;։ Կառավարական թաղամասի գրոհի նախաձեռնողներին «սադրիչներ» և «տիտուշկաներ» անվանելով ընդդիմության առաջնորդներն արդեն շուտով սկսել են հասնել նրանց ազատ արձակմանը&lt;ref name=&quot;razdel&quot; /&gt;։ Օլեգ Միրոժենկոն, Աջ սեկտորի մեջ մտնող Ուկրաինայի հայրենասեր կազմակերպությունը դեռևս դեկտեմբերին ուղղակիորեն հայտարարել էր, որ դեկտեմբերի 1-ի իրադարձությունների հիմնական մասնակիցները նախագահի վարչակազմի մոտ «աջ ակտիվիստներ» են, և որ «այնտեղ գործել են այն նույն «''սադրիչները»'', որոնք [նույն օրը] ցուցարարների համար գրավել են Կիևի խորհուրդը և Արհմիությունների տունը»։ Ոստիկանության հետ բախումներին ուկրաինացի ուլտրաաջների մասնակցության մասին արդեն այն ժամանակ խոսում էին շատ մասնագետներ, բայց մինչև հունվարի 19-ի իրադարձությունները նման տեղեկատվությունն անցնում էր լայն լսարանի կողքով, որը Մայդանի շուրջ ցանկացած բախումների մասնակիցներին ընկալում էր բացառապես որպես «տիտուշկա»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://slon.ru/world/kto_takie_i_chego_khotyat_boevye_otryady_maydana-1051003.xhtml|title=Кто такие и чего хотят боевые отряды Майдана|author=Мальцев В.|date=|work=|publisher=Сайт slon|accessdate=}}&lt;/ref&gt;։

&lt;…&gt;

[[Պատկեր:Police bus set on fire by rotesters. Euromaidan Protests. Events of Jan 19, 2014.jpg|250px|thumb|Հրկիզված ավտոբուս Գրուշևսկի փողոցում, 2014 թվականի հունվարի 19]] 2014 թվականի հունվարի 19-ին Աջ սեկտորի գրոհայինները, ինչպես ավելի ուշ ասել էր Յարոշը, «''նոր լիցք հաղորդեցին հեղափոխությանը»''&lt;ref name=autogenerated9 /&gt;. փողոցային մարտեր են սկսել Կիևում Գրուշևսկի և Եվրոպական հրապարակի փողոցի շրջանում՝ փորձելով ճեղքել Ուկրաինայի կառավարության և Գերագույն ռադայի շենքերը։

Ինչպես նշում են Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի փորձագետները, սոցիալական ցանցերի բովանդակության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հերթական ուժային ակցիաների նախապատրաստումը սկսվել է մինչև հունվարի 16-ը։ Աջ սեկտորը սկզբում սպասում էր հրամանի, ըստ որի պետք էր գրոհել կամ արգելափակել Գերագույն ռադան՝ օրինագծերի փաթեթի քվեարկության օրը։ Իսկ երբ ակնհայտ է դարձել, որ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները այդ պատժամիջոցներին չեն արժանանա՝ հունվարի 18-19-ին ժամկետները մի կողմ են դրվել&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot;&gt;[http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ Майдан. Вооруженное противостояние (19 — 24 января). Киевский центр политических исследований и конфликтологии. 28.01.2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221094615/http://www.analitik.org.ua/current-comment/int/52e61db56759c/ |date=2014-02-21 }}&lt;/ref&gt;։ Դմիտրի Յարոշը պնդում էր, որ հենց հունվարի 16-ին «բռնապետական օրենքների» ընդունումը խթան է հանդիսացել նրանց արմատական գործողությունների համար&lt;ref name=&quot;80percen&quot; /&gt;։

Հունվարի 19-ին, 9-րդ «ժողովրդական վեչեի» ընթացքում, չստանալով խորհրդարանական ընդդիմության պատասխանը դիմադրության միասնական առաջնորդի մասին, Ավտոմայդանի առաջնորդ Ս. Կոբան ամբիոնից հայտարարել է․ «Նրանք թող կողմնորոշվեն, իսկ մենք գնում ենք Գերագույն ռադայի կողմ և կանգնելու ենք այնտեղ, մինչև չեղյալ հայտարարեն խայտառակ օրենքները»։ Աջ սեկտորի, Ավտոմայդանի ակտիվիստները և նրանց հետևում 3-4 հազար սովորական վեչեի մասնակիցներ ուղևորվել են դեպի Եվրոպական հրապարակ, որտեղ անցել են կամազներով և փորձել են ճեղքել պատնեշը։ Ծեծկռտուք է սկսվել ոստիկանության հետ, որը ստիպված է եղել լուսաձայնային և գազային նռնակներ կիրառել։ Ավելի ուշ հարձակվողների կողմից օգտագործվել են ծխագլաններ, ֆայերներ և բռնկիչ խառնուրդով շշեր, որոնցով հրկիզել են անցումը արգելափակող բեռնատարներն ու ավտոբուսները։ Ոստիկանության կողմից օգտագործվել են ջրցան մեքենաներ և ռետինե փամփուշտներ&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/articles/politics/962112-boi_na_grushevskogo_kak_i_pochemu_vzorvalsya_maydan.htm Правый сектор. Как и почему взорвался Майдан]&lt;/ref&gt;։

Հունվարի 20-ի գիշերը Աջ սեկտորը ստանձնել է Գրուշևսկու փողոցում տեղի ունեցած բախումների պատասխանատվությունը։ Նրա ներկայացուցիչը հայտնել է, որ ակտիվիստները եկել են մարդկանց պաշտպանելու համար․ «''Իսկ ի՞նչ է մնում ցուցարարներին, հասարակ ուկրաինացիներին, երբ երկրում բռնապետություն և ներքին օկուպացիայի ռեժիմ է տիրում''»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://podrobnosti.ua/955301-otvetstvennost-za-silovye-dejstvie-v-kieve-vzjal-na-sebja-pravyj-sektor.html Ответственность за силовые действия в Киеве взял на себя «Правый сектор»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |title=Кто тут крайне правый? «Репортер» выяснил, что такое на самом деле «Правый сектор» и чем ему не нравился мирный протест |accessdate=2015-10-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304204249/http://reporter.vesti-ukr.com/art/y2014/n2/8649-kto-tut-krajne-pravyj.html |archivedate=2016-03-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ ==
Թեև Աջ սեկտորը ոչ մի տեղ չի առաջացել, շատ լիբերալներ և լրատվամիջոցներ նախընտրում էին չնկատել նրա հայտնվելը և գոյությունը&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot;&gt;{{статья |автор= Ищенко В.|заглавие= Ukraine protests are no longer just about Europe|ссылка= https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/22/ukraine-protests-europe-far-right-violence|язык= en|издание= [[The Guardian]]|тип= газета|год= 2014-01-22|том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորը քննադատության է ենթարկվել ինչպես Ուկրաինայի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս․ խորհրդարանական ընդդիմության բոլոր առաջնորդները (Վ. Կլիչկոն, Օ. Տյագնիբոկը, Ա. Յացենյուկը) դեռ դեկտեմբերի 1-ին դատապարտել էին Աջ սեկտորի գրոհայինների հարձակումները ոստիկանության վրա և նրանց որակել էին որպես սադրիչներ&lt;ref name=&quot;bbcnews&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ Երբ ընդդիմության առաջնորդներից մեկը՝ Վ. Կլիչկոն, հունվարի 19-ին փորձել է դադարեցնել բռնությունը և կանխել բախումը ոստիկանության հետ, նրան են սուլել&lt;ref name=&quot;Ishchenko&quot; /&gt;, որից հետո Կլիչկոյի դեմքին փոշի կրակմարիչի շիթ է թափվել։ Արսենի Յացենյուկը, փորձելով տարանջատվել արմատականներից, հայտարարել է․ «''Սա մեր ճանապարհը չէ, սա Յանուկովիչի ճանապարհն է''»&lt;ref name=&quot;pravsekt&quot; /&gt;։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը, որը նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչից պահանջում էր շարունակել բանակցություններն ընդդիմության հետ&lt;ref&gt;[http://zn.ua/POLITICS/ssha-potrebovali-ot-yanukovicha-prodolzhit-peregovory-s-oppoziciey-137813_.html США потребовали от Януковича продолжить переговоры с оппозицией.] // Zn.ua, 31.01.2014&lt;/ref&gt;, միաժամանակ խիստ քննադատության է ենթարկել Աջ սեկտորի գործողությունները․ «''Ծայրահեղ աջակողմյան խմբերի անդամների ագրեսիվ գործողություններն անընդունելի են, նրանք փողոցում կրքեր են հարուցում և խաթարում խաղաղ ցուցարարների ջանքերը''»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2014/jan/23/ukrainian-far-right-groups-violence-kiev-pravy-sektor|title=Ukrainian far-right group claims to be co-ordinating violence in Kiev|author=|date=2014-01-23|work=Shaun Walker|publisher=Guardian|accessdate=2014-01-24|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Reported Deaths in Ukraine Street Clashes|url=http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2014/01/220510.htm|date=2014-01-22|publisher=[[Государственный департамент США]]|language=en}}&lt;/ref&gt;։

Յարոշը «Ուկրաինսկայա պրավդա»-ին տված հարցազրույցում բողոքել է (04.02.2014)․&lt;blockquote&gt;''Իսկ եթե խոսենք ամբողջ ընդդիմության մասին, ապա մեծ հաշվով մենք հարաբերություններ չունենք։ Նրանք չեն նկատում մեր գոյությունը։ Ինձ թվում է, որ դա ընդդիմության կողմից շատ մեծ սխալ է, որ նրանք հաշվի չեն առնում Աջ սեկտորին, այն էլ՝ «ինքնապաշտպանությունը»։&lt;br /&gt;Ինձ թվում է, որ նույնիսկ Անդրեյ Պարուբին ընդդիմության առաջնորդների այս եռյակի հետ այնքան էլ հեշտ չի համակարգում գործողությունները․․․''&lt;ref name=&quot;80percen&quot; /&gt;։&lt;/blockquote&gt;

Իսկ 2014 թվականի հունվարի 20-ին խորհրդարանական ընդդիմության կապակցությամբ Յարոշի տեղակալ Անդրեյ Տարասենկոն հայտարարել էր․ &lt;blockquote&gt;''- Ինչպիսի՞ն է ձեր վերաբերմունքը «Բատկիվշչինա», «Հարված», «Ազատություն» ընդդիմադիր կուսակցությունների նկատմամբ։&lt;br /&gt;- Մենք անընդհատ փորձում ենք նրանց հետ համակարգել գործունեությունը, բայց, ցավոք, հեղափոխականությունը նրանց մեջ շատ քիչ է։ Համապատասխանաբար, մենք մշտապես պայմաններ ենք դնում։ Ուկրաինացիներն իրենք են ընդդիմությունից կոնկրետ քայլեր պահանջում։ Եվ մենք, այդ թվում՝ ընդդիմությանը ստիպում ենք գործել, այլ ոչ թե ձեռքերը ծալած նստել։ Եթե լսեք վերջին շրջանում Աջ սեկտորի հայտարարությունները, կտեսնեք, որ մեր պայմանների 70 %-ը նրանք ստիպված են եղել կատարել…''&lt;ref&gt;[http://news.liga.net/interview/politics/962730-pravyy_sektor_kto_oni_i_chego_dobivayutsya.htm Правый сектор. Кто они и чего добиваются]&lt;/ref&gt;։&lt;/blockquote&gt;

Հունվարի 27-ին Աջ սեկտորի առաջնորդները (Դմիտրի Յարոշ, «Տրիզուբայի» գլխավոր հրամանատար Ա. Ստեմպիցկին և ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի ղեկավարի տեղակալ Ն. Կարպյուկը), իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, իշխանություններին առաջադրել են իրենց պահանջները․
* սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում։
* ընդդիմության նկատմամբ ուժային գործողությունների դադարեցում։
* ամբողջական համաներման հայտարարում՝ բողոքի ակցիաների առանց բացառության բոլոր մասնակիցների ազատ արձակում և բոլոր քրեական գործերի և վարույթների փակում։
* Ազարովի կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել։
* Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի վերաձևակերպում։
* հունվարի 16-ի օրենքների չեղարկում։
* «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման լուծարում և ՆԳՆ-ի որակապես այլ հատուկ ստորաբաժանման ձևավորում։
* ցուցարարների սպանությունների, ծաղրուծանակի և ծեծի մեղավորների պատիժ։
* Մայդանի կորած ակտիվիստների հետախուզում։
* մարզահայրենասիրական կազմակերպությունների օրինականացում։
* իրենց վարկաբեկած քաղաքական գործիչներին իշխանության չթողնել։ Աջ սեկտորը, այդպիսով, պահանջում էր իշխանության ամբողջական «թարմացում», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների և հատուկ ծառայությունների բարեփոխում&lt;ref name=&quot;pravsekt1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ЗАЯВА&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://tvrain.ru/articles/radikalnaja_organizatsija_pravyj_sektor_vzjala_na_sebja_otvetstvennost_za_revoljutsiju_na_ukraine-361498/ Радикальная организация «Правый сектор» взяла на себя ответственность за «революцию» на Украине]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:Pravyi Sektor(Roght Sector) activists. Euromaidan, Kyiv, Ukraine. Events of February 22, 2014..jpg|250px|thumb|Մայդանի Ինքնապաշտպանության մարտիկ. Կիև, 2014 թվականի փետրվարի 22]]
[[Պատկեր:Pravyi Sektor(Roght Sector) flag. Euromaidan, Kyiv, Ukraine. Events of February 22, 2014..jpg|250px|thumb]]

Հունվարի 31-ին կայացած մամուլի ասուլիսում Աջ սեկտորի և աֆղան վետերանների ներկայացուցիչները հայտարարել են իշխանության և խորհրդարանական ընդդիմության միջև բանակցություններում որպես երրորդ կողմ հանդես գալու ցանկության մասին, այլապես Աջ սեկտորը իրեն «''ինքնուրույն ադեկվատ գործողությունների իրավունք էր վերապահում, որոնք կարող էին դուրս գալ սահմանադրական շրջանակներից»''։ Բանակցությունները, սակայն, ընթացել են առանց նրանց մասնակցության։

Փետրվարի 10-ին Դմիտրի Յարոշը սոցիալական ցանցերից մեկի իր էջում հայտարարել էր, որ Աջ սեկտորը մտադիր է վերսկսել ակտիվ գործողություններ և պարտավոր չէ «երկարացնել հրադադարը իշխանության հետ»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |title=«Правый сектор» не намерен продлевать перемирие с властями Украины. Новая политика. Интернет-журнал, 10 февраля 2014 |accessdate=2020-08-26 |archive-date=2014-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222213058/http://www.novopol.ru/--pravyiy-sektor-ne-nameren-prodlevat-peremirie-s-vlas-text158192.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 14-ին Աջ սեկտորը հայտարարել է քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին (політичний провід, որը ներառում էր իր կազմակերպությունների ղեկավարները) և պահանջել է «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից», հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, որն ուղղված էր հակամարտության կարգավորմանը&lt;ref name=autogenerated7 /&gt;։

Փետրվարի 16-ին Աջ սեկտորը, փորձելով իր վրայից հանել ահաբեկչության, սադրիչ գործունեության և ծայրահեղականության մեղադրանքները, դիմել է ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին, ՄԱԿ-ին և Եվրոպայի երկրներին՝ հայտարարությամբ, որը զետեղվել է «Վկոնտակտե» սոցիալական ցանցի իրենց էջում։ Աջ սեկտորը պետական իշխանությանը մեղադրել է կոռուպցիան ցրելու և սեփական ժողովրդի դեմ պատերազմ սանձազերծելու մեջ, ուստի, շարժման քաղխորհրդի կարծիքով, ծայրահեղականության և սադրանքի մասին «Աջ սեկտորի» հասցեին բոլոր մեղադրանքները բացարձակ անհիմն էին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://polemika.com.ua/ |title=сектор&quot;: Мы не экстремисты. Polemika, 16.02.2014 |accessdate=2014-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120821000525/http://polemika.com.ua/ |archivedate=2012-08-21 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 20-ին Դմիտրի Յարոշն անձամբ է հանդիպել [[Ուկրաինայի նախագահ|նախագահ]] [[Վիկտոր Յանուկովիչ]]ի հետ և, նրա խոսքով ինքը հրաժարվել է ընդունել հրադադարի մասին նախագահի առաջարկը։ Փետրվարի 21-ին, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից նախագահ Յանուկովիչի հետ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին ստորագրված համաձայնագրի պայմանների հրապարակային հայտարարման ժամանակ, հենց Աջ սեկտորի ներկայացուցիչներն են հայտարարել, որ իրենց չի բավարարում փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական լինելը, և անհապաղ պահանջել են Յանուկովիչի հրաժարականը, հակառակ դեպքում նրանք հայտարարել են նախագահի վարչակազմի վրա գրոհ ձեռնարկելու մտադրության մասին։ «Աջ սեկտորն» այդպես էլ չի կատարել համաձայնագրի հիմնական կետերից մեկը՝ զենքի հանձնման մասին։

== Գործունեությունը Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո ==
2014 թվականի փետրվարի 22-ին Յարոշը կոչ էր արել արգելել «Ռեգիոնների կուսակցության» և կոմունիստական կուսակցության գործունեությունը որպես «հակաժողովրդական, հակաուկրաինական ուժեր, որոնց խղճի վրա էին ուկրաինացի ժողովրդի բազմաթիվ դժբախտությունները»&lt;ref&gt;[http://gazeta.ua/ru/articles/politics/_lider-pravogo-sektora-trebuet-zapretit-regionalov-i-kommunistov/543549  Лидер Правого сектора требует запретить регионалов и коммунистов]&lt;/ref&gt;։ Մասնագետները նշում են, որ Յարոշի ատելությունը դեպի ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության և նրա առաջնորդ Պ. Սիմոնենկոյի նկատմամբ շատ հին արմատներ ունի․ «1999 թվականի նախագահական ընտրությունների ընթացքում Յարոշի ղեկավարած «Տրիզուբ» կազմակերպությունն առաջին անգամ հանդես է եկել Լեոնիդ Կուչմայի օգտին՝ դա պատճառաբանելով որպես կոմունիստական սպառնալիքին դիմակայելու անհրաժեշտություն»։ Իր քարոզչական թռուցիկներում «Տրիբուզը» Կուչմային անվանում էր «ուկրաինական իրական տիրակալ», ինչն այն ժամանակ խարխլել է «Տրիզուբի» հեղինակությունը և զայրացրել է շատ արմատական ազգայնականների։ 2001 թվականին «Ուկրաինան առանց Կուչմայի» ակցիաների ժամանակ «Բանդերովեց» թերթը խստորեն քննադատում էր ցուցարարներին, իսկ «Տրիզուբայի» ակտիվիստները հարձակվում էին ՈՒԿԿ-ի և ՈՒՍԿ-ի շարասյան վրա&lt;ref name=&quot;volod&quot;&gt;{{cite web|url=http://politbyro.in.ua/part/746-trizub-imeni-stepana-bandery-patrioty-terroristy.html|title=&quot;Тризуб имени Степана Бандеры&quot;: патриоты - террористы!!!|author=Александр Володарский|date=2011-02-10|work=|publisher=Политбюро: события, факты, комментарии|accessdate=2014-02-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304234753/http://politbyro.in.ua/part/746-trizub-imeni-stepana-bandery-patrioty-terroristy.html|archivedate=2016-03-04|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Փետրվարի 26-ին Մայդանում ներկայացվել են ձևավորվող կառավարության թեկնածությունները, որում Յարոշին առաջարկվել էր Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնը&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/world/txt/361384 Майдан выдвинул Яценюка на пост премьер-министра Украины — Интерфакс]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 6-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված վարչապետ Արսենի Յացենյուկը կարգադրություն էր ստորագրել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի երեք տեղակալներ՝ [[Ալեքսանդր Օլեյնիկի]]ն, [[Վլադիմիր Մոժարովսկի|Վլադիմիր Մոժարովսկուն]] և Արտուրո Ֆրանցիսկո Բաբենկոյին աշխատանքից ազատելու մասին՝ կապված այն բանի հետ, որ նրանք [[Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն]]ում փակ խորհրդակցության ժամանակ կտրուկ դեմ են արտահայտվել Աջ սեկտորի գրոհայիններին կանոնավոր ռազմականացված ստորաբաժանումների կարգավիճակ տալուն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1026262 Яценюк уволил генералов, выступивших против легального военного статуса «Правого сектора». ИТАР-ТАСС, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 7-ին Աջ սեկտորի ղեկավարությունը իշխանություններից պահանջել էր ռազմական զինապահեստներ բացել իրենց ջոկատների համար։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել էր, որ «ուժային կառույցների ղեկավարության» պահպանողական մոտեցումները «թույլ չեն տալիս կարգուկանոն հաստատել երկրում և բացառել հակամայդանական բողոքները Ուկրաինայի արևելյան և հարավային շրջաններում»։ Յարոշն առաջարկել է Աջ սեկտորին հանձնել զենքի և ռազմական տեխնիկայի մի մասը, ինչպես նաև մի քանի զինվորական ուսումնական կենտրոններ, որոնք անհրաժեշտ են Աջ սեկտորի մարտիկների որակյալ պատրաստման համար, քանի որ նրանք պետք է մասնակցեն Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության ապահովմանը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1027941 Ярош потребовал от правительства Украины открыть арсеналы для боевиков «Правого сектора». ИТАР-ТАСС, 07.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 8-ին Յարոշը ուկրաինական և արտասահմանյան ԶԼՄ-ների համար կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել էր արտահերթ նախագահական ընտրություններին մասնակցելու իր մտադրության մասին։ Նրա խոսքով՝ համապատասխան որոշումը կայացրել էր կազմակերպության քաղխորհուրդը&lt;ref name=autogenerated3&gt;[http://politrada.com/news/material/id/31579 Дмитрий Ярош обещает играть в политике на грани возможного. Политрада, 09.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 12-ին Աջ սեկտոր շարժման քաղխորհուրդը Ուկրաինայի նոր իշխանություններին նախազգուշացրել Էր նախագահական ընտրությունների հետաձգման անթույլատրելիության մասին և պահանջել իշխանության բոլոր մակարդակներում արտահերթ ընտրություններ անցկացնել՝ երկրի «լիակատար վերագործարկման» նպատակով&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040852 Экстремисты из «Правого сектора» требуют «полной перезагрузки» власти на Украине. ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնի է դարձել Աջ սեկտոր շարժման քաղխորհրդի հայտարարությունից, շարժումն սկսել է իր ստորաբաժանումների ստեղծումը Ուկրաինայի արևելքում՝ Խարկովի, Դոնեցկի, Պոլտավայի և Լուգանսկի մարզերում՝ ամբողջ երկրի մասշտաբով շարժման գործունեությունը համակարգելու համար։ Երկրի արևելքում շարժման ուժային բլոկի ղեկավար է նշանակվել Անդրեյ Բիլեցկին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1040014 На востоке Украины создаются подразделения экстремистского движения «Правый сектор». ИТАР-ТАСС, 12.03.2014]&lt;/ref&gt;, որը մարտի սկզբին մեկուսարանից ազատ է արձակել քաղբանտարկյան Իլյա Կիվային&lt;ref&gt;[http://vesti.ua/harkov/42568-zahvatchiki-zdanija-v-centre-harkov-sdalis Засевшие в центре Харькова радикалы сдались. Вести, 15.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ռովենսկի շրջանում Աջ սեկտոր խմբավորման ղեկավարը և Արևմտյան Ուկրաինայում Աջ սեկտորի կառույցների համակարգողը մինչև իր մահը Ալեքսանդր Մուզիչկոն էր&lt;ref&gt;Одарченко В. [http://www.radiosvoboda.org/content/article/25268942.html Рівне: «Правий сектор» вдягнувся у «Беркут», люди мобілізувалися на Майдан] // [[Радио Свобода|Радіо Свобода]]. — 2014. — 28 лютого.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Пешко К. [http://glavcom.ua/articles/17796.html Правий Сектор: у владу з автоматом Калашникова] // Главком. — 2014 — 26 февраля.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://4vlada.com/rivne/33375 «Якщо ці скоти в Києві не зупиняться, ми сядемо на танки, БТРи і підемо вперед» — керівник Правого сектору Західної України] // Портал «Четверта влада». — 2014. — 19 февраля.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի մարտի 18-ին Յարոշը հայտարարել էր, որ իր շարժման ակտիվիստները չեն զինաթափվի։ Նա նաև հայտարարել էր, որ նրանցից ոչ մեկը մտադիր չէ համալրել Ուկրաինայում վերստեղծվող Ազգային գվարդիայի շարքերին&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/yarosh-ne-budet-razoruzhat-pravyy-sektor-i-govorit-chto-rodinu-ne-zaschitish-berdankoy-274361.html Ярош не будет разоружать «Правый сектор» и говорит, что Родину не защитишь берданкой. Главред, 18.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://glavred.info/politika/pravyy-sektor-poobeschal-vtoruyu-revolyuciyu-i-formirovanie-russkogo-legiona-274573.html «Правый сектор» пообещал вторую революцию и формирование «Русского легиона». Главред, 19.03.2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի մարտի 22-ին Կիևում կայացած փակ համագումարում որոշում է ընդունվել Աջ սեկտորը վերածել քաղաքական կուսակցության «Ուկրաինայի ազգային ասամբլեա» կուսակցության իրավաբանական և կադրային բազայում, որը վերանվանվել է «Աջ սեկտոր» կուսակցություն։ Կուսակցության ղեկավար է ընտրվել Դմիտրի Յարոշը, ում կուսակցությունը որոշել է առաջադրել արտահերթ նախագահական ընտրությունների թեկնածու&lt;ref name=&quot;una&quot; /&gt;։ Ավելի վաղ Կիևի «Աջ սեկտորի» կազմակերպության նախագահ Անդրեյ Տարասենկոն հայտնել էր, որ կուսակցությունը մտադիր է մասնակցել Կիևի ընտրություններին և բոլոր տեղական խորհուրդներին&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3323176-pravyi-sektor-obiavyl-sebia-polytycheskoi-partyei-y-vydvynul-yarosha-kandydatom-v-prezydenty Правый сектор объявил себя политической партией и выдвинул Яроша кандидатом в президенты]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1067493 Радикальная группировка «Правый сектор» преобразована в политическую партию. ИТАР-ТАСС, 22.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը, սակայն, մարտի 29-ին ԿԸՀ է ներկայացրել փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթ՝ արտահերթ ընտրություններում որպես ինքնաառաջադրված թեկնածու գրանցվելու համար&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3341506-yarosh-ydet-v-prezydenty-kak-samovydvyzhenets Ярош идет в президенты как самовыдвиженец]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1090290 ЦИК Украины зарегистрировал лидера «Правого сектора» Яроша кандидатом в президенты. ИТАР-ТАСС, 01.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 11-ին Աջ սեկտորի մոտ 50 ակտիվիստներ գրավել են Ռովենսկի մարզային կազմակերպության շտաբ-բնակարանը և պահանջել դադարեցնել նրա գործունեությունը և զբաղեցրած տարածքները հանձնել տեղի հասարակական կազմակերպությունների սեփականությանը։ Ազգայնականները այրել են կուսակցության կենտրոնակայանում հայտնաբերված ողջ գրականությունը և թերթերը&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1114441 СМИ: в Ровно радикалы из «Правого сектора» заняли здание, принадлежащее Компартии Украины. ИТАР-ТАСС, 11.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 23-ին «Աջ սեկտորը» ԵԱՀԿ-ին տեղեկացրել էր, որ քաղաքական կուսակցության վերակազմավորման կապակցությամբ այն չի կարող համարվել Ուկրաինայի իրադրության կարգավորման («դեէսկալացիայի») վերաբերյալ Ժնևի համաձայնագրերի սուբյեկտ, որոնք նախատեսում էին զինաթափել անօրինական զինված խմբերին, ազատ արձակել գրավված վարչական շենքերը և բողոքի ակցիաների մասնակիցներին համաներում շնորհել։ Լվովում ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելության Աջ սեկտորի քաղաքային համակարգողի հետ հանդիպման ժամանակ նա հայտարարել էր, որ Աջ սեկտորի ողջ գործունեությունն ուղղված էր երկրի պաշտպանունակության ամրապնդման ջանքերին (ներառյալ կամավորների գրանցումն ու նրանց համաֆիզիկական պատրաստվածությունն առանց զենքի), և որ Աջ սեկտորը համակարգում է իր գործողությունները Ուկրաինայի ԱԱՊԽ-ի և նրա զինված ուժերի հետ։ Լվովի Աջ սեկտորի ղեկավարությունը նաև հավաստիացրել էր ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչներին, որ կազմակերպության մարտական թևը այլևս գոյություն չունի, իսկ ինքը վերածվել է քաղաքական կուսակցության, ուստի իրեն չի համարում «զինված կազմավորումներից» մեկը, որոնց մասին խոսվում էր Ժնևի համաձայնագրերում (Ժնևի բանակցություններում Ռուսաստանը Ուկրաինայից պահանջում էր զինաթափել Աջ սեկտորը՝ Ուկրաինայի արևելքում ցուցարարներին զինաթափելու դիմաց)&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/uk/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod «Правий сектор» нагадав, що є партією, а не збройним формуванням. УНН, 23.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ինչպես հայտնել է «Իզվեստիա» թերթը՝ վկայակոչելով անանուն աղբյուրը, Աջ սեկտոր շարժման առաջնորդները 2014 թվականի ապրիլի վերջին մեկնել էին [[ԱՄՆ]]՝ բանակցություններ վարելու ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչների հետ՝ կազմակերպության հիմքի վրա լիարժեք քաղաքական կուսակցություն ստեղծելու համար միջոցներ հատկացնելու շուրջ։ Վիկտորյա Նուլանդն իբր Աջ սեկտորի ակտիվիստներին առաջարկել էր 5-10 միլիոն դոլար կուսակցական ենթակառուցվածքների ստեղծման համար։ Դրա համար Նուլանդը «Աջ սեկտորի» առաջնորդներից պահանջել էր նախագահական ընտրություններից հետո շարժման լիակատար ապառազմականացում, սակայն «շարժման առաջնորդ Դմիտրի Յարոշը չէր բավարարել ամերիկյան կողմի առաջարկած գումարը»&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1340491-ssha-proponuvali-pravomu-sektoru-groshi-v-obmin-na-rozzbroyennya-zmi США предлагали «Правому сектору» деньги в обмен на разоружение — СМИ. UNN, 09.05.2014]&lt;/ref&gt;։

=== Աջ սեկտոր և Ռուսաստան ===
2014 թվականի մարտի 1-ին լրատվամիջոցներում տեղեկություն էր հայտնվել, որ Յարոշը դիմել էր միջազգային ահաբեկիչ Դոկու Ումարովին «Վկոնտակտե» սոցիալական ցանցում՝ կոչ անելով աջակցել Ուկրաինային Ռուսաստանի դեմ պայքարում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/01/n_5985005.shtml |title=«Правый сектор» обратился к Доку Умарову |date=2014-03-01}}&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորը հերքել է Ումարովին դիմելու մասին տեղեկությունը և հայտարարել, որ տեղեկատվությունը հայտնվել է էջում՝ հաշվի կոտրման պատճառով&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rbcdaily.ru/world/562949990708602|title=Украинский «Правый сектор» заявил, что не просил о помощи Доку Умарова|date=2014-03-02|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140305081542/http://www.rbcdaily.ru/world/562949990708602|archivedate=2014-03-05}}&lt;/ref&gt;։ Այդ դիմումի մասին տեղեկությունը, սակայն, արդեն հասցրել է կտրուկ արձագանք առաջացնել Ռուսաստանում։

Մարտի 3-ին Ռուսաստանի Դաշնության Քննչական կոմիտեն Յարոշի նկատմամբ քրեական գործ էր հարուցել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի նախատեսված հանցագործությունների հատկանիշներով (զանգվածային լրատվամիջոցների օգտագործմամբ ահաբեկչական և ծայրահեղական գործունեություն իրականացնելու հրապարակային կոչեր)։ Մարտի 5-ին հեռակա մեղադրանք է առաջադրվել, Յարոշի նկատմամբ միջազգային հետախուզում է հայտարարվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/society/05/03/2014/909281.shtml |title=Лидер «Правого сектора» объявлен в международный розыск |accessdate=2014-03-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140309033040/http://top.rbc.ru/society/05/03/2014/909281.shtml |archivedate=2014-03-09 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sledcom.ru/actual/391785/ Возбуждено уголовное дело в отношении лидера «Правого сектора» Дмитрия Яроша] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140310001912/http://sledcom.ru/actual/391785/ |date=2014-03-10 }}&lt;/ref&gt;։ Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունը, սակայն, իր կայքում հայտարարել էր, որ հիմքեր չի տեսնում նրան ձերբակալելու և արտահանձնելու համար «''Դմիտրի Յարոշի մոտ Ուկրաինայի քաղաքացիություն ունենալու կապակցությամբ»''։ Ուկրաինայի Գերագույն ռադայում նշել են, որ 1972 թվականի քրեական գործերով վարույթը հանձնելու մասին Եվրոպական կոնվենցիայի, ինչպես նաև 1993 թվականի քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան, ռուսական կողմի խնդրանքով կարող է կազմակերպվել Ուկրաինայի կողմից նշված անձի նկատմամբ քրեական վարույթ իրականացնելու միջնորդության քննարկումը&lt;ref&gt;[http://politrada.com/news/material/id/31426 Украина не выдаст России Дмитрия Яроша. Политрада, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Քրեական հետապնդումը սկսվել է նաև ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՈ-ի և «Աջ սեկտորի» մյուս անդամների, այդ թվում՝ Իգոր Մազուրի, Վալերի Բոբրովիչի, Դմիտրի Կորչինսկու, Անդրեյ և Օլեգ Տյագնիբոկովի, Վլադիմիր Մամալիգիի և այլոց նկատմամբ, կախված յուրաքանչյուրի դերից, նրանք կասկածվում էին Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում հանցագործություններ կատարելու մեջ, որոնք նախատեսված էին ՌԴ ՔՕ-ի կողմից&lt;ref name=&quot;Лента 2014&quot;&gt;[http://lenta.ru/news/2014/11/17/unaunso/ Верховный суд запретил в России «Правый сектор» и УНА-УНСО. Lenta.ru, 17.11.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 2-ին Ռոսկոմնադզորը արգելափակել է Դմիտրի Յարոշի և Աջ սեկտորի հետ կապված բոլոր կայքերն ու էջերը&lt;ref&gt;[http://vz.ru/news/2014/4/2/680128.html ВЗГЛЯД / Роскомнадзор заблокировал связанные с «Правым сектором» сайты]&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 19-ին Twitter միկրոբլոգների ցանցը սահմանափակել էր Ռուսաստանի տարածքում «Աջ սեկտորի» ռուսալեզու էջի մուտքը։ «Ռոսկոմնադզորն» ավելի վաղ ծառայության վարչակազմին ծանուցումներ էր ուղարկել՝ պահանջելով հեռացնել այն տեղեկատվությունը, որի տարածումն արգելված է ՌԴ-ի տարածքում, այդ թվում՝ ծայրահեղական նյութերը, սակայն Twitter-ի այդ պահանջներն օպերատիվ չեն կատարվել։ Ավելի վաղ «Ռոսկոմնադզորի» պահանջով արգելափակվել էր նաև Աջ սեկտորի էջը «ՎԿոնտակտե» սոցցանցում&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1196787 Twitter заблокировал страницу «Правого сектора» для российских пользователей. ИТАР-ТАСС, 19.05.2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի նոյեմբերի 17-ին ՌԴ Գերագույն դատարանը ՌԴ Գլխավոր դատախազության հայցով Աջ սեկտոր կազմակերպությունը ճանաչել է ծայրահեղական և արգելել նրա գործունեությունը Ռուսաստանում&lt;ref name=&quot;Лента 2014&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;АКПИ14-1292С&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://www.supcourt.ru/stor_pdf.php?id=622816
 |title       = Дело № АКПИ14-1292С
 |quote       = 
 |date        = 2014-11-17
 |publisher   = Верховный Суд Российской Федерации
 |language    = ru
 |deadlink    = 
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20150303095410/http://www.supcourt.ru/stor_pdf.php?id=622816
 |archivedate = 2015-03-03
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://m.news.bigmir.net/ukraine/888024-V-Krymu-Pravyj-sektor-priznali-terroristicheskoj-organizaciej Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.interfax.ru/russia/434057|title=Крымское отделение украинского &quot;Правого сектора&quot; признали террористической организацией|publisher=[[Интерфакс]]|accessdate=2016-04-20}}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի օգոստոսի 12-ին Չիտայում դատավճիռ էր կայացվել ՌԴ քաղաքացի Ալեքսանդր Դոդոնովի նկատմամբ, որը մտադիր էր անդամակցել ՊՊԾ-ին՝ ՌԴ ՔՕ 282.2 հոդվածի 2-րդ մասով («մասնակցությունը հասարակական կամ կրոնական միավորման կամ այլ կազմակերպության գործունեությանը, որոնց նկատմամբ դատարանն օրինական ուժի մեջ մտած որոշում է կայացրել ծայրահեղական գործունեության իրականացման հետ կապված գործունեությունը վերացնելու կամ արգելելու մասին»)։ Դատարանը, հաշվի առնելով մեղադրյալի զղջումը, մեկ տարի և վեց ամիս ազատազրկման է դատապարտել կալանավայրում&lt;ref&gt;[http://zabmedia.ru/news/78670/osuzhden_chitinec_zhelavshij_voevat_na_ukraine_na_storone_pravogo_sektora/ Осужден читинец, желавший воевать на Украине на стороне «Правого сектора»] // Портал Забайкальского края, 2015.08.12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2015/08/13/chita/ Житель Читы осужден на 1,5 года за вступление в «Правый сектор»: Следствие и суд: Силовые структуры: Lenta.ru&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը Ռուսաստանի քաղաքացի Ալեքսանդր Ռազումովին 7 տարվա ազատազրկման էր դատապարտել։ Դատարանը պարզել է, որ 2014 թվականին դատապարտյալը ուսուցում է անցել «Աջ սեկտորի» մարզումային ճամբարում, որից հետո փորձել է երկու ռուս ոստիկանների հավաքագրել Դոնբասում ուկրաինացի ուժայինների շարքերը&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/sud-moskve-prigovoril-uchastnika-pravogo-1441629628.html Суд в Москве приговорил участника «Правого сектора» к семи годам колонии]&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի սեպտեմբերի 30-ին ՌԴ Քննչական կոմիտեն հայտնել է Աջ սեկտորի ղեկավարներ Դմիտրի Յարոշի, Անդրեյ Տարասենկոյի, Անդրեյ Ստեմպիցկու, Վալերի Վորոնովի, Արտյոմ Սկորոպադսկու, ինչպես նաև կազմակերպության այլ անդամների նկատմամբ ծայրահեղականության վերաբերյալ քրեական գործ հարուցելու մասին՝ ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 282.2 հոդվածի 1-ին մասով արգելված միջոցների և պատերազմ վարելու մեթոդների կիրառման հետ կապված հանցագործությունների հետաքննության վարչության&lt;ref&gt;[http://tass.ru/proisshestviya/3666618 СК РФ возбудил дело в отношении руководителей украинского «Правого сектора». ТАСС, 30 сентября 2016]&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի հունվարի 23-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեն հայտնել էր ՌԴ հինգ քաղաքացիների նկատմամբ քրեական գործերի հարուցման մասին, որոնք ներգրավված էին Աջ սեկտոր կազմակերպության գործունեությանը ՌԴ ՔՕ 282.2 հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով նախատեսված հանցագործությունների հատկանիշներով։ ՔԿ-ի տվյալներով՝ նրանք բոլորը տարբեր ժամանակներում լքել են ՌԴ-ն և ուղևորվել Ուկրաինա, որտեղ անդամակցել են աջ սեկտորին։ Նրանցից երկուսը Ուկրաինական Աջ սեկտոր կամավորական կորպուսի մարտական ստորաբաժանումներից մեկի կազմում ակտիվորեն մասնակցել են ԴԺՀ և ԼԺՀ խաղաղ բնակչության դեմ պատժիչ գործողություններին, մյուսները դարձել են Աջ սեկտորի ակտիվիստներ և մասնակցել այդ կազմակերպության հանրահավաքներին, երթերին և այլ միջոցառումներին, ինչպես նաև համացանցում քարոզել Աջ սեկտորի գաղափարախոսությունը&lt;ref&gt;[http://tass.ru/proisshestviya/3962994 СК возбудил дело против пяти связанных с «Правым сектором» россиян. ТАСС, 23 января 2017]&lt;/ref&gt;։

=== Աջ սեկտոր և Ղրիմ ===
2014 թվականի մարտի 3-ին [[Ղրիմ]]ի շուրջ իրադրության սրման կապակցությամբ Յարոշը որպես Աջ սեկտորի գլխավոր հրամանատար հանդես է եկել ուղերձով, որում հայտարարել է, որ Աջ սեկտորը Ռուսաստանի գործողությունները գնահատում է որպես անմիջական ռազմական ներխուժում, «ուստի Ուկրաինան ագրեսորներին զինված հակազդելու իրավունք ունի»։ Հիմնական խնդիրներից մեկը «կրեմլյան հինգերորդ շարասյան դեմ պայքարն էր, նրա լայնածավալ գործունեությունը թույլ չտալը, նրա առավել ակտիվ ներկայացուցիչների վնասազերծումը, հակաուկրաինական լրատվամիջոցների գործունեության դադարեցումը»։ Յարոշը հրամայել Է Ուկրաինայի բոլոր շրջաններում ստեղծել Աջ սեկտորի ռազմական շտաբներին և բանակին, ՈՒԱԾ-ին և ՆԳՆ-ին կոչ է արել համակարգել Աջ սեկտորի տարածաշրջանային բաժանմունքների հետ փոխգործակցությունը, նրանց սպառազինությունն ու ռազմական պատրաստությունը&lt;ref name=&quot;ЗВЕРНЕННЯ&quot; /&gt;։

Մարտի 5-ին Կիևում կայացած մամուլի ասուլիսում Աջ սեկտորի ներկայացուցիչ Իգոր Մոսիյչուկը հայտարարել էր, որ Աջ սեկտորը մտադիր է ռուսական զորքերի Ղրիմի տարածք բաց ներխուժման դեպքում մասնակիորեն տեղափոխել իր գործունեությունը Մոսկվա։ Մոսիյչուկի խոսքով՝ Աջ սեկտորը կապեր է պահպանում ռուս ազգայնականների հետ. «''Մենք հույս ունենք, որ ՌԴ տարածքում կձևավորենք հզոր հինգերորդ շարասյուն և կհաղթենք Պուտինի արյունալի ռեժիմին իր իսկ հողի վրա''»&lt;ref&gt;[http://politrada.com/news/material/id/31434 «Правый сектор» Дмитрия Яроша готов воевать в Москве Политрада, 06.03.2014]&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի մարտի 11-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը (այն ժամանակ դեռ Ուկրաինայի կազմում) հանրապետության տարածքում արգելել է Աջ սեկտորի և դրա մեջ մտնող ազգայնական խմբավորումների, ինչպես նաև «Սվոբոդայի» գործունեությունը կապված այն բանի հետ, որ նրանց գործունեությունը սպառնում Է Ղրիմի բնակիչների կյանքին և անվտանգությանը&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140311/999030908.html Парламент Крыма запретил партию «Свобода» и «Правый сектор». РИА Новости, 11.03.2014]&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի սեպտեմբերին Աջ սեկտորը և ուկրաինական կամավորական կորպուսը միացել է Ղրիմի շրջափակմանը, որը նախաձեռնել էին Ղրիմի թաթար ժողովրդի Մեջլիսի առաջնորդները&lt;ref name=autogenerated5 /&gt;&lt;ref&gt;[http://gordonua.com/news/crimea/CHubarov-Blokada-Kryma-nachnetsya-v-1200-20-sentyabrya-98084.html Чубаров: Блокада Крыма начнется в 12.00 20 сентября]&lt;/ref&gt;։ Անժամկետ ակցիան սկսվել է սեպտեմբերի 20-ի կեսօրին։ Դրա մասնակիցները արգելափակել են բեռների փոխադրումը բոլոր երեք ճանապարհներով, որոնք Ուկրաինայից Ղրիմ են տանում։ Ակտիվիստները պահանջում էին ազատ արձակել ուկրաինացի քաղբանտարկյալներին, վերացնել Ղրիմում թաթարների և ուկրաինական ԶԼՄ-ների աշխատանքի խոչընդոտումը, ապահովել օտարերկրյա լրագրողների և մարդու իրավունքների միջազգային դիտորդների մուտքը տարածաշրջան, դադարեցնել Ղրիմում թաթարների և ուկրաինացիների հետապնդումը, վերացնել Ղրիմի թաթարների առաջնորդների մուտքի արգելքը&lt;ref&gt;[http://interfax.com.ua/news/general/291471.html В контрольных пунктах на админгранице с Крымом накопилось около 200 грузовиков]&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորը ակցիայի անցկացման օպերատիվ շտաբ է ստեղծել&lt;ref&gt;[http://pravyysektor.info/news/zvernennya/827/uvaga-vsim-oseredkam-pravogo-sektoru-ta-pidrozdilam-duk-ps.html Увага всім осередкам «Правого сектору» та підрозділам ДУК ПС!]&lt;/ref&gt;։ Դմիտրի Յարոշը և Անդրեյ Ստեմպիցկին առաջարկել են շրջափակումը տարածել Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերում&lt;ref&gt;[http://sectorpravdy.com/ru/crimea-2 Дмитрий Ярош про полную блокаду Крыма] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923174936/http://sectorpravdy.com/ru/crimea-2 |date=2015-09-23 }}&lt;/ref&gt;։

=== Իշխանության չարաշահման մեղադրանքներ ===
2014 թվականի մարտի 4-ին Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր Գենադի Մոսկալը, [[Ուկրաինայի Գերագույն ռադա]]յի կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցերով կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալը, հայտնել է Աջ սեկտորի և, մասնավորապես, Ալեքսանդր Մուզիչկոյի գործունեության դեմ ուղղված բողոքների մասին&lt;ref&gt;[http://www.moskal.in.ua/?categoty=news&amp;news_id=1016 На Рівненщині Саша Білий «іменем Революції» чинить жахливі безчинства, на які ніхто з правоохоронців не звертає увагу] // Официальный сайт Геннадия Москаля. — 2014. — 4 марта.&lt;/ref&gt;։ Դրանցում նշվում էր, որ Մուզիչկոն Աջ սեկտորի ակտիվիստների հետ զբաղվում էր ջատագովներով և փորձում էր ներդնել ոչ միայն բիզնեսի, այլև իրավապահ մարմինների կռիշվանի համակարգը՝ իրենց գործողությունները հիմնավորելով, որպես «հեղափոխության պահանջ»&lt;ref&gt;[http://obozrevatel.com/politics/53642-moskal-trebuet-ot-gpu-mvd-i-snbo-polozhit-konets-beschinstvam-muzyichko-na-rovenschine.htm Москаль требует от ГПУ и МВД прекратить бандитизм Саши Белого] // Обозреватель. — 2014. — 4 марта.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3315318-sashko-bilyi-i-kerivnyk-rivnenskoi-dai-finansuvaly-pravyi-sektor-nardep Сашко Білий і керівник рівненської ДАІ фінансували Правий сектор] // Корреспондент. — 2014. — 5 марта. {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://uapress.info/uk/news/show/17891 Москаль розповів про пригоди Саші Білого] // Преса України. — 2014. — 5 марта.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։

Ռովենի Աջ սեկտորի մամուլի կենտրոնը Մոսկալի պնդումները որակել է «հերթական սադրանքը Աջ սեկտորի և, մասնավորապես, Ալեքսանդր Մուզիչկոյի դեմ»&lt;ref&gt;[http://4vlada.com/rivne/33871 Олександр Музичко звинуватив Геннадія Москаля в поширенні наклепу] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6PIsaRgMS?url=http://4vlada.com/rivne/33871 |date=2014-05-03 }} // Портал «Четверта влада». — 2014. — 4 марта.{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկալը դիմել է Յարոշին, ՆԳ նախարար Ավակովին, գլխավոր դատախազ Մախնիցկուն, ՈՒԱԾ-ի նախագահ Նալիվայչենկոյին և Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղար Պարուբիային՝ խնդրելով միջամտել և վերականգնել օրինականությունը Ռովնոյում։

Մարտի 29-ին «Սպորտ տուր» ներդրումային ընկերություն ՍՊԸ-ի գլխավոր տնօրենը ոստիկանություն դիմում է ներկայացրել իր ընկերությանը պատկանող «Մեդվեդյա դուբրավա» հանգստյան բազային հասցված նյութական վնասի վերաբերյալ, մասնավորապես, անհետ կորել է 28 նկար և 6 սրբապատկերներ, որոնք իրենցից պատմական և գեղարվեստական արժեք էին ներկայացնում։ Նրա խոսքով՝ մարտի 23-ից 26-ը հանգստի բազայի պահպանությունն իրականացրել են Աջ սեկտորի ներկայացուցիչները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/1012193 |title=После охраны «Правым сектором» базы отдыха «Медвежья дубрава» милиция ищет 28 уникальных картин и 6 икон. // МВД Украины, 30.03.2014 |accessdate=2020-08-26 |archive-date=2014-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140818155426/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/ru/publish/article/1012193 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

=== Հակամարտություն Աջ սեկտորի և ուկրաինական իշխանության միջև ===
2014 թվականի մարտի 24-ի լույս 25-ի գիշերը Ռովենսկի մարզի տարածքում ԳՈՒԲՈՊ-ի ուժերի և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանման հատուկ գործողության ընթացքում սպանվել է Ալեքսանդր Մուզիչկոն՝ Արևմտյան Ուկրաինայում Աջ սեկտորի համակարգողը&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1321508-sashko-biliy-zaginuv-pid-chas-provedennya-spetsoperatsiyi-po-zatrimannyu-yogo-bandformuvannya-mvs Саша Белый погиб во время проведения спецоперации по задержанию его бандформирования — МВД]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1007192 |title=Володимир Євдокимов: «На рівненщині знешкоджено стійку організовану злочинну &lt;nowiki&gt;групу&lt;/nowiki&gt;» |accessdate=2020-08-26 |archive-date=2014-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325114659/http://mvs.gov.ua/mvs/control/main/uk/publish/article/1007192 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/ukrayina/sasha-belyy-poluchil-pyat-pul-vo-vremya-oblavy-dve-ot-sokola-i-tri-so-svoego-oruzhiya-356967.html|title=Саша Белый получил пять пуль во время облавы: две от «Сокола» и три со своего оружия|author=Александр Курсик|date=2014-03-25|work=[[ТСН (телепередача)|ТСН]]|publisher=«[[1+1 (телеканал)|1+1]]»|accessdate=2014-03-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140326132834/http://ru.tsn.ua/ukrayina/sasha-belyy-poluchil-pyat-pul-vo-vremya-oblavy-dve-ot-sokola-i-tri-so-svoego-oruzhiya-356967.html|archivedate=2014-03-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ru.tsn.ua/ukrayina/ukrainskaya-miliciya-obnarodovala-hronologiyu-smerti-sashi-belogo-356999.html|title=Украинская милиция обнародовала хронологию смерти Саши Белого|date=2014-03-26|work=[[ТСН (телепередача)|ТСН]]|publisher=«[[1+1 (телеканал)|1+1]]»|accessdate=2014-03-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140326134029/http://ru.tsn.ua/ukrayina/ukrainskaya-miliciya-obnarodovala-hronologiyu-smerti-sashi-belogo-356999.html|archivedate=2014-03-26}}&lt;/ref&gt;։

Մահվանից քիչ առաջ՝ մարտի 13-ին, Ալեքսանդր Մուզիչկոն հրապարակել է իր դիմումը ՈՒԱԾ-ին, որում ՆԳՆ-ի ղեկավարությանը և Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությանը մեղադրել է նրա ոչնչացումը նախապատրաստելու մեջ&lt;ref&gt;[http://4vlada.com/rivne/34078 «Керівництво генпрокуратури і МВС України прийняли рішення про моє фізичне знищення», — Сашко Білий.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140325002601/http://4vlada.com/rivne/34078 |date=2014-03-25 }}{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;։ Աջ սեկտորը Մուզիչկոյի սպանության մեջ մեղադրել է Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովին և խոստացել վրեժխնդիր լինել նրանից&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/ukrayina/v-pravom-sektore-obvinili-avakova-v-ubiystve-sashi-belogo-356767.html В «Правом секторе» обвинили Авакова в убийстве Саши Белого.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://dt.ua/UKRAINE/praviy-sektor-poobicyav-pomstitisya-avakovu-za-vbivstvo-sashka-bilogo-140358_.html «Правий сектор» пообіцяв помститися Авакову за вбивство Сашка Білого — Новини України. Всі новини Донецька, новини Криму, новини Луганська, карта АТО — dt.ua]&lt;/ref&gt;։ Քաղաքային խորհուրդը Ալեքսանդր Մուզիչկոյի մահը «պատվիրված քաղաքական սպանություն» է հայտարարել&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/03/27/rivne/ Сашу Белого объявили жертвой «политического убийства»]&lt;/ref&gt;։ Ռովենի մարզում Աջ սեկտորի համակարգող Ռոման Կովալը հայտնել էր, որ սպանությունից երկու շաբաթ առաջ Մուզիչկոն հանդիպել էր Ուկրաինայի կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ Տատյանա Չերնովոլի հետ, որը ժամանել էր նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովի հանձնարարությամբ։ Նա, իբր, խորհուրդ է տվել նրան մի քանի ամսով անհետանալ երկրից և առաջարկել 20 հազար դոլար։ Կովալի կարծիքով՝ Ալեքսանդր Տուրչինովը և ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը Աջ սեկտորի ուժերն օգտագործել են պետական հեղաշրջման մեջ, իսկ այժմ ցանկանում են ազատվել դրանից՝ Եվրոպայի առջև պահպանելով ժողովրդավարության տեսանելիությունը&lt;ref&gt;[http://radiovesti.ru/article/show/article_id/131909 Сергей Гололобов. Музычко убили за отказ залечь на дно?]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 27-ի երեկոյան Աջ սեկտորի ավելի քան հազար ակտիվիստներ հավաքվել էին Գերագույն ռադայի շենքի մոտ։ Գրոհայիններն իրենց ագրեսիվ են պահել, կոտրել են շենքի պատուհանները և փորձել ներս մտնել։ Ելույթ ունեցողները պահանջում էին Արսեն Ավակովի հրաժարականը և Մուզիչկոյի մահվան հանգամանքների հետաքննություն անցկացնել&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/v-pravom-sektore-otkrestilis-ot-shturma-rady-i-zayavili-chto-sderzhivali-lyudey-357542.html В «Правом секторе» открестились от штурма Рады и заявили, что «сдерживали людей» ТСН, 28.03.2014]&lt;/ref&gt;։ Ցուցարարները ցրվել են այն բանից հետո, երբ հայտարարվել էր Գերագույն ռադայի կողմից Ալեքսանդր Մուզիչկոյի մահվան հանգամանքները հետաքննող ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով ստեղծելու մասին, որի կազմում էին նաև Աջ սեկտորի ներկայացուցիչները և Եվրամայդանի ակտիվիստները&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/v-komissiyu-po-rassledovaniyu-smerti-muzychko-voshli-predstaviteli-maydana-i-pravogo-sektora-357585.html В комиссию по расследованию смерти Музычко вошли представители Майдана и «Правого сектора». ТСН, 28.03.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/deputaty-sozdali-sledstvennuyu-komissiyu-po-rassledovaniyu-smerti-sashi-belogo-357501.html Депутаты создали следственную комиссию по расследованию смерти Саши Белого. ТСН, 28.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 29-ին ԵՄ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության հարցերով գերագույն ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը հանդես է եկել Աջ սեկտորի գործողությունների դատապարտմամբ։ Էշթոնը կոչ է արել Աջ սեկտորին ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից և անմիջապես իշխանություններին հանձնել բոլոր չարտոնված զենքերը։ Միաժամանակ Էշթոնը ընդգծել է Ալեքսանդր Մուզիչկոյի մահվան հանգամանքների անաչառ հետաքննություն անցկացնելու անհրաժեշտությունը&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/ketrin-eshton-osudila-pravyy-sektor-za-davlenie-na-verhovnuyu-radu-357711.html Кэтрин Эштон осудила «Правый сектор» за давление на Верховную Раду. ТСН, 29.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 31-ին Գերագույն ռադայի ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովն առաջարկել էր հետաքննության ընթացքում միջնորդել ՆԳՆ ղեկավար Արսեն Ավակովին հեռացնել ծառայողական պարտականություններից&lt;ref&gt;[http://ru.tsn.ua/politika/sledstvennaya-komissiya-vr-hochet-otstranit-avakova-na-vremya-rassledovaniya-ubiystva-sashi-belogo-358017.html Следственная комиссия ВР хочет отстранить Авакова на время расследования убийства Саши Белого. ТСН, 31.03.2014]&lt;/ref&gt;։

Մարտի 31-ի երեկոյան Կիևի կենտրոնում հերթական միջադեպն է տեղի ունեցել «Աջ սեկտորի» ակտիվիստների մասնակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://rbcdaily.ru/world/562949991012942 |title=Члены «Правого сектора» покинули гостиницу «Днепр». РБК Daily, 01.04.2014 |accessdate=2014-04-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140404065647/http://rbcdaily.ru/world/562949991012942 |archivedate=2014-04-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1088884 МВД Украины: в гостинице «Днепр», где размещался штаб «Правого сектора», обнаружено оружие. ИТАР-ТАСС, 01.04.2014]&lt;/ref&gt;։

&lt;…&gt;

2014 թվականի սեպտեմբերին Աջ սեկտորը հանդես էր գալիս Դոնբասի մի մասի հատուկ կարգավիճակի մասին Գերագույն ռադայի կողմից օրենքների ընդունման և ԴԺՀ և ԼԺՀ զինված կազմավորումների անդամների համաներման դեմ՝ դրանք գնահատելով որպես «արտաքին ագրեսորի առջև կապիտուլյացիա և ազգային շահերի դավաճանություն» և «օկուպանտների զորքերի փաստացի օրինականացում» Ուկրաինայի տարածքում&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/09/17/ps/ «Правый сектор» назвал капитуляцией закон о статусе Донбасса]&lt;/ref&gt;։

&lt;…&gt;

2015 թվականի հունիսի 13-ին Օդեսայում Աջ սեկտորի, «Ավտոմայդանի», «Օդեսայի ինքնապաշտպանության» և «Հասարակական անվտանգության խորհրդի» ակտիվիստները գրավել Էին Ուկրաինայի Կոմունիստական կուսակցության մարզկոմի շենքը Մեչնիկովի փողոցում, այնտեղ խուզարկություն էին կազմակերպել և այրել նյութերը, որոնք նրանք համարել էին դեկոմունիզացիայի մասին Ուկրաինայի օրենքը խախտող&lt;ref&gt;[http://www.rbc.ua/rus/news/odesse-pravyy-sektor-zanyal-ofis-kpu-1434181378.html В Одессе «Правый сектор» занял офис КПУ]&lt;/ref&gt;։

=== Աջ սեկտոր և Ուկրաիանայի հարավ-արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններ ===
2014 թվականի մարտի 20-ին Դմիտրի Յարոշը «Դոնբաս» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ իր կազմակերպության բացասական իմիջը կապված է ռուսական ԶԼՄ-ների քարոզչության հետ, որն էապես ազդում է Ուկրաինայի հարավ-արևելքի բնակիչների մեծամասնության վրա&lt;ref&gt;[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3322126-yarosh-dal-yntervui-telekanalu-donbass Ярош дал интервью телеканалу Донбасс. Корреспондент.net, 20 марта 2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 12-ին Դմիտրի Յարոշը հանդես է եկել տեսաուղերձով՝ կոչ անելով Աջ սեկտորի բոլոր կառույցներին մոբիլիզացվել և պատրաստվել Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության պաշտպանությանը&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1330345-d-yarosh-nakazav-pravomu-sektoru-gotuvatisya-do-zakhistu-suverenitetu-ukrayini Д.Ярош приказал «Правому сектору» готовиться к защите суверенитета Украины. UNN, 12.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Ապրիլի 23-ին Դմիտրի Յարոշը Դնեպրոպետրովսկում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել էր, որ չի զբաղվելու նախընտրական քարոզարշավով, այլ կկենտրոնանա «անջատողականության դեմ պայքարի» վրա։ Նա հայտնել է Դոնեցկի մարզում «հատուկ գումարտակի» (ենթադրյալ անվանումը՝ «Դոնբաս») կազմավորման մեկնարկի մասին՝ համաձայնեցնելով «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի», ՆԳՆ-ի և ՈՒԱԾ-ի ղեկավարության հետ&lt;ref&gt;[http://www.segodnya.ua/regions/dnepr/yarosh-zhiteli-donbassa-prosyat-pravyy-sektor-navesti-poryadok-515281.html Жители Донбасса просят «Правый сектор» навести порядок — Ярош. Сегодня.ua, 23.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vesti-ukr.com/donbass/48890-jarosh-sozdast-batalon-donbass-za-tri-dnja Ярош пообещал создать батальон «Донбасс» за три дня]&lt;/ref&gt;։ Յարոշը նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովից պահանջել է բնակչության զանգվածային սպառազինություն սկսել։ Այս միջոցառումները, Յարոշի խոսքով, պետք է առաջին հերթին վերաբերվեին «կամավոր հայրենասիրական» կազմավորումներին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1148100 Ярош обратился к Турчинову с требованием начать массовое вооружение населения Украины. ИТАР-ТАСС, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1335463-d-yarosh-zaklikav-o-turchinova-ozbroyiti-ukrayinskikh-dobrovoltsiv-patriotiv Д.Ярош призвал А.Турчинова вооружить украинских добровольцев-патриотов. UNN, 25.04.2014]&lt;/ref&gt;։ Ապրիլի 28-ին Աջ սեկտորը Արսեն Ավակովին դիմում է հղել Ուկրաինայի ՆԳՆ-ին՝ պահանջելով զինել ձևավորվող հատուկ գումարտակի մարտիկներին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1153385 «Правый сектор» требует вооружить радикалов спецбатальона «Донбасс» в Донецкой области. ИТАР-ТАСС, 28.04.2014]&lt;/ref&gt;։

Աջ սեկտորը ստանձնել է նաև Դոնեցկի մարզի Կուրախովո քաղաքի ղեկավար և քաղխորհրդի պատգամավոր Էդուարդ Ավրամենկոյի առևանգման պատասխանատվությունը։ Այս փաստը սոցցանցում հաստատել է Աջ սեկտորի Դնեպրոպետրովսկի բաժանմունքի ղեկավար Անդրեյ Դենիսենկոն, որը Գոլովնյային և Ավրամենկոյին մեղադրել է ԴԺՀ-ին գաղտնի աջակցելու և հանրապետության ստեղծման շուրջ հանրաքվե անցկացնելու մեջ&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1370032-advokat-irina-chudovska-u-zoni-ato-poshireni-samosud-i-makhnovschina Адвокат Ирина Чудовская: В зоне АТО имеет место правовой нигилизм. УНН, 28.07.2014]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.unn.com.ua/ru/news/1362839-na-donechchini-praviy-sektor-zatrimav-mera-kurakhovogo В Донецкой области «Правый сектор» задержал мэра Курахово. УНН, 09.07.2014]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Եվրամայդան]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի քաղաքականություն]]
[[Կատեգորիա:Ուկրաինայի կազմակերպություններ]]
[[Կատեգորիա:2013 հիմնադրումներ]]
[[Կատեգորիա:Հակակոմունիստական կուսակցություններ]]</text>
      <sha1>lwq6yesqgdqzjzxt77h22ub8b0cmtau</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Անգլերեն Վիքիպեդիայից/ԸՀ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009869</id>
    <revision>
      <id>8492274</id>
      <parentid>8491656</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:13:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1813" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:FA-Class mathematics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:0.999...]]||92100||[[0,(9)]]||12800|| ||61
|-
|[[:en:1 − 2 + 3 − 4 + ⋯]]||25900|| || || ||42
|-
|[[:en:Actuary]]||63000||[[Ապահովագրության վիճակագիր]]||1900||այո||50
|-
|[[:en:Archimedes]]||104100||[[Արքիմեդես]]||92200|| ||220
|-
|[[:en:Georg Cantor]]||83000||[[Գեորգ Կանտոր]]||106400|| ||110
|-
|[[:en:Euclidean algorithm]]||122200||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||10200|| ||62
|-
|[[:en:Leonhard Euler]]||96700||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173
|-
|[[:en:General relativity]]||194800||[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||176500|| ||111
|-
|[[:en:Josiah Willard Gibbs]]||90600||[[Ջոզայա Գիբս]]||4500|| ||72
|-
|[[:en:Group (mathematics)]]||99100||[[Խումբ]]||8300|| ||81
|-
|[[:en:Robert Hues]]||57100|| || || ||8
|-
|[[:en:Introduction to general relativity]]||73700|| || || ||17
|-
|[[:en:Johannes Kepler]]||101700||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170
|-
|[[:en:Laplace–Runge–Lenz vector]]||76100|| || || ||21
|-
|[[:en:Émile Lemoine]]||22400|| || || ||19
|-
|[[:en:Logarithm]]||98700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113
|-
|[[:en:Emery Molyneux]]||70700|| || || ||13
|-
|[[:en:Emmy Noether]]||123500||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86
|-
|[[:en:Parity of zero]]||59400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31
|-
|[[:en:Pi]]||157500||[[Պի թիվ]]||44100|| ||161
|-
|[[:en:Problem of Apollonius]]||101500|| || || ||24
|-
|[[:en:Marian Rejewski]]||73000|| || || ||39
|-
|[[:en:Edward Wright (mathematician)]]||69700|| || || ||15
|}</text>
      <sha1>sba3pfd43py8csqgw4l7kcydjkfiozf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Անգլերեն Վիքիպեդիայից/ԼՀ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009872</id>
    <revision>
      <id>8492277</id>
      <parentid>8491658</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9102" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:GA-Class mathematics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Addition]]||77600||[[Գումարում]]||38600|| ||123
|-
|[[:en:Affine symmetric group]]||59600|| || || ||2
|-
|[[:en:Alexandrov's uniqueness theorem]]||13800|| || || ||4
|-
|[[:en:Antiparallelogram]]||16600|| || || ||15
|-
|[[:en:AP Statistics]]||21700|| || || ||2
|-
|[[:en:Aristotle]]||158800||[[Արիստոտել]]||21400|| ||282
|-
|[[:en:Ars Conjectandi]]||31500|| || || ||7
|-
|[[:en:Binary logarithm]]||41100||[[Երկուական լոգարիթմ]]||12000|| ||25
|-
|[[:en:Book embedding]]||67700|| || || ||4
|-
|[[:en:Borromean rings]]||43800|| || || ||23
|-
|[[:en:Cairo pentagonal tiling]]||22600|| || || ||9
|-
|[[:en:Cantor's first set theory article]]||103900|| || || ||4
|-
|[[:en:Cistercian numerals]]||16600|| || || ||10
|-
|[[:en:Clique problem]]||85600|| || || ||17
|-
|[[:en:Commutative property]]||20100||[[Տեղափոխականություն]]||1400|| ||71
|-
|[[:en:Component (graph theory)]]||27600|| || || ||19
|-
|[[:en:Constructible number]]||33000|| || || ||17
|-
|[[:en:Convex hull]]||61100|| || || ||30
|-
|[[:en:Cop-win graph]]||22400|| || || ||2
|-
|[[:en:Curve of constant width]]||29800|| || || ||12
|-
|[[:en:Curve-shortening flow]]||75600|| || || ||3
|-
|[[:en:De Bruijn–Erdős theorem (graph theory)]]||27600|| || || ||6
|-
|[[:en:De quinque corporibus regularibus]]||17400|| || || ||5
|-
|[[:en:Derivative]]||53800||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89
|-
|[[:en:Dirac delta function]]||89400|| || || ||47
|-
|[[:en:Directed acyclic graph]]||45700|| || || ||23
|-
|[[:en:Donkey Kong Jr. Math]]||16000|| || || ||12
|-
|[[:en:Double bubble theorem]]||22400|| || || ||2
|-
|[[:en:Dual graph]]||51700|| || || ||19
|-
|[[:en:Dyadic rational]]||35700|| || || ||13
|-
|[[:en:E (mathematical constant)]]||42200||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90
|-
|[[:en:Albert Einstein]]||208700||[[Ալբերտ Այնշտայն]]||215800|| ||290
|-
|[[:en:Erdős–Straus conjecture]]||31800|| || || ||14
|-
|[[:en:Euclid–Euler theorem]]||10600|| || || ||7
|-
|[[:en:Euclidean distance]]||22900|| || || ||34
|-
|[[:en:Factorial]]||71500||[[Ֆակտորիալ]]||2900|| ||81
|-
|[[:en:Fast inverse square root]]||34100|| || || ||11
|-
|[[:en:Ronald Fedkiw]]||12400|| || || ||9
|-
|[[:en:Feedback arc set]]||54200|| || || ||5
|-
|[[:en:Fermat's right triangle theorem]]||16300|| || || ||7
|-
|[[:en:Fibonacci nim]]||10000|| || || ||3
|-
|[[:en:Field (mathematics)]]||88500|| || || ||63
|-
|[[:en:Final stellation of the icosahedron]]||13300||[[Եքիդնաեդր]]||16800|| ||8
|-
|[[:en:Finite subdivision rule]]||21700|| || || ||2
|-
|[[:en:Free abelian group]]||50100|| || || ||14
|-
|[[:en:Andrew M. Gleason]]||51700|| || || ||14
|-
|[[:en:Ronald Graham]]||52200|| || || ||26
|-
|[[:en:Graph homomorphism]]||37300|| || || ||11
|-
|[[:en:Greedy coloring]]||32800|| || || ||8
|-
|[[:en:Group testing]]||61800|| || || ||3
|-
|[[:en:Halin graph]]||18700|| || || ||5
|-
|[[:en:Richard Hamming]]||30500|| || || ||40
|-
|[[:en:Handshaking lemma]]||29100||[[Ձեռքսեղմումների լեմմա]]||7100|| ||15
|-
|[[:en:Harmonic series (mathematics)]]||48100||[[Հարմոնիկ շարք]]||1200|| ||41
|-
|[[:en:Heilbronn triangle problem]]||19900|| || || ||1
|-
|[[:en:Hilbert space]]||122100||[[Հիլբերտյան տարածություն]]||1000|| ||56
|-
|[[:en:Bernt Michael Holmboe]]||13800|| || || ||22
|-
|[[:en:Homotopy groups of spheres]]||83700|| || || ||5
|-
|[[:en:Christiaan Huygens]]||134200||[[Քրիստիան Հյույգենս]]||4600|| ||111
|-
|[[:en:Hypatia]]||95100||[[Հիպատիա]]||3200|| ||102
|-
|[[:en:Ideal polyhedron]]||27500|| || || ||2
|-
|[[:en:Infinity symbol]]||24500||[[Անվերջության խորհրդանիշ]]||9100|| ||19
|-
|[[:en:International Mathematical Olympiad]]||50300||[[Մաթեմատիկայի միջազգային օլիմպիադա]]||54000|| ||58
|-
|[[:en:Isosceles triangle]]||37100||[[Հավասարասրուն եռանկյուն]]||1000||այո||58
|-
|[[:en:Vojtěch Jarník]]||20800|| || || ||14
|-
|[[:en:Jessen's icosahedron]]||16200|| || || ||5
|-
|[[:en:Kawasaki's theorem]]||17800|| || || ||5
|-
|[[:en:Keller's conjecture]]||25400|| || || ||4
|-
|[[:en:Kepler triangle]]||17800||[[Կեպլերի եռանկյուն]]||8000|| ||26
|-
|[[:en:Emanuel Lasker]]||114000||[[Էմանուել Լասկեր]]||3200|| ||77
|-
|[[:en:Lonely runner conjecture]]||19800|| || || ||6
|-
|[[:en:Malfatti circles]]||44400|| || || ||11
|-
|[[:en:Mathematical economics]]||121800|| || || ||38
|-
|[[:en:Mathematics and architecture]]||78300|| || || ||12
|-
|[[:en:Mathematics and art]]||117200|| || || ||15
|-
|[[:en:Matrix (mathematics)]]||106500||[[Մատրից]]||26100|| ||97
|-
|[[:en:Maximum spacing estimation]]||25800|| || || ||1
|-
|[[:en:James Clerk Maxwell]]||84300||[[Ջեյմս Մաքսվել]]||171600|| ||142
|-
|[[:en:Mayer–Vietoris sequence]]||26500|| || || ||12
|-
|[[:en:Möbius strip]]||88300||[[Մյոբիուսի թերթ]]||1300|| ||65
|-
|[[:en:John von Neumann]]||267200||[[Ջոն ֆոն Նոյման]]||5500|| ||109
|-
|[[:en:Isaac Newton]]||140400||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277
|-
|[[:en:No-three-in-line problem]]||29900|| || || ||2
|-
|[[:en:Opaque set]]||31600|| || || ||3
|-
|[[:en:Paterson's worms]]||11500|| || || ||5
|-
|[[:en:Patterns in nature]]||60600||[[Բնության օրինաչափություններ]]||66200|| ||16
|-
|[[:en:Pell's equation]]||47200|| || || ||28
|-
|[[:en:Penrose tiling]]||50300|| || || ||26
|-
|[[:en:Pick's theorem]]||19800||[[Փիքի թեորեմ]]||2800|| ||27
|-
|[[:en:Prime number]]||118300||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138
|-
|[[:en:Prince Rupert's cube]]||20000|| || || ||10
|-
|[[:en:Pseudoforest]]||31100|| || || ||6
|-
|[[:en:Pythagoras]]||111900||[[Պյութագորաս]]||6600|| ||193
|-
|[[:en:Pythagorean theorem]]||93900||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123
|-
|[[:en:Pythagorean tiling]]||15300|| || || ||7
|-
|[[:en:Quadrisecant]]||17600|| || || ||1
|-
|[[:en:Quantum electrodynamics]]||46800||[[Քվանտային էլեկտրադինամիկա]]||4700|| ||58
|-
|[[:en:Quantum mechanics]]||93100||[[Քվանտային մեխանիկա]]||24900|| ||152
|-
|[[:en:Quine–Putnam indispensability argument]]||60200|| || || ||1
|-
|[[:en:Rado graph]]||35500|| || || ||5
|-
|[[:en:Srinivasa Ramanujan]]||95300||[[Սրինիվասա Ռամանուջան]]||18700|| ||102
|-
|[[:en:Regular number]]||25200|| || || ||6
|-
|[[:en:Representation theory of the Lorentz group]]||153200|| || || ||5
|-
|[[:en:Reuleaux triangle]]||57600||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34
|-
|[[:en:Reversible cellular automaton]]||71700|| || || ||3
|-
|[[:en:Arnold Ross]]||25200|| || || ||10
|-
|[[:en:Klaus Roth]]||30200|| || || ||31
|-
|[[:en:Rule 184]]||28200|| || || ||7
|-
|[[:en:SAS Institute]]||39200||[[SAS Institute]]||1500||այո||20
|-
|[[:en:Schwarz lantern]]||24700|| || || ||4
|-
|[[:en:Shapley–Folkman lemma]]||81200|| || || ||7
|-
|[[:en:Snark (graph theory)]]||23100|| || || ||9
|-
|[[:en:Square pyramidal number]]||18900|| || || ||19
|-
|[[:en:Square-difference-free set]]||14600|| || || ||2
|-
|[[:en:Squaring the circle]]||43800||[[Շրջանի քառակուսացում]]||2300|| ||49
|-
|[[:en:Hugo Steinhaus]]||26400|| || || ||40
|-
|[[:en:Steinitz's theorem]]||50200|| || || ||4
|-
|[[:en:Carl Størmer]]||20000|| || || ||24
|-
|[[:en:Summa de arithmetica]]||12200|| || || ||8
|-
|[[:en:Sylvester–Gallai theorem]]||41200|| || || ||14
|-
|[[:en:Sylvester's sequence]]||21200|| || || ||17
|-
|[[:en:Taylor series]]||41900||[[Թեյլորի շարք]]||52200|| ||66
|-
|[[:en:Tessellation]]||57800||[[Մանրահատակ (երկրաչափություն)]]||6500|| ||41
|-
|[[:en:Three utilities problem]]||25300||[[Ջուր, գազ և էլեկտրականություն]]||3300|| ||17
|-
|[[:en:Three-gap theorem]]||25300|| || || ||2
|-
|[[:en:Transfer function matrix]]||22600|| || || ||3
|-
|[[:en:Turán's brick factory problem]]||13200|| || || ||3
|-
|[[:en:Alan Turing]]||138700||[[Ալան Թյուրինգ]]||111900|| ||169
|-
|[[:en:Stanislaw Ulam]]||83400||[[Ստանիսլավ Ուլամ]]||5300|| ||53
|-
|[[:en:Vector space]]||94800||[[Վեկտորական տարածություն]]||5300|| ||82
|-
|[[:en:Vedic Mathematics]]||23100|| || || ||16
|-
|[[:en:Viète's formula]]||19800|| || || ||14
|-
|[[:en:Francis Amasa Walker]]||62400|| || || ||13
|-
|[[:en:Jean Walton]]||19700|| || || ||1
|-
|[[:en:Alfred North Whitehead]]||119600||[[Ալֆրեդ Նորթ Ուայթհեդ]]||3500|| ||92
|-
|[[:en:E. T. Whittaker]]||62100|| || || ||16
|-
|[[:en:Widest path problem]]||23800|| || || ||5
|-
|[[:en:Wieferich prime]]||65800|| || || ||12
|-
|[[:en:Eugene Wigner]]||46800||[[Յուջին Վիգներ]]||3200|| ||85
|-
|[[:en:Witch of Agnesi]]||25700|| || || ||27
|-
|[[:en:YBC 7289]]||9200|| || || ||11
|-
|[[:en:Znám's problem]]||12300|| || || ||8
|}</text>
      <sha1>lbqpdzmscoty2l3jw3b4o9q66676cmg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Անգլերեն Վիքիպեդիայից/Բ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009875</id>
    <revision>
      <id>8492301</id>
      <parentid>8491662</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:20:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83983" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:B-Class mathematics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:−1]]||6300||[[−1]]||8700|| ||49
|-
|[[:en:1]]||22500||[[1 (թիվ)]]||1600||այո||195
|-
|[[:en:1/3–2/3 conjecture]]||17800|| || || ||1
|-
|[[:en:4-manifold]]||15000|| || || ||7
|-
|[[:en:5-polytope]]||9400|| || || ||4
|-
|[[:en:24-cell]]||122400|| || || ||14
|-
|[[:en:24-cell honeycomb]]||13000|| || || ||3
|-
|[[:en:97.5th percentile point]]||10700|| || || ||2
|-
|[[:en:A Beautiful Mind (film)]]||54800||[[Բանականության խաղեր]]||9400|| ||85
|-
|[[:en:A* search algorithm]]||36500||[[Ա*]]||24900|| ||32
|-
|[[:en:A4 polytope]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Abacus]]||50900||[[Աբակ (տախտակ)]]||17000|| ||111
|-
|[[:en:Abel transform]]||9300|| || || ||7
|-
|[[:en:Abel–Jacobi map]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Abelian category]]||18300|| || || ||18
|-
|[[:en:Abelian group]]||34600||[[Աբելյան խումբ]]||9200|| ||54
|-
|[[:en:Abelian variety]]||21100|| || || ||12
|-
|[[:en:Shreeram Shankar Abhyankar]]||8000|| || || ||15
|-
|[[:en:Absolute convergence]]||29400|| || || ||24
|-
|[[:en:Absolute value]]||25300||[[Բացարձակ արժեք]]||1200|| ||79
|-
|[[:en:Ackermann function]]||49900|| || || ||27
|-
|[[:en:Action (physics)]]||19800||[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||12800|| ||35
|-
|[[:en:Actuarial credentialing and exams]]||27300|| || || ||1
|-
|[[:en:Actuarial science]]||33600|| || || ||31
|-
|[[:en:ADE classification]]||20300|| || || ||4
|-
|[[:en:Adjoint functors]]||65200|| || || ||13
|-
|[[:en:Adjugate matrix]]||28900|| || || ||23
|-
|[[:en:Adrastus of Cyzicus]]||2300|| || || ||3
|-
|[[:en:Affine connection]]||59000|| || || ||13
|-
|[[:en:Affine space]]||42400|| || || ||27
|-
|[[:en:Maria Gaetana Agnesi]]||18100||[[Մարիա Գաետանա Անեզի]]||11000|| ||68
|-
|[[:en:Airy function]]||18800|| || || ||16
|-
|[[:en:Ibn al-Haytham]]||118900|| || || ||94
|-
|[[:en:Alexander polynomial]]||16900|| || || ||12
|-
|[[:en:Algebraic curve]]||49500|| || || ||24
|-
|[[:en:Algebraic geometry]]||60200||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61
|-
|[[:en:Algebraic K-theory]]||77800|| || || ||8
|-
|[[:en:Algebraic number field]]||52900|| || || ||35
|-
|[[:en:Algebraic number theory]]||40700|| || || ||36
|-
|[[:en:Algebraic topology]]||18900||[[Հանրահաշվական տոպոլոգիա]]||4400|| ||43
|-
|[[:en:Algebraic torus]]||24000|| || || ||2
|-
|[[:en:Algebraic variety]]||39100|| || || ||34
|-
|[[:en:Algorithm characterizations]]||74000|| || || ||1
|-
|[[:en:Aliquot sequence]]||10800|| || || ||14
|-
|[[:en:Almagest]]||30400||[[Ալմագեստ]]||1500|| ||58
|-
|[[:en:Alpha–beta pruning]]||19600|| || || ||20
|-
|[[:en:Alternating polynomial]]||6900|| || || ||2
|-
|[[:en:Alternating-direction implicit method]]||22800|| || || ||3
|-
|[[:en:American Mathematics Competitions]]||13600|| || || ||3
|-
|[[:en:Ampersand]]||32800||[[Ամպերսանդ]]||2700|| ||43
|-
|[[:en:Analog computer]]||53200||[[Անալոգային հաշվողական մեքենա]]||5300|| ||49
|-
|[[:en:Analytic geometry]]||39200||[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||1200||այո||77
|-
|[[:en:Analytic number theory]]||26500|| || || ||35
|-
|[[:en:Analytical Dynamics of Particles and Rigid Bodies]]||49400|| || || ||1
|-
|[[:en:Analytical hierarchy]]||8800|| || || ||4
|-
|[[:en:Angle of parallelism]]||7400|| || || ||8
|-
|[[:en:Angular velocity]]||31300||[[Անկյունային արագություն]]||17000||այո||69
|-
|[[:en:Anscombe's quartet]]||9900|| || || ||22
|-
|[[:en:Antimatroid]]||36500|| || || ||2
|-
|[[:en:Antiphon (orator)]]||7600|| || || ||34
|-
|[[:en:Aperiodic tiling]]||23000|| || || ||8
|-
|[[:en:Apex graph]]||24600|| || || ||5
|-
|[[:en:Apollonian network]]||41700|| || || ||2
|-
|[[:en:Applied mathematics]]||20400||[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||8800|| ||80
|-
|[[:en:Apportionment in the Hellenic Parliament]]||29500|| || || ||1
|-
|[[:en:Approximate Bayesian computation]]||77300|| || || ||3
|-
|[[:en:Arc length]]||28100|| || || ||35
|-
|[[:en:Arithmetic function]]||54400|| || || ||27
|-
|[[:en:Arithmetical hierarchy]]||24900|| || || ||12
|-
|[[:en:Vladimir Arnold]]||45800|| || || ||57
|-
|[[:en:Arrow's impossibility theorem]]||57300|| || || ||24
|-
|[[:en:Art gallery problem]]||21800|| || || ||16
|-
|[[:en:Michael Artin]]||9600||[[Մայքլ Արթին]]||9000|| ||23
|-
|[[:en:Assembly map]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Associated Legendre polynomials]]||31700|| || || ||17
|-
|[[:en:Associated prime]]||6500|| || || ||7
|-
|[[:en:Association for Women in Mathematics]]||10500|| || || ||9
|-
|[[:en:Asymptotic equipartition property]]||16300|| || || ||1
|-
|[[:en:Asymptotic gain model]]||20100|| || || ||2
|-
|[[:en:Asymptotically flat spacetime]]||11100|| || || ||5
|-
|[[:en:Atiyah–Singer index theorem]]||53700|| || || ||20
|-
|[[:en:Michael Atiyah]]||84600|| || || ||51
|-
|[[:en:Axiom of choice]]||58200||[[Ընտրության աքսիոմ]]||6000|| ||47
|-
|[[:en:Axiom of pairing]]||7400|| || || ||17
|-
|[[:en:Axiom of regularity]]||22000|| || || ||17
|-
|[[:en:Axiom schema of replacement]]||18900|| || || ||15
|-
|[[:en:Axiom schema of specification]]||10900|| || || ||12
|-
|[[:en:B-spline]]||30200|| || || ||18
|-
|[[:en:B4 polytope]]||13700|| || || ||1
|-
|[[:en:Baby-step giant-step]]||7100|| || || ||7
|-
|[[:en:Babylonian mathematics]]||25600||[[Բաբելոնյան մաթեմատիկա]]||16300|| ||28
|-
|[[:en:Baker–Campbell–Hausdorff formula]]||35400|| || || ||9
|-
|[[:en:Banach fixed-point theorem]]||14700|| || || ||25
|-
|[[:en:Banach space]]||101100|| || || ||38
|-
|[[:en:Banach–Tarski paradox]]||47900|| || || ||33
|-
|[[:en:Banff International Research Station]]||10800|| || || ||2
|-
|[[:en:Basel problem]]||33300|| || || ||32
|-
|[[:en:Bass diffusion model]]||10600|| || || ||5
|-
|[[:en:Bass–Serre theory]]||39100|| || || ||3
|-
|[[:en:Bayes' theorem]]||57700|| || || ||58
|-
|[[:en:Beeman's algorithm]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Bell number]]||29700|| || || ||26
|-
|[[:en:Bell's theorem]]||81100|| || || ||30
|-
|[[:en:Bellman–Ford algorithm]]||19000|| || || ||30
|-
|[[:en:Alexandra Bellow]]||22500|| || || ||11
|-
|[[:en:Beltrami equation]]||62600|| || || ||1
|-
|[[:en:Benford's law]]||64200|| || || ||35
|-
|[[:en:Bernoulli number]]||92800|| || || ||36
|-
|[[:en:Bernoulli polynomials]]||17700||[[Բեռնուլիի բազմանդամներ]]||5400||այո||18
|-
|[[:en:Bernoulli process]]||26200|| || || ||14
|-
|[[:en:Bertrand's ballot theorem]]||14800|| || || ||10
|-
|[[:en:Bertrand's box paradox]]||7500|| || || ||8
|-
|[[:en:Bessel function]]||62600||[[Բեսելի ֆունկցիաներ]]||10200||այո||40
|-
|[[:en:Best response]]||13600|| || || ||10
|-
|[[:en:Beta distribution]]||248200|| || || ||28
|-
|[[:en:Beta function]]||16900|| || || ||38
|-
|[[:en:Bézier curve]]||48600|| || || ||46
|-
|[[:en:Bifurcation theory]]||15200|| || || ||22
|-
|[[:en:Big data]]||156300||[[Մեծ տվյալներ]]||38100|| ||64
|-
|[[:en:Big O notation]]||60800|| || || ||38
|-
|[[:en:Bijection, injection and surjection]]||14700|| || || ||3
|-
|[[:en:Binary icosahedral group]]||11800|| || || ||2
|-
|[[:en:Binary number]]||54000||[[Հաշվարկման երկուական համակարգ]]||2100|| ||97
|-
|[[:en:Binary octahedral group]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:Binary relation]]||60100|| || || ||41
|-
|[[:en:Binary tetrahedral group]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:Binary tree]]||33600|| || || ||41
|-
|[[:en:Binomial distribution]]||46900|| || || ||53
|-
|[[:en:Binomial series]]||11400|| || || ||16
|-
|[[:en:Bipartite double cover]]||11000|| || || ||2
|-
|[[:en:Bipartite graph]]||33100|| || || ||32
|-
|[[:en:Biquaternion]]||21800|| || || ||11
|-
|[[:en:Birectified 16-cell honeycomb]]||4400|| || || ||1
|-
|[[:en:Birkhoff's representation theorem]]||21500|| || || ||1
|-
|[[:en:Birthday problem]]||52500||[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||35500|| ||40
|-
|[[:en:Bitruncated 16-cell honeycomb]]||4300|| || || ||1
|-
|[[:en:Bitruncated tesseractic honeycomb]]||3800|| || || ||1
|-
|[[:en:Bivector]]||64900|| || || ||9
|-
|[[:en:Bivector (complex)]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Block design]]||40500|| || || ||7
|-
|[[:en:Blockchain]]||117200||[[Բլոկչեյն]]||57300|| ||84
|-
|[[:en:George Boole]]||57000||[[Ջորջ Բուլ]]||12600|| ||88
|-
|[[:en:Boolean algebra]]||72700||[[Բուլյան հանրահաշիվ]]||9500|| ||73
|-
|[[:en:Boolean algebra (structure)]]||46700|| || || ||16
|-
|[[:en:Boolean algebras canonically defined]]||66100|| || || ||1
|-
|[[:en:Boolean-valued model]]||17200|| || || ||3
|-
|[[:en:Borel determinacy theorem]]||13500|| || || ||1
|-
|[[:en:Borel hierarchy]]||9400|| || || ||3
|-
|[[:en:Borel–Cantelli lemma]]||11800|| || || ||20
|-
|[[:en:Borel–Kolmogorov paradox]]||14800|| || || ||3
|-
|[[:en:Bose–Einstein statistics]]||38300||[[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն]]||10000|| ||49
|-
|[[:en:Satyendra Nath Bose]]||32500||[[Շատենդրանաթ Բոզե]]||4100|| ||74
|-
|[[:en:Boundary (topology)]]||21100|| || || ||29
|-
|[[:en:Bounded variation]]||62400|| || || ||10
|-
|[[:en:Box–Jenkins model]]||100|| || || ||6
|-
|[[:en:Box–Muller transform]]||13300|| || || ||13
|-
|[[:en:Boy's surface]]||10700|| || || ||10
|-
|[[:en:Bra–ket notation]]||43300|| || || ||40
|-
|[[:en:Bracket (mathematics)]]||12900|| || || ||2
|-
|[[:en:Braid group]]||36300|| || || ||12
|-
|[[:en:Branch-decomposition]]||21100|| || || ||6
|-
|[[:en:Bregman divergence]]||25000|| || || ||3
|-
|[[:en:David Bressoud]]||10500|| || || ||6
|-
|[[:en:Carl Anton Bretschneider]]||3600|| || || ||10
|-
|[[:en:Bricard octahedron]]||10400|| || || ||2
|-
|[[:en:Bridge and torch problem]]||9700|| || || ||5
|-
|[[:en:Bring radical]]||38900|| || || ||10
|-
|[[:en:Brouwer fixed-point theorem]]||62200|| || || ||22
|-
|[[:en:Brunnian link]]||8100|| || || ||7
|-
|[[:en:Buckingham π theorem]]||28500|| || || ||18
|-
|[[:en:Budan's theorem]]||13800|| || || ||3
|-
|[[:en:Edward Burger]]||21200|| || || ||4
|-
|[[:en:Burst error-correcting code]]||47400|| || || ||1
|-
|[[:en:Busy beaver]]||48300|| || || ||13
|-
|[[:en:Butterfly effect]]||38100||[[Թիթեռի էֆեկտ]]||3300|| ||59
|-
|[[:en:C*-algebra]]||20000|| || || ||16
|-
|[[:en:Calculator]]||70200|| || || ||106
|-
|[[:en:Calculus of variations]]||56700|| || || ||44
|-
|[[:en:Calkin–Wilf tree]]||15900|| || || ||5
|-
|[[:en:Camellia (cipher)]]||16500||[[Կամելիա (ալգորիթմ)]]||15000|| ||10
|-
|[[:en:James W. Cannon]]||23800|| || || ||6
|-
|[[:en:Canonical basis]]||14700|| || || ||5
|-
|[[:en:Canonical singularity]]||5300|| || || ||2
|-
|[[:en:Cantor set]]||43300|| || || ||35
|-
|[[:en:Cantor's diagonal argument]]||23300|| || || ||33
|-
|[[:en:Cantor's paradox]]||5500|| || || ||19
|-
|[[:en:Cantor's theorem]]||19800|| || || ||38
|-
|[[:en:Cap set]]||15100|| || || ||1
|-
|[[:en:Constantin Carathéodory]]||43900||[[Կոնստանտին Կարատեոդորի]]||3200|| ||37
|-
|[[:en:Cardinal number]]||26700||[[Կարդինալ թվեր]]||45100|| ||47
|-
|[[:en:Cardinality of the continuum]]||15700|| || || ||17
|-
|[[:en:Carleson's theorem]]||15100|| || || ||5
|-
|[[:en:Cartan connection]]||47000|| || || ||4
|-
|[[:en:Cartesian coordinate system]]||43400||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77
|-
|[[:en:Casson handle]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Casting out nines]]||18200|| || || ||14
|-
|[[:en:Catalan number]]||37500|| || || ||39
|-
|[[:en:Category (mathematics)]]||20300||[[Կատեգորիա (մաթեմատիկա)]]||15200||այո||32
|-
|[[:en:Category theory]]||30900||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53
|-
|[[:en:Catenary]]||50200|| || || ||36
|-
|[[:en:Cauchy sequence]]||20500|| || || ||45
|-
|[[:en:Cauchy–Kowalevski theorem]]||7300|| || || ||10
|-
|[[:en:Cauchy–Schwarz inequality]]||43700|| || || ||44
|-
|[[:en:Augustin-Louis Cauchy]]||42500||[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||5900|| ||78
|-
|[[:en:Cauchy's integral formula]]||20600||[[Կոշիի ինտեգրալ]]||1800|| ||37
|-
|[[:en:Bonaventura Cavalieri]]||20100||[[Բոնավենտուրա Կավալիերի]]||1900|| ||54
|-
|[[:en:Cavalieri's quadrature formula]]||16900|| || || ||3
|-
|[[:en:Cayley transform]]||13100|| || || ||6
|-
|[[:en:Cayley–Hamilton theorem]]||63000|| || || ||29
|-
|[[:en:Arthur Cayley]]||20200||[[Արթուր Քելի]]||12400|| ||52
|-
|[[:en:Cellular automaton]]||64700|| || || ||35
|-
|[[:en:Celsius]]||32800||[[Ցելսիուսի սանդղակ]]||5200|| ||103
|-
|[[:en:Center of mass]]||34900||[[Զանգվածների կենտրոն]]||11100|| ||54
|-
|[[:en:Central limit theorem]]||64400|| || || ||40
|-
|[[:en:Central series]]||13900|| || || ||1
|-
|[[:en:Centrality]]||45500|| || || ||12
|-
|[[:en:Chaos theory]]||107900|| || || ||68
|-
|[[:en:Characteristic function (probability theory)]]||37000|| || || ||27
|-
|[[:en:Characterizations of the exponential function]]||20400|| || || ||3
|-
|[[:en:Ruth Charney]]||7900|| || || ||9
|-
|[[:en:Chebyshev distance]]||6700|| || || ||20
|-
|[[:en:Chebyshev function]]||12100|| || || ||12
|-
|[[:en:Chebyshev polynomials]]||60300|| || || ||25
|-
|[[:en:Pafnuty Chebyshev]]||14400||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47
|-
|[[:en:Chebyshev's inequality]]||50100|| || || ||29
|-
|[[:en:Chemical graph generator]]||27500|| || || ||2
|-
|[[:en:Chern class]]||42000|| || || ||12
|-
|[[:en:Shiing-Shen Chern]]||55300|| || || ||31
|-
|[[:en:Chirality]]||31200|| || || ||14
|-
|[[:en:Chordal graph]]||19000|| || || ||17
|-
|[[:en:Chow group]]||26100|| || || ||5
|-
|[[:en:Christoffel symbols]]||38500|| || || ||26
|-
|[[:en:Chromatic polynomial]]||29000|| || || ||11
|-
|[[:en:Church encoding]]||40400|| || || ||9
|-
|[[:en:Circles of Apollonius]]||15100|| || || ||7
|-
|[[:en:Circuit rank]]||13500|| || || ||10
|-
|[[:en:Circular motion]]||31600|| || || ||46
|-
|[[:en:Circular section]]||12600|| || || ||2
|-
|[[:en:Circumscribed circle]]||31000||[[Արտագծյալ շրջանագիծ]]||1500||այո||46
|-
|[[:en:Class formation]]||18400|| || || ||2
|-
|[[:en:Classical Electrodynamics (book)]]||17000|| || || ||2
|-
|[[:en:Classical Mechanics (Goldstein)]]||14100|| || || ||2
|-
|[[:en:Classical orthogonal polynomials]]||35700|| || || ||1
|-
|[[:en:Classical Wiener space]]||5600|| || || ||3
|-
|[[:en:Classification of finite simple groups]]||41500|| || || ||25
|-
|[[:en:Claw-free graph]]||29400|| || || ||5
|-
|[[:en:Clebsch–Gordan coefficients]]||34200|| || || ||16
|-
|[[:en:Clifford algebra]]||62800|| || || ||18
|-
|[[:en:Clifford torus]]||12300|| || || ||7
|-
|[[:en:Clique complex]]||13500|| || || ||3
|-
|[[:en:Closed graph theorem (functional analysis)]]||26000|| || || ||1
|-
|[[:en:Closed-subgroup theorem]]||23500|| || || ||3
|-
|[[:en:CMA-ES]]||46400|| || || ||4
|-
|[[:en:Coefficient of determination]]||40700|| || || ||19
|-
|[[:en:Cofinality]]||7100|| || || ||16
|-
|[[:en:Cograph]]||21900|| || || ||8
|-
|[[:en:Cohen–Macaulay ring]]||22800|| || || ||9
|-
|[[:en:Paul Cohn]]||15600|| || || ||11
|-
|[[:en:Cohn's irreducibility criterion]]||5500|| || || ||4
|-
|[[:en:Coin flipping]]||28000|| || || ||34
|-
|[[:en:Coin problem]]||22200|| || || ||8
|-
|[[:en:Collatz conjecture]]||56200|| || || ||38
|-
|[[:en:Combination]]||29000||[[Ընտրույթ]]||3300||այո||56
|-
|[[:en:Combinatorial design]]||33900|| || || ||6
|-
|[[:en:Combinatorial game theory]]||24400|| || || ||15
|-
|[[:en:Combinatory logic]]||42700||[[Կոմբինատորային տրամաբանություն]]||1500|| ||21
|-
|[[:en:Common integrals in quantum field theory]]||28900|| || || ||2
|-
|[[:en:Commutative algebra]]||17800|| || || ||34
|-
|[[:en:Commutative ring]]||42000|| || || ||35
|-
|[[:en:Compact operator on Hilbert space]]||29300|| || || ||3
|-
|[[:en:Compact space]]||43500|| || || ||37
|-
|[[:en:Comparability graph]]||13100|| || || ||6
|-
|[[:en:Competitive Lotka–Volterra equations]]||21300|| || || ||5
|-
|[[:en:Complemented lattice]]||8500|| || || ||6
|-
|[[:en:Complete graph]]||12900|| || || ||36
|-
|[[:en:Complete lattice]]||18900|| || || ||8
|-
|[[:en:Complex logarithm]]||27100||[[Կոմպլեքս լոգարիթմ]]||18500|| ||14
|-
|[[:en:Complex plane]]||30500||[[Կոմպլեքս հարթություն]]||1900|| ||45
|-
|[[:en:Complexification]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:en:Complexification (Lie group)]]||53400|| || || ||1
|-
|[[:en:Compound interest]]||24200||[[Բարդ տոկոս]]||30900|| ||36
|-
|[[:en:Compound matrix]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Compound of dodecahedron and icosahedron]]||4500|| || || ||5
|-
|[[:en:Computability theory]]||55400|| || || ||41
|-
|[[:en:Computable function]]||24000|| || || ||21
|-
|[[:en:Computational complexity of mathematical operations]]||22400|| || || ||5
|-
|[[:en:Computational complexity theory]]||50000|| || || ||35
|-
|[[:en:Computational finance]]||7900|| || || ||6
|-
|[[:en:Computational fluid dynamics]]||66200|| || || ||33
|-
|[[:en:Concrete category]]||11700|| || || ||12
|-
|[[:en:Conformal geometry]]||21600|| || || ||7
|-
|[[:en:Congruence (general relativity)]]||15600|| || || ||3
|-
|[[:en:Congruence lattice problem]]||44000|| || || ||1
|-
|[[:en:Congruence relation]]||11700|| || || ||21
|-
|[[:en:Conjecture]]||23700||[[Հիպոթեզ (մաթեմատիկա)]]||23000|| ||47
|-
|[[:en:Conjugacy class]]||17400|| || || ||20
|-
|[[:en:Connected relation]]||10800|| || || ||14
|-
|[[:en:Connected space]]||26700|| || || ||29
|-
|[[:en:Connected sum]]||11800|| || || ||13
|-
|[[:en:Connection (mathematics)]]||19000|| || || ||17
|-
|[[:en:Consistent estimator]]||11600|| || || ||11
|-
|[[:en:Constant-recursive sequence]]||32800|| || || ||6
|-
|[[:en:Constructible universe]]||31900|| || || ||13
|-
|[[:en:Continuous function]]||62600||[[Անընդհատ արտապատկերում]]||3100|| ||62
|-
|[[:en:Continuous mapping theorem]]||6900|| || || ||6
|-
|[[:en:Continuous uniform distribution]]||24800|| || || ||40
|-
|[[:en:Continuum hypothesis]]||28900||[[Կոնտինուումի վարկած]]||3600||այո||39
|-
|[[:en:Control theory]]||55600|| || || ||43
|-
|[[:en:Controversy over Cantor's theory]]||23900|| || || ||1
|-
|[[:en:Convergence of Fourier series]]||21300|| || || ||3
|-
|[[:en:Convergence of random variables]]||38600|| || || ||22
|-
|[[:en:Convergent matrix]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Convex cone]]||24200|| || || ||10
|-
|[[:en:Convex uniform honeycomb]]||66600|| || || ||4
|-
|[[:en:John Horton Conway]]||34800|| || || ||47
|-
|[[:en:Conway's Game of Life]]||53000|| || || ||36
|-
|[[:en:Cook–Levin theorem]]||17100|| || || ||21
|-
|[[:en:Copula (probability theory)]]||70800|| || || ||17
|-
|[[:en:CORDIC]]||70000|| || || ||11
|-
|[[:en:Core damage frequency]]||8100|| || || ||3
|-
|[[:en:Core model]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Correlation]]||37000||[[Կոռելյացիա (մաթեմատիկա)]]||1500|| ||63
|-
|[[:en:Cotangent space]]||9100|| || || ||9
|-
|[[:en:Courant bracket]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Courant Institute of Mathematical Sciences]]||45000|| || || ||17
|-
|[[:en:Courcelle's theorem]]||24800|| || || ||5
|-
|[[:en:Covariance and contravariance of vectors]]||33900||[[Կովարիանտ և կոնտրավարիանտ թենզոր]]||7000|| ||18
|-
|[[:en:Covariant derivative]]||36200|| || || ||17
|-
|[[:en:Covering space]]||31400|| || || ||16
|-
|[[:en:Coxeter group]]||35700|| || || ||17
|-
|[[:en:Coxeter–Dynkin diagram]]||112900|| || || ||15
|-
|[[:en:Cramér–Rao bound]]||24500|| || || ||15
|-
|[[:en:Cross product]]||74700||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66
|-
|[[:en:Crossing number (graph theory)]]||24800|| || || ||8
|-
|[[:en:Crown graph]]||10800|| || || ||6
|-
|[[:en:Crystalline cohomology]]||14900|| || || ||4
|-
|[[:en:Crystallographic restriction theorem]]||17200|| || || ||4
|-
|[[:en:Cubic equation]]||67100||[[Խորանարդ հավասարում]]||6900|| ||43
|-
|[[:en:Cubic reciprocity]]||26700|| || || ||7
|-
|[[:en:Curl (mathematics)]]||30700||[[Ռոտոր (դիֆերենցման օպերատոր)]]||14700|| ||43
|-
|[[:en:Cycle double cover]]||13200|| || || ||2
|-
|[[:en:Cycle space]]||17800|| || || ||4
|-
|[[:en:Cyclic group]]||35500|| || || ||32
|-
|[[:en:D4 polytope]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:George Dantzig]]||25600||[[Ջորջ Դանցիգ]]||11200|| ||37
|-
|[[:en:Data analysis]]||84400|| || || ||37
|-
|[[:en:Augustus De Morgan]]||50700||[[Օգաստես դե Մորգան]]||3200|| ||55
|-
|[[:en:DE-9IM]]||39300|| || || ||2
|-
|[[:en:Decimal]]||40100||[[Տասնորդական հաշվման համակարգեր]]||3100|| ||87
|-
|[[:en:Decomposition of spectrum (functional analysis)]]||21300|| || || ||6
|-
|[[:en:Dedekind group]]||3700|| || || ||10
|-
|[[:en:Dedekind–MacNeille completion]]||22500|| || || ||1
|-
|[[:en:Degasperis–Procesi equation]]||16700|| || || ||2
|-
|[[:en:Degenerate conic]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Dehn function]]||30000|| || || ||3
|-
|[[:en:Dehn invariant]]||37400|| || || ||2
|-
|[[:en:Deligne–Lusztig theory]]||28700|| || || ||1
|-
|[[:en:W. Edwards Deming]]||48500||[[Ուիլյամ Էդվարդս Դեմինգ]]||18500|| ||38
|-
|[[:en:Density on a manifold]]||9400|| || || ||4
|-
|[[:en:Department of Mathematics, University of Manchester]]||13700|| || || ||2
|-
|[[:en:Dependence logic]]||28700|| || || ||1
|-
|[[:en:Derivative of the exponential map]]||31600|| || || ||2
|-
|[[:en:Derived category]]||29400|| || || ||6
|-
|[[:en:Dessin d'enfant]]||30600|| || || ||5
|-
|[[:en:Determinant]]||87000||[[Որոշիչ (մաթեմատիկա)]]||29100|| ||72
|-
|[[:en:Diagonal lemma]]||10800|| || || ||5
|-
|[[:en:Difference engine]]||40600|| || || ||31
|-
|[[:en:Differentiable manifold]]||67300|| || || ||21
|-
|[[:en:Differential calculus]]||30800||[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||18700|| ||72
|-
|[[:en:Differential equation]]||28000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98
|-
|[[:en:Differential geometry]]||46600||[[Դիֆերենցիալ երկրաչափություն]]||1600|| ||61
|-
|[[:en:Differential geometry of surfaces]]||130400|| || || ||8
|-
|[[:en:Differential of a function]]||30300|| || || ||36
|-
|[[:en:Dilworth's theorem]]||18500|| || || ||9
|-
|[[:en:Dimension]]||40700||[[Չափականություն]]||2500|| ||84
|-
|[[:en:Dimensional analysis]]||95100||[[Չափայնություն]]||1700|| ||34
|-
|[[:en:Diophantine equation]]||34900||[[Դիոֆանտյան հավասարում]]||11800|| ||50
|-
|[[:en:Diophantus]]||24600||[[Դիոֆանտ]]||1700|| ||74
|-
|[[:en:Dirac bracket]]||29100|| || || ||4
|-
|[[:en:Dirac equation]]||74900||[[Դիրակի հավասարում]]||2100|| ||46
|-
|[[:en:Paul Dirac]]||62600||[[Պոլ Դիրակ]]||4200|| ||117
|-
|[[:en:Direct integral]]||16900|| || || ||2
|-
|[[:en:Direct stiffness method]]||14900|| || || ||8
|-
|[[:en:Dirichlet integral]]||13700|| || || ||8
|-
|[[:en:Discontinuous linear map]]||15600|| || || ||3
|-
|[[:en:Discrete calculus]]||38500|| || || ||3
|-
|[[:en:Discrete cosine transform]]||105600|| || || ||30
|-
|[[:en:Discrete Fourier transform]]||69000|| || || ||27
|-
|[[:en:Discrete mathematics]]||26100||[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||7500||այո||78
|-
|[[:en:Discrete sine transform]]||13800|| || || ||6
|-
|[[:en:Discrete time and continuous time]]||10100|| || || ||8
|-
|[[:en:Discriminant of an algebraic number field]]||23700|| || || ||8
|-
|[[:en:Distance-hereditary graph]]||19700|| || || ||5
|-
|[[:en:Distribution (mathematics)]]||128000||[[Ընդհանրացված ֆունկցիա]]||4200|| ||26
|-
|[[:en:Divergent series]]||31300|| || || ||27
|-
|[[:en:Division by zero]]||32500||[[Բաժանում զրոյի վրա]]||9200|| ||38
|-
|[[:en:Dominated convergence theorem]]||12400|| || || ||17
|-
|[[:en:Double pendulum]]||11700||[[Կրկնակի ճոճանակներ]]||10000|| ||20
|-
|[[:en:Jacques du Chevreul]]||27300|| || || ||1
|-
|[[:en:Dual quaternion]]||28600|| || || ||3
|-
|[[:en:Dual space]]||43100|| || || ||26
|-
|[[:en:Duodecimal]]||78300|| || || ||44
|-
|[[:en:Dynamic programming]]||65000|| || || ||40
|-
|[[:en:Dynamical system]]||53100|| || || ||50
|-
|[[:en:Dynkin diagram]]||77900|| || || ||11
|-
|[[:en:Freeman Dyson]]||82900||[[Ֆրիմեն Դայսոն]]||11000|| ||65
|-
|[[:en:Ear decomposition]]||15000|| || || ||4
|-
|[[:en:Earth's rotation]]||43700||[[Երկրի օրապտույտ]]||26400|| ||58
|-
|[[:en:Edge coloring]]||66300|| || || ||16
|-
|[[:en:Efficient approximately-fair item allocation]]||38400|| || || ||1
|-
|[[:en:Egorov's theorem]]||19400|| || || ||13
|-
|[[:en:Ehresmann connection]]||23100|| || || ||4
|-
|[[:en:Eigenvalue perturbation]]||18700|| || || ||1
|-
|[[:en:Eigenvalues and eigenvectors]]||100200|| || || ||48
|-
|[[:en:Eight queens puzzle]]||33700|| || || ||32
|-
|[[:en:Einstein notation]]||14000|| || || ||30
|-
|[[:en:Elementary algebra]]||45700||[[Տարրական հանրահաշիվ]]||14200|| ||55
|-
|[[:en:Gustav Elfving]]||17200|| || || ||8
|-
|[[:en:Elliptic curve]]||50000|| || || ||38
|-
|[[:en:Elliptic geometry]]||18900||[[Ռիմանի երկրաչափություն]]||11700|| ||27
|-
|[[:en:Elliptic integral]]||28700|| || || ||27
|-
|[[:en:Endomorphism ring]]||8800|| || || ||7
|-
|[[:en:Enriques–Kodaira classification]]||30700|| || || ||6
|-
|[[:en:Ensemble Kalman filter]]||25900|| || || ||3
|-
|[[:en:Entropy]]||114000||[[Էնտրոպիա]]||4500|| ||91
|-
|[[:en:Entropy (information theory)]]||61800|| || || ||45
|-
|[[:en:Envy-free item allocation]]||27000|| || || ||2
|-
|[[:en:Epimorphism]]||17200|| || || ||19
|-
|[[:en:Equals sign]]||23800|| || || ||46
|-
|[[:en:Equation]]||33300||[[Հավասարում]]||47100|| ||130
|-
|[[:en:Equidissection]]||30200|| || || ||4
|-
|[[:en:Equipollence (geometry)]]||6000|| || || ||7
|-
|[[:en:Equitable coloring]]||18900|| || || ||4
|-
|[[:en:Equivalence relation]]||30500|| || || ||59
|-
|[[:en:Eratosthenes]]||35500||[[Էրատոսթենես Կիրենացի]]||6000|| ||101
|-
|[[:en:Erdős number]]||30600|| || || ||36
|-
|[[:en:Erdős–Szekeres theorem]]||10500|| || || ||12
|-
|[[:en:Paul Erdős]]||48500||[[Պաուլ Էրդոշ]]||14300|| ||78
|-
|[[:en:Erlangen program]]||14500|| || || ||20
|-
|[[:en:Étale cohomology]]||33700|| || || ||7
|-
|[[:en:Étale morphism]]||15700|| || || ||4
|-
|[[:en:Euclid's Elements]]||43900||[[Սկզբունքներ]]||7800|| ||81
|-
|[[:en:Euclidean geometry]]||50300||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||2200|| ||80
|-
|[[:en:Euclidean plane isometry]]||23400|| || || ||6
|-
|[[:en:Euclidean space]]||45900|| || || ||63
|-
|[[:en:Euclidean tilings by convex regular polygons]]||31800|| || || ||10
|-
|[[:en:Euclidean vector]]||61400|| || || ||91
|-
|[[:en:Eudoxus of Cnidus]]||22300||[[Եվդոքս]]||1600|| ||63
|-
|[[:en:Euler angles]]||46400|| || || ||30
|-
|[[:en:Euler characteristic]]||27500||[[Էյլերի բնութագիր]]||10500|| ||37
|-
|[[:en:Euler class]]||10900|| || || ||7
|-
|[[:en:Euler method]]||23200|| || || ||29
|-
|[[:en:Euler–Lagrange equation]]||23100|| || || ||27
|-
|[[:en:Euler–Maclaurin formula]]||19300|| || || ||20
|-
|[[:en:Euler's constant]]||43000||[[Էյլեր-Մասկերոնի հաստատուն]]||6400|| ||43
|-
|[[:en:Euler's formula]]||23600||[[Էյլերի բանաձև]]||13200|| ||67
|-
|[[:en:Euler's identity]]||15900||[[Էյլերի նույնություն]]||19200|| ||53
|-
|[[:en:Euler's theorem]]||9100|| || || ||39
|-
|[[:en:Euler's totient function]]||44000|| || || ||41
|-
|[[:en:Exact category]]||8500|| || || ||3
|-
|[[:en:Exponential distribution]]||40200|| || || ||37
|-
|[[:en:Exponential function]]||42700||[[Ցուցչային ֆունկցիա]]||7300|| ||44
|-
|[[:en:Exponential growth]]||23700|| || || ||39
|-
|[[:en:Exsecant]]||30200|| || || ||9
|-
|[[:en:Ext functor]]||18700|| || || ||9
|-
|[[:en:Exterior algebra]]||79600|| || || ||17
|-
|[[:en:Factorization]]||41600|| || || ||63
|-
|[[:en:Fair item allocation]]||22200|| || || ||2
|-
|[[:en:Fano plane]]||21700|| || || ||15
|-
|[[:en:Farey sequence]]||36600|| || || ||18
|-
|[[:en:Fast Fourier transform]]||60600|| || || ||30
|-
|[[:en:Fermat number]]||43000||[[Ֆերմայի թիվ]]||4500||այո||41
|-
|[[:en:Fermat's Last Theorem]]||103400||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80
|-
|[[:en:Fiber bundle]]||28300|| || || ||19
|-
|[[:en:Fibonacci number]]||83000||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||70
|-
|[[:en:Fibonacci word]]||14200|| || || ||9
|-
|[[:en:Fibred category]]||27200|| || || ||4
|-
|[[:en:Field with one element]]||32000|| || || ||4
|-
|[[:en:Fields Medal]]||69100||[[Ֆիլդսյան մրցանակ]]||3300|| ||77
|-
|[[:en:Louis Napoleon George Filon]]||6500|| || || ||2
|-
|[[:en:Finite difference]]||30800||[[Վերջավոր տարբերությունների հաշիվ]]||3500|| ||22
|-
|[[:en:Finite field]]||44700||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35
|-
|[[:en:Finite mathematics]]||3700||[[Վերջավոր մաթեմատիկա]]||5200|| ||3
|-
|[[:en:First-order logic]]||91700||[[Պրեդիկատների տրամաբանություն]]||3700|| ||33
|-
|[[:en:Fisher information metric]]||23300|| || || ||2
|-
|[[:en:Ronald Fisher]]||70500||[[Ռոնալդ Ֆիշեր]]||17800|| ||54
|-
|[[:en:Fisher's noncentral hypergeometric distribution]]||16600|| || || ||2
|-
|[[:en:Fitting length]]||6100|| || || ||2
|-
|[[:en:Five color theorem]]||10000|| || || ||15
|-
|[[:en:Flat module]]||29400|| || || ||13
|-
|[[:en:Floer homology]]||37200|| || || ||6
|-
|[[:en:Floor and ceiling functions]]||35300||[[Ամբողջ մաս]]||21700|| ||25
|-
|[[:en:Flow network]]||19000||[[Հոսքային ցանց]]||15200|| ||22
|-
|[[:en:Floyd–Warshall algorithm]]||22400|| || || ||24
|-
|[[:en:Fluid mechanics]]||20200||[[Հիդրոմեխանիկա]]||6200|| ||76
|-
|[[:en:Fluxion]]||5300|| || || ||3
|-
|[[:en:Folium of Descartes]]||6200|| || || ||29
|-
|[[:en:Forcing (mathematics)]]||45700|| || || ||15
|-
|[[:en:Formula]]||11500||[[Մաթեմատիկական բանաձև]]||1700||այո||69
|-
|[[:en:Foundations of mathematics]]||49200|| || || ||36
|-
|[[:en:Four color theorem]]||47200||[[Չորս գույների թեորեմ]]||2600||այո||59
|-
|[[:en:Fourier analysis]]||38300|| || || ||32
|-
|[[:en:Fourier series]]||72700||[[Ֆուրիեի շարք]]||16400|| ||67
|-
|[[:en:Fourier transform]]||168900|| || || ||64
|-
|[[:en:Fourier–Bros–Iagolnitzer transform]]||7700|| || || ||1
|-
|[[:en:Fractal]]||70500||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79
|-
|[[:en:Fractal dimension]]||44300|| || || ||23
|-
|[[:en:Fractional Fourier transform]]||25000|| || || ||7
|-
|[[:en:Frame (linear algebra)]]||21200|| || || ||9
|-
|[[:en:Frame bundle]]||14600|| || || ||7
|-
|[[:en:Fréchet distance]]||14700|| || || ||3
|-
|[[:en:Gottlob Frege]]||49000||[[Գոտլոբ Ֆրեգե]]||2600|| ||86
|-
|[[:en:Freiling's axiom of symmetry]]||10300|| || || ||2
|-
|[[:en:Frenet–Serret formulas]]||33100|| || || ||16
|-
|[[:en:Frequency analysis]]||16100|| || || ||25
|-
|[[:en:Frieze group]]||10100|| || || ||12
|-
|[[:en:Fubini–Study metric]]||27600|| || || ||6
|-
|[[:en:Function composition]]||41600||[[Ֆունկցիայի համադրույթ]]||7800|| ||49
|-
|[[:en:Functional analysis]]||19600|| || || ||49
|-
|[[:en:Functional completeness]]||14800||[[Ամբողջ ֆունկցիա]]||1400|| ||11
|-
|[[:en:Functor]]||23700|| || || ||26
|-
|[[:en:Fundamental group]]||53600|| || || ||28
|-
|[[:en:Fundamental lemma of sieve theory]]||6300|| || || ||3
|-
|[[:en:Fundamental theorem of algebra]]||50900||[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||12300|| ||59
|-
|[[:en:Fundamental theorem of arithmetic]]||20600||[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||18100|| ||68
|-
|[[:en:Fundamental theorem of calculus]]||35000|| || || ||58
|-
|[[:en:Gallai–Hasse–Roy–Vitaver theorem]]||12000|| || || ||3
|-
|[[:en:Galois theory]]||31900|| || || ||41
|-
|[[:en:Évariste Galois]]||40900||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94
|-
|[[:en:Galton–Watson process]]||16700|| || || ||9
|-
|[[:en:Francis Galton]]||70900|| || || ||64
|-
|[[:en:Gamma distribution]]||50100|| || || ||30
|-
|[[:en:Gamma function]]||78000||[[Գամմա ֆունկցիա]]||25700|| ||64
|-
|[[:en:Gamma matrices]]||58400|| || || ||16
|-
|[[:en:Gammoid]]||10200|| || || ||1
|-
|[[:en:Martin Gardner]]||81600||[[Մարտին Գարդներ]]||2200|| ||49
|-
|[[:en:Gauge theory (mathematics)]]||73300|| || || ||1
|-
|[[:en:Gauss's law for gravity]]||15300|| || || ||8
|-
|[[:en:Gauss's lemma (number theory)]]||17300|| || || ||11
|-
|[[:en:Gauss's Pythagorean right triangle proposal]]||9200|| || || ||2
|-
|[[:en:Gaussian curvature]]||18900|| || || ||21
|-
|[[:en:Gaussian elimination]]||30100||[[Գաուսի մեթոդ]]||41500|| ||49
|-
|[[:en:General recursive function]]||17900|| || || ||18
|-
|[[:en:General Relativity (book)]]||10600|| || || ||3
|-
|[[:en:General topology]]||42500|| || || ||29
|-
|[[:en:Generalized continued fraction]]||50300|| || || ||6
|-
|[[:en:Generalized eigenvector]]||38500|| || || ||9
|-
|[[:en:Generalized hypergeometric function]]||33600|| || || ||6
|-
|[[:en:Generalized inverse]]||15400|| || || ||13
|-
|[[:en:Generalized Stokes theorem]]||34400|| || || ||32
|-
|[[:en:Genus of a multiplicative sequence]]||14200|| || || ||4
|-
|[[:en:Geodesic]]||27100||[[Գեոդեզիկ գծեր]]||1000|| ||43
|-
|[[:en:Geodesics on an ellipsoid]]||72600|| || || ||3
|-
|[[:en:Geodetic graph]]||8600|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometric group theory]]||38700|| || || ||12
|-
|[[:en:Geometric magic square]]||14800|| || || ||3
|-
|[[:en:Geometrical properties of polynomial roots]]||32900|| || || ||5
|-
|[[:en:Geometrization conjecture]]||29800|| || || ||12
|-
|[[:en:Sophie Germain]]||36900||[[Սոֆի Ժերմեն]]||9400|| ||65
|-
|[[:en:Gersonides]]||23100|| || || ||27
|-
|[[:en:Gibbs phenomenon]]||30000|| || || ||16
|-
|[[:en:Kurt Gödel]]||47100||[[Կուրտ Գյոդել]]||4300|| ||104
|-
|[[:en:Gödel's incompleteness theorems]]||89700|| || || ||55
|-
|[[:en:Golden ratio]]||127400||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94
|-
|[[:en:Gömböc]]||22200|| || || ||21
|-
|[[:en:Graded poset]]||13900|| || || ||2
|-
|[[:en:Gradshteyn and Ryzhik]]||136700|| || || ||6
|-
|[[:en:Graph (discrete mathematics)]]||27800||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67
|-
|[[:en:Graph automorphism]]||13900|| || || ||9
|-
|[[:en:Graph coloring]]||65300||[[Գրաֆների ներկում]]||70100|| ||36
|-
|[[:en:Graph drawing]]||30500|| || || ||9
|-
|[[:en:Graph minor]]||36200|| || || ||12
|-
|[[:en:Graph power]]||11500|| || || ||5
|-
|[[:en:Graph structure theorem]]||25200|| || || ||5
|-
|[[:en:Graph theory]]||51900||[[Գրաֆների տեսություն]]||22300|| ||78
|-
|[[:en:Graphic matroid]]||16100|| || || ||3
|-
|[[:en:Hermann Grassmann]]||26000|| || || ||43
|-
|[[:en:Gravitation (book)]]||13500|| || || ||8
|-
|[[:en:Gray code]]||168300|| || || ||32
|-
|[[:en:Green's function]]||37000||[[Գրինի ֆունկցիա]]||3200|| ||26
|-
|[[:en:Grigorchuk group]]||18600|| || || ||4
|-
|[[:en:GRIM test]]||6400|| || || ||3
|-
|[[:en:Alexander Grothendieck]]||71500|| || || ||55
|-
|[[:en:Grötzsch graph]]||8400|| || || ||5
|-
|[[:en:Group action]]||39700|| || || ||26
|-
|[[:en:Group representation]]||15000|| || || ||28
|-
|[[:en:Group theory]]||40600|| || || ||79
|-
|[[:en:H-cobordism]]||11500|| || || ||5
|-
|[[:en:H-vector]]||13900|| || || ||1
|-
|[[:en:H4 polytope]]||13800|| || || ||1
|-
|[[:en:Haar measure]]||29700|| || || ||20
|-
|[[:en:Jacques Hadamard]]||20400||[[Ժակ Ադամար]]||2400|| ||53
|-
|[[:en:Hadwiger conjecture (graph theory)]]||19000|| || || ||6
|-
|[[:en:Hadwiger–Nelson problem]]||13900|| || || ||11
|-
|[[:en:Hairy ball theorem]]||12000|| || || ||20
|-
|[[:en:Halting problem]]||43600|| || || ||34
|-
|[[:en:Ham sandwich theorem]]||19300|| || || ||11
|-
|[[:en:Hamilton–Jacobi equation]]||41300|| || || ||20
|-
|[[:en:William Rowan Hamilton]]||41200||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79
|-
|[[:en:Happy ending problem]]||16100|| || || ||15
|-
|[[:en:Hardy space]]||31400|| || || ||11
|-
|[[:en:Harmonic divisor number]]||7200|| || || ||10
|-
|[[:en:Harmonic function]]||22300|| || || ||29
|-
|[[:en:Harmonic map]]||37900|| || || ||4
|-
|[[:en:Thomas Harriot]]||34000|| || || ||35
|-
|[[:en:Hausdorff dimension]]||24200|| || || ||27
|-
|[[:en:Hausdorff space]]||15700|| || || ||33
|-
|[[:en:Felix Hausdorff]]||55200|| || || ||45
|-
|[[:en:Haven (graph theory)]]||15700|| || || ||3
|-
|[[:en:Stephen Hawking]]||186500||[[Սթիվեն Հոքինգ]]||22200|| ||185
|-
|[[:en:Hearing the shape of a drum]]||14300|| || || ||5
|-
|[[:en:Heat equation]]||59000|| || || ||31
|-
|[[:en:Oliver Heaviside]]||39000||[[Օլիվեր Հևիսայդ]]||11600|| ||62
|-
|[[:en:Heawood graph]]||9300|| || || ||14
|-
|[[:en:Herschel graph]]||10300|| || || ||4
|-
|[[:en:Federico Rodriguez Hertz]]||10100|| || || ||5
|-
|[[:en:Hexadecimal]]||63900||[[Հաշվարկման տասնվեցական համակարգ]]||900|| ||81
|-
|[[:en:Hexagonal Efficient Coordinate System]]||12400|| || || ||1
|-
|[[:en:Hexagram]]||24900|| || || ||31
|-
|[[:en:Heyting algebra]]||44700|| || || ||14
|-
|[[:en:Hilbert transform]]||57700|| || || ||19
|-
|[[:en:Hilbert's problems]]||33600||[[Հիլբերտի խնդիրներ]]||23500|| ||46
|-
|[[:en:Hilbert's syzygy theorem]]||13500|| || || ||4
|-
|[[:en:Hilbert's tenth problem]]||25300|| || || ||13
|-
|[[:en:Hilbert's theorem (differential geometry)]]||9500|| || || ||6
|-
|[[:en:Hindu–Arabic numeral system]]||23600|| || || ||26
|-
|[[:en:Hipparchus]]||84900||[[Հիպարքոս]]||2300|| ||79
|-
|[[:en:Histogram]]||26000|| || || ||52
|-
|[[:en:History of algebra]]||117900|| || || ||9
|-
|[[:en:History of geometry]]||52400||[[Երկրաչափության պատմություն]]||10100|| ||20
|-
|[[:en:History of mathematical notation]]||147200||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8
|-
|[[:en:History of randomness]]||36500|| || || ||4
|-
|[[:en:History of the Church–Turing thesis]]||61600|| || || ||2
|-
|[[:en:History of the function concept]]||79900|| || || ||2
|-
|[[:en:History of trigonometry]]||49700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17
|-
|[[:en:Hodge conjecture]]||22400|| || || ||24
|-
|[[:en:Hodge star operator]]||38100|| || || ||10
|-
|[[:en:Robert V. Hogg]]||17400|| || || ||3
|-
|[[:en:Hole]]||22100|| || || ||16
|-
|[[:en:Holomorphic function]]||24100|| || || ||45
|-
|[[:en:Holonomy]]||41900|| || || ||10
|-
|[[:en:Hom functor]]||9400|| || || ||7
|-
|[[:en:Homeomorphism]]||12900||[[Հոմեոմորֆիզմ]]||1000|| ||48
|-
|[[:en:Homological algebra]]||28200|| || || ||33
|-
|[[:en:Hopcroft–Karp algorithm]]||25200||[[Հապքրոֆթ-Կարպ ալգորիթմ]]||21000|| ||12
|-
|[[:en:Hopf algebra]]||35300|| || || ||12
|-
|[[:en:Hopf fibration]]||35600|| || || ||12
|-
|[[:en:Pao-Lu Hsu]]||9400|| || || ||7
|-
|[[:en:Hyperbola]]||71100||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74
|-
|[[:en:Hyperbolic angle]]||16300|| || || ||9
|-
|[[:en:Hyperbolic sector]]||6100|| || || ||9
|-
|[[:en:Hypercomplex number]]||25700||[[Հիպերկոմպլեքս թվեր]]||2800|| ||33
|-
|[[:en:Hypergeometric distribution]]||24600|| || || ||29
|-
|[[:en:Hyperreal number]]||29800|| || || ||26
|-
|[[:en:Hypersurface]]||9300|| || || ||21
|-
|[[:en:Image functors for sheaves]]||5200|| || || ||1
|-
|[[:en:Imaginary unit]]||21500||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62
|-
|[[:en:Immersion (mathematics)]]||23800|| || || ||17
|-
|[[:en:Implementation of mathematics in set theory]]||60800|| || || ||1
|-
|[[:en:Inaccessible cardinal]]||15000|| || || ||13
|-
|[[:en:Incircle and excircles of a triangle]]||33100|| || || ||28
|-
|[[:en:Incomplete gamma function]]||41500|| || || ||14
|-
|[[:en:Indian mathematics]]||104000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հնդկաստանում]]||16700|| ||33
|-
|[[:en:Indifference graph]]||17000|| || || ||4
|-
|[[:en:Infinite monkey theorem]]||51100|| || || ||45
|-
|[[:en:Infinite monkey theorem in popular culture]]||30400|| || || ||2
|-
|[[:en:Information security]]||191800||[[Տեղեկատվական անվտանգություն]]||9500|| ||50
|-
|[[:en:Information theory]]||49300||[[Ինֆորմացիայի տեսություն]]||30200|| ||74
|-
|[[:en:Injective module]]||28600|| || || ||12
|-
|[[:en:Integer]]||23700||[[Ամբողջ թիվ]]||1500||այո||131
|-
|[[:en:Integer factorization]]||23500|| || || ||34
|-
|[[:en:Integer triangle]]||40200|| || || ||6
|-
|[[:en:Integral]]||66600||[[Ինտեգրալ]]||1000|| ||93
|-
|[[:en:Integral curve]]||6000|| || || ||13
|-
|[[:en:Integral of the secant function]]||20600|| || || ||3
|-
|[[:en:Interior algebra]]||30400|| || || ||2
|-
|[[:en:International Linear Algebra Society]]||17300|| || || ||1
|-
|[[:en:Interpolation]]||20400|| || || ||48
|-
|[[:en:Interval (mathematics)]]||23300||[[Միջակայք (մաթեմատիկա)]]||12500|| ||65
|-
|[[:en:Interval arithmetic]]||55000|| || || ||11
|-
|[[:en:Introduction to gauge theory]]||31700|| || || ||2
|-
|[[:en:Inverse semigroup]]||28200|| || || ||4
|-
|[[:en:Inverse transform sampling]]||12900|| || || ||11
|-
|[[:en:Inverse trigonometric functions]]||79400||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50
|-
|[[:en:Invertible matrix]]||42500|| || || ||35
|-
|[[:en:Irrational number]]||40700||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89
|-
|[[:en:Isomorphism]]||22800||[[Իզոմորֆություն (մաթեմատիկա)]]||5400|| ||59
|-
|[[:en:Iterative method]]||9700|| || || ||17
|-
|[[:en:James–Stein estimator]]||16000|| || || ||3
|-
|[[:en:Jeep problem]]||24200|| || || ||4
|-
|[[:en:Jeffery–Hamel flow]]||13100|| || || ||1
|-
|[[:en:Jensen's inequality]]||29200||[[Ենսենի անհավասարություն]]||6500|| ||28
|-
|[[:en:Jet (mathematics)]]||23800|| || || ||8
|-
|[[:en:Jet bundle]]||34500|| || || ||3
|-
|[[:en:Johnson solid]]||52500|| || || ||23
|-
|[[:en:Jordan normal form]]||43600|| || || ||22
|-
|[[:en:Julia (programming language)]]||78300|| || || ||27
|-
|[[:en:Julia Robinson Mathematics Festival]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Julia set]]||35300|| || || ||29
|-
|[[:en:K-set (geometry)]]||15700|| || || ||1
|-
|[[:en:Kähler manifold]]||31500|| || || ||13
|-
|[[:en:Kalman filter]]||124200|| || || ||33
|-
|[[:en:Kantorovich theorem]]||9700|| || || ||4
|-
|[[:en:Karnaugh map]]||28900|| || || ||37
|-
|[[:en:Karp–Lipton theorem]]||13700|| || || ||2
|-
|[[:en:Kazhdan–Lusztig polynomial]]||25700|| || || ||3
|-
|[[:en:Kepler conjecture]]||21700|| || || ||21
|-
|[[:en:Kepler–Poinsot polyhedron]]||31400|| || || ||25
|-
|[[:en:Kerala school of astronomy and mathematics]]||25800|| || || ||16
|-
|[[:en:Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi]]||71700||[[Ալ-Խորեզմի]]||40000|| ||144
|-
|[[:en:Kinematics]]||56400||[[Կինեմատիկա]]||12900|| ||80
|-
|[[:en:Kinetic energy]]||36600||[[Կինետիկ էներգիա]]||2000|| ||93
|-
|[[:en:Klein bottle]]||20500||[[Կլայնի շիշ]]||3600|| ||47
|-
|[[:en:Klein four-group]]||10200|| || || ||30
|-
|[[:en:Felix Klein]]||28600||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7700|| ||68
|-
|[[:en:Klein's Encyclopedia of Mathematical Sciences]]||14600|| || || ||6
|-
|[[:en:Knapsack problem]]||43700||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31
|-
|[[:en:Knight's tour]]||21100|| || || ||34
|-
|[[:en:Knot theory]]||49300|| || || ||39
|-
|[[:en:Donald Knuth]]||64200||[[Դոնալդ Կնուտ]]||11500|| ||85
|-
|[[:en:Kolmogorov complexity]]||40800|| || || ||25
|-
|[[:en:Kolmogorov structure function]]||16900|| || || ||1
|-
|[[:en:Korteweg–De Vries equation]]||23500|| || || ||17
|-
|[[:en:Sofya Kovalevskaya]]||28800||[[Սոֆյա Կովալևսկայա]]||3800|| ||82
|-
|[[:en:Krull dimension]]||11400|| || || ||14
|-
|[[:en:Kullback–Leibler divergence]]||66500|| || || ||18
|-
|[[:en:Kurtosis]]||33300|| || || ||35
|-
|[[:en:L-estimator]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Lack-of-fit sum of squares]]||9700|| || || ||1
|-
|[[:en:Lagrange multiplier]]||45000|| || || ||31
|-
|[[:en:Joseph-Louis Lagrange]]||47600||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99
|-
|[[:en:Lagrange's theorem (group theory)]]||17400|| || || ||32
|-
|[[:en:Lambda calculus]]||80500||[[Լամբդա արտահայտություն]]||9500|| ||46
|-
|[[:en:Lambert W function]]||67200|| || || ||22
|-
|[[:en:Serge Lang]]||24400|| || || ||26
|-
|[[:en:Laplace transform]]||67400||[[Լապլասի ձևափոխություն]]||2300|| ||64
|-
|[[:en:Laplace–Beltrami operator]]||20100|| || || ||9
|-
|[[:en:Pierre-Simon Laplace]]||103300||[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||11500|| ||118
|-
|[[:en:Laplace's equation]]||32200||[[Լապլասի հավասարում]]||1600|| ||45
|-
|[[:en:Large countable ordinal]]||35100|| || || ||3
|-
|[[:en:The Large Scale Structure of Space–Time]]||8500|| || || ||7
|-
|[[:en:Largest known prime number]]||23600||[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||19800|| ||22
|-
|[[:en:Ron Larson]]||37800|| || || ||3
|-
|[[:en:Latitude]]||47300||[[Աշխարհագրական լայնություն]]||5600|| ||119
|-
|[[:en:Lattice (order)]]||39600||[[Կավարի տեսություն]]||8200|| ||33
|-
|[[:en:Law of total variance]]||10100|| || || ||5
|-
|[[:en:Least squares]]||37900|| || || ||42
|-
|[[:en:Least-squares spectral analysis]]||25900|| || || ||4
|-
|[[:en:Lebesgue integration]]||37900||[[Լեբեգի ինտեգրալ]]||4300|| ||30
|-
|[[:en:Lebesgue measure]]||16800|| || || ||27
|-
|[[:en:Henri Lebesgue]]||17800||[[Անրի Լեբեգ]]||5100|| ||45
|-
|[[:en:Tom Lehrer]]||55800|| || || ||31
|-
|[[:en:Gerrit Lekkerkerker]]||3800|| || || ||4
|-
|[[:en:Letter frequency]]||38900|| || || ||16
|-
|[[:en:William J. LeVeque]]||6800|| || || ||2
|-
|[[:en:Anders Johan Lexell]]||25300|| || || ||26
|-
|[[:en:Lie algebra extension]]||100300|| || || ||3
|-
|[[:en:Lie algebroid]]||42200|| || || ||4
|-
|[[:en:Lie derivative]]||36000|| || || ||15
|-
|[[:en:Lie group]]||65100|| || || ||34
|-
|[[:en:Lie groupoid]]||44600|| || || ||4
|-
|[[:en:Lie sphere geometry]]||29000|| || || ||2
|-
|[[:en:Lillian Rosanoff Lieber]]||12300|| || || ||10
|-
|[[:en:Limit (mathematics)]]||14600||[[Սահման (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||80
|-
|[[:en:Limit inferior and limit superior]]||35700|| || || ||20
|-
|[[:en:Lindelöf hypothesis]]||12600|| || || ||7
|-
|[[:en:Lindemann–Weierstrass theorem]]||27800|| || || ||17
|-
|[[:en:Line graph]]||43700|| || || ||19
|-
|[[:en:Linear algebra]]||61500||[[Գծային հանրահաշիվ]]||42300|| ||113
|-
|[[:en:Linear canonical transformation]]||20300|| || || ||2
|-
|[[:en:Linear equation]]||13100||[[Գծային հավասարում]]||2500|| ||79
|-
|[[:en:Linear independence]]||25400|| || || ||39
|-
|[[:en:Linear least squares]]||27100|| || || ||3
|-
|[[:en:Linear map]]||42800||[[Գծային արտապատկերում]]||22500|| ||53
|-
|[[:en:Linear programming]]||58400||[[Գծային ծրագրավորում]]||16500|| ||51
|-
|[[:en:Linear regression]]||59100||[[Գծային ռեգրեսիա]]||51600|| ||38
|-
|[[:en:Linear search problem]]||5500|| || || ||2
|-
|[[:en:Linear-feedback shift register]]||36700|| || || ||18
|-
|[[:en:Linking number]]||16300|| || || ||14
|-
|[[:en:Linkless embedding]]||29600|| || || ||4
|-
|[[:en:Liouville number]]||35700|| || || ||20
|-
|[[:en:List of Euclidean uniform tilings]]||15100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of F4 polytopes]]||12300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of first-order theories]]||37200|| || || ||3
|-
|[[:en:List of people by Erdős number]]||59400|| || || ||2
|-
|[[:en:Lists of statistics topics]]||1900|| || || ||1
|-
|[[:en:Liu Hui's π algorithm]]||15300|| || || ||5
|-
|[[:en:Local ring]]||15100|| || || ||17
|-
|[[:en:Locally connected space]]||21100|| || || ||10
|-
|[[:en:Locally convex topological vector space]]||50500|| || || ||12
|-
|[[:en:Locally nilpotent derivation]]||27200|| || || ||1
|-
|[[:en:Location arithmetic]]||71000|| || || ||1
|-
|[[:en:Lode coordinates]]||15100|| || || ||2
|-
|[[:en:Log-logistic distribution]]||17800|| || || ||3
|-
|[[:en:Logic]]||149700||[[Տրամաբանություն]]||103700|| ||187
|-
|[[:en:Logic of graphs]]||36900|| || || ||1
|-
|[[:en:Lovász conjecture]]||7900|| || || ||4
|-
|[[:en:Löwenheim–Skolem theorem]]||22100|| || || ||18
|-
|[[:en:Lp space]]||52200|| || || ||25
|-
|[[:en:Lucas–Lehmer primality test]]||21000|| || || ||17
|-
|[[:en:Lune (geometry)]]||3500|| || || ||13
|-
|[[:en:Aleksandr Lyapunov]]||14200||[[Ալեքսանդր Լյապունով]]||2400|| ||42
|-
|[[:en:Machine learning]]||104500||[[Մեքենայական ուսուցում]]||48400|| ||72
|-
|[[:en:Madhava of Sangamagrama]]||28100|| || || ||24
|-
|[[:en:Magic square]]||283100||[[Մոգական քառակուսի]]||55500|| ||55
|-
|[[:en:Magma (algebra)]]||16300||[[Խմբոիդ]]||800||այո||32
|-
|[[:en:Vivienne Malone-Mayes]]||9900|| || || ||10
|-
|[[:en:Mandelbrot set]]||51500|| || || ||50
|-
|[[:en:Benoit Mandelbrot]]||51400|| || || ||77
|-
|[[:en:Manifold Destiny]]||19800|| || || ||4
|-
|[[:en:Map projection]]||58800|| || || ||51
|-
|[[:en:Margin of error]]||13000|| || || ||24
|-
|[[:en:Markov chain]]||95600||[[Մարկովի շղթա]]||3200||այո||46
|-
|[[:en:Martingale (probability theory)]]||20400|| || || ||18
|-
|[[:en:Matching (graph theory)]]||22900|| || || ||22
|-
|[[:en:Mathematica: A World of Numbers... and Beyond]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:en:Mathematical analysis]]||50600||[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||31900|| ||118
|-
|[[:en:Mathematical diagram]]||13600|| || || ||4
|-
|[[:en:Mathematical induction]]||44500||[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||2000|| ||70
|-
|[[:en:Mathematical logic]]||69200||[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||1100|| ||89
|-
|[[:en:Mathematical optimization]]||50000||[[Մաթեմատիկական օպտիմիզացիա]]||7400|| ||54
|-
|[[:en:Mathematical physics]]||48200||[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||4400|| ||64
|-
|[[:en:Mathematical proof]]||37700||[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||49900|| ||98
|-
|[[:en:Mathematical Reviews]]||8200|| || || ||21
|-
|[[:en:Mathematician]]||20400||[[Մաթեմատիկոս]]||28200|| ||106
|-
|[[:en:Mathematics education]]||45100|| || || ||24
|-
|[[:en:Mathematics of apportionment]]||34300|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathematics of cyclic redundancy checks]]||19700|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathematics of Sudoku]]||99700|| || || ||4
|-
|[[:en:Mathieu group M24]]||26900|| || || ||1
|-
|[[:en:MathML]]||33800|| || || ||32
|-
|[[:en:Matrix exponential]]||55400|| || || ||16
|-
|[[:en:Matrix multiplication]]||38100||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||34
|-
|[[:en:Matrix splitting]]||13800|| || || ||4
|-
|[[:en:Matroid]]||56900|| || || ||22
|-
|[[:en:Matroid parity problem]]||20400|| || || ||1
|-
|[[:en:Matroid representation]]||14500|| || || ||1
|-
|[[:en:Maximal ideal]]||9500|| || || ||16
|-
|[[:en:Maximal independent set]]||39500|| || || ||6
|-
|[[:en:Maximum cut]]||21700|| || || ||10
|-
|[[:en:Maximum likelihood estimation]]||68100|| || || ||34
|-
|[[:en:Maxwell's equations]]||82900||[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||8000|| ||78
|-
|[[:en:Mean]]||14900||[[Միջին մեծություններ]]||1600|| ||40
|-
|[[:en:Measure (mathematics)]]||34200|| || || ||40
|-
|[[:en:Median]]||59200||[[Միջնարժեք]]||1400|| ||67
|-
|[[:en:Median graph]]||47300|| || || ||5
|-
|[[:en:Mellin transform]]||30700|| || || ||19
|-
|[[:en:Memorylessness]]||8700|| || || ||10
|-
|[[:en:Ménage problem]]||17200|| || || ||4
|-
|[[:en:Mereology]]||49700|| || || ||15
|-
|[[:en:Method of analytic tableaux]]||71600|| || || ||8
|-
|[[:en:Metric space]]||44000||[[Մետրիկական տարածություն]]||2200||այո||58
|-
|[[:en:Solomon Mikhlin]]||41900|| || || ||6
|-
|[[:en:Minimal model program]]||9900|| || || ||5
|-
|[[:en:Minkowski space]]||78800||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45
|-
|[[:en:Minor (linear algebra)]]||15400||[[Մինոր (գծային հանրահաշիվ)]]||3100||այո||30
|-
|[[:en:Maryam Mirzakhani]]||50900||[[Մարիամ Միրզախանի]]||15800|| ||86
|-
|[[:en:Ratan Shankar Mishra]]||16100|| || || ||1
|-
|[[:en:Möbius ladder]]||15000|| || || ||7
|-
|[[:en:Möbius transformation]]||70500|| || || ||20
|-
|[[:en:Modal matrix]]||6800|| || || ||2
|-
|[[:en:Mode (statistics)]]||15300||[[Մոդա (վիճակագրություն)]]||3500|| ||60
|-
|[[:en:Model theory]]||62400|| || || ||36
|-
|[[:en:Modes of convergence]]||7100|| || || ||2
|-
|[[:en:Modes of convergence (annotated index)]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:Modular arithmetic]]||29700|| || || ||51
|-
|[[:en:Modular form]]||30500|| || || ||22
|-
|[[:en:Modular multiplicative inverse]]||24700|| || || ||14
|-
|[[:en:Module (mathematics)]]||21700||[[Մոդուլ օղակի վրա]]||11100|| ||42
|-
|[[:en:Edwin E. Moise]]||8400|| || || ||6
|-
|[[:en:Moment curve]]||7400|| || || ||4
|-
|[[:en:Momentum]]||69100||[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||13000|| ||100
|-
|[[:en:Monoid]]||33900|| || || ||44
|-
|[[:en:Monotone comparative statics]]||43100|| || || ||1
|-
|[[:en:Monotone convergence theorem]]||20100|| || || ||15
|-
|[[:en:Monte Carlo method]]||88700||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52
|-
|[[:en:Monty Hall problem]]||79800||[[Մոնտի Հոլի պարադոքս]]||23800|| ||44
|-
|[[:en:Motor variable]]||13900|| || || ||1
|-
|[[:en:Mountain climbing problem]]||11500|| || || ||3
|-
|[[:en:Multi-objective optimization]]||72000|| || || ||11
|-
|[[:en:Multidimensional network]]||53600|| || || ||1
|-
|[[:en:Multinomial theorem]]||8700|| || || ||22
|-
|[[:en:Multiscroll attractor]]||10400|| || || ||2
|-
|[[:en:Multivariate kernel density estimation]]||32600|| || || ||1
|-
|[[:en:Gerard Murphy (mathematician)]]||20300|| || || ||1
|-
|[[:en:Mutation (Jordan algebra)]]||116300|| || || ||1
|-
|[[:en:N-body problem]]||66200|| || || ||21
|-
|[[:en:Nash equilibrium]]||56800|| || || ||48
|-
|[[:en:Natural number]]||45500||[[Բնական թիվ]]||8200|| ||150
|-
|[[:en:Navier–Stokes equations]]||86400||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45
|-
|[[:en:Caryn Navy]]||12900|| || || ||2
|-
|[[:en:Negative number]]||43600||[[Բացասական թիվ]]||8200|| ||64
|-
|[[:en:Neighbourhood (graph theory)]]||9000|| || || ||13
|-
|[[:en:Nested radical]]||18500|| || || ||15
|-
|[[:en:New Foundations]]||43300|| || || ||10
|-
|[[:en:Max Newman]]||23400|| || || ||20
|-
|[[:en:Religious views of Isaac Newton]]||38200|| || || ||6
|-
|[[:en:Newton's identities]]||35600|| || || ||12
|-
|[[:en:Newton's method]]||54400|| || || ||44
|-
|[[:en:Non-Euclidean geometry]]||43200||[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||5000|| ||54
|-
|[[:en:Nonabelian Hodge correspondence]]||31400|| || || ||1
|-
|[[:en:Noncentral chi-squared distribution]]||20500|| || || ||6
|-
|[[:en:Noncentral hypergeometric distributions]]||16200|| || || ||2
|-
|[[:en:Nondeterministic finite automaton]]||29800|| || || ||25
|-
|[[:en:Nonparametric skew]]||29100|| || || ||1
|-
|[[:en:Normal distribution]]||136900||[[Նորմալ բաշխում]]||18500|| ||71
|-
|[[:en:Normal number]]||35500||[[Նորմալ թիվ]]||6100|| ||22
|-
|[[:en:Nth root]]||30700||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72
|-
|[[:en:Number theory]]||84100||[[Թվերի տեսություն]]||83500|| ||120
|-
|[[:en:Numeral system]]||19000||[[Հաշվարկման համակարգ (մաթեմատիկա)]]||8200|| ||83
|-
|[[:en:Numerical analysis]]||38000||[[Թվային մեթոդներ]]||38400|| ||97
|-
|[[:en:Numerical digit]]||35900||[[Թվանշաններ]]||9500|| ||100
|-
|[[:en:Numerical integration]]||26900|| || || ||34
|-
|[[:en:Numerical methods for ordinary differential equations]]||28100|| || || ||11
|-
|[[:en:Nyquist–Shannon sampling theorem]]||48300||[[Կոտելնիկովի թեորեմ]]||13000|| ||34
|-
|[[:en:Octahedron]]||23200||[[Օկտաէդր]]||26500|| ||25
|-
|[[:en:On-Line Encyclopedia of Integer Sequences]]||44000|| || || ||37
|-
|[[:en:One-seventh area triangle]]||3000|| || || ||6
|-
|[[:en:Orbifold]]||74300|| || || ||11
|-
|[[:en:Order theory]]||31600|| || || ||25
|-
|[[:en:Ordinal arithmetic]]||31200|| || || ||9
|-
|[[:en:Ordinal number]]||48000|| || || ||42
|-
|[[:en:Ordinary differential equation]]||44000||[[Սովորական դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||5000|| ||44
|-
|[[:en:Ordinary least squares]]||63300|| || || ||10
|-
|[[:en:Nicole Oresme]]||39100||[[Նիկոլայ Օրեսմ]]||8300|| ||47
|-
|[[:en:Orthogonal array]]||20800|| || || ||5
|-
|[[:en:Orthogonal group]]||56400|| || || ||20
|-
|[[:en:Orthogonal matrix]]||36300|| || || ||31
|-
|[[:en:Orthogonality]]||23900||[[Ուղղանկյունություն]]||2400|| ||37
|-
|[[:en:Outer product]]||18200|| || || ||9
|-
|[[:en:P versus NP problem]]||62600|| || || ||42
|-
|[[:en:P-adic number]]||39400|| || || ||28
|-
|[[:en:P-value]]||45400|| || || ||36
|-
|[[:en:Pacific Institute for the Mathematical Sciences]]||6400|| || || ||3
|-
|[[:en:Paul Painlevé]]||25000|| || || ||39
|-
|[[:en:Paraconsistent logic]]||38400|| || || ||16
|-
|[[:en:Paradoxes of set theory]]||17700|| || || ||4
|-
|[[:en:Parallelogram law]]||8900|| || || ||27
|-
|[[:en:Parameter]]||20500|| || || ||40
|-
|[[:en:Pareto distribution]]||45900|| || || ||28
|-
|[[:en:Parity problem (sieve theory)]]||11300|| || || ||1
|-
|[[:en:Parseval's theorem]]||9700|| || || ||14
|-
|[[:en:Partial function]]||14900|| || || ||20
|-
|[[:en:Blaise Pascal]]||52100||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185
|-
|[[:en:Pascal's theorem]]||17700||[[Պասկալի թեորեմ]]||8100|| ||25
|-
|[[:en:Pathwidth]]||66900|| || || ||6
|-
|[[:en:Pauli matrices]]||43600|| || || ||34
|-
|[[:en:PDIFF]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:en:Peano axioms]]||46200|| || || ||37
|-
|[[:en:Karl Pearson]]||55800|| || || ||49
|-
|[[:en:Charles Sanders Peirce]]||139500||[[Չարլզ Սանդերս Պերս]]||7200|| ||73
|-
|[[:en:Pell number]]||28100||[[Պելի թիվ]]||19200|| ||21
|-
|[[:en:Penrose graphical notation]]||8700|| || || ||8
|-
|[[:en:Pentagram]]||36400||[[Հնգագիծ]]||1200||այո||56
|-
|[[:en:Percentage]]||17000||[[Տոկոս]]||2500|| ||98
|-
|[[:en:Perfect group]]||9700|| || || ||7
|-
|[[:en:Perfect number]]||37400||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63
|-
|[[:en:Periodic continued fraction]]||16900|| || || ||6
|-
|[[:en:Periodic travelling wave]]||28400|| || || ||4
|-
|[[:en:Permutation]]||74200|| || || ||63
|-
|[[:en:Permutation pattern]]||32500|| || || ||3
|-
|[[:en:Perturbation theory (quantum mechanics)]]||69000|| || || ||19
|-
|[[:en:Petri net]]||54800|| || || ||27
|-
|[[:en:Ilya Piatetski-Shapiro]]||21200|| || || ||20
|-
|[[:en:Pigeonhole principle]]||29600|| || || ||46
|-
|[[:en:Ping-pong lemma]]||17600|| || || ||8
|-
|[[:en:Pisot–Vijayaraghavan number]]||18000|| || || ||10
|-
|[[:en:Planar graph]]||32000|| || || ||32
|-
|[[:en:Planar separator theorem]]||73800|| || || ||7
|-
|[[:en:Plane (geometry)]]||22400||[[Հարթություն]]||2100|| ||88
|-
|[[:en:Planigon]]||34000|| || || ||1
|-
|[[:en:Plato]]||169000||[[Պլատոն]]||24600|| ||274
|-
|[[:en:Platonic solid]]||54500||[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||53600|| ||61
|-
|[[:en:Plücker coordinates]]||28200|| || || ||8
|-
|[[:en:Poincaré conjecture]]||36000|| || || ||46
|-
|[[:en:Henri Poincaré]]||86600||[[Անրի Պուանկարե]]||6600|| ||119
|-
|[[:en:Point groups in four dimensions]]||53700|| || || ||1
|-
|[[:en:Poisson distribution]]||75200||[[Պուասոնի բաշխում]]||2400|| ||50
|-
|[[:en:Poisson manifold]]||39100|| || || ||9
|-
|[[:en:Poisson point process]]||120100|| || || ||21
|-
|[[:en:Poisson process]]|| || || || ||21
|-
|[[:en:Siméon Denis Poisson]]||34400||[[Սիմեոն Պուասոն]]||4400|| ||60
|-
|[[:en:Polarization identity]]||21300|| || || ||11
|-
|[[:en:Polite number]]||16800|| || || ||6
|-
|[[:en:Pólya enumeration theorem]]||15400|| || || ||10
|-
|[[:en:Polyhedron]]||69200||[[Բազմանիստ]]||7200|| ||72
|-
|[[:en:Polylogarithm]]||59500|| || || ||16
|-
|[[:en:Polynomial]]||58800||[[Բազմանդամ]]||5000|| ||84
|-
|[[:en:Polynomial interpolation]]||37300|| || || ||14
|-
|[[:en:Polyomino]]||40700|| || || ||18
|-
|[[:en:Jean-Victor Poncelet]]||15100||[[Ժան Վիկտոր Պոնսելե]]||2400|| ||51
|-
|[[:en:Pons asinorum]]||15700|| || || ||16
|-
|[[:en:Pontryagin class]]||9800|| || || ||9
|-
|[[:en:Post–Turing machine]]||22500|| || || ||6
|-
|[[:en:Post's lattice]]||15400|| || || ||2
|-
|[[:en:PostBQP]]||20000|| || || ||3
|-
|[[:en:Power law]]||59100|| || || ||21
|-
|[[:en:Power of 10]]||14600|| || || ||19
|-
|[[:en:Power series]]||18500||[[Աստիճանային շարք]]||10400|| ||47
|-
|[[:en:Prediction interval]]||20300|| || || ||9
|-
|[[:en:Prenex normal form]]||13200|| || || ||13
|-
|[[:en:Presentation of a group]]||21300|| || || ||14
|-
|[[:en:Prestack]]||21900|| || || ||1
|-
|[[:en:Prime number theorem]]||57400||[[Պարզ թվերի թեորեմ]]||20800|| ||42
|-
|[[:en:Prime signature]]||4200|| || || ||1
|-
|[[:en:Primitive element theorem]]||10300|| || || ||11
|-
|[[:en:Primitive notion]]||6900|| || || ||13
|-
|[[:en:Primitive recursive function]]||39300|| || || ||16
|-
|[[:en:Principal homogeneous space]]||11500|| || || ||3
|-
|[[:en:The Prisoner of Benda]]||21700|| || || ||6
|-
|[[:en:Probability]]||35700||[[Հավանականություն]]||49200|| ||123
|-
|[[:en:Probability density function]]||30400||[[Հավանականության խտություն]]||800|| ||45
|-
|[[:en:Probability distribution]]||46700||[[Հավանականության բաշխում]]||17500|| ||55
|-
|[[:en:Probability interpretations]]||37300|| || || ||6
|-
|[[:en:Probability space]]||24100|| || || ||38
|-
|[[:en:Probability theory]]||25400||[[Հավանականությունների տեսություն]]||14600|| ||87
|-
|[[:en:Product (mathematics)]]||17800||[[Արտադրյալ]]||7200|| ||33
|-
|[[:en:Product rule]]||17800|| || || ||34
|-
|[[:en:Project Euler]]||5700|| || || ||22
|-
|[[:en:Projective geometry]]||39100||[[Պրոյեկտիվ երկրաչափություն]]||5300|| ||40
|-
|[[:en:Projective linear group]]||42300|| || || ||10
|-
|[[:en:Projective module]]||21400|| || || ||12
|-
|[[:en:Projective space]]||35800|| || || ||24
|-
|[[:en:Proof of the Euler product formula for the Riemann zeta function]]||7100|| || || ||4
|-
|[[:en:Proof that 22/7 exceeds π]]||13600|| || || ||13
|-
|[[:en:Proof that π is irrational]]||26200|| || || ||13
|-
|[[:en:Proof theory]]||19900||[[Ապացույցների տեսություն]]||3800|| ||27
|-
|[[:en:Propositional calculus]]||88800||[[Ասույթների տրամաբանություն]]||6900|| ||52
|-
|[[:en:Pseudotriangle]]||19500|| || || ||4
|-
|[[:en:Pullback (differential geometry)]]||12600|| || || ||10
|-
|[[:en:Pure mathematics]]||14900||[[Մաքուր մաթեմատիկա]]||15900|| ||55
|-
|[[:en:Pushforward (differential)]]||10800|| || || ||9
|-
|[[:en:Pythagorean triple]]||83100||[[Պյութագորասի եռյակ]]||23300|| ||55
|-
|[[:en:Q–Q plot]]||20800|| || || ||14
|-
|[[:en:Quadratic equation]]||50100||[[Քառակուսային հավասարում]]||52800|| ||85
|-
|[[:en:Quadratic formula]]||28200||[[Քառակուսային բանաձև]]||33700|| ||19
|-
|[[:en:Quadratic knapsack problem]]||24100|| || || ||1
|-
|[[:en:Quadratic reciprocity]]||83700|| || || ||26
|-
|[[:en:Quadratic sieve]]||27600|| || || ||14
|-
|[[:en:Quadric (algebraic geometry)]]||21100|| || || ||1
|-
|[[:en:Quantum computing]]||96500|| || || ||19
|-
|[[:en:Quantum field theory]]||105500||[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||30100|| ||67
|-
|[[:en:Quantum group]]||30200|| || || ||13
|-
|[[:en:Quartic reciprocity]]||30100|| || || ||3
|-
|[[:en:Quasigroup]]||27700|| || || ||21
|-
|[[:en:Quasiregular polyhedron]]||30900|| || || ||9
|-
|[[:en:Quasisymmetric function]]||14900|| || || ||1
|-
|[[:en:Radius of convergence]]||16300|| || || ||17
|-
|[[:en:Ramanujan's master theorem]]||7000|| || || ||4
|-
|[[:en:Frank Ramsey (mathematician)]]||36900||[[Ֆրենկ Ռեմսի]]||6700|| ||36
|-
|[[:en:Ramsey's theorem]]||56000|| || || ||20
|-
|[[:en:Random binary tree]]||15500|| || || ||4
|-
|[[:en:Random variable]]||39900|| || || ||59
|-
|[[:en:Randomness]]||33900|| || || ||47
|-
|[[:en:Rayleigh distribution]]||15800|| || || ||20
|-
|[[:en:Reaction–diffusion system]]||28500|| || || ||10
|-
|[[:en:Real analysis]]||49200|| || || ||42
|-
|[[:en:Real number]]||43500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115
|-
|[[:en:Real projective line]]||12000|| || || ||3
|-
|[[:en:Rectified 24-cell honeycomb]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Rectified tesseractic honeycomb]]||4500|| || || ||1
|-
|[[:en:Recurrence plot]]||9400|| || || ||3
|-
|[[:en:Recurrence relation]]||25300|| || || ||36
|-
|[[:en:Reform mathematics]]||14200|| || || ||3
|-
|[[:en:Register machine]]||47600|| || || ||12
|-
|[[:en:Regular polyhedron]]||31200|| || || ||26
|-
|[[:en:Regular polytope]]||38600|| || || ||17
|-
|[[:en:Regular tuning]]||42400|| || || ||1
|-
|[[:en:Repeating decimal]]||49000|| || || ||33
|-
|[[:en:Representation (mathematics)]]||10800|| || || ||4
|-
|[[:en:Representation theory]]||55400|| || || ||30
|-
|[[:en:Representation theory of finite groups]]||107900|| || || ||5
|-
|[[:en:Reverse mathematics]]||32800|| || || ||7
|-
|[[:en:Rhombicuboctahedron]]||19500|| || || ||26
|-
|[[:en:Ricci calculus]]||43400|| || || ||3
|-
|[[:en:Ricci flow]]||52900|| || || ||12
|-
|[[:en:Riemann hypothesis]]||121000|| || || ||58
|-
|[[:en:Riemann integral]]||41800||[[Ռիմանի ինտեգրալ]]||13300|| ||39
|-
|[[:en:Riemann sphere]]||21800|| || || ||33
|-
|[[:en:Riemann surface]]||26000||[[Ռիմանյան մակերևույթ]]||2300|| ||37
|-
|[[:en:Riemann zeta function]]||61400||[[Ռիմանի զետա ֆունկցիա]]||6700|| ||53
|-
|[[:en:Riemann–Hurwitz formula]]||6500|| || || ||6
|-
|[[:en:Riemann–Lebesgue lemma]]||6200|| || || ||14
|-
|[[:en:Riemannian geometry]]||13200||[[Ռիմանյան երկրաչափություն]]||4400|| ||39
|-
|[[:en:Riesz–Fischer theorem]]||11000|| || || ||8
|-
|[[:en:Rigidity matroid]]||15900|| || || ||1
|-
|[[:en:Ring (mathematics)]]||97800||[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||67
|-
|[[:en:Ring of symmetric functions]]||26500|| || || ||1
|-
|[[:en:Ring theory]]||24700|| || || ||35
|-
|[[:en:Nicholas Franklin Roberts]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Robertson–Seymour theorem]]||19400|| || || ||7
|-
|[[:en:Gary Robinson]]||18400|| || || ||3
|-
|[[:en:Julia Robinson]]||20000|| || || ||28
|-
|[[:en:Rodrigues' rotation formula]]||16700|| || || ||8
|-
|[[:en:Rook polynomial]]||24000|| || || ||5
|-
|[[:en:Rook's graph]]||27200|| || || ||5
|-
|[[:en:Root of unity]]||38400||[[Միավորից n աստիճանի արմատներ]]||7300|| ||31
|-
|[[:en:Root system]]||52800|| || || ||16
|-
|[[:en:Rotation matrix]]||98100|| || || ||22
|-
|[[:en:Rotation of axes]]||12400|| || || ||3
|-
|[[:en:Rough set]]||48900|| || || ||5
|-
|[[:en:Rounding]]||57900|| || || ||40
|-
|[[:en:Row space]]|| || || || ||12
|-
|[[:en:Rubik's Cube]]||80600||[[Ռուբիկի խորանարդ]]||10700|| ||105
|-
|[[:en:Bertrand Russell]]||143700||[[Բերտրան Ռասել]]||23100|| ||171
|-
|[[:en:Russell's paradox]]||28300||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48
|-
|[[:en:Russo–Dye theorem]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:en:Lee Sallows]]||7500|| || || ||2
|-
|[[:en:Paul Sally]]||12400|| || || ||6
|-
|[[:en:Sample maximum and minimum]]||8700|| || || ||2
|-
|[[:en:Sampling (statistics)]]||53000|| || || ||32
|-
|[[:en:Scalar field theory]]||29700|| || || ||7
|-
|[[:en:Schauder basis]]||25200|| || || ||11
|-
|[[:en:Leila Schneps]]||26700|| || || ||8
|-
|[[:en:Schröder's equation]]||11700|| || || ||5
|-
|[[:en:Schrödinger equation]]||71000||[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||22700|| ||74
|-
|[[:en:Schuette–Nesbitt formula]]||23100|| || || ||1
|-
|[[:en:Issai Schur]]||28800|| || || ||30
|-
|[[:en:Schwarzian derivative]]||35700|| || || ||5
|-
|[[:en:Scientific notation]]||45000|| || || ||44
|-
|[[:en:Second-order arithmetic]]||28100|| || || ||4
|-
|[[:en:Second-order logic]]||31700|| || || ||15
|-
|[[:en:Secondary measure]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Corrado Segre]]||9800||[[Կորրադո Սեգրե]]||8400|| ||19
|-
|[[:en:Seifert fiber space]]||19500|| || || ||8
|-
|[[:en:Seifert–Van Kampen theorem]]||20800|| || || ||14
|-
|[[:en:Zlil Sela]]||16700|| || || ||7
|-
|[[:en:Self-adjoint operator]]||57000|| || || ||13
|-
|[[:en:Semi-implicit Euler method]]||6800|| || || ||5
|-
|[[:en:Semimartingale]]||12200|| || || ||7
|-
|[[:en:Separable space]]||14400|| || || ||23
|-
|[[:en:Separation axiom]]||18800|| || || ||23
|-
|[[:en:Sequent calculus]]||53200|| || || ||14
|-
|[[:en:Series (mathematics)]]||59900|| || || ||80
|-
|[[:en:Jean-Pierre Serre]]||17800|| || || ||42
|-
|[[:en:Set (mathematics)]]||42900||[[Բազմություն]]||47000|| ||104
|-
|[[:en:Set theory]]||44800||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124
|-
|[[:en:Seven Bridges of Königsberg]]||14100||[[Քյոնիգսբերգի յոթ կամուրջները]]||6600||այո||57
|-
|[[:en:Seven-dimensional cross product]]||33700|| || || ||5
|-
|[[:en:Igor Shafarevich]]||23700|| || || ||29
|-
|[[:en:Sheaf (mathematics)]]||62700|| || || ||27
|-
|[[:en:Shor's algorithm]]||40800|| || || ||29
|-
|[[:en:William James Sidis]]||35300||[[Վիլյամ Ջեյմս Սիդիս]]||3300|| ||44
|-
|[[:en:Signalizer functor]]||12000|| || || ||1
|-
|[[:en:Signature (logic)]]||9100|| || || ||9
|-
|[[:en:Nate Silver]]||121600|| || || ||19
|-
|[[:en:Simplex]]||48700||[[Սիմպլեքս]]||4000|| ||34
|-
|[[:en:Simpson's paradox]]||26400|| || || ||31
|-
|[[:en:Simulated annealing]]||34900|| || || ||24
|-
|[[:en:Sine and cosine]]||48500|| || || ||7
|-
|[[:en:Singular value decomposition]]||83400|| || || ||25
|-
|[[:en:Skew-symmetric graph]]||17500|| || || ||4
|-
|[[:en:Skolem's paradox]]||16900|| || || ||9
|-
|[[:en:Slutsky's theorem]]||4400|| || || ||12
|-
|[[:en:Small cancellation theory]]||32100|| || || ||2
|-
|[[:en:Smith–Minkowski–Siegel mass formula]]||15400|| || || ||2
|-
|[[:en:Smooth function]]||100|| || || ||21
|-
|[[:en:J. Laurie Snell]]||10200|| || || ||5
|-
|[[:en:Snow plow routing problem]]||3000|| || || ||1
|-
|[[:en:Sobolev space]]||35800|| || || ||19
|-
|[[:en:Solovay–Strassen primality test]]||10100|| || || ||12
|-
|[[:en:Solution of the Poincaré conjecture]]|| || || || ||46
|-
|[[:en:Sophomore's dream]]||8600|| || || ||14
|-
|[[:en:Spaces of test functions and distributions]]||99100|| || || ||1
|-
|[[:en:Spacetime]]||198500||[[Տարածաժամանակ]]||15800|| ||92
|-
|[[:en:Spanning tree]]||26100|| || || ||28
|-
|[[:en:Sparse dictionary learning]]||24100|| || || ||2
|-
|[[:en:Sparse matrix]]||25800|| || || ||24
|-
|[[:en:Special relativity]]||137600||[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||23900|| ||110
|-
|[[:en:Special unitary group]]||32900|| || || ||18
|-
|[[:en:Spectral sequence]]||51800|| || || ||8
|-
|[[:en:Spectral theorem]]||22500|| || || ||16
|-
|[[:en:Spectral theory]]||32200|| || || ||13
|-
|[[:en:Spectrum of a C*-algebra]]||12000|| || || ||1
|-
|[[:en:Sperner's lemma]]||28100|| || || ||9
|-
|[[:en:Sphere]]||41100|| || || ||109
|-
|[[:en:Sphere eversion]]||11200|| || || ||9
|-
|[[:en:Sphere packing]]||26700|| || || ||14
|-
|[[:en:Spherical coordinate system]]||38100|| || || ||49
|-
|[[:en:Spherical harmonics]]||75500||[[Գնդային ֆունկցիաներ]]||10700|| ||26
|-
|[[:en:Spherical lune]]||5900|| || || ||7
|-
|[[:en:Spin representation]]||34100|| || || ||2
|-
|[[:en:Spinor]]||73100|| || || ||24
|-
|[[:en:Split graph]]||15000|| || || ||7
|-
|[[:en:Split-complex number]]||27600|| || || ||18
|-
|[[:en:Split-quaternion]]||20500|| || || ||6
|-
|[[:en:Square root]]||44400||[[Քառակուսի արմատ]]||9600|| ||94
|-
|[[:en:Square root of 2]]||39500||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43
|-
|[[:en:Square triangular number]]||13400|| || || ||19
|-
|[[:en:Stable count distribution]]||27400|| || || ||1
|-
|[[:en:Stable distribution]]||48600|| || || ||9
|-
|[[:en:John R. Stallings]]||31500|| || || ||6
|-
|[[:en:Standard deviation]]||52800|| || || ||75
|-
|[[:en:Standard Model]]||56900||[[Ստանդարտ մոդել]]||35400|| ||80
|-
|[[:en:Standard probability space]]||29100|| || || ||2
|-
|[[:en:Stationary point]]||8200|| || || ||17
|-
|[[:en:Statistical hypothesis testing]]||85100|| || || ||43
|-
|[[:en:Statistics]]||77500||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185
|-
|[[:en:Steiner chain]]||20900|| || || ||11
|-
|[[:en:Steinmetz solid]]||9600|| || || ||9
|-
|[[:en:Stellation]]||18400|| || || ||15
|-
|[[:en:Stereographic projection]]||42000|| || || ||26
|-
|[[:en:Stericated 5-cubes]]||15500|| || || ||1
|-
|[[:en:Stiefel manifold]]||11900|| || || ||3
|-
|[[:en:Stiefel–Whitney class]]||23200|| || || ||9
|-
|[[:en:Stieltjes constants]]||32300|| || || ||10
|-
|[[:en:Stiff equation]]||25800|| || || ||9
|-
|[[:en:Stirling number]]||22200|| || || ||21
|-
|[[:en:Stochastic]]||28400|| || || ||22
|-
|[[:en:Stochastic dominance]]||17400|| || || ||2
|-
|[[:en:Stochastic geometry models of wireless networks]]||60400|| || || ||1
|-
|[[:en:Stochastic process]]||166000||[[Պատահական պրոցես]]||43200|| ||45
|-
|[[:en:Stoic logic]]||33800|| || || ||2
|-
|[[:en:Sir George Stokes, 1st Baronet]]||48000||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53
|-
|[[:en:Stokes' theorem]]||28900|| || || ||5
|-
|[[:en:Stone–Čech compactification]]||20500|| || || ||12
|-
|[[:en:Stone–Weierstrass theorem]]||26500|| || || ||17
|-
|[[:en:Straightedge and compass construction]]||35500|| || || ||38
|-
|[[:en:Streamlines, streaklines, and pathlines]]||13900|| || || ||4
|-
|[[:en:String theory]]||125300||[[Լարերի տեսություն]]||39800|| ||67
|-
|[[:en:Structure (mathematical logic)]]||30100|| || || ||13
|-
|[[:en:Structure theorem for finitely generated modules over a principal ideal domain]]||15500|| || || ||7
|-
|[[:en:Student's t-distribution]]||59000|| || || ||36
|-
|[[:en:Student's t-test]]||43300|| || || ||36
|-
|[[:en:Sturm separation theorem]]||3700|| || || ||1
|-
|[[:en:Sturm–Liouville theory]]||30600|| || || ||17
|-
|[[:en:Sturm's theorem]]||18400|| || || ||12
|-
|[[:en:Subgroup series]]||9400|| || || ||4
|-
|[[:en:Subtraction]]||26800||[[Հանում]]||40800|| ||112
|-
|[[:en:Sudoku]]||39100||[[Սուդոկու]]||4100||այո||93
|-
|[[:en:Sufficient statistic]]||34900|| || || ||14
|-
|[[:en:Sum of squares function]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Sums of three cubes]]||34400|| || || ||10
|-
|[[:en:Toshikazu Sunada]]||9200|| || || ||4
|-
|[[:en:Support (measure theory)]]||10800|| || || ||8
|-
|[[:en:Surface (topology)]]||32400||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70
|-
|[[:en:Surface of general type]]||9400|| || || ||2
|-
|[[:en:Surgery theory]]||22500|| || || ||6
|-
|[[:en:Surjective function]]||18700|| || || ||54
|-
|[[:en:Surreal number]]||76400|| || || ||26
|-
|[[:en:Marcia P. Sward]]||8300|| || || ||1
|-
|[[:en:Swinging Atwood's machine]]||23300|| || || ||4
|-
|[[:en:Sylow theorems]]||33200|| || || ||25
|-
|[[:en:Pope Sylvester II]]||27200|| || || ||78
|-
|[[:en:Sylvester matrix]]||6000|| || || ||15
|-
|[[:en:James Joseph Sylvester]]||19400|| || || ||43
|-
|[[:en:Symmetric cone]]||111900|| || || ||2
|-
|[[:en:Symmetric group]]||43200|| || || ||26
|-
|[[:en:Symmetry (geometry)]]||30200|| || || ||7
|-
|[[:en:Symmetry in mathematics]]||22100|| || || ||13
|-
|[[:en:System of linear equations]]||34600||[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||8100|| ||74
|-
|[[:en:Systolic geometry]]||26200|| || || ||6
|-
|[[:en:Szemerédi's theorem]]||19800|| || || ||12
|-
|[[:en:T-norm]]||18700|| || || ||3
|-
|[[:en:Tangent bundle]]||16600|| || || ||17
|-
|[[:en:Tangent half-angle substitution]]||16000|| || || ||10
|-
|[[:en:Tangent space]]||19900|| || || ||24
|-
|[[:en:Tangential quadrilateral]]||33700||[[Արտագծյալ քառանկյուն]]||5000|| ||27
|-
|[[:en:Tangram]]||17900||[[Թանգրամ]]||15100|| ||49
|-
|[[:en:Alfred Tarski]]||47600||[[Ալֆրեդ Տարսկի]]||3100|| ||50
|-
|[[:en:Tarski's undefinability theorem]]||13700|| || || ||9
|-
|[[:en:Taxicab geometry]]||10800|| || || ||24
|-
|[[:en:Taylor's theorem]]||50500|| || || ||33
|-
|[[:en:Tesseract]]||24700|| || || ||34
|-
|[[:en:Tetrahedron]]||70400||[[Քառանիստ]]||21600||այո||75
|-
|[[:en:Tetration]]||53400|| || || ||27
|-
|[[:en:Theorem]]||34400||[[Թեորեմ]]||3000|| ||94
|-
|[[:en:Theoretical computer science]]||43200|| || || ||39
|-
|[[:en:Theory of relativity]]||30500||[[Հարաբերականության տեսություն]]||15200|| ||124
|-
|[[:en:Theta function]]||36700|| || || ||19
|-
|[[:en:Three subgroups lemma]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:Tikhonov regularization]]||24100|| || || ||11
|-
|[[:en:Time complexity]]||44700|| || || ||23
|-
|[[:en:Timeline of mathematics]]||61600|| || || ||11
|-
|[[:en:Topological geometry]]||30900|| || || ||1
|-
|[[:en:Topological space]]||28700|| || || ||54
|-
|[[:en:Topology]]||38300||[[Տոպոլոգիա]]||3800|| ||119
|-
|[[:en:Torsion (algebra)]]||11600|| || || ||11
|-
|[[:en:Torsion tensor]]||22300|| || || ||12
|-
|[[:en:Torsion-free abelian group]]||2800|| || || ||1
|-
|[[:en:Torus]]||35100||[[Տոր (մակերևույթ)]]||5600|| ||68
|-
|[[:en:Total derivative]]||15500|| || || ||17
|-
|[[:en:Total order]]||19700|| || || ||27
|-
|[[:en:Train track map]]||23300|| || || ||1
|-
|[[:en:Transcendental number]]||39100||[[Տրանսցենդենտ թվեր]]||1600|| ||65
|-
|[[:en:Translation of axes]]||9400|| || || ||1
|-
|[[:en:Travelling salesman problem]]||87100|| || || ||40
|-
|[[:en:Tree decomposition]]||12700|| || || ||10
|-
|[[:en:Treewidth]]||39600|| || || ||7
|-
|[[:en:Trémaux tree]]||17400|| || || ||4
|-
|[[:en:Triangle inequality]]||32500||[[Եռանկյան անհավասարություն]]||6300|| ||41
|-
|[[:en:Triangulated category]]||37300|| || || ||5
|-
|[[:en:Tricolorability]]||5400|| || || ||7
|-
|[[:en:Trigonometric functions]]||67100||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80
|-
|[[:en:Trigonometric integral]]||16500|| || || ||13
|-
|[[:en:Trigonometric substitution]]||15400|| || || ||14
|-
|[[:en:Trigonometry]]||50900||[[Եռանկյունաչափություն]]||55900|| ||143
|-
|[[:en:Trisectrix of Maclaurin]]||4500|| || || ||10
|-
|[[:en:Truncated 24-cell honeycomb]]||5900|| || || ||1
|-
|[[:en:Tsirelson space]]||13100|| || || ||1
|-
|[[:en:Edward Tufte]]||32100|| || || ||14
|-
|[[:en:John Tukey]]||25300|| || || ||31
|-
|[[:en:Turán graph]]||10000|| || || ||11
|-
|[[:en:Turing degree]]||18300|| || || ||8
|-
|[[:en:Turing machine]]||72100||[[Թյուրինգի մեքենա]]||5800|| ||68
|-
|[[:en:Turing reduction]]||12100|| || || ||7
|-
|[[:en:Turing's proof]]||42400|| || || ||2
|-
|[[:en:Tutte polynomial]]||39200|| || || ||6
|-
|[[:en:Two-body Dirac equations]]||49700|| || || ||1
|-
|[[:en:Two-body problem in general relativity]]||47800|| || || ||12
|-
|[[:en:Two-dimensional Euclidean space]]||15600||[[Երկչափ տարածություն]]||7100|| ||46
|-
|[[:en:Type (model theory)]]||13800|| || || ||7
|-
|[[:en:Type I and type II errors]]||33100|| || || ||24
|-
|[[:en:Karen Uhlenbeck]]||25900|| || || ||48
|-
|[[:en:Ultrafilter]]||19500|| || || ||14
|-
|[[:en:Umbral calculus]]||10300|| || || ||10
|-
|[[:en:Uniform 4-polytope]]||134300|| || || ||5
|-
|[[:en:Uniform 5-polytope]]||78200|| || || ||1
|-
|[[:en:Uniform continuity]]||25900|| || || ||33
|-
|[[:en:Uniform polyhedron]]||66500|| || || ||16
|-
|[[:en:Uniform polytope]]||54600|| || || ||3
|-
|[[:en:Uniform space]]||26200|| || || ||12
|-
|[[:en:Unitary matrix]]||9000|| || || ||33
|-
|[[:en:Universal enveloping algebra]]||53100|| || || ||12
|-
|[[:en:Valuation (algebra)]]||18400|| || || ||13
|-
|[[:en:Van Kampen diagram]]||22700|| || || ||1
|-
|[[:en:Petr Vaníček]]||12600|| || || ||3
|-
|[[:en:Variance]]||55300||[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||16300|| ||63
|-
|[[:en:Vector bundle]]||30200|| || || ||23
|-
|[[:en:Vector calculus]]||21600||[[Վեկտորական հաշիվ]]||14200|| ||55
|-
|[[:en:Vector logic]]||20700|| || || ||3
|-
|[[:en:Vector projection]]||12800|| || || ||10
|-
|[[:en:Venn diagram]]||30300||[[Վեննի դիագրամ]]||6700|| ||54
|-
|[[:en:Verdier duality]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Veronese surface]]||5100|| || || ||10
|-
|[[:en:Versine]]||54800|| || || ||19
|-
|[[:en:Vertex cover]]||20600|| || || ||12
|-
|[[:en:Vietoris–Rips complex]]||11400|| || || ||4
|-
|[[:en:Karen Vogtmann]]||25900|| || || ||13
|-
|[[:en:Volume of an n-ball]]||28200|| || || ||8
|-
|[[:en:Von Kármán swirling flow]]||17900|| || || ||1
|-
|[[:en:Von Mises distribution]]||15200|| || || ||5
|-
|[[:en:Von Neumann algebra]]||42300|| || || ||12
|-
|[[:en:Von Neumann universal constructor]]||26500|| || || ||4
|-
|[[:en:Robert Wald]]||13200|| || || ||11
|-
|[[:en:Hubert Stanley Wall]]||7100|| || || ||5
|-
|[[:en:Wallenius' noncentral hypergeometric distribution]]||15200|| || || ||2
|-
|[[:en:Watts–Strogatz model]]||10700|| || || ||8
|-
|[[:en:Wave]]||53700||[[Ալիքներ]]||15300|| ||114
|-
|[[:en:Wavelength]]||35700||[[Ալիքի երկարություն]]||4800|| ||97
|-
|[[:en:Wavelet]]||50600|| || || ||29
|-
|[[:en:Weak derivative]]||6600|| || || ||15
|-
|[[:en:Weierstrass elliptic function]]||24900|| || || ||14
|-
|[[:en:Weierstrass transform]]||15600|| || || ||4
|-
|[[:en:Karl Weierstrass]]||14600||[[Կառլ Վայերշտրաս]]||4800|| ||72
|-
|[[:en:Weighted correlation network analysis]]||27900|| || || ||3
|-
|[[:en:André Weil]]||31700|| || || ||41
|-
|[[:en:Well-covered graph]]||25900|| || || ||2
|-
|[[:en:Well-order]]||11400|| || || ||28
|-
|[[:en:Hermann Weyl]]||37200||[[Հերման Վեյլ]]||3500|| ||71
|-
|[[:en:Whitehead product]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:Whitehead torsion]]||11700|| || || ||1
|-
|[[:en:Whitehead's algorithm]]||26800|| || || ||1
|-
|[[:en:William Allen Whitworth]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Whitney embedding theorem]]||12500|| || || ||7
|-
|[[:en:Norbert Wiener]]||38600||[[Նորբերտ Վիներ]]||11600|| ||71
|-
|[[:en:Wigner quasiprobability distribution]]||36200|| || || ||10
|-
|[[:en:Wigner's theorem]]||29600|| || || ||10
|-
|[[:en:Winding number]]||15100|| || || ||17
|-
|[[:en:Wirtinger derivatives]]||31800|| || || ||5
|-
|[[:en:Stephen Wolfram]]||31700|| || || ||41
|-
|[[:en:Word problem for groups]]||28300|| || || ||4
|-
|[[:en:Word-representable graph]]||30000|| || || ||1
|-
|[[:en:Christopher Wren]]||63700||[[Քրիստոֆեր Ռեն]]||2800|| ||75
|-
|[[:en:Xkcd]]||57300||[[Xkcd]]||6400|| ||41
|-
|[[:en:Yang–Mills theory]]||24100|| || || ||20
|-
|[[:en:Young–Fibonacci lattice]]||8100|| || || ||2
|-
|[[:en:Yuktibhāṣā]]||20300|| || || ||7
|-
|[[:en:Z function]]||7800|| || || ||5
|-
|[[:en:Z-transform]]||35500|| || || ||29
|-
|[[:en:Z* theorem]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:Zeno's paradoxes]]||39600|| || || ||47
|-
|[[:en:Zermelo set theory]]||14000|| || || ||10
|-
|[[:en:Zero to the power of zero]]||31500|| || || ||15
|-
|[[:en:Zipf's law]]||33900|| || || ||37
|-
|[[:en:Zonohedron]]||24100||[[Զոնոնիստ]]||11100|| ||14
|-
|[[:en:Ε-quadratic form]]||11900|| || || ||1
|-
|[[:en:Μ operator]]||32300|| || || ||6
|}</text>
      <sha1>93migg7kvtkpalx7yofba4i6ni8vtnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Անգլերեն Վիքիպեդիայից/Գ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009880</id>
    <revision>
      <id>8492333</id>
      <parentid>8491667</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="171892" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:C-Class mathematics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:*-algebra]]||11200|| || || ||12
|-
|[[:en:♯P-completeness of 01-permanent]]||25100|| || || ||1
|-
|[[:en:0]]||64300||[[0 (թիվ)]]||11600|| ||156
|-
|[[:en:1 + 2 + 3 + 4 + ⋯]]||32900|| || || ||27
|-
|[[:en:1-planar graph]]||23700|| || || ||7
|-
|[[:en:2]]||14900||[[2 (թիվ)]]||2800||այո||179
|-
|[[:en:2 + 2 = 5]]||23000|| || || ||24
|-
|[[:en:2.5D (visual perception)]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:3]]||31400||[[3 (թիվ)]]||2200|| ||171
|-
|[[:en:3-manifold]]||45700|| || || ||11
|-
|[[:en:3-sphere]]||28100|| || || ||14
|-
|[[:en:3D rotation group]]||68700|| || || ||13
|-
|[[:en:4]]||78300||[[Չորս]]||2200||այո||167
|-
|[[:en:5]]||65500||[[Հինգ]]||1600||այո||161
|-
|[[:en:5-cell]]||31600|| || || ||18
|-
|[[:en:6]]||54300||[[Վեց]]||2400||այո||156
|-
|[[:en:7]]||20100||[[Յոթ]]||10200|| ||164
|-
|[[:en:8]]||62700||[[Ութ]]||1600||այո||153
|-
|[[:en:9]]||25800||[[Ինը]]||2500||այո||154
|-
|[[:en:10]]||19000||[[Տասը]]||4100||այո||151
|-
|[[:en:68–95–99.7 rule]]||18600|| || || ||17
|-
|[[:en:100 prisoners problem]]||24600|| || || ||7
|-
|[[:en:120-cell]]||20100|| || || ||17
|-
|[[:en:1000 (number)]]||106200||[[1000 (թիվ)]]||1800||այո||108
|-
|[[:en:Angle]]||50800||[[Անկյուն]]||64300|| ||133
|-
|[[:en:Aanderaa–Karp–Rosenberg conjecture]]||26400|| || || ||4
|-
|[[:en:Scott Aaronson]]||17000||[[Սքոթ Աարոնսոն]]||12900|| ||13
|-
|[[:en:Abc conjecture]]||41000|| || || ||26
|-
|[[:en:Abdus Salam School of Mathematical Sciences]]||16600|| || || ||2
|-
|[[:en:Abel elliptic functions]]||10300|| || || ||2
|-
|[[:en:Abel Prize]]||28800||[[Աբելի մրցանակ]]||18500|| ||69
|-
|[[:en:Abel–Ruffini theorem]]||28200|| || || ||22
|-
|[[:en:Niels Henrik Abel]]||28700||[[Նիլս Հենրիկ Աբել]]||35100|| ||94
|-
|[[:en:Abelian sandpile model]]||32700|| || || ||5
|-
|[[:en:Absolute continuity]]||17900|| || || ||19
|-
|[[:en:Absolute Galois group]]||6400|| || || ||11
|-
|[[:en:Abstract differential equation]]||10200|| || || ||1
|-
|[[:en:Abstract polytope]]||35300|| || || ||7
|-
|[[:en:Abstract rewriting system]]||14300|| || || ||4
|-
|[[:en:Abstract simplicial complex]]||14500|| || || ||2
|-
|[[:en:Abstraction]]||38200||[[Աբստրակցիա]]||18800|| ||78
|-
|[[:en:Abu Kamil]]||18600|| || || ||21
|-
|[[:en:Abundant number]]||7900|| || || ||43
|-
|[[:en:ACC0]]||9100|| || || ||4
|-
|[[:en:Acceleration]]||21600||[[Արագացում]]||46400|| ||131
|-
|[[:en:Accessible category]]||7900|| || || ||3
|-
|[[:en:Accuracy and precision]]||20900|| || || ||43
|-
|[[:en:Actuarial present value]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Acute and obtuse triangles]]||12900|| || || ||10
|-
|[[:en:Additive process]]||14000|| || || ||2
|-
|[[:en:Adequality]]||16900|| || || ||2
|-
|[[:en:Adian–Rabin theorem]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Adjacency matrix]]||19000|| || || ||32
|-
|[[:en:Adjoint representation]]||20900|| || || ||10
|-
|[[:en:ADMB]]||14500|| || || ||2
|-
|[[:en:Adomian decomposition method]]||22200|| || || ||3
|-
|[[:en:Adventures Among the Toroids]]||7400|| || || ||1
|-
|[[:en:Tatyana Afanasyeva]]||9800||[[Տատյանա Աֆանասևա]]||7300|| ||28
|-
|[[:en:Affine arithmetic]]||17600|| || || ||6
|-
|[[:en:Affine curvature]]||16700|| || || ||3
|-
|[[:en:Affine geometry]]||20000|| || || ||35
|-
|[[:en:African Women in Mathematics Association]]||7600|| || || ||2
|-
|[[:en:Aggregated indices randomization method]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Ahlfors theory]]||7800|| || || ||1
|-
|[[:en:Lars Ahlfors]]||11300|| || || ||42
|-
|[[:en:Aitken's delta-squared process]]||11100|| || || ||4
|-
|[[:en:Akaike information criterion]]||43400|| || || ||15
|-
|[[:en:AKS primality test]]||20600|| || || ||20
|-
|[[:en:Albertson conjecture]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:Grace Alele-Williams]]||26300|| || || ||16
|-
|[[:en:Aleph number]]||15900|| || || ||30
|-
|[[:en:Algebra over a field]]||22000|| || || ||28
|-
|[[:en:Algebraic combinatorics]]||13400|| || || ||8
|-
|[[:en:Algebraic equation]]||14400||[[Հանրահաշվական հավասարում]]||1300|| ||36
|-
|[[:en:Algebraic function field]]||7300|| || || ||4
|-
|[[:en:Algebraic normal form]]||8100|| || || ||7
|-
|[[:en:Algebraic number]]||12600||[[Հանրահաշվական թիվ]]||1000|| ||62
|-
|[[:en:Algebraic operation]]||11800|| || || ||10
|-
|[[:en:Algebraically closed field]]||12600|| || || ||21
|-
|[[:en:Algorithm]]||113400||[[Ալգորիթմ]]||32100|| ||134
|-
|[[:en:Algorithmic Combinatorics on Partial Words]]||5000|| || || ||1
|-
|[[:en:Alhazen's problem]]||7800|| || || ||7
|-
|[[:en:Alignments of random points]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:en:Almost all]]||25400|| || || ||10
|-
|[[:en:Almost complex manifold]]||16300|| || || ||10
|-
|[[:en:Almost periodic function]]||16200|| || || ||10
|-
|[[:en:Almost surely]]||10200|| || || ||16
|-
|[[:en:Franz Alt (mathematician)]]||17000|| || || ||9
|-
|[[:en:Altitude (triangle)]]||21800||[[Եռանկյան բարձրություն]]||10400||այո||31
|-
|[[:en:American Mathematical Society]]||18700|| || || ||29
|-
|[[:en:Amicable numbers]]||17800|| || || ||47
|-
|[[:en:Analysis of Boolean functions]]||29400|| || || ||1
|-
|[[:en:Analysis of variance]]||54700||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47
|-
|[[:en:Analytic Combinatorics]]||6800|| || || ||1
|-
|[[:en:Analytic function]]||15000||[[Անալիտիկ ֆունկցիա]]||4600|| ||37
|-
|[[:en:Analytic function of a matrix]]||12400|| || || ||12
|-
|[[:en:Analytic hierarchy process]]||52400|| || || ||19
|-
|[[:en:Analytic network process]]||11600|| || || ||3
|-
|[[:en:Analytic space]]||7200|| || || ||4
|-
|[[:en:Nalini Anantharaman]]||6700|| || || ||11
|-
|[[:en:The Ancient Tradition of Geometric Problems]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:Anderson acceleration]]||17700|| || || ||2
|-
|[[:en:Anderson–Darling test]]||14900|| || || ||11
|-
|[[:en:Andreu Mas-Colell]]||17400|| || || ||10
|-
|[[:en:Angle trisection]]||26400||[[Անկյան եռատում]]||1500|| ||33
|-
|[[:en:Angles between flats]]||18900|| || || ||1
|-
|[[:en:Angular resolution (graph drawing)]]||14800|| || || ||3
|-
|[[:en:Anisohedral tiling]]||6100|| || || ||3
|-
|[[:en:Annals of Mathematics]]||7300|| || || ||17
|-
|[[:en:Ant on a rubber rope]]||15200|| || || ||4
|-
|[[:en:Antichain]]||7900|| || || ||16
|-
|[[:en:Antichamber]]||20600|| || || ||10
|-
|[[:en:Apollonius of Perga]]||78200||[[Ապոլլոնիոս Պերգացի]]||1800|| ||68
|-
|[[:en:Appell series]]||15800|| || || ||2
|-
|[[:en:Appell's equation of motion]]||9400|| || || ||4
|-
|[[:en:Approximation]]||12500||[[Ապրոքսիմացիա]]||24900|| ||44
|-
|[[:en:Approximation error]]||5400|| || || ||23
|-
|[[:en:Approximations of π]]||77300|| || || ||9
|-
|[[:en:Archimedean group]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:Archimedean property]]||16200||[[Արքիմեդի աքսիոմ]]||14000|| ||39
|-
|[[:en:Archimedean solid]]||26100|| || || ||36
|-
|[[:en:Archimedean spiral]]||13300|| || || ||43
|-
|[[:en:Archimedes Palimpsest]]||31000|| || || ||25
|-
|[[:en:Archimedes's cattle problem]]||16600|| || || ||15
|-
|[[:en:Area]]||45100||[[Մակերես]]||9700||այո||161
|-
|[[:en:Area of a circle]]||37500|| || || ||14
|-
|[[:en:Argument (complex analysis)]]||12700|| || || ||21
|-
|[[:en:Aristotelian realist philosophy of mathematics]]||13400|| || || ||1
|-
|[[:en:Arithmetic]]||39600||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163
|-
|[[:en:Arithmetic billiards]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Arithmetic dynamics]]||14800|| || || ||3
|-
|[[:en:Arithmetic mean]]||13700||[[Միջին թվաբանական]]||13600|| ||62
|-
|[[:en:Arithmetic–geometric mean]]||15900|| || || ||22
|-
|[[:en:Arithmetico–geometric sequence]]||8200|| || || ||6
|-
|[[:en:Arithmologia]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Arithmometer]]||29800|| || || ||21
|-
|[[:en:Arity]]||12900|| || || ||33
|-
|[[:en:Arnold tongue]]||21800|| || || ||4
|-
|[[:en:Arnoldi iteration]]||14100|| || || ||3
|-
|[[:en:Aronszajn tree]]||7300|| || || ||5
|-
|[[:en:Arrangement of hyperplanes]]||12900|| || || ||3
|-
|[[:en:Ars Magna (Cardano book)]]||7100|| || || ||14
|-
|[[:en:Art Gallery Theorems and Algorithms]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Artin group]]|| || || || ||4
|-
|[[:en:Artin reciprocity law]]||15400|| || || ||6
|-
|[[:en:Artin–Hasse exponential]]||7000|| || || ||3
|-
|[[:en:Artin–Tits group]]||20400|| || || ||4
|-
|[[:en:Artin–Verdier duality]]||5400|| || || ||2
|-
|[[:en:Emil Artin]]||45800||[[Էմիլ Արթին]]||5200|| ||36
|-
|[[:en:Aryabhata]]||43500|| || || ||89
|-
|[[:en:Ascending chain condition on principal ideals]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Attia Ashour]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Association scheme]]||18000|| || || ||2
|-
|[[:en:Associative property]]||25900||[[Զուգորդականություն]]||1000|| ||66
|-
|[[:en:Asymmetric numeral systems]]||29200|| || || ||7
|-
|[[:en:Asymptote]]||29400||[[Ասիմպտոտ]]||1700|| ||58
|-
|[[:en:Asymptotic analysis]]||17100|| || || ||16
|-
|[[:en:Asymptotic distribution]]||4800|| || || ||4
|-
|[[:en:Atan2]]||31500|| || || ||12
|-
|[[:en:Atomic model (mathematical logic)]]||2700|| || || ||2
|-
|[[:en:Attractor]]||34000|| || || ||26
|-
|[[:en:Augmented matrix]]||5500|| || || ||19
|-
|[[:en:Automatic differentiation]]||28400|| || || ||11
|-
|[[:en:Automatically Tuned Linear Algebra Software]]||9200|| || || ||4
|-
|[[:en:Automorphic form]]||12600|| || || ||10
|-
|[[:en:Auxiliary normed space]]||26600|| || || ||1
|-
|[[:en:Auxiliary particle filter]]||9100|| || || ||1
|-
|[[:en:Average]]||26700|| || || ||45
|-
|[[:en:Tamara Awerbuch-Friedlander]]||16100|| || || ||12
|-
|[[:en:Ax–Kochen theorem]]||7100|| || || ||2
|-
|[[:en:Axiom]]||35400||[[Աքսիոմ]]||3100|| ||109
|-
|[[:en:Axiom of determinacy]]||11200|| || || ||8
|-
|[[:en:Axiom of infinity]]||10400|| || || ||21
|-
|[[:en:Axiom of reducibility]]||39300|| || || ||1
|-
|[[:en:Axiomatic system]]||13800|| || || ||21
|-
|[[:en:Azimuth]]||14800||[[Ազիմուտ]]||7500|| ||75
|-
|[[:en:Back-of-the-envelope calculation]]||11400|| || || ||7
|-
|[[:en:Backward differentiation formula]]||5800|| || || ||4
|-
|[[:en:Ann E. Bailie]]||12400|| || || ||1
|-
|[[:en:Baillie–PSW primality test]]||19000|| || || ||4
|-
|[[:en:Walter Lewis Baily, Jr.]]||6600|| || || ||4
|-
|[[:en:Baire set]]||9100|| || || ||4
|-
|[[:en:Alan Baker (mathematician)]]||7300|| || || ||39
|-
|[[:en:Baker's theorem]]||21100|| || || ||7
|-
|[[:en:Bakhshali manuscript]]||21500|| || || ||20
|-
|[[:en:Jennifer Balakrishnan]]||15000|| || || ||4
|-
|[[:en:Balanced hypergraph]]||10000|| || || ||1
|-
|[[:en:Balanced ternary]]||36300|| || || ||10
|-
|[[:en:Ball (mathematics)]]||11800||[[Գունդ]]||10000|| ||44
|-
|[[:en:Hans Werner Ballmann]]||3700||[[Վերներ Բալման]]||5000|| ||5
|-
|[[:en:Banach algebra]]||16800|| || || ||17
|-
|[[:en:The Banach–Tarski Paradox (book)]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Stefan Banach]]||25600||[[Ստեֆան Բանախ]]||13700|| ||75
|-
|[[:en:Mahmoud Reza Banki]]||22600|| || || ||1
|-
|[[:en:John Banzhaf]]||27400|| || || ||4
|-
|[[:en:Barabási–Albert model]]||21400|| || || ||11
|-
|[[:en:Barbier's theorem]]||5400||[[Բարբիեի թեորեմ]]||7400|| ||14
|-
|[[:en:Charlotte Barnum]]||8600|| || || ||7
|-
|[[:en:Barrett reduction]]||8900|| || || ||5
|-
|[[:en:Isaac Barrow]]||22600|| || || ||50
|-
|[[:en:Thomas Bartholin]]||10600|| || || ||27
|-
|[[:en:Base change theorems]]||26200|| || || ||1
|-
|[[:en:Base36]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:Isabella Bashmakova]]||10400||[[Իզաբելլա Բաշմակովա]]||11200|| ||16
|-
|[[:en:Basic Number Theory]]||19100|| || || ||1
|-
|[[:en:Basis (linear algebra)]]||35000|| || || ||48
|-
|[[:en:Bateman–Horn conjecture]]||7100|| || || ||3
|-
|[[:en:Baum–Welch algorithm]]||27500|| || || ||10
|-
|[[:en:Bayes estimator]]||22300|| || || ||8
|-
|[[:en:Bayesian inference]]||64200|| || || ||31
|-
|[[:en:Bayesian linear regression]]||18600|| || || ||4
|-
|[[:en:Bayesian network]]||51700||[[Բայեսյան ցանց]]||4100|| ||30
|-
|[[:en:Bayesian probability]]||32300|| || || ||27
|-
|[[:en:Beatty sequence]]||13000|| || || ||9
|-
|[[:en:Beckman–Quarles theorem]]||9500|| || || ||2
|-
|[[:en:Behrens–Fisher problem]]||19000|| || || ||4
|-
|[[:en:Alexander Beilinson]]||10800|| || || ||16
|-
|[[:en:Belinfante–Rosenfeld stress–energy tensor]]||10700|| || || ||1
|-
|[[:en:Prakash Belkale]]||5600|| || || ||2
|-
|[[:en:Bell triangle]]||9900|| || || ||6
|-
|[[:en:Eric Temple Bell]]||17800|| || || ||26
|-
|[[:en:Giusto Bellavitis]]||6000|| || || ||14
|-
|[[:en:Bellman equation]]||27100|| || || ||11
|-
|[[:en:Richard E. Bellman]]||16200|| || || ||27
|-
|[[:en:Georgia Benkart]]||19700|| || || ||11
|-
|[[:en:Bent function]]||23500|| || || ||3
|-
|[[:en:Lothar Berg]]||6500|| || || ||5
|-
|[[:en:Berge equilibrium]]||11300|| || || ||1
|-
|[[:en:Bergman's diamond lemma]]||15400|| || || ||1
|-
|[[:en:Berlekamp–Welch algorithm]]||6500|| || || ||3
|-
|[[:en:Bernoulli polynomials of the second kind]]||8500|| || || ||1
|-
|[[:en:Daniel Bernoulli]]||18100||[[Դանիել Բեռնուլի]]||10400|| ||81
|-
|[[:en:Jacob Bernoulli]]||19300||[[Յակոբ Բեռնուլի]]||13000|| ||76
|-
|[[:en:Dorothy Lewis Bernstein]]||8200|| || || ||8
|-
|[[:en:Joseph Bernstein]]||5700|| || || ||12
|-
|[[:en:Lipman Bers]]||22200|| || || ||14
|-
|[[:en:Andrea Bertozzi]]||13700|| || || ||7
|-
|[[:en:Bertrand paradox (probability)]]||16000||[[Բերտրանի պարադոքս]]||13900|| ||22
|-
|[[:en:Best worst method]]||1600|| || || ||1
|-
|[[:en:Beta rectangular distribution]]||7200|| || || ||2
|-
|[[:en:Beta skeleton]]||16100|| || || ||3
|-
|[[:en:Betti number]]||15800|| || || ||13
|-
|[[:en:Károly Bezdek]]||17300|| || || ||4
|-
|[[:en:Bézout domain]]||9300|| || || ||9
|-
|[[:en:Bézout's theorem]]||19700|| || || ||18
|-
|[[:en:Manjul Bhargava]]||24300|| || || ||36
|-
|[[:en:Bhāskara II]]||33000|| || || ||56
|-
|[[:en:Bianchi classification]]||48000|| || || ||5
|-
|[[:en:Biarc]]||10000|| || || ||3
|-
|[[:en:Bias of an estimator]]||33000|| || || ||12
|-
|[[:en:Biased graph]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Bicircular matroid]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Bicomplex number]]||11000|| || || ||13
|-
|[[:en:Bidomain model]]||24500|| || || ||3
|-
|[[:en:Michel Bierlaire]]||22500|| || || ||2
|-
|[[:en:Giuseppina Masotti Biggiogero]]||12000|| || || ||3
|-
|[[:en:Biham–Middleton–Levine traffic model]]||14800|| || || ||5
|-
|[[:en:Biharmonic map]]||15300|| || || ||1
|-
|[[:en:Bijection]]||18500||[[Փոխմիարժեք համապատասխանություն]]||1400|| ||55
|-
|[[:en:Heinz Billing]]||11900|| || || ||10
|-
|[[:en:Bimetric gravity]]||24900|| || || ||4
|-
|[[:en:Binomial coefficient]]||67700|| || || ||48
|-
|[[:en:Binomial theorem]]||34900||[[Նյուտոնի երկանդամ]]||7100|| ||72
|-
|[[:en:Biordered set]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Biorthogonal nearly coiflet basis]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Jean-Baptiste Biot]]||18100||[[Ժան Բատիստ Բիո]]||4100|| ||63
|-
|[[:en:Bipartite dimension]]||14600|| || || ||8
|-
|[[:en:Bipolar orientation]]||15100|| || || ||2
|-
|[[:en:Biracks and biquandles]]||4500|| || || ||1
|-
|[[:en:Birational geometry]]||20100|| || || ||12
|-
|[[:en:Birch and Swinnerton-Dyer conjecture]]||19700|| || || ||22
|-
|[[:en:Joan Birman]]||18200|| || || ||15
|-
|[[:en:Birth process]]||7700|| || || ||1
|-
|[[:en:Bitwise operation]]||31400|| || || ||28
|-
|[[:en:Gertrude Blanch]]||14400|| || || ||13
|-
|[[:en:Blanuša snarks]]||4400|| || || ||4
|-
|[[:en:Blaschke–Lebesgue theorem]]||10400|| || || ||4
|-
|[[:en:Blind deconvolution]]||10100|| || || ||4
|-
|[[:en:Block graph]]||8400|| || || ||5
|-
|[[:en:Blossom algorithm]]||17100|| || || ||7
|-
|[[:en:Blow-up lemma]]||18100|| || || ||1
|-
|[[:en:Blowing up]]||22200|| || || ||9
|-
|[[:en:Maxime Bôcher]]||7900|| || || ||13
|-
|[[:en:Fedor Bogomolov]]||8100|| || || ||8
|-
|[[:en:Georg Bohlmann]]||7800|| || || ||6
|-
|[[:en:Béla Bollobás]]||16000|| || || ||15
|-
|[[:en:Boltzmann distribution]]||19200|| || || ||26
|-
|[[:en:Oskar Bolza]]||13100|| || || ||12
|-
|[[:en:Bernard Bolzano]]||38500||[[Բեռնարդ Բոլցանո]]||21600|| ||57
|-
|[[:en:Boolean network]]||24300|| || || ||6
|-
|[[:en:Boolean satisfiability problem]]||52600|| || || ||24
|-
|[[:en:Bootstrapping (statistics)]]||55800|| || || ||21
|-
|[[:en:Richard Borcherds]]||9400|| || || ||31
|-
|[[:en:Borel functional calculus]]||9800|| || || ||2
|-
|[[:en:Borel measure]]||8700|| || || ||11
|-
|[[:en:Borel set]]||12600|| || || ||16
|-
|[[:en:Borel–de Siebenthal theory]]||23500|| || || ||1
|-
|[[:en:Borel–Weil–Bott theorem]]||13500|| || || ||2
|-
|[[:en:Émile Borel]]||13300|| || || ||56
|-
|[[:en:Bornological space]]||26200|| || || ||4
|-
|[[:en:Borsuk–Ulam theorem]]||13000|| || || ||19
|-
|[[:en:Liouba Bortniker]]||6100|| || || ||2
|-
|[[:en:Borůvka's algorithm]]||11000|| || || ||17
|-
|[[:en:Raoul Bott]]||14200||[[Ռաուլ Բոտ]]||4400|| ||25
|-
|[[:en:Boundary value problem]]||9100|| || || ||21
|-
|[[:en:Bounding volume]]||14700|| || || ||8
|-
|[[:en:Brian Bowditch]]||17800|| || || ||6
|-
|[[:en:Box plot]]||19800|| || || ||28
|-
|[[:en:George E. P. Box]]||10900|| || || ||19
|-
|[[:en:Boy or Girl paradox]]||31200|| || || ||11
|-
|[[:en:Peter Braam]]||16900|| || || ||1
|-
|[[:en:Brachistochrone curve]]||37100|| || || ||34
|-
|[[:en:Braess's paradox]]||23400|| || || ||24
|-
|[[:en:Brahmagupta]]||45500||[[Բրահմագուպտա]]||35900|| ||105
|-
|[[:en:Braid theory]]||200|| || || ||12
|-
|[[:en:Joseph Brain (academic)]]||10600|| || || ||2
|-
|[[:en:Brascamp–Lieb inequality]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Thomas Brattle]]||16100|| || || ||1
|-
|[[:en:Joel Lee Brenner]]||18400|| || || ||4
|-
|[[:en:Henry Briggs (mathematician)]]||12900|| || || ||35
|-
|[[:en:Henri Brocard]]||14000|| || || ||21
|-
|[[:en:Bronshtein and Semendyayev]]||104900|| || || ||5
|-
|[[:en:Robert W. Brooks]]||4100|| || || ||5
|-
|[[:en:L. E. J. Brouwer]]||19300|| || || ||37
|-
|[[:en:Brownian excursion]]||12200|| || || ||3
|-
|[[:en:Broyden–Fletcher–Goldfarb–Shanno algorithm]]||16900|| || || ||8
|-
|[[:en:Bruun Rule]]||24700|| || || ||2
|-
|[[:en:Robert Bryant (mathematician)]]||16500|| || || ||6
|-
|[[:en:Johannes Buchmann]]||12000|| || || ||6
|-
|[[:en:Building (mathematics)]]||25200|| || || ||5
|-
|[[:en:Bunyakovsky conjecture]]||12100|| || || ||11
|-
|[[:en:Burali-Forti paradox]]||6500|| || || ||18
|-
|[[:en:Bures metric]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Dan Burghelea]]||17500|| || || ||1
|-
|[[:en:Burnside problem]]||15800|| || || ||12
|-
|[[:en:Busemann function]]||92300|| || || ||3
|-
|[[:en:Abu al-Wafa' Buzjani]]||12700|| || || ||48
|-
|[[:en:Luis Caffarelli]]||7700|| || || ||19
|-
|[[:en:Russel E. Caflisch]]||5200|| || || ||4
|-
|[[:en:Calculator input methods]]||29300|| || || ||2
|-
|[[:en:Calculus]]||71400|| || || ||105
|-
|[[:en:Erika Tatiana Camacho]]||8400|| || || ||4
|-
|[[:en:Jessie Forbes Cameron]]||7000|| || || ||5
|-
|[[:en:Campanus of Novara]]||8600|| || || ||18
|-
|[[:en:Maria Antònia Canals]]||11300|| || || ||7
|-
|[[:en:Canonical bundle]]||12200|| || || ||5
|-
|[[:en:Canonical form]]||19000|| || || ||17
|-
|[[:en:Canonical Huffman code]]||9200|| || || ||5
|-
|[[:en:Canonical normal form]]||25300|| || || ||12
|-
|[[:en:Cantellated 5-cubes]]||8900|| || || ||1
|-
|[[:en:Cantellated 5-orthoplexes]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Cantellated 7-orthoplexes]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Cantic 5-cube]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Cantor space]]||5300|| || || ||7
|-
|[[:en:Cantor's isomorphism theorem]]||14600|| || || ||1
|-
|[[:en:Capelli's identity]]||36400|| || || ||5
|-
|[[:en:Olivia Caramello]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:Caratheodory-π solution]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:Gerolamo Cardano]]||41600||[[Ջերոլամո Կարդանո]]||3100|| ||73
|-
|[[:en:Cardinality]]||21800||[[Բազմության հզորություն]]||2400|| ||54
|-
|[[:en:Cardioid]]||25400||[[Սրտարդ]]||1100|| ||43
|-
|[[:en:Carl B. Allendoerfer Award]]||8300|| || || ||2
|-
|[[:en:Torsten Carleman]]||17700|| || || ||14
|-
|[[:en:Carlson symmetric form]]||13800|| || || ||2
|-
|[[:en:Carmichael function]]||18500|| || || ||15
|-
|[[:en:Carmichael number]]||25100|| || || ||24
|-
|[[:en:Carmichael's totient function conjecture]]||8000|| || || ||4
|-
|[[:en:Lazare Carnot]]||27100||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58
|-
|[[:en:Lewis Carroll]]||80000||[[Լուիս Քերոլ]]||10800|| ||146
|-
|[[:en:Carrying capacity]]||35800|| || || ||34
|-
|[[:en:Cartan–Ambrose–Hicks theorem]]||7700|| || || ||2
|-
|[[:en:Cartan–Hadamard conjecture]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:en:Anna Cartan]]||4800|| || || ||3
|-
|[[:en:Élie Cartan]]||28200||[[Էլի Ժոզեֆ Կարտան]]||3100|| ||42
|-
|[[:en:Henri Cartan]]||32400||[[Անրի Պոլ Կարտան]]||2000|| ||41
|-
|[[:en:Cartesian closed category]]||17200|| || || ||9
|-
|[[:en:Cartesian product]]||20400|| || || ||67
|-
|[[:en:Cartogram]]||40900|| || || ||22
|-
|[[:en:Mary Cartwright]]||13700|| || || ||32
|-
|[[:en:Case–control study]]||15900|| || || ||20
|-
|[[:en:Giovanni Domenico Cassini]]||23400|| || || ||72
|-
|[[:en:Carlos Castillo-Chavez]]||24400|| || || ||5
|-
|[[:en:Catastrophe theory]]||19400|| || || ||20
|-
|[[:en:Catastrophic cancellation]]||11600|| || || ||3
|-
|[[:en:Categorical logic]]||8000|| || || ||4
|-
|[[:en:Caterpillar tree]]||9700|| || || ||6
|-
|[[:en:Cauchy–Binet formula]]||18100|| || || ||14
|-
|[[:en:Cauchy–Euler equation]]||9000|| || || ||19
|-
|[[:en:Cauchy–Kovalevskaya theorem]]||100|| || || ||10
|-
|[[:en:Cauchy–Riemann equations]]||31000|| || || ||33
|-
|[[:en:Cauchy's integral theorem]]||10100|| || || ||26
|-
|[[:en:Catherine Cavagnaro]]||9100|| || || ||1
|-
|[[:en:Cavalieri's principle]]||12000|| || || ||23
|-
|[[:en:Cayley's theorem]]||13000|| || || ||21
|-
|[[:en:CC system]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Ceiling effect (statistics)]]||16800|| || || ||7
|-
|[[:en:Celestial mechanics]]||17100||[[Երկնային մեխանիկա]]||11400|| ||58
|-
|[[:en:Cellular algebra]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Center for Undergraduate Research in Mathematics]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Centroid]]||25600|| || || ||29
|-
|[[:en:Cereceda's conjecture]]||10200|| || || ||1
|-
|[[:en:Ceyuan haijing]]||31400|| || || ||2
|-
|[[:en:ChaCha20-Poly1305]]||11600|| || || ||1
|-
|[[:en:Chain complex]]||13600|| || || ||18
|-
|[[:en:Chain rule]]||35700||[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||8800|| ||41
|-
|[[:en:Chaitin's constant]]||17100|| || || ||13
|-
|[[:en:Subrahmanyan Chandrasekhar]]||57600||[[Սուբռահմանյան Չանդրասեկհար]]||4300|| ||84
|-
|[[:en:Sun-Yung Alice Chang]]||11900|| || || ||16
|-
|[[:en:Change of variables]]||11500|| || || ||16
|-
|[[:en:Chaotic mixing]]||24600|| || || ||3
|-
|[[:en:Sydney Chapman (mathematician)]]||16200|| || || ||27
|-
|[[:en:William Chapple (surveyor)]]||7600|| || || ||2
|-
|[[:en:Character theory]]||24300|| || || ||14
|-
|[[:en:Characteristic class]]||10200|| || || ||11
|-
|[[:en:Characteristic equation (calculus)]]||13400|| || || ||9
|-
|[[:en:Characterization (mathematics)]]||6100|| || || ||6
|-
|[[:en:Chases and Escapes]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Chasles' theorem (kinematics)]]||8600|| || || ||5
|-
|[[:en:Chebyshev center]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Cheeger constant (graph theory)]]||6100|| || || ||4
|-
|[[:en:Eugenia Cheng]]||17100|| || || ||7
|-
|[[:en:Chennai Mathematical Institute]]||23100|| || || ||9
|-
|[[:en:Chi-squared distribution]]||41000|| || || ||39
|-
|[[:en:Chi-squared test]]||21200|| || || ||38
|-
|[[:en:Chinese mathematics]]||62900||[[Մաթեմատիկան Հին Չինաստանում]]||11300|| ||16
|-
|[[:en:Chinese numerals]]||63600|| || || ||32
|-
|[[:en:Chinese remainder theorem]]||42500||[[Մնացորդների մասին չինական թեորեմ]]||29600|| ||41
|-
|[[:en:Chirp]]||14100|| || || ||14
|-
|[[:en:Chirp Z-transform]]||10700|| || || ||6
|-
|[[:en:Chirplet transform]]||10200|| || || ||4
|-
|[[:en:Choi's theorem on completely positive maps]]||7800|| || || ||2
|-
|[[:en:Cholesky decomposition]]||46200|| || || ||20
|-
|[[:en:Zu Chongzhi]]||13400|| || || ||34
|-
|[[:en:Gustav S. Christensen]]||32600|| || || ||2
|-
|[[:en:Christofides algorithm]]||9800|| || || ||16
|-
|[[:en:Igor Chueshov]]||9000|| || || ||4
|-
|[[:en:Chung Kai-lai]]||9400|| || || ||6
|-
|[[:en:Church–Turing thesis]]||57100|| || || ||35
|-
|[[:en:Alonzo Church]]||21700||[[Ալոնզո Չըրչ]]||19600|| ||50
|-
|[[:en:Chvátal–Sankoff constants]]||13000|| || || ||1
|-
|[[:en:Circle]]||42600||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151
|-
|[[:en:Circle graph]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:en:Circle Limit III]]||9900|| || || ||4
|-
|[[:en:Circle packing]]||10600|| || || ||8
|-
|[[:en:Circle packing theorem]]||30100|| || || ||4
|-
|[[:en:Circuit complexity]]||20400|| || || ||6
|-
|[[:en:Circulant matrix]]||14800|| || || ||12
|-
|[[:en:Circular layout]]||15400|| || || ||3
|-
|[[:en:Circumscription (logic)]]||20200|| || || ||1
|-
|[[:en:Alexis Clairaut]]||16800|| || || ||51
|-
|[[:en:James A. Clarkson]]||9900|| || || ||4
|-
|[[:en:Class field theory]]||16300|| || || ||21
|-
|[[:en:Classical group]]||48800|| || || ||9
|-
|[[:en:Classical mechanics]]||47300||[[Դասական մեխանիկա]]||9400||այո||117
|-
|[[:en:Christopher Clavius]]||16500|| || || ||40
|-
|[[:en:Clenshaw–Curtis quadrature]]||24400|| || || ||3
|-
|[[:en:Clifford analysis]]||22300|| || || ||1
|-
|[[:en:William Kingdon Clifford]]||36900|| || || ||38
|-
|[[:en:Clifford's theorem on special divisors]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Clique (graph theory)]]||20300|| || || ||22
|-
|[[:en:Clique cover]]||8100|| || || ||9
|-
|[[:en:Clock angle problem]]||5300|| || || ||9
|-
|[[:en:Clopen set]]||5600|| || || ||16
|-
|[[:en:Closed graph theorem]]||9200|| || || ||18
|-
|[[:en:Closed-form expression]]||13400|| || || ||15
|-
|[[:en:Closure (mathematics)]]||12500|| || || ||30
|-
|[[:en:Closure (topology)]]||25600|| || || ||24
|-
|[[:en:Closure operator]]||17500|| || || ||6
|-
|[[:en:CLs method (particle physics)]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Cluster algebra]]||13600|| || || ||3
|-
|[[:en:Coalgebra]]||20600|| || || ||10
|-
|[[:en:Coastline paradox]]||16100||[[Ջրափնյա գծի պարադոքս]]||1700|| ||25
|-
|[[:en:Anne Cobbe]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Cobham's theorem]]||17600|| || || ||2
|-
|[[:en:Cobordism]]||34100|| || || ||14
|-
|[[:en:Cocoloring]]||3700|| || || ||3
|-
|[[:en:Code of the Quipu]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Coding theory]]||27700|| || || ||31
|-
|[[:en:Coefficient of variation]]||28500|| || || ||30
|-
|[[:en:Coffman–Graham algorithm]]||14200|| || || ||2
|-
|[[:en:Paul Cohen]]||13600|| || || ||37
|-
|[[:en:Coherent states in mathematical physics]]||34800|| || || ||1
|-
|[[:en:Coherent topology]]||9000|| || || ||3
|-
|[[:en:Cohomology]]||44100|| || || ||16
|-
|[[:en:Michiel Coignet]]||12200|| || || ||8
|-
|[[:en:Caroline Colijn]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:Collineation]]||14300|| || || ||5
|-
|[[:en:Edward Collingwood]]||7000|| || || ||8
|-
|[[:en:Coralie Colmez]]||8400|| || || ||5
|-
|[[:en:Color-coding]]||13800|| || || ||3
|-
|[[:en:Combinatorial optimization]]||18700|| || || ||15
|-
|[[:en:Combinatorics on words]]||19700|| || || ||4
|-
|[[:en:Commitment scheme]]||46500|| || || ||10
|-
|[[:en:Common logarithm]]||14700||[[Տասնորդական լոգարիթմներ]]||10200|| ||33
|-
|[[:en:Communication theory]]||34400|| || || ||22
|-
|[[:en:Commutative diagram]]||8900|| || || ||24
|-
|[[:en:Commutator subspace]]||14500|| || || ||1
|-
|[[:en:Compact group]]||30300|| || || ||9
|-
|[[:en:Compact operator]]||16500|| || || ||18
|-
|[[:en:Comparability]]||5200|| || || ||2
|-
|[[:en:Comparison of electoral systems]]||107700|| || || ||2
|-
|[[:en:The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing]]||16100|| || || ||23
|-
|[[:en:Complement graph]]||9500|| || || ||24
|-
|[[:en:Complementary sequences]]||9500|| || || ||2
|-
|[[:en:Complete category]]||5500|| || || ||7
|-
|[[:en:Complete homogeneous symmetric polynomial]]||13800|| || || ||1
|-
|[[:en:Complete metric space]]||17700||[[Լրիվ մետրիկական տարածություն]]||1500|| ||29
|-
|[[:en:Complete topological vector space]]||93000|| || || ||1
|-
|[[:en:Completeness (logic)]]||6500||[[Լրիվություն]]||3300|| ||12
|-
|[[:en:Completeness of the real numbers]]||10200|| || || ||14
|-
|[[:en:Completing the square]]||15400|| || || ||28
|-
|[[:en:Complex analysis]]||18000|| || || ||60
|-
|[[:en:Complex differential form]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Complex number]]||103500||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133
|-
|[[:en:Complex polytope]]||157400|| || || ||4
|-
|[[:en:Complex projective space]]||26200|| || || ||4
|-
|[[:en:Complexities: Women in Mathematics]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:en:Complexity and Real Computation]]||6600|| || || ||1
|-
|[[:en:Complexity class]]||75000|| || || ||24
|-
|[[:en:Composition algebra]]||10400|| || || ||8
|-
|[[:en:Compositional data]]||12400|| || || ||3
|-
|[[:en:Compound of three octahedra]]||10500|| || || ||4
|-
|[[:en:Compressed sensing]]||46800|| || || ||11
|-
|[[:en:Computable topology]]||20200|| || || ||1
|-
|[[:en:Computational complexity]]||20100|| || || ||15
|-
|[[:en:Computational science]]||33200|| || || ||27
|-
|[[:en:Computing the permanent]]||28500|| || || ||1
|-
|[[:en:Concave function]]||8100|| || || ||26
|-
|[[:en:Concyclic points]]||10600|| || || ||14
|-
|[[:en:Conditional expectation]]||29300|| || || ||18
|-
|[[:en:Conditional probability]]||34200|| || || ||36
|-
|[[:en:Conditioning (probability)]]||36100|| || || ||1
|-
|[[:en:Cone (category theory)]]||6400|| || || ||4
|-
|[[:en:Confidence interval]]||35000||[[Վստահության միջակայք]]||14800|| ||44
|-
|[[:en:Configuration (geometry)]]||15200|| || || ||6
|-
|[[:en:Conformal geometric algebra]]||26300|| || || ||2
|-
|[[:en:Conformal group]]||10500|| || || ||5
|-
|[[:en:Confounding]]||31000|| || || ||20
|-
|[[:en:Congruence (geometry)]]||17500|| || || ||58
|-
|[[:en:Congruum]]||8100|| || || ||3
|-
|[[:en:Conic section]]||70500||[[Կոնական հատույթ]]||2800|| ||78
|-
|[[:en:Conjugate gradient method]]||40100|| || || ||14
|-
|[[:en:Connected dominating set]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:Connected Mathematics]]||17300|| || || ||2
|-
|[[:en:Connection (vector bundle)]]||46100|| || || ||6
|-
|[[:en:Connection form]]||27200|| || || ||5
|-
|[[:en:Connectivity (graph theory)]]||17200|| || || ||4
|-
|[[:en:Alain Connes]]||8100|| || || ||35
|-
|[[:en:Conservation form]]||3000|| || || ||1
|-
|[[:en:Conservation law]]||18700||[[Պահպանման օրենքներ]]||8400|| ||52
|-
|[[:en:Conservative force]]||11200|| || || ||38
|-
|[[:en:Conservative vector field]]||23000||[[Պոտենցիալ դաշտ]]||2400|| ||16
|-
|[[:en:Constant (mathematics)]]||8100|| || || ||59
|-
|[[:en:Constraint satisfaction problem]]||20800|| || || ||14
|-
|[[:en:Construction of the real numbers]]||28100|| || || ||10
|-
|[[:en:Constructions in hyperbolic geometry]]||13800|| || || ||1
|-
|[[:en:Constructivism (philosophy of mathematics)]]||19600||[[Կոնստրուկտիվ մաթեմատիկա]]||4000|| ||21
|-
|[[:en:Container method]]||23100|| || || ||1
|-
|[[:en:Continued fraction]]||68200||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42
|-
|[[:en:Continuous Bernoulli distribution]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Continuous linear operator]]||27600|| || || ||8
|-
|[[:en:Continuous-time Markov chain]]||24000|| || || ||7
|-
|[[:en:Contorsion tensor]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:Contour integration]]||45900|| || || ||11
|-
|[[:en:Contourlet]]||14800|| || || ||1
|-
|[[:en:Contraction (operator theory)]]||17600|| || || ||1
|-
|[[:en:Contraharmonic mean]]||9900|| || || ||1
|-
|[[:en:Contraposition]]||18900|| || || ||24
|-
|[[:en:Contributions of Leonhard Euler to mathematics]]||17600|| || || ||2
|-
|[[:en:Control chart]]||30400|| || || ||21
|-
|[[:en:Convection–diffusion equation]]||24900|| || || ||15
|-
|[[:en:Convergent series]]||11200|| || || ||25
|-
|[[:en:Converse relation]]||11700|| || || ||13
|-
|[[:en:Convex analysis]]||16700|| || || ||12
|-
|[[:en:Convex cap]]||9200|| || || ||1
|-
|[[:en:Convex conjugate]]||16400|| || || ||8
|-
|[[:en:Convex function]]||33900|| || || ||37
|-
|[[:en:Convex hull algorithms]]||16500|| || || ||8
|-
|[[:en:Convex optimization]]||27200|| || || ||12
|-
|[[:en:Convex polytope]]||20800|| || || ||13
|-
|[[:en:Convex Polytopes]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Convex set]]||24900||[[Ուռուցիկ բազմություն]]||7500|| ||44
|-
|[[:en:Convexity (algebraic geometry)]]||8800|| || || ||1
|-
|[[:en:Convolution]]||60900|| || || ||41
|-
|[[:en:Conway chained arrow notation]]||15600|| || || ||13
|-
|[[:en:Conway criterion]]||7000|| || || ||4
|-
|[[:en:Stephen Cook]]||15000||[[Սթիվեն Արթուր Կուկ]]||7400|| ||33
|-
|[[:en:Cooley–Tukey FFT algorithm]]||37100|| || || ||7
|-
|[[:en:Coordinate system]]||18900||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91
|-
|[[:en:Coprime integers]]||15100||[[Փոխադարձ պարզ թվեր]]||900|| ||55
|-
|[[:en:Coproduct]]||11900|| || || ||15
|-
|[[:en:Correlation (projective geometry)]]||5200|| || || ||2
|-
|[[:en:Coset]]||27500|| || || ||26
|-
|[[:en:Cotangent complex]]||23000|| || || ||1
|-
|[[:en:Countable set]]||28400|| || || ||53
|-
|[[:en:Covariance]]||27900|| || || ||40
|-
|[[:en:Covariance mapping]]||100|| || || ||23
|-
|[[:en:Covariant formulation of classical electromagnetism]]||24200|| || || ||9
|-
|[[:en:Cox's theorem]]||13200|| || || ||7
|-
|[[:en:Harold Scott MacDonald Coxeter]]||14800||[[Հարոլդ Քոքսեթեր]]||15500|| ||26
|-
|[[:en:Cramer's rule]]||28800||[[Կրամերի մեթոդ]]||7100|| ||41
|-
|[[:en:Crank–Nicolson method]]||21400|| || || ||9
|-
|[[:en:Criss-cross algorithm]]||24400|| || || ||2
|-
|[[:en:Critical mathematics pedagogy]]||22500|| || || ||1
|-
|[[:en:Critical point (mathematics)]]||20000|| || || ||23
|-
|[[:en:Nancy Crooker]]||12500|| || || ||2
|-
|[[:en:Cross-correlation]]||27900|| || || ||19
|-
|[[:en:Cross-ratio]]||26200||[[Կրկնակի հարաբերություն]]||2100|| ||25
|-
|[[:en:Cross-validation (statistics)]]||41400|| || || ||25
|-
|[[:en:Crossing number inequality]]||10900|| || || ||4
|-
|[[:en:Cryptography]]||92000||[[Գաղտնագրություն]]||13800||այո||103
|-
|[[:en:Crystal system]]||29700|| || || ||39
|-
|[[:en:Cube]]||17100||[[Խորանարդ]]||2000|| ||102
|-
|[[:en:Cube root]]||13300||[[Խորանարդ աստիճանի արմատ]]||6000|| ||48
|-
|[[:en:Cubic crystal system]]||52300||[[Խորանարդային համակարգ]]||1600|| ||42
|-
|[[:en:Cubic field]]||15700|| || || ||2
|-
|[[:en:Cubic function]]||12000||[[Խորանարդ ֆունկցիա]]||3900|| ||33
|-
|[[:en:Cubic Hermite spline]]||17400|| || || ||10
|-
|[[:en:Cuboctahedron]]||20300|| || || ||28
|-
|[[:en:Marc Culler]]||6300|| || || ||4
|-
|[[:en:Cumulant]]||43300|| || || ||16
|-
|[[:en:Cumulative distribution function]]||24800|| || || ||39
|-
|[[:en:Susan Jane Cunningham]]||8500|| || || ||7
|-
|[[:en:Curry–Howard correspondence]]||58100|| || || ||14
|-
|[[:en:Curry's paradox]]||23600|| || || ||16
|-
|[[:en:Currying]]||31100|| || || ||16
|-
|[[:en:Curse of dimensionality]]||30600|| || || ||14
|-
|[[:en:Carina Curto]]||12200|| || || ||2
|-
|[[:en:Curvature]]||43700|| || || ||44
|-
|[[:en:Curvature of Riemannian manifolds]]||12300|| || || ||3
|-
|[[:en:Curve]]||25400||[[Կոր]]||7500|| ||75
|-
|[[:en:Curve fitting]]||18100|| || || ||23
|-
|[[:en:Curvilinear coordinates]]||53400|| || || ||16
|-
|[[:en:CW complex]]||22100|| || || ||16
|-
|[[:en:Cycle basis]]||25700|| || || ||3
|-
|[[:en:Cycle index]]||26800|| || || ||6
|-
|[[:en:Cyclic number]]||15600|| || || ||19
|-
|[[:en:Cyclic order]]||53800|| || || ||7
|-
|[[:en:Cyclic quadrilateral]]||30300||[[Ներգծյալ քառանկյուն]]||10300|| ||36
|-
|[[:en:Cycloid]]||25000|| || || ||48
|-
|[[:en:Cyclotomic polynomial]]||27300|| || || ||15
|-
|[[:en:Cylinder]]||22400||[[Գլան]]||4900|| ||96
|-
|[[:en:Cylindrical coordinate system]]||17400|| || || ||35
|-
|[[:en:D-module]]||17300|| || || ||4
|-
|[[:en:Damping]]||17400||[[Մարող տատանումներ]]||6100|| ||28
|-
|[[:en:Germinal Pierre Dandelin]]||2300|| || || ||17
|-
|[[:en:Data and information visualization]]||75300||[[Տվյալների վիզուալիզացիա]]||14900|| ||32
|-
|[[:en:Data model]]||42000|| || || ||24
|-
|[[:en:Data structure]]||12400|| || || ||74
|-
|[[:en:Data-driven control system]]||16200|| || || ||1
|-
|[[:en:Davenport–Schinzel sequence]]||13400|| || || ||4
|-
|[[:en:Clive Selwyn Davis]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:De Branges's theorem]]||16400|| || || ||12
|-
|[[:en:De Bruijn sequence]]||31600|| || || ||13
|-
|[[:en:De Bruijn's theorem]]||8200|| || || ||2
|-
|[[:en:De Moivre–Laplace theorem]]||11800|| || || ||11
|-
|[[:en:De Moivre's formula]]||12800||[[Մուավրի բանաձև]]||15100|| ||45
|-
|[[:en:De Morgan's laws]]||20100||[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||3300|| ||47
|-
|[[:en:De Rham cohomology]]||19100|| || || ||14
|-
|[[:en:Decidability (logic)]]||16300|| || || ||16
|-
|[[:en:Decimal separator]]||53100|| || || ||34
|-
|[[:en:Decision EXpert]]||9300|| || || ||1
|-
|[[:en:Decision theory]]||28900||[[Որոշումների տեսություն]]||39000|| ||41
|-
|[[:en:Dedekind cut]]||12300|| || || ||29
|-
|[[:en:Dedekind domain]]||23900|| || || ||18
|-
|[[:en:Dedekind eta function]]||16700|| || || ||13
|-
|[[:en:Dedekind number]]||14100|| || || ||7
|-
|[[:en:Dedekind zeta function]]||11400|| || || ||14
|-
|[[:en:Dedekind-infinite set]]||12300|| || || ||6
|-
|[[:en:Dedekind–Hasse norm]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:en:Richard Dedekind]]||15700||[[Ռիխարդ Դեդեկինդ]]||1700|| ||67
|-
|[[:en:Definable real number]]||10700|| || || ||4
|-
|[[:en:Definite matrix]]||47000|| || || ||5
|-
|[[:en:Definition]]||31300||[[Սահմանում]]||5700|| ||86
|-
|[[:en:Definitions of mathematics]]||16100|| || || ||1
|-
|[[:en:Degeneracy (graph theory)]]||29000|| || || ||8
|-
|[[:en:Degree (angle)]]||15000||[[Աստիճան (երկրաչափություն)]]||8200|| ||75
|-
|[[:en:Degrees of freedom (statistics)]]||30100|| || || ||25
|-
|[[:en:Italo Jose Dejter]]||40700|| || || ||4
|-
|[[:en:Del]]||18000||[[Նաբլա օպերատոր]]||13200|| ||38
|-
|[[:en:Delaunay triangulation]]||28400|| || || ||25
|-
|[[:en:Pierre Deligne]]||21300|| || || ||36
|-
|[[:en:Jean-Pierre Demailly]]||13300|| || || ||5
|-
|[[:en:Density estimation]]||12500|| || || ||4
|-
|[[:en:Density matrix]]||34600||[[Խառը վիճակ]]||8800|| ||27
|-
|[[:en:Depth-first search]]||19700||[[Փնտրում դեպի խորություն]]||3300||այո||42
|-
|[[:en:Derangement]]||27800|| || || ||22
|-
|[[:en:Derived set (mathematics)]]||8900|| || || ||9
|-
|[[:en:Derrick's theorem]]||7400|| || || ||2
|-
|[[:en:Desargues's theorem]]||15900|| || || ||27
|-
|[[:en:René Descartes]]||119400||[[Ռենե Դեկարտ]]||41700|| ||226
|-
|[[:en:Descendant tree (group theory)]]||48900|| || || ||1
|-
|[[:en:Descriptive complexity theory]]||18400|| || || ||4
|-
|[[:en:Descriptive set theory]]||10000|| || || ||13
|-
|[[:en:Design of experiments]]||41200|| || || ||24
|-
|[[:en:Determinacy]]||29700|| || || ||8
|-
|[[:en:Deterministic rendezvous problem]]||9400|| || || ||1
|-
|[[:en:Developable roller]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:en:Jean Dieudonné]]||12400||[[Ժան Դյոդոնե]]||3000|| ||29
|-
|[[:en:Diffeology]]||17800|| || || ||3
|-
|[[:en:Diffeomorphism]]||25600|| || || ||22
|-
|[[:en:Difference quotient]]||21100|| || || ||9
|-
|[[:en:Differentiable curve]]||22500|| || || ||9
|-
|[[:en:Differentiable vector–valued functions from Euclidean space]]||21100|| || || ||1
|-
|[[:en:Differential (infinitesimal)]]||100|| || || ||6
|-
|[[:en:Differential algebra]]||10400|| || || ||12
|-
|[[:en:Differential entropy]]||22500|| || || ||8
|-
|[[:en:Differential form]]||67500|| || || ||23
|-
|[[:en:Differential forms on a Riemann surface]]||79600|| || || ||1
|-
|[[:en:Differential operator]]||16200|| || || ||24
|-
|[[:en:Diffiety]]||25900|| || || ||2
|-
|[[:en:Thomas Digges]]||11100|| || || ||22
|-
|[[:en:Dihedral angle]]||18400||[[Երկնիստ անկյուն]]||5600|| ||34
|-
|[[:en:Dihedral group]]||27200|| || || ||29
|-
|[[:en:Dijkstra's algorithm]]||47800||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51
|-
|[[:en:Dimension (vector space)]]||9300|| || || ||27
|-
|[[:en:Diophantine approximation]]||30000|| || || ||20
|-
|[[:en:Dirac measure]]||5700|| || || ||13
|-
|[[:en:Direct product]]||16600|| || || ||16
|-
|[[:en:Direct product of groups]]||26200|| || || ||8
|-
|[[:en:Directed graph]]||15900|| || || ||29
|-
|[[:en:Directional-change intrinsic time]]||5700|| || || ||1
|-
|[[:en:Dirichlet character]]||49300|| || || ||17
|-
|[[:en:Dirichlet L-function]]||10400|| || || ||17
|-
|[[:en:Dirichlet problem]]||13600|| || || ||14
|-
|[[:en:Dirichlet process]]||33900|| || || ||3
|-
|[[:en:Dirichlet series]]||25100|| || || ||25
|-
|[[:en:Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]||30400||[[Պետեր Գուստավ Լըժյոն Դիրիխլե]]||2400|| ||62
|-
|[[:en:Dirichlet's unit theorem]]||13400|| || || ||13
|-
|[[:en:Discrete choice]]||45100|| || || ||7
|-
|[[:en:Discrete element method]]||23100|| || || ||9
|-
|[[:en:Discrete geometry]]||15600|| || || ||22
|-
|[[:en:Discrete group]]||6800|| || || ||13
|-
|[[:en:Discrete logarithm]]||14800|| || || ||24
|-
|[[:en:Discrete measure]]||4000||[[Դիսկրետ չափ]]||3000|| ||4
|-
|[[:en:Discrete-time Markov chain]]||24300|| || || ||1
|-
|[[:en:Discriminant]]||34400||[[Դիսկրիմինանտ]]||1000|| ||44
|-
|[[:en:Disjoint sets]]||9600|| || || ||40
|-
|[[:en:Disquisitiones Arithmeticae]]||9600|| || || ||22
|-
|[[:en:Distance]]||25700||[[Հեռավորություն (երկրաչափություն)]]||43000|| ||104
|-
|[[:en:Distance from a point to a line]]||15500|| || || ||15
|-
|[[:en:Distance geometry]]||19400|| || || ||6
|-
|[[:en:Distinguishing coloring]]||11400|| || || ||2
|-
|[[:en:Distributed constraint optimization]]||30300|| || || ||2
|-
|[[:en:Distribution (differential geometry)]]||24200|| || || ||4
|-
|[[:en:Distributive property]]||19800||[[Բաշխականություն]]||1300|| ||56
|-
|[[:en:Divergence]]||31600||[[Տարամիտություն]]||8300|| ||51
|-
|[[:en:Divergence theorem]]||45800||[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||5400|| ||34
|-
|[[:en:Divided differences]]||13800|| || || ||12
|-
|[[:en:Divina proportione]]||11300|| || || ||14
|-
|[[:en:DiVincenzo's criteria]]||14400|| || || ||2
|-
|[[:en:Divisibility rule]]||69600||[[Բաժանելիության հայտանիշներ]]||29100|| ||33
|-
|[[:en:Division (mathematics)]]||24900||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120
|-
|[[:en:Division algorithm]]||34100|| || || ||5
|-
|[[:en:Divisor]]||10800||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63
|-
|[[:en:Dixon elliptic functions]]||20600|| || || ||1
|-
|[[:en:Dodecahedron]]||28600||[[Դոդեկաեդր]]||10200|| ||55
|-
|[[:en:Yvonne Dold-Samplonius]]||8900|| || || ||10
|-
|[[:en:Domain (mathematical analysis)]]||16500|| || || ||8
|-
|[[:en:Domain coloring]]||13900|| || || ||13
|-
|[[:en:Dominance order]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:en:Dominance-based rough set approach]]||23400|| || || ||1
|-
|[[:en:Simon Donaldson]]||21500|| || || ||33
|-
|[[:en:Doomsday argument]]||43300|| || || ||14
|-
|[[:en:DOT (graph description language)]]||11700|| || || ||14
|-
|[[:en:Dot product]]||26500||[[Սկալյար արտադրյալ]]||9600|| ||70
|-
|[[:en:Double exponential function]]||9100|| || || ||9
|-
|[[:en:Doubling time]]||13600|| || || ||8
|-
|[[:en:Dragon curve]]||12700|| || || ||19
|-
|[[:en:Vladimir Drinfeld]]||8000|| || || ||29
|-
|[[:en:Dual basis]]||9400|| || || ||9
|-
|[[:en:Dual lattice]]||13000|| || || ||1
|-
|[[:en:Dual polyhedron]]||19300|| || || ||24
|-
|[[:en:Dual-phase evolution]]||16100|| || || ||1
|-
|[[:en:Duality (mathematics)]]||50800|| || || ||14
|-
|[[:en:Duality (optimization)]]||23800|| || || ||12
|-
|[[:en:Duality (projective geometry)]]||47500|| || || ||11
|-
|[[:en:Dummy variable (statistics)]]||31400|| || || ||10
|-
|[[:en:Olive Jean Dunn]]||8300|| || || ||9
|-
|[[:en:Samuel Dunn (mathematician)]]||16700|| || || ||5
|-
|[[:en:Duopyramid]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:Dynamic discrete choice]]||18400|| || || ||1
|-
|[[:en:Dynamic time warping]]||27600|| || || ||13
|-
|[[:en:Eugene Dynkin]]||12200|| || || ||19
|-
|[[:en:E8 (mathematics)]]||33900|| || || ||14
|-
|[[:en:E8 lattice]]||21800|| || || ||5
|-
|[[:en:Earnshaw's theorem]]||18800|| || || ||19
|-
|[[:en:Peter Eccles (mathematician)]]||12400|| || || ||2
|-
|[[:en:Econometrics]]||21300||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71
|-
|[[:en:Effect size]]||57700|| || || ||18
|-
|[[:en:Efficient cake-cutting]]||12300|| || || ||2
|-
|[[:en:Hettie Belle Ege]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Egyptian geometry]]||12400|| || || ||4
|-
|[[:en:Ehrenfeucht–Fraïssé game]]||9800|| || || ||7
|-
|[[:en:Eilenberg–Moore spectral sequence]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:Eilenberg–Steenrod axioms]]||5100|| || || ||7
|-
|[[:en:Eisenbud–Levine–Khimshiashvili signature formula]]||13300|| || || ||1
|-
|[[:en:Ivar Ekeland]]||27100|| || || ||8
|-
|[[:en:Elastic pendulum]]||7100|| || || ||2
|-
|[[:en:Electoral system]]||44400|| || || ||62
|-
|[[:en:ÉLECTRE]]||4400|| || || ||4
|-
|[[:en:Elementary arithmetic]]||38600|| || || ||30
|-
|[[:en:Elementary mathematics]]||21400||[[Տարրական մաթեմատիկա]]||3800|| ||29
|-
|[[:en:Elementary Number Theory, Group Theory and Ramanujan Graphs]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Yakov Eliashberg]]||17100|| || || ||15
|-
|[[:en:Ellipse]]||83900||[[Էլիպս]]||4900|| ||99
|-
|[[:en:Ellipsoid]]||35000||[[Էլիպսոիդ]]||4100|| ||54
|-
|[[:en:Elliptic boundary value problem]]||18900|| || || ||1
|-
|[[:en:Elliptic curve point multiplication]]||16800|| || || ||3
|-
|[[:en:Elliptic function]]||16200|| || || ||26
|-
|[[:en:Elliptic operator]]||10400|| || || ||11
|-
|[[:en:Elliptic rational functions]]||11800|| || || ||3
|-
|[[:en:Elliptic-curve cryptography]]||40100|| || || ||22
|-
|[[:en:ELSV formula]]||14300|| || || ||1
|-
|[[:en:Embedding]]||18400|| || || ||20
|-
|[[:en:Empirical measure]]||6000|| || || ||2
|-
|[[:en:Empty set]]||14600||[[Դատարկ բազմություն]]||4000|| ||72
|-
|[[:en:Endomorphism]]||5500|| || || ||20
|-
|[[:en:Per Enflo]]||41800|| || || ||9
|-
|[[:en:Engel expansion]]||10800|| || || ||12
|-
|[[:en:Enneadecagon]]||100||[[Բազմանկյուն]]||4600|| ||107
|-
|[[:en:Enriched category]]||14700|| || || ||7
|-
|[[:en:Ensemble (mathematical physics)]]||24500|| || || ||20
|-
|[[:en:Ensemble forecasting]]||27200|| || || ||7
|-
|[[:en:Entire function]]||17000|| || || ||26
|-
|[[:en:Entropy in thermodynamics and information theory]]||28300|| || || ||2
|-
|[[:en:Entscheidungsproblem]]||11100|| || || ||20
|-
|[[:en:Envelope (category theory)]]||17600|| || || ||1
|-
|[[:en:Envelope theorem]]||25500|| || || ||7
|-
|[[:en:Equality (mathematics)]]||14300|| || || ||43
|-
|[[:en:Equation solving]]||16800||[[Հավասարման լուծում]]||91700|| ||31
|-
|[[:en:Equichordal point problem]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:Equicontinuity]]||25500|| || || ||16
|-
|[[:en:Equilateral triangle]]||25100||[[Կանոնավոր եռանկյուն]]||5700|| ||75
|-
|[[:en:Equivalence class]]||17900|| || || ||23
|-
|[[:en:Erdős–Borwein constant]]||3500|| || || ||17
|-
|[[:en:Erdős–Gallai theorem]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:Erdős–Rényi model]]||14800||[[Էռդոշ-Ռենյի մոդել]]||11300|| ||10
|-
|[[:en:Erdős–Turán conjecture on additive bases]]||10200|| || || ||3
|-
|[[:en:Ergodic theory]]||26000|| || || ||18
|-
|[[:en:Ergodicity]]||50100|| || || ||16
|-
|[[:en:Error analysis (mathematics)]]||7400||[[Սխալների տեսություն]]||1600|| ||7
|-
|[[:en:Error function]]||43300||[[Սխալների ֆունկցիա]]||19800|| ||30
|-
|[[:en:Errors and residuals]]||16100|| || || ||18
|-
|[[:en:Esscher transform]]||2800|| || || ||1
|-
|[[:en:Estimation of covariance matrices]]||25600|| || || ||1
|-
|[[:en:Estimator]]||22000||[[Վիճակագրական գնահատական]]||800|| ||30
|-
|[[:en:Alison Etheridge]]||13800|| || || ||5
|-
|[[:en:Christina Eubanks-Turner]]||11000|| || || ||1
|-
|[[:en:Euclid]]||32800||[[Էվկլիդես]]||40100|| ||178
|-
|[[:en:Euclid's lemma]]||15100|| || || ||23
|-
|[[:en:Euclid's Optics]]||7100|| || || ||4
|-
|[[:en:Euclid's theorem]]||20700|| || || ||24
|-
|[[:en:Euclidean domain]]||19000|| || || ||24
|-
|[[:en:Euclidean group]]||16100|| || || ||10
|-
|[[:en:Euclidean minimum spanning tree]]||54600|| || || ||6
|-
|[[:en:Euler brick]]||15700|| || || ||13
|-
|[[:en:Euler diagram]]||33600|| || || ||28
|-
|[[:en:Euler spiral]]||18900|| || || ||28
|-
|[[:en:Euler's rotation theorem]]||29300|| || || ||12
|-
|[[:en:Eulerian path]]||27500|| || || ||29
|-
|[[:en:European Working Group on Multiple Criteria Decision Aiding]]||5200|| || || ||1
|-
|[[:en:Even and odd functions]]||15600||[[Զույգ և կենտ ֆունկցիաներ]]||1300|| ||47
|-
|[[:en:Event (probability theory)]]||7600|| || || ||43
|-
|[[:en:Evidential reasoning approach]]||4300|| || || ||2
|-
|[[:en:Evolutionary multimodal optimization]]||12100|| || || ||2
|-
|[[:en:Ex-tangential quadrilateral]]||10000|| || || ||7
|-
|[[:en:Exclusive or]]||23100|| || || ||31
|-
|[[:en:Exercise (mathematics)]]||15900|| || || ||3
|-
|[[:en:Expander graph]]||33600|| || || ||10
|-
|[[:en:Expected value]]||51500||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54
|-
|[[:en:Experimental mathematics]]||15500|| || || ||14
|-
|[[:en:Exponential decay]]||17500|| || || ||30
|-
|[[:en:Exponential family]]||81800|| || || ||10
|-
|[[:en:Exponential integral]]||17800|| || || ||19
|-
|[[:en:Exponential map (Lie theory)]]||13500|| || || ||6
|-
|[[:en:Exponential map (Riemannian geometry)]]||9500|| || || ||4
|-
|[[:en:Exponential response formula]]||20800|| || || ||1
|-
|[[:en:Exponential smoothing]]||25400|| || || ||11
|-
|[[:en:Exponential sum]]||7300|| || || ||7
|-
|[[:en:Exponentiation]]||103000||[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||140800|| ||90
|-
|[[:en:Extended Euclidean algorithm]]||28200|| || || ||18
|-
|[[:en:Extended real number line]]||13600||[[Ընդլայնված թվային ուղիղ]]||7600|| ||18
|-
|[[:en:Extended side]]||3000||[[Ընդլայնված կողմ]]||7000|| ||4
|-
|[[:en:Exterior calculus identities]]||29600|| || || ||1
|-
|[[:en:Exterior derivative]]||21300|| || || ||12
|-
|[[:en:Extremal graph theory]]||10000|| || || ||8
|-
|[[:en:Extremal length]]||19400|| || || ||2
|-
|[[:en:Extreme value theorem]]||22600|| || || ||27
|-
|[[:en:F-divergence]]||22600|| || || ||2
|-
|[[:en:F-test]]||11800|| || || ||20
|-
|[[:en:Faà di Bruno's formula]]||20900|| || || ||10
|-
|[[:en:Face (geometry)]]||10200|| || || ||32
|-
|[[:en:Factor-critical graph]]||15800|| || || ||3
|-
|[[:en:Factorial number system]]||18000|| || || ||10
|-
|[[:en:Factorization of polynomials]]||24600|| || || ||12
|-
|[[:en:Faddeev–LeVerrier algorithm]]||12400|| || || ||3
|-
|[[:en:Vera Faddeeva]]||9100|| || || ||10
|-
|[[:en:Fair cake-cutting]]||26600|| || || ||5
|-
|[[:en:Fair division]]||17600|| || || ||12
|-
|[[:en:Falconer's conjecture]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:en:Falling and rising factorials]]||17800|| || || ||10
|-
|[[:en:Gerd Faltings]]||7200|| || || ||34
|-
|[[:en:Fang Kaitai]]||17800|| || || ||2
|-
|[[:en:Fat object (geometry)]]||28900|| || || ||1
|-
|[[:en:Faulhaber's formula]]||19600|| || || ||13
|-
|[[:en:Philippa Fawcett]]||11500|| || || ||14
|-
|[[:en:Feedback vertex set]]||14800|| || || ||8
|-
|[[:en:Charles Fefferman]]||15800|| || || ||32
|-
|[[:en:Feigenbaum constants]]||12100|| || || ||20
|-
|[[:en:Feit–Thompson theorem]]||21100|| || || ||9
|-
|[[:en:William Feller]]||10700|| || || ||20
|-
|[[:en:Feller's coin-tossing constants]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:Female education in STEM]]||21100|| || || ||9
|-
|[[:en:Fence (mathematics)]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Pierre de Fermat]]||21400||[[Պիեռ դը Ֆերմա]]||5800|| ||112
|-
|[[:en:Fermat's Last Tango]]||17100|| || || ||1
|-
|[[:en:Fermat's theorem (stationary points)]]||16000|| || || ||17
|-
|[[:en:Feuerbach hyperbola]]||5900|| || || ||1
|-
|[[:en:Feuerbach point]]||8700|| || || ||7
|-
|[[:en:Fiber product of schemes]]||8500|| || || ||1
|-
|[[:en:Fibonacci]]||20400||[[Ֆիբոնաչի]]||3400|| ||118
|-
|[[:en:Fibonacci polynomials]]||8200|| || || ||11
|-
|[[:en:Fibonacci word fractal]]||8700|| || || ||4
|-
|[[:en:Gaetano Fichera]]||106400|| || || ||10
|-
|[[:en:Field extension]]||18900|| || || ||26
|-
|[[:en:Alessio Figalli]]||11100|| || || ||23
|-
|[[:en:Figure-eight knot (mathematics)]]||9100|| || || ||10
|-
|[[:en:Damir Filipović]]||23100|| || || ||1
|-
|[[:en:Filter (mathematics)]]||26700|| || || ||21
|-
|[[:en:Filters in topology]]||214700|| || || ||1
|-
|[[:en:Filtration (mathematics)]]||13300||[[Զտիչ (պատահական գործընթացներ)]]||2200|| ||10
|-
|[[:en:Caroline Finch]]||25800|| || || ||1
|-
|[[:en:Finger binary]]||11900|| || || ||8
|-
|[[:en:Finger-counting]]||16900|| || || ||15
|-
|[[:en:Finitary relation]]||17700|| || || ||49
|-
|[[:en:Finite element method]]||51000|| || || ||40
|-
|[[:en:Finite geometry]]||22400|| || || ||15
|-
|[[:en:Finite group]]||15800|| || || ||22
|-
|[[:en:Finite lattice representation problem]]||4400|| || || ||1
|-
|[[:en:Finite ring]]||10900|| || || ||6
|-
|[[:en:Finite set]]||21500|| || || ||46
|-
|[[:en:Finitely generated abelian group]]||12400|| || || ||13
|-
|[[:en:Finsler's lemma]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:Sebastian Finsterwalder]]||18900|| || || ||9
|-
|[[:en:Fixed-point combinator]]||34100|| || || ||8
|-
|[[:en:Fixed-point theorems]]||11300|| || || ||14
|-
|[[:en:Flag algebra]]||20200|| || || ||1
|-
|[[:en:Flexagon]]||19900|| || || ||12
|-
|[[:en:Flip graph]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:Fluid queue]]||23700|| || || ||1
|-
|[[:en:FO (complexity)]]||100|| || || ||4
|-
|[[:en:Emanuele Foà]]||25600|| || || ||2
|-
|[[:en:Focused proof]]||8500|| || || ||1
|-
|[[:en:Fokas method]]||35300|| || || ||1
|-
|[[:en:Fokker–Planck equation]]||33400|| || || ||18
|-
|[[:en:Foliation]]||71800|| || || ||11
|-
|[[:en:François Folie]]||6400|| || || ||7
|-
|[[:en:Force-directed graph drawing]]||17700|| || || ||7
|-
|[[:en:Form factor (electronics)]]||9600|| || || ||7
|-
|[[:en:Formal power series]]||51200|| || || ||19
|-
|[[:en:Formal proof]]||5200|| || || ||10
|-
|[[:en:Jeffrey Yi-Lin Forrest]]||17400|| || || ||3
|-
|[[:en:Foundations of geometry]]||77700|| || || ||6
|-
|[[:en:Four-dimensional space]]||35200||[[Քառաչափ տարածություն]]||27000|| ||40
|-
|[[:en:Joseph Fourier]]||22800||[[Ժոզեֆ Ֆուրիե]]||5000|| ||127
|-
|[[:en:Girolamo Fracastoro]]||13900||[[Ջիրոլամո Ֆրակաստորո]]||2600|| ||43
|-
|[[:en:Fractal-generating software]]||24700|| || || ||5
|-
|[[:en:Fraction]]||65300||[[Կոտորակ (մաթեմատիկա)]]||16400|| ||100
|-
|[[:en:Fractional Brownian motion]]||13300|| || || ||5
|-
|[[:en:Fractional calculus]]||60100|| || || ||15
|-
|[[:en:Abraham Fraenkel]]||13500|| || || ||27
|-
|[[:en:Fraïssé limit]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Frank–Wolfe algorithm]]||8500|| || || ||6
|-
|[[:en:Fréchet derivative]]||23200|| || || ||11
|-
|[[:en:Fréchet inception distance]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Fréchet inequalities]]||16500|| || || ||1
|-
|[[:en:Fréchet space]]||30000|| || || ||13
|-
|[[:en:Maurice René Fréchet]]||12700|| || || ||30
|-
|[[:en:Free group]]||17500|| || || ||19
|-
|[[:en:Free lattice]]||5500|| || || ||2
|-
|[[:en:Michael Freedman]]||8700|| || || ||35
|-
|[[:en:Frequency]]||20900||[[Հաճախություն]]||9000|| ||119
|-
|[[:en:Frequency (statistics)]]||13100|| || || ||25
|-
|[[:en:Frequency distribution]]||100|| || || ||25
|-
|[[:en:Fresnel integral]]||19900|| || || ||25
|-
|[[:en:Kurt Otto Friedrichs]]||8800|| || || ||10
|-
|[[:en:David Friesenhausen]]||8500|| || || ||6
|-
|[[:en:Frobenius group]]||9000|| || || ||6
|-
|[[:en:Frobenius matrix]]||3100|| || || ||8
|-
|[[:en:Frobenius method]]||9600|| || || ||15
|-
|[[:en:Frobenius normal form]]||16300|| || || ||9
|-
|[[:en:Frobenius theorem (differential topology)]]||20600|| || || ||7
|-
|[[:en:Ferdinand Georg Frobenius]]||14100|| || || ||33
|-
|[[:en:Frucht's theorem]]||8600|| || || ||5
|-
|[[:en:Frustum]]||10900|| || || ||24
|-
|[[:en:Fubini's theorem]]||23600|| || || ||19
|-
|[[:en:Fuchsian group]]||10800|| || || ||8
|-
|[[:en:Fully polynomial-time approximation scheme]]||34600|| || || ||1
|-
|[[:en:Function (mathematics)]]||74700||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120
|-
|[[:en:Function of a real variable]]||21700|| || || ||8
|-
|[[:en:Function of several real variables]]||47900|| || || ||4
|-
|[[:en:Functional (mathematics)]]||9700||[[Ֆունկցիոնալ]]||1400|| ||32
|-
|[[:en:Functional determinant]]||15400|| || || ||3
|-
|[[:en:Functional differential equation]]||14000|| || || ||1
|-
|[[:en:Functional regression]]||18100|| || || ||1
|-
|[[:en:Fundamental lemma (Langlands program)]]||14400|| || || ||2
|-
|[[:en:Fundamental solution]]||7600|| || || ||9
|-
|[[:en:Fundamental theorem of Galois theory]]||15400|| || || ||11
|-
|[[:en:Fundamental theorem of Riemannian geometry]]||13900|| || || ||7
|-
|[[:en:Fundamental theorem of tessarine algebra]]|| || || || ||13
|-
|[[:en:Howard G. Funkhouser]]||11400|| || || ||3
|-
|[[:en:Future of mathematics]]||20200|| || || ||3
|-
|[[:en:Fuzzy logic]]||54900||[[Ոչ հստակ տրամաբանություն]]||17100|| ||50
|-
|[[:en:Fuzzy mathematics]]||7200|| || || ||3
|-
|[[:en:G-module]]||5100|| || || ||4
|-
|[[:en:G-network]]||9200|| || || ||1
|-
|[[:en:G-structure on a manifold]]||20100|| || || ||3
|-
|[[:en:Gale–Ryser theorem]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Galerkin method]]||17500|| || || ||12
|-
|[[:en:Zvi Galil]]||17000|| || || ||6
|-
|[[:en:Galileo Galilei]]||132500||[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||64800|| ||243
|-
|[[:en:Galois extension]]||7600|| || || ||19
|-
|[[:en:Galois group]]||18000||[[Գալուայի խումբ]]||12400|| ||23
|-
|[[:en:Gambling and information theory]]||12100|| || || ||1
|-
|[[:en:Game theory]]||128300||[[Խաղերի տեսություն]]||10300|| ||91
|-
|[[:en:Gan–Gross–Prasad conjecture]]||14000|| || || ||1
|-
|[[:en:Annie Marie Watkins Garraway]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:Gateaux derivative]]||15300|| || || ||9
|-
|[[:en:Gauss circle problem]]||10900|| || || ||10
|-
|[[:en:Gauss curvature flow]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Gauss–Bonnet theorem]]||12200|| || || ||18
|-
|[[:en:Gauss–Markov theorem]]||26000|| || || ||18
|-
|[[:en:Gauss–Seidel method]]||22700||[[Գաուս-Զեյդելի մեթոդ]]||11400|| ||25
|-
|[[:en:Carl Friedrich Gauss]]||72200||[[Կառլ Գաուս]]||69700|| ||178
|-
|[[:en:Gauss's continued fraction]]||15600|| || || ||4
|-
|[[:en:Gaussian correlation inequality]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:en:Gaussian integer]]||35000|| || || ||30
|-
|[[:en:Gaussian isoperimetric inequality]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Gaussian quadrature]]||39400|| || || ||19
|-
|[[:en:Gekko (optimization software)]]||17000|| || || ||1
|-
|[[:en:Gelfand pair]]||30300|| || || ||1
|-
|[[:en:Israel Gelfand]]||23800|| || || ||38
|-
|[[:en:Genaille–Lucas rulers]]||3600|| || || ||5
|-
|[[:en:General linear group]]||22400|| || || ||20
|-
|[[:en:Generalizations of Pauli matrices]]||15900|| || || ||1
|-
|[[:en:Generalized Clifford algebra]]||13600|| || || ||1
|-
|[[:en:Generalized complex structure]]||20800|| || || ||3
|-
|[[:en:Generalized flag variety]]||16900|| || || ||4
|-
|[[:en:Generalized function]]||17300|| || || ||5
|-
|[[:en:Generalized method of moments]]||23300|| || || ||9
|-
|[[:en:Generalized minimal residual method]]||18000|| || || ||5
|-
|[[:en:Generalized Riemann hypothesis]]||9500|| || || ||14
|-
|[[:en:Generalized structure tensor]]||11800|| || || ||1
|-
|[[:en:Generating function]]||83500|| || || ||26
|-
|[[:en:Generating function transformation]]||63600|| || || ||1
|-
|[[:en:Generating set of a group]]||9700|| || || ||15
|-
|[[:en:Generator (mathematics)]]||5400|| || || ||9
|-
|[[:en:Christian Genest]]||12700|| || || ||6
|-
|[[:en:Genus (mathematics)]]||8900|| || || ||26
|-
|[[:en:Geometric algebra]]||81200|| || || ||8
|-
|[[:en:Geometric calculus]]||14900|| || || ||2
|-
|[[:en:Geometric function theory]]||12800|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometric invariant theory]]||16500|| || || ||3
|-
|[[:en:Geometric lattice]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometric mean]]||30900||[[Միջին երկրաչափական]]||7900|| ||56
|-
|[[:en:Geometric mean theorem]]||8300|| || || ||16
|-
|[[:en:Geometric morphometrics in anthropology]]||35100|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometric progression]]||17700||[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||4300||այո||62
|-
|[[:en:Geometric rigidity]]||36400|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometric series]]||63100|| || || ||33
|-
|[[:en:Geometric topology]]||13300|| || || ||14
|-
|[[:en:Geometry]]||99000||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199
|-
|[[:en:Geometry From Africa]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:The Geometry of Musical Rhythm]]||7800|| || || ||1
|-
|[[:en:Geometry of numbers]]||8900|| || || ||11
|-
|[[:en:Geostatistics]]||15100|| || || ||24
|-
|[[:en:Germ (mathematics)]]||16500|| || || ||11
|-
|[[:en:German tank problem]]||37000|| || || ||12
|-
|[[:en:Edgar Gilbert]]||16100|| || || ||4
|-
|[[:en:Gini coefficient]]||85500||[[Ջինիի գործակից]]||4400|| ||77
|-
|[[:en:Annibale Giordano]]||10000|| || || ||4
|-
|[[:en:Glide reflection]]||7400|| || || ||15
|-
|[[:en:Global field]]||7000|| || || ||12
|-
|[[:en:Global optimization]]||21500|| || || ||3
|-
|[[:en:Giovanni Camillo Glorioso]]||6500|| || || ||6
|-
|[[:en:GNU Octave]]||29700|| || || ||49
|-
|[[:en:God's algorithm]]||12100|| || || ||10
|-
|[[:en:Gödel numbering]]||10300|| || || ||18
|-
|[[:en:Goldbach's conjecture]]||24600||[[Գոլդբախի խնդիր]]||14600|| ||58
|-
|[[:en:Goldberg–Coxeter construction]]||21500|| || || ||1
|-
|[[:en:Goldfeld–Quandt test]]||8800|| || || ||5
|-
|[[:en:Shafi Goldwasser]]||18000|| || || ||37
|-
|[[:en:Gomory–Hu tree]]||17700|| || || ||3
|-
|[[:en:Goodstein's theorem]]||21600|| || || ||13
|-
|[[:en:Googolplex]]||7600|| || || ||50
|-
|[[:en:Gorenstein ring]]||11600|| || || ||9
|-
|[[:en:Gould's sequence]]||8700|| || || ||2
|-
|[[:en:Timothy Gowers]]||23000|| || || ||34
|-
|[[:en:Grade (slope)]]||29000|| || || ||31
|-
|[[:en:Gradient]]||33600||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64
|-
|[[:en:Gradient descent]]||34800|| || || ||25
|-
|[[:en:Graham–Pollak theorem]]||10300|| || || ||2
|-
|[[:en:Graham's number]]||23200|| || || ||36
|-
|[[:en:Gram–Schmidt process]]||24500|| || || ||35
|-
|[[:en:Grandi's series]]||13800|| || || ||26
|-
|[[:en:Grandi's series in education]]|| || || || ||26
|-
|[[:en:Evelyn Boyd Granville]]||19600|| || || ||19
|-
|[[:en:Graph (abstract data type)]]||13500|| || || ||25
|-
|[[:en:Graph cut optimization]]||26600|| || || ||2
|-
|[[:en:Graph Fourier transform]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Graph of a function]]||7400||[[Ֆունկցիայի գրաֆիկ]]||2800|| ||56
|-
|[[:en:Graph partition]]||30500|| || || ||9
|-
|[[:en:Graphing calculator]]||22200|| || || ||13
|-
|[[:en:Graphon]]||33800|| || || ||4
|-
|[[:en:Orazio Grassi]]||13000|| || || ||10
|-
|[[:en:Grassmann number]]||22200|| || || ||12
|-
|[[:en:Grassmannian]]||35500|| || || ||13
|-
|[[:en:Graver basis]]||14000|| || || ||2
|-
|[[:en:Greater-than sign]]||9900|| || || ||9
|-
|[[:en:Greatest common divisor]]||35100||[[Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար]]||1700||այո||78
|-
|[[:en:Greedy algorithm]]||15300|| || || ||33
|-
|[[:en:Greedy algorithm for Egyptian fractions]]||15800|| || || ||4
|-
|[[:en:Greek numerals]]||29400||[[Հունական թվային համակարգ]]||4200|| ||49
|-
|[[:en:George Green (mathematician)]]||23100||[[Ջորջ Գրին]]||1700|| ||36
|-
|[[:en:Green's identities]]||18000|| || || ||13
|-
|[[:en:Green's relations]]||16100|| || || ||7
|-
|[[:en:Green's theorem]]||23100||[[Գրինի բանաձևեր]]||1300|| ||39
|-
|[[:en:James Gregory (mathematician)]]||19600||[[Ջեյմս Գրեգորի (մաթեմատիկոս)]]||16400|| ||42
|-
|[[:en:Grey box model]]||13500|| || || ||5
|-
|[[:en:Grid bracing]]||10600|| || || ||1
|-
|[[:en:Grid method multiplication]]||12500|| || || ||1
|-
|[[:en:Lois Wilfred Griffiths]]||10800|| || || ||7
|-
|[[:en:Gröbner basis]]||54800|| || || ||14
|-
|[[:en:Gromov–Hausdorff convergence]]||7500|| || || ||7
|-
|[[:en:Mikhael Gromov (mathematician)]]||48600||[[Միխայիլ Գրոմով]]||25200|| ||37
|-
|[[:en:Grönwall's inequality]]||17800|| || || ||14
|-
|[[:en:Grothendieck group]]||23800|| || || ||12
|-
|[[:en:Groundwater flow equation]]||13300|| || || ||3
|-
|[[:en:Group cohomology]]||51400|| || || ||8
|-
|[[:en:Group homomorphism]]||9600|| || || ||29
|-
|[[:en:Group with operators]]||4900|| || || ||7
|-
|[[:en:Groupoid]]||39300|| || || ||16
|-
|[[:en:Growth curve (statistics)]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Grünbaum–Rigby configuration]]||8300|| || || ||1
|-
|[[:en:Gudermannian function]]||37000|| || || ||21
|-
|[[:en:Guillotine partition]]||10700|| || || ||1
|-
|[[:en:Alice Guionnet]]||11700|| || || ||12
|-
|[[:en:Edmund Gunter]]||9900|| || || ||21
|-
|[[:en:Richard K. Guy]]||30200|| || || ||19
|-
|[[:en:Gyrovector space]]||30100|| || || ||3
|-
|[[:en:H tree]]||8600|| || || ||7
|-
|[[:en:Uffe Haagerup]]||9400|| || || ||7
|-
|[[:en:Violet B. Haas]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Hadamard code]]||24000|| || || ||7
|-
|[[:en:Hadamard matrix]]||22600|| || || ||20
|-
|[[:en:Hadamard product (matrices)]]||18400|| || || ||15
|-
|[[:en:Hadwiger number]]||11400|| || || ||4
|-
|[[:en:Hahn–Banach theorem]]||61300|| || || ||22
|-
|[[:en:Martin Hairer]]||19700|| || || ||24
|-
|[[:en:Hajós construction]]||12600|| || || ||2
|-
|[[:en:Wolfgang Haken]]||4700|| || || ||14
|-
|[[:en:Hall word]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Hall's marriage theorem]]||23200|| || || ||18
|-
|[[:en:Edmond Halley]]||47200||[[Էդմունդ Հալլեյ]]||2500|| ||93
|-
|[[:en:Halley's method]]||6600|| || || ||5
|-
|[[:en:Paul Halmos]]||16200|| || || ||32
|-
|[[:en:Hamilton–Jacobi–Bellman equation]]||14300|| || || ||7
|-
|[[:en:Hugh Hamilton (bishop)]]||12800|| || || ||2
|-
|[[:en:Hamiltonian (control theory)]]||21600|| || || ||6
|-
|[[:en:Hamiltonian mechanics]]||40700|| || || ||40
|-
|[[:en:Hamiltonian path]]||18400|| || || ||33
|-
|[[:en:Hamming weight]]||32600|| || || ||8
|-
|[[:en:Hamming(7,4)]]||26800|| || || ||9
|-
|[[:en:Hanner polytope]]||11400|| || || ||3
|-
|[[:en:G. H. Hardy]]||29000||[[Գոդֆրի Հարոլդ Հարդի]]||2500|| ||78
|-
|[[:en:Harmonic Maass form]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Harmonic mean]]||35700||[[Միջին հարմոնիկ]]||6900|| ||47
|-
|[[:en:Harmonic measure]]||11500|| || || ||3
|-
|[[:en:Harmonic number]]||39300|| || || ||20
|-
|[[:en:Harmonious set]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Charles Haros]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Pamela E. Harris]]||11600|| || || ||5
|-
|[[:en:Jenny Harrison]]||7700|| || || ||8
|-
|[[:en:Hartley transform]]||9400|| || || ||8
|-
|[[:en:Hartman–Grobman theorem]]||9200|| || || ||10
|-
|[[:en:Douglas Hartree]]||22200|| || || ||24
|-
|[[:en:Hasse principle]]||10000|| || || ||7
|-
|[[:en:Hasse–Minkowski theorem]]||4700|| || || ||5
|-
|[[:en:Hatch mark]]||4900|| || || ||1
|-
|[[:en:Haversine formula]]||17300|| || || ||12
|-
|[[:en:Hedetniemi's conjecture]]||15200|| || || ||3
|-
|[[:en:Hedgehog (geometry)]]||11600|| || || ||1
|-
|[[:en:Height]]||7800|| || || ||69
|-
|[[:en:Height function]]||16900|| || || ||1
|-
|[[:en:Eduard Heine]]||5600|| || || ||30
|-
|[[:en:Heisenberg group]]||32500|| || || ||13
|-
|[[:en:Held–Karp algorithm]]||14100|| || || ||2
|-
|[[:en:Sigurður Helgason (mathematician)]]||9000|| || || ||5
|-
|[[:en:Charles Hellaby]]||7100|| || || ||2
|-
|[[:en:Ernst Hellinger]]||4500|| || || ||7
|-
|[[:en:Hemipolyhedron]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:en:Hensel's lemma]]||43000|| || || ||10
|-
|[[:en:Henstock–Kurzweil integral]]||17100|| || || ||13
|-
|[[:en:Heptagon]]||13400|| || || ||64
|-
|[[:en:Hermite polynomials]]||53800|| || || ||29
|-
|[[:en:Charles Hermite]]||13600||[[Շառլ Հերմիտ]]||6400|| ||49
|-
|[[:en:Hermitian symmetric space]]||52800|| || || ||2
|-
|[[:en:Norma Hernández]]||10200|| || || ||2
|-
|[[:en:Hero of Alexandria]]||22000||[[Հերոն Ալեքսանդրիացի]]||3400|| ||74
|-
|[[:en:Heronian triangle]]||31100|| || || ||19
|-
|[[:en:Maximilian Herzberger]]||8200|| || || ||7
|-
|[[:en:Heterogeneous relation]]||100|| || || ||41
|-
|[[:en:Heteroscedasticity]]||100|| || || ||22
|-
|[[:en:Heteroskedasticity-consistent standard errors]]||15900|| || || ||2
|-
|[[:en:Hewlett-Packard Voyager series]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:en:Hexagon]]||30900||[[Վեցանկյուն]]||8000|| ||83
|-
|[[:en:Hexagonal crystal family]]||19100|| || || ||33
|-
|[[:en:Hexagonal fast Fourier transform]]||8500|| || || ||1
|-
|[[:en:Hexagonal sampling]]||14400|| || || ||1
|-
|[[:en:Hierarchy]]||58100||[[Հիերարխիա]]||1700|| ||70
|-
|[[:en:Higher local field]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Hilbert class field]]||6800|| || || ||5
|-
|[[:en:Hilbert–Huang transform]]||36900||[[Հիլբերտ-Հուանգի ձևափոխություն]]||3100|| ||5
|-
|[[:en:David Hilbert]]||53900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143
|-
|[[:en:Stephen Hilbert]]||5700|| || || ||2
|-
|[[:en:Hilbert's axioms]]||16500||[[Հիլբերտի աքսիոմատիկա]]||11600|| ||24
|-
|[[:en:Hilbert's basis theorem]]||8100|| || || ||15
|-
|[[:en:Hilbert's fourth problem]]||22700|| || || ||7
|-
|[[:en:Hilbert's Nullstellensatz]]||16300|| || || ||18
|-
|[[:en:Hilbert's paradox of the Grand Hotel]]||16800|| || || ||29
|-
|[[:en:Hilbert's second problem]]||13000|| || || ||7
|-
|[[:en:Hilbert's third problem]]||11000|| || || ||11
|-
|[[:en:Hill climbing]]||12100|| || || ||17
|-
|[[:en:Mike Hill (mathematician)]]||3800|| || || ||3
|-
|[[:en:Hippasus]]||12000|| || || ||44
|-
|[[:en:History of combinatorics]]||19100||[[Կոմբինատորիկայի պատմություն]]||14800|| ||6
|-
|[[:en:History of group theory]]||27500|| || || ||7
|-
|[[:en:A History of Mathematical Notations]]||9400|| || || ||2
|-
|[[:en:History of mathematics]]||124100||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65
|-
|[[:en:History of Maxwell's equations]]||29600|| || || ||2
|-
|[[:en:History of quaternions]]||18900|| || || ||1
|-
|[[:en:History of statistics]]||63200|| || || ||13
|-
|[[:en:History of the Hindu–Arabic numeral system]]||22600|| || || ||3
|-
|[[:en:Catherine Hobbs]]||12200|| || || ||2
|-
|[[:en:Hodge theory]]||26900|| || || ||12
|-
|[[:en:Hoffman's packing puzzle]]||14400|| || || ||3
|-
|[[:en:Hofstadter points]]||6000|| || || ||2
|-
|[[:en:Hölder's inequality]]||39000|| || || ||24
|-
|[[:en:Alexander Holevo]]||6300|| || || ||7
|-
|[[:en:Holonomic function]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Betty W. Holz]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:Homogeneous coordinates]]||27800|| || || ||20
|-
|[[:en:Homogeneous relation]]||22400|| || || ||1
|-
|[[:en:Homogeneous space]]||14000|| || || ||13
|-
|[[:en:Homology (mathematics)]]||44400|| || || ||28
|-
|[[:en:Homomorphic encryption]]||36500|| || || ||17
|-
|[[:en:Homomorphism]]||33900||[[Հոմոմորֆիզմ]]||2000|| ||42
|-
|[[:en:Homomorphism density]]||12800|| || || ||2
|-
|[[:en:Homoscedasticity and heteroscedasticity]]||25400|| || || ||22
|-
|[[:en:Homotopy]]||23800|| || || ||33
|-
|[[:en:Homotopy category]]||12900|| || || ||4
|-
|[[:en:Homotopy group]]||19900|| || || ||14
|-
|[[:en:Homotopy principle]]||11200|| || || ||3
|-
|[[:en:Homotopy type theory]]||39000|| || || ||8
|-
|[[:en:Hook length formula]]||27200|| || || ||2
|-
|[[:en:Hooke's atom]]||11600|| || || ||3
|-
|[[:en:Ivy Hooks]]||9600|| || || ||2
|-
|[[:en:Reinhold Hoppe]]||7800|| || || ||4
|-
|[[:en:Horizontal line test]]||3200|| || || ||7
|-
|[[:en:Lars Hörmander]]||16300|| || || ||34
|-
|[[:en:Rudy Horne]]||12200|| || || ||2
|-
|[[:en:How to Solve It]]||11700|| || || ||10
|-
|[[:en:HP 20b]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:en:HP 48 series]]||24300|| || || ||9
|-
|[[:en:HP 49/50 series]]||31400|| || || ||6
|-
|[[:en:HP-35]]||11700|| || || ||13
|-
|[[:en:HP-41C]]||38400|| || || ||8
|-
|[[:en:HP-65]]||8000|| || || ||16
|-
|[[:en:Leetsch C. Hsu]]||7000|| || || ||4
|-
|[[:en:Hua Luogeng]]||15100|| || || ||16
|-
|[[:en:Verena Huber-Dyson]]||17200|| || || ||6
|-
|[[:en:Huffman coding]]||35300|| || || ||36
|-
|[[:en:Hungarian algorithm]]||27800||[[Հունգարական ալգորիթմ]]||900||այո||19
|-
|[[:en:Louise Stokes Hunter]]||8100|| || || ||2
|-
|[[:en:Ted Hurley]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:Hurst exponent]]||21800|| || || ||4
|-
|[[:en:Hurwitz's automorphisms theorem]]||17800|| || || ||4
|-
|[[:en:Hurwitz's theorem (composition algebras)]]||28700|| || || ||8
|-
|[[:en:Joan Hutchinson]]||11100|| || || ||3
|-
|[[:en:Charles Hutton]]||12000|| || || ||18
|-
|[[:en:Huzita–Hatori axioms]]||16300|| || || ||8
|-
|[[:en:Hyperbolastic functions]]||41900|| || || ||1
|-
|[[:en:Hyperbolic functions]]||29100||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաներ]]||19200|| ||62
|-
|[[:en:Hyperbolic geometry]]||56200|| || || ||44
|-
|[[:en:Hyperbolic law of cosines]]||11000|| || || ||1
|-
|[[:en:Hyperbolic quaternion]]||14500|| || || ||5
|-
|[[:en:Hyperboloid]]||18700||[[Հիպերբոլոիդ]]||2000|| ||46
|-
|[[:en:Hyperconnected space]]||11000|| || || ||9
|-
|[[:en:Hypercube]]||25400||[[Հիպերխորանարդ]]||5600|| ||39
|-
|[[:en:Hypergeometric function]]||38400|| || || ||14
|-
|[[:en:Hypergraph]]||43000||[[Հիպերգրաֆ]]||3600|| ||28
|-
|[[:en:Hyperharmonic number]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:HyperLogLog]]||13200|| || || ||2
|-
|[[:en:Hyperoperation]]||43000|| || || ||18
|-
|[[:en:Hyperplane separation theorem]]||14100|| || || ||5
|-
|[[:en:Hypocycloid]]||10000|| || || ||36
|-
|[[:en:Icositrigon]]||5600|| || || ||6
|-
|[[:en:Ideal (ring theory)]]||37300|| || || ||40
|-
|[[:en:Ideal triangle]]||5500|| || || ||8
|-
|[[:en:Idempotence]]||20000|| || || ||31
|-
|[[:en:Idempotent (ring theory)]]||16300|| || || ||7
|-
|[[:en:Identity (mathematics)]]||12400||[[Նույնություն (մաթեմատիկա)]]||3500||այո||40
|-
|[[:en:Identity component]]||7300|| || || ||3
|-
|[[:en:Identity function]]||6200|| || || ||42
|-
|[[:en:Iitaka dimension]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:Illegal number]]||14900|| || || ||12
|-
|[[:en:IM 67118]]||24300|| || || ||1
|-
|[[:en:Image (mathematics)]]||17700|| || || ||31
|-
|[[:en:Imaginary number]]||12500||[[Բացարձակ կեղծ թիվ]]||16500|| ||63
|-
|[[:en:Implicit curve]]||17700|| || || ||7
|-
|[[:en:Implicit function]]||17300|| || || ||26
|-
|[[:en:Implicit function theorem]]||22800|| || || ||21
|-
|[[:en:Implicit surface]]||11700|| || || ||4
|-
|[[:en:Imprecise probability]]||19600|| || || ||1
|-
|[[:en:Improper integral]]||20500|| || || ||36
|-
|[[:en:In Pursuit of the Traveling Salesman]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Incenter]]||15200||[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||3400|| ||18
|-
|[[:en:Incidence coloring]]||28300|| || || ||1
|-
|[[:en:Incidence geometry]]||27200|| || || ||10
|-
|[[:en:Incidence structure]]||19600|| || || ||6
|-
|[[:en:Inclusion–exclusion principle]]||38900|| || || ||29
|-
|[[:en:Independence (probability theory)]]||26000|| || || ||37
|-
|[[:en:Index of dispersion]]||10700|| || || ||6
|-
|[[:en:Indexed family]]||9100|| || || ||23
|-
|[[:en:Indicator function]]||16300||[[Վեկտորի ինդիկատոր]]||3200|| ||33
|-
|[[:en:Induced path]]||12900|| || || ||5
|-
|[[:en:Inequality (mathematics)]]||26600||[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||71
|-
|[[:en:Inequality of arithmetic and geometric means]]||36500|| || || ||24
|-
|[[:en:Infinite compositions of analytic functions]]||25500|| || || ||1
|-
|[[:en:Infinite continued fraction]]|| ||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42
|-
|[[:en:Infinitesimal]]||37300||[[Անվերջ փոքր]]||1000||այո||40
|-
|[[:en:Infinity]]||55800||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125
|-
|[[:en:Inflection point]]||10200|| || || ||40
|-
|[[:en:Information]]||37100||[[Ինֆորմացիա]]||40400|| ||145
|-
|[[:en:Information bottleneck method]]||21300|| || || ||3
|-
|[[:en:Information field theory]]||31900|| || || ||1
|-
|[[:en:Information geometry]]||7100|| || || ||8
|-
|[[:en:Ingleton's inequality]]||13400|| || || ||1
|-
|[[:en:Injective function]]||15700|| || || ||55
|-
|[[:en:Injective tensor product]]||46100|| || || ||2
|-
|[[:en:Inner automorphism]]||9400|| || || ||13
|-
|[[:en:Inner product space]]||56600|| || || ||30
|-
|[[:en:Inscribed square problem]]||14200|| || || ||15
|-
|[[:en:Institut des Hautes Études Scientifiques]]||8200|| || || ||40
|-
|[[:en:Institute for Advanced Study]]||46000||[[Հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտ]]||4700|| ||34
|-
|[[:en:Instrumental variables estimation]]||40300|| || || ||16
|-
|[[:en:Integer programming]]||26400|| || || ||19
|-
|[[:en:Integrable system]]||28900|| || || ||10
|-
|[[:en:Integral domain]]||19400|| || || ||33
|-
|[[:en:Integral element]]||32400|| || || ||13
|-
|[[:en:Integral equation]]||9400||[[Ինտեգրալ հավասարումներ]]||3100|| ||36
|-
|[[:en:Integral of inverse functions]]||8700|| || || ||5
|-
|[[:en:Integral of secant cubed]]||7400|| || || ||4
|-
|[[:en:Integral polytope]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Integral test for convergence]]||9400|| || || ||18
|-
|[[:en:Integrally closed domain]]||12200|| || || ||8
|-
|[[:en:Integration by parts]]||34300||[[Մասերով ինտեգրում]]||1300||այո||42
|-
|[[:en:Integration by substitution]]||18700|| || || ||31
|-
|[[:en:Integration using Euler's formula]]||5200|| || || ||5
|-
|[[:en:Inter-rater reliability]]||18100|| || || ||9
|-
|[[:en:International Association for Mathematical Geosciences]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:International Congress of Mathematicians]]||20900|| || || ||31
|-
|[[:en:International Mathematical Union]]||19500||[[Միջազգային մաթեմատիկական միություն]]||8000|| ||37
|-
|[[:en:Intersection (Euclidean geometry)]]||16600|| || || ||15
|-
|[[:en:Intersection (set theory)]]||11400|| || || ||58
|-
|[[:en:Intersection graph]]||8900|| || || ||8
|-
|[[:en:Intersection homology]]||15600|| || || ||1
|-
|[[:en:Intersection Non-Emptiness Problem]]||4400|| || || ||1
|-
|[[:en:Intersection number]]||18200|| || || ||6
|-
|[[:en:Interval edge coloring]]||11700||[[Գրաֆների միջակայքային կողային ներկումներ]]||600|| ||2
|-
|[[:en:Interval graph]]||20700|| || || ||13
|-
|[[:en:Interval predictor model]]||11800|| || || ||1
|-
|[[:en:Introductio in analysin infinitorum]]||6700|| || || ||10
|-
|[[:en:Introduction to 3-Manifolds]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Introduction to the mathematics of general relativity]]||27100|| || || ||5
|-
|[[:en:Intuitionism]]||20200||[[Ինտուիցիոնիզմ]]||3600|| ||35
|-
|[[:en:Intuitionistic logic]]||32500||[[Կոնստրուկտիվ տրամաբանություն]]||2800|| ||22
|-
|[[:en:Invariant (mathematics)]]||22200||[[Ինվարիանտ (մաթեմատիկա)]]||3100|| ||30
|-
|[[:en:Invariant subspace problem]]||16800|| || || ||3
|-
|[[:en:Invariant theory]]||19500|| || || ||12
|-
|[[:en:Inverse function]]||43600||[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||1900|| ||58
|-
|[[:en:Inverse function theorem]]||37900|| || || ||21
|-
|[[:en:Inverse limit]]||15300|| || || ||10
|-
|[[:en:Inverse mean curvature flow]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Inversion (discrete mathematics)]]||14700|| || || ||10
|-
|[[:en:Inversive geometry]]||28600|| || || ||6
|-
|[[:en:Irreducible ring]]||3700|| || || ||1
|-
|[[:en:Ishango bone]]||13600|| || || ||30
|-
|[[:en:Isometry]]||16600|| || || ||35
|-
|[[:en:Isomorphism theorems]]||24400|| || || ||17
|-
|[[:en:Isospectral]]||9800|| || || ||2
|-
|[[:en:Isothermal coordinates]]||13200|| || || ||5
|-
|[[:en:Iterated function]]||40000|| || || ||11
|-
|[[:en:Iterated function system]]||12400|| || || ||18
|-
|[[:en:Itô calculus]]||30400|| || || ||12
|-
|[[:en:Itô diffusion]]||30200|| || || ||4
|-
|[[:en:Kiyosi Itô]]||10700|| || || ||27
|-
|[[:en:ITP method]]||12400|| || || ||2
|-
|[[:en:Alexey Ivakhnenko]]||20900|| || || ||6
|-
|[[:en:Iverson bracket]]||9200|| || || ||12
|-
|[[:en:Iwasawa theory]]||10000|| || || ||16
|-
|[[:en:Jacobi elliptic functions]]||66200|| || || ||16
|-
|[[:en:Jacobi method]]||12600||[[Յակոբիի մեթոդ]]||7300|| ||21
|-
|[[:en:Jacobian matrix and determinant]]||24300|| || || ||31
|-
|[[:en:Jacobson density theorem]]||8800|| || || ||4
|-
|[[:en:Jade Mirror of the Four Unknowns]]||12900|| || || ||5
|-
|[[:en:Karel Janeček]]||12400|| || || ||5
|-
|[[:en:Janko group J1]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Janko group J2]]||9100|| || || ||2
|-
|[[:en:Janko group J4]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Japanese numerals]]||28200|| || || ||30
|-
|[[:en:Ralph Lent Jeffery]]||2000|| || || ||2
|-
|[[:en:Johnson's algorithm]]||7400|| || || ||16
|-
|[[:en:Join and meet]]||13500|| || || ||7
|-
|[[:en:Vaughan Jones]]||15600|| || || ||32
|-
|[[:en:Jordan operator algebra]]||19700|| || || ||1
|-
|[[:en:Joukowsky transform]]||11300|| || || ||9
|-
|[[:en:K-epsilon turbulence model]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:K-means clustering]]||53200||[[K-միջիններով կլաստերինգ]]||21600|| ||29
|-
|[[:en:K-minimum spanning tree]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:K-stability]]||47500|| || || ||1
|-
|[[:en:K-stability of Fano varieties]]||56000|| || || ||1
|-
|[[:en:K-theory]]||26800|| || || ||12
|-
|[[:en:K-trivial set]]||11400|| || || ||2
|-
|[[:en:K3 surface]]||34900|| || || ||8
|-
|[[:en:Kähler–Einstein metric]]||29000|| || || ||4
|-
|[[:en:Margarethe Kahn]]||12800|| || || ||11
|-
|[[:en:Kakutani fixed-point theorem]]||24200|| || || ||14
|-
|[[:en:Kaleidocycle]]||5200|| || || ||6
|-
|[[:en:Kaplan–Meier estimator]]||25800|| || || ||12
|-
|[[:en:Wilfred Kaplan]]||19100|| || || ||3
|-
|[[:en:Karatsuba algorithm]]||13600|| || || ||19
|-
|[[:en:Richard M. Karp]]||12300||[[Ռիչարդ Կարպ]]||10000|| ||35
|-
|[[:en:Karush–Kuhn–Tucker conditions]]||26500|| || || ||18
|-
|[[:en:Amalie Kass]]||9100|| || || ||1
|-
|[[:en:Kelly criterion]]||28900|| || || ||12
|-
|[[:en:Kelmans–Seymour conjecture]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Kempner function]]||6100|| || || ||6
|-
|[[:en:Patrick Brendan Kennedy]]||13800|| || || ||2
|-
|[[:en:Kepler's laws of planetary motion]]||56400||[[Կեպլերի օրենքներ]]||5600|| ||82
|-
|[[:en:Kernel perceptron]]||9400|| || || ||1
|-
|[[:en:Boualem Khouider]]||14700|| || || ||1
|-
|[[:en:Killing vector field]]||26800|| || || ||15
|-
|[[:en:Ki-Hang Kim]]||12300|| || || ||1
|-
|[[:en:Minhyong Kim]]||6600|| || || ||4
|-
|[[:en:Kirchberger's theorem]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Thomas Kirkman]]||11500|| || || ||13
|-
|[[:en:Kite (geometry)]]||15300|| || || ||60
|-
|[[:en:Kleene's recursion theorem]]||19400|| || || ||9
|-
|[[:en:Kleiber's law]]||23500|| || || ||10
|-
|[[:en:Klein polyhedron]]||13600|| || || ||2
|-
|[[:en:Klein–Gordon equation]]||35500||[[Կլայն-Գորդոնի հավասարում]]||22100|| ||30
|-
|[[:en:Kleinian group]]||18700|| || || ||7
|-
|[[:en:Kleisli category]]||6600|| || || ||4
|-
|[[:en:Stanisław Knapowski]]||11000|| || || ||2
|-
|[[:en:Knaster–Kuratowski–Mazurkiewicz lemma]]||14900|| || || ||4
|-
|[[:en:Knaster–Tarski theorem]]||11800|| || || ||11
|-
|[[:en:Alfred Kneschke]]||6300|| || || ||2
|-
|[[:en:Knizhnik–Zamolodchikov equations]]||16400|| || || ||3
|-
|[[:en:Knowledge space]]||8900|| || || ||2
|-
|[[:en:Knuth–Bendix completion algorithm]]||21700|| || || ||3
|-
|[[:en:Kobayashi–Hitchin correspondence]]||30500|| || || ||2
|-
|[[:en:Koch snowflake]]||19900|| || || ||35
|-
|[[:en:Kodaira dimension]]||20300|| || || ||5
|-
|[[:en:Kunihiko Kodaira]]||10100|| || || ||34
|-
|[[:en:Kolmogorov–Smirnov test]]||31600|| || || ||23
|-
|[[:en:Andrey Kolmogorov]]||27700||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||7000|| ||71
|-
|[[:en:Kőnig's theorem (graph theory)]]||24300|| || || ||10
|-
|[[:en:Koopman–von Neumann classical mechanics]]||34400|| || || ||3
|-
|[[:en:Nancy Kopell]]||18700|| || || ||9
|-
|[[:en:Kostant polynomial]]||12600|| || || ||1
|-
|[[:en:Gottfried Köthe]]||6000|| || || ||8
|-
|[[:en:Anton Kotzig]]||7800|| || || ||5
|-
|[[:en:Donald Kreider]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:Krein–Milman theorem]]||20100|| || || ||10
|-
|[[:en:Krein's condition]]||2900|| || || ||2
|-
|[[:en:Jakub Kresa]]||9100|| || || ||8
|-
|[[:en:Kripke semantics]]||34400|| || || ||10
|-
|[[:en:Kronecker delta]]||21600||[[Կրոնեկերի սիմվոլ]]||4300|| ||47
|-
|[[:en:Leopold Kronecker]]||14700||[[Լեոպոլդ Կրոնեկեր]]||7500|| ||58
|-
|[[:en:Anand Kumar]]||35500|| || || ||11
|-
|[[:en:Kummer surface]]||9300|| || || ||4
|-
|[[:en:Ernst Kummer]]||7100||[[Էռնստ Էդուարդ Կումմեր]]||2300|| ||42
|-
|[[:en:Künneth theorem]]||10100|| || || ||6
|-
|[[:en:Kuratowski's theorem]]||8900|| || || ||14
|-
|[[:en:Đuro Kurepa]]||9800||[[Դուրո Կուրեպա]]||7000|| ||21
|-
|[[:en:Thomas G. Kurtz]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:Kuṭṭaka]]||21200|| || || ||2
|-
|[[:en:L-function]]||8100|| || || ||17
|-
|[[:en:L-theory]]||6600|| || || ||3
|-
|[[:en:L'Hôpital's rule]]||35800||[[Լոպիտալի կանոն]]||4600|| ||53
|-
|[[:en:L1-norm principal component analysis]]||19000||[[L1-նորմ հիմնական բաղադրիչների վերլուծություն]]||16800|| ||2
|-
|[[:en:Charles Marie de La Condamine]]||13900||[[Շառլ Մարի դե լա Քոնդամին]]||5700|| ||36
|-
|[[:en:Lacunarity]]||18700|| || || ||6
|-
|[[:en:Lagrange's identity]]||19400|| || || ||11
|-
|[[:en:Laguerre formula]]||2900|| || || ||2
|-
|[[:en:Laguerre polynomials]]||28400|| || || ||22
|-
|[[:en:Laguerre transformations]]||21100|| || || ||2
|-
|[[:en:Horace Lamb]]||15600|| || || ||23
|-
|[[:en:Lambda calculus definition]]||29800|| || || ||1
|-
|[[:en:Lanchester's laws]]||12000|| || || ||15
|-
|[[:en:Lanczos algorithm]]||43500|| || || ||8
|-
|[[:en:Edmund Landau]]||7300||[[Էդմունդ Լանդաու]]||11500|| ||33
|-
|[[:en:Eric Lander]]||39800|| || || ||23
|-
|[[:en:Langevin equation]]||29300|| || || ||13
|-
|[[:en:Langlands program]]||24300|| || || ||18
|-
|[[:en:Langlands–Deligne local constant]]||6200|| || || ||1
|-
|[[:en:Robert Langlands]]||20300||[[Ռոբերտ Լենգլենդս]]||11300|| ||33
|-
|[[:en:Laplace expansion]]||12500|| || || ||20
|-
|[[:en:Laplace operator]]||27500||[[Լապլասի օպերատոր]]||8100||այո||44
|-
|[[:en:Laplace's method]]||32100|| || || ||10
|-
|[[:en:Laplacian of the indicator]]||30300|| || || ||1
|-
|[[:en:Large cardinal]]||10400|| || || ||16
|-
|[[:en:Large deviations theory]]||14500|| || || ||4
|-
|[[:en:Lasso (statistics)]]||45700|| || || ||6
|-
|[[:en:Latin rectangle]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Latin square]]||29900|| || || ||32
|-
|[[:en:Lattice (discrete subgroup)]]||31000|| || || ||4
|-
|[[:en:Lattice (group)]]||17000|| || || ||21
|-
|[[:en:Lattice multiplication]]||10600|| || || ||5
|-
|[[:en:Laurent polynomial]]||4200|| || || ||9
|-
|[[:en:Laurent series]]||16000||[[Լորանի շարք]]||1600|| ||33
|-
|[[:en:Laves graph]]||20200|| || || ||1
|-
|[[:en:Law of cosines]]||31600||[[Կոսինուսների թեորեմ]]||3900||այո||66
|-
|[[:en:Law of large numbers]]||36900||[[Մեծ թվերի օրենք]]||5400|| ||48
|-
|[[:en:Law of sines]]||23500||[[Սինուսների թեորեմ]]||1700||այո||66
|-
|[[:en:Law of total expectation]]||10700|| || || ||10
|-
|[[:en:Law of total probability]]||6700|| || || ||20
|-
|[[:en:Ruth Lawrence]]||7100||[[Ռութ Լոուրենս]]||7100|| ||14
|-
|[[:en:Laws of Form]]||61100|| || || ||6
|-
|[[:en:Lax–Friedrichs method]]||6200|| || || ||4
|-
|[[:en:Peter Lax]]||16400||[[Փիթեր Լաքս]]||6900|| ||35
|-
|[[:en:Layered graph drawing]]||19900|| || || ||3
|-
|[[:en:LCF notation]]||10700|| || || ||6
|-
|[[:en:Jacques Alexandre Le Tenneur]]||8100|| || || ||5
|-
|[[:en:Lê Vũ Anh]]||9300|| || || ||2
|-
|[[:en:Leaf power]]||10900|| || || ||2
|-
|[[:en:Leapfrog integration]]||8000|| || || ||9
|-
|[[:en:Least common multiple]]||20300||[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||1700||այո||71
|-
|[[:en:Least-upper-bound property]]||12700|| || || ||5
|-
|[[:en:Leaving Certificate Mathematics]]||9900|| || || ||1
|-
|[[:en:Lebesgue differentiation theorem]]||11300|| || || ||10
|-
|[[:en:Alice Lee (mathematician)]]||10800|| || || ||7
|-
|[[:en:Leech lattice]]||28000|| || || ||8
|-
|[[:en:Lefschetz fixed-point theorem]]||9000|| || || ||9
|-
|[[:en:Solomon Lefschetz]]||14200|| || || ||27
|-
|[[:en:Left and right derivative]]||100|| || || ||2
|-
|[[:en:Legendre transformation]]||36500|| || || ||23
|-
|[[:en:Adrien-Marie Legendre]]||17000||[[Ադրիեն-Մարի Լեժանդր]]||10100|| ||54
|-
|[[:en:Lehmer code]]||13400|| || || ||3
|-
|[[:en:Lehmer's conjecture]]||13100|| || || ||2
|-
|[[:en:Leibniz formula for π]]||8200||[[Լայբնիցի շարք]]||8500|| ||18
|-
|[[:en:Leibniz integral rule]]||52800|| || || ||16
|-
|[[:en:Gottfried Wilhelm Leibniz]]||152900||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192
|-
|[[:en:Leibniz's notation]]||21700|| || || ||16
|-
|[[:en:Lemniscate]]||8700|| || || ||26
|-
|[[:en:Lemniscate elliptic functions]]||77000|| || || ||6
|-
|[[:en:John Lennox]]||21900|| || || ||24
|-
|[[:en:Oswald Leroy]]||9200|| || || ||3
|-
|[[:en:Less-than sign]]||6200|| || || ||8
|-
|[[:en:Levenberg–Marquardt algorithm]]||22400|| || || ||13
|-
|[[:en:Levi-Civita symbol]]||29800|| || || ||29
|-
|[[:en:Sophia Levy]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Leximin order]]||18700|| || || ||1
|-
|[[:en:Wilhelm Lexis]]||14800|| || || ||19
|-
|[[:en:Guillaume de l'Hôpital]]||11500||[[Գիյոմ Ֆրանսուա Լոպիտալ]]||4600|| ||48
|-
|[[:en:Liar paradox]]||31800||[[Ստախոսի պարադոքս]]||13700|| ||33
|-
|[[:en:Liberal arts education]]||50000||[[Ազատ արվեստներ]]||5200|| ||56
|-
|[[:en:Paulette Libermann]]||8400|| || || ||7
|-
|[[:en:André Lichnerowicz]]||26100|| || || ||15
|-
|[[:en:Lie algebra]]||46200|| || || ||31
|-
|[[:en:Lie bialgebroid]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:Lie bracket of vector fields]]||9900|| || || ||6
|-
|[[:en:Lie group–Lie algebra correspondence]]||25600|| || || ||4
|-
|[[:en:Lie point symmetry]]||19500|| || || ||1
|-
|[[:en:Lie superalgebra]]||14300|| || || ||7
|-
|[[:en:Sophus Lie]]||17000||[[Սոֆուս Լի]]||7000|| ||50
|-
|[[:en:Lie's theorem]]||14000|| || || ||6
|-
|[[:en:James Lighthill]]||13900|| || || ||18
|-
|[[:en:Likelihood function]]||62800|| || || ||22
|-
|[[:en:Likelihood-ratio test]]||17000|| || || ||15
|-
|[[:en:Limit of a function]]||42400|| || || ||45
|-
|[[:en:Limit of a sequence]]||18100|| || || ||46
|-
|[[:en:Limit ordinal]]||7700|| || || ||11
|-
|[[:en:Limiting absorption principle]]||9100|| || || ||2
|-
|[[:en:Liñán's equation]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Line (geometry)]]||30000||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110
|-
|[[:en:Line element]]||10400|| || || ||6
|-
|[[:en:Line integral]]||20000||[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||3500|| ||36
|-
|[[:en:Line integral convolution]]||12400|| || || ||3
|-
|[[:en:Linear approximation]]||9300|| || || ||19
|-
|[[:en:Linear combination]]||18300|| || || ||36
|-
|[[:en:Linear continuum]]||9400|| || || ||8
|-
|[[:en:Linear differential equation]]||30100|| || || ||24
|-
|[[:en:Linear extension]]||9800|| || || ||2
|-
|[[:en:Linear function]]||5000|| || || ||7
|-
|[[:en:Linear function (calculus)]]||12300||[[Գծային ֆունկցիա]]||7300|| ||53
|-
|[[:en:Linear interpolation]]||10400|| || || ||20
|-
|[[:en:Linear logic]]||33200|| || || ||9
|-
|[[:en:Linear multistep method]]||22800|| || || ||10
|-
|[[:en:Linear programming relaxation]]||17200|| || || ||6
|-
|[[:en:Linear recurrence with constant coefficients]]||24200|| || || ||4
|-
|[[:en:Linear relation]]||13800|| || || ||2
|-
|[[:en:Linear subspace]]||35200|| || || ||27
|-
|[[:en:Linear time-invariant system]]||36700|| || || ||21
|-
|[[:en:Linearity]]||13100|| || || ||21
|-
|[[:en:Link prediction]]||20000|| || || ||1
|-
|[[:en:Jacques-Louis Lions]]||9800|| || || ||15
|-
|[[:en:Liouville's theorem (complex analysis)]]||11800|| || || ||25
|-
|[[:en:List of integrals of rational functions]]||27200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||6000|| ||34
|-
|[[:en:Littlewood–Richardson rule]]||28900|| || || ||2
|-
|[[:en:John Edensor Littlewood]]||14700|| || || ||30
|-
|[[:en:Nikolai Lobachevsky]]||21200||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||90
|-
|[[:en:Lobb number]]||3100|| || || ||1
|-
|[[:en:Local class field theory]]||9100|| || || ||2
|-
|[[:en:Local regression]]||18900|| || || ||5
|-
|[[:en:Localization (commutative algebra)]]||30100|| || || ||11
|-
|[[:en:Localization of a category]]||8900|| || || ||4
|-
|[[:en:Locally compact space]]||17300|| || || ||19
|-
|[[:en:James Lockhart (banker)]]||13700|| || || ||1
|-
|[[:en:Locus (mathematics)]]||10700|| || || ||42
|-
|[[:en:Loewy decomposition]]||34400|| || || ||1
|-
|[[:en:Log-polar coordinates]]||10700|| || || ||3
|-
|[[:en:Logarithm of a matrix]]||13400|| || || ||10
|-
|[[:en:Logarithmic mean]]||7700|| || || ||11
|-
|[[:en:Logarithmic scale]]||12700|| || || ||31
|-
|[[:en:Logarithmic spiral]]||16900|| || || ||40
|-
|[[:en:Logical conjunction]]||17000||[[Կոնյունկցիա]]||1600|| ||46
|-
|[[:en:Logistic distribution]]||12100|| || || ||18
|-
|[[:en:Logistic function]]||43600|| || || ||27
|-
|[[:en:Longest path problem]]||22200||[[Ամենաերկար ճանապարհի խնդիր]]||11300|| ||13
|-
|[[:en:Look-and-say sequence]]||11100|| || || ||16
|-
|[[:en:Lorenz system]]||27900|| || || ||30
|-
|[[:en:Edward Norton Lorenz]]||23800||[[Էդվարդ Նորթոն Լորենց]]||10600|| ||41
|-
|[[:en:Loss function]]||20200|| || || ||20
|-
|[[:en:Loss functions for classification]]||23500|| || || ||4
|-
|[[:en:Lossless compression]]||34800|| || || ||31
|-
|[[:en:Low-dimensional topology]]||19000|| || || ||10
|-
|[[:en:Low-discrepancy sequence]]||25100|| || || ||4
|-
|[[:en:Low-rank approximation]]||22500|| || || ||1
|-
|[[:en:Low-rank matrix approximations]]||14700|| || || ||1
|-
|[[:en:LU decomposition]]||32900||[[LU-մասնատում]]||9800|| ||27
|-
|[[:en:Lu Jiaxi (mathematician)]]||23700|| || || ||2
|-
|[[:en:Lucas number]]||13500|| || || ||26
|-
|[[:en:Luhn algorithm]]||6800||[[Լունայի ալգորիթմ]]||7000||այո||29
|-
|[[:en:Łukasiewicz–Moisil algebra]]||8900|| || || ||2
|-
|[[:en:Lyapunov exponent]]||25300|| || || ||11
|-
|[[:en:Lyapunov–Schmidt reduction]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Lyndon word]]||21200|| || || ||5
|-
|[[:en:M/M/c queue]]||15000|| || || ||4
|-
|[[:en:Saunders Mac Lane]]||16300||[[Սաունդերս Մակլեյն]]||9500|| ||27
|-
|[[:en:Mac Lane's planarity criterion]]||9400|| || || ||4
|-
|[[:en:Macbeath region]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:en:Angus MacFarlane-Grieve]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:en:Colin Maclaurin]]||16300||[[Քոլին ՄաքԼորին]]||2400|| ||44
|-
|[[:en:MacMahon Master theorem]]||8500|| || || ||2
|-
|[[:en:Isabel Maddison]]||8800|| || || ||8
|-
|[[:en:Odo Van Maelcote]]||6000|| || || ||6
|-
|[[:en:Michael Maestlin]]||38400|| || || ||27
|-
|[[:en:Magnitude (mathematics)]]||7800|| || || ||24
|-
|[[:en:Andrew Majda]]||7200|| || || ||8
|-
|[[:en:Malgrange preparation theorem]]||6100|| || || ||2
|-
|[[:en:Rogemar Mamon]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Manifold]]||68700||[[Բազմաձևություն]]||2800||այո||50
|-
|[[:en:Manin matrix]]||27800|| || || ||1
|-
|[[:en:Map (mathematics)]]||6500|| || || ||24
|-
|[[:en:Map folding]]||12900|| || || ||2
|-
|[[:en:Map projection of the triaxial ellipsoid]]||3300|| || || ||1
|-
|[[:en:Grigory Margulis]]||13100||[[Գրիգորի Մարգուլիս]]||5500|| ||34
|-
|[[:en:Markov Chains and Mixing Times]]||8900|| || || ||1
|-
|[[:en:Markov chains on a measurable state space]]||4900|| || || ||1
|-
|[[:en:Markov number]]||9800|| || || ||15
|-
|[[:en:Markov property]]||8100|| || || ||22
|-
|[[:en:Andrey Markov]]||10500||[[Անդրեյ Մարկով]]||3100|| ||52
|-
|[[:en:Markov's principle]]||7300|| || || ||5
|-
|[[:en:Per Martin-Löf]]||27000|| || || ||11
|-
|[[:en:Martin's axiom]]||5700|| || || ||11
|-
|[[:en:Carlo Masi]]||27400|| || || ||10
|-
|[[:en:David Masser]]||5000|| || || ||11
|-
|[[:en:Massey product]]||12300|| || || ||2
|-
|[[:en:Matching polytope]]||10200|| || || ||1
|-
|[[:en:Matchstick graph]]||13300|| || || ||8
|-
|[[:en:Math 55]]||20900|| || || ||3
|-
|[[:en:Math Prize for Girls]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Mathcounts]]||30200|| || || ||6
|-
|[[:en:Mathematical and theoretical biology]]||42800|| || || ||42
|-
|[[:en:Mathematical anxiety]]||44000|| || || ||11
|-
|[[:en:Mathematical Association of America]]||18400|| || || ||14
|-
|[[:en:Mathematical coincidence]]||27900|| || || ||9
|-
|[[:en:Mathematical constant]]||45100||[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||9400|| ||67
|-
|[[:en:Mathematical joke]]||22300||[[Մաթեմատիկական կատակ]]||11300|| ||11
|-
|[[:en:Mathematical manuscripts of Karl Marx]]||11000|| || || ||9
|-
|[[:en:Mathematical Methods of Classical Mechanics]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathematical model]]||33200||[[Մաթեմատիկական մոդել]]||4800||այո||55
|-
|[[:en:Mathematical modelling of infectious disease]]||29300||[[Վարակիչ հիվանդությունների մաթեմատիկական մոդել]]||11700|| ||10
|-
|[[:en:Mathematical Models (Cundy and Rollett)]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathematical sociology]]||46600|| || || ||11
|-
|[[:en:Mathematical statistics]]||15400||[[Մաթեմատիկական վիճակագրություն]]||13300|| ||38
|-
|[[:en:Mathematical table]]||11700|| || || ||17
|-
|[[:en:Mathematics]]||90700||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305
|-
|[[:en:Mathematics and the Imagination]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:Mathematics in India (book)]]||15900|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathematics in medieval Islam]]||29300|| || || ||26
|-
|[[:en:Mathematics of general relativity]]||43400|| || || ||15
|-
|[[:en:Mathematics of paper folding]]||37300|| || || ||18
|-
|[[:en:Mathematics of the Incas]]||17400|| || || ||6
|-
|[[:en:Mathematics: The Loss of Certainty]]||14100|| || || ||3
|-
|[[:en:Mathieu function]]||42700|| || || ||11
|-
|[[:en:Mathieu group]]||21600|| || || ||11
|-
|[[:en:Mathieu group M12]]||13500|| || || ||1
|-
|[[:en:Mathieu group M23]]||10500|| || || ||1
|-
|[[:en:Alexander Mathis]]||12000|| || || ||1
|-
|[[:en:Matrix addition]]||7400||[[Մատրիցների գումարում]]||9200|| ||22
|-
|[[:en:Matrix decomposition]]||26200|| || || ||18
|-
|[[:en:Matrix product state]]||9400|| || || ||2
|-
|[[:en:Matrix regularization]]||14800|| || || ||1
|-
|[[:en:Matrix representation of conic sections]]||19100|| || || ||3
|-
|[[:en:Matroid minor]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Matroid oracle]]||34000|| || || ||1
|-
|[[:en:Matroid partitioning]]||12800|| || || ||1
|-
|[[:en:Maurer–Cartan form]]||13100|| || || ||9
|-
|[[:en:Maxima and minima]]||16900||[[Ֆունկցիայի էքստրեմում]]||5000|| ||53
|-
|[[:en:Maximal entropy random walk]]||17800|| || || ||2
|-
|[[:en:Maximum flow problem]]||40600|| || || ||15
|-
|[[:en:Maximum theorem]]||18000|| || || ||1
|-
|[[:en:Maximum-entropy random graph model]]||11000|| || || ||1
|-
|[[:en:Maxwell–Boltzmann distribution]]||35000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40
|-
|[[:en:Marie McCormick]]||16400|| || || ||1
|-
|[[:en:McDiarmid's inequality]]||17500|| || || ||1
|-
|[[:en:Dusa McDuff]]||18100|| || || ||20
|-
|[[:en:Camille McKayle]]||18000|| || || ||3
|-
|[[:en:McMullen problem]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:Paul McNicholas (statistician)]]||7000|| || || ||2
|-
|[[:en:Mean curvature]]||10500|| || || ||12
|-
|[[:en:Mean value analysis]]||12000|| || || ||1
|-
|[[:en:Mean value theorem]]||35200|| || || ||55
|-
|[[:en:Measurable function]]||9000|| || || ||19
|-
|[[:en:Medcouple]]||25200|| || || ||1
|-
|[[:en:Mehrotra predictor–corrector method]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Meijer G-function]]||49500|| || || ||5
|-
|[[:en:Ioan Mire Melik]]||21900|| || || ||6
|-
|[[:en:Mersenne prime]]||71300||[[Մերսենի թիվ]]||6000|| ||56
|-
|[[:en:Marin Mersenne]]||22500|| || || ||58
|-
|[[:en:Meshulam's game]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Meta-optimization]]||9100|| || || ||2
|-
|[[:en:Metamath]]||20200|| || || ||6
|-
|[[:en:Metamathematics]]||13500||[[Մետամաթեմատիկա]]||2800|| ||21
|-
|[[:en:Method of steepest descent]]||31600|| || || ||4
|-
|[[:en:Metric (mathematics)]]||30300|| || || ||30
|-
|[[:en:Metric interval temporal logic]]||8600|| || || ||1
|-
|[[:en:Metric tensor]]||57600|| || || ||27
|-
|[[:en:Midpoint]]||10600||[[Միջնակետ]]||8600|| ||28
|-
|[[:en:Midsphere]]||11300||[[Միջնագծած գնդային մակերևույթ]]||11100|| ||11
|-
|[[:en:Midy's theorem]]||7900|| || || ||7
|-
|[[:en:Azat Miftakhov]]||13500|| || || ||4
|-
|[[:en:Millennium Prize Problems]]||23400||[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||8300|| ||41
|-
|[[:en:Milnor number]]||10800|| || || ||2
|-
|[[:en:John Milnor]]||21600|| || || ||40
|-
|[[:en:Minakshisundaram–Pleijel zeta function]]||6300|| || || ||2
|-
|[[:en:George Minchin]]||19600|| || || ||1
|-
|[[:en:Minimal polynomial of 2cos(2pi/n)]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:Minimal surface of revolution]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Minimum bottleneck spanning tree]]||15300|| || || ||2
|-
|[[:en:Minimum spanning tree]]||44400||[[Նվազագույն ակնթարթային ծառ]]||22200|| ||29
|-
|[[:en:Minimum-distance estimation]]||6100|| || || ||2
|-
|[[:en:Minkowski addition]]||21800||[[Մինկովսկու գումար]]||6500|| ||15
|-
|[[:en:Hermann Minkowski]]||20700||[[Հերման Մինկովսկի]]||2400|| ||69
|-
|[[:en:Minkowski's theorem]]||19200|| || || ||13
|-
|[[:en:Mirifici Logarithmorum Canonis Descriptio]]||26500|| || || ||3
|-
|[[:en:Mirror symmetry conjecture]]||23200|| || || ||2
|-
|[[:en:Mirsky's theorem]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Missing data]]||24400|| || || ||11
|-
|[[:en:Missing square puzzle]]||6700||[[Կորած քառակուսու հանելուկ]]||4400||այո||24
|-
|[[:en:Mixing (mathematics)]]||22600|| || || ||4
|-
|[[:en:Mizar system]]||12500|| || || ||7
|-
|[[:en:Mnemonics in trigonometry]]||10300|| || || ||3
|-
|[[:en:Möbius configuration]]||11800|| || || ||4
|-
|[[:en:Möbius function]]||20400||[[Մյոբիուսի ֆունկցիա]]||8600|| ||33
|-
|[[:en:Möbius–Kantor configuration]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:en:Modern elementary mathematics]]||18300|| || || ||2
|-
|[[:en:Modes of variation]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Modular elliptic curve]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Modular group]]||25300|| || || ||13
|-
|[[:en:Modular lattice]]||18000|| || || ||8
|-
|[[:en:Modularity theorem]]||18800|| || || ||22
|-
|[[:en:Moduli space]]||28800|| || || ||9
|-
|[[:en:Mohr–Mascheroni theorem]]||21200|| || || ||15
|-
|[[:en:Abraham de Moivre]]||42400||[[Աբրահամ դը Մուավր]]||6400|| ||57
|-
|[[:en:Victor Moll]]||11200|| || || ||3
|-
|[[:en:Mollifier]]||16800|| || || ||8
|-
|[[:en:Moment (mathematics)]]||22200|| || || ||31
|-
|[[:en:Monad (category theory)]]||24500|| || || ||11
|-
|[[:en:Monge–Ampère equation]]||5900|| || || ||7
|-
|[[:en:Gaspard Monge]]||18500||[[Գասպար Մոնժ]]||3400|| ||55
|-
|[[:en:Monodromy]]||11100|| || || ||13
|-
|[[:en:Monoidal t-norm logic]]||23200|| || || ||1
|-
|[[:en:Monotonic function]]||18600||[[Մոնոտոն ֆունկցիա]]||2000|| ||43
|-
|[[:en:Monster group]]||29600|| || || ||16
|-
|[[:en:Monstrous moonshine]]||32400|| || || ||9
|-
|[[:en:Monte Carlo integration]]||17200|| || || ||12
|-
|[[:en:Montgomery modular multiplication]]||28100|| || || ||5
|-
|[[:en:Montgomery's pair correlation conjecture]]||7200|| || || ||4
|-
|[[:en:Ramon E. Moore]]||7900|| || || ||4
|-
|[[:en:Cathleen Synge Morawetz]]||16300|| || || ||21
|-
|[[:en:Frank Vigor Morley]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:Morphism]]||11700|| || || ||22
|-
|[[:en:Rosa M. Morris]]||26200|| || || ||1
|-
|[[:en:Morse homology]]||10500|| || || ||3
|-
|[[:en:Morse theory]]||21700|| || || ||12
|-
|[[:en:Moser–de Bruijn sequence]]||17700|| || || ||1
|-
|[[:en:Most-perfect magic square]]||5800|| || || ||6
|-
|[[:en:Motion (geometry)]]||10400|| || || ||6
|-
|[[:en:Motive (algebraic geometry)]]||33300|| || || ||7
|-
|[[:en:Rajeev Motwani]]||12600|| || || ||11
|-
|[[:en:Hervé Moulin]]||15300|| || || ||5
|-
|[[:en:Moy–Prasad filtration]]||21700|| || || ||1
|-
|[[:en:Multi-armed bandit]]||67900|| || || ||6
|-
|[[:en:Multicanonical ensemble]]||17100|| || || ||2
|-
|[[:en:Multicomplex number]]||2500|| || || ||5
|-
|[[:en:Multicriteria classification]]||14100|| || || ||1
|-
|[[:en:Multidimensional scaling]]||19700|| || || ||13
|-
|[[:en:Multidimensional transform]]||24800|| || || ||2
|-
|[[:en:Multilateration]]||76600|| || || ||11
|-
|[[:en:Multilinear form]]||22300|| || || ||8
|-
|[[:en:Multiple integral]]||44200|| || || ||36
|-
|[[:en:Multiple kernel learning]]||16300|| || || ||1
|-
|[[:en:Multiple-criteria decision analysis]]||48600|| || || ||9
|-
|[[:en:Multiplication]]||41900||[[Բազմապատկում]]||45000|| ||117
|-
|[[:en:Multiplication algorithm]]||43200|| || || ||12
|-
|[[:en:Multiplication sign]]||10700||[[Բազմապատկման նշան]]||3800|| ||24
|-
|[[:en:Multiplication theorem]]||9700|| || || ||5
|-
|[[:en:Multiplicative group]]||3700|| || || ||4
|-
|[[:en:Multiplicative group of integers modulo n]]||26100|| || || ||8
|-
|[[:en:Multiplicative inverse]]||15100|| || || ||52
|-
|[[:en:Multipole expansion]]||29600|| || || ||15
|-
|[[:en:Multiscale Green's function]]||20700|| || || ||1
|-
|[[:en:Multiset]]||34100|| || || ||25
|-
|[[:en:Multisymplectic integrator]]||8300|| || || ||1
|-
|[[:en:Multivariable calculus]]||10900|| || || ||24
|-
|[[:en:Mumford–Shah functional]]||7200|| || || ||3
|-
|[[:en:David Mumford]]||20000|| || || ||37
|-
|[[:en:Randall Munroe]]||31500|| || || ||28
|-
|[[:en:Music and mathematics]]||27000|| || || ||9
|-
|[[:en:Nikoloz Muskhelishvili]]||20200||[[Նիկոլայ Մուսխելիշվիլի]]||4600|| ||17
|-
|[[:en:Mutual information]]||54500|| || || ||20
|-
|[[:en:Mutually orthogonal Latin squares]]||44700|| || || ||13
|-
|[[:en:Myriad]]||11900|| || || ||26
|-
|[[:en:N-dimensional sequential move puzzle]]||28100|| || || ||3
|-
|[[:en:N-sphere]]||43600|| || || ||22
|-
|[[:en:Nachbin's theorem]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Mitio Nagumo]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Naive set theory]]||35000|| || || ||30
|-
|[[:en:Names of large numbers]]||31900|| || || ||23
|-
|[[:en:John Napier]]||27500||[[Ջոն Նեփյեր]]||2400|| ||79
|-
|[[:en:Napier's bones]]||35300|| || || ||21
|-
|[[:en:Napoleon points]]||13900|| || || ||7
|-
|[[:en:M. S. Narasimhan]]||13400|| || || ||14
|-
|[[:en:Narrow escape problem]]||19600|| || || ||1
|-
|[[:en:John Forbes Nash Jr.]]||45100||[[Ջոն Նեշ]]||11600|| ||100
|-
|[[:en:Nastran]]||14100|| || || ||11
|-
|[[:en:Melvyn B. Nathanson]]||13700|| || || ||5
|-
|[[:en:National Math and Science Initiative]]||15200|| || || ||1
|-
|[[:en:Natural deduction]]||55800|| || || ||16
|-
|[[:en:Natural density]]||10300|| || || ||13
|-
|[[:en:Natural logarithm]]||35800||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60
|-
|[[:en:Natural numbers object]]||6800|| || || ||1
|-
|[[:en:Natural transformation]]||34600|| || || ||18
|-
|[[:en:Navier–Stokes existence and smoothness]]||17000|| || || ||10
|-
|[[:en:Nearly completely decomposable Markov chain]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:Negation]]||17900||[[Ժխտում (տրամաբանություն)]]||2000|| ||50
|-
|[[:en:Negative base]]||27700|| || || ||11
|-
|[[:en:Neighbourhood (mathematics)]]||9200|| || || ||40
|-
|[[:en:John Nelder]]||8900|| || || ||7
|-
|[[:en:Néron model]]||5600|| || || ||2
|-
|[[:en:Nets within Nets]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Network theory]]||28600|| || || ||20
|-
|[[:en:Hanna Neumann]]||11500|| || || ||19
|-
|[[:en:Peter M. Neumann]]||7700|| || || ||12
|-
|[[:en:Neural network Gaussian process]]||20700|| || || ||3
|-
|[[:en:Nevanlinna theory]]||17100|| || || ||4
|-
|[[:en:Nevanlinna's criterion]]||6300|| || || ||2
|-
|[[:en:New Math]]||17300|| || || ||12
|-
|[[:en:Virginia Newell]]||10000|| || || ||1
|-
|[[:en:Newman's conjecture]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Mary Frances Winston Newson]]||10400|| || || ||8
|-
|[[:en:Newton polynomial]]||23800|| || || ||12
|-
|[[:en:Newton–Cotes formulas]]||9200|| || || ||18
|-
|[[:en:Newton–Gauss line]]||12800|| || || ||1
|-
|[[:en:Newton's laws of motion]]||115600||[[Նյուտոնի օրենքներ]]||4200|| ||113
|-
|[[:en:Ngô Bảo Châu]]||14000|| || || ||39
|-
|[[:en:Aoibhinn Ní Shúilleabháin]]||15400|| || || ||3
|-
|[[:en:Jean François Niceron]]||8600|| || || ||9
|-
|[[:en:George E. Nicholson Jr.]]||5100|| || || ||1
|-
|[[:en:Nicolas Bourbaki]]||101600||[[Նիկոլա Բուրբակի]]||2300|| ||46
|-
|[[:en:Nielsen–Schreier theorem]]||12600|| || || ||5
|-
|[[:en:Stanisława Nikodym]]||8500|| || || ||2
|-
|[[:en:Nilmanifold]]||11400|| || || ||4
|-
|[[:en:Nilpotent group]]||15100|| || || ||17
|-
|[[:en:Nim]]||30500|| || || ||27
|-
|[[:en:Nimber]]||11600|| || || ||7
|-
|[[:en:Nine-point center]]||7000|| || || ||10
|-
|[[:en:Nine-point circle]]||16500||[[Ինը կետերի շրջանագիծ]]||8500|| ||40
|-
|[[:en:Nine-point conic]]||3400|| || || ||4
|-
|[[:en:NIST Post-Quantum Cryptography Standardization]]||23500|| || || ||3
|-
|[[:en:Nodal decomposition]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Noether's theorem]]||65100||[[Նյոթերի թեորեմ]]||25400|| ||35
|-
|[[:en:Nomogram]]||18000||[[Նոմոգրաֆիա]]||2800|| ||32
|-
|[[:en:Non-convexity (economics)]]||41700|| || || ||4
|-
|[[:en:Non-measurable set]]||7500|| || || ||10
|-
|[[:en:Non-negative matrix factorization]]||66900|| || || ||6
|-
|[[:en:Non-surveyable proof]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Nonblocker]]||4900|| || || ||1
|-
|[[:en:Noncommutative geometry]]||18700|| || || ||14
|-
|[[:en:Noncommutative ring]]||20000|| || || ||5
|-
|[[:en:Noncommutative signal-flow graph]]||11900|| || || ||1
|-
|[[:en:Nondeterministic Turing machine]]||12300|| || || ||20
|-
|[[:en:Nonlinear partial differential equation]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:en:Nonlinear programming]]||9500||[[Ոչ գծային ծրագրավորում]]||5500||այո||26
|-
|[[:en:Nonlinear system]]||20700|| || || ||37
|-
|[[:en:Nonlinear tides]]||41200|| || || ||1
|-
|[[:en:Nonparametric regression]]||6300|| || || ||3
|-
|[[:en:Nonstandard analysis]]||32200|| || || ||18
|-
|[[:en:Norm (mathematics)]]||32700|| || || ||42
|-
|[[:en:Normal (geometry)]]||15100||[[Նորմալ]]||2200|| ||40
|-
|[[:en:Normal operator]]||10100|| || || ||13
|-
|[[:en:Normal subgroup]]||16300|| || || ||31
|-
|[[:en:Normed vector space]]||17700|| || || ||33
|-
|[[:en:Nowhere-zero flow]]||10900|| || || ||4
|-
|[[:en:NP (complexity)]]||19400|| || || ||30
|-
|[[:en:NP-completeness]]||30100|| || || ||31
|-
|[[:en:NP-hardness]]||8900|| || || ||24
|-
|[[:en:Null hypothesis]]||40600|| || || ||34
|-
|[[:en:Number]]||62900||[[Թիվ]]||80600|| ||199
|-
|[[:en:Number line]]||18600||[[Թվային առանցք]]||2100|| ||53
|-
|[[:en:Numbers (TV series)]]||52900|| || || ||32
|-
|[[:en:Numbers: The Universal Language]]||8400|| || || ||3
|-
|[[:en:Numeral prefix]]||43300|| || || ||21
|-
|[[:en:Numerical differentiation]]||17000|| || || ||13
|-
|[[:en:Numerical linear algebra]]||18900|| || || ||17
|-
|[[:en:Numerical methods for partial differential equations]]||16900|| || || ||6
|-
|[[:en:Numerical methods in fluid mechanics]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Numerical solution of the convection–diffusion equation]]||7400|| || || ||1
|-
|[[:en:Numerical stability]]||8000|| || || ||19
|-
|[[:en:Numerical weather prediction]]||67900|| || || ||24
|-
|[[:en:John Nunn]]||15000|| || || ||23
|-
|[[:en:Obelus]]||10100||[[Օբելիուս]]||4000|| ||22
|-
|[[:en:Oberwolfach problem]]||11600|| || || ||3
|-
|[[:en:Octal]]||39800||[[Հաշվարկման ութական համակարգ]]||3000|| ||63
|-
|[[:en:Octant projection]]||11400|| || || ||5
|-
|[[:en:Odd–even rationing]]||11500|| || || ||2
|-
|[[:en:Odds ratio]]||38100|| || || ||22
|-
|[[:en:Ogee]]||14400|| || || ||17
|-
|[[:en:Oh Yong-Geun]]||12100|| || || ||1
|-
|[[:en:Théodore Olivier]]||5300|| || || ||10
|-
|[[:en:Kathleen Ollerenshaw]]||12300|| || || ||18
|-
|[[:en:One-relator group]]||27900|| || || ||1
|-
|[[:en:Shmuel Onn]]||16100|| || || ||2
|-
|[[:en:Melih Onuş]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:Open and closed maps]]||31000|| || || ||12
|-
|[[:en:Open set]]||28800|| || || ||44
|-
|[[:en:Operad]]||34000|| || || ||7
|-
|[[:en:Operand]]||8500|| || || ||43
|-
|[[:en:Operational calculus]]||12200|| || || ||7
|-
|[[:en:Operations research]]||48200||[[Գործողությունների հետազոտում]]||16900|| ||48
|-
|[[:en:Operator (mathematics)]]||11100||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36
|-
|[[:en:Operator norm]]||13700|| || || ||16
|-
|[[:en:Operator theory]]||11800|| || || ||15
|-
|[[:en:Optic equation]]||8700|| || || ||1
|-
|[[:en:Optical heterodyne detection]]||27800|| || || ||2
|-
|[[:en:Optimal control]]||32100||[[Օպտիմալ կառավարում]]||3000|| ||17
|-
|[[:en:Optimal design]]||45100|| || || ||4
|-
|[[:en:Optimal stopping]]||15500|| || || ||3
|-
|[[:en:Oracle machine]]||12100|| || || ||17
|-
|[[:en:Orbit method]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Order of integration (calculus)]]||13400|| || || ||6
|-
|[[:en:Order of magnitude]]||15800|| || || ||36
|-
|[[:en:Order of operations]]||34200|| || || ||41
|-
|[[:en:Order polytope]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:Order-4 octagonal tiling]]||6100|| || || ||3
|-
|[[:en:Order-5 octahedral honeycomb]]||11000|| || || ||1
|-
|[[:en:Order-8 triangular tiling]]||7200|| || || ||4
|-
|[[:en:Ordered pair]]||24000|| || || ||48
|-
|[[:en:Ordered ring]]||4300|| || || ||8
|-
|[[:en:Ordinal collapsing function]]||69100|| || || ||2
|-
|[[:en:Orientability]]||25600|| || || ||17
|-
|[[:en:Orientation (geometry)]]||14500|| || || ||13
|-
|[[:en:Orientation (vector space)]]||14400|| || || ||6
|-
|[[:en:Oriented matroid]]||30000|| || || ||3
|-
|[[:en:Ornstein–Uhlenbeck operator]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Orthogonal convex hull]]||12900|| || || ||2
|-
|[[:en:Orthogonal coordinates]]||28100|| || || ||12
|-
|[[:en:Orthonormal basis]]||14000|| || || ||22
|-
|[[:en:Orthonormality]]||9000|| || || ||15
|-
|[[:en:Oscillator representation]]||108200|| || || ||1
|-
|[[:en:William Oughtred]]||27700|| || || ||40
|-
|[[:en:Oum Sang-il]]||9500|| || || ||1
|-
|[[:en:Outerplanar graph]]||18500|| || || ||5
|-
|[[:en:Overlapping circles grid]]||25900|| || || ||3
|-
|[[:en:P (complexity)]]||12800|| || || ||27
|-
|[[:en:P-adic analysis]]||10900|| || || ||7
|-
|[[:en:P-group]]||21200|| || || ||19
|-
|[[:en:Luca Pacioli]]||18300||[[Լուկա Պաչոլի]]||15700|| ||64
|-
|[[:en:Packing problems]]||22100|| || || ||6
|-
|[[:en:Harriet Padberg]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Padé approximant]]||15700|| || || ||19
|-
|[[:en:Padovan sequence]]||11900|| || || ||10
|-
|[[:en:Paley graph]]||12600|| || || ||9
|-
|[[:en:Pancake sorting]]||22000||[[Նրբաբլիթային տեսակավորում]]||9000|| ||16
|-
|[[:en:Pancyclic graph]]||13400|| || || ||5
|-
|[[:en:Paolo Dagomari di Prato]]||4900|| || || ||7
|-
|[[:en:Pappus's hexagon theorem]]||17500|| || || ||20
|-
|[[:en:Parabola]]||80400||[[Պարաբոլ]]||6100||այո||85
|-
|[[:en:Parabolic coordinates]]||7400|| || || ||10
|-
|[[:en:Paracompact space]]||21900|| || || ||16
|-
|[[:en:Parallel (geometry)]]||22700||[[Զուգահեռ ուղիղներ]]||1600|| ||54
|-
|[[:en:Parallel all-pairs shortest path algorithm]]||17900|| || || ||2
|-
|[[:en:Parallel postulate]]||25700|| || || ||41
|-
|[[:en:Parallel projection]]||17700|| || || ||11
|-
|[[:en:Parallelogram]]||15400||[[Զուգահեռագիծ]]||6100|| ||97
|-
|[[:en:Parametric equation]]||17700|| || || ||32
|-
|[[:en:Parity (mathematics)]]||21500||[[Զույգ և կենտ թվեր]]||3600|| ||66
|-
|[[:en:Parity of a permutation]]||18600|| || || ||17
|-
|[[:en:Karen Parshall]]||11400|| || || ||7
|-
|[[:en:Partial cube]]||14700|| || || ||3
|-
|[[:en:Partial derivative]]||22500|| || || ||51
|-
|[[:en:Partial differential equation]]||47700||[[Մասնակի ածանցյալներով դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||3900|| ||52
|-
|[[:en:Partial fraction decomposition]]||34700|| || || ||24
|-
|[[:en:Partially ordered set]]||36700|| || || ||32
|-
|[[:en:Particular values of the gamma function]]||17500|| || || ||3
|-
|[[:en:Partition (number theory)]]||28700|| || || ||21
|-
|[[:en:Partition function (mathematics)]]||19900|| || || ||3
|-
|[[:en:Partition matroid]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:Partition of a set]]||12800|| || || ||37
|-
|[[:en:Partition of an interval]]||5900|| || || ||12
|-
|[[:en:Partition problem]]||18900|| || || ||13
|-
|[[:en:Pascal's triangle]]||54900||[[Պասկալի եռանկյուն]]||4100|| ||66
|-
|[[:en:Path integrals in polymer science]]||38800|| || || ||2
|-
|[[:en:Barbara Paulson]]||10300|| || || ||8
|-
|[[:en:Paving matroid]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:PCP theorem]]||12700|| || || ||7
|-
|[[:en:George Peacock]]||23400|| || || ||19
|-
|[[:en:Peakon]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:Giuseppe Peano]]||15600||[[Ջուզեպե Պեանո]]||1800|| ||61
|-
|[[:en:Pearson correlation coefficient]]||56600|| || || ||24
|-
|[[:en:Pearson distribution]]||23900|| || || ||5
|-
|[[:en:Peaucellier–Lipkin linkage]]||12000|| || || ||10
|-
|[[:en:Pedal curve]]||13800|| || || ||18
|-
|[[:en:John Pell (mathematician)]]||15600||[[Ջոն Փել]]||8800|| ||26
|-
|[[:en:Pencil (geometry)]]||18700|| || || ||8
|-
|[[:en:Pendulum (mechanics)]]||35600||[[Մաթեմատիկական ճոճանակ]]||4800|| ||30
|-
|[[:en:Penny graph]]||18000|| || || ||3
|-
|[[:en:Roger Penrose]]||89100||[[Ռոջեր Փենռոուզ]]||41600|| ||78
|-
|[[:en:Pentagonal number theorem]]||14000|| || || ||10
|-
|[[:en:Pentagonal tiling]]||37200|| || || ||11
|-
|[[:en:Pentagram map]]||41500|| || || ||1
|-
|[[:en:Pentic 6-cubes]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Pentomino]]||16500|| || || ||27
|-
|[[:en:Grigori Perelman]]||68300||[[Գրիգորի Պերելման]]||3600|| ||74
|-
|[[:en:Vicumpriya Perera]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Perfect graph]]||17200|| || || ||16
|-
|[[:en:Perfect graph theorem]]||12900|| || || ||4
|-
|[[:en:Perfect matching in high-degree hypergraphs]]||12800|| || || ||1
|-
|[[:en:Perfectly orderable graph]]||10300|| || || ||3
|-
|[[:en:Henry Perigal]]||7500|| || || ||5
|-
|[[:en:Perimeter]]||10800||[[Պարագիծ]]||2900||այո||79
|-
|[[:en:Periodic function]]||11800||[[Պարբերական ֆունկցիա]]||5600|| ||57
|-
|[[:en:Periodic graph (crystallography)]]||22600|| || || ||3
|-
|[[:en:Periodic graph (geometry)]]||18200|| || || ||1
|-
|[[:en:Teri Perl]]||9100|| || || ||1
|-
|[[:en:Permanent (mathematics)]]||26300|| || || ||13
|-
|[[:en:Permutation graph]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Permutation group]]||24000|| || || ||18
|-
|[[:en:Permutational analysis of variance]]||3900|| || || ||1
|-
|[[:en:Perrin number]]||9800|| || || ||16
|-
|[[:en:Perron–Frobenius theorem]]||59000|| || || ||14
|-
|[[:en:Perspectiva corporum regularium]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Rózsa Péter]]||8400|| || || ||18
|-
|[[:en:Petersen graph]]||22800|| || || ||24
|-
|[[:en:Petersen's theorem]]||13000|| || || ||4
|-
|[[:en:Petr–Douglas–Neumann theorem]]||13000|| || || ||3
|-
|[[:en:Pfaffian]]||19200|| || || ||12
|-
|[[:en:Phase retrieval]]||17000|| || || ||2
|-
|[[:en:Phase space]]||16400|| || || ||28
|-
|[[:en:Phase-space formulation]]||26900|| || || ||8
|-
|[[:en:Phase-type distribution]]||18400|| || || ||3
|-
|[[:en:Robert Phelps]]||12200|| || || ||7
|-
|[[:en:Philosophy of mathematics]]||85700|| || || ||54
|-
|[[:en:Phragmén–Lindelöf principle]]||11600|| || || ||6
|-
|[[:en:Physics]]||87000||[[Ֆիզիկա]]||32400|| ||285
|-
|[[:en:Pi Day]]||16500||[[Պի թվի օր]]||18600|| ||71
|-
|[[:en:Pi-system]]||15900|| || || ||6
|-
|[[:en:Picard group]]||8200|| || || ||5
|-
|[[:en:Picard–Lindelöf theorem]]||15500|| || || ||19
|-
|[[:en:Ramon Picarte Mujica]]||16300|| || || ||3
|-
|[[:en:Lisa Piccirillo]]||9100|| || || ||6
|-
|[[:en:Jonathan Pila]]||7700|| || || ||5
|-
|[[:en:Alberto Pinto (mathematician)]]||15300|| || || ||3
|-
|[[:en:Pioneering Women in American Mathematics]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Piphilology]]||39200|| || || ||8
|-
|[[:en:Elena Cornaro Piscopia]]||22200||[[Ելենա Կոռնարո Պիսկոպիա]]||15100|| ||45
|-
|[[:en:Pitteway triangulation]]||5100|| || || ||2
|-
|[[:en:Pizza theorem]]||9800|| || || ||12
|-
|[[:en:Planar Riemann surface]]||38200|| || || ||1
|-
|[[:en:Plancherel theorem for spherical functions]]||68600|| || || ||2
|-
|[[:en:Plimpton 322]]||44600|| || || ||22
|-
|[[:en:Poincaré duality]]||16900|| || || ||12
|-
|[[:en:Poincaré–Birkhoff–Witt theorem]]||14400|| || || ||7
|-
|[[:en:Louis Poinsot]]||7800|| || || ||31
|-
|[[:en:Point (geometry)]]||10000||[[Կետ]]||1900|| ||104
|-
|[[:en:Point groups in three dimensions]]||58300|| || || ||7
|-
|[[:en:Point process]]||29500|| || || ||6
|-
|[[:en:Point-set topology]]|| || || || ||29
|-
|[[:en:Poisson bracket]]||19500|| || || ||19
|-
|[[:en:Polar coordinate system]]||46800|| || || ||68
|-
|[[:en:Polar decomposition]]||23200|| || || ||14
|-
|[[:en:Polarization (Lie algebra)]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Polygon]]||37800||[[Բազմանկյուն]]||4600|| ||107
|-
|[[:en:Polyhedral combinatorics]]||18100|| || || ||5
|-
|[[:en:Polyhedral group]]||8100|| || || ||6
|-
|[[:en:Polynomial greatest common divisor]]||49800|| || || ||3
|-
|[[:en:Polynomial long division]]||13300||[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||5000|| ||24
|-
|[[:en:Polynomial regression]]||13200|| || || ||10
|-
|[[:en:Polynomial remainder theorem]]||4100||[[Բեզուի թեորեմ]]||3000|| ||27
|-
|[[:en:Polynomial ring]]||52300|| || || ||23
|-
|[[:en:Polyominoes: Puzzles, Patterns, Problems, and Packings]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:Polytope]]||25100|| || || ||32
|-
|[[:en:Poncelet–Steiner theorem]]||40900|| || || ||10
|-
|[[:en:Pontryagin duality]]||39700|| || || ||17
|-
|[[:en:Lev Pontryagin]]||9800||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32
|-
|[[:en:Pontryagin's maximum principle]]||11000|| || || ||8
|-
|[[:en:Porism]]||10400|| || || ||3
|-
|[[:en:Poset game]]||5500|| || || ||2
|-
|[[:en:Position and momentum spaces]]||16000|| || || ||8
|-
|[[:en:Positional notation]]||51300|| || || ||36
|-
|[[:en:Positive and negative predictive values]]||13700|| || || ||9
|-
|[[:en:Positive real numbers]]||8800|| || || ||33
|-
|[[:en:Positive-definite kernel]]||23100|| || || ||2
|-
|[[:en:Potentially all pairwise rankings of all possible alternatives]]||77000|| || || ||1
|-
|[[:en:Marian Pour-El]]||14600|| || || ||2
|-
|[[:en:Power set]]||18000|| || || ||47
|-
|[[:en:Practical number]]||23300|| || || ||17
|-
|[[:en:Pre-abelian category]]||9900|| || || ||3
|-
|[[:en:Preconditioner]]||22200|| || || ||6
|-
|[[:en:Presheaf with transfers]]||14000|| || || ||1
|-
|[[:en:Prim's algorithm]]||18400|| || || ||33
|-
|[[:en:Prime element]]||4800|| || || ||14
|-
|[[:en:Prime factor]]||100||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138
|-
|[[:en:Prime ideal]]||18900|| || || ||25
|-
|[[:en:Prime-counting function]]||30000|| || || ||33
|-
|[[:en:Primitive part and content]]||11700|| || || ||6
|-
|[[:en:Primitive root modulo n]]||28700|| || || ||21
|-
|[[:en:Princeton Lectures in Analysis]]||11500|| || || ||1
|-
|[[:en:Principal component analysis]]||106800|| || || ||37
|-
|[[:en:Principia Mathematica]]||69100|| || || ||34
|-
|[[:en:Principle of permanence]]||5700|| || || ||4
|-
|[[:en:Prisoner's dilemma]]||79000|| || || ||57
|-
|[[:en:Probability bounds analysis]]||24000|| || || ||1
|-
|[[:en:Probability box]]||34200|| || || ||1
|-
|[[:en:Problem of points]]||9600|| || || ||11
|-
|[[:en:Problem Solving Through Recreational Mathematics]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Product (category theory)]]||14200|| || || ||16
|-
|[[:en:Project Jupyter]]||13200|| || || ||14
|-
|[[:en:Projection (linear algebra)]]||32100|| || || ||21
|-
|[[:en:Projection matrix]]||13200|| || || ||2
|-
|[[:en:Projective plane]]||51000|| || || ||20
|-
|[[:en:Projective range]]||2800|| || || ||1
|-
|[[:en:Projective tensor product]]||51000|| || || ||2
|-
|[[:en:Projective variety]]||45800|| || || ||6
|-
|[[:en:Projectively extended real line]]||18600|| || || ||5
|-
|[[:en:Promise problem]]||3800|| || || ||3
|-
|[[:en:Proof by infinite descent]]||14900|| || || ||17
|-
|[[:en:Proof sketch for Gödel's first incompleteness theorem]]||22800|| || || ||2
|-
|[[:en:Proof that e is irrational]]||10700|| || || ||14
|-
|[[:en:Proofs of trigonometric identities]]||25400|| || || ||4
|-
|[[:en:Proper forcing axiom]]||6000|| || || ||3
|-
|[[:en:Proportional cake-cutting]]||24600|| || || ||2
|-
|[[:en:Proth prime]]||14500|| || || ||1
|-
|[[:en:Prüfer sequence]]||7100|| || || ||19
|-
|[[:en:Pseudo-differential operator]]||10000|| || || ||8
|-
|[[:en:Pseudo-Euclidean space]]||19500|| || || ||8
|-
|[[:en:Pseudo-R-squared]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Pseudo-reductive group]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Pseudovector]]||30600|| || || ||20
|-
|[[:en:Ptolemy]]||61300||[[Կլավդիոս Պտղոմեոս]]||2600|| ||129
|-
|[[:en:Ptolemy's theorem]]||27300||[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||3200|| ||34
|-
|[[:en:Pumping lemma for regular languages]]||15200|| || || ||17
|-
|[[:en:Puppe sequence]]||8000|| || || ||5
|-
|[[:en:Purity (algebraic geometry)]]||2900|| || || ||1
|-
|[[:en:Push–relabel maximum flow algorithm]]||35600|| || || ||9
|-
|[[:en:Pyramid (geometry)]]||14800||[[Բուրգ (երկրաչափություն)]]||18400|| ||78
|-
|[[:en:Pythagorean comma]]||12700|| || || ||18
|-
|[[:en:Pythagorean trigonometric identity]]||13400|| || || ||14
|-
|[[:en:Q.E.D.]]||13700||[[Q.E.D.]]||3100|| ||46
|-
|[[:en:QR algorithm]]||16200|| || || ||10
|-
|[[:en:Quadratic form]]||30400|| || || ||29
|-
|[[:en:Quadratic function]]||16900|| || || ||24
|-
|[[:en:Quadratic pseudo-Boolean optimization]]||12700|| || || ||2
|-
|[[:en:Quadratic residue]]||54800|| || || ||25
|-
|[[:en:Quadrilateral]]||47400||[[Քառանկյուն]]||8900|| ||100
|-
|[[:en:Quantification]]||300|| || || ||5
|-
|[[:en:Quantifier (logic)]]||31400||[[Քվանտորներ]]||9400|| ||36
|-
|[[:en:Quantized state systems method]]||8400|| || || ||2
|-
|[[:en:Quantum algorithm for linear systems of equations]]||29800|| || || ||2
|-
|[[:en:Quantum annealing]]||29600|| || || ||8
|-
|[[:en:Quantum chromodynamics]]||45300|| || || ||50
|-
|[[:en:Quantum finite automaton]]||22400|| || || ||7
|-
|[[:en:Quantum logic]]||38800||[[Քվանտային տրամաբանություն]]||4500|| ||18
|-
|[[:en:Quantum neural network]]||18100|| || || ||8
|-
|[[:en:Quantum phase estimation algorithm]]||11100|| || || ||5
|-
|[[:en:Quantum stochastic calculus]]||19200|| || || ||1
|-
|[[:en:Quantum Trajectory Theory]]||12500|| || || ||2
|-
|[[:en:Quartic function]]||45300|| || || ||16
|-
|[[:en:Quartic plane curve]]||8100|| || || ||12
|-
|[[:en:Quasi-Newton method]]||17700|| || || ||7
|-
|[[:en:Quasi-quotation]]||9000|| || || ||1
|-
|[[:en:Quasicircle]]||16200|| || || ||2
|-
|[[:en:Quasiprobability distribution]]||20300|| || || ||1
|-
|[[:en:Quasirandom group]]||10900|| || || ||1
|-
|[[:en:Quasitoric manifold]]||15300|| || || ||1
|-
|[[:en:Quaternion]]||95100||[[Քվատերնիոններ]]||6100||այո||62
|-
|[[:en:Quaternion Society]]||12000|| || || ||2
|-
|[[:en:Quaternions and spatial rotation]]||61100|| || || ||9
|-
|[[:en:Queen's graph]]||12100|| || || ||2
|-
|[[:en:Queue area]]||13500|| || || ||24
|-
|[[:en:Queueing theory]]||35400|| || || ||27
|-
|[[:en:Quillen metric]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Daniel Quillen]]||10900|| || || ||29
|-
|[[:en:Quincunx]]||15400|| || || ||21
|-
|[[:en:Quintic function]]||25300|| || || ||7
|-
|[[:en:Quotient]]||4800|| || || ||40
|-
|[[:en:Quotient rule]]||5300|| || || ||26
|-
|[[:en:Radar chart]]||30900|| || || ||16
|-
|[[:en:Radial basis function network]]||30300|| || || ||8
|-
|[[:en:Radian]]||36400||[[Ռադիան]]||17400|| ||84
|-
|[[:en:Radical axis]]||22000|| || || ||19
|-
|[[:en:Radical symbol]]||9000|| || || ||16
|-
|[[:en:Radius]]||9700||[[Շառավիղ]]||1500||այո||101
|-
|[[:en:Radon measure]]||18900|| || || ||14
|-
|[[:en:Radon–Nikodym theorem]]||23400|| || || ||14
|-
|[[:en:Hans Rådström]]||15100|| || || ||4
|-
|[[:en:Virginia Ragsdale]]||8000|| || || ||8
|-
|[[:en:Rainbow coloring]]||8200|| || || ||1
|-
|[[:en:Raising and lowering indices]]||16500|| || || ||7
|-
|[[:en:Ramanujan–Petersson conjecture]]||19900|| || || ||9
|-
|[[:en:Ramanujan–Sato series]]||35400|| || || ||4
|-
|[[:en:Ramification (mathematics)]]||7900|| || || ||7
|-
|[[:en:Ramiro Rampinelli]]||7900|| || || ||3
|-
|[[:en:Random element]]||13500|| || || ||6
|-
|[[:en:Random graph]]||15200|| || || ||17
|-
|[[:en:Random matrix]]||31600|| || || ||14
|-
|[[:en:Random walk]]||51600|| || || ||30
|-
|[[:en:Randomized algorithm]]||26800|| || || ||21
|-
|[[:en:S. R. Ranganathan]]||16700|| || || ||33
|-
|[[:en:Range of a function]]||5100||[[Ֆունկցիայի արժեքների տիրույթ]]||3900|| ||26
|-
|[[:en:Rank (linear algebra)]]||29300||[[Մատրիցի ռանգ]]||9100||այո||40
|-
|[[:en:Rank 3 permutation group]]||10600|| || || ||2
|-
|[[:en:Rank–nullity theorem]]||16400|| || || ||16
|-
|[[:en:Rate of convergence]]||17000|| || || ||13
|-
|[[:en:Rate–distortion theory]]||13400|| || || ||6
|-
|[[:en:Ratio]]||23400||[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||1800||այո||60
|-
|[[:en:Rational function]]||15100||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42
|-
|[[:en:Rational number]]||25600||[[Ռացիոնալ թիվ]]||1900||այո||115
|-
|[[:en:Rayleigh–Ritz method]]||15500|| || || ||6
|-
|[[:en:Reachability]]||16100|| || || ||6
|-
|[[:en:Real coordinate space]]||29700|| || || ||3
|-
|[[:en:Real projective plane]]||18600|| || || ||12
|-
|[[:en:Real projective space]]||11600|| || || ||4
|-
|[[:en:Rectangle]]||18400||[[Ուղղանկյուն]]||2800|| ||116
|-
|[[:en:Rectified 5-cubes]]||4200|| || || ||1
|-
|[[:en:Recursion]]||27300||[[Ռեկուրսիա]]||39200|| ||64
|-
|[[:en:Recursion (computer science)]]||59000||[[Ռեկուրսիա (ինֆորմատիկա)]]||8200|| ||29
|-
|[[:en:Recursive largest first algorithm]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Redheffer star product]]||19200|| || || ||1
|-
|[[:en:Reduced ring]]||4900|| || || ||8
|-
|[[:en:Reductive group]]||55900|| || || ||9
|-
|[[:en:Ree group]]||17200|| || || ||3
|-
|[[:en:Reed–Muller code]]||22900|| || || ||6
|-
|[[:en:Reed–Muller expansion]]||11300|| || || ||1
|-
|[[:en:Refinable function]]||12100|| || || ||2
|-
|[[:en:Regenerative process]]||5200|| || || ||3
|-
|[[:en:Regiomontanus]]||18900|| || || ||51
|-
|[[:en:Regression analysis]]||36800|| || || ||49
|-
|[[:en:Regression toward the mean]]||40600|| || || ||19
|-
|[[:en:Regula falsi]]||34400|| || || ||22
|-
|[[:en:Regular category]]||8600|| || || ||3
|-
|[[:en:Regular complex polygon]]||37800|| || || ||1
|-
|[[:en:Regular continued fraction]]|| ||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42
|-
|[[:en:Regular dodecahedron]]||30900||[[Կանոնավոր դոդեկաեդր]]||13300|| ||19
|-
|[[:en:Regular icosahedron]]||41800||[[Կանոնավոր իկոսաեդր]]||11400|| ||22
|-
|[[:en:Regular language]]||27900|| || || ||26
|-
|[[:en:Regular numerical predicate]]||12200|| || || ||1
|-
|[[:en:Regular polygon]]||30500||[[Կանոնավոր բազմանկյուն]]||1400|| ||48
|-
|[[:en:Regular Polytopes (book)]]||10600|| || || ||3
|-
|[[:en:Regularized least squares]]||23400|| || || ||1
|-
|[[:en:Karl Reinhardt (mathematician)]]||7700|| || || ||6
|-
|[[:en:Relation (mathematics)]]||40300|| || || ||1
|-
|[[:en:Relational algebra]]||49900|| || || ||29
|-
|[[:en:Remainder]]||10400|| || || ||34
|-
|[[:en:Renewal theory]]||21500|| || || ||6
|-
|[[:en:Repeated measures design]]||20200|| || || ||3
|-
|[[:en:Representation theory of semisimple Lie algebras]]||27300|| || || ||1
|-
|[[:en:Representation up to homotopy]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Representations of classical Lie groups]]||14100|| || || ||1
|-
|[[:en:Reproducing kernel Hilbert space]]||31600|| || || ||5
|-
|[[:en:Repunit]]||53200|| || || ||19
|-
|[[:en:Reshetikhin–Turaev invariant]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:Residual intersection]]||14900|| || || ||1
|-
|[[:en:Residue field]]||4500|| || || ||7
|-
|[[:en:Residue number system]]||13700|| || || ||7
|-
|[[:en:Resolution of singularities]]||41200|| || || ||4
|-
|[[:en:Resolvent cubic]]||21200|| || || ||2
|-
|[[:en:Restriction (mathematics)]]||11700|| || || ||18
|-
|[[:en:Resultant]]||45500|| || || ||21
|-
|[[:en:Reuleaux polygon]]||6600|| || || ||3
|-
|[[:en:Reverse Polish notation]]||57900|| || || ||34
|-
|[[:en:Revised simplex method]]||11400|| || || ||1
|-
|[[:en:Rewriting]]||31900|| || || ||14
|-
|[[:en:Rhind Mathematical Papyrus]]||85200||[[Մաթեմատիկական պապիրուսներ]]||4100|| ||42
|-
|[[:en:Rhombitetrahexagonal tiling]]||4700|| || || ||2
|-
|[[:en:Rhombitetraoctagonal tiling]]||3800|| || || ||2
|-
|[[:en:Rhombus]]||15600||[[Շեղանկյուն]]||4600||այո||101
|-
|[[:en:Ricci curvature]]||44100|| || || ||19
|-
|[[:en:Marjorie Rice]]||19300|| || || ||11
|-
|[[:en:Rice's theorem]]||20600|| || || ||13
|-
|[[:en:Riemann curvature tensor]]||19200|| || || ||23
|-
|[[:en:Riemann sum]]||18700|| || || ||20
|-
|[[:en:Riemann–Roch theorem]]||32900|| || || ||11
|-
|[[:en:Riemann–Stieltjes integral]]||19100||[[Ստիլտյեսի ինտեգրալ]]||1400|| ||19
|-
|[[:en:Bernhard Riemann]]||24600||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106
|-
|[[:en:Riemannian manifold]]||31900|| || || ||26
|-
|[[:en:Right angle]]||7700||[[Ուղիղ անկյուն]]||1800|| ||66
|-
|[[:en:Right triangle]]||17100||[[Ուղղանկյուն եռանկյուն]]||11500|| ||73
|-
|[[:en:Ring homomorphism]]||12800|| || || ||19
|-
|[[:en:Ring learning with errors]]||20200|| || || ||1
|-
|[[:en:Ring lemma]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Ring of modular forms]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Risch algorithm]]||13700|| || || ||12
|-
|[[:en:Robust principal component analysis]]||14600|| || || ||2
|-
|[[:en:Margaret Rock]]||7200|| || || ||5
|-
|[[:en:R. Tyrrell Rockafellar]]||20900|| || || ||6
|-
|[[:en:Rolle's theorem]]||16100||[[Ռոլլի թեորեմ]]||3300|| ||45
|-
|[[:en:Roman abacus]]||14900|| || || ||5
|-
|[[:en:Roman numerals]]||70800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103
|-
|[[:en:Romberg's method]]||12800|| || || ||13
|-
|[[:en:Thomas Gerald Room]]||13200|| || || ||5
|-
|[[:en:Root-finding algorithms]]||27300|| || || ||17
|-
|[[:en:Rope-burning puzzle]]||10900|| || || ||2
|-
|[[:en:I. Michael Ross]]||16100|| || || ||1
|-
|[[:en:Rota's basis conjecture]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Rota's conjecture]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:Rotation]]||22100|| || || ||69
|-
|[[:en:Rotation (mathematics)]]||24800||[[Պտույտ]]||5000|| ||29
|-
|[[:en:Rotation formalisms in three dimensions]]||69100|| || || ||5
|-
|[[:en:Rotation operator (quantum mechanics)]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Rotation system]]||8800|| || || ||1
|-
|[[:en:Rotations in 4-dimensional Euclidean space]]||37700|| || || ||8
|-
|[[:en:Roth's theorem on arithmetic progressions]]||25500|| || || ||2
|-
|[[:en:Rouché's theorem]]||9700|| || || ||15
|-
|[[:en:Route inspection problem]]||9700|| || || ||21
|-
|[[:en:Routhian mechanics]]||40400|| || || ||4
|-
|[[:en:Row and column spaces]]||25200|| || || ||12
|-
|[[:en:Thomas Royen]]||10000|| || || ||3
|-
|[[:en:Rubik's Cube group]]||13900|| || || ||8
|-
|[[:en:Daniel Rudolph]]||16900|| || || ||4
|-
|[[:en:Rule of product]]||3800|| || || ||18
|-
|[[:en:Rule of twelfths]]||7400|| || || ||3
|-
|[[:en:Runcic 5-cubes]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:Runcinated 5-cubes]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Runge–Kutta methods]]||40700||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33
|-
|[[:en:Iris Runge]]||7500|| || || ||7
|-
|[[:en:Runge's phenomenon]]||13600|| || || ||18
|-
|[[:en:John Daniel Runkle]]||5200|| || || ||3
|-
|[[:en:Mary Beth Ruskai]]||5700|| || || ||3
|-
|[[:en:Vyacheslav Rychkov]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:S-matrix theory]]||6900|| || || ||6
|-
|[[:en:Donald G. Saari]]||29500|| || || ||9
|-
|[[:en:Sacred Mathematics]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:Eduardo Sáenz de Cabezón]]||7300|| || || ||3
|-
|[[:en:Safe and Sophie Germain primes]]||20600|| || || ||1
|-
|[[:en:Giovanni Francesco Sagredo]]||14600|| || || ||9
|-
|[[:en:Victor Săhleanu]]||6900|| || || ||3
|-
|[[:en:George Salmon]]||18900|| || || ||24
|-
|[[:en:Giovanni Salvemini]]||8800|| || || ||9
|-
|[[:en:Sample (statistics)]]||100|| || || ||32
|-
|[[:en:Sample size determination]]||23100|| || || ||10
|-
|[[:en:Sampling frame]]||9000|| || || ||3
|-
|[[:en:Edward Sang]]||52000|| || || ||2
|-
|[[:en:Donald Sarason]]||10000|| || || ||7
|-
|[[:en:Satisfaction equilibrium]]||24700|| || || ||1
|-
|[[:en:Nicholas Saunderson]]||13100|| || || ||13
|-
|[[:en:Savitzky–Golay filter]]||53000|| || || ||6
|-
|[[:en:Scalar (mathematics)]]||8700|| || || ||57
|-
|[[:en:Scalar multiplication]]||8100|| || || ||24
|-
|[[:en:Scale analysis (mathematics)]]||10800|| || || ||4
|-
|[[:en:Scale-free network]]||50500|| || || ||16
|-
|[[:en:Scaled inverse chi-squared distribution]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Schanuel's conjecture]]||10500|| || || ||6
|-
|[[:en:Scheme (mathematics)]]||32500|| || || ||19
|-
|[[:en:Schläfli graph]]||7000|| || || ||5
|-
|[[:en:Schläfli symbol]]||38000|| || || ||26
|-
|[[:en:Ludwig Schläfli]]||13800|| || || ||16
|-
|[[:en:Eckehard Schöll]]||9000|| || || ||4
|-
|[[:en:Schottky group]]||10500|| || || ||2
|-
|[[:en:Julius Anatolyevich Schrader]]||5500|| || || ||5
|-
|[[:en:Schramm–Loewner evolution]]||21500|| || || ||7
|-
|[[:en:Oded Schramm]]||15300|| || || ||11
|-
|[[:en:Alexander Schrijver]]||9500|| || || ||8
|-
|[[:en:Schröder–Bernstein theorem]]||18000|| || || ||21
|-
|[[:en:Ernst Schröder (mathematician)]]||12400|| || || ||28
|-
|[[:en:Schur orthogonality relations]]||13900|| || || ||5
|-
|[[:en:Schur polynomial]]||20600|| || || ||5
|-
|[[:en:Schur–Horn theorem]]||11500|| || || ||5
|-
|[[:en:Schur–Zassenhaus theorem]]||10000|| || || ||4
|-
|[[:en:Schwarz lemma]]||7800|| || || ||13
|-
|[[:en:Schwarz triangle]]||80800|| || || ||8
|-
|[[:en:Schwarz triangle tessellation]]||24300|| || || ||1
|-
|[[:en:Schwarzschild geodesics]]||62400|| || || ||2
|-
|[[:en:Julian Schwinger]]||23400||[[Յուլիան Շվինգեր]]||3100|| ||68
|-
|[[:en:Science, technology, engineering, and mathematics]]||83800||[[STEM]]||40900|| ||44
|-
|[[:en:Scientific law]]||56900|| || || ||48
|-
|[[:en:Charlotte Scott]]||14200|| || || ||13
|-
|[[:en:Seasonality]]||20900|| || || ||7
|-
|[[:en:Secant method]]||8500|| || || ||25
|-
|[[:en:Second partial derivative test]]||7500|| || || ||3
|-
|[[:en:Secretary problem]]||40100||[[Ընտրող հարսնացուի առաջադրանք]]||5000|| ||14
|-
|[[:en:Secular variation]]||9900|| || || ||9
|-
|[[:en:Segal–Bargmann space]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Segal's conjecture]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:Segre's theorem]]||10000|| || || ||2
|-
|[[:en:Seiberg–Witten invariants]]||16100|| || || ||6
|-
|[[:en:Seki Takakazu]]||16600|| || || ||32
|-
|[[:en:Selberg class]]||10900|| || || ||6
|-
|[[:en:Atle Selberg]]||11700||[[Ալթե Սելբերգ]]||7800|| ||40
|-
|[[:en:Self-avoiding walk]]||10700|| || || ||7
|-
|[[:en:Konstantin Adolfovic Semendyayev]]||8400|| || || ||6
|-
|[[:en:Semi-reflexive space]]||12100|| || || ||2
|-
|[[:en:Semi-simplicity]]||13600|| || || ||1
|-
|[[:en:Semi-Thue system]]||14000|| || || ||6
|-
|[[:en:Semiconductor luminescence equations]]||24700|| || || ||1
|-
|[[:en:Semicubical parabola]]||8400|| || || ||12
|-
|[[:en:Semigroup]]||38000||[[Կիսախումբ]]||3500||այո||44
|-
|[[:en:Semilattice]]||17400|| || || ||8
|-
|[[:en:Semilinear map]]||12600|| || || ||4
|-
|[[:en:Semiorder]]||17500|| || || ||1
|-
|[[:en:Semiprime]]||5900|| || || ||30
|-
|[[:en:Semiring]]||33400|| || || ||18
|-
|[[:en:Semisimple representation]]||23100|| || || ||2
|-
|[[:en:Separable algebra]]||10700|| || || ||4
|-
|[[:en:Separable extension]]||20800|| || || ||13
|-
|[[:en:Separation of variables]]||21500|| || || ||20
|-
|[[:en:Sequence]]||38900||[[Հաջորդականություն (մաթեմատիկա)]]||26300||այո||75
|-
|[[:en:Serial concatenated convolutional codes]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Serial relation]]||5200|| || || ||2
|-
|[[:en:Caroline Series]]||10000|| || || ||14
|-
|[[:en:Series-parallel partial order]]||18100|| || || ||3
|-
|[[:en:Series–parallel graph]]||8600|| || || ||6
|-
|[[:en:Serre's modularity conjecture]]||7900|| || || ||5
|-
|[[:en:Set-builder notation]]||17000|| || || ||7
|-
|[[:en:Set-theoretic topology]]||11800|| || || ||3
|-
|[[:en:Sexagesimal]]||28400||[[Հաշվարկման վաթսունական համակարգ]]||13500|| ||44
|-
|[[:en:Joseph Sgro]]||28400|| || || ||2
|-
|[[:en:Shannon capacity of a graph]]||12100|| || || ||2
|-
|[[:en:Shannon wavelet]]||2400|| || || ||3
|-
|[[:en:Shape]]||17800||[[Ուրվապատկեր]]||1600|| ||61
|-
|[[:en:Shape optimization]]||11600|| || || ||2
|-
|[[:en:Shapiro's lemma]]||4800|| || || ||3
|-
|[[:en:Sheaf cohomology]]||36300|| || || ||7
|-
|[[:en:Sheaf of modules]]||17600|| || || ||7
|-
|[[:en:Sherman function]]||12200|| || || ||2
|-
|[[:en:Shift matrix]]||6600|| || || ||5
|-
|[[:en:Sally Shlaer]]||5600|| || || ||5
|-
|[[:en:Short division]]||6800|| || || ||4
|-
|[[:en:Short-time Fourier transform]]||22000|| || || ||17
|-
|[[:en:Shortest Path Faster Algorithm]]||9100|| || || ||4
|-
|[[:en:Shortest path problem]]||40100|| || || ||23
|-
|[[:en:Francesco Siacci]]||5700|| || || ||10
|-
|[[:en:M. Vali Siadat]]||13000|| || || ||1
|-
|[[:en:Siegel domain]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Sierpiński space]]||12300|| || || ||14
|-
|[[:en:Sierpiński triangle]]||24000||[[Սիերպինսկիի գրաֆ]]||4300|| ||36
|-
|[[:en:Wacław Sierpiński]]||12500|| || || ||37
|-
|[[:en:Sieve of Eratosthenes]]||24800||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||11400|| ||59
|-
|[[:en:Sieve of Sundaram]]||9500|| || || ||11
|-
|[[:en:Sign (mathematics)]]||28400||[[Նշան (մաթեմատիկա)]]||26400|| ||35
|-
|[[:en:Sign function]]||10200||[[Sgn]]||6600|| ||41
|-
|[[:en:Signal processing]]||17500|| || || ||51
|-
|[[:en:Signed graph]]||23500|| || || ||3
|-
|[[:en:Significant figures]]||36100||[[Իմաստալից թվանշաններ]]||700|| ||37
|-
|[[:en:Signorini problem]]||26500|| || || ||2
|-
|[[:en:Silver ratio]]||8500|| || || ||19
|-
|[[:en:Similarity (geometry)]]||28100|| || || ||55
|-
|[[:en:Similarity system of triangles]]||6600|| || || ||1
|-
|[[:en:Similitude]]||14500|| || || ||9
|-
|[[:en:Simmons–Su protocols]]||14600|| || || ||2
|-
|[[:en:Lao Genevra Simons]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:en:Simple group]]||14700|| || || ||25
|-
|[[:en:Simple linear regression]]||26600|| || || ||11
|-
|[[:en:Simplex algorithm]]||42300||[[Սիմպլեքս մեթոդ]]||6900|| ||36
|-
|[[:en:Simplicial homology]]||15600|| || || ||6
|-
|[[:en:Simplicial set]]||23500|| || || ||8
|-
|[[:en:Simply typed lambda calculus]]||26400|| || || ||6
|-
|[[:en:Simpson's rule]]||21300|| || || ||30
|-
|[[:en:SimRank]]||15900|| || || ||2
|-
|[[:en:Sinc function]]||20000|| || || ||27
|-
|[[:en:Isadore Singer]]||16100|| || || ||30
|-
|[[:en:Singular homology]]||19300|| || || ||13
|-
|[[:en:Singular integral]]||11900|| || || ||4
|-
|[[:en:Singular integral operators of convolution type]]||71300|| || || ||1
|-
|[[:en:Singular trace]]||28100|| || || ||1
|-
|[[:en:Siteswap]]||28800|| || || ||14
|-
|[[:en:Situation calculus]]||20200|| || || ||4
|-
|[[:en:Skew and direct sums of permutations]]||5100|| || || ||2
|-
|[[:en:Skew partition]]||15100|| || || ||3
|-
|[[:en:Skewes's number]]||17300|| || || ||26
|-
|[[:en:Skewness]]||27400|| || || ||37
|-
|[[:en:SKI combinator calculus]]||15700|| || || ||5
|-
|[[:en:Skinny triangle]]||12300|| || || ||1
|-
|[[:en:Sleeping Beauty problem]]||13200|| || || ||13
|-
|[[:en:David Slepian]]||7200|| || || ||7
|-
|[[:en:Slicing the Truth]]||6500|| || || ||1
|-
|[[:en:Slim lattice]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:en:Stephen Smale]]||14400|| || || ||35
|-
|[[:en:Small Latin squares and quasigroups]]||26100|| || || ||2
|-
|[[:en:Small-bias sample space]]||14900|| || || ||1
|-
|[[:en:Small-world network]]||36400|| || || ||14
|-
|[[:en:Smallest-circle problem]]||20100|| || || ||8
|-
|[[:en:Stanislav Smirnov]]||6500|| || || ||29
|-
|[[:en:Adelaide Smith]]||12300|| || || ||1
|-
|[[:en:Henry John Stephen Smith]]||16800|| || || ||18
|-
|[[:en:Karen E. Smith]]||9500|| || || ||13
|-
|[[:en:Smooth maximum]]||4500|| || || ||3
|-
|[[:en:Smoothness]]||25500|| || || ||21
|-
|[[:en:Maria Adelaide Sneider]]||15600|| || || ||3
|-
|[[:en:Snellius–Pothenot problem]]||10300|| || || ||4
|-
|[[:en:Snub 24-cell honeycomb]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Snub disphenoid]]||14100|| || || ||14
|-
|[[:en:Snub polyhedron]]||13700|| || || ||4
|-
|[[:en:SO (complexity)]]||100|| || || ||4
|-
|[[:en:Ilya M. Sobol]]||10300|| || || ||3
|-
|[[:en:Sobolev inequality]]||19600|| || || ||4
|-
|[[:en:Sobolev spaces for planar domains]]||59200|| || || ||1
|-
|[[:en:Society for Industrial and Applied Mathematics]]||24400|| || || ||11
|-
|[[:en:Frederick Soddy]]||22200||[[Ֆրեդերիկ Սոդդի]]||4200|| ||79
|-
|[[:en:Softmax function]]||30500|| || || ||13
|-
|[[:en:Alan Sokal]]||9700|| || || ||30
|-
|[[:en:Solid angle]]||26900||[[Մարմնային անկյուն]]||1000|| ||45
|-
|[[:en:Solid harmonics]]||15300|| || || ||3
|-
|[[:en:Solution of triangles]]||23500||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14
|-
|[[:en:Solvable group]]||16300|| || || ||21
|-
|[[:en:Space (mathematics)]]||70600||[[Տարածություն (մաթեմատիկա)]]||1700|| ||33
|-
|[[:en:Spaghetti plot]]||9200|| || || ||8
|-
|[[:en:Spatial Mathematics: Theory and Practice through Mapping]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:Spearman's rank correlation coefficient]]||28300|| || || ||29
|-
|[[:en:Spectral density]]||35500|| || || ||20
|-
|[[:en:Spectral graph theory]]||14900|| || || ||13
|-
|[[:en:Spectral radius]]||15400|| || || ||12
|-
|[[:en:Spectral theory of ordinary differential equations]]||57000|| || || ||1
|-
|[[:en:Spectrum (functional analysis)]]||28400|| || || ||19
|-
|[[:en:Sphere theorem]]||3700|| || || ||5
|-
|[[:en:Spherical multipole moments]]||11300|| || || ||2
|-
|[[:en:Spherical trigonometry]]||37600||[[Ոլորտային եռանկյունաչափություն]]||4400|| ||35
|-
|[[:en:Spheroid]]||13800|| || || ||45
|-
|[[:en:Spieker circle]]||6700|| || || ||5
|-
|[[:en:Spin group]]||23300|| || || ||12
|-
|[[:en:Spin structure]]||29900|| || || ||5
|-
|[[:en:Spin-weighted spherical harmonics]]||13200|| || || ||1
|-
|[[:en:Spinors in three dimensions]]||16400|| || || ||2
|-
|[[:en:Spiral]]||31900|| || || ||51
|-
|[[:en:Spiral similarity]]||8600|| || || ||3
|-
|[[:en:Spline interpolation]]||14200|| || || ||13
|-
|[[:en:Spline wavelet]]||33500|| || || ||1
|-
|[[:en:Split Lie algebra]]||5300|| || || ||2
|-
|[[:en:Splitting circle method]]||11400|| || || ||3
|-
|[[:en:SPQR tree]]||13500|| || || ||5
|-
|[[:en:Sprague–Grundy theorem]]||20000|| || || ||11
|-
|[[:en:Spray (mathematics)]]||12600|| || || ||1
|-
|[[:en:Square]]||18200||[[Քառակուսի]]||4000|| ||140
|-
|[[:en:Square (algebra)]]||17700||[[Թվի քառակուսի]]||6000|| ||54
|-
|[[:en:Square matrix]]||15600||[[Քառակուսի մատրից]]||4600||այո||37
|-
|[[:en:Square root of 3]]||7100|| || || ||26
|-
|[[:en:Square root of 5]]||18500|| || || ||18
|-
|[[:en:Squared triangular number]]||13900|| || || ||10
|-
|[[:en:Sivaguru S. Sritharan]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:Stability spectrum]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Stabilizer code]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Stable theory]]||14700|| || || ||1
|-
|[[:en:Stack (mathematics)]]||34900|| || || ||4
|-
|[[:en:Stack-sortable permutation]]||11800|| || || ||1
|-
|[[:en:Gigliola Staffilani]]||10200|| || || ||4
|-
|[[:en:Guido Stampacchia]]||10200|| || || ||10
|-
|[[:en:Simon von Stampfer]]||10200|| || || ||18
|-
|[[:en:Standard conjectures on algebraic cycles]]||11400|| || || ||2
|-
|[[:en:Standard error]]||18700|| || || ||36
|-
|[[:en:Standard part function]]||6600|| || || ||6
|-
|[[:en:Zvezdelina Stankova]]||11100|| || || ||9
|-
|[[:en:Star polygon]]||15300|| || || ||28
|-
|[[:en:Stars and bars (combinatorics)]]||12400|| || || ||9
|-
|[[:en:Statistical inference]]||45400|| || || ||32
|-
|[[:en:Statistical learning theory]]||9700|| || || ||7
|-
|[[:en:Statistical mechanics]]||37300||[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||4100|| ||63
|-
|[[:en:Statistical significance]]||38500|| || || ||34
|-
|[[:en:Statistical significance (estimation statistics)]]|| || || || ||34
|-
|[[:en:Statistics education]]||62100|| || || ||2
|-
|[[:en:Karl Georg Christian von Staudt]]||12400|| || || ||20
|-
|[[:en:Stefan problem]]||21300|| || || ||6
|-
|[[:en:Stein–Strömberg theorem]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:en:Elias M. Stein]]||12200|| || || ||22
|-
|[[:en:Stein's method]]||20900|| || || ||3
|-
|[[:en:Steiner ellipse]]||9900|| || || ||7
|-
|[[:en:Steiner system]]||27700|| || || ||8
|-
|[[:en:Steiner's conic problem]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Stereotype space]]||100|| || || ||12
|-
|[[:en:Steric 5-cubes]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:Stericated 7-orthoplexes]]||15900|| || || ||1
|-
|[[:en:Stern–Brocot tree]]||15600|| || || ||12
|-
|[[:en:Shlomo Sternberg]]||20000|| || || ||8
|-
|[[:en:Stirling numbers of the first kind]]||44700|| || || ||5
|-
|[[:en:Stirling numbers of the second kind]]||22500|| || || ||7
|-
|[[:en:Stirling's approximation]]||23800|| || || ||37
|-
|[[:en:Stochastic block model]]||16700|| || || ||3
|-
|[[:en:Stochastic differential equation]]||21200|| || || ||17
|-
|[[:en:Stochastic simulation]]||27400|| || || ||4
|-
|[[:en:Stochastic tunneling]]||4700|| || || ||2
|-
|[[:en:Ruth Stokes]]||7400|| || || ||1
|-
|[[:en:Stone–von Neumann theorem]]||27100|| || || ||1
|-
|[[:en:Alicia Boole Stott]]||8700||[[Ալիշա Բուլ Սթոթ]]||4400|| ||19
|-
|[[:en:Pauls Stradiņš Jr]]||2900|| || || ||1
|-
|[[:en:Strassen algorithm]]||23400|| || || ||20
|-
|[[:en:Volker Strassen]]||7400|| || || ||18
|-
|[[:en:Streamline upwind Petrov–Galerkin pressure-stabilizing Petrov–Galerkin formulation for incompressible Navier–Stokes equations]]||37100|| || || ||1
|-
|[[:en:Anne Penfold Street]]||10400|| || || ||4
|-
|[[:en:String graph]]||9900|| || || ||3
|-
|[[:en:Strip packing problem]]||48900|| || || ||1
|-
|[[:en:Stromquist moving-knives procedure]]||4300|| || || ||2
|-
|[[:en:Cornelia Strong]]||10600|| || || ||2
|-
|[[:en:Strong perfect graph theorem]]||15600|| || || ||4
|-
|[[:en:Theodore Strong]]||9100|| || || ||5
|-
|[[:en:Strongly chordal graph]]||11000|| || || ||2
|-
|[[:en:Strongly connected component]]||12900||[[Ամուր կապակցված բաղադրիչներ]]||13500||այո||19
|-
|[[:en:Structural complexity theory]]||6000|| || || ||3
|-
|[[:en:Structural Ramsey theory]]||15500|| || || ||1
|-
|[[:en:Structural rigidity]]||9600|| || || ||5
|-
|[[:en:Structure constants]]||16700|| || || ||7
|-
|[[:en:Eduard Study]]||16200|| || || ||11
|-
|[[:en:Subbase]]||17800|| || || ||9
|-
|[[:en:Subcategory]]||5800|| || || ||9
|-
|[[:en:Subfactor]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:Subset]]||10100||[[Ենթաբազմություն]]||8600|| ||67
|-
|[[:en:Substructure (mathematics)]]||6100|| || || ||5
|-
|[[:en:Successive over-relaxation]]||20100||[[Ռելակսացիայի մեթոդ]]||6400|| ||10
|-
|[[:en:Bogdan Suceavă]]||19400|| || || ||2
|-
|[[:en:Dennis Sullivan]]||23800|| || || ||30
|-
|[[:en:Summation]]||23700||[[Գումար (մաթեմատիկա)]]||9400|| ||51
|-
|[[:en:Summation of Grandi's series]]||11700|| || || ||4
|-
|[[:en:Super vector space]]||11000|| || || ||1
|-
|[[:en:Superformula]]||6000|| || || ||9
|-
|[[:en:Superior highly composite number]]||7900|| || || ||7
|-
|[[:en:Superparabola]]||10100|| || || ||1
|-
|[[:en:Supersingular K3 surface]]||11600|| || || ||1
|-
|[[:en:Superstring theory]]||25400|| || || ||32
|-
|[[:en:Supersymmetric theory of stochastic dynamics]]||61600|| || || ||1
|-
|[[:en:Support function]]||7500||[[Հենման ֆունկցիա]]||5300|| ||6
|-
|[[:en:Surface]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Surface (mathematics)]]||21800|| || || ||6
|-
|[[:en:Surface area]]||12700||[[Մակերևույթի մակերես]]||18000|| ||22
|-
|[[:en:Surface integral]]||15200||[[Մակերևութային ինտեգրալ]]||2100|| ||33
|-
|[[:en:Surface of revolution]]||8800|| || || ||27
|-
|[[:en:Surgery exact sequence]]||16800|| || || ||1
|-
|[[:en:Surgery obstruction]]||5700|| || || ||1
|-
|[[:en:Surjunctive group]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Thyrsa Frazier Svager]]||12100|| || || ||7
|-
|[[:en:Swendsen–Wang algorithm]]||13500|| || || ||4
|-
|[[:en:Sylvester's criterion]]||16600|| || || ||10
|-
|[[:en:Symbolic regression]]||18700|| || || ||4
|-
|[[:en:Symmetric algebra]]||13100|| || || ||9
|-
|[[:en:Symmetric fair cake-cutting]]||13400|| || || ||2
|-
|[[:en:Symmetric space]]||43800|| || || ||7
|-
|[[:en:Symmetric tensor]]||11300|| || || ||8
|-
|[[:en:Symmetrization methods]]||8100|| || || ||3
|-
|[[:en:Symmetry]]||38900||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94
|-
|[[:en:Symmetry group]]||17800|| || || ||24
|-
|[[:en:Symmetry of second derivatives]]||34800|| || || ||15
|-
|[[:en:Symplectic integrator]]||20500|| || || ||4
|-
|[[:en:Synthetic division]]||21600|| || || ||6
|-
|[[:en:System of imprimitivity]]||18000|| || || ||1
|-
|[[:en:System of polynomial equations]]||33700|| || || ||3
|-
|[[:en:System size expansion]]||14600|| || || ||2
|-
|[[:en:Szemerédi–Trotter theorem]]||16700|| || || ||7
|-
|[[:en:Endre Szemerédi]]||13300|| || || ||24
|-
|[[:en:Zofia Szmydt]]||7600|| || || ||2
|-
|[[:en:T-norm fuzzy logics]]||22000|| || || ||2
|-
|[[:en:Tamagawa number]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Tamil numerals]]||27000|| || || ||5
|-
|[[:en:Tan Eng Chye]]||13800|| || || ||3
|-
|[[:en:Tangent]]||24800||[[Շոշափող]]||6200|| ||64
|-
|[[:en:Tangent circles]]||3400|| || || ||5
|-
|[[:en:Tangential trapezoid]]||6800|| || || ||10
|-
|[[:en:Terence Tao]]||77700|| || || ||46
|-
|[[:en:Tape correction (surveying)]]||13400|| || || ||1
|-
|[[:en:Tarjan's strongly connected components algorithm]]||12300|| || || ||12
|-
|[[:en:Tate module]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:en:John Tate (mathematician)]]||18400|| || || ||29
|-
|[[:en:Tau function (integrable systems)]]||31600|| || || ||1
|-
|[[:en:Tautology (logic)]]||21700|| || || ||39
|-
|[[:en:G. I. Taylor]]||15400|| || || ||31
|-
|[[:en:Harold Taylor (polymath)]]||8400|| || || ||1
|-
|[[:en:Tensor]]||67500||[[Տենզոր]]||72800|| ||58
|-
|[[:en:Tensor algebra]]||23100|| || || ||15
|-
|[[:en:Tensor operator]]||40500|| || || ||1
|-
|[[:en:Tensor product]]||47700|| || || ||25
|-
|[[:en:Tensor product of representations]]||15800|| || || ||1
|-
|[[:en:Tensor sketch]]||27000|| || || ||3
|-
|[[:en:Ternary numeral system]]||17900|| || || ||34
|-
|[[:en:Ternary plot]]||13600|| || || ||10
|-
|[[:en:Tetrahexagonal tiling]]||4000|| || || ||2
|-
|[[:en:Thales of Miletus]]||84000||[[Թալես Միլեթացի]]||10000|| ||148
|-
|[[:en:Thales's theorem]]||14000|| || || ||46
|-
|[[:en:The Fifty-Nine Icosahedra]]||25900|| || || ||4
|-
|[[:en:The Geometry of an Art]]||7800|| || || ||1
|-
|[[:en:The History of Mathematics: A Very Short Introduction]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:The Man Who Loved Only Numbers]]||6000|| || || ||3
|-
|[[:en:The monkey and the coconuts]]||40900|| || || ||2
|-
|[[:en:The Nine Chapters on the Mathematical Art]]||17500|| || || ||26
|-
|[[:en:The Sand Reckoner]]||16700|| || || ||14
|-
|[[:en:Theorem of the three geodesics]]||11200|| || || ||3
|-
|[[:en:Theoretical physics]]||25800||[[Տեսական ֆիզիկա]]||9200|| ||80
|-
|[[:en:Theory of computation]]||18300|| || || ||37
|-
|[[:en:René Thom]]||15500|| || || ||42
|-
|[[:en:Llewellyn Thomas]]||9800|| || || ||11
|-
|[[:en:Valerie Thomas]]||12300|| || || ||13
|-
|[[:en:Abigail Thompson]]||12700|| || || ||12
|-
|[[:en:Gerald L. Thompson]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:Jack Thorne (mathematician)]]||8600|| || || ||5
|-
|[[:en:Three-body problem]]||34000|| || || ||38
|-
|[[:en:Three-dimensional space]]||23700||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67
|-
|[[:en:Threshold graph]]||7100|| || || ||6
|-
|[[:en:Thue–Morse sequence]]||30200|| || || ||15
|-
|[[:en:Thue's lemma]]||5200|| || || ||6
|-
|[[:en:William Thurston]]||20700|| || || ||36
|-
|[[:en:TI-89 series]]||20700|| || || ||14
|-
|[[:en:TI-92 series]]||11900|| || || ||8
|-
|[[:en:Tightness of measures]]||6400|| || || ||6
|-
|[[:en:Tilting theory]]||14500|| || || ||2
|-
|[[:en:Time]]||108100||[[Ժամանակ]]||101300|| ||228
|-
|[[:en:Time derivative]]||8700|| || || ||14
|-
|[[:en:Time hierarchy theorem]]||14600|| || || ||5
|-
|[[:en:Time series]]||38400|| || || ||45
|-
|[[:en:Time–frequency analysis]]||17200|| || || ||5
|-
|[[:en:Toads and Frogs]]||6500|| || || ||2
|-
|[[:en:Toeplitz matrix]]||15300|| || || ||27
|-
|[[:en:Otto Toeplitz]]||8600|| || || ||22
|-
|[[:en:Mark Tomforde]]||9900|| || || ||1
|-
|[[:en:Tomita–Takesaki theory]]||15200|| || || ||3
|-
|[[:en:Topological data analysis]]||83400|| || || ||6
|-
|[[:en:Topological group]]||51800||[[Անընդհատ խումբ]]||1800|| ||23
|-
|[[:en:Topological K-theory]]||8600|| || || ||8
|-
|[[:en:Topological manifold]]||17300|| || || ||16
|-
|[[:en:Topological property]]||16800|| || || ||11
|-
|[[:en:Topological recursion]]||18700|| || || ||1
|-
|[[:en:Topological vector space]]||102300|| || || ||23
|-
|[[:en:Topos]]||32300|| || || ||14
|-
|[[:en:Toric code]]||29000|| || || ||2
|-
|[[:en:Toroid]]||2500|| || || ||20
|-
|[[:en:Evangelista Torricelli]]||26800||[[Էվանջելիստա Տորիչելլի]]||10700|| ||88
|-
|[[:en:Torsion of a curve]]||4700|| || || ||15
|-
|[[:en:Barnaba Tortolini]]||11000|| || || ||6
|-
|[[:en:Total operating characteristic]]||23900|| || || ||1
|-
|[[:en:Totally bounded space]]||13400|| || || ||12
|-
|[[:en:László Fejes Tóth]]||26700|| || || ||13
|-
|[[:en:Tower of Hanoi]]||50100||[[Հանոյի աշտարակ]]||17400|| ||45
|-
|[[:en:Trace (linear algebra)]]||36600|| || || ||37
|-
|[[:en:Trace inequality]]||24500|| || || ||2
|-
|[[:en:Tractatus Logico-Philosophicus]]||56000||[[Տրամաբանական-փիլիսոփայական տրակտատ]]||4400|| ||42
|-
|[[:en:Tracy–Widom distribution]]||16800|| || || ||3
|-
|[[:en:Transcendental number theory]]||29000|| || || ||9
|-
|[[:en:Transfer principle]]||18800|| || || ||1
|-
|[[:en:Transfinite induction]]||8500|| || || ||21
|-
|[[:en:Transformation matrix]]||24300|| || || ||20
|-
|[[:en:Transitive closure]]||16400|| || || ||15
|-
|[[:en:Transitive reduction]]||12300|| || || ||5
|-
|[[:en:Translation surface]]||27500|| || || ||2
|-
|[[:en:Translation surface (differential geometry)]]||9700|| || || ||3
|-
|[[:en:Transpose]]||19700||[[Շրջված մատրից]]||4800|| ||39
|-
|[[:en:Transseries]]||30500|| || || ||1
|-
|[[:en:Transversal (geometry)]]||10900|| || || ||15
|-
|[[:en:Trapezoid]]||24500||[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||6600||այո||99
|-
|[[:en:Trapezoid graph]]||10400|| || || ||3
|-
|[[:en:Tree (graph theory)]]||25000|| || || ||38
|-
|[[:en:Triangle]]||71500||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162
|-
|[[:en:Triangle center]]||34600||[[Եռանկյան նշանավոր կետեր]]||6300|| ||21
|-
|[[:en:Triangle-free graph]]||18400|| || || ||8
|-
|[[:en:Triangular distribution]]||10700|| || || ||14
|-
|[[:en:Triangular matrix]]||20000|| || || ||36
|-
|[[:en:Triangular number]]||20100|| || || ||46
|-
|[[:en:Tridecagon]]||6700|| || || ||38
|-
|[[:en:Tridiagonal matrix algorithm]]||17500|| || || ||11
|-
|[[:en:Trigonometric constants expressed in real radicals]]|| || || || ||7
|-
|[[:en:Trigonometric tables]]||11300|| || || ||8
|-
|[[:en:Trivially perfect graph]]||10900|| || || ||4
|-
|[[:en:Johannes Tropfke]]||5900|| || || ||7
|-
|[[:en:Tropical semiring]]||4700|| || || ||2
|-
|[[:en:True arithmetic]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:Truncated 5-orthoplexes]]||6000|| || || ||1
|-
|[[:en:Truncated cuboctahedron]]||13900|| || || ||23
|-
|[[:en:Truncated infinite-order square tiling]]||4900|| || || ||2
|-
|[[:en:Truncated infinite-order triangular tiling]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:en:Truncated octahedron]]||16900|| || || ||26
|-
|[[:en:Truncated order-4 apeirogonal tiling]]||7100|| || || ||2
|-
|[[:en:Truncated order-6 octagonal tiling]]||3600|| || || ||3
|-
|[[:en:Truncated order-7 triangular tiling]]||3800|| || || ||4
|-
|[[:en:Truncated order-8 octagonal tiling]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:Truncated rhombicuboctahedron]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Truncated tetrahexagonal tiling]]||9400|| || || ||2
|-
|[[:en:Truncated trihexagonal tiling]]||9800|| || || ||6
|-
|[[:en:Mary Tsingou]]||8300|| || || ||12
|-
|[[:en:Olga Tsuberbiller]]||15700|| || || ||5
|-
|[[:en:Tube lemma]]||6600|| || || ||5
|-
|[[:en:Tuple]]||18400|| || || ||41
|-
|[[:en:Turán number]]||2700|| || || ||2
|-
|[[:en:Turing completeness]]||27400|| || || ||29
|-
|[[:en:Turing machine examples]]||18900|| || || ||2
|-
|[[:en:Turkish Mathematical Society]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:en:Tutte embedding]]||14800|| || || ||2
|-
|[[:en:W. T. Tutte]]||42800|| || || ||19
|-
|[[:en:Alexander Tuzhilin]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Twin prime]]||18900||[[Երկվորյակներ (մաթեմատիկա)]]||4900|| ||43
|-
|[[:en:Tychonoff's theorem]]||14800|| || || ||18
|-
|[[:en:Type theory]]||58100|| || || ||24
|-
|[[:en:Ulam number]]||12600|| || || ||12
|-
|[[:en:Ultrafilter (set theory)]]||47400|| || || ||1
|-
|[[:en:Ultraparallel theorem]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Ultraproduct]]||10000|| || || ||11
|-
|[[:en:Umbilical point]]||10800|| || || ||4
|-
|[[:en:Kristin Umland]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Unbounded operator]]||32800|| || || ||5
|-
|[[:en:Ungula]]||12900|| || || ||2
|-
|[[:en:Unification (computer science)]]||67500|| || || ||17
|-
|[[:en:Uniform 10-polytope]]||23300|| || || ||1
|-
|[[:en:Uniform convergence]]||28500|| || || ||20
|-
|[[:en:Uniform integrability]]||12300|| || || ||6
|-
|[[:en:Uniform matroid]]||6500|| || || ||2
|-
|[[:en:Uniformly bounded representation]]||21300|| || || ||1
|-
|[[:en:Unimodality]]||15400|| || || ||4
|-
|[[:en:Unit disk graph]]||11400|| || || ||6
|-
|[[:en:Unit distance graph]]||31500|| || || ||9
|-
|[[:en:Unit fraction]]||9600|| || || ||25
|-
|[[:en:Unit hyperbola]]||9500|| || || ||7
|-
|[[:en:Unit vector]]||17300|| || || ||48
|-
|[[:en:Unitary group]]||21100|| || || ||15
|-
|[[:en:Unitary transformation (quantum mechanics)]]||13500|| || || ||1
|-
|[[:en:Universal algebra]]||24000|| || || ||33
|-
|[[:en:Universal hashing]]||29800|| || || ||7
|-
|[[:en:Universal property]]||22800|| || || ||12
|-
|[[:en:Universal set]]||9100|| || || ||14
|-
|[[:en:Up-and-Down Designs]]||26700|| || || ||1
|-
|[[:en:Upward planar drawing]]||19600|| || || ||2
|-
|[[:en:Urelement]]||8100|| || || ||9
|-
|[[:en:Fritz Ursell]]||6100|| || || ||8
|-
|[[:en:Utilitarian cake-cutting]]||15600|| || || ||2
|-
|[[:en:Utility functions on indivisible goods]]||12500|| || || ||2
|-
|[[:en:Valuation (geometry)]]||34700|| || || ||1
|-
|[[:en:Valuation ring]]||23700|| || || ||9
|-
|[[:en:Vandermonde matrix]]||17500|| || || ||24
|-
|[[:en:S. R. Srinivasa Varadhan]]||13900|| || || ||29
|-
|[[:en:Variation of parameters]]||22000|| || || ||15
|-
|[[:en:Variational inequality]]||18900|| || || ||4
|-
|[[:en:Variational multiscale method]]||30300|| || || ||1
|-
|[[:en:Dorothy Vaughan]]||16000||[[Դորոթի Վոն]]||3900|| ||31
|-
|[[:en:Vector (mathematics and physics)]]||8900||[[Վեկտոր]]||15100|| ||22
|-
|[[:en:Vector field]]||26000||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51
|-
|[[:en:Vector notation]]||22800|| || || ||3
|-
|[[:en:Vector optimization]]||3200|| || || ||1
|-
|[[:en:Vector spherical harmonics]]||25600|| || || ||4
|-
|[[:en:Vector-valued differential form]]||13000|| || || ||4
|-
|[[:en:Velocity]]||17500||[[Արագություն]]||3600|| ||132
|-
|[[:en:John Venn]]||18400|| || || ||53
|-
|[[:en:Verbal arithmetic]]||10400||[[Թվային ռեբուս]]||5100|| ||15
|-
|[[:en:Verhoeff algorithm]]||14700|| || || ||4
|-
|[[:en:Verlet integration]]||28200|| || || ||11
|-
|[[:en:Versor]]||16000|| || || ||7
|-
|[[:en:Vertex (geometry)]]||9100|| || || ||48
|-
|[[:en:Vertex configuration]]||15700|| || || ||11
|-
|[[:en:Vertical bar]]||25600||[[Կանգնակ]]||3700|| ||31
|-
|[[:en:Maryna Viazovska]]||21100||[[Մարինա Վյազովսկայա]]||10900|| ||44
|-
|[[:en:Vieta's formulas]]||7900||[[Վիետի թեորեմ]]||2500|| ||36
|-
|[[:en:François Viète]]||48500||[[Ֆրանսուա Վիետ]]||7200|| ||64
|-
|[[:en:Vigesimal]]||43800|| || || ||39
|-
|[[:en:VIKOR method]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:en:Villarceau circles]]||10800|| || || ||10
|-
|[[:en:Vincent's theorem]]||62500|| || || ||2
|-
|[[:en:Virasoro conformal block]]||32400|| || || ||1
|-
|[[:en:Nina Virchenko]]||10300|| || || ||2
|-
|[[:en:Viscosity solution]]||16700|| || || ||4
|-
|[[:en:Visual Turing Test]]||25100|| || || ||1
|-
|[[:en:Vitali covering lemma]]||21200|| || || ||9
|-
|[[:en:Vitali set]]||6500|| || || ||19
|-
|[[:en:Vizing's theorem]]||20700|| || || ||10
|-
|[[:en:Voigt profile]]||15400|| || || ||10
|-
|[[:en:Voltage graph]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:Volume]]||30000||[[Ծավալ]]||8900|| ||112
|-
|[[:en:Volume element]]||9000|| || || ||3
|-
|[[:en:Volume form]]||14500|| || || ||10
|-
|[[:en:Von Neumann universe]]||18200|| || || ||10
|-
|[[:en:Von Neumann–Bernays–Gödel set theory]]||99100|| || || ||14
|-
|[[:en:Voronoi diagram]]||43700||[[Վորոնեի դիագրամ]]||38100|| ||30
|-
|[[:en:Wald test]]||17200|| || || ||8
|-
|[[:en:Walk-on-spheres method]]||15200|| || || ||1
|-
|[[:en:Erica N. Walker]]||9100|| || || ||2
|-
|[[:en:C. T. C. Wall]]||7200|| || || ||10
|-
|[[:en:Wallis product]]||9000||[[Վալլիսի բանաձև]]||3700|| ||22
|-
|[[:en:John Wallis]]||33100||[[Ջոն Վալլիս]]||11900|| ||49
|-
|[[:en:Wallpaper group]]||75800|| || || ||15
|-
|[[:en:Léon Walras]]||25300||[[Լեոն Վալրաս]]||9400|| ||49
|-
|[[:en:Marion Walter]]||20000|| || || ||6
|-
|[[:en:Waring's problem]]||20400|| || || ||28
|-
|[[:en:Talitha Washington]]||11000|| || || ||3
|-
|[[:en:Wasserstein metric]]||28000|| || || ||5
|-
|[[:en:Water pouring puzzle]]||13800|| || || ||2
|-
|[[:en:Watt's curve]]||6800|| || || ||8
|-
|[[:en:Wave equation]]||60100||[[Ալիքային հավասարում]]||1800|| ||50
|-
|[[:en:Wave interference]]||34500||[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||4600|| ||72
|-
|[[:en:Wavelet for multidimensional signals analysis]]||13800|| || || ||1
|-
|[[:en:Wavelet transform]]||26200|| || || ||13
|-
|[[:en:Weaire–Phelan structure]]||15400|| || || ||11
|-
|[[:en:Weak equivalence (homotopy theory)]]||6700|| || || ||3
|-
|[[:en:Weak ordering]]||30400|| || || ||6
|-
|[[:en:Johanna Weber]]||12500|| || || ||9
|-
|[[:en:Werner Weber (mathematician)]]||10500|| || || ||4
|-
|[[:en:Webster/Sainte-Laguë method]]||19300|| || || ||24
|-
|[[:en:Weil conjectures]]||40400|| || || ||13
|-
|[[:en:Weil–Brezin Map]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:en:Weil's conjecture on Tamagawa numbers]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Roland Weitzenböck]]||6200|| || || ||6
|-
|[[:en:Well-quasi-ordering]]||13300|| || || ||3
|-
|[[:en:Roger J-B Wets]]||10900|| || || ||4
|-
|[[:en:Weyl algebra]]||11000|| || || ||7
|-
|[[:en:Weyl character formula]]||19900|| || || ||5
|-
|[[:en:Weyl metrics]]||21000|| || || ||2
|-
|[[:en:Sarah Whatmore (geographer)]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:J. H. C. Whitehead]]||9000|| || || ||17
|-
|[[:en:Whitening transformation]]||4700|| || || ||3
|-
|[[:en:Whitney topologies]]||4600|| || || ||1
|-
|[[:en:Whittaker–Shannon interpolation formula]]||6000|| || || ||7
|-
|[[:en:Peter Whittle (mathematician)]]||19700|| || || ||10
|-
|[[:en:William Whyburn]]||10800|| || || ||1
|-
|[[:en:Wiener process]]||32600|| || || ||19
|-
|[[:en:Wiener–Khinchin theorem]]||13000|| || || ||10
|-
|[[:en:Wigner semicircle distribution]]||15000|| || || ||7
|-
|[[:en:Raymond Louis Wilder]]||10700|| || || ||10
|-
|[[:en:Andrew Wiles]]||24700|| || || ||64
|-
|[[:en:Wiles's proof of Fermat's Last Theorem]]||55900|| || || ||4
|-
|[[:en:Amie Wilkinson]]||10500|| || || ||12
|-
|[[:en:Emily Willbanks]]||9200|| || || ||1
|-
|[[:en:Jan Camiel Willems]]||6100|| || || ||3
|-
|[[:en:Margaret Willerding]]||11600|| || || ||1
|-
|[[:en:William Lowell Putnam Mathematical Competition]]||51200|| || || ||9
|-
|[[:en:Patrick Wilson (astronomer)]]||8400|| || || ||2
|-
|[[:en:Ulrica Wilson]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Windmill graph]]||5400|| || || ||5
|-
|[[:en:Window function]]||15900|| || || ||17
|-
|[[:en:Winograd schema challenge]]||16600|| || || ||4
|-
|[[:en:Witten conjecture]]||7700|| || || ||2
|-
|[[:en:Edward Witten]]||31400|| || || ||53
|-
|[[:en:Wold's decomposition]]||7500|| || || ||2
|-
|[[:en:Wolfram's 2-state 3-symbol Turing machine]]||15700|| || || ||2
|-
|[[:en:Wolstenholme prime]]||11100|| || || ||8
|-
|[[:en:Nancy Farley Wood]]||14200|| || || ||1
|-
|[[:en:Robert Woodhouse]]||11100|| || || ||13
|-
|[[:en:Writing of Principia Mathematica]]||11400|| || || ||2
|-
|[[:en:Wythoff symbol]]||11900|| || || ||9
|-
|[[:en:Sergey Yablonsky]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Akiva Yaglom]]||9500|| || || ||10
|-
|[[:en:Yang–Mills existence and mass gap]]||12800|| || || ||9
|-
|[[:en:Shing-Tung Yau]]||115400|| || || ||37
|-
|[[:en:Hamid Naderi Yeganeh]]||51900|| || || ||9
|-
|[[:en:Youden's J statistic]]||7400|| || || ||4
|-
|[[:en:Young tableau]]||21400|| || || ||15
|-
|[[:en:Young's inequality]]||400|| || || ||2
|-
|[[:en:Adriaan Cornelis Zaanen]]||8100|| || || ||4
|-
|[[:en:Zarankiewicz problem]]||26500|| || || ||3
|-
|[[:en:Zariski topology]]||18200|| || || ||17
|-
|[[:en:Oscar Zariski]]||15400|| || || ||30
|-
|[[:en:Zariski's main theorem]]||11500|| || || ||1
|-
|[[:en:Zeckendorf's theorem]]||11200|| || || ||16
|-
|[[:en:Christopher Zeeman]]||16800|| || || ||16
|-
|[[:en:Eberhard Zeidler (mathematician)]]||14700|| || || ||3
|-
|[[:en:Zermelo–Fraenkel set theory]]||42600|| || || ||31
|-
|[[:en:Ernst Zermelo]]||11400|| || || ||40
|-
|[[:en:Zermelo's navigation problem]]||9700|| || || ||1
|-
|[[:en:Zero element]]||7300|| || || ||10
|-
|[[:en:Zero-based numbering]]||23200|| || || ||5
|-
|[[:en:Zero-symmetric graph]]||5200|| || || ||3
|-
|[[:en:Zeros and poles]]||9400|| || || ||28
|-
|[[:en:Zeta function regularization]]||13700|| || || ||6
|-
|[[:en:Zhang Luping]]||8000|| || || ||1
|-
|[[:en:Shou-Wu Zhang]]||17200|| || || ||6
|-
|[[:en:Zig-zag lemma]]||4000|| || || ||5
|-
|[[:en:Zilber-Pink conjecture]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:en:Zonal spherical function]]||49900|| || || ||1
|-
|[[:en:Zorn's lemma]]||25400|| || || ||35
|-
|[[:en:Enrique Zuazua]]||14400|| || || ||8
|-
|[[:en:Antoni Zygmund]]||8300|| || || ||14
|-
|[[:en:Σ-algebra]]||26800|| || || ||36
|-
|[[:en:Χ-bounded]]||11000|| || || ||1
|}</text>
      <sha1>ladp48mw02gx73i5hjgmnau37d2vixx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Անգլերեն Վիքիպեդիայից/ցանկ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009881</id>
    <revision>
      <id>8492338</id>
      <parentid>8491668</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:32:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22668" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:List-Class mathematics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:300,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:400,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:500,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:600,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:700,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:800,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:900,000]]||100|| || || ||35
|-
|[[:en:Alfréd Rényi Prize]]||3500|| || || ||5
|-
|[[:en:Algorithms and Combinatorics]]||4500|| || || ||2
|-
|[[:en:Apeirotope]]||3900|| || || ||3
|-
|[[:en:Areas of mathematics]]||100||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305
|-
|[[:en:Askey scheme]]||7700|| || || ||4
|-
|[[:en:Bibliography of E. T. Whittaker]]||149700|| || || ||1
|-
|[[:en:Center (algebra)]]||2300|| || || ||14
|-
|[[:en:Comparison of linear algebra libraries]]||10200|| || || ||2
|-
|[[:en:Comparison test]]||300|| || || ||2
|-
|[[:en:Compound of cubes]]||400|| || || ||1
|-
|[[:en:Compound of octahedra]]||600|| || || ||1
|-
|[[:en:Compound of tetrahedra]]||400|| || || ||1
|-
|[[:en:Correspondence (mathematics)]]||100|| || || ||16
|-
|[[:en:Coxeter notation]]||176300|| || || ||4
|-
|[[:en:Cyclic (mathematics)]]||1600|| || || ||3
|-
|[[:en:Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics]]||4100|| || || ||17
|-
|[[:en:Del in cylindrical and spherical coordinates]]||29100|| || || ||13
|-
|[[:en:Enumerations of specific permutation classes]]||25000|| || || ||1
|-
|[[:en:Gauss Lectureship]]||5300|| || || ||5
|-
|[[:en:George Pólya Award]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:en:Glossary of algebraic geometry]]||74700|| || || ||4
|-
|[[:en:Glossary of algebraic topology]]||47200|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of areas of mathematics]]||73300|| || || ||2
|-
|[[:en:Glossary of arithmetic and diophantine geometry]]||37500|| || || ||2
|-
|[[:en:Glossary of calculus]]||88400|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of classical algebraic geometry]]||82900|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of differential geometry and topology]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of field theory]]||15600|| || || ||3
|-
|[[:en:Glossary of functional analysis]]||17200|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of graph theory]]||106500|| || || ||19
|-
|[[:en:Glossary of invariant theory]]||39800|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of Lie groups and Lie algebras]]||23500|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of linear algebra]]||7700|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of mathematical symbols]]||73300||[[Մաթեմատիկական նշաններ]]||28800|| ||59
|-
|[[:en:Glossary of mathematics]]||3800|| || || ||6
|-
|[[:en:Glossary of order theory]]||29300|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of Principia Mathematica]]||20700|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of representation theory]]||34800|| || || ||1
|-
|[[:en:Glossary of set theory]]||68500|| || || ||1
|-
|[[:en:Gödel Lecture]]||4900|| || || ||1
|-
|[[:en:Graduate Studies in Mathematics]]||27700|| || || ||5
|-
|[[:en:Graduate Texts in Mathematics]]||34800|| || || ||10
|-
|[[:en:List of Greek mathematicians]]||10700|| || || ||7
|-
|[[:en:ICTP Ramanujan Prize]]||8800|| || || ||7
|-
|[[:en:International Mathematical Olympiad selection process]]||39200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Iranian mathematicians]]||6900|| || || ||2
|-
|[[:en:ISO 31-11]]||17600|| || || ||6
|-
|[[:en:List of Jewish mathematicians]]||182800|| || || ||2
|-
|[[:en:Krieger–Nelson Prize]]||3100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of abstract algebra topics]]||12100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of actuaries]]||6800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of algebraic constructions]]||1400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of algebraic geometry topics]]||6700|| || || ||2
|-
|[[:en:List of algebraic number theory topics]]||2100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of algebraic topology topics]]||3800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of algebras]]||2200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of aperiodic sets of tiles]]||35000|| || || ||3
|-
|[[:en:List of axioms]]||2700|| || || ||4
|-
|[[:en:List of Banach spaces]]||2400|| || || ||2
|-
|[[:en:List of books about polyhedra]]||57000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of books in computational geometry]]||18900|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Boolean algebra topics]]||5900|| || || ||4
|-
|[[:en:List of calculus topics]]||4400|| || || ||5
|-
|[[:en:List of centroids]]||11700|| || || ||10
|-
|[[:en:List of circle topics]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:List of combinatorial computational geometry topics]]||3800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of commutative algebra topics]]||3800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of complex analysis topics]]||4400|| || || ||3
|-
|[[:en:List of complex and algebraic surfaces]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of complexity classes]]||8100|| || || ||11
|-
|[[:en:List of computability and complexity topics]]||5200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of computer algebra systems]]||31100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of conjectures]]||28100|| || || ||5
|-
|[[:en:List of conjectures by Paul Erdős]]||11700|| || || ||7
|-
|[[:en:List of continuity-related mathematical topics]]||1800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of contributors to general relativity]]||20300|| || || ||3
|-
|[[:en:List of convex regular-faced polyhedra]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of convexity topics]]||8100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of countries by medal count at International Mathematical Olympiad]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of curves]]||7100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of curves topics]]||3400|| || || ||3
|-
|[[:en:List of definite integrals]]||13700|| || || ||10
|-
|[[:en:List of differential geometry topics]]||8700|| || || ||4
|-
|[[:en:List of dimensionless quantities]]||39400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of disproved mathematical ideas]]||4200|| || || ||2
|-
|[[:en:List of examples of lengths]]||35300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of exceptional set concepts]]||1300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of exponential topics]]||6100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of fellows of the American Statistical Association]]||69600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Fields medalists affiliated with the Institute for Advanced Study]]||4500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of fields of application of statistics]]||5400|| || || ||5
|-
|[[:en:List of films about mathematicians]]||12700|| || || ||4
|-
|[[:en:List of finite simple groups]]||46700|| || || ||6
|-
|[[:en:List of finite spherical symmetry groups]]||15400|| || || ||5
|-
|[[:en:List of forcing notions]]||16600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of formal systems]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of formulae involving π]]||31100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of formulas in Riemannian geometry]]||20000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Fourier analysis topics]]||3100|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Fourier transforms]]||100|| || || ||64
|-
|[[:en:List of Fourier-related transforms]]||7000|| || || ||5
|-
|[[:en:List of functional analysis topics]]||5500|| || || ||3
|-
|[[:en:List of general topology topics]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:en:List of geodesic polyhedra and Goldberg polyhedra]]||31100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of geometers]]||14700|| || || ||8
|-
|[[:en:List of geometric topology topics]]||3300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of geometry topics]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Graph Theory Problems]]||5300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of graph theory topics]]||7600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of graphs by edges and vertices]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of group theory topics]]||10200|| || || ||10
|-
|[[:en:List of harmonic analysis topics]]||2600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Hilbert systems]]||17900|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Hungarian mathematicians]]||5400|| || || ||4
|-
|[[:en:List of important publications in mathematics]]||96600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of impossible puzzles]]||1600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Indian mathematicians]]||6800|| || || ||10
|-
|[[:en:List of inequalities]]||8900|| || || ||7
|-
|[[:en:List of integer sequences]]||27800|| || || ||4
|-
|[[:en:List of integrals of Gaussian functions]]||6300|| || || ||8
|-
|[[:en:List of integrals of hyperbolic functions]]||5800||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7800|| ||31
|-
|[[:en:List of integrals of inverse trigonometric functions]]||6000||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7200|| ||30
|-
|[[:en:List of integrals of irrational functions]]||13700|| || || ||32
|-
|[[:en:List of integrals of trigonometric functions]]||17400||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||15500|| ||37
|-
|[[:en:List of International Congresses of Mathematicians Plenary and Invited Speakers]]||122900|| || || ||4
|-
|[[:en:List of irreducible Tits indices]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of isotoxal polyhedra and tilings]]||15100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Italian mathematicians]]||19600|| || || ||5
|-
|[[:en:List of Johnson solids]]||60000|| || || ||3
|-
|[[:en:List of k-uniform tilings]]||72200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of knapsack problems]]||11100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of knot theory topics]]||7400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Laplace transforms]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:en:List of large cardinal properties]]||5800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of largest known primes and probable primes]]||26300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of lemmas]]||8300|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Lie groups topics]]||4100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of logarithmic identities]]||29700|| || || ||22
|-
|[[:en:List of logic symbols]]||22300|| || || ||18
|-
|[[:en:List of manifolds]]||3700|| || || ||3
|-
|[[:en:List of Martin Gardner Mathematical Games columns]]||32300|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mathematical abbreviations]]||18200|| || || ||6
|-
|[[:en:List of mathematical artists]]||25800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of mathematical constants]]||81000|| || || ||10
|-
|[[:en:List of mathematical functions]]||9900|| || || ||21
|-
|[[:en:List of mathematical jargon]]||37700|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematical knots and links]]||3400|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematical logic topics]]||14000|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mathematical proofs]]||6000|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematical properties of points]]||3300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of mathematical series]]||17300|| || || ||12
|-
|[[:en:List of mathematical shapes]]||46800|| || || ||5
|-
|[[:en:List of mathematical societies]]||3900|| || || ||4
|-
|[[:en:List of mathematical symbols by subject]]||143300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematical theories]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematical topics in quantum theory]]||4400|| || || ||3
|-
|[[:en:List of mathematical uses of Latin letters]]||32400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of mathematics competitions]]||8700||[[Մաթեմատիկական օլիմպիադա]]||3400||այո||14
|-
|[[:en:List of mathematics history topics]]||1500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of mathematics journals]]||14100|| || || ||3
|-
|[[:en:List of multivariable calculus topics]]||1900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of named differential equations]]||15400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of nonlinear ordinary differential equations]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of nonlinear partial differential equations]]||22400|| || || ||2
|-
|[[:en:List of NP-complete problems]]||28600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of number fields with class number one]]||15400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of numeral systems]]||35100|| || || ||4
|-
|[[:en:List of numerical analysis topics]]||71800|| || || ||4
|-
|[[:en:List of open-source software for mathematics]]||13100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of order structures in mathematics]]||1600|| || || ||8
|-
|[[:en:List of order theory topics]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Polish mathematicians]]||5100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of polygons]]||18600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of polygons, polyhedra and polytopes]]||29600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of polyhedral stellations]]||3500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of PPAD-complete problems]]||2000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of prime knots]]||26200|| || || ||3
|-
|[[:en:List of prime numbers]]||116300||[[Պարզ թվերի ցանկ]]||22300|| ||35
|-
|[[:en:List of properties of sets of reals]]||1500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of PSPACE-complete problems]]||18500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of q-analogs]]||2100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of real analysis topics]]||14300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of regular polytopes and compounds]]||121100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of representation theory topics]]||2600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of representations of e]]||8200|| || || ||5
|-
|[[:en:List of Runge–Kutta methods]]||26600|| || || ||6
|-
|[[:en:List of self-intersecting polygons]]||1100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of set identities and relations]]||155800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of set theory topics]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:en:List of small groups]]||29800|| || || ||15
|-
|[[:en:List of small polyhedra by vertex count]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of solids derived from the sphere]]||900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of spirals]]||7900|| || || ||3
|-
|[[:en:List of statements independent of ZFC]]||17800|| || || ||4
|-
|[[:en:List of statisticians]]||39800|| || || ||7
|-
|[[:en:List of surfaces]]||1600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of tessellations]]||15000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of textbooks in electromagnetism]]||46000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of textbooks in thermodynamics and statistical mechanics]]||47800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of textbooks on classical mechanics and quantum mechanics]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of theorems called fundamental]]||4500|| || || ||8
|-
|[[:en:List of things named after Adrien-Marie Legendre]]||1500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Alan Turing]]||3400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Alexander Grothendieck]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Alfred Tarski]]||1800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after André Weil]]||1300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Archimedes]]||2200|| || || ||3
|-
|[[:en:List of things named after Arthur Cayley]]||1200|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Bernhard Riemann]]||3600|| || || ||4
|-
|[[:en:List of things named after Carl Friedrich Gauss]]||11200|| || || ||8
|-
|[[:en:List of things named after Carl Gustav Jacob Jacobi]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Charles Hermite]]||3900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Eduard Heine]]||600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Élie Cartan]]||2400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Emil Artin]]||1100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Erich Hecke]]||700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Ernst Witt]]||800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Euclid]]||1800|| || || ||3
|-
|[[:en:List of things named after Felix Klein]]||1600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Ferdinand Georg Frobenius]]||1500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Gottfried Leibniz]]||3800|| || || ||7
|-
|[[:en:List of things named after Henri Poincaré]]||7900|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Hermann Weyl]]||2800|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Isaac Newton]]||3900|| || || ||4
|-
|[[:en:List of things named after Jacques Hadamard]]||2500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after James Joseph Sylvester]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Jean-Pierre Serre]]||1600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Johannes Kepler]]||1700|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after John Horton Conway]]||5900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Joseph-Louis Lagrange]]||2800|| || || ||4
|-
|[[:en:List of things named after Karl Weierstrass]]||1600|| || || ||3
|-
|[[:en:List of things named after Leonhard Euler]]||13900||[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||5700|| ||15
|-
|[[:en:List of things named after Niels Henrik Abel]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Paul Erdős]]||2400|| || || ||6
|-
|[[:en:List of things named after Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]||2700|| || || ||3
|-
|[[:en:List of things named after Pierre Deligne]]|| || || || ||36
|-
|[[:en:List of things named after Pythagoras]]||3100|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after Richard Dedekind]]||1200|| || || ||1
|-
|[[:en:List of things named after Srinivasa Ramanujan]]||2500|| || || ||3
|-
|[[:en:List of things named after Thomas Bayes]]||4400|| || || ||2
|-
|[[:en:List of things named after W. V. D. Hodge]]||700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of topics related to π]]||3300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of topologies]]||12500|| || || ||2
|-
|[[:en:List of topologies on the category of schemes]]||1900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of transforms]]||3100|| || || ||7
|-
|[[:en:List of transitive finite linear groups]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of triangle inequalities]]||45200|| || || ||2
|-
|[[:en:List of triangle topics]]||11700|| || || ||4
|-
|[[:en:List of trigonometric identities]]||76300||[[Եռանկյունաչափական նույնություններ]]||19900|| ||37
|-
|[[:en:List of two-dimensional geometric shapes]]||4900|| || || ||2
|-
|[[:en:List of undecidable problems]]||12200|| || || ||3
|-
|[[:en:List of uniform polyhedra]]||39500||[[Համասեռ բազմանիստ]]||47400|| ||8
|-
|[[:en:List of uniform polyhedra by Schwarz triangle]]||65200|| || || ||3
|-
|[[:en:List of unsolved problems in fair division]]||25700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of unsolved problems in information theory]]||5200|| || || ||2
|-
|[[:en:List of unsolved problems in mathematics]]||172300|| || || ||28
|-
|[[:en:List of variational topics]]||1000|| || || ||1
|-
|[[:en:List of vector spaces in mathematics]]||700|| || || ||2
|-
|[[:en:List of wavelet-related transforms]]||1600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of window functions]]||55800|| || || ||1
|-
|[[:en:List of winners of the Mathcounts competition]]|| || || || ||6
|-
|[[:en:List of works by Petr Vaníček]]||92500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of zeta functions]]||3000|| || || ||4
|-
|[[:en:Lists of integrals]]||29300|| || || ||46
|-
|[[:en:Lists of mathematics topics]]||21700||[[Մաթեմատիկայի մասին հոդվածների ցանկեր]]||14700||այո||16
|-
|[[:en:Lists of shapes]]||1100|| || || ||8
|-
|[[:en:Lists of uniform tilings on the sphere, plane, and hyperbolic plane]]||55800|| || || ||1
|-
|[[:en:Lists of unsolved problems in mathematics]]||100|| || || ||28
|-
|[[:en:Louise Hay Award]]||6700|| || || ||4
|-
|[[:en:MAA Certificate of Merit]]||1200|| || || ||1
|-
|[[:en:Manifold decomposition]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Map of lattices]]||5800|| || || ||1
|-
|[[:en:Martin Gardner bibliography]]||32300|| || || ||2
|-
|[[:en:Mathematical Alphanumeric Symbols]]||108800|| || || ||9
|-
|[[:en:Mathematical operators and symbols in Unicode]]||13300|| || || ||3
|-
|[[:en:Mathematical software]]||5500|| || || ||11
|-
|[[:en:List of mathematician-politicians]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Lists of mathematicians]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of Chinese mathematicians]]||2500|| || || ||6
|-
|[[:en:Mathematics education in the United Kingdom]]||15400|| || || ||1
|-
|[[:en:Max Noether's theorem]]||900|| || || ||2
|-
|[[:en:List of members of the National Academy of Sciences (Applied mathematical sciences)]]||4100|| || || ||2
|-
|[[:en:Miscellaneous Mathematical Symbols-B]]||11000|| || || ||8
|-
|[[:en:Morgan Prize]]||12300|| || || ||6
|-
|[[:en:Names of small numbers]]||4900|| || || ||4
|-
|[[:en:Noether Lecture]]||7600|| || || ||5
|-
|[[:en:Emmy Noether bibliography]]||27100|| || || ||2
|-
|[[:en:Noise (spectral phenomenon)]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of numbers]]||56400|| || || ||40
|-
|[[:en:Order (mathematics)]]||3900|| || || ||9
|-
|[[:en:Ordered set operators]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Orders of magnitude (numbers)]]||88200|| || || ||12
|-
|[[:en:Outline of actuarial science]]||4200|| || || ||1
|-
|[[:en:Outline of algebra]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Outline of discrete mathematics]]||8400|| || || ||2
|-
|[[:en:Outline of linear algebra]]||4500|| || || ||3
|-
|[[:en:Outline of logic]]||22600|| || || ||1
|-
|[[:en:Outline of mathematics]]||14900|| || || ||7
|-
|[[:en:Outline of probability]]||7800|| || || ||1
|-
|[[:en:Outline of trigonometry]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:en:Paracompact uniform honeycombs]]||259400|| || || ||1
|-
|[[:en:Paul Erdős Prize]]||2100|| || || ||6
|-
|[[:en:Polytope families]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Poncelet Prize]]||8900|| || || ||8
|-
|[[:en:Popular mathematics]]||9100|| || || ||6
|-
|[[:en:Regular skew apeirohedron]]||16600|| || || ||4
|-
|[[:en:Regular skew polyhedron]]||14000|| || || ||3
|-
|[[:en:Rouse Ball Professor of Mathematics]]||3300|| || || ||3
|-
|[[:en:Séminaire Nicolas Bourbaki (1960–1969)]]||10800|| || || ||2
|-
|[[:en:Senior Wrangler]]||70500|| || || ||2
|-
|[[:en:Snedecor Award]]||1300|| || || ||2
|-
|[[:en:Special classes of semigroups]]||36000|| || || ||1
|-
|[[:en:Srinivasa Ramanujan Medal]]||1200|| || || ||3
|-
|[[:en:Sums of powers]]||5500|| || || ||3
|-
|[[:en:Table of bases]]||43000||[[Հիմքերի աղյուսակ]]||90800||այո||10
|-
|[[:en:Table of Clebsch–Gordan coefficients]]||42100|| || || ||4
|-
|[[:en:Table of divisors]]||94200||[[Բաժանարարների աղյուսակ]]||115900||այո||18
|-
|[[:en:Table of Lie groups]]||13800|| || || ||4
|-
|[[:en:Table of prime factors]]||49700|| || || ||16
|-
|[[:en:Tarski Lectures]]||3600|| || || ||4
|-
|[[:en:List of things named after Joseph Fourier]]||2400|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of abelian varieties]]||9700|| || || ||1
|-
|[[:en:Timeline of algebra]]||27500|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of algorithms]]||17600|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of ancient Greek mathematicians]]||24600|| || || ||4
|-
|[[:en:Timeline of information theory]]||8800|| || || ||3
|-
|[[:en:Timeline of women in mathematics]]||44300|| || || ||4
|-
|[[:en:Timeline of women in mathematics in the United States]]||15700|| || || ||3
|-
|[[:en:Undergraduate Texts in Mathematics]]||35100|| || || ||6
|-
|[[:en:Uniform honeycombs in hyperbolic space]]||86700|| || || ||2
|-
|[[:en:Uniform polyhedron compound]]||23600|| || || ||6
|-
|[[:en:Uniform tiling symmetry mutations]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:Vector algebra relations]]||10200|| || || ||4
|-
|[[:en:Vector calculus identities]]||27500||[[Վեկտորական անալիզի բանաձևեր]]||5700|| ||11
|-
|[[:en:Whitehead Prize]]||7500|| || || ||12
|-
|[[:en:Wolf Prize in Mathematics]]||16100|| || || ||27
|-
|[[:en:Ε-net]]||300|| || || ||2
|-
|[[:en:Ξ function]]||300|| || || ||1
|}</text>
      <sha1>bxt1iuaq7cbg1ly2k9i68w4yrb0hwyt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/կարևորագույն</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009883</id>
    <revision>
      <id>8492339</id>
      <parentid>8491157</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:33:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9456" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Статьи проекта Математика высшей важности]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:1 (число)]]||13000||[[1 (թիվ)]]||1600||այո||195
|-
|[[:ru:Аксиома]]||14800||[[Աքսիոմ]]||3100|| ||109
|-
|[[:ru:Аксиома параллельности Евклида]]||71400|| || || ||41
|-
|[[:ru:Алгебра]]||40400||[[Հանրահաշիվ]]||36100|| ||178
|-
|[[:ru:Алгебраическая геометрия]]||41900||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61
|-
|[[:ru:Алгебраическое многообразие]]||29200|| || || ||34
|-
|[[:ru:Анализ (раздел математики)]]||52000||[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||31900|| ||118
|-
|[[:ru:Аналитическая геометрия]]||19400||[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||1200||այո||77
|-
|[[:ru:Арифметика]]||134800||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163
|-
|[[:ru:Бесконечность]]||108200||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125
|-
|[[:ru:Векторное пространство]]||31900||[[Վեկտորական տարածություն]]||5300|| ||82
|-
|[[:ru:Великая теорема Ферма]]||41700||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80
|-
|[[:ru:Вычислительная математика]]||52600|| || || ||27
|-
|[[:ru:Галуа, Эварист]]||21200||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94
|-
|[[:ru:Гаусс, Карл Фридрих]]||63600||[[Կառլ Գաուս]]||69700|| ||178
|-
|[[:ru:Геометрия]]||43100||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199
|-
|[[:ru:Гильберт, Давид]]||52900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143
|-
|[[:ru:Гипотеза Пуанкаре]]||15300|| || || ||46
|-
|[[:ru:Гипотеза Римана]]||64200|| || || ||58
|-
|[[:ru:Группа (математика)]]||58800||[[Խումբ]]||8300|| ||81
|-
|[[:ru:Дифференциальное уравнение]]||42000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98
|-
|[[:ru:Евклидово пространство]]||22700|| || || ||63
|-
|[[:ru:Знаки плюса и минуса]]||16100||[[Պլյուս և մինուս նշաններ]]||14100|| ||23
|-
|[[:ru:История математики]]||172400||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65
|-
|[[:ru:Классификация простых конечных групп]]||73200|| || || ||25
|-
|[[:ru:Колмогоров, Андрей Николаевич]]||118400||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||7000|| ||71
|-
|[[:ru:Кольцо (математика)]]||43000||[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||67
|-
|[[:ru:Комплексное число]]||121400||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133
|-
|[[:ru:Комплексный анализ]]||42600|| || || ||60
|-
|[[:ru:Коши, Огюстен Луи]]||18200||[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||5900|| ||78
|-
|[[:ru:Лейбниц, Готфрид Вильгельм]]||258600||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192
|-
|[[:ru:Линейная алгебра]]||78500||[[Գծային հանրահաշիվ]]||42300|| ||113
|-
|[[:ru:Лобачевский, Николай Иванович]]||98900||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||90
|-
|[[:ru:Логарифм]]||114700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113
|-
|[[:ru:Манин, Юрий Иванович]]||27700|| || || ||20
|-
|[[:ru:Математика]]||61300||[[Մաթեմատիկա]]||80600|| ||305
|-
|[[:ru:Математическая индукция]]||10600||[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||2000|| ||70
|-
|[[:ru:Математическая логика]]||42500||[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||1100|| ||89
|-
|[[:ru:Математический анализ]]||79900|| || || ||105
|-
|[[:ru:Математическое доказательство]]||52500||[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||49900|| ||98
|-
|[[:ru:Матрица (математика)]]||64000||[[Մատրից]]||26100|| ||97
|-
|[[:ru:Международный конгресс математиков]]||111200|| || || ||31
|-
|[[:ru:Многообразие]]||18600||[[Բազմաձևություն]]||2800||այո||50
|-
|[[:ru:Многочлен]]||16900||[[Բազմանդամ]]||5000|| ||84
|-
|[[:ru:Множество]]||29100||[[Բազմություն]]||47000|| ||104
|-
|[[:ru:Неевклидова геометрия]]||6000||[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||5000|| ||54
|-
|[[:ru:Нётер, Эмми]]||157000||[[Էմմի Նյոթեր]]||164000|| ||86
|-
|[[:ru:Ноль]]||50600||[[0 (թիվ)]]||11600|| ||156
|-
|[[:ru:Ньютон, Исаак]]||250900||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277
|-
|[[:ru:Окружность]]||51000||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151
|-
|[[:ru:Основания математики]]||119400|| || || ||36
|-
|[[:ru:Основная теорема алгебры]]||18100||[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||12300|| ||59
|-
|[[:ru:Пи (число)]]||82900||[[Պի թիվ]]||44100|| ||161
|-
|[[:ru:Плоскость]]||19700||[[Հարթություն]]||2100|| ||88
|-
|[[:ru:Площадь]]||41900||[[Մակերես]]||9700||այո||161
|-
|[[:ru:Подмножество]]||13900||[[Ենթաբազմություն]]||8600|| ||67
|-
|[[:ru:Подпространство]]||6600|| || || ||16
|-
|[[:ru:Поле (алгебра)]]||17400|| || || ||63
|-
|[[:ru:Преобразование Фурье]]||44400|| || || ||64
|-
|[[:ru:Прикладная математика]]||32300||[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||8800|| ||80
|-
|[[:ru:Производная функции]]||59100||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89
|-
|[[:ru:Простое число]]||108100||[[Պարզ թիվ]]||3300|| ||138
|-
|[[:ru:Прямая]]||26700||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110
|-
|[[:ru:Прямоугольная система координат]]||29200||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77
|-
|[[:ru:Риман, Бернхард]]||35300||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106
|-
|[[:ru:Ряд (математика)]]||49900|| || || ||80
|-
|[[:ru:Ряд Тейлора]]||46900||[[Թեյլորի շարք]]||52200|| ||66
|-
|[[:ru:Синай, Яков Григорьевич]]||21600|| || || ||30
|-
|[[:ru:Система координат]]||42700||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91
|-
|[[:ru:Система линейных алгебраических уравнений]]||15600||[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||8100|| ||74
|-
|[[:ru:Соболев, Сергей Львович]]||34200||[[Սերգեյ Սոբոլև]]||4100|| ||27
|-
|[[:ru:Список пленарных докладов на Международных конгрессах математиков]]||160100|| || || ||5
|-
|[[:ru:Статистика]]||46400||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185
|-
|[[:ru:Теорема]]||38200||[[Թեորեմ]]||3000|| ||94
|-
|[[:ru:Теорема Пифагора]]||58500||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123
|-
|[[:ru:Теория графов]]||390400||[[Գրաֆների տեսություն]]||22300|| ||78
|-
|[[:ru:Теория групп]]||48500|| || || ||79
|-
|[[:ru:Теория категорий]]||28300||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53
|-
|[[:ru:Теория множеств]]||71300||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124
|-
|[[:ru:Теория функций вещественной переменной]]||8100|| || || ||42
|-
|[[:ru:Теория хаоса]]||56700|| || || ||68
|-
|[[:ru:Теория чисел]]||40100||[[Թվերի տեսություն]]||83500|| ||120
|-
|[[:ru:Трапеция]]||16200||[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||6600||այո||99
|-
|[[:ru:Треугольник]]||90000||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162
|-
|[[:ru:Тригонометрические функции]]||73100||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80
|-
|[[:ru:Тригонометрия]]||36000||[[Եռանկյունաչափություն]]||55900|| ||143
|-
|[[:ru:Угол]]||66000||[[Անկյուն]]||64300|| ||133
|-
|[[:ru:Фрактал]]||35000||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79
|-
|[[:ru:Функция (математика)]]||45200||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120
|-
|[[:ru:Фурье, Жан-Батист Жозеф]]||39100||[[Ժոզեֆ Ֆուրիե]]||5000|| ||127
|-
|[[:ru:Хаос]]||9100|| || || ||37
|-
|[[:ru:Цифры]]||9900||[[Թվանշաններ]]||9500|| ||100
|-
|[[:ru:Число]]||41100||[[Թիվ]]||80600|| ||199
|-
|[[:ru:Шафаревич, Игорь Ростиславович]]||64800|| || || ||29
|-
|[[:ru:Эйлер, Леонард]]||204000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173
|-
|[[:ru:Элементарная алгебра]]||20600||[[Տարրական հանրահաշիվ]]||14200|| ||55
|}</text>
      <sha1>sp56sih0or8l7f1kv1gyl6znxp0efag</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/բարձր կարևորության</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009885</id>
    <revision>
      <id>8492341</id>
      <parentid>8491671</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:34:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24688" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Статьи проекта Математика высокой важности]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:Абсолютная величина]]||9900||[[Բացարձակ արժեք]]||1200|| ||79
|-
|[[:ru:Алгебра Ли]]||15200|| || || ||31
|-
|[[:ru:Алгоритм Евклида]]||50800||[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||10200|| ||62
|-
|[[:ru:Алгоритм Ленстры — Ленстры — Ловаса]]||38800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Аносов, Дмитрий Викторович]]||14400|| || || ||17
|-
|[[:ru:Апории Зенона]]||101300|| || || ||47
|-
|[[:ru:Арнольд, Владимир Игоревич]]||49600|| || || ||57
|-
|[[:ru:Архимед]]||145800||[[Արքիմեդես]]||92200|| ||220
|-
|[[:ru:Асимптотический анализ]]||15000|| || || ||16
|-
|[[:ru:Аффинная система координат]]||2200|| || || ||8
|-
|[[:ru:Базис]]||31500|| || || ||48
|-
|[[:ru:Бахвалов, Николай Сергеевич]]||18900|| || || ||9
|-
|[[:ru:Бельтрами, Эудженио]]||27100|| || || ||32
|-
|[[:ru:Билинейная форма]]||11800||[[Երկգծային ձև]]||9400|| ||25
|-
|[[:ru:Бинарное отношение]]||22400|| || || ||41
|-
|[[:ru:Бином Ньютона]]||12800||[[Նյուտոնի երկանդամ]]||7100|| ||72
|-
|[[:ru:Бицадзе, Андрей Васильевич]]||16800|| || || ||5
|-
|[[:ru:Борн, Макс]]||142400||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108
|-
|[[:ru:Брушлинский, Константин Владимирович]]||22100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Булева алгебра]]||18600|| || || ||16
|-
|[[:ru:Булинский, Александр Вадимович]]||8300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Бухштабер, Виктор Матвеевич]]||8100|| || || ||7
|-
|[[:ru:Вейерштрасс, Карл]]||24700||[[Կառլ Վայերշտրաս]]||4800|| ||72
|-
|[[:ru:Вектор (геометрия)]]||35600|| || || ||91
|-
|[[:ru:Вектор (математика)]]||23100||[[Վեկտոր]]||15100|| ||22
|-
|[[:ru:Векторное поле]]||37800||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51
|-
|[[:ru:Векторное произведение]]||41200||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66
|-
|[[:ru:Векуа, Илья Несторович]]||22100||[[Իլյա Վեկուա]]||3800|| ||23
|-
|[[:ru:Вещественное число]]||80500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115
|-
|[[:ru:Вишик, Марко Иосифович]]||10500|| || || ||6
|-
|[[:ru:Возведение в степень]]||43300||[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||140800|| ||90
|-
|[[:ru:Воронин, Сергей Михайлович]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:ru:Временная сложность алгоритма]]||68900|| || || ||23
|-
|[[:ru:Вычитание]]||48000||[[Հանում]]||40800|| ||112
|-
|[[:ru:Гауссов интеграл]]||11500|| || || ||24
|-
|[[:ru:Гауссовы целые числа]]||62100|| || || ||30
|-
|[[:ru:Гёдель, Курт]]||36900||[[Կուրտ Գյոդել]]||4300|| ||104
|-
|[[:ru:Геометрия (Декарт)]]||55800||[[Երկրաչափություն (Դեկարտ)]]||31300|| ||17
|-
|[[:ru:Гернет, Надежда Николаевна]]||8100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Гипербола (математика)]]||38000||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74
|-
|[[:ru:Гладкое многообразие]]||16100|| || || ||21
|-
|[[:ru:Голубев, Владимир Васильевич]]||21800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Градиент]]||21400||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64
|-
|[[:ru:Граф (математика)]]||33000||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67
|-
|[[:ru:Деление (математика)]]||55400||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120
|-
|[[:ru:Деление на ноль]]||10300||[[Բաժանում զրոյի վրա]]||9200|| ||38
|-
|[[:ru:Деление с остатком]]||24100||[[Մնացորդով բաժանում]]||17500|| ||30
|-
|[[:ru:Дельта-функция]]||36400|| || || ||47
|-
|[[:ru:Демидович, Борис Павлович]]||15700|| || || ||10
|-
|[[:ru:Дерево (теория графов)]]||15800|| || || ||38
|-
|[[:ru:Десятичная дробь]]||37200|| || || ||21
|-
|[[:ru:Динамическая система]]||23700|| || || ||50
|-
|[[:ru:Дискретная математика]]||5300||[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||7500||այո||78
|-
|[[:ru:Дисперсионный анализ]]||23300||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47
|-
|[[:ru:Дифференциальная геометрия поверхностей]]||20600|| || || ||8
|-
|[[:ru:Дифференциальная приватность]]||27900|| || || ||10
|-
|[[:ru:Дифференциальное исчисление]]||15400||[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||18700|| ||72
|-
|[[:ru:Дифференциальное уравнение в частных производных]]||34700||[[Մասնակի ածանցյալներով դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||3900|| ||52
|-
|[[:ru:Длина кривой]]||11900|| || || ||35
|-
|[[:ru:Дородницын, Анатолий Алексеевич]]||61700||[[Անատոլի Դորոդնիցին]]||2600|| ||9
|-
|[[:ru:Дьяченко, Владимир Федотович]]||7200|| || || ||2
|-
|[[:ru:Евклидова геометрия]]||8700||[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||2200|| ||80
|-
|[[:ru:Евклидова метрика]]||2600|| || || ||34
|-
|[[:ru:Жидков, Николай Петрович]]||15000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Задача о рюкзаке]]||52600||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31
|-
|[[:ru:Знак плюс-минус]]||8000|| || || ||28
|-
|[[:ru:Золотое сечение]]||41800||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94
|-
|[[:ru:Зубков, Андрей Михайлович]]||8500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Ильин, Владимир Александрович (математик)]]||25500|| || || ||5
|-
|[[:ru:Инвариант (математика)]]||5900||[[Ինվարիանտ (մաթեմատիկա)]]||3100|| ||30
|-
|[[:ru:Инвариантное подпространство]]||4600|| || || ||11
|-
|[[:ru:Институт математики имени С. Л. Соболева СО РАН]]||7500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Интеграл]]||23400||[[Ինտեգրալ]]||1000|| ||93
|-
|[[:ru:Интеграл Римана]]||51500||[[Ռիմանի ինտեգրալ]]||13300|| ||39
|-
|[[:ru:Иррациональное число]]||34700||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89
|-
|[[:ru:История логарифмов]]||34500|| || || ||8
|-
|[[:ru:История математических обозначений]]||248100||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8
|-
|[[:ru:История теории вероятностей]]||122400||[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||123600|| ||16
|-
|[[:ru:История тригонометрии]]||118700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17
|-
|[[:ru:Кажихов, Александр Васильевич]]||7900|| || || ||1
|-
|[[:ru:Казанское физико-математическое общество]]||7000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Камынин, Леонид Иванович (математик)]]||10900|| || || ||1
|-
|[[:ru:Касим-Заде, Октай Мурадович]]||6000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Квадратный корень из 2]]||17600||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43
|-
|[[:ru:Квантор]]||9500||[[Քվանտորներ]]||9400|| ||36
|-
|[[:ru:Келдыш, Мстислав Всеволодович]]||76400||[[Մստիսլավ Կելդիշ]]||9600|| ||34
|-
|[[:ru:Класс Co-NP-complete]]||4000|| || || ||10
|-
|[[:ru:Классическая логика]]||6800|| || || ||20
|-
|[[:ru:Клейн, Феликс]]||33900||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7700|| ||68
|-
|[[:ru:Ковалевская, Софья Васильевна]]||57300||[[Սոֆյա Կովալևսկայա]]||3800|| ||82
|-
|[[:ru:Код Хэмминга]]||32700|| || || ||31
|-
|[[:ru:Козлов, Валерий Васильевич]]||32100|| || || ||7
|-
|[[:ru:Комбинаторика]]||62100||[[Կոմբինատորիկա]]||9400|| ||83
|-
|[[:ru:Коммутативная алгебра]]||3900|| || || ||34
|-
|[[:ru:Коммутативное кольцо]]||15100|| || || ||35
|-
|[[:ru:Комплексная плоскость]]||21200||[[Կոմպլեքս հարթություն]]||1900|| ||45
|-
|[[:ru:Конечная группа]]||26900|| || || ||22
|-
|[[:ru:Конечное поле]]||48300||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35
|-
|[[:ru:Континуум-гипотеза]]||10400||[[Կոնտինուումի վարկած]]||3600||այո||39
|-
|[[:ru:Контроль ошибок]]||18300|| || || ||36
|-
|[[:ru:Конформное отображение]]||12000||[[Կոնֆորմ արտապատկերում]]||4200|| ||28
|-
|[[:ru:Корень (математика)]]||62400||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72
|-
|[[:ru:Костомаров, Дмитрий Павлович]]||14100|| || || ||5
|-
|[[:ru:Кривая]]||20800||[[Կոր]]||7500|| ||75
|-
|[[:ru:Криптографическая хеш-функция]]||66900|| || || ||31
|-
|[[:ru:Кудрявцев, Валерий Борисович]]||9800|| || || ||5
|-
|[[:ru:Лаврентьев, Михаил Алексеевич]]||45700|| || || ||22
|-
|[[:ru:Лаврентьев, Михаил Михайлович (старший)]]||12100|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лагранж, Жозеф Луи]]||27400||[[Ժոզեֆ Լուի Լագրանժ]]||4000|| ||99
|-
|[[:ru:Лаплас, Пьер-Симон]]||46000||[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||11500|| ||118
|-
|[[:ru:Лахтин, Леонид Кузьмич]]||24400|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лебег, Анри Леон]]||21100||[[Անրի Լեբեգ]]||5100|| ||45
|-
|[[:ru:Лемма о малом искажении]]||17100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Лемма Шварца — Зиппеля]]||17700|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лемма Шепли — Фолкмана]]||103800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Лидов, Михаил Львович]]||29800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Линейное уравнение]]||20800||[[Գծային հավասարում]]||2500|| ||79
|-
|[[:ru:Лиувилль, Жозеф]]||7300||[[Ժոզեֆ Լուիվիլ]]||2800|| ||45
|-
|[[:ru:Логика первого порядка]]||18600||[[Պրեդիկատների տրամաբանություն]]||3700|| ||33
|-
|[[:ru:Локуциевский, Олег Вячеславович]]||6800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Любимов, Николай Алексеевич]]||21700|| || || ||4
|-
|[[:ru:Математика в девяти книгах]]||14400|| || || ||26
|-
|[[:ru:Математическая биология]]||16300|| || || ||42
|-
|[[:ru:Математическая константа]]||13800||[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||9400|| ||67
|-
|[[:ru:Математические основы квантовой механики]]||20100|| || || ||28
|-
|[[:ru:Математический институт имени В. А. Стеклова РАН]]||11100||[[ՌԳԱ Վ.Ա.Ստեկլովի անվան մաթեմատիկական ինստիտուտ]]||9300|| ||18
|-
|[[:ru:Математический объект]]||4800|| || || ||31
|-
|[[:ru:Метод Монте-Карло]]||32600||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52
|-
|[[:ru:Метод Ньютона]]||55400|| || || ||44
|-
|[[:ru:Метрический тензор]]||24100|| || || ||27
|-
|[[:ru:Метрическое пространство]]||39600||[[Մետրիկական տարածություն]]||2200||այո||58
|-
|[[:ru:Механико-математический факультет МГУ]]||73400|| || || ||6
|-
|[[:ru:Мнимая единица]]||16600||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62
|-
|[[:ru:Многогранник]]||8000||[[Բազմանիստ]]||7200|| ||72
|-
|[[:ru:Моисеев, Никита Николаевич]]||62600|| || || ||8
|-
|[[:ru:Молин, Фёдор Эдуардович]]||19600|| || || ||8
|-
|[[:ru:Монин, Андрей Сергеевич]]||22200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Монотонная последовательность]]||9500|| || || ||3
|-
|[[:ru:Мощность множества]]||34600||[[Բազմության հզորություն]]||2400|| ||54
|-
|[[:ru:Мышкис, Анатолий Дмитриевич]]||16900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Наименьшее общее кратное]]||6700||[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||1700||այո||71
|-
|[[:ru:Натуральный логарифм]]||44700||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60
|-
|[[:ru:Непрерывная дробь]]||39700||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42
|-
|[[:ru:Неравенство]]||22300||[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||3900|| ||71
|-
|[[:ru:Никишин, Евгений Михайлович]]||8300|| || || ||6
|-
|[[:ru:Норма (математика)]]||15500|| || || ||42
|-
|[[:ru:Нормальное распределение]]||43600||[[Նորմալ բաշխում]]||18500|| ||71
|-
|[[:ru:Нормированное пространство]]||15700|| || || ||33
|-
|[[:ru:Обратная функция]]||9500||[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||1900|| ||58
|-
|[[:ru:Обратные тригонометрические функции]]||37800||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50
|-
|[[:ru:Олейник, Ольга Арсеньевна]]||41100|| || || ||14
|-
|[[:ru:Оператор (математика)]]||19800||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36
|-
|[[:ru:Ортогональные многочлены]]||38600|| || || ||22
|-
|[[:ru:Ортогональный базис]]||8400|| || || ||6
|-
|[[:ru:Осипов, Юрий Сергеевич]]||38400|| || || ||19
|-
|[[:ru:Основная теорема арифметики]]||37600||[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||18100|| ||68
|-
|[[:ru:Остроградский, Михаил Васильевич]]||45500||[[Միխայիլ Օստրոգրադսկի]]||14700|| ||41
|-
|[[:ru:Открытые математические проблемы]]||130900|| || || ||28
|-
|[[:ru:Отношение (теория множеств)]]||12200|| || || ||49
|-
|[[:ru:Отрицательное число]]||17200||[[Բացասական թիվ]]||8200|| ||64
|-
|[[:ru:Пальцев, Борис Васильевич]]||11200|| || || ||2
|-
|[[:ru:Парабола]]||21100||[[Պարաբոլ]]||6100||այո||85
|-
|[[:ru:Парадокс дней рождения]]||40000||[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||35500|| ||40
|-
|[[:ru:Пархоменко, Алексей Серапионович]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Паршин, Алексей Николаевич]]||18200|| || || ||7
|-
|[[:ru:Паскаль, Блез]]||62200||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185
|-
|[[:ru:Первообразная]]||15500||[[Ֆունկցիայի նախնական]]||2100||այո||51
|-
|[[:ru:Переменная величина]]||15800||[[Փոփոխական մեծություն]]||2600|| ||81
|-
|[[:ru:Планиметрия]]||5300||[[Հարթաչափություն]]||900|| ||31
|-
|[[:ru:Планковская длина]]||34100||[[Պլանկի երկարություն]]||5100||այո||52
|-
|[[:ru:Поверхностные интегралы]]||10800||[[Մակերևութային ինտեգրալ]]||2100|| ||33
|-
|[[:ru:Поверхность]]||44800||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70
|-
|[[:ru:Полная теория]]||8800|| || || ||6
|-
|[[:ru:Полный перебор]]||77700|| || || ||21
|-
|[[:ru:Полянин, Андрей Дмитриевич]]||11800|| || || ||6
|-
|[[:ru:Понтрягин, Лев Семёнович]]||86400||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32
|-
|[[:ru:Попов, Александр Фёдорович (математик)]]||8600|| || || ||2
|-
|[[:ru:Поспелов, Игорь Гермогенович]]||50300|| || || ||1
|-
|[[:ru:Правило Лопиталя]]||11300||[[Լոպիտալի կանոն]]||4600|| ||53
|-
|[[:ru:Признак сходимости]]||21600|| || || ||28
|-
|[[:ru:Принцип двойственности (проективная геометрия)]]||100|| || || ||11
|-
|[[:ru:Программа Ленглендса]]||30700|| || || ||18
|-
|[[:ru:Проективное пространство]]||11200|| || || ||24
|-
|[[:ru:Пространство (математика)]]||4400||[[Տարածություն (մաթեմատիկա)]]||1700|| ||33
|-
|[[:ru:Псевдоевклидово пространство]]||19100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Пуанкаре, Анри]]||131200||[[Անրի Պուանկարե]]||6600|| ||119
|-
|[[:ru:Пфейффер, Георгий Васильевич]]||6200|| || || ||7
|-
|[[:ru:Рабин, Михаэль]]||11800|| || || ||30
|-
|[[:ru:Равномощность]]||11800|| || || ||22
|-
|[[:ru:Радиус]]||2600||[[Շառավիղ]]||1500||այո||101
|-
|[[:ru:Рациональная функция]]||24200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42
|-
|[[:ru:Рациональное число]]||34100||[[Ռացիոնալ թիվ]]||1900||այո||115
|-
|[[:ru:Решение треугольников]]||63400||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14
|-
|[[:ru:Решето Эратосфена]]||53200||[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||11400|| ||59
|-
|[[:ru:Риккати, Винченцо де]]||6700|| || || ||15
|-
|[[:ru:Риккати, Якопо Франческо]]||4100|| || || ||29
|-
|[[:ru:Роберваль, Жиль]]||12800|| || || ||28
|-
|[[:ru:Родриг, Олинд]]||24800|| || || ||10
|-
|[[:ru:Рождественский, Борис Леонидович]]||14600|| || || ||1
|-
|[[:ru:Романов, Владимир Гаврилович]]||8400|| || || ||2
|-
|[[:ru:Рыбников, Константин Алексеевич]]||18500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Сабит ибн Курра]]||9000|| || || ||43
|-
|[[:ru:Садовничий, Виктор Антонович]]||119600|| || || ||19
|-
|[[:ru:Семендяев, Константин Адольфович]]||10000|| || || ||6
|-
|[[:ru:Сергеев, Армен Глебович]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Симметрия]]||53500||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94
|-
|[[:ru:Система Цермело — Френкеля]]||52600|| || || ||31
|-
|[[:ru:Системы записи чисел]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Скалярное произведение]]||30400||[[Սկալյար արտադրյալ]]||9600|| ||70
|-
|[[:ru:Снеддон, Иан]]||8600|| || || ||5
|-
|[[:ru:Совершенное число]]||18900||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63
|-
|[[:ru:Сомов, Осип Иванович]]||12800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Сомов, Павел Иосифович]]||9000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Соотношение]]||22600||[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||1800||այո||60
|-
|[[:ru:Сото, Доминго де]]||14400|| || || ||18
|-
|[[:ru:Сравнение по модулю]]||47600|| || || ||22
|-
|[[:ru:Среднее значение]]||11100||[[Միջին մեծություններ]]||1600|| ||40
|-
|[[:ru:Стевин, Симон]]||12600||[[Սիմոն Սթևին]]||10200|| ||50
|-
|[[:ru:Стеклов, Владимир Андреевич]]||19500||[[Վլադիմիր Ստեկլով]]||3300|| ||24
|-
|[[:ru:Стечкин, Сергей Борисович]]||15000|| || || ||9
|-
|[[:ru:Стокс, Джордж Габриель]]||22300||[[Ջորջ Գաբրիել Ստոքս]]||2900|| ||53
|-
|[[:ru:Стретт, Джон Уильям (лорд Рэлей)]]||22700||[[Ջոն Ուիլյամ Ռելեյ]]||6100|| ||88
|-
|[[:ru:Суайнсхед, Ричард]]||9400|| || || ||9
|-
|[[:ru:Суворов, Георгий Дмитриевич]]||17400|| || || ||3
|-
|[[:ru:Суслин, Михаил Яковлевич]]||16000|| || || ||14
|-
|[[:ru:Существование и гладкость решений уравнений Навье — Стокса]]||14800|| || || ||10
|-
|[[:ru:Тензорный скетч]]||11700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Теорема Атьи — Зингера об индексе]]||13100|| || || ||20
|-
|[[:ru:Теорема Банаха о неподвижной точке]]||7800|| || || ||25
|-
|[[:ru:Теорема Гёделя о полноте]]||3500|| || || ||18
|-
|[[:ru:Теорема Ньютона — Лейбница]]||23900|| || || ||58
|-
|[[:ru:Теорема о бесконечных обезьянах]]||39900|| || || ||45
|-
|[[:ru:Теорема существования]]||7200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Теоремы Гёделя о неполноте]]||39900|| || || ||55
|-
|[[:ru:Теория вероятностей]]||23400||[[Հավանականությունների տեսություն]]||14600|| ||87
|-
|[[:ru:Теория игр]]||52700||[[Խաղերի տեսություն]]||10300|| ||91
|-
|[[:ru:Тессеракт]]||26100|| || || ||34
|-
|[[:ru:Тихонов, Андрей Николаевич]]||31000|| || || ||26
|-
|[[:ru:Точка (геометрия)]]||17100||[[Կետ]]||1900|| ||104
|-
|[[:ru:Трёхмерное пространство]]||6000||[[Եռաչափ տարածություն]]||5000|| ||67
|-
|[[:ru:Тьюринг, Алан]]||91100||[[Ալան Թյուրինգ]]||111900|| ||169
|-
|[[:ru:Уизем, Джеральд]]||3600|| || || ||10
|-
|[[:ru:Умножение матриц]]||30600||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||34
|-
|[[:ru:Унитарное пространство]]||6300|| || || ||2
|-
|[[:ru:Уравнения Навье — Стокса]]||19000||[[Նավիե-Ստոքսի հավասարում]]||2600|| ||45
|-
|[[:ru:Философия математики]]||8300|| || || ||54
|-
|[[:ru:Фиников, Сергей Павлович]]||14800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Флёров, Юрий Арсениевич]]||22800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Функционал]]||9100||[[Ֆունկցիոնալ]]||1400|| ||32
|-
|[[:ru:Функция распределения]]||11300|| || || ||39
|-
|[[:ru:Фурсиков, Андрей Владимирович]]||6900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Хеш-функция]]||46700||[[Հեշ ֆունկցիա]]||8800||այո||55
|-
|[[:ru:Хинчин, Александр Яковлевич]]||20000|| || || ||22
|-
|[[:ru:Чавчанидзе, Владимир Валерьянович]]||4400|| || || ||2
|-
|[[:ru:Частная производная]]||9600|| || || ||51
|-
|[[:ru:Чебышёв, Пафнутий Львович]]||134700||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47
|-
|[[:ru:Ченцов, Николай Николаевич]]||15900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Чётность нуля]]||27400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31
|-
|[[:ru:Числа Фибоначчи]]||44100||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||70
|-
|[[:ru:Шабат, Борис Владимирович]]||10300|| || || ||2
|-
|[[:ru:Шидловский, Андрей Борисович]]||9700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Шнайер, Брюс]]||30400|| || || ||31
|-
|[[:ru:Шпилькин, Сергей Александрович]]||24100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Шуршалов, Лев Владимирович]]||8600|| || || ||1
|-
|[[:ru:Эпсилон-окрестность]]||2500|| || || ||3
|-
|[[:ru:Эффект бабочки]]||9600||[[Թիթեռի էֆեկտ]]||3300|| ||59
|-
|[[:ru:E (число)]]||28900||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90
|-
|[[:ru:K-теория]]||31100|| || || ||12
|-
|[[:ru:Principia Mathematica]]||21900|| || || ||34
|}</text>
      <sha1>9ia0za1aibknj8xlf0q67o6urlwdno4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/միջին կարևորության</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009886</id>
    <revision>
      <id>8492347</id>
      <parentid>8491673</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:36:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47417" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Статьи проекта Математика средней важности]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:«O» большое и «o» малое]]||20400|| || || ||38
|-
|[[:ru:0,(9)]]||29700||[[0,(9)]]||12800|| ||61
|-
|[[:ru:Абелев интеграл]]||3000||[[Աբելի ինտեգրալ]]||1500|| ||14
|-
|[[:ru:Абстракция отождествления]]||3400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Аддитивность]]||1500|| || || ||15
|-
|[[:ru:Аксиальный вектор]]||13500|| || || ||20
|-
|[[:ru:Алгебра Жегалкина]]||3000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Алгебраическая группа]]||6700|| || || ||16
|-
|[[:ru:Алгебраическая функция]]||5200||[[Հանրահաշվական ֆունկցիա]]||1000|| ||32
|-
|[[:ru:Алгебраическое число]]||15100||[[Հանրահաշվական թիվ]]||1000|| ||62
|-
|[[:ru:Алгоритм Беллмана — Форда]]||10000|| || || ||30
|-
|[[:ru:Алгоритм Бернштейна — Вазирани]]||18700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Алгоритм Бурникеля — Циглера]]||4100|| || || ||2
|-
|[[:ru:Алгоритм Дейкстры]]||25300||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51
|-
|[[:ru:Алгоритм Флойда — Уоршелла]]||28200|| || || ||24
|-
|[[:ru:Алгоритм Форда — Фалкерсона]]||13500||[[Ֆորդ-ֆալկերսոնի ալգորիթմ]]||12800|| ||21
|-
|[[:ru:Алгоритм Харви — ван дер Хувена]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:ru:Алгоритм Шрайера — Симса]]||46600|| || || ||3
|-
|[[:ru:Амортизационный анализ]]||9400|| || || ||15
|-
|[[:ru:Амплитуда рассеяния]]||5800|| || || ||13
|-
|[[:ru:Анализ данных]]||4200|| || || ||37
|-
|[[:ru:Аналитическая теория чисел]]||8100|| || || ||35
|-
|[[:ru:Аналитическая функция]]||1500||[[Անալիտիկ ֆունկցիա]]||4600|| ||37
|-
|[[:ru:Аналитическое продолжение]]||20700||[[Անալիտիկ շարունակություն]]||4400|| ||26
|-
|[[:ru:Апостериорная вероятность]]||2200|| || || ||17
|-
|[[:ru:Арифметическая прогрессия]]||18600||[[Թվաբանական պրոգրեսիա]]||4000|| ||67
|-
|[[:ru:Асимптота]]||10500||[[Ասիմպտոտ]]||1700|| ||58
|-
|[[:ru:Асимптотическое разложение]]||6400|| || || ||15
|-
|[[:ru:Атлас (топология)]]||3500|| || || ||15
|-
|[[:ru:Аффинная геометрия]]||3200|| || || ||35
|-
|[[:ru:Аффинное преобразование]]||9600||[[Աֆինական ձևափոխություն]]||3400|| ||34
|-
|[[:ru:Аффинное пространство]]||11100|| || || ||27
|-
|[[:ru:Банахова алгебра]]||17500|| || || ||17
|-
|[[:ru:Бану Муса]]||4400|| || || ||28
|-
|[[:ru:Бент-функция]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Бесконечно малая и бесконечно большая]]||24300||[[Անվերջ փոքր]]||1000||այո||40
|-
|[[:ru:Бета-распределение]]||7900|| || || ||28
|-
|[[:ru:Бета-функция Дирихле]]||8900|| || || ||15
|-
|[[:ru:Биекция]]||5900||[[Փոխմիարժեք համապատասխանություն]]||1400|| ||55
|-
|[[:ru:Бикватернион]]||12100|| || || ||11
|-
|[[:ru:Билинейное отображение]]||3100|| || || ||17
|-
|[[:ru:Биметрические теории гравитации]]||11500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Бинарная циклическая группа]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Бином]]||1100||[[Երկանդամ]]||1300|| ||44
|-
|[[:ru:Биномиальная теорема Абеля]]||2600|| || || ||10
|-
|[[:ru:Биссектриса]]||23600||[[Կիսորդ]]||4600|| ||41
|-
|[[:ru:Бицентрическая система координат]]||3400|| || || ||5
|-
|[[:ru:Блюменталь, Отто]]||11900|| || || ||13
|-
|[[:ru:Бомбелли, Рафаэль]]||14400|| || || ||30
|-
|[[:ru:Булева функция]]||47200||[[Բուլյան ֆունկցիա]]||43700|| ||23
|-
|[[:ru:Бута]]||14100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Вариация функции]]||12100|| || || ||9
|-
|[[:ru:Вектор-функция]]||10000|| || || ||21
|-
|[[:ru:Векторный оператор Лапласа]]||9000|| || || ||8
|-
|[[:ru:Вероятностная рекурсия]]||2300|| || || ||1
|-
|[[:ru:Вероятность]]||85500||[[Հավանականություն]]||49200|| ||123
|-
|[[:ru:Вершина (теория графов)]]||9600|| || || ||32
|-
|[[:ru:Весовая матрица]]||4900|| || || ||4
|-
|[[:ru:Взаимнокорреляционная функция]]||4400|| || || ||19
|-
|[[:ru:Вневписанная окружность]]||15100|| || || ||11
|-
|[[:ru:Вписанная окружность]]||20800||[[Ներգծյալ շրջանագիծ]]||4000||այո||32
|-
|[[:ru:Врис, Густав де]]||4500|| || || ||14
|-
|[[:ru:Вронскиан]]||8100|| || || ||23
|-
|[[:ru:Вторая теорема о среднем]]||2400|| || || ||3
|-
|[[:ru:Вулих, Борис Захарович]]||10900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Выпуклый многоугольник]]||3300|| || || ||34
|-
|[[:ru:Вырождение (математика)]]||6400|| || || ||21
|-
|[[:ru:Гамильтон, Уильям Роуэн]]||103900||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79
|-
|[[:ru:Гамильтонов граф]]||22500|| || || ||13
|-
|[[:ru:Гамильтонова механика]]||23000|| || || ||40
|-
|[[:ru:Гамма-распределение]]||12600|| || || ||30
|-
|[[:ru:Геометрическая прогрессия]]||11200||[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||4300||այո||62
|-
|[[:ru:Геометрические закономерности в природе]]||107100||[[Բնության օրինաչափություններ]]||66200|| ||16
|-
|[[:ru:Геометрическое место точек]]||4900|| || || ||42
|-
|[[:ru:Гиперболические уравнения]]||7800|| || || ||14
|-
|[[:ru:Гиперболоид]]||9200||[[Հիպերբոլոիդ]]||2000|| ||46
|-
|[[:ru:Гиперкомплексное число]]||3600||[[Հիպերկոմպլեքս թվեր]]||2800|| ||33
|-
|[[:ru:Гиперкуб]]||6000||[[Հիպերխորանարդ]]||5600|| ||39
|-
|[[:ru:Гиперплоскость]]||2700|| || || ||32
|-
|[[:ru:Гиперэкспоненциальное распределение]]||4500|| || || ||5
|-
|[[:ru:Гипотеза ван дер Вардена]]||4300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Гипотеза Хадвигера (теория графов)]]||6200|| || || ||6
|-
|[[:ru:Гипотеза H]]||3800|| || || ||6
|-
|[[:ru:Гипоэллиптический оператор]]||6500|| || || ||7
|-
|[[:ru:Гладкая функция]]||6000|| || || ||7
|-
|[[:ru:Гладкое расслоение]]||4100|| || || ||2
|-
|[[:ru:Гомологическая зеркальная симметрия]]||11100|| || || ||5
|-
|[[:ru:Группа Ли]]||17000|| || || ||34
|-
|[[:ru:Дарвин, Джордж Говард]]||61200||[[Ջորջ Դարվին]]||2900|| ||37
|-
|[[:ru:Дважды стохастическая матрица]]||4600|| || || ||9
|-
|[[:ru:Двенадцатигранники]]||4000||[[Դոդեկաեդր]]||10200|| ||55
|-
|[[:ru:Двойная точка]]||2800|| || || ||2
|-
|[[:ru:Двойное векторное произведение]]||6100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Двойственный симплекс-метод]]||100||[[Սիմպլեքս մեթոդ]]||6900|| ||36
|-
|[[:ru:Двудольный граф]]||5900|| || || ||32
|-
|[[:ru:Двумерное пространство]]||7700||[[Երկչափ տարածություն]]||7100|| ||46
|-
|[[:ru:Дедекиндово сечение]]||13000|| || || ||29
|-
|[[:ru:Декартов лист]]||14600|| || || ||29
|-
|[[:ru:Деление многочленов]]||20300||[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||5000|| ||24
|-
|[[:ru:Делимость]]||14000||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63
|-
|[[:ru:Дерево палиндромов]]||26900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Дзета-функция Римана]]||29400||[[Ռիմանի զետա ֆունկցիա]]||6700|| ||53
|-
|[[:ru:Диагональное преобладание]]||2500|| || || ||14
|-
|[[:ru:Диаметр]]||18400||[[Տրամագիծ]]||1600|| ||101
|-
|[[:ru:Дискретная теорема Грина]]||10900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Дискриминантный анализ]]||3600|| || || ||14
|-
|[[:ru:Дисперсия случайной величины]]||15600||[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||16300|| ||63
|-
|[[:ru:Дифференциалы высших порядков]]||8800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Дифференциальная форма]]||18700|| || || ||23
|-
|[[:ru:Дифференциальные уравнения Лагранжа и Клеро]]||11000|| || || ||18
|-
|[[:ru:Дифференцирование сложной функции]]||6700||[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||8800|| ||41
|-
|[[:ru:Домики и колодцы]]||11600||[[Ջուր, գազ և էլեկտրականություն]]||3300|| ||17
|-
|[[:ru:Дополнение Шура]]||3000|| || || ||13
|-
|[[:ru:Дюйм]]||33400||[[Դյույմ]]||900|| ||94
|-
|[[:ru:Евдокс Книдский]]||33300||[[Եվդոքս]]||1600|| ||63
|-
|[[:ru:Евклидово поле]]||2300|| || || ||6
|-
|[[:ru:Единичная матрица]]||4200|| || || ||49
|-
|[[:ru:Единичная окружность]]||6400||[[Միավոր շրջանագիծ]]||1100||այո||58
|-
|[[:ru:Единичный вектор]]||2200|| || || ||48
|-
|[[:ru:Единичный круг]]||5000|| || || ||17
|-
|[[:ru:Задача Дирихле]]||6600|| || || ||14
|-
|[[:ru:Задача Неймана]]||8200||[[Նեյմանի խնդիր]]||2000|| ||15
|-
|[[:ru:Задача Нелсона — Эрдёша — Хадвигера]]||9800|| || || ||11
|-
|[[:ru:Задача о семи кёнигсбергских мостах]]||38500||[[Քյոնիգսբերգի յոթ կամուրջները]]||6600||այո||57
|-
|[[:ru:Задача Фаньяно]]||2400|| || || ||8
|-
|[[:ru:Задача Штурма — Лиувилля]]||24500|| || || ||17
|-
|[[:ru:Задачи тысячелетия]]||10100||[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||8300|| ||41
|-
|[[:ru:Законы де Моргана]]||5700||[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||3300|| ||47
|-
|[[:ru:Замкнутое множество]]||3800|| || || ||32
|-
|[[:ru:Заряд (теория меры)]]||5300|| || || ||12
|-
|[[:ru:Зоммерфельд, Арнольд]]||147300||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69
|-
|[[:ru:Идеал (алгебра)]]||25600|| || || ||40
|-
|[[:ru:Идеальный тепловой контакт]]||2200|| || || ||4
|-
|[[:ru:Изоморфизм]]||17300||[[Իզոմորֆություն (մաթեմատիկա)]]||5400|| ||59
|-
|[[:ru:Изотропный вектор]]||10100|| || || ||6
|-
|[[:ru:Инвариантная производная по времени]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Интеграл Лебега]]||15300||[[Լեբեգի ինտեգրալ]]||4300|| ||30
|-
|[[:ru:Интеграл Римана — Стилтьеса]]||3200||[[Ստիլտյեսի ինտեգրալ]]||1400|| ||19
|-
|[[:ru:Интегральная показательная функция]]||9700|| || || ||19
|-
|[[:ru:Интегральная теорема Коши]]||4600|| || || ||26
|-
|[[:ru:Интегральная формула Коши]]||14800||[[Կոշիի ինտեգրալ]]||1800|| ||37
|-
|[[:ru:Интегральное уравнение Вольтерры]]||4500|| || || ||12
|-
|[[:ru:Интегральный признак Коши — Маклорена]]||6200|| || || ||18
|-
|[[:ru:Интерполяционные формулы]]||8400|| || || ||3
|-
|[[:ru:Интерполяционный многочлен Лагранжа]]||15400|| || || ||23
|-
|[[:ru:История арифметики]]||121500|| || || ||6
|-
|[[:ru:История криптографии]]||195200||[[Կրիպտոգրաֆիայի պատմություն]]||35200|| ||21
|-
|[[:ru:История математики в Армении]]||96000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հայաստանում]]||88500|| ||3
|-
|[[:ru:Каноническая форма Вейра]]||10000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Канторово множество]]||9200|| || || ||35
|-
|[[:ru:Капелли, Альфредо]]||5700|| || || ||14
|-
|[[:ru:Кари, Яркко]]||5700|| || || ||4
|-
|[[:ru:Карно, Лазар]]||23400||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58
|-
|[[:ru:Квадрат (алгебра)]]||6400||[[Թվի քառակուսի]]||6000|| ||54
|-
|[[:ru:Квадратичная функция одной переменной]]||46500||[[Մեկ փոփոխականի քառակուսային ֆունկցիա]]||12500|| ||36
|-
|[[:ru:Квадратное пирамидальное число]]||8200|| || || ||19
|-
|[[:ru:Квадратура круга]]||18600||[[Շրջանի քառակուսացում]]||2300|| ||49
|-
|[[:ru:Квадратурная формула Гаусса — Лагерра]]||2100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Квантиль]]||9700|| || || ||28
|-
|[[:ru:Квантовая группа]]||6000|| || || ||13
|-
|[[:ru:Класс (математика)]]||3400||[[Դաս (բազմությունների տեսություն)]]||2300|| ||29
|-
|[[:ru:Клейн, Виллем]]||4900|| || || ||10
|-
|[[:ru:Когомологии де Рама]]||12100|| || || ||14
|-
|[[:ru:Коллинеарность]]||5400|| || || ||30
|-
|[[:ru:Компланарность]]||4000|| || || ||21
|-
|[[:ru:Конвей, Джон Хортон]]||110300|| || || ||47
|-
|[[:ru:Кониашвили, Михаил Григорьевич]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Коническое сечение]]||34100||[[Կոնական հատույթ]]||2800|| ||78
|-
|[[:ru:Константа Миллса]]||5800|| || || ||12
|-
|[[:ru:Континуум (теория множеств)]]||13400|| || || ||17
|-
|[[:ru:Кортевег, Дидерик]]||5700|| || || ||16
|-
|[[:ru:Коэффициент]]||5400||[[Գործակիցներ]]||2100|| ||58
|-
|[[:ru:Красота математики]]||32000|| || || ||26
|-
|[[:ru:Кратность критической точки]]||12700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Кривая Безье]]||24700|| || || ||46
|-
|[[:ru:Кривая Урысона]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:ru:Кривизна]]||16800|| || || ||44
|-
|[[:ru:Криволинейный интеграл]]||16600||[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||3500|| ||36
|-
|[[:ru:Круг]]||8500||[[Շրջան (երկրաչափություն)]]||4300|| ||62
|-
|[[:ru:Круг сходимости]]||3500|| || || ||17
|-
|[[:ru:Куб (алгебра)]]||13600|| || || ||43
|-
|[[:ru:Левитин, Карл Ефимович]]||54300|| || || ||1
|-
|[[:ru:Лемма Адамара]]||6800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лемма Морса]]||7500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Линейная независимость]]||5800|| || || ||39
|-
|[[:ru:Линейное приближение]]||3600|| || || ||19
|-
|[[:ru:Линейный непрерывный оператор]]||9500|| || || ||8
|-
|[[:ru:Логарифмическая производная]]||3200|| || || ||15
|-
|[[:ru:Логарифмическая система счисления]]||10300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Логарифмический признак сходимости]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:ru:Логнормальное распределение]]||8200|| || || ||25
|-
|[[:ru:Локально связное пространство]]||2400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Лоэв, Мишель]]||4700|| || || ||10
|-
|[[:ru:Лямбда-матрица]]||8900|| || || ||9
|-
|[[:ru:Малая теорема Ферма]]||34400|| || || ||52
|-
|[[:ru:Математическая абстракция]]||3700|| || || ||17
|-
|[[:ru:Математическое ожидание]]||21400||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54
|-
|[[:ru:Матрица Лемера]]||2700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Матрица мер конвергенции]]||9800|| || || ||5
|-
|[[:ru:Матрица Паскаля]]||16100|| || || ||7
|-
|[[:ru:Матрица перехода]]||7800|| || || ||20
|-
|[[:ru:Матрица расстояний]]||8800|| || || ||11
|-
|[[:ru:Матрица сдвига]]||7400|| || || ||5
|-
|[[:ru:Матричный метод]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:ru:Метод бисопряжённых градиентов]]||5500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Метод Галёркина]]||12700|| || || ||12
|-
|[[:ru:Метод Гаусса (численное интегрирование)]]||5600|| || || ||19
|-
|[[:ru:Метод граничного элемента]]||11900|| || || ||10
|-
|[[:ru:Метод итерации]]||7000|| || || ||1
|-
|[[:ru:Метод конечных объёмов]]||5700|| || || ||13
|-
|[[:ru:Метод конечных разностей]]||11600|| || || ||23
|-
|[[:ru:Метод конечных элементов]]||21500|| || || ||40
|-
|[[:ru:Метод Лобачевского — Греффе]]||13300|| || || ||6
|-
|[[:ru:Метод неделимых]]||22900|| || || ||23
|-
|[[:ru:Метод перевала]]||5500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Метод прогонки]]||15200|| || || ||11
|-
|[[:ru:Метод прямоугольников]]||7300|| || || ||10
|-
|[[:ru:Метод разделения переменных]]||16300|| || || ||20
|-
|[[:ru:Метод релаксации]]||2400||[[Ռելակսացիայի մեթոդ]]||6400|| ||10
|-
|[[:ru:Метод решёточных уравнений Больцмана]]||3700|| || || ||10
|-
|[[:ru:Метод Рунге — Кутты]]||32200||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33
|-
|[[:ru:Метод сопряжённых градиентов]]||10900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Метод сопряжённых градиентов (для решения СЛАУ)]]||7000|| || || ||14
|-
|[[:ru:Метод стрельбы]]||4400|| || || ||9
|-
|[[:ru:Метод характеристик]]||9500|| || || ||10
|-
|[[:ru:Метод Якоби для собственных значений]]||4700|| || || ||9
|-
|[[:ru:Минимальная форма автомата]]||8800|| || || ||2
|-
|[[:ru:Минимальный многочлен матрицы]]||3100|| || || ||18
|-
|[[:ru:Минимизация ДКА]]||3500|| || || ||10
|-
|[[:ru:Минуции (математика)]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Многомасштабный метод конечных элементов]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Многочлены Лагерра]]||4900|| || || ||22
|-
|[[:ru:Многочлены Полачека]]||2000|| || || ||1
|-
|[[:ru:Множество Мандельброта]]||31700|| || || ||50
|-
|[[:ru:Мухаммад ибн Муса ибн Шакир]]||6500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Наибольшее известное простое число]]||11000||[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||19800|| ||22
|-
|[[:ru:Недоопределённая система]]||1600|| || || ||5
|-
|[[:ru:Нейман, Карл Готфрид]]||5500|| || || ||22
|-
|[[:ru:Необходимое условие сходимости рядов]]||2400|| || || ||18
|-
|[[:ru:Непер, Джон]]||28800||[[Ջոն Նեփյեր]]||2400|| ||79
|-
|[[:ru:Неравенство о среднем арифметическом, геометрическом и гармоническом]]||11500|| || || ||24
|-
|[[:ru:Неравенство Птолемея]]||7600||[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||3200|| ||34
|-
|[[:ru:Неравенство Сильвестра]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Норма (теория полей)]]||5400|| || || ||11
|-
|[[:ru:Нормаль]]||14100||[[Նորմալ]]||2200|| ||40
|-
|[[:ru:Нормальная форма дифференциальных уравнений]]||8900|| || || ||1
|-
|[[:ru:Нормальная форма Смита]]||3600|| || || ||6
|-
|[[:ru:Нулевой вектор]]||2600|| || || ||29
|-
|[[:ru:Нуль функции]]||8500||[[Ֆունկցիայի զրո]]||4800|| ||46
|-
|[[:ru:Область целостности]]||10000|| || || ||33
|-
|[[:ru:Обобщённое гиперболическое распределение]]||4000|| || || ||5
|-
|[[:ru:Обратная матрица]]||16700|| || || ||18
|-
|[[:ru:Обратная параболическая интерполяция]]||4700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Обратное число]]||13800|| || || ||52
|-
|[[:ru:Общая тауберова теорема Винера]]||2600|| || || ||3
|-
|[[:ru:Объём]]||10200||[[Ծավալ]]||8900|| ||112
|-
|[[:ru:Однородное дифференциальное уравнение]]||2900|| || || ||12
|-
|[[:ru:Однородный многочлен]]||2500||[[Ձևեր (մաթեմատիկա)]]||4000|| ||19
|-
|[[:ru:Одноугольник]]||1900|| || || ||24
|-
|[[:ru:Ортогональные функции]]||3500||[[Օրթոգոնալ ֆունկցիաներ]]||2000|| ||10
|-
|[[:ru:Особое решение]]||7000||[[Հատուկ լուծում]]||1800|| ||5
|-
|[[:ru:Отелбаев, Мухтарбай Отелбаевич]]||11000|| || || ||5
|-
|[[:ru:Отражающая функция Мироненко]]||4700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Оценка сложности песен]]||8700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Панин, Иван Александрович (математик)]]||10800|| || || ||3
|-
|[[:ru:Параболическое уравнение]]||7300||[[Պարաբոլիկ հավասարումներ]]||7200|| ||14
|-
|[[:ru:Парадокс Рассела]]||60100||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48
|-
|[[:ru:Пентикяйнен, Тейво]]||9100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Перечислительная комбинаторика]]||2800|| || || ||11
|-
|[[:ru:Перцептрон]]||96100|| || || ||30
|-
|[[:ru:Поверхность второго порядка]]||17500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Поверхность Дарбу]]||4500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Поворот Гивенса]]||7000|| || || ||11
|-
|[[:ru:Показатели центра распределения]]||4800|| || || ||45
|-
|[[:ru:Поле направлений]]||1800|| || || ||8
|-
|[[:ru:Полный граф]]||3700|| || || ||36
|-
|[[:ru:Полукруговой закон Вигнера]]||3300|| || || ||7
|-
|[[:ru:Полупростая алгебра Ли]]||17400|| || || ||13
|-
|[[:ru:Полярный треугольник]]||5700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Порядковая статистика]]||5700|| || || ||13
|-
|[[:ru:Порядок элемента]]||9900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Послание монаха Роджера Бэкона]]||96800|| || || ||3
|-
|[[:ru:Постоянная Хинчина]]||19600|| || || ||11
|-
|[[:ru:Поток векторного поля]]||7300||[[Վեկտորական դաշտի հոսք]]||2000|| ||41
|-
|[[:ru:Правильные многомерные многогранники]]||8900|| || || ||17
|-
|[[:ru:Правильный многогранник]]||26200||[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||53600|| ||61
|-
|[[:ru:Предельные теоремы Сегё]]||3800|| || || ||2
|-
|[[:ru:Предобуславливание]]||10200|| || || ||6
|-
|[[:ru:Премия Веблена по геометрии]]||4700|| || || ||14
|-
|[[:ru:Преобразование Вигнера — Вилла]]||11400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Преобразование Лагерра]]||2000|| || || ||1
|-
|[[:ru:Признак Гаусса]]||1700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Признак д’Аламбера]]||9100||[[Դ'Ալամբերի հայտանիշ]]||3500|| ||29
|-
|[[:ru:Признак Куммера]]||5400|| || || ||4
|-
|[[:ru:Признак Раабе]]||3700|| || || ||8
|-
|[[:ru:Признак сравнения]]||6500|| || || ||18
|-
|[[:ru:Признаки подобия треугольников]]||19200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Пример Адамара]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:ru:Примитивные уравнения]]||1900|| || || ||10
|-
|[[:ru:Принцип Гарнака]]||5200|| || || ||12
|-
|[[:ru:Приращение функции]]||1900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Проекционные методы решения СЛАУ]]||14600|| || || ||1
|-
|[[:ru:Произведение Кронекера]]||14400||[[Կրոնեկերյան արտադրյալ]]||8800|| ||23
|-
|[[:ru:Производная Дини]]||3800|| || || ||8
|-
|[[:ru:Производная обратной функции]]||3700|| || || ||10
|-
|[[:ru:Производная Пинкерле]]||5700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Пространство Браунера]]||7100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Пространство Минковского]]||16100||[[Մինկովսկու տարածություն]]||10600|| ||45
|-
|[[:ru:Пространство Смит]]||4500|| || || ||3
|-
|[[:ru:Пространство Соболева]]||19100|| || || ||19
|-
|[[:ru:Пространство столбцов]]||22500|| || || ||12
|-
|[[:ru:Пространство циклов]]||24000|| || || ||4
|-
|[[:ru:Процедура Кэли — Диксона]]||15000|| || || ||15
|-
|[[:ru:Пятиугольное число]]||6500|| || || ||25
|-
|[[:ru:Радикальный признак Коши]]||8400|| || || ||24
|-
|[[:ru:Радиус-вектор]]||4600||[[Շառավիղ-վեկտոր]]||2800||այո||47
|-
|[[:ru:Разложение Холецкого]]||9500|| || || ||20
|-
|[[:ru:Разрывный метод Галёркина]]||21300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Распределение Вейбулла]]||25900|| || || ||26
|-
|[[:ru:Распределение Дирихле]]||8200|| || || ||15
|-
|[[:ru:Распределение Коши]]||9000|| || || ||28
|-
|[[:ru:Распределение Лапласа]]||12300|| || || ||15
|-
|[[:ru:Распределение Максвелла]]||30000||[[Մաքսվելի բաշխում]]||3500|| ||40
|-
|[[:ru:Распределение Парето]]||8100|| || || ||28
|-
|[[:ru:Распределение Пуассона]]||15500||[[Պուասոնի բաշխում]]||2400|| ||50
|-
|[[:ru:Распределение Райса]]||5000|| || || ||9
|-
|[[:ru:Распределение Рэлея]]||5400|| || || ||20
|-
|[[:ru:Распределение хи-квадрат]]||21100|| || || ||39
|-
|[[:ru:Распределение variance-gamma]]||3200|| || || ||3
|-
|[[:ru:Расстояние Махаланобиса]]||10900|| || || ||19
|-
|[[:ru:Расстояние Минковского]]||3200|| || || ||11
|-
|[[:ru:Расстояние Чебышёва]]||3400|| || || ||20
|-
|[[:ru:Регулярное семейство распределений]]||2700|| || || ||2
|-
|[[:ru:Редко используемые тригонометрические функции]]||12300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Решение задачи с конца]]||3600|| || || ||2
|-
|[[:ru:Римские цифры]]||52800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103
|-
|[[:ru:Ряд Гаусса]]||3900|| || || ||6
|-
|[[:ru:Ряд из натуральных чисел]]||30400|| || || ||27
|-
|[[:ru:Ряд обратных квадратов]]||40800|| || || ||32
|-
|[[:ru:Саломаа, Арто]]||15000|| || || ||10
|-
|[[:ru:Свойство замкнутости регулярных языков]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Сглаживающий сплайн]]||11100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Сектор круга]]||1300||[[Սեկտոր (երկրաչափություն)]]||1700||այո||47
|-
|[[:ru:Семейство (математика)]]||7500|| || || ||23
|-
|[[:ru:Сепарабельное пространство]]||7300|| || || ||23
|-
|[[:ru:Сертификат простоты]]||13000|| || || ||4
|-
|[[:ru:Сжимающее отображение]]||3200|| || || ||17
|-
|[[:ru:Сигнатура (линейная алгебра)]]||3400|| || || ||11
|-
|[[:ru:Символ Якоби]]||15300|| || || ||25
|-
|[[:ru:Скользящая средняя]]||30700|| || || ||27
|-
|[[:ru:Слабая производная]]||7300|| || || ||15
|-
|[[:ru:Сложение]]||153500||[[Գումարում]]||38600|| ||123
|-
|[[:ru:Смешанное произведение]]||7700||[[Խառն արտադրյալ]]||1900|| ||28
|-
|[[:ru:Собственный вектор]]||32500|| || || ||48
|-
|[[:ru:Соотношение Безу]]||21000|| || || ||34
|-
|[[:ru:Сопряжённый корень]]||2600|| || || ||1
|-
|[[:ru:Спектральная теорема]]||26400|| || || ||16
|-
|[[:ru:Спектральная теория]]||8600|| || || ||13
|-
|[[:ru:Список интегралов от гиперболических функций]]||6500||[[Հիպերբոլական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7800|| ||31
|-
|[[:ru:Список интегралов от иррациональных функций]]||9100|| || || ||32
|-
|[[:ru:Список интегралов от логарифмических функций]]||2400||[[Լոգարիթմական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||4500|| ||32
|-
|[[:ru:Список интегралов от обратных тригонометрических функций]]||4500||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7200|| ||30
|-
|[[:ru:Список интегралов от рациональных функций]]||4700||[[Ռացիոնալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||6000|| ||34
|-
|[[:ru:Список интегралов от тригонометрических функций]]||13900||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||15500|| ||37
|-
|[[:ru:Список интегралов от экспоненциальных функций]]||4500||[[Էքսպոնենցիալ ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||7400|| ||33
|-
|[[:ru:Список интегралов элементарных функций]]||13000|| || || ||46
|-
|[[:ru:Список квадратурных формул]]||36900||[[Քառակուսացման բանաձևերի ցանկ]]||29100|| ||2
|-
|[[:ru:Список матриц]]||28100|| || || ||9
|-
|[[:ru:Список объектов, названных в честь Исаака Ньютона]]||4900|| || || ||4
|-
|[[:ru:Список объектов, названных в честь Леонарда Эйлера]]||22400||[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||5700|| ||15
|-
|[[:ru:Спор о струне]]||35300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Стабилизированный метод бисопряжённых градиентов]]||4300|| || || ||4
|-
|[[:ru:Статистическая оценка]]||5800||[[Վիճակագրական գնահատական]]||800|| ||30
|-
|[[:ru:Стилтьес, Томас Иоаннес]]||16700||[[Թոմաս Ստիլտյես]]||1700|| ||24
|-
|[[:ru:Стохастический интеграл]]||9800|| || || ||18
|-
|[[:ru:Ступенчатый вид матрицы]]||2900|| || || ||17
|-
|[[:ru:Суперпростое число]]||1800|| || || ||8
|-
|[[:ru:Суперсимметрия]]||32500||[[Սուպերսիմետրիա]]||10800|| ||51
|-
|[[:ru:Суслин, Андрей Александрович]]||15800|| || || ||9
|-
|[[:ru:Суффиксный автомат]]||80500|| || || ||5
|-
|[[:ru:Сфеническое число]]||5400|| || || ||21
|-
|[[:ru:Сферическая теорема синусов]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Сферические теоремы косинусов]]||13700|| || || ||8
|-
|[[:ru:Схема Эйткена]]||5800|| || || ||3
|-
|[[:ru:Счастливое число (lucky number)]]||9300|| || || ||22
|-
|[[:ru:Телескопический ряд]]||5000|| || || ||21
|-
|[[:ru:Тело (алгебра)]]||3000|| || || ||29
|-
|[[:ru:Тензор Дарбу]]||3400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Абеля]]||3700|| || || ||25
|-
|[[:ru:Теорема Абеля о неразрешимости уравнений в радикалах]]||8500|| || || ||22
|-
|[[:ru:Теорема Адамара о лакунах]]||1800|| || || ||5
|-
|[[:ru:Теорема Адамара о степенном ряде]]||7200||[[Կոշի-Ադամարի թեորեմ]]||7300|| ||18
|-
|[[:ru:Теорема Александера о предбазе]]||8900|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Александрова о выпуклой функции]]||1600|| || || ||6
|-
|[[:ru:Теорема Александрова о развёртке]]||6100|| || || ||4
|-
|[[:ru:Теорема Аполлония]]||3500||[[Ապոլոնիուսի թեորեմ]]||3200|| ||25
|-
|[[:ru:Теорема Ауманна о согласии]]||4800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Теорема Больцано — Вейерштрасса]]||23100|| || || ||35
|-
|[[:ru:Теорема Бондаревой — Шепли]]||3300|| || || ||5
|-
|[[:ru:Теорема Брахмагупты]]||7600|| || || ||20
|-
|[[:ru:Теорема Ван-Обеля о четырёхугольнике]]||3000|| || || ||17
|-
|[[:ru:Теорема Вариньона (геометрия)]]||5300||[[Վարինյոնի թեորեմ (երկրաչափություն)]]||5400||այո||16
|-
|[[:ru:Теорема Вейерштрасса о функции на компакте]]||8000|| || || ||27
|-
|[[:ru:Теорема Вивиани]]||4700||[[Վիվիանիի թեորեմ]]||2500|| ||27
|-
|[[:ru:Теорема Виртингера]]||2000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Витта]]||2900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Теорема Волда]]||3100|| || || ||5
|-
|[[:ru:Теорема вращения Эйлера]]||3300|| || || ||12
|-
|[[:ru:Теорема Гаусса — Маркова]]||12500|| || || ||18
|-
|[[:ru:Теорема Гильберта — Шмидта]]||4900|| || || ||4
|-
|[[:ru:Теорема Грина]]||13200||[[Գրինի բանաձևեր]]||1300|| ||39
|-
|[[:ru:Теорема де Гуа]]||8600||[[Դե Գուայի թեորեմ]]||3300|| ||17
|-
|[[:ru:Теорема Егорова]]||4500|| || || ||13
|-
|[[:ru:Теорема Жордана]]||9400||[[Ժորդանյան կոր]]||2400|| ||25
|-
|[[:ru:Теорема Клини о неподвижной точке]]||2700|| || || ||7
|-
|[[:ru:Теорема Колмогорова]]||3500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема косинусов]]||18000||[[Կոսինուսների թեորեմ]]||3900||այո||66
|-
|[[:ru:Теорема котангенсов]]||3600||[[Կոտանգենսների թեորեմ]]||2900|| ||18
|-
|[[:ru:Теорема Коши — Ковалевской]]||6400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема Коши — Пуанкаре]]||2700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Коши о многогранниках]]||4600|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема Крейна — Мильмана]]||3800|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема Кронекера — Капелли]]||4900|| || || ||22
|-
|[[:ru:Теорема Лапласа]]||14700|| || || ||20
|-
|[[:ru:Теорема Лебега о мажорируемой сходимости]]||4500|| || || ||17
|-
|[[:ru:Теорема Лебега о разложении меры]]||3500|| || || ||6
|-
|[[:ru:Теорема Лежандра (сферическая тригонометрия)]]||4700|| || || ||7
|-
|[[:ru:Теорема Лейбница (геометрия)]]||3400|| || || ||3
|-
|[[:ru:Теорема Лейбница о сходимости знакочередующихся рядов]]||400|| || || ||27
|-
|[[:ru:Теорема Линделёфа о многограннике]]||3800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Лузина]]||4200|| || || ||12
|-
|[[:ru:Теорема Ляпунова]]||100|| || || ||40
|-
|[[:ru:Теорема Мазура — Улама]]||3300|| || || ||6
|-
|[[:ru:Теорема Мансиона]]||100|| || || ||9
|-
|[[:ru:Теорема Мардена]]||3300|| || || ||9
|-
|[[:ru:Теорема Менелая]]||9300|| || || ||38
|-
|[[:ru:Теорема Меньшова]]||3100|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Минковского о выпуклом теле]]||5300|| || || ||13
|-
|[[:ru:Теорема Минковского о многогранниках]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Монжа]]||6700||[[Մոնժի թեորեմ]]||2200||այո||13
|-
|[[:ru:Теорема Морли о трисектрисах]]||4600|| || || ||24
|-
|[[:ru:Теорема Нагумо]]||12800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Наполеона]]||6900||[[Նապոլեոնի թեորեմ]]||2800||այո||26
|-
|[[:ru:Теорема Ньютона (планиметрия)]]||2400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема Нэша — Кёйпера]]||4900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Нэша о регулярных вложениях]]||6000|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема о бабочке]]||5800|| || || ||20
|-
|[[:ru:Теорема о биссектрисе]]||8800|| || || ||19
|-
|[[:ru:Теорема о замкнутом графике]]||2500|| || || ||18
|-
|[[:ru:Теорема о неявной функции]]||9100|| || || ||21
|-
|[[:ru:Теорема о перестановке ряда]]||2200|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема о промежуточном значении]]||7000|| || || ||43
|-
|[[:ru:Теорема о равномерной непрерывности]]||5600|| || || ||19
|-
|[[:ru:Теорема о секущих]]||100|| || || ||25
|-
|[[:ru:Теорема о сумме углов многоугольника]]||2500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема о сумме углов треугольника]]||9000||[[Եռանկյան անկյունների գումար]]||5300|| ||12
|-
|[[:ru:Теорема о трёх перпендикулярах]]||5500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема об ограниченности интегрируемой функции]]||2400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема об открытом отображении]]||2700|| || || ||20
|-
|[[:ru:Теорема отсчётов в частотной области]]||2500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Польке ― Шварца]]||1800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Теорема Радемахера]]||1100|| || || ||11
|-
|[[:ru:Теорема Радона — Никодима]]||6000|| || || ||14
|-
|[[:ru:Теорема разложения Гельмгольца]]||30800|| || || ||16
|-
|[[:ru:Теорема Риса — Фишера]]||5400|| || || ||8
|-
|[[:ru:Теорема Сазонова]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Сальмона]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Сарда]]||12500|| || || ||10
|-
|[[:ru:Теорема Сильвестра]]||7100|| || || ||14
|-
|[[:ru:Теорема синусов]]||9100||[[Սինուսների թեորեմ]]||1700||այո||66
|-
|[[:ru:Теорема Стеклова]]||3200|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Степанова]]||1400|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Стилтьеса]]||3100|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Стоуна о группах унитарных операторов в гильбертовом пространстве]]||3400|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Стюарта]]||8500||[[Ստյուարտի թեորեմ]]||3100|| ||31
|-
|[[:ru:Теорема Таубера]]||4200|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Тебо]]||4200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Теорема Тонелли — Фубини]]||7100|| || || ||19
|-
|[[:ru:Теорема Фалеса о пропорциональных отрезках]]||10000||[[Հատման թեորեմ]]||4800|| ||31
|-
|[[:ru:Теорема Фейербаха]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:ru:Теорема Фихтенгольца]]||2500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Хадвигера]]||3700|| || || ||7
|-
|[[:ru:Теорема Хана — Банаха]]||8500|| || || ||22
|-
|[[:ru:Теорема Харди — Литтлвуда]]||1600|| || || ||5
|-
|[[:ru:Теорема Хеллингера — Тёплица]]||2500|| || || ||7
|-
|[[:ru:Теорема Хольмгрена]]||2100|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Шаудера — Тихонова]]||1200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Теорема Шварца о второй производной]]||3200|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Штейнера — Лемуса]]||4500|| || || ||16
|-
|[[:ru:Теорема Штейнера (планиметрия)]]||2600|| || || ||1
|-
|[[:ru:Теорема Штольца]]||7800|| || || ||19
|-
|[[:ru:Теорема Шура о постоянной кривизне]]||1900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Теорема Эйлера для многогранников]]||5000|| || || ||14
|-
|[[:ru:Теорема Эйлера о треугольнике]]||9700|| || || ||22
|-
|[[:ru:Теоремы Паппа — Гульдина]]||9100|| || || ||23
|-
|[[:ru:Теория массового обслуживания]]||15100|| || || ||27
|-
|[[:ru:Теория потенциала]]||15400||[[Պոտենցիալի տեսություն]]||4400|| ||19
|-
|[[:ru:Теория Ходжа]]||10000|| || || ||12
|-
|[[:ru:Тест Агравала — Каяла — Саксены]]||24200|| || || ||20
|-
|[[:ru:Тождество Эйлера (комплексный анализ)]]||17800||[[Էյլերի նույնություն]]||19200|| ||53
|-
|[[:ru:Томография]]||41000||[[Տոմոգրաֆիա]]||1400|| ||40
|-
|[[:ru:Топология Зарисского]]||21600|| || || ||17
|-
|[[:ru:Точка Микеля]]||9500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Точная верхняя и нижняя границы]]||16900|| || || ||21
|-
|[[:ru:Трансверсальность]]||2700|| || || ||10
|-
|[[:ru:Транспонированная матрица]]||4400||[[Շրջված մատրից]]||4800|| ||39
|-
|[[:ru:Третья краевая задача]]||6000|| || || ||9
|-
|[[:ru:Треугольник Рёло]]||105900||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34
|-
|[[:ru:Ультраметрическое пространство]]||4900|| || || ||15
|-
|[[:ru:Универсальная тригонометрическая подстановка]]||11100|| || || ||10
|-
|[[:ru:Универсум фон Неймана]]||19500|| || || ||10
|-
|[[:ru:Уравнение Лакса]]||2400|| || || ||7
|-
|[[:ru:Уравнение переноса]]||2200|| || || ||15
|-
|[[:ru:Уравнение Риккати]]||10700||[[Ռիկատիի հավասարում]]||8900|| ||22
|-
|[[:ru:Устранимая особая точка]]||2100|| || || ||14
|-
|[[:ru:Фигурные числа]]||111800|| || || ||25
|-
|[[:ru:Фильтр Чебышёва]]||34900|| || || ||17
|-
|[[:ru:Форма Бовиля — Богомолова]]||3500|| || || ||2
|-
|[[:ru:Формула Бернулли]]||5000|| || || ||5
|-
|[[:ru:Формула Герона]]||13100||[[Հերոնի բանաձև]]||2000||այո||65
|-
|[[:ru:Формула Карно]]||4900||[[Կառնոյի թեորեմ]]||2100||այո||22
|-
|[[:ru:Формула конечных приращений]]||12300|| || || ||55
|-
|[[:ru:Формула Муавра]]||3100||[[Մուավրի բանաձև]]||15100|| ||45
|-
|[[:ru:Формула Якоби]]||2000|| || || ||5
|-
|[[:ru:Фрактальная размерность]]||63900|| || || ||23
|-
|[[:ru:Французская железнодорожная метрика]]||9300|| || || ||4
|-
|[[:ru:Фундаментальная последовательность]]||3500|| || || ||45
|-
|[[:ru:Функционал Минковского]]||5400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Функция Гомпертца]]||4500|| || || ||10
|-
|[[:ru:Функция Дирихле]]||5600|| || || ||28
|-
|[[:ru:Хадвигер, Гуго]]||8100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Центр вписанной окружности]]||9700||[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||3400|| ||18
|-
|[[:ru:Цингер, Василий Яковлевич]]||83400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Численное интегрирование]]||28500|| || || ||34
|-
|[[:ru:Численные методы]]||50900||[[Թվային մեթոդներ]]||38400|| ||97
|-
|[[:ru:Шапиро, Зоря Яковлевна]]||14900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Шур, Исай]]||6000|| || || ||30
|-
|[[:ru:Экзотические тригонометрические функции]]||100|| || || ||3
|-
|[[:ru:Эконометрика]]||76600||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71
|-
|[[:ru:Экспонента]]||12000||[[Էքսպոնենտ]]||6800|| ||44
|-
|[[:ru:Экспоненциальное распределение]]||9600|| || || ||37
|-
|[[:ru:Экспоненциальный рост]]||4400|| || || ||39
|-
|[[:ru:Экстремаль]]||2500|| || || ||1
|-
|[[:ru:Экстремально несвязное пространство]]||3500|| || || ||6
|-
|[[:ru:Эллиптические функции Якоби]]||18500|| || || ||16
|-
|[[:ru:Эллиптический оператор]]||4200|| || || ||11
|-
|[[:ru:Эллиптическое уравнение]]||5700|| || || ||11
|-
|[[:ru:Эргодическая теорема Биркгофа — Хинчина]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:ru:Эрмитова нормальная форма]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:ru:Эрмитова форма]]||3900|| || || ||8
|-
|[[:ru:Эрмитово-сопряжённая матрица]]||6700|| || || ||29
|-
|[[:ru:Эшер, Мауриц Корнелис]]||97200||[[Մաուրից Կոռնելիս Էշեր]]||99400|| ||84
|-
|[[:ru:Якобиан]]||10400|| || || ||4
|-
|[[:ru:D с чертой-преобразование]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:ru:H-кобордизм]]||3700|| || || ||5
|-
|[[:ru:IDEA]]||71900|| || || ||26
|-
|[[:ru:SAFER]]||81200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Sgn]]||7100||[[Sgn]]||6600|| ||41
|}</text>
      <sha1>mmx1pcte4ati1388s7tuh6ksy4ifnju</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/ԸՀ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009888</id>
    <revision>
      <id>8492352</id>
      <parentid>8490067</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:37:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2958" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Избранные статьи проекта Математика]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:Аксиома параллельности Евклида]]||71400|| || || ||41
|-
|[[:ru:Арифметика]]||134800||[[Թվաբանություն]]||136300|| ||163
|-
|[[:ru:Архимед]]||145800||[[Արքիմեդես]]||92200|| ||220
|-
|[[:ru:Гамильтон, Уильям Роуэн]]||103900||[[Ուիլյամ Համիլտոն]]||84900|| ||79
|-
|[[:ru:Зоммерфельд, Арнольд]]||147300||[[Առնոլդ Զոմմերֆելդ]]||3400|| ||69
|-
|[[:ru:История арифметики]]||121500|| || || ||6
|-
|[[:ru:История криптографии]]||195200||[[Կրիպտոգրաֆիայի պատմություն]]||35200|| ||21
|-
|[[:ru:История математических обозначений]]||248100||[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն]]||14900|| ||8
|-
|[[:ru:История теории вероятностей]]||122400||[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||123600|| ||16
|-
|[[:ru:История тригонометрии]]||118700||[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||118400|| ||17
|-
|[[:ru:Кипу]]||260700||[[Կիպու (գիր)]]||24000||այո||52
|-
|[[:ru:Комплексное число]]||121400||[[Կոմպլեքս թիվ]]||11600|| ||133
|-
|[[:ru:Конвей, Джон Хортон]]||110300|| || || ||47
|-
|[[:ru:Леви бен Гершом]]||155900|| || || ||27
|-
|[[:ru:Лейбниц, Готфрид Вильгельм]]||258600||[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||257000|| ||192
|-
|[[:ru:Лемма Шепли — Фолкмана]]||103800|| || || ||7
|-
|[[:ru:Логарифм]]||114700||[[Լոգարիթմ]]||16100|| ||113
|-
|[[:ru:Основания математики]]||119400|| || || ||36
|-
|[[:ru:Парадокс Рассела]]||60100||[[Ռասելի պարադոքս]]||54900|| ||48
|-
|[[:ru:Перцептрон]]||96100|| || || ||30
|-
|[[:ru:Послание монаха Роджера Бэкона]]||96800|| || || ||3
|-
|[[:ru:Суффиксный автомат]]||80500|| || || ||5
|-
|[[:ru:Треугольник Рёло]]||105900||[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||48600|| ||34
|-
|[[:ru:Фигурные числа]]||111800|| || || ||25
|-
|[[:ru:Чебышёв, Пафнутий Львович]]||134700||[[Պաֆնուտի Չեբիշև]]||4500|| ||47
|-
|[[:ru:Эйлер, Леонард]]||204000||[[Լեոնարդ Էյլեր]]||188100|| ||173
|-
|[[:ru:Эконометрика]]||76600||[[Էկոնոմետրիկա]]||24800|| ||71
|-
|[[:ru:Эшер, Мауриц Корнелис]]||97200||[[Մաուրից Կոռնելիս Էշեր]]||99400|| ||84
|}</text>
      <sha1>1e003u29jkqnulmfceox97d4ydvgj73</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/ԼՀ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009891</id>
    <revision>
      <id>8492353</id>
      <parentid>8491161</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:38:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3438" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Хорошие статьи проекта Математика]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:Алгоритм Шрайера — Симса]]||46600|| || || ||3
|-
|[[:ru:Апории Зенона]]||101300|| || || ||47
|-
|[[:ru:Атака по сторонним каналам]]||55000|| || || ||17
|-
|[[:ru:Борн, Макс]]||142400||[[Մաքս Բոռն]]||48400|| ||108
|-
|[[:ru:Гауссовы целые числа]]||62100|| || || ||30
|-
|[[:ru:Геометрия (Декарт)]]||55800||[[Երկրաչափություն (Դեկարտ)]]||31300|| ||17
|-
|[[:ru:Дарвин, Джордж Говард]]||61200||[[Ջորջ Դարվին]]||2900|| ||37
|-
|[[:ru:Дерево палиндромов]]||26900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Дифференциальная приватность]]||27900|| || || ||10
|-
|[[:ru:Ехиднаэдр]]||24900||[[Եքիդնաեդր]]||16800|| ||8
|-
|[[:ru:Задача о рюкзаке]]||52600||[[Ուսապարկի խնդիր]]||4400|| ||31
|-
|[[:ru:История математики]]||172400||[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||19800||այո||65
|-
|[[:ru:История математики в Армении]]||96000||[[Մաթեմատիկայի պատմությունը Հայաստանում]]||88500|| ||3
|-
|[[:ru:Кеплер, Иоганн]]||69800||[[Յոհան Կեպլեր]]||17400|| ||170
|-
|[[:ru:Корень (математика)]]||62400||[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||41700|| ||72
|-
|[[:ru:Лемма о малом искажении]]||17100|| || || ||8
|-
|[[:ru:Лобачевский, Николай Иванович]]||98900||[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||2700|| ||90
|-
|[[:ru:Математическая экономика]]||193200|| || || ||38
|-
|[[:ru:Международный конгресс математиков]]||111200|| || || ||31
|-
|[[:ru:Множественное выравнивание последовательностей]]||55000|| || || ||18
|-
|[[:ru:Ньютон, Исаак]]||250900||[[Իսահակ Նյուտոն]]||147500|| ||277
|-
|[[:ru:Передискретизация]]||46400|| || || ||9
|-
|[[:ru:Протокол Нидхема — Шрёдера]]||43100|| || || ||14
|-
|[[:ru:Протоколы тайного голосования]]||72900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Пуанкаре, Анри]]||131200||[[Անրի Պուանկարե]]||6600|| ||119
|-
|[[:ru:Решение треугольников]]||63400||[[Եռանկյունների լուծում]]||61900|| ||14
|-
|[[:ru:Ряд обратных квадратов]]||40800|| || || ||32
|-
|[[:ru:Сеть Фейстеля]]||51600|| || || ||22
|-
|[[:ru:Спор о струне]]||35300|| || || ||3
|-
|[[:ru:Тест ассоциативности]]||25300|| || || ||4
|-
|[[:ru:Тест Люка — Лемера]]||29300|| || || ||17
|-
|[[:ru:Трофей (архитектура)]]||35700|| || || ||8
|-
|[[:ru:Турбокод]]||37000|| || || ||15
|-
|[[:ru:Тьюринг, Алан]]||91100||[[Ալան Թյուրինգ]]||111900|| ||169
|-
|[[:ru:Цингер, Василий Яковлевич]]||83400|| || || ||10
|-
|[[:ru:Шифр Бэкона]]||31700|| || || ||11
|-
|[[:ru:Erlang]]||158600|| || || ||33
|-
|[[:ru:SAFER]]||81200|| || || ||9
|}</text>
      <sha1>rd67yfj5vjf4vyc3t0idgwktxebjn16</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հոդվածներ Ռուսերեն Վիքիպեդիայից/Գ կարգավիճակի</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1009893</id>
    <revision>
      <id>8492356</id>
      <parentid>8491676</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:39:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12749" xml:space="preserve">
== [[:ru:Category:Статьи проекта Математика II уровня]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:ru:0,(9)]]||29700||[[0,(9)]]||12800|| ||61
|-
|[[:ru:Алгебраическая геометрия]]||41900||[[Հանրահաշվական երկրաչափություն]]||3600|| ||61
|-
|[[:ru:Алгоритм Дейкстры]]||25300||[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||3600||այո||51
|-
|[[:ru:Алгоритм Диница]]||14800|| || || ||13
|-
|[[:ru:Алгоритм Форда — Фалкерсона]]||13500||[[Ֆորդ-ֆալկերսոնի ալգորիթմ]]||12800|| ||21
|-
|[[:ru:Алгоритм Эдмондса — Карпа]]||17500|| || || ||17
|-
|[[:ru:Амортизационный анализ]]||9400|| || || ||15
|-
|[[:ru:Аносов, Дмитрий Викторович]]||14400|| || || ||17
|-
|[[:ru:Арнольд, Владимир Игоревич]]||49600|| || || ||57
|-
|[[:ru:Асимптотический анализ]]||15000|| || || ||16
|-
|[[:ru:Базис]]||31500|| || || ||48
|-
|[[:ru:Бесконечность]]||108200||[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||10000|| ||125
|-
|[[:ru:Вектор (математика)]]||23100||[[Վեկտոր]]||15100|| ||22
|-
|[[:ru:Векторное поле]]||37800||[[Վեկտորական դաշտ]]||8800|| ||51
|-
|[[:ru:Векторное произведение]]||41200||[[Վեկտորական արտադրյալ]]||12800|| ||66
|-
|[[:ru:Великая теорема Ферма]]||41700||[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||6500|| ||80
|-
|[[:ru:Вещественное число]]||80500||[[Իրական թվեր]]||4300|| ||115
|-
|[[:ru:Виртингер, Вильгельм]]||8800|| || || ||14
|-
|[[:ru:Волков, Александр Александрович (математик)]]||8800|| || || ||1
|-
|[[:ru:Воронин, Сергей Михайлович]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:ru:Вулих, Борис Захарович]]||10900|| || || ||3
|-
|[[:ru:Галуа, Эварист]]||21200||[[Էվարիստ Գալուա]]||2400|| ||94
|-
|[[:ru:Гаусс, Карл Фридрих]]||63600||[[Կառլ Գաուս]]||69700|| ||178
|-
|[[:ru:Гауссов интеграл]]||11500|| || || ||24
|-
|[[:ru:Геометрия]]||43100||[[Երկրաչափություն]]||70300|| ||199
|-
|[[:ru:Гильберт, Давид]]||52900||[[Դավիթ Հիլբերտ]]||48900|| ||143
|-
|[[:ru:Гипербола (математика)]]||38000||[[Հիպերբոլ]]||3700||այո||74
|-
|[[:ru:Градиент]]||21400||[[Գրադիենտ]]||6000|| ||64
|-
|[[:ru:Граф (математика)]]||33000||[[Գրաֆներ]]||5600||այո||67
|-
|[[:ru:Двоичная куча]]||13900|| || || ||21
|-
|[[:ru:Деление (математика)]]||55400||[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||11200|| ||120
|-
|[[:ru:Делимость]]||14000||[[Բաժանելիություն]]||13900|| ||63
|-
|[[:ru:Дельта-функция]]||36400|| || || ||47
|-
|[[:ru:Десятичная дробь]]||37200|| || || ||21
|-
|[[:ru:Дисперсионный анализ]]||23300||[[Դիսպերս վերլուծություն]]||5900|| ||47
|-
|[[:ru:Дифференциальная геометрия поверхностей]]||20600|| || || ||8
|-
|[[:ru:Дифференциальное уравнение]]||42000||[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||26900|| ||98
|-
|[[:ru:Длина кривой]]||11900|| || || ||35
|-
|[[:ru:Дюжина]]||4800|| || || ||44
|-
|[[:ru:Дюйм]]||33400||[[Դյույմ]]||900|| ||94
|-
|[[:ru:Золотое сечение]]||41800||[[Ոսկե հատում]]||5100|| ||94
|-
|[[:ru:Идеал (алгебра)]]||25600|| || || ||40
|-
|[[:ru:Иррациональное число]]||34700||[[Իռացիոնալ թիվ]]||29200|| ||89
|-
|[[:ru:Карно, Лазар]]||23400||[[Լազար Նիկոլա Կառնո]]||3400|| ||58
|-
|[[:ru:Квадратный корень из 2]]||17600||[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||15400|| ||43
|-
|[[:ru:Квадратура (математика)]]||13000|| || || ||17
|-
|[[:ru:Келдыш, Мстислав Всеволодович]]||76400||[[Մստիսլավ Կելդիշ]]||9600|| ||34
|-
|[[:ru:Клейн, Феликс]]||33900||[[Ֆելիքս Կլայն]]||7700|| ||68
|-
|[[:ru:Код Хэмминга]]||32700|| || || ||31
|-
|[[:ru:Колмогоров, Андрей Николаевич]]||118400||[[Անդրեյ Կոլմոգորով]]||7000|| ||71
|-
|[[:ru:Конечное поле]]||48300||[[Վերջավոր դաշտ]]||44300|| ||35
|-
|[[:ru:Контроль ошибок]]||18300|| || || ||36
|-
|[[:ru:Кривая второго порядка]]||28100|| || || ||6
|-
|[[:ru:Кривая Урысона]]||9700|| || || ||2
|-
|[[:ru:Криптографическая хеш-функция]]||66900|| || || ||31
|-
|[[:ru:Кудрявцев, Лев Дмитриевич]]||18700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Лаврентьев, Михаил Алексеевич]]||45700|| || || ||22
|-
|[[:ru:Левитин, Карл Ефимович]]||54300|| || || ||1
|-
|[[:ru:Лемма Адамара]]||6800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лемма Шварца — Зиппеля]]||17700|| || || ||4
|-
|[[:ru:Лидов, Михаил Львович]]||29800|| || || ||4
|-
|[[:ru:Манин, Юрий Иванович]]||27700|| || || ||20
|-
|[[:ru:Математическое ожидание]]||21400||[[Մաթեմատիկական սպասում]]||2000|| ||54
|-
|[[:ru:Метод Годунова]]||17700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Метод Монте-Карло]]||32600||[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||2800|| ||52
|-
|[[:ru:Метод потенциалов (амортизационный анализ)]]||8700|| || || ||5
|-
|[[:ru:Метод регуляризации Тихонова]]||8900|| || || ||11
|-
|[[:ru:Метод Рунге — Кутты]]||32200||[[Ռունգե-Կուտտայի մեթոդ]]||29700|| ||33
|-
|[[:ru:Методы интегрирования]]||15400|| || || ||5
|-
|[[:ru:Механико-математический факультет МГУ]]||73400|| || || ||6
|-
|[[:ru:Мнимая единица]]||16600||[[Կեղծ միավոր]]||9400|| ||62
|-
|[[:ru:Моисеев, Никита Николаевич]]||62600|| || || ||8
|-
|[[:ru:Моррис, Джеймс Хирам]]||10700|| || || ||7
|-
|[[:ru:Натуральный логарифм]]||44700||[[Բնական լոգարիթմ]]||21800|| ||60
|-
|[[:ru:Негэнтропия]]||17800|| || || ||17
|-
|[[:ru:Непрерывная дробь]]||39700||[[Շղթայական կոտորակ]]||3000|| ||42
|-
|[[:ru:Область целостности]]||10000|| || || ||33
|-
|[[:ru:Обратные тригонометрические функции]]||37800||[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||29500|| ||50
|-
|[[:ru:Окружность]]||51000||[[Շրջանագիծ]]||22000|| ||151
|-
|[[:ru:Оператор (математика)]]||19800||[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||2300|| ||36
|-
|[[:ru:Паскаль, Блез]]||62200||[[Բլեզ Պասկալ]]||5400|| ||185
|-
|[[:ru:Первообразная]]||15500||[[Ֆունկցիայի նախնական]]||2100||այո||51
|-
|[[:ru:Планковская длина]]||34100||[[Պլանկի երկարություն]]||5100||այո||52
|-
|[[:ru:Площадь]]||41900||[[Մակերես]]||9700||այո||161
|-
|[[:ru:Поверхность]]||44800||[[Մակերևույթ]]||22700|| ||70
|-
|[[:ru:Поверхность второго порядка]]||17500|| || || ||4
|-
|[[:ru:Подпись на основе обучения с ошибками в кольце]]||42900|| || || ||2
|-
|[[:ru:Полный перебор]]||77700|| || || ||21
|-
|[[:ru:Понтрягин, Лев Семёнович]]||86400||[[Լև Պոնտրյագին]]||3200|| ||32
|-
|[[:ru:Преобразование Фурье]]||44400|| || || ||64
|-
|[[:ru:Признаки подобия треугольников]]||19200|| || || ||9
|-
|[[:ru:Производная функции]]||59100||[[Ածանցյալ]]||18400|| ||89
|-
|[[:ru:Пространство столбцов]]||22500|| || || ||12
|-
|[[:ru:Прямая]]||26700||[[Ուղիղ]]||7200|| ||110
|-
|[[:ru:Прямоугольная система координат]]||29200||[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||4100|| ||77
|-
|[[:ru:Распределение хи-квадрат]]||21100|| || || ||39
|-
|[[:ru:Рациональная функция]]||24200||[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||7700|| ||42
|-
|[[:ru:Риман, Бернхард]]||35300||[[Բեռնարդ Ռիման]]||12800|| ||106
|-
|[[:ru:Римские цифры]]||52800||[[Հռոմեական թվեր]]||2600||այո||103
|-
|[[:ru:Ряд из натуральных чисел]]||30400|| || || ||27
|-
|[[:ru:Садовничий, Виктор Антонович]]||119600|| || || ||19
|-
|[[:ru:Семейство (математика)]]||7500|| || || ||23
|-
|[[:ru:Сертификат простоты]]||13000|| || || ||4
|-
|[[:ru:Сигнатура (линейная алгебра)]]||3400|| || || ||11
|-
|[[:ru:Симметрия]]||53500||[[Համաչափություն]]||51200|| ||94
|-
|[[:ru:Синай, Яков Григорьевич]]||21600|| || || ||30
|-
|[[:ru:Система координат]]||42700||[[Կոորդինատային համակարգ]]||39400|| ||91
|-
|[[:ru:Соболев, Сергей Львович]]||34200||[[Սերգեյ Սոբոլև]]||4100|| ||27
|-
|[[:ru:Собственный вектор]]||32500|| || || ||48
|-
|[[:ru:Совершенное число]]||18900||[[Կատարյալ թիվ]]||5000|| ||63
|-
|[[:ru:Статистика]]||46400||[[Վիճակագրություն]]||10000|| ||185
|-
|[[:ru:Стечкин, Сергей Борисович]]||15000|| || || ||9
|-
|[[:ru:Тангенциальный треугольник]]||7400|| || || ||5
|-
|[[:ru:Тарталья, Никколо]]||11400||[[Նիկոլո Տարտալյա]]||11500|| ||55
|-
|[[:ru:Тензорный скетч]]||11700|| || || ||3
|-
|[[:ru:Теорема о бесконечных обезьянах]]||39900|| || || ||45
|-
|[[:ru:Теорема Пифагора]]||58500||[[Պյութագորասի թեորեմ]]||7300|| ||123
|-
|[[:ru:Теория групп]]||48500|| || || ||79
|-
|[[:ru:Теория категорий]]||28300||[[Կատեգորիաների տեսություն]]||7500|| ||53
|-
|[[:ru:Теория массового обслуживания]]||15100|| || || ||27
|-
|[[:ru:Теория множеств]]||71300||[[Բազմությունների տեսություն]]||50700|| ||124
|-
|[[:ru:Теория хаоса]]||56700|| || || ||68
|-
|[[:ru:Томография]]||41000||[[Տոմոգրաֆիա]]||1400|| ||40
|-
|[[:ru:Топология Зарисского]]||21600|| || || ||17
|-
|[[:ru:Треугольник]]||90000||[[Եռանկյուն]]||16200|| ||162
|-
|[[:ru:Тригонометрические функции]]||73100||[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||65000|| ||80
|-
|[[:ru:Угол]]||66000||[[Անկյուն]]||64300|| ||133
|-
|[[:ru:Умножение матриц]]||30600||[[Մատրիցների արտադրյալ]]||19100|| ||34
|-
|[[:ru:Универсальная тригонометрическая подстановка]]||11100|| || || ||10
|-
|[[:ru:Уравнение Лапласа]]||10100||[[Լապլասի հավասարում]]||1600|| ||45
|-
|[[:ru:Фрактал]]||35000||[[Ֆրակտալ]]||51800|| ||79
|-
|[[:ru:Функция (математика)]]||45200||[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||43300|| ||120
|-
|[[:ru:Хеш-функция]]||46700||[[Հեշ ֆունկցիա]]||8800||այո||55
|-
|[[:ru:Цубербиллер, Ольга Николаевна]]||6900|| || || ||5
|-
|[[:ru:Чётность нуля]]||27400||[[Զրոյի զույգություն]]||34800|| ||31
|-
|[[:ru:Числа Фибоначчи]]||44100||[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||10700|| ||70
|-
|[[:ru:Число]]||41100||[[Թիվ]]||80600|| ||199
|-
|[[:ru:Шафаревич, Игорь Ростиславович]]||64800|| || || ||29
|-
|[[:ru:Шнайер, Брюс]]||30400|| || || ||31
|-
|[[:ru:Эрмитова нормальная форма]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:ru:E (число)]]||28900||[[E (թիվ)]]||21700|| ||90
|}</text>
      <sha1>i21wbvrxl7w7dsnldr3ucuk7b8di9y8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ալինա Պենկովսկայա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1033481</id>
    <revision>
      <id>8492433</id>
      <parentid>8431948</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10545" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ}}
'''Ալինա Բարբարա Պենկովսկայա''' ({{lang-pl|Alina Barbara Pienkowska}}, {{ԱԾ}}), [[լեհ]] [[բուժքույր]], [[այլախոհ]], [[Արհմիություն|արհմիութենական]] և [[քաղաքական գործիչ]]։ 1980 թվականի օգոստոսին [[Գդանսկ]]ում գործադուլի մասնակից, «Համերաշխություն» շարժման ակտիվիստ, առողջապահության արհմիության վարչության պետ։ 1991-1993 թվականներին լիբերալ կուսակցությունից սենատոր։ 

Բոգդան Բորուսևիչի կինը։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է [[Լենին]]ի անվան Գդանսկի [[նավատորմ]]ի աշխատակցի ընտանիքում, 1970/1971 թվականների բողոքի ցույցերի մասնակից է։ Նավատորմում աշխատում էր որպես բուժքույր։ Ակտիվորեն մասնակցում էր Ափի ազատ արհմիությունների գործունեության ստեղծմանը։ Նա ձեռնարկություններում ստացված վնասվածքների մասին հոդվածներ է գրել ապօրինի արհմիությունների ''Robotnik Wybrzeża'' տեղեկագրում։

1980 թվականի օգոստոսի 14-ին Գդանսկի նավաշինարանում սկսվել է բողոքի գործադուլ՝ ի պաշտպանություն աշխատանքից ազատված [[Աննա Վալենտինովիչ]]ի և [[Լեխ Վալենսա]]յի։ Վարչակազմը արգելափակել է կապի բոլոր գծերը, բացառությամբ կլինիկայի հեռախոսի։ Այդ հեռախոսի միջոցով Ալինա Պենկովսկայանն կազմակերպել է գործադուլ անողների և արտաքին աշխարհի միջև (առաջինը զանգել է [[Յացեկ Կուրոն]]ին) կապը։ Մասնակցել է 21 պահանջի մշակմանը, որոնք հիմք են հանդիսացել [[Լեհաստան]]ի կառավարության հետ ներգործարանային գործադուլի կոմիտեի Գդանսկի համաձայնագրերի և Լեհաստանի փոխվարչապետ Մեչիսլավ Յագելսկու պատվիրակության հետ  գործադուլի առաջնորդների բանակցությունների համար։ Ներառվել է 16-րդ կետը. «Առողջապահության ոլորտում աշխատանքային պայմանների բարելավում՝ որակյալ բժշկական օգնություն ապահովելու համար»&lt;ref&gt;[http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/492500,60-lat-temu-urodzila-sie-alina-pienkowska,id,t.html?cookie=1 60 lat temu urodziła się Alina Pienkowska]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== «Գործադուլի փրկություն» ==
1980 թվականի օգոստոսի 16-ին գործադուլային կոմիտեի (կազմավորման օրը) նախագահ դարձած Լեխ Վալենսան հայտարարել է գործադուլի դադարեցման մասին։ Արմատական ակտիվիստները՝ Անջեյ Գվազդան, Իոաննա Գվիազդան, Աննա Վալենտինովիչը, Հենրիկա Կշիվոնոսը, Ալինա Պենկովսկայան, Բոգդան Լիսը, Մարիլյա Պլոնսկան հանդես էին գալիս բողոքների շարունակման օգտին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://metropolitanka.ikm.gda.pl/trasa-s-alina-pienkowska-borusewicz/ |title=Trasa «S»: Alina Pienkowska-Borusewicz |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304235944/http://metropolitanka.ikm.gda.pl/trasa-s-alina-pienkowska-borusewicz/ |archivedate=2016-03-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Պենկովսկայան դիմել է բանվորներին՝ կոչ անելով մնալ նավատորմում և շարունակել [[Օկուպացիա|օկուպացիոն]] գործադուլը, մինչև իշխանությունները կկատարեն գործադուլ անողների բոլոր պահանջները։ Ալինա Պենկովսկայայի գործողությունները հետագայում կոչվել են գործադուլի փրկություն&lt;ref&gt;[http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/515967,Alina-Pienkowska-bezpieka-nie-byla-jej-straszna- Alina Pienkowska — bezpieka nie była jej straszna]&lt;/ref&gt;։

Սա հանգեցրել է Վալենսայի հետ լուրջ բախման։ Պենկովսկայան Վալենսային մեղադրել է դավաճանության մեջ, այնուամենայնիվ նրա վրա ազդել է Կուրոնը։ Կուրոնն ու Վալենսան կարծում էին, որ բանվորների և իշխանությունների բախման շարունակումը սպառնում է 1970 թվականի դեկտեմբերյան իրադարձությունների կրկնությանը և նույնիսկ սովետական միջամտությանը&lt;ref&gt;[http://www.novpol.ru/index.php?id=1436 Я ВИДЕЛ, КАК ДО ЭТОГО ДОШЛО]&lt;/ref&gt;։

== «Համերաշխության» բժիշկ ==
Ալինա Պենկովսկայան «Համերաշխության» ակտիվիստ էր, գլխավորում էր Գդանսկի արհմիությունների առողջության բաժինը և «Համերաշխություն» կազմակերպության կողմից կազմակերպված բժշկական օգնության կետերի համակարգը։ Մասնակցել է առողջապահության հարցերի շուրջ իշխանությունների հետ բանակցություններին&lt;ref&gt;[http://www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=Alina_Pie%C5%84kowska Alina Pienkowska]&lt;/ref&gt;։

1984 թվականի դեկտեմբերին ամուսնացել է Բոգդան Բորուսևիչի հետ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.solidarnosc.gda.pl/s19-historia/98-miejsca-pami/alina-pienkowska-ycie-w-subie-qsolidarnociq/ |title=Alina Pienkowska — życie w służbie «Solidarności» |accessdate=2020-09-03 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304092635/http://www.solidarnosc.gda.pl/s19-historia/98-miejsca-pami/alina-pienkowska-ycie-w-subie-qsolidarnociq/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Ամուսնությունից ունի երկու երեխա՝ որդի (Սեբաստիան) և դուստր (Քինգու)&lt;ref&gt;[http://www.wszechnica.solidarnosc.org.pl/?page_id=13123 Alina Pienkowska prowadzi dyskusję o problemach służby zdrowia, Gdańsk 1 XII 1980]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://b-borusewicz.pl/index.cgi?action=01show&amp;idn=173&amp;kind=5 |title=Bogdan cały czas widzi Alinę w czerwonej sukience |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141024100859/http://b-borusewicz.pl/index.cgi?action=01show&amp;idn=173&amp;kind=5 |archivedate=2014-10-24 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Նավատորմի սենատոր ==
1990-ականների սկզբին հասարակական-քաղաքական համակարգի փոփոխությունից հետո Ալինա Պենկովսկայան ամուսնու հետ անդամագրվել է ''ժողովրդավարական միություն'' և ''Թադեուշ Մազովեցկու ազատության միություն'' [[Լիբերալիզմ|ազատական]] կուսակցություններին։ 1991 թվականին ընտրվել է Լեհաստանի Սենատի պատգամավոր։ 1998-2002 թվականներին Գդանսկի քաղխորհրդի անդամ էր։ Ակտիվորեն մասնակցում էր տեղային քաղաքականությանը, հատուկ ուշադրություն էր դարձնում Գդանսկի նավատորմի բժշկական օգնությանը։

{{քաղվածք|Ալինա Պենկովսկայան համոզված էր, որ եթե ինքն արդեն նավատորմում է, ստիպված է մինչև վերջ մնալ այնտեղ։ ՆԱվատորմում աշխատի որպես բուժքույր, արհմիութենական և սենատոր։

Զբիգնև Բույակ&lt;ref&gt;[http://www.novpol.ru/index.php?id=1311 ИСТОРИЯ ОДНОЙ ЖИЗНИ. Рассказ о медсестре, деятеле «Солидарности», Алине Пенковской]&lt;/ref&gt;|}}

Լեխ Վալենսան ասել է, որ Ալինա Պենկովսկայայի օրինակը ստիպել է նրան փոխել նախկին վերաբերմունքը քաղաքականության մեջ կանանց հնարավորությունների մասին&lt;ref&gt;[http://kobieta.interia.pl/news-kobieta-w-czerwieni-alina-pienkowska,nId,421536 Kobieta w czerwieni — Alina Pienkowska]&lt;/ref&gt;։

== Հիշատակ ==

Ալինա Պենկովսկայան մահացել է 50 տարեկան հասակում&lt;ref&gt;POSTANOWIENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 3 maja 2006 r. o nadaniu orderów&lt;/ref&gt;։

2006 թվականի մաայիսի 3-ին Ալինա Պենկովսկայան հետմահու պարգևատրվել է Լեհաստանի Վերածննդի շքանշանով։ Նա Գդանսկի պատվավոր քաղաքացի է&lt;ref&gt;[http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4219958 HISTORIA PEWNEGO ŻYCIA]&lt;/ref&gt;։

2003 թվականին Ալինա Պենկովսկայայի մասին նկարահանվել է «Կյանքի պատմություն» վավերագրական ֆիլմը։ Ալինա Պենկովսկու կերպարն արտացոլված է «Երկաթե մարդը» (ռեժ. Անջեյ Վայդա) և «Գործադուլ» (ռեժ. Ֆոլկեր Շլյոնդորֆ) կինոնկարի հերոսներում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F,_%D0%90%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0

{{DEFAULTSORT:Պենկովսկայա, Ալինա}} 
[[Կատեգորիա:Բուժքույրեր]]
[[Կատեգորիա:Լեհ բժիշկներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>otfgf4onli7jpu4rqc0qi4r4gt3dvm7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Մաթեմատիկա/Հաճախ դիտվող</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1034126</id>
    <revision>
      <id>8492683</id>
      <parentid>8491778</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T02:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22718" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Հոդված!!Դիտումներ (վերջին 60 օրվա ընթացքում)
|-
|[[Սեղան (երկրաչափություն)]]||2446
|-
|[[Պարզ թիվ]]||2271
|-
|[[Թվաբանական պրոգրեսիա]]||2150
|-
|[[Զուգահեռագիծ]]||2146
|-
|[[Բնական թիվ]]||1915
|-
|[[Շեղանկյուն]]||1842
|-
|[[Հավասարասրուն սեղան]]||1796
|-
|[[Ուղղանկյուն եռանկյուն]]||1519
|-
|[[Մակերես]]||1501
|-
|[[Խորանարդ]]||1377
|-
|[[Եռանկյուն]]||1356
|-
|[[Բաժանարարների աղյուսակ]]||1355
|-
|[[Ծավալ]]||1302
|-
|[[Նյուտոնի օրենքներ]]||1229
|-
|[[Ամբողջ թիվ]]||1216
|-
|[[Պրիզմա]]||1172
|-
|[[Ալբերտ Այնշտայն]]||1164
|-
|[[Բուրգ (երկրաչափություն)]]||1098
|-
|[[Երկրաչափական պրոգրեսիա]]||1089
|-
|[[Պյութագորասի թեորեմ]]||1053
|-
|[[Փոխադարձ պարզ թվեր]]||1033
|-
|[[Կոտորակ (մաթեմատիկա)]]||1020
|-
|[[Կոն]]||1013
|-
|[[Թիվ]]||885
|-
|[[Մաթեմատիկա]]||879
|-
|[[Եռանկյան բարձրություն]]||872
|-
|[[Ածանցյալ]]||865
|-
|[[Պարագիծ]]||857
|-
|[[Եռանկյան միջնագիծ]]||810
|-
|[[Աստիճան (հանրահաշիվ)]]||809
|-
|[[Ինը]]||756
|-
|[[Հավասարասրուն եռանկյուն]]||755
|-
|[[Շրջանագիծ]]||747
|-
|[[Բաղադրյալ թիվ]]||743
|-
|[[Ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկ]]||742
|-
|[[Պարզ թվերի ցանկ]]||742
|-
|[[Միջին թվաբանական]]||741
|-
|[[Կոսինուսների թեորեմ]]||716
|-
|[[Իռացիոնալ թիվ]]||706
|-
|[[Մաթեմատիկական նշաններ]]||706
|-
|[[Ֆիբոնաչիի թվեր]]||689
|-
|[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||655
|-
|[[Լոգարիթմ]]||651
|-
|[[Ալգորիթմ]]||628
|-
|[[Հռոմեական թվեր]]||627
|-
|[[Քառակուսային հավասարում]]||619
|-
|[[Ամենամեծ ընդհանուր բաժանարար]]||597
|-
|[[Իրական թվեր]]||588
|-
|[[Ֆիզիկա]]||576
|-
|[[Ռացիոնալ թիվ]]||554
|-
|[[Քառանկյուն]]||546
|-
|[[Արիստոտել]]||538
|-
|[[Բաժանելիության հայտանիշներ]]||534
|-
|[[Արմատ (մաթեմատիկա)]]||527
|-
|[[Կանոնավոր եռանկյուն]]||516
|-
|[[Գլան]]||495
|-
|[[Եռանկյունաչափական նույնություններ]]||487
|-
|[[Կոորդինատային համակարգ]]||486
|-
|[[Արագություն]]||482
|-
|[[Վեցանկյուն]]||477
|-
|[[Սթիվեն Հոքինգ]]||473
|-
|[[Արքիմեդես]]||455
|-
|[[Քառակուսի]]||447
|-
|[[Տրամագիծ]]||443
|-
|[[Գունդ]]||435
|-
|[[Տոկոս]]||429
|-
|[[Զուգահեռանիստ]]||427
|-
|[[Շառավիղ]]||425
|-
|[[Իսահակ Նյուտոն]]||424
|-
|[[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)]]||423
|-
|[[Վեկտոր]]||421
|-
|[[Հերոնի բանաձև]]||410
|-
|[[Արագացում]]||395
|-
|[[Զույգ և կենտ թվեր]]||393
|-
|[[Պլատոն]]||393
|-
|[[Տրամաբանություն]]||380
|-
|[[Մատրից]]||379
|-
|[[Ենթաբազմություն]]||377
|-
|[[Պի թիվ]]||368
|-
|[[Ներգծյալ քառանկյուն]]||362
|-
|[[Հարաբերականության տեսություն]]||360
|-
|[[Ազիմուտ]]||359
|-
|[[Բազմությունների տեսություն]]||347
|-
|[[Ժամանակ]]||343
|-
|[[Գալիլեո Գալիլեյ]]||342
|-
|[[Անկյուն]]||331
|-
|[[Իմպուլս (շարժման քանակ)]]||328
|-
|[[Ֆակտորիալ]]||326
|-
|[[Ինֆորմացիա]]||322
|-
|[[Պյութագորաս]]||322
|-
|[[Կանոնավոր բազմանկյուն]]||314
|-
|[[Բազմություն]]||311
|-
|[[Սկալյար արտադրյալ]]||311
|-
|[[Ալիքներ]]||306
|-
|[[Բարդ տոկոս]]||304
|-
|[[Բաժանում (մաթեմատիկա)]]||303
|-
|[[Տասը]]||301
|-
|[[Բազմապատկում]]||298
|-
|[[Հավանականություն]]||290
|-
|[[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]]||290
|-
|[[Հաշվարկման դիրքային համակարգ]]||289
|-
|[[Ներքնաձիգ]]||288
|-
|[[Գծային ֆունկցիա]]||285
|-
|[[Քառանիստ]]||282
|-
|[[Հաշվարկման համակարգ (մաթեմատիկա)]]||274
|-
|[[Միջին երկրաչափական]]||269
|-
|[[Շոշափող]]||265
|-
|[[Թվի քառակուսի]]||259
|-
|[[Հիերարխիա]]||259
|-
|[[Քվանտային մեխանիկա]]||257
|-
|[[Աքսիոմ]]||252
|-
|[[Կինետիկ էներգիա]]||251
|-
|[[Համաչափություն]]||248
|-
|[[Վիճակագրություն]]||247
|-
|[[Հավանականությունների տեսություն]]||244
|-
|[[Մաթեմատիկական ճոճանակ]]||244
|-
|[[Ուղղանկյուն]]||243
|-
|[[Ոսկե հատում]]||239
|-
|[[Բուլյան ֆունկցիա]]||238
|-
|[[Բազմանկյուն]]||235
|-
|[[Արաբական թվեր]]||230
|-
|[[Պրոյեկցիա]]||230
|-
|[[Հաշվարկման երկուական համակարգ]]||228
|-
|[[Դեկարտյան կոորդինատների համակարգ]]||227
|-
|[[Երկրաչափություն]]||226
|-
|[[Թվաբանություն]]||213
|-
|[[Արտագծյալ շրջանագիծ]]||210
|-
|[[Ալան Թյուրինգ]]||202
|-
|[[Դիֆերենցիալ հավասարումներ]]||202
|-
|[[Եռանկյունների լուծում]]||202
|-
|[[Կիրառական մաթեմատիկա]]||199
|-
|[[Ֆիբոնաչի]]||197
|-
|[[Կոմպլեքս թիվ]]||195
|-
|[[Ուղիղ]]||194
|-
|[[Դիսպերսիա (վիճակագրություն)]]||191
|-
|[[Ռենե Դեկարտ]]||190
|-
|[[Սինուսների թեորեմ]]||190
|-
|[[Մաթեմատիկոս]]||189
|-
|[[Պարաբոլ]]||188
|-
|[[Սահման (մաթեմատիկա)]]||188
|-
|[[Հաշվարկման ութական համակարգ]]||182
|-
|[[Կոմբինատորիկա]]||179
|-
|[[Վիետի թեորեմ]]||179
|-
|[[Ամբողջ մաս]]||175
|-
|[[Անվերջության խորհրդանիշ]]||173
|-
|[[Մոգական քառակուսի]]||169
|-
|[[Բեզուի թեորեմ]]||168
|-
|[[Շրջան (երկրաչափություն)]]||167
|-
|[[Ալիքի երկարություն]]||166
|-
|[[Ֆունկցիայի արժեքների տիրույթ]]||166
|-
|[[Աշխարհագրական լայնություն]]||165
|-
|[[Էլիպս]]||161
|-
|[[Ռուբիկի խորանարդ]]||161
|-
|[[Աստիճան (երկրաչափություն)]]||160
|-
|[[Հաջորդականություն (մաթեմատիկա)]]||159
|-
|[[Հավասարում]]||158
|-
|[[Կինեմատիկա]]||157
|-
|[[Սեկտոր (երկրաչափություն)]]||153
|-
|[[Ինտեգրալ]]||148
|-
|[[Գաուսի մեթոդ]]||147
|-
|[[Քառակուսի արմատ]]||147
|-
|[[Կրամերի մեթոդ]]||146
|-
|[[Ռադիան]]||145
|-
|[[Սուդոկու]]||144
|-
|[[Դիսկրետ մաթեմատիկա]]||141
|-
|[[Թեորեմ]]||141
|-
|[[Միանդամ]]||141
|-
|[[Ածանցման կանոններ]]||139
|-
|[[Անհավասարություն (մաթեմատիկա)]]||139
|-
|[[Վեննի դիագրամ]]||139
|-
|[[Անկյունագիծ]]||138
|-
|[[Նաիրի Սեդրակյան]]||138
|-
|[[Էվկլիդեսի ալգորիթմ]]||136
|-
|[[Հակադարձ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ]]||135
|-
|[[Գրաֆների տեսություն]]||134
|-
|[[Զույգ և կենտ ֆունկցիաներ]]||133
|-
|[[Էվկլիդես]]||133
|-
|[[Էնտրոպիա]]||132
|-
|[[Հարաբերականության հատուկ տեսություն]]||129
|-
|[[Բլեզ Պասկալ]]||128
|-
|[[STEM]]||127
|-
|[[Հատված]]||127
|-
|[[Գծային ռեգրեսիա]]||126
|-
|[[Ջինիի գործակից]]||126
|-
|[[Արտագծյալ քառանկյուն]]||125
|-
|[[Գաղտնագրություն]]||125
|-
|[[Կատարյալ թիվ]]||125
|-
|[[Լեոնարդ Էյլեր]]||123
|-
|[[Հավասարման լուծում]]||123
|-
|[[Աբակ (տախտակ)]]||122
|-
|[[Որոշիչ (մաթեմատիկա)]]||121
|-
|[[Բուլյան հանրահաշիվ]]||120
|-
|[[Հաշվարկման տասնվեցական համակարգ]]||119
|-
|[[Գոթֆրիդ Լայբնից]]||118
|-
|[[Տասնորդական հաշվման համակարգեր]]||118
|-
|[[Պարբերական ֆունկցիա]]||116
|-
|[[Ռեկուրսիա]]||114
|-
|[[Դիֆերենցիալ հաշիվ]]||112
|-
|[[Թվերի տեսություն]]||111
|-
|[[Հանրահաշիվ]]||110
|-
|[[Գծային հանրահաշիվ]]||109
|-
|[[Դասական մեխանիկա]]||109
|-
|[[Զրոյի զույգություն]]||108
|-
|[[Անկյունային արագություն]]||107
|-
|[[Մաթեմատիկայի միջազգային օլիմպիադա]]||105
|-
|[[Ջեյմս Մաքսվել]]||105
|-
|[[Լուիս Քերոլ]]||104
|-
|[[Վեկտորական հաշիվ]]||103
|-
|[[Թվանշաններ]]||102
|-
|[[Ութանկյուն]]||101
|-
|[[Ֆունկցիայի էքստրեմում]]||101
|-
|[[Կառլ Գաուս]]||99
|-
|[[Խաղերի տեսություն]]||98
|-
|[[Հավանականության բաշխում]]||98
|-
|[[Միջակայք (մաթեմատիկա)]]||96
|-
|[[Գումարում]]||95
|-
|[[Թիթեռի էֆեկտ]]||95
|-
|[[Հնգանկյուն]]||94
|-
|[[Անվերջություն (մաթեմատիկա)]]||93
|-
|[[Բնության օրինաչափություններ]]||93
|-
|[[Ինֆորմացիայի տեսություն]]||93
|-
|[[Պյութագորասի եռյակ]]||92
|-
|[[Բացարձակ արժեք]]||91
|-
|[[Դաշտի քվանտային տեսություն]]||91
|-
|[[Էկոնոմետրիկա]]||90
|-
|[[Բազմանդամ]]||89
|-
|[[Երկարություն]]||89
|-
|[[Հանում]]||87
|-
|[[1000 (թիվ)]]||86
|-
|[[Աբստրակցիա]]||86
|-
|[[Եռանկյունաչափություն]]||85
|-
|[[Հարթություն]]||85
|-
|[[Բերտրան Ռասել]]||84
|-
|[[Յոթ]]||84
|-
|[[E (թիվ)]]||83
|-
|[[Ասույթների տրամաբանություն]]||83
|-
|[[Տարածաժամանակ]]||83
|-
|[[Ցուցչային ֆունկցիա]]||82
|-
|[[Գումար (մաթեմատիկա)]]||81
|-
|[[Ներգծյալ շրջանագծի կենտրոն]]||81
|-
|[[Սահմանում]]||81
|-
|[[Գծային հավասարումների համակարգ]]||80
|-
|[[Կանոնավոր բազմանիստ]]||80
|-
|[[Մաթեմատիկական անալիզ]]||80
|-
|[[Մաքսվելի հավասարումներ]]||80
|-
|[[Դիզյունկցիա]]||79
|-
|[[Գծային հավասարում]]||77
|-
|[[Թեյլորի շարք]]||77
|-
|[[Մոնոտոն ֆունկցիա]]||77
|-
|[[Ուղիղների հատում]]||77
|-
|[[3 (թիվ)]]||76
|-
|[[Սյունակով բաժանում]]||75
|-
|[[Փոփոխական մեծություն]]||75
|-
|[[Գրաֆներ]]||74
|-
|[[0,(9)]]||73
|-
|[[Բնական լոգարիթմ]]||73
|-
|[[Մաթեմատիկական սպասում]]||73
|-
|[[Գծագրական երկրաչափություն]]||72
|-
|[[Վեկտորական արտադրյալ]]||72
|-
|[[Թվային մեթոդներ]]||71
|-
|[[Մեծագույն հայտնի պարզ թիվը]]||71
|-
|[[Միջնակետ]]||71
|-
|[[1 (թիվ)]]||70
|-
|[[Աստիճանային շարք]]||70
|-
|[[Բացասական թիվ]]||70
|-
|[[Գրադիենտ]]||68
|-
|[[Թվային առանցք]]||68
|-
|[[Հակադարձ ֆունկցիա]]||68
|-
|[[Կլավդիոս Պտղոմեոս]]||67
|-
|[[Նյուտոնի երկանդամ]]||67
|-
|[[Էջ (երկրաչափություն)]]||66
|-
|[[Ֆուրիեի շարք]]||66
|-
|[[Երկանդամ]]||65
|-
|[[Հիպերբոլ]]||64
|-
|[[Տեսական ֆիզիկա]]||64
|-
|[[Դիսկրիմինանտ]]||63
|-
|[[Մաթեմատիկայի պատմություն]]||63
|-
|[[Մատրիցի ռանգ]]||63
|-
|[[Ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||63
|-
|[[Ֆրակտալ]]||63
|-
|[[Կոռելյացիա (մաթեմատիկա)]]||62
|-
|[[Ֆունկցիայի գրաֆիկ]]||62
|-
|[[Ալիքանշան]]||61
|-
|[[Ֆունկցիայի զրո]]||61
|-
|[[Յոհան Կեպլեր]]||60
|-
|[[Կոշի-Ադամարի թեորեմ]]||59
|-
|[[2 (թիվ)]]||58
|-
|[[Կոնյունկցիա]]||58
|-
|[[Հանրահաշվական գործողություններ]]||58
|-
|[[Հավանականությունների տեսության պատմություն]]||58
|-
|[[Մաթեմատիկական ապացույց]]||58
|-
|[[Մնացորդով բաժանում]]||58
|-
|[[Տոպոլոգիա]]||58
|-
|[[Կեպլերի օրենքներ]]||57
|-
|[[Մաթեմատիկական տրամաբանություն]]||57
|-
|[[Ջոն Նեշ]]||57
|-
|[[Եռանկյան անկյունների գումար]]||56
|-
|[[Էվկլիդեսյան երկրաչափություն]]||56
|-
|[[Հատման թեորեմ]]||56
|-
|[[Միջին հարմոնիկ]]||56
|-
|[[Բաժանում զրոյի վրա]]||55
|-
|[[Ալիքների ինտերֆերենցիա]]||54
|-
|[[Գծային ծրագրավորում]]||54
|-
|[[Իմպլիկացիա]]||54
|-
|[[Հանրահաշվի հիմնական թեորեմ]]||54
|-
|[[Ուղղահայացություն]]||54
|-
|[[Պտղոմեոսի թեորեմ]]||54
|-
|[[Կետ]]||53
|-
|[[Հնգագիծ]]||53
|-
|[[Վստահության միջակայք]]||53
|-
|[[Մաթեմատիկական բանաձև]]||52
|-
|[[Շրյոդինգերի հավասարում]]||52
|-
|[[Էրատոսթենեսի մաղ]]||51
|-
|[[Մակերևույթ]]||51
|-
|[[Աբստրակտ հանրահաշիվ]]||50
|-
|[[Ապահովագրության վիճակագիր]]||49
|-
|[[Էյլերի բանաձև]]||49
|-
|[[Թյուրինգի մեքենա]]||49
|-
|[[Խորանարդ հավասարում]]||49
|-
|[[Գուգոլ]]||48
|-
|[[Էմանուել Լասկեր]]||48
|-
|[[Թալես Միլեթացի]]||48
|-
|[[Էրատոսթենես Կիրենացի]]||47
|-
|[[Ժխտում (տրամաբանություն)]]||47
|-
|[[Քառակուսի մատրից]]||47
|-
|[[Ալ-Խորեզմի]]||46
|-
|[[Բանականության խաղեր]]||46
|-
|[[Էվանջելիստա Տորիչելլի]]||46
|-
|[[Իզոտրոպություն]]||46
|-
|[[Օղակ (մաթեմատիկա)]]||46
|-
|[[Լարերի տեսություն]]||45
|-
|[[Մոդա (վիճակագրություն)]]||45
|-
|[[Շեղանկյունանիստ]]||45
|-
|[[Պի թվի օր]]||45
|-
|[[Գրիգորի Պերելման]]||44
|-
|[[Թանգրամ]]||44
|-
|[[Նշան (մաթեմատիկա)]]||44
|-
|[[Ստախոսի պարադոքս]]||44
|-
|[[Վեկտորական տարածություն]]||44
|-
|[[Ֆերմայի մեծ թեորեմ]]||44
|-
|[[Արտագծած գնդային մակերևույթ]]||43
|-
|[[Զանգվածների կենտրոն]]||43
|-
|[[Կոր]]||43
|-
|[[Շղթայական կոտորակ]]||43
|-
|[[Քվանտային համակարգիչ]]||43
|-
|[[Բազմանդամների սյունակով բաժանում]]||42
|-
|[[Գառնիկ Կարապետյան]]||42
|-
|[[Դիոֆանտյան հավասարում]]||41
|-
|[[Հիպոթեզ (մաթեմատիկա)]]||41
|-
|[[Մաթեմատիկական վիճակագրություն]]||41
|-
|[[Մատրիցների արտադրյալ]]||41
|-
|[[Դե Մորգանի բանաձևեր]]||40
|-
|[[Դիրակի հավասարում]]||40
|-
|[[Հինգ]]||40
|-
|[[Չորս]]||40
|-
|[[Հազարամյակի մրցանակային խնդիրներ]]||39
|-
|[[Մաթեմատիկական ինդուկցիա]]||39
|-
|[[Ուղիղ անկյուն]]||39
|-
|[[Անրի Պուանկարե]]||38
|-
|[[Գործողությունների հետազոտում]]||38
|-
|[[Էմիլ Արթին]]||38
|-
|[[Էմմի Նյոթեր]]||38
|-
|[[Կոշիի խնդիր]]||38
|-
|[[Մաթեմատիկական օպտիմիզացիա]]||38
|-
|[[Մարիամ Միրզախանի]]||38
|-
|[[Քառակուսի արմատ երկուսից]]||37
|-
|[[Քառաչափ տարածություն]]||37
|-
|[[Անալիտիկ երկրաչափություն]]||36
|-
|[[Դ'Ալամբերի հայտանիշ]]||36
|-
|[[Էքսցենտրիսիտետ]]||36
|-
|[[Կիսապարագիծ]]||36
|-
|[[Ֆունկցիայի համադրույթ]]||36
|-
|[[Իսկության աղյուսակ]]||35
|-
|[[Խորանարդ աստիճանի արմատ]]||35
|-
|[[Նորայր Առաքելյան]]||35
|-
|[[Նորբերտ Վիներ]]||35
|-
|[[Բազմանիստ]]||34
|-
|[[Բարդ ֆունկցիայի դիֆերենցում]]||34
|-
|[[Էվարիստ Գալուա]]||34
|-
|[[Մաքսվելի բաշխում]]||34
|-
|[[Պոլ Դիրակ]]||34
|-
|[[Տարածաչափություն]]||34
|-
|[[Օպերատոր (մաթեմատիկա)]]||34
|-
|[[Ֆրանսուա Վիետ]]||34
|-
|[[Ազատ արվեստներ]]||33
|-
|[[Աքսիոմատիկ մեթոդ]]||33
|-
|[[Լուկա Պաչոլի]]||33
|-
|[[Մաթեմատիկական գլուխկոտրուկ]]||33
|-
|[[Մաթեմատիկական մոդել]]||33
|-
|[[Ութ]]||33
|-
|[[Բազմության հզորություն]]||32
|-
|[[Բաժանելիություն]]||32
|-
|[[Լունայի ալգորիթմ]]||32
|-
|[[Կանգնակ]]||32
|-
|[[Մեծ թվերի օրենք]]||32
|-
|[[Մոնտե-Կարլոյի մեթոդ]]||32
|-
|[[Տարրական հանրահաշիվ]]||32
|-
|[[Պելի թիվ]]||31
|-
|[[Պրեդիկատ]]||31
|-
|[[Ստանդարտ մոդել]]||31
|-
|[[Տասնորդական լոգարիթմներ]]||31
|-
|[[Տենզոր]]||31
|-
|[[Անալոգային հաշվողական մեքենա]]||30
|-
|[[Դեքստրայի ալգորիթմ]]||30
|-
|[[Դիզյունկտիվ նորմալ ձև]]||30
|-
|[[Ռյոլոյի եռանկյուն]]||30
|-
|[[Ասիմպտոտ]]||29
|-
|[[Ծննդյան օրերի պարադոքս]]||29
|-
|[[Կատարյալ թվերի ցանկ]]||29
|-
|[[Միջնարժեք]]||29
|-
|[[Պիեռ Սիմոն Լապլաս]]||29
|-
|[[Տրամաբանական գործողություն]]||29
|-
|[[Ամպերսանդ]]||28
|-
|[[Մաթեմատիկան Հին Եգիպտոսում]]||28
|-
|[[Շառավիղ-վեկտոր]]||28
|-
|[[Պտույտ]]||28
|-
|[[Վեց]]||28
|-
|[[Եռանկյան անհավասարություն]]||27
|-
|[[Հարաբերություններ (մաթեմատիկա)]]||27
|-
|[[Մինոր (գծային հանրահաշիվ)]]||27
|-
|[[Ռասելի պարադոքս]]||27
|-
|[[Գամմա ֆունկցիա]]||26
|-
|[[Հարմոնիկ շարք]]||26
|-
|[[Հունական թվային համակարգ]]||26
|-
|[[Մաթեմատիկական ֆիզիկա]]||26
|-
|[[Տարրական մաթեմատիկա]]||26
|-
|[[Ֆիլդսյան մրցանակ]]||26
|-
|[[Գաուս-Օստոգրադսկու թեորեմ]]||25
|-
|[[Դատարկ բազմություն]]||25
|-
|[[Մաթեմատիկական սոփեստություն]]||25
|-
|[[Նիկոլայ Լոբաչևսկի]]||25
|-
|[[Նորմալ]]||25
|-
|[[Ոչ հստակ տրամաբանություն]]||25
|-
|[[Ռեկուրսիա (ինֆորմատիկա)]]||25
|-
|[[Օգյուստեն Լուի Կոշի]]||25
|-
|[[Գործողություն (ֆիզիկա)]]||24
|-
|[[Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների ինտեգրալների ցանկ]]||24
|-
|[[Էյլերի նույնություն]]||24
|-
|[[Լամբդա արտահայտություն]]||24
|-
|[[Լոպիտալի կանոն]]||24
|-
|[[Կոնական հատույթ]]||24
|-
|[[Մաթեմատիկական հաստատուն]]||24
|-
|[[Մնացորդների մասին չինական թեորեմ]]||24
|-
|[[Յակոբիի մեթոդ]]||24
|-
|[[Նյոթերի թեորեմ]]||24
|-
|[[Պահպանման օրենքներ]]||24
|-
|[[Պուասոնի բաշխում]]||24
|-
|[[Վիճակագրական մեխանիկա]]||24
|-
|[[Թվաբանության հիմնական թեորեմ]]||23
|-
|[[Լեոնարդ Էյլերի պատվին անվանված օբյեկտների ցանկ]]||23
|-
|[[Միջին մեծություններ]]||23
|-
|[[Պարզ թվերի թեորեմ]]||23
|-
|[[Բացասման օրենք]]||22
|-
|[[Գծային արտապատկերում]]||22
|-
|[[Ընտրույթ]]||22
|-
|[[Լեմմա]]||22
|-
|[[Կորագիծ ինտեգրալ]]||22
|-
|[[Շախմատի տախտակի վրա ցորենի խնդիր]]||22
|-
|[[Ջոն ֆոն Նոյման]]||22
|-
|[[Վարինյոնի թեորեմ (երկրաչափություն)]]||22
|-
|[[Փոխմիարժեք համապատասխանություն]]||22
|-
|[[Քրիստիան Հյույգենս]]||22
|-
|[[Օկտաէդր]]||22
|-
|[[Ֆունկցիոնալ]]||22
|-
|[[Աբելյան խումբ]]||21
|-
|[[Ադրիեն-Մարի Լեժանդր]]||21
|-
|[[Գեորգ Կանտոր]]||21
|-
|[[Գոտլոբ Ֆրեգե]]||21
|-
|[[Դոդեկաեդր]]||21
|-
|[[Խորանարդային համակարգ]]||21
|-
|[[Չափականություն]]||21
|-
|[[Սրինիվասա Ռամանուջան]]||21
|-
|[[Օղակ (երկրաչափություն)]]||21
|-
|[[Դաս (բազմությունների տեսություն)]]||20
|-
|[[Դավիթ Հիլբերտ]]||20
|-
|[[Դիֆերենցիալ երկրաչափություն]]||20
|-
|[[Եռանկյունաչափության պատմություն]]||20
|-
|[[Զուգահեռ ուղիղներ]]||20
|-
|[[Զուգորդականություն]]||20
|-
|[[Կող (երկրաչափություն)]]||20
|-
|[[Հանրահաշվական արտահայտություն]]||20
|-
|[[Պրոյեկտիվ երկրաչափություն]]||20
|-
|[[Ռացիոնալ ֆունկցիա]]||20
|-
|[[Ռոլլի թեորեմ]]||20
|-
|[[Ռոջեր Փենռոուզ]]||20
|-
|[[Ստեֆան Բանախ]]||20
|-
|[[Վեկտորական դաշտ]]||20
|-
|[[Տասներկուանկյուն]]||20
|-
|[[Տրամաբանական արտահայտություններ]]||20
|-
|[[Տրանսպորտային խնդիր]]||20
|-
|[[Քյոնիգսբերգի յոթ կամուրջները]]||20
|-
|[[Ֆունկցիայի նախնական]]||20
|-
|[[Արքիմեդի աքսիոմ]]||19
|-
|[[Երկնիստ անկյուն]]||19
|-
|[[Էլեմենտ (մաթեմատիկա)]]||19
|-
|[[Ինտուիցիոնիզմ]]||19
|-
|[[Կոշիի ինտեգրալ]]||19
|-
|[[Կրկնակի պատկերներ]]||19
|-
|[[Ուղղանկյունություն]]||19
|-
|[[Պասկալի եռանկյուն]]||19
|}</text>
      <sha1>g5ay9ociokxcmban5k2a2yqf1clrdvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1038918</id>
    <revision>
      <id>8492598</id>
      <parentid>8247801</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:32:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150134" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/statement_der_charite_klinische_befunde_weisen_auf_vergiftung_von_alexei_nawalny_hin/|title=Statement der Charité: Klinische Befunde weisen auf Vergiftung von Alexei Nawalny hin|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-08-24|publisher=}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»&lt;ref name=spiegel /&gt;&lt;ref name=&quot;spiegelekho&quot;/&gt;։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tass20200914&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;:10&quot;/&gt;։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref name=&quot;france24-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>6nifjzvhv6l42m9m5z5p8x4uz7ulhrt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492599</id>
      <parentid>8492598</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:33:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149658" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tass20200914&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;:10&quot;/&gt;։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref name=&quot;france24-1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>m9v5smv15w2deimkdkmirkbfhlvokpl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492600</id>
      <parentid>8492599</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:34:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149606" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;:10&quot;/&gt;։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>gp9vpqsmkya7h1t7378xk0egra5q8zo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492601</id>
      <parentid>8492600</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:36:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149590" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;:10&quot;/&gt;։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>eafyfv9liw6dobtw73l1p4m3se2uj5w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492602</id>
      <parentid>8492601</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:36:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Հետաքննություն Ռուսաստանում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149573" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>1z1pgad9tvd47lofu787fakqnp8mipg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492603</id>
      <parentid>8492602</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:37:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149556" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին):

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>6jjighqrghoabwv62jfi54rfh7qr76u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492653</id>
      <parentid>8492603</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:01:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149557" xml:space="preserve">[[Ռուսաստան]]ի ընդդիմադիր առաջնորդ, իրավաբան, քաղաքական և հասարակական գործիչ, [[կոռուպցիա]]յի դեմ պայքարի հիմնադրամի ղեկավար [[Ալեքսեյ Նավալնի]]ի թունավորումը տեղի է ունեցել 2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան։ Նավալնին վատացել է [[Տոմսկ]]ից [[Մոսկվա]] թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը արտակարգ վայրէջք է կատարել [[Օմսկ]]ի օդանավակայանում։ Նավալնին անգիտակից վիճակում տեղափոխվել է Օմսկ քաղաքի № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեանիմացիայի բաժանմունք, որտեղ նրան արհեստական կոմայի մեջ են գցել և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Երկու օր անց Նավալնիին բուժման էին տեղափոխել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնիին դուրս են բերել արհեստական կոմայից, իսկ սեպտեմբերի 14-ին անջատել են [[թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատ]]ը, և նա կարողացել է կարճ ժամանակով վեր կենալ անկողնուց։ Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե»-ից։ Նա ռեաբիլիտացիա է անցնում [[Գերմանիա]]յում, որի ավարտից հետո մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը, վկայակոչելով Բունդեսվերի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հետազոտությունները, հայտարարել էր, որ Նավալնին թունավորվել է «[[Նովիչոկ]]» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Ավելի ուշ «Նովիչոկով» թունավորումը, վկայակոչելով լաբորատորիաներում սեփական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք հավաստագրված են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության կողմից, հաստատել են Ֆրանսիան և [[Շվեդիա]]ն։ Գերմանիան հայտարարել էր, որ «Նովիչոկի» օգտագործումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի «կոպիտ խախտում է» և օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ից, որը Նավալնիի կենսաբանական նմուշների սեփական հետազոտությունն է անցկացրել և հոկտեմբերի 6-ին հաստատել է գերմանական, ֆրանսիական և շվեդական լաբորատորիաների եզրակացությունները «Նովիչոկ» ընտանիքի նյութի հետքերի առկայության մասին։ Ընդ որում, [[Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն|ՔԶԱԿ]]-ի հաշվետվության մեջ ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորել են «Նովիչոկի» նոր տարատեսակով, որը չի ներառվել քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում։

Նավալնիի թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Սեպտեմբերի 3-ին Եվրամիության արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը հանդես է եկել հռչակագրով, որում ԵՄ անդամ բոլոր 27 երկրների, ինչպես նաև [[Նորվեգիա]]յի, [[Իսլանդիա]]յի, [[Լիխտենշտեյն]]ի, [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]]յի, [[Չեռնոգորիա]]յի, [[Վրաստան]]ի և [[Ուկրաինա]]յի անունից «ամենավճռական ձևով» դատապարտվեց Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ մահափորձը, որը թունավորվել էր «Նովիչոկ» խմբի ռազմական քիմիական-պարալիտիկ նյութով, որը օգտագործվել էր [[Սոլսբերի]]ում 2018 թվականի մարտի 4-ին Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալի դեմ մահափորձի ժամանակ։

Հռչակագրում նշվում էր, որ «քիմիական զենքի օգտագործումը ցանկացած պարագայում լիովին անընդունելի է» և հանդիսանում է միջազգային նորմերի և [[մարդու իրավունքներ]]ի լուրջ խախտում։ Եվրամիությունը հայտարարել էր Ռուսաստանի ընդհանուր միջազգային պատասխանը ձևակերպելու անհրաժեշտության մասին և կոչ էր արել ռուսական կառավարությանը համագործակցել ՔԶԱԿ-ի հետ և «ապահովել անաչառ միջազգային հետաքննություն»։ [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մահափորձը անվանել է Նավալնիին լռեցնելու փորձ։ [[Բորիս Ջոնսոն]]ն իր հերթին հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը» և «վրդովեցուցիչ» է անվանել Ռուսաստանի կողմից քիմիական զենքի օգտագործումը։ Հոկտեմբերի 15-ին «Ալեքսեյ Նավալնիի սպանության փորձի նպատակով քիմիական զենք օգտագործելու համար» Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի և հինգ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների ու ուժայինների, ինչպես նաև Պետնիիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան։ [[ԵՄ]]-ի տվյալներով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր է դարձել «միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ» և ԱԴԾ-ի մասնակցությամբ։

Ռուսաստանի իշխանությունները հերքում են իրենց հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները և կասկածի տակ են դնում Նավալնիի դիտավորյալ թունավորման փաստը՝ վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում անցկացված վերլուծություններում ոչ մի թույներ չեն հայտնաբերվել։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունում հայտարարել են, որ հիմքեր չեն տեսնում կատարվածի փաստով քրեական գործ հարուցելու համար, քանի որ չկան «որևէ տվյալներ, որոնք վկայում են Նավալնիի նկատմամբ դիտավորյալ հանցավոր գործողությունների կատարման մասին» Ռուսաստանի ՆԳՆ-ն նախաքննական ստուգում էր անցկացնում, չնայած այն բանին, որ օրենքով սահմանված դրա անցկացման առավելագույն 30-օրյա ժամկետն արդեն լրացել է։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Նավալնիի «Նովիչոկի» միջոցով թունավորումն անվանել է «ֆանտաստիկ», ըստ էության, պատմություն, որը նախաձեռնել են Բեռլինի կողմից իր եվրատլանտյան դաշնակիցների՝ ՔԶԱԿ տեխնիկական քարտուղարության ղեկավարության հետ միասին»։ Նավալնին կարծում է, որ իր թունավորման հետևում կանգնած է [[Ռուսաստանի նախագահ]] [[Վլադիմիր Պուտին]]ը։

Լևադա-կենտրոնի հարցման համաձայն՝ 2020 թվականի սեպտեմբերին հարցվածների 77 %-ը լսել է Նավալնիի թունավորման մասին։

== Պատմություն ==
Թունավորումից մի քանի օր առաջ Նավալնին թիմի հետ եղել է [[Նովոսիբիրսկ]]ում, իսկ հետո՝ Տոմսկում։ Այցի նպատակը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի երկու տեղական հետաքննությունն էր, ինչպես նաև «խելացի քվեարկություն» համակարգով առաջադրվող թեկնածուներին տեղական ընտրությամբ աջակցելը։ Տոմսկում Նավալնին և նրա թիմը կանգ են առել «Xander Hotel» հյուրանոցում, որը, ըստ «Տայգա» ինտերնետ-պարբերականի հետաքննության կապված է տեղի բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նախկին ուժայինների և ԱԴԾ-ի աշխատակիցների հետ, ինչի շնորհիվ ԱԴԾ-ն կարող էր լիովին վերահսկել այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում Նավալնիի այցի ժամանակ։

=== Թունավորում և հոսպիտալացում ===
2020 թվականի օգոստոսի 20-ի առավոտյան Նավալնին, նրա մամուլի քարտուղար Կիրա Յարմիշը և օգնական [[Իլյա Պախոմով]]ը Տոմսկից Մոսկվա (Դոմոդեդովո օդանավակայան) թռիչք են կատարել S72614 ավիաընկերության S7 Airlines չվերթով։ Ինքնաթիռը թռել է Տոմսկի ժամանակով 8:01-ին: Կիրա Յարմիշի խոսքով՝ թռիչքի առաջին կես ժամվա ընթացքում Նավալնին վատ է զգացել, նա հրաժարվել է բորտուղեկցորդների առաջարկած ըմպելիքներից և դուրս է եկել զուգարան։ Նույն չվերթով թռչող Իլյա Աղեևի խոսքով՝ Նավալնին զուգարանում եղել է մոտ 20 րոպե, և այդ ընթացքում այնտեղ հերթ է կուտակվել։ Նավալնիի խոսքով՝ դուրս գալով զուգարանից՝ նա բորտուղեկցորդին ասել է. «ինձ թունավորել են։ Ես մահանում եմ» և պառկել է հատակին։ Պարզվել է, որ Նավալնին իրեն վատ է զգացել, բորտուղեկցորդները նրան առաջին բուժօգնություն են ցուցաբերել օդանավում առկա միջոցների օգտագործմամբ։ Թռիչքի մեկ այլ ուղևոր՝ Պավել Լեբեդևը, ինստագրամում հրապարակել է տեսանյութ, որտեղ լսվում է, թե ինչպես է Նավալնին գոռում (Նավալնին հետագայում պատմել է, որ ցավ չի զգացել, բայց զգացել է, որ մահանում է)։ Ինստագրամի սթորի հատվածում Լեբեդևը պարզաբանել է, որ թռիչքի սկզբում Նավալնին գնացել է զուգարան, որտեղ «իրեն շատ վատ է զգացել, նրան հազիվ են դուրս հանել այնտեղից, և նա մինչև հիմա ցավից բղավում է։ Թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ, հաստատ չեն ասում»։ Դրանից հինգ րոպե անց Օմսկի օդանավակայան է ստացվել ականապատման մասին հաղորդագրություն, որը հետագայում կեղծ է եղել»։ Սկսվել է մարդկանց տարհանումը։ Ավելի ուշ Օմսկի օդանավակայանի խնդրանքով Znak.com հաղորդվել է, որ մարդկանց տարհանումը օդակայանից ոչ մի կերպ չի ազդել օդանավակայանի ծառայությունների օպերատիվ գործողությունների վրա, որոնք կապված են Նավալնիին ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հետ։ Հրավիրված փորձագետ, քաղաքացիական օդաչու Անդրեյ Լիտվինովը «Դոժդ» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պարզաբանել է, որ ականապատման մասին հաղորդումները, որպես կանոն, չեն կարող խանգարել ինքնաթիռների վայրէջքին։

Նավալնիին անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Օմսկ քաղաքի շտապ բժշկական օգնության № 1 կլինիկական հիվանդանոցի տոքսիկորեմանավորման բաժանմունք։ Նավալնին հիվանդանոց է տեղափոխվել՝ գտնվելով անհայտ ծագման կոմայի մեջ։ 10 րոպե անց հիվանդանոցի բժիշկները նրան մտցրել են արհեստական կոմայի մեջ և միացրել թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին։ Գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ Նավալնուն հենց տոքսիկոլոգիական բաժանմունքում են տեղավորել, քանի որ շտապ օգնության բժիշկները նրան «թունավորում» են ախտորոշել։ Բորիս Տեպլյիխը, Օմսկում բժիշկների կոնսիլիումի մասնակիցներից մեկը, հայտնել է, որ իր գործընկերները առաջին իսկ րոպեներին Նավալնուն ներարկումներ են արել ատրոպինի (դեղամիջոց, որը հակադոտոմ է ֆոսֆորօրգանական թունավորող նյութերի թունավորման ժամանակ և, մասնավորապես «Նովիչոկի» համար) և որ դա օգնել է կայունացնել հիվանդի վիճակը։ Կիրա Յարմիշը հայտարարել էր, որ Նավալնիի մոտ «տոքսիկ թունավորում» կա, և որ թռիչքի օրը նա ոչինչ չի կերել, այլ միայն խմել է Տոմսկի օդանավակայանից գնված թեյը։

Օգոստոսի 21-ին Իվան Ժդանովը և Նավալնիի բուժող բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան հայտարարել են, որ իրենց ներկայությամբ տրանսպորտային ոստիկանության ներկայացուցիչը ([[Ռուսաստանի ՆԳՆ]] տրանսպորտի գլխավոր վարչությունը) հիվանդանոցի գլխավոր բժշկին հայտնել է Նավալնիի օրգանիզմում թունավոր նյութի հայտնաբերման մասին, որը մահացու վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Նավալնիի, այլև շրջապատի համար, և որ նրա կողքին գտնվող բոլոր մարդկանց անհրաժեշտ են քիմպաշտպանության հատուկ կոստյումներ։ Ավելի ուշ, նույն օրը, հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին (որը հանդիսանում է նաև Օմսկի քաղխորհրդի պատգամավոր և «Միասնական Ռուսաստան» խմբակցության անդամ) հայտնել է, որ Նավալնիի արյան և մեզի մեջ թունավոր նյութերի հետքեր չեն հայտնաբերվել, սակայն մաշկի և եղունգների վրա հայտնաբերվել են 2-էթիլգեքսիլ դիֆենիլ ֆոսֆատի արդյունաբերական նյութի հետքեր։ Օմսկի ՆԳՆ ներկայացուցիչները հաստատել են այդ տեղեկությունը։ Օմսկի մարզի առողջապահության նախարարությունում հայտարարել են, որ «օքսիբուտիրատներ, բարբիտուրատներ, ստրիխնին, ջղաձիգ կամ սինթետիկ թույներ» անալիզների արդյունքում չեն հայտնաբերվել։ Մեզի մեջ հայտնաբերվել է ալկոհոլ և կոֆեին։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուրախովսկին հայտարարել է. որ «այսօրվա դրությամբ մենք աշխատանքային ախտորոշում ունենք։ Այս աշխատանքային ախտորոշումներից հիմնականը, որին մենք ամենից շատ հակված ենք, ածխաջրային հավասարակշռության խախտում է, այսինքն, նյութափոխանակության խանգարում։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ինքնաթիռում արյան շաքարի կտրուկ նվազեցմամբ, ինչը գիտակցության կորուստ է առաջացրել»։ Օմսկի առողջապահության նախարարության մամուլի ծառայության համաձայն՝ Մուրախովսկին նաև հայտնել է, որ «վերջնականապես բացառվել է» թունավորում ախտորոշումը քիմիաթերապևտիկ փորձաքննությունների հիման վրա։ Օգոստոսի 27-ին Տոմսկի ՆԳՆ-ից Գերմանիա իրավական օգնության խնդրանքով պնդում էին, որ Նավալնին գտնվել է Օմսկի հիվանդանոցում 2020 թվականի օգոստոսի 20-ից 22-ն ընկած ժամանակահատվածում՝ կլինիկական ախտորոշմամբ. հիմնականը ածխաջրային փոխանակման խախտումն է, ուղեկցորդը՝ խրոնիկական պանկրեատիտը՝ «արտաքին և ներքին գաղտնի գործառույթի խախտմամբ»։

Նավալնիի անձնական բժիշկներ Անաստասիա Վասիլևան և Յարոսլավ Աշիխմինը, ինչպես նաև բժիշկ-մասնագետները, որոնք պատասխանել են BBC-ի, Forbes-ի, Znak.com-ի և Meduza-ի հարցերին, իրենց պատասխաններում դժգոհություն են հայտնել Օմսկի հիվանդանոցում տարվող աշխատանքների վերաբերյալ։ Վասիլևան հայտարարել է, որ Մուրախովսկին ասել է «դա թունավորում է, որի ֆոնին նյութափոխանակության ծանր խախտում է տեղի ունեցել», իսկ Աշիխմինը նշել է, որ նյութափոխանակության խախտումը չի կարելի ախտորոշել, քանի որ չի հաստատվել պատճառը, թե ինչու է այն տեղի ունեցել։ Ինչպես նշել է Znak.com պարբերականը էնդոկրինոլոգ բժիշկներն ու ռեանիմատոլոգները կարծում են, որ միակ ախտորոշումը, որը կարելի է այս փուլում դնել քաղաքականության մեջ, անհասկանալի ծագման կոման է, բայց դրա փոխարեն ընտրվել է «նյութափոխանակության խանգարում» ձևակերպումը։ Հետագայում, երբ հայտնի է դարձել «Նովիչոկով» թունավորման մասին, թունաբանների բրիտանական ընկերության փորձագետ Ջեյմս Նորիսը «Բի-բի-սի»-ին տված հարցազրույցում նշել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման ախտանշանները վատ են ուսումնասիրվել, և նրանցից ոմանք միանգամայն թույլ են տվել Օմսկի բժիշկներին Նավալնիին ախտորոշել որպես «հիպոգլիկեմիայի հետևանքով նյութափոխանակության խանգարում»։

Ավելի ուշ՝ սեպտեմբերի 14-ին, «Ռոյթերս» գործակալությունը հրապարակել է ռուս հինգ բուժաշխատողների հետ զրույցի արդյունքները, որոնք ավելի վաղ հրաժարվել էին խոսել լրագրողների հետ։ Նրանց խոսքով՝ Նավալնուն առաջինը օգնություն ցույց տված բժիշկները, երբ ինքնաթիռում վատ է զգացել, նրա մոտ թունավորման ախտանշաններ են նկատել, այդ թվում՝ ստուպորն ու շփոթված գիտակցության վիճակը, այլ ոչ թե նյութափոխանակության խանգարման որևէ նշաններ։ Նյութափոխանակության խանգարումներ և արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացում չի հայտնաբերվել. դեռևս ինքնաթիռում անցկացված գլյուկոզայի թեստը ցույց է տվել, որ արյան մեջ շաքարը նորմալ է պահվում. Բժիշկներից մեկի խոսքով՝ Օմսկի հիվանդանոցում Նավալնիին բուժող մոտ մեկ տասնյակ բժիշկներ չեն կասկածել, որ գործ ունեն հենց թունավորման հետ. «Յուրաքանչյուր ոք վստահ էր, որ դա թունավորում է, կլինիկական պատկերը դրա մասին էր վկայում»։

=== Տեղափոխումը Գերմանիա ===
Օգոստոսի 20-ին ԳՖՀ-ի կանցլեր Մերկելը և [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն|Մակրոնը]] համատեղ մամուլի ասուլիսում հայտարարել են իրենց երկրների կլինիկաներում Նավալիին բժշկական օգնություն տրամադրելու պատրաստակամության մասին։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Նավալնու տարհանման հարցում, եթե նման օգնության համար դիմումներ ստացվեն։ Նավալնիի անձնական բժիշկ Անաստասիա Վասիլևան պատասխանել է Կրեմլի առաջարկին և իր Թվիթերում հրապարակել է խնդրանք աջակցելու բժշկական փաստաթղթերի տրամադրմանը Նավալնիին Եվրոպայում առաջատար տոքսիկոլոգիական կենտրոն տեղափոխելու համար։ Վասիլևայի հետ կապվել է առողջապահության փոխնախարար Օլեգ Սալագայը և առաջարկել օգնել Նավալնիի տեղափոխմանը։ Պեսկովը հայտարարել է, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ Նավալնիի համախոհների դիմումի մասին։

Օգոստոսի 21-ին [[Ֆինլանդիայի նախագահ]] Նիինիստեն, Գերմանիայի կանցլերի հետ համաձայնեցնելով, հեռախոսազրույցում Վլադիմիր Պուտինին հարցրել է, թե հնարավոր է Նավալնիին Գերմանիա բերել բուժման, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ դրա համար ոչ մի քաղաքական խոչընդոտ չկա։

Կեսօրին Գերմանիայից Օմսկ է ժամանել Bombardier Challenger 604 վերակենդանացման ինքնաթիռը Նավալնիին թունավորելուց հետո Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկա տեղափոխելու համար, որը կազմակերպել էր Cinema for Peace Foundation հիմնադրամը, որն ավելի վաղ 2018 թվականին կազմակերպել էր Պետր Վերզիլովի տեղափոխումը նույն կլինիկա, ծախսերը հոգացել է [[Բորիս Զիմին]]ը և Զիմինիների ընտանիքի հիմնադրամը (Նավալնիի խոսքով՝ փոխադրումը արժեցել է 79 հազար եվրո)։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոյի խոսքով՝ գերմանացի բժիշկների բրիգադը եկել է այն եզրակացության, որ Նավալնիին կարելի էր անհապաղ տեղափոխել Գերմանիա, սակայն ռուս բժիշկների կոնսիլիումը Նավալնիի վիճակը համարել է «անկայուն» և «ոչ տեղափոխելի» և մերժել տեղափոխման թույլտվությունը։

[[Եվրամիություն]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել թույլատրել Նավալնու անվտանգ և արագ տեղափոխումը արտասահման։ Նավալնիի գործընկերներն ու հարազատները դիմել են [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]՝ խնդրելով արգելել Ռուսաստանի իշխանություններին խոչընդոտել փոխադրումը։ ՄԻԵԴ-ը նույն օրը սկսել է Նավալնու՝ Գերմանիա տեղափոխման հրատապ միջոցների մասին դիմումի քննությունը և հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 22-ին, Ռուսաստանի իշխանություններին պարտավորեցրել է Յուլիա Նավալնիին տրամադրել ամուսնու բժշկական քարտը, թույլ տալ նրան այցելել բուժող բժշկին և դատարանին տեղեկացնել բուժման մասին։

Նավալնիի կինը՝ Յուլիան, հայտարարել է, որ չի վստահում հիվանդանոցի բժիշկներին։ Նրա կարծիքով՝ բժիշկները նրա ամուսնուն պահում են կլինիկայում և թույլ չեն տալիս նրա տեղափոխումը Եվրոպա, «որպեսզի այն քիմիական նյութը, որը գտնվում է Ալեքսեյի օրգանիզմում, վերանա»։ Յուլիա Նավալնին ուղերձ է հղել Պուտինին, որում պահանջել է թույլ տալ նրան տեղափոխել Գերմանիա բուժման համար։ Օգոստոսի 21-ին, ժամը 21:40-ին գլխավոր բժշկի տեղակալ Կալինիչենկոն հայտնել է, որ Նավալնիի վիճակը հաջողվել է կայունացնել և բժիշկների կոնսիլիումը համաձայնություն է տվել նրան Գերմանիա տեղափոխելու համար։

Օմսկի հիվանդանոցի աշխատակիցներից մեկը «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում հայտնել է, որ Նավալնիին Գերմանիա տեղափոխելու թույլտվությունը տրվել է նախագահի աշխատակազմի աշխատակցի կողմից առանց պատճառների բացատրության։ Ավելի ուշ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ անձամբ Գլխավոր դատախազությանը խնդրել է Նավալնիին ազատ արձակել արտասահման, քանի որ նա սահմանափակումներ է ունեցել Ռուսաստանից դուրս գալու համար&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/22/putin-zayavil-chto-lichno-poprosil-genprokuraturu-vypustit-navalnogo-za-granitsu|title=Путин заявил, что лично попросил Генпрокуратуру выпустить Навального за границу|author=|website=meduza.io|date=22.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-24}}&lt;/ref&gt;։ Նավալնին ի պատասխան հերքել է նման սահմանափակումների առկայությունը։

Օգոստոսի 22-ին տեղական ժամանակով առավոտյան ժամը 8-ին Նավալնիի ինքնաթիռը Օմսկից մեկնել է Գերմանիա։ Ինքնաթիռը Բեռլին է մեկնել ոչ թե նույն երեկոյան, այլ հաջորդ օրը առավոտյան, Նավալնիին թռիչքի նախապատրաստելու և թռիչքի համար դադար ստանալու անհրաժեշտության պատճառով, ինչպես նաև Գերմանիայի ավիափոխադրողների արհմիության կողմից սահմանված կանոնակարգի պատճառով, որի համաձայն օդաչուներին հանգիստ էր հարկավոր։ Մոսկվայի ժամանակով 09:47-ին ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել [[Բեռլին]]ի Տեգել օդանավակայանի ռազմական գոտում, որտեղ կայանված են կառավարական ինքնաթիռներ։ Ավիատրեկերների բաց տեղեկատվության համաձայն՝ ինքնաթիռը պետք է վայրէջք կատարեր Շենեֆելդի օդանավակայանում, ինչը, Bild թերթի տվյալներով, շեղում էր գերմանական հատուկ ծառայությունների մանյովրը։ Վայրէջք կատարելուց հետո Նավալնին մոտոցիկլիստների ավտոշարասյան, քրեական ոստիկանության դաշնային գերատեսչության աշխատակիցների և շտապ օգնության մի քանի մեքենաների ուղեկցությամբ տեղափոխվել է «Շարիտե» կլինիկա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Алексей Навальный доставлен в берлинскую клинику Charite|author=|url=https://www.dw.com/ru/алексей-навальный-доставлен-в-берлинскую-клинику-charite/a-54656714|website=dw.com|date=2020-08-22|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200929125128/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%83-charite/a-54656714|archivedate=2020-09-29}}&lt;/ref&gt;։

=== Բուժումը Գերմանիայում ===
Նավալնիի խոսքով՝ «Շարիտե» կլինիկայում բուժումն արժեր 49 հազար [[եվրո]]։ Հաշիվը վճարել են Եվգենի Չիչվարկինը, Սերգեյ Ալեքսաշենկոն և ՏՏ մասնագետ Ռոման Իվանովը։ Հետագա վերականգնման ծախսերը հոգացել է Եվգենի Չիչվարկինը։

Օգոստոսի 22-ին, Գերմանիա ժամանելուց հետո Նավալնին, ZDF-ի տվյալներով, ստացել է կանցլերի հյուրի կարգավիճակ, ուստի Բեռլինի ոստիկանությունը նրան վերցրել է շուրջօրյա հսկողության տակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.zdf.de/uri/5eb44e6a-31aa-49c7-b1ad-73e95a64f6bc|title=Polizeischutz für Nawalny - Signal an Moskau|website=www.zdf.de|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221527/https://www.zdf.de/nachrichten/politik/berlin-nawalny-charite-zustand-koma-100.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|title=Берлинская полиция взяла Навального под круглосуточную охрану как «гостя канцлера»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34858|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Навального привезли в Берлин и охраняют официально как &quot;гостя канцлера&quot;|author=inbusiness.kz|url=https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|website=inbusiness.kz|date=2020-08-23|accessdate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221523/https://inbusiness.kz/ru/last/navalnogo-privezli-v-berlin-i-ohranyayut-oficialno-kak-gostya-kanclera|archivedate=2020-10-06}}&lt;/ref&gt;.

Օգոստոսի 24-ին «Շարիտե»-ն հայտարարություն է հրապարակել, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ նա թունավորվել է խոլինէստերազի ինգիբիտորների խմբից։ Հայտարարության համաձայն, ուսումնասիրություններ են սկսվել կոնկրետ նյութի հաստատման համար։ Նավալնին նախկինի պես ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում, արհեստական կոմայում, առանց կյանքի համար սուր սպառնալիքի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|title=Клиника Charite: Алексея Навального отравили|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822112257/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34931|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է Deutsche Welle հրատարակությունը, խոլինէստրազայի ինգիբիտորների դեղագործական խմբին պատկանող նյութերը պարունակում են ինսեկտիցիդներում, մարտական թունավոր նյութերում, բնական ծագման որոշ թունավոր նյութերում, ինչպես նաև մի շարք բժշկական պատրաստուկներում, որոնք նախատեսված են ամիոտրոֆիկ սկլերոզի և Ալցհեյմերի հիվանդության բուժման համար&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 Что известно о веществе, обнаруженном в организме Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200828144014/https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-veshhestve-obnaruzhennom-v-organizme-navalnogo/a-54688881 |date=2020-08-28 }} — [[Deutsche Welle]], 25.08.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|title=Доктор медицинских наук, профессор НИУ ВШЭ Василий Власов — о веществе, найденном в организме Навального|author=|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|date=|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200823092325/https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/20/86745-aleksey-navalnyy-otravlen-i-nahoditsya-v-kome-online|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին, Spiegel ամսագրի տվյալներով, Նավալնու թունավորման հետաքննության ընթացքում գերմանացի մասնագետները սկսել են ուսումնասիրել Բուլղարիայում 2015 թվականի ահաբեկչությունը, երբ փորձ էր արվել թունավորել բուլղարացի գործարար Եմելյան Գեբրևին, որը զբաղվում էր Ուկրաինային զենք վաճառելով&lt;ref name=&quot;Spiegelbg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|title=Untersuchungen zum Fall Nawalny: Die bulgarische Spur|date=2020-08-26|publisher=Der Spiegel|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828204219/https://www.spiegel.de/politik/ausland/fall-alexej-nawalny-mediziner-untersuchen-parallelen-zu-einer-vergiftung-in-bulgarien-a-24b7e643-1eea-45ee-b1db-b75707f792f5|archivedate=2020-08-28|accessdate=2020-08-29|author=Christo Grozev, Marcel Rosenbach und Fidelius Schmid|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 28-ին «Շարիտե»-ը հայտարարություն է տարածել այն մասին, որի համաձայն խոլինէստրազների ինգիբիտորներով թունավորման ախտանշանները թուլանում են, Նավալնին շարունակում է գտնվել արհեստական կոմայի մեջ և միացված է թոքերի արհեստական օդափոխության ապարատին, նրա վիճակը մնում է ծանր, բայց կյանքին լուրջ վտանգ չի սպառնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|title=Alexei Navalny has been receiving treatment at Charité – Universitätsmedizin Berlin since last weekend. His condition is stable.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-08-28|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828124640/https://www.charite.de/en/service/press_reports/artikel/detail/third_statement_by_charite_universitaetsmedizin_berlin_alexei_navalny_in_stable_condition/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին «Շարիտե»-ի հայտարարության համաձայն, Նավալնին ծանր վիճակում գտնվում էր վերակենդանացման բաժանմունքում՝ թոքերի արհեստական օդափոխությամբ։ «Շարիտե»-ի ներկայացուցիչների կարծիքով՝ հիվանդությունը երկար ժամանակ կտևի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst/|title=Pressemitteilung Der Gesundheitszustand von Alexei Nawalny, der seit dem 22. August 2020 in der Charité – Universitätsmedizin Berlin behandelt wird, ist weiterhin ernst.|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906204820/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/viertes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_weiterhin_ernst|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|title=Charité: Навальный по-прежнему находится в реанимации на аппарате ИВЛ|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830095655/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35246|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 7-ին «Շարիտե»-ը մամուլի հաղորդագրություն է հրապարակել, որի համաձայն Նավալնին դուրս է բերվել արհեստական կոմայից և սկսել է արձագանքել երևույթներին։ Բժիշկները սկսել են նրան փուլ առ փուլ թոքերի արհեստական օդափոխությունից տեղափոխել բնական շնչառության&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/fuenftes_statement_der_charite_gesundheitszustand_von_alexei_nawalny_gebessert/|title=Fünftes Statement der Charité: Gesundheitszustand von Alexei Nawalny gebessert|author=|website=Charité – Universitätsmedizin Berlin|date=2020-09-07|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|title=Алексей Навальный вышел из комы - ТАСС / &quot;Шарите&quot;|website=euronews|date=2020-09-07|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908001335/https://ru.euronews.com/2020/09/07/navalny-out-of-coma|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Գերմանիայի բժշկասանիտարական ծառայության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտը գաղտնիացրել է Նավալնիի անալիզները։ Գերմանիան անթույլատրելի է համարել այդ տեղեկատվության փոխանցումը Ռուսաստանին, քանի որ «հետազոտությունների արդյունքների մասին լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է թույլ տալ եզրակացություններ անել համապատասխան նյութերի վերաբերյալ Բունդեսվերի կոնկրետ հմտությունների և գիտելիքների մասին»։ Նման զգայուն ոլորտում դա անթույլատրելի էր Գերմանիայի անվտանգության և շահերի նկատառումներով&lt;ref name=&quot;ngsecret&quot;&gt;{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|title=Бундесвер не может раскрывать подробности о результатах анализов Навального из-за секретности|author=Никита Кондратьев|date=2020-09-07|publisher=Новая газета|accessdate=2020-09-12|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908074438/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/07/164135-bundesver-ne-mozhet-raskryvat-podrobnosti-o-rezultatah-analizov-navalnogo-iz-za-sekretnosti|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին «Շարիտե»-ն հայտնել էր, որ Նավալնին անջատված է արհեստական սարքից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492170|title=Навальный начал вставать с постели|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914175600/https://www.kommersant.ru/doc/4492170|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ NYT-ի փոխանցմամբ՝ Ալեքսեյ Նավալնին գիտակցում է իր վիճակն ու իր հետ տեղի ունեցածը&lt;ref name=&quot;nyt_14092020&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |title=Navalny, Awake and Alert, Plans to Return to Russia, German Official Says |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915004515/https://www.nytimes.com/2020/09/14/world/europe/navalny-novichok.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |title=NYT: Навальный намерен вернуться в Россию |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916055157/https://www.kommersant.ru/doc/4492474 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 22-ին Նավալնին դուրս է գրվել «Շարիտե» հիվանդանոցից 32 օր այնտեղ մնալուց հետո, որոնցից 24-ը նա անցկացրել է վերակենդանացման բաժանմունքում։ «Շարիտեն» հայտնել է, որ բժիշկները հնարավոր են համարում Նավալնիի լիարժեք առողջացումը, սակայն ծանր թունավորման հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները հնարավոր կլինի գնահատել միայն հետագայում&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|title=Siebtes Statement der Charité: Stationäre Behandlung von Alexei Nawalny abgeschlossen|author=Charité-Universitätsmedizin Berlin|website=www.charite.de|date=23.09.20|publisher=|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923074431/https://www.charite.de/service/pressemitteilung/artikel/detail/siebtes_statement_der_charite_stationaere_behandlung_von_alexei_nawalny_abgeschlossen/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 30-ին Նավալնին հայտնել էր, որ կնոջ և որդու հետ ապրում է Բեռլինում վարձակալած բնակարանում։ Կոմայից դուրս գալուց հետո նա օրեցօր վերականգնվում է. նա կարող է աստիճաններով բարձրանալ մինչև հինգերորդ հարկ, բայց դեռևս քնի հետ կապված մեծ խնդիրներ ունի և չի կարող քնել առանց քնաբեր դեղաբույսերի։ Նա ամեն օր մարզվում է և հանդիպում ֆիզիոթերապևտի հետ։ Բժիշկների խոսքով՝ նա կարող է «վերականգնվել 90 %-ով, հնարավոր է՝ նույնիսկ 100 %-ով»։

Հոկտեմբերի 13-ին Նավալնին իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Բադեն Վյուրտեմբերգի երկրամասի Իբախ գյուղ՝ հանգստանալու և վերականգնումը շարունակելու նպատակով&lt;ref name=novayagazeta&gt;[https://novayagazeta.ru/news/2020/10/15/164956-swr-navalnyy-s-semiey-pereehal-na-yug-germaniiSWR: Навальный с семьей переехал на юг Германии], Новая газета, 15.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://inosmi.ru/politic/20201016/248343906.html Переполох в идиллии: Алексей Навальный отдыхает в Шварцвальде], Augsburger Allgemeine Zeitung (Германия), перевод inosmi.ru, 16.10.2020.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach Присутствие полиции в Ибахе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024140052/http://www.gemeinde-ibach.de/Aktuelles/Aktuelle-Meldungen/Polizeipraesenz-in-Ibach |date=2020-10-24 }}, сайт муниципалитета Ибах.&lt;/ref&gt;։

== Թունավորման պատճառների հետաքննություն ==

=== Արտասահմանյան հետաքննություն ===
Օգոստոսի 20-ին Տոմսկում ձերբակալված ՖԲԿ-ի աշխատակիցները, որոնք կանգ էին առել նույն հյուրանոցում, ինչպես Նավալնին, տեղեկանալով ենթադրյալ թունավորման մասին, հյուրանոցի վարչակազմին հայտնել էին, որ Նավալնին կարող էր թունավորվել «մինի-բարից ինչ-որ բան խմելով» և թույլտվություն էին ստացել ստուգելու նրա համարը&lt;ref name=&quot;рбкотель&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|title=В томской гостинице рассказали о визите соратников Навального в его номер|date=21 сентября 2020|publisher=РБК|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922130213/https://www.rbc.ru/society/21/09/2020/5f6844009a79471bf03a090e|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Հետազոտությունն անցկացվել է հյուրանոցի ադմինիստրատորի և փաստաբանի ներկայությամբ և նկարահանվել է&lt;ref&gt;[https://www.instagram.com/p/CFOnffrHZ0d/ Пост в Instagram Навального от 17.09.2020]&lt;/ref&gt;։ Նավալնիի համախոհները սենյակից վերցրել են նրա անձնական իրերը, այդ թվում մի քանի պլաստիկ շշեր։ ՖԲԿ-ի հետաքննությունների բաժնի ղեկավար Մարիա Պևչիխի խոսքով՝ հետագայում նա այդ շշերը Գերմանիա է տարել նույն բժշկական ինքնաթիռով, որով տեղափոխել է Նավալնիին, և դրանք փոխանցել գերմանացի մասնագետներին&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot;&gt;[https://www.bbc.com/russian/features-54204627 «Новости происходили у меня на глазах». Интервью с Марией Певчих, самой таинственной сотрудницей Алексея Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919092148/https://www.bbc.com/russian/features-54204627 |date=2020-09-19 }}. Русская служба Би-би-си, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rbc20200918&quot;&gt;[https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 Соратница Навального сообщила детали о вывозе бутылки со следами яда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200919152811/https://www.rbc.ru/society/18/09/2020/5f64d7ac9a7947171feb3a91 |date=2020-09-19 }}. РБК, 18.09.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;kommersant20200918&quot;&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4499887 Мария Певчих, сопровождавшая Навального, рассказала о доставке бутылок из Томска в Берлин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.kommersant.ru/doc/4499887 |date=2020-10-06 }}. Коммерсант, 18.09.2020&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Նավալնու բուժող բժիշկները «Շարիտե» հոսպիտալից օգնություն են խնդրել Բունդեսվերի փորձագետներին՝ ստուգելու համար, թե արդյոք Նավալնին չի թունավորվել մարտական թունավոր նյութով&lt;ref name=&quot;Komplott&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|title=Das Nawalny-Komplott|author=Alexander Chernyshev, Christian Esch, Matthias Gebauer, Christo Grozev, Christina Hebel, Martin Knobbe, Mathieu von Rohr, Marcel Rosenbach, Fidelius Schmid, Christoph Schult, Christoph Seidler und Severin Weiland|date=2020-08-28|publisher=Der Spiegel|accessdate=2020-08-30|archivedate=2020-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200830132932/https://www.spiegel.de/politik/ausland/alexej-nawalny-der-kreml-und-der-anschlag-auf-wladimir-putins-angstgegner-a-00000000-0002-0001-0000-000172728796|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին Գերմանիայի կառավարությունը հաղորդել էր, որ Բունդեսվերի ֆարմակոլոգիայի և թունաբանության ինստիտուտի լաբորատորիան Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» խմբի թույնի հետքեր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |title=Заявление правительства Германии о покушении на Алексея Навального. Полный текст |accessdate=2020-09-02 |archivedate=2020-09-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904032602/https://meduza.io/feature/2020/09/02/zayavlenie-pravitelstva-germanii-o-pokushenii-na-alekseya-navalnogo-polnyy-tekst |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|title=Erklärung der Bundesregierung im Fall Nawalny|website=Startseite|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902134421/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-im-fall-nawalny-1781790|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 4-ին, Der Spiegel հրատարակության տվյալներով, Բունդեսթագի անդամների հետ փակ հանդիպման ժամանակ պաշտպանության հարցերով պետական քարտուղար Գերդ Խուֆեն հայտարարել է, որ գերմանական Բունդեսվերի մասնագիտացված լաբորատորիայի փորձագետները «Նովիչոկ» խմբի թունավոր նյութի հետքեր են գտել արյան և մեզի մեջ, ինչպես նաև Նավալնիի մաշկի նմուշների վրա&lt;ref name=&quot;spiegel59&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|title=Der Spiegel: следы вещества из группы «Новичок» обнаружили в крови, моче и на коже Навального|date=2020-09-04|publisher=Meduza|accessdate=2020-09-05|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904160623/https://meduza.io/news/2020/09/04/der-spiegel-sledy-veschestva-iz-gruppy-novichok-obnaruzhili-v-obraztsah-kozhi-krovi-i-mochi-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ամսագիրը նաև հայտնել է, որ ռազմական թունաբանները Նավալնիի շշերից մեկի վրա նյութի հետքեր են հայտնաբերել, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Բեռլինի բժիշկներին։ Մասնագետները ենթադրում են, որ Նավալնին դրանից խմել է թունավորվելուց հետո և թույնի հետքեր է թողել&lt;ref&gt;[https://www.svoboda.org/a/30821235.html Spiegel: следы «Новичка» нашли на коже, в крови и моче Навального] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200907095720/https://www.svoboda.org/a/30821235.html |date=2020-09-07 }}, 04 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe|title=Spiegel: следы яда «Новичок» нашли на коже, в крови и моче Навального|website=[[RTVI]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221537/https://rtvi.com/news/sledy-yada-na-kozhe/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|title=Военные медики Германии нашли следы «Новичка» на вещах Навального|website=[[Ведомости]]|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004042515/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/09/04/838861-voennie-mediki-germanii-nashli-sledi-yada-novichok-na-butilke-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |title=Merkel in der Russlandfalle |accessdate=2020-09-19 |archivedate=2020-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200920134541/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-und-nord-stream-2-angela-merkel-in-der-russland-falle-a-00000000-0002-0001-0000-000172863221 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Մարիա Պևչիխի խոսքով, որն ավելի վաղ այդ շշերը տեղափոխել էր Գերմանիա և փոխանցել Բեռլինի մասնագետներին, այդ ամենը «թույլ է տալիս մոտավորապես հասկանալ, թե երբ է տեղի ունեցել թունավորումը», և դա տեղի է ունեցել ավելի վաղ, քան նա եկել է օդանավակայան&lt;ref name=&quot;bbc20200918&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah Пресс-секретарь Навального сообщила об отсутствии следов яда на его личных вещах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920092815/https://www.vedomosti.ru/society/news/2020/09/19/840493-press-sekretar-navalnogo-soobschila-ob-otsutstvii-sledov-yada-na-ego-lichnih-veschah |date=2020-09-20 }}, 9 сентября 2020&lt;/ref&gt;։

Նույն օրը Գերմանիայի կառավարությունը տեխնիկական օգնություն է խնդրել ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունից&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|title=SUMMARY OF THE REPORT ON ACTIVITIES CARRIED OUT IN SUPPORT OF A REQUEST FOR TECHNICAL ASSISTANCE BY GERMANY (TECHNICAL ASSISTANCE VISIT –TAV/01/20)|author=Технический секретариат ОЗХО|website=ОЗХО|date=06.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-06|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006154810/https://www.opcw.org/sites/default/files/documents/2020/10/s-1906-2020%28e%29.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 6-ին Գերմանիայի կառավարության հարցման համաձայն՝ ՔԶԱԿ-ի մասնագետները նավալնիից փորձանմուշներ են վերցրել, որոնք ավելի ուշ (սեպտեմբերի 11-ին) հանձնել են ՔԶԱԿ-ի գլխավոր տնօրենի կողմից նշանակված երկու սերտիֆիկացված լաբորատորիաներ՝ գերմանական տվյալների անկախ ստուգման համար&lt;ref name=&quot;opcw06102020_pdf&quot; /&gt;։ Ընդ որում, ՔԶԱԿ-ում ընդգծել են, որ մասնագետները ՔԶԱԿ իրականացրել ցանկապատ այդ դատավարության ինքնուրույն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Provides Technical Assistance to Germany Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|lang=en|accessdate=2020-09-17|date=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917092658/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/09/opcw-provides-technical-assistance-germany-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, ինչը նույնպես հաստատել է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից ավելի ուշ հրապարակված հայտարարության մեջ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |title=В Германии сообщили о результатах повторного анализа проб Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914122113/https://ria.ru/20200914/navalnyy-1577200076.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |title=В Германии объяснили, как ОЗХО взяла анализы у Навального |accessdate=2020-09-14 |archivedate=2020-09-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915084110/https://vz.ru/news/2020/9/14/1060318.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|title=Отравление Навального: что установили шведы и французы {{!}} DW {{!}} 14.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915190741/https://www.dw.com/ru/otravlenie-navalnogo-chto-ustanovili-shvedy-i-francuzy/a-54924522|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 9-ին Ռուսաստանում Գերմանիայի դեսպանն արձանագրել է, որ Նավալնիի գործը դուրս է գալիս ռուս-գերմանական երկկողմ հարաբերությունների շրջանակներից, իսկ Գերմանիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Նավալնիի թունավորումը քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտում է, ուստի Բունդեսվերի դեղագիտության և թունաբանության ինստիտուտի հետազոտությունների արդյունքները փոխանցվել են ՔԶԱԿ, որի անդամ է նաև Ռուսաստանը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|title=В Минобороны Германии заявили, что передали ОЗХО результаты проб Навального|website=ТАСС|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913095627/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9412995|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;handelsblatt20200909&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html|title=Wirtschaft, Handel &amp; Finanzen: Testergebnisse im Fall Nawalny an OPCW-Experten übergeben|website=www.handelsblatt.com|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221525/https://www.handelsblatt.com/dpa/wirtschaft-handel-und-finanzen-testergebnisse-im-fall-nawalny-an-opcw-experten-uebergeben/26172278.html?ticket=ST-4233643-i1EdA0e9ch5qe0qkPoLK-ap1|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Die Zeit պարբերականը հայտնել է, որ Բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի անալիզների արդյունքները ցույց են տվել, որ Նավալնու թունավորման համար օգտագործվել է «Նովիչոկ» նյութի նոր կատարելագործված տարբերակը, որին մինչ օրս աշխարհում չեն բախվել։ Այս նոր տեսակի «Նովիչոկը» ավելի թունավոր և վտանգավոր է, քան նախկինում հայտնի իր տարբերակները, սակայն գործում է ավելի դանդաղ։ Պլանավորվում էր, որ Նավալնին կմահանա ինքնաթիռում, բայց նա ողջ է մնացել հաջող զուգադիպությունների հաջորդականության շնորհիվ. հարկադիր վայրէջք կատարած օդաչուի արագ արձագանքի և Օմսկում բժիշկների շնորհիվ, որոնք անմիջապես ներարկել են Նավալնին։ Պարբերականի տվյալներով՝ գերմանացի փորձագետները եկել են այն եզրակացության, որ նման «մահացու և բարդ թույն» կարող էին օգտագործել միայն ռուսական հատուկ ծառայությունները։ Այս տեսակի երկուական թունավոր նյութ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է հատուկ լաբորատորիա. այն սովորական հանցագործները սինթեզել չեն կարող&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|title=Zeit: российские спецслужбы пытались убить Навального новым типом «Новичка»; политик должен был умереть в самолете|website=Медиазона|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909174952/https://zona.media/news/2020/09/09/zeit-new-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dwzeit99&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3iEwZ|title=Навального отравили усовершенствованным веществом группы &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=2020-09-09|publisher=DW}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |title=Nawalny sollte im Flugzeug sterben |accessdate=2020-09-12 |archivedate=2020-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912043519/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/alexej-nawalny-sollte-im-flugzeug-sterben-neue-ermittlungsergebnisse-a-48de45f2-6335-4606-bb7f-2e9fc98f1e75 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին ԳՖՀ-ի կառավարությունը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիայի (Բուշի լաբորատորիա, որը ենթակա է սպառազինության գլխավոր տնօրինության&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|title=СМИ раскрыли детали проверки анализов Навального во Франции|website=РИА Новости|date=20200924T0958|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926061905/https://ria.ru/20200924/navalnyy-1577691347.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|title=Affaire Navalny: le Novichok, fatal en quelques gouttes|author=Nicolas Barotte|website=Le Figaro.fr|date=2020-09-23|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926021504/https://www.lefigaro.fr/international/affaire-navalny-le-novichok-fatal-en-quelques-gouttes-20200923|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) և Շվեդիայի (Ումեո քաղաքի պաշտպանական հետազոտությունների շվեդական ինստիտուտ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.foi.se/en/foi/news-and-pressroom/news/2020-09-15-foi-confirms-german-results-on-novichok.html|title=FOI confirms German results on Novichok|author=|website=Шведский институт оборонных исследований|date=15.09.20|publisher=|accessdate=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;) անկախ թունաբանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են Գերմանիայի խնդրանքով, հաստատել են «Նովիչոկ» խմբի նյութով թունավորումը&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|title=Erklärung der Bundesregierung zum Fall Nawalny|author=|website=Startseite|date=|publisher=|accessdate=2020-09-14|quote=Damit liegt ein schwerwiegender Verstoß gegen das Chemiewaffenübereinkommen (CWÜ) vor. Die Bundesregierung hat daher die Organisation für das Verbot Chemischer Waffen (OVCW) in die Analyse von Beweismitteln im Fall Nawalny einbezogen. Diese Einbindung  der OVCW basiert auf Art. VIII 38 (e) des CWÜ, der allen Vertragsstaaten die Möglichkeit eröffnet, technische Unterstützung durch die OVCW zu erhalten.|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914155308/https://www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/erklaerung-der-bundesregierung-zum-fall-nawalny-1786432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնին իր կայքում տեղադրված բլոգում պահանջել էր վերադարձնել այն հագուստը, որը նա կրում էր թունավորման օրը, քանի որ օրենքով նախաքննական ստուգում անցկացնելու համար հատկացված 30 օրը լրացել է։ Նրա խոսքով՝ իրեն Գերմանիա են ուղարկել «բացարձակ մերկ»&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Прошел ровно месяц. Расследования нет. Требую вернуть одежду|author=|url=https://navalny.com/p/6432/|website=navalny.com|date=21.09.2020|accessdate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922110651/https://navalny.com/p/6432/|archivedate=2020-09-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ura.news/news/1052450610 Навальный опубликовал первую запись в блоге после отравления. Потребовал вернуть ему одежду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922002412/https://ura.news/news/1052450610 |date=2020-09-22 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221530/https://tvrain.ru/news/navalnyj_potreboval_vernut_odezhdu_v_kotoroj_on_byl_v_den_otravlenija-516386/ |date=2020-10-06 }}, 21 сентября 2020&lt;/ref&gt;, իսկ նախաքննական ստուգման 30 օրը «օգտագործել են այդ կարևորագույն ապացույցը թաքցնելու համար»&lt;ref&gt;[https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ Навальный потребовал вернуть одежду, в которой он был в день отравления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003122737/https://spektr.press/news/2020/09/21/navalnyj-potreboval-vernut-odezhdu-v-kotoroj-on-byl-v-den-otravleniya/ |date=2020-10-03 }}, 21.09.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 6-ին ՔԶԱԿ-ը հաղորդել էր, որ երկու հավատարմագրված լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունները հաստատել են սեպտեմբերի 6-ին Նավալնիից վերցված անալիզներում «Նովիչոկ» խմբի բիոմարկերների առկայությունը։ ՔԶԱԿ-ի զեկույցում ճշտվում էր, որ Նավալնիին թունավորած կոնկրետ նյութը չի մտնում «Նովիչոկ» խմբի հայտնի չորս նյութերի թվում, որոնք ներառված են Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորումից հետո քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի վերահսկվող քիմիկատների ցուցակում&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 Кабмин ФРГ утверждает, что доклад ОЗХО по Навальному подтверждает выводы о «Новичке»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201006221544/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9643239 |date=2020-10-06 }}. [[ТАСС]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.kommersant.ru/doc/4520738 Великобритания и ФРГ прокомментировали выводы ОЗХО об отравлении Навального]. [[Коммерсантъ]], 06.10.2020&lt;/ref&gt;։ Ընդ որում, ընդգծվել է, որ քիմիական զենքի ցանկացած կիրառում «դատապարտելի է և լիովին հակասում է միջազգային հանրության կողմից սահմանված իրավական նորմերին»։

Հոկտեմբերի 7-ին արտադատական մահապատիժների հարցով [[ՄԱԿ]]-ի հատուկ զեկուցող [[Անյես Կալամար]]ը և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող [[Իռեն Խան]]ը հաստատել են, որ մտադիր են Նավալնիի թունավորման հետաքննություն անցկացնել նրա խնդրանքով&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164760-navalnyy-poprosil-oon-vzyat-na-sebya-rassledovanie-pokusheniya-esli-rossiya-ne-otreagiruet-istochniki-spiegel |title=В ООН готовы взять на себя расследование отравления Навального — источники Spiegel |website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=de|url=https://www.spiegel.de/politik/alexej-nawalny-bittet-vereinte-nationen-um-hilfe-nach-mordanschlag-a-3779277c-61c9-428c-8cd8-1ce21386ead4|title=Alexej Nawalny bittet Vereinte Nationen um Hilfe nach Mordanschlag - DER SPIEGEL - Politik|author=Marcel Rosenbach, Rafael Buschmann, DER SPIEGEL|website=www.spiegel.de|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9674125|title=Спецдокладчики ООН сообщили, что тщательно изучат информацию по Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 14-ին Գերմանիայի հատուկ ծառայությունների աղբյուրը [[The New York Times]]-ին հայտնել էր, որ գերմանացի փորձագետների կարծիքով Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկ» հեղուկի մեջ լուծվող փոշուց, ամենայն հավանականությամբ, Տոմսկի օդանավակայանում խմած թեյով։ Հաշվի առնելով, որ թույնը նույնպես հայտնաբերվել է Նավալնիի հյուրանոցային համարի շշի վրա, ''The New York Times''-ի լրագրողները եզրակացնում են, որ նրան կարող էին երկու անգամ թունավորել&lt;ref name=&quot;nytdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/10/14/world/europe/eu-sanctions-navalny-poisoning-russia.html|title=E.U. Preparing Sanctions on Putin Allies Over Navalny’s Poisoning|author=Michael Schwirtz and Katrin Bennhold|date=14.10.2020|publisher=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;forbesdouble&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/411277-nyt-dopustila-versiyu-dvoynogo-otravleniya-navalnogo|title=NYT допустила версию «двойного отравления» Навального|author=Андрей Злобин|website=Forbes|date=14.10.2020}}&lt;/ref&gt;։

=== Հետաքննություն Ռուսաստանում ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի թունավորման օրը նրա համախոհները դիմել են քննչական կոմիտե՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել հասարակական կամ պետական գործչի սպանության փորձի և կյանքի նկատմամբ ոտնձգության վերաբերյալ։

Օգոստոսի 25-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել էր, որ օգոստոսի 24-ին «Շարիտեի» բժիշկների հայտարարությունը, որի համաձայն կլինիկական տվյալները ցույց են տալիս, որ խոլինեստերազի ինգիբիտորների խմբից նյութով թունավորումը նոր տեղեկատվություն չի պարունակում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|title=Кремль назвал пустым шумом обвинения в отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827212409/https://www.rbc.ru/politics/25/08/2020/5f44d91c9a7947483ec14e94|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;, և որ Կրեմլը թունավորման հանգամանքների քրեական հետաքննություն սկսելու առիթ չի տեսնում։ Պեսկովի խոսքով՝ առիթը կհայտնվի, երբ կպարզվի նյութը և կհաստատվի, որ Նավալնին թունավորվել է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|title=Кремль не нашел повода для уголовного расследования отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825103502/https://meduza.io/news/2020/08/25/kreml-ne-nashel-povoda-dlya-ugolovnogo-rassledovaniya-otravleniya-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Օմսկի № 1 քաղաքային կլինիկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Ալեքսանդր Մուրախովսկին դիմել էր գերմանացի գործընկերներին՝ Նավալնիի թունավորման ապացույցներ ներկայացնելու և վերլուծության համար կենսաբանական նմուշներ փոխանակելու առաջարկով&lt;ref name=&quot;omsk-berlin&quot;&gt;{{cite web|title=Главврач омской больницы попросил клинику «Шарите» предъявить доказательства отравления Навального. Он предложил обменяться биологическими образцами|url=https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|publisher=Медуза|date=2020-08-26|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826184624/https://meduza.io/feature/2020/08/26/glavvrach-omskoy-bolnitsy-poprosil-kliniku-sharite-pred-yavit-dokazatelstva-otravleniya-navalnogo-on-predlozhil-obmenyatsya-biologicheskimi-obraztsami|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր բաց նամակում նա նաև հակիրճ հիմնավորում էր ներկայացրել այն եզրակացությանը, որ դա թունավորում չի եղել, ինչպես նաև պաշտպանել է Նավալնու և լիբերալ հասարակության կողմնակիցների կողմից կտրուկ քննադատության ենթարկված ռուսաստանցի բժիշկներին։

Օգոստոսի 27-ին ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտնել էր, որ ստուգում է անցկացնում «Նավալնիի» հոսպիտալացման կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|title=МВД сообщило о проверке в связи с госпитализацией Алексея Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205424/https://www.rbc.ru/society/27/08/2020/5f4772109a7947d771d3a3b6|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Արևմտյան Սիբիրյան տրանսպորտային դատախազությունը հայտարարել է, որ ստուգում է նախաձեռնել դեռևս օգոստոսի 20-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|title=Новости Западно-Сибирской транспортной прокуратуры - Западно-Сибирская транспортная прокуратура|website=epp.genproc.gov.ru|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827205250/https://epp.genproc.gov.ru/web/zstp/mass-media/news?item=52878178|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ գլխավոր դատախազությունը Ալեքսեյ Նավալնիի հոսպիտալացման փաստի ստուգման ընթացքում քրեական հանցագործության հատկանիշներ չի գտել և գերմանական կլինիկայից նախնական ախտորոշման ապացույցներ է պահանջել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://tass.ru/proisshestviya/9305203|title=ГП не нашла признаков преступления в ходе проверки по факту госпитализации Навального|author=|website=[[ТАСС]]|date=|publisher=|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827185320/https://tass.ru/proisshestviya/9305203|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության նախարարություն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի՝ թմրանյութերի, թույների, ծանր մետաղների և խոլինէստրազայի ինհիբիտորների անալիզների արդյունքների տրամադրման վերաբերյալ&lt;ref name=&quot;genproc1&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |title=Генпрокуратура запросила у Германии результаты анализов Навального // РБК |accessdate=2020-09-01 |archivedate=2020-09-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200901175336/https://www.rbc.ru/politics/01/09/2020/5f4e5a2f9a7947735319c6d9 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 1-ին, այն կապակցությամբ, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը ոչ մի պատասխան չի ստացել Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեից՝ խնդրելով քրեական գործ հարուցել «սպանության փորձ և պետական կամ հասարակական գործչի կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն» հոդվածով, ՖԲԿ-ի իրավաբան Վյաչեսլավ Գիմադին դիմել է Մոսկվայի Բասմանի դատարան՝ բողոքելով ՌԴ Քննչական կոմիտեի անգործության դեմ։ Սեպտեմբերի 4-ին Բասմանի դատարանը մերժել է բողոքը։ Դատարանը եզրակացրել է, որ Քննչական կոմիտեն կարող է սպանության փորձի դիմումը դիտարկել որպես քաղաքացիների դիմում 30 օրվա ընթացքում (այլ ոչ թե քրեական դատավարության կարգով 3 օրվա ընթացքում)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|title=Суд в Москве счел законным действия СК, не возбудившего дело об отравлении Навального|website=[[Znak.com]]|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917113000/https://www.znak.com/2020-09-04/sud_v_moskve_schel_zakonnym_deystviya_sk_ne_vozbudivshego_delo_ob_otravlenii_navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին շտապ օգնության գիտահետազոտական ինստիտուտի սուր թունավորումների և սոմատոպսիխիատրիկ խանգարումների գիտական բաժանմունքի վարիչ Միխայիլ Պոցխվերիան «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ «ինստիտուտի լաբորատորիայում հետազոտվել են Նավալնիի կենսաբանական հեղուկները։ Հետազոտված հեղուկներում ֆոսֆորօրգանական միացություններ, ինչպես նաև խոլինեստերազին արգելակող դեղամիջոցներ չեն հայտնաբերվել»։ Նրա խոսքով՝ հետազոտության համար օգտագործվել է Agilent Technologies-ի զանգվածային սպեկտրոմետրը, որը պարունակում է 240 հազար ստանդարտ նյութեր, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ Ստանդարտների և տեխնոլոգիաների ազգային ինստիտուտի էլեկտրոնային բազային&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9362193|title=В НИИ Склифосовского не обнаружили в анализах Навального отравляющих веществ|date=2020-09-03|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904121220/https://tass.ru/obschestvo/9362193|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |title=В НИИ Склифосовского сообщили об итогах исследования анализов Навального |website=РБК |accessdate=2020-09-03 |archivedate=2020-09-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903131742/https://www.rbc.ru/society/03/09/2020/5f50d6919a79477fdaa7a492 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 10-ին «Պրոյեկտ» պարբերականը հրապարակել է սեփական հետաքննությունը, որում ասվում է, որ «ուժայինները չեն շտապում փնտրել թունավորումը» կատարողներին&lt;ref name=&quot;project20200910&quot;&gt;{{cite web|lang=ru|url=https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk|title=Ядовитый маршрут. Репортаж о том, что власти могли узнать об отравлении Алексея Навального, если бы захотели|date=2020-09-10|author=Андрей Захаров, Соня Гройсман|website=project.media|accessdate=2020-09-14|archivedate=2020-09-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913180308/https://www.proekt.media/report/otravlenie-navalnogo-tomsk/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազությունը լրացուցիչ հարցում է ուղարկել Գերմանիայի արդարադատության մարմիններին՝ խնդրելով տրամադրել Բեռլինի «Շարիտե» կլինիկայում անցկացված թունաբանական հետազոտության արդյունքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917215610/https://www.kommersant.ru/doc/4492308 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր դատախազությունում նշել են, որ հարցման պատասխանը, որն օգոստոսի վերջին ուղարկվել էր Գերմանիա, մինչ այժմ չի ստացվել&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |title=Архивированная копия |accessdate=2020-09-17 |archivedate=2020-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917164151/https://www.rbc.ru/politics/14/09/2020/5f5f8cda9a7947f41cd1ad22 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 21-ին Նավալնիին հագուստները վերադարձնելու խնդրանքից հետո ՌԴ ՆԳՆ տրանսպորտի վարչությունը հայտարարել էր նախաքննական ստուգումը շարունակելու մասին&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|title=Навальный потребовал вернуть его одежду, на которой могут быть следы «Новичка»|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921165212/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/21/164400-navalnyy-potreboval-vernut-ego-odezhdu-na-kotoroy-mogut-nahoditsya-sledy-novichka|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ինչպես նշել է ՌԴ վաստակավոր իրավաբան Սերգեյ Փաշինը, առանց քրեական գործ հարուցելու 30-օրյա ժամկետից հետո ստուգման շարունակությունն անօրինական է&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-21|first=Анна Пушкарская, Дарья|last=Напеева|date=2020-09-21|website=BBC News Русская служба|title=Российская полиция продлила проверку по Навальному. Разве так можно?|url=https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924101435/https://www.bbc.com/russian/news-54238389|archivedate=2020-09-24}}&lt;/ref&gt;:.

Հոկտեմբերի 5-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը հաստատել է Նավալնիի դեմ քիմիական զենքի ենթադրյալ կիրառման հանգամանքների ուսումնասիրման գործում ռուս փորձագետներին օգնություն ցուցաբերելու համար տեխնիկական քարտուղարության փորձագետների խումբ ուղարկելու պատրաստակամությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|title=OPCW Responds to Russian Federation Request Regarding Allegations of Chemical Weapons Use Against Alexei Navalny|date=2020-10-05|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006054203/https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-responds-russian-federation-request-regarding-allegations-chemical|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 8-ին, ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո, ՖԲԿ-ի իրավաբանները դիմել են ԱԴԾ-ին՝ պահանջելով քրեական գործ հարուցել քիմիական զենքի անօրինական շրջանառության վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/news/2020/10/08/fbk-potreboval-vozbudit-delo-o-nezakonnom-oborote-himicheskogo-oruzhiya-posle-otravleniya-navalnogo|title=ФБК потребовал возбудить дело о незаконном обороте химического оружия после отравления Навального|author=|website=meduza.io|date=08.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-08}}&lt;/ref&gt;:.

Նույն օրը տրանսպորտային ոստիկանությունը հրապարակել է նախաքննական ստուգման միջանկյալ արդյունքները։ Հաղորդագրության մեջ տեղեկություններ չեն եղել Տոմսկի հյուրանոցում և օդանավակայանում տեսախցիկների զննության մասին, իսկ հետաքննության անհնարինությունը մասամբ բացատրվում է Գերմանիա, Շվեդիա և Ֆրանսիա ուղարկված հարցումների պատասխանների բացակայությամբ։ Հաղորդագրության մեջ նաև տարակուսանք էր հայտնվում այն մասին, թե որտեղից է Նավալնին իմացել Օմսկի օդանավակայանի ականազերծման մասին, և պնդվում էր, որ այդ մասին տեղեկություններ «Ոչ մի տեղ չեն եղել»&lt;ref&gt;[https://сибфоут.мвд.рф/news/item/21416389 Проверка в связи с госпитализацией Навального продолжается]. Сайт Управления на транспорте МВД России по Сибирскому Федеральному округу, 08.10.2020&lt;/ref&gt; (իրականում ականապատման մասին տեղեկատվությունը հայտնվել է ԶԼՄ-ներում թունավորումից հետո առաջին օրերին)։

== Գիտնականների և բժիշկների կարծիքը թունավորման պատճառների և եղանակների մասին ==

=== «Նովիչոկ»-ի մշակմանը մասնակցած գիտնականների կարծիքները ===
«Նովիչոկ»-ի մշակողներից մեկը՝ Վլադիմիր Ուգլևը, սկզբում բացառել է «Նովիչոկ»-ի օգտագործման հնարավորությունը Նավալնիի դեմ հասարակական սննդի հաստատությունում&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|title=Создатель &quot;Новичка&quot; об отравлении Навального: &quot;Это была точечная атака&quot;|author=Наталья Смоленцева|date=04.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-09-21|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918143048/https://www.dw.com/ru/sozdatel-novichka-ob-otravlenii-navalnogo/a-54815311|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նա հայտարարել էր, որ «Նովիչոկը գործում է ակնթարթորեն, և որ  Նավալնին կմահանար հենց այն նույն սեղանի շուրջ, որի վրա թեյ էր խմել»&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/723449|title=Разработчик &quot;Новичка&quot; исключил его использование против Навального|date=2020-08-27|publisher=[[Interfax]]|accessdate=2020-08-27|archivedate=2020-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200827122914/https://www.interfax.ru/russia/723449|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Այն բանից հետո, երբ գերմանական ռազմական լաբորատորիան պարզել է, որ Նավալնիին թունավորել են հենց «Նովիչոկով», Ուգլևը փոխել է իր կարծիքը&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։ Նա հայտարարել է, որ «100 %-ով վստահում է գերմանացի մասնագետներին» և ենթադրել է, որ «Նովիչոկով» թունավորման համար օգտագործվել է A-234 պինդ նմանակի լուծում (ասենք՝ դիմեթիլֆորմամիդում), այն է՝ պինդ A-242, որը ներծծվել է Նավալնու ներքնազգեստ, գումարած ախտանշանները թաքցնող ինչ-որ արագ գործող նյութի հավելում (օրինակ՝ կլոֆելին)&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://theins.ru/news/234481|title=Изобретатель «Новичка» Владимир Углев: «Навального могли отравить раствором A-242, нанеся его на одежду»|website=The Insider|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903194744/https://theins.ru/news/234481|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը ենթադրել է, որ թույնը Նավալնու օրգանիզմում հայտնվել է թռիչքից մի քանի ժամ առաջ։ Գիտնականի գնահատմամբ՝ Նավալնին մահացու դեղաչափի մոտ 20 %-ն է ստացել&lt;ref name=&quot;project20200910&quot; /&gt; Ուգլևի կարծիքով կազմակերպիչները որոշել են Նավալնիին թունավորել հենց «Նովիչոկով», քանի որ սխալմամբ կարծում էին, որ այդ նյութը հնարավոր չի լինի գտնել&lt;ref name=&quot;bbcuglev&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/features-54002584|title=&quot;Любые отравляющие вещества можно найти&quot;. Создатели &quot;Новичка&quot; - о заявлении немецких властей|author=Анастасия Голубева, Андрей Сошников, Ольга Шамина|date=2020-09-02|publisher=Русская служба Би-би-си|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221528/https://www.bbc.com/russian/features-54002584|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ուգլևը նաև կարծիք է հայտնել, որ ռուսական լաբորատորիան Նավալնիի կենսաբանական փորձերում չի կարողացել հայտնաբերել «Նովիչոկ», քանի որ «գերմանացի մասնագետներն ավելի ժամանակակից սարքավորումներ և սարքեր են ունեցել այնպիսի քանակությունների որոշման համար, որոնք Ալեքսեյի արյունից վերցրել են։ Իսկ նրանց մոտ, ովքեր անալիզներ են արել Մոսկվայում, սարքավորումը շատ ավելի թույլ է եղել, և անալիզները ցույց են տվել նյութի բացակայությունը»&lt;ref name=&quot;Углев49&quot;/&gt;։

Քիմիական զենքի բնագավառի մասնագետ Վիլ Միրզայանովը, որը աշխատել է Գոսնիոխտում և 1990-ական թվականներին բացահայտել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում «Նովիչոկ»-ի մշակման ծրագիրը, համաձայնել է բունդեսվերի հատուկ լաբորատորիայի եզրակացությունների հետ և ենթադրել, որ Նավալնիին թունավորելու համար օգտագործվել են «Նովիչոկ»-ի վերջին տարբերակները՝ A-242 կամ A-262 միավորումները&lt;ref name=&quot;dozhdmirzayanov&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221533/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=450|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|title=Вил Мирзаянов: российские врачи догадывались о природе отравления Навального|author=Голос Америки|website=www.golos-ameriki.ru/|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904125518/https://www.golos-ameriki.ru/a/5568160.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Միրզայանովը նաև հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ին Նավալնիի նկարագրած ախտանշանները նման են այն ախտանշաններին, որոնք իրեն հայտնի են նման դեպքերի համար&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f Разработчик «Новичка» извинился перед Навальным] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920095719/https://www.rbc.ru/society/20/09/2020/5f66744d9a79479286a17f6f |date=2020-09-20 }}. РБК, 20.09.2020&lt;/ref&gt;։

== Արձագանք ==
Նավալնիի թունավորման մասին լուրը դոլարի և եվրոյի նկատմամբ ռուբլու փոխարժեքի անկում է առաջացրել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|title=Доллар превысил ₽75 после заявления властей ФРГ об отравлении Навального|website=РБК Инвестиции|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902222457/https://quote.rbc.ru/news/article/5f4608ba9a79473de4b33b73|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=|url=https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|title=Рубль резко подешевел на новости об отравлении Навального «Новичком»|author=|website=thebell.io|date=|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903061822/https://thebell.io/rubl-rezko-podeshevel-na-novosti-ob-otravlenii-navalnogo-novichkom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|title=Рубль резко подешевел после заявления ФРГ об отравлении Навального|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221542/https://novayagazeta.ru/news/2020/09/02/164068-rubl-rezko-podeshevel-posle-zayavleniya-frg-ob-otravlenii-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված վերլուծաբանները դա կապել են նոր պատժամիջոցների կապակցությամբ շուկայի մտավախությունների հետ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|title=Аналитики объяснили реакцию рубля на новости об отравлении Навального|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200902224206/https://www.rbc.ru/finances/02/09/2020/5f4fb9ec9a79470c70996378|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

=== Պաշտոնատար անձանց արձագանքը ===
Օգոստոսի 20-ին Նավալնիի «հանկարծակի հիվանդության» մտահոգություն է հայտնել ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Ստեֆան Դյուժարիկ]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |title=ООН выразила обеспокоенность из-за «внезапной болезни» Навального |author= |website=Медиазона |date= |publisher= |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820071444/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34737 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;։

[[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն հետևում է ռուսական ընդդիմության առաջնորդի մասին հաղորդումներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|title=Трамп прокомментировал госпитализацию Навального|website=Ведомости|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821212154/https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/08/20/837283-tramp-prokommentiroval-gospitalizatsiyu-navalnogo|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Fox News հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ռոբերտ Օբրայենը Նավալնիին անվանել է «շատ համարձակ մարդ», որը խիզախություն ունի դիմակայելու Վլադիմիր Պուտինին։ Նա հայտարարել է, որ Նավալնու հնարավոր թունավորման մասին հաղորդագրությունները Վաշինգթոնում «արտակարգ մտահոգություն» են առաջացնում, և եթե պարզվի, որ դրան մեղսակից են ռուսական իշխանությունները, ապա դա կանդրադառնա [[ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ]]ի վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|title=Советник Трампа рассказал о реакции США на госпитализацию Навального {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-22|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822120717/https://www.dw.com/ru/sovetnik-trampa-prokommentiroval-situaciju-s-navalnym/a-54643080|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 21-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վարչությունը հայտարարել է, որ ակնկալում է Նավալնին պատշաճ բժշկական օգնություն ցուցաբերել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/9256517|title=В ООН рассчитывают на оказание надлежащей помощи Навальному|website=ТАСС|accessdate=2020-08-23|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822174500/https://tass.ru/obschestvo/9256517|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ առկա են լուրջ հիմքեր կասկածելու, որ տեղի է ունեցել թունավորումը, և կոչ է արել ապահովել Նավալնու ցանկացած բուժօգնություն, որը կարող է նրան փրկել&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|title=Правительство ФРГ: Жизнь Навального нужно спасти {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122217/https://www.dw.com/ru/pravitelstvo-frg-zhizn-navalnogo-nuzhno-spasti/a-54648901|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Reuters-ի տվյալներով՝ Եվրախորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը Պուտինի հետ հեռախոսազրույցում մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի վերաբերյալ, ինչին Պուտինը պատասխանել է, որ Նավալնին հիվանդացել է, և որ նա լավ բուժօգնություն է ստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|title=Reuters: Путин сказал главе Европейского совета, что Навальный «заболел»|author=|website=Медиазона|date=|publisher=|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200821042422/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#34790|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 24-ին Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը համատեղ հայտարարության մեջ Ռուսաստանի իշխանություններին կոչ են արել մանրամասն և առավելագույնս թափանցիկ պարզաբանել կատարվածի բոլոր հանգամանքները, պարզել և պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |title=Меркель потребовала от России наказать виновных по делу Навального |website=РБК |accessdate=2020-08-24 |archivedate=2020-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824192148/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f43e94b9a7947f0b6eb170e |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://twitter.com/regsprecher/status/1297928032649437184|title=Твиттер официального представителя правительства ФРГ|author=|website=Twitter|date=2020-08-24|publisher=|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200824160844/https://twitter.com/RegSprecher/status/1297928032649437184|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Եվրամիության դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ ռուսական իշխանությունները պետք է անհապաղ անկախ և թափանցիկ հետաքննություն սկսեն Նավալնու թունավորման վերաբերյալ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|title=ЕС потребовал от России открытого расследования по делу Навального|website=РБК|accessdate=2020-08-24|archivedate=2020-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831190754/https://www.rbc.ru/politics/24/08/2020/5f4419f59a794702fba0475d|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 25-ին Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավար Ժան Իվ Լե Դրիանը հայտարարել էր, որ Ֆրանսիան Նավալնու թունավորման մասին «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների նախնական եզրակացության հիման վրա տեղի ունեցածը համարում է հանցավոր արարք և կոչ է անում գտնել և պատժել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467025|title=МИД Франции потребовал найти виновных в отравлении Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221601/https://www.kommersant.ru/doc/4467025|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը Մոսկվայում հանդիպել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ։ Բիգանը խորը մտահոգություն է հայտնել Նավալնիի վիճակի, ինչպես նաև Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության վրա նրա թունավորման մասին հաղորդագրությունների ազդեցության վերաբերյալ։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև ընդգծել է ցանկացած ժողովրդավարական պետությունում խոսքի ազատության և թափանցիկության կարևորությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4467017|title=Замгоссекретаря США Биган обсудил с Лавровым Белоруссию и Навального|website=www.kommersant.ru|date=2020-08-25|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200825135453/https://www.kommersant.ru/doc/4467017|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ Բիգանը հայտարարել է, որ «որպես ընդդիմադիր իր թունավորման մասին վարկածի հաստատման դեպքում Վաշինգտոնը միջոցներ կձեռնարկի, որոնց ֆոնի վրա կչեղարկի ամերիկյան հասարակության արձագանքը 2016 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններին ռուսական միջամտությանը»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|title=Комментарий Департамента информации и печати МИД России|website=www.mid.ru|accessdate=2020-08-25|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826032611/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4299310|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգը միացել են թափանցիկ հետաքննություն անցկացնելու պահանջներին։ Ջոնսոնի խոսքով՝ Նավալնիի թունավորումը «ցնցել է աշխարհը», իսկ Սթոլթենբերգը ոչ մի պատճառ չի տեսել կասկածի տակ դնելու «Շարիտե» կլինիկայի բժիշկների եզրակացությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|title=Премьер-министр Великобритании: отравление Навального потрясло мир|website=www.znak.com|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200828163126/https://www.znak.com/2020-08-26/premer_ministr_velikobritanii_otravlenie_navalnogo_potryaslo_mir|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|title=НАТО присоединилась к требованиям расследовать отравление Навального {{!}} DW {{!}} 26.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903092400/https://www.dw.com/ru/nato-trebuet-rassledovat-otravlenie-navalnogo/a-54705432|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իտալիայի վարչապետ Ջուզեպպե Կոնտեն Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ քննարկել է Նավալնիի հոսպիտալացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Ռուսական կողմից ընդգծվել է այդ կապակցությամբ հապճեպ և չհիմնավորված մեղադրանքների անթույլատրելիությունը և տեղի ունեցածի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ և օբյեկտիվ հետաքննության շահագրգռվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/events/president/news/63949|title=Телефонный разговор с премьер-министром Италии Джузеппе Конте|website=www.kremlin.ru|accessdate=2020-08-26|archivedate=2020-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826172422/http://kremlin.ru/events/president/news/63949|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 2-ին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց, որ Բունդեսվերի դեղագործության և թունաբանության լաբորատորիան Ալեքսեյ Նավալնիի օրգանիզմում հայտնաբերել է «Նովիչոկ» թույնի հետքեր, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում Նավալնի թունավորումը անվանել է քաղաքական գործչին լռեցնելու փորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|title=Меркель назвала отравление Навального попыткой заставить его замолчать|website=РБК|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903040345/https://www.rbc.ru/politics/02/09/2020/5f4fbc0e9a79470e60c60b3f|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dozhdmerkel&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|title=«Я жалею, что работал в этой области». Один из разработчиков «Новичка» — об отравлении Навального|author=Телеканал «Дождь»|website=www.youtube.com|date=2020-09-02|publisher=|accessdate=2020-09-02|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221540/https://www.youtube.com/watch?v=PpbHoKJ4j_Q&amp;feature=youtu.be&amp;t=293|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը Ռուսաստանից պահանջել է բացատրություն տալ և հայտարարել է, որ «վրդովեցուցիչ է համարում, որ Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ քիմիական զենք է օգտագործվել»։ Նա խոստացել է «աշխատել միջազգային գործընկերների հետ հանուն արդարության հաղթանակի»&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|title=Navalny: 'It was an attempt to silence him,' says Merkel as Germany confirms Novichok poisoning|author=Alice Tidey  &amp; Alasdair Sandford|date=2020-09-03|publisher=Euronews|accessdate=2020-09-10|archivedate=2020-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200903160708/https://www.euronews.com/2020/09/02/unequivocal-proof-alexei-navalny-was-poisoned-using-chemical-nerve-agent-novichok-says-ber|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը հանդես է եկել «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող թունավոր գործակալի «վրդովեցուցիչ և անպատասխանատու» օգտագործման դատապարտմամբ և հայտարարել է, որ դա քիմիական զենքի կիրառման արգելքի խախտում է&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|title=Коммюнике Жан-Ива Ле Дриана - Ситуация Алексея Навального (02.09.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=Дипломатия Франции - Министерство Европы и иностранных дел|accessdate=2020-09-24|archivedate=2020-09-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910142336/https://www.diplomatie.gouv.fr/ru/dossiers-pays/russie/evenements/article/communique-de-jean-yves-le-drian-situation-d-alexei-navalny-02-09-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Իտալիայի ԱԳՆ-ն «կտրուկ դատապարտել է» Նավալնիի թունավորումը, այդ ակտը «հանցագործություն» է անվանել, և, հայտնելով «խորը մտահոգություն և վրդովմունք», Ռուսաստանից բացատրություններ է պահանջել&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;chemicalboris&quot; /&gt;։

Սեպտեմբերի 3-ին Եվրոպական խորհուրդը տեղի ունեցածը որակել էր «սպանության փորձ» (ավելի վաղ Եվրամիության կառույցները օգտագործել էին «թունավորում» ձևակերպումը)&lt;ref name=&quot;borreldeclar39&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/09/03/declaration-of-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-poisoning-of-alexei-navalny/|title=Russia: Declaration of the High Representative on behalf of the EU on the poisoning of Alexei Navalny|date=3 September 2020|publisher=European Council Council of the European Union}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|title=НАТО добивается международного расследования отравления Навального|author=Кнарик Хачатрян|website=euronews|date=2020-09-04|accessdate=2020-09-04|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906195029/https://ru.euronews.com/2020/09/04/navalny-update|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն շուտով պետք է Գերմանիայից ստանա Նավալնիի գործով փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան Վաշինգտոնին կողմնորոշվել իր դիրքորոշման հարցում։ Նա նշել է, որ ինքը պատճառ չունի կասկածի տակ դնելու Գերմանիայի եզրակացություններն այն մասին, որ Նավալնին թունավորվել է «Նովիչոկով», և ընդգծել է, որ եթե թունավորման փաստը հաստատվի, ապա նրան դա կբորբոքի&lt;ref name=&quot;trumpdw1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|title=Трамп заявил о доверии Берлину в деле об отравлении Навального|date=2020-09-05|publisher=DW|accessdate=2020-09-07|archivedate=2020-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200906173343/https://www.dw.com/ru/fakt-otravlenija-navalnogo-razozlit-trampa/a-54822986|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար [[Միշել Բաչելետ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել նկատի ունենալով գերմանացի մասնագետների հայտարարությունը ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի թունավորման «անվիճելի ապացույցի» մասին՝ մանրակրկիտ, թափանցիկ և անկողմնակալ հետաքննություն անցկացնել կամ ամեն կերպ աջակցել նման հետաքննությանը&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2020-09-08|first=Reuters|last=Staff|date=2020-09-08|website=Reuters|title=Верховный комиссар ООН по правам человека призвала РФ расследовать дело Навального|url=https://ru.reuters.com/article/orutp-russia-politics-navalny-un-idRUKBN25Z1F8-ORUTP}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|title=OHCHR {{!}} UN Human Rights Chief calls for independent investigation into poisoning of Alexei Navalny|website=www.ohchr.org|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200908180817/https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26215&amp;LangID=E|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

[[Մեծ յոթնյակ]]ի երկրների ԱԳ նախարարները դատապարտել են Նավալնիի «հաստատված թունավորումը» և Ռուսաստանին կոչ են արել «շտապ» պատասխանատվության ենթարկել մեղավորներին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|title=Главы МИД стран G7 призвали Россию наказать причастных к отравлению Навального|author=|website=Медиазона|date=2020-09-08|publisher=|accessdate=2020-09-08|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916073956/https://zona.media/chronicle/navalny_omsk#35483|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.barrons.com/news/g7-ministers-demand-russia-urgently-find-navalny-poisoners-01599593404|title=G7 Ministers Demand Russia 'Urgently' Find Navalny Poisoners|author=AFP-Agence France Presse|website=www.barrons.com|accessdate=2020-09-08}}&lt;/ref&gt;։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ի պատասխան Գերմանիային մեղադրել է իրավական օգնության մասին Գլխավոր դատախազության հարցմանը «օպերատիվ և կառուցողական արձագանքի» բացակայության մեջ, ինչը թույլ չի տալիս Ռուսաստանի իրավապահ մարմիններին գործի դնել տեղի ունեցածի հանգամանքները պարզելու համար անհրաժեշտ դատավարական բոլոր մեխանիզմները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|title=Москва обвинила Берлин в &quot;неконструктивном подходе&quot; к делу Навального {{!}} DW {{!}} 09.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-09-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200912212747/https://www.dw.com/ru/moskva-obvinila-berlin-v-nekonstruktivnom-podhode-po-delu-navalnogo/a-54865312|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|title=Заявление МИД России о ситуации вокруг А.Навального|website=www.mid.ru|accessdate=2020-09-09|archivedate=2020-10-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201004085522/https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4329088|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 14-ին Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին՝ Նավալնու թունավորման վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոոշումը պարզաբանելու համար&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Մակրոնը Պուտինին հայտնել է ֆրանսիական տոքսիկոլոգիական լաբորատորիայում Նավալնու անալիզներում «Նովիչոկ» հայտնաբերելու մասին և վստահություն հայտնելով, որ «Նովիչոկը» չէր կարող օգտագործվել մասնավոր կառույցի կողմից, պահանջել է «լույս սփռել սպանության փորձի վրա» (ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահն օգտագործել էր այլ ձևակերպումներ), և անցկացնել «թափանցիկ և վստահություն առաջացնող հետաքննություն»&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|title=Макрон осуждает &quot;покушение на убийство&quot; Навального и требует разъяснений от Путина|website=euronews|date=2020-09-14|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200915150239/https://ru.euronews.com/2020/09/14/germany-navalny-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Le Monde թերթի տվյալներով՝ Կրեմլի և Ելիսեյան պալատի հրապարակած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Պուտինի և Մակրոնի երկխոսությունը միայն մասնակի «արտացոլանք է գտել»։ Թերթի աղբյուրների տվյալներով՝ հեռախոսազրույցի ընթացքում Պուտինը արհամարհանքով է արտահայտվել Նավալնիի մասին՝ նրան անվանելով «պարզ բալամուտ համացանցում»։ Պուտինը հայտարարել է, որ «Նովիչոկն» այնքան էլ բարդ չէ սինթեզել, և որ դրա ստեղծողներից մեկն ապրում է Լատվիայում&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|title=Putin's attempt to explain away the poisoning of Alexei Navalny to France failed badly and helped unite Europe against him, intelligence sources say|author=Mitch Prothero|website=Business Insider|date=23/09/2020|lang=en|accessdate=2020-09-26|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221605/https://www.businessinsider.fr/us/putin-call-to-macron-on-navalny-disaster-hurt-russia-sources-2020-9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном предположил, что Навальный мог сам принять «Новичок»|website=meduza.io|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200923100626/https://meduza.io/news/2020/09/22/le-monde-putin-v-besede-s-makronom-predpolozhil-chto-navalnyy-mog-sam-prinyat-novichok|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;&gt;[https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html Диалог глухих между Макроном и Путиным об Алексее Навальном] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924110226/https://www.inopressa.ru/article/23Sep2020/lemonde/france.html |date=2020-09-24 }} (перевод статьи Петра Смоляра из «Le Monde»)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=fr|url=https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|title=Dialogue de sourds entre Macron et Poutine au sujet d’Alexeï Navalny|website=lemonde.fr|date=2020-09-22|accessdate=2020-09-23|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922202329/https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/22/entre-macron-et-poutine-un-dialogue-de-sourds-sur-navalny_6053139_3210.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը նաև հայտարարել է, որ Նավալնին հակաօրինական գործողություններ է իրականացրել՝ օգտագործելով կոռուպցիայի դեմ պայքարի իր հիմնադրամը՝ պատգամավորներին և պաշտոնյաներին շանտաժի ենթարկելու համար&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Նրա խոսքերով՝ Ռուսաստանը դեռևս պաշտոնական հետաքննություն չի սկսել այն պատճառով, որ չի ստացել ֆրանսիական և գերմանական լաբորատորիաներում կատարված հետազոտությունների պատասխանները&lt;ref name=&quot;putinlemonde&quot;/&gt;։ Ինչպես Business Insider-ին հայտնել է ֆրանսիական հատուկ ծառայությունների աղբյուրը, Պուտինի հայտարարությունն այն մասին, որ Նավալնին ինքն է «Նովիչոկ» ընդունել Ռուսաստանին վարկաբեկելու համար, Մակրոնին զայրացրել է&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Ֆրանսիայի նախագահն այդ հայտարարությունը «վիրավորական և անհավանական» է անվանել&lt;ref name=&quot;BImacron&quot;/&gt;։ Նավալին թունավորման այս տարբերակը մեկնաբանել է հետևյալ կերպ. «Լավ տարբերակ է։ Կարծում եմ ենթակա է ամբողջական ուսումնասիրության»&lt;ref name=&quot;DWlemonde&quot;&gt;{{Cite web|url=https://p.dw.com/p/3irHg|title=Le Monde: Путин в беседе с Макроном заявил, что Навальный мог сам принять &quot;Новичок&quot;|author=Екатерина Венкина|date=22.09.2020|publisher=DW|accessdate=2020-10-05|archivedate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201006221547/https://www.dw.com/ru/le-monde-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD-%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B5-%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BB-%D1%87%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D0%BE%D0%B3-%D1%81%D0%B0%D0%BC-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D1%8C-%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BE%D0%BA/a-55020268|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի և Գերմանիայի արտգործնախարարներ [[Սերգեյ Լավրով]]ը և [[Հայկո Մաաս]]ը հեռախոսազրույց են ունեցել Ալեքսեյ Նավալիի թունավորման շուրջ ստեղված իրավիճակի ֆոնին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492994|title=Лавров обсудил с главой МИД Германии взаимодействие по ситуации с Навальным|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917034340/https://www.kommersant.ru/doc/4492994|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Մոսկվան կոչ է արել հարցը չքաղաքականացնել։

ԵՄ-ը Նավալիի նկատմամբ տեղի ունեցած է որակել է որպես մահափորձ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4492700|title=ЕС назвал случившееся с Навальным попыткой убийства|website=www.kommersant.ru|date=2020-09-15|accessdate=2020-09-15|archivedate=2020-09-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916195839/https://www.kommersant.ru/doc/4492700|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ ԵՄ արտաքին քաղաքական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը կոչ է արել ռուսական իշխանություններին աջակցել հետաքննությանը։

Հոկտեմբերի 7-ին ՔԶԱԿ-ի հաշվետվության հրապարակումից հետո Ֆրանսիայի և ԳՖՀ-ի ԱԳ նախարարները համատեղ պաշտոնական կառավարական հայտարարությունում հայտարարել են, որ Ռուսաստանի կողմից վստահության արժանի բացատրությունների բացակայության դեպքում նրանք դրա պատասխանատվությունը համարում են միակ ողջամիտ բացատրությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/news/2020/10/07/164766-frantsiya-i-germaniya-napravyat-v-es-proekt-sanktsiy-po-delu-navalnogo-shtrafnye-mery-zatronut-ofitserov-gru|title=Франция и Германия направят в ЕС проект санкций по делу Навального. Штрафные меры затронут офицеров ГРУ|author=|website=[[Новая газета]]|date=07.10.20|publisher=|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/russia/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-and-germany-alexei-navalny|title=Joint Statement by the Foreign Ministers of France and Germany - Alexeï Navalny (07.10.20)|author=Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères|website=France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs|accessdate=2020-10-07}}&lt;/ref&gt;։

==== Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների սահմանում ====
Սեպտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որում դատապարտել էր «չարագործ ակտը» և կոչ էր արել նոր պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի դեմ&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Отравление Навального: МИД Украины осудил «злодейский акт российской власти» и потребовал санкций|url=https://www.rfi.fr/ru/украина/20200903-отравление-навального-мид-украины-осудил-злодейский-акт-российской-власти-и-потребовал-санкций|website=RFI|date=2020-09-03|accessdate=2020-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200904170751/https://www.rfi.fr/ru/%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0/20200903-%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D0%B4-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%8B-%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB-%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%B0%D0%BA%D1%82-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%B8-%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B9|archivedate=2020-09-04|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;։

Սեպտեմբերի 16-ին Եվրախորհրդարանը հանդես է եկել ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի և ՔԶԱԿ-ի ներգրավմամբ միջազգային հետաքննության անհետաձգելի գործարկման, ինչպես նաև Եվրամիության կողմից լայնածավալ սահմանափակող միջոցների շուտափույթ ընդունման և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների խստացման օգտին։ Որպես պատժամիջոցային մեխանիզմ՝ Եվրախորհրդարանն առաջարկել է սառեցնել ՖԲԿ-ի հետաքնություններին մասնակցություն ունեցած անձանց եվրոպական ակտերը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|title=Европарламент принял резолюцию в связи с отравлением Навального {{!}} DW {{!}} 17.09.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919142413/https://www.dw.com/ru/evroparlament-prinjal-rezoljuciju-v-svjazi-s-otravleniem-navalnogo/a-54956112|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|title=JOINT MOTION FOR A RESOLUTION on the situation in Russia: the poisoning of Alexei Navalny|website=www.europarl.europa.eu|accessdate=2020-09-17|archivedate=2020-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200917194826/https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2020-0280_EN.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=В ЕС потребовали заморозить активы фигурантов расследований Навального|author=|url=https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|website=РБК|date=17.09.2020|accessdate=2020-09-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200919093709/https://www.rbc.ru/politics/17/09/2020/5f62c5bc9a7947b700b7c5d5|archivedate=2020-09-19}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 12-ին ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար [[Ժոզեպ Բորել]]ը ԵՄ Խորհրդի նիստի արդյունքներով հայտարարել է, որ ԵՄ-ի անդամ երկրները միաձայն համաձայնության են եկել Նավալնու թունավորման համար պատասխանատվություն կրող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու շուրջ։ Գերմանիայի և Ֆրանսիայի կողմից տրամադրված անձանց ցուցակները և ապացույցների վերլուծությունը գտնվում են աշխատանքի մեջ։ Դրա հետ մեկտեղ Բորելն ընդգծել է, որ պատժամիջոցները կսահմանվեն միայն կոնկրետ միջադեպի կապակցությամբ և չեն ազդի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մյուս տեսակետների վրա&lt;ref&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/9696467 Боррель подтвердил, что ЕС введет санкции по инциденту с Навальным]. [[ТАСС]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցների սահմանման նպատակը Ռուսաստանի քաղաքացիական հասարակությանը մարդու իրավունքների ոլորտում ակտիվիստներին օգնելնություն ցուցաբերելն է&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/news/2020/10/12/dogovor/ В ЕС подтвердили введение санкций из-за ситуации с Навальным]. [[Lenta.ru]], 12.10.2020&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ կատարված սպանության փորձի համար քիմիական զենք օգտագործելու համար Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաների և ուժայինների՝ Անվտանգության դաշնային ծառայության տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովի, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Սերգեյ Կիրիենկոյի, Ռուսաստանի ներքին քաղաքականության վարչության պետ Անդրեյ Յարինի, Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարի տեղակալներ Ալեքսեյ Կրիվորուչկոյի և Պավել Պոպովի և սիբիրյան դաշնային օկրուգում Ռուսաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Սերգեյ Մենյայլոյի նկատմամբ։ Պատժամիջոցները նաև սահմանվել են Պետնիոխտի դեմ, որը զբաղվում էր «Նովիչոկի» մշակմամբ&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/15/evrosoyuz-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesteryh-rossiyskih-chinovnikov-i-instituta-gde-razrabatyvali-novichok|title=Евросоюз из-за отравления Навального ввел санкции против шестерых чиновников и института, где разрабатывали «Новичок». Великобритания поступила так же|date=15 октября 2020|publisher=Meduza}}&lt;/ref&gt;։ Պատժամիջոցները նախատեսում են «ԵՄ ուղևորությունների արգելք և ֆիզիկական անձանց համար ակտիվների, ինչպես նաև իրավաբանական անձանց համար ակտիվների սառեցում»։ Բացի այդ, ԵՄ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց արգելվում է ցանկում թվարկված անձանց միջոցներ տրամադրել&lt;ref name=&quot;vedsanctions&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2020/10/15/843377-v-evrosoyuze-rasskazali-podrobnosti|title=В Евросоюзе рассказали подробности о санкциях по делу Навального|date=15 октября 2020|publisher=Ведомости}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը նման պատժամիջոցներ սահմանելու մասին հայտարարել է նաև Մեծ Բրիտանիան&lt;ref name=&quot;medsanct&quot;/&gt;։

ԵՄ-ի կարծիքով՝ Նավալնիի թունավորումը հնարավոր էր կատարել միայն նախագահի վարչակազմի համաձայնությամբ և ԱԴԾ-ի անմիջական մասնակցությամբ&lt;ref name=&quot;meduza6&quot;&gt;{{Cite web|lang=|url=https://meduza.io/feature/2020/10/15/es-iz-za-otravleniya-navalnogo-vvel-sanktsii-protiv-shesti-chelovek-iz-kremlya-minoborony-i-fsb-vot-kak-on-eto-ob-yasnil|title=ЕС из-за отравления Навального ввел санкции против шести человек — из Кремля, Минобороны и ФСБ. Вот как он это объяснил|author=|website=meduza.io|date=|publisher=|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;։

Հոկտեմբերի 17-ին, մեկնաբանելով մի խումբ ռուս պաշտոնյաների դեմ պատժամիջոցների սահմանումը, ԵՄ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ [[Վլադիմիր Չիժով]]ն ասել է, որ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները «ցածր մակարդակի վրա են», և որ կձեռնարկվեն որոշակի պատասխան միջոցներ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2020/10/17/otnosheniya-nahodyatsya-na-nizshey-otmetke-postpred-rossii-pri-evrosoyuze-o-sanktsiyah-iz-za-otravleniya-navalnogo|title=«Отношения находятся на низшей отметке». Постпред России при Евросоюзе — о санкциях из-за отравления Навального|website=meduza.io|accessdate=2020-10-22}}&lt;/ref&gt;։

=== Ռուսական հասարակության վերաբերմունքը ===
Օգոստոսի 20-ին և 21-ին (թունավորման օրը և հաջորդ օրը) Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում բողոքի ակցիաներ են անցկացվել ի պաշտպանություն Նավալնիի&lt;ref&gt;{{Cite web |lang=ru |url=https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |title=После госпитализации Навального в России начались пикеты в его поддержку {{!}} DW {{!}} 20.08.2020 |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |website=DW.COM |accessdate=2020-08-20 |archivedate=2020-08-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822013018/https://www.dw.com/ru/posle-gospitalizacii-navalnogo-v-rossii-nachalis-pikety-v-ego-podderzhku/a-54640802 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|title=На акциях в поддержку Навального прошли задержания {{!}} DW {{!}} 21.08.2020|author=Deutsche Welle (www.dw.com)|website=DW.COM|accessdate=2020-08-21|archivedate=2020-08-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200822122552/https://www.dw.com/ru/na-akcijah-v-podderzhku-navalnogo-proshli-zaderzhanija/a-54653704|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-30-ին Լևադա-կենտրոնում անցկացրած հարցման համաձայն՝ Նավալնիի թունավորման մասին լսել է հարցվածների 77 %-ը, 18 %-ը ուշադիր հետևել է իրադարձությունների զարգացմանը։ Թունավորման մասին լսածներից 21 %-ն ընդունել է թունավորման մասին հաղորդագրությունը կարեկցանքով, 19 %-ը ՝ տարակուսանքով, 45% - ը հատուկ զգացողություններ չի ցուցաբերել։ Նավալիի թունավորմանը հավատում է հարցվածների 33 %-ը, ինֆորմացիային չեն հավատում հարցվածների 55 %-ը։ Հարցվածների 30 %-ը կարծում է, որ թունավորման մեղավորը ռուսական կառավարությունն է, 8 %-ը կարծում է, որ Նավալիին թունավորել են արևմտյան հատուկ ծառայությունները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|title=Алексей Навальный: отношение и отравление|accessdate=2020-10-02|archivedate=2020-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201002095626/https://www.levada.ru/2020/10/02/aleksej-navalnyj-otnoshenie-i-otravlenie/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:Ալեքսեյ Նավալնի]]</text>
      <sha1>coa1368cml8uq13igd1uqqy5q584yi3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էլժբետա Բենկովսկա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1039248</id>
    <revision>
      <id>8492428</id>
      <parentid>8124676</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:04:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10010" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էլժբետա Եվա Բենկովսկա''' ({{lang-pl|Elżbieta Ewa Bieńkowska}}, {{ԱԾ}}&lt;ref&gt;[http://www.senat.gov.pl/sklad/senatorowie/senator,84,8,elzbieta-bienkowska.html Биография на сайте Сената (VIII каденция)]&lt;/ref&gt;), լեհ քաղաքական գործիչ, քաղաքացիական ծառայության պաշտոնյա, 2007-2013 թվականներին տարածաշրջանային զարգացման նախարար, 2011-2014 թվականներին [[Լեհաստան]]ի Սենատի VIII կադենցիայի սենատոր, 2013-2014 թվականներին փոխվարչապետ և ենթակառուցվածքների և զարգացման հարցերով նախարար։ 2014 թվականի վերջից՝ ներքին շուկայի և ծառայությունների հարցերով եվրոպական հանձնակատար։

== Կրթություն ==
1982 թվականին ավարտել է Սոսնովցի Ստանիսլավ Ստաշիչի անվան IV վարժարանը&lt;ref&gt;Aleksandra Klich, Józef Krzyk, ''Pyskata'', «Wysokie obcasy» nr 50/2007 z 15 grudnia 2007, s. 16&lt;/ref&gt;։ 1988 թվականին ավարտել է ուսումը [[Յագելոնյան համալսարան]]ի բանասիրական ֆակուլտետի Արևելյան բաժնում, որտեղ մասնագիտացել է Իրանագիտության ոլորտում, 1996 թվականին ավարտել է պետական կառավարման ազգային դպրոցը (IV աստիճանի դիպլոմ), իսկ 1998 թվականին՝ [[Վարշավայի տնտեսագիտության դպրոց]]ում ասպիրանտուրան։

== Գործունեություն ==
Տարիներ շարունակ զբաղվել է [[ԵՄ]] տարածաշրջանային քաղաքականության շրջանակներում կառուցվածքային ֆոնդերում և օգնության ֆոնդերում համաֆինանսավորման գործառնական ծրագրերի գործնական կառավարմամբ և իրականացմամբ։ Կողմ է պետական իշխանության ապակենտրոնացմանը, այդ թվում՝ Լեհաստանում ԵՄ տարածաշրջանային քաղաքականության կառավարմանը։
Աշխատել է որպես Կատովիցկի վոյեվոդության տարածաշրջանային պայմանագրի և տարածաշրջանային զարգացման ռազմավարության վոյեվոդայի (նահանգապետի) ներկայացուցիչ։ Բացի այդ, մասնակցել է PHARE INRED ծրագրի նախապատրաստմանը։ Վերապատրաստվել է արտաքին գործերի նախարարությունում և բրիտանական վարչակազմում։ Տարածաշրջանային զարգացման վարչության (այն ժամանակ պլանավորման և եվրոպական հիմնադրամների բաժնի) տնօրենի պաշտոնը ստանձնել է այն ժամանակ, երբ Սիլեզիայի Մարշալ էր Յան Օլբրիխտը (ավելի ուշ Եվրոպական խորհրդարանի քաղաքացիական պլատֆորմ կուսակցությունից պատգամավոր), պաշտոնավարել է 2002 թվականին տարածաշրջանում իշխանության գալուց հետո՝ Միխալ Չարսկին Ժողովրդավարական ձախ ուժերի միությունից, ինչպես նաև 2006 թվականին, երբ Մարշալ է դարձել [[Յանուշ Մոշինսկի]]ն Քաղաքացիական պլատֆորմ կուսակցությունից։ Համակարգել է Սիլեզյան վոյեվոդության համար տարածաշրջանային ինովացիոն ռազմավարության պատրաստման խմբի աշխատանքը, եղել է 2000-2020 թվականների Սիլեզյան վոյեվոդության զարգացման ռազմավարության թարմացման թիմի ղեկավարը, ինչպես նաև 2007-2013 թվականների Սիլեզյան վոյեվոդության զարգացման տարածաշրջանային օպերատիվ ծրագիր պատրաստած թիմի համակարգողն ու բանակցողը, հասնելով այդ ծրագրի ընդունմանը 2007 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Լեհաստանում տարածաշրջանային առաջին հինգ ծրագրերի թվում։ Եղել է Սիլեզիայի տարածաշրջանային օպերատիվ ծրագրի մոնիթորինգային կոմիտեի անդամ։ Սիլեզայի տեխնոլոգիական համալսարանում դասավանդել է Եվրոպական միության կառուցվածքային ծրագրերի ոլորտում հետբուհական կրթության եվրոպական ծրագրերի երկրորդ մասի շրջանակներում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://biuletyn.polsl.pl/0510/studia.aspx|title=II Edycja Europejskich Studiów Podyplomowych Zakończona|publisher=„Biuletyn Politechniki Śląskiej„ nr 2 z listopada 2005|accessdate=2013-10-08|archive-date=2014-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407074326/http://biuletyn.polsl.pl/0510/studia.aspx|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականի հոկտեմբերի 5-ին վոեվոդության խորհուրդը նրան նշանակել էր Սիլեզյան ձեռներեցության կենտրոնի տնօրենի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gospodarkaslaska.pl/?ac=artykulKat&amp;id=3145|title=Powołano dyrektora Śląskiego Centrum Przedsiębiorczości|publisher=gospodarkaśląska.pl|date=15 października 2007|accessdate=2013-10-08|archive-date=2014-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407080310/http://www.gospodarkaslaska.pl/?ac=artykulKat&amp;id=3145|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։  2002-2007 թվականներին աշխատել է տարածաշրջանային զարգացման Սիլեզյան գործակալության դիտորդական խորհրդի փոխնախագահ։

2007 թվականի նոյեմբերի 16-ին երդվել է [[Դոնալդ Տուսկ]]ի առաջին կառավարությունում տարածաշրջանային զարգացման նախարարի պաշտոնում։ Նրա թեկնածությունն առաջարկել է Տոմաշ Տոմչիկևիչը Յան Ալբրեխտի հետ խորհրդակցելուց հետո, որը հրաժարվել է զբաղեցնել այդ պաշտոնը։

2011 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով Սենատ է ընտրվել որպես անկուսակցական թեկնածու՝ միանալով քաղաքացիական պլատֆորմ կուսակցությանը։ Քվեարկվել է № 75 ընտրատարածքից՝ ընտրություններում ստանալով 48281 ձայն&lt;ref&gt;[http://wybory2011.pkw.gov.pl/wsw/pl/000000.html#tabs-2 Serwis PKW — Wybory 2011]. [пров. 2013-10-08].&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականի հոկտեմբերի 31-ին վայր է դրել սենատորի մանդատը՝ 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից Եվրոպական հանձնաժողովի հանձնակատարի պաշտոնը ստանձնելու պատճառով։

Դոնալդ Տուսկի երկրորդ կառավարությունում պահպանել է տարածաշրջանային զարգացման նախարարի պաշտոնը։
2013 թվականի նոյեմբերի 27-ին [[Լեհաստանի նախագահ]] Բրոնիսլավ Կոմորովսկին, վարչապետի խնդրանքով (2013 թվականի նոյեմբերի 20-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/kandydaci-na-ministrow-sylwetki.html|title=Kandydaci na ministrów|publisher=premier.gov.pl|date=20 listopada 2013|accessdate=2013-11-20}}&lt;/ref&gt;), ետ է կանչել էլժբետ Բենկովսկուն տարածաշրջանային զարգացման նախարարի պաշտոնից և նշանակել փոխվարչապետ և ենթակառուցվածքների և զարգացման նախարար։ 2014 թվականի սեպտեմբերի 22-ից նա դադարել է կատարել այդ պարտականությունները։
2014 թվականի սեպտեմբերի 10-ին [[Ժան Կլոդ Յունկեր]]ը հայտարարել է Էլժբետա Բենկովսկուն ներքին շուկայի և ծառայությունների, արդյունաբերության, ձեռնարկատիրության և փոքր ու միջին բիզնեսի հարցերով Եվրոպական հանձնաժողովի հանձնակատար նշանակելու մասին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-984_en.htm|title=The Juncker Commission|publisher=europa.eu|accessdate=2014-09-10|date=10 września 2014|język=en}}&lt;/ref&gt;։ Նա այդ պաշտոնը ստանձնել է 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://ec.europa.eu/commission/2014-2019_pl|title=Kolegium (2014–2019). Komisarze. Przywództwo polityczne Komisji Europejskiej|publisher=ec.europa.eu|accessdate=2014-11-01|date=1 listopada 2014}}&lt;/ref&gt;։

Ամուսնացած է, ունի երեք երեխա։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհ տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>cub77g9poh4yc1lzjs66t8v8bu6vpvk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կայա Կալաս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1039599</id>
    <revision>
      <id>8492492</id>
      <parentid>8010720</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:24:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Էստոնացի կին քաղաքական գործիչներ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6560" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Կայա Կալաս''' ({{lang-et|Kaja Kallas}}, {{ԱԾ}}), [[Էստոնիա|էստոնացի]] քաղաքական գործիչ և իրավաբան, «Ռեֆորմ» կուսակցության նախագահ, [[Էստոնիա]]յի վարչապետ։ Եղել է Եվրոպայի լիբերալ-դեմոկրատների դաշինքի կազմում (2014-2018) Եվրոպական և [[Ռիյգիկոգու|Էստոնիայի խորհրդարանների]] նախկին պատգամավոր։

== Կենսագրություն ==
1995 թվականին Կայա Կալասը հանձնել է հասունության վկայականի քննությունը։ 1999 թվականին ավարտել է [[Տարտուի համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետն իրավունքի բնագավառում բակալավրի աստիճանով, որից հետո աշխատել է որպես իրավաբան՝ մասնագիտանալով մրցակցության ոլորտում եվրոպական և էստոնական օրենսդրության մեջ (փաստաբանական գործունեության նրա իրավունքն ավարտվել է 2011 թվականին)։ 1996 թվականից աշխատել է նաև որպես թատրոնի ռեժիսորի օգնական։ 2007 թվականին նա ընդունվել է Էստոնական բիզնեսի դպրոց, որտեղ 2010 թվականին տնտեսագիտության ոլորտում ստացել է ''EMBA'' (բիզնեսի վարչարարության մագիստրոս) աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.linkedin.com/in/kaja-kallas-b8b52380|title=Kaja Kallas {{!}} LinkedIn}}&lt;/ref&gt;։

== Քաղաքական գործունեություն ==
2010 թվականին Կալասը միացել է Էստոնիայի «Ռեֆորմ» կուսակցությանը և 2011 թվականին ընտրվել է Էստոնիայի խորհրդարանում ([[Ռիյգիկոգու]])՝ ստանալով 7157 ձայն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kajakallas.ee/in-english/biography/|title=Biography|website=Kaja Kallase Blogi|archiveurl=https://archive.is/20160616123242/http://kajakallas.ee/in-english/biography/|archivedate=2016-06-16}}&lt;/ref&gt;։ Էստոնիայի 12-րդ գումարման խորհրդարանում (2011-2014 թվականներ) գլխավորել է տնտեսական հարցերի հանձնաժողովը։

2014 թվականի ընտրություններում Կալասը, առաջադրվելով Եվրոպական խորհրդարանում, ստացել է 21 498 ձայն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kajakallas.ee/in-english/biography/|title=Archived copy|accessdate=2016-06-16|archiveurl=https://archive.is/20160616123242/http://kajakallas.ee/in-english/biography/|archivedate=2016-06-16}}&lt;/ref&gt;։ Եվրոպական խորհրդարանում Կալասն ընդգրկված էր արդյունաբերության, հետազոտությունների և էներգետիկայի կոմիտեի մեջ և եղել է ներքին շուկայի ու սպառողների իրավունքների պաշտպանության կոմիտեի պահեստային անդամ։ ԵՄ-Ուկրաինա խորհրդարանական համագործակցության կոմիտեում եղել է պատվիրակության փոխնախագահ, ինչպես նաև «Եվրանեսթ» խորհրդարանական ասամբլեայում պատվիրակության և Միացյալ Նահանգների հետ հարաբերությունների գծով պատվիրակության անդամ&lt;ref&gt;[http://www.europarl.europa.eu/meps/en/124697/KAJA_KALLAS_home.html 8th parliamentary term | Kaja KALLAS | MEPs | European Parliament]&lt;/ref&gt;։ Կալասը եղել է նաև Եվրախորհրդարանի միջէթնիկական խմբի անդամ թվային օրակարգում&lt;ref&gt;[https://digitalagendaintergroup.eu/members/ Members] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160108204513/https://digitalagendaintergroup.eu/members/ |date=2016-01-08 }} European Parliament Intergroup on the Digital Agenda.&lt;/ref&gt; և երիտասարդական խմբի փոխնախագահ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.youthforum.org/latest-news/european-parliaments-renewed-youth-intergroup-meets-for-first-time-in-new-legislature/|title=European Youth Forum|website=www.youthforum.org|accessdate=2016-04-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160504200506/http://www.youthforum.org/latest-news/european-parliaments-renewed-youth-intergroup-meets-for-first-time-in-new-legislature/|archivedate=2016-05-04|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

2017 թվականի դեկտեմբերի 13-ին «Ռեֆորմ» կուսակցության նախագահ Հանո Պևկուրը հայտարարել է, որ այլևս չի առաջադրվելու 2018 թվականի հունվարին, և առաջարկել է, որ իր տեղը զբաղեցնի Կալասը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.err.ee/648472/pevkur-not-to-run-for-reform-lead-again-kallas-not-announcing-yet|title=Pevkur not to run for Reform lead again, Kallas not announcing yet|date=13 December 2017|publisher=ERR|accessdate=22 December 2017}}&lt;/ref&gt;։ Դեկտեմբերի 15-ին նա ընդունել է այդ առաջարկը և համաձայնվել առաջադրվել կուսակցության ղեկավարի ընտրություններում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.err.ee/649011/kaja-kallas-to-run-for-reform-party-chair|title=Kaja Kallas to run for Reform Party chair|date=15 December 2017|publisher=ERR|accessdate=22 December 2017}}&lt;/ref&gt;։ 2018 թվականի ապրիլի 14-ին Կալասը ստանձնել է «Ռեֆորմ» կուսակցության նախագահի պաշտոնը։

== Անձնական կյանք ==
Կայմ Կալասը «Ռեֆորմ» կուսակցության նախկին նախագահ և Եվրոպական հանձնաժողովի նախկին փոխնախագահ Սիյմ Կալասի դուստրն է։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://kajakallas.ee/ Անձնական էջ]{{Ref-et}}

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի իրավաբաններ]]</text>
      <sha1>p3tzdfzttqgon2x5cuexz5h9zjw8kso</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գենիրե Փաշաևա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1040989</id>
    <revision>
      <id>8492344</id>
      <parentid>7760816</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:36:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3001" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Գենիրե Էլեսգեր կըզը Փաշաևա''' ({{lang-az|Paşayeva Qənirə Ələsgər qızı}}, {{ԱԾ}}), Ադրբեջանի հասարակական-քաղաքական գործիչ, լրագրող, ԱՀ Միլլի Մեջլիսի պատգամավոր&lt;ref&gt;[https://meclis.gov.az/?/az/deputat/183 ԱՀ Միլլի Մեջլիս]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://pace.coe.int/en/members/5686?lang=EN]&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Գենիրե Փաշաևան ծնվել է 1975 թվականի մարտի 7-ին Թովուզի շրջանի Դուզ Գիրիգլի գյուղում&lt;ref&gt;[https://www.timeturk.com/ganire-pasayeva/biyografi-805185 Գենիրե Էլեսգեր կըզը Փաշաևա]&lt;/ref&gt;։

Ավարտել է Ադրբեջանի պետական ​​բժշկական համալսարանի մանկաբուժական ֆակուլտետը և [[Բաքվի պետական համալսարան]]ի միջազգային իրավունքի ֆակուլտետը։ 

Տիրապետում է ադրբեջաներեն, ռուսերեն և անգլերեն։

1998 թվականից աշխատել է ՝ որպես թղթակից, խմբագիր, առաջատար խմբագիր, գլխավոր խմբագիր, գլխավոր խմբագրի տեղակալ ՛ ANS հեռուստաընկերությունում։ 2005 թվականին նա եղել է Հեյդար Ալիևի Հիմնադրամի հասարակայնության հետ կապերի բաժնի ղեկավար։

Նա [[Ադրբեջանի Ազգային ժողով|Ադրբեջանի Հանրապետության Միլլի Մեջլիսի]] III, IV, V և VI գումարման պատգամավոր է։ Նա Միլի մեջլիսի մշակույթի հանձնաժողովի նախագահն է։ Նա Վրաստանի պատվավոր քաղաքացի է։ [[2012]] թվականին Գանիրա Փաշաեւան երկու շաբաթ աշխատել է որպես մանկաբույժ [[Սոմալի]]ում ՝ օգնելով բնակիչներին&lt;ref&gt;[https://www.amerikaninsesi.org/a/qenire_pasayeva/1476482.html Գենիրե Փաշաևան Սոմալիում]&lt;/ref&gt;։

2011 թվականին սեպտեմբերի 30-ին «Ռեֆորմիստների երիտասարդներ» հասարակական միությունը հայտարարել է Գանիրա Փաշաևային որպես «Խազար» ազգային մրցանակի դափնեկիրներից մեկի։ 
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Deputat Qənirə Paşayeva Somalidə - VOA - 01.jpg|Պատգամավոր Գենիրե Փաշաևան Սոմալիում
Պատկեր:Deputat Qənirə Paşayeva Somalidə - VOA - 02.jpg
Պատկեր:Deputat Qənirə Paşayeva Somalidə - VOA - 03.jpg
Պատկեր:Deputat Qənirə Paşayeva Somalidə - VOA - 05.jpg
&lt;/gallery&gt;


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>7b6j633zdqqt6csiwiwxojgp7s5cmou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արևային արվեստ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1042717</id>
    <revision>
      <id>8491991</id>
      <parentid>7933308</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:29:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10416" xml:space="preserve">[[Պատկեր:« The Dancing Solar Forget-Me-Not » - Alexandre Dang - Serre Royale de Laeken, 2010.JPG|320px|thumb|right|Պարող արևային անմոռուկներ, Ալեքսանդր Դանգ, Լակենիի թագավորական ջերմոցում, Բրյուսել, 2010]]

'''Արևային արվեստ''', [[ժամանակակից արվեստ]]ի ուղղություն, որը միավորում է նոր տեխնոլոգիաները, որոնք կարող են հավաքել և օգտագործել արևային էներգիան&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Книга|автор=Stephen Wilson|год=2002|isbn=9780262731584|страниц=980|издательство=MIT Press|заглавие=Information Arts: Intersections of Art, Science, and Technology|ссылка=https://books.google.am/books?id=sHuXQtYrNPYC&amp;pg=PP272&amp;dq=solar+art&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc_bDg_9zkAhUL5aYKHfqKBYIQ6AEIKDAA#v=onepage&amp;q=solar%20art&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;։ Արևային արվեստի ստեղծագործություններն առաջարկում են գործի դնել այն ռեսուրսներն ու հնարավորությունները, որոնք մինչ օրս չեն օգտագործվել արվեստի բնագավառում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Ծագում ==
Այս արվեստի տեսակի առաջացման համատեքստը ուղղակիորեն կապված է ընթացիկ գլոբալ սոցիալ-քաղաքական իրավիճակի հետ, իսկ ավելի կոնկրետ՝ [[օրգանական հանածո վառելիք]]ից հրաժարվելու անհրաժեշտության և այլ տեսակի էներգիաների զարգացման անհրաժեշտության հետ, որոնք կլինեին ավելի արդյունավետ [[վերականգնվող ռեսուրսներ]]ը կիրառելուց։ Փոփոխության այս գործընթացը արտացոլվում է արվեստի աշխարհում, որը ուզում է ակտիվ մասնակցել այդ նպատակին հասնելուն։ Այդ բոլոր էկոլոգիապես հիմնավորված գեղարվեստական ձեռնարկումների շարքում որոշ դիզայներներ ցանկանում են օգտագործել արևային էներգիայի արտադրության գիտությունը որպես իրենց գեղարվեստական ստեղծագործության անբաժանելի մաս&lt;ref&gt;[http://www.technoromanticism.com/wiki/wakka.php?wiki=LArtsolairE Origines de l’Art Solaire]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}{{недоступная ссылка|accessdate=2019-12-01}}&lt;/ref&gt;։ Արևային արվեստի աշխատանքները ցույց են տալիս, թե որքան արվեստը, ճարտարապետությունը և նոր տեխնոլոգիաները կարող են միահյուսված լինել հիմնական գեղարվեստական գաղափարների մեջ&lt;ref&gt;[http://solar-center.stanford.edu Site du Stanford Solar Center, voir la rubrique &quot;Solar Art &amp; Literature]&lt;/ref&gt;։

== Solar Artworks ==
Ամերիկյան''Solar Artworks'' նախագիծը բխում է քաղաքային լանդշաֆտների նոր ձևերի հետաքրքրությունից, որոնք կարող են բարելավել քաղաքաբնակների կյանքը։ Այս նախագիծը միավորում է արևային արվեստի ամենակարևոր ստեղծագործությունները դրանց դիզայնի և կոնցեպցիայի խորը ընկալման նպատակով։ ''The Solar Artworks Project'' վերջնական նպատակն է դառնալ համապարփակ այս նոր տեսակի արվեստի ստեղծագործությունների աղբյուր և զարգացնել այն նոր քաղաքային լանշաֆտների համար

{{Քաղվածքի սկիզբ}} Մենք հավատում ենք հասարակության փոփոխության մոդելին, որը հիմնված է [[վերականգնվող էներգիա]]յի վրա։ Այդ փոփոխությունները կարող են դառնալ մեր կյանքի մի մասը արևային արվեստի ստեղծագործությունների շնորհիվ։ Այս նախագծերը ցույց են տալիս, որ [[արևային էներգիա]]ն կարող է լինել գեղեցիկ՝ արդեն գոյություն ունեցող արվեստի հետ ինտեգրված&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=88&amp;Itemid=137&amp;lang=en |title=Site internet de ''The Solar Artworks Project'' |accessdate=2020-11-18 |archive-date=2020-11-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201116190742/http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=88&amp;Itemid=137&amp;lang=en |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։{{քաղվածքի ավարտ}}

''Solar Arts Building-ը'' առաջին թանգարանն է՝ նվիրված արևային արվեստին։ Այն բացվել է 2012 թվականի սեպտեմբերի 6-ին [[Մինեապոլիս]]ում՝ ԱՄՆ նախկին արդյունաբերական կենտրոնում։ Թանգարանի կոնցեպցիան, որը նաև նկարիչների նստավայր է, կայանում է նրանում, որ մի կողմից ցուցադրվի արևային արվեստի աշխատանքներ, մյուս կողմից ցուցադրվի հնարավորություն պահպանելու մեծ արդյունաբերական քաղաքները, որոնք կարող են հետևել նոր էներգետիկ տեխնոլոգիաներին։

Կոլեկտիվը, որը նախագծել էր ''Solar Arts Building'' շենքը, գնել է այն և վերածել թանգարանի։ Այսպիսով նրանք ամբողջությամբ վերանորոգել են շենքը՝ վերածելով այն զրոյական արտանետումներով շենքի և տանիքին տեղադրել են [[արևային մարտկոց]]ներ։ Այդ մոտեցումը հիանալի համապատասխանեցվում է զգայնության արթնացմանը դեպի արևային արվեստի միջոցով կայուն զարգացման նրանց նպատակի հետ&lt;ref&gt;[http://solarartsbuilding.com/coal-fired-to-solar-powered-a-green-refurb/ Le ''Solar Arts Building'', bâtiment à émission nulle]&lt;/ref&gt;։

== Արևային արվեստի որոշ ստեղծագործություններ ==
Ներքևում արևային արվեստի աշխատանքների ոչ ամբողջական ցանկն է, նաև արևային էներգիայի արտադրության գեղագիտական տեսությունը նրա հեղինակների կողմից․

* ''«Ողջույն արևին»'' — Նիկոլա Բաշիչ ([[Խորվաթիա]])։ Խորհրդանշական քաղաքային սարքավորում, որը գետափի երկայնքով կառուցված ֆոտոէլեկտրական տարրերի շնորհիվ  արևային էներգիան վերածում է պրոեկտորներից բխող լույսի&lt;ref&gt;[http://www.croatia.org/crown/articles/9541/1/Spectacular-Monument-to-The-Sun-in-the-city-of-Zadar-by-Nikola-Ba%B9i%E6 Article de Croatia.org]&lt;/ref&gt;։
* ''«Պարող արևային անմոռուկներ»'' — Ալեքսանդր Դանգ (Նորվեգիա)։ Արտաքին տեսքից շատ հասարակ, բայց տեխնիկական տեսանկյունից շատ բարդ այս սարքավորումներում Ալեքսանդր Դանգը միավորում է արտաքին միջավայրի համար օգտակար նոր տեխնոլոգիաները՝ կիրառելով արևային էներգիան որպես արտահայտման միջոց&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=94&amp;Itemid=122&amp;lang=en |title=Site internet de ''The Solar Artworks Project'' |accessdate=2020-11-18 |archive-date=2016-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160206191653/http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=94&amp;Itemid=122&amp;lang=en |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* ''«Արևային խաղաղ քանդակ»'' — Ֆրեդ Գեորգի ([[Գերմանիա]])։ 18 մետր բարձրությամբ քանդակ, որը բաղկացած է 80 նավթի տակառներից՝ յուրաքանչյուրի վրա արևային մարտկոց։  Քանդակը էներգիա է արտադրում, որը գնում է քաղաքային էլեկտրացանց&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://solarpeacesculpture.fredgeorge.com/pages/en/home.php |title=Site internet de ''Solar Peace Sculpture'' |accessdate=2020-11-18 |archive-date=2017-10-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171005042830/http://solarpeacesculpture.fredgeorge.com/pages/en/home.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։
* ''«Արևային ծառ» նախագիծ'' — Ռեյն Թրիֆելդ ([[ԱՄՆ]])։ Արդեն 10 տարուց ավել է Ռեյն Թրիֆելդը ստեղծում է քանդակներ, որոնք կլանում են արևի էներգիան։ Նրա աշխատանքները իրենց մեջ պարունակում են ավանդական [[Քանդակագործություն|քանդակագործության]] տարրեր և նյութեր ֆոտոէլեկտրական տեխնոլոգիաներից&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=73&amp;Itemid=123&amp;lang=en |title=Solar Artworks Project website |accessdate=2020-11-18 |archive-date=2020-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201117075036/http://www.solarartworks.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=73&amp;Itemid=123&amp;lang=en |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Արվեստի ոճեր]]
[[Կատեգորիա:Կայուն զարգացում]]
[[Կատեգորիա:Արեգակնային էներգիա]]
[[Կատեգորիա:Ճարտարապետություն]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ժանրեր]]
[[Կատեգորիա:Դիզայն]]</text>
      <sha1>l1poggb0qt10hlr695emaa2dxly8urm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահեն Պողոսյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1043748</id>
    <revision>
      <id>8492477</id>
      <parentid>8032201</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7655" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Շահեն Արսենի Պողոսյան''' ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[մանկավարժ]]։ Պատմական գիտությունների թեկնածու, [[դոցենտ]]։ [[ԽՄԿԿ]] անդամ ([[1941]]): [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Շահեն Պողոսյանը ծնվել է [[1917]] թվականի [[դեկտեմբերի 29]]-ին, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի [[Մարտակերտ]]ի շրջկենտրոնում։ [[1932]] թվականին ավարտել է [[Ստեփանակերտ]]ի երկրորդ աստիճանի միջնակարգ դպրոցը։ [[1933]] թվականին աշխատել է [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի դպրոցում, դասավանդել [[մաթեմատիկա]] և [[աշխարհագրություն]]։ [[1934]] թվականին ընդունվել է Ադրբեջանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի պատմաաշխարհագրական, իսկ երկու տարի անց՝ ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետները։ [[1939]] թվականին ավարտել է պատմաաշխարհագրական ֆակուլտետը և փոխադրվել ֆիզիկամաթեմատիկականի 3-րդ կուրսը&lt;ref name=&quot;books&quot;&gt;[https://books.google.am/books/about/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%B9%D5%B6%D5%A5.html?id=XObawQEACAAJ&amp;redir_esc=y Հայաստանի ուսուցիչները մեծ հայրենականում (Ա. Հ. Հարությունյան, Լ. Ս. Մելքումյան, Ա. Ղ. Սուքիասայան), «Լույս» հրատարակչություն, Երևան, 1982:]&lt;/ref&gt;։

Պողոսյանը [[կարմիր բանակ]] է զորակոչվել 1939 թվականի [[հոկտեմբեր]]ին։ Մասնակվել է սպիտակ ֆինների դեմ մղված պատերազմին։ [[1941]] թվականին ընդունվել է կոմունիստական կուսակցության շարքերը։ Հայրենական պատերազմի հենց սկզբից Պողոսյանը թշնամու դեմ կռվել է Հյուսիս-Արևմտյան [[ռազմաճակատ]]ի պսկովյան և նովգորոդյան ուղղություններում, հրետանային 5-րդ գնդում եղել է դասակի հրամանատար։ [[Օգոստոս]]ին նշանակվել է քաղաշխատող և գործուղվել Արևմտյան ռազմաճակատ։ 112-րդ բրիգադի կազմում մասնակցել է Մոսկվայի պաշտպանությանը, իսկ այնուհետև՝ [[Մոսկվա]]յի մոտ հիտլերյան հրոսակների ջախջախմանը։ [[1942]] թվականի [[հունվար]]ից մինչև [[1944]] թվականի [[ապրիլ]]ը ծառայել է Արևմտյան, ապա՝ 3-րդ  Բելոռուսական ռազմաճակատներում։ Մասնակցել է Վյազմայի, [[Սմոլենսկ]]ի, [[Օրշա]]յի, Բորիսովի, [[Մինսկ]]ի, Արևելյան Պրուսիայի, ինչպես նաև [[Լեհաստան]]ի ազատագրմանը։ Պողոսյանը գործուղվել է [[Բարձրագույն ռազմական-մանկավարժական ինստիտուտ|Մ. Ի. Կալինինի անվան ռազմամանկավարժական ինստիտուտ]], որն ավարտել է [[1946]] թվականին։ Խորհրդային բանակում Պողոսյանը ծառայել է մինչև [[1961]] թվականը։ [[1953]] թվականին ավարտել է [[Մոսկվայի Լենինի անվան ռազմաքաղաքական ակադեմիա |Մոսկվայի Վ. Ի. Լենինի անվան ռազմաքաղաքական ակադեմիան]]։ Պողոսյանը մարտական գործողություններում ցուցաբերած խիզախության համար պարգևատրվել է [[Կարմիր աստղ]]ի կրկնակի, Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի [[շքանշան]]ներով, «Արիության համար», «Մարտական ծառայությունների համար» և այլ [[մեդալ]]ներով։ Պարգևատրվել է ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատվոգրով&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։ 

[[1961]] թվականին փոխգնդապետի աստիճանով Պողոսյանը զորացրվել է բանակից և մշտական բնակություն հաստատել [[Երևան]] քաղաքում։ Աշխատել է Սովետաշենի հատուկ գիշերօթիկ դպրոցում, [[1962]] թվականից եղել է [[Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի]] ԽՄԿԿ [[Պատմություն|պատմության]] ամբիոնի դասախոս&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։ 

[[1970]] թվականին պաշտպանել է [[դիսերտացիա]] և ստացել պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան։ [[1972]] թվականին նրան շնորհվել է դոցենտի կոչում&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։

== Պարգևներ ==
* Կարմիր աստղի կրկնակի շքանշան
* Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշան
* «Արիության համար» մեդալ
* «Մարտական ծառայությունների համար» մեդալ

== Երկեր ==

* Լենինյան վերահսկողությունը գործողության մեջ։ Հայաստանի ԿՎՀ-ի և ԲԳՏ-ի գործունեության պատմությունը 1920-1934։ Երևան, Հայաստան, 1978 (համահեղինակ)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://37.26.174.99/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=137604&amp;query_desc=Provider:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6,%20and%20su-to:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%20%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%20%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%20%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6|title=Լենինյան վերահսկողությունը գործողության մեջ: Հայաստանի ԿՎՀ-ի և ԲԳՏ-ի գործուն. պատմ. 1920-1934|last=Պողոսյան|first=Շահեն Արսենի|date=1978|publisher=Հայաստան|editor-last=Այվազյան|editor-first=Ռ Ա|location=Երևան}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Պողոսյան Շահեն}}
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների թեկնածուներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Կարմիր աստղի շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:«Մարտական ծառայությունների համար» մեդալով պարգևատրվածներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]</text>
      <sha1>824uhqd6i8z1oka1353xzo4v3b7sne1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492660</id>
      <parentid>8492477</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:03:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7656" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Շահեն Արսենի Պողոսյան''' ({{ԱԾ}}), [[հայ]] [[մանկավարժ]]։ Պատմական գիտությունների թեկնածու, [[դոցենտ]]։ [[ԽՄԿԿ]] անդամ ([[1941]]): [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի մասնակից։

== Կենսագրություն ==
Շահեն Պողոսյանը ծնվել է [[1917]] թվականի [[դեկտեմբերի 29]]-ին, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի [[Մարտակերտ]]ի շրջկենտրոնում։ [[1932]] թվականին ավարտել է [[Ստեփանակերտ]]ի երկրորդ աստիճանի միջնակարգ դպրոցը։ [[1933]] թվականին աշխատել է [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի դպրոցում, դասավանդել [[մաթեմատիկա]] և [[աշխարհագրություն]]։ [[1934]] թվականին ընդունվել է Ադրբեջանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի պատմաաշխարհագրական, իսկ երկու տարի անց՝ ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետները։ [[1939]] թվականին ավարտել է պատմաաշխարհագրական ֆակուլտետը և փոխադրվել ֆիզիկամաթեմատիկականի 3-րդ կուրսը&lt;ref name=&quot;books&quot;&gt;[https://books.google.am/books/about/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%B9%D5%B6%D5%A5.html?id=XObawQEACAAJ&amp;redir_esc=y Հայաստանի ուսուցիչները մեծ հայրենականում (Ա. Հ. Հարությունյան, Լ. Ս. Մելքումյան, Ա. Ղ. Սուքիասայան), «Լույս» հրատարակչություն, Երևան, 1982:]&lt;/ref&gt;։

Պողոսյանը [[կարմիր բանակ]] է զորակոչվել 1939 թվականի [[հոկտեմբեր]]ին։ Մասնակվել է սպիտակ ֆինների դեմ մղված պատերազմին։ [[1941]] թվականին ընդունվել է կոմունիստական կուսակցության շարքերը։ Հայրենական պատերազմի հենց սկզբից Պողոսյանը թշնամու դեմ կռվել է Հյուսիս-Արևմտյան [[ռազմաճակատ]]ի պսկովյան և նովգորոդյան ուղղություններում, հրետանային 5-րդ գնդում եղել է դասակի հրամանատար։ [[Օգոստոս]]ին նշանակվել է քաղաշխատող և գործուղվել Արևմտյան ռազմաճակատ։ 112-րդ բրիգադի կազմում մասնակցել է Մոսկվայի պաշտպանությանը, իսկ այնուհետև՝ [[Մոսկվա]]յի մոտ հիտլերյան հրոսակների ջախջախմանը։ [[1942]] թվականի [[հունվար]]ից մինչև [[1944]] թվականի [[ապրիլ]]ը ծառայել է Արևմտյան, ապա՝ 3-րդ  Բելոռուսական ռազմաճակատներում։ Մասնակցել է Վյազմայի, [[Սմոլենսկ]]ի, [[Օրշա]]յի, Բորիսովի, [[Մինսկ]]ի, Արևելյան Պրուսիայի, ինչպես նաև [[Լեհաստան]]ի ազատագրմանը։ Պողոսյանը գործուղվել է [[Բարձրագույն ռազմական-մանկավարժական ինստիտուտ|Մ. Ի. Կալինինի անվան ռազմամանկավարժական ինստիտուտ]], որն ավարտել է [[1946]] թվականին։ Խորհրդային բանակում Պողոսյանը ծառայել է մինչև [[1961]] թվականը։ [[1953]] թվականին ավարտել է [[Մոսկվայի Լենինի անվան ռազմաքաղաքական ակադեմիա |Մոսկվայի Վ. Ի. Լենինի անվան ռազմաքաղաքական ակադեմիան]]։ Պողոսյանը մարտական գործողություններում ցուցաբերած խիզախության համար պարգևատրվել է [[Կարմիր աստղ]]ի կրկնակի, Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի [[շքանշան]]ներով, «Արիության համար», «Մարտական ծառայությունների համար» և այլ [[մեդալ]]ներով։ Պարգևատրվել է ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատվոգրով&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։ 

[[1961]] թվականին փոխգնդապետի աստիճանով Պողոսյանը զորացրվել է բանակից և մշտական բնակություն հաստատել [[Երևան]] քաղաքում։ Աշխատել է Սովետաշենի հատուկ գիշերօթիկ դպրոցում, [[1962]] թվականից եղել է [[Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի]] ԽՄԿԿ [[Պատմություն|պատմության]] ամբիոնի դասախոս&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։ 

[[1970]] թվականին պաշտպանել է [[դիսերտացիա]] և ստացել պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան։ [[1972]] թվականին նրան շնորհվել է դոցենտի կոչում&lt;ref name=&quot;books&quot; /&gt;։

== Պարգևներ ==
* Կարմիր աստղի կրկնակի շքանշան
* Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշան
* «Արիության համար» մեդալ
* «Մարտական ծառայությունների համար» մեդալ

== Երկեր ==

* Լենինյան վերահսկողությունը գործողության մեջ։ Հայաստանի ԿՎՀ-ի և ԲԳՏ-ի գործունեության պատմությունը 1920-1934։ Երևան, Հայաստան, 1978 (համահեղինակ)&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://37.26.174.99/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=137604&amp;query_desc=Provider:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6,%20and%20su-to:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%20%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%20%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%20and%20su-to:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81%20%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6|title=Լենինյան վերահսկողությունը գործողության մեջ։ Հայաստանի ԿՎՀ-ի և ԲԳՏ-ի գործուն. պատմ. 1920-1934|last=Պողոսյան|first=Շահեն Արսենի|date=1978|publisher=Հայաստան|editor-last=Այվազյան|editor-first=Ռ Ա|location=Երևան}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{DEFAULTSORT:Պողոսյան Շահեն}}
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական գիտությունների թեկնածուներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Կարմիր աստղի շքանշանի ասպետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայրենական պատերազմի 2-րդ աստիճանի շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:«Մարտական ծառայությունների համար» մեդալով պարգևատրվածներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՄԿԿ անդամներ]]</text>
      <sha1>iblyrm4tcwqz8y8eved1pz6s81a07ek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արեն Բաբլումյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1047360</id>
    <revision>
      <id>8492202</id>
      <parentid>8020791</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:16:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11783" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ
| անուն = Արեն Բաբլումյան
| բնագիր անուն = 
| պատկեր = 
| նկարագրություն = 
| ծննդյան անուն = 
| ծնվել է = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1972|12|18|1972|12|18}}
| ծննդավայր = {{դրոշավորում|Հայաստան}}, [[Վանաձոր]]
| վախճանվել է = 
| վախճանի վայր = 
| մահվան պատճառ = 
| քաղաքացիություն = {{դրոշավորում|Հայաստան}}
| ազգություն = [[հայ]]
| դավանանք = 
| այլ անուններ = 
| կրթություն = [[Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան]]
| մասնագիտություն = [[բժիշկ]]-[[ուրոլոգ]]
| կոչում = [[դոցենտ]]
| աստիճան = բժշկական գիտությունների դոկտոր
| ուսուցիչ = 
| աշակերտներ = 
| ակտիվ շրչան = 
| աշխատավայր = [[Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան]], «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր
| ռազմական ծառայություն = 
| պաշտոն = 
| անդամակցություն = 
| կուսակցություն = 
| ամուսին = 
| համաստեղ ապրող = 
| զավակներ = 
| ծնողներ = 
| պարգևներ = 
| կայք = 
| ստորագրություն = 
| ծանոթագրություն = 
| վիքիդարան = 
| վիքիքաղվածք = 
| վիքիպահեստ = 
}}
'''Արեն Յուրիի Բաբլումյան''' ([[դեկտեմբերի 18]], [[1972]], [[Վանաձոր]], [[Հայաստան]]), [[Հայեր|հայ]] [[բժիշկ]]-[[Ուրոլոգիա|ուրոլոգ]], անդրոլոգ, բժշկական գիտությունների դոկտոր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/index.php/user/42133|title=Արեն Բաբլումյան|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;, [[դոցենտ]]։ [[2016]] թվականից «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի գլխավոր [[բժիշկ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cancer.am/%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80/3172__%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB-%D5%A9%D5%AB%D5%BE-1-%D5%B0%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80__1902180003172.html|title=Հերացի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր - Ամեն ինչ քաղցկեղի մասին|website=cancer.am|language=english|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։ [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի]] ուրոլոգիայի և անդրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.med-practic.com/arm/2561/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%C2%A0%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6/profile.html|website=www.med-practic.com|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Արեն Բաբլումյանը ծնվել է [[1972]] թվականի [[դեկտեմբերի 18]]-ին [[Վանաձոր]] քաղաքում։ [[1989]] թվականին գերազանցությամբ ավարտել է Վանաձորի Գրիբոյեդովի անվան թիվ 11 միջնակարգ դպրոցը։ 1989-1995 թվականներին ուսանել է [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտում]]։ 1995-1998 թվականներին ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնում անցել է կլինիկական օրդինատուրա։ 1998-2001 թվականներին ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնում անցել է ասպիրանտուրա։ 

2001-2003 թթ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնի ասիստենտ

2003-2011 թթ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ

2011 թ. առ այսօր [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|ԵՊԲՀ]] ուրոլոգիայի և անդրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ

1995-2006 թթ. [[Միքայելյան վիրաբուժության ինստիտուտ|Միքայելյանի անվան վիրաբուժության ինստիտուտ]], ուրոլոգիական կլինիկա, ուրոլոգ

2006-2007 թթ. «Արմենիա» ՀԲԿ, ուրոլոգիայի բաժնի վարիչ

2007-2016 թթ. «Արմենիա» ՀԲԿ, ուրոլոգիական կլինիկայի ղեկավար

2016 թ. առ այսօր «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի գլխավոր բժիշկ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://med.news.am/arm/news/12413/aren-bablumyany-nshanakvel-e-heraci-hamalsaranakan-klinikayi-glkhavor-bzhishk.html|title=Արեն Բաբլումյանը նշանակվել է «Հերացի» համալսարանական կլինիկայի գլխավոր բժիշկ {{!}} NEWS.am Medicine - Ամենը առողջության եւ բժշկության մասին|website=med.news.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.doctors.am/doctor/aren-yurayi-bablumyan|title=Արեն Յուրայի Բաբլումյան|website=www.doctors.am|language=hy|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։

== Գիտամասնագիտական գործունեություն ==
2001 թ․ ասպիրանտուրա՝ «Քրոնիկ պրոստատիտ համախտանիշ, ախտորոշման չափորոշիչներ, մենեջմենթ և բուժման էֆեկտիվության կանխատեսում» թեմայով, ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոն. - պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ ստանալով բժշկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/node/2807|title=Քրոնիկ պրոստատիտի համախտանիշը, ախտորոշման չափանիշները, մենեջմենտը և բուժման արդյունավետության կանխատեսումը {{!}} ԲՈԿ - Supreme Certifying Committee|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;

2017 թ. դոկտորանտուրա՝ «Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայով հիվանդների մոտ դետրուզորի մորֆոֆունկցիոնալ փոփոխությունների դերը վիրահատական բուժման արդյունքների և կյանքի որակի օպտիմալիզացման մեջ» թեմայով - պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն՝ ստանալով բժշկական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/node/11030|title=Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայով հիվանդների դետրուզորի ֆունկցիոնալ և մորֆոլոգիական փոփոխությունների դերը վիրաբուժական բուժման և կյանքի որոկի բարելավման նպատակով {{!}} ԲՈԿ - Supreme Certifying Committee|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։


1998-2017 թթ. Հայկական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողովներ - կազմ կոմիտեի անդամ

1998 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բարսելոնա, Իսպանիա

1998 թ. «Continent Urinary Diversion» միջազգային կոնֆերանս, Ստամբուլ, Թուրքիա

1998 թ. -առ այսօր Հայկական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի ակտիվ անդամ, տնօրեն

1998 թ.-առ այսօր Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի ակտիվ անդամ

2000 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բիրմինգհեմ, ՄԲ

2008 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային կոնֆերանս, Մոսկվա, ՌԴ

2009 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բարսելոնա, Իսպանիա

2009 թ. «Տղամարդու առողջություն» առաջին գիտաժողով, Թբիլիսի, Վրաստան - ելույթ

2009 թ. -առ այսօր «Տղամարդու առողջություն» հայ-ռուս-ամերիկյան միության նախագահ

2010 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային կոնֆերանս, Մոսկվա, ՌԴ

2010 թ. «Men’s Health» միջազգային կոնֆերանս, Նիցա, Ֆրանսիա

2011 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Վիեննա, Ավստրիա

2012 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Փարիզ, Ֆրանսիա

2012 թ. «Տղամարու առողջություն» 8րդ միջազգային համաժողով և ԱՊՀ երկրների «Տղամարդու առողջություն» թեմայով առաջին կոնգրես – համանախագահ, ելույթ

2012 թ. Մասնագիտական թրեյնինգ «Beyond» ծրագրի շրջանակներում, Մադրիդ, Իսպանիա

2012-2013 թթ. «Beyond» գիտակլինիկական հետազոտության խմբի ղեկավար

2012 թ. Հայակական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի 14-րդ տարեկան ժողով Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի դպրոցի հետ համատեղ - նախագահ

2013 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Միլան, Իտալիա

2013 թ. Մասնագիտական թրեյնինգ «Beside» ծրագրի շրջանակներում, Ֆրանկֆուրտ, Գերմանիա

2014 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 10-րդ կոնֆերանս, Մինսկ, Բելոռուսիա – կազմ կոմիտե, ելույթ

2015 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 11-րդ կոնֆերանս, Սոչի, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2016 թ Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Մյունխեն, Գերմանիա

2016 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 12-րդ կոնֆերանս, Կազան, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2017 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա

2017 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 13-րդ կոնֆերանս, Կիսլավոսկ, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2017 թ. Հայակական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի 19-րդ տարեկան ժողով – նախագահ, կազմակերպիչ

== Ծանոթագրություններ ==
&lt;references /&gt;
{{DEFAULTSORT:Բաբլումյան, Արեն}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Հայ բժիշկներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ուրոլոգներ]]
[[Կատեգորիա:Բժշկական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>laq8h85dyvej23bj7ge3ct8kw1jsmyu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492219</id>
      <parentid>8492202</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:40:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11786" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բժիշկ
| անուն = Արեն Բաբլումյան
| բնագիր անուն = 
| պատկեր = 
| նկարագրություն = 
| ծննդյան անուն = 
| ծնվել է = {{Ծննդյան ամսաթիվ և տարիք|1972|12|18|1972|12|18}}
| ծննդավայր = {{դրոշավորում|Հայաստան}}, [[Վանաձոր]]
| վախճանվել է = 
| վախճանի վայր = 
| մահվան պատճառ = 
| քաղաքացիություն = {{դրոշավորում|Հայաստան}}
| ազգություն = [[հայ]]
| դավանանք = 
| այլ անուններ = 
| կրթություն = [[Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան]]
| մասնագիտություն = [[բժիշկ]]-[[ուրոլոգ]]
| կոչում = [[դոցենտ]]
| աստիճան = բժշկական գիտությունների դոկտոր
| ուսուցիչ = 
| աշակերտներ = 
| ակտիվ շրչան = 
| աշխատավայր = [[Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան]], «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր
| ռազմական ծառայություն = 
| պաշտոն = 
| անդամակցություն = 
| կուսակցություն = 
| ամուսին = 
| համաստեղ ապրող = 
| զավակներ = 
| ծնողներ = 
| պարգևներ = 
| կայք = 
| ստորագրություն = 
| ծանոթագրություն = 
| վիքիդարան = 
| վիքիքաղվածք = 
| վիքիպահեստ = 
}}
'''Արեն Յուրիի Բաբլումյան''' ([[դեկտեմբերի 18]], [[1972]], [[Վանաձոր]], [[Հայաստան]]), [[Հայեր|հայ]] [[բժիշկ]]-[[Ուրոլոգիա|ուրոլոգ]], անդրոլոգ, բժշկական գիտությունների դոկտոր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/index.php/user/42133|title=Արեն Բաբլումյան|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;, [[դոցենտ]]։ [[2016]] թվականից «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի գլխավոր [[բժիշկ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cancer.am/%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80/3172__%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB-%D5%A9%D5%AB%D5%BE-1-%D5%B0%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%80__1902180003172.html|title=Հերացի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիր - Ամեն ինչ քաղցկեղի մասին|website=cancer.am|language=english|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։ [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի]] ուրոլոգիայի և անդրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.med-practic.com/arm/2561/%D4%B1%D6%80%D5%A5%D5%B6%C2%A0%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6/profile.html|website=www.med-practic.com|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Արեն Բաբլումյանը ծնվել է [[1972]] թվականի [[դեկտեմբերի 18]]-ին [[Վանաձոր]] քաղաքում։ [[1989]] թվականին գերազանցությամբ ավարտել է Վանաձորի Գրիբոյեդովի անվան թիվ 11 միջնակարգ դպրոցը։ 1989-1995 թվականներին ուսանել է [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտում]]։ 1995-1998 թվականներին ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնում անցել է կլինիկական օրդինատուրա։ 1998-2001 թվականներին ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնում անցել է ասպիրանտուրա։ 

2001-2003 թթ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնի ասիստենտ

2003-2011 թթ. ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ

2011 թ. առ այսօր [[Երևանի պետական բժշկական համալսարան|ԵՊԲՀ]] ուրոլոգիայի և անդրոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ

1995-2006 թթ. [[Միքայելյան վիրաբուժության ինստիտուտ|Միքայելյանի անվան վիրաբուժության ինստիտուտ]], ուրոլոգիական կլինիկա, ուրոլոգ

2006-2007 թթ. «Արմենիա» ՀԲԿ, ուրոլոգիայի բաժնի վարիչ

2007-2016 թթ. «Արմենիա» ՀԲԿ, ուրոլոգիական կլինիկայի ղեկավար

2016 թ. առ այսօր «Հերացի» թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի գլխավոր բժիշկ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://med.news.am/arm/news/12413/aren-bablumyany-nshanakvel-e-heraci-hamalsaranakan-klinikayi-glkhavor-bzhishk.html|title=Արեն Բաբլումյանը նշանակվել է «Հերացի» համալսարանական կլինիկայի գլխավոր բժիշկ {{!}} NEWS.am Medicine - Ամենը առողջության եւ բժշկության մասին|website=med.news.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.doctors.am/doctor/aren-yurayi-bablumyan|title=Արեն Յուրայի Բաբլումյան|website=www.doctors.am|language=hy|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։

== Գիտամասնագիտական գործունեություն ==
2001 թ․ ասպիրանտուրա՝ «Քրոնիկ պրոստատիտ համախտանիշ, ախտորոշման չափորոշիչներ, մենեջմենթ և բուժման էֆեկտիվության կանխատեսում» թեմայով, ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ ուրոլոգիայի ամբիոն. - պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ ստանալով բժշկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/node/2807|title=Քրոնիկ պրոստատիտի համախտանիշը, ախտորոշման չափանիշները, մենեջմենտը և բուժման արդյունավետության կանխատեսումը {{!}} ԲՈԿ - Supreme Certifying Committee|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;

2017 թ. դոկտորանտուրա՝ «Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայով հիվանդների մոտ դետրուզորի մորֆոֆունկցիոնալ փոփոխությունների դերը վիրահատական բուժման արդյունքների և կյանքի որակի օպտիմալիզացման մեջ» թեմայով - պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն՝ ստանալով բժշկական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bok.am/node/11030|title=Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայով հիվանդների դետրուզորի ֆունկցիոնալ և մորֆոլոգիական փոփոխությունների դերը վիրաբուժական բուժման և կյանքի որոկի բարելավման նպատակով {{!}} ԲՈԿ - Supreme Certifying Committee|website=www.bok.am|accessdate=2020-12-26}}&lt;/ref&gt;։


1998-2017 թթ. Հայկական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողովներ - կազմ կոմիտեի անդամ

1998 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բարսելոնա, Իսպանիա

1998 թ. «Continent Urinary Diversion» միջազգային կոնֆերանս, Ստամբուլ, Թուրքիա

1998 թ. -առ այսօր Հայկական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի ակտիվ անդամ, տնօրեն

1998 թ.-առ այսօր Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի ակտիվ անդամ

2000 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բիրմինգհեմ, ՄԲ

2008 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային կոնֆերանս, Մոսկվա, ՌԴ

2009 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Բարսելոնա, Իսպանիա

2009 թ. «Տղամարդու առողջություն» առաջին գիտաժողով, Թբիլիսի, Վրաստան - ելույթ

2009 թ. -առ այսօր «Տղամարդու առողջություն» հայ-ռուս-ամերիկյան միության նախագահ

2010 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային կոնֆերանս, Մոսկվա, ՌԴ

2010 թ. «Men’s Health» միջազգային կոնֆերանս, Նիցա, Ֆրանսիա

2011 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Վիեննա, Ավստրիա

2012 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Փարիզ, Ֆրանսիա

2012 թ. «Տղամարդու առողջություն» 8-րդ միջազգային համաժողով և ԱՊՀ երկրների «Տղամարդու առողջություն» թեմայով առաջին կոնգրես – համանախագահ, ելույթ

2012 թ. Մասնագիտական թրեյնինգ «Beyond» ծրագրի շրջանակներում, Մադրիդ, Իսպանիա

2012-2013 թթ. «Beyond» գիտակլինիկական հետազոտության խմբի ղեկավար

2012 թ. Հայակական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի 14-րդ տարեկան ժողով Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի դպրոցի հետ համատեղ - նախագահ

2013 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Միլան, Իտալիա

2013 թ. Մասնագիտական թրեյնինգ «Beside» ծրագրի շրջանակներում, Ֆրանկֆուրտ, Գերմանիա

2014 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 10-րդ կոնֆերանս, Մինսկ, Բելոռուսիա – կազմ կոմիտե, ելույթ

2015 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 11-րդ կոնֆերանս, Սոչի, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2016 թ Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Մյունխեն, Գերմանիա

2016 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 12-րդ կոնֆերանս, Կազան, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2017 թ. Եվրոպական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի տարեկան գիտաժողով, Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա

2017 թ. «Տղամարդու առողջություն» միջազգային 13-րդ կոնֆերանս, Կիսլավոսկ, ՌԴ – կազմ կոմիտե, ելույթ

2017 թ. Հայակական Ուրոլոգիական Ասոցիացիայի 19-րդ տարեկան ժողով – նախագահ, կազմակերպիչ

== Ծանոթագրություններ ==
&lt;references /&gt;
{{DEFAULTSORT:Բաբլումյան, Արեն}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Հայ բժիշկներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ ուրոլոգներ]]
[[Կատեգորիա:Բժշկական գիտությունների դոկտորներ]]</text>
      <sha1>pxmo982cd7er93jk1wpnsv60mpxh2op</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Արևմտյան Հոլիվուդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1048648</id>
    <revision>
      <id>8492009</id>
      <parentid>7901504</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:06:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9782" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր}}
'''Արևմտյան Հոլիվուդ''' ({{lang-en|West Hollywood}}), քաղաք [[Լոս Անջելես]]ի [[Քաղաքային ագլոմերացիա|ագլոմերացիայում]]։ Քաղաքը հյուսիսում սահմանակից է Լոս Անջելեսի շրջանին՝ Հոլիվուդ Հիլզին, արևելքում՝ [[Հոլիվուդ]]ին, իսկ արևմտյան կողմից՝ [[Բևեռլի Հիլզ]]ին։ Արևմտյան Հոլիվուդը հիմնադրվել է 1984 թվականի նոյեմբեր 29-ին։

2010 թվականի [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ի մարդահամարի տվյալներով՝ նրա բնակչությունը կազմել է 34 399 մարդ։

Արևմտյան Հոլիվուդը Լոս Անջելեսի ռուսալեզու բնակչության համակենտրոնացման կենտրոնն է (թեև ռուսալեզու ներգաղթյալների մեծ մասը բնակվել են նաև Լոս Անջելեսի այլ քաղաքներում և արվարձաններում)։ Սանտա Մոնիկա բուլվարում, որը Արևմտյան Հոլիվուդի հիմնական զարկերակն է, կենտրոնացրել են «ռուսական» խանութներն ու ռեստորանները։

== Աշխարհագրություն ==
Արևմտյան Հոլիվուդը արևմուտքում սահմանակից է Բևեռլի Հիլզ քաղաքին&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=https://books.google.am/books?id=sdCf9_-RHPoC&amp;lpg=PA163&amp;dq=%22west+hollywood%22+%22beverly+hills%22&amp;pg=PA163&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false|автор=Fodor's|заглавие=California 2007|год=2007|издательство=Fodor's Travel Publications|страниц=833|isbn=978-1-4000-1732-4}}&lt;/ref&gt;, հյուսիսում՝ Հոլիվուդ Հիլզի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://map.ais.ucla.edu/portal/site/UCLA/menuitem.789d0eb6c76e7ef0d66b02ddf848344a/?vgnextoid=33ec064a9a7d1010VgnVCM1000008f8443a4RCRD|title=East of Campus (1001118)|website=web.archive.org|date=2014-04-11|accessdate=2020-08-27|archive-date=2014-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20140411080400/http://map.ais.ucla.edu/portal/site/UCLA/menuitem.789d0eb6c76e7ef0d66b02ddf848344a/?vgnextoid=33ec064a9a7d1010VgnVCM1000008f8443a4RCRD|dead-url=}}&lt;/ref&gt;,  արևելքում՝ Հոլիվուդին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://visitwesthollywood.com/visitor-info/about-the-city/|title=Hollywood Info - Gay Friendly Vacations - Pet Friendly Hotel California|website=web.archive.org|date=2011-12-05|accessdate=2020-08-27|archive-date=2011-12-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20111205030653/http://visitwesthollywood.com/visitor-info/about-the-city/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;, հարավ-արևելքում՝ Ֆեյրֆաքս շրջանին, իսկ հարավ-արևմուտքում՝ Բևեռլի Գրոուվին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://maps.latimes.com/neighborhoods/region/central-la/|title=Central L.A.|website=Mapping L.A.|accessdate=2020-08-27}}&lt;/ref&gt;։

== Հիմնադրում ==
Չնայած Արևմտյան Հոլիվուդ քաղաքի մասին պատմական գրառումների մեծ մասը սկիզբ են առել 18-րդ դարի վերջին, այդ երկիրն արդեն բնակեցված էր, երբ պորտուգալացի հետազոտող Կաբրիլյոն ժամանել է այդտեղ և պահանջել տարածքը՝ իսպանական պետության համար։ Նրան դիմավերել են կանոե՝ տոնգվա ցեղի 5,000 բնակիչներից ոմանք, խաղաղ ազգի որսորդներ և հավաքորդներ։ Այդ բնիկները ենթարկվել են իսպանական գաղութարարների բռնի ներխուժման և դեռ 1771 թվականին գրեթե ջնջվել են երկրի երեսից։ Որպես լրացուցիչ նվաստացում նրանց բնակավայրը վերանվանվել է «Գաբրիելեն»՝ ի պատիվ այնտեղ գտնվող Սուրբ Գաբրիելի [[կաթոլիկ]] [[Միսիոներություն|առաքելության]]։

1780 թվականին արդեն հայտնի [[Սանսեթ ծառուղի]]ն դարձել է գլխավոր ճանապարհը դեպի Էլ-Պուեբլո դե Լոս Անջելես, իսկ դեպի արևմուտք՝ Խաղաղ օվկիանոսի բոլոր վայրեր։ Այս երկիրը անցել է տարբեր տերերի միջով և հաջորդ 100 տարվա ընթացքում մեկ անգամ չէ, որ վերանվանվել է։ Այս տարածքի մեծ մասը Լա Բրեա ռանչոյի մասն է կազմել, և, ի վերջո, անցել է Հենքոկի ընտանիքի սեփականությանը։

== Ժողովրդագրություն ==
2000 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ քաղաքում բնակվել էր 35,716 մարդ, 23,120 տնային տնտեսություն և 5,202 ընտանիք։ Բնակչության խտությունը կազմել է 7,335.1/կմ²՝ Արևմտյան Հոլիվուդը դարձնելով ԱՄՆ-ի ամենախիտ բնակեցված քաղաքներից մեկը։ Ռասայական պատկանելությունը հետևյալն էր․ 86,43% [[եվրոամերիկացիներ]], 3,78 % ասիացիներ, 6,40 % [[աֆրոամերիկացիներ]], 0.36% [[ Հնդկացիներ|բնիկ ամերիկացիներ]], 0.11 % խաղաղօվկիանոսյան կղզեբնակներ, 2.87 % այլ ցեղերի և 3.35% երկու կամ ավելի ցեղերի բնակիչներ։ Լատինաամերիկացիները կազմել են ամբողջ բնակչության 8,80 %-ը։

Քաղաքային բնակչության 5,8 տոկոսը կազմել են մինչև 18 տարեկան երեխաները, 16,4 տոկոսը՝ համատեղ բնակվող ամուսնական զույգերը։ Ընտանիքի անդամների միջին քանակը տնային տնտեսության համար կազմել է 1,53 %, իսկ ընտանիքի միջին քանակը՝ 2,50 %։ Քաղաքի տնային տնտեսության միջին եկամուտը կազմել է 38,914 դոլար, իսկ ընտանիքի միջին եկամուտը՝ 41,463 դոլար։

Քաղաքի բնակչության զգալի մասը (որոշ գնահատականներով՝ մոտ 40 տոկոս) կազմել են հոմոսեքսուալ կողմնորոշման ամերիկացիները&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.latimes.com/local/la-xpm-2014-mar-06-la-me-weho-gay-identity-20140307-story.html|title=West Hollywood's increasing diversity inspires mixed emotions|author=Facebook, Twitter, Show more sharing options, Facebook, Twitter, LinkedIn|website=Los Angeles Times|date=2014-03-06|accessdate=2020-08-27}}&lt;/ref&gt;։ Քաղաքի քաղաքապետ Ջոն Հելմանը, ինչպես նաև քաղաքային խորհրդի անդամների մեծ մասը գեյ էին&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/07/us/07westhollywood.html?scp=1&amp;sq=West%20Hollywood&amp;st=cse Changing Nature of West Hollywood, Long a Gay Haven, Becomes an Election Issue]{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

=== Ներգաղթյալներ նախկին ԽՍՀՄ-ից ===
Նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] երկրների բնակիչները՝ 2000 թվականի մարդահամարի տվյալներով, կազմել են Արևմտյան Հոլիվուդի բնակչության ավելի քան 8 % (այսինքն՝ ավելի քան 2857 մարդ)&lt;ref name=&quot;Demographic Profile&quot;&gt;{{книга
 |часть               = Profile of Immigrants from the former Soviet Union
 |заглавие         = City of West Hollywood Demographic Profile 2002
 |ссылка             = http://www.weho.org/download/index.cfm/fuseaction/download/cid/1969/
 |издательство = Sara Kocher Consulting
 |год                   = 2002
 |pages                    = 20—21
 |allpages                 = 29
}} {{Cite web |url=http://www.weho.org/download/index.cfm/fuseaction/download/cid/1969/ |title=Արխիվացված պատճենը |accessdate=2021-01-06 |archive-date=2008-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081120185106/http://www.weho.org/download/index.cfm/fuseaction/download/cid/1969/ |dead-url= }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;, իսկ ռուսալեզու բնակչության ընդհանուր թիվը կազմել է բնակչության մոտավորապես 13,6 %&lt;ref name=&quot;WeHo Site&quot;&gt;{{cite web
 |datepublished = 2000
 |url           = http://www.weho.org/index.cfm/fuseaction/DetailGroup/navid/159/cid/1666/
 |title         = Demographics: Race, Gender and Age
 |work          = Official web site
 |publisher     = City of West Holliwood
 |accessdate    = 2008-11-05
 |lang          = en
 |description   = 
 |deadlink      = yes
 |archiveurl    = https://web.archive.org/web/20090415051010/http://www.weho.org/index.cfm/fuseaction/DetailGroup/navid/159/cid/1666/
 |archivedate   = 2009-04-15
}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.weho.org/ Պաշտոնական կայք]
[[Կատեգորիա:Կալիֆոռնիայի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Լոս Անջելես շրջան (Կալիֆոռնիա)]]
[[Կատեգորիա:1984 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Լոս Անջելեսի աշխարհագրություն]]</text>
      <sha1>0y1hl4veg874zyxvkis33m0zkotn3ug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ջեյք Անջելի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1049391</id>
    <revision>
      <id>8492615</id>
      <parentid>8261915</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:52:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5175" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Ջեյք Անջելի''' ({{lang-en|Jake Angeli}}, իսկական անունը '''Ջեյքոփ Էնթոնի Անջելի Չենսլի''' ({{lang-en|Jacob Anthony Angeli Chansley}}, {{ԱԾ}}), [[Ամերիկացիներ|ամերիկացի]] քաղաքական ակտիվիստ։ Հայտնի է դարձել [[ԱՄՆ Կապիտոլիումի գրոհում (2021)|ԱՄՆ կապիտոլիումի գրոհի]] ժամանակ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://esquire.ru/articles/234053-shturm-kapitoliya-razoshelsya-na-memy-v-socsetyah-glavnym-geroem-shutok-stal-paren-v-kostyume-vikinga/|title=Штурм Капитолия разошелся на мемы в соцсетях. Главным героем шуток стал парень в костюме викинга|website=Журнал Esquire|accessdate=2021-01-09|lang=ru-RU}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Ջեյք Անջելին դերասան է եղել,  մասնագիտացած կայքերում  էջեր է ունեցել, բայց հայտնի չի եղել և ժողովրդականություն չի վայելել։

[[2018]] միացել է ծայրահեղ աջ՝ QAnon շարժմանը։ Տարբեր ֆորումներում ստացել է «QAnon Shaman» [[Կեղծանուն|կեղծանունը]]։ [[Դոնալդ Թրամփ|Դոնալդ Թրամփի]] կողմնակից է։ [[2019]] թվականից [[Արիզոնա|Արիզոնայում]] կայացող տարբեր միջոցառումների է մասնակցել շամանի կերպարով&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.azcentral.com/story/news/politics/arizona/2021/01/06/arizona-qanon-supporter-jake-angeli-joins-storming-u-s-capitol/6568513002/|title=Longtime Arizona QAnon supporter in horned helmet joins storming of U.S. Capitol|website=The Arizona Republic|accessdate=2021-01-09|lang=en-US|author=Richard Ruelas}}&lt;/ref&gt;։ Որպես կանոն կրում է կոտոշավոր մորթե գլխարկ, դեմքին նկարված է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դրոշ|ամերիկյան դրոշը]]։ Լրագրողներին բացատրել է, որ նման կերպարն օգտագործում է հասարակության ուշադրությունը գրավելու համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://strana.ua/news/310763-dzhejk-andzheli-iz-qanon-chto-izvestno-o-lidere-shturma-konhressa-ssha.html|title=Борец с заговором педофилов. Кто такой человек с рогами, штурмовавший Конгресс, и что значит его наряд|website=strana.ua|accessdate=2021-01-09|lang=ru}}&lt;/ref&gt;։

Լուրեր են տարածվել, որ Անջելին սատարում է [[Ռասիզմ|ռասայական խտրականության]] դեմ պայքարին՝ [[Սևամորթների իրավունքների համար պայքար|Black Lives Matter]] շարժմանը։ Մասնավորապես, [[Թվիթեր]]ի օգտատերերից մեկը տեղադրել է լուսանկար, որում Անջելին մասնակցում է շարժման ցույցին։ Անջելին հաստատել է, որ գտնվել է BLM բողոքի ցույցում, բայց որպես շարժման հակառակորդ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;։

Անջելին Կապիտոլիումի շենքի գրոհողների առաջին շարքում է եղել՝  հասել Սենատի դահլիճում գտնվող ամբիոնին, որտեղից րոպեներ առաջ ելույթ են ունեցել փոխնախագահ  [[Մայք Փենս|Մայք Փենսը]] և  [[Նենսի Փելոսի|Նենսի Փելոսին]]։ Ամբիոնը զբաղեցրած Անջելոյի լուսանկարը նրան, ճանաչելի մեմ է դարձրել&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2021/01/07/trampa-vygonyat-do-okonchaniya-sroka-kto-napal-na-kapitoliy-chto-teper-budet-s-respublikanskoy-partiey-ssha|title=Трампа выгонят до окончания срока? Кто напал на Капитолий? Что теперь будет с Республиканской партией США?|date=|website=meduza.io|publisher=|accessdate=2021-01-09|lang=|author=}}&lt;/ref&gt;։ Նա լուսանկարվել է ձեռքին նիզակ, որից կախված էր ամերիկյան դրոշը։

[[Հունվարի 9]]-ին Անջելին բերման էր ենթարկվել։ Նրան մեղադրանք է առաջադրվել խուլիգանության և Կապիտոլիումի տարածք բռնի մուտք գործելու համար։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Անջելի, Ջեյք}}
[[Կատեգորիա:Ակտիվիստներ]]
[[Կատեգորիա:1980-ականների ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի դերասաններ]]
[[Կատեգորիա:Հնչյունավորողներ]]</text>
      <sha1>4et677cuilb83rqzvaoued2bicvoydx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էվա-Մարիա Լիյմետս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1052308</id>
    <revision>
      <id>8492491</id>
      <parentid>8454566</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:24:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3087" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
[[Պատկեր:Eva-Maria Liimets 2021. aasta Arvamusfestivalil.jpg|մինի|Eva-Maria Liimets (2021)]]
'''Էվա-Մարիա Լիյմետս''' ({{lang-et|Eva-Maria Liimets}}, {{ԱԾ}}), [[Էստոնացիներ|էստոնացի]] դիվանագետ և պետական գործիչ։ [[Էստոնիա]]յի արտաքին գործերի գործող նախարարը 2021 թվականի հունվարի 26-ից&lt;ref name=tas&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10545409
 |title       = Президент Эстонии утвердила новый состав правительства
 |publisher   = [[ТАСС]]
 |date        = 2021-01-26
 |access-date = 2021-01-27
}}&lt;/ref&gt;։ Նախկինում [[Չեխիա]]յում, [[Սլովենիա]]յում և [[Խորվաթիա]]յում (2017-2021) դեսպան։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1974 թվականի մայիսի 31-ին Տալլինում։

1996 թվականին ավարտել է [[Տարտուի համալսարան]]ը Պետական կառավարում մասնագիտությամբ, իսկ 2005 թվականին՝ [[Էստոնիայի բիզնեսի դպրոց]]ը՝ միջազգային բիզնեսի կառավարման ոլորտում մագիստրոսի աստիճանով։

Սկսել է աշխատել արտաքին գործերի նախարարությունում 1997 թվականին։ 1999-2003 թվականներին՝ տնտեսական դիվանագետ [[Հռոմ]]ում, 2003-2006 թվականներին՝ արտաքին գործերի նախարարության քաղաքական վարչության երկրորդ քարտուղար, 2006-2009 թվականներին՝ [[Վաշինգտոն]]ում դեսպանության առաջին քարտուղար, ապա՝ փոխդեսպան։ 2009-2014 թվականներին՝ արտաքին գործերի նախարարության միջազգային կազմակերպությունների վարչության տնօրեն, 2014-2017 թվականներին՝ [[Նյու Յորք]]ում գլխավոր հյուպատոս, 2017-2018 թվականներին՝ արտաքին գործերի նախարարության եվրոպական դեպարտամենտի խորհրդական, 2017-2021 թվականներին՝ Չեխիայում, Սլովենիայում և Խորվաթիայում Էստոնիայի դեսպան։

2021 թվականի հունվարի 26-ին ԱԳ նախարար է նշանակվել [[Կայա Կալաս|Կայա Կալասի]]ի կառավարությունում&lt;ref name=tas /&gt;։

Տիրապետում է [[անգլերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[ռուսերեն]] լեզուների։


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{DEFAULTSORT:Լիյմետս, Էվա-Մարիա}} 
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>kqd091yxife9s60vhv3eh729a9tz4rm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/ցանկեր/կարևորագույն հոդվածներ/լեզվաբանություն</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1053390</id>
    <revision>
      <id>8492237</id>
      <parentid>8491649</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>թարմացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60183" xml:space="preserve">
== [[:en:Category:Top-importance Linguistics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Noam Chomsky]]||192300||[[Նոամ Չոմսկի]]||46400|| ||163
|-
|[[:en:Communication]]||75700||[[Շփում]]||115400|| ||168
|-
|[[:en:Communication studies]]||24700|| || || ||21
|-
|[[:en:Cyrillic script]]||83700||[[Կյուրեղագիր]]||67000|| ||158
|-
|[[:en:Dialect]]||61100||[[Բարբառ]]||9300|| ||130
|-
|[[:en:List of endangered languages in Mexico]]||35700|| || || ||1
|-
|[[:en:English as a second or foreign language]]||103300|| || || ||11
|-
|[[:en:Etymology]]||17700||[[Ստուգաբանություն]]||900||այո||125
|-
|[[:en:Fluency]]||17100|| || || ||8
|-
|[[:en:Grammar]]||24500||[[Քերականություն]]||36700|| ||176
|-
|[[:en:Grammatical gender]]||98500||[[Սեռ (անվանական)]]||3300|| ||72
|-
|[[:en:International Phonetic Alphabet chart]]||12500|| || || ||6
|-
|[[:en:Interpersonal communication]]||73400||[[Միջանձնային հաղորդակցություն]]||11000|| ||23
|-
|[[:en:Language]]||136800||[[Լեզու]]||19500|| ||295
|-
|[[:en:Language acquisition]]||93400||[[Լեզվի յուրացում]]||130400|| ||46
|-
|[[:en:Language family]]||21700||[[Լեզվաընտանիք]]||34300|| ||113
|-
|[[:en:Lexicology]]||11300||[[Բառագիտություն]]||18500|| ||72
|-
|[[:en:Linguistics]]||83200||[[Լեզվաբանություն]]||83400|| ||204
|-
|[[:en:List of countries by literacy rate]]||67600||[[Երկրների ցանկ ըստ գրագիտության մակարդակի]]||29800|| ||31
|-
|[[:en:List of endangered languages in Canada]]||36900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of endangered languages in Colombia]]||10900|| || || ||2
|-
|[[:en:List of endangered languages in the United States]]||33400|| || || ||1
|-
|[[:en:List of multilingual countries and regions]]||140700|| || || ||9
|-
|[[:en:List of official languages]]||139700|| || || ||30
|-
|[[:en:List of official languages by institution]]||17800|| || || ||5
|-
|[[:en:List of revived languages]]||28200|| || || ||4
|-
|[[:en:Loanword]]||26300||[[Փոխառություն]]||12300|| ||80
|-
|[[:en:Meaning (linguistics)]]|| ||[[Իմաստաբանություն (այլ կիրառումներ)]]||700|| ||17
|-
|[[:en:Morphological typology]]||21200|| || || ||16
|-
|[[:en:Natural language]]||5400||[[Բնական լեզուներ]]||4900|| ||61
|-
|[[:en:Noun]]||21700||[[Գոյական անուն]]||29500|| ||142
|-
|[[:en:Phonetics]]||82400||[[Հնչյունաբանություն]]||3400|| ||119
|-
|[[:en:Phonology]]||29300||[[Հնչույթաբանություն]]||4400|| ||108
|-
|[[:en:Pidgin]]||16000||[[Փիջին (լեզու)]]||16300|| ||77
|-
|[[:en:Pragmatics]]||35800|| || || ||58
|-
|[[:en:Reading]]||278000||[[Ընթերցանություն]]||11900|| ||99
|-
|[[:en:Semantics]]||22700||[[Իմաստաբանություն (այլ կիրառումներ)]]||700|| ||17
|-
|[[:en:Semiotics]]||83700||[[Նշանագիտություն]]||44100||այո||92
|-
|[[:en:Semiotics of culture]]||3700|| || || ||12
|-
|[[:en:Social science]]||73600||[[Հասարակական գիտություններ]]||12500|| ||132
|-
|[[:en:Stylistics]]||18800||[[Ոճաբանություն]]||25300|| ||60
|-
|[[:en:Synonym]]||10800||[[Հոմանիշ]]||5800|| ||90
|-
|[[:en:Systemic functional grammar]]||18500|| || || ||8
|-
|[[:en:Transcription (linguistics)]]||12900||[[Տառադարձություն]]||4300|| ||49
|-
|[[:en:Universal grammar]]||35600||[[Համընդհանուր քերականություն]]||56300|| ||39
|-
|[[:en:Verb]]||19300||[[Բայ]]||14600|| ||151
|}
== [[:en:Category:High-importance Linguistics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:Active voice]]||5900||[[Ներգործական սեռ]]||3300|| ||21
|-
|[[:en:Adjective]]||29700||[[Ածական անուն]]||9800|| ||125
|-
|[[:en:Affect (linguistics)]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:Affirmation and negation]]||22500|| || || ||9
|-
|[[:en:Affricate]]||29500||[[Կիսաշփականներ]]||1600|| ||57
|-
|[[:en:Ageism]]||120100||[[Էյջիզմ]]||4500|| ||42
|-
|[[:en:Agglutination]]||40800|| || || ||29
|-
|[[:en:Agglutinative language]]||10400||[[Կցական լեզուներ]]||1700|| ||70
|-
|[[:en:Agreement (linguistics)]]||32000|| || || ||29
|-
|[[:en:Alaska Native languages]]||14500|| || || ||2
|-
|[[:en:Anagram]]||33600||[[Անագրամա]]||3700|| ||69
|-
|[[:en:Analytic language]]||7400||[[Վերլուծական լեզուներ]]||2100|| ||30
|-
|[[:en:Aorist]]||22600|| || || ||38
|-
|[[:en:Arabic]]||196300||[[Արաբերեն]]||79100|| ||278
|-
|[[:en:Arabic numerals]]||30900||[[Արաբական թվեր]]||15600|| ||69
|-
|[[:en:Lilias Armstrong]]||109500||[[Լիլիաս Արմսթրոնգ]]||38800|| ||10
|-
|[[:en:Artificial intelligence]]||219900||[[Արհեստական բանականություն]]||294300|| ||150
|-
|[[:en:Auditory phonetics]]||8700|| || || ||10
|-
|[[:en:Augmented reality]]||174300||[[Լրացված իրականություն]]||54800|| ||59
|-
|[[:en:Auxiliary verb]]||22700||[[Օժանդակ բայ]]||2300||այո||42
|-
|[[:en:Back-formation]]||9000|| || || ||16
|-
|[[:en:Dany Bébel-Gisler]]||12000|| || || ||3
|-
|[[:en:Bible translations into the languages of China]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:Bilingual lexical access]]||43100|| || || ||3
|-
|[[:en:Biolinguistics]]||70900|| || || ||14
|-
|[[:en:Leonard Bloomfield]]||32700||[[Լեոնարդ Բլումֆիլդ]]||4300|| ||41
|-
|[[:en:Lera Boroditsky]]||14200|| || || ||9
|-
|[[:en:Buzzword]]||49400|| || || ||22
|-
|[[:en:Calque]]||11600||[[Պատճենում (լեզվաբանություն)]]||8000|| ||52
|-
|[[:en:Catchphrase]]||5200||[[Խոսքային կլիշե]]||6200|| ||24
|-
|[[:en:Coercion (linguistics)]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:Cognitive linguistics]]||29200||[[Կոգնիտիվ լեզվաբանություն]]||8800|| ||38
|-
|[[:en:Comminatory]]||700|| || || ||1
|-
|[[:en:Communicative competence]]||4400|| || || ||14
|-
|[[:en:Comparative case]]||4500|| || || ||5
|-
|[[:en:Comparative linguistics]]||19200||[[Պատմահամեմատական լեզվաբանություն]]||11400|| ||46
|-
|[[:en:Comparison (grammar)]]||30300||[[Ածականի համեմատության աստիճաններ]]||11200|| ||29
|-
|[[:en:Computer-assisted translation]]||12000|| || || ||39
|-
|[[:en:Concept]]||36600||[[Հասկացություն]]||10200|| ||87
|-
|[[:en:Consonant]]||19300||[[Բաղաձայններ]]||12100|| ||118
|-
|[[:en:Context (language use)]]||6200||[[Համատեքստ]]||2000|| ||49
|-
|[[:en:Continuous and progressive aspects]]||40100|| || || ||10
|-
|[[:en:Contrastive analysis]]||7900|| || || ||8
|-
|[[:en:Conversation]]||17800|| || || ||67
|-
|[[:en:Counterfactual conditional]]||47200|| || || ||11
|-
|[[:en:Creole language]]||71000||[[Կրեոլ լեզու]]||99900|| ||81
|-
|[[:en:Critical discourse analysis]]||18700|| || || ||20
|-
|[[:en:Critical period]]||70000|| || || ||8
|-
|[[:en:Cross-Linguistic Linked Data]]||5800|| || || ||2
|-
|[[:en:Cross-linguistic onomatopoeias]]||150600|| || || ||5
|-
|[[:en:Crosslinguistic influence]]||27900|| || || ||1
|-
|[[:en:Gülzura Cumakunova]]||7600|| || || ||4
|-
|[[:en:Declension]]||26500||[[Հոլովում]]||5500|| ||54
|-
|[[:en:Demonstrative]]||22000||[[Ցուցական դերանուն]]||7500|| ||26
|-
|[[:en:Dependency grammar]]||33400|| || || ||17
|-
|[[:en:Diachrony and synchrony]]||4200||[[Համաժամանակյա և տարաժամանակյա մոտեցումներ]]||5600|| ||21
|-
|[[:en:Dictionary]]||38900||[[Բառարան]]||9600|| ||163
|-
|[[:en:Discourse]]||20100||[[Տրամասություն]]||51900|| ||57
|-
|[[:en:Duns Scotus]]||65400||[[Յոհաննես Դունս Սկոտ]]||2200|| ||74
|-
|[[:en:Dynamic semantics]]||16000|| || || ||2
|-
|[[:en:Ellipsis (linguistics)]]||16200||[[Զեղչում (քերականություն)]]||1700|| ||47
|-
|[[:en:English grammar]]||87400|| || || ||47
|-
|[[:en:Errors in early word use]]||16300|| || || ||2
|-
|[[:en:Ethnologue]]||19400|| || || ||68
|-
|[[:en:Eurasiatic languages]]||31200||[[Եվրասիական լեզուներ]]||15600|| ||21
|-
|[[:en:Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language]]||8700|| || || ||9
|-
|[[:en:Face-to-face interaction]]||21900|| || || ||4
|-
|[[:en:Figure of speech]]||36500|| || || ||3
|-
|[[:en:Fluid construction grammar]]||6200|| || || ||1
|-
|[[:en:Foreign language anxiety]]||20900||[[Օտար լեզվի տագնապ]]||21500|| ||4
|-
|[[:en:Form of life (philosophy)]]||5800|| || || ||4
|-
|[[:en:Formal semantics (natural language)]]||20900|| || || ||4
|-
|[[:en:Fortis and lenis]]||17800|| || || ||8
|-
|[[:en:Functional illiteracy]]||8800|| || || ||30
|-
|[[:en:Fusion (phonetics)]]||10100|| || || ||12
|-
|[[:en:Fusional language]]||10300||[[Թեքական լեզուներ]]||2600|| ||43
|-
|[[:en:Hans-Georg Gadamer]]||34600|| || || ||69
|-
|[[:en:Generative grammar]]||27200|| || || ||40
|-
|[[:en:Glottolog]]||29800|| || || ||32
|-
|[[:en:Go (verb)]]||10700|| || || ||1
|-
|[[:en:Grammatical aspect]]||66600|| || || ||44
|-
|[[:en:Grammatical category]]||7700||[[Քերականական կարգ]]||1800|| ||27
|-
|[[:en:Grammatical tense]]||38300|| || || ||64
|-
|[[:en:Grammaticality]]||42300|| || || ||11
|-
|[[:en:Grammaticalization]]||39100|| || || ||29
|-
|[[:en:Joseph Greenberg]]||37300||[[Ջոզեֆ Գրինբերգ]]||14800|| ||38
|-
|[[:en:Brothers Grimm]]||57100||[[Գրիմ եղբայրներ]]||9600|| ||118
|-
|[[:en:Jacob Grimm]]||29500||[[Յակոբ Գրիմ]]||6200|| ||72
|-
|[[:en:Grimm's law]]||22600|| || || ||46
|-
|[[:en:Hapax legomenon]]||31600|| || || ||38
|-
|[[:en:Hedge (linguistics)]]||13600|| || || ||6
|-
|[[:en:Hindi–Urdu controversy]]||27200|| || || ||7
|-
|[[:en:Historical linguistics]]||22600|| || || ||61
|-
|[[:en:History of sign language]]||14900|| || || ||4
|-
|[[:en:I Have a Dream]]||54300||[[Ես երազանք ունեմ]]||8500|| ||67
|-
|[[:en:Imperfective aspect]]||17900|| || || ||7
|-
|[[:en:Interjection]]||16200||[[Ձայնարկություն (խոսքի մաս)]]||6600||այո||89
|-
|[[:en:International auxiliary language]]||57600||[[Միջազգային օժանդակ լեզու]]||85500|| ||51
|-
|[[:en:International Phonetic Alphabet for English]]|| || || || ||21
|-
|[[:en:Irrealis mood]]||29900||[[Անիրական եղանակ]]||4800|| ||10
|-
|[[:en:Isotopy (semiotics)]]||7600|| || || ||5
|-
|[[:en:Ray Jackendoff]]||12300||[[Ռեյ Ջակենդոֆֆ]]||11200|| ||14
|-
|[[:en:Jagoff]]||12200|| || || ||2
|-
|[[:en:Roman Jakobson]]||21800||[[Ռոման Յակոբսոն]]||28200|| ||61
|-
|[[:en:Jargon]]||21700||[[Ժարգոն]]||4100||այո||55
|-
|[[:en:Daniel Jones (phonetician)]]||11200|| || || ||18
|-
|[[:en:Braj Kachru]]||8700|| || || ||8
|-
|[[:en:Michael E. Krauss]]||12500|| || || ||13
|-
|[[:en:Language acquisition by deaf children]]||74300|| || || ||2
|-
|[[:en:Language acquisition device]]||4400||[[Լեզվական ունակություն]]||4800|| ||10
|-
|[[:en:Language delay]]||46500||[[Լեզվի թերզարգացվածություն]]||10000||այո||7
|-
|[[:en:Language immersion]]||33400|| || || ||25
|-
|[[:en:Language isolate]]||70600||[[Մեկուսացած լեզու]]||1200||այո||67
|-
|[[:en:Language model]]||22200|| || || ||13
|-
|[[:en:Language module]]||22700|| || || ||2
|-
|[[:en:Language processing in the brain]]||114900|| || || ||7
|-
|[[:en:Language school]]||7200||[[Լեզվի դպրոց]]||13700||այո||10
|-
|[[:en:Latin syntax]]||73100|| || || ||3
|-
|[[:en:Latin tenses]]||194800|| || || ||1
|-
|[[:en:Winfred P. Lehmann]]||30700|| || || ||7
|-
|[[:en:Lenition]]||33500|| || || ||27
|-
|[[:en:Lexeme]]||6200||[[Բառույթ]]||3500|| ||47
|-
|[[:en:Lexibank]]||32400|| || || ||1
|-
|[[:en:Lexical semantics]]||41600|| || || ||15
|-
|[[:en:Lexicography]]||13600||[[Բառարանագրություն]]||7500|| ||71
|-
|[[:en:Lexicon]]||12800||[[Բառապաշար]]||7300|| ||56
|-
|[[:en:Linguistic demography]]||4400|| || || ||8
|-
|[[:en:Linguistic development of Genie]]||150600|| || || ||1
|-
|[[:en:Linguistic relativity]]||93200||[[Լեզվական հարաբերականություն]]||127300|| ||53
|-
|[[:en:Linguistic Society of America]]||33300|| || || ||12
|-
|[[:en:List of linguists]]||74700|| || || ||23
|-
|[[:en:List of animal names]]||84900|| || || ||15
|-
|[[:en:List of countries by English-speaking population]]||50000|| || || ||10
|-
|[[:en:List of English animal nouns]]|| || || || ||15
|-
|[[:en:List of English irregular verbs]]||61800|| || || ||6
|-
|[[:en:List of Latin verbs with English derivatives]]||255600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Latin words with English derivatives]]||324300|| || || ||2
|-
|[[:en:List of unsolved problems in linguistics]]||13600|| || || ||10
|-
|[[:en:Literacy]]||184600||[[Գրագիտություն]]||4900|| ||111
|-
|[[:en:Mainland Southeast Asia linguistic area]]||18300|| || || ||4
|-
|[[:en:Meaning–text theory]]||16600|| || || ||4
|-
|[[:en:Meitei language]]||48700|| || || ||67
|-
|[[:en:Meitei Language Day]]||27500|| || || ||1
|-
|[[:en:Message]]||5800||[[Հաղորդագրություն]]||4800||այո||51
|-
|[[:en:Metonymy]]||32700|| || || ||69
|-
|[[:en:Minimalist program]]||72500|| || || ||15
|-
|[[:en:Montague grammar]]||10800|| || || ||8
|-
|[[:en:Morpheme]]||18600||[[Ձևույթ]]||5800|| ||87
|-
|[[:en:Multilingual inscription]]||13300|| || || ||12
|-
|[[:en:Multilingualism]]||92500||[[Բազմալեզվություն]]||24800|| ||75
|-
|[[:en:Myth]]||70100||[[Առասպել]]||3300|| ||103
|-
|[[:en:Name]]||19800|| || || ||118
|-
|[[:en:Neuroscience of multilingualism]]||68200|| || || ||1
|-
|[[:en:North-Central American English]]||24300|| || || ||1
|-
|[[:en:Northwest Semitic languages]]||30500|| || || ||29
|-
|[[:en:Notation]]||9500|| || || ||12
|-
|[[:en:Noun phrase]]||17100|| || || ||22
|-
|[[:en:Numeral prefix]]||43300|| || || ||21
|-
|[[:en:Online Etymology Dictionary]]||6100|| || || ||17
|-
|[[:en:Onomastics]]||5100|| || || ||64
|-
|[[:en:Optimality Theory]]||39800|| || || ||22
|-
|[[:en:Origin of speech]]||155800|| || || ||5
|-
|[[:en:Oxymoron]]||15300||[[Օքսիմորոն]]||11900|| ||65
|-
|[[:en:Palindrome]]||40500||[[Դյուրադարձուկ]]||3800|| ||86
|-
|[[:en:Pāṇini]]||49200||[[Պանինի]]||2800|| ||71
|-
|[[:en:Parsing]]||32700||[[Շարահյուսական վերլուծություն (ինֆորմատիկա)]]||11600||այո||45
|-
|[[:en:Part of speech]]||28400||[[Խոսքի մասեր]]||31800|| ||84
|-
|[[:en:Passive voice]]||22400||[[Կրավորական սեռ]]||4300|| ||28
|-
|[[:en:Perfect (grammar)]]||24900|| || || ||29
|-
|[[:en:Perfective aspect]]||13300|| || || ||12
|-
|[[:en:Phonation]]||23800|| || || ||31
|-
|[[:en:Phonetic transcription]]||23200|| || || ||31
|-
|[[:en:Phonics]]||175900|| || || ||9
|-
|[[:en:Phonological development]]||36300|| || || ||2
|-
|[[:en:Phonological rule]]||17400|| || || ||4
|-
|[[:en:Plural]]||14700|| || || ||69
|-
|[[:en:Political correctness]]||62200||[[Քաղաքական կոռեկտություն]]||69500|| ||64
|-
|[[:en:Edgar C. Polomé]]||36100|| || || ||7
|-
|[[:en:Principle of compositionality]]||10500|| || || ||9
|-
|[[:en:Pronoun]]||31800||[[Դերանուն]]||10000|| ||107
|-
|[[:en:Prosody (linguistics)]]||26200||[[Տաղաչափություն]]||1400|| ||41
|-
|[[:en:Proto-Indo-European homeland]]||112700|| || || ||13
|-
|[[:en:Proto-Romance language]]||21300|| || || ||6
|-
|[[:en:Question]]||22400||[[Հարց]]||29600|| ||67
|-
|[[:en:Realis mood]]||6600|| || || ||2
|-
|[[:en:Relexification]]||9700|| || || ||12
|-
|[[:en:Repetition (rhetorical device)]]||6700|| || || ||17
|-
|[[:en:Revival of the Hebrew language]]||53800||[[Եբրայերենի վերածնունդ]]||64700|| ||17
|-
|[[:en:Roget's Thesaurus]]||7200|| || || ||11
|-
|[[:en:Romance languages]]||197900||[[Ռոմանական լեզուներ]]||5900|| ||145
|-
|[[:en:Russian alphabet]]||57900||[[Ռուսական այբուբեն]]||2900|| ||64
|-
|[[:en:SAMPA]]||5600|| || || ||19
|-
|[[:en:Ferdinand de Saussure]]||53400||[[Ֆերդինանդ դը Սոսյուր]]||11700||այո||101
|-
|[[:en:Scottish English]]||31700|| || || ||28
|-
|[[:en:Semantic change]]||26200|| || || ||20
|-
|[[:en:Semantic prosody]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Sentence (linguistics)]]||12300||[[Նախադասություն]]||7200|| ||114
|-
|[[:en:Sentence processing]]||21900|| || || ||3
|-
|[[:en:Serbian Cyrillic alphabet]]||29800||[[Սերբական կիրիլիցա]]||8900|| ||40
|-
|[[:en:Silbo Gomero]]||25900||[[Սիլբո Գոմերյո]]||27100|| ||36
|-
|[[:en:Silent letter]]||39700|| || || ||14
|-
|[[:en:Simplified Chinese characters]]||62400||[[Պարզեցված հիերոգլիֆներ]]||20000|| ||74
|-
|[[:en:Sociolinguistics]]||34700||[[Հանրալեզվաբանություն]]||17400|| ||83
|-
|[[:en:South Asian ethnic groups]]||18800|| || || ||9
|-
|[[:en:Speech]]||29700||[[Խոսք]]||14900|| ||98
|-
|[[:en:Speech community]]||14200|| || || ||12
|-
|[[:en:Speech production]]||32600|| || || ||7
|-
|[[:en:Speech recognition]]||103100||[[Խոսքի Ճանաչում]]||30400|| ||46
|-
|[[:en:Spoken dialog system]]||5200|| || || ||1
|-
|[[:en:Spoken language]]||6100||[[Բանավոր խոսք]]||7300|| ||43
|-
|[[:en:Subjunctive mood]]||85400||[[Ստորադասական եղանակ]]||2100|| ||40
|-
|[[:en:Syntactic Structures]]||96300||[[Շարահյուսական կառույցներ]]||139300|| ||17
|-
|[[:en:Syntax]]||26000||[[Շարահյուսություն]]||9500||այո||115
|-
|[[:en:The Chaos]]||5600|| || || ||8
|-
|[[:en:Thematic relation]]||16900|| || || ||23
|-
|[[:en:Theoretical linguistics]]||4900||[[Տեսական լեզվաբանություն]]||7800|| ||27
|-
|[[:en:Theories of second-language acquisition]]||35200|| || || ||2
|-
|[[:en:Timeline of the name Palestine]]||322900|| || || ||3
|-
|[[:en:Variation (linguistics)]]||24100|| || || ||12
|-
|[[:en:Verb phrase]]||10200|| || || ||25
|-
|[[:en:Verbal intelligence]]||18500|| || || ||8
|-
|[[:en:Virtual reality]]||93800||[[Վիրտուալ իրականություն]]||10700||այո||81
|-
|[[:en:Vocabulary]]||25800||[[Անձի բառապաշար]]||22900|| ||51
|-
|[[:en:Vocabulary development]]||54500|| || || ||5
|-
|[[:en:Vocal cords]]||48100|| || || ||53
|-
|[[:en:Vowel]]||57300||[[Ձայնավորներ]]||7100|| ||123
|-
|[[:en:Vulgarity]]||4900|| || || ||12
|-
|[[:en:Webster's Dictionary]]||42100|| || || ||16
|-
|[[:en:Word-sense disambiguation]]||52800|| || || ||24
|-
|[[:en:Written language]]||3000|| || || ||41
|}
== [[:en:Category:Mid-importance Linguistics articles]] == 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Անգլերեն հոդված!!en չափ!!Հայերեն հոդված!!hy չափ!!Անաղբյուր (hy)!!մլ N
|-
|[[:en:23 skidoo (phrase)]]||28200|| || || ||1
|-
|[[:en:Abbreviation]]||32100||[[Հապավում]]||2300|| ||94
|-
|[[:en:Abecediary]]|| || || || ||7
|-
|[[:en:Ablative case]]||14400||[[Բացառական հոլով]]||3400|| ||59
|-
|[[:en:Abstraction (linguistics)]]||5300|| || || ||2
|-
|[[:en:Accent (phonetics)]]|| || || || ||61
|-
|[[:en:Accent perception]]||22500|| || || ||3
|-
|[[:en:Accidental gap]]||10000|| || || ||10
|-
|[[:en:Accumulatio]]||1900|| || || ||8
|-
|[[:en:Acoustic phonetics]]||7500|| || || ||19
|-
|[[:en:Acronym]]||122600|| || || ||75
|-
|[[:en:Adage]]||5200||[[Առած]]||1500|| ||30
|-
|[[:en:Adjacency pairs]]||10200|| || || ||1
|-
|[[:en:Adnoun]]||1700|| || || ||1
|-
|[[:en:Advanced and retracted tongue root]]||7500|| || || ||5
|-
|[[:en:Adverb]]||18600||[[Մակբայ]]||4500|| ||101
|-
|[[:en:Affective filter]]|| ||[[Քրաշենի հիպոթեզները լեզվի յուրացման մասին]]||12700|| ||6
|-
|[[:en:Affix]]||11900||[[Ածանց]]||41800|| ||80
|-
|[[:en:African-American English]]||51200||[[Աֆրոամերիկյան անգլերեն]]||31700|| ||3
|-
|[[:en:African-American Vernacular English]]||95700|| || || ||31
|-
|[[:en:Afroasiatic homeland]]||42700|| || || ||5
|-
|[[:en:Age-graded variation]]||9600|| || || ||1
|-
|[[:en:AI winter]]||46100|| || || ||9
|-
|[[:en:Ain't]]||31500|| || || ||5
|-
|[[:en:Airstream mechanism]]||15600|| || || ||8
|-
|[[:en:Allophone]]||24400|| || || ||61
|-
|[[:en:Alveolar click]]||11800|| || || ||11
|-
|[[:en:Alveolar consonant]]||8600||[[Վերատամնային բաղաձայններ]]||7300|| ||59
|-
|[[:en:Alveolar ejective fricative]]||2400|| || || ||13
|-
|[[:en:Alveolar lateral ejective affricate]]||2900|| || || ||5
|-
|[[:en:Alveolar lateral ejective fricative]]||1900|| || || ||6
|-
|[[:en:Ambiguity]]||30800|| || || ||36
|-
|[[:en:Ambitransitive verb]]||6300|| || || ||4
|-
|[[:en:American and British English spelling differences]]||147800|| || || ||7
|-
|[[:en:American Name Society]]||11500|| || || ||3
|-
|[[:en:Americanization]]||29000||[[Ամերիկանացում]]||10700|| ||45
|-
|[[:en:Analogy]]||69600||[[Անալոգիա (տրամաբանություն)]]||3300|| ||59
|-
|[[:en:Anaphora (linguistics)]]||18300|| || || ||23
|-
|[[:en:Anatolian hypothesis]]||21000|| || || ||25
|-
|[[:en:Antecedent (grammar)]]||9700|| || || ||11
|-
|[[:en:Anti-Hindi agitations of Tamil Nadu]]||79600|| || || ||10
|-
|[[:en:Anti-literacy laws in the United States]]||11600|| || || ||2
|-
|[[:en:Apophony]]||25900||[[Աբլաուտ]]||2900|| ||25
|-
|[[:en:Appraisal (discourse analysis)]]||3700|| || || ||3
|-
|[[:en:Areal feature]]||12600|| || || ||8
|-
|[[:en:Argument (linguistics)]]||19800|| || || ||24
|-
|[[:en:Aristotle]]||158800||[[Արիստոտել]]||21400|| ||282
|-
|[[:en:Article (grammar)]]||47600|| || || ||76
|-
|[[:en:Articulatory phonetics]]||41500||[[Արտիկուլյար հնչյունաբանություն]]||5700|| ||26
|-
|[[:en:Articulatory phonology]]||6300|| || || ||1
|-
|[[:en:Attraction (grammar)]]||6100|| || || ||5
|-
|[[:en:Attributive verb]]||8300|| || || ||6
|-
|[[:en:Audio mining]]||18900|| || || ||2
|-
|[[:en:Peter Auer]]||2300|| || || ||4
|-
|[[:en:Austronesian Basic Vocabulary Database]]||3000|| || || ||2
|-
|[[:en:Author profiling]]||33200|| || || ||1
|-
|[[:en:Autonomy of syntax]]||4000|| || || ||1
|-
|[[:en:A. J. Ayer]]||39700||[[Ալֆրեդ Ջուլս Էյեր]]||9400|| ||53
|-
|[[:en:Ayin]]||19900|| || || ||16
|-
|[[:en:Babbling]]||37400|| || || ||16
|-
|[[:en:Baby sign language]]||34700||[[Մանկական ժեստերի լեզու]]||51200|| ||15
|-
|[[:en:Back vowel]]||2900|| || || ||34
|-
|[[:en:Back-released velar click]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:Backronym]]||9400|| || || ||28
|-
|[[:en:Hardev Bahri]]||4300|| || || ||2
|-
|[[:en:Bak Tongsa]]||5700|| || || ||3
|-
|[[:en:Mona Baker]]||17600||[[Մոնա Բեյքեր]]||22000|| ||13
|-
|[[:en:Balkanization]]||11900|| || || ||42
|-
|[[:en:Bank of English]]||1500|| || || ||2
|-
|[[:en:Katherine Barber]]||6100|| || || ||3
|-
|[[:en:Elizabeth Bates]]||16800|| || || ||3
|-
|[[:en:Robert de Beaugrande]]||2500|| || || ||7
|-
|[[:en:Alton L. Becker]]||12900|| || || ||5
|-
|[[:en:Bengali language movement]]||44600|| || || ||31
|-
|[[:en:John P. Bennett]]||12700|| || || ||2
|-
|[[:en:Gotthelf Bergsträsser]]||5500|| || || ||8
|-
|[[:en:Between you and I]]||19600|| || || ||2
|-
|[[:en:Bible translations into the languages of Europe]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Bible translations into Turkish]]||8900||[[Աստվածաշնչի թուրքերեն թարգմանություն]]||9500|| ||3
|-
|[[:en:Bible translations into Uto-Aztecan languages]]||13500|| || || ||1
|-
|[[:en:Biblical grammarians]]||5200|| || || ||1
|-
|[[:en:Bigram]]||4500|| || || ||12
|-
|[[:en:Bilingual memory]]||45800|| || || ||1
|-
|[[:en:Black American Sign Language]]||23100|| || || ||5
|-
|[[:en:Blend word]]||19300|| || || ||18
|-
|[[:en:Jan Blommaert]]||10800|| || || ||9
|-
|[[:en:Bongo-Bongo (linguistics)]]||2600|| || || ||1
|-
|[[:en:Bootstrapping (linguistics)]]||35100|| || || ||2
|-
|[[:en:Franz Bopp]]||16000||[[Ֆրանց Բոպպ]]||10500|| ||55
|-
|[[:en:Botanical nomenclature]]||14200|| || || ||9
|-
|[[:en:Simon Boyanus]]||11300|| || || ||2
|-
|[[:en:Breton grammar]]||36000|| || || ||4
|-
|[[:en:Brevitas]]||1800|| || || ||2
|-
|[[:en:Stefan Brink]]||3400|| || || ||2
|-
|[[:en:British National Corpus]]||31900||[[Բրիտանական ազգային կորպուս]]||50400|| ||9
|-
|[[:en:Brugmann's law]]||10200|| || || ||5
|-
|[[:en:Business speak]]|| || || || ||2
|-
|[[:en:Buyla inscription]]||16900|| || || ||4
|-
|[[:en:C-command]]||38000|| || || ||9
|-
|[[:en:Cahitan languages]]||1200|| || || ||1
|-
|[[:en:Cambridge Assessment English]]||49500|| || || ||11
|-
|[[:en:Camfranglais]]||8900|| || || ||10
|-
|[[:en:Lyle Campbell]]||10200|| || || ||16
|-
|[[:en:Suresh Canagarajah]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:Ana Cano]]||1700|| || || ||6
|-
|[[:en:Cardinal numeral]]||2500|| || || ||18
|-
|[[:en:Catena (linguistics)]]||22900|| || || ||6
|-
|[[:en:Causative]]||66100|| || || ||16
|-
|[[:en:Causative alternation]]||29800|| || || ||1
|-
|[[:en:Celticisation]]||12900|| || || ||1
|-
|[[:en:Center embedding]]||7300|| || || ||1
|-
|[[:en:Centum and satem languages]]||48000|| || || ||32
|-
|[[:en:CertTESOL]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Chain shift]]||11100|| || || ||3
|-
|[[:en:Characteristics of dyslexia]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:Carole Chaski]]||15100||[[Քերոլ Չասկի]]||22100|| ||2
|-
|[[:en:Checked tone]]||20600|| || || ||9
|-
|[[:en:Chicano English]]||21200|| || || ||2
|-
|[[:en:Paul Chilton]]||2400|| || || ||2
|-
|[[:en:Chinese classifier]]||78100||[[Հաշվողական բառերը չինարենում]]||20100|| ||19
|-
|[[:en:Chinese school]]||7800|| || || ||6
|-
|[[:en:Circumfix]]||7900|| || || ||21
|-
|[[:en:Classical language]]||20600||[[Դասական լեզու]]||8900||այո||30
|-
|[[:en:Classifier (linguistics)]]||48000|| || || ||19
|-
|[[:en:Clause]]||23800|| || || ||38
|-
|[[:en:Click consonant]]||69200|| || || ||35
|-
|[[:en:Clinical linguistics]]||16300|| || || ||6
|-
|[[:en:Clipped compound]]||6200|| || || ||1
|-
|[[:en:Clusivity]]||25300|| || || ||13
|-
|[[:en:Cluttered speech]]|| || || || ||8
|-
|[[:en:Code-mixing]]||11600|| || || ||8
|-
|[[:en:Code-switching]]||71100|| || || ||41
|-
|[[:en:Cognate]]||9900|| || || ||38
|-
|[[:en:Cognate object]]||3100|| || || ||10
|-
|[[:en:Cognitive science]]||63300||[[Կոգնիտիվ գիտություն]]||15000|| ||65
|-
|[[:en:Cohesion (linguistics)]]||4700|| || || ||19
|-
|[[:en:Cohort model]]||12500||[[Համախմբման մոդել]]||18100|| ||3
|-
|[[:en:Collaborative model]]||10300|| || || ||1
|-
|[[:en:Collapsing sequence]]||2000|| || || ||1
|-
|[[:en:College English Test]]||7800|| || || ||3
|-
|[[:en:Collocation]]||11600||[[Կոլոկացիա]]||15100|| ||30
|-
|[[:en:Collocation extraction]]||1700|| || || ||2
|-
|[[:en:Colloquial Welsh prepositions]]||67000|| || || ||1
|-
|[[:en:Colloquialism]]||8800||[[Խոսակցական լեզու]]||4500|| ||33
|-
|[[:en:Collostructional analysis]]||5300|| || || ||1
|-
|[[:en:Comma splice]]||8200|| || || ||5
|-
|[[:en:Commodilla catacomb inscription]]||4100|| || || ||4
|-
|[[:en:Common European Framework of Reference for Languages]]||56400|| || || ||48
|-
|[[:en:Community language learning]]||1500|| || || ||6
|-
|[[:en:Comparative method]]||63900|| || || ||19
|-
|[[:en:Comparison of Portuguese and Spanish]]||198000|| || || ||8
|-
|[[:en:Comparison of triplestores]]||18600|| || || ||1
|-
|[[:en:Competency evaluation (language)]]||1400|| || || ||3
|-
|[[:en:Competition model]]||36300|| || || ||2
|-
|[[:en:Compound (linguistics)]]||41800|| || || ||53
|-
|[[:en:Comprehensible output]]||7800|| || || ||1
|-
|[[:en:Comprehension approach]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Computational lexicology]]||6800|| || || ||4
|-
|[[:en:Computational semantics]]||3900|| || || ||4
|-
|[[:en:Computer-supported collaboration]]||23000|| || || ||5
|-
|[[:en:Computers and writing]]||17900|| || || ||2
|-
|[[:en:Concepticon]]||3500|| || || ||1
|-
|[[:en:Conceptual dependency theory]]||2600|| || || ||4
|-
|[[:en:Conceptual metaphor]]||31400||[[Կոնցեպտուալ փոխաբերություն]]||11000|| ||15
|-
|[[:en:Conditional mood]]||24500||[[Պայմանական եղանակ]]||2600|| ||29
|-
|[[:en:Conjunction (grammar)]]||23200||[[Շաղկապ]]||2500|| ||87
|-
|[[:en:Conservativity]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Constructed language]]||45700||[[Արհեստական լեզուներ]]||10300|| ||117
|-
|[[:en:Construction grammar]]||38200||[[Կառուցվածքային քերականություն]]||54300|| ||13
|-
|[[:en:Content and language integrated learning]]||9200|| || || ||15
|-
|[[:en:Content determination]]||5300|| || || ||1
|-
|[[:en:Content word]]||2800|| || || ||13
|-
|[[:en:Content-based instruction]]||10000|| || || ||3
|-
|[[:en:Context change potential]]|| || || || ||2
|-
|[[:en:Context-sensitive grammar]]||27000|| || || ||22
|-
|[[:en:Contraction (grammar)]]||32600|| || || ||22
|-
|[[:en:Contractions of negated auxiliary verbs in English]]|| || || || ||4
|-
|[[:en:Contrastive distribution]]||2900|| || || ||3
|-
|[[:en:Contrastive rhetoric]]||10900|| || || ||4
|-
|[[:en:Conversion (word formation)]]||5800|| || || ||23
|-
|[[:en:Cooperative principle]]||20400|| || || ||12
|-
|[[:en:Copenhagen School (linguistics)]]||11000||[[Կոպենհագենի լեզվաբանական դպրոց]]||14100|| ||11
|-
|[[:en:Ann Copestake]]||6900|| || || ||1
|-
|[[:en:Copula (linguistics)]]||64500|| || || ||36
|-
|[[:en:Copy editing]]||42500|| || || ||14
|-
|[[:en:Corporate jargon]]||7500|| || || ||2
|-
|[[:en:Corpus linguistics]]||19000||[[Կորպուսային լեզվաբանություն]]||31000|| ||35
|-
|[[:en:Cosmogony]]||9900||[[Կոսմոգոնիա]]||27300|| ||68
|-
|[[:en:Cotter (farmer)]]||11300|| || || ||3
|-
|[[:en:Covert prestige]]||37400|| || || ||1
|-
|[[:en:Elizabeth Cowper]]||4100|| || || ||2
|-
|[[:en:Cranberry morpheme]]||3300|| || || ||7
|-
|[[:en:Critical language awareness]]||5600|| || || ||2
|-
|[[:en:Crossover effects]]||14800|| || || ||1
|-
|[[:en:Culturomics]]||19500|| || || ||8
|-
|[[:en:Dahl's law]]||3200|| || || ||2
|-
|[[:en:Danglish]]||6200|| || || ||2
|-
|[[:en:Danish language]]||91600||[[Դանիերեն]]||6100|| ||194
|-
|[[:en:Daughter language]]||3900|| || || ||8
|-
|[[:en:Donald Davidson (philosopher)]]||15300|| || || ||34
|-
|[[:en:Defeasibility (linguistics)]]||2300|| || || ||1
|-
|[[:en:Defective verb]]||27500|| || || ||10
|-
|[[:en:Defining vocabulary]]||5300|| || || ||3
|-
|[[:en:Degree of endangerment]]||3200||[[Լեզվի կենսունակության աստիճան]]||12400|| ||6
|-
|[[:en:Dené–Yeniseian languages]]||30400|| || || ||32
|-
|[[:en:Dental and alveolar ejective stops]]||8000|| || || ||13
|-
|[[:en:Dependent and independent verb forms]]||19400|| || || ||3
|-
|[[:en:Dependent clause]]||9600|| || || ||30
|-
|[[:en:Dependent-marking language]]||3300|| || || ||6
|-
|[[:en:Jacques Derrida]]||138400||[[Ժակ Դերիդա]]||9800|| ||86
|-
|[[:en:Suniti Ashok Deshpande]]||12900|| || || ||1
|-
|[[:en:Developmental dysfluency]]||27200|| || || ||1
|-
|[[:en:Dialect card]]||3400|| || || ||6
|-
|[[:en:Dialect levelling]]||32500|| || || ||8
|-
|[[:en:Diary studies in TESOL]]||4500|| || || ||1
|-
|[[:en:Diasystem]]||24000|| || || ||18
|-
|[[:en:A Dictionary of the English Language]]||35800|| || || ||15
|-
|[[:en:Dictionary of the Russian Language (Ozhegov)]]||3100||[[Օժեգովի բառարան]]||9600|| ||8
|-
|[[:en:Dictionnaire de l'Académie française]]||8200|| || || ||17
|-
|[[:en:Dictogloss]]||2800|| || || ||1
|-
|[[:en:Digraphia]]||35200|| || || ||12
|-
|[[:en:Dilbilim Araştırmaları]]||4700|| || || ||1
|-
|[[:en:Diploma in Teaching English to Speakers of Other Languages]]||41300|| || || ||1
|-
|[[:en:Direct method (education)]]||13500|| || || ||10
|-
|[[:en:J. B. Disanayake]]||7000|| || || ||2
|-
|[[:en:Discontinuity (linguistics)]]||17800|| || || ||1
|-
|[[:en:Discourse marker]]||5900|| || || ||12
|-
|[[:en:Discourse topic]]||1200|| || || ||1
|-
|[[:en:Distancing language]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:en:Distinctive feature]]||16300|| || || ||18
|-
|[[:en:Dogme language teaching]]||17500|| || || ||3
|-
|[[:en:Mahir Domi]]||8200|| || || ||8
|-
|[[:en:Dorset dialect]]||29400|| || || ||1
|-
|[[:en:Double copula]]||5500|| || || ||1
|-
|[[:en:DRESS lexical set]]|| || || || ||2
|-
|[[:en:John Dryden]]||40700||[[Ջոն Դրայդեն]]||1800|| ||90
|-
|[[:en:Dual language]]||27400|| || || ||3
|-
|[[:en:Dyslexia]]||83100||[[Դիսլեքսիա]]||45700|| ||79
|-
|[[:en:Dysphemism]]||15200||[[Կոպտասացություն]]||16200|| ||26
|-
|[[:en:Eastern Iranian peoples]]||100|| || || ||58
|-
|[[:en:Penelope Eckert]]||28200|| || || ||3
|-
|[[:en:Educating Eve]]||10700|| || || ||2
|-
|[[:en:EF English Proficiency Index]]||20100|| || || ||12
|-
|[[:en:Eisegesis]]||5900|| || || ||9
|-
|[[:en:Elision]]||29600|| || || ||35
|-
|[[:en:Emergent grammar]]||100|| || || ||1
|-
|[[:en:Emotive conjugation]]||4000|| || || ||2
|-
|[[:en:English as a lingua franca]]||42300|| || || ||5
|-
|[[:en:English interjections]]||24600|| || || ||1
|-
|[[:en:English noun phrase]]|| || || || ||47
|-
|[[:en:English nouns]]||62300|| || || ||9
|-
|[[:en:English passive voice]]||58000|| || || ||2
|-
|[[:en:English personal pronouns]]||25200|| || || ||7
|-
|[[:en:English phrasal verbs]]||25700|| || || ||21
|-
|[[:en:English prefix]]||21500|| || || ||4
|-
|[[:en:English verbs]]||38000|| || || ||19
|-
|[[:en:English Word-Formation]]||4300||[[Անգլերենի բառակազմություն (գիրք)]]||6500|| ||2
|-
|[[:en:English words of Greek origin]]||40900|| || || ||2
|-
|[[:en:English-language learner]]||41200|| || || ||1
|-
|[[:en:English-language spelling reform]]||46000|| || || ||6
|-
|[[:en:Eskimo]]||69900||[[Էսկիմոս]]||17800|| ||86
|-
|[[:en:Et cetera]]||15100||[[Et cetera]]||2300|| ||34
|-
|[[:en:Ethnography of communication]]||12200|| || || ||5
|-
|[[:en:Ethnolect]]||22100|| || || ||16
|-
|[[:en:Etymological dictionary]]||24100||[[Ստուգաբանական բառարան]]||7700|| ||20
|-
|[[:en:Europarl Corpus]]||6500|| || || ||1
|-
|[[:en:Evidentiality]]||31800|| || || ||16
|-
|[[:en:Evolution of Human Languages]]||12400|| || || ||1
|-
|[[:en:Existential clause]]||7000|| || || ||3
|-
|[[:en:Explanatory combinatorial dictionary]]||14400|| || || ||2
|-
|[[:en:Extensive reading]]||24600|| || || ||4
|-
|[[:en:Eye dialect]]||16700|| || || ||3
|-
|[[:en:Eye movement in reading]]||19600|| || || ||5
|-
|[[:en:Faultless disagreement]]||1900|| || || ||2
|-
|[[:en:Fewer versus less]]||10400|| || || ||1
|-
|[[:en:Fictive motion]]||6200|| || || ||1
|-
|[[:en:Filler (linguistics)]]||27000||[[Մակաբույծ բառեր]]||5800|| ||14
|-
|[[:en:Folk linguistics]]||6900|| || || ||5
|-
|[[:en:Formalism (linguistics)]]||22800|| || || ||2
|-
|[[:en:Fossil word]]||7500|| || || ||10
|-
|[[:en:Four-field approach]]||3500|| || || ||2
|-
|[[:en:Frame-based terminology]]||5000|| || || ||2
|-
|[[:en:Fricative]]||18600||[[Շփական հնչյուններ]]||1200|| ||59
|-
|[[:en:Fronting (sound change)]]||2800|| || || ||1
|-
|[[:en:Gaelic revival]]||15300|| || || ||10
|-
|[[:en:Gaelicisation]]||9000|| || || ||2
|-
|[[:en:Gag]]||3900|| || || ||15
|-
|[[:en:Gaj's Latin alphabet]]||23300||[[Գաևիցա]]||5300|| ||32
|-
|[[:en:Gentoo Code]]||3500|| || || ||3
|-
|[[:en:Georgian grammar]]||43900|| || || ||4
|-
|[[:en:Elena Georgieva]]||7400||[[Ելենա Գեորգիևա]]||8100|| ||7
|-
|[[:en:German orthography reform of 1996]]||46700|| || || ||15
|-
|[[:en:Germanic languages]]||88100||[[Գերմանական լեզուներ]]||1900|| ||140
|-
|[[:en:Ghost skin]]||7500|| || || ||2
|-
|[[:en:Ghost word]]||15200|| || || ||8
|-
|[[:en:Jean Berko Gleason]]||44500|| || || ||9
|-
|[[:en:Global language system]]||30200|| || || ||7
|-
|[[:en:Gotzon Garate Goihartzun]]||5000|| || || ||6
|-
|[[:en:Susan Goldin-Meadow]]||15400|| || || ||2
|-
|[[:en:André Goosse]]||3500|| || || ||7
|-
|[[:en:Graduate Record Examinations]]||51700|| || || ||24
|-
|[[:en:Grammar–translation method]]||10100||[[Քերականական-թարգմանական մեթոդ]]||15300|| ||11
|-
|[[:en:Grammatical case]]||73400||[[Հոլով]]||3800|| ||96
|-
|[[:en:Grammatical mood]]||31900||[[Եղանակի քերականական կարգ]]||4600|| ||49
|-
|[[:en:Grammatical number]]||57500||[[Թվի քերականական կարգ]]||10100|| ||62
|-
|[[:en:Grammatical particle]]||26500||[[Մասնիկներ]]||2000||այո||61
|-
|[[:en:Graphetics]]||2100|| || || ||3
|-
|[[:en:Great Vowel Shift]]||29400|| || || ||26
|-
|[[:en:Dennis Howard Green]]||18200|| || || ||1
|-
|[[:en:H₂e-conjugation theory]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Handwriting]]||10800|| || || ||25
|-
|[[:en:Have a nice day]]||54200|| || || ||2
|-
|[[:en:Eric A. Havelock]]||34300|| || || ||17
|-
|[[:en:Head-marking language]]||7400|| || || ||7
|-
|[[:en:Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament]]||2500|| || || ||1
|-
|[[:en:James Curtis Hepburn]]||9800|| || || ||31
|-
|[[:en:Heteroglossia]]||16000|| || || ||8
|-
|[[:en:Hindustani grammar]]||131900|| || || ||10
|-
|[[:en:Hindustani phonology]]||34800|| || || ||11
|-
|[[:en:History of English grammars]]||34300||[[Անգլերենի քերականության պատմություն]]||50800|| ||3
|-
|[[:en:History of linguistic prescription in English]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:History of natural language processing]]||11800|| || || ||3
|-
|[[:en:History of the Slovak language]]||39100|| || || ||5
|-
|[[:en:Louis Hjelmslev]]||15500||[[Լուի Ելմսլև]]||1800|| ||30
|-
|[[:en:Homograph]]||9000|| || || ||34
|-
|[[:en:Homonym]]||16100||[[Համանուններ]]||5500|| ||58
|-
|[[:en:Lou Henry Hoover]]||18900||[[Լու Հուվեր]]||8800|| ||45
|-
|[[:en:Jens Høysgaard]]||2700|| || || ||4
|-
|[[:en:Milena Hübschmannová]]||20200||[[Միլենա Հյուբշմանովա]]||21700|| ||16
|-
|[[:en:Huzzah]]||4900|| || || ||14
|-
|[[:en:Hydronym]]||7100|| || || ||27
|-
|[[:en:Hypercorrection]]||19700|| || || ||33
|-
|[[:en:Hypocognition]]||4400|| || || ||1
|-
|[[:en:I (pronoun)]]||11900|| || || ||31
|-
|[[:en:IBM Watson]]||101100||[[Վաթսոն (արհեստական բանականություն)]]||71000|| ||36
|-
|[[:en:Icelandic phonology]]||45000|| || || ||6
|-
|[[:en:Idiolect]]||10100||[[Իդիոլեկտ]]||14000|| ||46
|-
|[[:en:Idiom]]||22600||[[Դարձվածք]]||7300|| ||79
|-
|[[:en:Imperative mood]]||40700||[[Հրամայական եղանակ]]||3300|| ||52
|-
|[[:en:Implicature]]||44500|| || || ||22
|-
|[[:en:Inchoative aspect]]||3400|| || || ||6
|-
|[[:en:Indian English]]||67000|| || || ||23
|-
|[[:en:Indigenous language]]||12200|| || || ||14
|-
|[[:en:Individual variation in second-language acquisition]]||23700|| || || ||1
|-
|[[:en:Infinitive]]||33500||[[Անորոշ դերբայ]]||7200|| ||64
|-
|[[:en:Information structure]]||10200|| || || ||6
|-
|[[:en:Inland Northern American English]]||44800|| || || ||1
|-
|[[:en:Input enhancement]]||3700|| || || ||1
|-
|[[:en:Institut d'Estudis Catalans]]||100|| || || ||26
|-
|[[:en:Institute of Linguistics of the Russian Academy of Sciences]]||9000|| || || ||6
|-
|[[:en:Intension]]||8100|| || || ||11
|-
|[[:en:Interaction hypothesis]]||20400|| || || ||1
|-
|[[:en:Interactional linguistics]]||11700|| || || ||1
|-
|[[:en:Interdiscourse]]||5900|| || || ||3
|-
|[[:en:Interface position]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Interlanguage]]||21100|| || || ||14
|-
|[[:en:Interlocutor (linguistics)]]||2700|| || || ||4
|-
|[[:en:International Association of Applied Linguistics]]||14000|| || || ||5
|-
|[[:en:International Computer Archive of Modern and Medieval English]]||5300|| || || ||1
|-
|[[:en:International Linguistics Olympiad]]||70000||[[Լեզվաբանության միջազգային օլիմպիադա]]||21200|| ||17
|-
|[[:en:International Mother Language Day]]||29500||[[Մայրենի լեզվի միջազգային օր]]||5300|| ||128
|-
|[[:en:Internet slang]]||43700||[[Համացանցային ժարգոն]]||3100||այո||36
|-
|[[:en:Intransitive verb]]||13700|| || || ||28
|-
|[[:en:IPA Braille]]||27300|| || || ||5
|-
|[[:en:IPA vowel chart with audio]]||1400|| || || ||6
|-
|[[:en:Irish grammar]]||31600|| || || ||6
|-
|[[:en:Isochrony]]||17500|| || || ||12
|-
|[[:en:Isolating language]]||4500||[[Անջատական լեզուներ]]||1500|| ||35
|-
|[[:en:Lis Jacobsen]]||5400|| || || ||9
|-
|[[:en:Jakobson's functions of language]]||4400|| || || ||19
|-
|[[:en:Japanese particles]]||60500||[[Ճապոներենի մասնիկներ]]||10100|| ||13
|-
|[[:en:Japanese profanity]]||15700|| || || ||2
|-
|[[:en:Jay Jasanoff]]||17700|| || || ||2
|-
|[[:en:Frederick Jelinek]]||28900|| || || ||8
|-
|[[:en:Otto Jespersen]]||12300||[[Օտտո Եսպերսեն]]||2000|| ||48
|-
|[[:en:JET Programme]]||31900|| || || ||4
|-
|[[:en:Jew (word)]]||12300|| || || ||5
|-
|[[:en:Joint attention]]||36600|| || || ||9
|-
|[[:en:William Jones (anthropologist)]]||11200|| || || ||3
|-
|[[:en:William Jones (philologist)]]||36500|| || || ||50
|-
|[[:en:Journal of Language Relationship]]||3000|| || || ||2
|-
|[[:en:Juncture]]||8000|| || || ||3
|-
|[[:en:Juxtaposition]]||7100|| || || ||9
|-
|[[:en:Khasi–Palaungic languages]]||1900|| || || ||5
|-
|[[:en:KIT lexical set]]|| || || || ||2
|-
|[[:en:Sándor Kőrösi Csoma]]||20900||[[Շանդոր Կյորյոշի Չոմա]]||10300|| ||30
|-
|[[:en:Saul Kripke]]||49700||[[Սոլ Կրիպկե]]||34300|| ||43
|-
|[[:en:Labial–velar consonant]]||8200|| || || ||12
|-
|[[:en:George Lakoff]]||33700||[[Ջորջ Լակոֆֆ]]||23800|| ||34
|-
|[[:en:Language and gender]]||75000||[[Լեզու և գենդեր]]||109000|| ||12
|-
|[[:en:Language and history in the early Germanic world]]||6100|| || || ||1
|-
|[[:en:Language attrition]]||51300|| || || ||16
|-
|[[:en:Language exchange]]||8900||[[Լեզվի փոխանակում]]||7200|| ||10
|-
|[[:en:Language Log]]||9600|| || || ||2
|-
|[[:en:Language policy in Latvia]]||52900||[[Լեզվական քաղաքականությունը Լատվիայում]]||36200|| ||8
|-
|[[:en:Laryngeal theory]]||93000|| || || ||23
|-
|[[:en:Latin grammar]]||91600|| || || ||36
|-
|[[:en:Legal writing]]||19800|| || || ||12
|-
|[[:en:Lemma (morphology)]]||11100|| || || ||30
|-
|[[:en:August Leskien]]||5900|| || || ||28
|-
|[[:en:Letting the cat out of the bag]]||1900|| || || ||2
|-
|[[:en:Jiří Levý]]||6700|| || || ||6
|-
|[[:en:Lexical set]]||20000|| || || ||2
|-
|[[:en:Lexicographic order]]||23700|| || || ||21
|-
|[[:en:LGBT slang]]||74700|| || || ||20
|-
|[[:en:Linguistic conservatism]]||6700|| || || ||6
|-
|[[:en:Linguistic description]]||13000|| || || ||25
|-
|[[:en:Linguistic diversity index]]||20100|| || || ||5
|-
|[[:en:Linguistic landscape]]||38100|| || || ||8
|-
|[[:en:Linguistic map]]||3100|| || || ||18
|-
|[[:en:Linguistic prescription]]||47600|| || || ||18
|-
|[[:en:Linguistic rights]]||66400|| || || ||24
|-
|[[:en:Linguistic typology]]||28900||[[Լեզվաբանական տիպաբանություն]]||8200|| ||50
|-
|[[:en:Liquid consonant]]||7700|| || || ||27
|-
|[[:en:List of common misconceptions about language learning]]||10200||[[Լեզու սովորելու մասին տարածված սխալների ցանկ]]||10000|| ||3
|-
|[[:en:List of dialects of English]]||20200|| || || ||10
|-
|[[:en:List of English determiners]]||5100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of English prepositions]]||86200|| || || ||2
|-
|[[:en:List of flags with Arabic-language text]]||17600|| || || ||2
|-
|[[:en:List of flags with Latin-language text]]||31600|| || || ||1
|-
|[[:en:List of Indo-European languages]]||439800|| || || ||15
|-
|[[:en:List of international literacy prizes]]||1900|| || || ||1
|-
|[[:en:List of largest languages without official status]]||7300|| || || ||3
|-
|[[:en:List of linguistic example sentences]]||36700|| || || ||1
|-
|[[:en:List of most commonly learned foreign languages in the United States]]||7500|| || || ||1
|-
|[[:en:List of placeholder names by language]]||116300|| || || ||1
|-
|[[:en:List of prestige dialects]]||14100|| || || ||1
|-
|[[:en:List of state and territory name etymologies of the United States]]||54700|| || || ||9
|-
|[[:en:Literacy in India]]||53100|| || || ||11
|-
|[[:en:Literary language]]||31200|| || || ||30
|-
|[[:en:Litotes]]||11600|| || || ||42
|-
|[[:en:Logical consequence]]||17300|| || || ||27
|-
|[[:en:Longest words]]||72600|| || || ||9
|-
|[[:en:LRE Map]]||10500|| || || ||2
|-
|[[:en:Fred Lukoff]]||2700|| || || ||2
|-
|[[:en:Lajla Mattsson Magga]]||3600||[[Լայլա Մագգա]]||4400|| ||11
|-
|[[:en:Malapropism]]||20300|| || || ||17
|-
|[[:en:Manual babbling]]||13600|| || || ||1
|-
|[[:en:Pablo Xuan Manzano Rodríguez]]||4900|| || || ||5
|-
|[[:en:Gjekë Marinaj]]||45400|| || || ||15
|-
|[[:en:Nikolai Marr]]||11300||[[Նիկողայոս Մառ]]||8000|| ||42
|-
|[[:en:Vilém Mathesius]]||18700|| || || ||23
|-
|[[:en:Matica srpska]]||17900||[[Սերբական մատիցա]]||15700|| ||20
|-
|[[:en:Marshall McLuhan]]||101600||[[Մարշալ Մաքլյուեն]]||32200|| ||83
|-
|[[:en:Media linguistics]]||21500|| || || ||5
|-
|[[:en:Media stylistics]]|| || || || ||1
|-
|[[:en:Mediated stylistics]]||12400|| || || ||1
|-
|[[:en:Lise Menn]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Merge (linguistics)]]||28900|| || || ||3
|-
|[[:en:Merism]]||7500|| || || ||6
|-
|[[:en:Metalepsis]]||7100|| || || ||9
|-
|[[:en:Metaphorical code-switching]]||9800|| || || ||1
|-
|[[:en:George Métivier]]||3600|| || || ||7
|-
|[[:en:Meyer v. Nebraska]]||13000|| || || ||3
|-
|[[:en:Mildly context-sensitive grammar formalism]]||17800|| || || ||5
|-
|[[:en:Minor syllable]]||4400|| || || ||4
|-
|[[:en:William Chester Minor]]||14600|| || || ||19
|-
|[[:en:Minority group]]||33100|| || || ||71
|-
|[[:en:Minority language]]||19600|| || || ||47
|-
|[[:en:Mnemonic]]||36900||[[Մնեմոնիկա]]||8400||այո||43
|-
|[[:en:Mobile-assisted language learning]]||12500|| || || ||4
|-
|[[:en:Mock Spanish]]||12600|| || || ||3
|-
|[[:en:Modality (linguistics)]]||13500|| || || ||21
|-
|[[:en:Morphology (linguistics)]]||36700||[[Ձևաբանություն (լեզվաբանություն)]]||3400||այո||97
|-
|[[:en:John Morris-Jones]]||6700|| || || ||7
|-
|[[:en:Moscow School of Comparative Linguistics]]||8300||[[Մոսկվայի պատմահամեմատական լեզվաբանության դպրոց]]||10800|| ||3
|-
|[[:en:Mother Tongue (journal)]]||1700|| || || ||4
|-
|[[:en:Move α]]||2900|| || || ||2
|-
|[[:en:Name of the Czech Republic]]||31700|| || || ||7
|-
|[[:en:Name of the Goths]]||42600|| || || ||1
|-
|[[:en:Names of Easter]]||16200|| || || ||1
|-
|[[:en:National Museum of Language]]||7200|| || || ||1
|-
|[[:en:Natural approach]]||11900|| || || ||6
|-
|[[:en:Natural language processing]]||51500||[[Բնական լեզվի մշակում]]||10900|| ||58
|-
|[[:en:Navajo grammar]]||40100|| || || ||2
|-
|[[:en:William Allan Neilson]]||5600|| || || ||5
|-
|[[:en:Neologism]]||20600||[[Նորաբանություն]]||2100|| ||80
|-
|[[:en:Nepal Bhasa movement]]||32300|| || || ||1
|-
|[[:en:New England English]]||18700|| || || ||2
|-
|[[:en:New York accent]]||31000|| || || ||1
|-
|[[:en:Eugene Nida]]||13900||[[Յուջին Նայդա]]||9500|| ||24
|-
|[[:en:NNEST]]||13800|| || || ||2
|-
|[[:en:Nominative case]]||6800||[[Ուղղական հոլով]]||3200|| ||80
|-
|[[:en:Nonverbal autism]]||18100|| || || ||4
|-
|[[:en:Adolf Noreen]]||5200|| || || ||16
|-
|[[:en:Dudleya North]]||5000|| || || ||4
|-
|[[:en:Noticing hypothesis]]||9500|| || || ||1
|-
|[[:en:Numeral (linguistics)]]||50200||[[Թվական անուն]]||4200|| ||77
|-
|[[:en:Observational techniques]]||6400|| || || ||2
|-
|[[:en:Official bilingualism in Canada]]||129400|| || || ||9
|-
|[[:en:Officialese]]||6600|| || || ||9
|-
|[[:en:Onomatopoeia]]||28000|| || || ||69
|-
|[[:en:Open vowel]]||2700|| || || ||32
|-
|[[:en:Ordinal numeral]]||7200|| || || ||29
|-
|[[:en:Ormulum]]||22400|| || || ||14
|-
|[[:en:Orthography]]||14100||[[Ուղղագրություն]]||5400|| ||98
|-
|[[:en:P600 (neuroscience)]]||15600|| || || ||1
|-
|[[:en:Palatal ejective stop]]||1700|| || || ||6
|-
|[[:en:Pandanus language]]||8300|| || || ||5
|-
|[[:en:Panegyrici Latini]]||22200|| || || ||11
|-
|[[:en:Paronym]]||1500||[[Հարանուն]]||1400|| ||36
|-
|[[:en:Parse tree]]||10400|| || || ||25
|-
|[[:en:Pearl in the Palm]]||3800|| || || ||4
|-
|[[:en:Pegon script]]||29000|| || || ||16
|-
|[[:en:James W. Pennebaker]]||12700|| || || ||5
|-
|[[:en:Perception of English /r/ and /l/ by Japanese speakers]]||16700|| || || ||3
|-
|[[:en:Laura-Ann Petitto]]||35900|| || || ||4
|-
|[[:en:Philadelphia English]]||52400|| || || ||1
|-
|[[:en:Phone (phonetics)]]||5700|| || || ||49
|-
|[[:en:Phoneme]]||44300||[[Հնչույթ]]||2400|| ||107
|-
|[[:en:Phonological history of Scots]]||26500|| || || ||1
|-
|[[:en:Phonological word]]||900|| || || ||5
|-
|[[:en:Phrase structure rules]]||10700|| || || ||6
|-
|[[:en:Picture dictionary]]||1300|| || || ||3
|-
|[[:en:Pied-piping]]||22300|| || || ||3
|-
|[[:en:Steven Pinker]]||79900||[[Ստիվեն Փինքեր]]||19200|| ||57
|-
|[[:en:Place of articulation]]||21700|| || || ||40
|-
|[[:en:Placeholder name]]||19500|| || || ||17
|-
|[[:en:Plains Indian Sign Language]]||19800|| || || ||17
|-
|[[:en:Pleonasm]]||54300||[[Պլեոնազմ]]||10100|| ||50
|-
|[[:en:Plurale tantum]]||7700||[[Անեզական գոյականներ]]||3500|| ||24
|-
|[[:en:Pluriculturalism]]||3500|| || || ||3
|-
|[[:en:Plurilingualism]]||10700|| || || ||1
|-
|[[:en:Poetics]]||6300||[[Պոետիկա]]||3200|| ||46
|-
|[[:en:Polemic]]||9900|| || || ||44
|-
|[[:en:Polysynthetic language]]||36800|| || || ||32
|-
|[[:en:Portmanteau]]||39800||[[Հիբրիդային բառ]]||7600|| ||54
|-
|[[:en:Possessive affix]]||15500|| || || ||12
|-
|[[:en:Prague linguistic circle]]||9800||[[Պրահայի լեզվաբանական խմբակ]]||2000|| ||34
|-
|[[:en:Pre-stopped consonant]]||8300|| || || ||1
|-
|[[:en:Predicative expression]]||8300|| || || ||22
|-
|[[:en:Preposition and postposition]]||40300||[[Նախադրություն]]||2500|| ||42
|-
|[[:en:Presupposition]]||19800|| || || ||24
|-
|[[:en:PRO (linguistics)]]||35100|| || || ||2
|-
|[[:en:Pro-verb]]||3100|| || || ||6
|-
|[[:en:Productivity (linguistics)]]||10000|| || || ||10
|-
|[[:en:Prop-word]]||4100|| || || ||1
|-
|[[:en:Prophetic perfect tense]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Proto-writing]]||10300|| || || ||16
|-
|[[:en:Prototype theory]]||27900|| || || ||17
|-
|[[:en:Proverb]]||138200||[[Ասացվածք]]||800|| ||148
|-
|[[:en:Pseudogapping]]||11100|| || || ||2
|-
|[[:en:Psycholinguist]]|| ||[[Հոգելեզվաբանություն]]||25400|| ||66
|-
|[[:en:Public speaking]]||42300||[[Հանրային ելույթ]]||12200|| ||47
|-
|[[:en:Jaan Puhvel]]||15900|| || || ||9
|-
|[[:en:Q-principle]]||1400|| || || ||1
|-
|[[:en:Quantitative comparative linguistics]]||60600|| || || ||1
|-
|[[:en:R-principle]]||1500|| || || ||1
|-
|[[:en:Rasmus Rask]]||18200||[[Ռասմուս Ռասկ]]||4400|| ||44
|-
|[[:en:Readability]]||60900|| || || ||19
|-
|[[:en:Readability test]]|| || || || ||19
|-
|[[:en:Reappropriation]]||33200|| || || ||9
|-
|[[:en:Rebracketing]]||27600|| || || ||10
|-
|[[:en:Recast (language teaching)]]||3100|| || || ||1
|-
|[[:en:Redundancy (linguistics)]]||8300|| || || ||12
|-
|[[:en:Reference work]]||12400|| || || ||39
|-
|[[:en:Referring expression]]||9000|| || || ||3
|-
|[[:en:Reforms of Russian orthography]]||24600|| || || ||8
|-
|[[:en:Regional differences and dialects in Indian English]]||14400|| || || ||1
|-
|[[:en:Register (sociolinguistics)]]||12300|| || || ||38
|-
|[[:en:Regularization (linguistics)]]||3300|| || || ||2
|-
|[[:en:Relative articulation]]||18300|| || || ||6
|-
|[[:en:Relative pronoun]]||7600|| || || ||23
|-
|[[:en:Reply (linguistics)]]|| ||[[Հարց]]||29600|| ||67
|-
|[[:en:Alain Rey]]||8000|| || || ||14
|-
|[[:en:Rhetoric]]||136400||[[Հռետորություն]]||20000|| ||105
|-
|[[:en:Role and reference grammar]]||3100|| || || ||6
|-
|[[:en:Romanization]]||42900||[[Ռոմանիզացիա]]||7900||այո||40
|-
|[[:en:Ruiju Myōgishō]]||5400|| || || ||3
|-
|[[:en:Bertrand Russell]]||143700||[[Բերտրան Ռասել]]||23100|| ||171
|-
|[[:en:Russian Language Institute]]||12900|| || || ||17
|-
|[[:en:Sacred language]]||41900|| || || ||40
|-
|[[:en:Salmon problem]]||5200|| || || ||8
|-
|[[:en:Peter H. Salus]]||9500|| || || ||2
|-
|[[:en:SAMPA chart]]||22700|| || || ||4
|-
|[[:en:SAMPA chart for English]]||5800|| || || ||2
|-
|[[:en:Edward Sapir]]||51700||[[Էդուարդ Սեպիր]]||2500|| ||62
|-
|[[:en:Roger Schank]]||15200|| || || ||12
|-
|[[:en:Scheme (linguistics)]]||3300|| || || ||4
|-
|[[:en:Screaming]]||20500|| || || ||30
|-
|[[:en:Second-language phonology]]||14800|| || || ||2
|-
|[[:en:Larry Selinker]]||5000|| || || ||1
|-
|[[:en:Semantic primes]]||9600|| || || ||6
|-
|[[:en:Semantic query]]||8200|| || || ||3
|-
|[[:en:Semantic search]]||2900|| || || ||9
|-
|[[:en:Elena Semino]]||7400|| || || ||2
|-
|[[:en:Sentence-final particle]]||11700|| || || ||1
|-
|[[:en:Malohat Shahobova]]||2600|| || || ||2
|-
|[[:en:Lev Shcherba]]||6700||[[Լև Շչերբա]]||2100|| ||21
|-
|[[:en:Shifting (syntax)]]||10900|| || || ||1
|-
|[[:en:Shinsen Jikyō]]||4100|| || || ||4
|-
|[[:en:Sic]]||14100|| || || ||48
|-
|[[:en:Signified and signifier]]||19900||[[Նշանակյալ և նշանակիչ]]||9900|| ||11
|-
|[[:en:Silent Way]]||19900|| || || ||5
|-
|[[:en:Simile]]||7200|| || || ||67
|-
|[[:en:Sir]]||31300||[[Սըր]]||5200|| ||46
|-
|[[:en:Situational code-switching]]||14800|| || || ||1
|-
|[[:en:Skunked term]]||5900|| || || ||3
|-
|[[:en:Slavic studies]]||27600|| || || ||41
|-
|[[:en:Sniglet]]||15600|| || || ||2
|-
|[[:en:Catherine E. Snow]]||19600|| || || ||2
|-
|[[:en:Sociophonetics]]||5400|| || || ||1
|-
|[[:en:Spanish-based creole languages]]||10800|| || || ||6
|-
|[[:en:Speak Good English Movement]]||56000|| || || ||5
|-
|[[:en:Speech acquisition]]||12000|| || || ||2
|-
|[[:en:Speech processing]]||10000|| || || ||17
|-
|[[:en:Speech–language pathology]]||32700||[[Լոգոպեդիա]]||58800|| ||51
|-
|[[:en:Speeches of Barack Obama]]||56100|| || || ||2
|-
|[[:en:Spelling]]||16500|| || || ||30
|-
|[[:en:Spelling bee]]||26200|| || || ||21
|-
|[[:en:Spelling suggestion]]||6400|| || || ||1
|-
|[[:en:Split infinitive]]||52300|| || || ||7
|-
|[[:en:Stance (linguistics)]]||7100|| || || ||1
|-
|[[:en:Standard English]]||44300|| || || ||10
|-
|[[:en:Statistical language acquisition]]||37900|| || || ||1
|-
|[[:en:Ilan Stavans]]||24100|| || || ||9
|-
|[[:en:George Steiner]]||30100|| || || ||44
|-
|[[:en:Stonewalling]]||8000|| || || ||2
|-
|[[:en:Structural linguistics]]||35100||[[Կառուցվածքային լեզվաբանություն]]||13100|| ||25
|-
|[[:en:Subjacency]]||3600|| || || ||2
|-
|[[:en:Subsective modifier]]||7600|| || || ||1
|-
|[[:en:Suffix]]||8200||[[Վերջածանց]]||1800||այո||83
|-
|[[:en:Suicide terminology]]||24400|| || || ||2
|-
|[[:en:Šumadija–Vojvodina dialect]]||4500|| || || ||5
|-
|[[:en:Swadesh list]]||23400|| || || ||69
|-
|[[:en:Sycophancy]]||16000|| || || ||21
|-
|[[:en:Symbol]]||19000||[[Խորհրդանիշ]]||6600|| ||107
|-
|[[:en:Symbole]]||5600|| || || ||8
|-
|[[:en:Symbolic interactionism]]||46300||[[Սիմվոլիկ ինտերակցիոնիզմ]]||7500|| ||28
|-
|[[:en:Syntax–semantics interface]]||11200|| || || ||1
|-
|[[:en:Systemic functional linguistics]]||13500|| || || ||6
|-
|[[:en:Table of vowels]]||7400|| || || ||6
|-
|[[:en:Taiwanese Phonetic Symbols]]||23800|| || || ||4
|-
|[[:en:Tamil Lexicon dictionary]]||10000|| || || ||3
|-
|[[:en:Tatoeba]]||9100|| || || ||25
|-
|[[:en:Telicity]]||14600|| || || ||9
|-
|[[:en:Tense confusion]]||2300|| || || ||1
|-
|[[:en:Tense–aspect–mood]]||50800|| || || ||11
|-
|[[:en:Term of endearment]]||6800|| || || ||8
|-
|[[:en:TESOL International Association]]||4100|| || || ||5
|-
|[[:en:Text corpus]]||8500||[[Տեքստի կորպուս]]||10600|| ||42
|-
|[[:en:Text linguistics]]||21400|| || || ||19
|-
|[[:en:Text Retrieval Conference]]||21300|| || || ||7
|-
|[[:en:The enemy of my enemy is my friend]]||13400|| || || ||13
|-
|[[:en:The North/South Language Body]]||2400|| || || ||2
|-
|[[:en:Theodiscus]]||27300|| || || ||7
|-
|[[:en:Theories of rhetoric and composition pedagogy]]||30700|| || || ||1
|-
|[[:en:Theory of language]]||31900||[[Լեզվի տեսություն]]||40300|| ||3
|-
|[[:en:Toastmaster]]||5200|| || || ||5
|-
|[[:en:Tongue twister]]||19000||[[Շուտասելուկ]]||1400|| ||78
|-
|[[:en:Toponymy of England]]||27600|| || || ||2
|-
|[[:en:Traditional grammar]]||25900|| || || ||8
|-
|[[:en:Traditional transmission]]||13900|| || || ||2
|-
|[[:en:Transformational grammar]]||39000|| || || ||24
|-
|[[:en:Transitive verb]]||13000|| || || ||26
|-
|[[:en:Translation studies]]||33800||[[Թարգմանության տեսություն]]||10000|| ||40
|-
|[[:en:True name]]||21100|| || || ||4
|-
|[[:en:Truthiness]]||38200|| || || ||10
|-
|[[:en:Turn-taking]]||28700|| || || ||4
|-
|[[:en:Uerdingen line]]||2900|| || || ||14
|-
|[[:en:Ulster-Scots Agency]]||6200|| || || ||5
|-
|[[:en:Uncial script]]||15100||[[Ունցիալ գիր]]||900|| ||36
|-
|[[:en:Unidirectionality hypothesis]]||4800|| || || ||1
|-
|[[:en:Unity of the proposition]]||6700|| || || ||1
|-
|[[:en:Ural-Altaic languages]]||30100|| || || ||35
|-
|[[:en:Use–mention distinction]]||12400|| || || ||8
|-
|[[:en:Ushakov Dictionary]]||1500|| || || ||3
|-
|[[:en:Matrena Vakhrusheva]]||18000|| || || ||3
|-
|[[:en:Valency (linguistics)]]||20200|| || || ||27
|-
|[[:en:Varieties of Chinese]]||87200|| || || ||15
|-
|[[:en:Max Vasmer]]||4600|| || || ||27
|-
|[[:en:Verbnoun]]||1800|| || || ||2
|-
|[[:en:Viktor Vinogradov]]||4500||[[Վիկտոր Վինոգրադով]]||4000|| ||15
|-
|[[:en:Charles F. Voegelin]]||12800|| || || ||6
|-
|[[:en:Voice (grammar)]]||63100||[[Բայի սեռ]]||3600|| ||52
|-
|[[:en:Voice break]]||700|| || || ||3
|-
|[[:en:Voiced alveolar and postalveolar approximants]]||19600|| || || ||26
|-
|[[:en:Voiced dental and alveolar lateral flaps]]||5700|| || || ||19
|-
|[[:en:Voiced dental fricative]]||23000|| || || ||38
|-
|[[:en:Voiced dental, alveolar and postalveolar lateral approximants]]||47400|| || || ||31
|-
|[[:en:Voiced labiodental flap]]||8700|| || || ||20
|-
|[[:en:Voiced uvular tap and flap]]||5800|| || || ||6
|-
|[[:en:Voiceless alveolar fricative]]||73300|| || || ||36
|-
|[[:en:Voiceless alveolar non-sibilant fricative]]||100|| || || ||36
|-
|[[:en:Voiceless velar fricative]]||27200|| || || ||39
|-
|[[:en:Weasel word]]||17100|| || || ||14
|-
|[[:en:Well-formedness]]||5600|| || || ||1
|-
|[[:en:Wernicke–Geschwind model]]||2500|| || || ||7
|-
|[[:en:Douglas Whalen]]||3300|| || || ||1
|-
|[[:en:When have we eaten from the same dish?]]||7300|| || || ||2
|-
|[[:en:Benjamin Lee Whorf]]||77000||[[Բենջամին Լի Ուորֆ]]||1600|| ||40
|-
|[[:en:Ludwig Wittgenstein]]||190300||[[Լյուդվիգ Վիտգենշթայն]]||5100|| ||152
|-
|[[:en:List of women linguists]]||17400|| || || ||2
|-
|[[:en:Kathryn Woolard]]||11900||[[Քեթրին Վուդարդ]]||10700|| ||7
|-
|[[:en:Word]]||17500||[[Բառ]]||40500|| ||188
|-
|[[:en:Word count]]||8600|| || || ||5
|-
|[[:en:Word formation]]||6600|| || || ||38
|-
|[[:en:Working language]]||6100|| || || ||24
|-
|[[:en:Worldview]]||55700||[[Աշխարհայացք]]||7900||այո||63
|-
|[[:en:Joseph Wright (linguist)]]||22500|| || || ||12
|-
|[[:en:Writeprint]]||3800|| || || ||3
|-
|[[:en:X-bar theory]]||29700|| || || ||16
|-
|[[:en:Xiandai Hanyu Cidian]]||20500|| || || ||5
|-
|[[:en:Xu Lin (Hanban)]]||24700|| || || ||3
|-
|[[:en:Zero (linguistics)]]||4400|| || || ||5
|-
|[[:en:Zeugma and syllepsis]]||16200|| || || ||25
|-
|[[:en:Zhou Youguang]]||22500|| || || ||41
|-
|[[:en:Zipf's law]]||33900|| || || ||37
|}</text>
      <sha1>ae8lw1ym1ts8z0j2j77tcw9rz5qk4g3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սիրիմավո Բանդարանաիկե</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1053436</id>
    <revision>
      <id>8492247</id>
      <parentid>8368108</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2185" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Սիրիմավո Բանդարանաիկե''' ({{lang-si|සිරිමාවෝ රත්වත්තේ ඩයස් බණ්ඩාරනායක}}, {{lang-ta|சிறிமாவோ ரத்வத்த டயஸ் பண்டாரநாயக்க}}; {{ԱԾ}}), [[Ցեյլոն]]ի (1972 թվականի մայիսի 22-ից՝ Շրի Լանկա Հանրապետություն), քաղաքական և պետական գործիչ։ Ամուսնու՝ [[Սոլոմոն Բանդարանաիկե]]ի դավադրական սպանությունից հետո (1959) Ցեյլոնի ազատության կուսակցության ղեկավարներից մեկը (1960 թվականի մայիսից կուսակցության նախագահ)։ 

1960–1965 թվականներին եղել է վարչապետ (աշխարհում առաջին կին վարչապետը)։ Նրա կառավարությունը վարել է երկրի դեմոկրատացման, տնտեսական բարեփոխությունների և տարբեր հասարակարգ ունեցող պետությունների խաղաղ գոյակցության քաղաքականություն։ 1965 թվականի մարտից Բանդարիկեն գլխավորում էր պառլամենտական օպոզիցիան (Ցեյլոնի ազատության, սոցիալիստական և կոմունիստական կուսակցությունների Միացյալ ճակատը)։ Միացյալ ճակատի հաղթանակից հետո (1970 թվականի մայիս) վերստին դարձել է Շրի Լանկայի վարչապետ, կառավարել է  1960-1965, 1970-1977 և 1994-2000 թվականներին։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Քաղգործիչ-անավարտ}} 
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=278}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Բանդարանաիկե, Սիրիմավո}} 

[[Կատեգորիա:Շրի Լանկայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կանայք քաղաքականությունում]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>t6jjjxl6pcqynon6s42m7jt8bfoja51</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Նորվեգացի կին ֆուտբոլիստներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1055946</id>
    <revision>
      <id>8492014</id>
      <parentid>7743527</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:12:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգացիներ ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="166" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կին ֆուտբոլիստներ ըստ ազգության]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացիներ ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>o88i6b5pd4hxrbdiocbtfs91e4p9t7t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մեհրապի խաչքար (Գանձասար)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1056184</id>
    <revision>
      <id>8492479</id>
      <parentid>7822519</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4188" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ խաչքար
 | անվանում = Մեհրապի խաչքար
 | պատկեր = -Խաչքար Գանձասարում.jpg
 | պատկերի չափ = 300 px
 | alt = 
 | պատկերի նկարագրություն = Մեհրապի խաչքար
 | երկիր = [[Արցախ]]
 | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = 
 | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = 
 | CoordAddon = 
 | CoordScale = 
 | տարածաշրջան = [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 1 կմ արևմուտք՝ [[Գանձասար]] վանական համալիրում։
 | սկզբնական տեղադրություն = Հենած է վանական համալիրի գավթի արևելյան պատին՝ ներքուստ, զույգ խաչքարերից ձախակողմյանն է։
 | տեղադրություն = [[Գանձասար]]
 | վիճակ = կանգուն
 | ժառանգության կարգավիճակ = Պատմաճարտարապետական հուշարձան
 | նվիրված = Խաչքարը նվիրված է Մեհրապին։
 | խաչագործ = Խաչքագործն անհայտ է։
 | պատվիրող = Խաչքարի պատվիրատուն Գրիգոր կաթողիկոսն է։
 | ճարտարապետական ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն]]
 | տարեթիվ = 1563 թվական
 | երկարություն = 
 | լայնություն = 
 | բարձրություն = 
 | զարդաքանդակի նկարագրություն = Խաչքարի ստորին մասում քանդակված է խաչը ձեռքին հեծյալ, ում դիմաց գինու փարչը ձեռքին մարդ է կանգնած։
 | նյութ = տուֆ
 | մակերես = 
 | արձանագրություն = Շրջանակներին և թևերի արանքներում առկա է վիմական արձանագրություններ։
 | Վիքիպահեստ = Khatchkars in Gandzasar‎
}}

'''Մեհրապի խաչքար''', գտնվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղից 1 կմ արևմուտք՝ [[Գանձասար]] վանական համալիրում&lt;ref&gt;Արցախի կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչություն&lt;/ref&gt;։

== Տեղադրություն ==

Խաչքարը հենած է վանական համալիրի գավթի արևելյան պատին՝ ներքուստ, զույգ խաչքարերից ձախակողմյանն է։

== Պատկերաքանդակ ==

Խաչքարի ստորին մասում քանդակված է խաչը ձեռքին հեծյալ, ում դիմաց գինու փարչը ձեռքին մարդ է կանգնած։

== Վիմական արձանագրություն ==

Խաչքարի շրջանակներին և թևերի արանքներում առկա է 5 տող վիմական արձանագրություն&lt;ref&gt;[http://serials.flib.sci.am/openreader/vimagrutyun_5/book/Binder1.pdf Դիվան հայ վիմագրության, Պ. 5. Արցախ։ Կազմ.՝ Ս. Գ. Բարխուդարյան։ ՀՍԱՀ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան, ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 1982 թ.]&lt;/ref&gt;.

# ԿԱՄԱՒՆ ԱՅ ԵՍ ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԿԱՆԳ
# ՆԵՑԻ ԶՍԲ ԽԱՉՍ ՓՐԿՈԻԹԻ, ՀԱԻՐ ԻՄՈՅ։
# ԽԱԶՍ ՓՐԿՈԻԹԻ. ՊԱՐՈՆ ՄԵՀՐԱՊԻՆ Ի ԿՈՉ
# ՄԱՆ ԱՒՈՒՐՆ։
# ԹՎ[ԻՆ] :ՌԺԲ: (1563)

Համաձայն արձանագրության խաչքարը կանգնեցրել է Գրիգոր կաթողիկոսը՝ 1563 թվականին, ի հիշատակ պարոն Մեհրապի։

== Տես նաև ==
* [[Գանձասար]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Արցախի խաչքարեր]]
[[Կատեգորիա:Խաչքարերի վիմական արձանագրություններ]]</text>
      <sha1>js2lrqwc81x9ug7hiq8g9qznrdzjzku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Անկիցա Տուջման</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1058214</id>
    <revision>
      <id>8492423</id>
      <parentid>8375268</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:02:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7909" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Անկիցա Տուջման''' ({{lang-hr|Ankica Tuđman}}, օրիորդական ազգանունը` Ժումբար ({{lang-hr|Žumbar}}, {{ԱԾ}}), 1991-1999 թվականների անկախ Խորվաթիայի առաջին նախագահի [[Ֆրանյո Տուջման]]ի այրին։ Նրանց որդին` [[Միրոսլավ Տուջման]]ը, Խորվաթիայի վեհաժողովի անդամ էր և [[Խորվաթիայի նախագահական ընտրություններ (2009-2010)|2009 թվականի ընտրություններում]] նախագահի թեկնածու։

== Վաղ տարիներ ==
Անկիցա Ժումբարը ծնվել է [[Զագրեբ]]ում, 1926 թվականի հուլիսի 24-ին։ Ավարտել է Զագրեբի տարրական դպրոցը և մասնագիտացված դպրոցում սովորել հյուրանոցների կառավարում, այնուհետև թողել է ուսումը և 1944 թվականի մայիսին միացել պարտիզաններին&lt;ref name=&quot;Večernji&quot;&gt;{{cite web |title=Ankica Tuđman |url=https://www.vecernji.hr/enciklopedija/ankica-tudman-18594 |website=Večernji.hr |publisher=Večernji list |date=1 декабря 2016}}&lt;/ref&gt;։ 18 տարեկան հասակում նա հանդիպել է իր ապագա ամուսնուն` Ֆրանյո Տուջմանին, [[Չազմա]]յում, որտեղ նա գլխավորում էր Հարավսլավիայի ժողովրդական ազատագրական բանակի Զագրեբի 10-րդ կորպուսի բաժինը։ 1945 թվականի հունվարին նրան Չազմայից ուղարկել են Բելգրադի բարձրագույն հրամանատարություն։ Անկիցան վերադարձել է Զագրեբ այն բանից հետո, երբ պարտիզանական ուժերը նույն թվականի մայիսին ազատագրել են քաղաքը։ Դրանից հետո նա Տուջմանի հետ տեղափոխվել է Բելգրադ, աշխատանքի անցել Հարավսլավիայի արտաքին գործերի նախարարությունում և 1945 թվականի մայիսի 25-ին ամուսնացել Տուջմանի հետ։ Զույգը շուտով ունեցել է երեք երեխա՝ երկու որդի և մեկ դուստր` Միրոսլավը (1946–2021), Ստեպանը (ծնվ.` 1948) և Նեվենկան (ծնվ.` 1951)&lt;ref name=&quot;Večernji&quot; /&gt;: 1954 թվականին Անկիցա Տուջմանը հանձնել է ավարտական քննություն և ընդունվել [[Բելգրադի համալսարան]]՝ [[անգլերեն]] սովորելու համար։ Սակայն, նա հեռացել է երկրորդ կուրսից՝ որոշելով անգլերենի դասընթացներ անցնել Հարավսլավիայի արտաքին գործերի նախարարությունում։ 1960 թվականին նրա ամուսինը ստացել է գեներալ-մայորի կոչում, բայց 1961 թվականին որոշել է թողել զինվորական ծառայությունը և ամբողջ ընտանիքի հետ վերադառնալ Զագրեբ։ Հաստատվելով այդտեղ՝ Ֆրանյո Տուջմանը հիմնադրել է Խորվաթիայում աշխատավորական շարժման պատմության ինստիտուտը ({{lang-hr|Institut za historiju radničkog pokreta Hrvatske}}), որն այժմ կոչվում է Խորվաթիայի պատմության ինստիտուտ ({{lang-hr|Hrvatski institut za povijest}}) և դարձել է նրա առաջին տնօրենը։ Սակայն 1967 թվականին ազատվել է այդ պաշտոնից և ստիպված հրաժարվել [[Հարավսլավիայի կոմունիստների միություն|Հարավսլավիայի կոմունիստների միության]] անդամակցությունից։ 1972 և 1981 թվականներին Ֆրանյո Տուջմանը դատապարտվել է ազատազրկման&lt;ref name=&quot;Večernji&quot; /&gt;։

== Խորվաթիայի առաջին տիկին ==
1990 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում Խորվաթիայում նախորդ 50 տարիների ընթացքում առաջին անգամ բազմակուսակցական ընտրություններում Խորվաթիայի ժողովրդավարական համագործակցությունը, Անկիցա Տուջմանի ամուսնու գլխավորությամբ, զգալի մեծամասնություն է ստացել Սաբորում (խորհրդարան) և 1990 թվականի մայիսի 30-ին նա ընտրվել է Խորվաթիայի Սոցիալիստական հանրապետության Նախագահության Նախագահ։ Նույն թվականի հուլիսի 25-ին կոլեկտիվ նախագահությունը վերացվել է և ներդրվել է Խորվաթիայի նախագահի պաշտոնը։ Երկիրը շուտով ձեռք է բերել անկախություն։ 1991-1995 թվականներին տևած պատերազմի ընթացքում Անկիցան հիմնադրել է Խորվաթիայի երեխաների հումանիտար հիմնադրամ ոչ առևտրային կազմակերպությունը, որի նպատակն է եղել օգնել պատերազմի վետերանների և աղքատ ընտանիքների երեխաներին&lt;ref name=&quot;Večernji&quot; /&gt;։

== Այրի == 
1999 թվականի դեկտեմբերին` ամուսնու մահից հետո, Անկիցան և նրա ընտանիքը հաճախակի ենթարկվել են հանրային քննադատության, հատկապես Տուջմանի իրավահաջորդ` Ստեպան Մեսիչի կողմից։ Անկիցան, որը հիմնադրման օրվանից Խորվաթիայի ժողովրդավարական համագործակցություն կուսակցության անդամ է եղել, վտարվել է կուսակցությունից, Տուջմանի կողմնակից ավելի լիբերալ և արևմտամետ, կուսակցության նախագահ` Իվո Սանադերի ղեկավարության օրոք, որը 2003 թվականից մինչև պաշտոնանկություն երկու ժամկետով զբաղեցրել է Խորվաթիայի վարչապետի պաշտոնը։ Այնուամենայնիվ, 2012 թվականին Անկիցան վերադարձել է կուսակցություն, որը ղեկավարել է Թոմիսլավ Քարամարկոն՝ ստանալով թիվ 002 անդամատոմսը։ 2006 թվականին նա հրատարակել է «Իմ կյանքը Ֆրանչեկի հետ» գիրքը&lt;ref name=&quot;Večernji&quot; /&gt;։

Անկիցան ունի յոթ թոռ՝ Նինան և Իվանը (Միրոսլավ Տուջմանի երեխաները), Սինիշան և Դեյանը (Նևենկայի երեխաները), Աննա Մարիան, Ներան և Անտոն Ֆրանյոն (Ստեպանի երեխաները)&lt;ref name=&quot;Večernji&quot; /&gt;։ 

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.humanitarnazakladazadjecuhrvatske.hr Официальный сайт гуманитарного фонда, основанного Анкицой Туджман]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Տուջման, Անկիցա}}
[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Առաջին տիկիններ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]
[[Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>7ze2u7brxf8c2zadupo21ch5c5t415k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Qristine-Dan/Ավազարկղ3</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1058649</id>
    <revision>
      <id>8492696</id>
      <parentid>7855430</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:47:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GroeneVinger</username>
        <id>124756</id>
      </contributor>
      <comment>-[[Դդում|cucurbita maxima]] (https://commons.wikimedia.org/wiki/File_talk:Le_Melon.jpg)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19841" xml:space="preserve">== Սեխ ==
[[Պատկեր:Cantaloupe and canary melon.jpg|մինի|Սեխ]]
[[Պատկեր:Cantaloupe Melon cross section.png|մինի|Սեխ]]
===== Կանարյան սեխ ===== 

[[Սեխ]]&lt;nowiki/&gt;ը քաղցր, ուտելի և հյութեղ պտուղներով [[Դդում (պտուղ)|Դդմ]]&lt;nowiki/&gt;ի ընտանիքին պատկանող տարբեր բույսերից մեկն է: «Սեխ» բառը կարող է վերաբերել կամ բույսին, կամ մասնավորապես `պտուղին: Բուսաբանորեն ՝ սեխը մի տեսակ հատապտուղ է, մասնավորապես ՝ «պեպո»: Սեխ բառն առաջացել է լատինական մելոպեպո- ից,&lt;ref&gt;{{OEtymD|melon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{L&amp;S|melopepo|ref}}&lt;/ref&gt; , որը հունարեն լատինականացում է  μηλοπέπων խնձորով կարկանդակ, ինչը նշանակում է «սեխ»,,&lt;ref name=&quot;lsj&quot;&gt;{{LSJ|mhlope/pwn|μηλοπέπων|ref}}.&lt;/ref&gt;  ինքնին միացություն սեխ, «խնձոր, ծառի պտուղ (ցանկացած բարի) »&lt;ref&gt;{{LSJ|mh{{=}}lon2|μῆλον|shortref}}.&lt;/ref&gt;  և πέπων (պեպեն), այդ թվում ՝«մի տեսակ դդմիկ կամ սեխ»:&lt;ref&gt;{{LSJ|pe/pwn|πέπων|shortref}}.&lt;/ref&gt; Արտադրվել են շատ տարբեր տեսակներ, մասնավորապես ՝ մորթեղենը:
== Պատմություն ==

[[Ձմերուկ]] և սեխ [[Հնդկաստան]]&lt;nowiki/&gt;ում
Սեխերը ծագել են [[Աֆրիկա]]&lt;nowiki/&gt;յում &lt;ref&gt;{{Cite book|title=The new Oxford book of food plants|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-954946-7|pages=134}}&lt;/ref&gt; կամ Հարավ-Արևմտյան Ասիայի, հատկապես Իրանում և Հնդկաստանում թեժ հովիտներում ,&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Raghami|first1=Mahmoud|last2=López-Sesé|first2=Ana Isabel|last3=Hasandokht|first3=Mohamad Reza|last4=Zamani|first4=Zabihollah|last5=Moghadam|first5=Mahmoud Reza Fattahi|last6=Kashi|first6=Abdolkarim|date=2014-01-01|title=Genetic diversity among melon accessions from Iran and their relationships with melon germplasm of diverse origins using microsatellite markers|journal=Plant Systematics and Evolution|language=en|volume=300|issue=1|pages=139–151|doi=10.1007/s00606-013-0866-y|issn=1615-6110|quote=Melons or muskmelon are native to Iran and adjacent countries toward the west and east. In fact, ‘Musk’ is a Persian word for a kind of perfume and ‘melon’ is derived from Greek words (Robinson and Decker-Walters 1997). The origin of diversity for melon was traditionally believed to be in Africa (Robinson and Decker-Walters 1997), although recent molecular systematic studies, suggested that it may be originated from Asia and then reached to Africa (Renner et al. 2007). Central Asia, Iran, Afghanistan, India, Transcaucasia, Turkmenistan, Tajikistan, and Uzbekistan, as well as Afghanistan and China (Robinson and Decker-Walters 1997) are considered primary diversity centre for melon (Tzitzikas et al. 2009).Two formal infraspecific taxa within C. melo were recognized by Kirkbri|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://byf.unl.edu/Melon|archive-url=https://web.archive.org/web/20120403223315/http://byf.unl.edu/Melon|url-status=dead|archive-date=2012-04-03|title=Growing Melons|date=2012-04-03|access-date=2019-05-25|quote=Melons are believed to have originated in the hot valleys of southwest Asia—specifically Iran (Persia) and India.}}&lt;/ref&gt;  , որտեղից նրանք աստիճանաբար սկսել են հայտնվել Եվրոպայում ՝ մինչև Արևմտյան Հռոմեական կայսրության վերջը: Հայտնի է, որ սեխը աճեցրել են հին եգիպտացիները: Այնուամենայնիվ, սեխի սերմերի վերջին հայտնագործությունները, որոնք թվագրվել են մ.թ.ա. 1350-ից 1120 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում, Նուրագիկ սրբազան հորերում, ցույց են տվել, որ սեխերն առաջին անգամ Եվրոպա են բերվել Սարդինիայի Նուրագիկ քաղաքակրթության կողմից բրոնզե դարաշրջանում &lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=US201500186050|title=Archaeobotanical analysis of a Bronze Age well from Sardinia: A wealth of knowledge|first1=Sabato|last1=D.|first2=Masi|last2=A.|first3=Pepe|last3=C.|first4=Ucchesu|last4=M.|first5=Peña-Chocarro|last5=L.|first6=Usai|last6=A.|first7=Giachi|last7=G.|first8=Capretti|last8=C.|first9=Bacchetta|last9=G.|date=16 May 2017|journal=Plant Biosystems}}&lt;/ref&gt;: Սեխերը ամենավաղ բույսերից էին, որոնք ընտելացվեցին ինչպես Հին, այնպես էլ առաջին բերքի տեսակների մեջ, որոնք արեւմուտքում բերեցին Նոր աշխարհայացքներ &lt;ref&gt;{{cite journal
 | journal=Plant Breeding Review
 | volume=35
 | editor=Jules Janick
 | url=https://books.google.com/books?id=foHdS6xeht8C&amp;q=melons%20domesticated&amp;pg=PP1
 | title=Melon Landraces of India: Contributions and Importance
 | publisher=John Wiley &amp; Sons
 | year=2012
 | isbn=978-1118100486
 | last1=Dhillon
 | first1=Narinder P.S.
 | last2=Monforte
 | first2=Antonio J.
 | last3=Pitrat
 | first3=Michel
 | last4=Pandey
 | first4=Sudhakar
 | last5=Singh
 | first5=Praveen Kumar
 | last6=Reitsma
 | first6=Kathleen R.
 | last7=Garcia-Mas
 | first7=Jordi
 | last8=Sharma
 | first8=Abhishek
 | last9=McCreight
 | first9=James D.
 | page=88
 | access-date=2014-10-20
 }}&lt;/ref&gt;: Նոր աշխարհում վաղ եվրոպացի վերաբնակիչները գրանցվում են որպես աճող մեղրախոտ և կասաբա սեխեր 1600-ականներից &lt;ref name=&quot;unl&quot;&gt;{{cite web
 |title       = Growing Melons
 |url         = http://byf.unl.edu/Melon
 |publisher   = University of Nebraska-Lincoln Extension
 |access-date  = 2011-11-04
 |url-status     = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20120403223315/http://byf.unl.edu/Melon
 |archive-date = 2012-04-03
}}&lt;/ref&gt;: Ամերիկյան բնիկների մի շարք ցեղեր, այդ թվում ՝ Ակոմա, Կոչիտի, Իսլետա, Նավահո, Սանտո Դոմինգո և Սան Ֆելիպե, պահպանում են իրենց բնորոշ սեխի տեսակները աճեցնելու ավանդույթը, որոնք ստացվել են իսպանացիների կողմից ի սկզբանե ներմուծված սեխերից: Հարենի Սերմեր նման կազմակերպությունները ջանքեր են գործադրել հավաքելու և պահպանելու այս և այլ ժառանգության սերմերը:&lt;ref&gt;{{cite news
 | url=http://www.abqjournal.com/food/2491846256food09-24-08.htm
 | newspaper=Albuquerque Journal
 | date=September 24, 2008
 | title=San Felipe Pueblo melon farmer favors the old ways
 | author=Denise Miller
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;
== Սեխեր ըստ տեսակների ==
Մեղրոտ

Բենինչասա

Ձմեռային սեխ 

Բենինչասա ցեղի միակ ներկայացուցիչն է: Ձմռան հասուն սեխը խոհարարական բանջարեղեն է, որը լայնորեն օգտագործվում է Ասիայում, և հատկապես Հնդկաստանում: Չհասունացած սեխերն օգտագործվում են որպես խոհարարական մրգեր (օրինակ ՝  մրգային ըմպելիք պատրաստելու համար):

Ցիտրուլլուս

Վայրի սեխ է, իր տեսքով նման է ձմերուկին: Միջուկը ուտելու չէ, բայց սերմերը արժեքավոր սննդի աղբյուր են Աֆրիկայում&lt;ref&gt;{{cite web
 | title=Seeds, seeds, seeds: Egusi, the Miracle Melon
 | publisher=Nourishing the Planet
 | author=Danielle Nierenberg
 | url=http://blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/seeds-seeds-seeds-egusi-the-miracle-melon/
}}&lt;/ref&gt; : Այլ տեսակներ, որոնք ունեն նույն խոհարարական դերը, և որոնք նույնպես կոչվում են էգուսի, ներառում են Քյուքյումերոխսիս և Լագեներիա Սիցերիա &lt;ref&gt;{{cite journal
 | title=Importance and practices of Egusi crops (Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. &amp; Nakai, Cucumeropsis mannii Naudin and Lagenaria siceraria (Molina) Standl. cv. ' Aklamkpa ') in sociolinguistic areas in Benin
 | url=http://www.pressesagro.be/base/text/v12n4/393.pdf
 | author1=Enoch Gbenato Achigan-Dako
 | author2=Rose Fagbemissi
 | author3=Hermane Tonankpon Avohou
 | author4=Raymond Sognon Vodouhe
 | author5=Ousmane Coulibaly
 | author6=Adam Ahanchede
 | journal= Biotechnol. Agron. Soc. Environ.
 | year=2008
 | volume=12
 | issue=4
 | pages=393–40
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;:

Ձմերուկը  ծագել է Աֆրիկայում, որտեղ ապացույցները ցույց են տալիս, որ այն մշակվել է ավելի քան 4000 տարի:&lt;ref&gt;{{cite book |first1=Daniel |last1=Zohary |first2= Maria |last2=Hopf |first3= Ehud |last3=Weiss|title=Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Domesticated Plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin |isbn=9780199549061 |edition= Fourth |publisher=Oxford: University Press |year=2012 |page=193}}&lt;/ref&gt; Այն սիրված ամառային միրգ է աշխարհի բոլոր մասերում&lt;ref&gt;{{cite book
 | chapter=Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. &amp; Nakai
 | publisher=[[FAO]]
 | title=Grassland Species Profiles
 }}&lt;/ref&gt; :

Կուկումիս

Կուկումիս ցեղի սեխերը խոհարարական մրգեր են և ներառում են խոհարարական սեխի մեծամասնությունը: Խոհարարական սեխի սորտերը, բացի մի բուռ, պատկանում են Կուկումիս Սեխ տեսակներին:

Եղջյուրավոր սեխ , ավանդական սնունդ Աֆրիկայում ՝ տարբերակիչ հասկերով: Այժմ աճեցված է նաև Կալիֆոռնիայում, Չիլիում, Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում:&lt;ref name=&quot;prota&quot;&gt;{{cite book
 | chapter-url=https://books.google.com/books?id=6jrlyOPfr24C&amp;q=momordica%20charantia%20culinary&amp;pg=PA385
 | page=248
 | chapter=Momordica
 | title=Plant Resources of Tropical Africa: Vegetables
 |editor1=G.J.H. Grubben |editor2=O.H. Denton
  | author1=G.N. Njorogo
 | author2=M.N. van Luijk
 | publisher=[[PROTA Foundation]]
 | year=2004
 | isbn=90-5782-147-8
 | location=Wageningen, Netherlands
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Մուսկելմոն 

Ողջյուրավոր սեխի մաշկով կոպիտ և թրթուրավոր, ցանցավորված չէ:

Մեխանիկի սեխի կտոր

Թեթև թաղանթապատ, գունատ կանաչ գույնի մաշկով եվրոպական մրուրը ընտելացվել է 18-րդ դարում, Իտալիայի Սաբինա, Կանտալուպո քաղաքում, Հռոմի պապի այգեպանի կողմից: Այն նաև հայտնի է որպես «ռոքմելոն» Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում: Սորտերի մեջ են մտնում 19-րդ դարում ներդրված ֆրանսիական Չարենտայս- ը և Բուրփիի սերմեր- ի հիբրիդային ցանցավոր գոհարը:&lt;ref&gt;{{cite book
 | url=https://books.google.com/books?id=Xwq1lunLkuoC&amp;q=%22melo%20cantalupensis%22&amp;pg=PA255
 | page=255
 | title=Cooking with the Bible: biblical food, feasts, and lore
 |author1=Anthony F. Chiffolo |author2=Rayner W. Hesse | publisher=Greenwood Publishing Group
 | year=2006
 | isbn=0-313-33410-2
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt; Յուբարի արքա ն ճապոնական սեխի բարձր գնահատված տեսակ է:

Պարսկական սեխը հիշեցնում է մեծ մրգատուփ ՝ ավելի մուգ կանաչ կեղևով և ավելի նուրբ ցանցով &lt;ref name=&quot;vos&quot;&gt;{{cite book
 | title=Passion of a Foodie - An International Kitchen Companion
 | author=Heidemarie Vos
 | publisher=Strategic Book Publishing
 | year=2010
 | isbn=978-1-934925-63-8
 | page=348
 | url=https://books.google.com/books?id=spY3ct9PBxEC&amp;q=%22persian%20melon%22%20netting&amp;pg=PA348
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;:

մեղրաձև և ասիական սեխեր

Արգոս ՝ խոշոր, երկարավուն, նարնջագույն կնճռոտված մաշկով, նարնջի գույնով, ուժեղ բույրով: Հատկանշական է դրա սուր ծայրերը: Աճում է [[Հունաստան]]&lt;nowiki/&gt;ի որոշ տարածքներում, որից էլ ստացել է անվանումը:

Բանանանման սեխ, ժառանգական տարատեսակ ՝ սաղմոնի գույնի միջուկով և երկարացված բանանի ձևով և դեղին կեղևով


Կանարյան սեխ, խոշոր, պայծառ-դեղին սեխ, գունատ կանաչից սպիտակ ներքին միջուկով:

Կասաբա  վառ դեղին, հարթ, ծալքավոր մաշկով: Ավելի քիչ համեմված է, քան մյուս սեխերը, բայց ավելի երկար է պահպանվում:&lt;ref&gt;{{cite web
 | publisher=WiseGeek
 | title=What is a casaba melon?
 | url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-casaba-melon.htm
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Քրենշաու սեխ, հիբրիդ Կասաբա  սեխի և պարսկական սեխի միջև, որը նկարագրվում է, որ շատ քաղցր համ ունի:Գայա սեխը, ծագումով Ճապոնիայից, մեղրատու սորտ է, որն ունի փղոսկրի գույն և ունի մեղմ, քաղցր համ:

Համի սեխ, ծագումով Չինացի Սինցզյան նահանգի Համի քաղաքից: Միսը քաղցր է և փխրուն: &lt;ref&gt;{{cite news
 | newspaper=China Daily
 | title=Xinjiang Hami Melon
 | series=Library&gt;China ABC&gt;Geography&gt;Local Products
 | url=http://www1.chinaculture.org/library/2008-01/08/content_22024.htm
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Սեխի պտուղ

Մեղրաբլիթ ՝ քաղցր, հյութալի, կանաչ գույնի մարմնով: Մեծացել է որպես բալանի սեխ [[Չինաստան]]&lt;nowiki/&gt;ի Լանժոու քաղաքում: Կա երկրորդ բազմազանություն, որն ունի դեղին մաշկ, սպիտակ միս և ունի համը խոնավ տանձի նման:

Մեղրամիս սեխ, ոսկեգույն կեղևով և վառ կանաչ մարմնով և քաղցր համով մեղրախոտի բազմազանություն

Քաջարի սեխ, քաղցր մեղրասեր սորտ, կարմիր նարնջագույն գույնով, կանաչ շերտերով, որը լողափի գնդիկ է հիշեցնում

Կոլխոզնիցա սեխ ՝ հարթ, դեղին մաշկով և խիտ, սպիտակ մարմնով: &lt;ref&gt;{{cite news
 | newspaper=The Moscow Times
 | url=http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/2007/9/article/likbez-melon-season/194219.html
 | date=September 21, 2007
 | title=Moscow flooded with melons
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Ճապոնական սեխեր (ներառյալ Սպրայթ սեխը):

Կորեական սեխ, դեղին սեխ, պտուղներով անցնող սպիտակ գծերով, իսկ ներսում ՝ սպիտակ: Կարող է լինել փխրուն և մի փոքր քաղցր կամ հյութալի, երբ մնում է ավելի երկար հասունանալու համար:

Միրզա սեխ ՝ խոշոր, կրեմագույն սեխ, որը բնիկ է Կենտրոնական Ասիայում ՝ քաղցր, համով համով

Արևելյան թթու սեխ

Պիքսի սեխ ՝ քաղցր, արմավենու չափի կանթուփի սորտ, տարօրինակ, ճաքճքված տեսքով ցանցով

Պիել դե Սապո (դոդոշի կեղև) կամ Ձմեռ պապի սեխ ՝ բծավոր կանաչ մաշկով և սպիտակ քաղցրահամ համով:

Շաքարի սեխը հարթ, սպիտակ, կլոր պտուղ է: &lt;ref&gt;{{cite book
 | title=The Complete Book of Fruit: an illustrated guide to over 400 species and varieties of fruit from all over the world
 | author=Jac G. Constant
 | publisher=Admiral
 | year=1986
 | isbn=1-85171-049-3
 | page=35
 }}&lt;/ref&gt;

Վագրի սեխ, նարնջագույն, դեղին և սև գծավոր սեխ, փափուկ պալպով Թուրքիայից: &lt;ref&gt;{{cite book
 | title=A Gourmet's Guide to Fruit
 | authors=Judy Bastyra, Julia Canning
 | publisher=HP Books
 | year=1990
 | isbn=0-89586-849-0
 | page=[https://archive.org/details/gourmetsguidetof0000bast/page/64 64]
 | url=https://archive.org/details/gourmetsguidetof0000bast/page/64
 }}&lt;/ref&gt;

Իսկական մուշկեղեն, ցանցավոր (ցանցավոր) մաշկով:

Հյուսիսամերիկյան կանեփը, որը տարբերվում է եվրոպական մոխրից, ցանցանման մաշկի օրինակով `սովորական  այլ սորտերի համար:&lt;ref&gt;{{cite book
 | url=https://books.google.com/books?id=JdLYGMOIndkC&amp;q=reticulatus%20%22north%20american%20melon%22&amp;pg=PA116
 | page=116
 | title=The Joy of Jams, Jellies and Other Sweet Preserves: 200 Classic and Contemporary Recipes Showcasing the Fabulous Flavors of Fresh Fruits
 | author=Linda Ziedrich
 | publisher=ReadHowYouWant.com
 | year=2010
 | isbn=978-1-4587-6483-6
 | access-date=2014-10-20
| edition=Easyread Large
 }}&lt;/ref&gt;

Գալիա (կամ Օգեն), փոքր և շատ հյութալի կամ թույլ կանաչ կամ վարդագույն վարդագույն մարմնով:

Շերլին սեխ, մեղրահյութի և տաբատի համով, ցանցավորված մաշկ, կանաչ-նարնջագույն կեղև և սպիտակ միջուկ: &lt;ref&gt;{{cite web
 | url=http://www.foodreference.com/html/artmelon.html
 | publisher=Food Reference
 | title=Melons
 | author=James Ehler
 | access-date=2014-10-20
}}{{self-published source|date=November 2011}}&lt;/ref&gt;

Վիլդեր սեխի սորտեր, հարթ մաշկով և տտիպ կամ նուրբ համով: Հաճախ շփոթում են վարունգի հետ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Swamy|first=K. R. M.|date=2018-08-29|title=Origin, distribution and systematics of culinary cucumber (Cucumis melo subsp. agrestis var. conomon)|url=http://www.sphindia.org/index.php/jhs/article/view/473|journal=Journal of Horticultural Science|language=en|volume=12|issue=1|pages=1–22|issn=0973-354X}}&lt;/ref&gt;

Կոնոմոն սեխեր, Թթու սեխեր հարթ մաշկով և տատանվող կամ նուրբ համով (թթու սեխ) մինչև մեղմ քաղցրություն կորեական սեխի մեջ: Արևելյան թթու սեխ, կորեական սեխ: Ավելի սերտ կապ ունի վայրի սեխի հետ &lt;ref&gt;{{Cite book|last=Lim|first=T. K.|chapter=Cucumis melo (Conomon Group)|date=2012|work=Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants: Volume 2, Fruits|pages=204–209|editor-last=Lim|editor-first=T. K.|publisher=Springer Netherlands|language=en|doi=10.1007/978-94-007-1764-0_32|isbn=9789400717640|title=Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants}}&lt;/ref&gt;

Ժամանակակից խաչաձև սորտերը, օրինակ. Քրենշոու (Կասաբա  պարսկերեն), կռունկ (ճապոներեն):</text>
      <sha1>14my2g76xbu70ad9cw18vh9qipa5119</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492697</id>
      <parentid>8492696</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T04:48:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GroeneVinger</username>
        <id>124756</id>
      </contributor>
      <comment>Sorry, did not see it was a userpage</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19887" xml:space="preserve">== Սեխ ==
[[Պատկեր:Cantaloupe and canary melon.jpg|մինի|Սեխ]]
[[Պատկեր:Le Melon.jpg|մինի|Սեխ]]
[[Պատկեր:Cantaloupe Melon cross section.png|մինի|Սեխ]]
===== Կանարյան սեխ ===== 

[[Սեխ]]&lt;nowiki/&gt;ը քաղցր, ուտելի և հյութեղ պտուղներով [[Դդում (պտուղ)|Դդմ]]&lt;nowiki/&gt;ի ընտանիքին պատկանող տարբեր բույսերից մեկն է: «Սեխ» բառը կարող է վերաբերել կամ բույսին, կամ մասնավորապես `պտուղին: Բուսաբանորեն ՝ սեխը մի տեսակ հատապտուղ է, մասնավորապես ՝ «պեպո»: Սեխ բառն առաջացել է լատինական մելոպեպո- ից,&lt;ref&gt;{{OEtymD|melon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{L&amp;S|melopepo|ref}}&lt;/ref&gt; , որը հունարեն լատինականացում է  μηλοπέπων խնձորով կարկանդակ, ինչը նշանակում է «սեխ»,,&lt;ref name=&quot;lsj&quot;&gt;{{LSJ|mhlope/pwn|μηλοπέπων|ref}}.&lt;/ref&gt;  ինքնին միացություն սեխ, «խնձոր, ծառի պտուղ (ցանկացած բարի) »&lt;ref&gt;{{LSJ|mh{{=}}lon2|μῆλον|shortref}}.&lt;/ref&gt;  և πέπων (պեպեն), այդ թվում ՝«մի տեսակ դդմիկ կամ սեխ»:&lt;ref&gt;{{LSJ|pe/pwn|πέπων|shortref}}.&lt;/ref&gt; Արտադրվել են շատ տարբեր տեսակներ, մասնավորապես ՝ մորթեղենը:
== Պատմություն ==

[[Ձմերուկ]] և սեխ [[Հնդկաստան]]&lt;nowiki/&gt;ում
Սեխերը ծագել են [[Աֆրիկա]]&lt;nowiki/&gt;յում &lt;ref&gt;{{Cite book|title=The new Oxford book of food plants|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-954946-7|pages=134}}&lt;/ref&gt; կամ Հարավ-Արևմտյան Ասիայի, հատկապես Իրանում և Հնդկաստանում թեժ հովիտներում ,&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Raghami|first1=Mahmoud|last2=López-Sesé|first2=Ana Isabel|last3=Hasandokht|first3=Mohamad Reza|last4=Zamani|first4=Zabihollah|last5=Moghadam|first5=Mahmoud Reza Fattahi|last6=Kashi|first6=Abdolkarim|date=2014-01-01|title=Genetic diversity among melon accessions from Iran and their relationships with melon germplasm of diverse origins using microsatellite markers|journal=Plant Systematics and Evolution|language=en|volume=300|issue=1|pages=139–151|doi=10.1007/s00606-013-0866-y|issn=1615-6110|quote=Melons or muskmelon are native to Iran and adjacent countries toward the west and east. In fact, ‘Musk’ is a Persian word for a kind of perfume and ‘melon’ is derived from Greek words (Robinson and Decker-Walters 1997). The origin of diversity for melon was traditionally believed to be in Africa (Robinson and Decker-Walters 1997), although recent molecular systematic studies, suggested that it may be originated from Asia and then reached to Africa (Renner et al. 2007). Central Asia, Iran, Afghanistan, India, Transcaucasia, Turkmenistan, Tajikistan, and Uzbekistan, as well as Afghanistan and China (Robinson and Decker-Walters 1997) are considered primary diversity centre for melon (Tzitzikas et al. 2009).Two formal infraspecific taxa within C. melo were recognized by Kirkbri|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://byf.unl.edu/Melon|archive-url=https://web.archive.org/web/20120403223315/http://byf.unl.edu/Melon|url-status=dead|archive-date=2012-04-03|title=Growing Melons|date=2012-04-03|access-date=2019-05-25|quote=Melons are believed to have originated in the hot valleys of southwest Asia—specifically Iran (Persia) and India.}}&lt;/ref&gt;  , որտեղից նրանք աստիճանաբար սկսել են հայտնվել Եվրոպայում ՝ մինչև Արևմտյան Հռոմեական կայսրության վերջը: Հայտնի է, որ սեխը աճեցրել են հին եգիպտացիները: Այնուամենայնիվ, սեխի սերմերի վերջին հայտնագործությունները, որոնք թվագրվել են մ.թ.ա. 1350-ից 1120 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում, Նուրագիկ սրբազան հորերում, ցույց են տվել, որ սեխերն առաջին անգամ Եվրոպա են բերվել Սարդինիայի Նուրագիկ քաղաքակրթության կողմից բրոնզե դարաշրջանում &lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=US201500186050|title=Archaeobotanical analysis of a Bronze Age well from Sardinia: A wealth of knowledge|first1=Sabato|last1=D.|first2=Masi|last2=A.|first3=Pepe|last3=C.|first4=Ucchesu|last4=M.|first5=Peña-Chocarro|last5=L.|first6=Usai|last6=A.|first7=Giachi|last7=G.|first8=Capretti|last8=C.|first9=Bacchetta|last9=G.|date=16 May 2017|journal=Plant Biosystems}}&lt;/ref&gt;: Սեխերը ամենավաղ բույսերից էին, որոնք ընտելացվեցին ինչպես Հին, այնպես էլ առաջին բերքի տեսակների մեջ, որոնք արեւմուտքում բերեցին Նոր աշխարհայացքներ &lt;ref&gt;{{cite journal
 | journal=Plant Breeding Review
 | volume=35
 | editor=Jules Janick
 | url=https://books.google.com/books?id=foHdS6xeht8C&amp;q=melons%20domesticated&amp;pg=PP1
 | title=Melon Landraces of India: Contributions and Importance
 | publisher=John Wiley &amp; Sons
 | year=2012
 | isbn=978-1118100486
 | last1=Dhillon
 | first1=Narinder P.S.
 | last2=Monforte
 | first2=Antonio J.
 | last3=Pitrat
 | first3=Michel
 | last4=Pandey
 | first4=Sudhakar
 | last5=Singh
 | first5=Praveen Kumar
 | last6=Reitsma
 | first6=Kathleen R.
 | last7=Garcia-Mas
 | first7=Jordi
 | last8=Sharma
 | first8=Abhishek
 | last9=McCreight
 | first9=James D.
 | page=88
 | access-date=2014-10-20
 }}&lt;/ref&gt;: Նոր աշխարհում վաղ եվրոպացի վերաբնակիչները գրանցվում են որպես աճող մեղրախոտ և կասաբա սեխեր 1600-ականներից &lt;ref name=&quot;unl&quot;&gt;{{cite web
 |title       = Growing Melons
 |url         = http://byf.unl.edu/Melon
 |publisher   = University of Nebraska-Lincoln Extension
 |access-date  = 2011-11-04
 |url-status     = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20120403223315/http://byf.unl.edu/Melon
 |archive-date = 2012-04-03
}}&lt;/ref&gt;: Ամերիկյան բնիկների մի շարք ցեղեր, այդ թվում ՝ Ակոմա, Կոչիտի, Իսլետա, Նավահո, Սանտո Դոմինգո և Սան Ֆելիպե, պահպանում են իրենց բնորոշ սեխի տեսակները աճեցնելու ավանդույթը, որոնք ստացվել են իսպանացիների կողմից ի սկզբանե ներմուծված սեխերից: Հարենի Սերմեր նման կազմակերպությունները ջանքեր են գործադրել հավաքելու և պահպանելու այս և այլ ժառանգության սերմերը:&lt;ref&gt;{{cite news
 | url=http://www.abqjournal.com/food/2491846256food09-24-08.htm
 | newspaper=Albuquerque Journal
 | date=September 24, 2008
 | title=San Felipe Pueblo melon farmer favors the old ways
 | author=Denise Miller
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;
== Սեխեր ըստ տեսակների ==
Մեղրոտ

Բենինչասա

Ձմեռային սեխ 

Բենինչասա ցեղի միակ ներկայացուցիչն է: Ձմռան հասուն սեխը խոհարարական բանջարեղեն է, որը լայնորեն օգտագործվում է Ասիայում, և հատկապես Հնդկաստանում: Չհասունացած սեխերն օգտագործվում են որպես խոհարարական մրգեր (օրինակ ՝  մրգային ըմպելիք պատրաստելու համար):

Ցիտրուլլուս

Վայրի սեխ է, իր տեսքով նման է ձմերուկին: Միջուկը ուտելու չէ, բայց սերմերը արժեքավոր սննդի աղբյուր են Աֆրիկայում&lt;ref&gt;{{cite web
 | title=Seeds, seeds, seeds: Egusi, the Miracle Melon
 | publisher=Nourishing the Planet
 | author=Danielle Nierenberg
 | url=http://blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/seeds-seeds-seeds-egusi-the-miracle-melon/
}}&lt;/ref&gt; : Այլ տեսակներ, որոնք ունեն նույն խոհարարական դերը, և որոնք նույնպես կոչվում են էգուսի, ներառում են Քյուքյումերոխսիս և Լագեներիա Սիցերիա &lt;ref&gt;{{cite journal
 | title=Importance and practices of Egusi crops (Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. &amp; Nakai, Cucumeropsis mannii Naudin and Lagenaria siceraria (Molina) Standl. cv. ' Aklamkpa ') in sociolinguistic areas in Benin
 | url=http://www.pressesagro.be/base/text/v12n4/393.pdf
 | author1=Enoch Gbenato Achigan-Dako
 | author2=Rose Fagbemissi
 | author3=Hermane Tonankpon Avohou
 | author4=Raymond Sognon Vodouhe
 | author5=Ousmane Coulibaly
 | author6=Adam Ahanchede
 | journal= Biotechnol. Agron. Soc. Environ.
 | year=2008
 | volume=12
 | issue=4
 | pages=393–40
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;:

Ձմերուկը  ծագել է Աֆրիկայում, որտեղ ապացույցները ցույց են տալիս, որ այն մշակվել է ավելի քան 4000 տարի:&lt;ref&gt;{{cite book |first1=Daniel |last1=Zohary |first2= Maria |last2=Hopf |first3= Ehud |last3=Weiss|title=Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Domesticated Plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin |isbn=9780199549061 |edition= Fourth |publisher=Oxford: University Press |year=2012 |page=193}}&lt;/ref&gt; Այն սիրված ամառային միրգ է աշխարհի բոլոր մասերում&lt;ref&gt;{{cite book
 | chapter=Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. &amp; Nakai
 | publisher=[[FAO]]
 | title=Grassland Species Profiles
 }}&lt;/ref&gt; :

Կուկումիս

Կուկումիս ցեղի սեխերը խոհարարական մրգեր են և ներառում են խոհարարական սեխի մեծամասնությունը: Խոհարարական սեխի սորտերը, բացի մի բուռ, պատկանում են Կուկումիս Սեխ տեսակներին:

Եղջյուրավոր սեխ , ավանդական սնունդ Աֆրիկայում ՝ տարբերակիչ հասկերով: Այժմ աճեցված է նաև Կալիֆոռնիայում, Չիլիում, Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում:&lt;ref name=&quot;prota&quot;&gt;{{cite book
 | chapter-url=https://books.google.com/books?id=6jrlyOPfr24C&amp;q=momordica%20charantia%20culinary&amp;pg=PA385
 | page=248
 | chapter=Momordica
 | title=Plant Resources of Tropical Africa: Vegetables
 |editor1=G.J.H. Grubben |editor2=O.H. Denton
  | author1=G.N. Njorogo
 | author2=M.N. van Luijk
 | publisher=[[PROTA Foundation]]
 | year=2004
 | isbn=90-5782-147-8
 | location=Wageningen, Netherlands
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Մուսկելմոն 

Ողջյուրավոր սեխի մաշկով կոպիտ և թրթուրավոր, ցանցավորված չէ:

Մեխանիկի սեխի կտոր

Թեթև թաղանթապատ, գունատ կանաչ գույնի մաշկով եվրոպական մրուրը ընտելացվել է 18-րդ դարում, Իտալիայի Սաբինա, Կանտալուպո քաղաքում, Հռոմի պապի այգեպանի կողմից: Այն նաև հայտնի է որպես «ռոքմելոն» Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում: Սորտերի մեջ են մտնում 19-րդ դարում ներդրված ֆրանսիական Չարենտայս- ը և Բուրփիի սերմեր- ի հիբրիդային ցանցավոր գոհարը:&lt;ref&gt;{{cite book
 | url=https://books.google.com/books?id=Xwq1lunLkuoC&amp;q=%22melo%20cantalupensis%22&amp;pg=PA255
 | page=255
 | title=Cooking with the Bible: biblical food, feasts, and lore
 |author1=Anthony F. Chiffolo |author2=Rayner W. Hesse | publisher=Greenwood Publishing Group
 | year=2006
 | isbn=0-313-33410-2
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt; Յուբարի արքա ն ճապոնական սեխի բարձր գնահատված տեսակ է:

Պարսկական սեխը հիշեցնում է մեծ մրգատուփ ՝ ավելի մուգ կանաչ կեղևով և ավելի նուրբ ցանցով &lt;ref name=&quot;vos&quot;&gt;{{cite book
 | title=Passion of a Foodie - An International Kitchen Companion
 | author=Heidemarie Vos
 | publisher=Strategic Book Publishing
 | year=2010
 | isbn=978-1-934925-63-8
 | page=348
 | url=https://books.google.com/books?id=spY3ct9PBxEC&amp;q=%22persian%20melon%22%20netting&amp;pg=PA348
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;:

մեղրաձև և ասիական սեխեր

Արգոս ՝ խոշոր, երկարավուն, նարնջագույն կնճռոտված մաշկով, նարնջի գույնով, ուժեղ բույրով: Հատկանշական է դրա սուր ծայրերը: Աճում է [[Հունաստան]]&lt;nowiki/&gt;ի որոշ տարածքներում, որից էլ ստացել է անվանումը:

Բանանանման սեխ, ժառանգական տարատեսակ ՝ սաղմոնի գույնի միջուկով և երկարացված բանանի ձևով և դեղին կեղևով


Կանարյան սեխ, խոշոր, պայծառ-դեղին սեխ, գունատ կանաչից սպիտակ ներքին միջուկով:

Կասաբա  վառ դեղին, հարթ, ծալքավոր մաշկով: Ավելի քիչ համեմված է, քան մյուս սեխերը, բայց ավելի երկար է պահպանվում:&lt;ref&gt;{{cite web
 | publisher=WiseGeek
 | title=What is a casaba melon?
 | url=http://www.wisegeek.com/what-is-a-casaba-melon.htm
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Քրենշաու սեխ, հիբրիդ Կասաբա  սեխի և պարսկական սեխի միջև, որը նկարագրվում է, որ շատ քաղցր համ ունի:Գայա սեխը, ծագումով Ճապոնիայից, մեղրատու սորտ է, որն ունի փղոսկրի գույն և ունի մեղմ, քաղցր համ:

Համի սեխ, ծագումով Չինացի Սինցզյան նահանգի Համի քաղաքից: Միսը քաղցր է և փխրուն: &lt;ref&gt;{{cite news
 | newspaper=China Daily
 | title=Xinjiang Hami Melon
 | series=Library&gt;China ABC&gt;Geography&gt;Local Products
 | url=http://www1.chinaculture.org/library/2008-01/08/content_22024.htm
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Սեխի պտուղ

Մեղրաբլիթ ՝ քաղցր, հյութալի, կանաչ գույնի մարմնով: Մեծացել է որպես բալանի սեխ [[Չինաստան]]&lt;nowiki/&gt;ի Լանժոու քաղաքում: Կա երկրորդ բազմազանություն, որն ունի դեղին մաշկ, սպիտակ միս և ունի համը խոնավ տանձի նման:

Մեղրամիս սեխ, ոսկեգույն կեղևով և վառ կանաչ մարմնով և քաղցր համով մեղրախոտի բազմազանություն

Քաջարի սեխ, քաղցր մեղրասեր սորտ, կարմիր նարնջագույն գույնով, կանաչ շերտերով, որը լողափի գնդիկ է հիշեցնում

Կոլխոզնիցա սեխ ՝ հարթ, դեղին մաշկով և խիտ, սպիտակ մարմնով: &lt;ref&gt;{{cite news
 | newspaper=The Moscow Times
 | url=http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/2007/9/article/likbez-melon-season/194219.html
 | date=September 21, 2007
 | title=Moscow flooded with melons
 | access-date=2014-10-20
}}&lt;/ref&gt;

Ճապոնական սեխեր (ներառյալ Սպրայթ սեխը):

Կորեական սեխ, դեղին սեխ, պտուղներով անցնող սպիտակ գծերով, իսկ ներսում ՝ սպիտակ: Կարող է լինել փխրուն և մի փոքր քաղցր կամ հյութալի, երբ մնում է ավելի երկար հասունանալու համար:

Միրզա սեխ ՝ խոշոր, կրեմագույն սեխ, որը բնիկ է Կենտրոնական Ասիայում ՝ քաղցր, համով համով

Արևելյան թթու սեխ

Պիքսի սեխ ՝ քաղցր, արմավենու չափի կանթուփի սորտ, տարօրինակ, ճաքճքված տեսքով ցանցով

Պիել դե Սապո (դոդոշի կեղև) կամ Ձմեռ պապի սեխ ՝ բծավոր կանաչ մաշկով և սպիտակ քաղցրահամ համով:

Շաքարի սեխը հարթ, սպիտակ, կլոր պտուղ է: &lt;ref&gt;{{cite book
 | title=The Complete Book of Fruit: an illustrated guide to over 400 species and varieties of fruit from all over the world
 | author=Jac G. Constant
 | publisher=Admiral
 | year=1986
 | isbn=1-85171-049-3
 | page=35
 }}&lt;/ref&gt;

Վագրի սեխ, նարնջագույն, դեղին և սև գծավոր սեխ, փափուկ պալպով Թուրքիայից: &lt;ref&gt;{{cite book
 | title=A Gourmet's Guide to Fruit
 | authors=Judy Bastyra, Julia Canning
 | publisher=HP Books
 | year=1990
 | isbn=0-89586-849-0
 | page=[https://archive.org/details/gourmetsguidetof0000bast/page/64 64]
 | url=https://archive.org/details/gourmetsguidetof0000bast/page/64
 }}&lt;/ref&gt;

Իսկական մուշկեղեն, ցանցավոր (ցանցավոր) մաշկով:

Հյուսիսամերիկյան կանեփը, որը տարբերվում է եվրոպական մոխրից, ցանցանման մաշկի օրինակով `սովորական  այլ սորտերի համար:&lt;ref&gt;{{cite book
 | url=https://books.google.com/books?id=JdLYGMOIndkC&amp;q=reticulatus%20%22north%20american%20melon%22&amp;pg=PA116
 | page=116
 | title=The Joy of Jams, Jellies and Other Sweet Preserves: 200 Classic and Contemporary Recipes Showcasing the Fabulous Flavors of Fresh Fruits
 | author=Linda Ziedrich
 | publisher=ReadHowYouWant.com
 | year=2010
 | isbn=978-1-4587-6483-6
 | access-date=2014-10-20
| edition=Easyread Large
 }}&lt;/ref&gt;

Գալիա (կամ Օգեն), փոքր և շատ հյութալի կամ թույլ կանաչ կամ վարդագույն վարդագույն մարմնով:

Շերլին սեխ, մեղրահյութի և տաբատի համով, ցանցավորված մաշկ, կանաչ-նարնջագույն կեղև և սպիտակ միջուկ: &lt;ref&gt;{{cite web
 | url=http://www.foodreference.com/html/artmelon.html
 | publisher=Food Reference
 | title=Melons
 | author=James Ehler
 | access-date=2014-10-20
}}{{self-published source|date=November 2011}}&lt;/ref&gt;

Վիլդեր սեխի սորտեր, հարթ մաշկով և տտիպ կամ նուրբ համով: Հաճախ շփոթում են վարունգի հետ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Swamy|first=K. R. M.|date=2018-08-29|title=Origin, distribution and systematics of culinary cucumber (Cucumis melo subsp. agrestis var. conomon)|url=http://www.sphindia.org/index.php/jhs/article/view/473|journal=Journal of Horticultural Science|language=en|volume=12|issue=1|pages=1–22|issn=0973-354X}}&lt;/ref&gt;

Կոնոմոն սեխեր, Թթու սեխեր հարթ մաշկով և տատանվող կամ նուրբ համով (թթու սեխ) մինչև մեղմ քաղցրություն կորեական սեխի մեջ: Արևելյան թթու սեխ, կորեական սեխ: Ավելի սերտ կապ ունի վայրի սեխի հետ &lt;ref&gt;{{Cite book|last=Lim|first=T. K.|chapter=Cucumis melo (Conomon Group)|date=2012|work=Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants: Volume 2, Fruits|pages=204–209|editor-last=Lim|editor-first=T. K.|publisher=Springer Netherlands|language=en|doi=10.1007/978-94-007-1764-0_32|isbn=9789400717640|title=Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants}}&lt;/ref&gt;

Ժամանակակից խաչաձև սորտերը, օրինակ. Քրենշոու (Կասաբա  պարսկերեն), կռունկ (ճապոներեն):</text>
      <sha1>cykf2r13f7agcuvnk2iii3obs19ojoc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սիկանդար Միրզա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1059318</id>
    <revision>
      <id>8492494</id>
      <parentid>7891073</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2181" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Սիկանդար Միրզա''' (կամ '''Իսկանդեր / Ալեքսանդր Միրզա''') (մահ. 1613), հայ վաճառական, ով ճանապարհորդում է [[Հալեպ|Հալեպից]] [[Լահոր]] և դառնում [[Մեծ մողոլների կայսրություն|Մեծ մոնղոլների կայսրության]] [[Աքբար Մեծ|Աքբար Մեծի]] դատարանի վստահելի գործիչ&lt;ref name=&quot;jstor&quot;&gt;[https://www.jstor.org/stable/44146996 &quot;Mirza Zulqarnain - An Armenian Noble&quot;] by Ruquiya K. Husain, ''[[Հնդկական պատմության կոնգրեսի նյութեր|Proceedings of the Indian History Congress]]'', Vol. 59 (1998), pp. 260-265. Via Jstor.org {{Subscription required}}&lt;/ref&gt;։ 

Ըստ Մեսրոբ Յակոբ Սեթի, նա ամուսնացել է լեդի Ջուլիանայի հետ (մահ.՝ 1598 թ.)&lt;ref name=&quot;Seth&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA205|title=Armenians in India, from the Earliest Times to the Present Day: A Work of Original Research|last=Seth|first=Mesrovb Jacob.|publisher=Asian Educational Services|year=2005|isbn=81-206-0812-7|location=New Delhi|pages=205}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Not to be confused with [[Lady Juliana of Agra]]&lt;/ref&gt;, ով  բժիշկ էր Աքբարի ապարանքում &lt;ref name=&quot;seth93&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA93 Seth, p. 93.]&lt;/ref&gt; և ազգությամբ հայ գլխավոր դատավոր Աբդուլ Հաի դուստրն էր&lt;ref name=&quot;seth2&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA2 Seth, p. 2.]&lt;/ref&gt;։ Սեթը վկայում է, որ աղջկան Սիկանդարին ամուսնության է տվել Աքբարը&lt;ref name=&quot;seth3&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA3 Seth, p. 3.]&lt;/ref&gt;։

Նրա որդին էր [[Միրզա Զուլքարնայն]]ը (մոտ 1594 - մոտ 1656), որը կարևոր պաշտոնյա էր [[Շահ Ջահան|Շահ Ջահանի]] արքունիքում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Հայ տղամարդիկ]]
[[Կատեգորիա:1613 մահեր]]</text>
      <sha1>80lzwowqox9sjccj5owjhx5suyk5tsm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492501</id>
      <parentid>8492494</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:26:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2191" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Սիկանդար Միրզա''' (կամ '''Իսկանդեր / Ալեքսանդր Միրզա''') (մահ. 1613), հայ վաճառական, որը ճանապարհորդում է [[Հալեպ|Հալեպից]] [[Լահոր]] և դառնում [[Մեծ մողոլների կայսրություն|Մեծ մողոլների կայսրության]] [[Աքբար Մեծ|Աքբար Մեծի]] դատարանի վստահելի գործիչ&lt;ref name=&quot;jstor&quot;&gt;[https://www.jstor.org/stable/44146996 &quot;Mirza Zulqarnain - An Armenian Noble&quot;] by Ruquiya K. Husain, ''[[Հնդկական պատմության կոնգրեսի նյութեր|Proceedings of the Indian History Congress]]'', Vol. 59 (1998), pp. 260-265. Via Jstor.org {{Subscription required}}&lt;/ref&gt;։ 

Ըստ [[Մեսրովբ Հակոբ Սեթ]]ի՝ նա ամուսնացել է լեդի Ջուլիանայի հետ (մահ.՝ 1598 թ.)&lt;ref name=&quot;Seth&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA205|title=Armenians in India, from the Earliest Times to the Present Day: A Work of Original Research|last=Seth|first=Mesrovb Jacob.|publisher=Asian Educational Services|year=2005|isbn=81-206-0812-7|location=New Delhi|pages=205}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Not to be confused with [[Lady Juliana of Agra]]&lt;/ref&gt;, որը բժիշկ էր Աքբարի ապարանքում &lt;ref name=&quot;seth93&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA93 Seth, p. 93.]&lt;/ref&gt; և ազգությամբ հայ գլխավոր դատավոր Աբդուլ Հայի դուստրն էր&lt;ref name=&quot;seth2&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA2 Seth, p. 2.]&lt;/ref&gt;։ Սեթը վկայում է, որ աղջկան Սիկանդարին ամուսնության է տվել Աքբարը&lt;ref name=&quot;seth3&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=BlreO8bmK30C&amp;pg=PA3 Seth, p. 3.]&lt;/ref&gt;։

Նրա որդին էր [[Միրզա Զուլքարնայն]]ը (մոտ 1594 - մոտ 1656), որը կարևոր պաշտոնյա էր [[Շահ Ջահան|Շահ Ջահանի]] արքունիքում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Հայ տղամարդիկ]]
[[Կատեգորիա:1613 մահեր]]</text>
      <sha1>1sl12do45xqgql8m7ea54itvqoaiziv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ելենա Կունդուրա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1060305</id>
    <revision>
      <id>8492377</id>
      <parentid>7905412</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:45:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11874" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Ելենա Կունդուրա''' ({{lang-el|Έλενα Κουντουρά}}, {{ԱԾ}}), հույն քաղաքական և պետական գործիչ, մոդել։ 2019 թվականի հուլիսի 2-ից Եվրոպական խորհրդարանի գործող պատգամավոր է, այժմ ներկայացնում է «&lt;nowiki/&gt;[[ՍԻՐԻԶԱ]]&lt;nowiki/&gt;» կուսակցությունը և ընդգրկված է «Եվրոպական Միացյալ ձախեր/Հյուսիսի ձախ-կանաչներ» խմբի մեջ&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։ Նախկինում՝ 2015-2016 թվականներին, եղել է Էկոնոմիկայի, զարգացման և զբոսաշրջության նախարարությունում զբոսաշրջության նախարարի տեղակալ, իսկ 2016-2019 թվականներին՝ զբոսաշրջության նախարար [[Ալեքսիս Ցիպրաս]]ի առաջին և երկրորդ գրասենյակներում։ 2004-2007 և 2011-2019 թվականներին եղել է [[Հունաստանի խորհրդարան]]ի պատգամավոր։

== Կենսագրություն և գործունեություն ==
Ծնվել է 1962 թվականի նոյեմբերի 2-ին Աթենքում&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։ Հայրը՝ Ալեքսանդրոս Կունդուրասը, հունական բանակի սպա էր&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։ «Սև գնդապետների» իշխանության գալուց հետո՝ 1967 թվականի դեկտեմբերի 13-ին, մասնակցել է Կոնստանտին 2-րդ թագավորի անհաջող հակահետախուզությանը և զորացրվել։ Եղել է պրոկորոլևյան քաղաքական կազմակերպության կազմակերպիչներից և ղեկավարներից մեկը։

=== Սպորտային գործունեություն ===
Պատանեկության տարիներին զբաղվել է սպորտով։ Հունաստանի չեմպիոն է եղել բարձրացատկում, ինչպես նաև 1978 թվականի աթլետիկայի Պանելինյան առաջնությունում 100 մետր արգելավազքում&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։ Երկար տարիներ եղել է աթլետիկայի բարձրացատկի ազգային հավաքականի անդամ&lt;ref&gt;{{cite web
 |author      = Роксолана Черноба
 |url         = http://rareearth.ru/ru/pub/20160706/02289.html
 |title       = Елена Кундура: «Жизнь прекрасна и коротка»
 |publisher   = «Редкие земли»
 |date        = 2016-07-06
 |accessdate  = 2020-12-08
}}&lt;/ref&gt;։

1984 թվականին ավարտել է Աթենքի համալսարանի ֆիզդաստիարակության ֆակուլտետը (ֆիզդաստիարակության և սպորտի դպրոց, {{lang-el|ΤΕΦΑΑ}}), ստացել է բակալավրի աստիճան&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։

=== Մոդելի գործունեություն ===
1984-1996 թվականներին սկսել Միջազգային գործունեությունը նորաձևության ոլորտում։ 1990 թվականին նա [[CNN]]-ի կողմից ճանաչվել է աշխարհի լավագույն 10 մոդելներից մեկը։ Տեղափոխվել է [[Փարիզ]], աշխատել [[Տոկիո]]յում, [[Նյու Յորք]]ում և [[Միլան]]ում։ Երկար տարիներ համագործակցել է ֆրանսիացի լուսանկարիչ, մոդելավորող և արտ-տնօրեն [[Սերժ Լյուտանս]]ի, ճապոնական Shiseido կոսմետիկ ընկերության հետ։ 1990 թվականներին մոտ էր [[Իման]] և [[Լինդա Եվանգելիստա]]ի հետ, աշխատում էր ''Elite'' գործակալության հետ։ 1997 թվականին վերադարձել է [[Հունաստան]], մինչև [[2003]] թվականը եղել կանանց ամսագրի խմբագիր&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;.

=== Քաղաքական գործունեություն ===
2004 թվականի մարտի 7-ի ընտրությունների արդյունքում ընտրվել Է Աթենքի Առաջին շրջանի խորհրդարանի պատգամավոր, ներկայացրել է «[[Նոր ժողովրդավարություն (Հունաստան)|Նոր ժողովրդավարություն]]» կուսակցությունը։ 2007 թվականի սեպտեմբերի 16-ի և 2009 թվականի հոկտեմբերի 4-ի հետագա ընտրությունների արդյունքներով խորհրդարան չի անցել։ Վերադարձել է 2011 թվականի նոյեմբերին, երբ Դիմիտրիս Ավրամոպուլոսը հեռացել է Լուկաս Պապադիմոսի կառավարությունից։ 2012 թվականի փետրվարի 12-ին Հունաստանի, Եվրոպական հանձնաժողովի և Հունաստանի բանկի միջև փոխըմբռնման երկրորդ հուշագրի հետ անհամաձայնության պատճառով, որը Լուկաս Պապադիմոսը մտցրել էր խորհրդարան քննարկման, Անտոնիս Սամարասի որոշմամբ դուրս է եկել «Նոր ժողովրդավարությունից»։ Շարունակել է քաղաքական գործունեությունը որպես անկախ պատգամավոր և խորհրդարանի մյուս ինը անդամների հետ ստեղծել «Անկախ հույներ» կուսակցության առաջին խորհրդարանական խումբը։ 2012 թվականի մայիսի 6-ի ընտրություններում ներկայացրել է «Անկախ հույներ» կուսակցությունը Աթենքի առաջին շրջանում, վերընտրվել է 2012 թվականի հունիսի 17-ին, 2015 թվականի հունվարի 25-ին և 2015 թվականի սեպտեմբերի 20-ին&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։ 2014 թվականին գլխավորել է կուսակցական խումբը։ 2019 թվականի հունվարի 14-ին հեռացվել է «Անկախ հույներ» կուսակցությունից Ալեքսիս Ցիպրասի կաբինետին աջակցելու համար և տեղափոխվել «ՍԻՐԻԶԱ» կուսակցություն&lt;ref name=&quot;emi&quot;&gt;{{cite web
 |author      = Έπη Τρίμη
 |url         = https://www.enimerotiko.gr/lifestyle/elena-koyntoyra-i-diethnis-kariera-o-agnostos-gamos-oi-diasimes-filies-kai-oi-filanthropies-kai-i-politiki/
 |title       = Έλενα Κουντουρά: Η διεθνής καριέρα, ο άγνωστος γάμος, οι διάσημες φιλίες και οι φιλανθρωπίες και η πολιτική
 |lang        = el
 |publisher   = Enimerotiko.gr
 |date        = 2020-12-08
 |accessdate  = 2020-12-08
}}&lt;/ref&gt;։

2014-2015 թվականներին եղել է Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի հույն անդամ, աշխատել է ներգաղթի, փախստականների և տեղահանված անձանց կոմիտեում և հավասարության և խտրականության դեմ պայքարի կոմիտեում&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։

2015 թվականի հունվարի 27-ից եղել է զբոսաշրջության նախարարի տեղակալ, 2016 թվականի նոյեմբերի 5-ից՝ զբոսաշրջության նախարար Ալեքսիս Ցիպրասի գրասենյակում։ Նա պաշտոնավարել է մինչև 2019 թվականի մայիսին կառավարության փոփոխությունը&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։

2019 թվականի մայիսի 26-ի ընտրությունների արդյունքներով ընտրվել է Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավոր «ՍԻՐԻԶԱ» կուսակցությունից։ Ընդգրկվել է «Եվրոպական Միացյալ ձախեր/Հյուսիսի ձախ-կանաչներ» խմբում&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։

Տիրապետում է անգլերենին, ֆրանսերենին և իսպաներենին։

== Բարեգործություններ ==
Կունդուրան զբաղվում է բարեգործությամբ։ 2009 թվականից եվրոպական «Europa Donna» ոչ առևտրային կազմակերպության հունական մասնաճյուղի նախագահն է։ Կազմակերպությունը զբաղվում է կրծքի քաղցկեղի կանխարգելման և ավելի լավ ծառայությունների մատուցման հարցերով։ 2009 թվականից աշխատում է որպես կամավոր Հունական և միջազգային ՀԿ-ներում, ինչպիսիք են [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն, [[ՅՈՒՆԻՍԵՖ]]-ը, {{lang-el2|
Κιβωτός του Κόσμου}}-ը։ Հատուկ ուշադրություն է դարձնում բարեգործությանը, մարդու իրավունքներին, առողջությանը, կանանց և ընտանեկան խնդիրներին&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։

== Մրցանակներ ==
* «2019 թվականի զբոսաշրջության նախարար» միջազգային մրցանակ ITB Berlin-ում&lt;ref name=&quot;eur&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://www.europarl.europa.eu/meps/en/197699/ELENA_KOUNTOURA/cv#detailedcardmep
 |title       = Elena Kountoura
 |lang        = en 
 |publisher   = European Parlament
 |accessdate  = 2020-12-08
}}&lt;/ref&gt;
* 2019 թվականի մրցանակ զբոսաշրջության և ճանապարհորդությունների համաշխարհային խորհրդի կողմից&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;

Նա պարգևի Է արժանացել հունական պարալիմպիկ կամավորականության տարածմանն աջակցելու համար, իսկ 2007 թվականի դեկտեմբերին հունական կառավարության կողմից ընտրվել է որպես սոցիալական կամավորության բարի կամքի դեսպան&lt;ref name=&quot;eur&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
1986 թվականին ծանոթացել է իսպանացի ֆուտբոլիստ Միշել Պինեդայի հետ։ 1987 թվականին նրա հետ ամուսնացել է Վուլիագմենի Սուրբ Գեորգիի եկեղեցում։ Հարսանիքին ներկա էր «&lt;nowiki/&gt;[[Էսպանյոլ (ֆուտբոլային ակումբ)|Էսպանյոլ]]&lt;nowiki/&gt;» ֆուտբոլային թիմը։ Ամուսնալուծվել է 2,5 տարի անց&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։

Երկրորդ անգամ ամուսնացել է բասկետբոլիստ Սարանդիս Պապահրիստոպուլոսի հետ (Σαράντης Παπαχριστόπουλος),։ Վերջինս խաղում է «Պանիոնիոս», «Օլիմպիակոս» ակումբներում և Հունաստանի հավաքականում։  Այս ամուսնությունից ունի երկու որդի՝ Ալեքսանդրոս և Մարիոս&lt;ref name=&quot;emi&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://elenakountoura.gr/ Պաշտոնական կայք]

{{ԱՀ}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4u2svk70rbk1igk878dysuq9ubmhnop</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Խալեդա Զիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1061932</id>
    <revision>
      <id>8492259</id>
      <parentid>7916771</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:10:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8754" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Խալեդա Զիա''' ({{lang-bn|খালেদা জিয়া}}, {{ԱԾ}}), [[Բանգլադեշ]]ի վարչապետը [[1991]]-[[1996]] և [[2001]]-[[2006]] թվականներին։ Բանգլադեշի Ազգայնական կուսակցության առաջնորդն է։ Հաճախ, ի նշան նրա հասարակական-քաղաքական դիրքի հարգանքի, նրա անունին ավելացվում է հարգալից «տիկին» նախածանցը։

== Կենսագրություն ==

Խալեդա Զիան ծնվել է գործարարի ընտանիքում՝ Դինաջփուր շրջանում, որն այն ժամանակ գտնվում էր [[Բրիտանական Հնդկաստան]]ի տարածքում։ 1960 թվականին ավարտել է դպրոցը և ամուսնացել պակիստանյան բանակի կապիտան Զիաուր Ռահմանի հետ։ 1971 թվականին Արևելյան Պակիստանը քաղաքացիական պատերազմի արդյունքում անկախություն հռչակեց և սկսեց կոչվել Բանգլադեշ։ Ռահմանն անկախության համար պատերազմի հերոսներից էր, հասել է գեներալի կոչմանը, իսկ 1975 թվականին ռազմական հեղաշրջում է կազմակերպել, որի արդյունքում դարձել է երկրի փաստացի առաջնորդը։ 1977 թվականին Ռահմանն ընտրվել է նախագահ, Խալեդա Զիան դարձել է Բանգլադեշի առաջին տիկինը, բայց այդ ժամանակ քաղաքականությանը չի մասնակցել։ Իշխանության ամրապնդման համար Ռահմանը հիմնել է Բանգլադեշի Ազգայնական կուսակցությունը։ 1981 թվականին նա սպանվել է մի խումբ սպաների կողմից, որոնք փորձում էին հեղաշրջում իրականացնել&lt;ref name=&quot;fof&quot;&gt;{{книга|автор=John C. Fredriksen.|заглавие=Biographical Distionary of Modern World Leaders: 1900 to 1991|ссылка=https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3|издательство=Facts on File|год=2004|pages=[https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3/page/537 537]-538|isbn=978-0816053667}}&lt;/ref&gt;։

Ամուսնու սպանությունից հետո Զիան սկսեց քաղաքական ակտիվություն ցուցաբերել, 1984 թվականին գլխավորել է  Բանգլադեշի Ազգայնական կուսակցությունը։ Շեյխ Հասինա Վազեդի և նրա «Ավամի Լիգ» կուսակցության հետ մեկտեղ ընդդիմություն էր իշխանությունը զավթած գեներալ Էրշադի դեմ, որին շատերը համարում էին Ռահմանի սպանության իրական կազմակերպիչ։ Նրան հաջողվել է հասնել կառավարության դեմ միջազգային պատժամիջոցների և, ի վերջո, 1990 թվականի դեկտեմբերին Էրշադի պաշտոնաթողությանը։ 1991 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում Ազգայնական կուսակցությունը վստահ հաղթանակ է տարել, և Զիան դարձել է Բանգլադեշի պատմության մեջ առաջին կին վարչապետը։ Նույն թվականին ընդունվեցին սահմանադրության փոփոխությունները, համաձայն որի՝ Բանգլադեշը կրկին դարձավ խորհրդարանական հանրապետություն (սա նույնպես ամրագրված էր երկրի առաջին սահմանադրության մեջ, բայց 1975 թվականին Շեյխ Մուջիբուր Ռահմանի նախաձեռնությամբ Բանգլադեշն անցավ կառավարման նախագահական ձևին)&lt;ref name=&quot;fof&quot; /&gt;։

Զիան իշխանության եկավ այն ժամանակ, երբ Բանգլադեշում տիրում էին կոռուպցիան և հանցագործությունները։ Գերբնակեցված Բանգլադեշը աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկն էր։ Ընտրություններում Զիան հայտարարել է, որ հասնելու է փոփոխությունների և համընդհանուր հավասարության, կառավարությունը մաքրելու է կոռուպցիայից և նրա գործունեությունը թափանցիկ կդարձնի ժողովրդի համար։ Ազգայնական կուսակցության վարչությունը նշանավորվեց Պակիստանի հետ հարաբերությունների բարելավմամբ և Հնդկաստանի հետ հարաբերությունների վատթարացմամբ, մասնավորապես, [[Գանգես]]ի ջրերի բաժանման հարցի շուրջ։ Խալեդա Զիայի կառավարությանը վերագրվում է կրթության ծախսերը մեծացնելու, պարտադիր տարրական կրթության և աղջիների համար մինչև 10-րդ դասարանների անվճար դպրոցներ ներդնելու մեջ։ Կառավարությունը մի շարք գործողություններ է ձեռնարկել տնտեսության ազատականացման ուղղությամբ, իրականացրել է սեփականաշնորհում և խթանել օտարերկրյա կապիտալի ներգրավմանը&lt;ref name=&quot;fof&quot; /&gt;։ Վարչապետին նաև զգալի չափով հաջողվել է Բանգլադեշին վերադարձնել ժողովրդավարական պետության իմիջը, որը խիստ տուժել է Էրշադի ավտորիտար կառավարման տարիներին։

Սակայն 1994 թվականին Բանգլադեշը շարունակում էր մնալ խորը ճգնաժամի մեջ, ինչի հետևանքով Խալեդա Զիայի ժողովրդականությունը սկսել է ընկնել, 1995 թվականին երկրում տեղի են ունեցել մի շարք անկարգություններ, որոնց հետևանքով մի քանի հարյուր մարդ է զոհվել։ 1996 թվականին ընդդիմությունը՝ Հասինա Վազեդի գլխավորությամբ, բոյկոտել է ընտրությունները, և Զիան ստիպված է եղել ժամանակավոր (անցումային) կառավարություն ձևավորել և հայտարարել նոր ընտրություններ, որոնցում նա պարտություն է կրել։ 1999 թվականին Ազգայնական կուսակցությունը նախաձեռնել է երկրի պատմության մեջ ամենամասշտաբային քաղաքական գործադուլը՝ պահանջելով «Ավամի Լիգ»-ի կազմած կառավարության հրաժարականը (այնուամենայնիվ, Հասինա Վազեդը կտրուկ հրաժարվեց հրաժարական տալ մինչև իր հնգամյա ժամկետի ավարտը)&lt;ref name=&quot;fof&quot; /&gt;։

Բանգլադեշի տնտեսական և սոցիալական խնդիրները դարձել էին քրոնիկ։ 2001 թվականին Զիան («Ջամաաթ և Իսլամ» իսլամիստական կուսակցության հետ կոալիցիայում) չնայած անկարգություններով ուղեկցված Հասինա Վազեդի կողմից կեղծարարության մեղադրանքներին, կրկին հաղթել է ընտրություններում։ 2003 թվականին նա առաջ է քաշել մի օրենք, որով 330 տեղանոց խորհրդարանում կանանց համար 30 տեղ էր վերապահվում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* https://web.archive.org/web/20120305093415/http://www.bdnews24.com/details.php?id=178882&amp;cid=2
* http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=162520
[[Կատեգորիա:Բանգլադեշի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կանայք քաղաքականությունում]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>or2rqp6h5zwohg7kco99jz3wkv47fh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հան Մյոնսուկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1061976</id>
    <revision>
      <id>8492289</id>
      <parentid>7905685</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:16:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2858" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Հան Մյոնսուկ''' ({{lang-ko3|한명숙|韓明淑}}; {{ԱԾ}}), կորեացի քաղաքական գործիչ, Կորեայի Հանրապետության 37-րդ վարչապետը։ Նա համարվում է Կորեայի պատմության մեջ առաջին կին վարչապետը&lt;ref name=FIRST&gt;[https://www.nytimes.com/2006/03/24/international/asia/24cnd-korea.html?ex=1159416000&amp;en=0eb109aa9873a940&amp;ei=5070 South Korea Nominates First Female Prime Minister] The New York Times{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

== Կենսագրություն ==
Հան Մյոնսուկը ծնվել է [[1944|1944 թվականի]] [[մարտի 24]]-ին [[Փհենյան|Փհենյանում]]։ 1950 թվականին Կորեական պատերազմի ժամանակ ընտանիքքի հետ փախել է [[Հարավային Կորեա]]։ Իհվայի կանանց համալսարանում սովորել է ֆրանսերեն լեզու և գրականություն։

2000-2008 թվականներին Կորեայի Ազգային ժողովում Միացյալ նոր ժողովրդավարական կուսակցությունից եղել է պատգամավոր։ 

2001-2003 թվականներին եղել է գենդերային հավասարության հարցերի նախարար։

2003-2004 թվականներին եղել է շրջակա միջավայրի պահպանության նախարար։ 

2006 թվականի ապրիլի 20-ին գլխավորել է կառավարությունը։ Վարչապետի պաշտոնից հրաժարական է տվել 2007 թվականի մարտի 7-ին և հայտնել է, որ իր թեկնածությունը քվեարկության է դնելու նախագահի պաշտոնում, սակայն թեկնածուի ներկուսակցական ընտրությունները նրա համար անհաջող ընթացան։

2008 թվականին առաջադրվել է խորհրդարանում, բայց չի ընտրվել։ Այնուամենայնիվ, 2012 թվականի հունվարին ընտրվել է Միացյալ Ժողովրդավարական կուսակցության գլխավոր ընդդիմադիր առաջնորդ, որտեղ հաղթել է ապրիլի խորհրդարանական ընտրություններում և դարձել խորհրդարանի պատգամավոր։ Սակայն ՄԺԿ-ին չհաջողվեց հաղթել  կառավարող  «Սենուրի» կուսակցությանը, և Հան Մյոնսուկը 2012 թվականի ապրիլ ամսին հրաժարական տվեց կուսակցության առաջնորդի պաշտոնից։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>8nmvjgz6oh27cto8zb2ppwjg0wk4mmf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Յինգլակ Չիննավատ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1062114</id>
    <revision>
      <id>8492294</id>
      <parentid>8204691</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:17:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23170" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]&lt;ref&gt;[https://rtvi.com/news/4734-byivshego-prem'era-tailanda-zaochno-prigovorili-k-pyati-godam-tyur'myi Бывшего премьера Таиланда заочно приговорили к пяти годам тюрьмы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.:

== Հղումներ ==

* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>8w50nt2m0sdds2e00vpj0fz39yo3d5l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492300</id>
      <parentid>8492294</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:19:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23171" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]&lt;ref&gt;[https://rtvi.com/news/4734-byivshego-prem'era-tailanda-zaochno-prigovorili-k-pyati-godam-tyur'myi Бывшего премьера Таиланда заочно приговорили к пяти годам тюрьмы]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}&lt;/ref&gt;.:

== Հղումներ ==

* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>74e1tdlseg1ie2t1l8xvrodfgshm9me</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492302</id>
      <parentid>8492300</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:20:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22869" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]:

== Հղումներ ==

* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>buppo0odrpv18oio7j0ao5tryr5hmro</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492303</id>
      <parentid>8492302</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:21:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22883" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]

[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>gi029yzjyokauhq0jp6byfzgzl8fu0a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492304</id>
      <parentid>8492303</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22919" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]

{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>96cn2usapqyipvg30o57j1at6hem72i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492663</id>
      <parentid>8492304</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:04:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22920" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}

'''Յինգլակ Չիննավատ,''' ([[Թաիլանդ|թայլ]].ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร [jîŋ.lák.t̠͡ɕʰin.ná.wát], {{ԱԾ}}), Թաիլանդի 28-րդ վարչապետ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131218084220/http://www.itar-tass.com/c12/198716.html ИТАР-ТАСС : Йинглак Чинават избрана 28-м премьер-министром Таиланда&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;, «Փհա Թայ» կուսակցության առաջնորդներից մեկը, տարագրության մեջ գտնվող Թաիլանդի նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Տակսին Չիննավատի կրտսեր քույրը։

== Կենսագրություն ==
Յինգլակ Չիննավատը ծնվել է 1967 թվականի հունիսի 21-ին Թաիլանդի հյուսիսում գտնվող Չիանգմայ գավառում։ Նա տարածաշրջանային խորհրդարանի պատգամավոր Լերտ Չիննավատի ինը երեխաներից ամենափոքրն էր։ Նրա ավագ եղբայրներից մեկը Տակսին Չիննավատն էր, ով հետագայում դարձավ Թաիլանդի վարչապետ։ 

1988 թվականին Չիննավատն ավարտել է Չիանգմայի համալսարանը (Chiang Mai University) քաղաքագետի և պետական կառավարչի բակալավրի աստիճանով, իսկ 1991 թվականին ավարտել է Կենտուկի նահանգի համալսարանը  տեղեկատվական համակարգի ղեկավարման մագիստրոսի աստիճանով (այլ տվյալներով պետական կառավարման մագիստրոսի աստիճան)։ Այնտեղ էլ ստացել է գործնական վարչարարության մագիստրոսի աստիճան։ 2008 թվականի օգոստոս ամսին Չիննավատը ընդգրկվել է [[Ֆորբս]] ամսագրի աշխարհի ամենաազդեցիկ կանանց ցուցակում։

Ամերիկյան համալսարանն ավարտելուց հետո Չիննավատը սկսեց աշխատել իր ընտանիքին պատկանող Shinawatra Directories գործող հեռախոսակապի տեղեկատուում, և շուտով ստացել է գործունեության ու առևտրի տնօրենի պաշտոն։ 90-ական թվականների վերջին և 2000-ականների սկզբին աշխատել է Rainbow Media и Advanced Info Service (AIS) հեռահաղորդակցման ընկերության ղեկավար պաշտոններում, որը Թաիլանդի բջջային ցանցի շուկայի առաջատարն էր։ մամուլում գրում էին, որ 2006 թվականին  AIS-ի վաճառքը, որը վերահսկում էր Չիննավատը, ուղեկցվում էր կոռուպցիոն սկանդալով։ 2006 թվականից Չիննավատն աշխատում էր SC Asset ընտանեկան զարգացման ընկերությունում որպես գործադիր տնօրեն։

Միևնույն ժամանակահատվածում զարգանում էր Յինգլակ Չիննավատի եղբոր՝ Տակսինի քաղաքական կարիերան։ 2001 թվականի համընդհանուր ընտրությունների ժամանակ նրա «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» (Thai Rak Thai, TRT) կուսակցությունը տարավ վճռական հաղթանակ և ղեկավարեց երկրի կառավարությունը։ Սակայն 2006 թվականի սեպտեմբեր ամսին Տակսին Չիննավատը վարչապետի պաշտոնից հեռացվեց, ինչից հետո երկրի ղեկավարումն անցավ ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ Ապհիսիտ Վեչաչիվի ղեկավարությամբ, ով 2008 թվականին զբաղեցրեց Թաիլանդի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ «Թաիլանդցիները սիրում են թաիլանդցիներին» կուսակցության գործունեությունը արգելվել է, հետագայում արգելք դրվեց նաև դրանից հետո ձևավորված Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության գործունության վրա (People’s Power Party, PPP), որը նույնպես աջակցում էր Տակսինին։ Փորձագետները նար նշում էին, որ եթե այս կուսակցությունն ու Տակսինը կենտրոնանային երկրի գյուղական բնակչության հիմնահարցերի վրա, ապա Ապհիսիտը կներկայացներ միջին խավի, բանակի և թագավորական պալատի, բիզնեսի շահերը։ Քաղաքական անկայունությունը մեծ մասշտաբով առաջ բերեց իշխանության ու Տակսին Չիննավատի միջև բախումների։ 2009 և 2010 թվականներին երկրում հաստատվեց արտակարգ իրավաիճակ։

Դեռ 2009 թվականին երկրում հայտարարվում էր, որ Յինգլակ Չիննավատը կարող է մտնել քաղաքականության դաշտ և ղեկավարել  «Փհա Թայ» («Թաիլանդի համար») միավորումը, որը ձևավորվել էր Ժողովրդական իշխանություն կուսակցության արգելքից հետո, սակայն միայն 2011 թվականի մայիս ամսին, Թաիլանդի կառավարության ընտրություններից ոչ շատ առաջ, «Փհա Թայ»-ն ընտրեց Յինգլակին իր նախընտրական ցուցակի առաջատար։ Խորհրդարանական քարոզարշավի ժամանակ Յինգլակը խոստացավ հետագայում հմգամյա քաղաքական անկայունությունը վերականգնել, հայտարարել 2006 թվականի հեղաշրջման և անկարգությունների մասնակիցների համաներում։ Նա նաև ներկայացրեց աղքատության դեմ պայքարի ծրագիր, որն իր մեջ ներառում էր նաև երկրի բոլոր աշակերտներին համակարգիչներով ապահովելը։ Այդ ընթացքում մամուլը գրում էր, որ «Փհա Թայ»-ը ղեկավարում էր Տակսինը, ով այդ ժամանակ գտնվում  էր [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական միացյալ էմիրություններում,]] [[Դուբայ|Դուբայում]], թաքնվելով հայրենիքում տիրող կոռուպցիայի մեղադրանքներից։

Չիննավատն ամուսնացած է, ունի մեկ որդի։

=== Վարչապետի պաշտոն ===
2011 թվականի հուլիսի 3-ին Թաիլանդում անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ տարավ «Փհա Թայ» կուսակցությունը, միավորումը ստացավ 264 տեղ ընդդեմ Ապհիսիտի Ժողովրդավար կուսակցության 160 տեղի, որը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը։ 2011 թվականի օգոստոսի 5-ին Թաիլանդի խորհրդարանը պաշտոնապես  Յինգլակ Չիննավատին  ընտրեց որպես վարչապետ (նրա օգտին տրվել էր 296 ձայն 500 հնարավորից)։ Այդ կերպ նա դարձավ երկրի պատմության մեջ առաջին կին-վարչապետն ու խորհրդարանի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Դեռ իր նշանակումից առաջ հեռացել էր SC Assets-ի պաշտոնից։

==== Բողոքներ ====
2013 թվականի աշնանը Բանգկոկում սկսվեցին հազարավոր հակակառավարական ցույցեր, որը ղեկավարում էր  խորհրդարանի նախկին ընդդիմադիր Ժողովրդավարական կուսակցության անդամ Սուտհեպ Տհաուգսուբանը։ Ցուցարարները պահանջում էին Յինգլակ Չիննավատի հրաժարականը՝ նրան մեղադրելով նրանում, որ իրականում երկիրը ղեկավարում է նրա եղբայր Տակսին Չիննավատը&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2013/11/25/foreign/ Lenta.ru: Мир: Общество: Демонстранты ворвались на территорию таиландского МИДа&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;։ 2013 թվականի սկզբին Չիննավատը որոշում կայացրեց խորհրդարանը լուծարել, ինչը կապված էր երկրում չդադարող բողոքի ակցիաներն ըննդեմ գործող կառավարության հետ։ Տեղական օրենքի համաձայն, նշանակում էր, որ կառավարությունը վարչապետի հետ հեռանում է։ 

==== Պաշտոնից հեռացումն ու քրեական պատասխանատվությունը ====
[[Մայիսի 6|Մայիսի 6-ին]] Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատը սենատորների խմբի հայցի՝ 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար Տհավին Պլիենսիրի հեռացմանը առնչվող և իշխանության չարաշահումների մեղադրանքներին&lt;ref&gt;[http://m.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140506_rn_thailand_constitutional_court Премьер Таиланда предстала перед конституционным судом] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt; պատասխան տալու հիման վրա ներկայացավ Թաիլանդի Սահմանադրական դատարան։ Դատարանի դահլիճում Յինգկլակ Չիննավատը հայտարարեց.

«Ես ժխտում եմ իմ հասցեին ուղղված բոլոր մեղադրանքները։ ՍՈրպես վարչապետ, ունեմ իմ պարտականությունները կատարելու և որոշումներ կայացնելու իրավունք՝ ելնելով հասարակության շահերից»&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1168347 И. о. премьер-министра Таиланда предстала перед Конституционным судом королевства] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/06/thai/ Премьер Таиланда предстала перед судом] ''[[Лента.ру]]'', 6 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 7-ին Թաիլանդի Սահմանադրական դատարանը վճռեց Յինգլակ Չիննավատին հեռացնել երկրի վարչապետի զբաղեցրած պաշտոնից, և ինը նախարաների&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140508/1007052666.html Экс-премьера Таиланда ждет уголовное дело, а страну — новая революция] ''[[РИА Новости]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt; ոչ սահմանադրական իրավունքով 2011 թվականին ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնից Տհավին Պլիենսիրի հեռացման դեմ բողոքի համաձայն, Չիննավատը Պլիենսիրից ստացավ անձնական եկամուտ, նրա փոխարեն  նշանակելով նախկին ոստիկանապետին, իսկ թափուր պաշտոնում նշանակեց իր բարեկամին, ինչը ոչսահամանադրական էր&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006812122.html Суд Таиланда постановил освободить от должности и. о. премьера Чинават] ''[[РИА Новости]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kommersant.ru/doc/2466968 Суд Таиланда обязал и. о. премьера страны сложить полномочия] ''[[Коммерсантъ]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Դատարանը վճռեց.

«Վարչապետի հավատարմագրերը դադարեցված են, Յինգլակն այլևս չի կարող մնալ իր պաշտոնում»&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/07/thailand/ Конституционный суд Таиланда обязал премьера уйти в отставку] ''[[Лента.ру]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։

Դատավարությունը հեռարձակվում էր երկրի գլխավոր հեռուստաալիքներով։ Դատական վճռի ժամանակ Չիննավատը ներկա չէր և հետևում էր իրադարձություններին իր կաբինետից&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1170913 Конституционный суд Таиланда отправил в отставку и. о. премьер-министра страны] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Չիննավատի հեռացման դատարանի որոշման հայտարարությունից հետո Բանգկոկի փողոցներում սկսեցին զանգվածային տոնակատարություններ&lt;ref&gt;[http://izvestia.ru/news/570486 Судьи Таиланда свергли своего премьер-министра] ''[[Известия]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;.: 

Այդ օրը Թաիլանդի վարչապետի պաշտոնի պարտականություններն անցան Նիվատհումրոնգ Բունսոնգպայսանին&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1171231 Новым и. о. премьер-министра Таиланда назначен министр торговли] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://ria.ru/world/20140507/1006836957.html Министр торговли Таиланда будет исполнять обязанности премьера] ''РИА Новости'', 7 мая 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html Niwatthumrong becomes caretaker PM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140508030244/http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/Niwatthumrong-becomes-caretaker-PM-30233073.html |date=2014-05-08 }} ''The Nation''&lt;/ref&gt;։ Ավելի ուշ, Սահմանադրական դատարանի շենքի մոտ, խոշոր առևտրային բանկի և գիտահետազոտական ինստիտուտի շենքերի ներսում պայթեցվեցին նռնակներ։

[[Մայիսի 8|Մայիսի 8-ին]] Թաիլանդի Ազգային հակակոռուպցիոն խորհուրդը Յինգլակ Չիննավատին մեղավոր ճանաչեց գյուղատնտեսության մեջ բրնձի հարկային գնման իրացման պետական ծրագրի խարդախության մեջ, ինչը պետական բյուջեին բերեց զգալի վնասներ&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/05/140508_thailand_yingluck_corruption_charges.shtml Таиланд: бывшего премьера обвиняют в халатности] ''[[Русская служба Би-би-си]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;։ Հետաքննության պատասխանը կուղարկվի ուսումնասիրման Թաիլանդի սենատում, որտեղ գործի ուսումնասիրման հետագա գործընթացը կարող է բերել 5 տարով քաղաքականությամբ զբաղվելու արգելք և Բարձրագույն դատական խորհրդում հետագա ուսումնասիրության, ինչը կարող է առաջացնել քրեական պատասխանատվություն&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1173722 Экс-премьер Таиланда признана виновной в халатности] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.: Ազգային հակակոռուպցիոն խորհրդի ղեկավար Պանտեպ Կլանարոնգը հայտարարեց.

«Քննիչ խորհուրդը ձեռք է բերել մեղադրանքի բավարար ապացույցներ։ Այժմ մենք գործն ուղարկում ենք Սենատ»&lt;ref&gt;[http://www.vz.ru/news/2014/5/8/685816.html Экс-премьер Таиланда Чиннават признана виновной в халатности] ''[[Взгляд.ру]]'', 8 мая 2014&lt;/ref&gt;.:

[[2011|2011 թվականին]] կառավարության որոշմամբ գյուղատնտեսական ոլորտը ներդրեց գյուղացիներից գրավի դիմաց բրնձի գնման համար շուկայական գներից բարձր գծագիր։ Պետությունն իր վրա վերցրեց գնված բրնձի արտահանման վաճառքի պարտականությունը, սակայն բրնձի համաշխարհային գների իջեցման պայմաններում այն դժվար էր իրականացնել, ինչի արդյունքում բրինձը պահեստներում փչանում էր&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/953088 Более тысячи фермеров протестуют у резиденции правительства Таиланда, требуя выплат за рис] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 10 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

Գրավի դիմաց գնման գծագիրը Չիննավատին ճանաչում բերեց բնակչության աղքատ շերտերում, բայց Թաիլանդը աշխարհում դարձավ բրնձի արտահանման խոշորագույն պետություն&lt;ref&gt;[http://slon.ru/world/kak_demokratiya_utopila_tailand_v_rise-973362.xhtml Как демократия утопила Таиланд в рисе] ''[[Slon.ru]]'', 2 августа 2013&lt;/ref&gt;։ [[2013|2013 թվականի]] վերջին պետությունը գյուղացիների նկատմամբ ուներ 4,4 միլիարդ [[ԱՄՆ դոլար]] պարտք, ինչը բերեց [[Բանգկոկ|Բանգկոկում]] և Թաիլանդի գավառներում զանգվածային բողոքների&lt;ref&gt;[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1010144 В Таиланде участники политического конфликта готовятся к гражданской войне] ''[[ИТАР-ТАСС]]'', 28 февраля 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2014|2014 թվականի]] [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]] Չիննավատին ձերբակալեցին իշխանությունը գրաված զինվորականները&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2014/05/140523_rn_thailand_ex_pm_arrest.shtml BBCRussian.com, 23/05/2014, «Таиланд: Йинглак Чинават и её семья арестованы»]&lt;/ref&gt;։ 

[[Մայիսի 25|Մայիսի 25-ին]] Չիննավատն ազատ արձակվեց, բայց այն պայմանով, որ չպետք է մասնակցի բողոքի ցույցերին ու չմիավորվի որևիցե քաղաքական շարժման, այլ իրավունք ունի Թաիլանդի սահմաններից դուրս գալ միայն ռազմական իշխանությունների թույլատրմամբ&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2014/05/25/tai/ Военные выпустили на свободу бывшего премьера Таиланда] ''[[Лента.ру]]'', 25 мая 2014&lt;/ref&gt;։ 

[[2015|2015 թվականի]] [[Հունվարի 23|հունվարի 23-ին]] խորհրդարանի պատգամավորների մեծամասնությունը 190 ձայնով քվեարկեցին Չիննավատի իմպիչմենտի ներդրման համար և նրան հինգ տարի ժամկետով արգելեցին զբաղվել քաղաքականությամբ։

[[Փետրվարի 19|Փետրվարի 19-ին]] Թաիլանդի Գլխավոր դատախազությունը նախկին վարչապետին մեղադրանքներ առաջադրեց։ Նրան սպառնում է 10 տարվա ազատազրկում։

Չիննավատն իր մեղքը չի ճանաչում։

[[2017|2017 թվականի]] սեպտեմբերի 27-իննախկին վարչապետին կոռուպցիան թաքցնելու համար մեղավոր ճանաչեցին և նրա բացակայությամբ նրան դատապարտեցին հինգ տարի ազատազրկման։ Չիննավատը ներկայանում էր դատարան 2014 թվականից մինչև 2017 թվականը, բայց հետո դատարանին նախազգուշացրեց, որ ունի ականջի բորբոքում։ Դրանից հետո նախկին պաշտոնյան լքեց երկիրը, ենթադրաբար թաքնվելով [[Դուբայ|Դուբայում]]։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [[n:Премьером Таиланда впервые может стать женщина|Վարչապետը կարող է կին լինել]] 
* [http://echo.msk.ru/programs/48minut/794280-echo/ Յինգլակ Չիննավատ, «Թաիլանդի համար» կուսակցության առաջնորդ (մոսկվայի արձագանք)]
* [http://www.echo.msk.ru/programs/48minut/1209809-echo/#element-text Թաիլանդի վարչապետ Յինգլակ Չիննավատ (Մոսկվայի արձագանք)]

{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Պաշտպանության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Թաիլանդի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>2l9k4i6j9iqckpw2um76n6e04ig9e4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բանդար իբն Սուլթան Ալ Սաուդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1062520</id>
    <revision>
      <id>8492604</id>
      <parentid>7910118</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Անձնական կյանք */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52454" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Բանդար իբն Սուլթան Ալ Սաուդ''' ({{lang-ar|الأمير بندر بن سلطان بن عبدالعزيز آل سعود}}, {{ԱԾ}}), [[Սաուդյան Արաբիա]]յի իշխող տան ներկայացուցիչը։ 1983-2005 թվականներին եղել է [[ԱՄՆ]]-ում Սաուդյան Արաբիայի դեսպանը։ 2005 թվականին եղել է Սաուդյան Արաբիայի ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղար։ 2012-2014 թվականներին եղել է ընդհանուր հետախուզության ծառայության գլխավոր տնօրեն։ 2014 թվականի հուլիսի 1-ից մինչև 2015 թվականի հունվարի 29-ը զբաղեցրել է Աբդալլահ թագավորի հատուկ բանագնացի պաշտոնը։

== Վաղ տարիներ ==
Բանդարի ծննդյան պաշտոնական ամսաթիվը 1949-ի մարտի 2-ն է։ Նա ծնվել է [[Տաիֆ]] քաղաքում&lt;ref name=Kordan&gt;{{книга |заглавие=The Foreign Policies of Arab States: The Challenge of Globalization |ссылка=https://books.google.com/books?id=64PWMY5QksMC&amp;pg=PA369 |издательство={{Нп3|American University in Cairo Press|American Univ in Cairo Press|en|American University in Cairo Press}} |isbn=978-977-416-360-9 |страницы=369 |язык=en |автор=Bahgat Korany; Ali E. Hillal Dessouki |день=1 |месяц=1 |год=2010}}&lt;/ref&gt;։ Ծննդյան փաստացի ամսաթիվը նա ավելի ուշ հայտարարել է արևմտյան տեղեկատվական կենտրոններին։ Ենթադրվում է, որ նա փոխել է ծննդյան ամսաթիվը, որպեսզի կարողանա մտնել Սաուդյան Արաբիայի թագավորական ՌՕՈՒ&lt;ref&gt;{{книга |заглавие=The Prince: The Secret Story of the World's Most Intriguing Royal, Prince Bandar bin Sultan |год=2008 |издательство=[[HarperCollins]] |ссылка=https://books.google.com/?id=at9z3p2c-MEC&amp;pg=PA11&amp;dq=prince+turki#v=onepage&amp;q=prince%20turki&amp;f=false |isbn=9780061189425 |язык=en |автор=Simpson, William}}&lt;/ref&gt;։

Նրա հայրը արքայազն [[Սուլթան իբն Աբդուլ Ազիզ]]ն էր&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ Մայրը՝ Հիզիրանը ծագումով Ասիր նահանգից է։ Միայն երիտասարդության տարիներին է նա գրել և կարդալ սովորել։ Նա մահացել է 2019 թվականի հոկտեմբերին&lt;ref&gt;{{cite news|title=Saudi Prince Bandar bin Sultan bin Abdulaziz's Mother dies |url=https://www.egypttoday.com/Article/1/75569/Saudi-Prince-Bandar-bin-Sultan-bin-Abdulaziz-s-Mother-dies|accessdate=12 June 2020|work=Egypt Today|date=7 October 2019|location=Riyadh}}&lt;/ref&gt;։ Բանդարի մանկությունը անցել է մայրիկի և տատիկի հետ, հոր հետ գրեթե չի շփվել։ Առաջին անգամ հոր հետ մտերիմ շփում է ունեցել 8 տարեկան հասակում&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ Երբ Բանդարը դարձավ 11 տարեկան (թագավոր Աբդուլ Ազիզի մահից մի քանի տարի անց), նրա մեկուսի կյանքն ավարտվեց, նա և նրա մայրը տեղափոխվեցին ապրելու նրա վերջերս այրիացած Հասս Ալ Սուդյարի տատիկի պալատում&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։

1968 թվականին Բանդարն ավարտել է Քրանվելի թագավորական ռազմաօդային ուժերի քոլեջը (Անգլիա)&lt;ref name=aamulhim&gt;{{cite news|last=Al Mulhim|first=Abdulateef|title=From pilot’s g-suit to three-piece suit|url=http://www.arabnews.com/pilot%E2%80%99s-g-suit-three-piece-suit|accessdate=2012-07-29|publisher=Arab News|date=2012-07-29}}&lt;/ref&gt;։ Նա լրացուցիչ վերապատրաստում է անցել [[ԱՄՆ ռազմաօդային ուժեր|ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի]] Մաքսվելի բազայում և զինված ուժերի արդյունաբերական քոլեջում (Industrial College of the Armed Forces): Նա պատրաստված օդաչու է, թռիչքներ է կատարել բազմաթիվ կործանիչներով։ Նրա ռազմական կարիերան ավարտվել է 1977 թվականին, այն բանից հետո, երբ վայրէջքի ժամանակ նա կոտրել է ինքնաթիռը և լրջորեն վնասել թիկունքը&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.newyorker.com/archive/2003/03/24/030324fa_fact_walsh|title=The Prince|author=Walsh, Elsa|date=2003-03-24|work=The New Yorker|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060614095551/http://www.newyorker.com/fact/content/?030324fa_fact2|archivedate=2006-06-14}}&lt;/ref&gt;։ Հետագայում նա ստացել է մագիստրոսի աստիճան միջազգային պետական քաղաքականության դպրոցում ընդլայնված միջազգային հետազոտությունների համալսարանում&lt;ref name=&quot;pbs&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.pbs.org/wnet/wideangle/episodes/the-saudi-question/whos-who-the-house-of-saud/prince-bandar-bin-sultan-bin-abdul-aziz-al-saud/2877/|title=Who's Who: The House of Saud|work=PBS|date=2004-10-07}}&lt;/ref&gt;։ [[Պատկեր:Bandr bin Sultan bin Abdulaziz Al Saud.jpg|thumbnail|Արքայազն Բանդարը երիտասարդ տարիներին|180px]]
Թագավորական ՌՕՈՒ-ում ծառայության ժամանակ արքայազն Բանդարը հասել է փոխգնդապետի կոչման&lt;ref name=Laham2002&gt;{{книга |заглавие=Selling AWACS to Saudi Arabia: The Reagan Administration and the Balancing of America's Competing Interests in the Middle East |ссылка=https://books.google.com/books?id=Kqve9cTLfGcC&amp;pg=PA87 |издательство=[[Greenwood Publishing Group]] |isbn=978-0-275-97563-0 |страницы=90 |язык=en |автор=Nicholas Laham |день=1 |месяц=1 |год=2002}}&lt;/ref&gt;։ 1978 թվականին նա դիվանագիտական կարիերա է սկսել՝ ստանալով թագավորի անձնական դեսպանորդի պաշտոնը։ Նրան հաջողվել է [[ԱՄՆ Կոնգրես]]ում առաջ մղել Սաուդյան Արաբիային F-15 ինքնաթիռների վաճառքի հավանությունը։ [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տան]] [[Օվալաձև աշխատասենյակ]]ում կայացած հանդիպման ժամանակ նախագահ Քարթերը նրան խորհուրդ է տվել ստանալ Կալիֆոռնիայի նահանգապետ [[Ռոնալդ Ռեյգան]]ի աջակցությունը։ Բանդարն այդպես էլ արեց և ի պատասխան Քարթերին օգնեց ստանալ [[Հարավային Դակոտա]] նահանգից դեմոկրատ սենատոր Ջեյմս Աբուրեկի աջակցությունը պանամական ալիքով պայմանագրի հարցում։ Ֆահդ թագավորը Բանդարին դեսպանորդ է նշանակել Քարթերի մոտ և նրան թույլ է տվել գործել ԱՄՆ-ում Սաուդյան Արաբիայի դեսպանից անկախ&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։

== ԱՄՆ-ում Սաուդյան Արաբիայի դեսպան (1983-2005) ==
[[Պատկեր:Prince Bandar bin Sultan with G.W. Bush.jpg|300px|thumb|Արքայազն Բանդարը և Ջորջ Բուշ կրտսերը 2002 թվականին]]
1982 թվականին Ֆահդ թագավորը նրան նշանակել է Սաուդյան Արաբիայի դեսպանատան ռազմական կցորդ։ Այս քայլը կարող էր հանգեցնել Բանդարի դիվանագիտական կարիերայի ավարտին&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ Այնուամենայնիվ, 1983 թվականին թագավորը Բանդարին նշանակել է ԱՄՆ-ում Սաուդյան Արաբիայի դեսպան&lt;ref name=euroasia&gt;{{cite news|last=Al Zuhayyan|first=Abdulrahman|title=Prince Bandar, Architect of Saudi-US Relations|url=http://www.eurasiareview.com/06102012-prince-bandar-architect-of-saudi-us-relations-oped/|accessdate=2012-10-07|publisher=Euroasia Review|date=2012-10-07}}&lt;/ref&gt;։

1983 թվականի հոկտեմբերի 24-ին արքայազն Բանդարը պաշտոնապես նշանակվել է ԱՄՆ-ում դեսպանի պաշտոնում&lt;ref name=euroasia /&gt;։ Նրա՝ ԱՄՆ-ում գտնվելու ժամանակ փոխվել են հինգ նախագահներ, տասը պետական քարտուղարներ, ազգային անվտանգության տասնմեկ քարտուղարներ, տեղի է ունեցել Կոնգրեսի տասնվեց նստաշրջան&lt;ref name=ottaway&gt;{{cite news|title=Prince Bandar bin Sultan: Larger-than-life diplomacy|publisher=The Economist|date=2008-11-06|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=12551526|accessdate=2010-12-05}}&lt;/ref&gt;։ Դեսպան Բանդարը մեծ ազդեցություն է ձեռք բերել ԱՄՆ-ում&lt;ref name=ottaway/&gt;։ Ավելի քան երեսուն տարի նա մարմնավորել է ԱՄՆ-ում Սաուդյան Արաբիայի լոբբին&lt;ref name=ottaway/&gt;&lt;ref name=&quot;MacArthur&quot;&gt;John MacArthur [http://harpers.org/archive/2007/04/jrm-pubnote-20070417 «The Vast Power of the Saudi Lobby»] April 2007, ''Harper’s'' Magazine&lt;/ref&gt;։ Սաուդյան Արաբիայի հասարակության լայն շերտերը ԱՄՆ-ին համարում էին ամենակարևոր դաշնակիցներից մեկը, սակայն թագավորական ընտանիքի առանձին անդամներ ԱՄՆ-ին էին վերաբերվում տարբեր աստիճանի վստահությամբ։ Արքայազն Բանդարի մտերիմ հարաբերություններն ամերիկյան առաջնորդների և քաղաքական գործիչների հետ համարվում էին նրա իշխանության աղբյուրը թագավորությունում և կասկածներ առաջացրել թագավորական ընտանիքի մոտ, որ նա չափազանց մոտ է ԱՄՆ-ի քաղաքական դեմքերի հետ&lt;ref name=&quot;Hersh&quot;&gt;{{cite news|author=Seymour M. Hersh|title=Is the Administration's new policy benefitting our enemies in the war on terrorism?|url=http://www.newyorker.com/reporting/2007/03/05/070305fa_fact_hersh?printable=true|accessdate=2012-05-03|work=The New Yorker|date=2007-03-05}}&lt;/ref&gt;։

Ռեյգանի նախագահության ընթացքում նրան հաջողվել է ապահովել Դրո Ավակս ինքնաթիռների գնումը՝ չնայած ամերիկա-իսրայելական հանրային կապերի կոմիտեի հակազդեցությանը&lt;ref name=ottaway/&gt;։ Այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ն հրաժարվել է զենք մատակարարել, նա դիմել է Չինաստանին՝ միջին հեռահարության հրթիռներ հասցնելու հարցով, որոնք կարող են միջուկային մարտագլխիկներ կրել&lt;ref name=ottaway/&gt;։ Դա անհանգստացրել է ԿՀՎ-ին և ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտին&lt;ref name=ottaway/&gt;։ Դեսպան Բանդարի մասնակցությունը Իրան-կոնտրաս գործում դարձել է հրապարակայնության տիրույթ, նա հատկացրել է 32 միլիոն դոլար Նիկարագուայի կոնտրասի ֆինանսավորման համար&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ Նենսի Ռեյգանը նրա միջոցով հաղորդագրություններ է փոխանցել ԱՄՆ-ի աշխատասենյակ&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։

Բանդարին հաջողվել է մոտիկից հանդիպել մի քանի ամերիկացի նախագահների, այդ թվում՝ հայր և որդի Բուշերի հետ։ Վերջինս նրան տվել է «Բանդար Բուշ» մականունը&lt;ref name=&quot;theatlantic&quot;&gt;{{Citation|author=Robert Baer|title=The Fall of the House of Saud|publisher=The Atlantic|date=May 2003|url= https://www.theatlantic.com/doc/200305/baer/3|accessdate=5 December 2010}}&lt;/ref&gt;։ Նրա շատ մտերիմ հարաբերությունները Բուշ ընտանիքի հետ լուսաբանվել են Մայքլ Մուրի «Ֆարենհեյթ 9/11» վավերագրական ֆիլմում։ Հաղորդվում է, որ նա այնքան մոտ է եղել Բուշ ավագին, որ նրա մասին հաճախ են խոսել որպես նախկին նախագահի ընտանիքի անդամ&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;theguardian&quot;&gt;{{Citation|author=David Leigh|title=Prince Bandar|publisher=The Guardian|date=7 June 2007|url= http://www.guardian.co.uk/world/2007/jun/07/bae5|accessdate=9 February 2011|location=London}}&lt;/ref&gt;։ Արքայազն Բանդարը հանդես է եկել Սադամ Հուսեյնի տապալման օգտին 2003 թվականի մարտին&lt;ref name=&quot;kingsmessenger&quot;&gt;{{книга |заглавие=The king's messenger: Prince Bandar bin Sultan and America's tangled |страницы=251 |год=2008 |издательство=[[Bloomsbury Publishing|Walker Publishing Company]] |место=N. Y. |ссылка=https://books.google.com/books?id=UdIZhiQxGxEC&amp;pg=PA251&amp;dq=prince+turki+al-faisal#v=onepage&amp;q&amp;f=false |isbn=9780802777645 |язык=en |автор=David Ottoway}}&lt;/ref&gt;, կոչ է արել [[Իրաք]]ի դեմ ռազմական գործողություններ սկսել, պաշտպանել է Դիք Չեյնիի «Նոր Միջին Արևելք» օրակարգը, որը կոչ է արել [[Սիրիա]]յի և [[Իրան]]ի համար ժողովրդավարամետ ծրագրերն առաջ մղել&lt;ref name=&quot;kingsmessenger&quot;/&gt;։ Հաղորդվում է, որ արքայազն Բանդարի երեխաները սովորում էին նույն դպրոցում, ինչ Չեյնիի թոռները&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot; /&gt;։

1990-ական թվականներին Բանդարը Լիբիայի առաջնորդ Մուամար Քադաֆիին կոչ էր արել հանձնել 103 PanAm չվերթի ինքնաթիռի պայթյունի մեջ կասկածվողներին&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։

2005 թվականի հունիսի 26-ին արքայազն Բանդարը ԱՄՆ-ում դեսպանի պաշտոնից «անձնական պատճառներով» հրաժարական էր տվել&lt;ref name=&quot;nbc&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/8366298/|title=NBC: Saudi envoy to U.S. offers resignation|work=[[MSNBC]]|date=2005-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gulftimes&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gulf-times.com/site/topics/article.asp?cu_no=2&amp;item_no=42288&amp;version=1&amp;template_id=37&amp;parent_id=17|title=Bandar stays as envoy to US: Saudi|work=Gulf Times|date=2005-06-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050628215959/http://www.gulf-times.com/site/topics/article.asp?cu_no=2&amp;item_no=42288&amp;version=1&amp;template_id=37&amp;parent_id=17|archivedate=2005-06-28}}&lt;/ref&gt;։ Նրա լիազորությունների դադարեցման պաշտոնական ամսաթիվը դարձել է նույն թվականի սեպտեմբերի 8-ը&lt;ref name=resaw/&gt;։ Արքայազն Բանդարը հայրենիք է վերադարձել Ֆահդ թագավորի մահից մի քանի շաբաթ առաջ, որից հետո նրա հայրը՝ Սուլթան իբն Աբդուլ Ազիզը, դարձել է գահաժառանգը։ Ըստ լուրերի՝ Բանդարի վերադարձը կապված էր նոր կառավարությունում դիրքերի ապահովման հետ&lt;ref name=&quot;bbcnews1&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4735505.stm|title=Tensions remain among Saudi royals|work=[[BBC News]]|date=2005-08-01|author=Jon Leyne}}&lt;/ref&gt;։

Դեսպանի պաշտոնում Բանդարին փոխարինել է նրա զարմիկ Տուրկի իբն Ֆեյսալը&lt;ref name=Kordan/&gt;։ Չնայած պաշտոնաթողությանը՝ Բանդարը շարունակել է սերտ հարաբերություններ պահպանել Բուշի վարչակազմի հետ և հանդիպել Սպիտակ տան բարձրաստիճան աշխատակիցների հետ նույնիսկ դեսպանի պաշտոնը ստանձնելուց հետո՝ Տուրկ արքայազնի հետ։ Վերջինս ընդամենը 18 ամիս էր զբաղեցնում իր պաշտոնը&lt;ref name=&quot;Hersh&quot;/&gt;։

== Ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղար (2005-2015) ==
2005 թվականի հոկտեմբերին թագավոր Աբդալլահը Բանդար իբն Սուլթանին նշանակել է միայն Սաուդյան Արաբիայի ստեղծած Ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղար&lt;ref name=upi5&gt;{{cite news|title=Saudi Arabia creates new security council|url=http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2005/10/21/Saudi-Arabia-creates-new-security-council/UPI-36381129910474/|accessdate=2012-12-10|work=UPI|date=2005-10-21|location=Riyadh}}&lt;/ref&gt;։

Նոյեմբերի կեսերին արքայազն Բանդարն այցելել է Դամասկոս, որտեղ հանդիպել է նախագահ Բաշար Ասադի հետ&lt;ref name=wleaks19dec&gt;{{cite news|title=The killing of Gebran Tueni: What was the SARG thinking?|url=http://www.wikileaks.org/cable/2005/12/05DAMASCUS6579.html|accessdate=2013-03-25|work=Wikileaks|date=2005-12-19}}&lt;/ref&gt;։ Դեսպանի պաշտոնից հրաժարականից հետո արքայազն Բանդարը 2006 թվականին գաղտնի հանդիպում է ունեցել ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչների հետ&lt;ref name=arnaud&gt;{{cite web|url=http://www.upi.com/InternationalIntelligence/view.php?StoryID=20061227-082153-2822r|author=de Borchgrave, Arnaud|title=Analysis: Arabian Medicis|work=UPI|date=2006-12-27|accessdate=2006-12-29}}&lt;/ref&gt;։ Սեյմուր Հերշը 2007 թվականին New Yorker ամսագրում գրել է, որ Սաուդյան Արաբիայի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Բանդար իբն Սուլթանը շարունակում է մասնավոր կերպով հանդիպել նախագահ Ջորջ Բուշ կրտսերի և փոխնախագահ Դիկ Չեյնիի հետ։ Այդ ժամանակ Հերշը Բանդարին նկարագրել է որպես Իրաքում և Միջին Արևելքում Բուշի վարչակազմի քաղաքականության առանցքային ճարտարապետ&lt;ref name=&quot;Hersh&quot;/&gt;։

2007 թվականի հունվարի 25-ին Սաուդյան Արաբիայի իշխանությունները արքայազն Բանդարին Իրան ուղարկեցին՝ քննարկելու Լիբանանի ճգնաժամը։ Թագավորության ներկայացուցիչները նույնիսկ բանակցություններ են վարել Հեզբոլլահի առաջնորդների հետ, որոնց նա հրավիրել է [[Մեքքա]] ամենամյա ուխտագնացության&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Saudi Arabia's Not so New Anti-Shi'ism |издание={{Нп3|Middle East Report}} |том=242 |страницы=29—32 |jstor=25164776 |язык=und |автор=Jones, Toby |год=2007}}&lt;/ref&gt;։ Սաուդյան Արաբիան 2012 թվականին Սիրիայի նկատմամբ քաղաքականությունը որոշած Բանդարի ղեկավարության ներքո իր ջանքերը [[Թուրքիա]]յից անցել է Հորդանան՝ օգտագործելով ֆինանսական լծակներ ուսումնական ստորաբաժանումների մշակման համար։ Այդ մասին հայտարարել է Սաուդյան Արաբիայի ԱԳ նախարար Մոհամադ Ջավադ Զարիֆը։ Այս գործընթացի նկատմամբ հսկողությունը Բանդարը հանձնարարել է իր միասնական եղբայր Սալման իբն Սուլթանին&lt;ref name=&quot;adnoma&quot;&gt;{{cite news|title=A Veteran Saudi Power Player Works To Build Support to Topple Assad|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424127887323423804579024452583045962.html|accessdate=2013-08-30|publisher=The Wall Street Journal|date=2013-08-25|author=Adam Entous|author2=Nour Malas|author3=Margaret Coker Connect}}&lt;/ref&gt;։

2009 թվականի սեպտեմբերի 3-ին արքայազն Բանդարի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնավարման ժամկետը երկարաձգվել է 4 տարով&lt;ref&gt;{{cite news|title=Prince Bandar gets four-year extension as NSC chief|date=2009-09-03|url=http://www.arabnews.com/?page=1&amp;section=0&amp;article=126033&amp;d=3&amp;m=9&amp;y=2009&amp;pix=kingdom.jpg&amp;category=Kingdom|work=Arab News|accessdate=2009-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090903233411/http://www.arabnews.com/?page=1&amp;section=0&amp;article=126033&amp;d=3&amp;m=9&amp;y=2009&amp;pix=kingdom.jpg&amp;category=Kingdom|archivedate=2009-09-03|deadurl=no}}&lt;/ref&gt;։ Դրա ժամկետն ավարտվել է 2015 թվականի հունվարի 29-ին&lt;ref&gt;{{cite news|title=King Salman makes appointments|url=http://www.saudiembassy.net/latest_news/news01291502.aspx|accessdate=2015-02-01|work=Royal Embassy, Washington DC|date=2015-01-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150202220126/http://www.saudiembassy.net/latest_news/news01291502.aspx|archivedate=2015-02-02}}&lt;/ref&gt;։ Նույն օրը այդ պաշտոնը վերացվել է&lt;ref&gt;{{cite news|author=Simeon Kerr|title=Saudi king stamps his authority with staff shake-up and handouts|url=http://www.ft.com/cms/s/0/8045e3e0-a850-11e4-bd17-00144feab7de.html#axzz3QVaF4Ex4|accessdate=2015-02-01|work=Financial Times|date=2015-01-30|location=Riyadh}}&lt;/ref&gt;։

Այն բանից հետո, երբ թագավորը երկարացրել է արքայազն Բանդարի լիազորությունների ժամկետը, նա չի հայտնվել թագավորին հավատարմության սովորական հրապարակային ցույցի ժամանակ&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։ Այս նշանակալի բացակայությանը հաջորդել են նաև մյուսները։ Արքայազնը, լինելով «Դալլաս Կովբոյզ» ֆուտբոլային թիմի մոլի երկրպագու, իր սովորական վայրում չի հայտնվել Ջերի Ջոնսի կողքին «Կովբոյզ» նոր մարզադաշտում&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։ 2009 թվականի հոկտեմբերին նա չի եղել Աբդալլահ թագավորի պատվիրակության կազմում Դամասկոս կատարած այցի ժամանակ&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։ Ավելի տարօրինակ է, որ նույն տարվա դեկտեմբերին արքայազնը չէր եղել Մարոկկոյից իր հոր՝ թագաժառանգ Սուլթանի վերադարձի ժամանակ&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։ Դրանից հետո լրագրողները սկսել են գրել Բանդարի բացակայության մասին՝ նկատելով, որ վերջին անգամ նա Ջիդայում Աբդալլայի թագավորի հետ միասին հայտնվել է հանրության առջև 2008 թվականի դեկտեմբերի 10-ին&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։

London Review of Books ամսագրից Հյու Մայլսը նշել է այն լուրերի մասին, որոնք պնդում էին, որ Բանդարը Բալթիմորի Ջոնս Հոպկինսի հոսպիտալում վիրաբուժական վիրահատության է ենթարկվել&lt;ref name=&quot;presstv1&quot;/&gt;։ Ավելի ուշ այդ լուրերը հերքել է Բանդարի փաստաբանը&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.lrb.co.uk/blog/2010/01/19/hugh-miles/the-missing-prince/|title=The Missing Prince|author=Miles,Hugh|date=2009-01-19|work=LRB Blog}}&lt;/ref&gt;։

Le Figaro թերթի բլոգում, որը նվիրված էր Միջին Արևելքին, գրված է եղել, որ Բանդարը գտնվել է Ֆրանսիայի հիվանդանոցում, իսկ ապաքինվել է Մարոկկոյում&lt;ref&gt;Gulfblog. June 2010, [http://thegulfblog.com/tag/prince-bandar-missing/ Prince Bandar missing]&lt;/ref&gt;։

Իրանական Press TV հեռուստաալիքը հայտնել է, որ Բանդարը տնային կալանքի տակ է գտնվում պետական հեղաշրջման փորձի համար&lt;ref name=&quot;presstv1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.presstv.ir/detail/152211.html|title=The Saudi succession struggle|author=Sajedi, Mohioddin|work=PressTV|date=2006-11-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;presstv2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=102313&amp;sectionid=351020205|title=In kingdom, Saudi prince's coup 'fails'|date=2009-08-02|work=PressTV}}&lt;/ref&gt;։ Սաուդյան ընդդիմության աղբյուրը հայտնել է, որ արքայազնը գտնվում է Դհաբան բանտում&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։ Ըստ որոշ լուրերի՝ հեղաշրջման փորձը հրահրվել է ռուսական հատուկ ծառայությունների կողմից՝ Մոսկվա կատարած հաճախակի այցերի ընթացքում՝ Իրանին հակազդելու համար&lt;ref name=&quot;missingprince&quot;/&gt;։
    
2010 թվականի հոկտեմբերին Միջին Արևելքի վերլուծաբան Սայմոն Հենդերսոնը Foreign Policy հրատարակությունում հայտնել էր, որ արքայազն Բանդարը գրեթե երկու տարվա ընթացքում առաջին անգամ հայտնվել է հանրության առջև։ Սաուդյան պաշտոնական լրատվամիջոցներից մեջբերումներ անելով, Հենդերսոնը գրել է, որ Բանդարան օդանավակայանում հանդիպել է «Ով է Սաուդյան քաղաքական գործիչների մեջ» (''a virtual who’s who of Saudi political figures'')։ Նա նշել է, որ ոչ մի բացատրություն չի տրվել, թե որտեղ է գտնվել Բանդարը երկու տարի, ասվել է միայն, որ նա վերադարձել է «արտասահմանից»։ Հենդերսոնը և այլ վերլուծաբաններ դա գնահատել են որպես Բանդարի վերականգնման և թագավորության քաղաքականության մեջ նրա ակտիվ դերին վերադառնալու նշան&lt;ref&gt;''Simon Henderson''. Bandar Is Back. // Foreign Policy. 21 October 2010.&lt;/ref&gt;։

2011 թվականի մարտին Բանդար արքայազնն ուղարկվել է Պակիստան, Հնդկաստան, Մալայզիա և Չինաստան՝ նպատակ ունենալով աջակցություն հավաքել Սաուդյան Արաբիայի՝ Բահրեյն ներխուժման համար&lt;ref name=&quot;rosen&quot;&gt;''Rosenberg, Matthew''. [http://online.wsj.com/article/SB10001424052702303654804576347282491615962.html Saudi Bid to Curb Iran Worries U.S.] // Wall Street Journal. — 27 May 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hannah&quot;/&gt;, դա գնահատվել է որպես նրա լիազորությունների վերադարձ։ Նույն թվականի ապրիլին Բանդարը ներկա էր ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարար Ռոբերտ Գեյթսի և թագավոր Աբդալլահի հանդիպմանը և ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության քարտուղար Թոմաս Դոնիլոնի առանձին այցի ժամանակ&lt;ref name=&quot;hannah&quot;&gt;{{cite news|author=John Hannah|title=Shadow Government: Bandar's Return|work=Foreign Policy|date=2011-04-22|accessdate=2011-05-14|url=http://shadow.foreignpolicy.com/posts/2011/04/22/bandars_return|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110510083559/http://shadow.foreignpolicy.com/posts/2011/04/22/bandars_return|archivedate=2011-05-10|deadurl=no}}&lt;/ref&gt;։

Նրա մարտյան ուղևորության մեկ այլ նպատակն էր հասնել Պակիստանյան բանակը վերադարձնելու որոշմանը, Պակիստանի իշխանություններն անհապաղ արձագանքել են արքայազնի խնդրանքին&lt;ref name=&quot;Riedel 2011&quot;&gt;{{статья |заглавие=Brezhnev in the Hejaz |издание=[[The National Interest]] |том=115 |ссылка=http://www.relooney.info/SI_Milken-Arabia/0-Important_14.pdf |accessdate=2012-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131115051640/http://www.relooney.info/SI_Milken-Arabia/0-Important_14.pdf |archivedate=2013-11-15 |язык=en |автор=Riedel, Bruce |год=2011 |тип=magazine}} {{Cite web |url=http://www.relooney.info/SI_Milken-Arabia/0-Important_14.pdf |title=Архивированная копия |access-date=2015-04-11 |archive-date=2013-11-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131115051640/http://www.relooney.info/SI_Milken-Arabia/0-Important_14.pdf |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։ Այդ ընթացքում Բանդարն այցելել է նաև [[Չինաստան]]՝ հասնելով շահավետ պայմանագրերի ընդունմանը՝ վերադարձնելով քաղաքական աջակցությունը։ Քանի որ Չինաստանի իշխանությունները չէին աջակցում «արաբական գարունը», նրանք փափագում էին սաուդյան նավթ և ներդրումներ։ Բանդարին հաջողվել է գաղտնի պայմանավորվել առաջին զգալի սաուդա-չինական զենքի գործարքի մասին։ Այսպիսով, արքայազնը դարձել է թագավորության՝ Չինաստանի հարցերով գլխավոր փորձագետ&lt;ref name=&quot;Riedel 2011&quot;/&gt;։

== Ընդհանուր հետախուզության ծառայության գլխավոր տնօրեն ==
2010 թվականի հուլիսի 19-ին Բանդար իբն Սուլթանը զբաղեցրել է ընդհանուր հետախուզության ծառայության գլխավոր տնօրենի պաշտոնը՝ այդ պաշտոնում փոխարինելով Մուքրին իբն Աբդուլ Ազիզին&lt;ref name=resaw&gt;{{cite web|title=His Royal Highness Prince Bandar bin Sultan|url=http://www.saudiembassy.net/about/princebandar.aspx|publisher=Royal Embassy of Saudi Arabia, Washington DC|accessdate=2012-07-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921155740/http://www.saudiembassy.net/about/princebandar.aspx|archivedate=2013-09-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=wsj12&gt;{{cite news|last=Knickmeyer|first=Ellen|title=Saudi Appointment Suggests Bigger Regional Ambitions|url=http://online.wsj.com/article/SB10000872396390444097904577537311469944198.html?mod=googlenews_wsj|accessdate=2012-07-20|newspaper=The Wall Street Journal|date=2012-07-20}}&lt;/ref&gt;։ Գլխավոր տնօրենի փոփոխության պաշտոնական բացատրություններ չեն տրվել&lt;ref&gt;{{cite news|title=Saudi king names ex-U.S. envoy as intelligence chief|url=http://www.cnn.com/2012/07/19/world/meast/saudi-arabia-intelligence-chief/index.html|accessdate=2012-07-20|work=CNN|date=2012-07-19}}&lt;/ref&gt;, սակայն նշանակումը տեղի է ունեցել Սաուդյան Արևելյան Էշ-Շարկիա նահանգում շիաների և սունիների միջև աճող շփման ժամանակ&lt;ref name=mec2012&gt;{{cite web|title=KSA: New Director for Spy Agency|url=http://me-confidential.com/5125-ksa-new-director-for-spy-agency.html|work=Middle East Confidential|accessdate=2012-07-20|date=2012-07-20}}&lt;/ref&gt;։ Դա նաև դիտարկվում է որպես Սաուդյան Արաբիայի ավելի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը ցուցադրելու փորձ՝ ի պատասխան տարածաշրջանում Իրանի և Սիրիայի ծագող մարտահրավերների&lt;ref name=upi&gt;{{cite news|title=New Saudi spymaster marks shift in policy|url=http://www.upi.com/Top_News/Special/2012/07/26/New-Saudi-spymaster-marks-shift-in-policy/UPI-59941343325566/|accessdate=2012-07-26|work=UPI|date=2012-07-26}}&lt;/ref&gt;։ Արքայազն Բանդարը նաև զինվորական ծառայության խորհրդի անդամ է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Saudi- Authority to monitor audiovisual media|url=http://www.menafn.com/menafn/1093553820/Saudi-Authority-to-monitor-audiovisual-media|accessdate=2012-09-04|work=MEFAFN|date=2012-09-04|agency=Arab News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140814005012/http://www.menafn.com/menafn/1093553820/Saudi-Authority-to-monitor-audiovisual-media|archivedate=2014-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Արքայազն Բանդարը կազմակերպել էր 2012 թվականի հուլիսի 6-ին Սաուդյան Արաբիա փախած նախկին սիրիացի գեներալ Մանաֆի այցը&lt;ref name=wsj2612&gt;{{cite news|title=Key Role Floated for Syrian Defector|url=http://online.wsj.com/article/SB10000872396390443931404577549261903962128.html?mod=googlenews_wsj|accessdate=2012-07-26|publisher=The Wall Street Journal|date=2012-07-26|author=Jay Solomon|author2=Sam Dagher}}&lt;/ref&gt;։

2013 թվականին արքայազն Բանդարը հայտարարել է, որ սաուդցիները «կհեռանան» Իրանի և Սիրիայի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունից&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://worldnews.nbcnews.com/_news/2013/10/22/21077703-saudi-arabia-to-shift-away-from-the-us-over-iran-syria-intelligence-chief-says|title=Saudi Arabia to 'shift away from the US' over Iran, Syria, intelligence chief says|last1=Bakr|first1=Amena|last2=McDowell|first2=Angus|date=2013-10-22|work=NBC News|agency=Reuters|accessdate=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;։

Բազմաթիվ հոդվածների բովանդակության համաձայն՝ արքայազն Բանդարը հանդիպել է [[Վլադիմիր Պուտին]]ի հետ՝ փորձելով ելք գտնել Սիրիայի հետ փակուղային իրավիճակից։ Արքայազնը Պուտինին առաջարկել է հրաժարվել Ասադին աջակցելուց՝ խոստանալով խոշոր գործարք ռուսական զենք գնելու, տարածաշրջանում Ռուսաստանի շահերի առաջմղման վերաբերյալ&lt;ref&gt;[https://lenta.ru/articles/2015/06/30/saudits/ Арабские сказки Стоит ли верить в сближение России и Саудовской Аравии]&lt;/ref&gt;։ Համաձայնագիրը, որին նա ձգտում էր, վերաբերում էր նաև Սոչիի Օլիմպիադային։ Ենթադրությունների համաձայն՝ նա ասել է. «ես կարող եմ երաշխավորել ձեզ հաջորդ տարվա օլիմպիական խաղերի անվտանգությունը։ Խաղերի անվտանգությանը սպառնացող չեչենական խմբերը մեր հսկողության տակ են»&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/oilandgas/10266957/Saudis-offer-Russia-secret-oil-deal-if-it-drops-Syria.html|title=Saudis offer Russia secret oil deal if it drops Syria|work=The Telegraph|date=2013-08-27|accessdate=2013-11-03|location=London|first=Ambrose|last=Evans-Pritchard}}&lt;/ref&gt;։ Պուտինը կտրուկ մերժել է արքայազնի առաջարկը՝ հայտարարելով. «Մեզ հայտնի է, թե ով է տասնամյակներ շարունակ աջակցել չեչենական ահաբեկչական խմբերին։ Եվ այդ աջակցությունը, որի մասին Դուք բացահայտ ասել եք միայն հիմա, միանգամայն անհամատեղելի է միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարի ընդհանուր նպատակների հետ, որի մասին Դուք նշեցիք»&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.dailyhy.net/saudi-intelligence-chief-back-in-russia-to-discuss-syria-crisis-550h.htm|title=Saudi Intelligence Chief Back in Russia to Discuss Syria Crisis|work=Daily HY|date=2013-12-05|accessdate=2013-12-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209232325/http://www.dailyhy.net/saudi-intelligence-chief-back-in-russia-to-discuss-syria-crisis-550h.htm|archivedate=2013-12-09}}&lt;/ref&gt;։

Բանդարը պատասխանատու էր սիրիական քաղաքացիական պատերազմում սաուդյան քաղաքականության իրականացման համար, սակայն 2014 թվականի սկզբին նրան փոխարինել է ներքին գործերի նախարար Մուհամեդ իբն Նաիֆը։ Բանդարն անցել է ԱՄՆ-ի հետ դիմակայության ոճին և Ջոն Քերրին նրան մասնավոր կերպով խնդիր է անվանել։ Միևնույն ժամանակ Բանդարը 1977 թվականին ավիաաղետի հետևանքով առողջական խնդիրներ է ունեցել, ինչը հանգեցրել է նրան պաշտոնանկ անելու պատճառների մասին ենթադրությունների&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303775504579392942097203608|title=Saudi Arabia Replaces Key Official in Effort to Arm Syria Rebels|last=Ellen Knickmeyer and Adam Entous|date=2014-02-19|work=The Wall Street Journal|accessdate=2014-02-25}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ հաղորդումների, Իրաքի վարչապետ Նուրի ալ-Մալիքին բողոքել է գաղտնի աջակցությամբ սաուդացիների զինված խմբերի, ասելով․ «Նրանք հարձակվում են Իրաքի վրա՝ ուղիղ ճանապարհով գործելով Սիրիայի տարածքով, և նրանք պատերազմ են հայտարարել Իրաքին, ինչպես մինչ այդ՝ Սիրիային, դժբախտաբար դա տեղի է ունենում կրոնական և քաղաքական հողի վրա»&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.dawn.com/news/1092028/saudi-arabia-and-qatar-in-war-on-iraq-maliki|title=Saudi Arabia and Qatar in war on Iraq|work=Dawn|accessdate=2014-03-15}}&lt;/ref&gt;։

2012 թվականի հուլիսին Voltaire ցանցը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Syria reportedly eliminated Bandar bin Sultan in retaliation for Damascus bombing|publisher=Voltaire Network|date=2012-07-29|url=http://www.voltairenet.org/article175173.html}}&lt;/ref&gt; և Դեբկա կայքը հայտնել էին արքայազնի սպանության մասին&lt;ref&gt;{{cite web |title=Saudi silence on intelligence chief Bandar’s fate denotes panic|publisher=DEBKAfile|url=http://www.debka.com/article/22225/Saudi-silence-on-intelligence-chief-Bandar%E2%80%99s-fate-denotes-panic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Report: Saudi intelligence chief murdered by Syrian hit men |издание=Digital Journal |ссылка=http://digitaljournal.com/article/329747 |язык=en |тип=journal |автор=Eric Morales |число=31 |месяц=7 |год=2012}}&lt;/ref&gt;, ավելի ուշ հաղորդագրությունը հրապարակվել էր Press TV-ում&lt;ref name=&quot;presstv3&quot;&gt;[http://www.presstv.com/detail/2012/07/31/253594/new-saudi-spymaster-killed-report/ Press TV, Retrieved 5 August 2012]&lt;/ref&gt; և Tehran Times թերթում&lt;ref name=&quot;tehran&quot;&gt;[http://tehrantimes.com/middle-east/100072-us-reopens-probe-into-bribery-claims-against-saudi-prince ''Tehran Times'', Retrieved 5 August 2012] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120803122226/http://www.tehrantimes.com/middle-east/100072-us-reopens-probe-into-bribery-claims-against-saudi-prince |date=2012-08-03 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Commentary: Rumors fly of Bandar's death |издание={{Нп3|The Aspen Times|Aspen Times||The Aspen Times}} |место=Aspen, Colorado |ссылка=http://www.aspentimes.com/article/20120801/NEWS/120809998 |язык=und |автор=Rick Carroll |число=1 |месяц=8 |год=2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120909210749/http://www.aspentimes.com/article/20120801/NEWS/120809998 |archivedate=2012-09-09 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Bandar still alive, insiders say |издание={{Нп3|The Aspen Times|Aspen Times||The Aspen Times}} |место=Aspen |ссылка=http://www.aspentimes.com/article/20120824/NEWS/120829914 |язык=und |автор=Brent Gardner-Smith |число=24 |месяц=8 |год=2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130128160756/http://www.aspentimes.com/article/20120824/NEWS/120829914 |archivedate=2013-01-28 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Prince Bandar Bin Sultan: Is The Saudi Spy Chief Dead Or Alive? |издание={{Нп3|International Business Times}} |ссылка=http://www.ibtimes.com/prince-bandar-bin-sultan-saudi-spy-chief-dead-or-alive-734482 |язык=en |тип=newspaper |число=31 |месяц=7 |год=2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Pro-Assad websites claim Syria has killed Saudi intelligence chief, to avenge Damascus bombing |издание=[[The Times of Israel|Times of Israel]] |ссылка=http://www.timesofisrael.com/pro-assad-websites-claim-syria-has-killed-saudi-intelligence-chief-to-avenge-damascus-bombing/ |язык=en |тип=newspaper |автор=Aaron Kalman |число=30 |месяц=7 |год=2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Prince Bandar bin Sultan – profile |издание=[[The Guardian]] |ссылка=http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/10/prince-bandar-bin-sultan |язык=en |автор=[[Ian Black (journalist)|Ian Black]] |число=10 |месяц=10 |год=2012 |тип=newspaper}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Was Saudi Arabia toğ spy assassinated?|date=2012-08-14|agency=AFP|author=Richard Walker|work=[[American Free Press]]|url=http://americanfreepress.net/?p=5568 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Saudi Intelligence Chief Prince Bandar Bin Sultan Probably Killed in Bomb Attack|date=2012-08-01|work=[[New Tang Dynasty Television]]|url=http://ntdtv.org/en/news/world/middle-east-africa/2012-08-01/saudi-intelligence-chief-prince-bandar-bin-sultan-probably-killed-in-bomb-attack.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130708110234/http://ntdtv.org/en/news/world/middle-east-africa/2012-08-01/saudi-intelligence-chief-prince-bandar-bin-sultan-probably-killed-in-bomb-attack.html|archivedate=2013-07-08}}&lt;/ref&gt;։ Arab News թերթը&lt;ref name=&quot;arabnews&quot;&gt;[http://www.arabnews.com/thierry-meyssan-and-prince-bandar-bin-sultan Arab News, accessed 5 August 2012]&lt;/ref&gt; և լրագրող Դևիդ Իգնատիուսը հերքել են այդ իրադարձությունը&lt;ref name=&quot;ignatius&quot;&gt;[https://www.washingtonpost.com/opinions/david-ignatius-is-saudi-arabia-on-the-edge/2012/08/05/6758c1e0-dd91-11e1-8e43-4a3c4375504a_story.html Washington Post, accessed 6 August 2012]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=tk1&gt;{{cite web|last=Kapoor|first=Talal|title=The Return of Bandar bin Sultan|url=http://www.datarabia.com/royals/viewCommentary.do?id=91959|work=Datarabia|accessdate=2012-08-09|format=Commentary|date=2012-08-08}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
1972 թվականին Բանդարն ամուսնացել է իր զարմուհի Հաիֆա իբն Ֆեյսալի հետ (այն ժամանակվա Ֆեյսալի թագավորի դստեր), ամուսիններն ունեն ութ երեխա՝ չորս որդի և չորս դուստր&lt;ref name=resaw/&gt;։ Երկու ամենաերիտասարդները (Հուսան և Ազուսը) ավարտել են Մքլինի ([[Վիրջինիա]] նահանգ) Պոտոմակ-սքուլը, 2001 թվականից մինչև 2005 թվականը բնակվել են քաղաքում։ Արքայազն Ռիմա իբն Բանդարի դուստրն ամուսնացել է իր երրորդ եղբոր՝ արքայազն Ֆեյսալ իբն Տուրկի իբն Նասերի (արքայազն Նասերի թոռը) հետ&lt;ref&gt;{{cite web|title=His Royal Highness Prince Turki bin Nasser bin Abdulaziz Al Saud|url=http://www.sens.org.sa/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=23&amp;Itemid=64&amp;lang=en|publisher=Saudi Environmental Society (SENS)|accessdate=2012-04-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131103062750/http://www.sens.org.sa/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=23&amp;Itemid=64&amp;lang=en|archivedate=2013-11-03}}{{недоступная ссылка|число=07|месяц=07|год=2017}}&lt;/ref&gt;։ Նա Սաուդյան Արաբիայում կազմակերպել է «Վարդագույն ժապավեն» ծրագրի՝ աշխարհում ամենամեծ ակցիան՝ կրծքի քաղցկեղի խնդրին ուշադրություն հրավիրելու նպատակով։ Բանդար Խալիդի որդին ամուսնացած է Լյուսի Քաթբերտի հետ, որը Նորթումբերլենդի 12-րդ դուքս Ռալֆ Պերսիի զարմուհին է։

Բանդարը սիգար է ծխում&lt;ref name=&quot;sfgate&quot;&gt;{{cite news|url=http://articles.sfgate.com/2006-12-10/opinion/17323410_1_prince-bandar-saudi-arabia-saudi-kingdom|work=The San Francisco Chronicle |first=Jonathan| last=Curiel|title=U.S. planning to promote democracy in Muslim nations /Campaign draws mixed reviews|date=2006-12-10}}&lt;/ref&gt;։ Սովորաբար հագնում է եվրոպական հագուստ&lt;ref name=&quot;kingsmessenger124&quot;/&gt;։ Նրան դուր են գալիս ամերիկյան խոսակցական արտահայտություններն ու ամերիկյան պատմությունը&lt;ref name=&quot;kingsmessenger124&quot;/&gt;։ Վաշինգտոնում նա ձեռք է բերել երեկույթների մասնակցի և հարբեցողի հեղինակություն&lt;ref name=&quot;kingsmessenger124&quot;/&gt;։ Վերջերս նա հրաժարվել է ալկոհոլից ընտանեկան խնդիրների պատճառով&lt;ref name=&quot;kingsmessenger124&quot;&gt;{{книга |заглавие=The king's messenger: Prince Bandar bin Sultan and America's tangled |год=2008 |издательство=[[Bloomsbury Publishing|Walker Publishing Company]] |место=N. Y. |страницы=124 |ссылка=https://books.google.com/books?id=UdIZhiQxGxEC&amp;lpg=PP1&amp;dq=%22the%20king%27s%20messenger%22&amp;pg=PA124#v=snippet&amp;q=%22more%20than%20occasional%20drinker%22&amp;f=false |язык=en |автор=Ottaway, David}}&lt;/ref&gt;։ 1990 թվականի կեսերին նա տառապում էր իր առաջին դեպրեսիայից&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=130747807&amp;ft=1&amp;f=1014|title=Foreign Policy: A Prince's Mysterious Disappearance|author=Henderson, Simon|date=2010-10-22|publisher=[[National Public Radio|NPR]]}}&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականին նրան շարունակել են անհանգստացնել առողջական խնդիրները, նա հաճախ է բուժվում արտասահմանում&lt;ref name=guardian-20140416&gt;{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2014/apr/16/prince-bandar-saudi-intelligence-syria |title=End of an era as Prince Bandar departs Saudi intelligence post |author=Ian Black |publisher=The Guardian |date=2014-04-16 |accessdate=2014-04-17}}&lt;/ref&gt;։

Բանդարն իրեն համարում է ամերիկացի գիտնական Համիլթոնի հետևորդը&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ 2000 թվականի նախագահական ընտրությունների ավարտից առաջ նա Ջորջ Բուշ ավագին հրավիրել էր իր անգլիական կալվածքում փասիաններին որսալ այսպես կոչված «անապատում փոթորիկների հավաքման» համար&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։

Բանդարը որոշ հետազոտողների մասին խոսում է որպես «արաբերեն մի քանի բառ սովորած և իրենց իմ երկրի գործերով փորձագետ անվանող»&lt;ref&gt;{{статья |заглавие=Saudi Arabia: A Simmering Cauldron of Instability? |издание=The Brown Journal of World Affair |том=VI |номер=2 |страницы=209—222 |ссылка=http://www.watsoninstitute.org/bjwa/archive/6.2/Essay/Ahrari.pdf |accessdate=2015-04-11 |язык=und |автор=Ahrari, M. Ehsan |год=1999 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121107151901/http://www.watsoninstitute.org/bjwa/archive/6.2/Essay/Ahrari.pdf |archivedate=2012-11-07 }}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականին լինելով ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականի պաշտոնում, Բանդարն առաջարկել է, որ թագավորությունը ավելի սերտ կապեր հաստատի Իսրայելի հետ, քանի որ Իրանը դիտարկում էր որպես ավելի լուրջ սպառնալիք, քան Իսրայելը&lt;ref&gt;{{cite web|title=Crown Prince Sultan backs the King in family|url=https://wikileaks.org/cable/2007/02/07RIYADH296.html#|work=Wikileaks|accessdate=2012-05-06|date=2007-02-12}}&lt;/ref&gt;։

Արքայազն Բանդարը հաճախ է ճանապարհորդում իր անձնական Airbus A-340 ինքնաթիռով&lt;ref name=&quot;New Yorker&quot;/&gt;։ Նրան է պատկանում Օքսֆորդշիրի Գլիմփթոն պարկը&lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{cite news|title=Secrets of al Yamamah|first=David|last=Leigh|publisher=[[The Guardian]] |url=http://www.guardian.co.uk/baefiles/page/0,,2095831,00.html|location=London}}&lt;/ref&gt;, որը 32-սենյականոց տուն ունի Ասպենում (Կոլորադոյի նահանգ)։ Նա հող է ձեռք բերել 1989 թվականին, իսկ տունը կառուցել է 1991 թվականին։ 2006 թվականի հուլիսի 12-ին հաղորդվել էր, որ արքայազնը գնորդ է փնտրում իր 5200 մ² մակերեսով առանձնատուն Ասպենում 135 միլիոն դոլարով։ Գալա-Ռանչի առանձնատունը, որը պալատական ոճով կառուցված է ավելի մեծ չափերով, քան Սպիտակ տունը, գտնվում է 95 ակր լեռան գագաթին, բաղկացած է 15 ննջասենյակներից և 16 լոգասենյակներից՝ 24 կարատանոց քարերով զարդարված ոսկուց պատրաստված սանտեխնիկայով։ 2006 թվականի դեկտեմբերին առանձնատունը դեռ վաճառքի էր հանվել 135 միլիոն դոլարով&lt;ref name=arnaud/&gt;։ 2007 թվականի դեկտեմբերին հյուրերի համար նախատեսված տնակը 1337,3 մ² մակերեսով վաճառվել է 36,5 միլիոն դոլարով&lt;ref name=&quot;aspentimes&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aspentimes.com/article/20080103/MOUNTAIN04/895711433|title=Pitkin County real estate sales dip in ’07|last=Carroll|first=Rick|accessdate=2009-02-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090810092928/http://www.aspentimes.com/article/20080103/MOUNTAIN04/895711433|archivedate=2009-08-10|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
[[Կատեգորիա:Սաուդյան Արաբիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:«Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ]]</text>
      <sha1>fc5pwuk8sb2w7ev09568iwyzffx0ygf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գրան Կուրաժ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1066321</id>
    <revision>
      <id>8492638</id>
      <parentid>8014339</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:40:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4109" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Musicians --&gt;
| name            = Grand Courage
| image           = Гран-КуражЪ - Лёд и пламя (ЕР, 2013).jpg
| caption         =
| image_size      =
| background      = group_or_band
| alias           = Կուրաժ (1999–2007)
| origin          = [[Ռուսաստան]]
| genre           = [[Մետալ]]
| years_active    = 1999–ներկա
| label           = CD Maximum&lt;br /&gt;Sound Age&lt;br /&gt; Metalism Records
| associated_acts = 
| website         =
| current_members = &lt;br /&gt;Միխաիլ Բուգաև&lt;br /&gt;Պավել Սելեմենեվ&lt;br /&gt;Ալեկսեյ Պուտիլին
| past_members    = 
}}

'''Գրան Կուրաժ''' ({{lang-ru|Гран-КуражЪ}}), ռուսակա մետալ խումբ, որը ստեղծվել է 1999 թվականին Բրոննիցայում։ 

==Պատմություն==
Խումբը հիմնադրվել է Միխայիլ Բուգաևի կողմից [[1999 թվական]]ին&lt;ref name=&quot;HeavyMusic.ru (29.11.06)&quot;&gt;[http://gran-kurazh.ru/int4.html Интервью группы Гран-КуражЪ порталу «HeavyMusic.ru» (29.11.06)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221203333/http://gran-kurazh.ru/int4.html |date=2014-02-21}}&lt;/ref&gt;։  Այդ ժամանակ խումբը հանդես է եկել միայն Բրոնիթսիում&lt;ref name=&quot;«Dark City» (июль/август 2008)&quot;&gt;{{Cite web |url=http://gran-kurazh.ru/int7.html |title=Интервью группы Гран-КуражЪ журналу «Dark City» (июль/август 2008) |accessdate=2021-05-19 |archive-date=2014-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221203336/http://gran-kurazh.ru/int7.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, այն սկսել է հռչակ ձեռք բերել միայն [[2004 թվական]]ին, երբ ձևավորվել է «ոսկե կազմը»&lt;ref name=&quot;«Dark City» (июль/август 2008)&quot; /&gt;։

[[2005 թվական]]ին խումբը հաղթել է հեղինակավոր ''«ProRock»'' մրցույթում և դարձել Գրան պրիի դափնեկիր&lt;ref name=&quot;HeavyMusic.ru (29.11.06)&quot; /&gt;։

2006 թվականի սեպտեմբերի 20-ին խումբը թողարկել է իր «հավերժական խաղ» դեբյուտային ալբոմը&lt;ref name=&quot;HeavyMusic.ru (29.11.06)&quot; /&gt;, որը լավ է ընդունվել երկրպագուների և քննադատների կողմից։

2007 և 2008 թվականներին Գրան Կուրաժը հանդես է եկել հանրահայտ «Սլավա Ռոսիի» ռոք փառատոնում&lt;ref name=&quot;«Dark City» (июль/август 2008)&quot; /&gt;։ Այնտեղ ելույթ ունեցող մյուս խմբերն էին Master-ը, Black Obelisk-ը, Arteria-ն և Mavrin-ը։ 

2008 թվականին խումբը թողարկել է իր երկրորդ ալբոմը՝ «հույսի նոր լույս»-ը&lt;ref name=&quot;HeavyMusic.ru (19.05.2008)&quot;&gt;[http://www.heavymusic.ru/interview/204/gran-kurazh/ Интервью группы Гран-КуражЪ порталу «HeavyMusic.ru» (19.05.2008)]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Новой Надежды Свет (CD-Maximum)&quot;&gt;[http://cd-maximum.com/index.php?hid=45635&amp;lang=ru Альбом группы Гран-КуражЪ «Новой Надежды Свет» на сайте CD-Maximum]{{dead link|date=October 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;, որը, ըստ երաժշտական լրագրողների, դարձել է ռուսական ամենահայտնի մետալ երաժշտության թողարկումներից մեկը։ Ալբոմի ձայնագրման ժամանակ խումբը հրավիրել է բազմաթիվ հայտնի [[ռոք]] կատարողների, այդ թվում՝ Դմիտրի Բորիսենկովին, Սերգեյ Սերգեևին, Ալեքսանդր Անդրյուխինին և Դմիտրի Դեվեռգովին։ 

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Երաժշտական խմբեր]]</text>
      <sha1>0wnmkdqmxlvarin4vw82r8rvhamibsr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լիյնա Կերսնա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1067794</id>
    <revision>
      <id>8492490</id>
      <parentid>8454561</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:24:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4104" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Լիյնա Կերսնա''' ({{lang-et|Liina Kersna}}, մինչև ամուսնությունը՝ Լեպիկ, ''Lepik'', {{ԱԾ}}&lt;ref name=&quot;bio&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://www.valitsus.ee/ru/kabinet-ministrov/ministr-obrazovaniya-i-nauki-liyna-kersna
 |title       = Лийна Керсна
 |publisher   = Правительство Эстонской Республики
 |access-date = 2021-01-28
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;), [[Էստոնիա|էստոնացի]] ռադիոհաղորդավարուհի և [[հանրային կապեր]]ի մասնագետ, [[Քաղաքական գործիչ|քաղաքական]] և պետական գործիչ, «Էստոնիայի Բարեփոխումների կուսակցության» անդամ։ 2021 թվականի հունվարի 26-ից Էստոնիայի կրթության և գիտության գործող նախարարն է&lt;ref name=tas&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10545409
 |title       = Президент Эстонии утвердила новый состав правительства
 |publisher   = ТАСС
 |date        = 2021-01-26
 |access-date = 2021-01-27
}}&lt;/ref&gt;։ Նախկինում՝ [[Ռիյգիկոգու]]ի (խորհրդարանի) 13-րդ և 14-րդ գումարումների անդամ (2015-2021)&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Լիյնա Կերսնին ծնվել է 1980 թվականի ապրիլի 3-ին [[Տալլին]]ում&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

2005 թվականին ավարտել է [[Տարտուի համալսարան]]ի լրագրության և հասարակայնության հետ կապերի բաժինը, 2018 թվականին՝ նույն համալսարանի վարչական կառավարման մագիստրատուրան&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

1998-2002 թվականներին եղել է [[Էստոնական ռադիո]]յի հաղորդավարուհի և խմբագիր, 2002-2004 թվականներին՝ Ուսանողական կորպորացիաների միության (EÜL) հանրային կապերի ղեկավար&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

2004-2007 թվականներին եղել է գյուղատնտեսության նախարարության հանրային կապերի բաժնի գլխավոր մասնագետ, ավելի ուշ՝ ղեկավարի տեղակալ և ղեկավար, 2007-2013 թվականներին՝ կառավարության հաղորդակցության բյուրոյում ԶԼՄ-ների գծով խորհրդական, ավելի ուշ՝ բյուրոյի ղեկավարի տեղակալ և կառավարական հաղորդակցության տնօրեն, 2013-2015 թվականներին՝ վարչապետի խորհրդական և վարչապետի բյուրոյի ղեկավար&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

2015 թվականին անդամակցել է Բարեփոխումների կուսակցությանը։ 2015 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով ընտրվել է Ռիյգիկոգուի 13-րդ գումարման անդամ, 2019 թվականի ընտրություններում վերընտրվել է Ռիյգիկոգուի 14-րդ գումարման անդամ&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

2021 թվականի հունվարի 26-ից [[Կայա Կալաս]]ի կառավարությունում կրթության և գիտության նախարարն է&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=tas /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Ամուսնացած է լրագրող և հեռուստահաղորդավար Վահուր Կերսնայի հետ, ունի մեկ որդի&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
 {{DEFAULTSORT:Կերսնա, Լիյնա}} 
[[Կատեգորիա:Էստոնացի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Կին հեռուստալրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>dgpq49o2l579y5u4bf2p3r6rspyann8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Էրքեջ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1067812</id>
    <revision>
      <id>8492576</id>
      <parentid>8213932</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6544" xml:space="preserve">{{այլ կիրառումներ|Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Կրոնական կառույց
| անվանում = Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Էրքեջ)
| բնօրինակ անվանում = 
| պատկեր =  Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Էրքեջ).jpg
| նկարագրություն = 
| երկիր = [[Մեծ Հայք]], [[Արցախ]]
| տեսակ = Եկեղեցի
| երկիր = 
| տեղագրություն = 
| տարածաշրջան =  [[Մռավ]]
| հասցե = 
| դավանանք = {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}}
| թեմ = 
| օծման թվական = 
| հոգևոր կարգավիճակ = 
| ներկա վիճակ = 
| կազմ = 
| ժառանգության կարգավիճակ =  
| առաջնորդ = 
| նվիրված = 
| անվանված = 
| ճարտարապետ =
| ճարտարագետ = 
| հիմնադիր = 18-րդ դար
| պատվիրող = 
| ճարտարապետական ոճ = [[Բազիլիկ]]
| կառուցման սկիզբ = 
| կառուցման ավարտ = 
| հիմնադրված = 
| առաջին հիշատակում = 
| կառուցման արժեք = 
| երկարություն = 
| լայնություն = 
| նավի լայնություն = 
| բարձրություն = 
| գմբեթների թիվ = 
| արտաքին գմբեթի բարձրություն = 
| ներքին գմբեթի բարձրություն = 
| արտաքին գմբեթի տրամագիծ = 
| ներքին գմբեթի տրամագիծ = 
| ծայրաձողերի թվաքանակ = 
| ծայրաձողի բարձրություն = 
| շինանյութ = 
| մակերես = 
| ծանոթ = 
| կայք = 
}}
'''Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Էրքեջ)'''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf |title=Մռակավանք գրքի 86-ից 91 էջեր |accessdate=2021-06-04 |archive-date=2021-06-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210602213515/http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;, [[Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցի]], կառուցվել է 18-րդ դարում։ Գտնվում է [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ նահանգ]]ի [[Էրքեջ]] գյուղի [[Մռավ]] և [[Քյափազ]] լեռնագագաթներից մոտ 30 կմ դեպի հյուսիս, հին թաղամասի կենտրոնում։ Բնիկ ժողովուրդը՝ ([[Էրքեջցիներ]]ը)որոնք զբաղվում էին հողագործությամբ ու անասնապահությամբ։
1912 թվականին Էրքեջն ուներ 1 եկեղեցի, 136 բնակելի տուն, 140 տնտեսական կառույց, 3 խանութ և 9 ջրաղաց, ուներ նաև ծխական դպրոց։

==Պատմություն==
Սուրբ Սարգիս եկեղեցու մասին մասնավոր վկայություններ հայտնի չեն, սակայն մուտքի և հյուսիսային ավանդատան բարավորներին առկա արձանագրությունները հուշում են, որ այն կառուցվել է հենց [[1710-ական]] թվականներին։
Եկեղեցին կառուցվել է տեր Դանիելի ջանքերով, 1716 թվականին։ Պատերը հաստ են ու ամուր, իսկ դռները կաղնու փայտից են։ Հետագայում տեր Դանիելի մահից հետո, նրա աճյունը ամփոփվել է եկեղեցում։
Սուրբ Սարգիս եկեղեցու մասին հանդիպում ենք նաև վավերագրերում 1841-ից 1880 թվականների։
1881 թվականին եկեղեցի է այցելում մեծն [[Րաֆֆի]]ն։
1928 թվականին եկեղեցին փակվում է։
Խորհրդային տարիների սկզբում Ներքիշենի եկեղեցու նման ցանկանում են այս եկեղեցին ևս քանդել, բայց այդ անգամ չի հաջողվում, իսկ 1930-ական թվականներին բոլշևիկները որոշում են ավերել եկեղեցին։ 
Տեղացի տարեց Էրքեջցիները իրենց զավակներին ետ են պահում այդ պիղծ գործից, միայն երկու կոմերիտականներն բարձրանում են եկեղեցու տանիքին, պոկում են գմբեթը, բայց իրենք էլ ցած են ընկնում, մեկը թևն է կոտրում, մյուսը՝ ոտքը։
Դրանից հետո այլևս չեն համարձակվում քանդել։

{{քաղվածք|1990 թվականին, Արցախի թեմի առաձջնորդ [[Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյան|Պարգև սրբազան]]ը եկավ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|Շահումյան]],նորից օծեց եկեղեցին։ &lt;ref name=&quot;Մռակավանք գրքի 88-րդ էջ&quot;&gt;[http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf  Մռակավանք գրքի 88-րդ էջ]&lt;/ref&gt;}}
{{քաղվածք|1992 թվականին, եկեղեցին կանգուն էր, բայց քայքայված վիճակում։ &lt;ref name=&quot;Մռակավանք գրքի 88-րդ էջ&quot;&gt;[http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf  Մռակավանք գրքի 88-րդ էջ]&lt;/ref&gt;}}

==Քահանաներ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Քահանա
!Ծննդյան թիվ
!Ձեռնադրվել է՝
|-
|Դանիել Ղուկասյան Հարությունյանց
|1792 թվական
|1816 թվականին
|-
|Կարապետ Տեր-Դանիելյան Հարությունյանց
|1816 թվական
|1848 թվականին
|-
|Հովհաննես (Ավանես) Տեր-Դանիելյան Հարությունյանց
|1820 թվական
|
|-
|Սարգիս Տեր-Հովակիմյան Տեր-Սարգսյանց
|1840 թվական
|
|-
|Դանիել Տեր-Կարապետյան Տեր-Դանիելյան 
|1843 թվական
|1890 թվականին
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Եկեղեցիներ]]
[[Կատեգորիա:Վանքեր]]
[[Կատեգորիա:Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
[[Կատեգորիա:Մեծ Հայք]]
[[Կատեգորիա:Բազիլիկ եկեղեցիներ ըստ երկրի]]
[[Կատեգորիա:Հայկական ճարտարապետություն]]
[[Կատեգորիա:18-րդ դար]]</text>
      <sha1>ogdg9422wvugqnclod5q6oucmwo01gb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Իսրայելա-պաղեստինյան ճգնաժամ (2021)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1068229</id>
    <revision>
      <id>8492606</id>
      <parentid>8486588</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:39:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Հակամարտության էսկալացիա */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47127" xml:space="preserve">2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը&lt;ref name=&quot;MoreThan300&quot;&gt;{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}&lt;/ref&gt;, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել Ալ-Ակսա մզկիթը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OneDead&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։

Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են&lt;ref name=&quot;nyt30&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref name=&quot;ReutersTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AJTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CNNTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]]
Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ&lt;ref&gt; Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը&lt;ref&gt;Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marina Sergides. &lt;/ref&gt;։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ 

Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 

1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել&lt;ref name=&quot;JIIS&quot;&gt;Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6&lt;/ref&gt;։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։ 

2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ&lt;ref name=&quot;JIIS&quot; /&gt;։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։

Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա&lt;ref name=&quot;AFPSilence&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից&lt;ref name=&quot;AFPSilence&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Բախումների սկիզբ ==
[[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]]
[[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ-Ակսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]]
Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան [[իֆտար]]ներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ&lt;ref name=&quot;may6&quot;&gt;{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Հետագա բախումները հաջորդել են [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ&lt;ref name=&quot;Reuters8May&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ 

Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ-Ակսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bloomberg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ [[Իսրայելի ոստիկանություն|իսրայելական ոստիկանությունը]] կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։

Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են&lt;ref name=&quot;MoreThan300&quot; /&gt;։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։

Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ [[Բենյամին Նեթանյահու]]ին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;StateOfEmergency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ 

Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ-Ակսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության էսկալացիա ==
ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ-Ակսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}&lt;/ref&gt;։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}&lt;/ref&gt; 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}&lt;/ref&gt;։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;։

Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով&lt;ref name=&quot;ReutersTower&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;AJTower&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;CNNTower&quot; /&gt;։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում&lt;ref&gt;[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]&lt;/ref&gt;։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ&lt;ref&gt;[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.&lt;/ref&gt;։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք&lt;ref&gt;[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը&lt;ref&gt;[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ&lt;ref&gt;[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը&lt;ref&gt;[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.&lt;/ref&gt;։

Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության։

== Զոհեր ==
Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում&lt;ref name=&quot;Mignews&quot;&gt;{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al Jazeera Live&quot;&gt;{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}&lt;/ref&gt;։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել&lt;ref name=&quot;OneDead&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի&lt;ref name=&quot;tass14 мая 2021&quot;&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
[[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]]
[[Կատեգորիա:2021]]
[[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]]</text>
      <sha1>moif6zv49c0rytz1bi8wsigf2z96706</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492607</id>
      <parentid>8492606</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T20:40:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>/* Զոհեր */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47091" xml:space="preserve">2021 թվականի մայիսի 6-ին բախումներ են սկսվել [[պաղեստինցիներ|պաղեստինցի]] և [[հրեա]] ցուցարարների միջև, հակամարտությանը միջամտել է [[Իսրայելի ոստիկանություն]]ը՝ փորձելով կանգնեցնել նրան։ Հակամարտությունը ծագել է Իսրայելի Գերագույն դատարանի՝ [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ի շրջանի [[Շեյխ-Ջարախ]] թաղամասի բնակելի տներից պաղեստինցիների վտարման մասին ծրագրված որոշման պատճառով։ Մայիսի 7-ի երեկոյան պաղեստինցի արաբների խումբը քարկոծել և ճայթռուկներ է նետել [[Դամասկոսյան դարպասներ|Շհեմյան դարպասների]] մոտ կանգնած ոստիկաններին՝ նրանց իրենց հետևից տանելով [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ի մոտ, ինչը բարդացրել է հակամարտությունը&lt;ref name=&quot;MoreThan300&quot;&gt;{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=More than 300 Palestinians hurt in Jerusalem holy site clash|author=Ben Zion|first=Ilan|website=[[Associated Press]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Դրանից հետո Գերագույն դատարանի որոշման կատարումը հետաձգվել էր 30 օրով, քանի որ [[Իսրայելի կառավարության իրավական խորհրդական]] [[Ավիհայ Մանդելբլիտ]]ը ձգտում էր նվազեցնել լարվածությունը&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=2021-05-09|title=Israeli Court Delays Expulsion of Palestinian Families in East Jerusalem|lang=en-US|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/09/world/middleeast/israeli-court-palestinian-families-east-jerusalem.html|accessdate=2021-05-10|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 9-ին ծայրահեղ աջ հրեա ազգայնականների խմբի երթի ֆոնին, որն ավելի ուշ չեղյալ էր հայտարարվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets from Gaza and Israeli Airstrikes|author=Kingsley|first=Patrick|website=[[The New York Times]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-tensions-over-jerusalem-day-march-temple-mount-clashes-culminate-in-rocket-fire-1.9791777|title=Tensions over Jerusalem Day march, Temple Mount clashes culminate in rocket fire from Gaza|author=Hasson|first=Nir|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/tv-palestinians-stocked-rocks-for-temple-mount-riots-police-caught-unawares/|title=TV: Palestinians stocked rocks for Temple Mount riots, police caught unawares|author=|first=|website=[[The Times of Israel]]|date=8 May 2021|access-date=2021-05-10|url-status=live}}&lt;/ref&gt;, իսրայելական ոստիկանությունը, որը պատասխանատու էր իրավակարգի և հասարակական հանգստության պահպանման համար, ստիպված էր գրոհել Ալ-Ակսա մզկիթը, մահմեդականների համար գլխավոր սրբազան վայրը։ Ի պատասխան մայիսի 10-12-ը [[Համաս|ՀԱՄԱՍ]]-ը և «[[Պաղեստինի իսլամական ջիհադ|Իսլամական ջիհադը]]» ավելի քան 1500 հրթիռ են արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/israeli-clashes-palestinians-turn-deadly-jerusalem-tensions-spread-n1266906|title=33 killed in Israeli airstrikes, Hamas rocket attacks as unrest spreads beyond Jerusalem|author=Alexander Smith, Lawahez Jabari and Paul Goldman|website=NBC News|date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;, Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ խոցելով տներ և դպրոց&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/breaking-news/cogat-announces-closure-of-gaza-border-crossing-over-rocket-fire-667730|title=Massive barrage of 60 rockets fired at Ashkelon, Ashdod; buildings hit|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;, սպանելով երկուսին և վիրավորելով առնվազն 70 իսրայելցի խաղաղ բնակիչների&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-people-injured-after-rocket-strikes-house-in-ashkelon-667825|title=Two Israelis dead, over 90 injured after rockets strike Ashkelon, Ashdod|website=[[The Jerusalem Post]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OneDead&quot;&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://www.ynetnews.com/article/ULALGRFGI|title=1 dead, 3 hurt as 'largest ever' Hamas barrage hits Ashdod, Ashkelon|website=ynetnews|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։

Իսրայելն ավիահարվածներ է հասցրել Գազայի ռազմական ենթակառուցվածքների օբյեկտներին, և, ինչպես հաղորդել են ոլորտի պաշտոնական աղբյուրները&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|date=2021-05-10|title=After Raid on Aqsa Mosque, Rockets From Gaza and Israeli Airstrikes|lang=en-US|website=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=2021-05-11|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;, առնվազն 30 պաղեստինցի է սպանվել, այդ թվում՝ տասը երեխա, ևս 203-ը վիրավորվել են&lt;ref name=&quot;nyt30&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|title=As Israelis and Palestinians Battle, Rockets and Airstrikes Intensify|website=The New York Times|date=2021-05-11|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ սպանվածներից առնվազն 15-ը ՀԱՄԱՍ ահաբեկչական խմբավորման անդամներ են եղել&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/6-israelis-wounded-as-hamas-launches-massive-rocket-barrage-on-ashkelon/|title=Gaza terrorists fire hundreds of rockets at Israel; IDF pummels Hamas targets|author=Gross|first=Judah Ari|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 11-ին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ավիահարվածի հետևանքով փլուզվել է Գազայում գտնվող 13-հարկանի բնակելի աշտարակը, որտեղ տեղակայված էր ՀԱՄԱՍ-ի քաղաքական ղեկավարության կողմից օգտագործված գրասենյակը։ Նախօրեին, հետևելով կետային ավիահարվածների ավանդական մարտավարությանը, Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի ղեկավարությունը բնակիչներին տեղեկացրել է շենքից հեռանալու և պաշտպանված շինություններում թաքնվելու անհրաժեշտության մասին&lt;ref name=&quot;ReutersTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gaza-residential-tower-collapses-israeli-airstrike-witnesses-say-2021-05-11/|title=Gaza residential tower collapses in Israeli airstrike, witnesses say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AJTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/11/israel-strikes-down-tower-in-gaza-prompting-hamas-response|title=Israeli air strike destroys Gaza tower block|website=[[Al Jazeera]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CNNTower&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/11/middleeast/israel-gaza-airstrikes-rockets-intl/index.html|title=At least 35 killed in Gaza as Israel ramps up airstrikes in response to rocket attacks|author=Carey|first=Andrew|website=[[CNN]]|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 21-ից կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։

== Նախապատմություն ==
[[Պատկեր:Jarrah22.jpg|մինի| Մուտքը՝ Շեյխ-Ջառախ թաղամաս։]]
Շեյխ-Ջարահում հողի շուրջ ձգձգված վեճը 1948 թվականից համարվում է իսրայելա-պաղեստինյան վեճերի բնորոշ նմուշ&lt;ref&gt; Seth Frantzman, May 9, 2021, [https://www.thejc.com/comment/analysis/why-the-sheikh-jarrah-dispute-has-captured-international-attention-1.516489 Why the Sheikh Jarrah dispute has captured international attention], The Jewish Chronicle&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի օրենքները թույլ են տալիս հրեաներին երկրի դեմ հայց ներկայացնել [[Հորդանան գետի արևմտյան ափ|Արևմտյան ափին]] և [[Արևելյան Երուսաղեմ]]ում, որին նրանք տիրապետում էին մինչև 1948 թվականը, սակայն մերժում են պաղեստինցիների ավելի քան բազմաթիվ նմանատիպ պահանջներ Իսրայելի հողի նկատմամբ, որին նրանք տիրապետում էին մինչև հրեական պետության ձևավորումը&lt;ref&gt;Evan Gottesman, Forward, 10 May 2021, [https://forward.com/opinion/469304/the-fights-over-sheikh-jarrah-reveal-the-folly-of-relitigating-who-owns/ The fights over Sheikh Jarrah reveal the folly of relitigating Israel’s founding]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marina Sergides. &lt;/ref&gt;։ Երուսաղեմի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի տվյալներով՝ սեփականության իրավունքին նման մոտեցումն անընդունելի է միջազգային իրավունքում, և որոշ վերլուծաբաններ պնդում են, որ այդ միջոցներով ստեղծված՝ Արևելյան Երուսաղեմում հրեաների սեփականության իրավունքների վերականգնման նախադեպը պաղեստինցիների առջև կբացի 1948 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավված Արևմտյան Երուսաղեմում իրենց սեփականության վերականգնման իրավունքի հավակնելու հնարավորությունը։ 

Վիճելի հողը 1870-ական թվականներին հրեական թրասթերով գնվել է արաբական հողատերերի կողմից&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Srivastava|first=Mehul|date=9 May 2021|title=Israel delays East Jerusalem evictions after weekend of violence|url=https://www.irishtimes.com/news/world/middle-east/israel-delays-east-jerusalem-evictions-after-weekend-of-violence-1.4559760|website=The Irish Times|accessdate=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ [[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949)|1948-1949 թվականների արաբա-իսրայելական պատերազմի]] արդյունքում վիճելի հողերը ներառող տարածքը ժամանակավորապես անցել է Հորդանանի վերահսկողության տակ։ 1956 թվականին [[Հորդանան]]ի կառավարությունը, [[ՄԱԿ]]-ի Փախստականների հարցերով կազմակերպության հետ համագործակցությամբ, պաղեստինցի փախստականների 28 ընտանիք է տեղավորել որպես վարձակալներ այն նույն հողատարածքում, որով Հորդանանը ղեկավարում էր որպես «թշնամական սեփականության պահապան», և որն ավելի վաղ պատկանում էր հրեական վստահում։ 1967 թվականի [[Վեցօրյա պատերազմ]]ից հետո այդ շրջանը հայտնվեց Իսրայելի վերահսկողության տակ։ 

1972 թվականին Իսրայելի կառավարությունը գրանցել է վիճելի հող և անշարժ գույք դրա վրա որպես հրեական սեփականություն, և նրանք դրանից հետո պահանջել են, որ պաղեստինցի վարձակալները վճարեն իրենց վարձավճարը։ 1990-ական թվականներին պաղեստինցի ընտանիքների վտարման կարգադրություններ են հրապարակվել&lt;ref name=&quot;JIIS&quot;&gt;Yitzhak Reiter, Lior Lehrs, [https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_sheikhjarrah_eng.pdf 'The Strategic Implications of Jewish Settlement in an Arab Neighborhood in East Jerusalem,'] [[Jerusalem Institute for Policy Research|The Jerusalem Institute for Israel Studies]] 2010 pp.1-96 p.6&lt;/ref&gt;։ Չկարողանալով վտարել պաղեստինցի վարձակալներին, նրանց տրաստերը վաճառել են աջ հայացքներով հրեա վերաբնակիչների կազմակերպության տները, որն այդ ժամանակվանից ի վեր բազմիցս փորձել է վտարել պաղեստինցի վարձակալներին։ Պաղեստինցի վարձակալները 1940-ական թվականներին Իսրայելից հեռացած փախստականների ժառանգներն են, որոնք իրադարձությունների արդյունքում արաբական միջավայրում հայտնի են որպես Նակբա&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jerusalem: Why have tensions escalated?|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/palestinians-israel-conflict-jerusalem-latest-b1844178.html|website=The independent|date=May 11, 2021|accessdate=May 11, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=7 May 2021|title=Evictions in Jerusalem Become Focus of Israeli-Palestinian Conflict|website=[[The New York Times]]|location=Jerusalem|url=https://www.nytimes.com/2021/05/07/world/middleeast/evictions-jerusalem-israeli-palestinian-conflict-protest.html|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Rubin|first=Shira|date=9 May 2021|title=How a Jerusalem neighborhood reignited the Israeli-Palestinian conflict|website=[[The Washington Post]]|location=Jerusalem|url=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/jerusalem-sheikh-jarrah-occupation-aqsa/2021/05/09/822ce066-af68-11eb-82c1-896aca955bb9_story.html|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/supreme-court-delays-session-on-sheikh-jarrah-evictions-amid-jerusalem-tensions/|title=Supreme Court delays session on Sheikh Jarrah evictions amid Jerusalem violence|author=Boxerman|first=Aaron|website=The Times of Israel|date=2021-05-09|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։ 

2010 թվականին Իսրայելի Գերագույն դատարանը մերժել է Պաղեստինյան ընտանիքների բողոքը, որոնք բնակվում էին Շեյխ-Ջարահ շրջանում 57 բնակելի միավորներով, և որոնք դատարան էին դիմել իրենց սեփականության իրավունքը ճանաչելու միջնորդությամբ&lt;ref name=&quot;JIIS&quot; /&gt;։ Սպասվում էր, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը որոշում կկայացնի այն մասին, թե արդյոք հաստատել է Շեյխ-Ջարախ շրջանից պաղեստինցի վեց ընտանիքների արտաքսումը։

Իսրայելցի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Իտամար Բեն Գվարահ այցելել է Շեյխ-Ջարահ բախումներից առաջ, որտեղ հայտարարել է, որ տները պատկանում են հրեաներին, և ոստիկանությանը խորհուրդ է տվել «կրակ բացել» ցուցարարների վրա&lt;ref name=&quot;AFPSilence&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210509-silence-is-not-an-option-in-east-jerusalem-for-palestinians|title='Silence is not an option' in east Jerusalem for Palestinians|website=[[Agence France-Presse]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;, ինչն էլ իր հերթին կրակի վրա յուղ է լցրել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/israel-jerusalem-violence-palestinians-wounded-2021-05-10/|title=Hundreds of Palestinians wounded as religious tension boils over in Jerusalem|author=Palmer|first=Elizabeth|website=[[CBS News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Պաղեստինցի ցուցարարները նաև հիասթափված էին Պաղեստինի նախագահ [[Մահմուդ Աբաս]]ի որոշումից՝ հետաձգել 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները Պաղեստինում, ենթադրելով, որ նա դա արել է, որպեսզի խուսափի իր կուսակցության քաղաքական պարտությունից&lt;ref name=&quot;AFPSilence&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|date=11 May 2021|title=What has caused Jerusalem's worst violence in years?|website=[[The Guardian]]|location=Jerusalem|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/11/what-has-caused-jerusalem-worst-violence-in-years-israel-palestine|accessdate=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Բախումների սկիզբ ==
[[File:Palestine fires rockets at Israel, 14 May 2021.ogv|250px|right]]
[[Պատկեր:Jerusalem-2013(2)-Aerial-Temple_Mount-(south_exposure).jpg|մինի|Ալ-Ակսա մզկիթի աերոֆոտնիկը Տաճարի լեռան վրա, որոշ բախումների վայրերը]]
Պաղեստինցիների և իսրայելցիների առաջին բախումը տեղի է ունեցել մայիսի 6-ին [[Շեյխ-Ջարահ]]ում, որտեղ պաղեստինցի ընտանիքներին վտարում էր սպառնում։ Պաղեստինցի ցուցարարները երեկոյան [[իֆտար]]ներն անցկացրել են դրսում։ Մայիսի 6-ին իսրայելցի բնակիչներն ու հրեական աջակողմյան Օցմա Իեգուդիտ կազմակերպության անդամները պաղեստինցիներից ճանապարհի վրա սեղան են տեղադրել։ Սոցիալական լրատվամիջոցների տեսանյութերում ցուցադրվել է, թե ինչպես են երկու կողմերն իրար քարեր ու աթոռներ նետում։ Իսրայելական ոստիկանության միջամտությունից հետո ձերբակալվել է առնվազն 7 մարդ&lt;ref name=&quot;may6&quot;&gt;{{Cite news|date=6 May 2021|title=Palestinians, Israeli settlers scuffle in east Jerusalem|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/jerusalem-middle-east-israel-lifestyle-religion-f4c2594aab82ca8117c39b577a42ff01|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Հետագա բախումները հաջորդել են [[Ալ-Ակսա մզկիթ]]ում։ Պաղեստինի [[Կարմիր մահիկ]]ի ընկերությունը հայտնել է, որ այդ երեկո Երուսաղեմում վիրավորվել է 136 մարդ, իսկ Իսրայելի կառավարությունը հայտարարել է, որ վիրավորվել է ևս վեց ոստիկան&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Krauss|first=Joseph|date=7 May 2021|title=Palestinians, Israel police clash at Al-Aqsa mosque; 53 hurt|website=Associated Press|location=Jerusalem|url=https://apnews.com/article/israel-middle-east-west-bank-shootings-d5c6b1ed602844be69318bd1d1a334cf|accessdate=9 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Նոր բախումները տեղի են ունեցել մայիսի 8-ին, [[մուսուլմաններ]]ի համար սրբազան գիշերը՝ Լեյլաթ ալ Քադիրի ժամանակ&lt;ref name=&quot;Reuters8May&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-boosts-security-forces-ahead-tense-night-jerusalem-2021-05-08/|title=Clashes, prayers in Jerusalem on Muslim Laylat al-Qadr|author=Farrell|first=Stephen|website=[[Reuters]]|date=9 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Պաղեստինցիների բազմությունը քարեր է նետել, խարույկ վառել և վանկարկել «Հարված [[Թել Ավիվի]]ն» և «հոգով ու արյունով մենք կփրկենք Ալ Աքսին», ինչը The Times of Israel-ը բնութագրել է որպես ՀԱՄԱՍ-ի աջակցություն&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/strike-tel-aviv-palestinians-at-temple-mount-chant-in-support-of-hamas/|title='Strike Tel Aviv': Palestinians at Temple Mount chant in support of Hamas|author=Boxerman|first=Aaron|website=[[The Times of Israel]]|access-date=10 May 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։ Հատուկ նշանակության ջոկատի համազգեստ հագած ոստիկանները կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և ջրցան մեքենաներ։ Տուժել է առնվազն 80 մարդ։ 

Մայիսի 9-ի առավոտյան իսրայելական ուժերը գրոհել են Ալ-Ակսա մզկիթը, որը իսլամի նշանակությամբ երրորդն է, ինչի հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են վիրավորվել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/10/israeli-forces-raid-al-aqsa-compound-live|title=Dozens wounded as Israeli forces raid Al-Aqsa compound: Live|author=Alsaafin|first=Linah|website=[[Al Jazeera]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bloomberg&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-10/violence-spreads-on-day-israel-marks-its-control-of-jerusalem|title=Violence Spreads on Day Israel Marks Its Control of Jerusalem|author=Odenheimer|first=Alisa|website=[[Bloomberg News]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Պաղեստինցիները քարեր, ճայթռուկներ և ծանր առարկաներ են նետել, իսկ [[Իսրայելի ոստիկանություն|իսրայելական ոստիկանությունը]] կիրառել է լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ և կրակել ռետինե փամփուշտներով բողոքող ցուցարարների վրա&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Holmes|first=Oliver|title=Israeli police storm al-Aqsa mosque ahead of Jerusalem Day march|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/10/dozens-injured-in-clashes-over-israeli-settlements-ahead-of-jerusalem-day-march|accessdate=May 11, 2021|website=The Guardian|date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Chabin|first=Michele|title=Violence at Al-Aqsa Mosque leads to rocket fire, air strikes between Hamas and Israel|url=https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|accessdate=May 11, 2021|website=The Washington Post|date=May 10, 2021|archive-date=May 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512174806/https://www.washingtonpost.com/religion/violence-at-al-aqsa-mosque-leads-to-rocket-fire-air-strikes-between-hamas-and-israel/2021/05/10/6e548b56-b1d0-11eb-bc96-fdf55de43bef_story.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/violence-between-israel-hamas-shows-no-sign-slowing-n1267055|title=Death toll grows to at least 40 as violence escalates between Israel, Hamas|author=Helsel|first=Phil|website=[[NBC News]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Ոստիկանության կողմից մարտական զենք չի կիրառվել։

Գրոհը տեղի է ունեցել Երուսաղեմի օրվա՝ Վեցօրյա պատերազմից հետո (1967) Երուսաղեմի արևելյան մասի հսկողության տակ անցնելու պատվին հռչակված տոնի նախօրյակին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haaretz.com/israel-news/jerusalem-day-dozens-palestinians-wounded-clashes-temple-mount-gaza-sheikh-jarrah-1.9789351|title=Jerusalem Day Violence: Dozens of Palestinians Wounded in Clashes on Temple Mount|website=[[Haaretz]]|date=10 May 2021|access-date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Առնվազն 215 պաղեստինցի է վիրավորվել, որոնցից 153-ը հոսպիտալացվել են&lt;ref name=&quot;MoreThan300&quot; /&gt;։ Հաջորդ գիշեր Գազայի գրոհայինները հրթիռակոծել են Իսրայելը&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Kingsley|first=Patrick|authorlink=Patrick Kingsley (journalist)|date=10 May 2021|title=Hundreds Hurt in Clashes at Aqsa Mosque as Tension Rises in Jerusalem|website=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/05/10/world/middleeast/jerusalem-protests-aqsa-palestinians.html|accessdate=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 10-ի երեկոյան և գիշերը ագրեսիվ տրամադրված արաբ ցուցարարները դուրս են եկել Լոդե քաղաքի փողոցներ, որտեղ քարեր և հրկիզող ռումբեր են նետել հրեական տների, դպրոցի և սինագոգի վրա, այնուհետև հարձակվել հիվանդանոցի վրա։ Անկարգությունների մասնակիցների վրա կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել է մեկ և վիրավորվել երկուսը, ձերբակալվել է հրաձգության մեջ կասկածվող հրեա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/arab-israeli-man-killed-two-wounded-during-violent-protests-in-ramle/|title=Arab Israeli killed amid violent riots by Arab mob in Lod; Jewish suspect held|author-link=The Times of Israel|website=[[Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=2021-05-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;։

Զանգվածային բողոքի ցույցերն ու անկարգություններն ուժեղացել են ողջ Իսրայելում, հատկապես արաբական զգալի բնակչությամբ քաղաքներում։ Մայիսի 11-ին [[Լոդա]]յի քաղաքապետ Յաիրը Իսրայելի վարչապետ [[Բենյամին Նեթանյահու]]ին կոչ է արել քաղաքում տեղակայել իսրայելական սահմանային «Մագավ» ոստիկանությանը՝ հայտարարելով, որ ամբողջությամբ կորցրել է քաղաքի նկատմամբ վերահսկողությունը և իրավիճակը «մոտ է քաղաքացիական պատերազմին»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-may-11-2021/|title=Amid Gaza barrages, major rioting and chaos erupt in Lod; Mayor: It's civil war|publisher=Times of Israel|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Նեթանյահուն արտակարգ դրություն է հայտարարել մայիսի 11-ին՝ 1966 թվականից ի վեր առաջին անգամ, երբ Իսրայելը արտակարգ լիազորություններ է կիրառել արաբական համայնքի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.jpost.com/israel-news/border-police-officers-diverted-to-lod-amid-violent-protests-667894|title=IDF enters Lod as city goes into emergency lockdown|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|access-date=2021-05-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;StateOfEmergency&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-declares-state-of-emergency-in-lod/|title=Netanyahu declares state of emergency in Lod|author=Schneider|first=Tal|website=[[The Times of Israel]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Իսրայելի հասարակական անվտանգության նախարար [[Ամիր Օհանա]]ն հայտարարել է այդ որոշմանը աջակցելու մասին։ 

Մի քանի պաղեստինցիներ հայտնել են, որ տեքստային SMS-հաղորդագրություններ են ստացել Իսրայելի ռազմական հետախուզությունից՝ «Բարև. պարզվել է, որ դուք մասնակցել եք Ալ-Ակսա մզկիթում բռնության գործողություններին։ Դուք պետք է պատասխանատվության ենթարկվեք»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/5/11/palestinians-in-jerusalem-receive-threatening-texts-from-israeli-intelligence|title='You will be held accountable': Palestinians in Jerusalem receive 'threatening' text messages from Israeli intelligence|website=[[The New Arab]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-jerusalem-intelligence-threat-text-message-palestine-aqsa|title=Palestinians in Jerusalem 'not afraid' of threatening texts from 'Israeli intelligence'|author=Uddin|first=Rayhan|website=[[Middle East Eye]]|date=11 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Հակամարտության էսկալացիա ==
ՀԱՄԱՍ-ը Իսրայելից պահանջել է մայիսի 10-ին՝ ժամը 18:00-ին Ալ-Ակսա մզկիթից դուրս բերել իր զորքերը&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Hamas rocket attacks provoke Israeli retaliation in Gaza|url=https://www.ft.com/content/887f0b34-1e08-428c-92c0-603e7830ba5b}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Jerusalem violence leads to rockets, air strikes|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/}}&lt;/ref&gt;։ Ծայրահեղ ժամկետի ավարտից մի քանի րոպե անց ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածից ավելի քան&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Israel, Hamas Trade Deadly Rocket Strikes as Tensions Mount Over Jerusalem|url=https://www.voanews.com/middle-east/israel-hamas-trade-deadly-rocket-strikes-tensions-mount-over-jerusalem}}&lt;/ref&gt; 150 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=2021-05-10|title=Israel Strikes Hamas Targets After Rockets Fired at Jerusalem|lang=en-US|website=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=2021-05-10|issn=0099-9660}}&lt;/ref&gt;։ [[Իսրայելի պաշտպանության բանակ]]ը (ՑԱԽԱԼ) հայտնել է, որ Երուսաղեմի և Բեյթ Շեմեշի ուղղությամբ արձակվել է յոթ հրթիռ և մեկը բռնագրավվել է&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Schwartz|first=Felicia|date=10 May 2021|title=Israeli Military Says Rockets Fired From Gaza Toward Jerusalem|website=[[The Wall Street Journal]]|location=Jerusalem|url=https://www.wsj.com/articles/israeli-military-says-rockets-fired-from-gaza-toward-jerusalem-11620646448|accessdate=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ Հակատանկային հրթիռը արձակվել է նաև իսրայելական քաղաքացիական մեքենայի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով վարորդը վիրավորվել է&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;։

Մայիսի 11-ին Գազայի հատվածում Հանադի 13-հարկանի բնակելի աշտարակը փլուզվել է իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով&lt;ref name=&quot;ReutersTower&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;AJTower&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;CNNTower&quot; /&gt;։ ՑԱԽԱԼ-ը հայտարարել է, որ շենքում են գտնվում գրասենյակներ, որոնք օգտագործվում են ՀԱՄԱՍ-ի կողմից։ Հետևելով ՀԱՄԱՍ և «Իսլամական ջիհադ» ահաբեկչական խմբավորումների ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացման նպատակով կետային հարվածներ հասցնելու ավանդական մարտավարությանը՝ ՑԱԽԱԼ-ի ղեկավարությունը նախապես զգուշացրել է շենքում գտնվող խաղաղ բնակիչներին՝ նրանց բավարար ժամանակ տրամադրելով տեղից տարհանելու համար։ ՀԱՄԱՍ-ը և «Իսլամական ջիհադը» ի պատասխան 130 հրթիռ են արձակել [[Թել Ավիվ]]ի ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2021/05/11/Islamic-Jihad-group-vows-rockets-on-Tel-Aviv-after-Israeli-strike-on-Gaza-tower-block|title=Gaza tower block destroyed by Israel strike, Hamas fires back 130 rockets at Tel Aviv|website=[[Al Arabiya]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին Իսրայելի պետական նավթամուղում հրթիռ է ընկել&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-energy-pipeline-hit-gaza-rocket-attack-israels-channel-12-tv-2021-05-11/|title=Israeli energy pipeline hit in Gaza rocket attack, sources say|website=[[Reuters]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 12-ին իսրայելական ռազմաօդային ուժերը Գազայի հատվածում ոչնչացրել են տասնյակ ոստիկանների և անվտանգության օբյեկտների, ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել Է, որ իր ոստիկանության կենտրոնակայանը ոչնչացված թիրախների թվում էր&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/in-widescale-airstrikes-israel-hits-gaza-police-stations-security-sites/|title=In widescale airstrikes, Israel hits Gaza police stations, security sites|website=[[The Times of Israel]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։ ՀԱՄԱՍ արմատական իսլամիստական շարժման մի քանի հրամանատարներ են զոհվել Գազայի հատվածին իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով՝ ի պատասխան հրթիռակոծությունների&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/specsluzhba-izrailja-soobshhila-ob-unichtozhenii-rjada-komandirov-hamas/a-57511762 Израиль сообщил об уничтожении ряда командиров ХАМАС], 12.05.2021&lt;/ref&gt;։ Մայիսի 12-ին Գազայից Իսրայելի ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 850 հրթիռ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jpost.com/israel-news/four-dead-from-latest-wave-of-rockets-aimed-at-central-israel-667902|title=2 killed in overnight rocket barrages, IDF retaliating in Gaza|author=Ahronheim|first=Anna|website=[[The Jerusalem Post]]|date=12 May 2021|access-date=12 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Իսրայելցի զինվորականների տվյալներով՝ առնվազն 200 հրթիռ չի հասել Իսրայելին և ընկել է Գազայի հատվածում&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/1-killed-3-injured-as-hamas-fires-anti-tank-missile-at-israeli-jeep/|title=1 killed, 3 injured as Hamas fires anti-tank missile at Israeli jeep|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-12}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 13-ին Լիբանանի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, դրանք ընկել են Միջերկրական ծով՝ Իսրայելի հյուսիսային ափից ոչ հեռու&lt;ref&gt;[https://www.rbc.ru/politics/13/05/2021/609d791f9a7947a5a486ac27 Израиль сообщил о запуске ракет по своей территории со со стороны Ливана]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 14-ի գիշերը Իսրայելի Պաշտպանության բանակը ցամաքային և օդային գործողություն է սկսել Գազայի հատվածում&lt;ref&gt;[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/13/armiia-izrailia-nachala-nastupatelnuiu-nazemnuiu-operatsiiu-v-sektore-gaza Армия Израиля начала наступательную наземную операцию в секторе Газа], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։ Իսրայելը Գազայի հատվածում պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման կողմից կառուցված թունելների համակարգը վերածել է ինքնաթիռների և տանկերի զանգվածային հարվածների։ Իսրայելցի ոչ մի զինվոր չի մտել Գազայի հատված&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/ru/izrail-razbombil-sistemu-tonnelej-hamas-v-sektore-gaza/a-57526788 Израиль бомбил систему тоннелей ХАМАС в секторе Газа]&lt;/ref&gt;։ «Պատերի պահապան» հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ՑԱԽԱԼ-ը ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների գտնվելու վայրը հաշվարկել է արհեստական ինտելեկտի «Խիմերա» (Chimera) համակարգով մուլտիկոպտերների օգնությամբ, որը մշակվել է Thirdeye Systems ընկերության կողմից՝ Պաշտպանության նախարարությունում սպառազինությունների մշակման բաժնի աջակցությամբ&lt;ref&gt;[https://www.newsru.co.il/israel/14may2021/chimera305.html СМИ: ЦАХАЛ вычисляет боевиков ХАМАСа с помощью искусственного интеллекта «Химеры»], 14 мая 2021 г.&lt;/ref&gt;։ 2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ ՀԱՄԱՍ-ը վերջին չորս օրվա ընթացքում առնվազն 1750 հրթիռ է արձակել Իսրայելի ուղղությամբ&lt;ref&gt;[https://novayagazeta.ru/articles/2021/05/14/chto-proizoshlo-za-noch-14-maia-korotko Что произошло за ночь 14 мая. Коротко.], [[Новая газета]], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 14-ին Սիրիայի տարածքից երեք հրթիռ է արձակվել, 2-ն ընկել է բաց տեղանքում, մեկը չի հասել Իսրայելի տարածք&lt;ref&gt;[https://iz.ru/1164336/2021-05-14/v-izraile-zaiavili-o-trekh-vypushchennykh-so-storony-sirii-snariadakh В Израиле заявили о трех выпущенных со стороны Сирии снарядах]&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 15-ին ՀԱՄԱՍ խմբավորումը հրթիռակոծել է Իսրայելի ռազմածովային բազան և Աշդոդ քաղաքի նավահանգիստը&lt;ref&gt;[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/15/1901619.html Группировка ХАМАС обстреляла ракетами порт в Израиле, вызвав взрывы и пожар], 15 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 17-ին իսրայելցի զինվորականները հայտնել են, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները Գազայի հատվածից արձակել են 3100 հրթիռ&lt;ref&gt;[https://www.rosbalt.ru/world/2021/05/17/1901719.html Израиль заявил о наибольшем числе обстрелов за всю историю государства], 17 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Իսրայելի պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայության տվյալներով՝ մայիսի 17-ի ժամը 19:00-ից մինչև մայիսի 18-ի ժամը 7:00-ն Գազայի հատվածից Իսրայելի բնակելի շրջանների ուղղությամբ արձակվել է մոտավորապես 90 հրթիռ, որոնցից մոտավորապես 22 տոկոսն ընկել է սեկտորի տարածքում, իսկ մնացածը որսացել է «Երկաթե գմբեթ» ՀՕՊ համակարգը&lt;ref&gt;[https://www.newsru.co.il/israel/18may2021/gaza_r_110.html ЦАХАЛ: с вечера до утра 18 мая из Газы были выпущены 90 ракет, более 20% упали в секторе], 18 мая 2021 г.&lt;/ref&gt;։

Եգիպտոսի միջնորդությամբ հաջողվել է համաձայնության հասնել ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև հրադադարի մասին, որն ուժի մեջ է մտել մայիսի 21-ի գիշերը ժամը 2-ին։ Շատ պաղեստինցի արաբներ հրադադարը ընկալեցին որպես պաղեստինյան դիմադրության հաղթանակ։ Իսրայելի կառավարությունն իր կողմից հայտարարել է, որ 11-օրյա արշավի ընթացքում Իսրայելը հսկայական հաջողության է հասել իր նպատակին՝ ՀԱՄԱՍ-ի ռազմական ենթակառուցվածքի ոչնչացմանը հասնելու գործում, ինչը, Իսրայելի իշխանությունների կարծիքով, պետք է հանգեցնի ավելի երկարաժամկետ խաղաղության և հանգստության։

== Զոհեր ==
Ավիահարվածների առաջին երեք օրերի ընթացքում զոհվել է 53 պաղեստինցի, այդ թվում տասնչորս երեխա, երեք կին և հինգ գյուղացի, ևս 320-ը վիրավորվել են։ Մի քանի մարդ է սպանվել ՀԱՄԱՍ-ի ռազմաքաղաքական օբյեկտների կետային ռմբակոծությունների ժամանակ, որոնք տեղակայված են բնակելի տներում կամ դրանց հարակից տարածքներում&lt;ref name=&quot;Mignews&quot;&gt;{{cite news|title=ХАМАС ответственен за гибель жителей Газы|url=https://mignews.com/news/arabisrael/world/150521_120311_02913.html|work=[[Mignews]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al Jazeera Live&quot;&gt;{{cite news|title=Israeli bombardment escalates as Gaza death toll rises: Live news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/5/12/israeli-bombardment-continues-on-gaza|work=[[Al Jazeera]]}}&lt;/ref&gt;։ Ոչնչացվել Է ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարներից մեկը՝ [[Մոհամեդ Աբդուլա Ֆայադ]] անունով, ինչպես նաև «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության երկու բարձրաստիճան հրամանատար։ ՀԱՄԱՍ-ի ևս մեկ անդամ սպանվել է մայիսի 11-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/may/10/hamas-fires-rockets-into-israel-in-dispute-over-jerusalem-mosque|title=Israel launches airstrikes on Gaza strip after Hamas rocket attacks|website=the Guardian|date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/violence-erupts-al-aqsa-mosque-israel-marks-jerusalem-day-2021-05-10/|title=Jerusalem violence leads to Hamas rockets on Israel, nine dead in Gaza|website=Reuters|date=10 May 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;։ Վիճաբանություն կա այն մասին, թե արդյոք Գազայի հատվածում հակամարտության առաջին զոհերից մի քանիսը զոհվել են իսրայելական ավիահարվածի հետևանքով, թե ժամանակից շուտ ընկած սեփական հրթիռից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apnews.com/article/middle-east-israel-jerusalem-076a9ec7e2bd9c065882c64a4ab820a1|title=Gaza militants, Israel trade new rocket fire and airstrikes|author=Federman|first=Josef|website=[[Associated Press]]|date=11 May 2021|access-date=11 May 2021}}&lt;/ref&gt;։

Մայիսի 11-ին ՀԱՄԱՍ-ը և իսլամական ջիհադն արձագանքել են իսրայելական գնդակոծություններին՝ հարյուրավոր հրթիռներ արձակելով Աշդոդի և Աշկելոնի ուղղությամբ, ինչի հետևանքով երկու մարդ զոհվել է, ավելի քան 90-ը՝ վիրավորվել&lt;ref name=&quot;OneDead&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;։ ՀԱՄԱՍ-ը հայտարարել է, որ իրենք կատարել են իրենց «ամենամեծ արգելափակող կրակը»՝ հինգ րոպեում արձակելով 137 հրթիռ։ Իսրայելի երրորդ քաղաքացին՝ կինը, զոհվել է Ռիշոն լե Ցիոնի հրթիռակոծությունից&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rockets-strike-cities-and-towns-throughout-central-israel/|title=Woman killed in rocket strike in Rishon Lezion|author=Gross|first=Judah Ari|website=www.timesofisrael.com|access-date=2021-05-11}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայելի Պաշտպանության բանակը հաղորդել է, որ հարձակման հետևանքով իսրայելցիների զոհերի թիվը հասել է յոթի&lt;ref name=&quot;tass14 мая 2021&quot;&gt;[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11370903 По Израилю за четыре дня выпустили более 1,7 тыс. ракет], 14 мая 2021&lt;/ref&gt;։

Հակամարտության ընդամենը 11 օրվա ընթացքում զոհվել է 244 մարդ, գրեթե 2 հազարը վիրավորվել է։ Պաղեստինյան կողմի տվյալներով՝ Գազայի հատվածում զոհվել է 232 մարդ, նրանցից մոտ 100-ը՝ կանայք և երեխաներ։ Իսրայելական կողմի պնդմամբ՝ զոհերից առնվազն 150-ը ՀԱՄԱՍ-ի և «Պաղեստինյան Իսլամական ջիհադ» խմբավորման զինյալներն են եղել։ Իսրայելում, ըստ պաշտոնական տվյալների, զոհվել է 12 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վնասվածքներ են ստացել։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ2}}
[[Կատեգորիա:Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն]]
[[Կատեգորիա:2021]]
[[Կատեգորիա:Արաբա-իսրայելական հակամարտություն]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Պաղեստինի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատերազմներ]]</text>
      <sha1>bd3pnw760io0kk0byq0w91z4nzmacyy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ղարաչինար (գյուղատեղի)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1068700</id>
    <revision>
      <id>8492565</id>
      <parentid>8198965</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:53:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17419" xml:space="preserve">{{Վարչական միավոր}}

'''Ղարաչինար կամ Կարաչինար''' &lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf |title=(աղբյուր՝ Մռակավանք գրքի 135-ից 153 էջեր |language=am-AM |accessdate=2021-06-16 |archive-date=2021-06-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210602213515/http://www.raa-am.org/raa/pdf_files/233.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
, գյուղատեղին գտնվում է [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)|շրջկենտրոն Շահումյան]] ավանից 6,3 կմ հյուսիս-արևելք՝ Սևջուր գետի աջ ափին` ծովի մակերևույթից 695-725 մետր բարձրության վրա։
Գյուղի միջով անցնում է Ղարաչայ գետը, բացի այդ գետից կան նաև այլ աղբյուրներ։

==Անվանում==
Գյուղի պատմական անունը հայտնի չէ, բայց վկայվել է որ [[Աղջաղալա]], [[Զեյվա]] և [[Կարաչիներ]] է եղել, ներկայիս անունը, որը Ղարաչինար է, թարգմանաբար նշանակում է «սև սոսի», ինչից հասկանալի է, որ գյուղ եղել է խանական տիրապետության տակ։

==Պատմություն==
Ղարաչինարի մատենագրական տեղեկություններ չեն պահպանվել։ Գյուղի կալվածատերերը եղել են Մելիք-Բեգլարյանները․ դա արձանագրվել է 1831-1832 թվականներին։
Գյուղի նոր շրջանի պատմության մասին հայտնի է, որ 1870 թվականին ֆինանսավորել են [[Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին|Սուրբ Էջմիածնում]] շինարարական աշխատանքներին՝ գյուղի հասարակությունը՝ 38 ռուբլի, Թեյմուրզ բեկ Մելիք-Բեգլարյանցը՝ 25 ռուբլի և [[Սարգիս Մելիք-Ստեփանյան|Սարգիս Մելիք-Ստեփանյանը՝]] 2 ռուբլի, իսկ 1905 թվականի սեպտեմբերի վերջին գյուղի մոտ թուրքերը սպանում են 3 հայի և թալանում են 3 ֆուրգոն, բացի այդ դրան հաջորդել է թեթև հարձակում, որի ժամանակ սպանվել են ևս 2 հայեր։
Նույն ամսվա մասին հաղորդվում է․ «Մեր գիւղն են ժողովուել շրջակայ հայ գիւղերի շինականները։ Ներկայումս շրջապատուած ենք Արփառոտ, Բարդա և այլ թրքաբանակ գիւղերի ձիաւորներով։ Սպանվուել է մեր տանուտէրը և մի քանի հոգի էլ վիրավւորուել են։ Զօրքի օգնութեանն ենք սպասում»։
Սպանված տանուտերը [[Սերգեյ բակ Մելիք-Ստեփանյանցն]] էր։

1905 թվականին ազգադավ վարքագծի համար սպանվում է նաև մեկ այլ տանուտեր։ [[Համազասպ Սրվանձտյան]]ը մարդ է ուղարկում, որ գումար հավաքեն  գյուղի տանուտերերից, որ այդ գումարով զինեն ժողովրդին, բայց գյուղի ունևորներից մեկը մերժում է և չի աջակցում, ինչից հետո  Համազասպը ուղարկում է ղազախեցի Կարոյին, որը խմբի լավագույն մարտիկներից մեկն էր՝ Բաքվի դաշնակցության շարքերում թրծված, գրաճանանչ և գիտակից երիտասարդ, բայց այդ տանուտերը սպանում է նրան։

Նույն թվականի սեպտեմբերի 28-ին, թղթակցության համաձայն, Մռավ սարի լանջերին արոտավայրերից անհայտ մարդիկ գողանում են ոչխարներ և 2 հովիվ, ոչխարները պատկանում էին Ահմադբէգուլ գյուղի թուրքերին։

Ամսի 26-ին սրանք հավաքում են մի քանի հարյուր ձիավոր և գնում են դեպի Զեյվա թուրքական գյուղ, որտեղ սպառնում են մոտակա հայաբնակ Կարաչինար գյուղի բնակիչներին, և պնդում են թե իրենց ոչխարները Հայերն են գողացել։ Երկու օր անց Կարաչինար է գալիս Գանձակի գավառապետ Րէուտը, սակայն նա ոչ մի ազդեցություն չի կարողանում ունենալ թուրքերի վրա, թուրքերը շարունակում են հավաքվել Զեյվայում, նրանց թիվը հասնում է մոտ 1500 հոգի, և այստեղ սպանվում է 3 հայ։

Համաձայն նույն օրվա Ս․ Տեր-Ավետիքյանի թղթակցության՝ Ղարաչինար գյուղի պաշտարման ժամանակ սպանվել է 3 սարովեցի հայեր, նրանք 4 հոգով գնացել են օգնության պաշարված Ղարաչինարին և ընկել են շրջապատման մեջ, 4 հոգով կռիվ են 400 հոգանոց զինված թուրքերի դեմ, 3 հոգին սպանվել են 1 հոգին ազատվել է։ Այս օրինակ հայերի հեշտ կուլ չգնալու հետևանքով պաշարումը դադարում է։ 1905 թվականի հեկտեմբերի 9-ին հաղորդվում են՝ թուրքերը հետ քաշվեցին։

Սակայն թուրքերը հետ են քաշվում ժամանակավորապես, և ահա հոկտեմբերի 18-ին նրանք կրկին հարձակվում են։ Նույն թվականի հոկտեմբերի 23-ին թուրքերը [[Դոզիլար գյուղ]]ի մոտ սպանում են ղարաչինարցիներ 35-ամյա [[Սարգիս Ղարայան]]ը, 30-ամյա [[Դուխան Գզիրյան]]ը, 25-ամյա [[Հովհաննես Մարինյան]]ը, 20-ամյա [[Ֆրիդոն Բաղիյան]]ը և 18-ամյա [[Ջավադ Շիրինյան]]ը։

1906 թվականի հունվարի 1-ին Զեյվայի թուրքերը կրակ են բացում անցորդ աղջաղալեցի հայերի վրա, ինչը հանգեցրեց նոր ընդհարման։ Այդ ընդհարման ժամանակ սպանվեց 20-ամյա երիտասարդ Միրզա Բաղմանյանը, իսկ թուրքերի կողմից սպանվեց մի քանի հոգի։
Այդ դեպքը թուրքերը, շատ ծանր տանելով, հունվարի 4-ին՝ առավոտյան ժամը 5-ին, մեծ ուժերով հարձակվեցին Աղջաղալի վրա, որի հետևանքով սպանվեց Սարովի գյուղացի 40-ամյա Միքայել Ազիզյանը, և 3 հոգի էլ վիրավորվեց, իսկ թուրքերը, թողնելով 4 դիակ, դիմեցին փախուստի։
1906 թվականի փետրվարի 3-ին թղթակցությունը հայտնում է որ Ղարաչինարում թուրքերը 2 հովիվ են գերեվարել։ Նույն թվականի փետրվարի 13-ին Աղջաղալայի վրա մի նոր հարձակում է տեղի ունենում։

Մօլլա-Վալադ գյուղի կողմից, բայց թուրքեր տեսնելով հայերի անկոտրուն կամք ու թե ինչպես են հայերը դիմակայում նրանց, անգամ մինչև հետապնդումը նրանց, նրանք խուճապահար լինելով
վերցրեցին իրենց ընտանիքները և փախուստի դիմեցին գյուղից։
1914 թվականի մայիսի սկզբին սպանվում է տանուտեր Շ․ Աղաջանյանը։
1916 թվականին սեպտեմբերի 10-ին Ղարաչինարում, իսկ հոկտեմբերի 1-ին Աննենոյում բացվում են Կովկասյան ճակատի գաղթականների պարենավորման բաժին։
Նույն թվականի դրությամբ արդեն իսկ Ղարաչինարի պարենավորման բաժինը  հոգում էր 1014 գաղթականների պարենի հարցը։
Նոյեմբերի 11-ին, մեկ վագոն ցորեն և 63 պ․ 30 ֆ․ սիսեռ է ուղարկվում Ղարաչինար։
1020 թվականին գյուղը ամբողջությամբ ավերվում է թաթարների ձեռքով, իսկ բնակիչները փախուստի դիմելով փրկվում են։
Շուրջ 7 տարի հարաբերական խաղաղությունից հետո, Արցախյան ազատամարտի օրերին՝1992 թվականի հունիսի 13-ին ադրբեջանցի ելուզակները գյուղը գրավում են։

==Բնակչություն==
Համաձայն 1831-1832 թվականների կազմված շնչագրական տեղեկագրի՝
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Տարեթիվ
!Տուն
!Արական
!Իգական
!Միասին
|-
|1832
|
|219
|187
|406
|-
|1841
|62
|117
|115
|232
|-
|1851
|70
|159
|115
|274
|-
|1876
|
|
|
|468
|-
|1886
|124
|397
|368
|765
|-
|1889
|
|338
|256
|594
|-
|1893
|126
|308
|272
|580
|-
|1897
|
|
|
|1114
|-
|1901
|
|437
|302
|739
|-
|1902
|
|445
|310
|755
|-
|1905
|141
|465
|326
|791
|-
|1908
|
|480
|329
|809
|-
|1909
|
|498
|334
|832
|-
|1910
|
|506
|512
|1018
|-
|1912
|185
|450
|468
|918
|-
|1914
|
|
|
|935
|-
|1918
|196
|648
|523
|1171
|-
|1925
|200
|
|
|1200
|-
|1930
|360
|
|
|
|-
|1940
|497
|
|
|1988
|-
|1970
|438
|940
|1070
|2010
|-
|1977
|847
|
|
|
|-
|1989
|511
|
|
|2141
|}

Տեղաբնակներից զատ 1920 թվականի դրությամբ Ղարաչինարում բնակվում էին նաև [[Հայոց ցեղասպանություն|Մեծ եղեռն]]ը վերապրած 203 հայ գաղթականներ, որոնք զբաղեցնում էին 52 տուն՝ 28 տուն Հայոց ձոր գավառում, 7 տուն Խոշաբի Հյուրթակում, 2 տուն Քռելում, 5 տուն Վան-Տոսպ գավառի ավերակներում, 5 տուն Լեզքում և 5 տուն Գայավշի Նարեկ գյուղում։

==Կառուցապատում== 
Դժվար է ասել, թե ինչ տեսք ուներ Ղարաչինարը 18-րդ դարի վերջին, բայց արդեն 19-րդ դարի 2-րդ կեսին այն ունեցել է կանոնավոր հատակագիծ։

1874 թվականին մի նկարագրությունից երևում է, որ արդեն այդ ժամանակ գյուղի հին գլխատները փոխված էին այսպես կոչված եվրոպական տիպի տներով։

Կար աչքի ընկնող տներ, որոնցից մեկը կալվածատիրոջ տունն էր, որտեղ 1881 թվականին այցելել է [[Րաֆֆի]]ն։

== Տնտեսություն== 
Գյուղացիների հիմնական զբաղմունքներից էին հողագործությունը, այգեգործությունն ու անասնապահությունը։ 1910 թվականին Բալաբեկ Զաքարյանցը նշել է, որ Ղարաչինարը սակավահող է, բայց ունի շատ պտղաբեր այգիներ։ 1912 թվականին գյուղացիները ունեին 14 ձի, 254 խոշոր և 200 մանր եղջերավոր անասուն, 40 խոզ։ 1920 թվականի դրությամբ Ղարաչինարը հայաբնակ մեծ գյուղ էր։

== Աղբյուրներ== 
Ղարաչինարը բավականին հարուստ էր աղբյուրներով, յուրաքանչյուր աղբյուրը ուներ իր հատուկ անունը՝ Պրմբատի, Անուշ, Չինարի, Մռավանց, Քերծին տակի և Ջալոց։

== Դպրոց== 
Ղարաչինարը գավառի առաջին գյուղերից էր, որը ուներ եկեղեցական  ծխական դպրոց։ 1871 թվականին գյուղաբնակները դիմել էին [[Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի (Քերեստեճյան)|Գևորգ Դ կաթողիկոսին]], որ գյուղում կենտրոնական դպրոց բացի։

1874 թվականին դպրոցը բացվում է։ Ըստ մի տեղեկագրի՝ դպրոցը ուներ 45, իսկ մեկ այլ վկայությամբ 60 աշակերտ, և մեկ ուսուցիչ՝ Հակոբ Խաչատրյանը։

1881 թվականին դպրոցը ուներ 25 աշակերտ։

1907 թվականի հոկտեմբերի 10-ին թղթակցությամբ Ստեփան Տեր-Ավետիքյանը նշում է․ «Ցանկալի է որ մյուս աչքի ընկնող գյուղերը (Չարդախլու, Բարսում, Ջագիր, Փիբ, Խաչակապ, Գետաշէն, Ղարաչինար) ևս կազմակերպեն առաջիկա (1908-1909) ուսումնական տարվա համար իգական սեռի կրթությունը»։

1908 թվականին գյուղում գործում էր միադասյա արական դպրոց՝ 70 աշակերտներով։

1930 թվականին գործում էր 7-ամյա կոլերիտ դպրոց։

1960 թվականին կրթօջախում ուսանում էր 156 աշակերտ։

1970 թվականին միջնակարգ դպրոցն ուներ հայկական և ռուսական բաժիններ։

1976 թվականին գյուղում սկսվում է դպրոցական համալիրի կառուցումը։

1977 թվակակնին ուներ 1 միջնակարգ, 1 ութամյա, 1 տարրական դասարան։ Իսկ այդ ընթացքում կառուցվում էր երկհարկանի դպրոց որը նախատեսված էր՝ 624 աշակերտների համար։

1980 թվականին կրթօջախն ուներ 560․ իսկ 1989 թվականին 545 սան։

Գյուղը ուներ նաև գրադարան, այն ուներ հարուստ գրքի ֆոնդ, 700 ընթերցող։ ի դեպ 1975 թվականից գրադարանավարուհի էր Ասյա Հախյանը։

==Գաղթականական դպրոց==
1916 թվականի դեկտեմբերի 27-ին թղթակցությունը պարզում է, որ գյուղում գաղթականների թիվ արդեն իսկ հասնում է 200 հոգու, որից հետ շատ արագ բացվում է գաղթականների դպրոց։ Այդ դպրոցում նաև սկսեցին հաճախել մոտակա գյուղերից։

Միքայել Օսեփյանի ջանքերով դպրոցը կարողացավ ստանալ նստարաններ և գրասեղաններ։

==Արքունի (պետական, ռուսական, կառավարչական) դպրոց==
Դպրոցը հիմնվել է 1885 թվականին, ապա դպրոց գործել է նախ Ղազարանց և հետո Մրյանանց տանը, դպրոցի տեսուչը եղել է՝ Ղազար Ղազարյանը։

Առաջին ուսուցիչն է եղել հայազգի Լեոնիդ Կովալյովը (Լևոն Ղավայլան՝ Չիբո մականվամբ)։

1895 թվականին դպրոց ուներ մոտ 60 աշակերտ, իսկ 1898-ին 70 աշակերտ։

1899-1900 ուստարում 75 աշակերտ էր։

==Հիվանդանոց==
19-րդ դարավերջին գյուղում կառուցվում էր հիվանդանոց,որը պետք է ունենար 30 մահճակալ, ունենալու էր նաև մեկական բժիշկ, մանկաբարձուհի և երկու ֆելդշեր։

==Եկեղեցի==
Գյուղ ուներ նաև եկեղեցի Սուրբ Հովհաննես կամ (Սուրբ Աստվածածին), որը գտնվում էր գյուղամիջում, կառուցվել էր 1880 թվականին։

Եկեղեցին եռանավ բազիլիկ հորինվածքով շինություն էր, նրա չափերը եղել են՝ (22,87x12,76 մ), ունեցել է գմբեթ, գմբեթի ներսից կախված զույգ զանգերով, որի թոկերը կախված էին եկեղեցու արևտյան մուտքի առաջ։

1924 թվականին Գանձակի Հայոց առաջնորդ Լևոն եպիսկոպոսը բողոք է գրում  Էջմիածինի հոգևոր խորհրդին՝ ասելով, որ Գանձակի գավառի 9-րդ մասի գործկոմը եկեղեցին ցորենի ամբար է դարձրել։

1928 թվականին եկեղեցին փակվում է։

==Գերեզմանոց==
Տարածքում կար նաև գերեզմանոց, որը գտնվում էր գյուղի հյուսիսաին կողմում։
1987 թվականի դրությամբ կար արդեն 200 տապանաքար, տապանաքարերից ամենա հինը 1816 թվականից էր։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Գյուղատեղիներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախ]]
[[Կատեգորիա:Շահումյանի շրջան]]
[[Կատեգորիա:Գերեզմանատներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստան]]</text>
      <sha1>aisa17m6jzfm4ljn7fjups8c7il1ro6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Հայուհիները Արցախյան գոյապայքարում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1071909</id>
    <revision>
      <id>8492482</id>
      <parentid>8470141</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:21:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116013" xml:space="preserve">'''Հայուհիները Արցախյան գոյապայքարում''', Արցախի [[հայ]] ազգաբնակչության [[Արցախյան շարժում|ազգային-ազատագրական շարժումը]] հանկարծակի չի սկսվել, այն հասունացել է տասնամյակների ընթացքում։ Սակայն [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|խորհրդային]] կայսրապետության պայմաններում [[ԽՄԿԿ Կենտրոնական կոմիտե|ԽՄԿԿ կենտկոմի]] թողտվությամբ ու քաջալերմամբ [[Ադրբեջան]]ի իշխանությունների կողմից այն հակազդվել է ուժային ճնշումներով։ [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] նպատակն էր ունենալ ադրբեջանական (թուրքացված) [[Արցախ]]։

[[Արցախյան շարժում]]ը նոր էջ է բացել հայոց պատմության մեջ։ Խնդիր է դրվել վերականգնելու պատմական արդարությունն ու Արցախը վերամիավորելու մայր հայրենիքին՝ [[Խորհրդային Հայաստան]]ին։ Ազգային-ազատագրական պայքարի ուշագրավ ու կարևոր առանձնահատկություններից էր կանանց զանգվածային և բուռն մասնակցությունը։
{{քաղվածք|«Կանա՜յք, հատկապես և աղջիկնե՜րը․․․Որքա՜ն խելոք, արդար ու վարակիչ են նրանց խոսքերը։ Նրանք ինչպիսի՜ տրամաբանական հյուսվածքի մեջ են առնում իրենց կյանքի ցավն ու հոգսը, պայքարի կամքն ու վճռականությունը, հաղթանակի հույսն ու հավատը&lt;ref&gt;Ուլուբաբյան Բ., Արցախյան գոյապայքարի տարեգրությունը,Երևան,1997,էջ 10։&lt;/ref&gt;|Բագրատ Ուլուբաբյան}}

== Հայուհիները Արցախյան շարժման սկզբնական փուլում==
Հայ կինը [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան գոյապայքարի]] հենց սկզբից հանդես է եկել ոչ միայն որպես պայքարի գաղափարակիր ու կազմակերպիչ, հասարակական-քաղաքական գործիչ, այլև հայրենիքի պաշտպան։ Արցախյան շարժման ղեկավարներից Իգոր Մուրադյանի վկայությամբ՝ [[1986|1986-]] [[1987]] թվականներին [[Ստեփանակերտ]]ում իրականացվել է ստորագրահավաք, որը հիմնականում իրականացվել է քաղաքի բուժպոլիկլինիկայի գրանցման բաժնի աշխատողների օգնությամբ։ Կանանց մասնակցությամբ իրականցվող «կիսալեգալ» գործունեությունը համակարգվել է շարժման կազմակերպիչների կողմից։ Ընդհատակյա աշխատանքներում ներգրավվել են նաև Ստեփանակերտի մանկավարժական ինստիտուտի հայկական բաժնի մի խումբ ուսանողուհիներ։

Խիստ գաղտնի պայմաններում իրականացված ստորագրահավաք է կազմակերպվել հատկապես [[1986]]-[[1988]] թվականներին՝ Լեռնային Ղարաբաղը [[Հայկական ԽՍՀ]]-ին վերամիավորելու օգտին։ Ստորագրահավաքով հանուն համազգային նշանակության խնդրի լուծման սկսվել է հեռագրերի և հանրագրերի ձևակերպում&lt;ref&gt;Աբրահամյան Հ., Մարտնչող Արցախ 1917-2000, հ. Գ, էջ 17։&lt;/ref&gt;։ Կազմակերպիչների մի մասն աշխատանքներ է տարել [[Մոսկվա]] մեկնող պատվիրակություններին հանձնելու նպատակով հանրագրերի պատրաստման ուղղությամբ, իսկ մի այլ խումբ նախապատրաստել է կոլտնտեսություններում անցկացվող հաշվետու ժողովների օրակարգային հարցը՝ [[ԼՂԻՄ]]-ը [[Հայկական ԽՍՀ]]-ին վերամիավորելու մասին։ Ստեփանակերտում այդ աշխատանքներին ակտիվորեն մասնակցել են նաև խոհարարուհի Արաքսյա Հայրապետյանը, «Ղարմետաքս» կոմբինատի աշխատակից Վալյա Մեհրաբյանը։

=== Ստորագրահավաքի կազմակերպիչ կանայք===

Անգելինա Հովսեփյանը [[ԼՂԻՄ]] [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու]] շրջանի բաժանմունքի ղեկավարներից էր, շրջխորհրդի գործկոմի պլանային հանձնաժողովի նախագահը։ [[1986]] թվականին ընդգրկվել է շարժման կազմակերպիչների գաղտնի խմբի մեջ։ Նրան հանձնարարվել է տեղեկություններ պատրաստել վերջին տասը տարիներին շրջանի սոցիալ-տնտեսական վիճակի մասին՝ [[ԽՄԿԿ Կենտրոնական կոմիտե|ԽՄԿԿ կենտկոմ]] ներկայացնելու նպատակով։

[[1987]] թվականին [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու]] շրջանի տեղական կազմակերպիչների և ակտիվիստների շարքերը համալրած կանայք՝ Ռիտա Գևորգյանը (Մարտունու կենտրոնական գրադարանի տնօրեն), Սիլվա Բալայանը (Մարտունու կոմերիտշրջկոմի քարտուղար), Սիլվա Խաչատրյանը ([[լրագրող]]), նախաձեռնել և իրականացրել են մասնավորապես գաղտնի ստորագրահավաքներ, կատարել գաղափարախոսական աշխատանքներ, կազմակերպել գաղտնի ժողովներ։ Նույն աշխատանքները իրականացվել են նաև [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի]] շրջանում, որտեղ ընդհատակյա կազմակերպության առավել ակտիվ գործիչներից էր Ժաննա Խուրշուդյանը&lt;ref&gt;Բեգլարյան Հ., Արցախ-Նամե, Ղարաբաղյան շարժում, գիրք Գ, Ստեփանակերտ,2006, էջ 89։&lt;/ref&gt;։
[[1987]] թվականին [[Ասկերան]]ում աչքի է ընկել Ժենյա Մովսիսյանը։

Ասկերանում առաջին նախաձեռնող խմբերից էր շրջանային «Կարմիր դրոշ» թերթի խմբագրակազմը։ Աչքի են ընկել լրագրող Ծովինար Գրիգորյանը,Միրա Ավանեսյանը, Նորա
Առուշանյանը, Մելանյա Առուշանյանը, Գրետան (Ջեմմա) Թամրազյան), շրջկենտրոնում թռուցիկներ տարածելուց, ստորագրահավաքներ կազմակերպելուց բացի, աշխատանքներ են տարել նաև գյուղերում&lt;ref&gt;Ավանեսյան Ի., Կանանց մասնակցությունը Արցախյան գոյապայքարում (1988-1994), ատենախոսություն, Երևան, 2015&lt;/ref&gt;։

[[Հադրութ]]ի շրջգործկոմին ուղղված հանրագրում հադրութցիները պահանջել են լուծել Հադրութում հայկական հեռուստաալիք ունենալու հարցը և դիմել [[Մոսկվա]]յին՝ Արցախի հարցի արդարացի լուծում տալու համար։

{{քաղվածք|Երբ վերադարձանք Ղարաբաղ և ասացինք, որ Երևանից գալու են և իրենց միջոցներով տեղադրելու են անտենաներ։ Մենք համոզվեցինք, որ մեր մշակույթին հաղորդակից լինելուն իրականում խանգարում են ոչ թե ոչ բավարար տեխնիկական միջոցները, այլ Ադրբեջանի ղեկավարության կողմից մշակված հայաթափման քաղաքականությունը&lt;ref&gt;Կինը և զինված հակամարտությունը.Պատերազմը Ղարաբաղում, Երևան, 2000, էջ96։&lt;/ref&gt;։|Արցախյան շարժման առաջնորդ [[Արթուր Մկրտչյան (քաղաքական գործիչ)|Արթուր Մկրտչյան]]ի կնոջ՝ '''Գոհար Մկրտչյանի''' հուշերից}}

===Հայ կանայք հանրահավաքներում ===
[[Պատկեր:Artsakh_Movement,_February_13,_1988.jpg|մինի|316x316փքս|1988 թվականի փետրվարի 13-ի հանրահավաքը [[Ստեփանակերտ]]ի կենտրոնական փողոցներից մեկում]]
[[1988]] թվականին փետրվարի 13-ին Ստեփանակերտում անցկացվեց առաջին համաժողովրդական հանրահավաքը։ Ադրբեջանական իշխանություններին դատապարտող ելույթով հանդես եկավ Արաքսյա Հայրապետյանը։ Դեռևս [[1988]] թվականի փետրվարի 8-ին Մոսկվա էր մեկնել ԼՂԻՄ մտավորականության պատվիրակությունը, որի կազմում էին նաև շարժման ակտիվ մասնակիցներ, Ստեփանակերտի Մ. Գորկու անվան պետական դրամատիկական թատրոնի դերասանուհի [[Ժաննա Գալստյան]]ը և սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Գոհարիկ Սարինյանը։

{{քաղվածք|Մեր՝ մտավորականներիս Մոսկվա կատարած առաքելությունը ևս որակում են որպես օժանդակ մեծ պայթյունի համար, որ տեղի ունեցավ նրան հաջորդող տարիներին&lt;ref&gt;ՀԱԱ, ֆ. 1, ց. 87, գ. 11, թ. 25:&lt;/ref&gt;։|Պատվիրակության անդամ [[Ժաննա Գալստյան]]}}

Ստեփանակերտի պետական մանկավարժական ինստիտուտի կողմից 13 դասախոսների, նաև Արզիկ Մխիթարյանի, Ռոնա Բալայանի, Սեդա Ղազարյանի, Աննա Հարությունյանի, Ալվինա Բադալյանի ստորագրությամբ [[Գորբաչով Միխայիլ|Մ. Գորբաչովին]] ուղարկվել է հեռագիր, որում պահանջել են կարգավորել ստեղծված իրավիճակը և [[Արցախյան հիմնախնդիր|արցախյան խնդրի]] արդարացի լուծումը։ Ասկերանում փետրվարի 15-ի հերթական հանրահավաքում պատվիրակները, այդ թվում՝ Ռեբեկա Եղյանը, կոչով դիմել են Ժողպատգամավորների շրջխորհրդի նստաշրջանի մասնակիցներին։
Ասկերանի շրջանային խորհրդի 15 կին պատգամավորներ (Ալինա Ասըրյանը, Անիկ Ասատրյանը, Սուսաննա Գաբրիելյանը, Սվետլանա Խաչատրյանը, Անահիտ Պետրոսյանը, Վեներա Գրիգորյանը, Էմմա
Դանիել-յանը, Էվելինա Ստեփանյանը, Ելիզավետա Սարգսյանը, Գրետա Մարտիրոսյանը, Երմոնյա Սարգսյանը, Ստելլա Բալասյանը, Անուշ Անդրյանը, Նազիկ Դադայանը և Ասյա Պետրոսյանը) փետրվարի 17-ին դիմել են շրջխորհրդի գործկոմ՝ խնդրելով «Ադրբեջանական ԽՍՀ ժողովըրդական պատգամավորների շրջանային խորհրդի մասին» Ադրբեջանական ԽՍՀ օրենքի 31-րդ և 35-րդ հոդվածների պահանջներին համապատասխան հրավիրել շրջանային խորհրդի արտահերթ նստաշրջան և ընդունել որոշում։

Փետրվարի 20-ին կայացել է Ժողպատգամավորների [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի]] 20-րդ գումարման շրջխորհրդի 5-րդ նստաշրջանը։ Նստաշրջանին 78 պատգամավորներից ներկա էին 60-ը, որոնցից 10-ը՝ կին։ Ելույթով հանդես են եկել Անիկ Ասատրյանը, Երմոնյա Սարգսյանը, Թամարա Փարամազյանը։

Փետրվարի 20-ին ժամը 16-ին Ստեփանակերտում հրավիրված Ժողովրդական պատգամավորների 20-րդ գումարման քաղաքային խորհրդի 4-րդ արտահերթ նստաշրջանում ելույթ են ունեցել Ստեփանակերտի Մ. Գորկու անվան պետական դրամատիկական թատրոնի դերասանուհի, ժողովրդական արտիստ [[Մարգո Բալասանյան]]ը, մարզի մշակույթի բնագավառի արհմիության կոմիտեի նախագահ Լաուրա Ղարամյանը, Ստեփանակերտի կոնդենսատորների գործարանի բանվորուհի Իրինա Գևորգյանը և Ստեփանակերտի կուսքաղկոմի քարտուղար Հասմիկ Միքայելյանը։

== Հայուհիները ազատագրական պայքարում ==

Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության սահմանադրական պահանջներին հակադրել են բիրտ ուժի և բռնության քաղաքականությունը, որը կիրառվել է հատկապես ադրբեջանական իշխանությունների
կողմից՝ նպատակ ունենալով այդ ճանապարհով կասեցնել համաժողովրդական պայքարը։ Այդ մասին են վկայում [[1988]] թվականի փետրվարյան դեպքերը, երբ իրենց ճանապարհին ամեն ինչ ավերելով, ադրբեջանցի հրոսակները [[Աղդամ]]ի շրջանից, շարժվել են  [[Ստեփանակերտ]]՝ «կարգ ու կանոն հաստատելու», սակայն [[Ասկերան]]ի մատույցներում հետ են շպրտվել։

=== Վալյա Պետրոսյան ===
[[1988]] թվականի փետրվարի 23-ին [[Քելբաջարի]] (ներկայումս՝ Ք[[Քարվաճառ|արվաճառ]]) կողմից հարձակում է կատարվել [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի]] ուղղությամբ։ Ադրբեջանական հրոսակախմբին դիմակայելու համար շըրջկենտրոնի բնակչությունը՝ տղամարդիկ թե կանայք, բեռնատարներով շարժվել է դեպի Քելբաջարի կողմը։ Այդտեղ կանանց մասնակցությունը կազմակերպել է Վալյա Պետրոսյանը։ Նրա ղեկավարությամբ հետ են շպրտվել ազերիները, որոնց նպատակն էր խոչընդոտել Մարտակերտում տեղի ունեցող հանրահավաքին։ Վալյա Պետրոսյանը [[1989]]-[[1994]] թվականներին մասնակցել է [[Մարտակերտ]]ի ([[Հոռաթաղ]], [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]], [[Մոխրաթաղ]], [[Մաղավուզ]],[[Մարտակերտ]] և այլն) ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Բազմիցս ուղղաթիռներով մեկնել է [[Կամոյի շրջան|Կամո]] և վերադարձել զենք ու զինամթերքով։
[[1992]] թվականի ամռանը թուրքերն ու ռուսական բանակի ստորաբաժանումները մեծաքանակ տեխնիկայի աջակցությամբ անցել են լայնածավալ հարձակման։ Սկսվել է մեծ նահանջը։ Հուլիսի 3-ին Վ. Պետրոսյանը, պահակակետից վերադառնալով, գնացել է [[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]]՝ ծնողներին տեսնելու և այլևս չի կարողացել վերադառնալ մարտի դաշտ։ Օգոստոսի 19-ին իմացել է, որ ամուսինը՝ Յուրան, [[Կիչան]]ում վիրավորվել է։ [[1993]] թվականից Յուրան ծառայությունը շարունակել է հրետանիում, Վ. Պետրոսյանը՝ սկզբում տանկային վաշտում, այնուհետև՝ հրետանիում։ Մարտական գործողություններում ցուցաբերած խիզախության համար հայուհին պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին», «Արաբո», «Փառապանծ մարտիկ»,Վ. Սարգսյանի «Մարտական գործողություն», «Հայաստանի երկրապահ», «Դելտա» մեդալներով և պատվոգրերով։

=== Գայանե Առստամյան ===
Ապահովել [[Բերդաձոր|է Բերդաձորի]] ենթաշրջանի ռադիոհեռախոսկապը։ Նա, դեռևս [[1989]] թվականի դեկտեմբերին ընդգրկվելով շարժումը համակարգող կապավորների խմբում, մեկնել է  Բերդաձորի ենթաշրջան՝ գիտակցելով [[Շուշի]]ի բանտում հայտնվելու վտանգը։ Նրա աշխատանքի շնորհիվ անխափան գործել է կապը [[Ստեփանակերտ]]ի և [[Երևան]]ի հետ։ [[1989]]-[[1994]] թվականներին տարբեր ջոկատների և Շուշիի 8-րդ մոտոհրաձգային գումարտակի կազմում մասնակցել է [[Լաչին]]ի ([[Իփյհակ]],Թազաքենդ), [[Մարտակերտ]]ի ([[Դրմբո]]), [[Գետավան (Արցախ)|Գետավան,]] [[Չլդրան]], [[Կիչան|Կիչա]]ն, [[Կարմիրավան]]), [[Հադրութ]]ի ([[Խծաբեր]])), [[Ֆիզուլի (քաղաք)|Ֆիզուլու]] ([[Հորադիզ]]), [[Կուբաթլու]]ի, [[Աղդամ]]ի (Բոյահմեդլի, Սոֆուլու) շրջանների ազատագրական և ինքնապաշտպանական մարտերին։

[[1994]] թվականի դեկտեմբերի 15-ին Գայանե Առստամյանը նշանակվել է թիվ 3 հրաձգային վաշտի բուժկետի պետ։ Այդ պաշտոնում ծառայել է մինչև զորացրվելը՝ [[1995]] թվականի սեպտեմբերի 1-ը։
=== Նազիկ Ամիրյան===
[[1989]] թվականին [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] կամավորական ջոկատի շարքերը համալրած Նազիկ Ամիրյանը մեկնել է [[Հադրութ]]ի շրջան՝ իբրև Դուդուկչի գյուղում կոոպերատիվ կազմակերպելու և մթերք գնելու համար։ Սակայն իրականում նրանք գյուղը պաշտպանում էին ադրբեջանցիների անընդհատ հարձակումներից։ Մարտական մկրտությունն ստացել է [[1989]] թվականի աշնանը՝ [[Մելիքաշեն (Հադրութի շրջան)|Մելիքաշեն]] գյուղում։
[[1990]] թվականի նոյեմբերի 17-ին՝ խորհրդային ՆԳ նախարարության զինվորների կողմից «անձնագրային ստուգման» ժամանակ Նազիկ Ամիրյանը ջոկատի 24 անդամների հետ ձերբակալվել է։ Մեկ ամիս
նա մնացել է անդրդվելի և տարել այդ ծանրությունը, այն էլ՝ [[Շուշիի բանտ]]ում։ Վ. Կրիվոպուսկովը, ներկա գտնվելով նրա հարցաքննությանը, հայտնել է, որ գնդապետ Բորովսկին անկեղծորեն զարմացել է,
որ ջահել, առաջին հայացքից սուսուփուu այդ աղջիկն այդքան հաստատուն, գործնական թափ ունի։Ջոկատի հրամանատար [[Մանվել Գրիգորյան]]ը, փախչելով հիվանդանոցից, փրկագին է վճարել և բանտից դուրս բերել մարտական բոլոր ընկերներին, այդ թվում՝ Նազիկին։ [[1991]] թվականին ջոկատը մեկնել է [[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերք]], [[1992]] թվականի ձմռանը վերադարձել [[Էդիլլու]]ի ձորակ։ Ն. Ամիրյանը նշանակվել է մատակարար։

Պարգևատրվել է ԼՂՀ «Մարտական խաչի 1-ին աստիճանի» շքանշանով (1995), ՀՀ «Արիության համար» (1998), ՀՀ ԵԿՄ բարձրագույն պարգև «Սպարապետ Վազգեն Սարգսյան» շքանշանով (2004), «Արիական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» (1995), ՀՀ ՊՆ «Դրաստամատ Կանայան» և «Վազգեն Սարգսյան» մեդալներով»։

===Լենա Ավագյան  ===
[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշենից]] [[Հայաստան]] ռադիոկապը ապահովել է Սվետլանան՝ նույն ինքը Լենա Ավագյանը՝ միաժամանակ մասնակցելով ենթաշրջանի ինքնապաշտպանությանը։ Համագործակցելով [[Թաթուլ Կրպեյան]]ի գլխավորած ջոկատի հետ՝ սնունդ է մատակարարել նրանց, իր տունը դարձրել ջոկատի զինանոցը։ Նրա «Կամա-2» ազդանշանը անընդհատ հնչել է եթերում։ Գետաշենի անկման վերջին օրերին նա շարունակել է անհնարին պայմաններում պահել կապը, միաժամանակ կանանց մասնակցությամբ կազմակերպել ինքնապաշտպանական միջոցառումներ՝ օմօնականներին գյուղից դուրս հանելու ուղղությամբ։ Ադրբեջանցիները բազմիցս փորձել են ձերբակալել նրան, սակայն դա նրանց չի հաջողվել։

[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշեն]] ու [[Մարտունաշեն (Շահումյանի շրջան)|Մարտունաշեն]] գյուղերի վրա ապրիլի 29-ին ու 30-ին լայնածավալ հարձակման ժամանակ ուղղաթիռներից գնդակոծման ու հրետակոծության արդյունքում զոհվել են 35, վիրավորվել հարյուրից ավելի հայեր։ Գետաշենցի զոհվածների, անհայտ կորածների, բռնագաղթի հետևանքով մահացածների մեջ քիչ չէին կանայք, որոնց թվում էին՝ Հասմիկ Աղայանը, Նորա Երիցյանը, Հռիփսիմե Մինասյանը, Մարո Չիլինգարյանը և ուրիշներ։

=== Արևիկ Սարգսյան ===
[[1991]] թվականի մայիսի 15-ին օմօնականները անձնագրային ստուգման պատրվակով ներխուժել են [[Չլդրան]] գյուղ։ Այդ օրերին շարժման ակտիվիստ Արևիկ Սարգսյանը աշխատել է գյուղի կապի հանգույցում։ Նրան հաջողվել է գիշերը համագյուղացիներին նախապես տեղյակ պահել օմօնականների մասին, ինչի արդյունքում գյուղի տղամարդիկ փրկվել են ձերբակալությունից։ Դեռևս [[1988]] թվականին հայրենի Չլդրան գյուղում աշխատանքի էր անցել որպես հեռախոսավարուհի ու միևնույն ժամանակ շարունակել էր մասնակցել Ստեփանակերտի ցույցերին, գաղտնի ստորագրահավաքին և թռուցիկների տարածմանը։

[[1988]] թվականի մայիսին Հայաստանի առաջին հանրապետության տարեդարձին Ա. Սարգսյանի կազմակերպմամբ Չլդրանի գյուղխորհրդի շենքին ամրացվել է եռագույնը, որի համար նրան ձերբակալել են՝ մեղադրելով որպես ազգամիջյան տարաձայնություններ հրահրողի,ենթարկել են տնային կալանքի։ [[1989]] թվականին փախչելով տնային կալանքից՝ Ա. Սարգսյանը իր հայրենանպաստ գործունեությունը շարունակել է  [[Ստեփանակերտ]]ում, որտեղ օգնություն հավաքելով՝ տեղափոխել է Գ&lt;nowiki/&gt;[[Գետաշեն (Արցախ)|ետաշեն]], [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]]։ Հետագայում իր գործը շարունակել է  ինքնապաշտպանական ուժերի շարքերում՝ մասնակից դառնալով մարտական մի շարք գործողությունների։

=== «Փառանձեմ» ջոկատ ===
[[1991]] թվականի օգոստոսի սկզբին ադրբեջանական օմօնականները կրկին շրջապատել են Մարտակերտի շրջանի Հաթերք գյուղը։ Կանայք՝ Ասյա Իսկանդարյանի գլխավորությամբ, ստեղծել են «Փառանձեմ» ջոկատը, որի շարքերում էին Սիրանուշ Առուշանյանը (Սիրանուշ աբան), Քնարիկ Սիմոնյանը և ուրիշներ։ Ջոկատը մասնակցել է այն նշանավոր իրադարձությանը, որը տեղի է  ունեցել [[1991]] թվականի օգոստոսի 13-ին։ Այդ օրը արցախցի կանանք ստիպված դիմել են հանդուգն ու միաժամանակ վտանգավոր քայլի։ Ռուս զինվորականները պատանդ էին վերցրել Հաթերքի բնակիչ Ժորա Պետրոսյանին՝ ադրբեջանցի օմօնականներին հանձնելու նպատակով, ինչպես նաև նախօրեին մերձակա գյուղերում ռուս զորաջոկատների և ադրբեջանցի ավազակախմբերի կողմից իրականացվել էին ամեն տեսակի վայրագություններ։ Այդ նպատակով հաթերքցիների «Փառանձեմ» ջոկատը տեղի ինքնապաշտպան ուժերի հետ միասին օգոստոսի 13-ի գիշերը գերի է վերցրել 43 հոգուց բաղկացած խորհրդային մի զորաջոկատ՝ ռազմամթերքով և ռազմական մեքենաներով։ Ջոկատը, որի մասնակիցներն էին գյուղի բնակիչները, այդ թվում՝ Ռոմելա Մակյանը, Զոյա Իսկանդարյանը, Հասմիկ Հարությունյանը, Եդիլյա Հայրապետյանը, Զոյա Մարտիրոսյանը, Ռոզա Բալումյանը, Վերա Պետրոսյանը, կարողացել է կարճ ժամանակում համախմբել ամբողջ գյուղը և թույլ չտալ ձերբակալել հաթերքցի տղամարդկանց&lt;ref&gt;«Республика Армения», Ереван, 29.09.1991&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 15-ին Հաթերքի «Փառանձեմ» ջոկատի մարտիկ կանայք (Քնարիկ Սիմոնյան, Թամարա Պետրոսյան, Էլեոնորա Առստամյան), հեռագիր ուղղելով Մ&lt;nowiki/&gt;[[Միխայիլ Գորբաչով|. Գորբաչովի]]&lt;nowiki/&gt;ն և [[Բորիս Ելցին|Բ. Ելցինին]], Զինվորների մայրերի կոմիտեին հայտնել են, որ Մարտակերտի շրջանի Հաթերք գյուղի մի խումբ կանայք ստիպված են եղել դիմել ծայրահեղ միջոցի՝ պատանդ վերցնել ավելի քան 30 զինվորի և սպաների [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] ՆԳՆ ներքին զորքերից։ Ադրբեջանական օմօնի բանդաները ԽՍՀՄ ՆԳՆ ներքին զորքերի օգնությամբ երկար ժամանակ պատանդ էին վերցրել հայերին, հանձնել ադրբեջանցիների տնօրինությանը։

Հաթերքի իրադարձությունների օրերին [[Թալինի շրջան]]ի [[Ներքին Սասնաշեն]] գյուղի կանայք գլխաշորեն ուղարկել «Փառանձեմ» ջոկատին հետևյալ մակագրությամբ. 
{{քաղվածք|Ընդունեք ձեռագործ այս շալը և խնդրում ենք տալ այն ֆիդայուհուն, որը կռվել գիտի սասունցիաբար&lt;ref&gt;Ավանեսյան Ի., նշվ. ատենախոսությունը, էջ 96։&lt;/ref&gt;}}

=== Աղավնի Տեր-Ստեփանյան ===
Ա. Տեր-Ստեփանյանը ծնվել է [[1966]] թվականի հունիսին Երևանում, զոհվել է [[1992]] թվականի հուլիսի 29-ին Աիմավան 6-ում՝ [[Բերձոր]]ի շրջանի [[Հռչազ]] գյուղում։ Ա. Տեր-Հարությունանը զինվորագրվել է Արցախյան ազատամարտին՝ հերոսանալով ցուցաբերած սխրագործությամբ,նրա նշանաբանն էր՝ «Անկարող եմ ես չկռվել» արտահայտությունը։

=== Անուշ Ավագյան ===
«Անվեհեր հրամանատար» Անուշ Ավագյանը ծնվել է [[1968]] թվականի ապրիլին [[Ստեփանակերտ]]ում։ Զոհվել է [[1993]] թվականի փետրվարի 7-ին [[Վաղուհաս]] գյուղի մոտ։
[[1991]] թվականին գրանցվել է Կարո Բաբայանի հրամանատարությամբ գործող ջոկատի կազմում որպես մարտիկ-բուժքույր և անմիջապես մասնակցել է Մարտունու շրջանի [[Ղարադաղլու]] (Վարանդա) գյուղի համար մղվող մարտերին։

=== Անահիտ Թամրազյան ===
Ա. Թամրազյանը մասնակցել է գրեթե բոլոր մարտական գործողություններին և բազմաթիվ վիրավորների կյանք փրկել, նաև դիակներ հանել կրակագծից, որը ոչ պակաս կարևոր ու ծանր աշխատանք էր։
Ա. Թամրազյանը մինչև վերջին օրը մնացել է իր սիրելի զինակիցների կողքին, վիրակապել է վերջին վիրավորին, և երբ եկել է խաղաղությունը, հասկացել է, որ ինքը բնածին գթության քույր է, որովհետև
պատերազմը նրա մեջ բացահայտել է ափեափ լցված գթությունը։ Զինադադարից հետո Ա. Թամրազյանը ընդունվել է Ստեփանակերտի բժշկական ուսումնարան։

=== Շահումյանի ինքնապաշտպանական ջոկատներ ===
Շահումյանի շրջանի համար դժվարին օրերին նրան օգնության են շտապել [[Հայաստան]]ի և [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի կամավորական ջոկատները։

* '''«Արծվիկ 24»''' գումարտակ (Նունե Աբրահամյան, Անահիտ Լոպոյան), 
* '''«&lt;nowiki/&gt;[[Գարեգին Նժդեհ կամավորական ջոկատ|Գարեգին Նժդեհ]]&lt;nowiki/&gt;»''' (Զարուհի Բադալյան), 
* '''«&lt;nowiki/&gt;[[Մասիս կամավորական ջոկատ|Մայիս]]&lt;nowiki/&gt;»''' (Գալյա Գյուրջյան, Լորետա Գյուրջյան), 
* '''«Կարս»''' (Նվարդ Դուդուկյան),
* '''«Ղազանչի»''' (Ալվարդ Շեկյան), 
* '''«Մանաշիդի»''' (Զոյա Մարտիրոսյան), 
* '''«Խրամորթ»''' (Լենա Շամիրյան), 
* '''«Ադանա»''' (Ալվարդ Կոստանդյան), 
* '''«Սիսակ»''' (Մարիետա Խաչատրյան), 
* '''«Տոռոզյան»''' և '''«Նաիրի»''' (Սուսաննա Կոստանդյան), 
* '''«Անահիտ»''' (Անահիտ Մարտիրոսյան), 
* '''«Աղբյուր Սերոբ»''' (Նաիրա Սահակյան), 
* '''«Եղնիկներ»''' (Արմենիա Նալբանդյան), 
* '''«Խաչակիրներ»''' (Անժելա Զալյան), 
* '''«Արմավիր»''' (Լոլիտա Վարդանովա),
* '''«Սևան»''' (Անժելա Հակոբյան) 
* '''«&lt;nowiki/&gt;[[Զորավար Անդրանիկ կամավորական ջոկատ (Մարմարաշեն)|Զորավար Անդրանիկ]]&lt;nowiki/&gt;»''' (Մարիետա Սարգսյան)
Հայ կամավորական ուժերի նշված ջոկատների կազմում կանայք պատերազմի ողջ ընթացքում մասնակցել են [[Արցախ]]ի հյուսիսարևելյան և հյուսիսարևմտյան շրջանների ռազմագործողություններին։

=== Մարիետա Սարգսյան ===
[[Մասիսի շրջան]]ի [[Նոր Խարբերդ]] գյուղում «Մեծն Տիգրան» զորախմբի շարքերում [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]] է մեկնել՝ երկու երեխաններին թողնելով մոր խնամքին, իբրև բուժքույր՝ զինվորագրվել «Սասուն» ջոկատին։ [[1989]] թվականի եղել է [[Երասխավան|Երասխավանում,]] [[Նոյեմբերյանի շրջան|Նոյեմբերյա]]նի շրջանում, ապա [[Գորիսի շրջան|Գորիսի շրջա]]նի [[Խնձորեսկ]]ի, [[Քաշաթաղի շրջան|Քաշաթաղի]] գյուղերում։ Նրա մարտական ուղին շարունակվել է  «Զորավոր Անդրանիկ» ջոկատի հետ, որը 1991 թվականի մարտ ամսից մասնակցել է Շահումյանի շրջանի ինքնապաշտպանությանը, այնուհետև՝ [[Արծվաշեն (գյուղ, Արցախ)|Արծվաշենի]], [[Շամշադին]]ի (Տավուշի) մարտական գործողություններին&lt;ref&gt;Վարդումյան Հ., Կին ազատամարտիկներ, էջ 40։&lt;/ref&gt;։
[[1992]] թվականին ստեղծվեց Մասիսի շրջանի զորամասը, որի կազմում Մ. Սարգսյանը մեկնել է [[Լաչինի շրջան]] և թեժ ռազմագործողությունների ժամանակ ջոկատի հետ շրջափակման մեջ ընկել։

=== Կարինե Գևորգյան ===
[[1992]] թվականին որպես բուժքույր միացել է Մարտակերտի ինքնապաշտպանական ուժերին։ [[1992]] թվականի նոյեմբերից ծառայության է անցել [[ԼՂՀ]] ինքնապաշտպանական ուժերում՝ [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան|Արկադի Տեր-Թադևոսյանի(Կոմանդոս)]] հրամանատարությամբ, ապա հետագայում համալրել է [[Մարտակերտ]]ի գումարտակի շարքերը և [[1992]]-[[1993]] թվականներին մասնակցել Մարտակերտի [[Գետավան]], Հաթերք, [[Սարսանգի ջրամբար]], [[Մեծշեն (Մարտակերտի շրջան)|Մեծշեն,]] Մաղավուզ գյուղերի, [[Քարվաճառ]]ի [[Օմարի լեռնանցք|Օմար]]ի պաշտպանական և ազատագրական գործողություններին։

=== Նունե Աբրահամյան ===
Նունե Աբրահամյանը նետաձգության Հայաստանի բազմակի չեմպիոն է եղել։ [[1991]] թվականից աշխատել է Երևանի վնասվածքային վերականգնողական կենտրոնի ֆիզիոթերապիայի բաժնում։ Առաջին մարտական մկրտությունն ստացել է 1992 թվականին Արշվաշենում։ «Արծիվ 24» գումարտակի կազմում մասնակցել է մի շարք ռազմական գործողությունների։ Գումարտակը կազմավորվել է [[1992]] թվականի օգոստոսի 16-ին [[Երևան]]ում՝ [[Վազգեն Սարգսյան|Վ. Սարգսյա]]նի նախաձեռնությամբ։ Ն. Աբրահամյանը 1992-1994 թվականներին «Արծիվ-24» գումարտակի կազմում մասնակցել է [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի Մարտակերտի [[Առաջաձոր]]ի, [[Դրմբոն]]ի, Հաթերքի, Սարսանգի ջրամբարի, [[Կուսապատ]]ի և այլ տարածքների, [[Աղդամ]]ի, [[Ֆիզուլիի շրջան|Ֆիզուլու]], [[Հորադիզ]], [[Կուբաթլու]]ի, [[Զանգելան]]ի, [[Քելբաջար]]ի շրջանների, Օմարի լեռնանցքի, ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին&lt;ref&gt;Հայուհիներ, հանրագիտարան երկու հատորով, հ. 1, էջ 138&lt;/ref&gt;

===  Անահիտ Հովհաննիսյան ===
[[1992]] թվականին անդամագրվելով մահապարտների «[[Արծիվ-մահապարտներ|Արծիվ]]-1» գումարտակին՝ [[Արցախ]] է մեկնել նաև Անահիտ Հովհաննիսյանը՝ մասնակից դառնալով գումարտակի վարած մի շարք մարտական առաջադրանքներին՝ Մարտակերտի շրջանի [[Չլդրան]], [[Վաղուհաս]], Հարությունագոմեր, [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղերի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին, զինադադարը դիմավորել է մարտի դաշտում&lt;ref&gt;Ջանիկյան Գ., Մահապարտները, Երևան, 2002, էջ 39։&lt;/ref&gt;։

=== Անժելա Զալյան ===
Բուժքույր Անժելա Զալյանը [[Կարո Քահքեջյան]]ի գլխավորությամբ կազմավորված  15 հոգանոց «Խաչակիրների ջոկատի» հետ մեկնել է [[Արցախ]]։ Մասնակցել է [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի]] ազատագրական գործողություններին, որից հետո «Խաչակիրների» հետ մեկնել է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի]] շրջան և «Եղնիկներ» պարտիզանական ջոկատի հետ պայքարը շարունակել է մինչև հրադադար։ 
[[1992]]-[[1994]] թվականներին մասնակցել է ԼՂՀ Շահումյանի, Մարտակերտի (Մաղավուզ, Մեգրելսկ, «Պուշկինյալ»), [[Քելբաջար]]ի, [[Լաչին]]ի շրջանների ազատագրական մարտերին։ Ջոկատը մասնակցել է նաև Գյուգթափա, Արտատափ տեղանքների պաշտպանական և բազմաթիվ այլ դաժան մարտերի, կատարել է հետախուզական և դիվերսիոն գործողություններ։

=== Գայանե Մեջլումյան ===
[[1992]] թվականին Գայանե Մելջումյանը ամուսնու՝ Սամվել Տոնոյանի հետ [[Էջմիածին|Էջմիածնից]] Արցախ մեկնելով, մտել է իր հոր ծննդավայրի՝ [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք]] գյուղի ինքնապաշտպանական ջոկատի կազմ։ Առաջին օրերին գյուղում բուժքույր Սվետլանա Մկրտչյանի հետ բուժօգնություն է ցուցաբերել ազատամարտիկներին։ [[1992]] թվականի սեպտեմբերից արդեն կանոնավոր բանակ էր ստեղծվել։ Գայանեն
ամուսնու հետ ծառայել է կազմավորված [[Ականանետային դիվիզիոն|ականանետային]] միավորումում։ Այս զորամասում են ծառայել նաև Կարինե Գևորգյանը, Աղավնի Սահակյանը, ապա՝ նաև Աիդա Սերոբյանը։
1992-1994 թվականներին ՊԲ ականանետային վաշտի կազմում մասնակցել է Մարտակերտի, Ղազարահողի, Մաղավուզի, Մատաղիսի, Չլդրանի, Գետավանի, Կուսապատի, Թալիշի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին։ 1994 թվականի ամռանը Գայանեն պարգևատրվել է ԼՂՀ «Մայրական երախտագիտություն» մեդալով։

=== Սվետլանա Աբրահամյան ===
[[1993]] թվականի հունվարի 25-ին մեկնելով Արցախ և մտնելով Մարտակերտի շրջանի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի ջոկատի հիմքի վրա կազմավորված 44-րդ գումարտակ՝ Ս. Աբրահամյանը մասնակից է դարձել Մարտակերտի մի շարք բնակավայրերի ազատագրական մարտերին։ Որպես սանհրահանգիչ՝ մասնակցել է Մարտակերտի Մաղավուզ, Հակոբ Կամարի, Լյուլասազ, Հաթերք և այլ ուղղությամբ ռազմական գործողություններին։ [[1994]] թվականի ապրիլին ռազմական գործողությունների ավարտման պահին մասնակցել է Մարտակերտի շրջանի համար մղվող մարտերին։ Վիրավորվել է, բուժվել և վերադարձել ծառայության, մասնակցել է նաև [[Օմարի լեռնանցք]]ի համար մղվող մարտերին, որը հերոսական ջանքերով ազատագրվել է փետրվարի 18-ին։ Մի շարք մարտական առաջադրանքներ կատարելուց հետո՝ ապրիլի 20-ին, Երրորդ սովխոզի ուղղությամբ գրոհի ժամանակ Ս. Աբրահամյանը ծանր վիրավորվել է, սակայն վիրահատության 20-րդ օրը մասնակցել է մայիսի 9-ի արցախյան զինվորական շքահանդեսին և հրադադարը դիմավորել է [[Ստեփանակերտ]]ի զինվորական հիվանդանոցում։

=== Անահիտ Մարտիրոսյան ===
[[1991]] թվականին ՀԱԲ-ի մի ջոկատի հետ որպես բուժքույր-մարտիկ Արցախ է մեկնել նաև Անահիտ Մարտիրոսյանը՝ միանալով Մարտակերտի շրջանի [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղա]], [[Մաղավուզ]], [[Կարմիրավան|Կարմիրավա]]ն, Մեծ Շեն, Հոռաթաղ, [[Դրմբոն]] գյուղերի ազատագրական պայքարին, որի ընթացքում էլ մի քանի անգամ վիրավորել է։ [[1992]] թվականի ապրիլին Չլդրանի թեժ մարտերի ընթացքում գերի ընած 14 թուրքերի մեջ էր Ա. Մարտիրոսյանի դպրոցական ընկերը,որի մայրը հայ էր, իսկ նա եկել էր կռվելու հայերի դեմ։ Այդ մասին տեղեկանալով՝ հրամանատարը նրան՝ «ընկերոջը», հանձնել է Անահիտին։ Սակայն վերջինիս վրեժը մեծ էր. աչքի առաջ էր Սումգայիթում տանջամահ արված ընկերուհին։ Առանց վարանելու՝ նա իր ձեռքով սպանել է «դավաճանին»։ Այս դեպքերից հետո ստեղծվել է 28 հոգուց կազմված «Անահիտ» ջոկատը՝ Ա. Մարտիրոսյանի հրամանատարությամբ։ Նրա գլխավորությամբ ՝ ջոկատը, որի կազմում արցախցիների կողքին կռվում էին ռուս կամավորականներ, փառավոր մարտական ուղի է անցել։

=== Արևիկ Սարգսյան ===
Արևիկ Սարգսյանը [[Չլդրան|Չլդրա]]ն գյուղի գաղտնի կամավորական ջոկատի անդամ էր։ 1991 թվականի ամռանն արդեն գյուղում կազմակերպվել էին զինված գաղտնի ջոկատներ, որոնք ծածուկ են գործել՝ գիշերները
պաշտպանելով գյուղի դիրքերը։ Ա. Սարգսյանը, ջոկատի հետ միշտ դիրքերում է եղել, իսկ ցերեկներն զբաղվել է զենք-զինամթերք ու սնունդ հայթայթելով։ Տարածքի շարժումը կազմակերպելու համար կցված էին Ստեփանակերտից [[Բեկոր Աշոտ|Բեկոր]]ը (Աշոտ Ղուլյան), իսկ Մարտակերտից՝ [[Վիգեն Շիրինյան]]ը։ Արևիկը եղել [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան|Կոմանդոսի]] ջոկատում թիկունքի պետ։
Ա. Սարգսյանը որպես զինվոր է դիմավորել հրադադարը, ծառայել է մինչև [[1996]] թվականը։

=== Լոլիտա Վարդանովա ===
[[1992]] թվականին Լ. Վարդանյանը, Վեդիի պայմանագրային գումարտակի կազմում մեկնելով Արցախ, մասնակցել է Հ[[Հորադիզ|որադիզ]]ի, [[Դրմբոն]]ի, [[Մեծ Շեն (Շուշիի շրջան)|Մեծ Շենի]] ,
[[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերքի]], [[Սարսանգի ջրամբար|Սարսանգի ջրամբարի,]] [[Հակոբ Կամարի (գյուղ)|Հակոբ Կամարի]]ի մարտերին։ [[1994]] թվականի դեկտեմբերի 28-ին գումարտակը հերթական առաջադրանքն է ստացել Մարտակերտում։ Թշնամին ամրացել էր Հակոբ Կամարի գյուղի տարածքում։ [[1994]] թվականի հունվարին հայկական զորամիավորումները, կոորդինացնելով իրենց գործողությունները, ձեռնամուխ են եղել  գյուղի ազատագրմանը, որի ընթացքում էլ Լ. Վարդանովան զոհվել է&lt;ref&gt;Վարդումյան Հ., նշվ. աշխ., էջ 193։&lt;/ref&gt;։

=== Լիանա Մկրտումյան ===
[[1992]] թվականին մտնելով [[Մարտակերտ]]ի պաշտպանական շրջան, անդամագրվել է Վլադիմիր Բալայանի ջոկատին։ Սկզբնական շրջանում մասնակցել է մարտական պատրաստության պարապմունքներին, իսկ արդեն հունիս-հուլիս ամիսներին կատարել առաջին մարտական առաջադրանքը՝ ջոկատի մշտական տեղակայման վայրից դուրս բերելով զենքն ու կապի միջոցները։ Մարտակերտի անկումից հետո ջոկատը հանգրվանել է «Զառին բաղ» կոչվող տեղամասում։ Լ. Մկրտումյանը դարձել է մարտական մեքենայի հրամանատար և մասնակցել Մարտակերտի, Աղաբեկալանջի, [[Մոխրաթաղ]]ի, [[Մեծշեն (Մարտակերտի շրջան)|Մեծշենի]], [[Սիխավենդ]]ի, [[Կիչան|Կիչանի,]] Դրմբոնի, [[Օմարի լեռնանցք]]ի, [[Քարվաճառ]]ի ազատագրական մարտերին։ [[1993]] թվականի սկզբներին Լ. Մկրտումյանը, տեղափոխվելով [[Վարդենիս]], անդամագրվել է տեղի ջոկատին, որի հրամանատարան էր Հովսեփ Հովսեփյանը։

=== Անժելա Հակոբյան ===
[[Անժելա Հակոբյան]]ի մարտական ուղին սկսվել է [[Սևան (քաղաք)|Սևանի]] կամավորական ջոկատի հետ։ [[Մեհտիշեն]]ում օգնել է ջոկատի մարտիկներին, իսկ [[1992]] թվականին վերջնականապես դարձել է ջոկատի անդամ։ 1992 թվականի հունիսի 25-ին մեկնել է Հադրութի շրջան, մասնակցել [[Տող (գյուղ)|Տող]] գյուղի ազատագրման և [[Սարինշեն|Սարիշենի]] պաշտանական մարտերին։ [[1992]] թվականի օգոստոսին ջոկատը մասնակցել է «Մահապարտների» մարտական գործողություններին։ Պարգևատրվել է ՀՀ «Արիության համար» մեդալով&lt;ref&gt;Հայուհիներ, հանրագիտարան երկու հատորով, հ. 1, էջ 182։&lt;/ref&gt;։

=== Շուշանիկ Թահմիզյան ===
Անդամագրվելով արարատցի Էդիկ Կարապետյանի կազմած ջոկատին՝ Շուշանիկը մեկնել է Շուշի, որտեղ էլ ջոկատը ընդգրկվել է Վաչագան Իշխանյանի գնդի կազմում։ [[1993]] թվականի գարնանը սկսվել են Քարվաճառի ազատագրման գործողությունները, որին մասնակցել է նաև Շ. Թահմիզյանը։ Ապրիլին վերադարձել է Շուշի, այնուհետև մեկնել Մեծ Շենի դիրքերը։ Մարտից հետո Շ. Թահմիզյանը տեղափոխվել է Մավր Օհանյանի գումարտակ։ Հերթական ռազմական առաջադրանքը ստացել է [[1993]] թվականի սկզբին [[Մեծ Շեն (Շուշիի շրջան)|Մեծ Շեն]]ի դիրքերում, որից հետո [[1993]] թվականի հուլիսին մասնակցել է [[Աղդամ]]ի ազատագրական մարտերին, փրկել բազմաթիվ զինվորների։ Նա մասնակցել է նաև [[Ֆիզուլի (քաղաք)|Ֆիզուլու]] խաչմերուկի գրավմանը։

===Հեղինե (Ջեմմա) Հովհաննիսյան  ===
Երբ սկսվել է Արցախյան ազատամարտը, Հեղինեն վաճառել է զարդերը, տան արժեքավոր իրերը, հավաքած գումարով ջոկատ է կազմավորել, զինել, դարձել է ջոկատի հրամանատարը։ Արագաշարժության և ճարպկության համար նրան «Մաուգլի» են անվանել։ Նրա մարտական ուղին սկսվել է [[Երասխավան]]ից և [[Տիգրանաշեն]]ից։ Մարտնչել է մինչև հրադադարը։ Երեք անգամ վիրավորվել է։
[[1994]] թվականի հունվարի 6-ին Մանվելի բրիգադը, որի կազմում էր Ջեմմայի վաշտը, հրաման է ստացել [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտկաերտի]] ճակատից տեղափոխվելու [[Հորադիզ]]։ Սակայն թուրքերն անցել են լայնածավալ հարձակման։ [[Հակոբ Կամարի (գյուղ)|Հակոբ Կամար]]ի գյուղի մոտակայքում հայերը ստիպված են եղել նորից վերադառնալ իրենց նախկին դիրքերը, բայց գյուղն արդեն թշնամու ձեռքում էր։ Ջեմմայի վաշտը տեղ հասնելուն պես անմիջապես մարտի է բռնվել։ Համալրումն ուշացել է, իսկ թշնամին 40-50 մետր հեռավորության վրա էր։ Ջեմման դուրս է եկել խրամատից, քիչ առաջացել և մաքուր թուրքերենով երգել։ Ազերիները, չհասկանալով, թե ինչ է կատարվում, դադարեցրել են կրակը, և իրենք էլ միացել են նրա երգին, գովերգել «հայ խանումին»։ Այսպես շարունակվել է 30 րոպե, մինչև հասել է օգնությունը։ Ազերիները շատ թանկ են վճարել իրենց անզգուշության համար։

=== Նաիրա Սահակյան ===

[[1991]] թվականին զինվորագրվելով «Աղբյուր Սերոբ» ջոկատին՝ Նաիրա Սահակյանը մեկնել է [[Արցախ]]՝ իր փոքրիկ աղջկան ու տղային թողնելով տատիկի խնամքին։ Նա մասնակից է դարձել [[Ասկերանի]], [[Լաչին]]ի շրջաններում ընթացող թեժ մարտերին։ Ջոկատի հետախույզների հետ մեկնել է թշնամու թիկունք, կատարել հրամանատարության առաջադրանքները,ճարպկության, անվախության, թշնամուն հմտորեն մոլորեցնելու կարողության համար ստացել էր «Սպիտակ աղվես» մականունը&lt;ref&gt;Հայուհիներ, հանրագիտարան երկու հատորով, հ. 1, էջ 206։&lt;/ref&gt;։

=== Նվարդ Դադուրյան ===
Նոնան, երեխաների խնամքը թողնելով ծնողներին, [[Վահան (գյուղ)|Վահան]] գյուղի դիրքերում ցնցակաթվածի ենթարկվելով, դեռ չապաքինված՝ միացել է «Պուշկինյալ» բարձունքի համար մղվող մարտերին, որտեղ և նորից վիրավորվել է։ Սակայն անկոտրում կամքի և վճռականության շնորհիվ շարունակել է պայքարը որպես ջոկատի ավագ մարտիկ։ [[1989]]-[[1994]] թվականներին մասնակցել է [[ՀՀ]] [[Արարատի մարզ|Արարատի]] (Երասխ), [[Իջևան]]ի, [[Եղեգնաձոր]]ի (Խաչիկ), [[Սիսիան]]ի (Սոֆլու), [[Ճամբարակ]]ի (Վահան, Արծվաշեն), [[Գորիս]]ի (Կոռնիձոր), [[Նոյեմբերյան]]ի, ապա [[ԼՂՀ]] [[Մարտակերտ]]ի, [[Լաչին]]ի, [[Քարավաճառ]]ի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։

=== Նունե Աթայան ===
՝Նունե Աթայանը [[1992]] թվականին զինվորագրվել է  նորաստեղծ կենտրոնական պաշտպանական շրջան ու երբեք չչի լքել ազգային բանակը։ Ծառայության է անցել Ս. Հարությանի հրամանատարությամբ գործող 3-րդ գումարտակում։ Մարտական մկրտությունն ստացել է [[Վաղուհաս]]ի դիրքերում, այնուհետև շուրջ երեք ամիս մասնակցել է [[Մարտակերտի շրջան]]ի ինքնապաշտպանական մարտերին։ [[1994]] թվականի հունվարի 1-ին Ն. Աթայանն ստացել է ենթասպայի կոչում և նշանակվել գումարտակի սանիտարական մասի պետ։
Նա մասնակցել նաև վերջին մարտերին՝ [[Արծվաշեն (գյուղ, Արցախ)|Արծվաշեն]] (Սեյսուլան) և [[Գյուլլուջա|Գյուլուջա]] գյուղերի ազատագրմանը, իսկ հրադադարը դիմավորել է [[Կարմիրավան]] գյուղի մատույցներում։

== Հայուհիները Ստեփանակերտի, Շուշիի և Քաշաթաղի ինքնապաշտպանական մարտերում ==
[[1992]] թվականին ադրբեջանցիների կողմից շարունակվում էր [[ԼՂՀ]] մայրաքաղաքի և հայկական գյուղերի ինտենսիվ հրետանային ռմբակոծությունը։ Հայ կամավորականների և հրամանատարների հնարամտությամբ կամքի ու անձնազոհության շնորհիվ դրանք հաջողությամբ են պսակվել, որից անմասն չէին նաև հայրենիքին նվիրյալ հայուհիները։

=== Ժաննա Գալստյան ===
Արցախի ազգային հերոս Ժաննա Գալստյանը ծնվել է 1948 թվականի ապրիլի 15-ին Ստեփանակերտում։ Մասնակցել է մի շարք ռազմական գործողությունների և ստացել մայորի կոչում։ 2000, 2005 և 2010 թվականներին ընտրվել է [[ԼՂՀ Ազգային ժողով]]ի պատգամավոր։
[[2007]] թվականին ընտրվել է ԼՂՀ ԱԺ պաշտպանության, անվտանգության և օրինապահպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ։ [[2004]] թվականին նրան շնորհվել է «ՀՀ ժողովրդական արտիստի» կոչում։ Պարգևատրվել է ԼՂՀ մի շարք շքանշաններով։ Նա, սկսած Ստեփանակերտի հրապարակից, [[Շուշի]]ից, [[Ջաբրայիլ]]ից մինչև [[Հորադիզ]] ու [[Մարտակերտ]]ի հյուսիսային տարածքների ազատագրումը, քայլել է առաջին շարքերում։ Երբ թուրքերը [[Ստեփանակերտ]]ից ընդամենը 20 կմ հեռավորության վրա էին, ու շատերը կապել էին ճամպրուկները, Ժ. Գալստյանը գիշեր-ցերեկ իր ժողովրդի հետ էր։ Եվ մարդիկ, միմյանց հուսադրելով, ասում էին՝ Ժաննան Ստեփանակերտում է, ուրեմն դեռ քաղաքը չեն հանձնի։

=== Անուշ Ավագյան ===
Անուշ Ավագյանը [[1991]] թվականի ձմռանը միացել է [[Ստեփանակերտ]]ում Կարո Բաբայանի հրամանատարությամբ գործող ջոկատի կազմին և անմիջապես մասնակից դարձել [[Մարտունու շրջան]]ի [[Ղարադաղլու]] (Վարանդա) գյուղի համար մղվող մարտերին։ Շուշիի ազատագրմանը մասնակցելուց հետո վաշտի հետ նա փառավոր ուղի է անցել՝ [[Լաչինի միջանցք]]ի, [[Բերդաձոր]]ի ենթաշրջանի, Մարտակերտի և Ասկերանի շրջանների, Նախիջևանիկ և Փիրջամալ գյուղերի ազատագրական մարտեր, որտեղ և ծանր վիրավորվել է։ Բերդաձորի ենթաշրջանի Եղծահող, Մարտակերտի շրջանի Կիչան գյուղերի ինքնապաշտպանական մարտերին՝ [[1993]] թվականի հունվարի 15-ից համալրել է [[Շուշի]]ի գումարտակի կազմը և միանալով հարձակողական գործողություններին՝ հակառակորդին մեծ կորուստներ պատճառել։ Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղի և ճանապարհին տեղակայված ամրություններն ու բարձունքները գրավելով՝ գումարտակը հասել է Վաղուհաս գյուղի մատույցներին։ Նախքան Վաղուհասի վրա գրոհելը հանկարձակի հրետակոծություն է սկսվել հակառակորդի կողմից, որի ժամանակ էլ Ա. Ավագյանը զոհվել է։

=== Հասմիկ Բաղդասարյան ===
Երբ հայկական միացյալ ուժերը պատրաստվում էին Շուշիի ազատագրմանը, Հասմիկ Բաղդասարյանը երեք հարյուր հոգուց կազմված միավորման մեջ էր, որը ապրիլի 28-ից տեղավորվել էր [[Սղնախ]] գյուղում։ Հինգ բուժքույրերը՝ Հասմիկը, Լիդան, Ալվարդը, Գյուլնարան, Նաիրան միասին ապրել են ծղոտից պատրաստված տնակի մեջ, և սպասել վճռական գրոհին՝ նպատակ ունենալով ազատագրված տեսնել Շուշին։ Քաղաքի ազատագրումից հետո Հ. Բաղդասարյանը շարունակել է մարտական ուղին՝ մասնակցելով [[Ասկերան]]ի, [[Մարտակերտի շրջան (ԼՂԻՄ)|Մարտակերտի շրջաննե]]րի ազատագրական պայքարին։ Հ. Բաղդասարյանը՝ ընկերուհու՝ Լիդիայի հետ միասին Չլդրանում 10 օրում 170 վիրավոր է հանել առաջին դիրքերից։ Բազում վտանգներից փրկելով և ողջ մնալով՝ նա զոհվել է Ստեփանակերտում հերթական ռմբակոծության ժամանակ՝ [[1992]] թվականի օգոստոսի 22-ին։

=== Մարինե Դուլյան ===
Մարինե Դուլյանը մարտական ընկերների շարքում հայտնի էր «Ղարաբաղի կոբրա» մականունով։ Տարբեր կամավորական ջոկատների շարքերում մասնակցել է
[[Գետաշեն (Արցախ)|Գետաշենի]] ենթաշրջանի, [[Շուշիի ազատագրում|Շուշիի]], [[Հադրութ|Հադրութի,]] [[Մարտակերտ]]ի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին՝ հիմնականում կատարելով հետախուզական առաջադրանքներ։

=== Զուխրա Հայրապետյանը ===

Շուշիի ազատագրմանը մասնակից Զուխրա Հայրապետյանը Ստեփանակերտում ճանաչված էր դեռևս [[1988]] թվականից։ Մարտական մկրտությունը ստացել է [[1991]] թվականի նոյեմբերին՝ [[Կրկժան]]ի ինքնապաշտպանական մարտերի ժամանակ։ Այնուհետև մասնակցել է [[Շուշի]]ի, [[Մալիբեյլի]]ի, Հացի գյուղի ինքնապաշտպանական մարտերին, ապա՝ [[Խոջալու]]ի ազատագրման գործողություններին։
Զուխրա Հայրապետյանը պարգևատրվել է ԼՂՀ «Շուշիի ազատագրման համար» և «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մեդալներով, «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալով։

=== Մանուշակ Սարգսյան ===
[[1992]] թվականից Մանուշակ Սարգսյանը զինվորագրվել է Արցախյան ազատագրական պայքարին, մասնակցել [[Կարմիր Շուկա|Կարմիր շուկայի]] (1992,փետրվար-մարտ), [[Շուշի]]ի (1992, մայիս) ազատագրման կռիվներին։ 
Արցախի ազատության ու անկախության համար մղված մարտերում ցուցաբերած արիության ու խիզախության համար Մ. Սարգսյանը պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» (1993), «Մարտական ծառայության համար» (2001) մեդալներով, ԼՂՀ պաշտպանության նախարարության պատվոգրով։

=== Մարինե Աղաջանյան ===
[[1988]] թվականից մասնակցել է Արցախյան շարժմանը։ Անդամագրվել է Բերդաձորի ինքնապաշտպանական ջոկատին, կատարել է ԲԻԽ-ի (Բերդաձորի ինքնապաշտպանության խորհուրդ) կողմից տրված մարտական առաջադրանքները։ [[Բերդաձորի ենթաշրջան]]ի ազգաբնակչությանը տեղում պահելու համար ԲԻԽ-ի առաջարկությամբ և ԼՂԻՄ ժողկրթության բաժնի համապատասխան հրամանագրով (05.09.1990) նշանակվել է Բերդաձորի նորաստեղծ մանկապարտեզի վարիչ։ [[1991]] թվականին՝ Բերդաձորի ենթաշրջանը ազերիների կողմից բռնի տեղահանվելուց հետո, Մ. Աղաջանյանը տեղափոխվել է Ստեփանակերտ։
[[1992]] թվականին ծառայել է [[ԼՂՀ]] Պաշտպանության բանակի հրետանային դիվիզիոնում, սկզբում՝ որպես ռադիոհեռախոսավար, այնուհետև՝ սանհրահանգիչ։ [[1999]] թվականին աշխատել է [[Ստեփանակերտ]]ի ՊՓԲԸ-ում որպես գործավար։ [[2000]] թվականից մինչ օրս ծառայում է ՊԲ թիվ 37221 զորամասում։ Եղել է գաղտնի գործավարության գործակալ, այնուհետև՝ համակարգչային կապի կենտրոնի պետ։ [[2005]] թվականին Մ. Աղաջանյանը [[Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության]] նախագահի հրամանագրով պարգևատրվել է ԼՂՀ «Մարտական ծառայության համար», «Մայրություն» հասարակական կազմակերպության կողմից՝ «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մեդալներով, «Երկրապահ կամավորական միության» կողմից՝ «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալով։

=== Կարինե Դանիելյան ===
[[1992]] թվականին որպես կամավոր անդամագրվել է [[Շուշի]]ի 8-րդ վաշտին (հետագայում՝ գունդ), մասնակցել է Շուշիի (Շռլան), [[Աղդամ]]ի (Բոյահմեդլի և այլն), [[Մարտակերտ]]ի, [[Կուբաթլու]]ի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։
[[1993]] թվականի օգոստոսի 17-ին Կուբաթլուի [[Բաշառատ]] գյուղի մոտակայքում համառ մարտեր էին։ Գիշերը ազերիները անսպասելի հարձակման են անցել՝ կարևոր բարձունքը հետ գրավելու համար։
Կ. Դանիելյանը մարտում դիպուկահար էր, սանհրահանգիչ և բուժքույր։ Նա վիրավորվել է գլխից, ձեռքից, երկու ոտքից։ Վերքերը ծանր էին։ Նրան անգիտակից վիճակում տեղափոխել են Ստեփանակերտի հիվանդանոց, չորս օր անց՝ [[Երևան]]։
Պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» (1993), «Մարշալ Բաղրամյան» (1997), «Արիության համար» (2000) մեդալներով։

=== Մարգարիտ Սարգսյան ===

[[1993]] թվականի ամռանը [[Շուշի]]ի գունդը, որի կազմի մեջ էր կանանց գումարտակը՝ Վլադիմիր Ավագյանի հրամանատարությամբ, բազավորված [[Հադրութի շրջան]]ի [[Խծաբերդ]] գյուղում, մասնակցում էր [[Կուբաթլուի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Կուբաթլուի շրջանի]] ազատագրմանը։ [[1993]] թվականի օգոստոսի 18-ին Կուբաթլուի շրջանի Բաշառատ գյուղի համար մղվող մարտերում զոհվել է Մ. Սարգսյանը։ Նա հայտնի էր իր անվեհեր քաջությամբ և հմտավարժ դիպուկահարի անուն ուներ։ Նրա վերջին մարտը արյունալի էր և տևել է մեկ ժամ՝ 14 հայ մարտիկների հետ։ Շրջափակման մեջ հայտնվելով՝ Մ. Սարգսյանը նռնակ է պայթեցրել և ոչնչացրել հակառակորդի յոթ զինվորի։ Այդ մարտում 15 ազատամարտիկներից փրկվել են միայն երեքը։

=== Եվգենյա Առուստամյան ===

[[1992]] թվականի օգոստոսի 20-ից ընդգրկվել է հայրենի հողը պաշտպանող կանանց և աղջիկների ջոկատում որպես դիպուկահար-մարտիկ։ Նրան են վստահել ջոկատի օպտիկական նշանառության երկու հրացաններից մեկը։ [[1992]]-[[1994]] թվականներին [[Շուշի]]ի Պաշտպանական շրջանի զորամիավորման կազմում մասնակցել է [[Շուշի]]ի (Շռլան), [[Քելբաջար]]ի (Իփյակ), [[Մարտակերտ]]ի («Պուշկին-
յալ» բարձունք), [[Կուբաթլու]]ի (Բաշառատ), [[Աղդամ]]ի (Շահբուլախ) շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։
[[1993]] թվականի ապրիլից աղջիկների գումարտակը մտել է Վադոյի (Վլադիմիր Ավագյանի) գնդի կազմի մեջ։ Նույն թվականի օգոստոսի 24-ին՝ Կուբաթլուի ազատագրման ժամանակ, Ե. Առուստամյանը վիրավորվել է, տեղափոխվել [[Ստեփանակերտ]]ի զինվորական հիվանդանոց։
Վիրավորվելուց հետո, լինելով երկրորդ կարգի հաշմանդամ, քաջարի հայուհին չի լքել ռազմի դաշտը և մինչև [[1996]] թվականի ապրիլ ամիսը շարունակել է ծառայությունը Շուշիի գումարտակում։
Ե. Առուստամյանը պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» (2005), «Մարտական ծառայության համար» (2007), «Արիության համար» (2000) մարտական մեդալներով
և «Հայաստանի երկրապահ» (2006) հուշամեդալով։

=== Անահիտ Թամրազյան===
[[1992]] թվականից Անահիտ Թամրազյանը զինվորագրվել Շուշիի 8-րդ վաշտին որպես բուժքույր։ Նույն թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին մասնակցել է Շուշիի գրավմանը։
[[1993]] թվականի հունվարին Ա. Թամրազյանը մասնակցել է [[Թազաքենդ]]ի, [[Եղցահող|Եղծահողի]] մի շարք բարձունքների գրավմանը, մարտին՝ Քելբաջարի, հունիսին՝ Մարտակերտի, օգոստոսին՝ Կուբաթլուի, դեկ-
տեմբերի վերջին և [[1994]] թվականի հունվարի սկզբին՝ Բոյախմեդալի, Սուֆլու գյուղերի մարտերին։ [[1994]] թվականի ապրիլի 13-ից մասնակցել է Կարմրավանի, Սեյսուլան, Կարմբան և այլ գյուղերի ուղղությամբ ընթացող ընդհանուր հարձակմանը, մարտնչել մինչև զինադադարը։
[[1994]]-[[1995]] թվականներին Ա. Թամրազյանը եղել է գումարտակի դեղատան վարիչ, այնուհետև՝ մինչև [[1997]] թվականը, ծառայել է հատուկ հետախուզական գնդում որպես բուժկետի վարիչ։ Հետախուզական գործողություններին մասնակցելու համար ստացել է [[լեյտենանտ]]ի սպայական կոչում։ Նա պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին», «Արիության համար» մարտական մեդալներով։

=== Վարդուհի Գևորգյան ===
[[1989]] թվականին Վարդուհի Գևորգյանն առաջին անգամ տասը մարտիկներից կազմված ջոկատի կազմում ինքնաշեն զենքով մեկնել է Աղդամի հարևանությամբ գտնվող սահմանամերձ [[Փառուխ]] գյուղ և մինչև 1990 թվականը մնացել է դիրքերում։ 1991-1992 թվականներին մասնակցել է [[Կիչան]]ի, Խաչենի, Ղազանչիի, [[Սրխավենդ]]ի, Օրթափայի, Բաշգունափլույի, [[Մարտակերտ]]ի հերթապահություններին ու մարտերին։

[[1992]] թվականին [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան]]ի (Կոմանդոս) թույլտվությամբ հավաքել է ութ աղջիկներից կազմված խումբ և սեպտեմբերից 8-րդ վաշտի (ապա՝ Շուշիի գնդի) հետ մասնակցել է Ֆինգայի, Սարիբաբի, Բյուլուղդուզի, Պեչենիսի, Թազաքենդի, 80-81 բարձունքի,Քելբաջարի, Փափրավանդի, [[Մեծ Թաղլար]]ի, [[Խծաբերդ]]ի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին։
Վ. Գևորգյանը պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մարտական մեդալով (2002), «Մարտական խաչ 2-րդ աստիճանի» շքանշանով (2000), «Արաբո» (2005) և «Երկրապահ» (2005) հուշամեդալներով։

===Անահիտ Պետրոսյան  ===

Անահիտ Պետրոսյանը կամավոր զինվորագրվել է Շուշիի գնդի 8-րդ վաշտին։ [[1992]]-[[1994]] թվականներին տարբեր ջոկատների կազմում մասնակցել է [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի Շուշիի (Շռլան), [[Լաչին]]ի (Ֆինգա), [[Մարտակերտ]]ի (Կիչան, Ղազանչի, Սրխավենդ, Կարմրավան և այլն), [[Աղդամ]]ի (Ալիմադաթլի, Ալիօղլի և այլն), [[Հադրութ]]ի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ 
[[1994]] թվականի գարնանը Վադոյի գումարտակում մասնակցել է Կարմրավանի ուղղությամբ ընթացող ծանր մարտերին։

== Կանանց վաշտը Քարինտակի հերոսամարտում ==
Կանանց վաշտը [[Շուշիի գունդ|Շուշիի գնդի]] կազմում շարունակել է պայքարը և անցել ողջ պատերազմը։ Հետագայում այդ վաշտի հիման վրա ստեղծվել է 5-րդ գումարտակը։
Կանանց շարքերում ևս եղել են զոհեր։ Նրանց թվում էին՝ Ադելա Աբրահամյանը, Կամելա Պետրոսյանը և Նարինե Առաքելյանը։ Նրանք գյուղի ինքնապաշտպանական ուժերին միացել էին դեռևս այն ժամանակ, երբ գաղտնի գործում էր գյուղի կամավորական ջոկատը։ Նրանց մարտական ուղին անցավ հայրենի գյուղում՝ [[Քարինտակ]]ի ինքնապաշտպանական ջոկատի հետ&lt;ref&gt;Արցախապատում, գիրք 3, Քարինտակի հերոսամարտը, 2013, էջ 39&lt;/ref&gt;։
=== Նարինե Առաքելյան ===
[[1991]] թվականից ադրբեջանական հրոսակները հարձակվել են նաև Շուշիի հարևանությամբ գտնվող [[Քարինտակ]] գյուղի վրա։ Կազմակերպվել էր ինքնապաշտպանության ջոկատ, որի հրամանատարն էր Վաղինակ Առուշանյանը։ Այդ ջոկատի կազմում էին նաև Նարինեի երկու եղբայրները՝ Գրիշան և Գարիկը։ Շուտով նրանց է միացել նաև Նարինեն (Նանոն)։ 1992 թվականին 16-ամյա Նարինե Առաքելյանը ջոկատի շարքե-
րում կատարել է կապավորի աշխատանք, միաժամանակ մարտական գործողությունների ընթացքում ազատամարտիկներին զենք-զինամթերք հասցրել։ Մարտական ընկերնեի վկայությամբ, երբ անհնար է դարձել դիրքերին մոտենալը, Նարինե Առաքելյանը իր շան վրա կապելով է տեղափոխել զինամթերք, իսկ շան սպանվելուց հետո ինքն է զենք տեղափոխել։ Նարինեն զոհվել է [[1992]] թվականի հունվարի 26-ին&lt;ref&gt;Վարդումյան Հ.,նշվ. աշխ.,էջ30-31։&lt;/ref&gt;։

Քարինտակի հերոսամարտը ճակատագրական եղավ նաև Ադելա Աբրահամյանի և Կամելա Պետրոսյանի համար, որոնք հրետակոծությունից, գնդակոծությունից փրկվելուց հետո դարձել են առճակատման
գագաթը դարձած հունվարի 26-ի դեպքերի մասնակիցը, որտեղ և զոհվել են։
Այդ օրը Ադրբեջանի պատմության մեջ մտել է «Արյունոտ ձոր» անվանումը, իսկ հայ նորագույն պատմության մեջ այն ամրագրվել է որպես «[[Քարինտակի ինքնապաշտպանություն|Քարինտակի հերոսամարտ]]»։

==Կանայք Կենտրոնական պաշտպանական շրջանի կազմում ==
[[Կենտրոնական պաշտպանական շրջան (Արցախ)|Կենտրոնական պաշտպանական շրջան]]ի կազմում հայ կանայք մասնակցել են Արցախյան հերոսական պատմության կերտմանը։

=== Տանյա Առուստամյան ===
[[1991]] թվականից ընդգրկվել է Արցախի ինքնապաշտպանության կամավորական ջոկատներում։ [[1993]] թվականից [[ԼՂՀ]] պաշտպանության բանակի բժշկական ծառայության ենթասպա է։ 1992-1997
թվականներին ծառայել է [[Ասկերան]]ի գնդում, 1997-2000 թվականներին՝ [[Մարտակերտ]]ի հրաձգային դիվիզիայի վարչությունում։ [[2000]]-[[2003]] թվականներին եղել է [[Ասկերան]]ի գնդի առաջին հրաձգային գումարտակի, [[2003]] թվականից՝ ԿՊՇ-ի առաջին հրաձգային գումարտակի բուժկետի պետ։
Տ. Առուստամյանը մասնակցել է [[Շուշի]]ի, Լ[[Լաչին|աչին]]ի, [[Աղդամ]]ի, [[Մարտակերտ]]ի շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին, վիրավոր ազատամարտիների բուժսպասարկման ու տարհանման աշխատանքներին։ Արժանացել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մարտական մեդալով (2000),«Շուշիի ազատագրման համար» (2003), «Արիության համար» (2004), «Անբասիր ծառայության համար» մեդալների, «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալի, պատվոգրերի, ինչպես նաև հրամանատարության շնորհակալագրերի։ Հեղինակել է «Սուրբ գործին նվիրված փրկիչները» գիրքը (Ստեփանակերտ, 2006)։

Համալրելով Կենտրոնական պաշտպանական շրջանի տարբեր ստորաբաժանումներ՝ կանայք (Անյա Հակոբյան, Փերի Ղազարյան,Վալյա Մեհրաբյան, Արինա Գրիգորյան, Ալվարդ Բաղդասարյան,
Էլյա Աղաջանյան, Լյուդմիլա Սարինյան, Էլմիրա Աղայան, Սվետլանա Գրիգորյան, Էլմիրա Առաքելյան, Ժենյա Հարությունյան, Գայանե Ավետիսյան, Աիդա Բադալովա, Մանյա Պետրոսյան, Մարինա Մարտիրոսյան, Մարինե Պետրոսյան, Կարինե Պետրոսյան, Անժելա Գալստյան, Լյուդմիլա Օվչարենկո, Լիանա Աբրահամյան, Ռայա Գիրգորյան, Վերա Թևոսյան, Անաիդա Աբրահամյան, Ստելլա Բադասյան, Սոնյա Մարտիրոսյան, Գոհար Դոնոմալյան և շատ ուրիշներ) ոչ միայն մասնակցեցին [[Ստեփանակերտ]]ի, [[Շուշի]]ի, [[Լաչին]]ի ռազմագործողություններին, այլև հյուսիսային ուղղությամբ կազմակերպված հակահարձակողական, [[Քելբաջար]]ի հենակետի վնասազերծման, [[Մարտակերտ]]ի, [[Աղդամ]]ի, [[Հորադիզ]]ի, [[Զանգելան]]ի, [[Օմարի լեռնանցք]]ի ռազմական գործողություններին։

=== Ստալինա Ասրյան ===

Ստալինա ասրյանը դարձել է Սամվել Հարությունյանի հրամանատարությամբ կազմավորված Կենտրոնական պաշտպանական շրջանի երրորդ գումարտակի բուժքույր։
[[1992]] թվականի սեպտեմբերից գումարտակն անցել է մարտական հանձնարարությունների կատարմանը. Դրմբոն, Չլդրան, Գյուլաթաղ, Վաղուհաս, Մանիքլու, Սեյսուլան, Ումուդլու, Ջանյաթաղ, Մաղավուզ,
Հարությունյանագոմեր, Սարսանգ, Չափար, Տոնաշեն, Կուսապատ,Կիչան, Կոճաղուտ, Շուշիի շրջան, Լաչին։
[[1992]] թվականի հոկտեմբերի 17-ին Մարտակերտի շրջանի [[Կոճողուտ]] գյուղի համար մղվող մարտերում վիրավորվել է, նույն ամսի 30-ին վիրավորվել է երկրորդ անգամ։ Ապաքինվել է [[Դրմբոն]]ի զինվորական հոսպիտալում, այնուհետև նորից շարք է վերադարձել։ [[1993]] թվականի մարտի 20-ին Ս. Ասրյանը զոհվել է [[Հակոբ Կամարի]] գյուղի մոտակայքում ականի պայթյունից։

==Բուժաշխատողները Արցախի ռազմադաշտային հոսպիտալներում ==

Կին բուժաշխատողներն ու առհասարակ բուժանձնակազմը Ղարաբաղյան պատերազմի պատմության մեջ ունեցել են իրենց յուրահատուկ դերակատարումը։
Նրանցից շատերը կանգնած էին Արցախի ռազմաբժշկության ստեղծման ակունքներում։
1992 թվականի հունվարին նախ ստեղծվել է կամավոր բուժաշխատողների խումբ (հիմնադիր՝ Վ. Մարության), այնուհետև կազմավորվեցին ռազմադաշտային շարժական հոսպիտալներ, որոնք հետևել են ինքնապաշտպանական ուժերին, իրագործել բուժօգնություն դաշտային պայմաններում։ Սկզբում կենտրոնական և շարժական հոսպիտալները համալրեցին Անժելա Հարությունյանը, Լիդա Աղաբեկյանը, Արևիկ Անդրյանը, Արմիդա Ավանեսյանը, Ալվարդ Բաղդասարյանը, Անժելա Գրիգորյանը, Անյուտա Թադևոսյանը, Ջուլիետա Խաչատրյանը, Գայանե Հայրապետյանը, Աիդա Ղուլյանը, Սուսաննա Մարգարյանը, Գայանե Տոնոյանը, Նաիրա Իսրայելյանը։
Պատերազմի թեժ օրերին կենտրոնական և շարժական հոսպիտալների բուժաշխատողների շարքերը շարունակվում էին կանանց (Ռոզա Դադայան, Օֆելյա Սարգսյան, Ֆլորա Հակոբջանյան, Ժենյա Առուստամյան, Թամարա Դանիելյան, Էմմա Աբրահամյան, Ջուլիետա Հայրիյան, Գայանե Տոնոյան, Ռայա Գրիգորյան, Ռայա Դանիելյան, Վեհանուշ Այվազյան)&lt;ref&gt;Մարտիկ», 20 մայիսի, N 10, Ստեփանակերտ, 2009։&lt;/ref&gt; հաշվին մեծանալ։ Մարտական գործողությունների ամենավճռական ու թեժ պահերին նրանց մասնակցությամբ դաշտային հոսպիտալներում կատարվում էին բարդ վիրահատություններ։ Նրանց անմիջական մասնակցությամբ ստեղծվել են երեք բաժանմունքներ՝ վերակենդանացման, վիրահատման, վիրակապման։

=== Անժելա Հարությունյան ===

Վերակենդանացման բաժանմունքի ավագ քույր Անժելա Հարությունյանը վիրավորվել է [[1992]] թվականի օգոստոսին՝ [[Չլդրան]] գյուղում տեղակայված ռազմադաշտային հոսպիտալի հրթիռակոծման ժամանակ։ Սակայն ոչինչ հետ չի պահել նրան իր ընտրած ուղուց։ Շարունակելով մնալ պայքարի առաջնագծում, անցնելով պատերազմի հորձանուտով՝ հաղթանակի բերկրանքը վայելել է ռազմադաշտային հոսպիտալում։

=== Հասմիկ Բաբաջանյան ===

Հասմիկ Բաբաջանյանը ծառայել է [[Զանգեզուր]]ի կայազորային հոսպիտալում՝ զբաղեցնելով ադմինիստրատիվ բնույթի տարբեր պաշտոններ։ [[2017]] թվականի փետրվարից կրկին անցնելով զինվորական ծառայության՝ այժմ էլ աշխատում է Կենտրոնական կլինիկական զինվորական հոսպիտալում՝ որպես համագործակցության գծով սպա։ Իր ստորաբաժանման հետ միասին բազմիցս մասնակցել է Հայաստանում և արտերկրում կազմակերպվող զորավարժությունների՝ պատվով ներկայացնելով [[Հայաստան]]ը։ [[2016]] թվականին [[Ապրիլյան պատերազմ]]ի ժամանակ Զանգեզուրի կայազորային հոսպիտալում կատարել է մոբիլիզացիայով ներկայացած անձանց հաշվառում և համակարգել դրանից բխող աշխատանքները։ [[2020]] թվականի սեպտեմբերի 27֊ից անձնակազմի հետ մեկնել է [[Քաշաթաղի շրջան]]ի [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]] գյուղ՝ տեղի ամբուլատորիա։ Պատերազմի օրերի, անձնակազմի կատարած աշխատանքի և փրկված կյանքերի մասին ներկայացրել է «Իշխանաձորի վերջին մայրամուտը» գրքում&lt;ref&gt;Հասմիկ Բաբաջանյանի գրքի մասին [https://hy.armradio.am/2021/06/05/%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A2%D5%AA%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B6-%D5%B8%D6%82-%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%A8%D5%9D-%D5%AF%D5%BC%D5%BE%D5%AB-%D5%B8/] կայքում&lt;/ref&gt;։ Պարգևատրվել է &quot;Անբասիր ծառայության համար&quot; առաջին, երկրորդ աստիճանների գերատեսչական և «Մարտական ծառայության համար» պետական մեդալներով։ 
{{քաղվածք|Ստորաբաժանումը, որը մարտական խնդիր է կատարել Իշխանաձորում, մեր շարժական բժշկական միավորումների ամենամարտունակ և պատրաստված միավորումն է, Իշխանաձորում լինելու առաջին 10 օրվա ընթացքում փրկել են 1900 վիրավորի կյանք։|Զինված ուժերի ռազմաբժշկական վարչության պետի տեղակալ Տիգրան Ավետիսյան}}

== Ասկերանի պաշտպանական շրջանի հերոսուհիներ ==

=== Շուշանիկ Աբրահամյան ===
Շուշանիկ Աբրահամյանը [[1988]] թվականի փետրվարից ակտիվորեն մասնակցել է ազգային-ազատագրական շարժմանը։ [[Իգոր Մուրադյան]]ի հետ ստեղծել է «Միացում» կազմակերպությունը, տեղափոխվել է Արցախ՝ կարգավորելու կազմակերպության գործունեությունը։ [[1988]] թվականի հունիսից Սլավիկ Հայրապետյանի հետ բնակություն են հաստատել [[Ասկերանի շրջան]]ի [[Դահրավ]] գյուղում, ստեղծել են ինքնապաշտպանական ջոկատ, Երևանից զենք ու զինամթերք տեղափոխել Արցախ։
Շ. Աբրահամյանը միաժամանակ կապավոր էր, մարտիկ և բուժքույր։ [[1992]] թվականի մայիսին սկսվել է Շուշիի ազատագրումը։ Ջոկատը տեղակայվել է Կարյագյաֆ-Ջանհասան ուղղության վրա՝ պաշտպանելու գրոհողների թիկունքը։ Այստեղ էլ կատարվել է նվիրյալ մարտիկի երազանքներից մեկը. Ղազանչեցոց եկեղեցում վառել է [[1988]] թվականից այդ օրվա համար պահած մոմերը։
[[Շուշիի ազատագրում]]ից հետո Շ. Աբրահամյանը տեղափոխվել է [[Ստեփանակերտ]] և մինչև սեպտեմբեր մնացել Արկադի Կարապետյանի ջոկատում։ [[1993]] թվականի սեպտեմբերին նա գտնվել է [[Մարտակերտ]]ում, որտեղ էլ սկսվել է մեծ նահանջը մինչև Դրմբոն։ Ջոկատները զրկվել են ընդհանուր հսկողությունից։ Շ. Աբրահամյանը վերադարձել է Ստեփանակերտ։

=== Թամարա Նազարյան ===

[[1991]] թվականի հոկտեմբերին թշնամին հայտնվել է [[Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)|Ասկերանի]] շրջանի [[Արանզամին]] գյուղում, որի ինքնապաշտանական ջոկատում էր նաև Թամարա Նազարյանը։ Այդ օրերին Թ. Նազարյանը վիրավորվել է քունքից, սակայն մարտի դաշտից չի հեռացել։ 
Մինչև [[1992]] թվականը Թ. Նազարյանը տարբեր ջոկատների կազմում մասնակցել է Գյուլափլու, Կուրոպատկինո, Մուղանլու և այլ բնակավայրերի ազատագրական մարտերին և իր հայրենանվեր գործունեության շնորհիվ արժանացել է Մարտունու պաշտպանական շրջանի հրամանատար Մ. Մելքոնյանի գովեստին։ [[1992]] թվականի սեպտեմբերից Թ. Նազարյանը մարտական ուղին շարունակել է Ասկերանի պաշտպանական շրջանի կազմում և մասնակցել Մուղանլուի, Ամիրանլարի, Նախիջևանիկի, Ավդալի, Շելլի, Գյուլափլուի և մի շարք այլ բնակավայրերի ազատագրական մարտերին։ Հերթական անգամ վիրավորվել է [[1994]] թվականի հունվարին 13-ին [[Աթափլու]] գյուղի համար մղվող մարտերում, իսկ հրադադարը դիմավորել է ռազմի դաշտում։

=== Քանաքարա Ղարայան ===

[[1992]] թվականին միանալով [[Խնձորեստան]] գյուղի ինքնապաշտանական ջոկատին՝ կատարել էր բուժքրոջ պարտականություն՝ միաժամանակ պահակետերում հերթապահելով։ Կամավորական ջոկատի կազմում մասնակցել է Ասկերանի շրջանի՝ Քարագլուխ, Խոջալու, Քյաթուկ և այլ գյուղերի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Զոհվել է [[1992]] թվականի հունիսի 13-ին [[Քարագլուխ]] գյուղի պաշտպանության մարտերում հրետակոծության հետևանքով։

[[Ասկերան]]ի շրջանի [[Սառնաղբյուր (Ասկերանի շրջան)|Սառնաղբյուր]] (Աղբուլաղ) գյուղը հաճախակի է ենթարկվել հարձակումների, իսկ օրեցօր ուժեղացող ընդհարումներին դիմակայելու համար ջո-
կատին անհրաժեշտ էր զենք-զինամթերք։ Ջոկատի կազմում ընդգրկված կանայք (Ժենյա Գաբրիելյան, Ծովիկ Սիմոնյան,Ռոզիկ Գաբրիելյան) սննդամթերք, զինամթերք մատակարարելուց, վիրավորներին օգնություն ցուցաբերելուց, հեռախոսակապը շրջկենտրոնի՝ Ասկերանի և Ստեփանակարտի հետ ապահովելուց բացի, մասնակցել են հերթապահությանը՝ կատարելով մարտական առաջադրանքները։

=== Զինաիդա Գրիգորյան ===

[[1992]] թվականին թեժ մարտեր են ընթացել, որի ընթացքում Զ. Գրիգորյանը վիրավորվել է, սակայն ապաքինվելուց հետո նորից միացել է գյուղի ինքնապաշտպաններին։ Հերթական հարձակումը գյու-
ղի վրա տեղի է ունեցել [[Շուշիի ազատագրում|Շուշիի]] ազատագրման հաջորդ օրը։ Ադրբեջանցիները ամբողջ կատաղությամբ հարձակվել են [[Սառնաղբյուր (Ասկերանի շրջան)|Սառնաղբյուր]] գյուղի վրա։ Գյուղը հայտնվել է կրակի օղակի մեջ։ Չնայած ուժերի անհավասարությանը՝ գյուղը դիմադրել է 3-5 ժամ, այնուհետև գյուղ մտած զինտեխնիկան սկսել է հրդեհել տներ, ինչը ստիպել է գյուղացիներին հեռանալ։ Այդ օրերին հարևան Արանզամին գյուղից 11 կին գերի էր տարվել։ Նրանցից մեկին ազատել էին՝ գերիների փոխանակման հարցում բանակցություններ վարելու նպատակով, սակայն դա տեղի չի ունեցել։ Գերությունից ազատված կինը վկայել է, որ ադրբեջանցիներից լսել է, թե կանանցից մեկը դիմադրել է իրենց, և նա զինված էր ու նույնիսկ ադրբեջանցի է սպանել։

=== Թամարա Նազարյան ===

Երբ թշնամին մտել է իր հայրենի՝ [[Ասկերան]]ի [[Արանզամին|Արազնամին]] գյուղ, Թ. Նազարյանն առաջինն է զենքով դուրս եկել նրա դեմ՝ օրինակել ծառայելով շատերին։ Վիրավորվել է, բայց չի հեռացել մարտադաշտից։ Ինքնապաշտպանական ջոկատները միավորվել են՝ [[Վիտալի Բալասանյան]]ի ղեկավարությամբ։ Ազերի թուրքերը գրոհել են [[Ստեփանակերտ]]ի ուղղությամբ, սակայն Թ. Նազարյանը, տեղանքին քաջածանոթ լինելով, շրջափակումից փրկել է հայ ազատամարտիկներին և շարունակել մասնակցել մարտական գործողություններին։

=== Լիդա Աղաբեկյան ===

Արցախյան շարժման սկզբից Լ. Աղաբեկյանը մասնակցել է [[ԼՂՀ]] ռազմական բուժծառայության հիմնադիր Վալերի Մարությանի ստեղծած բժշկական բրիգադների աշխատանքներին։ [[1991]]-[[1994]]
թվականներին ռազմաճակատի առաջին գծում՝ [[Տող]]-Սարինշեն[[Շուշի|-Շուշի]]-Լաչին ուղղությամբ և [[Մարտակերտ]]ի, [[Քելբաջար]]ի, [[Ջաբրայիլի շրջան|Ջաբրայիլի]], [[Ֆիզուլի (քաղաք)|Ֆիզուլո]]ւ, [[Աղդամ]]ի շրջաններում մասնակցել է մարտական գործողություններին, վիրավորների տարհանման աշխատանքներին, Շուշի քաղաքի և Հադրութի շրջանի գյուղերի ազատագրմանը։ [[2001]] թվականից [[Ստեփանակերտ]]ի հանրապետական հիվանդանոցի վիրահատական բաժանմունքի ավագ բուժքույր Լ. Աղաբեկյանը պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին», «Անբասիր ծառայության համար 1-ին և 2-րդ աստիճանի»,«Մարտական ծառայության» և «Շուշիի ազատագրման համար» մեդալներով, ինչպես նաև կառավարական այլ պարգևներով։ Նա Արցախում անցկացված «Լավագույն բուժքույր» մրցույթի հաղթող է, իսկ Երևանում գրավել է երկրորդ տեղը։

=== Սվետլանա Հովսեփյան ===

Սվետլանա Հովսեփյանը [[1992]] թվականին զինվորագրվել է և ծառայել որպես Չորրորդ պաշտպանական շրջանի դեղատան պետ (34153 զորամաս), միաժամանակ՝ դաշտային հոսպիտալի վիրահատման քույր։ Մասնակցել է [[Ասկերանի շրջան]]ի պաշտպանական բոլոր մարտերին՝ [[Քարագլուխ]], [[Ալի-Աղալու]], [[Ջինի]], [[Խրամորթ]](1992), [[Ուղտի մեջք]], [[Շելլի]], [[Խդռլու]](1993), [[Աղդամ]]-[[Գյոռուտու]] ուղղությամբ կռիվներին ([[1993]], հունիս-հուլիս), Աղդամի հարակից գյուղերի կրակակետերի ոչնչացմանը, [[Շիրվանլու]] (1994, մարտ), Կարակաշլու հատվածում՝ Սումա Գյուլուջա գյուղի կրակակետերի ոչնչացմանը (1994, ապրիլի), գնդի մարտիկների հետ եղել է Քարվաճառում(1994)։ [[1993]] թվականին ստացել է ենթասպայի կոչում, պարգևատրվել է «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» (1993), «Մարտական ծառայության համար» (2004) մեդալներով, «Հայաստանի երկրապահ» (2006) հուշամեդալով, ԼՂՀ պաշտպանության նախարարի կողմից՝ հուշամեդալով&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;Հայուհիներ, հանրագիտարան երկու հատորով, հ. 1, էջ 145։&lt;/ref&gt;

=== Էլմիրա Աղայան ===
Էլմիրա Աղայանը [[1988]] թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Արցախյան ազատագրական շարժմանը։ [[1988]]-[[1992]] թվականներին մարտնչել է Սամվել և Կարեն Բաբայանների կազմավորած կամավորական ջոկատներում։
[[1991]]-[[1992]] թվականներին նշանակվել է 71-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակի, [[1992]] -[[2001]] թվականներին՝ թիվ 46492(ԿՊՇ)զորամասի հրամանատարի՝ թիկունքի գծով տեղակալ։ Այդ տարիներին մասնակցել է գրեթե բոլոր ռազմական գործողություններին․ [[Հադրութ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունի]], [[Ջանհասան]], [[Մալիբեկլուի ազատագրում (1992)|Մալիբեյլո]]ւ, [[Խոջալու]], [[Շուշի]], [[Լաչին]], [[Նախիջևանիկ]], [[Աղդամ]], [[Մարտակերտ]], [[Քելբաջար]], [[Հորադիզ]], [[Ֆիզուլի]],[[Ջաբրայիլ]]&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;։

=== Արևհատ Մարտիրոսյան ===
Արևհատ Մարտիրոսյանը (Մորքուր), սկզբում մտնելով [[Հայոց ազգային բանակ]] (ՀԱԲ), ծառայությունը շարունակել է «Մխիթար սպարապետ», ապա՝ [[Արաբկիրի շրջան]]ի կամավորական ջոկատների շարքերում։ Նրա ուսերին էր ջոկատին սննդով ու զինամթերքով ապահովելու, վիրավորներին խնամելու, թիկունք հասցնելու հոգսերը։ Այդ ամենի հետ նա նաև դիրքերում հերթապահել է։ Համալրելով հայկական ուժերը՝ 1988-1994 թվականներին մասնակցել է [[ՀՀ]] [[Գորիս]]ի, ապա [[ԼՂՀ]] [[Ասկերանի շրջան|Ասկերանի]], [[Լաչին]]ի, այնուհետև՝ ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։

4-րդ պաշտպանական շրջանի շարքերն են համալրել նաև Ասկերանի կամավորական ուժերի «Մայիս» (Գալյա Գյուրջյան, Լորետա Գյուրջյան), Բալուջա (Վալյա Վանեսյան, Զոյա Դանիելյան), Փրջամալ (Նոյեմզար Սարաջյան), Խրամորթ (Լենա Շամիրյան) ջոկատների կանայք, որոնք պատերազմի ողջ ընթացքում մասնակցել են [[Ասկերանի շրջան]]ի ռազմագործողություններին։

=== Կարինե Աղեկյան ===
Կարինե Աղեկյանը զինվորագրվել ու մեկնել է [[Իջևանի շրջան|Իջևանի]] շրջան, որտեղ բախումներ էին սկսվել։ Առաջին մարտական առաջադրանքը կատարելիս վիրավորվել է, սակայն մնացել է ընկերների կողքին։ [[Գորիս]]-[[Կապան]] մայրուղու ապահովության և պաշտպանության համար ընտանիքով մեկնել և մշտական բնակություն է հաստատել ազատագրված [[Կուրտկալախ]] գյուղում։

[[1992]] թվականի դեկտեմբերի 10-ին Սուրիկ Խաչատրյանի հրամանատարությամբ մասնակցել է [[Սեյթազ]]ի գրոհին։ Թեժ մարտերի ընթացքում գլխից վիրավորվել է։ Նույն թվականի մայիսի 2-ի լուսաբացին՝ ուժեղ հրետակոծությունից հետո, ազերիները հարձակվել են Կուրտկալախ գյուղի ուղղությամբ։ Ռմբակոծության է ենթարկվել Կարինեի տունը։ Հրամանատարի պնդմամբ նա վերցրել է աղջիկներին և վերադարձել [[Երևան]]։ Կարճ ժամանակ անց, մեծ քանակությամբ զենք,զինամթերք ու սնունդ հայթայթելով, կրկին մեկնել է Արցախ։

[[1993]] թվականի մարտին 20-ին մասնակցել է [[Շուռնուխ]]ի «Գազի պոստը» հետ գրավելու մարտական գործողությանը։ [[1993]] թվականի ամռանը նա իր երեք աղջիկների ու մոր հետ բնակություն է հաստատել նոր ազատագրված [[Քաշաթաղի շրջան|Քաշաթաղի]] (Լաչին) շրջանի [[Աղավնո]] (Զաբուխ) գյուղում, մասնակցել է [[Կուբաթլու]]ի և [[Զանգելան]]ի շրջանների համար մղվող ազատագրական մարտերին։ [[1994]] թվականին մասնակցել է [[Հորադիզ]]ի մարտերին, նորից վիրավորվել է, հրաժարվել դաշտային հոսպիտալում բուժվելուց։ [[1996]] թվականի օգոստոսի 31-ին զորացրվել է և վերադարձել Աղավնո գյուղ։

== Հայուհիները Արցախյան պայքարի մարդասիրական կազմակեպություններում ==
Գոյապայքարի տարիներին հարյուրավոր կանայք կատարում էին նաև հասարակական-քաղաքական լայն աշխատանքներ, որոնց գործունեությունը նվիրված էր երկրի պաշտպանությանը։ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]] համար դժվարին օրերին ծնվեցին «&lt;nowiki/&gt;[[Գրություն|Գթություն]]&lt;nowiki/&gt;», «Հիշատակ», «Մայրություն» հիմնադրամներն ու մարդասիրական կազմակերպությունները, որոնց նախաձեռնողները հիմնականում կանայք էին։ Այդ կազմակերպությունները օգնություն էին ցուցաbերում հաշմանդամներին, որբ երեխաներին, կարիքավոր ընտանիքներին, փախստականներին։

=== «Գթություն» ===
Կին- խորհրդի նախաձեռնությամր «Գթություն» բարեգործական միությունը և «Մայրություն» հիմնադրամը կազմակերպում էր կանանց, որոնք գործում էին գուլպաներ և ուղարկում ազատամարտիկներին, ինչպես
նաև կատարում մի շարք հասարակական աշխատանքներ։

=== «Մայրություն» ===
Արցախյան շարժման ու պայքարի կիզակետում՝ [[1988]] թվականի մայիսի 25-ին, բանաստեղծուհի [[Մարո Մարգարյան]]ի նախաձեռնությամբ [[Ստեփանակերտ]]ում ստեղծված «Մայրություն» կազմակերպությունը ձեռնամուխ է եղել բարեգործական աշխատանքների իրականացման և կանանց համախմբման գործին՝ ազատագրական պայքարին նվիրված քարոզչական աշխատանքներ կատարելու համար։ Հիմնադրամի ստեղծումով Արցախում ձևավորվել է կանանց շարժում։ Կազմակերպության նշանաբանն էր ''«Գթասրտություն՝ առանց սահմանի»:''

Ազատագրական շարժման հենց առաջին օրվանից կազմակերպությունը դարձել էր քաղաքական շտաբ՝ ազգային ինքնորոշման իրավունքի, մարդու, մոր և մանկան համար մղվող պայքարում։ Կազմակերպությունը ինքնապաշտպանական ջոկատներին օգնել է ոչ միայն սննդով, դեղամիջոցներով, դոնորական գործով, այլև խնամք է իրականացրել հոսպիտալներում։ Հաշմանդամներին, որբ երեխաներին, անապահով ընտանիքներին օգնություն ցուցաբերելուց բացի՝ հիմնադրամը Արցախի կանանցից պատգամավորական խմբեր է գործուղել տարբեր երկրներ՝ տեղերում հավաքներ կազմակերպելու նպատակով, ինչպես նաև ակտիվորեն մասնակցել Ադրբեջանից բռնագաղթվածների ընդունման աշխատանքներին։

«Մայրություն» հիմնադրամի պատվիրակները, [[1992]] թվականի հոկտեմբերին [[Երևան]]ում տեղի ունեցած կանանց միջազգային հանձնաժողովի նիստին մանրազնին ներկայացնելով Արցախում տիրող ծանր վիճակը, աշխարհի կանանց միջազգային կազմակերպությունից պահանջել են կոնկրետ գործարար մասնակցություն ցուցաբերել հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորմանը։ Հետագայում «Մայրություն» բարեգործական կազմակերպությունը ստեղծեց «Մարտական երախտագիտության Արցախի քաջորդիներին» մեդալը, որի առաջին հանձնումը տեղի է ունեցել [[1993]] թվականի մայիսի 9-ին՝ [[Շուշի]]ի ազատագրության տարեդարձի օրը։

=== «Արցախ» հայրենակցական միություն ===

«Արցախ» հայրենակցականի կին անդամները իրենց հրապարակախոսություններում, հոդվածներում, հարցազրույցներում հանգամանալից պարզաբանել են հիմնախնդիրը, այն ներկայացրել միջազգային հանրությանը և նպաստել դրա միջազգայնացմանը։ Միության հետ համագործակցում էին [[Ելենա Բոներ]]ը, [[Գալինա Ստարովոյտովա]]ն, [[Քերոլայն Քոքս]]ը, [[Ցվետանա Պասկալևա]]ն, ով հաճախ հայրենակցականի աջակցությամբ նկարահանումներ էր կատարում [[Արցախում]]։ Ընդհանրապես քիչ թիվ չէին կազմում «Արցախ» հայրենակցականի կին անդամները։ Պատերազմի տարիներին միության կանայք հատկապես շատ աշխատանքներ էին տանում վիրավոր ազատամարտիկներին, բռնագաղթածներին և փախստականներին օգնություն ցույց տալու գործում։

Միության քարտուղար '''[[Լարիսա Ալավերդյան]]ը''' գործուն մասնակցություն է ունեցել փախստականների տեղաբաշխման օրենսդրական, կազմակերպչական, տեխնիկական և մարդասիրական խնդիրների ապահովման, հակամարտության իրավական և քաղաքական մոտեցումների փաստաթղթերի պատրաստման ու տարածման, պատանդների, ռազմագերիների փոխանակման աշխատանքներին։
{{քաղվածք|․․․Մեր նորօրյա Ավարայրի՝Արցախի ազգային -ազատագրական  պայքարի դրոշ պարզած մահապարտ պարմանուհիները՝ Նազիկ Ամիրյանը, Ստալինա Ասրյանը, Ժաննա Գալստյանը, Կարինե Դանիելյանը, Ռուզաննա Եսայանը, Նաիրա Սահակյանը և ուրիշներ...Նրանք հարյուրներ են, բյուր են։ Նրանք կրողն են մեր աստվածուհիների՝ Անահիտի մայրական հոգատարության, Աստղիկի գեղեցկության ու սիրո շռայլության, Նանեի իմաստության։ Խոնարհվենք նրանց, ովքեր արյան գնով կռեցին նոր Հայաստանի ազատ ու անկախ ապագան, նրանց, ովքեր շարունակում են ապրել, սիրել ու արարել, կրթել ու դաստիարակել, դարմանել…, անառիկ պահել մեր սահմանները։ Նրանց բոլորին անուն առ անուն&lt;ref&gt;Հայուհիներ, հանրագիտարան երկու հատորով, հ. 1, էջ 136։&lt;/ref&gt;։|Արկադի Տեր-Թադևոսյան(Կոմանդոս)}}
== Տես նաև ==

* [[Ուսուցիչներն Արցախյան ազատամարտում]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
* [[Էդիկ Մինասյան]] [http://publishing.ysu.am/files/Hay_herosuhi_kanayq.pdf Հայ հերոսուհի կանայք] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210710185121/http://publishing.ysu.am/files/Hay_herosuhi_kanayq.pdf |date=2021-07-10 }},Երևան, 2016
* {{Cite web |url=https://mediamax.am/am/specialprojects/war_women/ |title=Պատերազմն ու կինը |website=mediamax.am |language=en |accessdate=2021-07-20}}
* [https://armenpress.am/arm/news/747793/200-women-left-for-artsakh-to-defend-homeland-aida-serobyan-recalls.html Հայրենիքը պաշտպանելու համար հերոսամարտի տարիներին Արցախ էին մեկնել 200 կանայք. վերհիշում է կին ազատակարտիկը] armenpress

== Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=e_6PgMsUElI |title=Արցախյան պատերազմում կանանց դերակատարությունը մեծ էր.կին ազատամարտիկ Աիդա Սերոբյան |language=en |accessdate=2021-07-20}}

[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմ]]
[[Կատեգորիա:Արցախյան շարժում]]
[[Կատեգորիա:Արցախյան պատերազմի հայկական ջոկատներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կանայք ըստ դարի]]
[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավորներ]]</text>
      <sha1>nml1r0bsr36d7dcovc3vp2ukdywvpqy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աֆղանստանի աշխարհագրություն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1072583</id>
    <revision>
      <id>8492030</id>
      <parentid>8111281</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:27:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25352" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
'''Աֆղանստան''', պետություն [[Հարավային Ասիա]]յում, գտնվում է արևելյան երկայնության 60°30'- 75° [[միջօրեական]]ների, և հյուսիսային լայնության 20°21'- 38°30' [[զուգահեռական]]ների միջև, զբաղեցնում է [[Իրանական բարձրավանդակ]]ի հյուսիսարևելյան մասը։

== Ռելիեֆ ==
[[Պատկեր:Reliefkarte Afghanistan.png|մինի|ձախից|Աֆղանստանի ֆիզիկական քարտեզ]]
[[Աֆղանստան]]ը համարվում է լեռնային երկիր, քանի որ լեռները և սարահարթերը զբաղեցնում են [[Աֆղանստան]]ի տարածքի 80 %-ը, տարածված են [[Անապատներ|քարային անապատները]] և [[Տափաստան|չոր տափաստանները]]։ Լեռնահամակարգերը ձգվում են տարածքի ողջ երկայնքով՝ հյուսիս-արևելքից հարավ-արևմուտք ուղղությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://geography.su/books/item/f00/s00/z0000048/st006.shtml |[1979] |website=geography.su |accessdate=2021-07-22}}&lt;/ref&gt;։

Մակերևույթի ձևերի ընդհանրացման հիման վրա առանձնացնում են 3 ֆիզիկաաշխարհագրական շրջաններ՝

# կենտրոնական լեռնային
# հյուսիսային հարթավայրային
# հարավարևմտյան պլատո։

Ամենախոշոր լեռնագրական միավորը [[Հինդուկուշ|Հինդուկուշի լեռնաշղթան]] է, որը ձգվում է [[Քաբուլ]]ից մոտ 160 կմ դեպի հյուսիս և ըստ էության հանդիսանում է [[Հիմալայներ]]ի շարունակությունը։ [[Հինդուկուշ]]ի մասն են կազմում Բաբա, Բայան, Շեֆիդ-Կուհ կամ Պարոպամիզի [[լեռնաշղթա]]ները։ Այս լեռնաշղթաներն իրենց հերթին ճյուղավորվում են տարբեր ուղղություններով ձգվող ավելի փոքր լեռնաբազուկների. Սիահ-Կուհ, Հեսար, Մալմանդ, Կհակբադ և այլն։
[[Աֆղանստան]]ի և [[Պակիստան]]ի սահմանագծով ձգվող լեռները խոչընդոտում են [[Հնդկական օվկիանոս]]ից եկող [[Օդային զանգվածներ|խոնավ օդային զանգվածների]] հոսքը՝ նպաստելով [[կլիմա]]յի չորայնությանն ու ցամաքայնությանը։

Կենտրոնական լեռնային շրջանի մակերեսը կազմում է 414 000 կմ², որին բնորոշ են խոր և նեղ [[կիրճ]]երը, [[հովիտ]]ները, 6400մ [[բացարձակ բարձրություն]]ը գերազանցող բարձր [[լեռ]]ները, ինչպես նաև՝ 3600-4600 մ [[Բացարձակ բարձրություն|բացարձակ բարձրության]] վրա գտնվող լեռնանցքերը։ Շատ լեռնանցքեր ունեն ստրատեգիական նշանակություն։ Այդպիսիք են Քաբուլից հյուսիս-արևմուտք՝ Բաբա և [[Հինդուկուշ]] լեռնաշղթաների միջև գտնվող Շեբարի լեռնանցքը, և Քաբուլից հարավ-արևելք՝ Պակիստան-Աֆղանստան սահմանին գտնվող [[Խայբերի լեռնանցք]]ը։

Հյուսիսային հարթավայրային շրջանը ձգվում է արևելյան սահմանի երկայնքով՝ Աֆղանստան-Իրան սահմանից մինչև [[Պամիր]](Աֆղանստան-Տաջիկստան սահման)՝ ընդգրկելով նախալեռնային գոտին։ Այն զբաղեցնում է 103 000 կմ² մակերես՝ ձգվելով դեպի [[Ամուդարյա (գետ)|Ամուդարյայի]] գետահովիտ։
Հյուսիսային հարթավայրային շրջանները ավելի խիտ են բնակեցված, [[ծովի մակարդակ]]ից միջին բացարձակ բարձրությունը կազմում է 600մ։ Այստեղ է գտնվում Բակտրիական հարթավայրը, որի զգալի մասը զբաղեցնում են [[կիսաանապատ]]ները։

Երկրի հարավարևմուտքում տարածվում է Գազնիական պլատոն, որը զբաղեցնում է 130 000 կմ² և ունի մոտ 900մ բացարձակ բարձրություն։ Պլատոյի տարածքի մեծ մասը զբաղեցված է անապատներով և կիսաանապատներով, որոնցից առանձնանում են կավախճաքարային Դեշտե Մարգոն և [[Դաշթե Լութ|Դաշտե Լութը]]։ Հարավում ձգվում է ավազային Ռեգիստան խոշոր անապատը&lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan Afghanistan in Britannica]&lt;/ref&gt;։

== Ներքին ջրերը ==
[[Պատկեր:Kabul river bridge 2.jpg|մինի|աջից|Քաբուլ գետ]]
[[Պատկեր:Lake Band-e-Amir.jpg|մինի|աջից|Բանդե Ամիր լիճ]]
Երկրի տարածքի գերակշիռ մասը պատկանում է ներքին հոսքի ավազանին։ Հնդկական օվկիանոսի ավազանին է պատկանում տարածքի փոքր մասը՝ մոտ 83 000 կմ²։ [[Հնդկական օվկիանոս]]ի ավազանի ամենամեծ գետը [[Ինդոս]]ի աջակողմյան վտակ [[Քաբուլ (գետ)|Քաբուլն]] է։
Մնացած խոշոր գետերը սկիզբ են առնում կենտրոնական լեռնային շրջաններից, սակայն չորային կլիմայի պատճառով հաճախ կորչում են անապատային շրջաններում։ Որոշ փոքր գետեր էլ թափվում են Բանդե Ամիր, Զորկուլ, Շիվա և այլ փոքր լճեր։ Աֆղանստանի հյուսիս-արևելքով հոսող գետերը պատկանում են [[Ամուդարյա|Ամուդարյայի(Փյանջ)]] ավազանին։ Արևելքում՝ [[Իրանական բարձրավանդակ]]ի շրջանում, գտնվում են մի քանի խոշոր աղի լճեր, որոնցից են Նամակզարը, Խամուն Պուն, Գոդզարեն&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://world-karta.ru/afganistan.html |title=Афганистан карта на русском языке, география описание страны |website=world-karta.ru |accessdate=2021-07-22}}&lt;/ref&gt;։ Փոքր լճեր կան նաև կենտրոնական և արևմտյան լեռնային շրջաններում։

Ներքին հոսքի ավազանի ամենամեծ գետը [[Հիլմենդ]]ն է, որը սկիզբ է առնում Քաբուլից 80 կմ արևմուտք՝ Բաբա լեռնաշղթայից, ունի 1400 կմ երկարություն, հոսում է դեպի հարավ-արևմուտք՝ մինչև Իրանի սահման։ Հիլմենդի խոշոր վտակը [[Արգանդաբ]]ն է, որը սկիզբ է առնում Գազնի քաղաքից ոչ հեռու գտնվող բլուրներից և հոսում է դեպի հարավ-արևմուտք՝ թափվելով [[Հիլմենդ]] գետ։ Հիլմենդի վրա կառուցված Քաջաքի ջրամբարի ջուրն օգտագործվում է ոռոգման և Քաջաքիի հէկ-ի գործարկման նպատակով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.afghaneic.org/library/provinces/helmand/reference%2520list/hydro/DSA%2520Total%2520Report.pdf |title=Wayback Machine |date=2012-02-08 |website=web.archive.org |accessdate=2021-07-22 |archive-date=2012-02-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120208090246/http://www.afghaneic.org/library/provinces/helmand/reference%2520list/hydro/DSA%2520Total%2520Report.pdf |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։ [[Ամուդարյա (գետ)|Ամուդարյա(Փյանջ)]] գետը սկիզբ է առնում երկրի ծայր հյուսիսում գտնվող [[Պամիր]]ի լեռնաշղթայից, և մոտ 965 կմ սահմանագծով կազմում է Աֆղանստանի հյուսիսային սահմանը։ Այն վերին հոսանքի շրջանում արագահոս լեռնային գետ է, որը միջին հոսանքի շրջանում (Ֆայզաբադից մոտ 96 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք), Կոկչա գետի հետ միախառնվելուց հետո, դառնում է ավելի դանդաղահոս։

Ամուդարյայի մյուս խոշոր վտակը Կունդուզն է, որն ավելի հայտնի է Սուրհաբ և Բամիան անուններով։

Հյուսիս-արևմուտքի խոշոր գետերից են Հերիրուդը և Մուրղաբը, որոնք սկիզբ են առնում կենտրոնական լեռնային շրջաններից, հոսում են դեպի արևմուտք և հյուսիս-արևմուտք ուղղությամբ և կորչում են [[Կարակում անապատ|Կարակումի]] ավազուտներում (Թուրքմենստանի տարածքում)։

== Երկրաբանություն և օգտակար հանածոներ ==
[[Պատկեր:Lazurite.jpg|մինի|աջից|Լազուրիտ, Բադախշանից]]
Երկրի տարածքի մեծ մասը գտնվում է [[Ալպ-հիմալայան գեոսինկլինալ|Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային գոտում]], Միջերկրածովյան ծալքավոր մարզում։ Հյուսիսում՝ Թուրանական պլատֆորմի տարածման սահմաններում, հանդիպում են առանձին բյուրեղային մերկացումներ։ Դրանք առավել բնորոշ են [[Հինդուկուշ]]ի և Պարոպամիզի ծալքավոր լեռներին։ Այստեղ հայտնի են [[Ոսկի|ոսկու]], [[Երկաթի հանքաքար|երկաթաքարի]], [[Պղինձ|պղնձի]], [[վոլֆրամ]]ի և այլ մետաղների խոշոր հանքավայրեր և երևակումներ։ Բակտրիական հարթավայրի տարածքում և Հինդուկուշի հյուսիսային նախալեռնային գոտում գերակշռում են նստվածքային և հրաբխային ծագման ապարները, որոնցից առավել տարածված են [[քարածուխ]]ը, [[ծծումբ]]ը, [[գիպս]]ը, [[նավթ]]ը և [[գազ]]ը։ [[Աֆղանստան]]ի տարածքի մեծ մասը ձևավորվել է [[Մեզոզոյան ծալքավորություն|Մեզոզոյան]], իսկ լեռնային արևելքը՝ [[Ալպյան ծալքավորություն|Ալպյան]] լեռնակազմության փուլում։ Արևելյան և հյուսիս-արևելյան շրջաններին բնորոշ են [[Մինչքեմբրի ժամանակաշրջան|մինչքեմբրյան]] հասակի ռելիեֆի ձևերը, որոնց բյուրեղային կարծր հիմքը տեղ-տեղ մերկացել է՝ առաջացնելով Հիլմենդ-Արգանդաբի, Քաբուլի, Պամիր-Նուրիստանի վահանները։ Այդ վահանների վերին փխրուն շերտը հիմնականում կազմված է նստվածքային և հրաբխային ծագման նյութերից։ Բնորոշ են պղնձի, ոսկու, [[լազուրիտ]]ի, [[անագ]]ի, [[Թանկարժեք քարեր|թանկարժեք]] և [[կիսաթանկարժեք քարեր]]ի հանքավայրերը (հատկապես՝ Բադախշանի շրջանում)&lt;ref&gt;[http://www.mining-enc.ru/a/afganistan/ Горная энциклопедия]&lt;/ref&gt;։ Աֆղանստանի տարածքն աչքի է ընկնում սեյսմիկ ակտիվությամբ, որի վկայությունն են Բադախշանի, Բելուջիստանի և Քաբուլի շրջաններում հաճախակի տեղի ունեցող [[երկրաշարժ]]երը։ Չնայած երկրում երկաթաքարի, պղնձի, [[քրոմ]]իտների, [[Ոսկի|ոսկու]] և [[անագ]]ի մեծ տարածվածությանը, արդյունահանման ծավալները փոքր են, քանի որ հանքավայրերը հիմնականում գտնվում են լեռնային դժվարանցանելի շրջաններում։ [[Ոչ մետաղային օգտակար հանածոներ]]ից արդյունահանում են [[ծծումբ]], [[լիթիում]], [[կոբալտ]], [[կերակրի աղ]] և [[լազուրիտ]]։ Աֆղանստանն աշխարհում առաջինն է  [[լազուրիտ]]ի արդյունահանման և արտահանման ծավալներով։ Բնական գազի և նավթի խոշոր հանքավայրը Շիբիրգանի հանքավայրն է՝ 136 մլրդ մ³ ծավալով, որտեղ դեռևս շարունակվում են հետախուզական-որոնողական աշխատանքները&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.mining-enc.ru/a/afganistan/ |title=Афганистан |website=www.mining-enc.ru |accessdate=2021-07-23}}&lt;/ref&gt;։

== Կլիմա ==
[[Պատկեր:Koppen-Geiger Map AFG present.svg|մինի|աջից|Աֆղանստանի կլիմայական քարտեզ]]
Աֆղանստանի կլիման [[Չափավոր ցամաքային կլիմա|չափավոր ցամաքային]] է՝ ջերմաստիճանի օրական և տարեկան տատանման մեծ լայնույթով։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանը 0°- -8&amp;nbsp;°C է, իսկ հուլիսյանը՝ +24°- +32&amp;nbsp;°C: Քաբուլում ամռանը դիտվում է +25°С, իսկ ձմռանը՝ — 3&amp;nbsp;°C: Հյուսիս-արևելյան բարձր լեռնային շրջաններին բնորոշ են խստաշունչ ձմեռները՝ −20С° միջին ջերմաստիճանով։
Տեղումների տարեկան քանակն աճում է արևմուտքից արևելք ուղղությամբ՝ 400-800 մմ։ Պակիստան-Աֆղանստան սահմանային հատվածի լեռների հողմահայաց լանջերի վրա մեծ է մուսոնների ազդեցությունը։ Տեղումների տարեկան առավելագույն քանակ դիտվում է ամռանը, Սալանգ բնակավայրում՝ 1350 մմ։ Հարթավայրերն ավելի չոր են՝ մոտ 200 մմ տեղումների միջին քանակով։ Տեղումների նվազագույն քանակ դիտվում է երկրի արևմտյան և հարավարևմյան շրջաններում՝ 75 մմ, որոնք էլ Աֆղանստանի ամենաչոր շրջաններն են։

== Հողեր ==
Նախալեռնային և լեռնային գոտիներին բնորոշ են [[շագանակագույն հողեր]]ը, գորշ հողերը և [[մոխրագույն հողեր]]ը։ Լեռնային շրջաններում, որտեղ տարրեկան տեղումների քանակը գերազանցում է 700 մմ-ը, հանդիպում են սևահողեր և լեռնամարգագետնային հողեր։ Աֆղանստանի հարավ-արևմտյան չորային շրջաններին բնորոշ են հումուսով աղքատ անապատային հողերը, շատ են [[աղուտներ]]ը։ Ամենաբերրի սևահողային շրջանը գտնվում է երկրի հյուսիսում։

== Օրգանական աշխարհ ==
[[Պատկեր:Eastern Afghanistan.jpg|մինի|աջից|Արևելյան Աֆղանստանի բուսական աշխարհ]]
Երկրի հարթավայրային շրջաններում տիրապետում են [[անապատներ]]ը, որտեղ աճում են [[աղաբույս]]ը, [[օշան]]ը և [[օշինդր]]ը։ Սարահարթերի մակերևույթը զբաղեցված է չոր [[տափաստան]]ներով։ Անտառապատ է տարածքի մոտ 5 %-ը՝ [[Հինդուկուշ]]ի միջին լեռնային գոտին։ 2400-3500մ բարձրության վրա աճում են փշատերև ծառատեսակները. հիմալայան սոճին, [[մայրի]]ն, [[եղևնի]]ն, [[եղևին]]ը։ Գետահովտային շրջաններին բնորոշ են տուգայները կամ գետահովտային անտառները։ Այստեղ աճում են տուրանգային բարդին, [[ուռենի]]ն, պամիրի բարդին, սպիտակ բարդին, դափնետերև բարդին, տամարիսկը, [[չիչխան]]ը և այլն։ Կենդանական աշխարհը ևս բազմազան է։ Հարթավայրային շրջաններում մեծ տարածում ունեն [[Բորենիներ|գծավոր բորենին]], կուլանը, [[շնագայլ]]ը, սայգակը, ջեյրանը, [[Աղվեսներ|տափաստանային աղվեսը]], [[Գայլեր|գայլը]], [[Նապաստակներ|նապաստակը]], [[ավազամկներ]]ն ու [[դաշտամկներ]]ը։ Լեռնային շրջաններում հանդիպում են [[ձյունահովազ]]ը, [[Լեռնային այծեր|լեռնային այծը]], [[քարայծ]]ը, [[Արջեր|արջը]] և այլն։ Տուգայներում տարածված են [[եղեգնակատու]]ն և [[վարազ]]ը։ Անապատների և կիսաանապատների բնորոշ կենդանատեսակներն են [[Վարաններ|վարանը]], [[ավազային գեկկոն]]ը, [[Ագամաներ|ագաման]], [[գյուրզա]]ն, [[Կոբրաներ|կոբրան]], էֆան, [[Կարիճներ|կարիճը]] և [[Սարդեր|քարաքուրտի սարդը]]։ Թռչնատեսակներից հայտնի են [[Ուրուրներ|ուրուրը]], [[Բազեներ|բազեն]], [[Արծիվներ|արծիվը]], [[Անգղներ|հիմալայան անգղը]], հնդկական լագար-բազեն, [[անտառային կաչաղակ]]ը, [[ֆլամինգո]]ն և այլն։

=== Բնապահպանական հիմնախնդիրներ ===
[[Պատկեր:Flickr - The U.S. Army - Stopping timber smuggling.jpg|մինի|աջից|ԱՄՆ ԶՈՒ-ն կանխում է փայտանյութի ապօրինի  վաճառքը  Աֆղանստանի Կունար նահանգում]]
Աֆղանստանի տարածքին բնորոշ բնապահպանական հիմնախնդիրը պայմանավորված են վերջին տասնամյակների ռազմաքաղաքական իրադարձություններով։ Արոտավայրերը մեծապես տուժել են գերարածեցումից, ինչը պայմանավորված է բնակչության բարձր բնական աճով։ Շատ հաճախ տնտեսական և բնապահպանական տեսանկյունից երևույթը տարբեր կերպ է դիտարկվում, քանի որ  բնակչության 80%-ի համար ապրուստի հիմնական միջոցը [[անասնապահություն]]ն է&lt;ref name='unep'&gt;
{{cite web
 |url         = http://postconflict.unep.ch/publications/afghanistanpcajanuary2003.pdf
 |publisher   = United Nations Environment Programme
 |date        = 2003
 |title       = Post-Conflict Environmental Assessment: Afghanistan
 |accessdate  = 2007-06-15
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/68E4FbXVk?url=http://postconflict.unep.ch/publications/afghanistanpcajanuary2003.pdf
 |archivedate = 2012-06-06
}}&lt;/ref&gt;։ 2007 թվականին Համաշխարհային Առողջապահական Կազմակերպության զեկույցում նշվում է, որ ոչաֆրիկական երկրների շարքում Աֆղանստանը զբաղեցնում է վերջին տեղը՝ շրջակա միջավայրի աղտոտվածությամբ պայմանավորված մահացության բարձր ցուցանիշով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2007/pr30/ru/index.html |title=WebCite query result |website=www.webcitation.org |accessdate=2021-07-23 |archive-date=2012-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120810072455/http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2007/pr30/ru/index.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;։ Մյուս բնապահպանական հիմնախնդիրը [[Անտառհատում|անտառահատումներն]] են, քանի որ Աֆղանստանում այն առավելապես ծառայում է որպես վառելանյութ և ոչ թե փայտանյութ։ Բացի այդ պետական նախաձեռնությամբ հաճախ անտառահատումներ իրականացվում են արոտավայրերն ու հողահանդակները ընդարձակելու նպատակով։ Մեծ բաժին ունի նաև ապօրինի անտառահատումը, որը վերահսկվում է նաև ամերիկյան ԶՈՒ կողմից։ Լայնածավալ անտառահատումների պատճառով հողածածկում նվազել է բնական բուսազանգվածը, զարգացել է [[էրոզիա]]ն, ինչի արդյունքում անապատացման ենթական մակերեսը մեծացել է։ Սրա պատճառով աճել է [[ջրհեղեղ]]ների հավանականությունը, շատացել են սողանքնային երևույթները, հատկապես՝ գերբնակեցված գյուղատնտեսական շրջաններում։ Դա սպառնալիք է և գյուղատնտեսությանը և բնակչությանը։ Մյուս կարևոր խնդիրը օդի աղտոտվածությունն է, որի հիմնական պատճառը տրանսպորտային արտանետումներն են ու փայտանյութի այրումը։ Սակայն, քանի որ երկրում բացակայում է ծանր արդյունաբերությունը և տրանսպորտը ծանրաբեռնված չէ, Աֆղանստանում այն որպես հիմնախնդիր չի առանձնացվում։ Հաջորդ բնապահպանական հիմնախնդիրը ջրամաքրիչ կայանների բացակայությունն, ինչը կենսական անհրաժեշտություն է մայրաքաղաք [[Քաբուլ]]ում և խոշոր քաղաքներում, որտեղ կենտրոնացած են երկրի բնակչության մոտ 26.3%-ը։ Խոշոր քաղաքներում հաճախ են դիտվում սուր աղիքային համաճարակներ՝ պայմանավորված աղիքային ցուպիկի և այլ վտանգավոր բակտերիաների տարածվածությամբ։ Քաղաքների մյուս հիմնախնդիրները կենցաղային աղբն է, որը չի տեսակավորվում և չի վերամշակվում։ Հաճախ աղբը հավաքում և կուտակում են մերձքաղաքային գոտիներում՝ նպաստելով մոտակա ջրավազանների և ստորերկրյա ջրերի աղտոտմանը, գարշահոտության տարածմանը։

&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Landscape in Paktia Province.jpg|Պակտիա նահանգի լեռնագրություն
Պատկեր:Lataband Road 1.jpg|Ճանապարհ Քաբուլի և Սուրոբիի միջև
Պատկեր:Black Hawk flying over a valley in Bamyan.jpg|Բաբա լեռնաշղթա
Պատկեր:Afghani village near tajikistan khorugh.JPG|Աֆղանստան-Տաջիկստան սահման
Պատկեր:KhyberPassPakistan.jpg|Խայբերի լեռնանցք
Պատկեր:Ghazni City, 2010.jpg|Գազնի բնակավայրը Գազնիական պլատոյում
Պատկեր:Kajaki Dam and spillway in 2012.jpg|Հիլմենդ գետը և Քաջաքի ջրամբար
Պատկեր:Kunduz (4325431032).jpg|Կունդուզ գետ
Պատկեր:Afghanistan - Tajikistan Bridge Completion.jpg|Աֆղանստան-Տաջիկստան սահմանը և Ամուդարյա գետ
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Տես նաև ==
[[Աֆղանստան]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.cesty.in/afghanistan#mapy_afghanistanu Աֆղանստանի տեղագրական քարտեզը (1 ։ 300 000)]
* [https://web.archive.org/web/20110216225003/http://www.easttime.ru/countries/topics/2/13/81.html Աֆղանստանի աշխարհագրությունը]
* [http://www.cawater-info.net/library/rus/carewib/afghanistan_vavilov.pdf Հողագործությունը Աֆղանստանում]

[[Կատեգորիա:Աֆղանստանի աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Աֆղանստան]]
[[Կատեգորիա:Ասիայի աշխարհագրություն]]</text>
      <sha1>awhwy56lvr0nfokdjlpgh6twiuwtp9e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Իրինա Էմբրիխ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1073289</id>
    <revision>
      <id>8492727</id>
      <parentid>8056938</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Աշխարհի չեմպիոններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6734" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Մարզիկ
|մեդալներ               = 
{{MedalCompetition|[[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական խաղեր]]}}
{{MedalGold|[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2020|Տոկիո 2020]]|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Աշխարհի առաջնություններ}}
{{MedalSilver|Լիսաբոն 2002|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Թուրին 2006|թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Սանկտ Պետերբուրգ 2007|թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Կազան 2014|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Լայպցիգ 2017|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Եվրոպական խաղեր}}
{{MedalSilver|Բաքու 2015|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Եվրոպայի առաջնություններ}}
{{MedalSilver|Բուրժ 2003|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Գենտ 2007|թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Լենյանո 2012|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Զագրեբ 2013|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Մոնտրյո 2015|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Թորուն 2016|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Նովի Սադ 2018|թիմ․ թրասուսեր}}
}}
'''Իրինա Էմբրիխ''' ({{lang-et|Irina Embrich}}, {{ԱԾ}}), էստոնացի [[սուսերամարտ]]իկ ([[թրասուսեր]]), [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|օլիմպիական]] չեմպիոն, աշխարհի և Եվրոպայի չեմպիոն, աշխարհի ու Եվրոպայի առաջնությունների և Եվրոպական խաղերի բազմակի մրցանակակիր։

== Սպորտային նվաճումներ ==
2013 թվականին դարձել է Եվրոպայի սուսերամարտի առաջնության չեմպիոն թիմի կազմում։ Իր կարիերայի ընթացքում Էմբրիխը բազմիցս դարձել է աշխարհի և Եվրոպայի առաջնությունների մեդալակիր։

2007 թվականին ճանաչվել է Էստոնիայի լավագույն մարզուհի&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://rus.postimees.ee/156897/fehtovalwica-irina-jembrih-vstupila-v-centristskuju-partiju|title=Фехтовальщица Ирина Эмбрих вступила в Центристскую партию|date=2009-08-27|publisher=Postimees|accessdate=2015-06-11}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականին Շվեյցարիայի [[Մոնտրյո]] քաղաքում կայացած Եվրոպայի առաջնությունում Էստոնիայի հավաքականի կազմում արժանացել է արծաթե մեդալի&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-serebryanye-prizery-chempionata-evropy?id=71664651|title=Эстонские шпажистки - серебряные призеры чемпионата Европы!|date=2015-06-09|publisher=Delfi|accessdate=2015-06-10}}&lt;/ref&gt;, այնուհետև Եվրոպական խաղերի թիմային մրցաշարում դարձել է արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки возвращаются из Баку с серебряными медалями|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-vozvraschayutsya-iz-baku-s-serebryanymi-medalyami?id=71785215|date=2015-06-26|publisher=delfi|accessdate=2016-05-10}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին չորրորդ անգամ հաղթել է Էստոնիայի սուսերամարտի առաջնությունում (թրասուսեր)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ирина Эмбрих в четвертый раз выиграла чемпионат Эстонии|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/foto-irina-embrih-v-chetvertyj-raz-vyigrala-chempionat-estonii?id=74460137|date=2016-05-07|publisher=delfi|accessdate=2016-05-10}}&lt;/ref&gt;.

2016 թվականի հունիսին լեհական [[Թորուն]] քաղաքում կայացած Եվրոպայի առաջնության թիմային մրցաշարում արժանացել է ոսկե մեդալի&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки завоевали золотые медали чемпионата Европы!|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-zavoevali-zolotye-medali-chempionata-evropy?id=74897965|date=2016-06-25|publisher=delfi|accessdate=2016-06-27}}&lt;/ref&gt;։

[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2020|Տոկիո-2020 Ամառային օլիմպիական խաղերում]] ոսկե մեդալ է նվաճել թիմային մրցաշարում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки выиграли золото командного олимпийского турнира|url=https://rus.err.ee/1608289776/jestonskie-shpazhistki-vyigrali-zoloto-komandnogo-olimpijskogo-turnira|publisher=rus.err.ee|accessdate=2021-07-27}}&lt;/ref&gt;.

=== Պետական մրցանակներ ===
2019 թվականին դարձել է [[Սպիտակ աստղի շքանշան|Սպիտակ աստղի 3-րդ դասի շքանշանի]] ասպետ (Էստոնիա)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Президент Кальюлайд наградит знаками отличия 112 человек, в том числе Ирину Эмбрих и Олега Гросса|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/prezident-kalyulajd-nagradit-znakami-otlichiya-112-chelovek-v-tom-chisle-irinu-embrih-i-olega-grossa?id=85156921|publisher=delfi|accessdate=2019-01-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=SUUR NIMEKIRI Eesti tunnustab iseseisvuspäeva eel riigi teenetemärkidega 112 inimest|url=http://www.delfi.ee/news/paevauudised/eesti/suur-nimekiri-eesti-tunnustab-iseseisvuspaeva-eel-riigi-teenetemarkidega-112-inimest?id=85156877|accessdate=2019-01-29|lang=et}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Смотрите, кому из русскоязычных деятелей Эстонии вручат государственные награды!|url=https://rus.postimees.ee/6510310/smotrite-komu-iz-russkoyazychnyh-deyateley-estonii-vruchat-gosudarstvennye-nagrady|publisher=postimees|date=2019-01-29|accessdate=2019-01-29}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Էմբրիխ, Իրինա}}
[[Կատեգորիա:Էստոնացի սուսերամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:2020 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի օլիմպիական չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Աշխարհի չեմպիոններ]]</text>
      <sha1>ma96udpjfafbt8rsm2ot0dkmufwyvwf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492728</id>
      <parentid>8492727</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:21:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armineaghayan</username>
        <id>25187</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Եվրոպայի չեմպիոններ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6795" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Մարզիկ
|մեդալներ               = 
{{MedalCompetition|[[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական խաղեր]]}}
{{MedalGold|[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2020|Տոկիո 2020]]|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Աշխարհի առաջնություններ}}
{{MedalSilver|Լիսաբոն 2002|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Թուրին 2006|թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Սանկտ Պետերբուրգ 2007|թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Կազան 2014|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Լայպցիգ 2017|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Եվրոպական խաղեր}}
{{MedalSilver|Բաքու 2015|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalCompetition|Եվրոպայի առաջնություններ}}
{{MedalSilver|Բուրժ 2003|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Գենտ 2007|թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Լենյանո 2012|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Զագրեբ 2013|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalSilver|Մոնտրյո 2015|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalGold|Թորուն 2016|թիմ․ թրասուսեր}}
{{MedalBronze|Նովի Սադ 2018|թիմ․ թրասուսեր}}
}}
'''Իրինա Էմբրիխ''' ({{lang-et|Irina Embrich}}, {{ԱԾ}}), էստոնացի [[սուսերամարտ]]իկ ([[թրասուսեր]]), [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|օլիմպիական]] չեմպիոն, աշխարհի և Եվրոպայի չեմպիոն, աշխարհի ու Եվրոպայի առաջնությունների և Եվրոպական խաղերի բազմակի մրցանակակիր։

== Սպորտային նվաճումներ ==
2013 թվականին դարձել է Եվրոպայի սուսերամարտի առաջնության չեմպիոն թիմի կազմում։ Իր կարիերայի ընթացքում Էմբրիխը բազմիցս դարձել է աշխարհի և Եվրոպայի առաջնությունների մեդալակիր։

2007 թվականին ճանաչվել է Էստոնիայի լավագույն մարզուհի&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://rus.postimees.ee/156897/fehtovalwica-irina-jembrih-vstupila-v-centristskuju-partiju|title=Фехтовальщица Ирина Эмбрих вступила в Центристскую партию|date=2009-08-27|publisher=Postimees|accessdate=2015-06-11}}&lt;/ref&gt;։ 2015 թվականին Շվեյցարիայի [[Մոնտրյո]] քաղաքում կայացած Եվրոպայի առաջնությունում Էստոնիայի հավաքականի կազմում արժանացել է արծաթե մեդալի&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-serebryanye-prizery-chempionata-evropy?id=71664651|title=Эстонские шпажистки - серебряные призеры чемпионата Европы!|date=2015-06-09|publisher=Delfi|accessdate=2015-06-10}}&lt;/ref&gt;, այնուհետև Եվրոպական խաղերի թիմային մրցաշարում դարձել է արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки возвращаются из Баку с серебряными медалями|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-vozvraschayutsya-iz-baku-s-serebryanymi-medalyami?id=71785215|date=2015-06-26|publisher=delfi|accessdate=2016-05-10}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականին չորրորդ անգամ հաղթել է Էստոնիայի սուսերամարտի առաջնությունում (թրասուսեր)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Ирина Эмбрих в четвертый раз выиграла чемпионат Эстонии|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/foto-irina-embrih-v-chetvertyj-raz-vyigrala-chempionat-estonii?id=74460137|date=2016-05-07|publisher=delfi|accessdate=2016-05-10}}&lt;/ref&gt;.

2016 թվականի հունիսին լեհական [[Թորուն]] քաղաքում կայացած Եվրոպայի առաջնության թիմային մրցաշարում արժանացել է ոսկե մեդալի&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки завоевали золотые медали чемпионата Европы!|url=http://rus.delfi.ee/sport/muudalad/estonskie-shpazhistki-zavoevali-zolotye-medali-chempionata-evropy?id=74897965|date=2016-06-25|publisher=delfi|accessdate=2016-06-27}}&lt;/ref&gt;։

[[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2020|Տոկիո-2020 Ամառային օլիմպիական խաղերում]] ոսկե մեդալ է նվաճել թիմային մրցաշարում&lt;ref&gt;{{cite web|title=Эстонские шпажистки выиграли золото командного олимпийского турнира|url=https://rus.err.ee/1608289776/jestonskie-shpazhistki-vyigrali-zoloto-komandnogo-olimpijskogo-turnira|publisher=rus.err.ee|accessdate=2021-07-27}}&lt;/ref&gt;.

=== Պետական մրցանակներ ===
2019 թվականին դարձել է [[Սպիտակ աստղի շքանշան|Սպիտակ աստղի 3-րդ դասի շքանշանի]] ասպետ (Էստոնիա)&lt;ref&gt;{{cite web|title=Президент Кальюлайд наградит знаками отличия 112 человек, в том числе Ирину Эмбрих и Олега Гросса|url=http://rus.delfi.ee/daily/estonia/prezident-kalyulajd-nagradit-znakami-otlichiya-112-chelovek-v-tom-chisle-irinu-embrih-i-olega-grossa?id=85156921|publisher=delfi|accessdate=2019-01-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=SUUR NIMEKIRI Eesti tunnustab iseseisvuspäeva eel riigi teenetemärkidega 112 inimest|url=http://www.delfi.ee/news/paevauudised/eesti/suur-nimekiri-eesti-tunnustab-iseseisvuspaeva-eel-riigi-teenetemarkidega-112-inimest?id=85156877|accessdate=2019-01-29|lang=et}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Смотрите, кому из русскоязычных деятелей Эстонии вручат государственные награды!|url=https://rus.postimees.ee/6510310/smotrite-komu-iz-russkoyazychnyh-deyateley-estonii-vruchat-gosudarstvennye-nagrady|publisher=postimees|date=2019-01-29|accessdate=2019-01-29}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Էմբրիխ, Իրինա}}
[[Կատեգորիա:Էստոնացի սուսերամարտիկներ]]
[[Կատեգորիա:2020 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնացի օլիմպիական չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Աշխարհի չեմպիոններ]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպայի չեմպիոններ]]</text>
      <sha1>o5j24ejj1dbop9z40uhglvl8eewg65p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նատալյա Գավրիլիցա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1074314</id>
    <revision>
      <id>8492253</id>
      <parentid>8432318</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:09:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10219" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Նատալյա Գավրիլիցա''' ({{lang-mo|Natalia Gavrilița}}, {{ԱԾ}}), մոլդովացի քաղաքական և պետական գործիչ, «Գործողություն և համերաշխություն» կուսակցության փոխնախագահը&lt;ref name=&quot;ria&quot; /&gt;։ 2021 թվականի օգոստոսի 6-ից Մոլդովայի Հանրապետության գործող վարչապետն է&lt;ref name=&quot;bbc&quot; /&gt;։ Նախկինում եղել է Մոլդովայի ֆինանսների նախարարը (2019)&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

== Կենսագրություն ==
Նատալյա Գավրիլիցան ծնվել է 1977 թվականի սեպտեմբերի 21-ին&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt; Խորհրդային Մոլդովայի [[Գրիգորիոպոլի շրջան]]ի Մալաեշտի գյուղում&lt;ref name=&quot;enc&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/encyclopedia/person/gavrilica-natalya
 |title       = Гаврилица, Наталья
 |publisher   = ТАСС
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

2000 թվականին ավարտել է [[Մոլդովայի պետական համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետը։ 2005 թվականին [[Հարվարդի համալսարան]]ի ֆակուլտետներից մեկում՝ Ջոն Ֆ․ Քենեդու անվան կառավարման դպրոցում, ստացել է պետական քաղաքականության մագիստրոսի աստիճան&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

2000-2003 թվականներին աշխատել է Քիշնևում գտնվող ԱՄՆ դեսպանատանը կից Տնտեսական և քաղաքական գործերի բյուրոյի քաղաքական հարցերով օգնական, 2005 թվականին՝ [[Համաշխարհային բանկ]]ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի գծով փոխնախագահի գրասենյակի խորհրդական [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնում]], 2005-2006 թվականներին՝ Բրյուսելում [[Եվրոպական հանձնաժողով]]ում տնտեսագիտության և ֆինանսների գլխավոր վարչության փորձնակ, ապա խորհրդատու&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

2007-2008 թվականներին աշխատել է Մոլդովայի էկոնոմիկայի և առևտրի նախարարությանն առընթեր մակրոտնտեսական ծրագրերի քաղաքականության և զարգացման վարչության ղեկավար, 2008-2009 թվականներին՝ Մոլդովայի կառավարությանն առընթեր ծրագրերի և օգնության համակարգման վարչության ղեկավար&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

2009-2013 թվականներին եղել է Օքսֆորդի միջազգային խորհրդատվական ընկերության Վիճակագրության, ապացույցների և պատասխանատվության ծրագրի վերլուծության մեթոդների գծով ավագ խորհրդատու, ապա պորտֆելային մենեջեր&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;, որն զբաղվում է ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրների զարգացման հարցերով&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;։

2013-2014 թվականներին եղել է Մոլդովայի կրթության նախարարության քաղաքականության վերլուծության, մոնիթորինգի և գնահատման վարչության գլխավոր խորհրդատուն&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt; (կրթության նախարարն այդ ժամանակ եղել է [[Մայա Սանդու]]ն)&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;։

2014-2015 թվականներին եղել է Մոլդովայի կրթության նախարարության պետական քարտուղարը&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;, 2015-2019 թվականներին՝ Լոնդոնի ''Global Innovation Fund (GIF)'' ընկերության գլխավոր տնօրենը&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;։

2017 թվականից «Գործողություն և համերաշխություն» կուսակցության անդամ է, որի առաջնորդը Մայա Սանդուն է&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;, ներկայումս կուսակցության փոխնախագահն է&lt;ref name=&quot;ria&quot; /&gt;։

2019 թվականի հունիսի 8-ին Մայա Սանդուի կառավարությունում ստացել է ֆինանսների նախարարի պաշտոնը։ Նոյեմբերի 12-ին [[Մոլդովայի խորհրդարան]]ը [[անվստահության քվե]] է հայտնել Մայա Սանդուի կառավարությանը&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = https://ria.ru/20191112/1560845570.html
 |title       = Парламент Молдавии отправил в отставку правительство Санду
 |publisher   = РИА Новости
 |date        = 2019-11-12
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի հուլիսի 11-ի արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով ընտրվել է Մոլդովայի խորհրդարանի պատգամավոր։

2021 թվականի հունվարի 27-ին Մոլդովայի նախագահ Մայա Սանդուն վարչապետի պաշտոնում առաջադրել է Գավրիլիցայի թեկնածությունը&lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt;, որը թափուր էր 2020 թվականի դեկտեմբերից՝ Իոն Կիկուի հրաժարականից հետո&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10562399
 |title       = Санду выдвинула на пост премьера Молдавии экс-министра финансов Наталью Гаврилицу
 |publisher   = ТАСС
 |date        = 2021-01-27
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;, սակայն փետրվարի 11-ին Մոլդովայի խորհրդարանը միաձայն մերժել է Գավրիլիցայի ներկայացրած կառավարության կազմը&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;։ Փետրվարի 11-ին Մայա Սանդուն կրկին վարչապետի թեկնածու է առաջադրել Նատալյա Գավրիլիցային&lt;ref name=&quot;ria&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://ria.ru/20210226/sandu-1599019277.html
 |title       = Санду отказалась выдвигать нового кандидата в премьеры
 |publisher   = РИА Новости
 |date        = 2021-02-26
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10680631
 |title       = Президент Молдавии повторно выдвинула кандидатом в премьеры Наталью Гаврилицу
 |publisher   = ТАСС
 |date        = 2021-02-11
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;։ Հուլիսի 11-ին կայացած արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո՝ հուլիսի 30-ին, Սանդուն դարձյալ Գավրիլիցային առաջադրել է վարչապետի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=http://presedinte.md/rus/presa/presedintele-maia-sandu-o-inainteaza-pe-natalia-gavrilita-la-functia-de-prim-ministru-al-republicii-moldova|title=Президент Майя Санду выдвигает Наталью Гаврилица на должность Премьер-министра Республики Молдова|website=presedinte.md|access-date=2021-07-30}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 6-ին Մոլդովայի խորհրդարանը ձայների մեծամասնությամբ (կողմ՝ 61 պատգամավոր) Նատալյա Գավրիլիցային հաստատել է վարչապետի պաշտոնում։ Խորհրդարանը նաև հաստատել է Գավրիլիցայի աջ կենտրոնամետ կաբինետի լիազորությունները, որը նշանակվել է նախագահ Մայա Սանդուի կողմից&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://www.bbc.com/russian/news-58120915
 |title       = Парламент Молдовы утвердил новое правительство. Теперь там президент и премьер - женщины
 |publisher   = Русская служба Би-би-си
 |date        = 2021-08-06
 |access-date = 2021-08-09
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/info/12074833
 |title       = Биография премьер-министра Молдавии Натальи Гаврилицы
 |publisher   = ТАСС
 |date        = 2021-08-06
 |access-date = 2021-08-09
}}&lt;/ref&gt;։

Տիրապետում է [[ռումիներեն]]ին, [[ռուսերեն]]ին, [[անգլերեն]]ին, [[ֆրանսերեն]]ին և [[իսպաներեն]]ին&lt;ref name=&quot;bio&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://ria.ru/20210127/gavrilitsa-1594857139.html
 |title       = Биография Натальи Гаврилицы
 |publisher   = РИА Новости
 |date        = 2021-01-27
 |access-date = 2021-03-28
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Ամուսնացած է&lt;ref name=&quot;enc&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot; /&gt;։
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Գավրիլիցա, Նատալյա}}
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովացի տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Մոլդովայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>99i2a7ydzvr9u50ybx1n1g3roojw6yx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սեյթաս</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1075567</id>
    <revision>
      <id>8492182</id>
      <parentid>8065183</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:25:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4768" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = 
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|ենթարկում = 
|երկիր = Արևելյան Հայաստան
|պատկեր = 
|զինանշան = 
|զինանշանի լայնություն = 
|զինանշանի նկարագրում = 
|դրոշ = 
|դրոշի լայնություն = 
|դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
| երկրի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի տեսակ = 
| երկրամասի տեսակ = նահանգ
| երկրամաս = Ելիզավետպոլի նահանգ
| երկրամասը աղյուսակում = 
|շրջանի տեսակ = գավառ
|շրջան = Զանգեզուրի գավառ
|շրջանը աղյուսակում = 
|համայնքի տեսակ = 
|համայնք = 
|համայնքը աղյուսակում = 
|երկրի քարտեզ = 
|երկրամասի քարտեզ = 
|շրջանի քարտեզ = 
|ներքին բաժանում = 
|ղեկավարի տեսակ = 
|ղեկավար = 
|հիմնադրման թվական = 
|առաջին հիշատակում = 
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|տարածք = 
|բարձրության տեսակ = 
|կենտրոնի բարձրություն = 
|կլիմա = 
|պաշտոնական լեզու = 
|բնակչություն = 
|մարդահամարի թվական = 
|խտություն =
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|կրոնական կազմ = 
|էթնոհորոնիմ = սեյթասցի
|ժամային գոտի = +3
|DST = 
|հեռախոսային կոդ = 
|փոստային ինդեքս = 
|փոստային ինդեքսներ = 
|ավտոմոբիլային կոդ = 
|իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
|թվային իդենտիֆիկատոր = 
|Վիքիպահեստ = 
|կայք = 
|կայքի լեզու = 
|կայքի լեզու 2 = 
|կայքի լեզու 3 = 
|կայքի լեզու 4 = 
|կայքի լեզու 5 = 
|add1n = 
|add1 = 
|add2n = 
|add2 = 
|add3n = 
|add3 = 
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց'''&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;, գյուղ [[Արևելյան Հայաստան]]ի [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=1908_population_by_region&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|accessdate=2021 Հունիս 8|archive-date=2021-06-08}}&lt;/ref&gt;։ Գտնվում է Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=texanunneri_bararan&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Հետագայում գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
1886 թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Տես նաև ==
* [[Ելիզավետպոլի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>dohj6mpgpzyrpi64i7tq79hegllyl75</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492190</id>
      <parentid>8492182</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:48:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6890" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = 
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|ենթարկում = 
|երկիր = Արևելյան Հայաստան
|պատկեր = 
|զինանշան = 
|զինանշանի լայնություն = 
|զինանշանի նկարագրում = 
|դրոշ = 
|դրոշի լայնություն = 
|դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
| երկրի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի տեսակ = 
| երկրամասի տեսակ = նահանգ
| երկրամաս = Ելիզավետպոլի նահանգ
| երկրամասը աղյուսակում = 
|շրջանի տեսակ = գավառ
|շրջան = Զանգեզուրի գավառ
|շրջանը աղյուսակում = 
|համայնքի տեսակ = 
|համայնք = 
|համայնքը աղյուսակում = 
|երկրի քարտեզ = 
|երկրամասի քարտեզ = 
|շրջանի քարտեզ = 
|ներքին բաժանում = 
|ղեկավարի տեսակ = 
|ղեկավար = 
|հիմնադրման թվական = 
|առաջին հիշատակում = 
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|տարածք = 
|բարձրության տեսակ = 
|կենտրոնի բարձրություն = 
|կլիմա = 
|պաշտոնական լեզու = 
|բնակչություն = 
|մարդահամարի թվական = 
|խտություն =
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|կրոնական կազմ = 
|էթնոհորոնիմ = սեյթասցի
|ժամային գոտի = +3
|DST = 
|հեռախոսային կոդ = 
|փոստային ինդեքս = 
|փոստային ինդեքսներ = 
|ավտոմոբիլային կոդ = 
|իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
|թվային իդենտիֆիկատոր = 
|Վիքիպահեստ = 
|կայք = 
|կայքի լեզու = 
|կայքի լեզու 2 = 
|կայքի լեզու 3 = 
|կայքի լեզու 4 = 
|կայքի լեզու 5 = 
|add1n = 
|add1 = 
|add2n = 
|add2 = 
|add3n = 
|add3 = 
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Որոտան|Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է Ադրբեջանի կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմվնել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>ekiltabvxxhm0dkuc7p6tdiu4w6ibw9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492194</id>
      <parentid>8492190</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T16:57:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատմություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7076" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = 
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|ենթարկում = 
|երկիր = Արևելյան Հայաստան
|պատկեր = 
|զինանշան = 
|զինանշանի լայնություն = 
|զինանշանի նկարագրում = 
|դրոշ = 
|դրոշի լայնություն = 
|դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
| երկրի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի տեսակ = 
| երկրամասի տեսակ = նահանգ
| երկրամաս = Ելիզավետպոլի նահանգ
| երկրամասը աղյուսակում = 
|շրջանի տեսակ = գավառ
|շրջան = Զանգեզուրի գավառ
|շրջանը աղյուսակում = 
|համայնքի տեսակ = 
|համայնք = 
|համայնքը աղյուսակում = 
|երկրի քարտեզ = 
|երկրամասի քարտեզ = 
|շրջանի քարտեզ = 
|ներքին բաժանում = 
|ղեկավարի տեսակ = 
|ղեկավար = 
|հիմնադրման թվական = 
|առաջին հիշատակում = 
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|տարածք = 
|բարձրության տեսակ = 
|կենտրոնի բարձրություն = 
|կլիմա = 
|պաշտոնական լեզու = 
|բնակչություն = 
|մարդահամարի թվական = 
|խտություն =
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|կրոնական կազմ = 
|էթնոհորոնիմ = սեյթասցի
|ժամային գոտի = +3
|DST = 
|հեռախոսային կոդ = 
|փոստային ինդեքս = 
|փոստային ինդեքսներ = 
|ավտոմոբիլային կոդ = 
|իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
|թվային իդենտիֆիկատոր = 
|Վիքիպահեստ = 
|կայք = 
|կայքի լեզու = 
|կայքի լեզու 2 = 
|կայքի լեզու 3 = 
|կայքի լեզու 4 = 
|կայքի լեզու 5 = 
|add1n = 
|add1 = 
|add2n = 
|add2 = 
|add3n = 
|add3 = 
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Որոտան|Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է Ադրբեջանի կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://iravaban.net/309493.html Սյունիքի մարզի Սեթանց գյուղը մի ժամից կանցնի Ադրբեջանին․ Վարուժան Գեղամյան]&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմվնել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>08p3ba4va3vl04vgm5vn2t4i43v6xv4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492195</id>
      <parentid>8492194</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:01:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Ծանոթագրությունը խմբագրվել է ProveIt-ով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7446" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = 
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|ենթարկում = 
|երկիր = Արևելյան Հայաստան
|պատկեր = 
|զինանշան = 
|զինանշանի լայնություն = 
|զինանշանի նկարագրում = 
|դրոշ = 
|դրոշի լայնություն = 
|դրոշի նկարագրում = 
|lat_dir = |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
|lon_dir = |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
| երկրի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| երկրամասի տեսակ = 
| երկրամասի տեսակ = նահանգ
| երկրամաս = Ելիզավետպոլի նահանգ
| երկրամասը աղյուսակում = 
|շրջանի տեսակ = գավառ
|շրջան = Զանգեզուրի գավառ
|շրջանը աղյուսակում = 
|համայնքի տեսակ = 
|համայնք = 
|համայնքը աղյուսակում = 
|երկրի քարտեզ = 
|երկրամասի քարտեզ = 
|շրջանի քարտեզ = 
|ներքին բաժանում = 
|ղեկավարի տեսակ = 
|ղեկավար = 
|հիմնադրման թվական = 
|առաջին հիշատակում = 
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|տարածք = 
|բարձրության տեսակ = 
|կենտրոնի բարձրություն = 
|կլիմա = 
|պաշտոնական լեզու = 
|բնակչություն = 
|մարդահամարի թվական = 
|խտություն =
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|կրոնական կազմ = 
|էթնոհորոնիմ = սեյթասցի
|ժամային գոտի = +3
|DST = 
|հեռախոսային կոդ = 
|փոստային ինդեքս = 
|փոստային ինդեքսներ = 
|ավտոմոբիլային կոդ = 
|իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
|թվային իդենտիֆիկատոր = 
|Վիքիպահեստ = 
|կայք = 
|կայքի լեզու = 
|կայքի լեզու 2 = 
|կայքի լեզու 3 = 
|կայքի լեզու 4 = 
|կայքի լեզու 5 = 
|add1n = 
|add1 = 
|add2n = 
|add2 = 
|add3n = 
|add3 = 
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ի տարածքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://fip.am/14303 |title=Սեթանց գյուղը Սյունիքի մարզում չէ, այլ Քաշաթաղի շրջանում |date=2020-12-18 |website=fip.am |language=hy-AM |accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;`[[Որոտան|` Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://iravaban.net/309493.html Սյունիքի մարզի Սեթանց գյուղը մի ժամից կանցնի Ադրբեջանին․ Վարուժան Գեղամյան]&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմվնել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>bj7vsekg0vgeux3b0vuf6jce9z1wc9w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492198</id>
      <parentid>8492195</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:04:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5541" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = Սեթանց
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|երկիր = Արցախի Հանրապետություն
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|ժամային գոտի = +4
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ի տարածքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://fip.am/14303 |title=Սեթանց գյուղը Սյունիքի մարզում չէ, այլ Քաշաթաղի շրջանում |date=2020-12-18 |website=fip.am |language=hy-AM |accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;`[[Որոտան|` Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://iravaban.net/309493.html Սյունիքի մարզի Սեթանց գյուղը մի ժամից կանցնի Ադրբեջանին․ Վարուժան Գեղամյան]&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմվնել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>om2xmgyqa8ugnw3auldnrnmqidanf69</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492216</id>
      <parentid>8492198</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:35:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Voskanyan</username>
        <id>23951</id>
      </contributor>
      <comment>/* Հուշարձաններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5541" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = Սեթանց
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|երկիր = Արցախի Հանրապետություն
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|ժամային գոտի = +4
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ի տարածքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://fip.am/14303 |title=Սեթանց գյուղը Սյունիքի մարզում չէ, այլ Քաշաթաղի շրջանում |date=2020-12-18 |website=fip.am |language=hy-AM |accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;`[[Որոտան|` Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://iravaban.net/309493.html Սյունիքի մարզի Սեթանց գյուղը մի ժամից կանցնի Ադրբեջանին․ Վարուժան Գեղամյան]&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմնվել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Զանգեզուրի գավառ}}

[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>8te4eqd68wm5l2blohqsaxai4gf7qkg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492218</id>
      <parentid>8492216</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:35:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Voskanyan</username>
        <id>23951</id>
      </contributor>
      <comment>վիքիֆիկացում</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5540" xml:space="preserve">{{Բնակավայր
|կարգավիճակ = Գյուղ
|հայերեն անվանում = Սեթանց
|բնագիր անվանում = Սեյթաս
|երկիր = Արցախի Հանրապետություն
|այլ անվանումներ = Սեյդազ, Սեյթազ, Սեյտաս
|ազգային կազմ = կովկասի թաթարներ
|ժամային գոտի = +4
}}

'''Սեյթաս''', մինչև հայաթափումը՝ '''Սեթանց''', գտնվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]] [[Քաշաթաղի շրջան]]ի տարածքում&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://fip.am/14303 |title=Սեթանց գյուղը Սյունիքի մարզում չէ, այլ Քաշաթաղի շրջանում |date=2020-12-18 |website=fip.am |language=hy-AM |accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;`[[Որոտան|` Որոտանի]] աջ վտակ, Սեթանց գետակի ձախ ափին։ Այն Կապան-Գորիս մայրուղուց 5-6 կմ արևելք է տեղադրված՝ շրջապատված խիտ անտառներով։ Գյուղն այժմ օկուպացված է [[Ադրբեջան|Ադրբեջանի]] կողմից&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot;&gt;[https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%bd%d5%a5%d5%a9%d5%a1%d5%b6%d6%81-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8/?fbclid=IwAR0Gf3Scg6KIgDkwnRAvtxkzx23h166M09JrzqQ6tEukRpbktrAUbnUTTLY Սեթանց գյուղը]&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Գյուղ գտնվել է [[Արևելյան Հայաստան|Արևելյան Հայաստանի]] [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի [[Զանգեզուրի գավառ]]ում&lt;ref name=&quot;1908_population_by_region&quot;&gt;{{cite web|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Зангезурский_уезд_на_1908_год.png|title=Зангезурский уезд на 1908 год|date=|archive-date=2021-06-08|accessdate=2021 Հունիս 8}}&lt;/ref&gt;, Բարգուշատ գետի աջակողմյան շրջանում, լեռնային, անտառապատ վայրում&lt;ref name=&quot;texanunneri_bararan&quot;&gt;«Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 4, էջ 568-569&lt;/ref&gt;։ 19-րդ դարում գյուղը հայաթափվել է, և 1850-ական թվականներին, գյուղում քրդեր են հաստատվել և այն կոչել են Սեյթաս&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։ Խորհրդային տարիներին  գյուղն ընդգրկվել է Ադրբեջանական ՍՍՀ-ի [[Ղուբաթլուի շրջան]]ում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ տարածքն անցել է [[Արցախ]]ի [[Քաշաթաղի շրջան]]։ 2020 թվականի [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Արցախյան երկրորդ պատերազմի]] արդյունքում տարածքը Քաշաթաղի ողջ շրջանի հետ անցել է [[Ադրբեջան]]ի հսկողության տակ&lt;ref name=&quot;azatutyun20&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/30993297.html |title=Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը |date=Դեկտեմբեր 10, 2020 |website=Ազատություն Ռադիոկայան}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://iravaban.net/309493.html Սյունիքի մարզի Սեթանց գյուղը մի ժամից կանցնի Ադրբեջանին․ Վարուժան Գեղամյան]&lt;/ref&gt;։

== Բնակչություն ==
[[1886]] թվականին գյուղն ունեցել է 62, 1907-1908 թվականներին՝ 78&lt;ref name=texanunneri_bararan/&gt; [[կովկասի թաթար]] բնակիչ&lt;ref name=1908_population_by_region/&gt;։

== Հուշարձաններ ==
Գյուղի արևմտյան կողմում միջնադարում ամրոց-բնակատեղի է հիմնվել, որի հյուսիսային մասն ամրացվել է պարսպով։ Պահպանվել են ամրոցի պարսպապատերի ավերակները։ Հնավայրում պահպանվել են նաև միջնադարյան կառույցների պատերի մնացորդները։ Կառույցները բազալտ քարից են, պատերի հաստությունը 1,0 մ է։ Այստեղ առկա են նաև շրջանաձև հատակագծով շինության ավերակներ։ Ամրոց-բնակատեղիից 300-400 մետր դեպի հյուսիս հայկական գերեզմանոց կա, որտեղ պահպանվել են քսանից ավելի տապանաքարեր և խաչքարեր։ Կոտրված տապանաքարերի բեկորներից մեկի վրա դեռևս տեսանելի է  հայերեն արձանագրությունը&lt;ref name=&quot;monumentwatch&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* Օրբելյան 1942 – Ստեփանոս Օրբելյան, Ժամանակագրություն, հավելված, Երևան։
* Կարապետյան 1999 - Կարապետյան Ս., Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, ՀՀ ԳԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան։
*  «Հայաստանի հանրապետություն» օրաթերթ, 10․ 09․ 2020 թ․:
{{Զանգեզուրի գավառ}}
[[Կատեգորիա:Արևելյան Հայաստանի գյուղեր]]</text>
      <sha1>i8vo0seqqgmjfpta1vlizeww3sq98pl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Հայկ Սիմոնյան/Ավազարկղ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1078639</id>
    <revision>
      <id>8491954</id>
      <parentid>8491953</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T11:59:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6409" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեյի и [[Метенье]] опубликовал [[памфлет]] «Petit Bottin des Lettres et des Arts» ([[1886]], без имени авторов). В 1886 году примкнул к [[анархизм|анархистам]]. Принимал участие в [[символизм|символистском]] движении, помещая статьи в «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[брюссель]]ском). Открыл для французской публики фигуры и произведения [[Рембо, Артюр|Рембо]], [[Жарри, Альфред|Жарри]], [[Аполлинер]]а, [[Валери, Поль|Валери]], [[Джойс, Джеймс|Джойса]] и других писателей-первопроходцев. Первым начал защищать в печати живопись [[импрессионизм|неоимпрессионистов]], в [[1887 год|1887 г.]] издал брошюру-манифест «Les Impressionistes en 1886». По мнению [[Ревалд, Джон|Джона Ревалда]] «для того чтобы никто не спутал &quot;старых&quot; импрессионистов с Сёра и его соратниками, Фенеон создал новое слово &quot;неоимпрессионисты&quot;, хотя [[Сёра, Жорж|Сёра]] предпочел бы более точный термин - &quot;хромолюминаристы&quot;». В период ''[[Дело Дрейфуса|дела Дрейфуса]]'' — дрейфусар, близкий к [[Золя]]. В [[1896]]—[[1903 год]]ах — секретарь редакции журнала ''[[La Revue blanche]]''.

== Ճանաչում ==
Портреты Фенеона оставили Синьяк, Валлотон, [[Люс, Максимильен|Максимильен Люс]].
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Новейшие издания ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']{{ref-en}}
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]]{{ref-en}}
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]{{ref-fr}}</text>
      <sha1>0yp2aiax6xxjkw3gt4an7kt5ij7fgfn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491973</id>
      <parentid>8491954</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6414" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» պամֆլետը (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Открыл для французской публики фигуры и произведения [[Рембо, Артюр|Рембо]], [[Жарри, Альфред|Жарри]], [[Аполлинер]]а, [[Валери, Поль|Валери]], [[Джойс, Джеймс|Джойса]] и других писателей-первопроходцев. Первым начал защищать в печати живопись [[импрессионизм|неоимпрессионистов]], в [[1887 год|1887 г.]] издал брошюру-манифест «Les Impressionistes en 1886». По мнению [[Ревалд, Джон|Джона Ревалда]] «для того чтобы никто не спутал &quot;старых&quot; импрессионистов с Сёра и его соратниками, Фенеон создал новое слово &quot;неоимпрессионисты&quot;, хотя [[Сёра, Жорж|Сёра]] предпочел бы более точный термин - &quot;хромолюминаристы&quot;». В период ''[[Дело Дрейфуса|дела Дрейфуса]]'' — дрейфусар, близкий к [[Золя]]. В [[1896]]—[[1903 год]]ах — секретарь редакции журнала ''[[La Revue blanche]]''.

== Ճանաչում ==
Портреты Фенеона оставили Синьяк, Валлотон, [[Люс, Максимильен|Максимильен Люс]].
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Новейшие издания ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']{{ref-en}}
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]]{{ref-en}}
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]{{ref-fr}}</text>
      <sha1>ls1ixpidnptsdcj3od1q2x9a45yfeuc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492044</id>
      <parentid>8491973</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:05:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6410" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''չՖենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» պամֆլետը (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար Ռեմբոի, Ժարրիի, Ապոլլիներաի, Վալերիի, Ջոյսի և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել իմպրեսիոնիստներին, 1887 թվականինПервым начал защищать в печати живопись [[импрессионизм|неоимпрессионистов]], в [[1887 год| г.]] издал брошюру-манифест «Les Impressionistes en 1886». По мнению [[Ревалд, Джон|Джона Ревалда]] «для того чтобы никто не спутал &quot;старых&quot; импрессионистов с Сёра и его соратниками, Фенеон создал новое слово &quot;неоимпрессионисты&quot;, хотя [[Сёра, Жорж|Сёра]] предпочел бы более точный термин - &quot;хромолюминаристы&quot;». В период ''[[Дело Дрейфуса|дела Дрейфуса]]'' — дрейфусар, близкий к [[Золя]]. В [[1896]]—[[1903 год]]ах — секретарь редакции журнала ''[[La Revue blanche]]''.

== Ճանաչում ==
Портреты Фенеона оставили Синьяк, Валлотон, [[Люс, Максимильен|Максимильен Люс]].
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Новейшие издания ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']{{ref-en}}
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]]{{ref-en}}
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]{{ref-fr}}</text>
      <sha1>dra9lgazjc39v2nw7ervjhbzd8tr2cn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492430</id>
      <parentid>8492044</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:05:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6440" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''չՖենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են Սինյակը, Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Новейшие издания ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']{{ref-en}}
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]]{{ref-en}}
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]{{ref-fr}}</text>
      <sha1>8c45bkia35n20go98afn1tkgm1zi7dz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492437</id>
      <parentid>8492430</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:06:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6458" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''չՖենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են Սինյակը, Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']{{ref-en}}
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]]{{ref-en}}
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]{{ref-fr}}</text>
      <sha1>epbnczzerutxrtb5g9npqdmgk5i4n1h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492440</id>
      <parentid>8492437</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:07:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <comment>/* Արտաքին հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6427" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''չՖենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են Սինյակը, Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Высокую оценку деятельности и роли Феликса Фенеона во французской культуре уже при жизни дали [[Октав Мирбо]] ([[1894]]) и Аполлинер ([[1914]]), позднее — [[Полан, Жан|Жан Полан]] ([[1948]]).
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Признание получили новаторские микроновеллы Фенеона ''Романы в три строки'', которые он анонимно публиковал в газете ''Le Matin'' в рубрике под этим названием ([[1906]]) и которые были собраны в единое целое Жаном Поланом лишь после смерти автора (1948). Рецензией на их английский перевод ([[2007]]) откликнулся [[Барнс, Джулиан|Джулиан Барнс]].
 
В [[1949 год в литературе|1949 году]] во Франции учредили [[Премия Фенеона|литературную премию Фенеона]], в числе её первых лауреатов были представители ''[[новый роман|нового романа]]''.

Издано собрание сочинений Фенеона ([[1970]], с позднейшими дополнениями [[2003]], [[2006]]), опубликованы его письма, отдельными изданиями — переписка с Малларме, Жарри, [[Вьеле-Гриффен, Франсис|Вьеле-Гриффеном]].

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html Феликс Фенеон и [[пуантилизм]]
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>qn4u3cyxgl9zk7h7pukl1fctdo6jfrx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492476</id>
      <parentid>8492440</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <comment>/* Արտաքին հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6182" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են Սինյակը, Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Феликс Валлотон. Феликс Фенеон в редакции ''[[La Revue blanche]]'', [[1896]].]]
Օկտավ Միրբոն (1894թ.) և Ապոլիները (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ Ժան Օլանը (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|слева|thumb|Портрет Феликса Фенеона, выполненный [[Синьяк, Поль|Полем Синьяком]] в [[1890 год]]у]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային եռատողանոց «Ռոմանա» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է Ջուլիան Բարնսի կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին նոր վեպի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>2fvcce8x9jvkye6c8got1902vx1iqgg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492518</id>
      <parentid>8492476</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:36:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6310" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են [[Պոլ Սինյակ|Սինյակը]], Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Ֆելիքս Վալոտոն Ֆելիքս Ֆենեոնը [[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]-ի խմբագրությունում, [[1896]].]]
[[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]] (1894թ.) և [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիները]] (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ [[Ժան Պոլան|Ժան Օլանը]] (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|thumb|Ֆելիքս Ֆենեոնի դիմանկարը [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակի]] կողմից 1890 թ]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային «Վեպեր երեք տողով» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է [[Ջուլիան Բարնս|Ջուլիան Բարնսի]] կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին «նոր վեպ»–ի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>mry7arxupigv8t3e8tojhdq3cnv1q4q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492523</id>
      <parentid>8492518</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:38:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6319" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են [[Պոլ Սինյակ|Սինյակը]], Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Ֆելիքս Վալոտոն Ֆելիքս Ֆենեոնը [[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]-ի խմբագրությունում, [[1896]].]]
[[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]] (1894թ.) և [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիները]] (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ [[Ժան Պոլան|Ժան Օլանը]] (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|thumb|Աջից|Ֆելիքս Ֆենեոնի դիմանկարը [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակի]] կողմից 1890 թ]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային «Վեպեր երեք տողով» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է [[Ջուլիան Բարնս|Ջուլիան Բարնսի]] կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին «նոր վեպ»–ի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>aobjj5iqg62dy60nrlfh37g8dvpc7qk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492524</id>
      <parentid>8492523</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:38:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ճանաչում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6321" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են [[Պոլ Սինյակ|Սինյակը]], Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Ֆելիքս Վալոտոն Ֆելիքս Ֆենեոնը [[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]-ի խմբագրությունում, [[1896]].]]
[[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]] (1894թ.) և [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիները]] (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ [[Ժան Պոլան|Ժան Օլանը]] (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|thumb|Ձախից|Ֆելիքս Ֆենեոնի դիմանկարը [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակի]] կողմից 1890 թ]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային «Վեպեր երեք տողով» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է [[Ջուլիան Բարնս|Ջուլիան Բարնսի]] կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին «նոր վեպ»–ի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>c50e3aertssbsazn8mb4zc78msh2v4p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492527</id>
      <parentid>8492524</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:39:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6310" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են [[Պոլ Սինյակ|Սինյակը]], Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Ֆելիքս Վալոտոն Ֆելիքս Ֆենեոնը [[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]-ի խմբագրությունում, [[1896]].]]
[[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]] (1894թ.) և [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիները]] (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ [[Ժան Պոլան|Ժան Օլանը]] (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|thumb|Ֆելիքս Ֆենեոնի դիմանկարը [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակի]] կողմից 1890 թ]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային «Վեպեր երեք տողով» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է [[Ջուլիան Բարնս|Ջուլիան Բարնսի]] կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին «նոր վեպ»–ի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>mry7arxupigv8t3e8tojhdq3cnv1q4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սոլվիտա Աբոլտինա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1080604</id>
    <revision>
      <id>8492400</id>
      <parentid>8441549</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:54:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3203" xml:space="preserve">{{Անձ}}
'''Սոլվիտա Աբոլտինա''' ({{lang-lv|Solvita Āboltiņa}} {{ԱԾ}}), Լատվիայի Սեյմի նախագահ և արդարադատության նախարար (2004-2006), 8-րդ, 9-րդ, 10-րդ, 11-րդ և 12-րդ սեյմի պատգամավոր&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/politics/blok-edinstvo-vozglavit-solvita-aboltinya.d?id=37332459 Блок «Единство» возглавит Солвита Аболтиня]&lt;/ref&gt;։ Եղել է «Նոր ժամանակ» կուսակցության, ապա «Միասնություն» քաղաքական միավորման նախագահ։ Դիվանագիտական ծառայության է վերադարձել 2018 թվականի փետրվարին։

== Կենսագրություն ==
Սոլվիտա Աբոլտինան (ի ծնե Մարտինովա) ծնվել է 1963 թվականին [[Ռիգա]]յում։ 1981 թվականին ավարտել է [[Ռիգա]]յի 5-րդ միջնակարգ դպրոցը և ընդունվել [[Լատվիայի համալսարան|Լատվիայի պետական ​​համալսարանի]] իրավագիտության ֆակուլտետ, որն ավարտել է 1986 թվականին։ [[Լատվիա]]յի պետական ​​անկախության վերականգնումից հետո աշխատել է արտաքին գործերի նախարարությունում, 1995 թվականից ղեկավարել է նրա հյուպատոսական բաժինը։
2008 թվականին դարձել է «Նոր ժամանակ» կուսակցության նախագահը։ 2004-2006 թվականներին 9-րդ Սեյմում աշխատել է Իրավական և Եվրոպական հարցերի հանձնաժողովում։ 
2017 թվականի նոյեմբերին հեռացվել է «Միասնություն» կուսակցությունից՝ «ներկուսակցական կարգապահությունը չպահպանելու համար»&lt;ref&gt;[http://vienotiba.lv/jaunumi/zinas/vienotibas-jauna-valde-lemj-izslegt-solvitu-aboltinu-no-partijas/ VIENOTĪBAS jaunā valde lemj izslēgt Solvitu Āboltiņu no partijas] «Vienotības» oficiālā mājaslapa&lt;/ref&gt;։
2015 թվականի մայիսից Սոլվիտա Աբոլտինային այլ եվրոպացի քաղաքական գործիչների հետ արգելվել է մուտք գործել [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]&lt;ref&gt;[https://bnn-news.ru/aboltinya-kalniete-vaydere-pabriks-i-zile-vklyuchenyi-v-rossiyskiy-chernyiy-spisok-120007 Солвите Аболтине запрещён въезд в Россию]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 {{DEFAULTSORT:Աբոլտինա, Սոլվիտա}}
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդարանի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Կուսակցությունների առաջնորդներ]]
[[Կատեգորիա:Կին դեսպաններ]]
[[Կատեգորիա:Արդարադատության կին նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>3qz22d9ia7ogp8uqz4la7soz3pka2gh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարիա Դամանակի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1080709</id>
    <revision>
      <id>8492372</id>
      <parentid>8243922</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:44:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10253" xml:space="preserve">
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Մարիա Դամանակի''' ({{Lang-el|Μαρία Δαμανάκη}}, {{ԱԾ}}), հույն քաղաքական գործիչ, ձախակողմյան ''Սինասպիզմոս'' կուսակցության նախկին առաջին ղեկավար, [[Հունաստանի խորհրդարան]]ի նախկին պատգամավոր [[Համահունական սոցիալիստական ​​շարժում]] (ՊԱՍՈԿ) կուսակցությունից, ծովային և ձկնորսության հարցերով եվրոպական հանձնակատար։

Նաև եղել է The Nature Conservancy բնապահպանական կազմակերպության` օվկիանոսների հարցերով գլոբալ գործադիր տնօրեն&lt;ref name=&quot;nature&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nature.org/en-us/about-us/who-we-are/our-people/maria-damanaki-global-managing-director-oceans/|title=Maria Damanaki|access-date=11 July 2019}}&lt;/ref&gt;։ Այս պաշտոնում նա գլխավորել է համաշխարհային թիմը, որը զբաղվում էր օվկիանոսներում մարդկային գործունեության գլոբալ կառավարման հարցրեով, ներառյալ` ձկնաբուծության կայուն վերահսկում, կորալային խութերի և այլ էկոհամակարգերի լայնածավալ պաշտպանություն ու վերականգնում, ափամերձ տարածքների կայունություն, ինչպես նաև մարդկության համար Համաշխարհային օվկիանոսների ընդհանուր արժեքի քարտեզագրում և քանակական գնահատում։

== Կենսագրություն ==

=== Վաղ տարիներ և կրթություն===
Դամանակին ծնվել է [[Կրետե|Կրետեի]] [[Այոս Նիկոլաոս (Լեսիթիոն)|Այոս Նիկոլաոս]] քաղաքում 1952 թվականին և սովորել է քիմիական ճարտարագիտություն [[Հունաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան |Հունաստանի ազգային տեխնիկական համալսարան]]ում։

===Քաղաքական գործունեություն ===
Ուսանողական տարիներին Դամանակին դարձել է «Հունաստանի կոմունիստական ​​երիտասարդության»՝ Հունաստանի կոմունիստական ​​կուսակցության (KKE) երիտասարդական կազմակերպության անդամ։ Նա ակտիվ մասնակցություն է ունեցել հակաբռնապետական ​​պայքարին, այդ թվում՝ անմիջականորեն մասնակցելով Հունաստանի պոլիտեխնիկական համալսարանի հայտնի ապստամբությանը։ Դամանակին «Εδώ Πολυτεχνείο» («Սա պոլիտեխնիկական համալսարանն է») ռադիոյի ձայնն էր, որի միջոցով ապստամբ ուսանողները հույն քաղաքացիներին կոչ էին անում աջակցել իրենց ելույթին։ Նրան ձերբակալել և խոշտանգել է ''սև գնդապետների'' ռեժիմը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ecfr.eu/council/members/ |title=Council members – European Council on Foreign Relations |date=2020-10-14 |website=ECFR |language=en-GB |accessdate=2021-11-12}}&lt;/ref&gt;։

==== Խորհրդարանի պատգամավոր (1977-1993) ====
[[Խունտա|Խունտայի]] տապալումից և ժողովրդավարությանն անցնելուց հետո Դամանակին դարձել է ամենաճանաչված երիտասարդ ձախ քաղաքական գործիչներից մեկը։ 1977-1993 թվականներին նա հաջորդաբար ընտրվել է Հունաստանի խորհրդարանի պատգամավոր սկզբում Կոմունիստական, այնուհետև Սինասպիզմոս կուսակցությունից՝ նոր ձախ կոալիցիայից, իսկ հետո՝ միացյալ կուսակցությունից, որի նախագահն է դարձել 1991 թվականին։ Սա նրան դարձրեց Հունաստանում կուսակցություն ղեկավարած առաջին կինը, ինչպես նաև առաջին կինը, որը 1986 թվականին ընտրվեց խորհրդարանի փոխխոսնակ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://ec.europa.eu/archives/commission_2010-2014/damanaki/about/cv/index_en.htm |title=CV - Commissioner Maria Damanaki |website=ec.europa.eu |accessdate=2021-11-12}}&lt;/ref&gt;։

Դամանակին երկու անգամ առաջադրվել է որպես [[Աթենք]]ի քաղաքապետի թեկնածու՝ 1994 թվականին Սինասպիզմոսից, իսկ 1998 թվականին՝ Սինասպիզմոսի և ՊԱՍՈԿ-ի աջակցությամբ։ Երկրորդ ընտրություններում նա երկրորդն էր՝ պարտվելով պահպանողական [[Նոր ժողովրդավարություն (Հունաստան)|Նոր ժողովրդավարություն]] կուսակցության աջակցությունը վայելող [[Դիմիտրիս Ավրամոպուլոս|Դիմիտրիս Ավրամոպուլոսին]]&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20091130205331/http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&amp;ct=1&amp;artId=4548286&lt;/ref&gt;։

1993 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո, երբ մի քանի հազար ձայն չբավականացրեց Սինասպիզմոսին խորհրդարան մտնելու համար, Մարիա Դամանակին հրաժարական տվեց կուսակցության ղեկավարի պաշտոնից։ Երբ [[Սիրիզա|Ձախերի արմատական կոալիցիայի]] ձևավորման նպատակով Սինասպիզմոսը սկսեց մերձեցումը փոքր ձախակողմյան կուսակցությունների հետ, նախաձեռնության հաջողությանը չհավատացող Դամանակին տեղափոխվեց սոցիալ-դեմոկրատների ավանդական ​​կուսակցություն՝ [[Համահունական սոցիալիստական ​​շարժում]] (ՊԱՍՈԿ)։

==== Եվրահանձնակատար (2010-2014) ====
2009 թվականի նոյեմբերին Դամանակին նշանակվել է Հունաստանի ներկայացուցիչ [[Եվրոպական հանձնաժողով|Եվրահանձնաժողով]]ում, իսկ 2009 թվականի նոյեմբերի 27-ին ընտրվել է ծովային և ձկնորսության հարցերով Եվրոպական միության հանձնակատար` պաշտոնավարելով 2010-2014 թվականների ընթացքում։ Եվրահանձնակատարի պաշտոնում նրան հաջողվել է ձկների պոպուլյացիան վերադարձնել առողջ մակարդակի` 2010-2014 թվականին 5 կայուն պաշարներից հասցնելով 27-ի։ Նշվում էր, որ նրա ջանքերը կարող են հանգեցնել ծովում ձկների որսի ավելացմանը 15 միլիոն տոննայով, Եվրոպայում ձկնարդյունաբերության ոլորտում աշխատատեղերի թվի 30 %-ով ավելացմանը և ավելի քան 2 միլիարդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք լրացուցիչ եկամտի&lt;ref name=&quot;ec&quot;&gt;{{Cite web|url=https://ec.europa.eu/archives/commission_2010-2014/damanaki/about/2010-2014/index_en.htm|title=2010–2014: 5 years and 5 accomplishments I'm most proud of|publisher=European Commission|access-date=11 July 2019}}&lt;/ref&gt;։ Դամանակին նաև ներդրել և իրականացրել է «Եվրոպայի ծովերի և օվկիանոսների կապույտ աճ» ծրագիրը, որի նպատակն էր մինչև 2020 թվականն ստեղծել 1,6 միլիոն նոր աշխատատեղ և 750 միլիարդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք եկամուտ այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են ափամերձ զբոսաշրջությունը, օվկիանոսային էներգիան և ծովային կենսատեխնոլոգիան&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ec.europa.eu/maritimeaffairs/policy/blue_growth/|title=Blue growth|publisher=European Commission|access-date=11 July 2019}}&lt;/ref&gt;։

=== Մենագրություններ ===
Դամանակին նաև չորս գրքերի հեղինակ է.

* Իշխանության կանացի դեմքը ({{lang-el|Το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας}}, 1995),
* Քաղաքականության վերադարձը ({{lang-el|Η επιστροφή τη Πολιτικής}}, 2001),
* Քաղաքականության վերադարձը. եվրոպական հեռանկար (2004),
* Համալսարանն անցումային փուլում (2006)։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/19981202025740/http://www.damanaki.gr/ Мария Даманаки], официальный сайт на греческом языке
* [https://web.archive.org/web/20041019065242/http://www.parliament.gr/synthesh/mp.asp?MPID=712 Биографические данные] на веб-сайте парламента Греции

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կոմունիստներ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>jgnse19llenmnhbg2mrsifpmqk3vmmf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Տատյանա Ժդանոկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1081027</id>
    <revision>
      <id>8492405</id>
      <parentid>8431856</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16353" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Տատյանա Ժդանոկ''' ({{lang-lv|Tatjana Ždanoka}}, {{ԱԾ}}), լատիշ մաթեմատիկոս և քաղաքական գործիչ, ֆիզիկա-մաթեմատիկական [[գիտությունների դոկտոր]]։ Լատվիայի ռուսական խորհուրդ կուսակցության վարչախմբի համանախագահ։ 2004-2018 թվականներին և 2019 թվականից [[Եվրոպական խորհրդարան]]ի պատգամավոր (Կանաչների կուսակցախումբ և Եվրոպական ազատ դաշնակցություն)։

== Կենսագրություն ==
Տատյանան ծնվել է 1950 թվականի մայիսի 8-ին Ռիգայում։ Հայրը Արկադի Խեսինն է՝ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի մասնակից, ռադիոտեղորոշման մասնագետ, մայրը Թամարա Իվանովնան է՝ մաթեմատիկայոի ուսուցիչ։

1972 թվականին Տատյանան ավարտել է [[Լատվիայի համալսարան|Լատվիայի պետական համալսարանի]] ֆիզիկա-մաթեմատիկական ֆակուլտետը, շարունակել է կրթությունը [[Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարան]]ում և Մոնպելիեի համալսարանում։ 1980 թվականին ստացել է ֆիզիկա-մաթեմատիկական [[գիտությունների թեկնածու]]ի աստիճան։ 1972-1990 թվականներին դասավանդել է Լատվիայի պետական համալսարանում։

1975 թվականին ամուսնացել է Ալեքսանդր Ժդանոկի հետ, 1980-ական թվականների վերջին ամուսնալուծվել են։

Եղել է [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|ԽՄԿԿ]] կազմում։ 1988 թվականին ընդգրկվել է [[Լատվիայի Ժողովրդական ճակատ]]ում։ Այն բանից հետո, երբ Լատվիայի Ժողովրդական ճակատում ուժգնացել են ազգայնական միտումները, և Ճակատը իր նպատակ սահմանել է Լատվիական Հանրապետության անկախության վերականգնումը, Տատյանա Ժդանոկը 1989 թվականին սկսել է գործել Լատվիայի Ժողովրդական ճակատին ընդդիմադիր Լատվիական ԽՍՀ աշխատավորների ինտերնացիոնալ ճակատում, որը պայքարում էր ԽՍՀՄ-ի կազմում Լատվիայի մնալու համար։ 1989 թվականին ընտրվել է Ռիգայի քաղխորհրդի պատգամավոր (մինչև 1994 թվականը)։ 1990 թվականին ընտրվել է Լատվիայի բարձրագույն խորհրդի պատգամավոր (մինչև 1993 թվականը)։

1992 թվականին ստացել է մաթեմատիկայի դոկտորի աստիճան&lt;ref&gt;[http://www.russkije.lv/ru/lib/read/t-zhdanok.html?source=persons Татьяна Жданок] Институт Русского культурного наследия Латвии&lt;/ref&gt;, դարձել է Մարդու իրավունքների լատվիական կոմիտեի հիմնադիրներից մեկը։

1993 թվականին դարձել է «Իրավահավասարություն» շարժման առաջնորդներից մեկը և [[Լատվիայի խորհրդարան]]ում այդ ֆրակցիայի խորհրդատուներից մեկը։

1995 դարձել է Մարդու իրավունքների լատվիական կոմիտեի համանախագահ (մինչև 2004 թվականը)։

1996 թվականին դատարանի միջոցով ճանաչվել է Լատվիայի քաղաքացի։ «Իրավահավասարություն» շարժման՝ կուսակցություն վերաձևակերպվելուց հետո դարձել է դրա նախագահը։

1997 թվականին ընտրվել է Ռիգայի խորհրդի պատգամավոր, 1999 թվականին դատարանի կողմից զրկվել է մանդատից 1991 թվականին Լատվիայի կոմկուսում գործունեության համար (Ժդանոկի գործի դատավարության հետ կապված հատուկ հայտարարություն է ընդունել ՌԳ պետդուման&lt;ref&gt;[http://bestpravo.com/rossijskoje/di-gosudarstvo/e2o.htm Заявление Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации «В связи с судебным преследованием в Латвии депутата Рижской думы от политической организации „Равноправие“ Т. Жданок»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161124221449/http://bestpravo.com/rossijskoje/di-gosudarstvo/e2o.htm |date=2016-11-24 }} от 12.05.1999. (Постановление ГД ФС РФ от 12.05.1999 N 3957-II ГД)&lt;/ref&gt;)։ [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]ում վիճարկել է որոշումը, ինչպես նաև Լատվիայի խորհրդարանում ընտրվելու արգելքը։ 

2001 թվականին դարձել է «Իրավահավասարություն» կուսակցության առաջնորդը։ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների կոմիտեում հաղթել է Իգնատանեն ընդդեմ Լատվիայի դատը։

2004 թվականի հունիսի 12-ին ընտրվել է [[Եվրոպական խորհրդարան]]ի պատգամավոր։

2004 թվականի հունիսի 17-ին [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]]ը որոշում է ընդունել հօգուտ Ժդանոկի։ Այն Բարձրագույն դատարանում վիճարկել է Լատվիայի կառավարությունը, իսկ 2006 թվականի մարտի 16-ին որոշում է ընդունվել Լատվիայի կառավարության օգտին։

2009 թվականին վերընտրվել է Եվրոպական խորհրդարանում։

2010 թվականին Լատվիայի ռուսական խորհուրդ կուսակցության կողմից առաջադրվել է որպես թեկնածու&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.mixnews.lv/ru/elections/news/47639_p4ely-vydvinuli-v-premery-tatyanu-zhdanok/ |title=«Пчелы» выдвинули в премьеры Татьяну Жданок |accessdate=2016-08-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822135135/http://www.mixnews.lv/ru/elections/news/47639_p4ely-vydvinuli-v-premery-tatyanu-zhdanok/ |archivedate=2016-08-22 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականին կրկին ընտրվել է Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավոր Լատվիայի ռուսական խորհրդի կողմից։ 

2006-2014 թվականին եղել է արտասահմանում ապրող Ռուս հայրենակիցների կոորդինացիոն համաշխարհային խորհրդի անդամ&lt;ref&gt;Состав ВКС: [http://vksrs.com/vsemirnyy-koordinatsionnyy-sovet/members/?year=2006 2006] [http://vksrs.com/vsemirnyy-koordinatsionnyy-sovet/members/?year=2014 2014].&lt;/ref&gt;։

2019 թվականին կրկին վերընտրվել է Եվրոպական խորհրդարանում։
== Մասնակի մատենագրություն ==
* 1979՝ «''Вероятностный аналог теоремы Хана-Банаха и его применение к исследованию случайных операторных уравнений''» Ուկրաինական ԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիայի զեկույցներ, Կիև
* 1980՝ «''Случайные линейные операторы в Банаховых пространствах''», Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածուական հայցորդման դիսերտացիայի ավտոռեֆերատ, Դոնեցկ
* 1982՝ «''Задачи-тесты по высшей математике''» (Մ. Խազանովի համահեղինակությամբ), Լատվիայի պետական համալսարան, Ռիգա
* 1983՝ «''Opérateurs et fonctionnelles aleatoires dans les champs mesurables''». Seminaire d’analyse convexe, Montpellier
* 1985՝ «''Matemātikas rakstiskā iestājeksāmena uzdevumi 1983—1984''» (Ս. Կրոնկալնեի համահեղինակությամբ)
* 1986՝ «''Случайные линейные функционалы на измеримых полях нормированных пространств''», Մաթեմատիկական գիտությունների հաջողությունները, Մոսկվա
* 1988՝ «''Matemātikas rakstiskā iestājeksāmena uzdevumi 1987''» (Պ. Զելչեմի համահեղինակությամբ)
* 2004՝ «''25 вопросов Татьяне Жданок''» հոդվածների և հարցազրույցների ժողովածու
* 2006՝ «''The Last Prisoners of the Cold War. The Stateless People of Latvia in their own Words''» (համահեղինակությամբ), Riga: Averti-R
* 2008՝ «''Citizens of a Non-Existent State''» (համահեղինակությամբ, 2012 թվականին վերանայված տարբերակը թարգմանվել է ֆրանսերեն որպես «''Citoyens d’un etat non-existant''»)
* 2009՝ «''Европейский дневник''» հոդվածների ժողովածու, Ռիգա, Averti-R
* 2017՝ ''Жданок Т. А., Митрофанов М. Б.'',Ռիգա,  Averti-R, 2017. ISBN 978-9934-8672-0-0
== Մրցանակ ==
Բարեկամության շքանշան (2009 թվականի հոկտեմբերի 28, Ռուսաստան), ''Ռուսաստանի Դաշնության հետ մշակութային կապերի զարգացման մեջ մեծ ներդրման համար՝ պահպանելով և տարածելով ռուսաց լեզուն և ռուսական մշակույթը''&lt;ref&gt;[http://kremlin.ru/acts/bank/30038 Указ Президента Российской Федерации от 28 октября 2009 года № 1218 «О награждении государственными наградами Российской Федерации иностранных граждан»]&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://rusojuz.lv/zhdanok-tatjana-copredsedatel-pravlenija-rsl/ Татьяна Жданок на сайте Русского союза Латвии]
* Страница Жданок на портале Европарламента [http://www.europarl.europa.eu/meps/lv/28619/TATJANA_ZDANOKA_home.html{{ref-lv}}] [http://www.europarl.europa.eu/meps/en/28619/TATJANA_ZDANOKA_home.html{{ref-en}}]
* [http://www.russkije.lv/ru/lib/read/t-zhdanok.html Интернет-справочник «Русские Латвии»]
* Интервью:
** [https://web.archive.org/web/20160808090919/http://www.rusojuz.lv/ru/archive/2004/12128-/ Двадцать пять вопросов Татьяне Жданок] (2004);
** [http://providus.lv/article/jebkada-nacionalisma-nideja Интервью] на портале providus.lv (2004){{ref-lv}}
** [http://news.bbc.co.uk/hi/russian/talking_point/newsid_4604000/4604857.stm Ответы читателям ''bbcrussian.com''] (2005);
** [http://kudryats.journalisti.ru/?p=1056 Татьяна Жданок в Европарламенте] (Интервью газете «Русская мысль», 2009)
* [https://new.vk.com/video9643_109177360 «Теорема Жданок»], 2009
* [https://echo.msk.ru/guests/9495/ Дискуссия] на радиостанции «Эхо Москвы» (2004)
* Выступление представителя Жданок в ЕСПЧ, 2003 // [http://memohrc.org/uploads/files/61.pdf Обращение в Европейский Суд по правам человека. Учебное пособие] М.: Мемориал, 2006 ISBN 5-902962-02-1 стр. 463—475 (стр. 513—525 файла)&lt;!-- http://hrlibrary.umn.edu/russian/euro/Rlitigationmanual_c.html --&gt;
* Первое постановление ЕСПЧ по делу Жданок (2004): полный текст [https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-61827{{ref-en}}] [https://www.vestnesis.lv/ta/id/91146{{ref-lv}}] и [https://www.lawmix.ru/vas/129703/ справка на русском];
* Второе постановление ЕСПЧ по делу Жданок (2006): [https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-72794{{ref-en}}] [http://docs.pravo.ru/document/view/19382231/17527248/{{ref-ru}}]
** [http://www.rusojuz.lv/ru/archive/2006/14850-/ отклик] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190629102918/http://rusojuz.lv/ru/archive/2006/14850-/ |date=2019-06-29 }} бюро Жданок на него
** Статьи ''Dr. iur.'' Г. Фелдхуне о деле Жданок: [https://web.archive.org/web/20160808041333/http://www.rusojuz.lv/lv/archive/2005/24063-/ 2004] и [http://www.politika.lv/index.php?id=9982 2006] гг.{{ref-lv}}
** ''Бауринг Б.'' [https://web.archive.org/web/20160916104753/http://www.memo.ru/hr/ehrac/newsite/files/BB%20Negating%20Pluralist%20demo.pdf Позиция Европейского суда по правам человека в вопросе об избирательных правах граждан в контексте латвийской практики: критический взгляд] // Права человека. Практика Европейского суда по правам человека № 6/2008
* Речи на [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/11938-/ конференции ЗаПЧЕЛ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628221658/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/11938-/ |date=2019-06-28 }} (2002), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/12530-/ I] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628221712/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/12530-/ |date=2019-06-28 }} (2004), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/13307-/ II] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628211939/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/13307-/ |date=2019-06-28 }} (2005), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/15354-/ III] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628212001/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/15354-/ |date=2019-06-28 }} (2006), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/17246-/ IV] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628211959/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/17246-/ |date=2019-06-28 }} (2007), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/17998-/ V] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628211957/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/17998-/ |date=2019-06-28 }} (2007), [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/18790-/ VIII] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628211954/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/18790-/ |date=2019-06-28 }} (2008) [http://www.rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/22557-/ IX] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190628211956/http://rusojuz.lv/ru/party/sezd-partii/22557-/ |date=2019-06-28 }} (2011) съездах ЗаПЧЕЛ
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ժդանոկ, Տատյանա}}

[[Կատեգորիա:Լատվիայի հրեաներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի կանայք]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Փոքրամասնության իրավունքների ակտիվիստներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտորներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>8hmopbwz3jtcuvf0crkbvwigt5r0jcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մարինա Կալյուրանդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1081193</id>
    <revision>
      <id>8492488</id>
      <parentid>8190792</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:23:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22824" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Մարինա Կալյուրանդ''' ({{ԱԾ}})({{lang-et|''Marina Kaljurand''}}) (մինչ ամուսնությունը՝ '''Ռաևսկայա''', ծնվել է [[1962|1962 թվականի]] [[Սեպտեմբերի 6|սեպտեմբերի 6-ին]] [[Տալլին|Տալլինում]], [[Էստոնական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Էստոնական ԽՍՀ]]), Էստոնացի դիվանագետ, պետական գործիչ, Էստոնիայի արտաքին գործերի նախարար 2015 թվականի հուլիսի 16-ից մինչև 2016 թվականի սեպտեմբերի 12-ը։

== Կենսագրություն ==
Մարինա Կալյուրանդի հայրը լատվիացի է, մայրը՝ ռուս&lt;ref&gt;[http://www.echo.msk.ru/programs/korzun/522975-echo Без дураков], интервью с Сергеем Корзуном, ''Эхо Москвы'', 25 июня 2008 года&lt;/ref&gt;։ Նա ինքն իրեն ռուս է համարում&lt;ref&gt;[http://www.svoboda.org/content/article/27228639.html Желтые ленты для Эстона Кохвера] Радио Свобода &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.ee/daily/estonia/kalyurand-otvetila-helme-da-ya-russkaya-ya-grazhdanka-estonii-i-patriot?id=74242627 Кальюранд ответила Хельме: да, я русская, я гражданка Эстонии и патриот. DELFI]&lt;/ref&gt; ։ Գերազանցությամբ ավարտել է [[Տարտուի համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետը [[1986]] թվականին։ [[Էստոնիա]]յի [[բադմինտոն]]ի յոթակի չեմպիոն&lt;ref&gt;[http://www.esbl.ee/biograafia/Marina_Kaljurand], Eesti Spordi biograafiline leksikon &lt;/ref&gt;։
[[Պատկեր:Vladimir Putin with Marina Kaljurand.jpg|thumb|right|Կալյուրանդն իր հավատարմագրերն է հանձնում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին 2006 թվականի փետրվարին]]
2006 թվականի փետրվարից մինչև 2008 թվականի օգոստոսը Մարինա Կալյուրանդը եղել է [[Ռուսաստան|Ռուսաստանում]] [[Էստոնիա|Էստոնիայի]] [[դեսպան]], իսկ 2007 թվականի հոկտեմբերի 25-ից՝ նաև [[Ղազախստան]]ում։ 2011 թվականին նշանակվել է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ում]] Էստոնիայի դեսպան&lt;ref&gt;[http://rus.err.ee/estonia/9002fb70-7770-47a4-a746-24ed5464f5ef Марина Кальюранд станет послом Эстонии в США | Эстония | RUS.ERR.EE]&lt;/ref&gt;։

[[Պատկեր:President Barack Obama and Estonian Ambassador to USA Marina Kaljurand, in the Oval Office, Sept. 9, 2011.jpg|thumbnail|Դեսպան Կալյուրանդը նախագահ Օբամայի հետ Օվալաձև աշխատասենյակում․ 2011 թվական]]
[[Պատկեր:Foreign Minister Marina Kaljurand met with Foreign Secretary Philip Hammond in London 15.10.2015 (21569227763).jpg|thumbnail|Կալյուրանդը Ֆիլիպ Համոնդի հետ․ 2015 թվական]]
[[Պատկեր:Meeting with U.S. Senate Delegation (20566264730).jpg|thumbnail|Կալյուրանդը Ջոն Մաքքեյնի և ԱՄՆ Սենատի այլ անդամների հետ]]
[[Պատկեր:Eesti suursaadik Marina Kaljurand kohtus USA-s õppivate Eesti õhuväe kopteripilootidega (18. juuni 2012) (7401877606).jpg|thumbnail|Կալյուրանդը ամերիկացի և էստոնացի զինվորների հետ]]
[[Պատկեր:Meeting with Latvian FM Edgars Rinkēvičs (20731648011).jpg|thumbnail|Էստոնիայի և Լատվիայի արտաքին գործերի նախարարները դեղին ժապավեններով աջակցում են Էստոն Կոհվերին]]
[[Պատկեր:FM Javad Zarif meets with Estonian FM Marina Kaljurand 03.jpg|thumb|ձախից|Կալյուրանդի հանդիպումը Իրանի արտաքին գործերի նախարար Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆի հետ․ 12 ապրիլի 2016 թվական]]

2007 թվականին էստոնական առաջատար [[Postimees]] թերթը Կալյուրանդին ճանաչել է «տարվա մարդ»։ 2007 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Կալյուրանդն արժանացել է Էստոնիայի կանանց համագործակցության կազմակերպության Teenäitaja մրցանակին՝ «[[Բրոնզե Զինվորի|Բրոնզե զինվոր]]»-ի շուրջ ծավալված ճգնաժամի ժամանակ «եվրոպական քաղաքական մշակույթին նվիրվածության» համար&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.postimees.ee/311207/esileht/siseuudised/303903.php?marina-kaljurand-palvis-eesti-naisliikumise-korge-tunnustuse |title=Postimees: Marina Kaljurand pälvis Eesti naisliikumise kõrge tunnustuse |accessdate=2021-11-20 |archive-date=2008-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080305013730/http://www.postimees.ee/311207/esileht/siseuudised/303903.php?marina-kaljurand-palvis-eesti-naisliikumise-korge-tunnustuse |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։

2015 թվականի հուլիսի 15-ին Կալյուրանդը դարձել է Էստոնիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար, իսկ 2016 թվականի սեպտեմբերի 12-ին իր դիմումի համաձայն ազատվել է այդ պաշտոնից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Галерея: президент Ильвес назначил новых министров|url=http://rus.postimees.ee/3833771/galereja-prezident-ilves-naznachil-novyh-ministrov|date=2016-09-12|publisher=postimees|accessdate=2016-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Новый министр образования Марис Лаури вступила в должность|url=http://rus.postimees.ee/3834759/novyj-ministr-obrazovanija-maris-lauri-vstupila-v-dolzhnost|date=2016-09-13|publisher=postimees|accessdate=2016-09-13}}&lt;/ref&gt;։

2016 թվականի նախագահական ընտրություններից առաջ անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ Էստոնիայի բնակչության մոտ մեկ երրորդը կցանկանար տեսնել Մարինա Կալյուրանդին որպես հաջորդ նախագահ&lt;ref name=&quot;DELFI-EPL&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://rus.delfi.ee/daily/estonia/issledovanie-po-zakazu-epl-pochti-kazhdyj-tretij-hotel-by-videt-prezidentom-marinu-kalyurand?id=74072897
 |title       = Исследование по заказу EPL: почти каждый третий хотел бы видеть президентом Марину Кальюранд
 |author      = 
 |date        = 2016-03-29
 |work        = 
 |publisher   = DELFI
 |accessdate  = 2016-04-11
 |lang        = 
}}&lt;/ref&gt;։ 2016 թվականի ապրիլին Կալյուրանդը հայտարարել է նախագահական ընտրություններում առաջադրվելու իր պատրաստակամության մասին&lt;ref name=&quot;DELFI04&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://rus.delfi.ee/daily/estonia/foto-marina-kalyurand-soglasna-ballotirovatsya-v-prezidenty-esli-ej-eto-predlozhat?id=74324537
 |title       = Марина Кальюранд согласна баллотироваться в президенты, если ей это предложат
 |author      = 
 |date        = 2016-04-23
 |work        = 
 |publisher   = DELFI
 |accessdate  = 2016-05-13
 |lang        = 
}}&lt;/ref&gt;։ Սեպտեմբերի 9-ին նա վարչապետին հրաժարականի դիմում է ներկայացրել արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնից և պաշտոնապես հայտարարել, որ առաջադրվում է հանրապետության նախագահի պաշտոնի համար&lt;ref name=&quot;mp1&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://rus.postimees.ee/3830349/kaljurand-otkazyvaetsja-ot-posta-ministra-inostrannyh-del-i-budet-ballotirovatsja-v-prezidenty
 |title       = Кальюранд отказывается от поста министра иностранных дел и будет баллотироваться в президенты
 |author      = 
 |date        = 2016-09-09
 |work        = 
 |publisher   = Postimees
 |accessdate  = 2016-09-14
 |lang        = 
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;mp2&quot;&gt;{{cite web
 |url         = http://rus.postimees.ee/3834745/marina-kaljurand-25-sentjabrja-ja-stanu-libo-prezidentom-libo-bezrabotnoj
 |title       = Марина Кальюранд: 25 сентября я стану либо президентом, либо безработной
 |author      = 
 |date        = 2016-09-13
 |work        = 
 |publisher   = Postimees
 |accessdate  = 2016-09-14
 |lang        = 
}}&lt;/ref&gt;։ Ընտրություններում Կալյուրանդը 75 ձայնով զբաղեցրել է չորրորդ տեղը և չի անցել քվեարկության երկրորդ փուլ։

Ընտրություններից հետո Կալյուրանդը վերադարձել է Արտաքին գործերի նախարարություն։ Հոկտեմբերի 24-ից նա կես դրույքով սկսել է աշխատել Էստոնիայի ԱԳՆ-ում՝ որպես կիբերանվտանգության խորհրդական&lt;ref&gt;{{cite web|title=Марина Кальюранд рассказала о своих планах на будущее|url=http://rus.postimees.ee/3877607/marina-kaljurand-rasskazala-o-svoih-planah-na-buduwee|date=2016-10-18|publisher=postimees|accessdate=2016-10-19}}&lt;/ref&gt;։

== Եվրախորհրդարանի պատգամավոր ==
2018 թվականի հունիսին Կալուրանդը հայտարարեց, որ միացել է [[Էստոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն|Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությանը]] և կմասնակցի Ռիիգիկոգուի և [[Եվրոպական խորհրդարան|Եվրախորհրդարանի]] ընտրություններին 2019 թվականին&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.postimees.ee/4499352/social-democrats-convince-kaljurand-to-join|title=Social democrats convince Kaljurand to join|date=4 June 2018|access-date=11 June 2018|work=Postimees}}&lt;/ref&gt;։

Կալյուրանդը Եվրախորհրդարանի պատգամավոր է ընտրվել 2019 թվականին&lt;ref&gt;{{cite news |title=Members of the European Parliament elected from Estonia are known |access-date=9 August 2021 |publisher=Pärnu Postimees |date=27 May 2019 |url=https://parnu.postimees.ee/6692274/eestist-valitud-euroopa-parlamendi-liikmed-on-teada}}&lt;/ref&gt;։

Այդ ժամանակվանից նա ծառայում է Քաղաքացիական ազատությունների, արդարադատության և ներքին գործերի հանձնաժողովում։ Ի հավելումն իր հանձնաժողովային առաջադրանքների, նա խորհրդարանի պատվիրակության կազմում է ԵՄ-Հայաստան խորհրդարանական գործընկերության հանձնաժողովում, ԵՄ-Ադրբեջան խորհրդարանական համագործակցության հանձնաժողովում և ԵՄ-Վրաստան խորհրդարանական ասոցացման հանձնաժողովում, ինչպես նաև Եվրանեսթ խորհրդարանական վեհաժողովում պատվիրակության կազմում։ Նա նաև Եվրախորհրդարանի [[ԼԳԲՏ]] իրավունքների հարցերով միջխմբի անդամ է&lt;ref&gt;{{cite web |title=Members of the LGBTI Intergroup |url=https://lgbti-ep.eu/who-we-are/members/ |publisher=The European Parliament's LGBTI Intergroup |access-date=9 August 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Կալյուրանդը խոսում է երեք լեզվով՝ [[էստոներեն]], [[ռուսերեն]] և [[անգլերեն]]։

Ամուսնացած է Կալլե Կալյուրանդի հետ, ունի երկու երեխա՝ դուստր Կայսան (ծնված 1987 թվականին) և որդի Քրիստջանը (ծնված 1992 թվականին)։

Նրա հոբբիներն են՝ կարդալը, երկու շների հետ երկար զբոսնելն ու բադմինտոնը։ Նա նաև Էստոնիայի շոտլանդական տերիերների ասոցիացիայի անդամ է&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kaljurand.ee/2016/11/15/curriculum-vitae-2/|title=Curriculum Vitae – Marina Kaljurand|date=15 November 2016}}&lt;/ref&gt;։

== Հետաքրքրություններ ==

=== Գենդերային հավասարություն ===
Մարինա Կալյուրանդը եղել է կանանց իրավունքների ակտիվ ջատագով։ Թբիլիսիում Գենդերային հավասարության հասնելու համաժողովի ժամանակ նա ասել է. «Քաղաքական համաձայնագրերն ու իրավական շրջանակները գոյություն ունեն, այժմ երկրները պետք է սկսեն դրանք ավելի արդյունավետ իրականացնել։ Բոլորը շահում են քաղաքականության և տնտեսության մեջ կանանց ավելի մեծ մասնաբաժնից. հավասար մասնակցությունը կաշխուժացնի տնտեսությունը և կբարձրացնի ընդհանուր բավարարվածությունը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.err.ee/v/c2f1c386-8c81-4443-a2b5-0c608b8e0cd7|title=Kaljurand: Everyone benefits from larger proportion of women in politics, economy|publisher=Popular Front of Estonia|date=11 November 2015}}&lt;/ref&gt;։

=== Կիբերանվտանգություն ===
Էլեկտրոնային կառավարման ակադեմիան մայիսի 31-ին Տալլինի էլեկտրոնային կառավարման համաժողովում ներկայացրել է Կիբերանվտանգության ազգային ինդեքսը (NCSI): Կալյուրանդի խոսքով՝ կիբերանվտանգությունը 21-րդ դարում երկրների համար դարձել է անվտանգության երաշխիք։ «Միջազգային և ազգային կիբերանվտանգության շահերից ելնելով, մենք պետք է օգտագործենք բոլոր հնարավորությունները՝ բարձրացնելու երկրների կիբերանվտանգության կարողությունները»,- ասել է Կալյուրանդը ինդեքսի ներկայացման ժամանակ։ «Դա բխում է ինչպես կառավարությունների, այնպես էլ հանրության շահերից։ Ցուցանիշը ևս մեկ ներդրում է Էստոնիայի կողմից կիբերտարածության անվտանգության բարձրացման գործում»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.baltic-course.com/eng/good_for_business/?doc=121487|title=The cyber security index is developed by the Estonian e-GovernanceAcademy|first=The Baltic Course - Балтийский|last=курс}}&lt;/ref&gt;։

=== Արտաքին քաղաքականություն ===
«Էստոնիայում ամենակարևորը գլոբալ իր դիրքի վերականգնումն է», - ասաց Կալյուրանդը՝ հետագայում Էստոնիան անվանելով «ամենաինտեգրված պետությունը [[Հյուսիսային Եվրոպա|Հյուսիսային Եվրոպայում]]» միջազգային կազմակերպություններում իր ներգրավվածության տեսանկյունից։ Ըստ Կալյուրանդի՝ այս ինտեգրումը բխում է հատկապես [[Եվրոպական միություն|Եվրամիությանն]] ու ՆԱՏՕ-ին Էստոնիայի անդամակցությունից։ Էստոնիան նաև ավելի է ներգրավվում համաշխարհային բեմում՝ հավակնելով դառնալ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-ի]] Անվտանգության խորհրդի ոչ մշտական անդամ 2020-ից մինչև 2021 թվականը»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stanforddaily.com/2016/11/10/former-foreign-minister-of-estonia-discusses-her-countrys-future/|title=Former foreign minister of Estonia discusses her country's future|date=10 November 2016}}&lt;/ref&gt;։

Նա նաև [[ՆԱՏՕ]]-ի մոլի կողմնակիցն է՝ իր ելույթներում հաճախակի մատնանշելով դրա կարևորությունը։ «ՆԱՏՕ-ի մեր դաշնակիցների քաղաքական միասնությունը և դաշինքի առջև ծառացած ռիսկերի ու պահանջների ընդհանուր ըմբռնումը եղել և շատ կարևոր է Էստոնիայի համար։ Մենք ուրախ ենք, որ 2015 թվականին Էստոնիայի անվտանգությունը տեսանելիորեն ամրապնդվեց մեր դաշնակիցների աջակցությամբ. նրանք կիսեցին սպառնալիքների մեր գնահատականը և հասկացան մեզ։ Ինչպես ասվում է Էստոնիայի ազգային անվտանգության հայեցակարգում, [[ՆԱՏՕ]]-ն իր անդրատլանտյան բնույթով և հավաքական պաշտպանության սկզբունքով ծառայում է որպես եվրոպական, հետևաբար նաև էստոնական ազգային անվտանգության և պաշտպանության հիմնաքար»&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kaljurand.ee/2016/02/11/annual-address-on-foreign-policy-to-the-riigikogu-11-02-2016/|title=Annual address on foreign policy to the Riigikogu – Marina Kaljurand|date=11 February 2016}}&lt;/ref&gt; :

=== Ինտեգրում ===
Ելնելով երկլեզու դաստիարակությունից՝ Կալյուրանդն ընդգծել է այն երկրի մշակույթն ու լեզուն հարգելու կարևորությունը, որտեղ դուք ապրում եք&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kaljurand.ee/2016/06/29/kone-konverentsil-eesti-keel-ja-kultuur-maailmas/|title=Kõne konverentsil &quot;Eesti keel ja kultuur maailmas&quot; – Marina Kaljurand|date=29 June 2016}}&lt;/ref&gt;։ Նա հաճախ է խոսել այդ մասին ռուս-էստոնական դպրոցներում։

== Մասնագիտական ներգրավվածություն ==
* Կիբերտարածության կայունության գլոբալ հանձնաժողովի նախագահ, մարտ 2017 - ընթացիկ
* Լիլան և Ռոբերտ Դ. Ստյուարտ կրտսեր կենտրոնի Եվրոատլանտյան և հյուսիսային եվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի CSIS Բարձր մակարդակի խորհրդատվական խորհրդի անդամ, հունվար 2017 թվական- ընթացիկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.csis.org/news/csis-establishes-high-level-advisory-council-lillan-and-robert-d-stuart-jr-center-euro-atlantic|title=CSIS Establishes High-Level Advisory Council to the Lillan and Robert D. Stuart Jr. Center in Euro-Atlantic and Northern European Studies - Center for Strategic and International Studies|publisher=csis.org}}&lt;/ref&gt;
* Սալամանկայի համալսարանի Գլոբալ և միջազգային հետազոտությունների խորհրդատվական խորհրդի անդամ, հունվար 2017- ընթացիկ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://globalandinternationalstudies.com/2017/02/09/we-are-proud-to-announce-the-incorporation-of-ambassador-marina-kaljurand-to-our-think-tank/|title=We are proud to announce the incorporation of Ambassador Marina Kaljurand to our Think Tank.|date=9 February 2017}}&lt;/ref&gt;
* Էստոնացի կիբերանվտանգության փորձագետ ՄԱԿ-ի կիբերանվտանգության կառավարական փորձագետների խմբի 2014-2015թթ., 2016թ. սեպտեմբեր – ընթացիկ
* ՏՀԶԿ-ին Էստոնիայի միանալու հարցով գլխավոր բանակցող, 2008-2011 թթ.
* Եվրամիությանն անդամակցության բանակցություններում կառավարական պատվիրակության անդամ, անդամակցության պայմանագրի իրավական աշխատանքային խմբի ղեկավար, 2002-2004 թթ.
* Կառավարական պատվիրակության անդամ. բանակցություններ Էստոնիայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև ցամաքային և ծովային սահմանների մասին համաձայնագրերի շուրջ, 1995-2005 թթ.
* Կառավարական պատվիրակության իրավաբան փորձագետ - Էստոնիայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև զորքերի դուրսբերման համաձայնագիր, 1992-1994 թթ.
* Միջազգային իրավունքի ասոցիացիայի Էստոնիայի մասնաճյուղի հիմնադիր անդամ 1996 թվականից
* WIIS-EST - Էստոնիայի կանանց միջազգային անվտանգության մասնաճյուղի հիմնադիր անդամ 2000 թվականից
* Տալլինի համալսարանի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ 2010 թվականից

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.vm.ee/ru/ministr-inostrannyh-del Биографические данные на портале МИД ЭР]
* [http://rus.postimees.ee/552596/kaljurand-hochet-horosho-porabotat-v-ssha Интервью и биографическая справка] Постимеес
* [http://www.kurier.lt/ternistyj-put-v-prezidenty-estonii/ Тернистый путь в президенты Эстонии] // ЛК №38 (1126) 22 сентября 2016 
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Կալյուրանդ, Մարինա}}
[[Կատեգորիա:Դեսպաններ]]
[[Կատեգորիա:Կին դեսպաններ]]
[[Կատեգորիա:21-րդ դարի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>jjya8bjc5m51ucu7u0s9aa8o8c57416</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>44-օրյա պատերազմում զոհված ազատամարտիկների ցանկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1081400</id>
    <revision>
      <id>8492547</id>
      <parentid>8483749</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:45:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154484" xml:space="preserve">Ստորև ներկայացված է [[44-օրյա պատերազմ|44-օրյա պատերազմում]] զոհված ազատամարտիկների ցանկը։

== Ա ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Աբազյան Գոռ Արշալույսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 29|29.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Լեռնապատ]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
||
|| &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=LbUdelebITE Ձեզ բացակա չենք դնի․ Գոռ Արշալույսի Աբազյան]&lt;/ref&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Աբազյան Տիգրան Վանիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 11|11.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Վանք]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| Ժամկետային
|| [[ՀՀ ԶՈՒ լեյտենանտ|լեյտենանտ]] {{ՀՀ ԶՈՒ լեյտենանտ}}
||
|| &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=SCkX5T7P5d8 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Տիգրան Վանիկի Աբազյան]&lt;/ref&gt;
|-
|3
|| [[Պատկեր:Աբաղյան Արայիկ Նիկոլայի.png|80px]]
|| '''Աբաղյան Արայիկ Նիկոլայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 21|21.08]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մեծ Թաղեր]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կարմիր Շուկա]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| [[ՀՀ ԶՈՒ մայոր|մայոր]] {{ՀՀ ԶՈՒ մայոր}}
|| [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության մեդալ]]
||
|-
|4
|| 
|| '''Աբգարյան Արսեն Սեյրանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 17|17.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բալահովիտ (Կոտայքի մարզ)|Բալահովիտ]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|5
|| 
|| '''Աբգարյան Գոռ Հայկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 17|17.11]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
||
|-
|6
|| 
|| '''Աբգարյան Գևորգ Վազգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 16|16.05]].[[1980]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 23|23.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|7
|| 
|| '''Աբգարյան Վաղինակ Վոլոդյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 2|02.05]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 23|23.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
||
|-
|8
|| 
|| '''Աբրահամյան Աշոտ Վազգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 10|10.03]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| սպայական կազմ
|| լեյտենանտ
|| 
|-
|9
|| 
|| '''Աբրահամյան Արամ Հրաչյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 5|05.11]].[[1981]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|10
|| 
|| '''Աբրահամյան Արման Էդուարդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 22|22.11]].[[1993]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
||
|-
|11
|| 
|| '''Աբրահամյան Արման Ժորայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 17|17.07]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 8|08.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավոր 
|| 
|| 
||
|-
|12
|| 
|| '''Աբրահամյան Արմեն Անդրանիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1973]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| պահեստազորային
|| 
|| Արիության մեդալ
|| [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից
|-
|13
|| 
|| '''Աբրահամյան Արմեն Արկադիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 28|28.07]].[[1973]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|   &lt;br /&gt; 
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|14
|| 
|| '''Աբրահամյան Արշակ Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 5|05.07]].[[1978]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մրգաշատ]], [[Արմավիրի մարզ]], Հայաստան &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քարվաճառ]], [[Շահումյանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային 
|| ենթասպա
|| 
|| [[Սև հովազ կամավորական ջոկատ|Սև հովազ ջոկատ]]
|-
|15
|| 
|| '''Աբրահամյան Արսեն Ալեքսանդրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 29|29.01]].[[1976]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 16|16.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|16
|| 
|| '''Աբրահամյան Արտակ Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 31|31.08]].[[1975]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|17
|| 
|| '''Աբրահամյան Գագիկ Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 12|12.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 27|27.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|18
|| 
|| '''Աբրահամյան Գուրգեն Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 14|14.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|19
|| 
|| '''Աբրահամյան Գևորգ Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| 
|| 
|| 
|-
|20
|| 
|| '''Աբրահամյան Էդուարդ Արսենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 1|01.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|21
|| 
|| '''Աբրահամյան Էդուարդ Իլյիչի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 26|26.11]].[[1967]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 21|21.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ 
|| մայոր
|| 
|-
|22
|| 
|| '''Աբրահամյան Էրիկ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 28|28.04]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 26|26.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հերհեր (Մարտունու շրջան)|Հերհեր]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ 
|| լեյտենանտ
|| 
|| Հայաստանի սահմանապահ զորքեր
|-
|23
|| 
|| '''Աբրահամյան Էրիկ Արտակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 1|01.03]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արևածագ (գյուղ)|Արևածագ]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| Պաշտոնապես մահվան օրը համարվում է նոյեմբերի 14-ը, որը հավանաբար վրիպակ է։
|-
|24
|| 
|| '''Աբրահամյան Էրիկ Մեսրոպի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 2|02.11]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|25
|| 
|| '''Աբրահամյան Թաթուլ Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 17|17.03]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|26
|| 
|| '''Աբրահամյան Լեռնիկ Սերգեյի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[1982]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|27
|| 
|| '''Աբրահամյան Համլետ Վլադիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 16|16.04]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Աբովյան (քաղաք)|Աբովյան]], [[Կոտայքի մարզ]], Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 9|09.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պահեստազորային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|28
|| 
|| '''Աբրահամյան Հայկ Բորիսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 24|24.08]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|29
|| 
|| '''Աբրահամյան Հարութ Էռնիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 1|01.01]].[[1989]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բերդաշեն (Մարտունու շրջան)|Բերդաշեն]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 25|25.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| [[Պատկեր:Орден Боевой крест I степени.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության Մարտական խաչ 1-ին աստիճանի շքանշան]]
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից
|-
|30
|| 
|| '''Աբրահամյան Մհեր Նվերի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 4|04.07]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|31
|| 
|| '''Աբրահամյան Նաիրի Արայիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|32
|| 
|| '''Աբրահամյան Նարեկ Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 7|07.02]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|33
|| 
|| '''Աբրահամյան Նվեր Հենրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 29|29.05]].[[1974]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավոր
|| 
||
|| Արցախյան ազատամարտի մասնակից
|-
|34
|| 
|| '''Աբրահամյան Ռոբերտ Սարգիսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 6|06.06]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 9|09.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|35
|| 
|| '''Աբրահամյան Սանասար Էդուարդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 4|04.08]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|36
|| 
|| '''Աբրահամյան Սարգիս Գևորգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 13|13.09]].[[1999]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 16|16.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|37
|| 
|| '''Աբրահամյան Սեյրան Վլադիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 26|26.05]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|-
|38
|| 
|| '''Աբրահամյան Սերգեյ Վիտալիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 3|03.05]].[[1978]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 31|31.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| 
||
|-
|39
|| 
|| '''Աբրահամյան Սերյոժա Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|40
|| 
|| '''Աբրահամյան Սուրեն Սամվելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 27|27.01]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սղնախ (գյուղ)|Սղնախ]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| 
||
|| Արցախի ազգային անվտանգություն
|-
|41
|| 
|| '''Աբրահամյան Սևակ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 13|13.11]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|42
|| 
|| '''Աբրահամյան Վազգեն Լյուդվիգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 16|16.09]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 9|09.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|43
|| 
|| '''Աբրահամյան Վազգեն Վագիֆի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 26|26.04]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 6|06.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| 
||
|-
|44
|| 
|| '''Աբրահամյան Վահագ Յուրայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 30|30.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| 
||
|-
|45
|| 
|| '''Աբրահամյան Տավրոս Մխիթարի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 27|27.03]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 6|06.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավոր
|| 
|| 
||
|-
|46
|| 
|| '''Աբրոյան Արսեն Ռուբիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 26|26.08]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարդենիկ]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 9|09.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|47
|| 
|| '''Աբրոյան Վահե Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 1|01.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Աստղաձոր]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|48
|| 
|| '''Ագանեսյան Տիգրան Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 26|26.05]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|49
|| 
|| '''Ադամյան Ապրես Բագրատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 3|03.04]].[[1961]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 31|31.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավորական
|| 
|| 
||
|-
|50
|| 
|| '''Ադամյան Գեննադի Գեորգիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 7|07.09]].[[1956]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավորական (պահեստազորային)
|| 
|| 
||
|-
|51
|| 
|| '''Ադամյան Էդուարդ Էդուարդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|52
|| 
|| '''Ադամյան Էմիլ Հակոբի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 17|17.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|53
|| 
|| '''Ադամյան Սամվել Յուդիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 31|31.10]].[[1967]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 23|23.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավորական
|| 
|| 
||
|-
|54
|| 
|| '''Ադամյան Սուրեն Ռուբենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 23|23.10]].[[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 8|08.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|55
|| 
|| '''Ադամյան Վարուժան Վլադիմիրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 27|27.02]].[[1991]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|56
|| 
|| '''Ադյան Վահե Ավետիքի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 15|15.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 31|31.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|57
|| 
|| '''Ադոյան Դավիթ Արկադիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 18|18.05]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|58
|| 
|| '''Ադուրյան Արեգ Արտակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 14|14.08]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|59
|| 
|| '''Ազատյան Արման Արարատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 10|10.07]].[[1983]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| 
||
|-
|60
|| 
|| '''Ազատյան Արման Վիգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 6|06.07]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|61
|| 
|| '''Ազատյան Գրիշա Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 10|10.02]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|62
|| 
|| '''Ազատյան Էրիկ Ավետիքի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 8|08.02]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 29|29.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|63
|| 
|| '''Ազատյան Դավիթ Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 8|08.02]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| Մինչև 2021 թվականի նոյեմբերի 2-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot;&gt;[https://www.auroranews.am/news/2021-11-29-tsori-d-20-divizoni-tghanerits-meki-harazaty-gumar-havaqelu-u-tghaneri-achyunnery-berelu-luri-masin Ցորի Դ-20 դիվիզոնի տղաներից մեկի հարազատը՝ գումար հավաքելու ու տղաների աճյունները բերելու լուրի մասին]&lt;/ref&gt;։
|-
|64
|| 
|| '''Ազատյան Էրիկ Ավետիքի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 29|29.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|65
|| 
|| '''Ազարյան Ալեքսանդր Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|66
|| 
|| '''Ազարյան Արեգ Բորիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 9|09.05]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային (պահեստազորայի՞ն)
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|67
|| 
|| '''Ազարյան Գևորգ Սուրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 7|07.12]].[[1989]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավոր
|| 
|| 
|| 
|-
|68
|| 
|| '''Ազարյան Հրանտ Սեմյոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 30|30.05]].[[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Տաշիր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| լեյտենանտ
|| 
|| 
|-
|69
|| 
|| '''Ազարյան Միքայել Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 10|10.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|70
|| 
|| '''Ազարյան Սարգիս Վահանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 22|22.01]].[[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 10|10.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|71
|| 
|| '''Ազարյան Սլավիկ Արարատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 17|17.08]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|72
|| 
|| '''Ազիզյան Արսեն Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 22|22.07]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|73
|| 
|| '''Ազիզյան Արտաշես Եղիշի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 7|07.07]].[[1980]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|74
|| 
|| '''Ազիզյան Խաչատուր Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 21|21.07]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|75
|| 
|| '''Աթաբեկյան Արման Սանասարի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 28|28.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|76
|| 
|| '''Աթաբեկյան Հայկ Ցոլակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 23|23.03]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|77
|| 
|| '''Աթաբեկյան Վահե Յուրիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 1|01.01]].[[1964]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 2|02.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| ոստիկանության գնդապետ
|| 
|| 
|-
|78
|| 
|| '''Աթայան Վլադիսլավ Գեորգիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 9|09.12]].[[1980]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 8|08.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|79
|| 
|| '''Աթանեսյան Արտակ Վոլոդյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 3|03.01]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|80
|| 
|| '''Աթաջանյան Հարություն Յուրիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 3|03.12]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 29|29.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|81
|| 
|| '''Աթոյան Անդրանիկ Հովհաննեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 29|29.08]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|07.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|-
|82
|| 
|| '''Աթոյան Արթուր Սուրենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 16|16.09]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 8|08.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|83
|| 
|| '''Աթոյան Մելիք Ռոբերտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 29|29.10]].[[1989]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| կրտսեր սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|84
|| 
|| '''Աթոյան Միքայել Սարգսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 6|06.11]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ախուրյան (Շիրակի մարզ)|Ախուրյան]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քաշունիք]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| մայոր
|| 
|| 
|-
|85
|| 
|| '''Աթոյան Սամվել Սարիբեկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 4|04.05]].[[1977]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|86
|| 
|| '''Ալավերդյան Արթուր Արարատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բաղանիս]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| մայոր
|| 
|| 
|-
|87
|| 
|| '''Ալավերդյան Արման Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 1|01.07]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արմաշ]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 6|06.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]]
|| 
|-
|88
|| 
|| '''Ալավերդյան Գուրգեն Կարոյի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 15|15.09]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային (պահեստազորային)
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|89
|| 
|| '''Ալավերդյան Հարութ Մանվելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|90
|| 
|| '''Ալավերդյան Սամվել Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 4|04.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|91
|| 
|| '''Ալեյան Դավիթ Վաչագանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 21|21.11]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 21|21.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|92
|| 
|| '''Ալեքսանդրյան Էմիլ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 5|05.12]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|93
|| 
|| '''Ալեքսանյան Ալեքսանդր Վահեի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 21|21.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քյուրաթաղ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 14|14.05]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական ծառայություն» մեդալ|Արցախի «Մարտական ծառայություն» մեդալ]]
|| Ծանր վիրավորվել է 2020 թվականի հոկտեմբերի 13-ին [[Հոռաթաղ]]ում և 7 ամիս անց, գիտակցության չգալով, մահացել է հիվանդանոցում։
|-
|94
|| 
|| '''[[Անուշավան Ալեքսանյան|Ալեքսանյան Անուշավան Սոսիկի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[1969]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Առինջ]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 24|24.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| 
|| [[Պատկեր:II աստիճանի «Մարտական խաչ» շքանշանի ժապավեն.gif|30px|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]]&lt;ref&gt;[https://president.am/hy/decrees/item/5517/ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՐԳԵՎՆԵՐՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ]&lt;/ref&gt;
|| [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից, [[Հատուկ գունդ|«Հատուկ գնդի»]] հետախուզության պետ (1992-1996)։
|-
|95
|| 
|| '''Ալեքսանյան Աշոտ Նորիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 26|26.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մալիշկա]], [[Վայոց ձորի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|96
|| 
|| '''Ալեքսանյան Արայիկ Լյովայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 20|20.01]].[[1976]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային (պահեստազորային)
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|97
|| 
|| '''Ալեքսանյան Արման Վազգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 28|28.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|98
|| 
|| '''Ալեքսանյան Արսեն Արտակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 8|08.11]].[[1996]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 23|23.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային (պահեստազորային)
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|99
|| 
|| '''Ալեքսանյան Արտյոմ Պարզիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 28|28.11]].[[1983]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| Մահվան մասին հայտարավել է հոկտեմբերի 18-ին, սակայն մահվան օրը համարվում է հոկտեմբերի 20-ը։
|-
|100
|| 
|| '''Ալեքսանյան Խորեն Հրանտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ոսկեվան]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քաշունիք]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| մայոր
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| գումարտակի հրամանատարի տեղակալ
|-
|101
|| 
|| '''Ալեքսանյան Կարեն Հենրիխի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 10|10.02]].[[1982]]
| align=&quot;center&quot;|  Շևչենկո (քաղաք), (?), (?)
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| 
|-
|102
|| 
|| '''Ալեքսանյան Կարեն Վագիֆի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 27|27.11]].[[1980]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պահեստազորային
|| շարքային
|| [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական ծառայություն» մեդալ|Արցախի «Մարտական ծառայություն» մեդալ]]
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից։
|-
|103
|| 
|| '''Ալեքսանյան Հայկ Սամվելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 7|07.01]].[[1991]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գյումրի]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| 
|| 
|-
|104
|| 
|| '''Ալեքսանյան Մանվել Ալեքսանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 10|10.09]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ախուրյան (Շիրակի մարզ)|Ախուրյան]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ավագ սերժանտ
|| 
|| 
|-
|105
|| 
|| '''Ալեքսանյան Ռուբիկ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 3|03.04]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արտենի]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 28|28.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քերթ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|106
|| 
|| '''Ալեքսանյան Սասուն Իվանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 24|24.02]].[[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 8|08.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարանդա (քաղաք)|Վարանդա]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| ավագ լեյտենանտ
|| 
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից
|-
|107
|| 
|| '''Ալեքսանյան Սևակ Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 6|06.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արագածավան]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 9|09.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| Ծննդյան օր նշվում է նաև [[սեպտեմբերի 27]]-ը։
|-
|108
|| 
|| '''Ալեքսանյան Վահե Վազգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 16|16.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Եղեգնաձոր]], [[Վայոց ձորի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 2|02.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|109
|| 
|| '''Ալթունյան Լևոն Ռոբերտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1993]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ռուսաստան]] 
| align=&quot;center&quot;|  [[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| լեյտենանտ
|| 
|| Զոհվել է հոկտեմբերի 10-ից առաջ։
|-
|110
|| 
|| '''Ալթունյան Սարիբեկ Վալերիի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 21|21.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մեծ Թաղեր]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|111
|| 
|| '''Ալիշյան Հովհաննես Արմենակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 19|19.08]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պահեստազորային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|112
|| 
|| '''Ալլահվերդյան Գագիկ Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 28|28.05]].[[1976]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|7.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Շուշի]], [[Շուշիի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| [[Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արցախի «Արիության համար» մեդալ]] [[Պատկեր:Arzhakh Martakan khach 2.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության Մարտական 2-րդ աստիճանի շքանշան]]
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից։
|-
|113
|| 
|| '''Ալլահվերդյան Լեոնիդ Ջոնիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 27|27.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ճարտար]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արցախի «Արիության համար» մեդալ]]
|| 
|-
|114
|| 
|| '''Ալլահվերդյան Կառլեն Նիկոլայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 8|08.04]].[[1972]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Թաղավարդ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 27|27.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Թաղավարդ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| կամավորական
|| 
|| 
|| Արցախյան առաջին պատերազմի մասնակից
|-
|115
|| 
|| '''Ալմոյան Առաքել Վարշամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 1|01.05]].[[1991]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|116
|| 
|| '''Ալոյան Ազատ Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 14|14.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վայք]], [[Վայոց ձորի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 29|29.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]] 2, [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|117
|| 
|| '''Ալոյան Արտյոմ Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 11|11.08]].[[1996]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|07.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Շուշի]], [[Շուշիի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| 
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից, Ոստիկանական զորքերի ծառայող։
|-
|118
|| 
|| '''Ալոյան Վարդան Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 22|22.12]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարանդա]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| զորահավաքային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]]
|| Համարվում էր անհայտ կորած։
|-
|119
|| 
|| '''Ալջիկյան Արսեն Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 16|16.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 3|03.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ճարտար]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|120
|| 
|| '''Ալևորյան Յուրի Մհերի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 10|10.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կապան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 9|09.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]] 2, [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|121
|| 
|| '''Ակինյան Իսրայել Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 4|04.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|122
|| 
|| '''Ակողլյան Աշոտ Մարկոսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 11|11.07]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 24|24.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| կամավորական
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության մեդալ]]
|| [[Մարտին Ակողլյան]]ի որդին։


|-
|123
|| 
|| '''Աղասարյան Յուրի Հայկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=zjK4amj-Uio Ձեզ բացակա չենք դնի․ Յուրի Հայկի Աղասարյան]&lt;/ref&gt;
|-
|124
|| 
|| '''Աճեմյան Գարիկ Արամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 12|12.05]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|125
|| 
|| '''Ամիրյան Սամվել Սարգսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունիսի 7|07.06]].[[1996]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| ավագ լեյտենանտ
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot;&gt;[https://www.panarmenian.net/arm/news/285659/ Հայկական կողմը ևս 26 զոհ ունի. ՊԲ-ն հրապարակել է անունները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=ise-R-IEGK0 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Սամվել Սարգիսի Ամիրյան]&lt;/ref&gt;
|-
|126
|| 
|| '''Անանյան Ռոբերտ Արտաշեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 31|31.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| կրտսեր սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|127
|| 
|| '''Անտոնյան Հայկ Հովհաննեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 9|09.04]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| 2021 թվականի հունվարի 21-ից մինչև նոյեմբերի 2-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|128
|| 
|| '''Առաքելյան Արթուր Արայիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 25|25.08]].[[1986]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բռնակոթ]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարանդա (քաղաք)|Վարանդա]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի բուժակ
|-
|129
|| 
|| '''Ավանեսյան Աշոտ Մեյվայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|07.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|130
|| 
|| '''Ավետիսյան Խաչիկ Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 8|08.07]].[[1981]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արմավիր]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| մայոր
|| [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Courage.png|30px|Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի գումարտակի հրամանատարի տեղակալ
|-
|131
|| 
|| '''Արզումանյան Հասմիկ Սմբատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 16|16.01]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Նորավան (Սյունիքի մարզ)|Նորավան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական ծառայություն» մեդալ|«Մարտական ծառայություն» մեդալ]]
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot;&gt;[https://www.panarmenian.net/arm/news/285601/ Զոհված զինծառայողների թվում կին կա․ ՊԲ-ն հայտնել է անունները]&lt;/ref&gt;
|-
|132
|| 
|| '''Արթին Քրիստափոր Անդրանիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 16|16.01]].[[1972]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բեյրութ]], [[Լիբանան]] &lt;br /&gt; &lt;br /&gt; {{դրոշ|Լիբանան}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 6|06.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարնկաթաղ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| կամավորական
|| ՀՅԴ գումարտակի 2-րդ վաշտ
|| 
|| 
|-
|133
|| 
|| '''Ափյան Արա Յուրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 12|12.015]].[[1983]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գորիս]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|134
|| 
|| '''Ափոզյան Հովհաննես Օնիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 30|30.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|135
|| 
|| '''Աֆրիկյան Վահագն Վանիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 14|14.04]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հացառատ]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| կրտսեր սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|}

== Բ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Բաբայան Գեորգի Կամոյի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 14|14.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Բադալյան Դավիթ Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 23|23.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մասիս]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=2DG-z2PX7Bo Ձեզ բացակա չենք դնի․ Դավիթ Կարենի Բադալյան]&lt;/ref&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Բալբաբյան Սերգեյ Պավելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 30|30.12]].[[1982]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Չարենցավան]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|4
|| 
|| '''Բաղդասարյան Վաղարշակ Հրաչիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 11|11.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 4|04.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|5
|| 
|| '''Բարսեղյան Վրեժ Արսենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 11|11.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|6
|| 
|| '''Բեգլարյան Գարիկ Վաչագանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 4|04.10]].[[1996]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բաղանիս]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից
|-
|7
|| 
|| '''Բեգլարյան Հայկազ Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 25|25.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|8
|
||'''Բախշյան Ալբերտ Արմենի'''
|align=&quot;center&quot;|[[Օգոստոսի 8|20.08.]][[2001]]
|align=&quot;center&quot;| [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
|| [[Նոյեմբերի 8|08.11.]][[2020]]
||
|align=&quot;center&quot;|ժամկետային
||շարքային
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.1000plus.am/hy/compensation?full_name=%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF+%D4%B2%D5%A1%D5%AD%D5%B7%D5%B5%D5%A1%D5%B6&amp;status=all&amp;date_from=&amp;date_to=|title=Հատուցումներ - էջ 1 - 1000plus.am|website=www.1000plus.am|language=hy|accessdate=2022-06-14}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Գ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Գաբրիելյան Էրիկ Ռոմայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 14|14.03]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Խանցք]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության մեդալ]]
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից&lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=clMHBclMvKQ Ձեզ բացակա չենք դնի․ Էրիկ Ռոմայի Գաբրիելյան]&lt;/ref&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Գալոյան Գևորգ Մարզպետի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 16|16.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Գալստյան Ռուբեն Մնացականի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|4
|| 
|| '''Գասպարյան Վահե Վաչիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 1|01.04]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  Ալավերդի, Լոռու մարզ, Հայաստան
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|5
|| 
|| '''Գրիգորյան Արամ Սամվելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 5|05.12]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|6
|| 
|| '''[[Արայիկ Գրիգորյան (ռազմական գործիչ)|Գրիգորյան Արայիկ Սերգեյի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունիսի 24|24.06]].[[1970]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ստեփանակերտ]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 5|05.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սղնախ (գյուղ)|Սղնախ]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| հրամանատարական կազմ
|| գեներալ-մայոր
|| [[Պատկեր:Hero of Artsakh ribbon.png|30px|Արցախի հերոս]]
|| [[Արցախ|ԱՀ]] ԱԱԾ տնօրենի առաջին տեղակալ
|-
|7
|| 
|| '''Գրիգորյան Արմեն Նիկոլայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 6|06.09]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|8
|| 
|| '''Գրիգորյան Հայկ Ավետիքի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 5|05.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|9
|| 
|| '''Գրիգորյան Մայիս Մակարի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 8|08.11]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արարատ (գյուղ)|Արարատ]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|10
|| 
|| '''Գրիգորյան Միշա Մելիքի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 20|20.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մղարթ]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության մեդալ]] [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական ծառայություն» մեդալ|«Մարտական ծառայություն» մեդալ]]
|| &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=mVWFru_Q1oU Ձեզ բացակա չենք դնի․ Միշա Մելիքի Գրիգորյան]&lt;/ref&gt;
|-
|11
|| 
|| '''Գևորգյան Աղասի Հակոբի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 25|25.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|12
|| 
|| '''Գևորգյան Դավիթ Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 14|14.02]].[[1980]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սիսիան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կարմիր Շուկա]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|13
|| 
|| '''Գևորգյան Ժորա Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 1|01.05]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|14
|| 
|| '''Գևորգյան Կարեն Ազատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|15
||
|| '''[[Վիգեն Գևորգյան|Գևորգյան Վիգեն Տիգրանի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 27|27.12]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ակունք (Արագածոտնի մարզ)|Ակունք]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|07.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  Կոհակ բարձունք, [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:ՄԽ1ա.gif|30px|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան (Հայաստան)|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան]]
|| 
|}

== Դ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Դանիելյան Արամիկ Կամոյի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտիի 25|25.03]].[[1991]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Տեղ]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 1|01.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարազաթումբ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| ջոկի հրամանատար
|-
|2
|| 
|| '''Դանիելյան Կարեն Բորիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 26|26.04]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային
|| շարքային
||
|| 2021 թվականի մայիսի 25-ից մինչև նոյեմբերի 2-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|3
|| 
|| '''Դոխոյան Ռուդոլֆ Յուրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 2|02.12]].[[1977]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]]
|| սպայական կազմ
|| փոխգնդապետ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի բաժանմունքի պետ
|-
|}

== Ե ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Ելիսեև Հովհաննես Օլեգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 12|12.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Ելուղյան Նարեկ Յուրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 21|21.04]].[[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սիսիան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 14|14.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|3
|| 
|| '''Եղիազարյան Լևոն Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 21|21.05]].[[1991]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սիսիան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 15|15.01]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| հավանաբար վիրավորվել է պատերազմի ընթացքում, ապա մահացել ստաված վերքերից։
|-
|4
|| 
|| '''Երմալովյան Գոռ Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 29|29.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Նոր Կեսարիա]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|}

== Զ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Զաքարյան Տիգրան Վահանի''' 
| align=&quot;center&quot;| [[նոյեմբերի 11|11.11]].[[1988]]  
| align=&quot;center&quot;| [[Երևան]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;| [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;| [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից
|-
|}

== Թ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Թովմասյան Շանթ Սարգսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 6|06.02]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Թորոսյան Դավիթ Մխիթարի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 24|24.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|}

== Ի ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Իսախանյան Գոռ Արտուշի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 5|05.08]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հրազդան]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|2
|| 
|| '''Իսպիրյան Դմիտրի Սերգեյի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 1|01.12]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| կապիտան
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|}

== Խ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Խաչատրյան Արման Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Խաչատրյան Արման Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 10|10.07]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Խաչատրյան Գառնիկ Մանուկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|4
|| 
|| '''Խաչատրյան Էրիկ Արթուրիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 10|10.04]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|5
|| 
|| '''Խաչատրյան Խորեն Յուրայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 18|18.09]].[[1983]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|6
|| 
|| '''Խաչատրյան Հարություն Արտավազդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գորիս]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 25|25.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Եղլավանդ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:ՄԽ1ա.gif|30px|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան (Հայաստան)|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան]]
|| 
|-
|7
|| 
|| '''Խաչատրյան Հովիկ Լյովայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 28|28.02]].[[1990]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սասունիկ]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| լեյտենանտ
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|8
|| 
|| '''Խաչատրյան Մանվել Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 11|11.01]].[[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վանաձոր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պահեստազորային
|| շարքային
||
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից։
|-
|9
|| 
|| '''Խաչատրյան Մնացական Գեղամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 23|23.09]].[[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Նոր ուղի]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| ավագ լեյտենանտ
|| [[Պատկեր:ՄԽ1ա.gif|30px|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան (Հայաստան)|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան]] [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Courage.png|30px|Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| դասակի հրամանատար
|-
|10
|| 
|| '''Խաչատրյան Տիգրան Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 8|08.01]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գորիս]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|11
|| 
|| '''Խլղաթյան Գառնիկ Էդգարի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 28|28.07]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|12
|| 
|| '''Խումարյան Մորիս Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 3|03.08]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|}

== Ծ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Ծատուրյան Արարատ Կապլոյի''' 
| align=&quot;center&quot;| [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[1974]]
| align=&quot;center&quot;| [[Ջուջևան]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;| [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[1974]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| ջոկի սանհրահանգիչ
|-
|}

== Կ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Կիրակոսյան Ռուբեն Ռաֆայելի''' 
| align=&quot;center&quot;| [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[1982]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;| [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայնանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|}

== Հ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Հակոբյան Կարեն Հրահատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 7|07.01]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Դիլիջան]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]]
|| սպայական կազմ
|| փոխգնդապետ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի դիվիզիոնի հրամանատար
|-
|2
|| 
|| '''Հակոբյան Հենրիկ Գուրգենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 17|17.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Հակոբյան Տիգրան Մերուժանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 14|14.05]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|4
|| 
|| '''[[Գևորգ Հաճյան|Հաճյան Գևորգ]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունիսի 11|11.06]].[[1971]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Անջար]], [[Զահլեի շրջան]], [[Բեկաայի մարզ]], [[Լիբանան]] &lt;br /&gt; {{դրոշ|Լիբանան}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 6|06.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարնկաթաղ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| կամավորական
|| ՀՅԴ գումարտակի 2-րդ վաշտ
||
|| լիբանանահայ օպերային երգիչ
|-
|5
|| 
|| '''Համբարյան Դավիթ Մամիկոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 16|16.09]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գյումրի]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Թալիշ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| կրտսեր սերժանտ
||
|| 
|-
|6
|| 
|| '''Հայկյան Նիկոլայ Միքայելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 7|07.12]].[[1972]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Թաղասեռ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| մայոր
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=Kna3hG9bcio Նիկոլայ Միքայելի Հայկյան]&lt;/ref&gt;
|-
|7
|| 
|| '''Հայրապետյան Գուրգեն Էդվարդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 1|01.08]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|8
|| 
|| '''Հարությունյան Ագսեն Անդրանիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
||  
|| 
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|9
|| 
|| '''Հարությունյան Հարություն Կառլենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 7|07.11]].[[1984]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Գորիս]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարազաթումբ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| պայմանագրային
|| կրտսեր սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|10
|| 
|| '''Հարությունյան Մհեր Վոլոդյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 17|17.11]].[[1973]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հրազդան]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 6|06.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վարնկաթաղ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| կամավորական
|| ՀՅԴ գումարտակի 2-րդ վաշտի հրամանատար
||
|| [[Արցախյան ազատամարտ]]ի մասնակից՝ [[Շուշիի առանձնակի գումարտակ]]ի կազմում։ [[Ապրիլյան պատերազմ]]ի մասնակից&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=oyUpgFpT8qA Ձեզ բացակա չենք դնի․ Մհեր Վոլոդյայի Հարությունյան]&lt;/ref&gt;։
|-
|11
|| 
|| '''Հարությունյան Նարեկ Վոլոդյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 10|10.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|12
|| 
|| '''Հարությունյան Պարույր Գեղամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 11|11.07]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 17|17.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| զորահավաքային
|| շարքային
||
|| 
|-
|13
|| 
|| '''Հարությունյան Սամվել Նորայրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 3|03.07]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|14
|| 
|| '''Հարությունյան Վանուշ Վահրամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 7|07.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|15
|| 
|| '''Հովակիմյան Մհեր Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 9|09.02]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|16
||   
|| '''[[Ալբերտ Հովհաննիսյան|Հովհաննիսյան Ալբերտ Արտակի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 15|15.09]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 8|08.10]].[[2020]] 
| align=&quot;center&quot;|  &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| կրտսեր սերժանտ
|| [[Պատկեր:Hero of Artsakh ribbon.png|30px|Արցախի հերոս]] &lt;br /&gt; [[Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|«Արիության համար» մեդալ]]
|| 
|-
|17
|| [[Պատկեր:Aren hovhannisyan.jpg|80px]]
|| '''Հովհաննիսյան Արեն Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 12|12.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ղուկասավան]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտակերտ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
||  
|| 
|| [[Արցախի Հանրապետության «Մարտական ծառայություն» մեդալ|«Մարտական ծառայություն» մեդալ]]
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|18
|| 
|| '''Հովհաննիսյան Համլետ Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 27|27.10]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային 
|| ենթասպա
|| 
||
|-
|19
|| 
|| '''Հովհաննիսյան Համլետ Հանիբալի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[1993]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արթիկ]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 9|09.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  Ղուրուչուղ բարձունք, [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ 
|| կապիտան
|| [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արցախի «Արիության համար» մեդալ]]
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից
|-
|20
|| 
|| '''Հովհաննիսյան Հովհաննես Սմբատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 23|23.12]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կապան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սարինտակ]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|21
|| 
|| '''Հովսեփյան Գրիգոր Արայիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|22
|| 
|| '''Հովսեփյան Էրիկ Տիգրանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 24|24.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|23
|| 
|| '''Հովսեփյան Յուրի Կարենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 20|20.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|}

== Ղ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
||
|| '''[[Աշոտ Ղազարյան (զինվորական)|Ղազարյան Աշոտ Սերժիկի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 18|18.01]].[[1974]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)|Հադրութի շրջան]], [[ԼՂԻՄ]] &lt;br /&gt; {{դրոշ|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 16|16.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| գնդապետ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Vazgen Sargsyan medal.png|30px|ՀՀ զինված ուժերի «Վազգեն Սարգսյան» մեդալ|Վազգեն Սարգսյան» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Garegin Njdeh medal.png|30px|Գարեգին Նժդեհ մեդալ|«Գարեգին Նժդեհ» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 1.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 1-ին աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 2.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 2-րդ աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:ՄԽ1ա.gif|30px|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան (Հայաստան)|«Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշան]]
|| զորամասի հրամանատարի տեղակալ
|-
|2
|| 
|| '''Ղազարյան Հարություն Արտաշեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 17|17.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Ղալթախչյան Աշոտ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 31|31.08]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|4
|| 
|| '''Ղարիբյան Արտաշես Ռուբիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 6|06.03]].[[1999]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մեղրաձոր]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=Ty_YYCf7280 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Արտաշես Ղարիբյան]&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Մ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Մազմանյան Սմբատ Հմայակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 14|14.04]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Շիրակամուտ]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| լեյտենանտ
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=MenR-kkpbA0 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Սմբատ Հմայակի Մազմանյան]&lt;/ref&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Մանուկյան Գևորգ Եղիշեի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 20|20.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քաշունիք]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Courage.png|30px|Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|3
|| 
|| '''Մանուկյան Իգոր Համլետի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 3|03.08]].[[1977]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բաքու]], [[Ադրբեջանական ԽՍՀ]] 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|4
|| 
|| '''Մանուչարյան Արման Արշակի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 27|27.10]].[[1997]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 19|19.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|5
|| 
|| '''Մանուչարյան Գրիգոր Ռաշիդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]] կամ [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|6
|| 
|| '''[[Ալեն Մարգարյան|Մարգարյան Ալեն Լևոնի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 11|11.02]].[[1999]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 30|30.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Hero of Artsakh ribbon.png|30px|Արցախի հերոս]]
|| 
|-
|7
|| 
|| '''Մարգարյան Գարիկ Վալենտինի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 10|10.01]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քարաբերդ]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|8
|| 
|| '''Մարգարյան Կարեն Վահրամի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 23|23.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|9
|| 
|| '''Մարդիյան Արսեն Գարիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 5|05.08]].[[1999]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|10
|| 
|| '''Մարտիրոսյան Ալեքս Գրիմայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 17|17.03]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|11
|| 
|| '''Մարուքյան Սամվել Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 14|14.11]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|12
|| 
|| '''Մելիքյան Ավագ Գրիշայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 20|20.02]].[[1978]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|13
|| 
|| '''Միխայելյան Վազգեն Լևոնի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 21|21.05]].[[1998]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վաղուհաս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| լեյտենանտ
|| [[Պատկեր:ԱՀ Արիության համար մեդալ.jpg|30px|Արցախի Հանրապետության «Արիության համար» մեդալ|Արիության մեդալ]]
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=dFTEL9zuNd8 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Վազգեն Լևոնի Միխայելյան]&lt;/ref&gt;
|-
|14
|| 
|| '''Մինասյան Գյորգի Լյովայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 3|03.10]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| մայոր
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|15
|| 
|| '''Միրզոյան Վահե Հայկազի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 1|01.07]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|16
|| 
|| '''Միքայելյան Աղասի Վրեժի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 24|24.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Տանձուտ]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
||
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից&lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=mZblgJzAWQ8 Ձեզ բացակա չենք դնի․ Աղասի Վրեժի Միքայելյան]&lt;/ref&gt;
|-
|17
|| 
|| '''Միքայելյան Արտակ Ջիվանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 7|07.03]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| 2021 թվականի հունվարի 29-ից մինչև նոյեմբերի 2-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|18
|| 
|| '''Մկրտչյան Հայկ Մկրտչի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 3|03.02]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Գեղարքունիքի մարզ)|Մարտունի]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մեծ Մարջանլու]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|19
|| 
|| '''Մկրտչյան Հենրիկ Սոսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 26|26.12]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Զովունի]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| 
|| պահեստազորային սպա
||  [https://lurer.com/?p=388069&amp;l=am] [http://nkrmil.am/news/view/2936]
|| 
|-
|20
|| 
|| '''Մնացականյան Աշոտ Կոլյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 2|02.04]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|21
|| 
|| '''Մնացականյան Գևորգ Մնացականի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 18|18.04]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Արամուս]], [[Կոտայքի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 20|20.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սարատակ (Քաշաթաղի շրջան)|Սարատակ]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|22
|| 
|| '''Մովսեսյան Արթուր Սլավիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 30|30.04]].[[1981]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|23
|| 
|| '''Մովսիսյան Անդրանիկ Գևորգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 7|07.08]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|}

== Յ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Յարալյան Գոռ Հրանտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 20|20.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot; /&gt;
|-
|}

== Ն ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
||
|| '''[[Աբգար Նազարյան|Նազարյան Աբգար Գեղամի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 4|04.02]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 29|29.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կարախանբեյլի (Հադրութի շրջան)|Կարախանբեյլի]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]]
|| 
|-
|2
|| 
|| '''Ներսիսյան Սասուն Գրենիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 21|21.03]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan2&quot;&gt;[https://www.panarmenian.net/arm/news/285602/ ՊԲ․ Հայկական կողմից ևս 15 զոհ կա]&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Չ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Չոբանյան Հովհաննես Զոհրաբի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 12|12.04]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|}

== Պ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Պապեյան Հարություն Ալիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Նորապատ]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ջրական]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|2
|| 
|| '''Պապիկյան Հայկ Մհերի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 11|11.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| Մինչև 2021 թվականի հունվարի 22-ից մինչև նոյեմբերի 27-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|3
|| 
|| '''Պապյան Վահե Արթուրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մովսեսգյուղ (Տավուշի մարզ)|Մովսեսգյուղ]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| Մինչև [[2021]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Gala&quot;&gt;[https://galatv.am/hy/3046246/ Պատերազմից 1,3 տարի անց հայտնաբերվել են 44-օրյա պատերազմում զոհված տավուշցի 2 զինծառայողների աճյունները]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|4
|| 
|| '''Պետրոսյան Գնել Աբելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 15|15.01]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ձիթհանքով]], [[Շիրակի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քաշունիք]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Courage.png|30px|Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|5
|| 
|| '''Պետրոսյան Ռոբերտ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]] կամ [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| կամավորական
|| 
||
|| Մահվան վերաբերյալ տվյալները այլ պաշտոնական աղբյուրներով չեն հաստատվում&lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;։ Ըստ [[Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով (Հայաստան)|ԿԸՀ-ի]] տվյալների՝ չի մահացել&lt;ref&gt;[https://www.elections.am/Register ԿԸՀ․ ՀՀ ընտրողների ռեգիստր]&lt;/ref&gt;
|-
|6
|| 
|| '''Պողոսյան Արման Լեռնիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 9|09.01]].[[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սևան]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
||
|| [[Քառօրյա պատերազմ]]ի մասնակից&lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;։
|-
|7
|| 
|| '''Պողոսյան Ռուբեն Արսենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 12|12.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Բերդ (քաղաք)|Բերդ (քաղաք)]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| Մինչև [[2021]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Gala&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|8
|| 
|| '''Պողոսյան Սամվել Ստեփանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 7|07.10]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| Մինչև [[2021]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|9
|| 
|| '''Պրազյան Ռուբեն Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 24|24.11]].[[1993]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 10|10.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| վաշտի հրամանատար, Քառօրյա պատերազմի մասնակից
|-
|}

== Ռ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Ռևազյան Ավագ Գևորգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 26|26.11]].[[1989]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իջևան]], [[Տավուշի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 2|02.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մատաղիս]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|}

== Ս ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| [[Պատկեր:Էրիկ Սմբատի Սահակյան.jpg|80px]]
|| '''Սահակյան Էրիկ Սմբատի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 17|17.01]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Փարաքար]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Շահումյանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական_ծառայության_մեդալի_ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]]
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''[[Արթուր Սարգսյան (ռազմական գործիչ)|Սարգսյան Արթուր Սարգսի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 21|21.04]].[[1975]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վաղարշապատ]], Էջմիածնի շրջան, [[ՀԽՍՀ]] [[Պատկեր:Flag of Armenian SSR.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 25|25.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| գնդապետ
|| [[Պատկեր:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալի ժապավեն.gif|30px|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:II աստիճանի «Մարտական խաչ» շքանշանի ժապավեն.gif|30px|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Baghramyan-100 medal.png|30px|«Մարշալ Բաղրամյան» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Andranik Ozanyan medal.png|30px|«Անդրանիկ Օզանյան» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Garegin Njdeh medal.png|30px|Գարեգին Նժդեհ մեդալ|«Գարեգին Նժդեհ» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of Vazgen Sargsyan medal.png|30px|ՀՀ զինված ուժերի «Վազգեն Սարգսյան» մեդալ|Վազգեն Սարգսյան» մեդալ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 1.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 1-ին աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 2.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 2-րդ աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 3.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 3-րդ աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Impeccable service 4.png|30px|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ (Հայաստան)|«Անբասիր ծառայության համար» մեդալ 4-րդ աստիճանի]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Ribbon bar of medal 20 Years of the Armed Forces of Armenia.png|30px|ՀՀ ԶՈւ-ի «ՀՀ զինված ուժեր 20 տարի» հոբելյանական մեդալ|«ՀՀ զինված ուժեր 20 տարի» հոբելյանական մեդալ]] &lt;br /&gt;
|| ԱՀ ՊԲ հրամանատարի տեղակալ
|-
|3
|| 
|| '''Սարգսյան Արսեն Սարգսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 23|23.07]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|4
|| 
|| '''Սարգսյան Նարեկ Արայիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ագարակ]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|5
|| 
|| '''Սարգսյան Նարեկ Սամվելի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 12|12.09]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|6
|| 
|| '''Սարգսյան Սարգիս Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|7
|| 
|| '''Սարգսյան Վահագն Աշոտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.10]].[[1975]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ապարան]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| սպայական կազմ
|| փոխգնդապետ
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;
|-
|8
|| 
|| '''Սիմոնյան Արամ Արտաշեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 15|15.02]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտակերտ]], [[Մարտակերտի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=bRqm1jr6dxI Ձեզ բացակա չենք դնի․ Արամ Արտաշեսի Սիմոնյան]&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Վ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Վասիլյան Ռաֆայել Հովհաննեսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 14|14.05]].[[1992]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մխչյան]], [[Արարատի մարզ]], [[Հայաստան]] 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 09|09.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Մարտունի (Արցախ)|Մարտունի]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ 
|| մայոր
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի ՀՕՊ-ի պետ
|-
|2
|| 
|| '''Վարդանյան Ավետիս Հակոբի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 7|07.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 15|15.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| 
|-
|3
|| 
|| '''Վարդանյան Լեռնիկ Արեգի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[1978]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Քարին տակ]], [[Շուշիի շրջան (Արցախ)|Շուշիի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
||  
|| 
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|}

== Ք ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Քարամյան Վահե Արսենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 30|30.03]].[[1988]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Սիսիան]], [[Սյունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 21|21.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Դրախտիկ (գյուղ, Հադրութի շրջան)|Դրախտիկ]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| 
|-
|2
|| 
|| '''Քեշիշյան Հարություն Կարապետի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 2|02.01]].[[1986]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;
|-
|3
|| 
|| '''Քոլանջյան Արտյոմ Սարգսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 22|22.09]].[[1993]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Երևան]], [[Հայաստան]]
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Հադրութ]], [[Հադրութի շրջան]], Արցախ]]
|| պահեստազորային
|| ավագ սերժանտ
|| [[Պատկեր:Մարտական ծառայության մեդալի ժապավեն.gif|30px|Մարտական ծառայության մեդալ (Հայաստան)|Մարտական ծառայության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| Քառօրյա պատերազմի մասնակից
|-
|}

== Օ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Օհանյան Դավիթ Էդվարդի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 11|11.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|2
|| 
|| '''Օհանյան Նարեկ Արմենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 2|02.03]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 12|12.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| 2021 թվականի հունվարի 9-ից մինչև նոյեմբերի 2-ը համարվում էր անհետ կորած&lt;ref name=&quot;Aurora&quot; /&gt;։
|-
|3
|| 
|| '''Օհանյան Սևակ Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 4|04.10]].[[1985]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Եղեգնաձոր]], [[Վայոց ձորի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 22|22.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Իշխանաձոր (Քաշաթաղի շրջան)|Իշխանաձոր]], [[Քաշաթաղի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| սպայական կազմ
|| կապիտան
|| [[Պատկեր:Ribbon bar of medal For Courage.png|30px|Արիության մեդալ (Հայաստան)|Արիության մեդալ]] [https://armeniasputnik.am/20210304/----------26688336.html]
|| զորամասի վաշտի հրամանատար
|-
|}

== Ֆ ==
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Ֆիլիպոսյան Տարոն Հրայրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 13|13.10]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
||
|| &lt;ref name=&quot;Pan1&quot; /&gt;
|-
|}

== [[Ադրբեջանական զինուժի ներխուժումը Հայաստան|Հայ-ադրբեջանական սահմանային բախումների]] ժամանակ զոհված ազատամարտիկների ցանկ ==
Ստորև ներկայած է [[Ադրբեջանական զինուժի ներխուժումը Հայաստան|Հայ-ադրբեջանական սահմանային բախումների]] ժամանակ զոհված ազատամարտիկների ցանկը

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մահվան վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Ադամյան Նարեկ Արամայիսի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 5|05.12]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 28|28.11]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|2
|| 
|| '''Ալավերդյան Սամվել Գագիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 24|24.03]].[[1983]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 14|14.07]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| շարքային
|| 
||
|-
|3
|| 
|| '''Ալեքսանյան Ալեքսանդր Վահեի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[նոյեմբերի 21|21.11]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 14|14.05]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային
|| շարքային
|| 
||
|-
|4
||
|| '''[[Արման Հակոբյան (զինվորական)|Հակոբյան Արման Հովհաննեսի]]''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 10|10.08]].[[2002]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Թալին]], [[Արագածոտնի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[օգոստոսի 16|16.08]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Կութ]], [[Գեղարքունիքի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
|| ժամկետային
|| շարքային
|| [[Պատկեր:«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալի ժապավեն.gif|30px|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալ (Հայաստան)|«Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալ]]
||
|-
|}

== [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (մարտ, 2022)|Ադրբեջանի կողմից Արցախում իրականացված ռազմական գործողությունների]] ժամանակ զոհված ազատամարտիկների ցանկ ==
Ստորև ներկայած է [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (մարտ, 2022)|Ադրբեջանի կողմից Արցախում իրականացված ռազմական գործողությունների]] ժամանակ զոհված ազատամարտիկների ցանկը

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անհայտ կորելու օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անհայտ կորելու վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Թևոսյան Արարատ Վագիֆի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 21|21.03]].[[1990]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ցոր]], [[Հադրութի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 25|25.03]].[[2022]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Փառուխ]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային 
|| շարքային
|| 
|| 44-օրյա պատերազմի մասնակից։
|-
|2
|| 
|| '''Միրզոյան Դավիթ Ռոբերտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 15|15.05]].[[1978]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Խնուշինակ]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 25|25.03]].[[2022]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Փառուխ]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային 
|| շարքային
|| 
|| 44-օրյա պատերազմի մասնակից։
|-
|3
|| 
|| '''Օհանյան Իշխան Սերժիկի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[մայիսի 24|24.05]].[[1994]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Ճարտար]], [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
| align=&quot;center&quot;|  [[մարտի 25|25.03]].[[2022]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Փառուխ]], [[Ասկերանի շրջան]], [[Արցախ]] &lt;br /&gt; [[Պատկեր:Flag of Artsakh.svg|30px]]
|| պայմանագրային 
|| շարքային
|| 
|| 
|}

== Անհետ կորածների ցանկ ==
Ստորև ներկայած է [[Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)|Հայ-ադրբեջանական պատերազմում]] անհետ կորած ազատամարտիկների ցանկը

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
! bgcolor=&quot; efefef&quot; | Հ/հ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Լուսանկար
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անուն, ազգանուն, հայրանուն
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդյան օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Ծննդավայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անհայտ կորելու օրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Անհայտ կորելու վայրը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Մասնակցության ձևը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Զբաղեցրած պաշտոնը և կոչումը
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Պարգևներ
! bgcolor=&quot; efefef&quot; |Այլ նշումներ
|-
|1
|| 
|| '''Աբրահամյան Աղվան Սուրենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 12|12.09]].[[1987]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հոկտեմբերի 18|18.10]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
|| 
|-
|2
|| 
|| '''Աբրահամյան Միշա Ալեքսանդրի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 8|08.01]].[[1975]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[ապրիլի 23|23.04]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| զորահավաքային 
|| շարքային
|| 
|| [[2021]] թվականի [[ապրիլի 23]]-ից համարվում է անհետ կորած։
|-
|3
|| 
|| '''Ազարյան Աշոտ Վարդանի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 22|22.02]].[[1989]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[հունվարի 18|18.01]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| [[2021]] թվականի [[հունվարի 18]]-ից համարվում է անհետ կորած։
|-
|4
|| 
|| '''Ալեքսանյան Ռուդիկ Հրաչյայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 9|09.09]].[[1995]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Դալարիկ]], [[Արմավիրի մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[հուլիսի 20|20.07]].[[2021]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային 
|| ենթասպա
|| 
|| [[2021]] թվականի [[հուլիսի 20]]-ից համարվում է անհետ կորած [https://www.azdarar.am/announcments/org/408/00882763/]։
|-
|5
|| 
|| '''Աղբալյան Տիգրան Սուրենի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[դեկտեմբերի 14|14.12]].[[2001]]
| align=&quot;center&quot;|  [[Վանաձոր]], [[Լոռու մարզ]], [[Հայաստան]] &lt;br /&gt; {{Հայաստանի դրոշ|30px}}
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| [[2020]] թվականի [[սեպտեմբերի 28]]-ին հայտարարվել է զոհված&lt;ref name=&quot;Pan3&quot;&gt;[https://www.panarmenian.net/arm/news/285631/ Արցախի ՊԲ-ն հրապարակել է 27 զոհված զինվորների անունները]&lt;/ref&gt;
|-
|6
|| 
|| '''Գասպարյան Վահե Սաշայի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 6|06.09]].[[2000]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 28|28.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| ժամկետային 
|| շարքային
|| 
|| [[2020]] թվականի [[սեպտեմբերի 28]]-ին հայտարարվել է զոհված&lt;ref name=&quot;Pan3&quot; /&gt;։
|-
|7
|| 
|| '''Մուսայելյան Իրինա Լավրենտի''' 
| align=&quot;center&quot;|  [[փետրվարի 10|10.02]].[[1979]]
| align=&quot;center&quot;|  
| align=&quot;center&quot;|  [[սեպտեմբերի 27|27.09]].[[2020]]
| align=&quot;center&quot;|  
|| պայմանագրային
|| ենթասպա
||
|| 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հայտարավեց զոհված&lt;ref name=&quot;Pan4&quot; /&gt;, իսկ հետագայում հայտարարվեց անհայտ կորած։
|-
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}</text>
      <sha1>droxzqkojvesgkrom7s7ncjxz6xwu2b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մագդալենա Անդերսոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1082278</id>
    <revision>
      <id>8492243</id>
      <parentid>8434677</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:07:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31279" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Եվա Մագդալենա Անդերսոն''' ({{lang-en|Eva Magdalena Andersson}}, {{ԱԾ}}), շվեդ քաղաքական գործիչ և տնտեսագետ, որը 2021 թվականի նոյեմբերի 30-ից հանդիսանում է [[Շվեդիա]]յի վարչապետը, իսկ 2021 թվականի նոյեմբերի 4-ից՝ Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդը։

1983 թվականին անդամագրվել է Սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդական լիգային, իսկ 1992 թվականին ավարտել է՝ տնտեսագետի որակավորմամբ։ Աշխատել է որպես խորհրդական և պլանավորման տնօրեն [[Յորան Պերսոն]]ի վարչակազմում, ինչպես նաև՝ որպես [[Մոնա Սալին]]ի խորհրդական։ 2014 թվականի ընտրություններից հետո Անդերսոնն ընտրվել է Ռիկսդագի պատգամավոր և դարձել [[Ստեֆան Լյովեն|Ստեֆան Լյոֆվենի]] վարչակազմի ֆինանսների նախարարը։ Երբ 2021 թվականի օգոստոսին Լյոֆվենը հայտարարել է հրաժարական տալու իր պլանների մասին, Անդերսոնը համարվել է նրան փոխարինելու հիմնական թեկնածուն, իսկ քիչ ժամանակ անց՝ 2021 թվականի նոյեմբերի 4-ին ընտրվել է Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ղեկավար։

2021 թվականի նոյեմբերի 29-ին Ռիկսդագի կողմից ընտրվել է Շվեդիայի վարչապետ&lt;ref&gt;{{cite web |title=Sweden elects Andersson as first female PM for second time in a week |url=https://www.france24.com/en/europe/20211129-sweden-elects-andersson-as-first-female-pm-for-second-time-in-a-week |website=France 24 |access-date=1 December 2021}}&lt;/ref&gt;։ Վարչապետի պաշտոնը ստանձնել է նոյեմբերի 30-ին՝ այդպիսով դառնալով Շվեդիայի կառավարության առաջին ընտրված կին ղեկավարը։

== Կենսագրություն ==
=== Վաղ կյանք ===
Անդերսոնն [[Ուփսալայի համալսարան]]ի [[Վիճակագրություն|վիճակագրության]] դասախոս Գորան Անդերսոնի (1936–2002) և [[ուսուցիչ]] Բիրգիտա Անդերսոնի (ծնված՝ 1939 թվականին) միակ զավակն է&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hemtrevligt.se/hemmetsjournal/artiklar/manniskor/20150715/magdalena-andersson-om-sorgen-efter-pappa-goran/|title=Magdalena Andersson om sorgen efter pappa Göran|first=Hemmets Journal &amp;#124; Victoria|last=Lagercrantz|website=Hemmets Journal|access-date=1 November 2021}}&lt;/ref&gt;։ Երիտասարդ տարիքում եղել է էլիտար [[լող]]որդ&lt;ref&gt;{{cite web | url= http://www.civilekonomen.se/motet/jag-tycker-om-att-prestera | title=Jag tycker om att prestera! |trans-title = I like to perform | publisher = Civilekonomen | date= 1 March 2013 | access-date= 1 March 2013 | language =sv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;yle&quot;&gt;{{cite web|url=https://svenska.yle.fi/a/7-10004989|title=The &quot;most stingy finance minister in the EU&quot; may become Sweden's first female prime minister|date=24 August 2021|publisher=Yle|language=sv|access-date=24 August 2021}}&lt;/ref&gt;։

=== Կրթություն ===
Ավագ դպրոցի տարիներին Անդերսոնը [[հասարակական գիտություններ]] է սովորել Ուփսալայի տաճարի դպրոցում։ Ավարտել է 1987 թվականին գերազանց գնահատականներով՝ բացառությամբ մեկ առարկայի&lt;ref&gt;{{cite news | url= http://www.dn.se/valet-2014/hon-vill-vara-bast-i-klassen-och-alskar-doften-av-strid/ | title = Hon vill vara bäst i klassen – och älskar doften av strid |trans-title = She wants to be at the top of the class – and loves the smell of battle  | newspaper = [[Dagens Nyheter]]| date= 13 August 2016| access-date= 17 October 2021 |language=sv}}&lt;/ref&gt;։

Ավագ դպրոցն ավարտելուց հետո Անդերսոնը տեղափոխվել է Ստոկհոլմ՝ սովորելու Ստոկհոլմի տնտեսագիտության դպրոցում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smp.se/ledare/lat-inte-kon-avgora-valet-aefdb85c/|title=Låt inte kön avgöra valet|date=23 August 2021|publisher=Smålandsposten|language=sv|trans-title=Do not let gender determine the choice of Prime Minister|access-date=24 August 2021}}&lt;/ref&gt;, որն ավարտել է 1992 թվականին՝ տնտեսագիտության մագիստրոսի կոչումով։ 1992-1995 թվականներին աշխատել է որպես տնտեսագիտության դոկտորանտ Ստոկհոլմի տնտեսագիտության դպրոցում, բայց նախապես ավարտել է ուսումը։ 1994 թվականի աշնանը սովորել է Վիեննայի առաջադեմ հետազոտությունների ինստիտուտում։ 1995 թվականի գարնանը սովորել է [[Հարվարդի համալսարան]]ում&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.expressen.se/gt/ett-komplement-till-en-god-valfardsstad/|title=Ett komplement till en god välfärdsstad|date=15 December 2013|publisher=Expressen|language=sv|trans-title=A complement to a good welfare state|access-date=30 August 2014}}&lt;/ref&gt;։

1983 թվականին անդամագրվել է Սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդական լիգային (SSU)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.vk.se/2021-09-29/magdalena-andersson-tackar-ja-valdigt-hedrad|title=Magdalena Andersson tackar ja: Väldigt hedrad|date=29 September 2021|publisher=Västerbottens-Kuriren|trans-title=Magdalena Andersson says yes: Deeply honored|access-date=1 November 2021}}&lt;/ref&gt;։ 1987 թվականին նա ընտրվել է այդ լիգայի Ուփսալայի մասնաճյուղի նախագահ&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.svt.se/nyheter/lokalt/uppsala/s-i-uppsala-lan-vill-se-magdalena-andersson-som-ny-partiledare|title=Länets socialdemokrater vill ha Magdalena Andersson som ny ledare|first1=S.V.T.|last1=Nyheter|first2=Julia|last2=Carlbaum|date=10 September 2021|access-date=1 November 2021|newspaper=SVT Nyheter}}&lt;/ref&gt;։

== Գործունեություն ==

=== Խորհրդական և քաղծառայող ===
Տնտեսագիտության ոլորտում ուսումն ավարտելուց հետո Անդերսոնն աշխատանքի է անցել վարչապետի աշխատակազմում՝ որպես Յորան Պերսոնի քաղաքական խորհրդական 1996-1998 թվականներին, իսկ հետագայում՝ 1998-ից 2004 թվականներին, աշխատել է որպես պլանավորման տնօրեն։ Այնուհետև նա ժամանակ է անցկացրել քաղաքացիական ծառայության մեջ՝ 2004-2006 թվականներին աշխատելով որպես [[Պետական քարտուղար|պետքարտուղար]] Ֆինանսների նախարարությունում, որից հետո կրկին դարձել քաղաքական խորհրդական, այս անգամ՝  2007-2009 թվականին որպես ընդդիմության առաջնորդ Մոնա Սալինի խորհրդականը։ Նա հեռացել է այդ պաշտոնից, երբ կառավարությունը նրան առաջադրել է Շվեդիայի հարկային գործակալության գլխավոր տնօրենի պաշտոնում․ պաշտոն, որը նա զբաղեցրել է մինչև 2012 թվականը։ Նա հրաժարական է տվել 2014 թվականի համընդհանուր ընտրություններից առաջ՝ որպես սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության թեկնածու առաջադրվելուց հետո&lt;ref&gt;{{cite web |last=Falkirk |first=John |title=Magdalena Andersson: Jag har rökt marijuana |url=https://www.expressen.se/nyheter/magdalena-andersson-jag-har-rokt-marijuana/ |website=Expressen |date=30 September 2021 |access-date=1 November 2021|language=sv}}&lt;/ref&gt;։

=== Ֆինանսների նախարար ===
[[File:Magdalena Andersson during the &quot;budget walk&quot; to Parliament, Oct 23, 2014 08.jpg|thumb|Անդերսոնն իր առաջին [[պետական բյուջե]]ով (հայտնի է որպես nådiga luntan) խորհրդարանի շենքից դուրս 2014 թվականի հոկտեմբերի 23-ին]]
2014 թվականին Շվեդիայի համընդհանուր ընտրություններում Սոցիալ-դեմոկրատների հաղթանակից հետո, երբ Անդերսոնն ընտրվել է Ռիկսդագի անդամ, նոր վարչապետ Ստեֆան Լյոֆվենը նրան նշանակել է ֆինանսների նախարար իր կառավարությունում&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2021/08/28/sweden-lines-magdalena-andersson-first-woman-prime-minister/|title=Sweden lines up Magdalena Andersson to be its first woman prime minister|first=Richard|last=Orange|date=28 August 2021|access-date=1 November 2021|website=[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]}}&lt;/ref&gt;։ Կոալիցիոն բանակցությունների արդյունքում մինչ Անդերսոնն ընդհանուր պատասխանատվություն էր կրում ֆինանսների նախարարության համար, Պեր Բոլունդը պատասխանատվություն է ստանձնել ֆինանսական շուկաների վերահսկողության և սպառողների պաշտպանության համար՝ որպես ֆինանսական շուկաների նախարար&lt;ref&gt;Kroet, Cynthia (6 October 2014), [https://www.politico.eu/article/lofven-unveils-swedish-government/ &quot;Löfven unveils Swedish government&quot;], ''European Voice''. Retrieved 1 November 2021.&lt;/ref&gt;։ Անդերսոնը Ֆինանսների նախարարի պաշտոնում վերանշանակվել է Լյովենի կողմից [[Շվեդիայի խորհրդարանական ընտրություններ (2018)|2018 թվականի ընտրություններից]] հետո&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hhs.se/en/about-us/news/sse/2021/sse-alum-and-minister-for-finance-magdalena-andersson-visited-sse/|title=SSE alum and Minister for Finance Magdalena Andersson visited SSE|work=hhs.se|access-date=1 November 2021}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականին Միջազգային արժութային և ֆինանսական կոմիտեի անդամները (IMFC) և [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի Կառավարիչների խորհրդի առաջնային քաղաքականության խորհրդատվական կոմիտեն (IMF) ընտրել են Անդերսոնին՝ որպես կոմիտեի նախագահ երեք տարի ժամկետով&lt;ref&gt;{{Cite web|title=IMFC Selects Sweden’s Minister for Finance Magdalena Andersson as New Chair|url=https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/12/17/pr20372-imfc-selects-swedens-minister-for-finance-magdalena-andersson-as-new-chair|access-date=2021-11-29|website=IMF|language=en}}&lt;/ref&gt;։  Նա դարձել է առաջին եվրոպացին այդ պաշտոնում ավելի քան մեկ տասնամյակ անց, ինչպես նաև այդ պաշտոնն զբաղեցրած առաջին կինը&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2020-12-17|title=IMF steering committee names Swedish finance minister as next chair|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/imf-leadership-int-idUSKBN28R367|access-date=2021-11-29}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի օգոստոսին վարչապետ Ստեֆան Լյոֆվենը հայտարարել է, որ 2021 թվականի նոյեմբերին Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության համագումարում հրաժարական է տալու կուսակցության ղեկավարի պաշտոնից&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Lindeberg|first=Rafaela|date=29 September 2021|title=Sweden’s Finance Chief Nominated to Become First Female PM|url=https://www.bloomberg.com/tosv2.html?vid=&amp;uuid=a3fb6bac-511a-11ec-a3a5-4d7951514179&amp;url=L25ld3MvYXJ0aWNsZXMvMjAyMS0wOS0yOS9zd2VkZW4tcy1maW5hbmNlLWNoaWVmLW5vbWluYXRlZC10by1iZWNvbWUtZmlyc3QtZmVtYWxlLXByZW1pZXI=|url-status=live|access-date=2021-11-29|website=www.bloomberg.com}}&lt;/ref&gt;։ Շատերն Անդերսոնին շատ արագ համարել են նրան հաջորդելու ամենահավանական թեկնածու, և սեպտեմբերի 29-ին Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջադրման հանձնաժողովը հայտարարել է, որ Անդերսոնը համագումարից առաջ ընտրվել է որպես առաջնորդի թեկնածու․ եթե այդ նշանակումն ընդունվի Ռիկսդագի կողմից, Անդերսոնը կդառնա առաջնորդը և Շվեդիայի առաջին կին վարչապետը&lt;ref&gt;{{cite news |title=Valberedningen föreslår Magdalena Andersson |newspaper=SVT Nyheter |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/socialdemokraternas-valberedning-kallar-till-presstraff |publisher=[[Sveriges Television|SVT]] |date=29 September 2021 |access-date=29 September 2021 |language=sv|last1=Nyheter |first1=S. V. T. |last2=Schau |first2=Oscar |last3=Knutson |first3=Mats}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Milne, Richard (29 September 2021), [https://www.ft.com/content/e681e398-9dac-4c7b-9e25-dbb254959fe1 &quot;Finance minister on course to become Sweden’s first female PM&quot;], ''[[Financial Times]]''. Retrieved 1 November 2021.&lt;/ref&gt;։

=== Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդ ===
Անդերսոնն ընտրվել է Շվեդիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության առաջնորդ 2021 թվականի նոյեմբերի 4-ին&lt;ref name=&quot;dutt&quot;&gt;{{cite news|last=Dutt|first=Sujay|date=4 November 2021|title=Magdalena Andersson elected as new Social Democrat leader|newspaper=Sveriges Radio|url=https://sverigesradio.se/artikel/magdalena-andersson-elected-as-new-social-democrat-leader|access-date=23 November 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.euronews.com/2021/11/04/magdalena-andersson-moves-a-step-closer-to-becoming-sweden-s-first-female-prime-minister|title=Magdalena Andersson set to become Sweden's first female Prime Minister|date=4 November 2021|publisher=Euronews|access-date=11 November 2021}}&lt;/ref&gt; ու դարձել կուսակցության երկրորդ կին առաջնորդը Մոնա Սալինից հետո&lt;ref name=&quot;yle&quot;/&gt;։

2021 թվականի նոյեմբերի 10-ին գործող վարչապետ Ստեֆան Լյովենը պաշտոնապես հրաժարական է տվել&lt;ref&gt;{{cite news |title=Swedish PM resigns, finance minister likely successor |url=https://www.reuters.com/world/europe/swedish-pm-hand-resignation-fin-min-likely-successor-2021-11-10/ |date=10 November 2021 |access-date=10 November 2021 |newspaper=Reuters}}&lt;/ref&gt;։ Որպես 2021 թվականի Շվեդիայի կառավարության ձևավորման մաս, Ռիկսդագի նախագահը 2021 թվականի նոյեմբերի 11-ին բանակցություններ է վարել բոլոր կուսակցությունների առաջնորդների հետ և կարճ ժամանակ անց Անդերսոնին հանձնարարել է կառավարություն ձևավորել՝ նրան մեկ շաբաթ ժամանակ տալով&lt;ref&gt;{{cite web |title=Swedish Fin Min Andersson handed task of forming new government |url=https://www.reuters.com/world/europe/swedish-fin-min-andersson-handed-task-forming-new-government-2021-11-11/ |publisher=Reuters |date=9 November 2021 |access-date=11 November 2021}}&lt;/ref&gt;։ 2021 թվականի նոյեմբերի 23-ին հայտարարվել է, որ Անդերսոնը պայմանավորվածություն է ձեռք բերել Ձախ կուսակցության հետ՝ առաջիկա վարչապետի քվեարկությանն իր օգտին քվեարկելու համար։ Քանի որ Կենտրոնական կուսակցությունը նախապես համաձայնվել էր աջակցել նրան, Անդերսոնն ունեցել է անհրաժեշտ թվով պատգամավորների աջակցությունը Շվեդիայի հաջորդ վարչապետը դառնալու համար&lt;ref&gt;{{cite news |title=Regeringen och Vänsterpartiet överens – V släpper fram Andersson som statsminister |newspaper=SVT Nyheter |trans-title=Government and Left Party agree – Left Party will allow Andersson as Prime Minister |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/kvallen-fore-statsministeromrostningen-nu-har-s-och-v-kommit-overens-om-pensionerna |publisher=[[Sveriges Television]] |date=23 November 2021 |access-date=24 November 2021 |language=sv|last1=Nyheter |first1=S. V. T. |last2=Fors |first2=Ebba}}&lt;/ref&gt;։

=== Շվեդիայի վարչապետ ===
2021 թվականի նոյեմբերի 24-ին Անդերսոնը Ռիկսդագի կողմից ընտրվել է Շվեդիայի նոր վարչապետ&lt;ref name=&quot;bbc24&quot;&gt;{{cite web|date=24 November 2021|title=Sweden's first female PM resigns hours after appointment|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59400539|access-date=24 November 2021|publisher=[[BBC News]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-24|title=Sweden's Andersson elected as nation's first woman PM|url=https://www.france24.com/en/live-news/20211124-sweden-s-andersson-elected-as-nation-s-first-woman-pm|access-date=2021-11-29|website=France 24|language=en}}&lt;/ref&gt;։ Ընտրվելու պահին նա պաշտոնապես պետք է ստանձներ պաշտոնը 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ին&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-24|title=Magdalena Andersson becomes Sweden’s first female prime minister|url=https://www.thelocal.se/20211124/magdalena-andersson-prime-minister/|access-date=2021-11-29|website=The Local Sweden|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dn22&quot;&gt;{{cite web |last=Tanaka |first=Sofia |title=S-ledaren hos talmannen – har hon stöd för en regering? |trans-title=S-leader with the Speaker of the Riksdag – does she have enough support to form a government? |url=https://www.dn.se/sverige/s-ledaren-till-talmannen-i-dag-har-hon-stod-for-en-regering/ |publisher=[[Dagens Nyheter]] |date=22 November 2021 |access-date=24 November 2021}}&lt;/ref&gt;։ Թեև նա չի ստացել «կողմ» ձայների մեծամասնությունը, մեծամասնությունը դեմ չի քվեարկել՝ ձեռնպահ քվեարկության պատճառով, և դա բավարար էր նրան վարչապետ ընտրելու համար&lt;ref name=&quot;bbc24&quot; /&gt;։

Անդերսոնի ընտրվելուց մի քանի ժամ անց Ռիկսդագում նրա բյուջեն տապալվել է&lt;ref&gt;{{cite web|date=11 November 2021|title=Omröstning om ny statsminister|url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/talmansrundor|access-date=24 November 2021|website=SVT Nyheter|language=sv}}&lt;/ref&gt;, դրա փոխարեն ընդունվել է ընդդիմադիրների բյուջեն։ Քանի որ ընդդիմադիր բյուջեն մշակվել է աջ պոպուլիստ Շվեդիայի դեմոկրատների աջակցությամբ, Կանաչների կուսակցությունը դուրս է եկել կոալիցիայից, չպարտավորվելով կառավարել դրա ներքո&lt;ref name=&quot;MPleaves&quot;/&gt;, որով ստիպել է Անդերսոնին հրաժարական տալ՝ նախքան պաշտոնն ստանձնելը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2021/nov/24/swedens-first-female-prime-minister-resigns-after-less-than-12-hours |title=Sweden's first female prime minister resigns after less than 12 hours |work=The Guardian |date=24 November 2021 |access-date=25 November 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-26|title=So… who is the prime minister of Sweden right now?|url=https://www.thelocal.se/20211125/so-who-is-the-prime-minister-of-sweden-right-now/|access-date=2021-11-27|website=The Local Sweden|language=en-US}}&lt;/ref&gt;։ Սա հիմնված էր կոնվենցիայի վրա, ըստ որի՝ վարչապետը պետք է հրաժարական տա, եթե կուսակցությունը դուրս գա կառավարական կոալիցիայից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59473070|title=How Magdalena Andersson became Sweden's first female PM twice|date=1 December 2021|accessdate=1 December 2021|via=BBC News}}&lt;/ref&gt;։ Նա տեղեկացրել է խոսնակ Անդրեաս Նորլենին, որ ինքը շահագրգռված է ղեկավարել սոցիալ-դեմոկրատական միակուսակցական կառավարություն&lt;ref name=&quot;bbc24&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;MPleaves&quot;&gt;{{cite news |title=Miljöpartiet lämnar regeringen – ny statsministeromröstning kan vänta |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/miljopartiet-lamnar-regeringen-ny-statsministeromrostning-vantar |url-status=live |publisher=[[Sveriges Television]] |date=24 November 2021 |access-date=24 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211124162204/https://www.svt.se/nyheter/inrikes/miljopartiet-lamnar-regeringen-ny-statsministeromrostning-vantar |archive-date=24 November 2021 |language=sv|last=Fors |first=Ebba}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Magdalena Andersson (S) väljer att avgå |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/talmansrundor |url-status=live |publisher=[[Sveriges Television]] |date=24 November 2021 |access-date=24 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211124165031/https://www.svt.se/nyheter/inrikes/talmansrundor |archive-date=24 November 2021 |language=sv}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի նոյեմբերի 29-ին Անդերսոնը վերընտրվել է վարչապետի պաշտոնում&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-29|title=Magdalena Andersson chosen as Sweden’s first female PM... again|url=https://www.euronews.com/2021/11/29/magdalena-andersson-set-to-be-chosen-as-sweden-s-first-female-pm-again|access-date=2021-11-29|website=euronews|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Magdalena Andersson Elected As Sweden's First Woman Prime Minister Again|url=https://www.ndtv.com/world-news/magdalena-andersson-elected-as-first-woman-swedish-prime-minister-again-2629501|access-date=2021-11-29|website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt;։ Ակնկալվում էր, որ նա կվերընտրվի վարչապետի պաշտոնում, քանի որ բոլոր կուսակցությունները, որոնք նրան սատարել են առաջին քվեարկության ժամանակ (Կենտրոնական կուսակցությունը, Կանաչների կուսակցությունը և Ձախ կուսակցությունը), ցույց են տվել իրենց պատրաստակամությունը աջակցելու նրան, երբ Ռիկսդագը ևս մեկ քվեարկություն անցկացնի&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyheter|first1=S. V. T.|date=25 November 2021|title=Talmannen: Ny omröstning om Andersson (S) på måndag|language=sv|website=SVT Nyheter|publisher=[[Sveriges Television]]|url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/talmannen-ny-omrostning-om-andersson-s-pa-mandag|access-date=25 November 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=svt20211124&gt;{{cite news |title='Var Andersson någonsin statsminister?' – frågor och svar om regeringsbildningen |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/detta-hander-nu-1 |publisher=[[Sveriges Television]] |date=24 November 2021 |access-date=25 November 2021 |language=sv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Talmannen: Ny omröstning om Andersson (S) på måndag|website=[[Sveriges Television]] |url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/talmannen-ny-omrostning-om-andersson-s-pa-mandag|publisher=[[Sveriges Television]] |date=25 November 2021 |access-date=25 November 2021 |language=sv}}&lt;/ref&gt;։  Նոյեմբերի 30-ին Անդերսոնը և նրա կառավարությունը նշանակվել են թագավոր [[Կառլ XVI Գուստաֆ]]ի կողմից&lt;ref&gt;{{cite web|date=30 November 2021|title=Här är alla ministrar i Anderssons regering|url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/anderssons-overraskning-damberg-anderssons-eftertradare|access-date=30 November 2021|website=SVT Nyheter|language=sv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thelocal.se/20211130/key-points-everything-you-need-to-know-about-swedens-new-government/|title=KEY POINTS: Everything you need to know about Sweden’s new government|date=30 November 2021|access-date=30 November 2021 |agency=The Local}}&lt;/ref&gt;։ Անդերսոնը Շվեդիայի կառավարության առաջին ընտրված կին ղեկավարն է՝ 1720 թվականին թագուհի [[Ուլրիկա Էլեոնորա]]յի գահից հրաժարվելուց և 1921 թվականին համընդհանուր ընտրական իրավունքի ներդրումից հետո&lt;ref name=&quot;bbc24&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;twp1&quot;&gt;{{cite web|last1=Associated Press|date=4 November 2021|title=Finance chief Andersson tapped to be Sweden's 1st female PM|url=https://www.washingtonpost.com/politics/finance-chief-andersson-tapped-to-be-swedens-1st-female-pm/2021/11/04/926437ca-3d8b-11ec-bd6f-da376f47304e_story.html|access-date=8 November 2021|website=[[The Washington Post]]|archive-date=4 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104221327/https://www.washingtonpost.com/politics/finance-chief-andersson-tapped-to-be-swedens-1st-female-pm/2021/11/04/926437ca-3d8b-11ec-bd6f-da376f47304e_story.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=29 November 2021|title=Magdalena Andersson: Sweden's first female PM returns after resignation|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59459733|via=BBC News|access-date=29 November 2021}}&lt;/ref&gt;։

== Այլ պաշտոններ ==
* Ասիական ենթակառուցվածքների ներդրումային բանկ (AIIB), Կառավարիչների խորհրդի նախկին անդամ&lt;ref&gt;[https://www.aiib.org/en/about-aiib/governance/board-governors/index.html Board of Governors] Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB). Retrieved 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* [[Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկ]] (EBRD), Կառավարիչների խորհրդի նախկին անդամ&lt;ref&gt;[http://www.ebrd.com/shareholders-and-board-of-governors.html Board of Governors] [[European Bank for Reconstruction and Development]] (EBRD). 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* [[Եվրոպական ներդրումային բանկ]] (EIB), Կառավարիչների խորհրդի նախկին անդամ (2014 թվականից)&lt;ref&gt;[http://www.eib.org/about/governance-and-structure/statutory-bodies/board_of_governors/magdalena-andersson.htm Board of Governors: Magdalena Andersson] European Investment Bank (EIB). 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* Բազմակողմ ներդրումների երաշխավորման գործակալություն (MIGA), [[Համաշխարհային բանկի խումբ]], Կառավարիչների խորհրդի նախկին անդամ&lt;ref&gt;[http://siteresources.worldbank.org/BODINT/Resources/278027-1215526322295/MIGAGovernors.pdf Board of Governors] Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), World Bank Group. 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* Հյուսիսային ներդրումային բան  (NIB), ԿԿառավարիչների խորհրդի նախկին նախագաs&lt;ref&gt;[https://www.nib.int/about_nib/structure_management/board_of_governors Board of Governors] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171029173615/https://www.nib.int/about_nib/structure_management/board_of_governors|date=29 October 2017}} Nordic Investment Bank (NIB). 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* [[Համաշխարհային բանկ]], Կառավարիչների խորհրդի նախկին անդամ&lt;ref&gt;[http://siteresources.worldbank.org/BODINT/Resources/278027-1215526322295/BankGovernors.pdf Board of Governors] [[World Bank]]. 1 November 2021&lt;/ref&gt;
* ՔՔաղաքականության ցան&lt;nowiki/&gt;[[Policy Network|k]],խորհրդի անդամd (2005–2009)&lt;ref name=&quot;cv&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.government.se/globalassets/government/dokument/finansdepartementet/cv/magdalena-andersson_eng.pdf|title=Curriculum Vitae Minister for Finance Magdalena Andersson|website=government.se|publisher=Government of Sweden|access-date=11 November 2021}}&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
1997 թվականից Անդերսոնն ամուսնացած է Ստոկհոլմի տնտեսագիտության դպրոցի տնտեսագիտության պրոֆեսոր Ռիչարդ Ֆրիբերգի հետ․ նրանք ունեն երկու զավակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hemtrevligt.se/hemmetsjournal/artiklar/manniskor/20150715/magdalena-andersson-om-sorgen-efter-pappa-goran/|title=Magdalena Andersson about the grief after father Göran Andersson|date=15 July 2015|publisher=Hemmets Journal|language=sv|access-date=17 October 2021}}&lt;/ref&gt;։  Նա և իր ամուսինը դրսամոլ մարդիկ են. նրանք հաճախ են գնում արշավի, բայակավարության և [[Լեռնագնացություն|լեռնագնացության]]&lt;ref&gt;{{cite web |title=Magdalena Andersson: Hidden privacy with her husband and children |url=https://california18.com/magdalena-andersson-hidden-privacy-with-her-husband-and-children/523262021/ |agency=california18.com |date=18 September 2021 |access-date=23 November 2021}}&lt;/ref&gt;։ Բնակվում է [[Ստոկհոլմ]]ի Նակա թաղամասում&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Regeringskansliet|first=Regeringen och|date=2021-07-09|title=CV Magdalena Andersson|url=https://www.government.se/government-of-sweden/ministry-of-finance/magdalena-andersson/cv-magdalena-andersson/|access-date=2021-11-29|website=Regeringskansliet|language=en|archive-date=2021-11-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20211130150837/https://www.government.se/government-of-sweden/ministry-of-finance/magdalena-andersson/cv-magdalena-andersson/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;։ 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
==Արտաքին հղումներ==

{{wikiquote}}
* {{IMDb name}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{DEFAULTSORT:Անդերսոն, Մագդալենա}}
[[Կատեգորիա:Շվեդիայի վարչապետներ]]
[[Կատեգորիա:Կառավարության կին ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Շվեդ տնտեսագետներ]]
[[Կատեգորիա:Պետության գործող ղեկավարներ]]
[[Կատեգորիա:Շվեդիայի կին քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Շվեդիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին վարչապետներ]]</text>
      <sha1>5qm18zr22t3hcy8uu4bjww0hgdxv2ur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նատարին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1082767</id>
    <revision>
      <id>8492474</id>
      <parentid>8160683</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1307" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ռազմական կառույց
|վարչական միավոր = [[Մարտակերտի շրջան]]
|երկիր = [[Արցախ]]
|բացման օր = ենթ. VI դ
}}
'''Նատարին''', բերդ [[Արցախ]]ի [[Մարտակերտի շրջան]]ի [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)|Վանք]] գյուղի մատ, [[Խոխանաբերդ]]ից հարավ, [[Խաչեն (գետ)|Խաչեն]] գետի աջ ափին&lt;ref&gt;[http://www.s-martirosyan2010.narod.ru/Mardakert.html МАРДАКЕРТСКИЙ РАЙОН]&lt;/ref&gt;։ Գտնվում է լեռան գագաթին, 1980 մ բարյրության վրա։ Որոշ նմանություն ունի Խոխանաբերդին։ Ենթադրաբար հիմնադրվել է [[6-րդ դար| VI դ]]&lt;ref&gt;Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան էջ 383&lt;/ref&gt;։ Ուշ ժամանակներում [[Ղարաբաղ (տեղանուն)|Ղարաբաղի]] [[մելիք]]ների ռազմական հենակետն էր։ Գտնվում է ավերած վիճակում&lt;ref&gt;{{Գիրք:ՏԲ3|367}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Արցախի ամրոցներ]]
[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջան]]</text>
      <sha1>s9btn8s8sc3mvk1ljjbp9fy0wihocw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1083040</id>
    <revision>
      <id>8492686</id>
      <parentid>8488293</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T03:30:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>91.231.203.130</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Մասնակից երկրներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20346" xml:space="preserve">{{Սպասվող իրադարձություն}}
{{Տեղեկաքարտ Եվրատեսիլ|կարգախոս=|եզրափակիչ=Դեկտեմբերի 11, [[2022]]|հաղորդավարներ=|տնօրեն=[[Մարտին Օսթերդալ]]|հյուրընկալող հեռուստաալիք=[[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն]]|վայր={{դրոշավորում|Հայաստան}}&lt;br/&gt;[[Երևան]], [[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]|քվեարկության համակարգ=50/50 հեռուստադիտող/ժյուրի|քարտեզ=[[File:JESC 2022 Map.svg|300px]]|քարտեզի նկարագրություն={{Legend-table|lang=hy|title=Երկրներ, որոնք հաստատել են իրենց մասնակցությունը [[:hy:Մանկական Եվրատեսիլ 2021 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ {{{1|}}} երգի մրցույթում]]
|#22b14c|Երկրներ, որոնք ընտրել են մասնակցին կամ երգը
|#782167|Երկրներ, որոնք չեն ընտրել մասնակցին կամ երգը
|#FFC20E|Երկրներ, որոնք մասնակցել են նախկինում, բայց չեն մասնակցի 2022 թվականին}}|Երկրների թիվ=16 (Մինչ այսօր)|երկրների քանակ=16}}

'''Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթ''' ({{lang-en|Junior Eurovision Song Contest 2022}}), «[[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլի]]» 20-րդ հոբելյանական մրցույթը, որը տեղի է ունենալու Հայաստանում։ 2021 թվականի դեկտեմբերի 22-ին [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|ARMTV]] հեռուստահաղորդակցական ընկերությունը և [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|Եվրոպական հեռարձակողների միությունը]] (EBC) պաշտոնապես հայտարարեցին, որ մրցույթը հյուրընկալելու է Հայաստանը։ Միջոցառման կազմակերպմամբ զբաղվելու են այս երկու կառույցները։
Մրցույթը կկայանա 2022 թվականին դեկտեմբերին։

Այս մրցույթը թվով երկրորդ միջոցառումն է, որն կանցկացվի Հայաստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-12-21|title=Armenia to host 20th Junior Eurovision in 2022 🇦🇲|url=https://junioreurovision.tv/story/armenia-to-host-20th-junior-eurovision-in-2022|access-date=2021-12-21|website=junioreurovision.tv|publisher=EBU|language=en-gb}}&lt;/ref&gt;։

== Անցկացման վայր ==

=== Կազմակերպիչ քաղաքի ընտրություն ===
[[Պատկեր:Karen_Demirchyan_Sports_and_Concerts_Complex_shot_from_air,_May_2019.jpg|link=Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր|ձախից|մինի|[[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]՝ Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթի անցկացման վայրը։]]
Ի տարբերություն [[Եվրատեսիլ|Եվրատեսիլ երգի մրցույթի]], Մանկական Եվրատեսիլի հաղթող երկիրը հաջորդ տարվա մրցույթն անցկացնելու ավտոմատ իրավունք չուներ։ 2014-2017 թվականներին հաղթող երկիրը կարող էր անցկացնել մրցույթը կամ հրաժարվել դրա անցկացումից. օրինակ [[Իտալիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Իտալիան]] հրաժարվեց անցկացնել մրցույթը՝ իր տեղը զիջելով [[Բուլղարիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Բուլղարիային]]։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Եվրոպական հեռարձակողների միությունը հայտարարեց այդ համակարգի երկարաձգման մասին՝ նշելով, որ այն կօգնի կազմակերպիչներին ավելի շատ ժամանակ տրամադրել նախապատրաստվելու համար&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|last=Granger|first=Anthony|date=2021-12-21|title=🇦🇲 Armenia to Host Junior Eurovision Song Contest 2022|url=https://eurovoix.com/2021/12/21/armenia-host-junior-eurovision-song-contest-2022/|access-date=2021-12-21|website=Eurovoix|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;։

== Մասնակից երկրներ ==

2022 թվականի օգոստոսի 13- ի դրությամբ հետևյալ 16 երկրները հաստատել են 2022 թվականի հրատարակությանը մասնակցելու իրենց մտադրությունը.

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; 
|-
! №
! Երկիր
! Լեզու
! Մասնակից
! Երգ
! Թարգմանություն
! Տեղ
! Միավոր
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Հայաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-GB|url=https://eurovoix.com/2021/12/19/🇦🇲-armenia-wins-junior-eurovision-2021/|title=🇦🇲 Armenia Wins Junior Eurovision 2021|author=Emily Herbert|website=Eurovoix|date=2021-12-19|access-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; &lt;small&gt;(հյուրընկալող երկիր)&lt;/small&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ալբանիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Բուլղարիա}} &lt;ref&gt;{{Cite web|last=López|first=José David|date=2021-12-09|title=Bulgaria: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://www.esc-plus.com/bulgaria-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|access-date=2021-12-09|website=ESCplus|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ֆրանսիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/17/france-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇫🇷 France: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-17|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-19}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Վրաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-18|title=Georgia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y abre inscripciones para su tradicional Ranina|url=https://www.escplus.es/georgia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-abre-inscripciones-para-su-tradicional-ranina/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}&lt;/ref&gt;
|
|Մարիամ Բիգվավա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/18/georgia-mariam-bigvava-to-junior-eurovision-2022/|title=🇬🇪 Georgia: Mariam Bigvava to Junior Eurovision 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-18|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-19}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իռլանդիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/08/ireland-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇮🇪 Ireland: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-02-08|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-09}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իսպանիա}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-17|title=Televisión Española participará de forma regular en Eurovisión Junior en sus próximas ediciones|url=https://www.escplus.es/television-espanola-participara-de-forma-regular-en-eurovision-junior-en-sus-proximas-ediciones/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իտալիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.escplus.es/italia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-mueve-el-festival-a-rai-1/|title=Italia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y mueve el festival a Rai 1|last=Carros|first=David|date=2022-06-28|website=ESCplus España|language=es|accessdate=2022-06-28}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Լեհաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|first=Maciej|last=Błażewicz|date=2021-12-21|title=Eurowizja Junior 2022 w Erywaniu! · Jakie są wyniki oglądalności w Polsce i innych krajach? · Powraca casting w Mołdawii · Posłuchaj utworów z Hiszpanii · Czy fanom udało się przewidzieć wyniki JESC 2021?|url=https://dziennik-eurowizyjny.pl/2021/12/21/eurowizja-junior-2022-w-erywaniu-%c2%b7-jakie-sa-wyniki-ogladalnosci-w-polsce-i-innych-krajach-%c2%b7-powraca-casting-w-moldawii-%c2%b7-posluchaj-utworow-z-hiszpanii-%c2%b7-czy-fanom-udalo-sie-przew/|access-date=2021-12-21|website=Dziennik-Eurowizyjny.pl|language=pl}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 25-ին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/13/poland-first-szansa-na-sukces-jury-members-revealed/|title=🇵🇱 Poland: First Szansa na sukces – Eurowizja Junior 2022 Jury Members Revealed|last=Farren|first=Neil|date=2022-07-13|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Նիդեռլանդներ}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-09-30|title=🇳🇱 Netherlands: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://eurovoix.com/2021/09/30/🇳🇱-netherlands-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|url-status=live|access-date=2021-09-30|last=Granger|first=Anthony|work=Eurovoix}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 24-ին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.avrotros.nl/winkel/evenementen/item/junior-songfestival-finale-2022/|title=Junior Songfestival Finale 2022|date=2022-05-19|website=AVROTROS.nl|language=nl|accessdate=2022-06-14}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Մակեդոնիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/15/north-macedonia-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: MRT Confirms Junior Eurovision 2022 Participation|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-15|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;
|
|Լարա և Իրինա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/29/north-macedonia-lara-trpceska-irina-davidovska-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: Lara Trpčeska and Irina Davidovska to Junior Eurovision 2022|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-29}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Պորտուգալիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/portugal-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇵🇹 Portugal: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-01}}&lt;/ref&gt;
|
|Նիկոլաս Ալվես
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Մալթա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/24/malta-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇲🇹 Malta: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-24|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-24}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի հոկտեմբերի 2-ին''
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Սերբիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/26/serbia-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇸 Serbia: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Grace|first=Emily|date=2022-07-26|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ուկրաինա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://corp.suspilne.media/newsdetails/5199|title=Україна візьме участь у Дитячому Євробаченні-2022|last=suspilne|website=corp.suspilne.media|language=en|accessdate=2022-08-01}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Ղազախստան}}
|
|Դավիթ Չարլին
|
|
|
|
|}

== Այլ երկրներ ==

=== Մերժում ===

* {{ՄԵԵՄ2|Ռումինիա}} - Ռումինիայի հանրային հեռարձակող TVR-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/romania-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇴 Romania: TVR Rules Out Junior Eurovision Return in 2022|last=Grace|first=Emily|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Իսրայել}} - Իսրայելի հանրային հեռարձակող IPBC-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/israel-junior-eurovision-2022/|title=🇮🇱 Israel: IPBC Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Ուելս}} - Ուելսի S4C հեռարձակողը իր [[թվիթթեր]]-յան էջում հայտնել է, որ Ուելսը չի մասնակցի Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/04/wales-junior-eurovision-2022-participation/|title=🏴󠁧󠁢󠁷󠁬󠁳󠁿 Wales: S4C Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-04|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Սլովենիա}} - Չնայած այն, որ Սլովենական [[Սլովենիայի ռադիոհեռուստատեսություն|RTVSLO]] հեռարձակողը վերանայում էր մրցույթին մասնակցելու հնարավորությունը, հայտնեց որ չի վերադառնա մրցույթ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/29/slovenia-rules-out-returning-junior-eurovision-in-2022/|title=🇸🇮 Slovenia: Rules Out Returning to Junior Eurovision in 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-05-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Բելգիա}} - Բելգիական VRT հեռարձակողը հայտնել է որ չի վերադառնա մրցույթ, քանի որ իրենց մանկական Ketnet հեռուստաալիքը կենտրոնացած է տեղական մրցույթների վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/belgium-vrt-junior-eurovision-2022/|title=🇧🇪 Belgium: VRT Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Չեռնոգորիա}} - Չեռնոգորական RTCG հեռարձակողը հաստատել է, որ չի վերադառնա [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ]] ոչ բավարար միջոցների և [[Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Եվրատեսիլի]] վրա կենտրոնացվածության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/30/montenegro-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇪 Montenegro: Will Not Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-30|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;։

=== Չկայացած դեբյուտ ===
* {{ՄԵԵՄ|Ֆինլանդիա}} - Ֆինլանդական Yle հեռարձակողը հայտնել է, որ չի պատրաստվում մասնակցել [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլին]] այն պատճառով, որ «չեն ցանկանում ստեղծել նոր աստղ-երեխաների կամ հարմարավետ զգալ այն երեխաների հետ, ովքեր մասնակցում են այսպիսի մրցույթներում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/20/finland-junior-eurovision-2022/|title=🇫🇮 Finland: YLE Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-20|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Էստոնիա}} - Էստոնական [[Էստոնիայի հանրային հեռուստառադիոհաղորդակցության ընկերություն|ERR]] հեռարձակողը հաստատել է, որ չի կատարի դեբյուտ  [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլում]] ֆինանսական սահմանափակումների պատճառով, սակայն չի բացառում երկրի դեբյուտը մրցույթ հետագայում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/estonia-junior-eurovision-2022/|title=🇪🇪 Estonia: Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;։

=== ԵՀՄ-ի նախկին անդամներ === 
* {{ՄԵԵՄ|Բելառուս}} - 2021 թվականի հուլիսի 1-ին կասեցվել է բելառուսական «BTRK» հեռուստաընկերության անդամակցությունը ԵՀՎ-ի կողմից, ինչի պատճառով հեռարձակողը կորցրել է հեռարձակման և մրցույթին մասնակցելու իրավունքը&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-06-30|title=Белтэлерадыёкампанію выключылі з Еўрапейскага вяшчальнага саюза|url=https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza|lang=be|work=Euroradio|access-date=2021-06-30|archive-date=2021-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210701100520/https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza}}&lt;/ref&gt;։ 2021 թվականի օգոստոսին հաստատվեց, որ կասեցումը կտևի մինչև 2024 թվականը, սակայն ԵՀՄ-ն կարող է ցանկացած ժամանակ վերանայել այն մինչև դրա ժամկետի ավարտը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira|title=La BTRC de Bielorrusia será readmitida en la UER y ya tienen fecha. ¡Conoce cuándo se producirá!|lang=es|last=David López|first=José|date=2021-08-26|work=ESCplus España|access-date=2021-08-26|archive-date=2021-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210826205133/https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira/}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Ռուսաստան}} - Սկզբնական շրջանում Ռուսաստանը հաստատել էր իր մասնակցությունը մրցույթում, սակայն փետրվարի 26-ին Ռուսաստանի [[Համառուսաստանյան պետական հեռուստառադիոընկերություն|ВГТРК]] և [[Առաջին ալիք (Ռուսաստան)]] հեռարձակողները որոշում կայացրեցին դադարեցնել անդամակցումը [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի հետ, որի պատճառով էլ չեն կարող մասնակցել [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի մրցույթներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20220226/evs-1775269307.html|title=ВГТРК, Первый канал и Радиодом &quot;Останкино&quot; выходят из ЕВС|last=Новости|first=Р. И. А.|date=20220226T1634|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}

{{Մանկական Եվրատեսիլ}}

[[Կատեգորիա:Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթն ըստ տարեթվի]]</text>
      <sha1>2j4h2kgp86xrv7626fsf0e7hgeprfcf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492687</id>
      <parentid>8492686</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T03:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>91.231.203.130</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Կազմակերպիչ քաղաքի ընտրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22025" xml:space="preserve">{{Սպասվող իրադարձություն}}
{{Տեղեկաքարտ Եվրատեսիլ|կարգախոս=|եզրափակիչ=Դեկտեմբերի 11, [[2022]]|հաղորդավարներ=|տնօրեն=[[Մարտին Օսթերդալ]]|հյուրընկալող հեռուստաալիք=[[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն]]|վայր={{դրոշավորում|Հայաստան}}&lt;br/&gt;[[Երևան]], [[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]|քվեարկության համակարգ=50/50 հեռուստադիտող/ժյուրի|քարտեզ=[[File:JESC 2022 Map.svg|300px]]|քարտեզի նկարագրություն={{Legend-table|lang=hy|title=Երկրներ, որոնք հաստատել են իրենց մասնակցությունը [[:hy:Մանկական Եվրատեսիլ 2021 երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ {{{1|}}} երգի մրցույթում]]
|#22b14c|Երկրներ, որոնք ընտրել են մասնակցին կամ երգը
|#782167|Երկրներ, որոնք չեն ընտրել մասնակցին կամ երգը
|#FFC20E|Երկրներ, որոնք մասնակցել են նախկինում, բայց չեն մասնակցի 2022 թվականին}}|Երկրների թիվ=16 (Մինչ այսօր)|երկրների քանակ=16}}

'''Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթ''' ({{lang-en|Junior Eurovision Song Contest 2022}}), «[[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլի]]» 20-րդ հոբելյանական մրցույթը, որը տեղի է ունենալու Հայաստանում։ 2021 թվականի դեկտեմբերի 22-ին [[Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերություն|ARMTV]] հեռուստահաղորդակցական ընկերությունը և [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|Եվրոպական հեռարձակողների միությունը]] (EBC) պաշտոնապես հայտարարեցին, որ մրցույթը հյուրընկալելու է Հայաստանը։ Միջոցառման կազմակերպմամբ զբաղվելու են այս երկու կառույցները։
Մրցույթը կկայանա 2022 թվականին դեկտեմբերին։

Այս մրցույթը թվով երկրորդ միջոցառումն է, որն կանցկացվի Հայաստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-12-21|title=Armenia to host 20th Junior Eurovision in 2022 🇦🇲|url=https://junioreurovision.tv/story/armenia-to-host-20th-junior-eurovision-in-2022|access-date=2021-12-21|website=junioreurovision.tv|publisher=EBU|language=en-gb}}&lt;/ref&gt;։

== Անցկացման վայր ==

=== Կազմակերպիչ քաղաքի ընտրություն ===
[[Պատկեր:Karen_Demirchyan_Sports_and_Concerts_Complex_shot_from_air,_May_2019.jpg|link=Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր|ձախից|մինի|[[Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիր]]՝ Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթի անցկացման վայրը։]]
Ի տարբերություն [[Եվրատեսիլ|Եվրատեսիլ երգի մրցույթի]], Մանկական Եվրատեսիլի հաղթող երկիրը հաջորդ տարվա մրցույթն անցկացնելու ավտոմատ իրավունք չուներ։ 2014-2017 թվականներին հաղթող երկիրը կարող էր անցկացնել մրցույթը կամ հրաժարվել դրա անցկացումից. օրինակ [[Իտալիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Իտալիան]] հրաժարվեց անցկացնել մրցույթը՝ իր տեղը զիջելով [[Բուլղարիան Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթում|Բուլղարիային]]։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Եվրոպական հեռարձակողների միությունը հայտարարեց այդ համակարգի երկարաձգման մասին՝ նշելով, որ այն կօգնի կազմակերպիչներին ավելի շատ ժամանակ տրամադրել նախապատրաստվելու համար:

Մրցույթը կկայանա Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիրում ։   Վայրը նախկինում հյուրընկալել էր 2011 թվականի մրցույթը ։  Դա կլինի նաև երրորդ անգամն անընդմեջ, որ մրցույթը կանցկացվի մայրաքաղաքում։ Հայաստանի հյուրընկալումը հաստատվել էր EBU-ի կողմից 2021 թվականի դեկտեմբերի 21-ին՝ երկու օր առաջ 2021 թվականի մրցույթում նրանց հաղթանակից հետո։ Ի սկզբանե, ի տարբերություն Եվրատեսիլ երգի մրցույթի , հաղթող երկիրը չի ստացել հաջորդ մրցույթը հյուրընկալելու ավտոմատ իրավունքները։ Այնուամենայնիվ, սկսած 2019 թ, յուրաքանչյուր մրցույթ հյուրընկալվել է նախորդ տարվա հաղթող երկրի կողմից:

Անցկացման վայրը պարզվել է 2022 թվականի փետրվարի 17-ին ՀՀ կառավարության կաբինետի նիստի ժամանակ, որտեղ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց. Փաշինյանը նշեց նաև, որ կառավարությունը միջոցներ է հատկացրել միջոցառմանը նախապատրաստվելու համար։ Այդ շաբաթվա սկզբին արդեն հաղորդվել էր, որ Երևանը լինելու է հյուրընկալող քաղաքը։&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|last=Granger|first=Anthony|date=2021-12-21|title=🇦🇲 Armenia to Host Junior Eurovision Song Contest 2022|url=https://eurovoix.com/2021/12/21/armenia-host-junior-eurovision-song-contest-2022/|access-date=2021-12-21|website=Eurovoix|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;։

== Մասնակից երկրներ ==

2022 թվականի օգոստոսի 13- ի դրությամբ հետևյալ 16 երկրները հաստատել են 2022 թվականի հրատարակությանը մասնակցելու իրենց մտադրությունը.

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; 
|-
! №
! Երկիր
! Լեզու
! Մասնակից
! Երգ
! Թարգմանություն
! Տեղ
! Միավոր
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Հայաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en-GB|url=https://eurovoix.com/2021/12/19/🇦🇲-armenia-wins-junior-eurovision-2021/|title=🇦🇲 Armenia Wins Junior Eurovision 2021|author=Emily Herbert|website=Eurovoix|date=2021-12-19|access-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; &lt;small&gt;(հյուրընկալող երկիր)&lt;/small&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ալբանիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/16/albania-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇦🇱 Albania: Will Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-07-16|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Բուլղարիա}} &lt;ref&gt;{{Cite web|last=López|first=José David|date=2021-12-09|title=Bulgaria: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://www.esc-plus.com/bulgaria-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|access-date=2021-12-09|website=ESCplus|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ֆրանսիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/17/france-junior-eurovision-2022-participation/|title=🇫🇷 France: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-17|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-19}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Վրաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-18|title=Georgia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y abre inscripciones para su tradicional Ranina|url=https://www.escplus.es/georgia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-abre-inscripciones-para-su-tradicional-ranina/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}&lt;/ref&gt;
|
|Մարիամ Բիգվավա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/18/georgia-mariam-bigvava-to-junior-eurovision-2022/|title=🇬🇪 Georgia: Mariam Bigvava to Junior Eurovision 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-18|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-19}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իռլանդիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/08/ireland-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇮🇪 Ireland: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-02-08|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-09}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իսպանիա}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-11-17|title=Televisión Española participará de forma regular en Eurovisión Junior en sus próximas ediciones|url=https://www.escplus.es/television-espanola-participara-de-forma-regular-en-eurovision-junior-en-sus-proximas-ediciones/|access-date=2021-11-19|last=Carros|first=David|lang=es|work=ESCplus}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Իտալիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.escplus.es/italia-confirma-su-participacion-en-eurovision-junior-2022-y-mueve-el-festival-a-rai-1/|title=Italia confirma su participación en Eurovisión Junior 2022 y mueve el festival a Rai 1|last=Carros|first=David|date=2022-06-28|website=ESCplus España|language=es|accessdate=2022-06-28}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Լեհաստան}} &lt;ref&gt;{{Cite web|first=Maciej|last=Błażewicz|date=2021-12-21|title=Eurowizja Junior 2022 w Erywaniu! · Jakie są wyniki oglądalności w Polsce i innych krajach? · Powraca casting w Mołdawii · Posłuchaj utworów z Hiszpanii · Czy fanom udało się przewidzieć wyniki JESC 2021?|url=https://dziennik-eurowizyjny.pl/2021/12/21/eurowizja-junior-2022-w-erywaniu-%c2%b7-jakie-sa-wyniki-ogladalnosci-w-polsce-i-innych-krajach-%c2%b7-powraca-casting-w-moldawii-%c2%b7-posluchaj-utworow-z-hiszpanii-%c2%b7-czy-fanom-udalo-sie-przew/|access-date=2021-12-21|website=Dziennik-Eurowizyjny.pl|language=pl}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 25-ին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/13/poland-first-szansa-na-sukces-jury-members-revealed/|title=🇵🇱 Poland: First Szansa na sukces – Eurowizja Junior 2022 Jury Members Revealed|last=Farren|first=Neil|date=2022-07-13|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Նիդեռլանդներ}} &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-09-30|title=🇳🇱 Netherlands: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|url=https://eurovoix.com/2021/09/30/🇳🇱-netherlands-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|url-status=live|access-date=2021-09-30|last=Granger|first=Anthony|work=Eurovoix}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի սեպտեմբերի 24-ին''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.avrotros.nl/winkel/evenementen/item/junior-songfestival-finale-2022/|title=Junior Songfestival Finale 2022|date=2022-05-19|website=AVROTROS.nl|language=nl|accessdate=2022-06-14}}&lt;/ref&gt;
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Մակեդոնիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/15/north-macedonia-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: MRT Confirms Junior Eurovision 2022 Participation|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-15|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;
|
|Լարա և Իրինա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/29/north-macedonia-lara-trpceska-irina-davidovska-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇰 North Macedonia: Lara Trpčeska and Irina Davidovska to Junior Eurovision 2022|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-29}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Պորտուգալիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/portugal-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇵🇹 Portugal: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Granger|first=Anthony|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-01}}&lt;/ref&gt;
|
|Նիկոլաս Ալվես
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Մալթա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/24/malta-junior-eurovision-2022-participation-confirmed/|title=🇲🇹 Malta: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Farren|first=Neil|date=2022-06-24|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-24}}&lt;/ref&gt;
| colspan=&quot;4&quot; |''Կորոշվի 2022 թվականի հոկտեմբերի 2-ին''
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Սերբիա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/07/26/serbia-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇸 Serbia: Junior Eurovision 2022 Participation Confirmed|last=Grace|first=Emily|date=2022-07-26|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ2|Ուկրաինա}}&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://corp.suspilne.media/newsdetails/5199|title=Україна візьме участь у Дитячому Євробаченні-2022|last=suspilne|website=corp.suspilne.media|language=en|accessdate=2022-08-01}}&lt;/ref&gt;
|
|
|
|
|
|
|-
|
|{{ՄԵԵՄ|Ղազախստան}}
|
|Դավիթ Չարլին
|
|
|
|
|}

== Այլ երկրներ ==

=== Մերժում ===

* {{ՄԵԵՄ2|Ռումինիա}} - Ռումինիայի հանրային հեռարձակող TVR-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/romania-junior-eurovision-2022/|title=🇷🇴 Romania: TVR Rules Out Junior Eurovision Return in 2022|last=Grace|first=Emily|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Իսրայել}} - Իսրայելի հանրային հեռարձակող IPBC-ն Երևանում Մանկական Եվրատեսիլին մասնակցելու մտադրություն չունի&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/06/01/israel-junior-eurovision-2022/|title=🇮🇱 Israel: IPBC Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-06-01|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Ուելս}} - Ուելսի S4C հեռարձակողը իր [[թվիթթեր]]-յան էջում հայտնել է, որ Ուելսը չի մասնակցի Մանկական Եվրատեսիլ 2022 երգի մրցույթին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/02/04/wales-junior-eurovision-2022-participation/|title=🏴󠁧󠁢󠁷󠁬󠁳󠁿 Wales: S4C Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-02-04|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-02-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Սլովենիա}} - Չնայած այն, որ Սլովենական [[Սլովենիայի ռադիոհեռուստատեսություն|RTVSLO]] հեռարձակողը վերանայում էր մրցույթին մասնակցելու հնարավորությունը, հայտնեց որ չի վերադառնա մրցույթ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/29/slovenia-rules-out-returning-junior-eurovision-in-2022/|title=🇸🇮 Slovenia: Rules Out Returning to Junior Eurovision in 2022|last=Granger|first=Anthony|date=2022-05-29|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Բելգիա}} - Բելգիական VRT հեռարձակողը հայտնել է որ չի վերադառնա մրցույթ, քանի որ իրենց մանկական Ketnet հեռուստաալիքը կենտրոնացած է տեղական մրցույթների վրա&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/belgium-vrt-junior-eurovision-2022/|title=🇧🇪 Belgium: VRT Rules Out Junior Eurovision 2022 Participation|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ2|Չեռնոգորիա}} - Չեռնոգորական RTCG հեռարձակողը հաստատել է, որ չի վերադառնա [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլ]] ոչ բավարար միջոցների և [[Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Եվրատեսիլի]] վրա կենտրոնացվածության պատճառով&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/30/montenegro-junior-eurovision-2022/|title=🇲🇪 Montenegro: Will Not Participate in Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-30|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-06-15}}&lt;/ref&gt;։

=== Չկայացած դեբյուտ ===
* {{ՄԵԵՄ|Ֆինլանդիա}} - Ֆինլանդական Yle հեռարձակողը հայտնել է, որ չի պատրաստվում մասնակցել [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլին]] այն պատճառով, որ «չեն ցանկանում ստեղծել նոր աստղ-երեխաների կամ հարմարավետ զգալ այն երեխաների հետ, ովքեր մասնակցում են այսպիսի մրցույթներում»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/20/finland-junior-eurovision-2022/|title=🇫🇮 Finland: YLE Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-20|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-05-31}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Էստոնիա}} - Էստոնական [[Էստոնիայի հանրային հեռուստառադիոհաղորդակցության ընկերություն|ERR]] հեռարձակողը հաստատել է, որ չի կատարի դեբյուտ  [[Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթ|Մանկական Եվրատեսիլում]] ֆինանսական սահմանափակումների պատճառով, սակայն չի բացառում երկրի դեբյուտը մրցույթ հետագայում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eurovoix.com/2022/05/27/estonia-junior-eurovision-2022/|title=🇪🇪 Estonia: Will Not Debut at Junior Eurovision 2022|last=Ibrayeva|first=Laura|date=2022-05-27|website=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;։

=== ԵՀՄ-ի նախկին անդամներ === 
* {{ՄԵԵՄ|Բելառուս}} - 2021 թվականի հուլիսի 1-ին կասեցվել է բելառուսական «BTRK» հեռուստաընկերության անդամակցությունը ԵՀՎ-ի կողմից, ինչի պատճառով հեռարձակողը կորցրել է հեռարձակման և մրցույթին մասնակցելու իրավունքը&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-06-30|title=Белтэлерадыёкампанію выключылі з Еўрапейскага вяшчальнага саюза|url=https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza|lang=be|work=Euroradio|access-date=2021-06-30|archive-date=2021-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210701100520/https://euroradio.fm/belteleradyyokampaniyu-vyklyuchyli-z-eurapeyskaga-vyashchalnaga-sayuza}}&lt;/ref&gt;։ 2021 թվականի օգոստոսին հաստատվեց, որ կասեցումը կտևի մինչև 2024 թվականը, սակայն ԵՀՄ-ն կարող է ցանկացած ժամանակ վերանայել այն մինչև դրա ժամկետի ավարտը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira|title=La BTRC de Bielorrusia será readmitida en la UER y ya tienen fecha. ¡Conoce cuándo se producirá!|lang=es|last=David López|first=José|date=2021-08-26|work=ESCplus España|access-date=2021-08-26|archive-date=2021-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210826205133/https://www.escplus.es/la-btrc-de-bielorrusia-sera-readmitida-en-la-uer-y-ya-tienen-fecha-conoce-cuando-se-producira/}}&lt;/ref&gt;։
* {{ՄԵԵՄ|Ռուսաստան}} - Սկզբնական շրջանում Ռուսաստանը հաստատել էր իր մասնակցությունը մրցույթում, սակայն փետրվարի 26-ին Ռուսաստանի [[Համառուսաստանյան պետական հեռուստառադիոընկերություն|ВГТРК]] և [[Առաջին ալիք (Ռուսաստան)]] հեռարձակողները որոշում կայացրեցին դադարեցնել անդամակցումը [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի հետ, որի պատճառով էլ չեն կարող մասնակցել [[Եվրոպական հեռարձակողների միություն|ԵՀՄ]]-ի մրցույթներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ria.ru/20220226/evs-1775269307.html|title=ВГТРК, Первый канал и Радиодом &quot;Останкино&quot; выходят из ЕВС|last=Новости|first=Р. И. А.|date=20220226T1634|website=РИА Новости|language=ru|accessdate=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}

{{Մանկական Եվրատեսիլ}}

[[Կատեգորիա:Մանկական Եվրատեսիլ երգի մրցույթն ըստ տարեթվի]]</text>
      <sha1>tjpp6vt223bgp4z5sxpqxug1ei1fkpr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Վարդուհի Ասիրյան/Ավազարկղ1</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1084937</id>
    <revision>
      <id>8491994</id>
      <parentid>8491459</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:37:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վարդուհի Ասիրյան</username>
        <id>113244</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9018" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Կազմակերպություն}}
'''The Hype House, [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերների]]'''  տունը համանուն հաշիվը '''[[ՏիկՏոկ]]''' սոցցանցում&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot;&gt;{{cite web|url=https://daily.afisha.ru/brain/15061-realiti-2020-chto-proishodit-v-dome-gde-zhivut-tolko-tiktokery/|title=Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры|publisher=Афиша Daily|date=2020-03-31|accessdate=2020-12-22|archive-date=2021-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614205042/https://daily.afisha.ru/brain/15061-realiti-2020-chto-proishodit-v-dome-gde-zhivut-tolko-tiktokery/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/01/03/style/hype-house-los-angeles-tik-tok.html|title=Hype House and the Los Angeles TikTok Mansion Gold Rush|website=[[The New York Times]]|date=2020-01-03|accessdate=2021-01-08|archive-date=2020-01-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103101229/https://www.nytimes.com/2020/01/03/style/hype-house-los-angeles-tik-tok.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/tomward/2020/02/24/the-hype-house-is-changing-the-face-of-tiktok/#5095bf5b7c1b|title=The Hype House Is Changing The Face Of TikTok|website=[[Forbes]]|date=2020-02-24|accessdate=2021-01-08|archive-date=2021-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210110083636/https://www.forbes.com/sites/tomward/2020/02/24/the-hype-house-is-changing-the-face-of-tiktok/#5095bf5b7c1b|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.insider.com/hype-house-members-charli-d-amelio-lilhuddy-tiktok-los-angeles-2020-1#larray-age-21-63-million-tiktok-followers-21|title=TikTok's Hype House is home to some of the app's biggest stars, including Charli D'Amelio. Who are the other 20 members?|website=Insider|date=2020-02-02|accessdate=2021-01-08|archive-date=2020-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200616181917/https://www.insider.com/hype-house-members-charli-d-amelio-lilhuddy-tiktok-los-angeles-2020-1#larray-age-21-63-million-tiktok-followers-21|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.seventeen.com/celebrity/a31044251/tiktok-hype-house-facts/|title=Everything You Need to Know About TikTok's Hype House|website=[[Seventeen (журнал)|Seventeen]]|date=2020-02-21|accessdate=2010-01-08|archive-date=2020-02-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226025740/https://www.seventeen.com/celebrity/a31044251/tiktok-hype-house-facts/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմությունն ==
[[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերների]] տան գաղափարը։ Խումբ, որտեղ ապրում և միասին նկարահանում են տիկտոկներ՝ հայտնի տիկտոկերները, խումբը առաջացել է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում։ Առաջին [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերների]] խումբն է  աշխարհում՝ The Hype House, բացվել է 2019 թվականին դեկտեմբեր ամսին&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot; /&gt;։ Часть финансирование для создания проекта была получена от Дейзи Кич, несмотря на это покинувшей проект в 2020 году&lt;ref name = &quot;Dizy&quot;&gt;[https://www.seventeen.com/celebrity/a31799078/who-is-daisy-keech/.html  &quot;Everything You Need to Know About TikTok Star Daisy Keech&quot; ''Seventeen,'' 20.03.2020]&lt;/ref&gt;։ 2020 թվականի մարտի 31-ի դրությամբ այն բաղկացած էր 19 [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերներ]]-ից՝ 16-ից 23 տարեկան։

Նրանցից ամենահայտնին՝&lt;nowiki/&gt;[[Չարլի Դ'Ամելիո|Չարլի Դ'Ամելիոն]] է, եղել է 16 տարեկան&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot; /&gt;։

2020 թվականին մայիս ամսին [[Չարլի Դ'Ամելիո|Չարլի Դ'Ամելիոն]] և իր քույրը՝ [[Դիքսի Դ'Ամելիո|Դիքսի Դ'Ամելիոն]] դուրս են եկել խմբից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/features/tiktok-boom-how-exploding-social-media-app-is-going-hollywood-1293505|title=TikTok Boom! How the Exploding Social Media App Is Going Hollywood|date=2020-05-06|website=The Hollywood Reporter|accessdate=2021-01-08|language=en|archive-date=2020-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200606161344/https://www.hollywoodreporter.com/features/tiktok-boom-how-exploding-social-media-app-is-going-hollywood-1293505|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.the-sun.com/entertainment/1105125/addison-rae-hype-house-tiktok-members-petrou/|title=How long has Addison Rae been in Hype House and who are the other TikTok members?|website=The US Sun|date=2020-07-08|accessdate=2021-01-08|archive-date=2021-02-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210228014355/https://www.the-sun.com/entertainment/1105125/addison-rae-hype-house-tiktok-members-petrou/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://themumbaicity.com/charli-damelio-contact-address-phone-number-whatsapp-number-email-id-website/|title=Charli D'Amelio Contact Address, Phone Number, Whatsapp Number, Email ID, Website|website=The Mumbai City|date=2020-12-11|accessdate=2021-01-08|archive-date=2021-04-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415103959/https://themumbaicity.com/charli-damelio-contact-address-phone-number-whatsapp-number-email-id-website/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.j-14.com/posts/who-is-in-tiktoks-sway-house-clubhouse-and-hype-house-members/|title=Who Is In TikTok's Sway House, Clubhouse And Hype House: Members|website=j-14|date=2020-12-17|accessdate=2021-01-08|archive-date=2021-01-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210111162519/https://www.j-14.com/posts/who-is-in-tiktoks-sway-house-clubhouse-and-hype-house-members/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Նկարագրություն, ալիքով թեման ==
Hype House-ի  [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկեր]] տունը գտնվում է Լոս Անջելեսում և մեծ  առանձնատուն է, որտեղ ապրում և աշխատում են հայտնի [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերների]] խումբը&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot; /&gt;։

տեսահոլովակների թեման՝ պարը, липсинк и т. п.&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot; /&gt;

Ինչպես գրում է Afisha Daily-նy, տեսահոլովակները միապաղաղ և ոչ հավակնոտ են թվում նույնիսկ [[ՏիկՏոկ]]-ի չափանիշներով, թվում է, թե մասնակիցները պարզապես օգտագործում են իրենց ժողովրդականությունը և նույնիսկ չեն փորձում նոր ու օրիգինալ բան հորինել։ Նրանք հեշտությամբ կարող են միլիոնավոր դիտումներ հավաքել անիմաստ ետնաբեմում կամ տեսանյութում, որտեղ ինչ-որ մեկը պարզապես պառկած է մահճակալին:&lt;ref name=&quot;Что такое Dream Team House, дом, где живут только тиктокеры - Афиша Daily&quot; /&gt;

==Реалити шоу на Netflix ==
Ամերիկյան Netflix սթրիմինգային հարթակը 2022 թվականի հունվարի 14-ին հայտարարեց Hype House-ի նոր ռեալիթի շոուի պրեմիերայի մասին՝ սոցիալական ցանցերի ամենահայտնի մեդիա դեմքերի փառքի ճանապարհի սկզբի մասին։[https://www.gamespot.com/articles/new-on-netflix-january-2022-ozark-season-4-part-1-hype-house-and-more/1100-6499017/ .]


== Ծանոթագրություն ==
{{примечания}}
&lt;!--
&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.insider.com/tiktok-hype-house-facing-power-struggle-legal-dispute-2020-3|title=A power struggle and trademark dispute are rocking TikTok's Hype House as the influencer collective finds fame and fortune|website=Insider|date=2020-03-07|accessdate=2021-01-08}}
&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/abrambrown/2020/03/26/founders-feud-at-hype-house-gets-nasty-an-armed-guard-a-new-lawsuit-and-a-breakaway-group-of-tiktok-stars/#14b04ccd63f3|title=Founders Feud At Hype House Gets Nasty: An Armed Guard, A New Lawsuit—And A Breakaway Group Of TikTok Stars|website=[[Forbes]]|date=2020-03-26|accessdate=2021-01-08}}&lt;/ref&gt;
--&gt;

{{ВС}}
[[Категория:Организации США]]
[[Категория:TikTok]]</text>
      <sha1>eg16nurs1es2d8zmxgbrvd53gq3m4lo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Վարդուհի Ասիրյան/Ավազարկղ100</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1088398</id>
    <revision>
      <id>8491995</id>
      <parentid>8491243</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:40:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վարդուհի Ասիրյան</username>
        <id>113244</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28502" xml:space="preserve">'''XO Team''', ամենահայտնի տիկտոկերների խումբերից մեկն է աշխարհում, որը հիմնվել է 2020 թվականի վիդեոբլոգերներ Հերման Չերնիի և [[Մարի Սեն|Մարի Սեննի]] կողմից&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://regnum.ru/news/3250874.html|title=«Скоро я буду уже не тут» — Мари Сенн уходит из XO Team?|website=[[Regnum]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512162641/https://regnum.ru/news/3250874.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://peopletalk.ru/article/dima-bilan-danya-milohin-i-drugie-na-dne-rozhdeniya-xo-team/|title=Дима Билан, Даня Милохин и другие на дне рождения XO Team|website=PeopleTalk|date=|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512171522/https://peopletalk.ru/article/dima-bilan-danya-milohin-i-drugie-na-dne-rozhdeniya-xo-team/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.ellegirl.ru/articles/xo-team-my-delaem-mediinykh-lichnostei-a-ne-prosto-tekh-kto-snimaet-pyatnadcatisekundnye-video-v-tiktok/|title=XO TEAM: «Мы делаем медийных личностей, а не просто тех, кто снимает пятнадцатисекундные видео в TikTok»|website=[[Elle]]|access-date=2021-05-08|archive-date=2021-05-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507080652/https://www.ellegirl.ru/articles/xo-team-my-delaem-mediinykh-lichnostei-a-ne-prosto-tekh-kto-snimaet-pyatnadcatisekundnye-video-v-tiktok/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.forbes.ru/karera-i-svoy-biznes/412581-obshchezhitie-dlya-zumerov-chto-takoe-tiktok-doma-i-kto-na-nih|title=Общежитие для зумеров: что такое TikTok-дома и кто на них зарабатывает|author=Ильмира Гайсина|website=[[Forbes (Россия)|Forbes]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-06-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210627191729/https://www.forbes.ru/karera-i-svoy-biznes/412581-obshchezhitie-dlya-zumerov-chto-takoe-tiktok-doma-i-kto-na-nih|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
[[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերներ]]&lt;nowiki/&gt;ի տունը։ Խումբ, որտեղ ապրում և միասին նկարահանում են տիկտոկներ՝ հայտնի տիկտոկերները, խումբը առաջացել է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում։ Աշխարհում առաջին տիկտոկերների խումբը՝ Hupe House-ն է։ Բացվել է 2019 թվականի դեկտեմբեր ամսին։ Նրա կերպարով ստեղծվել է Քսո թիմը, որը [[Ռուսաստան]]-ում երկրորդ նմանատիպ նախագիծն է։ Հիմնադրվել է  յութուբեերներ՝ Գարի Գրեյի և [[Մարի Սեն|Մարի Սենն]]&lt;nowiki/&gt;իի շնորհիվ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://popcake.tv/tiktok/ya-slyshu-chto-proishodit-v-drugih-tiktokerskih-domah-i-mne-strashno-german-chernyh-pro-xo-team-tiktok-i-mari-senn|title=&quot;Мы стали первыми, кто сделал дома блогеров&quot; — Герман Черных про XO Team, TikTok и Мари Сенн|author=|website=POPCAKE|date=|access-date=2021-05-08|archive-date=2021-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20211027182002/https://popcake.tv/tiktok/ya-slyshu-chto-proishodit-v-drugih-tiktokerskih-domah-i-mne-strashno-german-chernyh-pro-xo-team-tiktok-i-mari-senn|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

Նախագիծը պաշտոնապես մեկնարկվեց ապրիլի 4-ին, երբ [[ՏիկՏոկ]]-ում վերբեռնվեց առաջին տեսանյութը, որտեղ այն պատմում է այն մասին, թե ինչ է տեղի ունենալու այս հաշվում։

2020 թվականի ապրիլի 4-ի դրությամբ [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերներ]]&lt;nowiki/&gt;ի խումբը բաղկացած էր 16-26 [[ՏիկՏոկ|ՏիկՏոկերներ]]&lt;nowiki/&gt;ից՝  Հերման Չերնիխ, Եվա Միլլեր, Մարի Սեն, Նիկոլայ Պակ, Ալիշա Կոնե, Չանա Նիկ, Վլադ Խոշին, Աննա Կալաշնիկ, Մաքս Մերշ, Քրիստի Կրեյմ, Մաքս Նեմցև, Թիմուր Սորոկին և Ֆաթիյա Խակովա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://peopletalk.ru/article/eksklyuziv-zvezdy-tiktok-komanda-xo-team-o-zarabotke-konkurentsii-s-blogerami-i-sovetah-dlya-novichkov/|title=Эксклюзив: звезды TikTok — команда XO Team — о заработке, конкуренции с блогерами и советах для новичков|website=PeopleTalk|date=2020-06-12|access-date=2021-05-08|archive-date=2021-05-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507154215/https://peopletalk.ru/article/eksklyuziv-zvezdy-tiktok-komanda-xo-team-o-zarabotke-konkurentsii-s-blogerami-i-sovetah-dlya-novichkov/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2020 թվականի նոյեմբերի 14-ին 2020 [[ՅուԹյուբ]]-ի «[https://www.youtube.com/channel/UC6kxqC7VzU0qIqn6ZelwkHQ XO REALITY]» ալիքով մեկնարկել է «XO Team» թիմի նոր ռեալիթի-շոուի ցուցադրությունը։

2021 թվականի ապրիլին հայտարարվեց OZON առցանց խանութի շրջանակում թիմային համագործակցության մասին, որով մասնակիցները լայքերի համար հետ գնեցին շուկայում տարբեր ապրանքներ և կահավորեցին տունը&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.glamour.ru/video/eva-miller-pokazala-kak-ustroen-tiktok-dom-xo-team-i-ee-lichnaya-garderobnaya|title=Ева Миллер показала, как устроен тикток-дом XO TEAM|website=[[Glamour]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512162828/https://www.glamour.ru/video/eva-miller-pokazala-kak-ustroen-tiktok-dom-xo-team-i-ee-lichnaya-garderobnaya|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://adindex.ru/news/creative/2021/04/19/292988.phtml|title=Ozon и XO Team создали TikTok-хаус|website=AdIndex|access-date=2021-05-07|archive-date=2021-05-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507121618/https://adindex.ru/news/creative/2021/04/19/292988.phtml|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2021 թվականի ապրիլի 17-ին Nickelodeon Россия հեռուստաալիքով հեռարձակվեց Քսո Թիմ-ի «Տան հերոս» շոուի առաջին սեզոնի վերջին դրվագը։

2021 թվականի օգոստոսի 18-ին Քսո Թիմ 2 թիմի ռեալիթի շոուն սկսեց ցուցադրվել «[https://www.youtube.com/channel/UC6kxqC7VzU0qIqn6ZelwkHQ XO REALITY]» ալիքում՝ [[ՅուԹյուբ]]-ի վիդեոհոսթինգում։

2021 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Քսո Թիմ-ը շրջանցեց Dream Team House-ին և դարձավ ամենահայտնի տունը Ռուսաստանում։

2021 թվականի դեկտեմբերի 8-ին Քսո Թիմ-ը շրջանցեց ՅՈԼՈ Տուն-ին՝ դառնալով աշխարհի ամենահայտնի տունը:

2021 թվականի դեկտեմբերի 31-ին թողարկվել է «MÍRAME» թիմի առաջին երգն ու տեսահոլովակը։

2022 թվականի մարտի 22-ին [[ՅուԹյուբ]]-ի վիդեոհոսթինգում Քսո Թիմ ալիքը սկսեց ցուցադրել XOXO թիմի նոր շոուն&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tricolortvmag.ru/article/canals/2021-04-17-smotrite-na-nickelodeon-rossiya-final-shou-geroy-doma-s-blogerami-xo-team/|title=На Nickelodeon Россия финал шоу «Герой Дома» с блогерами XO Team|website=TV Mag|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512164900/https://tricolortvmag.ru/article/canals/2021-04-17-smotrite-na-nickelodeon-rossiya-final-shou-geroy-doma-s-blogerami-xo-team/|archive-date=2021-05-12|lang=ru|access-date=2021-05-12|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://srsly.ru/article/show/8030/|title=Участники XO Team снимутся в новом шоу на телеканале Nickelodeon {{!}}|website=[[SRSLY]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512164857/https://srsly.ru/article/show/8030/|archive-date=2021-05-12|lang=ru|access-date=2021-05-12|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

2022 թվականի օգոստոսի 14-ին թողարկվել է «REASON» թիմի երկրորդ երգն ու տեսահոլովակը։ 

== Աշակերտները ==

=== Նոր անդամները ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Անդամները
!Իրական անուն
!Հետևորդների թիվը [[TikTok]]-ում 08/06/2022-ի դրությամբ
!Տարի
!Զբաղմունք
|-
| align=&quot;center&quot;| [[Черных, Герман Александрович|Gary Grey]]&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://peopletalk.ru/article/german-chernyh-kak-prostoj-paren-iz-tuly-zarabotal-milliony-na-zvezdah-tiktok-i-popal-v-rejting-forbes/|title=Герман Черных: как простой парень из Тулы заработал миллионы на звездах TikTok и попал в рейтинг Forbes?|website=PeopleTalk|date=2021-04-30|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512164159/https://peopletalk.ru/article/german-chernyh-kak-prostoj-paren-iz-tuly-zarabotal-milliony-na-zvezdah-tiktok-i-popal-v-rejting-forbes/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Հերման Չերնիխ
| align=&quot;center&quot;| 3,4 մլն
| rowspan=&quot;8&quot; align=&quot;center&quot; |  2020 թվականին
| align=&quot;center&quot;| Պրոդյուսեր, երգիչ, ներդրող, հիմնադիր
|-
| align=&quot;center&quot;| Եվա Միլլեր&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/10625/|title=Идеальная девочка из XO Team. Интервью с Евой Миллер {{!}} Герои|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201248/https://srsly.ru/article/show/10625/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Եվա Վալեևա 
| align=&quot;center&quot;| 3,6 մլն
| align=&quot;center&quot;|Անդամ, երգիչ, Yummy Dance Studio-ի և Yummy tattoo-ի հիմնադիր
|-
| align=&quot;center&quot;| [[Сенн, Мари|Mary Senn]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
| align=&quot;center&quot;| Ռոխայա-Մարի Սեն
| align=&quot;center&quot;| 7,6 մլն
| align=&quot;center&quot;|Պրոդյուսեր, երգիչ, անդամ, հիմնադիր
|-
| align=&quot;center&quot;|TIM&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://graziamagazine.ru/stars/chto-to-nevozmozhno-skryt-tim-sorokin-rasskazal-pro-osobuyu-svyaz-s-mishel-kennelli-i-obyasnil-pochemu-tak-chasto-snimaet-roliki-s-lizoy-vasilenko/|title=«Что-то невозможно скрыть»: Тим Сорокин рассказал про особую связь с Мишель Кеннелли и объяснил, почему так часто снимает ролики с Лизой Василенко|website=[[Grazia]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512164157/https://graziamagazine.ru/stars/chto-to-nevozmozhno-skryt-tim-sorokin-rasskazal-pro-osobuyu-svyaz-s-mishel-kennelli-i-obyasnil-pochemu-tak-chasto-snimaet-roliki-s-lizoy-vasilenko/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Թիմուր Սորոկին
| align=&quot;center&quot;| 7,5 մլն
| align=&quot;center&quot;| Անդամ, երգիչ
|-
| align=&quot;center&quot; |Մաքս Նեմցև&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/8747/|title=Макс Немцев теперь тоже на ютьюбе. На канале уже вышло интервью с ним самим {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201248/https://srsly.ru/article/show/8747/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| Մաքսիմ Նեմցև
| align=&quot;center&quot;| 6,2 մլն
| align=&quot;center&quot;| Անդամ, պարուհի
|-
| align=&quot;center&quot;| Chanderland&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://peopletalk.ru/article/eksklyuziv-peopletalk-chana-iz-xo-team-o-sebe-dome-tiktokerov-i-otnosheniyah/|title=Чана из XO Team о себе, доме тиктокеров и отношениях|website=PeopleTalk|date=2020-08-10|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512163747/https://peopletalk.ru/article/eksklyuziv-peopletalk-chana-iz-xo-team-o-sebe-dome-tiktokerov-i-otnosheniyah/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Չանա Նիկ
| align=&quot;center&quot;| 4,4 մլն
| align=&quot;center&quot;| Անդամ, երգիչ
|-
| align=&quot;center&quot;| Alisha&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/13147/|title=Алиша из XO Team выпустила трек «Одна» {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201250/https://srsly.ru/article/show/13147/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Ալիշա Կոնե
| align=&quot;center&quot;| 4,1 մլն
| rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot;| Անդամ, երգչուհի
|-
|align=&quot;center&quot;| Քրիստինա Քրայմ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/13508/|title=Beembi и Кристи Крайм знакомятся с пользователями чат-рулетки в новом видео на канале XO Team Show {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201252/https://srsly.ru/article/show/13508/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot;| Քրիստինա Կոսնիրևա
|align=&quot;center&quot;| 4,3 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Bad Barbie&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/8108/|title=В XO Team новая участница. Это Настя Bad Barbie из Lemonad House|website=[[SRSLY]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512165748/https://srsly.ru/article/show/8108/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Անաստասիա Չերնիշևա
| align=&quot;center&quot;| 15,2 մլն
| rowspan=&quot;4&quot; align=&quot;center&quot; | 2021 թվականին
| align=&quot;center&quot;| Անդամ, երգչուհի
|-
|align=&quot;center&quot;|Elsarca&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/12953/|title=Критика от родственников Эльзы и конфликт Чаны с парнем: вышла третья серия XO Reality {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201245/https://srsly.ru/article/show/12953/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Էլզա Արսանովա
| align=&quot;center&quot;| 7,8 մլն
| align=&quot;center&quot;| Անդամ, նկարչուհի
|-
| align=&quot;center&quot;|Դանյա Բում&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/13807/|title=В кого влюблен Даня Бум и почему Володя XXL и Кристи Крайм не будут вместе: вышла седьмая серия XO Reality {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201244/https://srsly.ru/article/show/13807/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Դանիլա Գալինսկի
| align=&quot;center&quot;| 12,4 մլն
| align=&quot;center&quot;| Անդամ
|-
| align=&quot;center&quot; | Kika Kim&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/12150/|title=Кристина Ким стала новой участницей XO Team {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-11-29|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201250/https://srsly.ru/article/show/12150/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; | Քրիստինա Քիմ
| align=&quot;center&quot; | 31,4 մլն
| align=&quot;center&quot; | Անդամ
|-
| align=&quot;center&quot; | Nevada&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.ellegirl.ru/articles/nika-nevaaadaa-iz-xo-team-o-trudnykh-otnosheniyakh-s-otcom-strasti-k-tancam-i-motivacii/|title=Ника @nevaaadaa из XO Team — о трудных отношениях с отцом, страсти к танцам и мотивации 😎 {{!}} ELLEGIRL|author=Катя Васильченко|website=www.ellegirl.ru|access-date=2022-03-02|archive-date=2022-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302152236/https://www.ellegirl.ru/articles/nika-nevaaadaa-iz-xo-team-o-trudnykh-otnosheniyakh-s-otcom-strasti-k-tancam-i-motivacii/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; | Վերոնիկա Կոստյա
| align=&quot;center&quot; | 4,9 մլն
| rowspan=&quot;3&quot; align=&quot;center&quot; |  2022 թվականին
| align=&quot;center&quot; | Անդամ
|-
| align=&quot;center&quot; | Kolunya&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.ellegirl.ru/articles/kolya-spesivcev-o-tom-kak-popal-v-xo-team-otnosheniyakh-s-nikoi-i-lyubimykh-serialakh/|title=Коля Спесивцев — о том, как попал в XO Team, любимых сериалах и хобби 😎 {{!}} ELLEGIRL|author=Катя Васильченко|website=www.ellegirl.ru|access-date=2022-03-02|archive-date=2022-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302152233/https://www.ellegirl.ru/articles/kolya-spesivcev-o-tom-kak-popal-v-xo-team-otnosheniyakh-s-nikoi-i-lyubimykh-serialakh/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; |Նիկոլայ Սպեսիվցև
| align=&quot;center&quot; | 2,2 մլն
| align=&quot;center&quot; | Անդամ, մոդել
|-
|Enny Bear
|
|95 հազ․
|Վիրտուալ անդամ Metaverse-ից
|}

=== Հին անդամները ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Անդամները
!Իրական անուն
!Հետևորդնորի քանակը
[[TikTok]]-ում 06.08.2022 դրությամբ
!Թվական
|-
| align=&quot;center&quot;| Ֆայա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://aboutan.ru/blogery/fathiya-hakova.html|title=Фатхия Хакова (Фая feeviun): биография, фото, рост|website=AboutAn|date=2020-08-11|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125221/https://aboutan.ru/blogery/fathiya-hakova.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot;| Ֆաթիյա Խակովա
|align=&quot;center&quot;| 2,5 մլն
| rowspan=&quot;4&quot; align=&quot;center&quot;| 2020 թվականին
|-
| align=&quot;center&quot;| Միմիմիժկա&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/7897/|title=Никита Мимимижка рассказал, сколько зарабатывает на тиктоке {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125220/https://srsly.ru/article/show/7897/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Նիկիտա Ավդեև
| align=&quot;center&quot;| 5,2 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Hahadetka&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/6635/|title=Аня Hahadetka ушла из XO Team. Она переходит в другой тикток-хаус|website=[[SRSLY]]|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210514152302/https://srsly.ru/article/show/6635/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Աննա Կալաշնիկ
| align=&quot;center&quot;| 6,8 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Մաքս Մերշ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/7850/|title=Макияж для фанатки, танец живота и женская одежда: Влад Беренич и Макс Мерш пришли в «Шоу маминой подруги» {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125222/https://srsly.ru/article/show/7850/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Մաքսիմ Մերշ
| align=&quot;center&quot;| 1,4 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Վլադիմիր Գուսկով
| align=&quot;center&quot;| Վլադիմիր Գուսկով
| align=&quot;center&quot;| 1,4 մլն
| rowspan=&quot;10&quot; align=&quot;center&quot;| 2021 թվականին
|-
| align=&quot;center&quot; |ՆԻկիտա Մուսատով&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://53news.ru/novosti/66812-odin-iz-samykh-populyarnykh-rossijskikh-tiktokerov-zapisal-video-v-velikom-novgorode.html|title=Один из самых популярных российских тиктокеров записал видео в Великом Новгороде - 53 Новости|website=53news.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125221/https://53news.ru/novosti/66812-odin-iz-samykh-populyarnykh-rossijskikh-tiktokerov-zapisal-video-v-velikom-novgorode.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Նիկիտա Մուսատով
| align=&quot;center&quot;| 2,2 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Միշել Քենելլի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/11682/|title=Мишель Кеннелли может появиться в новом проекте от Netflix {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125220/https://srsly.ru/article/show/11682/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Միշել Բայկուլովա
| align=&quot;center&quot;| 7,5 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| flaffyx&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://blogsmi.com/isa-flaffyx|title=Иса flaffyx: биография тиктокерши, как зовут, личная жизнь, сливы фото|website=blogsmi.com|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125229/https://blogsmi.com/isa-flaffyx|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;|Իսա Շենգելիա
| align=&quot;center&quot;| 5,3 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;|СЛАКИС&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=https://imginn.com/p/CEUadVYpPuK/|title=МАКС СЛАКИС (@sluckysss): Хей, СЛОВЕКИ🌴 Познакомимся? ⠀ instagram post download - ImgInn.com|website=imginn.com|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125221/https://imginn.com/p/CEUadVYpPuK/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Մաքսիմ Սլովիկով
| align=&quot;center&quot;| 1,4 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| [[:uk:Василенко Єлизавета Вадимівна|Лиза Василенко]]&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/14026/|title=Лиза Василенко объяснила, почему отказалась прийти в шоу «Стенка» с блогерами из XO Team {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125225/https://srsly.ru/article/show/14026/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Էլիզաբեթ Վասիլենկո
| align=&quot;center&quot;| 8,4 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Վլադ Խոշին&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/4005/|title=«В хаусе я был самым захейченным». Интервью с участником XO Team Владом Хошиным {{!}} Герои|website=srsly.ru|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125222/https://srsly.ru/article/show/4005/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Վլադիսլավ Տյան
| align=&quot;center&quot;| 11,5 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| Կոլյա Պակ&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://uchastniki.com/bloggers/nikolaj-pak.html|title=Николай Пак (Тик Ток) — инстаграм фото танцора Тодес, биография и личная жизнь тиктокера|website=Участники популярных шоу|date=2020-10-02|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125224/https://uchastniki.com/bloggers/nikolaj-pak.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Նիկոլայ Պակ
| align=&quot;center&quot;| 363 հազ.
|-
| align=&quot;center&quot;| Մարկ Մակարով&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://video-bloggers.ru/mark_makarov/|title=Марк Макаров – Биография ютуб блоггера, отношения с Евой Миллер|website=video-bloggers.ru|date=2018-01-16|access-date=2021-12-06|archive-date=2021-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20211206125220/https://video-bloggers.ru/mark_makarov/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Մարկ Մակարով
| align=&quot;center&quot;| 716 հազ.
|-
| align=&quot;center&quot;| Վոլոդյա XXL&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/12952/|title=Володя XXL рассказал о конфликте между XO Team и Лизой Василенко в новом выпуске «ДаДа — НетНет» {{!}}|website=srsly.ru|access-date=2021-12-29|archive-date=2021-12-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211229192827/https://srsly.ru/article/show/12952/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Վլադիմիր Գորյանով
| align=&quot;center&quot;| 4 մլն
|-
| align=&quot;center&quot;| BEEMBI&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/9998/|title=У Beembi из XO Team вышел дебютный трек «Можешь плакать»|website=[[SRSLY]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512165420/https://srsly.ru/article/show/9998/|archive-date=2021-05-12|access-date=2021-05-12|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot;| Նիկիտա Իվախա
| align=&quot;center&quot;| 2,8 մլն
| rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; | 2022 թվականին
|-
|Դաշա Ջակելի&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://srsly.ru/article/show/13604/|title=Даша Джакели выпустила дисс на Мишель Кеннелли и Лизу Василенко {{!}}|website=srsly.ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129201246/https://srsly.ru/article/show/13604/|archive-date=2021-11-29|access-date=2021-11-29|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
|Դարիա Ջակելի
|2 մլն
|}

== Մրցանակներ և անվանակարգեր ==
{|class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Տարի
!Մրցանակ
!Արդյունք
!Պատ.
|-
|align=&quot;center&quot;|2021
|align=&quot;center&quot;|[[Nickelodeon Kids’ Choice Awards]]
|{{nom}}
|align=&quot;center&quot;|&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=en|url=http://www.kidschoiceawards.com/|title=Nickelodeon Kids' Choice Awards {{!}} KCA 2021|website=[[Kids' Choice Awards]]|access-date=2021-05-07|archive-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315035746/http://www.kidschoiceawards.com/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://kca.nickelodeon.ru/winners|title=2021 Kids' Choice Awards|website=[[Kids' Choice Awards]]|access-date=2021-05-07|archive-date=2021-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210318230302/https://kca.nickelodeon.ru/winners|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
|2022
|ЖАРА MEDIA AWARDS
|Առաջադրում
|
|}

== Ծանոթագրություն ==
{{примечания}}

== Հղումներ ==
* Сайт [https://www.xoagency.co/ XO Agency]
* [https://www.youtube.com/channel/UC6kxqC7VzU0qIqn6ZelwkHQ Видеоканал XO Team Reality]  на сервисе [https://www.youtube.com/ YouTube]
* Видеоканал [https://www.youtube.com/channel/UCQct_HsVRQUQczZ50fc292Q XO Team Show] на сервисе [https://www.youtube.com/ YouTube]
* Видеоканал [https://www.youtube.com/channel/UClZAOlfhJQJRym39WoAPxdw/videos XO TEAM] на сервисе [https://www.youtube.com/ YouTube]
* Музыкальный лейбл [https://www.youtube.com/channel/UChewktw0knGnlc19e9FbURw XO MUSIC] на сервисе [https://www.youtube.com/ YouTube]
* Новостной канал [https://www.youtube.com/c/XONEWS XO NEWS] на сервисе [https://www.youtube.com/ YouTube]
* Новостной канал [https://t.me/xonewsyoutubee XO NEWS] на сервисе Telegram
* Страница [https://www.tiktok.com/@xoteam?lang=ru-RU XO TEAM] на сервисе [https://www.tiktok.com/ Tik Tok]
* [https://t.me/housexoteam/ XO Team] на сервисе [https://t.me/ Telegram]
* [https://www.instagram.com/the_xo_team/ XO TEAM] на сайте [https://www.instagram.com/ Instagram]
* [https://www.instagram.com/xomusiclabel/ XO MUSIC] на сайте [https://www.instagram.com/ Instagram]
* [https://www.instagram.com/xonewsyoutube/ XO NEWS] на сайте [https://www.instagram.com/ Instagram]
* [https://www.instagram.com/xoagencyxo/ XO AGENCY] на сайте [https://www.instagram.com/ Instagram]
[[Категория:TikTok]]
[[Категория:Организации России]]
[[Категория:Тиктокеры]]</text>
      <sha1>l3kdsl2ei1w5q1s8slr9i0jm8dsu6nr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գովազդի թանգարան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1090250</id>
    <revision>
      <id>8492626</id>
      <parentid>8382210</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T22:52:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4359" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Թանգարան}}
'''Գովազդի թանգարան''' ({{lang-fr|Musée de la Publicité}}), թանգարան, հիմնված Փարիզում [[1978]] թվականին&lt;ref&gt;{{cite web|title=Collections|url=http://www.lesartsdecoratifs.fr/en/about-us/collections/|publisher=Musée des Arts Décoratifs|accessdate=6 July 2016}}&lt;/ref&gt;։ 1999 թվականից այն գտնվում է [[Ռիվոլի (փողոց)|Ռիվոլի]] 107 հասցեում՝ [[Լուվրի պալատ|Լուվրի]] հյուսիսային մասում։ [[Դեկորատիվ արվեստի թանգարան (Փարիզ)|Դեկորատիվ արվեստի թանգարանի]] բաժիններից մեկն է, որը ղեկավարում է «Les Arts Décoratifs» ոչ պետական կազմակերպությունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.lesartsdecoratifs.fr/francais/publicite/|title=Publicité - Les Arts Décoratifs - Site officiel|date=2012-06-05|website=web.archive.org|accessdate=2022-02-15|archive-date=2012-06-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20120605020423/http://www.lesartsdecoratifs.fr/francais/publicite/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

== Պատմություն ==
Առաջին պաստառները հայտնվել են 20-րդ դարի սկզբին [[Դեկորատիվ արվեստի թանգարան (Փարիզ)|Դեկորատիվ արվեստի թանգարանի]] հավաքածուում և պահվել նրա գրադարանում։ 1972 թվականին Ժենևիվ Պիկոնն առանձնացրել է պաստառների հավաքածուն։ 1978 թվականին նրա հիման վրա բացվել է «Պաստառների թանգարան» ({{lang-fr|Musée de l’Affiche}})։ 1981 թվականին այն տեղափոխվել է Փարիզի 10-րդ շրջան՝ Ռուե դե Պարադիս, որից հետո անվանափոխվել է «Գովազդի թանգարան»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.paris.org/Musees/Publicite/info.html|title=Paris Pages; Musee de la Publicite - Information|date=2008-05-18|website=web.archive.org|accessdate=2022-02-15|archive-date=2008-05-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20080518004515/http://www.paris.org/Musees/Publicite/info.html|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

1999 թվականին թանգարանը վերակազմավորվել է․ այն տեղափոխվել է [[Փարիզի 1-ին շրջան|քաղաքի 1-ին շրջան]]՝ [[Լուվրի պալատ|Լուվրի պալատի]] հյուսիսային մաս՝ դեպի [[Ռիվոլի (փողոց)|Ռիվոլի փողոց]] (Մարսանի թևն ու տաղավարը վերակառուցվել են ճարտարապետ Ժան Նուելի կողմից՝ հատուկ դեկորատիվ արվեստի թանգարանի հավաքածուները պահելու համար)։ Այդ ժամանակվանից այն համարվում է թանգարանի [[Գովազդ|գովազդային]] և [[Գրաֆիկական դիզայն|գրաֆիկական դիզայնի]] բաժինը։

== Հավաքածու ==
Թանգարանային ֆոնդերը ներառում են ավելի քան 100 հազար պաստառ, որի կեսը պատկանում է 18-րդ դարի առաջին կեսին, մյուս կեսը՝ 1950-ականներից սկսած, 30 հազար թերթի գովազդ, 20 հազար գովազդային ֆիլմ՝ սկսած 1930-ական թվականներից՝ որպես ֆրանսիական և արտասահմանյան, հեռուստատեսային և ռադիո գովազդի բազմաթիվ նմուշներ, ինչպես նաև գովազդային ոլորտի առաջացման և զարգացման փուլերն արտացոլող այլ առարկաներ և ցուցանմուշներ։

Հավաքածուի իրերը ցուցադրվում են բացառապես [[Դեկորատիվ արվեստի թանգարան (Փարիզ)|Դեկորատիվ արվեստի թանգարանի]] ժամանակավոր ցուցադրությունների ժամանակ։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]
[[Կատեգորիա:1978 հիմնադրված թանգարաններ]]
[[Կատեգորիա:Փարիզի թանգարաններ]]</text>
      <sha1>7v99opueuuygb6y4yzw3oefsiwxlbv5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էֆի Ախցիոգլու</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1092091</id>
    <revision>
      <id>8492368</id>
      <parentid>8483710</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:43:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5544" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Էֆի Ախցիոգլու''' ({{lang-el|Έφη Αχτσιόγλου}}, {{ԱԾ}}), հույն կին քաղաքական գործիչ, [[Սիրիզա]] կուսակցության անդամ։ 2015 թվականից [[Հունաստանի խորհրդարան]]ի պատգամավոր
&lt;ref name=&quot;ria&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://ria.ru/20161105/1480719628.html
 |title       = Новые министры правительства Греции приведены к присяге
 |publisher   = [[РИА Новости]]
 |date        = 2016-11-05
 |accessdate  = 2020-04-12
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tas&quot;&gt;{{cite web
 |url         = https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3760089
 |title       = Премьер-министр Греции произвел перестановки в правительстве
 |publisher   = [[ТАСС]]
 |date        = 2016-11-05
 |accessdate  = 2020-04-12
}}&lt;/ref&gt;: Հունաստանի աշխատանքի և սոցիալական ապահովության նախարար։

== Կենսագրություն ==
Էֆի Ախցիոգլուն ծնվել է 1985 թվականի հունվարի 4-ին [[Յաննիցա]]յում։ Գերազանցությամբ Ավարտել է [[Սալոնիկի Արիստոտելի համալսարան]]ի իրավաբանական ֆակուլտետը և ստացել բակալավրի կոչում, իսկ 2009 թվականին գերազանցությամբ ստացել է մագիստրոսի կոչում՝ միջազգային հանրային իրավունքի և քաղաքագիտության մասնագիտացումով&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.hellenicparliament.gr/Vouleftes/Diatelesantes-Vouleftes-Apo-Ti-Metapolitefsi-Os-Simera/?MpId=5d418297-67f2-4219-af07-aa8d00d63cd9 |title=Κοινοβουλευτική Θητεία Βουλευτών Από Τη Μεταπολίτευση Ως Σήμερα |website=www.hellenicparliament.gr |accessdate=2022-04-12}}&lt;/ref&gt;։ 2014 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն աշխատանքային իրավունքի բնագավառում՝ պրոֆեսոր ''Արիստիդիս Կազակոսի'' {{lang-el2|Αριστείδης Καζάκος}} ղեկավարությամբ։ 

== Քաղաքական գործունեություն ==
Էֆի Ախցիոգլուն 2009-2013 թվականներին աշխատել է [[Սալոնիկ]]ի Արիստոտել համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետում։ Նա նաև աշխատել է որպես [[իրավաբան]], գիտաշխատող Սալոնիկում գտնվող ''Միջազգային և եվրոպական տնտեսական իրավունքի'' կենտրոնում (CIEEL): Ապա՝ որպես Սիրիզա կուսակցությունից ''Եվրախորհրդարանի'' պատգամավորի քաղաքական խորհրդական&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.hellenicparliament.gr/Vouleftes/Ana-Eklogiki-Perifereia/?MPId=5d418297-67f2-4219-af07-aa8d00d63cd9 |title=Ανά Εκλογική Περιφέρεια |website=www.hellenicparliament.gr |accessdate=2022-04-12}}&lt;/ref&gt;։ Հանդիսանում է Սիրիզայի կենտրոնական կոմիտեի անդամ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.athina984.gr/2016/11/04/i-efi-achtsioglou-stin-ilektriki-karekla-tou-ypourgiou-ergasias-giati-epelegi/ |title=Η Έφη Αχτσιόγλου στην ηλεκτρική καρέκλα του υπουργείου Εργασίας- Γιατί επελέγη |3=ΑΘΗΝΑ 984 - Ο ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ |date=2016-11-07 |website=web.archive.org |accessdate=2022-04-12 |archive-date=2016-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107151528/http://www.athina984.gr/2016/11/04/i-efi-achtsioglou-stin-ilektriki-karekla-tou-ypourgiou-ergasias-giati-epelegi/ |dead-url= }}&lt;/ref&gt;։
2016 թվականի նոյեմբերի 5-ին ստացել է Աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության նախարարի պորտֆելը։ Դարձել է ''Ցիպրասի կառավարության'' երկրորդ կաբինետի ամենաերիտասարդ նախարարը։ Այդ ժամանակ Էֆին 30 տարեկան էր։
2019 թվականի հուլիսի 7-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով նա ընտրվել է պատգամավոր&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.avgi.gr/politiki/155187_psifodeltio-epikrateias-syriza |title=ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΣΥΡΙΖΑ |date=2015-09-10 |website=Αυγή |language=el |accessdate=2022-04-12}}&lt;/ref&gt;։

== Մատենագրություն ==
* Ε. Αχτσιόγλου, Ι. Κουμασίδης και Σ. Μίτας. (2012). ‘Ξαναπιάνοντας το νήμα...για τη σχέση δημοκρατίας και σοσιαλισμού’, εκδ. Θύραθεν.
* E. Achtsioglou, (2010). Sustainable Development and Its Judicial Review in Greek Case Law: A conceptual and methodological analysis. LAP Lambert Academic Publishing.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի նախարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն կանայք]]
[[Կատեգորիա:Կին իրավաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>7yvp4mfm4rnwb7je8bniigmmjhixdr3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Իտա Կոզակևիչ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1092243</id>
    <revision>
      <id>8492407</id>
      <parentid>8484206</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12427" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Իտա Մարիա Կոզակևիչ''' ({{lang-pl|Ita Maria Kozakiewicz}}, {{lang-lv|Ita Marija Kozakeviča}};), Լատվիայում լեհերի միության հիմնադիր և առաջին նախագահը, Լատվիայի ազգային վերածննդի գործիչ, Լատվիայի Գերագույն խորհրդի պատգամավոր [[Լատվիայի Ժողովրդական ճակատ|Ժողովրդական ճակատից]]։

== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1955 թվականի հուլիսի 3-ին Ռիգայում լեհ-լատվիական խառը ընտանիքում։ 1962-1974 թվականներին սովորել է «Ֆրանսիական» թիվ 11 միջնակարգ դպրոցում։ Անրի Բարբուսան Ռիգայում, ապա 1974-1981 թվականներին ուսումը շարունակել է [[Լատվիայի համալսարան|Լատվիայի պետական ​​համալսարանի]] ռոմանական բանասիրության բաժնում։

Ավարտելուց հետո նա աշխատել է որպես սրբագրիչ Ռիգայի Liesma հրատարակչությունում և որպես լրագրող և խմբագիր Daiļrade թերթում։ Նա խոսում էր լատվիերեն, ռուսերեն, լեհերեն, ինչպես նաև ֆրանսերեն, իսպաներեն, գերմաներեն և վրացերեն՝ լեհերենից և ֆրանսերենից լատվիերեն թարգմանված։ Հետազոտել է բանահյուսությունը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.latvijaslaudis.lv/users/kozakevica_ita/|title=Ita Kozakeviča. Latvijas ļaudis|date=2014-01-08|website=web.archive.org|accessdate=2021-12-01|lang=lv|archive-date=2014-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140108074126/http://www.latvijaslaudis.lv/users/kozakevica_ita/|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Նույնիսկ համալսարանում սովորելու տարիներին նա սկսեց մասնակցել Լատվիական ԽՍՀ-ում լեհական փոքրամասնության կիսապաշտոնական գործունեությանը։ 1989 թվականին նա դարձել է Լեհական մշակույթի բարեկամների լատվիական ընկերության նախագահը, որը հիմնադրվել է 1988 թվականի նոյեմբերին։ Նա 1990 թվականին  &lt;bdi&gt;[[Եկաբպիլս]]&lt;/bdi&gt;ում լեհական հասարակության հիմնադիրներից էր, այնուհետև գլխավորեց Լատվիայի նախապատերազմյան լեհերի վերածնված միությունը։ Միևնույն ժամանակ նա եղել է Լատվիայի ազգային մշակութային ընկերությունների ասոցիացիայի (ԼԱՄԸԱ) համանախագահ, որը միավորում էր ազգային փոքրամասնությունների կազմակերպությունները։ Նպաստել է 1989 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Լեհաստանի և Լատվիայի կրթության նախարարությունների միջև համագործակցության համաձայնագրի ստորագրմանը և ուսուցիչների Լեհաստանից Լատվիա հրավիրմանը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.gov.pl/web/lotwa/65-rocznica-urodzin-ity-kozakiewicz|title=65-ta rocznica urodzin Ity Kozakiewicz - Polska na Łotwie - Portal Gov.pl|website=Polska na Łotwie|lang=pl}}&lt;/ref&gt;։

1988 թվականին նա սկսեց համագործակցել Լատվիայի ժողովրդական ճակատի հետ, որը ձգտում էր ինքնավարության, իսկ հետո՝ երկրի անկախության։ 1989 թվականին եղել է [[ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդ|ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի]] պատգամավորի թեկնածու Ջեկաբպիլսի ընտրատարածքից, ինչպես նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինների թեկնածու։ 1990 թվականի մարտի 18-ի ընտրությունների արդյունքներով Ջեկաբպիլսի թիվ 129 ընտրատարածքից դարձել է Լատվիական ԽՍՀ 12-րդ գումարման Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։ Զբաղվել է ազգային փոքրամասնությունների հարցերով, ղեկավարել է Մարդու իրավունքների և ազգային հարցերի հանձնաժողովը, եղել է նախագահության անդամ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://titania.saeima.lv/Personal/Deputati/Saeima_DepWeb_Archive.nsf/0/0F5E022320355B57C22578170047924B/$FILE/kozakevica.htm|title=Ita Kozakeviča|website=titania.saeima.lv|accessdate=2021-12-01|lang=lv}}&lt;/ref&gt;։ 1990 թվականի մայիսի 4-ին Ժողովրդական ճակատի այլ պատգամավորների հետ քվեարկել է [[Լատվիայի Հանրապետության անկախության վերականգնման մասին հռչակագիր|Լատվիայի Հանրապետության անկախության վերականգնման մասին հռչակագրի]] ընդունման օգտին։ 1990 թվականի հունիսին Չեզիսում նրան շնորհվել է «Կին - Լատվիա» կոչումը։

Նա ողբերգականորեն մահացավ 1990 թվականի հոկտեմբերի 28-ին, երբ լողում էր [[Տիրենյան ծով|Տիրենյան ծովում]]՝ վերադառնալով Հռոմ՝ Մոնտե Կասինո այցելելուց հետո՝ լեհական սփյուռքի համաժողովի շրջանակներում ''Kraj — Emigracja''&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://vip.latnet.lv/lpra/ita_koz.htm|title=Latvijas brīvībai atdotā sirds|date=2009-09-30|website=web.archive.org|accessdate=2021-12-01|lang=lv|archive-date=2009-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20090930104805/http://vip.latnet.lv/lpra/ita_koz.htm|dead-url=}}&lt;/ref&gt;:

Նրան թաղել են Ռիգայի Միխայլովսկի գերեզմանատանը։

== Հայացքներ ==
Նրան առաջին հերթին հետաքրքրում էին ազգային և կրոնական խնդիրները։ Ըստ Ռ.Մ.Շաց-Մարյաշի հուշերի, ով սերտորեն համագործակցում էր նրա հետ, չնայած ռուսաֆիկացման մերժմանը, ինտերֆրոնտի գործողություններին և անկախ Լատվիական պետության ձևավորման համար մղվող պայքարին, նա հանդես էր գալիս որպես պետություն ագրեսիվ լատվիական [[Ազգայնականություն|ազգայնականության]] և [[գաղափարախոսություն]] հակառակորդ։

Նա համարել է երկրի բոլոր բնակիչներին քաղաքացիություն տրամադրելու «զրոյական» տարբերակի հնարավորությունը՝ հասարակության մեջ լարվածությունից և փոքրամասնությունների ճնշումից խուսափելու համար. «Հիմա լատիշները դեռ իրենց կողմից օտար իշխանության իրավախախտումների օբյեկտ են, բայց կգա ժամանակը, նրանք տեր կդառնան, և Աստված մի արասցե, որ նրանք դառնան այլ ժողովուրդների հանդեպ իրավախախտումների սուբյեկտ»&lt;ref&gt;{{публикация|книга|автор=Р. М. Марьяш|заглавие=Калейдоскоп моей памяти|часть=Глава девятая. Снова крутой вираж истории|ссылка=http://lit.lib.ru/m/marxjash_r_m/text_0100.shtml|год=2003|isbn=9984956652, 9789984956657|язык=ru|страниц=470}}&lt;/ref&gt;։

== Ընտանիք ==
Հայրy` Եժի (Յուրիս) Կոզակևիչը լեհ է, մայրը՝ Ռիտա Լիդաքսը՝ լատվիացի։ Ընտանիքը հայրական կողմից հաստատվել է Լատվիայում 1863 թվականին լեհական ապստամբության պարտությունից հետո։ 1978 թվականին նա ամուսնացավ Ստանիսլավ Ռիսզարդ Լիպեկի հետ, սակայն ամուսնությունը շուտով փլուզվեց։ Երկրորդ ամուսինը մաթեմատիկոս Ինդուլիս Ստրազդինն է, հետագայում ընտրվել է Լատվիայի Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։

== Հիշողություն ==
2001 թվականին նախագահ [[Ալեքսանդր Կվասնևսկի|Ալեքսանդր Կվասնևսկու]] կողմից նա հետմահու պարգևատրվել է Հրամանատարի խաչով՝ Լեհաստանի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար շքանշանի աստղով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20020010016|title=Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 października 2001 r. o nadaniu orderu.|website=isap.sejm.gov.pl|lang=pl}}&lt;/ref&gt;։

Լատվիայի ազգային մշակութային ընկերությունների ասոցիացիան (ԼԱՄԸԱ)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://karap.lv/2020/07/04/%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87-3-%D0%B3%D0%BE-%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D1%8F-%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%BE-%D0%B1%D1%8B-%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%B8/|title=Ите Козакевич 3-го июля могло бы исполниться 65|accessdate=2021-12-01|lang=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lnkba.wordpress.com/|title=Itas Kozakevičas Latvijas Nacionālo Kultūras Biedrību Asociācija|website=LNKBA|accessdate=2021-12-01|lang=lv}}&lt;/ref&gt; և Ռիգայի լեհական միջնակարգ դպրոցը&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ikpvs.edu.lv|title=Rīgas Itas Kozakēvičas Poļu vidusskola|accessdate=2021-12-01|lang=lv}}&lt;/ref&gt; կրում են Իտա Կոզակևիչի անունը, որի վրա տեղադրված է հուշատախտակ։

Նրան է նվիրված «Իտա» վավերագրական ֆիլմը (Նորա Իկստենա, Հարիջս Բեկերիս), ինչպես նաև «A. V. Melnalksnis Zvaigznei tikai stunda» գիրքը (2004, Tylko jedna godzina dla gwiazdy-ի լեհերեն թարգմանությունը 2007 թվականին)&lt;ref&gt;{{книга|автор=Armands Melnalksnis|заглавие=Zvaigznei tikai stunda: Itas Kozakevičas laiks|место=Rīga|издательство=Zelta grauds|год=2004|pages=239|isbn=9984195120 9789984195124}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{книга|автор=Armands Melnalksnis; Irena Lieġeniece; Regina Juhniewicz|заглавие=Godzina dla gwiazdy: Ita Kozakiewicz (1955—1990)|место=Szczecin|издательство=Print Group, Daniel Krzanowski|год=2007|pages=151|isbn=9788360903322 8360903328}}&lt;/ref&gt;:

Լատվիայի նախագահ [[Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգա|Վայրա Վիկե-Ֆրեյբերգայի]] խոսքով՝ Իտա Կոզակևիչը «Լատվիայի ազատության և անկախության խորհրդանիշն էր»։

== Ծանոթագրություններ ==
&lt;references group=&quot;&quot;&gt;&lt;/references&gt;

[[Կատեգորիա:Խեղդվածներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ հասարակական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:Խորհրդային թարգմանիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ թարգմանիչներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի լրագրողներ]]
[[Կատեգորիա:20-րդ դարի թարգմանիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի համալսարանի շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հոկտեմբերի 28 մահեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգա քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:1955 ծնունդներ]]
[[Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>64nkqwrxupnsy4nmti5ze81q4eygag8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/Մասնակիցներ</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1094493</id>
    <revision>
      <id>8492201</id>
      <parentid>8491542</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:07:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>/* Բեքո */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14340" xml:space="preserve">{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}}

== Օրինակ ==
Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։
&lt;div style=&quot;width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;&quot;&gt;
&lt;pre style=&quot;overflow:auto;&quot;&gt;
== Մասնակցային անուն ==
# Հոդված
# Հոդված
&lt;/pre&gt;&lt;/div&gt;


&lt;!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --&gt;

== Հասմիկ Խլոյան==

== ERJANIK ==
# [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]]

== [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] ==
# Հոդված
# Հոդված

== [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում)
# [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]]
# [[Աշուղ]]
# [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]]
# [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]]
# [[Ջնար]] (բարելավում)
'''Վ. Սուրենյանցի կտավներ'''
# [[Ոտնահարված սրբություն]]
# [[Զաբել թագուհու վերադարձը]]
# [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]]
# [[Ջարդից հետո]]
# [[Սերենադ (նկար)]]
# [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]]
# [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]]
# [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]]
# [[Ալհամբրա. Իսպանիա]]
# [[Ասպետ կինը]]

== [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Հայկական ասեղնագործություն]]
# [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]]
# [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում)

== [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) ==
1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]]

== [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]]

== [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== 
# [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ)
# [[Գառնիկ Մեհրաբյան]]
# [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]]
# [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ)
# [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]]
# [[Բեթել եկեղեցի]]
# [[Հերհերի ձոր]]
# [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]]
# [[Հայհուրումներ]]
# [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]]
# [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]]
# [[Էդվարդ Ասրյան]]
# [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ)
# [[Օղուզլուի եկեղեցի]]
# [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]]
# [[Բրդաձորի քարակոթող]]
# [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]]
# [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]]
# [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]]
# [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]]
# [[Սուրբ Նշան եկեղեցի (Եվպատորիա)]]
# [[Սեյթաս‎‎]] - բարելավում (2,975 բայթ)

== [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ==
# [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]]
# [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]]
# [[Բարսեղ Շահպազ]]
# [[Հովհաննես Լռակյաց]]
# [[ArmSat-1]]
# [[Ռաֆայել Հակոբյան]]
# [[Մարգարիտա Մոնե]]
# [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]]
# [[Մարիաննա Մուկուչյան]]
# [[Սարան Ալեքսանդրյան]]
# [[Ռոժե Բալյան]]
# [[Ալեք Կոստանդինոս]]
# [[Օննիկ Դինքջյան]]
# [[Արման Մալումյան]]
# [[Աստղիկ Սիրանոսյան]]
# [[Միշել Պետրոսյան]]
# [[Լեա Սալամե]]
# [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]]
# [[Մկրտիչ Գարդաշյան]]
# [[Րաֆֆի Շարտ]]
# [[Աշոտ Արիյան]]
# [[Սաֆինազ]]
# [[Միխայիլ Սիմոնյան]]
# [[Վլադիմիր Թաթոսով]]
# [[Յուհաննա ալ-Արմանի]]
# [[Ջորջ Գազազյան]]
# [[Վահրամ Մանավյան]]
# [[Նուրիցա Մաթոսյան]]
# [[Բոյ Էդգար]]
# [[Աննա Պողիկյան]]
# [[Արմին Կիոմյագի]]
# [[Ստեֆանի Թենսի]]
# [[Միսակ Թերզիբաշյան]]
# [[Արմեն Հակոբ]]
# [[Շուշան Սիրանոսյան]]
# [[Արման (լուսանկարիչ)]]
# [[Պիետրո Քուչուկյան]]
# [[Ժերար Սվազլյան]]
# [[Գաբրիել Լեքեջյան]]
# [[Դեմիս Օհանջանյան]]
# [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]]
# [[Յուրի Մելիքով]]
# [[Հովսեփ Ազնավուր]]
# [[Ֆելիքս Աբրահամյան]]
# [[Ջուլիան Բիզանտին]]
# [[Ալեն Ջոն]]
# [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]]
# [[Ժակ Քալայջյան]]
# [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]]
# [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]]
# [[Սևան Մալիքյան]]
# [[Ջեննի Շիրքոր]]
# [[Տանյա Սեղաչյան]]
# [[Դանիել Բիլալյան]]
# [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]]
# [[Ալեն Միկլի]]
# [[Գի Թերջանյան]]
# [[Զոլտան Նուրիջանի]]
# [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]]
# [[Վիգեն Չըթըրյան]]
# [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]]
# [[Ջեյմս Կառնուսյան]]
# [[Ջոն Բասմաջյան]]
# [[ՏերՀովա]]
# [[Սթիվեն Հանեսյան]]
# [[Բրյուս Պողոսյան]]
# [[Վարուժան Գորջյան]]
# [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում)
# [[Գարեգին Մարգարյան]]
# [[Բորիս Մարտիրոսյան]]
# [[Լյուդմիլա Նիկոյան]]
# [[Գաբրիել Վահանյան]]
# [[Փիթեր Ջուքս]]
# [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]]
# [[Հովան Սիմոնյան]]
# [[Եսայի Մինասյան]]
# [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]]
# [[Bbno$]]
# [[Գրիգոր Փամբուկչյան]]
# [[Պետրու Միսիր]]
# [[Օշենտիոս Վրզարյան]]
# [[Միքայել Հակոբով]]
# [[Գրեգորի Փեյջ]]
# [[Դումիտրու Իոն Սուչիանու]]
# [[Քրիստոֆի Չերքեզ]]
# [[Յակոբ Յակոբովիչի]]
# [[Վասիլե Մորցուն]]
# [[Տիգրան Թուլեյն]]

== [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]]
# [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]]
# [[Երկիր (օրաթերթ)]]
# [[Բագրատ Եսայան]]
# [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756
#  [[Հակոբ Վարդովյան]]  - բարելավում +7585
#  [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617
#  [[Ձեռագիր MS 7117]]
#  [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044
#  [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361
#  [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] 
#  [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]]
#  [[Օրդոյան եղբայրներ]] 
#  [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]]
#  [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]]
#  [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]]
#  [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]]
#  [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]]
#  [[Ցիպնավանք]]
#  [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]]
#  [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]]
#  [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]]
#  [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]]
#  [[Գրիգոր Գերգերյան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]]
#  [[Մանուել Բաթակյան]]
#  [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]]
#  [[Պոլ Կուսսա]]
#  [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]]
#  [[Նենսի Չայլյան]]
#  [[Գայանե Կոստանյան]]
== [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ==
=== Նոր հոդվածներ ===
# [[Զարի Էլմասյան]] 
# [[Կազարատ]] 
# [[Նելլի Սահակյան]]  
# [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] 
# [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] 
# [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] 
# [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]]
# [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] 
# [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] 
# [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]]
# [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]]
# [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]]
# [[Գարրի Թադևոսյան]]
# [[Արման Նազարյան]]
# [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]]
# [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]]
# [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]]
# [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]]
# [[Սամվել Մաթևոսյան]]
# [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]]
# [[Հրայր Ղարիբյան]]
# [[Սերգեյ Ցիգալ]]
# [[Հովհաննես Իսահակյան]]
# [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]]
# [[Լարիսա Պետրոսյան]]
# [[Բենիկ Աբրահամյան]]
# [[Իրակլի Գրուզինսկի]]
# [[Ռուբեն Ռուբենով]]
# [[Լարիսա Վասիլյան]]
# [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]]
# [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]]
# [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]]
# [[Արտյոմ Դալաքյան]]
# [[Նատելլա Կրապիվինա]]
# [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]]
# [[Վլադիմիր Օմելյան]]
# [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]]
# [[Մարկ Տկաչուկ]]
# [[Վալերի Պորկույան]]
# [[Արսեն Սավադով]]
# [[Տիգրան Ուզլյան]]
# [[Մերի Դերոս]]
# [[Սերոբ Բեջանյան]]
# [[Գարո Եփրեմյան]]
# [[Ավակ Ուզլյան]]
# [[Վլադիմիր Գևորկյան]]
# [[Դենիս Կուրյան]]
# [[Գալուստ Գեդել]]
# [[Բարբարա Սահակյան]]
# [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]]
# [[Արիֆ Յունուսով]]
# [[Վազգեն Մանասյան]]
# [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]]
# [[Էդուարդ Սողոմոնյան]]
# [[Խոակին Պողոսյան]]

=== Բարելումներ ===
# [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265
# [[Արմյանսկ]] / +20 758
# [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475
# [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266
# [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553
# [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517
# [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260
# [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807
# [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563
# [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405
# [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133
# [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210
# [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362
# [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396
# [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176
# [[Նորա Ադամյան]] /+5823

==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)==
== --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) ==

== [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) ==
# [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում)
# [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում)
# [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում)
# [[Վարդգես Մահտեսյան]] 
# [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]]
# [[Վարուժան Հերկելյան]]
# [[Մանգասար Մանգասարյան]]</text>
      <sha1>4zf76l5i0sekl2v75uosjnv4x12m7sa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492228</id>
      <parentid>8492201</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:49:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>/* KhachKar */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14378" xml:space="preserve">{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/գլխագիր}}

== Օրինակ ==
Ստորև ներկայացված օրինակը ավելացրեք ցանկի ներքևում և լրացրեք ձեր տվյալները։
&lt;div style=&quot;width:470px; background:#E6F2FF; border:1px solid lightsteelblue; padding:0.5em 1em 0.5em 1em;&quot;&gt;
&lt;pre style=&quot;overflow:auto;&quot;&gt;
== Մասնակցային անուն ==
# Հոդված
# Հոդված
&lt;/pre&gt;&lt;/div&gt;


&lt;!-- ՄԱՍՆԱԿՑԱՅԻՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍՏԵՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --&gt;

== Հասմիկ Խլոյան==

== ERJANIK ==
# [[Սահակ Կարապետյան (պետական գործիչ)]] [[:ru:Карапетян, Саак Альбертович]]

== [[Մասնակից:ԳՄԱ1286|ԳՄԱ1286]] ==
# Հոդված
# Հոդված

== [[Մասնակից:Son Melkumyan|Son Melkumyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Son Melkumyan|քննարկում]]) 12:59, 2 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Խորանաշատի Ավետարան (4823)]] (բարելավում)
# [[Վանի թագավորության ճարտարապետություն]]
# [[Աշուղ]]
# [[Հայ Ավետարանական Փիթեր և Ելիզաբեթ Թորոսյան դպրոց]]
# [[Հայ Ավետարանական Կենտրոնական Ավագ դպրոց]]
# [[Ջնար]] (բարելավում)
'''Վ. Սուրենյանցի կտավներ'''
# [[Ոտնահարված սրբություն]]
# [[Զաբել թագուհու վերադարձը]]
# [[Ֆիրդուսին կարդում է «Շահ-Նամե» պոեմը Շահ Մահմուդ Ղազնևիին]]
# [[Ջարդից հետո]]
# [[Սերենադ (նկար)]]
# [[Հռիփսիմեի վանքը (Սուրենյանց)]]
# [[Անի։ Կանանց ելքը եկեղեցուց]]
# [[Թափորի ելքը Էջմիածնի Մայր տաճարից]]
# [[Ալհամբրա. Իսպանիա]]
# [[Ասպետ կինը]]

== [[Մասնակից:Արևիկ Սոֆյան|Արևիկ Սոֆյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արևիկ Սոֆյան|քննարկում]]) 14:17, 3 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Հայկական ասեղնագործություն]]
# [[Հռոմի հայկական կաթոլիկ եկեղեցի]]
# [[Հայ կաթողիկե եկեղեցի]] (բարելավում)

== [[Մասնակից:Մարիամ Գևորգ|Մարիամ Գևորգ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Մարիամ Գևորգ|քննարկում]]) 17:44, 3 Հունիսի 2022 (UTC) ==
1. [[Հելլենիստական դարաշրջանի հայկական մշակույթի բնույթն ու զարգացման փուլերը]]

== [[Մասնակից:Arm89S|Arm89S]] ([[Մասնակցի քննարկում:Arm89S|քննարկում]]) 06:18, 5 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[Ասպարեզ (օրաթերթ)]]

== [[Մասնակից:Beko|Բեքո]]== 
# [[Ջամգարով եղբայրներ]] - բարելավում (19,626 բայթ)
# [[Գառնիկ Մեհրաբյան]]
# [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Կամենեց-Պոդոլսկ, 13-14-րդ դարեր)]]
# [[Հայկական պատարագ]] - բարելավում (10,435 բայթ)
# [[Նահատակաց եկեղեցի (Հալեպ)]]
# [[Բեթել եկեղեցի]]
# [[Հերհերի ձոր]]
# [[Բեթել երկրորդական վարժարան (Հալեպ)]]
# [[Հայհուրումներ]]
# [[Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի դիմանկարը]]
# [[Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցի (Երուսաղեմ)]]
# [[Էդվարդ Ասրյան]]
# [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս տաճար]] - բարելավում (5,832 բայթ)
# [[Օղուզլուի եկեղեցի]]
# [[Սուրբ Սիոն եկեղեցի (Գառնի)]]
# [[Բրդաձորի քարակոթող]]
# [[Ֆելիքս Տեր-Մարտիրոսով]]
# [[Ծաղկահովիտ (քաղաքատեղի)]]
# [[Քրիստոսի դեմքը. Դաստառակ]]
# [[Ադրբեջանի ռազմական գործողություններ Արցախում (օգոստոս, 2022)]]
# [[Սուրբ Նշան եկեղեցի (Եվպատորիա)]]
# [[Սեյթաս‎‎]] - բարելավում (2,975 բայթ)

== [[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ==
# [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]]
# [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]]
# [[Բարսեղ Շահպազ]]
# [[Հովհաննես Լռակյաց]]
# [[ArmSat-1]]
# [[Ռաֆայել Հակոբյան]]
# [[Մարգարիտա Մոնե]]
# [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]]
# [[Մարիաննա Մուկուչյան]]
# [[Սարան Ալեքսանդրյան]]
# [[Ռոժե Բալյան]]
# [[Ալեք Կոստանդինոս]]
# [[Օննիկ Դինքջյան]]
# [[Արման Մալումյան]]
# [[Աստղիկ Սիրանոսյան]]
# [[Միշել Պետրոսյան]]
# [[Լեա Սալամե]]
# [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]]
# [[Մկրտիչ Գարդաշյան]]
# [[Րաֆֆի Շարտ]]
# [[Աշոտ Արիյան]]
# [[Սաֆինազ]]
# [[Միխայիլ Սիմոնյան]]
# [[Վլադիմիր Թաթոսով]]
# [[Յուհաննա ալ-Արմանի]]
# [[Ջորջ Գազազյան]]
# [[Վահրամ Մանավյան]]
# [[Նուրիցա Մաթոսյան]]
# [[Բոյ Էդգար]]
# [[Աննա Պողիկյան]]
# [[Արմին Կիոմյագի]]
# [[Ստեֆանի Թենսի]]
# [[Միսակ Թերզիբաշյան]]
# [[Արմեն Հակոբ]]
# [[Շուշան Սիրանոսյան]]
# [[Արման (լուսանկարիչ)]]
# [[Պիետրո Քուչուկյան]]
# [[Ժերար Սվազլյան]]
# [[Գաբրիել Լեքեջյան]]
# [[Դեմիս Օհանջանյան]]
# [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]]
# [[Յուրի Մելիքով]]
# [[Հովսեփ Ազնավուր]]
# [[Ֆելիքս Աբրահամյան]]
# [[Ջուլիան Բիզանտին]]
# [[Ալեն Ջոն]]
# [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]]
# [[Ժակ Քալայջյան]]
# [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]]
# [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]]
# [[Սևան Մալիքյան]]
# [[Ջեննի Շիրքոր]]
# [[Տանյա Սեղաչյան]]
# [[Դանիել Բիլալյան]]
# [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]]
# [[Ալեն Միկլի]]
# [[Գի Թերջանյան]]
# [[Զոլտան Նուրիջանի]]
# [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]]
# [[Վիգեն Չըթըրյան]]
# [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]]
# [[Ջեյմս Կառնուսյան]]
# [[Ջոն Բասմաջյան]]
# [[ՏերՀովա]]
# [[Սթիվեն Հանեսյան]]
# [[Բրյուս Պողոսյան]]
# [[Վարուժան Գորջյան]]
# [[Տիգրան Կույումջյան]] (բարելավում)
# [[Գարեգին Մարգարյան]]
# [[Բորիս Մարտիրոսյան]]
# [[Լյուդմիլա Նիկոյան]]
# [[Գաբրիել Վահանյան]]
# [[Փիթեր Ջուքս]]
# [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]]
# [[Հովան Սիմոնյան]]
# [[Եսայի Մինասյան]]
# [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]]
# [[Bbno$]]
# [[Գրիգոր Փամբուկչյան]]
# [[Պետրու Միսիր]]
# [[Օշենտիոս Վրզարյան]]
# [[Միքայել Հակոբով]]
# [[Գրեգորի Փեյջ]]
# [[Դումիտրու Իոն Սուչիանու]]
# [[Քրիստոֆի Չերքեզ]]
# [[Յակոբ Յակոբովիչի]]
# [[Վասիլե Մորցուն]]
# [[Տիգրան Թուլեյն]]
# [[Էդուարդ Քեոնջյան]]

== [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 15:37, 10 Հունիսի 2022 (UTC) ==
# [[1993 թվականի ամառային հարձակումներ]]
# [[Մարտունու և Մարտակերտի գրոհներ]]
# [[Երկիր (օրաթերթ)]]
# [[Բագրատ Եսայան]]
# [[Արևելյան թատրոն (Թուրքիա)]] - բարելավում +756
#  [[Հակոբ Վարդովյան]]  - բարելավում +7585
#  [[Մարտիրոս Մնակյան]] - բարելավում +4617
#  [[Ձեռագիր MS 7117]]
#  [[Վադիմ Արությունով]] - բարելավում +1044
#  [[Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ]] - բարելավում +1361
#  [[Հայ ավետարանական Կերթմենյան վարժարան]] 
#  [[Թրատի հայ ավետարանական դպրոց]]
#  [[Օրդոյան եղբայրներ]] 
#  [[Հայ Ավետարանական Շամլյան Թաթիկյան երկրորդական վարժարան]]
#  [[Եփրեմ և Մարթա Ֆիլիպոսյան հայ ավետարանական քոլեջ]]
#  [[Անջարի հայ ավետարանական միջնակարգ դպրոց]]
#  [[Սուրբ Ստեփանոս հայկական տարրական դպրոց]]
#  [[Հայկական Մեսրոպյան դպրոց]]
#  [[Ցիպնավանք]]
#  [[Փասադենայի Ալֆրեդ և Մարգրիտ Հավսեփյան վարժարան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու անվան վարժարան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Փասադենա)]]
#  [[Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (Ֆրեզնո)]]
#  [[Հին հայկական քաղաք (Ֆրեզնո)]]
#  [[Սուրբ Աննայի հայկական կաթոլիկ տաճար (Նյու Յորք)]]
#  [[Գրիգոր Գերգերյան]]
#  [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճար (Գլենդել)]]
#  [[Մանուել Բաթակյան]]
#  [[Միքաիլ Ներսես Սեթյան]]
#  [[Պոլ Կուսսա]]
#  [[Միքայել Անտուան Մուրադյան]]
#  [[Նենսի Չայլյան]]
#  [[Գայանե Կոստանյան]]
== [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ==
=== Նոր հոդվածներ ===
# [[Զարի Էլմասյան]] 
# [[Կազարատ]] 
# [[Նելլի Սահակյան]]  
# [[Հովհաննես Ոսկերիչյան]] 
# [[Թամարա Տեր-Եղիազարյան]] 
# [[Հոսպիտալային փողոց (Կամենեց-Պոդոլսկ)]] 
# [[Հայկական եկեղեցի (Բոգատոե)]]
# [[Հովհաննես Սահակյանի հուշամրցաշար]] 
# [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ 2012]] 
# [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Յանգոն)]]
# [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Տալլին)]]
# [[Հայերը Հյուսիսային Մակեդոնիայում]]
# [[Գարրի Թադևոսյան]]
# [[Արման Նազարյան]]
# [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Տոպոլևկա)]]
# [[Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցի (Եվպատորիա)]]
# [[Ղրիմ գյուղի թանգարան]]
# [[Մուշեղ Տեր-Եղիազարյանց]]
# [[Սամվել Մաթևոսյան]]
# [[Կորյուն Նահապետյան (նկարիչ)]]
# [[Հրայր Ղարիբյան]]
# [[Սերգեյ Ցիգալ]]
# [[Հովհաննես Իսահակյան]]
# [[Գրիգոր Գրիգորյան (գիտնական)]]
# [[Լարիսա Պետրոսյան]]
# [[Բենիկ Աբրահամյան]]
# [[Իրակլի Գրուզինսկի]]
# [[Ռուբեն Ռուբենով]]
# [[Լարիսա Վասիլյան]]
# [[Հայ Առաքելական եկեղեցու հայագիտության կենտրոն]]
# [[Հովսեփ Թեոդորովիչ]]
# [[Եժի Սեմիգինովսկի-Էլեուտեր]]
# [[Արտյոմ Դալաքյան]]
# [[Նատելլա Կրապիվինա]]
# [[Դավիթ Մանուկյան (ըմբիշ)]]
# [[Վլադիմիր Օմելյան]]
# [[Ալեքսանդր Կասյան (ֆուտբոլիստ)]]
# [[Մարկ Տկաչուկ]]
# [[Վալերի Պորկույան]]
# [[Արսեն Սավադով]]
# [[Տիգրան Ուզլյան]]
# [[Մերի Դերոս]]
# [[Սերոբ Բեջանյան]]
# [[Գարո Եփրեմյան]]
# [[Ավակ Ուզլյան]]
# [[Վլադիմիր Գևորկյան]]
# [[Դենիս Կուրյան]]
# [[Գալուստ Գեդել]]
# [[Բարբարա Սահակյան]]
# [[Վահրամ Կևորկյան (ֆուտբոլիստ)]]
# [[Արիֆ Յունուսով]]
# [[Վազգեն Մանասյան]]
# [[Ուկրաինայի հայերի միության գավաթ]]
# [[Էդուարդ Սողոմոնյան]]
# [[Խոակին Պողոսյան]]

=== Բարելումներ ===
# [[Հայերն Ուկրաինայում]] / +50 265
# [[Արմյանսկ]] / +20 758
# [[Հայերը Քուվեյթում]] / +9475
# [[Հայերը Լատվիայում]] / + 27 266
# [[Հայերը Մալթայում]] / +12 553
# [[Երուսաղեմի հայկական թաղամաս]] / +46 517
# [[Գյումրու նկարչական դպրոց]] / +1260
# [[Երվանդ Կողբետլյանց]] / +42 807
# [[Մոսկվայի հայկական գերեզմանոց]] / +9563
# [[Սուրբ Հարություն եկեղեցի (Մոսկվա)]] / +6405
# [[Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիր]] /+20 133
# [[Անդրեյ Բաբաև]] /+18 210
# [[Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմ]] /+8362
# [[Միքայել Չայլախյան]] /+ 32 396
# [[Լևոն Միրզոյան]] /+35 176
# [[Նորա Ադամյան]] /+5823

==--[[Մասնակից:Արարատ Թրվանց|Արարատ Թրվանց]] ([[Մասնակցի քննարկում:Արարատ Թրվանց|քննարկում]]) 19:43, 28 Հունիսի 2022 (UTC)==
== --[[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Թրվանց Արա|քննարկում]]) 19:55, 28 Հունիսի 2022 (UTC) ==

== [[Մասնակից:Ապատ63|Ապատ63]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ապատ63|քննարկում]]) ==
# [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)]] (բարելավում)
# [[Աբրահամ Աբրահամյան (գիտնական)]] (բարելավում)
# [[Մարիոս Գարոյան]] (բարելավում)
# [[Վարդգես Մահտեսյան]] 
# [[Հայ երիտասարդների ասոցիացիա (Կիպրոս)]]
# [[Վարուժան Հերկելյան]]
# [[Մանգասար Մանգասարյան]]</text>
      <sha1>qeamdeatflsb0oxd5q5a7wea2p14r80</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյան (Արցախ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1095179</id>
    <redirect title="Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492564</id>
      <parentid>8436251</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:52:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Changed redirect target from [[Շահումյան (Շահումյանի շրջան)]] to [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</text>
      <sha1>qde3tyli37cu4vpzzpy9zt8s7y377t6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դավադրություն (գաղտնի միաբանություն)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1095730</id>
    <revision>
      <id>8492685</id>
      <parentid>8483265</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T02:42:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38469" xml:space="preserve">'''Դավադրություն (գաղտնի միաբանություն)''', խաբեբայական համաձայնություն կամ գաղտնի համագործակցություն երկու կամ ավելի կողմերի միջև՝ սահմանափակելու բաց մրցակցությունը՝ խաբելով, մոլորեցնելով կամ խաբելով ուրիշներին իրենց օրինական իրավունքից։ Դավադրությունը միշտ չէ, որ անօրինական է համարվում։ Այն կարող է օգտագործվել օրենքով արգելված նպատակներին հասնելու համար. օրինակ՝ խաբեությամբ կամ շուկայական անարդար առավելություն ձեռք բերելով։ Սա ընկերությունների կամ անհատների միջև պայմանավորվածություն է՝ շուկան բաժանելու, գներ սահմանելու, արտադրությունը սահմանափակելու կամ հնարավորությունները սահմանափակելու համար&lt;ref&gt;{{cite book
 | last1 = O'Sullivan | first1 = Arthur
 | author-link = Arthur O'Sullivan (economist)
 | first2 = Steven M. | last2 = Sheffrin
 | title = Economics: Principles in Action
 | url = https://archive.org/details/economicsprincip00osul | url-access = limited | publisher = Pearson Prentice Hall
 | year = 2003
 | location = Upper Saddle River, New Jersey 07458
 | pages = [https://archive.org/details/economicsprincip00osul/page/n187 171]
 | isbn = 0-13-063085-3}}&lt;/ref&gt;։ Դա կարող է ներառել «արհմիություններ, աշխատավարձի ֆիքսում, ատկատներ կամ դավաճանող կողմերի միջև հարաբերությունների անկախության խեղաթյուրում»&lt;ref&gt;[http://definitions.uslegal.com/c/collusion/ Collusion Law &amp; Legal Definition]&lt;/ref&gt;։ Իրավական առումով, համաձայնության միջոցով կատարված բոլոր գործողությունները համարվում են անվավեր&lt;ref&gt;Collusion [http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571249/Collusion.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090829020459/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571249/Collusion.html |date=2009-08-29 }}. 2009-10-31.&lt;/ref&gt;։

== Սահմանում ==
Տնտեսագիտության և շուկայական մրցակցության ուսումնասիրության ժամանակ դավադրությունը տեղի է ունենում արդյունաբերության ներսում, երբ մրցակից ընկերությունները համագործակցում են իրենց փոխադարձ շահի համար։ Դավադրությունը սովորաբար ներառում է համաձայնություն երկու կամ ավելի վաճառողների միջև՝ միջոցներ ձեռնարկելու շուկայում վաճառողների միջև մրցակցությունը ճնշելու համար։ Քանի որ վաճառողների միջև մրցակցությունը կարող է սպառողներին ապահովել ցածր գներով, դավադրության համաձայնագրերը բարձրացնում են սպառողների կողմից ապրանքների համար վճարվող գինը։ Սպառողների համար այս վնասի պատճառով հակամենաշնորհային օրենքներին հակասում է արտադրողների միջև համաձայնությամբ գների սահմանումը, ուստի մասնակիցները պետք է դա գաղտնի պահեն։ Դավադրությունը հաճախ տեղի է ունենում օլիգոպոլիա շուկայի կառուցվածքում, որտեղ կան քիչ ընկերություններ և համաձայնագրեր, որոնք էական ազդեցություն ունեն ամբողջ շուկայի կամ արդյունաբերության վրա։ Կարտելից տարբերվելու համար կողմերի միջև կնքված համաձայնագրերը չեն կարող բացահայտ լինել. սակայն, կարտելների և դավաճանության հետևանքները նույնն են&lt;ref&gt;{{Cite web|title=OECD Glossary of Statistical Terms - Collusion Definition|url=https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=3159|access-date=2020-11-01|website=stats.oecd.org}}&lt;/ref&gt;։

Մրցակցային օրենսդրության համաձայն, կա կարևոր տարբերություն ուղղակի և գաղտնի համաձայնության միջև։ Ուղղակի դավադրությունը սովորաբար վերաբերում է ընկերությունների խմբին, որոնք ուղղակիորեն շփվում են միմյանց հետ, սովորաբար համակարգելու և/կամ վերահսկելու իրենց գործողությունները, համագործակցելու գնագոյացման, շուկայական բաշխման, վաճառքի քվոտաների և այլնի միջոցով։ վարքագիծը առանց այս ուղղակի հաղորդակցության։ Սա, ընդհանուր առմամբ, անօրինական չի համարվում, ուստի լուռ դավադրության համար մեղավոր ընկերությունները չպետք է պատժվեն, չնայած նրանց գործողությունները կունենան նույն տնտեսական ազդեցությունը, ինչ բացահայտ դավադրությունը։ Դավադրությունը փոխըմբռնման միջոցով ավելի քիչ մրցակցության արդյունք է, որտեղ մրցակիցները կարող են ինքնուրույն սահմանել գները և շուկայի մասնաբաժինը&lt;ref&gt;Garrod, &amp; Olczak, M. (2018). Explicit vs tacit collusion: The effects of firm numbers and asymmetries. International Journal of Industrial Organization, 56, 1–25. https://doi.org/10.1016/j.ijindorg.2017.10.006&lt;/ref&gt;։ Հակամենաշնորհային քաղաքականության հիմնական սկզբունքն այն է, որ ընկերությունները չպետք է շփվեն միմյանց հետ։ Նույնիսկ եթե մի քանի ընկերությունների միջև խոսակցություններն անօրինական են, բայց ոչ կիրարկելի, դավաճանական համաձայնագրերին համապատասխանելու դրդապատճառները նույնն են հաղորդակցության և առանց հաղորդակցության։ Մրցակցային օրենսդրությանը դեմ է, որ ընկերությունները մասնավոր զրույցներ ունենան։ Եթե խոսակցությունների ապացույցները պատահաբար թողնվեն, դա կդառնա ամենակարևոր և վերջնական ապացույցը հակամենաշնորհային դատավարության մեջ։ Նույնիսկ առանց հաղորդակցության, բիզնեսը կարող է համակարգել գները դիտարկման միջոցով, բայց իրավական տեսանկյունից այս լռելյայն վերաբերմունքը որևէ ապացույց չի թողնում։ Ընկերությունների մեծ մասը համագործակցում է անտեսանելի դավաճանության միջոցով, հետևաբար, արդյոք ընկերությունների հաղորդակցությունը բացարձակապես հակամենաշնորհային քաղաքականության հիմքում է&lt;ref&gt;Fonseca, &amp; Normann, H.-T. (2012). Explicit vs. tacit collusion—The impact of communication in oligopoly experiments. European Economic Review, 56(8), 1759–1772. https://doi.org/10.1016/j.euroecorev.2012.09.002&lt;/ref&gt;։

Դավադրությունը, որը գաղտնի է, հայտնի է որպես լռելյայն դավադրություն և համարվում է օրինական։ [[Ադամ Սմիթ|Ադամ Սմիթը]] «Ազգերի հարստություն» գրքում բացատրում է, որ քանի որ տերերը (բիզնեսի սեփականատերերը) թվով ավելի քիչ են, ավելի հեշտ է համաձայնության գալ՝ ներգրավվածների ընդհանուր շահերը սպասարկելու համար, ինչպես օրինակ՝ ցածր աշխատավարձերի պահպանումը, մինչդեռ աշխատուժի համար դժվար է համակարգվել։ պաշտպանել իրենց սեփական շահերը իրենց հսկայական թվով։ Այսպիսով, բիզնեսի սեփականատերերն ավելի մեծ առավելություն ունեն բանվոր դասակարգի նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, ըստ Ադամ Սմիթի, հասարակությունը հազվադեպ է լսում բիզնեսի սեփականատերերի միջև համակարգման և համագործակցության մասին, քանի որ դա տեղի է ունենում ոչ պաշտոնական միջավայրում&lt;ref name=&quot;WoN&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.marxists.org/archive/marx/works/download/pdf/Capital-Volume-I.pdf |title=''A Critique of Political Economy''}}&lt;/ref&gt;։ Բացահայտ համաձայնության որոշ ձևեր անհատական ​​հիմունքներով այնքան ազդեցիկ չեն համարվում, որ անօրինական համարվեն, ինչպես օրինակ WallStreetBets սոցիալական մեդիայի խմբի կողմից GameStop կարճ սեղմման ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://blog.practicalethics.ox.ac.uk/2021/02/ethics-of-the-gamestop-short-squeeze/ |title=Ethics of the GameStop Short Squeeze |last=McConnell |first=Doug |publisher=University of Oxford}}&lt;/ref&gt;։

==Համաձայնության բազային մոդել (գին) ==
Որպեսզի կարտելը հաջողությամբ աշխատի, այն պետք է.

* համակարգել դավադրության համաձայնագիրը։
(սակարկություն, բացահայտ կամ անուղղակի հաղորդակցություն)
* Վերահսկել համապատասխանությունը։
* Պատժել անհամապատասխանությունը։
* Վերահսկել ոչ կարտելային մատակարարումների ընդլայնումը։
* Խուսափեք հաճախորդների և մրցակցային մարմինների կողմից ստուգումներից։

Ինչ վերաբերում է կարտելի ներսում կայունությանը.
* Բարձր գների վերաբերյալ համաձայնությունը նշանակում է, որ անդամները շեղվելու դրդապատճառ ունեն։
* Միանգամյա իրավիճակում բարձր գները կայուն չեն։
* Պահանջում է երկարաժամկետ տեսլական և կրկնվող փոխազդեցություններ։
* Ընկերությունները պետք է ընտրեն երկու մոտեցումների միջև.
# Պնդել դավադրության համաձայնագրերը (այժմ) և խթանել համագործակցությունը (ապագա)։
# Հեռացե՛ք դաշինքից (այժմ) և սպասե՛ք պատժի (ապագային)։
* Երկու գործոն ազդում է այս ընտրության վրա. (1) շեղումները պետք է լինեն հայտնաբերելի (2) տույժերը շեղումների համար պետք է զգալի ազդեցություն ունենան։
* Դաշնակցությունն անօրինական է, դավադրություն հաստատող կարտելների միջև կնքված պայմանագրերը պաշտպանված չեն օրենքով, չեն կարող կիրառվել դատարանների կողմից և պետք է ունենան պատժի այլ ձևեր&lt;ref&gt;Levenstein, &amp; Suslow, V. Y. (2006). What Determines Cartel Success? Journal of Economic Literature, 44(1), 43–95. https://doi.org/10.1257/002205106776162681&lt;/ref&gt;։

== Վարիացիաներ ==
* π（Pc）/n(1-ẟ) ≥ π（Pc） →1/n(1-ẟ)≥ 1
* 1 ≥ n(1-ẟ)
* 1 ≥ n-nẟ
* nẟ≥n-1
* ẟ ≥n-1/n

Ենթադրենք, որ այս շուկայում կա n ֆիրմա։ Համատեղ գնով ընկերությունները սիմետրիկ են, ուստի նրանք շահույթը հավասարապես բաժանում են ամբողջ արդյունաբերության միջև, որը ներկայացված է π(Pc)/n: Եթե և միայն այն դեպքում, եթե ընտրելու շահույթը շեղվում է ավելի մեծ, քան դավաճանությանը հետևելու շահույթը, այսինքն.
* π（Pc）/n(1-ẟ) ≥ π（Pc）(Ընկերությունները միակողմանի շեղվելու դրդապատճառ չունեն)
* Հետևաբար, երբ 𝛿 ≥ 𝑛−1/𝑛 ընկերությունների թիվը մեծանում է, այնքան ավելի դժվար է դառնում Կարտելի համար կայունությունը պահպանելը։
Շուկայում ֆիրմաների քանակի աճին զուգահեռ մեծանում է համաձայնության հաջողության համար պահանջվող նվազագույն զեղչի գործոնը&lt;ref&gt;Compte et al., 2002.Olivier Compte, Frederic Jenny, Patrick Rey Capacity,constraints, mergers and collusion European Economic Review, 46 (2002), pp. 1-29&lt;/ref&gt;։

Համաձայն նեոկլասիկական գների որոշման տեսության և խաղերի տեսության, մատակարարների անկախությունը ստիպում է գները նվազագույնի հասցնել՝ բարձրացնելով արդյունավետությունը և նվազեցնելով յուրաքանչյուր առանձին ընկերության գները որոշելու ունակությունը&lt;ref&gt;{{Citation|last1=Kalai|first1=Ehud|title=The Kinked Demand Curve, Facilitating Practices, and Oligopolistic Coordination|date=1994|url=https://doi.org/10.1007/978-94-011-1370-0_2|work=Imperfections and Behavior in Economic Organizations|pages=15–38|editor-last=Gilles|editor-first=Robert P.|series=Theory and Decision Library|place=Dordrecht|publisher=Springer Netherlands|language=en|doi=10.1007/978-94-011-1370-0_2|isbn=978-94-011-1370-0|access-date=2020-11-01|last2=Satterthwaite|first2=Mark A.|editor2-last=Ruys|editor2-first=Pieter H. M.}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, եթե բոլոր ընկերությունները պայմանավորվեն գները բարձրացնելու համար, վաճառքի կորուստը նվազագույնի կհասցվի, քանի որ սպառողները չունեն այլընտրանքային ընտրություն ավելի ցածր գներով և պետք է որոշեն, թե ինչն է հասանելի։ Դա ձեռնտու է դավաճանող ընկերություններին, քանի որ նրանք ավելի շատ վաճառքներ են առաջացնում՝ հասարակության համար արդյունավետության գնով&lt;ref&gt;{{Cite web|title=OECD Glossary of Statistical Terms - Collusion Definition|url=https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=3159|access-date=2020-11-01|website=stats.oecd.org}}&lt;/ref&gt;։ Այնուամենայնիվ, կախված բոլոր ընկերություններին հասանելի տեղեկատվության վերաբերյալ տեսական մոդելում արված ենթադրություններից, կան որոշ արդյունքներ, որոնք հիմնված են Համագործակցային խաղերի տեսության վրա, որտեղ դավադրությունը կարող է ավելի բարձր արդյունավետություն ունենալ, քան եթե ընկերությունները դավաճան չեն եղել&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|doi=10.1057/978-1-349-95121-5_22-1|chapter=Collusion|title=The New Palgrave Dictionary of Economics|year=1987|last1=Roberts|first1=Kevin|pages=1–5|isbn=978-1-349-95121-5}}&lt;/ref&gt;։

Այս ավանդական տեսության տարբերակներից մեկը ոլորված պահանջարկի տեսությունն է։ Ընկերությունները բախվում են պահանջարկի թեքված կորի, եթե, երբ մի ընկերություն նվազեցնում է իր գինը, ակնկալվում է, որ մյուս ընկերությունները կհետևեն օրինակին՝ վաճառքը պահպանելու համար։ Երբ մի ընկերություն բարձրացնում է իր գինը, նրա մրցակիցները դժվար թե դրան հետևեն, քանի որ նրանք կկորցնեն վաճառքից այն շահույթը, որը նրանք այլ կերպ կստանային՝ գները պահելով նախորդ մակարդակում։ Շեղված պահանջարկը պոտենցիալ խթանում է գերմրցակցային գները, քանի որ ցանկացած ընկերություն կստանա նվազ օգուտ գների իջեցումից՝ ի տարբերություն նեոկլասիկական տեսության և որոշ խաղերի տեսական մոդելների, ինչպիսին է Բերտրանդի մրցակցությունը&lt;ref&gt;{{Citation|last1=Kalai|first1=Ehud|title=The Kinked Demand Curve, Facilitating Practices, and Oligopolistic Coordination|date=1994|url=https://doi.org/10.1007/978-94-011-1370-0_2|work=Imperfections and Behavior in Economic Organizations|pages=15–38|editor-last=Gilles|editor-first=Robert P.|series=Theory and Decision Library|place=Dordrecht|publisher=Springer Netherlands|language=en|doi=10.1007/978-94-011-1370-0_2|isbn=978-94-011-1370-0|access-date=2020-11-01|last2=Satterthwaite|first2=Mark A.|editor2-last=Ruys|editor2-first=Pieter H. M.}}&lt;/ref&gt;։

Դավադրությունը կարող է տեղի ունենալ նաև աճուրդային շուկաներում, որտեղ անկախ ընկերությունները համակարգում են իրենց հայտերը (հայտերի կեղծում)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Timothy |last2=Decarolis |first2=Francesco |title=Detecting Bidders Groups in Collusive Auctions |journal=American Economic Journal: Microeconomics |date=2016 |volume=8 |issue=2|pages=1–38 |doi=10.1257/mic.20130254 }}&lt;/ref&gt;։

== Շեղում ==
[[File:Future collusive profits.jpg|thumb|Ապագա դավաճանական շահույթ]]
Գործողությունները, որոնք ապագայում բերում են բավարար եկամուտներ, կարևոր են յուրաքանչյուր ընկերության համար, և շարունակական փոխգործակցության հավանականությունը և ընկերության զեղչի գործակիցը պետք է բավականաչափ բարձր լինեն։ Ընկերությունների միջև համագործակցության կայունությունը կախված է նաև պատժի սպառնալիքից, որը նույնպես վստահելիության խնդիր է։ Այն ընկերությունները, որոնք շեղվում են կոոպերատիվ գնագոյացումից, կօգտագործեն MMC յուրաքանչյուր շուկայում։ MMC-ն մեծացնում է շեղման կորուստը, և աճող կորուստն ավելի կարևոր է, քան աճող շահույթը, երբ ընկերության օբյեկտիվ ֆունկցիան գոգավոր է։ Հետևաբար, MMC-ի նպատակն է ամրապնդել կորպորատիվ համապատասխանությունը կամ զսպել շեղված համաձայնությունը&lt;ref&gt;Sorenson. (2007). Credible collusion in multimarket oligopoly. Managerial and Decision Economics, 28(2), 115–128. https://doi.org/10.1002/mde.1314&lt;/ref&gt;։

Դավաճանության սկզբունքը. ընկերությունները կարճաժամկետ կտրվածքով հրաժարվում են շեղումների շահույթից՝ ապագայում շարունակվող դավադրության դիմաց։
* Դավաճանությունը տեղի է ունենում, երբ ընկերությունները ավելի մեծ ուշադրություն են դարձնում ապագա շահույթի վրա։
* Դավաճանությունն ավելի հեշտ է պահպանվել, երբ ընտրությունը շեղվում է առավելագույն շահույթից, որը պետք է ձեռք բերվի ավելի ցածր (այսինքն՝ տույժի շահույթն ավելի ցածր է), իսկ տույժը՝ ավելի մեծ&lt;ref&gt;Sorenson. (2007). Credible collusion in multimarket oligopoly. Managerial and Decision Economics, 28(2), 115–128. https://doi.org/10.1002/mde.1314&lt;/ref&gt;։
* Ապագա դավաճանական շահույթներ - ապագա պատժի շահույթներ ≥ ընթացիկ շեղումների շահույթներ - ընթացիկ դավաճանական շահույթներ - դավադրությունը կարող է պահպանվել։

Տնտեսագիտության և կառավարման գիտնականները փորձել են բացահայտել գործոններ, որոնք բացատրում են, թե ինչու որոշ ընկերություններ քիչ թե շատ հավանական է, որ ներգրավված լինեն դավաճանության մեջ։ Ոմանք նշել են կարգավորող միջավայրի դերը&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Morgan|first=Eleanor J.|date=2009|title=Controlling cartels – Implications of the EU policy reforms|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0263237308000443|journal=European Management Journal|language=en|volume=27|issue=1|pages=1–12|doi=10.1016/j.emj.2008.04.006|issn=0263-2373}}&lt;/ref&gt; և մեղմության ծրագրերի առկայությունը&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brenner|first=Steffen|date=2009|title=An empirical study of the European corporate leniency program|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167718709000290|journal=International Journal of Industrial Organization|language=en|volume=27|issue=6|pages=639–645|doi=10.1016/j.ijindorg.2009.02.007|issn=0167-7187}}&lt;/ref&gt;։

== Օրինակներ ==
[[File:Set higher prices.jpg|thumb|Սահմանել ավելի բարձր գներ]]
* Նկարում պատկերված օրինակում Pc-ի և Q-ի կետերը ներկայացնում են արդյունաբերության մրցունակ գները։ Եթե ​​ընկերությունները դավաճանում են, նրանք կարող են սահմանափակել արտադրությունը մինչև 2-րդ եռամսյակ և գինը բարձրացնել մինչև P2: Դավադրությունը սովորաբար ներառում է ավելի բարձր գին փնտրելու համաձայնության որևէ ձև։
*Երբ ընկերությունները խտրականություն են դրսևորում, գների համաձայնությունը քիչ հավանական է, ուստի կայունությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ զեղչի գործոնը պետք է մեծացվի։ Նման գնային մրցակցության պայմաններում մրցակիցներն օգտագործում են առաքված գնագոյացում՝ տարածության մեջ խտրականություն անելու համար, բայց դա չի նշանակում, որ այն ընկերությունները, որոնք օգտագործում են առաքված գնագոյացումը խտրականություն անելու համար, չեն կարող դավաճանվել&lt;ref&gt;Heywood, Li, D., &amp; Ye, G. (2020). Does price discrimination make collusion less likely? a delivered pricing model. Journal of Economics (Vienna, Austria), 131(1), 39–60. https://doi.org/10.1007/s00712-020-00699-4&lt;/ref&gt;։
* ԱՄՆ-ում, Կանադայում և ԵՄ-ի մեծ մասում դավաճանությունն անօրինական է հակամենաշնորհային օրենքների պատճառով, սակայն անուղղակի դավադրությունը գնային առաջնորդության և լուռ ըմբռնումների տեսքով դեռևս տեղի է ունենում։ 

ԱՄՆ-ում, Կանադայում և ԵՄ-ի մեծ մասում դավաճանությունն անօրինական է հակամենաշնորհային օրենքների պատճառով, սակայն անուղղակի դավադրությունը գնային առաջնորդության և լուռ ըմբռնումների տեսքով դեռևս տեղի է ունենում։ Միացյալ Նահանգներում դավաճանության մի քանի օրինակներ ներառում են.

* Շուկայի բաժանումը և գների ֆիքսումը 1960-ականներին ծանր էլեկտրական սարքավորումներ արտադրողների միջև, ներառյալ General Electric-ը&lt;ref&gt;{{cite book
| title = Encyclopedia of white-collar &amp; corporate crime
|isbn = 9780761930044| url = https://books.google.com/books?id=0f7yTNb_V3QC&amp;q=market+division+collusion+heavy+electrical+equipment++1960&amp;pg=PA377|last1 = Salinger|first1 = Lawrence M.|year = 2005}}&lt;/ref&gt;։
* Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի սեփականատերերի փորձը՝ սահմանափակել խաղացողների աշխատավարձերը 1980-ականների կեսերին։
* [[Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիա (NBA)|NBA]]-ի ազատ գործակալների կողմից պայմանագրի հնարավոր պայմանների փոխանակումը՝ նպատակային արտոնություններին օգնելու համար՝ շրջանցելու աշխատավարձի շեմը։
* Գների ամրագրում սննդամթերք արտադրողների շրջանակներում, որոնք սրճարանային սնունդ են տրամադրում դպրոցներին և զինվորականներին (1993)։
* 1996 թվականին ԱՄՆ-ի, Ճապոնիայի և Հարավային Կորեայի ընկերությունների կողմից անասնաբուծական կերերի հավելումների շուկայական բաժանումը և արտադրանքի որոշումը, որը կոչվում է լիզին, որոնցից ամենաուշագրավն է Archer Daniels Midland-ը&lt;ref&gt;Hunter-Gault, Charlayne (October 15, 1996). &quot;ADM: Who's Next?&quot;. MacNeil/Lehrer Newshour (PBS). https://www.pbs.org/newshour/bb/business/october96/adm_10-15.html. Retrieved on 2007-10-17.&lt;/ref&gt;։
* Չիպերի նետում պոկերում կամ ցանկացած այլ թղթախաղ, որը խաղում է փողի համար&lt;ref&gt;T. Hayes, [https://www.lybrary.com/collusion-strategy-and-analysis-for-texas-holdem-p-922246.html &quot;Collusion Strategy and Analysis for Texas Hold'em&quot;], 2017&lt;/ref&gt;։
*Ben and Jerry's-ի և Häagen-Dazs-ի ապրանքների համաձայնությունը 2013թվականին. Ben and Jerry's-ը պատրաստում է ավելի խիտ համեր՝ դրանցում ավելի շատ ճաշատեսակներ, մինչդեռ Häagen-Dazs-ը կպչում է ավելի հարթ համերին&lt;ref&gt;Sullivan, Christopher John. ''Three Essays on Product Collusion''. Diss. University of Michigan, 2016. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/138544/sullivcj_1.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y&lt;/ref&gt;։
* Google-ը և Apple-ն ընդդեմ աշխատակիցների որսագողության, դավադրության դեպք 2015-ին, երբ պարզվեց, որ երկու ընկերություններն էլ համաձայնել են աշխատողներ չընդունել միմյանցից՝ աշխատավարձի բարձրացումը դադարեցնելու համար&lt;ref name=TG&gt;{{cite web |url=https://www.theguardian.com/technology/2014/apr/24/apple-google-settle-antitrust-lawsuit-hiring-collusion |title=''A Critique of Political Economy''|website=[[TheGuardian.com]]|date=24 April 2014}}&lt;/ref&gt;։

ԵՄ-ում.
* Գերմանական BMW, Daimler և Volkswagen հսկա ավտոարտադրողների միջև ապօրինի դավադրությունը, որը բացահայտվել է Եվրահանձնաժողովի կողմից 2019 թվականին՝ խոչընդոտելու մեքենաների արտանետումների որակի բարելավման տեխնոլոգիական առաջընթացը՝ արտադրության արժեքը նվազեցնելու և շահույթը առավելագույնի հասցնելու նպատակով&lt;ref name=DW&gt;{{cite web |url=https://www.dw.com/en/european-commission-finds-german-automakers-illegally-colluded-on-emissions-technology/a-48218578 |title=''European Commission finds German automakers illegally colluded on emissions technology''|website=[[Deutsche Welle]]}}&lt;/ref&gt;։

Կան բազմաթիվ եղանակներ, որոնցով ենթադրվում է թաքնված համաձայնության զարգացում.

* Բաժնետոմսերի վերլուծաբանների կոնֆերանսի զանգերի և արդյունաբերության մասնակիցների հանդիպումների պրակտիկան գրեթե անպայման հանգեցնում է ռազմավարական և գների հսկայական թափանցիկության։ Սա թույլ է տալիս յուրաքանչյուր ընկերությանը տեսնել, թե ինչպես և ինչու է յուրաքանչյուր այլ ընկերություն գնագոյացնում իր արտադրանքը։
* Եթե ​​արդյունաբերության պրակտիկան առաջացնում է ավելի բարդ գնագոյացում, որը սպառողի համար դժվար է հասկանալ (օրինակ՝ ռիսկի վրա հիմնված գնագոյացում, թաքնված հարկեր և վճարներ անլար արդյունաբերության մեջ, սակարկելի գներ), դա կարող է հանգեցնել գնի վրա հիմնված մրցակցության անիմաստ լինելուն։ (քանի որ շատ բարդ կլինի հաճախորդին բացատրել կարճ գովազդում)։ Սա հանգեցնում է նրան, որ արդյունաբերություններն ունենան ըստ էության նույն գները և մրցակցեն գովազդի և իմիջի վրա, ինչը տեսականորեն նույնքան վնասակար է սպառողների համար, որքան սովորական գների ֆիքսումը։
== Արգելքներ ==
Դաշնակցության համար կարող են զգալի խոչընդոտներ լինել։ Ցանկացած տվյալ արդյունաբերության մեջ դրանք կարող են ներառել.

* Ընկերությունների թիվը. Քանի որ արդյունաբերության մեջ ընկերությունների թիվը մեծանում է, ավելի դժվար է հաջողությամբ կազմակերպել, դավաճանել և շփվել։
* Ծախսերի և պահանջարկի տարբերությունները ընկերությունների միջև. Եթե ծախսերը զգալիորեն տարբերվում են ընկերությունների միջև, հնարավոր է, որ անհնար լինի որոշել արտադրանքը ֆիքսելու գինը։ Ընկերությունները, ընդհանուր առմամբ, նախընտրում են արտադրել այնպիսի մակարդակով, որտեղ սահմանային ծախսերը համապատասխանում են սահմանային հասույթին, եթե մեկ ընկերություն կարող է արտադրել ավելի ցածր գնով, նա կգերադասի արտադրել ավելի շատ միավորներ և կստանա շահույթի ավելի մեծ մասնաբաժին, քան համաձայնագրում իր գործընկերը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։
*Տեղեկատվության ասիմետրիա. դավաճանող ընկերությունները կարող են չունենալ բոլոր ճիշտ տեղեկատվությունը բոլոր մյուս ընկերությունների մասին՝ քանակական տեսանկյունից (ընկերությունները կարող են չգիտեն բոլոր մյուս ընկերությունների արժեքը և պահանջարկի պայմանները) կամ որակական տեսանկյունից (բարոյական վտանգ)։ Ցանկացած իրավիճակում ընկերությունները կարող են չգիտեն միմյանց նախասիրությունները կամ գործողությունները, և ցանկացած անհամապատասխանություն առնվազն մեկ դերակատարի կխրախուսի հրաժարվելու&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։
* Խաբեություն. դավաճանության համաձայնագրերում խաբելու զգալի դրդապատճառ կա. թեև գների իջեցումը կարող է գների պատերազմ առաջացնել, կարճաժամկետ կտրվածքով թերացող ընկերությունը կարող է զգալիորեն շահել։ Այս երևույթը հաճախ անվանում են «շեղում»։
* Հնարավոր մուտք. նոր ընկերությունները կարող են մուտք գործել արդյունաբերություն՝ սահմանելով նոր բազային գին և վերացնելով դավադրությունը (չնայած հակադեմփինգային օրենքներն ու սակագները կարող են կանխել օտարերկրյա ընկերությունների մուտքը շուկա)։
* Տնտեսական անկում. միջին ընդհանուր ծախսերի աճը կամ եկամուտների նվազումը խթան է հանդիսանում մրցակցող ընկերությունների հետ մրցակցելու համար՝ ապահովելու շուկայական ավելի մեծ մասնաբաժին և աճող պահանջարկ։
* Հակակցված համաձայնության իրավական դաշտը և դավաճանության հայցը։ Շատ երկրներ, որոնք հակահամաձայնության մասին օրենքներ ունեն, արգելում են կողմնակի վճարումները, որոնք վկայում են դավաճանության մասին, քանի որ ընկերությունները վճարում են միմյանց՝ դավաճանական հարաբերությունները շարունակելու համար, կարող են ավելի քիչ դավադրություն տեսնել, քանի որ ընկերությունները, ամենայն հավանականությամբ, կնախընտրեն այնպիսի իրավիճակներ, երբ շահույթը բաշխվի իրենց վրա, այլ ոչ թե համակցված ձեռնարկություն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։
==Կառավարության քաղաքականությունն ուղղված դավաճանության նվազման==
Դավադրությունն այն է, երբ բազմաթիվ ընկերություններ համաձայնության են գալիս բարձրացնել գները և շահութաբերությունը՝ սպառողների հաշվին, սպառողների հաշվին։ Այսպիսով, կառավարությունը փորձում է թույլ չտալ, որ դա տեղի ունենա, ինչպիսիք են հետևյալ քաղաքականությունները.
* Տուգանքներ դավադրության համար դատապարտված ընկերությունների համար։
* Տուգանքներ և ազատազրկում ընկերության ղեկավարների համար, ովքեր անձամբ պատասխանատվություն են կրում։
* Բացահայտեք դավադրությունը՝ ստուգելով շուկաները կասկածելի գնային գործունեության և բարձր եկամտաբերության համար։
* Տրամադրել անձեռնմխելիություն առաջին խոստովանած ընկերությանը և կառավարությանը տրամադրել տեղեկություններ համաձայնության մասին&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.economicshelp.org/blog/164535/economics/government-policies-to-reduce-collusion/ |title= Government policies to reduce collusion |last=Pettinger |first=Tejvan}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==

=== Ընդհանուր հղումներ ===
* Vives, X. (1999) ''Oligopoly pricing'', MIT Press, Cambridge MA (readable; suitable for advanced undergraduates.)
*Tirole, J. (1988) ''The Theory of Industrial Organization'', MIT Press, Cambridge MA  (An organized introduction to industrial organization)
*Tirole, J. (1986), &quot;Hierarchies and Bureaucracies&quot;, Journal of Law Economics and Organization, vol. 2, pp.&amp;nbsp;181–214.
*Tirole, J. (1992), &quot;Collusion and the Theory of Organizations&quot;, Advances in Economic Theory: Proceedings of the Sixth World Congress of the Econometric Society, ed by J.-J. Laffont. Cambridge: Cambridge University Press, vol.2:151-206.

=== Ներքին մեջբերումներ ===
{{Reflist}}</text>
      <sha1>ip0b3awtw7uvtkvxok78x6q0nbhy7nq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:KhachKar</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1095789</id>
    <revision>
      <id>8492227</id>
      <parentid>8491541</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:49:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>/* Իմ ստեղծած հոդվածները */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3465" xml:space="preserve">{{Բաբելոն|hy|en-2|ru-3}}
{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/մասնակից}}

== Իմ ստեղծած հոդվածները ==
# [[Սուրբ Հակոբ ազգային վարժարան]]
# [[Գռուզյան-Զաքարյան-Վասպուրական ազգային վարժարան]]
# [[Բարսեղ Շահպազ]]
# [[Հովհաննես Լռակյաց]]
# [[ArmSat-1]]
# [[Ռաֆայել Հակոբյան]]
# [[Մարգարիտա Մոնե]]
# [[Ռոբերտ Նալբանդյան (քիմիկոս)]]
# [[Մարիաննա Մուկուչյան]]
# [[Սարան Ալեքսանդրյան]]
# [[Ռոժե Բալյան]]
# [[Ալեք Կոստանդինոս]]
# [[Օննիկ Դինքջյան]]
# [[Արման Մալումյան]]
# [[Աստղիկ Սիրանոսյան]]
# [[Միշել Պետրոսյան]]
# [[Լեա Սալամե]]
# [[Կատրին Ռոբ-Գրիյե]]
# [[Մկրտիչ Գարդաշյան]]
# [[Րաֆֆի Շարտ]]
# [[Աշոտ Արիյան]]
# [[Սաֆինազ]]
# [[Միխայիլ Սիմոնյան]]
# [[Վլադիմիր Թաթոսով]]
# [[Յուհաննա ալ-Արմանի]]
# [[Ջորջ Գազազյան]]
# [[Վահրամ Մանավյան]]
# [[Նուրիցա Մաթոսյան]]
# [[Բոյ Էդգար]]
# [[Աննա Պողիկյան]]
# [[Արմին Կիոմյագի]]
# [[Ստեֆանի Թենսի]]
# [[Միսակ Թերզիբաշյան]]
# [[Արմեն Հակոբ]]
# [[Շուշան Սիրանոսյան]]
# [[Արման (լուսանկարիչ)]]
# [[Պիետրո Քուչուկյան]]
# [[Ժերար Սվազլյան]]
# [[Գաբրիել Լեքեջյան]]
# [[Դեմիս Օհանջանյան]]
# [[Ալեքսանդր Ռաֆայել]]
# [[Յուրի Մելիքով]]
# [[Հովսեփ Ազնավուր]]
# [[Ֆելիքս Աբրահամյան]]
# [[Ջուլիան Բիզանտին]]
# [[Ալեն Ջոն]]
# [[Գրեգորի Փոլ Ջորդան]]
# [[Ժակ Քալայջյան]]
# [[Ջեյմս Արաթուն Մալքոլմ]]
# [[Հայկական դիմադրությունը Հայոց ցեղասպանության տարիներին]]
# [[Սևան Մալիքյան]]
# [[Ջեննի Շիրքոր]]
# [[Տանյա Սեղաչյան]]
# [[Դանիել Բիլալյան]]
# [[Ժիլբեր Բիլեզիկյան]]
# [[Ալեն Միկլի]]
# [[Գի Թերջանյան]]
# [[Զոլտան Նուրիջանի]]
# [[Գաբրիելե Մարտիրոսյան]]
# [[Վիգեն Չըթըրյան]]
# [[Ատոսա Արաքսյա Աբրահամյան]]
# [[Ջեյմս Կառնուսյան]]
# [[Ջոն Բասմաջյան]]
# [[ՏերՀովա]]
# [[Սթիվեն Հանեսյան]]
# [[Բրյուս Պողոսյան]]
# [[Վարուժան Գորջյան]]
# [[Գարեգին Մարգարյան]]
# [[Բորիս Մարտիրոսյան]]
# [[Լյուդմիլա Նիկոյան]]
# [[Գաբրիել Վահանյան]]
# [[Փիթեր Ջուքս]]
# [[Ալեքսանդր Բաղդասարյան]]
# [[Հովան Սիմոնյան]]
# [[Եսայի Մինասյան]]
# [[Մարի-Գայանե Միքայելյան]]
# [[Bbno$]]
# [[Գրիգոր Փամբուկչյան]]
# [[Պետրու Միսիր]]
# [[Օշենտիոս Վրզարյան]]
# [[Միքայել Հակոբով]]
# [[Գրեգորի Փեյջ]]
# [[Դումիտրու Իոն Սուչիանու]]
# [[Քրիստոֆի Չերքեզ]]
# [[Յակոբ Յակոբովիչի]]
# [[Վասիլե Մորցուն]]
# [[Տիգրան Թուլեյն]]
# [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</text>
      <sha1>h4fich4daavt17akpfdeiw6t390asmv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հունիս 2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>1097240</id>
    <revision>
      <id>8492635</id>
      <parentid>8491746</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:39:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 3 քննարկման բաժիններ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]]-ից (ԱՐԽԻՎԸ ԼՑՎԱԾ Է)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="217130" xml:space="preserve">{{talk archive}}

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)
== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 Հունիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Քննարկման փակում ==

Վիքիհամայնքի, այդ թվում՝ ադմինիստրատորների, ուշադրությունն եմ հերթական անգամ հրավիրում [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%8B%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80#%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4  այս քննարկման] փակման անհրաժեշտության վրա։ Քննարկումը բացվել է 2021 թվականի դեկտեմբերին, իսկ վերջին գրառումը կատարվել 2022 թվականի ապրիլի 4-ին։ --[[Մասնակից:Gardmanahay|Գարդմանահայ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 14:10, 18 Հունիսի 2022 (UTC)

== Նոր քվեարկություն՝ «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» ==

[[Պատկեր:Vote3 final.png|60px|left]]Հարգելի՛ վիքիհամայնք, «[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն]]» հոդվածն առաջադրվել է քվեարկության որպես '''ընտրյալ հոդված'''։ Խնդրում ենք քվեարկել [[Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ/Թեկնածուներ/Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|այստեղ]]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 09:28, 29 Հունիսի 2022 (UTC)</text>
      <sha1>33aqkxyynuradcjdx28fnxx5db9jspa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1097575</id>
    <revision>
      <id>8492004</id>
      <parentid>8491715</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tatevik2004</username>
        <id>57932</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tatevik2004 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8888" xml:space="preserve">{| style=&quot;width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;&quot; |
{| style=&quot;height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;&quot; |
&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;

&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;  '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;&quot;&gt; &lt;!--T:19--&gt; Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022&lt;/span&gt;
|-
|
|-
| style=&quot;padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;&quot; |
&lt;span style=&quot;font-size:18px;&quot;&gt;&lt;!--T:2--&gt;
'''&lt;!--T:1--&gt;'''
Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի:
|}

== [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ==
* [[Վալենտինա Բերգամասկի]]
* [[Գուրո Ռեյտեն]]
* [[Քրիստինե Մինդե]]
* [[Էմիլի Հովի]]

== [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ==
* [[Ուեմբլի մարզադաշտ]]
* [[Սանդի Յանելլա]]
* [[ՄՔ մարզադաշտ]]
* [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]]
* [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]]
* [[Նադին Անգերեր]]
* [[Պեռնիլե Հարդեր]]
* [[Այտանա Բոնմատի]]
* [[Կլարա Բյուլ]]
* [[Նելլի Ստեփանյան]]
* [[Կատերինա Մոնզուլ]]
* [[Միլենա Բերտոլինի]]
* [[Լիզա Ալբորգետտի]]
* [[Ալիչե Պարիզի]]
* [[Սելինա Դեգեն]]
* [[Աննաբել Շաշինգ]]
* [[Բարբարա Բոնանսեա]]
* [[Ֆրիդոլինա Ռոլֆյո]]

== [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ==
* [[Ռամոնա Բախման]]
* [[Ալեքսանդրա Փոփ]]
* [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն]]
* [[Ալեսիա Ռուսո]]

== [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ==
* [[Նենսի Չայլյան]]
* [[Գայանե Կոստանյան]]

== [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ==
* [[Վալենտինա Չերնոյա]]
* [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]]
* [[Սառա Պենցո]]
* [[Լառա Դիքենման]]
* [[Լիանա Հայրապետյան]]

== [[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ==
* [[Շերիդա Սպիցե]]
* [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Ստինա Բլաքստենիուս]]
* [[Ավստրիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Կիրա Ուոլշ]]

== [[Մասնակից:Arm H2018|Arm H2018]] ==
* [[Ալիշա Լեման]]

== [[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ==
* [[Նինա Բուրգեր]]
* [[Լաուրա Ֆայերզինգեր]]
* [[Միլի Բրայթ]]
*[[Թոնի Դագան]]
*[[Լորեն Ջեյմս]]

== [[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ==
* [[Լուսիա Գարսիա]]
* [[Լինդա Սելստրյոմ]]


| style=&quot;height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;&quot; |
&lt;div style=&quot;padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;&quot;&gt;[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]&lt;/div&gt;
{| style=&quot;background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;&quot;
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:7--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]'''
|[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|}
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:8--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]'''
|[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]'''
|[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
|-
|}
{|
|}</text>
      <sha1>g9m4iycfy1ogxs7pz3ql3p50fn3ectd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492031</id>
      <parentid>8492004</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:28:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Slava Sahakyan70 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9023" xml:space="preserve">{| style=&quot;width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;&quot; |
{| style=&quot;height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;&quot; |
&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;

&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;  '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;&quot;&gt; &lt;!--T:19--&gt; Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022&lt;/span&gt;
|-
|
|-
| style=&quot;padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;&quot; |
&lt;span style=&quot;font-size:18px;&quot;&gt;&lt;!--T:2--&gt;
'''&lt;!--T:1--&gt;'''
Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի:
|}

== [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ==
* [[Վալենտինա Բերգամասկի]]
* [[Գուրո Ռեյտեն]]
* [[Քրիստինե Մինդե]]
* [[Էմիլի Հովի]]

== [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ==
* [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում)
* [[Սանդի Յանելլա]]
* [[ՄՔ մարզադաշտ]]
* [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]]
* [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]]
* [[Նադին Անգերեր]]
* [[Պեռնիլե Հարդեր]]
* [[Այտանա Բոնմատի]]
* [[Կլարա Բյուլ]]
* [[Նելլի Ստեփանյան]]
* [[Կատերինա Մոնզուլ]]
* [[Միլենա Բերտոլինի]]
* [[Լիզա Ալբորգետտի]]
* [[Ալիչե Պարիզի]]
* [[Սելինա Դեգեն]]
* [[Աննաբել Շաշինգ]]
* [[Բարբարա Բոնանսեա]]
* [[Ֆրիդոլինա Ռոլֆյո]]
* [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում)

== [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ==
* [[Ռամոնա Բախման]]
* [[Ալեքսանդրա Փոփ]]
* [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն]]
* [[Ալեսիա Ռուսո]]

== [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ==
* [[Նենսի Չայլյան]]
* [[Գայանե Կոստանյան]]

== [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ==
* [[Վալենտինա Չերնոյա]]
* [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]]
* [[Սառա Պենցո]]
* [[Լառա Դիքենման]]
* [[Լիանա Հայրապետյան]]

== [[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ==
* [[Շերիդա Սպիցե]]
* [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Ստինա Բլաքստենիուս]]
* [[Ավստրիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Կիրա Ուոլշ]]

== [[Մասնակից:Arm H2018|Arm H2018]] ==
* [[Ալիշա Լեման]]

== [[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ==
* [[Նինա Բուրգեր]]
* [[Լաուրա Ֆայերզինգեր]]
* [[Միլի Բրայթ]]
*[[Թոնի Դագան]]
*[[Լորեն Ջեյմս]]

== [[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ==
* [[Լուսիա Գարսիա]]
* [[Լինդա Սելստրյոմ]]


| style=&quot;height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;&quot; |
&lt;div style=&quot;padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;&quot;&gt;[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]&lt;/div&gt;
{| style=&quot;background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;&quot;
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:7--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]'''
|[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|}
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:8--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]'''
|[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]'''
|[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
|-
|}
{|
|}</text>
      <sha1>k924tslownodbvmixxdlic1dz8bvn2t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492157</id>
      <parentid>8492031</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:36:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Slava Sahakyan70 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9057" xml:space="preserve">{| style=&quot;width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;&quot; |
{| style=&quot;height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;&quot; |
&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;

&lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt;  '''Նորաստեղծ հոդվածներ'''&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;&quot;&gt; &lt;!--T:19--&gt; Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022&lt;/span&gt;
|-
|
|-
| style=&quot;padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;&quot; |
&lt;span style=&quot;font-size:18px;&quot;&gt;&lt;!--T:2--&gt;
'''&lt;!--T:1--&gt;'''
Ողջույն, այս էջում տեղադրե՛ք Ձեր կողմից ստեղծված հոդվածները՝ ըստ ներկայացված ձևի:
|}

== [[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ==
* [[Վալենտինա Բերգամասկի]]
* [[Գուրո Ռեյտեն]]
* [[Քրիստինե Մինդե]]
* [[Էմիլի Հովի]]

== [[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ==
* [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում)
* [[Սանդի Յանելլա]]
* [[ՄՔ մարզադաշտ]]
* [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]]
* [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]]
* [[Նադին Անգերեր]]
* [[Պեռնիլե Հարդեր]]
* [[Այտանա Բոնմատի]]
* [[Կլարա Բյուլ]]
* [[Նելլի Ստեփանյան]]
* [[Կատերինա Մոնզուլ]]
* [[Միլենա Բերտոլինի]]
* [[Լիզա Ալբորգետտի]]
* [[Ալիչե Պարիզի]]
* [[Սելինա Դեգեն]]
* [[Աննաբել Շաշինգ]]
* [[Բարբարա Բոնանսեա]]
* [[Ֆրիդոլինա Ռոլֆյո]]
* [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում)
* [[Լիա Ուիլյամսոն]]

== [[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ==
* [[Ռամոնա Բախման]]
* [[Ալեքսանդրա Փոփ]]
* [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն]]
* [[Ալեսիա Ռուսո]]

== [[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ==
* [[Նենսի Չայլյան]]
* [[Գայանե Կոստանյան]]

== [[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ==
* [[Վալենտինա Չերնոյա]]
* [[Ջուլիա Դոմենիկետտի]]
* [[Սառա Պենցո]]
* [[Լառա Դիքենման]]
* [[Լիանա Հայրապետյան]]

== [[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ==
* [[Շերիդա Սպիցե]]
* [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Ստինա Բլաքստենիուս]]
* [[Ավստրիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]]
* [[Կիրա Ուոլշ]]

== [[Մասնակից:Arm H2018|Arm H2018]] ==
* [[Ալիշա Լեման]]

== [[Մասնակից:Թրվանց Արա|Թրվանց Արա]] ==
* [[Նինա Բուրգեր]]
* [[Լաուրա Ֆայերզինգեր]]
* [[Միլի Բրայթ]]
*[[Թոնի Դագան]]
*[[Լորեն Ջեյմս]]

== [[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ==
* [[Լուսիա Գարսիա]]
* [[Լինդա Սելստրյոմ]]


| style=&quot;height:100%; margin:0; width:25%; background:#f6f6f6; padding:10px 20px; -moz-border-radius:0 10px 10px 0; -webkit-border-radius:0 10px 10px 0; border-radius:0 10px 10px 0; -moz-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; box-shadow: 0px 0px 5px #ccc; vertical-align:top;&quot; |
&lt;div style=&quot;padding-bottom:10px; margin-bottom:15px; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9;&quot;&gt;[[File:Interwiki Women Collab 2022 4 banner (dates).png|center|400px|link=Interwiki Women 3]]&lt;/div&gt;
{| style=&quot;background:none; width:100%; border:0; padding:0; margin:0; font-family:Georgia, serif;&quot;
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #A7D7F9; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:7--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մրցույթի մասին|Նախագծի մանրամասներ]]'''
|[[File:Gnome-emblem-photos.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3 Challenge]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|}
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:8--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր|Առաջարկվող ցանկ]]'''
|[[File:WikiFont uniE100 - article - blue.svg|70px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Մասնակիցներ|Մասնակիցներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kuser.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women 3]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:10--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Օժանդակ նյութեր|Օժանդակ նյութեր]]'''
|[[File:Nuvola_apps_important_JS.svg|60px|right|link=|alt=Interwiki Women]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Հոդվածներ|Նորաստեղծ հոդվածներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kate.svg|right|60px|link=|alt=Այս բաժինը նախատեսված է նոր հոդվածների համար:]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
{|
|-
| width=&quot;250&quot; |&lt;!--T:11--&gt;
'''[[Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Արդյունքներ|Արդյունքներ]]'''
|[[File:Nuvola apps kchart.svg|right|60px|link=|alt=Նախագիծն ամփոփվում է]]
|}
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px;&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
| style=&quot;-moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; font-size: 18px&quot; |
|-
|-
|}
{|
|}</text>
      <sha1>3295i58y27673fwqgr0lwuuiub9h3re</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքինախագիծ:Interwiki Women 6/Ցանկեր</title>
    <ns>102</ns>
    <id>1097581</id>
    <revision>
      <id>8491970</id>
      <parentid>8491723</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:10:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզադաշտեր */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15594" xml:space="preserve">{| style=&quot;width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;&quot; |
{| style=&quot;height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;&quot; | &lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt; 
'''Առաջարկվող ցանկ'''&lt;/span&gt;&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;&quot;&gt;
&lt;!--T:19--&gt;
Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022&lt;/span&gt;
|-
| style=&quot;padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;&quot; |
&lt;span style=&quot;font-size:18px;&quot;&gt;&lt;!--T:2--&gt;
'''&lt;!--T:1--&gt;
Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ:
&lt;!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --&gt;
'''Interwiki Women Collaboration 6'''
__TOC__
&lt;div style=&quot;background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;&quot;&gt;&lt;table align=&quot;center&quot; style=&quot;background-color:#FFEEEE;&quot;&gt;&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]&lt;/td&gt;&lt;td&gt;&lt;strong style=&quot;font-size: 97%;&quot;&gt;Հարգելի՛ խմբագիրներ,&lt;br&gt;
Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ  --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)&lt;/strong&gt;&lt;br/&gt;&lt;/td&gt;&lt;td&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;&lt;/div&gt;
== Կանանց ԵՎՐՈ 2022 ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն|ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]]  || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] &lt;br&gt; [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]||  || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 2 || [[Կլարա Բյուլ]]  || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]]   || [[:d:Q27077870|Q27077870]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 04:27, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Շերիդա Սպիցե]]  || [[:en:Sherida Spitse]] &lt;br&gt; [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 4 || [[Ռամոնա Բախման]]  || [[:en:Ramona Bachmann]] &lt;br&gt; [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]]   || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]]  || [[:en:Alexandra Popp]] &lt;br&gt; [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]]   || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 6 || [[Բեթ Միդ]]  || [[:en:Beth Mead]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]]   || [[:d:Q20706960|Q20706960]] ||
|-
| 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]]  || [[:en:Guro Reiten]] &lt;br&gt; [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]]   || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 8 || [[Այտանա Բոնմատի]]  || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]]   || [[:d:Q27995553|Q27995553]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:43, 12 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 9 || [[Պեռնիլե Հարդեր]]  || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]]   || [[:d:Q7169410|Q7169410]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 15:39, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]]  || [[:en:Valentina Bergamaschi]] &lt;br&gt; [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]]   || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 11 || [[Նադին Անգերեր]]  || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]]   || [[:d:Q273530|Q273530]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 11:03, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 12 || [[Ֆրիդոլինա Ռոլֆյո]]  || [[:en:Fridolina Rolfö]] &lt;br&gt; [[:ru:Рольфё, Фридолина]]|| [[Պատկեր:Sweden - Denmark, 8 April 2015 (16465102784).jpg|200px]]   || [[:d:Q5503587|Q5503587]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 18:24, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 13 || [[Լուսիա Գարսիա]]  || [[:en:Lucía García]]|| [[Պատկեր:Lucia García temporada 21-22.jpg|200px]]   || [[:d:Q27910556|Q27910556]] ||--[[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ([[Մասնակցի քննարկում:Tatevik2004|քննարկում]]) 20:29, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 14 || [[Միլենա Բերտոլինի]]  || [[:en:Milena Bertolini]]|| [[Պատկեր:Milena Bertolini, head coach Brescia Calcio Femminile 08 2016.jpg|200px]]   || [[:d:Q17484497|Q17484497]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:34, 15 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 15 || [[Լիա Ուիլյամսոն]]  || [[:en:Leah Williamson]] || [[Պատկեր:Leah Williamson 2014 (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q18129271|Q18129271]] ||
|-
| 16 || [[Ալեսիա Ռուսո]]  || [[:en:Alessia Russo]]||    || [[:d:Q27450000|Q27450000]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 18:34, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 17 || [[Կիրա Ուոլշ]]  || [[:en:Keira Walsh]] &lt;br&gt; [[:ru:Уолш, Кира]] || [[Պատկեր:Keira Walsh (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q24060309|Q24060309]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 10:37, 16 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 18 || [[Լինդա Սելստրյոմ]]  || [[:en:Linda Sällström]]|| [[Պատկեր:LindaSallstrom.jpg|200px]]   || [[:d:Q455122|Q455122]] ||--[[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ([[Մասնակցի քննարկում:Tatevik2004|քննարկում]]) 08:31, 16 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 19 || [[Կարոլինա Հանսեն]]  || [[:en:Caroline Graham Hansen]] &lt;br&gt; [[:ru:Хансен, Каролина]] || [[Պատկեր:20150426 PSG vs Wolfsburg 036.jpg|200px]]   || [[:d:Q5045087|Q5045087]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 13:16, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 20 || [[Ստինա Բլաքստենիուս]]  || [[:en:Stina Blackstenius]] &lt;br&gt; [[:ru:Блакстениус, Стина]]|| [[Պատկեր:Stina Blackstenius.jpg|200px]]   || [[:d:Q15882395|Q15882395]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 06:20, 15 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Այլ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
|-
| 1 || [[Կատերինա Մոնզուլ]] || [[:en:Kateryna Monzul]] &lt;br&gt; [[:ru:Монзуль, Екатерина Владимировна]]||  [[Պատկեր:20141015 - PSG-Lyon - 041 - Kateryna Monzul 02.jpg|200px]] || [[:d:Q1105468|Q1105468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 16:48, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Հայ ֆուտբոլիստներ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
|-
| 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]||  [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]]  || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 12:09, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Գայանե Կոստանյան]]  || [[:en:Gayane Kostanyan]] &lt;br&gt;[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]]  || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 12:50, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Հավաքականներ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում)  || [[:en:Armenia women's national football team]]||   || [[:d:Q268070|Q268070]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 14:15, 14 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]&lt;br&gt;[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]||  [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 15:00, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Ավստրիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Austria women's national football team]]&lt;br&gt;[[:ru:Женская сборная Австрии по футболу]]||  [[Պատկեր:20160410 W AUT NOR 1885.jpg|200px]] || [[:d:Q303070|Q303070]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 18:24, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

===  Մարզադաշտեր ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] &lt;br&gt; [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] &lt;br&gt; [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 12:10, 19 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
|3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]]
|-
|4 || [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:59, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
|5 || [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]] || [[:en:Falmer Stadium]] &lt;br&gt; [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}</text>
      <sha1>hvowek3uyyfeearsu2t25hqk81xtf27</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492034</id>
      <parentid>8491970</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:37:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կանանց ԵՎՐՈ 2022 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15766" xml:space="preserve">{| style=&quot;width:100%; padding:0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;height:100%; width:75%; margin:0; padding:0; vertical-align:top; -moz-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; -webkit-box-shadow: 5px 0px 5px #ccc; box-shadow: 5px 0px 5px #ccc;&quot; |
{| style=&quot;height:100%; width:100%; background:transparent; padding:0 10px 0 0; margin:0; border:0; border-spacing:0;&quot;
| style=&quot;font:32px/1.5 Gill Sans MT, GillSansSA, Calibri, sans-serif; color:#4a4a4a; padding:5px 0; -moz-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; -webkit-box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; box-shadow: 0px 5px 5px -6px #ccc; vertical-align:middle;&quot; | &lt;span style=&quot;float:right;padding-right:20px;&quot;&gt; 
'''Առաջարկվող ցանկ'''&lt;/span&gt;&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;float: right; color: #666; font-size: 50%;padding-right:20px;&quot;&gt;
&lt;!--T:19--&gt;
Օգոստոսի 8, 2022 - օգոստոսի 21, 2022&lt;/span&gt;
|-
| style=&quot;padding:10px 0; font-family: sans-serif; font-size: 15px; vertical-align:top;&quot; |
&lt;span style=&quot;font-size:18px;&quot;&gt;&lt;!--T:2--&gt;
'''&lt;!--T:1--&gt;
Նախագծի առաջարկվող հոդվածների ցանկը, որտեղից պետք է գրվեն հոդվածներ:
&lt;!-- ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՑԱՆԿՆ ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ԱՅՍ ՏՈՂԻՑ ՆԵՐՔԵՎ --&gt;
'''Interwiki Women Collaboration 6'''
__TOC__
&lt;div style=&quot;background-color:none; border-width:1,5px; border-style: solid; border-color:#FF6363;&quot;&gt;&lt;table align=&quot;center&quot; style=&quot;background-color:#FFEEEE;&quot;&gt;&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Պատկեր:Gnome-emblem-important.svg|64px]]&lt;/td&gt;&lt;td&gt;&lt;strong style=&quot;font-size: 97%;&quot;&gt;Հարգելի՛ խմբագիրներ,&lt;br&gt;
Խնդրում եմ ստորագրել միայն մեկ հոդվածի դիմաց, որն ավարտելուց հետո նորից կարող եք ստորագրել մեկ այլ հոդվածի մոտ  --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 22:21, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)&lt;/strong&gt;&lt;br/&gt;&lt;/td&gt;&lt;td&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;&lt;/div&gt;
== Կանանց ԵՎՐՈ 2022 ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[ՈՒԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի 2022 թվականի առաջնություն|ՈւԵՖԱ-ի կանանց ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2022]]  || [[:en:UEFA Women's Euro 2022]] &lt;br&gt; [[:ru:Чемпионат Европы по футболу среди женщин 2022]]||  || [[:d:Q36110353|Q36110353]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 20:33, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 2 || [[Կլարա Բյուլ]]  || [[:en:Klara Bühl]]|| [[Պատկեր:2022-06-24 Fussball, Frauen, Länderspiel, Deutschland - Schweiz 1DX 1056 by Stepro.jpg|200px]]   || [[:d:Q27077870|Q27077870]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 04:27, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Շերիդա Սպիցե]]  || [[:en:Sherida Spitse]] &lt;br&gt; [[:ru:Спице, Шерида]]|| [[Պատկեր:Sherida Spitse 2014 (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q1887704|Q1887704]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 11:30, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 4 || [[Ռամոնա Բախման]]  || [[:en:Ramona Bachmann]] &lt;br&gt; [[:ru:Бахманн, Рамона]]|| [[Պատկեր:Ramona Bachmann 2017.jpg|200px]]   || [[:d:Q448323|Q448323]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 13:19, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 5 || [[Ալեքսանդրա Փոփ]]  || [[:en:Alexandra Popp]] &lt;br&gt; [[:ru:Попп, Александра]]|| [[Պատկեր:Alexandra Popp 2011.jpg|200px]]   || [[:d:Q432932|Q432932]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 15:13, 9 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 6 || [[Բեթ Միդ]]  || [[:en:Beth Mead]]|| [[Պատկեր:Beth Mead.jpg|200px]]   || [[:d:Q20706960|Q20706960]] ||
|-
| 7 || [[Գուրո Ռեյտեն]]  || [[:en:Guro Reiten]] &lt;br&gt; [[:ru:Рейтен, Гуро]]|| [[Պատկեր:Guroreiten.jpg|200px]]   || [[:d:Q11973397|Q11973397]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 11:42, 3 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 8 || [[Այտանա Բոնմատի]]  || [[:en:Aitana Bonmatí]]|| [[Պատկեր:2019-05-17 Fußball, Frauen, UEFA Women's Champions League, Olympique Lyonnais - FC Barcelona StP 0804 LR10 by Stepro.jpg|200px]]   || [[:d:Q27995553|Q27995553]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:43, 12 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 9 || [[Պեռնիլե Հարդեր]]  || [[:en:Pernille Harder]]|| [[Պատկեր:20170706 OEFB AUT-DEN Pernille Harder DSC 8228.jpg|200px]]   || [[:d:Q7169410|Q7169410]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 15:39, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 10 || [[Վալենտինա Բերգամասկի]]  || [[:en:Valentina Bergamaschi]] &lt;br&gt; [[:ru:Бергамаски, Валентина]]|| [[Պատկեր:Valentina Bergamaschi (Italy World Cup 2019).jpg|200px]]   || [[:d:Q17399538|Q17399538]] ||--[[Մասնակից:Ան2020|Ան2020]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ան2020|քննարկում]]) 10:55, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 11 || [[Նադին Անգերեր]]  || [[:en:Nadine Angerer]]|| [[Պատկեր:2011-08 Nadine Angerer.JPG|200px]]   || [[:d:Q273530|Q273530]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 11:03, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 12 || [[Ֆրիդոլինա Ռոլֆյո]]  || [[:en:Fridolina Rolfö]] &lt;br&gt; [[:ru:Рольфё, Фридолина]]|| [[Պատկեր:Sweden - Denmark, 8 April 2015 (16465102784).jpg|200px]]   || [[:d:Q5503587|Q5503587]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 18:24, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 13 || [[Լուսիա Գարսիա]]  || [[:en:Lucía García]]|| [[Պատկեր:Lucia García temporada 21-22.jpg|200px]]   || [[:d:Q27910556|Q27910556]] ||--[[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ([[Մասնակցի քննարկում:Tatevik2004|քննարկում]]) 20:29, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 14 || [[Միլենա Բերտոլինի]]  || [[:en:Milena Bertolini]]|| [[Պատկեր:Milena Bertolini, head coach Brescia Calcio Femminile 08 2016.jpg|200px]]   || [[:d:Q17484497|Q17484497]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:34, 15 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 15 || [[Լիա Ուիլյամսոն]]  || [[:en:Leah Williamson]] || [[Պատկեր:Leah Williamson 2014 (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q18129271|Q18129271]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 13:37, 19 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 16 || [[Ալեսիա Ռուսո]]  || [[:en:Alessia Russo]]||    || [[:d:Q27450000|Q27450000]] ||--[[Մասնակից:Karakhanyan Gayane|Karakhanyan Gayane]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karakhanyan Gayane|քննարկում]]) 18:34, 18 Օգոստոսի 2022 (UTC){{արված է}}
|-
| 17 || [[Կիրա Ուոլշ]]  || [[:en:Keira Walsh]] &lt;br&gt; [[:ru:Уолш, Кира]] || [[Պատկեր:Keira Walsh (cropped).jpg|200px]]   || [[:d:Q24060309|Q24060309]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 10:37, 16 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 18 || [[Լինդա Սելստրյոմ]]  || [[:en:Linda Sällström]]|| [[Պատկեր:LindaSallstrom.jpg|200px]]   || [[:d:Q455122|Q455122]] ||--[[Մասնակից:Tatevik2004|Tatevik2004]] ([[Մասնակցի քննարկում:Tatevik2004|քննարկում]]) 08:31, 16 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 19 || [[Կարոլինա Հանսեն]]  || [[:en:Caroline Graham Hansen]] &lt;br&gt; [[:ru:Хансен, Каролина]] || [[Պատկեր:20150426 PSG vs Wolfsburg 036.jpg|200px]]   || [[:d:Q5045087|Q5045087]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 13:16, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 20 || [[Ստինա Բլաքստենիուս]]  || [[:en:Stina Blackstenius]] &lt;br&gt; [[:ru:Блакстениус, Стина]]|| [[Պատկեր:Stina Blackstenius.jpg|200px]]   || [[:d:Q15882395|Q15882395]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 06:20, 15 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Այլ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
|-
| 1 || [[Կատերինա Մոնզուլ]] || [[:en:Kateryna Monzul]] &lt;br&gt; [[:ru:Монзуль, Екатерина Владимировна]]||  [[Պատկեր:20141015 - PSG-Lyon - 041 - Kateryna Monzul 02.jpg|200px]] || [[:d:Q1105468|Q1105468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 16:48, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Հայ ֆուտբոլիստներ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
|-
| 1 || [[Նենսի Չայլյան]] || [[:en:Nancy Tchaylian]]||  [[Պատկեր:2020 SAS vs Safa (friendly) 07 (Nancy Tchaylian).jpg|200px]] || [[:d:Q98069105|Q98069105]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Լիանա Հայրապետյան]]  || [[:en:Liana Hayrapetyan]]|| || [[:d:Q29452617|Q29452617]] || --[[Մասնակից:Armineaghayan|Armineaghayan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armineaghayan|քննարկում]]) 12:09, 17 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Գայանե Կոստանյան]]  || [[:en:Gayane Kostanyan]] &lt;br&gt;[[:ru:Костанян, Гаяне]]|| || [[:d:Q5528707|Q5528707]] ||[[Մասնակից:Քրմապետ|Քրմապետ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Քրմապետ|քննարկում]]) 12:51, 10 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 4 || [[Նելլի Ստեփանյան]]  || [[:en:Nelli Stepanyan]]|| || [[:d:Q104165221|Q104165221]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 12:50, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

== Հավաքականներ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] (բարելավում)  || [[:en:Armenia women's national football team]]||   || [[:d:Q268070|Q268070]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 14:15, 14 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Իտալիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Italy women's national football team]]&lt;br&gt;[[:ru:Женская сборная Италии по футболу]]||  [[Պատկեր:FIGC Logo 2017 (no stars).svg|200px]] || [[:d:Q775805|Q775805]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 15:00, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 3 || [[Ավստրիայի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական]] || [[:en:Austria women's national football team]]&lt;br&gt;[[:ru:Женская сборная Австрии по футболу]]||  [[Պատկեր:20160410 W AUT NOR 1885.jpg|200px]] || [[:d:Q303070|Q303070]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 18:24, 13 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}

===  Մարզադաշտեր ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! # !! Հայերեն անվանում !! Այլ լեզուներ !! Պատկեր !! Վիքիտվյալներ !! {{comment|Ես խմբագրում եմ&lt;br&gt;այս հոդվածը|Ստորագրե՛ք ստորև մինչ հոդվածի խմբագրմանն անցնելը թյուրիմացություններից խուսափելու համար}}
|-
| 1 || [[Ուեմբլի մարզադաշտ]] (բարելավում) || [[:en:Wembley Stadium]] &lt;br&gt; [[:ru:Уэмбли]]|| [[Պատկեր:Wembley Stadium interior.jpg|200px]] || [[:d:Q128468|Q128468]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 09:27, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
| 2 || [[Օլդ Թրաֆորդ]] (բարելավում) || [[:en:Old Trafford]] &lt;br&gt; [[:ru:Олд Траффорд]]|| [[Պատկեր:Manchester United Panorama (8051523746).jpg|200px]] || [[:d:Q83457|Q83457]] ||--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 12:10, 19 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
|3 || [[ՄՔ մարզադաշտ]] || [[:en:Stadium MK]]|| [[Պատկեր:Stadium MK.jpg|200px]] || [[:d:Q1144973|Q1144973]] || [[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]]
|-
|4 || [[Նյու Յորք (մարզադաշտ)]] || [[:en:New York Stadium]]|| [[Պատկեր:New York Stadium (23883331196) (2).jpg|200px]] || [[:d:Q1983118|Q1983118]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 10:59, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|-
|5 || [[Ֆալմեր (մարզադաշտ)]] || [[:en:Falmer Stadium]] &lt;br&gt; [[:ru:Фалмер (стадион)]]|| [[Պատկեր:American Express Community Stadium, Falmer (July 2015, seen from Hollingbury Hill) (5).JPG|200px]] || [[:d:Q619409|Q619409]] ||--[[Մասնակից:Slava Sahakyan70|Slava Sahakyan70]] ([[Մասնակցի քննարկում:Slava Sahakyan70|քննարկում]]) 08:14, 11 Օգոստոսի 2022 (UTC)
|}</text>
      <sha1>qfowl2uyb2d0o7lsrvp5m8gtfprdw8h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Փետրախոտ փետրավոր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1098377</id>
    <revision>
      <id>8492700</id>
      <parentid>8475637</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T05:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սերգեյ Սաֆարյան</username>
        <id>41007</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6303" xml:space="preserve">{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}

'''Փետրախոտ փետրավոր, թելունի փետրավոր'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://digilib.aua.am/book/1343/1609/10749/|title=Սիսուան - 9. Բուսացուցակ Գահուց Կիլիկիոյ|website=digilib.aua.am|language=hy|accessdate=2022-07-26}}&lt;/ref&gt; ({{Lang-la|Stípa pennáta}} {{Lang-la|pennatus}} - փետուր), [[հացազգիներ]] [[Ընտանիք|ընտանիքի]] խոտաբույսեր [[Փետրախոտ|Փետրախոտի]] [[Ցեղ|ցեղից]]. Բույսը ստացել է տեսակին հատուկ [[Մակդիր|մակդիրը]] փետուրներ հիշեցնող փափուկ թելիկների շնորհիվ, որոնցով ծածկված են դրա երկար [[Քիստ|քիստերը]]։

== Տարածագոտի ==
Բույսը տարածված է Ռուսաստանի և [[Ղազախստան|Ղազախստանի]] տափաստաններում, առանձին փոքր կղզիներ կան նաև Արևմտյան Սիբիրի անտառ-տափաստանային գոտում հարավային տաք լանջերին։

Աճում է ավազահողային և ավազային հողերի վրա, վերջիններիս դեպքում խորանում է մինչև կիսաանապատներ։ Անտառատափաստանային շրջաններում հանդիպում է ավելի ծանր հողերի վրա։{{Sfn|Ларин, Ларина|1950|с=257}}

== Նշանակություն և կիրառություն ==
Արոտավայրում ավելի վատ է ուտվում, քան Լեսսինգի Փետրախոտը (''Stipa lessingiana'') և Զալեսկու Փետրախոտը (''Stipa zalesskii'')։ Տերևներն ուտվում են գլխավորապես հասկավորումից առաջ։ Աշնանախոտն առաջին սառնամանիքներից հետո չորանում է և դադարում է ուտվել։ Խաբը՝ չոր խոտը բավարար որակ ունի։ Հասուն անասուններին արատաբտելիս լավ աճ է տալիս, բայց ոչ գիրացում։{{Sfn|Ларин, Ларина|1950}}

Այս տեսակը հաճախ աճեցնում են այգիներում որպես դեկորատիվ բույս։

== Բուսաբանական դասակարգում ==

=== Ենթատեսակ ===

* {{Bt|Stipa pennata|subsp=pennata}}
* {{Bt|Stipa pennata|([[Pacz.]]) [[Tzvelev]] (1973)|subsp=sabulosa}} — Փետրախոտ ավազային

=== Հոմանիշներ ===
Ըստ [[The Plant List]] for 2010&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-445508|title=''Stipa pennata'' L. is an accepted name|date=2010|website=The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/|publisher=Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden|language=en|accessdate=2013-11-30}}&lt;/ref&gt; տվյալների, տեսակի հոմանիշներն են՝

* {{Bt|Stipa anomala|[[P.A.Smirn.]]}}
* {{Bt|Stipa anomala|P.A.Smirn. [[ex (таксономия)|ex]] [[Roshev.]]}}
* {{Bt|Stipa appendiculata|[[Čelak.]]}}
* {{Bt|Stipa austriaca|([[Бек, Гюнтер|Beck]]) [[Klokov]]}}
* {{Bt|Stipa borysthenica|[[Prokudin]]}}
* {{Bt|Stipa disjuncta|Klokov}}
* {{Bt|Stipa eriocaulis|[[Borbás]]}}
* {{Bt|Stipa gallica|([[Steven]]) Čelak.}}
* {{Bt|Stipa germanica|([[Endtm.]]) Klokov}}, nom. inval.
* {{Bt|Stipa graniticola|Klokov}}
* {{Bt|Stipa joannis|Čelak.}}
* {{Bt|Stipa lejophylla|P.A.Smirn.}}
* {{Bt|Stipa lithophila|P.A.Smirn. ex Roshev.}}
* {{Bt|Stipa oligotricha|[[Moraldo]]}}
* {{Bt|Stipa sabulosa|([[Pacz.]]) [[Sljuss.]]}}
* {{Bt|Stipa tauricola|Čelak.}}
* {{Bt|Stipa vulgaris|[[Gueldenst.]]}}, nom. inval.

== Պաշտպանություն ==
Հանդիպում է [[Եվրոպական Ռուսաստան|Ռուսաստանի եվրոպական մասում]], [[Կովկաս|Կովկասում]] և [[Սիբիր|Սիբիրում]] տեղակայված 15 [[Արգելոց|արգելոցների]] տարածքում, ինչպես նաև մի շարք տափաստանային [[Արգելավայր|արգելավայրերում]]։ Պահպանվող տարածքներում անհրաժեշտ է վերահսկողություն պոպուլյացիայի վիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sevin.ru/redbooksevin/index.html|title=Ковыль перистый в Красной книге России|archiveurl=https://www.webcitation.org/664ERKxmk?url=http://www.sevin.ru/redbooksevin/index.html|archivedate=2012-03-10|dead-url=no|accessdate=2011-08-01}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Губанов И. А. 213. Stipa pennata L. (S. joannis Čelak.) — Ковыль перистый // Иллюстрированный определитель растений Средней России : в 3 т. / И. А. Губанов, К. В. Киселёва, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров. — М. : Товарищество науч. изд. КМК : Ин-т технол. исслед., 2002. — Т. 1 : Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 307. — 527 с. — 5000 экз. — &lt;nowiki&gt;ISBN 8-87317-091-6&lt;/nowiki&gt;.
* Ларин И. В., Ларина В. К. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1950. — Т. 1 : Споровые, голосеменные и однодольные. — С. 257—258. — 689 с. — 10 000 экз.
* Цвелёв Н. Н. Stipa pennata L. — Ковыль перистый // Злаки СССР / отв. ред. Ан. А. Фёдоров. — Л.: Наука, 1976. — С. 590—591. — 788 с. — 2900 экз.

== Հղումներ ==
* [http://www.plantarium.ru/page/view/item/37013.html Stipa zalesskii]
* [http://www.nioch.nsc.ru/icnpas98/plants/stipa.htm Stipa pennata]

[[Կատեգորիա:Աֆրիկայի բուսականություն]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպայի բուսական աշխարհ]]</text>
      <sha1>hswivojganp4hkynf3suvc1fkj2v44z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492701</id>
      <parentid>8492700</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T05:08:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սերգեյ Սաֆարյան</username>
        <id>41007</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6232" xml:space="preserve">{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}

'''Փետրախոտ փետրավոր, թելունի փետրավոր'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://digilib.aua.am/book/1343/1609/10749/|title=Սիսուան - 9. Բուսացուցակ Գահուց Կիլիկիոյ|website=digilib.aua.am|language=hy|accessdate=2022-07-26}}&lt;/ref&gt; ({{Lang-la|Stípa pennáta}} {{Lang-la|pennatus}} - փետուր), [[հացազգիներ]] [[Ընտանիք|ընտանիքի]] խոտաբույսեր [[Փետրախոտ|Փետրախոտի]] [[Ցեղ|ցեղից]]. Բույսը ստացել է տեսակին հատուկ [[Մակդիր|մակդիրը]] փետուրներ հիշեցնող փափուկ թելիկների շնորհիվ, որոնցով ծածկված են դրա երկար [[Քիստ|քիստերը]]։

== Տարածագոտի ==
Բույսը տարածված է Ռուսաստանի և [[Ղազախստան|Ղազախստանի]] տափաստաններում, առանձին փոքր կղզիներ կան նաև Արևմտյան Սիբիրի անտառ-տափաստանային գոտում հարավային տաք լանջերին։

Աճում է ավազահողային և ավազային հողերի վրա, վերջիններիս դեպքում խորանում է մինչև կիսաանապատներ։ Անտառատափաստանային շրջաններում հանդիպում է ավելի ծանր հողերի վրա։{{Sfn|Ларин, Ларина|1950|с=257}}

== Նշանակություն և կիրառություն ==
Արոտավայրում ավելի վատ է ուտվում, քան Լեսսինգի Փետրախոտը (''Stipa lessingiana'') և Զալեսկու Փետրախոտը (''Stipa zalesskii'')։ Տերևներն ուտվում են գլխավորապես հասկավորումից առաջ։ Աշնանախոտն առաջին սառնամանիքներից հետո չորանում է և դադարում է ուտվել։ Խաբը՝ չոր խոտը բավարար որակ ունի։ Հասուն անասուններին արատաբտելիս լավ աճ է տալիս, բայց ոչ գիրացում։{{Sfn|Ларин, Ларина|1950}}

Այս տեսակը հաճախ աճեցնում են այգիներում որպես դեկորատիվ բույս։

== Բուսաբանական դասակարգում ==

=== Ենթատեսակ ===

* {{Bt|Stipa pennata|subsp=pennata}}
* {{Bt|Stipa pennata|([[Pacz.]]) [[Tzvelev]] (1973)|subsp=sabulosa}} — Փետրախոտ ավազային

=== Հոմանիշներ ===
Ըստ [[The Plant List]] for 2010&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-445508|title=''Stipa pennata'' L. is an accepted name|date=2010|website=The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/|publisher=Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden|language=en|accessdate=2013-11-30}}&lt;/ref&gt; տվյալների, տեսակի հոմանիշներն են՝

* {{Bt|Stipa anomala|[[P.A.Smirn.]]}}
* {{Bt|Stipa anomala|P.A.Smirn. [[ex (таксономия)|ex]] [[Roshev.]]}}
* {{Bt|Stipa appendiculata|[[Čelak.]]}}
* {{Bt|Stipa austriaca|([[Бек, Гюнтер|Beck]]) [[Klokov]]}}
* {{Bt|Stipa borysthenica|[[Prokudin]]}}
* {{Bt|Stipa disjuncta|Klokov}}
* {{Bt|Stipa eriocaulis|[[Borbás]]}}
* {{Bt|Stipa gallica|([[Steven]]) Čelak.}}
* {{Bt|Stipa germanica|([[Endtm.]]) Klokov}}, nom. inval.
* {{Bt|Stipa graniticola|Klokov}}
* {{Bt|Stipa joannis|Čelak.}}
* {{Bt|Stipa lejophylla|P.A.Smirn.}}
* {{Bt|Stipa lithophila|P.A.Smirn. ex Roshev.}}
* {{Bt|Stipa oligotricha|[[Moraldo]]}}
* {{Bt|Stipa sabulosa|([[Pacz.]]) [[Sljuss.]]}}
* {{Bt|Stipa tauricola|Čelak.}}
* {{Bt|Stipa vulgaris|[[Gueldenst.]]}}, nom. inval.

== Պաշտպանություն ==
Հանդիպում է [[Եվրոպական Ռուսաստան|Ռուսաստանի եվրոպական մասում]], [[Կովկաս|Կովկասում]] և [[Սիբիր|Սիբիրում]] տեղակայված 15 [[Արգելոց|արգելոցների]] տարածքում, ինչպես նաև մի շարք տափաստանային [[Արգելավայր|արգելավայրերում]]։ Պահպանվող տարածքներում անհրաժեշտ է վերահսկողություն պոպուլյացիայի վիճակի նկատմամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sevin.ru/redbooksevin/index.html|title=Ковыль перистый в Красной книге России|archiveurl=https://www.webcitation.org/664ERKxmk?url=http://www.sevin.ru/redbooksevin/index.html|archivedate=2012-03-10|dead-url=no|accessdate=2011-08-01}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Губанов И. А. 213. Stipa pennata L. (S. joannis Čelak.) — Ковыль перистый // Иллюстрированный определитель растений Средней России : в 3 т. / И. А. Губанов, К. В. Киселёва, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров. — М. : Товарищество науч. изд. КМК : Ин-т технол. исслед., 2002. — Т. 1 : Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 307. — 527 с. — 5000 экз. — &lt;nowiki&gt;ISBN 8-87317-091-6&lt;/nowiki&gt;.
* Ларин И. В., Ларина В. К. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1950. — Т. 1 : Споровые, голосеменные и однодольные. — С. 257—258. — 689 с. — 10 000 экз.
* Цвелёв Н. Н. Stipa pennata L. — Ковыль перистый // Злаки СССР / отв. ред. Ан. А. Фёдоров. — Л.: Наука, 1976. — С. 590—591. — 788 с. — 2900 экз.

== Հղումներ ==
* [http://www.nioch.nsc.ru/icnpas98/plants/stipa.htm Stipa pennata]

[[Կատեգորիա:Աֆրիկայի բուսականություն]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպայի բուսական աշխարհ]]</text>
      <sha1>042icufq7t2az6nc35qc50tndr3ffj2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մոգերի երկրպագություն (նկար, Պիտեր Բրեյգել Ավագ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1098396</id>
    <revision>
      <id>8492283</id>
      <parentid>8479070</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8204" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''Մոգերի երկրպագություն,''' [[Պիտեր Բրեյգել Ավագ|Պիտեր Բրեյգել Ավագի]] նկար, ստեղծվել է 1564 թվականին։ Նկարն ստեղծվել է այն ժամանակ, երբ նկարիչն ապրել և ստեղծագործել է Բրյուսելում։ Նկարը մոգերի երկրպագությանը նվիրված շարքի երեք նկարներից մեկն է։ Առաջին նկարը (1556—1562 թվականներ) շատ վատ է պահպանվել և գտնվում է [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարանում]], երկրորդը լավ է պահպանվել (1564 թվական) և գտնվում է [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ|Լոնդոնի ազգային պատկերասրահում]], երրորդը (1567 թվական) գտնվում է Օսկար Ռայնխերտի թանգարանում ([[Վինտերտուր]])&lt;ref&gt;{{Книга|автор=А. Майкапар|заглавие=Брейгель Старший Питер|ответственный=|издание=Великие художники|место=М|издательство=Директ-медиа|год=2010|страницы=20|страниц=49|isbn=5747500279}}&lt;/ref&gt;։ 

== Պատմություն ==

Նկարի ստեղծման ժամանակաշրջանը համընկնում է Իսպանիայի [[Ֆիլիպ II Հաբսբուրգ|Ֆիլիպ II]] արքայի հոլանդական տարածաշրջանում կառավարելու շրջանին։ Պիտեր Բրեյգել Ավագն ապրել և ստեղծագործել է [[Իսպանական Նիդերլանդներ|Իսպանական Նիդերլանդներում]]։ Այդ շրջանում հոլանդական հասարակությունը արմատական փոփոխություններ էր ապրում, ինչն արտահայտվում էր իսպանացիների կառավարության դեմ դժգոհությամբ, կաթոլիկների և բողոքականների միջև հաճախակի դավանաբանական բախումներով։ [[Բրյուսել|Բրյուսելը]], որտեղ ապրում և ստեղծագործում էր Բրեյգել Ավագը, դարձել էր հեղափոխական իրադարձությունների կենտրոն։ Այս իրադարձությունները չէին կարող անտարբեր թողնել նկարչին, և նա սկսեց «Մոգերի երկրպագություն» նկարի աշխատանքները, սակայն իր մեկնաբանությամբ&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Нидерланды в XVI и первой половине XVII века. Эпоха Реформации. Европа|ответственный=отв. ред. Бадак А. Н|издание=|место=М|издательство=АСТ|год=2002|страницы=44–96|страниц=|isbn=985-13-0267-8}}&lt;/ref&gt;։ Նկարը սառն ընդունելության է արժանացել [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]] հասարակության կողմից, քանի որ լի էր հեգնանքով և հակաեկեղեցական բովանդակությամբ։

== Նկարի սյուժե ==
Նկարում հիշատակվում է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] սյուժեն [[Մոգ|մոգերի]] մասին, որոնք եկել էին Արևելքից, որպեսզի երկրպագեն նորածին [[Հիսուս|Հիսուսին]] և նրան ընծաներ մատուցեն։ ([[Ավետարան ըստ Մատթեոսի|Մատթեոս]] 2:1-11)։ Իր ստեղծագործության մեջ Պիտեր Բրեյգել Ավագը որոշել է հեռանալ ավանդական նկարչությունից և ուրախության պահը ներկայացնելուց։ Գտնվելով [[Հիերոնիմոս Բոսխ|Հիերոնիմոս Բոսխի]] արվեստի ազդեցության տակ՝ Բրեյգել Ավագը ստեղծել է նկար, որում չի արտահայտվում [[Հիսուսի ծնունդ|Մանկան ծննդյան]] ուրախությունը․ բոլոր կերպարները, նույնիսկ [[Մարիամ Աստվածածին|Մարիամ Աստվածածինը]], տխուր են։ Հիսուսը և Մարիամը նկարի գլխավոր կերպարներն են։ Կանաչ հանդերձով տղամարդը ինչ-որ բան է շշնջում Հովսեփի ականջին։ Հովսեփը փակ աչքերով է լսում նրան, ինչն արտահայտում է անտարբերություն իրադարձության վերաբերյալ։  [[Գոմ|Փարախի]] մուտքի մոտ և Մարիամի, Մանկան, Հովսեփի, մոգերի և թխամորթ Բաղդասարի մոտ տղամարդիկ և զինվորներ կան, որոնց դեմքերին նկարիչը հաղորդել է հեգնանք և չարախնդություն&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Замкова М. В.|заглавие=Лондонская Национальная галерея|ответственный=|издание=Шедевры мировой живописи в вашем доме|место=|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2003|страницы=40|страниц=127|isbn=5948492176}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Նկարներ «Մոգերի երկրպագոթւյուն» շարքից&quot;&gt;
Պատկեր:Anbetung der Könige (Bruegel, um 1564).jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Kings (nl), tempera on canvas, c.1556, Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Brussels|Մոգերի երկրպագություն (1556), [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան]]
Պատկեր:Anbetung der Könige im Schnee.jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Magi in a Winter Landscape, oil on panel, 1563 or 1567, Oskar Reinhart Collection Am Römerholz, Winterthur|Մոգերի երկրպագութուն (1563 կամ 1567), Օսկար Ռայնխերտի թանգարան ([[Վինտերտուր]])
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Դրվագներ նկարներից&quot;&gt;
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3462.jpg|alt=Mary and Christ Child|Մարիամը և մանուկ Հիսուսը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3463.jpg|alt=Joseph and a figure whispering|Հովսեփը և նրա ականջին շշնջացող տղամարդը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3464.jpg|alt=Melchior with his gift|Մոգը՝ ընծայով
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3465.jpg|alt=Group of figures beside Joseph|Կերպարներ Հովսեփի մոտ
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}} 

== Արտաքին հղումներ ==
[http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings Профиль картины на сайте Лондонской национальной галереи]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911024749/http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings |date=2017-09-11 }}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ}}
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի ազգային պատկերասրահի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Հին Կտակարանի թեմայով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>qn9djxk5img5w8qkzqsff4nebb9wqg9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492285</id>
      <parentid>8492283</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:15:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատկերասրահ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8204" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''Մոգերի երկրպագություն,''' [[Պիտեր Բրեյգել Ավագ|Պիտեր Բրեյգել Ավագի]] նկար, ստեղծվել է 1564 թվականին։ Նկարն ստեղծվել է այն ժամանակ, երբ նկարիչն ապրել և ստեղծագործել է Բրյուսելում։ Նկարը մոգերի երկրպագությանը նվիրված շարքի երեք նկարներից մեկն է։ Առաջին նկարը (1556—1562 թվականներ) շատ վատ է պահպանվել և գտնվում է [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարանում]], երկրորդը լավ է պահպանվել (1564 թվական) և գտնվում է [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ|Լոնդոնի ազգային պատկերասրահում]], երրորդը (1567 թվական) գտնվում է Օսկար Ռայնխերտի թանգարանում ([[Վինտերտուր]])&lt;ref&gt;{{Книга|автор=А. Майкапар|заглавие=Брейгель Старший Питер|ответственный=|издание=Великие художники|место=М|издательство=Директ-медиа|год=2010|страницы=20|страниц=49|isbn=5747500279}}&lt;/ref&gt;։ 

== Պատմություն ==

Նկարի ստեղծման ժամանակաշրջանը համընկնում է Իսպանիայի [[Ֆիլիպ II Հաբսբուրգ|Ֆիլիպ II]] արքայի հոլանդական տարածաշրջանում կառավարելու շրջանին։ Պիտեր Բրեյգել Ավագն ապրել և ստեղծագործել է [[Իսպանական Նիդերլանդներ|Իսպանական Նիդերլանդներում]]։ Այդ շրջանում հոլանդական հասարակությունը արմատական փոփոխություններ էր ապրում, ինչն արտահայտվում էր իսպանացիների կառավարության դեմ դժգոհությամբ, կաթոլիկների և բողոքականների միջև հաճախակի դավանաբանական բախումներով։ [[Բրյուսել|Բրյուսելը]], որտեղ ապրում և ստեղծագործում էր Բրեյգել Ավագը, դարձել էր հեղափոխական իրադարձությունների կենտրոն։ Այս իրադարձությունները չէին կարող անտարբեր թողնել նկարչին, և նա սկսեց «Մոգերի երկրպագություն» նկարի աշխատանքները, սակայն իր մեկնաբանությամբ&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Нидерланды в XVI и первой половине XVII века. Эпоха Реформации. Европа|ответственный=отв. ред. Бадак А. Н|издание=|место=М|издательство=АСТ|год=2002|страницы=44–96|страниц=|isbn=985-13-0267-8}}&lt;/ref&gt;։ Նկարը սառն ընդունելության է արժանացել [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]] հասարակության կողմից, քանի որ լի էր հեգնանքով և հակաեկեղեցական բովանդակությամբ։

== Նկարի սյուժե ==
Նկարում հիշատակվում է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] սյուժեն [[Մոգ|մոգերի]] մասին, որոնք եկել էին Արևելքից, որպեսզի երկրպագեն նորածին [[Հիսուս|Հիսուսին]] և նրան ընծաներ մատուցեն։ ([[Ավետարան ըստ Մատթեոսի|Մատթեոս]] 2:1-11)։ Իր ստեղծագործության մեջ Պիտեր Բրեյգել Ավագը որոշել է հեռանալ ավանդական նկարչությունից և ուրախության պահը ներկայացնելուց։ Գտնվելով [[Հիերոնիմոս Բոսխ|Հիերոնիմոս Բոսխի]] արվեստի ազդեցության տակ՝ Բրեյգել Ավագը ստեղծել է նկար, որում չի արտահայտվում [[Հիսուսի ծնունդ|Մանկան ծննդյան]] ուրախությունը․ բոլոր կերպարները, նույնիսկ [[Մարիամ Աստվածածին|Մարիամ Աստվածածինը]], տխուր են։ Հիսուսը և Մարիամը նկարի գլխավոր կերպարներն են։ Կանաչ հանդերձով տղամարդը ինչ-որ բան է շշնջում Հովսեփի ականջին։ Հովսեփը փակ աչքերով է լսում նրան, ինչն արտահայտում է անտարբերություն իրադարձության վերաբերյալ։  [[Գոմ|Փարախի]] մուտքի մոտ և Մարիամի, Մանկան, Հովսեփի, մոգերի և թխամորթ Բաղդասարի մոտ տղամարդիկ և զինվորներ կան, որոնց դեմքերին նկարիչը հաղորդել է հեգնանք և չարախնդություն&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Замкова М. В.|заглавие=Лондонская Национальная галерея|ответственный=|издание=Шедевры мировой живописи в вашем доме|место=|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2003|страницы=40|страниц=127|isbn=5948492176}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Նկարներ «Մոգերի երկրպագություն» շարքից&quot;&gt;
Պատկեր:Anbetung der Könige (Bruegel, um 1564).jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Kings (nl), tempera on canvas, c.1556, Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Brussels|Մոգերի երկրպագություն (1556), [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան]]
Պատկեր:Anbetung der Könige im Schnee.jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Magi in a Winter Landscape, oil on panel, 1563 or 1567, Oskar Reinhart Collection Am Römerholz, Winterthur|Մոգերի երկրպագութուն (1563 կամ 1567), Օսկար Ռայնխերտի թանգարան ([[Վինտերտուր]])
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Դրվագներ նկարներից&quot;&gt;
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3462.jpg|alt=Mary and Christ Child|Մարիամը և մանուկ Հիսուսը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3463.jpg|alt=Joseph and a figure whispering|Հովսեփը և նրա ականջին շշնջացող տղամարդը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3464.jpg|alt=Melchior with his gift|Մոգը՝ ընծայով
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3465.jpg|alt=Group of figures beside Joseph|Կերպարներ Հովսեփի մոտ
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}} 

== Արտաքին հղումներ ==
[http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings Профиль картины на сайте Лондонской национальной галереи]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911024749/http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings |date=2017-09-11 }}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ}}
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի ազգային պատկերասրահի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Հին Կտակարանի թեմայով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>50pd354h6r15atd2yvhyp8u7t6mxmiz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492288</id>
      <parentid>8492285</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:16:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պատկերասրահ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8179" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''Մոգերի երկրպագություն,''' [[Պիտեր Բրեյգել Ավագ|Պիտեր Բրեյգել Ավագի]] նկար, ստեղծվել է 1564 թվականին։ Նկարն ստեղծվել է այն ժամանակ, երբ նկարիչն ապրել և ստեղծագործել է Բրյուսելում։ Նկարը մոգերի երկրպագությանը նվիրված շարքի երեք նկարներից մեկն է։ Առաջին նկարը (1556—1562 թվականներ) շատ վատ է պահպանվել և գտնվում է [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարանում]], երկրորդը լավ է պահպանվել (1564 թվական) և գտնվում է [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ|Լոնդոնի ազգային պատկերասրահում]], երրորդը (1567 թվական) գտնվում է Օսկար Ռայնխերտի թանգարանում ([[Վինտերտուր]])&lt;ref&gt;{{Книга|автор=А. Майкапар|заглавие=Брейгель Старший Питер|ответственный=|издание=Великие художники|место=М|издательство=Директ-медиа|год=2010|страницы=20|страниц=49|isbn=5747500279}}&lt;/ref&gt;։ 

== Պատմություն ==

Նկարի ստեղծման ժամանակաշրջանը համընկնում է Իսպանիայի [[Ֆիլիպ II Հաբսբուրգ|Ֆիլիպ II]] արքայի հոլանդական տարածաշրջանում կառավարելու շրջանին։ Պիտեր Բրեյգել Ավագն ապրել և ստեղծագործել է [[Իսպանական Նիդերլանդներ|Իսպանական Նիդերլանդներում]]։ Այդ շրջանում հոլանդական հասարակությունը արմատական փոփոխություններ էր ապրում, ինչն արտահայտվում էր իսպանացիների կառավարության դեմ դժգոհությամբ, կաթոլիկների և բողոքականների միջև հաճախակի դավանաբանական բախումներով։ [[Բրյուսել|Բրյուսելը]], որտեղ ապրում և ստեղծագործում էր Բրեյգել Ավագը, դարձել էր հեղափոխական իրադարձությունների կենտրոն։ Այս իրադարձությունները չէին կարող անտարբեր թողնել նկարչին, և նա սկսեց «Մոգերի երկրպագություն» նկարի աշխատանքները, սակայն իր մեկնաբանությամբ&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Нидерланды в XVI и первой половине XVII века. Эпоха Реформации. Европа|ответственный=отв. ред. Бадак А. Н|издание=|место=М|издательство=АСТ|год=2002|страницы=44–96|страниц=|isbn=985-13-0267-8}}&lt;/ref&gt;։ Նկարը սառն ընդունելության է արժանացել [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]] հասարակության կողմից, քանի որ լի էր հեգնանքով և հակաեկեղեցական բովանդակությամբ։

== Նկարի սյուժե ==
Նկարում հիշատակվում է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] սյուժեն [[Մոգ|մոգերի]] մասին, որոնք եկել էին Արևելքից, որպեսզի երկրպագեն նորածին [[Հիսուս|Հիսուսին]] և նրան ընծաներ մատուցեն։ ([[Ավետարան ըստ Մատթեոսի|Մատթեոս]] 2:1-11)։ Իր ստեղծագործության մեջ Պիտեր Բրեյգել Ավագը որոշել է հեռանալ ավանդական նկարչությունից և ուրախության պահը ներկայացնելուց։ Գտնվելով [[Հիերոնիմոս Բոսխ|Հիերոնիմոս Բոսխի]] արվեստի ազդեցության տակ՝ Բրեյգել Ավագը ստեղծել է նկար, որում չի արտահայտվում [[Հիսուսի ծնունդ|Մանկան ծննդյան]] ուրախությունը․ բոլոր կերպարները, նույնիսկ [[Մարիամ Աստվածածին|Մարիամ Աստվածածինը]], տխուր են։ Հիսուսը և Մարիամը նկարի գլխավոր կերպարներն են։ Կանաչ հանդերձով տղամարդը ինչ-որ բան է շշնջում Հովսեփի ականջին։ Հովսեփը փակ աչքերով է լսում նրան, ինչն արտահայտում է անտարբերություն իրադարձության վերաբերյալ։  [[Գոմ|Փարախի]] մուտքի մոտ և Մարիամի, Մանկան, Հովսեփի, մոգերի և թխամորթ Բաղդասարի մոտ տղամարդիկ և զինվորներ կան, որոնց դեմքերին նկարիչը հաղորդել է հեգնանք և չարախնդություն&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Замкова М. В.|заглавие=Лондонская Национальная галерея|ответственный=|издание=Шедевры мировой живописи в вашем доме|место=|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2003|страницы=40|страниц=127|isbn=5948492176}}&lt;/ref&gt;։

== Պատկերասրահ ==
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Նկարներ «Մոգերի երկրպագություն» շարքից&quot;&gt;
Պատկեր:Anbetung der Könige (Bruegel, um 1564).jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Kings (nl), tempera on canvas, c.1556, Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Brussels|Մոգերի երկրպագություն (1556), [[Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան (Բելգիա)|Բրյուսելի Գեղեցիկ արվեստների թագավորական թանգարան]]
Պատկեր:Anbetung der Könige im Schnee.jpg|alt=Brueghel's Adoration of the Magi in a Winter Landscape, oil on panel, 1563 or 1567, Oskar Reinhart Collection Am Römerholz, Winterthur|Մոգերի յ(1563 կամ 1567), Օսկար Ռայնխերտի թանգարան ([[Վինտերտուր]])
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery perrow=&quot;5&quot; caption=&quot;Դրվագներ նկարներից&quot;&gt;
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3462.jpg|alt=Mary and Christ Child|Մարիամը և մանուկ Հիսուսը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3463.jpg|alt=Joseph and a figure whispering|Հովսեփը և նրա ականջին շշնջացող տղամարդը
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3464.jpg|alt=Melchior with his gift|Մոգը՝ ընծայով
Պատկեր:Pieter Bruegel the Elder - The Adoration of the Kings (detail) - WGA3465.jpg|alt=Group of figures beside Joseph|Կերպարներ Հովսեփի մոտ
&lt;/gallery&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}} 

== Արտաքին հղումներ ==
[http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings Профиль картины на сайте Лондонской национальной галереи]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911024749/http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/pieter-bruegel-the-elder-the-adoration-of-the-kings |date=2017-09-11 }}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ}}
{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:Պիտեր Բրեյգել Ավագի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Լոնդոնի ազգային պատկերասրահի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Հին Կտակարանի թեմայով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>hq2inyfxvpupscbz94ehxt2ix7s17o5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Գիտական կրեացիոնիզմ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1098617</id>
    <revision>
      <id>8492621</id>
      <parentid>8486460</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:56:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>101881</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47105" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական|պատկեր=Michelangelo - Creation of Adam (cropped).jpg|caption=Հատված [[Միքելանջելո]]յի '''«[[Ադամի արարումը]]»''' ({{lang-it|La creazione di Adamo}}) [[ֆրեսկո]]յից}}

'''«Գիտական կրեացիոնիզմ»''' ({{lang-en|creation science}}, «արարման մասին գիտություն», կամ ''scientific creationism, «'''''գիտական արարչագործություն'''»), [[Կրեացիոնիզմ|կրեացիոնիզմի]] տարատեսակ կամ հոսանք, ըստ որի գիտականորեն հիմնավորվում է [[Հին Կտակարան]]ի [[Ծննդոց]] գրքում և աստվածաշնչյան պատմության մի շարք այլ դրվագներում (մասնավորապես՝ [[Մեծ ջրհեղեղ|Ջրհեղեղը]]) նկարագրված աստվածաշնչյան արարչագործության բառացի մեկնաբանությունները։ Միևնույն ժամանակ, այս հոսանքի կողմնակիցները մերժում են [[Երկրի պատմություն|Երկրի պատմության]], [[Տիեզերագիտություն|տիեզերագիտության]] և [[Էվոլյուցիոն կենսաբանություն|կենսաբանական]] [[Էվոլյուցիա|էվոլյուցիայի]] վերաբերյալ գիտական տեսությունները և [[Պարադիգմ|պարադիգմները]]{{ref+|Սկսած 1960-ական թվականներից Միացյալ Նահանգներում, իսկ այնուհետև Արևմտյան Եվրոպայում ձևավորվել է «գիտական կրեաիոնիզմի» շարժումը, առաջացել են բազմաթիվ միություններ և ակադեմիաներ, որոնք պաշտպանում էին այն թեզը, որ բնական գիտությունը լիովին հաստատում է տիեզերքի և մարդու ստեղծման մասին աստվածաշնչյան պատմվածքի ճշգրտությունը, իսկ էվոլյուցիայի տեսությունը օրգանական աշխարհի զարգացման հնարավոր բացատրություններից միայն մեկն է։{{sfn|БРЭ|2010|с=661}}|Ն}}&lt;ref&gt;''Plavcan, J. Michael''. The Invisible Bible: The Logic of Creation Science // {{книга|автор=Andrew J. Petto and Laurie R. Godfrey.|заглавие=Scientists Confront Creationism|ссылка=https://archive.org/details/scientistsconfro0000unse_h5f5|издательство=New York, London: Norton|год=2007|страницы=[https://archive.org/details/scientistsconfro0000unse_h5f5/page/361 361]|isbn=978-0-393-33073-1}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга|автор=Ronald Numbers.|заглавие=The Creationists: From Scientific Creationism to Intelligent Design, Expanded Edition|ссылка=https://archive.org/details/creationistsfrom0000numb|издательство=Harvard University Press|год=2006|isbn=0674023390}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://chronologia.org/rusangl/rusangl.htm|title=Новая хронология Руси, Англии и Рима|date=2009-04-29|website=web.archive.org|accessdate=2022-08-02|archive-date=2009-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20090429035225/http://chronologia.org/rusangl/rusangl.htm|dead-url=}}&lt;/ref&gt;։

Սա քրիստոնյա [[Ֆունդամենտալիզմ|ֆունդամենտալիստների]] (առաջին հերթին՝ [[Բողոքականություն|բողոքականների]]) ''գիտական կրեացիոնիզմն'' ամենաակտիվ շարժումներից է, որն առաջացել և ակտիվորեն զարգանում է ԱՄՆ-ում և որոշակի տարածում է ստանում նաև այլ երկրներում։ Այն ձգտում է ապացուցել աստվածաշնչյան բացարձակ անսխալությունը բնական գիտությունների հարցերում և հերքել էվոլյուցիայի գիտական [[Էվոլյուցիայի ապացույցներ|ապացույցները]]&lt;ref name=&quot;Edward J. Larson&quot;&gt;{{книга|автор=Edward J. Larson.|заглавие=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory|ссылка=https://archive.org/details/evolutionremarka00lars|издательство=Modern Library|год=2004|isbn=978-0679642886}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Նման հետազոտության փաստացի վավերականությունը գրեթե միաձայն մերժվում է գիտական հանրության կողմից, որը «գիտական կրեացիոնիզմը» համարում է որպես [[Գաղափարախոսություն|գաղափարական]] մոտիվացված [[կեղծ գիտություն]]{{ref+|Կենսաբանների մեծամասնությունը, հիմնվելով ընդհանրապես էվոլյուցիայի և մասնավորապես բնական ընտրության իրողության վրա, մերժում է «խելացի արարչագործության տեսությունը» և կարծում է, որ «գիտական արարչագործության» ապացույցները հիմնված են էվոլյուցիայի ժամանակակից տեսության թյուրըմբռնման վրա{{sfn|БРЭ|2010|с=661}}։|Ն}}&lt;ref&gt;Академик Е. Б. Александров, доктор биологических наук, профессор П. М. Бородин, академики В. Л. Гинзбург, А. П. Деревянко, доктор биологических наук, профессор И. К. Захаров, академик С. Г. Инге-Вечтомов, член-корреспондент РАН А. В. Каныгин, доктор физ.-мат. наук, профессор С. П. Капица, академики Э. П. Кругляков, В. И. Молодин, В. Н. Пармон, М. В. Садовский, А. С. Спирин, В. Н. Чарушин, В. К. Шумный. [https://iz.ru/news/312143 Новый обезьяний процесс?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220223122351/https://iz.ru/news/312143 |date=2022-02-23 }} // Известия], 20.03.2006&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://talkorigins.org/faqs/steve/|title=Project Steve: Humorous Test of Scientists' Attitudes Towards Intelligent Design|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115043922/http://www.talkorigins.org/faqs/steve/|archive-date=2021-11-15|access-date=2007-02-19|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://talkorigins.org/faqs/edwards-v-aguillard/amicus1.html|title=Edwards v. Aguillard: Amicus Curiae Brief of 72 Nobel Laureates|archive-url=https://web.archive.org/web/20070304025010/http://www.talkorigins.org/faqs/edwards-v-aguillard/amicus1.html|archive-date=2007-03-04|access-date=2007-02-19|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Dze&quot;&gt;''Дзеверин И. И., Пучков П. В., Довгаль И. В., Акуленко Н. М.'' [http://www.philos.msu.ru/libfiles/Dzeverin1.doc «Научный креационизм»: насколько он научен?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061009212102/http://www.philos.msu.ru/libfiles/Dzeverin1.doc |date=2006-10-09 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Gregory Neil Derry.'' What Science Is and How It Works. ''Princeton University Press.'' 2002. p. 170—174. ISBN 9780691095509.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Martin&quot;&gt;''Michael Martin''. Pseudoscience, the paranormal, and science education // Science &amp; Education. 1994. Volume 3, Number 4, 357—371&lt;/ref&gt;։

== Հիմնական դրույթներ ==
«Գիտական կրեացիոնիզմի» հիմնական դրույթները հետեւյալն են&lt;ref name=&quot;Scott&quot;&gt;''Eugenie C. Scott''. Evolution vs. Creationism: An Introduction. Greenwood Press. 2004. p.100 [https://books.google.com/books/about/Evolution_vs_creationism.html?id=03b_a0monNYC Книга на Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161226014257/https://books.google.com/books/about/Evolution_Vs_Creationism.html?id=03b_a0monNYC |date=2016-12-26 }}&lt;/ref&gt;.

* ընդունել Աստվածաշունչը որպես վստահելի աղբյուր ոչ միայն հավատքի և բարոյականության, այլև բնական գիտության հարցերում
* ոչնչից ստեղծման նկատմամբ հավատ
* պնդում, որ երկիրը ստեղծվել է ոչ ավելի, քան 10000 տարի առաջ
* պնդում, որ կենդանիների բոլոր մեծ խմբերը (կրեացիոնիստական ​​տերմինաբանությամբ՝ «ստեղծված տեսակներ» կամ «բարամիներ») ստեղծվել են «ֆունկցիոնալ առումով ամբողջական» և չեն առաջացել օրգանիզմների այլ խմբերից։ Օրգանիզմները կարող են միայն մի փոքր փոփոխվել «ստեղծված տեսակների» ներսում կամ մահանալ
* պնդում, որ մարդիկ չեն առաջացել էվոլյուցիոն ճանապարհով, այլ նաև ստեղծվել են ավարտուն ձևով
* վարկած, որ աշխարհի ժամանակակից երկրաբանական պատկերը ձևավորվել է [[Մեծ ջրհեղեղ|Համաշխարհային Ջրհեղեղով]], որն ամբողջությամբ ծածկել է ողջ Երկիրը
* համոզմունք, որ ի սկզբանե ստեղծվել է «իդեալական կարգ», և բոլոր բացասական գործընթացները (մահ, անհետացում և այլն) ի սկզբանե ստեղծված կարգի հետագա փոփոխությունների արդյունք են։

Որպես հետևանք, «գիտական կրեացիոնիզմը» մերժում է ոչ միայն [[Էվոլյուցիա|էվոլյուցիոն զարգացումը]], այլև ընդունված [[Երկրաբանություն|երկրաբանական]] և [[Աստղաֆիզիկա|աստղաֆիզիկական]] տեսությունները [[Երկրի տարիք|Երկրի]] և [[Տիեզերքի տարիք|Տիեզերքի]] [[Ռադիոածխածնային թվագրում|տարիքի]] և [[Երկրի պատմություն|պատմության]] վերաբերյալ, որոնք նա ընդունում է որպես աստվածաշնչյան պատմությանը հակասում։ «Գիտական կրեացիոնիզմի» կողմնակիցները (օրինակ՝ ԱՄՆ-ի Ստեղծագործական հետազոտությունների ինստիտուտի աշխատակիցները) պնդում են, որ անհրաժեշտ է [[Ծննդոց]] գիրքը բառացի ընթերցել (ներառյալ աշխարհի համեմատաբար վերջերս ստեղծման և [[Մեծ ջրհեղեղ|Ջրհեղեղի]] մասին)՝ իրանց դիրքորոշումը հիմնավորելով ինչպես աստվածաբանական փաստարկներով, այնպես էլ՝ [[Հնէաբանություն|պալեոնտոլոգիայի]], կենսաքիմիայի, երկրաբանության, [[Էնտրոպիա (թերմոդինամիկա)|թերմոդինամիկայի]] և այլ ոլորտներում բարձրաձայնած կեղծ գիտական վարկածներով{{ref+|ԱՄՆ ''Կրեացիոն հետազոտությունների ինստիտուտի'' (Institute for Creation Research) աշխատակիցների կարծիքով (Դ. Գիշ, Գ. Մորիս և այլք) կան բազմաթիվ փաստեր, որոնք կասկածի տակ են դնում կամ պարզապես հերքում են էվոլյուցիայի տեսությունը (մասնավորապես՝ Երկրի պեղումների տվյալները, թերմոդինամիկայի ոլորտի ուսումնասիրությունները)։ Այնուամենայնիվ, [[գիտական հանրություն]]ն ինքը կասկածի տակ չի դնում էվոլյուցիայի փաստը, քանի որ կան էվոլյուցիան ապացուցող մեծաթիվ գիտական փաստեր&lt;ref name=&quot;McLean_vs_Arkansas&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.talkorigins.org/faqs/mclean-v-arkansas.html |title=McLean v. Arkansas Board of Education |last=Dorman |first=Clark |date=January 30, 1996 |website=TalkOrigins Archive |publisher=The TalkOrigins Foundation, Inc. |location=Houston, TX |type=Transcription |access-date=2013-09-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.talkorigins.org/faqs/helium/zircons.html |title=Dr. Humphreys' Young-Earth Helium Diffusion 'Dates': Numerous Fallacies Based on Bad Assumptions and Questionable Data |last=Henke |first=Kevin R. |author-link=Kevin Henke |date=June 20, 2010 |website=TalkOrigins Archive |publisher=The TalkOrigins Foundation, Inc. |location=Houston, TX |access-date=2014-09-18}} Original version: March 17, 2005; Revisions: November 24, 2005; July 25, 2006 and June 20, 2010.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://gondwanaresearch.com/rate.htm |title=R.A.T.E: More Faulty Creation Science from The Institute for Creation Research |last=Meert |first=Joseph G. |date=February 6, 2003 |website=Gondwana Research |publisher=Joseph Meert |location=Gainesville, FL |access-date=2014-09-18}}&lt;/ref&gt;։|Ն}}.

== Պատմություն ==
[[File:Big Valley Creation Science Museum.jpg|thumb|Բիգ Վալի Կրիացիոն թանգրան [[Ալբերտա]]յի Բիգ Վալի գյուղում ([[Կանադա]])]]

Աշխարհի ստեղծման նկատմամբ հավատը մի քանի հազար տարի եղել է աշխարհի ծագման գերիշխող գաղափարը։ Միևնույն ժամանակ, աստվածաշնչյան տեքստի մեկնաբանությունները միշտ չէ, որ ենթադրում են բառացի մեկնաբանություն։ Ներկայումս [[Կրեացիոնիզմ|կրեացիոնիսների]] միջև կա տեսակետների զգալի տարանջատում։

«Գիտական կրեացիոնիզմը»՝ որպես կազմակերպված շարժում, առաջացել է 1960-ական թվականներին կանադացի բողոքական, ''յոթերորդ օրվա ադվենտիստ'' Ջորջ ՄակՔրիդի Փրայսի ավելի վաղ գրությունների ազդեցության տակ։ Իր աշխատությունները, ինչպիսին է «Նոր երկրաբանությունը» (''The New Geology''), նա անվանել է [[Աղետների տեսություն|«Աղետների նոր տեսություն]]»։ Սակայն նրա գաղափարները աջակցություն չեն գտել՝ առաջացնելով գիտական հանրության հետևողական քննադատությունը&lt;ref&gt;{{книга|автор=Ronald L. Numbers.|заглавие=The creationists: from scientific creationism to intelligent design|ссылка=https://archive.org/details/creationistsfrom0000numb|издательство=Harvard University Press|год=2006|страницы=[https://archive.org/details/creationistsfrom0000numb/page/106 106]|isbn=0674023390, 9780674023390}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ 

Նոր աղետի տեսությունը նույնպես մեծապես աննկատ է մնացել այլ կրեացիոնիստների կողմից մինչև իր վերածնունդը 1961 թվականին՝ Հենրի Մորիսի և Ջոն Ուիթքոմբի «Ծննդոց Ջրհեղեղ. Աստվածաշնչի գրառումը և դրա ներգրավվածությունը գիտության մեջ» գրքի հրապարակումը։ Այս հրապարակումը արագորեն դարձել է [[Ֆունդամենտալիզմ|բողոքական ֆունդամենտալիստների]] կարևոր տեքստ և նպաստել է լայն շրջանակներում «գիտական կրեացիոնիզմի» տարածմանը։ Այս հրապարակմամբ կազմակերպված շարժման շնորհիվ Հենրի Մորիսը համարվում է ժամանակակից «գիտական կրեացիոնիզմի» դե ֆակտո հիմնադիրը&lt;ref&gt;''Scott, Eugenie C.'' Creation Science Lite // {{книга|автор=Andrew J. Petto and Laurie R. Godfrey.|заглавие=Scientists Confront Creationism|ссылка=https://archive.org/details/scientistsconfro0000unse_h5f5|издательство=New York, London: Norton|год=2007|страницы=[https://archive.org/details/scientistsconfro0000unse_h5f5/page/59 59]|isbn=978-0-393-33073-1}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև այն պատճառով, որ 1972 թվականին նա ստեղծել է ''Կրեացիոն հետազոտությունների ինստիտուտը'', որը դարձել է «գիտական կրեացիոնիզմի» հիմնական կենտրոնը։

«Գիտական կրեացիոնիզմի» վաղ աշխատությունները կենտրոնացած են եղել աստվածաշնչյան տեքստերի գաղափարների բառացի ընկալման վրա և բացահայտ կրոնական բնույթ են կրել։ Այս աշխատանքները մեծ ուշադրություն չեն գրավել պահպանողական բողոքական ֆունդամենտալիստական և ավետարանական քրիստոնեական ժողովներից դուրս մինչև 1970-ականները, երբ նրա հետևորդները դեմ էին Միացյալ Նահանգների հանրակրթական դպրոցներում և այլ կրթական հաստատություններում էվոլյուցիոնիզմի ուսումնասիրությանը՝ գրավելով հանրության և, մասնավորապես, գիտական հանրության ուշադրությունը։

Այն ժամանակ շատ ուսումնական հաստատությունների ղեկավարներ և օրենսդիրներ անհրաժեշտ են համարել իրենց ուսումնական ծրագրերում ներառել «գիտական կրեացիոնիզմի» ուսումնասիրությունը էվոլյուցիոնիզմի հետ մեկտեղ&lt;ref name=&quot;Gary B. Ferngren&quot;&gt;{{книга|автор=Gary B. Ferngren.|заглавие=Science and religion: a historical introduction|издательство=JHU Press|год=2002|страницы=277|isbn=0801870380, 9780801870385}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Եկեղեցիներում և քրիստոնեական դպրոցներում օգտագործվող «գիտական կրեացիոնիզմի» մասին տեքստերը վերաձևակերպվել են՝ հեռացնելու համար դրանց աստվածաշնչյան և աստվածաբանական հղումները, և ավելի քիչ բացահայտ աղանդավորական տարբերակները ներառվել են [[Լուիզիանա]]յի, [[Արկանզաս (նահանգ)|Արկանզասի]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] այլ վայրերի հանրային դպրոցների ուսումնասիրություններում&lt;ref name=&quot;Gary B. Ferngren&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{книга|автор=Christopher P. Toumey.|заглавие=God's Own Scientists: Creationists in a Secular World|издательство=New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press|год=1997|страницы=38|isbn=978-0813520445}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ Թեև Միացյալ Նահանգների որոշ նահանգներ 1920-ականներից ունեին էվոլյուցիայի ուսուցման դեմ օրենքներ, որոնք չեղարկվել են միայն 1968 թվականին, երբ ԱՄՆ Գերագույն դատարանը նման օրենքները «Էփերսոնն ընդդեմ Արկանզասի» գործում հակասահմանադրական է ճանաչել&lt;ref name=&quot;McLean_vs_Arkansas&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/393/97 |title=Susan EPPERSON et al., Appellants, v. ARKANSAS. |website=LII / Legal Information Institute |language=en |accessdate=2022-08-07}}&lt;/ref&gt;։

Դպրոցներում «գիտական կրեացիոնիզմի» ուսուցումը երկար չի տևել։ 1982 թվականին Մաք Լիլն ընդեմ Էպերսոնի հայցի&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=|title=Rev. Bill McLEAN, et al., Plaintiffs, v. The ARKANSAS BOARD OF EDUCATION, et al., Defendants.|url=https://scholar.google.com.au/scholar_case?case=12064726535843283781&amp;q=McLean+creation&amp;hl=en&amp;as_sdt=2006|journal=}}&lt;/ref&gt; դատավարության ժամանակ հիմնավորվել է, որ «գիտական կրեացիոնիզմը» չի համապատասխանում գիտության անհրաժեշտ չափանիշներին, և որ դրա հիմնական ուղղվածությունը հատուկ կրոնական է&lt;ref name=&quot;McLean v. Arkansas&quot;&gt;{{книга|автор=Edward J. Larson.|заглавие=Trial and Error: The American Controversy over Evolution|издательство=Oxford University Press|год=2003|страницы=288|isbn=978-0813520445}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։ «Գիտական կրեացիոնիզմի» ուսումնասիրությունն ԱՄՆ-ում փաստացի ավարտվել է 1987 թվականին՝ ԱՄՆ Գերագույն դատարանի հետագա որոշմամբ՝ Էդվարդսն ընդդեմ Ագիլարի գործով&lt;ref name=&quot;Edward J. Larson&quot; /&gt;։ Դատարանը վճռել է, որ [[Լուիզիանա]]յի օրենքը, որը պահանջում է էվոլյուցիոնիզմի հետ մեկտեղ ուսումնասիրել «գիտական կրեացիոնիզմը», հակասահմանադրական է, քանի որ դրա միակ նպատակը հատուկ կրոնական համոզմունքների պաշտպանությունն է&lt;ref name=&quot;McLean v. Arkansas&quot; /&gt;։ Այս որոշմանն աջակցել են գիտական բնագավառներում [[Նոբելյան մրցանակ]]ի 72 դափնեկիրներ, գիտությունների 17 պետական ակադեմիաներ, ինչպես նաև այլ գիտական կազմակերպություններ, որոնք կազմել են «գիտական կրեացիոնիզմը» բնորոշող փորձագիտական եզրակացություն՝ բաղկացած կրոնական դոկտրիններից&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.talkorigins.org/faqs/edwards-v-aguillard/amicus1.html|title=Edwards v. Aguillard: Amicus Curiae Brief of 72 Nobel Laureates|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125214910/http://www.talkorigins.org/faqs/edwards-v-aguillard/amicus1.html|archive-date=2021-01-25|access-date=2010-07-10|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գիտական կրեացիոնիզմի հիմնավորումներ ==
«Գիտական կրեացիոնիզմի» կողմնակիցները պնդում են, որ իրենց տեսություններն ու վարկածները հիմնավորված են բազմաթիվ փաստացի ապացույցներով։ Ի հավելումն դրան՝ նրանք վկայակոչում են երկրաբանական գտածոները և դրանց տարիքը որոշելու տվյալները՝ «գիտական կրեացիոնիստների» տեսանկյունից նշելով Երկրի երիտասարդ տարիքը (նորերկրային կրեացիոնիզմ) կամ էլ հակասում են էվոլյուցիայի տեսությանը։

Կրեացիոնիստական գրականությունը հաճախ անդրադառնում է այս տարիքային որոշումներին ժամանակակից կենդանիների մնացորդների և ժամանակակից երկրաբանական հանքավայրերի երկրաբանության ավանդական մեթոդներով (վերջին [[Հրաբխային նետվածքներ|հրաբխային ժայթքումներ]])։ Ըստ այդ հրապարակումների հեղինակների՝ շատ դեպքերում նման նմուշները ցույց են տվել տասնյակ միլիոնավոր տարվա տարիք, որը չի համապատասխանում նրանց իրական տարիքին։

Նաև «գիտական կրեացիոնիստները» հղում են [[Անպատեհ գտածոներ|«անպատեհ արտեֆակտներին»]], որոնք, նրանց կարծիքով, վկայում են միլիոնավոր տարիներ առաջ մահացած մարդկանց և կենդանիների միաժամանակյա գոյության մասին (ըստ ժամանակակից գիտական տվյալների), օրինակ՝ [[Դինոզավրեր|դինոզավրերի]]։ «Գիտական կրեացիոնիզմի» կողմնակիցների շրջանում լայնորեն հայտնի էին այնպիսի արտեֆակտներ, ինչպիսիք են [[Իկայի քարեր|Իկայի քարերը]] ([[Պերու]]), [[Ակամբարոյի արձանիկներ|Ակամբարոյի արձանիկները]] ([[Մեքսիկա]]) և նմանատիպ այլ գտածոներ։

== Գիտական կրեացիոնիզմի քննադատություն ==

=== Մետաֆիզիկական քննադատություն ===
Կրեացիան գիտությունը [[Ապրիորի|առաջնահերթ]] մետաֆիզիկական ենթադրություն է անում, որ գոյություն ունի կյանքի ստեղծող, որի ծագումը ուսումնասիրվում է։ Քրիստոնեական կրեացիոն գիտությունը կարծում է, որ արարչության նկարագրությունը տրված է Աստվածաշնչում, և որ Աստվածաշունչն անսխալական է այս նկարագրության մեջ (և այլուր), և, հետևաբար, էմպիրիկ գիտական ապացույցները պետք է համապատասխանեն այդ նկարագրությանը։ Կրեացիոնիստները նաև դիտարկում են գիտությունների շրջանակներում բոլոր գերբնական բացատրությունների բացառումը որպես գերագույն էությունը և հրաշքները բացառելու վարդապետական պարտավորություն։ Նրանք պնդում են, որ դա գիտությանը դրդել է ընդունել [[Դարվինիզմ|դարվինիզմը]], տերմին, որն օգտագործվում է արարչագործության գիտության մեջ՝ կենսաբանական էվոլյուիան մատնանշելու համար, որը նաև հաճախ օգտագործվում է նվաստացման իմաստով։ Քննադատները պնդում են, որ կրեացիոն գիտությունն ավելի շուտ կրոնական է, քան գիտական, քանի որ այն բխում է կրոնական տեքստի նկատմամբ հավատքից, այլ ոչ թե գիտական մեթոդի կիրառումից&lt;ref name=&quot;McLean_vs_Arkansas&quot; /&gt;։ [[ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիա|Միացյալ Նահանգների Գիտությունների ազգային ակադեմիան]] միանշանակ հայտարարել է. «Էվոլյուցիան ներթափանցում է բոլոր կենսաբանական երևույթները։ Անտեսել, որ այն տեղի է ունեցել կամ դասակարգել որպես դոգմայի ձև, նշանակում է ուսումնասիրողին զրկել կենսաբանական գիտություններում ամենաֆունդամենտալ կազմակերպչական հայեցակարգից։ Ոչ մի այլ կենսաբանական հայեցակարգ չի եղել ավելի լայնորեն փորձարկված և ավելի հիմնովին հաստատված, քան օրգանիզմների էվոլյուցիոն պատմությունը»։ Հետագայում [[Մարդաբանություն|մարդաբան]] Էուգենի Սկոտը նշել է։ «Էվոլյուցիայի դեմ կրոնական հակադրությունը խթանում է հակաէվոլյուցիոնիզմը։ Չնայած հակաէվոլյուցիոնիստները խոսքերով ընդունում են էվոլյուցիայի հետ կապված ենթադրյալ գիտական խնդիրները, գործնականում նրանք պայքարում են այդ ուսմունքի դեմ՝ կրոնի համար էվոլյուցիայի հետևանքների վերաբերյալ մտավախությունն ունենալով»&lt;ref name=&quot;Scott_1997&quot;&gt;{{cite journal |last=Scott |first=Eugenie C. year=1997 |url=http://bio.classes.ucsc.edu/bio175/Other/Scott_1997.pdf |title=Antievolutionism and Creationism in the United States |journal=Annual Review of Anthropology |volume=26 |pages=263–289 |issn=0084-6570 |access-date=2014-09-18 |doi=10.1146/annurev.anthro.26.1.263 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150613195924/http://bio.classes.ucsc.edu/bio175/Other/Scott_1997.pdf |archive-date=2015-06-13 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;։

Կրեացիոն գիտության ջատագովները պնդում են, որ Տիեզերքի, Երկրի և կյանքի ծագման գիտական տեսությունները հիմնված են մեթոդաբանական [[Նատուրալիզմ|նատուրալիզմի]] և միանմանականության [[Ապրիորի|a priori]] ենթադրությունների վրա, որոնցից յուրաքանչյուրը նրանք մերժում են&lt;ref name=&quot;Scott_1997&quot; /&gt;։ Գիտության որոշ ոլորտներում, ինչպիսիք են [[Քիմիա|քիմիան]], [[Օդերևութաբանություն|օդերևութաբանությունը]] կամ [[Բժշկություն|բժշկությունը]], արարչագործական գիտության կողմնակիցները պարտադիր չէ, որ վիճարկեն նատուրալիստական կամ միատեսակ ենթադրությունների կիրառումը, այլ փոխարենը առանձնացնում են այն գիտական տեսությունները, որոնք նրանք համարում են, որ հակասում են իրենց կրոնական համոզմունքներին, և հենց այդ տեսությունների դեմ էլ նրանք կենտրոնացնում են իրենց ուժերը&lt;ref name=&quot;Ruse&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Scott_1997&quot; /&gt;։

=== Գիտական քննադատություն ===
Չնայած «գիտական կրեացիոնիզմը» հավակնում է լինել գիտական շարժում, այն իրականում ակադեմիական շրջանակներում միաձայն ճանաչվում է որպես [[Կրոն|կրոնական]], այլ ոչ թե [[Գիտություն|գիտական]] դոկտրին։ «Գիտական կրեացիոնիզմը» չի ճանաչվում որպես գիտական, քանի որ այն չունի [[Էմպիրիզմ|էմպիրիկ]] տվյալներ, չի տրամադրում փորձարարական [[Հիպոթեզ|վարկածներ]] և բացատրում է բնության պատմությունը անստուգելի [[գերբնական]] պատճառների միջամտությամբ&lt;ref&gt;[http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=6024 Science and Creationism: A View from the National Academy of Sciences, 2nd edition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070709085757/http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=6024 |date=2007-07-09 }} // ԱՄՆ National Academy of Science, 1999, National Academy Press. p. 48&lt;/ref&gt;։ Թեև «գիտական կրեացիոնիստները» պնդում են գիտական մեթոդներով աշխարհի ստեղծման հաստատման հնարավորությունը, գիտությունը երբեք չի դիմում երևույթների բացատրությանը գերբնական պատճառներով, քանի որ վերջիններս հնարավոր չէ հայտնաբերել փորձնականորեն։ Ուստի գիտնականների ճնշող մեծամասնությունը՝ թե՛ անհավատ, թե՛ հավատացյալ, կրոնը համարում է բացառապես հավատքի ոլորտ, այլ ոչ թե գիտություն։

Ինչ վերաբերում է գիտական կրեացիոնիզմին, ապա դրա գիտական բնույթի դեմ առաջ են քաշվում նույն փաստարկները, ինչ արարչապաշտությունն ընդհանրապես, իսկ մասնավորապես&lt;ref name=&quot;Ruse&quot; &gt;''Ruse M.'' [https://www.jstor.org/stable/688792 Creation Science Is Not Science // Science, Technology, &amp; Human Values, 1982. Vol. 7, No. 40. p.72-78] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210506124747/https://www.jstor.org/stable/688792 |date=2021-05-06 }}&lt;/ref&gt;.

* [[Հերքելիություն|փորձարարական ստուգման հնարավորության սկզբունքորեն բացակայությունը]]
* Ստուգվող դրույթները պարզվում են, որ չեն համապատասխանում իրականությանը,
* կանխատեսող ուժի սկզբունքայի բացակայություն։

Այսպիսով, [[Հնէաբանություն|պալեոնտոլոգ]] և [[Գիտության պատմություն|գիտության պատմաբան]] [[Սթիվեն Ջեյ Գուլդ|Սթիվեն Ջեյ Գուլդը]] նշել է, որ «գիտական կրեացիոնիզմը» իր հիմնական կետերով [[Հերքելիություն|անսխալական]] է, իսկ մյուսներում՝ սխալական։

Կրեացիոնիզմի ոչ գիտական բնույթը բացահայտվում է երկու եղանակով. նրա կենտրոնական դրույթները չեն կարող փորձարկվել, և որոշակի պնդումներ, որոնք կարող էին ստուգվել, պարզվել են, որ սխալ են։

{{քաղվածք|Կրեացիոնիզմի ոչ գիտական բնույթը բացահայտվում է երկու եղանակով. նրա կենտրոնական դրույթները չեն կարող փորձարկվել, և մասնավոր պնդումները, որոնք կարող էին ստուգվել, ճանաչվել են կեղծ&lt;ref&gt;Ronald L. Numbers. The Creationists: The Evolution of Scientific Creationism. University of California Press. 1993. p. 249
&lt;/ref&gt;։{{oq|en|Creationism reveals its nonscientific character in two ways: its central tenets cannot be tested and its peripheral claims, which can be tested, have been proven false}}|}}

{{քաղվածք|Եթե դուք ուսումնասիրեք կեղծ հնէաբանության և կրեացիոնիզմի մեթոդաբանությունը՝ ինչպես են նրանք կառուցում իրենց փաստարկները, ապա դուք կգտնեք, որ դրանք գրեթե նույնական են։ Ըստ էության, օգտագործվում են ոչ թե ինտելեկտուալ, այլ քաղաքական փաստարկներ։ Կարծես թե գիտություն է, բայց դա այդպես չէ։ Նրանք սոցիալական բազմաթիվ հիվանդությունների համար մեղադրում են գիտությանը և էվոլյուցիայի տեսությանը և իրենց հիմնական նպատակն են համարում գիտության խարխլումն ու ոչնչացումը{{sfn|O’Hehir|2005}}։|Պատմաբան Ֆեգան Գարետ}}

=== Աստվածաբանական քննադատություն ===
Բացի գիտական հանրության քննադատությունից՝ «գիտական կրեացիոնիզմը» քննադատվում է նաև կրոնի ներկայացուցիչների կողմից, ովքեր կանգնած են թե՛ մետաֆորիկ/հին երկրային կրեացիոնիզմի, թե՛ թեիստական էվոլյուցիոնիզմի դիրքերում (վերջիններս կարծում են, որ էվոլյուցիայի ժամանակակից տեսությունը ընդհանուր առմամբ չի հակասում Ս. Սուրբ Գրքին և Սուրբ Ավանդությանը) և ըստ այդմ՝ համաձայն չեն գիտական կրեացիոնիզմի բիբլիական տառացիության հետ&lt;ref name=&quot;Кураев&quot;&gt;Սարկավագ՝ Кураев, Андрей Вячеславович| [http://www.evolbiol.ru/kuraev.htm Может ли православный быть эволюционистом?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100202071751/http://www.evolbiol.ru/kuraev.htm |date=2010-02-02 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Քահանայապետ՝ Александр Борисов. [http://www.damian.ru/Pravoslavie_i_nauka/borisov_o_darvinizme.html Алексей Константинович Толстой и его Послание к М. Н. Лонгинову о дарвинизме] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130512041618/http://www.damian.ru/Pravoslavie_i_nauka/borisov_o_darvinizme.html |date=2013-05-12 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Галина Муравник''. [http://www.damian.ru/Pravoslavie_i_nauka/2_Ni_Shagu_vpered.htm Ни шагу вперед!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081028223305/http://www.damian.ru/Pravoslavie_i_nauka/2_Ni_Shagu_vpered.htm |date=2008-10-28 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Священник Леонид Цыпин''. [http://www.kiev-orthodox.org/site/faithscience/1124/ Правы ли современные «креационисты»?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100720084609/http://www.kiev-orthodox.org/site/faithscience/1124/ |date=2010-07-20 }}&lt;/ref&gt;։ 2010 թվականի փետրվարին «Богослов.Ru» ուղղափառ մեծ պորտալում հրապարակվել են մի խումբ պրոֆեսիոնալ կենսաբանների կողմից պատրաստված էվոլյուցիայի ապացույցներ, որոնք նախկինում տեղադրված էին «Էվոլյուցիայի խնդիրները» կայքում։ Հրատարակությունը պարունակում է մի հատված, որը հերքում է [[Էվոլյուցիա|էվոլյուցիային]] դեմ հանդես եկող կրեացիոնիստների փաստարկները&lt;ref name=&quot;Доказательства&quot;&gt;[http://www.bogoslov.ru/text/601165.html Доказательства эволюции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110814093200/http://www.bogoslov.ru/text/601165.html |date=2011-08-14 }} // Богослов. Ru, 22 февраля 2010&lt;/ref&gt;։ Ուղղափառության որոշ ներկայացուցիչներ գիտական կրեացիոնիզմը համարում են բողոքականության հատուկ դրսևորում, և ուղղափառ ավանդույթում աջակցության որևէ հիմնավոր պատճառ չի գտնում&lt;ref name=&quot;Кураев&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180125073733/http://www.bogoslov.ru/text/393452.html О сектантском происхождении так называемого «научного креационизма»] // БогословРу, 25 марта 2009&lt;/ref&gt;։

=== Պատմական, փիլիսոփայական և սոցիոլոգիական քննադատություն ===
Պատմականորեն, այն բանավեճը, թե արդյոք կրեացիոնիզմը համատեղելի է գիտության հետ, կարելի է գտնել մինչև 1874 թվականը, երբ գիտության պատմաբան Ջոն Ուիլյամ Դրեյփերը հրապարակել է իր «Կրոնի և գիտության միջև կոնֆլիկտի պատմությունը»։ Դրանում Դրեյփերը պատկերել է գիտության զարգացման ողջ պատմությունը որպես կրոնի դեմ պատերազմ։ Պատմության այս ներկայացումը հետագայում տարածվել է հետևորդների կողմից, ինչպիսիք են [[Էնդրյու Ուայթ|Էնդրյու Դիքսոն Ուայթն]] իր երկհատորյակում «Գիտության պատերազմի պատմությունը աստվածաբանության հետ քրիստոնեական աշխարհում» (1896 թ.): Նրանց եզրակացությունները վիճարկվել են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bede.org.uk/university.htm|title=Medieval Science, the Church and Universities|last=Hannam|first=James|date=December 8, 2009|website=Bede's Library|publisher=James Hannam|location=Maidstone, England|access-date=2013-09-01}}&lt;/ref&gt;։

Միացյալ Նահանգներում կրիացիոն գիտության ջատագովների հիմնական ուշադրությունը կառավարության կողմից աջակցվող հանրակրթական դպրոցների համակարգերի վրա է, որոնց Հիմնադրման դրույթով արգելված է հատուկ կրոններ քարոզել։ Պատմական համայնքները պնդում են, որ Աստվածաշնչի թարգմանությունները պարունակում են բազմաթիվ թարգմանական սխալներ և վրիպակներ, և, հետևաբար, աստվածաշնչյան տառացի օգտագործումն արարման գիտության մեջ հակասական է{{sfn|Alston|2003|p=[https://books.google.com/books?id=YGRKhtWCh2cC&amp;pg=PA23 23]|ps=}}{{sfn|Moore|2002|p=[https://archive.org/details/fromgenesistogen0000moor/page/27 27]|ps=}}։

== Տես նաև ==
* [[Գիտական սկեպտիցիզմ]]

== Նշումներ ==
{{ծանցանկ|group=&quot;Ն&quot;}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

== Գրականություն ==
* {{БРЭ|статья=Креационизм|id=2108427|автор=Резвых П. В., Колчинский Э. И. (Креационизм в биологии)|том=15|страницы=661|ref=БРЭ}}
* {{книга|автор=[[Ստանիսլավ Դրոբիշևսկի|Дробышевский С. В.]]|заглавие=Достающее звено. (Հասանելի օղակ)|том=1|место=М.|издательство=Corpus|год=2017|страниц=668|isbn=978-5-17-137077-0|ref=Дробышевский}}
* {{книга|часть=Креационизм, креационистская наука|ссылка часть=http://skepdic.ru/kreacionizm-kreacionistskaya-nauka/|заглавие=Энциклопедия заблуждений: собрание невероятных фактов, удивительных открытий и опасных поверий|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Издательский дом «Вильямс»|год=2005|том=|страницы=|столбцы=|страниц=672|серия=|isbn=5-8459-0830-2, ISBN 0-471-27242-6|тираж=|ref=Кэрролл|автор=Кэрролл Р. Т.}}
* Дж. С. Маклин, Роджер Окленд, Л. Маклин. Очевидность сотворения мира. Происхождение планеты Земля. Принт Хаус. 2005
* Рос А. В начале…: Пер. с англ. — Заокский: Источник жизни, 2001.
* {{книга|автор=Соколов А. Б.|заглавие=Мифы об эволюции человека|ссылка=|ответственный=Գիտական խմբագիր՝ կենսաբանական գիտությունների դոկտոր Ելենա Նայմարկ|место=М.|издательство=Альпина нон-фикшн հրատարակչություն|год=2015|страниц=390|серия=|isbn=978-5-91671-403-6|тираж=|ref=Соколов}} ([https://vsenauka.ru/free_books_cache/mufi_ob_evolucuu_cheloveka.pdf pdf] Всенаука կայքում).
* {{книга|автор=Соколов А. Б.|заглавие=Ученые скрывают? Мифы XXI века|ссылка=|ответственный=Գիտական խմբագիրներ՝ Սվետլանա Բորինսկայա, Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, Պատմական գիտությունների դոկտոր, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Ասկոլդ Իվանչիկ|место=М.|издательство=Альпина нон-фикшн|год=2017|страниц=370|isbn=978-5-91671-742-6|ref=Соколов}} ([https://vsenauka.ru/free_books_cache/ychenie_skrivaut__mufi_xxi_veka.pdf pdf] Всенаука կայքում).
* {{книга|автор=Соколов А. Б.|заглавие=Странная обезьяна. Куда делась шерсть и почему люди разного цвета|ссылка=|ответственный=գիտական խմբագիր՝ կենսաբանական գիտությունների թեկնածում պատմական գիտությունների դոկտոր Մարիյա Մեդնիկովա|место=М.|издательство=Альпина нон-фикшн|год=2020|страниц=576|isbn=978-5-00139-302-3|тираж=|ref=Соколов}}
* ''Уайт Эдмунд, Браун Дейл М.'' Первые люди / Пер. с англ. И. Г. Гуровой. — М.: Мир, 1978. — 156 с.: ил. — (Возникновение человека).
* Священник Тимофей. Православное мировоззрение и современное естествознание. М.: Паломникъ, 2004

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Կեղծ գիտություն]]
[[Կատեգորիա:Կրեացիոնիզմ]]
[[Կատեգորիա:Քրիստոնեական աստվածաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Փիլիսոփայական ուղղություններ և դպրոցներ]]
[[Կատեգորիա:Դավադրության տեսություն]]
[[Կատեգորիա:Հակաինտելեկտուալիզմ]]
[[Կատեգորիա:Գիտական խաբեություններ]]
[[Կատեգորիա:Բողոքականություն]]</text>
      <sha1>76lmh5e1yc1o52ift9rz7mo2zqosjfm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Խորհրդարան/Արխիվ/Հուլիս 2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>1099058</id>
    <revision>
      <id>8492634</id>
      <parentid>8491745</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:39:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 4 քննարկման բաժիններ [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]]-ից</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="152737" xml:space="preserve">{{talk archive}}

== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:37, 18 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23529147 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:37, 18 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23529147 --&gt;
== Ադմինական իրավունքների չարաշահում ==

Հարգելի վիքիհամայնք, ուզում եմ քննարկման ներկայացնել մի հարց, որի հետ, վստահ եմ, շատերը բախվել են։ Արդեն որերորդ անգամ [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] մասնակիցը առանց որևէ զգուշացման կամ պիտակման ջնջում է իմ կամ ակումբիս անդամների գրած հոդվածները։ Այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ վերոնշյալ անձը գիշեր-ցերեկ նստած հետևում է մեր ստեղծած հոդվածներին և առանց հիմնավորման ջնջում։ 

Առաջարկում եմ տվյալ ադմին նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել։ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 12:26, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]], խնդրում եմ ներկայացնել օրինակներ: Հիշեցնում եմ, որ մենք ունենք [[Վիքիպեդիա:Ջնջման կանոնակարգ#Արագ ջնջում|արագ ջնջման]] կանոնակագ: - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 12:59, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի Նարինե, հավաստիացնում եմ, որ որքան այս 16 տարին հիշում եմ հայերեն Վիքիպեդիա չի եղել որևէ ադմին, ով «գիշեր–ցերեկ նստած հետևում է ու սպասում է ջնջի»։ Համաձայն [[Վիքիպեդիա:Վարվելակարգ]]ի «Ենթադրեք բարի մտադրություններ»։ Ադմինական աշխտանքը տեղով բավականին անշնորհակալ է, և ոչ հաճելի և պետք չէ այդ կամավորներին հավելյալ ապամոտիվացնել Վիքիէտիկետին ոչ համապատասխան խոսքերով։ Ես նայեցի [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8F%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6?type=delete&amp;user=Voskanyan&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers ջնջման տեղեկամատյանները] և վերջին օրերին Ոսկանյանը ջնջել է վերահղումներ, դատարկ էջեր, տառասխալներով էջեր։ Այս էջերի թվով ես չգտա թե ինչի մասին կարող է լինել խոսքը։ Վիքիպեդիայում ցանկացած մեղադրանք/քննության առաջարկ պետք է ուղղորդվի կոնկրետ գործողությունների վրա հղումներով։ Խնդրում եմ նշեք կոնկրետ օրինակներ, հատկապես եթե պնդում եք, որ դա ոչ թե 1-2 միջադեպ է, այլ տևական երևույթ։  --[[Մասնակից:Xelgen|Ալեքսեյ a.k.a. Xelgen]] ([[Մասնակցի_քննարկում:Xelgen|քննարկում]]) 13:16, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

Հոդվածը ջնջելիս ես դրա ստեղծողի ակումբային պատկանելությունը ու ակումբավարների սեփականատիրական իրավունքները հաշվի չեմ առնում (դա բնավ էլ պարտադիր չէ), բայց երևի նկատելի է, որ վերջերս ես քիչ եմ խմբագրում (անձնական պատճառներով, այնպես չէ, որ մեղադրանքները առանձնապես ծանր եմ տանում), եթե խոսքը վերաբերում է [[Մխիթար Մոս-Մուշեղյան]] հոդվածին, ապա այն ջնջվել է որպես դատարկ էջ, կարող էիք ուղղակի գրել, որ վերականգնվի, ի՞նչ կարիք կա չեղած ենթադրություններ անել. ինձ թվացել էր՝ սկսնակ մասնակցի կողմից ստեղծված ոչ այնքան նշանակալի անձի մասին հերթական հոդվածներից է, (գոնե կարելի էր մի քանի հղում ավելացնել. եթե այդքան կարևոր կազմակերպություններ են, որոնց անդամակցումը անձին նշանակալի են դարձնում, հավանաբար դրանց մասին էլ հոդվածներ պետք է լինեն, բացի այդ՝ առաջին հայացքից աչքի է զարնում այն հանգամանքը, որ հոդվածում ներկայացված են հիմնականում ոչ երկրորդային աղբյուրներ), Ձեր անունը չէի նկատել։ 

Հիշեցնեմ նաև նախորդ անգամ հոդվածը ջնջվել էր ոչ առանց հիմնավորման (ես մի դեպք եմ հիշում, ինչո՞ւ է նշվում, թե հոդվածները ջնջվում են գիշեր-ցերեկ), հետո Ձեր նախաձեռնությամբ  (ոչ առանց անհիմն մեղադրանքների) մի քանի քննարկում եղավ, ու մասնակիցների մեծ մասը հոդվածի ջնջումը համարեց հիմնավոր ու տեղին, այլ հարց է, որ Դուք մինչև հիմա փորձում եք առանց լուրջ հիմնավորման հակառակը պնդել (եթե անգամ հոդվածը շուտով վերստեղծվի, ու  մյուս մասնակիցները չանդրադառնան դրան, և հոդվածը մնա, դա դեռ չի նշանակում, որ նախկինում դրա ջնջվելը սխալ էր. ուղղակի բոլորի համար չէ, որ նախագծի սկզբունքներն առաջին տեղում են)։

Չեմ առաջարկում տվյալ մասնակցին արդեն որերորդ անգամ անհիմն մեղադրանքների համար «նկատողություն տալ և/կամ արգելափակել», բայց խնդրում եմ իմ խմբագրումների մեջ հետին մտքեր չենթադրել, եթե սխալմամբ հոդվածի ջնջումը այդքան մեծ մեղք է, ներողություն եմ խնդրում, արդեն վերականգնել եմ։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:53, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի [[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]], կարծում եմ՝ հասցրել եք ծանոթանալ իմ վիքիգործունեությանը և համոզվել, թե որքան սրտացավ վերաբերմունք ունեմ իմ ստեղծած յուրաքանչյուր հոդվածի ու, առհասարակ, վիքիպեդիայի ու վիքիաշխարհի նկատմամբ։ Ուստի հոդված ջնջելիս խնդրում եմ մի պահ մտածել, թե այն ստեղծողը (խոսքը միայն իմ մասին չէ) ինչքան ժամանակ ու էներգիա է ներդրել, ինչ հիասթափությունների պատճառ կարող է դառնալ առանց պիտակման ջնջումը (հատկապես սկսնակ խմբագիրների պարագայում) և հետո միայն կիրառել ադմինական լիազորությունները։ Իսկ հոդվածը վերականգնելու համար շնորհակալություն։ Քննարկման մյուս մասնակիցներին ևս շնորհակալություն։ Քանի որ այս անգամ խնդիրը լուծվեց, կարծում եմ՝ հարկ չկա քննարկումը շարունակել։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 21:13, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)

{{u|Նարինե Մուրադյան}} ջան, ասեմ, որ Voskanyan ադմինի կողմից ինքս չեմ նկատել նման «խմբագրական հետապնդումներ»։ Քանի որ վերջինս առավել ակտիվ ադմիններից է, հավանական է, որ իր ադմինական որոշ գործողություններ կարող են տարընկալման առիթ տալ։ Իհարկե եթե նկատել ես խնդրահարույց կոնկրետ գործողություններ, խնդրում եմ նշել այստեղ, անպայման միասին կուսումնասիրենք ու հետևություններ կարվեն։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  18:40, 8 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Կարծես թե կա ընդհանուր դիրքորոշում, սակայն նախադեպը ինձ բավականին մտահոգիչ է թվում ընդհանուր առմամբ վերցրած։ Այստեղ հնչում են լուրջ մեղադրանքներ, որոնք կարող են վիրավորական լինել կամ «ստիպել» աչառու քայլեր կատարել, այն է թե՝ հատուկ ստուգել, թե ում ստեղծած հոդվածի հետ գործ ունի ադմինը կամ կամայական խմբագիրը, շրջանցի որոշակի մարդկանց խմբագրումներ, քանի որ «բողոք է ներկայացվել կամ կարող է ներկայացվել»։ Կրկնում եմ. սա վատ նախադեպ է, կարող է շահարկվել, քանի որ խմբագրումների մի որոշակի տեսակ կարող է ծածկվել հետապնդման անունի տակ և ուղղակի դադարել նկատվելուց։ Խնդրում եմ հետևողական լինել բոլոր արտահայտությունների, հատկապես նման լուրջ մեղադրանքների ապացուցման պարագայում, այլապես ցանկացած ակտիվ խմբագիր կարող է հայտնվել նույն իրավիճակում որպես «չուզող»։ (Կարծում եմ՝ կարիք չկա ասելու, որ որևէ մեկի շահը չեմ պաշտպանում։ Սա առաջին հերթին վիքիէթիկետի հետ կապված հարց է)։ --[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 17:45, 10 Հուլիսի 2022 (UTC)

== «WikiGraphers». Hackathon ==

Հարգելի՛ խմբագիրներ, Հետք Մեդիա Գործարանը, «WikiGraphers. վիզուալացնելով ազատ գիտելիքը» նախագծի շրջանակներում, օգոստոսի 5-7-ը Դիլիջանում կազմակերպում է հաքաթոն։ Հաքաթոնին կարող են գրանցվել Վիքիմեդիա նախագծերում առնվազն 500 խմբագրում ունեցող մասնակիցները։

Հաքաթոնի ժամանակ նախագծի մասնակիցները և Հայերեն Վիքիպեդիայի ակտիվ խմբագիրները միասին ստեղծելու են տեքստային և վիզուալ բովանդակություն, խմբագիրները ծանոթանալու են վիզուալացման ժամանակակից գործիքներին ու դրանց կիրառմանը հոդվածներ ստեղծելու ժամանակ։

Երևան-Դիլիջան-Երևան ուղևորափոխադրումը և կացության ծախսերը հոգում է Հետք Մեդիա Գործարանը։

Գրանցման վերջնաժամկետը հուլիսի 20-ն է։

Գրանցվելու համար անհրաժեշտ է լրացնել [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdXO5qYNJ75j1uTs2Gt7okWVZvwJ9t_GAE8NjwedYuyP-Lrlw/viewform այս գրանցման հայտը]։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 14:38, 11 Հուլիսի 2022 (UTC)
:Հարգելի՛ խմբագիրներ, հիշեցնում եմ, որ այսօր հաքաթոնին գրանցվելու վերջին օրն է ։) --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:14, 20 Հուլիսի 2022 (UTC)

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:37, 18 Հուլիսի 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23529147 --&gt;</text>
      <sha1>edna34p2f10epzlliqk7jgtkkxh3rb0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ամբիդեքստրիա</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099263</id>
    <revision>
      <id>8492617</id>
      <parentid>8491204</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:19:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կրիկետ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25930" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը: Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով: Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը: Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը: Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար: Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով: Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով: Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով: Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում: Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>hk5waoe6gvet60smtdpokzzt7cfiuot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492620</id>
      <parentid>8492617</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T21:54:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կրիկետ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28039" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը: Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով: Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը: Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը: Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար: Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով: Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով: Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով: Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում: Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է բիլիարդը, խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել սեղանի վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին պետք է դրվի մարմնի ձախ կամ աջ կողմում: Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;: Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում: Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;: Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով: Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով: 

=== Գեղասահք ===

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>3x5icqgor24v4kle0oyy6qqrhqgjbq2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492648</id>
      <parentid>8492620</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:00:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28054" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է բիլիարդը, խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել սեղանի վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին պետք է դրվի մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։ 

=== Գեղասահք ===

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>fkr396w5whq7575u3eifnxxfg7iqbp9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492734</id>
      <parentid>8492648</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:46:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <comment>/* Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30083" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է [[Բիլիարդ|բիլիարդը]], խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել [[Բիլիարդի սեղան|սեղանի]] վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին կարող է հերթագայելով դնել մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։ 

=== Գեղասահք ===

=== [[Գեղասահք|Գեղասահքի]] ժամանակ չմշկասահորդների մեծ մասը, ովքեր պտտվում են աջ՝ ցատկում են ձախ, և նույնը ձախլիկների համար է, սա նաև բնորոշ է բալերինաներին: Օլիմպիական չեմպիոն գեղասահորդ Ջոն Քարրիին բնորոշ էր ցատկերը կատարել մի ուղղությամբ (ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝ պտտվելով հիմնականում հակառակ ուղղությամբ: Շատ քչերն ունեն երկու ուղղություններով ցատկեր և պտույտներ կատարելու նման ունակություն, և այժմ ըստ ''Չմշկասահքի միջազգային միության Մրցավարական համակարգի'' (ISU Judging System) պտույտների մեջ ոչ գերիշխող ուղղությամբ պտույտները համարվում են «դժվար տարբերակ»: Միշել Քվանն իր որոշ ծրագրերում օգտագործել է հակառակ պտտվող ուղտի պտույտ (կամ լիբելա)՝ որպես իր ֆիրմային շարժում: Հակառակ ուղղությամբ ցատկերի կամ երկկողմանի համակցված ցատկերի համար միավորային բոնուս գոյություն չունի, չնայած դրանց կատարելագործումը շատ ավելի դժվար է: Ոչ ոք չի կարող կատարել ցատկի շարք ժամացույցի սլաքի ուղղությունից ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, և հակառակը (քանի որ դա պահանջում է կողի փոփոխություն, մինչդեռ համակցումը պահպանվում է նույն կողմում): ===

=== Ֆուտբոլների տեսակներ ===

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>2t2xbwxt3ba1qulxixnvxjfkqc8xjmb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492735</id>
      <parentid>8492734</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:48:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Գեղասահք */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30074" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է [[Բիլիարդ|բիլիարդը]], խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել [[Բիլիարդի սեղան|սեղանի]] վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին կարող է հերթագայելով դնել մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։ 

=== Գեղասահք ===
[[Գեղասահք|Գեղասահքի]] ժամանակ չմշկասահորդների մեծ մասը, ովքեր պտտվում են աջ՝ ցատկում են ձախ, և նույնը ձախլիկների համար է, սա նաև բնորոշ է բալերինաներին: Օլիմպիական չեմպիոն գեղասահորդ Ջոն Քարրիին բնորոշ էր ցատկերը կատարել մի ուղղությամբ (ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝ պտտվելով հիմնականում հակառակ ուղղությամբ: Շատ քչերն ունեն երկու ուղղություններով ցատկեր և պտույտներ կատարելու նման ունակություն, և այժմ ըստ ''Չմշկասահքի միջազգային միության Մրցավարական համակարգի'' (ISU Judging System) պտույտների մեջ ոչ գերիշխող ուղղությամբ պտույտները համարվում են «դժվար տարբերակ»: Միշել Քվանն իր որոշ ծրագրերում օգտագործել է հակառակ պտտվող ուղտի պտույտ (կամ լիբելա)՝ որպես իր ֆիրմային շարժում: Հակառակ ուղղությամբ ցատկերի կամ երկկողմանի համակցված ցատկերի համար միավորային բոնուս գոյություն չունի, չնայած դրանց կատարելագործումը շատ ավելի դժվար է: Ոչ ոք չի կարող կատարել ցատկի շարք ժամացույցի սլաքի ուղղությունից ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, և հակառակը (քանի որ դա պահանջում է կողի փոփոխություն, մինչդեռ համակցումը պահպանվում է նույն կողմում):

=== Ֆուտբոլների տեսակներ ===

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>ln6oaucrsi86j7bmjawjh1m3wpfwjrj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492736</id>
      <parentid>8492735</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:48:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30074" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է [[Բիլիարդ|բիլիարդը]], խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել [[Բիլիարդի սեղան|սեղանի]] վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին կարող է հերթագայելով դնել մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։ 

=== Գեղասահք ===
[[Գեղասահք|Գեղասահքի]] ժամանակ չմշկասահորդների մեծ մասը, ովքեր պտտվում են աջ՝ ցատկում են ձախ, և նույնը ձախլիկների համար է, սա նաև բնորոշ է բալերինաներին: Օլիմպիական չեմպիոն գեղասահորդ Ջոն Քարրիին բնորոշ էր ցատկերը կատարել մի ուղղությամբ (ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝ պտտվելով հիմնականում հակառակ ուղղությամբ: Շատ քչերն ունեն երկու ուղղություններով ցատկեր և պտույտներ կատարելու նման ունակություն, և այժմ ըստ ''Չմշկասահքի միջազգային միության Մրցավարական համակարգի'' (ISU Judging System) պտույտների մեջ ոչ գերիշխող ուղղությամբ պտույտները համարվում են «դժվար տարբերակ»: Միշել Քվանն իր որոշ ծրագրերում օգտագործել է հակառակ պտտվող ուղտի պտույտ (կամ լիբելա)՝ որպես իր ֆիրմային շարժում: Հակառակ ուղղությամբ ցատկերի կամ երկկողմանի համակցված ցատկերի համար միավորային բոնուս գոյություն չունի, չնայած դրանց կատարելագործումը շատ ավելի դժվար է: Ոչ ոք չի կարող կատարել ցատկի շարք ժամացույցի սլաքի ուղղությունից ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, և հակառակը (քանի որ դա պահանջում է կողի փոփոխություն, մինչդեռ համակցումը պահպանվում է նույն կողմում):

=== Ֆուտբոլների տեսակներ ===

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>38dgixs5z159bx2wx26n20h7z67z4wa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492756</id>
      <parentid>8492736</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:12:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ապատ63</username>
        <id>36683</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ֆուտբոլների տեսակներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33334" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Պրոտոկոլ}}

'''Ամբիդեքստրիա''' (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ambidextrous?q=Ambidexterity#ambidextrous__5/|title=ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries|website=Oxford Dictionaries - English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.rightleftrightwrong.com/what.html|title=Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?|website=www.rightleftrightwrong.com}}&lt;/ref&gt;։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի [[Գերիշխող ձեռք|աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն]]։

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100125094511.htm|title=Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds}}&lt;/ref&gt;։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու [[Մկրատ|մկրատները]]) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

== Ստուգաբանություն ==
«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ''[[wiktionary:ambi-|ambi-]]'', որը նշանակում է «երկուսն էլ», և ''[[wiktionary:dexter|dexter]]'', որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ''ambidextrous'' բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ''[[wikt:ambidexter|ambidexter]]'' տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է [[Երդվյալ ատենակալներ|երդվյալ ատենակալների]] [[Իրավունք|իրավական]] իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց [[Վերդիկտ|դատավճռի]] համար&lt;ref&gt;1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, {{ISBN|0-695-80216-X}}&lt;/ref&gt;։

== Գրել ==
Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ranker.com/list/ambidextrous-celebrities/celebrity-lists|title=26 Celebrities Who Are Ambidextrous|publisher=Ranker}}&lt;/ref&gt;, [[Բենջամին Ֆրանկլին|Բենջամին Ֆրանկլինը]]&lt;ref name=&quot;ambidextrous celebrities&quot; /&gt;, [[Նիկոլա Տեսլա|Նիկոլա Տեսլան]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rightleftrightwrong.com/issues_intellect.html|title=Other Handedness Issues - Handedness and Intellect|publisher=Right Left Right Wrong}}&lt;/ref&gt; և [[Լեոնարդո դա Վինչի|Լեոնարդո դա Վինչին]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/was-leonardo-da-vinci-famous-lefty-actually-ambidextrous-180971938/|title=Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?|date=11 April 2019|publisher=Smithsonian Magazine}}&lt;/ref&gt;։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite news|date=9 July 2014|title=200 kids in remote MP school can beat any other left and right|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/200-kids-in-remote-MP-school-can-beat-any-other-left-right/articleshow/38035068.cms|newspaper=Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|date=5 April 2018|title=Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time|url=https://www.indiatoday.in/education-today/news/story/bizarre-students-from-this-ambidextrous-school-can-write-using-both-hands-together-can-finish-exam-in-halftime-1205207-2018-04-05|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt;։

== Սպորտ ==

=== Բեյսբոլ ===
[[Պատկեր:José_Reyes_on_September_23,_2012_(cropped).jpg|մինի|208x208փքս|Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս[[Պատկեր:José_Reyes_on_August_10,_2015.jpg|մինի|215x215փքս|Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս]]]]
Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «'''switch hitter'''» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով [[Բեյսբոլի գլխավոր լիգա (MLB)|Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի]] պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 2&lt;/ref&gt;։

Կան նաև '''«Switch pitcher»''' գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «'''switch hitter'''» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում&lt;ref&gt;50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://seattletimes.nwsource.com/html/sports/2003130073_moments16.html Seattletimes.com] paragraph 4&lt;/ref&gt;։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ [[Սինսինաթի Ռեդս]] ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին [[Բոստոն Ռեդ Սոքս]] ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը&lt;ref name=&quot;Abraham&quot;&gt;{{Cite news|last=Abraham|first=Peter|title=The switch-pitcher rule change|publisher=LoHud Yankees Blog|year=2008|access-date=July 3, 2008|url=http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081008105842/http://yankees.lhblogs.com/2008/07/03/the-switch-pitcher-rule-change/|archive-date=2008-10-08}}&lt;/ref&gt;, որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում&lt;ref name=&quot;kleinschmidt20181219&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nbcsports.com/bayarea/giants/pat-venditte-everything-you-need-know-about-mlb-switch-pitcher|title=Why Venditte has a rule dedicated to him and everything|last=Kleinschmidt|first=Jessica|date=2018-12-19|website=NBC Sports Bay Area|access-date=2018-12-24}}&lt;/ref&gt;։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

=== Բասկետբոլ ===
[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլում]] խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր [[Քայրի Իրվինգ|Քայրի Իրվինգը]], [[Կարլոս Բուզեր|Կառլոս Բուզերը]], [[Դեյվիդ Լի|Դեյվիդ Լին]], [[Ջոն Վոլ|Ջոն Ուոլը]], [[Դերիք Ռոուզ|Դերիք Ռոուզը]], [[Չենդլեր Փարսոնս|Չենդլեր Փարսոնսը]], [[Էնդրյու Բոգուտ|Էնդրյու Բոգուտը]], [[Ջոն Հենսոն|Ջոն Հենսոնը]], [[Մայքլ Բիզլի|Մայքլ Բիսլին]] և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]]։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ [[Մարկ Գասոլ|Մարկ]] և [[Պաու Գասոլ|Պաու Գասոլները]] կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ [[Բոբ Կոուզի|Բոբ Կոուզին]] ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ [[Մայք Քոնլի|Մայք Քոնլին]] խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։ 

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.sbnation.com/nba/2013/8/11/4611888/tristan-thompson-shooting-hands-switch|title=Tristan Thompson will switch shooting hands next season|last=Garrison|first=Drew|date=11 August 2013|access-date=2015-06-02}}&lt;/ref&gt;։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական [[Դեանդրե Ջորդան|Դե Անդրե Ջորդանը]], ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 [[Սլեմ դանկ|դանկի]] ժամանակ&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/StTTRVOLk0E Ghostarchive]{{cbignore}} and the [https://web.archive.org/web/20190703054812/https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E&amp;gl=US&amp;hl=en Wayback Machine]{{cbignore}}: {{Citation|last=TricksHD|title=NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD|date=2017-02-18|url=https://www.youtube.com/watch?v=StTTRVOLk0E|access-date=2017-06-16}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։ 

[[Շառլոթ Հորնեթս|Շառլոտ Հորնեթս]] ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական [[Ռոյ Հիբերթ|Ռոյ Հիբերտը]] երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ [[Օկլահոմա Սիթի Թանդեր|Օկլահոմա Սիթի Թանդերի]] նախկին ձախլիկ [[Հարձակվող պաշտպան (բասկետբոլ)|հարձակվող-պաշտպան]] [[Դերեկ Ֆիշեր|Դերեկ Ֆիշերը]] վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր [[Սլեմ դանկ|նետում վերևից]]։ [[Չիկագո Սկայ]] ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ [[Լոս Անջելես Լեյքերս]] ակումբի գերաստղ [[Կոբի Բրայանտ|Կոբի Բրայանտը]] հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։ 

[[Փոլ Ջորջ|Փոլ Ջորջը]], [[Թրեյսի Մակգրեյդի|Թրեյսի Մակգրեդին]] և [[Վինս Կարտեր|Վինս Քարթերը]] բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|title=YouTube|date=16 December 2015|website=[[YouTube]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151216160427/https://www.youtube.com/watch?v=mR-FwCgDvGk|archive-date=16 December 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ [[Լարի Բըրդ|Լարի Բերդը]], [[Լեբրոն Ջեյմս|Լեբրոն Ջեյմսը]], [[Փոլ Միլսապ|Փոլ Միլսափը]], [[Ռասել Ուեսթբրուք|Ռասել Ուեսթբրուկը]], [[Դենի Էյնջի|Դենի Էյնջին]] և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով [[Սլեմ դանկ|դանկելու]], բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ [[Բեն Սիմոնս|Բեն Սիմոնսը]] ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ [[Սլեմ դանկ|դանկերը]], երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

=== Տախտակային մարզաձևեր ===
Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, [[Սերֆինգ|սերֆինգիստները]], ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ [[Սնոուբորդ (սպորտաձև)|սնոուբորդը]] պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

=== Մարտարվեստներ ===
[[Մարտարվեստներ|Մարտական արվեստներում]] մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). [[Բռնցքամարտ|Բռնցքամարտում]] [[Մեննի Պակյաո|Մենի Պակյաոն]] ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և [[Անդերսոն Սիլվա|Անդերսոն Սիլվան]], փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ [[Բրյուս Լի|Բրյուս Լին]] նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

=== Կրիկետ ===
Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/icc-under-19-world-cup-2016/content/story/968767.html|title=Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset|date=3 February 2016|publisher=ESPNcrcinfo|access-date=8 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup|url=http://www.newshub.co.nz/sport/video-spinner-bowls-with-both-arms-in-one-over-at-u19-world-cup-2016020409#axzz3yyJNNtdh|newspaper=Newshub|access-date=2016-02-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|last=Cricket Highway|title=A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands|date=2016-09-27|url=https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927123216/https://www.youtube.com/watch?v=TjeR5_cN0kc&amp;gl=US&amp;hl=en|url-status=dead|archive-date=2019-09-27|access-date=2016-12-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sport360.com/video/england/332961/watch-england-quick-jofra-archer-bowls-left-arm-spin-ahead-of-leeds-test|title=Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News}}&lt;/ref&gt;։

=== Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր ===
Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է [[Բիլիարդ|բիլիարդը]], խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել [[Բիլիարդի սեղան|սեղանի]] վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին կարող է հերթագայելով դնել մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի [[սնուկեր]] խաղացող [[Ռոննի Օ'Սալլիվան|Ռոննի Օ'Սալիվանը]] հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան&lt;ref name=&quot;SC&quot;&gt;&quot;[http://www.snookerclub.com/profiles/Ronnie-OSullivan.shtml Ronnie O'Sullivan, &quot;The Rocket&quot;]&quot;, Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.&lt;/ref&gt;։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ&lt;ref name=&quot;SC&quot; /&gt;։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։ 

=== Գեղասահք ===
[[Գեղասահք|Գեղասահքի]] ժամանակ չմշկասահորդների մեծ մասը, ովքեր պտտվում են աջ՝ ցատկում են ձախ, և նույնը ձախլիկների համար է, սա նաև բնորոշ է բալերինաներին: Օլիմպիական չեմպիոն գեղասահորդ Ջոն Քարրիին բնորոշ էր ցատկերը կատարել մի ուղղությամբ (ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝ պտտվելով հիմնականում հակառակ ուղղությամբ: Շատ քչերն ունեն երկու ուղղություններով ցատկեր և պտույտներ կատարելու նման ունակություն, և այժմ ըստ ''Չմշկասահքի միջազգային միության Մրցավարական համակարգի'' (ISU Judging System) պտույտների մեջ ոչ գերիշխող ուղղությամբ պտույտները համարվում են «դժվար տարբերակ»: Միշել Քվանն իր որոշ ծրագրերում օգտագործել է հակառակ պտտվող ուղտի պտույտ (կամ լիբելա)՝ որպես իր ֆիրմային շարժում: Հակառակ ուղղությամբ ցատկերի կամ երկկողմանի համակցված ցատկերի համար միավորային բոնուս գոյություն չունի, չնայած դրանց կատարելագործումը շատ ավելի դժվար է: Ոչ ոք չի կարող կատարել ցատկի շարք ժամացույցի սլաքի ուղղությունից ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, և հակառակը (քանի որ դա պահանջում է կողի փոփոխություն, մինչդեռ համակցումը պահպանվում է նույն կողմում):

=== Ֆուտբոլների տեսակներ ===

==== Ասոցիացիոն ֆուտբոլ ====
[[Ֆուտբոլ|Ասոցիացիացիոն ֆուտբոլում]] երկու ոտքով հարվածել կարողանալն ավելի շատ հնարավորություններ է տալիս ինչպես փոխանցումների, այնպես էլ գոլ խփելու համար, ինչպես նաև խաղադաշտի երկու կողմերում խաղալու կարողություն: Հետևաբար, ցանկացած թիմում արժեքավոր են իրենց թույլ ոտքը հմտորեն օգտագործելու ունակ խաղացողները: Ամբիդեքս ֆուտբոլիստների օրինակներ են՝ [[Անդրեաս Բրեմե|Բրեհմենը]], [[Յոհան Կրոյֆ|Կրոյֆը]], Օբաֆեմի Մարտինսը, [[Սանտի Կասոռլա|Կասորլան]], [[Ադամ Լալլանա|Լալլանան]], [[Դիոգու Ժոտա|Ջոտան,]] [[Ադրիանո Կորեա Կլարո|Կորեան,]] [[Պեդրո Ռոդրիգես|Ռոդրիգեսը]], [[Դիեգո Ֆորլան|Ֆորլանը]], Գլեն Հոդլը, [[Ալֆրեդո դի Ստեֆանո|Ալֆրեդո դի Ստեֆանոն]], [[Սոկրատես (ֆուտբոլիստ)|Սոկրատեսը]], [[Ջորջ Բեսթ|Ջորջ Բեսթը]], [[Պաոլո Մալդինի|Մալդինին]], [[Միքայել Լաուդրուպ|Լաուդրուպը]] [[Պելե|Պելեն]], [[Մարկ Օվերմարս (ֆուտբոլիստ)|Օվերմարսը]], [[Միշել Պլատինի|Պլատինին]], [[Ռոբերտո Բաջո|Բաջոն]], [[Կառլոս Վալդեռամա|Կառլոս Վալդերաման]], [[Բոբի Չարլթոն|Բոբի Չարլթոնը]], [[Զիկո|Զիկոն]], Թոմ Ֆիննին, Ջոն Բարնսը, [[Ջոն Չարլզ]], [[Ուսման Դեմբելե|Ուսման Դեմբելեն]], [[Մեյսոն Գրինվուդ|Մեյսոն Գրինվուդը]], [[Ռոնալդո|Ռոնալդո Նազարիոն]], [[Կրիշտիանու Ռոնալդու|Ռոնալդուն]], [[Զինեդին Զիդան|Զիդանը]], [[Ուեյն Ռունի|Ուեյն Ռունին]], Քևին դե Բրայնեն&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://bleacherreport.com/articles/1062536-20-greatest-two-footed-players-in-world-football-history|title=20 Great Two-Footed Players in World Football History|date=15 February 2018|website=The Bleacher Report|access-date=28 November 2018}}&lt;/ref&gt;. Նրանց մեծ մասն իրականում ոտքից ձախլիկ կամ աջլիկ էին, բայց հմտացել են երկու ոտքերով խաղալում&lt;ref name=&quot;indiana&quot;&gt;Jones dialnet Unirioja [https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4780310 Laterality and sports performance/Lateralidad y Rendimiento Deportivo] {{cite journal|last1=Bache|first1=M.A.B.|last2=Naranjo|first2=J.|year=2014|title=Laterality and sports performance|journal=Arch. Med. Dep.|volume=31|issue=161|pages=200–204|issn=0212-8799}} Retrieved 9 November 2012.&lt;/ref&gt;: [[Ջանլուկա Պալյուկա|Ջանլուկա Պալյուկայի]] ոտքերը խաչաձեւ գերիշխող են: Նա աջով նետում է, բայց ձախով հարվածում։

==== Ամերիկյան ֆուտբոլ ====

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}

{{ՎՊԵ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
.
[[Կատեգորիա:Հոգեկան գործընթացներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Հոգեֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նյարդաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Սիմետրիա]]
[[Կատեգորիա:Մարդու անատոմիա]]
[[Կատեգորիա:Հմտություններ]]
[[Կատեգորիա:Ձեռք]]
[[Կատեգորիա:Մարդու ֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Նեյրոֆիզիոլոգիա]]
[[Կատեգորիա:Լատիներեն բառեր և արտահայտություններ]]</text>
      <sha1>juh0p53a0kg7kthhwxzutmcufwga8mf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099288</id>
    <revision>
      <id>8492025</id>
      <parentid>8491799</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:23:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ավետիսյան91</username>
        <id>27159</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Շրջանառված վարկածներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46711" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր Հայաստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և Արցախում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>1msmcb62o58k3ci28ey1no5m0rj1xmb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492051</id>
      <parentid>8492025</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:24:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>/* Շրջանառված վարկածներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46820" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր Հայաստանում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և Արցախում&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Օգոտսոսի 18-ին տեղի ունեցած Հայաստանի կառավարության նիստում ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>58xn78wmopw1flj2lcrr7x6bqrv59fv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492052</id>
      <parentid>8492051</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:27:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46955" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Օգոտսոսի 18-ին տեղի ունեցած Հայաստանի կառավարության նիստում ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>3rihnzxwtuw2gndwghq88pcy6cchymq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492058</id>
      <parentid>8492052</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>/* Այլ տեղեկություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47782" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Օգոտսոսի 18-ին տեղի ունեցած Հայաստանի կառավարության նիստում ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած պայթյունից կարճ ժամանակ անց փլատակների մոտ Մար Մարգարյան անունով աղջիկը նստած քանոն է նվագում, ինչը հայաստանյան հանրության շրջանում մեծ վրդովմունք է առաջացրել&lt;ref name=&quot;hraparak.am քանոն նվագող աղջիկ 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''«Քանոն նվագող աղջիկը «հազար անգամ» ներողություն է խնդրում»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220819143742/https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''(արխիվացված 19․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>q7jjm2bme3d2x2a5afclenap20qp2yq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492061</id>
      <parentid>8492058</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:43:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>/* Այլ տեղեկություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48704" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Օգոտսոսի 18-ին տեղի ունեցած Հայաստանի կառավարության նիստում ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած պայթյունից կարճ ժամանակ անց փլատակների մոտ Մար Մարգարյան անունով աղջիկը նստած քանոն է նվագում, ինչը հայաստանյան հանրության շրջանում մեծ վրդովմունք է առաջացրել&lt;ref name=&quot;hraparak.am քանոն նվագող աղջիկ 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''«Քանոն նվագող աղջիկը «հազար անգամ» ներողություն է խնդրում»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220819143742/https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''(արխիվացված 19․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Պայթյունի հաջորդ օրը նա ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է՝ ներկայացնելով իր արարքի նպատակը․ ''«մենք ուզել ենք վավերագրական կադր ստանալ, որտեղ կլինեին հրշեջներ, փրկարարներ ․․․ ու մի փոքր կադր էր, որ շատ փոքր հատված էր տեղավորվելու էն վիդեոյի ու գաղափարի մեջ, որը ստանալու էինք որպես մարդկանց ազնվագույն դրսևորման մաս , մեր երկրի դժբախտությունն այն է, որ ագրեսիան ուղղվում է այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր ոչ մի վատ բան չեն ուզում անել, ուղղակի ծառայում են ազնվագույն արվեստին»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am քանոն նվագող աղջիկ 1&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>luqe4miq5n670jd17vo8dmtad498869</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492064</id>
      <parentid>8492061</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:44:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>/* Այլ տեղեկություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48702" xml:space="preserve">{{Ընթացիկ|19.08.2022}}
{{Տեղեկաքարտ Աղետ}}
'''Պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում''', խոշոր պայթյուն [[Երևան|Երևանի]] կենտրոնում գտնվող [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում]], որը տեղի է ունեցել 2022 թվականի օգոստոսի 14-ին։ Պայթյունի հետևանքով արձանագրվել են տասնյակ զոհեր և վիրավորներ, խոշորամասշտաբ ավերածություններ, հրդեհ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/147340|title=Խոշոր պայթյուն «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում. կա մեկ զոհ և տուժածներ (լրացվող)|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716007.html|title=Սուրմալու առեւտրի կենտրոնում պայթյունի հետեւանքով կա 1 զոհ, 20 վիրավոր (ֆոտո)|website=news.am|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716072.html|title=Քիչ առաջ փլատակների տակից փրկարարները դուրս են բերել մոտ 50 տարեկան կնոջ դի. պայթյունի հետեանքով զոհերի թիվը 4-ն է|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ 

Պայթյունից մոտ 2 ժամ անց Հայաստանի ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ [[Երևանի մետրոպոլիտեն|Երևանի մետրոպոլիտենի]] բոլոր կայարաններում, զինվորական և քաղաքացիական բոլոր կարևորագույն օբյեկտներում, առևտրի բոլոր կենտրոններում, կենդանաբանական այգում, Երևանի [[Մարշալ Բաղրամյան պողոտա (Երևան)|Մարշալ Բաղրամյան պողոտայի]] 19 հասցեում, [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում]] պայթուցիկ սարքեր են տեղադրված&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''«Հերթական տեղեկություն պայթուցիկ սարքերի տեղադրման վերաբերյալ․ մետրոպոլիտեն, Կենդանաբանական այգի, Բաղրամյան 19, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101201/https://politik.am/am/hertakan-texekutyun-paytucik-sarqeri-texadrman-veraberyal-metropoliten-kendanabanakan-aygi-baxramyan-19-surb-grigor ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;factor.am ռումբի մասին ահազանգ 1&quot;&gt;[https://factor.am/543540.html ''«Երևանի մետրոպոլիտենից քաղաքացիներին տարհանում են»'' հոդված factor.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101543/https://factor.am/543540.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ստուգումների արդյունքում պարզվել է, որ ռումբի տեղադրման մասին տեղեկությունները կեղծ են&lt;ref name=&quot;politik.am ռումբի մասին ահազանգ կեղծ 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''«Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություններ տարածելու հոդվածի հատկանիշներով նախաձեռնվել է քրեական վարույթ. Դատախազություն»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105011/https://politik.am/am/ahabekchutyan-masin-sut-texekutyunner-taratselu-hodvatsi-hatkanishnerov-nakhadzernvel-e-qreakan-varuyt-datakhazutyun ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Ի հիշատակ առևտրի կենտրոնում զոհվածների՝ օգոստոսի 17-ին և 18-ին հայտարարվել է սգո օր [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716313.html|title=Հայաստանում օգոստոսի 17-18-ը սուգ է հայտարարվում|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; և [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետությունում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/716330.html|title=Արցախում ևս երկօրյա սուգ է հայտարարվել՝ ի հիշատակ «Սուրմալու»-ում զոհվածների|website=news.am|language=hy|accessdate=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;։

== Իրադարձությունների ընթացք ==
Օգոստոսի 14-ին տեղական ժամանակով ժամը 13։23-ին ուժգին պայթյուն է տեղի ունեցել [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Երևան|Երևանի]] [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական համայնքի]] [[Սուրմալու առևտրի կենտրոն|«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի]] տարածքում։

== Շրջանառված վարկածներ ==
«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի տեղի ունենալու և պատճառների կապակցությամբ շրջանառվել են մի շարք վարկածներ&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն»&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb «Ահաբեկչության մասին սուտ տեղեկություննե՞ր» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100013/https://hraparak.am/post/b6f943ca50b66873448f6b7bb99eacdb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;politik.am Իշխանյան վարկածներ»&quot;&gt;[https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan «Պայթյուն, թե՞ պայթեցում». Ավետիք Իշխանյան» հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816114239/https://politik.am/am/paytyun-te-paytecum-avetiq-ishkhanyan ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ 

Պաշտոնական նախնական վարկածն այն է, որ պայթել է [[Հրավառություն|հրավառության]] համար նախատեսված պարագաների պահեստը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Այդ մասին խոսել են [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] մի շարք պետական մարմիններ և պաշտոնատար անձինք։ Մասնավորապես, օգոստոսի 15-ին [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների]] նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան|Արմեն Փամբուխչյանը]] հայտնել է, որ ''«&lt;nowiki/&gt;[[Պայթյուն|պայթյունի]] պահը դիտելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ այդտեղ չի կարող խոսք լինել [[ահաբեկչություն|տեռորիստական ակտի]] մասին, սա, ըստ [[Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարություն|արտակարգ իրավիճակների նախարարության]], 99 տոկոսանոց ճշմարտություն է»''&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարարը՝ «Սուրմալու»-ի պայթյունի մասին»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816095233/https://politik.am/am/aknhayt-e-vor-chi-karox-khosq-linel-ahabekchakan-akti-masin-ai-nakharary-surmalu-i-paytyuni-masin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''«Ակնհայտ է, որ չի կարող խոսք լինել ահաբեկչական ակտի մասին. ԱԻ նախարար»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816102707/https://www.civilnet.am/news/671203/%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF-%D5%A7-%D5%B8%D6%80-%D5%B9%D5%AB-%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D6%84-%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%AC-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6-%D5%A1%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ [[Օգոստոսի 14]]-ին [[Երևանի քաղաքապետարան|Երևանի քաղաքապետարանի]] լրատվության վարչության պետ Լևոն Սարդարյանը հայտնել է, որ ''«Սուրմալու շուկայում պայթել է [[Հրավառություն|հրավառությունների]] նյութերի համար նախատեսված պահեստը»''&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;&gt;[https://www.civilnet.am/news/671031/%d5%ba%d5%a1%d5%b5%d5%a9%d5%a5%d5%ac-%d5%a7-%d5%b0%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%bc%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b6%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b0%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d6%80-%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a5%d5%bd%d5%be%d5%a1%d5%ae-%d5%ba%d5%a1%d5%b0%d5%a5%d5%bd%d5%bf%d5%a8%e2%80%a4-%d6%84%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%84%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6/ ''«Պայթել է հրավառությունների նյութերի համար նախատեսված պահեստը․ քաղաքապետարան»'' հոդված civilnet.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816101900/https://www.civilnet.am/news/671031/%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%A9%D5%A5%D5%AC-%D5%A7-%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8%E2%80%A4-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.civilnet.am/news/671073/սուրմալու-առևտրի-կենտրոնի-պայթյունի-հետևանքով-տուժածների-թիվը-հասել-է-51-ի/|title=«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետևանքով տուժածների թիվը հասել է 51-ի|date=2022-08-14|website=CIVILNET|accessdate=2022-08-14}}&lt;/ref&gt;։

Ըստ շրջանառվող վարկածներից մեկի՝ պայթյունը կապվում է [[Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցություն|«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունից]] [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Հայաստանի ազգային ժողովի]] պատգամավոր [[Խաչատուր Սուքիասյան|Խաչատուր Սուքասյանի]] հետ։ Այս վարկածին անդրադարձել է Խաչատուր Սուքիասյանի մամլո խոսնակ Աննա Մկրտչյանը՝ կատարելով հետևյալ գրառումը. ''«Երեկվա ողբերգությունից ժամեր անց մի շարք հոգեկան հիվանդներ և վարձու գրչակներ, մի քանի սրբապիղծ տականքների հատուկ հրահանգով փորձում են տեղի ունեցածը կապել «ՍԻԼ գրուպ»-ի հետ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Սուքիասյանի մամլո խոսնակի հայտարարություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''«Մարդ ինչ աստիճանի պղծված պետք է լինի, որ տեղի ունեցած ողբերգությունից էլ փորձի քաղաքական դիվիդենտներ քաղել. ՍԻԼ գրուպի խոսնակի արձագանքը»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816100326/https://politik.am/am/mard-inch-astichani-pxtsvats-petq-e-lini-vor-texi-unecats-voxbergutyunic-el-pordzi-qaxaqakan-dividentner-qaxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մյուս վարկածը [[ահաբեկչություն]]ն է&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ Պայթյունից կարճ ժամանակ անց Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարար [[Արմեն Փամբուխչյան]]ը բացառել է ահաբեկչության վարկածը&lt;ref name=&quot;politik.am ԱԻՆ նախարարի կարծիք 1&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;civilnet.am Երևանի քաղաքապետարանի կարծիք 1&quot;/&gt;։ Օգոստոսի 16-ին լրագրողների հարցին ի պատասխան Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների փոխնախարար [[Դավիթ Համբարձումյան (քաղաքական գործիչ)|Դավիթ Համբարձումյանը]] հայտարարել է, որ տվյալ պահին իմաստ չկա խոսել ահաբեկչության մասին, քանի որ իրենք տեղյակ են, թե ինչ նյութեր են եղել շենքում և որ պայթյունը դիտավորություն չի եղել&lt;ref name=&quot;hraparak.am ԱԻՆ փոխնախարարի պատասխան ահաբեկչության մասին&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''«Արդյոք տեռա՞կտ է եղել, թե՞ ոչ․ հարց՝ փոխնախարարին»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816120525/https://hraparak.am/post/115a9a51066f7233f3117330ecf057bc ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Օգոտսոսի 18-ին տեղի ունեցած Հայաստանի կառավարության նիստում ահաբեկչության վարկածը բացառել է նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Ըստ նրա՝ դա ահաբեկչություն չէ, քանի որ ծուխ կա, փախչող մարդիկ կան, որից հետո տեղի է ունեցել պայթյունը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tert.am/am/news/2022/08/18/pashinyan/3831732|title=Ահաբեկչության տրամաբանությունը բացառվում է, քանի որ տեսագրություններում ծուխ ու փախչող մարդիկ կան. Նիկոլ Փաշինյան|website=www.tert.am|language=hy|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

Շրջանառվող մեկ այլ վարկածով պայթյունի առաջացման մեջ խոսվում է ռուսական հետքի մասին։ Օգոստոսի 17-ին այս առնչությամբ Հայաստանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնության]] դեսպանատունը [[ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն|Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանը]] գրություն է ուղարկել, որում ասված է․ ''«Մենք վրդովված ենք տեղական տեղեկատվական դաշտում շրջանառվող ցինիկ նյութերից, որոնցում հայհոյախառն ու կեղծ մեղադրանքներ են հնչում ռուսական կառույցների հասցեին՝ այս տարվա օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգության մեջ ներգրավված լինելու վերաբերյալ»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 «ՌԴ դեսպանությունը ՀՀ ԱԳՆ-ին բողոքի նոտա է հղել» հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817111702/https://hraparak.am/post/3f879fc4a6228d8e87d67d537b1f1f03 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am ՌԴ դեսպանատան արձագանք&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ «ՀՀ-ում ՌԴ դեսպանությունը բողոքի նոտա է հղել ՀՀ ԱԳՆ-ին՝ «Սուրմալու»-ի դեպքերի հետ կապված» հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114319/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285740/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Հետևանքներ ==
Օգոստոսի 16-ի կեսօրի դրությամբ, ըստ պաշտոնական հայտարարության, «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է 16, 8 անձ անհետ կորել է&lt;ref name=&quot;hraparak.am զոհեր, անհետ կորածներ, օգոստոսի 16-ի կեսօր&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''«Ունենք 16 Զզոհ, որից 14-ի ինքնությունը պարզվել է․ 8 անձ որոնվում է»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816110856/https://hraparak.am/post/b0536c17c21380e08c6c2b602ddb8d33 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Նույն օրվա դրությամբ պայթյունի հետևանքով տարբեր աստիճանի մարմնական վիրավորումներով բուժհաստատություններ են դիմել 60 անձ&lt;ref name=&quot;mes.am 14:40 / 16.08.2022 հայտարարություն&quot;&gt;[http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''Հայաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության հայտարարություն ժամը՝ 14:40, 16.08.2022 թվական''], [https://web.archive.org/save/http://mes.am/hy/accidents/item/2022/08/16/1030/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 15-ին Հայաստանի «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնը» հայտարարել է, որ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով առաջացած ծխի և այլ քիմիական նյութերի արտանետումները օգոստոսի 14-15-ն ընկած ժամանակահատվածում տարածվել են հիմնականում Երևանի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն]] և [[Շենգավիթ (վարչական շրջան)|Շենգավիթ]] վարչական շրջաններում։ Ըստ հայտարարության՝ Շենգավիթ վարչական շրջանի մթնոլորտային օդում գետնամերձ օզոնի, ազոտի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 4.2 անգամ՝ կազմելով 0.628 մգ/մ³: Կենտրոն համայնքի մթնոլորտային օդում որոշված գետնամերձ օզոնի և ծծմբի երկօքսիդի պարունակությունները չեն գերազանցել համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները, իսկ փոշու կոնցենտրացիան գերազանցել է համապատասխան սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները 1.4 անգամ՝ կազմելով 0.215 մգ/մ³, ազոտի երկօքսիդի կոնցենտրացիան՝ 1.1 անգամ՝ կազմելով 0.043 մգ/մ³&lt;ref name=&quot;politik.am օդի աղտոտվածություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի պայթյունով պայմանավորված՝ մթնոլորտային օդի աղտոտվածությունը հիմնականում տարածվել է Շենգավիթ և Կենտրոն համայնքներում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816104026/https://politik.am/am/surmalu-arevtri-kentroni-paytyunov-paymanavorvats-mtnolortayin-odi-axtotvatsutyuny-himnakanum-taratsvel-e-shengavit ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Պետական կառույցների գործողություններ ==
=== Պաշտոնատար անձանց արձագանք ===
Պայթյունի հաջորդ օրը՝ օգոստոսի 15-ին, բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ դեպքի վայր է ժամանել Հայաստանի վարչապետ [[Նիկոլ Փաշինյան]]ը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=|title=|website=news.am|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;, որտեղ նրան դիմավորել է Երևանի քաղաքապետ [[Հրաչյա Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;news.am Փաշինյանը ժամանել է դեպքի վայր&quot;&gt;[https://news.am/arm/news/716076.html ''«Նիկոլ Փաշինյանը ժամանել է «Սուրմալու» առեւտրի կենտրոն»'' հոդված news.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816105832/https://news.am/arm/news/716076.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 17-ին պայթյունի վայր է ժամանել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ, Հայաստանի նախկին փոխվարչապետ [[Տիգրան Ավինյան]]ը։ Վերջինը լրագրողների հետ ասուլիսի ընթացքում ասել է․ ''«Ես այստեղ եմ որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության անդամ և որպես «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կողմից առաջադրվելիք քաղաքապետի թեկնածու»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''«Ձեզ համար ոսկորների, դիակների ֆոնը ամբիո՞ն է․․․»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817112855/https://hraparak.am/post/afc6ed83da0b4b779f49beed7c99251d ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am Տիգրան Ավինյանի այց 2&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''«Ավինյանն սկսում է քարոզչությունը՝ օգտագործելով անգամ սգո օրը»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817113324/https://hraparak.am/post/a18b3c664ba334be37840b3df39711b3 ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aravot.am Տիգրան Ավինյանի այց 1&quot;&gt;[https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''««Տեղի ունեցածը ահաբեկչական ակտի հետ կապ չունի»․ Տիգրան Ավինյանը որպես քաղաքապետի թեկնածու այցելել էր դեպքի վայր»'' հոդված aravot.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220817114120/https://www.aravot.am/2022/08/17/1285742/ ''(արխիվացված 17․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Քրեական վարույթ ===
Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի դեպքի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեն նախաձեռնել է քրեական վարույթ՝ ՀՀ ՔՕ 357-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Հրդեհային անվտանգության կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) և 358-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (Դյուրավառ կամ այրիչ նյութերի պահպանման, հաշվառման, փոխադրման, առաքման կամ օգտագործման կանոնները կամ պահանջները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մարդու մահ կամ այլ ծանր հետևանք) հատկանիշներով&lt;ref name=&quot;politik.am քրեական վարույթ, քննչական կոմիտե&quot;&gt;[https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''«Վարութային և քննչական անհետաձգելի գործողություններ՝ «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հանգամանքները պարզելու նպատակով»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816103131/https://politik.am/am/varutayin-ev-qnnchakan-anhetadzgeli-gortsoxutyunner-surmalu-arevtri-kentronum-texi-unecats-paytyuni-hangamanqnery ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Ցավակցական ուղերձներ և արձագանք ==

=== Երկրներ ===
* {{Դրոշ|Արցախ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ ցավակցություն է հայտնել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Նրա ուղերձում մասնավորապես գրված է. ''«Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունը, որի հետևանքով ունենք զոհեր, վիրավորներ և անհետ կորածներ, խորապես ցնցել է բոլորիս։ Արցախի Հանրապետության ժողովրդի և անձամբ իմ անունից ցավակցություն և զորակցություն եմ հայտնում զոհվածների հարազատներին, իսկ վիրավորներին՝ մաղթում շուտափույթ ապաքինում։ Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ և ցուցաբերի զորակցություն բոլոր տուժածների հանդեպ»''&lt;ref name=&quot;politik.am Արցախի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''«Այս ծանր պահին հայ ժողովուրդը պետք է զինվի տոկունությամբ. Արցախի նախագահը ցավակցական ուղերձ է հղել»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122723/https://politik.am/am/ays-tsanr-pahin-hay-zhoxovurdy-petq-e-zinvi-tokunutyamb-arcakhi-nakhagahy-cavakcakan-uxerdz-e-hxel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը իր խորին ցավակցություններն է հայտնել օգոստոսի 14-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին և շուտափույթ ապաքինում է մաղթել բոլոր վիրավորներին&lt;ref name=&quot;politik.am ԱՄՆ դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''«ԱՄՆ դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123548/https://politik.am/am/amn-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-hetevanqov-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Թուրքիա}} Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ [[Սերդար Քըլըչ]]ը ցավակցել է հայ ժողովրդին։ Հայաստանի ժողովրդին ցավակցել է նաև Թուրքիայի խորհրդարանի հայազգի պատգամավոր [[Կարո Փայլան]]ը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Վրաստան}} Օգոստոսի 15-ին պաշտոնական Երևանին ցակակցել է [[Վրաստան]]ի արտգործնախարարությունը&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.azatutyun.am/a/31987272.html |title=«Սուրմալու»-ի հրդեհը «դեռ մեկուսացված չէ». կա առնվազն 6 զոհ (թարմացվող) |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան |language=hy |accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։ Օգոստոսի 16-ին ցավակցությունն է հայտնել Վրաստանի նախագահ [[Սալոմե Զուրաբիշվիլի]]ն&lt;ref name=&quot;politik.am Վրաստանի նախագահի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''«Վրաստանի նախագահը ցավակցություն է հայտնել ողբերգական պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125250/https://politik.am/am/vrastani-nakhagahy-cavakcutyun-e-haytnel-voxbergakan-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ռուսաստան}} Ռուսաստանի նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին]]ն իր ցավակցական հեռագիրն է ուղարկել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին&lt;ref name=&quot;azatutyun&quot; /&gt;։
* {{Դրոշ|Կիպրոս}} Օգոստոսի 15-ին Կիպրոսի արտակարգ գործերի նախարարությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Կիպրոսի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Կիպրոսի ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել հայ ժողովրդին «Սուրմալու»-ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124216/https://politik.am/am/kiprosi-agn-n-cavakcutyun-e-haytnel-hay-zhoxovrdin-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Չինաստան}} Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունն իր խորին ցավակցությունն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090296/|title=ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանությունը ցավակցել է «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով զոհվածների և վիրավորների ընտանիքներին|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-15}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Հունաստան}} Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.armenpress.am/arm/news/1090332/|title=Հունաստանի ԱԳՆ-ն ցավակցել է «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Իրան}} Հայաստանում Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/1090350.html|title=Իրանի դեսպանությունն իր ցավակցությունն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ|website=armenpress.am|language=hy|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ֆրանսիա}} Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2022/08/15/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1/1997444|title=Ֆրանսիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից|last=LLC|first=Helix Consulting|website=www.aysor.am|language=en|accessdate=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Բուլղարիա}} Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Բուլղարիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''«Հայաստանում Բուլղարիայի դեսպանությունը շուտափույթ ապաքինում է մաղթել «Սուրմալու»-ի պայթյունի հետևանքով տուժածներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124712/https://politik.am/am/hayastanum-bulxariayi-despanutyuny-shutapuyt-apaqinum-e-maxtel-surmalu-i-paytyuni-hetevanqov-tuzhatsnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Լիբանան}} Հայաստանում Լիբանանի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Լիբանանի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''«ՀՀ-ում Լիբանանի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանում տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816124917/https://politik.am/am/hh-um-libanani-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-erevanum-texi-unecats-voxbergakan-depqi-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ճապոնիա}} Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանատունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ճապոնիայի դեսպանատան ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb ''«Հայաստանում Ճապոնիայի դեսպանությունը ցավակցություն է հայտնել «Սուրմալու»- ում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125521/https://politik.am/am/hayastanum-chaponiayi-despanutyuny-cavakcutyun-e-haytnel-surmalu-um-texi-unecats-paytyuni-kapakcutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։
* {{Դրոշ|Ալբանիա}} Ալբանիայի արտաքին գործերի նախարարությունը ցավակցություն է հայտնել Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի զոհերի կապակցությամբ&lt;ref name=&quot;politik.am Ալբանիայի ԱԳՆ ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''«Ալբանիայի ԱԳՆ-ն ցավակցել է Երևանում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816125716/https://politik.am/am/albaniayi-agn-n-cavakcel-e-erevanum-texi-unecats-paytyuni-arnchutyamb''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

=== Կառույցներ և անհատներ ===
* {{Դրոշ|ՀԱԵ}} Օգոստոսի 15-ին «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի առնչությամբ կոչով հանդես է եկել [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|ամենայն հայոց կաթողիկոս]] [[Գարեգին Բ]]-ն։ Հայտարարության մեջ մասնավորապես ասվում է. ''«Սրտի խոր ցավով ենք հետևում «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի ողբերգական հետևանքներին։ Ի խորոց սրտի աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության ու հանգստության համար, Սուրբ Հոգու սփոփանքն ու մխիթարությունը հայցում նրանց ընտանիքներին և հարազատներին։ Այլև աղոթում ենք բոլոր վիրավորների արագ ապաքինման համար՝ մաղթելով Տիրոջ խնամքն ու զորակցությունը»''&lt;ref name=&quot;politik.am Գարեգին Բ-ի կոչ&quot;&gt;[https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''«Աղոթում ենք զոհերի հոգիների խաղաղության, վիրավորների արագ ապաքինման համար․ Գարեգին Բ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816122241/https://politik.am/am/axotum-enq-zoheri-hogineri-khaxaxutyan-viravorneri-arag-apaqinman-hamar-garegin-b ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Պայթյունի կապակցությամբ ցավակցություններ են հայտնել Հայաստանի Հանրապետության նախկին նախագահներ [[Արմեն Սարգսյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Արմեն Սարգսյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''«Արմեն Սարգսյանը ցավակցական ուղերձ է հղել «Սուրմալու»-ի պայթյունի կապակցությամբ»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123241/https://politik.am/am/armen-sargsyany-cavakcakan-uxerdz-e-hxel-surmalu-i-paytyuni-kapakcutyamb ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;, [[Ռոբերտ Քոչարյան]]ը&lt;ref name=&quot;politik.am Ռոբերտ Քոչարյանի ցավակցություն&quot;&gt;[https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''«Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է «Սուրմալուում» զոհվածների հարազատներին»''] , [https://web.archive.org/web/20220816123929/https://politik.am/am/robert-qocharyany-cavakcel-e-surmaluum-zohvatsneri-harazatnerin ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

== Այլ տեղեկություններ ==
Օգոստոսի 14-ին՝ «Սուրմալու» առևտրային կենտրոնի պայթյունից հետո, լրատվամիջոցներում հայտնվեցին հրապարակումներ, որ մինչև պայթյունը ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակն իր աշխատակիցներին ներքին կարգով էլոկտրոնային փոստով ծանուցել է խուսափել գտնվել «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում։ Հրապարակումներում հարցադրում է կատարվում, թե ՄԱԿ-ի Հայաստանյան գրասենյակը որտեղի՞ց է իմացել սպասվող պայթյունի մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''«Որտեղի՞ց են իմացել, որ պայթյուն է սպասվում․ ՄԱԿ-ի ՀՀ գրասենյակը ներքին կարգով մեյլով ծանուցել է աշխատակիցներին խուսափել գտնվել Սուրմալու առևտրի կենտրոնի տարածքում»'' հոդված politik.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112325/https://politik.am/am/vortexic-en-imacel-vor-paytyun-e-spasvum-mak-i-hh-grasenyaky-nerqin-kargov-meylov-tsanucel-e-ashkhatakicnerin-khusapel ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''«Ի՞նչ ծանուցում է այսօր իր աշխատակիցներին ուղարկել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, և ի՞նչ կապ ունի այն Սուրմալու առևտրի կենտրոնի պայթյունի հետ»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816112940/https://168.am/2022/08/14/1748024.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;/&gt;։ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը հերքել է պայթյունից առաջ իր աշխատակիցներին Սուրմալու առևտրային կենտրոնից հեռու մնալու ծանուցման լուրերը&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ, հերքում&quot;&gt;[https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''«ՄԱԿ-ից հերքում են»'' հոդված 168.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816113253/https://168.am/2022/08/14/1748070.html ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։

Օգոստոսի 3-ին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունն իր աշխատակիցներին ծանուցել է Հայաստանում հնարավոր ահաբեկչության մասին&lt;ref name=&quot;politik.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;168.am պայթյուն, ՄԱԿ գրասենյակ&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;hraparak.am վարկածներ&quot;&gt;https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''«Իսլամիստները և «Սուրմալու»-ի կապը Աստվածամոր վերափոխման տոնի հետ»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220816121057/https://hraparak.am/post/3a7c2d1cfaa291b3e900a17e32d05170 ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Ըստ դեսպանատան հայտարարության՝ ԱՄՆ քաղաքացիներին կոչ է արվում խուսափել Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանի, Երևանի մետրոպոլիտենի բոլոր կայարաններից, քաղաքապետարանից և Ազգային ժողովի շինությունների տարածքներից&lt;ref name=&quot;Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում&quot;&gt;[https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''«Security Alert from Yerevan»'' Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարություն-զգուշացում], [https://web.archive.org/web/20220816115320/https://am.usembassy.gov/security-alert-from-yerevan/ ''(արխիվացված 16․08․2022թ․)'']։{{ref-en}}&lt;/ref&gt;։

«Սուրմալու» առևտրի կենտրոնի տարածքում տեղի ունեցած պայթյունից կարճ ժամանակ անց փլատակների մոտ Մար Մարգարյան անունով աղջիկը նստած քանոն է նվագել, ինչը հայաստանյան հանրության շրջանում մեծ վրդովմունք է առաջացրել&lt;ref name=&quot;hraparak.am քանոն նվագող աղջիկ 1&quot;&gt;[https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''«Քանոն նվագող աղջիկը «հազար անգամ» ներողություն է խնդրում»'' հոդված hraparak.am կայքում], [https://web.archive.org/web/20220819143742/https://hraparak.am/post/4c1dcaf0ee39d2c4e4f61d626a39fdb5 ''(արխիվացված 19․08․2022թ․)'']։&lt;/ref&gt;։ Պայթյունի հաջորդ օրը նա ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է՝ ներկայացնելով իր արարքի նպատակը․ ''«մենք ուզել ենք վավերագրական կադր ստանալ, որտեղ կլինեին հրշեջներ, փրկարարներ ․․․ ու մի փոքր կադր էր, որ շատ փոքր հատված էր տեղավորվելու էն վիդեոյի ու գաղափարի մեջ, որը ստանալու էինք որպես մարդկանց ազնվագույն դրսևորման մաս , մեր երկրի դժբախտությունն այն է, որ ագրեսիան ուղղվում է այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր ոչ մի վատ բան չեն ուզում անել, ուղղակի ծառայում են ազնվագույն արվեստին»''&lt;ref name=&quot;hraparak.am քանոն նվագող աղջիկ 1&quot;/&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}

[[Կատեգորիա:2022 Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:2022 աղետներ Հայաստանում]]
[[Կատեգորիա:Հրդեհներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>p8n6n1zs9dg1ycolqad2bzbmhmhji2u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Վարդուհի Ասիրյան/ԱվազարկղFLORA</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1099306</id>
    <revision>
      <id>8491992</id>
      <parentid>8490772</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:30:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Վարդուհի Ասիրյան</username>
        <id>113244</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">'''Լեո Ռոխաս''' ({{lang-es|Leo Rojas}}; ծնվել է [[1984]] թվականին, հոկտեմբերի 18-ին, [[Օտտավա|Օտավալո,]] [[Էկվադոր]]), Էկվադորցի երաժիշտ, որը նվագում է [[Պանի ֆլեյտան (նկար, Պիկասո)|Պանի ֆլեյտայի]] վրա։ «Das Supertalent» 5-րդ հեռուստաշոուի հաղթող (2011)։

2000 թվականին գնացել է [[Իսպանիա]]։ Նրա ընտանիքը մնացել է [[Էկվադոր|Էկվադորում]]։ Տուրիստական վիզայով գնացել է [[Գերմանիա]]։ Այժմ ապրում է իր լեհ կնոջ հետ՝ [[Բեռլին|Բեռլինում]], որտեղ աշխատում է որպես փողոցային երաժիշտ։ Անցորդներից մեկը նրա ուշատրությունը հրավիրել է «Das Supertalent» հեռուստաշոուի վրա։ Նա 5-րդ մրցույթին մասնակցելու հայտ է ներկայացրել 2011 թվականին, և կարողացել է որակավորվել եզրափակիչ մաս։ «Կոնդորի թռիչքը» կատարելով Պանի ֆլեյտայի և հարավամերիկյան այլ փողային գործիքների վրա անցել է կիսայեզրափակիչ։

Եզրափակիչ մասում հանդես է եկել [[Էկվադոր|Էկվադորից]] ժամանած իր մոր հետ համատեղ։ 2011 թվականի դեկտեմբերի 17-ին եզրափակիչում կատարել է «Միայնակ հովիվը» գործիքային ստեղծագործությունը, որը [[1977]] թվականին գրել է [[Ջեյմս Լաստ|Ջեյմս Լաստինը]] և [[Գեորգե Զամֆիր|Գեորգե Զամֆիրը]], որը այժմ հիթ է դարձել։ Մեծ տարբերությամբ նա հաղթց հեռոստաշոուի ժամանակ։

== Սկավառակագրություն ==

=== Երգեր ===
* ''[[Одинокий пастух]]'' (2011)
* ''[[Полёт кондора (песня)|Полёт кондора]]'' (2012)
* ''Nature Spirits'' (2017)
* ''Dusk'' (2017)

=== Նկարներ ===
* ''Spirit of the Hawk'' (2012)
* ''Flying Heart'' (2012)
* ''Albatross'' (2013)
* ''Das Beste'' (2015)
* ''Leo Rojas'' (2017)

== Հղումներ ==
* [https://www.leorojasofficial.com Официальная страница]

[[Категория:Музыканты Эквадора]]
[[Категория:Пан-флейтисты]]</text>
      <sha1>paj0rs84kh00ma9tb0e0r8m59rgd8cs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վիքիպեդիա:Ջնջման առաջադրված հոդվածներ/Օգոստոս, 2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>1099341</id>
    <revision>
      <id>8492636</id>
      <parentid>8489412</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T23:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ռոբոտ։ Արխիվացվում է 1 քննարկման բաժին [[Վիքիպեդիա:Ջնջման առաջադրված հոդվածներ]]-ից</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22184" xml:space="preserve">{{ՋԵՀ արխիվ|8|2022}}

== Մխիթար Մոս-Մուշեղյան ==

{{ՔՓ|Ըստ քննարմնան--[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 06:58, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Մխիթար Մոս-Մուշեղյան}}

Ջնջման պատճառը։ Էջում տեղեկությունները՝ կապված հիշյալ անձի կրթության,կոչման, թատրոն ունենալու հետ կեղծ են: Անձը ծնվել է 1995թ-ին, Նոր Խարբերդ 4 փողոց, թիվ 80/31  հասցեում, մայրն է մեծացրել,հայրը լքել է նրանց: Դպրոցում  հազիվ  բավարար գնահատականներ է ունեցել,բարձրագույն կրթություն չունի, թատրոնը,որի մասին հիշատակում է էջում/Յանուս/ , ապօրինի գործունեություն է ծավալել, ոչ ոք այդ թատրոնին գործելու իրավունք չի տվել, ապօրինի կերպով ներկայացումներ է տարել տարբեր համայնքների մանկապարտեզներ, շատերը,իմանալով կեղծ գործունեության մասին,այլևս թույլ չեն տվել գալ իրենց մանկապարտեզ: Հիմա նշված անձը դատապարտված է մարդասպանության համար, նա բոլորից թաքցրել է իր տարիքը, կեղծել է անունը, ներկայացել որպես ռեժիսոր,հիմա էլ, կարծես, դրամատուրգ, համագործակցում է հիմնականում մեծահասակ, անուն և ճանաչում ունեցող հասարակական գործիչների հետ, ովքեր այլևս կամ մասամբ են զբաղվում իրենց մասնագիտությամբ, իբրև թե լավություն է անում, բայց օգտագործում է նման մարդկանց իրենց թատրոնի անունը բարձրացնելու համար:Հիշյալ անձը նաև վատ հակումներ և կողմնորոշում ունի:

Ցավալին այն է ,որ բանտում ծանրագույն հանացանքի համար դատապարտված, տասնյակի հասնող անձանց ֆինանսական ահագին պարտքեր ունեցող/ տան վարձ, կոմունալ, կեղծ թատրոնի համար վարձած վարորդին, հարևաններին՝ վարձով բնակված բնակարանների/դրանք երկուսն են եղել. մեկը՝ Նոր-Արեշ, մյուսը ՝ Նոր-Նորք 9-րդ զանգված/, Նոր Խարբերդում ունի պարտքեր//,~ հիմա ծավալում է գործունեություն,ներկայանում իբրև ռեժիսոր,դրամատուրգ և այլն, ու նաև Վիքիում էջ ունի, որն ամբողջությամբ հորինածին է:Անձնական կյանքի մասին տեղեկություններ է գրել՝ խախտելով  ուրիշի իրավունքն ու ազատությունը,որը սահմանված է ՀՀ օրենքով/ նկատի ունեմ առաջին կնոջ և երեխայի մասին հիշատակումը/, այդ նախադասությունը բացառել է պետք, եթե հիշյալ անձը չի ցանկանում օրենքի առաջ պատասխանատվություն կրել/:

Ձեր ցանկությունն է թույլատրել կամ չթույլատրել կանխամտածված ծանրագույն հանցանքի համար դատապարտված անձի  մասին այդքան ծավալուն հոդված Վիքիում: Ես մտածում եմ, որ մեր երեխաները և մենք բոլորս նման մարդկանցից պիտի պաշտպանված լինենք, ոչ թե արգելելով ,որ մարդը փոխվի/ հիշյալ անձի դեպքում դա բացառվում է/,  այլ թույլ տալ անձին իր արարքներով ապացուցելու, որ արժանի է ներման,կամ հասարակության կողմից ընդունման, բայց ոչ կեղծ և հորինածին տվյալներ ու փաստեր ներկայացնել, շարունակել զբաղվել նույն ամոթալի գործունեությամբ,ինչ որ նախկինոմ, իր հետ նաև վարկաբեկելով թատրոնը և թատրոնի հետ կապված անձանց, ովքեր իր մասին իրական տեղեկություններին չեն տիրապետում:Կարող եք կրթության, կոչման, թատրոնի գործունեության, մանկապարտեզներից ստացած դրաամական շահույթի մասին տեղեկություններ պահանջել, թող ներկայացնի,թող ապացուցի ,որ ռեժիսոր է ,կամ դերեր է խաղացել:Այդ դերերը եղել են  ամոթալի,ցածրորակ, երկու հանդիսատեսի ներկայությամբ, ովքեր իր իբրև թե իր  հորինած թատրոնի խաբված անդամներն էին:Շատ բան կա ասելու, սակայն սա էլ բավական է, իր մասին բավականին հոդվածներ կան տարբեր թերթերում/ գովաբանությունները կեղծ են/, կարդալով կհասկանաք ,որ մարդը վատագույն է ,ավելի վատը, քան նա է, չկա,հավատացեք: Մի աղջնակ, ում խաբել էր, և կնոջն ու երեխային տանից վտարելով ցանկացել էր  իր տուն բերել, հանցագործությունից հետո ասաց, որ ինքը փրկվեց ՀՐԵՇԻՑ, դա լավագույնս բնութագրում է այս մարդուն,ավելին պետք էլ չի ասել:

Կներեք, երկար ստացվեց, մնացածը Ձեր խղճին և հայեցողությանն եմ թողնում......{{անստորագիր|Հայա Ենգոյան}}
: Հարգելի [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]], Դուք ներկայացնում եք տվյալներ, որոնք անձնական լինելուց բացի նաև լուրջ մեղադրանքներ են պարունակում։ Ուզում եմ նշել/հիշեցնել, որ Վիքիպեդիան անձնական հարաբերությունները կարգավորելու հարթակ չէ։ Եթե վիքիահամայնքը որոշի, որ հոդվածը պետք է ջնջել, ուրեմն կջնջվի։ --[[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Նարինե Մուրադյան|քննարկում]]) 11:32, 31 Հուլիսի 2022 (UTC)
::Հարգելի Նարինե Մուրադյան, շնորհակալ եմ արձագանքելու համար [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:35, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
:::Հարգելի Նարինե Մուրադյան, այդ ամենը նշված է հիշյալ անձի քրեական գործում, մեղադրանքներ չեն:
:::Իհարկե Վիքիհամայնքն է որոշողը, ես ցանկացա ,որ ուշադրություն դարձնեիք այս հոդվածին,գուցե ուշադիր չեք եղել,վստահ եմ, Դուք ևս կստուգեիք այս հոդվածում առկա տեղեկատվությունը և թույլ չէիք տա:
:::Եթե արժանավոր մարդ լիներ, եթե որևէ արժանավոր գործ ստեղծած լիներ, վստահաբար ոչինչ չէի գրի, բայց անձը վտանգավոր մարդ է, ցավալի է, որ բանտում գտնվելով շարունակում է գործունեություն ծավալել և խաբել մարդկանց:Այս հոդվածի կենսագրություն բաժնում տեղեկությունները  ամբողջովին  հորինված են. նման անձ իրականում չկա: Անձնականը մի կողմ դնելով, որպես հայ մայր և կին եմ գրում,ուշադիր ծանոթացեք այս էջին, ինքներդ կհամոզվեք:Նման անձը նման ճանաչելիություն չպիտի ունենա, որպեսզի մարդկանց մոլորության մեջ չգցի: Եթե թույլ տաք, որ հոդվածը մնա, բնականաբար մարդիկ կկարդան և կհավատան ,որ Հայաստանում կա նման կրթությամբ կամ մասնագիտությամբ անձ և կհետաքրքրի այդ մարդու մոտ աշխատանքը,  և կստացվի, որ մարդիկ վստահելով նաև Վիքիի հոդվածներին, ստացան տեղեկատվություն և հայտնվեցին ծաւղակում:Իսկ այդ անձի հետ ցանկացած շփումը ցուղակ է և ավելին ասեմ, վտանգավոր է բոլոր առումներով:
:::Ինքներդ որոշեք, հարգում եմ բոլորիդ կարծիքը, շնորհակալ եմ արձագանքների համար: [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:56, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
::::[[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:57, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
::::: Հարգելի {{u|Հայա Ենգոյան}}, շնորհակալ են քննարկումը բացելու համար, սակայն նորից նշեմ, որ բերված հիմնավորումը պետք չէ զարգացնել։ Վիքիպեդիայում հոդվածներ կան սերիական մարդասպանների մասին, մեծ ճանաչում ունեցող գողերի, ավազակների մասին և փոխարենը չկա առաքինի կյանք ունեցող ուսուցչի կամ հոգևորականի մասին։ Ձեր պնդումը ջնջման հիմք չէ։ Հոդվածն ամենայն հավանականությամբ կջնջվի որպես նշանակալիության չափանիշներին չբավարարող։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  06:59, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

{{Ջ}}, նախքան սպանության մասին ենթավերնագրի ավելացնելը նշել էի, որ հոդվածի աղբյուրների մեծ մասը երկրորդական չեն։ [https://www.aravot.am/2015/08/07/599174/ Այս հոդվածում] նշված է անձի տարիքի կեղծման մասին, ինչպես նշված է վերևում։ Յանուս թատրոնի մասին հիշատակվում է հիմնականում սպանությանը նվիրված հոդվածներում իսկ  [https://www.facebook.com/%D5%85%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6-299469970180252/ թատրոնի ֆեյսբուքյան էջը], որը գործել է շուրջ երկու տարի, թույլ է տալիս եզրակացնել, որ տվյալ թատրոնը հեռու է եղել քիչ թե շատ նշանակալի թատրոնի մասին պատերացումներից։--[[Մասնակից:Voskanyan|Voskanyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Voskanyan|քննարկում]]) 13:08, 29 Հուլիսի 2022 (UTC)

:Հարգելի Ոսկանյան, Շնորհակալ եմ Արձագանքելու համար [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:36, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

{{Ջ}}, եթե ունենք տեղեկատվության կեղծման նույնիսկ 2% հավանականություն, ավելի լավ է՝ հոդվածը չլինի։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 13:20, 29 Հուլիսի 2022 (UTC)

:Հարգելի Ջեօ, շնորհակալ եմ արձագանքելու համար [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:36, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

{{Ջ}} Այստեղ չպետք է ջնջման հիմնավորում բերվի մարդասպանությունը կամ անձի վատ վարքը, քանի որ վիքիպեդիայում անձանց մասին հոդվածները չեն ստեղծվում բարոյականության սկզբունքով։ Պետք է որոշել անձը նշանակալի՞ է, թե՝ ոչ։ Եվ եթե նշանակալի է, ապա արդյո՞ք բավարար լուսաբանված է վստահելի երկրորդական աղբյուրներում։ Հենց առաջին մասով անձը չի համապատասխանում նշանակալիության չափանիշներին։ Որպես բեմադրիչ միանշանակ նշանակալի չէ։ Նշանակալի չէ նաև որպես մարդասպան։ Ուստի կողմ եմ ջնջմանը։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  15:06, 31 Հուլիսի 2022 (UTC)

:Հարգելի Ավետիսյան91,շնորհակալ եմ արձագանքելու համար [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:37, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

{{Ջ}}. վերը նշված պատճառաբանություններով։ Հիմնականը՝ ոչ նշանակալի։ Խնդրում եմ նաև ուշադրություն դարձնել հոդվածի պատմությանը, որտեղ երևում է, որ մինչ [[Մասնակից:Նարինե Մուրադյան|Նարինե Մուրադյանի]] ստեղծելը, հոդվածը [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D5%84%D5%B8%D5%BD-%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A5%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6&amp;type=revision&amp;diff=2428691&amp;oldid=2428684 երկու] [https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D5%84%D5%B8%D5%BD-%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A5%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6&amp;diff=next&amp;oldid=2674404 անգամ] ստեղծված է եղել։ Առաջին անգամ՝ կեղծ տեղեկություններով (ծննդյան կեղծ թվական, ծննդավայր, կրթություն և այլն), որոնք հետագայում ապացուցվել են դատավարության ժամանակ, և երկու անգամ էլ ջնջվել է։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 09:03, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

:Հարգելի [[23Արտաշես]] շնորհակալ եմ արձագանքելու և նոր տեղեկատվության համար:Կարծում եմ, այս էջի բացման մասին Ձեր  նշած կեղծ տեղեկությունները/ նախկինում բացված էջի մասին է/ ևս հիմք կհանդիսանան,որ էջը հեռացվի: [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:26, 4 Օգոստոսի 2022 (UTC)
::Հարգելի 23artashes, կներեք նշումս հղումով եղավ, կներեք [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 05:29, 4 Օգոստոսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}

== [[Մխիթար_Մոս-Մուշեղյան]] ==

{{ՔՓ|Հոդվածն արդեն ջնջվել է։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 07:19, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Մխիթար_Մոս-Մուշեղյան}}

Ջնջման պատճառը։ --[[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 06:07, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)Ջնջման պատճառը։ Էջում տեղեկությունները՝ կապված հիշյալ անձի կրթության,կոչման, թատրոն ունենալու հետ կեղծ են: Անձը ծնվել է 1995թ-ին, Նոր Խարբերդ 4 փողոց, թիվ 80/31 հասցեում, մայրն է մեծացրել,հայրը լքել է նրանց: Դպրոցում հազիվ բավարար գնահատականներ է ունեցել,բարձրագույն կրթություն չունի, թատրոնը,որի մասին հիշատակում է էջում/Յանուս/ , ապօրինի գործունեություն է ծավալել, ոչ ոք այդ թատրոնին գործելու իրավունք չի տվել, ապօրինի կերպով ներկայացումներ է տարել տարբեր համայնքների մանկապարտեզներ, շատերը,իմանալով կեղծ գործունեության մասին,այլևս թույլ չեն տվել գալ իրենց մանկապարտեզ: Հիմա նշված անձը դատապարտված է մարդասպանության համար, նա բոլորից թաքցրել է իր տարիքը, կեղծել է անունը, ներկայացել որպես ռեժիսոր,հիմա էլ, կարծես, դրամատուրգ, համագործակցում է հիմնականում մեծահասակ, անուն և ճանաչում ունեցող հասարակական գործիչների հետ, ովքեր այլևս կամ մասամբ են զբաղվում իրենց մասնագիտությամբ, իբրև թե լավություն է անում, բայց օգտագործում է նման մարդկանց իրենց թատրոնի անունը բարձրացնելու համար:Հիշյալ անձը նաև վատ հակումներ և կողմնորոշում ունի:Անձը չունի նշանակալի գործեր ,որոնց համար կարելի է Վիքիում հոդված գրել հիշյալ անձի մասին:Հոդվածում առաջին կնոջ և անչափահաս երեխայի մասին ցանկացած հիշատակում բացառեք, եթե կրկին վերականգնվի, ես կդիմեմ ոստիկանություն,որպեսզի ոստիկանությունը զբաղվի հիշյալ անձի մասին կեղծ տեղեկություններով: Հոդվածագրին խնդրում եմ,ուշադրություն դարձնի ում մասին է գրում, արժանավոր մարդ է , թե՞ սովորոկան խաբեբա:

:'''&lt;&lt;ԱՄՆ հայ գրողների և լրագրողների միության, Կալիֆորնիայի հայ գրողների միության (2017), Երգիծաբանների համահայկական միության (2021) անդամ է, Հայ դրամատուրգների միության և Մշակույթի գործիչների միության պատվավոր անդամ (2022), Ավստրալիայի ռուսական գրականության միջազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ, Ավստրալիայի ռուսական գրականության միջազգային ակադեմիայի միջազգային մրցույթների Հայաստանի և Արցախի քարտուղար, Գրականության և մշակույթի զարգացման միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս, Հյուսիսային Ամերիկայի գրողների միության պատվավոր անդամ&gt;&gt;:'''
: Հոդվածում նման տեղեկություններ կան, պարզապես զավեշտ է::::Խնդրում եմ ստուգեք սրանց հավաստիությունը: [[Մասնակից:Հայա Ենգոյան|Հայա Ենգոյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայա Ենգոյան|քննարկում]]) 06:14, 8 Օգոստոսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}
== [[Մերուժան_Սահակյան]] ==

{{ՔՓ|Ջնջել։--[[Մասնակից:Sigma'am|∑ίγμα]] &lt;sup&gt;([[Մասնակցի քննարկում:Sigma'am|քնն.]])&lt;/sup&gt; 19:59, 12 Օգոստոսի 2022 (UTC)}}

:{{la|Մերուժան_Սահակյան}}
Հոդվածում նշանակալիությունը փաստող տվյալներ չկային։--[[Մասնակից:A.arpi.a|A.arpi.a]] ([[Մասնակցի քննարկում:A.arpi.a|քննարկում]]) 08:54, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
*{{Ջ}}՝ բերված հիմնավորմամբ։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 09:13, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
*:* {{Ջ}}, համաձայն եմ, ոչ նշանակալի է։ --[[Մասնակից:GeoO|&lt;font color = &quot;red&quot;&gt;&lt;big&gt;'''ջ'''&lt;/big&gt;&lt;/font&gt;&lt;font color = &quot;black&quot;&gt;'''եօ'''&lt;/font&gt;]] [[Մասնակցի քննարկում:GeoO|🌱]] 10:00, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)

{{Ջ}}, կողմ բերված հիմնավորմանը։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  10:37, 1 Օգոստոսի 2022 (UTC)
{{ՔՎ}}</text>
      <sha1>1wrc7mtga8eh137g0qg93pebsts8nc2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եվ ցողի կաթիլներ արշալույսին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099520</id>
    <revision>
      <id>8492726</id>
      <parentid>8491768</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:01:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5598" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ}}
«'''Եվ ցողի կաթիլներ արշալույսին'''» ({{lang-lv|Un rasas lāses rītausmā}}), [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] հեռուստատեսային գեղարվեստական ֆիլմ, որը ԽՍՀՄ Հեռուստառադիոպետկոմի պատվերով նկարահանել է ռեժիսոր Պետերիս Կռիլովը [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]] 1977 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/10081/annot/ «Եվ ցողի կաթիլներ արշալույսին» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե ==
Հակաֆաշիստական տրամադրված դեռահասների խումբը մնում է առանց գաղափարական ղեկավարության Ռիգայի ընդհատակային ստորաբաժանումներից մեկի ղեկավարների ձերբակալությունից ու մահվանից հետո։ Վախենալով հետապնդումից՝ Էրիկ Զարինշը, որը մտերիմ է եղել զոհված պատմության ուսուցիչ Էգլայսի հետ, թաքնվում է իր դպրոցական ընկերոջ՝ Հուգոյի ամառանոցում։

Փորձելով օգտակար լինել ընդհանուր գործին՝ տղաները, չսպասելով կապավորի ժամանմանը, տարածում են Սովինֆորմբյուրոյի հաղորդագրություններով թռուցիկներ։ Գերմանական պարեկության դեմ մահափորձի միջադեպից հետո գեստապոյի փորձառու քննիչը, խաղալով Հուգոյի թույլ հոգեկանի վրա, իմանում է բոլոր ընդհատակայինների անունները։

Ձերբակալության սպառնալիքի տակ են հայտնվել թե՛ դեռահասները, թե՛ աշխատանքային դրուժինայի վերջին աշխարհազորային Դոնատը, որը արտակարգ լիազորություններով ժամանել է դիմադրությունը համակարգելու համար։ Նրան ուղեկցում է բելառուսական մահվան ճամբարի նախկին կալանավոր Օլգան, որը նույնպես ապաստաի կարիք ունի։ Ամբողջ խմբին անվտանգ տեղ տանելու հնարավորություն չունենալով՝ Դոնատը երեք տղաներին հանձնարարում է մոտենալ ճակատային գծին և կարևոր լուր հասցնել։

== Դերերում ==
* Յուտա Յուրեվիցա – ''Ռենատա
* Գունար Դալմանիս – ''Դիմկա
* Անդրիս Մորկանս – ''Էրիկ
* Էլիտա Կրաստինա – ''Օլյա
* Ռոմուալդս Անցանս – ''Դոնատ
* Անդրիս Սմիլձինշ – ''Հյուգո
* Ակվելինա Լիվմանե – ''Վալյա
* Լիլիանա Վեսերե – ''Ռիտա
* Իվար Ռատկե – ''տղա
* Ալեքսեյ Միխայլով – ''Դիմկայի հայրը
* Վելտա Սկուրստենե – ''Հյուգոյի մայրը
* Կառլիս Աուշկապս – ''քննիչ
* Ուլդիս Դումպիս – ''մարդ հրաձգարանում
* Յանիս Յարանս – ''Մեժնիեկս
* Ի. Կաուլինշ – ''քննիչի օգնականը

Էպիզոդներում՝
* Հ. Դանցբերգա, Վ. Յականս, Խ. Ռոմանովա, Ա. Գուլբե, Ի. Սաուլիտե, Է. Ֆերդա, Վ. Զվայգզնե, Ա. Լեյմանիս, Վ. Վեյսպալս, Տ. Մացիևսկի

== Նկարահանող խումբ ==
* Սցենարի հեղինակ՝ Վիկտոր Անդրեև
* Բեմադրող ռեժիսոր՝ Պետերիս Կռիլովս
* Բեմադրող օպերատոր՝ Հենրիկ Փիլիպսոն
* Կոմպոզիտոր՝ Պետերիս Պլակիդիս
* Բեմադրող նկարիչ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ
* Հնչյունային օպերատոր՝ Վիկտոր Միլնիկով
* Ռեժիսորներ՝ Ռ. Գինտերե, է. Դանցբերգա
* Օպերատոր՝ Ու. Էգլե
* Կոստյումների նկարիչ՝ Դ. Մելնարե
* Նկարիչ-գրիմարար՝ Կ․ Լապինյա
* Մոնտաժող՝ Մ. Սուրդեկո
* Խմբագիր՝ Ի. Չերևիչնիկ
* Ասիստենտներ՝ Մ. Լաբդարբե, Վ. Ռոժդեստվենսկայա, Բ. Պիկա, Ռ. Գոսինշ, Յու. Բալտաբոլս
* Խորհրդատու՝ պատմական գիտությունների թեկնածու Յ. Ձինտարս
* Գեղարվեստական ղեկավար՝ Ռոլանդ Կալնինշ
* Տնօրեն՝ Իգոր Լիբման&lt;ref&gt;[https://www.kinopoisk.ru/film/566511/ «Եվ ցողի կաթիլներ արշալույսին» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=-lwQjKoBSvw «Եվ ցողի կաթիլներ արշալույսին» ֆիլմը Յութուբում]
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:1977 ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</text>
      <sha1>3mt4jahiafy7hlmcx0sbb147h19ozpe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սանչոյի հավատարիմ ընկերը</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099523</id>
    <revision>
      <id>8492725</id>
      <parentid>8491767</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:00:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5844" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ}}
'''«Սանչոյի հավատարիմ ընկերը»''' ({{lang-lv|«Uzticamais draugs Sančo»}}), [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] մանկական գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Յանիս Ստրեյչը Յուրի Յակովլևի սցենարով Ռիգայի կինոստուդիայում 1974 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/877/annot/ «Սանչոյի հավատարիմ ընկերը» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե ==
Ռոդրիգեսների ընտանիքը [[Սանկտ Պետերբուրգ|Լենինգրադ]] է ժամանել լատինամերիկյան մի երկրից։ Նրանց որդին՝ Սանչոն, լավ գիտի ռուսաց լեզու և ընդունվել է սովորական հանրակրթական դպրոցի չորրորդ դասարան։

Լինելով շփվող և աշխույժ՝ Սանչոն շուտով ընկերանում է դասընկերների հետ։ Երբեք տեսած չլինելով ձմեռ՝ նաա հետաքրքրությամբ զբողնում է ձյունով ծածկված քաղաքում և խաղում անծանոթ խաղեր։

Դվորցովայա հրապարակում Սանչոն ու նրա ընկերները հայտնվում են «Դյութիչ երջանկության աստղը» ֆիլմի նկարահանումների հրապարակում, որտեղ Սանչոն զրուցում է դերասանների հետ, տեսնում է, թե ինչպես են նկարահանում կայսր Նիկոլայ I-ի (Վասիլի Լիվանովի) մասնակցությամբ տեսարանը։

Բայց շուտով տղաները ստիպված են բաժանվել։ Սանչոյի հայրենիքում հեղաշրջում է տեղի ունեցել։ Իշխանության են անցել զինվորականները։ Տղայի ծնողները որոշել են տուն վերադառնալ։ Սանչոն ջերմորեն հրաժեշտ է տալիս նոր ընկերներին և իր հետ տանում նրանց համերաշխության խորհրդանիշը՝ կարմիր պիոներական փողկապը։ 

Ֆիլմը հատկանշական է նրանով, որ ՌՕՈՒ գեներալ Վասիլի Մերկուրևի հերոսը երեսուն տարի անց կրկին կատարում է «''Дождливым вечером, вечером, вечером…''» երգը «Երկնային դանդաղընթացը» գեղարվեստական ֆիլմից, որն ավելի վաղ եղել է դրա կատարողներից մեկը պատերազմական տարիների այդ դասական ֆիլմում։

== Դերերում ==
* Սերգեյ Զուրլով – ''Սանչո Ռոդրիգես
* Մարութա Ֆելդմանե – ''Սանչոյի մայրը
* [[Իվար Կալնինշ]] – ''սենյոր Ռոդրիգես, Սանչոյի հայրը
* Վալդեմար Զանդբերգ – ''անգլերենի ուսուցիչ
* Վիկտորյա Լեպկո – ''Նատալյա Գավրիլովնա, դասղեկ
* Վասիլի Մերկուրև – '' Ռիտայի պապը, օդաչու-գեներալ
* Բորիս Տաշքենդսկի – ''Սանչոյի պապը, երաժիշտ
* Օլգերտ Դունկերս – ''սենյոր Կրեդո, ընկերության ղեկավարության ներկայացուցիչ
* Յուրի Կամորնի – ''Ռիտայի հայրը, ռազմական օդաչու
* Գենադի Կորոլկով – ''Վադիմ, վարորդ
* Ստանիսլավ Ֆեսյունով – ''Պրոկոպենկո, դիվանագետ
* Ռեգինա Ռազումա – ''բորտուղեկցորդուհի
* Պավել Պերվուշին – ''Իվան Կալիստրատովիչ, դպրոցի տնօրեն
* Արթուր Կալեյս – ''գեներալ Կալվոս, հեղաշրջման կազմակերպիչ
* Պաուլ Բուտկևիչ – ''էպիզոդ, դիվանագիտական ընդունելության մասնակից
* Յուրիս Ստրենգա – ''էպիզոդ, դիվանագիտական ընդունելության մասնակից
* Վալենտինս Սկուլմե – ''էպիզոդ, դիվանագիտական ընդունելության մասնակից
* Ուլդիս Վազդիկս – ''էպիզոդ, դիվանագիտական ընդունելության մասնակից
* [[Վասիլի Լիվանով]] – ''կայսր [[Նիկոլայ I]] Դվարցովայա հրապարակի տեսարանում

== Նկարահանող խումբ ==
* Սցենարիստ՝ Յուրի Յակովլև
* Ռեժիսոր՝ Յանիս Ստրեյչ
* Օպերատոր՝ Հարի Կուկելս
* Կոմպոզիտոր՝ [[Իմանց Կալնինշ]]
* Նկարիչ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ&lt;ref&gt;[https://www.kinopoisk.ru/film/45725/ «Սանչոյի հավատարիմ ընկերը» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_cinema/2817/ВЕРНЫЙ «Верный друг Санчо»] academic.ru
* [https://www.domkino.tv/news/10339 6 интересных фактов о фильме &quot;Небесный тихоход&quot;/domkino.tv]
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:1974 ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</text>
      <sha1>hjy7kzcde8dwnlbxwkj7giyk20yoiip</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վերջին ինդուլգենցիան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099525</id>
    <revision>
      <id>8492724</id>
      <parentid>8491765</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T08:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5441" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ}}
'''«Վերջին ինդուլգենցիան»''' ({{lang-lv|Pēdējā indulgence}}), [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր [[Ադա Ներետնիեցե|Ադա Ներետնիեցեն]] [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]] 1985 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/8504/annot/ «Վերջին ինուլգենցիան» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե ==
Խանութի տնօրեն Էռնա Զալեին գործնական առաջարկով դիմել է կոշիկի գործարանի ղեկավարը, որն իր ձեռնարկությունում կազմակերպել է չհաշվառված մարզակոշիկների թողարկում։ Յուրաքանչյուր իրացված զույգի համար նրան խոստացվել է եկամուտների մեկ քառորդը։ Կոշիկը մատակարարվում էր կեղծ ապրանքագրով, որը ստուգման դեպքում պետք է փոխարինվեր իսկականով։

Գաղտնի խարդախությունների մասին պատահաբար իմանում է վաճառողուհի Օլգան, որին, հետագա անախորժություններից խուսափելու համար, Էռնա Զալեն որոշում է վերացնել իր մութ բիզնեսի օգնականի՝ Էրիկ Լուբենի միջոցով։ Նա առևանգում է իր գործընկերոջ բեռնատարը և վրաերթի է ենթարկում Օլգային մութ նրբանցքում, որտեղ զոհը կանչվել է նամակով։

Մահափորձից հետո ողջ մնացած Օլգային տեղափոխել են հիվանդանոց։ Ոստիկանությունը, որը վաղուց հետևում էր կասկածելի խանութին, գտնում է ենթադրյալ հանցագործների հետքը։ Հերթով ձերբակալվում են այդ գործին մասնակից բոլոր անձինք։ Դատարանի դահլիճում նրանք փորձում են իրենց մեղքը բարդել Լուբենի վրա, բայց փորձառու քննիչները քայլ առ քայլ վերականգնում են տեղի ունեցած իրադարձությունների ամբողջ շղթան։

== Դերերում ==
* [[Վիյա Արտմանե]] – ''Էռնա Զալե
* Տատյանա Պոպե – ''Օլգա Զիեդկալնե
* Յանիս Զարինշ – ''ոստիկանության մայոր Ռոզնիեկս
* Անդրիս Լիելայս – ''ոստիկանության լեյտենանտ Ստաբինշ
* Գիրտ Յակովլև – ''ոստիկանության կապիտան Վաբոլս
* Կառլիս Զուշմանիս – ''Էրիկ Լուբեն
* Օլգերտ Դունկերս – ''Պյոտր Պետրովիչ
* Վլադիմիր Պետրով – ''Սերգեյ Վերշինին
* Լելդե Վիկմանե – ''Իռենա Կանցանե
* Օլգա Բարիշման – ''Բայբա, Օլգայի դուստրը
* Էպիզոդներում՝ Ս. Բլես, Ս. Վիտոլինա, Գ. Կալնմեյերե, Տ. Մաքսիմենկո, Ի. Սաուլիտե, Վ. Ստարժինսկայա, Ս. Ուպմացե, Ի. Չերտկովա, Ա. Ժիրոնկին, Ռ. Զիխմանիս, Ն. Իգնատովիչ, Յ. Օզոլինշ, Ս. Պրովորոնով, Դ. Տիպայնիս

== Նկարահանող խումբ ==
* Սցենարի հեղինակներ՝ Կիրիլ Ռապոպորտ, Միերմիլիս Ստեյգա, Նատալյա Գլադկովա
* Բեմադրող ռեժիսոր՝ [[Ադա Ներետնիեցե]]
* Բեմադրող օպերատոր՝ Հարի Կուկելս
* Կոմպոզիտոր՝ Իվարս Վիգներս
* Բեմադրող նկարիչ՝ Ինարա Անտոնե
* Հնչյունային օպերատոր՝ Գլեբ Կորոտեև
* Ռեժիսոր՝ Ռենատա Գինտերե
* Օպերատոր՝ Էդգար Աուգուստովիչ
* Զգեստների նկարիչ՝ Էլվիրա Վանտերե
* Նկարիչ-գրիմարար՝ Միրձա Ցելմա
* Մոնտաժող՝ Թամարա Մուսնիցկայա
* Խմբագիրներ՝ Ն. Բաստինա, Ն. Զոլոտոնոս
* Ասիստենտներ՝ Ռ. Ժուլանովա, Ն. Ռանկա, Դ. Տիպայնիս, Բ. Ռոզենբրիկա, Մ. Սակալովսկիս, Ա. Յասինսկիս
* Կասկադյորներ՝ Զ. Մացկևիչ, Ու․ Վեյսպալս, Գ. Տեբերգս, Ա. Ուպելնիեկս, Ի. Լայվինշ
* Խորհրդատուներ՝ ոստիկանության գնդապետ Պ. Գլուշնյով, ոստիկանության փոխգնդապետ Գ. Լակին
* Տնօրեն՝ Յուրի Եվսեև&lt;ref&gt;[https://www.kinopoisk.ru/film/161055/ «Վերջին ինուլգենցիան» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Բնօրինակում անաղբյուր հոդվածներ]]</text>
      <sha1>tu3pvy5z1m33aig9gsu9mzvj9e5wu3j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099565</id>
    <revision>
      <id>8492679</id>
      <parentid>8491782</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:07:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3097" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ընկերություն}}
'''FIAT''' (իտալերեն անվանման առաջին տառերից՝ {{lang-it|Fabbrica Italiana Automobili Torino}}), իտալական ավտոմեքենաների արտադրության ընկերություն, գլխավոր գրասենյակը գտնվում է [[Թուրին]]ում։

2007 թվականի փետրվարի 1-ին «Fiat Auto S.p.A.» ընկերությունից ձևավորվել է «Fiat Group» ընկերությունը&lt;ref name=&quot;repubblica FGA&quot;&gt;{{cite news |url=http://www.repubblica.it/2007/01/motori/gennaio-07/fiat-gropu-new/fiat-gropu-new.html |title=Ora Fiat Auto cambia nome: diventa Fiat Group Automobiles |date=23 January 2007 |newspaper=[[La Repubblica]] |language=it |accessdate=7 September 2014 |archivedate=2019-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20191229221321/https://www.repubblica.it/2007/01/motori/gennaio-07/fiat-gropu-new/fiat-gropu-new.html }}&lt;/ref&gt;, իսկ 2011 թվականի հունվարի 1-ից բաժանվել է 2 դուստր ձեռնարկությունների՝ «Fiat SpA» (մարդատար տրանսպորտ) և «Fiat Industrial» (արդյունաբերական տրանսպորտ)։

2014 թվականի հունվար ամսին, ամերիկյան [[Chrysler]] ընկերության 100 % բաժնեմասերի միավորումից հետո, տնօրենների խորհուրդը որոշում կայացրեց ստեղծել նոր միավորված մեքենաշինական ընկերություն՝  Fiat Chrysler Automobiles, որի գլխավոր գրասենյակը գտնվում է [[Նիդերլանդներ]]ում&lt;ref&gt;{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.forbes.ru/news/250290-avtokontsern-fiat-smenil-nazvanie-na-fiat-chrysler-automobiles| title=Автоконцерн Fiat сменил название на Fiat Chrysler Automobiles| publisher=// forbes.ru| accessdate=2014-1-30| archive-date=2017-12-06| archive-url=https://web.archive.org/web/20171206022820/http://www.forbes.ru/news/250290-avtokontsern-fiat-smenil-nazvanie-na-fiat-chrysler-automobiles| deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Ապրանքանիշեր ==
&lt;div align=&quot;center&quot;&gt;&lt;gallery widths=&quot;130&quot; heights=&quot;130&quot;&gt;
File:FiatLogo1931rounded.jpg|&lt;small&gt;1931 — 1959&lt;/small&gt;
File:FiatLogo1959.JPG|&lt;small&gt;1959 — 1968&lt;/small&gt;
File:Fiat logo 1968.svg|&lt;small&gt;1968 — 1999&lt;br&gt;մեքենաների դիմացի մասում&lt;/small&gt;
File:FiatLogo1983.jpg|&lt;small&gt;1983 — 1999&lt;br&gt;մեքենաների դիմացի մասում&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;&lt;/div&gt;

== Պատկերներ ==
&lt;center&gt;&lt;gallery widths=&quot;250px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
Պատկեր:1899 FIAT.JPG|1899 թ. մոդել
Պատկեր:Fiat Grande Punto rot.JPG|Fiat Grande Punto
Պատկեր:1948 Gatso 1500 Sport (37977905262).jpg|	1948 Gatso 1500 Sport մոդել
Պատկեր:Italian G-91T.jpg|Fiat G91T, մարզչական ինքնաթիռ
&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}

{{անավարտ}}

[[Կատեգորիա:Fiat]]</text>
      <sha1>kgl9unk2qomov4nweh6j5cjt3apd490</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վերջին ռեպորտաժը</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099578</id>
    <revision>
      <id>8492204</id>
      <parentid>8491844</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:21:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Voskanyan</username>
        <id>23951</id>
      </contributor>
      <comment>/* Դերերում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8966" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ}}
'''«Վերջին ռեպորտաժը»''' ({{lang-lv|Pēdējā reportāža}}), [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] հեռուստատեսային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Ձիդրա Ռիտենբերգան [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]] գերմանացի գրող Գերտ Պրոկոպի «Լրագրողի մահը» վեպի մոտիվներով 1986 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/5465/annot/ «Վերջին ռեպորտաժը» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;:

Ֆիլմի հեռուստատեսային պրեմիերան տեղի է ունեցել կենտրոնական հեռուստատեսությունում 1986 թվականի դեկտեմբերի 17-ին։

== Սյուժե ==
Արևմտյան հեղինակավոր պարբերականի ղեկավարությունը իր առաջատար լրագրող Պետեր Լոբենշտեյնին հանձնարարում է նյութ պատրաստել թերթի աշխատակից, հայտնի լրագրող Յորգենսենի առեղծվածային սպանության մասին։

Լոբենշտեյնը, որը զբաղված է մեկ այլ թեմայով, մեծ դժկամությամբ է ստանձնում հանձնարարված գործը: Գործի նյութերն ուսումնասիրելով՝ նա պարզում է, որ իր գործընկերը սպանվել է իր վերջին լրագրողական հետաքննության պատճառով, այլ ոչ թե կենցաղային պատճառներով, ինչպես համառորեն նշել է տեղի ոստիկանության ղեկավարը։

== Դերերում ==
{{սյուն}}
* Գեորգի Տարատորկին – ''Պետեր Լոբենշտեյն
* Իլոնա Օզոլա – ''Էնգելխեն
* Ռոստիսլավ Գորյաև – ''Մաուրախ
* Առնոլդ Լինինշ – ''Նաուման
* Այգարս Ցեպլիտիս – ''Մեբիուս
* Օլգերտ Կրոդերս – ''Շրաուդենբախ (հնչյունավորել է Ալեքսանդր Վոկաչը)
* Արթուր Դիմիտերս – ''Վիլհելմի
* Անսիս Էպներս – ''Բորնիգ
* Ռեգինա Ռազումա – ''Բիրգիտ
* Հարիս Գերհարդ – ''Մեյեր
* Պետերիս Կրիլովս – ''Մյուլենս
* Լասմա Մուրնիեցե – ''ֆրաու Մյուլենս
* Իլգա Զվանովա – ''ֆրաու Յորգենսոն
* Յուրի Կալեշչուկ – ''Յորգենսեն
* Այգարս Ցիլինսկիս – ''Բրյուդիգամ
* Վլադիմիր Ռուդի – ''Դամեր
* Սերգեյ Յուդին – ''Գորման
* Լեոնիդ Սատանովսկի – ''Կենտոն
{{սյունակ ավարտ}}

== Նկարահանող խումբ ==
* Սցենարի հեղինակ՝ Յուրի Կալեշչուկ
* Բեմադրող ռեժիսոր՝ Ձիդրա Ռիտենբերգա
* Բեմադրող օպերատոր՝ Գվիդո Սկուլտե
* Կոմպոզիտոր՝ Մարտինշ Բրաունս
* Բեմադրող նկարիչ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ
* Հնչյունային օպերատոր՝ Գլեբ Կորոտեև
* Ռեժիսոր՝ Բոլեսլավ Ռուժ
* Օպերատոր՝ Իվար Հոֆմանիս
* Կոստյումների նկարիչ՝ Իևա Կունձինա
* Նկարիչ-գրիմարար՝ Ռասմա Պրանդե
* Խորհրդատու՝ Էդուարդ Մնացականով
* Տնօրեն՝ Եֆիմ Կնաֆելման&lt;ref&gt;[https://www.kinopoisk.ru/film/480601/ «Վերջին ռեպորտաժը» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;

=== Հետաքրքիր փաստեր ===
Նկարահանումներն անցկացվել են մեծ մասամբ Կլայպեդայում և նրա շրջակայքում։ Կադրերում կարելի է տեղնել Լիտվայի ծովագնացության շենքը, Պատկերասրահ, Կալվյու, Յոնո, Տուրգաուս, Աուկշտոյի (բակի կողմից), Դաուկանտո փողոցները, Տեատրո, Լիետուվնինկու, Դոնյալայչյո հրապարակները, Դանգե գետի ափը, Հին շուկայի մոտ կայանատեղին, Մանտո փողոցի 36 շենքը, ինչպես նաև «Կլայպեդա» հյուրանոցի ինտերիերը և հին քաղաքի «Բուրու ուժեյգա» սրճարանը, մեկ դրվագ նկարահանվել է Կաունասի Հին քաղաքում (երբ Լոբենշտեյնը զանգահարում է Էնգելխենին ավտոմատից), մնացածը՝ Ռիգայում:

== Քննադատություն ==
{{քաղվածքի սկիզբ}}
«Վերջին ռեպորտաժը» կարծես հավակնում է համապատասխանել դետեկտիվ ժանրի օրենքներին։ Սակայն սցենարի հեղինակը, էներգիայի առյուծի բաժինը ծախսելով  երկու սերիայումիրադարձությունների բաշխման վրա, «մոռացել է» դրանց մեջ ներդնել հակադիր ուժերի բախումները տարբեր ձևերով, ինչը կնպաստեր սյուժեի դինամիկությանը և կստեղծեր անհրաժեշտ լարվածություն։ Սցենարը գոյություն ունի կոնկրետ ժամանակից ու տարածությունից օտարված՝ առաջարկելով ոչ թե հերոս-կերպար (սոցիալական և ազգային պատկանելությունը, բնավորությունը և ենթագիտակցական, որոնք բոլորը միասին արտահայտվում են ճակատագրում), այլ հակառակը, հերոս-գործառույթ։ Եվ անմիջապես պատ է ի հայտ գալիս էկրանի և հեռուստադիտողի միջև։
{{բք|ru|«Последний репортаж» вроде бы претендует на соответствие законам детективного жанра. Но автор сценария, львиную долю энергии потратив на распределение событий по двум сериям, «забыл вложить» в них столкновения противодействующих сил в различных формах, что способствовало бы динамичности сюжета и создало необходимое напряжение. Сценарий существует в отчуждённости от конкретного времени и пространства, предлагая не героя-образ (социальная и национальная принадлежность, характер и подсознание, которые все вместе слагаются в судьбу), а наоборот — героя-функцию. И сразу вырастает стена между экраном и зрителем.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Родник» ամսագիր, 1988 թվական}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* ''Баташева Н.'' «Последний репортаж»: О создаваемом одноим. телевизион. худож. фильме. Интервью режиссёра // «Кино» № 5 за 1986 год, стр. 16-17.
* ''Трофимов Р.'' Политический детектив: успехи и проблемы. Худ. фильм «Последний репортаж»: Риж. киностудия // «Советская Латвия», 5 декабря 1986 года.
* ''Лице Л.'' Фильм о вседозволенности: О фильме Риж. киностудии «Последний репортаж» // «Ригас Балсс», 11 сентября 1986.
* ''Апините В.'' Перед нравственным выбором: О худож. фильме Риж. киностудии «Последний репортаж» // «Юрмала», 18 октября 1986.
* ''Петрайсис С.'' Шестой фильм Дз. Ритенберги: о съёмках фильма «Последний репортаж» в Клайпеде // «Комсомольская правда» (Вильнюс), 20 мая 1986.
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:1986 ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռուսերեն ֆիլմեր]]</text>
      <sha1>mnobbu27lvdjykdu3fmdf2y13r6og20</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492665</id>
      <parentid>8492204</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8969" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆիլմ}}
'''«Վերջին ռեպորտաժը»''' ({{lang-lv|Pēdējā reportāža}}), [[Կինոարդյունաբերությունը Խորհրդային Միությունում|խորհրդային]] հեռուստատեսային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Ձիդրա Ռիտենբերգան [[Ռիգայի կինոստուդիա|Ռիգայի կինոստուդիայում]] գերմանացի գրող Գերտ Պրոկոպի «Լրագրողի մահը» վեպի մոտիվներով 1986 թվականին&lt;ref&gt;[https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/5465/annot/ «Վերջին ռեպորտաժը» ֆիլմը] ''kino-teatr.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;։

Ֆիլմի հեռուստատեսային պրեմիերան տեղի է ունեցել կենտրոնական հեռուստատեսությունում 1986 թվականի դեկտեմբերի 17-ին։

== Սյուժե ==
Արևմտյան հեղինակավոր պարբերականի ղեկավարությունը իր առաջատար լրագրող Պետեր Լոբենշտեյնին հանձնարարում է նյութ պատրաստել թերթի աշխատակից, հայտնի լրագրող Յորգենսենի առեղծվածային սպանության մասին։

Լոբենշտեյնը, որը զբաղված է մեկ այլ թեմայով, մեծ դժկամությամբ է ստանձնում հանձնարարված գործը։ Գործի նյութերն ուսումնասիրելով՝ նա պարզում է, որ իր գործընկերը սպանվել է իր վերջին լրագրողական հետաքննության պատճառով, այլ ոչ թե կենցաղային պատճառներով, ինչպես համառորեն նշել է տեղի ոստիկանության ղեկավարը։

== Դերերում ==
{{սյուն}}
* Գեորգի Տարատորկին – ''Պետեր Լոբենշտեյն
* Իլոնա Օզոլա – ''Էնգելխեն
* Ռոստիսլավ Գորյաև – ''Մաուրախ
* Առնոլդ Լինինշ – ''Նաուման
* Այգարս Ցեպլիտիս – ''Մեբիուս
* Օլգերտ Կրոդերս – ''Շրաուդենբախ (հնչյունավորել է Ալեքսանդր Վոկաչը)
* Արթուր Դիմիտերս – ''Վիլհելմի
* Անսիս Էպներս – ''Բորնիգ
* Ռեգինա Ռազումա – ''Բիրգիտ
* Հարիս Գերհարդ – ''Մեյեր
* Պետերիս Կրիլովս – ''Մյուլենս
* Լասմա Մուրնիեցե – ''ֆրաու Մյուլենս
* Իլգա Զվանովա – ''ֆրաու Յորգենսոն
* Յուրի Կալեշչուկ – ''Յորգենսեն
* Այգարս Ցիլինսկիս – ''Բրյուդիգամ
* Վլադիմիր Ռուդի – ''Դամեր
* Սերգեյ Յուդին – ''Գորման
* Լեոնիդ Սատանովսկի – ''Կենտոն
{{սյունակ ավարտ}}

== Նկարահանող խումբ ==
* Սցենարի հեղինակ՝ Յուրի Կալեշչուկ
* Բեմադրող ռեժիսոր՝ Ձիդրա Ռիտենբերգա
* Բեմադրող օպերատոր՝ Գվիդո Սկուլտե
* Կոմպոզիտոր՝ Մարտինշ Բրաունս
* Բեմադրող նկարիչ՝ Վիկտոր Շիլդկնեխտ
* Հնչյունային օպերատոր՝ Գլեբ Կորոտեև
* Ռեժիսոր՝ Բոլեսլավ Ռուժ
* Օպերատոր՝ Իվար Հոֆմանիս
* Կոստյումների նկարիչ՝ Իևա Կունձինա
* Նկարիչ-գրիմարար՝ Ռասմա Պրանդե
* Խորհրդատու՝ Էդուարդ Մնացականով
* Տնօրեն՝ Եֆիմ Կնաֆելման&lt;ref&gt;[https://www.kinopoisk.ru/film/480601/ «Վերջին ռեպորտաժը» ֆիլմը] ''kinopoisk.ru'' կայքում&lt;/ref&gt;

=== Հետաքրքիր փաստեր ===
Նկարահանումներն անցկացվել են մեծ մասամբ Կլայպեդայում և նրա շրջակայքում։ Կադրերում կարելի է տեղնել Լիտվայի ծովագնացության շենքը, Պատկերասրահ, Կալվյու, Յոնո, Տուրգաուս, Աուկշտոյի (բակի կողմից), Դաուկանտո փողոցները, Տեատրո, Լիետուվնինկու, Դոնյալայչյո հրապարակները, Դանգե գետի ափը, Հին շուկայի մոտ կայանատեղին, Մանտո փողոցի 36 շենքը, ինչպես նաև «Կլայպեդա» հյուրանոցի ինտերիերը և հին քաղաքի «Բուրու ուժեյգա» սրճարանը, մեկ դրվագ նկարահանվել է Կաունասի Հին քաղաքում (երբ Լոբենշտեյնը զանգահարում է Էնգելխենին ավտոմատից), մնացածը՝ Ռիգայում։

== Քննադատություն ==
{{քաղվածքի սկիզբ}}
«Վերջին ռեպորտաժը» կարծես հավակնում է համապատասխանել դետեկտիվ ժանրի օրենքներին։ Սակայն սցենարի հեղինակը, էներգիայի առյուծի բաժինը ծախսելով  երկու սերիայումիրադարձությունների բաշխման վրա, «մոռացել է» դրանց մեջ ներդնել հակադիր ուժերի բախումները տարբեր ձևերով, ինչը կնպաստեր սյուժեի դինամիկությանը և կստեղծեր անհրաժեշտ լարվածություն։ Սցենարը գոյություն ունի կոնկրետ ժամանակից ու տարածությունից օտարված՝ առաջարկելով ոչ թե հերոս-կերպար (սոցիալական և ազգային պատկանելությունը, բնավորությունը և ենթագիտակցական, որոնք բոլորը միասին արտահայտվում են ճակատագրում), այլ հակառակը, հերոս-գործառույթ։ Եվ անմիջապես պատ է ի հայտ գալիս էկրանի և հեռուստադիտողի միջև։
{{բք|ru|«Последний репортаж» вроде бы претендует на соответствие законам детективного жанра. Но автор сценария, львиную долю энергии потратив на распределение событий по двум сериям, «забыл вложить» в них столкновения противодействующих сил в различных формах, что способствовало бы динамичности сюжета и создало необходимое напряжение. Сценарий существует в отчуждённости от конкретного времени и пространства, предлагая не героя-образ (социальная и национальная принадлежность, характер и подсознание, которые все вместе слагаются в судьбу), а наоборот — героя-функцию. И сразу вырастает стена между экраном и зрителем.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=«Родник» ամսագիր, 1988 թվական}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* ''Баташева Н.'' «Последний репортаж»: О создаваемом одноим. телевизион. худож. фильме. Интервью режиссёра // «Кино» № 5 за 1986 год, стр. 16-17.
* ''Трофимов Р.'' Политический детектив: успехи и проблемы. Худ. фильм «Последний репортаж»: Риж. киностудия // «Советская Латвия», 5 декабря 1986 года.
* ''Лице Л.'' Фильм о вседозволенности: О фильме Риж. киностудии «Последний репортаж» // «Ригас Балсс», 11 сентября 1986.
* ''Апините В.'' Перед нравственным выбором: О худож. фильме Риж. киностудии «Последний репортаж» // «Юрмала», 18 октября 1986.
* ''Петрайсис С.'' Шестой фильм Дз. Ритенберги: о съёмках фильма «Последний репортаж» в Клайпеде // «Комсомольская правда» (Вильнюс), 20 мая 1986.
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Խորհրդային ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռիգայի կինոստուդիայի ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:1986 ֆիլմեր]]
[[Կատեգորիա:Ռուսերեն ֆիլմեր]]</text>
      <sha1>i099u7tu14gtxxs3i3tw68u3yehlq7k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կարոլինա Հանսեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099643</id>
    <revision>
      <id>8491955</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:02:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4199" xml:space="preserve">'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն անցկացրել է Շվեդիայում՝ խաղալով «Տյուրեսո» ակումբում։ Հանսենը հասցրել է խաղալ Նորվեգիայի տարբեր տարիքային հավաքականներում՝ առաջին անգամ այդտեղ հանդես գալով 2011 թվականին։ 2013 թվականին թիմի հետ դարձել է 2013 թվականի Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web |title=List of Players – Norway |url=http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |publisher=[[ФИФА]] |accessdate=2020-04-09 |format=PDF |date=2014-08-04 |page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810080450/http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |archivedate=2014-08-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ակումբային գործունեություն ==
Ծնվել և մեծացել է Օսլոյում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809111158/http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf  |archivedate=2013-08-09 |title=Norway Mediaguide 2013 |publisher=Норвежская футбольная ассоциация |accessdate=2020-04-09|page=10 |format=PDF}}&lt;/ref&gt;, մինչև 15 տարեկանը խաղացել է տեղի «Լյուն» ակումբում, այդտեղ էլ նվաճել է Նորվեգիայի մինչև 16 տարեկան աղջիկների հավաքականների գավաթը&lt;ref&gt;[https://archive.today/20130223034731/http://www.norwaycup.no/article.php?id=2218 Norway Cup 2010 results]&lt;/ref&gt;։

Հանսենը 2010 թվականի օգոստոսին տեղափոխվել է «Ստաբեկ» և այդտեղ առաջին անգամ հանդես եկել հենց նույն շաբաթում՝ «Դոննի» դեմ խաղի 73-րդ րոպեին փոխարինման դուրս գալով։ Նա գոլային փոխանցում է արել այդ խաղում, որում նրա թիմը 3։0 հաշվով հաղթանակ է տարել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140203191503/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Serielederen-malte-i-stykker-Donn/ Match report Stabæk-Donn, retrieved 18 сентября 2013]&lt;/ref&gt;։ «Ստաբեկն» այդ մրցաշրջանում դարձել է Նորվեգիայի չեմպիոն&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140122044130/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Stabak-sikret-seriegullet/ Stabæk win the league title]&lt;/ref&gt;։ Հանսենը այդ թիմի կազմում 2011 թվականին դարձել է Նորվեգիայի գավաթի հաղթող, որի եզրափակչում «Ստաբեկն» առաջ է անցել «Ռյոյայից»՝ լրացուցիչ ժամանակից հետոյի տասնմեկմետրանոցներով։ Հանսենը կարողացել է օգնել Կատրին Պեդերսենին՝ հավասարեցնելու հաշիվը լրացուցիչ ժամանակում, սակայն եղել է «Ստաբեկի» միակ ֆուտբոլիստը, որը վրիպել է տասնմեկմետրանոց հարվածը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |title=Match report, 2011 Cup Final, retrieved 18 сентября 2013 |accessdate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516113602/http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |archivedate=2012-05-16}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}</text>
      <sha1>t0e9cvtzuss03x0q8tmd7eu793rn9gb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491956</id>
      <parentid>8491955</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:03:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4245" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն անցկացրել է Շվեդիայում՝ խաղալով «Տյուրեսո» ակումբում։ Հանսենը հասցրել է խաղալ Նորվեգիայի տարբեր տարիքային հավաքականներում՝ առաջին անգամ այդտեղ հանդես գալով 2011 թվականին։ 2013 թվականին թիմի հետ դարձել է 2013 թվականի Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web |title=List of Players – Norway |url=http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |publisher=[[ФИФА]] |accessdate=2020-04-09 |format=PDF |date=2014-08-04 |page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810080450/http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |archivedate=2014-08-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ակումբային գործունեություն ==
Ծնվել և մեծացել է Օսլոյում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809111158/http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf  |archivedate=2013-08-09 |title=Norway Mediaguide 2013 |publisher=Норвежская футбольная ассоциация |accessdate=2020-04-09|page=10 |format=PDF}}&lt;/ref&gt;, մինչև 15 տարեկանը խաղացել է տեղի «Լյուն» ակումբում, այդտեղ էլ նվաճել է Նորվեգիայի մինչև 16 տարեկան աղջիկների հավաքականների գավաթը&lt;ref&gt;[https://archive.today/20130223034731/http://www.norwaycup.no/article.php?id=2218 Norway Cup 2010 results]&lt;/ref&gt;։

Հանսենը 2010 թվականի օգոստոսին տեղափոխվել է «Ստաբեկ» և այդտեղ առաջին անգամ հանդես եկել հենց նույն շաբաթում՝ «Դոննի» դեմ խաղի 73-րդ րոպեին փոխարինման դուրս գալով։ Նա գոլային փոխանցում է արել այդ խաղում, որում նրա թիմը 3։0 հաշվով հաղթանակ է տարել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140203191503/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Serielederen-malte-i-stykker-Donn/ Match report Stabæk-Donn, retrieved 18 сентября 2013]&lt;/ref&gt;։ «Ստաբեկն» այդ մրցաշրջանում դարձել է Նորվեգիայի չեմպիոն&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140122044130/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Stabak-sikret-seriegullet/ Stabæk win the league title]&lt;/ref&gt;։ Հանսենը այդ թիմի կազմում 2011 թվականին դարձել է Նորվեգիայի գավաթի հաղթող, որի եզրափակչում «Ստաբեկն» առաջ է անցել «Ռյոյայից»՝ լրացուցիչ ժամանակից հետոյի տասնմեկմետրանոցներով։ Հանսենը կարողացել է օգնել Կատրին Պեդերսենին՝ հավասարեցնելու հաշիվը լրացուցիչ ժամանակում, սակայն եղել է «Ստաբեկի» միակ ֆուտբոլիստը, որը վրիպել է տասնմեկմետրանոց հարվածը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |title=Match report, 2011 Cup Final, retrieved 18 сентября 2013 |accessdate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516113602/http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |archivedate=2012-05-16}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}</text>
      <sha1>dtsulik5kglcmexz5spgm2kp8ns1fay</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491960</id>
      <parentid>8491956</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:04:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կին ֆուտբոլիստներ]], [[Կատեգորիա:2019 ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի խաղարկության մասնակիցներ]], [[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]], [[Կատեգորիա:Բարսելոնայի ֆուտբոլիստներ]], [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4688" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն անցկացրել է Շվեդիայում՝ խաղալով «Տյուրեսո» ակումբում։ Հանսենը հասցրել է խաղալ Նորվեգիայի տարբեր տարիքային հավաքականներում՝ առաջին անգամ այդտեղ հանդես գալով 2011 թվականին։ 2013 թվականին թիմի հետ դարձել է 2013 թվականի Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web |title=List of Players – Norway |url=http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |publisher=[[ФИФА]] |accessdate=2020-04-09 |format=PDF |date=2014-08-04 |page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810080450/http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |archivedate=2014-08-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ակումբային գործունեություն ==
Ծնվել և մեծացել է Օսլոյում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809111158/http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf  |archivedate=2013-08-09 |title=Norway Mediaguide 2013 |publisher=Норвежская футбольная ассоциация |accessdate=2020-04-09|page=10 |format=PDF}}&lt;/ref&gt;, մինչև 15 տարեկանը խաղացել է տեղի «Լյուն» ակումբում, այդտեղ էլ նվաճել է Նորվեգիայի մինչև 16 տարեկան աղջիկների հավաքականների գավաթը&lt;ref&gt;[https://archive.today/20130223034731/http://www.norwaycup.no/article.php?id=2218 Norway Cup 2010 results]&lt;/ref&gt;։

Հանսենը 2010 թվականի օգոստոսին տեղափոխվել է «Ստաբեկ» և այդտեղ առաջին անգամ հանդես եկել հենց նույն շաբաթում՝ «Դոննի» դեմ խաղի 73-րդ րոպեին փոխարինման դուրս գալով։ Նա գոլային փոխանցում է արել այդ խաղում, որում նրա թիմը 3։0 հաշվով հաղթանակ է տարել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140203191503/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Serielederen-malte-i-stykker-Donn/ Match report Stabæk-Donn, retrieved 18 сентября 2013]&lt;/ref&gt;։ «Ստաբեկն» այդ մրցաշրջանում դարձել է Նորվեգիայի չեմպիոն&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140122044130/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Stabak-sikret-seriegullet/ Stabæk win the league title]&lt;/ref&gt;։ Հանսենը այդ թիմի կազմում 2011 թվականին դարձել է Նորվեգիայի գավաթի հաղթող, որի եզրափակչում «Ստաբեկն» առաջ է անցել «Ռյոյայից»՝ լրացուցիչ ժամանակից հետոյի տասնմեկմետրանոցներով։ Հանսենը կարողացել է օգնել Կատրին Պեդերսենին՝ հավասարեցնելու հաշիվը լրացուցիչ ժամանակում, սակայն եղել է «Ստաբեկի» միակ ֆուտբոլիստը, որը վրիպել է տասնմեկմետրանոց հարվածը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |title=Match report, 2011 Cup Final, retrieved 18 сентября 2013 |accessdate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516113602/http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |archivedate=2012-05-16}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:2019 ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի խաղարկության մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Բարսելոնայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>0k8ykpzhfq07rjjjqcnsblcbuql23qr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491961</id>
      <parentid>8491960</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5347" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն անցկացրել է Շվեդիայում՝ խաղալով «Տյուրեսո» ակումբում։ Հանսենը հասցրել է խաղալ Նորվեգիայի տարբեր տարիքային հավաքականներում՝ առաջին անգամ այդտեղ հանդես գալով 2011 թվականին։ 2013 թվականին թիմի հետ դարձել է 2013 թվականի Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web |title=List of Players – Norway |url=http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |publisher=[[ՖԻՖԱ]] |accessdate=2020-04-09 |format=PDF |date=2014-08-04 |page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810080450/http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |archivedate=2014-08-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ակումբային գործունեություն ==
Ծնվել և մեծացել է Օսլոյում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809111158/http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf  |archivedate=2013-08-09 |title=Norway Mediaguide 2013 |publisher=Норвежская футбольная ассоциация |accessdate=2020-04-09|page=10 |format=PDF}}&lt;/ref&gt;, մինչև 15 տարեկանը խաղացել է տեղի «Լյուն» ակումբում, այդտեղ էլ նվաճել է Նորվեգիայի մինչև 16 տարեկան աղջիկների հավաքականների գավաթը&lt;ref&gt;[https://archive.today/20130223034731/http://www.norwaycup.no/article.php?id=2218 Norway Cup 2010 results]&lt;/ref&gt;։

Հանսենը 2010 թվականի օգոստոսին տեղափոխվել է «Ստաբեկ» և այդտեղ առաջին անգամ հանդես եկել հենց նույն շաբաթում՝ «Դոննի» դեմ խաղի 73-րդ րոպեին փոխարինման դուրս գալով։ Նա գոլային փոխանցում է արել այդ խաղում, որում նրա թիմը 3։0 հաշվով հաղթանակ է տարել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140203191503/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Serielederen-malte-i-stykker-Donn/ Match report Stabæk-Donn, retrieved 18 сентября 2013]&lt;/ref&gt;։ «Ստաբեկն» այդ մրցաշրջանում դարձել է Նորվեգիայի չեմպիոն&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140122044130/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Stabak-sikret-seriegullet/ Stabæk win the league title]&lt;/ref&gt;։ Հանսենը այդ թիմի կազմում 2011 թվականին դարձել է Նորվեգիայի գավաթի հաղթող, որի եզրափակչում «Ստաբեկն» առաջ է անցել «Ռյոյայից»՝ լրացուցիչ ժամանակից հետոյի տասնմեկմետրանոցներով։ Հանսենը կարողացել է օգնել Կատրին Պեդերսենին՝ հավասարեցնելու հաշիվը լրացուցիչ ժամանակում, սակայն եղել է «Ստաբեկի» միակ ֆուտբոլիստը, որը վրիպել է տասնմեկմետրանոց հարվածը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |title=Match report, 2011 Cup Final, retrieved 18 сентября 2013 |accessdate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516113602/http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |archivedate=2012-05-16}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web |url=http://www.fotball.no/Community/Profil/?fiksId=2663689 |title=Профиль на fotball.no|accessdate=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120512232918/http://www.fotball.no/Community/Profil/?fiksId=2663689 |archive-date=2012-05-12|language=no}}
* [http://www.stabakdata.no/soccerstats/player.php?id=47 Профиль] на сайте «Стабека»
* [https://www.vfl-wolfsburg.de/info/frauen/kader/mittelfeld/caroline-graham-hansen.html Профиль] на сайте «Вольфсбурга»
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Հանսեն, Կարոլինա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:2019 ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի խաղարկության մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Բարսելոնայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>ld6lvno0zb5mechitq0dkercu3472yp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8491962</id>
      <parentid>8491961</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T12:06:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>/* Արտաքին հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5329" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Կարոլինա Գրահամ Հանսեն''' ({{lang-no|Caroline Graham Hansen}}, {{ԱԾ}}), [[Նորվեգիա|նորվեգացի]] [[ֆուտբոլ]]իստուհի, որը որպես [[Կիսապաշտպան (ֆուտբոլ)|կիսապաշտպան]] հանդես է գալիս իսպանական «Բարսելոնա» ակումբում և Նորվեգիայի կանանց հավաքականում։ Նա 2013 թվականի մրցաշրջանի երկրորդ կեսն անցկացրել է Շվեդիայում՝ խաղալով «Տյուրեսո» ակումբում։ Հանսենը հասցրել է խաղալ Նորվեգիայի տարբեր տարիքային հավաքականներում՝ առաջին անգամ այդտեղ հանդես գալով 2011 թվականին։ 2013 թվականին թիմի հետ դարձել է 2013 թվականի Եվրոպայի առաջնության արծաթե մեդալակիր&lt;ref&gt;{{cite web |title=List of Players – Norway |url=http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |publisher=[[ՖԻՖԱ]] |accessdate=2020-04-09 |format=PDF |date=2014-08-04 |page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810080450/http://www.fifadata.com/document/FU20W/2012/pdf/FU20W_2012_SquadLists.pdf |archivedate=2014-08-10 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;։
== Ակումբային գործունեություն ==
Ծնվել և մեծացել է Օսլոյում&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809111158/http://www.fotball.no/Documents/PDF/2013/Landslag/Mediaguide%20EURO2013%20NORWAY.pdf  |archivedate=2013-08-09 |title=Norway Mediaguide 2013 |publisher=Норвежская футбольная ассоциация |accessdate=2020-04-09|page=10 |format=PDF}}&lt;/ref&gt;, մինչև 15 տարեկանը խաղացել է տեղի «Լյուն» ակումբում, այդտեղ էլ նվաճել է Նորվեգիայի մինչև 16 տարեկան աղջիկների հավաքականների գավաթը&lt;ref&gt;[https://archive.today/20130223034731/http://www.norwaycup.no/article.php?id=2218 Norway Cup 2010 results]&lt;/ref&gt;։

Հանսենը 2010 թվականի օգոստոսին տեղափոխվել է «Ստաբեկ» և այդտեղ առաջին անգամ հանդես եկել հենց նույն շաբաթում՝ «Դոննի» դեմ խաղի 73-րդ րոպեին փոխարինման դուրս գալով։ Նա գոլային փոխանցում է արել այդ խաղում, որում նրա թիմը 3։0 հաշվով հաղթանակ է տարել&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140203191503/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Serielederen-malte-i-stykker-Donn/ Match report Stabæk-Donn, retrieved 18 сентября 2013]&lt;/ref&gt;։ «Ստաբեկն» այդ մրցաշրջանում դարձել է Նորվեգիայի չեմպիոն&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140122044130/http://www.fotball.no/Landslag_og_toppfotball/Toppfotball/Toppserien/2010/Stabak-sikret-seriegullet/ Stabæk win the league title]&lt;/ref&gt;։ Հանսենը այդ թիմի կազմում 2011 թվականին դարձել է Նորվեգիայի գավաթի հաղթող, որի եզրափակչում «Ստաբեկն» առաջ է անցել «Ռյոյայից»՝ լրացուցիչ ժամանակից հետոյի տասնմեկմետրանոցներով։ Հանսենը կարողացել է օգնել Կատրին Պեդերսենին՝ հավասարեցնելու հաշիվը լրացուցիչ ժամանակում, սակայն եղել է «Ստաբեկի» միակ ֆուտբոլիստը, որը վրիպել է տասնմեկմետրանոց հարվածը&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |title=Match report, 2011 Cup Final, retrieved 18 сентября 2013 |accessdate=2020-04-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516113602/http://www.vg.no/sport/fotball/artikkel.php?artid=10031344 |archivedate=2012-05-16}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web |url=http://www.fotball.no/Community/Profil/?fiksId=2663689 |title=Профиль на fotball.no|accessdate=2020-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120512232918/http://www.fotball.no/Community/Profil/?fiksId=2663689 |archive-date=2012-05-12|language=no}}
* [http://www.stabakdata.no/soccerstats/player.php?id=47 Էջը] «Ստաբեկի» կայքում
* [https://www.vfl-wolfsburg.de/info/frauen/kader/mittelfeld/caroline-graham-hansen.html Էջը] «Վոլֆսբուրգի» կայքում
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Հանսեն, Կարոլինա}}
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:2019 ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի խաղարկության մասնակիցներ]]
[[Կատեգորիա:Վոլֆսբուրգի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Բարսելոնայի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>k7wahtlkf3v7lep7lq0koxd744mfpc6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Կարոլինա Հանսեն</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099644</id>
    <revision>
      <id>8491957</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>+{{ԹՀ|ru|Хансен, Каролина|123387673}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">{{ԹՀ|ru|Хансен, Каролина|123387673}}</text>
      <sha1>a6l6k4616lxb87dnjepiy9jxo8lnopo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:1914 աշխատություններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099645</id>
    <revision>
      <id>8491958</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:04:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:1914]] [[Կատեգորիա:Աշխատություններ ըստ տարեթվի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:1914]] [[Կատեգորիա:Աշխատություններ ըստ տարեթվի]]</text>
      <sha1>30fibglz65my73x2e7gc53lf8tb65ib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:1917 աշխատություններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099646</id>
    <revision>
      <id>8491959</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:1917]] [[Կատեգորիա:Աշխատություններ ըստ տարեթվի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:1917]] [[Կատեգորիա:Աշխատություններ ըստ տարեթվի]]</text>
      <sha1>9y4azaz2k8yrjagbkih5bns2da7elf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Իսպանիայի լեռնաշղթաներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099647</id>
    <revision>
      <id>8491963</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:07:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Իսպանիա]][[Կատեգորիա:Լեռնաշղթաներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Իսպանիա]][[Կատեգորիա:Լեռնաշղթաներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>dhsuuvq6b7akx93phavonhqk96vhj62</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կորդրիք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099648</id>
    <revision>
      <id>8491964</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր  |գույն1 ={{Գույն/Մեծ Հայք}}   |պատկեր = [[Պատկեր:Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|300px]]  |երկիր = Մեծ Հայք  |կարգավիճակ = [[գավառ]]   |մտնում է = [[Կորճայք]]  |ներառում է = [[Վերին Կորդրիք]], [[Միջին Կորդրիք]], Ներքին Կո...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3192" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
 |գույն1 ={{Գույն/Մեծ Հայք}} 
 |պատկեր = [[Պատկեր:Korchayk page659-2166px-Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.jpg|300px]]
 |երկիր = Մեծ Հայք
 |կարգավիճակ = [[գավառ]] 
 |մտնում է = [[Կորճայք]]
 |ներառում է = [[Վերին Կորդրիք]], [[Միջին Կորդրիք]], [[Ներքին Կորդրիք]]  
 |վարչական կենտրոն = [[Ալկի (ամրոց)|Ալկի]] (Տմորիք)
 |խոշորագույն քաղաք = [[Ալկի (ամրոց)|Ալկի]] (Տմորիք)
 |լեզու = [[հայերեն]]
 |ազգային կազմ = [[հայեր]]
 |կրոնական կազմ = [[Հայ հեթանոսություն|հեթանոսներ]] (մինչև՝ 301 թ․), [[ՀԱԵ|քրիստոնյաներ]] (սկսած 301-ից)
 |առաջին հիշատակում = 4-րդ դար
 |պատմական շրջան = [[Մեծ Հայք]]
 |սահմանակցում է = [[Կորդուք]] ([[Կորճայք]]), [[Մոկք]], [[Ճահուկ գավառ (Կորճայք)|Ճահուկ]] (Կորճայք), [[Այտրվանք]] (Կորճայք), [[Դասն]] ([[Նոր Շիրական]]), [[Ադիաբենե]], [[Արվաստան]], [[Ծավդեք]]
}}
'''Կորդրիք''' (նաև՝ '''Կոդրիկ''', '''Կոդրիք''', '''Կորդիկ''', '''Կորդիս''', '''Կորդիք''', '''Կորդրիկ'''), գավառ [[Մեծ Հայք]]ի [[Կորճայք]] նահանգում&lt;ref name=&quot;ՏԲ&quot;&gt;{{Գիրք:ՏԲ3|231}}&lt;/ref&gt;։ Գտնվում էր [[Կորդվաց աշխարհ]]ի կողքին&lt;ref&gt;«Հայ Ժողովրդի Պատմության Քրեստոմատիա», հատոր 1, էջ 556.&lt;/ref&gt;։

== Աշխարհագրական դիրք ==
Կորդրիքը տարածքով համապատասխանում էր ավելի հին ժամանակներում ձևավորված [[Տմորիք]] գավառին։ Ավելի ուշ շրջանում` ֆիզիկաաշխարհագրական առումով բաժանվել էր երեք գավառների՝ [[Վերին Կորդրիք]], [[Միջին Կորդրիք]] և [[Ներքին Կորդրիք]], որոնք գտնվում էին [[Տիգրիս]] գետի ձախակողմյան [[Խաբուր]] վտակի ավազանում&lt;ref name=&quot;ՏԲ&quot; /&gt;։

== Պատմություն ==
[[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] վկայությամբ՝ Կորդրիք գավառը ավելի հնում հայտնի էր [[Տմորիք]] անունով։ Ըստ [[Պտղոմեոս]]ի՝ այն կազմում էր [[Կորճեք]]ի արևելյան կողմը կամ տարածվում էր [[Կորդուք]]ից արևելք։ Կորդրիքը վկայված է նաև [[Փավստոս Բուզանդ]]ի և [[Եղիշե]]ի պատմություններում։ Կորդրիքն ուներ բազմաթիվ ամրություններ և դժվարամատչելի էր թշնամիների համար&lt;ref name=&quot;ՏԲ&quot; /&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Կորճայքի գավառներ]]</text>
      <sha1>c6gungoamugfr8bhwgemwdp7rmgl6jh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թվաբանական գործողություններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099649</id>
    <revision>
      <id>8491965</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:08:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թվաբանություն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թվաբանություն]]</text>
      <sha1>4sphcc56wg70su1thdv18js4w2mbmcd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կորճեք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099650</id>
    <redirect title="Կորճայք" />
    <revision>
      <id>8491966</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:08:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Կորճայք]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Կորճայք]]</text>
      <sha1>ilefcmav2ndc6kzqw6tlxvdiuplkugn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թուրք քանդակագործներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099651</id>
    <revision>
      <id>8491968</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:09:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թուրքեր ըստ մասնագիտության]] [[Կատեգորիա:Քանդակագործներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թուրքեր ըստ մասնագիտության]] [[Կատեգորիա:Քանդակագործներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>oexf7k0gwm0jnwznxtabntdader6qmf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թուրք բժիշկներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099652</id>
    <revision>
      <id>8491969</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:09:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թուրքեր ըստ մասնագիտության]] [[Կատեգորիա:Բժիշկներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թուրքեր ըստ մասնագիտության]] [[Կատեգորիա:Բժիշկներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>07kblv4dj8vr9j8adqudycfcm0wwkcs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Իսրայելի գեղարվեստական թանգարաններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099653</id>
    <revision>
      <id>8491971</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:11:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Իսրայել]] [[Կատեգորիա:Թանգարաններ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Իսրայել]] [[Կատեգորիա:Թանգարաններ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>f4mki2b40o8au4fjnslkjz4ib6wmgl8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Եղևնի</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099654</id>
    <revision>
      <id>8491974</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:12:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Ծառեր]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ծառեր]]</text>
      <sha1>as9qashtmv5gkhj16faapraeg17m8eu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Էդ Շիրանի երգեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099655</id>
    <revision>
      <id>8491981</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:14:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Երգեր ըստ կատարողի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Երգեր ըստ կատարողի]]</text>
      <sha1>ke1wt74k8w5tgzuvu6zgmlouxa60afj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թայվանի ազգային պարկեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099656</id>
    <revision>
      <id>8491983</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:16:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թայվան]] [[Կատեգորիա:Ազգային պարկեր ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թայվան]] [[Կատեգորիա:Ազգային պարկեր ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>cdzgl0qb3ap4ev3acz810xfglai4pu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թատերական ներկայացումներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099657</id>
    <revision>
      <id>8491984</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:17:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թատրոն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թատրոն]]</text>
      <sha1>g5y1e955sw9un733a4mutahl1wc50kg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թռչունների տեսակներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099658</id>
    <revision>
      <id>8491985</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թռչուններ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թռչուններ]]</text>
      <sha1>h44t636nba47ch86mplh1hzab9bc5kj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թեթև ատլետիկա</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099659</id>
    <revision>
      <id>8491986</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:18:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Սպորտ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Սպորտ]]</text>
      <sha1>0vyxfaum17bxh0qgudtjrxtdi4yzc97</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լինդա Սելստրյոմ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099660</id>
    <revision>
      <id>8492002</id>
      <timestamp>2022-08-19T12:57:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tatevik2004</username>
        <id>57932</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}  '''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի: Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում:  == Գործունեություն == Նա իր դեբյուտը կ...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16295" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}

'''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի: Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում:

== Գործունեություն ==
Նա իր դեբյուտը կատարել է 2007 թվականի մայիսի 31-ին [[Ֆինլանդիա]]յի ավագ թիմում՝ խաղալով 17 րոպե [[Նորվեգիա]]յի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sällström Linda|url=http://www.palloliitto.fi/maajoukkueet/naisten-maajoukkue/pelaajat/linda-sallstrom|publisher=Suomen Palloliitto|access-date=16 May 2013|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

Սելստրյոմը բաց է թողել ամբողջ 2012 թվականի մրցաշրջանը [[առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]ի պատճառով։ Նա 2013 թվականի մարտին կրկին վնասել է ծունկը և զրկվել [[ՈՒԵՖԱ]]-ի Կանանց Եվրո 2013-ին Ֆինլանդիայի հավաքականում խաղալու հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Linda Sällström missar EM|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2013/03/05/linda-sallstrom-missar-em|publisher=[[Yle]]|access-date=16 May 2013|date=5 March 2013|language=Finnish|first=Janne|last=Isaksson}}&lt;/ref&gt;:

2014 թվականի հունվարի 25-ին Սելստրյոմը կրկին վնասել է իր առաջային խաչաձև կապանը՝ հավանական դարձնելով, որ բաց կթողնի 2014 թվականի մրցաշրջանը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyberg|first1=Hannes|title=Sällström skadad igen|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2014/01/25/sallstrom-skadad-igen|access-date=13 September 2014|publisher=[[Yle]]|date=25 January 2014|language=Swedish}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2013-09-24 |title=Linda Sällström: Comeback after Second ACL Injury |url=https://www.ourgamemag.com/2013/09/24/linda-sallstrom-comeback-after-her-second-acl-injury/ |access-date=2022-03-30 |website=Our Game Magazine |language=en-US}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր առմամբ, Սելստրյոմն իր գործունեության ընթացքում կրել է առաջային խաչաձև կապանի երեք վնասվածք: Վնասվածքից հետո վերադառնալով՝ նա ավարտել է 2017-2018 թվականների Դամալլսվենկանի մրցաշրջանը որպես երկրորդ լավագույն ռմբարկու:

2019 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Սելստրյոմը չորս գոլ է խփել [[Ալբանիա]]յի դարպասը՝ դառնալով [[Ֆինլանդիա]]յի բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն՝ շրջանցելով Լաուրա Օստերբերգ Կալմարիին&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1181845505040625664 |date=9 October 2019 |title=Wow still can’t believe it. 43 goals for Finland and becoming the all time top goal scorer. }}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սելստրյոմն անցկացրել է իր 100-րդ հանդիպումը [[Կիպրոս]]ի դեմ&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1192557030806085633 |date=7 November 2019 |title=3 points and a goal, couldn’t ask for a better way to celebrate my 100th cap!🇫🇮💯 Finland-Cyprus 4-0!⚽️ }}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային գոլեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:85%&quot;
|-
! # !! Ամսաթիվ !! Վայր !! Մրցակից !! Միավոր !! Արդյունք !! Մրցաշար
|-
|align=&quot;center&quot;| 1 || 2007 թվականի սեպտեմբերի 29 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 2 || rowspan=2 | 2009 թվականի մայիսի 28 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot; | '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2| 3–2 || rowspan=2 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 3 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 4 || 2009 թվականի հուլիսի 22|| Պորի, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 5 || 2009 թվականի սեպտեմբերի 3|| [[Տուրկու]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Անգլիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–3 || ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2009
|-
|align=&quot;center&quot;| 6 || 2010 թվականի փետրվարի 24|| [[Լագուշ]], [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Ալգարվեի գավաթ 2010
|-
|align=&quot;center&quot;| 7 || 2010 թվականի հունիսի 19 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 8 || 2010 թվականի հունիսի 23 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 9 || rowspan=3 | 2010 թվականի օգոստոսի 25 || rowspan=3 | [[Մարիեհամն]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Սլովենիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 4–1 || rowspan=3 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 10 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 11 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 12 || rowspan=3 | 2011 թվականի փետրվարի 16|| rowspan=3 | Տամելա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 5–4 || rowspan=3 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 13 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 14 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–4
|-
|align=&quot;center&quot;| 15 || 2011 թվականի սեպտեմբերի 18 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 16 || rowspan=3 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 22|| rowspan=3 | Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Էստոնիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 6–0 || rowspan=3 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 17 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 18 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 19 || rowspan=2 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 27 || rowspan=2 | Մալաձեչնա, [[Բելառուս]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Բելառուս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 2–2 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 20 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 21 || 1 March 2012 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 ||Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 22 || rowspan=3 | 4 March 2012 || rowspan=3 | [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]]  || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Շվեյցարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 3–1 || rowspan=3 | Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 23 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 24 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 25 || 2012 թվականի մարտի 6|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 26 || 2013 թվականի փետրվարի 14|| Տամելա, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 27 || 2015 թվականի սեպտեմբերի 25 || [[Դուբլին]], [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 28 || 2016 թվականի ապրիլի 12|| Պետրովաց, [[Մոնտենեգրո]] || {{Դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 7–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 29 || 2016 թվականի հունիսի 3 || Վալկեակոսկի, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 30 || 2017 թվականի հունվարի 22 || Սան Պեդրո Դել Պինատար, [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 31 || 2017 թվականի մարտի 5 || Ստարա Պազովա, [[Սերբիա]] || {{Դրոշավորում|Սերբիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 32 || 2017 թվականի հունիսի 11 || [[Չանգժոու]], [[Չինաստան]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–4 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 33 || rowspan=2 | 2017 թվականի նոյեմբերի 26 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|ISR}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 4–0 || rowspan=2 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 34 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 35 || 2018 թվականի մարտի 7 || [[Պարալիմնի (Կիպրոս)|Պարալիմնի]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հունգարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || Կիպրոսի 2018 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 36 || 2018 թվականի օգոստոսի 31 || [[Սանտանդեր]], [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–5 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ

|-
|align=&quot;center&quot;| 37 || 2018 թվականի սեպտեմբերի 4 || [[Վիներ Նոյշտադտ (Ավստրիա)|Վիներ Նոյշտադտ]], [[Ավստրիա]] || {{Դրոշավորում|Ավստրիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 38 || rowspan=2 | 2019 թվականի սեպտեմբերի 2 || rowspan=2 | [[Էլբասան]], [[Ալբանիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 3–0 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 39 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 40 || rowspan=4 | 2019 թվականի հոկտեմբերի 8 || rowspan=4 | Վաասա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=4 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''5'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=4 | 8–1 || rowspan=4 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 41 || align=&quot;center&quot; | '''6'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 42 || align=&quot;center&quot; | '''7'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 43 || align=&quot;center&quot; | '''8'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 44 || 2019 թվականի նոյեմբերի 7 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 45 || 2019 թվականի նոյեմբերի 12 || Վիլա Նովա դի Ֆամալիկաո, [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 46 || 2020 թվականի մարտի 11|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–2 || Կիպրոսի 2020 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 47 || 2021 թվականի փետրվարի 19 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 48 || 2021 թվականի փետրվարի 23 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 49 || 2021 թվականի հոկտեմբերի 21 || [[Թբիլիսի]], [[Վրաստան]] || {{Դրոշավորում|Վրաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2023 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 50 || 2021 թվականի նոյեմբերի 25 || [[Գյոթեբորգ]], [[Շվեդիա]] || {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 51 || 2022 թվականի հուլիսի 9|| [[ՄՔ մարզադաշտ]], [[Անգլիա]]|| {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022

|-
|}

&lt;small&gt;''Ճշգրիտ է 2022 թվականի հուլիսի 24-ի դրությամբ''&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;statistic&quot;&gt;[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Caps and Goals]&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
Լինդա Սելստրյոմը հրապարակավ [[լեսբուհի]] է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Linda Sällström hämmästelee jääkiekon homoseksuaalisuuskohua: &quot;Minun ei ole ikinä pitänyt piilotella&quot;|url=https://www.iltalehti.fi/jalkapallo/a/830a248f-1463-4dce-90f9-32f83be0a596|access-date=29 January 2021|work=[[Iltalehti]]|date=2 February 2020|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.linkopingfc.com/index.php?playerid=62 Լինդա Սելստրյոմի] էջը Linköpings FC կայքում
*{{FIFA player|237675}}
*{{Twitter}}
*[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Player's profile at Football Association of Finland]</text>
      <sha1>f18rc71xghxeyi7tm4hvp59rh4jkmce</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492011</id>
      <parentid>8492002</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:09:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16378" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}

'''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի: Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում:

== Գործունեություն ==
Նա իր դեբյուտը կատարել է 2007 թվականի մայիսի 31-ին [[Ֆինլանդիա]]յի ավագ թիմում՝ խաղալով 17 րոպե [[Նորվեգիա]]յի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sällström Linda|url=http://www.palloliitto.fi/maajoukkueet/naisten-maajoukkue/pelaajat/linda-sallstrom|publisher=Suomen Palloliitto|access-date=16 May 2013|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

Սելստրյոմը բաց է թողել ամբողջ 2012 թվականի մրցաշրջանը [[առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]ի պատճառով։ Նա 2013 թվականի մարտին կրկին վնասել է ծունկը և զրկվել [[ՈՒԵՖԱ]]-ի Կանանց Եվրո 2013-ին Ֆինլանդիայի հավաքականում խաղալու հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Linda Sällström missar EM|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2013/03/05/linda-sallstrom-missar-em|publisher=[[Yle]]|access-date=16 May 2013|date=5 March 2013|language=Finnish|first=Janne|last=Isaksson}}&lt;/ref&gt;:

2014 թվականի հունվարի 25-ին Սելստրյոմը կրկին վնասել է իր առաջային խաչաձև կապանը՝ հավանական դարձնելով, որ բաց կթողնի 2014 թվականի մրցաշրջանը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyberg|first1=Hannes|title=Sällström skadad igen|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2014/01/25/sallstrom-skadad-igen|access-date=13 September 2014|publisher=[[Yle]]|date=25 January 2014|language=Swedish}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2013-09-24 |title=Linda Sällström: Comeback after Second ACL Injury |url=https://www.ourgamemag.com/2013/09/24/linda-sallstrom-comeback-after-her-second-acl-injury/ |access-date=2022-03-30 |website=Our Game Magazine |language=en-US}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր առմամբ, Սելստրյոմն իր գործունեության ընթացքում կրել է առաջային խաչաձև կապանի երեք վնասվածք: Վնասվածքից հետո վերադառնալով՝ նա ավարտել է 2017-2018 թվականների Դամալլսվենկանի մրցաշրջանը որպես երկրորդ լավագույն ռմբարկու:

2019 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Սելստրյոմը չորս գոլ է խփել [[Ալբանիա]]յի դարպասը՝ դառնալով [[Ֆինլանդիա]]յի բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն՝ շրջանցելով Լաուրա Օստերբերգ Կալմարիին&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1181845505040625664 |date=9 October 2019 |title=Wow still can’t believe it. 43 goals for Finland and becoming the all time top goal scorer. }}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սելստրյոմն անցկացրել է իր 100-րդ հանդիպումը [[Կիպրոս]]ի դեմ&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1192557030806085633 |date=7 November 2019 |title=3 points and a goal, couldn’t ask for a better way to celebrate my 100th cap!🇫🇮💯 Finland-Cyprus 4-0!⚽️ }}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային գոլեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:85%&quot;
|-
! # !! Ամսաթիվ !! Վայր !! Մրցակից !! Միավոր !! Արդյունք !! Մրցաշար
|-
|align=&quot;center&quot;| 1 || 2007 թվականի սեպտեմբերի 29 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 2 || rowspan=2 | 2009 թվականի մայիսի 28 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot; | '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2| 3–2 || rowspan=2 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 3 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 4 || 2009 թվականի հուլիսի 22|| Պորի, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 5 || 2009 թվականի սեպտեմբերի 3|| [[Տուրկու]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Անգլիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–3 || ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2009
|-
|align=&quot;center&quot;| 6 || 2010 թվականի փետրվարի 24|| [[Լագուշ]], [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Ալգարվեի գավաթ 2010
|-
|align=&quot;center&quot;| 7 || 2010 թվականի հունիսի 19 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 8 || 2010 թվականի հունիսի 23 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 9 || rowspan=3 | 2010 թվականի օգոստոսի 25 || rowspan=3 | [[Մարիեհամն]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Սլովենիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 4–1 || rowspan=3 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 10 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 11 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 12 || rowspan=3 | 2011 թվականի փետրվարի 16|| rowspan=3 | Տամելա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 5–4 || rowspan=3 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 13 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 14 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–4
|-
|align=&quot;center&quot;| 15 || 2011 թվականի սեպտեմբերի 18 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 16 || rowspan=3 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 22|| rowspan=3 | Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Էստոնիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 6–0 || rowspan=3 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 17 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 18 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 19 || rowspan=2 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 27 || rowspan=2 | Մալաձեչնա, [[Բելառուս]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Բելառուս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 2–2 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 20 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 21 || 1 March 2012 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 ||Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 22 || rowspan=3 | 4 March 2012 || rowspan=3 | [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]]  || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Շվեյցարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 3–1 || rowspan=3 | Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 23 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 24 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 25 || 2012 թվականի մարտի 6|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 26 || 2013 թվականի փետրվարի 14|| Տամելա, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 27 || 2015 թվականի սեպտեմբերի 25 || [[Դուբլին]], [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 28 || 2016 թվականի ապրիլի 12|| Պետրովաց, [[Մոնտենեգրո]] || {{Դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 7–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 29 || 2016 թվականի հունիսի 3 || Վալկեակոսկի, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 30 || 2017 թվականի հունվարի 22 || Սան Պեդրո Դել Պինատար, [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 31 || 2017 թվականի մարտի 5 || Ստարա Պազովա, [[Սերբիա]] || {{Դրոշավորում|Սերբիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 32 || 2017 թվականի հունիսի 11 || [[Չանգժոու]], [[Չինաստան]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–4 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 33 || rowspan=2 | 2017 թվականի նոյեմբերի 26 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|ISR}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 4–0 || rowspan=2 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 34 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 35 || 2018 թվականի մարտի 7 || [[Պարալիմնի (Կիպրոս)|Պարալիմնի]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հունգարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || Կիպրոսի 2018 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 36 || 2018 թվականի օգոստոսի 31 || [[Սանտանդեր]], [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–5 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ

|-
|align=&quot;center&quot;| 37 || 2018 թվականի սեպտեմբերի 4 || [[Վիներ Նոյշտադտ (Ավստրիա)|Վիներ Նոյշտադտ]], [[Ավստրիա]] || {{Դրոշավորում|Ավստրիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 38 || rowspan=2 | 2019 թվականի սեպտեմբերի 2 || rowspan=2 | [[Էլբասան]], [[Ալբանիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 3–0 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 39 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 40 || rowspan=4 | 2019 թվականի հոկտեմբերի 8 || rowspan=4 | Վաասա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=4 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''5'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=4 | 8–1 || rowspan=4 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 41 || align=&quot;center&quot; | '''6'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 42 || align=&quot;center&quot; | '''7'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 43 || align=&quot;center&quot; | '''8'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 44 || 2019 թվականի նոյեմբերի 7 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 45 || 2019 թվականի նոյեմբերի 12 || Վիլա Նովա դի Ֆամալիկաո, [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 46 || 2020 թվականի մարտի 11|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–2 || Կիպրոսի 2020 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 47 || 2021 թվականի փետրվարի 19 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 48 || 2021 թվականի փետրվարի 23 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 49 || 2021 թվականի հոկտեմբերի 21 || [[Թբիլիսի]], [[Վրաստան]] || {{Դրոշավորում|Վրաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2023 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 50 || 2021 թվականի նոյեմբերի 25 || [[Գյոթեբորգ]], [[Շվեդիա]] || {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 51 || 2022 թվականի հուլիսի 9|| [[ՄՔ մարզադաշտ]], [[Անգլիա]]|| {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022

|-
|}

&lt;small&gt;''Ճշգրիտ է 2022 թվականի հուլիսի 24-ի դրությամբ''&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;statistic&quot;&gt;[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Caps and Goals]&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
Լինդա Սելստրյոմը հրապարակավ [[լեսբուհի]] է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Linda Sällström hämmästelee jääkiekon homoseksuaalisuuskohua: &quot;Minun ei ole ikinä pitänyt piilotella&quot;|url=https://www.iltalehti.fi/jalkapallo/a/830a248f-1463-4dce-90f9-32f83be0a596|access-date=29 January 2021|work=[[Iltalehti]]|date=2 February 2020|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.linkopingfc.com/index.php?playerid=62 Լինդա Սելստրյոմի] էջը Linköpings FC կայքում
*{{FIFA player|237675}}
*{{Twitter}}
*[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Player's profile at Football Association of Finland]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սելստրյոմ, Լինդա}}</text>
      <sha1>8mk2wwru12o32ngavnuw3709oc5fbth</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492012</id>
      <parentid>8492011</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:10:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Փարիզի ֆուտբոլիստներ]], [[Կատեգորիա:Յուրգորդենի ֆուտբոլիստներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16514" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}

'''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի: Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում:

== Գործունեություն ==
Նա իր դեբյուտը կատարել է 2007 թվականի մայիսի 31-ին [[Ֆինլանդիա]]յի ավագ թիմում՝ խաղալով 17 րոպե [[Նորվեգիա]]յի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sällström Linda|url=http://www.palloliitto.fi/maajoukkueet/naisten-maajoukkue/pelaajat/linda-sallstrom|publisher=Suomen Palloliitto|access-date=16 May 2013|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

Սելստրյոմը բաց է թողել ամբողջ 2012 թվականի մրցաշրջանը [[առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]ի պատճառով։ Նա 2013 թվականի մարտին կրկին վնասել է ծունկը և զրկվել [[ՈՒԵՖԱ]]-ի Կանանց Եվրո 2013-ին Ֆինլանդիայի հավաքականում խաղալու հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Linda Sällström missar EM|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2013/03/05/linda-sallstrom-missar-em|publisher=[[Yle]]|access-date=16 May 2013|date=5 March 2013|language=Finnish|first=Janne|last=Isaksson}}&lt;/ref&gt;:

2014 թվականի հունվարի 25-ին Սելստրյոմը կրկին վնասել է իր առաջային խաչաձև կապանը՝ հավանական դարձնելով, որ բաց կթողնի 2014 թվականի մրցաշրջանը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyberg|first1=Hannes|title=Sällström skadad igen|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2014/01/25/sallstrom-skadad-igen|access-date=13 September 2014|publisher=[[Yle]]|date=25 January 2014|language=Swedish}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2013-09-24 |title=Linda Sällström: Comeback after Second ACL Injury |url=https://www.ourgamemag.com/2013/09/24/linda-sallstrom-comeback-after-her-second-acl-injury/ |access-date=2022-03-30 |website=Our Game Magazine |language=en-US}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր առմամբ, Սելստրյոմն իր գործունեության ընթացքում կրել է առաջային խաչաձև կապանի երեք վնասվածք: Վնասվածքից հետո վերադառնալով՝ նա ավարտել է 2017-2018 թվականների Դամալլսվենկանի մրցաշրջանը որպես երկրորդ լավագույն ռմբարկու:

2019 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Սելստրյոմը չորս գոլ է խփել [[Ալբանիա]]յի դարպասը՝ դառնալով [[Ֆինլանդիա]]յի բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն՝ շրջանցելով Լաուրա Օստերբերգ Կալմարիին&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1181845505040625664 |date=9 October 2019 |title=Wow still can’t believe it. 43 goals for Finland and becoming the all time top goal scorer. }}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սելստրյոմն անցկացրել է իր 100-րդ հանդիպումը [[Կիպրոս]]ի դեմ&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1192557030806085633 |date=7 November 2019 |title=3 points and a goal, couldn’t ask for a better way to celebrate my 100th cap!🇫🇮💯 Finland-Cyprus 4-0!⚽️ }}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային գոլեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:85%&quot;
|-
! # !! Ամսաթիվ !! Վայր !! Մրցակից !! Միավոր !! Արդյունք !! Մրցաշար
|-
|align=&quot;center&quot;| 1 || 2007 թվականի սեպտեմբերի 29 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 2 || rowspan=2 | 2009 թվականի մայիսի 28 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot; | '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2| 3–2 || rowspan=2 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 3 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 4 || 2009 թվականի հուլիսի 22|| Պորի, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 5 || 2009 թվականի սեպտեմբերի 3|| [[Տուրկու]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Անգլիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–3 || ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2009
|-
|align=&quot;center&quot;| 6 || 2010 թվականի փետրվարի 24|| [[Լագուշ]], [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Ալգարվեի գավաթ 2010
|-
|align=&quot;center&quot;| 7 || 2010 թվականի հունիսի 19 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 8 || 2010 թվականի հունիսի 23 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 9 || rowspan=3 | 2010 թվականի օգոստոսի 25 || rowspan=3 | [[Մարիեհամն]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Սլովենիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 4–1 || rowspan=3 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 10 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 11 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 12 || rowspan=3 | 2011 թվականի փետրվարի 16|| rowspan=3 | Տամելա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 5–4 || rowspan=3 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 13 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 14 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–4
|-
|align=&quot;center&quot;| 15 || 2011 թվականի սեպտեմբերի 18 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 16 || rowspan=3 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 22|| rowspan=3 | Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Էստոնիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 6–0 || rowspan=3 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 17 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 18 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 19 || rowspan=2 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 27 || rowspan=2 | Մալաձեչնա, [[Բելառուս]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Բելառուս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 2–2 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 20 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 21 || 1 March 2012 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 ||Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 22 || rowspan=3 | 4 March 2012 || rowspan=3 | [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]]  || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Շվեյցարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 3–1 || rowspan=3 | Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 23 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 24 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 25 || 2012 թվականի մարտի 6|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 26 || 2013 թվականի փետրվարի 14|| Տամելա, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 27 || 2015 թվականի սեպտեմբերի 25 || [[Դուբլին]], [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 28 || 2016 թվականի ապրիլի 12|| Պետրովաց, [[Մոնտենեգրո]] || {{Դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 7–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 29 || 2016 թվականի հունիսի 3 || Վալկեակոսկի, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 30 || 2017 թվականի հունվարի 22 || Սան Պեդրո Դել Պինատար, [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 31 || 2017 թվականի մարտի 5 || Ստարա Պազովա, [[Սերբիա]] || {{Դրոշավորում|Սերբիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 32 || 2017 թվականի հունիսի 11 || [[Չանգժոու]], [[Չինաստան]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–4 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 33 || rowspan=2 | 2017 թվականի նոյեմբերի 26 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|ISR}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 4–0 || rowspan=2 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 34 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 35 || 2018 թվականի մարտի 7 || [[Պարալիմնի (Կիպրոս)|Պարալիմնի]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հունգարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || Կիպրոսի 2018 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 36 || 2018 թվականի օգոստոսի 31 || [[Սանտանդեր]], [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–5 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ

|-
|align=&quot;center&quot;| 37 || 2018 թվականի սեպտեմբերի 4 || [[Վիներ Նոյշտադտ (Ավստրիա)|Վիներ Նոյշտադտ]], [[Ավստրիա]] || {{Դրոշավորում|Ավստրիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 38 || rowspan=2 | 2019 թվականի սեպտեմբերի 2 || rowspan=2 | [[Էլբասան]], [[Ալբանիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 3–0 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 39 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 40 || rowspan=4 | 2019 թվականի հոկտեմբերի 8 || rowspan=4 | Վաասա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=4 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''5'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=4 | 8–1 || rowspan=4 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 41 || align=&quot;center&quot; | '''6'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 42 || align=&quot;center&quot; | '''7'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 43 || align=&quot;center&quot; | '''8'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 44 || 2019 թվականի նոյեմբերի 7 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 45 || 2019 թվականի նոյեմբերի 12 || Վիլա Նովա դի Ֆամալիկաո, [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 46 || 2020 թվականի մարտի 11|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–2 || Կիպրոսի 2020 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 47 || 2021 թվականի փետրվարի 19 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 48 || 2021 թվականի փետրվարի 23 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 49 || 2021 թվականի հոկտեմբերի 21 || [[Թբիլիսի]], [[Վրաստան]] || {{Դրոշավորում|Վրաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2023 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 50 || 2021 թվականի նոյեմբերի 25 || [[Գյոթեբորգ]], [[Շվեդիա]] || {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 51 || 2022 թվականի հուլիսի 9|| [[ՄՔ մարզադաշտ]], [[Անգլիա]]|| {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022

|-
|}

&lt;small&gt;''Ճշգրիտ է 2022 թվականի հուլիսի 24-ի դրությամբ''&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;statistic&quot;&gt;[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Caps and Goals]&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
Լինդա Սելստրյոմը հրապարակավ [[լեսբուհի]] է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Linda Sällström hämmästelee jääkiekon homoseksuaalisuuskohua: &quot;Minun ei ole ikinä pitänyt piilotella&quot;|url=https://www.iltalehti.fi/jalkapallo/a/830a248f-1463-4dce-90f9-32f83be0a596|access-date=29 January 2021|work=[[Iltalehti]]|date=2 February 2020|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.linkopingfc.com/index.php?playerid=62 Լինդա Սելստրյոմի] էջը Linköpings FC կայքում
*{{FIFA player|237675}}
*{{Twitter}}
*[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Player's profile at Football Association of Finland]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սելստրյոմ, Լինդա}}
[[Կատեգորիա:Փարիզի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Յուրգորդենի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>nsppcd4s4xe83btvm2cfn2rxfu92wfv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492013</id>
      <parentid>8492012</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:11:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆինն կին ֆուտբոլիստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16580" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}

'''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի: Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում:

== Գործունեություն ==
Նա իր դեբյուտը կատարել է 2007 թվականի մայիսի 31-ին [[Ֆինլանդիա]]յի ավագ թիմում՝ խաղալով 17 րոպե [[Նորվեգիա]]յի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sällström Linda|url=http://www.palloliitto.fi/maajoukkueet/naisten-maajoukkue/pelaajat/linda-sallstrom|publisher=Suomen Palloliitto|access-date=16 May 2013|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

Սելստրյոմը բաց է թողել ամբողջ 2012 թվականի մրցաշրջանը [[առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]ի պատճառով։ Նա 2013 թվականի մարտին կրկին վնասել է ծունկը և զրկվել [[ՈՒԵՖԱ]]-ի Կանանց Եվրո 2013-ին Ֆինլանդիայի հավաքականում խաղալու հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Linda Sällström missar EM|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2013/03/05/linda-sallstrom-missar-em|publisher=[[Yle]]|access-date=16 May 2013|date=5 March 2013|language=Finnish|first=Janne|last=Isaksson}}&lt;/ref&gt;:

2014 թվականի հունվարի 25-ին Սելստրյոմը կրկին վնասել է իր առաջային խաչաձև կապանը՝ հավանական դարձնելով, որ բաց կթողնի 2014 թվականի մրցաշրջանը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyberg|first1=Hannes|title=Sällström skadad igen|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2014/01/25/sallstrom-skadad-igen|access-date=13 September 2014|publisher=[[Yle]]|date=25 January 2014|language=Swedish}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2013-09-24 |title=Linda Sällström: Comeback after Second ACL Injury |url=https://www.ourgamemag.com/2013/09/24/linda-sallstrom-comeback-after-her-second-acl-injury/ |access-date=2022-03-30 |website=Our Game Magazine |language=en-US}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր առմամբ, Սելստրյոմն իր գործունեության ընթացքում կրել է առաջային խաչաձև կապանի երեք վնասվածք: Վնասվածքից հետո վերադառնալով՝ նա ավարտել է 2017-2018 թվականների Դամալլսվենկանի մրցաշրջանը որպես երկրորդ լավագույն ռմբարկու:

2019 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Սելստրյոմը չորս գոլ է խփել [[Ալբանիա]]յի դարպասը՝ դառնալով [[Ֆինլանդիա]]յի բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն՝ շրջանցելով Լաուրա Օստերբերգ Կալմարիին&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1181845505040625664 |date=9 October 2019 |title=Wow still can’t believe it. 43 goals for Finland and becoming the all time top goal scorer. }}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սելստրյոմն անցկացրել է իր 100-րդ հանդիպումը [[Կիպրոս]]ի դեմ&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1192557030806085633 |date=7 November 2019 |title=3 points and a goal, couldn’t ask for a better way to celebrate my 100th cap!🇫🇮💯 Finland-Cyprus 4-0!⚽️ }}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային գոլեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:85%&quot;
|-
! # !! Ամսաթիվ !! Վայր !! Մրցակից !! Միավոր !! Արդյունք !! Մրցաշար
|-
|align=&quot;center&quot;| 1 || 2007 թվականի սեպտեմբերի 29 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 2 || rowspan=2 | 2009 թվականի մայիսի 28 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot; | '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2| 3–2 || rowspan=2 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 3 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 4 || 2009 թվականի հուլիսի 22|| Պորի, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 5 || 2009 թվականի սեպտեմբերի 3|| [[Տուրկու]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Անգլիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–3 || ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2009
|-
|align=&quot;center&quot;| 6 || 2010 թվականի փետրվարի 24|| [[Լագուշ]], [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Ալգարվեի գավաթ 2010
|-
|align=&quot;center&quot;| 7 || 2010 թվականի հունիսի 19 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 8 || 2010 թվականի հունիսի 23 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 9 || rowspan=3 | 2010 թվականի օգոստոսի 25 || rowspan=3 | [[Մարիեհամն]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Սլովենիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 4–1 || rowspan=3 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 10 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 11 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 12 || rowspan=3 | 2011 թվականի փետրվարի 16|| rowspan=3 | Տամելա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 5–4 || rowspan=3 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 13 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 14 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–4
|-
|align=&quot;center&quot;| 15 || 2011 թվականի սեպտեմբերի 18 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 16 || rowspan=3 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 22|| rowspan=3 | Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Էստոնիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 6–0 || rowspan=3 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 17 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 18 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 19 || rowspan=2 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 27 || rowspan=2 | Մալաձեչնա, [[Բելառուս]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Բելառուս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 2–2 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 20 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 21 || 1 March 2012 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 ||Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 22 || rowspan=3 | 4 March 2012 || rowspan=3 | [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]]  || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Շվեյցարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 3–1 || rowspan=3 | Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 23 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 24 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 25 || 2012 թվականի մարտի 6|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 26 || 2013 թվականի փետրվարի 14|| Տամելա, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 27 || 2015 թվականի սեպտեմբերի 25 || [[Դուբլին]], [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 28 || 2016 թվականի ապրիլի 12|| Պետրովաց, [[Մոնտենեգրո]] || {{Դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 7–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 29 || 2016 թվականի հունիսի 3 || Վալկեակոսկի, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 30 || 2017 թվականի հունվարի 22 || Սան Պեդրո Դել Պինատար, [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 31 || 2017 թվականի մարտի 5 || Ստարա Պազովա, [[Սերբիա]] || {{Դրոշավորում|Սերբիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 32 || 2017 թվականի հունիսի 11 || [[Չանգժոու]], [[Չինաստան]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–4 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 33 || rowspan=2 | 2017 թվականի նոյեմբերի 26 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|ISR}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 4–0 || rowspan=2 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 34 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 35 || 2018 թվականի մարտի 7 || [[Պարալիմնի (Կիպրոս)|Պարալիմնի]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հունգարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || Կիպրոսի 2018 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 36 || 2018 թվականի օգոստոսի 31 || [[Սանտանդեր]], [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–5 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ

|-
|align=&quot;center&quot;| 37 || 2018 թվականի սեպտեմբերի 4 || [[Վիներ Նոյշտադտ (Ավստրիա)|Վիներ Նոյշտադտ]], [[Ավստրիա]] || {{Դրոշավորում|Ավստրիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 38 || rowspan=2 | 2019 թվականի սեպտեմբերի 2 || rowspan=2 | [[Էլբասան]], [[Ալբանիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 3–0 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 39 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 40 || rowspan=4 | 2019 թվականի հոկտեմբերի 8 || rowspan=4 | Վաասա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=4 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''5'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=4 | 8–1 || rowspan=4 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 41 || align=&quot;center&quot; | '''6'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 42 || align=&quot;center&quot; | '''7'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 43 || align=&quot;center&quot; | '''8'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 44 || 2019 թվականի նոյեմբերի 7 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 45 || 2019 թվականի նոյեմբերի 12 || Վիլա Նովա դի Ֆամալիկաո, [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 46 || 2020 թվականի մարտի 11|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–2 || Կիպրոսի 2020 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 47 || 2021 թվականի փետրվարի 19 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 48 || 2021 թվականի փետրվարի 23 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 49 || 2021 թվականի հոկտեմբերի 21 || [[Թբիլիսի]], [[Վրաստան]] || {{Դրոշավորում|Վրաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2023 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 50 || 2021 թվականի նոյեմբերի 25 || [[Գյոթեբորգ]], [[Շվեդիա]] || {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 51 || 2022 թվականի հուլիսի 9|| [[ՄՔ մարզադաշտ]], [[Անգլիա]]|| {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022

|-
|}

&lt;small&gt;''Ճշգրիտ է 2022 թվականի հուլիսի 24-ի դրությամբ''&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;statistic&quot;&gt;[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Caps and Goals]&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
Լինդա Սելստրյոմը հրապարակավ [[լեսբուհի]] է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Linda Sällström hämmästelee jääkiekon homoseksuaalisuuskohua: &quot;Minun ei ole ikinä pitänyt piilotella&quot;|url=https://www.iltalehti.fi/jalkapallo/a/830a248f-1463-4dce-90f9-32f83be0a596|access-date=29 January 2021|work=[[Iltalehti]]|date=2 February 2020|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.linkopingfc.com/index.php?playerid=62 Լինդա Սելստրյոմի] էջը Linköpings FC կայքում
*{{FIFA player|237675}}
*{{Twitter}}
*[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Player's profile at Football Association of Finland]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սելստրյոմ, Լինդա}}
[[Կատեգորիա:Փարիզի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Յուրգորդենի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆինն կին ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>09tehhd7sj4wa2nbw4dnzbqgnws7q6r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492672</id>
      <parentid>8492013</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:06:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16587" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}

'''Լինդա Շառլոտ Սելստրյոմ''' ({{ԱԾ}}), [[Ֆինլանդիա]]յի հավաքականի միջազգային [[ֆուտբոլիստ]]ուհի։ Ներկայումս խաղում է Դամալսվենսկանի ''Vittsjö GIK'' ակումբում և Ֆինլանդիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականում։

== Գործունեություն ==
Նա իր դեբյուտը կատարել է 2007 թվականի մայիսի 31-ին [[Ֆինլանդիա]]յի ավագ թիմում՝ խաղալով 17 րոպե [[Նորվեգիա]]յի դեմ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sällström Linda|url=http://www.palloliitto.fi/maajoukkueet/naisten-maajoukkue/pelaajat/linda-sallstrom|publisher=Suomen Palloliitto|access-date=16 May 2013|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

Սելստրյոմը բաց է թողել ամբողջ 2012 թվականի մրցաշրջանը [[առաջային խաչաձև կապանի վնասվածք]]ի պատճառով։ Նա 2013 թվականի մարտին կրկին վնասել է ծունկը և զրկվել [[ՈՒԵՖԱ]]-ի Կանանց Եվրո 2013-ին Ֆինլանդիայի հավաքականում խաղալու հնարավորությունից&lt;ref&gt;{{cite web|title=Linda Sällström missar EM|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2013/03/05/linda-sallstrom-missar-em|publisher=[[Yle]]|access-date=16 May 2013|date=5 March 2013|language=Finnish|first=Janne|last=Isaksson}}&lt;/ref&gt;։

2014 թվականի հունվարի 25-ին Սելստրյոմը կրկին վնասել է իր առաջային խաչաձև կապանը՝ հավանական դարձնելով, որ բաց կթողնի 2014 թվականի մրցաշրջանը&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Nyberg|first1=Hannes|title=Sällström skadad igen|url=http://svenska.yle.fi/artikel/2014/01/25/sallstrom-skadad-igen|access-date=13 September 2014|publisher=[[Yle]]|date=25 January 2014|language=Swedish}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2013-09-24 |title=Linda Sällström: Comeback after Second ACL Injury |url=https://www.ourgamemag.com/2013/09/24/linda-sallstrom-comeback-after-her-second-acl-injury/ |access-date=2022-03-30 |website=Our Game Magazine |language=en-US}}&lt;/ref&gt;։

Ընդհանուր առմամբ, Սելստրյոմն իր գործունեության ընթացքում կրել է առաջային խաչաձև կապանի երեք վնասվածք։ Վնասվածքից հետո վերադառնալով՝ նա ավարտել է 2017-2018 թվականների Դամալլսվենկանի մրցաշրջանը որպես երկրորդ լավագույն ռմբարկու։

2019 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Սելստրյոմը չորս գոլ է խփել [[Ալբանիա]]յի դարպասը՝ դառնալով [[Ֆինլանդիա]]յի բոլոր ժամանակների լավագույն ռմբարկուն՝ շրջանցելով Լաուրա Օստերբերգ Կալմարիին&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1181845505040625664 |date=9 October 2019 |title=Wow still can’t believe it. 43 goals for Finland and becoming the all time top goal scorer. }}&lt;/ref&gt;։

2019 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սելստրյոմն անցկացրել է իր 100-րդ հանդիպումը [[Կիպրոս]]ի դեմ&lt;ref&gt;{{cite tweet |user=LindaSallstrom |number=1192557030806085633 |date=7 November 2019 |title=3 points and a goal, couldn’t ask for a better way to celebrate my 100th cap!🇫🇮💯 Finland-Cyprus 4-0!⚽️ }}&lt;/ref&gt;։

== Միջազգային գոլեր ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:85%&quot;
|-
! # !! Ամսաթիվ !! Վայր !! Մրցակից !! Միավոր !! Արդյունք !! Մրցաշար
|-
|align=&quot;center&quot;| 1 || 2007 թվականի սեպտեմբերի 29 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 2 || rowspan=2 | 2009 թվականի մայիսի 28 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot; | '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2| 3–2 || rowspan=2 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 3 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 4 || 2009 թվականի հուլիսի 22|| Պորի, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 5 || 2009 թվականի սեպտեմբերի 3|| [[Տուրկու]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Անգլիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–3 || ՈՒԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2009
|-
|align=&quot;center&quot;| 6 || 2010 թվականի փետրվարի 24|| [[Լագուշ]], [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Ալգարվեի գավաթ 2010
|-
|align=&quot;center&quot;| 7 || 2010 թվականի հունիսի 19 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 8 || 2010 թվականի հունիսի 23 || Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իտալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–3 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 9 || rowspan=3 | 2010 թվականի օգոստոսի 25 || rowspan=3 | [[Մարիեհամն]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Սլովենիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 4–1 || rowspan=3 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2011 թվականի որակավորման փուլ 
|-
|align=&quot;center&quot;| 10 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 11 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 12 || rowspan=3 | 2011 թվականի փետրվարի 16|| rowspan=3 | Տամելա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 5–4 || rowspan=3 | [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 13 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–2
|-
|align=&quot;center&quot;| 14 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–4
|-
|align=&quot;center&quot;| 15 || 2011 թվականի սեպտեմբերի 18 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Շոտլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 16 || rowspan=3 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 22|| rowspan=3 | Վանտա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Էստոնիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 6–0 || rowspan=3 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 17 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 18 || align=&quot;center&quot; | '''5'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 19 || rowspan=2 | 2011 թվականի հոկտեմբերի 27 || rowspan=2 | Մալաձեչնա, [[Բելառուս]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Բելառուս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 2–2 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2013-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 20 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 21 || 1 March 2012 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Ֆրանսիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 ||Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 22 || rowspan=3 | 4 March 2012 || rowspan=3 | [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]]  || rowspan=3 | {{Դրոշավորում|Շվեյցարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=3 | 3–1 || rowspan=3 | Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 23 || align=&quot;center&quot; | '''2'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 24 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 25 || 2012 թվականի մարտի 6|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հարավային Կորեա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || Կիպրոսի 2012 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 26 || 2013 թվականի փետրվարի 14|| Տամելա, [[Ֆինլանդիա]]|| {{Դրոշավորում|Ռուսաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 27 || 2015 թվականի սեպտեմբերի 25 || [[Դուբլին]], [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 28 || 2016 թվականի ապրիլի 12|| Պետրովաց, [[Մոնտենեգրո]] || {{Դրոշավորում|Մոնտենեգրո}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 7–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 29 || 2016 թվականի հունիսի 3 || Վալկեակոսկի, [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Իռլանդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''4'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2017-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 30 || 2017 թվականի հունվարի 22 || Սան Պեդրո Դել Պինատար, [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 31 || 2017 թվականի մարտի 5 || Ստարա Պազովա, [[Սերբիա]] || {{Դրոշավորում|Սերբիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 32 || 2017 թվականի հունիսի 11 || [[Չանգժոու]], [[Չինաստան]] || {{Դրոշավորում|Չինաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–3 ||align=&quot;center&quot;| 2–4 || [[ընկերական խաղ|ընկերական]]
|-
|align=&quot;center&quot;| 33 || rowspan=2 | 2017 թվականի նոյեմբերի 26 || rowspan=2 | [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|ISR}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 4–0 || rowspan=2 | ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 34 || align=&quot;center&quot; | '''4'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 35 || 2018 թվականի մարտի 7 || [[Պարալիմնի (Կիպրոս)|Պարալիմնի]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Հունգարիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 2–0 || Կիպրոսի 2018 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 36 || 2018 թվականի օգոստոսի 31 || [[Սանտանդեր]], [[Իսպանիա]] || {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–5 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ

|-
|align=&quot;center&quot;| 37 || 2018 թվականի սեպտեմբերի 4 || [[Վիներ Նոյշտադտ (Ավստրիա)|Վիներ Նոյշտադտ]], [[Ավստրիա]] || {{Դրոշավորում|Ավստրիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–2 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2019 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 38 || rowspan=2 | 2019 թվականի սեպտեմբերի 2 || rowspan=2 | [[Էլբասան]], [[Ալբանիա]] || rowspan=2 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=2 | 3–0 || rowspan=2 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 39 || align=&quot;center&quot; | '''3'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 40 || rowspan=4 | 2019 թվականի հոկտեմբերի 8 || rowspan=4 | Վաասա, [[Ֆինլանդիա]] || rowspan=4 | {{Դրոշավորում|Ալբանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''5'''–0 ||align=&quot;center&quot; rowspan=4 | 8–1 || rowspan=4 | ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 41 || align=&quot;center&quot; | '''6'''–0
|-
|align=&quot;center&quot;| 42 || align=&quot;center&quot; | '''7'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 43 || align=&quot;center&quot; | '''8'''–1
|-
|align=&quot;center&quot;| 44 || 2019 թվականի նոյեմբերի 7 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 4–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 45 || 2019 թվականի նոյեմբերի 12 || Վիլա Նովա դի Ֆամալիկաո, [[Պորտուգալիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–1 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 46 || 2020 թվականի մարտի 11|| [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Սլովակիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 4–2 || Կիպրոսի 2020 թվականի կանանց գավաթ
|-
|align=&quot;center&quot;| 47 || 2021 թվականի փետրվարի 19 || [[Հելսինկի]], [[Ֆինլանդիա]] || {{Դրոշավորում|Պորտուգալիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 48 || 2021 թվականի փետրվարի 23 || [[Լառնակա]], [[Կիպրոս]] || {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} ||align=&quot;center&quot;| '''2'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 5–0 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022-ի ընտրական փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 49 || 2021 թվականի հոկտեմբերի 21 || [[Թբիլիսի]], [[Վրաստան]] || {{Դրոշավորում|Վրաստան}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 3–0 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի 2023 թվականի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 50 || 2021 թվականի նոյեմբերի 25 || [[Գյոթեբորգ]], [[Շվեդիա]] || {{Դրոշավորում|Շվեդիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–1 ||align=&quot;center&quot;| 1–2 || ՖԻՖԱ-ի կանանց աշխարհի գավաթի որակավորման փուլ
|-
|align=&quot;center&quot;| 51 || 2022 թվականի հուլիսի 9|| [[ՄՔ մարզադաշտ]], [[Անգլիա]]|| {{Դրոշավորում|Իսպանիա}} ||align=&quot;center&quot;| '''1'''–0 ||align=&quot;center&quot;| 1–4 || ՈւԵՖԱ-ի կանանց Եվրո 2022

|-
|}

&lt;small&gt;''Ճշգրիտ է 2022 թվականի հուլիսի 24-ի դրությամբ''&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;statistic&quot;&gt;[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Caps and Goals]&lt;/ref&gt;

== Անձնական կյանք ==
Լինդա Սելստրյոմը հրապարակավ [[լեսբուհի]] է&lt;ref&gt;{{cite news|title=Linda Sällström hämmästelee jääkiekon homoseksuaalisuuskohua: &quot;Minun ei ole ikinä pitänyt piilotella&quot;|url=https://www.iltalehti.fi/jalkapallo/a/830a248f-1463-4dce-90f9-32f83be0a596|access-date=29 January 2021|work=[[Iltalehti]]|date=2 February 2020|language=Finnish}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.linkopingfc.com/index.php?playerid=62 Լինդա Սելստրյոմի] էջը Linköpings FC կայքում
*{{FIFA player|237675}}
*{{Twitter}}
*[https://www.palloliitto.fi/linda-sallstrom Player's profile at Football Association of Finland]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Սելստրյոմ, Լինդա}}
[[Կատեգորիա:Փարիզի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Յուրգորդենի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆինն կին ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>1ebm0v2ik1qu5t69pc54ihu85je8j52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Լինդա Սելստրյոմ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099661</id>
    <revision>
      <id>8492003</id>
      <timestamp>2022-08-19T13:01:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tatevik2004</username>
        <id>57932</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{ԹՀ|en|Linda Sällström}}  {{Interwiki Women6/հոդված}}»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">{{ԹՀ|en|Linda Sällström}}

{{Interwiki Women6/հոդված}}</text>
      <sha1>hgbt9fwppxwp7vgpraxy6l62uyzuohq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ֆինն կին ֆուտբոլիստներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099662</id>
    <revision>
      <id>8492016</id>
      <timestamp>2022-08-19T13:12:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կին ֆուտբոլիստներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կին ֆուտբոլիստներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>jtcyd8et6hda79vlwhcsefhomaklzwo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492017</id>
      <parentid>8492016</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T13:12:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A.arpi.a</username>
        <id>23940</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ֆիններ ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կին ֆուտբոլիստներ ըստ ազգության]]
[[Կատեգորիա:Ֆիններ ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>7ll0bo2thu0ci7i2x1qyzkmoae9zoyf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Հայաստանի ֆուտբոլի կանանց ազգային հավաքական</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099663</id>
    <revision>
      <id>8492029</id>
      <timestamp>2022-08-19T13:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{ԹՀ|en|Armenia women's national football team}} {{Interwiki Women6/հոդված}}»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">{{ԹՀ|en|Armenia women's national football team}}
{{Interwiki Women6/հոդված}}</text>
      <sha1>8ed5wl49mv7zotapdvvw2njoro4zs66</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պատկեր:Աշոտ Ասլանյան.jpg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>1099664</id>
    <revision>
      <id>8492040</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:00:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kareyac</username>
        <id>13198</id>
      </contributor>
      <comment>{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Աշոտ Ասլանյանի լուսանկար
| Աղբյուր =[https://geology.am/memory_dates/%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%A1%D5%B6-%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A9%D5%BE%D5%A5%D6%80/]
| Ամսաթիվ = անհայտ
| Հոդված = Աշոտ Ասլանյան
| Նպատակ = Հոդվածը լուսաբանելու համար
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն =
}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="511" xml:space="preserve">== Ամփոփում ==
{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Աշոտ Ասլանյանի լուսանկար
| Աղբյուր =[https://geology.am/memory_dates/%D5%B0%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%A1%D5%B6-%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%A9%D5%BE%D5%A5%D6%80/]
| Ամսաթիվ = անհայտ
| Հոդված = Աշոտ Ասլանյան
| Նպատակ = Հոդվածը լուսաբանելու համար
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն =
}}</text>
      <sha1>9ri8xmxvxmp4k2rrt6i1uyzbfrou2cq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Թել Ավիվի մշակույթ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099665</id>
    <revision>
      <id>8492059</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:41:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թել Ավիվ]][[Կատեգորիա:Մշակույթ ըստ քաղաքի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թել Ավիվ]][[Կատեգորիա:Մշակույթ ըստ քաղաքի]]</text>
      <sha1>btengq4po3fxpkq19mxg7ha28mp7vng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Էկոլոգիական աղետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099666</id>
    <revision>
      <id>8492060</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:42:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Էկոլոգիա]][[Կատեգորիա:Աղետներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Էկոլոգիա]][[Կատեգորիա:Աղետներ]]</text>
      <sha1>cqpmfe6layxn1940g3rg0lau2yufq0o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ըմբշամարտի մրցաշարեր Ուկրաինայում</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099667</id>
    <revision>
      <id>8492062</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:43:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Ըմբշամարտ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ըմբշամարտ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>j1n5i63jra6k7fitb26lyi7r2s68smu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Զինված հակամարտություններ հետխորհրդային տարածքում</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099668</id>
    <revision>
      <id>8492065</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:44:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հակամարտություններ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հակամարտություններ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>68xob0ukb56k29hiy19de1dv4brfxpg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Եկեղեցական իրեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099669</id>
    <revision>
      <id>8492066</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:45:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կրոնական մշակույթ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կրոնական մշակույթ]]</text>
      <sha1>gfy6896ga64l15hd7h6w59308binml9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Դեսպանություններ Հայաստանում</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099670</id>
    <revision>
      <id>8492068</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:46:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Դեսպանատներ ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հայաստան]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Դեսպանատներ ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հայաստան]]</text>
      <sha1>gnxbjyw6f1vsyqse06lqm0oge6ynypo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լեհ մարզիկներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099671</id>
    <revision>
      <id>8492070</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:47:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Մարզիկներ ըստ սպորտաձևի և ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Մարզիկներ ըստ սպորտաձևի և ազգության]]</text>
      <sha1>2ra00zjj1qrzy6e8wzoet238te5qs9v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492072</id>
      <parentid>8492070</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:48:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Մարզիկներ ըստ սպորտաձևի և ազգության]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մարզիկներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհեր]]
[[Կատեգորիա:Մարզիկներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>gkpu4vhx1bro0i74v0yn8ko4132adyt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լեհ խմբագիրներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099672</id>
    <revision>
      <id>8492074</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:49:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Խմբագիրներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Խմբագիրներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>5gtas4lwd86jmavbs7ecy1b9d8wlnp8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լեհ գրականագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099673</id>
    <revision>
      <id>8492075</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:49:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Գրականագետներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհեր]][[Կատեգորիա:Գրականագետներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>iv2bo3smrdh5nysarpm3axcdw1ajgpq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լուիս Ֆոնսիի երգեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099674</id>
    <revision>
      <id>8492076</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:53:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Երգեր ըստ կատարողի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Երգեր ըստ կատարողի]]</text>
      <sha1>ke1wt74k8w5tgzuvu6zgmlouxa60afj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լիմասոլ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099675</id>
    <revision>
      <id>8492078</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:55:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կիպրոսի բնակավայրեր]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կիպրոսի բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>9qpoa20fxdzolhyrssxqfsp5pu2ulwq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Խաչաղբյուր գետի վտակներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099676</id>
    <revision>
      <id>8492079</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:56:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Գետեր]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Գետեր]]</text>
      <sha1>c8e4m081x58u5fcm0rp0ez0ivroa68e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492080</id>
      <parentid>8492079</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:56:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հայաստանի գետեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Գետեր]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի գետեր]]</text>
      <sha1>qhrukgp7ne526vxwxh5h5tplw0ut1jv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492081</id>
      <parentid>8492080</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T14:57:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Գետեր]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայաստանի գետեր]]</text>
      <sha1>43il82nc3446np552hunvjb1qlluz4x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կազանի մետրոպոլիտենի կայարաններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099677</id>
    <revision>
      <id>8492082</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:58:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կազանի շենքեր և կառույցներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կազանի շենքեր և կառույցներ]]</text>
      <sha1>h4lrdo92lxm2w4dm4dtlfpnk3ezzvo2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կաթնագործության բնագավառի հայ գիտնականներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099678</id>
    <revision>
      <id>8492083</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>cutldzhbcjy5qlet0xut2ofufxbujm1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կագավա պրեֆեկտուրայի քաղաքներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099679</id>
    <revision>
      <id>8492085</id>
      <timestamp>2022-08-19T14:59:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Բնակավայրեր]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Բնակավայրեր]]</text>
      <sha1>8focofmrxc9dzr5oeofyn0o532uy0yq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կանադացի ուսուցիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099680</id>
    <revision>
      <id>8492086</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:01:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կանադացիներ]][[Կատեգորիա:Կանադացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ուսուցիչներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կանադացիներ]][[Կատեգորիա:Կանադացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ուսուցիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>1s5yda9n11xo5j6lra2cfgzaw72iba8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կանադացի կոմպոզիտորներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099681</id>
    <revision>
      <id>8492088</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կանադացիներ]][[Կատեգորիա:Կանադացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կոմպոզիտորներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="201" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կանադացիներ]][[Կատեգորիա:Կանադացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կոմպոզիտորներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>l7atseyfa90glpx860g41jtvt36awoz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կատալաներեն Վիքիպեդիայից թարգմանված հոդվածներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099682</id>
    <revision>
      <id>8492092</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:03:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Թարգմանված հոդվածներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Թարգմանված հոդվածներ]]</text>
      <sha1>3cfsmlqk74mh04hmp0uv9xmq3ts3hdw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կենսաբանական կարգաբանություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099683</id>
    <revision>
      <id>8492093</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:03:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]</text>
      <sha1>p1nkewv8v8o4y54frt4y5nl0leuurxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կենսաբանական հեղուկներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099684</id>
    <revision>
      <id>8492094</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:04:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]</text>
      <sha1>p1nkewv8v8o4y54frt4y5nl0leuurxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կոգնիտիվ հոգեբանություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099685</id>
    <revision>
      <id>8492095</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:04:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հոգեբանություն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հոգեբանություն]]</text>
      <sha1>74az35hxf1kumbw1a0z0pfyh8xxm4df</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կրետեի տեսարժան վայրեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099686</id>
    <revision>
      <id>8492096</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:05:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Տեսարժան վայրեր]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Տեսարժան վայրեր]]</text>
      <sha1>1avzb09ooqighzup4huqkjrz1chu4b7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կոսովոյի քաղաքականություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099687</id>
    <revision>
      <id>8492097</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:06:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Քաղաքականություն ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Քաղաքականություն ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>sk1utebybt5nn51ycq2vlu1y1sys4t8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կրթական կայքեր</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099688</id>
    <revision>
      <id>8492098</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:06:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կայքեր ըստ թեմայի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կայքեր ըստ թեմայի]]</text>
      <sha1>5t2ye97u2mpi984brq77k4at16nyugf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կիպրոսում ծնվածներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099689</id>
    <revision>
      <id>8492100</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:07:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ ծննդյան երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ ծննդյան երկրի]]</text>
      <sha1>ah5ajug08qx47lgqt7a98p5wifnqcbv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կրոնի փիլիսոփայության գրականություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099690</id>
    <revision>
      <id>8492102</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:09:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Գրականություն ըստ թեմայի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Գրականություն ըստ թեմայի]]</text>
      <sha1>ivvf2q2sr1hiw40xbup6uj3reg4yx7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:ՀԱՀ հեղափոխականներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099691</id>
    <revision>
      <id>8492103</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:09:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հեղափոխականներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հեղափոխականներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>sr8nad6d4iyj0pfzf8rus85cf1li49f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:ՀՀ ԶՈՒ գեներալ-մայորներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099692</id>
    <revision>
      <id>8492104</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայ գեներալ-մայորներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայ գեներալ-մայորներ]]</text>
      <sha1>4e44uznbj5kp7ijw4kx58lrnznbmlk4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հակամարտություն Գազայի հատվածում</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099693</id>
    <revision>
      <id>8492105</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:11:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հակամարտություններ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հակամարտություններ]]</text>
      <sha1>i24k8fme9orqww1zba8maix90k5xeqh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Համալսարանական թանգարաններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099694</id>
    <revision>
      <id>8492106</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Թանգարաններ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Թանգարաններ]]</text>
      <sha1>ivimlyxrkesyu8w3anpcpvl17h4frcs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ ազատագրական շարժման գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099695</id>
    <revision>
      <id>8492107</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:15:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>enicavylz3tdzl3791uurzm8f33j24w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ ակտիվիստներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099696</id>
    <revision>
      <id>8492108</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:16:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ակտիվիստներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="140" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ակտիվիստներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>rfwklf8huknvugya8qvkixa6fh3cvj3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ակտիվիստներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099697</id>
    <revision>
      <id>8492109</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:16:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Ակտիվիստներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ակտիվիստներ]]</text>
      <sha1>dhpeq0sit78vkre3lm6ins290gaxwce</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ անտառագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099698</id>
    <revision>
      <id>8492110</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:17:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Անտառագետներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="134" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Անտառագետներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>bg67mzit8vv9unorh7qy2wbgwqhltj5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Անտառագետներ ըստ երկրի</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099699</id>
    <revision>
      <id>8492112</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:17:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>p6hc1czmmxlug4w58jw6t7pizfa5szo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ առողջապահության կազմակերպիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099700</id>
    <revision>
      <id>8492114</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:18:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>99jicqh6kutgl5923bobaa0b3pn1eey</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099701</id>
    <revision>
      <id>8492115</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:19:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ]]</text>
      <sha1>9hiqdd2i9wjgd1vjfxp1flhrb2byach</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099702</id>
    <revision>
      <id>8492116</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:19:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Առողջապահություն]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Առողջապահություն]]</text>
      <sha1>l4wvg5u2e6nx5163csula673xt8c48b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ դեղագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099703</id>
    <revision>
      <id>8492117</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:20:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Դեղագետներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="130" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Դեղագետներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>1iaopyu8icdau36y2jap1dldo4k88mr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Դեղագետներ ըստ երկրի</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099704</id>
    <revision>
      <id>8492119</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Դեղագետներ]][[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Դեղագետներ]][[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>8vl2h9b2jqol0zie3uqbgptkchqb7wk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Դեղագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099705</id>
    <revision>
      <id>8492120</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:21:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Առողջապահության աշխատակիցներ]]</text>
      <sha1>9hiqdd2i9wjgd1vjfxp1flhrb2byach</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ էլեկտրատեխնիկներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099706</id>
    <revision>
      <id>8492122</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:22:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="142" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>n9cko2qi2j8z0sx9k4us6pcjlwhvd1z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ ըստ երկրի</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099707</id>
    <revision>
      <id>8492123</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:22:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ]]</text>
      <sha1>a93w5gy7dsud2l84s0uvb57l7e278uy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Լիա Ուիլյամսոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099708</id>
    <revision>
      <id>8492124</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:22:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}} '''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8620" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}</text>
      <sha1>t1wg4mupqqgx18x3uv19f6mz7giyc6s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492139</id>
      <parentid>8492124</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:29:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Արտաքին հղումներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8900" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ{{efn|Includes the [[Women's FA Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}
[[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Արսենալի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>4tkz949j38digal7y638yem9jxs5kee</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492146</id>
      <parentid>8492139</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:32:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Մարզական վիճակագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8876" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ/Women's FA Cup
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ{{efn|Includes the [[FA Women's League Cup|WSL Cup/Women's League Cup]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա{{efn|Includes the [[UEFA Women's Champions League]]}}
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}
[[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Արսենալի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>saj4h4tt307qhcblkpypjzid3013mw2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492151</id>
      <parentid>8492146</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ակումբային */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8801" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ: Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից: Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014):

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ/Women's FA Cup
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ/FA Women's League Cup
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա/UEFA Women's Champions League
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}
[[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Արսենալի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>n2dfh88j6d7poxxbba1wdehoqd2yid0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492668</id>
      <parentid>8492151</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:05:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8804" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Ֆուտբոլիստ}}
'''Լիա Քեթրին Ուիլյամսոն''' ({{lang-en|''Leah Cathrine Williamson''}}, {{ԱԾ}}), [[անգլիա]]ցի [[ֆուտբոլիստ]]ուհի, «Արսենալ» ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի և  [[Անգլիա]]յի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կիսապաշտպան ու ավագ։ Կանանց ֆուտբոլի 2019 թվականի, Եվրոպայի կանանց ֆուտբոլի 2022 թվականի առաջնությունների, 2020 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից։ Հռչակվել է տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (2015), Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող՝ [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի վարկածով (2014)։

==Մարզական վիճակագրություն==
===Ակումբային===
{{updated|1 հուլիսի 2022}}.&lt;ref&gt;{{cite web|title=L. Williamson|url=https://uk.soccerway.com/players/leah-cathrine-williamson/238450/|website=Soccerway|accessdate=10 November 2019}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ Մասնակցությունը խաղերին և խփած գոլերը
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|Ակումբը
!rowspan=&quot;2&quot;|Մրցաշրջանը
!colspan=&quot;3&quot;|Լիգան
!colspan=&quot;2&quot;|ՖԱ-ի գավաթ/Women's FA Cup
!colspan=&quot;2&quot;|Լիգայի գավաթ/FA Women's League Cup
!colspan=&quot;2&quot;|Եվրոպայի չեմպ. լիգա/UEFA Women's Champions League
!colspan=&quot;2&quot;|Ընդամենը
|-
!Խումբը!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Արսենալ (ֆուտբոլային ակումբ, Լոնդոն)|Արսենալ]]
|[[2014 FA WSL|2014]]
| rowspan=&quot;9&quot; |[[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի կանանց բարձրագույն խումբ (FA WSL)
|13||1||4||0||7||1||1||0||25||2
|-
|[[2015 FA WSL|2015]]
|7||0||2||0||3||1||colspan=2|—||12||1
|-
|[[2016 FA WSL|2016]]
|8||0||3||0||0||0||colspan=2|—||11||0
|-
|[[2017 Arsenal Women F.C. season|2017]]
|7||0|| colspan=&quot;2&quot; |—|| colspan=&quot;2&quot; |—||colspan=2|—||7||0
|-
|[[2017–18 Arsenal W.F.C. season|2017–18]]
|17||1||2||0||7||0||colspan=2|—||26||1
|-
|[[2018–19 Arsenal W.F.C. season|2018–19]]
|19||1||2||0||6||1|| colspan=&quot;2&quot; |—||27||2
|-
|[[2019–20 Arsenal W.F.C. season|2019–20]]
|15||1||2||0||6||1||4||0||27||2
|-
|[[2020–21 Arsenal W.F.C. season|2020–21]]
|20||1||1
|0||3
|0|| colspan=&quot;2&quot; |—||24||1
|-
|[[2021–22 Arsenal W.F.C. season|2021–22]]
|18||2||1||0||1||0||7||1||27||3
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Ընդամենը կարիերայի ընթացքում
!124||7||17||0||33||4||12||1||186||12
|}
{{notelist}}

===Միջազգային===
:''2022 թ. հուլիսի 31-ի դրությամբ''

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=2| Տարին !! colspan=2|Անգլիայի հավաքականում !! colspan=2|Մեծ Բրիտանիայի հավաքականում
|-
!Խաղ!!Գոլ!!Խաղ!!Գոլ
|-
|2018||4||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2019||10||1||colspan=2{{N/A}}
|-
|2020||3||0||colspan=2{{N/A}}
|-
|2021||7||1||3||0
|-
|2022||13||0||colspan=2{{N/A}}
|-
!Ընդամենը||37||2||3||0
|}

==Մարզական նվաճումներ==
'''Արսենալ''' ֆուտբոլային ակումբի կանանց թիմի կազմում
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի (FA WSL-ի) առաջնության հաղթող - 2018–19
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց գավաթի խաղարկության (FA Women's Cup) հաղթող - 2013–14, 2015–16
* Ֆուտբոլի ասոցիացիայի կանանց բարձրագույն խմբի գավաթի խաղարկության (FA WSL Cup) հաղթող - 2015&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2015/nov/01/continental-tyres-cup-final-arsenal-notts-county-new-york-stadium-rotherham-report|title=Two-Goal Nobbs Helps Arsenal win the Continental Tyres Cup|website=The FA.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goal.com/en/news/13822/news/2015/11/01/16892692/arsenal-ladies-lift-fourth-continental-cup-in-five-years|title=Arsenal Ladies lift fourth Continental Cup in five years|website=Goal.com}}&lt;/ref&gt; [[2017–18 FA WSL Cup|2017–18]]&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/43374237|title=Arsenal Women 1–0 Manchester City Women|first=Tom|last=Garry|date=14 March 2018|accessdate=19 March 2018|work=BBC Sport}}&lt;/ref&gt; runner-up: [[2014 FA WSL#FA WSL Cup|2014]]
'''Անգլիայի կանանց ֆուտբոլի ազգային հավաքականի կազմում'''
* ՈՒԵՖԱ-ի (Եվրոպայի) կանանց առաջնության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web |last=Sanders |first=Emma |date=31 July 2022 |title=England beat Germany to win first major women’s trophy |url=https://www.bbc.com/sport/football/62339532 |publisher=BBC |accessdate=31 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* SheBelieves Cup գավաթի խաղարկության հաղթող - 2019&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thefa.com/news/2019/mar/05/england-japan-shebelieves-050319 |title=England record statement win over Japan to clinch prestigious SheBelieves Cup |date=5 March 2019 |publisher=The Football Association |accessdate=7 July 2019}}&lt;/ref&gt;
* Առնոլդ Քլարկի գավաթի խաղարկության հաղթող - 2022&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/60468047|title=England 3 - 1 Germany|website=BBC Sport|date=23 February 2022|accessdate=23 February 2022}}&lt;/ref&gt;
'''Անհատական ձեռքբերումներ'''
* Անգլիայի [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակաբաշխության մրցանակ «Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի» անվանակարգում - 2014, 2-րդ տեղ - 2012&lt;ref&gt;{{cite web|title=Lifetime Award for Clarke|url=http://www.thefa.com/News/2013/feb/england-womens-player-of-year-award-steph-houghton.aspx|publisher=The Football Association|accessdate=26 October 2014|date=3 February 2013}}&lt;/ref&gt;
* [[Անգլիայի ֆուտբոլային միություն|Ֆուտբոլի ասոցիացիա]]յի մրցանակ՝ «Անգլիայի հավաքականի լավագույն երիտասարդ խաղացող» անվանակարգում - 2014
* Տարվա լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստուհի՝ պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի վարկածով (PFA Young Women's Player of the Year) - 2015
* Միլտոն Քինս քաղաքի Freedom of the Borough պարգև&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.milton-keynes.gov.uk/news/2022/congratulations-mks-leah-williamson-and-lionesses|title=Congratulations to MK's Leah Williamson and The Lionesses|work=Milton Keynes Council|date=1 August 2022}}&lt;/ref&gt;
* Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլի ասոցիացիայի մրցաշրջանի խորհրդանշական թիմի անդամ  - 2019–20&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Buntin |first1=Josh |date=9 September 2020 |title=Arsenal Women's trio named in PFA team of the year |work=Islington Gazette |url=https://www.islingtongazette.co.uk/sport/football/arsenal/arsenal-womens-trio-named-in-pfa-team-of-the-year-1-6830550 |access-date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt;
* ՈՒԵՖԱ-ի կանանց առաջնության մրցաշարի խորհրդանշական հավաքականի անդամ - 2022&lt;ref name=&quot;tott&quot;&gt;{{cite web |date=2 August 2022 |title=UEFA Women's EURO 2022 Team of the Tournament announced |url=https://www.uefa.com/womenseuro/news/0278-15c564ddb008-3d3141fa2848-1000--team-of-the-tournament/ |access-date=2 August 2022 |website=UEFA.com}}&lt;/ref&gt;

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Leah Williamson}}
*[https://www.arsenal.com/ladies/players/leah-williamson Leah Williamson] at Arsenal Ladies
*[http://www.thefa.com/england/womens-seniors/squad/leah-williamson Leah Williamson] at The Football Association
*{{FIFA player}}
*{{UEFA player}}
*{{Soccerway}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{DEFAULTSORT:Ուիլյամսոն, Լիա}}
[[Կատեգորիա:Կանանց ֆուտբոլ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիացի կին ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի հավաքականի ֆուտբոլիստներ]]
[[Կատեգորիա:Արսենալի ֆուտբոլիստներ]]</text>
      <sha1>6xgdvgm2ky418byizyotvmq8m4o48vn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099709</id>
    <revision>
      <id>8492125</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:23:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկա]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Էլեկտրատեխնիկա]]</text>
      <sha1>j8j24wjda1ua7arlm9r5i8yay9irto3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ խազագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099710</id>
    <revision>
      <id>8492126</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:24:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Խազագետներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Խազագետներ]]</text>
      <sha1>m4qktrszzzwmwultjgmk7cfih0t4enh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Խազագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099711</id>
    <revision>
      <id>8492127</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:24:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Երաժշտական տեսաբաններ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Երաժշտական տեսաբաններ]]</text>
      <sha1>2gn7lgq8gwow373ck2fpx418mv0yh3x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492128</id>
      <parentid>8492127</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:24:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Երաժիշտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Երաժշտական տեսաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Երաժիշտներ]]</text>
      <sha1>bojdhf2g1dn079jl163yif2wlyg25fl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ կինոքննադատներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099712</id>
    <revision>
      <id>8492131</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:26:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]] [[Կատեգորիա:Կինոքննադատներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="147" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]]
[[Կատեգորիա:Կինոքննադատներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>a75bti3ar7fhrqokp0rkg8odgd2mgw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Լիա Ուիլյամսոն</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099713</id>
    <revision>
      <id>8492132</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Slava Sahakyan70</username>
        <id>65321</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{ԹՀ|en|Leah Williamson}} {{Interwiki Women6/հոդված}}»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">{{ԹՀ|en|Leah Williamson}}
{{Interwiki Women6/հոդված}}</text>
      <sha1>djav2001va3iass5gr7ebpudxkg56b2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կինոքննադատներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099714</id>
    <revision>
      <id>8492133</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կինոքննադատներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կինոքննադատներ]]</text>
      <sha1>4o9s4sesvxub1c5mx0vcgu9ij5sg5ex</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կինոքննադատներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099715</id>
    <revision>
      <id>8492134</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:27:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կինոգործիչներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կինոգործիչներ]]</text>
      <sha1>22vkkt6q0usptg92zq5qzccsa4i3z7u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ կոնցերտմայստերներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099716</id>
    <revision>
      <id>8492135</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:28:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="152" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>nfmocdanux8uqpzwajyhjx9x936uedw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099717</id>
    <revision>
      <id>8492136</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:28:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ]]</text>
      <sha1>fqsxbvqfi8cq99yn96cd1i8lkj1ns2s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կոնցերտմայստերներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099718</id>
    <revision>
      <id>8492138</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:29:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Երաժիշտներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Երաժիշտներ]]</text>
      <sha1>hkdnkwces26hl9cq2qgkemop0hsi7jv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ կուսակցական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099719</id>
    <revision>
      <id>8492140</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:29:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կուսակցական գործիչներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Կուսակցական գործիչներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>ov625400ot83sp4fv9ismh9b8r1yq0j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ հնչյունային օպերատորներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099720</id>
    <revision>
      <id>8492142</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:30:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="155" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>ptws02aul053grh130hqosm7rg8yh88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ ըստ երկրի</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099721</id>
    <revision>
      <id>8492143</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:30:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ]]</text>
      <sha1>0s8akwzkiqcoutdvvyekwyolhaxdiyu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հնչյունային օպերատորներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099722</id>
    <revision>
      <id>8492144</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:31:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>p6hc1czmmxlug4w58jw6t7pizfa5szo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ հոգեթերապևտներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099723</id>
    <revision>
      <id>8492145</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="146" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>lft8wlwafx406bgki7cq0lp6hof7qw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099724</id>
    <revision>
      <id>8492147</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:32:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ]]</text>
      <sha1>npjgoyg5p7zfs7giu6icj3cerru466j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հոգեթերապևտներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099725</id>
    <revision>
      <id>8492148</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>p6hc1czmmxlug4w58jw6t7pizfa5szo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ ռեանիմատոլոգներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099726</id>
    <revision>
      <id>8492149</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:33:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="148" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>od7v436i55082lknvi34qpreb2n5xrk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099727</id>
    <revision>
      <id>8492150</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ]]</text>
      <sha1>9c8d4wnggagg5kis5xuyyj6b94ls99t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ռեանիմատոլոգներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099728</id>
    <revision>
      <id>8492152</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:34:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>p6hc1czmmxlug4w58jw6t7pizfa5szo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ սեպուհներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099729</id>
    <revision>
      <id>8492153</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր]][[Կատեգորիա:Հայ ազնվականներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր]][[Կատեգորիա:Հայ ազնվականներ]]</text>
      <sha1>0ds84zq6k007aohznacjzjbc9hpe1q0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ ազնվականներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099730</id>
    <revision>
      <id>8492154</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:35:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Ազնվականություն ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ազնվականություն ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>3ic1tb2m0j7n8z9hwzs3apxa4pts846</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ վիմագրագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099731</id>
    <revision>
      <id>8492155</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:36:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Վիմագրագետներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Վիմագրագետներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>ek581pypcmjawumkvt9u0ki63jht3a3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Վիմագրագետներ ըստ ազգության</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099732</id>
    <revision>
      <id>8492156</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:36:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Վիմագրագետներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վիմագրագետներ]]</text>
      <sha1>i0q5yurtq7dku59g0y0ulex3dxat1rt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Վիմագրագետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099733</id>
    <revision>
      <id>8492158</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:36:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Անձինք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>p6hc1czmmxlug4w58jw6t7pizfa5szo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայ քերականներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099734</id>
    <revision>
      <id>8492159</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայեր ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>enicavylz3tdzl3791uurzm8f33j24w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայաստանի կիկլոպյան ամրոցներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099735</id>
    <revision>
      <id>8492160</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:40:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հայաստանի պաշտպանական կառույցներ]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հայաստանի պաշտպանական կառույցներ]]</text>
      <sha1>h4vexpptm8sz8av2h2h2b4fh8uil9kh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492161</id>
      <parentid>8492160</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T15:41:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Պաշտպանական կառույցներ Հայաստանում]]</text>
      <sha1>c3qfaigtmisxy30678pw6bqt4hkutlq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հարավսլավացի դերասաններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099736</id>
    <revision>
      <id>8492162</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:42:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հարավսլավացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Դերասաններ ըստ երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հարավսլավացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Դերասաններ ըստ երկրի]]</text>
      <sha1>lu6gzemzqgnp5x9ly9ar8d2kd3ibmwv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հարավսլավացի բասկետբոլիստներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099737</id>
    <revision>
      <id>8492163</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:43:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Հարավսլավացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Բասկետբոլիստներ ըստ ազգության]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="168" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հարավսլավացիներ ըստ մասնագիտության]][[Կատեգորիա:Բասկետբոլիստներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>slzlb1920hsw3u00a5m48llqj62btm3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հարավսլավիայի պատմություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099738</id>
    <revision>
      <id>8492164</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:44:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Պատմություն ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հարավսլավիա]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Պատմություն ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հարավսլավիա]]</text>
      <sha1>d7p3nsmmr04jq9gdf1uijv5p4q5ra4h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հայոց եկեղեցու պատմություն</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099739</id>
    <revision>
      <id>8492165</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:45:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Պատմություն ըստ թեմայի և պատմական երկրի]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="96" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Պատմություն ըստ թեմայի և պատմական երկրի]]</text>
      <sha1>rftck8ijk66lsommhz7bx00vs3hjv9l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հարավկորեական կինոկատակերգություններ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099740</id>
    <revision>
      <id>8492172</id>
      <timestamp>2022-08-19T15:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Կատեգորիա:Կինոկատակերգություններ ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հարավային Կորեա]][[Կատեգորիա:Հարավային Կորեայի կինեմատոգրաֆիա]]»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="222" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կինոկատակերգություններ ըստ երկրի]][[Կատեգորիա:Հարավային Կորեա]][[Կատեգորիա:Հարավային Կորեայի կինեմատոգրաֆիա]]</text>
      <sha1>3kai1nlagzxzp0muxfh2us1sld2ok1s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սեթանց</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099741</id>
    <redirect title="Սեյթաս" />
    <revision>
      <id>8492181</id>
      <timestamp>2022-08-19T16:21:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Սեյթաս]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Սեյթաս]]</text>
      <sha1>n5puzoq1b94hktqe68hop2lw49u0lid</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Սեյթաս</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099742</id>
    <revision>
      <id>8492193</id>
      <timestamp>2022-08-19T16:53:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}}»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="80" xml:space="preserve">{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}}</text>
      <sha1>obglv9uxzd21cidr2wv78km5w9yrorb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էդուարդ Քեոնջյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099744</id>
    <revision>
      <id>8492205</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:21:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>Ստեղծվել է «[[:en:Special:Redirect/revision/1077207233|Edward Keonjian]]» էջի թարգմանությամբ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13739" xml:space="preserve">
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]&lt;nowiki/&gt;յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «&lt;nowiki/&gt;[[Ապոլոն 11]]&lt;nowiki/&gt;» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]&lt;nowiki/&gt;ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդվարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Թիֆլիսում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկում, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկայի ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդվարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քյոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և կրտսեր որդու՝ Էդուարդ կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]&lt;nowiki/&gt;ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտուն։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել ԱՄՆ։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում նա կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց գրոշի, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատանքեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]&lt;nowiki/&gt;», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան՝ դառնալով [[միկրոէլեկտրոնիկա]]&lt;nowiki/&gt;յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Նա մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]&lt;nowiki/&gt;ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին նա նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Այդ օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]&lt;nowiki/&gt;ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]&lt;nowiki/&gt;ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով ՄԱԿ-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը համալսարանում։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանի անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]</text>
      <sha1>py7a6d5b23pd515uv3gabxoxdlo1lf8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492206</id>
      <parentid>8492205</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:21:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13902" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]&lt;nowiki/&gt;յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «&lt;nowiki/&gt;[[Ապոլոն 11]]&lt;nowiki/&gt;» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]&lt;nowiki/&gt;ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդվարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Թիֆլիսում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկում, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկայի ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդվարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քյոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և կրտսեր որդու՝ Էդուարդ կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]&lt;nowiki/&gt;ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտուն։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել ԱՄՆ։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում նա կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց գրոշի, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատանքեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]&lt;nowiki/&gt;», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան՝ դառնալով [[միկրոէլեկտրոնիկա]]&lt;nowiki/&gt;յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Նա մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]&lt;nowiki/&gt;ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին նա նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Այդ օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]&lt;nowiki/&gt;ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]&lt;nowiki/&gt;ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով ՄԱԿ-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը համալսարանում։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանի անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]</text>
      <sha1>c4v9ctnkyn79ejrwpsbfvuymqwu4b8c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492207</id>
      <parentid>8492206</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13890" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և կրտսեր որդու՝ Էդուարդ կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտուն։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել ԱՄՆ։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում նա կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց գրոշի, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատանքեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան՝ դառնալով [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Նա մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին նա նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Այդ օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է [[Ջեներալ էլեկտրիկ|«Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով ՄԱԿ-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը համալսարանում։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանի անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]</text>
      <sha1>b9p0ydn9o9ititv24l5zic0b3gctw4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492209</id>
      <parentid>8492207</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:32:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14041" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]</text>
      <sha1>pknygjmrdvfjija8bnb6uby7hgr6pi0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492211</id>
      <parentid>8492209</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:33:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:Հայ ճարտարագետներ]], [[Կատեգորիա:Ամերիկացի գյուտարարներ]], [[Կատեգորիա:Հայ գյուտարարներ]], [[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]], [[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]], [[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14385" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]
[[Կատեգորիա:Հայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկացի գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>71uc0lb4avxkcpj6e0mdymqsrvrxjfm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492212</id>
      <parentid>8492211</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:33:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Ամերիկացի գյուտարարներ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14387" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]
[[Կատեգորիա:Հայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>21hh12cpwlu464k2vmf8hc0f8f95bxl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492213</id>
      <parentid>8492212</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Հայ ճարտարագետներ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14401" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>le06r5il3pkut1bd5pf9i0lb1n6wjxr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492214</id>
      <parentid>8492213</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:34:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Հայ գյուտարարներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14346" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>ooygkfuc5jnrwfko45rgadq7cqu6qjh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492215</id>
      <parentid>8492214</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>հեռացվել է [[Կատեգորիա:Հայ գիտնականներ]], ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գիտնականներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14360" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]]
[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>3562gkh0j2xkeivr9sa4g7obgsedbja</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492217</id>
      <parentid>8492215</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:35:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>−[[Կատեգորիա:Վիրահայեր]], −[[Կատեգորիա:Անձինք Թբիլիսիից]], ±[[Կատեգորիա:Հայ ակադեմիկոսներ]]→[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ակադեմիկոսներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14277" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>384r8uo1skxf1v8achl44eemc6nimhm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492222</id>
      <parentid>8492217</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:46:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14328" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:KhachKar|KhachKar]] ([[Մասնակցի քննարկում:KhachKar|քննարկում]])|2022-08-19 21:21:45}}
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական
|պատկեր= Էդուարդ Քեոնջյան.jpg}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>kwov1qm1i2msiahsib3wq9vhcy0ftei</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492223</id>
      <parentid>8492222</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:47:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14171" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական
|պատկեր= Էդուարդ Քեոնջյան.jpg}}
'''Էդուարդ Քեոնջյան''' ({{ԱԾ}}&lt;ref&gt;http://wc.arizona.edu/papers/93/15/06_1_m.html Arizona University&lt;/ref&gt;), հայ նշանավոր [[Ճարտարագետ|ինժեներ]], ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից, [[Միկրոէլեկտրոնիկա|միկրոէլեկտրոնիկայի]] հայրը&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|title=Keonjian Distinguished Professorship Honors Life and Work of &quot;Father of Microelectronics&quot;|last=Brown|first=Pete|date=October 6, 2009|website=College of Engineering News Archive|publisher=University of Arizona|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514163753/http://www.engr.arizona.edu/news/story.php?id=59|archivedate=May 14, 2011|accessdate=2016-08-04}}&lt;/ref&gt;։ 1954 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է արևային էներգիայով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ 1959 թվականին Քեոնջյանը նախագծել է [[ինտեգրալ սխեմա]]յի առաջին նախատիպը&lt;ref&gt;[http://ru.hayazg.info/Кеонджян_Эдуард Кеонджян Эдуард]&lt;/ref&gt;։ 1963 թվականին նա կազմակերպել է ցածր էներգիայի էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ աշխարհում առաջին միջազգային սիմպոզիումը։ Ավելի ուշ Քեոնջյանը համագործակցել է [[ՆԱՍԱ]]-ի տիեզերագնաց [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ՝ որպես «[[Ապոլոն 11]]» նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։

[[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հորաքրոջ որդին է&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20171026/haykakan-hanjari-amerikyan-erazanqy-gyutarar-qyonjyani-mi-qani-kyanqery-9216694.html|title=Հայկական հանճարի «ամերիկյան երազանքը». գյուտարար Քեոնջյանի մի քանի կյանքերը|last=Գյուլմիսարյան|first=Ռուբեն|date=20171026T2138+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=am|accessdate=2022-08-19}}&lt;/ref&gt;։

== Վաղ կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ծնվել է 1909 թվականին հայ բժշկի ընտանիքում&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; [[Թիֆլիս]]ում՝ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] հարավային մասում, որն այժմ [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքն է։ 

1922 թվականին քաղաքում գործարկվեց ռադիոկայան, ինչը շրջադարձային եղավ Էդուարդի կյանքում։ Հայթայթելով դետալները` նա պատրաստեց ռադիոընդունիչ։ Բնագավառի նկատմամբ սերը նրան նախ տարավ Թիֆլիսի պոլիտեխնիկ, որտեղ նա սովորեց մեկ տարի, այնուհետև նա տեղափոխեց Լենինգրադի (այժմ՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]) էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

1932 թվականին Լենինգրադի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտում նա ստացել է էլեկտրատեխնիկայի գիտական աստիճաններ։ Երբ Լենինգրադը պաշարված էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ]], Էդուարդը դասավանդում էր ինստիտուտում։ Միլիոնավոր մարդիկ մահանում էին ցրտից և սովից։ Ծանր հիվանդացավ նաև Քեոնջյանը։ Նա զգաց, որ վերջը մոտ է և խնդրեց տեղեկացնել իր բարեկամ Կլարա Հոլմկվիստին։ Երբ Կլարան եկավ էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտ, նրան ասացին, որ Քեոնջյանը մահացել է, և նրան թաղել են տնից ոչ հեռու։ Կլարան ճանապարհին ձյան տակից դուրս ցցված շարժվող ձեռք նկատեց։ Քեոնջյանին հանեցին ձյան տակից և տարան տուն&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Որոշ ժամանակ անց Էդուարդին տարհանեցին Լենինգրադից, սակայն ճանապարհին նրան կնոջ՝ Վիրջինիայի և որդու՝ Էդուարդ Կրտսերի հետ գերմանացիները բռնեցին և ուղարկեցին [[Գերմանիա]]` [[Կոբլենց]]ի մոտ գտնվող աշխատանքային ճամբար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ Ճամբարում նրա պարտականությունները ներառում էին պահեստամասերի համար ինքնաթիռների ապամոնտաժումը։ Քեոնջյաններին հաջողվեց փախչել ճամբարից։ Նրանք գնացքով հասան ամերիկացիների հսկողության տակ գտնվող գոտի։ Դիմելով հյուպատոսին` Քեոնջյանը խնդրեց իրենց օգնել հասնել [[ԱՄՆ]]։ Թույլտվությունը տրվեց։ 1947 թվականին նա ԱՄՆ-ում կնոջ (որը մահացավ 1969 թվականին) և որդու հետ հայտնվեց առանց դրամական միջոցների, ոչ մի բառ անգլերեն չիմանալով, առանց ընկերների ու հարազատների&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։ 

Սկզբում նա աշխատեց ավտոլվացման կետում, այնուհետև որպես գծագրող աշխատեց ''Westinghouse''-ում։ Սովորելով անգլերենը՝ նա կարողացավ իրեն դրսևորել մասնագիտական ոլորտում։ Շուտով նրան հրավիրեցին «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]», որտեղ էլ սկսվեց նրա մասնագիտական կարիերան. նա դարձավ [[միկրոէլեկտրոնիկա]]յի ականավոր գիտնականներից և գյուտարարներից մեկը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

== Անձնական կյանք ==
Էդուարդ Քեոնջյանը մոլի ճանապարհորդ էր և Հետախույզների ակումբի, Շրջագայողների ակումբի և Ամերիկայի հնագիտական ինստիտուտի անդամ։

Առաջին անգամ Էդուարդն ամուսնացել էր Վիրջինիայի հետ, նրանք 1937 թվականին ունեցան մեկ երեխա՝ Էդուարդ Քեոնջյան Կրտսերը։

Նա իր երկրորդ կնոջ՝ Մարիայի հետ [[Նյու Յորք նահանգ]]ի Գրեյթ Նեք քաղաքից 1993 թվականին տեղափոխվել է Գրին Վելլի։

1997 թվականին Էդուարդ Քեոնջյանը նկարագրել է իր կյանքի պատմությունը «Վերապրել եմ պատմելու համար» ինքնակենսագրականում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.co.uk/dp/0865342520 Autobiography]&lt;/ref&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանը մահացել է 1999 թվականի սեպտեմբերին՝ իր 90-ամյա հոբելյանը նշելուց մի քանի օր անց։ Հոբելյանի օրը նրան անձամբ շնորհավորել է [[ԱՄՆ նախագահ|ԱՄՆ-ի նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ը&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Էդուարդ Քեոնջյանի ժառանգներից մնացել են նրա որդին՝ Էդուարդ կրտսերը, թոռը՝ Քամիլ Քեոնջյանը և նրա այրին՝ Մարիան։

== Գիտական կարիերա ==
Էդուարդ Քեոնջյանը ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի ոլորտի ռահվիրաներից էր։ Նա 1954 թվականին նախագծել է [[արևային էներգիա]]յով աշխատող գրպանի չափի աշխարհում առաջին ռադիոհաղորդիչը։ Այժմ այդ հաղորդիչը ցուցադրվում է Սմիթսոնյան ամերիկյան պատմության ազգային թանգարանում։ 

Էդուարդ Քեոնջյանն ունեցել է ավելի քան 100 հրապարակում&lt;ref&gt;[https://www.amazon.com/s?_encoding=UTF8&amp;search-type=ss&amp;index=books&amp;field-author=Edward%20Keonjian Amazon]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/famousgeorgians1/ethnicity.html&amp;date=2009-10-25+22:03:08 famous georgians&lt;/ref&gt;, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և այլ երկրների 27 արտոնագրեր։ Քեոնջյանի խմբագրած և համահեղինակած գրքերից մեկը՝ «Միկրոէլեկտրոնիկա. տեսություն, ձևավորում և արտադրություն», վաճառվել է ավելի քան մեկ միլիոն օրինակով ամբողջ աշխարհում և թարգմանվել է վեց լեզուներով՝ 1963 թվականին առաջին անգամ հրատարակվելուց հետո։

Էդուարդ Քեոնջյանն իր աշխատանքը միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտում սկսել է «[[Ջեներալ էլեկտրիկ|Ջեներալ էլեկտրիկ]]ում» 1951 թվականին։ Հետագայում՝ 1963 թվականին, նա կազմակերպել է ցածր հզորության էլեկտրոնիկայի վերաբերյալ միջազգային առաջին սիմպոզիումը։ ''Grumman Aircraft''-ում աշխատելու տարիներին նա ղեկավարել է 165-հոգանոց անձնակազմ և աշխատել է [[Նիլ Արմսթրոնգ|Նիլ Արմսթրոնգի]] հետ որպես [[Ապոլոն 11|«Ապոլոն 11»]] նախագծի ձախողումների վերլուծության ղեկավար։ Նա մի քանի տարի անցկացրել է [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] և [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]՝ աշխատելով [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի էլեկտրոնիկայի մասնագետ։ Նա նաև 12 տարի անցկացրել է որպես [[ՆԱՏՕ]]-ի հետազոտական խմբի (AGARD) ԱՄՆ-ի անդամ։

Էդուարդ Քեոնջյանն Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի անդամ էր, արժանացել է Ավիատիեզերական արդյունաբերության ասոցիացիայի (AIA) «Վաստակավոր գործընկեր» մրցանակին և [[Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիա|Նյու Յորքի գիտությունների ակադեմիայի]] անդամ էր։ Թուսոնի [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էդուարդ Քեոնջյանին շնորհել է այցելու պրոֆեսորի պաշտոն, որը թույլ է տվել միկրոէլեկտրոնիկայի ոլորտի աշխարհի առաջատար գիտնականներից մի քանիսին գալ համալսարան՝ աշխատելու պրոֆեսորադասախոսական կազմի և ուսանողների հետ։ 1998 թվականին նա իր երկրորդ կնոջ հետ համալսարանում հիմնադրել է Էդուարդ և Մարիա Քեոնջյանների միկրոէլեկտրոնիկայի ամբիոնը։ 2001 թվականին [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանը]] Էլեկտրատեխնիկայի և համակարգչային տեխնիկայի շենքում տեղադրել է Էդուարդ Քեոնջյանի բնական չափի բրոնզե ձուլվածքը։

== Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառի վաստակավոր պրոֆեսոր ==
Ի նշանավորումն ծննդյան 100-ամյակի (Էդուարդ Քեոնջյանը 100 տարեկան կդառնար 2009 թվականի [[օգոստոսի 14]]-ին), Ճարտարագիտական քոլեջը հայտարարել է Միկրոէլեկտրոնիկայի բնագավառում Էդվարդ և Մարիա Քեոնջյանների անվան վաստակավոր պրոֆեսորի կոչման հաստատման մասին, որը Կեոնջյանի և նրա կնոջ՝ Մարիայի միլիոնավոր դոլարների նվիրատվության արդյունքն էր։ Այդ կոչման առաջին կրողը Վոլֆգանգ Ֆինկն է, որը [[Արիզոնայի համալսարան|Արիզոնայի համալսարանի]] ֆակուլտետին միացել է 2009 թվականի հոկտեմբերին՝ գալով [[Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ|Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտից]] և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիայից]] &lt;ref&gt;http://uanews.org/node/27982 University Arizona News&lt;/ref&gt;։

== Մատենագիտություն ==

* Keonjian, Edward ''Micropower electronics'' (paper) Dewey: 621.3817, LC: TL500 .N6 no. 77, OCLC: 1855674
* Keonjian, Edward (1970) ''Air and spaceborne computers'' Technivision Services (Slough, England)
* Keonjian, Edward (1963) ''Microelectronics theory, design, and fabrication.'' McGraw-Hill (New York) LCCN: 63013140, Dewey: 621.381, LC: TK7870 .K4

== Շանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ճարտարագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գյուտարարներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ գիտնականներ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկահայ ակադեմիկոսներ]]</text>
      <sha1>rtw9tdyqp4krn8vmos3czd9w9blet82</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Էդուարդ Քեոնջյան</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099745</id>
    <revision>
      <id>8492210</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:33:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>+{{ԹՀ|en|Edward Keonjian|1077207233}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" xml:space="preserve">{{ԹՀ|en|Edward Keonjian|1077207233}}</text>
      <sha1>1hnvveujjjh97d2stlzg08aachyz8qj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492229</id>
      <parentid>8492210</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T17:50:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" xml:space="preserve">{{ԹՀ|en|Edward Keonjian|1077207233}}
{{Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022/հոդված}}</text>
      <sha1>9ozw531dpuwkwltb4wt3klbl7zln1ed</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պատկեր:Էդուարդ Քեոնջյան.jpg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>1099746</id>
    <revision>
      <id>8492221</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Էդուարդ Քեոնջյան
| Աղբյուր = Էդուարդ Քեոնջյան
| Հեղինակ = հայտնի չէ
| Ամսաթիվ = 1954 թվ.
| Հոդված = Էդուարդ Քեոնջյան
| Նպատակ = Հոդվածի լուսաբանում
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն = 
}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="425" xml:space="preserve">== Ամփոփում ==
{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Էդուարդ Քեոնջյան
| Աղբյուր = Էդուարդ Քեոնջյան
| Հեղինակ = հայտնի չէ
| Ամսաթիվ = 1954 թվ.
| Հոդված = Էդուարդ Քեոնջյան
| Նպատակ = Հոդվածի լուսաբանում
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն = 
}}</text>
      <sha1>ept2lu2f61rzzb30poqbjvvvomv4drx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էդվարդ Քեոնջյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099747</id>
    <redirect title="Էդուարդ Քեոնջյան" />
    <revision>
      <id>8492224</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:48:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</text>
      <sha1>m2x90krc4a0v5zpjeeemtu0lii4axxq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էդուարդ Քյոնջյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099748</id>
    <redirect title="Էդուարդ Քեոնջյան" />
    <revision>
      <id>8492225</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:48:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</text>
      <sha1>m2x90krc4a0v5zpjeeemtu0lii4axxq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Էդվարդ Քյոնջյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099749</id>
    <redirect title="Էդուարդ Քեոնջյան" />
    <revision>
      <id>8492226</id>
      <timestamp>2022-08-19T17:48:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KhachKar</username>
        <id>122889</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Էդուարդ Քեոնջյան]]</text>
      <sha1>m2x90krc4a0v5zpjeeemtu0lii4axxq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բնորդուհիներ (նկար)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099750</id>
    <revision>
      <id>8492236</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:03:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{խմբագրում եմ|~~~|{{subst:#time: Y-m-d H:i:s|4 hours}}}} {{Տեղեկաքարտ Նկար}} '''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17225" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}</text>
      <sha1>69uwyljudtcm2esybb4dgc5bbsnd6o7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492240</id>
      <parentid>8492236</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:05:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>catSuggest-ով +[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]], [[Կատեգորիա:1886 նկարներ]], [[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]], [[Կատեգորիա:Նկարներ]], [[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17505" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատնոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}
[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>d7umbit2iwehcubfi5zebv4chgucwmk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492241</id>
      <parentid>8492240</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:06:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17507" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}
[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>ijik7vd4o35oo8mpkyep1l2b8f59zdi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492244</id>
      <parentid>8492241</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:07:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17554" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}
[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>5chcrltdkjyv3zd070qolu8r6tqj9dl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492248</id>
      <parentid>8492244</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17520" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։ 

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և  иногда интерпретировали как ответ на эту критику, и включение в композицию «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները մուսաներ չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}

{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>kkjrgdew090ubrz3yc5dvhlxpsx2h4m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492261</id>
      <parentid>8492248</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:11:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Սյուժե և նկարագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17384" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]], Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշծատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]]։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները [[մուսաներ]] չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}

{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>l4pfls7keyb7p806yfnxrim6sqvvdh5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492330</id>
      <parentid>8492261</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:30:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ժորժ Պիեռ Սյորա */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17405" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոց]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]]՝ Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշխատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]] նկարը։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ նկարիչը ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները [[մուսաներ]] չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}

{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>eo1h59a9aojc82pn3j04k3wqr82uple</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492337</id>
      <parentid>8492330</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:32:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ծանոթագրություններ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17407" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոց]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]]՝ Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշխատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]] նկարը։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ նկարիչը ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծեկու, որ , որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները [[մուսաներ]] չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}

{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>qpu7x9t667weytyppz1tfqhwhtrp2xe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492340</id>
      <parentid>8492337</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:34:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>/* Սյուժե և նկարագրություն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17398" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Grqaser|Grqaser]] ([[Մասնակցի քննարկում:Grqaser|քննարկում]])|2022-08-19 22:03:52}}
{{Տեղեկաքարտ Նկար}}
'''«Բնորդուհիներ»'''&lt;ref name=&quot;AC&quot;&gt;{{cite web|url= http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|title= Жорж-Пьер Сёра|publisher= artchallenge.ru|accessdate= 2021-07-05|archive-date= 2021-07-10|archive-url= https://web.archive.org/web/20210710023731/http://artchallenge.ru/gallery/ru/77.html|deadlink= no}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{lang-fr|Les Poseuses}}), ֆրանսիացի նկարիչ [[Ժորժ Սյորա|Ժորժ Սյորայի]] նկար՝ ստեղծված 1886 և 1888 թվականների ընթացքում&lt;ref name=&quot;Courtauld Institute of Art - artandarchitecture.org.uk - Young Woman powdering Herself&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|title=Young Woman powdering Herself|work=artandarchitecture.org.uk|publisher=Courtauld Institute of Art|access-date=5 July 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714200005/http://www.artandarchitecture.org.uk/images/gallery/6007ba8c.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Ներառված է [[Ֆիլադելֆիա|Ֆիլադելֆիայի]] Բարնսի ֆոնդի նկարների հավաքածուում։ Նկարն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1888 թվականի գարնանը՝ [[Անկախների սալոն|Անկախների սալոնում]]{{sfn|Rewald|1943|p=79}}։

«Բնորդուհիներ» կտավը՝ Սյորայի վեց հիմնական աշխատանքներից երրորդը, ստեղծվել է ի պատասխան այն քննադատների, ովքեր Սյորայի արվեստը համարել են պարզունակ և սառն այն պատճառով, որ նա չի կարողացել պատկերել կյանքը&lt;ref name=&quot;Russell20192&quot;&gt;{{cite book|author=Peter Russell|url=https://books.google.com/books?id=dtrFDwAAQBAJ&amp;pg=PT118|title=Delphi Complete Paintings of Georges Seurat (Illustrated)|date=20 December 2019|publisher=Delphi Classics|isbn=978-1-913487-01-0|pages=118–}}&lt;/ref&gt;։ Ի պատասխան՝ նկարիչը նույն մերկ մոդելն ստեղծել է երեք տարբեր դիրքերով։ Արվեսատանոցի ձախ պատին Սյորայի 1884-1886 թվականներին նկարած «&lt;nowiki/&gt;[[Կիրակնօրյա կեսօրը Գրանդ Ժատ կղզում]]&lt;nowiki/&gt;» նկարի մի հատվածն է։ Նկարը կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյորայի արվեստում՝ ստեղծագործության [[Պուանտիլիզմ|պուանտիլիստական]] տեխնիկայի կիրառման շնորհիվ։

== Ժորժ Պիեռ Սյորա ==
Ժորժ Պիեռ Սյորան եղել է Էռնեստինա Ֆևրի և Անտուան Կրիզոստոմ Սյորայի երրորդ երեխան, ծնվել է 1859 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում՝ բուրժուական ընտանիքում։ 1878 թվականին ընդունվել է [[Փարիզ|Փարիզի]] [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների դպրոց]]։ Այնուհետև սովորել է Անրի Լեմանի մոտ։ Համագործակցելով այնպիսի նկարիչների հետ, ինչպիսիք են [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակը]], Ալբեր Դյուբուա-Պիեն և [[Օդիլոն Ռեդոն|Օդիլոն Ռեդոնը]]՝ Սյորան պատասխանատվություն էր կրում Անկախների սալոնի համար, որն ստեղծվել էր որպես այլընտրանք կառավարության կողմից ֆինանսավորվող [[Փարիզյան սալոն|Փարիզյան սալոնի]]։

Սյորայի առավել հայտնի աշխատանքներից է «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» (1884-1886 Արվեստի ինստիտուտ, [[Չիկագո|Չիկագո)]] նկարը։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտիկական էֆեկտները՝ նկարիչը ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարածական խնդիրների լուծման գիտական հիմք։

Սյորան ստեղծել է պուանտիլիստական [[Գեղանկարչություն|գեղանկարչական]] ոճը, որում ամբողջական պատկերը ստանում են [[Հիմնական գույներ|հիմնական գույներով]] նկարված առանձին-առանձին մանր կետերի բազմության միջոցով երկրորդական և միջանկյալ գույների տեսողական խաբկանք ստեղծելով։ 

== Նկարի տեխնիկա ==
«Բնորդուհիները» պուանտիլիստական ոճի վառ օրինակ է&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Chu|first=Petra ten-Dpesschate|title=Nineteenth- Century European Art|publisher=Prentice Hall Inc. and Harry N. Abrams|year=2003|isbn=0-13-045736-1|pages=400–401}}&lt;/ref&gt;. Ամերիկացի արվեստաբան Նորմա Բրոուդը ''Art Bulletin-ում'' պուանտիլիզմը համեմատել է 1880-ական թվականների Ֆրանսիական ֆոտոտպագրության հետ&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Broude|first=Norma|date=1974|title=New Light on Seurat's &quot;Dot&quot;: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880's|url=https://www.jstor.org/stable/3049304|journal=The Art Bulletin|volume=56|issue=4|pages=581–589|doi=10.2307/3049304|issn=0004-3079|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/3049304|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Իր աշխատանքներում Սյորան ջանացել է վերարտադրել բնության մեջ հանդիպող գույներն ու երանգները&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=IRESON|first=NANCY|date=2010|title=The pointillist and the past: three English views of Seurat|url=https://www.jstor.org/stable/25769879|journal=The Burlington Magazine|volume=152|issue=1293|pages=799–803|issn=0007-6287|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.jstor.org/stable/25769879|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Tate|title=Neo-impressionism – Art Term|url=https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|access-date=2020-11-24|website=Tate|language=en-GB|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118124723/https://www.tate.org.uk/art/art-terms/n/neo-impressionism|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
1886-1888 թվականների ընթացքում ստեղծված «Բնորդուհիները» նկարը Սյորայի պատասխանն է՝ ուղղված «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» նկարի քննադատներին։ Քննադատները փաստել էին, որ նկարում պատկերված կերպարները բավականաչափ իրական չեն։ «Բնորդուհիները» երբեմն դիտվել է որպես քննադատության պատասխան և «Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում» կոմպոզիցիայի մաս կազմելով՝ դարձել է կապող օղակ երկու աշխատանքների միջև&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Aichele|first=K. Porter|date=1989|title=SEURAT'S &quot;LES POSEUSES&quot; IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE|url=https://www.jstor.org/stable/23532466|journal=Nineteenth-Century French Studies|volume=17|issue=3/4|pages=385–396|issn=0146-7891|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170131/https://www.jstor.org/stable/23532466|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ Նկարում առավել վաղ շրջանի կտավի առկայությունը թույլ է տալիս կարծելու, որ կերպարները պատկերվել են արվեստանոցում&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Nochlin|first=Linda|title=Body Politics: Seurat's Poseuse|publisher=Art in America|year=March 1994|location=New York|pages=71–124}}&lt;/ref&gt;։

Բնորդուհիները [[մուսաներ]] չեն․ նրանք կանայք են, ովքեր գումար են աշխատում։ Ենթադրվում է, որ նման մոտեցումը դժվարացնում է գեղանկարչության մեջ կանանց օբյեկտիվիզացնելու ավանդական մոտեցումը&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Januszczak|first=Waldemar|title=The Art Mysteries with|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|website=ZCZ Films. BBC.|access-date=2021-07-10|archive-date=2021-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210710170128/https://www.bbc.co.uk/programmes/m000gp0h|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;200&quot; caption=&quot;«Բնորդուհիներ» նկարի էտյուդները ([[Օրսե թանգարան]], [[Փարիզ]])&quot;&gt;Seurat Modella di spalle.jpg
Georges Seurat 058.jpg
Georges Seurat, Study after &quot;The Models&quot;, 1888, NGA 74269.jpg
Seurat Modella in piedi.jpg
Seurat Modella di profilo.jpg&lt;/gallery&gt;

== Պատմություն ==
Սյորան ստեղծել է «Բնորդուհիներ» նկարի երկու տարբերակ։ Չափսերով փոքր տարբերակն ավելի է համապատասխանում [[Դիվիզիոնիզմ|դիվիզիոնիզմի]] տեխնիկային։ Նկարի այս տարբերակը պատկերված է եղել 1991 թվականին [[Մետրոպոլիտեն թանգարան (Նյու Յորք)|Մետրոպոլիտեն թանգարանում]] կայացած Սյորայի ցուցահանդեսի կատալոգի կազմին{{sfn|Herbert|1991|p=cover, iv}}։ Չնայած նկարը երբևէ պատկանել է առևտրական Հայնց Բերգրյունին, այնուհետև այն համալրել է հավաքորդ [[Փոլ Ալեն|Փոլ Ալենի]] հավաքածուն&lt;ref name=&quot;Koldehoff 20112&quot;&gt;{{cite web|last=Koldehoff|first=Stefan|date=2011-11-15|title=Geld spielt hier keine Rolle|url=https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|access-date=2018-11-01|website=DIE WELT|language=de|archive-date=2019-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190224212340/https://www.welt.de/print-wams/article140461/Geld-spielt-hier-keine-Rolle.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Allen 20122&quot;&gt;{{cite web|Allen|Paul G.|author-link=Paul G. Allen|date=2012-10-25|title=Objects of My Affection|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|access-date=2018-11-01|website=WSJ|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085522/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204425904578072641560902724|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։ 1947 թվականին Սյորայի առաջին հովանավորներից և ջատագովներից Ֆելիքս Ֆենեոնի հավաքածուի վաճառքի ժամանակ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]] ձեռք է բերել նկարի էտյուդները, որոնք պահվում են [[Օրսե թանգարան|Օրսե թանգարանում]]&lt;ref name=&quot;Poseuse de dos2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de dos|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085558/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000537&amp;cHash=2d34b919e9|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de face2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de face|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085603/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=000533&amp;cHash=74a3451eba|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Poseuse de profil2&quot;&gt;{{cite web|date=2009-02-16|title=Poseuse de profil|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|access-date=2018-11-04|website=Musée d'Orsay|language=fr|archive-date=2018-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104085533/http://www.musee-orsay.fr/en/collections/index-of-works/notice.html?no_cache=1&amp;nnumid=010876&amp;cHash=2557b61300|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;։

== Գրականություն ==

* Aichele, K. Porter (1989). «SEURAT’S „LES POSEUSES“ IN THE CONTEXT OF FRENCH REALIST LITERATURE». ''Nineteenth-Century French Studies''. '''17'''(3/4): 385—396. ISSN (identifier)|ISSN 0146-7891.
* Broude, Norma (1974). «New Light on Seurat’s „Dot“: Its Relation to Photo-Mechanical Color Printing in France in the 1880’s». ''The Art Bulletin''. '''56''' (4): 581—589 ISSN (identifier)|ISSN 0004-3079.
* {{cite book|last=Distel |first=Anne |title=Seurat |location=Paris |publisher=Ed. du Chêne |year=1992 |orig-year=1991 |isbn=9782851087119 |id={{OCLC|463717128|935582389}} |language=fr }}
* {{cite book|last1=Dorra |first1=Henri |last2=Rewald |first2=John |title=Seurat : L'oeuvre peint, biographie et catalogue critique |publisher=Les Beaux-Arts |year=1959 |oclc=873288696 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Hauke |first1=César M. de |last2=Seurat |first2=Georges |title=Seurat et son oeuvre; &amp;#91;catalogue&amp;#93; |publisher=Gründ |year=1962 |oclc=1266200 |language=fr }}
* {{cite book|last1=Herbert |first1=Robert L. |first2=Françoise |last2=Cachin |title=Georges Seurat, 1859-1891 |location=New York, NY |publisher=Metropolitan Museum of Art : Distributed by Abrams |year=1991 |isbn=9780870996184  |oclc=23870062 |url=https://books.google.com/books?id=GIC728g8ps8C| ref =Herbert|| год =1991}}
* {{cite book|last=Herbert |first=Robert |title=Seurat : drawings and paintings |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=2001 |isbn=9780300071313 |oclc=45002103 }}
* IRESON, NANCY (2010). «The pointillist and the past: three English views of Seurat». ''The Burlington Magazine''. '''152'''(1293): 799—803. ISSN (identifier)|ISSN 0007-6287.
* {{cite book|last=Kostka |first=Alexandre |chapter=Two ladies vanishing : die &quot;Poseuses&quot; von Georges Seurat in der Sammlung Harry Graf Kessler; Kunsttransfer als Teilrezeption |editor1-last=Fleckner |editor1-first=Uwe |editor2-last=Schieder |editor2-first=Martin |editor3-last=Zimmermann |editor3-first=Michael F |title=Jenseits der Grenzen. französische und deutsche Kunst vom Ancien Régime bis zur Gegenwart : Thomas W. Gaehtgens zum 60. Geburtstag 1 1  |location=Köln |publisher=DuMont |year=2000 |isbn=9783770153411 |oclc=886754027 |language=de }}
* {{cite book|last=Madeleine-Perdrillat |first=Alain |title=Seurat |url=https://archive.org/details/seurat0000made |publisher=Rizzoli |year=1990 |isbn=9780847812868 |oclc=886215932 }}
* {{cite journal|last=Nochlin|first=Linda|date=March 1994|title=Body politics : Seurat's &quot;Poseuses|url=https://msu.edu/course/ha/446/nochlinseurat.pdf|journal=Art in America|publisher=Art Media Holdings|issue=3|pages=71–79|issn=0004-3214|oclc=959051968}}
* {{cite book|Rewald John |author-link=John Rewald |translator-last=Abel |translator-first=Lionel |translator-link=Lionel Abel |title=Georges Seurat |location=New York |publisher=Wittenborn and Co. |year=1943 |oclc=561921719 |url=https://archive.org/details/georges00rewa |access-date=2018-10-23| ref =Rewald|| год =1943}}
* {{citation|last=Rich |first=Daniel Catton |title=Seurat - paintings and drawings |quote=Art Institute of Chicago, January 16 - March 7, 1958; the Museum of Modern Art, New York, March 24 - May 11, 1958 |publisher=Art Institute of Chicago |year=1958 |oclc=313002001 }}
* Tate. «Neo-impressionism — Art Term». ''Tate''. Retrieved 2020-11-24.

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{cite web |title=Georges Seurat: Models (Poseuses) |website=Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses) |url=https://collection.barnesfoundation.org/objects/6994/Models-(Poseuses)/details |ref={{sfnref |Barnes Collection Online — Georges Seurat: Models (Poseuses)}} |access-date=2018-11-01}}
* {{cite web |last=Butcher |first=David |title=The Art Mysteries with Waldemar Januszczak: Seurat's Les Poseuses |website=Radio Times |date=2019-11-06 |url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/k5pwq6/the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses--s1-e2-the-art-mysteries-with-waldemar-januszczak-seurats-les-poseuses/ |access-date=2020-03-24}}

{{ՎՊԵ}}

[[Կատեգորիա:1888 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1886 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Մերկ կանանց պատկերով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Արվեստի ստեղծագործություններ]]</text>
      <sha1>sz237g8nc99mxbh2bwezswa0k145shj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Բնորդուհիներ (նկար)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099751</id>
    <revision>
      <id>8492238</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:05:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Grqaser</username>
        <id>84515</id>
      </contributor>
      <comment>+{{ԹՀ|ru|Натурщицы (картина Сёра)|124149955}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" xml:space="preserve">{{ԹՀ|ru|Натурщицы (картина Сёра)|124149955}}</text>
      <sha1>5jbryd99u18f6meke2y2wfiiqmluowg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Կին վարչապետներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099752</id>
    <revision>
      <id>8492298</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:18:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492299</id>
      <parentid>8492298</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:19:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վարչապետներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վարչապետներ]]</text>
      <sha1>9zglhp1tjz525xmeuwohkxsftk3o0cj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099753</id>
    <revision>
      <id>8492331</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492332</id>
      <parentid>8492331</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:31:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>18grdju6cpnk969qkl7rftyc3yvqjyx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492334</id>
      <parentid>8492332</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:31:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Բրիտանացի կանայք ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի կանայք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>f139tvvswyhk1dqnv72zbvg3xa8mgdx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492336</id>
      <parentid>8492334</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:32:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Բրիտանացի կանայք ըստ մասնագիտության]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>5a85ty07sug0nrmsr5b4bx9gkp9hrti</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ադրբեջանի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099754</id>
    <revision>
      <id>8492346</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:36:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492348</id>
      <parentid>8492346</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:37:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>1l6l8gf3qv7ksr0pcvu8an8z00ioyii</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492350</id>
      <parentid>8492348</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:37:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ադրբեջանցի կանայք ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="172" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանցի կանայք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>nogh34ndnet1f3lplxemaf1cp53cjqo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492351</id>
      <parentid>8492350</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:37:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="266" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանցի կանայք ըստ մասնագիտության]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>gwkvtdjbmjhi9wlv15bq8mi6ubrjkrb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Ալբանիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099755</id>
    <revision>
      <id>8492365</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:40:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492366</id>
      <parentid>8492365</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>bkff9kom4o74rabgzhrayshv5je5kjf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492367</id>
      <parentid>8492366</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Ալբանիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>czro1jr01xzl2w0k4nzu034dkl4ruil</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Հունաստանի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099756</id>
    <revision>
      <id>8492383</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:46:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492385</id>
      <parentid>8492383</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:47:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>tqlf0ulpu4fmpppa7r3ex01npjswqre</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492386</id>
      <parentid>8492385</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:47:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Հույն կանայք ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="164" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն կանայք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>iu3ofugrfbarytwwcmtue9tdv613ofe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492387</id>
      <parentid>8492386</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:47:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="258" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Հունաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հույն կանայք ըստ մասնագիտության]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>ra9w3q0mklk65u0gpql42aemvkh3qw0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Վրաստանի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099757</id>
    <revision>
      <id>8492396</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:51:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492397</id>
      <parentid>8492396</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:51:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>25jvurfaw087nquqzuf01aaf4f27af7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492398</id>
      <parentid>8492397</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:51:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Վրացուհիներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացուհիներ]]</text>
      <sha1>3xkzmkr33l3i9l8aov6v43ci5v96ebd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492399</id>
      <parentid>8492398</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:52:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="217" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Վրաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Վրացուհիներ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>3wlj6x28k39jwatb1n44dlua2vwmnk1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լատվիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099758</id>
    <revision>
      <id>8492409</id>
      <timestamp>2022-08-19T18:56:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492410</id>
      <parentid>8492409</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:57:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>bzfc7p4x4zxec7dmivpaegcmbiyhjaq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492411</id>
      <parentid>8492410</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լատիշ կանայք ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="160" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ կանայք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>75naavmjnk9o5d9d5lw6dcrgw2y4k9k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492412</id>
      <parentid>8492411</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T18:58:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="254" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լատվիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Լատիշ կանայք ըստ մասնագիտության]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>97dhzqiovlxy7mi7yqw74iw7iys3ya2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Խորվաթիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099759</id>
    <revision>
      <id>8492425</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492426</id>
      <parentid>8492425</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:03:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]</text>
      <sha1>q4ik9ta0iohep1nm081wnwm7een821v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492427</id>
      <parentid>8492426</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:03:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="163" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Խորվաթ պետական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>nhxja2aqoaqnnunmdgozb6lxyrsung4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Լեհաստանի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099760</id>
    <revision>
      <id>8492436</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:06:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492438</id>
      <parentid>8492436</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:06:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>bqb8d44npaiojves6djsyvrfb7svyt6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492439</id>
      <parentid>8492438</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:07:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>aikomhf7va36txmkq7xtzo4xr4wguan</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492441</id>
      <parentid>8492439</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:07:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Լեհ կանայք ըստ մասնագիտության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="252" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Լեհաստանի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]
[[Կատեգորիա:Լեհ կանայք ըստ մասնագիտության]]</text>
      <sha1>dl67mk04r3ujqeftnoqabyfxasluum0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանք (Մարտակերտի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099761</id>
    <redirect title="Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492446</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:12:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Վանք (Մարտակերտի շրջան)]]»-ից «[[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)]]»: Վանք բառը կարող է շփոթմունք առաջացնել, քանի որ իսկզբանե նշանակում է վանականների գործելու շինությունների միավորում։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Վանք (գյուղ, Մարտակերտի շրջան)]]</text>
      <sha1>8i578fv3so41myi07ad950es7wojymj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Վանք (Հադրութի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099762</id>
    <redirect title="Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492448</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Վանք (Հադրութի շրջան)]]»-ից «[[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)]]»: Վանք բառը կարող է շփոթմունք առաջացնել, քանի որ իսկզբանե նշանակում է վանականների գործելու շինությունների միավորում։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="74" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Վանք (գյուղ, Հադրութի շրջան)]]</text>
      <sha1>s92xagn5tnk4e7sxe36v1vekhl5c2rn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Նորվեգիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099763</id>
    <revision>
      <id>8492478</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:20:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492480</id>
      <parentid>8492478</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:21:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]</text>
      <sha1>4ufnz88g7vorw9fawfucgewhbnb6ewy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492481</id>
      <parentid>8492480</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:21:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Նորվեգացի կանայք]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կանայք]]</text>
      <sha1>8ch7zgfdr5rm8q7giig50n1mnlgrbb5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492483</id>
      <parentid>8492481</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:21:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="230" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Նորվեգիայի քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Նորվեգացի կանայք]]
[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>4izswaeduh5iloxz49b14hm48a7fw4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կատեգորիա:Էստոնիայի կին քաղաքական գործիչներ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>1099764</id>
    <revision>
      <id>8492495</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>Created blank page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492500</id>
      <parentid>8492495</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ArmSirius</username>
        <id>64149</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="93" xml:space="preserve">[[Կատեգորիա:Կին քաղաքական գործիչներ ըստ ազգության]]</text>
      <sha1>9o5qw3kmg00xgw3b8t7f2ik40bd6e7y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099765</id>
    <revision>
      <id>8492499</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NellyAvetisyan</username>
        <id>124737</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[https://tovmasyanfoundation.com/en «Թովմասյան» միջազգային հիմնադրամի] բարերարությամբ 2021 թվականին կառուցվեց «Հավերժների այգին», որը գտնվում է Երևանից Ապարան տանող ճանապարհին` Սուրբ խաչի, [[:Պատկեր:Սուրբ Խաչ հույսի Խորան.jpg|Հույսի խորանի]] և Հայոց այբուբենի հուշարձան|Տառերի պո...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3091" xml:space="preserve">[https://tovmasyanfoundation.com/en «Թովմասյան» միջազգային հիմնադրամի] բարերարությամբ 2021 թվականին կառուցվեց «Հավերժների այգին», որը գտնվում է Երևանից Ապարան տանող ճանապարհին` Սուրբ խաչի, [[:Պատկեր:Սուրբ Խաչ հույսի Խորան.jpg|Հույսի խորանի]] և [[Հայոց այբուբենի հուշարձան|Տառերի պուրակի]] հարևանությամբ։ Նույն վայրում կառուցվել է նաև ''Սրբոց Հրեշտակաց'' անունը կրող իր տեսակով բացառիկ եկեղեցի, որի գմբեթը և կողային պատերը ապակեպատ են։

==== Հավերժների այգի ====


«Հավերժների այգու» հատակագիծը [[Հավերժության հայկական նշան|հավերժության սիմվոլի]] տեսքն ունի, որտեղ արդեն իսկ երկու փուլով տնկվել են [https://www.youtube.com/watch?v=lPtfQdSKE1c&amp;t=140s հարյուրավոր ծառեր]՝ գիտության, մշակույթի, սպորտի անվանի հայերի, ինչպես նաև Արցախյան պատերազմներում [https://www.youtube.com/watch?v=-PfnOqzvGfk&amp;t=8s հավերժացած հերոսների] անուններով։

Այգու ճեմուղիներից մեկը նվիրված է դիվանագիտական համակարգի ներկայացուցիչների և այգու [https://www.youtube.com/watch?v=aH_yThPPGqQ հատուկ հյուրերի] համար։ 

[[Պատկեր:Սրբոց_Հրեշտակաց_եկեղեցի.jpg|մինի|Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի]]

==== Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի ====
Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցու շինաշխատանքները ավարտին են հասցվել [https://tovmasyanfoundation.com/hy «Թովմասյան» միջազգային հիմնադրամի] նախաձեռնությամբ։

==== Ճարտարապետությունը ====
Ամբողջությամբ ճերմակ եկեղեցին նոր մոտեցում է հայկական եկեղեցաշինության մեջ, քարեր օգտագործվել են միայն հիմնական պատերի համար, այն ապակեպատ է, որի նմանը գոյություն չունի ողջ աշխարհում։ Եկեղեցու ճերմակությունն ու թափանցիկությունը խորհրդանշում է այն պարզությունն ու մաքրությունը, որոնցով օժտված են հրեշտակները։ 

2021թ․ սեպտեմբերի 18-ին աշխարհի տարբեր հատվածներից Հայաստան ժամանած պատվավոր [https://www.youtube.com/watch?v=mVMuEniqpjM&amp;t=34s հյուրերի] մասնակցությամբ տեղադրվեց եկեղեցու քառաթև խաչը։ Այս պահին կառուցվում է երիցատունը և մոմավառության սրահը։</text>
      <sha1>ghze79ohizy35b0vzfts8ifamvurop7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492758</id>
      <parentid>8492499</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T10:31:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>NellyAvetisyan</username>
        <id>124737</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3182" xml:space="preserve">[https://tovmasyanfoundation.com/en «Թովմասյան» միջազգային հիմնադրամի] հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Արտակ Թովմասյանի բարերարությամբ 2021 թվականին կառուցվեց «Հավերժների այգին», որը գտնվում է Երևանից Ապարան տանող ճանապարհին` Սուրբ խաչի, [[:Պատկեր:Սուրբ Խաչ հույսի Խորան.jpg|Հույսի խորանի]] և [[Հայոց այբուբենի հուշարձան|Տառերի պուրակի]] հարևանությամբ։ Նույն վայրում կառուցվել է նաև ''Սրբոց Հրեշտակաց'' անունը կրող իր տեսակով բացառիկ եկեղեցի, որի գմբեթը և կողային պատերը ապակեպատ են։

==== Հավերժների այգի ====


«Հավերժների այգու» հատակագիծը [[Հավերժության հայկական նշան|հավերժության սիմվոլի]] տեսքն ունի, որտեղ արդեն իսկ երկու փուլով տնկվել են [https://www.youtube.com/watch?v=lPtfQdSKE1c&amp;t=140s հարյուրավոր ծառեր]՝ գիտության, մշակույթի, սպորտի անվանի հայերի, ինչպես նաև Արցախյան պատերազմներում [https://www.youtube.com/watch?v=-PfnOqzvGfk&amp;t=8s հավերժացած հերոսների] անուններով։

Այգու ճեմուղիներից մեկը նվիրված է դիվանագիտական համակարգի ներկայացուցիչների և այգու [https://www.youtube.com/watch?v=aH_yThPPGqQ հատուկ հյուրերի] համար։ 

[[Պատկեր:Սրբոց_Հրեշտակաց_եկեղեցի.jpg|մինի|Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի]]

==== Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցի ====
Սրբոց Հրեշտակաց եկեղեցու շինաշխատանքները ավարտին են հասցվել [https://tovmasyanfoundation.com/hy «Թովմասյան» միջազգային հիմնադրամի] նախաձեռնությամբ։

==== Ճարտարապետությունը ====
Ամբողջությամբ ճերմակ եկեղեցին նոր մոտեցում է հայկական եկեղեցաշինության մեջ, քարեր օգտագործվել են միայն հիմնական պատերի համար, այն ապակեպատ է, որի նմանը գոյություն չունի ողջ աշխարհում։ Եկեղեցու ճերմակությունն ու թափանցիկությունը խորհրդանշում է այն պարզությունն ու մաքրությունը, որոնցով օժտված են հրեշտակները։ 

2021թ․ սեպտեմբերի 18-ին աշխարհի տարբեր հատվածներից Հայաստան ժամանած պատվավոր [https://www.youtube.com/watch?v=mVMuEniqpjM&amp;t=34s հյուրերի] մասնակցությամբ տեղադրվեց եկեղեցու քառաթև խաչը։ Այս պահին կառուցվում է երիցատունը և մոմավառության սրահը։</text>
      <sha1>jt7cksusic1ohamsjrfylwiq26l5m7h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ֆելիքս Ֆենեոն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099766</id>
    <revision>
      <id>8492534</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:41:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «{{խմբագրում եմ|~~~|{{subst:#time: Y-m-d H:i:s|4 hours}}}} {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։  == Կենսագրություն == Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականների...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6518" xml:space="preserve">{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Հայկ Սիմոնյան|Հայկ Սիմոնյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Հայկ Սիմոնյան|քննարկում]])|2022-08-19 23:41:30}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Ֆենեոն Ֆելիքս''' ({{lang-fr|Félix Fénéon}}, {{ԱԾ}}), [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] հրատարակախոս, գեղարվեստական քննադատ, գրող, [[Անարխիզմ|անարխիստ]]։

== Կենսագրություն ==
Տասներկու տարեկանում Ֆելիքսը գնաց Փարիզ։ 1881–1894 թվականներին՝ զինված ուժերի ծառայող էր։ 1884 թվականին ստեղծեց «Revue Indépendante» ամսագիրը, որի աշխատանքներին Մասնակցել են  Է․ Գոնկուրը, Կ․ Գյուիսմասը, [[Ստեֆան Մալարմե|Ս․ Մալլարմեն]], [[Պոլ Վեռլեն|Պ․ Վերլենը]] և այլոք։ Պ․ Ադանի, [[Ժան Մորեաս|ժ․ Մորեասի]] և Օ․ Մետենեի հետ հրատարակեց «Petit Bottin des Lettres et des Arts» [[Պամֆլետ|պամֆլետը]] (1886թվականին, առանց հեղինակի անվանմամբ)։ 1886 թվականին միացավ [[Անարխիզմ|անարխիստներին]]։ Մասնակցեց շարժման նշանաբաններին՝ հրապարակելով հոդվածներ․ «Libre Revue», «Vogue», «Hommes d’ajourd’hui», «Carcan», «Cravache», «Symboliste», «Art Moderne» ([[Բրյուսել|Բրյուսելական]])։ Բացահայտեց Ֆրանսիայի հանրության համար [[Արթյուր Ռեմբո|Ռեմբոի]], [[Ալֆրեդ Ժարրի|Ժարրիի]], [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիների]], [[Պոլ Վալերի|Վալերիի]], [[Ջեյմս Ջոյս|Ջոյսի]] և այլ գրողների կերպարներն ու ստեղծագործություները։ Առաջնապես սկսեց պաշտպանել [[Իմպրեսիոնիզմ|իմպրեսիոնիստներին]], 1887 թվականին հրապարակեց բրոշյուրա–մանիֆեստ՝«Les Impressionistes en 1886»։ [[Ջոն Ռևալդ|Ջոն Ռևալդի]] կարծիքով «որպեսզի ոչ ոք չշբոթի &quot;հին&quot; իմպրեսիոնիստներին,  [[Ժորժ Սյորա|Սյորաին]] և նրա կողմնակիցներին, Ֆենեոնը ստեղծեց նոր բառ՝ &quot;նորաիպրեսիոնիստներ&quot;, չնայած որ Սյորան կգերադասեր ավելի ճշտգրիտ տերմին &quot;քրոմոլյումինիստներ&quot;»։ ''[[Դրեյֆուսի դատ|Դրեյֆուսի դատի]]'' ընթացքում՝ դեյֆուսատ, [[Էմիլ Զոլա|Զոլային]] մոտ։ 1896–1903 թվականներ, ''[[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]'' ամսագրի քարտուղար''։''

== Ճանաչում ==
Ֆենեոնի դիմանկարները թողել են [[Պոլ Սինյակ|Սինյակը]], Վալոտոնը և Մաքսիմիլիեն Լյուսը։
[[Պատկեր:Félix Fénéon Editing La Revue Blanche 1896.jpg|thumb|Ֆելիքս Վալոտոն Ֆելիքս Ֆենեոնը [[:ru:La_Revue_blanche|La Revue blanche]]-ի խմբագրությունում, [[1896]].]]
[[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]] (1894թ.) և [[Գիյոմ Ապոլիներ|Ապոլիները]] (1914թ.), իսկ ավելի ուշ՝ [[Ժան Պոլան|Ժան Օլանը]] (1948թ.) բարձր են գնահատել Ֆելիքս Ֆենեոնի գործունեությունն ու դերը ֆրանսիական մշակույթում դեռևս կենդանության օրոք։
[[Պատկեր:Signac_-_Portrait_de_Félix_Fénéon.jpg|thumb|Ֆելիքս Ֆենեոնի դիմանկարը [[Պոլ Սինյակ|Պոլ Սինյակի]] կողմից 1890 թ]]
Ճանաչվեց Ֆենեոնի բեկումնային «Վեպեր երեք տողով» միկրոնովելը, որը նա անանուն հրատարակեց Le Matin թերթում այս վերնագրով (1906 թ.) և որոնք Ժան Պաուլանի կողմից հավաքվել են մեկ ամբողջության մեջ միայն հեղինակի մահից հետո (1948 թ.): Նրանց անգլերեն թարգմանությունը (2007) վերանայվել է [[Ջուլիան Բարնս|Ջուլիան Բարնսի]] կողմից:
 
1949 թվականին Ֆրանսիայում հաստատվեց «Ֆենեոն» գրական մրցանակը, որի առաջին հաղթողների թվում էին «նոր վեպ»–ի ներկայացուցիչները։

Հրատարակվել են Ֆենեոնի (1970, ավելի ուշ լրացումներով 2003, 2006) աշխատությունները, տպագրվել են նրա նամակները, առանձին հրատարակություններով՝ նամակագրություն Մալարմեի, Ժարիի, Վիելե-Գրիֆինի հետ։

== Վերջին հրատարակություններ ==
* Nouvelles en trois lignes. — {{P.}}: Macula, 1990.
* Nouvelles en trois lignes et autres textes courts. — {{P.}}: Librairie generale francaise, 1998.


== Գրականություն ==

* ''Ревалд Д.'' Постимпрессионизм (Post-Impressionism). — Республика, 2002. — 464 с. — ISBN 5-275-00487-7, 5-250-01837-8.

* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon and the language of art criticism. — Ann Arbor: UMI Research Press, 1980.
* ''Halperin J. U.'' Félix Fénéon: aesthete and anarchist in fin-de-siècle Paris. — New Haven; {{L.}}: Yale UP, 1988 (биография; франц. перевод — 1991).
* ''Lamer A.'' Die ästhetik des unschuldigen Auges: Merkmale impressionistischer Wahrnehmung in den Kunstkritiken von Émile Zola, Joris-Karl Huysmans und Félix Fénéon. — Würzburg: Königshausen und Neumann, 2009.


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20090910053815/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/FeneonFelix.htm Страница Фенеона в ''Энциклопедии анархизма'']
* [http://www.abcgallery.com/list/2002aug01.html
* [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/roman_0048-8593_1997_num_27_97_3241?_Prescripts_Search_isPortletOuvrage=false О ''Романах в три строки'' Фенеона]</text>
      <sha1>dgm1y5x3y4bew2vls8nh11777gjafpl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Ֆելիքս Ֆենեոն</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099767</id>
    <revision>
      <id>8492537</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:42:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Հայկ Սիմոնյան</username>
        <id>88164</id>
      </contributor>
      <comment>+{{ԹՀ|ru|Фенеон, Феликс|105934402}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48" xml:space="preserve">{{ԹՀ|ru|Фенеон, Феликс|105934402}}</text>
      <sha1>2559nre3dvl7nzmr5nc0h0nyh07kpje</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կարտոֆիլշմարրեն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099768</id>
    <revision>
      <id>8492546</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:45:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]] '''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կար...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4780" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

== Ծանոթագրություններ ==
&lt;references group=&quot;&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29</text>
      <sha1>1nq13dz6spqge5lbvckffyz0adsaa8d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492548</id>
      <parentid>8492546</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:45:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4765" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29</text>
      <sha1>9vtgbdffg1bjl9g3a3oso53thb5zk30</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492550</id>
      <parentid>8492548</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4825" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]</text>
      <sha1>tmuvk9gbrybvztbuui4x7mhdc1ohqdg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492551</id>
      <parentid>8492550</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:46:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4882" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]]</text>
      <sha1>a3lrcti6r1ygqonwu8190e30mrhzw60</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492552</id>
      <parentid>8492551</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:46:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Կարտոֆիլով ուտեստներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4945" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Կարտոֆիլով ուտեստներ]]</text>
      <sha1>172v97o2ya6mmxv11mqbzlbzy723kwz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492553</id>
      <parentid>8492552</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:47:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>ավելացվեց [[Կատեգորիա:Խավարտներ]] [[Վիքիպեդիա:ՀոթՔաթ|ՀոթՔաթ]] գործիքով</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4987" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պատառոտված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Կարտոֆիլով ուտեստներ]]
[[Կատեգորիա:Խավարտներ]]</text>
      <sha1>0w4bfu47yaop9wjbqnve0kt9zuplm09</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492557</id>
      <parentid>8492553</parentid>
      <timestamp>2022-08-19T19:48:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4979" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;: Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պոկված» կամայական ձևի կտորների: Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;:


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Կարտոֆիլով ուտեստներ]]
[[Կատեգորիա:Խավարտներ]]</text>
      <sha1>qglrr2wcborfayyjs87ib55w48k8l93</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>8492659</id>
      <parentid>8492557</parentid>
      <timestamp>2022-08-20T00:03:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>48669</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Colon֊ը (:, U+003A) փոխարինում եմ հայերեն վերջակետով (։, U+0589)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4984" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Kartoffelschmarrn-01.jpg|մինի|Կարտոֆիլշմարրեն մատուցվում է ապֆելկրենով և սոխի սոուսով]]
'''Կարտոֆիլշմարրեն''' ('''կարտոֆիլի շմարրեն''' {{lang-de|Kartoffelschmarrn}}, {{lang-de|Erdäpfelschmarrn}}), մելշփայձե կարտոֆիլ, որը հիմնված է Նիժնի Նովգորոդի, վերինֆալցյան և ավստրիական խոհանոցների վրա։ Կարտոֆիլշմարրեն հիմնականում մատուցվում է որպես մսային ուտեստների խավարտ, բայց նաև որպես անկախ երկրորդ ճաշատեսակ՝ բանջարեղենով, սոուսով կամ ապֆելմուսով կամ դեսերտով, աղացած ընկույզով, չամիչով, ռոմով և շաքարի փոշիով&lt;ref&gt;[https://www.allgaier-mädle.de/tag/kartoffelschmarrn/ allgaier-mädle.de: Картофельшмаррн]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html Bayerischer Rundfunk: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.br.de/br-fernsehen/sendungen/zwischen-spessart-und-karwendel/kartoffelschmarrn-rezept-100.html|date=20210817202430}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;։

Կարտոֆիլի շմարրեն պատրաստելու համար նախօրեին եփած կարտոֆիլը կեղևով մաքրվում և մանր կտրատում են [[Քերիչ|քերիչով]] կամ կարտոֆիլի տրորով, աղում և խառնում ալյուրի հետ մինչև գնդիկավոր զանգված ստանալը, ինչպես հրուշակեղենի փշրանքները&lt;ref&gt;[https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html muenchen.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.muenchen.de/essen-trinken/Rezepte/rezepte-kartofelschmarrn.html|date=20210817205737}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;։ Ստացված խառնուրդը տապակվում է տապակի մեջ [[Հալած յուղ|յուղի]] կամ բուսայուղի մեջ մինչև փխրուն ոսկե դարչնագույնը, միաժամանակ զանգվածը մանրացնելով ուտելու համար հարմար կտորների։ Ավելի նրբագեղ բաղադրատոմսերում, բացի ալյուրից ու աղից, տապակած զանգվածին ավելացնում են առանձին հարած ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցը&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren essen-und-trinken.de: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/47380-rzpt-kartoffelschmarren|date=20210817202359}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;, պղպեղ, մշկընկույզ և մանր կտրատած ու նախապես տապակած [[Գլուխ սոխ|սոխ]]&lt;ref&gt;[https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/ happy-mahlzeit.com: Картофельшмаррн] {{Wayback|url=https://www.happy-mahlzeit.com/koch-shows/alfredissimo/markus-wasmeier-niederbayrischer-kartoffelschmarrn/|date=20210616111732}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;։

Ընդհանուր իմաստով շմարրենը գերմաներեն նշանակում է «մանրուք», «անհեթեթություն», փոքր նշանակություն կամ քիչ արժեք ունեցող մի բան&lt;ref&gt;[https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn Duden: Schmarrn] {{Wayback|url=https://www.duden.de/rechtschreibung/Schmarrn|date=20210817203242}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;,իսկ գաստրոնոմիայի մեջ դա վերաբերում է սովորաբար աղանդերային ուտեստին, որը մատուցվում է մոտավորապես «պատառոտված», «պոկված» կամայական ձևի կտորների։ Ավստրիական խոհանոցում «կայսերական&lt;nowiki/&gt;[[Ավստրիական քաղցրավենիք|» կայզերշմարնը]] քաղցր ձվածեղի և նրբաբլիթի միջև նշանակում է, որը բաժանված է թավայի մեջ փոքր կտորների, կան նաև [[սպիտակաձավար]] կամ դարչինով եփած սեմոլինի բաղադրատոմսեր&lt;ref&gt;[https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren essen-und-trinken.de: Манный шмаррн] {{Wayback|url=https://www.essen-und-trinken.de/rezepte/57093-rzpt-griessschmarren|date=20210817202402}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;։


== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==

* Johanna von Sydow, ''Das Buch der Hausfrau'', S. 608 Nr. 29

[[Կատեգորիա:Ավստրիական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Բավարիայի խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Կարտոֆիլով ուտեստներ]]
[[Կատեգորիա:Խավարտներ]]</text>
      <sha1>dpf0yi2yelvjqa3xqzyu5irlqfq4t4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Քննարկում:Կարտոֆիլշմարրեն</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1099769</id>
    <revision>
      <id>8492549</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:46:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԵՆարինե</username>
        <id>78953</id>
      </contributor>
      <comment>+{{ԹՀ|ru|Картофельшмаррн|123787590}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">{{ԹՀ|ru|Картофельшмаррн|123787590}}</text>
      <sha1>qos0e7ljem9svm9t91edd0bt45c9ggo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Շահումյան (Շահումյանի շրջան)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099770</id>
    <redirect title="Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)" />
    <revision>
      <id>8492555</id>
      <timestamp>2022-08-19T19:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gardmanahay</username>
        <id>25102</id>
      </contributor>
      <comment>Gardmanahay տեղափոխեց էջը «[[Շահումյան (Շահումյանի շրջան)]]»-ից «[[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]»: Որշեսզի ավելի հասկանալի ու պարզ լինի, ընթերցողը չշփոթի մյուս Շահումյանների հետ։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Շահումյան (քաղաք, Շահումյանի շրջան)]]</text>
      <sha1>qde3tyli37cu4vpzzpy9zt8s7y377t6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պատկեր:Այծեմնիկ Ուրարտու.jpg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>1099771</id>
    <revision>
      <id>8492702</id>
      <timestamp>2022-08-20T05:54:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Beko</username>
        <id>1511</id>
      </contributor>
      <comment>{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Այծեմնիկ Ուրարտու
| Աղբյուր = http://treasury.am/hy/%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%A1%D5%B5%D5%AE%D5%A5%D5%B4%D5%B6%D5%AB%D5%AF?
| Հեղինակ = անհայտ
| Ամսաթիվ = 1950-ական թվականներ
| Հոդված = Այծեմնիկ Ուրարտու
| Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն = 
}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="535" xml:space="preserve">== Ամփոփում ==
{{Ոչ ազատ պատկեր
| Նկարագրություն = Այծեմնիկ Ուրարտու
| Աղբյուր = http://treasury.am/hy/%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%A1%D5%B5%D5%AE%D5%A5%D5%B4%D5%B6%D5%AB%D5%AF?
| Հեղինակ = անհայտ
| Ամսաթիվ = 1950-ական թվականներ
| Հոդված = Այծեմնիկ Ուրարտու
| Նպատակ = հոդվածի լուսաբանում
| Փոխարինում = {{FU-մահացած}}
| Այլ տեղեկություն = 
}}</text>
      <sha1>k1s4mx3q69bs20cygidshkc7jlzei53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ճուաշռոտ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1099772</id>
    <redirect title="Ճվաշռոտ" />
    <revision>
      <id>8492713</id>
      <timestamp>2022-08-20T07:19:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Atheist Armenian</username>
        <id>41345</id>
      </contributor>
      <comment>Վերահղվում է դեպի [[Ճվաշռոտ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Ճվաշռոտ]]</text>
      <sha1>8kv5bza3uqgy3oxgp6vuvctx0n4r27a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակցի քննարկում:Էվելինա Շահիրյան</title>
    <ns>3</ns>
    <id>1099775</id>
    <revision>
      <id>8492764</id>
      <timestamp>2022-08-20T11:17:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ավետիսյան91</username>
        <id>27159</id>
      </contributor>
      <comment>+{{subst:ողջույն}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7879" xml:space="preserve">== Ողջույն ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:100%&quot;
 | style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան|Ի՞նչ չէ Վիքիպեդիան]]
 | style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{ROOTPAGENAME}}&lt;/span&gt;]] {{-)}}&lt;/span&gt;
 |-
 | style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]]
 | rowspan=&quot;8&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք՝ մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։

Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։

[[Պատկեր:Signature button.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ 
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 40em; background-color:transparent; border:1px solid #f2a800; float:right; clear:right; font-size:100%&quot; cellspacing=&quot;4&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|[[Պատկեր:Writing star.svg|40px]]'''Մասնակցի՛ր այս ամիս կազմակերպվող նախագծերին։'''
[[Պատկեր:Round logo of the Edit-a-thon on Armenian topics.png|80px|frameless|աջից|link=Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]]
* [[Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022|Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]]
* [[Վիքիպեդիա:Շաբաթը մեկ հոդված|Շաբաթը մեկ հոդված]]
* [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում|Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում]]
* [[Վիքիպեդիա:Կրթական ծրագիր|«Վիքիպեդիա» կրթական ծրագիր]]
* [[Վիքիպեդիա:50000 կարևորագույն հոդվածներ|Ես ստեղծում եմ կարևորագույն հոդված]]
* [[Վիքիպեդիա:Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ|Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ]]
* [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|Այլ նախագծեր]]
|}
Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ 

Եթե հարցեր ունեք, դիմե՛ք [[Օգնություն:Գլխացանկ|օգնության համակարգին]], գրե՛ք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրե՛ք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրե՛ք &lt;nowiki&gt;{{Օգնեք ինձ}}&lt;/nowiki&gt; և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։

Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  11:17, 20 Օգոստոսի 2022 (UTC) 
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
 |-
 | style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]]
 |-
 | style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին]] [[Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին|Վիքիպեդիայի մասին]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսարիում|Գլոսարիում]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]]
|}</text>
      <sha1>015br4uf20thnsak6pwjblxh9ntrv8l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակցի քննարկում:Էվելինա Շահիրյան (կրտսեր)</title>
    <ns>3</ns>
    <id>1099776</id>
    <revision>
      <id>8492765</id>
      <timestamp>2022-08-20T11:17:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ավետիսյան91</username>
        <id>27159</id>
      </contributor>
      <comment>+{{subst:ողջույն}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7879" xml:space="preserve">== Ողջույն ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:100%&quot;
 | style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[Պատկեր:Help-browser.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան]] [[Վիքիպեդիա:Ինչ չէ Վիքիպեդիան|Ի՞նչ չէ Վիքիպեդիան]]
 | style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; | Բարի գալուստ Վիքիպեդիա, [[Մասնակից:{{ROOTPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{ROOTPAGENAME}}&lt;/span&gt;]] {{-)}}&lt;/span&gt;
 |-
 | style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Crystal Clear app ktip.png|18px|link=Վիքիպեդիա:Խորհրդարան]] [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարան]]
 | rowspan=&quot;8&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Վիքիպեդիայի մասնակիցների անունից ողջունում եմ Ձեզ Վիքիպեդիայի հայերեն բաժնում։ Հուսով ենք՝ մեծ բավականություն կստանաք՝ մասնակցելով այս նախագծին։

Ուշադրությո՛ւն դարձրեք աշխատանքի հիմնական սկզբունքներին, գործե՛ք վստահ ու մի՛շտ ունեցեք լավ ձգտումներ։

[[Պատկեր:Signature button.png|thumb|ստորագրելու համար պետք է սեղմել այստեղ]] Վիքիպեդիայում հոդվածները չեն ստորագրվում (խմբագրողների ցուցակը ավտոմատաբար ձևավորվում է հոդվածի «Պատմություն» պատուհանում), բայց եթե Դուք ցանկանաք մասնակցել [[Վիքիպեդիա:Խորհրդարան|Խորհրդարանում]] կամ առանձին հոդվածի քննարկմանը, ապա խնդրում ենք չմոռանալ [[Վիքիպեդիա:Ստորագրություն|ստորագրել]]՝ Ձեր մեկնաբանությունների վերջում ավելացնելով 4 ալիքանշաններից (&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;) կազմված նշանագիրը կամ սեղմելով կապույտ մատիտի նշանով սեղմակին (խմբագրման պատուհանիկի վերևում)։ 
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 40em; background-color:transparent; border:1px solid #f2a800; float:right; clear:right; font-size:100%&quot; cellspacing=&quot;4&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|[[Պատկեր:Writing star.svg|40px]]'''Մասնակցի՛ր այս ամիս կազմակերպվող նախագծերին։'''
[[Պատկեր:Round logo of the Edit-a-thon on Armenian topics.png|80px|frameless|աջից|link=Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]]
* [[Վիքինախագիծ:Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022|Հայկական թեմատիկայով վիքիարշավ 2022]]
* [[Վիքիպեդիա:Շաբաթը մեկ հոդված|Շաբաթը մեկ հոդված]]
* [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում|Ամենադիտվող հոդվածների բարելավում]]
* [[Վիքիպեդիա:Կրթական ծրագիր|«Վիքիպեդիա» կրթական ծրագիր]]
* [[Վիքիպեդիա:50000 կարևորագույն հոդվածներ|Ես ստեղծում եմ կարևորագույն հոդված]]
* [[Վիքիպեդիա:Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ|Բժշկական կարևորագույն հոդվածներ]]
* [[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Այլ|Այլ նախագծեր]]
|}
Ձեր [[Մասնակից:{{BASEPAGENAME}}|մասնակցային էջում]] Դուք կարող եք գրել որոշ տեղեկություն Ձեր մասին. ասենք այս կամ այն լեզուների տիրապետելու կամ էլ հետաքրքրությունների մասին։ 

Եթե հարցեր ունեք, դիմե՛ք [[Օգնություն:Գլխացանկ|օգնության համակարգին]], գրե՛ք [[Վիքիպեդիա:Հարցեր|Հարցեր]] բաժնում կամ էլ խմբագրե՛ք [[Special:MyTalk|Ձեր քննարկման էջը]]. գրե՛ք &lt;nowiki&gt;{{Օգնեք ինձ}}&lt;/nowiki&gt; և շարադրեք տեքստը, և Ձեզ անպայման կօգնեն։

Հաճելի խմբագրումներ ենք մաղթում։ Եվս մեկ անգամ բարի գալուստ [[Հայերեն Վիքիպեդիա]]։ Հարգանքներով՝ [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]])  11:17, 20 Օգոստոսի 2022 (UTC) 
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;{{Դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}} {{Դրոշ|ԱՄՆ}} Hello and welcome to the Armenian Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Armenian skills are not good enough, that’s no problem. We have an [[Վիքիպեդիա:Դեսպանատուն|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
 |-
 | style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Հօ (Բառգիրք հայկազեան լեզուի).png|18px|link=b:Ինչպես գրել հայերեն]] [[b:Ինչպես գրել հայերեն|Ինչպե՞ս գրել հայերեն]]
 |-
 | style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:View-refresh.svg|18px|link=Օգնություն:Դասընթաց]] [[Օգնություն:Դասընթաց|Խմբագրման ուղեցույց]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից]] [[Վիքիպեդիա:Խուսափեք տարածված սխալներից|Խուսափե՛ք տարածված սխալներից]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Wikipedia-logo-v2.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին]] [[Վիքիպեդիա:Վիքիպեդիայի մասին|Վիքիպեդիայի մասին]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Green copyright.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ]] [[Վիքիպեդիա:Հեղինակային իրավունքներ|Հեղինակային իրավունքներ]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Գլոսարիում]] [[Վիքիպեդիա:Գլոսարիում|Գլոսարիում]]
 |-
 | style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[Պատկեր:BluePillar.svg|18px|link=Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ]] [[Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ|Հինգ սյուներ]]
|}</text>
      <sha1>015br4uf20thnsak6pwjblxh9ntrv8l</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>